Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૮
ઉપદેશપદ-અનુવાદ અહીં પૂર્વાચાર્યોએ કહેલો વિશેષ ઉપનય આ પ્રમાણે જાણવો : -
જેમ સમગ્ર ભરતક્ષેત્ર સાધનાર બ્રહ્મદત્ત ચક્રવર્તી, તે પ્રમાણે સમગ્ર જીવલોકની અંદર ધર્મચક્રવર્તીપણાનું સામ્રાજ્ય ઉત્પન્ન કરનાર ધર્મચક્રવર્તી, જેમ મહા અટવીનું પર્યટન કરનાર બ્રાહ્મણ, તેમ મનુષ્ય, નારકાદિ પર્યાયોને ભોગવનાર, પાર વગરના સંસારમાં આ જીવે અનેક વખત પૂર્વે ભ્રમણ કરેલું છે. જેમ ચક્રવર્તીનાં દર્શનને આપનાર દ્વારપાળ તથા મિથ્યાત્વમોહ વગેરે ઘાતકર્મો આપેલું વિવર, જેમ બ્રાહ્મણ બીજી ભાર્યામાં આસક્ત ન બને, તેથી બ્રાહ્મણી ભોજન માત્રમાં જ સંતુષ્ટ બની, તેવી રીતે જીવ એકાંતિક અને આત્યંતિક મુક્તિવધૂનાં સુખ મેળવવાની ઇચ્છા કરે અને રાજ્ય સમાન સંયમ પ્રાપ્ત કરે. તેને બદલે કર્મપ્રકૃતિરૂપ ભાર્યા પતિને ભોજન માત્ર જેવા વૈષયિક સુખમાં લલચાવી રાખે છે. જેમ તેને ચક્રવર્તીના ઘરથી માંડીને ભરતક્ષેત્રનાં સર્વ ક્ષેત્રોમાં ભોજન કરવાનું હોવાથી ફરીને ચક્રવર્તીના ઘરે જમવાનું અસંભવનીય છે. તેમ આ જીવને સમ્યગુધર્મ સ્વરૂપ સમ્યગ્દર્શનાદિ મુક્તિબીજના લાભ સમાન મનુષ્યજન્મ ફરી મેળવવો દુર્લભ છે.
સંગ્રહગાથાનો અક્ષરાર્થ : ચોલ્લક એટલે ભોજન આગળ કહેલા દષ્ટાંતની દ્વાર ગાથામાં જે “ચોલ્લક એવું પદ કહેલું છે, તે દેશીશબ્દ હોવાથી ભોજન કહેનાર શબ્દ છે. તે ભોજન પરિવાર-ભારહજશ્મિ ” પ્રથમ ચક્રવર્તીના ઘરે, ત્યાર પછી અંતઃપુર વગેરે પરિવારના ઘરે, ત્યાર પછી ભરતવાસી લોકોના ઘરે કરરૂપે બ્રાહ્મણને આપવાનું રાજાએ જણાવ્યું, ભોજનના છેડે જાતે તે બ્રાહ્મણને, નહીં કે પુત્ર-પૌત્રાદિકની અપેક્ષાએ ફરી બ્રાહ્મણને ચક્રવર્તીના ઘરે ભોજનની પ્રાપ્તિ દુર્લભ છે, તેમ મનુષ્યપણાની પ્રાપ્તિ જીવને ફરી દુર્લભ સમજવી. (૬)
૬ (૨) જુગારપાસાનું દૃષ્ટાંત ને નોજિયપરિચ્છ-પર-રળ-તીખા-પત્તિ જૂથના जह चेव जओ दुलहो, धीरस्स तहेव मणुयत्तं ॥७॥
યૌગિક પાસાઓવડે જુગારની રમતમાં ઈચ્છા પ્રમાણે પાસાઓ પાડીને દીનારસોનામહોરોનો પણ (=શરત) કરીને ચાણક્ય રમતો હતો. તેવા જુગારમાં જિત મેળવવી દુર્લભ છે, તેમ બુદ્ધિશાળી પુરુષને ફરી મનુષ્યભવ-પ્રાપ્તિ દુર્લભ છે.
પ્રથમ ચાણક્યની ઉત્પત્તિ જણાવવી, તે નંદ સુધીની હકીકત કહેવી. પાટલીપુત્ર નગરમાં મૂળ સહિત તેનું રાજ્ય ઉખેડી નાખ્યું. આ હકીકત ગ્રંથકાર પોતે જ આગળ કહેવાના છે, તેથી અહિ તેનો વિસ્તાર કરતા નથી. ચંદ્રગુપ્ત રાજય પર બેઠો,ત્યારે વિચારવા લાગ્યો કે, “નંદરાજાની મોટી લક્ષ્મી મેળવી શકાઈ નથી, લક્ષ્મી વગર રાજ્ય શા કામનું ? માટે લક્ષ્મી મેળવવા કોઈ ઉપાયકપીશ” ત્યાર પછી યંત્રવાળા પાસા બનાવ્યા. બીજા કોઈ આચાર્ય કહે છે કે, “દેવતાના પ્રસાદથી પાસા મેળવ્યા પછી એક ઘણો દક્ષપુરુષ રાખ્યો. ચાણક્ય તેને કહ્યું કે,
આ સોનામહોરથી ભરેલો થાળ અને પાસા લઈને તું ત્રણ માર્ગો, ચાર માર્ગો, ચૌટા,શેરી વગેરે સ્થળમાં જઈને લોકોને કહેજે કે, “આ જુગારની રમતમાં મને કોઈ જિતે, તો સોનાની
