Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIharSapuSpAmRta jaina pranthamAlA granthAGka-86 ||shrii mahAvIra jinendrAya nmH|| / tapomUrti-pUjyAcAryadeva zrIvijayakarpUrasUrigurubhyo namaH / / ||haalaardeshoddhaark-puujyaacaaydev zrIvijayAmRtasUrigurubhyo namaH / / suvihitaziromaNisaripuraMdara-zrI-zIlAvAcAryaviracita-vRttisametaM paJcamagaNabhRtsudharmAsvAmi-praNItaM / 8% zrI prAcArAMga sUtram % [paJcAdhyayanAtmakaH prathamo vibhAgaH ] saMpAdaka-saMzodhakazca tapomUrti-pUjyAcAryadeva zrImavijayakaparasUrIzvara-paTTAlaGkAra-hAlAradezoddhAraka kaviratna-pUjyAcAryadeva zrImadvijayAmRtasUrIzvara-vineyaH panyAsa zrI jinendravijaya gaNI dotato dia do 100 cotojopo UOOOOO
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA - zrIharSapuSpAmRta jaina granthamAlA lAkhAbAvala - zAMtipurI (saurASTra) gujarAta T bIra saM0 2505 ] * vikrama saM0 2035 A AgamanA adhikArI yogavAhI gurukulavAsI suvihita munirAjo ane sAdhvIjI mahArAjo che. mUlya 60 25-00 [ san 1978 mudraka : gautama ArTa prinTarsa vyAvara (rAjasthAna)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sampAdakIya nivedana * niSkAraNabaMdhu vizvavansala caramazAsanapati zramaNabhagavAna mahAvIradeve bhavyajIvonA hitane mATe sthApela zAsana Aje vidyamAna cha ane viSamakAlamA paNa bhavya jIvone mATe sarvajJa, paramAtmAnue zAsana parama AlaMbana rUpa ke. tIrthakaradevonI avidyamAnatAmA teozrInI vANI zAsananA prANa svarUpa hoya che. zrI tIrthakaradevo arthathI prarUpela ane gaNadharadevo sUtrathI gUthela ajinavANI hitakAMkSI punyAtmAo mATe amRta tunya che.. vidyamAna Agama zrutajJAnA mukhyatayA 45 Agama gaNAya che. te uparAMta paNa 84 AgamanI gaNatarIne himAbe bIju paNa keTaluka Agama rUpI zrutajJAna vidyamAna che. Agama sUtro upara niyuktio, bhApyo, cUrNio ane TIkAo racAi che. ane athI sUtra sahita AgamanI acAMgI jaina zAsanA mAnya che. tenA AdhAra vartamAna jJAnA. cAra. darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIryAcAra rUpa vyavahAra pravarte che. samyagdarzana samyagjJAna ane' samyagacAritra rUpa mukti-mArga pravartamAna che. . paMcAMgIno vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA ane dharmakathA rUpa paMcalakSaNa svAdhyAya neTalo joradAra teTalI zrI saMghamA samyaga jJAnanI zuddhi joradAra, tenAthI jJAnAcAra ujvala, ujvala jJAnAcArathI darzanAcAra ujvala,
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujvala darzanAcArathI cAritrAcAra ujvala, ujvala cAritrAcAra thI tapAcAra ujvala ane a cAre ujvala AcArathI vIryAcAra ujvala. vIryAcAranI ujvalatAthI jainazAsana ujvala. e ujvala jaina zAsana sadA jayavaMta varne che. Ama zAsanano AdhAra kaho ke pAyo kaho, mUla kaho ke prANa kaho, a zrI jinavANI the. ane te jinavANI 45 mUla Agama sahita paMcAMgI svarUpa che. paMcAMgIne anusaratA prakaraNa antho yAvat stavana sajjhAya ke nAnA nibaMdha ke vAkya svarUpa che. upazama viveka saMvara atripadI svarUpa jinavANIthI ghora pApI cilAtIputra patananA mArgathI nikalI pragatimArganA musAphira banI gayA hatA. 45 mUla AgamanA adhikArI yogavAhI gurukulavAsI suvihita munivaro ke. sAdhvIjI mahArAjo zrIAvazyaka sUtra Adi mUla sUtronA temaja zrI AcArAMga sUtranA yogavahana karavA pUrvaka adhikArI ke. zrAvaka zrAvikAo upadhAna vahana karavA pUrvaka zrI Avazyaka sUtra uparAMta dazavaikAlikasUtranA SaDjIva-nikAya-nAmanA cothA adhyayana paryaMtanA zrutanA adhikArI ke. Ama AgamazratanA adhikArI munivaro yogavahana karavA pUrvaka yogyatA mujaba adhyayana Adi karIne potAnA jJAna darzana cAritrane nirmala banAve ke ane yogyatA mujaba dharmakathA Adi dvArA jiNavANInupAna karAvI sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA rUpa cAre prakAranA saMghane temaja mArgAbhimukha jIvone muktimArga pradAna kare che. 45 AgamasUtro 6 vibhAgomAM vaheMcAyala che. (1) aMgasUtro-11 (2) upAMgasUtro-12 (3) payanAsUtro
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana amArI granthamAlA taraphathI A AcArAMgasUtra prathama vibhAga mUla pragaTa karatA AnaMda anubhavIe chIe. hAlamA 45 Agama mUla ane keTalAka Agama TIkA sahita pragaTa karavAnu kAma zarU karatA A sUtra nAgarI lipimA moTA TAipamA pragaTa karela che. zrI Agama sudhA sindhunA 12 vibhAga pragaTa 1I gayA che. saTIka AgamomAM zrImadantakadazA, zrImadanuttaropapAtikadazA ane zrImadupAsakadazA sUtra pragaTa thai gayA~ che. A zrI AcArAMga patra no prathama mAga pragaTa thAya che. A granthana saMzodhana saMpAdana hAlAgdezoddhAraka kaviratna sva. pU. AcAryadeva zrImadvijayaamRtasarIdharacI mahArAjanA ziSyaratna pU0 paMnyAsa zrI jinendravijayajo gaNivare ghaNI khaMta thI karela che. kAgala chapAi AdinA bhAva vadhavAne kAraNe kharca dhAryA karatAM vadhu Ave che. Agama sUtronA adhikArI yogavAhI gurukulavAsI suvihita munio che. e zAstravidhi mujaba pUjya zramaNasavamA Agama vAcanAdimA anukUlatA thAya te rUpa A zrutabhakti karatAM ame AnaMda anumavie chIe. mudraNa mATe zrI gautama ArTa prinTarsanA vyavasthApako e sArI saMta rAkhI the to temano AbhAra mAnIe chIpa, li. mahetA maganalAla catrabhuja zAha kAnajo hArajA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdara samarpaNa prazAMtamUrti pUjyapAda zAsana prabhAvaka sva0 zrAcAryadeveza zrImadvijaya zAnticandrasUrIzvarajI mahArAjA jeozrInI sAthe pU0 pAda parama zAsanAdhAra saMghasthavira pUjyAcAryadeva zrImadvijayasiddhisUrIzvarajI mahArAjAnI pAvanakArI chatrachAyAmA rahetA zAsana sevAno bhavya Adarza prApta thayo ane sadAne mATe jemozrIai zAsananI vaphAdArInI zahanAI bajAvI teonI punIta smRtimA tejobhIne A zrI zrAcArAGga sUtra saTIka prathama-vibhAga sAdara arpaNa karI dhanya banu chu paM0 jinendravijaya gaNI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 (4) chedastro-6 (5) mUla sUtro-4 (6) cUlikAsUtro-2. A stronu svAdhyAya Adi adhyayana vace temATe upayogI bane te rIte 45 mUla sUtro zvetAmbara mUrtipUjaka zrIsaMghamA salaMga mudrita nathI ane jethI Agama sUtronA svAdhyAya AdinI anukUlatA thAya te mATe zakya prayatne saMzodhana karIne pragaTa karavAnI yojanA vicAravAmAM AvI. te yojanA mujaba 45 AgamasUtro 14 vibhAgamA saMpAdana thai rahyAM ke jemAthI 12 bhAga pragaTa thai gayA cha. uparAMta te yojanA sAthe 4 Agama saTIka pragaTa karavAnu rAkhela ke. jemAthI zrI upAsakadazA zrI aMtakadazA zrI anuttaropapAtika dazA saTIka pragaTa thayA cha, ane zrI AcArAMga sUtra saTIkano prathama bhAga pragaTa thAya ke. A sUtranA saMpAdanamA pU0 AgamoddhAraka AcAryadevazrI sAgarAnaMdasarIzvarajI ma. saMzodhita zrI AgamamaMjUSA, pAbu zrI dhanapatasiMhajI dvArA prakAzita saTIkasUtra tathA be hastaprato Adi no upayoga kayoM ke. TIkAomA rahelA pAThAMtaro melavIne mUlapATha joDe kauzamA ApelA che. 'jJAnadhanAH sAdhavaH' a vidhAna mujaba zramaNa saMghanA prANa samAna A Agama sUtrornu zrI zramaNa bhagavaMto dvArA vizeSa parizIlana thatAM zrIsaMghane mATe zrI zAsana ne mATe ghaNI ujvalatA phelAze ane a AzayathI svaparanA zreyakArI Agama sUtranAM saMzodhana saMpAdanamA avirata utsAha pravartamAna che. ane bhaviSyamA 45 Agamo aMge prAta paJcAMgIna saMpAdana karavAnI bhAvanA paNa che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzananI sagavaDatA mATe zrI gautama ArTa prinTarsa (byAvara )nA vyavasthApaka zrI chaganalAlamAI je khaMta ane utsAha batAvyA ke tene kAraNe A prakAzano samayasara prakAzita thai rahyA cha.. carama tIrthapati zramaNa. bhagavAna mahAvIra deve prakAzela jinavANIno prabhAva pAMcamA ArAnA cheDA sudhI raheze. o jvalaMta jinavANIno prakAza ApaNA AtmAne ajavAlanAro bane te mATe yogyatA ane adhikAra mujaba jinavANInI upAsanA-bhaktimA mAvocAla pUrvaka rasa lai rahyo chute TakI rahe ane sau zruta ArAdhanAmA ujamAla panI kheja mArA aMtaranI zuma bhAvanA che. bIra saM0 2505 vi0 saM0 2035 kArtika sura 1 budhavAra hAlArI bIzA bhosavAla tapagaccha jana upAzraya, 45 digvijaya plaoNTa, jAmanagara hAlAradezoddhAraka kaviratna pUjya AcAryadeva zrImadvijaya amRtasUrIzvarajI mahArAjAno caraNa sevaka paM0 jinendravijaya gaNI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 247 255 380 1 zastraparijJA nAma adhyayanam krama maddezaka nAma 1 jIvoddezakaH ... 2 pRthivyuddezakaH 3 apkAyoddezakaH 4 tejaskAyoddezakaH 5 banaspatikAyoddezakaH ... 6 prasakAyohe zakaH vAyUhe zakaH ... 144 * anukramaNikA * 3 mAnoddezakaH . ... 4 mogAbhiSvaGgatyAgodezakaH .. 5 lokanitroddezakaH ... 6 mamatvatyAgoda zakaH ..... 3 zItoSNIyAdhyayanam 1 suptoddezakaH .... 2 duHkhoda zakaH 3 sayamAnuSThAnoddezakaH .... 4 kaSAyabamanoddezakaH ... 4 samyaktvAdhyayanam 1 samyagvAdodda zakaH ... 2 dharmapravAdikaparIkSoddezakaH 3 anavadhatapoddezakaH 4 samAsavacanoddezakaH .. 5 lokasArAdhyayanam 1 amuninAmoddezakaH .2 muninAmoddezakaH 3 aparigrahoddezakaH 4 agItArthodda zakaH 5 hradopamoddezakaH ... 6 unmArgavarjanoddezakaH .. 214 Ad0 387 403 412 422 435 446 336 2 lokavijaya nAma adhyayanam 1 svajanoddezakaH 2 dRDhatvoddezakaH 26 346 358
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhaM karmaNvAdade sUtra0 pRSThaH paMktiH bhazuddha 2 13 .zaddhi 4 10 payavaNa 6 10 kitti 714 cAranmatena 8 11 yatha0 10 14 maJjikAH 15 3 nAdhApi 17 13 guNI 18 6 0dRSTI 20 1 bhASazAstraM 22 / ArasaM 22, 1 iha 23 10 tathA 25 2 kakSAH 25 2 jJAnAvaraga. zuddhi paSayaNa kitta0 cAndramatena yathA0 mallikAH nAthApi // zuddhipatrakam // pRSThaH paMktiH azuddhaM . zuddhaM 25 3 pAdAtyancendriya- pAdAnAt yANAM pancendriyANAM 26 7 dizA dazA0 ___8 himANA hiyamANA 28 13 dizi0 diza0 30 14 ayaM mayaM ca 33 1 svasaMniSThAzca svasaMviniSThAzva 35 1. jIva0 jIvA0 -35 12 jIvAH jIvaH 37 7 dIpo doSo 36 7' bhayapatra ayamatra 36 10 mani0 mati0 36 12 vistera0 vistare0. 42 8 kalkala0 balkala 43 4 NaM pRSThaH paMktiH azuddha 44 5 kANyadade 45 7 sUtra0 45 7 kya48 1 jANIyo 46.501 vyassa 55 14 0mA0 57 2 naMjaNa 58 12 zratra 66 13 yaSTa 71 5 puDavi0 74 11 *tmAra: 78 4 0rdeSTu0 78 13 mahimA 76 11-12 0hassA 81 14 vikArI guNo dRSTe0 bhAvazastraM mAusaM 1ihaM. yathA yakSAH jJAnAparaNI kAryajoNIbhI vyasya mahA0 gaMjaNa atra aSTa puDhavi0 nmAra: deSTu0 mahiyA 0hasrA0 vikArA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha vasaI vizeSa: pRSThaH paMktiH azuddha 81 14 zasra0 85 14 0zyara0 85 14 bahAdate . phasa 8 zAkya14 10 vinpasta0 67 11 dikSiNo0 100 1 0kAdhikAm 1.1 6 vApahanu0 02 13 nilagnA 106 8 vahiMsati 108 6 pariNataH 110 7 0bhANassa 111 2 zcaya 112 2 // 11 // 112 4 0mAtuGgA 112 8 zcetikA zakhA zayara prahAdate zAkyAvinyasta0 dakSiNo0 kAyikAn naivApahanu0 nirlepanA vihiMsati pariNatA mANassa svaya // 12 // *mAtuliGgA zvetikA pRSThaH paMktiH .. azuddhaM 113 2 vayasaI .114 10 vizeSaH 117 . 4 (Tri) 116 8. khaga0 120 12 tAha 121 4 bhrAmyatti 123 6 zavyA0 124 13 nivRttaste 125 10 zabdeSvapi 126 1 prAthanaM 126 6 zabyAdi0 127 2 samAraMmamANa 127 10 vi hasaMti 128 1 asAsathaM 126 1 *viSe0 126 2 varddhate pRSThaH paMktiH bhazuddha 130 7 mehAvI mehAvI 133 10 vyonInAn vyonInAm 134 . bIriyA vIriya 135 6 sakSaNa nakSaga0 135 12 siyA ! goyamA ? siyA ? goyamA! 136 7 0theSu vyeSu0 137 1 daMdANa daMtANa 137 evaM 136 7 datteyaM 140 5 prANaH prANAH 141 3 digba0 digvi. 143 11 sarvo'riNato so'rivAsto 148 6 blazitasya lakSitasya 146 7 atto asaNo 151 8 yathoktakSaNAm vadhoktalakSaNAma khaDga tAI bhrAmyanti zabdA0 nivRttAste zabdeSvapi prArthana zabdAdi samAraMbhamANa vihiti masAsayaM vizeSa baddhata evaM patteya
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ tArambhi0 zeSAH samantAllobhI'rthAlomaH tato'sau dhRta mata pRSThaH paMktiH mazuddha 154 12 tArAmbhika 156 6 zeSA 156 11 0dazya 163 11 nikSeSArtha 1675 vyasthA0 168 11 bake 173 7 vyANAm 178 1 badhnAti 175 . rasakapAyAH 188 12 gorava 186 11 sajvalana0 16. 1 syASTo 1641 saMjagadI 164 10 sahasakAre 164 11 vANa vANaM 18 2 subhUpenApi nikSepArtha vyavasthA baMke yANAmabadhnAti rskssaayaa| pRSThaH paMktiH azuddha 200 6 samantallo- arthAlAbhaH 203 12 tato'sau 208 4 ghRtaM 208 14 mata 212 6 puci 212 7 tuma 215 2 kezcid 215 14 0samavvitaM 223 4 biDambanA 223 7 eva mitrApi 224 14 ghRtindrata 230 6. gatasyAmeva 2306 anilaMpate 230 10 bamdha 230 16 SaSThA0 pRSTha paMktiH azuddha zuddhaM 233 11 prAptI vAptI 233 14 pariharttavmAni parihartavyAni 234 12 kuttaTa kuMTataM 237 2 bhUrIzo bhUrizo 2368 tatva se tatva 244 12 tIrapAratoH tIrapArayoH 250 8 ceva' 'tuma ceva' 254 3 prariNameta pariNamet 258 8 sAdhu sAdhuH 260 2 punaH punaH 262 13 kAyavyayaM kAyadhayaM 271 4 pAhi bAhiM . 278 14 pApAsa pApasa0 276 7 0mAna: mAnaH 2801 parastaparato parasparato 280 13 dvividhayA dvividhayA pudhi tumaMpi keSAzcidu samanvitaM viDambinA evamatrApi dhRti dUta. gatasyAyameva anilepite : bandha .. mote .. nnn IDR gauravaH . sajvalana syASTo saMjogaTThI sahasAkAre mANavANaM subhUmenApi SaSTha0
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha mavasIyata tareSA ___ pRSThaH paMktiH azuddha 310 / vizati 311 / 0saptati 12 tIryakara. 312 1 yyaakiirti| 310 8 dohi 312 12 saduccaye 313 13 dasI zuddha viMzati0 saptatiH tIkara yazAkIrti nandi0 samuccaye daMsI pRSThaH paMktiH asuddha 281 12 0payavasIyata 283 3 taveSA 283 7 rnindi0 283 14 gandhevu 284 7 dhavanti 287 3 savaza 287 10 kASThAhA. 287 12 bhavemmo0 287 14 liI0 261 4 dhAtanam 265 7 yadravyaM 301 3 0caraNa 303 14 tanu 304 5 veyaNaM 306 13 pUrNe0 208. 7 0kkAya gandheSa bhavanti sarvazaH kASThahA0 bhavenmo0 nirveda ghAtanam yadravyaM 0carama0 pRSThaH paMktiH azuddha zuddha' 362 4 mAhe mohe 362 5 pravacanena pravacane 362 14 antaH santa: 365 10 venA0 vedanA 367 5 nivizeSa nirvizeSa 373 14 arcA macrcA 376 10 bokaya 0valokaya 381 13 tadvadrAsaM tadAsa 388 8 kAraNa karaNa 361 4 0yaNakA0 vyaNukA0 403 3 0majanA0 majAnA0 403 3 0mAnnu0 mApnu0 8 dhAvato dhAtavo 405 12 tadhA0 tathA 406 1 pratijJAtinirva0 pravijJAnika 406 8 parISAhANAM parISahANAM 316 2 0mRtkaSTato mutkRSTato 323 4 pAta0 pAta 325 13 0kSAnta. zAnta 335 1 jIvIyassa jIviyassa 338 8 kaSAya 0kaSAyA 338 11 dAno0 hAno 347 6 bhAvartha bhAvArtha 361 7 vipayevAcca / viparyayAcca nonwar se n vayavaM pUvo. kkAyaH
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThaH paMktiH azuddhaM zuddhaM 407 2 paJcA - pazcA 412 3 viSayadibhiH viSayAdimiH 414 1 hiMsatyA siMhatayA 421 14 samIpye sAmIpye 422 2 samAptau samApta 426 8 bhAva0 bhAvA0 427 13 bhAmamA0 mAgamA pRSThaH paMktiH bhazuddhaM 428 5 tatsaMtrA 430 2 karmavandhaH 434 dhyAma 435 12 parigatsrotA 440 4 yaterati 450 bhArahae 441 12 vdeSTaM zuddhaM . tatsaMjJA kammebandha dhyAtma pariMgalasrotA yaterapi ArAhae diSTaM pRSThaH paMktiH mazuddhaM 442 gama0 443 8 syada0 448 11 tahiTThIe 455 8 jatimaraNaM 455 14 tattalye 457 12 // 5-5 / / zuddhaM rgama svAda tahiTTIe jAtimaraNaM tattulye
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // paJcamagaNabhRtzrIsudharmasvAmiviracitaM zrutakevalIzrIbhadrabAhusvAmi-dRbdhaniyuktiyutaMsUripuraMdara zrIzIlAGkAcAryavihita-vivaraNasamanvitaM zrIAcArAgasUtram / -::OMnamaH sarvajJAya // jayati samastavastu-paryAya-vicArApAsta-tIrthikaM, vihitaikaikatIrtha-nayavAda-samUha-vazAtpratiSThitam / bahuvidhabhaGgi-siddhasiddhAnta-vidhUnita-malamalImasaM,tIrthamanAdinidhanagata-manupamamAdinataM jineshvraiH||1||(skndkcchnd.)aacaarshaastrN suvinizcitaM yathA, jagAda vIro jagate hitAya yH| tathaiva kizcidgadataH sa eva me, punAtu dhImAn vinayApitA giraH // 2 // zastraparijJA-vivaraNa-matibahugahanaM ca gandhahastikRtam / tasmAt sukhabodhArtha gRNAmyahamaJjasA saarm||3|| iha hi rAgadveSamohAdyabhibhUtena sarveNApi saMsArijantunA zArIramAnasAnekAtikaTuka-duHkhopanipAtapIDitena tadapanayanAya A. sU.1
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) // 2 // heyopAdeya-padArthaparijJAne yatno vidheyaH, saca na viziSTavivekamRte, viziSTavivekazca na prAptA'zeSAtizaya-kalApAptopadezamantareNa, Aptazca rAgadveSamohAdInAM doSANAmAtyantikaprakSayAta, sa cArhana eva, ataH prArabhyate'hadvacanAnuyogaH, sa ca caturdhA, tadyathA-dharmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogazcaraNakaraNAnuyogazceti, tatra dharmakathAnuyoga uttagadhyayanAdikaH, gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptyAdikaH, dravyAnuyogaH pUrvANi sammatyADhikazca, caraNakaraNAnuyogazcAcArAGgAdikaH, sa ca pradhAnatamaH, zeSANAM tadarthatvAt , taduktam-'caraNapaDivattihe jeNiyare tiNi aNuoga"""tti tathA "caraNapaDivattiheu dhamakahAkAladikkhamAdIyA / davie daMsaNasohI daMsaNasuddhassa caraNaM tu // 2 // " gaNadharairapyata eva tasyaivAdI praNayanamakAri, atastatpratipAdakasyAcArAGgasyAnuyogaH samArabhyate, sa ca paramapadaprAptihetutvAtsavighnaH , taduktam-"zreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kvApi yAnti vinAyakAH // 1 // " tasmAdazeSapratyUhopazamanAya maGgalamabhiveyaM, taccAdimadhyAvasAnabhedAtridhA, tatrAdimaGgalaM 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAya'mityAdi, atra ca bhagavatkathitakathanaM bhagavadvacanAnuvAdo maGgalam; athavA zrutamiti zrutajJAnaM, tacca nanvantaHpAtitvAnmaGgalamiti, etaccAvighnenAbhilaSitazAstrArthapAragamanakAraNaM, madhyamaGgalaM lokasArAdhyayanapazamoddezakasUtraM 'se jahA kevi harae paDipuNNe ciTThai samaMsi bhomme uvasantarae 1caraNapratipattihetavo yenetare tryo'nuyogaaH| gharaNapratipattihetavo dhrmkthaakaaldiikssaadikaaH| dravye dazanazaddhida zanazuddhasya caraNaM tu // 1 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArakkhamANe ityAdi, atra ca dadaguNairAcAryaguNotkIrtanam , AcAryAzca paJcanamaskArAntaHpAtitvAnmaGgalamiti, etaccAbhilaSitazAstrArthasthirIkaraNArtham , avasAnamaGgalaM navamAdhyayane'vasAnasUtram 'abhinivvuDe amAI AvakahAe bhagavaM samiyAsI' atrAbhinivRtagrahaNaM saMsAramahAtarukandocchedya'vipratipattyA dhyAnakAritvAnmaGgalamiti, etacca ziSya praziSyasantAnAvyavacchedArthamiti, adhyayanagatasUtramaGgalatvapratipAdanenai vAdhyayanAnAmapi maGgalavamuktameveti na pratanyate, parvameva vA zAstraM maGgalaM, jJAnarUpatvAt , jJAnasya ca nirjarArthatvAt , nirjarArthatvena ca tasyAvipratipattiH, yaduktam-"jaM annANi kammaM khavei bahuyAhiM vaaskoddohiN| taM nANI tihiM gutto khavei ussAsamittaNaM // 1 // " maGgalazabdaniruktaM ca mAM gAlayatyapanayati bhavAditi maGgalaM, mA bhRdgalo vighno gAlo vA nAzaH zAstrasyeti maGgalamityAdi, zeSaM tvAkSepaparihArAdikamanyato'vaseyamiti / sAmpratamAcArAnuyogaH prArabhyate-AcArasyAnuyogArthakathanamAcArAnuyogaH sUtrAdanu-pazcAdarthasya yogo'nuyogaH, sUtrAdhyayanAtpazcAdarthakathanamiti bhAvanA, aNoLa laghIyasaH sUtrasya mahatA'rthena yogA'nuyogaH, sa cAmIbhiriranugantavyaH, tadyathA-nikkhevegahanirutti-vihipavittIya keNa vA kassa / taddArabheyalakkhaNa tadarihaparisA ya suttattho // 1 // tatra nikSepo-nAmAdiH saptadhA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnuyogo dvedhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA tatra cAnupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatirikto'nekadhA, dravyeNa-saMTikAdinA -pratizisyeti pra.1 yadalAnI karma kSapayati bahukAbhivarSakoTibhiH / tajjJAnI vibhiguptaH kSapayatyuccha,vAsamAtreNa // 1 // dhyayanAtpazcAvegahanikAsaptadhA, nAma //////////////////////////////////////////
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyasya-AtmaparamANvAderdravye-niSadyAdau vA anuyogo dravyAnuyogaH, kSetrAnuyogaH kSetreNa kSetrasya kSetra vA'nuyogaH adhyayanaM 1 zrIAcA- kSetrAnuyogaH, evaM kAlena kAlasya kAle vA'nuyogaH kAlAnuyogaH, vacanAnuyoga ekavacanAdinA, bhAvAnuyogo dvedhArAGgavRttiH a Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtopayukto, noAgamatastu aupazamikAdibhAvaiH, teSAM cAnuyogo'rthakathanaM uddezakaH 1 (zIlAGkA.) bhAvAnuyogaH zeSamAvazyakAnusAreNa jJeyaM, kevalamihAnuyogasya prastutatvAttasya cAcAryAdhInatvAt keneti dvAra viviyate : tathopakramAdIni ca dvArANi pracurataropayogitvAtpradarzyante, tatra keneti kathambhUtena ?, yathAbhUtena ca mUriNA vyAkhyA // 4 // kattavyA tathA pradarzyate-- desakulajAisvI saMghayaNI dhiijuo annaasNsaa| avikatthaNo amAI thiraparivADo gahiyavakko // 1 // jiyapariso jiyanido majjhattho desakAlabhAvannU / Asannaladdhapaibho NANAvihadesabhAsaNNa / / 2 | paMcavihe AyAre jutto suttatthatadubhagavihinnU / AharaNahe ukAraNa-NayaNiuNo gAhaNAkusalo / 3 // sasamayaparasamayaviU gaMbhIro dittimaM sivo somo / guNasayakalio jutto payavaNasAraM prikheu||4|| AryadezobhRtaH sukhAvabodhavacano bhavatItyato dezagrahaNaM, paitRkaM kulamizvAkvAdi jJAtakulazca yathotkSiptabhAravahane na zrAmyatIti, mAtRkI jAtistatsaMpanno vinayAdiguNavAn bhavati, 'yatrAkRtistatra guNA vasantI'ti rUpagrahaNaM, saMhananadhRtiyuto vyAkhyAnAdiSu na khedameti, anAzaMsI zrotRbhyo na bastrAdyAkAGkSati, avikatthano hitamitabhASI, amAyI sarvatra vizvAsyaH, sthiraparipATiH paricitagranthasya strArthagalanAsaMbhavAt , grAhyavAkyaH // 4 // sarvatrAskhalitAjJaH, jitaparSad rAjAdisadasi na kSobhamupayAti, jitanidro'pramattatvAbhidrApramAdinaH ziSyAn sukhenaiva
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 // prabodhayati, madhyasthaH ziSyeSu samacitto bhavati, dezakAlabhAvajJaH sukhenaiva guNavazAdau vihariSyati, Asannalabdhapratibho drAk paravAyattaradAnasamartho bhavati, nAnAvidhadezabhASAvidhijJasya nAnAvidha dezajAH ziSyAH sukhaM vyAkhyAmavabhotsyante, jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacano bhavati, sUtrArthatadubhayavidhijJa utsargApavAdaprapaJcaM yathAvad jJApayiSyati, hetUdAharaNanimittanayaprapaJcajJaH anAkulo hetvAdInAcaSTe, grAhaNAkuzalo bahvIbhiyuktibhiH ziSyAn bodhayati, svasamayaparasamayajJaH sukhenaiva tatsthApanocchedau kariSyati, gambhIraH khedasahaH, dIptimAna parAdhRSyaH, zivahetutvAt zivaH, tadadhiSThitadeze mAryAdyupazamanAt , saumyaH sarvajananayanamanoramaNIyaH, guNazatakalitaH prazrayAdiguNopetaH, evaMvidhaH mUriH pravacanAnuyoge yogyo bhavati // tasya cAnuyogasya mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi-vyAkhyAGgAni bhavanti, tadyathA -upakramo nikSepo'nugamo nayaH, tatropakramaNamupakramaH upakramyate'nenAsmAdasminniti vopakramaH-vyAcikhyAmitazAstrasya samIpAnayanamityarthaH, sa ca zAstrIyalaukikamedAd dvidhA, tatra zAstrIyaH AnupUrvI nAma pramANaM vaktavyatA'rthAdhikAraH samavatArazceti SoDhA, laukiko nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt poDheva / nikSepaNamanenAsmAdasminniti vA nikSepaH, upakramAnItasya vyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdinyasanamityarthaH, sa ca trividhaH, tadyathA-oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca, tatraughaniSpanno'GgAdhyayanAdisAmAnyAbhidhAnanyAsaH, nAmaniSpanna AcArazastraparijJAdivizeSAbhidhAnanAmAdinyAsaH, sUtrAlApakaniSpannazca sUtrAlApakAnAM nAmAdinyasanamiti / anugamanamanenAsmAdasminniti vA'nugamaH, arthakathanamityarthaH, sa ca dvidhA-niyuktyanugamaH sUtrAnugamazceti, tatra niyuktyanugamastrividhaH, tadyathA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM ! zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA. nikSepaniyuktyanugamaH upodghAtaniyuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo nikSepa eva sAmAnyavizeSAbhidhAnayoroghaniSpannanAmaniSpannAbhyAM nikSepAbhyAmanugataH sUtrAkSepayA vakSyamANalakSaNazceti, upodghAtaniyuktyanugamazcAbhyAM dvAragAthAbhyAmanugantavyaH, tadyathA-"'uddese Niddese ya Niggame khettakAlapurise ya / kAraNapaccayalakkhaNa Nae samoyAraNA'Namae // 1 // kiM kativihaM kassa kahiM kesu kaha keciraM havaha kaalN| kaha saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNaNiruttI // 2 // " sUtrasparzikaniyuktyanugamaH sUtrAvayavAnAM nayaiH sAkSepaparihAramarthakathanaM, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa ca sUtrocAraNarUpaH padacchedarUpazceti / anantadharmAdhyAsitaM vastvekenaiva dharmeNa nayanti-paricchindantIti jJAnavizeSA nayAH, te ca naigamAdayaH sapteti / sAmpratamAcArAGgasyopakramAdInAmanuyogadvArANAM yathAyogaM kizcid vibhaNiSurazeSapratyUhopazamanAya maGgalArtha prekSApUrvakAriNAM ca pravRtyartha sambandhAbhidheyaprayojanapratipAdikA niyuktikAro gAthAmAhavaMditta savvasiDe jiNe a aNuogadAyae. savve / AyArassa bhagavao nijjutiM kittiissAmi // 1 // ___ tatra vanditvA sarvasiddhAn jinazceiti maGgalavacanam , anuyogadAyakAnityetacca sambandhavacanamapi, AcArasyetya| bhidheyavacanaM, niyukti kariSye iti prayojanakathanamiti tAtparyArthaH, avayavArthastu 'vanditve'ti 'vadi abhivAdana 1 uddezo nirdezazca nigamaH kSetra kAlaH puruSazca / kAraNaM pratyayaH lakSaNaM nayAH samavatAraH anumatam / / 1 / / kiM katividha kasya ka keSu kathaM kiyaciraM bhavati kAlama / kati sAntaramarahita mAvakarSAH sparzanA miruktiH // 2 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 7 // stutyo rityarthadvayAbhidhAyI dhAtuH, tatrAbhivAdanaM kAyena stutirvAcA, anayozca manaHpUrvakatvAtkaraNatrayeNApi namaskAra Avedito bhavati, sitaM dhmAtameSAmiti siddhAH-prakSINAzeSakarmANaH, sarve ca te siddhAzca sarvasiddhAH, sarvagrahaNaM tIrthAtIrthAnantaraparamparAdisiddhapratipAdakaM, tAnvanditveti sambandhaH sarvatra yojyaH, rAgadveSajito jinAH-tIrthakRtastAnapi sarvAn atItAnAgatavartamAnasarvakSetragatAniti; anuyogadAyinaH-sudharmasvAmiprabhRtayo yAvadasya bhagavato niyuktikArasya bhadrabAhusvAminazcaturdazapUrvadharasyAcAryo'tastAn sarvAniti, anena cAmnAyakathanena svamanISikAvyudAsaH kRto bhavati, 'vanditve ti ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAduttarakriyAmAha-'AcArasya' yathArthanAmnaH 'bhagavata' ini dhamArthaprayatna guNamAjastasyevaMvidhasya, nizcayenArthapratipAdikA yuktiniyuktistA 'kiirtyissye| abhidhAsye iti antastattvena niSpanA niyukti bahistattvena prakAzayiSyAmItyarthaH // 1 // yathApratijJAtameva vimaNipurnikSepArhANi padAni tAvat suhRdbhutvA''cAryaH saMpiNDya kathayatiAyAra aMga suyaskhaMdha vaMbha caraNe ya taheva satthe ya / pariNAe saMNAe nikSevo taha disANaM ca // 2 // AcAraaGgazrataskandhabrahmacaraNazastraparijJAsaMjJAdizAmityeteSAM nikSepaH karttavya iti / tatrAcArabrahmacaraNazastraparijJAzabdA nAmaniSpanne nikSepe draSTavyAH, aGgazrutaskandhazabdA oghaniSpanne, saMjJAdizabdau sUtrAlApakaniSpanne nikSepe draSTavyAviti // 2 // eteSAM madhye kasya katividho nikSepa ityata Aha 1 cAdranmatena Nija ubhayapadabhAvAt /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ padhyayanaM 1 uddazakaH1 zrIAcA rAvRttiH (zIlAGkA.) // 8 // caraNadizAvajANaM nikkhevo cauviho(kao) ya naayvo| caraNami chavviho khalu sattaviho hoi u disANaM // 3 // caraNadigvarjAnAM caturvidho nikSepaH, caraNasya SaDvidhaH, dizabdasya saptavidho nikSepaH, atra ca kSetrakAlAdikaM yathAsambhavamAyojyam ||3||gmaadictussttyN sarvavyApoti darzayitumAhajattha yajaM jANijjA nikkhevaM nikkhive nirvsesN| jatthaviya na jANijjA caukkayaM nikkhive tattha // 4 // 'yatra' caraNadikazabdAdau yaM nikSepa-kSetrakAlAdikaM jAnIyAttaM tatra niravazeSa nikSiped, yatra tu niravazeSaM na jAnIyAdAcArAGgAdau tatrApi nAmasthApanAdravyabhAvacatuSkAtmakaM nikSepaM nikSipedityupadeza iti gAthArthaH // 4 // pradezAntaraprasiddhasyArthasya lAghavamicchatA niyuktikAreNa gAthA'bhyadhAyi AyAre aMgami ya pubuddiDo cukknikkhevo| navaraM puNa nANattaM bhAvAyAraMmi taM vocchaM // 5 // tulikAcArakathAyAmAcArasya pUrvoddiSTo nikSepaH aGgasya tu caturaGgAdhyayana iti, yazcAtra vizeSaH so'bhidhIyate'bhAvAcAraviSaya' iti // 5 // yathaprAtijJAtamAha tassegaTTha pavattaNa paDhamaMga gaNI taheva primaanne| samoyAre sAro ya sattahi dArehi nANattaM // 6 // 'tasya' bhAvAcArasya ekArthAbhidhAyino vAcyAH, tathA kena prakAreNa pravRttiH-pravartanamAcArasyAbhUta tacca vAcyaM, tathA prathamAGgatA ca vAcyA, tathA gaNI-AcAryastasya katividhaM sthAnamidamiti ca vAcyaM, tathA 'parimANam' iyattA vAcyA, // 8 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA ki kva samavataratItyetacca vAcyaM, tathA sArazca vAcyaH, ityebhiH saptabhiH pUrvasmAdbhAvAcArAdasya bhedo-nAnAtvamiti piNDArthaH // 6 // avayavArtha tu niyuktikadevAbhidhAtumAha . AyAro AcAlo AgAlo Agaro ya aasaaso| Ayariso aMgati ya AiNNASSjAi AmokkhA // 7 // Acaryate Asevyata ityAcAraH, sa ca nAmAdicaturdA, tatra zarIrabhavyazarIratadvyatirikto dravyAcAro'nayA gAthayA'nusatavyaH-'NAmaNa-dhoyaNa-vAsaNa-sikkhAvaNa-sukaraNAvirohoNi / davvANi jANi loe / dabAyAraM viyaannaahi||1||' bhAvAcAro dvidhA-laukiko lokottarazca, tatra laukikaH pASaNDikAdayaH paJcarAtrAdika yat kurvanti sa vijJeyo, lokottarastu paJcadhA jJAnAdikA, tatra jJAnAcAro'STadhA, tadyathA-kAle viNae bahumANe uvahANe tahA aNiNhavaNe / vaMjaNaasthatadubhae aTThaviho NANamAyAro // 1 // darzanAcAro'pyaSTadhaiva, tadyathA--'nissaMkiyanikkaMkhiya ninvitigicchA amUhadivI ya / uvavUhathirIkaraNe vacchallapabhAvaNe atttth||2|| cAritrAcArA'pyaSTava:-'tinneva ya guttoo paMca samiio aha miliyaao| pavayaNamAIyA imA tAsu Thio caraNasaMpanno // 3 // tapaAcAro dvAdazadhA, tadyathA-'aNasaNamUNoyariyA vittIsaMkhevaNaM srscaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi||4|| pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva 1 nAmanadhAvanavAsanazikSaNasukaraNAvirodhIni / dravyANi yAni loke dravyAcAra vijAnIhi // 1 // // 8 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcArAmavRttiH (zIlAkA.) sjjhaao| jhANaM ussaggovi ya abhitarao tavo hoI // 5 // vIryAcArastvanekadha-aNihiyabalavirio parakamai jo jhuttmaautto| jujai ya jahAthAmaM nAyabbo viiriyaayaaro||6|| eSa pazcavidha | AcAraH, etatpratipAdakathAyameva granthavizeSo bhAvAcAra, evaM sarvatra yojyam / idAnImAcAlaH, AcAnyate'nenAtinivihaM karmAdItyAcAlaH, so'pi caturdhA, vyatirikto vAyuH, bhAMvAcAlastvayameva jJAnAdiH paJcadhA / idAnImAgAlA, AgAlanamAgAlA-samapradezAvasthAnaM, so'pi caturdhA, vyatirikta udakAdenimnapradezAvasthAnaM, bhAvAgAlo jJAnAdika eva, tasyAtmani rAgAdirahite'vasthAnamitikRtvA / idAnImAkaraH, Agatya tasmin kurvantItyAkaraH, nAmAdiH, tatra vyatirikvo rajatAdiH, bhAvAkaro'yameva jJAnAdiH, tatpratipAdakazcAyameva grantho, nirjarAdiratnAnAmatra lAbhAt / idAnImAzcAsA, AzvasantyasminnityAzvAso nAmAdiH, tatra vyatirikto yAnapAtradvIpAdiH, bhAvAzvAso jJAnAdireva / idAnImAdarzaH; AdRzyate asminnityAdarzo nAmAdiH, vyatirikto darpaNa:, bhAvAdarza ukta eva, yato'sminnitikartavyatA dRzyate / idAnImaGgama, ajya(dha)te-vyaktIkriyate asminnityaGga, nAmAyeva, tatra vyatiriktaM zigebAhvAdi, bhaavaanggmymevaacaarH| idAnImAcIrNam-AsevitaM, tacca nAmAdiSoDhA, tatra vyatiriktaM dravyAcIrNa mihAdestRNAdiparihAreNa pizitabhakSaNaM, kSetrAcIrNa vAnhIkeSu saktavaH kokaNeSu peyA, kAlAcIrNa vidaM-'saraso caMdaNapaMko agghaha sarasA ya gadhakAsAI / pADalisirIsamalliya piyAiM kAle nidAhami // 1 // ' bhAvAcArNa tu jJAnAdipaJcakaM, 1 sarasazcandanapako'rghati sarasA ca gandhakASAyikI / pATalazirISamaJjikAH priyAH kAle nidAghe // 1 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 11 // tatpratipAdakazcAcAragranthaH / idAnImAjAtiH, AjAyante tasyAmityAjAtiH sA'pi caturddhA vyatiriktA manuSyAdijAtiH bhAvAjAtistu jJAnAdyAcAraprasUtirayameva grantha iti / idAnImA mokSaH, Amucyante'sminnityAmokSaNaM vA''mokSo, nAmAdiH, tatra vyatirikto nigaDAdeH, bhAvAmokSaH karmASTako dveSTanama zeSametatsAdhakazcAyamevAcAra iti / ete kiJcidvizeSAdekamevArthaM viziSantaH pravarttanta ityekArthikAH zakrapurandarAdivat, ekArthAbhidhAyinAM ca chandazcinibandhAnulomyAdipratipattyarthamudghaTTanam uktaM ca- "baMdhANulomayA khalu satyaMmi ya lAghavaM asammoho / saMtaguNaMdIvaNAviya egaguNA havaMte // 1 // // 7 // idAnIM pravarttanAdvAraM, kadA punarbhagavatA''cAraH praNIta ityata AhasavvesiM AyAro titthassa pavattaNe paDhamayAe / sesAI aMgAI ekkArasa ANupuvvoe // 8 // sarveSAM tIrthaGkarANAM tIrthapravarttanAdAvA cArArthaH prathamatayA'bhavadbhavati bhaviSyati ca tataH zeSAGgArtha iti, gaNadharA apyanayevAnupUrvyA sUtratayA granthantIti // 8 // idAnIM prathamatve hetumAha - AyAro aMgANaM paDhamaM aMgaM duvAlasapi / ittha ya mokkhovAo esa ya sAro pavayaNassa // 9 // ayamAcAro dvAdazAnAmapyaGgAnAM prathamamaGgamityanUdya kAraNamAha -- yato'tra mokSopAyaH - caraNakaraNaM pratipAdyate eSa ca pravacanasya sAraH pradhAnamokSa hetu pratipAdanAd, atra ca sthitasya zeSAGgAdhyayanayogyatvAd asya prathamatayopanyAsa iti // 6 // idAnIM gaNidvAraM, sAdhuvargo guNagaNo vA gaNaH so'syAstIti gaNI, AcArAyattaM ca gaNitvamiti pradarzayannAha - 1 bandhAnulomatA khalu zAstre ca lAghavamasaMmohaH / sadguNadIpanamapi ca ekArthaguNA bhavantyete // 1 // *** // 11 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) uddezakaH / AyArammi ahIe jaM nAo hoi samaNadhammo u / tamhA AyAradharo bhaNNai paDhamaM gaNihANaM // 10 // . yasmAdAcArAdhyayanAta kSAntyAdikazvaraNakaraNAtmako vA zramaNadharmaH parijJAto bhavati, tasmAtsarveSAM gaNitvakAraNAnAmAcAradharatvaM prathamaM AdyaM pradhAnaM vA gaNisthAnamiti // 10 // idAnI parimANaM-kiM pumarasyAdhyayanataH padatazca parimA- Namityata Aha NavarSabhaceramaio aTThArasapayasahassio o / havaI ya sapacacUlo bahubahutarao payaggeNaM // 11 // ___ tatrAdhyayanato navabrahmacaryAbhidhAnAdhyayanAtmako'yaM padato'STAdazapadasahasrAtmako 'veda' iti vidantyasmAddheyopAdeyapadArthAniti vedaH-zAyopazamikabhAvavartyayamAcAra iti / saha paJcamizcUDAbhirvarttata iti sapaJcacUDazca bhavati, raktazeSAnuvAdinI cUDA, tatra prathamA "piMDesaNa(1) sejAriyAbhAsajjAyA(2-3-4) ya vasaNA(5) ya pAesA(6) uggahapaDimatti(7) saptAdhyayanAtmikA, dvitIyA sattasattikkayA, tRtIyA bhAvanA, caturthI vimuktiH, paJcamI nizIthAdhyayanaM, 'bAbahurao padaggeNaM'ti tatra catuzcUlikAtmakadvitIyazrutaskandhaprakSepAhuH, nizIthAdhyayana-paJcamalikAprakSepAbahutaro'nantagamaparyAyAtmakatayA bahuMtamazca, padAgraNa-padaparimANena bhavatIti // 11 // idAnImupakramAntargataM samavatAradvAraM, tatraitAzcUDA navasu brahmacaryAdhyayaneSvavatagntIti darzayitumAhaAyAraggANatyo baMbhacceresu so samoyarai / so'vi ya satthapariNAe piMDiatyo samoyarai // 12 // * piMDasama sijjiriyA bhAsA vatthesaNA ya pAesA iti pra.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 // satthapariNAattho chassuvi kAesu so samoyaraha / chajjIvaNiyAatyo paMcasuvi vaesu oyaraha // 1 // paMca ya mahavvayAiM samoyaraMte ya svvdnvesu| samvesiM pajavANaM aNatabhAgammi oyaraha // 14 // uttAnArthAH, navaram 'AcArAmANi'cUlikAH dravyANi-dharmAstikAyAdIni paryAyA-aguruladhyAdayaH teSAmanantabha ge vratAnAmavatAra iti // 12-13-14 // kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAra iti ?, tadAha 'chajjIvaNiyo paDhame bIe carimeya svvdvvaaii| sesA mahavvayA khanu tadekadeseNa davvANaM // 15 // chajjIvaNiyA' ityAdispaSTA. kathaM punamahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAro na sarvapayAyeviti ucyate, yenAbhiprAyeNa coditavastimAviSkatu mAha-'NaNu savvaNabhapaesANaMtaguNaM paDhamasaMjamahANaM / chavihaparivuDDIe chahANAsaMkhayA seddhii||1|| anne ke pajjAyA ? jeNuvauttA carittavisayammi / je tatto'NataguNA jesiM tamaNaMtabhAgammi // 2 // anne kevalagammatti te maI te ya ke tdbbhhiyaa| evaMpi hoja tullA gANaMtaguNattaNaM juttaM // 3 // seDhIsu NANadasaNapajjAyA teNa tappamANesA / iha puNa carittamettovaogiNo teNa te thovA // 4 // ayamAsAmartho lezataH-nandhityasUyAyAM, saMyamasthAnAnyasaMkhyAtAni tAvadbhavanti, teSAM yajjaghanyaM tadavibhAgapalicchedena buddhyA khaNDyamAnaM paryAyairanantAvibhAgapalicchedAtmakaM bhavati, taca paryAyasaMkhyayA nirdiSTaM sarvAkAzapradezasaMkhyAyA anantaguNaM, sarvanamaHpradezavargIkarApramANamityarthaH, tato dvitIyAdisthAnarasaMkhyAtagacchagataignanta 1 SaDjIvanikAyaH prathame dvitIye carame ca sarvadravyANi / zeSANi mahAbratAni khalu tadekadezena dravyANAm /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAjavRttiH (zIlAGkA. // 14 // adhyayana uddezaka 1 mAgAdikayA vRddhyA SaTsthAnakAnAmasaMkhyeyasthAnagatA zreNirbhavati, evaM caikamapi sthAnaM sarvaparyAyAnvitaM na zakyate paricchetta', kiM punaH sarvANyapItyataH ke'nye paryAyAH ? yeSAmanantabhAge vratAni varteraniti / syAnmatiH, anye kevala(li)- gamyA iti, idamuktaM bhavati-kevalagamyAprajJApanIyaparyAyANAmapi tatra prakSepAbahutvam . evamapi jJAnajJeyayostulyatvA- | tulyA pava nAnantaguNA iti / atrAcArya AhuA AhuH)-yA'sau saMyamasthAnazreNinirUpitA sA parvA cAritraparyAyainidarzanaparyAyasahitaiH paripUrNA tatpramANA-sarvAkAzapradezAnantaguNA, iha punazcAritramAtropayogitvAtparyAyAnatabhAgavRttitvamityadoSaH / idAnIM sAradvAra, kaH kasya sAra ityAhaaMgANaM kiM sAro?AyAro, tassa havaha kiM sAro / aNaogattho sAro tassavi ya parUvaNA saaro||6|| spaSTA, kevalamanuyogArtho-vyAkhyAnubhUto'rthamtasya prarUpaNA-yathAsvaM viniyoga iti / anyacca-- sAro parUvaNAe caraNaM tassavi ya hoi nivvANaM / nivvANassa u sAro avvAcAhaM jiNA ciMti // 17 // spaSTaiva / idAnIM zrataskandhapatyo mAdinikSepAdikaM pUrvavadvidheyaM, mAvena cehAdhikAra, bhAvazrutaskandhazca brahmacaryAtmaka ityato brahmacaraNazAdI nikSaptavyAvityAha-- baMbhammI ya caukkaM ThavaNAe hoDa bNbhnnppttii| sattaNhaM vaNNANa navaNhaM vaNNaMtarANaM ca // 18 // tatra brahma nAmAdicaturdA, tatra nAmabrahma brahma tyabhidhAnam , asadbhAvasthApanA akSAdau sadbhAvasthApanA prativiziSTayajJopavItAdyAkRtimRllepyAdI dravye, athavA sthApanAyAM vyAkhyAyamAnAyaryA brAhmaNotpattirvaktavyA, tatprasaGgena ca saptAnAM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca varNAnAM navAnAM ca varNAntarANAmutpattiNanIyeti / yathApratijJAtamAha ekA ya maNussajAI rajjuppattoha do kayA usbhe| tiNNava sippavaNie sAvagadhammammi cattAri // 16 // __ yAvamAbheyo bhagavAnAdhApi rAjalakSmImadhyAste, tAvadekaiva manuSyajAtiH, tasyaiva rAjyotpattI bhagavantamevAzritya ye sthitAste kSatriyAH, zeSAzca zocanAdrodanAca zudrAH, punaragnyutpattAvayaskArAdizilpavANijyavRttyA vezanAdvaizyAH bhagavato zAnotpattau bharatakAkaNIlAJchanAcchAvakA eva brAhmaNA 'jajJire, ete zuddhAtrayazcAnye gAthAntaritagAthayA pradarzayiSyante // sAmprataM varNavarNAntaraniSpannaM saMkhyAnamAha-- saMjoge solasagaM satta ya vaNNA u nava ya aMtariNo / ee dovi vigappA ThavaNA bhassa NAyavvA // 20 // -- saMyogena SoDaza varNAH samutpannAH, tatra sapta varNA nava tu varNAntarANi, etacca varNavarNAntaravikalpadvayaM sthApanAbrahmati jJAtavyam // sAmprataM pUrvasUcitaM varNatrayamAha-yadi vA prAguddiSTAn sapta varNAnAhapagaI caukagANaMtare ya te 9ti satta vaNNA u / ANataresu caramo vaNNo khalu hoi NAyavvo // 21 // 1je rAya assitA te khattiA jAyA, aNassiyA gihavaiNo jAyA, jayA bhaggI uppaNNA tayA pAgabhAvassitA sippiyA vANiyagA jAyA, tehiM tehiM sippavANijjehi vittiM visaMtIti vaissA uppaNNA / bhaTTArae pavvaie bharahe abhisitte sAvagadhamme sappaNNe baMbhaNA jAyA, NissitA baMbhaNA jAyA, mAhaNatti ukassagamAvA dhammapimA jaM ca kiMcivi haNaMta picchati taM nivAraiti mA haNa bho mA haNa, evaM te jaNeNa sukammanivvattitasaNNA baMmaNA jaayaa| je puNa aNassitA asippiNo asAvagA te vaya khalA itikA tesu tesu pabhoyaNesu hiMsAcoriyAdiyAsu dunbhamANA sogadohaNasIlA suddA saMvuttA (iti cUrNiH).
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 16 // prakRtayazcatasraH - brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAkhyA AsAmeva catasRNAmranantarayogena pratyekaM varNatrayotpattiH, nadyathA - dvijena kSatriyayoSito jAtaH pradhAnakSatriyaH saMkarakSatriyo vA evaM kSatriyeNa vaizyayoSito vaizyena zUdrayaH pradhAnasaMkara bheTau vaktavyAvityevaM sapta varNA bhavanti, anantareSu bhavA anantarAsteSu yogeSu caramavarNavyapadezo bhavati brAhmaNena kSatriyAyAH kSatriyo bhavatItyAdi, sa ca svasthAne pradhAno bhavatItibhAvaH // idAnIM varNAntarANAM navAnAM nAmAnyAha-aggani sAyA ya ajogavaM mAgahA ya sUyA ya / svattA (ya) videhAvi ya caMDAlA navamagA huMti // 22 // ugraH niSAdaH ayogavaM mAgadhaH sUtaH kSattA videha: cANDAlazceti // kathamete bhavantiItyAhaegaMtarie iNamo aMbaDo ceva hoi uggo cha / biiyaMtaria nisAo parAsaraM taM ca puNa vege ||23|| paDilome suddAI ajogavaM mAgaho ya sUo a / egaMtarie khattI vedehA caiva nAyavvA ||24|| vitiyaMtare niyamA caNDAlo so'vi hoi NAyavvo / aNulome paDilome eva ee bhave bheyA || 25 | AsAmartho yantra kAdavaseyaH taccedam brahmapuruSaH kSatriya: puruSa: / brAhmaNaH puruSaH | zUdraH puruSaH vaizyA strI zUdrI bI zUhI strI vaizyA strI niSAdaH ayogam pArAsaro bA / ambaSThaH umra: etAni nava varNAntarANi, idAnIM varNAntarANAM saMyogotpattimAha | vaizyapuruSaH kSatriyA strI mAgadha kSatriyaH puruSaH brAjhI sUtaH zUdraH puruSaH | vaizyapuruSaH | zUdrapuruSaH brAhmastrI brAhmastrI kSatriyA strI kSaptA vaidehaH cANDAlaH adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 16 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 17 // uggeNaM khattAe sovAgo veNavo videheNaM / aMbaTThIe suddIya bukaso jo nisAeNaM // 26 // sUNa nisAIe kukkarao sovi hoi NAyavvo / eso bIo bheo cauvviho hoi NAyavvo // 27 // artho yantrAdavaseyaH, 'taccedam / ugrapuruSaH kSattA strI videhaH puruSaH kSattA strI vaiNavaH viSAdaH puruSaH. . ambaSThI strI zUdrI strI vA bukasaH zUdraH puruSaH niSAdastrI kukkurakaH zvapAkaH gataM sthApanAbrahma, idAnIM dravyabrahmapratipAdanAya AhadavvaM sarIrabhavio annANI vatthisaMjamo ceva / bhAve u vatthisaMjama NAyavvo saMjamo ceva // 28 // jJazarIra bhavyazarIravyatiriktaM zAkyaparivrAjakAdInAmajJAnAnugatacetasAM vastinirodhamAtraM vidhavA proSitabhartRkAdInAM ca kulavyavasthArthaM kAritAnumatiyuktaM dravyabrahma, bhAvabrahma tu sAdhUnAM vastisaMyamaH, aSTAdazabhedarUpo'pyayaM saMyama eva, saptadazavidhasaMyamAbhinnarUpatvAdasyeti, aSTAdaza bhedAstvamI - 'divyAtkAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA tadbrahmASTAdazavikalpam // 1 // caraNanikSepArthamAha aria hoi chakkaM gaimAhAro guNI va caraNaM ca / khittaMmi jaMmi khitte kAle kAlo jahiM jAo jo u ) // 29 // 1 taca prathamacatuSkoSThakAdavagantavyam pra. // 17 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (sitorgr.) // 18 // caraNaM nAmAdiSoDhA, vyatiriktaM dravyacaraNaM tridhA bhavati - gatibhakSaNaguNabhedAt, tatra gaticaraNaM gamanameva, AhAracaraNaM modakAdeH, guNacaraNaM dvidhA - laukikaM lokottaraM ca laukika yat dravyArthaM hastizikSAdikaM vaidyakAdikaM vA zikSante, lokottaraM sAdhUnAmanupayukta caraNa mudAyinRpamArakAdervA, kSetracaraNaM yasmin kSetre gatyAhArAdi caryyate vyAkhyAyate vA, zabdasAmAnyAntarbhAvAdvA zAlikSetrAdicaraNamiti, kAle'pyevameva || bhAvacaraNamAha bhAve gaimAhAro guNo guNavao pasatthamapasatthA / guNacaraNe pasattheNa baMbhacerA nava havaMti // 30 // bhAvacaraNamapi gatyAhAraguNabhedAt tridhA tatra gaticaraNaM sAdhorupayuktasya yugamAtradattadRSTIrgacchataH, bhakSaNacaraNamapi zuddhaM piNDamupabhuJjanasya, guNacaraNamaprazastaM mithyAdRSTInAM samyagdRSTInAmapi sanidAnaM, prazastaM teSAmeva karmodveSTanArtha mUlottaraguNa kalApaviSayam, iha cAnenaivAdhikAro, yato navApyadhyayanAni mUlottaraguNasthApakAni nirjarArthamanuzIlyante // eteSAM cAnvarthAbhidhAnAni darzayitumAha satyapariNNA 1 logavijao 2 ya sIosaNijja 3 sammattaM 4 / taha chogasAranAmaM 5 thuyaM 6 taha mahApariNNA 7 ya // 31 // aTTamae ya vimokkho 8 uvahANasuyaM 6 ca navamagaM bhaNiyaM / icceso AyAro AyAraggANi sesANi // 32 // spaSTe, kevalamityeSa navAdhyayanarUpa AcAro, dvitIyazrutaskandhAdhyayanAni tu zeSANi - AcArAgrANIti // sAmpratamupakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca tatrAdyamAha - [ zradhyayanaM 1 udde zakaH 1 11 2 = 11
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 16 // jibhasaMjamo 1 a logo jaha bajjhai jaha ya ta pajahiyavvaM 2 / suhadukkhatitikkhAviya 3 sammattaM 4 logasAro . ya // 33 // nissaMgayA 6 ya chaThe mohasamutthA parIsahuvasaggA 7 / nijjANaM 8 ahamae navame ya jiNeNa evaM ti 9 // 34 // tatra zastraparijJAyAmayamarthAdhikAro-'jiyasaMjamotti jIveSu saMyamo jIvasaMyamaH-teSu hiMsAdiparihAraH, sa ca jIvAstitvaparijJAne sati bhavatyato jIvAstitvaviratipratipAdanamatrAdhikAraH / lokavijaye tu 'logo jaha bajjhai jaha ya taM pajahiyabati, vijitabhAvalokena saMyamasthitena loko yathA badhyate aSTavidhena karmaNA yathA ca tatprahAtavyaM tathA jJAtavyamityayamarthAdhikAraH / tRtIye tvayam-saMyamasthitena jitakaSAyeNAnukUlapratikUlopasarganipAte sukhaduHkhatitikSA vidheyeti / caturthe tvayam-prAktanAdhyayanArthasaMpannena tApasAdikaSTatapAsevinAmaSTaguNezvaryamudvIzyApi dRDhasamyaktvena bhavitavyamiti / paJcame tvayam-caturadhyayanArthasthitenAsAraparityAgena lokasAraratnatrayodhu ktena bhAvyamiti / SaSThe tvayamprAguktaguNayuktena nisaGgatAyuktenApratibaddhena bhavitavyam / saptame tvayam-saMyamAdiguNayuktasya kadAcinmohasamutthAH paripahA upasargA vA prAdurbhaveyuste samyak soddhvyaaH| aSTame tvayam-niryANam-antakriyA sA sarvaguNayuktena samyagvidheyeti / navame tvayam--aSTAdhyayanapratipAdito'rthaH samyage barddhamAnasvAminA vihita iti, rAtpradarzanaM ca zeSasAdhanAmutsAhArtha, 1 udaio bhAvo logA kasAyA jANiyavvA (iti cUrNiH) //////////////////////////////////////////////////
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 uddezakaH taduktam-"'titthayaro cauNANI suramahio sijhiyavvAdhuvaMmi / aNimUhiyabalavirio savvatthAzrIAcA mesu ujjamai // 1 // kiM puNa avasesehiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoi na ujjamiyavvaM sapacca rAGgavRttiH vAyaMmi mANasse // 2 // " // sAmpratamuddezArthAdhikAraH zastraparijJAyA ayam - (zIlAGkA. jIvo chakkAyaparuvaNA ya tesiM vahe ya baMdhotti / viraIe ahigAro satthapariNAe NAyavvo // 35 // // 20 // ar tatra prathamoddezake sAmAnthena jIvAstitvaM pratipAdya, zeSeSu tu SaTsu vizeSeNaM pRthivIkAyAdyastitvamiti, sarveSAM cAva sAne bandhaviratipratipAdanamiti, etaccAnte upAttatvAtpratyekamuddezArtheSu yojanIyaM, prathamoddezake jIvastadvadhe bandho viratizcetyevamiti // tatra zastraparikSeti dvipadaM nAma, zastrasya nikSepamAha davvaM satthaggivisannehaMbilakhAraloNamAIyaM / bhAvo ya duppautto vAyA kAo aviraI y||36|| zastrasya nikSepo nAmAdizcaturdA, vyatiriktaM dravyazastraM khaDgAdyagniviSasnehAmlakSAralavaNAdikaM, bhAvazAstraM tu duSprayukto bhAva:--antaHkaraNaM tathA vAkAyAvaviratizceti, jIvopaghAtakAritvAditibhAvaH / parijJApi caturddhatyAha4 davaM jANaNa paccakkhANe davie sarIraM uvagaraNe / bhAvapariNNA jANaNa paccakkhANaM ca bhAveNaM // 37 // 1 tIrthakarazcatu nI suramahitaH dhruvaM sedhitavye / anigRhitabalavIryaH sarvasthAmnodyacchati / / 1 / / kiM punaravazeSairduHkhakSayakAraNAnsuvihitaH / mati nodhantavyaM sapratyapAye mAnuSye // 2 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatra dravyaparijJA dvidhA-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, jJaparijJA AgamanoAgamabhedAdvidhA, Agamato jnyaataa'nu21|| payuktaH, noAgamatasvidhA, tatra vyatiriktA dravyaparijJA yo yat dravyaM jAnIte sacittAdi sA paricchedyadravyaprAdhAnyAta dravyaparikSeti, pratyAkhyAnaparijJA'pyevameva, tatra vyatiriktadravyapratyAkhyAnaparijJA dehopakaraNaparijJAnam , upakaraNa ca rajoharaNAdi, sAdhakatamatvAt , bhAvaparijJApi dvidhaiva-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, tatrAgamato jJAtopayuktazca, noAgaa matastvidamevAdhyayanaM jJAnakriyArUpaM, nozabdasya mizravAcitvAt , pratyAkhyAnabhASaparijJApi tathaiva, AgamataH pUrvavat , LI noAgamavastu prANAtipAtanivRttirUpA manovAkAyakRtakAritAnumatimedAtmikA jJeyeti / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmpratamAcArAdipradAnasya sukhapratipattaye dRSTAntopanyAsena vidhirAkhyAyate-yathA kazcidrAjA abhinavanagaranivezecchayA | ka bhUkhaNDAni vibhajya samatayA prakRtibhyo dattavAn , tathA kacarApanayane zalyoddhAre bhUsthirIkaraNe pakveSTakApIThaprAsAda racane ratnAdyapAdAne copadezaM dattavAn, tAzca prakRtayastadupadezAnusAreNa tathaiva kRtvA yathA'bhipretAna bhogAn bubhujire, ayamatrArthopana yaH-rAjasadRzena sUriNA prakRtisadRzasya ziSyagaNasya bhUkhaNDasadRzaH saMyamo mithyAtvakacavarAdyapanIya sarvopAdhizuddhasyAropaNIyaH, taM ca sAmAyikasaMyama sthirIkRtya pakveSTikApIThatulyAni vratAnyAropaNIyAni, tataH prAsAdakalpo'yamAcAro vidheyaH, tatrasthazcAzeSazAstrAdiratnAnyAdatte, nirvANabhAk bhavati / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNalakSaNopetaM sUtramuccAraNIyaM, lakSaNaM tvidam-'appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM c| lakkhaNajuttaM // 21 // 1alpagranthaM mahAtha dvAtriMzaddoSavirahitaM yacca / lakSaNayuktaM sUtramaSTamizca guNairupapetam / / 1 / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ suyaM me ADasaM! teNaM (AmusaMteNaM, AvasateNaM) bhagavayA evamakkhAyaM ihamegesiM No saNNA bhavai adhyayanaM 1 shriiaacaa-81|| suu01|| rAGgavRttiH suttaM aTThahi ya guNe hiM uvaveyaM // 1 // ' ityAdi, taccedaM sUtram -'suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM- uddezakaH 1 (zIlAGkA. ihamegesiM No saNNA bhavati' asya saMhitAdikrameNa vyAkhyA-saMhitocAritaiva, padacchedastvayam-zrutaM mayA AyuSmana ! tena bhagavatA evamAkhyAtam-iha ekeSAM no saMjJA bhavati / eka tiGantaM zeSANi subantAni, gataH sapadacchedaH sUtrAnugamaH, sAmprataM sUtrapadArthaH samunnIyate-bhagavAn sudharmasvAmI jaMbUnAmna idamAcaSTe yathA-zrutam' AkarNitamavagatamadhAritamitiyAvad, anena svamanISikAvyudAso, 'mayeti sAkSAna punaH pAramparyeNa 'Ayusmanniti jAtyAdiguNasaMbhave'pi dIrghAyuSkatvaguNopAdAnaM dIrghAyuravicchedena ziSyopadezapradAyako yathA syAt , ihAcArasya vyAcikhyAsitatvAttadarthasya | ca tIrthakRtpraNItatvAditi sAmarthyaprApitaM teneti tIrthakaramAha, yadi vA-AmRzatA bhagavatpAdAravindam , anena vinaya Avedito bhavati, AvasatA vA tadantike ityanena gurukulavAsaH kartavya ityAveditaM bhavati, etacArthadvayaM 'AmusaMteNa AvasaMteNe'tyetatpAThAntaramAzrityAvagantavyamiti, 'bhagavate ti bhagaH-aizvaryAdiSaDarthAtmakaH so'syAstIti bhagavAn tena, 'eva'miti vakSyamANavidhinA 'AkhyAta'mityanena kRtakatvavyudAsenArtharUpatayA Agamasya 1 cUrNyabhiprAyeNa dvitIyasUtrAvataraNametat . Blu22 // 2 patteya patteyaM (gaNaharA) sissehiM pajjuvAsijjamANA evaM bhaNaMti-'suyaM me0 (iti cUrNiH). rtn////////////////////////////////////////////
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ nityatvamAha, 'ihe ti kSetre pravacane AcAre zastraparijJAyAM vA AkhyAtamitisaMbandho, yadi vA-'ihe'ti saMsAre 'ekeSAM' jJAnAvaraNIyAvRtAnAM prANinAM 'no saMjJA bhavati' saMjJAnaM saMjJA smRtiravabodha ityanarthAntaraM, sA no prajAyata ityarthaH uktaH padArthaH, padavigrahasya tu sAmAsikapadAbhAvAdaprakaTanam / idAnI cAlanA-nanu cAkArAdikapratiSedhakalaghuzabdasaMbhave sati kimarthaM nozabdena pratiSedhaH iti ?, atra pratyavasthA, satyamevaM, kiMtu prekSApUrvakAritayA nozabdopAdAnaM, sA ceyam-anyena pratiSedhena sarvaniSedhaH syAd, yathA na ghaTo'ghaTa iti cokte sarvAtmanA ghaTaniSedhaH, sa ca neSyate, yataH prajJApanAyAM daza saMjJAH sarvaprANinAmabhihitAstAsAM sarvAsAM pratiSedhaH prApnotItikRtvA, tAzcemAH-'kai NaM bhaMte ! saNNAo paNattAo?, goyamA ! dasa saNNAo paNNattAo, taMjahA-AhArasaNNA bhayasaNNA mehuNasaNNA pariggahasaNNA kohasaNNA mANasaNNA mAyAsaNNA lobhasaNNA ohasaNNA logasaNNa"tti Asa ca pratiSedhe spaSTo doSaH, ato nozabdena pratiSedhanamakAri, yato'yaM sarvaniSedhavAcI dezaniSedhavAcI ca, tathAhi-noghaTa hI ityukte tathA ghaTAbhAvamAtraM pratIyate, tathA prakaraNAdiprasaktasya vidhAnaM, sa punarvidhIyamAnaH pratiSedhyAvayavo grIvAdiH pratiSedhyAdanyo vA paTAdiH pratIyata iti, tathA coktam-"pratiSedhayati samastaM prasaktamartha ca jagati noshbdH| 1 kati madanta ! saMjJAH prajJaptAH', gautama ! daza saMjJA: prajJaptAH, tadyathA-AhArasaMjJA bhysNsh| mathunasaMjJA parigrahasaMjJA kodhasaMjJA mAnasaMjJA mAyAsaMhA lobhasaMjJA oghasaMjJA lokasaMjJA / 20kta ghaTAbhAvamAtraM pratIyate bharthaprasaktaniSedhena cAprasaktasya pra. / / 23 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zAlAGkA // 24 // dhyayanaM 1 uddezakaH 1 sa punastadavayavo vA tasmAdarthAntaraM vA syAd // 1 // iti, evamihApi na sarvasaMjJAniSedhaH, apitu viziSTasaMjJAniSedho, yayA''tmAdipadArthasvarUpaM gatyAgatyAdikaM jJAyate tasyA niSedha iti // sAmprataM niyuktikRtsUtrAvayavanikSepArthamAhadavve sacittAI bhAve'NubhavaNajANaNA saNNA / mati hoi jANaNA puNa aNubhavaNA kmmsNjuttaa||38|| saMjJA nAmAdibhedAccaturdA, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIsvyatiriktA sacittAcittamizrabhedAtridhA, sacittena hastAdidravyeNa pAnabhojanAdisaMjJA acittena dhvajAdinA mizreNa pradIpAdinA saMjJAnaM-saMjJA avagama iti kRtvA, bhAvasaMjJA punardvidhA-anubhavanasaMjJA jJAnasaMjJA ca, tatrAnpavyAkhyeyatvAttAvat jJAnasaMjJA darzayati-'mai hoi jANaNA puNa'tti mananaM matiH-avabodhaH sA ca malijJAnAdiH paJcadhA, tatra kevalasaMjJA kSAyikI zeSAstu kSAyopazamiyaH, anubhavanasaMjJA tu svakRtakarmodayAdisamutthA jantorjAyate, sA ca SoDazabhedeti darzayati AhAra bhaya pariggaha mehuNa sukha dukkha moha vitigicchaa| koha mANa 'mAya lohe soge loge ya dhammohe // 39 // AhArAbhilASa AhArasaMjJA, sA-ca taijasazarIranAmakamrmodayAdasAtodayAcca bhavati, bhayasaMjJA trAsarUpA, parigrahasaMjJA mR rUpA, methunasaMjJA stryAdivedodayarUpA, etAzca mohanIyodayAt , sukhaduHkhasaMjJe sAtAsAtAnubhavarUpe vedanIyodayaje, mohasaMjJA pithyAdarzanarUpA mohodayAt , vicikitsAsaMjJA cittaviplutirUpA mahodayAt jJAnAvaraNIyodayAcca, krodhasaMjJA aprItirUpA, mAnasaMjJA garvarUpA, mAyAsaMjJA vakratArUpA, lobhasaMjJA ddhirUpA, zokasaMjJA vipralApavaimanasyarUpA, // 24 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 25 // etA mohodayajAH, lokasaMjJA svacchandaghaTitavikanparUpA laukikAcaritA, yathA- na santyanapatyasya lokAH, zvAno kakSAH, viprA devAH, kAkAH pitAmahAH, barhiNAM pakSavAtena garbha ityevamAdikA jJAnAvaragayAnpakSayopazamAnmohodayAcca bhavati, dharmmasaMjJA kSamAdyAsevanarUpA mohanIyakSayopazamAjjAyate, etAzcAvizeSopAdAnAtyaJcendriyayANAM samyagmithyAdRzAM draSTavyAH, oghasaMjJA tu avyaktopayogarUpA valivitAnArohaNAdiliGgA jJAnAvaraNIyAnpakSayopazamasamutthA draSTavyeti / iha punarjJAnasaMjJayA'dhikAro, yataH sUtre saiva niSiddhA 'iha ekeSAM no saMjJAM jJAnam -avabodho bhavatI 'ti // 1 // pratiSiddhajJAnavizeSAvagamArthamAha sUtram - jahA - puratthimAo vA disAo Agao ahamaMsi, dAhiNAo vA disAo Agao ahamaMsi, pacaftthamAo vA disAo Agao ahamaMsi, uttarAo vA disAo Agao ahamaMsi, uDDA vA disAo Agao ahaMmaMsi, ahodisAo vA Agao ahamaMsi, aNNayarIo vA disAo adisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesiM No NAyaM bhavati // sU0 2 // " taMjahetyAdi No NAyaM bhavatIti yAvat" tadyatheti pratijJAtArthodAharaNaM, 'puratthimAu'tti prAkRtazailyA mAgadhadezI bhASAnuvRtyA pUrvasyA dizo'bhidhAyakAt puratthimazabdAtpaJcamyantAttasA nirdezaH, vAzabda uttarapakSApekSayA vikalpArthaH, yathA loke bhoktavyaM vA zayitavyaM veti evaM pUrvasyA vA dakSiNasyA veti / dizatIti dikU, atisRjati vyapadizati dravyaM dravyabhAgaM veti bhAvaH // tAM niyuktikabhikSeptumAha- // 25 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana uddezakaH 1 ___ nAmaM ThavaNA davie khitte tAve ya paNNavaga bhAve / esa disAnikkhevo sattaviho hoi NAyavvo // 40 // zrIAcA nAmasthApanAdravyakSetratApaprajJApakamAvarUpaH saptadhA dignikSepo jJAtavyaH, tatra sacittAdevyasya digityabhidhAnaM nAmarAGgavRttiH dik, citralikhitajambUdvIpAderdigvibhAgasthApanaM sthApanAdik / dravyadignikSepArthamAha(zIlAGkA.) terasapaesiyaM khalu tAvaiesubhave pesesu| davvaM ogADhaM jahaNNaya taM dasadisAga // 11 // dravyadig dvedhA-Agamato noAgamatazca. Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tviyam-trayodazapradezikaM dravyamAzritya yA pravRttA, khaluravadhAraNe, trayodazaprAdezikameva die, na punaIzaprAdezikaM yat kaizciduktamiti, pradezA:-paramANavastairniSpAditaM kAryadravyaM tAvatsveva kSetrapradezeSvavagADhaM jaghanyaM dravyamAzritya dazadigvibhAgaparikalpanAto dravyadigiyamiti / tatsthApanA (2) / trivAhakaM navapradezikamabhilikhya catasRSu divekaikagRhavRddhiH kAryA // kSetradizamAha- .. RBI aTTha paeso ruyago tiriya loyassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhave aNadisANaM // 42 // tiryagalokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze meyantadvauM sarvakSullakAtarau tayoruparitanasya catvAraH pradezA gostanAkArasaMsthAnA adhastanasyApi catvArastathAbhUtA evetyeSo'STAkAzapradezAtmakazcaturasro rucako dizAmanudizAM ca prabhava-utpattisthAnamiti / sthApanA ceyaM (3) / AsAmamidhAnAnyAhaiMdaggeI jammA ya nerutI vAruNI ya vAyavvA / somA IsANAvi ya. vimalA ya tamA ya yoddhavvA // 43 // ////////////////////////////////////////////////// // 26 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bal AsAmAyendrI vijayadvArAnusAreNa zeSAH pradakSiNataH saptAvaseyAH, Urdhva vimalA tamA cAdhaH boddhavyA iti, sthApanA // 27 // ceya // AsAmeva svarUpanirUpaNAgahadupaesAi duruttara egapaesA aNuttarA ceva cauro cauro ya disA caurAi aNattarA duNNi // 44 // catasro mahAdizo dvipradezAdyA dvidvipradezottagvRddhAH, vidizazcatasra. ekapradezaracavAtmikAH 'anuttarA' vRddhirahitAH, UrdhvAdhodigadvayaM tvanuttarameva catuSpradezAdiracanAtmakam // kiJca- . . aMto sAIAo bAhirapAse apjjvsiaao| savvANaMtapaesA savvA ya bhavaMti kaDajummA // 45 // ___ sarvA'pyantaH-madhye sAdikA rucakAdyA itikRtvA bahizca alokAkAzAzrayaNAdaparyavasitAH, 'sarvAzca' dizApyanantapradezAtmikA bhavanti, 'savvA ya havaMti kaDajummati sarvAsAM dizA pratyekaM ye pradezAste catuSkakenApahrimANAzcatuSkAvazeSA bhavantItikRtvA, tatpradezAtmikAca diza AgamasaMjJayA kaDa jummattizabdenAbhidhIyante, tathA cAgamaH"kaha NaM bhaMte ! jummA paNNattA?, goyamA ! cattAri jummA paNNattA, taMjahA-kaDajumme teue dAvarajumme kalioe / se keNaDhaNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA! je NaM rAsI caukagAvahAreNaM avahIramANe 1 kati bhadanta ! yugmAH prajJatAH ?, gautama ! catvAro yugmAH prajJaptAH, tadyathA-kRtayugmaH yojaH dvAparayugmaH klyojH| atha kenArthena bhadantavamucyate ?, gautama ! yorAzizcatuSkakApahAreNApahiyamANo'hriyamANazcatuSparyavasitaH syAt sa kRtayugmaH, evaM triparyaSamitastryojaH dviparyavasito dvApara yugmaH, ekaparyavasitaH kalyojaH / ////////////////////////////// ////////////////////////////////////////////////////
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 uddezakaH 1 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 28 // avahoramANa caupajavasie siyA, se NaM kaDajumme, evaM tipajavasie teue, dupajavasie dAvarajumme, egapajjavasie kalioe"tti // punarapyAsA saMsthAnamAhasagaDuDosaMThiAo mahAdisAo havaMti cttaari| muttAvalI ya cauro do ceva havaMti ruygnibhaa||46|| mahAdizazcatasro'pi zakaTorddhisaMsthAnAH, vidizazca muktAvalinibhAH, UrdhvAdhodigdvayaM rucakAkAramiti // tApadizamAhajassa jamaoAico udei sA tassa hoi pussvdisaa| jattoaasthamei u avaradisA sAuNAyavvA // 47 // dAhiNapAsaMmi ya dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyA cattAri disA tAvakhitte u akkhAyA // 48 // tApayatIti tApa-AdityaH, tadAzritA dika tApadika zeSa sugama, kevalaM dakSiNapAdivyapadezaH pUrvAbhimukhasyeti draSTavyaH // tApadigaGgIkaraNenAnyo'pi vyapadezo bhavatIti prasaGgata Aha je maMdarassa puTaveNa maNassA dAhiNaNa avareNa je Avi uttareNaM saccesiM uttaro merU // 49 // savvesiM uttareNaM merU lavaNo ya hoi dAhiNI / puveNaM uhaI avareNaM asthamai sUro // 50 // ye 'mandarasya' meroH pUrveNa manuSyAH kSetradigaGgIkaraNena, rucakApekSaM pUrvAdidiktvaM veditavyaM, teSAmuttaro merudakSiNena lavaNa iti tApadigaGgIkaraNena, zeSaM spaSTam // prajJApakadizimAhajatyaya jo paNNavaokassavi sAhA disAmuyANimittaM / jattomuho ya mA pacchao avarA // 51 // // 28 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 26 // prajJApako yatra kvacit sthitaH dizAM balAtkasyacinnimittaM kathayati sa yadabhimukhastiSThati sA pUrvA, pRSTanazcApareti, nimittakathanaM copalakSaNamanyo'pi vyAkhyAtA grAhma iti // zeSadikasAdhanArthamAha dAhiNapAsaMmi u dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyAsimantareNaM aNNA cattAri vidisAo // 52 // eyAsiM ceva aDaNhamaMnarA aTTha huMti aNNAo / solasa saroraussayabAhallA savvatiriyadisA // 53 // heTThA pAyatANaM ahodisA sIsauvarimA uDDA / eyA aDorasavI paNNavagadisA muNeyavvA // 54 // evaM pakappiANaM dasaha aTThaNha caiva ya disANaM / nAmAI vucchAmI jahakamaM ANupuvvIe // 55 // puvvA ya pugvadaviNa dakkhiNa taha dakkhiNAvarA ceva / avarA ya avarauttara uttara puvvuttarA ceva // 56 // sAmutthANI kavilA khelijjA khalu taheva ahidhmmaa| pariyAdhammA ya tahA sAvittI paNNavittIya // 57 // heDA neraiyANaM ahodisA uvarimA u devANaM / eyAI nAmAI paNNavagassA disANaM tu // 58 // etAH sapta gAthAH kaNThyAH, navaraM dvitIyagAthAyAM sarvvatiryagdizAM bAhalyaM - piNDaH zarIrocchrayapramANamiti / sAmpra tapAsa saMsthAnamAha - solasavI tiriyadisA sagaDuDIsaMThiyA muNNeyavvA / do mallagamUlAo uDDha e a ahevi ya disAo // 59 // SoDazApi tiryagdizaH zakaToddhisaMsthAnA boddhavyAH, prajJApakapradeze saGkaTA bahiviMzAlAH, nArakadevAkhye dve eva urdhvAghogAminyau zarAvAkAre bhavataH, yataH ziromule pAdamUle ca svalpatvAnmallakabudhnAkAre gacchantyau ca vizAle bhavata // 26 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA adhyayanaM. rAGgavRttiH zakaH / // 30 // / iti / AsAM sarvAsA tAtparya yantrakAdavaseyaM, taccedam (4) // bhAvadignirUpaNArthamAha maNuyA tiriyA kAyA taha'ggabIyA caukkagA curo| devA nerahayA vA aTThArasa hA~ni bhAvadisA // 60 // hai| manuSyAzcaturbhedAstadyathA-sammUrchanajAH karmabhUmijA akarmabhRmijAH antaradvIpajAzceti, tathA tiryaJco dvIndriyA strIndriyAzcaturindriyAH paJcendriyAzceti caturdA, kAyAH pRthivyaptejovAyavazcanvAraH, tathA'gra(1)mUla(2)skandha(3)parva(4)bIjAzcatvAra eva, ete poDaza devanArakaprakSepAdaSTAdaza, ebhirbhAvairbhavanAjjIvo vyapadizyata iti bhAvadigaSTAdazabhedeti // atra ca sAmAnyadiggrahaNe'pi yasyAM dizi jIvAnAmavigAnena gatyAgatI spaSTa sarvatra sambhavatastayaivehAdhikAra iti tAmeva niyuktikRtsAkSAddarzayati, bhAvadikcAvinAbhAvinI sAmarthyAdadhikRtava, yatastadarthamanyA dizazcintyanta ityata Aha-- paNNavagadisaTThArasa bhAvadisAo'vi tattiyA ceva / ikvikkaM viMdhejA havaMti aTThArasAhArA // 6 // paNNavagadisAe puNa ahigAro ettha hoi jAyaco / jIvANa puggalANa ya eyAsu gayAgaI atthi // 6 // prajJApakApekSayA aSTAdazabhedA dizaH, atra ca bhAvadizo'pi tAvatpramANA eva pratyekaM sambhavantItyataH ekaiko prajJApakadizaM bhAvadigaSTAdazakena 'vindhyet' tADayed , ato'STAdazASpAdazakAH, te ca saMkhyayA trINi zatAni caturvizatyadhikAni bhavantIti, etaccopalakSaNaM tApadigAdAvapi yathAsambhavamAyojanIyamiti / kSetradizi tu catasRSveva mahAdikSu sambhavo na vidigAdiSuH tAsAmekapradezikatvAccatuSpradezikatvAcceti gAthAdvayArthaH // ayaM dikasaMyogakalApaH 'aNNaya //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIo disAo Agao ahamaMsI'tyanena parigRhItaH, sUtrAvayavArthazvAyam-iha digagrahaNAt prajJApakadizazcatasraH pUrvAdikA Udhiodizau ca parigRhyante, bhAvadizastvaSTAdazApi, anudiggrahaNAttu prajJApakavidizo dvAdazeti, tatrAsaMjJinAM RE naipo'vabodho'sti, saMjJinAmapi keSAzcidbhavati keSAzcinneti, yathA'hamamuSyA dizaH samAgata iheti / 'evamegesi / No NAyaM bhavaitti' 'eva' mityanena prakAreNa, prativiziSTadigvidigAgamanaM naikeSAM viditaM 'bhavatItyetadupasaMhAravAkyam , etadeva niyuktikRdAhaa kesiMci nANasaNNA asthi kesiMci natthi jIvANaM / ko'haM paraMmi loe AsI kayarA disaaovaa?||63|| A keSAzciJjIvAnAM jJAnAvaraNIyakSayopazamavatAM jJAnasaMjJA'sti, keSAzcittu tadAbRtimatAM na bhavatIti / yAdRgbhUtA saMjJA na bhavati tAM darzayati-ko'haM parasmin 'loke' janmani manuSyAdirAsam , anena bhAvadig gRhItA, katarasyA vA dizaH samAyAta ityanena tu prajJApakadigupAteti, yathA kazcinmadirAmadAghUrNitalolalocano'vyaktamanovijJAno rathyAmArganipatitastaccha-kRSTazvagaNAlidyamAnavadano gRhamAnIto madAtyaye na jAnAti kRto'hamAgata iti, tathA prakRto manuSyAdirapIti gAthArthaH // kevalameva saMjJA nAsti aparA'pi nAstIti sUtrakRdAha- . asthi me AyA uvavAie, natthi me AyA uvavAie, ke ahaM AsI? ke vA io cue iha peccA bhavissAmi // suu03|| 1 aupapAtikavRttyabhiprAyeNaiSa tRtIyasUtrAvataraNamAgaH, cUrNyabhiprAyeNa tu 'bhavissAmi' iti paryanta upasaMhAraH, 'mavati' iti 'taMjahA' iti cAdhikam / // 31 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAkA.) ___ 'asti' vidyate 'mame tyanena SaSThayantena zarIraM nirdizati, mamAsya zarIrakasyAdhiSThAtA, atati-gacchati satatagatipravRtta AtmA-jIvo'stIti, kiMbhRtaH ?-'aupapAtika: upapAta.-prAdurbhAvo janmAntarasaMkrAntiH, upapAte bhava aupa adhyayanaM 1 pAtika iti, anena saMsAriNaH svarUpaM darzayati, sa evaMbhUta AtmA mamAsti nAstIti ca evaMbhRtA saMjJA keSAzcida- uddezakaH 1 jJAnAvaSTabdhacetasA na jAyata iti / tathA ko'haM' nArakatiryagamanuSyAdiH pUrvajanmanyAsaM ? ko vA devAdiH 'ito' manuSyAderjanmana 'cyuto vinaSTaH 'iha' saMsAre 'pretya' janmAntare 'bhaviSyAmi' utpatsye iti, eSA ca saMjJA na bhavatIti // iha ca yadyapi sarvatra bhAvadizA'dhikAraH prajJApakadizA ca, tathApi pUrvasUtre sAkSAtprajJApakadigupAttAtra tu bhAvadigityavagantavyam / nanu cAtra saMsAriNAM digvidigAgamanAdijA viziSTA saMjJA niSibhyate na sAmAnyasaMjJeti, etacca saMjhini dhammiNyAtmani siddhe sati bhavati, 'sati dhammiNi dharmAzcintyanta, iti vacanAt , sa ca pratyakSAdipramANagocarAtItatvAddurupapAdaH, tathAhi-nAsAvadhyakSeNArthasAkSAtkAriNA viSayIkriyate, tasyAtIndriyatvAd , atIndriyatvaM ca svabhAvaviprakRSTatvAd , atIndriyatvAdeva ca tadavyabhicArikAryAdiliGgamambandhagrahaNAsambhavAt nApyanumAnena, tasyApratyakSatve tavasAmAnyagrahaNazaktyanupapatteH nApyupamAnena, AgamasyApi vivakSAyAM pratipAdyamAnAyAmanumAnAntabhavAd anyatra ca bAhya'rthe sambandhAbhAvAdapramANatvaM, pramANatve vA parasparavirodhitvAnnApyAgamena, tamantareNApi sakalArthopapatte pyarthApatyA, tadevaM pramANapazcakAtItatvAtSaSThapramANaviSayatvAdabhAva evAtmanaH / prayogazcAyam-nAstyAtmA,an pramANapatrakaviSayAtItatvAta, kharaviSANavaditi, tadabhAve ca viziSTasaMjJApratiSedhAbhAvasambhavenAnutthAnameva sUtrasyeti,
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 // etatsarvamanupAsitagurorvacaH, tathAhi-pratyakSa evAtmA, tadguNasya jJAnasya svasaMvismiddhatvAt , svasaMniSThAzca viSayavyavasthitayo, ghaTapaTAdInAmapi rUpAdiguNapratyakSatvAdevAdhyakSatvamiti. maraNAbhAvaprasaGgAcca na bhUtaguNazcaitanyamAzaGkanIyaM, teSAM sadA sannidhAnasambhavAditi, heyopAdeya-parihAropAdAna-pravRttazcAnumAnena parAtmani siddhirbhavatIti, evamanayaiva dizopamAnAdikamapi svadhiyA svaviSaye yathAsambhavamAyojyaM, kevalaM maunIndreNAnenaivAgamena viziSTasaMjJAniSedhadvAreNAhamiti cAtmonlekhenAtmasadbhAvaH pratipAditaH, zeSAgamAnAM cAnAptapraNItatvAdaprAmANyameveti / atra cAstyAtmetyanena kriyAvAdinaH sapramedA nAstItyanena cAkriyAvAdina etadantaHpAtitvAccAjJAnikavanayikAzca saprabhedA upakSiptAH, te cAmI-'bhasiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiiii| annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // // tatra jIvAjIvAzravandhapuNyapApasaMvaranirjarAmokSAkhyA nava padArthAH svaparabhedAbhyAM nityAnityavikalpadvayena ca kAlaniyatisvabhAvezvarAtmAzrayaNAdazItyuttaraM bhedazataM bhavati kriyAvAdinAm, ete cAstitvavAdino'bhidhIyante, iyamatra bhAvanA-asti jIvaH svato nityaH kAlataH 1 asti jIvaH svato'nityaH kAlataH 2 asti jIvaH parato nityaH kAlataH 3 asti jIvaH parato'nityaH kAlataH 4 ityevaM kAlena catvAro bhedA labdhAH, evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhipyakena catvArazcatvAro vikalpA labhyante, ete ca paJca catuSkakA viMzatirbhavati, iyaM ca jIvapadArthena labdhA, evamajIvAdayo'pyaSTauM pratyeka viMzatibhedA bhavanti, tatazca nava viMzatayaH zatamazItyuttaraM bhavati 180 / tatra svata iti 13 mvanaiva rUpeNa jIvo'sti, na paropAdhyapekSayA hrasvatvadIrghatve iva, nityaH-zAzvato na kSaNikaH, pUrvottarakAlayoravasthi // 33 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvAt , kAlata iti kAla eva vizvasya sthityutpattipralayakAraNam, uktaM ca-"kAla: pacati bhUtAni, kAlaH zrIAcA pasaMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi duratikramaH // 1 // " sa cAtIndriyo yugapaccirakSiprakriyA- vyayana 1 rAGgavRttiH bhivyaGgayo himoSNavarSAvyavasthAhetuH kSaNalavamuhUrta-yAmAhorAtrapakSa-mAsatu ayana-saMvatsarayugakalpa-panyopamasAgaropamo-uddezakaH 1 (zIlAGkA.) tsapiNyavasarpiNI-pudgalaparAvartAtItAnAgatavartamAna-sarvAddhAdivyavahArarUpaH 1 / dvitIyavikalpe tu kAlAdevAtmano'stitvamabhyupeyaM, kiM tvanityo'sAviti vizeSo'yaM pUrvavikalpAt 2 / tRtIyavikalpe tu parata evAstitvamabhyupagamyate, kathaM punaH parato'stitvamAtmano'bhyupeyate !, nanvetatprasiddhameva sarvapadArthAnAM parapadArthasvarUpApekSayA svarUpaparicchedo, yathA dIrghatvApekSayA hrasvatvaparichedo hasvatvApekSayA ca dIrghatvasyeti, evameva cAnAtmanaH stambhakumbhAdIn samIkSya tadvayatirikte vastunyAtmabuddhiH pravargata iti, ato yadAtmanaH svarUpaM tatparata evAvadhAryate na svata iti 3 / caturthavikalpo'pi prAgvaditi catvAro vikalpAH 4 / tathA'nye niyatita evAtmanaH svarUpamavadhArayanti, kA punariyaM niyatiriti, ucyate, padArthAnAmavazyaMtayA yadyathAbhavane prayojakakI niyatiH, uktaM ca-"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " iyaM ca maskariparivrANmatAnusAriNI prAya iti / apare punaH svabhAvAdeva saMsAravyavasthAmabhyupayanti, kaH punarayaM svabhAvaH ?, vastunaH svata eva tathApariNatibhAvaH svabhAvaH, uktaM ca-"kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSaNyaM, // 34 // vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH // 1 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ H35 // svabhAvataH pravRttAna, nivRttAnAM svbhaavtH| nAhaM kataiti bhUtAnAM, yaH pazyati sa pazyati // 2 // kenAJjitAni nayanAni mRgAganAnAM, ko'laGkaroti rucirAgAhAnmayUrAn / kazcotpaleSu dalasannicayaM karoti, ko vA karoti (dadhAti) vinayaM kulajeSu pussu ? // 3 // " tathA'nye'bhidadhate-samamtametajjIvAdIzvarAtprasUtaM, tasmAdeva svarUpe'vatiSThate, kaH punarayamIzvaraH ?, aNimAdyaizvaryayogAdIzvaraH, uktaM ca-"ajJo(nyo) janturanIzaH syAdAtmanaH sukhduHkhyoH| Izvaraprerito gacchecchavabhraM vA svargameva vA // 1 // " tathA'nye va vate na jIvAdayaH padArthAH kAlAdibhyaH svarUpaM pratipadyante, kiM tarhi 1, AtmanaH, kaH punarayamAtmA 1, AtmAdvaitavAdinAM vizvapariNatirUpaH AtmAyata uktazca-"eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyvsthitH| ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // " tathA-"puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvya"mityAdi / evamastyajIvaH, svataH nityaH kAlata ityevaM sarvatra yojyam // tathA akriyAvAdino-nAstitvavAdinaH, teSAmapi jIvajIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAkhyAH sapta padArthAH svaparabhedadvayena tathA kAlayadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmabhiH SabhizcintyamAnAzcaturazItivikanpA bhavanti, tadyathA-nAsti jIvAH svataH kAlataH nAsti jIvaH parataH kAlata iti kAlena dvau labdhI, evaM yadRcchAniyatyAdiSvapi dvau dvau bhedI pratyekaM bhavataH, sarve'pi jIvapadArthe dvAdaza bhavanti, evamajIvAdiSvapi pratyeka dvAdazaite, sapta dvAdazakAzcaturazItiriti 84 / ayamatrArthaH-nAsti jIvaH svataH kAlata iti, iha padArthAnAM lakSaNena sattA nizcIyate kAryato vA ?, na cAtmana //////////////////////////////////////////// // 35 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyayanaM 1 zrIAcArAGgavRttiH (shiilaakaa.)| stAhagasti kiJcillakSaNaM yena sattA pratipadyamahi, nApi kAryamaNunAmiva mahIdhAdi sambhavati, yacca lakSaNakAryAbhyAM nAbhigamyate vastu tannAstyeva, viyadindIvaravat , tasmAnAstyAtmeti / dvitIyavikalpo'pi yacca svato nAtmAnaM vibharti gaganAravindAdikaM tatparato'pi nAstyeva, athavA sarvapadArthAnAmeva parabhAgAdarzanAtsarvArvAgabhAgasUkSmatvAcobhayAnupalabdheH sarvAnupalabdhito nAstitvamadhyavasIyate, uktaM ca-yAvad dRzyaM parastAvAgaH sa ca na dRzyate" ityAdi, tathA yadRcchAto'pi nAstitvamAtmanaH, kA punaryadRcchA ?, anamisandhipUrvikA'rthaprAptiryadRcchA, "atarkitopasthitameva sarva, citraM janAnAM sukhaduHkhajAtam / kAkasya tAlena yathA'bhighAto, na buddhipUrvo'tra vathA'bhimAnA // 1 // satyaM pizAcAH sma vane vasAmo, bheriM karAgrairapi na spazAmaH / yadRcchayA siyati lokayAtrA, bherI pizAcAH paritADayanti // 2 // " yathA kAkatAlIyamabuddhipUrvaka, na kAkasya buddhirasti-mayi tAlaM patiSyati, nApi tAlasyAbhiprAyaH-kAkopari patiSyAmi, atha ca tattathaiva bhavati, evamanyadapyatarkitopanatamajAkRpANIyamAturabheSajIyamandhakaNTakIyamityAdi draSTavyam , evaM sarva jAtijarAmaraNAdikaM loke yAdRcchikaM kAkatAlIyAdikalpamavaseyamiti / evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyAtmA niraakrtvyH|| tathA'jJAnikAnAM saptaSaSTirbhedAH, te cAmI-jIvAdayo nava padArthA utpattizca dazamI sat asad sadasat avaktavyaH sadavaktavyaH asadavaktavyaH sadasadavaktavyaH ityetaiH saptabhiH prakArairvijJAtuna.zakyante na ca vijJAtaiH prayojanamasti, bhAvanA ceyam-san jIva iti ko vetti ? kiM vA tena jJAtena ?, asan jIva iti ko jAnAti ? kiM vA tena // 36 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 37 // ////////////////////////////////////////////////// jJAtenetyAdi evamajIvAdiSvapi pratyeka sapta vikalpAH, nava saptakAviSaSTiH, amI cAnye catvArastriSaSTimadhye prakSipyanta. tadyathA-satI bhAvotpattiriti ko jAnAti ? kiM vA'nayA jJAtayA ? evama satI sadasatI avaktavyA bhAvotpattiriti ko vetti ? kiM vA'nayA jJAtayeti, zeSavikalpatrayamutpattyuttarakAlaM padArthAvayavApekSamato'tra na sambhavatIti noktam , etaccatuSTayaprakSepAtsaptapaSTirbhavati / tatra san jIva iti ko vetti ? ityasyAyamartha:-na kasyacidviziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAn jIvAdInavabhotsyate, na ca tetiH kizcitphalamasti, tathAhi--yadi nityaH sarvagato'mRttoM jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA ? tataH katamasya puruSArthasya siddhiriti, tasmAdajJAnameva zreyaH / api ca-tulye'pyaparAdhe akAmakaraNe loke svalpo dIpo, lokottare'pi AkuTTikAnAbhogasahasAkArAdiSu cullakabhikSusthaviropAdhyAyamUrINAM yathAkramamuttarottaraM prAyazcittamityevamanye dhvapi vikalpeSvAyojyam // tathA vaiyikAnAM dvAtriMzabhedAH, te cAnena vidhinA mAvanIyAH-suranRpati-yatijJAti-sthavirAdhama-mAtapitaSyaSTasu manovAkAyapradAna-caturvidhavinayakaraNAt , tadyathA-devAnAM vinayaM karoti manasA vAcA kAyena tathA dezakAlopapannena dAnenetyevamAdi / ete ca vinayAdeva svargApavargamArgamabhyupayanti; nIcairvRttyanutsakalakSaNo vinayaH, sarvatra caivaMvidhena vinayena devAdiSUpatiSThamAnaH svargApavargabhAg bhavati, ukta ca-'viNayAu NANaM NANAo daMsaNaM daMsaNAo caraNaM c| caraNAhiMto mokkho mokkhe sokvaM 1 vinayAt jJAnaM jJAnAdarzanaM darzanAt (jJAnadarzanAbhyAM ) caraNaM ca / caraNAt (jJAnadarzanacAritrebhyaH ) mokSo mokSe saukhyamanAbAdham / / 1 / / //////////////////////////////////////////// // 37 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAvRttiH (zIlAkA adhyayanaM 1 uddezakaH 1 annaavaahN||1||" atra ca kriyAvAdinAmastitve satyapi kepAzritsarvagato nityo'nityaH kartA'kartA mRto'mRtH zyAmAka-taNDulamAtro'GguSThaparvamAtro dIpazikhopamo hRdayAdhiSThAna ityAdikaH, asti caupapAtikazca, akriyAvAdinAM tvAtmaiva na vidyate, kutaH punaraupapAtikatvam ?, ajJAnikAstu nAtmAnaM prati vipratipadyante, kintu tajjJAnamakizcitkaramepAmiti, vainayikAnAmapi nAtmA'stitve vipratipattiH, kintvanyanmokSasAdhanaM vinayAhate na sambhavatIti prtipnnaaH| tatrAnena sAmAnyAtmAstitvapratipAdanenAkriyAvAdino nirastA draSTavyAH, AtmAstitvAnabhyupagame ca-zAstA zAstraM ziSyaH prayojanaM vacanahetudRSTAntAH / santi na zUnyaM bruvatastadabhAvAcApramANaM syAt // 1 // pratiSeNDapratiSedhau stazcecchnyaM kathaM bhavetsarvam / tadabhAvena tu siDA apratiSiDA jagatyarthAH // 2 // " evaM zeSANAmapyatraiva yathAsambhavaM nirAkaraNamutprekSyamiti // 3 // gatamAnuSaGgika, prakRtamanusriyate-tatreha 'evamegesi No NAyaM bhavaI' ityanena keSAzcideva saMjJAniSedhAtkeSAzcittu bhavatItyuk bhavati, tatra sAmAnyasaMjJAyAH pratiprANi siddhatvAtatkAraNaparijJAnasya cehAkiJcitkaratvAdviziSTasaMjJAyAstu keSAzcideva mAvAt tasyAzca bhavAntaragAmyAtmaspaSTapratipAdane sopayogitvAd sAmAnyasaMjJAkAraNapratipAdanamanAitya viziSTasaMjJAyAH kAraNaM sUtrakadarzayitumAha se jaM puNa jANejA saha saMmaiyAe(ie) paravAgaraNeNaM aNNesiM aMtie vA socA, taMjahA-purasthimAo vA disAbho Agao ahamaMsi jAva aNNayarIo disAo aNudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesi jaM NAyaM bhavati-atyi me AyA uvavAie, jo imAo disAo aNuH wwwRANKAR
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 36 // disAo vA aNusaMcaraha (aNusaMsarai), savvAo disAo aNudisAo, so'ha // sU0 4 // 'se jaM puNa jANejatti sUtraM yAvat so'ha' miti 'se' iti nirdezo mAgadhazailyA prathamaikavacanAntaH, sa ityanena ca yaH prAgnirdiSTo jJAtA viziSTakSayopazamAdimAn sa pratyavamRzyate, yadityanenApi yatprAgnirdiSTaM digvidigAgamanaM, tathA ko'hamabhRvamatItajanmani devo nArakastiryagyono manuSyoM vA 1 strI pumAnnaSu sako vA 9 ko vA'muto manuSyajanmanaH prabhraSTo'haM pretya devA diviSyAmItyetatparAmRzyate, 'jAnIyAd' avagacched idamuktaM bhavati na kacidanAdau saMsRta paryaTanamA digAgamanAdikaM jAnIyAt yaH punarjAnIyAtsa evaM 'saha sammaiyAe 'tti sahazabdaH sambandhavAcA, saditi prazaMsAyAM matiH - jJAnam, ayapatra vAkyArthaH - AtmanA saha sadA yA sanmatirvarttate tayA sanmatyA kavijAnIte, sahazabdavizeSaNAcca sadA''tmasvabhAvatvaM materAveditaM bhavati, na punaryathA vaizeSikANAM vyatiriktA satI samavAyavRttyA''tmani samaveteti / yadi vA 'sammaie' tti svakIyayA matyA svamatyeti, tatra bhinnamapyazvAdika svakIyaM dRSTamataH sahazabdavizeSaNaM, sahazabdazcAsamasta iti, satyapi cAtmanaH sadA manisannighAne prabalajJAnAvaraNAvRtatvAnna sadA viziSTo'vabodha iti sA punaH sammatiH svamatirvA avadhimanaH paryAya kevalajJAnajAtismaraNabhedAccaturvidhA jJeyA, tatrAvadhimanaH paryAya kevalAnAM svarUpamanyatra vistaraNoktaM, jAtismaraNaM tvAbhinibodhikavizeSaH, tadevaM caturvidhayA matyA''tmanaH kazcidviziSTadiggatyAgatI jAnAti, kazcicca paraH - tIrthakRtsarvajJaH, tasyaiva paramArthataH parazabdavAcyatvAtparatvaM, tasya tena vA vyAkaraNam-upadezastena jIvAMstadbhedazci pRthivyAdIn tadgatyAgatI ca jAnAti, aparaH punaH 'anyeSAM ' // 36 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcArAGgavRttiH uddezakaH 1 (zIlAkA.) tIrthakara vyatiriktAnAmatizayajJAninAmantike zrutvA jAnAtIti, yacca jAnAti tat sUtrAvayavena darzayati tadyathA-pUrvasyA diza Agato'hamasmi, evaM dakSiNasyAH pazcimAyAH uttarasyA Urdhvadizo'dhodizo'nyatarasyA dizo'nudizo vA''gato'hamasmItyevamekeSAM viziSTakSayopazamAdimatAM tIrthakarAnyAtizayajJAnivodhitAnAM ca jJAtaM bhavati, tathA prativiziSTadigAgamanaparijJAnAnantarameSAmetadapi jJAtaM bhavati-yathA asti me'sya zarIrakasyAdhiSThAtA jJAnadarzanopayogalakSaNa 'upapAduko | bhavAntarasaMkrAMtibhAga asarvagato bhoktA mRttirahito'vinAzI zarIramAtravyApItyAdiguNavAnAtmeti / sa ca dravyakaSAyayogopayogajJAnadarzanacAritravIryAtmabhedAdaSTadhA, tatropayogAtmanA bAhUlyenehAdhikAraH, zeSAstu tadaMzatayopayujyanta iti upanyastAH / tathA asti ca mamAtmA, yo'muSyA dizo'nudizazca sakAzAd 'anusaJcarati' gatiprAyogyakarmopAdAnAdanu-pazcAta saJcaratyanusazcarati, 'pAThAntaraM' vA 'aNasaMsaraha'tti digvidizA gamanaM bhAvadigAgamana vA smaratItyarthaH / sAmprataM sUtrAvayavena pUrvasUtroktamevArthamupasaMharati-sarvasyA dizaH sarvasyAzcAnudizo ya Agato'nusazcarati anusaMsmaratIti vA saH 'ahamityAtmonlekhaH, ahaMpratyayagrAhyatvAdAtmanaH, anena pUrvAdyAH prajJApakadizaH sarvA gRhItAH bhAvadizazceti / imamevA) niyuktikRddayitumanA gAthAtritayamAhajANai sayaM maIe annesiM vAvi antie soccA / jANagajaNapaNNavio jIvaM taha jIvakAe vA // 4 // ittha ya saha saMmaiatti jaM eaMtattha jANaNA hoii| ohImaNapajjavanANakevale jAisaraNe ya // 65 // paravai vAgaraNaM puNa jiNavAgaraNaM jiNA paraMnasthi / aNNesiM soccaMtiya jiNehiM savvo paro annnno||66|| // 40 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 41 // kazcidanAdisaMsRta paryaTannavadhyAdikayAM caturvidhayA svakIyayA matyA jAnAti / anAnupUrvInyAyaprakaTanArthaM pazcAdupAttamapyanyeSAmityetatpadaM tAvadAcaSTe - 'anyeSAM vA' atizayajJAninAmantike zrutvA jAnAti tathA 'jANagajaNapaNa vio' ityanena paravyAkaraNamupAttaM, tenAyamartho - jJApakaH - tIrthakRttatprajJApitazca jAnAti, yajjAnAti tat svata eva darzayati- sAmAnyato 'jIva' miti, anena cAdhikRtoddezakasyArthAdhikAramAha, tathA 'jIvakAryAzca' pRthvI kAyAdIn ityanena cottareSAM paNNAmapyuddezakAnAM yathAkramamadhikArArthamAheti, atra ca 'saha sammaie' tti sUtre yatpadaM tatra jANaNatti jJAnamupAttaM bhavati, 'mani jJAne' mananaM matiritikRtvA tacca kiMbhUtamiti darzayati - 'avadhimanaHparyAyakevalajAtismaraNarUpa' miti, tatrAvadhijJAnI saMkhyeyAna saMkhyeyAnvA bhavAn jAnAti, evaM manaHparyAyajJAnyapi kevalajJAnI tu niyamato'nantAn, jAtismaraNastu niyamataH saMkhyeyAniti, zeSaM spaSTam / atra ca sahasammatyAdiparijJAne sukhapratipatyarthaM trayo dRSTAntAH pradarzayante, tadyathA - vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAraNI nAma mahAdevI, tayorddharmmarucyabhidhAnaH sutaH, sa ca rAjA'nyadA tApasatvena pravrajitumicchurddharmaruci rAjye sthApayitumudyataH, tena ca jananI pRSTA- kimiti tAto rAjyazriyaM tyajati 1, tayoktam- kimanayA capalayA nArakAdisakaladuHkhahetubhUtayA svargApavargamArgArgalayA avazyamapAyinyA paramArthata ihaloke'pyabhimAnamAtra phalayetyato (phalayA cetyato ) vihAyainAM sakalasukhasAdhanaM dharmaM karttumudyataH, dharmarucistadAkaNyaktavAn-yadyevaM kimahaM tAtasyAniSTo 1 yenaivaMbhUtAM sakaladoSAzrayiNIM mayi niyojayati, sakalakalyANahetorddharmAtpracyAvayatItyabhidhAya pitrA'nujJAtastena saha nApasAzramamagAt tatra ca sakalAstApasakriyA yathoktAH pAlayannAste, // 41 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAGgavRttiH (zIlAkA. // 42 // ////////////////////////////////////////////////////// anyadA'mAvAsyAyAH pUrvAhaNe kenacittA(ekena tA)paseno STam-yathA bho bhoH tApasAH / zvo'nAkuTTibhavitA, - ato'dyaiva samitkusumakuzakandaphalamUlAdyAharaNaM kuruta, etaccAkarNya dharmarucinA janakaH pRSTaH-tAta ! keyamanAkuTTiriti, adhyayanaM. tenoktam-putra ! kandaphalAdI(latAdI)nAmacchedanaM taddhayamAvAsyAdike viziSTe parvadivase na varttate, sAvadyatvAcchedanAdi uddezakaH?' kriyAyAH, zrutvA caitadamAvacintayat-yadi punaH sarvadA'nAkuTTiH syAcchobhanaM bhaved , evamadhyavasAyinastasyAmAvAsyAya tapovanAsannapathena gacchanAM sAdhUnAM darzanamabhUt , te ca tenAbhihitAH-kimadya bhavatAmanAkuTTina saJjAtA ? yenATavIM prasthitAH, tairapyabhihitam-'yathA'smAkaM yAvajjIvamanAkuTTi'rityabhidhAyAtikrAntAH sAdhvaH, tasya ca tadAkayehApohavimarzana jAtismaraNamutpanna-yathA'haM janmAntare pravrajyAM kRtvA devalokasukhamanubhUyehAgata iti, evaM tena viziSTadigAgamanaM stramatyA-jAtismaraNarUpayA vijJAtaM, pratyekabuddhazca jAtaH, evamanye'pi kalkalacIrizreyAMsaprabhRtayo'tra yojyA iti / paravyAkaraNe vidamudAharaNam-gautamasvAminA bhagavAnbarddhamAnasvAmI pRSTo-bhagavan ! kimiti me kevalajJAnaM notpadyate ? bhagavatA vyAkRtaM-bho gautama ! bhavato'tIva mamopari sneho'sti, tadvazAt , tenoktam-bhagavannevamevaM-al (metat ), kinimittaH punarasau mama bhagavadupari snehaH 1 tato bhagavatA tasya bahuSu bhavAntareSu pUrvasambandhaH smaaveditH| 'cirasaMsiTTho'si me soyamA ! cira paricio'si me goyame'tyevamAdi, tacca tIrthadvayAkaraNa(kRtpratipAdita) | mAkarNya gautamasvAmino viziSTadigAgamanAdivijJAnamabhUditi / anyazravaNe vidamudAharaNam-mallisvAminA paNNAM / 1 cirasaMsRSTo'si mayA gautama ! ciraparicito'si mama gautama ! ////////////////////////////////////////////////////// 12 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjaputrANAmudvAhArthamAgatAnAmavadhijJAnena tatpratibodhanArtha yathA janmAntare sahitaireva pravrajyA kRtA, yathA ca tatphalaM devaloke jayantAbhidhAnavimAne'nubhRtaM tathA''khyAtaM, taccAkarNya te laghukarmatvAtpratibuddhA viziSTadigAgamanavijJAnaM ca saJjAtaM, uktaM ca-"kiM tha(ca)tayaM pamhu jaM ca tayA bho! jayaMtapavaraMmi / vucchA samayanivaDa devA ! NaM saMbharaha jAti // 1 // iti gAthAtrayatAtparyyArthaH // 4 // sAmprataM prakRtamanusriyate-yo hi so'hamityanenAhaGkArajJAnenAtmollekhena pUrvAderdiza AgatamAtmAnamavicchinnasaMtatipAMtataM dravyArthatayA nityaM paryAyArthatayA tvanityaM jAnAti sa paramArthataH AtmavAdIti sUtrakRddarzayati se AyAvAdo loyAvAdI kammAvAdo kiriyAvAdI // suu05|| 'sa' iti yo bhrAntaH pUrva nArakatiryagnarAmarAdyAsu bhAvadikSu pUrvAdyAsu ca prajJApakadikSu akSaNikAmUrtAdilakSaNopetamAtmAnamavaiti( vetti), sa itthaMbhUtaH 'AtmavAdI'ti AtmAnaM vaditu zIlamasyeti, yaH punarevaMbhUtamAtmAnaM nAmdhupa- / gacchati so'nAtmavAdI nAstika ityrthH| yo'pi sarvavyApinaM nityaM kSaNikaM vA''tmAnamabhyupaiti so'pyanAtmavAdyeva, yataH sarvavyApino niSkriyatvAdbhavAntarasaMkrAntinaM syAt , sarvathA nityatve'pi 'apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM nityamitikRtvA maraNAbhAvena bhavAntarasaMkrAntireva na syAt , sarvathA kSaNikatve'pi nimalavinAzAtso'hamityanena pUrvottarAnusandhAnaM na syAt / ya eva cAtmavAdI sa eva paramArthato lokavAdI, yato lokayatIti lokaH-prANigaNastaM 1 kimatha tadvismRtaM yacca tadA mo jayantapravare / uSitAH nibaddhasamayaM devAstAM smarata jaatim||1|| // 43 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) // 44 // vadituzIla masyeti, anena cAtmAdvaitavAdinirAsenAtmabahutvamuktaM, yadivA 'lokApAtI'ti lokaH-caturdazarajjvAtmakaH prANigaNo vA, tatrApatituzIlamasyeti, anena ca viziSTAkAzakhaNDasya lokasaMjJA''veditA, tatra ca(tatraiva) jIvAsti adhyayana kAyasya sambhavena jIvAnAM gamanAgamanamAveditaM bhavati, ya eva ca digAdigamanaparijJAnenAtmavAdI lokavAdI ca saMvRttaH, uddezakaH 1 sa evAsumAn 'karmavAdI' karmajJAnAvaraNIyAdi tadvaditu zIlamasyeti, yato hi prANino mithyAtvAviratipramAdakapAyayogaiH pUrva gatyAdiyogyAni karmANyadadate, pazcAttAsu tAsu virUparUpAsu yoniSUtpadyante, karma ca prakRtisthityanubhAvapradezAtmakamavaseyamiti / anena ca kAlayadRcchAniyatIzvarAtmavAdino nirastA drssttvyaaH| tathA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdI, yataH karma yoganimittaM badhyate, yogazca vyApAraH, sa ca kriyArUpaH, ataH karmaNaH kAryabhRtasya vadanAtatkAraNabhRtAyAH kriyAyA apyasAveva paramArthato vAdIti, kriyAyAzca karmanimittatvaM prasiddhamAgame, sa cAyamAgamaH"'jAva NaM bhaMte ! esa jIve sayA samiyaM eyai veyai calati phaMdati ghaTTati tippati jAva taM taM bhAvaM pariNamati tAvaM ca NaM avihavaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, No NaM apaMdhae"ti, evaM ca kRtvA ya eMva karmavAdI sa eva kriyAvAdIti, anena ca sAMkhyAbhimatamAtmano'kriyAvAditvaM nirastaM bhavati // 5 // sAmprataM voktA kriyAmAtmapariNatirUpAM viziSTakAlAbhidhAyinA tiGpratyayenAbhidadhadahaMpratyaya1 yAvad bhadanta ! eSa jIvaH sadA samitamejate vyejate calati spandate tipyati yAvat taM taM bhAvaM pariNamati tAvaJca aSTavidha // 44 // bandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, nAbandhakaH /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 // sAdhyasyAtmanastadbhava evAvadhimanaHparyAyakevala jJAnajAtismaraNavyatirekeNaiva trikAlasaMsparzinA matijJAnena sadbhAvAvagamaM darzayitumAha akarissaM ca'haM, kAravesuca'haM, karao Avi samaNunne bhavissAmi // suu06|| iha bhRtavartamAnabhaviSyatkAlApekSayA kRtakAritAnumatibhinava vikalpAH saMbhavanti, te cAmI-ahamakArSamacIkaramahaM kurvantamanyamanujJAsiSamahaM karomi kArayAmyanujAnAmyahamiti kariSyAmyahaM kArayiSyAmyahaM kurvantamanyamanujJAsyAmyahamiti, eteSAM ca madhye Adyantau sUtreNevopAttau, tadupAdAnAcca tanmadhyapAtinAM sarveSAM grahaNam , asyaivArthasyAviSkaraNAya dvitIyo vikalpaH 'kAravesucAha miti sUtraNopAttaH, ete ca 'cakAradvayopAdAnAdapizabdopAdAnAcca manovAkayaizcintyamAnAH saptaviMzatirbhadA bhavanti, ayamatra bhAvArthaH-akArSamahamityatrAhamityanenAtmollekhinA viziSTakriyApari tirUpa AtmA'bhihitaH, tatazcAyaM bhAvArtho bhavati-sa evAhaM yena mayA'sya dehAdeH pUrva yauvanAvasthAyAmindriyavazagena | viSayaviSamohitAndhacetasA tatsadakAryAnuSThAnaparAyaNenA''nukUlyamanuSThitam , uktaM ca-vihavAvalevanaDiehiM jAI kIraMti jovvaNamaeNaM / vayapariNAme sariyAI tAIhiyae khuDakkaMti // 1 // " tathA 'acIkaramaha'mityanena paro'kAryAdau pravarttamAno mayA pravRtti kAritaH, tathA kurvantamanyamanujJAtavAnityevaM kRtakAritAnumatibhirbhUta // 45 // 1 cakAradvayApizabdopAdAnAnmano0 pra0 2 vibhavAvalepanaTitaryAni kriyante yauvanamadena / vayaHpariNAme smRtAni tAni hRdaye zalyAyante // 1 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 46 // kAlAbhidhAnaM, tathA 'karomI' tyAdinA vacanatrikeNa varttamAnakAlollekhaH, tathA kariSyAmi kArayiSyAmi kurvato'nyAn prati samanujJAparAyaNo bhaviSyAmItyanAgatakAlollekhaH, anena ca kAlatrayasaMsparzena dehendriyAtiriktasyAtmano bhUtavarttamAna bhaviSyatkAlapariNatirUpasyAstitvAvagatirAveditA bhavati, sA ca naikAntakSaNika nityavAdinAM sambhavatItyato'nena te nirastAH kriyA pariNAmenAtmanaH pariNAmitvAbhyupagamAditi, etadanusAreNaiva sambhavAnumAnAdatItAnAgatayorapi bhavayorAtmAstitvamava seyam / yadivA - anena kriyAprabandhapratipAdanena karmaNa upAdAnabhUtAyAH kriyAyAH svarUpamA veditamiti // 6 // atha kimetAvatya eva kriyA utAnyA api santIti etA evetyAha eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavati // sU0 7 // 'eyAvaMtI' syAdi etAvantaH sarve'pi 'loke' prANisaGghAte 'karmmasamArambhAH kriyAvizeSA ye prAguktAH atItAnAgatavarttamAnabhedena kRtakAritAnumatibhizva azeSakriyAnuyAyinA ca karotinA sarveSAM saGgrahAditi, etAvanta eva parijJAtavyA bhavanti nAnya iti / parijJA ca jJapratyAkhyAna bhedAdvidhA, tatra jJaparijJayA''tmano bandhasya cAstitvametAvadbhireva sarvaiH karmmasamArambhaijJataM bhavati, pratyAkhyAnaparijJayA ca sarve pApopAdAnahetavaH karma samArambhAH pratyAkhyAtavyA iti / iyatA sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitamadhunA tasyaivAtmano digAdibhramaNahetUpadarzana purassaramapAyAn pradarzitumAhayadivA yastAvadAtmakarmAdivAdI sadigadibhramaNAnmokSyate, itarasya tu vipAkAn darzayitumAha apariNNAyakamme khalu ayaM purise jo imAo dizAo aNudisAo aNusaMcaraha, adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 46 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 47 // savvAo disAo savvAo aNadisAo sAheti // suu08|| 'apariNAye'tyAdi yo'yaM puri zayanAtpUrNaH sukhaduHkhAnA vA puruSo-janturmanuSyo vA, prAdhAnyAca puruSasyopAdAnam , upalakSaNaM caitat , sarvo'pi caturgatyApannaH prANI gRhyate, dizo'nudizo vA'nusaJcarati saH 'aparijJAtakarmA' aparijJAtaM karmAnenetyaparijJAtakarmA, khaluravadhAraNe, aparijJAtakarmaiva digAdau bhrAmyati, netara iti, upalakSaNaM caitad , aparijJAtAtmAparijJAtakriyazcetiH yazcAparijJAtakarmA sa sarvA dizaH sarvAzcAnudizaH 'sAheti' svayaMkRtena karmaNA sahAnusaJcarati, sarvagrahaNaM sarvAsAM prajJApakadizA bha vadizAM copasaGgrahArtham // 8 // sa yadAmoti tadarzayati aNegarUvAo joNoo saMdhei (saMdhAvai), virUvarUve phAse paDisaMvedeha // suu09|| aneka saMkaTavikaTAdikaM rUpaM yAsa tAstathA, yauti-mizrIbhavatyaudArikAdizarIravargaNApudgalaigsumAm yAsu tA yonayaH-prANinAmutpattisthAnAni, anekarUpatvaM cAsAM saMvRtavivRtobhayazItoSNomayarUpatayA, yadivA caturazItiyonilakSabhedena, te cAmI caturazItilakSAH-''puDhavIjalajalaNamAruya ekkekke satta satta lkkhaao| vaNa pattaya aNate dasa coddasa joNilakkhAo // 1 // vigaliMdiema do do cauro cauro ya nnaarysuresu| tiriesa Tuti cauro coddasa lakkhA ya maNuesu // 2 // tathA zubhAzumabhedena yonInAmanekarUpatvaM gAthAbhiH pradarzyate 1 pRthvIjalajvalanamAruteSu ekaikasmin sapta sapta lkssaaH| pratyekavane anante daza caturdaza yonilkssaaH||1|| vikalendriyeSu ? catasazcatasrazca nArakasureSu / tirazci bhavanti catasrazcaturdaza lakSAzca manuSyeSu // 2 // // 47 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA) //////////////////////////////////////////////////// "sIyAdI jINIo caurAsItI ya syshssaaii| asubhAo ya subhAo tattha subhAo imA jANa | // 1 // assaMkhAumaNassA rAIsara saMkhamAdiAUNaM / titthagaranAmagottaM savasuhaM hoi nAyavvaM // 2 // tatthavi ya jAisaMpannatAdi sesAu hu~ti asubhaao| devesu kivvisAdI sesAohuti u subhAo // 3 // paMciMdiyatiriema hayagayarayaNe havaMti u subhaao| sesAo a subhAo subhavaNNegiMdiyAdIyA // 4 // deviMdacakavahittaNAI mottaca titthagarabhAvaM / aNagArabhAvitAviya sesA u aNaMtaso pattA // 5 // etAzcAnekarUpA yonirdigAdiSu paryaTanaparijJAtakarmA'sumAn 'saMdhei'tti sandhayati-sandhi karotyAtmanA, sahAvicchedena saMghaTTayatItyarthaH, 'saMdhAvaiti vA pAThAntaraM, 'sandhAvati' paunaHpunyena tAsu(tAH) gacchatItyarthaH, tatsandhAne ca yadanubhavati tadarzayati-virUpaM-bIbhatsamamanojJaM rUpaM-svarUpaM yeSAM sparzAnAM duHkhopanipAtAnA te tathA, sparzAzritA duHkhopanipAtAH sparzA ityuktAH, 'tAsthyAttavyapadeza' itikRtvA, upalakSaNaM caitanmAnasyo'pi vedanA grAhyAH, atastAnevambhUtAn sparzAn 'prattisaMvedayati' anubhavati, pratigrahaNAtpratyekaM zarIrAnmAnasAMzca duHkho ////////////////////////////////////////////////// 1 zItAdyA yonayazcaturazItizca zatasahasrANi / azubhAH zubhAzca tatra zubhA imA jAnIhi // 1 // asaMkhyAyumanuSyAH saMkhyAyuSkANAM raajeshvraadyaaH| tIrthakasnAmagotraM sarvazubhaM bhavati jJAtavyam // 2 // tatrApi ca jAtisampannatAdyAH zeSA bhvntyshumaaH| deveSu kilbiSAdyAH zeSA bhavanti ca zumAH / / 3 / / paJcendriyatiryakSu hayagajaratnayorbhavati zumA / zeSAzca zubhAH zumavaNe kendriyAdyAH // 4 // devendracakravartitve muktvA tIrthakaramAvaM ca / bhAvitAnagAratAmapi ca zeSAstvanantazaH prAptAH / / 5 / / Blug8 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 4 // panipAtAnanubhavatItyuktaM bhavati, sparzagrahaNaM ceha sarvasaMsArAntarvartijIvarAzisaGgrahArtha', sparzanendriyassa sarvajIvavyApitvAda, a(ta)tredamapi vaktavyaM-sarvAnvirUparUpAn rasagandharUpazabdAn pratisaMvedayatIti, virUparUpatvaM ca sparzAnAM kAryabhUtAnAM vicitrakarmodayAtkAraNabhRtAdbhavatIti veditavyaM, vicitrakarmodayAccAparijJAtakarmA saMsArI sparzAdInvirUparUpAMsteSu teSu yonyantareSu vipAkataH parisaMvedayatIti, Aha ca-"taH kamabhiH sa jIvo vivazaH saMsAracakramupayAti / dravyakSetrADAbhAvabhinnamAvarttate bahuzaH // 1 // narakeSu devayoniSu tiryagyoniSu ca manujayoniSu ca / paryaTati ghaTIyantravadAtmA bibhraccharorANi // 2 // satatAnuSaDamuktaM duHkhaM narakeSu tInapariNAmam / niryakSu bhayanuttuDvadhAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // 3 // sukhaduHkhe manujAnAM manaHzarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva hi devAnA duHkhaM svalpaM ca manasi bhavam // 4 // karmAnubhAvaduHkhita evaM mohAndhakAragahanavati / andha iva durgamArge bhramati hi saMsArakAntAre // 5 // du:khapratikriyArtha sukhAbhilASAca punarapi tu jIvaH / prANivadhAdIna doSAnadhitiSThati mohasaMchannaH // 6 // badhnAti tato bahavidhamanyatpunarapi navaM subahu karma / tenAtha pacyate punaragneragni pravizyeva // 7 // evaM karmANi punaH punaH sa badhnastathaiva muJcazca / sukhakAmo bahuduHkhaM saMsAramanAdikaM bhramati // 8 // evaM bhramataH saMsArasAgare durlabhaM manuSyatvam / sasAramahattvAdhArmikatvaduSkarmabAhulyaiH // 9 // Aryo dezaH kularUpasampadAyuzca dIrghamArogyam / yatisaMsargaH zraddhA dharmazravaNaM ca manitakSNyam // 10 // etAni durlabhAni prApta ////////////////////////////////////////////////// // 44 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 50 // vato'pi dRDhamohanIyassa / kupathAkule'haMdukto'tidurlabho jagati sanmArgaH // 11 // " yadi vA yo'yaM / adhyayanaM 1 puruSaH sarvA dizo'nudizazcAnusaJcarati tathA'nekarUpA yonIH sandhAvati virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayati, saH 'avijJAtakarmA' avijJAtam-aviditaM karma-kriyA vyApAro manovAkAyalakSaNaH, akArSamahaM karomi kariSyAmItyevaMrUpaH uddezakaH 1 jIvopamardAtmakatvena bandhahetuH sAvadho yena so'yamavijJAtakarmA, avijJAtakarmatvena ca tatra tatra karmaNi jIvopamardAdike pravarttate yena yenAsyASTavidhakarmabandho bhavati, tadudayAccAnekarUpayonyanusandhAna virUparUpasparzAnubhavazca bhavatIti / / 6 // yadyevaM tataH kimityata Aha tattha khalu bhagavatA pariNNA pveiaa|| sU0 10 // 'tatra' karmaNi byApAre akAmahaM karomi kariSyAmItyAtmapariNatisvabhAvatayA manovAkkAyavyApArarUpe 'bhagavatA' vIravarddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA prakarSeNa prazastA''dau vA veditA praveditA, etacca sudharmasvAmI jambUsvAminAmne kathayati, sA ca dvidhA-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, tatra jJaparijJayA sAvadhavyApAreNa bandho bhavatItyevaM / bhagavatA parijJA praveditA, pratyAkhyAnaparijJayA ca sAvadyayogA bandhahetavaH pratyAkhyeyA ityevaMrUpA ceti // amumevArtha niyuktikRdAhatattha akAri karissaMti paMdhaciMtA kayA puNo hoi / sahasammaiyA jANai koi puNa hetujuttIe // 67 // in // 50 // 'tatra' karmaNi kriyAvizeSe, kimbhUta ityAha-'akAri karissaMti' akArIti kRtavAn karissanti-kariSyAmIti,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 51 // //////////////////////////////////////////////////// anenAtItAnAgatopAdAnena tanmadhyavartino vartamAnasya kAritAnumatyocopasaGgrahAnnavApi bhedA AtmapariNAmatvena yogarUpA upAttA draSTavyAH, tatrAnenAtmapariNAmarUpeNa kriyAvizeSeNa 'candhacintA kRtA bhavati' bandhasyopAdAnamupAtaM bhavati, 'karma yoganimittaM badhyate' iti vacanAt , etacca kazcijAnAti AtmanA saha yA sanmatiH svamatirvA-avadhimanaHparyAyakevalajAtismaraNarUpA tayA jAnAti, kazcicca pakSadharmAnvayavyatirekalakSaNayA hetuyuttayeti / atha kimarthamasau kaTukavipAkeSu karmAzravahetubhUteSu kriyAvizeSeSu pravattata ityAhaimassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamo(bho)yaNAe dukkhapaDighAyahe // suu011|| tatra jIvitamiti-jIvantyanenAyuHkarmaNeti jIvitaM-prANadhAraNam, tacca pratiprANi svasaMviditamitikRtvA pratyakSAsanavAcinedamA nirdizati, cazabdo vakSyamANajAtyAdisamuccayArthaH, evakAro'vadhAraNe, asyaiva jIvitasyArthe pariphalgusArasya taDillatAvila sitacaJcalasya baddapAyasya dIrghasukhArtha kriyAsu pravartate, tathAhi-jIviSyAmyahamarogaH sukhena bhogAn bhokSye tato vyAdhyapanayanAtha snehApAnalAvakapizitabhakSaNAdiSu kriyAsu pravartate, tathA'lpasya sukhasya kRte abhimAnagrahAkulitacetA bahvArambhaparigrahAdvahvazubhaM karmAdatte, uktaM ca-"ve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA, zayyA''sanaM karivarasturago ratho vaa| kAle bhiSagniyamitAzanapAnamAtrA, rAjJaH parAkyamiva sarvamavehi zeSam // 1 // puSTayarthamannamiha yatpraNidhiprayogaH, saMtrAsadoSakaluSo napatistu bhukte| yanirbhayaH prazamasaukhyaratizca bhaikSaM, tat svAdutAM bhRzamupaiti na pArthivAnnam // 2 // bhRtyeSu mantriSu, suteSu ////////////////////////////////////////////////// - // 51 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 52 // manorameSu, kAntAsu vA mdhumdaangkuritekssnnaasu| vizrambhameti na kadAcidapi kSitIzaH, sarvAbhizaDitamateH katarattu saukhyam // 3 // " tadevamanavabuddhataruNakizalayapalAzacaJcalajIvitaratayaH karmAzraveSu jIvito adhyayanaM 1 pamardAdirUpeSu pravartante, nathA'syaiva jIvitasya parivandanamAnanapUjanArtha hiMsAdiSu pravartante, tatra parivandanaM' saMstavaH uddezakaH 1 prazaMsA tadarthamAceSTate, tathAhi-ahaM mayUrAdipizitAzanAdvalI tejasA dedIpyamAno devakumAra iva lokAnAM prazaMsAspadaM / bhaviSyAmIti mAnanam' abhyutthAnAsanadAnAJjalipragrahAdirUpaM tadartha vA ceSTamAnaH karmAcinoti tathA pUjanaM pUjAdraviNavastrAnapAnasatkArapraNAmasevAvizeSarUpaM tadartha ca pravarttamAnaH kriyAsu karmAzravairAtmAnaM sambhAvayati, tathAhi'vIrabhogyA vasundhare'ti matvA parAkramate, daNDabhayAca maryA prajA bibhyatIti daNDayati, ityevaM rAjJAmanyeSAmapi yathAsambhavamAyojanIyam, atra ca vandanAdInAM dvandvasamAsaM kRtvA tAdayeM caturthI vidheyA, parivandanamAnanapUjanAya jIvitasya karmAzraveSu pravarttanta iti samudAyArthaH / na kevalaM parivandanAdyarthameva karmAdatte, anyArthamapyAdatta iti darzayatijAtizca maraNaM ca mocanaM ca jAtimaraNamocanamiti samAhAradvandvAttAdarthya caturthI, etadartha ca prANinaH kriyAsu pravarttamAnAH karmAdadate, tatra jAtyartha'krauJcArivandanAdikAH kriyA vidhatte, tathA yAna yAn kAmAn brAhmaNAdibhyo dadAti 8 tAMstAnanyajanmani punarjAto mokSyate, tathA manunA'pyuktam-'vAridastaptimApnoti, sukhamakSayamannadaH / tilapadaH prajAmiSTAmAyuSkamabhayapradaH // 11 // " atra caikameva subhASitam-'abhayapradAna' miti tuSamadhye kaNi1 kArtikeyaH // 52 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 // kAvaditi, evamAdikumArgopadezAddhisAdau pravRtiM vidadhAti / tathA maraNArthamapi pitRpiNDadAnAdiSu kriyAsu pravartate, yadivA mamAnena sambandhI vyApAditastasya vairaniryAtanArtha vadhabandhAdI pravartate, yadivA maraNanivRttyarthamAtmano durgAdyapayAcitamajAdinA baliM vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena, tathA muktyarthama(mokSAyA)jJAnAvRtacetasaH paJcAgnitapo'nuSThAnAdikeSu prANyupamaIkAripu pravarttamAnAH karmAdadate, yadivA jAtimaraNayorvimocanAya hiMsAdikAH kriyA: kurvate / 'jAimaraNabhoyaNAe'tti vA pAThAntaraM, tatra bhojanArtha kRSyAdikarmasu pravarttamAnA vasudhAjalajvalanapavanavanaspatidvitricatuSpaJcendriyacyApattaye vyApriyanta iti / tathA duHkhapratighAtamurarIkRtyAtmaparitrANArthamArambhAnAsevante, tathAhi-vyAdhivedanAta lAvakapizitamadirAdyAsejante, tathA vanaspatimUlatvapatraniryAsAdisiddhazatapAkAditailArthamagnyAdisamArambheNa pApaM kurvanti svataH kArayantyanyaiH kurvato'nyAn samanujAnata ityevamatItAnAgatakAlayorapi manovAkAyayogaiH karmAdAnaM vidadhatItyAyojanIyam / tathA duHkhapratighAtArthameva sukhotpattyarthaM ca kalatraputragRhopaskarAdyAdadate, tallAbhapAlanArthaM ca tAsu tAsu kriyAsu pravartamAnAH pApakarmAsevanta iti, uktaM ca-"Adau pratiSThA'dhigame prayAso, dAreSu pazcAdugRhiNaH suteSu / kattu punasteSu guNaprakarSa, ceSTA taduccaiHpadalaGghanAya // 1 // " tadevaMbhUtaiH kriyAvizeSaiH karmopAdAya nAnAdikSvanusaJcaranti anekarUpAsu ca yoniSu sandhAvanti virUparUpAMzca sparzAna pratisaMvedayanti, ityetajjJAtvA kriyAvizeSanivRttirvidheyeti // 11 // etAvanta eva ca kriyAvizeSA iti darzayitumAha eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti // sU0 12 // H////////////////////////////////////////////////////// // 53 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 54 // 'eAvantI savvAvantI' ti etau dvau zabdau mAgadhadezI bhASAprasiddhyA etAvantaH sarve'pItyetatparyAyau, etAvanta eva sarvasmin 'loke' dharmAdharmAstikAyAvacchinne nabhaHkhaNDe ye pUrva pratipAditAH 'karmmasamArambhAH' kriyAvizeSAH, naitebhyo'dhikAH kecana santItyevaM parijJAtavyA bhavanti, sarveSAM pUrvatropAdAnAditi bhAvaH tathAhi - AtmaparobhayaihikAmuSmikAtItAnAgatavarttamAnakAlakRtakAritAnumatibhirArambhAH kriyante te ca sarve'pi prAgupAttA yathAsambhavamAyojyA iti // 12 // evaM sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhya tadupamarddakAriNAM ca kriyAvizeSANAM bandhahetutvaM pradazyapasaMhAradvAreNa viratiM pratipAdayannAhajassete logaMsi kammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se ha muNI pariNNAyakamme tibemi // sU0 13 // // iti prathamAdhyayane prathamo uddezakaH // 1-1 // bhagavAn samastavastuvedI kevalajJAnena sAcAdupalabhyaivamAha - 'yasya' mumukSoH 'ete' pUrvoktAH 'karmasamArambhAH ' kriyA-vizeSAH karmaNo vA - jJAnAvaraNIyAdyaSTaprakArasya samArambhA upAdAna hetavaste ca kriyAvizeSA eva pari-samantAt jJAtAH - paricchinnAH karmabandhahetutvena bhavanti, huravadhAraNe, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH sa eva munirjhaparijJayA parijJAtakarmA pratyAkhyAna parijJayA ca pratyAkhyAta karmmabandhahetubhUtasamasta manovAkkAyavyApAra iti, anena ca mokSAGgabhUte jJAnakriye upAtte bhavato, na hyAbhyAM vinA mokSo bhavati, yata uktam -- "jJAna kriyAbhyAM mokSa" iti / itizabda etAvAnayamAtmapadArthavicAraH karmabandhahetuvicArazca sakaloddezakena parisamApita iti pradarzakaH, yadivA 'iti' etadahaM bravImi yatprAguktaM yacca vazye tatsarvaM bhagavadantike sAkSAt zrutveti zastraparijJAyAM prathamoddezakaH samAptaH // * adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 54 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 55 // // atha prathamAdhyayane dvitIyoddezakaH // uktaH prathamoddezakaH sAmprataM dvitIyaH prastUyate-asya cAyamabhisambandhaH-prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitam, idAnIM tasyaivekendriyAdipRthivyAdyastitvapratipipAdayiSayA''ha-yadivA prAk parijJAtakarmatvaM munitvakAraNamupAdezi, yaH punaraparijJAtakarmatvAnmunina bhavati-viratiM na pratipadyate sa pRthivyAdiSu bambhramati, atha ka ete pRthivyAdaya ityatastadvizeSAstitvajJApanArthamidamupakramyata iti / anenAbhisambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, yAvannAmaniSpanne nikSepe pRthivyuddezaka iti, tatroddezakasya nikSepAderanyatra pratipAditatvAnneha pradarzyate, pathivyAstu yanikSepAdi sambhavati taniyuktikRddarzayitumAhapuDhavIe nikkhevo parUvaNAlakkhaNaM parImANaM / uvabhogo satthaM veyaNA ya vahaNA nivitI ya // 68 // prAgajIvoddezake jIvasya prarUpaNA kiM na kRtetyetacca nAzakanIyaM, yato jIvasAmAnyasya vizeSAdhAratvAt vizeSasya ca pRthivyAdirUpatvAt sAmAnyajIvasya caupabhogAderasambhavAt pRthivyAdicarcayaiva tasya cintitatvAditi / tatra pRthivyA nAmAdinikSepo vaktavyaH, prarUpaNA-sUkSmavAdarAdibhedA, lakSaNaM-sAkArAnAkAropayogakAyayogAdikaM, parimANaM-saMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtrAdikam, upabhogaH-zayanAsana caGkramaNAdikaH, zastraM-snehAmlakSArAdi, vedanA-svazarIrAvyaktacetanAnurUpA sukhaduHkhAnubhavasvabhAvA, vadhA-kRtakAritAnumatibhirupamaInAdikA, nivRttiH-apramattasya manovAkAyagutyA'nupamardAdiketi samAsArthaH / vyAsArtha tu niyuktikRdyathAkramamAha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 uddezakaH2 nAmaMThavaNApuDhavI davvapuDhavI ya bhAvapuDhavI ya / eso khalu puDhavIe nikkhevo cauviho hoi // 6 // zrIAcA A spaSTA, nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtyAharAGgavRttiH davyaM sarIrabhavio bhAveNa ya hoi puDhavijIvo u / jo puDhavinAmagoyaM kammaM veei so jIvo // 7 // (zaulAkA.) dravyapathivI Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu pRthivIpadArthajJasya zarIraM jIvApetaM tathA pRthivIpadArthajJatvena bhavyo-bAlAdistAbhyAM vinimukto dravyaprathivIjIva:-ekamaviko baddhAyupko'bhimukhanAmagotrazca, bhAvapRthivIjIvaH punaryaH pRthivInAmAdikarmodIrNa vedayati / gataM nikSepadvAraM, sAmprataM prarUpaNAdvAramduvihA ya puDhavijIvA muTumA taha bAyarA ya logNmi| suhamA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA // 1 // pRthivIjIvA dvividhAH-sUkSmA pAdarAzca, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH, bAdaranAmakarmodayAttu bAdarAH, karmodayajanite eveSAM sUkSmavAdaratve na tvApekSike badarAmalakayoriva // tatra sUkSmAH samudgakaparyAptaprakSiptagandhAvayavavat sarvalokavyApinaH, bAdarAstu mRlamedAdvividhA ityAhaduvihA vAyarapuDhavI samAsao saNhapuDhavi kharapuDavI | saNhA ya paMcavaNNA avarA chattIsaivihANA // 72 // 'samAsataH' saMkSepAdvividhA bAdarapRthivI-zlakSaNavAdarapathivI kharavAdarapRthivI ca, tatra zlakSNabAdarapathivI kRSNanIlalohitapItazuklabhedAtpazcadhA, iha ca guNamedAdguNimedo'bhyupagantavyaH, kharabAdarapathivyAstvanye'pi SaTtriMzadvizeSabhedAH sambhavantIti // tAnAha
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 57 // puDhavI ya sakarA vAlagA ya uvale silA ya loNase |ay taMba taua sosaga ruppa suvaNNe ya vaire ya // 73 // hariyAle hiMgulae maNosilA sAsanaMjaNa pvaale| ambhapaDalabbhavAlua pAyarakAe maNivihANA // 74 // gomejjae ya ruyage aMko phalihe ya. lohiyakkhe y| 'maragaya masAragalle bhuyamoyaga idanIle ya // 7 // caMdappaha verulie jalakate ceva sUrakante ya / ee kharapuDhavIe nAma chattIsayaM hoi // 76 // ___ atra ca prathamagAthayA pRthivyAdayazcaturdaza bhedAH parigRhItAH, dvitIyagAthayA tvaSTau haritAlAdayaH, tRtIyagAthayA daza gomedakAdayaH, turyagAthayA catvArazcandrakAntAdayaH / atra ca pUrvagAthAdvayena sAmAnyapRthivIbhedAH pradarzitAH, uttaragAthAdvayena maNibhedAH pradarzitAH, etAH spaSTA iti kRtvA na vivRtAH // evaM sUkSmavAdarabhedAn pratipAdya punarvarNAdibhedena pRthivIbhedAn darzayitumAhavaNNarasagaMdhaphAse joNippamuhA bhavaMti sNkhjaa| gAi sahassAIti vihANaMmi ikkikke // 77 // tatra varNAH zuklAdayaH paJca rasAstiktAdayaH paJca gandhau surabhidurabhI sparzAH mRdakarkazAdayaH aSTau, tatra vargAdike ekaikasmin 'yonipramukhA' yoniprabhRtayaH saMkhyeyA medA bhavanti, saMkhyeyasyAnekarUpatvAdviziSTasaMkhyArthamAha-anekAni sahasrANi ekaikasmin varNAdike 'vidhAne' bhede bhavanti, yonito guNatazca bhedAnAmiti / etacca saptayonilakSapramANatvAt 1 caMdaNa geruya haMsaga bhuyamoya masAraMgala ya pra. // 57 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 58 // pradhyayanaM 1 uddezakaH 2 pRthivyA evaM (saM)bhAvanIyamiti / uktaM ca prajJApanAyAm-"'tattha NaM je te pajatagA eesi NaM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAI saMkhejAI joNipamuhasayasahassAI pajjattayaNissAe apajjattayA vakkamaMti, taM jatthego tattha niyamA asaMkhejjA, se taM kharabAyarapuDhavikAjhyA" iha ca saMvRtayonayaH pRthivIkAyikA uktAH, sA punaH sacittA acittA mizrA vA, tathA punazca zItA uSNA zItoSNA vetyevamAdikA draSTavyeti // etadeva bhRyo niyuktikRta spaSTataramAha vaNNami ya ikikke gaMdhaMmi rasaMmi taha ya phAsaMmi / nANatI kAyavvA vihANae hoi ikikkaM // 78 // - varNAdike ekaikasmim 'vidhAne' bhede sahasrAyazo nAnAtvaM vidheyaM, tathAhi-kRSNo varNa iti sAmAnyaM, tasya ca bhramarAGgArakokilagavalakajjalAdiSu prakarSAprakarSavizeSAdbhadaH kRSNaH kRSNataraH kRSNatama ityAdi, evaM nIlAdiSvapyAyojyaM, tathA rasagandhasparzeSu sarvatra pRthivImedA vAcyAH, tathA varNAdInAM parasparasaMyogAdbhasarakesarakarbu rAdivarNAntarotpattirevamutprekSya varNAdInAM pratyekaM prakarSAprakarSatayA parasparAnuvedhena ca bahavo medA vaacyaaH|| punarapi paryAptakAdimedAr3hedamAha je bAyare vihANA pajjattA tattiA apajjattA / muTumAvi huMti duvihA pajjattA ceva apjjttaa||79|| yAni bAdarapRthivIkAye 'vidhAnAni' bhedAH pratipAditAstAni yAvanti paryAptakAnAM tAvantyevAparyAptakAnAmapi, atra 1 tatra ye te paryAptakAH aiteSAM varNA dezena gandhAdezena rasAdezena sparzAdezena sahasrApazo vidhAnAni saMkhyevAni yonipramukhAni zatasahasrANi, paryAptakanizrayA'paryAptakA vyutkrAmanti, tad yatrakastatra niyamAdasaMkhyeyAH ityete kharabAdarapRthvIkAyikAH
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 56 // Raca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyaM na tu jIvAnAM; yata ekaparyApta kAzrayeNAsaMkhyeyA aparyAptakA bhavanti, sUkSmA api paryAptakA paryAptakabhedena dvividhA eva, kintu aparyAptakanizrayA paryAptakAH samutpadyante, yatra caiko'paryAptakastatra niyamAdasaMkhyeyAH paryAptakAH syuH / paryAptistu 'aahaarsriirindiyuusaasvbhomnno'hinivvttii| hoti jato daliyAo karaNaM pai sA u pabattI // 1 // janturutpadyamAnaH pudgalopAdAnena karaNaM nivartayati tena ca karaNavizeSeNAhAramavagRhya pRthag khalarasAdibhAvena pariNati nayati sa tAdRkkaraNavizeSa AhAraparyAptizabdenocyate, evaM zeSaparyAptayo'pi vAcyAH tatraikendriyANAmAhArazarIrendriyocchvAsAbhidhAnAzcatasro bhavanti, etAzcAntamuhartena janturAdatte, anAptaparyAptiraparyAptako'vAptaparyAptistu paryAptaka iti, atra ca pRthivyeva kAyo yeSAmiti vigrahaH // yathA sUkSmabAdarAdayo bhedAH siddhayanti tathA prasiddhabhedenodAharaNena darzayitumAha rukkhANaM gucchANaM gummANa layANa vallivalayANaM / jaha dIsaha nANattaM puDhavIkAe tahA jANa // 8 // yathA vanaspatevRkSAdibhedena spaSTaM nAnAtvamupalabhyate, tathA pRthivIkAyike'pi jAnIhi, tatra vRkSAH-cUtAdayo gucchAvRntAkIsallakIkappAsyAdayaH, gulmAni-navamAlikAkoraNTakAdIni, latA:-punnAgAzokalatAdyAH, vanlyA-trapuSIvAluGkIkozAtakyAdyAH valayAni-ketakIkadalyAdIni // punarapi vanaspatibhedadRSTAntena pRthivyA bhedamAha osahi taNa sevAle paNagavihANe ya kaMda mUle y| jaha dIsaha nANattaM puhavIkAe tahA jANa // 8 // 1 AhAraH zarIramindriyANi ucchavAso vacaH manaH abhinivattiH bhavati yato dalikAt karaNaM prati saiva paryAptiH // 1 // //////////////////////////////////////////////////// // 5 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) ////////////////////////////////////////////// yathA hi vanaspatikAyasya oSadhyAdiko bheda evaM pRthivyA api draSTavyaH, tatra oSadhyaH-zAlyAdhAH, tRNAni-darbhA adhyayanaM 1 dIni, sevAlaM-jalopari malarUpaM, panakA-kASThAdAdhunlIvizeSaH paJcavarNaH, kanda-mUraNakandAdiH, mUlam- uzIrAdIti // ete ca sUkSmatvAnnakadvayAdikAH samupalabhyante, yatsaMkhyAstUpalambhyante tadarzayitumAha uddezakaH 2 ikassa duNha tiNha va saMkhijANa va na pAsiusakA / dIsaMti sarIrAipuDhavijiyANaM asaMkhANaM // 2 // spaSTA // kathaM punaridamavagantavyam ?, santi pRthivIkAyikA iti, ucyate, tadadhiSThitazarIropalabdheH adhiSThAtari pratItirgavAzvAdAviva iti, etaddarzayitumAha - eehiM sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA huti| sesA ANAgijhA cakkhuphAsaM na jaM iti // 83 // __'ebhiH' asaMkhyeyatayopalabhyamAnaiH pRthivIzarkarAdibhedabhinnaiH zarIraste zarIriNaH zarIradvAreNa 'pratyakSaM sAkSAt 'prarUpitAH' khyApitA bhavanti. zeSAstu sUkSmA AjJAgrAhyA eva draSTavyAH, yataste cakSuHsparza nAgacchanti, sparzazabdo viSayArthaH // prarUpaNAdvArAnantaraM lakSaNadvAramAha uvabhogajoga ajjhavasANe mahasuya acakkhudaMse ya / avihodayalesA sannussAse kasAyA ya // 84 // tatra pRthivIkAyAdInAM styAnAdyadayAdyA ca yAvatI copayogazaktiravyaktA jJAnadarzanarUpetyevamAtmaka upayogo lakSaNaM, tathA yoga:-kAyAkhya eka eva, audArikatanmizrakArmaNAtmako vRddhayaSTikampo jantoH sakarmakasyAlambanAya Bu60 // vyApriyate, tathA adhyavasAyAH-sUkSmA AtmanaH pariNAmavizeSAH, te ca lakSaNam , avyaktacaitanyapuruSamanaHsamudbhata
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ cintAvizeSA ivAnabhilakSyAste'bhigantavyAH, tathA sAkAropayogAntaHpAtimatizrutAjJAnasamanvitAH pRthivIkAyikA boddhavyAH, tathA sparzanendriyeNAcakSurdarzanAnugatA boddhavyAH, tathA jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmodayabhAjastAvadvandhamAjazca, tathA lezyA-adhyavasAyavizeSarUpAH kRSNanIlakApotatejasyazcatasraH tAbhiranugatAH, tathA dazavidhasaMjJAnugatAH, tAzca AhArAdikAH prAguktA eva, tathA sUkSmocchavAsaniHzvAsAnugatAH, uktaM ca-:'puDhavikAiyA NaM bhate! jIvA ANavanti vA pANavanti vA Usasanti vA nosasaMti vA ?, goyamA ! avirahiyaM satayaM ceva ANavanti vA pANavanti vA Usasanti vA nIsasanti vA" kaSAyA api sUkSmAH krodhAdayaH / evametAni jIvalakSaNAnyupayogAdIni kaSAyaparyavasAnAni pRthivIkAyikeSu sambhavantIti, tatazcaivaMvidhajIvalakSaNakalApasamanugatatvAt manuSyavatsacittA pRthivIti / nanu ca tadidamasiddhamasiddhena sAdhyate, tathAhi-na yupayogAdIni lakSaNAni pRthivIkAyeSu vyaktAni samupalakSyante, satyametad, avyaktAni tu vidyante, yathA kasyacitpusaH hRtpUrakavyatimizramadirAtipAnapittodayAkulIkRtAntaHkaraNavizeSasyAvyaktA cetanA, na caitAvatA tasyAcidrUpatA, evamatrApyavyaktacetanAsambhavo'bhyupagantavyaH, nanu cAtrocchvAsAdikamavyaktacetanAliGgamasti, na ceha tathAvidhaM kizciccetanAliGgamasti, naitadevam , ihApi samAnajAtIyalatoDdAdikamarzomAMsAGkurabaccetanAcihnamastyeva, avyaktacetanAnAM hi sambhAvitaikacetanAliGgAnAM vana 1 pRthvIkAyikA bhadanta ! jIvA Ananti vA prANanti vA ucchavasanti vA niHzvasanti vA ?, gautama ! avirahitaM satatameva cAnanti vA prANanti vA ucchavasanti vA niHzvasanti vA / // 61 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 62 // spatInAmiva cetanA'bhyupagantavyeti, vanaspatezca caitanyaM viziSTatu 'puSpaphalapradatvena svaSTaM sAdhayiSyate ca tato'vyaktopayogAdilakSaNasadbhAvAt sacittA pRthivIti sthitam / nanu cAzmalatAdeH kaThina pud galAtmikAyAH kathaM cetanatvamityata Aha aTThI jahA sarIraMmi aNugayaM ceyaNaM kharaM diTTha / evaM jIvANugayaM puDhavisarIraM kharaM hoi // 85 // yathA'sthi zarIrAnugataM sacetanaM kharaM dRSTam, evaM jIvAnugataM pRthivIzarIramapIti // sAmprataM lakSaNadvArAnantaraM pari mANadvAramAha je bAya pattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA tinniSi rAsI vIsu loyA asaMkhijA // 86 // tatra pRthivIkAyikA caturddhA tadyathA - bAdarAH paryAptA aparyAptAzca tathA sUkSmA aparyAptAH paryAptAzca tatra ye bAdarAH paryAptAste saMvarttitalokaprattarA saMkhyeya bhAgamAtra vartipradezarAzipramANA bhavanti, zeSAstu trayo'pi rAzayaH pratyekamasaMkhyeyAnAM lokAnAmAkAzapradezarAzipramANA bhavanti, yathA nirdiSTakrameNa caite yathottaraM bahutarAH, yata uktam - " "savvasthovA bAdarapuDhavikAiyA pajjantA, bAdarapuDhavikAiyA apajjantA asaMkhejaguNA suhumapuDhavikAiyA apajjantA asaMkhejjaguNA suhamapuDhavikAiyA pajjantA asaMkhejjaguNA" // prakArAntareNApi rAzitrayaMsya parimANaM 1 sastokA bAdarapRthvIkA yikAH paryAptAH bAdara pRthvIkAyikA aparyAptA asaMkhyeyaguNAH sUkSma pRthvI kAyikAH aparyAptA asaMkhyeyaguNAH sUkSma pRthvIkAyikAH paryAptA asaMkhyeyaguNAH / adhyayanaM 1 36 zakaH 2 // 62 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzayitumAhapattheNa va kuDaveNa va jaha koI miNijja svvdhnnaaii| evaM mavijamANA havaMti loyA asNkhijaa|87|| yathA prasthAdinA kazcitsarvadhAnyAni minuyAd, evamasadbhAvaprajJApanAGgIkaraNAllokaM kuDavIkRtyAjaghanyotkRSTAvagAhanAn pRthivIkAyikajIvAn yadi minoti tato'saMkhyeyAn lokAn pRthivIkAyikAH pUrayanti / punarapi prakArAntareNa parimANamAhalogAgAsapaese ivikkaM nikvive puDhavijIvaM / evaM mavijamANA havaMti loA asaMsvijA // 88 // spaSTA // sAmprataM kAlataH pramANaM nirdidikSuH kSetrakAlayoH sUkSmavAdaratvamAhaniuNo u hoi kAlo tatto niuNayarayaM havaha khittaM / aMgulase dImitte osappiNIo asNkhijaa89|| 'nipuNaH sUkSmaH kAlaH' samayAtmakaH, tato'pi sUkSmataraM kSetraM bhavati, yato'gulIzreNimAtrakSetrapradezAnAM samayApahAreANAsaMkhyeyA utsapiNyavasapiNyo'pakrAmantItyataH kAlAt kSetraM sUkSmataram // prastutaM kAlataH parimANaM darzayitumAha aNasamayaM ca paveso nikkhamaNaM ceva puDhavijIvANaM / kAe kAyahiiyA cauro loyA asaMkhijjA // 10 // tatra jIvAH pRthivIkAye'nusamayaM pravizanti niSkAmanti ca, ekasmin samaye kiyA niSkramaH pravezazca 1-2, tathA vivakSite ca samaye kiyantaH pRthivIkAyapariNatAH sambhavanti 3, tathA kiyatI ca kAyasthiti 4 rityete catvAro vikalpAH kAlato'bhidhIyante, tatrAsaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH samayenotpadyante vinazyanti ca, pRthivItvena pari // 33 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyaya1 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) uddezakaH 2 // 64 // NatA apyasaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH, tathA kAyasthitirapi mRtvA mRtvA'saMkhyeyalokAkAzapradezaparimANaM kAlaM tatra tatrotpadyanta iti, evaM kSetrakAlAbhyAM parimANaM pratipAdya parasparAvagAhapratipipAdayiSayA''ha bAyarapuDhavikkAiyapajjatto annamanamogADho / sesA ogAhaMte suhamA puNa sabalogaMmi // 91 // bAdarapRthivIkAyikaH paryApto yasminnAkAzakhaNDe avagADhaH tasminnevAkAzakhaNDe'parasyApi bAdarapathivIkAyikasya zarIramavagADhamiti, zeSAstu aparyAptakAH paryAptakanizrayA samutpadyamAnA anantaraprakriyayA paryAptakAvagADhAkAzapradezAvagADhAH, sUkSmAH punaH sarvasminnapi loke'vagADhA iti // upabhogadvAramAhacaMkamaNe yahANe nisIyaNa tuyaTTaNe ya kayakaraNa / uccAre pAsavaNe uvagaraNANaM ca nikkhivaNe // 12 // AlevaNa paharaNa bhUsaNe ya kayavikkae kisIe ya / bhaMDANaMpi ya karaNe uvabhogavihI maNassANa // 13 // ___ cakramaNo sthAnaniSIdanatvagvartanakRtakaputrakakaraNauccAraprazravaNaupakaraNanikSepalepanAharaNabhUSaNakrayavikrayakRSIkaraNamaNDakapaTTanAdiSapabhogavidhirmanuSyANAM pathivIkAyena bhavatIti // yadyavaM tataH kimityata Aha eehiM kAraNehiM hiMsaMti puDhavikAie jIve | sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 4 // emizvaGkramaNAdibhiH kAraNaiH pRthivIjIvAn hiMsanti, kimarthamiti darzayati-'sAtaM' sukha mAtmano'nveSayantaH paraduHkhAnyajAnAnAH katipayadivasaramaNIyabhogAzAkarSitasamastendriyagrAmA vimUDhacetasa iti 'parasya' pRthivyAzritajanturAzeH 'duHkham' asAtalakSaNaM tadudIrayanti-utpAdayantIti, anena bhUdAnajanitaH zubhaphalodayaH pratyukta iti // adhunA zastra ////////////////////////////////////////////////////// // 64 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAra-zasyate'neneti zastraM, taca dvidhA-dravyaMzastraM bhAvazastraM ca, dravyazasvamapi samAsavibhAgabhedAdvidhaiva, tatra samAsadravyazastrapratipAdanAyAhahalakuliya-visakuddAlAlittaya-migasiMga-kaTThamaggI ya / uccAre pAsavaNe eyaM tu samAsao satthaM // 5 // tatra halakulikaviSakuddAlAlitrakamRgazRGgakASThAgnyuccAraprazravaNAdikametat 'samAsataH saMkSepato dravyazastram // vibhAgadravyazastrapratipAdanAyAhakiMcI sakAyasatthaM kiMco parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasattha bhAve a asaMjamo satthaM // 66 // kiJcitsvakAyazastraM pRthivyeva pRthivyAH, kizcitparakAyazastramudakAdi, tadubhayaM kiJciditi bhUdakaM militaM bhuva iti / tacca sarvamapi dravyazastraM, bhAve punaH 'asaMyamaH' duSprayuktA manovAkAyAH zastramiti // vedanAdvAramAha pAyaccheyaNa bheyaNa jaMghoru taheva aNguvNge| jaha huti narA duhiyA puDhavikkAe tahA jANa // 7 // ___ yathA pAdAdikeSvaGgapratyaGgeSu chedanabhedAdikayA kriyayA narAH duHkhitAH, tathA pRthivIkAye'pi vedanA jAnIhi // yadyapi pAdazirogrIvAdInyaGgAni pRthivIkAyikAnAM na santi tathApi tacchedanAnurUpA vedanA'styeveti darzayitumAha natthi ya siaMguvaMgA tayANarUvA ya veyaNA tesiM / kesiMci udIraMtI kesiM ca'tivAyae pANe // 8 // _pUrvAddhaM gatArtha, keSAzcitpRthivIkAyikAnAM tadArAMmbhaNaH puruSA vedanAmudIrayanti, keSAzcittu prANAnapyatipAtayeyuriti / tathA hi bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA-caturantacakravarttino gandhapeSikA yauvanavartinI balavatI ArdrAmalaka //////////////////////////////////////////////////////////
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 66 // pramANaM sacittapathivIgolakamekaviMzatikRtvo gandhapaTTake kaThinazilAputrakeNa piMSyAt , tatasteSAM pRthivIjIvAnAM kazcitsaGghaTTitaH kazcitparitApitaH kazcidvathApAdito'paraH kila tena zilAputrakeNa na spRSTo'pIti / vadhavAramAha adhyayanaM 1 pavayaMti ya aNagArA Na ya tehi guNehi jehiM anngaaraa| puDhacaM vihiMsamANA na hute vAyAhi anngaaraa||9|| uddezakaH 2 iha hya ke kutIthikA yativeSamAsthAya evaM ca pravadanti-vayam 'anagArAH' pravrajitAH, na ca 'teSu guNeSu' niravadyAnuSThAnarUpeSu pravartante, yevanagArAH, yathA cAnagAraguNeSu na pravarttante tadarzayati--yataste'harnizaM pRthivIjantuvipattikAriNo dRzyante gudapANipAdaprakSAlanArtham , anyathApi nirlepanirgandha katu zakyam , atazca yatiguNakalApazUnyA na vAGmANa yuktinirapekSeNAnagAratvaM vibhratIti, anena prayogaH sUcitaH, tatra gAthApUrvArddhana pratijJA, pazcArddhana hetuH, uttaragAthAna sAdharmyadRSTAntaH sa cAyaM prayogaH--kutIthikA yatyabhimAnavAdino'pi yatiguNeSu na pravartante, pRthivIhiMsApravRttatvAd, iha ye ye pRthivIhiMsApravRttAste te yAtaguNeSu na pravartante, gRhasthavat // sAmprataM dRSTAntagarbha nigamanamAhaaNagAravAiNo puDhavihiMsagA nigguNA agArisamA / niddosatti ya mailA viraidugaMchAi mahalatarA // 10 // 'anagAravAdino' vayaM yataya iti vadanazIlAH pRthivIkAyavihiMsakAssanto niguNA yato'ta: 'agArisamA' gRhasthatunyA bhavanti, abhyuccayamAha-sacetanA pRthivItyevaM jJAnarahitatvena tatsamArambhavartinaH sadoSA api santo vayaM nirdoSA ityevaM manyamAnAH svadoSaprekSAvimukhatvAt 'malinAH' kaluSitahRdayAH, punazcAtipragalbhatayA sAdhujanAzritAyA niravadyAnuSThAnAtmikAyA virateH 'jugupsayA' nindayA malinatarA bhavanti, anayA ca sAdhunindayA'nantasaMsAritvaM pradarzitaM bhavatIti / / I166 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 67 // etacca gAthAdvayaM sUtropAttArthAnusAryapi vadhadvArAvasare niyuktikRtvA'bhihitaM, tasya svayamevopAttatvena tadvayAkhyAnasya nyAyyatvAt , taccedaM sUtram 'lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANe'tyAdi / ayaM ca vadhaH kRtakAritAnumatibhirbhavatIti tadarthamAha keI sayaM vahaMti keI annehiM u vhaaviNtii| keI aNamannaMtI puDhavikAyaM vahemANA // 10 // spaSTA, tadadhe anyeSAmapi tadAzritAnAM vadho bhavatIti darzayitumAhajo puDhavi samAraMbhai anne'vi ya so samArabhai kaae| aniyAe aniyAe disse ya tahA adisse y||102|| ___ yaH pRthvIkArya 'samArabhate' vyApAdayati saH 'anyAnapi' apkAyadvIndriyAdIn 'samAramate' vyApAdayati udumbaravaTaphalabhakSaNapravRttaH tatphalAntaHpraviSTatrasajantubhakSaNavaditi, tathA 'aNiyAe ya niyAi'tti akAraNena kAraNena ca, yadivA'saGkalpena saGkalpena ca pRthivIjantUna samAramate tadArambhavAMzca 'dRzyAn' dardurAdIn 'adRzyAn' panakAdIn / 'samArabhate' vyaapaadytiityrthH|| etadeva spaSTataramAha puDhaviM samArabhaMtA haNaMti tannisie ya bahujIve / suhame ya bAyare ya pajjatte ya apajjatte // 103 // spaSTA, atra ca sUkSmANAM vadhaH pariNAmAzuddhatvAttadviSayanivRttyabhAvena draSTavya iti // viratidvAramAhaeyaM viyANiUNaM puDhavIe nikkhivaMti je daMDaM / tiviheNa savvakAlaM maNeNa vAyAe kAeNaM // 104 // __'evami'tyuktaprAkArAnusAreNa pRthivIjIvAn vijJAya tadvadhaM bandhaM ca vijJAya pRthivIto nikSipanti ye daNDaM-pRthivI ////////////////////////////////////////////////////
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ samArambhAdpuparamanti, te IkSA anagArA bhavantItyuttaragAthAyAM vakSyati, 'trividhene ti kRtakAritAnumatibhiH 'sarvakAlaM' adhyayanaM 1 zrIAcA- yAvajjIvamapi manasA vAcA kAyeneti // anagArabhavane uktshessmaahraavttiH| guttA guttIhiM savvAhiM samiyA samiIhiM sNjyaa| jayamANagA suvihiyA erisayA hu~ti aNagArA // 105 // uddezakaH 2 tisRbhirmanovAkAyaguptibhiguptAH, tathA paJcabhirIryAsamityAdibhissamitAH, samyak-utthAnazayana cakramaNAdikriyAsu / yatAH saMyatAH 'yatamAnAH' sarvatra prayatnakAriNaH, zobhanaM vihitaM-samyagdarzanAdyanuSThAnaM yeSAM te tathA, te IdRkSA anagArA bhavanti, na tu pUrvoktaguNAH pRthivIkAyasamArambhiNaH zAkyAdaya iti // gato nAmaniSpanno nikSepaH, adhunA sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAryate, taccedaM aTTa loe parijuNNe dussaMbohe avijANae assi loe pavvahie tattha tattha puDho pAsa AturA paritArvati // sU0 14 // . asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarasUtre parijJAtakarmA munirbhavatItyuktaM, yastvaparijJAtakarmA sa bhAvAttoM bhavatIti, tathA''disUtreNa saha sambandhaH-sudharmasvAmI jambanAmne idamAcaSTe-'zrutaM mayA' kiM tacchu ta ? pUrvoddezakArthaM pradazyedamapIti, 'a' ityAdi, paramparasambandhastu 'ihaM egesiM No sannA bhavatI'tyuktaM, kathaM punaH saMjJA na bhavatIti, ArtatvAt , tadAha-'a' ityAdi, AtoM nAmAdizcaturkI, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatirikto noAga Fu68 // 8 mato dravyAtaH zakaTAdicakrANAmuddhimUle vA yo lohamayaH paTTo dIyate sa dravyAtaH, bhAvArtastu dvidhA-Agamato noAga
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ //////////////////////////////////////////////////// mana nAgamato jJAtA--ApadArthajJastatra copayukto, noAgamatastu audAyakabhAvavartI rAgadvepagraha parigRhItAntarAtmA priyaviprayogAdidaHkhasaGkaTa nimagno bhAvAH iti vyapadizyate athavA zabdAdivipareSu vipavipAkasadRzeSu tadAkAtikhAddhitAhitavicArazUnyamanA bhAvAnaH kopacinoti, pata uktam ca--'soiMdiyavasaha NaM naMte ! jAve kiM baMdhaDa kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi ?, goyamA ! aTTha kammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaDAo pakarei, jAva aNAdiyaM ca Na aNavadaggaM dIhamaha cAurantasaMsArakantAramaNapariya" evaM sparzanAdipvapyAyojanIyam , evaM krodhamAnamAyAlobhadarzanamohanIya cAritramohanIyAdibhirbhAvArtAH saMsAriNo jIvA iti, uktaM ca-"rAgaddosakasAehiM, iMdiehi ya paJcahiM / duhA vA mohaNijjeNa, ahA saMsAriNo jiyA // 1 // " yadi vA jJAnAvaraNIyAdinA zubhAzubhenApTaprakAreNa karmaNA''rtaH, kaH punarevaMvidha ityatrAha-lokayatIti lokaH-ekadvitricatuSpaJcendriyajIvarAzirityarthaH, atra lokazabdasya nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyAyabhedAdaSTadhA nikSepaM pradAprazastabhAvodayavartinA lokenehAdhikAro vAcyaH, yasmAdyAvAnAtaH sa sarvo'pi parivUno nAma paripelavo nissAraH aupazamikAdiprazastabhAvahIno'vyabhicArimokSasAdhanahIno veti, sa ca dvidhA-dravyabhAvabhedAta , tatra sacittadravyaparidyano jIrNazarIraH sthavirakaH jIrNavRkSo vA, acittadravyapariyUno jIrNapaTAdiH, bhAvaparighuna audayikabhAvo 1 zrotrendriyavazAttoM bhadanta ! jIvaH kiM badhnAti ? kiM cinoti ? kimupacinoti ?, gautama ! yaSTa krmprkRtii| zithilabandhanabaddhA gADhabandhana ddhAH prakaroti, yAvadanAdikamanavanatA dIrghAdhvAnaM cAturantasaMsArakAntAramanuparyaTati / 2 rAgadveSakaSAyai rindriyaizca pnycbhiH| dvidhA mohanIyena vA AtaH saMsAriNo jIvAH // 1 // ////////////////////////////////// // 66 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) / / 70 // dayAtprazastajJAnAdibhAvavikalaH, kathaM vikalaH ?, anantaguNaparihANyA, tathAhi-pazcacatustribyekendriyAH kramazo jJAnavikalAH, tatra sarvanikRSTajJAnAH sUkSmanigodAparyAptakAH prathamasamayotpannA iti, uktaM ca-"sarvanikRSTo jIvasya | adhyayanaM 1 dRSTa upayoga eSa vIreNa / sUkSmanigodAparyAptakAnAM sa ca bhavati vijJeyaH // 1 // tasmAtprabhRti jJAna-uddezakaH 2 vivRddhidRSTA jinena jIvAnAm / labdhinimittaH karaNaiH kAyendriyavAGmanohagabhiH // 2" sa ca viSayakaSAyAtaH prazastajJAnaghUnaH kimavastho bhavatIti darzayati-'dussaMbodha' iti, duHkhena sambodhyate-dharmacaraNapratipattiM kAryata iti dussambodho, metAryavaditi, yadi vA dussambodho yo bodhayitumazakyo brahmadattavat , kimityevam ?, yataH 'aviyANae'tti viziSTAvabodharahitaH, sa caivaMvidhaH kiM vidadhyAdityAha-'asmin' pRthivIkAyaloke 'pravyathite' prakarSaNa vyathite, sarvasyArambhasya tadAzrayatvAditi prakarSArthaH, tattatprayojanatayA khananAdibhiH pIDite nAnAvidhazastrAgIte vA 'vyatha bhayacalanayo ritikRtvA vyathitaM bhItamiti, 'tattha tattheti teSu teSu kRSikhananagRhakaraNAdiSu 'pRthaga vibhinneSu kAryeSUtpanneSu 'pazyeti vineyasya lokAkAryapravRttiH pradarzyate, siddhAntazailyA ekAdeze'pi prAkRte bahAdezo bhavatIti, 'AturA' viSayakaSAyAdibhiH 'asmin' pRthivIkAye viSayabhRte sAmarthyAt pRthivIkArya 'paritApayanti' pari-samantAtApayanti--pIDayantItyarthaH, bahuvacananirdezastu tadArambhiNAM bahutvaM gamayati, yadivA--lokazabdaH pratyekamabhisambadhyate, kazcilloko vissykssaayaadibhiraato'prstu kAyaparijIrNaH 'kazciduHkhasambodhaH tathA'paro viziSTajJAnarahitaH, ete sarve // 70 // 1 kazcittu aparo duHsambodhaH nAstIdaM pr0|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 71 // SpyAturA viSaya jIrNadehAdibhiH sukhAptaye'smin pRthivIkAyaloke viSayabhUte pRthivIkAyaM nAnAvidhairupAyaiH 'paritApayanti' pari-samantAttApayanti - pIDayantIti sUtrArthaH // 14 // nanu caikadevatAvizeSAvasthitA pRthivIti zakyaM pratipattuM na punarasaMkhyeyajIvasaGghAtarUpetyetatparihartukAma Aha saMni pANA puDho siyA lajz2amANA puDho pAsa, aNagArA moti eMge pavayamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM puDhacikammasamAraMbheNaM puDhavisatthaM samAraMbhemANo aNe garUve pANe vihiMsaha / 'santi' vidyante 'prANA:' sakhA 'pRthaga' pRthagbhAvena, aDgulA saMkhyeya bhAgasva dehAvagAhanayA pRthivyAzritAH sitA vA sambaddhA ityarthaH, anenaitatkathayati naikadevatA pRthivI, api tu pratyekazarIrapRthivIkAyAtmiketi tadevaM sacetanatvamanekajIvAdhiSThitatvaM ca pRthivyA AviSkRtaM bhavatIti / etacca jJAtvA tadArambhanivRttAn darzayitumAha'lajjamANA puDho pAsa' tti, lajjA dvividhA --laukikI lokottarA ca tatra laukikI snuSAsubhaTAdeH zvazurasaGgrAmaviSayA, lokottarA saptadazaprakAraH saMyamaH, taduktam- "lajjA dayA saMjama baMbhacera 'mityAdi, lajjamAnA:- saMyamAnuSThAnaparAH, yadivA - pRthivIkAyasamArambharUpAdasaMyamAnuSThAnAllajjamAnA: 'pRthagi'ti pratyakSajJAninaH parokSajJAninazca atastAn lajjamAnAn pazyetyanena ziSyasya kuzalAnuSThAnapravRttiviSayaH pradarzito bhavatIti / kutIrthikAstvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha- 'aNagArA' ityAdi, na vidyate'gAraM gRhameSAmityanagArA -- yatayaH smo vayamityevaM prakarSeNa vadantaH pravadanta iti, 'eke' zAkyAdayo grAhyAH, te ca vayameva janturakSaNaparAH kSapitakaSAyAjJAnatimirA 'iti' evamAdi // 71 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 72 // pratijJAmAtra manarthaka mAraTanti, yathA-- kazcidatyantazucirvodrazcatuHSaSTimRttikAsnAyI gozavasyAzucitayA parityAgaM vidhAya punaH karmakaravAkyAccarmAsthipizitasnAyvAderyathAsvamupayogArthaM saGgrahaM kAritavAn tathA ca tena zucyabhimAnamudvahatA'pi kiM tasya parityaktam 1, evamete'pi zAkyAdayo'nagAravAdamudvahanti, na cAnagAraguNeSu manAgapi pravarttante, ca gRhasthacaryAM manAgapyatilaGghayantIti darzayati-- 'yad' yasmAd 'ima' miti sarvajanapratyakSaM pRthivIkAyaM 'virUparUpaiH ' nAnAprakAraiH 'zastraiH' halakuddAlakhanitrAdibhiH pRthivyAzrayaM karmma- kriyAM samAraMbhamANA vihiMsanti, tathA'nena ca pRthivIkarma samArambheNa pRthivIzastraM 'saMmAraMbhamANo' vyApArayan pRthivIkAyaM nAnAvidhaiH zastrairvyApAdayan 'anekarUpAn' tadAzritAnudakavanaspatyAdIn vividhaM hinasti, nAnAvidhairupAyairvyApAdayatItyarthaH, evaM zAkyAdInAM pArthivajantuvairiNAmayatitvaM pratipAdya sAmprataM sukhAbhilASitayA kRtakAritAnumatibhirmanovAkkAya lakSaNAM pravRtti darzayitumAha tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapar3ighAyaheu sa sayameva puDhavisatthaM samAraMbhai, aNNehiM vA puDhavisatthaM samAraMbhAvei, aNNe vA puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNujANai // sU0 15 // tatra pRthivIkAyasamArambhe khaluzabdo vAkyAlaGkAre 'bhagavatA ' zrIvarddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA pravediteti, idamuktaM bhavati-bhagavatedamAkhyAtaM - yathaibhirvakSyamANaiH kAraNaiH kRtakAritAnumatibhiH sukhaiSiNaH pRthivIkAyaM samArabhante, tradhyayanaM 9 36 zakaH 2 // 72 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAni cAmani-asyaiva jIvitasya paripelavasya parivandanamAnanapUjanArtha, tathA jAtimaraNamocanArtha duHkhapratighAtahetu ca sa sukhalipsukhaviT svayamAtmanaiva pRthivIzastraM samArabhate, tathA'nyaizca pRthivIzastraM samArambhayati, pRthivIzastraM samAramamANAnanyAMzca sa eva samanujAnIte, evamatItAnAgatAbhyAM manovAkAyakarmabhirAyojanIyam / tadevaM pravRttamateryadbhavati tadarzayitumAha taM se ahiAe taM se aghohIe se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya socA khala bhagavao aNagArANaM vA aMtie ihamegesiM NAtaM bhavati-esa khalu gathe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khala garae, iccatthaM gaDDie loe jamiNaM virUvasvehiM satthehiM puDhavikammasamArabheNa puDhavisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsaha, se bemi, appege aMdhamanbhe appege aMdhamacche appege pAyamabhe appege pAyamacche appege gupphamabbhe appege gupphamacche appege jaMghamanbhe 2 appege jANamambhe 2 appege Urumanbhe 2 appege kaDimanbhe 2 appege NAbhimanbhe 2 appege udaramabbhe 2 appege pAsamambhe 2 appege pihimabhe 2 appege uramanbhe 2 appege hiyayamambhe 2 appege thaNamabhe 2 appege khaMdhamanbhe 2 appege bAhamanbhe 2 appege hatthamambhe 2 appege aMgulimabbhe 2 appege Nahamanbhe 2 appege govamabhe 2 appege haNamabhe 2 appege hohamanbhe 2 appege daMtamabbhe 2 appege jinbhamabhe 2 appege tAlamanbhe 2 R| appege galamambhe 2 appege gaMDamanbhe 2 appege kaNNamanbhe 2 appege NAsamabhe 2 appege acchimabhara // 73,
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI prAcArAGgavRttiH zIlAkA. // 74 // adhyayanaM 1 uddezakaH 2 appege bhamuhamanbhe 2 appege NiDAlama me 2 appege sIsamanbhe 2 appege saMpamArae appege uddavae, itthaM satthaM samAraMbhamANassa iccete ArabhA apariNAtA bhavaMti // sU0 16 // __ 'taM se ahiyAe ta se abohIe' tat pRthivIkAyasamArambhaNaM 'se' tasya kRtakAritAnumatibhiH pRthvIzastraM samAraMbhamANasyAgAmini kAle ahitAya bhavati, tadeva cAbodhilAbhAyeti, na hi prANigaNopamardanapravRttAnAmaNIyasA'pi hitenA''yatyAM yogo bhavatItyuktaM bhavati, yaH punarbhagavataH sakAzAttacchipyAnagArebhyo vA vijJAya pRthvIsamArambha pApAtmakaM bhAvayati sa evaM manyata ityAha-'seta'mityAdi, 'saH' jJAtapRthivIjIvatvena viditaparamArthaH 'taM' pRthvIzastrasamArambhamahitaM samyagavabudhyamAnaH 'AdAnIyaM grAhya samyagdarzanAdi samyagutthAya-abhyupagamya, kena pratyayeneti darzayati-'zrutvA' avagamya sAkSAdbhagavato'nagArANAM vA samIpe, tataH 'iha' manuSyajanmani 'ekeSAM pratibuddhatatvAnAM sAdhUnAM jJAtaM bhavatIti, yat jJAtaM bhavati tadarzayitumAha-'ese'tyAdi, eSa pRthvIzastrasamArambhaH khaluravadhAraNe kAraNe kAryopacAraM kRtvA 'naDUvalodakaM pAdaroga' iti nyAyenaiSa eva granthaH-aSTaprakArakarmavandhaH, tathaiSa eva pathvIsamArambho mohahetutvAnmohaH-karmabandhavizeSo darzanacAritrabhedo'STAviMzatividhaH, tathaiSa eva maraNahetutvAtmAra:-AyuSkakarmakSayalakSaNaH, tathaipa eva narakahetutvAnnarakA-sImantakAdibhU bhAgaH, anena cAsAtAvedanIyamupAttaM bhavati, kathaM punarekaprANivyApAdanapravRttAvaSTavidhakarmabandhaM karotIti, ucyate, mAryamANajantujJAnAvarodhitvAt jJAnAvaraNIyaM badhnAtyevamanyatrApyAyojanIyamiti, anyadapi teSAM jJAtaM bhavatIti darzayitumAha-'iccasthamityAdi, 'ityevamartham ' AhArabhUSaNopakaraNArtha // 74 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 75 // tathA parivandanamAnanapUjanArtha duHkhapratighAtahetu ca 'gRDo' mUrchito 'lokaH' prANigaNaH, evaMvidhe'pyatiduritanicayavipAkaphale pRthvIkAyasamArambhe ajJAnavazAnmUrchitastvetadvidhatta iti darzayati-'yad' yasmAd 'ima' pRthvIkArya virUparUpaiH zastraiH pRthvIkarma(kArya) samAraMbhamANo hinasti, pRthivIkarmasamArambheNa ca pRthivyeva zastraM svakAyAdeH pRthivyA vA zastraM halakuddAlAdi tatsamArabhate, pRthivIzastraM samArabhamANazcAnyAnanekarUpAn . 'prANino' dvIndriyAdInvividhaM hinastIti / syAdArekA, ye hi na pazyanti na zRNvanti na jighranti na gacchanti kathaM punaste vedanAmanubhavantIti grahItavyam ?, amuSyArthasya prasiddhaye dRSTAntamAha-'se bemI' tyAdi, so'haM pRSTo bhavatA pRthivI kAyavedanAM bravImi, athavA 'se' iti tacchabdArthe vartate, yacayA pRSTastadahaM bravImi, apizabdo yathAnAmazabdArthe, yathA nAma kazcijjAtyandho badhiro mUkaH kuSThI paguH anabhinivRttapANyAdyavayavavibhAgo mRgAputravat pUrvakRtAzubhakarmodayAddhitAhitaprAptiparihAravimukho'tikaruNAM dazAM prAptaH, tamevaMvidhamandhAdiguNopetaM kazcitkuntAgreNa 'abbhe' iti AbhindyAt tathA'paraH kazcidandhamAcchindyAt , sa ca bhidyamAnAdyavasthAyAM na pazyati na zRNoti mRkatvAnoccai rAraTIti, kimetAvatA tasya vedanA'bhAvo jIvAbhAvo vA zakyo vijJAtum 1, evaM pRthivIjIvA apyavyaktacetanA jAtyandhavadhiramUkapaGgavAdiguNopetapuruSavaditi, yathA vA paJcendriyANAM parispaSTacetanAnAM 'appege pAyamanbha' iti yathA nAma kazcitpAdamAbhindyAdAcchindyAdvetyevaM gulphAdiSvapyAyojanIyamiti darzayati, evaM javAjAnUrukaTInAbhyudarapArzvapRSTaurohRdayastanaskandhabAhuhastAGguli B // 75 /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- rAGgavRttiH adhyayanaM 1 uddezakaH 2 // 7 // nakhagrIvAhanukoSThadantajihvAtAlugalagaNDakarNanAsikAkSibhra lalATaziraHprabhRtiSvavayaveSu bhidyamAneSu chidyamAneSu vA vedanotpattilakSyate, evameSAmutkaTamohAjJAnabhArjA styAnaryAdhudayAdavyaktacetanAnAmavyaktaiva vedanA bhavatIti grAhyam / atraiva dRSTAntAntaraM darzayitumAha-'appege saMpamArae appege uddavae' yathA nAma kazcit 'sam' ekIbhAvena prakarSaNa prANAnAM mAraNam-avyaktatvApAdanaM kasyacita kuryAta, murchAmApAdayedityarthaH, tathA'vasthaM ca yathA nAma kazcidapApayet prANebhyo vyaparopayet na cAsau tA vedanA sphuTAmanu bhavati, asti cAvyaktA tasyAsau veda(ceta)neti, evaM pRthivIjIvAnAmapi draSTavyamiti / pRthivIkAyikAnAM jIvatvaM prasAdhya tathA nAnAvidhazastrasaMpAte vedanAM cAvirbhAvya adhunA tadvadhe bandhaM darzayitumAha ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti, taM pariNAya mehAvI neva sayaM puDhavisatthaM samAraMbhejA, NevaNNehiM puDhavisatthaM samAraMbhAvejA, NevaNNe puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNajANejA, jassete puDhavikammasamAraMbhA pariNNAtA bhavaMti se humuNI pariNAtakammetti bemi // sU017 // iti prathamAdhyayane dvitIya uddezakaH // 12 // 'atra' pRthivIkAye 'zastra' dravyabhAvabhinna, tatra dravyazastraM svakAyaparakAyomayarUpaM, bhAvazastraM tvasaMyamo duSpraNihitamanovAkAyalakSaNaH, etadvividhamapi zastraM samArabhamANasyeti 'ete' khananakRSyAdyAtmakAra samArambhAH bandhahetatvena // 76 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 77 // 'aparijJAtA' aviditA bhavanti, etadviparItasya parijJAtA bhavantIti darzayitumAha-"etthe'tyAdi, 'atra' pRthivIkAye dvividhamapi zastram 'asamArabhamANassa' avyApArayata iti, 'ete' prAguktAH karmasamArambhAH 'parijJAtA' viditA bhavanti, anena ca viratyadhikAraH pratipAdito bhavatIti, tAmeva viratiM svanAmagrAhamAha-'ta'mityAdi, taM pRthivIkAyasamArambha bandhaM parijJAya asamArambhe cA'bandhamiti 'medhAvI' kuzalaH etat kuryAditi-darzayati naiva pRthivIzastraM dravyabhAvabhinna samArameta, nApi tadviSayo'nyaiH samArambhaH kArayitavyaH, na cAnyAn pRthivIzastraM samArabhamANAn samanujAnIyAta iti, evaM ca manovAkAyakammabhiratItAnAgatakAlayorapyAyojanIyamiti, tatazcaivaM kRtanivRttirasau muniriti vyapadizyate na zeSa iti darzayannupasaJjihISurAha-'yasya' viditapRthivIjIvavedanAsvarUpasya, 'ete' pRthivIviSayAH karma Ra samArambhAH khananakRSyAdyAtmakAH karmabandhahetutvena parijJAtA bhavanti jJaparijJayA tathA pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatA bhavanti, huravadhAraNe, sa eva munirdvividhayA'pi parijJayA parijJAtaM karma-sAvadyAnuSThAnamaSTaprakAraM vA karma yena sa parijJAtakarmA, nAparaH zAkyAdiH, bravImi pUrvavaditi zastraparijJAyAM dvitIya uddezakaH samAptaH // 1-2 // ////////////////////////////////////////////////////// -:: B // 7 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA //////////////////////////////////////////////////////// // atha prathamAdhyayane tRtIyo'pkAyoddezakaH // adhyayana gataH pRthivyuddezakaH, sAmpratamapkAyoddezakaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake pRthivIkAyajIvAH uddezaka: 3 pratipAditAstabadhe bandho viratizca, sAmprataM kramAyAtasyApkAyasya jIvatvaM tadadhe bandho viratizca pratipAdyate iti, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe apkAyoddezakaH, tatra pRthivIkAyajIvasvarUpasamadhigataye yAni nava nikSepAdIni dvArANyuktAni, apkAye'pi tAnyeva samAnatayA'tirdeSTukAmaH kAnicidvizeSAbhidhitsayoddhatu kAmazca niyuktikAro gAthAmAha__Aussavi dArAiM tAI jAI havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANavabhogasatthe y||106|| apkAyasyApi tAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAH pratipAditAnIti, 'nAnAtvaM bhedarUpaM vidhAnaparimANopabhogazastraviSayaM draSTavyaM, cazabdAllakSaNaviSayaM ca, tuzabdo'vadhAraNArthaH, etadgatameva nAnAtvaM nAnyagatamiti // tatra vidhAnaM-prarUpaNA, tadgataM nAnAtvaM pradarzayitumAha- . duvihA u AujIcA suhamA taha bAyarA ya logaMmi / suhamA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 10 // ___spaSTA / tatra pazca vAdaravidhAnAni darzayitumAha Blu78 // suddhodae ya ussA hime ya mahimA ya harataNU ceva / bAyara AuvihANA paMcavihA paNNiyA ee // 10 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 76 // 'zuddhodakaM' taDAgasamudra nadIhada / vaTA digaMtamavazyAyAdirahitamiti, 'avazyAyo' rajanyAM yastrehaH patati, himaM tu zizirasamaye zItapudgalasamparkajjalameva kaThinIbhRtamiti, garbhamAsAdiSu sAyaM prAtarvA dhUmikApAto mahiketyucyate, varSAzaratkAlayorharitAGkura mastakasthito jalabindu misneha samparkodbhUto haratanuzabdenAbhidhIyate, evamete paJca bAdarAkAyavidhayo vyAvarNitAH / nanu ca prajJApanAyAM vAdagaSkAyabhedA bahavaH paripaThitAH, tadyathA - karakazItoSNakSArakSatrakaTvamlalavaNavaruNa kA lodapuSkara cIraghRte curasAdayaH, kathaM punasteSAmatra saGgrahaH ?, ucyate, karakastAvatkaThinatvAddhimAnta'pAtI, zeSAstu sparzarasasthAnavarNamAtrabhinnatvAnna zuddhodakamativarttante yadyevaM prajJApanAyAM kimartho'parabhedAnAM pAThaH ?, ucyate, strIbAlamandabuddhayAdipratipatyarthamiti, ihApi kasmAnna tadarthaM pAThaH 1, ucyate prajJApanAdhyayanamupAGgatvAdArtha, tatra yuktaH sakalabhedopanyAsaH stryAdyanugrahAya niyuktayastu sUtrArthaM piNDIkurvantyaH pravartanta ityadoSaH / ta ete vAdarAkAyAH samAsato dvedhAH - paryAptakA aparyAptakAzca tatrAparyAtakA varNAdInasamprAptAH, paryAptakAstu varNagandharasasparzAdezaiH sahastrAzobhidyante, tatazca saGkhyeyAni yonipramukhAni zatasahastrANi bhavanti bhedAnAmityavagantavyaM, saMvRtayonayazca te sAca yoniH sacittAcittamizrabhedAt tridhA, punazca zItoSNobhayabhedAttrividhaiva, evaM gaNyamAnAH yonInAM sapta lakSA bhavantIti // prarUpaNAnantaraM parimANabAramAha je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA tinnivi rAsI vIsu' logA asaMkhijjA // 106 // ye bAdarA kAya paryAptakAste saMvacitalokapratarAsaMkhyeya bhAgavartipradezarAziparimANAH, zeSAstu trayo'pi rAzayo // 76 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) uddezakaH2 // 80 // 'viSvaka' pathagasaMkhyeyalokAkAzapradezagaziparimANA iti, vizepazcAyam-cAdarapathivIkAyaparyAptakebhyo bAdarApkAyaparyAptakA asaMkhyeyaguNAH bAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarApkAyAparyAptakA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAkAyAparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmapRthvIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmAkAyaparyAptakA vizeSAdhikAH // sAmprataM parimANadvArAnantaraM cazabdasUcitaM lakSaNadvAramAhajaha hathissa sarIraM kalalAvatthassa ahuNovavannassa / hoi udagaMDagassa ya esuvamA savvajIvANaM // 110 // ___ athavA para AkSipati-nApkAyo jIvaH, tallakSaNAyogAt prazravaNAdivadityasya hetorasiddhatodbhAvanArtha dRSTAntadvAreNa lakSaNamAha-jahetyAdi, yathA hastinaH zarIraM kalalAvasthAyAmadhunotpannasya dravaM sacetanaM ca dRSTam , evamapkAyo'pIti, yathA vA udakapradhAnamaNDa kamudakANDakamadhunotpannamityarthaH, tanmadhyavyavasthitaM rasamAtramasaJjAtAvayavamanabhivyaktacaJccAdipravibhAgaM cetanAvad dRSTam , eSA evopamA apkAyajIvAnAmapIti, hastizarIrakalalagrahaNaM ca mahAkAyatvAttabaha bhavatItyataH sukhena pratipadyate, adhunopapannagrahaNaM saptAhaparigrahArtha, yataH saptAhameva kalalaM bhavati, paratastvarbudAdi, aNDake'pyu(kedakagrahaNamevamarthamatra, prayogazcAyam-sacetanA ApaH, zastrAnupahatatve sati dravatvAt , hastizarIropAdAnabhUtakala lavat , vizeSaNopAdAnAtprazravaNAdivyudAsaH, tathA sAtmakaM toyam , anupahatadravatvAd , aNDakamadhyasthitakalalavaditi, tathA Apo jIvazarIrANi, chedyatvAdbhedyatvAdutkSepyatvAdbhojyatvAdbhogyatvAt gheyatvAdrasanIyatvAt sparzanIyatvAta dRzyatvAd dravyatvAd evaM sarve'pi zarIradharmA hetutvenopanyasanIyAH, gaganavarjabhUtadharmAzca rUpavattvAkAravavAdayaH, ////////////////////////////////////////////////////////// // 80 / /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvatra cAyaM dRSTAntaH-mAsnAviSANAdisaGghAtavaditi, nanu ca rUpavattvAkAravatvAdayo bhUtadharmAH paramANuSvapi dRSTA | ityanekAntikatA, naitadevaM, yadatra chedyatvAdihetutvenopanyastaM tatsarvamindriyavyavahArAnupAti, na ca tathA paramANavaH, ataH prakaraNAdatIndriyaparamANuvyavacchedaH, yadivA naivAsau vipakSaH, sarvasya pudgaladravyasya dravyazarIrAbhyupagamAt , jIvasahitAsahitatvaM tu vizeSaH, uktaM ca "taNavo'NanbhAtivigAra muttajAittao'NilaMtA u / satthAsatthahayAo nijjIvasajIvaruvAo // 1 // " evaM zarIratve siddhe sati pramANaM-sacetanA himAdayaH, kvacit apkAyatvAd , itarodakavat iti, tathA sacetanA ApaH, kvacit khAtabhUmisvAbhAvikasambhavatvAd, dardu khat, athavA sacetanA antarikSodbhavA ApaH, svAbhAvikavyomasambhRtasampAtitvAt, matsyavat, ata ete evavidhalakSaNabhAktvAjjIvA bhvntypkaayaaH|| sAmpratamupabhogadvAramAha pahANe piaNe taha dhoaNe ya bhattakaraNa a see a| Aussa u paribhogo gamaNAgamaNe ya jI(nA)vANaM // 111 // snAnapAnadhAvanabhaktakaraNasekayAnapAtroDupagamanAgamanAdirupabhogaH // tatazca tatparibhogAbhilASiNo jIvA etAni kAraNanyuddizyApkAyavadhe pravartanta iti pradarzayitumAha__ eehiM kAraNehiM hiMsaMtI AukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukravaM udIreMti // 112 // 1tanavo'NvabhrAdivikAro mUrtajAtitvataH anilAntAstu / zasrAzastrahatA nirjIvasajIvarUpAH // 1 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 82 // ////////////////////////////////////////////////////// 'ebhiH' snAnAvagAhanAdikA kAraNarupasthitaiH viSayaviSamohitAtmAno niSkaruNA apkAyikAn jIvAn 'hiMsanti' vyApAdayanti, kimarthamityAha-'sAtaM' sukhaM tadAtmanaH 'anveSayantaH prArthayantaH hitAhitavicArazUnyamanasaH katipayadivasa KaadhyayanaM 1 sthAyiramyayauvanadadhmAtacetasaH santaH sadvivekarahitAH tathA vivekijanasaMsargavikalAH 'parasya' abAderjantugaNasya uddezakaH 2 'duHkham' asAtalakSaNaM tad 'udIrayanti' asAtavedanIyamutpAdayantItyarthaH, uktaM ca-"eka hi cakSaramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatirvitIyam / etadvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalana khalu ko'parAdhaH // 1 // idAnIM zastradvAramucyate ussicaNagAlaNadhovaNe ya uvagaraNamattabhaMDe ya / bAyaraAukkAe eyaM tu samAsao satthaM // 113 // zastra dravyabhAvabhedAt dvidhA-dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsato dravyazastramidam-UrdU seca namutsecanaM-kUpAdeH kozAdinotkSepaNamityarthaH, 'gAlanaM' ghanamasRNavastrAnteina 'dhAvana' vastrAdyapakaraNacarmakozakaTAhA(ghaTA)dibhaNDakaviSayam, evamAdikaM bAdarApkAye 'etat' pUrvoktaM 'samAsataH' sAmAnyena zastraM, tuzabdo vibhAgApekSayA vizeSaNArthaH / vibhAgatastvidam-.. kiMcI sakAya satthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNcii| eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // 114 // kiJcit svakAyazastraM nAdeyaM taDAgasya, kiJcitparakAyazastraM mRttikAsnehakSArAdi, kizciccobhayaM udakamizramRtti an82 // kodakasyeti, bhAvazastramasaMyamaH pramattasya duSpraNihitamanovAkAyalakSaNa iti // zeSadvArANi pRthivIkAyavannetavyAni ////////////////////////////////////////////////////
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 83 // iti darzayitumAha sesAI dAi' tAi' jAi' havaMti puDhavIe / evaM Auchese nijjuttI kintiyA esA (hoi ) / / 115 / / 'zeSANI' tyuktazeSANi nikSepavedanAvadhanivRttirUpANi tAnyevAtrApi draSTavyAni yAni 2 pRthivyAM bhavantIti, 'evam' uktaprakAreNAkAyo dezake 'niryuktiH' nizcayenArthaghaTanA 'kIrttitA' pradarzitA bhavatIti // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedam se bemiva jahA se aNagAre ujjukaDe niyAgapaDivaNNe (nikAyapaDivanne) amAyaM kuvvamANe viyAhie | sU0 18 // 'se bemI' tyAdi asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake parisamAptisUtre 'pRthivIkAyasamArambhavyAvRtto muni' rityuktaM na caitAvatA sampUrNo munirbhavati, yathA ca bhavati tathA darzayati tathA''disUtreNAyaM sambandhaH - sudharmasvAmI idamAha zrutaM mayA bhagavadantike yat prAk pratipAditamanyaccedamityevaM paramparasUtrasambandho'pi prAgvadvAcyaH / zabdastacchandArtho, sa yathA pRthivIkAyasamArambhavyAvRttyuttarakAlaM sampUrNAnagAravyapadezabhAg bhavati tadahaM bravImi, api samuccaye, sa yathA cA'nagAro na bhavati tathA ca bravImi 'aNagArA mo tti ege pavayamANe' tyAdineti, na vidyate agAraM - gRhameSAmityanagArA, iha ca yatyAdizabdavyudAsenAnagArazabdopAdAne naitadAcaSTe - - gRhaparityAgaH pradhAnaM munitvakAraNaM, tadAzrayatvAtsAvadyAnuSThAnasya, nikhadyAnuSThAyI ca muniriti darzayati-- 'ujjukaDe 'ti Rju :- akuTila: // 83 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 84 // saMyamo duSpraNihitamanovAkkAyanirodhaH sarvasatva saMrakSaNa pravRttatvAddayaikarUpaH sarvatrAkuTilagatiritiyAvat, yadi vA mokSasthAnagamanaju zreNipratipatteH sarvasaMvarasaMyamAt, kAraNe kAryopacAraM kRtvA saMyama eva sa ca saptadazaprakAra RjuH taM karotIti RjukRt, RjukArItyarthaH / anena cedamuktaM bhavati - azeSa saMyamAnuSThAyI sampUrNo'nagAraH evaMvidhazcedRg bhavatIti tad darzayati - 'niyAgapaDivanne' tti yajanaM yAgaH niyato nizcito vA yAgo niyAgo-mokSamArgaH saGgatArthatvA|ddhAtoH samyagjJAnadarzanacAritrAtmatayA gataM saGgatamiti taM niyAgaM- samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM mokSamArga pratipanno niyAga pratipannaH, pAThAntaraM vA 'nikAyapratipanno' nirgataH kAyaH - audArikAdiryasmAdyasminvA sati sa nikAyomokSastaM pratipanno nikAyapratipannaH, tatkAraNasya samyagdarzanAdeH svazaktyA'nuSThAnAt svazaktyA'SThAnaM cAmAyAvino bhavatIti darzayati - 'amAyaM kuvvamANe 'ti mAyA - sarvatra svavIryanigUhanaM, na mAyA amAyA tAM kurbANaH, anigUhitasaMyamAnuSThAne parAkramamANo'nagAro vyAkhyAta iti, anena ca tajjAtIyopAdAnAdazeSakaSAyApagamo'pi draSTavya iti, uktaM ca--"sohI 'ya ujjayabhUyassa, dhammo suddhassa ciTTha" ti // tadevamasAvuddha, tasakalamAyAvallIvitAnaH kiM kuryAdityAha restraint meva aNupAlijjA, viyahittA visottiyaM (vijahittA puvvasaMjoyaM) // sU0 16 // | 'yayA zraddhayA' pravarddhamAna saMyamasthAna(mAnuSThAna) kaNDakarUpayA 'niSkrAntaH' pravrajyAM gRhItavAn 'tAmeva' zraddhAmazrAnto 1 zodhizvarjubhUtasya dharmaH zuddhasya tiSThati * adhyayana 1 uddezakaH 3 // 84 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 85-18 yAvajjIvam 'anupAlayeda' rakSedityarthaH, pravrajyAkAle ca prAyazaH pravRddhapariNAma eva pravrajati, pazcAttu saMyamazreNI pratipanno varddhamAnapariNAmo vA hIyamAnapariNAmo vA avasthitapariNAmo veti, tatra vRddhikAlo hAnikAlo vA samayAdyatkaNAntamauhUrtikaH, nAtaH paraM saGklezavizuddhyaddhe bhavataH, uktaM ca-"nAntamuhUrttakAlamativRtya zakyaM hi jagati sakleSTum / nApi vizoDu zakyaM pratyakSo yAtmanaH so'rthaH // 1 // " upayogadyaparivRttiH sA nirhetukA svabhAvatvAt / AtmapratyakSo hi svabhAvo vyarthA'tra hetUktiH // 2 // " avasthitikAlazca dvayovRddhihAnilakSaNayoryavamadhyavajramadhyayoraSTau samayAH, tata UrdhvamavazyaM pAtAta, ayaM ca vRddhihAnyavasthitarUpaH pariNAmaH kevalinAM nizcayena gamyo na chadmasthAnAmiti / yadyapi ca pravrajyAbhigamottarakAlaM tasAgaramavagAhamAnaH saMvegavairAgyabhAvanAbhAvitAntarAtmA kazcitpravarddhamAnameva pariNAma bhajate, tathA coktam-'jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamauvvaM / taha taha palhAi muNI navanavasaMvegasaDAe // 1 // " tathApi stoka eva tAdRk bahavazca paripatanti ato'bhidhIyate 'tAmevAnupAlayediti, kathaM punaH kRtvA zraddhAmanupAlayedityAha-'vijahe'tyAdi, 'vihAya' parityajya 'visrotasikAM'zaGkA, sA ca dvidhA-sarvazaGkA dezazaGkA ca, tatra sarvazaGkA kimasti Ahato mArgo naveti (mArga uta neti), dezazaGkA tu kiM vidyante apkAyAdayo jIvAH 1, vizeSya pravacane'bhihitatvAt spaSTacetanAtmaliGgAbhAvAnna vidyante iti vA, ityevamAdikAmArekA vihAya sampUrNAnanagAraguNAn pAlayet, ya divA visrotAMsi dravyabhAvabhedAt 1 yathA yathA zrutamavagAhate 'tizyarasaprasarasaMyutamapUrvam / tathA tathA prahlAdate munirnavanavasaMvegazraddhayA // 1 // //////////////////////////////////////////////////////// // 85 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) adhyayana ! uddezakaH 2 dvidhA-tatra dravyavisrotAMsi nadyAdisrotasAM pratIpagamanAni, bhAvavisrotAMsi tu mokSa prati samyagdarzanAdisrotasA prasthitAnAM virUpANi, pratikUlAni gamanAni bhAvavisrotAMsi, tAni vihAya sampUrNAnagAraguNabhAg bhavati, zraddhA vA'nupAlayediti, pAThAntaraM vA vijahittA puvvasaMjoga' pUrvasaMyogaH-mAtApitrAdibhiH, asya copalakSaNArthatvAtpazcAsaMyogo'pi zvazurAdikRto grAvastaM 'vihAya' tyaktvA 'zraddhAmanupAlayediti mIlanIyaM // tatra yasyAyamupadezo dIyate yathA 'vihAya visrotAMsi tadanu zraddhAnupAlanaM kArya' sa evAbhidhIyate-na kevalaM bhavAnevApUrvamidamanuSThAnamevaMvidhaM kariSyati, kiM tvanyairapi mahAsatvaiH kRtapUrvamiti darzayitumAha paNayA vIrA mahAvIhiM // sU0 20 // _ 'praNatAH' prahAH 'vIrAH' parISahopasargakaSAyasenAvijayAt vIthi:-panthAH mahAzcAsau vIthizca mahAvIthi:-samyag darzanAdirUpo mokSamArgo jinendracandrAdibhiH satpuruSaiH prahatA, taM prati prahAH-vIryavantaH saMyamAnuSThAnaM kurvanti, tatazcottamapuruSaprato'yaM mArga iti pradarzya tajjanitamArgavisambho vineyaH saMyamAnuSThAne sukhenaiva pravarttayiSyate // upadezAntaramAha-lokaM cetyAdi, athavA yadyapi bhavato matirna kramate'SkAyajIvaviSaye, asaMskRtatvAt, tathApi bhagavadAjJeyamiti zraddhAtavyamityAha logaM ca ANAe abhisamecA akuobhayaM // sU0 21 // atrAdhikRtatvAdapkAyaloko lokazabdenAbhidhIyate, tamapkAyalokaM cazabdAdanyAMzca padArthAn 'AjJayA' maunIndra
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanenAbhimukhyena samyagitvA-jJAtvA, yathA'pkAyAdayo jIvAH, ityevamavagamya na vidyate kutazciddhatoH--kenApi prakAreNa jantUnAM bhayaM yasmAt so'yamakutobhayaH-saMyamastamanupAlayediti sambandhaH, yadvA 'akutobhayaH' apkAyaloko, yato'sau na kutazvidbhayamicchati, maraNabhIrutvAt , tmaajnyyaa'bhismetyaanupaalyed-rkssedityrthH|| apkAyalokamAjJayA abhisametya yatkarttavyaM tadAha se bemi, Neva sayaM logaM anbhAikkhijA, Neva attANaM anbhAikkhijjA, je loyaM anbhAikkhai, se attANaM abbhAikkhaha, je asANaM ambhAikkhada se loyaM anbhAikkhA // suu022|| so'haM bravImi, sezabdasya yuSmadarthatvAcyA vA bravImi, na 'svayam' AtmanA 'lokaH' apkAyaloko'bhyAkhyAtavyaH, abhyAkhyAnaM nAmAsadabhiyogaH, yathA'cauraM cauramityAha, iha tu jIvA na bhavantyApaH, kevalamupakaraNamAtraM, ghRtatailAdivat, eSo'sadabhiyogaH, hastyAdInAmapi jIvAnAmupakaraNatvAt, syAdArekA-natvetadevAbhyAkhyAnaM yadajIvAnAM jIvatvApAdanaM, naitadasti, prasAdhitamapAM prAk sacetanatvaM, yathA hi asya zarIrasyAhaMpratyayAdibhirhetubhiradhiSThAtA''tmA vyatiriktaH prAk prasAdhita evamapkAyo'pyavyaktacetanayA sacetana iti prAk prasAdhitaH, na ca prasAdhitasyAbhyAkhyAnaM nyAyyam, athApi syAd, Atmano'pi zarIrAdhiSThAturabhyAkhyAnaM karttavyaM, na ca takriyamANaM ghaTAmiyIti darzayati'neva attANaM abbhAikkhejA' naiva 'AtmAnaM' zarIrAdhiSThAtAramahaMpratyayasiddhaM jJAnAbhinnaguNaM pratyakSaM 'pratyAcakSIta' apaha vIta, nanu caitadeva kathamavasIyate-zarIrAdhiSThAtA''tmA'stIti, ucyate, vismaraNazIlo devAnAM priya uttamapi bhANa
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 88 // yati, tathAhi - AhRtamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatA, kapharudhirAGgopAGgAdipariNateH, annAdivat, tathotsRSTamapi kenacidabhisandhimataiva, AhatatvAd, annamalavaditi, tathA na jJAnopalabdhipUrvakaH parispando bhrAntirUpaH, parispandatvAt tvadIyavacanaparispandavat, tathA vidyamAnAdhiSThAtRvyApAra bhAJjIndriyANi, karaNatvAt, dAtrAdivat evaM kutavarka mArgAnusArihetumAlocchedaH syAdvAdaparazunA kArya:, ata evaMvidhopapattisamadhigatamAtmAnaM zubhAzubhaphalabhAjaM na pratyAcakSIta, evaM ca sati yo jhajJaH kutarkatimiropahatajJAnacakSura kAya lokamabhyAkhyAti pratyAcaSTe sa sarvapramANasiddhamAtmAnamabhyAkhyAti yazcAtmAnamabhyAkhyAti nAsmyahaM sa sAmarthyAdapkAya lokamabhyAkhyAti, yato hyAtmani pANyAdyavayavopetazarIrAdhiSThAyini praspaSTaliGga bhyAkhyAte satyavyakta cetanAliGgo'kAya lokastena sutarAmabhyAkhyAtaH // evamanekadoSopapattiM viditvA nAyamapkAyaloko'bhyAkhyAtatrya ityAlocya sAdhavo nApakAyaviSayamArambhaM kurvantIti, zAkyadayastvanyathopasthitA iti darzayitumAha lajjamANA puDho pAsa aNagArA moti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM udayakammasamAraMbheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe aNegarUve pANe vihiMsai 1 / tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAya heu se sayameva udayasatthaM samArabhati aNNehiM vA udayasatthaM samAraMbhAveti aNNe udayasatthaM samAraMbhaMte samaNujANati, taM se ahi adhyayanaM 1 uddezakaH 2 // 88 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 8% yAe, taM se aghohIe 2 / se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya socA bhagavao aNagArANaM aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khala mAre esa khala Narae, iccatthaM gaDDie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM udayakammasamArambheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsaha 3 / sebesi saMti pANA udayanissiyA jIvA aNegA 4 // sU0 23 // 'lajjamAnAH svakIya pravrajyAbhAsaM kurvANAH yadivA sAvadyAnuSThAnena lajjamAnA:-lajjAM kurvANAH 'pathaga'vibhinAH zAkyolakakaNabhakkapilAdiziSyAH, pazyeti ziSyacodanA, avivakSitakarmakA api akarmakA bhavanti, yathA-pazya || mRgo dhAvatIti, dvitIyArthe vA prathamA suvyatyayena draSTavyA, tatazcAyamarthaH-zAkyAdIn gRhItapravrajyAnapi sAvadyAnuSThAnAtAna prathagvibhimAna pazya, kiM tairasadAcaritaM ? yenaivaM pradaya'nta iti darzayati-anagArA vayamityeke zAkyAdayaH pravadasto 'yadidaM' yadetata, kAkvA darzayati-'virUparUpa:' utsecanAgnividhyApanAdizastraiH svakAyaparakAyabhedabhinnairudakakarma samAramante. udakakarmasamArambheNa ca udake zastraM udakameva vA zastraM samArabhante, taca samArabhamANo'nekarUpAnvanaspatidvIndriyAdInvividhaM hinasti 1, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA asyaiva jIvitavyasya parivandanamAnanapUjanArtha jAtimaraNamocanArtha duHkhapratighAtahetu yat karoti tadarzayati-sa svayamevodakazastraM samArabhate anyaizcodakazastraM samArambhayati anyAMzcodakazastraM samArabhamANAn samanujAnIte, taccodakasamArambhaNaM tasyAhitAya bhavati, tathA R4 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadevAbodhilAbhAya bhavati 2, sa etatsambudhyamAna AdAnIyaM-samyagdarzanAdi samyagutthAya--abhyupagamya zrutvA bhagavato'nagArANAM vA'ntike ihaikeSAM sAdhanAM yat jJAtaM bhavati taddarzayati--'eSaH' apkAyasamArambho grantha eSa khalu moha adhyayanaM 1 . zrIAcArAGgavRttiH eSa khalu mAra eSa khalu naraka ityevamartha gRddho loko yadidaM virUparUpaiH zamtraiH udakakarmasamArambheNodakazastraM samAra- uddezakaH 2 (zIlAGkA mamANo'nyAnanekarUpAn prANino vividhaM hinastItyetatprAgvat vyAkhyeyaM 3, punarapyAha-'se bemI'tyAdi, sezabda Atma nirdeze, so'hamevamupalabdhAnekApkAyatatvavRttAnto bravImi--'santi' vidyante prANina udakanizritAH-pUtarakamatsyAdayo RAL yAnudakArambhapravRtto hanyAditi, athavA'paraH sambandhaH-prAguktamudakazastraM samAramamANo'nyAnapyanekarUpAn jantUn / vividhaM hinastIti, tat kathametacchakyamabhyupagantumityata Aha--'santi pANA' ityAdi pUrvavat, kiyantaH punasta iti darzayati--'jIvA aNegA' punarjIvopAdAnamudakAzritaprabhUtajIvabhedajJApanArtha tatazca damuktaM bhavati-ekaikasmin jIvabhede udakAzritA 'aneke' asaMkhyeyAH prANino bhavanti, evaM cApkAyaviSayArambhabhAja: puruSAste tanizritaprabhUtajIvasattvavyApattikAriNo draSTavyAH 4 // zAkyAdayastUdakAzritAneva dvIndriyAdIn jIvAnicchanti nodakamityetadeva darzayati ihaM ca khala bho ! aNagArANaM udayajIvA viyAhiyA // sU0 24 // khaluzando'vadhAraNe 'ihaiva' jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGga gaNipiTake 'anagArANAM' sAdhUnAm 'udakajIvA' udakarUpA jIvAzcazabdAttadAzritAzca pUtarakachedanakaloddaNakabhramarakamatsyAdayo jIvA vyAkhyAtAH, avadhAraNa phalaM c| nAnyeSAmudakarUpA jIvAH pratipAditAH // yadyevamudakameva jIvAstato'vazyaM tatparibhoge sati prANAtipAtamAjaH sAdhava ////////////////////////////////////////////////////////////
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 1 // iti, atrocyate, naitadevaM, yato vayaM trividhamakAyamAcakSmahe--sacittaM mizramacittaM ca, tatra yo'citto'pkAyastenopayogavidhiH sAdhUnA, netarAbhyAM, kathaM punarasau bhavanyacittaH ? kiM svabhAvAdevAhozvicchatrasambandhAt ?, ubhayathA'pIti, tatra yaH svabhAvAdevAcittIbhavati na bAhyazastrasamparkAt, tamacittaM jAnAnA api kevalamanaHparyAyAvadhizratajJAnino na pari-al bhuJjate, anavasthAprasaGgabhIrutayA, yato nu zrayate-bhagavatA kila zrIvarddhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaH zaivalapaTalAsAdirahito mahAhado vyapagatAzeSajalajantuko'cittavAriparipUrNaH svaziSyANAM tRDbAdhitAnAmapi pAnAya nAnujajJe, tathA acittatilazakaTasthaNDilaparibhogAnujJA cAnavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti, zrutajJAnaprAmANyajJApanArtha ca, tathAhi-sAmAnyazrutajJAnI bAhyandhanasamparkAruSitasvarUpamevAcittamiti vyavaharati jalaM, na punarnirindhanameveti, ato yadvAdazastrasamparkAt pariNAmAntarApannaM varNAdibhistadacittaM sAdhuparimogAya kalpate, kiM punastacchastramityata Aha satyaM cettha aNuvII pAsA, puDho satthaM ('pAsa) paveiyaM // sU. 25 // zasyante-hiMsyante'nena prANina iti zastraM, taccotsecanagAlanaupakaraNadhAvanAdi svakAyAdi ca varNAdyApattayo vA pUrvAvasthAvilakSaNAH zastraM, tathAhi-agnipudgalAnugatatvAdISatpiGgalaM jalaM bhavatyuSNaM gandhato'pi dhUmagandhi rasato virasaM sparzata uSNaM taccodvattatridaNDam, evaMvidhAvasthaM yadi tataH kalpate, nAnyathA, tathA kacavarakarIpagomUtroSAdIndhanasambandhAt stokamadhyabahubhedAt, stokaM stoke prakSipatItyAdicaturbhaGgikAbhAvanA kAryA, evametat trividhaM zastraM, cazabdo 1 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcA rAGgavRttiH uddezakaH3 (zIlAGkA.) 'vadhAraNArthaH, anyatamazastrasamparkavidhastameva grAhya, nAnyatheti, 'etthati etasmin apakAye prastute 'anuvicintya' vicArya idamasya zastramityevaM grAhya', 'pazye tyanena ziSyasya codaneti / tadevaM nAnAvidhaM zastramapakAyasyAstIti pratipAditam. etadeva darzayati-'puDho satthaM paveditaM' 'pRthag' vibhinnamutsecanAdikaM zastraM 'praveditam' AkhyAtaM bhagavatA, pAThAntaraM vA puDho'pAsaM paveditaM' evaM pRthagvibhinnalakSaNena zastreNa pariNAmitamudakagrahaNamapAzaM praveditam-AkhyAtaM bhagavatA, apAzaH- abandhanaM zastrapariNAmitodakagrahaNamabandhanamAkhyAtamitiyAvad // evaM tAvatsAdhUnAM sacittamizrApkAyaparityAgenAcittapayasAM paribhogaH pratipAditaH, ye punaH zAkyAdayo'pakAyopabhogapravRttAste niyamata evApkArya vihiMsanti, tadAzritAMzcAnyAniti, tatra na kevalaM prANAtipAtApattireva teSAM, kimanyadityata Aha adu vA adinAdANaM // sU0 26 // .. ___ 'atha veti pakSAntaropanyAsadvAreNAmyuccayopadarzanArthaH, azastropahatApkAyopabhogakAriNAM na kevalaM prANAtipAtaH, api tvadattAdAnamapi tatteSAM, yato yairapkAyajantubhiryAni zarIrANi nirvatitAni tairadattAni te tAnyupabhuJjate, yathAkazcit pumAn sacittazAkyamikSukazarIrakAt khaNDamutkRtya gRhaNIyAd, adattaM hi tasya tat, paraparigRhItatvAt, parakIyagavAdyAdAnavala, evaM tAni zarIrANyajIvaparigRhItAni gRhaNIto'dattAdAnamavazyambhAvi, svAmyanujJAnAbhAvAditi, nanu yasya tattaDAgakUpAdi tenAnujJAtaM sakRttatpaya iti, tatazca nAdattAdAnaM, svAminA'nujJAtatvAt, parAnujJAtapazvAdighAtavat, nanvetadapi sAdhyAvasthamevopanyastaM, yataH pazurapi zarIrapradAnavimukha eva bhinnAryamaryAdairuccairAraTanvizasyate,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 63 // tatazca kathamiva nAdattAdAnaM syAt ?, na cAnyadIyasyAnyaH svAmI dRSTaH paramArthacintAyAM, nanvevamazeSalokaprasiddha godAnAdivyavahArastruTyati, truTyatu nAmaivaMvidhaH pApasambandha:, taddhi deyaM yadduHkhitaM svayaM na bhavati dAsIbalIyAdivat, na cAnyeSAM duHkhotpatteH kAraNaM halakhaDgAdivat etadvyatiriktaM dAtuparigRhItrorekAntata evopakArakaM deyaM pratijAnate jinendramatAvalambinaH, uktaM ca - " yat svayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagrahakaraM dharmakRte tadbhaveddeyam // 1 // " iti tasmAdavasthitametat - teSAM tadadattAdAnamapIti // sAmpratametaddoSadvayaM svasiddhAntAbhyupagamadvAreNa paraH parijihISu rAha kappar3a ne kappara Ne pAu, aduvA vibhUsAe // sU0 27 // azastropahatodakArambhiNo hi coditAH santa evamAhuH - yathA naitat svamanISikAtaH samArambhayAmo vayaM kiM tvAgame nirjIvatvenAniSiddhatvAt 'kalpate' yujyate 'naH 'asmAkaM 'pAtum' abhyavahatu miti, vIpsayA ca nAnAvidhaprayojanaviSaya upabhogo'bhyanujJAto bhavati, tathAhi - AjIvika bhasmasnAyyAdayo vadanti - pAtumasmAka kalpate na snAtu vAriNA, zAkya parivrAjakAdayastu snAnapAnAvagAhanAdi sarva kalpate iti prabhASante, etadeva svanAmagrAhaM darzayati--athavodakaM vibhUSArthamanujJAtaM naH samaye, vibhUSA karacaraNapAyUpasthamukhaprakSAlanAdikA vastra bhaNDakAdiprakSAlanAtmikA vA, evaM snAnAdizaucAnuSThAyinAM nAsti kazciddoSa iti // evaM te pariphalguvacasaH parivrAjakAdayo nijarAddhAntopanyAsena mugdhamatIvimojha kiM kurvantItyAha // 93 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyaya1 uddezakaH 2 . puDho satthehiM viudRnti // sU0 28 // zrIAcA 'pRthaga' vibhinnalakSaNaiH nAnArUpairutsecanAdizastraste anagArAyamANAH 'viudRnti'tti apakAyajIvAna jIvanAthAvatarAGgavRttiH yanti-vyaparopayantItyarthaH, yadivA pRthagvibhinnaiH zastrairapukAyikAdhividhaM kuTTanti-chindantItyarthaH, kuTTa rddhAtoH chedanA(zIlAGkA.) rthatvAta // adhunaissaamaagmaanusaarinnaamaagmaasaartvprtipaadnaayaah194|| ettha'vi tesiM no nikaraNAe // sU0 26 // Pe 'etasminnapi' prastute svAgamAnusAreNAbhyupagame sati 'kappaDaNe kappai Ne pAu, aduvA vibhUsAe'tti evaM rUpasteSAmayamAgamo yabalAdapakAyaparibhoge te pravRttAH sa syAdvAdayuktibhiramyAhataH san 'no nikaraNAe'tino nizcaya kattu samartho bhavati, na kevalaM teSAM yuktayo na nizcayAyAlam , api tvAgamo'pItyapizabdArthaH, kathaM punastadAgamo nizcayAya nAlamiti, atrocyate, ta evaM praSTavyAH ko'yamAgamo nAma ? yadAdezAtkalpate bhavatAmapakAyArambhaH, ta AhuH. prativiziSThAnupUrvIvinpastavarNapadavAkyasaGghAta AptapraNIta AgamaH, nityo'kata ko vA?, tatazcaivamabhyupagate yo yena pratipanna AptaH sa nirAkarttavyaH, anApto'sauM apakAyajIvAparijJAnAt tadvadhAnujJAnAdvA bhavAniva, jIvatvaM cApAM prAk prasAdhitameva, tatastatpraNItAgamo'pi saddharmAcodanAyAmapramANam. anAptapraNItatvAd, rathyApuruSavAkyavat, atha nityo'kata kA samayo'bhyupagamyate tato nityatvaM duSpratipAdaM, yataH zakyate vaktu-bhavadabhyupagataH samayaH sakata ko varNapadavAkyAtmakatvAt, vidhipratiSedhAtmakatvAt , ubhayasammatasakakagranthasandarbhavaditi, abhyupagamya vA bramaH-apramANamasI, ..... // 4 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ nityatvAdAkAzavat, yacca pramANaM tadanityaM dRSTaM pratyakSAdivaditi, tathA vibhUSAsUtrAvayave'pi pRSTA na pratyuttaradAne kSamAH, yatiyogyaM snAnaM na bhavati, kAmAGgatvAt , maNDanavat, kAmAGgatA ca sarvajanaprasiddhA, tathA coktam- "snAnaM madadarpakaraM, kAmAGga prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH||1||" zaucArtho'pi na puSkalo, vAriNA bAhyamalApanayanamAtratvAt, na hyantarvyavasthitakarmamalakSAlanasamartha vAri dRSTaM, tasmAccharIvAGmanasAmakuzalapravRttinirodho bhAvazaucameva karmakSayAyAlaM, tacca vArisAdhyaM na bhavati, kutaH ? anvayavyatirekasamadhigamyatvAsarvabhAvAnAM, na hi matsyAdayaH tatra sthitA matsyAditvakarmakSayamAkatvenAbhyupagamyante, vinA ca vAriNA maharpayo vicitratapobhiH karma kSapayantIti, ataH sthitametat-tatsamayo na nizcayAya prabhavatIti // tadevaM niHsapatnamapAM jIvatvaM pratipAdya tatpravRttinivRttivikalpaphalapradarzanadvAreNopasaMjihIrSuH sakalamuddezArthamAha ettha satthaM samArabhamANassa iccee AraMbhA apariNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassA iccete AraMbhA pariNAyA bhavaMti, taM pariNAya mehAvI va sayaM udayasatthaM samArambhejA, NevaNNehiM udayasatthaM samAraMbhAvejjA, udayasatthaM samAraMbhaMte'vi aNNe Na samaNujANejA, jassete udayasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAtakamme tti bemi / / sU030 // iti tatIyo'pkAyoddezakaH // etasmina' apakAye 'zastraM dravyabhAvarUpaM samAramamANasyetyete samArambhA vadhavandhakAraNatvenAparijJAtA bhavanti. // 95
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 66 // atraivApakAye zastramasamArabhamANasyetyete ArambhA jJaparijJayA parijJAtA bhavanti pratyAkhyAna parijJayA ca parihRtA bhavanti, tAmeva pratyAkhyAnaparajJAM vizeSato jJaparijJApUtrikAM darzayati- 'tad' udakArambhaNaM bandhAyetyevaM parijJAya medhAvI - maryAdAvyavasthito naiva svayamudakazastraM samArabheta, naivAnyairudakazastraM samArambhayet naivAnyAnudakazastraM samArabhamANAnsamanujAnIyAt, yasyaite udakazastrasamArambhAH dvidhA parijJAtA bhavanti sa eva muniH parijJAtakarmA bhavati / bravImIti pUrvavad / iti zastraparijJAyAM tRtIyodezakaH samAptaH // 1-3 // // atha prathamAdhyayane caturthaH tejaskAyodda zakaH // uktastRtIyodezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddeza ke munitvapratipattaye apkAyaH pratipAditaH tadadhunA tadarthameva kramAyAtastejaskAyapratipAdanAyAyamuddezakaH samArabhyate tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyani tAvadyAvannAma niSpanne nikSepe teja uddezaka iti nAma, tatra tejaso nikSepAdIni dvArANi vAcyAni, atra ca pRthivIvikalpatulyatvAt keSAzcidatidezo dvArANAmapareSAM tadvilakSaNatvAt apoddhAra ityetat dvayamurarIkRtya niyuktid gAthAmAha ussavi dArAI tAI' jAi havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe ya // 116 // 'tejasospi' agnerapi 'dvArANi' nikSepAdIni yAni pRthivyAH samadhigame'bhihitAni tAnyeva vAcyAni apavAdaM 'adhyayanaM ? uddadezakaH 2 // 96 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 7 // Pal darzayitumAha-'nAnAtvaM' medo vidhAnaparimANopabhogazastreSu, turavadhAraNe, vidhAnAdiSveva ca nAnAtvaM nAnyatreti, ca zabdAllakSaNadvAraparigrahaH // yathApratijJAtanirvahaNArthamAdidvAravyAcikhyAsayA''haduvihA ya teujIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhamA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 117 // spaSTA // bAdarapazcabhedapratipAdanAyAhaiMgAla agaNi acco jAlA taha mummure ya boDavve / bAyarateuvihANA paMcavihA paNNiyA ee // 11 // dagdhendhano vigatadhUmajvAlo'kAraH, indhanasthaH lopakriyAviziSTarUpaH tathA vidyadulkA'zanisaGgharSasamutthitaH sUryamaNisaMsRtAdirUpazcAgniH, dAhyapratibaddho jvAlAvizeSo'ciH, jvAlA chinamUlA'naGgArapratibaddhA, praviralAgnikaNAnuviddhaM bhasma mumuraH, ete bAdarA agnibhedAH paJca bhavantIti // ete ca bAdarAgnayaH svasthAnAGgIkaraNAnmanuSyakSetre'rddhatRtIyeSu dvIpasamudreSvavyAghAtena pazcadazasu karmabhUmiSu vyAghAte sati paJcasu videheSu, nAnyatra, upapAtAGgIkaraNena lok| saGghaya yabhAgavartinaH, tathA cAgamaH-"uvavAeNaM dosu uDDakavADesu tiriyaloyataha (4) ya" asthAyamartha:-arddhattIyadvIpasamudravAhalye pUrvAparadikSiNottarasvayambhUramaNaparyantAyate UddharvAdholokapramANe kapATe tayoH praviSTA bAdarAgniputpadyamAnakAstadvathapadezaM labhante, tathA 'tiriyaloyataTTa (TTha) yatti tiryaglokasthAlake ca vyavasthito bAdarAgniputpadyamAno bAdarAgnivyapadezabhAg bhavati / anye tu vyAcakSate-tayostiSThatIti tatasthaH, tiryaglokazcAsau tatasthazca tiryaglokatatsthaH, tatra ca sthita utpitsu darAgnivyapadezamAsAdayati, asmizca vyAkhyAne kapATAntargata eva gRhyate, sa ca dvayorUddharva 87 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA. adhyayanaM 1 uddezakaH 4 kapATayorityanenaivopAtta iti tadvyAkhyAnAbhiprAyaM na vidyaH / kapATasthApanA ceyam / samudghAtena sarvalokavattinaH, te ca pRthivyAdayo mAraNAntikasamudghAtena samavahatA bAdarAgnighUtpadyamAnAstadvathapadezabhAjaH sarvalokavyApino bhavanti, yatra ca bAdarAH paryAptakAstatraiva bAdarA aparyAptakAH, tanizrayA teSAmutpadyamAnatvAt , tadevaM sUkSmA bAdarAzca paryAptakAparyAptaka- bhedena pratyekaM dvidhA bhavanti, ete ca varNagandharasasparzAdezaiH sahasrAgrazo bhidyamAnAH saGkhyeyayonipramukhazatasahasrabhedaparimANA bhavanti, tatraiSAM saMvRtA yoniruSNA ca sacittAcittamizrabhedAt vidhA, sapta caiSAM yonilakSA bhavanti // sAmprataM cazabdasamucitaM lakSaNadvAramAha jaha dehapariNAmo rattiM khajjoyagassa sA uvamA / jariyassa ya jaha umhA taovamA tejjIvANaM // 119 // ___ 'yatheti dRSTAntopanyAsArthaH 'dehapariNAma:' prativiziSTA zarIrazaktiH 'rAtrA'viti viziSTakAlanirdezaH 'khadyotaka' iti prANivizeSaparigrahaH, yathA tasyAsau dehapariNAmo jIvaprayoganivRttazaktirAvizvakAsti, evamaGgArAdInAmapi prativiziSTA prakAzAdizaktiranumIyate jIvaprayogavizeSAvirbhAviteti / yathA vA-jvaroSmA jIvaprayogaM nAtivartate, jIvAdhiSThitazarIrakAnupAtyeva bhavati, evopamA''gneyajantUnAM, na ca mRtA jvariNaH kvacidupalabhyante, evamanvayavyatirekAbhyAmagneH sacittatA muktakagranthopapattimukhena pratipAditA, samprati prayogamAropyate ayamevArtha:-jIvazarIrANyaGgArAdayaH, chedyatvAdihetugaNAnvitatvAt , sAsnAviSANAdisaGghAtavat , tathA AtmasaMyogAvirbhUto'GgArAdInAM prakAzapariNAmaH, zarIrasthatvAt , khadyotakadehapariNAmavat , tathA AtmasamprayogapUrvako'GgArAdInAmUSmA, zarIrasthatvAt , jvaroSmavat , | ha //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 // nacAdityAdibhiranekAntaH, sarvepAmAtmaprayogapUrvakaM yata uSNapariNAmabhAktvaM tasmAnAnekAntaH, tathA sacetanaM tejI, yathAyogyAhAropAdAnena vRddhivizeSatadvikAravatvAt , puruSavat , evamAdinA lakSaNenAgneyA jantavo nizceyA iti / / uktaM lakSaNadvAraM, tadanantaraM parimANadvAramAhaje bAyarapajjattA paliassa asaMkhabhAgamittA u / sesA tipiNavi rAsI vIsulogA asaMkhijA // 120 // ye vAdaraparyAptAnalajIvAH kSetrapalyopamAsaGkhatha yabhAgamAtravartipradezarAziparimANAH bhavanti, te punarvAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo'saGkhathe yaguNahInAH, zeSAstrayo'pi rAzayaH pRthvIkAyavadbhAvanIyAH, kintu cAdarapRthivIkAyAparyAptakebhyo bAdarAnyaparyAptakA asaMkhyeyaguNahInAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyAparyAptakA vizeSahInAH sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmAgneyaparyAptakA vizeSahInA iti // sAmpratamupabhogadvAramAhadahaNe payAvaNa pagAsaNe ya bhattakaraNe ya see ya / bAyarateukkAe uvabhogaguNA maNassANaM // 12 // dahana-zarIrAdyavayavasya vAtAdyapanayanAtha prakRSTaM tApanaM pratApana-zItApanodAya prakAzakaraNamudyotakaraNaM-pradIpAdinA bhaktakaraNam-odanAdirandhanaM svedo-jvaravisUcikAdInAm , ityevamAdiSvaneka prayojaneSUpasthiteSu manuSyANAM bAdaratejaskAyaviSayA upabhogarUpA guNA upabhogaguNA bhavantIti // tadevamevamAdibhiH kAraNaiH samupasthitaiH satatamArambhapravRttA gRhiNo yatyAbhAsA vA sukhaiSiNastejaskAyajantUn hiMsantIti darzayitumAha 1880 __eehiM kAraNehiM hiMsaMtI teukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 122 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 'etaiH' dahanAdibhiH kAraNaistejaskAyikAm jIvAn 'hiMsantIti saGghanaparitApanApadrAvaNAni kurvanti 'sAtaM sukhaM zrIAcA tadAtmano'nveSyantaH 'parasya' bAdarAgnikAyasya duHkham 'udIrayanti' utpAdayantIti / / sAmprataM zabadvAraM, tacca dravyarAGgavRttiH bhAvazastrabhedAt dvidhA, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAta dvidhaiva, tatra samAsato dravyazastrapratipAdanAyAha(zIlAGkA.) puDhavI AukkAe ullA ya vaNassaI tasA paannaa| bAyarateukkAe eyaM tu samAsao satthaM // 123 // // 10 // 'pRthivI' dhRliH apakAyazca Ardrazca vanaspatiH trasAzca prANinaH, etadvAdaratejaskAyajantUnAM 'samAsataH' sAmAnyena zastramiti | vibhAgato dravyazastrasvarUpamAhakiMcI sakAyasatthaM kiMco parakAya tadubhayaM kiNcii| eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satyaM // 124 // kizcicchastraM svakAya eva-agnikAya eva agnikAyasya, tadyathA-tArNo'gniH parNAgneH zastramiti, kizcicca parakAyazastram-udakAdi, ubhayazastraM puna:-tuSakarISAdivyatimizro'gniraparAgneH, tuzabdo bhAvazastrApekSayA vizeSaNArtha:, etatta' pUrvoktaM samAsavibhAgarUpaM pRthivIsvakAyAdi dravyazastramiti | mAkzastraM darzayati-bhAve zastram asaMyamo-duSpraNihita| manovAkAyalakSaNa iti // uktavyatiriktadvArAtidezadvAreNopasaJjihISa niyuktikadAha sesAI dArAItAI jAI havaMti puDhavIe / evaM teuddese nijjuttI kittiyA esA // 125 // a uktazeSANi dvArANi tAnyeva yAni pRthivyuddezake'bhihitAni 'evam' uktaprakAreNa tejaskAyAbhidhAnoddezake | niyuktiH 'kIrtitA' vyAvarNitA bhavatIti / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam--- 1000
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 101 //////// se bemi va sayaM logaM agbhAikkhejA Neva attANaM abbhAikvejA, je loyaM anbhAikkhai se attANaM abbhAikkhai, je attANaM abbhAikkhaha se loyaM abbhAikkhaha || sU0 31 // asya ca sambandhaH prAgvadvAcya iti, yena mayA sAmAnyAtmapadArtha pRthivyapkAya jIva pravibhAgavyAvarNanama kAri sa evAhamavyavacchinnajJAnapravAhaste jo jIvasvarUpopalambhasamupajanitajinavacanasammado bravImi kiM punastaditi darzayati'naivetyAdi, iha hi prakaraNasambandhAllokazabdenAgnikAya loko'bhidhitsitaH, atastamagnilokaM jIvatvena naiva 'svayam' AtmanA'bhyAcakSIta - naivApanuvItetyarthaH, etadabhyAkhyAne hyAtmano'pi jJAnAdiguNakalApAnumitasyAbhyAkhyAnamavApnoti, atha ca prAk prasAdhitatvAdabhyAkhyAnaM naivAtmano nyAyyam, evaM tejaskAyasyApi prasAdhitatvAt abhyAkhyAnaM kriyamANaM nayuktipathamavatarati, evaM cAsya yuktyAgamabalaprasiddhasyAbhyAkhyAne kriyamANe satyAtmano'pyahaM pratyaya siddhasyAbhyAkhyAnaM bhavataH prAptam / evamastviti cet, tanneti darzayati- 'neva attANaM abhAikskhejA' naivAtmAnaM - zarIrAdhiSThAtAraM jJAnaguNaM pratyAtmasaMvedyaM pratyAcakSIta, tasya zarIrAdhiSThAtRtvena AhRtamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatA, tathA tyaktamidaM zarIraM kenacidabhisandhimataivetyevamAdibhirhetubhiH prasAdhitatvAt na ca prasAdhitaprasAdhanaM piSTapeSaNavat vidvajjanamanAMsi raJjayati, evaM ca satyAtmavatprasAdhitamagnilokaM yaH pratyAcakSIta so'tisAhasika AtmAnamabhyAkhyAti - nirAkaroti, yazcAtmAbhyAkhyAnapravRttaH sa sadaivAgnilokamabhyAkhyAti, sAmAnya pUrvakatvAdvizeSANAM sati hyAtmasAmAnye pRthivyAdyAtmavibhAgaH siddhayati, nAnyathA, sAmAnyasya vizeSavyApakatvAt vyApakavinivRttau ca vyApyasyApyavazyaM bhAvinI // 101 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zradhyayana zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA. // 102 // uddezakaH 4 //////////////////////////////////////////////////// vinivRttiritikRtvA / evamayamagnilokaH sAmAnyAtmavannAbhyAkhyAtavya iti pradarzitam , adhunA'gnijIvapratipattau satyAM | tadviSayasamArambhakaTukaphalaparihAropanyAsAya sUtramAha___ je dIhalogasatthassa kheyaNNe se asatthassa kheyaNNe je asatthassa kheyaNNe se dIha logasatthassa kheyaNNe // sU0 32 // ___ 'ya' iti mumukSurdIrghaloko-vanaspatiryasmAdasau kAyasthityA parimANena zarIrocchayeNa ca zepaikendriyebhyo dI? | varttate, tathAhi-kAyasthityA tAvat 'vaNassaikAie NaM bhaMte ? vaNassaikAietti kAlao kevaciraM hoi?, | goyamA! aNaMtaM kAlaM aNaMtAo ussappiNiavasappiNio khetao aNaMtA loyA asaMkhejA poggalapariyahA; te NaM puggalapariyahA AvaliyAe asaMkhejahabhAge' parimANatastu paDuppannavaNassaikAiyANaM bhaMte ! kevatikAlassa nillevaNA siyA 1, goyamA ! paDuppannavaNassaikAiyANaM natthi nillevaNA' tathA zarIrocchayAcca dI| vanaspatiH "vaNassakAiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA, 1 vanaspatikAyo bhadanta ! vanaspatikAya iti kAlataH kiyazciraM bhavati ? gautama ! anantaM kAlam, anantA utsarpiNyavasa piNyaH, kSetrato'nantA lokAH, asaMkhyeyAH pudgalaparAvarttAH, te pudgalaparAvarttA AvalikAyA asaMkhyeye mAge / 2 pratyutpannavanaspatikAyikAnAM madanta ! kiyatA kAlena nirlepanA syAt ?, gautama ! pratyutpannavanaspatikAthikAnAM nAsti cilpnaa| 3 vanaspatikAyikAnAM bhadanta ! kA mahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA ?, gautamA ! sAtireka yojanasahasra shriiraavgaahnaa| ////////////////////////////////////////////// 102 // //////
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ goyamA! sAharegaM joyaNasahassaM sarIrogAhaNA' na tathA'nyeSAmekendriyANAm , ataH sthitametata-sarvathA .103 // dIrghaloko vanaspatiriti, asya ca zastramagniH, yasmAtsa hi pravRddhajvAlAkalApAkulaH sakalatarugaNapradhvaMsanAya prabhavati, ato'sau tadutsAdakatvAcchastraM, nanu ca sarvalokaprasiddhathA kasmAdagnireva noktaH ?, kiM vA prayojanamurarIkRtyoktaM dIrghalokazastramiti, atrocyate, prekSApUrvakAritayA, na nirabhiprAyametatkRtamiti, yasmAdayamutpAdyamAno jvAlyamAno vA BhavyavAhaH samastabhUtagrAmaghAtAya pravarttate, vanaspatidAhapravRttastu bahuvidhasatvasaMhativinAzakArI vizeSataH syAt , yato vanaspatau kRmipipIlikAbhramarakapotazvApadAdayaH sambhavanti, tathA pRthivyapi tarukoTaravyavasthitA syAt , Apo'pyavazyAyarUpAH, vAyurapIpaccaJcalasvabhAvakomalakizalayAnusArI sambhAvyate, tadevamagnisamArambhapravRttaH etAvato jIvAnAzayati, asyArthasya sUcanAya dIrghalokazakhagrahaNamakarot sUtrakAra iti, tathA coktam-"'jAyateyaM na icchanti, pAvagaM jlitte| tikkhamannagharaM satthaM, savvao'vi durAsayaM ||||paaiinnN paDiNaM vAvi, u aNadisAmavi / ahe dAhiNao vAvi, dahe uttarao'vi y||2|| bhUyANamesamAghAo, havvavAho na sNso| taM. paIvapayAvahA, saMjao kiMci nArabhe // 3 // athavA bAdaratejaskAyAH paryAptakAH stokAH, zeSAH pRthivyAdayo ////////////////////////// ////////////////////// 1 jAtatejasaM necchanti pAvakaM jvalayitum / tIkSNamanyatarat zastraM sarvato'pi durAzyam / / 1 / / prAcInaM pratIcInaM vApi UvamanudikSvapi / adho dakSiNato vApi dahati uttarato'pi ca // 2 // bhUnAnAmeSa bhAghAto havyavAho na saMzayaH / tat pradIpapratApArtha saMyataH kiJcinnArabheta // 3 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 104 // jIvakAyA bahavaH, bhavasthitirapi trINyahorAtrANi svalpA itareSAM pRthivyabvAyuvanaspatInAM yathAkramaM dvAviMzatisaptatridaza adhyayanaM 1 varSasahasraparimANA dIrghA avaseyA iti, ato dIrghalokaH-pRthivyAdistasya zastram-agnikAyastasya 'kSetrajJo nipuNaH agnikArya varNAdito jAnAtItyarthaH, 'khedajJo vA' khedaH-tadvyApAraH sarvasattvAnAM dahanAtmakaH pAkAdyanekazakti-uddezakaH 4 kalApopacitaH pravaramaNi rikha jAjvalya mAno labdhAgnivyapadezaH yatInAmanArambhaNIyaH, tamevaMvidhaM khedam-agnivyApAra jAnAtIti khedajJaH, ato ya eva dIrghalokazastrasya khedajJaH sa eva 'azastrasya' saptadazabhedasya saMyamasya khedajJaH, saMyamo hi na kazcijjIvaM vyApAdayati ato'zastram , evamanena saMyamena sarvasatvAbhayapradAyinA'nuSThIyamAnenAgnijIvaviSayaH samArambhaH zakyaH parihatu pRthivyAdikAyasamArambhazcetyevamasau saMyame nipuNamatirbhavati, tatazca nipuNamatitvAdviditaparamArtho'gnisamArambhAdvathAvRtya saMyamAnuSThAne pravartate / idAnIM gatapratyAgatalakSaNenAvinAbhAvitvapradarzanArtha viparyayeNa sUtrAvayavaparAmarza karoti--'je asatthasse'tyAdi, yazcAzastra-saMyame nipuNaH sa khalu dIrghalokazastrasya-agneH kSetrajJaH khedajJo vA, saMyamapUrvakaM hyagniviSayakhedajJatvama , agniviSayakhedajJatApUrvakaM ca saMyamAnuSThAnam , anyathA tadasambhava evetyetadgatapratyAgataphalamAvirbhAvitaM bhavati // kaiH punaridamevamupalabdhamityata Aha--'vIrehI tyAdi, athavA sadvaktRprasiddhau satyAM vAkyaprasiddhirbhavatItyata upadizyatevIrehiM evaM abhibhUya diha, saMjaehiM sayA jattehiM sayA appamattehi // sU0 33 // // 104 // ghanaghAtikamasaGghAtavidAraNAnantaraprAptAtulakevalazriyA virAjanta iti vIrAH-tIrthakarAstairvI rairarthato dRSTametadgaNa //////////////////////////////////////////////////////////
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharaizca sUtrato'gnizastraM dRSTam azastraM saMyamasvarUpaM ceti / kiM punaranuSThAyedaM tairupalabdhamiti, atrocyate, abhibhUyeti abhibhavo ? nAmAdizcaturdA, dravyAbhibhavo-ripusenAdiparAjayaH AdityatejasA vA candragrahanakSatrAditejo'bhibhavaH, bhAvAbhibhavastu parISahopasargAnIkajJAnadarzanAvaraNamohAntarAyakarmaniIlanaM, parISahopasargAdisenAvijayAdvimalaM caraNaM, caraNazuddhe nAvaraNAdikarmakSayaH tatkSayAnnirAvaraNamapratihatamazeSajJeyagrAhi kevalajJAnamupajAyate, idamuktaM bhavatiparISahopasargajJAnadarzanAvaraNIyamohAntarAyANyabhibhUya kevalamutpAdya tairupalabdhamiti / yathAbhUtaistairidamupalabdhaM taddarzayati-'saMjaehiM' samyaga yatAH saMyatAH prANAtipAtAdibhyastaiH, tathA 'sadA' sarvakAla caraNapratipattau mRlottaraguNamedAyAM niraticAratvAdyatnavantastaiH, tathA 'sadA sarvakAlaM na vidyate pramAdo-madyaviSayakaSAyavikathAnidrAkhyo yeSAM te'pramattAstaiH, evaMbhUtairmahAvIraiH kevalajJAnacakSuSedaM dIrghalokazastram azastraM ca saMyamo dRSTam-upalabdhamiti / atra ca yatnagrahaNAdIryAsamityAdayo guNA gRhyante, apramAdagrahaNAttu madyAdinivRttiriti / tadevametatpradhAnapuruSapratipAditamagnizastramapAyadarzanAdapramattaH sAdhubhiH parihAryamiti // evaM pratyakSIkRtAnekadoSajAlamapyagnizastramupabhogalobhAtpramAdavazagA ye na pariharanti tAnuddizya vipAkadarzanAyAha jepamatte guNaTThIe se hu daMDetti pavuccai // sU0 34 // yo hi pramatto bhavati madyaviSayAdipramAdairasaMyato 'guNArthI' randhanapacanaprakAzAtApanAdyagniguNaprayojanavAn sa duSpraNihitamanovAkAyo'gnizastrasamArambhakatayA prANinAM daNDahetutvAddaNDaH prakarSaNocyate procyate, AyughRtAdivyapa 05 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) adhyayanaM 1 uddezakaH 4 //////////////////////////////////////////////////// dezavaditi // yatazcaivaM tataH kiM kartavyamityata Aha taM pariNAya mehAvI iyANiM No jamahaM puvvamakAsI pamAeNaM // suu035|| ___ 'tam' agnikAyasamArambhaM daNDaphalaM parijJAya-jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhyAM 'medhAvI' maryAdAvyavasthito vakSyamANaprakAreNa vyavacchedamAtmanyAcinotIti / tameva prakAra darzayitumAha-'iyANI' tyAdi, yamahamagnisamArambhaM viSayapramAdenAkulIkRtAntaHkaraNaH san pUrvamakArSa tamidAnI jinavacanopalabdhAgnisamArambhadaNDatattvaH no karomIti // anye | tvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha lajamANA puDho pAsa-aNagorA motti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamArambheNaM agaNisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe .vahiMsaMti 1 / tattha khala bhagavatA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheu se sayameva agaNisatthaM samArabhaha aNNehiM vA agaNisatthaM samAraMbhAvei aNNe vA agaNisatthaM samArabhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe taM se abohiyAe 2 se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya socA bhagavao aNagArANaM ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khala gaMthe esa khala mohe, esa khalu mAre esa khalu garae, icatthaM gaDie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM //////////////////////////////////////////////////// paridhiAya vA ajhamA // 106 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ agaNikammasamAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai 3 // sU 36 // asya granthasyoktArthasyAyamartho lezataHpradazyate-'lajamAnAH' svAgamoktAnuSThAnaM kurvANAH sAvadhAnuSThAnena vA lajjA kurvANAH pRthaga' vibhinAH zAkyAdayaH 'pazyeti saMyamAnuSThAne sthirIkaraNAtha ziSyasya codanA, anagAga vayamityeke / pravadamAnAH, kiM tairvirUpamAcaritaM yenaivaM pradarzyanta. iti darzayati-yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarmasamArambheNa agnizastraM samArabhamANaH samanyAnanekarUpAn prANino vihinasti 1, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA'syaiva pariphAgujIvitasya parivandanamAnanapUjanAtha jAtimaraNamocanArtha duHkhapratighAtahetu yatkaroti tadarzayati-'sa' parivandanAdyarthI svata evAgnizastraM samArabhate tathA anyaizcAgnizastraM samArambhayati tathA'nyAMzca agnizastraM samArabhamANAn samanujAnIte, taccAgneH samArambhaNaM 'se' tasya sukhalipsoramutrAnyatra cAhitAya bhavati, tathA tadeva ca tasyAbodhilAbhAya bhavati 2, 'sa' iti yasyaitadasadAcaraNaM pradarzitaM, sa tu ziSyastadagnisamArambhaNaM pApAyetyevaM sambudhyamAna 'AdAnIya grAhya samyagdarzanAdi 'samyagutthAya' abhyupagamya zrutvA bhagavadantike'nagArANAM vA ihaikeSAM sAdhUnAM jJAtaM bhavati, kim ?, tadarzayati-'eSa' agnisamArambhaH granthaH-karmahetutvAd eSa eva moha eSa eva mAra eSa eva narakastaddhetutvAditi bhAvaH, ityevamartha ca gRddho loko yatkaroti taddarzayati-yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarma samArabhate tadArambheNa cAgnizastra samArabhate taccArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANino vihinastIti 3 // kathaM punaragnisamArambhapravRttA nAnAvidhAna prANino B // 107 / vihiMsantIti darzayitumAha--
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcAgaGgavRttiH (zIlAGkA.) uddazakaH 4 / ** se bemi-saMti pANA puDhavInissiyA taNaNissiyA pattaNissiyA kaTThanissiyA gomayaNissiyA kayavaraNissiyA, saMti saMpAnimA pANA Ahacca saMpayaMti, agaNi ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajjati je tattha saMghAyamAvajjati te tattha pariyAvajjati je tattha pariyAvajjaMti te tattha uhAyati // sU0 37 // tadAM bravImi yathA nAnAvidhajIvahiMsanamagnikAyasamArambheNa bhavatIti / yathApratijJAtArtha darzayati--'santi' vidyante 'prANA' jantavaH, pRthivIkAyanizritAH pRthivIkAyatvena pariNataH ityarthaH, tadAzritA vA kRmikunthupipIlikAgaNDUpadAhimaNDUkavRzcikakarkaTakAdayaH, tathA vRkSagulmalatAvitAnAdayaH, tathA tRNapatranizcitAH pataGgalikAdayaH, tathA kASThanizritA-ghuNoddehikApipIlikA'NDAdayaH, gomayanizritA:-kunthupanakAdayaH, kacavaraH-patraNadhUlisamudAyastanizritAH kRmikiittptnggaadyH| tathA 'santi' vidyante sampatitumutplutyotplutya gantumAgantuvA zIlaM yeSAM te sampAtinaH prANi nojIvA makSikAbhramarapataGgamazakapakSivAtAdayaH, ete ca sampAtinaH 'Ahatya' upetya svata eva, yadivA atyartha kadAcidvA agnizikhAyAM sampatanti ca / tadevaM pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAM yadbhavati tadarzayitumAha-'agaNiM cetyAdi, randhanapacanatApanAdyagniguNArthibhiravazyamagnisamArambho vidheyaH, tatsamArambhe ca pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAmetA vakSyamANA avasthA bhavanti, chAndasatvAt tRtIyArthe dvitIyA, tatazcAyamarthaH-agninA 'spRSTAH' chuptA eke kecana saGghAtamadhikaM gAtrasaGkocanaM mayUrapicchavadApadyante, cazabdasyAdhikyArthatvAt, khaluzabdo'vadhAraNe, agnerevAyaM pratApo nApara //////////////////////////////////////////////////////// *** *
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 20 11 syeti, yadivA saptamyarthe dvitIyA spRSTazabdazca patitavacanaH, tatazcAyamartho bhavati agnAveva spRSTAH patitA 'eke' zalabhAdayaH 'saGghAtaM ' samekIbhAvenAdhikaM gAtrasaGkocanam 'Apadyante' prApnuvanti ye ca 'tatra' agnau patitAH saGghAtamApadyante te prANinaH 'tatra' agnI paryApadyante, paryApattiH- sammUrchanam USmAbhibhUtA mUrchAmApadyante ityarthaH / atha kimartha sUtrakRtA vibhaktipariNAmo'kArIti, ucyate, mAgadhadezIsamanuvRtteH vyAkhyAvikalpapradarzanArthaM vA, adhyAhArAdayo'pi vyAkhyAGgAnItyanena ziSyo jJApito bhavati / atha ke punaste'dhyAhArAdaya iti ? ucyante adhyAhAro vipariNAmo vyavahitakalpanA guNakalpanA lakSaNA vAkyamedazceti, iha ca dvitIyAvibhakteH saptamI pariNAmaH kRta iti / ye ca 'tatra' agnau paryApadyante te prANinaH kRmipipIlikAbhramaranakulAdayastatrAgnAvapadrAvanti prANAn muJcantItyarthaH, tadevamagnisamArambhe sati na kevalamagnijantUnAM vinAzaH kiM tvanyeSAmapi pRthivItRNapatrakASThagomayakacavarAzritAnAM sampAtimAnAM ca vyApattiravazyambhAvinIti, ata eva ca bhagavatyAM bhagavatoktam - "" do purisA sarisavayA annamannehiM saddhiM agaNikArya samAraMbhaMti, tattha NaM ege purise agaNikAyaM samujjAleni, ege vijjhaveti, tattha NaM ke purise mahAkammayarAe ? ke purise appakammayarAe 1, goyamA ! je ujjAleti se mahAkammayarAe, je vijjhaveti se appakammayarAe" // tadevaM prabhUtasactvopamarddanakaramagnyArambhaM vijJAya manovAkkAyaiH kRtakAritAnumAtabhizca tatparihAraH kArya 1 dvau puruSau sadRzavayasau anyo'nyaM samakamagnikAyaM samArambhayataH, tatraikaH puruSo'gnikArya samujjvalayati, eko vidhyApayati, tatra kaH puruSoM mahAkarmA kaH puruSo'lpakarmA ?, gautama ! ya ujjvalayati sa mahAkarmA yo vidhya payati so'lpakarmA / // 106 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 110 // iti darzayitumAha ettha satthaM samAraMbhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti ettha satthaM asamAraMbhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti taM pariNNAya mehAvI Neva saya agaNisatthaM samAraMbhe neva'NNehiM agaNisatthaM samAraMbhAvejA agaNisatthaM samAraMbhamANe aNe na samaNajANejA, jassete agaNikammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNA pariNNAyakamme tti bemi // sUtraM 38 // iti caturtha uddezakaH // 1-4 // 'ra' aftaara ' zastraM' svakAyaparakAyabhedabhinnaM 'samArabhamANasya' vyApArayata ityete ArambhAH pacanapAcanAdayo bandhahetutvenAparijJAtA bhavanti, tathA atraivAgnikAye zastramasamAraMbhamANasyaite ArambhAH parijJAtA bhavanti, yasyaite after samArambhA jJaparijJayA jJAtA bhavanti pratyAkhyAna parijJayA ca parihRtA bhavanti sa eva muniH paramArthataH parijJAtakarmeti bravImIti pUrvavat / iti zastraparijJAyAM caturtho dezakaTIkA samAptA // 1-4 // // atha prathamAdhyayane paJcamo vanaspatikAyodda zakaH // uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcamaH samArabhyate, asya vAyamabhisambandhaH - ihAnantarode zake tejaskAyaH pratipAditaH, tadanantaramavikala susAdhuguNapratipattaye kramAyAtavAyukAyapratipAdanAvasare vanaspatikAyajIvasvarUpamAvirbhAvyate, kiM punaH adhyayana 1 uddezakaH 5 // 110 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramolAinakAraNamiti, ucyte| eSa hi vApuracAkSupatvAdduHzraddhAnaH, ataH samadhigatAzeSapRthivyAyekendriyaprANigaNasvarUpaH ziSyaH zcaya(sukha)meva vAyujIvasvarUpaM pratipatsyate, sa eva ca kramo yena ziSyAH jIvAditattvaM prati protsahante yathAvatpratipattamiti, vanaspatikAyastu samastalokapratyakSaparisphuTajIvaliGgakalApopetaH, ataH sa eva tAvatpratipAdyate. ityanena sambandhenAyAtasyAsya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe vanaspatyuddezakaH, tatra vanaspateH svabhedakalApapratipAdanAya pUrvaprasiddhArthAtidezadvAreNa niyuktikRdAha puDhavIe je dArA vaNasaikAe'vi hu~ti te ceva / nANattI u vihANe parimANavabhogasatthe ya // 126 // ___ yAni pRthavIkAyasamadhigataye dvArANyuktAni tAnyeva vanaspatau draSTavyAni, nAnAtvaM tu prarUpaNAparimANopabhogazastreSu cazabdAllakSaNe ca draSTavyamiti / / tatrAdau prarUpaNAsvarUpanipinAyAha| duviha vaNassaijIvA suhumA taha thAyarA ya logaMmi / muhumA ya savvaloe do ya bhave bAyaravihANA // 127 // vanaspatayo dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca, sUkSmAH sarvalokApannAzcakSurlAhyAzca na bhavantyekAkArA eva, bAdarANAM punadva vidhAne // ke punaste bAdaravidhAne ityata AhapatteyA sAhAraNa bAyarajIvA samAsao duvihA / bArasaviha'NegavihA samAsao chavvihA huti||128|| bAdarAH samAsataH dvividhAH-pratyekAH sAdhAraNAzca, tatra patrapuSpamUlaphalaskandhAdIna prati pratyeko jIvo yeSAM te pratyekajIvAH, sAdhAraNAstu parasparAnuviddhAnantajIvasaGghAtarUpazarIrAvasthAnAH, tatra pratyekazarIrA dvAdazavidhAnAH, sAdhAraNA ////////////////////////////////////////////////////// 111 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA gaGgavRttiH (zIlAGkA.) // 112 // stvanekabhedAH, sarve'pyete samAsataH SoDhA pratyetavyAH / tatra pratyekatarudvAdazabhedapratyAyanAyAha- - adhyayanaM 1 rukkhA gucchA gummA layA ya vallo ya pabvagAceva / taNavalayahariyaosahijalaruhakuhaNA ya boddhavvA // 11 // vRzcyanta iti vRkSAH, te dvividhAH-ekAsthikA bahubIjakAca, tatraikAsthikAH-picumandAmrakozambazAlAkollapIluzalla-uddezakaH 5 kyAdayaH, bahubIjakAstu-udumbarakapitthAstikatindukavilvAmalakapanasadADimamAtuGgAdayaH, gucchAstu-vRntAkIkarpAsIjapAADhakItulasIkusummarIpippalInIlyAdayaH, gulmAni tu-navamAlikAseriyakakoraNTakabandhujIvakabANakaravIrasinduvAravicakilajAtiyUthikAdayaH, latAstu-padmanAgAzokacampakacUtavAsantIatimuktakakundalatAdyAH, vallayastu-kuSmANDIkAliGgItrapuSItumbIvAluGkIelAlukIpaTolyAdayaH, parvagAH punaH-ikSuvIraNazuNThazaravetrazataparva(trI)vaMzanalaveNukAdayaH, tRNAni tu-zcetikAkuzadarbhaparva(varca)kArjunasurabhikuruvindAdIni, valayAni ca-tAlatamAlatakalIzAlasaralAketakIkadalIkandalyAdIni, haritAni-tandulIyakAdhUyAruhavastulabadarakamArjArapAdikAcillI(villarI)pAlakyAdIni, auSadhyastu-zAlIvrIhigodhUmayavakalamamasUratilamudgamASaniSpAvakulatthAtasIkusumbhakodravakaGgvAdayaH, jalaruhA-udakAvakapanakazaivalakalambukApAva(vA)kakazerukautpalapadmakumudanalinapuNDarIkAdayA, kuhu(ha)NAstu-bhUmisphoTakAbhidhAnAH AyakAyakuhuNakuNDukkodehalikAzalAkAsappacchatrAdayaH, eSAM hi pratyekajIvAnAM vRkSANAM mRlaskandhakandatvakazAlapravAlAdiSvasaMkhyeyAH pratyeka jIvAH, patrANi puSpANi caikajIvAni mantavyAni, sAdhAraNAstvanekavidhAH, tdythaa-lohiinihustubhaayikaaashvkrnniisiNhkrnniishnggber(raa)maalukaamuulkkRssnnkndsuurnnkndkaakoliikssiirkaakoliiprbhRtyH|| 'sarve'pyete saMkSepAt SoDhA bhavantI'tyuktaM, ke
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAH padminAmAntItyata Ata sarIrasaMghAva punaste medA ityAhaaggabIyA mUlabIyA khaMdhavIyA ceva porabIyA y| bIyarahA samucchima samAsao vayasaIjIvA // 130 // tatra koriNTakAdayo'gravIjAH, kadalyAdayo mUlabIjAH, nihuzallakkayaraNikAdayaH skandhabIjAH, ikSavaMzavetrAdayaH parvabIjAH, bIjaruhAH zAlibrIhyAdaya, sammUrcha najAH padminIzRGgATakapAThazaivalAdayaH, evamete samAsAttarujIvAH poDhA kathitAH, nAnye santIti pratipattavyaM // kiMlakSaNAH puna: pratyekataravo bhavantItyata Ahajaha sagalasarisavANaM silesamissANa pattiyA vhii| pattayasarIrANaM taha huti sarIrasaMghAyA // 13 // yatheti dRSTAntopanyAsArthaH, yathA sakalasarpapANAM zleSayatIti zleSaH-sarjarasAdistena mizritAnAM vartitA' valitA vatiH tasyAM ca vatauM pratyekapradezAH krameNa siddhArthakAH sthitAH, nAnyo'nyAnuvedhena, cUrNitAstu kadAcidanyo'nyAnuvedhamAjo'pi syurityataH sakalagrahaNaM, yathA'sau vartistathA pratyekataruzarIrasaGghAtaH, yathA ca sarSapAstathA tadadhiSThAyino jIvAH, yathA zleSavimizritAstathA rAgadveSapracitakarmapudgalodayamizritAH jIvA, pazcimArddhana gAthAyA upanyasta dRSTAntena saha sAmyaM pratipAditaM, tatheti zabdopAdAnAditi / asminnevArthe dRSTAntAntaramAhajaha vA tilasakkuliyA pahuehiM tilehiM meliyA sNtii| pattayasarIrANaM taha huMti sriirsNghaayaa||132|| ___ yathA vA tilazakulikA-tilapradhAnA piSTamayapolikA bahubhistilaniSpAditA satI bhavati, tathA pratyekazarIrANAM tarUNAM zarIrasaGghAtA bhavantIti draSTavyamiti // sAmprataM pratyekazarIrajIvAnAmekAnekAdhiSThitatvapratipipAdayiSayA''ha
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ nANAvihasaMThANA dIsaMtI egajIviyA pattA / khaMdhAvi egajIvA tAlasaralanAlierINaM // 133 // zrIAcA nAnAvidhaM-bhinna saMsthAnaM yeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni patrANi yAni caivaMbhRtAni dRzyante tAnyekajIvAdhiSThi-2 rAGgavRttiH tAnyavagantavyAni, tathA skandhA apyekajIvAdhiSThitAstAlasaralanAlikeryAdInA, nAvAnekajIvAdhiSThitatvaM sambhavatIti, kAra (zIlAkA.) avaziSTAnAM tvanekajIvAdhiSThitatvaM sAmarthyAtpratipAditaM bhavati // sAmprataM prtyektrujiivraashiprimaannaabhidhitsyaa''h|| 114 // patteyA pajjattA seDhIe asaMkhabhAgamittA te / logAsaMkhappajjattagANa sAhAraNANatA // 134 // pratyekatarujIvAH paryAptakAH saMvartitacaturasrIkRtalokazreNyasaMkhyeyabhAgavAkAzapradezarAzitulyapramANAH, ete ca punarbAdaratejaskAyaparyAptakarAzerasaGakhayeyaguNAH, ye punaraparyAptakAH pratyekatarujantavaH te ghasaGkhyeyAnA lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ete'pyaparyAptakA bAdaratejaskAyajIvarAzerasaGkhyeyaguNAH, sUkSmAstu vanaspatayaH pratyekazarIriNaH paryAptakA aparyAptakA vA na santyeva, sAdhAraNAstvanantA iti vizeSAnupAdAnAt 1, sAdhAraNAH sUkSmavAdaraparyAptakAparyApsakabhedena caturvidhA api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ayaM tu vizeSaH-sAdhAraNavAdaraparyAptakebhyo bAdarA aparyAptakA asaMkhyeya guNAH bAdarAparyAptakebhyaH sUkSmAH aparyAptakA asaMkhyeyaguNAstebhyo'pi sUkSmAH paryAptakAH asaMkhyeyaguNA iti // sampratyeSAM tarUNAM yo jIvatvaM necchati taM prati jIvatvapratipAdanecchayA niyukti kRdAhaa eehiM sarIrehiM paccakravaM te parUviyA jIvA / sesA ANAgijjhA cakkhuNA je na dIsaMti // 135 // a // 114 // 'etaiH' pUrvapratipAditastaruzarIraiH pratyakSapramANaviSayaiH 'pratyakSaM sAkSAt 'te' vanaspatijIvAH 'prarUpitAH' prasAdhitAH,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / 115 // tathAhi-na hatAni zarIrANi jIvavyApAramantareNaivaMvidhAkArabhAJji bhavanti, tathA ca prayogaH-jIvazarIrANi vRkSAH, akSyAdhupalabdhibhAvAt , pANyAdisaGghAtavat , tathA kadAcit sacittA api vRkSAH, jIvazarIratvAt , pANyAdisaGghAtavadeva, tathA mandavijJAnasukhAdimantastaravaH, avyaktacetanAnugatatvAt , suptAdipuruSavat , tathA coktam-'vRkSAdayo'kSAdyapalabdhibhAvAtpANyAdisaGghAtavadeva dehaaH| tadvatsajIvA api dehatAyA:, suptAdivat jJAnasukhAdimantaH // 1 // " 'zeSA' iti sUkSmAste ca cakSuSA nopalabhyanta ityAjJayA grAhyA iti, AjJA ca bhagavadvacanamavitathamaraktadviSTapraNItamiti zraddhAtavyameva // sAmprataM sAdhAraNa lakSaNamabhiSitsurAha sAhAraNamAhAro sAhAraNa ANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 136 // samAnam-eka dhAraNam-aGgIkaraNaM zarIrAhArAderyeSAM te sAdhAraNAH teSAM sAdhAraNAnAm-anantakAyAnAM jIvAnAM 'sAdhAraNaM' sAmAnyamekamAhAragrahaNaM tathA prANApAnagrahaNaM ca sAdhAraNameva, etatsAdhAraNalakSaNam , etaduktaM bhavatiekasminnAhAritavati sarve'pyAhAritavantastathaikasminnucchvasite niHzvasite vA sarve'pyukachavasitA niHzvasitA veti // amumevArtha spaSTayitumAha__ egassa Da jaM gahaNaM bahUNa sAhAraNANa te ceva / jaM bahuyANaM gahaNaM samAsao taMpi egassa // 137 // eko yaducchvAsaniHzvAsayogyapudgalopAdAnaM vidhate bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAM tadeva bhavati, tathA yacca bahavo grahaNamakA rekasyApi tadeveti // atha ye bIjAtprarohanti vanaspatayasteSAM kathamAvirbhAva ityata Aha
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) adhyayanaM 1 uddezakaH 5 joNinbhUe bIe jIvo vakkamaha so va anno vaa| jo'vi ya mUle jIvo so ciya patte paDhamayAe // 138 // atra bhUtazabdo'vasthAvacanaH, yonyavasthe bIje yonipariNAmamajahatItyarthaH, bIjasya hi dvividhAvasthA-yonyavasthA ayonyavasthA ca, yadA yonyavasthA na jahAti bIjamujjhitaM ca jantunA tadA yonibhUtamucyate, yonistu jantorutpattisthAnamavinaSTamiti, tasmin bIje yonibhRte jIvo 'vyutkrAmati' utpadyate, sa eva pUrvako bIjajIvo'nyo vA''gatya tatrotpadyate, etaduktaM bhavati-yadA jIvenAyuSaH kSayAdvIjaparityAgaH kRto bhavati, tasya ca yadA bIjasya kSityudakAdisaMyogastadA kadAcitsa eva prAktano jIvastatrAgatya pariNamate kadAcidanya iti. yazca mUlatayA jIvaH pariNamate sa eva prathamapatratayA'pIti, ekajIvakata ke mUlapatre itiyAvat , prathamapatrakaM ca yA'sau bIjasya samucchUnAvasthA bhUjalakAlApekSA saivocyata iti, niyamapradarzanametat , zeSa tu kizalayAdi sakalaM na mUlajIvapariNAmAvirbhAvitamevetyavagantavyamiti // yata uktam-"'savvo'vi kisalao khalu uggamamANo aNantao bhaNio"ityAdi // sAMpratamaparaM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha cakAgaM bhajamANassa gaMTho cuNNaghaNo bhave / puDhavisarisabheeNaM aNaMtajIvaM viyANehi // 13 // yasya mUlakandatvapatrapuSpaphalAderbhajyamAnasya cakrakaM bhavati, cakrAkAraH samacchedo bhaGgo bhavatItiyAvat , yasya ca granthiH-parva bhaGgasthAnaM vA 'cUrNena' rajasA 'ghano' vyApto bhavati, yo vA bhidyamAno vanaspatiH pRthivIsadRzena bhedena 1 sarvo'pi kizalayaH khalUdgacchannanantako bhnnitH| 116 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ kedAroparizuSkatarikAvat puTabhedena bhidyate, tamanantakAyaM vijAnIhi // tathA lakSaNAntaramAha gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaMca hoi nicchiirN| jaM puNa paNaTThasaMdhiya aNaMtajIvaM viyANAhi // 140 // spaSTArthA // evaM sAdhAraNajIvAna lakSaNataH pratipAdya samprati nAmagrAhamanantAn vanaspatIn darzayitumAha- sevAlakatthabhANi(chahANI)yaavae paNae ya kiMnae ya hddhe(hi)| ee aNaMtajIvA bhaNiyA apaNe aNegavihA // 141 // sevAlakatthabhANikA'vakapanakakiNvahaThAdayo'nantajIvA gaditA anekaprakArAzcAnye'pItthamavagantavyA iti // samprati pratyekatarUNAmekAdijIvaparigRhItazarIradRzyatvaM pratipipAdayiSurAha__ egassa duNha tiNha va saMkhijANa va tahA asaMkhANaM / pattayasarIrANaM dosaMti sarIrasaMghAyA / 142 // ____ekajIvaparigRhItazarIraM tAlasaralanAlikeryAdiskandhaH, sa ca cakSurlAhyaH, tathA bisamRNAlakarNikAkuNakakaTAhAnAmekajIvaparigRhItatvaM cakSudRzyatvaM ca, dvitrisaMkhyeyAsaMkhyeyajIvaparigRhItatvamapyevaM dRzyatayA bhAvanIyamiti // kimanantAnAmapyevaM ?, netyata Ahaikassa duNha tiNha va saMgvijANa va na pAsisakkA / dIsaMti sarIrAiM nioyajIvANaNaMtANaM // 143 // naikAdInAmasaMkhyeyAvasAnAnAmanantatarujIvAnAM zarIrANyupalabhyante, kutaH 1, abhAvAt , na hyakAdijIvaparigRhItAnyanantAnAM zarIrANi santi, anantajIvapiNDatvAdeva, kathaM to palabhyAste bhavantIti darzayati-dRzyante zarIrANi bAdara
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA-' rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 118 // nigodAnAmanantajIvAnAM, sUkSmanigodAnAM tu nopalabhyante, anantajIvasaGghAtatve satyapyatisUkSmatvAditi bhAvaH, nigodAstu niyamata evAnantajIvasaGghAtA bhavantIti, uktaM ca - " " golA ya asaMkhejA huMti NioA asaGkhyA gole / ekkeko ya nioe anaMtajIvA Neyavvo [ // 1 // " evaM vanaspatInAM vRkSAdipratyekAdibhedAttathA varNagandharasasparzabhedAt sahasrAgrazo vidhAnAni saMkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi medAnAmavaseyAnIti, tathAhi vanaspatInAM saMvRtA yoniH sA ca sacittAcittamizrabhedAt tridhA, tathA zItoSNamizrabhedAcca tathA pratyekatarUNAM daza lakSA yonibhedAna, sAdhAraNAnAM ca caturdaza, kulakoTInAM dvayorapi paJcaviMzatikoTizatasahasrANIti // uktaM vidhAnadvAram, idAnIM parimANamabhidhIyate tacca prathamaM sUkSmAnantajIvAnAM darzayitumAha- pattheNa va kuDaveNa va jaha koi miNija savvadhannAiM / evaM mavijamANA havaMti loyA anaMtA u // 144 // prasthakuDa vAdinA yathA kazcitsarvadhAnyAni pramiraNuyAt, mitvA cAnyatra prakSiped evaM yadi nAma kazcitsAdhAraNarAzi loka matvA'nyatra prakSipet tata evaM mIyamAnA bhavanti lokA anantA iti // idAnIM bAdaranigodaparimANAbhidhitsayAss - je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA asaMkhaloyA tinnivi sAhAraNANatA // 145 // ye paryAptakavAdaranigodAste saMvacitacaturazrI kRtasakalalokapra tarAsaGkhyeya bhAgavarttipradezarAziparimANA bhavanti, ete 1 golAzcAsaGkhyeyA bhavanti nigodA asaGkhyayA gole / ekaikazca nigoMdo'nanta jIvo muNitavyaH // 1 // adhyayana 1 * uddezaka: 5 // 118 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 // punaH pratyekazarIravAdaravanaspatiparyAptakajIvebhyo'saGkhyeyaguNAH, zeSAstrayo'pi rAzayaH pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH, ke punastraya iti ?, ucyante, aparyAptakavAdaranigodA aparyAptakasUkSmanigodAH paryAptakasUkSmanigodAH, ete ca kramazo bahutarakA draSTavyA iti, sAdhAraNajIvAstebhyo'nantaguNAH, etacca jIvaparimANa, prAktanaM tu gazicatuSTayaM nigodaparimANamiti // parimANadvArAnantaramupabhogadvAramabhidhitsurAha-- . AhAre uvagaraNe sayaNAsaNa jANa juggakaraNe ya / AvaraNa paharaNesu a satthavihANesu a bhusu||14|| __ AhAra:-phalapatravizalayamUlakandatvagAdinirvagaH, upakaraNaM vyajanakaTakakavalakArgalAdi, zayanaM-khaTavAphalakAdi, Asanam-AsandakAdi, yAnaM-zivikAdi, yugyaM-gantrikAdi, AvaraNam-phala kAdi, praharaNaM-lakuTamusuNDhayAdi, zastravidhAnAni ca bahUni tanirvAni, zaradAtrakhaGgacurikAdigaNDopayogitvAditi / tathA'paro'pi paribhogavidhiH, taddarzanAyAha Auna kaTThakamme gaMdhaMge vattha mallajoe ya / jhAvaNaviyAvaNesu a tillavihANe a ujjoe // 147 // AtodyAni-paTahabherIvaMzavINAjhallaryAdIni, kASThakarma-pratimAstambhadvArazAkhAdi, gandhAGgAni-bAlakapriyagupatrakadamanakatvakcandanozIradevadArvAdIni, vastrANi-valkalakasamayAdIni, mAlyayogA-navamAlikAcakulacampakapunnAgAzokamAlatIvicakilAdayaH, mApanaM-dAho bhasmasAtkaraNamindhanaiH, vitApanaM-zItAbhyaditasya zItApanayanAya kASThaprajvAlanAta, tailavidhAnaM-tilAtasIsarSapeGgudIjyotiSmatIkaraJjAdibhiH, udyoto-vartitaNacUDAkASThAdibhiriti / evametAnyupabhogasthAnAni pratipAdya tadupasaJjihI gaha-- // 11 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA) adhyayanaM 1 uddezakaH 5 natra // 120 // eehiM kAraNehiM hiMsaMti vaNamsaI bahU jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 148 // 'etaiH' gAthAdvayopAttaiH 'kAraNa: prayojanaiH 'hiMsanti' vyApAdayanti pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAn bahUn vanaspatisamArambhiNaH puruSAH, kiMbhRtAsta iti darzayati-sAtaM sukhaM tadanveSiNaH 'parasya' vanaspatyAdyakendriyAdeH 'duHkhaM' bAdhAmutpAdayanti / / sAmprataM zastramucyate-tacca dvidhA-dravyabhAvabhedAta, dravyazasvamapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, samAsadravyazasvAbhidhitsayA''hakappaNikuhANi(Di)asiyagadattiyakuddAlavAsiparasU a| sattha vaNassaIe hatthA pAyA muhaM aggo|149|| ___ kalpyate-chidyate yayA sA kalpanI-zastravizeSaH, kuThArI prasiddhaiva, asiyagaM-dAtraM, dAtrikA-prasiddhA eva, kuddAlakavAsiparazavazca, ete vanaspateH zastraM. tathA hastapAdamukhAgnayazca ityetatsAmAnyazastramiti // vibhAgazastrAbhidhitsayA''hakiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tabhayaM kiMci / eyaM tu davvasanthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // 15 // kizcit svakAyazastraM-lakuTAdi kizcicca parakAyazastraM-pASANAgnyAdi tathobhayazastraM-dAtradAtrikAkuThArAdi, etad dravyazastraM bhAvazastraM punarasaMyamaH duSpraNihitamanovAkAyalakSaNa iti // sakalaniyuktyarthaparisamAptipracikaTayiSayA''ha sesoIdArAItAhajAI havaMti puDhavIe / evaM vaNassaIe nijjuttI kittiyA esA // 15 // uktavyatiriktazeSANi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAmabhihitAni tatastadvArAbhidhAnAdvanaspatI niyuktiH 'kIrttitA' vyAvarNiteti // sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam |120 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 121 taM No karissAmi samuhAe, mattA maimaM abhayaM vidittA, taM je No karae, esovarae, etthovarae, esa aNagAretti pavuccaI // sU0 36 // asya cAnantaraparamparAdisUtraiH sambandhaH prAgvadvAcyaH, uktaM prAk 'sAtAnveSiNo hi vanaspatijantUnAM duHkhamudIrayanti, tatazca tanmUlameva duHkhagahane saMsArasAgare bhrAmyatti sattvAH' ityevaM viditakaTukavipAkA samastavanaspatisattva viSayavimardanivRttimAtyantikImAtmani darzayabAha-'tat' vanaspatInAM duHkhamahaM dRSTapratyapAyo na kariSye, yadivA tadduHkhotpattinimittabhRtaM vanaspatAvArambha-chedanamedanAdirUpaM no kariSye manovAkAyaiH, tathA'paraina kArayiSye, tathA kurvatazcAnyAnAnumaMsye, kiM kRtveti darzayati-sarvajJopadiSTamArgAnusRtyA samyak pravrajyotthAnenotthAya samutthAya, pravrajyA pratipadyetyarthaH, tadevaM varjitasakalasAvadyArambhakalApaH saMstadvanaspatiduHkhaM tadArambhaM vA no kariSyAmIti, anena ca saMyamakriyA darzitA, na ca kriyAta eva mokSAvAptiH, kiM tahiM ? jJAnakriyAbhyAM, taduktam-'nANaM kiriyArahiyaM kiriyAmettaM ca do'vi egantA / na samatthA dAu' je jmmmrnndukkhdaahaaii||1||" yata evamato viziSTamokSakAraNabhUtajJAnapratipipAdayiSayA''ha-'mattA maima' matvA-jJAtvA avabudhya yathAvat jIvAn , matirasyAstIti matimAn , matimAnevopadezAhoM bhavatItyatastadvAreNaiva ziSyAmantraNaM he matiman ! pravrajyA pratipadya jIvAdipadArthAzca jJAtvA mokSamavApnotIti, samyagajJAnapUrvikA hi kriyA phalavatIti darzitaM bhavati / punaratraivAha1jJAna kriyArahita kriyAmAnaM ca dve apyekAntAt / na samarthe dAtuM yAni janmamaraNaduHkhadAhakAni // 1 // // 121 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) uddezakaH 5 // 122 // 'abhayaM vidittA' avidyamAnaM bhayamasminsattvAnAmityamayaH-saMyamaH, sa ca saptadazavidhAnastaM cAbhayaM-sarvabhUtaparipAlanAtmakaM saMsArasAgarAnirvAhakaM viditvA vanaspatyArambhAnivRttividheyeti / etadeva darzayitumAha-'taM je no karae' ityAdi, 'taM' vanaspatyArambha 'yo viditatadArambhakaTukavipAkaH no kuryAta, tasya prativiziSTeSTaphalAvAptirnAnyasyAndha- mUDhayA pravarttamAnasya, abhilaSitaviprakRSTasthAnaprAptipravRttAndhakriyAvyAghAtavaditi mantavyaM, jJAnamapi kriyAhInaM na mokSAya, gRhAntardadhamAnaninakSupagucakSurjJAnavaditi, evaM ca jJAtvA'bhyupetya ca tatparihAraH karttavya iti darzitaM bhavati / evaM yaH samyagajJAnapUrvikAM nivRttiM karoti sa eva samastArambhanivRtta iti darzayati--'esovarae'tti eSa eva sarvasmAdArambhAvanaspativiSayAduparato yo yathAvat jJAtvA''rambhaM na karotIti, sa punarevaMvidhanivRttibhAkiM zAkyAdiSvapi sambhavatyutehaiva pravacana iti darzayati-'etthovarae'tti etasminneva jainendra pravacane paramArthata uparato nAnyatra, yathApratijJAtaniravadyAnuSThAyitvAduparatavyapadezabhAg bhavati na zeSAH zAkyAdayaH, tadviparItatvAd, eSa eva ca sampUrNAnagAravyapadezamaznute iti darzayati-'esa aNagAretti pavuccaI 'eSa:' atikrAntasUtrArthavyavasthito'vidyamAnAgAro'nagAraH prakarSaNa ucyate procyate iti, kiMkRtaH prakarSaH, anagAravyapadezakAraNabhUtaguNakalApasambandhakRtaH prakarSaH, itizabdo'nagAravyapadezakAraNaparisamAptidyotI, etAvadanagAralakSaNaM nAnyaditi, ye punaH prozitapAramArthikAnagAraguNAH zabdAdIviSayAnaGgIkRtya pravartante te tu nApekSante vanaspatIn jIvAn, yato bhUyAMsaH zabdAdayo guNA vanaspatibhya eva niSpadhante, zandAdiguNeSveva vartamAnA rAgadveSaviSamavivighUrNamAnalolalocanA narakAdicaturvidhagatyantaHpAtino bodhavyAH, // 1227
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ .123 // tadantaHpAtina eva ca zabdAdiviSayAmiSbaGgiNo bhavantIti // asyArthasya prasiddhaye gatapratyAgatalakSaNamitaretarAvadhAraNaphalaM sUtramAha je guNe se AvaTTe je AvaTTe se guNe // sU. 40 // yo 'guNaH zandAdikaH sa AvataH, Avartante-paribhramanti prANino yatra sa AvataH-saMsAraH, iha ca kAraNameva kAryatvena vyapadizyate yathA naDvalodakaM pAdagegA, evaM ya ete zabdAdayo guNAH sa AvataH, tatkAraNatvAt , athavaikavacanopAdAnAtpuruSo'bhisambadhyate, yaH zavyAdiguNeSu vartate sa Avarne vartate, yazcAvaceM vartate sa guNe vartata iti, atra kazciccodyacaJcugaha-yo guNeSu vartate sa Avarne vartata iti sAdhu, yaH punarAvateM vartate nAsau niyamata eva guNeSu vartate, yasmAtsAdhavo vartante Avarte na guNeSu tadetatkathamiti, atrocyate, satyam , Avarte yatayo vartante na guNeSu, kintu rAgadveSapUrvakaM guNeSu vartanamihAdhikriyate, tacca sAdhUnAM na sambhavati, tadabhAvAt, Avarto'pi saMsaraNarUpo duHkhAtmako na sambhavati, sAmAnyatastu saMsArAntaHpAtitvaM sAmAnyazabdAdiguNopalabdhizca sambhavatyevAto nopalabdhiH pratiSicyate, rAgapariNAmo dveSapariNAmo vA yastatra sa pratiSidhyate, tathA coktam-"'kaNNasokkhehiM saddehiM pemma nAbhinivesae" ityAdi, tathA coktam-"na zakyaM rUpamadraSTu, cakSargocaramAgatam / rAgadveSau tu yau tatra, to budhaH parivarjayet // 1 // " iti, kathaM punarguNabhUyastvaM vanaspatibhya iti pradarzyate-veNuvINApaTahamukundAdInAmA 1 karNasaulyeSu zabdeSu prema nAbhinivezayet / // 123 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 124 // * //////// todyavizeSANAM vanaspaterutpattiH, tatatra manoharAH zabdA niSpadyante, prAdhAnyamatra vanaspatervivakSitaM, anyathA tu tantrIcarmapANyAdisaMyogAcchabdaniSpattiriti rUpaM punaH kASThakarmmastrIpratimAdiSu gRhatoraNavedikAstambhAdiSu ca cakSuramaNIyaM, gandhA api hi kapUrapATalA lava lIlavaGgaketakIsarasacandanAgaruka kola kelAjAtiphalapatrikAkesara mAMsotvakpatrAdInAM surabhayo 2 uddezakaH 5 gandhendriyAhlAdakAriNaH prAdurbhavanti, rasAstu bisamRNAlamUlakandapuSpaphala patrakaNTaka maJjarItva gaGkura kisalayAravindakesarAdInAM jihnendriyalAdino niSpadyante atibahava iti, tathA sparzAH padminIpatrakamaladalamRNAlavankaladukUlazATakopadhAnatUlikacchAdanapaTAdInAM sparzanendriyasukhAH prAduSyanti evameteSu vanaspatiniSpanneSu zabdAdiguNeSu yo varttate sa Avartte varttate, yazca AvarttavarttI sa rAgadveSAtmakatvAt guNeSu varttata iti, sa cAvartto nAmAdibhedAccaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAvarttaH svAmitvakaraNAdhikaraNeSu yathAsambhavaM yojyaH, svAmitve nadyAdInAM kvacitpravibhAge jalaparibhramaNaM dravyasyAvarttaH, dravyANAM vA haMsakAraNDavacakravAkAdInAM vyomni krIDatAmAvarttanAdAvarttaH, karaNe tu tenaiva jaladravyeNa bhramatA yadanyadAvarttate tRNakalizcAdi sa dravyeNAvarttaH, tathA trapusIsakaloharajatasuvarNorAvartya mAnairyadanyattadantaH pAtyAvartyate sa dravyairAvarttata iti, adhikaraNavivakSAyAmekasmin jaladravye AvarttastathA rajatasuvarNarItikAtrapusIsakeSvekasthIkRteSu bahuSu dravyeSvAvarttaH, mAtrAvartto nAmAnyo'nyabhAvasaGkrAntiH, audayika bhAvodayAdvA narakAdigaticatuSTaye'sumAnAvarttate, iha ca bhAvAvarttenAdhikAro na zeSairiti // atha ya ete guNAH saMsArAvarttakAraNabhUtAH zabdAdayo vanaspaterabhinivRtaste kiM niyatadigdezabhAjaH uta sarvvadinu ityata Aha // 124 // //////// adhyayanaM 1
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ uDDhe ahaM tiriyaM pAINaM pAsamANe svAiM pAsati, suNamANe saddAIsuNeti, uDDhe ahaM pAINaM mucchamANe ruvesu mucchati, saddesu Avi // suu041|| prajJApakadigaGgIkaraNAdUddhavadigvyavasthitaM rUpaguNaM pazyati prAsAdatalahAdiSu, 'adha'mityavAGa adhastAta girizikharaprAsAdAdhirUDho'dhobyavasthitaM rUpaguNaM pazyati, adhaHzabdArthe abAGityayaM varttate, gRhabhittyAdivyavasthitaM rUpaguNaM tiryak / / pazyati, tiryakazabdena cAtra dizo'nudizazca parigRhyante, tAzcemAH-'prAcIna miti pUrvA diga, etaccopalakSaNam , anyA apyetadAdyAstiryagdizo draSTavyA iti, etAsu dikSu pazyan cakSurjJAnapariNato rUpAdidravyANi cakSuAdyatayA pariNatAni pazyati-upalabhata ityarthaH, tathA tAsu ca zRNvan zRNoti zabdAnupayuktaH zrotreNa nAnyatheti // atropalabdhimAtraM pratipAditaM, na copalabdhimAtrAtsaMsAraprapAtaH, kintu yadi mUchauM rUpAdiSu karoti, tato'sya bandha iti darzayitumAha'uDDa'mityAdi punarUddharvAdemUrjAsambandhanArthamupAdAnaM, mUrchan rUpeSu mUrchati, rAgapariNAma yAn rajyate rUpAdiSvityarthaH, evaM zabdeSvapi machati, apizabdaH sambhAvanAyAM samuccaye vA, rUpazabdaviSayagrahaNAcca zeSA api gandharasasparzA gRhItA bhavanti, 'ekagrahaNe tajjAtIyAnAM grahaNAda, AdyantagrahaNAdA tanmadhyagrahaNamavaseyamiti // evaM viSayalokamAkhyAya vivakSitamAhaesa loe viyAhie ettha agutte aNANAe // 42 // | // 125 // 'eSa' iti rUparasagandhasparzazabdaviSayAkhyo loko vyAkhyAtaH, lokyate paricchidyate itikRtvA, etasmiMzca prastute
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyaya1 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) // 126 // uddezakaH 5 zandAdiguNaloke'gupto yo manovAkAyaiH manasA dveSTi rajyate vA vAcA prAthanaM zabdAdInAM karoti kAyena zabdAdiviSayadezamamisarpati, evaM yo hyagupto bhavati so'nAjJAyAM varttate, na bhagavatpraNItapravacanAnusArItiyAvaditi // evaM guNazca yatkuryAttadAha puNo puNo guNAsAe, vaMkasamAyAre // sU. 43 / / tatadhAsAvasakRcchabdAdiguNalubdho na zaknotyAtmAnaM zandAdigRddhenivartayitum , anivartamAnazca punaH punarguNAsvAdo bhavati, kriyAsAtatyena zabyAdiguNAnAsvAdayatItyarthaH, tathA ca yAdRzo bhavati tadarzayati-vakra:-asaMyamaH kuTilo narakAdigatyAbhimukhyapravaNatvAt, samAcaraNaM samAcAra:-anuSThAnaM, vakraH samAcAro yasyAsau vakrasamAcAraH, asaMyamAnuSThAyItyarthaH, avazyameva zabdAdiviSayAbhilASI bhUtopamaIkArItyato vakrasamAcAraH, prAk zabdAdiviSayalavasamAsvAdanAdgRddhaH punarAtmAnamAcArayitumasamarthatvAdapathyAmraphalabhojirAjavadvinAzamAzu saMzrayata iti // evaM cAsau nitarAM jitaH zabdAdiviSayasamAsvAdanAt 'khaMtaputtovva' idamAcarati pamatte'gAramAvase // suu044|| pramatto viSayaviSamUrchitaH 'agAraM' gRhamAvasati, yo'pi dravyaliGgasamanvitaH zabdAdiviSayapramAdavAn asAvapi viratirUpamAvaliGgarahitatvAt gRhastha eveti / anyatIrthikAH punaH sarvadA sarvathA'nyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha // 126 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 127 // lajjamANA puDho pAsa, aNagArA motti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samAraMmamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsaMti 1 / tattha khalu bhagavayA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAtImaraNamoyaNAe dukkhapaDiyAyahe se sayameva vaNassaisatyaM samAraMbhai aNNehiM vA vaNassaisatthaM samAraMbhAvei aNNa vA vaNassaisatthaM samArabhamANe samaNajANai, taM se ahiyAe ta se abohoe 2|se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuhAe socA bhagavao aNagArANaM vA aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu Narae, icatthaM gaDDie loe, jamiNaM virUvarUvehi satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vi hasaMti 3 // sU0 45 // prAgvat jJeyaM, navaraM vanaspatyAlApo vidheya iti // sAmprataM ca vanaspatijIvAstitve liGgamAha se bemi imaMpi jAidhammayaM eyaMpi jAidhammayaM, imaMpi buDDidhammayaM eyaMpi buDvidhammayaM, imaMpi cittamaMtayaM eyaMpi cittamaMtayaM, imaMpi chiNNaM milAi eyaMpi chiNNaM milAi, imaMpi AhAragaM eyaMpi AhAragaM, imaMpi aNiccayaM eyaMpi aNiccayaM, imaMpi asAsayaM // 127 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM. eyaMpi asAsartha,(imaMpi adhuvaM eyapi adhuvaM), imaMpicaovacaiyaM eyaMpi caovacaiyaM, zrIAcA imaMpi vipariNAmadhammayaM nAmiyaM) eyaMpi vipariNAmadhammayaM // suu046|| rAGgavRttiH so'hamupalabdhatatvo bravImi, athavA vanaspaticaitanyaM pratyakSapramANasamadhigamyamAnasvarUpaM yattadahaM bravImi, yathA(zIlAGkA.) pratijJAtamartha dazayati-'imaMpi jAidhammaya'ti ihopadezadAnAya sUtrArambhastadyogyazca puruSo bhavatyatastasya sAmarthyena // 128 // al sannihitatvAttaccharIraM pratyakSAsannavAcinedamA parAmRzati, idamapi-manuSyazarIraM, jananaM-jAtirutpattistaddharmakam , eta dapi vanaspatizarIraM taddharmAkaM-tatsvabhAvameva, itipUrvako'pizabdaH sarvatra yathAzabdArthe dvitIyastu samuccaye vyAkhyeyaH, tatazcAyamarthaH-yathA manuSyazarIraM cAlakumArayuvavRddhatApariNAmavizeSavat cetanAvatsadAdhiSThitaM praspaSTacetanAkamupalabhyate, tathedamapi vanaspatizarIra, yato jAtaH ketakatarurvAlako yuvA vRddhazca saMvRtta iti, atastulyatvAdetadapi jAtidharmakaM, na ca kazcidvizeSo'sti; yena satyapi jAtidharmatve manuSyAdizarIrameva sacetanaM na banaspatizarIramiti, nanu ca jAtidharmatvaM kezanakhadantAdiSvapyasti, avyabhicAri ca lakSaNaM bhavatyasti ca vyabhicAraH, tasmAdayuktaM kalpayitu jAtidharmatvaM jIvaliGgamiti, ucyate, satyamasti jananamAtraM, kintu manuSyazarIraprasiddhavAlakumArakayuvavRddhAdyavasthAnAmasambhavaH kezAdiSvasti sphuTaH, tasmAdasamaJjasametad, api ca-kezanakhaM cetanAvatpadArthAdhiSThitazarIrasthaM jAtamityucyate, varddhata iti vA, na punastvayaivaM taravo'pi cetanAvatpadArthAdhArasthA iSyante, tvanmate bhuvo'cetanatvAttasmAdayuktamiti / athavA jAtidharmatvAdIni samuditAni sUtroktAnyeka eva hetuH, na pRthak hetutA, na ca samudAyahetuH kezAdiSvasti 128 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 126 // tasmAdadoSa iti / tathA yathedaM manupyazarIrakamanavarataM bAlakumArAdyavasthAvirvarddhate, tathaitadapi vanaspatizarIramakurakizalayazAkhAprazAkhAdibhirvizeSavardhate iti, tathA yathedaM manuSyazarIraM cittavadevaM vanaspatizarIramapi cittavata, katham 1, cetayati yena taccittaM-jJAnaM, tatazca yathA manuSyazarIraM jJAnenAnugatamevaM vanaspatizarIramapi, yato dhAtrIprapannATAdInAM svApavibodhasadbhAvaH tathA'dhonikhAtadraviNarAzeH svapraroheNAveSTanaM prAvRDjaladharaninAdaziziravAyusaMsparzAdaGkurodbhedaH, tathA madamadanasaGgaskhaladgativighUrNamAnalolalocanavilAsinIsannapurasukumAracaraNatADanAdazokataroH pallavakusumodgamaH, tathA surabhisurAgaNDUpasekAdvakulasya spRSTaprarohikAdInAM ca hastAdisaMsparzAtsaGkocAdikA parisphuTA kriyopalabdhiH, na caitadabhihitatarusambandhi kriyAjAlaM jJAnamantareNa ghaTate, tasmAsiddha cittavattvaM vanaspateH iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM chinnaM mlAyati tathedamapi chinnaM mlAyati, manuSyazarIraM hi hastAdi chinnaM mlAyati-zuSyati, tathA taruzarIramapi pallavaphalakusumAdi chinnaM zoSamupagacchat dRSTaM, na cAcetanAnAmayaM dharma iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM stanakSIravyaJjanaudanAdyAhArAbhyavahArAdAhArakaM tathaitadapi vanaspatizarIraM bhUjalAdyAhArAbhyavahAraka, na caitadAhArakatvamacetanAnAM dRSTam , atastadbhAvAtsacetanatvamiti / tathA yathedaM manuSyazarIramanityaka-na sarvadA'vasthAyi tathaitadapi vanaspatizarIramanityaM niyatAyuSkatvAt , tathAhi-asya daza varSasahasrANi utkRssttmaayuH| tathA yathedaM manuSyazarIramazAzvataM-pratikSaNamAvIcImaraNena maraNAt tathaitadapi vanaspatizarIramiti / tathA yathedamiSTAniSTAhArAdiprAptyA 'cayApacayika' vRddhihAnyAtmakaM tathaitadapi iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM vividhapariNAmaH-tattadrogasamparkAt pANDutvodara ////////////////////////////////// // 126 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) adhyayanaM 1 uddezakaH 5 // 130 // vRddhizophakRzatvAGgulinAsikApravezAdirUpo bAlAdirUpo vA, tathA rasAyanasnehAyupayogAdviziSTakAntibalopacayAdirUpo vipariNAmaH taddharmaka-tatsvabhAvaka tathaitadapi vanaspatizarIraM tathAvidharogodbhavAtpuSpapatraphalatvagAdyanyathAbhavanAt tathA viziSTadauhRdapradAnena puSpaphalAdyapacayAdvipariNAmadharmakam / evamanantaroktadharmakalApasadbhAvAdasaMzayaM gRhANatat-sacetanAstagva iti // evaM vanaspatezcaitanyaM pradarzya tadArambhe candhaM tatparihArarUpaviratyAsevanena ca munitvaM pratipAdayannupasaJjihIrSa rAha ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti, ettha satthaM asamAramamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavati, taM pariNAya mehAvI va sayaM vaNassaisatthaM samAraMbhejA jevaNNehiM vaNassaisatthaM samAraMbhAvejA jevaNNe vaNassaisatthaM samAraMbhaMte samaNujANajjA, jassete vaNassatisatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme tti bemi // sU0 47 // pazcama uddezakaH // 1-5 // "etasmin vanaspatI zastraM dravyamAvAkhyamAraMbhamANasyetyete ArambhA aparijJAtA-apratyAkhyAtA bhavanti, etasmizca vanaspatau zastramasamArabhamANasyetyete ArambhAH parijJAtA:-pratyAkhyAtA bhavantIti pUrvavaccI , yAvat sa eva muniH parijJAtakarmeti bravImi pUrvavaditi / zastraparijJAdhyayane paJcamoddezakaTIkA parisamApteti // 1-1 // -:: // 130 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 // // atha prathamAdhyayane SaSThastrasakAyoddezakaH // uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSThaH samArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH-dahAnantaroddezake vanaspatikAyaH pratipAditaH, tadanantaraM ca trasakAyasyAgame paripaThinatvAt tatsvarUpAdhigamAyAyamuddezakaH samArabhyate, tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, yAvanAmaniSpanne nikSepe trasakAyoddezakaH, taMtra prasakAyasya pUrvaprasiddhadvArakramAtidezAya tadvibhibhalakSaNadvArAbhidhAnAya ca niyuktikRdAha1 tasakAe dArAtAI' jAIhavaMti puddhviie| nANattI u vihANe parimANavabhogasatthe y|| 152 // trasyantIti prasAsteSAM kAyastrasakAyastasmistAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaM tu / vidhAnaparimANopabhogazastradvAreSu, cazabdAlakSaNe ca pratipattavyamiti // tatra vidhAnadvAramAhaM duvihA khala tasajIvA laDitasA ceva gaitasA ceva / laDIya teuvAU teNa'higAro ihaM nasthi // 153 // | dvividhA dvibhedAH, khaluravadhAraNe, trasatvaM prati dvimedatvameva, sanAt-spandanAt prasAH, jIvanAtprANadhAraNAjjIvAH, RasA eva jIvAstrasajIvAH, lamdhitrasA gatitrasAzca, labdhyA tejovAyU prasau, labdhistacchaktimAtraM, labdhitrasAmyA mihAdhikAro nAsti, tejaso'bhihitatvAdvAyozcAbhidhAsyamAnatvAd, ataH sAmarthyAdgativasA evAdhikriyante // ke punaste kiyajhedA vetyata AhaneraiyatiriyamaNuyA surA ya gaio cauvihA ceva / pajattA'pajjattA nerajhyAI anAyavvA // 154 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 132 // **** nArakA - ratnaprabhAdimahAtamaH pRthvI paryantanarakAvAsinaH saptabhedAH, tiryazvo'pi dvitricatuSpaJcendriyAH, manuSyAH sammUrchanAH garbhavyutkrAntAtha, surA bhavana pativyantarajyotiSkavaimAnikAH, ete gatitrasAzcaturvidhAH, nAmakarmodayAbhinirvR ttagatilAbhAdgatitrasatvam, ete ca nArakAdayaH paryAptAparyAptabhedena dvividhA jJAtavyAH, tatra paryAptiH pUrvoktaiva poDhA, tayA yathAsambhava niSpannAH paryAptAH tadviparItAstvaparyAptakA antarmuhurttakAlamiti // idAnImuttarabhedAnAhativihA tivihA joNI aMDApoaajarAuA ceva / beiMdiya teindiya cauro paMciMdiyA caiva // 155 // dAraM // atra hi zItoSNa mizra bhedAttathA sacittAcittamizrabhedAttathA saMvRtavivRtatadubhayabhedAttathA strIpuMnapuMsakabhedAccetyAdIni bahUni yonInAM trikANi sambhavanti teSAM sarveSAM saGgrahArthaM trividhA trividheti vIpsAnirdezaH, tatra nArakANAmAdyAsu tisRSu bhUmiSu zItaiva yoniH caturthyAmuparitananarakeSu zItA adhastananarake pUSNA paJcamISaSThIsaptamI pUSNaiva 'netare garbhavyutkrAntikatiryaGmanuSyANAmazeSadevAnAM ca zItoSNA yonirnetare, dvitricatuHpaJcendriyasaMmUrchana jatiryaGmanuSyANAM trividhA'pi yoniH zItA uSNA zItoSNA ceti, tathA nArakadevAnAmacittA netare, dvIndriyAdisammUrchana paJcendriyatiryaGmanuSyANAM trividhA'pi yoniH sacittAcittA mizrA ca, garbhavyutkrAntikatiryaGmanuSyANAM mizrA yonirnetare, tathA devanArakANAM saMvRtA yonirnetare, dvitricaturindriya sammUrcha najapaJcendriya tiryaGmanuSyANAM vivRtA yonirnetare, garbhavyutkrAnti 1 zItA zItoSNeti / tatra nArakANAmAdyAsu tisRSu bhUmipUSNaitra yoniH caturthyAmuparitananarakeSUSNA'dhastananarakeSu zItA pacamaSaSThIpramISu zItaiva netare iti pA., matAntarAbhiprAyakazcAyaM pAThaH, asti saGgrahaNIvRttAvevaM matadvayamapi / adhyayanaM 2 udda zakaH 6 // 132 //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 // X katiryagmanuSyANAM saMvRtavivRtA yonirnetare, tathA nArakA napuMsakayonaya eva, tiryazcastrividhA:-strIpunapusakayonayo'pi, manuSyA apyevaM traividhyayonimAjaH, devAH strIpu yonaya eva, tathA'paraM manuSyayonestraividhyaM, tadyathA-kUrmonnatA, tasyA cAhatcakravAdisatpuruSANAmutpattiH, tathA zaGkhAvarttA, sA ca strIratnasyaiva, tasyA ca prANinAM sambhavo'sti na niSpattiH, tathA vaMzIpatrA, sA ca prAkRtajanasyeti, tathA'paraM traividhyaM niyuktikRddarzayati-tadyathA-aNDajAH potajAH jarAyujAzceti, tatrANDajAH pakSyAdayaH, potajAH valgulIgajakalabhakAdayaH, jarAyujA gomahiSImanuSyAdayaH, tathA dvitricatuHpaJcendriyabhedAcca bhidyante, evamete trasAstrividhayonyAdimedena prarUpitAH, etadyonisamAhiNyau ca gAthe'puDhavidagaagaNimAsyapatteyanioyajIvajoNINaM / sattaga sattaga sattaga sattaga dasa coddasa ya lakkhA // 2 // vigaliMdirasudo do caurI cauro ya naarysuresu| tiriyANa honti cauro coddasa maNaANa lakkhAI // 2 // evamete caturazItiyonilacA bhavanti, tathA kulaparimANaM 'kulakoDisayasahassA battIsaDhanava ya / pRthvyudakAgnimArutapratyekanigodajIvayonInAn / sapta sapta sapta mapta daza caturdaza ca lkssaaH||1|| vikalendriyeSu dahra catasrazcatasrazca naarksuryoH| tirazcAM bhavanti catasrazcaturdaza manuSyANAM lakSAH // 2 // 2 kulakoTizatasahasrANi dvAtriMzat aSTASTanava ca pnycviNshtiH| ekendriyadvitrIndriyacaturindriyaharitakAyAnAma / / / / ardhatrayodaza dvAdaza daza daza nava caiva kottiilkssaaH| jalacarapakSicatuSpadorobhujaparisapaMjIvAnAma // 2 // paJcaviMzatiH pavizatizca zatasahasrANi nArakasurayoH / dvAdaza ca zatasahasrANi kulakoTInAM manuSyANAm // 3 // ekA koTaukoTI saptanavatizca zatasahastrANi / paJcAzacca sahastrANi kutAkoTInAM muNitavyAni // 4 // ////////////////////////////////////////////////////
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) uddezakaH 6 pnnviisaa| egidiyabitiindiya(satta? ya nava ya aTThavIsaM ca / beindiyateidiya)cauriMndiyahariyakAyANaM // 1 // aDatterasa bArasa dasa dasa nava ceva koddilkkhaaii| jalayarapakkhicauppayaurabhuyaparisappajIvANaM // 2 // paNavIsaM chabbIsaM ca sayasahassAI nArayasurANaM / pArasa ya sayasahassA kula- koDINaM maNussANaM // 3 // egA koDAkoDI sattANautiM ca syshssaaii| pannAsaM ca sahassA kulakoDINaM muNeyabvA // 4 // aGkato'pi 197500000000000 sakalakulasaGgraho'yaM boddhavya iti // uktA parUpaNA, tadanantaraM lakSaNadvAramAhadasaNanANacaritte cariyAcarie adANalAbhe a| uvabhogabhogavIriyA iMdiyavisae ya laDIya // 156 // uvaogajogaajjhavasANe vomuca laDi NaM udyaa(odiyaa)| aTThavihodaya lesA sannusAse kasAe a||157|| 'darzana' sAmAnyopalabdhirUpaM cakSuracakSuravadhikevalAkhya, manyAdIni jJAnAni svaparaparicchedino jIvasya pariNAmAH jJAnAvaraNavigamavyaktAstattvArthaparicchedAH, sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritraM, cAritrAcAritraM dezaviratiH sthUlaprANAtipAtAdinivRttilakSaNaM zrAvakANAM, tathA dAnalAmabhogopabhogavIryazrotracakSurghANarasanardezanAkhyAH daza labdhayaH jIvadravyAvyabhicAriNyo lakSaNaM bhavanti, tathopayoga:-sAkAro'nAkArazcASTacaturbhedaH, yogo manovAkAyAkhyastridhA, adhyavasAyAzcAnekavidhAH sUkSmAH manaHpariNAmavizeSAH, viSvag-pRthag labdhInAmudayA: 134 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ .135 // prAdurbhAvAH kSIramadhvAsravAdayaH, zAnAvaraNAdyAntarAyAvasAnakarmASTakasya svazaktipariNAma udayaH, lezyA:-kRSNAdibhedA azubhAH zubhAzca kaSAyayogapariNativizeSasamutthAH, saMjJAstvAhArabhayaparigrahamaithunAkhyAH, athavA dazabhedAH-anantaroktAzcatasraH krodhAdyAzca catasrastathaughasaMjJA lokasaMjJA ca, ucchvAsaniHzvAsau prANApAnau, kaSAyAH kaSaH-saMsArastasyAyAH krodhAdayo'nantAnubandhyAdibhedAt SoDazavidhAH / etAni gAthAdvayopanyastAni dvIndriyAdInAM lakSaNAni yathAsambhavamavagantavyAnIti, na caivavidhalakSaNakalApasamuccayo ghaTAdiSvasti, tasmAttatrAcaitanyamadhyavasyanti vidvAMsaH // abhihitasakSaNakalApopasaJjihIrSayA tathA parimANapratipAdanArtha gAthAmAha lakSaNamevaM ceva u payarassa asaMkhabhAgamittAu / nikkhamaNe ya pavese egAIyAvi emeva // 15 // tuzabdaH paryAptivacanaH, dvIndriyAdijIvAnAM lakSaNaM-liGgametAvadeva darzanAdi paripUrNa, nAto'nyadadhikamastIti / parimANaM punaH kSetrataH saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgAvartipradezarAziparimANAstrasakAyaparyAptakAH, ete ca cAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saMkhyeyaguNAH, trasakAyaparyAptakebhyastrasakAyikAparyAptakAH asaMkhyeyaguNAH, tathA kAlataH pratyutpanna sakAyikAH sAgaropamalakSapRthaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTapade'pi sAgaropamalakSapRthaktvasamayagaziparimANA eveti, tathA cAgamaH-"paDappannatasakAiyA kevatikAlassa nillevA siyA 1, goyamA 1 jahannapae 1 pratyutpannatrasakAyikAH kiyatA kAlena nirlepAH syuH, gautama ! jaghanyapade sAgaropamazatasahasrapRthaktvena utkRSTapade'pi sAgaropamazatasahasrapRthaktvena / // 135 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ka sAgarovamasayasahassapuhuttassa ukosapade'vi sAgarovamasayasahassapuhuttassa" / udvartanopapAtau gAthAzakalenA- Mal. zrIAcA adhyayanaM 1 midadhAti-niSkramaNam-udvarttanaM pravezaH-upapAtaH jaghanyenaiko dvau trayo vA utkRSTatastu 'evameveti pratarasyAsaMkhyeyabhAgarAGgavRttiH vartipradezarAziparimANA evetyarthaH // sAmpratamavirahitapravezanirmamAbhyAM parimANavizeSamAha uddezakaH6 nikkhamapavesakAlo samayAI ittha aavliibhaago|aNtomuhutt viraho udahisahassAhie doni ||156||daarN|| al jadhanyena avirahitA saMtatA traseSu utpattiniSkramo vA jIvAnAmekaM samayaM dvau trIn vetyAdi, utkRSTenAtrAvalikAs saMkhyeyabhAgamAnaM kAlaM satatameva niSkramaH pravezo vA, ekajIvAGgIkaraNenAvirahazcintyate gAthApazcimArddhana-avirahaH sAtatyenAvasthAnama , ekajIvo hi trasabhAvena jaghanyato'ntamuhUrtamAsitvA punaH pRthivyAyekendrithepratpadyate, prakarSaNAdhikaM sAgaropamasahasradvayaM ca prasabhAvenAvatiSThate santatamiti // uktaM pramANadvAra, sAmpratamupabhogazastravedanAdvAratrayapratipAdanAyAhamaMsAIparibhogo satyaM satyAiyaM annegvihN| sArIramANasA veyaNA ya duvihA bahuvihA ya // 160 // dAraM // mAMsacarmakezaromanakhapicchadantastrAyavasthiviSANAdibhistrasajIvasambandhibhirupabhogo bhavati, zastraM punaH 'zastrAdikamiti' zastraM khar3agatomarakSurikAdi tadAdiryasya jalAnalAdestacchastrAdikamanekavidhaM-svakAyaparakAyobhayadravyabhAvabhedabhinnamanekaprakAraM usakAyasyeti, vedanA cAtra prasaGgenocyate-sA ca zarIrasamutthA manaHsamutthA ca dvividhA yathAsambhavaM, tatrAdyA zalyazalAkAdimedajanitA, itarA priyaviprayogApriyasamprayogAdikRtA, bahuvidhA ca jvarAtIsArakAsazvAsabhagandarazirorogazalagadakIlakAdisamutthA tIvra ti // punarapyupabhogaprapazcAbhidhitsayA''ha ////////////////////////////////////////////////
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 137 // maMsassa ke aTThA kei cammassa kei romANaM / picchANaM pucchANaM daMdANa'hA vahijjati // 11 // | kaI vahati aTThA kei aNahA pasaMgadoseNaM / kammapasaMgapasattA baMdhaMti vahati mAraMti // 162 // masArtha mRgazakarAdayo vadhyante, carmArtha citrakAdayA, romArtha mUSikAdayaH, picchArtha mayUragRddhakapiJcurudukAdayaH, pucchArtha camaryAdayaH, dantArtha vAraNavarAhAdayaH, vadhyanta iti sarvatra sambadhyata iti // tatra kecana pUrvoktaprayojanamuddizya ghnanti, kecitpunaH prayojanamantareNApi krIDayA ghnanti, tathA pare prasaGgadoSAt mRgalakSakSipteSu lelukAdinA tadantarAlavyavasthitA aneke kapotakapiJjalazukasArikAdayo hanyante, tathA karma-kRSyAdyanekaprakAraM tasya prasaGgaH-anuSThAna tatra prasaktAH-tanniSThAH santastrasakAyikAn bahUn bandhanti rajjvAdinA, ghnanti -kazalakuTAdibhiH tADayanti, mArayantiprANairviyojayantIti // evaM vidhAnAdidvArakalApamupaye sakalaniyuktyarthopasaMhArAyAha sesAIdArAitAI jAIhavaMti puDhavIe / evaM tasakAyamI nijjuttI kittiyA esA / 163 / / uktavyatiriktAni zeSANi dvArANi tAnyeva vAcyAni yAni pRthvIsvarUpasamadhigame nirUpitAni, ata evamazeSadvArAbhidhAnAtrasakAye niyuktiH kIrtitaiSA sakalA bhavatItyavagantavyeti // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedam se bemi saMtime tasA pANA, taMjahA-aMDayA poyayA jarAumA rasayA saMseyayA saMmucchimA ubbhiyA ucavAiyA, esa saMsAretti pavuccaI // sU. 48 // ////////////////////////////////////////////////////////// // 137 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH // 138 // asya cAnantaraparamparAdisUtrasambandhaH prAgyadvAcyaH, so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindavinimRtArthajAtAvadhAraNAt yathAvadupalabdhaM tattvamiti, 'santi' vidyante trasyantIti prasAH-prANino dvIndriyAdayaH, te ca kiyajhezaH adhyayana kiMprakArAzceti darzayati-tadyatheti vAkthopanyAsArthaH, yadivA 'tat' prakArAntaramarthato yathA bhagavatA'bhihitaM uddezakaH 6 tathA'haM bhaNAmIti, aNDAjjAtAH aNDajAH-pakSigRhakokilAdayaH, potAdeva jAyante potajAH 'anyeSvapi dRzyate' (pA-3-2-101) iti janerDapratyayaH, te ca hastivangulIcarmajalUkAdayaH, jarAyuveSTitA jAyanta iti jarAyujAH, pUrvavat DapratyayaH, gomahiSyajAvikamanuSyAdayaH, rasAjjAtA rasajA.-takrAranAladadhitImanAdiSu pAyukamyAkRtayo'tisUkSmA bhavanti, saMsvedAjjAtAH saMsvedajAH-matkuNayukAzatapadikAdayaH, sammurchanAjjAtAH sammRrchanajAH-zalabhapipIlikAmAkSakAzAlikAdayaH, udbhedanamudbhittato jAtA udbhijAH, pRSodarAditvAdalopaH pataGgakhaJjarITapArIplavAdayaH, upapAtAjjAtA upapAtajAH, athavA upapAte bhavA aupapAtikAH-devA nArakAca, evamaSTavidhaM janma yathAsambhavaM saMsAriNo nAtivartante, etadeva zAstrAntare trividhamupanyasta "sammUrcchanagarbhopapAtA janma" (sattvArtha0 a0 2 sUtra 32) rasasvedajodbhijjAnAM sammRrchanajAntaHpAtitvAt aNDajapotajajarAyujAnAM garbhajAntaHpAtitvAt devanArakANAmopapAtikAntaHpAtitvAt / iti trividhaM janmeti, iha cASTavidhaM sottarabhedatvAditi / evametasminnaSTavidhe janmani sarve trasajantavaH saMsAriNI nipatanti, naitadvayatirekeNAnye santi, ete cASTavidhayonibhAjo'pi sarvalokapratItA bAlAGganAdijanapratyakSapramANasamadhigamyAH, 'santi ca' anena zabdena traikAlikamastitvaM pratipAdyate trasAnAM, na kadAcidetaivirahitaH saMsAraH sambhavatIkSi, etadeva
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 139 // darzayati- 'esa saMsAreti pavuccati' eSaH- aNDajAdiprANikalApaH saMsAraH procyate nAto'nyastrasAnAmutpattiprakAro'stItyuktaM bhavati // kasya punaratrASTavidhabhUtagrAme utpattirbhavatItyAha maMdassAviyANao // sU0.49 // mando dvidhA - dravyabhAvabhedAt tatra dravyamando''tisthUlo'tikRzo vA bhAvamando'pyanupazcitabuddhirvAla : kuzAstravAsitabuddhirvA, ayamapi sadbuddherabhAvAdbAla eva iha bhAvamandenAdhikAraH, 'mandasye' ti bAlasyAviziSTabuddheH ata eva avijAnato - hitAhitaprAptiparIhArazUnyamanasaH ityeSo'nantaroktaH saMsAro bhavatIti // yadyevaM tataH kimityAha nijjhAittA paDilehittA datteyaM parinivvANaM savvesiM pANAnaM savvesi bhUyANaM savvesiMjIvANaM savvesiM sattANaM assAyaM aparinivvANaM mahambhayaM dukkhaM tibemi, tasaMti pANA padiso disAsu ya // sU0 50 // evamimaM sakAyamA gopAlAGganAdiprasiddhaM nizcayena dhyAtvA nirdhyAya cintayitvetyarthaH ktvApratyayasyottara kriyApekSatvAd bravImItyuttarakriyA sarvvatra yojanIyeti / pUrvvaM ca manasA''locya tataH pratyupekSaNaM bhavatIti darzayati- 'paDilehetta 'tti pratyupekSya-dRSTvA yathAvadupalabhyetyarthaH, kiM taditi darzayati- 'pratyeka' mityekamekaM sakAyaM prati parinirvANaMsukhaM pratyeka sukhabhAjaH sarve'pi prANinaH nAnyadIyamanya upabhuGkte sukhamityarthaH, eSa ca sarvvaprANidharmma iti darzayatisarveSAM prANinAM - dvitricaturindriyANAM tathA sarvverSA bhUtAnAM - pratyekasAdhAraNasUkSmavAdaraparyAptakAparyApta katarUNAmiti, tathA // 139 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA. // 140 // sarveSAM nIvAnAM iti-mabhavyutkrAntikasammRrchanajaupapAtikapamvendriyANAM, tathA sarveSAM sattvAnAM iti-pRthinyA adhyayanaM 1 ghekendriyANAmiti, iha ca prANAdizabdAnAM yadyapi paramArthato'bhedastathApi uktanyAyena medo draSTanyA, uktaM ca-'prANA| ditricatuH proktAH, bhUtAstu tarayaH smRtAH / jIvAH pampendriyAH proktAH(jJeyAH) zeSAH sattvA udIritAH uddezakaH 6 (prakIrtitAH) // 2 // iti, yadivAzabdavyutpattidvAreNa samabhirUDhanayamatena bhedo draSTavyaH(bhyupagaMtavyaH), tadyathA-satataprANadhAraNAtprANa : kAlatrayabhavanAd bhUtAH trikAlajIvanAt jIvAH sadA'stitvAtsatvA iti, tadevaM vicintya pratyupekSya ca yathA sarveSAM jIvAnAM pratyekaM parinirvANaM-sukhaM tathA pratyekamasAtam-aparinirvANaM mahAbhayaM duHkhamahaM bravImi, tatra duHkhayatIti duHkhaM, tadviziSyate-kiMviziSTam ?-'asAtama' asadyakAzavipAkajamityarthaH, tathA 'aparinirvANa'miti samantAt surkha parinirvANaM na parinirvANamaparinirvANaM samantAt zarIramanaHpIDAkaramityarthaH, tathA 'mahAbhaya'miti mahacca tadbhayaM ca mahAbhayaM, nAtaH paramanyad bhayamastIti mahAbhayaM, tathAhi-sarve'pi zArIrAnmAnasAcca duHkhAdudvijante prANina iti, iti zabdaevamarthe, evamahaM bravImi samyagupalabdhatattvo yatprAguktamiti / etacca bravImItyAha-'tasaMtI' tyAdi, evaMvidhena ca asAtAdivizeSaNaviziSTena duHkhenAbhibhUtAstrasyanti-udvijanti prANA iti prANinaH, kutaH punasdvijantIti darzayatipragatA dina pradigvidika ityarthaH, tataH pradizaH sakAzAdudvijanti, tathA prAcyAdiSu ca dikSu vyavasthitAstrasyanti, etAzca prajJApakavidhivibhaktA dizo'mudiza gRhyante, bIvavyavasthAnabhavaNAta, tatathAyamarthaH pratipAdito bhavati kAkA-na kAcihiMganudigvA yasyAM na santi trasAH trasyanti vA na yasyAM sthitAH kozikArakITavat , kozikArakITo hi sarvadigbhyo'nu
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 141 // digbhyazca vimyadAtmasaMrakSaNArtha veSTanaM karoti zarIrasyeti, bhAvadigapi na kAcittAdRzyasti yasyAM vartamAno janturna trasyet , zArIramAmasAbhyA duHkhAbhyAM sarvatra narakAdiSu jaMghanyante prANino'tastrAsapariMgatamanasaH sarvadA'vagantavyAH // evaM sarvatra dikSvanudikSu ca trasAH santIti gRhImaH, digvadivyavasthitAstrasAstrasyantItyuktaM, kutaH punastrasyanti ?-yasmAtadArambhavadbhiste vyApAdyante, kiM punaH kAraNaM, te tAnArambhanta ityata Aha-- tattha tattha puDho pAsa, AturA paritAvaMti, saMti pANA puDho siyA // suu051|| _ 'tatra tatra' teSu teSu kAraNeghUtpanneSu vakSyamANeSu arcAjinazoNitAdiSu ca pRthagvibhinneSu prayojaneSu, pazyeti ziSyacodanA, kiM tatpazyeti darzayati--'mAMsabhakSaNAdigRddhA AturA:-asvasthamanasaH pari-samantAttApayanti-pIDayanti nAnAvidhavedanotpAdanena prANivyApAdanena vA tadArambhiNasvasAniti, yena kenacidArambheNa prANinAM santApanaM bhavatIti darzayannAha-saMtI'tyAdi, 'santi' vidyante prAyaH sarvatraiva prANA:-prANinaH 'pRthak vibhinnAH dvitricatuHpaJcendriyA: 'zritAH pRthivyAdizritAH, etacca jJAtvA niravadyAnuSThAyinA bhavitavyamityabhiprAyaH // anye punaranyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayannAha lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamArabheNa tasakAyasatthaM samArabhamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsati, tattha khala bhagavayA pariNNA paiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUya
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 142 // te jAImaraNamoyaNAe dukkhaparidhAmaheDa me sayameva tasakAyasatthaM samArabhati aNNehiM vA nasakAya satthaM samAraMbhAveI, aNNe vA tasakAyasatthaM samAraMbhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe, taM khe abohie, se taM saMbujjhamANe AyANIcaM samuTThAya socA khalu bhagavao aNagArANaM aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati - esa malu gaMdhe, esa -svala mohe, esa khalu mAre, esa khalu Narae, icatthaM gaDDie lopa jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsati / / sU0 52 // pUravat vyAkhyeyaM yAvat 'aNNe ase garUve pANe vihiMsaiti // yAni kAnicitkAraNAnyuddizya trasavadhaH kriyate tAni darzayitumAha se bemi appe acAe haNaMti, appege ajiNAe bahaMti appege maMsAe vahaMti, appege soNiyAe vahaMti, evaM hiyayAe pitAe basAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe hAe hAruNIe aTThIe aDimiMjAe aTThAe aNaTThAe appege hiMsisa metti vA vahaMti appege hiMsaMti meti vA vahati appege hiMsissaMti meti vA vahati // sU0 53 // zradhyayanaM 1 udde zakaH 6 / 142 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 143 // tadahaM bravImi yadarthaM prANinastadArambhapravRttairvyApAdyanta iti, apyeke'rcAyai ghnanti, apiruttarApekSayA samuccayArthaH, 'eke' kecana tadarthitvenAturAH, arcyate'sAvAhArAlaGkAravidhAnairitya ca dehastadarthaM vyApAdayanti tathAhi lakSaNavatpuruSamakSatamavyaGgaM vyApAdya taccharIreNa vidyAmantrasAdhanAni kurvvanti upayAcitaM vA yacchanti durgAdInAmagrataH, athavA viSaM yena bhakSitaM sa hastinaM mArayitvA taccharIre prakSipyate pazcAdviSaM jIryati, tathA ajinAtha - citrakavyAghrAdIn vyApAdayanti evaM mAMsazoNitahRdaya pittava sApicchapucchvAlazRGgaviSANadantadaMSTrAna khasnAyvasthya sthimiJjAdiSvapi vAcyaM, mAMsArthaM sUkarAdayaH, trizUlA lekhArthaM zoNitaM gRhNanti, hRdayAni sAdhakA gRhItvA madhnanti pittArthaM mayUrAdayaH, vastrArthaM vyAghramakaravarAhAdayaH, picchArthaM mayUragRdhrAdayaH, pucchArthaM rojhAdayaH, vAlArthaM camaryAdayaH, zRGgArthaM rurukhaDgAdayaH, tatkila zRGgaM pavitramiti yAjJikA gRhNanti, viSANArthaM hastyAdayaH, dantArthaM zRgAlAdayaH, timirApahatvAttadantAnAM daMSTrArtha varAhAdayaH, nakhArthaM vyAghrAdayaH, snAyvarthaM gomahiSyAdayaH, asthyarthaM zaGkhazuktyAdayaH, asthimiJjArthaM mahiSavarAhAdayaH, evameke yathopadiSTaprayojana kalApApekSayA ghnanti, apare tu kRkalAsagRhako kilikAdIn vinA prayojanena vyApAdayanti, anye punaH 'hiMsisu metti' hiMsitavAneSo'smatsvajanAnsiMhaH sarvo'riva'to ghnanti mama vA pIDAM kRtavanta ityato inti, tathA anye varttamAnakAla eva hinasti asmAn siMho'nyo veti ghnanti, tathA'nye'smAnayaM hiMsiSyatItyanAgatameva sarpAdikaM vyApAdayanti / / evamanekaprayojanopanyAsena hananaM trasaviSayaM pradarzya uddeza kArthamupasa jihIrSurAha - ettha satthaM samArabhamANassa iccate AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamA // 143 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) // 144 // uddezakaH 7 rabhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavanti, taM pariNAya meMhAvI va sayaM tasakAyasatthaM samAraMbhejjA, vaDapaNehiM tasakAyasatthaM samAraMbhAvejA va'NNe tasakAyasatthaM samAraMbhaMte samaNajANejA, jassete tasakAyasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme ttibemi // sU0 54 // prAgvadvAcyaM (prAgvadbhAvanIya) yAvatsa eva munistrasakAyasamArambhaviratatvAta parijJAtakarmatvAtpratyAkhyAtapApakarmatvAditi cavImi bhagavataH trilokabandhoH paramakevalAlokasAkSAtkRtasakalabhuvanaprapazcasyopadezAditi SaSThoddezakaH samAptaH // // iti prathamAdhyayane SaSTha uddezakaH // 1-6 // ////////////////////////////////////////// // atha prathamAdhyayane saptamodda zakaH // uktaH SaSThoddezakaH, sAmprataM saptamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-abhinavadharmANAM duHzraddhAnatvAdalpaparibhogatvAdutkramAyAtasyoktazeSasya vAyoH svarUpanirUpaNArthamidamupakramyate tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe vAyUddezaka iti, tatra vAyoH svarUpanirUpaNAya katicidvArAtidezagI niyuktikRdgAthAmAha // 144 // //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 145 // vAussa'pi dArAinAI jAI havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANavabhogasattheya // 164 // vAtIti vAyustasya vAyorapi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaM-bhedaH, tacca vidhAnaparimANopabhogazastraSu, cazabdAlakSaNe ca draSTavyamiti // tatra vidhAnapratipAdanAyAha-- duvihA yavAujIvA suhamA taha vAyarA u logNmi| suhamA ya savvaloe paMceva ya vAyaravihANA // 165 / / vAyureva jIvA vAyujIvAH, te ca dvividhAH-sUkSmavAdaranAmakarmodayAt sUkSmA bAdarAzca, tatra sUkSmAH sakalalokavyApitayA avatiSThante, dattakapATasakalavAtAyanadvAragehAntardU mavat vyAptyA sthitAH, bAdarabhedAstu paJcaivAnantaragAthayA vakSyamANA iti // bAdarabhedapratipAdanAyAha ukkaliyA maMDaliyA guJjA ghaNavAya suddhavAyA ya / bAyaravAravihANA paMcavihA vaNiyA ee // 166 // dAraM-sthitvA sthitvotkalikAbhiyoM vAti sa utkalikAvAtaH, maNDalikAvAtastu vAtolIrUpaH, guJjA-mambhA tadvat guJjan yo vAti sa guJjAvAtaH, ghanavAto'tyantadhanaH pRthivyAdyAdhAratayA vyavasthito himapaTalakanpo, mandastimitaH zItakAlAdiSu zuddhavAtaH, ye tvanye prajJApanAdau prAcyAdivAtA abhihitAsteSAmeSveva yathAyogamantarbhAvo draSTavya iti, evamityete bAdaravAyuvidhAnAni-bhedAH 'paJcavidhAH pazcaprakArA vyAvarNitA iti // lakSaNadvArAbhidhitsayA''ha___jai devassa sarIraM aMtaDANaM va aNjnnaaiisu| eovama Aeso vAe'saMte'vi rUvaMmi // 167 // // 145 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA. 146 // yathA devasya zarIraM cannuSA'nupalabhya mAnamapi vidyate cetanAvaccAdhyavasIyate, devAH svazaktiprabhAvAttathAbhUtaM rUpaM adhyayanaM 1 kurvanti yaccakSuSA nopalabhyate, na caitadvaktu zakyate-nAstyacetanaM ceti, tadvadvAyurapi cakSuSo viSayo na bhavati, asti ca cittavAzceti, yathA vA'nta namajanavidyAmantrairbhavati manuSyANAM, na ca nAstitvamacetanatvaM ceti, etadupamAno(nena) uddezakaH 7 vAyAvapi bhavati 'Adezo' vyapadezo'satyapi rUpa iti, atra vAsacchabdo nAbhAvavacanaM, kiM tvasadrUpaM vAyoriti cakSurgAva tadrUpaM na bhavati, sUkSmapariNAmAt, paramANuriva, rUparasaspazAtmakazca vAyuriSyate, ra yathA'nyeSAM vAyuH sparzavAneveti, prayogArthazca gAthayA pradarzitaH, prayogazcAyaM-cetanAvAn vAyuH, aparapreritatiryaganiyamitagatimancAta , gavAzvAdivata , tiryageva gamananiyamAbhAvAt aniyamitavizeSaNopAdAnAcca paramANunA'nekAntikAsaMbhavaH, tasya niyamitagatimattvAt , jIvapudgalayoH 'anuzreNigati' (tattvA0 a0 2 0 27) riti vacanAt , evameSa vAyu:-ghanazuddhavAtAdibhedo'zastropahatazcetanAvAnavagantavya iti / / parimANadvAramAhajevAyarapajattA payarassaasaMkhabhAgamittAte / sesA tinnivi rAsIvIsulogA asaMkhijA // 168 // daarN|| ye bAdaraparyAptakA vAyavaste saMvartitalokapratarAMsaGghaya yabhAgavartipradezarAziparimANAH, zeSAstrayo'pi rAzayo viSvakpRthagasaGkhaye yalokAkAzapradezaparimANA bhavanti, vizeSazcAyamatrAvagantavyaH-cAdagapakAyaparyAptakebhyo bAdaravAyuparyAptakA asaGkhya yaguNAH bAdarApkAyAparyAptakebhyo bAdaravAyukAyAparyAptakA asaGkhya yaguNAH sUkSmApakAyAparyAptakebhyaH sUkSma Ra46 vAyvaparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmApakAyaparyAptakebhyaH sUkSmavAyuparyAptakA vishessaadhikaaH|| upabhogadvAramAha
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 147 // viyaNaghamaNAbhidhAraNa ussiMcaNaphusaNaANupANU avAyaravAukAe uvabhogaguNo maNassANaM // 16 // vyajanabhasvAdhmAtAbhidhAraNosizcanaphUtkAraprANApAnAdibhirvAdaravAyukAyena upabhoga eva guNa upabhogaguNo manuSyANAmiti // zastradvArAbhidhitsayA''ha, tatra zastraM dravyabhAvamedAdvividha, dravyazastrAbhidhitsayA''haviaNe a tAlaviMTe suppasiyapatta celakaNNe ya / abhidhAraNA ya bAhiM gaMdhaggI vAusatthAI // 17 // vyajanaM tAlavRnta sUrpasitapatracelakarNAdayaH dravyazastramiti, tatra sitamiti cAmaraM, prasvino yadvahiravatiSThate vAtAgamanamArge sA'bhidhAraNA, tathA gandhA:-candanozIrAdInAM agniAlA pratApazca, tathA pratipakSavAtazca zItoSNAdikaH, pratipakSavAyugrahaNena svakAyAdizastraM sUcitamiti, evaM mAvazastramapi duSpraNihitamanovAkAyalakSaNamavagantavyamiti // adhunA sakalaniyuktyarthopasaJjihIrSa rAha sesAi dArAi tAIjAI havaMti puDhavIe / evaM vAudde se nijjuttI kittiyA esA // 171 // 'zeSANi' uktavyatiriktAni tAnyeva dvArANi pRthivIsamadhigame vAnyabhihitAnIti, evaM sakaladvArakalApavyAvarNanAd vAyukAyoddezake niyuktiH kIrtitaiSA'vagantavyeti // gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam-'pahU ejassa dugaMchaNAe'tti, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake paryantasUtre trasakAyaparijJAnaM tadArambhaparivarjanaM ca munitvakAraNamabhihitam, ihApi tadeva dvayaM vAyukAyaviSayaM munitvakAraNamevocyate, tathA paramparasUtrasambandhaH, ihamegesiM No NAyaM bhavatti, kiM tat jJAtaM bhavati ?, 'pahu ejassa duguNAe'tti, tathA AdisUtra // 147
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ N zrIAcArAGgavRttiH (zIlAvA.) sambandhazca 'suyaM me AusaMteNa' mityAdi, kiM tat zrataM?, yattrAgupadiSTaM, tathetaccapahU ejassa (ya egassa) duguchaNAe // sU0 55 // adhyayanaM. / 'dugu'chaNa'tti jugupsA prabhavatIti prabhuH-samarthaH yogyo vA, kasya vastunaH samartha iti 1, 'eja kampane' ejatItyejo | u zakaH 7 vAyuH kampanazIlatvAt tasyaijamya jugupsA-nindA tadAsevanaparihAro nivRttiritiyAvata tasyA-tadviSaye prabhurbhavati, vAyukAyasamArambhanivRttau zakto bhavatItiyAvat , pAThAntaraM vA 'pahU ya egassa duguchaNAe' udrekAvasthAvarttinaikena guNena sparzAkhyenopalakSita ityeko-vAyustasyaikasya ekaguNopalazitasya vAyorjugupsAyAM prabhuH, cazabdAt zraddhAne ca prabhubhavatIti, arthAt yadi zraddhAya jIvatayA jugupsate ttH|| yo'sau vAyukAyasamArambhanivRttau prabhuruktastaM darzayati AyakadaMsI ahiyaMti NaJcA, je ajjhatthaM jANai se bahiyA jANai, je bahiyA jANai se ajjhatthaM jANai, eyaM tulamannesiM / / sU056 // 'taki kRcchajIvana' ityAtaGkanAmAtaGkaH-kRcchajIvanaM-duHkhaM, tacca dvividhaM-zArIraM mAnasaM ca, tatrAdyaM kaNTakakSArazastragaNDalUtAdisamutthaM, mAnasaM priyaviprayogApriyasamprayogepsitAlAbhadAridrayadaurmanasyAdikRtam , etadubhayamAtaGkaH, enamAtaGka pazyati tacchIlazcetyAtaGkadarzI, avazyametadubhayamapi duHkhamApatati mayyanivRttavAyukAyasamArambhe, tatazcetadvAyukAyasamArambhaNamAtaGkahetubhUtamahitamiti jJAtvaitasmAnivartate prabhurbhavatIti / yadivA''tako vaidhA-dravyabhAvabhedAt , tatra // 148 // dravyAtaGka idamudAharaNam-jaMbuddIve dIve bharahe vAsaMmi atthi supasiddhaM / bahuNayaraguNasamiddhaM rAyagihaM NAma jayaraMti
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ra // 1 // tatthAsi garuyadariyArimahaNo bhuyaNaniggayapayAvo / abhigayajIvAjIvo rAyA NAmeNa jiyasattU // 2 // aNa varayagaruyasaMvegabhAvio dhammaghosapAyamUle / so annayA kayAI pamAiNaM pAsae sehaM // 3 // coijjaMtamabhikkhaM avarAha taM puNo'vi kuNamANaM / tassa hiyaTTha rAyA sesANa ya rakkhaNaDAe // 4 // AyariyANuNNAe ANAvai so uNiyayapurisehiM / tivvukkaDadavvehiM saMdhiyapuvvaM tahiM khAraM // 5 // pakkhitto jattha garo Navara godohamettakAleNaM / NijjiNNamaMsasoNiya adviyasesattaNamuvei // 6 // do tAhe putvamae purise ANAvae tahiM raayaa| egaM gihatthavesaM bIyaM pAsaMDiNevatthaM // 7 // puvvaM ciya sikkhavie te purise pucchae tahiM rAyA / ko avarAho esi ? maNaMti ANaM aikkamaha // 8 // pAsaMDio jahutte Na pavaTTai attao ya AyAre / pakkhivaha khAramajme khittA godohamettassa / / / / daNa'dvivasese te 1jambUdvIpe dvIpe bharate varSe'sti suprasiddham / bahunagaraguNasamRddha rAjagRhaM nAma nagaramiti // 1 // tatrAsIt guruhaptArimardano bhuvnnirgtprtaapH| abhigatajIvAjIvo rAjA nAmnA jitazatruH / / 2 / / anavaratagurusaMvegamAvito dhrmghosspaadmuule| so'nyadA kadAcitpramAdinaM pazyati ziSyam // 3 // codyamAnamamIkSNamaparAdhaM taM punarapi kurvantam / tasya hitArtha rAjA zepANAM ca rakSaNArthAya ||4||aacaaryaanujnyyaa mAnayati sa tu nijpurussH| tIbrotkaTadravyaiH saMyuktapUrva tatra kSAram // 5 // prakSipto yatra naro navaraM godohamAtrakAlena / nirjINamAMsazoNito'sthizeSatvamupaiti // 6 // dvau tadA pUrvamRtau puruSAvAnayati tatra raajaa| eka gRhastha veSaM / dvitIyaM pApaNDinepathyam // 7 // pUrvameva zikSitAn tAn puruSAn pRcchati tatra rAjA / ko'parAdho'nayoH ? bhaNanti yo / manti aajnyaamtikraamti||8|| pAkhaNDiko yathokte napravarttate AtmanazvAcAre / prakSipata kSAramadhye kSiptau godohamAtreNa / / / / // 146 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) // 15 // purise aliyrosrttccho| sehaM avaloyaMto rAyA to bhaNai AyariyaM // 10 // tumhavi ko'vi pamAdI ? sAsemi yA adhyayanaM 1 taMpi tthi bhaNai gurU / jai hohI to sAhe tumhe cciya tassa jANihiha // 11 // seho gae NivaMmI bhaNaI te sAhuNo uNa puNatti / hohaM pamAyasIlo tumheM saraNAgao dhaNiyaM // 12 // jai puNa hojja pamAo puNo mamaM saDabhAvarahiyassa / uddezakaH 7 tumhaM guNehiM suvihiya ! to sAvagarakkhasA mucce // 13 // AyaMkabhaoviggo tAhe so Niccaujjuo jaao| koviyamatI ya samae raNNA marisAvio pacchA // 14 // davvAyaMkAdaMsI attANaM savvahA Niyattei / ahiyAraMbhAu sayA jaha sIso dhammaghosassa // 15 // bhAvAtaGkadarzI tu narakatiryaGgamanuSyAmarabhaveSu priyaviprayogAdizArIramAnasAtaGkabhItyA na pravartate vAyusamArambhe, api tvahitametadvAyusamArambhaNamiti matvA pariharati ato ya AtaGkadarzI bhavati vimalavivekabhAvAt sa vAyusamArambhasya jugupsAyAM prabhuH, hitAhitaprAptiparihArAnuSThAnapravRttaH, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / vAyukAyadRSTA'sthyavazeSau tau puruSau alikaroSaraktAkSaH / zaikSakamAlokayan rAjA tato bhaNatyAcAryam // 10 // yuSmAkamapi ko'pi pramAdI ?, zAsayAmi ca tamapi nAsti bhaNati guruH / yadi bhaviSyati tadA kathayiSyAmi yUyameva taM jJAsyatha / / 11 // zaikSako gate nRpe bhaNati tAn sAdhU tu na punariti / bhaviSyAmi pramAdazIlo yuSmAkaM zaraNAgato'tyartham // 12 // yadi punarbhavetpramAdaH punarmama zaTha( zrAddha )bhAvarahitasya / yuSmAkaM guNeH suvihitAH tataH zrAvakarAkSasAt muJceyam // 13 // AtaGkabhayodvignastadA sa nityamudyukto jaatH| kovidamatizca samaye rAjJA kSamitaH pazcAt // 14 // dravyAtaGkAdarzI AtmAnaM sarvathA nivarttayati / ahitArambhAt 50 // sadA yathA ziSyo dharmaghoSasya // 15 // wwwwwwwwwwwwwwwxxAAR
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 // samArambhanivRttaH kAraNamAha-'je ajjhastha'mityAdi, AtmAnamadhikRtya yadvarttate tadadhyAtma, tacca sukhaduHkhAdi, tadyo jAnAti-avabudhyate svarUpato'vagacchatItyarthaH, sa bahirapi prANigaNaM vAyukAyAdikaM jAnAti, yatheSo'pi hi sukhAbhilASI duHkhAccodvijate, yathA mayi duHkhamApatitamatikaTukamasadvedyasvakarmodayAdazubhaphalaM svAnubhavasiddhaM evaM yo vetti svAtmani sukhaM ca sadvedyakarmodayAt zubhaphalamevaM ca yo'vagacchati sa khalvadhyAtmaM jAnAti, evaM ca yo'dhyAtmavedI sa vahirvyavasthitavAyukAyAdiprANigaNasyApi nAnAvidhopakramajanitaM svaparasamutthaM vA zarIramanaHsamAzrayaM duHkhaM sukhaM vA vetti, svapratyakSatayA paratrApyanumIyate, yasya puna: svAtmanyeva vijJAnamevaMvidhaM na samasti kutastasya bahirvyavasthitavAyukAyAdipvapekSA ?, yazca bahirjAnAti so'dhyAtma yathAvadavaiti, iteratarAvyabhicArAditi / parAtmaparijJAnAcca yadvidheyaM tadarzayitumAha-eyaM tulamannesimityAdi, etAM tulAM yathoktakSaNAm anveSayed-gaveSayediti, kA punarasau tulA ?, yathA''tmAnaM sarvathA sukhAbhilASitayA rakSasi tathA'paramapi rakSa, yathA paraM tathA''tmAnamityetAM tulA tulitasvaparasukhaduHkhAnubhavo'nveSayed-evaM kuryAdityarthaH, uktaM ca-"'kaTTeNa kaMTaeNa va pAe viddhassa ceyaNahassa / jai hoi anivvANI sabvattha jiesu taM jANa // 1 // " tathA "mariSyAmIti yad duHkhaM, puruSasyopajAyate / zakyastenAnumAnena, paro'pi parirakSitum // 1 // " // atazca yathA'bhihitatulAtulitasvaparA narAH sthAvarajaGgamajantusaGghAtasaMrakSaNAyaiva pravartante, kathamiti darzayati1 kASThena kaNTakena vA pAde viddhasya vedanAttasya / yathA bhavatyanirvANI (asAtA) sarvatra jIveSu tA jAnIhi / / 1 / / 2 svaparAntarA.pra. // 51 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) // 152 // iha saMtigayA daviyA NAvakarakhaMti joviu // suu057|| 'iha' etasmin dayaikarase jinapravacane zamanaM zAntiH-upazamaH prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNasamyaga-1 darzanajJAnacaraNakalApaH zAntirucyate, nirAbAdhamokSAkhyazAntiprAptikAraNatvAta, tAmevaMvidhA zAnti gatAH-prAptAHuddezakaH 7 zAntigatAH, zAntau vA sthitAH zAntigatAH, dravikA nAma rAgadveSavinimukAra, dravaH-saMyamaH saptadazavidhaH karmakAThinyadravaNakAritvAd-vilayahetutvAt sa yeSAM vidyate te dravikAH, nAvakAGkSanti-na vAJchanti nAbhilaSantItyarthaH, kiM | nAvakAkSanti ?-'jIvitu' prANAn dhArayitu, kenopAyena jIvitu nAbhikAkSanti ?, vAyujIvopamardanenetyarthaH, zeSapRthivyAdijIvakAyasarakSaNaM tu pUrvoknameva, samudAyArthastvayam-ihaiva jaine pravacane yaH saMyamastadvayavasthitA evonmUlitAtituGgarAgadvapadramAH parabhRtopamardaniSpannasukhajIvikAnirabhilASAH sAdhavo. nAnyatra, evaMvidhakriyAvarodhAbhAvAditi // evaM vyavasthite sati lajamANe puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatyaM samAebhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsati / tattha khalu bhagavayA pariNNA pveiyaa| imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapabighAyaheu' se sayameva vAusatthaM samAraMbhati, aNNehiM vA // 152 // vAusatthaM samAraMbhAveha, aNNe vAusatyaM samAraMbhaMte samaNujANati, taM se ahiyAe,
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ taM se abohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe socA bhagavao aNagArANaM aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khala mohe, esa khala mAre, esa khala Nirae, iccatthaM gaDDie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsati // sU0 58 // se bemi saMti saMpAimA pANA Ahaca saMpayaMti ya pharisaM ca khala puTThA ege saMghAyamAvajjati, je tattha saMghAyamAvajjati te tattha pariyAvajjati, je tattha pariyAvajjati te tattha uddAyaMti, ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavaMti, taM pariNAya mehAvI va sayaM pAusatthaM samAraMbhejA, NevaNNehiM vAusatthaM samAraMbhAvejA, NevaNNe vAusatthaM samArabhaMte samaNujANejA, jassete vAusatthasamArabhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme ttimi // sU059 // pUrvavanneyaM // samprati SaDjIvanikAyaviSayavadhakAriNAmapAyadidarzayiSayA tannivRttikAriNAM ca sampUrNamunibhAvapradarzanAya sUtrANi prakramyante 2 // 153 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcA. rAGgavRttiH (zIlAkA.) // 154 // etthaMpi jANe uvAdIyamANA, je AyAre Na ramaMti, AraMbhamANA viNayaM vayaMti, chaMdovaNIyA ajjhovavaNNA, AraMbhasattA pakaraMti saMgaM // sU0 60 // etasminnapi-prastute vAyukAye, apizabdAt pRthivyAdiSu ca samAzritamArambhaM ye kurvanti te upAdIyante-karmaNA badhyanta ityarthaH, ekasmin jIvanikAye vadhapravRttaH zeSanikAyavadhajanitena karmaNA badhyate, kimiti ?-yato na hya kajIvanikAyaviSaya ArambhaH zeSajIvanikAyopamardamantareNa katu zakyata ityatastvamevaM jAnIhi, zroturanena parAmarzaH, atra ca dvitIyArthe prathamA, tatazcaivamanvayo lagayitavyaH-pRthivyAdhArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNA upAdIyamAnAn jAnIhi, ke punaH pRthivyAdyArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNopAdIyante ? iti, Aha-'je AyAre Na ramaMti' ye hyaviditaparamArthA jJAnadarzanacaraNatapovIryAkhya pazcaprakArAcAre 'na ramante'na dhRtiM kurvanti, tadadhRtyA ca pRthivyAdyArambhiNaH, tAn karmabhirupAdIyamAnAn jAnIhi, ke punarAcAre na ramante ?, zAkyadigambarapAvasthAdayaH / kimiti 1, yata Aha-'AraMbhamANA viNayaM vayaMti' ArambhamANA api pRthivyAdIn jIvAn vinayaM saMyamameva bhASante, karmASTakavinayanAdvinayAsaMyamaH, zAkyAdayo hi vayamapi vinayavyavasthitA ityevaM bhASante, na ca pRthivyAdijIvAbhyupagamaM kurvanti, tadabhyupagame vA tadAzritArAmbhitvAt jJAnAdyAcAravikalatvena naSTazIlA iti / kiM punaH kAraNaM ?, yenaivaM te duSTazIlA api vinayavyavasthitamAtmAnaM bhASante ityata Aha-'chandovaNIyA ajjhovavaNNA' chandaH-svAbhiprAyaH icchAmAtramanAlocitapUrvAparaM viSayAbhilASo vA, tena chandasA upanItAH (chandenopanItAH)-prApitA ArambhamArgamavinItA api vinaya bhASante, // 154 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ .155 // adhikamatyarthamupapannA taccittAstadAtmakAH adhyupapannAH-viSayaparibhogAyattajIvitA ityarthaH, ya evaM viSayAzAkarSitacetasaste kiM kuyu rityAha-'AraMbhasattA pakaraMti saMgaM' ArambhaNamArambha:-sAvadyAnuSThAnaM tasmin saktAH-tatparAH prakarSaNa kurvanti, sajyante yena saMsAre jIvAH sa saGga:-aSTavidhaM karma viSayasaGgo vA taM saGgaM prakurvanti, saGgAcca punarapi saMsAraH, punaH 2 tatraivotpattiH, AjavaMjavIbhAvarUpaH, evaMprakAramapAyamavApnoti SaDjIvanikAyaghAtakArIti // atha yo nivRttastadArambhAtsa kiMviziSTo bhavatItyata Aha se vasamaM savvasamaNNAgayapaNNANaNaM appANaNaM akaraNijja pAvaM kammaM No aNNesiM, taM pariNAya mehAvI va sayaM chajjIvanikAyasatthaM samAraMbhejA, NevaDaNNehiM chajjIvanikAyasatthaM samAraMbhAvejA, va'NNe chajjovanikAyasatthaM samAraMbhaMte samaNajANejA, jassete chajjIvanikAyasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme ttibemi // suu061|| 'se' iti pRthivyuddezakAdyabhihitanivRttiguNabhAk SaDjIvanikAyahanananivRtto 'vasumAn' vasUni dravyabhAvamedAdvidhAdravyavasUni-marakatendranIlavajrAdIni bhAvavasUni-samyaktvAdIni tAni yasya yasminvA santi sa vasumAn dravyavAnityarthaH, iha ca bhAvavasubhirvasumattvamaGgIkriyate, prajJAyante yaistAni prajJAnAni-yathAvasthitaviSayagrAhINi jJAnAni sarvANi samanvAgatAni prajJAnAni yasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAna:-sarvAvabodhavizeSAnugataH sarvendriyajJAnaiH paTubhi
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) i // 156 // yathAvasthitaviSayagrAhibhiraviparItairanugata itiyAvat tena sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA athavA sarveSu dravyaparyAyeSu samyaganugataM prajJAnaM yasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAna AtmA, bhagavadvacanaprAmANyAdevametat dravyaparyAyajAtaM nAnyatheti sAmAnyavizeSaparicchedAnnizcitAzeSajJeyaprapaJcasvarUpaH sarvasamanvAgataprajJAna Atmetyucyate, athavA-zubhAzubhaphala sakalakalApaparijJAnAnnara katiryak narAmaramokSasukhasvarUpaparijJAnAccAparituSyannanaikAntikA diguNayukte saMsArasukhe mokSAnuSThAnamAvi - Skurvvan sarvasamanvAgataprajJAna AtmA'bhidhIyate, tenaivaMvidhenAtmanA 'akaraNIyam' akarttavyamiha para lokaviruddhatvAdakArya|miti matvA nAnveSayet na tadupAdAnAya yatnaM kuryAditrthaH, kiM punaH tadakaraNIyaM nAnveSaNIyamiti ?, ucyate, 'pApaM karma' adhaHpatanakAritvAtpApaM kriyata iti karma, taccASTAdazavidhaM prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAna maithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobhapremadveSakalahAbhyAkhyAna paizUnya para parivAdaratyaratimAyAmRSAmithyAdarzanazamyAkhyamiti, evametat pApamaSTAdazabhedaM nAnveSayet na kuryAt svayaM na cAnyaM kArayet na kurvANamanyamanumodeta / etadevAha - 'taM pariNNAya mehAvI' tyAdi 'tat' pApamaSTAdazaprakAraM pari:- samantAt jJAtvA medhAvI - maryAdAvAn naiva svayaM SaDjIvanikAyazastraM svakAya parakAyAdibhedaM samArabhet naivAnyaiH samArambhayet na cAnyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt evaM yasyaite suparIcyakAriNaH SaDjIvanikAya zastrasamArambhAH tadviSayAH pApakarmmavizeSAH parijJAtA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca sa eva muniH pratyAkhyA tapApakarmmatvAt - pratyAkhyAtAzeSapApAgamatvAt tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / itizabdo'dhyayanaparisamAptipradarzanAya, bravImIti sudharmasvAmyAha svamanISikAvyAvRttaye bhagavato'panItaghanaghAtikarmma - 1 adhyayanaM 1 uddezakaH 7 // 156 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuSTayasya samAsAditAzeSapadArthAvirbhAvakadivyajJAnasya praNatAzeSagIrvANAdhipatezcatustriMzadatizayasamanvitasya zrIvarddhamAnasvAmina upadezAtsarvametadAkhyAtaM yadatikrAntaM mayeti / uktaH sUtrAnugamaH nikSepazca ssuutrsprshniyuktiH| samprati nayA naigamAdayaH, te cAnyatra suvicAritAH, saGkSapatastu sarve'pi ete dvedhA bhavanti, jJAnanayAzcaraNanayAzca, tatra jJAnanayA jJAnameva pradhAnaM mokSasAdhanamityadhyavasyanti, hitAhitaprAptiparihArakAritvAt jJAnasya, tatpUrvakasakaladu:khaprahANAcca jJAnameva na tu kriyA, caraNanayAstu caraNasya ' prAdhAnyamabhidadhati, anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsakalapadArthAnA, tathAhi-satyapi jJAne sakalavastugrAhiNi samullasite na caraNamantareNa bhavadhAraNIyakarmonchedaH, tadanucchedAca mokSAlAbhaH, tasmAnna jJAnaM pradhAnaM, caraNe punaH sati sarva mUlAttaraguNAkhye ghAtikarmocchedaH, taducchedAt kevalAvabodhaprAptiH, tatazca yathAkhyAtacAritravaTijvAlAkalApapratApitasakalakarmakandocchedaH, taducchedAdavyAbAdhasukhalakSaNamokSAvAptiriti, tasmAccaraNaM pradhAnamityadhyavasyAmaH / atrocyate, ubhayamapyetanmithyAdarzanaM, yata uktam 'hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDo, dhAvamANo ya aNdho||1||" tadevaM sarve'ti nayAH parasparanirapekSA mithyAtvarUpatayA na samyagabhAvamanubhavanti, samuditAstu yathAvasthitArthapratipAdanena samyaktvaM bhavanti, yata uktam-"2evaM savvevi NayA micchAdiTThI spkkhpddibddaa| aNNoNNaNissiyA 1hataM jJAnaM kriyAhInaM hatA'jJAnataH kriyA / pazyan pnggurdgdhodhaavNshvaandhH||1||2 evaM sarve'pi nayAH mithyAdRSTayaH svapakSapratibaddhAH / anyo'nyanizritAH punarbhavanti ta eSa samyaktvam // 1 // // 157 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA. // 158 // ////////////////////// puNa havaMtite ceva sammattaM // 1 // " tasmAdubhayaM parasparasApekSa mokSaprAptaye alaM, na pratyekaM jJAnaM caraNaM ceti, nirdoSaH khalveSa pakSa iti vyavasthitaM / tayA cobhayaprAdhAnyadidarzayiSayAha-sabvesipiNayANaM bahuvidhavattavvaya nnisaamettaa| adhyayanaM 1 taM savvaNayavisuddha jaM caraNaguNaDio saah||1||crnnN ca guNazca caraNaguNI tayoH sthitazcaraNaguNasthitaH, uddezakaH 7 guNazabdopAdAnAt jJAnameva parigRhyate, yato na kadAcidAtmano guNinastena jJAnAkhyena guNena viyogo'sti, tato'sau sahabhAvI guNaH, ato bahuvidhavaktavyaM nayamArgamavadhAryApi saGkSapAt jJAnacaraNayoreva sthAtavyamiti nizcayo viduSAM, na cAbhilaSitaprAptiH kevalena caraNena, jJAnahInatvAt, andhagamikriyAprativiziSTapradezaprAptivat, na ca jJAnamAtregAbhISTaprAptiH, kriyAhInatvAt, cakSurjJAnasamanvitapazupuruSaardhadagdhanagaramadhyAvasthitayathAvasthitadarzijJAnavada, tasmAdubhayaM pradhAna, nagaradAhanirgame paGgvandhasaMyogakriyAjJAnavat // evamidamAcArAGgasandohabhUtaM prathamAdhyayanaM SaDjIvanikAyasvarUparakSaNopAyagarbhamAdimadhyAvasAneSu dayaikarasamekAntahitApattikAri mumukSuNA yadA'dhItaM bhavati sUtrataH zikSakeNArthazvAvadhRtaM bhavati zraddhAnasaMvegAbhyAM ca yathAvadAtmIkRtaM bhavati tato'sya mahAvratAropaNamupasthApanaM parIkSya nizIthAcabhihitakrameNa sacittapRthivImadhyagamanAdinA zraddadhAnasya sarva yathAvidhi kAryam / kaH punarupasthApane vidhiriti ?, atrocyate, zobhaneSu / tithikaraNanakSatramuhUrteSu dravyakSetramAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivandha pravarddhamAnAbhiH stutibhiH atha pAdapatitotthitaH // 15 // sUriH saha zikSakeNa mahAvratAroSaNapratyayaM kAyotsargamutsAyakakaM mahAvratamAdita Arabhya trirurucArayed yAvanizibhukti
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ viratiravikalA trirurucAritA, pazcAdidaM triruccaritavyam-'icceiyAI paMca mahavvayAI rAhabhoyaNaveramaNalaTThAI // 15 // attahiyaTThayAe upasaMpanjitA NaM viharAmi' pazcAndanakaM dacosthito'bhidhatte avanatAGgayaSTiH-saMdizata kiM bhaNAmI'ti, mUriH pratyAha-'vanditvA'bhidhatsvetyevamukto'bhivandyotthito bhaNati-'yuSmAbhirmama mahAvratAnyAropitAni icchAmyanuziSTi miti, AcAryo'pi praNigadati- 'nistArakapArago bhavAcAryaguNairvarDasva' vacanaviratisamanantaraM ca surabhivAsacUrNamuSTiM ziSyasya zirasi kirati, pazcAdvandanakaM dattvA pradakSiNIkarotyAcArya namaskAraRamAvartayan , punarapi vandate, tathaiva ca karoti sakala kriyAnuSThAnam , evaM tripradakSiNIkRtya viramati ziSyaH, zeSA sAdhava cAsya mUni yugapadvAsamuSTiM vimuJcanti surabhiparimalA yatijanasulabhakesarANi vA, pazcAtkAritakAyotsargaH sUrirabhidadhAtigaNaslava koTikaH sthAnIyaM kulaM vairAkhyA zAkhA amukAbhidhAna AcArya upAdhyAyazca, sAdhvyAH pravartinI tRtoyoddeSTavyA, yathA''sannaM copasthApyamAnA ratnAdhikA bhavanti, pazcAdAcAmlaM nirvikRtikaM vA svagacchasantatisamAyAtamAcarantIti / evametadadhyayanamAdimadhyAntakalyANakalApayogi bhavyajanatAmanaHsamAdhAnAdhAyi priyaviprayogAdiduHkhAvarttavahUlakaSAyajhapAdikulAkulaviSamasaMsRtisarittAraNasamarthamamaladayaikarasamasakRdazyasitavyaM mumukSuNeti // AcAryazrIzIlAkaviracitA zastraparijJAdhyayanaTIkA samApteti (granthAgraM 2221) // // iti prathamAdhyayane sptmoddeshkH|| 1-7||iti prathamamadhyayanam // 1 // 1 ityetAni paJca mahAvratAni rAtrimojanaviramaNaSaSTAni AtmahitArthAyopasaMpadya viharAmi, ma 154 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka vi.a.2 uddezakaH1 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA) // 16 // // atha lokavijayAkhyaM dvitIyamadhyayanam // namaH zrIvarddhamAnAya, varddhamAnAya paryayaH / uktAcAraprapaJcAya, niSprapazcAya tAyine // 1 // zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastimivivRNomi tato'hamavaziSTam // 2 // uktaM prathamAdhyayanaM, sAmprataM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha hi mithyAtvopazamakSayakSayopazamAnyatarAvAptasamyagadarzanajJAnakAryasyAtyantikaikAntAnAbAdhaparamAnandasvatattvasukhAnAvaraNajJAnadarzanalakSaNalakSitamokSakAraNasyAzravanirodhanirjarArUpasya mUlottaraguNamedabhinnasya cAritrasyAparAzeSavratavRtikalpaniSpAditaniSpratyUhasakalapANigaNasaGghaTTanaparitApanApadrAvaNa nivRttirUpasya saMsiddhaye maraNAbhAvaprasaGgAdabhUtaguNAtmadharmajJAnopalabdherhispatyamanirAsena sAmAnyato jIvAstitvaM pratipAdya vizeSatazca bauddhAdimatanirAse-kendriyAvanijalAnalapavanavanaspati bhedAMzca jIvAn prakaTayya yathAkrama samAnajAtIyAzmalatAdyadbhedadarzanAdarzomAMsAGkuravat avikRtabhUmikhananopalabdhermANDUkavat viziSTAhAropacayApacayazarIrAbhivRddhikSayAnvayavyatirekagaterabhakazarIravat aparapreritApratihatAniyatatirazcInagamanAdgavAzvAdivat sAlavatakanUpurAlaGkArakAminIcaraNatADanavikArAdhigateH kAmukavadityAdibhiH prayogaH tathoccaiH zira udghATaya sUkSmavAdaradvitricatuSpaJcendriyasaMjJItaraparyAptakaaparyAptakabhedAMzca pradarzya zastraM ca svakAyaparakAyabhedabhinnaM tadvadhe bandhaM viratiM ca pratipAdya punarapi tadeva cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavati tathA'nenAdhyayanenopadizyate, tathAhi-adhigatazatraparijJAsUtrArthasya tatpratipAditaikendriyapRthivIkAyAdi zraddadhAnasya samyak tadrakSApariNAmavataH soMpAdhizuddhasya tadyogyatayA''ropitapaJcamahAvratamArasya //////////////////////////////////////////////////// // 16 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhoryathA rAgAdikaSAyalokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayo bhavati tathA'nenAdhyayanena prtipaadyte| tathA ca niyuktikAreNAdhyayanArthAdhikAra zastraparijJAyAM prAgniradezi-"loo jaha bajjhai jaha ya taM vijahiyavvaM" ti, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatra sUtrArthakathanamanuyogaH, tasya dvArANi upAyA vyAkhyAGgAnItyarthaH, tAni copakramAdIni, tatropakramo vaidhA-zAstrAnugataH zAstrIyaH lokAnugato laukika iti, nikSepavidhA-oghamAmasUtrAlApakaniSpannabhedAt, anugamo dvedhA-sUtrAnugamo niyuktyanugamazca, nayA-negamAdayaH / tatra zAstrIyopakramAntargato'rthAdhikArI dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro'dhyayanasambandhe zastraparijJAyAM prAgeva niradezi, uddezArthAdhikAraM tu svayameva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha sayaNe ya adaDhattaM bIyagaMmi mANo a atthasAro a / bhogesu loganissAi loge amamijjayA ceva // 163 // Bal tatra prathamoddezakArthAdhikAraH 'svajane' mAtApitrAdike abhiSvaGgo'dhigatasUtrArthena na kArya ityadhyAhAraH, tathA ca sUtram-'mAyA me piyA me ityAdi 1, 'adaDhattaM bIyagaMmitti dvitIya uddezake adRDhatvaM saMyame na kAryamiti sambandhaH zeSaH, viSayakaSAyAdau cAdRDhatvaM kAryamiti, vakSyati ca-'araI AuTTe mehAvI' 2, tRtIya uddezake 'mANo a atthasAro atti jAtyAdyapetena sAdhunA karmavazAdvicitratAmavagamya sarvamadasthAnAnAM mAno na kAryaH, Aha ca-ke goAvAdI ? ke mANAvAdI'tyAdi, arthasArasya ca nissAratA vayate, tathA ca-'tiviheNa jA'vi se tattha mattA appA vA ////////////////////////////////////////////////////////
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) loka vi.a.2 uddezakaH 1 // 162 // bahugA ve'tyAdi 3, caturthe tu 'bhogesu'tti bhogeSvabhiSvaGgo na kArya iti zeSaH, yato bhoginAmapAyAn vakSyati, sUtraM ca-'thIhiM loe pabvahie' 4, paJcame tu 'logaNissAe'tti tyaktasvajanadhanamAnabhogenApi sAdhunA saMyamadehapratipAlanAya svArthArambhapravRttalokanizrayA viharttavyamiti zeSaH, tathA ca sUtram-'samuTTie aNagAre' ityAdi jAva parivvae' 5, SaSThoddezake tu-'loe amamijjayA ceva lokanizrayA'pi viharatA sAdhunA tasmin loke pUrvAparasaMstute'saMstute ca na mamatvaM kArya, paGkajavattadAdhArasvabhAvAnabhiSvaGgiNA bhAvyamiti, tathA ca sUtram-je mamAIyamaI jahAti se jahAti mamAtiya' gaathaataatpryaarthH|| nAmaniSpanne tu nikSepa lokavijaya iti dvipadaM nAma, tatra lokavijayayonikSepaH kAryaH, sUtrAlApakaniSpanne ca nikSepe yAni nikSepArhANi sUtrapadAni teSAM ca nikSepaH kAryaH, sUtrapadopanyastamUlazabdasya ca kaSAyAbhidhAyakatvAt kaSAyAzca nikSeptavyAH, tadevaM nAmaniSpannaM bhaviSyavastrAlApakaniSpannanikSepopakSipta sAmarthyAyAtaM ca yanikSeptavyaM taniyuktikAro gAthayA sampiNDayA''caSTelogassa ya vijayassa ya guNassamUlassa taha ya ThANassa / niklevo kAyavyo jamUlAgaM ca sNsaaro||164 // kaNThayA, navaraM 'jamUlAgaM ca saMsAra' iti yanmUlakaH saMsArastasya ca nikSepaH kAryaH, tacca mUlaM kaSAyAH, yataH nArakatiryagnarAmaragatiskandhasya garbhaniSekakalalAvu damAMsapezyAdijanmajarAmaraNazAkhasya dAridrayAdyanekavyasanopanipAtapatragahanasya priyaviprayogApriyasamprayogArthanAzAnekavyAdhizatapuSpopacitasya zArIramAnasopacitatIvrataraduHkhopanipAtaphalasya saMsArataromUlam-AdyaM kAraNaM kaSAyAH-kaSa:-saMsArastasyA''yA itikRtvA / tadevaM yAnyatra nAmaniSpanne yAni ca sUtrA 162 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 163 // lApakaniSpanne nikSeptavyapadAni sambhavanti tAni niyuktikAraH suhRdbhatvA vivekenA''caSTelogottiya vijaati ya ajjhayaNe lakkhaNaM tu niSphaNNaM / guNamUlaM ThANaMti ya suttAlAve ya niSphaNNaM // 15 // kaNThayA, tatra 'yathoddezastathA nirdeza iti nyAyAlokavijayayonikSepamAhalogassayanikkhevo aTThavihochavihou vijyss| bhAve kasAyalogo ahigArotassa vijaeNaM // 16 // tatra lokyata iti lokaH, 'loka darzana' ityasmAddhAtoH 'akartari ca kArake saMjJAyA (pA. 3-3-19 ) miti ghaja, saca dharmAdharmAstikAyavyavacchinnamazeSadravyAdhAraM vaizAkhasthAnasthakaTinyastakarayugmapuruSopalakSitamAkAzakhaNDaM paJcAstikAyAtmako veti, tasya nikSepo'STadhA-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyavabhedAta , 'chaviho u vijayassa'tti vijayaH abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti paryAyAH, tasya nikSepaH SaDvidho vakSyate, tatrAdAvASTaprakAre loke yenAtrAdhikArastamAha'bhAve kasAyalogo'tti bhAvalokenAtrAdhikAram, sa ca bhAvaH SaTprakAra audayikAdiH, tatrApyaudayikabhAvakaSAyalokenAdhikAraH, tanmUlatvAta saMsArasya, yadyevaM tataH kimata Aha-'ahigAro tassa vijaeNaMti adhikAro-vyApAra: tasyaaudayikabhAvakaSAyalokasya 'vijayena' parAjayeneti gAthArthaH // tatra loko'STadhA nikSeSArtha prAgupAdezi vijayazca SoDhA, tanikSepArthamAhalogobhaNimodavvaM khittaM kAlo abhAvavijaobhava loga bhAvavijao pagayaMjaha bajhaI logo||17|| tatra lokazcaturviMzatistave vistarato'bhihitaH, nanu ca keyaM vAco yuktiH? 'lokazcaturviMzatistave'bhihita' iti kimatrA // 163 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 164 // //////////////////////////////////////////////////// nupapannam ?, ucyate, iha hyapUrvakaraNaprakramAdhirUDhakSapakazreNidhyAnAgnidagdhaghAtikarmendhanenotpannanirAvaraNajJAnena vipacya lokavi.a.2 mAnatIrthakaranAmAvirbhUtacatustriMzadatizayopetena zrIvarddhamAnasvAminA heyopAdeyArthAvirbhAvanAya sadevamanujAya pariSadyAcArArthoM babhASe, gaNadharaizca mahAmatibhiracintyazaktyupetaigautamAdibhiH pravacanArthamazeSAsumadupakArAya sa evAcArAGgatayA uddezakaH7 dame, AvazyakAntarbhUtazcaturviMzatistavastvArAtIyakAlabhAvinA bhadrabAhusvAminA'kAri, tatazcAyuktaH pUrvakAlabhAvinyAcArAGge vyAkhyAyamAne pazcAtkAlabhAvinA caturviMzatistavenAtideza iti kazcit sukumAramatiH, atrAha-naiSa doSo, yato bhadrabAhusvAminavA'yamatidezo'bhyadhAyi, saca pUrvamAvazyakaniyukti vidhAya pazcAdAcArAGganiyukti cakre, tathA coktam - "Avassayasa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre"tti sUktam / vijayasya tu nikSepaM nAmasthApane tuNNatvAdanAdRtya dravyAdikamAha-davva'mityAdinA, dravyavijayo vyatirikto dravyeNa dravyAta dravye vA vijayaH kaTutiktakaSAyAdinA zleSmAdena patimallAdervA, kSetravijayaH SaTakhaNDabharatAderyasmin vA kSetre vijayaH prarUpyate, kAlavijaya iti kAlena vijayo yathA SaSTibhirvarSasahasrarbharatena jitaM bharataM, kAlasya prAdhAnyAta , bhRtakakarmaNi vA mAso'nena jita iti, yasmin vA kAle vijayoM vyAkhyAyata iti, bhAvavijaya audayikAderbhAvasya bhAvAntareNa aupazamikAdinA / vijyH| tadevaM lokavijayayoH svarUpamupadayaM prakRtopayogyAha-'bhave'tyAdi, atra hi bhavalokagrahaNena bhAvaloka evAbhihitaH, chandomaGgabhItyA hrasva evopAdAyi, tathA cAvAci-"bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM"ti, // 164 // tasya audayikabhAvakaSAyalokasya aupazamikAdibhAvalokena vijayo yata etadatra prakRtam , idamatra huyam-aSTavidhaloka
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ .15 // paDvivijayayoH prAglyAvarNitasvarUpayorbhAvalokabhAvavijayAbhyAmatropayoga iti, yathA cASTaprakAreNa karmaNA lokaHprANigaNo badhyate, bandhasyopalakSaNatvAyathA ca mucyata ityetadapyatrAdhyayane prakRtamiti gAthArthaH / tenaiva bhAvalokavijayena kiM phalamityAha vijio kasAyalogo seyaM khu tamo niyatti hoi / kAmaniyattamaI khalu saMsArA muccaI khippaM // 168 // ___ vyAkhyA-'vijita' parAjitaH, ko'sau ?-kaSAyalokaH audayikramAvakaSAyaloka itiyAvata , vijitakaSAyalokaH san kimavApnotItyAha-saMsArAnmucyate cipram, atastasmAnivartitu zreyaH, khukyiAlaGkAre avadhAraNe vA, nivartita zreya eva, kiM kavAyalokAdeva nivRttaH saMsArAngucyate AhozvidanyasmAdapi pApopAdAnahetoriti darzayati- 'kAme'tyAdi gAthAddhaM sugamam / gato nAmaniSpano nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpananikSepAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, tatrAstralitAdiguNopetaM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam-'je guNe se mulaDANe je mUlaTThANe se guNe' ityAdi / __asya ca nikSepaniyuktyanugamana pratipadaM nikSepaH kriyate, tatra guNasya paJcadazadhA nikSepaHdabve khisekAle phala pajjAva gaNaNa karaNa assbhaase| guNaguNe aguNaguNe bhava sIlaguNe ya bhAvaguNe // 169 / nAmaguNaH sthApanAguNaH dravyaguNaH kSetraguNaH kAlaguNaH phalaguNaH paryavaguNaH gaNanAguNAH karaNaguNaH abhyAsaguNA guNAguNaH aguNaguNaH bhavaguNaH zIlamuNaH bhAvaguNazceti gAthAsamAsArthaH // tadevaM satrAnugamena sUtre samuccarite nikSepaniyuktyanugamena sadavayave nikSipte satyupodghAtaniyukteiravasaraH, sA ca 'udda se'tyAdinA dvaargaathaadvyenaanugntvyaa|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ////////////// zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 166 // lokavi. a.2 uddezakaH 1 .. sAmprataM sUtrasparzikaniyukteravasaraH, tatrApi sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdikamAha davvaguNo davvaM ciya guNANa jaM taMmi saMbhavo hoi / saJcitte aJcitte mIsaMmi ya hoi davvaMmi // 17 // __ tatra dravyaguNo nAma dravyameva, kimiti 1, guNAnAM yato guNini tAdAtmyena sambhavAt (va.), nanu ca dravyaguNayolekSaNavidhAnabhedAr3hedaH, tathAhi-dravyalakSaNaM-guNaparyAyavad dravyaM, vidhAnamapi-dharmAdharmAkAzajIvapudgalAdikamiti, guNalakSaNaM-dravyAzrayiNaH sahavartino niguNA guNA iti, vidhAnamapi-jJAnecchAdveSarUparasagandhasparzadayaH svagatabhedabhinnA iti, naiSa doSo, yato dravye sacittAcittamizrabhedabhinne sa guNastAdAtmyena sthitaH, tatrAcittadravyaM dvidhA-arUpi rUpi ca, tatrArUpidravyaM vidhA-dharmAdharmAkAzamedabhinnaM, tacca gatisthityavagAhadAnalakSaNaM, guNo'pyasyAmRtatvAdagurulaghuparyAyalakSaNaH, tatrAmUrttatvaM trayasyApi svaM rUpaM na bhedena vyavasthitam , agurulaghuparyAyo'pi, tatparyAyatvAdeva, mRdo mRtpiNDasthAsakozakuzUlaparyAyavat , rUpidravyamapi skandhataddezapradezaparamANubhedaM, tasya ca rUpAdayo guNAH abhedena vyavasthitAH, bhedenAnupalabdheH, saMyogavibhAgAbhAvAt , svAtmavat / tathA sacittamapyupayogalakSaNalakSitaM jIvadravyaM, na ca tasmAdbhinnA jJAnAdayo guNAH, tadbhade jIvasyAcetanatvaprasaGgAt , tatsambandhAdbhaviSyatIti cet , anupAsitaguroridaM vaco, yato na hiM svato'satI zaktiH katu manyena pAryate, na hyandhaH pradIpazatasambandhe'pi rUpAvalokanAyAlamiti / anayaiva dizA mizradravye'pyekatvasaMyojanA svabuddhyA kAryati gaathaarthH| tadevaM dravyaguNayorekAntenaikatve pratipAdite satyAha ziSyaH-tatkimidAnImabhedo'stu ?, naitadapyasti, yataH sarvathA'bhede'bhyupagamyamAne satyekenaivendriyeNa guNAntarasyApyupalabdheraparendriyavaiphalyaM
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 167 // syAt, nathAhi-cUtaphalarUpAdau cakSurAdyupalabhyamAne rUpAcAtmabhUtAvayavidravyAvyatiriktarasAderapyupalabdhiH syAda. rUpAdisvarUpavad, evaM hyabhedaH syAd-yadi rUpAdau samupalabhyamAne'nye'pi samupalabhyeran , anyathA viruddhadharmAdhyAsAdbhidheran ghaTapaTavaditi / tadevaM bhedAbhedopapattibhiryAkulitamatiH ziSyaH pRcchati-ubhayathA'pi doSApattidarzanAtkathaM gRhImaH ?, AcArya Aha-ata eva bhedAbhedo'stu, tatrAbhedapakSe dravyaM guNo bhedapakSe tu bhAvo guNa iti, tathAhi-guNaguNinoH paryAyaparyAyiNoH sAmAnyavizeSayoravayavAvayavinormedAbhedavyasthAnenaivAtmabhAvasadbhAvAt , Aha hi-"'davvaM pajjavavijuyaM davvaviuttA ya pajjavA Nasthi / uppAyaTibhaMgA hadi daviyalakkhaNaM eyN||1|| nayAstava syAtpadalAJchitA ime; rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 2 // " | ityAdi svayUthyairatra bahu vijRmmitamityalaM vistareNa / etadeva niyuktikAraH samastadravyapradhAne jIvadravye guNabhedena vyavasthitamAha saMkuciyaviyasiyattaM eso jIvassa hoI jiivgunno| pUrei haMdi logaM bahuppaesattaNaguNaNaM // 171 // ___ jIvo hi sayogivIryasadrvyatayA pradezasaMhAravisargAbhyAmAdhAravazAt pradIpavat saGkucati vikasati ca, eSa jIvasyAtmabhUto guNo, medaM vinA'pi SaSThyupalabdheH, tadyathA-rAhoH ziraH zilAputrakasya zarImiti, tadbhava eva vA sapta samudghAtavazAt saGkucati vikasati ca, samyaka-samantataH ut-prAbalyena hananam-itazcetazcAtmapradezAnA prakSepaNaM samuda 1 dravyaM paryAyatriyutaM dravyaviyutAzva paryavA na santi / utpAdasthitibhaGgA handi dravyalakSaNametat // 1 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) ghAtaH, sa ca kaSAyavedanAmAraNAntikavaikriyataijasAhArakakevalisamudghAtabhedAt saptadhA, tatra kaSAyasamuddhAto'nantAnubandhikrodhAdyupahatacetasa AtmapradezAnAmitazcetazca prakSepaH, ityeva tIvrataravedanopahatasyApi vedanAsamudghAtaH, mAraNA lokavi. a.2 ntikasamudghAto hi mumUrSArasumata Adimsitotpattipradeze AlokAntAdAtmapradezAcAM bhUyo bhUyaH prakSepasaMhArAviti, vaikriya-uddezakaH 1 samudghAto vaikriyalabdhimato vaikriyotpAdanAya bahirAtmapradezaprakSepaH, taijasasamudghAtastaijasazarIranimittaM tejolezyAlabdhimatastejolezyAprakSepAvasare iti, AhArakasamudghAtacaturdazapUrvavida AhArakalabdhimavaH kacitsandehApagamanAya tIrthaGkarAntikagamanArthamAhArakazarIraM samupAdAtu bahirAtmapradezaprakSepaH, kevalimamudghAtaM tu samastalokavyApitayA'ntarnItAnyasamudghAtaM niyuktikAraH svata evAcaSTe-'pUrayati' vyApnoti handItyupapradarzane, kim?-'loka' catuddezarajjvAtmakamAkAzakhaNDa, kRto?, bahupradezaguNatvAt , tathAhi-utpanadivyajJAna AyuSo'lpatvamavadhArya vedanIyasya ca prAcurya daNDAdikrameNa lokapramANatvAdAtmapradezAnA lokamApUrayati, taduktam-daMDa kavADe maMthatare yatti mAthArthaH ||gto 13/ dravyaguNaH, kSetrAdikamAhadevakuru susamasusamA siDI nimbhaya dugAdiyA ceva / kala bhoaNujju vake jIvamajIve ya bhAvaMmi // 17 // kSetraguNaH devakurvAdiH, kAlaguNe suSamasuSamAdira, phalaguNe siddhiH, paryavaguNe nirbhajanA, gaNanAguNe dvikAdi, karaNaguNe kalAkauzalyam, abhyAsaguNe bhojanAdi, guNAguNe RjutA, aguNaguNe vakratA, bhavaguNazIlaguNayorbhAvaguNArtha // 168 // mupAttena jIvagrahaNena gatArthatvAdgAthAyAM pRthaganupAdAnaM, bhavaguNo jIvasya nArakAdirbhavaH, zIlaguNo jIvaH kSAntyAdhu
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 peto, bhAvaguNo jIvAjIvayoH, iti saMyojyakaiko vyAkhyAyate-tatra devakurUttarakuruharivarSaramyaka haimavataharaNyavatapaTapazcAzadantaradvIpakAkarmabhUmInAmayaM guNo, yaduta tatratyamanujA devakumAropamAH sadAvasthitayauvanA nirupakramAyupo manojazabdAdiviSayopabhoginaH svabhAvamA(vArjavaprakRtibhadrakaguNAsannadevalokagatayazca bhavanti / kAlaguNo'pi bharatairAvatayostisaSvapyekAntasuSamAdiSu samAsu sa eva sadAvasthitayauvanAdiriti / phalameva guNa: phalaguNaH, phalaM ca kriyAyA bhavati, tasyAzca kriyAyAH samyagdarzanajJAnacAritrarahitAyA aihikAmuSmikArthaM pravRttAyA anAtyantiko'nai kAntiko bhavan phalaguNo'pyaguNa eva bhavati, samyagdarzana jJAnacAritrakriyAyAstvaikAntikAtyantikAnAbAdhasukhAkhyasiddhiphalaguNo'vApyate, etaduktaM bhavati-samyagadarzanAdikaiva kriyA siddhiphalaguNena phalavatI, aparA tu sAMsArikasukhaphalAbhAsa eva, phalAdhyAro- pAniSphaletyarthaH / paryAyaguNo nAma dravyasyAvasthAvizeSaH paryAyaH sa eva guNaH paryAyaguNaH, guNaparyAyayornayavAdAntareNAbhedAbhyupagamAt , sa ca nirbhajanArUpo, nizcitA bhajanA nirbhajanA-nizcito bhAga ityarthaH, tathAhi-skandhadravyaM dezapradezena bhidyamAnaM paramANvantaM bhedaM dadAti, paramANurapyekaguNakRSNa dviguNakRSNAdinA anantazo'pi bhidyamAno bhedadAyIti / gaNanAguNo nAma dvikAdikA, tena ca sumahato'pi raashergnnnaagunneneyttaa'vdhaaryte| karaNaguNo nAma kalAkauzalaM, tathAhi-udakAdau karaNapATavArtha gAtrotkSepAdikAM kriyAM kurvanti / abhyAsaguNo nAma bhojanAdiviSayaH, tadyathA-tadaharjAtabAlako'pi bhavAntarAmyAsAt stanAdikaM mukha eva prakSipati uparataruditazca bhavati, yadivA'bhyAsavazAt santamase'pi kavalAdemukhavivaraprakSepAdvathA(po vyA)kulitacetaso'pi ca tudadgAkaNDUyanamiti / guNAguNo nAma guNa // 16 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi. a.2 uddezakaH 1 lAGkA. * eva kasyacidaguNatvena vipariNamate, yathA''rjavopetasyajutvAkhyo guNo mAyAvinaH pratyaguNo bhavati, uktaM caAcA -8"zAThya homati gaNyate vratarucI dambhaH zacI kaitavaM, zUre nighRNatA Rjau(''rjave) vimatitA dainyaM pravRttiH priyAbhASiNi / tejasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire, tatko nAma guNo bhavet sa viduSAM yo durjarnAGkitaH // 1 // " / aguNaguNo nAmAguNa eva kasyacit guNatvena vipariNamate, sa ca vakraviSayo, yathA 170 // gaugalirasaJjAtakiNaskandho gogaNasya madhye sukhenaivAste, tathA ca-"guNAnAmeva daurjanyA(daurAtmyA)hari dhurNe niyujyate / asaJjAtakiNaskandhaH, sukhaM jIvati gaurgliH||1||"| bhavaguNo nAma bhavanti-utpadyante teSu teSu sthAneSviti nArakAditveneti bhavaH, tatra tasya vA guNo bhavaguNaH, sa ca jIvaviSayaH, tadyathA-nArakAstIvrataravedanAsahiSNavastilazazchinnasandhAnino'vadhimantazca bhavaguNAdeva bhavanti, tiryaJcazca sadasadvivekavikalA api santo gaganagamanalabdhimanto, gavAdInAM ca tRNAdikamapyazanaM zubhAnubhAvenApadyate, manujAnAM cAzeSakarmakSayo, devAnAM ca sarvazubhAnubhAvo bhavaguNAdeveti / zIlaguNo nAma parairAzyamAno'pi zIlaguNAdeva na krodhavazo bhavati, athavA zabdAdike zobhane azobhane vA svabhAvAdeva viditavedyavanmAdhyasthyamavalambate / mAvaguNo nAma bhAvA:-audayikAdayasteSAM guNo bhAvaguNaH, sa ca jIvAjIvaviSayaH, tatra jIvaviSaya audayikAdiH SoDhA, tatraudayikaH prazasto'prazastazca, tIrthakarAhArakazarIrAdiH prazastaH, aprazastastu zabdAdiviSayopabhogahAsyaratyaratItyAdiH, aupazamika upazamazreNyantargatAyuSkakSayAnuttaravimAnaprAptilakSaNastathA satkarmAnudayalakSaNazceti, kSAyikabhAvaguNazcaturdA, tadyathA-kSINasaptakasya punamithyAtvAgamanaM 1 kSINamohanI //////////////////// 1 // 170
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 // yasyAvazyaMbhAvizeSaghAtikarmakSayaH 2 kSINaghAtikarmaNo'nAvaraNajJAnadarzanAvirbhAvaH 3 apagatAzeSakarmaNo'punarbhavastathA''tyannikaikAntikAnAbAdhaparamAnandalakSaNasukhAvApti 4 zceti, kSAyopazamikaH kSAyopazamikadarzanAdyavAptiriti, pAriNAmiko bhavyatvAdiriti, sAnipAtikastvauyikAdipaJcabhAvasamakAlaniSpAditaH tadyathA-manuSyagatyudayAdaudayikaH / sampUrNapaJcendriyatvAvApteH kSAyopazamikaH darzanasaptakakSayAt kSAyikaH cAritramohanIyopazamAdaupazamikaH bhavyatvAtpAriNAmika iti, ukno jIvabhAvaguNaH / sAmpratamajIvabhAvaguNaH, sa caudayikapAriNAmikayoreva sambhavati, nAnyeSAM, tatraudayikastAvad udaye bhava audayikaH, sa cAjIvAzrayo'nayA vivakSayA, yaduta-kAzcit prakRtayaH pudgalavipAkinya eva bhavanti, kAH punastAH?, ucyante, audArikAdIni zarIrANi pazca SaT saMsthAnAni trINyaGgopAGgAni SaT saMhananAni varNapazcakaM gandhadvayaM paJca rasA aSTau sparzA agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma udyotanAma AtapanAma nirmANanAma pratyekanAma sAdhAraNanAma sthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma, etAH sarvA api pudgalavipAkinyaH; satyapi jIvasambandhitve pudgalavipAkitvAdAsAmiti, pAriNAmiko'jIvaguNastu dvedhA-anAdipAriNAmikaH sAdipAriNAmikazceti, tatrAnAdipAriNAmiko dhadhikiAzAnAM gatisthityavagAhalakSaNaH, sAdipAriNAbhikastvajrandradhanurAdInAM paramANunAM ca varNAdiguNAntarApattiriti gAthAtAtparyArthaH // ukro guNo, mUlanikSepArthamAha mUle chakkaM davve odaiuvaesa AimUlaM ca / khitte kAle mUlaM bhAve mUlaM bhave tivihaM // 173 // // 171 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi.a. zrIAcA rAGgavRttiH zIlAGkA.) uddeshkH| / 172 // mUlasya SoDhA nikSepo, nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvamedAta, nAmasthApane gatArthe, dravyamUlaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tridhA-audayikamUlamupadezamUlamAdimUlaM ceti, tatraudayikadravyamUlaM vRkSAdInAM mUlatvena pariNatAni yAni dravyANi, upadezamUlaM yacikitmako rogapratighAtasamartha mUlamupadizatyAturAyeti, tacca pippalImUlAdikaM, AdimUlaM nAma yadvakSAdimUnotpattAvAdyaM kAraNaM, tadyat sthAvaranAmagotraprakRtipratyayAnmUlanivartanottaraprakRtipratyayAcca mUlamutpadyate, etaduktaM bhavati-tepAmaudArikazarIratvena mUlanivartakAnAM pudgalAnAmudayiSyatA kArmaNa zarIramAdyaM kAraNaM, kSetramUlaM yasmin kSetre mUlamutpadyate vyAkhyAyate vA, evaM kAlamUlamapi, yAvantaM vA kAlaM mUlamAste, bhAvamulaM tu vidheti gAthArthaH / tathAhi odaiyaM uvaviThThA Ai tigaM mUlabhAva odho| Ayario uvadiTThA viNayakasAyAdio AI // 17 // ___bhAvamUlaM trividham-audayikabhAvamUlam upadeSTumUlam AdimalaM ceti, tatraudayikabhAvamUlaM vanaspatikAyamUlatvamanubhavannAmagotrakarmodayAt mUlajIva eva, upadeSTrabhAvamUlaM vAcArya upadeSTA-yaiH karmabhiH prANino mUlatvenotpadyante, teSAmapi mokSasaMsArayorvA yadAdibhAvalaM tasya copadeSTetyetadeva darzayati-'viNayakasAAio AI' tatra mokSasyAdimUlaM jJAnadarzanacAritratapaupacArikarUpaH paJcadhA vinayaH, tanmUlatvAnmokSAvApteH, tathA cAha-"viNayAo' NANaM NANAu daMsaNaM dasaNAhi caraNaM tu / caraNAhiMto mokkho mukkhe sukkhaM aNAbAhaM // 1 // vinayaphalaM zuzrUSA guru zuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM ghiratirviratiphalaM cAvanirodhaH // 2 // saMvaraphalaM tapo 1 vinayAt jJAnaM jJAnAddarzanaM jJAnadarzanAbhyAM caraNaM tu / jJAnadarzanacaraNebhyastu mokSo mokSe saukhyamanAbAdham // 1 // 172 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 173 // balamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAkriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // 3 // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinyH||4||" ityAdi saMsArasya tvAdimUlaM viSayakaSAyA iti // mUlamuktamidAnIM sthAnasya pazcadazadhA nikSepamAha - NAmaMThavaNAdavie khittahA uDU uvaraI vshii| saMjama paggaha johe ayala gaNaNa saMdhaNA bhAve // 17 // tatra dravyasthAnaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyANAM sacittAcittAmizrANAM sthAnam-AzrayaH, kSetrasthAnaM bharatAdi UrdhvAdhastiryaglokAdirveti, yatra vA kSetre sthAnaM vyAkhyAyate, addhA-kAlaH tatasthAnaM dvidhA-kAyasthitibhavasthitibhedAta. tatra kAyasthitiH pathivyaptejovAyUnAmasaGkhya yA utsappiNyavasarpiNyaH, banaspatestu tA evAnantAH, vikalendriyANAma(Na)saGgathe yA varSasahasrAH, paJcendriyatiryagmanujAnAM saptASTau vA bhavAH / bhavasthitistu vAyUdakavanaspatipathivInAM trisaptadazadvAviMzativarSasahasrAtmikA, tejasastrINyahorAtrANi, dvIndriyANAM zaGkhAdInAM dvAdaza varSANi, trIndriyANAM pipIlikAdInAmekonapazcAzadahorAtrANi, caturindriyANAM bhramarAdInAM SaNmAsAH, paJcendriyatiryagmanuSyANAM trINi panyopamAni, devAnAM nArakANAM ca kAyasthiterabhAvAdbhavasthitiH trayastriMzatsAgaropamANIti, iyamutkRSTA dvirUpApi, 'jaghanyA tu sarve SAmantamuhartAtmikA, navaraM devanArakayordaza varSasahasrANIti, athavA addhAsthAnaM-samayAvalikAmuhUrtAhorAtrapakSamAsarvayanasaMvatsarayugapalyopamasAgaropamotsapiNyavasarpiNIpudgalaparAvartAtItAnAgatasarvAddhArUpamiti / urdhvasthAnaM tu kAyotsargAdikam, asyopalakSaNatvAnniSaNNAdyapi gRhyte| uparatiH vitiH, tatsthAnaM deze sarvatra ca zrAvakasAdhuviSayaM / vasati // 173 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ X.x.x.000 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 174 // ..............X sthAnaM yo yatra grAmagRhAdau vsti| saMyamasthAnaM saMyama:-sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpaH, tasya paJcavidhasyApyasaGkhya yAni saMyamasthAnAni, kiyadasaGkhyamiti cet atIndriyatvAdarthasya na sAkSAnirdeSTu zakyate, AgamAnumAropamayA tUcyate-ihaikasamayena sUkSmAgnijIvA asaGkhya yalokAkAzapradezapramANA utpadyante, tebhyo- uddezakaH 1 'gnikAyatvena pariNatA asaGkhya yaguNAH, tato'pi tatkAyasthitirasaGghaya yaguNAH, tato'pyanubhAgavandhAjyavasAyasthAnAnyasaGkhya yaguNAni, saMyamasthAnAnyapyetAvantyeveti sAmAnyataH, vizeSatastUcyate-sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhInAM pratyekamasaGkhaye yalokAkAzapradezatulyAni saMyamasthAnAni, sUkSmasamparAyasya tvAnsamuhUrtikatvAdantamahUrtasamayatulyAnyasaGkhatha yAni saMyamasthAnAni, yathAkhyAtasya tvekamevAjaghanyotkRSTaM saMyamasthAnam, athavA saMyamazreNyantargatAni saMyamasthAnAni grAhyANi, sA cAnena krameNa bhavati, tadyathA-anantacAritraparyAyaniSpAditamekaM saMyamasthAnam, asaGkhya yasaMyamasthAnanirvatitaM kaNDakaM, taizcAsaGkhya yairjanitaM SaTsthAnakaM, tadasaGkhya yAtmikA zreNIti / pragrahasthAnaM, tu prakarSaNa gRhyate vaco'syeti pragrahaH-grAhyavAkyo nAyaka ityarthaH, sa ca laukiko lokottarazca, tasya sthAna pragrahasthAnaM, laukikaM tAvatpa vidhaM, tadyathA-AjA yuvarAjo mahattaraH amAtyaH kumArazceti, lokottaramapi paJcavidhaM, tadyathA-AcAryopAdhyAyapravatakasthaviragaNAvacchedakamedAditi / yodhasthAnaM pazcadhA, tadyathA-AlIDhapratyAlIDhavaizAkhamaNDalasamapAdabhedAt / acalasthAnaM tu caturddhA-sAdisaparyavasAnAdibhedAt. tadyathA-sAdisaparyavasAnaM paramANvAdevyasyaikapradezAdAvavasthAnaM jaghanyata eka samayamutkRSTatazcAsaGghaya yakAlamiti, sAdyaparyavasAnaM siddhAnAM bhaviSyadaddhArUpam, anAdisaparyavasAnamatItAddhArU
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 175 // pasya zailezyavasthAntyasamaye kArmaNataijasazarIrabhavyatvAnAM ceti, anAdyaparyavasAnaM dharmAdharmAkAzAnAmiti / gaNanAsthAnamekadvayAdika zIrSaprahelikAparyantaM / sandhAnasthAnaM dvidhA-dravyato bhAvatazca, punarapyekai dvidhA-chinnAcchinnabhedAta, tatra dravyakchinnasandhAna kaJcukAde., pracchinnasandhAnaM tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti, bhAvasandhAnamapi prazastAprazastabhedAt dvadhA, tatra prazastAcchinnabhAvasandhAnamupazamakSapakazreNyAmArohato jantorapUrvasaMyamasthAnAnyacchinnAnyeva bhavanti, zreNivyatirekeNa vA prabarddhamAnakaNDakasyeti, chinnaprazastabhAvasandhAnaM punaraupazamikAdimAvAdodayikAdibhAvAntaragatasya punarapi zuddhapariNAmavataH tatraiva gamanam, aprazastAcchinnabhAvasandhAnamupazamazreNyAH pratipatato'vizuddhayamAnapariNAmasyAnantAnubandhimithyAtvodayaM yAvat , upazamazreNimantareNApi kaSAyavazAt bandhAdhyavasAyasthAnAnyuttarottarANyavagAhamAnasya vA iti, aprazastacchinnabhAvasandhAnaM punarodayikabhAvAdaupazamikAdibhAvAntarasaGkrAntau satyAM punastatraiva gamanamiti / iha dvAradvayaM yogapardhana vyAkhyAtaM, tatra sandhAnasthAnaM dravyaviSayamitarattu bhAvaviSayamityukta sthAnam // athavA bhAvasthAnaM kaSAyANAM yat sthAnaM tadiha parigRhyate, teSAmeva jetavyatvenAdhikRtatvAt, teSAM kiM sthAnaM ?, yadAzritya ca te bhavanti, zabdAdiviSayAnAzritya ca te bhavantInti tadarzayati paMcasu kAmaguNesu ya sddssphrisrsruuvgNdhesu| jassa kasAyA vahati mUlaDhANaM tu saMsAre // 176 // tatrecchAnaGgarUpaH kAmastasya guNA yAnAzrityAsauM cetaso vikAramAdarzayati, te ca zabdasparzarasarUpagandhAsteSu paJcasvapi vyasteSu samasteSu vA viSayabhUteSu 'yasya' jantorviSayasukhapipAsonmukhasyAparamArthadarzinaH saMsArAbhiSvaGgiNo rAga-21
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 176 // dveSatimiropapjutadRSTemanojJetaraviSayopalabdhau satyAM kaSAyA 'vartante' prAdurbhavanti, tanmalazca saMsArapAdapaH prAdurbhavatItyataH lokavi. a.2 zabdAdiviSayoddhata(tAH)kaSAyAH 'saMsAre saMsAraviSayaM mUlasthAnameveti etaduktaM bhavati-rAgAdyupahatacetAH paramArthamajAnAno'tatsvabha ve'pi tatravabhAvAropaNenAndhAdapyandhatamaH kAmI modate, yata Aha-"dRzyaM vastu paraM na pazyati jaga- uddezakaH 1 tyandhaH puro'vasthitaM, rAgAndhastu yadasti tatpariharan yannAsti tat pazyati / kundendIvara pUrNacandrakalazazrImallatApallavAnAropyAzucirAziSu priyatamAgAtreSu yanmodate // 1 // " dveSaM vA karkazazabdAdau vrajatIti, tatazca manojJetarazabdAdiviSayAH kaSAyANAM mUlasthAnaM, te ca saMsArasyeti gAthAtAtparyArthaH // yadi nAma zabdAdiviSayAH kaSAyAH kathaM tebhyaH saMsAra iti ?, ucyate, yataH karmasthiteH kaSAyA mUlaM sA'pi saMsArasya, saMsAriNazcAvazyaMbhAvinaH kaSAyA iti, etadevAha jaha savvapAyavANaM bhUmIe paiDiyANi muulaaii| iya kammapAyavANaM saMsArapaiDiyA mUlA / / 277 // yathA sarvapAdapAnAM bhUmau pratiSThitAni mUlAni, evaM karmapAdapAnAM saMsAre kapAyarUpANi mUlAni pratiSThitAnIti gAthArthaH // nanu ca kathametacchaddheyaM-karmaNaH kaSAyA mUlamiti !, ucyate, yato mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH, tathA cAgamA-"'jIve NaM bhaMte ! kanihiM ThANehiM NANAvaraNijjaM kammaM baMdhai ?, goyamA ! dohiM 1 jIvo madanta ! katimiH sthAna nAvaraNIyaM karma badhnAti ?, gautama ! dvAbhyAM sthAnAbhyAM tadyathA-rAgeNa vA dveSeNa vA / gago / // 176 // dvividho-mAyA lobhazva, dvaSo dvividhaH-krodhazca mAnazca, etaizcaturbhiH sthAna:ryopagUDhe niAvaraNIyaM karma padhnAti / //////////////////////////////////////////////////////
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0177 // //////////////////////////////////////////////// ThANehiM, taMjahA-rAgeNa va doseNa va / rAge duvihe-mAyA lobhe ya, dose duvihe-kohe ya mANe ya / eehiM cauhi ThANehi vIriovagahiehiM NANAvaraNijjaM kamma baMdhai" evamaSTAnAmapi karmaNA yojyamiti / te ca kaSANa mohanIyAntaHpAtino'STaprakArasya ca karmaNaH kAraNaM, mohanIyaM kAmaguNAnAM ca (iti) darzayati aDhavihakammarakkhA sabve te mohnnijmuulaagaa| kAmaguNamUlagaM vA tammU lAgaM ca sNsaaro|| 17 // yadayAdi prAka-'iya kammapAyavANaM tatra katiprakArAH te karmapAdapAH kiMkAraNAzceti 1, ucyate, aSTavidhakarmavRkSAH, te sarve'pi mohanIyamUlAH, na kevalaM kaSAyAH, kAmaguNA api mohanIyamUlAH, yasmAda dodayAt kAmAH, vedazca mohanIyAntaHpAtItyatastanmohanIyaM mUlam-AdyaM kAraNaM yasya saMsArasya sa tathA iti gAthArthaH // tadevaM pAramparyeNa saMsArakaSAyakAmAnAM kAraNatvAnmohanIyaM pradhAnabhAvamanubhavati, tatkSaye cAvazyambhAvI karmakSayaH, tathA cAmANi2 'jaha matthayasUIe, hayAe hammae tlo| tahA kammANi hammati, mohaNijje khayaM gae // 1 // " tacca dvidhA-darzanacAritramohanIyabhedAt, etadevAhaduviho a hoi moho saNamoho carittamoho a / kAmA carittamoho teNa'higAro ihaM sute // 17 // mohanIyaM karma dvadhA bhavati, darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ceti, bandhahetodvaividhyAt, tathAhi-arhatsiddhacaityatapaHzrutagurumAdhusaGghapratyanIkatayA darzanamohanIyaM karma badhnAti, yena cAsAvanantasaMsArasamudrAntaHpAtyevAvatiSThate, tathA tIvra 1 yathA mastakasUcyA hatAyAM hanyate tAlaH / tathA karmANi hanyante mohanIye kSayaM gate // 1 // 177 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) loka vi.a.2 uddezakA 1 // 178 // ////////////////////////////////////////////////////// kaSAyabahurAgadveSamohAbhibhUtaH san dezasarvaviratyupaghAti cAritramohanIyaM karma badhnAti, tatra (anantAnubandhi)mithyAtvasamyagmithyAtvasamyaktvabhedAtreghA( saptadhA) darzanamohanIyaM, tathA SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAccAritramohanIyaM paJcaviMzatidhA, tatra kAmAH zabdAdayaH paJca cAritramohaH, tena cAtra sUtre'dhikAro; yataH kaSAyANAM sthAnamatra prakRtaM, taca zabdAdikapazcaguNAtmakamiti gAthArthaH // tatra cAritramohanIyottaraprakRtistrInapusakavedahAsyaratilobhAzritakAmAayiNaH kaSAyAH saMsAramUlasya ca karmaNaH pradhAna kAraNamiti pracikaTayiSurAha saMsArassa u mUlaM kammaM tassavi hUMti ya ksaayaa| ___ 'saMsArasya nArakatiryagnarAmaragatisaMsRtirUpasya (mUla) kAraNamaSTaprakAraM karma, tasyApi karmaNaH kaSAyA:-krodhAdayo nimittaM bhavanti / teSAM ca pratipAditazabdAdisthAnAnAM pracurasthAnatvapratipAdanAya punarapi sthAnavizeSa gAthAzakalenAha te sayaNapesaasthAiesu ajjhatthao a ThiA // 180 // svajana:-pUrvAparasaMstuto mAtApitzvazurAdikA preSyo-bhRtyAdiroM-dhanadhAnyakupyavAsturatnabhedarUpaH te svajanAdayaH kRtadvandvA AdiryeSAM mitrAdInAM teSu sthitAH kaSAyA viSayarUpatayA, adhyAtmani ca viSayirUpatayA prasannacandraikendriyAdInAmiti gAthArthaH // tadevaM kaSAyasthAnapradarzanena sUtrapadopAttaM sthAnaM parisamApya teSAmeva kaSAyANAM sUtramUlapadopAttAnAM jetavyatvAdhikRtAnAM nikSepamAha-- __NAmaMThavaNAdavie uppattI paccae ya Aeso / rasabhAvakasAe yA teNa ya kohAiyA cauro // 181 // // 178 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0176 // yathAbhRtArthanirapekSamabhidhAnamAtraM nAma, sadbhAvAsadbhAvarUpA pratikRtiH sthApanA, kRtabhImabhra kuTyutkaTalalATa(paTa)ghaTitatrizUlarakAsyanayanasandaSTAdharaspandamAnasvedasalilacitrapustAdyakSavarATakAdigateti, dravyakapAyA jJazarIrabhavyazarIrAbhyAM vyatiriktAH karmadravyakaSAyA nokarmadranyakapAyAzceti, tatrAditsitAttAnudIrNodIrNAH pudgalA dravyaprAdhAnyAta karmadravyakaSAyAH, nokarmadravyakaSAyAstu vibhItakAdayaH, utpattikaSAyAH zarIropadhikSetravAstusthANvAdayo yadAzritya teSAmutpattiH, tathA coktam-'ki etto kaTThayaraM jaM mUDho thANaammi aavddio| thANassa tassa rUsaha na appaNo duppaogassa // 1 // " pratyayakaSAyAH kaSAyANAM ye pratyayAH-yAni bandhakAraNAni, te ceha manojJetarabhedAH zabdAdayaH, ata evotpattipratyayayoH kAryakAraNagato bhedaH, AdezakaSAyAH kRtrimakRtabhra kuTibhaGgAdayaH, rasato kaSAyAH, rasakapAyAH, rasakapAyaH kaTutiktakaSAyapaJcakAntargataH, bhAvakaSAyAH zarIropadhikSetravAstusvajanapreSyArcAdinimittAvibhUtAH zabdAdikAmaguNakAraNa kAryabhUtakaSAya kamodayAtmapariNAmavizeSAH krodhamAnamAyAlobhAH, te caikaikazo'nantAnuvandhya pratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanabhedena bhidyamAnAH SoDazavidhA bhavanti, teSAM ca svarUpAnubandhaphalAni gAthAbhirabhidhIyante, tAzcemAH-"jalareNupuDhavipavvayarAIsariso cauvviho koho / tiNisalayAkaTThaDiyaselatthaMbhovamo 1 kiMmetasmAtkaSTakaraM yanmUDhaH sthANAvApatitaH / sthANave tasmai ruSyati nAtmano duSprayogAya // 1 // 2 jala reNupRthvIparvatarAjIsahazazcaturvidhaH krodhaH / tinizalatAkASThAsthizailastambhopamo mAnaH // 1 // mAyA'valekhikAgomUtrikAmeSazRGgaghanavaMzImUlasamA / lomo hridraakrdmkhnyjnkRmiraagsmaanH||2|| pakSa caturmAsavatsarayAvajjIvAnugAminA krmshH| devanaratiyanAraka gatisAdhanahe tavo bhaNitAH / / 3 / / // 174 /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) // // 10 // ////////////////////// mANo ||1||maayaavlehigomuttirmedsiNgghnnvNsmuulsmaa / lobho haliddakaddamakhaMjaNakimirAyasAmANo // 2 // pakkhacaumAsavaccharajAvajjIvANagAmiNo kmso| devaNaratiriyaNArayagaisAhaNaheyavo bhaNiyA / loka vi.a.2 // 3 // " eSAM ca nAmAdyaSTavidhakaSAyanikSepANAM katamo nayaH kamicchatItyetadabhidhIyate-tatra naigamasya sAmAnyavizeSa- uddezakaH 1 rUpatvAnnaikagamatvAcca tadabhiprAyeNa sarve'pi sAdhavo nAmAdayaH, saGgrahavyavahArau tu kaSAyasambandhAbhAvAdAdezasamutpattI necchatA, RjusUtrastu vartamAnArthaniSThatvAdAdezasamutpattisthApanA necchati, zabdastu nAmno'pi kathaJcidbhAvAntarbhAvAnAmabhAvAvicchatIti gAthAtAtparyArthaH // tadevaM kaSAyAH karmakAraNatvenoktAH, tadapi saMsArasya, sa ca katividha iti darzayati davve khitte kAle bhavasaMsAre a bhaavsNsaare| paMcaviho saMsAro jatyete saMsaraMti jiA // 18 // __ dravyasaMsAro vyatirikto dravyasaMsRtirUpaH, kSetrasaMsAro yeSu kSetreSu dravyANi saMsaranti, kAlasaMsAraH yasmin kAla iti, nArakatiryagnarAmaragaticaturvidhAnupUyu dayAvAntarasaGkramaNaM bhavasaMsAraH, bhAvasaMsArastu saMsRtisvabhAva audayikAdibhAvapariNatirUpaH, tatra ca prakRtisthityanubhAgapradezabandhAnAM pradezavipAkAnubhavanam, evaM dravyAdikaH paJcavidhaH saMsAraH, athavA dravyAdikazcaturdhA saMsAraH, tadyathA-azvAstinaM grAmAnagaraM vasantAd grISmaM audayikAdaupazamikamiti gaathaarthH|| tasmiMzca saMsAre karmavazagA: prANinaH saMsarantItyataH karmanidarzanArthamAha- . |180 // NAmaMThavaNAkammadavvakammaM pogkmmc| samudANiriyAvahiyaM AhAkammaM tavokammaM // 18 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 181 // kiikamma bhAvakammaM dasaviha kammaM samAsao hoi| nAmakarma karmArthazUnyamabhidhAnamAtraM, sthApanAkarma pustakapatrAdau karmavargaNAnAM sadbhAvAsadbhAvarUpA sthApanA, dravyakarma vyatiriktaM dvidhA-dravyakarma nodravyakarma ca, tatra dravyakarma karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalAH bandhayogyA vadhyamAnA baddhAzcAnudIrNA iti, nodravyakarma kRSIvalAdikarma / atha karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalA dravyakarmetyavAci, kAH punastA vargaNA iti saGkIya'nte ?, iha vargaNAH sAmAnyena caturvidhAH-dravyakSetrakAlabhAvabhedAta , tatra dravyata ekadvayAdisaGkhyeyAsaGkhyeyAnantapradezAtmikAH kSetrato'vagADhadravyaikadvayAdisaGkhyeyAsaGkhyeyapradezAtmikAH kAlata ekadvayAdisaGkhyeyAsaGkhyeyasamayasthitikAH bhAvato rUparasagandhasparzasvagatamedAtmikAH sAmAnyataH, vizeSatastUcyante-tatra paramANUnAmekA vargaNA, evamekaikaparamANUpacayAt saGkhyeyapradezikAnAM skandhAnAM saGkhyeyAH asaGkhyeyapradezikAnAmasaGkhyeyAH, etAzcaudArika dipariNAmAgrahaNayogyAH, anantapradezikAnAmapyanantA agrahaNayogyAH, tA ullavanya audArikagrahaNayogyAstvanantAnantapradezikAH khanvanantA eva bhavanti, tatrAyogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte audArikazarIragrahaNayogyA jaghanyA vargaNA bhavati, punarekaikapradezavRddhyA pravarddhamAnA audArikayogyotkRSTavargaNA yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH ko vizeSaH?, jaghanyAt utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastvasyA evaudArikajaghanyavargaNAyA anantabhAgaH, tasya cAnantaparamANumayatvAdekaikottarapradezopacaye satyapyaudArikayogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTamadhyavartinInAmAnantyaM, tata audArikayogyotkRSTavargaNAyAM rUpaprakSepeNAyogyavargaNA jaghanyA bhavanti, etA apyekaikapradezavRddhayo // 181 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 182 // skRSTAntA anantA bhavanti, jaghanyotkRSTavargaNAnAM ko vizeSaH 1, jaghanyAbhyo'saGkhyeyaguNA utkRSTAH, tAzca bahupradeza vyayaguNA utkRSTA tAca aparAlokavi.a.2 tvAdatisUkSmapariNAmatvAccaudArikasyAnantA evAgrahaNayogyA bhavanti, anpapradezatvAdvAdarapariNAmatvAcca vaikriyasyApIti, atra ca yathA yathA pradezopacayastathA tathA vizrasApariNAmavazAvargaNAnAM sUkSmataratvamavaseyam / etadevotkRSTopari uddezakaH 1 rUpaprakSepayogyAyogyAdikaM kriyazarIragrahaNavargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSalakSaNaM cAvaseyaM, tathA vaikriyAhArakAntarAlavartyayogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSAsaGkhyeyaguNatvamiti, punarapyayogyavargaNopari rUpaprakSepAt japanyAhArakazarIrayogyavargaNA bhavanti, tAzca pradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate, jaghanyAbhya utkRSTA vizeSAdhikAH, ko vizeSa iti cet, jaghanyavargaNAyA evAnantabhAgaH, tasyApyanantaparamANunvAdAhArakazarIrayogyavargaNAnAM pradezottaravRddhAnAmAnantyamiti bhAvanA, tasyAmevotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA AhArakAgrahaNayogyavargaNAH, tataH pradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTa yAvadanantA eva AhArakasya sUkSmatvAd vahupradezatvAccAyogyA eva bhavanti, bAdaratvAdalpapradezatvAcca taijasasyeti, jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate, jaghanyAbhya utkRSTA anantaguNAH, kena guNakAreNeti cet , abhavyebhyo'nantaguNAH siddhAnAmanantamAga iti, tadupari rUpe prakSipte taijasazarIravargaNA jaghanyAH, etA api pradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaraM ?, jaghanyAbhyaH utkRSTA vizeSAdhikA, vizeSastu jaghanyavargaNAnantabhAgaH, tasyApyanantapradezatvAjjaghanyotkRSTAntagala // 12 // vargaNAnAmAnantyaM bhavati, taijasotkRSTavargaNopari rUpe prakSipte satyagrahaNavargaNA bhavanti, evamekAdivRddhayotkRSTAntA
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 13 // anantAH, tAzcAtisUkSmatvAd bahupradezatvAcca taijasasyAgrahaNayogyAH, bAdaratvAt anpapradezatvAcca bhASAdravyasyApIti, jaghanyotkRSTayoranantaguNatvena vizeSo, guNakArazcAbhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAga iti, tasyAmayogyotkRSTavarga-18 NAryA rUpe prakSipte jaghanyA bhASAdravyavargaNA bhavati, tasyAzca pradezavRddhayA utkRSTavargaNApayantAnyanantAni sthAnAni bhavanti, jaghanyotkRSTayorvizeSo jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA bhavati, atrApyanantabhAgasyAnantaparamANvAtmakatvAdbhApAdravyayogyavargaNAnAmAnantyamavaseyaM, tadanenaikAdipradezavRddhiprakrameNAyogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTAdika jJAtavyaM, navaraM jaghanyotkRSTayoAMdo'yam-abhavyAnantaguNaH siddhAnantabhAgAtmakA, tAsa ca pUrvahetukadambakAdeva bhASAdravyAnApAnadravyayorayogyatvamavaseyam, ayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte AnApAnavargaNA jaghanyA, tato rUpottaravRddhayoskRSTavargaNAntA anantA bhavanti, jaghanyAta utkRSTA jaghanyAnantabhAgAdhikA, tadupari rUpottaravRddhayA jaghanyotkRSTa bhedenAgrahaNavargaNA, vizeSastvamavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAgaH, punarapyayogyotkRSTavargaNopari pradezAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA manodravyavargaNA, jaghanyavargaNAnantabhAgo vizeSaH, punarapi pradezottarakrameNAgrahaNavargaNA, vizeSazcAbhavyAnantaguNAdikaH, tAzca pradezabahutvAdatisUkSmatvAcca manodravyAyogyAH, anpapradezatvAd bAdaratvAcca kArmaNasyApi, tadupari rUpe prakSipte jaghanyAH kArmaNazarIravargaNAH, punarapyekaikapradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTA yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyo skRSTayoH kaH prativizeSa iti ?, ucyate, jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA sacAnantabhAgo'nantAnantaparamANyAtmako'ta evAnantamedabhinnAH karmadravyavargaNA evaM bhavanti, AbhizcAtra prayojana, dravyakarmaNo vyAcikhyAsitatvA 183 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 184 // diti / zeSA api vargaNAH kramAyAtAH vineyajanAnugrahArtha vyutpAdyante-punarapyutkRSTakarmavargaNopari rUpAdiprakSepeNa jagha lokavi. a.2 nyotkRSTabhedabhinnA dhruvavargaNAH, jaghanyAbhya utkRSTAH sarvajIvebhyo'nantaguNAH, tadupari rUpaprakSepAdikrameNAnantA evalA jaghanyotkRSTabhedA adhUvavargaNAH, adhruvatvAdadhruvAH, pAkSikasadbhAvAdadhravatta, jaghanyotkRSTabhedo'nantarokta eva, tadutkRSTo- uddezakaH 1 pari rUpAdipravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyA vargaNA bhavanti, jaghanyotkRSTavizeSaH pUrvavat , tAsAM saMsAre'pyabhAvAt zUnyavargaNA ityabhidhAnam , etaduktaM bhavati-adhravavargaNopari pradezavRddhayA'nantA api na sambhavantIti prathamA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTamedAH pratyekazarIravargaNA bhavanti, jaghanyAtaH kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgapradezaguNotkRSTA, tadupari rUpottarAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyavargaNA bhavanti, jaghanyavargaNAta utkRSTA tvasaGkhyeya(lokAsaGkhyeya)bhAgapradezaguNA, tadasaGkhyeyabhAgo'pyasaGkhyeyalokAtmaka iti dvitIyA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhyA pAdaranigodazarIravargaNA jaghanyAtaH kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgapradezaguNotkRSTA, tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA tRtIyA zUnyavargaNA, utkRSTA jaghanyAto'saGkhyeyaguNA, ko guNakAra iti ?, ucyate, agulAsaGkhyeyabhAgapradezarAzerAvalikAkAlAsaGkhyeyabhAgasamayapramANa kRtapaunaHpunyavargamUlasyAsaGkhyeyabhAgapradezapramANa iti, tadupari rUpottaravRddhayA jadhanyotkRSTamedA sUkSmanigodazarIravargaNA, jaghanyAta utkRSTA AvalikAkAlAsaMkhyeyabhAgasamayaguNA, tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA caturthI zanyavargaNA, jaghanyAta utkRSTA caturasrIkRtalokasyAsaG 184 // khyeyAH zreNyaH, tAzca pratarAsaGkhyeyabhAgatulyA iti, tadupari rUpAdivRddhayA- jaghanyotkRSTa medA mahAskandhavargaNA, jagha ////////////////////////////////////////////////////////
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ .185 // nyAta utkRSTA kSetrapanyopamasyAsaGkhyeyaguNA saMkhyeyaguNA veti / uktAH samAsato vargaNAH, vizeSArthinA tu karmaprakRtiravalokanIyeti / sAmprataM prayogakarma, vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prakaNa yujyata iti prayogaH, saca manovAkAyalakSaNaH paJcadazadhA, kathamiti !, ucyate, tatra manoyogaH satyAsatyamizrAnubhayarUpazcaturkI, evaM vAgyogo'pi, kAyayogAmaptadhA-audArikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrAhArakAhArakamizrakANiyogamedAta , tatra manoyogo manaHparyAptyA paryAptasya manuSyAdeH vAgyogo'pi dvIndriyAdInAm , audArikayogastiryagmanujayoH zarIraparyApterUddharva, tadAratastu mizrA, kevalinA vA samudghAtagatasya dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu, vaikriyakAyayogo devanArakabAdaravAyUnAm , anyasya vA vaikriyalabdhimataH, tanmizrastu devanArakyArutpattisamaye'nyasya yA vaikriyaM nivartayataH, AhArakakAyayogazcaturdazapUrvavida AhArakazarIrasthasya, tanmizrastu nirvartanAkAle, kArmaNayogo vigrahagatI kevalisamudghAte vA tRtIyacaturthapaJcamamamayeSviti / tadanena paJcadazavidhenApi yogenAtmA'STau pradezAn vihAyottaptabhAjanodakavadudvartamAnaiH sarvarevAtmapradezairAtmapradezAvaSTabdhAkAzadezasthaM kArmaNazarIrayogyaM karmadalikaM yad badhnAti tatprayogakarmetyucyate, uktaM ca-"'jAvaNaM esa jove eyai veyai calai phaMdaItyAdi tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abNdhe"| samudAnakarma sampUrvAdAparvAcca dadAtelyuDantAt pRSodarAdipAThena AkArasyokArAdezena 1 yAvadeSa jIva ejate vyejate calati spandate, tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, nava bndhkH| // 185 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (bIlAGkA.) // 286 // rUpaM bhavati, tatra prayogakarmaNaikarUpatayA gRhItAnAM karmavagaNAnAM samyagumulocaraprakRtisthityanubhAvapradezabandha bhedenAGamaryAdayA deza sarvopaghAtirUpayA tathA spRSTanighattanikAcitAvasthayA ca svIkaraNaM samudAnaM tadeva karma samudAnakarma, tatra mUlaprakRtibandho jJAnAvaraNIya diH, uttaraprakRtibandhastUcyate-uttaraprakRtibandho jJAnAvaraNIyaM paJcadhA - matizrutAvadhimanaHparyAya kevalAvaraNa bhedAt, tatra kevalAvArakaM sarvaghAti zeSANi tu dezaghAtinyapi darzanAvaraNIyaM navadhA- nidrApaJcakadarzanacatuSTayabhedAta, tatra nidrApaJcakaM prAptadarzanalabdhyupayogopaghAtakAri, darzanacatuSTayaM tu darzanalabdhiprAptereva, atrApi kevaladarzanAvaraNaM sarvaghAti zeSANi tu dezataH, vedanIyaM dvidhA - sAtAsAta bhedAt, mohanIyaM dvidhA - darzana cAritrabhedAt, tatra darzana mohanIyaM tridhA - mithyAtvAdibhedAt (saptadhA - anantAnubandhimidhyAtvAdibhedAt vandhatastu paJcadhA) bandhatastveka.vidhaM, cAritramohanIyaM SoDaza (dvAdaza) kaSAyana va nokaSAyabhedAtpaJca (eka) viMzatividham atrApi mithyAtvaM sajjvalanava dvAdaza kaSAyAzca sarvvaghAtinyaH zeSAstu dezaghAtinya iti, AyuSkaM caturddhA - nArakA dibhedAt, nAma dvicatvAriMzadbhedaM gatpAdibhedAta, trinavatibhedaM cottarottaraprakRtibhedAt, gatizcaturddhA jAtirekendriyAdibhedAtpaJcadhA zarIrANi audArikAdibhedAtpaJcadhA audArika kriyAhArakabhedAdaGgopAGgaM tridhA nirmANanAma sarvvajIva zarIrAvayavaniSpAdakamekadhA bandhananAma audArikAdikarmmavargaNaikatvApAdakaM pazcadhA saGghAtanAmaudArikAdi karmmavargaNAracanAvizeSasaMsthApakaM paJcadhA saMsthAnanAma samacaturasrAdi poDhA mhanananAma vajraRSabhanArAcAdi SoDhaiva sparzo'STadhA rasaH paJcadhA gandho dvidhA varNaH paJcadhA AnupUrvI nAraka divaddha vihAyogatiH prazastA prazastabhedAt dvidhA agurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchvAsapratyeka lokavi. a. 2 uddezakaH 1 / / 186 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ .187 // sAdhAraNatrasasthAvarazubhAzu masubhagadurbhagasusvaraduHsvarasUkSmacAdaraparyAptakAparyAptakasthirAsthirAdeyAnAdeyayazaH kIrtiayazaHkIrtitIrthakagnAmAni pratyekamekavidhAnIti, gotramuccanIcabhedAt dvidhA, antarAyaM dAnalAbhabhogopabhogavIryabhedAt paJcadhetyuktaH prakRtivandho, bandhakAraNAni tu gAthAmirunyante---"'paDiNIyamaMtarAiya uvaghAe tappaosa NiNhavaNe / AvaraNadurga bandhai bhUo accAptaNAe ya // 1 // bhUyANakaMpavayajogaujjuo / khaMtidANagurubhatto / bandha bhUbho sAyaM vivarIe pandhaI iyaraM // 2 // arahaMtasiDaceiyatavasuagurusAdhusaMghapaDiNIo / baMdhai dasaNamohaM aNaMtasaMsArio jeNa // 3 // tivvakasAo bahumohapariNato raagdossNjutto| baMdhai carittamohaM davihaMpi carittaguNaghAI // 4 // micchaviTThI mahArabhapariggaho tivvalobha nnissiilo| niraAuyaM nibaMdhai pAvamatI (bhUyoghAti) rohapariNAmo // 5 // ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyaya mAillo / sadasIlo asasallo tiriAu' baMdhaI jIvo // 6 // pagatIe taNukasAo dANarao sIlasajamavihaNo / 1 pratyanIkatve'narAya upadhAte tatpadvaSe nivane / AvaraNadvikaM badhnAti bhUto'tyAzAtanayA ca // 1 // bhUtAnukampAvatayogAyaktaH zAnti ( mAna ) dAnI gurumktaaH| panAti bhUtaH sAtaM viparIto badhnAtItarat // 2 // arhtsiddhcetytpaashrutgurusaadhusprtyniikH| badhnAti darzanamohamanantasaMsAriko yena // 3 / / tIvrakaSAyo bahumohapariNato rAgadve psNyuktH| badhnAti cAritramoha dvividhamapi caritraguNAti // 4 // mithyA dRSTimeMhArambhaparigrahastItralobho nishshiilH| narakAyuSkaM nibadhnAti pApamatI raudrapariNAmaH // // unmArgadezako mArganAzako gUDhahRdayo maayaavii| zAThyazIlazca sazalyastiryagAyubaMdhnAti jovaH // 6 // prakRtyA tanukaSAyo dAnarataH zIlasaMyamavihInaH / ////////////////////////// // 187 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA-18 lokavi. a.2 uddezakaH 1 rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 18 // 'majjhimaguNehiM jutto maNuyAu bandhaI jIvo // 7 // aNavvayamahavvaehi ya bAlatavo'kAmanijarAe ya / devAjyaM NibaMdhai sammadiTThI u jo jiivo||8||mnnvynnkaayko mAillo gAravehiM pddibho| asubhaM | baMdhai nAmaM tappaDivakkhehiM subhanAmaM // 9 // arihaMtAdisu bhatto suttarAI payaNumANa guNapeho / bandhai uccAgoyaM vivarIe baMdhaI iyaraM // 10 // pANavahAdIsu rato jinnpuuyaamokkhmggvigghyro| ajjei aMtarAyaM Na lahai jeNicchiyaM lAbhaM / / 11 // " sthitibandho mUlottaraprakRtInAmutkRSTajaghanyabhedaH, natrotkRSTo mUlaprakRtInAM jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTayaH, yasya ca yAvatyaH koTIkoTayaH sthitistasya tAvantyeva varSazatAnyabAdhA, tadupari pradezato vipAkato vA anubhavaH etadeva pratikarmasthiteH yojanIyaM, iti saptatirmohanIyasya, nAmagItrayoviMzatiH, trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH pUrvakoTItribhAgo'bAdhA / jaghanyo jJAnadarzanAvaraNamohanIyAntarAyANAmantamuhUrta, nAmagotrayogaSTau muhUrtAH, vedanIyasya dvAdaza, AyuSaH kSullakabhavaH, sa cAnApAnasaptadazabhAgaH / sAmpratametadeva bandhadvayamuttaraprakRtInAmucyate-tatrotkRSTo matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNanidrApaJcakacakSu1 madhyamaguNayukto manujAyurbadhnAti jIvaH // 7 // aNuvratamahAvatazca bAlatapo'kAmanijerayA ca / devAyurnibadhnAti samyagdRSTizca yo jiivH||8|| manovacanakAyavakro mAyAvI goravaiH prtibddhH| azubhaM badhnAti nAma tatpratipakSaH zubhanAma // // ahaMdAdiSu bhaktaH sUtraruciHpratanumAno guNaprekSI / badhnAtyuccairgotraM viparIto badhnAtItarat // 10 // prANavadhAdiSu rato jinpuujaamokssmaargvighnkrH| arjayatyantarAyaM na labhate yenepsitaM lAbham / / 11 // 188 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 18 // | darzanAdicatuSkAsadvedyadAnAdyantarAyapaJcakamedAnAM viMzateruttaraprakRtInAM triMzatsAgaropamakoTIkoTayaH, strIvedasAtAvedanIyamanujagatyAnupUrvINAM catasRNAM pazcadaza, mithyAtvasyodhikamohanIyavat , kaSAyaSoDazakasya catvAriMzata koTIkoTayaH, napasAvedAratizokamayajugupsAnarakatiryaggatyekendriyapaJcendriyajAtyaudArika kriyazarIratadaGgopAGgadvayataijasakArmaNahaNDasaMsthAnAntyasaMhananavarNagandharasasparzanarakatiryagAnupUrvIagurulaghUpaghAtaparAghAtocchavAsAtapodyotAprazastavihAyogatitrasasthAvaravAdaraparyAptakapratyekAsthirAzubhadarbhagaduHsvarAnAdeyAyazaHkIrtinirmANanIcaigotrarUpANAM tricatvAriMzata uttaraprakalIna viMzatiH, vedahAsyaratidevagatyAnupUrvIdvayAdyasaMsthAnasaMhananaprazastavihAyogatisthirazubhasubhagasusvarAdeyayazaHkAtyuccotrarUpANAM paJcadazAnAmuttaraprakRtInAM daza, nyagrodhasaMsthAnadvitIyasaMhananayodaza tRtIyasaMsthAnanArAcasaMhananayozcatardaza kabjasaMsthAnArdhanArAcasaMhananayoH SoDaza vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhananadvitricaturindriyajAtisUkSmAparyAptakasAdhAraNAnAmaSTAnAmuttaraprakRtInAmaSTAdaza, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTibhinnAntamuharttamavAdhA. devanArakAyuSorodhikavat , tiryagmanuSyAyuSaH panyopamatrayaM pUrvakoTitribhAgo'vAdhA / ukta utkRSTaH sthitibandho, jaghanya ucyatematyAdipaJcakacakSurdarzanAdyAvaraNacatuSkasajjvalanalobhadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM paJcadazAnAmantamuhartamantamuhartamevAbAdhA, nidrApaJcakAsAtAvedanIyAnAM SaNNAM sAgaropamasya trayaH saptabhAgAH panyopamAsaGghaya yabhAganyUnAH, sAtAvedanIyasya dvAdaza muhUrtA antarmuhUrttamabAdhA, mithyAtvasya sAgaropamaM palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnam , AdyakaSAyadvAdazakasya catvAraH, saptabhAgAH sAgaropamasya palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH, sajvalanakrodhasya mAsadvayaM, mAnasya mAsaH, tadadhaM mAyAyAH, 186 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 160 // vedasyASTo saMvatsarAH, sarvatrAntarmuhUrttamavAdhA, zeSana kAyamanuSyatiryaggati paJcendriyajAtyau (jAtipaJcako dArikaHGgopAGgatai jasakAmmaNapaTUra sthAnapaTsaMhanana varNagandharasa sparzatiryagmanujAnupUtra agurula dhUpaghAtaparAghAtocchvAsAta podyotaprazastAprazasta vihAyogatiyazaH kIrttivarjatra sAdiviMzatikanirmANanIce gotra devagatyAnupUrvIdvayana ra kagatyAnupUrvIdvaya vaikiya zarIratadaGgopAGgarUpaNa kaSTaSaSTyuttaraprakRtInAM devadvikanarakadvika kriyadvikaAhArakadvikayazaH kIrttitIrtha karanA makarma rahitAnAM zeSanAmaprakRtInAM rathA nIce gotrasya cetyAsAmuttaraprakRtInAM sAgaropamasya dvau saptabhAgau palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau antamuhUrttamavAdhA kiyaparakamya tu sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgau panyopamAsakhyeyabhAganyUnAvantamuhUrtamabAdhA, AhArakatadaGgopAGgatIrtha karanAmnAM sAgaropamakoTI meM TibhinnAntamuhUrtamabAdhA, nanu cotkRSTo'pyetAvanmAtra evAbhihitastataH ko'nayorbheda iti ?, ucyate, utkRSTAt sakhyeyaguNahIno jaghanya iti yazaH kI yuccai gautra yogTamuhUrttAnyantamuhUrttamabAdhA, devanAra kAyuSodaza varSasahasrANyantamuhUrtta macAdhA, tiryagmanujAyuSoH kSullakabhavo'ntamuhUrttamavAdheti, bandhanasaGghA ta yogaidArikAdizarIrasahacaritatvAttadgata evotkRSTa jaghanyabhedo'vagantavya iti / uktaH sthitibandhaH, anubhAvabandhastUcyate -tatra zubhAzubhAnAM karmaprakRtInAM prayogakarmaNopAttAnAM prakRtisthitipradezarUpANAM tIvramandAnubhAvatayA'nubhavanamanubhAvaH, sa caikadvitricatuHsthAnabhedenAnugantavyaH, tatrA zubhaprakRtInAM kozAtakIrasasamakkathyamAnArddha tribhAgapAdAvazeSatulyatayA tIvrAnubhAvo'vagantadhyo, mandAnubhAvastu jAtirasaikadvitricaturguNodakaprakSepAsvAdatulyatayeti, zubhAnAM tu cIrekSurasadRSTAntaH pUrvavadyojanIyaH, atra ca kozAtakI kSurasAdAvRdakabindvAdiprakSepAt vyatyayAdvA bhedAnAmAnantyamavara miti / atra cAyUMSi bhavavipAkIni Anu lokavi. a. 2 uddezakaH 1 // 160 / /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 11 // pUrvyaH kSetravipAkinyaH zarIrasaMsthAnAGgopAGgasaGghAtasaMhananavarNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparAghAtodyotAtapanirmANapratyekasAdhAraNasthirAsthirazubhAzubharUpAH pudgalavipAkinyaH, zeSAstu jJAnAvaraNAdikA jIvavipAkinya ityukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhastvekavidhAdibandhakApekSayA bhavati, tatra yadekavidhaM badhnAti tadA prayogakarmaNaikasamayopAttAH pudgalAH sAtAvedanIyabhAna vipariNamante, paDibadhabandhakasya tvAyummohanIyavajaH poDhA, saptavidhavandhakasya saptadhA, aSTavidhavandhakasyATadheti, tatrAdyasamayaprayogAttAH pudgalAH samudAnena dvitIyAdisamayevalpabahupradezatayA'nena krameNa vyavasthApayaMtItitatrAyupaH stokAH pudgalAH, tadvizeSAdhikAH pratyeka nAmagotrayoH, parasparaM tunyAH, tadvizeSAdhikAra pratyekaM jJAnadarzanAvaraNAntarAyANAM, tebhyo vizeSAdhikA mohanIye / nanu ca tebhyo vizeSAdhikA ityatra nirdhAraNe pazcamI, sA ca "paJcamI vibhakta" (pA. 2.3-42) ityanena sUtreNa vidhIyate, asya cAyamoM-vibhAgo vibhaktaM tatra paJcamI vidhIyamAnA | yatrAtyantavibhAgastatraiva bhavati, yathA mAthurebhyaH pATaliputrakA abhirUpatarAH, iha ca karma pudgalAnAM sarvadaikatvaM, tathAvasthAnAmeva ca buddhathA bahupradezAdiguNena pRthakkaraNaM cikIrSitaM, tatra paSThI saptamI vA nyAyyA, tadyathA-gavAM goSu vA kRSNA sampannakSIratameti, naiSa doSo, yatrAvadhyavadhimatoH sAmAnyavAcI zabdaH prayujyate tatraiva SaSThIsaptamyau, "yatazca nirdhAraNa (pA. 2-3-41) mityanena sUtreNa vidhIyete, yathA gavAM kRSNA sampannakSIratamA, manuSyeSu pATaliputrakAH AyatarA:, karmavargaNApudgalAnAM vedanIye bahutarA iti, yatra punarvizeSavAcI zabdo'vadhitvenopAdIyate tatra paJcamyeva, yathA khaNDamuNDazavalazAvaleyadhavaladhAvaleyavyaktibhyaH kRSNA sampannakSIratameti, ato nAtra vibhAgaH kAraNamavibhAgovA,
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (solAkA // 162 " yato mAthurapATaliputrakAdivibhAgena vibhaktAnAmapi sAmAnyamanuSyAdizabdoccAraNe paSThIsaptamyau bhavato, yatra tu puna loka vi.a.2 thuirAdivizeSo'vadhitvenopAdIyate tatra kAryavazAdekasthAnAmapi paJcamyeva, tadiha satyapi karmavargaNAnAmekatve tadvi| zeSasyAvadhitvenopAdAnAtpaJcamyeva nyAyyeti, tadvizeSAdhikA vedanIye / uktaH pradezabandhaH samudAnakApIti / uddezakaH 1 sAmpratamIryApathika, "Ira gatipreraNayoH" asmAddhAve Nyat , IraNamIryA tasyAH panthA IryApathastatra bhavamIryApathika, kazceryAyAH panthA bhavati ?, yadAzritA sA bhavatIti ?, etacca vyutpattinimittaM yatastiSThato'pi tadbhavati, pravRttinimittaM tu sthityabhAvaH, taccopazAntakSINamohasayogakevalinAM bhavati, sayogakevalino'pi hi tiSThato'pi sUkSmagAtrasaJcAga bhavanti, uktaM ca-..'kevalI NaM bhaMte ! assi samayaMsi jesu AgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA ogAhittA NaM paDisAharejjA, pabhU NaM bhaMte ! kevalI nesu cevAgAsapadesesu paDisAharittae ?, No iNa8 samaha, kahaM 1, kevalissa NaM calAI sarIrovagaraNAI bhavaMti, calovagaraNattAe kevalI No saJcAeti tesu vAgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae" tadevaM sUkSmataragAtrasaJcArarUpeNa yogena yatkarma badhyate tadIryApathikama-IpribhavaM, IryAhetukamityarthaH, tacca dvisamayasthitikam-ekasmin samaye baddhaM dvitIye veditaM, tRtIyasamaye 1 kevalI bhadanta / asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA'vagAhya pratisaMha reta , prabhubhadanta ! kevalI teSvevAkAza. 'pradezeSu pratisaMhattam 1, neSo'rthaH samarthaH, katham ? kevalinazcalAni zarIropakaraNAni bhavanti calopakaraNatayA kevalI na zaknoti an62 // teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA pratisaMhartum / //////////////////////////
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ //////////////////////////////////////////////////// KI tadapekSayA cAkarmateti, kathamiti ?, ucyate, yatastatprakRtitaH sAtAvedanIyamakaSAyatvAt sthityabhAvena badhyamAnameva / parizaTati, anubhAvato'nuttaropapAtikasukhAtizAyi pradezataH sthalarUkSazuklAdibahupradezamiti, uktaM ca-"appaM bAyaramauyaM baTuM ca lakkha ca sukilaM ceva / maMdaM mahavvataMtiya sAtAbahulaM ca taM kammaM // 1 // " anpaM sthititaH sthiterevAbhAvAt , bAdaraM pariNAmato'nubhAvato mRdanubhAvaM, bahu ca bahupradezaH, rUkSaM sparzato, varNena zuklaM, mandaM lepataH, sthUlacUrNamuSTimRSTakuDyApatitalepavat mahAvyayamekasamayenaiva sarvApagamAt , sAtAbahulamanuttaropapAtikasukhAtizAyIti / uktamIryApathikam , adhunA AdhAkarma, yadAdhAya-nimittatvenAzritya pUrvoktamaSTaprakAramapi karma badhyate tadAdhAkarmeti, tacca zabdasparzarasarUpagandhAdikamiti, tathAhi-zabdAdikAmaguNaviSayAbhiSvaGgavAn sakhalipsumohopahatacetAH paramArthAsukhamayeSvapi sukhAdhyAropaJca vidadhAti, taduktam-"duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhAbhimAnaH, sokhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhabuddhiH / utkIrNavarNapadapaDitarivAnyarUpA, sArUpyameti viparItagati prayogAt // 1 // " etaduktaM bhavati-karmanimittabhUtA manojJetarazabdAdaya evAdhAkamrmetyucyante iti / tapaHkarma 8 tasyaivASTaprakArasya karmaNo baddhaspRSTanidhattanikAcitAvasthasyApi nirjarAhetubhUtaM bAhyAbhyantarabhedena dvAdazaprakAraM tapaHkarmetyucyate / kRtikarma tasyaiva kammaNo'panayanakArakamarhatsiddhAcAryopAdhyAyaviSayamavanAmAdirUpamiti / bhAvakarma punaravAdhAmullaGghaya svodayenodIraNAkaraNena vodIrNaH pudgalAH pradezavipAkAbhyAM bhavakSetrapudgalajIveSvanubhAvaM dadato bhAvakarmazabdenocyanta iti / tadevaM nAmAdinikSepeNa dazadhA kamrmoktam, iha tu samudAnakammarmopAttenASTavidhakarmaNAdhikAra //////////////////////////////////////// ////////////
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi. a.2 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) iti gAthAzakalena darzayati .. aTThaviheNa u kammeNa ettha hoI ahIgAro // 184 / / gAthAI kaNThyamiti gAthAdvayaparamArthaH // tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccArite nikSepaniyuktyanugamena pratipadaM nikSipte nAmAdinikSepe ca vyAkhyAte satyuttarakAlaM sUtraM viviyate // dvitIye lokavijayAdhyayane prathamoddezakaH // uddezakaH 1 // 14 // je guNe se mUlahANe, je mUlaTThANe se guNe / iti se guNaTThI mahayA pariyAveNaM puNo va puNo rase pamatte-mAyA me, piyA me, bhAyA me, bhagiNI me, bhajjA me, puttA me, dhUA me, pahusA me, sahisayaNasaMgaMthasaMthuA me, vivittavagaraNaparivaNabhoyaNacchAyaNaM me / itthaM gaDDie loe aho ya rAo ya paritappamANe kAlAkAlasamuhAI saMjagahI aTThAlobhI Alupe sahasakAre viNiviTThacitte, ettha satthe puNo puNo, appaM ca khalu AuyaM ihamegesiM vANa vANaM tNjhaa-|| sUtraM 62 // . 194 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 15 // asya cAnantaraparamparAdisUtraH sambandho vAcyaH, tatrAnantarasUtrasambandhaH-'se hu muNI pariNNAyakamme'ti, sa muniH / parijJAtakarmA bhavati yasyaitadguNamUlAdikamadhigataM bhavati, paramparasUtrasambandhastu 'se jaM puNa jANijjA sahasaMmuiyAe paravAgaraNeNaM aNNasi vA socA' svasammatyA paravyAkaraNena tIrthakaropadezAdanyebhyo vA''cAryAdibhyaH zrutvA jAnIyAt-paricchindyAt , kiM tadityucyate-'je guNe se mUlaTThANe', AdisUtrasambandhastu 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM kiM tat zrutaM bhavatA yadbhagavatA AyuSmatA''khyAtamiti !, ucyate, je guMNe se mUlaTThANe', 'ya' iti sarvanAma prathamAntaM mAgadhadezIvacanatvAdekArAntaM sAmAnyoddezArthAbhidhAyIti, guNyate-bhidyate vizeSyate'nena dravyamiti guNaH, sa ceha zabdarUparasagandhasparzAdikaH, 'sa' iti sarvanAma prathamAntamuddiSTanirdezArthAbhidhAyIti, 'mUla'miti nimittaM kAraNaM || pratyaya iti paryAyAH, tiSThantyasminniti sthAnaM, mUlasya sthAnaM mUlasthAnaM, 'vyavacchedaphalatvAd vAkyAnA'miti nyAyAt ya eva zabdAdikaH kAmaguNaH sa eva saMsArasya-nArakatiryagnarAmarasaMsRtilakSaNasya yanmUlaM kAraNaM kaSAyAsteSAM sthAnamAzrayo vartate, yasmAnmanojJetarazabdAdyupalabdhau kaSAyodayaH, tato'pi saMsAra iti, athavA mUlamiti-kAraNaM, taccATaprakAraM karma, tasya sthAnam-AzrayaH kAmaguNa iti, athavA mUlaM-mohanIyaM tadbhedo vA kAmastasya sthAnaM zabdAdiko viSayaguNaH, athavA mUlaM-zabdAdiko viSayaguNastasya sthAnamiSTAniSTaviSayaguNabhedena vyavasthito guNarUpaH saMsAra eva, a AtmA vA zabdAdhupayogAnanyatvAd guNaH, athavA mUla-saMsArastasya zabdAdayaH sthAnaM kaSAyA vA, guNo'pi zabdAdikaH kaSAyapariNato vA''tmeti, yadivA mRlaM saMsArasya zabdAdikaSAyapariNataH sannAtmA tasya sthAnaM zabdAdikaM, guNo'pya 165 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) sAveveti, tatazca sarvathA ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM vartate / nanu ca vanakriyAyAH sUtre'nupAdAnAt kathaM prakSepa lokavi. a.2 iti 1, ucyate, yatra hi kAcidvizeSakriyA naivopAdAyi tatra sAmAnyakriyAmasti bhavati vidyate vartata ityAdikAmupAdAya vAkyaM parisamApyate, evamanyatrApi draSTavyamiti / athavA mUlamityAcaM pradhAnaM vA, sthAnamiti kAraNaM, mUlaM ca tatkAraNaM | uddezakaH 1 ceti vigRhya karmadhArayaH, tatazca ya eva zabdAdiko guNaH sa eva mUlasthAnaM saMsArasya AdyaM pradhAnaM vA kAraNamiti, zeSaM pUrvavaditi / sAmpratamanayoreva guNamUlasthAnayoniyamyaniyAmakabhAvaM darzayaMstadupAttAnAM viSayakaSAyAdInAM bIjAkuranyAyena parasparataH kAryakAraNabhAvaM sUtreNeva darzayati-'je mUlavANe se guNe'tti, yadeva saMsAramUlAnAM karmamRlAnA vA kaSAyANAM sthAnam-AzrayaH zabdAdiko guNo'pyasAveva, athavA kaSAyamUlAnAM zabdAdInAM yat sthAnaM karma saMsAro vA tattatsvabhAvApatteH guNo'pyasAveveti, athavA zabdAdikaSAyapariNAmamUlasya saMsArasya karmaNo vA yat sthAnaM-mohanIyaM karma zabdAdikaSAyapariNato vA''tmeti tadguNAvApteHguNo'pyasAveva, yadivA-saMsArakaSAyamUlasyAtmano yat sthAnaviSayAbhiSvaGgo'sAvapi zabdAdiviSayatvAd guNarUpa eveti / atraca viSayopAdAnena viSayiNo'pyAkSepAt sUcanArthatvAcca sUtrasyetyevamapi draSTavyaM-yo guNe guNeSu vA ghartate sa mUlasthAne mUlasthAneSu vA varttate, yo mUlasthAnAdau varttate sa eva guNAdau vartata iti, ya eva jantuH zabdAdike prAgvyAvarNitasvarUpe guNe varttate sa eva saMsAramUlakaSAyAdisthAnAdau vartate, etadeva dvitIyasUtrApekSayA vyatyayena prAgvadAyojyam , anantagamaparyAyatvAt sUtrasyaivamapi draSTavyaM-yo guNaH sa 16 // eva mUla sa eva ca sthAnaM, yanmUlaM tadeva guNaH sthAnamapi tadeva, yat sthAnaM tadeva guNo mUlamapi tadeveti, yo guNaH XXXX
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ .17 // | zabdAdiko'sAveva saMsArasya kAraNatvAnmUlaM sthAnamapyasAveva ityevamanyeSvapi vikalpeSu yojyaM, viSayanirdeze ca viSayyapyAkSipto, yo guNe varttate sa mule sthAne cetyevaM sarvatra draSTavyam , iha ca sarvajJapraNItatvAdanantArthatA sUtrasyAvagantavyA, tathAhi-mUlamatra kaSAyAdikamupanyastaM, kaSAyAzca krodhAdayazcatvAraH, krodho'pyanantAnubandhyAdibhedena caturdA, anantAnubandhino'pyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bandhAdhyavasAyasthAnAnyanantAzca tatparyAyAsteSAM ca pratyekaM sthAnaguNanirUpaNenAnantArthatA sUtrasya sampadyate, sA ca chadmasthena sarvAyuSA'pyaviSayatvA(danantatvA)ccAzakyA darzayitu', digdarzanaM tu kRtamevAto'nayA dizA kuzAgrIyazemuSyA guNamUlasthAnAnAM paraspAtaH kAryakAraNabhAvaH saMyojanA ca kAryeti / tadevaM ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM yadeva mUlasthAnaM sa eva guNa ityuktaM, tataH kimityata Aha - 'iti se guNaTThI mahayA' ityAdi, itihetau yasmAcchabdAdiguNapariNata AtmA kaSAyamUlasthAne vartate, sarvo'pi ca prANI 'guNArthI' guNaprayojanI guNAnurAgItyatasteSAM guNAnAmaprAptau prAptinAze vA kAkSAzokAmyAM sa prANI 'mahatA' aparimitena parisamantAttApaH paritApastena-zArIramAnasasvabhAvena duHkhenAmibhRtaH san paunaHpunyena teSu teSu sthAneSu 'vaseta' tiSThedutpadyata, kimbhRtaH san 1-pramattaH / pramAdazca rAgadveSAtmako, dveSazca prAyo na rAgamRte, rAgo'pyutpatterArabhyAnAdibhavAbhyAsAnmAtApitrAdiviSayo bhavatIti darzayati-'mAyA me' ityAdi, tatra mAtRviSayo rAgaH saMsArasvabhAvAdupakAraka vAdvopajAyate, rAge ca sati madIyA mAtA kSutpipAsAdikAM vedanAM mA prApadityataH kRSivANijyasevAdikAM prANyupaghAtarUpA kriyAmArabhate, tadupapAtakAriNi vA tasyAM vA'kAryapravRttAyAM dveSa upajAyate, tadyathA-anantavIryaprasaktAyAM reNakAyAM
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 168 // rAmasyeti, evaM pitA me, pitRnimittaM rAgadveSau bhavato, yathA rAmeNa pitari rAgAttadupahantari ca dveSAt saptakRtvaH kSatriyA vyApAditaH subhUpenApi trisaptakRtvo brAhmaNA iti, bhaginInimittena ca klezamanubhavati prANI, tathA bhAryA - nimittaM rAgadveSodbhavaH, tadyathA- cANAkyena bhaginIbhaginIpatyAdyavajJAtayA bhAryayA coditena nandAntikaM dravyArthamupAgate kopAnnandakulaM kSayaM ninye, tathA putrA me na jIvantIti Arambhe pravarttate, evaM duhitA me duHkhinIti rAgadveSopahatacetAH paramArthamajJAnAnastattadvidhatte yena aihikAmuSmikAn apAyAn avApnoti, tadyathA - jarAsandho jAmAtari kaMse vyApAdite svabalAvalepAdapasRtavAsudeva padAnusArI sabalavAhanaH kSayamagAt, snuSA me na jIvatItyArambhAdau pravarttate, 'sakhisvajanasaMgranthasaMstutA me' sakhA - mitraM svajanaH - pitRvyAdi, saMgranthaH - svajanasyApi svajanaH pitRvyaputrazAlAdi, saMstuto bhUyo bhUyo darzanena paricitaH, athavA pUrvasaMstuto mAtApitrAdirabhihitaH pazcAtsaMstutaH zAlakAdiH sa iha grAhyaH, sa ca duHkhita iti paritapyate viviktaM zobhanaM pracuraM vA upakaraNaM - hastyazvarathAsanamaJcakAdi parivarttanaM - dviguNatriguNAdibhedabhinnaM tadeva, bhojanaM- modakAdi AcchAdanaM-paTTayugmAdi tacca me bhaviSyati naSTaM vA / 'iccattha' miti ityevamarthaM gRddho lokaH teSveva mAtApitrAdirAgAdinimittasthAneSvAmaraNaM pramatto mamedamahamasya svAmI poSako vetyevaM mohitamanA 'vaset' tiSThediti, uktaM ca -- "putrA me bhrAtA me svajanA me gRhakalatravargo me / iti kRtamemezabdaM pazumiva mRtyurjanaM harati // 1 // putrakalatraparigraha mamatvadoSairnaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH parigrahAdduHkhamApnoti ||2||" anumevArthaM niyuktikAro gAthAdvayenAha-- lokavi. pra.2 uddezakaH 1 // 168 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAraM chattamaNo kamma ummUlae tadahAe / ummUlija kasAyA tamhA u caijja sayaNAI // 185 // mAyA metti piyA me bhagiNI bhAyA ya puttadArA me| atthaMmi ceva giDA jammaNamaraNANi paavNti||16|| _ 'saMsAra' nArakatiryagnarAmaralakSaNaM mAtApitabhAryAdisnehalakSaNaM vA 'chettumanA' unmUlayipuraSTaprakAra kammonmUlayeta , tadunmUlanArtha ca tatkAraNabhRtAn kaSAyAnunmUlayeta , kaSAyApagamanAya ca mAtApitrAdigataM snehaM jahyAt , yasmAnmAtApitrAdisaMyogAbhilASiNo'rthe-tnakupyAdike gRddhA:-adhyupapannA janmajarAmaraNAdikAni duHkhAnyasubhRtaH prApnuvantIti | gAthAdvayArthaH // nadevaM kaSAyendriyapramatto mAtApitrAdyarthamarthopArjanarakSaNatatparo duHkhameva kevalamanubhavatItyAha-'aho' ityAdi, ahazca sampUrNa rAtriM ca, cazabdAtyakSaM mAsaM ca, nivRttazubhAdhyavasAyaH pari-samantAttapyamAnaH paritapyamAnaH sana tiSThati, tadyathA-"'kaiyA vaccai sattho ? kiM bhaNDaM kattha kittiyA bhuumii| ko kayavikkayakAlo nivvisaha kiM kahiM keNa? // 1 // " ityAdi, sa ca paritapyamAnaH kimbhUto bhavatItyAha-kAle'tyAdi, kAlaHkartavyAvasAstadviparIto'kAlaH samyagutthAtum-abhyudyantu zIlamasyeti samutthAyIti padArthaH, vAkyArthastu-kAle kartavyAvasare akAlena nadviparyAsena samuttiSThate-abhyudyatamanuSThAnaM karoti tacchIlazceti, kartavyAvasare na karotyanyadA ca vidadhAtIti, yathA vA kAle karotyevamakAle'pIti, yathA vA'navasare na karotyevamavasare'pIti, anyamanaskatvAdapagatakAlAkAlaviveka iti bhAvanA, yathA pradyotena mRgAvatirapagatabhata kA satI grahaNakAlamativAdya kRtaprAkArAdi 1 kadA brajati mArthaH kiM bhANDa kutra kiyatI bhUmiH / kaH krayavikrayakAlo nirviSayati (nirvizati ) kiM ka kena ? // 1 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 200 // ravA jighRkSiteti, yastu punaH samyakkAlotthAyI bhavati sa yathAkAlaM parasparAnAbAdhayA sarvAH kriyAH karotIti, taduktam"mAsairaSTabhirahA ca pUrveNa vayasA''yuSA / tat karttavyaM manuSyeNa yenAnte sukhamedhate // 1 // " dharmAnuSThAnasya ca na kavidakAlo mRtyoriveti / kimarthaM punaH kAlAkAlasamutthAyI bhavatItyAha - 'saMjogaTThI' saMyujyate saMyojanaM vA saMyogo'rthaH-prayojanaM saMyogArthaH so'syAstIti saMyogArthI, tatra dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarAjyabhAryAdiH saMyogastenArthI - tatprayojanI, athavA zabdAdiviSayaH saMyogo mAtApitrAdibhirvA tenArthI kAlAkAlasamutthAyI bhavatIti / kiM ca - 'aTThAlobhI' artho - ratnakupyAdistatra A - samantAlo'rthAlobhaH sa vidyate yasyetya sAvapi kAlAkAlasamutthAyI bhavati, mammaNavaNigvat, tathAhi asAvatikrAntArthopAjjaina samarthayauvanavayA jalasthalapathapreSitanAnA dezabhANDabhRta bohitthamantrIkoSTramaNDalikAsambhRtasambhAro'pi prAvRSi saptarAtrAvacchinnamuzalapramANa jaladhArAvarSaniruddhasakalaprANigaNasaJcAramanorathAya mahAnadI jalapUrAnItakASThAni jighRcurupabhogadharmmAtrasare nivRttAparAzeSazubha pariNAmaH kevalamarthopArjjanapravRtta iti, uktaM ca--'''ukkhaNai khaNai nihaNai rattiM Na suati diyAvi ya ssNko| liMpai Thaei sayayaM leliyapaDilaMchiyaM kuNai // 1 // bhuJjasu na tAva rikko jemeDa' naviya ajja majjIhaM / navi ya vasIhAmi ghare kAyavvamiNaM bahuM ajjaM // 2 // punarapi lobhino'zubhavyApArAnAha - 'Alu' pe' A-samantAnlumpatItyAlumpaH, sa 1 utkhanati khanati nidadhAti / inti) rAtrau na svapiti divA'pi ca khazaGkaH / limpati sthagayati satataM lAnchitapratilAnchitaM karoti // 1 // bhuGkSva na tAvannirvyApAro jimituM nApi cAdya mahRdayAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe karttavyamidaM baya // 2 // loka . a.vi. 2 uddezakaH 1 // 200 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 201 // hi lobhAbhibhUtAntaHkaraNo'pagata sakala karttavyAkarttavya viveko'rthalo bhaikadattadRSTiraihikAmuSmika vipAkakAriNornirlAJchanagalakarttanacauryAdikAH kriyAH karoti, anyacca - 'sahasakAre' karaNaM kAraH, asamIkSitapUrvAparadoSaM sahasA karaNaM sahasAkAra: sa vidyate yasyetyarza Adibhyo'c, (pA0 5-2-127) athavA chAndasatvAtkarttaryeva ghaJ, karotIti kAraH, tathA hi-lobhatimirAcchAditadRSTirathaikamanAH zakuntavacchrAghAtamanAlocya pizitAbhilASitayA sandhicchedanAdito vinazyati, lobhAbhibhUto hyakadRSTistanmanAstadarthopayukto'rthameva pazyati nApAyAn, Aha ca- 'viNiviTThacitte' vividham-anekadhA niviSTaMsthitamavagADhamarthopArjjanopAye mAtApitrAdyabhiSvaMge vA zabdAdiviSayopabhoge vA cittam- antaHkaraNaM yasya sa tathA pAThAntaraM vA 'viNaviciTThe'tti, vizeSeNa niviSTA kAyavAgmanasAM parispadAtmikA'rthopArjjanopAyAdau ceSTA yasya sa viniviSTaceSTaH / tadevaM mAtApitrAdisaMyogArthI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacitto viniviSTaceSTo vA kimbhUto bhavatItyAha-' ittha' ityAdi, 'atra' asminmAtApitrAdau zabdAdiviSayasaMyoge vA viniviSTacittaH san pRthivIkAyAdijantUnAM |ccham - upaghAtakAri tatra punaH punaH pravarttate, evaM paunaHpunyena zastre pravRtto bhavati yadi pRthivIkAyAdijantUnAmupaghAte varttate, tathAhi - 'zasu hiMsAyA' mityasmAcchasyate hiMsyata iti karaNe STranvihitaH, tacca svakAya parakAyAdibhedabhinnamiti / pAThAntaraM vA 'ettha satte puNo puNo'; 'atra' mAtApitRzabdAdisaMyoge lobhArthI san 'sakto' gRddhaH abhyupapannaH paunaHpunyena viniviSTaceSTa AlumpakaH sahasAkAraH kAlAkAlasamutthAyI vA bhavatIti / etacca sAmpratekSiNAmapi yujyeta yadyajarAmaratvaM dIrghAyuSkaM vA syAt, taccobhayamapi nAstItyAha - 'appaM ca' ityAdi, alpaM stokaM cazabdo'dhikavacanaH, // 201 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi..2 zrIAcArAjavRttiH colAGkA.) / 202 // khalukhadhAraNe, Ayuriti bhavasthitihetavaH karmApudgalAH 'ihe ti saMsAre manuSyabhave vA 'ekeSAM' keSAJcideva 'mAnavAnA' manujAnAmiti padArthaH, vAkyArthastu-daha asmin saMsAre keSAzcinmanujAnAM culakabhavopalakSitAntamuharttamAtramaleMstokamAyurbhavati, cazabdAduttarottarasamayAdivRddhayA panyopamatrayAvasAne'pyAyuSi khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtsaMyamajIvitamanpameveti, tathAhi-antamuhUrtAdArabhya dezonapUrvakoTiM yAvatsaMyamAyuSka, taccAnpameveti, athavA tripanyopamasthitikamapyAyuranpameva, yatastadapyantamuhartamapahAya sarvamapavarttate, uktaM ca-"aDA jogukose baMdhittA bhogabhUmiesu lahu~ / savvappajIviyaM vajaittu uvvahiyA donnhN||1||" asyA ayamartha:-utkRSTe yoge-bandhAdhyavasAyasthAne AyuSo yo bandhakAlo'ddhA utkRSTa eva taM bavA, ka?-bhogabhUmikeSu' devakurbAdijeSu, tasya kSiprameva sarvAnpamAyu. vajayitvA 'dvayoH' tiryagmanuSyayorapavRttikA-apavarttanaM bhavati, etaccAparyAptakAntamuharttAntadraSTavyaM, tata Urdhvamanapavartanameveti / sAmAnyena cA''yuH sopakramAyuSAM sopakramaM nirupakramAyuSAM nirupakrama, yadA ghasumAn svAyuSatribhAge tribhAgatrimAge vA jaghanyata ekena dvAbhyAM votkRSTataH saptabhiraSTabhirvA varantamuhurtapramANena kAlenAtmapradezaracanAnADikAntarvarjina AyuSkakarmavargaNApudgalAn prayatnavizeSeNa vidhattaM tadA nirupakramAyurbhavatIti, anyadA tu sopakramAyuSka | iti, upakramazcopakramaNakAraNairbhavati, tAni cAmRni-"daMDakasasattharajjU aggI udagapaDaNaM visaM vaalaa| daraH kazA zastraM rajjuragnirUdakaM patanaM viSaM vyaalaaH| zItamuSNamaratirbhaya kSatpipAsA ca vyAdhizca ||1||muutrpuriissnirodhH jIrNe'jIrNe ca bhojane bhushH| gharSaNaM gholanaM pIDanamAyuSa upakramA ete // 2 // ////////////////////////////////////////////////////
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ .203 // sIuNhaM araha bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI y||1||muttpuriisnirohe jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bahuso / ghaMsaNagholaNapIlaNa Aussa avakamA ete // 2 // " uktaM ca-"svato'nyata itastato'bhimukhadhAvamAnApadAmaho nipuNatA naNAM kSaNamapIha yajjIvyate / mukhe phalamatikSadhA sarasamalpamAyojitaM, kiyacciramacarvitaM dazanasaGkaTe sthAsyati ? // 1 // ucchavAsAvadhayaH prANAH, sa cocchavAsaH samIraNaH / samIraNAcalaM nAnyat , kSaNamapyAyurabhutam / / 2 // " ityAdi / ye'pi dIrghAyuSkasthitikA upakramaNakAraNAbhAve AyuHsthitimanubhavanti te'pi maraNAdapyadhiko jarAbhibhUtavigrahA jaghanyatamAmavasthAmanubhavantIti tadyathetyAdinA darzayati soyapariNANehiM parihAyamANehiM cakkhupariNANehiM parihAyamANehiM ghANapariNANehiM parihAyamANehiM rasaNApariNANehiM parihAyamANehiM phAsapariNANehiM parihAyamANehiM abhikataM ca khala vayaM sa pehAe tabhI se egadA mUDhabhAvaM jaNayaMti // sUtraM 63 // / zRNoti bhASApariNatAn pudgalAniti zrotraM, tacca kadambapuSpAkAraM dravyato bhAvato bhASAdravyagrahaNalabdhyupayogasvabhAvamiti, tena zrotreNa pari-samantAd ghaTapaTazabdAdiviSayANi jJAnAni parijJAnAni taiH zrotraparijJAnarjarAprabhAvAtparihIyamAnaH sadbhistato'sau-prANI 'ekadA' vRddhAvasthAyAM rogodayAvasare vA 'mRDhabhAvaM' mUDhatAM karttavyAkartavyAjJatAmindriyapATavAbhAvAdAtmano janapati, hitAhitaprAptiparihAravivekazUnyatAmApadyata ityarthaH, janayantIti caikavacanAvasare 'tiGA tiko bhavantIti bahuvacanamakAri. athavA tAni vA zrotravijJAnAni parikSIyamANAnyAtmanaH sadasadvivekavikalatAmApAda . / 203 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi. a.2 zrIAcArAvRttiH (zIlAGkA.) uddezakaH 1 // 204 // yantIti, zrotrAdivijJAnAnAM ca tRtIyA prathamArthe suvyatyayena draSTavyeti, evaM cacurAdivijJAneSvapi yojyam , atra ca karaNatvAdindriyANAmevaM sarvatra draSTavyaM-zrotreNAtmano vijJAnAni cakSuSA''tmano vijJAnAnIti, nanu ca tAnyeva draSTuNi kuto na bhavanti ?, ucyate, azakyamevaM vijJAtu, tadvinAze tadupalabdhArthasmRtyabhAvAt , dRzyate ca hRSIkopaghAte'pi tadupalabdhArthasmaraNaM, tadyathA-dhavanagRhAntartipurupapaJcavAtAyanopalabdhArthasya tadanyatarasthagane'pi tadupapattiriti, tathAhiahamanena zrotreNa cakSuSA vA mandamarthamupalabhe, anena ca sphuTataramiti spaSTaiva karaNatvAvagatirakSANAM, yadyevamanyAnyapi karaNAni santi tAni ki nopAttAni ?, kAni punastAni !, ucyante, vAkpANipAdapAyUpasthamanAMsi vacanAdAnaviharaNotsargAnandasaGkalpacyApAgaNi, tatazcaiteSAmAtmopakArakatvena karaNatvaM, karaNatvAdindriyatvamiti, evaM caikAdazendriyasadbhAve'pi sati pazcAnAmevopAdAnaM kimarthamiti, AhAcAryo-naiSa doSaH, iha hyAtmano vijJAnotpattau yat prakRSTamupakAraka tadeva karaNatvAdindriyam , etAni tu vAkRpANyAdIni naivAtmano'nanyasAdhAraNatayA karaNatvena vyApriyante, atha yA kAzcana kriyAmupAdAya karaNatvamucyate evaM tarhi bhra darAderapyutkSepAdisambhavAtkaraNatvaM syAta, kiMca-indriyANA svaviSaye niyatatvAt nAnyendriyakAryamanyadindriyaM katu malaM, tathAhi-cakSureva rUpAvalokanAyAlaM na tadabhAve zrotrAdIni, yastu rasAghupalamme zItasparzaderapyupalambhaH sa sarvavyApitvAt sparzanendriyasyetyanAzaGkanIyam , iha tu punaH pANicchede'pi tatkAryasyAdAnalakSaNasya dazanAdinA'pi niya'mAnatvAdyatkizcidetata, manasastu sarvendriyopakArakatvAdantaHkaraNatvamiSyata eva, tasya ca bAhyandriyavijJAnopaghAtenaiva gatArthatvAnna pRthagupAdAnamiti, pratyekopAdAnaM ca kramotpattivijJAnopalakSa ////////////////// // 204 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ kNArtha, tathAhi-yenaivendriyeNa saha 'manaH saMyujyate tadevAtmIyaviSayagrahaNAya pravarttate netaraditi, nanu ca dIrghazapkulI bhakSaNAdau pacAnAmapi vijJAnAnAM yogapadya topalabdhiranubhyate, netadasti, kevalino'pi dAvupayogau na staH, AstAM tAvadArAtIyabhAgadarzinaH pazcopayogA iti, etaccAnyatra nyakSeNa pratipAditamiti neha pratAyate, yastu yaugapadyenAnubhavAbhAsaH sa drAgavRttitvAnmanaso bhavatIti, uktaM ca-AtmA sahati manasA mana indriyeNa, svArthena cendriyamiti krama eSa zIghraH / yogo'yameva manasaH kimagamyamasti ra, yasminmano brajati tatra gato'yamAtmA // 1 // " iha cAyamAtmendriyalabdhimAn Aditsitajanmotpattideze samayenAhAraparyApti nirvatayati, tadanantaramantamuhUrtena zarIraparyApti, tato'pIndriyaparyApti tAvataiva kAlena, tAni ca paJcendriyANi-sparzanarasaghrANacakSuHzrotrANIti, tAnyapi dravyabhAvabhedAta pratyeka dvividhAnIti, tatra dravyendriyaM nivRtyupakaraNabhedAt dvidhA, nivRttirapyAntarabAhyabhedAt dvidhaiva, nirvartyata iti nivRttiH, kena nirvaya'te , karmaNA, tatrotsedhAgulAsaGkhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSarAdIndriyasaMsthAnenAvasthitA yA vRttirabhyantarA nivRttiH, teSvevAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAk yaH pratiniyatasaMsthAno nirmANanAmnA pudgalavipAkinA varddhakisaMsthAnIyena AracitaH karNazaSkulyAdivizeSaH aGgopAGganAmnA ca niSpAdita iti bAhyA nivRttiH, tasyA eva nivRttevirUpAyAH yenopakAraH kriyate tadupakaraNaM, taccendriyakAryasamartha, satyAmapi nivRttAvanupahatAyAM masUrAkRtirUpAyAM tasyopaghAtAnna pazyati, tadapi nirvRttivad dvidhA, tatrAbhyantaramakSaNa1 svapakSe bhAvamano vyApriyate itythH| --
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi.a.2 lokAMva. a. uddezakaH 1 stAvat kRSNazuklamaNDalaM bAsamapi patrapakSmadvayAdi, evaM zeSevapvAyojanIyamiti, bhAvendriyasya upadezadAnenAdhikRtatvAzrIAcA dupadezazca zrotrendriyaviSaya iti kRtvA tatparyAptau ca savendriyaparyAptiH sUcitA bhavati zrotramapi labdhyupayogabhedAt dviSA rAGgavRttiH tatra landhirjJAnadarzanAvaraNIyakSayopazamarUpA yatsannidhAnAdAtmA dravyendriyanivRttiM prati vyApriyate, tanimitta Atmano (zIlAkA.) manassAcivyAdarthagrahaNaM prati vyApAra upayoga iti, tadatra satyA labdhau nivRtyupakaraNopayogAra, satyAM ca nivRttaacup206|| karaNopayogI, satyupakaraNa upayoga iti, eteSAM ca zrotrAdInAM kadambakamasUrakalambukApuSpakSurapranAnAsaMsthAnatA'vagantavyeti, viSayazca zrotrendriyasya dvAdazabhyo yojanebhya AgataM zabdaM gRhNAti cakSurapyekaviMzatiSu lakSeSu sAtirekeSu vyavasthitaM prakAzakaM prakAzyaM tu sAtirekayojanalakSasthitaM rUpaM gRhNAti, zeSANi tu navabhyo yojanebhya AgataM svaviSayaM gRhNanti, jaghanyatastvagulAsaGkhyeyabhAgaviSayatvaM 'sarveSAm , atra ca 'soyapariNANehi parihAyamANehI tyAdi ya utpatti prati vyatyayenendriyANAmupanyAsaH sa evamartha draSTavyaH-iha saMjJinaH paJcendriyasya upadezadAnenAdhikRtatvAdupadezazca zrotrendriyaviSaya itikRtvA tatparyAptau ca sarvendriyaparyAptiH sacitA bhavati / bhotrAdivijJAnAni ca vayo'tikrame parihIyante, tadevAha-'abhikaMta'mityAdi, athavA zrotrAdivijJAnarapacitaH karaNabhUtaiH sadbhiH 'amikaMtaM ca khalu vayaM sa pehAe' tatra prANinAM kAlakRtA zarIrAvasthA yauvanAdirvayaH tajjarAmabhi mRtyu vA krAntamabhikrAntam , iha hi catvAri vayAMsi-kumAraA yauvanamadhyamavRddhatvAni, uktaMca-"prapame vayasi nAdhIta, bitIye nArjitaM dhanam / tRtIyena tapastaptaM, 1 cakSuSaH sakhyeya mAge yayapi tavApi sarveSAM viSayasya sAmAnyena vivakSaNAdityamuktaM / // 206 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthe kiM kariSyati ||1||"tvaadyvyodvyaatikrme jarAbhimukhamabhikrAntaM bayo bhavati, anyathA vA trINi vAMsikaumArayauvanasthaviratvabhedAdU, uktaM ca-"pitA rakSati kaumAre, bhartA rakSati yauvane / putrAzca sthAvire bhAve, natrI svAtalyamahati // 1 // " anyathA vA trINi vAMsi, bAlamadhyavRddhatvabhedAt , uktaM ca-ASoDazAivedbAlo, yAvatkSIrAmavartakaH / madhyamaH satataM yAvatparato vaha ucyate // 1 // " eteSu vayassu sarveSvapi / yopacayavatyavasthA tAmatikrAnto'tikrAntavayA ityucyate, cA samuccaye, na kevalaM zrotracarghANarasanamparzanavijJAnaya'stasamastairdezataH sarvato vA parihIyamANaiauDhathamApadyate, kyacAtikrAntaM 'prekSya' paryAlocya 'sa' iti praNI khaluriti vizeSaNe vizeSeNa-atyartha mauDhayamApadyata iti, Aha ca-'tato se' ityAdi, 'tata' iti tasmAdindriyavijJAnApacayAdvayo'-3 tikramaNAdvA sa iti prANI 'ekadeti vRddhAvasthAyAM mRDhabhAvo mUDhatva-kiMkartavyatAbhAvamAtmano janayati, athavA 'se'tasyAsubhRtaH zrotrAdivijJAnAni parihIyamANAni muDhabhAvaM janayantIti // sa evaM vArdhakye mUDhasvabhAvaH san pAyegA lokAvagIto mavatIcyAha: jehiM pA sahiM saMvasati te viNaM egadA NivagA pubdhi parivayaMti, so'pi te Niyae pacchA parivaeDA, NAlaM te tava tANAe pA saraNAe vA, tumaMpi tesiM gAlaM tApApa vA saraNAe vA, seNa hAsAya Na kiDAe pA ratIe Na vibhUsAe // sU.64 // vAzandA pakSAntaradyotakA, AstAM tAvadaparo loko 'yaiH putrakalatrAdibhiH 'sAI' saha saMvasani, taba bhAryA // 207 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ .......XX putrAdayoM Namiti vAkyAlaGkAreM 'ekadesi vRddhAvasthAyAM 'niyagA' AtmIyA ye tena samarthAvasthAyAM pUrvameva poSitA te zrIAcAtaM 'parivadaMti' pari-samantAdvadanti-yathA'yaM na mriyate nApi mazcakaM dadAti, yadivA parivadanti-paribhavantItyuktaM lokavi. a.2 rAvRttiH bhavati, athavA kimanena' vRddhanetyevaM parivadanti, : na kevalameSAM, tasyAtmApi tasyAmavasthAyAmavagIto bhavatIti, Aha uddezakaH 1 (zIlAGkA.) ca-valisantatamasthizeSitaM, zithilanAyughRtaM kaDevaram / svayameva pumAn jumupsate, kimu kAntA // 208 // kmniiyvigrhaa?||1||"gopaalbaalaanggnaadiinaaN ca dRSTAntadvAreNopanyasto'rthoM buddhimadhitiSThatItyatastadAvirbhAvanAya kathAnakam-kauzAmbyAM nagaryA arthavAn bahuputro dhano nAma sArthavAhA, tena caikAkinA nAnAvidhairupAyaiH svApateyamupArjitaM, taccAzeSaduHkhitabandhujanasvajanamitrakalatraputrAdibhogyatAM ninye, tato'sau kAlaparipAkavazAvRddhabhAvamupagataH san putreSu samyapAlanopacitakalAkuzaleSu samastakAryacintAbhAra nicikSepa / te'pi vayamanenedRzImavasthA nItAH sarva janAgresarA vihitA iti kRtopakArAH santaH kulaputratAmavalambamAnAH svataH kacit kAryavyAsaGgAta svabhAryAbhistamakalpaM A vRddhaM pratyajajAgaran , tA apyudvarttanasnAnabhojanAdinA yathAkAlamANNaM vihitvtyH| tato gacchatsu divaseSu varddhamAneSu / putrabhANDeSu prauDhIbhavatsu bha Su jagvRddha ca vivazakaraNaparicAre sarvAGgakampini galadazeSazrotasi sati zanaiH zanairucitamupacAraM zithilatA ninyuH| asAvapi mandapratijAgaraNatayA cittAbhimAnena vizrasayA ca sutarAM duHkhasAgarAvagADhaH san putrebhyaH snuSAkSaNNAnyAcacane, tAzca svabha bhizcekhidyamAnAH sutarAmapacAraM parihatavatyaH, sarvAzca paryAlocyaikavAkyatayA svamata nabhihitavatyaH-kriyamANe'pyayaM pratijAgaraNe vRddhabhAvAdviparItabuddhitayA'pahanute, yadi bhavatAmapyasmAkamuparya X..........
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 204 // visambhastato'nyena vizvasanIyena nirupayata, te'pi tathaiva cakraH, tAstu tasminnavasare sarvA api sarvANi kAryANi yathA'vasaraM vihitavatyaH, asAvapi putraH pRSTaH pUrvavirukSitacetAstathaiva tA apavadati, naitA mama kizcitsamyaka kurvanti, taistu pratyAyakavacanAdavagatatacvairyathA'yamupacaryamANo'pi vArddhakyAdrorudyate, tatastairapyavadhIrito'nyeSAmapi yathAvasare tadbhaNDanasvabhAvatAmAcacakSire / tato'sau putravadhIritaH snuSAmiH paribhRtaH parijanenAvagIto vAGmAtreNApi kenacidapyananuvartamAnaH sukhiteSu duHkhitaH kaSTatarAmAyuHzeSAmavasthAmanubhavatIti / evamanyo'pi jarAmibhUtavigrahastRNakubjIkaraNe'pyasamarthaH san kAryakaniSThalokAtparibhavamApnotIti, Aha-"gAtraM saGkucitaM gatirvigalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTibhraMzyati rUpameva hasate vaktraM ca lAlAyate / vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zazraSate, dhikkaSTaM jarayA'bhibhUtapuruSaM putro'pyvjnyaayte||1||" ityAdi / tadevaM jarAbhibhUtaM nijAH parivadanti, asAvapi paribhayamAnastadvira(vyatiriktacetAstadapavAdAJjanAyAcaSTe, Aha ca-'sovA' ityAdi, vAzabdaH pUrvApekSayA pakSAntaraM darzayati, te vA nijAstaM parivadanti, sa vA jarAjarjaritadehastAnijAnanekadopodhaDnatayA parivadeva-ninded, athavA khi(vi)dyamAnArthatayA taansaavvgaayti-pribhvtiityrthH| ye'pi pUrvakRtadhammavazAttaM vRddhaM na parivadanti te'pi tahaHkhApanayanasamarthA na bhavanti, Aha ca-'nAla'mityAdi, nAlaM-na samarthAH te-putrakalatrAdayaH, taveti pratyakSabhAvamupagataM vRddhamAha trANAya zaraNAya veti, tatrApattaraNasamartha trANamucyate, yathA mahAzrotobhiruhyamAnaH sukarNadhArAdhiSThitaM plavamAsAdyApastaratIti, zaraNaM punaryadavaSTambhAnirbhayaiH sthIyate taducyate, tat punadurga parvataH puruSo veti, etaduktaM bhavati-jarAmi //////////////////////////////////////////////////////////// // 2080
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA) // 21 // loka. a.vi 2 uddezakA bhUtasya na kazcit trANAya zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAla trANAya zaraNAya veti, uktaM ca-"janmajarAmaraNabhayairabhidrate vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke // 1 // " ityAdi, sa tu tasyAmavasthAyAM kimbhUto bhavatItyAha-'se Na hassAe' ityAdi, 'sa' jarAjIrNavigraho na hAsyAya bhavati, tasyaiva hasanIyatvAt na parAn hasitu yogyo bhavatItyarthaH, saca samakSaM parokSaM vA evamabhidhIyate janaiH-kiM kilAsya hasitena hAsyAspadasyeti, na ca krIDAyai-na ca laGghanavalganAsphoTanakrIDAnA yogyo'sau bhavati, nApi ratyai bhavati, ratiriha viSayagatA gRhyate, sA punarlalanAvagRhanAdikA, tathAbhUto'pyavajugUhiSuH strIbhirabhidhIyate-na lajjate bhavAn na pazyati AtmAnaM nAvalokayati ziraH palitamasmAvaguNDitaM mAM duhitabhUtamevaM gRhitumicchasItyAdivacasAmAspadatvAtra ratyai bhavati, na vibhUSAyai, yato vibhUSito'pi pratatacarmavalAkaH sa naiva zobhate, uktaM ca-"na vibhUSaNamasya yujyate, na ca hAsya kuta eva vibhramaH ? / atha teSu ca vartatejano, dhravamAyAti parAM viDambanAm // 1 // 'jaM karei taM taM na sohae jovvaNe atikkaMte / purisassa mahiliyAiva ekkaM dharma pamuttaNaM // 2 // " gatamaprazastaM mUlasthAnaM, sAmprataM prazastamucyate iccevaM samuDie ahovihArAe aMtaraM ca skhalu imaM saMpehAe dhIre muhUttamavi No pamAyae vao acceti jovvaNaM va // sU0 65 // 1 yavatkaroti tattana zobhate yauvne'tikraante| puruSasya mahilAyA vA ekaM dharma pramucya // 2 // // 210 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 11 // //////////////////////////////////////////////////// athavA yata evaM te suhRdo nAlaM. trANAya zaraNAya vA ataH kiM vidadhyAdinyAha-isceva' mityAdi, 'itiH upapradarzane, aprazastamUlaguNasthAne vartamAnI jarAbhibhUto na hAsyAya na krIDAya na ratyai na vibhRpAya pratyekaM ca zubhAzubhakarma phalaM prANinAminyevaM manvA mamunthina:--mAyasthitaH zastraparijJokta mUla guNasthAnamadhiAtaSThana aho-ityAzcayaM viharaNa bihAraH AzcayabhUtI vihAge ahovihAro-yathoktasaMyamAnuSThAnaM tasmai ahovihArAyotthitaH san jhaNamapi no pramAdayedicyUttareNa saNTaGkaH, kiMca-'aMtaraM cetyAdi, antargamatyavasaraH, taccAryakSetrasukulotpattibodhilAbhasarvaviztyAdikaM caH samuccaye, khalukhadhAraNe, 'imaminyanenedamAha vineyastapaHsaMyamAdAvavasIdan pratyakSamAvApannamAryakSetrAdikamantaramavasaramupadazyAbhidhIyate tapAyamevambhUto'vasaro'nAdau saMsAre punaratIva sadurlabha eveti, atastamavasaraM saprekSya'paryAlocya dhIraH samuhUrtamapyeka Rano 'pramAdayet' pramAdavazago bhUyAditi, samprekSyetyatra anusvAralopazchAndasatvAditi, anyadapyalAkSaNikamevaMjAtIyamasmA deva hetogvagantavyamiti, AntahittikatvAcca chAnasthikopayogasya muhartamityuktam , anyathA samayamapyeka na pramAdayediti vAcyaM, taduktam-"samprApya mAnuSatvaM saMsArAsAratAM ca vijnyaay| he jIva ! kiM pramAdAnna ceSTase zAntaye satatam 151 // nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDilatAvilasitapratimam // 2 // " ityAdi, kimarthaM ca no pramAdayedityAha-'bayo acceitti, vayaH kumArAdi atyatiatIva eti-yAti atyeti, anyacca-'jovvaNaM bani atyetyanuvartate, yauvanaM vA'tyeti-atikrAmati, vayograhaNenaiva yauvanasya gatatvAttadupAdAnaM prAdhAnyakhyApanArtha, dharmArthakAmAnAM tanibandhanatvAtsarvavayasAM yauvanaM sAdhIyaH, tadapi //////////////////////////////////////////////////// // 211.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 212 // lokavi. a.2 uddezakaH 1 tvarita yAtIti, uktaM ca-'nahavegasama cavalaM ca jIviyaM jovvaNaM ca kusumasamaM / sokkhaM ca ja aNicca tiNNivi turmaannbhojaai||1||" tadevaM matvA ahovihArAyotthAnaM zreya iti // ye punaH saMsArAbhiSvaGgiNo'- saMyamajIvitameva bahu manyante te kiMbhUtA bhavatItyAha jIvie iha je pamattA se haMtA chettA bhettA lapittA vilapittA uddavittA uttAsaittA, akaDaM karissAmitti maNNamANe, jehiM vA saddhiM saMvasaha te vA NaM egayA niyagA taM pucci poseMti, so vA te niyage pacchA posijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA // sU066 // ye tu vayo'tikramaNaM nAvagacchanti, te 'ihe'tyasminnasaMyamajIvite 'pramattAH' adhyupapannA viSayakaSAyeSu pramAdyanti, pramattAzcAhanizaM paritapyamAnAH kAlAkAlasamutthAyinaH santaH saccopaghAtakAriNIH kriyAH samArambhata iti, Aha ca-'se hatA' ityAdi, 'se'ityaprazastaguNamUlasthAnavAnviSayAmilASI pramattaH san sthAvarajaGgamAnAmasumatAM hantA bhavatIti, atra ca bahuvacanaprakrame'pi jAtyapekSayakavacana nirdeza iti, tathA chettA karNanAsikAdInAM bhettA zironayanodarAdInAM lumpayitA granthicchedAdibhiH vilumpayitA grAmaghAtAdibhiH apadrAvayitA prANavyaparopako viSazastrAdibhiH avadrApayitA vA, uttrAsako loSTaprakSepAdibhiH / sa kimartha hananAdikAH kriyAH karotItyAha-'akaDaM' ityAdi, akRtamiti, yadanyena 1 nadIvegasamaM capalameva jIvitaM yauvanaM ca kusumasamam / saukhyaM ca yadanityaM trINyapi tvaramANabhojyAni // 1 // // 212 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0213 // nAnuSThitaM tadahaM kariSyAmItyevaM manyamAno'rthopArjanAya hananAdiSu pravartate / sa evaM krUrakarmAtizayakArI samudralaGgha|nAdikAH kriyAH kurvannapyalAbhodayAdapagatasarvasvaH kiMbhUto bhavatItyAha-'jehiM vA' ityAdi, vAzabdo bhinnakramaH | pakSAntaradyotakaH 'yaH mAtApitRsvajanAdibhiH sArdhaM saMvasatyasau ta eva vA'Na'miti vAkyAlaGkAre 'ekade'tyarthanAzAdyApadi zaizave vA nijAH' AtmIyA bAndhavAH suhRdo vA 'puci' pUrvameva 'taM' mopAya kSINaM poSayanti, sa vA prApteSTamano. rathalAbhaH saMstAgnijAn pazcAt 'poSayed' arthadAnAdinA sanmAnayediti / te ca poSakAH podhyA vA tA Apadgatasya na trANAya bhavantItyAha-'nAlaM' ityAdi, 'te' nijA mAtApitrAdayaH, tavetyupadezaviSayApanna ucyate, 'trANAya ApadrakSaNArtha 'zaraNAya'nirbhayasthityartha 'nAlaM' na samarthAH, tvamapi teSAM trANazaraNe kartta nAlamiti / tadevaM tAvatsvajano na trANAya bhavatItyetatpratipAditaM, artho'pi mahatA klezenopAtto rakSitazca na trANAya bhavatItyetatpratipipAdayiSurAha uvAIyaseseNa vA saMnihisaMnicao kijaI, ihamegesiM asaMjayANa bhoyaNAe, tao se egayA rogasamuppAyA samuppajjali, jehiM vA saddhiM saMvasaha te vA NaM egayA niyagA taM puvi pariharaMti, so vA te niyame pacchA pariharijjA, nAlaM te tava tANAe vA sara pAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe bA saraNAe vA / / sU0 67 // 'upAdite'ti 'ada bhakSaNe' ityetasmAdupapUrvAmiSThApratyayaH, tatra 'bahulaM chandrasI'tIDAgamaH, upAditam-upabhuktaM tasya zeSamupabhuktazeSaM, tena vA, vAzabdAdanupabhuktazeSeNa vA samidhAna-sanidhistasya saMnicayaH sannidhisanicayaH, athavA ////////////////////////////////////////////////////
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi.a.2 zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) uddezakaH / // 214 // samyaga nidhIyate-avasthApyata upabhogAya yo'rthaH sa sanidhistasya sanicayaH-prAcuryamupabhogyadravyanicaya ityarthaH, sa 'iha' asminsaMsAre 'ekeSAm' asaMyatAnAM saMyatAmAsAnAM vA keSazcid 'bhojanAya' upabhogArtha 'kriyate' vidhIyata iti, asAvapi yadarthamanuSThito'ntarAyodayAttatsaMpattaye na prabhavatItyAha-"tao se ityAdi, 'tato' dravyasannidhisannicayAduttarakAlamupabhogAvasare se tasya bubhukSoH 'ekadeti dravyakSetrakAlamAvanimicAvirbhASitavedanIyakamrmodaye 'rogasamutpAdAH' jvarAdiprAdurbhAvAH 'samutpadyanta' ityAvirbhavanti / sa ca taiH kuSTharAjayakSmAdibhirabhibhUtaH sanmagnanAsiko galatpANipAdo'vicchedapravRttazvAsAkulaH kiMbhUto bhavati ityAha-'jehiM' ityAdi, 'yaiH'mAtApitrAdibhinijaiH sAI saMvasati ta eva vA nijAH 'ekadA rogotpattikAle pUrvameva taM pariharanti, sa vA tAnnijAnpazcAtparibhavotthApitavivekA 'parihareta' tyajet tannirapekSaH seDukavat syAdityarthaH, te ca svajanAdayo rogotpattikAle pariharanto'pariharanto vA na trANAya bhavantIti darzayati-nAla'mityAdi, pUrvavadH rogAdyamibhUtAntaHkaraNena cApagatatrANena ca kimAlambya samyakaraNena rogavedanAH soDhavyA? ityAha jANita dukkhaM patteyaM sAyaM / suu068|| jJAtvA pratyekaM prANinAM duHkhaM tadviparItaM sAtaM vA'dInamanaskena jvarAdivedanotpattikAle svakRtakarmaphalamavazyamanubhavanIyamiti matvA na vaiklavyaM kAryamiti, uktaM ca-"saha kalevara ! duHkhamacintayan , svavazatA hi punastava durlbhaa| bahutaraM ca sahiSyasi jIva he!, paravazo na ca tatra guNo'sti te||1||" yAvacca bhotrAdi www 214 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 // bhirvijJAnaiH parihIyamAnaH jarAjINaM na nijAH parivadanti yAvaccAnukampayA poSayanti rogAbhibhUtaM ca na pariharanti tAvadAsmArtho'nuSTheya ityetadarzayati- . aNabhikkaMtaM ca khalu vayaM saMpehAe // suu069|| cazabda Adhikye khaluzabdaH punararthe pUrvamabhikrAntaM vayaH samIkSya mRDhabhAvaM vrajatIti pratipAditam , anabhikrAntaM ca punarvayaH saprekSya "AyaTuM samaNuvAsejjAsi" ityuttareNa sambandhaH, 'AtmArtham AtmahitaM 'samanuvAsayet' kuryaadityrthH| kimanatikrAntavayasaivAtmahitamanuSTheyamutAnyenApi iti 1, pareNApi labdhAvasareNAtmahitamanupTheyamityetadarzayati khaNaM jANAhi paMDie // sU0 7 // kSaNa:-avasaro dharmAnuSThAnasya, sa cAryakSetrasukulotpattyAdikaH, parivAdapoSaNaparihAradoSaduSTAnAM jarAbAlabhAvarogAjAmabhAve sati, taM kSaNaM 'jAnIhi avagaccha 'paNDita' aatmjny!| athavA'vasIdan ziSyaH protsAhyate-he anatikrAntayauvana ! parivAdAdidoSatrayAspRSTa ! paNDita ! dravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnaM 'kSaNam' avasaramevaMvidhaM 'jAnIhi' avabudhyasva, tathAhi-dravyakSaNo dravyAtmako'vasaro jaGgamatvapaJcendriyatvaviziSTajAtikularUpavalArogyAyuSkAdiko manuSyabhAvaH saMsArottaraNasamarthacAritrAvAptiyogyastvayA'vAptaH, sa cAnAdau saMsAre paryaTato'sumato durApo bhavati, anyatra tu naitaccAritramavApyate, tathAhi-devanArakamavayoH samyaktvazrutasAmAyike eva, tiryakSu ca kasyaciddezaviratireveti / kSetrakSaNa kSetrAtmako'vasaro yasmin kSetre cAritramavApyate, tatra sarvaviratisAmAyikasyAdholaukikagrAmasamanvitaM tiryakRtetrameva,
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) tatrApya tRtIyadvIpasamudrAH, tatrApi pazcadazasu karmabhUmiSu, tatrApi bharatakSetramapekSya arddhaSavizeSu janapadeSvityAdikA kSetrakSaNA kSetrarUpo'vasaro'dhigantavyaH, anyasmizca kSetra Aye eva saamaayike| kAlakSaNastu: kAlarUpaH kSaNo'vasaraH, sa Nasta kAlarUpaH pokharAlokavi. a.2 cAvasappiNyAM tisRSu samAsu suSamaduSamAduSSamasuSamAduSSamAkhyAsu utsarpiNyA tu tRtIyacaturthArakayoH sarvaviratisAmAyikasya uddezakaH / bhavati, etacca pratipadyamAnakaM pratyabhyadhAyi, pUrvapratipannAstu sarvatra tiryagUrvAdholoke sarvAsu ca samAsu draSTavyAH, bhAvakSaNastu dvedhA-karmabhAvakSaNo nokammabhAvakSaNazca, tatra karmabhAvakSaNaH karmaNAmupazamakSayopazamakSayAnyatarAvAptAvavasara ucyate, tatropazamazreNyA cAritramohanIya upazamite'ntammohittika, aupazamikazcAritrakSaNo bhavati, tasyaiva mohanIyasya kssyennaantmbhohrtik eva chadmasthayathAkhyAtacAritralakSaNo bhavati, kSayopazamena tu kSAyopazamikacAritrAvasaraH, sa cotkRSTato dezonAM pUrvakoTiM yAvadavagantavyaH, samyaktvakSaNastvajaghanyotkRSTasthitAvAyuSo vartamAnasya, zeSANAM tu karmaNAM palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAntaHsAgaropamakoTikoTIsthitikasya jantorbhavati, sacAnena krameNeti, granthikasattvebhyo'bhavyebhyo'nantaguNayA zuddhayA vizuddhayamAno mati zrutavibhaGgAnyatarasAkAropayuktaH zuddhalezyAtrikAnyataralezyo'zubhakarmaprakRtinA catuHsthAnika rasaM dvisthAnikatAmApAdayan zubhAnAM ca dvisthAnikaM catuHsthAnikatAM nayana badhnaMzca dhruvaprakRtIH parivarttamAnAzca bhavaprAyogyA badhnanniti, dhruvakarmaprakRtayazcemA:-paJcadhA jJAnAvaraNIyaM navadhA darzanAvaraNIyaM mithyAtvaM kaSAyaSoDazakaM bhayaM jugupsA taijasakArmaNazarIre varNagandharasasparzAgurulaghupaghAtanirmANanAmAni paJcadhA'ntarAyaH, etAH saptacatvAriMzad // 202 // dhruvaprakRtayaH, AsAM sarvadA vadhyamAnatvAt , manuSyatirazcoranyataH prathamaM samyaktvamutpAdayannetA ekaviMzatiH(m)parivarta 4.04.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ .217 // mAnA badhnAti, tadyathA-devagatyAnupUrvIdvayapaJcendriyajAtivaikriyazarIrAGgopAGgadvayasamacaturasrasaMsthAnaparAghAtocchvAsaprazastavihAyogatiprazastatrasAdidazakasAtAvedanIyoccairgotrarUpA iti, devanArakAstu manuSyagatyAnupUrvIdvayaudArikadvayaprathamasaMhananasahitAni zubhAni badhnanti, tamatamAnArakAstu tiryaggatyAnupUrvIdvayanIcairgotrasahitAnIti, tadadhyavamAyopapannaH sanAyuSkamavadhnan yathApravRttena karaNena granthimAmAdyApUrvakaraNena bhivA mithyAtvasyAntarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena samyaktvamavApnoti, tata UvaM krameNa kSIyamANe karmaNi pravarddhamAneSu kaNDakeSu dezaviratyAdevasara iti / nokarma bhAvakSaNastvAlasyamohAvarNavAdamtambhAdyabhAve samyaktvAdyavAptyavasara iti, AlasyAdibhistUpahato labdhvA'pi saMsAralaGghanakSama manuSyabhavaM bodhyAdikaM nApnotIti, uktaM ca-'Alassamoha'vannA thaMbhA kohA pamAya kiviNattA / bhayasogA annANA vikkheva kuUhalA ramaNA // 1 // eehiM kAraNa hiM laNa sudullahapi mANassaM / na lahai suI hiariM saMsAruttAraNiM jIvo // 2 // " tadevaM caturvidho'pi kSaNa uktaH, tadyathA-dravyakSaNo jaGgamatvAdiviziSTaM manuSyajanma kSetrakSaNa AryakSetraM kAlakSaNo dharmAcaraNakAlo bhAvakSaNaH kSayopazamAdirUpaH / ityevaMbhUtamavasaramabApyAtmArtha samanuvAsayedityuttareNa sambandhaH / kiMca jAva soyapariNANo aparihoNA, nettapariNANA aparihINA, ghANapariNANA apari1 Alasya moho'varNa: stambhaH krodhaH pramAdaH kRpnntaa| bhayazokau ajJAnaM vikSepaH kautUhalaM ramaNama // 1 // etaH kAraNalabdhvA sudurlabhamapi mAnuSyaM / na lamate zruti hitakarI saMsArottAriNI jIvaH // 2 // // 217 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 21 // lokavi.a.2 uddezakaH 1 hINA, jIhapariNANA aparihINA, pharisapariNNANA aparihoNA, icceehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM, AyaTuM saMmaM samaNavAsijjAsi ttibemi // suu071|| // iti prthmoddeshH|| yAvadasya vizagaroH kAyApazadasya zrotravijJAnAni jarasA rogeNa vA aparihInAni bhavanti, evaM netraghrANarasanasparzavijJAnAni na viSayagrahaNasvabhAvatayA mAndyaM pratipadyante, ityeteH 'virUparUpaiH' iSTAniSTarUpatayA nAnArUpaiH 'prajJAnaH' prakRSTaniraparikSIyamANaiH sadbhiH kiM kuryAd ? ityAha-'AyaDa' ityAdi, Atmano'rtha AtmArthaH, sa ca jJAnadarzanacAritrAtmakaH, anyastvanartha eva, athavA''tmane hitaM-prayojanamAtmArtha, taca cAritrAnuSThAnameva, athavA AyataHaparyavasAnAnmokSa eva, sa cAsAvarthazcAyatArtho'tastaM, yadi vA''yatto-mokSaH arthaH-prayojanaM yasya darzanAditrayasya tasathA 'samanuvAsayet' iti 'vasa nivAse' ityetasmAddhetumaNNijantAliTsap saM-samyaga yathoktAnuSThAnena anu-pazcAdanabhikrAntaM vayaH saMprekSya kSaNam-avasaraM pratipadya zrotrAdivijJAnAnAM vA prahINatAmadhigamya tata AtmArtha 'samanuvAsayeH' Atmani vidadhyAH / athavA 'arthavazAd vibhaktipuruSapariNAma'itikRtvA tena vA AtmArthena jJAnadarzanacAritrAtmakenAtmAnaM 'samanuvAsayed' bhAvayedraJjayet , AyatArtha vA mokSAkhyaM samyaga-apunarAgamanenAnviti-yathoktAnuSThAnAtpazcAdAtmanA 'samanuvAsayeda'adhiSThApayed / 'itiH' parisamAptau, bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAminamidamAha, yadbhagavatA zrIvarddhamAnasvAminArthato'bhyadhAyi tadevAhaM sUtrAtmanA vacmIti / dvitIyAdhyayanasya prathama uddezakaH samAptaH // 2-1 / 218 //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 21 // // atha dvitIyAdhyayane dvitoyoddezakaH // uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyasya vyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, iha viSayakaSAyamAtApitrAdilokavijayena mokSAvAptihetubhUtaM cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavatyevaMrUpo'dhyayanArthAdhikAraH prAGniradezi, tatra mAtApitrAdilokavijayena rogajarAdhanabhibhUtacetasA''tmArtha:-saMyamo'nuSTheya' ityetatprathamoddezake'bhihitam , ihApi tasminneva saMyame vartamAnasya kadAcinmohanIyodayAdaratiH syAd , ajJAnakarmAlobhodayAdvA'dhyAtmadoSeNa saMyame na dRDhatvaM bhavedityato'ratyAdivyudAsena yathA saMyame dRDhatvaM bhavati tathA'nena pratipAdyate, athavA yathASTaprakAraM karmApahIyate tathA asminnadhyayane pratipAdyate ityadhyayanArthAdhikAre'bhyadhAyi, tacca kathaM kSIyata ityAha araI AuTTe se mehAvI, khaNaMsi mukke // sU0 72 // asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyam-'AyaTTha samaNuvAsejjAsi' AtmArthaM saMyama samyaktayA kuryAt , | tatra kadAcidaratyudbhavo bhavettadarthamAha-'araI' ityAdi, paramparasUtrasambandhastu 'khaNaM jANAhi paMDie' kSaNaM-cAritrAvasaramavApyAratiM na kuryAdityAha-'araI' ityAdi AdisUtrasambandhastu 'suaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAya' kiM tacchu tamityAha-'araI AuTTe se mehAvI' ramaNaM ratistadabhAvo'ratistA paJcavidhAcAraviSayAM mohodayAt kaSAyAbhiSvaGgajanitAM mAtApitRkalavAdyutthApitAM 'sa' ityaratimAn 'medhAvI' viditAsArasaMsArasvabhAvaH san Avarteta apavarteta nivartayedityuktaM bhavati, saMyame cAratirna viSayAbhiSvaGgaratimRte kaNDarIkasyevetyata idamuktaM bhavati-viSayAbhiSvage rati //////////////////////////////////////////////////////
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 220 // ***** nivartteta, nivarttanaM caivamupajAyate yadi dazavidhacakravAlasAmAcArIviSayA ratirutpadyate pauNDarIkasyeveti, tatazcedamuktaM bhavatisaMyame ratiM kubrvIta, tadvihitaratestu na kiJcidvAdhAyai, nApIhAparasukhottarabuddhiriti, Aha ca- ' kSititalazayanaM vA prAntabhaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA nIcadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSe nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhamutpAdayanti // 1 // 'taNasaMthAra nisaNNo'vi muNivaro bhaTTarAgamayamoho / jaM pAvai muttisuhaM taM katto cakkavaTTIvi 1 // 2 // ' atra hi cAritramohanIyakSayopazamAdavAptacAritrasya punarapi tadudayAdava didhAviSoranena sUtreNopadezo dIyate taccAvadhAvanaM saMyamAt yairhetubhirbhavati tAnniyuktikAro gAthayA''caSTe biuse adaDhoM u sajame koi huja araIe / annANakammalobhAiehiM ajjhatthadosehiM // 197 // iha hi prathamoddeza ke bahvayo niyuktiga thA asmistviyamevai ketyato mandabuddheH syAdArekA yathA iyamapi tatratyaivetya to vineyasukhapratipatyarthaM dvitIyodezakagrahaNamiti, kazcitkaNDarIkadezIyaH 'saMyame' saptadazabhedabhinne 'adRDhaH ' zithilo manodayAdaratyudbhavAdbhavet, mohanIyodayo'pyAdhyAtmikairdoSairbhavet, te cAdhyAtmadoSA ajJAnalobhAdayaH, AdizabdAdicchAmadanakAmAnAM parigrahoM, mohasyAjJAnalobhakAmAdyAtmakatvAtteSAM cAdhyAtmikatvAditi gAthArthaH nanu cAratimato medhAvino'nena sUtreNopadezo dIyate yathA - saMyamAratimapavartteta, medhAvI cAtra viditasaMsArasvabhAvo vivakSito yazcaivaMbhUto nAsAvaratimAn tadvAMzcenna viditavedya ityanayoH sahAnavasthAnalakSaNena virodhena virodhAcchAyAtapAyoriva naikatrAvasthAnam, 1 tRNasaMstAraniSaNNo'pi munivaro bhraSTarAgamadamohaH / yatprApnoti muktisukhaM kutastat cakravartyapi 1 / / 1 / / 'lokavi. a. uddezakaH 2 // 220 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ .231 // .... . uktaM ca-"tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtuma // 1 // " ityAdi, yo dhajJAnI mohopahatacetAH sa viSayAbhiSvaGgAtsaMyame sarvadvandvapratyanIke rasyabhAvaM vidacyAda, Aha ca-ajJAnAndhAzcaTulavanitApAivikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vA / vidvacitaM bhavati hi mahanmokSamArgakatAnaM, nAspaskandhe viTapini kaSatyasabhitti gjendrH||1|| naitanmRSyAmahe, yato hyavAptacAritrasyAyamupadezo ditsitaH, cAritrAvAptizca na jJAnamRte, tatkAryatvAcAritrasya, na ca jJAnAratyorvirodhaH, api tu ratyaratyoH, tatazca saMyamagatA ratirevAratyA bAdhyate na jJAnam , ato jJAnino'pi-cAritramohanIyodayAtsaMyame syAdevAratiH, yato jJAnamapyajJAnasyaiva bAdhakaM, na saMyamArate, tathA coktamjJAna bhUri yathArthavastuviSayaM svasya dviSo vAdhakaM, rAgArAtizamAya hetumaparaM yuGkte na kata svym| dIpo yattamasi vyanakti kimu no rUpaM sa evekSatAM, sarvaH svaM viSaya prasAdhayati hi prAsaGgiko'nyo vidhiH // 1 // " tathedamapi bhavatIna karNavivaramagAd yathA-balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyatI'tyato yatkiJcidetata , athavA nAratyApana evaivamucyate, api tvayamupadezo medhAvI saMyamaviSaye mA vidhAdaratimiti / saMyamAratinivRttazca san ke guNamavApnotItyAha-'khaNaMsi mukke' paramaniruddhaH kAlaH kSaNaH jaratpazATikApATanadRSTAntasamayaprasAdhitaH tatra mukto vibhaktipariNAmAdvA kSaNena-aSTaprakAreNa karmaNA saMsArabandhanairvA viSayAbhiSvaGgasnehAdibhirmukto bharataditi, ye punaranupadezavartinaH kaNDarIkAdyAste caturgatikasaMsArAntarvatino duHkhasAgaramadhivasantItyAha ca //////////////////////////////////////////////////// // 221 //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA-' rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 122 // aNANAya puTThAvi ege niyati, maMdA moheNa pAuDA, apariggahA bhavissAmo samuDAyala kAme abhigAhai, aNANAe muNiNo paDilehaMti, ittha mohe puNo puNo sannA no havvAe no pArAe // su0 73 // AjJApyata ityAjJA - hitAhitaprAptiparihArarUpatayA sarvajJopadezastadviparyayo'nAjJA tayA anAjJayA satyA 'spRSTAH ' 'parISahopasagaiH, apizabdaH sambhAvanAyAM sa ca bhinnakramo nivarttanta ityasmAdanantaraM draSTavyaH, 'eke' mohanIyodayAkaNDarIkAdayo na sarve saMyamAtsamastadvandvopazamarUpAt nivarttante apIti, sambhAvyata etanmohodayasyetyapizabdArthaH, kiMbhUtAH santo nivarttanta ityAha- 'mandA' jaDA apagatakarttavyA karttavyavivekAH, kuta evaMbhUtA 1, yato 'mohena prAvRtA' moha :- ajJAnaM midhyAtvamohanIyaM vA tena prAvRttA-guNThitAH uktaM ca - " ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH | arthaM hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokaH // 1 // " ityAdi, tadevamavAptacAritro'pi kammoMdiyAtparISahodaye'GgIkRtaliGgaH pacadbhAvatAmAlambana ityuktam / apare tu svaruciviracitavRttapo nAnAvidhairupAyairlokAdarthaM jighRkSavaH kila vayaM saMsArodvignA mumukSavasteSu teSu ArambhaviSayAbhiSvaGgeSu pravartata iti darzayati- 'apariggahA' ityAdi, pari:- samantAt manovAkkAyakarmabhigR hyata iti parigrahaH sa yeSAM nAstItyaparigrahA evaMbhRtA vayaM bhaviSyAma iti zAkyAdimatAnusAriNaH svayUthyA vA 'samutthAya' cIvarAdigrahaNaM pratipadya, tato labdhAn kAmAn 'abhigAhante' sevante, tivyatyayena caikavacanamiti, atra cAntyavratopAdAnAt zeSANyapi grAhmANi, ahiMsakA vayaM bhaviSyAma evamamRSAvAdina lokavi. a. 2 uddezakaH 2 // 222 //
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0223 // ityAdyapyAyojyam / tadevaM zailUSA ivAnyathAvAdino'nyathAkAriNaH kAmArthameva tAMstAna pravrajyAvizeSAdhibhrati, uktaM ca-18 "svecchAviracitazAstraH pravrajyAveSadhAribhiH kSadvaiH / nAnAvidhairupAyairanAthavanmuSyate lokaH // 1 // " ityAdi / tadevaM pravrajyAveSadhAriNo labdhAnkAmAnavagAhante tannAbhArthaM ca tadupAyeSu pravartante ityAha-'aNANAe' ityAdi, 'anAjJayA' svairiNyA buddhayaH 'munaya' iti muniveSaviDambanaH kAmopAyAna 'pratyupekSante' kAmopAyArambheSu ponaHpunyena lagantIti, Aha ca-'ettha' ityAdi, 'atra' asmin viSayAbhiSvaGgAjJAnamaye bhAvamohe pInaHpunyena 'sannAH' viSaNNA nimagnAH paGkAvamagnA nAgA ivAtmAnamAkraSTunAlamiti, Aha ca-'no havvAe no pArAe' yo hi madhyemahAnadIpUra nimagno bhavatyasau nArAtIyatIrAya nApi pAremahAnadIpUramiti, evamitrApi kutazcinnimitAtyaktagRha gRhiNIputradhanadhAnyahiraNyaratnakupyadAsIdAsAdivibhava AkizcanyaM pratijJAyArAtIyatIradezyAdgRhavAsasaukhyAnnirgataH san no havAetti bhavati, punarapi vAntabhogAmilASitayA yathoktasaMyamAbhAvena takriyAyA viphalatvAt no pArAe tti bhavati, ubhayato muktabandhanA muktolIvobhayabhraSTo na prahastho nApi prajita ityuktaM bhavati, uktaM ca-"indriyANi na guptAni, lAlitAni na cecchyaa| mAnuSyaM durlabhaM prApya na bhuktaM nApi zoSitam // 1 // " iti / ye punaraprazastaratinivRttAH prazastaratimadhizayAnAste kiMbhUtA bhavantItyAha vimuttA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo lobhamalobheNa dugujchamANe lahe kAme nAbhigAhA / / suu074||.. wwwwwwwwwwwwww
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka. a.vi 2 zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) uddezakaH 2 // 224 // tyAha- lobhAta pAragAminaH, tapasyAnAcchInyaM yathA tala pAro mokSaH saMsArANavAna bhUta vividham-anekaprakAraM dravyato dhanasvajanAnuSaGgAdbhAvato viSayakaSAyAdibhyo'nusamayaM mucyamAnA eva bhAvini bhUtavadupacArAnmuktA vimuktAH te janAH ye janAH sarvasvajanabhUtA nirmamatvAH pAragAmino bhavanti, pAro-mokSaH saMsArANavataTavRttitvAttatkAraNAni jJAnadarzanacAritrANyApa pAra iti, bhavati hi tAdAtAcchInyaM yathA tandulAn varSati parjanya', atastatpAraMjJAnadarzanacAritrAkhyaM gantu' zIlaM yeSAM te pAragAminaH, te muktA bhavantIti pUrveNa sambandhaH / kathaM punaH sampUrNapAragAmitvaM ca bhavatItyAha-lobha' ityAdi, iha hi lobhaH sarvasaGgAnAM dustyajo bhavati, tathAhi-kSapakaNyantargatasyApagatAzeSakapAyamyApi khaNDazaH kSipyamANo'pyanubadhyata iti, atastaM lobha, tadvipakSaNa alobhena 'jugupsamAno' nindanpariharan kiM karotItyAha-laddha kAme' ityAdi, 'labdhAn' prAptAnicchAmadanarUpAn kAmAn 'nAbhigAhate' na sevate, yo hi zarIrAdAvapi nivRttalomaH sa kAmAmiSvaGgavAnna bhavati, brahmadattAmantritacitravaditi, pradhAnAntyalobhaparityAgena copasarjanAdhastanaparityAgo draSTavyaH, tadyathA-krodhaM kSAntyA jugupsamAno mAnaM mAivena mAyAmAjavenetyAdyapyAyojyaM, lobhopAdAnaM tu sarvakaSAyaprAdhAnyakhyApanArthamupAdade, tathAhi-tatpravRttaH sAdhyAsAdhyavivekavikalaH kAryAkAryavicArarahitaH santrakadattadRSTiH pApIpAdAnamAsthAya sarvAH kriyAH adhitiSThatIti, taduktam-"'dhAveha rohaNaM taraha sAyaraM bhamai girinnigujesu| mArei baMdharvapi hu puriso jo hoi dhnnlho||1|| aDai SaSTuM vahA 1 dhAvati rohaNaM tarati sAgaraM bhrAmyati girinikubjeSu / mArayati bAndhavamapi puruSo yo bhavati dhanalubdhaH // 1 // bhaTati bahu vahati bhAraM sahate sudhAM pApamAcarati dhRSTaH / kulazIlajAtipratyayaghRtizca lobhAbhidrutastyajati // 2 // // 224 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ .225 // bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dhiho / kulasIlajAipaJcayadhihaca lobhahuo cayaha // 2 // " ityAdi, tadevaM kutazcinimittAtsahApi lobhAdinA niSkramya punarlobhAdiparityAgaH kArya:, anyastu lobhaM vinApi pravrajyAM pratipadyata iti darzayati viNAvi (viNaitta) lobhaM nikkhamma esa akamme jANai pAsai, paDilehAe nAvakaMkhai, esa aNagAritti pavuccaDa, aho ya rAo paritappamANe kAlAkAlasamuhAi saMjogaTThI aTThAlobhI Ala pe sahakAre viNiviTThacitte, itya satthe puNo puNo se AyaSale se nAibale se mittaSale se piJcabale se devabale se rAyaSale se corabale se atihivale se kiviNabale se samaNabale, icceehiM virUvarUvehiM kajjehiM daMDasamAyANaM saMpehAe bhayA kajai, pAvamukkhutti mantramANe, aduvA aasNsaae| suu075|| kazcidbharatAdiniHzeSato lobhApagamAdvinApi lobhaM 'niSkramya' pravrajyA pratipadya, pAThAntaraM vA 'viNahattu lobha sajvalanasaMjJakamapi lobhaM 'vinIya'nimalato'panIya eSa evaMbhUtaH san 'akarmA'apagataghAtikarmacatuSTayAvirbhUtAnAvaraNajJAno vizeSato jAnAti sAmAnyataH pazyati, etaduktaM bhavati-evaMbhUto lobho yena tasmaye mohanIyakSaye cAvazyaM ghAtikarmakSayastasmizca nirAvaraNajJAnasadbhAvastato'pi bhavopanAhikApagama ityato lomApagame akammetyuktam / yatazcaivambhato lobho dantastadvAnau cAvazyaM karmakSayastataH kiM karttavyamityAha-'paDilehAe' ityAdi, pratyupekSaNayA-guNadoSa // 2250
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH zIlAGkA.) paryAlocanayopapannaH sannathavA lobhavipAkaM pratyupekSya-paryAlocya tadabhAve guNaM ca lobha 'nAvakAkSati' nAbhilapatIti, yazcAjJAnopahatAntaHkaraNo'prazastamUlaguNasthAnavI viSayakaSAyAdyupapannastasya pUrvoktaM viparItatayA sarva saMtiSThate, A lokavi.a.. tathAhi-alobha lobhena jugupsamAno labdhAn kAmAnavagAhate, lobhamanapanIya niSkramya punarapi lobhaikamanAH sakA uddezakaH 2 na jAnAti nApi pazyati, apazyaMzcApratyupezaNayA'bhikAGkSati / yacca prathamoddezake'prazastamUlaguNasthAnamavAci tacca vAcyamiti, Aha ca-'aho ya rAo' ityAdi, ahorAtraM paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacittaH atra-zastre pRthivIkAyAdyupaghAtakAriNi pauna:punyena vartate / kiMca-'se Ayabale' Atmano balaM-zaktyupacaya AtmabalaM tanme bhAvItikRtvA nAnAvidhairupAyairAtmapuSTaye tAstAH kriyAH aihikAmuSmikopaghAtakAriNIvidhatte, tathAhi-mAMsena puSyate mAMsa'mitikRtvA paJcendriyaghAtAdAvapi pravarttate, aparAzca lumpanAdikAH sUtraNevAmihitAH, evaM ca 'jJAtivala' svajanabalaM me bhAvIti, tathA tanmitrabalaM me bhaviSyati yenAhamApadaM sukhenaiva nistariSyAmi, tatpretyabalaM bhaviSyatIti bastAdikamupahanti, tadvA devabalaM bhAvIti pacanapAcanAdikAH kriyA vidhatte, rAjabalaM vA me bhaviSyatIti rAjAnamupacarati, cauragrAme vA vasati caurabhAgaM vA prApsyAmIti caurAnupacarati, atithivalaM vA me bhaviSyatItyatithInupacarati, atithirhi niHspRho'bhidhIyate iti, uktaM ca-tithiparvotsavAH sarve, tyaktA yena mhaatmnaa| atithi taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH // 1 // " etaduktaM bhavati-tadvalArthamapi prANiSu daNDo na nikSeptavyaH 26 // iti, evaM kRpaNazramaNArthamapi vAcyamiti, evaM pUrvoktaH 'virUparUpaiH'nAnAprakArI piNDadAnAdibhiH kAyeM: 'daNDa. //////////////////
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 227 // samAdAna miti daNDayante-vyApAdyante prANino yena sa daNDastasya samyagAdAnaM-grahaNaM samAdAnaM, tadAtmabalAdikaM mama nAbhaviSyat yadyahametanAkariSyamityevaM 'saMprekSayA' paryAlocanayA evaM saMprekSya vA bhayAt kriyate, evaM tAvadihabhavamAzritya daNDasamAdAnakAraNamupanyastam, AmuSmikArthamapi paramArthamajAnAnairdaNDasamAdAnaM kriyata iti darzayati-'pAvamokkho'tti ityAdi, pAtayati pAsayatIti vA pApaM tasmAnmokSaH pApamokSaH, 'iti' hetau, yasmAtsa mama bhaviSyatIti evaM manyamAnaH daNDasama.dAnAya pravartata iti, tathAhi-hutabhuji paDjIvopaghAtakAriNi zastre nAnAvidhopAyaprANyupadhAsAttapApavidhvaMsanAya pippalazamIsamittilAjyAdikaM zaThavyugrAhitamatayo juhvati, tathA pitRpiNDadAnAdau bastAdimAMsopaskRtabhojanAdikaM dvijAtibhya upakalpayanti tadbhuktazeSAnujJAtaM svato'pi bhuJjate, tadevaM nAnAvidhairupAyairajJAnopahatabuddhayaH pApamokSArtha daNDopAdAnena tAstAH kriyAH prANyupaghAtakAriNIH samArabhamANAH anekamavazatakoTIdummocamaghamevopAdadata iti / kiJca-'aduvA' ityAdi, pApamokSa iti manyamAno daNDamAdatta ityuktam, athavA AzaMsanam AzaMsA-aprAptaprApaNAmilApastadartha daNDasamAdAnamAdatte, tathAhi-mamaitat parutparAri vA pretya bopasthAsyate ityAzaMsayA kriyAsu pravarttate, rAjAnaM vA'rthAzAvimohitamanA avalagati, uktaM ca-'ArAdhya bhUpatimavApya tato dhanAni, bhokSyAmahe kila vayaM satataM sukhAni / ityAzayA dhanavimohitamAnasAnAM, kAlaH prayAti maraNAvadhireva pusAm // 1 // ehi gaccha panottiSTha,vada maunaM samAcara / ityAcAzAgrahagrastaH,krIDanti dhanino'rthibhiH // 2 // " ityaadi| tadevaM jJAtvA kiM kartavyamityAha // 2270.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi. a. uddezakaH 2 taM pariNNAya mehAvI neva sayaM eehiM kajjehiM daMDa samAraMmijA,neva annaM eehiM kajjehiM bhIAcA daMDa samAraMbhAvijA, eehiM kajjehiM daMDa samAraMbhaMtapi annaM na samaNujANijjA, esa rAjavRttiH magge AriehiM pavehae, jahetya kusale novaliMpijjAsi tibemi // sU0 76 // logavija(zIlAGkA.) yassa vitio uddeso // 3.25 // 22 // 'taditi sarvanAma prakrAntaparAmarzi, 'tata' zastraparijJoktaM svakAyaparakAyAdibhedaminnaM zastram, iha vA yaduktam aprazastaguNamUlasthAnaM-viSayakaSAyamAtApitrAdikaM, tathA kAlAkAlasamutthAnakSaNaparijJAnazrotrAdivijJAnaprahANAdikaM tathA''tmavalAdhAnAdyarthaM ca daNDasamAdAnaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparikSayA pariharet 'medhAvI' maryAdAvartI, jJAtaheyopAdeyaH san kiM kuryAdityAha-'neva sayaM' ityAdi, naiva 'svayam' AtmanA etaiH-AtmabalAdhAnAdikaH 'kAya, karttavyaiH samupasthitaiH sadbhiH 'daNDa' sattvopaghAtaM samArabhet , nApyanyamaparamebhiH kAryahiMsAnRtAdikaM daNDaM samArambhayet , tathA samArabhamANamapyaparaM yogatrikeNa na samanujJApayed / eSa copadezastIrthakRdbhirabhihita ityetat sudharmasvAmI jambUsvAminamAheti darzayati-'esa' ityAdi, 'epa' iti jJAnAdiguNayukto bhAvamArgoM yogatrikaraNatrikeNa daNDasamAdAnaparihAralakSaNo vA 'Aya: ArAdyAtAH sarvaheyadhammabhya ityAryAH-saMsArArNavataTavartinaH kSINaghAtikammAMzAH saMsArodaravivaravartibhAvavidaH tIrthakRtastaiH 'prakarSeNa' sadevamanujAyAM parSadi sarvasvabhASAnugAminyA vAcA yogapadyAzeSaB saMzIticchecyA prakarSaNa veditaH-kathitaH pratipAdita itiyAvat , evambhUtaM ca mArga jJAtvA kiM karttavyamityAha-"jahetya' / 2280
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ .22 // ityAdi, teSu teSvAtmabalopadhAnAdikeSu kAryeSu samupasthiteSu satsu daNDasamupAdAnAdikaM pariharan 'kuzalo' nipuNaH avagatatattvo yathaitasmin daNDasamupAdAne svamAtmAnaM 'nopalimpayana tatra saMzleSaM kuryA iti, vibhaktipariNAmAvA etena daNDasamupAdAnajanitakarmaNA yathA nopalipyase tathA sarvaiH prakAH kuryAstvam / itizabdaH parisamAptau, bravImIti pUrvavat / lokavijaye dvitIya uddezakaH samAtaH // 2-2 // // atha dvitIyAdhyayane tRtIyoddezakaH // ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake saMyame dRDhatvaM kAryamasaMyame cAdRDhatvamuktaM, taccobhayamapi kaSAyavyudAsena sampadyate, tatrApi mAna utpatterArabhya uccairgotrotthApitaH syAt atastadvayudAsArthamidamabhidhIyate / asya cAnantarasUtreNa sambandhaH-'jahettha kusale novaliMpejjAmi' kuzalo nipuNaH sabasminnuccairgotrAbhimAne yathA''tmAnaM nopalimpayestathA vidadhyAstvaM, kiM matvA, ityatastadabhidhIyate se asai uccAgoe asahanIAgoe, no hINe no airitte (egamege khalu jIve aI. aDAe asaI uccAgoe, asahanIAgoe, kaMDagaTTayAe no hoNe no airitta)no'pohae, iya saMkhAya ko goyAvAI ko mANAvAI 1, kasi vA ege gijhA, tamhA no harise no kuppe, bhUehiM jANa paDileha sAyaM // sU077 // 'se asaI uccAgoe asaI nIAgoeti' 'sa' iti saMsAryasumAn 'asakRda' anekazaH uccaigotre mAnasatkArAhe,
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka. a.vi 2.. uddezakaH3 bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA. // 230 // utpanna iti zeSaH, tathA asahanIceotre sarvalokAvagIte, paunaHpunyenotpanna iti, tathAhi-nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiyavAste, tatra ca paryaTan dvinavatinAmottaraprakRtisatkarmA saMstathAvidhAdhyavasAyopapannaH AhArakazarIratat- saGghAtabandhanAGgopAGgadevagatyAnupUrvIdvayanarakagatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSTayarUpA etA dvAdazakarmaprakRtInirlepyAzItisatkarmA tejovAyuSatpannaH san manujagatyAnupUrvIdvayamapi nirlepya tana uccairgotramudvalayati palyopamAsaMkhyeyabhAgena, atastejovAyudhvAdya eva bhaGgakA, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA'pIti, tato'pyudvRttasyApara kendriyagatasyAmeva bhaGgakaH, traseSvapyaparyAptakAvasthAyAmayameva, anilepate tUccaigotre dvitIyacaturthoM bhaGgo, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA tUmayarUpasyaiveti dvitIyaH, tathA uccairgotrasya bandho nIcasyodayaH satkarmatA tUmayarUpasyeti caturthaH, zeSAstu catvAro na santyeva, tiryasUccairgotrasyodayAbhAvAditi bhAvaH, tadevamuccaigotrodvalanena kalaMkalI 1 syAnyatrApi AdAvaya0 pra. 2 anilaMpite tUmacairgotre dvitIyo bhaGgakaH, kasyacitprathamasamaya evAparasyAntamuhUrtAdvovaM. muccaigotrasambandhasadbhAve caturthabhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bamdha udayo'pi tasyaiva satkammatA tUbhayarUpasya veti dvitIyaH, tathokacegotrasya bandho nIcasyodayaH satkarmatA tUbhayarUpasyeti caturthaH, zeSAstu catvAro na santyeva, tiryakSaccergotrasyodayAbhAvAditi bhAvaH / tadevamuccairgotrodalanena kalakalIbhAvamApanno'saMkhyevamapi kAlaM sUkSmatraseSvAste, tato'pyuvRtta ucceotrodayAbhAve sati dvitIyacaturthabhajakastho'nantamapi kAlaM tiryavAste iti, sa ca anantA utsarpiNyavasarpiNIH, bhAvalikAkAlAsaMkhyeyabhAgasamayasaMkhyAna pudgalaparAvarcAniti pra. 3 nIcegotrasya bandha uccairgotrasyodayaH pacanIcargotre satI 3 saccairgotrasya bandha uccairgotrasyodaya saccanIccoM satI 5 uccairgotrasyodaya uccanIcairgotre satI 6 uccairgotrasyodaya uccairgotraM sat 7 ityevarUpAH zeSAstRtIyapaJcamaSaSThAsaptamabhaGgarUpAzcatvAraH.pra. //////////////////////////////// // 23 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvamApano'nantaM kAlamekendriyeSvAste, anudalite vA tiryakSvAste'nantA utsapiNyaSasappiNI:, AvalikAkAlAsaGkhyeyabhAgasamayasaMkhyAn pudgalaparAva niti, kIdRzaH punaH pudgalapagavarta iti 1 ucyate, yadaudArikavaikriyataijasabhASAnApAnamanAkarmasaptakena saMsArodaravivaravartinaH pudgalAH AtmasAtpariNAmitA bhavanti tadA pudgalaparAvarta ityeke, anye tu | dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturkI varNayanti, pratyekamasAvapi bAdarasUkSmabhedAta vaividhyamanubhavati, tatra dravyato bAdaro yadaudArikavaikriyatajasakArmaNacatuSTayena sarvapudgalA gRhItvojjhitAstadA bhavati, sUkSmaH punaye dekazarIreNa sarvapudgalAH sparzitA bhavanti tadA draSTavyaH 1, kSetrato bAdarI yadA kramotkramAbhyAM mriyamANena sarve lokAkAzapradezAH spRSTA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastu tadA vijJeyo yadaikasmin vivakSitAkAzakhaNDake mRtaH punaryadA tasyAnantarapradezavRddhathA sarva lokAkAzaM vyApnoti tadA grAhyaH 2, kAlato bAdaro yadotsarpiNyavasarpiNIsamayAH kramotkramAbhyAM mriyamANenAliGgitA bhavanti tadA vijJayaH, sUkSmastUtsarpiNIprathamasamayAdArabhya krameNa sarvasamayA mriyamANena yadA chuptA bhavanti tadA'vagantavyo 3, bhAvato bAdaro yadA'nubhAgavandhAdhyavasAyasthAnAni kramotkramAbhyAM mriyamANena vyAptAni bhavanti tadA'bhidhIyate, anubhAgabandhAdhyavasAyapramANaM tu saMyamasthAnAvasare prAgevAbhyadhAyIti, sUkSmastu jaghanyAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAdArabhya yadA sarveSvapi krameNa mRto bhavati tadA'vaseya iti / tadevaM kalaMkalIbhAvamApanno'nyo vA nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryavAste, manuSyeSvapi tadudayAdevAvargIteSu sthAneSUtpadyate, tathA kalaMkalIsavo'pi dvIndriyAdiSutpatraH san prathamasamaye evaM paryAptyuttarakAlaM voccairgotraM bavA manuSyeSvasakRduccairgotramAskandati, tara kadAcittatIyamakasthaH // 2310
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokAMva. a.2 bhIAcArAjavRttiH (zIlAGkA. uddezakaH3 paJcamabhaGgopapannau vA bhavati, tAvimau-nIcairgotraM bandhnAtyuccairgotrasyodayaH satkarmAtA tUmayasya tRtIyaH, paJcamastUccairgotraM badhnAti tasyaivodayaH satkarmatA tUbhayasya, SaSThasaptamabhaGgau tUparatabandhasya bhavataH, aviSayatvAnna tAbhyAmihAdhikAraH, to cemau bandhoparame uccairgotrodaya: satkarmAtA tUmayasyeti SaSThaH, saptamastu zailezyavasthAyAM dvicaramasamaye nIcairgotre kSapite uccaigotrodayastasyaiva satkarmAteti, tadevamuccAvaceSu gotraSu asakRdutpadyamAnenAsumatA paJcamaGgakAntarvatinA na mAno vidheyo nApi dInateti / tayozvoccAvacayoH gotrayorSandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni tulyAnItyAha-'No hINe No airitte' yAvantyuccaigotre'nubhAvabandhAdhyavasAyasthAnakaNDa kAni nIcotre'pi tAvantyeva, tAni ca sarvANyapyasumatA'nAdisaMsAre bhUyo bhUyaH sparzitAni, tatra uccaigotrakaNDakArthatayA'subhRna hIno nApyatiriktaH, evaM nIcairgotrakaNDakArthatayA'pIti / nAgArjunIyAstu paThanti-"egamege khala jIve aIaDAe asaI ucAgoe asahanIAgoe, kaMDa. gaTTayAe no hINe no aharitte" ekaiko jIvaH khaluzabdo vAkyAlakAre atIte kAle'sakaduccAvaceSu gotrapUtpannA, sa coccAvacAnubhAgakaNDakApekSayA na hIno nApyatirikta iti, tathAhi-uccairgotrakaNDakemya ekamavikebhyo'nekamavikebhyo vA nIcairgotrakaNDakAni na hInAni nApyatiriktAnItyato'vagamyotkarSApakauM na vidheyau, asya copalakSaNArthatvAt sarveSvapi madasthAneSvetadAyojyaM / yatazcoccAvaceSu sthAneSu kammevazAdutpadyante, balarUpalAmAdimadasthAnAnAM cAsamaJjasatAmavagamya kiM karttavyamityAha-'no'pIhae' apiH sambhAvane saca bhimakramo, jAtyAdInAM madasthAnAnAmanyatamadapi no 'IhetApi nAbhilaSedapi athavA no spRhayeva-nAvakAditi / tatra yadyaccAvaceSu sthAneSvasakRtpamo'su
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ ////////////////////////////////////////////////////// mAMstataH kimityAha-'iya saMkhAya' ityAdi, itirupapradarzane 'iti' etatpUrvoktanItyoccAvacasthAnotpAdAdika 'parisaMkhyAya' jJAtvA ko gotravAdI bhaveda ?, yathA mamoccaiotraM sarvalokamAnanIyaM nAparamyetyevaMvAdI ko buddhimAn bhavet ?, tathAhi-mayA'nyaizca jantubhiH sarvANyapi sthAnAnyanekazaHprAptapUrvANIti, tathoccairgotranimittamAnavAdI vA ko bhaveta ?, na kazcitsaMsArasvarUpaparicchedItyarthaH, kiM ca-'kaMsi vA ege gijjhe' anekazo'ne kasmin sthAne'nubhUte mati tanmadhye kasminvA ekasminnuccaigotrAdike'navasthitasthAnake rAgAdivirahAdekaH kathaM gRdhyet ?, tAtparyam-AsevAM viditakarmapariNAmo vidadhyAta, yujyeta gAddhaya yadi tatsthAna prAptapUrva nAbhaviSyata , taccAnekazaH prAptapUrvam , atastalAbhAlAbhayoH notkarSApakA~ vidheyAviti, Aha ca-'tamhA' ityAdi, yato'nAdo saMsAre paryaTatA'sumatA'dRSTAyattAnyamakRduccAvacAni sthAnAnyanubhUtAni tasmAtkathazciduccAvacAdikaM madasthAnamavApya 'paNDito' heyopAdeyatatvajJo 'na hRSyeta' na harSa vidadhyAda, uktaM ca-"sarva sukhAnyapi bahuzaH prAptAnyataTA mayA'tra saMsAre / ucca sthA. nAni tathA tena na me vismystessu||1||'ji so'vi Nijjaramao paDisiho aTThamANamahaNehiM / avasesa mayaTThANA parihariavvA payatteNaM // 3 // nApyavagItasthAnAprAptau vaimanasyaM vidadhyAd , Aha ca-no kuppe adRSTavazAttathAbhRtalokAsammataM jAtikularUpavalalAbhAdikamadhamamavApya 'na kupyet' na krodhaM kuryAta, kataranIcasthAna zabdAdikaM vA duHkhaM mayA nAnubhUtamityevamavagamya nodvegavazagena bhAvyam , uktaM ca-"avamAnAtparibhraMzAdhavandhaH 1 yadi so'pi nirgarAmadaH pratiSiddho'STamAnamathanaiH / avazeSANi madasthAnAni pariharttavmAni prayatnena / / 1 / 33 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi.a. zrIAcA. rAGgavRttiH (zIlAGkA.) / / 234 // uddezakaH 3 dhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca, jAtyantarazateSvapi // 1 // saMte 'ya avimhai asohau' paMDieNa ya asaMte / sakA hudumovamiahiaeNa hiaM dharateNa // 2 // hoUNa cakkavaTTI puhaivaI vimlpNddrcchtto| so ceva nAma bhujo aNAhasAlAlao hoha ||shaa" ekasmin vA janmani nAnAbhRtAvasthA uccAvacAH karmavaza- to'nubhavati / tadevamuccanIcagotranirvikalpamanAH anyadapi avikalpena kiM kuryAdityAha-'bhUehiM' ityAdi, bhavanti bhaviSyantyabhUvamiti ca bhUtAni-asubhRtasteSu 'pratyupekSya' paryAlocya vicArya kuzAgrIyayA zemuSyA jAnIhi-avagaccha, kiM jAnIhi ?-'sAtaM' sukhaM tadviparItamasAtamapi jAnIhi, kiM ca kAraNaM sAtAsAtayoH 1 etajjAnIhi kiM cAmilaSantyavigAnena prANina iti, atra jIvajantuprANyAdizabdAnupayogalakSaNadravyasya mukhyAna vAcakAnvihAya sattAvAcino bhatazabdasyopAdAnenedamAvirbhAvayati-yathA'yamupayogalakSaNapadArtho'vazyaM sattA vibhatti, mAtAbhilASyasAtaM ca jugupsate, sAtAbhilASazca zubhaprakRtitvAd ato'parAsAmapi zubhaprakRtInAmupalakSaNametadavaseyam , ataH zubhanAmagotra'yurAdyAH karmaprakRtIgnudhAvatyazubhAzca jugupsate sarvo'pi praannii| evaM ca vyavasthite sati kiM vidheyamityAha samie eyANapassI (purise NaM khalu dukkhuvveasuhesae), taMjahA-andhattaM pahirattaM mUyattaM kANattaM kusaTa khujataM paDabhataM sAmattaM sabalattaM saha pamAeNaM. aNegaruvAo joNoo 1 satsu cAvismetumazocitu paNDitena cAsatsu / zakyaM hi dramopamita hRdayena hitaM dharatA // 1 // bhUtvA cakravartI pRthvIpativimala pANDuracchatraH / sa eva nAma bhUyo'nAthazAlAlayo bhavati // 2 // 2 karmavazago0 pra.3 budhyastra / 2340
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdhAyaha virUvarUve phAse parisaMveyaha // sU0 7 // athavA bhUteSu zubhAzubharUpaM karma pratyupekSya yatteSAmapriyaM tatra vidadhyAt ityayamupadezo, nAgArjunIyAstu paThanti'puriseNaM khala dukkhuvveasuhesae" 'puruSo' jIvaH Namiti vAkyAlaGkAre 'khaluH' avadhAraNe duHkhAta udvego yasya sa duHkhodvegaH, sukhasyaiSakaH sukhaiSakA, yAjakAditvAtsamAsazchAndasatvAdvA, duHkhodvagazcAsau sukhaiSakazca duHkhodvegasukhaiSakaH, sarvo'pi prANI duHkhodvegasukhaiSaka eva bhavatyato jIvaprarUpaNaM kArya, taccAvani jalapavanAnalavanaspatisUkSmavAdaravikalapaJcendriyasaMjJItaraparyAptakAparyAptakarUpaM zastraparijJAyAmakAryeva, teSAM ca duHkhaparijihISUNAM sukhalimUnAmAtmaupamyamAcaratA tadupamardakAni hiMsAdisthAnAni pariharatA''tmA paJcamahAvrateSvAstheyaH, tatparipAlanArtha cottaraguNA adhyanu. zIlanIyAH, tadarthamupadizyate-'samie eyANupassI' paJcabhiH samitibhiH samitaH san etat-zubhAzubhaM karma vakSyamANaM cAndhatvAdikaM draSTu zIlaM yasyetyetadanudarzI bhRteSu sAtaM jAnIhIti saNTaGkaH, tatra 'samiti'riti 'iNa gatA' vityasmAtsampUrvAta ktinantAdbhavati, sA ca paJcadhA, tadyathA-iryAbhASaNA''dAnanikSepotsargarUpAH, tatrairyAsamitiH prANavyaparopaNavrataparipAlanAya, bhASAsamitirasadabhidhAnaniyamasaMsiddhaye, eSaNAsamitirasteyavanaparipAlanAya, zeSadvayaM tu samastavrataprakRSTasyAhiMsAvratasya saMsiddhaye vyApriyate iti, tadevaM paJcamahAvratopapetastavRttikalpasamitibhiH samitaH san bhAvata etadbhutasAtAdikamanupazyati, athavA yadanudaya'sau bhavati tadyathetyAdinA sUtreNaiva darzayati 'andhatvamityAdinA yAvat virUparUpe phAse parisaMveei saMsArodare paryaTana prANI andhatvAdikA avasthA bahuzaH parisaMvedayate, sa cAndho dravyato bhAvatazca, ////////////////////////////////////////////////////// // 2350
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) loka.a.vi 2 uddezakaH 3 // 236 // tatraikendriyadvIndriyatrIndriyA dravyabhAvAndhAH, caturindriyAdayastu mithyAdRSTayo bhAvAndhAH, uktaM - "ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatiditIyama / etadadvayaM bhuvi na yasya saM tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH // 1 // " samyagdRSTayastUpahatanayanA dravyAndhAH, ta evAnandhA na dravyato na ca | bhAvataH, tadevamandhatvaM dravyabhAvabhinnamekAntena duHkhajananamavApnotIti, uktaM ca-"jIvanneva mRto'ndho yasmAtsarvakriyAsu prtntrH| nityaastmitdivaakrstmo'ndhkaaraarnnvnimgnH|||| lokadayavyasanavahi vidI. pitAGgamandhaM samIkSya kRpaNaM parayaSTineyam / ko nodijeta bhayakRjananAdivogrAtkRSNAhinaikanicitAdiva cAndhaga ta ? // 2 // " evaM badhiratvamapyadRSTavazAdanekazaH parisaMvedayate, tadAvRtazca sadasadvivekavikalatvAdaihikAmudhmikeSTaphalakriyAnuSThAnazUnyatA bibharti iti, uktaM ca-"dharmazrutizravaNamaGgalavarjito hi, lokshrtishrvnnsNvyvhaarpaadyH| kiM jIvatIha badhiro bhuvi yasya zabdAH, svapnopalabdhadhananiSphalatA prayAnti ? // 1 // svakalatrapAlaputrakamadhuravacaHzravaNabAhyakaraNasya / badhirasya jIvitaM kiM jIvanmatakAkRtidharasya ? // 2 // " evaM mUkatvamapyekAntena duHkhAvaha parisaMvedayate, uktaM ca-"duHkhakaramakIrtikaraM mUkatvaM savalokaparibhUtam / pratyAdezaM mUDhAH kammakRtaM kiM na pazyanti ? // 1 // " tathA kANatvamapyevaMrUpamiti, Aha ca-"kANo nimagnaviSamonnatadRSTirekaH, zakto virAgajanane jananAturANAm / yo naiva kasyacidupaiti manaHpriyatvamAlekhyakarmalikhito'pi kimu svruupH||1||" evaM 'kuNTatvaM' pANi vakratvAdikaM 'kujatvaM' vAmanalakSaNaM // 236 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ .237 // | 'vaDabhatvaM vinirgatapRSThIvaDabhalakSaNaM 'zyAmatvaM' kRSNalakSaNaM 'zaSalatvaM' zvitralakSaNaM sahajaM pazcAdbhAvi vA karmavazago bhUrIzo duHkharAzidezIya parisaMvedayate / kiM ca-saha 'pramAdena' viSaya krIDAbhiSvaGgarUpeNa zreyasyanudyamAtmakena vA | 'anekarUpAH' saGkaTavikaTazItoSNAdibhedabhinnA yonI: saMdadhAti saMdhatte caturazItiyonilakSasambandhAvicchedaM vidadhAtIti bhAvaH, samyag dhAvatIti vA, tAsu tAsvAyuSkabandhottara kAlaM gacchatItyarthaH, tAsu ca nAnAprakAgasu yoniSu / 'virUparUpAn' nAnAprakArAn 'sparzAn' duHkhAnubhavAn parisaMvedayate, anubhvtiityrthH|| tadevamuccotrotthApitamAno| pahatacetA nIce gotravihitadInabhAvo vA'ndhabadhirabhUyaM vA gataH samAvabudhyate kartavyaM na jAnAti karmavipAkaM nAvagacchati | saMsArApasadatAM nAvadhArayati hitAhite na gaNayati aucityamityanavagatanacco mUDhastatraivoccaiotrAdike viparyAsamupaiti, Aha ca se abujjhamANe haovahae jAImaraNaM aNapariyahamANe, jIviyaM puDho piyaM ihamegesi mANavANaM khittavatthumamAyamANANaM, Aratta virattaM maNikuDala saha hiraNNaNa ithi. yAo parigijmati tattheva rattA, na ittha tavo vA damo vA niyamo vA dissai, saMpuNNaM bAle jIviukAme lAlappamANe mUDhe vippariyAsamuvei // sU0 79 // 'se' ityuccairgotrAbhimAnI andhabadhirAdibhAvasaMvedako vA kammavipAkamanavabudhyamAno hatopahato bhavati, nAnAvyAdhisadbhAvakSatazarIratvAddhataH samastalokaparibhUtatvAdupahataH, athavoccaigotragarvAdhmAtatyaktocitavidheyavidvajjanavadanasamadabhata
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) / / 238 / / / zabdAyazaHpaTahahatatvAddhataH abhimAnotpAditA ne kabhava koTi nIcairgotrodayAdupahataH, mRDho viparyAsamupaitItyuttareNa sambandhaH, tathA jAtizva maraNaM ca samAhAradvandvastad 'anuparivarttamAnaH' punarjanma punarbharaNamityevamarahaTTaghaTIyantranyAyena saMsArodare vivarttamAnaH, AvonImaraNAdvA pratikSaNaM janmavinAzAvanubhavan duHkhasAgarAvagADho vizarAruNyapi nityatAkRtamitiH hite'pyahitAdhyavasAyo viparyAsamupaiti Aha ca- 'jIvitam' AyuSkAnuparamalakSaNamasaMyamajIvitaM vA 'pRthaga' iti pratyekaM pratiprANi 'priyaM' dayitaM vallabham 'ihe 'ti asmin saMsAre 'ekeSAm' avidyopahatacetasAM mAnavAnAmiti, upalakSaNArthatvAt prANinAM tathAhi - dIrghajIvanArthaM tAstA rasAyanAdikAH kriyAH sattvopapAtakAriNIH kurvate, tathA 'kSetraM' zAlikSetrAdi 'vAstu' dhavalagRhAdi mama idamityevamAcaratAM satAM tatkSetrAdikaM preyo bhavati, kiM ca- 'Araktama' ISadraktaM vastrAdi 'virakta' vigatarAgaM vividharAgaM vA 'maNiH' iti ratnavaiDUryendranIlAdi 'kuNDalaM' karNAbharaNaM hiraNyena saha strIH parigRhya 'tatraiva' kSetra vAstvA raktaviraktavastra paNikuNDalabhyAdau 'raktA' gRddhA abhyupapannA mUDhA viparyAsamupayAnti vadanti canAtra 'tapo vA' anazanAdilakSaNaM 'damo vA' indriyanoindriyopazamalakSaNo 'niyamo vA' ahiMsAvratalakSaNaH phalavAn dRzyate, tathAhi - taponiyamopapetasyApi kAyaklezamogAdivazcanAM vihAya nAnyatphalamupalabhyate, janmAntare bhaviSyatIti cedyugrAhitasyollApaH, kiM ca dRSTahAniradRSTakalpanA ca pApIyasIti, tadevaM sAmpratekSI bhogasaGgavihitaika puruSArthabuddhiH sampUrNa yathAvasarasampAdita viSayopabhogaM 'bAlaH' ajJaH 'jIvitukAmaH' AyuSkAnubhavanamabhilaSan 'lAlapyamAnaH ' mogArthamatyarthaM lapan vAgdaNDaM karoti, tadyathA - atra tapo damo niyamo vA phalavAnna dRzyata ityevamarthaM bruvan mUDhaH lokavi. a. 2 uddezakaH 3 // 238 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ .234 // 'ayudhyamAno hatopahato jAtimaraNamanuparivartamAno jIvitakSetrasyAdilobhaparimohitamanAH 'viparyAsamupaiti' tacce'tavAbhinivezam atatve taccAbhinivezaM evaM hite'hitabuddhimityevaM sarvatra viparyayaM vidadhAti, uktaM ca-"dArAH paribhavakArA bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya moho?, ye ripavasteSu suhRdAzA // 1 // " ityaadi| ye punarunmajjatazubhakarmApAditAdhyavasAyapuraskRtamozAmte kiMbhRtA bhavantItyAha-- . iNameva nAvakhaMti, je jaNA dhuvacAriNo / jAImaraNaM parinnAya care saMkamaNe daDhe // 2 // nasthi kAlassa NAgamo, savve pANA piyAuyA(piyAyayA), suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahA piyajIviNo jIviukAmA, savvesiM jIviyaM piyaM, taM parigisa dupayaM cauppayaM abhijujiyA NaM saMsiMciyA NaM tiviheNa jA'vitha mattA bhavai appA vA bahuyA vA, se tatya gaDDie ciTThaha, bhoaNAe, tao se egayA vivihaM parisiddha saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vA vibhayanti, avattahAro vA se avaharati, rAyANo vA se vilupaMti, nassai vA se viNassaha vA se, agAradAheNa vA se ujjhai iya, se parassa'hAe kUrAI kammAI bAle pakubvamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariyAsamuvei, muNiNA hu eyaM paveiyaM, aNohaMtarA ee no ya ohaM tarittae, atoraMgamA ee no ya tIraM gamittae, apAraMgamA ee no ya pAraM gamittae, AyANijjaM ca B. 236 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 240 // AyAya taMmi ThANe na cihna, vitahaM pappaskheyanne taMmi ThANaMmi ciTThaha // sU0 80 // 'iNameva' ityAdi, idameva pUrvoktaM sampUrNajIvitaM kSetrAGganAparibhogAdikaM vA 'nAvakAGkSati' nAbhilapanti, ye janA 'dhruvacAriNo' dhruvo - mokSastatkAraNaM ca jJAnAdi dhruvaM tadAcaritu zIlaM yeSAM te tathA, dhRtacAriNo vA dhunAtIti dhRtaM cAritraM taccAriNa iti / kiM ca- 'jAI' ityAdi, jAtizva maraNaM ca samAhAradvandvaH tat 'parijJAya' paricchidya jJAtvA 'caret' udyukto bhavet, ka 1 - 'saGkramaNe' saGkramyate'neneti saGkramaNaM - cAritraM tatra 'dRDho' vizrotasikAra - hitaH parISahopasaggaiH niSprakampo vA yadi vA azaGkamanAH san saMyamaM cara, na vidyate zaGkA yasya manasastadazaGkam prazaGka mano yasyAsAvazaGkamanAH- tapodamaniyama niSphalatvAzaGkArahita AstikyamatyupapetastapodamAdau pravartteta yatastadvAn rAjarAjAdInAM pUjAprazaMsArho bhavati, na caupazamikasukhAvAptaphalasya tapasvinaH samastadvandvadavIya so'satyapi paraloke kizcit zrUyate, uktaM ca -- 'saMdigdhe'pi pare loke, tyAjyamevAzubhaM budhaiH / yadi nAsti tataH kiM syAdasti cennAstiko hataH // 1 // " ityAdi / tasmAt svAyatte saMyamasukhe dRDhena bhAvyaM na caitadbhAvanIyaM yathA - parutpari vRddhAvasthAyAM vA dharmaM kariSyAmIti yataH - 'natthi' ityAdi 'nAsti' na vidyate 'kAlasya' mRtyoranAgamaH - anAgamanamanavasara itiyAvat tathAhi sopakramAyuSo'sumato na kAcitsA'vasthA yasyAM karmmapAvakAntarvarttI jantujaMtugolaka iva na vilIyeta iti uktaM ca - " zizumazizu kaThoramakaThoramapaNDitamapi ca paNDitaM, dhIramadhIra mAninamamAninamapaguNamapi ca bahuguNam / yatimayatiM prakAzamavalInamacetanamatha sacetanaM nizi divase'pi lokavi. a. 2 radezakaH 3 // 240 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0241 // sAndhyasamaye'pi vinazyati ko'pi kathamapi // 1 // " tadevaM sarvakaSatvaM mRtyorakhadhAryAhiMsAdiSu dattAvadhAnena bhAvyaM, kimiti, yataH-savve pANA piyAuyA' prANazabdenAtrAbhedopacArAt tadvanta evaM gRhyante, sarve prANinoal jantavaH 'priyAyuSaH' priyamAyuryeSAM te tathA, nanu ca siddhaya'bhicAro, na hi te priyAyuSastadabhAvAt , naiSa doSo, yato mukhyajIvAdizabdavyudAsena prANazabdasyopacaritasya grahaNaM saMsAraprANyupalakSaNArthamiti yatkizcidetata , pAThAntaraM vA 'savve pANA piyAyayA' AyataH-AtmA'nAdyanantatvAt sa priyo yeSAM te tathA, sarve'pi prANinaH priyAtmAnaH / priyAtmatA ca sukhaduHkhaprAptiparihAratayA bhavatIti Aha ca-suhasAyA dukkhapaDikUlA' sukham-AnandarUpamAsvAdayantIti sukhAsvAdAH-sukhabhoginaH sukhaiSiNa ityuktaM bhavati, duHkham-asAtaM tatpratikUlayantIti duHkhapratikUlA:-duHkhadveSiNa ityuktaM bhavati, tathA 'apriyavadhA' apriyaM-duHkhakAraNaM tat antyapriyavadhAH, tathA 'piyajoviNo' priyaM-dayitaM jIvitama-AyaSkamasaMyamajIvitaM yeSAM te tathA, 'jIviukAmA yata eva priyajIvino'ta eva dIrghakAlaM jIvitakAmAHdIrghakAlamAyuSkAbhilASiNo duHkhAbhibhUtA apyantyAM dazAmApannA jIvitumevAbhilaSanti, uktaM ca--"'ramai vihavI visese ThitimittaM thevavittharo mahaI / maggai saroramahaNo rogI jIe ciya kyttho||||" tadevaM sarvo'pi prANI sukhajIvitAbhilASI, tacca nArambhamRte, asAvapi prANyupaghAtakArI, prANinAM ca jIvitamatyarthaM dayitamityato bhayo / bhUyastadevopadizyata ityAha--'savvesiM' ityAdi, sarveSAmavigAnena 'jIvitam' asaMyamajIvitaM 'priya' dayitaM, yadyevaM 1 ramate vibhavavAn vizeSe sthitimAtraM stokavistAro'bhilaSati / mArgayati zarIramadhano rogI jovita eva kRtArthaH // 1 // // 241
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 242 // tataH kimityata Aha- 'taM parigijjha' tad-asaMyama jIvitaM 'parigRhya' Azritya kiM kurvantItyAha - 'dupayaM' ityAdi, 'dvipadaM ' dAsIkarmakarAdi 'catuSpadaM' gavAzvAdi 'abhiyujya' yojayitvA abhiyogaM grAhayitvA vyApArayitvetyuktaM bhavati, tataH kimityata Aha- 'saMsiMciyA NaM' ityAdi, priyajIvitArthamarthAbhivRddhaye dvipadacatuSpadAdivyApAreNa 'saMsidhya' arthanicayaM saMbaddha 'trividhena' yogatrikakaraNatrikeNa yApi kAcidanyA paramArthacintAyAM bahvayapi phalgudezyA 'se' tasyArthArambhiNaH sA cArthamAtrA 'tatra' iti dvipadAdyArambhe 'mAtrA' iti sopaskAratvAtsUtrANAM arthamAtrAarthAnpatA 'bhavati' sattAM bibhartti kiMbhUtA ?, sA sUtreNaiva kathayati-- alpA vA bahI vA alpabahutvaM cApekSikamataH sarvA'pyanpA sarvApi bahI 'sa' ityarthavAna 'tatra' tasminnarthe 'guDa' abhyupapannastiSThati, nAlocayatyarthasyopArjana klezaM na gaNayati rakSaNaparizramaM na vivecayati taralatAM nAvadhArayati phalgutAm uktaM ca - " kRmikulacitaM lAlAklinnaM vigandhi jugupsitaM, nirupamarasaprItyA khA (svA) dannarAsthi nirAmiSam / surapatimapi zvA pArzvasthaM sazaGkitamIkSate, na hi gaNayati kSudro lokaH parigrahaphalgutAm // 1 // " ityAdi, sa ca kimarthamarthamarthayata ityata Aha--'bhoyaNAe' bhojanam - upabhogastasmai arthamarthayate, tadarthI ca kriyAsu pravarttate, kriyAvataca kiM bhavatItyAha'tao se' ityAdi, tataH 'se' tasyAvalaganAdikAH kriyAH kurvataH 'ekadA lAbhAntagayakarmmakSayopazame 'vividha' nAnAprakAraM 'pariziSTaM' prabhUtatvAdbhuktoddharitaM 'sambhUtaM' samyakaparipAlanAya bhUtaM saMvRttaM kiM tat 1, mahacca tatparabhogAGgatvAdupakaraNaM ca mahopakaraNaM-dravyanicaya ityarthaH, sa kadAcinnAbhodaye bhavati, asAvapyantarAyodayAnna tasyopa lokavi. a. 2 * uddezakaH 3 // 242 //
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 // bhogAyetyAha--'taMpi se' ityAdi, tadapi samudrocaraNarohaNakhananabilapravezarasendramardanarAjAvalaganakRSIvalAdikAbhiH kriyAbhiH svaparopatApakAriNIbhiH svopabhogAyopAnjitaM sat 'setasyArthopArjanopAyaklezakAriNaH 'ekadA'bhAgyakSaye 'dAyAdA' pipiNDodakadAnayogyAH vimajante' vilumpanti, 'adattahAro vA' damyurvA apahati, rAjAno vA 'vilampanti' avacchindanti 'nazyati vA' svata evATavItaH 'se'tasya 'vinazyati vA' jIrNabhAvApatteH 'agAradAhena vA' gRhadAhena vA dahyate, kinti vA kAraNAnyarthanAze vakSyante ityupasaMharati-'iti' evaM bahubhiH prakAra sapAjito'pyoM nAzamapaiti, nevopArjayiturupatiSThata ityupadizyate, saH arthasyotpAdayitA parasmai-anyasmai arthAyaprayojanAya anyaprayojanakRte 'karANi' galakartanAdIni 'karmANi' anuSThAnAni 'bAla:' ajJaH 'prakurvANa: vidadhAnaH 'tena' karmavipAkApAditena 'duHkhena' asAtodayena (saM)mUDhaH' apagatavivekaH 'viparyAsamupaiti' apagatasadasadvivekasvAtkAryamakArya manyate vyatyayaM ceti, uktaM ca-"rAgadveSAbhibhUtatvAtkAryAkAryaparAGa mukhH|ess mUDha iti jJeyo. vipriitvidhaaykH||1||" tadevaM mauDhayAndhatamasAcchAditAlokapathAH sukhArthino duHkhamRcchanti jantava iti jJAtvA sarvajJavacanapradIpamazeSapadArthasvarUpAvirbhAvakamAlalambire munayaH, adazca mayA na svamanISikayocyate sudharmasvAmI jambUsvAminamAha, yadi svamanISikayA nocyate kautastyaM tahIdamityata Aha-'muNiNA' ityAdi manute jagatastrikAlAvasthAmiti muni:-tIrthakatvena 'etadu' asakaducceotrabhavanAdikaM prakarSaNAdau vA sarvasvabhASAnugAminyA vAcA veditaM-kathita vakSyamANaM ca pravedita, kiM tadityAha-'aNoha ityAdi, opo dvidhA-dravyabhAvabhedAta, dravyopo nadIpUrAdiko // 243 //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 244 // 1 bhAvo'STaprakAraM karmma saMsAro vA tena hi prANyanantamapi kAlamuhyate, tam - oghaM jJAnadarzanacAritravohitthasthA tarantItyoghantarA na oghantarA anoghantarAH, taratezchAndasatvAt khaz khittvAnmumAgamaH, ete kutIrthikAH pArzvasthAdayo vA jJAnAdiyAna vikalAH yadyapi te'pyoghataraNAyodyatAstathApi samyagupAyAbhAvAt na oghataraNasamarthA bhavantIti, Aha ca-"no ya ohaM tarittae' 'na ca' naivoghaM bhAvaughaM taritu N samarthAH, saMsAraughataraNapratyalA na bhavantItyarthaH tathA 'anIraMgamA' ityAdi, tIraM gacchantIti tIraGgamAH pUrvavat khazpratyayAdikaM na tIraGgamA atIraGgamAH eta iti pratyakSabhAvamApannAn kutIrthikAdIn darzayati, na ca te tIragamanAyodyatA api tIraM gantumalaM sarvajJopadiSTasanmArgAbhAvAditi bhAvaH, tathA 'apAraMgamA' ityAdi, pAraH-taTaH parakUlaM tadgacchantIti pAraGgamA na pAraGgamA apAraGgamAH 'ela' iti pUrvoktAH, pAragatopadezAbhAvAdapAraGgatA iti bhAvanIyaM na ca te pAragatopadezamRte pAragamanAyodyatA api pAraM gantumalam, gamanaM gamaH pArasya pAre vA gamaH pAragamaH, sUtre tvanusvAro'lAkSaNiko, na pAragamo'pAragamastasmA apAragamAya, asamartha samAso'yaM, tenAyamarthaH - pAragamanAya te na bhavantItyuktaM bhavati, tatazcAnantamapi kAlaM saMsArAntarvarttina evAsate, yadyapi pAragamanAyodyamayanti tathApi te sarvajJopadezavikalAH svaruciviracitazAstrapravRttayo naiva saMsArapAraM gantumalam, atha tIra pAratoH ko vizeSa iti ucyate, tIraM mohanIyatayaH pAraM zeSaghAtikSayaH, athavA tIraM ghAticatuSTayApagamaH pAraM bhavopagrAhyabhAva ityarthaH, syAt - kathamoghatArI kRtIrthAdiko na bhavati, tIrapAragAmI cetyAha - 'AyANijjaM' ityAdi, AdIyante - gRhyante sarvabhAvA anenetyAdAnIyaM zrutaM tadAdAya tadukte tasmin saMyamasthAne na tiSThati, yadi vA - AdA athavA * lokavi. a. 5 uddezakaH 3 // 244 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIyam-AdAtavyaM mogAGga dvipadacatuSpadadhanadhAnyahiraNyAdi tadAdAya-gRhItvA, athavA-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairAdAnIyaM-karmAdAya, kiMbhUto bhavatItyAha-tasmin' jJAnAdimaye mokSamAggeM samyagupadeze vA prazastaguNasthAne na tiSThati-nAtmAnaM vidhatte, na kevalaM sarvajJopadezasthAne na tiSThati viparyayAnuSThAyI ca bhavatIti darzayani-'vitahaM' ityAdi, vitatham-asadbhutaM durgatihetu tattathAbhUtamupadezaM prApyAkhedajJaH-akuzalaH khedajJo vA'saMyamasthAne tasmizca sAmpratekSyAcarita upadiSTe vA tiSThati, tatraivAsaMyamasthAne'bhyupapano bhavatItiyAvat , athavA vitathamiti AhaAdAnIyabhogAGgavyatiriktaM saMyamasthAnaM tatprApya khedajJo-nipuNastasmin sthAne AdAnIyasya hantRNi tiSThati, sarvajJAjJAyAmAtmAnaM vyavasthApayatItyarthaH / ayaM copadezo'navagatatattvasya vineyasya yathopadezaM pravarttamAnasya dIyate, yastvavagataheyopAdeyavizeSaH sa yathAvasaraM yathAvidheyaM svata eva vivatta ityAha - uddeso pAsagamsa natthi, pAle puNa nihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva Ava aNupariyahai timi // sU0 81 // lokavijaye tRtoyoddezakaH // 2-3 // uddizyate ityuddezA-upadezaH sadasatkartavyAdezaH sa pazyatIti pazyaH sa eva pazyakastasya na vidyate, svata eva viditavedyatvAttasya, athavA pazyatIti pazyakaH-sarvajJastadupadezavartI vA tasya uddizyata ityuddezo-nArakAdivyapadezaH uccAvacagotrAdivyapadezo vA sa tasya na vidyate, tasya drAgeva mokSagamanAditi bhAvaH, kaH punaryathopadezakArI na bhavatItyAha-bAle' ityAdi, bAlo nAma rAgAdimohitaH, sa punaH kaSAyaiH karmabhiH parISahopasagA nihanyata iti /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA rAjavRttiH (dhIlAkA.) // 246 // lokavi, a.. uddezakA 3 nihaH, nipUrvAddhanteH karmaNi DaH, athavA snihyata iti snihaH-snehavAn rAgItyarthaH, ata evAha-'kAmasamaNanne' kAmAH-icchAmadanarUpAH samyag manojJA yasya sa tathA, athavA saha manoharvarttata iti samanojJo, gamakatvAtsApekSasyApi samAsaH, kAmaiH saha manojJaH kAmasamanojJo, yadivA kAmAn samyaganu-pazcAt snehAnubandhAjjAnAti sevata iti kAma- samanujJaH, evaMbhUtazca kiMbhUto bhavatItyAha-'asamiyadukkhe' azamitam-anupaJcamitaM viSayAbhiSvaGgakaSAyotthaM duHkhaM yena sa tathA, yata evAzamitaduHkho'ta eva duHkhI zArIramAnasAmyA du:khAmyA, tatra zArIraM kaNTakazastragaNDalUtAdi samutthaM mAnasaM priyaviprayogApriyasaMprayogepsitAlAbhadAridrayadaurbhAgyadaurmanasyakRtaM tadvirUpamapi duHkhaM vidyate yasyAsau duHkhI, evaMbhUtazca san kimavApnotItyAha-'dukkhANaM' ityAdi, duHkhAnA-zArIramAnasAnAmAvata-paunaHpunyabhavanamanuparivartate, du:khAvartAvamagno baMbhramyata ityarthaH, itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat // lokavijayasya tRtIyoddezakaTIkA samAtA // 1-3 // -:: an246.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha dvitIyAdhyayane caturthoddezakaH // / 247 // tao se egayA rogasamuppAyA samuppajjati, jehiM vA saddhiM saMvasai tevaNaM egayA niyayA puci parivayaMti, so vA te niyage pacchA parivaijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe thA, 'jANitu dukkhaM patteyaM sAyaM, mogA me va aNusoyanti ihamegesiM mANavANaM // suu082|| uktastRtIyodezakaH, sAmprataM caturthasya vyAkhyA prastUyate-mogeSvanabhiSaktena bhAvyaM. yato bhoginAmapAyA dayante (iti) prAguktaM, te cAmI-'tao se egayA' ityAdi, anantarasUtrasambandhaH 'dukkhI dukkhANameva AvarTa aNu pariyaI' ti, tAni cAmUni duHkhAni 'tao se' ityAdi, paramparasUtrasambandhastu SAle puNa nihe kAmasamaNapaNe', Ka teca kAmA duHkhAtmakA eva, tatra cAsaktasya dhAtukSayabhagandarAdayo rogAH samutpadyante ityato'padizyate-'tata' iti kAmAnuSaGgAt kammopacayastato'pi pazcatvaM tasmAdapi narakamavo narakAbhiSekakalalArbu dapezIvyUhagarbhaprasavAdirjAtasya ca rogAH prAduHSyanti, 'se' tasya kAmAnuSaktamanasaH 'ekade'tyasAtAvedanIyavipAkodaye 'gegasamutpAdA' iti rogANAMziro'rtizUlAdInAM samutpAdA:-prAdurbhAvAH 'samutpadyante' prAdurbhavanti, tasyAM ca rogAvasthAyAM kiMbhUto bhavatyasAvityata AI-jehiM ityAdi, yairvA 'sAddhamasau saMvasati, ta evaikadA nijAH pUrva parivadanti, sa vA tAdhijAn pazcAtparivadeta, ka nAlaM 'te' tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, iti jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtaM ca | 2470
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi.a. zrIAcArAjavRttiH (zIlAkA. uddazakaH 4 // 248 // a svakRtakarmaphalabhujaH sarve'pi prANina iti matvA rogotpattau ma daumanasyaM bhAvanIyaM, na bhogAH zocanIyA iti, Aha ca-'bhogA meM' ityAdi, bhogA:-zabdarUparasagandhasparzaviSayAbhilASAstAnevAnuzocanti-kathamasyAmapyavasthAyAM vayaM bhogAn bhukSmahe , evaMbhUtA vA'smAkaM dazA'bhUyena manojJA api viSayA upanatA nopabhogAyeti / IdRkSazcAdhyavasAyaH keSAzcideva bhavatItyAha-ihamegesiM' ityAdi, 'iha' saMsAre ekeSAmanavagataviSayavipAkAnAM brahmadattAdInAM mAnavAnAmevaMbhUto'dhyavasAyo bhavati, na sarveSAM, sanatkumArAdinA vyabhicArAta , tathAhi-brahmadatto mAraNAntikarogavedanAmibhUtaH santApAtizayAt spRzantI praNayinImiva vizvAsabhUmI mRcchA bahumanyamAnaH tathA hastIkRto vihastatayA viSayIkRto vaiSamyeNa gocarIkRto glAnyA dRSTo duHkhAsikayA kroDIkRto kAlena pIDitaH pIDAbhinirUpito niyatyA Aditsito devena antike'ntyocchavAsasya mukhe mahApravAsasya dvAri dIrghanidrAyA jihvAgre jIvitezasya vartamAno viglo vAci vihvalo vapuSi pracuraH pralApe jito jRmbhikAbhirityevaMbhUtAmavasthAmanubhavannapi mahAmohodayAd bhogAMzcikAGkSiSuH pAryopaviSTI bhAryAmanavaratavedanAMvezavigaladaUraktanayanAM kurumati ! kurumatItyevaM tAM vyAharannadhaH saptamI narakapRthvImagAt, tatrApi tIvrataravedanAmibhUtopya'vagaNayya vedanAM tAmeva kurumatI vyAharatItyevaMbhUto bhogAbhiSvaGgo dustyajo bhavati keSAzcita, na punaranyeSAM mahApuruSANAmudArasatvAnAm Atmano'nyaccharIramityevamavagatataccAnA sanatkumArAdInAmiSa yathoktarogavedanAsadbhAve satyapi mayaivaitatkRtaM soDhavyamapi mayaivetyevaM jAtanizcayAnAM karmakSapaNodyatAnAM na manasaH pIDotpadyate iti, uktaM ca-"upto yaH svata eva mohasalilo janmAlavAlo'zubho, rAgadveSakaSAyasantati // 248 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ .246 // mahAnirvighnabIjastvayA / rogairaGkurito vipatkusumitaH karmadrumaH sAmprataM, soDhA no yadi samyageSa phalito duHkhairaghogAmibhiH // 1 // punarapi sahanIyo duHkhapAkastvayA'yaM, na khalu bhavati nAzaH karmaNAM / saMcitAnAm / iti saha gaNayitvA yadyadAyAti samyaga, sadasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutastyaH / // 2 // " api ca-bhogAnA pradhAna kAraNamartho'tastatsvarUpameva nirdidikSurAha- . tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahugA vA, se tattha gaDDie ciTThA, bhoyaNAe, tao se egayA viparisiha saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vibhayaMti, adattahAro vA se harati, rAyANo vA se vilupaMti, nassaha vA se viNassai vA se, agAraDAheNa vA se ujjhai iya, se parassa aTThAe kUrANi kammANi vAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuvei // sU0 83 // trividhena yA'pi tasya tatrArthamAtrA bhavati alpA vA bahI vA, sa tasyAmarthamAtrAyAM gRddhastiSThati, sA ca mojanAya kila bhaviSyati, tatastasyaikadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati, tadapi se tasyaikadA dAyAdA vibhajante. adattahAro vA tasya harati, rAjAno vA vilumpanti, nazyati vA vinazyati vA, agAgdAhena vA dahyate iti, sa parasmai arthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti, etacca prAgeva vyAkhyAsamiti neha pratAyate // tadevaM duHkhavipAkAn mogAn pratipAdya yat kartavyaM tadupadizatItyAha 24 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAnivRttiH golAkA.) 250 // loka. a.vi 2 uddezakaH 4 AsaM ca chandaM ca vigiMca dhIre !, tumaM ceva taM sallamAhaTu, jeNa siyA teNa no siyA, iNameva nAvabujhaMti je jaNA mohapAuDA, thImi loe pavvahie, te bho| vayaMti eyAI AyayaNAI', se dukkhAe mohAe mArAe naragAe naragatirikkhAe, sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai, uAhu vIre, appamAo mahAmohe, alaM kusalassa pamAeNaM, saMni maraNaM saMpehAe bheuradhamma saMpehAe, nAlaM pAsa alaM te eehiM / sU0 84 // . 'AzA' bhogAkAGkSA, caH samuccaye, chandanaM chandA-parAnuvRttyA bhogAbhiprAyastaM ca, cazandaH pUrvApekSayA samuccayArthaH, tAvAzAchandau 'vevizva' pRthakkuru tyaja 'dhIra ! dhI:-buddhistayA rAjata iti, bhogAzAchandAparityAgeca duHkhameva kevalaM na tatprAptiriti, Aha ca-'tumaM ceva' ityAdi, vineya upadezagocarApana AtmA vA upadizyate-tvameva taddhogAzAdika zalyamAhRtya-svIkRtya paramazubhamAdatse, na tu punarupamogaM, yato bhogopabhogo yairevArthAdyapAyarbhavati taireva na bhavatItyAha-'jeNa siA teNa no siyA' yenevArthopArjanAdinA bhogopabhogaH syAt tenaiva vicitratvAta karmapariNatena syAda, athavA yena kenaciddhetunA karmavandhaH syAttanna kuryAta , tatra na vartatetyarthaH, yadivA yenaiva rAjyopabhogAdinA karmabandho yena vA nirgranthatvAdinA mokSaH 'syAd bhavettenaiva tathAbhUtapariNAmavazAla syAditi / etaccAnubhavAvadhAritamapi mohAbhibhUtA nAvagacchantItyAha-'iNameva' ityAdi, idameva hetuvaicitryaM 'na budhyante' na saMjAnate, ke ?-ye janA maunIndropadezavikalA mohena-ajJAnena mithyAnvodayena vA prAvRtAH-chAditAstatvaviparyastamatayo moha // 250 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 151 // // nIyodayAdbhavanti , mohanIyasya ca tadbhedakAmAnAM ca khiyo garIyaH kAraNamiti darzayani-dhobhi' ityAdi, strIbhiHaGganAbhikSepAdivibhramarasau lokaH AzAcchandAbhibhUtAtmA krUrakarmavidhAyI narakavipAkaphalaM zalyamAhRtya tatphalamabudhyamAno mohAcchAditAntarAtmA prakarSeNa vyathitaH parAjito vazIkRta itiyAvata , na kevalaM svato vinaSTAH, aparAnapi asakRdupadezadAnena vinAzayantItyAha-'te bho!' ityAdi, 'te' strIbhiH pravyathitA bho! ityAmantraNe etadvadantiyathaitAni-cyAdIni 'AyatanAni' upabhogAspadabhUtAni vartante, etaizca vinA zarIgasthitireva na bhavatIti / etacca pravyathanamupadezadAnaM vA teSAmapAyAya syAdityAha-'se' ityAdi, teSAM 'se' ityetat pravyathanamAyatanabhaNanaM vA 'duHkhAya' bhavati-zArIramAnasAsAtavedanIyodayAya jAyate, kiM ca-'mohAe' mohanIyakarmabandhanAya ajJAnAya veti, tathA 'mArAe' maraNAya, tato'pi 'naragAe' narakAya narakagamanArtha, punarapi 'naragatirikvAe' tato'pi namkAduddhRtya tirazcyetatprabhavati, tiryagyonyathaM tat strIpravyathanaM bhogAyatanavadanaM vA sarvatra sambandhanIyaM / sa evamaGganApAGgavilokanAkSiptastAsu tAsu yoniSu paryaTanAtmahitaM na jAnAtItyAha-'sayayaM' ityAdi, satatam-anavarataM duHkhAbhibhUto mUDho 'dharma' kSAntyAdilakSaNaM durgatiprasUtiniSedhakaM na jAnAti' na vetti / etacca tIrtha kRdAheti darzayati-'udAhu' ityAdi, utprAbalyenAha udAha-uktavAn , ko'sau ?-vIraH-apagatasaMsArabhayastIrthakudityarthaH, kimuktavAn ?, tadeva pUrvoktaM vAcA darzayati-'apramAdaH' kartavyaH, kva ?-'mahAmohe' aGganAbhiSvaGga eva, mahAmoha kAraNatvAnmahAmohaH, tatra pramAdavatA na bhAvyam / Aha ca-'alam' ityAdi, 'alaM' paryAptaM, kasya ?-'kuzalasya' nipuNasya sUkSmakSiNaH, kenAlaM? // 251 /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAvRttiH (zIlAkA.) // 252 // madyaviSayakaSAyanidrAvikathArUpeNa paJcavidhenApi pramAdena, yataH pramAdo duHkhAdyabhigamanAyokta iti / syAt-kimAlambya pramAdenAlamiti ?, ucyate-'santi' ityAdi, zamanaM zAntiH-azeSakapigamo'to mokSa eva zAntiriti, mriyante / lokavi. a.. prANinaH pauna:punyena yatra caturgatike saMsAre sa maraNa:-saMsAraH zAntizca maraNaM ca zAntimaraNaM, samAhAradvandvastat uddezakA 4 'saMprekSya' paryAlocya, pramAdavataH saMsArAnuparamastatpatyiAgAcca mokSa ityetadvicAryeti hRdayaM, sa vA kuzalA prekSya viSayakaSAyapramAdaM na vidadhyAd, athavA zAntyA-upazamena maraNa-maraNAvadhiM yAvat tiSThato yatphalaM bhavati tatparyAlocya pramAdaM na kuryAditi / kica-'bheura' ityAdi, pramAdo hi viSayakaSAyAbhiSvaGgarUpaH zarIrAdhiSThAnA, taraca zarIraM miduradharma, svata eva bhidyata iti bhidura ma eva dharma-svabhAvo yasya tadbhiduradharma etat 'samokSya' paryAlocya pramAdaM na kuryAditi sambandhaH, ete ca bhogA bhujyamAnA api na tRptaye bhavantItyAha-'nAlaM' ityAdi, 'nAlaM' na samarthA abhilApocchittaye yatheSTAvAptAvapi bhogAH etat pazya' jAnIhi, ato'laM tava kuzala !'ebhiH' pramAdamayedukhakAraNasvabhAvairviSayairupabhogairiti, na caite bahuzo'pyupabhujyamAnA upazamaM vidadhatIti, uktaM ca-"yalloke bIhiyavaM, hiraNyaM pazavaH striyH| nAlamekasya tatsarvamitimatvA zamaM kuru // 1 // upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayitu viSayataSNAm / dhAvatyAkramitumasau, puro'parAha nijacchAyAm // 1 // " tadevaM bhogalipsUnAM tatprAptAvaprAptau ca duHkhameveti darzayati // 252 // eyaM passa muNI! mahanbhayaM, nAivAija kaMcaNaM, esa vIre pasaMsie, je na nivijA XXXXXX
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ .253 // AyANAe, na me deina kuppijjA thovaM laDana khisae, paDisehio (paDilAmio) pariNaminnA, eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi tibemi ||suu.85|| iti caturthoddezakaH // 2-4 // 'etat pratyakSameva bhogAzAmahAjvaragRhItAnAM kAmadazAvasthAtmakaM mahadbhayaM bhayahetutvAt duHkhameva mahAbhayaM, tacca maraNakAraNamiti mahadityucyate, etat mune ! 'pazya' samyagaihikAmuSmikApAyApAdakatvena jAnIhItyuktaM bhavati / yadyevaM taki kuryAdityAha-'nAivAejja' ityAdi, yato bhogAbhilapaNaM mahadbhayamatastadartha 'nAtipAtayet' na vyatheta 'kaJcana' kamapi jIvamiti, asya ca zeSavratopalakSaNArthatvAtra pratArayet kazcanetyAdhapyAyojyaM / bhoganirIhaH prANAtipAtAdivatArUDhaca ke guNamavApnotItyAha-'esa' ityAdi, 'eSa' iti bhogAzAcchandavivecako'pramAdI paJcamahAvratamAgarohaNonAmitaskandho vIraH karmavidAraNAt 'prazaMsitaH stuto devarAjAdibhiH, ka eSa vIro nAma ? yo'bhiSTrayata ityata Aha'je' ityAdi yo 'na nirvidyate' na khidyate na jugupsate, kasmai ?-'AdAnAya' AdIyate gRhyate'vApyate Atmasva. tatvamazeSAvArakakarmakSayAvibhUtasamastavastugrAhijJAnA(nA)bAdhasukharUpaM yena tadAdAnaM-saMyamAnuSThAnaM tasmai na jugupsate, tadvA kavana sikatAkavalacarvaNadezIyaM kacidalAbhAdI na khedamupayAtIti, Aha-'na me' ityAdi, mamAyaM gRhasthaH sambhRtasaMbhAro'pyapasthite'pi dAnAvasare na dadAtItikRtvA 'na kupyet' na krodhavazago bhUyAda, bhAvanIyaM ca-mamaiveSA karmapariNatithilAmodayo'yama, anena cAlAbhena karmakSayAyodhatasya me tatkSapaNasamartha tapo bhAvIti na kiJcittUyate. athApi kathazcita stokaM prAntaM vA lamet tadapi na nindedityAha-'thovaM' ityAdi, 'stokam'. aparyAptaM 'laDa' labdhavA // 253.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA(GgavRttiH (zIlAGkA.) / 254 / / na nindeddAtAraM dattaM vA, tathAhi - katicitsikathAnayane bravIti - siddha odano bhikSAmAnaya lavaNAhAro vA asmAkaM nAstItyannaM dadasvetyevaM atyudvRttacchAtravanna vidadhyAt / kiM ca- 'paDisehio' ityAdi, 'pratiSiddhaH' aditsitastasmAdeva pradezAt 'prariNamet' nivartteta, kSaNamapi na tiSThena daurmanasyaM vidadhyAna ruNTannapagacchet na tAM sImantinImapavaded dhikte gRhavAsamiti, uktaM ca- "diTThA'si kaserumaI ! aNubhUyAsi kaserumaha ! | pIyaM ciyate pANiyayaM vari tuha nAma na daMsaNaM // 1 // " ityAdi paThyate ca- 'paDilAbhio pariNamejjA' pratilAbhitaHprApta bhikSAdilAbhaH san pariNamet, nAccAvacAlApaiH tatraiva saMstavaM vidadhyAd, vaitAlikavadAtAraM notprAsayediti / upasaMharannAha - ' evaM ' ityAdi, 'etat' pravrajyAnirvedarUpaM adAnAkopanaM svokAjugupsanaM pratiSiddhanivarttanaM muneridaM maunaMmunibhimumukSubhirAcaritaM tvamapyavAptAne kabhava koTidurApasaMyamaH san 'samanuvAsayeH' samyag vidhatsvAnupAlayetivineyopadeza AtmAnuzAsanaM vA / itiH parisamAptau pravImi pUrvavat // lokavijayAdhyayana caturthoddezakaTIkA samAptA // 2-4 // 18:1 1 dRSTA'si udAramate ! anubhUtA'si udAramate ! / pItameva te pAnIya varaM taba nAma na darzanam / / 1 / lokavi. a. 2 uddezakaH 4 // 254 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ %%% .255 // m // atha dvitIyAdhyayane paJcamoddezakaH // uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM pazcamasya vyAkhyA pratanyate, tasya cAyamabhisambandhaH, iha bhogAn parityajya lokanizrayA saMyamadehapratipAlanArtha viharttavyamityuktaM tadatra pratipAdyate, iha hi saMsArodvegavatA parityaktabhogAbhilASaNa mumukSuNotkSiptapazcamahAvratamAreNa niravadyAnuSThAnavidhAyinA dIrghasaMyamayAtrArtha dehaparipAlanAya lokanizrayA vihartavyaM, nirAzrayasya hi kuto dehasAdhanAni , tadabhAve dharmazceti, uktaM hi-"dhama carataH sAdholoMke nizrApadAni pazcApi / rAjA gRhapatiraparaH SaTakAyA gaNazarIre ca // 1 // " sAdhanAni ca vastrapAtrAnAsanazayanAdIni, tatrApi prAyaH pratidinamupayogitvAdAhAro garIyAniti, sa ca lokAdanveSTavyo, lokazca nAnAvidhairupAyairAtmIyaputra kalatrAdyartha Arambha pravRtaH, tatra sAdhunA saMyamadehanimittaM vRtiranveSaNIyeti darzayati jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamAraMbhA kajjaMti, taMjahA-appaNo se puttANaM dhUyANaM suNhANa nAINaM dhAINa rAINaM dAsANaM dAsINaM kammakarANaM kammakarINaM ApasAe puDhopaheNAe sAmAsAe, pAyarAsAe, saMnihisaMnicao kajai, ihamegesiM mANavANaM bhoyaNAe // sU0 86 // 'yaiH' aviditavedyaiH 'ida'miti sukhaduHkhaprAptiparihAratvamuddizya 'virUparUpaiH nAnAprakAramvarUpaiH 'zastraiH' prANyupa- ghAtakAribhirdravyabhAvamedabhinnaH 'lokAya' zarIraputraduhitasnuSAjJAtyAdyartha karmaNAM-sukhaduHkhaprAptiparihArakriyANAM XXIMA // 255 /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Il zrIAcArAvRttiH (zIlAkA.) // 256 // kAyikAdhikaraNikAprAdoSikApAritApanikAprANAtipAtarUpANAM kRSivANijyAdirUpANAM vA, samArambhA iti madhya lokavi.a. grahaNAbahuvacananirdezAcca saMrambhArambhayorapyupAdAnaM, tenAyamarthaH-zarIrakalavAdyartha saMrambhasamArambhArambhAH 'kriyante' anuSThIyante, tatra saMrambha iSTAniSTaprAptiparihArAya prANAtipAtAdisaGkalpAvezaH, tatsAdhanasannipAtakAyavAgavyApArajanita- uddezakaH 5 paritApanAdilakSaNaH samArambhaH, daNDatrayavyApArApAditacikIrSitaprANAtipAtAdikriyAnivRttirArambhaH, karmaNo vAaSTaprakArasya samArambhAH-upArjanopAyAH kriyanta iti, lokasyeti caturthyarthe SaSThI, sA'pi tAdayeM, kaH punarasau loko ? yadartha saMrambhasamArambhArambhAH kriyanta inyAha-'taMjahA-appaNo se' ityAdi, yadivA lokasya tRtIyArthe SaSThI, yaditi hetI, yasmAllokena nAnAvidhaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta ityatastasmin loke sAdhu timanveSayet , yadarthaM ca lokena karmasamArambhAH kriyante tadyathetyAdinA darzayati-taMjahA-appaNo se' ityAdi, 'tadyathetyupapradarzanArthoM, noktamAtramevAnyadapyevaMjAtIyakaM mitrAdikaM draSTavyaM, 'se'tasyArambhArimorya AtmA-zarIra (tasmai artha) tadartha karmasamArambhAH-pAkAdayaH kriyante, nanu ca lokArthamArammAH kriyanta iti prAgabhihitaM, na ca zarIraM loko bhavati, naitadasti, yataH paramArthadRzA jJAnadazanacAritrAtmakamAtmatatvaM vihAyAnyatsarva zarIrAdyapi pArAkyameva, tathAhi-bAhyasya paudgalikasyAcetanasya karmaNo vipAkabhUtAni pazcApi zarIrANItyataH zarIrAtmA'pi lokazabdAbhidheya iti, tadevaM kazciccharIranimittaM kArabhate, parastu putrebhyo duhitabhyaH snuSA:-vadhvastAbhyo jJAtayaH-pUrvAparasambaddhAH svajanAH tebhyo au256. dhAtrIbhyo rAjamyo dAsebhyo dAsIbhyaH karmakarebhyaH karmakarIbhyaH Adizyate parijano yasmintrAgate tadAtitheyAye 300-33000
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ kal tyAdezaH-prAghUrNakastadartha karmasamArambhAH kriyanta iti sambandhaH, tathA 'puDho paheNAe' ityAdi, pRthak pRthaka .257 // putrAdibhyaH praheNakArtha tathA 'sAmAsAe'tti zyAmA-rajanI tasyAmazanaM zyAmAzaH tadarthaM, tathA 'pAyarAsAe'tti prAtarazanaM prAtarAzastasmai, karmasamArambhAH kriyanta iti sAmAnyenoktAvapi vizeSArthamAha-sannihi' ityAdi, samyagnidhIyata iti sannidhiH-vinAzidravyANAM dadhyodanAdInAM saMsthApanaM, tathA samyaga nizcayena cIyata iti manicayaH-avinAzidravyANAM abhayAsitAmRdvIkAdInAM saGgrahaH, sannidhizca sanicayazca sannidhisannicayaM. prAkRtazailyA pujiGgatA, athavA sannidheH sannicayaH sannidhisannicayaH, sa ca parigrahasaMjJodayAdAjIvikAbhyAsAdvA dhanadhAnyahiraNyAdinA kriyata iti / sa ca kimarthamityAha-'iha' ityAdi, 'ihe'ti manuSyaloke 'ekeSA mihaloke'kRtaparamArthabuddhInA 'mAnavAnAM' manuSyANAM 'bhojanAya' upabhogArthamiti / tadevaM virUparUpaiH zastrairAtmaputrAdyartha karmasamArambhapravRtte loke pRthakapraheNakAya zyAmAzAya prAtarAzAya keSAzcimAnavAnAM bhojanArtha sannidhisannicayakaraNodyate sati sAdhunA kiM kartavyamityAha-- samuTThie aNagAre bhArie Ariyapanne AriyadaMsI ayaMsaMghitti adakkhu (ayaM saMdhimadakkhu), se nAIe nAiyAvae na samaNujANaI, savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae // sU0 87 // samyaka satataM saGgataM vA saMyamAnuSThAnenotthitaH samutthito, nAnAvidhazastrakarmasamArambhoparata ityarthaH, na vidyate'gAraM-gRhamasyetyanagAraH, putraduhitasnuSAjJAtidhAcyAdirahita ityarthaH, so'nagAra: ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhyaH ityArya: 257.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (cIlAGkA.) // 258 // cAritrAhaH, AryA prajJA yasyAsAvAryaprajJaH, zrutavizeSitazemuSIka ityarthI, Aya-praguNaM nyAyopapannaM pazyati tacchIla lokavi.a. zcetyAryadI pRthakapraheNakazyAmAzanAdisaGkalparahita ityarthaH, 'ayaMsaMdhIti' sandhAnaM sandhIyate vA'sAviti sandhirayaM sandhiryasya sAdhorasAvayaMsandhiH, chAndasatvAdvibhakteralugityayaMsandhiH-yathAkAlamanuSThAnavidhAyI yo yasya vartamAnaH kAlaH uddezakaH 5 karttavyatayopasthitastatkaraNatayA tameva sandhatta iti, etaduktaM bhavati-sarvAH kriyAH pratyupekSaNopayogasvAdhyAyabhikSAcaryApratikramaNAdikAH asapatnA anyo'nyAbAdhayA AtmIyakarttavyakAle karotItyarthaH, itiH hetI, yasmAdyathAkAlAnuSThAnavidhAyI tasmAdasAveva paramArtha pazyatItyAha-'adakkhu'ti, tivyatyayena ekavacanAvasare bahuvacanamakAri, tatazcAyamartha:-yo dhArya AryaprajJa AryadarzI kAlajJazca sa eva paramArthamadrAkSInApara iti, pAThAntara' vA ayaM saMdhimadakkhu' 'ayam' anantaravizeSaNaviziSTaH sAdhu 'sandhi' kartavyakAlam 'adrAkSId' dRSTavAn , etaduktaM bhavati-yaH parasparAvAdhayA hitAhitaprAptiparihArarUpatayA vidheyAvasaraM vetti vidhatte ca sa paramArtha jJAtavAniti, athavA bhAvasandhiHjJAnadarzanacAritrANAmabhivRddhiH sa ca zarIramRte na bhavati, tadapi nopaSTambhakakAraNamantareNa, tasya ca sAvadhasya parihAraH kartavya ityata Aha-se NAIe' ityAdi, 'sa' micustadvA'kalpyaM 'nAdadIta' na gRhNIyAnApyaparamAdApayet-grAhayeta, nApyaparamaneSaNIyamAdadAnaM samanujAnIyAdapi, athavA saiGgAlaM sadhUmaM vA nAdyAt-na bhakSayenAparamAdayedadantaM vA na samanujAnIyAditi, Aha--'savvAmagaMdha' ityAdi, AmaM ca gandhazca AmagandhaM samAhAradvandvaH, sarva ca tadAmagandhaM // 158D ca sarvAmagandhaM, sarvazabdaH prakArakAtsnye'tra gRhyate na dravyakAtsnye, Amam-aparizuddhaM, gandhagrahaNena tu pUtigRhyate,
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ .256 // nanu ca pUtidravyasyApyazuddhatvAt AmazabdenavopAdAnAkimartha medenopAdAnamiti, satyama, azuddhasAmAnyAdgRhyate, kiM tu pUtigrahaNenehAdhAkarmAdyavizuddhakoTirupAttA, tasyAzca gurutaratvAt prAdhAnyakhyApanArtha punarupAdAnaM, tatazcAyamarthaH- 26 gandhagrahaNenAdhAkarma 1 auddezikatrikaM 2 pUtikarma 3 mizrajAtaM 4 bAdaraprAbhRtikA 5 adhyavapUraka 6 zcaite SaDudgamadoSA avizuddhakoTathantargatA gRhItAH, zeSAstu vizuddhakoTyantarbhUtA AmagrahaNenopAttA draSTavyA iti, sarvazabdasya ca prakArakAtyAbhidhAyakatvAd yena kenacit prakAreNa Amam-aparizuddha pUti vA bhavati tatsarvaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA 'nirAmagandhaH' nirgatAvAmagandhau yasmAtsa tathA 'parivrajeta' mokSamArge jJAnadarzanacAritrAkhye pariH-samantAdgaccheta saMyamAnuSThAnaM samyaganupAlayeditiyAvat / AmagrahaNena pratiSiddhe'pi krItakRte tathApyanpasacAnAM vizuddhakoTathAlambanatayA mA bhUttatra pravRttiratastadeva nAmagrAhaM pratiniSedhiSurAha-- avissamANe kayavikkayesu, se Na kiNe na kiNAvae kiNaMtaM na samaNujANai, se bhikkhU kAlanne pAlanne mAyane kheyanne khaNayanne viNayanne sasamayaparasamayanne bhAvanne pariggahaM amamAyamANe kAlANaTThAI apaDiNNe / suu088|| krayazca vikrayazca krayavikrayau tayoradRzyamAnaH, kIdRkSazca tayoradRzyamAno bhavati ?, yatastayonimittabhUtadravyAbhAvAdakiJcano'thavA krayavikrayayoradizyamAna:-anapadizyamAnaH, kazca tayoranapadizyamAno bhavati ?, yaH krItakRtAparibhogI bhavatIti, Aha ca-'se Na kiNe ityAdi, 'sa'mumukSurakiJcano dharmopakaraNamapi na krINIyAt svato nApyapareNa
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) / / 260 / / / krApayet krINantamapi na samanujAnIyAd, athavA nirAmagandhaH parivrajedityatrAmagrahaNena hananakoTitrikaM gandhagrahaNena pacanako TitrikaM krayaNakoTitrikaM tu punaH svarUpeNaivopAttam, ato navakoTiparizuddhamAhAraM vigatAGgAradhUmaM bhuJjIta, etadguNaviziSTazca kiMbhUto bhavatItyAha - ' se bhikkhU kAlanne' kAlaH - karttavyAvasa rastaM jAnAtIti kAlajJaH - viditavedya', tathA 'bAlaNNe' balajJaH balaM jAnAtIti balajJaH, chAndasatvAddIrghatvaM, AtmabalaM sAmarthyaM jAnAtIti yathAzaktyanuSThAnavidhAyI, anigUhitabalavIrya ityarthaH, tathA 'mAyanne' yAvaddravyopayogitA mAtrA tAM jAnAtIti tajjJa, tathA 'kheyanne' khedaH - abhyAsastena jAnAtIti khedajJaH athavA khedaH - zramaH saMsAraparyaTanajanitastaM jAnAtIti, uktaM ca"jarAmaraNadaurgatyavyA vayastAvadAsatAm / manye janmaiva dhIrasya, bhUyo bhUyastrapAkaram // 1 // " ityAdi, athavA 'kSetrajJaH ' saMsaktaviruddhadravya parihArya kulAdi kSetrasvarUpaparicchedakaH, tathA 'khaNayanno' kSaNa eva kSaNakaH - avasaro bhikSArthamupasarpaNAdikastaM jAnAtIti, tathA 'viNayanne' vinayo - jJAnadarzanacAritraupacArikarUpastaM jAnAtIti, tathA 'sasamaya parasamayaNNe' svasamayaparasamayau jAnAtIti, svasamayajJo gocarapradezAdau pRSTaH san sukhenaiva bhikSAdoSAnAcaSTe tadyathA - SoDazodgamadoSAH te cAmI -AdhAkarmma 1 auddezikaM 2 pUtikarmma 3 mizrajAtaM 4 sthApanA 5 prAbhRtikA 6 prakAzakaraNaM 7 krItaM 8 udyatakaM 6 parivarttitaM 10 abhyAhataM 11 udbhinnaM 12 mAlApahRtaM 13 AcchedyaM 14 anisRSTaM 15 adhyavapUrakazceti 16 / SoDazotpAdanadoSAH, te cAmI -dhAtrIpiNDaH 1 dUtIpiNDaH 2 nimitta piNDaH 3 AjIvapiNDaH 4 vanIpakapiNDaH 5 cikitsA piNDaH 6 krodhapiNDaH 7 mAnapiNDaH 8 mAyApiNDaH 9 lobhapiNDaH 10 lokavi. a. 2 uddezakaH 5 // 260 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 21 // pUrvasaMstavapiNDaH 11 pazcAtsaMstavapiNDaH 12 vidyApiNDaH 13 mantrapiNDaH 14 cUrNayogapiNDaH 15 mUlakanepiNDazceti 16 / tathA dazaiSaNAdoSAH, te cAmI-zaGkita 1 prakSita 2 nikSipta 3 pihita 4 saMhRta 5 dAyako 6 mizrA 7 'pariNata 8 lipso jjhita 10 doSAH / eSAM codgamadoSA dAtRkRtA eva bhavanti, utpAdanAdoSAstu sAdhujanitAH, eSaNAdoSAzcobhayotpAditA iti / tathA paramamayajJo grISmamadhyAhnatIvratarataraNikaranikarAvalIDhagalasvedabindukaH klinavapuSkaH sAdhuH kenacid dhigajAtidezyenAbhihita:-kimiti bhavatAM sarvajanAcIrNa snAnaM na mammatamiti 1, sa Aha-prAyaH sarveSAmeva yatInAM kAmAGgatvAjjalasnAnaM pratiSiddhaM, tathA cArSam -'snAnaM madadaprpakaraM, kAmA prathama smatama / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH||1||" ityAdi, tadevamubhayajJastadviSaye prazne uttaradAnakuzalo bhavati, tathA 'bhAvanne bhAvaH-cittAbhiprAyo dAtuH zroturvA taM jAnAtIti bhAvajJaH, kiM ca-'pariggahaM amamAyamANe' parigRhyata iti parigrahaH-saMyamAtiriktamupakaraNAdiH tamamamIkurvan-asvIkurvan manasA'pyanAdadAna itiyAvata , sa evaMvidho bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrajJaH kSetrajJaH khedajJo kSaNajJaH vinayajJaH samayajJo bhAvajJaH parigrahamamamIkurvANazca kiMbhUto bhavatItyAha-'kAlANuvAI' yadyasmin kAle kartavyaM tattasminnevAnuSThAtu zIlamasyeti kAlAnuSThAyI-kAlAnatipAtakarttavyodhato, nanu cAsyAMrthasya 'se mikkhU kAlanne' ityanenaiva gatArthatvAt kimarthaM punarabhidhIyate iti : naiSa doSaH, tatra hi jJapariva kevalA'mihitA, kartavyakAlaM jAnAti, iha punarAsevanAparijJA kalavyakAle kArya vidhatta iti / kiMca-'apaDiNNe nAsya pratijJA vidyate ityapratijJaH, pratijJA ca kaSAyodayAdApirasti, tadyathA-krodhodayAt skandA //////////////////////
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi.a.2 uddezakaH 5 cAryeNa svaziSyayantrapIlanavyatikaramAlokya sabalavAhanarAjadhAnIsamanvitapurohitopari vinAzapratijJA'kAri, tathA mAnobhIAcA dayAt bAhubalinA pratijJA vyadhAyi yathA-kathamahaM zizUn svabhrAtanutpannanirAvaraNajJAnAzchamasthaH san drakSyAmIti ?, rAjavRttiH tathA mAyodayAt mallisvAmijIvena yathA'parayativipralambhanaM bhavati tathA pratyAkhyAnaparijJA agRhe, tathA lobhodayA(zIlAGkA.) ccAviditaparamArthAH sAmpratakSiNo yatyAbhAsA mAsakSapaNAdikA api pratijJAH kurvate, athavA apratijJA-anidAno // 262 // vasudevavata saMyamAnuSThAnaM kurvan nidAnaM na karotIti, athavA gocarAdau praviSTaH sannAhArAdikaM mamaivaitadbhaviSyatItyevaM pratijJA na karotItyapratijJo, yadivA syAdvAdapradhAnatvAnmaunIndrAgamasyaikapakSAvadhAraNaM pratijJA tadrahito'pratijJaH, tathAhimaithunaviSayaM vihAyAnyatra na kvacinniyamavatI pratijJA vidheyA, yata uktam-"'naya kiMci aNaNNAyaM paDisiddha 1 nApi kicidakalpanIyamanujJAtaM ka raNe ca samutpanne nApi kiJcita pratiSiddhaM, kintu eSA teSAM tIrthakRtAM nizcayavyavahAranayadvayAzritA samyagAjJA mantavyA yaduta kArye nAnAdyAlambane satyena sadbhAvasAreNa sAdhunA bhavitavyaM na mAtRsthAnato yatkikicadA lambanIyamityarthaH, tAttvikajJAnAdyAlambanasidhyaiva mokSapathasiddherbAhyAnuSThAnasya anekAntikatvAdanAtyantikatvAcca, itthameva nasya al dravyatvasiddhaH, athavA satya nAma saMyamastena kAya samutpanne bhavitavyaM, yathA yathA saMyama upasarpati tathA tathA kattavyaM, tadutsarpaNaM ca zaktyanigRhanenaiva nirvahatIti, sarvatra yathAzakti yatitavyameveti bhAvaH mAha ca bRhadbhASyakAra:-"kajaM nANAdIya sacca puNa hoi saMjamo nniymaa| jaha jaha sohei caraNaM taha taha kAyavyayaM hoi // 1 // " doSA rAgAdayo nirudhyante-santo'pyapravRttimanto jAyante yenAnuSThAnavizeSeNa pUrvakarmANi prAgbhavopAttajJAnAvaraNAdikarmANi ca yena kSIyante sa so'nuSThAnavizeSo mokSopAyo jJAtavyaH, rogAvasthAsu-jvarAdirogaprakAreSu zamanamivocitauSadhapradAnApathyaparihArAdyanuSThAnamiva, yathA tena vidhIvamAnena jvarAdirogaH kSaya ////////////////////////////////////////////////// 2.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0263 // vAvi jinnvriNdehiN| mottu mehuNabhAvaM na taM viNA rAgadosehiM // 1 // " tathA "dosA jeNa nirujjhaMti jeNa jijhaMti puvvkmmaaii| so so mukkhovAo, rogAvasthAsu samaNaM va // 2 // je jattiyA u heU bhavassa te ceva tattiyA mukne / gaNaNAiyA loyA duNhavi puNNA bhave tullA // 3 // " ityAdi / 'ayaMsandhItyArabhya kAle aNuTThAItti yAvadetebhyaH sUtrebhya ekAdaza piNDaiSaNA niyUDhA iti / evaM tahya pratijJa ityanena mUtraNedamApannaM-na kvacikenacitpratijJA vidheyA, pratipAditAzcAgame nAnAvidhA abhigrahavizeSAH, tatazca pUrvottaravyAhatiriva lakSyata ityata Aha duhao chettA niyAi, vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuchaNaM uggahaNaM ca kaDAsaNaM eesu ceva jANijjA // sU0 89 // 'dvidheti rAgeNa dveSeNa vA yA pratijJA tAM chittvA nizcayena niyataM vA yAti niyAti jJAnadarzanacAritrAkhye mokSamupagacchati, evamutsarge utsargamapavAde cApavAdaM samAcarato rAgAdayo nirudhyante pUrvakarmANi ca kSIyante, athavA yathA kasyApi rogiNo'dhikRtapathyauSadhAdika pratiSidhyate kasyApi punamtadevAnujJAyate, evamatrApi yaH samarthastasyAkalpyamanyasya tu tadevAnujJAyate, tathoktaM miSagvarazAstre-"utpayate hi sA'vasthA, dezakAlAmayAn prati / yasyAmakArya kArya syAta, karmakArya ca bajeye // 1 // " diti.| 2 naiva kiJcidanujJAtaM pratiSiddhaM vApi jinvrendrH| muktvA maithunabhAvaM na tad vinA rAgadveSAbhyAm ||1||dossaa yena nirudhyante yena kSIyante puurvkrmaanni| sa sa mokSopAyo rogAvasthAsu zamanamiva // 2 // ye yAvanto hetavo bhavasya ta eva tAvanto mokSasya / gaNanAtItA lokA dvayorapi pUrNA bhaveyustulyAH // 3 // ////////////////////////////////////////////////////
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavi.a.2 bIAcArAGgavRttiH (zolAGkA) uddezakaH 5 // 264 // mArge saMyamAnuSThAne vA mikSAdyartha vA, etaduktaM bhavati-rAgadveSau chittvA pratijJA guNavatI, vyatyaye vyatyaya iti, sa evambhUto bhikSuH kAlajJo balajJo yAvadvidhA chindana kiM kuryAdityAha-'vatthaM paDiggaha' ityAdi yAvat eesu ceva jANenjA' eteSu putrAdyarthamArambhapravRtteSu sannidhisanicayakaraNodyateSu jAnIyAtra-zuddhAzuddhatayA paricchindyAt , pariccheda- zcaivamAtmaka:-zuddhaM gRhNIyAdazuddhaM parihareditiyAvat , kiM tadvijAnIyAt ?-vastraM vastragrahaNena vastraiSaNA sUcitA, tathA patadgraha-pAtram, etadgrahaNena ca pAtraiSaNA sUcitA, kambalamityanenA''vikaH pAtraniryogaH kalpazca gRhyate, pAdapuJchanakamityanena ca rajoharaNamiti, ebhizca sUtrairoghopadhiraupagrahikazca sUcitaH, tathaitebhya eva vastraiSaNA pAtraiSaNA ca niyUDhA, tathA avagRhyata ityavagrahaH, sa ca pazcadhA-devendrAvagrahaH 1.rAjAvagrahaH 2 gRhapatyavagrahaH 3 zayyAtarAvagrahaH 4 sAdharmikA vagrahazceti, anena cAvagrahapratimAH sarvAH sUcitAH, ata evAsau niryaDhA, avagrahakalpikazcAsminneva sUtre kampyate, tathA kaTAsanaM, kaTagrahaNena saMstArako gRhyate, AsanagrahaNena cAsandakAdiviSTaramiti, Asyate-sthIyate asminniti vA''sanaM-zayyA, tatazca AsanagrahaNena zayyA sUcitA, ata eva niyaM Teti / etAni ca sarvANyapi vastrAdInyAhArAdIni caiteSu svArambhapravRtteSu gRhastheSu jAnIyAt, sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandho yathA bhavati tathA parivrajeriti bhAvArthaH / eteSu ca svArammapravRtteSu gRhastheSu parivrajan yAvaddhAbhaM gRhNIyAta kazcinniyamo'pyastItyAha laDe AhAre aNagAro mAyaM jANijjA, sejaheyaM bhagavayA paveIyaM, lAbhuttina majijA, alAbhutti na soijjA, baTuMpi laDna nihe, pariggahAo appANaM avasacinA ||suu090|| // 264 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ RX .265 // 'labdhe prApte satyAhAre, AhAragrahaNaM copalakSaNArtham anyasminnapi vastrauSadhAdike 'anagAraH' bhikSuH 'mAtrAM jAnIyAt' yAvanmAtreNa gRhItena gRhasthaH punarArambhe na pravartate yAvanmAtreNa cAtmano vivakSitakAryaniSpattirbhavati | tathAbhRtAM mAtrAmavagacchediti bhAvaH, etacca svamanISikayA nocyata ityata Aha-'se jaheyaM' ityAdi, tadyathA-idamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvadbhagavatA-aizvaryAdiguNasamanvitenArddhamAgadhayA bhASayA sarvasvabhASAnugatayA madevamanujAyAM parSadi kevalajJAnacakSuSA'valokya 'praveditaM' pratipAditaM, sudharmasvAmI jambUsvAmine idamAcaSTe / kiM cAnyat-lAbho'tti ityAdi, lAbho vanAhArAdermama saMvRtta ityato'ho ! ahaM labdhimAnityevaM madaM na vidadhyAt / na ca tadabhAve zokAbhibhUto vimanasko bhRyAditi, Aha ca-'alAbho'tti ityAdi, alAbhe sati zokaM na kuryAt , kathaM ?-dhimA mandabhAgya'haM yena sarvadAnodyatAdapi dAturna lame'hamiti, api tu tayorlAmAlAbhayormAdhyasthyaM bhAvanIyamiti, uktaM ca-"labhyate labhyate sAdhu, sAdhureva na labhyate / alabdhe tapaso vRddhilabdhe tu prANadhAraNam // 1 // " ityAdi, tadevaM piNDapAtravastrANAmeSaNAH pratipAdinAH, sAmprataM sannidhipratiSedhaM kurvannAha-'bahuMpi'tyAdi, 'bahuMpi' bahvapi labdhvA 'na nihe' tti na sthApayet-na sannidhiM kuryAt , stokaM tAvanna sannidhIyata eva, bahvapi na sannidadhyAdityapizabdArthaH, na kevalamAhArasannidhiM na kuryAd , aparamapi vastrapAtrAdikaM saMyamopakaraNAtiriktaM na bibhRyAditi, Aha-'pari' ityAdi, parigRhyata iti parigraho-dharmopakaraNAtiriktamupakaraNaM tasmAdAtmAnamapaSvaSked-apasarpayed , athavA saMyamopakaraNamapi mUrchayA parigraho bhavati, 'mUrchA parigraha' (tattvA0 a07 sU0 12) itivacanAt , tata AtmAnaM parigrahAdapasappayannupakaraNe .... . // 2650
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 266 // turagavat mUcrchA na kuryAt nanu ca yaH kazciddharmopakaraNAdyapi parigraho, na sa cittakAluSyamRte bhavati tathAhiAtmIyopakAriNi rAga upaghAtakAriNi ca dveSaH, tataH parigrahe sati rAgadveSau nediSThau, tAbhyAM ca karmmabandhaH, tataH kathaM na parigraho dhamrmopakaraNam 1, uktaM ca- 'mamAhamiti caiSa yAvadabhimAnadAhajvaraH kRtAntamukhameva tAvaditi na prazAntyunnayaH / yazaH sukhapipAsitairayamasAvanarthottaraiH, parairapasadaH kuto'pi kathamapyapAkRSyate // 1 // " naiSa doSaH, na hi dharmopakaraNe mamedamiti evaM sAdhUnAM parigrahAgrahayogo'sti, tathA hyAgama:- " avi apaNo'vi dehaMmi, nAyaraMti mamAiu", yadiha parigRhItaM karmmabandhAyopakanpate sa parigraho, yattu punaH karmmanirjaraNArthaM prabhavati tatparigraha eva na bhavatIti / Aha ca annA NaM pAsae pariharijjA, esa magge AyariehiM paveie, jahittha kusale novaliMpijjAsi tibemi // 91 // mati vAkyAlaGkAre, 'anyathe' tyanyena prakAreNa pazyakaH san parigrahaM pariharet, yathA hi aviditaparamArthA gRhasthAH sukhasAdhanAya parigrahaM pazyanti na tathA sAdhuH tathAhi ayamasyAzayaH - AcArya satkamidamupakaraNaM na mameti, rAgadveSamUlatvAt parigrahAgrahayogo'tra niSedhyo, na dhamrmopakaraNaM, tena vinA saMsArArNavapArAgamanAditi, uktaM ca sAdhyaM yathA kathacit svalpaM kAryaM mahaca na tatheti / plavanamRte na hi zakyaM pAraM gantuM samudrasya // 1 // " atra cAhatA mAsairboTikaiH saha mahAntrivAdo'stItyato vivakSitamarthaM tIrthakarAbhiprAyeNApi sisAdhayiSurAha - 'esa magge ' lokavi. a. 2 | uddezaka: 5 // 266 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 267 // ityAdi, dharmopakaraNaM na parigrahAyetyeSaH - anantarokto mArgaH ArAdyAtAH sarva heyadharmebhya ityAryAH- tIrthakRtastaiH 'praveditaH' kathito, na tu yathA boTikaiH kuNDikA taTTikA lambaNikA azvavAladhivAlAdi svaruciviracito mArga iti, na vA yathA maudgalisvAtiputrAbhyAM zauddhodanaM dhvajIkRtya prakAzitaH, ityanayA dizA anye'pi parihAryA iti / iha tu svazAstragauravamutpAdayitumAryaiHpravedita ityuktam asmizcAryapravedite mArge prayatnavatA bhAvyamiti, Aha ca - ' jaheltha' ityAdi, labdhvA karmmabhUmi mokSapAdapabIjabhUtAM ca bodhiM sarvasaMvaracAritraM ca prApya tathA vidheyaM yathA 'kuzalo' viditavedyaH 'atra ' asminnAryapravedite mArge AtmAnaM pApena kammaiNA nopalimpayet iti / evaM copalimpanaM bhavati yadi yathoktAnuSThAnavidhAyitvaM na bhavati, satAM cAyaM panthA yaduta yatsvayaM pratijJAtaM tadantyocchvAsaM yAvadvidheyamiti, uktaM ca - " lajjAM guNaughajananIM jananImivAryA matyantazuddhahRdayAmanuvarttamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi santyajanti, satya sthitivyasanino na punaH pratijJAm // 1 // " itizabdo'dhikArasamAptyartho, 'bravomi' iti so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsatA abhAvIti // parigrahAdAtmAnamapasarpayedityuktaM tacca na nidAnocchedamantareNa, nidAnaM ca zabdAdipaJcaguNAnugAminaH kAmAH teSAM cocchedo'sukaro, yata Aha kAmA duratikamA, jIviyaM huppaDivUhagaM, kAmakAmo khalu ayaM purise, se soyai jUrai tippai paritappar3a || sU0 92 // kAmA dvividhAH - icchAkAmA madanakAmAzca tatrecchAkAmA mohanIyamedahAsyaratyudbhavAH, madanakAmA api mohanIya 1 // 267 //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA. rAvRttiH (dhIlAGkA. // 268 // lokavi.a.2 uddezakaH 5 medavedodayAt prAduSpyanti, tatazca dvirUpANAmapi kAmAnAM mohanIyaM kAraNaM, tatsadbhAve ca na kAmoccheda ityato duHkhenAtikramaH-atilaGghanaM vinAzo yeSAM te tathA, satazcedamuktaM bhavati-na tatra pramAdavatA bhAvyaM / na kevalamatra jIvite'pi na pramAdavatA bhAvyamiti, Aha ca-'jIviyaM' ityAdi, jIvitam-AyuSkaM tat kSINaM sat 'duSpratibRhaNIyaM durabhAvArthe, naiva vRddhiM nIyate itiyAvat , athavA jIvitaM-saMyamajIvitaM taduSpratibRhaNIyaM, kAmAnuSaktajanAntavartinA duHkhena vRddhiM nIyate, duHkhena niSpratyUhaH saMyamaH pratipAnyate iti, uktaM ca-"AgAse gaMgasouvva, paDisouvva duttro| thAhAhiM ceva gaMbhIro, tariavvo mahoahI // 1 / vAlugAkavalo ceva, nirAsAe hu sNjmo| javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukaraM // 2 // " ityAdi, yena cAbhiprAyeNa kAmA duratikramA iti prAgamyadhAyi tamabhiprAyamAviSkurvanAha-'kAmakAmI' ityAdi, kAmAn kAmayitum-abhilaSitu zIlamasyeti kAmakAmI 'khalu vAkyAlaGkAre 'ayam' ityadhyakSaH 'puruSa' jntuH| yastvevaMvidho'viratacetAH kAmakAmI sa nAnAvidhAn zArIramAnasAn duHkhavizeSAnanubhavatIti darzayati-se soyaItyAdi, 'sa' iti kAmakAmI IpitasyArthasyAprAptau tadviyoge ca smRtyanuSaGgaH zokastamanubhavati athavA zocata iti kAmamahAjvaragRhItaH san pralapatIti, uktaM ca"gate premAbandhe paNayabahumAne ca galite, nivRtte sadbhAve jana iva jane gacchati purH| tamutprekSyotprekSya 1 AkAze gaGgAzrota iSa, pratizrota iva dustrH| bAhubhyAmeva gambhIrastarItavyo mahodadhiH // 1 // vAlukAkavala iva, nirAsvAda eva saMyamaH / yavA lohamayA eva, carvayi navyAH suduSkaram // 2 // X.XX.XX // 268 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ .266 // na pazcAttApaMvA priyasakhi ! gatAMstAMzca divasAna , na jAne ko hetulati zatadhA yantra hRdayam // 1 // " ityAdi zocate, tathA 'jUraha'tti hRdayena khidyate, tadyathA-"prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsIduSahujanadayitena prema kRtvA janena / hRtahakSya ! nirAza ! klISa ! saMtapyase kiM ?, na hijaDagatatoye setubandhAH kriyante // 1 // " ityevamAdi, tathA 'tippahati 'tipR te prakSaraNArthI' tepate-kSarati saJcalati maryAdAto bhrazyati nimaryAdo bhavatItiyAvata , tathA zArIramAnasaiduHkhaiH pIDayate, tathA pari:-samantAdvahirantazca tapyate paritapyate, 'pazcAttApaM vA karoti, yatheSTe putrakalatrAdau kopAt kacidgate sa mayA nAnuvartita iti paritapyate, sarvANi caitAni zocanAdIni viSayaviSAvaSTabdhAnta:karaNAnAM duHkhAvasthA maMsUcakAni, athavA zocata iti yauvanadhanamadamohAbhibhUtamAnaso viruddhAni niSevya punarvayAparaNAmena mRtyukAlopasthAnena vA mohApagame sati kiM mayA mandabhAgyena pUrvamazeSaziSTAcIrNaH sugatigamanaikaheturdurgatidvAraparigho dharmo nAcIrNaH ? ityevaM zocata iti, uktaM ca-"bhavitrI bhUtAnAM (bhAvAnAM) pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyata kiJcidihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM pusAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm // 1 // " tathA jUratItyAdInyapi svabuddhayA yojanIyAni, uktaM ca-"saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAtaM, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // 1 // " ityAdi / kA punarevaM na zocata ityAha AyayacakkhU logavipassI logassa bhaho bhAgaM jANAbaI bhAgaM jANai tiriyaM mAgaM vA mohApagamezAta iti yogapate, sarvANi
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA lokavi. a.2 rAjavRttiH uddezakaH 5 (zIlAGkA.) // 270 // jANA, gaDie loe aNupariyahamANe, saMdhi vittA iha maciehiM, esa vIre pasaMsie / je baDhe paDimoyae jahA aMto tahA bAhiM jahA bAhiM tahA aMto, aMto aMto pUcha dehaMtarANi pAsai puDhovi savaMtAI paMDie paDilehAe // sU0 93 // ___ AyataM-dIrghamaihikAmuSmikApAyadarzi cakSuH-jJAnaM yasya sa AyatacakSaH, kaH punarityevaMbhUto bhavati ? yaH kAmAnekAntenAnarthabhUyiSThAn parityajya zamasukhamanumati, kiM ca-'logavipassI' loka viSayAnuSaNAvezAptaduHkhAtizayaM tathA tyaktakAmAvAptaprazamasukhaM vividhaM draSTu zIlamasyeti lokavidarzI, athavA lokasya UddharvAdhastiryagbhAgagatikAraNAyuSkasukhaduHkhavizeSAn pazyatIti, etadarzayati-'logassa' ityAdi, lokasya-dharmAdharmAstikApAvacchinnAkAzakhaNDasyAdhobhAgaM jAnAtIti-svarUpato'vagacchati, idamuktaM bhavati-yena karmaNA tatrotpadyante'sumantaH yAdRk tatra sukhaduHkhavipAko bhavati taM jAnAti, evamUtiyagbhAgayorapi vAcyaM, yadivA lokavidarzIti-kAmArthamarthopArjanaprasaktaM gRddhamadhyupapannaM lokaM pazyatIti / etadeva darzayitumAha-'gaDDie' ityAdi, ayaM hi loko 'gRDaH'.adhyupapannaH kAmAnuSaGge tadupAye vA tatrevAnuparivarttamAno bhUyo bhUyastadevAMcaraMstajjanitena vA karmaNA saMsAracakre'nuparivarttamAnaH-paryaTanAyata cakSuSo gocarIbhavan kAmAmilApanivarttanAya na prabhavati ?, yadivA kAmagRddhAn saMsAre'nuparivarttamAnAnasumataH pazyetyevamupadezaH, api ca-'saMdhi' ityAdi, iha 'maryeSu' manujeSu yo jJAnAdiko bhAvasandhiA, sa ca maryeSveva sampUrNo bhavatIti martyagrahaNam , atastaM viditvA yo viSayakaSAyAdIn parityajati sa eva vIra iti darzayati-'esa' ityAdi, 27
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0271 // //////////////////////////////////////// 'eSa.' anantaroktaH AyatacakSuryathAvasthitalokavibhAgasvabhAvadarzI bhAvasandhervettA parityaktaviSayatarSoM vIraH karmavidAraNAt 'prazaMsitaH stuta: viditatatvairiti / sa evaMbhUtaH kimaparaM karotIti cedityAha- -'je baDhe' ityAdi, yo baddhAn dravyabhAvabandhanena svato vimukto'parAnapi mocayatItyetadeva dravyabhAvabandhanavimokSaM vAcoyuktyA''caSTe'jahA aMto tahA vAhiM' ityAdi, yathA'ntarbhAvabandhanamaSTaprakArakarmanigaDanaM mocayati evaM putrakalatrAdi bAhyamapi, yathA vA bAhya bandhuvandhanaM mocayati evaM mokSagamanavighnakAraNamAntaramapIti, yadivA-kathamasau mocayatIti cettattvAvirbhAvanena syAdetat-tadeva kiMbhUtamityAha-'jahA aMto' ityAdi, yathA svakAyasyAntaH-madhye amedhyakalalapizitAsRkpUtyAdipUrNatvenAsAgvamityevaM bahirapyasAratA draSTavyA, amedhyapUrNaghaTavaditi, uktaM ca-"yadi nAmAsya kAyasya, yadantastavahirbhavet / daNDamAdAya loko'yaM, zanaH kAkAMzca vArayet // 1 // " iti, yathA vA bahirasAratA tathA:ntarapIti / kiMca-'anto anto' ityAdi, dehasya madhye madhye pUtyantarANi-pUtivizeSAn 'dehAntarANi' dehasyAvasthAvizeSAn , iha mAMsamiha rudhiramiha medo majjA cetyevamAdi pUtidehAntarANi 'pazyati' yathAvasthitAni pari. cchinnattItyuktaM bhavati, yadivA dehAntarANyevaMbhUtAni pazyati- 'puDho' ityAdi, 'pRthagapi' pratyekamapi apizabdAtkuSThAdyavasthAyAM yogapadyenApi sravanti navabhiH zrotrobhiH karNAkSimalazleSmalAlAprazravaNoccArAdIna tathA'paravyAdhivizeSApAditavraNamukhapUtizoNitarasikAdIni ceti / yadyetAni tataH kiM ?-paMDie paDilehAe' etAnyevaMbhRtAni galacchrotovraNaromakUpAni 'paNDitaH' avagatatatvaH 'pratyupekSeta' yathAvasthitamasya svarUpamavagacchediti, ukta ca // 271 // ////////
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 272 // ""maMsaruihiraNhAruvaNaDakalamalayameyamajjAsu / puNNaMmi cammakose duggaMdhe asuhabIbhacche || 1 || saMcArimajaMtagalaMtavaccamuttaM taseapuNNaMmi / dehe hujjA kiM rAgakAraNaM asuhaheummi 1 || 2 ||" ityAdi / tadevaM pUrtidehAntarANi pazyan pRthagapi sravantItyevaM pratyupekSya kiM kuryAdityAha se mahamaM paritrAya mA ya hu lAlaM paccAsI, mA tesu tiricchamappANabhAvAyae, kAsaMkAse skhalu ayaM purise, bahumAI kaDeNa mUDhe, puNo taM karei lohaM veraM vaDDhei appaNo, jamiNa parikahijja imessa veva paDivUhaNayAe, amarAya mahAsaDDI aTTameyaM tu pehAe apariNNA kaMda // sU0 64 // 'sa' pUrvokto yatimatimAn zrutasaMskRtabuddhiryathAvasthitaM dehasvarUpaM kAmasvarUpaM ca dvividhayA'pi parijJaya parijJAya kiM kuryAdityAha - 'mAya hu' ityAdi, 'mA' pratiSedhe caH samuccaye hurvAkyAlaGkAre, lalatIti lAlA - atrudayanmukhazleSmasantatiH tAM pratyazituM zIlamasyeti pratyAzI, vAkyArthastu yathA hi bAlo nirgatAmapi lAlAM sadasadvivekAbhAvAt punarapyaznAtItyevaM tvamapi lAlAvatyaktvA mA bhogAn pratyazAna, vAntasya punarapyabhilASaM mA kurvityarthaH / kiM ca' mA tesu tiricchaM' ityAdi, saMsArazrotAMsi ajJAnAviratimithyAdarzanAdIni pratikUlena vA tiracInena vA'tikramaNI1 mAMsAsthirudhirasnayvavanaddha kalmaSameda majjAmiH / pUrNe carmakoze durgandhe'yucibIbhatse // 1 // saMcAraka ( zravat) yantragatadvacamUtrantaravedapUrNe / dehe bhaveta kiM kAraNaM azucitau // 2 // lokavi. a. 2 uddezakA 5 // 272 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ .273 // XXX.X.C yAni nirvANazrotAMsi tu jJAnAdIni tatrAnukUlyaM vidheyaM, mA teSvAtmAnaM tirazcInamApAdayeH, jJAnAdikArye pratikalatA mA vidadhyAH, tatrApramAdavatA bhAvyaM, pramAdAzcehaiva zAnti na lamate, yata Aha-'kAsaMkAse ityAdi. yo hijJAnATiyotami tirazcInavartI bhogAbhilASavAn sa evaMbhUto'yaM puruSaH sarvadA kiMkartavyatAkula idamahamakArSamidaM ca kariSye ityevaM bhogAmilApakriyAvyApRtAntaHkaraNo na svAsthyamanubhavati, khaluzabdo'vadhAraNe, vartamAnakAlasyAtisUkSmatvAdasaMvyavahAritvamatItAnAgatayozcedamahamakArpamidaM ca kariSya ityevamAturasya nAstyeva svAsthyamiti, uktaM ca-"idaM tAvata karomyadya, zvaH kartA'smIti cAparam / cintayantriha kAryANi, pretyArtha nAvabudhyate // 1 // " atra dadhighaTikAdramakadraSTAnto vAcyaH, sa cAyaM-dramakaH kazcit kvacinmahiSIrakSaNAvAptadugdhaH taddadhIkRtya cintayAmAsa, mamAto ghRtavetanAdi yAvadbhAryA apatyotpattistatazcintA, kalahe pANiprahAreNaiva dadhighaTikAvyApattirityevaMcintAmanogthavyAkulIkRtAntaHkaraNa iti, taddaddhayAnayane ziroviNTalIkAcIvare AdIyamAne iva ziro vidhUyAsphoTitA dadhiSaTiaura yathA tena na tahadhi bhakSitaM nApi kasmaicitpuNyAya dattam , evamanyo'pi kAsaMkasaH-kiMkartavyatAmaDhI niSphalArambho bhavatIti, athavA kasyate'sminniti kAsaH-saMsArastaM kapatIti-tadabhimukho yAtIti kAsaMkaSaH, yo jJAnAdipramAdavAna vakSyamANo vetyAha-'bahumAyI' kAsaMkaSo hi kaSAyairbhavati, tanmadhyabhUtAyA mAyAyA grahaNe teSAmapi grahaNaM dRSTavyamiti, tataH krodhI mAnI mAyI lobhIti draSTavyamiti / api ca-'kaDeNa mUha' karaNaM kRtaM tena maDhaHkiMkartavyatAkulaH sakhArthI duHkhamaznute iti, uktaM hi-"'sou sovaNakAle majaNakAle ya majiu lolo| - 1 svapitu zayanakAle majjanakAle ca maktu lolaH ( capalaH ) / jemituca varAko jemanakAle na zaknoti // 1 // // 73 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ jomeu'ca varAo jemaNakAle na cAei // 1" atra mammaNavaNimdRSTAnto vAcyaH; sa caivaM kAsaMkaSaH . zrIAcAbahumAyI kRtena muDhastattatkaroti yenAtmano vairAnuSaGgo jAyata iti, Aha ca-'puNo taM kareI tyAdi, mAyAvI lokavi. a.2 rAGgavRttiH paravazcanapuddhathA punarapi tat-lobhAnuSThAnaM tathA karoti yenAtmano vairaM varddhate, athavA taM lobhaM karotIti-arjayati yena uddezakaH 5 (zIlAGkA.) janmazateSvapi vairaM varddhata iti, uktaM ca-"duHkhAtaH sevate kAmAn , sevitAste ca duHkhadAH / yadi te na priyaM // 274 // duHkhaM, prasasteSu na kSamaH // 1 // " kiM punaH kAraNamasumastitkaroti yenAtmano vairaM vaddhate ?, ityAha-'jamiNaM' ityAdi, 'yadi ti yasmAdamyaiva-vizarAroH zarIrakasya paribRhaNArthaM prANaghAtAdikAH kriyAH karotIti, te ca tenopahatAH prANinaH punaH zatazo manti, tato mayedaM kathyate-kAsaMkaSaH khalvayaM puruSo bahumAyI kRtena mUDhaH punastatkaroti yenAtmano vairaM varddhayatIti, yadivA yadidaM mayopadezaprAyaM paunaHpunyena kathyate tadasyaiva saMyamasya parivahaNArtham , idaM cAparaM kathyate'amarAya' ityAdi, amarAyate'namaraH san dravyayauvanaprabhutvarUpAvasakto'mara ivAcarati amarAyate, ko'sau ?-'mahAzrahI' mahatI cAsau zraddhA ca mahAzcaddhA sA vidyate bhogeSu tadupAyeSu vA yasya sa tathA, atrodAharaNaM-rAjagRhe nagare magadhasenA gaNikA, tatra kadAciddhanaH sArthavAho mahatA dravyanicayena samanvitaH praviSTaH, tadrUpayauvanaguNagaNadravyasampadAkSiptA magadhasenayA'sAvamisaritaH, tena cAyavyayAkSiptamAnasenAsau nAvalokitA'pi, asyAzcAtmIyarUpayauvanasaubhAgyAvalepAnmahatI duHkhAsikA'bhUt , tatazca tAM parimlAnabadanAmavalokya jarAsandhenAbhyadhAyi-kiM bhavatyA duHkhAsikAkAraNaM ?, kena // 274 // 12 vA sArddhamuSiteti, sA tvavAdId-amareNeti, kathamasAvamara ityukte tayA sadbhAvaH kathito nirUpitaca yAvattathaivAdyA ............
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ .275 // pyAsta ityato bhogArthino'rthe prasaktA ajarAmaravatkriyAsu pravattanta iti / yazcAmarAyamANaH kAmabhogAmilApukaH sa kiMmato bhavatItyAha-'aTTa' ityAdi, atiH-zArIramAnasI pIDA tatra bhava ArtastamArtamamarAyamANaM kAmArtha mahAzraddhAvantaM 'prekSya' dRSTA paryAlocya vA kAmArthayorna mano vidheyaM iti, punaramarAyamANabhogazraddhAvataH svarUpamucyate'apariNAe' ityAdi, kAmasvarUpaM tadvipAkaM vA aparijJAya tatra dattAvadhAna: kAmasvarUpApagjJiyA vA 'kradante' bhogeSvaprAptanaSTeSu kAkSAzokAvanubhavatIti, uktaM ca-"cintA gate bhavati sAdhvasamantikasthe, mukta tu taptiradhikA rmite'pytptiH| dveSo'nyabhAji vazavartini dagdhamAnaH, prAptiH sukhasya dayite na kathaJcidasti // 1 // " ityAdi / tadevamanekadhA kAmavipAkamupadarya upasaMharati se taM jANaha jamahaM bemi, teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chittA bhittA lapaittA vila paittA uddavaittA, akaDaM karissAmitti mannamANe, jassavi yaNaM kareha, alaM bAlassa saMgaNaM, je vA se kArai bAle, na evaM aNagArassa jAyai sibemi // sU095 // al 'seti tadarthe tadapi hetvarthe, yasmAtkAmA duHkhaikahetavaH tasmAttajjAnIta yadahaM bravImi, madupadezaM kAmaparityAgaviSayaM 8 kaNe kuruteti bhAvArthaH / nanu ca kAmanigraho'tra cikIrSitaH, sa cAnyopadezAdapi siddhayatyevetyetadAzaGkathAha-'teicchaM ityAdi, kAmacikitsAM 'paNDitaH' paNDitAbhimAnI pravadannaparavyAdhicikitsAmivopadizannaparaH-tIrthako jIvopamarde // 275 // vartata iti, Aha-se haMtA' ityAdi, 'sa' ityaviditatattvaH kAmacikitsopadezakA prANinAM hantA daNDAdibhiH chettA 31
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAvRttiH (zIlAGkA. lokavi. a.. uddezakaH5 // 276 // karNAdInAM bhettA zUlAdibhiH lumpayitA granthicchedanAdinA vilumpayitA avaskandAdinA apadrAvayitA prANavyaparopaNAdinA, nAnyathA kAmacikitsA vyAdhicikitsA vA aparamArthadRzAM sampadyate, kiM ca-'akRtaM' yadapareNa na kRtaM kAmacikitsanaM vyAdhicikitsanaM vA tadahaM kariSya ityevaM manyamAnaH hananAdikAH kriyAH karoti, tAbhizca karmabandhaH, ato ya evaMbhRta upadizati yasyApyupadizyate ubhayorapyetayorapathyatvAdakAryamiti, Aha ca-'jassavi ya NaM' ityAdi, yasyApyasAvevaMbhRtAM cikitsA karoti, na kevalaM svasyetyapizabdArthaH, tayordvayorapi katu: kArayituzca hananAdikAH kriyAH, ato 'alaM' paryAptaM 'bAlasya' ajJasya 'sagena' karmabandhahetunA kartuM riti, yo'pyetat kArayati 'bAla' abastasyApyalamiti saNTakaH, etaccaivambhUtamupadezadAnaM vidhAnaM vA'vagatatacasya na bhavatItyAha-'na evaM' ityAdi, evambhUtaM prANyupamardaina cikitsopadezadAnaM karaNaM vA 'anagArasya' sAdhoH jJAtasaMsArasvabhAvasya na jAyate-na kalpate, ye tu kAmacikitsA vyAdhicikitsA vA jIvopamardaina pratipAdayanti te bAlA:-avijJAtatattvAH, teSAM vacanamavadhIraNIyameveti bhAvArthaH / itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavaditi lokavijayasya paJcamoddezakaTIkA samApteti // // iti paJcamoddezakaH // 1-5 // -::
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha dvitIyAdhyayane SaSThoddezakaH // 0277 // Bal uktaH paJcamohe zakA, sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-saMyamadehayAtrArtha lokamanusaratA sAdhunA loke mamatvaM na kartavyamityuddezArthAdhikAro'bhihitaH, so'dhunA pratipAdyate-asya cAnantarasUtrasambandho vAcyo 'nevamanagArasya jAyata' ityabhihitam , etadevAtrApi pratipipAdayiSurAha se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya tamhA pAvakamma neva kujjA nakAravejA // sU0 96 // yasyAnagArasyaitatpUrvoktaM na jAyate so'nagArastat-prANyupadhAtakAri cikitsopadezadAnamanuSThAnaM vA saMbuddhayamAna:avagacchan jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharanAdAtavyam AdAnIyaM tacca paramArthato bhAvAdAnIyaM jJAnadazanacAritrarUpaM tad 'utthAye'tyanekArthatvAdAdAya-gRhItvA athavA so'nagAra ityetadAdAnIyaM-jJAnAdyapavargaMkakAraNamityevaM samyagavabuddhayamAnaH samyaksaMyamAnuSThAnenotthAya-sarva sAvA karma na mayA karttavyamityevaM pratijJAmandaramAruhya, ktvApratyayasya pUrvakAlAbhidhAyitvAt kiM kuryAdityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAt saMyamaH sarvasAvadyArambhanivRttirUpaH tasmAttamAdAya pApaM-pApahetutvAt karma kriyAM na kuryAt svato manasA'pi na samanujAnIyAdityavadhAraNaphalaM, apareNApi na kArayediti, Aha ca-na kArave' ityAdi, apareNApi karmakarAdinA pApasamArambhaM na kArayedityuktaM bhavati, prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobharAgadveSakalahAbhyAkhyAnapaizUnyaparaparivAdAraviratimAyAmRSAvAdamithyAdarzanazalyarUpamaSTAdazaprakAraM pApaM karma svato na kuryAnnApyapareNa kArayedevakArAccAparaM kurvantaM na samanujAnIyAdyogatrikeNApi / || // 2770
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArthaH / syAdetat-kimekaM prANAtipAtAdikaM pApaM kurvato'paramapi Dhaukate AhosvinnetyAhazrIAcA lokavi.a.2 siyA tattha egayaraM vipparAmusaha chasu annayaraMmi, kappai suhaTThI lAlappamANe, sapaNa rAjavRttiH dukkheNa mUDhe vipariyAsamuvei, saeNa vippamAeNa puDho vayaM pakuvvai, jaMsime pANA (zIlAGkA. uddezakA 6 pavvahiyA, paDilehAe no nikaraNayAe, esa parinnA pabuccai, kmmovsNtii|| sU0 97 // // 278 // al 'syAttatra' kadAcittatra pApArambhe 'ekataraM' pRthivIkAyAdisamArambhaM viparAmRzati-pRthivIkAyAdisamArambhaM karoti, ekataraM vA''zravadvAra parAmRzati-prArabhate sa SaTsvanyatarasmin kalpyate, yasminnevAlocyate tasminneva pravRtto draSTavyaH, idamuktaM bhavati-pRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSvAzravadvAreSu vA madhye'nyatarasminnapi pravarttamAno yasminneva paryAlocyate tasminneva kanpyate, sarvasminneva vartata iti bhAvArthaH / kathamanyatarasmin pRthivIkAyAdisamArambhe vartamAno'parakAyasamArambhe sarvapApasamArambhe vA varttate ityevaM manyate ?, kumbhakArazAlodakalAvanadRSTAntenaikakAyasamArambhako'parakAyasamArambhako bhavati, athavA prANAtipAtAsravadvAravighaTanAdekajIvAtipAtAdekakAyAtipAtAdvA aparajIvAtipAtI draSTavyaH, pratijJAlopAccAnato, na ca tena vyApAMdyamAnenA sumatA''tmA vyApAdakAya dattastIrthakareNa cAnujJAto'taH prANinaH prANAn gRhNanmadattagrAhI, mAvadyopAdAnAcca pArigrAhikaH, parigrahAcca maithunarAtribhojane api gRhIte, yato nAparigrahItamapabhujyate paribhujyate cetyato'nyatarAramme SaNNAmapyArammo'thavA anAvRtacaturAzravadvArasya kathaM caturthaSaSTha-1 vratAvasthAnaM syAd , ataH SaTsvanyatarasmin pravRttaH sarveSvapi pravRtta iti, athavaikataramapi pApAsamArambhaM ya Arabhate sa
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 276 // SaTsvanyatarasmin kalpate-yogyo bhavati, akarttavyapravRttatvAd, athavaikataramapi yaH pApArambhaM karotyasAvaSTaprakAraM karmAdAya SaTsvanyatarasmin kalpate - prabhavati, paunaHpunyenotpadyata ityarthaH syAt kimarthamevaMvidhaM pApakaM karmma samArabhate 1, taducyate - 'suhaTThI lAlappamANe' sukhenArthaH sukhArthaH sa vidyate yasyAsAviti matvarthIyaH, sa evambhUtaH mannatyarthaM lapati punaH punarvA lapati lAlapyate vAcA kAyena dhAvanavalganAdikAH kriyAH karoti manasA ca tatsAdhanopAryAzcintayati, tathAhi sukhArthI san kuSyAdikarmmabhiH pRthivIM samArabhate snAnArthamudakaM vitApanArthamagni dharmApanodArthaM vAyu AhArArthI vanaspatiM sakAyaM vetya saMyataH saMyato vA rasasukhArthI saccittaM lavaNavanaspatiphalAdi gRhNAtyevamanyadapi yathAsaMbhatramAyojyaM / sa caivaM lAlapyamAnAH kiMbhUto bhavatItyAha - 'saeNa ' ityAdi yattaduptamanyajanmani duHkhatarukarmmabIjaM tadAtmIyaM duHkhataru kAryamAvirbhAvayati, tacca tenaiva kRtamityAtmIyamucyate, atastena svakIyena 'duHkhena' svakRtakamrmmAdayajanitena 'mUDhaH' paramArthamajAnAno 'viparyAsamupaiti' sukhArthI prANyupaghAtakAraNamArambhamArabhate, sukhasya ca viparyAso duHkhaM tadupaiti uktaM ca - "duHkhadviT sukhalipsurmohAndhatvAdadRSTaguNadoSaH / yAM yAM karoti ceSThAM tayA tayA duHkhamAdate // 1 // " yadivA 'mUDho' hitAhitaprAptiparihArarahito viparyAsamupaiti - hitamapya hitabuddhayA'dhitiSThatyahitaM ca hitabuddhayeti, evaM kAryAkAryapathyApathya vAcyAvAcyAdiSvapi viparyAso yojyaH, idamuktaM bhavati - moho'jJAnaM mohanIya medo vA, tenobhayaprakAreNApi mohena mUDho'lpasukhakRte tattadArabhate yena zArIramAnasa duHkhavyasano panipAtAnAmanantamapi kAla pAtratAM vrajatIti / punarapi mRDhasyAnarthaparamparAM darzayitumAha - 'saeNa ' ityAdi, svakIyenAtmanA kRtena pramAdena // 276 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 280 // madyAdinA 'vividha' viSayakaSAyavikathAnidrANAM svabhedagrahaNaM tena pRthag - vibhinnaM vrataM karoti, yadivA pRthu vistIrNa 'va' miti vayanti - paryaTanti prANinaH strakIyena karmmaNA yasmin sa vayaH - saMsArastaM prakaroti, ekaikasmin kAye dIrghakAlAvasthAnAda, yadivA kAraNe kAryopacArAt svakIyena nAnAvidhapramAdakRtena karmmaNA vayaH - avasthAvizeSastamekendriyAdikalA 'dAditadaharjAta bAlAdivyAdhigRhIta dAridrathadaurbhAgyavyasanopanipAtAdirUpaM prakarSeNa karoti-vidhatta iti / tasmiMzca saMsAre'vasthAvizeSe vA prANinaH pIDayante iti darzayitumAha - 'jaMsime' ityAdi, yasmin svakRtapramAdApAditakarmmavipAkajanite caturgatikasaMsAre ekendriyAdyavasthAvizeSe vA 'ime' pratyakSagocarIbhUtAH 'prANA' ityabhedopacArAtprANinaH 'pravyathitAH ' nAnAprakArairvyasanopanipAtaiH pIDitAH, sukhArthibhirArambhapravRttai mahAdviparyastaiH pramAdavadbhiva gRhasthaiH pASaNDikairyatyAbhAsaizceti vA / yadi nAmAtra pravyathitAH prANinastataH kimityAha - 'paDi' ityAdi, etat saMsAracakravAle svakRtakarmma phalezvarANAmasumatAM gRhasthAdibhiH parastaparato vA kamrmmavipAkato vA pravyathanaM pratyupekSya viditavedyaH sAdhurnizcayena nitarAM vA niyataM vA kriyante nAnAduHkhAvasthA jantavo yena tantrikaraNaM nikAraH - zArIramAnasaduH khotpAdanaM tasmai no karma kuryAd, yena prANinAM pIDotpadyate tamArambhaM na vidadhyAditi bhAvArthaH / evaM ca sati kiM bhavatItyAha'esa' ityAdi, yeyaM sAvadyayoganivRttireSA parijJA - etattattvataH parijJAnaM prakarSeNocyate procyate, na punaH zailUSasyeva jJAnaM nivRttiphalarahitamiti / evaM dvivighayA'pi jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca prANinikAraparihAre sati kiM bhavatItyAha - 'kammovasaMtI' tti karmmaNAm - azeSadvandvAtAtmakasaMsAratarubIjabhUtAnAmupazAntiH - upazamaH, karmakSayaH lokavi. a. 2 | uddezakaH 6 // 280 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ .281 // prANinikArakriyAnivRtterbhavatItyuktaM bhavati / asya ca karmakSayapratyUhasya prANinikaraNasya mUlamAtmAtmIyagrahaH, tadapanodArthamAha je mamAyamaI jahAi se cayai mamAiyaM, seha diThThapahe muNI jassa nathi mamAiyaM. taM parinnAya mehAvI viittA logaM vaMtA logasannaM se maimaM parikkamijAsi ttibemi // nAraIsahaI vIre, vore na sahaI ratiM / jamhA avimaNe vore, tamhAvIrena rji||1||suu098|| mamAyita-mAmakaM tatra matirmamAyitamatistA yaH parigrahavipAkajJo 'jahAti' parityajati sa 'mamAyita' svIkRta parigraha 'jahAti parityajati, iha dvividhaH parigraho-dravyato bhAvatazca, tatra parigrahamatiniSedhAdAntaro bhAvaparigraho niSiddhaH, parigrahavRddhiviSayapratiSedhAcca bATo dravyaparigraha iti / athavA kAkA nIyate, yo hi parigrahAdhyavasAyakalupitaM jJAnaM parityajati sa eva paramArthataH sabAhyAbhyantaraM parigrahaM parityajati, tatazcedamuktaM bhavati-satyapi sambandhamA cittasya parigrahakAluSyAbhAvAnagarAdisambandhaH pRthvIsambandhe'pi jinakalpikasyeva niSparigrahateva, yadi nAmavaM tataH kimityAha'seha' ityAdi, yo hi mokSakavighnahetoH saMsArabhramaNakAraNAt parigrahAnivRttAdhyavasAyaH, huH avadhAraNe, sa evaM niH dRSTo jJAnAdiko mokSapathI yena sa dRSTapathaH, yadivA dRSTabhayaH-avagatasaptaprakArabhayaH zarIrAdeH parigrahAtsAkSApAramparyeNa vA paryAlocyamAnaM saptaprakAramapi bhayamApanIpadyata ityataH parigrahaparityAge jJAtabhayatvapavamasIyata iti / etadeva pUrvoktaM spaSTayitumAha-'jassa' ityAdi, yasya 'mamAyitaM' svIkRtaM parigraho na vidyate saH dRSTabhayo muniriti ////////////////////////////////////////////////////////
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIAcArAGgavRttiH (zInlAGkA.) // 282 // sambandhaH, kiM ca-'taM' ityAdi, 'taM' pUrvavyAvarNitasvarUpaM parigrahaM dvividhayA'pi parijJayA parijJAya 'medhAvI' jJAta lokavi. pra.. jJeyo viditvA 'loka' parigrahAgrahayogavipAkinamekendriyAdiprANigaNaM 'vAntvA' udgIrya 'lokasya prANigaNasya saMjJAlAkA dazaprakArA atastA 'sa' iti muni:, kiMbhUto?-'matimAn' sadasadvivekajJaH 'parAkramethAH' saMyamAnuSThAne smudycche|, uddezakaH 6 saMyamAnuSThAnodyogaM samyagvidadhyA itiyAvad , athavA'STaprakAraM kAriSaDvarga vA viSayakaSAyAn vA parAkramasveti, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / sa evaM saMyamAnuSThAne parAkramamANastyaktaparigrahAgrahayogo muniH kiMbhUto bhavatItyAha-tasya hi tyaktagRhagRhiNIdhanahiraNyAdiparigrahasya niSkiJcanasya saMyamAnuSThAnaM kurvataH sAdhoH kadAcinmohanIyodayAdaratirAviH syAt , tAmutpannAM saMyamaviSayAM 'na sahate' na kSamate, ko'sau ?-vizeSeNerayati-preyarati aSTaprakAra kAriSaDvarga veti vIra:-zaktimAn , sa eva vIro'saMyame viSayeSu parigrahe vA yA ratirutpadyate tAM 'na sahate' na marSati, yA cAratiH saMyame viSayeSu ca ratistAbhyAM vimanIbhUtaH zabdAdiSu na rajyati, ato ratyaratiparityAgAna vimanasko bhavati nApi rAgamupayAtIti darzayati-yasmAtyaktaratyaratiravimanA vIrastasmAt kAraNAdvIro 'na rajyati' zabdAdiviSayagrAme na gAyaM vidadhAti / yata evaM tataH kimityoha sadde phAse ahiyAsamANe nivida naMdi iha jiiviyss| muNI morNa samAyAya, dhuNe kammasarIragaM // 2 // paMtaM luhaM sevaMti, vorA saMmattadaMsiNo / esa ohaMtare muNI, tine // 282 // mutte virae viyAhie // 3 // ttibemi // sU0 99 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ XX 0 283 // yasmAdI ratyattI nirAkRtya zabdAdiSu viSayeSu manojJeSu na rAgamupayAti, nApi duSTeSu dveSa, tasmAcchabdAn sparzAzca manojetarabhedabhinnAna 'ahiyAsamANe'tti samyak mahamAno nirvinda nandItyuttarasUtreNa sambandhaH, etaduktaM bhavati-manojJAna zabdAn zratvA na rAgamupayAti, nApItarAn dvaSTi, AdyantagrahaNAccetaveSAmapyupAdAnaM draSTavyaM, tatrApyatisahanaM vidheyamiti uktaM ca-"'saddesu a bhaddayapAvaesu, soyvisymuvgesu| tuNa va ruTThaNa va samaNeNa sayAna hoavvaM // 1 // eva rUvesu a bhddypaavesu0| tahA gaMdhesu a0||" ityAdi vAcyaM, tatazca zabdAdIviSayAnatisahamAnaH kiM kuryAdityAha-nivida' ityAdi, ihopadezagocarApanno vineyo'bhidhIyate, sAmAnyena vA pramabhogyamapadezaH, nirvindasva-jugupsasva aizvaryavibhavAtmikA manasastuSTirnindistAm 'iha' manuSyaloke yajjIvitamamarAmajIvitaM vA tasya yA nandiA-tuSTiH pramodo yathA mamaitatsamRddhayAdikamabhRdbhavati bhaviSyati vetyevaM vikalpajanitI nandI jagAsasva-yathA kimanayA pApopAdanahetubhRtayA'sthirayeti ?, uktaM ca-"vibhava iti kiM madaste 1, cyatavibhavaH kiM viSAdamupayAsi ? / karanihitakandukasamAH, pAtotpAtA manuSyANAm // 1 // " evaM rUpabalAdiSvapi vAcya sanatkumAradRSTAnteneti, athavA pazcAnAmapyatI cArANAmatItaM nindati pratyutpannaM saMvRNotyanAgataM pratyAcaSTe, syAdetata-kimAlambya karotItyAha--'muNI' tyAdi, munikhikAlavedI yatirityarthaH, munerayaM maunaH-saMyamo, yadivA 1zabdeSu ca bhadrakapApakeSu zrotraviSayamupagateSu / tuSTena vA ruSTena vA zramaNena sadA na bhavitavyam // 1 // evaM rUpeSu ca bhadraka 80 283 // pApakeSu / tathA gandhevu ca /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 284 // munerbhAvaH munitvaM tadapyasAveva maunaM vA vAcaH saMyamanam asya copalakSaNArthatvAt kAyamanasorapi, ataH sarvathA saMyamamAdAya, kiM kuryAt ? dhunIyAt karmmazarIrakaM audArikAdizarIraM vA, athavA 'dhunIhi ' vivecaya pRthakkuru tadupari mamatvaM mA vidhatsveti bhAvArthaH / kathaM taccharIrakaM dhRyate, mamatvaM vA tadupari na kRtaM bhavatItyAha - 'prAntaM' svAbhAvikara sara hitaM svalpaM vA 'rUkSam' AgantukasnehAdirahitaM dravyato bhAvato'pi prAntaM - dveSarahitaM vigatadhUmaM rUkSaM-rAgarahitamapagatAGgAraM 'sevante' bhuJjate, ke ? - 'vIrA' sAdhavaH, kiMbhUtAH 1- 'samatvadarzina: ' rAgadveSarahitAH samyaktvadarzino vA- samyak tattvaM samyaktvaM taddarzinaH paramArthadRzaH, tathAhi idaM zarIrakaM kRtaghnaM nirupakAri, etatkRte prANinaH aihikAmuSmika klezabhAjo dhavanti, anekAdeze caikAdeza itikRtvA, prAntarUkSasevI samatvadarzI ca kaM guNamavApnotItyAha - 'esa' ityAdi, eSa iti prAntarUkSAhArasevanena karmAdizarIraM dhunAno bhAvato bhavaughaM taratIti / ko'sau ? - 'muniH' yatiH, athavA kriyamANaM kRtamitikRtvA tIrNa eva bhavaughaM katha bhavaughaM tarati ! - yo 'muktaH ' sabAhyAbhyantaraparigraharahitaH kazca parigrahAnmukto bhavati ? - yo bhAvataH zabdAdiviSayAbhiSvaGgAdvirataH, tatazca yo muktatvena viratatvena vA vikhyAto muniH sa eva bhavaughaM tarati, tIrNa eveti vA sthitam / itiradhikAra parisamAptau bravImIti pUrvavat / yazca muktatvaviratatvAbhyAM na vikhyAtaH sa kiMbhUto bhavatItyAha - duvvasumuNI aNANAe, tucchae gilAi vattae, esa vIre pasaMsie, accei loyasaMjogaM, esa nAe pabuccai // sU0 100 // lokavi. a. 2 uddezakaH 6 // 284 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 285 // vasu dravyametaca bhavye'rthe vyutpAditaM 'dravyaM ca bhavya' ityanena bhavyazca - muktigamanayogyaH, tatazca muktigamanayogyaM yaddravyaM tadvasu, duSTaM vasu durvasu, durvasu cAmau munizca durvasumuniH - mokSagamanAyogyaH, sa ca kuto bhavati ? - anAjJayA| tIrthakaropadezazUnyaH srItyarthaH, kimatra tIrthakaropadeze duSkaraM yena svairitvamabhyupagamyate ?, taducyate - uddezakA derArabhya sarvaM yathAsambhavamAyojyaM, tathAhi - midhyAtvamohite loke saMboddha duSkaraM vrateSvAtmAnamadhyAropayitu N ratyaratI nigrahItu zabdAdivipaviSTAniSTeSu madhyasthatAM bhAvayituM prAntarUkSANi bhoktum, evaM yathoddiSTayA maunIndrAjJayA asidhArakalpayA duSkaraM sacaritu N tathA'nukUlapratikUlAMzca nAnAprakArAnupasargAn soDhum, asahane ca kamrmodayAM'nAdyatIta kAla sukhabhAvanA ca kAraNaM, jIvo hi svabhAvato duHkhabhoruranirodhasukhapriyaH, ato nirodhakalpAyAmAjJAyAM duHkhaM vasati, avasaMzva kiMbhUto bhavatItyAha - 'tuccha' ityAdi, tuccho-riktaH, sa ca dravyato nirddhano ghaTAdirvA jalAdirahito bhAvato jJAnAdirahitaH, jJAnAdirahito hi kvacitsaMzItiviSaye kenacitpRSTo'parijJAnAt glAyati vaktu jJAnasamanvito vA cAritrariktaH pUjA satkAramayAt zuddhamArgaprarUpaNAvasare glAyati yathAvasthitaM prajJApayitu tathAhi pravRttamannidhiH sanni dhernirdoSatAmA caSTe, evamanyatrApIti / yastu kaSAya mahAviSA gadakanpabhagavadAjJopajIvakaH sa suvasumunirbhavatyarikto na glAyati ca vaktu N yathAvasthitavastuparijJAnAdanuSThAnAcca, Aha ca - 'esa' ityAdi, 'eSa' iti suvasumunirjJAnAdyarikto yathAvasthitamArgaprarUpako vIraH karmmavidAraNAt ' prazaMsitaH' tadvidbhiH zlAghita iti / kiM ca- 'acceI 'tyAdi, sa evaM bhagavadAjJAnuvarttako vIro'tyeti- atikrAmati, kaM ? - 'lokasaMyoga' lokenA saMyatalokena saMyogaH -sambandhaH // 285 //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjAcArAGgavRtti: (zIlAGkA.) // 286 // mamatvakRtastamatyeti, athavA loko bAhyo'bhyantaraca, tatra vAhyo dhanahiraNyamAtRpitrAdiH Antarastu rAgadveSAdistatkAryaM aSTaprakAraM karmma tena sArddha saMyogamatyeti - atilaGghayatItyuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kimityAha - 'esa' ityAdi, yo'yaM lokasaMyogAtikramaH 'eSa nyAyaH epa sanmArgaH mumukSUNAmayamAcAraH 'procyate' abhidhIyate, athavA param AtmAnaM ca mokSaM nayatIti chAndasatvAtkarttari ghaJ nAyaH yo hi tyaktalokasaMyoga eSa eva parAtmano mokSasya nyAyaH procyate - mokSaprApa ko'bhidhIyate sadupadezAt / syAdetat- kiMbhUto'sAvupadeza ityata Aha jaM dukkhaM paveiyaM iha mANavANaM tassa dukkhassa kusalA parinnamudAharaMti, ii kammaM paritrAya savvaso jeM aNannadaMsI se aNannArAme, je aNaNNArAme se aNannadaMso, jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai, jahA tucchassa katthai tahA puNNassa katthai || sU0 101 // yadduHkhaM duHkhakAraNaM vA karmma lokasaMyogAtmakaM vA 'praveditaM' tIrthakRdbhirAveditaM 'iha' asmin saMsAre 'mAnavAnAM' jantUnAM tataH kiM ? - tasya 'duHkhasya' asAvalakSaNasya karmaNo vA 'kuzalA' nipuNA dharmmakathAlabdhisampannAH svasamayaparasamayavida uktavihAriNo yathAvAdinastathAkAriNo jitanidrA jitendriyA dezakAlAdikramajJAste evaMbhUtAH parijJAmupAdAna kAraNaparijJAnaM nirodhakAraNaparicchedaM codAharanti jJaparijJayA pratyAkhyAna parijJayA ca pariharanti parihArayanti ca / kiM ca-' iti kammaM' ityAdi, itiH pUrvaprakrAntaparAmarzako yattaduHkhaM praveditaM manujAnAM yasya ca duHkhasya parijJAM 2. lokavi. a. 2 | uddezakaH 6 // 286 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 287 // kuzalA udAharanti taduHkhaM karmakRtaM tatkarmASTaprakAraM parijJAya tadAzravadvArANi ca tadyathA - jJAnapratyanIkatayA jJAnAvaraNIyamityAdi, pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya tadAzravadvAreSu 'sarvazaH' sarvaiH prakArairyogatrikakaraNa trikarUpairna vartteta, athavA sarvazaH parijJAya kathayati, sarvazaH parijJAnaM ca kevalino gaNadharasya caturddazapUrvavido vA yadivA sarvazaH kathayati 'AkSepaNyAdyA caturvidhayA dharmakathayeti / sA ca kITakathetyAha- 'je' ityAdi, anyadraSTu N zIlamasyetyanyadarzI yastathA nAsAvananyadarzI--yathAvasthitapadArthadraSTA, kazcaivaMbhUto 1 - yaH samyagdRSTimanIndrapravacanAvirbhUtatattvArtho, yazcAnanyadRSTiH so'nanyArAmo - mokSamArgAdanyatra na ramate / hetuhetumadbhAvena sUtraM lagayitumAha - 'je' ityAdi, yazca bhagavadupadezAdanyatra na ramate so'nanyadarzI, yazcaivambhUtaH so'nyatra na ramata iti uktaM ca- "zivamastu kuzAstrANAM vaizeSikaSaSTitantra bauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAdbhagavatyanurajyate cetaH // 1 // " ityAdi / tadevaM samyaktvasvarUpamAkhyAtaM kathayaMcAraktadviSTaH kathayatIti darzayati- 'jahA puNNassa' ityAdi, tIrthakaragaNadharAcAryAdinA yena prakAreNa 'puNyavataH ' surezvara cakravarttimANDalikAdeH 'kathyate' upadezo dIyate ' tathA ' tenaiva prakAreNa 'tucchasya' dramakasya kASThAhArakAdeH 1 kathAcatuSTayalakSaNaM tvidaM - sthApyate hetudRSTAntaiH svamata yatra paNDitaiH / syAdvAdadhvanisaMyuktaM sA kathA''kSepaNI matA // 1 // mithyAdRzAM mataM yatra pUrvApara virodhakRta / tannirAkriyate sadbhiH sA ca vikSepaNI matA // 2 // yasyAH zravaNamAtreNa bhavenmokSA milA. SitA / bhavyAnAM sA ca vidvadbhiH proktA saMvedanI kathA // 3 // yatra saMsArabhogAGga sthitilakSaNavarNanam / vairAgyakAraNaM bhavyaiH, sokkA lirvedanIkathA // 4 // // 287 //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIAcArAGgavRttiH (cIlAkA) // 288 // kathyate, athavA pUrNo-jAtikularUpAdyupetastadviparItastuccho, vijJAnavAn vA pUrNastato'nyastuccha iti, uktaMca"jJAnezvaryadhanopeto, jaatynvyblaanvitH| tejasvI matimAn khyAtaH, pUrNastuccho viparyayAt ||1||"laa etaduktaM bhavati-yathA dramakAdestadanugrahabuddhayA pratyupakAranirapekSaH kathayatyevaM cakravAderapi, yathA vA cakravartyAdeH uddezaka kathayatyAdareNa saMsArottaraNahetumevamitarasyApi, atra ca nirIhatA vivakSitA, na punaraya niyamA-ekarUpatayaiva kathanIyaM, tathA hi-yo yathA budhyate tasya tathA kathyate, buddhimato nipuNaM sthUlabuddhestvanyatheti, rAjJazca kathayatA tadabhiprAyamanuvartamAnena kathanIyaM, kimasAvabhigRhItamithyAdRSTiranabhigRhIto vA saMzItyApanno vA 1, abhigRhIto'pi kutIthikaivyudgrAhitaH svata eva vA ?, tasya caivambhUtasya yadyevaM kathayedyathA-"dazasUnAsamazcakrI, dazakrisamo dhvjH| dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo npH||1|| tadbhaktiviSayarudrAdidevamavana(devatAdAruvana)caritakathane ca mohodayAttathAvidhakammodaye kadAcidasau pradUSamupagaccheda, dviSTazcaitadvidadhyAdityAha ca avi ya haNe, aNAiyamANe, itthaMpi jANa seyaMti nasthi, keyaM purise kaM ca nae ?, esa vIre pasaMsie, je baDhe paDimoyae, uDDe ahaM tiriya disAsu, se savvao savvaparinnAcArI, na lippaI chaNapaeNa, vIre, se mehAvI aNagghAyaNakheyanne, jeya bandhapamukkhamannesI kusale puNa no SaDe no mukke // sU0102 / / // 28 // apiH sambhAvane, AstAM tAvadvAcA tarjanam , anAdriyamANo hanyAdapi, cazabdAdanyadapyevaMjAtIyakrodhAbhibhUto
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ .28 // ////////////////////////////////////////////////////// daNDakazAdinA tADayediti, uktaM ca-"'tattheva ya niTThavaNaM baMdhaNa nicchabhaNa kaDagamaddo vA / nivvisayaM va nariMdo kareja saMghaMpi so kuddo||1||" tathA taccanikopAsako nandabalAt buddhotpattikathAnakAdbhAgavato vA malligRhopAkhyAnAdraudro vA peDhAlaputrasatyakyumAvyatikarAkarNanAt pradveSamupagacchet , dramakakANakuNTAdi kazcittamevoddizya dharmaphalopadarzaneneti / evamavidhikathanenehaiva tAvabAdhA, AmuSmiko'pi na kazcidguNo'stItyAha ca- etthaMpi' ityAdi, mumukSoH parahitArtha dharmakAM kathayatastAvatpuNyamasti, pariSadaM tvaviditvA'nantagepavarNitasvarUpakathane 'atrApi' dharmakathAyAmapi 'zreyaH puNyamityetanAstItyevaM jAnIhi, yadivA'sau rAjAdiranAdriyamANastaM sAdhu dharmakathikamapi hanyAt / kathamityAha-etthaMpI'tyAdi, yadyadasau pazuvadhatarpaNAdikaM dharmakAraNamupanyasyati tattadaso dharmakathiko'trApi zreyo na vidyate ityevaM pratihanti, yadivA yadyadavidhikathanaM tatra tatredamupatiSThate-atrApi zreyo nAstIti, tathAhi-akSarakovidapariSadi pakSahetu dRSTAntAnanAdRtya prAkRtabhASayA kathanamavidhiritarasyAM cAnyatheti / evaM ca pravacanasya hIlanaiva | kevalaM karmabandhazca, na punaH zreyo, vidhimajAnAnasya maunameva zreya iti, uktaMca-sAvajaNavajANaM vayaNANaM jo na yANai visesaM / vuttu pi tassa na khamaM kimaMga puNa desaNaM kaa?||1||" syAdetata-kathaM tarhi dharmakathA kAryetyucyate--'ko'yaM' ityAdi yo hi vazyendriyo viSayaviSaparAGmukhaH saMsArodvignamanA vairAgyakRSyamANa 1 tatraiva niSThApanaM bandhanaM niSkAzanaM kaTa kamadaM vA / nirviSayaM vA narendraH kuryAtsaGghamapi sa kruddhaH / 1 // 2 sAvadhAnavadyayo. vaMcanayoryo na jAnAti vizeSam / vaktumapi tasya na kSamaM kimaGga punardezanAM kattum 1 // 2 // // 28 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 290 // hRdayo dhammaM pRcchati, tenAcAryAdinA dharmmakathikenAsau paryAlocanIyaH - ko'yaM puruSo 1, mithyAdRSTiruta bhadrakaH, kena vA''zayenAyaM pRcchati, kaM ca devatAvizeSaM nataH, kimanena darzanamAzritamityevamAlocya yathAyogyamuttarakAlaM kathanIyaM, etaduktaM bhavati-dharmmakathAvidhijJo hyAtmanA paripUrNaH zrotAramAlocayati dravyataH, kSetrataH kimidaM kSetraM taccanikairbhAgavatairanyairvA tajjAtIyaiH pArzvasthAdibhirvotsargarucibhirvA bhAvitaM, kAlato duSpamAdikaM kAlaM durlabhadravyakAlaM vA, bhAvato'raktadviSTamadhyasthabhAvApannamevaM paryAlocya yathAyathA'sau budhyate tathA tathA dharmmakathA kAryA, evamasau dharmmakathAyogyaH, aparasya tvadhikAra eva nAstIti uktaM ca- "jo 'heuvAyapakkhami heuo Agamammi Agamio / so sasamaya paNNavao siddhaMtavirAhao aNNo // 1 // " ya evaM dharmmakathA vidhijJaH sa eva prazasta ityAha ca - 'esa' ityAdi, yo hi puNyApuNyavatordharmakathAsamadRSTirvidhijJaH zrotRvivecakaH 'eSaH' anantarokto 'vIraH' karmmavidArakaH ' prazaMsitaH' zlAghitaH / kiMbhUtazca yo bhavatItyAha - 'je SaDe' ityAdi, yo hyaSTaprakAreNa karmmaNA snehanigaDAdinA vA baddhAnAM jantUnAM pratimocakaH dharmmakathopadezadAnAdinA sa ca tIrthakRdgaNadhara AcAryAdirvA yathoktadharmmakathA vidhijJa iti / kva punarvyavasthitAn jantUn mocayatItyAha - 'uDDa' ityAdi, uddhavaM jyotiSkAdIn adho bhavanapatyAdIn tiryakSu manuSyAdIniti / kiM ca - 'se savvao' ityAdi, 'sa' iti vIro baddhapratimocakaH 'sarvataH ' sarvakAlaM sarvaparijJayA dvividhayA'pi caritu zIlamasyeti sarvaparijJAcArI - viziSTajJAnAnvitaH sarvasaMvara cAritropeto vA sa evaMbhUtaH kaM guNa1 yo hetuvAdapakSe hetuka Agame bhAgamikaH / sa zvasamayaprajJApakaH siddhAntavirAdhako'nyaH // 1 // lokavi. a. 2 | uddezakaH 6 // 290 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mavApnotItyAha--'na lippaItyAdi, 'na lipyane' nAvaguNThyate, kena ?--'kSaNapadena' hiMsAspadena prANyupamarda janitena, 'kSaNu hiMsAyAmi tyasyaitadrUpaM / ko'sau ?, bI' iti / kimetAvadeva vIralakSaNamutAnyadapya(stya)stInyAha-'se mehAvItyAdi, sa 'medhAvI' buddhimAna ya: raNodayAtanasya khedajJaH' aNatyanana jantugaNazcaturgatikaM saMsArgamatyaNaM-karma tasyot-prAbalyena dhAtanam-apana yanaM tasya tatra vA khedajJo-nipuNaH, iha hi karmakSapaNodhatAnA mumukSUNAM yaH karmakSapaNavidhijJaH sa medhAvI kuzalo vIra ityuktaM bhavati, kiM cAnyat-'je ya'ityAdi, yazca prakRtisthityanubhAvapradezasasya caturvidhasyApi bandhasya yaH pramokSaH tadupAyo vA tamanveSTu-mRgAyatu zIlamasyetyanvepI, yazcaivambhRtaH sa vIro medhAvI khedajJa iti pUrveNa sambandhaH, aNodghAtanasya khedajJa ityanena mUlottaprakRtibhedabhinnasya yoganimittAyAtasya kapAyasthitikasya karmaNo badhyamAnAvasthAM baddhaspRenidhattanikAcitarUpAM tadapanayanopAyaM ca vetItyetadabhihitaM, anena cApanayanAnuSThAnamiti na punaruktadoSAnuSaGgaH prasajati / syAdetat-yo'yamaNodghAtanasya khedajJo bandhamokSAnveSako vA'bhihitaH sa kiM chadmastha Ahosvit kevalI !, kevalino yathoktavizeSaNAsambhavAt chadmasthagrahaNaM, kevalinastarhi kA vAti?, ucyate-'kusale' ityAdi, kuzalo'tra kSINaghAtikAzo vivakSitaH, sa ca tIrthakRta sAmAnyakevalI vA chadmastho hi karmaNA baddho mokSArthI tadupAyAnveSakaH, kevalI tu punarghAtikarmakSayAnno baddho bhavopagrAhikarmasadbhAvAno mukto, yadivA chamastha evAbhidhIyate-'kuzala' avAptajJAnadarzanacAritro mithyAtvadvAdazakapAyopazamasadbhAvAt tadudayavAniva na baddho'dyApi tatsatkarmatAsadbhAvAno mukta iti / evambhRtazca kuzalaH kevalI chadmastho vA yadAcIrNavAnAcarati vA tadapareNApi ////////////// 2910
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) lokavi.a.. uddezakaH 6 .212 // mumukSuNA vidheyamiti darzayati se jaM ca Arabhejaca nArabhe, aNAraDaMcana Arabhe, chaNaM chaNaM pariNAya logasannaM ca savvaso // sU0 103 // 'sa' kuzalo yadArabhate ArabdhavAn vA azeSakarmakSapaNopAyaM saMyamAnuSThAnaM yacca nArabhate mithyAtvAviratyAdikaM saMsArakAraNaM, tadArabdhavyamArambhaNIyamanArabdhamanArambhaNIyaM ceti, saMsArakAraNasya ca mithyAtvAviratyAdeH prANAtipAtAdyaSTAdazarUpasya caikAntena nirAkAryatvAta, taniSedhe ca vidheyasya saMyamAnuSThAnasya sAmarthyAyAtatvAttaniSedhamAha-- 'aNArakhaM ca' ityAdi, anArabdham-anAcINaM kevalibhirviziSTamunibhirvA tanmumukSu ramate-na kuryAdityupadezo, yacca mokSAGgamAcIrNa tatguryAdityuktaM bhavati / yattadbhagavadanAcIrNa parihArya tannAmagrAhamAha--'chaNaM chaNaM' ityAdi, 'kSaNu hiMsAyA~' kSaNanaM kSaNo-hiMsanaM kAraNe kAryopacArAt yena yena prakAreNa hiMsotpadyate tattajjJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parihared , yadivA kSaNa:-avasaraH karttavyakAlastaM taM jJaparijJayA jJAtvA''sevanAparijJayA ca Acarediti / kiM ca-'loyasannaM' ityAdi, 'lokasya' gRhasthalokasya saMjJAnaM saMjJA-viSayAbhiSvaGgajanitasukhecchA parigrahasaMjJA vA tAM ca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca parihareta , kathaM 1-'sarvazaH sarvaiH prakArairyogatrikaraNatrikeNetyarthaH, tasyaivaMvidhasya yathoktaguNAvasthitasya dharma kathAvidhijJasya baddhapratimocakasya karmodghAtanakhedajJasya bandhamokSAnveSiNaH satpathavyavasthitasya kumArganirAcikIpoM hiMsAdyaSTAdazapApasthAnaviratasyAvagatalokasaMjJasya yadbhavati tadarzayati Ba // 262.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 // uddeso pAsagassa natthi, vAle puNe nihe kAmasamaNunne, asamiyadukkhe dukkho dukkhANameva AvaTTa aNupariyai tti bemi // sU0 104 // . // iti SaSThoddezakaH // 2-6 / / // iti lokavijayAdhyayanam // 2 // uddizyate nArakAdivyapadezenetyuddezaH sa 'pazyakasya paramArthadRzo na vidyate ityAdIni ca sUtrANyuddezakaparisamApti yAvattatIyoddezake vyAkhyAtAni, tata evArtho'vagantavyaH, AkSepaparihArau ceti / tAni cAmuni bAlaH punanihaH kAmasamanujJaH azamitaduHkhaH duHkhI duHkhAnAmevAvattamanuparivartate / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat // (granthAgram 2500) uktaH sssstthoddeshkH|| tatparisamAptau coktaH sUtrAnugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca ssuutrsprshniyuktikH| sAmprataM naigamAdayo nayAH, te cAnyatra nyakSeNa pratipAditA iti neha pratanyante, saMkSepatastu jJAnakriyAnayadyAntargatatvAtteSAM tAveva pratipAdyate, tayorapyAtmIyapakSasAvadhAraNatayA mokSAGgatvAbhAvAt pratyekaM mithyAdRSTitvam , ataH paGgvandhavat parasparasApekSatayeSTakAryAvAptiravagantavyeti upagamyate // iti lokavijayAdhyayanasya TIkA samAptA // 2 // // zrIAcArAne itizrIzIlAGkAcAryavRttiyutaM lokavijayAdhyayanaM dvitIyam //
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 294 // // atha zItoSNIyAkhye tRtIyAdhyayane prathamodda ezakaH // +2625iggeser uktaM dvitIyamadhyayanaM sAmprataM tRtIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, tatra zastraparijJAyAmasyArthAdhikAro'bhANi, yathA zItoSNayoranukUlapratikUla pariSahayoratisahanaM karttavyaM tadadhunA pratipAdyate, adhyayana sambandhastu zanaparijJoktamahAvratasampannasya lokavijayAdhyayana prasiddhasaMyama vyavasthitasya vijitakaSAyAdilokasya mumukSoH kadAcidanulomapratilomAH parISadAH prAduSpanti te'vikRtAntaHkaraNena samyaka soDhavyA ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrApyadhyayanArthAdhikAro'bhihitaH uddezArthAdhikArapratipAdanArthaM tu niyuktikAra Aha-- paDhame suttA assaMjayatti 1 biie duhaM aNuhavaMti 2 / taie na hu dukkheNa akaraNayAe va samaNutti 3 // 198 // uddesaMmi cautthe ahigAro u vamaNaM kasAyANaM / pAvaviraIo vioso saMjamo ittha mukkhutti 4 // 199 // prathamo'yamarthAdhikAro, yathA-bhAvanidrayA suptAH- samyagvivekarahitAH, ke ? - asaMyatAH - gRhasthAsteSAM ca bhAvasuptAnAM doSA abhidhIyante, jAgratAM ca guNAH, tadyathA- 'jarAmaccuvasovaNIe nare' ityAdi 1, dvitIye tu ta evAsaMyatA yathA bhAvanidrApannA duHkhamanubhavanti tathocyate, tadyathA - 'kAmesu giddhA nicayaM karaMti' 2, tRtIye tu 'na hu' naiva duHkha sahanAdeva kevalAcchramaNaH akaraNatayaiva-akriyayaiva saMyamAnuSThAnamantareNetyarthaH vacyati ca - 'sahie dukkhamAyAya zItoSNIya * a. 3 udda zakaH 1 // 294 //
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 215 // teNeva ya puTTho no jhaMjhAe' 3, caturthoddezake tvayamadhikAro, yathA-kaSAyANAM vamanaM kArya, pApasya ca karmaNo viratiH, 'viduSo viditavedyasya saMyamo'traiva pratipAdyate, kSapakazreNiprakramAt kevalaM bhavopagrAhikSayAnmokSazceti gAthAdvayArthaH // nAmaniSpanne tu nikSepe zItoSNIyamadhyayanamataH zItoSNayonikSepaM nirdidikSurAhanAma ThavaNA sIyaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya uNhassavi cauvviho hoi nikkhevo // 20 // sugamA / tatra nAmasthApane anAdRtya dravyazItoSNe darzayitamAhadavve sIyaladavvaM davvuNhaM ceva uNhadavvaM tu / bhAve u puggalaguNo jIvassa guNo aNegaviho // 201 // jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazItaM zItaguNopetaM guNaguNinorabhedAt zItakAraNaM vA yadravyaM dravyaprAdhAnyAcchItaladravyameva dravyazItaM-himatuSArakarakAdi, evaM dravyoSNamapIti / bhAvatastu dvedhA-pudgalAzritaM jIvAzritaMca, gAthAzakalenAcaSTe-tatra pudgalAzritaM mAvazItaM pudgalasya zIto guNo guNasya prAdhAnyavivakSayeti, evaM bhAvoSNamapi, jIvasya tu zItoSNarUpo'nekavidho guNaH, tadyathA-audayikAdayaH SaD bhAvAH, tatraudayikaH karmodayAvirbhUtanArakAdibhavakaSAyotpattilakSaNaH uSNaH, aupazamikaH kamrmopazamAvAptasamyaktvaviratirUpaH zItaH, kSAyiko'pi zIta eva, kSAyikasamyaktvacAritrAdirUpatvAd, athavA'zeSakarmadAhAnyathAnupapattehaSNaH, zeSA api vivakSAto dvirUpA apIti // asya ca jIvabhAvaguNasya zItoSNaviveka svata eva niyuktikAraH pracikaTayiSurAhasIyaM parIsahapamAyuvasamaviraI suhaM ca uNhaM tu| parIsahatabujamakasAya sogAhiveyAraI dukkhaM // 202 // daarN| // 25 //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zIta'miti bhAvazItaM, tacceha jIvapariNAmasvarUpaM gRhyate, sa cAyaM pariNAmo-mArgAcyavananirjarAtha pariSoDhavyAH bhIAcA zItoSNIya. parISahAH 'pramAdaH' kAryazaithilyaM zItalavihAratA 'upazamo mohanIyopazamA, sa ca samyaktvadezaviratisarvaviratilakSaNaH, rAGgavRttiH Ral a03 upazamazreNyAzrito vA, tatkSayo veti, 'virati'riti prANAtipAtAdiviratyupalakSitaH saptadazavidhaH saMyamaH 'sukhaM ca' (zIlAbA uddezakA sAtAvedanIyavipAkAvirbhUtamiti / etat sarva parISahAdi zItamuSNaM ca gAthAzakalenAha-parIpahA:-pUrvavyAvarNitasvarUpAH // 216 // tapasyudyamo-yathAzakti dvAdazaprakAratapo'nuSThAnaM 'kaSAyAH krodhAdayaH 'zoka' iSTAprAptivinAzodbhavA AdhiH 'vedaH' strI punapusakavedodayaH 'aratiH' mohanIyavipAkAccittadauHsthyaM 'duHkhaM ca' asAtAvedanIyodayAdIni, etAni parISahAdIni pIDAkAritvAduSNamiti gaathaasmaasaarthH| vyAsAtha tu niyuktikAraH svata evAcaSTe-tatra parIpahAH zItoSNayoyorapyabhihitA, tato mandabuddheranadhyavasAyaH saMzayo viparyayo vA syAd atastadapanodArthamAha itthI sakAraparIsaho ya do bhAvasIyalA ee / sesA vIsaM uNhA parIsahA TuMti nAyavvA // 20 // strIparISahaH satkAraparISahazca dvAvapyetau zItI, bhAvamano'nukUlatvAt , zeSAstu punarvizatiruSNA jJAtavyA bhavanti, manasaH pratikUlatvAditi gaathaarthH|| yadivA parIpahANAM zItoSNatvamanyathA AcaSTe. je tivvappariNAmA parIsahA te bhavaMti uNhA u| je maMdappariNAmA parIsahA te bhave sIyA // 204 // dAraM / - tIvro-duHsahaH pariNAmaH-pariNatiryeSAM te tathA, ya evambhUtAH parISahAste uSNAH, ye tu mandapariNAmAste zItA iti, al idamuktaM bhavati-ye zarIraduHkhotpAdakatvenodIrNAH samyaksahanAbhAvAccAdhividhAyinaste tIvrapariNAmatvAduSNAH, ye puna //////////////////////////////////////////////////////
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 267 // //////////////////////////////////////////////////// rudIrNAH zArIrameva kevalaM duHkhamutpAdayanti mahAsattvasya na mAnasaM te bhAvato mandapariNAmAH, yadivA ye tIvrapariNAmAHprabalAvibhUtasvarUpAste uSNAH, ye tu mandapariNAmAH-IpalakSyamANasvarUpAste zItA iti / yatparISahAnantaraM pramAdapada. mupanyastaM zItatvena yacca tapasyudyama ityuSNatvena tadubhayaM gAthayA''caSTe ghamaMmi jopamAyai atthe vA soalutti taM viti / ujjuttaM puNa annaM tatto upahaMti NaM ciMti // 20 // dAraM / __ 'dharma' zramaNadharme yaH 'pramAdyati'nodyamaM vidhatte 'arthe vA' ayaMta ityartho-dhanadhAnyahiraNyAdistatra tadupAye vA zItala ityevaM taM 'bruvate' AcAte, udyuktaM punaranyaM tataH-saMyamodyamAt kAraNAduSNamityevaM bravate, Namiti vAkyAlaGkAra iti gAthArthaH // upazamapadavyAcikhyAsayA''ha - ___ sIIbhUo parinimbuo ya saMto taheva pnnhaannolhaao)| houvasaMtakasAo teNuvasaMto bhave jIvo // 206 / / daarN| upazamo hi krodhAdyadayAbhAve bhavati, tatazca kaSAyAgnyupazamAt zItIbhRto bhavati, krodhAdijvAlAnirvANAta parinivRto bhavati, caH samuccaye, rAgadveSapAvakopazamAdupazAntaH, tathA krodhAdiparitApopazamAt 'prahlAditaH' Apannasukho, yato hya pazAntakaSAya eva evambhUto bhavati tenopazAntakaSAyaH zIto bhavatIti, ekArthikAni vaitAnIti gAthArthaH / adhunA viratipadavyAkhyAmAhaabhayakaro jIvANaM sIyagharo saMjamo bhavai siio|assNjmo ya uNho esoanno'vi pjjaao||207|| daarN| abhayakaraNazIlaH, keSAM ?-jIvAnAM, zIta-sukhaM tadgRha-sadAvAsaH, ko'sau ?-saMyamaH saptadazabhedaH, ato'sau zIto // 267 //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya. uddezakaH 1 bhavati, samastaduHkhahetudvandvoparamAd, etadviparyayastvasaMyama uSNaH, 'eSa' zItoSNalakSaNaH saMyamAsaMyamayoH paryAyo'nyo zrIAcA vA sukhaduHkharUpo vivakSAvazAdbhavatIti gAthArthaH // sAmprataM sukhapadavivaraNAyAharAGgavRttiH nivvANamuhaM sAyaM sIIbhUyaM payaM aNASAhaM / ihamavi jaM kiMci suhaM taM sIyaM dukkhamavi uNhaM // 208 // (zIlAkA.) sukhaM zItamityuktaM, tacca samastadvandvoparamAdAtyantikaikAntikAnAbAdhalakSaNaM nirupAdhikaM paramArthacintAyAM mukti||28|| sukhameva sukhaM nAparam , etacca samastakopatApAbhAvAcchItamiti darzayati-'nirvANasukha miti, nirvANam-azeSakarma kSayastadavAptau vA viziSTAkAzapradezaH tena tatra vA sukhaM nirvANasukham , asya caikArthikAni-sAtaM zItIbhRtaM padamanAbAdhamiti / ihApi saMsAre yatkizcit sAtAvedanIyavipAkodbhutaM sAta-sukhaM tadapi zItaM manaAlhAdAd, etadviparyayastu duHkhaM, taccoSNamiti gAthArthaH // kaSAyAdipadavyAcikhyAsayAhaujjhai tivvakasAo sogabhibhUo uhannaveo ya / uNhayaro hoi tavo kasAyamAIvija Dahai // 20 // 'dahyate' paripacyate, ko'sau ?-'tIvrA' utkaTA udIrNA vipAkAnubhavena kaSAyA yasya sa tathA, na kevalaM kaSAyAgninA dahyate, 'zokAbhibhUtazca' iSTaviyogAdijanitaH zokastenAbhibhUtaH tirohitazumavyApAro'sAvapi dahyate, tathA udIrNo vipAkApanno vedo yasya sa tathA, udIrNavedo hi pumAn striyaM kAmayate, sA'pItaraM, napuMsakastUbhayamiti, tatprAptyabhAve ka kAGkSodbhUtAratidAhena dahyate, cazabdAdicchAkAmAprAptijanitAratipAvakena dahyate, tadevaM kaSAyAH zoko vedodayazca / dAhakatvAduSNaH, sarva vA mohanIyamaSTaprakAraM vA kamrmoSNaM, tato'pi taddAhakatvAduSNataraM tapa iti gAthAzakalena darzayati 268.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 299 // uSNataraM tapo bhavati, kimiti 1-yataH kaSAyAdikamapi dahati, AdizabdAcchokA diparigraha iti gAthArthaH / yenAbhiprAyeNa dravyabhAvabhedabhinne parISahapramAdodyamAdirUpe zItoSNe jagAdAcAryastamabhiprAyamAviSkaroti sIuNhaphAsasuhaduhaparI sahakasAyave yasoya saho / hujja samaNo sayA ujjuo ya tavasaMjamovasame // 210 // zItaM coSNaM ca zItoSNe tayoH sparzaH taM sahata iti sambandhaH, zItasparzoSNa sparzajanitavedanAmanubhavannArttadhyAnopagato bhavatItiyAvat, zarIramanasoranukUlaM sukhamiti, tadviparItaM duHkhaM, tathA parISahakaSAyavedazokAn zItoSNabhRtAn sahata iti / tadevaM zItoSNAdisahaH san bhavet 'zramaNaH ' yatiH sadodyuktazca kva ? - tapaHsaMyamopazame iti gAthArthaH / / sAmpratamupasaMhAravyAjena sAdhunA zItoSNAtisahanaM karttavyamiti darzayati soyANiya uNhANi ya bhikkhUNaM hu~ti visahiyavvAI | kAmA na seviyavvA sIosaNijjassa nijjuttI // 211 'zItAni' parISahapramAdopazamaviratisukharUpANi yAnyabhihitAni 'uSNAni ca' parISadatapa udyamakaSAyazokavedAratyAtmakAni prAgabhihitAni tAni 'mikSUNAM ' mumukSUNAM viSoDhavyAni na sukhaduHkhayoH utsekaviSAdoM vidheyau, tAni caivaM samyagdRSTinA sahyante yadi kAmaparityAgo bhavatIti gAthAzakalenAha - 'kAmA' ityAdi gAthArddhaM sugamaM / to nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetamazeSadoSatrAta vikalaM sUtramuccArayitavyaM tacvedam suttA amuNI sayA muNiNAM jAgaraMti / / sU0 105 / / asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyam-iha duHkhI duHkhAnAmevAvarttamanuparivarttata ityuktaM tadihApi bhAvasuptA / / 299 /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya a.3 zrIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 30 // ajJAnino duHkhino duHkhAnAmevAvattamanuparivartante iti, uktaM ca-"nAtaH paramahaM manye, jagato duHkhakAraNam / yathA'jJAnamahArogo, durantaH sarvadehinAm // 1 // " ityAdi, iha suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra nidrApramAdavanto(dApannA) dravyasuptAH, bhAvasuptAstu mithyAtvAjJAnamayamahAnidrAvyAmohitAH, tato ye 'amunayaH' mithyAdRSTayaH satataM bhAvasuptAH sadvijJAnAnuSThAnarahitatvAt , nidrayA tu bhajanIyAH, munayastu sadbodhopetA mokSamArgAdacalantaste satatamanavarataM 'jAgrati' hitAhitaprAptiparihAraM kurvate, ato dravyanidropagatA api kvacidvitIyapauruSyAdau satataM jAgarUkA eveti / / enameva bhAvasvApaM jAgaraNaM ca viSayIkRtya niyuktikAro gAthA jagAdasuttA amuNio sayA muNio suttAvi jAgarA hu~ti / dhamma paDucca evaM niddAsuttaNa bhaiyavvaM // 21 // suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra nidrayA dravyasuptAn gAthAnte vakSyati, bhAvasuptAstvamunayo-gRhasthA mithyAtvAjJAnAvRtA hiMsAdyAsravadvAreSu sadA pravRttAH, munayastvapagatamithyAtvAdinidratayA'vAptasamyaktvAdibodhA bhAvato jAgarUkA eva, yadyapi kvacidAcAryAnujJAtA dvitIyapauruSyAdau dIrghasaMyamAdhArazarIrasthityartha nidrAvazopagatA bhavanti tathApi sadA jAgarA eva, evaM ca dharma pratItyoktAH suptA jAgradavasthAzca / dravyanidrAsuptena tu bhAjyametad-dharmaH syAdvA na vA, yadyasau bhAvato jAgarti tato nidrAsuptasyApi dharmaH syAdeva, yadivA bhAvato jAgrato nidrApramAdAvaSTabdhAntaHkaraNasya na syAdapi, yastu dravyabhAvasuptastasya na syAdeveti bhajanAH / atha kimiti dravyasuptasya dhammoM na bhavatIti ?, ucyate, dravyasupto hi nidrayA bhavati, sA ca durantA, kimiti ?, yataH styAnacitrikodaye samyaktvAvAptirbhavasiddhi //////////////////////////////////////////////////////// 3.. //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 301 // kasyApi na bhavati, taddbandhazca midhyAdRSTisAsvAdanayoranantAnubandhibandhasahacaritaH, kSayastvanivRttivAdaraguNasthAna kAlasaMkhyeyabhAgeSu kiyatsvapi gateSu satsu bhavati, nidrApracalayorapi udaye prAgvadeva, bandhoparamastyapUrvakaraNa kAlasaMkhyeyabhAgAnte bhavati, kSayaH punaH kSINakaSAyadvicaraNasamaye, udayastUpazama kopazAntamohayorapi bhavatItyato duranto nidrApramAdaH / yathA ca dravyasupto duHkhamavApnotyevaM bhAvasupto'pi (iti) darzayitumAha jaha sutta mattamucchi asahINo pAvae bahu~ dukkhaM / tibvaM apaDiyAraMpi vaTTamANo tahA logo // 213 // supto niMdrA matto madirAdinA mUcchito gADhamamprahArAdinA 'asvAdhInaH - parAyatto vAtAdidoSodbhavagrahaNAdinA yathA bahu duHkhamapratIkAramavApnoti tathA bhAvasvApe - mithyAtvA viratipramAdakaSAyAdike'pi 'varttamAnaH' avatiSThamAno 'lokaH' prANigaNo narakabhavAdikaM duHkhamavApnotIti gAthArthaH / punarapi vyatirekadRSTAntadvAreNopadezadAnAyAhaeseva ya uvaeso paditta payalAya paMthamAIsu / aNuhavaha jaha saceo suhAI samaNo'vi taha ceva // 214 // 'eSa eva ' pUrvokta upadezo yo vivekAvivekajanitaH, tathAhi - sacetano vivekI pradIpte sati prapalAyamAnaH sukhamanubhavati, pathiviSaye ca sApAyanirapAyavivekajJaH, AdigrahaNAdanyasminvA dasyubhayAdau samupasthite satiM yathA vivekI sukhenaiva tamapAyaM pariharan sukhabhAg bhavati evaM zramaNo'pi bhAvataH sadA vivekitvAjjAgradavasthAmanubhavan samasta kalyANAspadIbhavati / atra ca suptAsuptAdhikAragAthA: - ""jAgaraha NarA NiccaM jAgaramANassa vaDDhaeM vuDI / jo suai 1 jAgRta narA nityaM jAto vardhate buddhiH / yaH svapiti na sa dhanyaH yo jAgarti sa sadA dhanyaH // 1 // svapiti svapataH zrutaM // 301
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya na so dhaNNo jo jaggai so sayA dhanno // 1 // suai suaMtassa sujhaM saMkiyakhaliyaM bhave pamattassa / bhIAcA jAgaramANassa suaM thirapariciamappamattassa // 2 // nAlasseNa samaM sukkhaM, na vijA saha nidyaa| rAjavRttiH na veraggaM pamAeNaM, nAraMbheNa dayAluyA / / 3 // jAgariA dhammINaM AhasmINaM tu suttayA seaa| vacchA(zIlAkA. 18 hivabhagiNIe akahiMsu jiNo jayaMtIe // 4 // suyai ya ayagarabhUo suaMpi se nAsaI amayabhUaM / .302 // hohiha goNabhUo najhumi sue amayabhUe // 5 // " tadevaM darzanAvaraNIyakarmavipAkodayena kvacitsvapanapi yaH saMvigno yatanAvAMzca sa darzanamohanIyamahAnidrApagamAjjAgradavastha eveti / ye tu suptAste'jJAnodayAdbhavanti, ajJAnaM ca mahAduHkhaM, duHkhaM ca jantUnAmahitAyeti darzayati loyasi jANa ahiyAya dukkhaM samayaM logassa jANittA, itya satthovarae, jassime sahA ya rUvA ya rasA ya gaMdhA ya phAsA ya abhisamannAgayA bhavaMti // sU0 106 / / 'loke' SaDjIvanikAye 'jAnIhi' paricchindyA duHkhahetutvAdduHkham-ajJAnaM mohanIyaM vA tadahitAya-narakAdibhava8 vyasanopanipAtAya, iha vA bandhavadhazArIramAnasapIDAyai jAyata ityetajjAnIhi, parijJAnAccaitatphalaM yaduta-dravyabhAva. zatiskhalitaM bhavetpramattasya / jAgarataH zruta sthiraparicitamapramattasya ||2||naalsyen samaM saukhyaM na vidyA saha nidryaa| na vairAgya pramAdena nArambheNa dayAlutA // 3 // jAgratA dharmiNAM adharmiNAM tu suptatA shreysii| vatsAdhipabhaginyA akathayata jino jayantyAH // 4 // svapiti cAjagarabhUtaH zrutamapi tasya nazyatyamRtabhUtam / bhaviSyati gobhUto naSTe zrute'mRtabhUte // 5 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 303 // svApAdajJAnarUpAduHkhahetorapasarpaNamiti, kiM cAnyat-'samaya'mityAdi, samaya:-AcAro'nuSTAnaM taM lokasyAsumadvAtasya jJAtvA atra zastroparato bhavedityuttarasUtreNa sambandho, loko hi bhogAbhilASitayA prANyupamardAdikapAyahetukaM kamrmopAdAya narakAdiyAtanAsthAneSUtpadyate tataH kathaJcidudvRttyAvApya cAzeSaklezavAtaghnaM dharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanma punarapi mahAmohamohitamatistattadArabhate yena yenAdho'dho vrajati, saMsArAnnonmajjatIti, evaM lokAcArastaM jJAtvA, athavA samabhAvaH mamatA tAM jJAtvA, 'lokasyeti saptamyarthe SaSThI, tatazcAyamoM-'loke' jantusamahe 'samatA samazatrumitratAM samAtmaparatA vA jJAtvA, yadivA sarve'pyekendriyAdayo jantavaH sadA svotpattisthAnariraMsavo maraNabhI vaH sukhepsavo duHkhadviSa ityevambhUtAM samatA jJAtvA, kiM kuryAdityAha-'ettha satthovarae', 'atra' asmin SaTakAyaloke zastrAddravyabhAvabhedAduparato dharmajAgaraNena jAgRhi, yadivA yadyatsaMyamazastraM prANAtipAtAdyAsrabadvAraM zabdAdipazcaprakArakAmaguNAbhiSvaGgo vA tasmAdya uparataH sa muniriti, Aha ca-'jassima' ityAdi, yasya munerime-pratyAtmavedyAH samastaprANigaNendriyapravRttiviSayabhUtAH zabdarUparasagandhasparzA manojJetarabhedabhinnA 'abhisamanvAgatA' iti, abhiH-Abhimukhyena samyag-iSTAniSTAvadhAraNatayA'nvini-zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAdAgatA:-jAtAH paricchinnA yasya munerbhavanti sa lokaM jAnAtIti sambandhaH, idamuktaM bhavati-iSTeSu na rAgamupayAti nApItareSu dveSam , etadevAbhisamanvAgamanaM teSAM nAnyaditi, yadivehaiva zabdAdayo duHkhAya bhavantyAstAM tAvatpagloka iti, uktaM ca-"raktaH zabde hariNaH sparza nAgo rase ca vaaricrH| kRpaNapataGgo rUpe bhujago gandhe tanu vinaSTaH // 1 // paJcasu raktAH paJca vinaSTA ////////////////////////////////////////////////////// // 303 //
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ boAcA- rAvRttiH (zIlAkA zItoSNIya ___ a.3 uddezakaH 1 yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu raktaH prayAti bhsmaanttaambudhH|| 2 // " athavA zabde puSpazAlADUdrA nanAza rUpe arjunakataskaraH gandhe gandhapriyakumAraH rase saudAsaH sparze satyakiH sukumArikApatirvA lalitAGgakaH, paratra ca nArakAdiyAtanAsthAnabhayamiti // evaM zabdAdInubhayaduHkhasvabhAvAnavagamya yaH parityajedasau kaM guNamavApnuyAdityAha se AyavaM nANavaM (AyavI nANavI) veyaNaM dhamavaM baMbhavaM pannANehiM pariyANai loyaM, muNIti bucce, dhammaviU ujjU, AvaTTasoe saMgamabhijANai // sU0 107 // ___ yo hi mahAmohanidrAvRte loke duHkhamahitAya jAnAno lokasamayadarzI zastroparataH san zabdAdIn kAmaguNAn duHkhaikahetUnabhisamanvAgacchati jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAcaSTe 'sa' mumukSurAtmavAn-AtmA jJAnAdiko'syAstItyAtmavAn , zabdAdiparityAgena hyAtmA'nena rakSito bhavati, anyathA nArakaikendriyAdipAte satyAtmakAryAkaraNAkuto'syAtmeti, 'pAThAntaraM' vA 'se AyavI nANavI' AtmAnaM zvabhrAdipatanarakSaNadvAreNa vettItyAtmavita , tathA jJAnaM-yathAvasthitapadArthaparicchedakaM. vettIti jJAnavit , tathA vedyate jIvAdisvarUpam aneneti vedaH-AcArAdyAgamaH venItti vedavita , tathA durgatiprasRtajantudharaNasvabhAvaM svargApavargamArga dharma vettIti dharmavit , evaM brahma-azeSamalakalaGkavikalaM yogizarma vettIti brahmavita , yadivA aSTAdazadhA brahma ti, evambhRtazcAsau prakarSaNa jJAyate jJeyaM yaistAni prajJAnAni-matyAdIni tailokaM yathAvasthitaM jantulokaM tadAdhAraM vA kSetraM jAnAti-paricchinattItyuktaM bhavati, ya eva // 304 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdAdiviSayasaGgasya parihartA sa eva yathAvasthitalokasvarUpaparicche dIti / yazcAnantaraguNopetaH sa kiM vAcya ? ityata Aha-'muNI' ityAdi, yo yAtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn prajJAnairvyastaiH samastairvA loka jAnAti sa munirvAcyo, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthA muniritikRtvA, kiMca-'dhamma' ityAdi, dharma-cetanAcetanadravyasvabhAvaM tacAritrarUpaM vA vettIti dharmavit , 'Rju'riti Rjo:-jJAnadarzanacAritrAkhyasya mokSamArgAsyAnuSThAnAdakuTilo yathAvasthitapadArthasvarUpaparicchedAdvA RjuH sarvopAdhizuddho'vakra itiyAvat / tadevaM dharmavi jurmuniH kimbhUto bhavatItyAha-'AvaTTa' ityAdi, bhAvAvattoM-janmajarAmaraNarogazokavyasanopanipAtAtmakaH saMsAra iti, uktaM hi-"rAgadveSavazAviDa, mithyaadrshndustrm| janmAvarte jagatkSiptaM, pramAdAbhrAmyate bhRzam // 1 // " bhAvazroto'pi zabdAdikAmaguNaviSayAbhilASaH, Avarttazca zrotazcAvarttazrotasI tayo rAgadveSAbhyAM sambandhaH-saGgastamabhijAnAtiAbhimukhyena paricchinatti-yathA'yaM saGgaH AvarttazrotasoH kAraNaM, jAnAnazca paramArthataH ko'bhidhIyate ?, yo'nartha jJAtvA pariharati, tatazcAyamarthaH-saMsArazrota:-saGgaM rAgadveSAtmakaM jJAtvA yaH pariharati sa eva AvattazrotasoH snggsyaabhijnyaataa|| suptajAgratA doSaguNaparicchedI ke guNamavApnuyAdityAha sIusiNaccAI se niggathe araharaisahe, pharusayaM no veei, jAgara verovarae, vIre evaM dukkhA pamukkhasi, jarAmaccuvasovaNie nare sayayaM mUDhe dhamma nAbhijANai ||suu0 108 / / sabAhyAbhyataragrantharahitaH san zItoSNatyAgI sukhaduHkhAnabhilASukaH zItoSNarUpau vA parISahAvatisahamAnaH saMyamA
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya. bhIAcArAGgavRttiH (zIlAkA) zakaH 1 .306 // saMyamaratyaratisahaH san paruSatA-karkazatA pIDAkAritA parIpahANAmupasargANAM vA karmakSapaNAyodyataH sAhAyyaM manyamAno 'no vetti' na tAn pIDAkAritvena gRhNAtItyuktaM bhavati, yadivA saMyamasya tapaso vA paruSatAM zarIrapIDotpAdanAta karmalepApanayanAdvA saMsArodvignamanA mumukSunirAbAdhasukhonmukho 'na vetti' na saMyamatapasI pIDAkAritvena gRhNAtItiyAvat / kiM ca-'jAgara' ityAdi, asaMyamanidrApagamAjjAgartIti jAgaraH, abhimAnasamuttho'marSAvezaH parApakAmadhyavasAyo vairaM tasmAduparato vairoparato, jAgarazvAsau vairoparatazceti vigRhya karmadhArayaH, ka evambhUto ?-'voraH' karmApanayanazaktyupetaH, evambhUtazca tvaM vIra ! AtmAnaM paraM vA duHkhAdduHkhakAraNAdvA karmaNaH pramokSyasIti / yazca yathoktAdviparItaH AvartazrotasoH saGgamupagato'jAgaraH sanakimApnuyAdityAha-jarA ca mRtyuzca tAbhyAmAtmavazamupanIto 'nara' prANI 'satatam' anavarataM 'mUDho' mahAmohamohitamatirddhamma-svargApavargamArga nAbhijAnIte-nAvagacchati, tat saMsAre sthAnameva nAsti yatra jarAmRtyU na staH, devAnAM jarA'bhAva iti cet , na, tatrApyupAntyakAle lezyAvalasukhaprabhutvavarNahAnyupapattarastyeva ca teSAmapi jarAsadbhAvA, uktaM hi-"'devA NaM bhaMte ! savve samavaNNA ?, no iNahe samaDe, | sekeNa TeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA! devA duvihA-puvyovavaNNagA ya pacchovavaNNagA ya / tattha NaM je te pubvocavaNNagA te NaM avisuddhavaNNayarA, je NaM pacchovavaNNagA te NaM visuddhavaNNayarA" evaM 1 devA madanta ! sarve samavarNAH 1, neSo'rthaH samarthaH, tana kenArthena bhadanta ! evamucyate ?, gautama ! devA dvividhAH-pUrpotpannakAzca pazcAdupapannakAzca tatra yete pUrvAtpannakAste'vizuddhavarNAH, ye pazcAdutpannAste vizuddhavarNAH / ////////////////////////////////////////////////////// // 306 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdyapIti, cyavanakAle tu sarvasyaivaitadbhavati, tadyathA-"molyamlAniH kalpavakSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGga, dRSTibhrAntipathuzcAratizca // 1 // " yatazcaivamataH sarva jarAmRtyupazopanItamabhisamIkSya kiM kuryAdityAha pAsiya AurapANe appamatto parivvae, maMtA ya maima, pAsa AraMbhajaM dukkhamiNaMti NacA, mAI pamAI puNa ei gambhaM, uvehamANo saharuvesu ujjU mArAbhisaMkI bharaNA pamuccaI, appamatto kAmehiM, uvarao pAvakammehi, vIre Ayagutte kheyanne, je panjavajAyasatthassa kheyaNNe se asatthassa kheyanne, je asatthassa kheyapaNe se pajjavajAyasasthassa kheyanne, akammassa vavahAro na vijai, kammuNA uvAho jAyai, kammaM ca paDi lehAe // sU. 106 / / sa hi bhAvajAgarastaistairbhAvasvApajanitaiH zArIramAnasaidukhairAturAn-kiMkartavyatAmUDhAna duHkhasAgarAvagADhAn prANAnabhedopacArAt prANino 'dRSTavA' jJAtvA'pramattaH parivrajed-udyuktaH san saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt / api ca-'maMtA' ityAdi, he matiman !-sazrutika ! bhAvasuptAturAn pazya, matvA caitajjAgratsuptaguNadoSApAdanaM mA svApamatiM kuru, ki ca-'AraMbhaja'mityAdi, Arambha:-sAvadhakriyAnuSThAnaM tasma jjAtamArambhajaM, kiM tad ?-duHkhaM tatkAraNaM vA karma / 'idamiti pratyakSagocarApanamazeSArambhapravRttaprANigaNAnubhUyamAnamityetat 'jJAtvA' paricchidya nirArambho bhRtvA''tmahite ////////////////////////////// //////////////////// 307
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya uddeshkH| jAgRhi / yastu viSayakapAyAcchAditacetA bhAvazAyI sa kimApnuyAdityAha-'mAI' ityAdi, madhyagrahaNAdAdyantayograhaNaM, zrIAcA tena krodhAdikapAyavAn madyAdipramAdavAnArakaduHkhamanubhRya punastiryakSu garbhamupaiti / yastvakaSAyI pramAdarahitaH sa kimbhUto rAGgavRttiH Ra bhavatItyAha-'uha' ityAdi, bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, zabdarUpAdiSu yo rAgadveSau tAvupekSamANa:-akurvan Rju- (zIlAGkA.) bhavati-yatirbhavatiH yatireva paramArthata RjuH, aparastvanyathAbhRtaH stryAdipadArthAnyathAgrahaNAdvakraH, kiM ca-sa RjuH / 308 // zabdAdInupekSamANo maraNaM mArastadabhizaGkI-maraNAdudvijaMstatkaroti yena maraNAta pramucyate / kiM tatkarotItyAha 'appamatta' ityAdi, kAmayaH pramAdastatrApramatto bhavet / kazcApramattaH syAd ?, ya kAmArambha kebhyaH pApebhya uparato bhavatIti darzayati-'uvarao' ityAdi, uparato manovAkAya, kutaH ?-pApopAdAnakarmabhyaH ko'sau ?-vIraH, kimbhUto?-guptAtmA, kazca gupto bhavati ?, yaH khedajJo, yazca khedajJaH sa ke guNamavApnuyAdityAha-'je pajjava' ityAdi, zabdAdInAM viSayANAM paryavAH-vizeSAsteSu-tannimittaM jAtaM zastraM paryavajAtazastra-zabdAdivizeSopAdAnAya yatprANyupaghAtakAryanuSThAnaM tatparyabajAtazastraM tasya paryavajAtazastrasya yaH khedajJo-nipuNaH so'zastrasya-nirabadyAnuSThAnarUpasya saMyamasya khedajJo, yazcAzastrasya saMyamasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasya khedajJaH, idamuktaM bhavati-yaH zabdAdiparyAyAniSTAniSTAtmakAna tatprAptiparihArAnuSThAnaM ca zastrabhRtaM vetti so'nupaghAtakanvAtsaMyamamapyazastrabhRtamAtmaparopakAriNaM vetti, zastrAzastre ca jAnAnastatprAptiparihArau vidhate, etatphalatvAt jJAnasyeti, yadivA zabdAdiparyAyebhyastajjani tarAgadveSaparyAyebhyo vA jAtaM yajjJAnAvaraNIyAdi karma tasya yacchastraM dAhakatvAt tapastasya yaH khedajJaH tajjJAnAnuSThAnataH so'zastrasya saMyamasyApi khedajJaH, pUrvoktAdeva ////////////////////////////////////////// ..................... // 308 //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ heto, hetuhetumadbhAvAcca yo'zastrasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasyApi khedajJa iti, tasya ca saMyamatapaHkhedajJasyAsravanirodhAdanAdibhavopAttakarmakSayaH / karmakSayAcca yadbhavati tadapyatidizati-'akammarasa' ityAdi, na vidyate asyASTaprakAra kammetyakA ( kASTaprakAramasyetyakarmA) tasya 'vyavahAro na vidyate' nAsau nArakatiryagnarAmaraparyAptakAparyAptakabAlakumArAdisaMsArivyapadezabhAga bhavati / yazca sakarmA sa nArakAdivyapadezena vyapadizyata ityAha-'kammuNA' ityAdi, upAdhIyate-vyapadizyate yenetyupAdhiH-vizeSaNaM sa upAdhiH karmaNA jJAnAvaraNIyAdinA jAyate, tadyathA-matizratAvadhimanaHparyAyavAn mandamatistIkSNo vetyAdi, cakSurdarzanI acakSurdazanI nidrAlurityAdi, sukhI duHkhI veti, mithyAdRSTiH samyagmidhyAdRSTiH strI pumAnapuMsakaH kaSAyItyAdi, sopakramAyuSko nirupakramAyuSko'lpAyurityAdi, nArakaH tiryagyonika ekendriyo dvIndriyaH paryAptako'paryAptakaH subhago durbhaga ityAdi, uccaigotro nIceotro veti, kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIyaH, ityevaM karmaNA saMsArI vyapadizyate / yadi nAmaivaM tataH kiM kartavyamityAha-'kammaM ca' ityAdi, karma-jJAnAvaraNIyAdi tatpratyupekSya bandhaM vA prakRtisthityanubhAvapradezAtmakaM paryAlocya, tatsattAvipAkApannAMzca prANino yathA bhAvanidrayA zerate tathA'vagamyAkammatopAye bhAvajAgaraNe yatitavyamiti, tadabhAvazcAnena prakrameNa bhavati, tadyathAaSTavidhasatkarmApUrvAdikaraNakSapakazreNikrameNa mohanIyakSayaM vidhAyAntamuhartamajaghanyotkRSTaM kAlaM saptavidhasatkarmA, tataH zeSaghAtitraye kSINe caturvidhabhavopagrAhisatkarmA jaghanyato'ntamuhUrtamutkRSTato dezonA pUrvakoTiM yAvat , punarUrva paJcahrasvAkSarodigaraNakAlIyAM zailezyavasthAmanubhUyAkarmA bhavati / sAmpratamuttaraprakRtInAM sadasatkarmatAvidhAnamucyate-tatra jJAnA ////////////////////////////////////////////////// // 30 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya a.3 bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 31 // ////////////////////////////////////////////////////// varaNIyAntarAyayoH pratyekamupAttapaJcabhedayozcaturdazasvapi jIvasthAnakeSu guNasthAnakeSu ca mithyAdRSTerArabhya kevaliguNasthAnAdArato'paravikalpAbhAvAt pnycvidhstkrmtaa| darzanAvaraNasya trINi satkarmatAsthAnAni, tadyathA-navavidhaM nidrApaJcakadarzanacatuSTaya samanvayAd etat sarvajIvasthAnAnuyAyi, guNasthAneSvapyanivRttivAdarakAlasaGkhyeyabhAgAn yAvat 1, tataH katicitsaGkhyeyabhAgAvasAne styAnarddhitrayakSayAt SaTsatkarmatAsthAnaM 2, tataH kSINakaSAyadvicaramasamaye nidrApracalAdvayakSayAccatuHsatkarmatAsthAnaM, tasyApi kSayaH kSINakaSAyakAlAnta iti 3 / vedanIyamya dve satkarmAtAsthAne, tadyathA-dve api sAtAmAte ityevaM, anyatarodayArUDhazailezyavasthetaradvicaramakSaNakSaye sati sAtamamAtaM vA karmeti dvitIyaM 2 / mohanIyasya paJcadaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA-poDaza kaSAyA nava nokaSAyA darzanatraye sati samyagdRSTeraSTAviMzatiH 1, samyaktvodvalane samyagamithyAdRSTeH saptaviMzatiH, darzanadvayodalane'nAdimithyAdRSTervA pavizatiH 3, samyagdRSTeraSTAviMzatimatkarmaNo'nantAnubandhyudvalane kSapaNe vA caturvizatiH 4, mithyAtvakSaye trayoviMzatiH 5, samyagamithyAtvajhaye dvAviMzatiH 3, kSAyikasamyagdRSTerekaviMzatiH 7, apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakSaye trayodaza 8, anyataravedakSaye dvAdaza 9, dvitIyavedakSaye satyekAdaza 10, hAsyAdipaTakana ye paJca 11, puvedAbhAve catvAri 12, sajvalanakrodhAye trayaH 13, mAnakSaye dvau 14, mAyAtaye satyeko lobhaH 15, tatkSaye ca mohanIyAmatteti / AyuSo dve sankammatAsthAne sAmAnyana, tayathA-paramavAyupkabandhottarakAlayAguSkadvaya mekaM 1, dvitIyaM tu tadvandhAbhAva iti / nAmno dvAdaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA-vinavatiH 1 dvinavatiH 2 ekonanavatiH 3 aSTAzItiH 4 paDazItiH 5 azItiH 6
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 311 // esammakAra ekonAzItiH 7 zraSTasaptatiH 8 SaTsaptatiH 9 paJcasaptatiH 10 nava 11 aSTau 12 ceti, tatra trinavatiH-gatayazcatasraH 4 paJca jAtayaH 5 pazca zarIrANi 5 pazca saGghAtA: 5 candhanAni paJca 5 saMsthAnAni SaT 6 aGgopAGgatrayaM 3 saMhananAni paTa 6 varNapazcaka 5 gandhadvayaM 2 rasAH paJca 5 aSTau sparzA 8 AnupUrvIcatuSTayaM 4 agurulaghUpapAtaparAghAtocchvAsAtapodyotAH paTa 6 prazastetaravihAyogatidvayaM 2 pratyekazarIratrasazubhasubhagasusvarasUkSmaparyAptakasthirAdeyayazAsi setarANIti viMzatiH 20 nirmANaM tIrthakaratvamityevaM sarvasamudAye trinavatirbhavati 93, tIrthakaranAmAbhAve dvinavatiH 92, trinavaterAhArakazarIrasaGghAtabandhanAGgopAGgacatuSTayAbhAve satyekonanavatiH 86, tato'pi tIrthakaranAmAbhAve'STAzItiH 88, devagatitadAnupUrvIdvayodalane SaDazItiH 86, yadivA azItisatkarmaNo narakagatiprAyogya padhnataH tadgatyAnupUrvIdvayavaikriyacatukabandhakasya SaDazItiH, devagatiprAyogyabandhakasya veti, to narakagatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSTayodvalane'zItiH 80, punarmanuSyagatyAnupUrvIdvayodvalane'STasaptati 78, etAnyakSapakANAM satkarmatAsthAnAni / kSapakazreNyantargatAnAM tu procyante, tadyathA-trinavatenarakatiryaggatitadAnupUrvIdvayaikadvitricaturindriyajAtyAtapodyotasthAvarasUkSmasAdhAraNarUpairnarakatiryaggatiprAyogyaistrayodazabhiH karmabhiH kSapitarazItirbhavati, dvinavatestvebhistrayodazamiH kSapita rekonAzItiH, yA'sAvAhArakacatuSTayApagamenakonanavatiH saJjAtA tatastrayodazanAmni kSapite SaTsaptatirbhavati, tIryakaranAmAbhAvApAditA'STAzItiH, aSTAzItestrayodazanAmAbhAve paJcasaptatiH, tatrAzIteH SaTsaptatervA tIrthakarakelizailezyApanadvicaramasamaye tIrthakaranAmnaH prakSepAt vedyamAnanavakarmaprakRtivyudAsena kSayamupagate zeSanAmni antyasamaye navasatkarmatAsthAnaM, tAzca vedyamAnA navemAH,
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAjavRttiH (zIlAGkA. // 312 // tadyathA-manujagati 1 paJcendriyajAti 2 trasa 3 bAdara 4 paryAptaka 5 subhagAdeya 6-7 yayAkIrti 8 tIrthakararUpAH 9, zItoSNIya. etA eva zailezyantyasamaye sattAM bibhrati, zeSAstu ekasaptatiH saptaSaSTivA dvicaramasamaye kSayamupayAnti, etA eva nava REAL a03 atIrthakarakevalinastIrthakaranAmarahitA aSTau bhavanti, ato'ntyasamaye'STa satkarmatAsthAnamiti / sAmAnyena gotrasya dve uddezaka 'satkarmatAsthAne, tadyathA-uccanIcagotradvayasadbhAve satyekaM satkarmatAsthAnaM, tejovAyUccaiotrodvalane kAlaMkalIbhAvAvasthAyAM nIccairgotrasatkarmateti dvitIyaM, yadivA ayogidvicaramasamaye nIcairgotrakSaye satyuccairgotrasatkarmatA, evaM dvirUpagotrAvasthAne satyeka satkarmatAsthAnamanyataragotrasadbhAve sati dvitIyamityevaM karma pratyupekSya tatsattApagamAya yatinA yatitavyamiti / kiM ca kammamUlaM ca (kammamAhUya)ja chaNaM, paDilehiya savvaM samAyAya dohi aMtehiM adissamANe taM parinnAya mehAvI viittA logaM vaMtA logasannaM se mehAvI parikkamijjAsi ttibemi // sU0 110 // // iti prathamoddezakaH // 3-1 // karmaNo mUlaM-kAraNaM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAH, caH saduccaye, karmamUlaM ca pratyupekSya yatkSaNa miti 'kSaNu hisAyAM' kSaNanaM-hiMsanaM yatkimapi prANyupaghAtakAri tat kammamUlatayA pratyupekSya parityajet , pAThAntaraM vA kammamAhUya // 312 // jaM chaNa' ya upAdAnakSaNo'sya karmaNaH tatkSaNaM kAhUya-kamrmopAdAya tatkSaNameva nivRttiM kuryAd , idamuktaM bhavati
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 313 // //////////////////////////////////////////////////////// ajJAnapramAdAdinA yasminneva kSaNe karmahetukamanuSThAnaM kuryAttasminneva kSaNe labdhacetAH tadupAdAna hetonivRttiM vidadhyAditi, punarapyupadezadAnAyAha-'paDilehia' ityAdi, 'pratyupekSya' pUrvoktaM karma tadvipakSamupadezaM ca sarva samAdAya gRhItvA antahetutvAdantau-rAgadveSau tAbhyAM sahAdRzyamAnaH tAbhyAmanapadizyamAno vA tatkarma tadupAdAnaM vA rAgAdika jhaparijayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti, rAgAdimohitaM lokaM viSayakaSAyalokaM vA jJAtvA vAnvA ca 'lokasaMjJA' viSayapipAsAsaMjJitAM dhanAyAgrahagraharUpAM vA 'sa' medhAvI maryAdAvyavasthitaH san 'parAkrameta' saMyamAnuSThAne udyakto maveta viSayapipAsAmariSaDvarga vA'STaprakAraM vA kaviSTabhyAd / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavata / iti zItoSNIyAdhyayane prathamoddezakaTIkA samAptA // 3-1 // //////////////////////////////////////////////////////// // atha tRtIyAdhyayane dvitIyoddezakaH // uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Aramyate, asya cAyamabhisambandhaH pUrvo dezake bhAvasuptAH pradarzitAH, iha tu teSAM svApavipAkaphalamasAtamucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam jAI ca buddhiM ca iha'ja ! pAse, bhUehiM jANe paDileha sAyaM / - tamhA'tivijje paramaMti NacA, saMmattadaso na karei pAvaM // 1 // // 313 //
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya. a03 uddezakA 2 jAtiH-prasUtiH bAlakumArayauvanavRddhAvasthAvasAnA vRddhiH 'iha' manuSyaloke. saMsAre vA adyaiva kAlakSepamantareNa, bhIAcA jAtiM ca vRddhiM ca 'pazya' avalokaya, idamuktaM bhavati-jAyamAnasya yaduHkhaM vRddhAvasthAyAM ca yacchArIramAnasamutpadyate rAvRttiH tadvivekacakSuSA pazya, uktaM ca-"'jAyamANassa ja dukkhaM,maramANassa jNtunno| teNa dukkheNa saMtatto, na sarai (cIlAGkA.) jAimappaNo // 1 // virasarasiyaM rasaMto to so joNImuhAu nipphiDai / mAUe appaNo'via veaNamaulaM jnnemaanno|| 2 // " tathA--'hINabhiNNasaro doNo, vivarIo vicitto| dubbalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dasaM // 3 // ityAdi, athavA Arya ityAmantraNaM bhagavAn gautamamAmantrayati, iha Arya! 18 jAtiM vRddhiM ca tatkAraNaM karma kArya ca duHkhaM pazya, dRSTvA'vabuddhayasva, yathA ca jAtyAdikaM na syAt tathA vidhatsva / kiM cAparaM-'bhUehi mityAdi, bhUtAni-caturdazabhUtagrAmAstaiH samamAtmana: sAtaM sukhaM 'pratyupekSya' paryAlocya jAnIhi, tathAhi-yathA tvaM sukhapriya evamanye'pIti, yathA ca tvaM duHkhadviDevamanye'pi jantavaH, evaM matvA'nyeSAmasAtotpAdanaM na vidadhyAH, evaM ca janmAdiduHkhaM na prApsyasIti, uktaM ca-"yatheSTaviSayAH sAtamaniSThA itarattava / anyatrApi viditvaivaM, na kuryAdapriyaM jane // 1 // " yavaM tataH kimityAha-'tamhA' ityAdi, 'tasmAd' jAtivRddhisukha 1 jAyamAnasya yaduHkhaM mriyamANasya jntoH| tena dukhena saMtapto na smarati jAtimAtmanaH // 1 // virasarasitaM rasan tataH sa yonimukhAt nissarati / mAturAtmano'pi ca vedanAmatulAM janayan ||2||hiinbhinnsvro dIno viparIto vicittkH| durbalo duHkhito basati saMprAptaH caramAM dazAma // 3 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ TuHkhadarzanAdatIva vidyA-tattvaparicchetrI 'yasyAsAvatividyaH sa 'paramaM mokSaM jJAnAdikaM vA tanmArga jJAtvA samyaktvadarzI: san pApaM na karoti, sAvadyamanuSThAnaM na vidadhAtItyuktaM bhavati / pApasya ca mUla snehapAzAstadapanodArthamAha ummuca pAsaM iha macciehiM, AraMbhajIvI ubhyaannupssii| . kAmesu giDA nicayaM karaMti, saMsiccamANA puNariti gambhaM // 2 // iha manuSyaloke caturvidhakaSAyaviSayavimokSakSamAdhAramattyaiH sArddha dravyabhAvamedabhinnaM pAzamuva-prAbalyena 'muzca' apAkuru, sa hi kAmabhogalAlasastadAdAnahetohiMsAdIni pApAnyArabhate ato'padizyate-'AraMbha' ityAdi, ArambheNa jIvitu zIlamasyetyArambhajIvI-mahArambhaparigrahaparikalpitajIvanopAyaH ubhaya-zArIramAnasamaihikAmuSmikaM vA draSTuM zIlamasyeti sa tathA, kiMca-'kAmesu' ityAdi, kAmA-icchAmadanarUpAsteSu gRddhAH-adhyupapannA nicayaM-kammopacayaM kurvanti / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'saMsica' ityAdi, tena kAmopAdAnajanitena karmaNA 'saMsicyamAnAH' ApUryamANA garbhAdagarbhAntaramupayAnti, saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTante, Asata ityuktaM bhavati / tadevanibhRtAtmA kiMbhUto bhavatItyAha-- avi se hAsamAsajje, haMtA naMdIti mannaI / ala bAlassa saMgaNa, veraM vaDDa appaNo // 3 // hrIbhayAdinimittazcetoviplavo hAsastamAsAdya-aGgIkRtya 'sa' kAmagRdhnuhatvA'pi prANino 'nandIti krIDeti manyate, vadati ca mahAmohAvRto'zubhAdhyavasAyo yathA ete pazavo mRgayAtha sRSTAH, mRgayA ca sukhinA krIDAyai bhavati, ityevaM //////////////////////////////////////////////////////
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIAcArAvRttiH (cIlAGkA mRSAvAdAdattAdAnAdivaghyAyojyaM / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'mala'mityAdi, alaM-paryAptaM bAlasya-ajJasya yaH prANAtipAtAdirUpaH saGgo viSayakaSAyAdimayo vA tenAlaM, bAlasya hAsyAdisaGgenAlaM, kimiti ced ?, ucyate, 'vera' SaezItoSNIya. mityAdi, puruSAdivadhamamutthaM vairaM tadvAlaH saGgAnuSaGgI sannAtmano varddhayati, tadyathA-guNasenena hAsyAnuSaGgAdagnizANaM nAnAvidhairupAyairupahasatA navabhavAnuSaGgi vairaM varddhitaM, evamanyatrApi viSayasaGgAdAvAyojyaM // yatazcaivamataH kimityAha uddezakaH 2 tamhAtivijo paramati NaccA, AyaMkadaMsI na karei pAvaM / aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palicchidiyA NaM nikammadaMsI // 4 / / yasmAdvAlasaGgino vairaM varddhate tasmAdatividvAn parama-mokSapadaM sarvasaMvarUpaM cAritraM vA samyagjJAnaM samyagdarzanaM vA. etatparamamiti jJAtvA kiM karotItyAha--'Aryake'tyAdi, AtaGko-narakAdiduHkha tadraSTuM zIlamasyetyAtaGkadarzI sa 'pApaM pApAnubandhi karma na karoti, upalakSaNArthatvAnna kArayati nAnumanyate / punarapyupadezadAnAyAha--'aggaM ca'ityAdi, agraM-bhavopagrAhikarmacatuSTayaM mUlaM-ghAtikarmacatuSTayaM yadivA mohanIyaM mUlaM zeSANi tvagraM, yadivA mithyAtvaM mulaM zepaM tvagraM, tadevaM sarvamagraM mUlaM ca 'vigiMca' iti tyajApanaya pRthakkuru, tadanenedamuktaM bhavati-na karmaNaH paudgalikasyAtyantikaH kSayaH, api tvAtmanaH pRthakkaraNaM, kathaM mohanIyasya mithyAtvasya vA mUlatvam 1 iti cet , tadazAccheSaprakRtibandho yatA, ukta ca-"na mohamativRttya pandha uditastvayA karmaNAM, na caikavidhaSandhanaM prakRtivandhavibhavo mahAn / anAdibhavahetureSa na ca badhyate nAsakRttvayA'tikuTilA gatiH kuzala ! karmaNAM darzitA ////////////////////////////////////////////////////
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 31 // " tathA cAgama:-'kahaNNaM maMte ! jIvA aTTha kammapagaDIo baMdhaMti, goymaa| NANAvaraNijassa udaeNaM darisaNAvaraNija kammaM niyacchai, darisaNAvaraNijjarasa kammassa udaeNaM dasaNamohaNIyaM kamma niyacchai, daMsa,mohaNijassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchaha, micchatteNaM udiNNeNaM evaM khala jIve aTThakammapagaDIo baMdha", kSayo'pi mohanIya jhayAvinAbhAvI, uktaM ca-nAyagaMmi hate saMte, jahA seNA vinnssii| evaM kammA viNassaMti, mohaNijje khayaM gae / / 1 // " ityAdi, athavA mUlam-asaMyamaH karma vA, agraM-saMyamatapasI mokSo vA te mUlAgre 'dhIra:' akSobhyo dhIvirAjito vA vivekena duHkhasukhakAraNatayA'vadhAraya / kiMca--'palicchidiyA 'mityAdi, tapaHsaMyamAbhyAM rAgAdIni bandhanAni tatkAryANi vA karmANi chittvA niSkarmadarzI bhavati, niSkarmANamAtmAnaM pazyati tacchIlazca niSkarmatvAdvA apagatAvaraNaH sarvadarzI sarvajJAnI ca bhavati // yazca niSkarmadarzI bhavati so'paraM kimApnuyAdityAha-- esa maraNA pamuccai, sehu diTThabhae muNI, logaMsi paramadaMsI vivittajIvo uvasaMte samie sahie sayA jae kAlakhI parivae, baTuM ca khalu pAvaM kammaM pagaDaM // sU0 111 // .. 1 kathaM madanta ! jIvA bhaSTa kamaprakRtIbaMdhnanti ?, gautama ! jJAnAvaraNIyamyodayena darzanAvaraNIyaM kama badhnanti, darzanAvaraNIyasya karmaNa udayena darzanamohanIya karma badhnanti, darzanamohanIyasya karmaNa udayena mithyAtvaM bamnanti, mithyAtvenoditenevaM khalu jIvA aSTa karmaprakRtIbaMdhnanti // 2 nAyake ite sati yathA senA vinazyati / evaM karmANi vinazyanti mohanIye kSayaM gate // 1 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ al a.3 'eSa' ityanantarokto mUlAgrarecako niSkarmadarzI maraNAd-AyuHkSayalakSaNAt mucyate, AyuSo bandhanAbhAvAd , zrIAcA zItoSNIya yadivA AjavaMjavIbhAvAdAvIcImaraNAdvA sarva eva saMsAro maraNaM tasmAtpramucyate / yazcaivaM sa kimbhUto bhavatItyAha-se || rAvRttiH hu' ityAdi, 'sa:' anantarokto muniSTaM saMsArAdbhayaM saptaprakAraM vA yena sa tathA, huravadhAraNe dRSTabhaya eva / kiM ca- uddezakA 2 (zaulAkA.) 'loyaMsi ityAdi, loke dravyAdhAre caturdazabhUtagrAmAtmake vA paramo-mokSastatkAraNaM vA saMyamaH taM draSTuM zIlamasyeti .318 // paramadarzI, tathA 'vivikta' strIpazupaNDakasamanvitazayyAdirahitaM dravyataH bhAvatastu rAgadveSarahitamasaGkliSTaM jIvituM zIlamasyeti viviktajIvI, yazcaivambhUtaH sa indriyanondriyopazamAdupazAnto, yazcopazAntaH sa paJcabhiH samitibhiH samyagvA ito-gato mokSamArge samitaH, yazcaivaM sa jJAnAdibhiH sahitaH-samanvito, yazca jJAnAdisahitaH sa sadA yata:apramAdI / kimavadhizcAyamanantarokto guNopanyAsa tyAha-'kAla' ityAdi, kAlo-mRtyukAlastamAkAkSitu zIlamasyeti kAlAkAkSI sa evambhUtaH pariH-samantAtvatparivrajet , yAvatparyAyAgataM paNDitamaraNaM tAvadAkAGkSamANo viviktajIvitvAdiguNopetaH saMyamAnuSThAnamArge pariSvakediti / syAdetat-kimarthaM evaM kriyate ? ityAha-mRlottaraprakRtibhedaminnaM prakRtisthityanubhAvapradezabandhAtmakaM bandhodayasatkarmatAvyavasthAmayaM tathA baddhaspRSTanighattanikAcitAvasthAgataM karma tacca na hrasIyasA kAlena kSayamupayAtItyataH kAlAvakAGkSItyuktaM, tatra bandhasthAnApekSayA tAvanmUlottaraprakRtInAM bahutvaM pradarzyate, tadyathA-sarvamUlaprakRtIrvaghnato'ntamuhUrta yAvadaSTavidhaM, AyuSkavaja saptavidha tajjaghanyenAnta // 318 // 8 muhUrtamutkRSTatastadrahitAni prayastriMzatsAgaropamANi pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni, sUkSmasaMparAyasya mohanIyabandhoparame ////////////////////////////
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ .319 // AyuSkandhAbhAvAt SaDvidham , etacca jaghanyataH sAmayikamutkRSTatastvantamuhartamiti, tathopazAntakSINamohasayogikevalinAM saptavidhabandhoparame sAtamekaM baghnatAmekavidha bandhasthAnaM, tacca jaghanyena sAmayikamutkaSTato dezonapUrvakoTi kAlIyaM / idAnImuttaraprakRtivandhasthAnAnyabhidhIyante-tatra jJAnAvaraNAntarAyayoH pazcabhedayorapyekameva dhruvavandhitvAvandhasthAnaM, darzanAvaraNIyasya trINi bandhasthAnAni-nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAd dhruvabandhitvAnnavavidhaM 1, tataH styAnaddhitrikasyAnantAnubandhibhiH saha bandhoparame SaDvidhaM 2, apUrvakaraNasaGkhyeyabhAge nidrApracalayorvandhoparame caturvidhaM bandhasthAnaM 3 / vedanIyasyaikameva bandhasthAna-sAtamasAtaM vA badhnataH, ubhayorapi yogapadyena virodhitayA bandhAbhAvAt / mohanIyabandhasthAnAni daza, tadyathA-dvAviMzatiH-mithyAtvaM 1 SoDaza kaSAyA 17 anyataravedo 18 hAsyaratiyugmAratizokayugmayoranyatara 20 zayaM 21 jugupsA 22 ceti 1, mithyAtvabandhoparame sAsvAdanasya sevakaviMzatiH 2, saiva samyagamithyAdRSTeraviratasamyagdRSTervA anantAnubandhyabhAve saptadazavidhaM bandhasthAnaM 3, tadeva dezaviratasyApratyAkhyAnabandhAbhAve trayodazavidhaM 4, tadeva pramattApramattApUrvakaraNAnAM yatInAM pratyAkhyAnAvaraNabandhAbhAvAnavavidhaM 5, etadeva hAsyAdiyugmasya bhayajugupsayozcApUrvakaraNacaramasamaye bandhoparamAtpaJcavidhaM 6, tato'nivRttikaraNasaGkhyeyabhAgAvasAne puvedabandhoparamAccaturvidhaM 7, tato'pi tasminneva saGkhyeyamAge kSayamupagacchati sati krodhamAnamAyAlobhasajvalanAnAM krameNa bandhoparamAttrividhaM 8 dvividha : mekavidhaM 10 ceti, tasyApyanivRttikaraNacaramasamaye bandhoparamAnmohanIyasyA kalu 319 // bandhakaH / AyuSaH sAmAnyenekavidha bandhasthAnaM caturNAmanyatarat , yAdeyogapadyana bandhAbhAvo virodhAditi / nAmno'STau
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAvRttiH (dhIlAGkA.) // 32 // zItoSNIya. a.3 uddezaka: 2 bandhasthAnAni, tadyathA-trayoviMzatistiryaggatiprAyogyaM badhnatastiryaggatirekendriyajAtiraudArikataijasakArmaNAni huNDasaMsthAnaM varNagandharasasparzAstiryaggatiprAyogyAnupUrvI agurulaghUpaghAtaM sthAvaraM bAdarasUkSmayoranyataradaparyAptakaM pratyekasAdhAraNayoranyatagat asthiraM azubhaM durbhagaM anAdeyaM ayaza kIrtirnirmANamiti, iyamekendriyAparyAptakaprAyogya banato mithyAdRSTerbhavati 1, iyameva parAghAtocchvAsasahitA paJcaviMzatiH, navagmaparyAptakasthAne paryAptakameva vAcyaM 2, iyameva ghAtapodyotAnyatarasamanvitA par3ivazatiH, navaraM bAdarapratyeke eva vAcye 3, tathA devagatiprAyogyaM banato'STAviMzatiH, tathAhi-devagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriya 3 taijasa 4 kArmaNAni 5 zarIrANi samacaturasra 6 aGgopAGga 7 varNAdicatuSTayaM 11 AnupUrvI 12 agurulaghU 13 paghAta 14 parAghAta 15 ucchvAsAH 16 prazastavihAyogatiH 17 trasaM 18 bAda 19 paryAptakaM 20 pratyekaM 21 sthirAsthirayoranyatarat (sthira) 22 zubhAzubhayoranyatarata (zubhaM) 23 subhagaM 24 susvara 25 AdeyaM 26 yazAkIya'yazAkIyoranyatarat 27 nirmANamiti 28, epeva tIrthakaranAmasahitA ekonaviMzata, sAmprataM triMzata-devagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriyA 3 hArakA 4 GgopAGga 6 catuSTayaM taijasa 7 kArmaNe - saMsthAnamAdyaM 9 varNAdicatuSkaM 13 AnupUrvI 14 agurulaghU 15 paghAtaM 16 parAghAtaM 17 ucchavAsaM 18 prazastavihAyomatiH 16 trasaM 20 bAdaraM 21 paryAptakaM 22 pratyekaM 23 sthira 24 zubhaM 25 subhagaM 26 susvara 27 AdeyaM 28 yaza-kIrti 26 nirmANa 30 miti ca badhnata ekaM bandhasthAnaM 6, eva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzata 7, eteSAM ca bandhasthAnAnAmekendriyadvIndriyatrIndriyanarakagatyAdibhedena bahuvidhatA karmagranthAdavaseyA, apUrva // 32 // 444444
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 321 // karaNAdiguNasthAnakatraye devagatiprAyogyabandhoparamAdyazaH kIrttimeva baghnataH ekavidhaM bandhasthAnamiti 8 tata uddharvaM nAmno bandhAbhAva iti / gotrasya sAmAnyenaikaM bandhasthAnaM - uccanIcayoranyatarat, yaugapadyeno bhayorbandhAbhAvo virodhAditi / tadevaM bandhadvAreNa lezato bahutvamAveditaM karmmaNAM, tacca bahu karmma prakRtaM baddhaM prakaTaM vA, tatkAryapradarzanAt khaluzabdo vAkyAlaGkAre'vadhAraNe vA bahvava tatkarmma / yadi nAmaivaM tatastadapanayanArthaM kiM karttavyamityAha saccami dhiraM kuvvA, etthovarae mehAvI savvaM pAvaM kammaM josaha // sU0 112 / / sadbhyo hitaH satyaH- saMyamastatra dhRtiM kurudhvaM satyo vA maunIndrAgamo yathAvasthitavastusvarUpAvirbhAvanAt, tatra bhagavadAjJAyAM dhRtiM kumArgaparityAgena kurudhvamiti, kiM ca - 'etthovarae' ityAdi, 'atra' asmin saMyame bhagavadvacasi vA upasAmIpyena rato-vyavasthito 'medhAvI' tatvadarzI 'sarvam' azeSaM 'pApa' karma saMsArArNava paribhramaNa hetu jhopayatizoSayati kSayaM nayatItiyAvat / ukto'pramAdaH, tatpratyanIkastu pramAdaH tena ca kaSAyAdipramAdena pramattaH kiMguNo bhavatItyAha " aNegacitte khalu ayaM purise se keyaNaM arihara pUriNNae, se aNNavahAe aNNapariyAvAe aNapariggahAe jaNavayavahAe jaNavayapariyAvAe jaNavayapariggahAe / sU0 113 // anekAni cittAni kRSivANijyAvala ganAdIni yasyAsAvanekacittaH, khalukhadhAraNe, saMsArasukhAbhilApyanekacitta eva bhavati, 'ayaM puruSa' iti pratyakSagocarIbhUtaH saMsAryapadizyate, atra ca prAgupanyastadadhighaTikayA kapiladaridreNa ca / / 321 //
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA rAjavRttiH (dhIlAkA.) // 322 // zItoSNIya. a.3 uddezakA dRSTAnto vAcya iti / yazcAnekacitto bhavati sa kiM kuryAdityAha-'se keyaNa'mityAdi, dravyaketanaM cAlanI paripUrNakaH samudro veti bhAvaketanaM lomecchA, tadasAvanekacittaH kenApyabhUtapUrva purayitumarhati, arthitayA zakyAzakyavicArAkSamo'zakyAnuSThAne'pi pravarnata ityuktaM bhavati, saca lomecchApUraNavyAkulitamatiH kiM kuryAdityAha-se aNNavahAe' ityAdi, sa lobhapUraNapravRtto'nyeSAM prANinAM vadhAya bhavati, tathA'nyeSAM zArIramAnasaparitApanAya, tathA'nyeSAM dvipadacatuSpadAdInAM parigrahAya, janapade bhavA jAnapadA: kAlapraSTAdayo rAjAdayo vA tadvadhAya, magadhAdijanapadA vA tadvadhAya, tathA janapadAnAM lokAnAM parivAdAya-dasyurayaM pizuno vetyevaM marmodghaTTanAya, tathA janapadAnAmagadhAdInAM parigrahAya, prabhavatIti sarvatrAdhyAhAraH // kiM ya ete lobhapravRttA vadhAdikAH kriyAH kurvanti te tathAbhUtA evAsate utAnyathA'pIti darzayati AsevittA etaM(vaM) aha iccevege samuTThiyA, tamhA taM biiyaM no seve, nissAraM pAsiya . nANI, uvavAya cavaNaM NaccA, aNaNNaM cara mAhaNe, se na chaNe nachaNAvae chaNaMtaM nANa jANai, nivida nadi, arae payAsu, aNomadaMsI nisapaNe pAvehiM kmmhiN|| sU0114 // evam-anantaroktamarthamanyavadhaparigrahaparitApanAdikamAsevya 'ityeveti lobhecchApratipUraNAyaiva 'eke' bharatarAjAdayaH 'samutthitAH, samyagyogatrikeNotthitAH saMyamAnuSThAnenodyatAstenaiva bhavena siddhimAsAdayanti / saMyamasamutthAnena ca samutthAya kAmabhogAn hiMsAdIni cAsravadvArANi hitvA kiM vidheyamityAha-'tamhA' yasmAdvAntabhogatayA kRtapratijJa Ku322 //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ stasmAdbhogalipsutayA taM dvitIyaM mRSAvAdamasaMyama vA nAseveta / viSayArthamasaMyamaH sevyate, te ca viSayA niHsArA iti darzayati-'nissAraM' ityAdi, sAro hi viSayagaNasya tatprAptau tRptistadabhAvAniHsArastaM dRSTvA 'jJAnI' tatvavedI na viSayAbhilASaM vidadhyAt / na kevala manuSyANAM, devAnAmapi viSayasukhAspadamanityaM jIvitamiti ca darzayati-'uvavAyaM caSaNaM NacA' upapAtaM-janma cyavanaM-pAtastacca jJAtvA na viSayasaGgonmukho bhavediti, yato niHsAro viSayagrAmaH samastaH saMsAro vA sarvANi ca sthAnAnyazAzvatAni, tataH kiM karttavyamityAha-'aNaNNa'mityAdi, mokSamArgAdanyo'saMyamo nAnyo'nanyaH-jJAnAdikastaM cara 'mAhaNa' iti muniH| kiM ca-'se na chaNe' ityAdi, sa munirananyasevI prANino na kSaNuyAt-na hanyAt nApyaparaM ghAtayet ghAtayantaM na samanujAnIyAt / caturthavratasiddhaye vidamupadizyate'nivida' ityAdi, nirvindasva-jugupsasva viSayajanitAM 'naMdI' pramodaM, kimbhUtaH san ? 'prajAsu' strISu araktorAgarahito, bhAvayecca yathaite viSayAH kiMmpAkaphalopamAtrapuSIphalanibandhanakaTavaH, atastadarthe parigrahAgrahayogaparAGmukho bhavediti, uttamadharmapAlanArthamAha-'aNoma' ityAdi, avama-hInaM mithyAdarzanAviratyAdi tadviparyastamanavamaM tadraSTa8 zIlamasyetyanavamadarzI samyagdarzanajJAnacAritravAn , evambhUtaH san prajAnugA nandi nirvindasveti saNTaGkaH / yazcAnavamadarzI | sa kimbhUto bhavatItyAha-nisanna' ityAdi, pApopAdAnebhyaH karmabhyo niSaNNo-nirviNNaH pApakarmabhyA pApakarmasu vA kartavyeSu nivRtta itiyAvat // kiM ca kohAimANaM haNiyA ya vIre. lobhassa pAse nirayaM mahaMtaM / tamhA ya dhIre virae vahAo, 323 //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya. bIAcArAvRttiH (cIlAGkA.) uddezaka:2 // 324 // chidija soyaM lahubhUyagAmI // 1 // gaMthaM pariNAya ihaja ! dhIre, soyaM pariNAya carija dNte| ummaja laDa iha mANavehiM, no pANiNaM pANe samArabhijjA // 2 // sittibemi // iti dvitIya uddezakaH // 3-2 // krodha AdiryeSAM te krodhAdayaH mIyate-paricchidyate'neneti mAna-svalakSaNaM anantAnubandhyAdivizeSaH, krodhAdInAM mAnaM krodhAdimAnaM, krodhAdi yo mAno-garvaH krodhakAraNastaM hanyAt , ko'sau ?-vIraH, dveSApanodamuktvA rAgApanodArthamAha'lohassa' ityAdi, lobhasyAnantAnuvandhyAdezcaturvidhasyApi sthitiM vipAkaM ca pazya, sthitimahatI sUkSmasamparAyAnuyAyitvAd vipAko'pyapratiSThAnAdinarakApattamahAna , yata Agama:-"macchA maNuA ya sattami puDhaviM" te ca mahAlobhAbhibhUtAH saptamapRthivImAjo bhavantIti bhAvArthaH / yadyavaM tataH kiM kartavyamityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAllobhAbhibhUtAH prANivadhAdipravRttitayA mahAnarakamAjo bhavanti, tasmAdvIro lobhahetoH-vadhAdvirataH syAt , kiM ca-chiMdija' ityAdi, zokaM bhAvazroto vA chindyAt-apanayeta, kimbhUto ?-laghubhUto-mokSaH saMyamo vA taM gantu zIlamasyeti laghubhUtagAmI, laghubhUtaM vA kAmayitu zIlamasyeti laghubhUtakAmI, punarapyupadezadAnAyAha-'gantha' mityAdi, 'granthaM bAhyAbhyantarabhedabhinnaM parijJayA parijJAya ihAdyaiva kAlAnatipAtena dhIraH san pratyAkhyAnaparikSayA parityajet , kiMca'soya' mityAdi, viSayAbhipvaGgaH saMsArazrotastat jJAtvA dAnta indriyanoindriyadamena saMyamaM carediti, kimabhisandhAya saMyama caredityAha-'ummaja laDu'mityAdi, iha mithyAtvAdizaivalAcchAditasaMsArahRde jIvakacchapaH zrutizraddhAsaMyama // 324 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIryarUpamunmajjanamAsAdya-labdhvA, anyatra sampUrNamokSamArgAsambhavAt mAnuSyeSvityuktaM, ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAdattarakriyAmAha-'no pANiNa mityAdi, prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM prANAna-pavendriyatrividhabalocchavAsanizvAsAyuSkalakSaNAn-'no samArabhethAH na vyaparopayeH, tadupaghAtakAryanuSThAnaM mA kRthA ityuktaM bhavati, itiH pagsimAptau, bravImIti pUrvavat / zItoSNIyAdhyayane dvitIyodezakaTIkA samApteti // 3-2 // // atha tRtIyAdhyayane tatIyoddezakaH // ukto dvitIyodezakaH, sAmprataM tRtIya Agbhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantageddezake duHkhaM tatsahanaM ca prati- 13 pAditaM, na ca tatsahanenaiva saMyamAnuSThAnarahitena pApakarmAkaraNatayA vA zramaNo bhavatItyetat prAguddezArthAdhikAranirdiSTamucyate, tato'nena sambandhenAyAtasyAsyohezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam saMdhi loyassa jANittA, Ayao bahiyA pAsa, tamhA na haMtA na vidhAyae, jamiNaM anna mannavitigicchAe paDilehAe na karei pAvaM kammaM, kiM tattha muNI kAraNaM siyaa||suu0115|| tatra sandhivyato bhAvatazca, dravyataH kuDathAdivivaraM bhAvataH karmavivaraM, tatra darzanamohanIyaM yadudIrNa tatkSINaM zeSamupazAntamityayaM samyaktvAvAptilakSaNo bhAvasandhiH, yadivA jJAnAvaraNIya viziSTakSAyopazamikabhAvamupagatamityayaM 18/ samyagjJAnAvAptilakSaNaH sandhiH, athavA cAritramohanIyakSayopazamAtmakaH sandhistaM jJAtvA na pramAdaH zreyAniti, yathA // 32 //
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddazakA3 X hi lokasya cArakAdhavaruddhasya kuDthanigaDAdInAM sandhi-chidraM jJAtvopalabhya na pramAdaH zreyAn , evaM mumukSorapi karmabhIAcA zItoSNIya. vivaramAsAdya lavakSaNamapi putra kalatrasaMsArasukhavyAmoho na zreyase bhavatIti, yadivA sandhAnaM sandhiH, sa ca bhAvasandhirjJAnarAvRttiH darzanacAritrAdhyavasAyasya kammarmodayAt truTathataH punaH sandhAna-mIlanam , etatkSAyopazamikAdibhAvalokasya vibhaktipari(zIlAkA.) NAmAdvA loke jJAnadarzanacAritrAhe bhAvasandhi jJAtvA tadakSuNNapratipAlanAya vidheyamiti, yadivA sandhiH-avasaro dhrmaa||326|| nuSThAnasya taM jJAtvA lokasya-bhUtagrAmasya duHkhotpAdanAnuSThAnaM na kuryAt / sarvatrAtmaupamyaM samAcaredityAha-'Ayao' ityAdi, yathA vAtmanaH sukhamiSTamitaratcanyathA tathA bahirapi-Atmano vyatiriktAnAmapi jantUnAM sukhapriyatvamasukhApriyatvaM ca pazya' avadhAraya / tadevamAtmasamatAM sarvaprANinAmavadhArya kiM karttavyamityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAt& sarve'pi jantavo duHkhadviSaH sukhalipsavastasmAtteSAM 'na hantA' na vyApAdakaH syAmApyaparastAna jantUna vividhaiH-nAnA prakArairupAyairSAtayeta vidhAtayediti, yadyapi kAMzcit sthalAn satvAn svayaM pApaNDino na ghnanti tathA'pyaudezikasannidhyAdiparibhogAnumaterapardhAtayanti / na caikAntena pApakarmAkaraNamAtratayA zramaNo bhavatIti darzayati-'jamiNa' mityAdi, yadida-yadetat pApakarmAkaraNatAkAraNaM, kiM tad 1, darzayati-anyo'nyasya parasparaM yA vicikitsA-AzaGkA parasparato 8 . bhayaM lajjA vA tayA tAM vA pratyupekSya parasparAzaGkayA'pekSayA vA pAeM-pApopAdAnaM karmAnuSThAnaM 'na karoti'na vidhatte, kiM prazne kSepe vA, 'tatra' tasmin pApakarmAkaraNe kiM muniH kAraNaM syAt ?, kiM muniritikRtvA pApakarma na karoti ?, kAkA pRcchati, yadivA yadi nAmAsau yathoktanimittAtpApAnuSThAna vidhAyI na saJjajJe kimetAvataiva munirasau ?, naiva muni
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 327 // rityarthaH, adrohAdhyavasAyo hi munibhAvakAraNa, sa ca tatra na vidyate, aparopAdhyAvezAt , vineyo vA pRcchati-yadidaM parasparAzaGkayA AdhAkAdipariharaNaM tanmunibhAvAGgatA yAtyAhosvinneti ? AcArya Aha-saumya / nirastAparavyApAra zRNu-'jamiNa'-mityAdi, aparopAdhinirastaheyavyApAratvameva munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH, yataH zubhAntaHkaraNaparijAmavyApArApAditakriyasya munimAvo nAnyatheti, ayaM sAvanizcayanayAbhiprAyo vyavahArAbhiprAyeNa tUcyate-yo hi samyagdRSTiruttiptapaJcamahAvratamArastadvahane pramAdyannapyaparasamAnasAdhulajjayA guhyadyArAdhyabhayena gauraveNa vA kenacidAdhAkarmAdi pariharan pratyupekSaNAdikAH kriyAH karoti, yadi ca tIrthodbhAsanAya mAsakSapaNAtApanAdikA janavijJAtAH kriyA: karoti, tatra vasya munibhAva eva kAraNaM, tadvayApArApAditapAramparyazubhAdhyavasAyopapatteH // tadevaM zubhAntaHkaraNavyApAravikalasya munitve sadasadbhAvaH pradarzitaH, kathaM tarhi naizcayiko munibhAva ityata Aha samayaM tatthuvehAe appANaM vippasAyae-aNanaparamaM nANI, no pamAe kayAivi / Ayagutte sayA vIre, jAyAmAyAi jAvae // 1 // virAgaM rUvehiM gacchijjA mahayA khuiehi ya, AgaI gaI pariNNAya dohivi aMtehiM avissamANehiM se na chijjA na mija na Dajhaina hamai kaMcaNaM savvaloe // sU0 116 // samabhAvaH samatA tAM tatrotprekSya-paryAlocya samatAvyavasthito yadyatkaroti yena kenacitprakAreNAneSaNIyapariharaNaM lajjAdinA janaviditaM copavAsAdi tatsarva munibhAvakAraNamiti, yadivA samayam-AgamaM tatrotprekSya yadAgamoktavidhinA // 327.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ nuSThAnaM tatsarva munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH, tena cAgamotprekSaNena samatotprekSayA vA''tmAnaM 'viprasAdayeda' vividhaM bhIAcA zItoSNIya. prasAdayedAgamaparyAlocanena samatAdRSTayA vA AtmAnaM vividhairupAyairindriyapraNidhAnApramAdAdibhiH prasannaM vidadhyAd / rAGgavRttiH Bal a03 AtmaprasannatA ca saMyamasthasya bhavati, tatrApramAdavatA bhAvyamityAha ca-'aNaNNaparama mityAdyanuSTupa , na vidyate'nyaH (zIlAkA. uddezaka:3 paramaH-pradhAno'smAdityananyaparamaH-saMyamastaM 'jJAnI' paramArthavit 'no pramAdayeta' tasya pramAdaM na kuryAtkadAcidapi, // 328 // al yathA cApramAdavattA bhavati tathA darzayitumAha-'Ayagutte' ityAdi, indriyanoindriyAtmanA guptaH AtmaguptaH 'sadA' sarvakAlaM yAtrA-saMyamayAtrA tasyAM mAtrA yAtrAmAtrA, mAtrA ca 'accAhAro na sahe' ityAdi, tayA''tmAnaM yApayedyathA viSayAnudIraNena dIrghakAlaM saMyamAdhAradehapratipAlanaM bhavati tathA kuryAdityuktaM bhavati, uktaM ca-'AhArArthaM karma / kuryAdanindyaM, syAdAhAraH prANasandhAraNArtham / prANAH dhAryAstattvajijJAsanAya, tatvaM jJeyaM yena bhUyo na bhUyAt // 1 // " saivAtmaguptatA kathaM syAditi cedAha-'virAga' mityAdi, viraJjanaM virAgastaM virAgaM rUpeSu manojJeSu cakSurgocarIbhUteSu 'gacchedU' yAyAta , rUpamatIvA''kSepakAryato rUpagrahaNam , anyathA zeSaviSayeSvapi virAgaM gacchedityuktaM syAt , mahatA-divyabhAvena yadvayavasthitaM rUpaM callaMkeSu vA manuSyarUpeSu sarvatra virAgaM kuryAditi, athavA divyAdi pratyeka mahata kSullaM ceti kriyA pUrvavat , nAgArjunIyAstu paThanti-"visayaMmi paMcagaMmi, duvihaMmi tiya tiyaM / bhAvao suTTa jANittA, se na lippaDa dosuvi // 1 // " zabdAdiviSayapazcake'pi iSTAniSTarUpatayA dvividhe hIna n328 // madhyamotkRSTabhedamityetat bhAvataH-paramArthataH suSTu jJAtvA sa muniH pApena karmaNA dvAbhyAmapi-rAgadveSAbhyAM na lipyate, // //// //// //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ //////// // 326 // //////////////////////////////////////// tadakaraNAditi bhAvaH, syAt-kimAlambyaitatkarttavyamityAha-'Agai' mityAdi, Agamanam-AgatiH sA ca tiryagamanudhyayozcaturdA, caturvidhanarakAdigatyAgamanasadbhAvAd , devanArakayodvedhA, tiryagmanuSyagatibhyAmevAgamanasadbhAvAd evaM gatirapi, manuSyeSu tu pazcadhA, tatra mokSagatisadbhAvAd, atastAmAgatiM gatiM ca parijJAya saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyamavetya manuSyatve ca mokSagatisadbhAvamAkalayyAntahetutvAdantau-rAgadvaSo tAbhyAM dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnAbhyAmanapadizyamAnAbhyAM vA. ktvApratyayasyottarakriyAmAha-'se' ityAdi, saH-AgatigatiparijJAvA rAgadveSAbhyAmanapadizyamAno na chidyate'syAdinA na bhidyate kuntAdinA na dahyate pAvakAdinA na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA bahuzaH, athavA rAgadveSAbhAvAt siddhayatyeva, tadavasthasya caitAni chedanAdIni vizeSaNAni 'kaMcaNa' miti vibhaktipariNAmAt kenacitsarvasminnapi loke na chidyate nApi bhidyate rAgadveSopazamAditi, tadevamAgatigatiparijJAnAdrAgadveSaparityAgastadabhAvAcca chednaadisNsaarduHkhaabhaavH| 8 apare ca sAmpravekSiNaH kuto vayamAgatAH ? va yAsyAmaH ? kiM vA tatra naH sampatsyate ?, naivaM bhAvayantyataH saMsArabhramaNapAtratAmanubhavantIti darzayitumAha avareNa pudvi na saraMti ege, kimassa tIyaM kiM vaa''gmissN| bhAsati ege iha mANavAo, jamassa toyaM tamAgamissaM // 1 // (avareNapuvi kiha se atItaM, kiha AgamissaM na saraMti ege| bhAsanti ege iha mANavAo, jaha se ai taha AgamissaM // // nAIyamahU~ na ya AgamissaM, aha niyacchanti tahAgayA u| vihayakappe
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya. bhIAcArAvRttiH (zIlAkA) uddezakaH 3 ////////////////////////////////////////////////////// eyANapassI, nijhosaittA khavage mahesI // 2 // rUpakaM, 'apareNa' pazcAtkAlabhAvinA saha pUrvamatikrAntaM na smarantyeke'nye mohAjJAnAvRtabuddhayo yathA kimasya jantonarakAdibhavodbhUtaM bAlakumArAdivayopacitaM vA duHkhAdyatItaM kiM vA''gamiSyati AgAmini kAle kimasya sukhAbhilASiNo duHkhadviSo bhAvIti, yadi punaratItAgAmiparyAlocanaM syAnna tarhi saMsAre ratiH syAditi uktaM ca-"'keNa mametthuppattI kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM ? / jo ettiyaMpi ciMtai itthaM so ko na nidhiNNo ? // 1 // " eke punarmahAmithyAjJAnino bhASante-'iha' asmin saMsAre manuSyaloke vA mAnavA-manuSyA yathA yadasya | jantoratItaM strIpunapusakasubhagadurbhagazvagomAyubrAhmaNakSatriyaviTzUdrAdibhedAvezAt punarapyanyajanmAnubhUtaM tadevAgamiSyam AgAmIti, yadivA na vidyate para:-pradhAno'smAdityapara:-saMyamastena bAsinacittAH santaH 'pUrva' pUrvAnubhUtaM viSayasukhopabhogAdi 'na smaranti' na tadanusmRtiM kurvate, eke rAgadveSavipramuktAH, tathA'nAgatadivyAGganAbhogamapi nAkAGkSanti, kiM ca-asya jantoratItaM sukhaduHkhAdi kiM vA''gamiSyam-AgAmItyetadapi na smaranti, yadivA kiyAn kAlo'tikrAntaH kiyAneSyati, lokottarAstu bhASante-eke rAgadveSarahitAH kevalinazcaturdazapUrvavido vA yadasya jantoranAdinidhanatvAt kAlazarIrasukhAdyatItamAgAminyapi tadeveti, apare tu paThanti-"avareNa puvvaM kiha se atItaM, kiha AgamissaM na saraMti ege| bhAsanti ege iha mANavAo, jaha se aIaMtaha AgamissaM // 1 // " apareNa 1 kena mamAtrotpattiH ketaH tathA punarapi gantavyam / ya iyadapi cintayati atra sa kaH na nirviNNA ? // 1 // // 33. //
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 331 // janmAdinA sAI pUrvama-atikrAntaM janmAdi na smaranti, 'kathaM vA' kena vA prakAreNAtItaM sukhaduHkhAdi, kathaM caSyamityetadapi na smaranti, eke bhASante--kimatra jJeyaM ?, yathaikasya gagadveSamohasamutthaiH karmabhiddhayamAnasya jantostadvipAkAcAnubhavataH saMsArasya yadatikrAntamAgAmyapi tatprakArameveti, yadivA pramAdaviSayakapAyAdinA karmANyupacityeSTAniSTaviSayAnanubhavataH sarvajJavAkasudhAsvAdAsaMvido yathA saMsAro'tikrAntastathAgAmyapi yAsyati, ye tu punaH saMsArArNavatIramAjaste pUrvottaradina ityetadarzayitumAha-'nAIya' mityAdi, tathaiva--apunarAvRttyA gataM- gamanaM yeSAM te tathAgatAH--siddhAH, yadivA yathaiva jJeyaM tathaiva gata--jJAnaM yeSAM te tathAgatA:--sarvajJAH, te tu nAtItamarthamanAgatarUpatayaiva niyacchanti--avadhArayanti nApyanAgatamatikrAntarUpatayaiva, vicitratvAt pariNateH, punararthagrahaNaM paryAyarUpAtha, dravyArthatayA tvekatvameveti, yadivA nAtItamartha viSayamogAdika nApyanAgataM divyAGganAsaGgAdikaM smarantyabhilaSanti vA, ke ?, tathAgatA:--rAgadveSAbhAvAta punarAvRttirahitAH, tuzabdo vizeSamAha, yathA mohodayAdeke pUrvamAgAmi vA'bhilaSanti, sarvajJAstu naimiti / tanmArgAnuyAyyapyevambhUta eveti darzayitumAha-'vilaya kappe' ityAdi, vividham--anekadhA dhRtam-apanItamaSTaprakAra karma yena sa vidhRtaH, ko'sau ? kalpa:--AcAro, vidhUtaH kalpo yasya sAdhoH sa vidhRtakalpaH sa etadanudarzI bhavati, atItAnAgatasukhAbhilASI na bhavatItiyAvat, etadanudarzI ca kiMguNo bhavatItyAha-'nijjhosa' ityAdi, pUrvopacitakarmaNAM nijhopayitA--kSapakaH kSapayiSyati vA tujantametanluDantaM vA / karmakSapaNAyodyatasya ca dharmabhyAyinaH zukladhyAyino R331 // vA mahAyogIzvarasya nirastasaMsArasukhaduHkhavikalpAbhAsasya yatsyAttadarzayati
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 332 // **** kA araI ke ANaMde, etthapi aggahe ghare, savvaM hAsaM paricaja AlINagutto parivvae, purisA ! - tumameva tumaM mittaM kiM bahiyA mittamicchasi ? // sU0 117 // iSTAprAptivinAzottho mAnaso vikAro'ratiH, abhilaSitArthAvAptAvAnandaH, yogicittasya tu dharmmazukladhyAnAvezAvaSTabdhadhyeyAntarAvakAzasyAratyAnandayorupAdAna kAraNAbhAvAdanutthAnamevetyato'padizyate - ke yamara tirnAma ko vA''nanda iti 1, nAstyevetarajanakSuNNo'yaM vikalpa iti / evaM tarhya ratirasaMyame saMyame cAnanda ityetadanyatrAnumatamanenAbhiprAyeNa na vidheyamityetadanicchato'pyApannamiti cet, na, abhiprAyAparijJAnAd yato'trAratirativikalpAdhyavasAyo niSiSitsitaH, na prasaGgAyAte apyaratiratI, tadAha - 'etthaMpI' tyAdi, atrApyaratAvAnande copasarjanaprAye na vidyate 'graho' gAye tAtparyaM yasya so'grahaH, sa evambhUtazcared-avatiSTheta, idamuktaM bhavati - zukladhyAnAdArato'ratyAnandau kutazcinnimittAdAyAtau tadAgrahagraharahitastAvapyanucarediti / punarapyupadezadAnAyAha - 'savva' mityAdi, sarvaM hAsyaM tadAspadaM vA parityajyAG - maryAdayendriyanirodhAdikayA lInaH AlIno gupto manovAkkAya karmmabhiH kUrmmavadvA saMvRtagAtraH, AlIna zvAsau gupta vAlIna guptaH sa evambhUtaH pariH- samantAdvrajet parivrajet - saMyamAnuSThAna vidhAyI bhavediti / tasya ca mumukSorAtmasAmarthyAt saMyamAnuSThAnaM phalavadbhavati na paroparodheneti darzayati- 'purisA' ityAdi, yadivA tyaktagRha putra kalatradhanadhAnyahiraNyAditayA akiJcanasya samatRNamaNimuktAle dukAzcanasya mumukSorupasarga vyAkulitamateH kadAcinmitrAdyAzaMsA bhavetadapanodArthamAha - 'purisA' ityAdi, pUrNaH sukhaduHkhayoH puri zayanAdvA puruSo - jantuH, puruSadvArAmantraNaM tu puruSasyai zItoSNIya * a0 3 uddezakaH 3 // 332 //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 333 // //////////////////////////////////////////////////// vopadezArhatvAttadanuSThAnasamarthatvAcceti, kazcitsaMsArAdudvigno viSamasthito vA''tmAnamanuzAsti, pareNa vA sAdhvAdinA'nuzAsyate-yathA he puruSa-he jIva ! tavaM sadanuSThAna vidhAyitvAttvameva mitraM, viparyayAccAmitraH, kimiti bahirmitramicchasi ?-mRgayase, yato jhupakAri mitraM, sa copakAraH pAramArthikAtyanti kAntikaguNopetaM sanmArgapatitamAtmAnaM vihAya nAnyena zakyo vidhAtu, yo'pi saMsArasAhAyyopakAritayA mitrAbhAsAbhimAnastanmohavijRmbhitaM, yato mahAvyasano panipAtArNavapatanahetutvAdamitra evAsau, idamuktaM bhavati-AtmaivAtmano'pramatto mitram , AtyantikaikAntika-paramArthasukhotpAdanAta , viparyayAcca viparyayo, na bahirmitramanveSTavyamiti, yastvayaM bAhyo mitrAmitravikalpaH so'dRSTodayanimittavAdaupacArika iti, uktaM hi-''duppatthio amittaM appA supasthio a te mittaM / suhadukkhakAraNAo appA mittaM amittaM ca // 1 // " tathA-"apyekaM maraNaM kuryAt, saMkraDo blvaanriH| maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam / / 1 // " yo hi nirvANanirvatakaM vratamAcarati sa Atmano mitraM, sa caivambhUtA kuto'vagantavyaH 1 kiMphalazcetyAha jaM jANijjA uccAlaiyaM taM jANijjA dUrAlaiyaM, jaM jANijjA dUrAlaiyaM taM jANijjA uccAlaiyaM, purisA! attANamevaM abhiNigijjha evaM dukkhA pamuccasi, purisA! sacca meva samabhijANAhi, saccassa ANAe se uvahie mehAvI mAraM taraha, sahio dhamma1 duSpasthito'mitra AtmA suprasthitazca te mitram / sukhaduHkhakAraNAta AtmA mitramamitrazca // 1 // ////////////////////////////////////////////////////
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAvRttiH (zIlAvA. // 334 // mAyAya seyaM samaNupassai / / sU0 118 / / zItoSNIya. ___ 'yaM' puruSa 'jAnIyAt' paricchindyAtkarmaNAM viSayasaGgAnAM coccAlayitAram-apanetAraM taM jAnIyAd 'dUrAlayika'miti, dUre sarvaheyadharmebhya ityAlayo dUgalayA-mokSastanmAoM vA sa vidyate yasyeti matvarthIyaSThan dUrAlayikasta- uzakAra miti, hetuhetumadbhAvaM darzayitu gatapratyAgatasUtramAha-'jaM jANejje'tyAdi, yaM jAnIyAAlayika taM jAnIyAduccAlayitAramiti, etaduktaM bhavati-yo hi karmaNAM tadAsravadvArANAM coccAlayitA--apanetA sa mokSamArgavyavasthito mukto veti, yo vA sanmArgAnuSThAyI sa karmaNAmuccAlayiteti, saca Atmano mitramato'padizyate-'purisA' ityAdi, he jIva ! AtmAnamevAbhinigRhya dharmadhyAnAbahirviSayAbhiSvaGgAya niHsarantamavarudhya tataH 'evam' anena prakAreNa duHkhAtsakAzAdAtmAnaM pramokSyasi, evamAtmA karmaNAM uccAlayitA''tmano mitraM bhavati / api ca-'purisA' ityAdi, he puruSa ! sadbhyo hitaH satyaH--saMyamastamevAparavyApAranirapekSaH samabhijAnIhi--AsevanAparijJayA samanutiSTha, yadivA satyameva samabhijAnIhi--gurusAkSigRhItapratijJAnirvAhako bhava, yadivA satyaH-AgamastatparijJAnaM ca mumukSostaduktapratipAlanaM / kimarthametaditi cedAha-'saccasse'tyAdi, satyasya--AgamasyAjJayopasthitaH san medhAvI 'mAraM' saMsAraM tarati, kiM ca'sahI'tyAdi, sahito-jJAnadiyuktaH saha hitena vA yuktaH sahitaH 'dhamma' zrutacAritrAkhyaM 'AdAya' gRhItvA, kiM karotItyAha- zreyaH' puNyamAtmahitaM vA samyaga--aviparItatayA'nupazyati samanupazyati / ukto'pramattaH tadguNAca, tadviparyayamAha // 334 //
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhao jIvIyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe, jasi ege pamAyaMti // sU0 116 // dvidhA--rAgadveSaprakAradvayenAtmaparanimittamaihikAmuSmikArtha vA yadivA dvAbhyAM--rAgadveSAbhyAM hato dvihato duSTaM hato vA durhataH, sa kiM kuryAd ?--jIvitasya kadalIgarbhaniHsArasya taDillatAsamullasitacaJcalasya parivandanamAnanapUjanArtha hiMsAdiSu pravartate, parivandanaM-parisaMstavastadarthamAceSTate, lAvakAdimAMsopabhogapuSTaM sarvAGgopAGgasundaramavalokya mAM janAH sukhameva parivandiSyante, zrImAn jIyAstvaM bahUni varSazatasahasrANItyevamAdi parivandanaM, tathA mAnanArtha karmopacinoti, dRSTvIrasabalaparAkramaM mAmanye'bhyutthAnavinayAsanadAnAJjalipragrahairmAnayiSyantItyAdi mAnanaM, tathA pUjanArthamapi pravarttamAnAH karmAsravairAtmAnaM bhAvayanti, mama hi kRtavidyasyopacitadravyaprArabhArasya paro dAnamAnasatkArapraNAmasevAvizeSaH pUjA kariSyatItyAdi pUjanaM, tadevamartha karmopacinoti / kiM ca-jaMsi ege'ityAdi, yasmin parivandanAdinimitte eke gagadveSopahatAH pramAdyanti, na te Atmane hitaaH| etadviparItaM tvAha sahio dukkhamattAe puTTho no jhaMjhAe, pAsimaM davie lokAlokapavaMcAo muccA ttibemi // sU0 120||iti tRtIya uddezakaH / / 3--3 // sahito--jJAnAdisamanvito hitayukto vA duHkhamAtrayA upasargajanitayA vyAdhyudbhavayA vA spRSTaH san 'no jhaMjhAe'tti no vyAkulitamatirbhavet , tadapanayanAya nodyacched, iSTaviSayAvAptau rAgajhajhA'niSTAvAptau ca dveSajhaJjhati, tAmubhayaprakArAmapi vyAkulatA parityajediti bhAvaH / kiM ca-'pAsima' mityAdi, yaduktamuddezakAderAramyAnantarasUtraM yAvat
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (jhIlAGkA.) // 336 // tamimamarthaM pazya-- paricchinddhi karttavyA karttavyatayA vivekenAvadhAraya, ko'sau ?--dravyabhUto - muktigamanayogyaH sAdhurityarthaH, evambhUtazca kaM guNamavApnoti ? - Alokyata ityAlokaH, karmmaNi ghaJa, loke caturddazagjvAtmake Aloko lokAlokastasya prapaJcaH -- paryAptakAparyApta kasubhagAdidvandva vikalpaH, tadyathA-nArako nArakatvenAvalokyate, ekendriyAdire kendriya( yAdi ) tvena evaM paryAptakAparyAptakAdyapi vAcyaM tadevambhUtAtprapaJcAnmucyate-- caturddazajIvasthAna' nyataravyapadezArho na bhavatItiyAvad / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat // iti zItoSNIyAdhyayane tRtIyodezakaTIkA samAptA // 3-3 // -:: // atha tRtIyAdhyayane caturthodda ezakaH // uktastRtIyodezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH -- ihAnantarodezake pApakarmAkaraNatayA duHkhasahanAdeva kevalAcchramaNo na bhavatIti api tu niSpratyUhasaMyamAnuSThAnAdityetatpratipAditaM niSpratyUhatA ca kaSAyavamanAdbhavati, tadadhunA prAguddezArthAdhikAraniddiSTaM pratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM taccedam- sevaMtA kohaM ca mANaM ca mAya ca lobhaM ca eyaM pAsagassa daMsaNaM, uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM sagaDanbhi || sU0 121 / / 'sa' jJAnAdisahito duHkhamAtrAspRSTo'vyAkulitamatirdravyabhUto lokAlokaprapaJcAt muktadezyaH svaparApakAriNaM krodhaM | zItoSNIya0 a. 3 uddezaH 4 // 336 //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 337 // //////////////////////////////////////////////////////// ca vamitA 'Tuvam udgiraNe' ityasmAttAcchIlikastRn, tadyoge ca SaSThayAH pratiSedhe krodhazabdAd dvitIyA, luDantaM caitat , yo hi yathoktasaMyamAnuSThAyI so'cirAt krodhaM vamiSyati, evamuttatrApi yathAsambhavamAyojyaM, tatrAtmAtmIyopaghAtakAriNa krodhakarmavipAkodayAtkrodhaH, jAtikularUpabalAdisamuttho mavoM mAnaH paravaJcanAdhyavasAyo mAyA, tRSNAparigrahapariNAmo lobhaH, kSapaNopazamakramamAMzritya ca krodhAdikramopanyAsaH, anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanasvagatamedAvirbhAvanAya vyastanirdezaH, cazabdastu parvatapRthvIreNujalarAjilakSaNalakSakaH krodhasya, zailastambhAsthikASThatinizalatAlakSaNalakSako mAnasya, vaMzakuDaGgImeSazRGgagomUtrikA'valekhakalakSaNa lakSako mAyAyAH, kRmirAgakaI makhaJjanaharidrAlakSaNasUcako lobhasya, tathA yAvajjIvasaMvatsaracAturmAsapakSasthityAvirbhAvakazceti / tadevaM krodhamAnamAvAlomavamanAdeva pAramArthikaH zramaNabhAvo, na tatsambhave sati, yata uktam- 'sAmaNNamaNucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA hu~ti / mannAmi ucchapuppha va niSphalaM tassa sAmaNNa // 1 // ja ajia caritaM desUNAevi puvvkoddiie| tapi kasAiyametto hArei naro muhutteNaM // 2 // " svamanISikAparihArArtha gautamasvAmyAha-eya' mityAdi, 'etad' yatkaSAyavamanamanantaramupAdezi tat 'pazyakasya darzana' sarva nirAvaraNatvAtpazyati-upalabhata iti | pazyaH sa eva pazyakaH-tIrthakRt zrIvardhamAnasvAmI tasya darzanam-abhiprAyo yadivA dRzyate yathAvasthitaM vastutattvamaneneti 5 zrAmaNyamanucarataH kaSAyA yasyotkaTA bhvnti| manye ikSupuSpavat niSphalaM tasya zrAmaNyama / / 1 / / yadarjitaM cAritra dezonayA'pi pUrvakoTyA / tadapi kaSAyitamAtro hArayati naro muhUrtena // 2 // ////////////////////////////////////////////////////// // 337
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH zIlAGkA.) zItoSNIya a. 3 uddezakA 4 wwwwwwwwwwwwwIRATRAIN darzanam-upadezo, na svamanISikA, kimbhUtasya pazyakasya darzanamityAha-'uvaraya' ityAdi, uparataM dravyabhAvazastraM yasyAsAvuparatazastraH zastrAdvoparataH zastroparataH, bhAve zastraM tvasaMyamaH kaSAyA vA, tasmAduparataH, idamuktaM bhavati-tIrthakRto'pi kaSAyavamanamRte na nirAvaraNasakalapadArthagrAhiparamajJAnAvAptiH, tadabhAve ca siddhivadhUsamAgamasukhAbhAvaH evamanyenApi mumukSuNA tadupadezavartinA tanmArgAnuyAyinA kaSAyavamanaM vidheyamiti, zastroparamakArya darzayan punarapi tIrthakaravizeSaNamAha-'paliyaMtakarassa' paryantaM karmaNAM saMsArasya vA karoti tacchIlazceti paryantakarastasyaitad darzanamiti saNTaGkaH / yathA ca tIrthakRta saMyamApakArikaSAyazastroparamAtkarmaparyantakRdevamanyo'pi taduktAnusArIti darzayitumAha-- 'AyANa' mityAdi, AdIyate-gRhyate AtmapradezaH saha zliSyate'STaprakAraM karma yena tadAdAnaM-hiMsAdyAzravadvAramaSTAdazapApasthAnarUpaM vA tasthitenimittatvAtkaSAya vA''dAnaM tadvamitA svakRtabhidbhavati, svakRtamanekajanmopAttaM karma bhinattIti svakRtabhit , yo hyAdAnaM karmaNAM kaSAyAdi niruNaddhi so'pUrvakarmapratiSiddhapravezaH svakRtakamma'NAM bhettA bhavatIti bhAvaH, tIrthakaropadezenApi parakRtakarmakSapaNopAyAbhAvAta svakRtagrahaNaM, tIrthakareNApi parakRtakarmakSapaNopAyo na vyajJAyIti cet , tanna, tajjJAnasya sakalapadArthasattAvyApitvenAvasthAnAt // nanu ca heyopAdeyapadArthadAnopAdAnopadezajJo'sau na sarvajJa iti saGgirAmahe, etAvataiva paropakArakatatvena tIrthakaratvopapattaH, tadetana satAM manAMsyAnandayati, yuktivikalatvAta , yataH samyagjJAnamantareNa hitAhitaprAptiparihAropadezAsambhavo, yathAvasthitaikapadArthaparicchedazca na sarvajJatAmantareNeti dazayitumAha-- 338 //
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 33 // je egaM jANai se savvaM jANaha, je savaM jANai se egaM jANai / / sU0 122 // 'yaH' kazcidavizeSitaH 'eka' paramANvAdi dravyaM pazcAtapuraskRtaparyAyaM svaparaparyAyaM vA 'jAnAti' paricchinatti sa sarva svaparaparyAyaM jAnAti, atItAnAgataparyAyidravyaparijJAnasya samastavastuparicchedAvinAbhAvivAda, idameva hetuhetumadbhAvena lagayitumAha-je savva' mityAdi, yA sarva saMsArodaravivaravattiM vastu jAnAti sa ekaM ghaTAdi vastu jAnAti, tasyavAtItAnAgataparyAyamedestattatsvabhAvApacyA'nAdyanantakAlatayA samastavamtasvabhAvagamanAditi, taduktam-'egadaviyassa je atthapajjaSA vayaNapajjavA vAvi / tIyANAgayabhUyA tAvaDayaM taM havaha bavvaM // 1 / ' tadevaM sarvajJastIrthakRta, sarvajJazca sambhavinameva sarvasattvopakAriNamupadezaM dadAtIti darzayati savvao pamattassa bhayaM, sabvao appamattassa natthi bhayaM, je ega nAme se bahu~ nAme, je bahu'nAme se ega nAme, dukkha logassa jANittA vaMtA logassa sajoga jati dhIrA mahAjANaM, pareNa paraM jaMti, nAvakhaMti jIviyaM // sU0 123 // sarvataH--sarvaprakAreNa dravyAdinA yadbhayakAri kammoMpAdIyate tataH 'pramattasya' madyAdipramAdavato 'bhayaM' bhIti, tadyathA-pramatto hi kammopacinoti dravyataH savarAtmapradezaH kSetrataH paDadigavyavasthitaM kAlato'nusamayaM bhAvato hiMsAdibhiH, yadivA 'sarvatra' sarvato mayamihAmatra ca, etadviparItasya ca nAsti bhayamiti, Aha ca 'savvao' ityAdi, 'sarvataH' 1 ekadravyasya ye'rthapayavA bacanaparyavA vA'pi / tItAnAgata bhUtA(vartamAnA) tAvattad bhavati dravyam // 1 // // 33 //
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAmavRttiH (cIlAGkA.) zItoSNIya / a.3 uddezakaH 4 aihikAmuSmikApAyAd 'apramattasya' AtmahiteSu jAgrato nAsti bhayaM saMsArApasadAtsakAzAkarmaNo vA, apramattatA ca kaSAyAbhAvAdbhavati, tadabhAvAJcAzeSamohanIyAbhAvaH, tato'pyazeSakarmakSayaH, tadevamekAbhAve sati bahUnAmabhAvasambhavaH, ekAbhAvo'pi bahvabhAvAnAntarIyaka ityevaM gatapratyAgatasUtreNa hetuhetumadbhAva darzayitumAha-'je ega' mityAdi, yo hi pravarddhamAnazubhAdhyavasAyAdhirUDhakaNDakaH ekam-anantAnubandhinaM krodhaM 'nAmayati' kSapayati sa bahUnapi mAnAdInAmayatikSapayati apratyAkhyAnAdIn vA svabhedAnnAmayati, mohanIyaM caikaM yo nAmayati sa zeSA api prakRtI mayati, yo vA bahUn sthitizeSAnnAmayati so'nantAnubandhinamekaM nAmayati mohanIyaM vA, tathAhi-ekonasaptatibhirmohanIyakoTIkoTibhiH kSayamupAgatAmiH jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAmekonaviMzadbhiH nAmagotrayorekonaviMzatibhiH zeSakoTIkoTyA'pi dezonayA mohanIyakSapaNA) bhavati, nAnya ityato'padizyate-yo bahunAmaH sa eva paramArthata ekanAma iti, nAma iti kSapako'bhidhIyate upazAmako vA, upazamazreNyAzrayeNekabahUpazamatA bahuvekopazamatA vA vAcyeti, tadevaM bavekakAbhAvamantareNa mohanIyakSayasyopazamasya vA'bhAvaH, tadabhAve ca jantUnAM bahuduHkhasambhava iti darzayati'dukkha' mityAdi, 'duHkham' asAtodayastatkAraNaM vA karma tat 'lokasya' bhUtagrAmasya jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca yathA tadabhAvo bhavati tathA vidadhyAt, kathaM tadabhAvaH ? kA vA tadabhAve guNAvAptirityubhayamapi darzayitumAha-'vaMtA' ityAdi, 'vAntvA'tyaktvA lokasya-Atmavyatiriktasya dhanaputrazarIrAdeH 'saMyoga' mamatvapUrvaka sambandhaM zArIradaHkhAdihetu taddhetukarmopAdAnakAraNaM vA 'yAnti' gacchanti 'dhIrAH karmavidAraNasahiSNavaH yAntyanena mokSamiti // 34. // //////////////
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ks yAnaM-cAritraM taccAnekabhavakoTidurlabhaM labdhamapi pramAdyatastathAvidhakarmodayAt svapnAvAptanidhisamatAmavApnotyato maha cchabdena vizeSyate, mahacca tadyAnaM ca mahAyAnaM, yadivA mahadyAnaM-samyagadarzanAditrayaM yasya sa mahAyAno-mokSastaM yAntIti sambandhaH / syAt-kimekenaiva bhavenAvAptamahAyAnadezyacAritrasya mokSAvAptiruta pAramparyeNa 1, ubhayathA'pi bamaH / tadyathA-avAptatadyogyakSetrakAlasya laghukarmaNastenaiva bhavena muktyavAptiraparasya tvanyathepi darzayati-'pareNa para' mityAdi, samyaktvapratiSiddhanarakagatitiryaggatayo jJAnAvAptiyathAzaktipratipAlitasaMyamA AyuSaH kSayAt saudharmAdikaM devalokamavApnuvanti, tato'pi puNyazeSatayA karmabhUmyAryakSetrasukulotpattyArogyazraddhAzravaNasaMyamAdikamavApya viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaparyantamadhitiSThanti, punarapi tatazcyutasyAvAptamanuSyAdisaMyamabhAvasyAzeSakarmakSayAnmokSaH, tadevaM pareNa-saMyamenoddiSTavidhinA 'paraM' svarga pAramparyeNApavargamapi yAnti, yadivA 'pareNa' samyagadRSTiguNasthAnena para dezaviratyAdyayogikevaliparyantaM guNasthAnakamadhitiSThanti, pareNa vA'nantAnubandhikSayeNollasatkaNDakasthAnAH 'paraM' darzanamohanIyacAritramohanIyakSaya dhAtimavopagrAhikarmaNAM vA kSayamavApnuvanti, evaMvidhAzca karmakSapaNodyatA jIvitaM kiyadgataM kiMvA zeSamityevaM nAvakAjhanti, dIrghajIvitvaM nAbhilaSantItyarthaH, asaMyamajIvitaM vA nAvakAGakSantIti, yadivA pareNa paraM yAntItyuttarottara tejolezyAmavApnuvantIti, uktaM ca-"je 'ime ajjattAe samaNA niggaMthA viharaMti ee NaM kassa 1ya ime adyatayA zramaNA nirgranthA viharanti, ete kasya tejolezyAM vyatibrajanti ?, gautama ! mAsaparyAyaH zramaNo nimrantho vyantarANAM devAnAM tejolezyA vyatitrajati, evaM dvimAsaparyAyaH asurendravarjitAnAM bhavanavAsinAM devAnAM, trimAsaparyAyo'surakumArANAM //////////////////////////////////////////////////// // 341 //
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAkA // 342 // teyalessaM vIIvayaMti ?, goyamA !, mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teyalessaM vIi-8 vayai, evaM dumAsapariyAe asuriMdavajiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM, timAsapariyAe asurakumArANaM yAta zItoSNIya. devANaM caumAsapariyAe gahagaNanakkhattatArArUvANaM joisiyANaM devANaM, paMcamAsapariyAe caMdimasUriyANa joisiMdAgaM joisarAINaM teulessa, chammAsapariyAe sohammIsANANaM devANaM, sattamAsaparibhAe uddezakA 4 saNaMkumAramAhiMdANaM devANaM, aTThamAsapariyAe baMbhalogalaMtagANa devANaM, navamAsapariAe mahAsukkasahassArANaM devANaM, dasamAsapariyAe ANayapANayaAraNaccuANaM devANaM, egArasamAsapariyAe gevejANaM bArasamAse samaNe niggaMthe aNuttarovavAiyANaM devANaM teyalesaM vIyavayai, teNa paraM sukke sukkAbhijAI bhavittA to pacchA sijjhai / " yazcAnantAnubandhyAdikSapaNodyataH sa kimekamayAdeva pravarttate uta netyAha ega vigiMcamANe puDho(vigiMcamANe ega) vigiMcai, puDhovi, sar3I ANAe mehAvI logaM : devAnAM caturmAsaparyAyaH grahagaNanakSatratArArUpANAM jyotiSkAnAM devAnAM, paJcamAsaparyAyaH candrasUryayojyotiSkendrayojyotIra jayostejolezyAM, SaNmAsaparyAyaH saudharmezAnAnAM devAnA, saptamAsaparyAyaH sanatkumAramAhendrANAM devAnAM, bhaSTamAsaparyAyo brahmalokalAntakAnAM devAnAM, navamAsaparyAyo mahAzukrasahasrArANAM devAnAM, dazamAsaparNaya AnataprANatAraNAcyutAnAM devAnAM, ekAdazamAsaparyAyo graiveyakANAM, dvAdazamAsaH zramaNo nigrantho'nuttaropapAtikAnAM devAnAM tejolezyA vyativrajati, tataH paraM zuklaH zuklA // 342 // bhijAtibhU (tyo bhUtvA tataH pazcAtmidhyati /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 343 // ////////////////////////////////////////////////////// ca ANAe abhisamiccA akuobhayaM, asthi satthaM pareNa paraM, nasthi asatthaM pareNa para / / sU0 124 / / 'ekam' anantAnubandhinaM krodhaM kSapakazreNyArUDhaH kSapayan 'pRthag' anyadapi darzanAdikaM zapayati, baddhAyuSko'pi darzanasaptakaM yAvatkSapayati, pRthaganyadapi kSapayannavazyamanantAnuvandhinAmakaM kSapati pRthaga-anyatkSa yAnyathAnupapatteH, kiMguNaH punaH kSapakaNiyogyo bhavatItyAha-'saDDI' ityAdi, zraddhA-mAta pAgoMdyamecchA vidyate yasyAso zraddhAvAna 'AjJayA' tIrthakarapraNItAgamAnusAreNa yathoktAnuSTha navidhAyI 'medhAvI' apramattayatiH maryAdAvyavasthitaH zreNyaho nApA iti / kiM ca-'logaM ca' ityAdi, caH samuccaye 'loka' SaDjIvanikAyAtmakaM kaSAyalokaM vA 'AjJayA' maunIndrAgamopadezena 'abhisametya' jJAtvA SaDjIvanikAyalokasya yathA na kutazcinimittAbhayaM bhavati tathA vidheyaM, kaSAyalokapratyAkhyAnaparijJAnAcca tasyaiva parihatune kutazcidbhayamupajAyata iti loka vA carAcaramAjJayA-AgamAbhiprAyeNAbhisamenya na kutazcidaihikAmuSmikApAyasandarzanato bhayaM bhavati / tacca bhayaM zastrAdbhavati. tasya ca zastrasya prakarSagatirastyuta neti ?, astIti darzayati--'atthi' ityAdi, tatra dravyazastraM kRpANAdi tatpareNApi paramasti-tIkSNAdapi tIkSNataramasti, lohaka saMskAravizeSAt , yadivA zastramityupaghAtakAri tata ekasmAtpIDAkAriNo'nyat pIDAkAyunpadyate tato'pyapara miti, tadyathA-kRpANAbhighAtAdvAtotkopaH tataH ziro'ttiH tasyA jvaraH tato'pi mukhazoSamUrchAdaya iti, bhAvazastrapAramparya tvekasUtrAntaritaM svata eva pratyAkhyAnaparijJAdvAreNa vakSyati, yathA ca zastrasya prakarSagatirasti pAramparya | // 343 //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) vA vidyate azastrasya tathA nAstIti darzayitumAha-'natthi' ityAdi, 'nAsti' na vidyate, kiM tad-'azastraM zItoSNIya. saMyamaH tat ,pareNa para'miti prakarSagatyApannamiti, tathAhi-pRthivyAdInAM sarvatra tulyatA kAryA na mandatIvrabhedo'stIti, dAstAtia.3 pRthivyAdiSu samabhAvatvAt sAmAyikasya, athavA zailezyavasthAsaMyamAdapi paraH saMyamo nAsti, tadUrva guNasthAnAbhAvA- uddezaka 4 diti bhAvaH / yo hi krodhamuNadAnato bandhanataH sthitito vipAkato'nantAnubandhilakSaNataH kSayamAzritya pratyAkhyAnaparijJayA jAnAti so'paramAnAdidarzyapItyetadeva pratisUtraM lagAyatavyamityAha je kohadaMsI se mANadaMsI, je mANadaMsI se mAyAdaMsI, je mAyAdaMsI se lobhadaMsI, je lobhadaMsI se pijjadaMsI, je pijjadaMsI se dosadaMsI, je dosadasI se mohadaMsI, je mohadaMsI se gambhadaMsI, je gabhardasI se jammadaMsI, je jammadaMsI se mAradaMsI, je mAradaMsI se narayadaMsI, je narayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhdNsii| se mehAvI abhiNivahijA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca pijjaM ca dosaM ca mohaM ca gambhaM ca jammaM ca mAraM ca narayaM ca tiriyaM ca dukkhaM c| eya pAsagassa daMsaNaM uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM nisihA sagaDambhi, kimathi ovAhI pAsagassa? na vijjai, nasthi ttibemi // sU0 125 // iti caturtha uddezakaH // 3-4 // // 344 // // iti zItoSNIyAdhyayanam // 3 // //////////////////////////////////////////////////////
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 345 // yo hi krodhaM svarUpato vetti anarthaparityAgarUpatvAjJAnasya pariharati ca sa mAnamapi pazyati pariharati ceti, yadivA yaH krodhaM pazyatyAcarati sa mAnamapi pazyati, mAnAdhmAto bhavatItyarthaH, evamuttaratrApi AyojyaM, yAvat sa duHkhadarzIti, sugamatvAnna viviyate / sAmprataM krodhAdeH sAkSAnnivartanamAha-se' ityAdi, sa medhAvI 'abhinivartayedu' vyAvartayet , kiM tat ?-'krodhamityAdi yAvadduHkhaM' sugamatvAdvayAkhyAnAbhAvaH; svamanISikAparihArArthamAha-eya' mityAdi, 'etadu' anantaroktamuddezakAderArabhya pazyakasya-tIrthakRto darzanam-abhiprAya:, kimbhUtasya ?-uparatazastrasya paryantakRtaH, punarapi kimbhUto'sau ?-'AyANa'mityAdi AdAnaM kamrmopAdAnaM niSedhya pUrvasvakRtakarmabhidasAviti, kiM cAsya bhavatItyAha-'kimatthI'tyAdi, 'pazyakasya kevalinaH 'upAdhiH' vizeSaNaM upAdhIyata iti vopAdhiH, dravyato hiraNyAdirbhAvato'STaprakAra karma, sa dvividho'pyupAdhiH kimastyAhosvinna vidyate ?, nAstIti, etadahaM bravImi, sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati, yathA so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsa(ya)tA sarvametadazrAvi tadbhavate tadupadiSTArthAnusAritayA kathayAmi, na punaH svamativikalpazilparacanayeti / gataH sUtrAnugamaH, tadgatau ca samAptazcaturthoddezakaH // 3-4 // tatparisamAptau cAtItAnAgatanayavicArAtidezAt samAptaM zItoSNIyAdhyayanAmati // 3 // granthAnaM 710 // "345 //
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 346 // // atha samyaktvAkhye caturthAdhyayane prathamodda ezakaH // uktaM tRtIyamadhyayanaM, sAmprataM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - iha zastraparijJAyAmanvayavyatirekAbhyAM paDjIvanikAyAn vyutpAdayatA jIvAjIvapadArthadvayaM vyutpAditaM tadvadhe ca candhaM viratiM ca bhaNatA''srava saMvara padArthadvayamUce, tathA lokavijayAdhyayane loko yathA badhyate yathA ca mucyata iti vadatA bandhanirjare gadite, zItoSNIyAdhyayane tu zItoSNarUpAH parIpahAH soDhavyA iti bhaNatA tatphalalakSaNo mokSo'bhihitaH, tatazcAdhyayanatrayeNa saptapadArthAtmakaM tattvamabhihitaM, tatvArthazraddhAnaM ca samyaktvamucyate, tadadhunA pratipAdyate anena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNyopakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrAdhyayanArthAdhikAraH samyaktvAkhyaH zastraparijJAyAM prAgevAbhANi, uddeza kArthAdhikArapratipAdanAya tu niyuktikAra Aha paDhame sammAvAo bIe dhammappavAiyaparikkhA / taie aNavajjatavo na chu bAlataveNa mukkhutti // 215 // uddesaMmi cautthe samAsavayaNeNa niyamaNaM bhaNiyaM / tamhA ya nANadaMsaNatavacaraNe hoi jaiyavvaM // 216 // prathamoddezake samyagvAda ityayamarthAdhikAraH, samyag - aviparIto vAdaH samyagvAdo - yathAvasthitavastvAvirbhAvanaM, dvitIye tu dharmapravAdikaparIkSA, dhammaM pravadituM zIlaM yeSAM te dharmmapravAdinasta eva dharmmapravAdikAH, dharmaprAvAdakA ityarthasteSAM parIkSA-yuktAyuktavicAraNamiti, tRtIye'navadyatapovyAvarNanaM, na ca bAlatapasA-ajJAnitapazcaraNena mokSa ityayamarthAdhikAraH, caturthoddezake tu 'samAsavacanena' saGkSepavacanena 'niyamanaM bhaNitaM saMyata ukta iti / tadevaM samya* a. 4 udde zaka : 1 // 346 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 347 // prathamoddezake samyagdarzanamukta, dvitIye tu samyagjJAnaM, tRtIye bAlatapovyudAsena samyaktapaH, caturthe tu samyakcAritramiti, tasmAccazabdo hetau, yatazcatuSTayamapi mokSAGgaM prAgukta tasmAt jJAnadarzanastapazcaraNeSu 'mumukSuNA yatitavyaM' tatpratipAlanAya yAvajjIvaM yatno vidheya iti gAthAdvayArthaH // adhunA nAmaniSpannanikSepAyAtasya samyaktvAbhidhAnasya nikSepa cikIrSu rAhanAmaMThavaNAsammaM davvasammaM ca bhAvasammaM ca / eso svala sammassA nikkhevo cauvviho hoi // 21 // akSarArthaH sugamaH, bhAvathaM tu sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyabhAvagataM niyuktikAraH pratipipAdayipurAha-- aha davvasamma iNDANulomiyaM tesu tesu dvvesu| kayasaMkhayasaMjutto pa(uva)utta jaDha bhiNNa chipaNaM vA // 218 // 'athe' tyAnantarye jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyasamyaktvamisyAha, 'aicchAnulomikaM' icchA-cetaHpravRttirabhiprAyastasyAnulomam-anukUlaM tatra bhavamaicchAnulomikaM tacca teSu teSvicchA bhAvAnukUlyatAmAkSu dravyeSu kRtAdhupAdhibhedena saptadhA bhavati, tadyathA-kRtam-apUrvameva nirtitaM rathAdi, tasya yathA'vayavalakSaNaniSpattedravyasamyakatu stannimittacittasvAsthyotpatteH yadartha vA kRtaM tasya zobhanAzukaraNatayA samAdhAnahetutvAdvA dravyasamyam 1, evaM saMskRte'pi yojyaM, tasyaiva rathAdebhagnajIrNApoDhAparAvayavasaMskArAditi 2, tathA yayodravyayoH saMyogo guNAntarAdhAnAya nopamardAya upabhokturvA manaHprItyai payaHzarkarayoriva tatsaMyuktadravyasamyak 3, tathA yatprayuktaM dravyaM lAbhahetutvAdAtmanaH samAdhAnAya prabhavati tatprayukta //////////////////////////////////////////////////// // 347 //
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAjavRttiH (cIlAGkA.) samya. a.4 uddezaka: 1 .348 // dravyasamyak 4, pAThAntaraM vA-'uvautta'tti yadupayuktam-abhyavahRtaM dravyaM manaHsamAdhAnAya prabhavati tadupayuktadravyasamyak 4, tathA jaDhaM-parityaktaM yadbhArAdi tatyaktadravyasamyak 5, tathA dadhibhAjanAdi bhinnaM sat kAkAdisamAdhAnotpattarminnadravyasamyaka 6, tathA'dhika(tathAvidha)mAMsAdicchedAcchinnasamyaka 7, sarvamapyetatsamAdhAnakAraNatvAdrvyasamyak viparyayAdasamyagiti gAthArthaH // bhAvasamyak pratipAdanAyAhativihaM tu bhAvasamma daMsaNa nANe tahA caritte ya / dasaNacaraNe tivihaM nANe duvihaM tu nAyavvaM // 219 // trividha bhAvasamyak-darzanajJAnacAritrabhedAt, punarapyekaikaM bhedata AcaSTe-tatra darzanacaraNe pratyekaM trividhe, tadyathAanAdimithyAdRSTerakRtatripuJjasya yathApravRttakaraNakSINazeSakarmaNo dezonasAgaropamakoTikoTIsthitikasyApUrvakaraNabhinnagranthemithyAtvAnudayalakSaNamantarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena prathama samyaktvamutpAdayata aupazamikaM darzanam 1, uktaM ca"'UsaradesaM daDDallayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchattANudae uvasamasamma lahai jIvo // 1 // " upazamazreNyA caupazamikamiti 2, tathA samyaktvapudgalopaSTambhajanitAdhyavasAyaH kSAyopazamikaM 2, darzanamohanIyakSayAt kSAyikaM 3, cAritramapyupazamazreNyAmaupazamikaM 1 kaSAyakSayopazamAt kSAyopazamikaM 2 cAritramohanIyakSayAtkSAyikaM , jJAne tu bhAvasamyag dvidhA jJAtavyaM, tadyathA-jhAyopazamikaM kSAyikaM ca, tatra caturvidhajJAnAvaraNIyakSayopazamAt matyAdi caturvidhaM kSAyopazamikaM jJAnaM, samastakSayAtkSAyika kevalajJAnamiti / tadevaM trividhe'pi bhAvasamyaktve darzite sati paraco. 1 UparadezaM dagdha ca vidhyAti vanadavaH prApya / evaM mithyAtvAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH // 1 // ////////////////////////////////////////////////////////////// // 348 //
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 346 // dayati-yadyevaM trayANAmapi samyagvAdasambhave kathaM darzanasyaiva samyaktvavAdo rUDho ? yadihAdhyayane vyAvayete, ucyate. tadabhAvabhAvivAditagyoH, tathAhi-mithyAdRSTeste na staH, atra ca samyaktvaprAdhAnyakhyApanAya andhetararAjakumAradvayena bAlAGganAdyavabodhArtha dRSTAntamAcakSate, tadyathA-udayasenarAjJo vIrasenasUrasenakumAradvayaM, tatra vIraseno'ndhaH, sa ca tatprAyogyA gAndharvAdikAH kalA grAhitaH, itarastyabhyastadhanurvedo lokazlAghyA padavImagamat, etacca samAkarNya vIrasenenApi / | rAjA vijJapto yathA'hamapi dhanurvedAbhyAsaM vidadhe, rAjJA'pi tadAgrahamavagamyAnujJAtaH, tato''sau samyagupAdhyAyopadezAt prajAtizayAdabhyAsavizeSAcca zabdavedhI saJja, tena cArUDhayauvanena svabhyastadhanurveda vijJAnakriyeNAgaNitacacardarzanasadasadbhAvena zabdavedhitvAvaSTambhAtparabalopasthAne sati rAjA yuddhAyAdezaM yAcitaH, tenApi yAcyamAnena vitere, vIrasenena ca zabdAnuvedhitayA parAnIke jajamme, paraizcAvagatakumArAndhabhAvaimakatAmAlambyAsau jagrahe, sUrasenena ca viditavRtAntena rAjAnamApucchaya nizitazarazatajAlAvaSTabdhaparAnIkena mocitaH / tadevamabhyastavijJAnakriyo'pi cakSurvikalavAnAlamabhi. pretakAryasiddhaye iti / etadeva niyuktikAro.gAthayopasaMha mAhakuNamANo'viya kiriyaM paricayaMtovi synndhnnbhoe|dito'vi duhassa uraMna jiNai aMdho parANIyaM // 220 // __ kurvannapi kriyAM parityajannapi svajanadhanabhogAn dadadapi duHkhasyoH na jayatyandhaH parAnIkamiti gAthArthaH // tadevaM dRSTAntamupadarzya dArzantikamAhakuNamANo'vi nivitti paricayaMto'vi synndhnnbhoe| dino'viduhassa uraM micchaddiDI na sijjhai u||221|| pretakAryasiddhaye itara paricayaMtovi sayadapi duHkhasyoraH na jayata / 346 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAvRttiH (zIlAGkA. .350 // samya. a.4 uddezakaH 1 kurvannapi nivRttim-anyadarzanAbhihitA, tadyathA-paJca yamAH pazca niyamA ityAdikAM tathA parityajannapi svajanadhanabhogAn pazcAgnitapAdinA dadadapi duHkhasyoraH mithyAdRSTine sidhyati, turavadhAraNe, naiva sidhyati, darzanavikalatvAd, andhakumAravat asamarthaH kAryasiddhaye / yata evaM tataH kiM karttavyamityAhatamhA kammANIyaM jeumaNo daMsaNaMmi payaijjA / dasaNavao hi saphalANi TuMti tvnaanncrnnaaii||222|| yasmAsmiddhimArgamUlAspadaM samyagdarzanamantareNa na karmakSayaH syAt , tasmAtkAraNAtkAnIkaM jetumanAH samyagdarzane prayateta, tasmizca sati yadbhavati tadarzayati-darzanavato hi 'hiH' hetau yasmAtsamyagdarzaninaH saphalAni bhavanti tapojJAnacaraNAnyatastatra yatnavatA bhAvyamiti gAthArthaH // prakArAntareNApi samyagadarzanasya tatpUrvakANAM ca guNasthAnakAnAM guNamAvirbhAvayitumAha sammattapattI sAvae ya virae aNaMtakammaMse / dasaNamohakkhavae uvasAmante ya uvasaMte // 223 // . khapae ya khINamohe jiNe aseDhI bhave asNkhijjaa| tavivarIo kAlo saMkhijaguNAi seDhIe // 22 // samyaktvasyotpattiH samyaktvotpattistasyAM vivakSitAyAmasaGkhyeyaguNA zreNirbhavedityuttaragAthAntei kriyAmapekSya sambandho lagayitavyaH, kathamasaGkhyeyaguNA zreNirbhavediti ?, atrocyate, iha mithyAdRSTayo dezonakoTokoTikarmasthitikA granthikasavAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJAstebhyo'saGkhyeyaguNanirjarakAH, tato'pi pipRcchiSuH san sAdhusamIpaM jigamiSustasmAdapi kriyAviSTaH pRcchan , tato'pi dharma pratipitsuH, asmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, 4 // 35. //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 351 // tasmAdapi pUrvapratipanno'saGkhyeyaguNanirjaraka iti samyaktvotpattiAkhyAtA, tadanantaraM viratAvirati pratipitsupratipadyamAnapUrvapratipannAnAmuttarottarasyAsalayeyaguNA nirjarA yojyA, evaM sarvaviratAvapIti, tato'pi pUrvapratipannasarvaritaH sakAzAta 'aNaMtakammase'tti 'padaikadeze padaprayoga' iti yathA bhImaseno bhImaH satyabhAmA bhAmA evamanantazabdopalakSitA anantAnabandhinaH, te hi mohanIyasyAMzAH-bhAgAH tAMzcikSapayiSurasaGkhyeyaguNanirjarakA, tato'pi kSapakA, tasmAdapi kSINAnantAnubandhikaSAyaH, etadeva darzanamohanIyatraye'bhimukhakriyArUDhApavagatrayamAyojyaM, tato'pi kSINasaptakAttINasaptaka evopazamazreNyArUDho'sakhyeyaguNanirjarakaH, tato'pyupazAntamohaH, tasmAdapi cAritramohanIyakSapakaH, tato'pi kSINamohaH, atra cAbhimukhAditrayaM yathAsambhavamAyojanIyam , asmAdapi jino' bhavasthakevalI, tasmAdapi shaileshyvstho'sngkhyeygunnnirjrkH| tadevaM karmani gaye asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANaniSpAditasaMyamasthAnapracayopAttazreNiH sottarottareSAmasaGakhyeyaguNA, uttarottarapravarddhamAnAdhyavasAyakaNDakopapatteriti; kAlastu tadviparIto'yogikevalina Arabhya pratilomatayA saGkhyeyaguNayA zreNyA jJeyaH, idamuktaM bhavati-yAvatkAlena yAvatkarmAyogikevalI kSapayati tAvanmAtra karma sayogikevalI saGkhyeyaguNena kAlena kSapayati evaM pratilomatayA yAvaddharma pipRcchiSustAvanneyamiti gaathaadvyaarthH| evamanantaroktayA nItyA darzanavataH saphalAni tapojJAnacaraNAnyabhihitAni, yadi pUnaH kenacidupAdhinA vidadhAti tataH saphalatvAbhAvaH, kazvAsAvupAdhistamAhaAhArauvahipUA iDDIsu ya gAravesu kaitaviyaM / emeva vArasavihe tavaMmi nahu kaitave smnno||22|| //////////////////////////////////////////////////////// 351 //
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya. bhIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 352 // uddezakaH 1 AhArazca upadhizca pUjA ca Rddhizca-AmauSadhyAdikA AhAropadhipUja yastAsu nimittabhRtAsu jJAnacaraNakriyA karoti, tathA gAraveSu triSu pratibaddho yatkaroti tatkRtrimamityucyate, yathA ca jJAnacaraNayorAhArAdyarthamanuSThAnaM kRtrima sanna phalavadbhavati evaM sabAhyAbhyantare dvAdazaprakAre tapasyapIti, na ca kRtrimAnuSThAyinaH zramaNabhAvo, na cAzramaNasyAnuSThAnaM guNavaditi, tadevaM nirupadherdarzanavatastapojJAnacaraNAni maphalAnIti sthitamato darzane yatitavyaM, darzanaM ca tatvArthazraddhAnaM, tavaM cotpannApagatakalaGkAzeSapadArthasattAvyApijJAnaistIrthakRdbhiryadabhASi, tadeva sUtrAnugamAyAtena sUtreNa darzayati se bemi je aIyA, je ya paDupannA AgamissA arahaMtA bhagavaMto te savve evamAikkhanti, evaM bhAsati, evaM paNNaviMti, evaM parUviMti savve pANA savve bhUyA sabve jIvA savve sattA na haMtavvA na ajjAveyavyA na paricittavvA, na pariyAveyavvA, na uddaveyavyA, esa dhamme suddhe niie samica loyaM kheyapaNehiM paveie, taMjahA-uDiesu vA aNuhiesu vA avaviesu vA, aNuvaDiesu vA, uvarayadaMDesu vA, aNuvarayadaMDesu vA, sovahiema vA, aNoSahiesuvA, saMjogaraesuvA, asaMjogaraesuvA, taccaM ceyaM tahA ceya assi ceyaM pavuccai / / sU0 126 / / gautamasvAmyAha-yathA so'haM bravImi yo'haM tIrthakaravacanAvagatatattvaH zraddheyavacana iti, yadivA zauddhodaniziSyAbhimatakSaNikatvavyudAsenAha-yena mayA pUrvamabhANi so'hamadyApi bravImi nAparo, yadivA sezabdastacchabdArthe yacchaddhAne
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 353 // samyaktvaM bhavati tadahaM tavaM bravImIti, ye'tItAH - atikrAntA ye ca pratyutpannAH - varttamAnakAlabhAvino ye cAgAminaH ta evaM prarUpayantIti sambandhaH, tatrAtikrAntAstIrthakRtaH kAlasyAnAditvAdanantA atikrAntA anAgatA adhyanantA AgAmikAlasyAnantatvAtteSAM ca sarvadaiva bhAvAditi varttamAnatIrthakRtAM ca prajJApakApekSitayA anavasthitatve satyapyutkRSTajaghanyapadina eva kathyante, tatrotsargataH samayakSetra sambhavinaH saptatyuttarazataM taccaivaM paJcasvapi videheSu pratyekaM dvAtriMzatkSetrAtmakatvAdekaikasmin dvAtriMzat dvAtriMzat paJcasvapi bharateSu paJcaiva mairAvateSvapIti, tatra dvAtriMzatpaJcabhirguNitAH SaSTyutarazataM (160) bharatairAvatadazaprakSepeNa saptatyadhikaM zatamiti, jaghanyatastu viMzatiH, sA caiva paJcasvapi mahAvideheSu mahAvidehAntarmahAnadyubhayataTasadbhAvAttIrthakRtAM pratyekaM catvAraH, te'pi paJcabhirguNitA viMzatirbharatairAvatayostvekAnta suSamAdAyabhAva eveti, anye tu vyAcakSate - meroH pUrvAparavidehayorekaikasadbhAvAnmahAvidehe dvAveva tataH paJcasvapi dazaiveti, tathA ca te AhuH-"satta rasayamukosaM iare dasa samayakhetta jiNamANaM / cottIsa paDhamadIve aNaMtaraDe ya te duguNA // 1 // " ke ime ? -'arhanto' arhanti pUjAsatkArAdikamiti, tathA aizvaryAdyupetA bhagavantaH, te sarva eva para praznAvasare evamAcakSate yaduttaratra vakSyate, varttamAnanirdezasyopalakSaNArthatvAdidamapi draSTavyam - evamAcacakSire evamAkhyAsyanti, evaM sAmAnyataH sadevamanujAyAM pariSadi arddhamAgadhayA sarvasattvasvabhASAnugAminyA bhASayA bhASante, evaM prakarSeNa saMzItyapanodAyAntevAsino jIvAjIvA sravabandhasaMvaranirjarA mokSapadArthAn jJApayanti prajJApayanti, evaM samyagdarzanajJAna cAritrANi mokSamArgaH mithvAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH svaparabhAvena sadasatI tattvaM sAmAnya vizeSAtmakamityAdinA prakAreNa / / 353 / /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA. rAvRttiH (cIlAGkA.) samya04 uddezakA 1 // 354 // prarUpayanti, ekArthikAni vaitAnIti, kiM tadevamAcakSate iti darzayati-yathA 'sarve prANAH sarva eva pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH dvitricatuHpaJcendriyAzcendriyabalocchvAsanizvAsAyuSkalakSaNaprANadhAraNAt prANAH, tathA sarvANi bhavanti bhaviSyantyabhUvanniti ca bhUtAni caturdazabhUtagrAmAntaHpAtIni, evaM sarva eva jIvanti jIviSyanti ajIviSuriti jIvAHnArakatiryagnagamaralakSaNAzcaturgatikAH, tathA sarva eva svakRtasAtAsAtodayAt sukhaduHkhamAjaH sattvAA, ekArthA vaite zabdAH 'tatvabhedaparyAyaH pratipAdana mitikRtveti, ete ca sarve'pi prANinaH paryAyazabdAveditA na hantavyAH daNDakazAdibhiH nAjJApayitavyAH prasahyAmiyogadAnato na parigrAhyA bhRtyadAsadAsyAdimamatvaparigrahato na paritApayitavyAH zArIramAnasapIDotpAdanato nApadrAvayitavyAH prANavyaparopaNataH 'eSaH' anantarokto 'dharmo durgatyargalAsugatisopAnadezyaH, asya ca pradhAnapuruSArthatvAdvizeSaNaM darzayati-'zuddhaH' pApAnuvandharahitaH na zAkyadhigajAtInAmivaikendriyapaJcendriyavadhAnumatikalaGkAGkitaH, tathA 'nityaH' apracyutirUpaH, pazcasvapi videheSu sadAbhavanAt , tathA 'zAzvataH' zAzvatagatihetutvAt yadivA nityatvAcchAzvato, na tu nityaM bhUtvA na bhavati, bhavyatvavat , abhUtvA ca nityaM bhavati ghaTAbhAvavaditi, ayaM tu trikAlAvasthAyIti, amuca 'loka' jantulokaM duHkhasAgarAvagADhaM 'sametya' jJAtvA taduttaraNAya 'khedajJaiH' jantuduHkhaparicchettRbhiH 'praveditaH pratipAdita iti, etacca gautamasvAmI svamanISikAparihAreNa ziSyamatisthairyArtha camAre // enameva sUtroktamartha niyuktikAraH sUtrasaMsparzakena gAthAdvayena darzayati- . je jiNavarA aIyA je saMpahaje aNAgae kAle ! sabvevi te ahiMsaM vadisu vadihiMti vivaditi // 226 / / 354 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 355 // chappiya jIvanikAe Novi haNe No'viahaNAvijAno'vi aaNumanijjA sammattassesa nijuttii||227|| [caturthe'dhyayane prathamoddezakaniyuktiH] gAthAdvayamapi kaNThyaM / tIrthakagepadezazca paropakAritayA tatsvAbhAvyAdeva pravarttamAno bhAskarodaya iva prabodhyavizeSanirapekSatayA pravarttate(tat tadyathetyAdinA darzayati-taMjahA-uhiesu vA' ityAdi, dharmAcaraNAyodyatA utthitA-jJAnadarzanacAritrodyogavantaH, tadviparyayeNAnutthitAH teSu nimitabhUteSu tAnuddizya / bhagavatA sarvavedinA trijagatpatinA dharmaH praveditaH, evaM sarvatra lagayitavyaM, yadivA utthitAnutthiteSu dravyatopi niSaNNAniSaNNeSu, tatraikAdazasu gaNadharepUsthiteSveva vIravarddhamAnasvAminA dharmaH praveditaH, tata upasthitA dhama' zuzruSavo jighRkSavo vA tadviparyayeNAnupasthitAsteSviti, nimittasaptamI ceyaM, yathA carmaNi dvIpinaM hantIti, nanu ca bhAvopasthiteSu cilAtiputrAdiSviva dharmakathA yuktimatI anupasthineSu tu ke guNaM puSNAti ?, anupasthiteSvapIndranAgAdiSu vicitratvAtkarmapariNateH kSayopazamApAdanAdguNavatyeveti yatkiJcidetat , prANina AtmAnaM vA daNDa yatIti daNDaH, sa ca manovAkkAyalakSaNaH, uparato daNDo yeSAM te tathA, tadviparyayeNAnuparatadaNDAH , teSUbhayarUpeSvapi, tatroparatadaNDeSu tatsthairyaguNAntarAdhAnArtha dezanA, itareSu tUparatadaNDatvArthamiti, upadhIyate-sagRhyata ityupadhiH, dravyato hiraNyAdiH bhAvato mAyA, saha upadhinA vartanta iti sopadhikAstadviparyayeNAnupadhikAsteSviti, saMyogaH-sambandhaH putrakalatramitrAdijanitastatra ratAH / saMyogaratAstadviparyayeNaikatvabhAvanAmAvitA asaMyogaratAsteSviti, tadevamubhayarUpeSvapi yadbhagavatA dharmadezanA'kAri tat tathya' satyametaditi, cazabdo niyamArthaH, tathyamevaitadbhagavadvacanaM, yathAprarUpitavastusadbhAvAttathyatA vacaso bhavatItyato vA tadviparyayeNAthA yuktimatI ////////////////////////////////////// //////////////// yatkiJcidetat , HIT teSUbhayarUpeSvapi 355
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAvRttiH (cIlAvA.) samya.4 uddezakaH? 356 // vAcyamapi tathaiveti darzayati-tathA caitadvastu yathA bhagavAn jagAda, yathA-sarve prANA na hantavyA ityAdi, evaM samyagdarzanaM zraddhAnaM vidheyam , etaccAsminneva maunIndrapravacane samyagmokSamArgavidhAyini samastadambhaprabandhoparate prakarSaNocyate procyata iti, na tu yathA anyatra 'na hiMsyAtsarvabhUtAnI'tyabhidhAyAnyatra vAkye yajJapazuvadhAbhyanujJAnAt pUrvottarabAdheti // tadevaM samyaktvasvarUpamabhidhAya tadavAptau yadvidheyaM tadarzayitumAha taM Aitu na nihe na nikkhive jANittu dhammaM jahA tahA, dihiM nivveyaM gacchijjA, no logassesaNaM 'care // sU0 127 // 'tat' tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanamAdAya-gRhItvA tatkAryAkaraNato 'na niheti na gopayet tathAvidhasaMsargAdinimittotthApitamithyAtvo'pi jIvasAmarthyaguNAnna tyajedapi, yathA vA zaivazAkyAdInAM gRhItvA vratAni punarapi vratezvarayAgAdividhinA gurusamIpe nikSipyotpravrajanaM, evaM gurvAdeH sakAzAdavApya samyagdarzanaM 'na nikSipet' na tyajet , kiM kRtvA ?-yathA tathA'vasthitaM dharma jJAtvA zrutadharma cAritrAtmakamavagamya, vastUnAM vA dharma-svabhAvamavabudhyeti / tadavagame tu kiM cAparaM kuryAdityAha-'di?hiM' ityAdi, dRSTariSTAniSTarUpainirvedaM gacched, virAgaM kuryAdityarthaH, tathAhizabdaiH zrataH rasairAsvAditairgandhairAghrAtaH sparzaH spRSTaH sadbhirevaM bhAvayet-yathA zumetaratA pariNAmavazAdbhavatItyataH kasteSu rAgo dveSo veti / kiM ca-'no loyassa' ityAdi, 'lokasya' prANigaNasyaiSaNA-anveSaNA iSTeSu zabdAdiSu pravRttiraniSTeSu ca heyabuddhistA 'na caret' na vidadhyAt // yasya caiSA lokeSaNA nAsti tasyAnyApyaprazastA matirnAstIti darzayati pahA
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 357 // jassa nasthi imA jAI apaNA tassa kao siyA, didvaM suyaM mayaM viNNAyaM jaM eyaM parikahijjai, samemANA palemANA puNo puNo jAI pakappaMti // sU0 128 // yasya mumukSorimA jJAtiH-lokeSaNAbuddhiH 'nAsti' na vidyate, tasyAnyA sAvadyArambhapravRttiH kutaH syAt ?, idamuktaM bhavati-bhogecchArUpAM lokaiSaNAM parijihIrSonaiva sAvadyAnuSThAnapravRttirupajAyate, tadarthatvAttasyA iti, yadivA 'imA' anantaroktatvAt pratyakSA samyaktvajJAtiH prANino na hantavyA iti vA yasya na vidyate tasyAnyA vivekinI buddhiH kumArgasAvadyAnuSThAnaparihAradvAreNa kutaH syAt / / ziSyamatisthairyArthamAha-viTTha'mityAdi, yadetanmayA parikathyate tatsarvajJaiH kevalajJAnAvalokena dRSTaM, tataH zuzrUSubhiH zrutaM, laghukarmaNAM bhavyAnAM mataM, jJAnAvaraNIyajhayopazamAdvizeSeNa jJAtaM vijJAtam , ato bhavatA'pi samyaktvAdike matkathite yatnavatA bhavitavyamiti / ye punaryathoktakAriNo na syuH te kimbhUtA bhaveyurityAha-'samemANA' ityAdi, tasminneva manuSyAdijanmani zAmyanto' gAya'nAtyarthamAsevAM kurvantaH tathA 'pralIyamAnA' manojJendriyArtheSu paunaHpunyenaikendriyadvIndriyAdikAM jAti prakalpayanti, saMsArAvicchitti vidadhatItyarthaH // yadyevamaviditavedyAH sAmpratakSiNo yathAjanmakRtarataya indriyArtheSu pralInAH paunaHpunyena kRtajanmAdisandhAnA jantavastataH kiM karttavyamityAha aho arAo ya jayamANe dhIre sayA AgayapaNNANe pamatte bahiyA pAsa appamatta sayA parikkamijAsi ttibemi // sU0 126 // iti prathamoddezakaH // 4-1 // // 357 //
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya.4 uddezaka:2 bhIAcArAjavRttiH (zIlAGkA. // 38 // ahazca rAtriM ca yatamAna eva yatnavAneva mokSAdhvani 'dhIraH' parISahopasargAkSobhyaH 'sadA' sarvakAlam 'AgataM' svIkRtaM 'prajJAnaM' sadasadviveko yasya sa tathA, 'pramattAn' asaMyatAn paratIthikAnvA dharmAbahirvyavasthitAn pazya, tAMzca tathA-bhUtAn dRSTvA kiM kuryAdityAha-'appamase' ityAdi, apramattaH sannidrAvikathAdipramAdarahito'kSinimeSonmeSAdAvapi sadopayuktaH parAkramethAH karmaripUn mokSAdhvani vA / itiradhikArasamAptau, bravImIti pUrvavat / iti samyaktvAdhyayane prathamoddezakaTIkA parisamAptA // 4-1 // // atha caturthAdhyayane dvitIyoddezakaH // uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIyavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha anantaroddezake samyagvAdaH pratipAditaH, sa ca pratyanIkamithyAvAdavyudAsenAtmalAbha labhate, vyudAsazca na parijJAnamantareNa, parijJAnaM ca na vicAramantareNeti, ato mithyAvAdabhUtatIrthikamatavicAraNAyedamupakramyate, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtraM-'je AsavA' ityAdi, yadiveha samyaktvamadhikRtaM, tacca saptapadArthazraddhAnAtmakaM, tatra mumukSuNA'vagatazastraparijJAjIvAjIvapadArthena saMsAramokSakAraNe nirNatavye, tatra saMsArakAraNamAtravastadgrahaNAcca bandhagrahaNaM, mokSakAraNaM tu nirjarA tadgrahaNAcca saMvarastatkAryabhRtazca mokSaH mUcito bhavatItyata Azravanirjare saMsAramokSakAraNabhUte samyaktvavicArAyAte darzayitumAha je AsavA te parissavA je parissavA te AsavA, je aNAsavA te aparissavA, je al // 358 //
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 356 // aparissavA te aNAsavA, ee pae saMbujjhamANe loyaM ca ANAe abhisamicA puDho paveiyaM // sU0 130 // 'ya' iti sAmAnyanirdezaH, AzravatyaSTaprakAraM karmma yairArambhaiste AsravaH, pari:- samantAtsravati - galati yairanuSThAna - vizeSaiste parisravAH, ya evAsravAH - karmmabandhasthAnAni ta eva parisravAH - karmmanirjarAspadAni, idamuktaM bhavati yAni itarajanAcaritAni sragaGganAdIni sukhakAraNatayA tAni karmmabandhahetutvAdAsravAH punastAnyeva tatravidAM viSayasukhaparAGmukhAnAM niHsAratayA saMsArasaraNidezyAnIti kRtvA vairAgyajanakAni ataH parisravAH - nirjarAsthAnAni / sarvavastUnAmanaikAntikatAM darzayitumetadeva viparyayeNAha - 'je parissayA' ityAdi, ya eva parisravAH - nirjarAsthAnAni - arhatsAdhutapazvaraNadazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnAdIni tAnyeva kamrmodayAdavaSTabdhazubhAdhyavasAyasya durgatimArgapravRttasArthavAhasya jantormahAzAtanAvataH sAtarddhirasagAravapravaNasyAsravA bhavanti pApopAdAnakAraNAni jAyante idamuktaM bhavati yAvanti karmanirjarArthaM saMyamasthAnAni tadbandhanAyAsaMyamasthAnAnyapi tAvantyeva, uktaM ca- " yathAprakArA yAvantaH, saMsArAvezahetavaH / tAvantastadviparyAsAnnirvANasukhahetavaH // 1 // " tathAhi - rAgadveSavAsitAntaHkaraNasya viSayasukhonmukhasya duSTAzayatvAtsarvaM saMsArAya, picumandarasavAsitAsyasya dugdhazarkarAdikaTukatvApattivaditi, samyagdRSTestu vijJAtasaMsArodanvataH nyakkRtaviSayAbhilASasya sarvamazuci duHkhakAraNamiti ca bhAvayataH saJjAtasaMvegasyetarajanasaMsArakAraNamapi mokSAyeti bhAvArthaH / punaretadeva gatapratyAgatasUtraM sapratiSedhamAha - 'je aNAsavA' ityAdi, prasajyapratiSedhasya kriyA // 356 //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) // 36 // pratiSedhaparyavasAnatayA parisravA ityanena saha sambandhAbhAvAt paryudAso'yam , Amravebhyo'nye'nAsravAH-vratavizeSAH, te'pi samya. 4 kamrmodayAdazubhAdhyavasAyino'parisravAH karmaNaH, kokaNAryaprabhRtInAmiveti, tathA'parisravAH-pApopAdAnakAraNAni uddezaka: 2 kenacidupAdhinA pravacanopakArAdinA kriyamANAH kaNavIralatAbhrAmakakSullakasyevAnAsravAH-karmabandhAya na bhavanti, yadivA AsravantItyAsravAH, pacAyaca, evaM parisravantIti parisravAH, atra caturbhaGgikA-tatra mithyAtvAviratipramAdakapAyayogairya eva karmaNAmAsravAH-bandhakAH ta evApareSAM parisravAH-nirjarakAH, ete ca prathamabhaGgapatitAH sarve'pi saMsAriNazcatugatikA, sarveSAM pratikSaNamubhayasadbhAvAta , tathA ye AsravAste'parisravA iti zUnyo'yaM dvitIyabhaGgako, bandhasya zATAvinAbhAvitvAd , evaM ye'nAsraghAste parisravAH, ete cAyogikevalinastRtIyabhaGgapatitAH, caturthabhaGgapatitAstu siddhAH, teSAmanAsravatvAdaparisravatvAcceti, atra cAdyantamaGgako sUtropAcau, tadupAdAne ca madhyopAdAnasyAvazyaMbhAvitvAt madhyabhaGgakadvayagrahaNaM draSTavyamiti / yadyevaM tataH kimityAha-ee pae' ityAdi, etAni-anantaroktAni padyate-gamyate yebhyo'rthastAni padAni, tadyathA-ye AsravA ityAdIni, padasya cArthAvagatyartha zabdaprayogAdetatpadavAcyAnAMzca samyagaaviparyAsena budhyamAnastathA 'loka' jantugaNamAnavadvArAyAtena karmaNA badhyamAnaM tapazcaraNAdinA ca mucyamAnamAjJayAtIrthakarapraNItAgamAnusAreNAbhisametya-Abhimukhyena samyak paricchidya cazabdo bhinnakramaH pRthaka praveditaM cAbhisametya pRthagAsravopAdAnaM nirjaropAdAnaM cetyetacca jJAtvA ko nAma dharmAcaraNaM prati nodyacchediti ?, kathaM praveditamiti cet, // 30 // taducyate, AsravastAvajjJAnapratyanIkatayA jJAnanihavena jJAnAntarAyeNa jJAnapradveSeNa jJAnAtyAzAtanayA jJAnavisaMvAdena /
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 361 // jJAnAvaraNIyaM karma badhyate, evaM darzanapratyanIkatayA yAvadarzanavisaMvAdena darzanAvaraNIyaM karma badhyate, tathA prANinAmanukampanatayA bhatAnukampanatayA jIvAnukampanatayA satvAnukampanatvena bahUnAM prANi nAmaduHkhotpAdanatayA azocanatayA ajaraNatayA apIDanatayA aparitApanatayA sAtAvedanIyaM karma badhyate, etadviparyayAccAsAtAvedanIyamiti, tathA'nantAnuvandhyutkaTatayA tIvradarzanamohanIyatayA prabalacAritramohanIyasadbhAvAnmohanIyaM karma vamyate, mahArambhatayA mahAparigrahatayA pavendriyavadhAta kuNimAhAreNa narakAyuSkaM badhyate, mAyAvitayA anRtavAdena kUTatulAkUTamAnavyavahArAtiryagAyurvadhyate, prakRtivinItatayA sAnukrozatayA amAtsaryAnmanuSyAyuSka, sarAgasaMyamena dezaviratyA bAlatapasA akAmanirjarayA devAyukamiti. kAyarju tayA bhAvajutayA bhASarju tayA avisaMvAdanayogena zubhanAma badhyate, viparyavAcca viparyaya iti, jAtikulabalarUpatapa:zratalAmezvaryamadAbhAvAduccergotraM, jAtyAdimadAta paraparivAdAcca nIcairgotraM, dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyavidhAnAdAntarAyikaM karma badhyate, ete hyAsravAsa sAmprataM parisravAH pratipAdyante-anazanAdi sabAhyabhyantaraM tapa ityAdi, evamAsravakanirjarakAH saprabhedA jantavo vAcyAH, sarve'pi ca jIvAdayaH padArthA mokSAvasanA vaacyaaH| etAni ca padAni sambudhyamAnastIrthakaragaNadharerlokamabhisametya pRthaka pRthak praveditam , anyo'pi tadAjJAnusArI caturdazapUrvavidAdiH sattvahitAya parebhya AvedayatItyetadarzayitumAha AghAi nANI iha mANavANaM saMsArapauivaNNANaM saMbujjhamANANaM (bhAghAi dhamma khala se jIvANaM, taMjahA-saMsArapaDivannANaM mANasabhavatthANaM AraMbhaviNaINaM dukkhuvvea
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA samya0 4 uddezaka: 2 (cIlAhA.) / / 362 // suhesagANaM dhammasavaNagavesayANaM sussUsamANANaM paDipucchamANANaM) vinnANapattANa, aTTAvi saMtA aduvA pamattA ahA saccamiNaM tibemi, nANAgamo maccumuhassa asthi icchA paNIyA vaMkAnikethA kAlagahiyA nicayaniviTThA puDho puDho jAIpakappayaMti (etthamAhe puNo puNo) // sU0 131 // jJAnaM sakalapadArthAvirbhAvaka vidyate yamyAsau jJAnI sa 'AkhyAti' AcaSTe 'ihe'ti pravacanena keSAM ?-mAnavAnAM sarvasaMvaracAritrArhatvAtteSAm , athavopalakSaNaM caitaddevAdInAM, tatrApi kevalyAdivyudAsAya vizeSaNamAha-saMsAra' ityAdi, saMsAra-caturgatilakSaNaM pratipannAH saMsArapratipannAH, tatrApi ye dhamma bhotsyante grahISyante ca munisuvratasvAmighoTakadRSTAntena teSAmevAkhyAtItyetadarzayati-'sambudhyamAnAnAM yathopadiSTaM dharma samyagavabudhyamAnAnAM, chadmasthena tvajJAtabudhyamAnetaravizeSeNa yAdRgbhUtAnAM kathayitavyaM tAn sUtreNaiva darzayati-'vijJAnaprAptAnAM' hitAhitaprAptiparihArAdhyavasAyo vijJAnaM tatprAptA vijJAnaprAptAH, samastaparyAptibhiH paryAptA, saMjJina ityarthaH, nAgArjunIyAstu paThanti"AghAi dhamma khala se jIvANaM, tajahA-saMsArapabivannANaM mANasabhavatthANaM AraMbhaviNaINaM dukkhuvveasuhesagANaM dhammasavaNagavesayANaM sussUsamANANaM paDipucchamANANaM viNNANapattANaM" etacca prAyo gatArthameva, navaramArambhavinayinAmityArambhavinayaH-ArambhAbhAraH sa vidyate yeSAmiti matvarthIyasteSAmiti / yathA ca jJAnI dharmAmAcaSTe tathA darzayati-'ahAvi' ityAdi, vijJAna prAptA dharma kathyamAnaM kutazcinimittAdA" api antaH alu362 //
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ cilAtiputrAdaya iva athavA pramattA viSayAbhiSvaGgAdinA zAlibhadrAdaya iva tathAvidhakarma jhayopazamApaneryathA pratipadyante tathA''caSTe, yadivA''rtAH-duHkhinaH pramattA:-sukhinaH, te'pi pratipadyante dharma, kiM punarapare ? athavA ArtAHrAgadveSodayena pramattA viSayaiH, te ca tIthikA gRhasthA vA saMsArakAntAraM vizantaH kathaM bhavatAM vijJAtajJeyAnAM karuNAspadAnAM rAgadveSaviSayAmilAponmUlanAya na prabhavanti / etaccAnyathA mA masthA iti darzayitumAha-'ahA sacca' mityAdi, idaM R| yanmayA kathitaM kathyamAnaM ca tadyathA-matyaM, yAthAtathyamityarthaH, ityetadahaM bravImi, yathA durlabhamavApya samyaktvaM cAritra pariNAma vA pramAdo na kAyaH, syAt-kimAlambya pramAdo na kAryastadAha-'nANAgamo' ityAdi, na dhanAgamo mRtyomukhasya kasyacidapi saMsArodaravartino'stIti, uktaM ca-"vadata yadIha kshcidnusNttsukhpribhoglaalitH| prayatnazataparo'pi vigatavyathamAyuravAptavAnnaraH // 1 // na khalu naraH suraughasiddhAsurakinnaranAyako'pi yH| so'pi kRtAntadantakulizAkrameNa kRzito na nazyati // 2 // " tathopAyo'pi mRtyumukhapratiSedhasya na kazcidastIti, uktaM ca "nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati guruvatAni vivarANyapi vizati vishesskaatrH| tapati tapAMsi svAdati mitAni karoti ca mantrasAdhana, tadapi kRtAntadantayantrakrakacakramaNairvidAryate // 1 // " ye punarviSayakaSAyAbhiSvaGgAt pramattA dharma nAvabudhyante te kimbhUtA bhavantItyAha-'icchA' ityAdi, indriyamanoviSayAnukUlA pravRttirihecchA tayA viSayAbhimukhamabhikarmabandhaM saMsArAbhimukhaM vA prakarSeNa nItA icchApraNItAH, ye caivambhUtAste 'kAniketA' vaGkasya-asaMyamasya A-maryAdayA:
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 364 // saMyamAvadhibhUtayA niketa bhUtAH - AzrayA vaGkAniketAH vaGko vA niketo yeSAM te vaGkAniketAH pUrvapadasya dIrghatvaM, ye caivambhUtAste 'kAlagRhItAH kAlena -mRtyunA gRhItAH kAlagRhItAH, paunaHpunyamaraNabhAja ityarthaH, dharmacaraNAya vA gRhItaH - abhisandhitaH kAlo yaiste kAlagRhItAH, AhitAgnidarzanAdArSatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH tathAhi - pAzcAtye vayasi parutparAri vA apatyapariNayanottarakAlaM vA dharmma kariSyAma ityevaM gRhItakAlAH, ye caivambhUtAste nicaye niviSTAnicaya karmmanicaye tadupAdAne vA sAvadyArambhanicaye niviSTA:- adhyupapannAH, ye cecchApraNItA vaGkAniketAH kAlagRhItA nicaye niviSTAste taddharmANa: kimaparaM kurvantIti darzayitumAha - 'puDho puDho ' ityAdi, pRthakpRthage kendriya dvIndriyAdikAM jAtimanekazaH 'prakalpayanti' prakurvanti, pAThAntaraM vA 'ettha mohe puNo puNo' 'atra' asminnicchApraNItAdike hRSIkAnukUle mohe karUpe vA mohe nimagnAH punaH punastatkurvanti yena tadapracyutiH syAt // tadapracyutau ca kiM syAdinyAha ihamegesiM tattha tattha saMthavo bhavai ahovavAie phAse paDisaMveyaMti, ciTTha kammehiM kUrehiM ciTTha paricihna, aciDaM kUrehiM kammehiM no ciTTha paricihaha, ege vayaMti aduvAvi nANI, nANI vayaMti aduvAvi ege / / sU0 132 / / 'iha' asmiMzcaturddazarajjvAtmake loke 'ekeSAM' midhyAtvAviratipramAdakaSAyavatAM 'tatra tatra' narakatiryaggatyAdiSu yAtanAsthAnakeSu 'saMstavaH' paricayo bhUyobhUyogamanAdbhavati, tataH kimityAha - 'ahovavAie' ityAdi, ta eva- ****** samya0 4 uddezaH 2 // 364 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 365 // micchayA praNItatvAdindriyavazagAstadvazitvAttadanukUlamAcaranto narakAdiyAtanAsthAnajAtasaMstavAstIthikA apyaudezikAdi nirdoSamAcakSANA 'adhaaupapAtikAn' narakAdibhavAn 'sparzAn' duHkhAnubhavAn 'pratisaMvedayanti' anubhavanti, tathAhi-lokAyatikA bravate-"piba khAda ca cArulocane !, yadatotaM varagAtri ! tanna te / na hi bhIru ! gataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevaram // 1 // " vaizeSikA api sAvadhayogArambhiNaH, tathAhi te bhASante'abhiSecanopavAsabrahmacaryagurukulavAsavAnaprasthayajJadAnamo(pro)kSaNadignakSatramantrakAlaniyamAH' ityAdi, anye'pi sAvadyayogAnuSThAyino'nayA dizA vAcyAH, syAt kiM sarvo'pIcchApraNItAdiryAvattatra tatra kRtasaMstavo'dhaaupapAtikAn sparzAna pratisaMvedayatyAhosvitkazcideva tadyogyakarmakAryevAnubhavati ?, na sarva iti darzayati-'ciTTha' ityAdi, ci-bhRzamatyartha 'karaiH' vadhavandhAdibhiH 'karmabhiH' kriyAbhiH 'ciTTha'miti bhRzamatyarthameva virUpA dazAM vaitaraNItaraNAsipatravanapatrapAtAbhighAtazAlmalIvRkSAliGganAdijanitAmanubhavaMstamastamAdisthAneSu paritiSThati, yastu nAtyarthaM hiMsAdibhiH karmabhirvartate so'tyantavenAniciteSvapi narakeSu notpadyate, syAt-ka evaM vadantItyAha-'ege vayaMtI' tyAdi, 'eke' caturdazapUrvavidAdayo 'vadanti' bruvate'thavA'pi jJAnI vadati, jJAnaM-sakalapadArthAvirbhAvakam asyAstIti jJAnI, sa caitad bravIti, yaddivyajJAnI kevalI mASate zrutakevalino'pi tadeva bhASante, yacca zrutakevalino bhASante nirAvaraNajJAnino'pi tadeva vadantItyetadgatapratyAgatasUtreNa darzayati-'nANI' ityAdi, 'jJAnina' kevalino yadvadantyathavA'pyekezratakevalino yadvadanti tadyathArthabhASitvAdekameva, ekeSAM sarvArthapratyakSavAdapareSAM tadupadezapravRtteriti, vakSyamANe'pyeka ////////////////////////////////////////////////// 44044 // 35 // .
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 366 // vAkyateti / tadAha AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAyaM vayaMti se dihaM caNe suyaM ca Ne mayaM ca Ne viSNAyaM ca Ne uDDa ahaM tiriyaM disAsu savvao supaDilehiyaM ca Ne- savve pANA savve jIvA savve bhUyA savve sattA hantavyA ajjAveyavvA pariyAveyavvA parighettadhvA uddaveyavvA, itthavi jANaha natthittha doso aNAriyaaNameyaM, tattha je AriA te evaM vayAsI-se duddiDaM ca bhe, dussuyaM ca bhe. dummayaM ca bhe, duvviNNAyaM ca bhe, uDDa ahaM tiriyaM disAsu savvao duppaDilehiyaM ca bhe, ja NaM tubhe evaM Aikvaha, evaM bhAsaha, evaM parUveha evaM paNNaveha - savve pANA 4, tavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, aNAriyavayaNameyaM, vayaM puNa evamAikkhamo evaM bhAsAmo evaM parUvemo evaM paNNavemo-savve pANA 4 na haMtavvA 1 na ajAveyavvA 2 na paridhittavvA 3 na pariyAveyavvA 4 na uddaveyavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, AriyavayaNameyaM puvvaM nikAya samayaM patteya patteya pucchissAmi, haM bho pAvA yA ! kiM bhe sAyaM dukkhaM uyAhu asAyaM 1 samiyA paDivaNNe yAvi evaM bUyA - sanvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM jIvANaM, savvesiM sattANaM asAyaM aparinivvANaM samya* 4 udadezakaH 2 // 336 //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ //////////////////////////////////////////////////// mahAbhayaM mukvaM timi || sU0133 / / iti dvitIya uhAkaH / / 4-2 // 'AvantIti yAvantaH 'keAvantIti phecana 'loke' manuSyaloke 'zramaNAH' pApaNDikAH 'brAhmaNA' dvijAnamaH prathakpRthaga viruddho vAdo vivAdam vadati, etaduktaM bhavati--yAvantaH kecana paglokaM jJIpyavasne prAtpIyadarzanAnugagitayA pAgakyaM darzanamapavadanto vivadante, nathADi bhAgabanA bavate-"paJcaviMzatitattvaparijJAnAnmokSaH, sarvavyApyAtmA niSkriyo nirguNazcaitanyalakSaNo, nivizeSa sAmAnyaM tattva"miti, vaizeSikAstu bhASante-"dravyAdiSaTapadArthaparijJAnAnmokSaH, samavAyijJAnaguNenecchAprayatnadveSAdibhizca guNaguNavAnAtmA, parasparanirapekSa sAmAnyavizeSAtmakaM tattva" miti zAkyAstu vadanti -"yathA paralokAnuyAyyAtmaiva na vidyate, niHsAmAnya vastu kSaNikaM ce"ti, mImAsakAstu mokSasarvajJAbhAvena vyavasthitA iti, tathA keSAzcit pRthivyAdaya ekendriyA jIvA na bhavanti, apare vanaspatInAmapyacetanatAmAhuH, tathA dvIndriyAdInAmapi kRmyAdInAM na jantusvabhAvaM pratipadyante, tadbhAve vA na tadvadhe bandho'lpabandhatA veti, tathA hiMsAyAmapi bhinnavAkyatA, taduktam-prANI prANijJAnaM ghAtakacitta ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA // 1 // " ityevamAdika auddezikaparimogAbhyanujJAdikazca viruddho vAdaH svata evaabhyuuhyH| yadivA brAhmaNAH zramaNA dharmaviruddhaM vAdaM yadbadanti tatsUtreNaiva darzayati'se diTuM caNe' ityAdi, yAvat 'nathistha doso' tti, 'seti tacchabdArthe yadahaM vakSye tat 'dRSTam' upalabdhaM divyajJAnenAsmAbhirasmAkaM vA sambandhinA tIrthakRtA AgamapraNAyakena cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, zrutaM cAsmAbhiguvAMdeH
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIjAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) samya. 4 uddezakaH 2 Koox... // 368 // * sakAzAta , asmadguruziSyairvA tadantevAsibhirvA matam-abhimataM yuktiyuktatvAdasmAkamasmattIrthakarANAM vA vijJAtaM ca tattvabhedaparyAyairasmAbhirammattIrthakareNa vA, svato na paropadezadAnena, etaccodhistiryakSu dazasvapi dikSu sarvataH sarvaiH--pratyakSAnumAnopamAnAgamArthApattyAdibhiH prakAraiH suSThu pratyupekSitaM ca-paryAlocitaM ca, manaHpraNidhAnAdinA asmAbhirasmattIrthakareNa vA, kiM tadityAha-sarve prANAH sarve jIvAH sarve bhUtAH sarve sacA hantavyA AjJApayitavyAH parigRhItavyAH paritApayitavyA apadrAvayitavyAH, 'atrApi dharmacintAyAmapyevaM jAnItha, yathA nAstyatra yAgArtha devatopayAcitakatayA vA prANihananAdau 'doSa' pApAnubandha iti, evaM yAvantaH kecana pANDikA auddezikabhojino brAhmaNA vA dharmAviruddhaM paralokaviruddhaM vA vAda bhASante / ayaM ca jIvopamardakatvAt pApAnubandhI anAryapraNIta iti, Aha ca-ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhyaH ityAryAstadviparyAsAdanAryA:-krUrakarmANasteSAM prANyupadhAtakArIdaM vacanaM, ye tu tathAbhUtA na te kimbhUtaM prajJApayantItyAha-'tattha' ityAdi, 'tatre'ti vAkyopanyAsArthe nirdhAraNe vA, ye te AryA dezabhASAcAritrAryAsta evamavAdiSuryathA yattadanantaroktaM duSTametaduSTaM dRSTaM duSTaM 'bhe' yusmAbhiyuSmatIrthakareNa vA, evaM yAvaduSpratyupekSitamiti / tadevaM dudRSTAdikaM pratipAdya duSprajJApanAnuvAdadvAreNa tadabhyupagame doSAviSkaraNamAha-jaM Na'mityAdi, Namiti vAkyAlaGkAre, yadetadvakSyamANaM yUyamevamAcakSazvamityAdi yAvadatrApi yAgopahArAdau jAnItha yUyaM yathA nAstyevAtraprANyupamardAnuSThAne dopara-pApAnubandhaH iti, tadevaM paravAde doSAvirbhAvanena dharmAviruddhatAmAvirbhAvya svamatavAdamAryA AvirbhAvayanti- 'vaya' mityAdi, punaHzabdaH pUrvasmAdvizeSamAha, vayaM punaryathA dharmaviruddhavAdo na bhavati tathA prajJApayAma *... // 368 //
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 36 // 0 . iti, tAnyeva padAni sapratiSedhAni tu hantavyAdIni yAvana kevalamatra-asmadIye vacane nAsti doSo'trApi-adhikAre jAnItha yUyaM yathA 'atra' hananAdipratiSedhavidhau nAsti doSA-pApAnubandhaH, sAvadhAraNatvAdvAkyasya nAstyeva doSaH, prANyupaghAtapratiSedhAccAryavacanametat , evamukte sati te pASaNDikA UcuH-bhavadIyamAryavacanamasmadIyaM tvanAryamityetanigntarAH suhRdaH pratyeSyanti, yuktivikalatvAt , tadatrAcAryoM yathA paramatasyAnAryatA syAttathA didarzayiSuH svavAgyantritA vAdino na vicalayiSyantItikRtvA pratyekamatapracchanArthamAha-'puvva' mityAdi, 'pUrvam AdAveva 'samayam' AgamaM yadyadIyAgame'bhihitaM tat 'nikAcya' vyavasthApya punastadvirUpApAdanena paramatAnAryatA pratipAdyetyatastadeva paramataM praznayati, yadivA pUrva prAznikAnnikAcya tataH pANDikAn praznayitumAha-'patteya' mityAdi, ekamekaM prati pratyekaM bhoH prAvAdukAH ! bhavataH praznayiSyAmi, ki 'bhe' yuSmAkaM 'sAtaM' manaAhlAdakAri duHkhamutAsAtaM-manaHpratikUlaM ?, evaM pRSTAH santo yadi sAtamityevaM va yuH tataH pratyakSAgamalokavAdhA syAd, atha cAsAtamityevaM va yuH tataH 'samiyA' samyaka pratipannAMstAn prAvAdukAna svavAgyantritAnapyevaM brUyAt-'apiH' sambhAvane sambhAvyate etadbhaNanaM-yathA na kevalaM bhavatAM duHkhamasAtaM, sarveSAmapi prANinAM duHkhamasAtaM manaso'nabhipretam aparinirvANam-anivRttirUpaM mahadbhayaM duHkhamityetat parigaNayya sarve'pi prANino na hantavyA ityAdi vAcyaM, taddhanane ca doSaH, yastvadoSamAha tadanAryavacanam / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat , tadevaM prAvAdukAnAM svavAgniyantraNayA'nAryatA pratipAditA, atraiva rohaguptamantriNA viditAgamasadbhAvena mAdhyasthyamavalambamAnena tIrthikaparIkSAdvAreNa yathA nirAkaraNaM cakre tathA niyuktikAge // 368 /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 370 // gAthAbhirAcaSTe khuDDaga pAyasamAsaM dhammakahaMpi ya ajaMpamANeNaM / chatreNa annaliMgI paricchiyA rohagutteNaM // 227 // anayA gAthayA saGkSepataH sarvaM kathAnakamAveditaM kSullakasya, 'pAdasamAso' gAthA pAdasaGkSepastama jalpatA dharmmakathAM ca 'channena' aprakaTena 'anyaliGginaH prAvAdukAH parIkSitAH' nirUpitA: 'rohaguptena' rohaguptanAmnA mantriNeti gAthAsamAsArthaH / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam - campAyAM nagaryAM siMhasenasya rAjJo rohagupto nAma mahAmantrI, sa cArhadUdarzanabhAvitAntaHkaraNo vijJAtasadasadvAdaH, tatra ca kadAcidrAjA''sthAnastho dharmmavicAraM prastAvayati, tatra yo yasthAbhimataH sa taM zobhanamuvAca sa ca tUSNIbhAvaM bhajamAno rAjJoktaH- dharmmavicAraM prati kimapi na brUte bhavAn 9, satvAhakimebhiH pakSapAtava ghobhiH ? vimarzAmaH svata eva dharmaM parIkSAmahe tIrthikAnityabhidhAya rAjAnumatyA 'sakuNDalaM vA vadanaM na vatti, ayaM gAthApAdo nagaramadhye Alalambe, sampUrNA tu gAthA bhANDAgAritA, nagaryAM coddhuSTaM, yathA-ya enaM gAthApAdaM pUrayiSyati tasya rAjA yathepsitaM dAnaM dAsyati tadbhaktazca bhaviSyatIti taM ca gAthApAdaM sarve'pi gRhItvA prAvAdukA nirjagmuH punazva saptame'hani rAjAnAmasthAnasthamupasthitAH, tatrAdAveva parivrAD bravIti bhikkhaM pavidveNa maejja diTTha, pamayAmuhaM kamalavisAlanettaM / bakkhittacitteNa na suTTu nAyaM, sakuDalaM vA vayaNaM na vatti // 228 // sugamaM navaramaparijJAne vyAkSepaH kAraNamupanyastaM na punarvItarAgateti pUrvagAthAvisaMvAdAdasau tiraskRtya nirddhATitaH / samya0 4 uddezakaH 2 // 370 //
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 371 // * RAAAAAAAAAAAA punastApasaH paThati phalodaeNaM mi gihaM paviho, tatthAsaNatthA pamayA mi dihaa| vakkhittacittaNa na suTu nAyaM, sakuDalaM vA vayaNaM na vatti / / 229 // sugamaM pUrvavat / tadanantaraM zauddhodaniziSyaka Aha mAlAvihAraMmi mae'ja diTThA, uvAsiyA kNcnnbhuusiyNgii| vakkhittacitteNa na muTu nAyaM, sakuDalaM vA vayaNaM na vatti // 230 // pUrvavad , evamanayA dizA sarve'pi tIthikA vAcyAH, AItastu punarna kazcidAgata iti rAjJA'bhANi, mantriNA tvAhatacunako'pyevambhUtapariNAma ityevaM saMpratyaya eSAM syAdityato bhikSArtha praviSTaH pratyuSasyeva kSullakaH samAnItaH, tenApi mAthApAdaM gRhItvA gAthA babhASe, tadyathA khaMtassa daMtassa jiI diyassa, ajjhappajoge gayamANasassa / kiMmA eeNa viciMtieNaM, sakuDalaM vA vayaNaM na vatti // 231 / / sugamA, atra ca kSAntyAdikamaparijJAne kAraNamupanyastaM na punAkSepa ityato gAthAsaMvAdAt zAntidamajitendriyatvAdhyAtmayogAdhigatezca kAraNAdrAjho dharma prati bhAvollAso'bhava, tumakena ca dharmApraznottarakAlaM pUrvagRhItazuSketarakardamagolakadvayaM bhittau nikSipya gamanamAreme, punargacchan rAjJoktaM-kimiti bhavAn dharma pRSTo'pi na kathayati ?, sa cAvo A dditions
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 uddezaka:3 bhIAcArAjavRttiH (cIlAGkA. // 372 // cata-he mugdha / nanu kathita eva dhammoM bhavataH zuSketaragolakadRSTAntena / etadeva gAthAdvayenAhaullo sukko ya do chuDhA, golayA mttttiyaamyaa| dovi AvaDiyA kuDaDe,jo ullo tattha (so'ttha) laggai // 23 // evaM laggati dummehA, je narA kaamlaalsaa| virattA u na laggati, jahA se sukkagolae // 233 // ___ ayamatra bhAvArtha:-ye hyaGgapratyaGganirIkSaNavyAsaGgAt kAminInAM mukhaM na pazyanti tadabhAve tu pazyanti te kAmagRdhnutayA sArdAH, sArdratayA ca saMsArapaGke karmakardame vA laganti, ye tu punaH kSAntyAdiguNopetAH saMsArasukhaparAGmukhAH kASThamunayaste zuSkagolakasannibhA na kvacillagantIti gAthAdvayArthaH / samyaktvAdhyayane dvitiiyoddeshkniyuktiH| iti samyaktvAdhyayane dvitIyodezakaH samAptaH // 4-2 // / atha caturthAdhyayane tRtIyoddezakaH // ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake paramatavyudAsadvAreNa samyaktvamavicalaM pratipAdayatA tatsahacaritaM jJAnaM tatphalabhUtA ca viratirabhihitA, satyapi cAsmistraye na pUrvopAttakarmaNo nizvadyatapo'nuSThAnamantareNa kSayo bhavatItyatastadadhunA pratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram uvehi NaM pahiyA ya logaM, se savvalogami je kei viSNU, aNuvIi pAsa nikkhittaH // 372 //
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 373 // daMDA, je ke sattA paliyaM cayaMti, narA muyaccA dhammaviutti aMjU, AraMbha dukkhamiNati gaccA, eSamAhu saMmattadaMsiNo, te savve pAvAiyA dukkhassa kusalA pariNa mudAharaMti iya kammaM pariNAya sadhvaso // sU0 134 // yo'yamanantaraM pratipAditaH pApaNDilokaH enaM dhammAdvahirvyavasthitamupekSasva-tadanuSThAnaM mA anuprasthAH, cazabdo'. nuktasamuccayArthaH, tadupadezamabhigamanapayupAsanadAnasaMstavAnAdikaM ca mA kRthA iti / yaH pANDilokopekSakaH sa ke guNamavApnuyAdityAha-'se savvaloe' ityAdi, yaH pApaNDilokamanAyavacanamavagamya tadupetAM vidhatte sa sarvasmilloke-manuSyaloke ye kecidvidvAMsastebhyo'graNIvidvattama iti syAt , loke kecana vidvAMsaH santi ? yebhyo'dhikaH syAdityata Aha-'aNuvIi' ityAdi, ye kecana loke 'nikssiptdnnddaa| nizcayena kSipto nikSiptaH - parityaktaH kAyamanovAGmayaH prANyupapAtakArI daNDo yaste vidvAMso bhavantyeva etadanuvicintya-paryAlocya pazya-avagaccha / ke coparatadaNDA ityata Aha-'je kei' ityAdi, ye kecanAvagatadharmANaH savAH-prANinaH 'palita'miti karma tattyajanti, ye coparatadaNDA bhUtvA'STaprakAraM karma ghnanti te vidvAMsa ityetadanuvicintya-akSinimIlanena paryAlocya 'pazya' vivekinyA matyA'vadhAraya / ke punarazeSakarmakSayaM kurvanti ? ityata Aha-'nare' ityAdi; narAH-manuSyAsta evAzeSakarmakSayAyAlaM nAnye, te'pi na sarve api tu mRtArcA-mRteva mRtA saMskArAmAvAdA zarIraM yeSAM te tathA, niSpratikarmazarIrA ityarthaH, yadivA adhrcA-tejaH, sa ca krodhaH, sa ca kaSAyopalakSaNArthaH, tatazcAyamoM-mRtA-vinaSTA arcA kaSAyarUpA yeSAM te //////////////////////////////////////////////////////
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 374 // mRtAcaH, akaSAyiNa ityarthaH, kiM ca - 'dhammaM ' zrutacAritrAkhyaM vidantIti dharmmavidaH, iti hetau yata eva dharmmavido'ta eva RjavaH- kauTilyarahitA: / sthAdetat- kimAlambyaitadvidheyamityata Aha- 'AraMbhaja' mityAdi, sAvadyakriyAnuSThAnamArambhastasmAjjAtamArambhajaM, kiM tad 1 - duHkhamidamiti sakalaprANipratyakSaM, tathAhi -- kRSisevA vANijyAdyArambhapravRtto yacchArIramAnasaM duHkhamanubhavati tadvAcAmagocaramityataH pratyakSAbhidhAyinedamoktam, 'itiH' upapradarzane, ityetadanubhavasiddha duHkhaM jJAtvA mRtAcca dharmmavida Rjavazca bhavantIti / etacca samastavedino bhASanta iti darzayati -- 'eva' mityAdi, ' evaM ' pUrvoktaprakAreNa 'AhuH' uktavantaH, ke evamAhuH ? - samatvadarzinaH samyaktvadarzinaH samastadarzino vA yadudezakA derArabhyoktaM tadevamRcurityarthaH kasmAtta UcurityAha- 'te savve' ityAdi, yasmAtte sarve'pi sarvavidaH 'prAvAdikAH' prakarSeNa maryAdayA vaditu N zIlaM yeSAM te prAvAdinaH, ta eva prAvAdikA :- yathAvasthitArthasya pratipAdanAya vAvadUkAH, 'duHkhasya' zArIramAnasalakSaNasya tadupAdAnasya vA karmmaNaH 'kuzalA' nipuNAstadapanodopAyavedinaH santaH te sarve'pi jJaparijJayA parijJAya heyArthasya pratyAkhyAna parijJAmudAharanti, 'itiH' upapradarzane, ityevaM pUrvoktanItyA karmabandhodayasatkarmmatAvidhAnataH parijJAya 'sarvazaH' sarvaiH prakAraiH kuzalAH pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti yadivA mUlottaraprakRtiprakAraiH sarvaiH parijJAyeti mUlaprakArA aSTau uttaraprakRtiprakArA aSTapaJcAzaduttaraM zatam, athavA prakRtisthityanu mAga pradezaprakAraiH, yadivodayaprakArairbandha satkarmatA kAryabhUtai rAgAmibandhasatkarmatAkAraNaizca karmma parijJAyeti, te cAmI udayaprakArAH, tadyathA - mUlaprakRtinAM trINyudayasthAnAni, aSTavidhaM saptavidhaM caturvidhamiti, tatrASTApi karmmazrakRtI yaugapadyena vedayato'STa samya* 4 uddezakaH 3 // 374 //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 375 // vidhaM, tarucakAlato'nAdikamaparyavasitamabhavyAnAM bhavyAnAM tvanAdi-saparyavasitaM sAdisaparyavasitaM ceni, mohanIyopazame kSaye vA saptavidhaM, ghAtikSaye caturvidhamiti / sAmpratamuttaraprakRtinAmudayasthAnAnyucyante, tatra jJAnAvaraNIyAntarAyayoH paJcaprakAra ekamudayasthAnaM, darzanAvaraNIyasya dve, darzanacatuSkasyodayAccatvAri anyataranidrayA saha pazca, vedanIyasya sAmAnyenaikamudayasthAnaM, sAtamasAtaM veti, virodhAdyogapadyodayAbhAvaH, mohanIyasya sAmAnyena navodayasthAnAni, tadyathA-daza nava aSTau sapta SaT pazca catvAri dve ekaM ceti, tatra daza mithyAtvaM 1 anantAnubandhI krodho'pratyAkhyAnaH pratyAkhyAnAvaraNaH sajvalanazcetyetatkrodhacatuSTayam 5 evaM mAnAdicatuSTayamapi yojyaM anyataro vedaH 6 hAsyaratiyugmam aratizokayugmaM vA 8 bhayaMha jugupsA 10 ceti, bhayajugupsayoranyatarAbhAve nava, dvayAbhAve'STau, anantAnubandhyabhAve sapta, mithyAtvAbhAve SaT , apratyAkhyAnodayAbhAve pazca, pratyAkhyAnAvaraNAbhAve catvAri, parivarttamAnayugalAbhAve sajvalanAnyataravedodaye sati dve, vedAbhAve ekamiti, AyuSo'pyakamevodayasthAnaM caturNAmAyuSAmanyataraditi, nAmno dvAdazodayasthAnAni, tadyathA-viMzaniH ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonaviMzat triMzat ekatriMzat nava aSTau ceti, tatra saMsArasthAnAM sayoginAM jIvAnAM dazodayasthAnAni nAmno bhavanti, ayoginAM tu caramadvayamiti, atra ca dvAdaza dhravodayAH karmaprakRtayaH, tadyathA-taijasakAneNe zarIre 2 varNagandharasasparzacatuSTayaM 6 agurulaghu 7 sthiraM - asthiraMha zubhaM 10 azubhaM 11 nirmANa 12 miti, tatra viMzatiratIrthakarakevalinaH samudghAtagatasya kArmaNazarIrayogino bhavati, tadyathA-manuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 asaM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagaM AdeyaM 7 yazaH kIrtiriti 8 dhano //////////////////////////////////////////////////// // 375 //
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAkA.) daya 12 sahitA viMzatiH 20, ekaviMzatyAdIni tUdayasthAnAni ekatriMzatparyantAni jIvaguNasthAnabhedAdanekabhedAni samya. 4 bhavanti, tAni ceha granthagauravabhayAt pratyekaM nocyanta ityata ekaikamedAvedanaM kriyate, tatrekaviMzatiH gatiH 1 jAtiH 2 uddezakaH AnupUrvI 3 trasaM 4 bAdaraM 5 paryAptAparyAptayoranyatarat 6 subhagadurbhagayoranyatarat 7 AdeyAnAdeyayoranyatarat 8 yaza:kIrtyayazAkIyorenyatarat 9, etAzca nava dhruvodaya 12 sahitA ekaviMzatiH 21, caturviMzatistu tiryaggatiH 1 ekendriyajAtiH 2 audArikaM 3 huNDasaMsthAnaM 4 upaghAtaM 5 pratyekasAdhAraNayoranyatarat 6 sthAvaraM 7 sUkSmavAdarayoranyatarat 8 durbhagaM 9 anAdeyaM 10 aparyAptaka 11 yazAkIya'yazaHkIyoranyatara 12 diti, tatraivAparyAptakApanayane paryAptakaparAghAtAbhyAM prakSiptAbhyAM paJcaviMzatiH 25, SaDviMzatistu yA'sau kevalino viMzatirabhihitA saivaudArikazarIrAGgopAGgadvayAnyatarasaMsthAnAdyasaMhananopaghAtapratyekasahitA veditavyA mizrakAyayoge vartamAnasya 26, saiva tIrthakaranAmasahitA kevalisamudghAtavato mizrakAyayogina eva saptaviMzatiH 27, saiva prazastavihAyogatisamanvitA'STAviMzatiH 28, tatra tIrthakaranAmApanayane ucchavAsa 1 susvara 2 parAghAta 3 prakSepe sati triMzadbhavati 30, tatra susvare niruddha ekonatriMzat 29, saiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 31, nevodayastu manuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vasaM 3 bAdaraM 4 paryAtakaM 5 subhagaM 6 AdeyaM 7 yazaHkIrti 8 stIrthakaramiti , etA ayogitIrthakarakevalinaH, etA eva tIrthakaranAmarahitA aSTAviti 8, gotrasyaikameva sAmAnyenodayasthAnaM, uccanIcayoranyatarad , yaugapadyenodayAbhAvo virodhAditi, tadeva Su376 // mudayabhedairanekaprakAratAM karmaNaH parijJAya pratyAkhyAnaparijJAmudAharantIti // yadi nAma karmaparijJAmudAharanti tataH ////////////////////////////////////////////////////
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ .377 // kiM kAryamityAha iha ANAkakhI paMDie aNihe, egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIraM, kasehi appANaM jarehi appANaM,-jahA junnAI kaTThAI havvavAho pamatthai / evaM attasamAhie aNihe, vigiMca kohaM avikNpmaanne||1|| sU0 135 // 'iha' asmin pravacane AjJAmAkAkSitu zIlamasyeti AjJAkAGkSI-sarvajJopadezAnuSThAyI, yazcaivambhRtaH sa 'paNDito' viditavedyaH asniho bhavati, snihyate-zliSyate'STaprakAreNa karmaNeti sniho na sniho'snihaH, yadivA snihyatIti snihorAgavAna yo na tathA so'snihaH, upalakSaNArthatvAccAsya rAgadveSarahita ityarthaH, athavA nizcayena hanyata iti nihataH bhAvaripumirindriyakaSAyakammabhiH yo na tathA so'nihataH, iha pravacane AjJAkAGkSI paNDito bhAvaripubhirebhiranihato, nAnyatra, yazcAnihataH sa paramArthataH karmaNaH prijnyaataa| yazcaivambhUtaH sa kiM kuryAdityAha-'egamappANa' mityAdi, so'nihato'sniho vA AtmAnamekaM dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrazarIrAdivyatiriktaM 'saMprekSya' paryAlocya dhunIyAccharIraka, sambhAvanAyAM liGa , sarvasmAdAtmAnaM vyatiriktaM pazyataH, sambhAvyata etaccharIravidhUnanamiti, tacca kurvatA saMsArasvabhAvakatvabhAvanaivaMrUpA bhAvayitavyeti-"saMsAra evAyamanarthasAraH, kaH kasya ko'tra svajanaH paro vA ? / sarve bhramantaH svajanAH pare ca, bhavanti bhUtvA na bhavanti bhuuyH||1|| vicintyametadbhavatA'hameko, na me'sti kazcitpurato na pazcAta / svakarmabhirdhAntiriyaM mamaiva, ahaM purastAdahameva pazcAt // 2 // sadaiko'haM na me kazcita, // 377 / /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIAcAgaGgavRttiH ................ (zIlAkA.8 .378 // nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAcIti yo mama // 3 // " tathA-ekaH prakurute samya.4 karma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika, eko yAti bhavAntaram // 1 // ityAdi, kiM ca uddezakA 3 'kasehi appANaM jarehi appANaM' paravyatirikta AtmA zarIraM tat kaSTatapazcaraNAdinA kRzaM kuru, yadivA 'kaSa' kasmai karmaNe'lamityevaM paryAlocya yacchaknoSi tatra niyojayedityarthaH, tathA 'jara' zarIrakaM jarIkuru, tapasA tathA kuru yathA jarAjIrNamiva pratibhAsate, vikRtiparityAgadvAreNAtmAnaM niHmAratAmApAdayedityarthaH, kimarthamityetaditi cedAha-'jahA' ityAdi, yathA 'jIrNAni' niHsArANi kASThAni 'havyavAho' hutabhukpramathnAti-zIghra bhasmAt karoti, dRSTAntaM pradarzya dArzantikamAha'evaM attasamAhie' 'evam anantaroktadRSTAntaprakAreNAtmanA samAhitaH AtmasamAhitaH, jJAnadarzanacAritropayogena sadopayukta ityarthaH, AtmA vA samAhito'syetyAtmasamAhitaH, sadA zubhavyApAravAnityarthaH, AhitAgnyAdidarzanAdArpatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, yadivA prAkRte pUrvottaranipAto'tantraH, samAhitAtmetyarthaH, 'asnihaH' sneharahitaH saMstapo'gninA karmakASThaM dahatIti bhAvArthaH // etadeva dRSTAntadAAntikagatamartha niyuktikAro gAthayopasaJjighRnurAhajaha khalu jhasiraM kahU~ suciraM sukkaM lahUM Dahai aggii| taha khala khavaMti kamma sammacaraNe ThiyA sAhU // 24 // gatArthA / atra cAsnihapadena rAganivRttiM vidhAya dveSanivRttiM vidhisurAha-'vigiMca koha'mityAdi, kAraNe'kAraNe vA'tikrarAdhyavasAyaH krodhaH taM parityaja, tasya ca kArya kampanaM tatpratiSedhaM darzayati-avikampamAnaH // kiM vigaNayyai al378. tatkuryAdityAha sAttaranipAto'tamavyApAravAnitya para jhusiraMkAta bhAvArthaH
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 376 // imaM niruhAuyaM saMpehAe, dukkhaM ca jANa adu AgamessaM, puDho phAsAI va phAse, loyaM ca pAsa viphadamANaM, je nivvuDA pAvahiM kammehiM aNiyANA te viyAhiyA, tamhA ___ ativijo no paDisaMjalijAsi tibemi // sU0 136 // iti tRtIya uddezakaH // 4-3 // 'idaM manuSyatvaM niruddhAyuSka' niruddhaM-parigalitamAyuSka 'samprekSya' paryAlocya krodhAdiparityAgaM vidadhyAt , kiM ca-dukkha' mityAdi, krodhAdinA dandahyamAnasya yanmAnasaM duHkhamutpadyate tajjAnIhi, tajjanitakarmavipAkApAditaM cAgAmi duHkhaM samprekSya krodhAdikaM pratyAkhyAnaparijJayA jAnIhi, parityajerityarthaH, AgAmiduHkhasvarUpamAha-'puDho' ityAdi, pRthak saptanarakapRthivIsambhavazItoSNavedanAkumbhIpAkAdiyAtanAsthAneSu sparzAn' duHkhAni, caH samuccaye, na kevalaM krodhAdhmAtastasminneva kSaNe duHkhamanubhavatItyAgAmIni pRthaga duHkhAni ca spRzed-anubhavet , tena cAtiduHkhenAparo'pi loko duHkhita ityetadAha-'loyaM ca' ityAdi, na kevalaM krAdhAdivipAkAdAtmA duHkhAnyanubhavati, lokaM ca zArIramAnasaduHkhApannaM vispandamAnamasvatantramitazcetazca duHkhapratIkArAya dhAvantaM pazya' vivekacakSuSA'vokaya / ye tvevaM na te kimbhUtA bhavantItyata Aha-'je nivvuDA' ityAdi, ye tIrthakaropadezavAsitAntaHkaraNA viSayakaSAyAgnyupazamAbhivRtAH-zItIbhUtAH pApeSu karmasu 'anidAnA: nidAnarahitAste paramasukhAspadatayA vyAkhyAtAH, aupazamikasukhabhAktvena prasiddhA ityarthaH, yata evaM tataH kimityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAdrAgadveSAbhibhUto duHkhabhAgbhavati tasmAdatividvAn-viditAgamasadbhAvaH sanna pratisavale:-krodhAgninA''tmAnaM noddIpayeH kaSAyopazama kurvityarthaH / itiradhikAraparisamAptI, pravImIti pUrvavat / samyaktvAdhyayane tRtIyodezakaTIkA samApteti // 4-3 // ////////////////////////////////////////////////////////////// // 34 //
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA rAvRttiH (zIlAGkA.) samya. 4 uddezakA 4 // 38 // // atha caturthAdhyayane caturthoddezakaH // uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake niravayaM tapo'bhihitaM, taccA vikalaM satsaMyamavyavasthitasya bhavatItyataH saMyamapratipAdanAya caturthoddezaka ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezasyAdi sUtram AvIlae pavIlae nippIlae jahittA puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM. tamhA adhimaNe vIre. sArae samie sahie sayA jae, duraNacaro maggo vIrANaM aniyahagAmINaM, vigiMca maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre, AyANijje viyAhie, je dhuNAi samussayaM vasittA baMbhaceraMsi // sU0 137 // AGIpadarthe, ISatpIDayed avikRSTena tapamA zarIrakamApIDayed, etacca prathamapravrajyA'vasare, tata UddharvamadhItAgamaH pariNatArthasadbhAvaH san prakarSeNa vikRSTatapasA pIDayetprapIDayet , punaradhyApitAntevAsivargaH saGkrAmitArthasAraH zarIra tityakSurmAsArddhamAsakSapaNAdimiH zarIraM nizcayena pIDayenniSpIDayet , syAt-karmakSayArtha tapo'nuSThIyate, sa ca pUjAlAbhakhyAtyarthena tapasA na bhavatyato nirarthaka eva zarIrapIDanopadeza ityato'nyathA vyAkhyAyate-kammaiva kArmaNazarIraM vA ApIDayetprapIDayeniSpIDayet , atrApISadarthAdikA prakarSagatiravaseyA, yadivA ApIDayetkarma apUrvakaraNAdikeSu samyagadRSTyAdiSu guNasthAnakeSu, tato'pUrvakaraNAnivRttivAdarayoH prapIDayet , sUkSmasamparAyAvasthAyAM tu niSpIDayet , athavA ApIDanamupazamazreNyA prapIDana kSapakazreNyAM niSpIDanaM tu zailezyavasthAyAmiti / kiM kRtvaitatkuryAdityAha-'jahittA' .
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 381 // ityAdi, pUrvaH saMyogaH pUrvasaMyogo-dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRtastaM tyaktvA, yadivA pUrva:-asaMyamo'nAdibhavAbhyAsAttena saMyogaH pUrvasaMyogastaM tyaktvA 'AvIlaye'dityAdisambandhaH, kiM ca-'hiccA ityAdi, 'hi gatA'vityasmAt pUrvakAle ktvA 'hitvA' gatvA, kiM tat ?-upazamaM-indriyanoindriyajayarUpaM saMyama vA 'gatvA' pratipadyApIDayediti vartate, idamuktaM bhavati-asaMyamaM tyaktvA saMyama pratipadya tapazcaraNAdinA''tmAnaM karma vA''pIDayet prapIDayenniSpIDayediti, yataH karmApIDanArthamupazamapratipattistatpratipattau cAvimanaskatetyAha-'tamhA' ityAdi, yasmAtkammakSayAyAsaMyamaparityAgastatparityAge cAvazyaMbhAvI saMyamastatra ca na cittavaimanasyamiti, tasmAdavimanA vigataM bhogakaSAyAdiSvaratau vA mano yasya sa vimanA yona tathA so'vimanAH, ko'sau , vIra:-karmavidAraNasamarthaH / avimanaskatvAcca yatsyAttadAha-'sArae' ityAdi, saSTA-jIvanamaryAdayA saMyamAnuSThAne rataH svArataH, paJcabhiH samitibhiH samitaH, saha hitena sahito jJAnAdisamanvito vA sahitaH, 'sadA' sarvakAlaM sakRdAropitasaMyamabhAra: saMstatra 'yateta' yatnavAn bhavediti / kimarthaM puna: paunaHpunyena saMyamAnuSThAnaM pratyupadezo dIyate ? ityAha-'duranucaro' ityAdi, duHkhenAnucaryata iti duranucara, ko'sau ?mArgaH-saMyamAnuSThAnavidhiH, keSAM :-vIrANAm apramattayatInA, kimbhUtAnAmityAha-'aNiyaha' ityAdi, anivAmokSastatra gantu zIlaM yeSAM te tathA teSAmiti, yathA ca tanmArgAnucaraNaM kRtaM bhavati tadarzayati-'vigiMca' ityAdi, 'mAMsa' zoNitaM darpakAri vikRSTatapo'nuSThAnAdinA 'vivecaya' pRthakkuru, taddhadrAsaM vidhehItiyAvat , evaM vIrANAM mArgAnucaraNaM kRtaM bhavatIti bhaavH| yazcaivambhUtaH sa kaM guNamavApnuyAdityAha-esa' ityAdi, 'eSa' mAMsazoNitayorapanetA // 381 //
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIjAcArAjavRttiH (sIlAGkA.) samya.4 udezakA 4 .382 // puri zayanAt puruSaH dravaH-saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikaH, matvarthIyaSThan , dravyabhUto vA muktigamanayogyatvAt , karma ripuvidAraNasahiSNutvAdvIra iti, mAMsazoNitApacayapratipAdanAcca taduttareSAmapi medaAdInAmapacaya ukta eva draSTavyaH, tadbhAvabhAvitvAtteSAmapi / ki ca-'AyANijje' ityAdi sa vIrANAM mArga pratipannaH mAMsazoNitayorapanetA mumukSUNAmAdAnIyo-grAhya Adeyavacanazca vyAkhyAta iti / kazcaivambhRta ityAha-'je dhuNAi' ityAdi 'brahmacarye' saMyame madanaparityAge voSitvA yaH 'samucchrayaM' zarIrakaM kamrmopacayaM vA tapazcaraNAdinA 'dhunAti' kRzIkaroti sa AdAnIya iti vividhamAkhyAto vyAkhtAta iti sambandhaH // uktA apramattAH, tadvidharmaNastu pramattAnamidhitsurAha nittehiM palicchinnahiM AyANasoyagaDhie bAle, avvocchinnabaMdhaNe aNabhivakatasaMjoe tamaMsi aviyANao ANAe laMbho natthi timi // sU0 138 / nayatyarthadezam-arthakriyAsamarthamarthamAvirbhAvayantIti netrANi-cakSurAdInIndriyANi taiH paricchinnaiH-yathAsvaM viSayagrahaNaM prati niruddhaiH sadbhirAdAnIyo'pi bhUtvoSitvA brahmacarye punamohodayAdAdAnasrotogRddhaH-AdIyate-sAvadyAnuSThAnena svIkriyata ityAdAnaM-kamma saMsArabIjabhUtaM tamya srotAMsi-indriyaviSayA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA vA teSu gRddhaHadhyupapannaH syAt , ko'mo ?-'bAla' ajJaH rAgadvapamahAmohAbhibhUtAntaHkaraNaH / yazcAdAnasrotogRddhaH ma kimbhRtaH syAdinyAha-'avvocchinnabaMdhaNe' ityAdi, avyavacchinnaM janmazatAnuvRtti bandhanam-aSTaprakAraM karma yasya sa tathA, kiM ca-'aNabhikkata' ityAdi, anabhikrAntaH-anatilacitaH saMyogo dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRto'saMyamasaMyogo vA //////////////////////////////////////////////////// 382 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 33 // yenAsAvanatikrAntasaMyogaH tasya caivambhRtasyendriyAnukUnyarUpe mohAtmake vA smasi vartamAnasyAtmahitaM mokSopAya vA'vijAnata AjJAyAH-tIrthakaropadezasya lAmo nAstItyetadahaM bravImi tIrthakaravacanopalabdhasadbhAva iti, yadivA''jJA bodhiH samyaktvam , astizabdazcAyaM nipAtasvikAlaviSayI, tenAyamarthaH-tasyAnabhikrAntasaMyogasya bhAvatamasi vartamAnasya bodhilAbho nAsImAsti na bhAvIti / etadevAha jassa natthi purA pacchA majhe tassa kuo siyA?, seDa pannANamaMte buddha AraMbhovarae, saMmameyaMti pAsaha, jeNa baMdhaM vahaM ghoraM pariyAvaM ca dAruNaM paliLiMdiya bAhiragaM ca soyaM, nikkaMmadaMsI iha macciehiM, kagmANaM saphalaM daLUNa tao nijAi gheyavI // sU0 139 / / yasya kasyacidavizeSitasya karmAdAnasrotogRddhasya bAlasyAvyavacchinnabandhanasyAnabhikrAntasaMyogasyAjJAnatamasi varttamAnasya 'purA' pUrvajanmani bodhilAbho nAsti-samyaktvaM nAsIt 'pazcAdapi' eSye'pi janmani na bhAvi 'madhye madhyajanmani tasya kutaH syAta iti , etaduktaM bhavati-yasyaiva pUrva bodhilAbhaH saMvRtto bhaviSyati vA tasyaiva vartamAnakAle bhavati, yena hi samyaktvamAsvAditaM punarmithyAtvodayAttatpracyavate tasyApArddhapudgalaparAvartenApi kAlenAvazyaM tatsadbhAvAta , na hyayaM sambhavo'sti pracyutasya samyaktvasya punarasambhava eveti, athavA niruddhendriyo'pi AdAnasrotogRddhaH ityuktaH, tadviparyayabhUtasya tvatikrAntasukhasmaraNamakurvataH AgAmi ca divyAGganAmogamanabhikAGkSato vartamAnasukhAbhiSvaGgo'pi naiva myAdityetadarzayitumAha-'jassa natthi' ityAdi, yasya bhogavipAkavedinaH pUrvabhuktAnusmRtirnAsti nApi pAzcAtyakAla 1383n
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogAbhilASitA vidyate tasya vyAdhicikitsArUpAn bhogAn bhAvayato 'madhye vartamAnakAle kuto bhogecchA syAt / , bhIAcA samya.4 mohanIyasthopazamAnnaiva syAdityarthaH / yasya tu trikAlaviSayA bhogecchA nivRttA sa kimbhUtaH syAdityAha-'se hu'. rAGgavRttiH uddezakA 4 ityAdi, 'huH yasmAdarthe yasmAnivRttabhogAbhilASastasmAtsa prajJAnavAn-prakRSTaM jJAnaM prajJAnaM-jIvAjIvAdiparicchettu tadvidyate (zIlAvA.) 18| yasyAsI prajJAnavAn , yata eva prajJAnavAnata eva buddhaH-avagatatattvo, yata evambhUto'ta evAha-'AraMbhovarae' saavdyaa||384 // nuSThAnamArambhastasmAduparata ArambhoparataH / etaccArambhoparamaNaM zobhanamiti darzayannAha-'samma'mityAdi, yadidaM sAvadyA rammoparamaNaM samyagetata-zomanametat samyaktvakAryatvAdvA samyaktvametadityevaM pazyata-evaM gRhNIta yUyamiti / kimityArambhoparamaNaM samyagiti cedAha-'jeNa' ityAdi, yena kAraNena sAvadyArambhapravRtto bandhaM nigaDAdibhiH vadhaM kazAdibhiH 'ghoraM prANasaMzayarUpaM 'paritApa' zArIramAnasaM 'dAruNaM' amahyamavApnotyata ArambhoparamaNaM samyagabhUtaM kuryAta, kiM kRtvetyAha-'palicchindi' ityAdi, 'paricchindya' apanIya, kiM tat ?-'srotaH' pApopAdAnaM, tacca bAhya dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdirUpaM hiMsAdyAzravadvArAtmakaM vA, cazabdAdAntaraM ca rAgadveSAtmaka viSayapipAsArUpaM veti, kiMca'NikammadaMsI'tyAdi, niSkrAntaH karmaNo niSkA -mokSaH saMvaro vA taM draSTuM zIlamasyeti niSkarmadarzI, 'ihe'ti saMsAre maryeSu madhye ya eva niSkarmadarzI sa eva bAhyAbhyantarasrotasazchetteti syAt / kimabhisandhya sa bAhyAbhyantarasaMyogasya chettA niSkarmmadazI vA bhaveta ityata Aha-'kammANa' ityAdi, mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyante-badhyanta // 384 // iti karmANi-jJAnAvaraNIyAdIni teSAM saphalatvaM dRSTA sa vA niSkarmadarzI vedavidvA karmaNAM phalaM dRSTA, teSAM ca phalaM //////////////////////////
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 385 // jJAnAvaraNIyasya jJAnAvRtiH darzanAvaraNasya darzanAcchAdanaM vedanIyasya vipAkodayajanitA vedanetyAdi, nanu ca na sarveSAM karmmaNAM viSAkodayamicchanti, pradezAnubhavasyApi sadbhAvAt tapasA ca kSayopapatterityataH kathaM karmmaNAM saphalatvaM 1, naiSa doSo, nAtra prakArakAtryamabhipretam apitu dravyakAtsmyaM taccAstyeva, tathAhi - yadyapi pratibandhavyakti na vipAkodayatathApyaSTAnAmapi karmmaNAM sAmAnyena so'styevetyataH karmmaNAM saphalatvamupalabhyate, tasmAt karmmaNastadupAdAnAdAsavAdvAnizcayena yAti niryAti-nirgacchati, tanna vidhatta itiyAvat, ko'sau ? - 'vedavid' vedyate sakalaM carAcaramaneneti veda:AgamastaM vettIti vedavit, sarvajJopadezavarttIityarthaH // na kevalasya mamaivAyamabhiprAyaH, sarveSAmeva tIrthakarANAmayamAzaya iti darzayitumAha je khalu bho ! vIrA te samiyA sahiyA sayAjayA saMghaDadaMsiNo AbhovarayA ahAtaha loyaM uvehamANA pAINaM paDiNaM dAhiNaM uINaM iya saccasi paricie cihiMsu, sAhisAmo nANaM vIrANaM samiyANaM sahiyANaM sayAjayANaM saMghaDadaMsINaM AovarayANaM ahAtahaM loyaM samuvehamANANaM kimatthi uvAhI 1, pAsagassa na vijjai nasthittibemI // sU0 140 // iti caturtha uddezakaH / / 4-4 // iti caturthamadhyayanam // 4 // yadivA uktaH samyagvAdo niravadyaM tapazcAritraM ca adhunA tatphalamucyate-- 'je khalu' ityAdi, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, ye kecanAtItAnAgatavarttamAnAH 'bho' ityAmantraNe 'vIrAH' karmmavidAraNa sahiSNavaH samitAH samitibhiH sahitA // 385 /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya.4 uddezaka: 4 zrIbAcArAjavRttiH (cIlAhA.) .386 // jJAnAdibhiH sadA yatAH satsaMyamena 'saMghabadasiNo'tti nirantaradarzinaH zubhAzubhasya AtmoparatAH pApakarmabhyo yathA tathA avasthitaM 'loka' caturdazarajjvAtmakaM karmalokaM vopekSamANAH-pazyantaH sarvAsu prAcyAdiSu dikSu vyavasthitA ityevaMprakArAH 'satya'miti RtaM tapaH saMyamo vA tatra paricite-sthire tasyu:--sthitavantaH upalakSaNArthatvAt trikAlaviSayatA draSTavyA, tatrAtIte kAle anantA api satye tasthuH vartamAne pazcadazasu karmabhUmiSu saGkhyeyAstiSThanti anAgate anantA api sthAsyanti, teSAM cAtItAnAgatavartamAnAnAM satyavatAM yajjJAnaM yo'bhiprAyastadahaM kathayiSyAmi bhavatAM zRNuta yUyaM, 8 kimbhUtAnAM teSAM ?-'vIrANA'mityAdIni vizeSaNAni gatArthAni, kimbhUtaM jJAnamiti cedAha-ki prazne 'asti' vidyate ?, ko'sau ?-pAdhiH kamajanitaM vizeSaNaM, tadyathA-nArakastiyanyonaH sukhI duHkhI subhago durbhagaH paryAptako'paryAptaka ityAdi, Ahosvinna vidyata iti paramatamAzaya ta UcuH-'pazyakasya' samyagvAdAdikamartha pUrvopAttaM pazyatIti pazyaH sa eva pazyakastasya karmajanitopAdhina vidyate, ityetadanusAreNAhamapi bravImi na svamanISikayeti / gataH sUtrAnugamaH, tadgatau ca samAptazcaturthoddezako, nayavicArAtidezAt samAptaM samyaktvAdhyayanaM caturthamiti // 4-4 // granthAnaM 620 // --: : --. 386 //
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 37 // // atha lokasArAkhye paJcamAdhyayane prathamoddazakaH / / uktaM caturthamadhyayana, sAmprataM pazcamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane samyaktvaM pratipAditaM tadantargataM ca jAnaM, tabhayasya ca cAritraphalatvAt tasyaiva ca pradhAnamokSAGgatayA lokasAratvAta tatpratipAdanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyodvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikArI dvadhA, tatrApyadhyayanArthAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikAraM tu niyuktikAraH pratipipAdayiSugahahiMsagavisayAraMbhaga egacarutti na muNI pddhmgNmi| viraomuNitti biie avirayavAI pariggahio // 23 // sahae eso apariggaho ya nivvinnakAmabhogo y| avvattassegacarassa paccavAyA cautthaMmi // 237 // haraovamo ya tavasaMyamaguttI nissaMgayA ya paMcamae / ummaggavajaNA chahagaMmi taha rAgadose ya // 238 // hinastIti hiMsakaH ArambhaNamArambho viSayANAmArambho'syeti viSayArambhakaH, vyadhikaraNasyApi gamakatvAtsamAsaH, Nvulantasya vA yAjakAdidarzanAt samAso, viSayANAmArambhako viSayArambhaka iti, hiMsakazca viSayArambhakazceti vigRhya samAhAradvandvaH, prAkRtatvAtpu liGgatA, ayamoM-hiMsakaH prANinAM viSayArambhakazca viSayAtha sAvadyArambhapravRttazca na muniH, tathA viSayArtha eka eva caratyekacaraH sa ca na muniriti, etadadhikAratrayaM prathamoddezake 1, dvitIye tu hiMsAdipApasthAnakebhyo virato munirbhavatItyayamarthAdhikAraH, vadanazIlo vAdI aviratasya vAdI aviratavAdI parigrahavAn bhavatItyetacAnoI zake pratipAdayiSyata iti 2, tRtIye tveSa eva virato muniraparigraho bhavatIti nirviNNakAmabhogazcetyayamarthA 387
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya05 uddezakaH 1 bhIAcA rAjavRttiH (zIlAGkA.) // 388 // dhikAraH 3, caturthe tvavyaktasya-agItArthasya sUtrApariniSThitasya pratyapAyA bhavantItyayamarthAdhikAraH4, pazcamake tu hRdopamena sAdhunA bhAvyaM, yathA hi hRdo jalabhRto'pratisravaH prazasyo bhavati, evaM sAdhurapi jJAnadarzanacAritrabhRto visrotasikArahita iti, tathA tapaHsaMyamaguptayo niHsaGgatA cetyayamarthAdhikAraH 5, SaSThe tUnmArgavarjanA-kudRSTiparityAgaH, tathA rAgadveSau ca tyAjyAvityayamarthAdhikAraH 6, iti gAthAtrayArthaH // nAmaniSpanne tu nikSepena dvidhA nAma--AdAnapadena gauNaM ceti, etata dvividhamapi niyuktikAraH pratipAdayitumAhaAyANapaeNAvaMti goNNanAmeNa logasArutti / logassa ya sArassa ya caukkao hoi nikkhevo // 239 // AdIyate-prathamameva gRhyata ityAdAnaM tacca tatpadaM ca AdAnapadaM tena kAraNabhUtenAvantAtyetanAma, adhyayanAdAvAvantIzabdasyoccAraNAd , guNairniSpannaM gauNaM tacca tannAma ca gauNanAma tena hetunA lokasAra iti, lokasya-caturdazarajjvAtmakasya sAra:-paramArtho lokasAra: dvipadaM nAmetyataH lokasya sArasya ca pratyeka catuSkako nikSepo bhavati, tadyathAnAmaloko yasya kasyacinloka iti nAma kriyate, sthApanAlokazcaturdazarajjvAtmakasya lokasya sthApanA gAthAtrayAdavaseyA, taccaitava-tiriaM cauro dosu chaddosu aDha dasa ya ekkekke / pArasa dosusolasa dosuvIsA ya cusutu||1|| puNaravi solasa dosubArasa dosutu hu~ti nAyavvA / tisu dasa tisu bhaTThaccha ya dosu dosutu cattAri // 2 // oyaria loamajjhA cauro cauro ya savvahiM nneyaa| tia tia | duga duga ekkekagaM ca jA sattamIe u // 3 // dravyaloko jIvapudgaladharmAdharmAkAzakAlAtmakaH SaDvidhaH bhAva ////////////////////////////////////////////////////////// 388 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 389 // lokastvaudAyakAdiSaDbhAgatmakaH sarvadravyaparyAyAtmako vaa| sAro'pi nAmAdi caturvidhaH, tatra nAmasthApane sugamatvAdanAdRtya dravyamArapratipAdanAyAha- : savvassa thUla gurue majjhe desappahANa sarirAI / dhaNa eraMDe vahare khaharaMSaM ca jiNAdurAlAI // 24 // ___atra pUrvArddhapazcAIyoryathAsaGkhyaM laganIyaM, sarvasve dhanaM sArabhRtaM, tadyathA-koTisAro'yaM pazcakapardakasAro vA, sthUle eraNDaH sAraH, sArazabdo'tra prakarSavAcI, sthUlAnAM madhye eraNDo bhiNDo vA prakarSabhRtaH, gurutve vajra', madhye khadiraH, deze AmravRkSo veNurvA, pradhAne yo yatra pradhAnabhAvamanubhavati sacitto'citto mizrazceti, sacitto dvipadazcatuSpado'padazceti, dvipadeSu jinaH catuSpadeSu siMhaH apadeSu kalpavRkSaH, acitteSu vaiDUryo maNiH, mizreSu tIrthakara eva vibhUSitaH, zarIrevIdArikaM muktigamanayogyatvAdviziSTarUpApattezca, AdigrahaNAt svAmitvakaraNAdhikaraNeSu sAratA yojyA, tadyathA-svAmitve gorasasya ghRtaM sArabhUtaM, karaNatve maNisAreNa mukuTena zobhate rAjA, adhikaraNe dani ghRtaM jale pdmmutthitmityaadigaathaarthH|| bhAvasArapratipAdanAyAhabhAve phala sAhaNayA phalao siddhI suhuttmvrihaa| sAhaNaya nANadaMsaNasaMjamatavasA tahiM pgy||241|| 'bhAve' bhAvaviSaye sAre cintyamAne phalasAdhanatA sAraH phalam-arthakriyAvAptistasya sAdhanatA phalasAdhanatA-phalArthamArambhe pravartanaM tataH phalAvAptiH pradhAnaM, phalato'pyanaikAntikAnAtyantikarUpAta sAMsArikAsakAzAttadviparyastaM phalaM sAraH, kiM tata 1-siddhiH, kimbhUtA'sau ?-'uttamasukhavariSThA' uttamaM ca tadAtyantikaikAntikAnAbAdhatvAt sukhaM ca //////////////////////////////////////////////////// // 389
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAvRttiH (zIlAkA samya. 5 uddezakaH 1 // 39. // 8 uttamasukhaM tena variSThA-baratamA, tatsAdhanAni ca gAthAzakalena darzayati-sAdhanakAni' prakRSTopakArakANi jJAnadarzanasaMyamatapasi, tasmizca bhAvasAre siddhAkhyaphala sAdhane jJAnAdike prakRtaM jJAnadarzanacAritreNa bhAvasArarUpeNAtrAdhikAra iti gaathaarthH|| tasyaiva jJAnAdeH siddhaya pAyasya bhAvasAratA pratipAdayannAhalogaMmi kusamaesu ya kaamprigghkumgglggesu| sAro hu nANadasaNatavacaraNaguNA hiyahAe // 242 // 'loke' gRhasthaloke kutsitAH samayAH kusamayAH teSu ca kimbhUteSu ?-kAmaparigraheNa ye kutsitA mArgAsteSu lagneSu, hurhetau, yasmAlokaH kAmaparigrahAgrahI gRhasthabhAvameva prazaMsati, vakti ca-'gRhAzramasamo dharmo, na bhUto na bhvissyti| pAlayanti narAH zUrAH, kloSAH pASaNDamAzritAH // 1 // gRhAzramAghArAzca sarve'pi pApaNDinaH ityevaM mahAmohamohita icchAmadanakAmeSu pravartate, tathA tIthikA apyaniruddhandriyaprasaga dvirUpakAmAbhidhvaGgiNaH ityatasteSu sAro jJAnadarzanatapazcaraNaguNAH, uttamasukhavariSThasiddhihetutvAt, hitA-siddhistadarthatvAditi gAthArthaH // yato jJAnadarzanatapazcaraNaguNA hitArthatayA sArastasmArika kartavyamityAhacaiUNaM saMkapayaM sArapayamiNa daDheNa pittavyaM / atthi jio paramapayaM jayaNA jA rAgadosehiM // 243 / / 'tyaktvA' projjhya, kiM tat !-'zaGkApadaM' kimetanmadArabdhamanuSThAnaM niSphalaM syAdityevaMmbhUto vikalpaH zaGkA tasyAH pada-nimittakAraNaM taccAhatproktepvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhya vartheSu yA saMzItiH-sandeha ityetadrUpaM tacchakApadaM vihAya sArapada-idaM jJAnAdikaM prAgupanyastaM dRDhena--ananyamanaskena tIrthikadambhapratAraNAkSomyena grAhya, tadeva
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaGkApadavyudAsakArya gAthAzakalena darzayati-asti jIvaH, asya ca padArthAnAmAdAvupanyAsAjjIvapadArthasya ca praadhaanyaa||391 // dupalakSaNArthatvAdvA zeSapadArthagrahaNaM, asti--vidyate jIvitavAn jIvati jIviSyatIti vA jIvaH zumAzubhaphalabhokteti, sa ca pratyakSa evAIpratyayasAdhyA, icchAdvaSaprayatnAdikAryAnumAnasAdhyo vA, tathA ajIvA api dharmAdharmAkAzapudgalA gatisthityavagAhadvayaNakAdiskandhahetavaH santi, evamAsravasaMvagbandhanirjarA api vidyante, pradhAna puruSArthatvAd AdyantagrahaNe madhyagrahaNasyAvazyaMbhAvitvAdAdyaM jIvapadArtha sAkSAdupanyasyAntyaM mokSapadArthamupanyasyati--paramaM ca tatpadaM ca paramapadaM, taccAstIti sambandha iti asti mokSaH zuddhapadavAcyatvAd bandhasya sapratipakSatvAnmokSAvinAbhAvitvAdvA bandhasyeti, satyapi mote yadi tadavAptAvupAyo na syAttato janAH kiM kuyu rityatastatkAraNe'stitvaM darzayati-'yatanA'yatno rAgadveSeSu, rAgadveSopazamAdyaH saMyamo'sAvapyastIti / tadevaM sati jIve paramapade ca zaGkApadavyudAsena jJAnAdikaM sArapadaM dRDhena grAhyamiti gAthArthaH // tato'pyaparAparaprakarSagatirastIti darzayannupakSepamAhaBa logassa u ko sAro tassa ya sArassa ko havaisAro tassa ya sArosAraM jai jANasi pucchiosAha // 244 ___ 'lokasya' caturdazarajjvAtmakasya kA sAraH 1 tasyApi sArasya ko'paraH sArA ?, tasyApi sArasArasya sAraM yadi bAnAmi tataH pRSTo mayA kathayeti gAthArthaH // praznaprativacanArthamAhalogassa sAra dhammo dhammapi ya nANasAriyaM viNti| nANaM saMjamasAraM saMjamasAra ca nivvANaM // 245 / / samastasyApi lokasya tAvaddharmaH sAro, dharmamapi jJAnasAraM bravate, jJAnamapi saMyamasAraM, saMyamasyApi sArabhRtaM nirvANa
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA gaGgavRttiH (zIlAGkA.) // 392 // miti gAthArthaH / ukto nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM taccedam - AvaMtI ke yAvaMtI loyaMsi vipparAmusaMti aTThAe aNaTThAe, eesu veva viprAmusaMti (jAvaMti kei loe chakkAyavahaM samArabhaMti aTThAe ahAe), guru se kAmA, tao se mArate, jao se mArate tao se dUre, neva se aMto neva dUre // sU0 141 / / 'AvantI'ti yAvanto jIvA manuSyA asaMyatA vA syuH, 'ke AvaMti'tti kecana 'loke' caturdazarajjvAtmake gRhasthAnyatIrthikalo ke vA SaDjIvanikAyAn ArambhapravRttA vividham-- anekaprakAraM viSayAbhilASitayA 'parAmRzanti' upatApayanti, daNDakazatADanAdibhirghAtayantItyarthaH, kimarthaM viparAmRzantIti darzayati- 'arthA' arthArthaM arthAdvA arthaHprayojanaM dharmArthakAmarUpaM, karmANi lyablope paJcamI, arthamuddizya-prayojanamutprekSya prANino ghAtayanti, tathAhi-- dharma - nimittaM zaucArthaM pRthivIkAyaM samArabhante, arthArthaM kRSyAdi karoti, kAmArthamAbharaNAdi, evaM zeSeSvapi kAyeSu yathAyogaM vAcyaM, 'aNaDAetti' anarthAdvA -- prayojanamanuddizyaiva tacchIlatayaiva mRgayAdyAH prANyupaghAtakAriNIH kriyAH kurvanti, tadevamarthAdarthAdvA prANino hatvA eteSveva--SaDjIvanikAyasthAneSu vividham-- anekaprakAraM sUkSmabAdaraparyAptakAparyAtakAdimedena tAkendriyayAdIn prANinastadupaghAtakAriNaH parAmRzanti, tAn prapIDya teSvevAnekaza utpadyanta itiyAvad, yadivA tatSaDjIvanikAyabAdhA'vAptaM karmma teSveva kAyeSUtpadya te taistaiH prakArairudIrNa viparAmRzanti-- anubhavantIti, nAgArjjunIyAstu paThanti - " jAvaMti kei loe lakkAyavahaM samArabhaMti aTThAe aNaTThAe vA " ityAdi, gatArthaM syAd samya* 5 uddezakaH 1 // 392 //
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 363 / / dhamrmANi kurune. yAnasya kAyagatasya vipacyante ?, taducyate- 'gurU se kAmA' 'se' tasyApara - vidaH kAmyanta iti kAmAH - zabdAdayaste guravo dustyajatvAt, kAmA hyalpasaccairanavAptapuNyopacayairullaGghayitu N duSkaramityatastadarthaM kAyeSu pravarttate tatpravRttau ca pApopacayastadupacayAcca yatmyAttadAha- 'sataH' SaDjIvanikAyavi parAmarzAt paramakAmagurutvAccAsau maraNaM mAraH - prAyuSaH cayastasyAntarvarttate, mRtasya ca punarjanma janmani cAvazyaMbhAvI mRtyurevaM janmamaraNAt saMsArodanvati majjanonmajjanarUpAnna mucyate / tataH kimaparamityAha -- 'jao se' ityAdi, yato'sau mRtyorantastato'sau 'dUre' paramapadopAyAt jJAnAditrayAt tatkAryAdvA mokSAd, yadivA sukhArthI kAmAnna parityajati, tadaparityAge ca mArAntarvarttI, yatazca mArAntarvarttI tato jAtijarAmaraNarogazokAbhibhUtatvAdasau sukhaadduure| yasmAdasau kAmagurustadgurutvAnmArAntarvarttI tadantarvarttitvAtkimbhUto bhavatItyata Aha- 'neva se' ityAdi, naivAsau viSayasukhasyAntarvarttate, tadabhilASA parityAgAcca naivAsau dUre, yadivA yasya guravaH kAmAH sa kiM karmmaNo'ntarbahirveti praznAvasare satyAha - 'Neva se i*yAdi, naivAsI karmmaNo'ntaH - madhye bhinnagranthitvAtsambhAvitAvazyaM bhAvikarmmakSayopapatteH, nApyasau dUre dezona koTIkoTikarmmasthitikatvAt, cAritrAvAtAvapi naivAntanaiva ca dUre ityetacchakyate vaktu, pUrvoktAdeva kAraNAditi, athavA yenedaM prANApi kimasAvantarbhUtaH saMsArasyAhozvidbahirvarttate ityAzaGkayAha - 'Neva se' ityAdi, naivAsau saMmArAntaH ghAtikarmmakSayAt nApi dUre adyApi bhavopagrAhika rmma sadbhAvAditi / / yo hi bhinnagranthiko durApAvAsasamyaktvaH saMsArArAtIyataravartIsa kimadhyavasAyI syAdityAha- ////// // 363 //
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zIlAkA.) //////////////////// .314 // se pAsai phusiyamiva kusagge paNannaM vAeriyaM nivajhyaM, evaM bAlassa jIviyaM maMdassa samba.5 aviyANao, kUrAI kammAIbAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariAsamuvei, PA uddezakA 1 moheNa ganbhaM maraNAi ei, ettha mohe puNo puNo // sU0 142 // 'se pAsaI tyAdi, 'saH' apagatamithyAtvapaTalaH samyaktvaprabhAvAvagata paMsArAsAraH 'pazyati' dRzirupalabdhikriya ityata upalabhate-avagacchati kiM tat ?--'phusiyamiya'tti kuzAgra udakavindumiva bAlasya jIvitamiti sambandhaH, tatkimbhUta- 8 mityAha--'paNunna'mityAdi, praNutram-anavaratAparAparodakaparamANUpacayAt praNunnaM-preritaM vAteneritaM vAteritaM sannipatitaM bhAvini bhRtavadupacArAnipatadeva vA nipatitaM, dArzantikaM darzayati-'eva'miti, yathA kuzAgre binduH kSaNasambhAvitasthitika evaM bAlasyApi jIvitam , avagatatatvo hi svayamevAvagacchati nApyasau tadabhikAGkSati ato bAlagrahaNaM, bAlo hyajJaH, sa cAjJAnatvAdeva jIvitaM bahu manyate, yata eva bAlo'ta eva mandaH-sadasadvivekApaTuH, yata eva buddhimando'ta eva paramArtha na jAnAti, ataH paramArthamavijAnata evambhUtaM jIvitamityevaM pazyati / paramArthamajAnaMzca yatkuryAtadAha-'kUrANi'ityAdi, 'pharANi' nirdayAni niranukrozAni 'karmANi' anuSThAnAni hiMsAnRtasteyAdIni sakalalokacamatkRtikArINi aSTAdaza vA pApasthAnAni 'bAlaH' ajJaH prakaNa kurvANaH, kabhiprAye kriyAphale AtmanepadavidhAnAttasyaiva takriyAphalavipAkaM darzayati-tena' krUrakarmavipAkApAditena duHkhena 'mUDhaH' kiMkartavyatA''kulaH, Bh364 // kena kRtena mamaitaduHkhamupazama yAyAditi mohamohito viparyAsamupaiti-yadeva prANyupaghAtAdi duHkhotpAdane kAraNaM tadupazamAya
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 35 // tadeva vidadhAtIti / kiM ca-'moheNa' ityAdi, 'moha' ajJAnaM mohanIya vA mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASamayaM tena mohena mohitaH san karma badhnAti, tena ca garbhamavApnoti, tato'pi janma punarvAlakumArayauvanAdivayovizeSAH, punarviSayakaSAyAdinA kamrmopAdAyAyuSaH kSayAt maraNamavApnoti, AdigrahaNAtpunargamityAdi, narakAdiyAtanAsthAnametItyato'bhidhIyate-ettha' ityAdi, 'atra' asminnanantarokte 'mohe' mohakArye garbhamaraNAdike paunaHpunyenAnAdikamaparyantaM catutikaM saMsArakAntAraM paryaTati, nAsmAdapaitItiyAvat , kathaM punaH saMsAre na bambhramyAt , taducyate-mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASAbhAvAd , asAveva kuto ?, viziSTajJAnotpatteH 1, saiva kuto ?, mohAbhAvAt , yadyevamitaretarAzrayatvaM, tathAhimoho'jJAnaM mohanIya vA, tadabhAvo viziSTajJAnotpatteH, sA'pi tadabhAvAditi bhaNatA spaSTameva itaretarAzrayatvamuktaM, tatazca na yAvadviziSTajJAnotpattiH saMvRttA na tAvatkarmazamanAya pravRttiH syAt , naiSaH doSaH, arthasaMzayenApi pravRttidarzanAditi / Aha ca-- saMsayaM pariANao sasAre parinnAe bhavai, saMsayaM apariyANao saMsAre aparinnAe bhavai / sU0 143 // 'saMsaya mityAdi, saMzItiH saMzayA-ubhayAMzAvalambA pratItiH saMzayaH, sa cArthasaMzayo'narthasaMzayazca, iha cArtho mokSo mokSopAyaca, tatra mokSe na saMzayo'sti, paramapadamitipratipAdanAt , tadupAye tu saMzaye'pi pravRttirbhavatyeva, arthasaMzayasya pravRttyaGgatvAt / anarthastu saMsAra: saMsArakAraNaM ca, tatsandehe'pi nivRttiH syAdeva, anarthasaMzayasya nivRttyaGgatvAta , ataH //////////////////////////////////////////////////// // 34 //
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAjavRttiH (zIlAbA.) saMzayamAnarthagataM parijAnato heyopAdeyapravRttiH syAdityetadeva paramArthataH saMsAraparijJAnamiti darzayati-tena saMzayaM pari samyA 5 jAnatA saMsArazcaturgatikaH tadupAdAnaM vA mithyAvAviratyAdi anartharUpatayA parijJAtaM bhavati jJaparijJayA, pratyAkhyAna uddezakaH 1 parijJayA tu parihRtamiti, yastu punaH saMzayaM na jAnIte sa saMsAramapi na jAnAtIti darzayitumAha--'saMsayaM' ityAdi, 'sasaya' sandehaM dvinidhamapyaparijAnato heyopAdeyapravRttinaM syAt , tadapravRttau ca saMsAro'nityAzucirUpo vyasanopanipAtabahulo niHsAro na jJAto bhavati // kutaH punaretanizcIyate ? yathA tena saMzayavedinA saMsAraH parijJAta iti ?, kimatra nizcetavyaM 1, saMsAraparijJAnakAryaviratyupalabdheH tatra sarvaviratipraSThAM viratiM nirdidikSurAha-- je chee se sAgAriyaM na sevai, kaTu evamaviyANI vihayA maMdassa bAlayA, je khala visae sevai sevittA vA nAloei, pareNa vA puTTho niNhavai, ahavA taM paraM saeNa vA doseNa pAviDhayareNa vA doseNa uvaliMpijjA) laDA huratthA paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNaya ttimi // suu.144|| 'je chae' ityAdi yazcheko-nipuNa upalabdhapuNyapApaH sa 'sAgAriya'ti vaithunaM na sevate manovAkAyakarmabhiH, sa / eva yathAvasthitasaMsAravedI, yastu punarmohanIyodayAtpAzvasthAdiH tatsevate, sevitvA ca sAtagauravamayAta kiM kuryAdityAha'kaTaTu' ityAdi, rahasi maithunaprasaGgaM kRtvA punargudinA pRSTaH sannapalapati, tasya caivamakAryamapalapato'vijJApayato vA // 366 kiM syAdityAha-viiyA' ityAdi, 'mandasya' abuddhimata ekamakAryAsevanamiyaM cAlatA-ajJAnatA, dvitIyA tadapahavanaM
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 397 // 1 mRSAvAdaH tadakaraNatayA vA punaranutthAnamiti, nAgArjunIyAstu paThanti - "je khalu visae sevaI sevittA vA NAloei, pareNa vA puTTho niNhavara ahavA taM paraM saeNa vA doseNa pAviTThayareNa vA doseNa ucaliMpijja' tti" sugamaM / yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha - 'laDA hu' ityAdi, labdhAnapi kAmAn 'huratthe'tti bahizcitrakSullakAdivattadvipAkaM pratyupekSya cittAdbahiH kuryAt yadivA huzabdo'pizabdArthe, rephAgamaH sunvyatyayena dvitIyArthe prathamA, tato'yamartho - labdhAnapyarthyante - abhilaSyanta ityarthAH - zabdAdayastAnupanatAnapi tadvipAkadvAreNa 'pratyupekSya' paryAlocya tataH 'Agamya' jhAlA durantaM zabdAdiviSayAnuSaGga, ktvApratyayasyottarakriyAsavya (sA) pekSatvAttAM darzayatitadanA sevanatayA parAnAjJApayet svato'pi pariharediti, etadahaM bravImi yena mayA pUrvArthavyavarNanamakAri sa evAhamavyavacchinnasamyagjJAnapravAhaH zabdAdiviSayarUpopalambhAt samupajanitajinavacanasaMmada iti / etacca vacyamANaM bravImIti, tadAha , pAsaha ege rUvesu giddhe pariNijamANe, ittha phAse (mohe) puNo puNo, AvaMtI ke yAvaMtI loyaMsi AraMbhajIvI, eesa ceva AraMbhajIvI, itthavi bAle paripaccamANe ramaI pAvehiM kammehiM asaraNe saraNaMti mantramANe, ihamegesi egacariyA bhavadda, se bahukohe bahumANe bahumAe bahulobhe bahurae bahunaDe bahusade bahusaMkappe AsavasattI paliucchanne uTThiyavAyaM pavayamANe, mA me kei adakkhU annAyapamAyoseNaM, rUyayaM mUDhe ghammaM nAbhijANaha, //////// / / 397
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya. 5. uddezakA aTTA payA, mANava! kaMmakoviyA je aNuvarayA avijAe palimukkhamAhu Avameva bhIAcA aNapariyati ttimi // sU0 145 // prathama uddezakaH // 5-1 | pAsaha ityAdi, he janAH! pazyata yUyamekAntapuSTadharmANo, bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, 'rUpeSu' rUpAdi(zIlAvA. vindriyaviSayeSu niHsArakaTuphaleSu 'gRDAn' adhyupapannAn sataH indriyairviSayAbhimukhaM saMsArAbhimukhaM vA nrkaadiyaatnaa|| 398 // sthAnakeSu vA pariNIyamAnAn prANina iti / te ca viSayagRdhnava indriyavazagAH saMsArArNave kimApnuyurityAha-ettha phAse ityAdi, 'atra' asmin saMsAre hRSIkavazagaH san karmapariNatirUpAn sparzAna paunaHpunyena-AvRttyA tAneva teSu teSveva sthAneSu prApnuyAditi / pAThAntaraM vA 'ettha mohe puNo puNo' 'atra' asmin saMsAre 'mohe' ajJAne cAritramohe vA punaH punarbhavatIti / ko'sAvevambhRtaH syAdityata Aha - 'AvatI'tyAdi, yAvantaH kecana 'loke' gRhasthaloke 'ArammajIvinaH' sAvadyAnuSThAnasthitikAH, te pauna:punyena duHkhAnyanubhaveyuriti / ye'pi gRhasthAzritAH sArambhAstIrthikAdayaste'pi taduHkhabhAjina iti darzayati-eesa'ityAdi, 'eteSu' sAvadyArambhapravRtteSu gRhastheSu zarIrayApanArtha vartamAnastIrthikaH pAvasthAdi 'ArambhajIvI' sAvadyAnuSThAnavRttiH pUrvoktaduHkhabhAga bhavati / AstA tAvadgRhasthastIthiko vA, yo'pi saMsArArNavataTadezamavApya samyaktvaratnaM labdhvA'pi mokSakakAraNaM viratipariNAmaM saphalatAmanItyA kammodayAta so'pi sAvadyAnuSThAyI syAdityAha-'etyaviSAle ityAdi, 'atra' asminnayahatpraNItasaMyamAbhyupagame a 'bAlo' rAgadveSAkulitaH paritapyamAnaH paripacyamAno vA viSayapipAsayA ramate, kai?-pApaiH karmabhiH, viSayArtha sAvadyA ////////////////////////////////////////////////////// // 318.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ //////////////////// nahAne prati vidhatte, kiM kutrANa ityAha--'asA'mityAdi, kAmAgninA pApA kammabhiH paripanyamAnaH sAvadyA nuSThAnamazaraNameva zaraNamiti manyamAno bhogecchA'jJAnatamimAcchAditadRSTiviparyayaH mana bhUyo bhUyo nAnArUpA vedanA Ra anubhavediti / AstAM tAvadanye, pravajyAmapyabhyupetya kecidviSayapipAmArgastAMstAn kalkAcArAnAcarantIti dayitumAha hamegesimityAdi, 'iha' manuSyaloke ekeSAM na sarveSAM caraNaM cayate vA caryA ekasya caryA ekacaryA, mA ca prazastetarabhedena dvidhA-sA'pi dravyabhAvabhedAt pratyeka dvidhA, natra dravyato gRhasthapASaNDikAdeviSayakaSAyanimittamekAkino viharaNaM, bhAvatastu aprazastA na vidyane, mA hi rAgadvepavirahAdbhavati, na ca tadrahitasyAprazastateti / prazastA tu dravyataH pratimApratipannasya gacchanirgatasya sthavirakalpikasya cekAkinaH sAdikAnimittAnnirgatasya, bhAvatastu punA rAgadveSavirahAdbhavati, tatra dravyato bhAvatazcaikacaryA anutpannajJAnAnAM tIrthakRtAM pratipannasaMyamAnAm , anye tu caturbhaGgapatitAH, tatrAprazastadravyaikacaryodAharaNaM, tadyathA-pUrvadeze dhAnyapUrakAbhidhAne sAmoze ekastApasaH prathamavayA devakumArasadRzavigrahaH SaSThabhaktena tadgrAmanirgamapathe tapastepe, dvitIyo'pyupagrAmaM girigahare'STamabhaktena tapaHkarmaNA''tApanAM vidhatte, tasmai ca grAmanirgamapathavartine zItoSNasahiSNave guNairAkRSTo loka AhAgadibhiH saparyayopatiSThate, sa tathA lokena pUjyamAno vAgbhirabhiSTrayamAnaH AhArAdinopacaryamANo janamRce-matto'pi giriparisarAtApI duSkarakArakaH, tato'sau lokastena bhUyo bhUyaH procyamAnastamekAkinaM tApasamadrikuharavAsinaM paryapUjayad , duSkaraM ca paraguNotkIrtanamitikRtvA tasyApi saparyAdikaM vyadhAt , tadevamAbhyAM pUjAkhyAtyarthamekacaryA vidadhe, ato'prazastA, evamanayA dizA'nye'pyaprazastaika ////////////////////////// // 31 //
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIAcA rAGgavRttiH (zrIlAGkA.) // 400 // caryAzritA dRSTAntA yathAsambhavamAyojyA iti / tadevaM sUtrArthe vyAkhyAte sUtrasparzika niyuktyA niyuktikAro vyAcikhyAsurAha cAro variyA caraNaM egaDaM vaMjaNaM tahiM chakkaM / davyaM tu dArusaMkama jalathalavArAiyaM bahuhA // 246 // 'cAra' iti 'cara gatibhakSaNayo:' bhAve ghaJ caryeti 'gadamadacarayamazcAnupasarge' (pA0 3-1-100) ityanena karmaNi bhAve vA yat, caraNamiti vA, bhAve nyuT, eka:- abhinno'rtho'syetyekArthaM, kiM tat ? - 'vyaJjanaM' vyajyateAviSkriyate'rtho'neneti vyaJjanaM - zabda ityetatpUrvoktaM zabdatrayamekArtha, ekArthatvAcca na pRthag nikSepaH, 'tatra' cAranikSepe paTakaM, cArasya SaTkAro nikSepa ityarthaH, tadyathA-nAmasthApanetyAdi, tatra sugamatvAnnAmasthApane anAdRtya jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyacAraM gAthAsakalena darzayati - 'davvaM tu' ti tuzabdaH punaH zabdArthe dravyaM punarevambhUtaM bhavati, dArusaGkramaMzca jalasthalacArazca dArusaGkramajalasthalacArau tAvAdI yasya taddArumaGkra majalasthalacArAdikaM 'bahudhA ' anekadhA, tatra dArusaGkramo jale setvAdiH kriyate, sthale vA garttalaGghanAdikaH, jalacAro nAvAdinA, sthalacAro rathAdinA, AdigrahaNAt prAsAdAdau sopAnapaGktyAdiriti yadyaddezAddezAntarAvAptaye dravyaM sa sa dravyaMcAra iti gAthArthaH // sAmprataM kSetrAdikamAha vittaM tu jami khitte kAlo kAle jahiM bhave cAro / bhAvaMmi nANadaMsaNacaraNaM tu pasatthamapasatthaM // 247 // kSetraM punaryasmin kSetre cAraH kriyate yAvadvA kSetraM caryate sa kSetracAraH, kAlastu yasmin kAle carati yAdantaM vA kAlaM samya0 5 uddezakaH 1 // 400 //
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa kAlacAraH, bhAve tu dvidhA caraNaM-prazastamaprazastaM ca, tatra prazastaM jJAnadarzanacaraNAni, ato'nyadaprazastaM gRhasthAnyatIthikANAmiti gAthArthaH / / tadevaM sAmAnyato dravyAdikaM cAra pradarzya prakRtopayogitayA yate vacAraM prazastaM praznadvAreNa darzayitumAhaloge caumvihamI samaNassa cauvihI kahaM cAro! hoI dhiI ahigAro visesao khittkaalesu||248 loke caturvidhe dravyakSetrakAlabhAvarUpe 'zramaNasya' zrAmyatIti zramaNo-yatistasya kathambhUto dravyAdizcaturvidhazcAraH syAd !, iti prazne nirvacanamAha-bhavati dhRtirityeSo'dhikAraH, dravye tAvadarasavirasapAntarUkSAdike dhRtirbhAvayitavyA, kSetre'pi kutIrthikamAvite prakRtyabhadrake vA nodvagaH kAryaH, kAle'pi duSkAlAdau yathAlAbhaM santoSiNA bhAvya, bhAve'pyAkrozopahasanAdau noddIpitavyaM, vizeSatastu kSetrakAlayoravamayorapi dhRtirbhAvyA, dravyabhAvayorapi prAyastannimittatvAta / / cunarapi dravyAdikaM vizeSato yatezvAramAha pAvovarae apariggahe a gurukulanisevae jutte / ummagavajae rAgadosavirae ya se vihare // 249 // 'pApoparataH pApAta-pApahetoH sAvadyAnuSThAnAddhisA'nRtAdattAdAnAbrahmarUpAduparataH pApoparataH, tathA na vidyate pari| graho'syetyaparigrahaH, pApoparato'parigrahazceti dravyacAraH, kSetracAramAha-guroH kulaM gurukulaM-gurusAnidhyaM tatsevako-yuktaH samanvito yAvajjIvaM gurUpadezAdineti, anena kAlacAraH pradarzitA, sarvakAlaM gurUpadezavidhAyitvopadezAd, bhAvacAramAha-udgato mArgAdunmArgaH-akAryAcaraNaM tarjakaH, tathA rAgadveSavirataH sa sAdhurvihareda-saMyamAnuSThAnaM kuryAditi, gatA ////////////////////////////////////////////////////// // 401 //
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcAsaGgavRttiH (dhaulAkA samya* 5 uddezakaH 1 // 402 // niyuktiH / sAmprataM sUtramanuzriyate-tatra viSayakaSAyanimittaM yasyaikacaryA syAt sa kimbhUtaH syAdityAha- se bahu kohe' ityAdi, 'sa' viSayagRdhnurindriyAnukUlavaDaeNkacaryApratipannastIthiko gRhastho vA paraiH paribhRyamAno bahuH krodho'syeti bahukrodhaH, tathA vandyamAno mAnamudvahata iti bahumAnaH, tathA kurukucAdibhiH kalkatapasA ca bahumAyI, sarvametadAhArAdilobhAtkarotItyato bahulobhaH, yata evamato bahurajAH-bahupApo bahuSu vA''rammAdiSu rato bahurataH, tathA naTavadbhogArtha bahUn veSAn vidhatta iti bahunaTaH, tathA bahubhiH prakAra: zaTho bahuzaThaH, tathA bahavaH saGkalpA:-kartavyAdhyavasAyA yasya sa bahusaGkalpaH, ityevamanyeSAmapi caugadinAmekacaryA vAcyeti, sa evambhUtaH kimavasthaH syAdityAha-'Asava' ityAdi, AsravAH-hiMsAdayasteSu saktaM-saGgaM AzravasaktaM tadvidyate yasyAsAvAzravasaktI-hiMsAdhanuSagavAn palita-karma tenAvacchannaH, karmAvaSTabdha itiyAvata , sa caivambhRto'pi kiM bra yAdityAha-'uDiya'ityAdi, dharmAcaraNAyodyuktaH usthitastadvAda utthitavAdastaM prabadana , tIthiko'pyevamAha-yathA ahamapi pravajito dharmAcaraNAyodyata ityevaM pravadan karmaNA'vacchAdyata iti / sa costhitavAdI AsraveSu pravarttamAnaH AjIvikAbhayAt kathaM pravartata ityAha-'mA me' ityAdi, mA mAM 'kecana' anye'drAkSuravadyakAriNamityataH pracchannamakArya vidadhAti, etaccAjJAnadoSeNa pramAdadoSeNa vA vidhatta iti / kiM ca-'sayaya'mityAdi, 'satatam' anavarataM mUDho mohanIyodayAdajJAnAdvA 'dharma' zrutacAritrAkhyaM nAbhijAnAti, na vivecayatItyarthaH / yadyevaM tataH kiMmityAha-'aTTA' ityAdi, ArtA viSayakaSAyaiH 'prajAyanta' iti prajA:-jantavaH he mAnava !, manujasyaivopadezAhatvAnmAnavagrahaNaM, 'karmaNi' aSTaprakAre vibhatsite 'kovidA:' kuzalAH, na dharmAnuSThAna ......
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 403 // iti, ke punaH te ye satataM dharma nAmijAnanti karmabandhakovidAzceti ?, ata Aha-'je aNuvarayA' ityAdi, ye kecanAnirdiSTasvarUpAH 'anuparatAH' pApAnuSThAnebhyo'nivRttA jJAnadarzanacAritrANi mokSamArga ityeSA vidyA ato viparyayeNAvidyA tayA pari-samantAt mokSamAhuH te dharma nAbhijAnanta iti sambandhaH, dharmamajanAnAzca kimAnnuyurityAha-'AvadR' ityAdi, bhAvAvartaH-saMsArastamaraghaTTaghaTIyantranyAyenAnuparivartante, tAsveva narakAdigatiSu bhUyo bhUyo bhavantItiyAvata / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / lokasArAdhyayane prathamoddezaka iti // 5-1 // ////////////////////////////// // atha paJcamAdhyayane dvitIyoddezakaH // uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha prAguddezake ekacaryApratipanno'pi sAvadyAnuSThAnAdviraterabhAvAcca na munistyuiktam , iha tu tadviparyayeNa yathA munibhAvaH syAttathocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram AvantI keyAvantI loe aNAraMbhajIviNo tesu, etthovarae taM jhosamANe, ayaM saMdhIti adakkhU, je imassa viggahassa ayaM khaNetti annasI esa magge AriehiM paveie, uhie no pamAyae, jANitta dukkhaM patteyaM sAyaM, puDhochaMdA iha mANavA puDho dukkhaM pavehayaM se avihiMsamANe aNavayayANe, puTTho phAse vipaNanae // sU0 146 // ////////////////
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAvRttiH (zIlAGkA.) samya05 uddezakaH 2 // 404 // 'yAvanta: kecana 'loke' manuSyaloke 'anArambhajIvinA, ArammA-sAvadyAnuSThAnaM pramattayogovA, uktaM ca"'AdANe nikkheve bhAsussagge aThANagamaNAI / savvo pamattajogo samaNassavi hoi aarNbho||1||" tadviparyayeNa tvanArambhastena jIvitu zIlaM yeSAM ityanArambhajIvino yatayaH samastArambhanivRttAH teSveva-gRhiSu putrakalatrasvazarIrAdyarthamArambhapravRtteSvanArambhajIvino bhavanti, etaduktaM bhavati-sAvadyAnuSThAnapravRtteSu gRhastheSu dehasAdhanArthamanavadyArambhajIvinaH sAdhavaH paGkAdhArapaGkajavanilepA eva bhavanti / yadyevaM tataH kimityAha-'atra' asmin sAvadyAgamme kartavye 'uparata: saGkucitagAtraH, atra vA''hate dharme vyavasthita uparataH pApArambhAt , kiM kuryAt sa? 'tat' sAvadyAnuSThAnAyAtaM karma 'jhoSayan' kSapayan munibhAvaM bhajata iti / kimabhisandhAyAtroparataH syAdityAha-'ayaM saMghI' ityAdi, avivakSitakarmakA apyakarmakA dhAvato, yathA pazya mRgo dhAvati, evamatrApyadrAkSIdityetakriyAyoge - pyayaM sandhiriti prathamA kRteti, 'aya'miti pratyakSagocarApana AryakSetrasukulotpattIndriyanirvRttizraddhAsaMvegalakSaNaH sandhiH ' avasaro mithyAtvakSayAnudayalakSaNo vA samyaktvAvAptihetubhUtakarmavivaralakSaNaH sandhiH zubhAdhyavasAyasandhAnabhRto vA sandhirityenaM svAtmani vyavasthApitamadrAkSIdbhavAnityataH kSaNamapyekaM na pramAdayet na viSayAdipramAdavazago bhRyAt / kazca na pramattaH myAdityAha-'je imassa' ityAdi, 'ya' ityupalabdhatattvaH asya' adhyakSasya vizeSeNa gRhyate anenASTaprakAra karma tadvatarazarIgaviziSTaM bAdya ndriyeNa gRhyata iti vigrahA-audArikaM zarIraM tasya 'ayaM' vArtamAnikakSaNaH 1 AdAne nikSepe mASAyAmutsarge ca sthAne gamanAdau / sarvaH pramattayogaH zramaNasyApi bhavatyArambhaH // 1 // //////////////////////////////////////////////////////////// // 404 /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 405 // evambhUtaH sukhaduHkhAnyatararUpazca gataH evambhUtazca bhAvItyevaM yaH kSaNAnveSaNazIlaH so'nveSI sadA'pramattaH syAditi / svamanISikAparihArArthamAha-esa magge' ityAdi, 'eSaH' anantagekto 'mArgo' mokSapathaH 'AryaiH sarvaheyadharmArAtIya(tIra)vartibhistIrthakaragaNadharaiH prakarSeNAdau vA vedita-kathitaH pravedita iti / na kevalamanantarokto vakSyamANazca tIrthakaraiH pravedita iti tadAha-'uhie' ityAdi, sandhimadhigamyotthito dharmAcaraNAya kSaNamapyekaM na pramAdayeta / kiM cAparamadhigamyetyAha-'jANittu' ityAdi, jJAtvA prANinAM pratyekaM duHkhaM tadupAdAnaM vA karma tathA pratyekaM sAtaM camanaAhlAdi jJAtvA samutthito na pramAdayet / na kevalaM duHkhaM karma vA pratyekaM, tadupAdAnabhRto'dhyavasAyo'pi prANinAM bhinna eveti darzayitumAha-'puDho' ityAdi, pRthaga-bhinnaH chanda:-abhiprAyo yeSAM te pRthagachandAH, nAnAbhUtabandhAdhyavasAyasthAnA ityarthaH, 'ihe'ti saMsAre saMjhiloke vA, ke te?-'mAnavAH' manuSyAH, upalakSaNArthavAdanye'pi, saMjJinA pRthaksaGkalpatvAcca tatkAryamapi karma pRthageva, tatkAraNamapi duHkhaM nAnArUpamiti, kAraNabhede kAryabhedasya avazyaMbhAvitvAditi, ataH pUrvoktaM smArayannAha-'puDho' ityAdi, duHkhopAdAnamedAd duHkhamapi prANinAM pRthak praveditaM, sarvasya svakRtakarmaphalezvaratvAt nAnyakRtamanya upabhuGkte iti / etanmatvA kiM kuryAdityAha-se' ityAdi, 'sa' anArambhajIvI pratyekasukhaduHkhAdhyavasAyI prANino vividhairupAyairahiMsan tadhA'napavadan-anyathaiva vyavasthitaM vastvanyathA vadannapavadan nApavadan anapavadan , mRSAvAdamaba vannityarthaH, pazya ca tvaM tasyApi prAkRtatvAdApatvAdvA lopaH, evaM parasvamagRhNannityAdyapyAyojyam / etadvidhAyI ca kimaparaM kuryAdityAha-puTTho' ityAdi, sa paJcamahAvatavyavasthitA ////////////////////////////////////////////////////// 1405 //
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAjavRttiH (zIlAkA.) samya. 5 uddezaka: 2 .406 // san yathAgRhItapratijJAtinirvahaNodyataH spRSTaH parISahopasargastAn tatkRtAn zItoSNAdisparzAn duHkhasparzAn vA tatsahiSNutayA anAkulo vividhairupAyaiH-prakAraiH saMsArAsArabhAvanAdimiH prerayet , tatpreraNaM ca samyakasahana, tatkRtayA duHkhAsikayA''tmAnaM bhAvayeditiyAvat // yo hi samyakaraNatayA parISahAn saheta sa kiMguNaH syAdityAha esa samiyA pariyAe viyAhie, je asattA pAvehiM kammehiM udAhu te AyaMkA phusaMti, iti udAhu dhIre te phAse puTTho ahiyAsai, se punvipeyaM pacchApeyaM bheuradhamma viDasaNadhammamadhuvaM aNiiyaM asAsayaM cayAvacaiyaM vippariNAmadhamma, pAsaha evaM rUvasadhiM // sU0 147 // 'eSaH anantarokto yaH parISAhANAM praNodaka: 'samiyA' samyak zamitA vA zamo'syAstIti zamI tadbhAvaH zamitA 'paryAyaH' pravrajyA samyak zamitayA vA paryAyaH-pravrajyA'syeti vigRhya bahuvrIhiHsa samyakaparyAyaH zamitAparyAyo vA vyAkhyAto nApara iti / tadevaM parISahopasargAkSobhyatA pratipAdya vyAdhisahiSNutA pratipAdayannAha-'je asattA' ityAdi, ye'pAkRtamadanatayA samavaNamaNileSTukAzcanAHsamatApannAH pApeSu karmasvasaktA-pApopAdAnAnuSThAnAratAH 'udAe' kadAcittAn tathAbhUtAn sAdhUna 'AtaGkA' AzujIvitApahAriNaH zUlAdayo vyAdhivizeSAH 'spRzAnti' abhibhavanti pIDayanti / yadi nAmevaM tataH kimityAha-'iti udAhu' ityAdi, 'iti' etadvakSyamANamudAhRtavAn-vyAkRtavAn, ko'sau ?-dhIro' vI:-buddhistayA rAjate, sa ca tIrthakRdgaNadharo vA, kiM tadudAhRtavAn ?-tairAtakaiH spRSTaH san // 406 / /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 407 // tAn sparzAn - duHkhAnubhavAn vyAdhivizeSApAditAnadhyAsayet saheta / kimAkalayyetyAha - ' se puvva' mityAdi, sa spRSTaH pIDitaH AzukAribhirAtaGkaretadbhAvayed yathA pUrvamapyetad-asAtAvedanIya vipAkajanitaM duHkhaM mayaiva soDhavyaM, pazcAdapyetanmayeva sahanIyaM yataH saMsArodara vivaravarttI na vidyata evAsau yasyAsAtAvedanIyavipAkApAditA te rogAtaGkA na bhaveyuH tathAhi kevalino'pi mohanIyAdighAticatuSTaya tayAdutpannajJAnasya vedanIyasadbhAvena tadudayAttatsambhava iti, yatazca tIrthakarairapyetad'baddhaspRSTanighatta nikAcanAvasthAyAtaM kammavazyaM vedyaM nAnyathA tanmokSaH, ato'nyenApyasAtAveda1 karmabandhazcaturvidhaH, tadyathA - prakRtibandhaH 1 sthitibandha: 2 anubhAgabandhaH 3 pradezabandha : 4, tatra prakRtibandho'STavidhaH, jJAnAvaraNIya dhantarAyAntaH, ete'STAvapi mUlabhedAH, uttarabhedAstu jJAnAvaraNIye pabca, darzanAvaraNIye nava, vedanIye dvau, mohanIye'STAviMzatiH, AyuSaJcatvAraH, nAmnaH dvicatvAriMzat saptaSaSTirvA trinavatirvA tryuttarazataM vA, gotre dvau antarAye paJca, iti mUlottara prakRtibandhaH / sthitibandhe jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIya vedanIyAntarAyeSu triMzatkoTI koTya utkRSTA sthitiH, mohanIye saptatikoTA koTya', nAmagotrayoviMzatiH, AyuSi 33 sAgaropamANi pUrvakoTi tribhAmronAni, nAmagotrayorjaghanyA sthitiraSTau muhUrttA, vedanIyassa bAra samuhuttA, tamuttA se sANaM iti sthitibandhA, zubhAzubhakammaMpudgaleSu - "jo raso aggubhAgo dubai tattha subhesu mahuro asubhesu bhamahuro raso tarasa bandho abhAgabandho" aNubhAgabandho samanto / pradezA:- kamrmmavargaNAskandhAH teSAM bandhaH jIvapradezaH sama bahrayayaH piNDavara kSIranIrasambandhavadvA, uktaM ca- "jIvakarmapradezAnAM yaH sambandhaH parasparam / kRzAnulohabaddhetoH, taM bandhaM jagadurbudhAH // 1 // praSTavaddha nidhantanikAcitakAraNabhedAt sa punazcaturvidhaH, tathAhi - samUhagatAya sUcisambandhavat spRSTakarmabandhaH, davarakabaddhasUci sambandhavadbaddhakarmabandhaH, parSAntarita davaraka va sUcikA sambandhavannidhantakarmabandhaH agniSma tazUcikA samavAya me lakavannikAcitakarmabandhaH / ////////////////////// // 407 //
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya05 uddezaka zrIAcAgaNavRttiH (zIlAkA. // 408 // nIyodaye sanatkumAradRSTAntena mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya nodvijitavyamiti, uktaM ca-"svakRtapariNatAnAM durnayAnAM vipAkaH, punarapi sahanIyo'nyatra te niguNasya / svayamanubhavato'sau duHkhamokSAya sadyo, bhavazatagatiheturjAyate'nicchataste // 1 // " api ca-etadaudArikaM zarIraM suciramapyauSadharasAyanAyupabRMhitaM mRnmayAmaghaTAdapi niHsArataraM sarvathA sadA vizarAviti darzayannAha-'bhiduradhamma'mityAdi, yadivA pUrva pazcAdapyetadaudArika zarIraM vakSyamANadharmasvabhAvamityAha-'bhiduradhamma'mityAdi, svayameva bhidyata iti bhiduraH sa dharmo'sya zarIrasyeti bhiduradhamma, idamaudArikaM zarIra supoSitamapi vedanodayAcchirodaracakSururaHprabhRtyavayaveSu svata eva bhidyata iti miduraM, tathA vidhvaMsanadharma pANipAdAdyavayavavidhvaMsanAt , tathA avazyaMbhAvasambhAvitaM triyAmAnte sUryodayavat dhruvaM na tathA yattadadhruvaM, tathA apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA kUTasthanityatvena vyasthitaM sannityaM naivaM yattadanityamiti, tathA tena tena rUpeNodakadhArAvacchazvadbhavatIti zAzvataM tato'nyadazAzvataM, tatheSTAhAropabhogatayA dhRtyupaSTambhAdaudArikazarIravargaNAparamANUpacayAccayaH tadabhAvena tadvicaTanAdapacayaH, cayApacayau vidyete yasya taccayApacayikam , ata eva vividhaH pariNAmaH-anyathAbhAvAtmako dharmaH-svabhAvo yasya tadvipariNAmadharma / yatazcaivambhUtamidaM zarIrakamato'syopari ko'nubandhaH kA mUrchA, nAsya kuzalAnuSThAnamRte'nyathA sAphalyamityetadevAha--'pAsaha' ityAdi, pazyatainaM pUrvoktaM rUpasandhi, miduradharmAdyAghAtaudArikaM paJcendriyanivRttilAbhAvasarAtmakaM, dRSTA ca vividhAtaGkajanitAn sparzAnadhyAsayediti // etatpazyatazca yatsyAttadAha ////////////////////////////////////////////////// ||408 //
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 409 // samuppehamANassa ikAyayaNarayassa iha vippamukkassa nasthi magge virayassa tibemi // sU0 148 // samyagutprekSamANasya-pazyato'nityatAghAtamidaM zarIramityevamavadhArayato nAsti mArga iti sambandhaH, kiM ca-AGabhividhau samastapApArammebhyaH AtmA Ayatyate-Aniyamyate yasmin kuzalAnuSThAne vA yatnavAn kriyata ityAyatanaMjJAnAditrayam ekam-advitIyamAyatanamekAyatanaM tatra ratastasya, kiM ca-'iha' zarIre janmani vA vividhaM paramArtha bhAvanayA sArIrAnabandhAta pramukto vipramuktastasya 'nAsti' na vidyate, ko'sau 1-'mArgo' narakatiyaGmanuSyagamanapaddhatiH, vartamAnasAmIpye vartamAnadarzanAnna bhaviSyatIti nAstItyuktaM, yadivA tasminneva janmani samastakarmakSayopapatte sti nAkAdimArgaH kasyeti darzayati-viratasya' hiMsAdyAzravadvArebhyo nivRttasya, itiradhikAraparimamAptI, bravImIti pUrvavata sadhammasvAmyAtmAnamAha, yadbhagavatA vIravarddhamAnasvAminA divyajJAnenArthAnupalabhya vAgyogenoktaM tadahaM bhavatAM bravImi, na svamativiracaneneti / virata eva munirbhavatyetatpratipAdya sAmpratam 'aviratavAdI parigrahavAniti yaduktaM tatpratipAdayabAha AvaMtI keyAvaMtI logaMsi pariggahAvaMtI, se appaM vA bahu~ vA aNuvA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA eesu ceva pariggahAvaMtI, etadeva egesiM mahanbhayaM bhavai, loga vittaM ca NaM uvehAe, ee saMge aviyaanno| sU0 149 // yAvantaH kecana loke parigrahavantaH parigrahayuktAH syustata(tra) evambhUtaparigrahasadbhAvAdityAha-se appaM vA ityAdi, tadavyaM yatparigRhyate tadalpaM vA-stokaM vA syAt kapardekAdi, bahu vA syAt dhanadhAnyahiraNyagrAmajanapadAdi, aNu vA 409 //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya. 5 bhIAcA rAvRttiH (zIlAkA.) // 410 // 4 syAt mUlyatastRNakASThAdi pramANato bajrAdi, sthUlaM vA syAt mUlyataH pramANatazca hastyazvAdi. etacca cittavadvA syAdacittavadveti / etena ca parigraheNa parigrahavantaH santa eteSveva parigrahavatsu gRhastheSvantarvarttino vatino'pi syuH, yadivaiteSveva SaTsu jIvanikAyeSu viSayabhRteSvalpAdiSu vA dravyeSu mRcchA kurvantaH parigrahavanto bhavanti, yathA vA virato virativAdaM badannalpAdapi parigrahAta parigrahavAn bhavati, evaM zeSeSvapi vratevAyojyam , ekadezApagadhAdapi sarvAparAdhitAsambhavaH, anivAritAsravatvAt / yadyevamalpenApi parigraheNa parigrahavattvamataH pANipuTabhojino digambarAH sarajaskaboTikAdayo'parigrahAH syuH, teSAM tadabhAvAt , naitadasti, tadabhAvAdityasiddho hetuH, tathAhi-sarajaskAnAmasthyAdiparigrahAdboTikAnAmapi pichikAdiparigrahAd anta(ntata)zca zarIrAhArAdiparigrahasadbhabhAvAt , dharmopaSTammakatvAdadoSa iti ced tad itaratrApi samAna, kiM digambarAgrahagraheNeti / etaccAnpAdiparigraheNa parigrahavatvamekeSAM parigrahavattvamaparigrahAbhimAninA cAhArazarIrAdikaM mahate'nayeti darzayannAha-'etadevetyAdi, etadeva-alpabahutvAdiparigraheNa parigrahavatvamekeSAM-parigrahavatA narakAdigamanahetutvAt sarvasyAvizvAsakAraNAdvA mahAbhayaM bhavati, prakRtiriyaM parigrahasya, yaduta-tadvAn sarvasmAccakati, yadivaitadeva zarIrAhArAdikamaparasyAlpasyApi pAtratvaktrANAderddharmopakaraNasyAbhAvAd gRhigRhe samyagupAyAbhAvAdavidhinA'zuddhamAhArAdikaM bhuJjAnasya karmabandhajanitamahAbhayahetutvAnmahAbhayaM, tathaitaddharmazarIraM samastAcchAdanAmAvAdbIbhatsaM pareSAM mahAbhayaM, tanniravadyavidhipAlanAmAvAcca mahAbhayamiti / yataH parigraho mahAbhayamato'padizyate-'logaM' ityAdi, 'lokasya' asaMyatalokasya 'vitta' dravyamanpAdivizeSaNaviziSTaM, cazabdaH punaHzabdArthe, Namiti vAkyAlaGkAre,
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ .411 // lokavittaM lokavRttaM vA AhArabhayamaithunaparigrahotkaTasaMjJAtmakaM mahate bhayAya punarutprekSya-jJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA pariharet / tatpariharnuzca yatsyAttadAha-ee saMge' ityAdi, 'etAn' alpAdidravyaparigrahasaGgAn zarIrAhArAdisaGgAn vA 'avijAnataH akurvANasya tatparigrahajanitaM mahAbhayaM na syAt / / kiMca se supaDibaddhaM sUvaNIyaMti naccA purisA paramacakkhU viparikamA, eesu ceva baMbhacera timi se suyaM ca me ajjhatthayaM ca me-baMdhapamukkho ajjhattheva, itya virae aNagAre dIharAyaM titikkhae, pamatte bahiyA pAsa, appamatto parivvae, eyaM moNaM sammaM aNu vAsijjAsi tibemi // sU0 150||iti dvitIya uddezakaH // 5-2 // 'se' tasya parigrahaparihartuH suSTu pratibaddhaM supratibaddhaM suSTrapanItaM sUpanItaM jJAnAdi ityetat jJAtvA 'he puruSa ! mAnava ! paramaM jJAnaM cakSuryasyAsau paramacakSuH mokSakadRSTi san vividhaM tapo'nuSThAnavidhinA saMyame karmaNi vA parAkramamveti / atha kimartha parAkramaNopadeza ityata Aha-'eesu ceve' tyAdi, ya ime parigrahaviratAH paramacakSuSazcaiteSveva paramArthato brahmacarya nAnyeSu, navavidhabrahmacaryaguptyabhAvAd , yadivA brahmacaryAkhyo'yaM zrutaskandhaH, etadvAcyamapi brahmacarya tadeteSvevAparigrahavatsu, itiradhikAraparisamAptI, bravImyahaM yaduktaM vakSyamANaM ca sarvajJopadezAdityAha-se suraM ca me ityAdi, tadyat kathitaM yacca kathayiSyAmi tacchutaM ca mayA tIrthakarasakAzAt tathA Atmanyadhi adhyAtma mamaitaccetasi vyavasthita kiM tadadhyAtmani sthitamiti darzayati-bandhAtsakAzAtpramokSaH bandhapramokSastathA 'adhyAtmanyeva' brahmacarye vyavasthita
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAvRttiH (zIlAkA samya: 5 uddezakaH3 // 412 // syaiveti / kiM ca--'ittha' ityAdi, 'atra' asmin parigrahe jighRkSite virataH, ko'sau ?-nAsyAgAraM-gRhaM vidyata ityanagAraH, sa evambhUto 'dIrgharAnaM' yAvajjIvaM parigrahAbhAvAt yat kSutpipAsAdikamAgacchati tat titakSeta' saheta / punarapyupadezadAnAyAha--'pamatte' ityAdi, pramattAn-viSayadibhiH pramAdevahiddharmAdvyavasthitAn pazya gRhasthatIrthikAdIn / dRSTA ca kiM kuryAditi darzayati-apramattaH san saMyamAnuSThAne parivrajediti / kiM ca--'eya' mityAdi, 'etat' pUrvoktaM saMyamAnuSThAnaM muneridaM mauna-sarvajJoktaM samyag 'anuvAsayeH' pratipAlayeH 'iti' adhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavata / lokasAgadhyayane dvitIyoddezakaH smaaptH|| 5-2 // -:0::0: // atha paJcamAdhyayane tRtIyoddazakaH // ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Aramyate-asya cAyamabhisambandhaH--ihAnantaroktoddezake'viratavAdI parigrahavAnityamihitam , iha tu tadviparyaya ucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram-- AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi apariggahAvaMtI eesu ceva apariggahAvaMtI, succA vaI mehAvI paMDiyANa nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie jahitya mae saMdhI jhosie evamannattha saMghI dujjosae bhavai, tamhA bemi no nihaNijja vIriyaM // sU0 151 // yAvantaH kecana loke'parigrahavanto viratA yataya ityarthaH, te sarve eteSveva--alpAdiSu dravyeSu tyakteSu satsvaparigraha // 412 //
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanto bhavanti, yadivaiteSveva SaTsu jIvanikAyeSu mamatvAbhAvAdaparigrahA bhavanti / syAt--kathamaparigrahabhAvaH syaadi||413|| tyAha--'socA' ityAdi, 'vaI'tti suvyatyayena dvitIyArthe prathamA'to vAca-tIrthakarAjJAmAgamarUpAM 'zrutvA' AkarNya 'medhAvI' maryAdAvyavasthitaH sazrutiko heyopAdeyaparihArapravRttijJaH, tathA 'paNDitAnA' gaNadharAcAryAdInAM vidhiniyamAtmakaM vacanaM nizamya sacittAcittaparigrahaparityAgAdaparigraho bhavati / syAdetat-kadA punarutpannanigavaraNajJAnAnAM tIrthakatA vAgyogo bhavati yenAsAvAkarNyate ?, ucyate, dharmakathA'vasare, kimbhUtastai' punardharmaH pravedita ityArekApanodArthamAha--'samiya'tti 'samattA' samazatrumitratA tayA''yeImbhaH pravedita iti, uktaM ca-"'jo caMdaNeNa bAI AliMpai vAsiNA va taccheti / saMthuNai jo aNidati mahesiNo tattha samabhAvA // 1 // " yadivA''ryeSudezabhASAcaritrA''ryeSu samatayA bhagavatA dharmaH praveditaH, tathA coktam--''jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthaI"tyAdi, athavA zamino bhAvaH zamitA tayA sabaheyadhArAtIyavartibhiH AryaiH prakarSaNAdau vA dhammoM veditaH / praveditaH, indriyanoindriyopazamena tIrthakRdbhirddharmaH prajJApita iliyAvat / syAd--anyairapi svAbhiprAyeNa dharmAH praveditA evetyatastadavyudAsArtha bhagavAnevAha-'jatthetyAdi, sadevamanujAyAM parSadi bhagavAnevamAha--yathA'tra mayA jJAnAdiko mokSasandhiH 'jhosio'tti sevita iti, yadivA 'atra' asmin jJAnadarzanacAritrAtmake mokSamArge samabhAvAtmake indriyaRanoindriyopazamarUpe mayA mumukSuNA svataH eva sandhAnaM sandhiH--karmasantatiH sandhIyata iti vA bhavAdbhavAntaramaneneti sandhiH--aSTaprakArakarmasantatirUpaH sa jhoSita:-kSapitaH ato ya eva tIrthakRdbhirddharmo'bhihitaH sa eva mokSamAgoM nApara yazcandanena vAha mAlimpati vAsyA vA taNoti / saMstauti yazca nindati maharSayastatra smbhaavaaH||1||
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAjavRttiH (zIlAvA. .414 // ityetadevAha-yathA'tra mayA sandhioSitaH evamanyatra--anyatIrthikapraNIte mokSamArga sandhiH--karma santatirUpaH dujhoMpyo samya. 5 bhavati--duzmayo bhavati, asamIcInatayA tadupAyAbhAvAd , yadi nAma bhagavatA'tra karmasandhioSitastataH kimityAha uddezakaH3 yasmAdasminneva mArge vyavasthitena mayA'pi vikRSTatareNa tapasA karma kSapitaM tato'nyo'pi mumukSuH saMyamAnuSThAne tapasi ca vIrya 'no nihanyAta no nigUhayed anigRhitabalavIyoM bhUyAd, etadahaM bravImi paramakAruNyAkRSTahRdayaH parahitaikopadezadAyItyetadvIravarddhamAna svAmyAha, sudharmasvAmI svaziSyANAM kathayati sma // kazcaivambhUtaH syAdityAha-- je puvuTThAI no pacchAnivAI, je puvvuhAI pacchAnivAI, je no puvuTThAyI no pacchA. nivAI, se'pi tArisie siyA, je parinnAya logamannesayaMti // su. 152 // yaH kazcidviditasaMmArasvabhAvatayA dharmacaraNakapravaNamanAH pUrva--pravrajyA'vasare saMyamAnuSThAnenotthAtu zIlamasyeti pUrvosthAyI pazcAcca zraddhAsaMvegatayA vizeSeNa varddhamAnapariNAmo no nipAtI, nipatitu zolamasyeti vigRhya NiniH nipatanaM vA nipAtaH so'syAstIti nipAtI, hiMsatayA niSkrAntaH hiMsatayA vihArI ca gaNadharAdivat prathamo bhnggH| dvitIyabhaGaga sUtreNava darzayannAha-'je pubbuTThAI pacchAnivAI'ityAdi, pUrvamutthAtu zIlamasyeti pUrvotthAyI, punarvicitratvAt karmapariNatestathAvidhabhavitavyatAniyogAtpazcAnnipAtI syAt , nandiSeNavat , kazciddarzanato'pi goSThAmAhilavaditi / tRtIyabhaGgasya cAbhAvadanupAdAnaM, sa cAyam-'je no puTThAyI pacchAnivAtI' tathAhi--utthAne sati nipAtos Rugga nipAto vA cintyate, sati dhammiNi dharmacintA, tadutthAnapratiSedhe ca dUgetsAditaiva nipAtacinteti / caturthamaGgadarzanAya
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 415 // //////////////////////////////////////////////////// vAha-vo hi no pUrvotthAyI na ca pazcAbhipAtI so'virata evaM gRhasthaH sannotthAyI bhavati samyagviraterabhAvAta nApi pazcAnnipAtI utthAnAvinAmAvitvAnnipAtasya, zAkyAdayo vA caturthabhaGgapatitA draSTavyAH, teSAmapyubhayAsadbhAvAditi / nanu ca gRhasthA eva caturthamaGgapatitA yuktA vaktu, tathAhi-teSAM sAvadyayogAnuSThAnenAnutthAnatayA pratijJAmandarAropAbhAvAnnipAtAbhAvaH, zAkyAdirapi caturthabhaGgapatita ityata Aha-'so'pi' zAkyAdirgaNaH paJcamahAvatabhArAropaNAbhAvena sAvadhayogAnuSThAnatayA no pUrvotthAyI nipAtasya ca tatpUrvakatvAnno pazcAnipAtItyatastAdRza eva-gRhasthatulya eva syAd, AsravadvArANAmubhayeSAmapyasaMvRtatvAt , udAyinRpamArakavat / anye'pi ye sAvadyAnuSThApinaste'pi tAdRkSA eveti darzayanAha-ye'pi svayathyAH pAvasthAdayo dvividhayA'pi parijJayA lokaM parijJAya punaH pacanapAcanAdyartha tameva lokamanvAzritA anveSayanti vA te'pi gRhasthatulyA eva bhveyuH|| svamanISikAparihArArthamAha evaM niyAya muNiNA paveiyaM, iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, puvvAvararAyaM jayamANe, sayA sIlaM supehAe suNiyA bhave akAme ajhaMjhe, imeNa ceva jujjhAhi, kiM te jujheNa bjjho1|| sU0 153 // 'etad' yadutthAnanipAtAdikaM prAgupanyastaM tatkevalajJAnAvalokanena 'niyAya'tti jJAtvA 'muninA' tIrthakatA 'praveditaM' kathitam / idaM cAnyatpraveditamityAha--'iha' asmin maunIndre pravacane vyavasthitaH san 'AjJA' tIrthakaropadezamAkAkSitu zIlamasyetyAjJAkAkSI--AgamAnusArapravRttikA, kazcaivambhRtaH ?--'paNDitaH' sadasadvivekajJA
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA rAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 416 // * 'asnihaH' sneharahitaH / rAgadveSavipramukto'haniMzaM gurunirdezavartI yatnavAn syAdityetadAha--pUrvarAtra-rAtreH prathamo yAmo'pararAtra-rAtreH pAzcAtyaH etadyAmadvayamapi 'yatamAnaH' sadAcAramAcaret, madhyavarttiyAmadvayamapi yathoktavidhinA svapana vairAtrAdikaM vidadhyAt, rAtriyatana pratipAdanena cApi pratipAditaiva bhavati, AdyantagrahaNe madhyagrahaNa - syAvazyaMbhAvitvAt / kiM ca-- 'sadA' sarvakAla' zIlam' aSTAdazabhedasahasrasaGkhyaM saMyamaM vA yadivA caturddhA zIlaM--mahAvratasamAdhAnaM tisro guptayaH paJcendriyadamaH kaSAyanigrahazcetyetacchIlaM samprecya mokSAGgatayA'nupAlayet nAkSinimeSamAtramapi kAlaM pramAdavazago bhUyAt / kazca zIlasamprekSakaH syAdityAha--yo hi zrutvA zIlasamprekSaNaphalaM niHzIla nivatAnAM ca narakAdipAtavipAkamAkarNyAgamAt, 'bhavet' syAt 'akAma' icchAmadana kAmarahita iti, tathA nAsya 'jhaJjhA' mAyA lomecchA vA vidyata ityajhaJjhaH, kAmajhaJjhApratiSedhAcca mohanIyodayaH pratiSiddhaH, tatpratiSedhAcca zIlavAn syAditi, etaduktaM bhavati-- zrutvA syAt akAmo'jhaJjhazcetyanena cottaraguNA gRhItAH, upalakSaNArthatvAcca mUlaguNA api gRhItAH, tataH syAt ahiMsakaH satyavAdItyAdyapi draSTavyaM / nanu cAnyajjIvAccharIramityevaMbhAvanAyuktasyAnigUhita balavIryasya parAkramamANasyASTAdazazIlAGgasahasradhAriNo'pi me yathopadezaM pravarttamAnasyApi nAzeSakarmmamalApagamo'dyApi bhavatItyatastathAbhUtamasAdhAraNakAraNamAcacva yenAhamAzveva (zeSa malakalaGkarahitaH syAm ahaM ca na bhavadupadezAd api siMhenApi saha yuddha, na me karmmakSayArthaM pravRttasya kizcidazakya mastItyatrottaraM sUtreNaivAha--anenaivaudArikeNa zarIreNendriyanoindriyAtmakena viSayasukhapipAsunA svairiNA sArddhaM yudhyasva idameva sanmArmAvatAraNato vazIkuru; kimapareNa bAhyataste samya0 5 uddezakaH 3 // 416 / /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 117 // yuddhena ?, antarAriSaDvargakarmaripujayAdvA sarva setsyati bhavato, nAto'paraM duSkaramastIti // kiMtviyameva sAmagrI agAdhasaMsArAnave paryaTato bhavakoTisahasraSvapi duSprApeti darzayitumAha juhAri khala (juddhAriyaM ca) dullaha, jahitya kusalehiM parinnAvivege bhAsie, cue bAle ganbhAisa rari)jai, assi ceyaM pavuccai, khvaMsi vA chaNaMsi vA, sehu ege saMviDapahe (saMviDabhae--saMciTThapahe) muNI, annahA logamuvehamANe, iya kamma pariNNAya savvaso se na hiMsai, saMjamaI no pagammai, uvehamANo patteyaM sAyaM, vaNNA. esI nArabhe kaMcaNaM savvaloe egappamuhe vidisappainne nidhipaNacArI arae payAsu // sU0 154 // etadaudArikaM zarIraM bhAvayuddhAha, khaluravadhAraNe, sa ca bhinnakramo, durlabhameva-duSprApameva, uktaM ca-"nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam // 1 // " ityAdi, pAThA ntaraM vA-"juhAriyaM ca du " tatrAnAya saGgrAmayuddhaM parISahAdiripuyuddhaM tvAyaM tad durlabhameva tena yuddha thasva, tato Ka bhavato'zeSakarmakSayalakSaNo mokSo'cirAdeva bhAvIti bhaavaarthH| tacca bhAvayuddhAhaM zarIraM labdhvA kazcittenaiva bhavenAzeSa karmakSayaM vidhatte, marudevIsvAminIvat , kazcit saptabhiraSTabhirvA bhavairbharatavat , kazcidapArddhapudgalaparAvartena, aparo na | setsyatyeva, kimityevaM yata Aha-yathA yena prakAreNa 'atra' asmin saMsAre 'kuzalaiH' tIrthakRdbhiH 'parijJAviveka // 417 //
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjAcArAvRttiH (caulAkA parijJAna viziSTatA, kasyacit ko'pyadhyavasAyaH saMsAravaicitryahetuH 'bhASitaH prajJApitaH, sa ca matimatA tathaivAbhyupagantavya iti / tadeva parijJAnanAnAtvaM darzayannAha-labdhvA'pi durlabha manujatvaM prApya ca mokSakagamanahetu dharma punarapi samya. kamrmodayAttasmAt cyuto 'pAla:' ajJaH 'garbhAdiSu rajyate' garbha AdiryeSAM kumArayauvanAvasthAvizeSANAM te garbhAdayaH / udda zakA teSveva gAryamupayAti, yathebhiH sArddha mama viyogo mA bhUt ilyadhyavasAyI bhavati, yadivA dharmAccyunastatkaroti yena garbhAdiSu yAtanAsthAneSu saGgamupayAti, 'rijai'tti vA kacitpAThaH, rIyate-gacchatItyarthaH / syAt-kkoktamidaM ? yat | prAga vyAvarNitamityAha-asminniti Arhate pravacane 'etat' pUrvoktaM prakarSaNocyate projyate / etacca vakSyamANa| matraivocyate iti darzayannAha-rUpe' cakSurindriyaviSaye'dhyupapanno, vAzabdAdanyatra vA sparzarasAdau 'kSaNe' pravartate, 'kSaNa hiMsAyAM' kSaNanaM kSaNo-hiMsA tasyAM pravartate, vAzabdAdanyatra cAnRtasteyAdAviti, rUpapradhAnatvAdviSayANAM rUpitvAcca rUSopAdAnaM, AsravadvArANAM ca hiMsApradhAnatvAttadAditvAcca tadupAdAnamiti / bAlo rUpAdiviSayanimittaM dharmAccyutaH san garbhAdiSu rajyate, anAhate mArge idamucyate, yastu punargadigamanahetu jJAtvA viSayasaGgaM dharmAdacyuto hiMsAdyAzravadvArebhyo nivartate sa kiMbhUtaH syAdityAha-'sa' jitendriyo, huravadhAraNe, sa evaika:-advitIyo 'muniH' jagattrayamantA 'saMviDapatha: samyagviddhaH-tADitaH kSuNNaH panthAH-mokSamArgo jJAnadarzanacAritrAkhyo yena sa tathA, 'saMviDabhaye'tti vA pAThaH, saMviddhabhayo dRSTabhaya ityarthaH, yo hyAsravadvArebhyo hiMsAdibhyo nivRttaH sa eva muniH kSuNNamokSamArga // 418. iti bhAvArthaH / kiM ca-anyena prakAreNAnyathA-viSayakaSAyAmibhRtaM hiMsAdikarmasu pravRttaM 'loka' gRhasthalokaM pAkhaNDi
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 419 // lokaM vA pacanapAcanaudezikasacittAhArAdipravRtta mutprekSamANo'nyathA vA AtmAnaM nivRttAzubhavyApAramutprekSamANaH saMviddhapatho muniH syAt iti / lokaM cAnyathotprekSya kiM kuryAdityAha-'iti' pUrvoktahetubhiryabaddhaM karma tadupAdAnaM ca sarvataH parijJAya jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA'pi sarvataH pariharet / kathaM pariharatItyAha-'sa' karmaparihartA kAyavAGmanomine hinasti jantUna na ghAtayatyapare pyanumanyate / kiM ca-pApopAdAnapravRttamAtmAnaM saMyamayati, saptadazaprakAraM vA saMyama karoti saMyamayati, AcAravicantaM vaitat saMyama ivAcarati saMyamayati / kiM ca-'no pagabhai' 'galbha dhASTye' asaMyamakarmasu pravRttaH san na pragalbhatvamAyAti. rahasyapyakAryapravRtto jihati na dhRSTatAM avalambata iti, upalakSaNArthatvAdasya tuNNamokSapatho munina krudhyati, na jAtyAdimAnamudahati, na vazcanAM vidhatte, na lubhyati / kimAkalayyaitatkuryAdityAha'utprekSamANaH' avagacchan pratyekaM prANinAM sAtaM mano'nukUlaM nAnyasukhenAnyaH sukhIti nApi paraduHkhena duHkhItyataH prANino na hiMsyAditi / prANinAM pratyeka sAtamutprekSamANazca kiM kuryAdityAha-varNyate-prazasyate yena sa varNa:-sAdhukArastadAdezI varNAdezI--varNAbhilASI san nArabhate kazcana pApArambhaM sarvasminnapi loke, yadivA--tapaHsaMyamAdikamapyArambhaM yazAkIya'thaM nArabhate, pravacanodbhAvanAtha tvArabhate, tadudbhAvakAzcAmI-"prAvacanI dharmakathI vAdI naimittikastapasvI ca / vidyAsiDaH khyAtaH kavirapi codbhAvakAratvaSTau // 1 // " yadivA varNo--rUpaM tadAdezI--tadabhilASukaH nodvartanAdikAH kriyA Arabheta, kimbhUtaH sannetatkuryAdityAha-'eko' mokSo'zeSamalakalaGkarahitatvAt saMyamo vA-rAgadveSarahitatvAt tatra pragataM mukhaM yasya sa tathA-mokSe tadupAye vA dattaikadRSTirna kancana pApArambhamArameta iti, ki ////////////////////////////////////////////////////////
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 420 // ca-mokSasaMyamAbhimukhA dik tato'nyA vidik tAM prakarSeNa tIrNo vidikpratIrNaH, sa caivambhUtaH sabhArambhI syAt, kumArgaparityAgena na pApArambhAnveSI bhavatItyarthaH, kiM ca-caraNaM cAraH-- anuSThAnaM nirviNNasya cAro nirviNNacAraH so'syAstIti nirviNNacArI, kuta iti cet, yataH 'prajAsvarataH' prajAyanta iti prajAH prANinastatrArataH --tadArammAnivRttau nirgamatvo vA, yazca zarIrAdiSvapi mamatvarahitaH sa nirviNNacAryeva bhavati, yadivA prajAH - striyastAsvarataH Arambhe'pi nirvedamA - gacchati, kAraNAbhAve kAryasyApyabhAvAditi // yatha prajAsvaraktaH ArambharahitaH sa kimbhUtaH syAdityAha - se vasumaM savvasamannAgayapannANeNaM appANeNaM akara NijjaM pAvakammaM taM no anesI, jaM saMmati pAsA taM moNati pAsahA jaM moNaMti pAsahA taM saMmaMti pAsahA, na imaM sakkaM siTilehiM addijamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehiM pamattehiM gAramAvasaMtehiM, muNI moNaM samAyAe dhuNe sarIragaM, paMtaM lUhaM sevaMti vIrA sammattadaMsiNo, esa ohantare muNI, tiNNe mutte virae viyAhie tibemi // sU0 155 // iti tRtIya uddezakaH // 5-3 // vasu-dravyaM, sa cAtra saMyamastadvidyate yasya sa nivRttArambho munirvasumAn sarvaM samyaganvAgataM prajJAnaM padArthAvirbhAva kaM yasyAtmanastenAtmanA sarvasamanvAgataprajJAnarUpApannena yadakarttavyaM pApakarmma tanno kadAcidapyanveSati, upalabdha paramArthasvarUpeNAtmanA na sAvadhAnuSThAnavidhAyI syAditi bhAvArtha: / yadeva samyaka prajJAnaM tadeva pApakarmavarjanaM yadeva ca pApa samya0 5 uddezakaH 3 // 420 //
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ .421 // karmavarjanaM tadeva samyak prajJAnamityetadgatapratyAgatasUtreNaiva darzayitumAha-samyagiti-samyagjJAnaM samyaktvaM vA tatsahacaritaM, anyoH sahabhAvAdekagrahaNe dvitIyagrahaNaM nyAyyaM, yadidaM samyagjJAnaM samyaktvaM vetyetatpazyata tanmunerbhAvo maunaMsaMyamAnAnamityetatpazyata, yacca maunamityetat pazyata tatsamyagjJAnaM naizcayikasamyaktvaM vA pazyata, jJAnasya viratiphalatvAta samyaktvasya cAbhivyaktikAraNatvAt samyaktvajJAnacaraNAnAmekatA'dhyavaseyeti bhAvArtha: / etacca na yena kenacicchakyamanuSTAtumityAha-naitatsamyaktvAditrayaM samyaganuSThAtu zakyaM, kaiH 1-'zithilaiH' alpapariNAmatayA mandavIyaiH saMyamatapaso'tidRDhimarahitairiti, kiM ca-AdraiH-putrakalavAdyanuSaGgajanitasnehAdAIkriyamANairetatpUrvoktamazakyamiti sambandhaH, kiM ca-guNA:--zabdAdayasteSvAsvAdo yeSAM te guNAsvAdAstairiti, kiM ca-cakraH samAcAro yeSAM te tathA taiH, mAyAvimirisya tathA pamattehitti--viSayakaSAyAdipramAdaiH pramattairiti, kiM ca--agAraM--gRhaM tad AdyakSaralopAdgAramityuktaM tadagAramAvasadbhiH-sevamAnaH, pApakarmavajanarUpaM maunamanuSThAnamazakyamiti sarvatra yojanIyaM / kathaM tahi zakyamityAha'muniH' jagattrayasya mantA maunaM--munitvamazeSasAvadyAnuSThAnavarjanarUpaM 'samAdAya' gRhItvA dhunIyAccharIrakamaudArika karmazarIra veti / kathaM ca taddhananamityAha--prAntaM--paryuSitaM vanacanakAdyanpaM vA, tadapi rUkSaM vikRterabhAvAt , tat 'sevante' tadabhyavaharanti, ke te ?--'vIrAH karmavidAraNasahiSNavaH, kiMbhUtAH ?-samyaktvadazinaH samatvadarzino vaa| yazca prAntarUkSa sevI sa kiMguNaH syAdityAha-'eSaH' anantaroktavizeSaNaviziSTaH oSo--bhavauSaH saMsArastaM taratIti, ko'sau ?-muniH, 8. vartamAnasamIpye vartamAnavadveti tIrNa evAsau, sabAhyAbhyantarasaGgAbhAvAnmuktavanmuktaH, kazcaivambhUto ?-yaH sAvadyAnuSThAnA
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya.5 uddezaka bIAcArAjavRttiH (lIlAkA // 22 // dvirata ityevaM vyAkhyAtaH / itiradhikAraparisamAptau, avImIti pUrvavat / lokasArAdhyayane tRtIyoddezakaH parisamAptau iti // 5-3 // // atha paJcamAdhyayane caturthoddezakaH // uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamamisambandhaH-ihAyoddezake hiMsakasya viSayArammakasyaikacarasya munitvAmAvaH pradarzito, dvitIyatRtIyayostu hiMsAviSayArambhaparigrahavyudAsena tadvato doSa pradarzya virata eva munirbhavatItyetatpratipAditam , asmitha ekacarasthA nibhAve doSodbhAvanataH kAraNamAha, ityanena sambandhenAyAtasyAsyodezakasyAdisUtram gAmANugAmaM dUijjamANassa dujAyaM dupparakkataM bhavai maciyattassa mikkhuNo // sU0 156 // asati buddhayAdIn guNAniti grAmaH, grAmAdanu-pazcAdaparo grAmo grAmAnugrAmastaM, 'dUyamAnastha' anekArthatvAddhAtUnAM viharataH ekAkinA sAdhoyatsyAt tadarzayati-duSTaM yAtaM duryA, gamanakriyAyA gardA, gacchata evAnukUlapratikUlopasarga saddhAvAdahanakasyeva kRtagatimedasya duSTavyantarIjavAcchedavat , tathA duSTaM parAkrAntam-AkrAntaM sthAnamekAkino bhavati, sthalabhadrAzritopakozAgRhasAdhoriveti, yadivA-catuSproSita mata kAgRhoSitasAdhoriva, tasya mahAsatvatayA akSome'pi duSparAkrAntameveti, etacca na sarvasyaiva duryAtaM duSparAkrAntaM ca bhavatItyato vizinaSTi-avyaktasya bhikSoriti,
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 423 // mikSaNazIlo mistasya, kimbhUtasya ?-avyaktasya, sa cAvyaktaH zrutavayobhyAM syAta, tatra zrutAvyakto yenAcAraprakalpo'rthato nAdhigato bhavati gacchagatAnAM tamirgatAnA tu navamapUrvatRtIyavastviti, vayasA cAvyakta ASoDazavarSAdagacchagatAnAM tamirgatAnAM ca triMzata iti, atra catubheGgikA, zrutavayobhyAmavyaktasyaikacaryA na kanpate, saMyamAtmavirAdhanAtaH ityAdyo bhaGgaH, tathA zrutenAvyakto vayasA ca vyaktaH, tasyApye kacaryA na kalpate, agItArthatvAdumayavirAdhanAsadbhAvAditi dvitIyaH, tathA zrutena vyakto vayasA cAvyaktaH, tasyApi na kalpate, pAlatayA sarvaparibhavAspadatvAd vizeSataH stanakuliGgAdInAmiti tRtIyaH, yastUmayavyaktaH sa sati kAraNe pratimAmekAkivihAritvamabhyudyatavihAraM vA pratipadyatAma, asyApi kAraNAbha ve ekacaryA nAnumatA, yatastasyAM guptIryA bhASeSaNAdiviSayA bahavo doSAH prAduSpanti, tathAhi-ekAkI paryaTan yadIryApathaM zodhayati tataH zvAdhupayogAdmazyati tadupayuktazcenneryApathaM zodhayedityAdikAH zeSA api samitayo vAcyAH, anyacca-ajIrNena vAtAdikSobheNa vA vyAdhyudbhave saMyamAtmavirAdhanA pravacanahIlanA ca, tatra yadi karuNApanA gRhasthAH pratijAgaraNaM kuyu stahya jJAnatayA SaTakAyopamardanaM kurvANAH saMyamabAdhAmApAdayeyuH, atha na kazcittatra tathAbhUtaH kartavyodyataH syAt tata AtmavirAdhanA, tathA'tisArAdau mUtrapurISajambAlAntarvartitvAt pravacanahIlanA, api ca-prAmAdi vyavasthitaH san dhigajAtyAdinA kezaluJcitAdyadhikSepeNAdhikSiptaH san parasparopamardakAri daNDAdaNDi bhaNDanaM vidadhyAta, bataca gacchagatasya na sambhavati, gurnAdyupadezasambhavAda, taduktaM ca-"'akkosahaNaNamAraNadhammabhaMsANa bAla 1 AkrozavadhamAraNadharmabhraMzAnAM pAlasulabhAnAm / lAbhaM manyate dhIraH yathottarANAmabhAve // 1 //
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcArAGgavRttiH (zIlAGkA.) // 424 // sulabhANaM / lAbha maNNai ghoro jahnuttarANaM abhAvami || 1 ||" ityevamAdinopadezena gacchAntargato guruNA'-nuzAsyate, gacchanirgatasya punardoSA eva kevalA iti uktaM ca- "" sAhaMmiehiM saMmujjaehiM egAgio a jo vihare / AyakaparayAe ThakkAyavahaMmi AvaDaha || 1 || 'egAgiassa dosA itthI sANe tadeva paDifty | bhikkhavisohi mahavvaya tamhA sabiijjae gamaNaM // 2 // " ityAdi, gacchAntarvarttinastu bahavo guNAH, tannizrayA aparasyApi bAlavRddhAderudyata vihArAbhyupagamAt yathAhi udake samarthastaranaparamapi kASThAdi vilagnaM tArayati, evaM gaccheyudyatavihAyaparaM sIdantamudyamayati, tadevamekAkino doSAn vIkSya gacchAntavihAriNazca guNAn kAraNAbhAve vyaktenApi naikacaryA vidheyA, kutaH punaravyakteneti sthitaM / nanu ca sati sambhave pratiSedho yukto, na cAsti sambhavaH ekAkivihAritAyAH, kohi nAma bAlizaH sahAyAn vihAya samastApAyAspadamekA kivihAritAmabhyupeyAditi, atrocyate, na kiJcidapi karmmapariNaterazakyamasti tathAhi - svAtantrya gadAgadakalpasya samastavyasanapravAhasetubhRtasyAzeSa kalyANaniketanasya zubhAcArAdhArasya gacchasyAntarvarttinaH kvacitpramAdaskhalite coditAH avagaNayya sadupadezamaparyAlocya samavicArya kaSAyavipAkakaTukazAmanavadhArya paramArthaM pRSThataH kRtvA kulaputratAM vAGmAtrAdapi kecitko panighnAH **** 1 sAdharmikeSu samyagudyateSu ekAkI ca yo viharet / bhAtapracuratAyAM paTakAyavadhe sa patati // 1 // 2 ekAkino doSAH strI zvA tathaiva pratyanIkaH / mikSA'vizodhiH mahAvrateSu tasmAtsadvitIyena gamanam // 2 // samya0 5 udde zakA 3 // 424 //
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ // / 465 / / sukhaiSiNo 'gaNitApado gacchAbhirgacchanti, tatra caihikAmuSmikA pAyAnavApnuvantIti, uktaM ca- ""jaha sAyara mi mINA saMkhohaM sAyarassa asahaMtA / Niti tabho suhakAmI NiggayamittA viNassaMti // 1 // evaM gaccha samudde sAraNavIIhiM coIyA saMtA / Niti tao suhakAmI moNA va jahA viNassaMti // 2 // gacchaMmi keha purisA sauNI jaha paMjaraMtaraNiruDA / sAraNavAraNacoiya pAsatthagayA pariharati // 3 // jahA diyA poyamapakkhajAyaM, savAsayA paviumaNaM maNAgaM / tamacAiyA taruNamapattajAyaM, DhaMkkAdi avvattagamaM harejjA // 4 // " evamajAtasUtra va yaH pakSastIrthikadhvAGkSAdibhirvilupyate gacchAlayAnnirgato vAGmAtreNApi coditaH san iti / etaddarzayitumAha vayasAvi ege bujhyA kuppaMti mANavA, unnayamANe ya nare mahayA, moheNa mujjhaha, saMvAhA bahave bhujjo 2 duraikammA ajANao apAsao, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM, taddiTThIe tammutIe tappurakkAre tassannI tannivesaNe, jayaM vihAro cittanivAI 1 yathA sAgare mInaH saMkSobhaM sAgaramyA shmaanaaH| nirgacchanti tataH sukhakAmino nirgatamAtrA vinazyanti // 1 // etra gacchasamudre mAraNavAci bhinaditAH santaH / nigacchanti tataH sukhakAmino mInA iva yathA vinazyanti // 2 // gacche kecit puruSAH kunayo yathAJjantaraniruddhAH / smAraNavAraNacoditAH pArzvasthatAM gatAH parityajanti // 3 // yathA dvijapotamajAtapakSaM svakA dAvAsakAta plavitumanasaM manAg / tatrAzaktaM taruNama jAtapatraM, DhaGkAdayo'vyaktagamaM hareyuH (ranti // 4 // / / 425 //
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya.5 uddezakaH 4 zrIcArAvRttiH (jIlAkA // 426 // paMthanijhAI paliSAhire, pAsiya pANe gacchijjA // sU0 157 // kacittapaHsaMyamAnuSThAnAdAvavasIdantaH pramAdaskhalitA vA gurvAdinA dharmeNa vacasA'pi 'eke' apuSTadharmANaH anavagataparamArthAH 'uktAH' coditAH kupyanti, ke te -'mAnavA' manujAH krodhavazagA bhavanti, vavate ca-kathamahamaneneyatA sAdhUnAM madhye tiraskRtA, kiM mayA kRtam 1, athavA'nye'pyetatkAriNaH santyeva, mamApyevambhUto'dhikAro'bhUta , dhigme jIvitamityAdi, mahAmohodayena krodhatamisrAcchAditadRSTayaH ujjhitasamucitAcArA ubhayAnyatarAvyaktA mInA iva gacchasamudrAbhirgatya vinAzamApnuvanti, yadivA vacasA'pi yathA ka ime luzcitAH malopahatagAtrayaSTayaH pragatanAvasara evAsmAbhirdraSTavyA ityAdinoktA eke krodhAndhAH kupyanti mAnavAH, apizabdAtkAyenApi spRSTAH kupyanti, kupitAzcAdhikaraNAdi kurvantItyevamAdayo doSA avyaktaikacaryAyAM gurvAdiniyAmakAmAvatprAduSpyuriti, gurusAnnidhye caivambhRta upadezaH sambhaveta, tadyathA-"AnaSThena matimatA tattvArthAnveSaNe matiH kaaryaa| yadi satya kA kopaH 1 syAdanataM kiM nu kopena ? // 1 // tathA- apakAriNi kopazcetkope kopaH kathaM na te / dharmArthakAmamokSANAM prasahya paripanthini ||2||"ityaadi, kiM punaH kAraNaM vacasA'pyabhihitA aihikAmuSmikApakArakAriNaH svaparavAdhakasya krodhasthAvakAzaM dadatItyAha-unnato mAno'syetyunnatamAnaH, unnataM vA''tmAnaM manyata iti, sa caivambhRto 'naro' manuSyo mahatA mohena-prabalamohanIyodayena ajJAnodayena vA 'mudyati' kAryAkAryavicAravivekavikalo bhavati, sa ca mohamohitaH kenacicchikSaNArthamabhihito mithyA dRSTinA vA vAcA tiraskRto jAtyAdimadasthAnAnyatarasadbhAvenonnatamAnamandarArUDhaH // 426.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ ////////////////////////////////////////////////////// kupyati, mAmapyevamayaM tiraskaroti, dhigme jAti pauruSa vijJAnaM cetyevamabhimAnagrahagRhIto vAGmAtrAdapi gacchAnnirgacchati, tannirgato vA'dhikaraNAdiviDambanayA''tmAnaM viDambayati, athavonnamyamAna, kenacit durvidagdhenAho'yaM mahAkulaprasUta AkRtimAn paTuprajJo mRSTavAk samastazAstravettA subhagaH sukhasevyo vetyAdinA vacasA tathyenAtathyena votprAsyamAna unnatamAno garvAdhmAto mahatA cAritramohena muhyati saMsAramohena vohyata iti / tasya conmatamAnatayA mahAmohena muhyato mAhAcca vAGmAtreNApi kupyataH kopAcca gacchanirgatasyAnabhivyaktasya bhijhoAmAnugrAmamekAkinaH paryaTato yatsyAttadAha-tasthAvyaktasyaikacarasya paryaTataH sambAdhayantIti sambAdhA:-pIDAH upasargajanitA nAnAprakAgataGkajanitA vA bhUyo bhUyo bahvayaH syuH, tAzcaikAkinA'vyaktena niravadyavidhinA 'duratikramA' duratilacanIyAH, kimbhRtasya dUratikramA ityAha-tAsAM nAnAprakAranimittotthApitAnAM bAdhAnAmatisahanopAyamajAnAnasya samyakkaraNasahanaphalaM cApazyato durati kramaNIyAH pIDA bhavanti, tatazcAtaGkapIDAkUlIbhUtaH sanneSaNAmapi laGghayeta , prANyupamardamapyanumanyeta, vAkaNTakanuditaH a sannavyaktatayA prajvaleta, naitadbhAvayed yathA matkarmavipAkApAditA etAH pIDAH paro'tra kevalaM nimittabhRtaH, kiM ca "AtmadrohamamaryAda, mUDhamujjhitasatpatham / sutarAmanukampeta, narakAJciSmadindhanam // 1 // " ityAdikA bhAvanA AgamAparimalitamatenaM bhavediti / etatpradarzya bhagavAn vineyamAha-'etad' ekacaryApratipannasya bAdhAduratikramaNIyatvamajAnAnasyApazyatazca 'te' tava madupadezavartino mA bhavatu, AmamAnusAritayA sadA gacchAntarvartI bhavetyarthaH / sudharmasvAmyAha-etat yat pUrvoktaM tat 'kuzalasya' zrIvarddhamAnasvAmino 'darzanam' abhiprAyo yathA' 427.
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ //////////////// samya. 5 uddezakA 4 vyaktasyaikacarasya doSAH satatamAcAryasamIpavartinazca guNA iti / AcAryasamIpavarjinA ca kiM vidheyamityAha-tasyazrIAcA AcAryasya dRSTistadRSTistayA satataM vartitavyaM heyopAdeyAdhu, yadivA tasmin saMyame dRSTistadRSTiH, sa eva vA''gamo raavRttiH| dRSTistadRSTistayA sarvakAryeSu vyavahavyam , tathA-tenoktA sarvasaGagebhyo viratimuktistayA sadA yatitavyam , tathA (cIlAkA puraskaraNaM puraskAra:-sarvakAryeSvagrataH sthApanaM, tasya-AcAryasya puraskArastatpuraskArastasmin-tadviSaye yatitavyam , tathA // 428 // tasya saMjJA tatsaMtrA-tajjJAnaM tadvastitsaMjJI sarvakAryeSu syAt , na svamativiracanayA kArya vidadhyAt, tathA tasya-guro nivezanaM-sthAnaM yasyAsau tannivezanaH, sadAgurukulavAsI syAditi bhAvaH / tatra gurukule nivasan kimbhUtaH syAdityAhayatamAno-yatanayA viharaNazIlo vihArI syAt , yatamAnaH prANyupamardanamakurvan pratyupekSaNAdikAH kriyAH kuryAditi, kiM ca-cittam-AcAryAmiprAyastena nipatitu-kriyAyAM pravartitu zIlamasyeti cittanipAtI sadA syAditi, tathA guroH kvacidgatasya panthAnaM niryAtu-pralokitu zIlamasyeti pathaniryAyI, upalakSaNa caitat tena suSupsoH saMstArakapralokI bubhukSorAhArAnveSItyAdinA gurozarAdhakaH sadA syAt , kiM ca-pariH-samantAt guroravagrahAt purataH pRSThato vA'vasthAnAsadA kAryamRte bAhyaH syAd, etasmAcca sUtrAttrayaH IyoM ddezakA nirgatA iti / kiM ca-kvacitkAryAdau gudinA preSitaH san dRSTvA prANino yugamAtradRSTistadupadhAtaM pariharan gacchet / kiM ca-.. se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucamANe pasAremANe viNivadramANe saMpalijamANe, egayA guNasamiyassa rIyao kAyasaMfAsaM samaNucinnA egatiyA pANA uddAyaMti, iha- .
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 426 // logaveyaNabijjAvaDiyaM, jaM AuTTikayaM kaMmaM taM parinnAya vivegameha, evaM se appamAeNa vivegaM ki veyavI / sU0 158 // 'sa' bhikSuH sadA gurvAdezavidhAyI etadvayApAravAn bhavati, tadyathA - abhikrAman - gacchan pratikrAman -- nivarttamAnaH saGkucana hastapAdAdisaGkocanataH prasArayan hastAdInavayavAn vinivarttamAnaH samastAzubhavyApArAt, samyak pari:samantAddhastapAdAdInavayavAMstannikSepasthAnAni vA rajoharaNAdinA mRjna-parimRjan gurukulavAse vasediti sarvatra sambandhanIyaM tatra niviSTasya vidhi - bhUmyAmekamUru vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet, nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUma pratyupekSya pramAya ca kukkuTIvijRmbhitadRSTAntena saGkocayet prasArayedvA, svapannapi mayugvatsvapiti, sa kilAnyasatvamayAdekapArzvazAyI sacetanazca svapiti, nirIkSya ca parivarttanAdikAH kriyA vidhatte, ityevamAdi saMparimRjan sarvAH kriyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktAH kriyAH kurvato'pi kadAcidavazyaMbhAvitayA yatsyAttadAha - 'ekadA kadAcit, 'guNasamitasya' guNayuktasyApramattatayA yateH 'rIyamANasya' samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH parikrAmataH sakucataH prasArayato vinivarttamAnasya saMparimRjataH kasyAzcidavasthAyAM kAyaH -- zarIraM tatsaMsparzamanucIrNAH -- kAyasaGgamAgatAH sampAtimAdayaH prANinaH eke paritApamApnuvanti eke glAnatAmupayAnti eke'vayavavidhvaMsamApadyante, apazcimAvasthAM tu sUtreNeva darzayati-- eke 'prANAH' prANinaH 'apadrAnti' prANairvimucyante, atra ca karmmabandhaM prati vicitratA, tathAhizaileryavasthAyAM mazakAdInAM kAya saMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNa yogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINa // 42 //
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIAcA rAjavRttiH (cIlAGkA.) samya05 uddezakaH 4 // 430 // mohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikA, apramattayaterjaghanyato'ntamuhUrtamutkRSTatazcAntAkoTIkoTIsthitiriti, pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetyapravRttasya kvacitpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyataH karmabandhaH utkRSTatazca prAktana eva vizeSitataraH / sa ca tenaiva bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha-ha-asmin loke -janmani vedanam-anubhavanamihalokavedanaM tena vedyam - anubhavanIyamihalokavedanavedyaM tatrApatitamihalokavedanavedyApatitaM, idamuktaM bhavati-pramattayatinA'pi yadakAmataH kRtaM karma kAyasaGghaTTanAdinA tadaihikamavAnubandhi, tenaiva bhavena kSapyamANatvAd, AkuTTIkRtakarmaNi tu yadvidhayaM tadAha-yana punaHkAkuTTayA kRtam-AgamoktakAraNamantareNopetya prANyupamardena vihitaM tatparijJAya jJaparijJayA 'vivekameti' vivicyate'neneti viveka:--prAyazcittaM dazavidhaM tasyAnyataraM medamupaiti, tadvivekaM vAamAvAkhyamupaiti--tatkaroti yena karmaNo'bhAvo bhavati / yathA ca karmaNo viveko bhavati tathA darzayitumAha-eva miti vakSyamANena prakAreNa 'se' tasya karmaNaH sAmparAyikaraya madA vedavid 'apramAdena' pramAdAbhAvena dazavidhaprAyazcittAnyatarabhedasamyaganuSThAnena 'vivekam' amAvaM kIrtayati 'vedavit' tIrthakaro vedavidvA-AgamavidgaNadharazcaturdazapUrvavidvati // kimbhUtaH punarapramAdavAn bhavatItyAha se pabhUyadaMsI pabhUyaparinnANe uvasaMte samie sahie sayAjae, dahra vippaDiveei appANaM kimesa jaNo karissaI, esa se paramArAmo jAo logaMmi itthoo, muNiNA hu evaM paveiyaM, ubbAhibamANe gAmadhammahiM avi nibalAsae avi omoyariyaM 430 //
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ kujjA, avi uDadaM ThANaM ThAijjA avi gAmANagAmaM dRinjijjA avi AhAra bucchidijjA avi cae itthIsu maNaM, puvvaM daMDA pacchA phAsA puvaM phAsA pacchA daMDA, iccee kalahAsaMgakarA bhavaMti, paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe ttimi, se no kAhie no pAsaNie no saMpasAraNie no mAmae No kayakirie vaigutte ajjhappasaMkhuDe parivajaha sayA pAvaM eye moja samaNavAsijjAsittibemi // sU0 159 // iti caturtha uddezakaH // 5-4 // 'sa' mAdhuH prabhRtaM pramAdavipAkAdikamatItAnAgatavartamAnaM vA karmavipAkaM draSTu zIlamasyeti prabhRtadarzI, sAmpratekSitayA na yatakizcanakArItyarthaH, tathA prabhUtaM satvarakSaNopAyaparijJAnaM saMsAramokSakAraNaparijJAnaM vA yagya sa prabhRtaparijJAna:, yathAvasthitasaMsArasvarUpadarzItyarthaH, kiM ca--upazAntaH kaSAyAnudayAdindriyanoindriyopazamAdvA, tathA paJcabhiH samitibhiH samitaH samyagvA mokSamArgamitaH mamitaH, tathA jJAnAdibhiH sahitaH--samanvitaH saha hitena vA sahitaH, 'sadA' sarvakAlaM yataH sadAyataH, sa evambhUto'pramatto gurorantikamAvasana pramAdajanitamya karmaNo'ntaM vidhatte / sa ca svyAdyanukUlaparISahopapattI kiM vidadhyAdityAha-'dRSTavA' avalokya strIjanamupasargakaraNAyodyatamAtmAnaM 'viprativedayati' paryAlocayati, tadyathA--samyagdRSTirasmi, tathotkSiptapazcamahAvratamAraH zaracchazAGkanirmalakulalabdhajanmA akAryAkaraNatayosthita inyevamAtmAnaM paryAlocayati, taM ca vIjanaM kimeSa strIjano mama tyaktajIvitAzasyojjhitaihikasukhAbhilASasyopasargA
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya. 5 uddezakaH 4 a dikaM kuryAt !, athavA vaiSayikasukhasya duHkhapratIkArarUpatvAt kimeSa strIjanaH sukhaM vidaNyAd ? anyo vA putrakalatrAdiko zrIAcA jano mama mRtyunA jighRkSitasya vyAdhinA vA''ditsitasya kiM tatpratIkArAdikaM kuryAditi ? yadivaivaM strIjanasya svabhAvaM gaNavRttiH cintayediti sUtreNaiva darzayati--sa eSa strIjana AramayatItyArAmaH paramazvAsAvArAmaza paramArAmaH jJAtatatvamapi janaM (zIlAtA.) hAsavilAsopAGganirIkSaNAdibhirvibbokohayatItyarthaH, yAH kAzcanAsmin loke striyaH tA moharUpA vijJAya yAvanna .432 // parityajanti tAvatsvata eva parityajet / etacca tIrthakareNa praveditamiti darzayitumAha-'muninA' zrIvarddhamAnasvAmino tpannajJAnenaiva 'etat' pUrbhektaM, yathA striyo bhAvabandhanarUpAH, 'praveditaM' prakarSaNAdau vA vyAkhyAtamiti / etacca vakSyamANaM praveditamityAha-ut-prAbalyena mohodayAd vAdhyamAna:--pIDathamAnaH uvAdhyamAnaH, ke grAmadharmagrAmAHindriyagrAmasteSAM dhAH--svabhAvA yathAsvaM viSayeSu pravartanaM tairuvAdhyamAno gacchAntargataH san gurvAdinA'nuzAsyate, kathamanuzAsyata ityata Aha-apiH sambhAvanAyAM, nilaM-niHsAramantaprAntAdikaM yadravyaM tadAzaka:--tadbhojI syAt , yadivA nirgataM balaM--sAmarthyamasyeti nirvalaH evambhUtaH sannAzIta, balAbhAve ca grAmadharmopazamadarzanAd , balAbhAvazcAhArahAnyA syAditi darzayati-apyavamaudaryaM kuryAd , yadi hyantaprAntAzino'pi na mohopazamaH syAt tatastadapi vanlacanakAdinA dvAtriMzatkavalamAtraM gRhNIyAt , tenApyanupazame kAyotsargAdinA kAyaklezaM kuryAdityetadarzayati-apyUcaM sthAnaM tiSTheta , zItoSNAdauM kAyotsargeNAtApanAM kuryAt , tenApyanupazame grAmAnugrAmamapi viharet , niSkAraNe vihAro niSiddho mohopazamanArtha tu kuryAta, kiMbahunA ?, yena yenopAyena viSayecchA nivartate tattatkuryAta, paryante AhAramapi // 432 // ////////////
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 433 // vyavacchindyAd , api pAtaM vidadhyAt apyudvandhanaM kuryAt na ca strISu manaH kuryAdityAha ca-apiH samuccaye, strISu yanmanaH pravRttaM tat parityajeta , tatparityAge hi kAmA dvirUpA api dUrata eva parityaktA bhavantIti, uktaM ca-"kAma ! jAnAmi te rUpaM, saMkalpAskila jAyase / na tvAM saMkalpayiSyAmi, tato me na bhaviSyasi // 1" kiM punaH kAraNaM strISu mano na vidheyamityAha-strIsaGgaprasaktAnAmaparamArthadRzAM 'pUrva prathamameva tatsaGgAvicchedArthamarthopArjanapravRttasya kRSivANijyAdikriyAH kurvato'gaNitakSutpipAsAzItoSNAdiparISahasyaihikaduHkharUpA daNDAH, te ca strIsambhogAtprathamameva kriyanta iti pUrvamityuktaM, pazcAcca viSayanimittajanitakarmavipAkApAditanarakAdiduHkhavizeSAH sparzA bhavanti, yadivA strayAdyakAryapravRttasya pUrva daNDapAtAH pazcAddhastapAdacchedAdikAH sparzA bhavanti, yadivA pUrva sparzAH pazcAddaNDapAtA iti, athavA pUrva daNDA:-tADanAdikAH pazcAtsparzAH-sambAdhanAliGganacumbanAdikAH, tadyathA-vandhAnItAvaruddharAjakumArIgavAvakSiptapatadAvIlagrahaNAdrAjapuruSAvalokanatADanena mUchitarAjakumArItadarzanato vaNigindradattasyAgrato daNDAH pazcAtsparzA iti, pUrva vA sukhAdisparzAH pazcAddaNDA lalitAGgakasyevAnyeSAM copapatInAmiti / kiM ca-ityete strIsambandhAH kalaha -saGgrAmastatrAsaGgaH-saMbandhaskalahAsaGgastatkarA bhavanti, yadivA kalaha:-krodhaH AsaGgo-rAga ityato rAgadveSakAriNo bhavanti, yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha-aihikAmuSmikApAyataH strIsaGgapratyupekSayA 'Agametta'tti jJAtvA AjJApayedAtmAnamanAsevanayeti, itiradhikArapArasamAptau, bravImyahaM tIrthakaravacanAnusAreNa-duHkhaM ca tAH pariharttamiti / punarapi tatpariharaNopAyamAha-'sa' strIsaGgaparityAgI strInepathyakA zRGgArakathA vA no kuryAt , evaM ca tAstyaktA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ samba05 uddezaka bhIAcArAvRttiH (zIlAGkA. 434 // bhavanti, tathA-tAsAM narakavIthInAM svargApavargamArgArgalAnAmaGgapratyaGgAdikaM na pazyet , yatastanirIkSyamANaM mahate'naya bhavatIti, uktaM ca-"sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjA tAvavidhatte vinayamapi samAlambane tAvadeva / bhrUcApAkRSTamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yAvallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo dRSTiyANAH patanti // 1 // " tathA-tAbhirnarakavisambhabhUmibhiH sAI na" samprasAraNaM-paryAlocanamekAnte nijasvasrAdibhirapi kuryAditi, uktaM ca-"mAtrA svamrA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyantra muddhati // 1 // " ityevamAdi, tathA-na tAsu svArthaparAsu mamatvaM kuryAt , tathA-kRtA-anuSThitA tadupakAriNI maNDanAdikA kriyA yena sa kRtakriya ityevambhUto na bhUyAt , na strINAM vaiyAvRttyaM kuryAt, kAyayoganirodha iti bhAvaH, tathA tathaitAH zubhAnuSThAnaparipanthinInaM vAGmAtreNApyAlapediti vAgyoganirodhaH, tathA-Atmanyadhi adhyAtma-manastena saMvRtto'dhyAmasaMvRttaH-strI bhogAdattamanAH strArthopayuktaniruddhamanoyogaH, evambhRtazca kimaparaM kuryAdityAha-pariH-samantAt varjayet-pariharet 'sadA sarvakAlaM 'pApa' kilviSaM tadupAdAnaM vA kamma, upasaMharaNArthamAhaetadu'yaduddezakAderArabhyoktaM, muneridaM maunaM munibhAvo vA tadAtmani samanuvAsaye:-Atmani vidadhyAH // itiradhikAraparisamAptI, bravImIti pUrvavat / lokasArAdhyayane caturthoddezakaH prismaaptH|| 5-4 // 434.
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha paJcamAdhyayane paJcamoddezakaH // uktazcaturthoddezakaH sAmprataM pazcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake'vyaktasyaikacarasya pratyapAyAH pradarzitAH, atastAn parijihIrSaNA sadA''cAryasevinA bhavitavyam , AcAryeNa ca hRdopamena bhAvyaM tadantevAsinA ca tapAsaMyamaguptena niHsaGgena ca viharttavyamiti, etatpratipAdanasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram se bemi taMjahA-avi harae paDipuNNe samaMsi bhome ciTThaha uvasaMtarae sArakkhamANe, se ciTThai soyamajhagae se pAsa savvao gutte, pAsa loe mahesiNo je ya pannANa. maMtA pabuddhA ArambhovarayA sammameyaMti pAsaha, kAlassa kaMkhAe parivvayaMti ttibemi // 16 // sezabdamtacchabdArthe, yadguNa AcAryoM bhavati tadahaM tIrthakaropadezAnusAreNa bravImIti, tadyatheti vAkyopanyAsArthe, apizabdo bhaGgasamuccayArthaH, te cAmI bhaGgAH-eko hRdo-jalAzayaH parigalasrotAH paryAgalasrotAca, sItAsItodApravAhahadavat , aparastu parigalatsrotAH, no paryAgalatasrotAH, padmahadavat , tathA paro no parigalasrotAH paryAgalasrotAca, lavaNodadhivat , aparastu no parigatsrotA no paryAgalasrotAca, manuSyalokArbahiH samudravat / tatrAcAryaH zrutamaGgIkRtya prathamabhaGgapatitaH, zrutasya dAnagrahaNasadbhAvAt , sAmparAyikakarmApekSayA tu dvitIyamaGgapatitaH, kaSAyodayAbhAvena grahaNAbhAvAttapaHkAyotsargAdinA kSapaNopapattezceti, AlocanAmaGgIkRtya tRtIyabhaGgapatitaH, AlocanAyA apratizrAvitvAt , kurmAga
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zIlAkA.) samya. 5 uddezaka: 5 // 436 // prati caturthabhaGgapatitaH: kumArgasya hi pravezanirgamAbhAvAt , yadivA dhammimedena bhaGgAyojyante-tatra sthavirakalpikAcAryAH : prathamabhaGgapatitAH, dvitIyabhaGgapatitastIrtha kRta , 'tRtIyabhaGgasthastvahAlandikA, sa ca kvacidarthAparisamAptAvAcAryAdenirNayasadbhAvAt', pratyekabuddhAstUmayAbhAvAccaturthabhaGgasthA iti, iha punaH prathamabhaGgapatitenobhayasadbhAvinA'dhikAraH, tathAbhUtasyaivAyaM hRdadRSTAntaH, sa ca hRdo nirmalajalasya 'pratipUrNo' jalajaiH sarvartujairuSazobhitaH same bhUmAge vidyamAnodakanirgamapravezo nityameva tiSThati, na kadAcicchoSamupayAti, sukhottArAvatArasamanvitaH, upazAntam-apagataM rajaH kAluSyApAdaka yasya sa tathA, nAnAvidhAMzca yAdasAM gaNAn saMrakSana saha vA yAdogaNairAtmAnamArakSan-pratipAlayan sa rakSan tiSThatItyeSA kriyA prakRtaiva / yathA cAsau hradastathA''cAryo'pIti darzayati-'sa' AcAryaHprathamabhaGgapatitaH paJcavidhAcArasamanvitosSTavidhAcAryasampadupetaH, tadyathA-"AyAra sua sarIre vayaNe vAyaNa maI pogmii| ee susaMpayA khalu amiA saGgAhaparinnA // 1 // " SaTiMtrazadguNagaNAdhAro hRdakalpo nirmalajJAnapratipUrNaH same bhUbhAga iti saMsaktAdidoSarahite sukhavihAre kSetre samo vA jJAnadarzanacAritrAkhyo mokSamArgaH upazamavatAM tatra tiSThati-samadhyAste, kiMbhUtaH - 1nadakA karo yAvatakAlena zuSyati tajjaghanya landaM tata ArabhyotkRSTaM paJcarAtriMdivalakSaNaM landaM tadatra gRhyate, utkRSTalandasyAnatikrameNa carantIti yathAlandikAH, paJcako gaNo'mukalpaM pratipadyate, mAsakalpakSetraM ca gRhapakihAbhiH pabhirvIthImirjinakalpikavatparikalpayanti / 2 paryAgalasrotovadarthApekSayA prAhakatvAt tRtIyamaGgapatita iti gamyama / 3 bhAcAraH zrutaM zarIraM vacanaM vAcanA matiH prayogamatiH / etAH susaMpadaH khalu bhaSTamI saMgrahaparijJA // 1 // //////////////////////////////////////// // 436 //
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 437 // 'upazAntarajA' upazAntamohanIya iti, kiM kurvan ?-jIvanikAyAn rakSan svataH paratazca sadupadezadAnato narakAdipAtAdveti, 'srotomadhyagata' ityanena prathamabhaGgapatitaM sthavirAcAryamAha, tasya hi zrutArthadAnagrahaNasadbhAvAt srotomadhyagatatvam , sa ca kimbhUtaH syAdityAha-'saH' AcAryo'kSobhyahRdakalpaH, 'sarvataH sarvaprakAratayendriyanoindriyarUpayA guptyA gupta ityetatpazya AcAryavyatirekeNAnye'pyevambhUtA bahavaH sAdhavaH sambhavantItyetannirdidikSurAha--iha manuSyaloke 8 pUrvavyAvarNitasvarUpAH 'maharSayo' mahAmunayaH santi, ityetatpazya, kimbhUnAste maharSaya ityata Aha-na kevalamAcAryA hRdakalpA ye cAnye sAdhavaste'pi hRdakalpAH, kiMmbhUtAH 1-prakarSaNa jJAyate'neneti prajJAnaM--svaparAvabhAsakatvAdAgamastadvantaH prajJAnavantaH, Agamasya vettAra ityarthaH, tajjJA api mohodayAt kvaciddhetUdAharaNAsambhave jJeyagahanatayA saMzayAnAH na samyak zraddhAnaM vidadhyurityato vizinaSTi-'prabuddhAH' prakarSeNa yathaiva tIrthakRdAha tathaivAvagatatattvAH prabuddhA! tathAbhRtA api karmagurutvAnna sAvadyAnuSThAnaviratiM kuyu rityato vizeSayati-'ArambhoparatA' ArambhaH-sAvadyo yogastasmAduparatA ArambhoparatAH, etacca na maduparodhena grAhyam api tu svata eva kuzAgrIyayA buDyA vicAryamityAha-etadyanmayA prAguktaM tatsamyaga madhyasthA bhUtvA samaryAdaM yUyamapi pazyata / api caitatpazyata-'kAla' samAdhimaraNakAlastadabhikAGkSayA sAdhavo mokSAdhvani saMyame pari:--samantAdvajanti parivrajanti-udyacchanti, itiradhikAraparisamAptI, babImItyetatprakaraNo. dezakAdhyayanazrutaskandhAnaparisamAptau prayujyate, tadihAdhikAraparisamAptau draSTavyamiti // AcAryAdhikAra parisamApayya B437 // vineyavaktavyatAmAha
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAvRttiH (zIlAGkA.) samya.5 uddezakaH 5. // 438 // ////////////////////////////////////////////////////// vitigicchasamAvanneNaM appANaNaM no lahai samAhiM, siyA vege aNagacchati asitA vege anugacchaMti, aNagacchamANehiM aNaNugacchamANe kahaM na nigvijje? // sU0 161 // 'vicikitsA' cittaviplutiH yathA idamapyastItyevamAkArA yuktyA samupapanne'pyarthe mativibhramo mohodayAdbhavati, tathAhi--asya mahatastapAklezasya sikatAkaNakavalaniHsvAdasya syAt saphalatA na veti ? kRpIbalAdikriyAyA ubhayathA'pyupalabdheriti, iyaM ca matirmithyAtvAMzAnuvedhAdbhavati jJayagahanatvAcca, tathAhi--arthavividhaH--sukhAdhigamo duradhigamo'nadhigamazca zrotAraM prati bhidyate, tatra sukhAdhigamo yathA cakSuSmatazcitrakarNanipuNasya rUpasiddhiH duradhigamastvanipuNasya anadhigamastvandhasya, tatrAnadhigamarUpo'vastveva, sukhAdhigamastu vicikitsAyA viSaya eva na bhavati, dezakAlasvabhAvaviprakRSTastu vicikitsAgocarIbhavati, tasmin dharmAdharmAkAzAdau yA vicikitseti, yadivA 'viigicchatti vidvajjugupsA, vidvAMsaH--sAdhavo viditamaMsArasvabhAvAH parityaktasamastasaGgAsteSAM jugupsA-nindA asnAnAta prasvedajalaklinnamalatvAddurgandhivapuSastAnnindati-ko doSaH syAdyadi prAsukena vAriNA'GgakSAlanaM karinnityAdi jugupsA tAM vicikitsA vidvajjugupsAM vA samyagApanna:--prAptaH AtmA yasya sa tathA tena vicikitsAsamApannenAtmanA nopala mate 'samAdhi' cittasvAsthyaM jJAnadarzanacAritrAtmakoM vA samAdhistaM na labhate, vicikitsAkaluSitAntaHkaraNo hi kathayato'pyAcAryasya samyaktvAkhyAM bodhi nAvApnoti / yazcAvApnoti sa gRhastho vA syAdyatiti darzayitumAha-'sitA' putrakalatrAdibhiravabaddhAH, vAzabda uttarApekSayA pakSAntaramAha, 'eke' ca laghukarmANaH samyaktvaM pratipAdayantamAcArya ////////////////////////// ////////////// 438 //
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ka manugacchanti--AcAryoktaM pratipadyante, tathA 'asitA vA' gRhavA(pA)savimuktA vA 'eke vicikitsAdirahitA aacaary||439|| mArgamanugacchanti / teSAM ca madhye yadi kazcit kaGkaTukadezyaH syAt sa tAn prabhUtAnanapAcInamArgapratipannAnavalokyAsAvapi karmavivarataH pratipadyatApIti darzayitumAha--AcAyoktaM samyaktvamanugacchadbhirviratAvirataiH saha saMvasaMstairvA codyamAno'nugacchan- apratipadyamAnaH kathaM na nirvedaM gacched ?, asadanuSThAnasya, mithyAtvAdirUpAM vicikitsA parityajyAcAryoktaM samyaktvameva pratipadyatetyarthaH, yadivA sitAsitairAcAryoktamanugacchadbhiH-avagacchadbhirbudhyamAnaH sadbhiH kazcidajJAnodayAnmatijADayatayA kSapakAdizcirapravrajito'pyananugacchan--anavadhArayan kathaM na nividyeta ?, na nirvedaM tapaHsaMyamayorgacchet , nirviSNazcedamapi bhAvayet , yathA--nAhaM bhavyaH syAM na ca me saMyatabhAvo'pyastIti, yataH sphuTavikaTamapi kathitaM nAvagacchAmi, evaM ca nirviNNasyAcAryAH samAdhimAhuH--yathA--bhoH sAdho! mA viSAdamavalambiSThAH, bhavyo bhavAn, yato bhavatA samyaktvamabhyupagataM, tacca na granthibhedamRte, tadbhedazca na bhavyatvamRte, abhavyasya hi bhavyAbhavyazaGkAyA amAvAditi bhAvaH // kiM cAyaM viratipariNAmo dvAdazakaSAyakSayopazamAdyanyatamasadbhAve sati bhavati, sa ca bhavatA'vAptaH, tadevaM darzanacAritramohanIye bhavataH kSayopazamaM samAgate, darzanacAritrAnyathAnupapatteH, yatpunaH kathyamAne'pi samastapadArthAvagatirna bhavati tajjJAnAvaraNIyavijRmbhitaM. tatra ca zraddhAnarUpaM samyaktvamAlambanamityAha. tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM // sU0 162 // yatra kvacitsvasamayaparasamayajJAcAryAbhAvAt sUkSmavyavahitAtIndriyapadArtheSabhayasiddhadRSTAntasamyaghetvabhAvAcca jJAnA // 439 //
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA samya. 5 uddezakA 5 rAvRttiH (cIlAGkA.) .440 // varaNIyodayena samyagjJAnAbhAve'pi zaGkAvicikitsAdirahita idaM bhAvayet , yathA-tadevaka satyam-avitathaM, 'niHzaGkamiti ahaMdukteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhyavarthemvevaM syAt evaM vA ityevamAkArA saMzItiH zaGkAH nirgatA zaGkA yasmin pravedane tanniHzaka, yatkimapi dharmAdharmAkAzapudgalAdi praveditaM, ke-'jinaiH' tIrthakarai rAgadveSajayanazIlaiH, tattathyamevetyevambhUtaM zraddhAnaM piMdheyaM samyakpadArthAnavagame'pi, na punarvicikitsA kAryeti / kiM yaterati vicikitsA syAyenedamabhidhIyate !, saMsArAntarvattino mohodayAttatki ? yanna syAditi, tathA cAgamaH- 'asthi bhate / samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijja kammaM vedeti ?, haMtA asthi, kahannaM samaNAvi NiggaMthA kaMkhAmohaNije kammaM vedeti , goamA! tesu tesu nANantaresu caritaMtaresu saMkiyA kaMkhiyA viigicchAsamAvannA bheyasamAvannA kalasasamAvannA, evaM khala goyamA! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijja kammaM vedaMti, tatthAleSaNaM 'tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM', se NaNaM bhaMte ! evaM maNaM dhAremANe ANAe Arahae bhavati , hatA goamA! evaM maNa dhAremANe ANAe ArAhae bhavati" kiM cAnyat ?-vItarAgA hi 1 masti bhadanta ! zramaNA api nigranthAH kAGkSAmohanIya karma vedayanti ?, hanta masti, katha zramaNA api nigranthAH kAkSAmohanIya karma vedayanti ?, gautama ! teSu teSu jJAnA tareSu caritrAntareSu zaGkitAH kAkSitA vicikitsAsamApannA bhedamamApannAH kAluSyasamApannAH, evaM khalu gautama ! zramaNA api nipranthAH kAGkSAmohanIyaM kameM vedayanti, tatrAlambana 'tadeva satya nizzaGka yajjineH praveditam' / atha nUnaM bhadanta ! evaM mano dhArayan AjJAyA bhArAdhako bhavati ?, hanta gautama ! evaM mano dhArayan AjJAyA ArAdhako bhavati /
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 441 // sarvajJA, mithyA na bravate kacit / yasmAttasmAdvacasteSAM, tathyaM bhUtArthadarzanama // 1 // " ityAdi / / sA punarvicikitsA pravijiSorbhavatyAgamAparikammitamateH, tatrApyetatpUrvoktaM bhAvayitavyamityAha saddhissa NaM samaNanassa saMpavayamANassa samiyaMti mannamANassa egayA samiyA hoI 1, samiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi 2, asamiyaMti mannamANassa egayA samiyA hoi 3, asamiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoDa 4, samiyaMni mannamANassa samiyA vA asamiyA vA samiA hoi uvehAe 5, asamiyaMti mantramANassa samiyA vA asamiyA vA asamiyA hoi uhAe 6, ucehamANo aNavehamANaM vyAuhAhi samiyAe, iccevaM tattha saMdhI zosio bhavai, se uhiyassa Thiyassa gaI samaNapAsaha, itthavi bAlabhAve appANaM no uvadaMsijjA // sU0 163 // zraddhA-dharmecchA sA vidyate yasyAsau zraddhAvAMstasya 'samanujJasya' saMvignavihAribhirbhAvitasya saMvignAdibhirvA guNaH pravajyAhasya 'saMpravrajataH samyakpravrajyAmabhyupagacchato vicikitsA-zaGkA bhavet , tatraitasya samyagjIvAdipadArthAvadhAraNAzaktasyedamupadeSTaM, tathA-tadeva satyaM niHzaGka yajjinaH praveditamiti, tadevaM pravrajyAvasare tadeva niHzaGaka yajjinaH praveditamityevaM yathopadezaM pravarttamAnasya pravarddhamAnakaNDakasya sata uttarakAlamapi tadadhikatA tatsamatA tannyUnatA tadabhAvo vA syAdityevaMrUpAM vicitrapariNAmatA darzayitumAha-tasya zraddhAvataH samanujJasya saMpravrajatastadeva niHzaGaka // 441.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zIlAGkA.) samya. 5 uddezakaH 5 . 442 // yajjinaH praveditamityetatsamyagityevaM manyamAnasya 'ekadA' ityuttarakAlamapi zaGkAkAkSAvicikitsAdirahitatayA samyageva bhavati-na tIrthakarabhASite zaGkAdyutpadyata iti / kasyacittu pravrajyAvasare zraddhAnusAritayA sampagiti manyamAnasya taduttarakAlamadhItAnvIkSikIkasya durgahItahetudRSTAntalezasya jJeyagahanatAvyAkRlitamateH 'ekadeti mithyAtvAMzodaye'samyagiti bhavati, tathAhi-asau sarvanayasamUhAbhiprAyatayA anantadharmAdhyAsitavastuprasAdhane sati mohAdekanayAbhiprAyeNekAMzasAdhanAya prakramate, yadi nityaM kathamanityamanityaM cetkathaM nityamiti, parasparaparihAralakSaNatayA'nayoravasthAnAt , tathAhi-apracyutAnutpannasthirai kambabhAvaM hi nityam ato'nyatpratikSaNavizarArurUpamanityamityevamAdikamasamyagabhAvamupayAti, na punarvivecayati; yathA anantadharmAdhyAsitaM vastu bhavanayasamUhAtmakaM ca darzanamatigahanaM mandadhiyAM zraddhAgamyameva na hetukSobhyamiti, uktaM ca-"sarvanayaniyatanaigamasaGagrahAyerekaikazo vihitatIrthikazAsanairyat / niSThAM gataM bahavidhaigamaparyayaistaiH, zraddhayameva vacanaM na tu hetugamyama // 1 // " ityAdi, yato hetuH pravarttamAnaH ekanayAbhiprAyeNa pravarteta, ekaM ca dharma sAdhayet , sarvadharmaprasAdhakasya hetorasambhavAditi 2 / punarapi vicitrabhAvanAmAha-kasyacita mithyAtvalezAnuviddhasya kathaM paudgalika zabda ityAdikamasamyagiti manyamAnasya 'ekadeti mithyAtvapariNAmo(gmANU )pazamatayA zaGkAvicikitsAdyabhAve gurvAdhupadezataH samyagiti bhavati, yadi hi paudgalikaH zabdo na syAt tatastatkRtAvanugrahopaghAtau zravaNendriyasya na syAtAm, amUrtatvAdAkAzavadityAdikaM samyaga bhavati 3 / kasyacivAgamAparimilitamateH kathamekenaiva samayena paramANolokAntagamanamityAdikamasamyagiti manyamAnasyaikadeti-kuhetuvitarkA // 442 //
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 443 // virbhAvAvasare nitarAmasamyageva bhavati, tathAhi-caturdazarajjvAtmakasya lokasyAdyantAkAzapradezayoH samayAmedatayA al yogapadya saMsparzAt tAvanmAtratA paramANoH syAt , pradezayorlokAntadvayagatayokyamityAdikamasamyagiti bhavati, na tvasau svAgrahAviSTa etadbhAvayati, yathA-visrasApariNAmena zIghragatitvAt paramANorekasamayenAsaGkhyeyapradezAtikramaNaM, yathA hi aGagulidravyamekasamayenAsaGkhyeyAnapyAkAzapradezAnatilaGghayati, etadeva kuta iti cet, na hi dRSTe'nupapannaM nAma, na ca sakalapramANapraSThapratyakSasiddhe'rthe'numAnamanveSTavyaM, tathAhi-yadyanekapradezAtikramaNaM sAmayikaM na bhavet tato'GgulamAtramapi kSetramasaGkhyeyasamayAtikramaNIyaM syAt , tathA ca sati dRSTeSTavAdhA''padyateti yatkiJcidetat 4 / sAmprataM bhaGgakopasaMhAradvAreNa paramArthamAvirbhAvayannAha-samyagityevaM manyamAnasya zaGkAvinikitsAdirahitasya satastadvastu yatnena tathArUpatayA bhAvitaM tatsamyagvA syadasamyagvA, tathApi tasya tatra samyagutprekSayA-paryAlocanayA samyageva bhavati, IryApathopayuktasya kvacitpANyupamardavat / / sAmpratametadviparyayamAha-asamyagiti kizcidvastu manyamAnasya zaGkA myAdarvAgdarzitayA chadmasthasya satastadvastu samyagvA syAdasamyagvA, tasya tadasamyagevotprekSayA, asamyagpAlocanatayA'zuddhAdhyavasAyatayetiyAvat , 'yadyathA zaGkayettattathaiva samApadyate'ti vacanAditi 6 // yadivA-"samiyaMti manna-1 mANassa" ityAdyanyathA vyAkhyAyate-zamino bhAvaH zamitA 'itiH' upapradarzane tAmetAM zamitAM manyamAnasya zubhAdhyavasAyinaH 'ekade'nyuttarakAlamapi zamiteva bhavati-upazamavattevopajAyate, anyasya tu zamitAmapi manyamAnasya // 443 // kaSAyodayAdazamitopajAyata iti, anayA dizottarabhaGgeSvapi samyagupayujyAyojyamiti / tadevaM samyagasamyagityevaM paryA
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAjavRttiH (zIlAGkA.) samya.. uddezaka 1444 // locayanaparasyApyupadezadAnAyAlamiti, Aha ca-AgamaparikarmimatamatitvAdyathAvasthitapadArthasvabhAvadarzitayA samyagasamyagiti cotprekSamANaH-paryAlocayanaparamanuprekSamANaM gaDDarikAyUthapravAhapravRttaM gatAnugatikanyAyAnusAriNaM zaGkayA vA'padhAvantaM bra yAd, yathA-'utprekSasva'paryAlocaya samyagbhAvena mAdhyasthamavalambya kimetadaIduktaM jIvAditatvaM ghaTAmiya AhozcinnetyakSiNI nimIlya cintayeti bhaavH| yadivA utprekSamANaH saMyamamut-prAvanyenekSamANaH-saMyame udyacchannanutprekSamANaM ba yAt , yathA-samyagbhAvApannaH saMyamamutprekSasva-saMyame udyogaM kuru / kimavalambyetyAha-'ityevaM pUrvoktena prakAreNa 'tatra' tasmin saMyame 'sandhiH karmasantatirUpo 'jhoSitaH' kSapito bhavati, yadi saMyame samyagbhAve votprekSaNaM syAta, nAnyatheti / samyagutprekSamANasya ca yatsyAcadAha-'se' tasya samyagutthAnenotthitasya niHzaGkasya zraddhAvataH sthitasya gurukule gurorAjJAyAM vA yA gatirbhavati-yA padavI bhavati tAM samyaganupazyata yUyaM, tadyathA-sakalalokazlAghyatA jJAnadarzanasthaya cAritre niSprakampatA zrutajJAnAdhAratA ca syAditi, yadivA svargApavargAdikA gatiH syAt , tAM pazyateti sambandhaH, athavA utthitasya-saMyamodyogavataH tadabhAvena ca sthitasya pArzvasthAdeti-sakalajanopahAsyarUpAmadhamasthAnagati vA pazyateti / tadevamudyuktetasyorgatimupalabhya pazcavidhAcArasAre prakramitavyaM, yadi nAmAnupasthitasya virUpA gatirbhavati tataH kimityAha-'atrApi'asaMyame bAlabhAvarUpe itarajanAcarite AtmAnaM sakalakalyANAspadaM nopadarzayet , cAlAnuSThAnavidhAyI mA bhUditi yAvata , tathAhi-bAlAH zAkyakApilAdayasnadbhAvito bAlabhAvamAcarati, vakti ca-nityatvAdamUrttatvAccAtmanaH prANAtipAta eva nAstyAkAzasyeva, na hi vRkSAdicchede dAhe vA''kAzasya bhidA loSo // 444 / /
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 45 // vA syAt , evamAtmano'pi zarIravikAre'vikAritvam , uktaM ca-"na jAyane na mriyate kadAcinnAyaM bhUtvA bhaviteti // nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayantyApo, na zoSayati maarutH||2|| acchedyo'yamabhedyo'yamavikArI sa ucyate / nityaH satatagaH sthANaracalo'yaM sanAtanaH // 2 // " ityAdi / adhyavasAyAttaddhananAdau pravRttasya tatpratiSedhArthamAha tumaMsi nAma sacceva jaM haMtavvaMti manasi, tumaMsi nAma sacceva ja anjAveyavvaMti mannasi. tumaMsi nAma sacceva ja pariyAveyavaMti manasi, evaM jaM paricittavvaMti manasi, jaM uddaveyaMti mannasi, aMjU ceyapaDibuddhajIvI, tamhA na haMtA navi ghAyae, aNusaMveya. NamappANaNaM jaM haMtavvaM nAbhipatthae // sU0 164 // yo'yaM hantavyatvena bhavatA'dhyavasitaH sa tvameva, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, yathA bhavAna ziraHpANipAdapArzvapRSThorUdarakhAn evamasAvapi yaM hantavyamiti manyase, yathA ca bhavato hananodyataM dRSTA duHkhamutpadyate evamanyeSAmapi, tatra duHkhApAdanAcca kilbiSAnuSaGgaH, idamuktaM bhavati-nAtrAntarAtmanaH AkAzadezyasya vyApAdanena hiMsA, api tu zarIrAtmanaH, tasya hi yatra kvacitsvAdhAraM zarIraM nitarAM dayitaM tadviyojIkaraNameva hiMseti, uktaM ca-paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaasniHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadviruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // 1 // " na ca saMsArasthasya sarvathA amurtavAvAptiH, yenAkAzasyeva vikaro na syAta, sarvatraiva ca prANyupamardacikIrSitAyAmAtma 5445.
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH zIlAGkA) tunyatA mAvayitavyetyetaduttarasUtrairdarzayitumAha-tvamapi nAma sa eva yaM preSaNAdinA AjJApayitavyamiti manyase, tathA / tvamapi nAma sa eva yaM paritApayitavyamiti manyase, evaM yaM parigRhItavyamiti manyase, yamapadrAvayitavyamiti manyase samya. 5 asau tvameva, yathA bhavato'niSTApAdanena duHkhamutpadyate evamasyApItyarthaH, yadivA yaM kAyaM hantavyAditayA'dhyavasyasi uddezakA 5 tatrAnekazo bhavato'pi bhAvAcamevAsI, evaM mRSAvAdAdAvalyAyojyam / yadi nAma hantavyaghAtakayoruktakrameNaikyaM tataH kimityAha-'aJju riti RjuH praguNaH sAdhuritiyAvat , cazabdo'vadhAraNe, etasya-hantavyaghAtakaikatvasya pratibodhaH pratibuddhametatpratibuddhaM tena jIvitu zIlamasyetyetatpratibuddhajIvI sAdhurevaitatparijJAnena jIvati nApara ityuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'tasmAd hanyamAnasyAtmana iva mahadduHkhamutpadyate tasmAdAtmaupamyAdanyeSAM jantUnAM na hantA syAt , nApyaparairghAtayet na ca nato'numanyeta, kiM ca-saMvedanam-anubhavanaM anu-pazcAtsaMvedanaM kena ?-AtmanA, yatpareSAM mohodayAddhananAdinA duHkhotpAdanaM vidhIyate tatpazcAdAtmanA saMvedyamityAkalayya yatkimapi hantavyamiti cikIrSitaM tannAbhiprArthayet-nAbhilaSet / nanu cAtmanA'nusaMvedanamityuktaM, saMvedanaM ca sAtAsAtarUpaM, tacca yathA naiyAyikavaizeSikANAmAtmano bhinnena guNabhUnenaikArthasamavAyinA jJAnena bhavati tathA bhavatAmapyAhosvidabhinnenAtmana ityasya prativacanamAhaje AyA se vinnAyA je vinAyA se AyA, jeNa viyANai se AyA, taM paDucca paDisaMkhAe, s 446 // esa AyAvAI samiyAe pariyAe viyAhie tibemi // sU0 165 // iti paJcamauddezakaH 5.5 //
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 447 // ___ya AtmA nitya upayogalakSaNaH vijJAtA'pyasAveva, na tu punastasmAdAtmano bhinnaM jJAnaM padArthasaMvedaka, yazca vijJAtApadArthAnAM paricchedaka upayogaH AtmA'pyasAveva, upayogalakSaNatvAjjIvasya upayogasya ca jJAnAtmakatvAditi / jJAnAtmanogmedAbhidhAnAbauddhAbhimataM jJAnamekaM syAditi cet, tanna, medAmAvo'tra kevalaM cikIrSito naikyaM, etadevaikyaM yo bhedAbhAva iti ced , vArtametat , tathAhi-paTazuklatvayorbhedenAvasthAnAbhAve'pi naikatvApattiH, atrApi zuklatvavyatirekeNa nAparaH paTaH kazcidapyastIti ced , azikSitasyonApo, yataH zuklaguNavinAze sarvathA paTAbhAvApattiH syAt , tadAtmanA vinaSTa eveti cet, bhavatu kA no hAniH?, anantadhAtmakatvAdvastuno'paramRdvAdidharmasadbhAve taddharmavinAzepyavinaSTa eca, ityevamAtmano'pi pratyutpannajJAnAtmakatayA vinAze'pyapagamUrttatvAsaGkhyeyapradezatA'guruladhvAdidharmasadbhAvAdavinAza evetyalaM prasaGgena / nanu ca ya AtmA sa vijJAtetyatra tRjantena katu ramidhAnAdAtmanazca katRtvAttatazca ya evAtmA sa eva vijJAtetyatra vipratipattyamAvo, yena cAsau jAnAti tadbhinnamapi syAt , tathAhi-tatkaraNaM kriyA vA bhaved ?, yadi karaNaM tadAtrAdivadbhinnaM syAt, atha kriyA sA yathA kasthA sambhavatyevaM karmasthA'pItyevaM medasambhave kuta aikyamiti yazcodayettaM prati spaSTataramAha-'yena' matyAdinA jJAnena karaNabhUtena kriyArUpeNa vA vividha-sAmAnyavizeSAkAratayA vastu jAnAti vijAnAti sa AtmA, na tasmAdAtmano bhinnaM jJAnaM, tathAhi-na karaNatayA bhedaH, ekasyApi ka karmakaraNamedenopalabdheH, tadyathA-devadatta AtmAnamAtmanA paricchinatti, kriyApakSe pAniko hyabhedo bhavatA'pyabhyupagata eva, api ca-'bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyata' ityAdinaikatvameveti / jJAnA // 17 //
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcAgajavRttiH zilAhA.) samya." uddezaka tmanozcaiko yadbhavati tadazayitumAha-'taM' jJAnapariNAmaM 'pratItya' AzrityAtmA tenaiva 'pratisAcAyate' vyapadizyate, tadyathA-indropayukta indra ityAdi, yadivA matijJAnI zrutajJAnI yAvatkevalajJAnIti, yazca jJAnAtmanorekatvamabhyupagacchati sa kiMguNaH syAdityAha-eSa' anantaroktayA nItyA yathAvasthitAtmavAdI syAt , tasya ca samyagmAvena zamitayA vA 'paryAyaH' saMyamAnuSThAnarUpo vyAkhyAtaH / ityadhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat // lokasArAdhyayane pazcamoddezakaH // 5-5 // // 448 // // atha paJcamAdhyayane SaSThoddezakaH // ___ uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-dahAntaroddezake hRdopamenAcAryeNa bhAvyamityetaduktaM, tathAbhUtAcAryasaMparkAcca kumArgaparityAgo rAgadveSahAnizcAvazyaMbhAvinItyatastatpratipAdanasambandhenAgatasyAsyoddezakasyAdisUtram aNANAe ege sovANA ANAe ege niruvaTThANA, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa dasaNaM, tahiTThIe tammuttIe tappurakAre tassanI tanivesaNe // sU0 166 // iha tIrthakaragaNadharAdinopadezagocarIbhato vineyo'bhidhIyate, yadivA sarvabhAvasammavitvAdbhAvasya sAmAnyato'bhi tAjamaB448 dhAnam, anAjJA-anupadezaH svamanISikAcarito'nAcArastayA'nAyA tasyAM vA 'eke' indriyavazagA durgatiM jigamiSavaH
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 449 // //////////////////////////////////////////////////// Bal svAbhimAnagrahagrastAH saha upasthAnena-dhammacaraNAbhAmodyamena vartanta iti sopasthAnAH, kila vayamapi pravrajitAH sada saddharmavizeSavivekavikalAH sAvadyArambhatayA pravarttante, eke tu na kumArgavAmitAntaHkaraNAH, kintu AlasyAvarNastambhAdyapavRhitabuddhayA, 'AjJAyAM' tIrthakaropadezapraNIte sadAcAre nirgatamupasthAnam-udyamo yeSAM te nirupasthAnAH-sarvajJapraNItasadAcArAnuSThAnavikalAH / etatkumArgAnuSThAnaM manmArgAvasIdanaM ca dvayamapi te' tava guruvinayopagatasya durgatihetutvAnmA bhUditi / sudharmasvAmI svamanISikAparihArArthamAha-'etada' yatpUrvoktaM yadivA anAjJAyAM nirupasthAnatvamAjJAyA~ ca sopasthAnatvamityetat 'kuzalasya' tIrthakRto darzanamabhiprAyaH, yadivaitatadvakSyamANaM kuzalasya darzanamityAha-kumArga parityajya sadA''cAryAntevAsinA evaMbhUtena bhAvyaM, tasya-AcAryasya dRSTistadRSTistayA vartitavyaM, sA vA tIrthakarapraNItAgamadRSTistadRSTistayeti, tathA tasya-AcAryasya tIrthakRto vA muktistanmuktistayA, tathA tamAcArya sarvakAryeSu puraH karotIti tatpuraskAraH-prAcAryAnumatyA kriyAnuSThAyItyarthaH, tathA tatsaMjJI-tajjJAnopayuktaH, tathA tannivezana:-sadA gurukulanivAsI // sa evaMbhUtaH kiMguNaH syAdityAha abhibhUya adakkhU aNabhibhUe pabhU nirAlaMbaNayAe je mahaM apahimaNe, pavAeNa pavAyaM jANijjA, sahasaMmaiyAe paravAgaraNeNaM annesi vA aMtie succA // 167 // ____ 'abhibhUpa' parAjitya parISahopasargAn dhAtikarmacatuSTayaM vA tattvamadrAkSIta , kiMca-nAmibhUto'nabhibhRtaH anukUlapratikUlopasargaH paratIrthikairvA, sa evambhUtaH 'prabhuH' samartho nirAlambanatAyAH-nAtra saMsAre mAtApinakalatrAdikamAlambana n449.
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA(rAvRttiH co nAkA.) samya. 5 uddezakaH 5 450 // //////////////////////////////////////////// mastIti tIrthakRdvacanamantareNa narakAdau patatAmityevambhUtabhAvanAyAH samarthoM bhavati, kaH punaH parISahopasargANAM jetA kenacidanabhibhRto nirAlambanatAyAH prabhurbhavati 1, ityevaM pRSTe tIrthakRta sudharmasvAmyAdiko vA''cAryo'ntevAsinamAha-yaH puraskRtamokSo 'mahAn' mahApuruSo laghukarmA mamAbhiprAyAnna vidyate bahirmano yasyAsAvabahirmanAH, sarvajJopadezavartIti yAvat , kutaH punastadupadezanizcaya iti cedAha-prakRSTo vAdaH pravAda:-AcAryapAramparyopadezaH pravAdastena pravAdena pravAdasarvajJopadezaM 'jAnIyAt' paricchindyAditi / yadivA'NimAdyaSTavidhaizvaryadarzanAdapi na tIrthadvacanAdbahirmano vidhatte, tIthikAnindrajAlikakanpAniti matvA tadanuSThAnaM tadvAdazca paryAlocayati, kathamityAha-'pavAeNa pavAyaM jANijjA' prakRSTo vAdaH pravAdA-sarvajJavAkyaM tena maunIndreNa pravAdena tIrthikapravAdaM 'jAnIyAt' parIkSayet , tadyathA-vaizeSikAH tanubhuvanakaraNAdikamIzvaraka kamiti pratipanAH, taduktam-"anyo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchetsvarga vA zvabhrameva ca // 1 // " ityAdikaM pravAdamAtmIyapravAdena paryAlocayet , tadyathAarmendradhanurAdInAM visrasApariNAmalabdhAtmalAmAnAM tadatiriktezvarAdikAraNaparikalpanAyAmatiprasaGgaH syAt , tathA ghaTapaTAdInAM daNDacakracIvarasalilakulAlaturIvemazalAkAkuvindAdivyApArAnantarAvAptAtmalAbhAnAM tadanupalabdhavyApArezvarasya kAraNaparikalpanAyA rAsamAderapi kiM na syAt , tanukaraNAdInAmapyavandhyasvakRtakApAditaM vaicitrya, karmaNo'nupalabdheH kuta etaditi cet, samAnaH paryanuyogaH, api ca-tulye mAtApitrAdike kAraNe'patyavaicitryadarzanAttadadhikena nimina bhAvyaM, taccezvarAbhyupagame'pyadRSTameveSTavyaM, nAnyathA sukhaduHkhasubhagadurbhagAdi jagadvaicitryaM, syAditi / tathA ////////////////////////////////////////////////////// // 450 //
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ //////////////////////////////////////////////////////// sADyA evamAhuH-yathA 'sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH, prakRtemahAMstato'haGkAraH, tasmAdekAdazendriyANi pazca 2 tanmAtrANi, tanmAtrebhyaH paJcabhUtAni, buddhayadhyavasitamartha puruSazcetayate, sa cAkartA niguNazceti, tatazca prakRtiH karoti puruSa upabhuGkte tataH kaivalyAvasthAyAM draSTA'smIti nivartate' ityAdikaM yuktivikalatvAnnirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, tathAhi-prakRtezcetanatvAt kuta AtmopakArAya kriyApravRttiH syAta ?, kuto vA dRSTetyAtmopakArAya pravRttirna syAt / , acetanAyAstadvikalpAsambhavAta , nityAyAzca pravRttinivRttyabhAvAta , puruSamyApyakatve saMsArodvegamokSautsukyabhoktRtvAdyabhAvaH syAditi, uktaM ca na virakto na nirviNNo, na bhIto bhavabandhanAt / na mokSasukhakAkSI vA, puruSo niSkriyAtmakaH // 1 // kaH pravrajati sAGkhyAnAM, niSkriye kSetrabhoktari / niSkriyatvAtkathaM vA'sya, kssetrbhokttvmissyte||2|| iti / tathA zauddhodaniziSyakA yatsattatsarva kSaNikamityevaM vyavasthitAH, 'tatrottaram' yadi niranvayo vinAzaH syAt tataH pratiniyataH kArya| kAraNabhAva eva na syAta, ekasantAnAntargatatvAtsyAditi cet, azikSitasyollApaH, tathAhi-na santAnivyatirekeNa kazcitsantAno'sti, tathA ca sati pUrvakAlakSaNAvasthAyitvameva kAraNatvam , evaM ca sarva sarvasya kAraNaM syAt , sarvasya pUrvakAlakSaNAvasthAyitvAdyatkiJcidetaditi, kiM ca-"yajjAtamAtrameva pradhvastaM tasya kA kriyA kumbhe ? / notpannamAtrabhagne kSipta santiSThate vAri // 1 // kartari jAtacinapTe dharmAdharmakriyA na smbhvti| tadabhAve bandhaH ko bandhAbhAve ca ko mokSaH // 2 // " ityAdi / pArhaspatyAnAM tu bhUtavAdenAtmapuNyapApaparalokAbhAva ////////////////////////////////////////// // 45..
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya. 5 uddezakA 5 zrIAcAgaNavRttiH (zIlAGkA.) // 452 // vAdinA nirmaryAdatayA janatAtigAnAM nyakkArapadavyAdhAnamanuttaramevottaramiti / api ca-'abrahmacayaraktamU H paradAragharSaNAbhirataiH / mAyendrajAlaviSavatpravartitamasatkimapyetat // 1 // " tathA-mithyA ca dRSTirbhavaduHkhadhAtrI, mithyAmatizcApi vivekazanyA / dharmAya yeSAM puruSAdhamAnAM, teSAmadharmo bhuvi kIdRzo'nyaH? // 2 // " ityanayA dizA sarve'pi tIthiMkavAdAH sarvajJavAdamanusRtya nirAkAryA iti sthitaM / tannirAkaraNaM ca sarvajJapravAda nirAkAryaM ca tIthikavAdamebhitribhiH prakArarjAnIyAdityAha-mananaM mati:--jJAnaM jJAnAvaraNIyakSayakSayopazamAnyatarasadbhAvAnantarameva sahasA- tatkSaNameva matyA prAtibhabodhAvadhyAdijJAnena paricchindyAt saha vA jJAnena iyaM sacchobhanayA mithyAkalakAGkarahitayA matyA'vagacchet , svaparAvabhAsakatvAnmateriti, kadAcitparavyAkaraNenApyavagacchet para:--tIrthakRttasya tena vA vyAkaraNaM--yathAvasthitArthaprajJApanam AgamaH paravyAkaraNaM tena vA jAnIyAt , tathA'pyanavagame'nyeSAmAcAryAdInA antike zrutvA yathAvasthitavastusadbhAvamavadhArayed // avadhArya ca kiM kuryAdityAhaniddesaM nAivaDhejA mehAvI supaDilehiyA savvao savvappaNA sammaM samabhiNNAya, iha ArAmaM pariNAya allINa gutto parivvae niDiyaTThI dhore AgameNa sayA parakkamejAsi ttibemi ||suu0 168 // nirdizyata iti nirdezaH-tIrthakarAyupadezastaM nAtivarteta 'medhAvI' maryAdAvAniti / kiM kRtvA nirdezaM nAtivartatetyata Aha--suSTha pratyupekSya heyopAdeyatayA tIthiMkavAdAn sarvajJavAda ca 'sarvataH sarvaiH prakAraivyakSetrakAlabhAvarUpaiH sarvAtmanAsAmAnyavizeSAtmakatayA padArthAn paryAlocya sahamanmatyAditrikeNa paricchidya sadA''cAryanirdezavartI tIrthika pravAdani // 452 //
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ .455 // rAkaraNaM kuryAta, kiM kRtvetyata Aha-samyageva svaparatIthiMkavAdAn 'samabhijJAya' buddhavA tato nirAkaraNaM kuryAt / kiM ca- 'iha' asmin manuSyaloke AramaNa mArAmo ratirityarthaH, sa cArAmaH paramArthacintAyAmAtyantikaikAntikaratirUpaH saMyamaH tamAsevanaparijJayA parijJAya AlIno guptazca 'parivrajet' saMyamAnuSThAne vihareta, kiMbhUta ityAha-niSThitomokSastenArthI yadivA niSThita:-parisamAptaH arthaH-prayojanaM yasya sa niSThitArthaH 'dhIra' karmavidAraNasahiSNuH san 'Agamena' sarvajJapraNItAcArAdinA 'sadA sarvakAlaM 'parAkramethAH' kamaripUn prati mokSAdhvani vA gaccheH / ityadhikAraparisamAptau, bravAmIti pUrvavat / kimarthaM punaH paunaHpunyenopadezadAnamityAhauDDa soyA ahe soyA, tiriyaM soyA viyAhiyA / ee soyA viakkhAyA, jehiM saMgati pAsaha // 1 // zrotAsi-karmAsravadvArANi tAni ca pratibhavAmyAsAdviSayAnubandhAdIni gRhyante, tata uddhavaM zrotAsi-vaimAnikAGganA'milASecchA vaimAnikasukhanidAnaM vA, adho bhavanapatisukhAbhilASitA, tiryaga vyantaramanuSyatigviSayecchA yadivA prajJApakApekSayoddharva girizikharaprAgbhAranitambaprapAtodakAdIni adho'pi zvabhranadIkUlaguhAlayanAdIni tiryagapyArAmasabhA''vasathAdIni prANinAM viSayopabhogasthAnAni vividhamAhitAni-prayogavisrasAbhyAM svakarmapariNatyA vA janitAni vyAhitAni, etAni ca karmAsravadvArANItikRtvA zrotAMsIva srotAMsi, ebhizca tribhiH prakArairapyanyaizca pApopAdAnahetubhUtaiH 'saGka' prANinAmAsakti kAnuSaGga vA pazyata, itihato, tasmAtkarmAnuSaGgAt kAraNAdetAni srotAMsItyato'padizyate, Agamena sadA parAkramethA iti kiM ca // 53 //
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya05 uddezakaH 5 zrIAcA rAjavRttiH (zIlAGkA.) 454 // AvaTTha tu pehAe ittha viramija (vivegaM kihai) veyavI, viNaitta soyaM nikkhamma esamahaM akammA jANai pAsaha paDilehAe nAvakhai iha AgaI gaI parinnAya // 169 // rAgadveSakaSAyaviSayAvatta karmabandhAvattaM vA tuzabdaH punaHzabdArthe bhAvAvarta punarutprekSya 'ana' asmin bhAvAvarte viSayarUpe 'vedavid' Agamavid 'viramed' AsravadvAranirodhaM vidadhyAt, pAThAntaraM vA "vivegaM kii vedavI" AsravadvAranirodhena tajjanitakarmavivekamAvaM 'kIrtayati' pratipAdayati vedaviditi / AsravadvAranirodhena ca yatsyAcadAhasrotaH-AsravadvAraM tadvinetum-apanetu'niSkramya' pravrajya 'eSa' iti pratyakSaH prastutArthamya cAvazyaMbhAvitvAdeSa iti pratyakSavAcinA sarvanAmnokto yaH kazcidityarthaH 'mahAn' mahApuruSaH atizayikakarmavidhAyI, evambhUtazca kiMviziSTaH svAditi darzayati-'akarmA' nAsya karma vidyata ityakarmA, karmazabdena cAtra dhAtikarma vivakSitaM, tadabhAvAcca jAnAti vizeSataH pazyati ca sAmAnyataH, sarvAzca labdhayo vizeSopayuktasya bhavantItyataH pUrva jAnAti pazcAcca pazyati, anena ca kramopayoga AviSkRtaH, sa cotpannadivyajJAna lokyalalAmacUDAmaNiH surAsuranarendraikapUjyaH saMsArANevapAsyattI viditavedyaH san kiM kuryAdityAha-sahi jJAtajJayaH surAsuranaropahitAM pUjAmupalabhya kRtrimAmanityAmasArI sopAdhikA ca 'pratyupekSya' paryAlocya hRSIkavijayajanitasukhaniHspRhatayA tAM nAkAGakSati-nAbhilaSatIti / kiM ca-'iha' asmin manuSyaloke vyavasthitaH san utpannajJAna: prANinAmAgatiM gatiM ca saMsArabhramaNaM tatkAraNaM ca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA nirAkaroti // tannirAkaraNe ca yatsyAsadAha ////////////////////////////////////////////////////// // 454 //
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 455 // //////////////////////////////////////////////////// accei jAImaraNassa vamaggaM vikkhAyarae, savve sarA niyati, takA jattha na vijai, maI tattha na gAhiyA, oe, appAhANassa kheyanne, se na dIhe na hasse na ca? na taMse na cauraMse na parimaMDale na kiNhe na nIle na lohie na hAliddena sukille na surabhigaMdhe na durabhigaMdhe na titte na kaDue na kasAeM na aMbile na mahure na kakkhaDe na maue na garue na lahue na uNhe na niDe na lukkhe na kAU na ruhe na saMge na itthI na purise na annahA parinne sanne uvamA na vijae, arUcI sattA, apayassa payaM natthi // sU0 170 // 'atyeti' atikrAmati jAtizca mANaM ca jatimaraNaM tasya 'vaTTamaragati panthAnaM mArga upAdAnaM karmetiyArata , tada. tyeti--azeSakarmakSayaM vidhatte, tatkSayAcca kiMguNaH syAdityAha--vividham--anekaprakAraM pradhAnapuruSArthatayA''rabdhazAstrArthatayA tapaHsaMyamAnuSThAnArthanvena vyAkhyAto mokSaH--azeSakarmakSayalakSaNo viziSTAkAzapradezAkhyo vA tatra rato vyAkhyAtarataH, AtyantikaikAntikAnAvAdhasukhakSAyikajJAnadarzanasaMpadupeto'nantamapi kAlaM saMtiSThate / kimbhUta iti cet, na tatra zabdAnAM pravRttiH, na ca sA kAcidavasthA'sti yA zabdairabhidhIyeta ityetatpratipAdayitumAha-'sarve' niravazeSAH 'svarA vanayastasmAnnivartante, tahAcyavAcakasambandhe na pravarttante, tathAhi-zandAH pravarttamAnA rUparasagandhasparzAnAmanyatame vizeSe saGaketakAlagRhIte tasalye vA pravarteran, na caitattatra zabdAdInAM pravRttinimittamasti, ataH zabdAnabhidheyA //////////////////////////////////////////////////
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAjavRttiH zIlAGkA.) samya05 uddezakaH 5 / 156 // mokSAvastheti / na kevalaM zabdAnabhidheyA, utprekSaNIyApi na sambhavatItyAha--sambhavatpadArthavizeSAstitvAdhyavasAya Uhastakka:- evamevaM caitatsyAt , sa ca yatra na vidyate tataH zabdAnAM kutaHpravRttiH syAt / kimiti tatra tarkAbhAva iti cedAha-mananaM matiH-manaso vyApAraH padArthacintA sautpattikyAdikA caturvidhA'pi matistatra na grAhikA, mokSAvasthAyAH sakalavikalpAtItatvAt , tatra ca mokSe kAzasamanvitasya gamanamAhozvinniSkarmaNaH 1, na tatra karmasamanvitasya gamanamastItyetadarzayitumAha-'ojaH' eko'zeSamalakalaGkAGkarahitaH, kiMca-na vidyate pratiSThAnamaudArikazarIrAdeH karmaNo vA yatra so'pratiSThAno-mokSastasya 'khedajJo' nipuNo, yadivA apratiSThAno--narakastatra sthityAdiparijJAnatayA khedajJo, lokanADi paryantaparijJAnAdanena ca samastalokAlokakhedajJatA AveditA bhavati / sarvasvaranivartanaM ca yenAbhiprAyeNoktavAMstamabhiprAyamAviSkunAha--'sa' paramapadAdhyAsI lokAntakrozaSaDbhAgakSetrAvasthAno'nantajJAnadarzanopayuktaH saMsthAnamAzritya na dI| na hrasvo na vRtto na vyasro na caturasro na parimaNDalo varNamAzritya na kRSNo na nIlo na lohito na hAridro na zuklo gandhamAzritya na surabhigandho na durabhigandho rasamAzritya na tikto na kaTuko na kaSAyo nAmlo na madhuraH sparzamAzritya na karkazo na mRdurna laghurna gurune zIto noSNo na snigdho na rukSo 'na kAU' ityanena lezyA gRhItA, yadivA na kAyavAn yathA vedAntavAdinAm-'eka eva muktAtmA tatkAyamapare kSINaklezA anupravizanti Adityarazmaya ivAMzamantamiti', tathA na ruhA 'ruha bIjajanmani prAdurbhAve ca' rohatIti ruhaH, na ruho'ruhaH, karmabIjAmAvadapunarbhAvItyarthaH, na punaryathA zAkyAnAM darzananikArato muktAtmano'pi punarbhavopAdAnamiti, //////////////////////////// // 456 /
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 457 / / uktaM ca-"dagghendhanaH punarupaiti bhavaM pramadhya, nirvANamapyanavadhArita bhIruniSTham / muktaH svayaMkRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam // 1 // " tathA ca na vidyate saGgo'mUrttatvAdyasya sa tathA tathA strI na puruSo nAnyatheti--na napuMsakaH, kevalaM sarvairAtmapradezaiH pari:- samantAdvizeSato jAnAtIti parijJaH, tathA sAmAnyataH samyarajAnAti - pazyatIti saMjJaH, jJAnadarzanayukta ityarthaH, yadi nAma svarUpato na jJAyate muktAtmA tathA'pyupamAdvAreNAdityagatiriva jJAyata eveti cet, tanna, yata Aha--upamIyate sAdRzyAt paricchidyate yayA sopamA--tunyatA sA muktAtmanastajjJAnasukhayorvA na vidyate, lokAtigatvAtteSAM kRtaM aitaditi cedAha teSAM muktAtmanAM yA sattA-sA arUpiNI, arUpitvaM ca dIrghAdipratiSedhena pratipAditameva / kiM ca na vidyate padam avasthAvizeSo yasya so'padaH, tasya padyate-gamyate yenArthastatpadam - abhidhAnaM tacca 'nAsti' na vidyate, vAcyavizeSAbhAvAt, tathAhi--yo'bhidhIyate sa zabdarUpa - gandharasasparzAnyataravizeSeNAbhidhIyate, tasya ca tadabhAva ityetaddarzayitumAha, yadivA dIrghaM ityAdinA rUpAdivizeSAnarAkaraNaM kRtaM, iha tu tatsAmAnyanirAkaraNa katu kAma Aha se na sadde na rUve na gaMdhe na rase na phAse, icceva tibemi / / sU0 171 // // iti SaSTha uddezakaH // 5-5 // // iti paJcamamadhyayanam // 5 // // 457 //
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA E. 'sa' muktAtmA na zabdarUpaH na rUpAtmA na gandhaH na rasaH na sparza ityetAvanta eSa vastuno bhedAH syuH, tatprati-al SedhAcca nAparaH kazcidvizeSaH sambhAvyate yenAsau vyapadizyateti bhAvArthaH / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / rAGgavRttiH (zIlAGkA.) gataH sUtrAnugamA, tadgatau cApavargamApta uddezakaH, tadapavargAvAptau ca nayavaktavyatA'tidezAtsamAptaM lokasArAkhyaM pazcamamadhyayanamiti // 5-6 // granthAgraM 1115 // // 458 // saTIkasya zrImadAcArAGgasUtrasya adhyayanapaJcakAtmakaH / // prathamo vibhAgaH samAptaH // // 458 //