Book Title: Dharmabhyudaya Mahakavyam
Author(s): Chandanbalashreeji
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009540/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgendragacchIya-zrImadudayaprabhasUriviracitaM 'saMghapaticarita' aparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam * * sampAdakaH * divaMgata-munimatallika- zrIcaturavijayajImahArAjaH tathA tadIyaziSyAgraNI jainAgamavAcanAvinizcAyaka- vidvavadvallabhamunipuGgava zrIpuNyavijayajImahArAjaH * navInasaMskaraNasampAdikA * paramapUjyavyAkhyAnavAcaspati AcArya bhagavantazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM sAmrAjyavartI paramapUjyapravartinI zrIrohitAzrIjImahArAjasya ziSyaratnA ca sAdhvI candanabAlAzrI * pUrvaprakAzakaH siMghI jainazAstra zikSApITha bhAratIya vidyAbhavana - bambaI * navInasaMskaraNaprakAzakaH * bhadraMkara prakAzana ahamadAbAda Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthanAma : dharmAbhyudayamahAkAvyam granthakAra : nAgendragacchIya-zrImadudayaprabhasUrimahArAjaH sampAdaka : munimatallika-zrIcaturavijayajImahArAjaH tathA munipuGgava-zrIpuNyavijayajImahArAjaH navInasaMskaraNasampAdikA : sAdhvI candanabAlAzrI pUrvaprakAzaka : siMghI jainazAstra vidyApITha-bhAratIya vidyAbhavana-bambaI navInasaMskaraNaprakAzaka : bhadraMkara prakAzana-ahamadAbAda pUrvasaMskaraNa : vi.saM. 2005, i.sa. 1949 navInasaMskaraNa : vi.saM. 2066, i.sa. 2010 mUlya : ru. 300-00 patra : 56+444 : BHADRANKAR PRAKASHAN, 2010 ra prAptisthAna ahamadAbAda : bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, zAhIbAga, ahamadAbAda-380004 phona : 079-22860785 ahamadAbAda : sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapola, ahamadAbAda-380001 phona : 079-25356692 akSarAMkana : virati grAphiksa, ahamadAbAda phona : 079-22684032 mudraka tejasa prinTarsa, ahamadAbAda phona : 079-22172271 (mo.) 98253 47620 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAnakAlIna saMzodhana-sampAdana yuganA Adyapravartaka AgamaprabhAvaka zrutazIlavAridhi munipuGgava zrIpuNyavijayajImahArAjanI puNyasmRtine sAdara arpaNa !! AgamaprabhAkara munirAjazrIpuNyavijayajI eTale !! pU. pravartakazrI kAntivijayajI mahArAjanA ziSyaratna pU. caturavijayajI mahArAjanA ziSyaratna AgamaprabhAkara pU.mu.zrI puNyavijayajI mahArAja !! pATaNa, liMbaDI, jesalamera Adi aneka jJAnabhaMDAramAM rahela hastalikhita tADapatrIya kAgaLanI pratone / suvyavasthita karI anusaMdhAnakartA !! AgamagraMtha, sAhityagraMtha, kAvyagraMtha, caritragraMtha Adi seMkaDo graMthonA saMzodhaka-saMpAdaka !! nirADaMbara saralatA, sahaja udAratA, sahiSNutA, samatA, kRtajJatA, paropakAritA Adi uccaguNonA svAmI !! sabhASyavivRtisamaveta 'bRhatkalpasUtra', tathA 'visudevahiNDI' Adi aneka granthasaMzodhaka-saMpAdaka !! ApanA pUjyagurumahArAja tathA ApazrI dvArA saMpAdita A ___ 'dharmAbhyudayamahAkAvyam' graMthay navInasaMskaraNasumana Apane arpaNa karI dhanyatA anubhavU chu. sAdhvI candanabAlAzrI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navInasaMskaraNaprerakaH pa.pU. paMnyAsa zrIvajrasenavijayajImahArAjaH pa.pU. gaNivarya zrInayabhadravijayajImahArAjaH navInasaMskaraNasampAdikA sAdhvI candanabAlAzrI "puNyamUrtiH puNyacetAH puNyazrI puNyavAG mahAH / puNyakarmA puNyazarmA zrIpuNyavijayo muniH" // ApanA dvArA saMpAdita prastuta graMtha dharmAlyudayakAvyanuM navInasaMskaraNa sumana Apane samarpita karI ApanI pAse evA AziSanI yAcanA karIe ke ApanI jema mAruM paNa samagra jIvana zrutapAsanAmAM vIte ane nirmaLa adhyavasAyomAM lIna rahevAnuM sadbhAgya sAMpaDe ! -sAdhvI yaMhanapAlAzrI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrutabhakti-anumodanA lAbhArthI paramapUjya, paramopakArI, suvizAlagacchAdhipati, vyAkhyAnavAcaspati pUjyapAda AcAryabhagavaMtazrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna adhyAtmayogI pUjyapAda paMnyAsapravara zrIbhadraMkaravijayajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna hAlAradeze saddharmarakSaka pUjyapAda AcAryabhagavaMta zrImadvijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna vardhamAnataponidhi 100+69 oLInA ArAdhaka pUjyapAda gaNivarya zrInayabhadravijayajI mahArAjasAhebanA sadupadezathI zrI navADIsA zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jainasaMgha antargata hAIve zrAvikA upAzrayanA bahenonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI A graMtha prakAzanano jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha lIdhela che. Ape karelI zrutabhaktinI hArdika anumodanA karIe chIe ane bhaviSyamAM paNa Apa uttarottara uttamakakSAnI zrutabhakti karatAM raho evI zubhecchA pAThavIe chIe. li. bhadraMkara prakAzana Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghamAhAtmyam vyAptAzeSahariccaturmukhatayA tanvannadInAM sthitiM, sa stutyaH puruSottamaikavasatiH zrIsaGgharatnAkaraH / yaM saMsevya ghanAghanA iva jinA dhArAladharmAmRtaivizvAzvAsanahetavaH kati na te'bhUvan bhaviSyanti vA ? // vastupAlamAhAtmyam gurvAzIrvacasAM phalaM niravadhi zrIsiddhisiddhauSadhiH, kIrtisphUrtisudhAsudhAMzurudayaddIpraprabhAbhAskaraH / mUrtaH puNyasamuccayo vijayate ko'pyeSa saGghAdhipaH, zaGke yasya vibhAtyakhaNDavibhutApAkhaNDamAkhaNDalaH // prastutagranthasyAbhidhAnam saGghapaticaritametat, kRtinaH karNAvataMsatAM nayata / zrIvastupAladharmAbhyudayamahomahitamAhAtmyam // [ sarga - 1 / zloka 15-16-17] Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya dharmAlyudaya'nAmanI A kRtinuM bIjuM nAma saMghapaticaritra che. A kRtimAM 15 sarga che ane A kRtinuM parimANa pa200 zlokapramANa che. A kathAkAvyamAM mahAmAtya vastupAle kADhelI saMghayAtrAne nimitta banAvI dharmanA abhyadayane darzAvanArI aneka dhArmikakathAono saMgraha karavAmAM Avyo che. A "dharmAbhyadayamahAkAvya'nuM saMpAdana-prakAzana kArya vidvareNya, munimatatilaka zrIpuNyavijayajI mahArAja tathA emanA ziSyavatsalaguruvarya zrI caturavijayajImahArAje prAraMbhya hatuM ane bhAvanagaranI zrIjainaAtmAnaMdasabhA dvArA prakAzita jaina AtmAnaMda graMtharatnamAlAnA eka maNakA tarIke ene prakaTa karavAnI yojanA vicArI hatI, paraMtu pAchaLathI A graMthane temaNe siMdhI jaina graMthamAlAne samarpita karavAno nirNaya karela hato. daivanA durvilAsathI graMthanuM mudraNa kArya saMpUrNa thayA pahelAM ja pUjyapAda caturavijayajImahArAjano svargavAsa thaI gayo tyArapachI potAnA paramagurunA virahathI vyAkuLa thayelA cittane kALakrame prApta thayelI thoDIka svasthatA pachI munivara zrIpuNyavijayajImahArAje AnuM kArya AgaLa calAvyuM ane yathAvakAza pUrNa karyuM. A rIte aharniza e jJAnopAsaka ananya guru-ziSyanI suprasAdIrUpe A graMthamaNi siMghI jainagraMthamAlAnA cothA kramAMkarUpe siMghI jainazAstra zikSApITha - bhAratIya vidyAbhavanamuMbaIthI vi.saM. 2005, I.sa. 1949mAM prakAzita thayela. A graMthanI prathamavRtti jIrNa thavA Avela hovAthI ane aprApya hovAthI amArA paramopakArI paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdra-bhaTUMkara-kuMdakuMdasUrIzvarajImahArAjanA ziSyaratna paramapUjya paMnyAsapravara zrIvajasenavijayajI mahArAje A dharmAlyudayamahAkAvyanuM navInasaMskaraNa taiyAra karavA mATe paramapUjya, vyAkhyAnavAcaspati rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA sAmrAjayavartI tathA paramapUjaya, samatAmUrti pravartinI sAdhvI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIrohitAzrIjImahArAjanA ziSyaratnA zratopAsikA sAdhvI zrIcaMdanabAlAzrIne preraNA karI ane pUjya paMnyAsajImahArAjanI zubhapreraNAne jhIlIne sAdhvI zrIcaMdanabAlAzrIe A dharmAlyudayamahAkAvyanuM navIna saMskaraNa saMpAdita karela che ane amArI saMsthAne A graMtha prakAzita karavAno lAbha maLyo che te amArA mATe ati AnaMdano viSaya banela che. prastuta "dharmAbhyadayamahAkAvya' graMthane prakAzita karavA mATe paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasurIzvarajImahArAjanA sAmrAjyavartI paramapujya hAlAradeze saddharmarakSaka. AcAryabhagavaMta zrImadvijaya kuMdakaMdasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna vartamAna taponidhi, paramapUjaya gaNivarya zrInayabhadravijayajImahArAje zrI navADIsA zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jainasaMgha antargata hAIve zrAvikA upAzrayamAM ArAdhanA karatAM bahenone preraNA karatAM A graMthanA prakAzana kArya mATe jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha levAmAM Avyo che, te badala ame pUjya gaNivaryazrIno tathA navADIsA hAIve zrAvikAsaMghanI bahenono khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. ame A graMthaprakAzananA sonerI avasare graMthakAra pUjaya AcAryabhagavaMtazrIno, prathamavRtti prakAzita karanAra zrIsiMghI jainazAstra zikSApIThano, prathamAvRttinA saMpAdakazrIno tathA zrIkobAkailAsasAgarajJAnabhaMDAramAMthI amane A graMthanI mudrita prathamavRtti prApta thaI teozrIno tathA navInasaMskaraNanA saMpAdikA sAdhvIzrIno kRtajJabhAve khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. akSaramudrAMkana kArya mATe virati grAphiksavALA akhileza mizrAe suMdara kArya karI Apela che ane prInTIMganA kAma mATe tejasa prInTarsavALA tejasabhAIe khaMtapUrvaka suMdara kArya karI Apela che. te badala temano khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. prAMte AvA uttama upadezAtmakagraMthanA vAMcana manana ane nididhyAsana dvArA AtmAne jAgRta karIne paramapadane pAmanArA banIe !! - bhadraMkara prakAzana Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttamanA guNa gAvatAM guNa Ave nija aMga !! A mahAkAvya tenA nAma anusAra saMghApationAM kartavyane lagatAM caritro rajU kare che, tethI samAja-saMghanA mAnasa upara dharmAlyudayanI chApa paDe che. tenI bIjI vizeSatA temAMthI vastupAlacaritranI saheja jhAMkhI thavA uparAMta saMghapati vastu pALe karela zatruMjayatIrthanI mahAyAtrAnuM vyavasthita varNana che. dharmAlyudayamahAkAvya graMthanI racanA saMskRta bhASAmAM thayela che. A kAvyamAM kula paMdara sarga ane pa200 zloko che. A graMthanI racanA mahAkAvyanI paddhatie karavAmAM Avela che A mahAkAvyano pahelo ane paMdaramo sarca itihAsalakSI che temAM vastupALanA vaMzanuM varNana, vastupALanA kulaguruono paricaya, vastupALe karela saMghayAtrAnuM varNana, vastupALanA guru pa.pU.vijayasenasUri mahArAja nAgendragacchamAM thayela, te pUrvAcAryonI rasika hakIktanuM varNana karavAmAM Avela che. bAkInA tera sargomAM puNyapavitra mahApuruSonAM paurANika varNano che. vastupALa mATe kavi somezvara, AbuprazastimAM lakhe che ke : "anvayena vinayena vidyayA vikrameNa sukRtakrameNa ca / kvApi ko'pi na pumAnumaiti me vastupAlasadRzo dRzoH pathi // -somezvarakRta Abuprazasti saM0 1287 vaMza, vinaya, vidyA, vikrama ane sukRta - e kramamAM vastupAla samAna anya koI puruSa kyAMya paNa mArI daSTie Avato nathI." mahAmAtya vastupAla ane tejapAla A be vaNi- baMdhuo potAnA saguNo ane sukRtyothI je kIrti meLavI gayA, tevI kIrti meLavanArA puruSo bhAratanA aitihAsika madhyakALamAM ghaNAM thoDA thayA che. vastupALane "jinavara' sivAya anya deva hatA nahIM. pa.pU.AcArya "haribhadrasUri'mahArAja sivAya anya satya guru hatA nahIM. 'siddharAja' sivAya anya koI teno mAlika hato nahIM. A traNa niyama teNe barAbara hRdayamAM dhArI potAnI kIrti vadhArI hatI. durbhatrIthI thayela dAvAnalathI vihvaLa pRthvImAM te gurjaradharAdhIza siddharAjanI sabhAnA vizvAsabhAjana thayelAnI kIrti caMdana samAna prasarI hatI. A vAta vastupALa pote ja potAnA naranArAyaNAnaMda kAvyanA soLamA sargamAM 14-15 zlokamAM kahe che : Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 "devaH paraM jinavaro haribhadrasUriH, satyaM guruH parivRDhaH khalu siddharAjaH / dhImAnena niyataM niyayamatrayeNa, kIrti vyadhAttripathagAmiva yaH pavitrA // pUsphurja gUrjaradharAdhavasiddharAjarAjatsabhAjanasabhAjanabhAjanasya / durmantrimantritadavAnalavihvalAyAM zrIkhaNDamaNDananibhA bhuvi yasya kIrttiH ' 11 A graMthamAM tIrthayAtrAvidhivarNana, RSabhasvAmInuM varNana, bharata-bAhubalInuM varNana, zatruMjayatIrthotpatti, zatruMjayamAhAtmyavarNana, jaMbUsvAmIcaritavarNana, tapaprabhAvanAvarNana upara yugabAhunuM caritra, neminAthaprabhunA bhavonuM varNana, vasudevayAtrAvarNana, kRSNarAjyavarNana, harivijaya, vastupAlanI saMghayAtrAnuM varNana ApavAmAM Avela che. prastuta dharmAbhyudayamahAkAvya graMthanA racayitA nAgendragacchanA zrImad udayaprabhasUrimahArAja che. A graMthanuM tADapatrIya prato uparathI saMzodhana-saMpAdana kArya munimatallika zrIcaturavijayajImahArAja ane jainAgamavAcanAvinizcAyaka munipuMgava zrIpuNyavijayajImahArAje karela che ane saMghapaticarita' aparanAmaka dharmAbhyudayamahAkAvya tarIke siMghI jainagraMthamAlAnA cothA kramAMka tarIke A graMtha siMghI jaina zAstra zikSApIThathI prakAzita thayela hato, A graMthanI prathamAvRtti aprApya hovAthI A graMthanuM punaH navInasaMskaraNa taiyAra thAya to AvA uttama mahApuruSonA caritrone vAMcavAno lAbha anekone prApta thAya tethI zrutopAsikA sAdhvI caMdanabAlAzrIne mArI A bhAvanA jaNAvI ane mArI zubhabhAvanAne jhIlIne A graMthanA navInasaMskaraNanuM saMpAdana kArya sAdhvI caMdanabAlAzrIe karela che ane A graMtha bhadraMkaraprakAzanathI prakAzita thayela che te mArA mATe khUba khUba AnaMdano viSaya banela che. prastutagraMthanA prakAzanakArya mATe mArA laghugurubhrAtA vardhamAnataponidhi gaNivarya zrInayabhadravijayajIe zrI navADIsA zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jainasaMgha antargata hAIve zrAvikAsaMghanI bahenone preraNA karI ane temanI preraNAne jhIlIne navADIsA hAIve zrAvikAsaMghanI bahenoe jJAnadravyamAMthI A graMthaprakAzanano saMpUrNa Arthika lAbha lIdhela che te zrIsaMghanI bahenonI zruta pratyenI paramocca bhakti sUcave che. prAMte aMtaranI eka ja zubhabhAvanA vyakta karuM chuM ke pUrvanA AvA uttama mahApuruSonA caritro vAMcavAthI, temanA guNagAna karavAthI ApaNA jIvanamAM paNa guNonI prApti thAya che ane guNabIjAdhAna dvArA samyajJAna, darzana, cAritrarUpa ratnatrayIne ArAdhI sAdhI aMtarAtmAne zubha-zuddha bhAvothI bhAvita karIne rAga-dveSano kSaya karIne paramAtmasvarUpane pragaTa karavA mATe puruSArtha karIe ane paramAtmasvarUpane prApta karIne huM ane sau koI laghukarmI jIvo zuddhasvarUparUpa siddhasasvarUpanA bhoktA banIe e ja zubhakAmanA !! paMnyAsa vajrasenavijaya ... -- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAbhyudaya-prAstAvika prastuta 'dharmAbhyudaya' apara nAma 'saMghapaticarita' mahAkAvya- saMpAdana-prakAzana kArya 1213 varSa pahelAM, vidvadvareNya munimatallika zrIpuNyavijayajI tathA emanA svargavAsI ziSyavatsala guruvarya zrIcaturavijayajI mahArAje prAraMbhyuM hatuM ane bhAvanagaranI zrI jaina AtmAnanda sAbhA dvArA prakAzita 'jaina AtmAnanda-grantha-ratnamAlA'nA eka maNakA tarIke ene prakaTa karavAnI yojanA vicArI hatI. paraMtu 'siMghI jaina granthamAlA'nA gumphanakAryamAM temanI saMpUrNa sahAnubhUti bharelI smRtinA nidarzakarUpe temaNe pAchaLathI e granthane, prastuta granthamALAne samarpita karavAno nirNaya karI, tenA dvArA mArA pratyeno potAno paramasnehAtmaka vAtsalyabhAva pradarzita karavAno manobhAva prakaTa karyo. paraMtu daivanA durvilAsathI, grantha- mudraNa kArya saMpUrNa thayAM pahelAM ja, pUjyapAda zrIcaturavijayajI mahArAjano svargavAsa thaI gayo ane tethI keTalAka samaya sudhI AnuM kArya aTakI paDyu. potAnA parama gurunA virahathI vyAkuLa thaelA cittane kAlakrame prApta thaelI thoDIka svasthatA pachI, munivara zrIpuNyavijayajIye enuM kArya zanaiH zanaiH AgaLa calAvyu ane yathAvakAza pUrNa karyu. A rIte aharniza jJAnopAsaka e ananya guru-ziSyanI suprasAdIrUpe, have A granthamaNi jJAnAbhilASI janonA karamakamaLamAM upasthita karatAM mane parama Ananda ane ullAsa thAya che. 1. granthanuM nAmakaraNa A mahAkAvyanI racanA nAgendragacchanA AcArya udayaprabhasUriye, potAnA paramabhakta, zrAvaka zreSTha, itihAsaprasiddha gUrjaramahAmAtya vastupAle karelA dharmanA 'abhyaduya' kAryane uddezIne karI che tethI enuM mukhya nAma 'dharmAbhyudayamahAkAvya' evaM rAkhavAmAM AvyuM che. vastupAle, zatrujaya ane giranAra tIrthanI yAtrA mATe je bhavya saMgho kADhyA hatA ane te saMghonA saMghapatirUpe teNe e tIrthayAtrAo daramyAna je udAra dravyavyaya karyo hato tene lakSIne enuM bIjaM nAma 'saMghapaticarita' evaM paNa ApavAmAM AvyuM che. A granthano vistRta paricaya Apato eka abhyAsapUrNa lekha, pATaNanivAsI vidvAn lekhaka zrIkanaiyAlAla bhAIzaMkara davee lakhyo che je 'bhAratIya vidyA' nAmaka saMzodhana viSayaka patrikAnA, prastuta granthamALAnA saMsthApaka sva0 bAbU zrI bahAdurasiMhajI siMghInI puNyasmRti nimitte, mheM prakaTa karelA trIjA pustakamAM prakAzita thayo hato. e lekhamAM abhyAsI lekhake, prastuta grantha sAthe saMbandha dharAvatI ghaNI kharI jJAtavya bAbato upara bahu ja sarasa prakAza pADyo che, tethI te samagra lekha AnA 'Amukha' tarIke A pachI ApavAmAM Avyo che. bhAI zrIkanaiyAlAle je abhyAsa, utsAha, zrama ane zraddhApUrvaka e lekha taiyAra karyo che ane tema Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 karIne prastuta granthanA adhyayana-vAcana karanArAone upayogI mAhitI ApavAno je prazasya prayAsa sevyo che, te mATe huM temane ahiM mArA sAdara abhinandana ApavAnI taka laU chu. 2. mahAmAtya vastupAlanI mahattA mahAmAtya vastupAla jaina dharmanA ane te sAthe samagra gUrjara rASTranA itihAsamAM, eka advitIya vibhUtimAn vyakti thaI gaI. zaurya, audArya, saubhAgya, saujanya ane saMskArasauSThava Adi anekAneka lokottara guNono te eka mUrtimAn avatAra hato. sAhitya, saMgIta ane sthApatya jevA jIvanollAsanidarzaka jJAna-vijJAnano te parama rasika ane prakRSTa protsAhaka hato. rAjanIti ane rASTravyavasthAnA taMtrano te mahAn sUtradhAra hato. svayaM zreSTha vidvAn ane vIra hoI, vidvAno ane vIrono moTo prazaMsaka, poSaka ane AzrayadAtA hato. tenA bhAgye tene tatkAlIna sattA ane samRddhinA carama zikhare pahoMcADyo hato ane teno teNe sarvotkRSTa sukRtalAbha lIdho hato. vastupAlanA jevI, asAdhAraNa prakAranA ucca guNadhAraka vyaktiyo, mahAn bhAratanA prabhUta bhUtakAlamAM ya, bahu ja virala thayelI jaNAze, tene maLelI sattAno sadupayoga teNe svakIya rASTranI susthiti nirmita karavA mATe ko ane samRddhino sadvyaya, tatsamayanI paristhitine anurUpa, sarvalokopakAraka ane sAthe susaMskAraparipoSaka evAM dharmasthAnonI racanA karavAmAM ko. tenA evA udAttatama avadAtothI AkarSAI, tadIya samakAlIna, dezanA zreSTha kaviyo ane vidvAnoe tenI satkIrti ane sustutinA unmukta guNagAna karanArAM aneka prazastikAvyo racyAM jemAMnAM ghaNAM kharAM hajI sudhI paNa sacavAI rahyAM che. tevI ja rIte, teNe je aDhaLaka dravya kharcI, sthApatyakalAnAM utkRSTa pratIko jevAM zatrujaya AbU , giranAra Adi tIrthasthAnomAM je bhavya devamandiro banAvyAM temAMnA paNa ghaNAM kharAM, ApaNA dezanA sadbhAgye, hajI sudhI surakSita rahI zakyAM che ane jagatanA pravAsIyone potAnA nirmAtAnI divyagAthA saMbhaLAvI rahyAM che. sukRtyo ane satkIrtano dvArA A jAtanuM amara nAma prApta karanArA manuSyo saMsAranA itihAsamAM bahu virala thayA che. vastupAnI kIrti-stuti kathanArAM je prazastikAvyo upalabdha thAya che te badhAno DhUMka paricaya, amadAbAdanI 'gujarAta sAhitya sabhA'nA upakrama nIce, san 1933 nA julAImAM, 'prAcIna gUjarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhana-sAmagrI' e nAme mheM je eka vyAkhyAna Apyu hatuM temAM ApavA prayatna karyo hato. e paricaya prastuta grantha, vAcana ane avalokana karanArAone khAsa upayogI hovAthI tema ja te anya rIte paNa ahIM bahu ja prAsaMgika hovAthI A nIce teno utAro ApavAmAM Ave che. 3. vastupAla-tejapAla- kIrtikathA-sAhitya "caulukya vaMzanA chellA rAjA, bIjA bhImadevanA samayano gUjarAtano itihAsa pramANamAM sauthI vadhAre vigatavALo ane vadhAre vizvasanIya purAvAvAlo maLI Ave che, ane tenuM kAraNa, te Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayamAM thaelA cANakyanA avatArasamA gUjarAtanA be mahAn ane advitIya baMdhumaMtrI vastupAlatejapAla che. e be bhAIyonA zaurya, cAturya ane audArya Adi aneka adbhuta guNone laIne, emanA samakAlIna gUjarAtanA pratibhAvAn paMDito ane kaviyoe emanI kIrtine amara karavA mATe jeTalAM kAvyo, prabaMdho ane prazastiyo vagere racyAM che teTalAM hiMdusthAnanA bIjA koI rAjapuruSa mATe nahiM racAyAM hoya. (a) vastupAlaracita naranArAyaNAnaMda kAvya vastupAla maMtrI jAte eka sarasa kavi ane bahu vidvAn puruSa hato. te prAcIna gUjarAtanA vaizyajAtIya mahAkavi mAghanI jema zrI ane sarasvatI baneno parama kRpApAtra hato. teNe, jema maMdiro vagere asaMkhya dharmasthAno ubhAM karI ane agaNita dravya dAna-puNyamAM kharcI lakSmI devIno yathArtha upabhoga ko hato, tema, aneka vidvAno ane kaviyone atyaMta AdarapUrNa ananya Azraya ApI, tema ja pote paNa kavitA ane sAhityamAM khUba rasa laI, sarasvatI devIno te sAco upAsaka banyo hato. keTaleka aMze mahAkavi mAgha e vastupAlanA mAnasano Adarza puruSa hoya ema mane lAge che. mAghanA 'zizupAlavadha' mahAkAvyanA anukaraNarUpe vastupAle 'naranArAyaNAnaMda' nAmanuM mahAkAvya banAvyuM che. e kAvyanA aMtima sargamAM maMtrIye potAno vaMzaparicaya vistArathI Apyo che ane pote kevI rIte ane kaI icchAe, gUjarAtanA e vakhatanA arAjakataMtrano mahAbhAra mAthe upADavA amAtyapada svIkAryu che, tenuM keTaluka sUcana karyu che. (A) somezvarakavikRta kIrtikaumudI gUjarAtanA caulukyavaMzano rAjapurohita nAgaravaMzIya paMDita somezvara gUjarAtanA kaviyomA zreSTha paMktino kavi thaI gayo. e vastupAlano parama mitra hato. vastupAlane mahAmAtya banAvavAmAM eno kAMIka hAtha paNa hato. vastupAlanI jIvakIrtine amara karavA mATe eNe 'kIrtikomudI' nAmarnu nAnuM paNa ghaNuM suMdara kAvya banAvyu. e kAvyamAM kaviye prathama gUrjara rAjadhAnI aNahilapuranuM varNana karyu. te pachI tenAM rAjakartA caulukya vaMzanuM ane maMtrInA pUrvajonuM varNana Apyu. te pachI, kevI rIte maMtrIne e maMtrIpadanI prApti thaI tenuM, maMtrI thayA pachI khaMbhAtanA taMtrane vyavasthita karyAnu, ane tema karatAM zaMkharAja sAthe karavA paDelA yuddhanuM varNana kayeM. te pachI maMtrIye zatrujaya, giranAra ane somezvara vagere tIrthasthAnonI moTA saMgha sAthe karelI yAtrA, suramya varNana ApyuM che. e yAtrA karI maMtrI jyAre pAcho potAne sthAne Ave che te ThekANe kavi potAnA kAvyanI samApti kare che. ethI jaNAya che ke vi. saM. 1280nI lagabhaga e kAvyanI racanA thaI hovI joIye. (i) Thakkura arisiMharacita sukRtasaMkIrtana somezvaranI mAphaka arisiMha nAmanA kaviye vastupAlanA sukRtanuM saMkIrtana karavAnI icchAthI 'sukRtasaMkIrtana' nAmarnu anvarthaka kAvya banAvyu che. e kAvyamAM paNa lagabhaga kIrtikaumudI jevU ja badhuM varNana Ave che. emAM vizeSa eTalo che ke, kIrtikaumudImAM jyAre aNahilapuranA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyakartA mAtra caulukya vaMzanuM ja varNana ApeluM che tyAre AmAM e varNana aNahilapuranA mULa saMsthApaka vanarAja cAvaDAthI zaru karavAmAM AvyuM che ane temAM cAvaDA vaMzanI pUrI nAmAvalI ApavAmAM AvI che. A kAvyanI racanA kIrtikaumudInA samaya karatAM saheja thoDI pAchaLathI thaI haze ema enA varNana uparathI jaNAya che. (I) bAlacaMdrasUriviracita vasantavilAsa kIrtikaumudI ane sukRtasaMkIrtana uparAMta vastupAlanA guNonuM gaurava gAnAruM trIjuM kAvya bAlacaMdrasUrikRta 'vasaMtavilAsa' nAmanuM che. e kAvya, uparanA baMne kAvyo karatAM jarA moTuM che ane enI racanA vastupAlanA mRtyu pachI, paraMtu tarata ja, thaI che. kaviye khAsa karIne maMtrInA putra jayantasiMhanI parituSTi khAtara A kAvyanI racanA karI che. A kAvyamAM paNa varNyaviSaya lagabhaga uparanAM kAvyo jevo ja che. vizeSa e che ke, emAM vastupAlanA mRtyunI hakIkata paNa ApavAmAM AvI che. e kAraNathI enI racanA vi. saM. 1300 nI lagabhaga thayelI mAnI zakAya. (u) udayaprabhasarikRta dharmAbhyadaya mahAkAvya vastupAlanA dharmaguru AcArya vijayasenasUrinA paTTadhara AcArya udayaprabhasUriye purANapaddhati upara eka 'dharmAbhyudaya' nAmano graMtha banAvyo che. vastupAle saMghapati thaIne, ghaNA bhAre ADaMbara sAthe, zatrujaya, giranAra Adi tIrthInI je yAtrAo karI hatI tenuM mAhAtmya batAvavA ane samajAvavA mATe e graMtha racavAmAM Avyo che. vastupAlanI jema purANa kALamAM kayA kayA puruSoe moTA moTA saMgho kADhI e tIrthonI yAtrAo karI hatI, temanI kathAo emAM ApavAmAM AvelI che. graMthano moTo bhAga paurANika kathAothI bharelo che, paNa chevaTanA bhAgamAM, siddharAjanA maMtrI Azuke, kumArapAlanA maMtrI vAgbhaTe ane aMte vastupAle je yAtrA karI, te saMbaMdhI keTalIka aitihAsika noMdho paNa emAM ApelI maLI Ave che. (U) jayasiMhasUrikRta hamIramadamardana nATaka vastupAle gUjarAtanA rAjataMtrano sarvAdhikAra hAthamAM lIdhA pachI, krame krame potAnA zaurya ane buddhicAturya dvArA eka pachI eka rAjyanA aMdaranA ane bahAranA zatruo- kaLa ane baLathI damana karavU zaru kayeM. te joI gujarAtanA paDozI rAjAo khUba khaLabhaLI uThyA ane temaNe gujarAtamAM punaHsthApana thatA sutaMtrane uthalAvI pADavAnA irAdAthI A deza para AkramaNo karavAM mAMDyAM. vi. saM. 1285nA arasamAmAM, dakSiNanA devagirino yAdava rAjA siMhaNa, mAlavAno paramAra rAjA devapAla ane dillIno turuSka senApati amIre zIkAra-ema dakSiNa, pUrva ane uttara traNe dizAomAMthI ekI sAthe traNa baLavAn zatruoe gujarAta upara caDhAI laI AvavAno lAga zodhyo. e bhayaMkara kaTokaTInA vakhate vastupAle potAnI tIkSNa cANakyanItino prayoga karI, zatruone chinnabhinna karI nAMkhyA ane dezane AbAda rIte bacAvI lIdho. dillInA bAdazAhI sainyane AbUnI pAse sakhata hAra ApI pArcha hAMkI kADhyu, ane e rIte e turuSka amIra, jene saMskRtamA 'hamIra' Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 tarIke saMbodhavAmAM Ave che, tenA madanuM mardana karI gujarAtanI sattAnuM mukha ujjvaLa karyu. e AkhI ghaTanAne mULa vastu tarIke goThavI, bharucanA jaina vidvAn AcArya jayasiMhasUrie 'hamIramadamardana' nAmanuM paMcAMkI nATaka banAvyuM. e nATakanI racanA karavAmAM mukhya preraNA, vastupAlano putra jayaMtasiMha, je te vakhate khaMbhAtano sUbo hato tenI hatI, ane tenA ja pramukhatva nIce bhImezvaradevanA utsavaprasaMge khaMbhAtamAM te bhajavavAmAM AvyuM hatuM. e rIte e eka aitihAsika nATaka che, jene bhAratIya nATakasAhityamAM atyaMta virala kRtiyomAMnI eka kRti tarIke gaNI zakAya vastupAlanA vakhatanI rAjakAraNa sUcavatI je hakIkato A nATakamAM guMthelI che te bIjI koI kRtiyomAM nathI maLatI tethI e itihAsa mATe, A ghaNo upayogI ane mahattvano prabaMdha che. keTalAka vidvAnoe, emAM ApelI hakIkatone, vadhAre atizayokti bharelI jamAvI che paNa te barAbara nathI. mArA mate enuM aitihAsika mUlya vadhAre UMcA prakAranuM che. vastupAlaprazastiyo upara je vastupAla viSenAM kAvyo vagereno paricaya Apyo che te uparAMta e bhAgyavAn puruSanI kIrti kathanArI bIjI keTalIka TuMkI TuMkI kRtiyo maLe che, je prazastiyo kahevAya che. eva prazastiyomAMthI keTalIka A pramANe che (e) udayaprabhasUrikRti sukRtakIrtikallolinI upara varNavela dharmAbhyudaya kAvyanA kartA udayaprabhasUriye 'sukRtakIrtikallolinI' nAmanI 179 padyonI eka saMskRta prazasti racI che. emAM arisiMhanA 'sukRtasaMkIrtana' nAmanA kAvyamAM jevI hakIkata che tevI ja hakIkata saMkSipta rIte varNavAmAM AvI che. aNahilapuranA cAvaDA vaMzanI hakIkata paNa emAM, ukta kAvyanI jema, ApavAmAM AvI che ane aMte vastupAle karAvelAM keTalAMka dharmasthAnonI yAdI paNa ApI che. kadAcit zatruMjaya parvata uparanA AdinAthanA maMdiramAM koka ThekANe A prazasti zilApaTTapara kotarIne mUkavA mATe banAvavAmAM AvI hoya. (ai) jayasiMhasUrikRta vastupAla - teja: pAlaprazasti jemaNe 'hamIramadamardana' nAmanuM nATaka racyuM teja jayasiMhasUriye 'vastupAla - tejaH pAlaprazasti' nAme eka 99 padyonI TuMkI racanA karI che emAM aNahilapuranA caulukya vaMzanuM vastupAlatejapAlanA pUrvajonuM ane temaNe karAvelAM keTalAMka dharmasthAnonuM varNana che. tejapAla jyAre bharuca gayo tyAre tyAM teNe jayasiMhasUrinI preraNAthI, tyAMnA suprasiddha purAtana 'zakunikAvihAra' nAme munisuvratajinacaityanA zikharo upara suvarNakalaza ane dhvajAdaMDa vagere caDhAvI e maMdirane khUba alaMkRta banAvyuM hatuM, tethI tenI prazasti tarIke A kRti banAvavAmAM AvI che. (o) narendraprabhasUriviracita maMtrIzvaravastupAlaprazasti vastupAlanA mAtRpakSIya dharmaguru narendraprabhasUriye 104 zlokonI eka 'vastupAlaprazasti' Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banAvI che. emAM caulukya vaMza ane vastupAlanA vaMzanuM TuMkuM varNana ApI, e maMtrIye je je ThekANe mukhya mukhya dharmasthAno ke devasthAno karAvyAM agara samarAvyAM tenI laMbANathI yAdI ApI che. prazastikAra pote ja e yAdIne bahu TuMkI jaNAve che, chatAM e dAnavIre gujarAtanI puNyabhUmine bhavya sthApatyanI vibhUtithI alaMkRta karavA mATe je agaNita lakSmI kharcI che tenI keTalIka sArI kalpanA e prazastinA pAThathI thaI zake che. e ja AcAryanI racelI 39 padyonI eka bIjI nAnI sarakhI prazasti, tathA emanA guru AcArya naracaMdrasUrinI karelI 26 padyovALI eka bIjI prazasti, tema ja 'sukRtakIrtikallolinI'nA kartA udayaprabhasUrinI racelI 33 padyovALI vastupAlastuti vagere keTalIka anya kRtiyo paNa mane maLI che. (au) vijayasenasUrikRta revaMtagirirAsu vastupAlanA itihAsa mATenI upayogitAmAM chellI paNa bhASAvikAsanA abhyAsa mATenI yogyatAnI dRSTiye eka pahelI kakSAnI kRti tarIke vijayasenasUrinA banAvelA gujarAtI 'revaMtagirirAsunI noMdha paNa A sAdhanasAmagrI bhegI levI joIe. e vijayasenasUri vastupAlatejaHpAlanA mukhya dharmAcArya. emanA upadezane anusarIne ja e baMne bhAIyoe teTalAM badhAM sukatanAM kAryo karyAM hatA. emanA kathanane mAna ApIne ja vastupAle sauthI pahelo giranAranI yAtrA mATeno moTo saMgha kADhyo. e saMghamAM strIvarganA gAvA mATe, giranAra vagerenuM suMdara varNana guMthI, e rAsanI racanA karavAmAM AvI che. emAM vizeSa aitihAsika sAmagrI jaDatI nathI chatAM enuM aitihAsika mUlya A dRSTiye viziSTa cha ja ane gujarAtI bhASAnI eka AdyakAlIna kRti tarIke to enI viziSTatA sarvopari gaNI zakAya. (aM) jinabhadrakRta nAnAprabaMdhAvali vastupAlanA putra jayantasiMhanA bhaNavA mATe saMvat 1290mAM, uparyukta udayaprabhasUrinA ziSya jinabhadre aneka kathAonA saMgrahavALI eka graMtharacanA karI che je khaMDitarUpamA mane pATaNanA bhaMDAramAthI maLI AvI che. emAM pRthvIrAja cAhamAna, kanojanA jayantacaMdra, ane nADolanA lAkhaNa rAva cohANa vagerene lagatA keTalAka aitihAsika prabaMdho paNa ApelA che. 'prabaMdhaciMtAmaNi'nA kartAnI sAme A prabaMdhAvali hoya ema lAge che, eTaluM ja nahiM paNa keTalAka prabaMdho to temaNe emAMthI ja nakala karI lIdhelA hoya tevU paNa spaSTa bhAse che. caMda baradAinA nAme caDhelA ane hiMdI bhASAnA Adya kAvya tarIke oLakhAtA pRthvIrAja rAsonA kartRtva upara keTaloka navIna prakAza A prabaMdhAvali uparathI paDe che. e ja saMgrahamAM, ghaNuM karIne pAchaLathI koIye vastupAlanA jIvanacaritrane lagatI paNa keTalIka viziSTa hakIkata ApelI che je aitihAsika dRSTiye ghaNI mahattvanI che.'' (ukta nibandha, pR. 17-22) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 vastupAlanI kItikathA kathatuM A badhuM (upara jaNAvelu) kAvyAtmaka tathA prazastyAtmaka je sAhitya che tene jo eka prakIrNa saMgrahasvarUpa granthamA saMkalita karI prasiddha karavAmAM Ave to te itihAsanA abhyAsiyone bahu upayogI thAya tema che, tethI e dRSTiye prastuta granthanA pariziSTa tarIke te badhA sAhityane paNa eka judA (bIjA) bhAgarUpe prakaTa karavAno mAro vicAra thayo ane te meM suhanmunivara zrI puNyavijayajIne nivedana karyo. temane paNa e vicAra bahu upayukta jaNAyo ane tethI temaNe pote ja e badhI prazastyAdi kRtiyo, paNa saMzodhana ane saMpAdana kArya saharSa svIkArI laI pUrNa karyu che. have pachI thoDA ja samayamA e bIjo bhAga paNa vAcakonA karakamaLamAM upasthita thaze. 4. granthakArano thoDoka paricaya granthakAra udayaprabhasUri eka samartha vidvAn ane pratibhAsaMpanna sArA kavi hatA, e temanI karelI racanAonA avalokana uparathI spaSTa jaNAya che. prastuta granthamAM paNa temanI prAsAdika bhASAprabhutA ane ojaHpUrNa AlaMkArika racanAzailIno sarasa paricaya maLe che. emano eka bIjo moTo grantha te 'upadezamAlA' upara 'karNikA' nAmanI vistRta vRtti che. jyotiSazAstra viSayatemanuM pAMDitya paNa bahu ucca koTinu hatuM tenI pratIti temanA racelA ane jaina vidvAnomAM bahu priya ane pratiSThita manAtA 'AraMbhasiddhi' nAmanA grantha uparathI thAya che. e AcArya, mahAmAtya vastupAlanA kulanA viziSTa dharmaguru hatA. emanA guru vijayasenasUri ane praguru haribhadrasUri, tatkAlIna aNahilapuranA jaina samAjanA eka pramukha AcArya gaNAtA. pATaNanA paMcAsara pArzvanAthanA rASTraprasiddha ane rAjyapratiSThita jaina caityanA e adhinAyako hatA. udayaprabhasUri ane temanA guru vijayasenasUri vastupAlanA kuTuMbanA atyaMta zraddhAbhAjana Apta sAdhupuruSa jevA hatA. udayaprabhasUrinA vidyAdhyayanamAM vastupAle ghaNI ghaNI rIte sahAyatA ApelI hoya ema jaNAya che. 'purAtanaprabandhasaMgraha'1 nAmanA granthamAM saMgRhIta 'vastupAlatejaHpAlaprabandha'mAM (pR0 64) jaNAvyuM che ke-vastupAle udayaprabhasUrinA vidyAdhyayana arthe, 700 yojananA vistAravALA A dezanA koI paNa bhAgamA rahelA samartha vidvAnone bolAvI bolAvIne ekatra karyA hatA ane temanI pAse udayaprabhasUrinuM vidyAdhyanayana karAvyu hatuM. vagere. A uparathI e paNa jaNAya che ke prAcIna samayamAM jaina sAdhu-yatijanonA vidyAdhyayana mATe zrAvakavarga keTalI kALajI leto hato ane kevA prakAranI sAdhanasAmagrInI yojanA karato hato. e prabandhamAM udayaprabhasUrinI vidyAdhyayana viSenI utkaTa abhirucino eka prasaMga AlekhavAmAM Avyo che je bahu ja ramuja bharelo ane rasotpAdaka che. 5. udayaprabhasUrinuM cAcarIyAkanI kathA- zravaNa karavA javU pATaNamAM( ke pachI dholakAmAM ?) eka vakhata koI mahAvidvAn brAhmaNa paNDita, je cAcara 1. siMghI jaina granthamAlAnA dvitIya maNi tarIke prakAzita thaela, prastuta lekhaka saMpAdita. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 mAMDIne kathA karavAno vyavasAya karato hato te Avyo ane zaheranA koI vadhu upayukta sthAnamAM besIne rAtrinA pahoramAM loko AgaLa potAnI kathA karavA lAgyo. tenI kathA kahevAnI zailI ane vacanacAturI bahu utkRSTa prakAranI hatI. tethI nagaramAM tenI kathAnI khUba khyAti thaI rahI ane roja hajAro loko tenI kathA sAMbhaLavA bhegA thavA lAgyA. udayaprabhasUrinA sAMbhaLavAmAM paNa tenI e khyAti AvI ane tethI temane paNa tenI kathA sAMbhaLavAnI khUba utkaMThA thaI. pote eka prasiddha jaina yatinAyaka hovAthI tema ja vastupAla jevA mahAmAtyanA bahumAnya dharmaguru hovAthI, e brAhmaNa paNDitanI kathAmAM sAmAnya zrotAjana tarIke prakaTapaNe jaIne besavAnuM temanA mATe ucita na hatuM. tethI teo veSaparAvartana karIne pracchannapaNe tenI kathA sAMbhaLavA ane vacana cAturIno anubhava levA javA lAgyA. eka divase rAtre mahAmAtya vastupAla, guruvandana nimitte, temanI poSadhazAlAmAM Avyo. paTTazAlAmAM jyAM vRddhaguru vijayasenasUri beThA hatA tyAM temane vaMdanA vagere karIne, pachI je oraDAmA udayaprabhasUrinI beThaka hatI tyAM te gayo. teNe sadAnA rivAjapramANe sUrine tyAM beThelA na joyA. tethI te tarata pAcho pharI potAnA sthAne cAlyo gayo. evI rIte bIje ane trIje divase paNa teNe tyAM sUrine na joyA, tyAre teNe vRddhaguru vijayasenasUrine temanA viSenI pRcchA karI. vRddhasUriye zaheramAM cAlatI cAcarIyAka paNDitanI te kathAnI vAta kahI. eTale pachI mahAmAtya paNa tyAM gayo ane teNe ukta rIte eka ekAnta sthAnamAM veSaparAvartana karIne beThelA udayaprabhasUrine dIThA A rIte potAnA mahAn dharmagurunuM, brAhmaNanI kathA sAMbhaLavA mATe tyAM javuM mahAmAtyane ucita na lAgyuM ane tethI teNe bIje divase savAre e cAcarIyAka vidvAnane potAnA makAne bolAvI, tenI kathA - kathananI khUba prazaMsA karI ane tenA prati potAno vizeSa AdarabhAva vyakta karIne be hajAranI moTI rakama tene bheTa ApI. pachI tene potAnI poSadhazALA AgaLanA caccAra (coMtarA) upara cAcara mAMDIne kathA karavAnuM kahyuM, ke jethI potAnA guru svasthAnamAM beThA beThA ja e kathAzravaNano lAbha ane Ananda meLavI zake. te paNDite mahAmAtyanI sUcanAnusAra pachI cha mahinA sudhI tyAM kathA karI. mahAmAtye teno ante khUba satkAra karyo ane puSkaLa paisA ApI tene vidAya karyo. A ghaTanA uparathI te vakhatanA jaina samAjanA tyAgI varga ane gRhastha varganA paraspararanA saMbandhonuM tema ja AcAra-vicAra viSenuM eka viziSTa citra paNa ApaNane jovA maLe che. e ghaTanA ApaNane e vastunuM paNa darzana kArave che ke jema vartamAnamAM dekhAya che tema bhUtakALamAM paNa, jaina samAjamAM sthitirakSaka ane pragatipakSI bane prakAranA mAnasa dharAvanArA vargo hayAtI dharAvatA hatA. sthitirakSaka sAdhunA mAnasanI dRSTiye vicAra karavAmAM Ave, to te AvA koI brAhmaNa Adi anyadharmIya kathAkAranI kathA vArtA sAMbhaLavA javAnuM svapne ya paNa na icche, ane tema ja jo koI yati-muni jato hoya to tene paNa mithyAtvanA doSano mahAdoSI lekhe. tevA vicAranA zrAvakanA mAnasanI dRSTiye vicAra karIye, to te AvI pravRtti karanAra yati-sAdhune bhraSTAcArI ja mAne ane tene samAjamAMthI bahiSkRta karavAnuM icche. kAraNa ke jainazAstrokta rUDha yatidharmanA AcAronI dRSTiye Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 udayaprabhasUrinuM AvaM AcaraNa mAtra asaMgata ja nahiM dUSita paNa kahI zakAya. paraMtu A ghaTanAprasaMgathI ApaNane jANavA maLe che ke udayaprabhasUri ane mahAmAtya vastupAla baMne pragatizIla mAnasa dharAvanArA puruSo hatA. evA mAnasane vyakti ke samAjanA hitanI dRSTiye karAvAtuM koI paNa zubhaphaLadAyaka kArya, anAcaraNIya nathI lAgatuM ane kevaLa zAstronA sApekSa ane sthUla vidhAnone vaLagI rahI potAnI pragatinA vikAsane aTakAvI rAkhavA nathI icchatuM. 6. zatrujayanA kAryasthAna mATe yatinI niyukti karavI e ja prabandhamAM udayaprabhasUri sAthe saMbandha dharAvato bIjo paNa eka sarasa prasaMga ApavAmAM Avyo che je caityadravyanI vicAraNA karanArAone tatkAlIna jaina samAjamA pracalita paristhitinuM citra jovA mATe bahu upayogI ane sUcaka lAgaze. te prasaMga A pramANe che-mahAmAtya vastupAlane anubhavathI jaNAyuM hatuM ke zatrujaya parvatanA vahIvaTI khAtAnI dekharekha rAkhavA mATe je koI gRhastha mANasane adhikArI tarIke mUkavAmAM Ave che te lobhavaza thaI devadravyano bhakSaka banI vinAzaka ja thayAM kare che. tethI teno koI upAya te zodhyAM karato hato. eka vakhate pauSadhazALAmAM AvIne vRddhAcArya vijayasenasUrine tema ja laghu AcArya udayaprabhasUri ane temanI sAthe rahelA bIjA pacIza yatiyone teNe namaskAra karyA. te vakhate teNe eka ekAMta sthAnamAM beThelA ane namaskAra maMtrano pATha karavAmAM nimagna thaelA, zAnta svabhAvanA, vRddha yatine joIne te tarapha tenI dRSTi pharI ane manamAM kAMI vicAra sphuryo. pachI teNe AcAryane kahyu ke-'gurudeva ! devadravyanA thatA vinAzanI rakSA karavI sArI ke upekSA karavI sArI ?' tyAre svAbhAvika rIte ja gurumahArAja to rakSA karavAnI ja vAtane sArI jaNAvavAnA hatA, eTale pachI mahAmAtye kahyu ke-'jo Ama che to tame mane A je vRddha yati tamArI pAse che to Apo. mAre emane zajaye laI javA che ane tyAMnA kAryasthAnanA rakSaka tarIke rAkhavA che. tyAM je koI atyAre che te badhA bhakSaka che.' tyAre gurumahArAje kahyu ke'Ama karavU te, (arthAt eka yatine te kArya upara niyukta karavAnu), yukta nathI lAgatuM.' paraMtu teNe gurumahArAjane te mATe dabANa karIne manAvyA. pachI gurumahArAje te yatine bolAvIne kahyu ke-'bhAI, tAre A maMtrI jema kahe tema karavAnuM che.' tyAre te yati bolyo ke-'gurudeva ! meM to dIkSA mArA nistAra mATe (saMsArathI chuTakAro meLavavA mATe) lIdhI che. tethI tyAM eTale ke zatrujayanA kArakhAnAmAM rahIne, devanuM dravya khAIne, mArA AtmAne huM zA mATe malina karUM?' tyAre maMtriye kahyu ke-'e malinatA- kArya nathI paraMtu e to devadravya- rakSaNa thavAthI AtmAnuM bhUSaNa che.' pachI Agraha karIne te yatine tyAM mokalavAmAM Avyo. tyAM jaIne prAraMbhamAM to te potAnA AcAramA rahIne, devakhAtAnA hisAba lakhanArA vagerenA kAmanI tapAsa rAkhavA lAgyo. e joIne pelA bhakSako ene paNa potAnI jALamAM phasAvavA prayatna karavA lAgyA. eka prasaMge temaNe ene kahyu ke-'mahArAja ! Apa to A tIrthanA moTA maThapati cho. ApanI pAse to tIrthane namavA AvanArA sArA sArA ThAkuro ane zeThiyAo AvIne bese che. tethI Apa je AvAM melA ane Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jUnAM vastro paherIne beso cho te sArAM nathI lAgatAM. sArAM kapaDAM paheravAmAM zuM dUSaNa lAge ? mATe Ape jarA sArAM vastro rAkhavAM joIe' - ema kahIne temaNe tene sArAM vastro paherAvyAM. thoDA samaya pachI temaNe tene kahyuM ke - ' ApanI sAthe aneka sArA sArA mANaso carcA - vArtA karatA bese che tethI AvA asvaccha moDhe rahevuM ThIka nathI lAgatuM.' ema kahIne temaNe tene mhoMmAM pAna cAvato karyo. vaLI thoDA samaya pachI temaNe tene kahyuM ke - 'Apa bhikSA levA mATe lokonA ghare jAo cho ane tethI Apano keTalo ya samaya e mATe cAlyo jAya che. teTalo samaya Apa kArakhAnAnA kArya upara najara rAkhI zakatA nathI ane tethI kAmamAM keTalIka hAni thayAM kare che. mATe je bhojana ahIM ( kArakhAnAnA rasoDe) thAya te laI levAmAM Apane zo doSa lAge ema che ?' ema karIne tene tyAMnA bhojanano svAda lagADyo. vaLI pachI kahyuM ke - 'Apane tIrthanA kAma mATe ahiM tahiM khUba pharavuM paDe che, to te mATe sukhAsana (pAlakI) mAM besIne jAooo to tethI kAmanI vadhAre saraLatApUrvaka dekharekha rAkhI zakAya ' - ema kahIne temaNe tene pAlakhImAM besato paNa banAvyo. evA praMsage, maMtrI vastupAla kAryaprasaMgathI zatruMjaya upara Avyo. te potAnA niyamapramANe nhAI dhoI, mukhe, mukhakoza bAndhI, ughADA page, mandiramAM devapUjA karavA jato hato, te vakhate e vRddha karmasthAyarakSaka pAlakhImAM besI, sAthe 10 -15 mANasonuM ToLaM laI, parvatanI nIcenA pAlItANA gAmamAM jato hato, te maMtrInI dRSTiye paDyo. maMtriye potAnI pAsenA mANasane pUchyuM ke-e koNa jAya che ?' tyAre tenI AgaLa cAlatA puruSe kahyuM ke - 'e to pelA maThapati yati che jene Apa ahiM mokalyA che.' maMtriye jaIne tarata ja pAlakhI ubhI rakhAbI ane pelA yatine vaMdana karyA. pachI kahyuM ke - 'nIce ( pAlItANAmAM) kArya patAvIne pAchA vhelA padhArajo !' A ghaTanAthI te yati bahu ja lajjita thayo ane nIce jaIne teNe to anazana AdarI lIdhuM. maMtriye tene parvata upara bolAvyo tyAre teNe kahevarAvyaM ke-- 'mheM to anazana lIdhuM tethI have AvI zakuM tema nathI. eTalA badhA yatiyomAMthI cuMTIne mane tame ahIM mokalyo, paraMtu mAruM to AcaraNa AvuM nIkaLyuM. huM Apane ane gurumahArAjane zI rIte have mAruM mhoM bAtavuM ? tethI Apa have e mATe anya koI kAryakartAnI tapAsa karazo' vagere. pachI chevaTe te yati upara AvIne samAdhipUrvaka anazana vaDe mRtyu pAmI svarge gayo. maMtriye potAnA nagaramAM AvIne gurumahArAjane e badhI hakIkata kahI jaNAvI. te parathI guru udayaprabhasUriye maMtrIne kahyuM ke--'have pachI koI yati=sAdhune caityadravyanI saMbhALa rAkhavA mATe niyukta nahiM karavo jAIe. te kevo AtmArthI hato chatAM tyAM jaI evo thaI gayo hato !' jainamandiromAM ane tIrthasthAnomAM bhegA thatA devadravyano durupayoga prAcIna samayathI kevo thato Avyo che tenA mATe A ghaTanA-prasaMga bahu ja vicArapreraka che. A rIte jainamandiromAMnA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 'devadravya 'nA, tenA kAryakartAo dvArA thatA vinAzanA aneka dRSTAnto jaina itihAsamAMthI maLI Ave che. tethI vartamAna samayamAM muMbaInI prAntika rAjasattAe 'dharmArthadravya'nA upayoga ane saMrakSaNanI dRSTiye je nUtana vidhAna karavAnI yojanA vicArI che tenA lAbhAlAbhanA pakSamAM vicAra karanArA varge, AvI aitihAsika ghaTanAonuM paNa tAraNa kADhavuM joIye ane te uparathI kartavyAkartavyanuM Alocana - pratyAlocana karavuM joIye. jyArathI jainamandironI sRSTi ubhI thaI che ane jainamandiromAM dravyanI vRSTi thavA lAgI che tyArathI e dravyanA rakSaNa ane svAmitvanI cintA devamandironA kAryavAhakone satAvatI AvI che, e vastu AvA aitihAsika prasaMgo uparathI paNa siddha thAya che, eTaluM ja ahiM prastuta vaktavyanuM tAtparya che. 7. udayaprabhasUrinI anya prazasti-racanA vastupAlanA sukRtonI prazaMsA karanArI udayaprabhasUrinI racelI bIjI eka prazasti upalabdha thAya che je upara jaNAvyA pramANe 'sukRtakIrtikallolinI' nAmathI aMkita che. mahAmAtya vastupAle zatruMjayanA AdinAthanA mukhya mandira AgaLa sthApatyakalAnA eka sundaratama udAharaNasvarUpa 'indramaNDapa' nAme sabhAmaNDapa bandhAvyo hato tathA tenI be bAjue pArzvanAtha ane mahAvIra jinanA be suzobhita caityo karAvyAM hatAM, temAM sthApita karavAnA zilAlekharUpe e prazastinI racanA karavAmAM AvI hoya ema jaNAya che. vividha prakAranA chandomAM racAeluM 179 padyonuM e eka sarasa prazastikAvya che, ane te sAthe vastupAlanA vaMza sAdhe saMbandha dharAvatA itihAsanuM pramANabhUta varNana karanAra uttama prakArano aitihAsika prabandha paNa che. taduparAnta vastupAlanI stuti karanArA keTalAMka muktaka padyonA saMgrahasvarUpanI eka anya stuti paNa upalabdha thAya che. e bane kRtiyo prastuta pustakanA pariziSTarUpe prakaTa thanAra bIjA bhAgamAM mudrita karavAmAM AvI che. 8. saMpAdananA upayogamAM lIdhelI pratiyo prastuta granthanA saMpAdanakAryamAM, saMpAdaka munivaryoe cAra hastalikhita jUnI pratiyono upayoga karyo che. temAMnI traNa pratiyo tADapatrIya hatI ane eka kAgaLanI hatI. tADapatrIya pratiyomAM sauthI viziSTa prakAranI je prati che te khaMbhAtanA zAntinAthamandiranA jJAnabhaMDAranI che. e prati sAkSAt vastupAlanI ja lakhAvelI che. vi. saM. 1290mAM vastupAla jyAre staMbhanatIrtha eTale khaMbhAtanA prAntapati tarIkeno adhikAra bhogavato hato tyAre lakhavAmAM AvI hatI. A pratinA antima pRSThanI pratikRtinuM mudritacitra A sAthe mUkavAmAM AvyuM che jethI enA AkAraprakArano sAkSAt paricaya vAcakone maLI zakaze. bIjI tADapatrIya pratiyomAMthI eka pATaNanA bhaMDArI hatI ane eka vaDodarAnA bhaMDAranI hatI. cothI prati je kAgaLa upara lakhelI che te paNa Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pATaNanA bhaMDAranI che. e prati vi. saM. 1446mAM, lakSmIcandra nAmanA eka vidvAnnI lakhelI che jeNe pratinA antamAM, potAno paricaya ApatuM A pramANe- eka saMskRta padya ApyuM che zrImatprAgvaTavaMzAmbudhizazisadRzo hAdigasyADagajanmA putro mAtustilakhvAH praviditacaraNo rudrapallIyagacche / zrImaddevendraziSyaH rasa-sukha-jala-bhUvatsare kAvyamenaM lakSIcandro lilekhAkhilaguNanidhayaH sUrayaH zodhayantu // A padyano bhAvArtha e che ke-prAgvATavaMzarUpI samudra mATe candramA jevo, hAdiga patinA tilakhU mAtAno putra, tathA rudrapallIya gacchanA devendra sUrino ziSya,-evA lakSmIcandre saMvat 1446mAM A kAvyarnu Alekhana karyu che (arthAt A pratilipi karI che). A AlekhanamA je kAMI azuddhiyo thavA pAmI hoya, te vidvAnoe sudhArI levAnI vinaMti che. A ja lakSmIcandra vidvAne, abdula rahamAna nAmanA mlecchajAtIya (musalamAna) kavinA apabhraMza bhASAmAM racelA 'sandezarAsaka' nAmanA sundara sandezAtmaka kAvya upara saMskRtamAM saMkSipta vRtti banAvI che tenA ante paNa temaNe potAnuM paricAyaka A padya mUkeluM che. (e vRttinI racanA saM0 1465mAM thaelI che.) lakSmIcandranA hastAkSaromAM lakhAelI e pratinA antima pRSThanuM praticitra paNa A sAthe mUkavAmAM AvyuM che. ante, prastuta granathanA mULa saMpAdaka svargavAsI pUjyapAda zrI caturavijayajI mahArAjanA vandanIya caraNomAM mArI bhaktibharelI 'smaraNAMjali' samarpita karIne, temanA mArA pratye je snehArdra vAtsalyabhAva hato ane mane A prakAranI sAhityopAsanA karavAmAM temanA taraphathI je prazasta preraNA ane protsAhana maLyAM hatAM teno ananya upakArabhAva smaraNa karato, huM temanA jJAnajyotirmaya amara AtmAne paMcAMga praNipAtapUrvaka vandana karuM chu. tema ja, potAnA paramaguruvaranA apUrNa rahelA e saMpAdana kAryane pUrNa karIne tathA tenI pUrtirUpe bIjA bhAganuM svataMtra saMpAdana karI ApIne, A granthamAlA pratye potAno je viziSTa mamatvabhAva batAvyo che ane te dvArA mane je sauhArdapUrNa sahakAra ApI upakRta karyo che, te mATe saujanyamUrti paramasnehAspada munivara zrIpuNyavijayajIno paNa huM hArdika AbhAra mAnuM chu. vasantapaJcamI, vi. saM. 2005 [dinAMka 3-2-1949] siMghI jaina zAstra zikSApITha bhAratIya vidyAbhavana, baMbaI -jinavijayamuni Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya ane mahAmAtya vastupAla-tejapAla annadAnaiH payaHpAnairdharmasthAnaizca bhUtalam / yazasA vastupAlena ruddhamAkAzamaNDalam // 1 // [upadezataraGgiNI] itihAsa zabdano vAcyArtha prAcIna itivRtta evo thAya che. paraMtu vyApaka dRSTiye tApasatAM te zabdanA bhinna bhinna paryAyo mAlUma paDe che. temAM ekalAM caritro ja guMthavAmAM Ave che evI dRDha bhAvanA Aje janasamAjamAM pracalita che paNa tenA karatAM itihAsa bIjI keTalIye viziSTa bAbato jevI ke dharma, nyAya, dAna, audArya, rAjadharma, saccaritra, zIla, tapa, viveka, dAkSiNya vagere lokottara dharmonuM zikSaNa Ape che. je itihAsa janasamAjane kartavyanA pATha na zIkhave tene sAco itihAsa kahI zakAya nahi. tevA niHsattva itivRttino gaNanA itihAsagranthomAM karAvathI UlaTuM itihAsa, gaurava ghaTe che. gujarAtano madhyakAlIna itihAsa pahela pADelA kAca jevo che. tenA dareka pAsAnuM nirIkSaNa karatAM temAM judA judA raMgo bhAse che. sAdA zabdomAM kahIye to te eka jJAnakoSa che. itihAsanA keTalAMka viziSTa lakSaNo temAM jovAmAM Ave che. rAjA ane prajAnA gauravAntiva saMsmaNothI te sabhara che. temAMthI eka narazArdUlanA caritranI yazagAthA- varNana karavAno ahIM prayatna karavAmAM Avyo che. te caritranAyaka koNa ? jeNe samasta gujarAtane devAlayamaMDita karI hatI. potAnuM samasta jIvana je mahAnubhAve lokakalyANa mATe ja niyojyuM hatuM. e dAnezvarImAM karNa ane balinA avatArarUpa hato. jJAtie vaizya hovA chatAM yuddhakalAmAM te samarakesarI gaNAto. rAjakhaTapaTamAM cANakya samAna mutsaddI hovA chatAM vidvattAmA teNe mahAkavinI upAdhi meLavI hatI. te hato prAgvATakulabhUSaNa dharmadhuraMdhara sacivendra vastupAla-jeNe ekalA jaina dharmanA ja nahi paNa zaiva, vaiSNava, zAkta ane muslima dharmonAM paNa chUTA hAthe dharmakAryo karyAM hatA. tenuM caritra eka jJAnasaMhitA jevU che jenuM anuzIlana ane zravaNa zrotA, vaktA ubhaya- kalyANa sAdhe che. eTaluM ja nahi paNa mAnavajanmanA sAphalya, sAdhana karavAnI preraNA karI sAco rAha sUcave che. tenA sArAya jIvanamA dharma, dAna, zIla, tapa, viveka, saccaritra, vinaya vagere uttama guNonI suvAsa prasarI rahI che. AvA lokottara guNone laI teo jaina ane jainetara samAjamAM vadhu sanmAnanIya banyA hatA. temaNe rAjA ane prajAnI ananya prIti meLavI potAnu jIvana dhanya karyu che eTaluM ja nahi paNa temanAM prAtaHsmaraNIya nAmoe Aje janasamAjamAM amaratA prApta karI che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 1. vastupAlaviSayaka aitihAsika sAhitya A mahAnubhAvana caritra ane tenA sukRta kAryo nirUpita karatA keTalAya grantho Aje upalabdha thAya che. temAM ghaNAkharA saMskRtamAM ane bAkInA bIjA gUrjara bhASAmAM racAyA che. A caritragrantho paikI keTalAka temanI hayAtImAM ja racAyA che je temanA Azrita kavivaro dvArA temaNe karelA satkAryonI prazaMsA karavA lakhAyA hatA ema jaNAya che. ___ prakhyAta kavi somezvare 'kIrtikaumudI' grantha temanA jIvana ane kavananuM stavana karavA racyo che. A sivAya 'surathotsava' ane 'ullAgharAghava'nA chellA sargomAM potAnI prazasti sAthe vastapALanA jIvanane lagatI TraMka hakIkata ApI che. teNe baMdhAvelA giranAra ane Aba uparanA maMdironI prazasti racanAra A ja kavi hato. temAM paNa vastupAlanA caritra o satkarmo mATe TraMka noMdha karI che. bIjA eka arisiMha nAmaka kavie vastupALanA jIvana sAthe teNe karelAM sakata kAryonaM vivecana karavA 'sakatasaMkIrtana' nAmaka grantha racyo che jemAMthI cAvaDA ane caulukyono paNa keTaloka itihAsa maLI Ave che. jayasiMhasUrie 'hammIramadamardana' nATaka ane 'vastupAlaprazasti' kAvyo racyAM che. temAM vastupAlanI yuddhakuzaLatA ane hammIra sAthe thayela yuddha prasaMgane nATakanA rUpamA yojyA che. A badhAmAM navIna bhAta pADatAM temanAM guru udayaprabhasUriviracita 'dharmAbhyudaya' ane 'sukRtakIrtikallolinI' kAvyo che. emAMnA 'dharmAbhyudaya' kAvyanuM vistRta vivecana prastuta lekhamAM karavAna hovAthI teno paricaya AgaLa upara vistArathI ApavAmAM Avyo che ja. 'kIrtikallolinI' grantha eka sarvotkRSTa kAvya che. tenI prAsAdikatA, AlaMkArikatA ane padyaracanA utkRSTa prakAranA jovAmAM Ave che. 'sukRtasaMkIrtana'nI mAphaka tenI zaruAta vanarAjathI karavAmAM AvI che. temAM cAvaDA ane caulukyono kramabaddha itihAsa ApyA pachI vastupAlavaMzavarNana, vastupALacaritra ane tenAM dharmakAryonI TraeNka noMdha AlaMkArika bhASAmAM rajU karI che. A badhAM kAvyonI racanA vastupALanI samakAlIna che eTale temanI aitihAsikatAnA viSayamA zaMkAne avakAza nathI. kadAca prazaMsAtmaka varNanomAM alaMkArayukta hakIkato mUkI hoya te svAbhAvika che. bAlacaMdrasUrie 'vasaMtavilAsa' kAvya racyuM che jemAM vastupALanuM jIvanavRtta ane tenA satkAryovistRta varNana saMskArI bhASAmAM ApyuM che. vastupALanA jIvana bAda tarata ja racAelA granthomAM A mukhya che. kAraNa ke te vastupALanA maraNabAda thoDAMka ja varSomAM racAyo che. A sivAya merutuMgakRta 'prabaMdhaciMtAmaNi', jinaprabharacita 'tIrthakalpa', rAjazekharakRta 'caturvizatiprabaMdha'mAM paNa vastupAlanA jIvanane sparza karatI keTalIka hakIkata noMdhAI che. chellAmAM chelluM vyavasthita rIte racAyeluM jinaharSakRta 'vastupAlacaritra' che jemAM keTalIka anya hakIkato sacavAI che. te moTe bhAge 'kArtikaumudI' ane 'caturviMzatiprabaMdha'nA AdhAra upara racavAmAM AvyuM che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 gUrjara bhASAmAM hIrAnaMdasUri, lakSmIsAgarasUri, pArzvacaMdra ane samayasuMdara vageree 'vastupAla rAsA'o racyA che je lagabhaga saMskRta kAvya graMthone anurUpa che. vartamAna yugamAM keTalAka vidvAnoe temanA caritrane aitihAsika dRSTie avalokyuM che. sva. cImanalAla DAhyAbhAI dalAle 'sukRtasaMkIrtana', 'vaMsatavilAsa', 'hammIramadamardana' ane 'naranArAyaNAnaMda'nI prastAvanAmAM tatsaMbaMdhI vidvattApUrNa saMzodhano karyAM che. A sivAya sva. vallabhajI AcArye 'kIrtikaumudI'nA gujarAtI bhASAMtaranI prastAvanAmAM, zrI. jhaverI jIvaNacaMda sAkaracaMde 'jainapatra'nA aMkamAM ane zrI naraharibhAI parikhe 'madhapUDA'mAM vastupALanA jIvana saMbaMdhI lekho lakhyA che. 'nAgarI pracAriNI patrikA' bhA. 4 nA aMka pahelAmAM zrI. zivarAma zarmAe "somezvaradeva aura kIrtikaumudI" nAmaka vivecanapUrNa nibaMdha lakhyo che. A badhAno samanvaya sAdhI zrI mohanalAla dalIcaMda dezAIe 'jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa'mAM vastupAlacaritra ane tenA sAhityanI suMdara samAlocanA karI che. A badhA granthonI hakIkata lagabhaga eka bIjAne maLatI Ave che. keTalAkamAM tenAM sukRta kAryo ane varNanonI vadhaghaTa jovAmAM Ave che. uparyukta graMtho paikI ghaNAkharA balke 'dharmAbhyudayakAvya' sivAyanA badhA grantho prakAzita thayA che. have A aitihAsika ane dhArmika dRSTibiMdu rajU karato 'dharmAbhyudaya' graMtha paramapUjya munivara zrI pravartaka kAMtivijayajInA suziSyapraziSya muni zrIcaturavijayajI ane muni zrIpuNyavijayajI jevA vidvAn sAdhu puruSo dvArA saMpAdita thaI 'siMghI jaina granthamAlAnA eka mUlyavAna maNi tarIke prakAzamAM mukAya che je abhinaMdanArha che. emAMthI vastupALanA jIvana uparAMta keTalIka anya hakIkato paNa jANavA jevI maLI zake che. vastupALanAM aneka satkAryomAM zatrujaya ane raivatakanI saMghayAtrA e mahattvadharmakArya hatuM. A yAtrAnI keTalIka viziSTa hakIkato 'dharmAbhyudaya' pUrI pADe che. 2. dharmAbhyudaya yAne saMghapaticaritra mahAkAvya / A mahAkAvya tenA abhidhAna anusAra saMghAdhipationAM kartavyane lagatAM caritro rajU kare che jethI samAjanA mAnasa upara dharmAbhyudayanI chApa paDe che. tenI bIjI viziSTatA temAMthI vastupAlacaritranI saheja jhAMkhI thavA uparAMta saMghapati vastupALe saMghasahita karela zatrujayatIrthanI mahAyAtrAnuM vyavasthita varNana che. A Akhoya grantha zuddha saMskRta bhASAmAM racAyo che. tenA kula paMdara sarga ane 5200 zloka che.1 ___tenI racanA mahAkAvyanI paddhatie karavAmAM AvI che. teno pahelo ane paMdaramo sarga itihAsalakSI che. temAM vastupALavaMzavarNana, vastupALanA kulaguruono paricaya, vastupALe karela saMghayAtrAnuM varNana ane vastupALanA guru vijayasena sUrinA nAgendragacchamAM thayela pUrvAcAryonI 1. pratyekamatra granthAgraM vigaNayya vinizcitam / dvAtriMzadakSarazlokadvipaJcAzacchatImitam / / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 rasika hakIkata noMdhAI che. bAkInA sargomAM puNyapavitra mahApuruSonAM paurANika varNano che. A granthano pahelo ane paMdaramo sarga vividha vRttomAM racAyo che. taduparAMta dareka sarganA aMtamAM mUkAyelA vastupALanA prazaMsAtmaka zloko paNa judA judA chaMdomAM che, jyAre paurANika hakIkato rajU karatA bAkInA sargo moTe bhAge anuSTubhchaMdamAM lakhAyA che. A badhA chaMdomAM zArdUlavikrIDita, sragdharA, iMdravajrA, vasaMtatilakA ane maMdAkrAMtA mukhya che. kAvyanI bhASA prAsAdika ane sAlaMkAra che. Akho graMtha arthagAMbhIrya ane padalAlityanI jhamakavALo che. dareka sarganA aMte vastupALanI prazaMsA karatA eka be zloko mUkavAmAM AvyA che je vastupALay apratima gaurava pradarzita kare che. A paddhati 'sukRtasaMkIrtana', 'naranArAyaNAnanda' ane 'vasaMtavilAsa'kAre paNa akhatyAra karI che. A mahAkAvyanA keTalAka zloko 'naranArAyaNAnanda', 'upadezataraMgiNI' ane 'caturviMzatiprabaMdha'mAM uddhRta thayA che.1 vastupALa jevA kavivare potAnA ja kAvyamAM 'dharmAbhyudaya'nA keTalAka zlokone sthAna ApI te graMthanuM mahattva advitIya hovAnuM jAhera karyu che. AthI vastupAlanA hRdayamAM A grantha mATe ananya sadbhAva hato ema paNa jaNAya che. satpuruSa potAnI zlAghA svamukhe kare e ayogya lekhAya e nyAye vastupAle gurunI uktio mUkI haze ema sAdhAraNa anumAna thAya che. bIjA koI kavinI tevI uktio nahi grahaNa karatAM gurunA ja zloko kema dAkhala karyA e praznanA samarthanamAM ema kahI zakAya ke A granthokta gurudevanI uktioe vastupALanA mAnasa upara vadhu prabhAva pADyo hato jeno sacoTa purAvo 'dharmAbhyudayakAvya'mAMthI uddhRta karela guruprokta uktio Ape che. A grantha- mukhyanAma 'saMghapaticaritra' che paNa temAM dharmano abhyudaya sAdhanArAM, dharma upara prakAza veranArAM vastupALanA dharmika satkarmonuM vivaraNa rajU karAyu hoI tenuM apara nAma 'dharmAbhyudayamahAkAvya' che evo abhiprAya granthakAra dharAve che.2 3. graMthaprayojana A graMthanuM samutthAna kevA kAraNane laI thayuM hatuM te mATenA svataMtra ullekho kartAe rajU karyA nathI. vastupALano ananya dharmaprema suprasiddha che. jagatanI vyAmoha bhAvanAnuM bhAna tene jIvananI zaruAtamAM ja thayuM hatuM. asAra saMsAranI pralobhanajanaka ane vaMcaka bhAvanAothI dUra rahevA tenuM hRdaya hamezAM prayatna karatuM. manuSyajanmanuM sAcaM zreya jagakalyANa ane dharmAcaraNamAM ja che evo guru dvArA maLelo amUlya upadeza tenI rageragamAM vaheto hato. sattvazuddha bhAvanAonA pratApe teo sadAkALa jIvanasAphalyano sarvotkRSTa mArga zravaNa, manana, satsamAgama ane 1. juo 'naranArAyaNAnaMdamahAkAvya'nA sarga 2, 8, 10nA aMtya zloko tathA 'caturviMzatiprabaMdha' ane 'upadezataraMgiNI'mAM saMgrahAyelA 'dharmAbhyudayakAvya'nA zloko. 2. saMGghapaticaritametat , kRtinaH karNAvataMsatAM ny| zrIvastupAladharmAbhyudayamaho mahitamAhAtmyam // dharmAbhyudayakAvya sarga 1, zlo. 17. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 anuzIlana dvArA meLavavA prayatna karatA hatA. eka vakhata vastupALe potAnA kulaguru vijayasenasUrine jijJAsApUrvaka manuSyajanmanI sArthakatAnuM sAdhana pUchyaM hatuM.1 guruye teno javAba TraMkamAM ja ApatAM dharmanAM gUDha tattvo dAna, zIla, tapa ane bhAvanA ( prabhAvanA)mAM samAyelA hovAnuM nidarzana karatAM bhAvanAnI pradhAnatA darzAvI. paraMtu vastupALanA hRdayanuM samAdhAna thayuM nahi. maMtrIzvaranA hRdayamAM chUpAyelI AtmakalyANanI utkaTa bhAvanA jotAM guru zrIvijayasenasUriye pharIthI te ja hakIkatane pUratA vivecana saha vastupALane samajAvatAM kahyuM ke, puNyakAryo karanA manuSya svaccha buddhi ane paropakAra dvArA potAnuM jIvana dhanya banAve che. kalyANakArI unnata bhAvanA dvArA jagatkalyANakArI prabhAvanA sAdhI zakAya che. vadhumAM RSipraNIta bhAvanAnAM prazasya aMga nirUpita karatA aSTAhnikA mahotsava, rathayAtrA ane tIrthayAtrAno ullekha karI sarva sukRta kAryomAM sasaMgha tIrthayAtrA karavAnuM bhArapUrvaka jaNAvyuM. tyAra bAda tIrthayAtrAvidhi, tenA niyamo, saMghapatie pALavAnAM vrato ane dharmakarmonuM sazAstra varNana karatAM saMghapati banI tIrthayAtrA karavAno Adeza Apyo. eTaluM ja nahi paNa pUrvakALamAM je dharmadRSTA mahApuruSoe yAtrAo ane dharmakAryo karyA hatA tenA yathAsthita vivecano karyAM ane te ja pramANe dharmazAstrakAroye nirdiSTa karela tIrthayAtrA vidhisaha sasaMghayAtrA karI samAjamAM navIna Adarza pedA karavA vastupALane khAsa upadeza Apyo. AthI granthaprayojananuM mukhya kAraNa janasamAjamAM dharmAcaraNanI zuddha bhAvanA pedA karavA mATenaM ja hatuM jene A ja graMthanA keTalAka zlokothI puSTi maLe che. 2 A ja granthakAre vastupALanuM vaMzavarNana ane sukRta kAryonI bhavya noMdha rajU karatuM 'sukRtakIrtikallolinI' nAmaka kAvya sarvotkRSTa bhASAmAM racyuM che, chatAM pharIthI te ja caritrane viziSTa kAraNa sivAya kartA punaH pratipAdita kare tema mAnI zakAya nahi. vaLI 'dharmAbhyudayakAvya', tenuM kathAsAhitya, ane temAM samAelA dhArmika jhoka vagereno vicAra karatAM A grantha dharmapracAranA zubha uddezanA kAraNe ane vastupALanI tIrthayAtrAnuM aitihAsika varNana karavA mATe racavAmAM Avyo hato e spaSTa che. graMthanI phaLazruti paNa tevo ja abhiprAya vyakta kare che. kartA pote ja A mahAkAvyane yaza ane dharmarUpa zarIravALuM 1. kadAcideSa mantrIzaH, kRtaprAbhAtikakriyaH / gatvA purA gurostasya, natvA vijJo vyajijJapat // tadatra kAraNaM kiJcidabhirUpaM nirUpyatAm / kAraNAnAM hi nAnAtvaM, kAryabhedAya jAyate // dharmAbhyudaya. sarga 1, zlo. 26-29 2. etat suvarNaracitaM, vizvAlaGkaraNamanaNuguNaratnanam / saGghAdhIzvaracaritaM, etaduditaM kuruta hRdi santaH // dharmArmyudaya. sarga 15, 47. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tema ja vizvAnaMda lakSmIno prakAza karanAruM sUcave che', tethI graMthakArano uddeza aitihAsika hakIkatone dhArmika dRSTie pratipAdita karavAno paNa jaNAya che. tenA aitihAsika vidhAno keTalIka nakkara hakIkato pUrI pADe che. Azrita kaviyo keTalIka vakhata potanA AzrayadAtAnI prazaMsA karatAM atizayokti vApare che, paraMtu A kAvyamAM tevA prayogo mUkavAmAM AvyA hovAnuM lAgatuM nathI, tethI aitihAsika dRSTiye paNa A grantha mahattva dharAve che. 4. vastupAlavaMzavarNana granthanI zaruAtamAM kartA devaguru- maMgala stavana karI granthanuM nAmAbhidhAna vyakta karyA bAda, potAnA pUrNa bhakta ane jinazAsananA parama anurAgI vastupALanI oLakhANa ApatAM temanA parvajono DhUMka paricaya noMdhe che. Aja kartAye potAnA 'sukRtakIrtikallolinI' kAvyamAM vastupALa ane tenA purogAmI vaMzadharonuM bhavya varNana karatA aDhAra zloko racyA che, jyAre A mahAkAvyamAM te pAMca ja zlokomA sameTI de che. graMthakAra A granthane mahAkAvya tarIke jAhera kare che ane mahAkAvyanA niyama mujaba caritranAyaka- vivecana vistArathI karbu joiye chatAM sUrIzrIye tene saMkSepamA mUkavU ucita mAnyuM che, tenuM kAraNa ema lAge che ke A mahAkAvya vastupAlanI kIti amara karavAnA kAraNathI racavAno granthakArano uddeza na hato, paNa janasamAjane te dvArA upadeza ApI tenA jevAM satkArmo karavAnI preraNA utpanna karavAno ja hato. AthI sUrIzrIe dhArmika vastunuM pradhAna vivecana karavAnA Azayane laI vastupAlanA pUrvajonu kIrtigAna vistRta rIte A granthamAM nahi niyojyuM hoya ema mArnu chu, chatAM tenA AdipuruSathI vastupALa sudhInA mahAnubhAvonI yogya pichAna thoDA zabdomAM paNa saMpUrNataH ApI che. vastupAlacaritra-varNana ane tenAM sukRta kAryonI AlocanA karavA lakhAyelA 'sukRtasaMkIrtana', 'sukRtakIrtikallolinI,', 'kIrtikaumudI' ane 'vasaMtavilAsa' vagere kAvyomA temanuM vaMzavarNana bhabhakadAra bhASAmAM rajU karAyuM che jyAre ahIMA graMthakAra eka ja zlokamAM te badhI hakIkata jAhera karatAM kahe che ke "prAgvATa gotramA aNahilapura nAmaka nagarane viSe caMDapano putra caMDaprasAda thayo. jenAthI soma ane tenAthI AsarAja putra thayo, je kAlakUTane bhakSaNa karanAra zrIkaMTha(rudra)nA kaMThasthaLa viSe rahela viSaja maLanA nAzakartA navIna amRta jevA yazavALo thayo.2" kavi TraMkamAM 1. AkalpasthAyi dharmAbhyudayanavamahAkAvyanAmrA yadIyam / vizvasyA''nandalakSmImiti dizati yazo-dharmarUpaM zarIram ||-pNcdshsrgaante 2. zrImatprAgvATagotre'NahilapurabhuvazcaNDapasyAGgajanmA, jajJe caNDaprasAdaH sadanamurudhiyAmaGgabhUstasya somaH / AsArAjo'sya sUnuH kila navamamRtaM kAlakUTopabhuktazrIkazrIkaNThakaNThasthalamavipaducchedakaM yadyazo'bhUt // 18 / / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 potAne kahevAnuM badhuM samajAvI de che. "te AsarAjathI lakSmInA dhAmarUpa kumAradevInA kukSisaramAM vastupAla nAmaka putra thayo. temanA agraja (moTA bhAI) malladeva ane anuja (nAnA bhAI) tejapAla nAmaka bhrAtRo thayA". tyAra bAda teoe maMtrIzvaranI mudrA kevI rIte prApta karI teno pUrva paricaya ApatAM kavi lakhe che ke te samayamAM caulukyakulacaMdra lavaNaprasAdanA kulane ujjvala karanAra vIradhavala deva rAjyadhurAne dhAraNa karatA hatA. gujarAtanA prAcIna pATanagara aNahilapurano saMsthApaka vanarAja hato te AkhyAyikAne anusarI A graMthakAre paNa aNahilapurane AdirAja vanarAjanA kAtiprabhA jevU jaNAvyuM che. vastupALamAM uttama prakAranA sAta 'vi'kAro hatA tenI noMdha letAM sUrizrI kahe che ke "vibhutA, vikrama, vidyA, vidagdhatA, vitta, vitaraNa (dAna), viveka vagere 'vi'kAro-viziSTa guNo vastupALamAM hovA chatAM tenAmAM 'vikAra' (duSTabhAva) na hato.2 vastupALa nAma 'va' thI zaru thAya che te Adi zabdano sumeLa sAdhI kartA te ja zabdamAM judA judA guNonuM digdarzana karAve che. AvI ja balke Ane maLatI eka ukti vastupALanA kavi somezvare 'arbudaprazasti'mAM racI che, jemAM kavi kahe che ke 'vaMza, vinaya, vidyA, vikrama ane sukRtakAryomA vastupALa samAna koI paNa puruSa kyAMya mArI dRSTiye Avato nathI.'3 A pramANe graMtharacayitA dharmagranthane anukULa vastupALanuM vaMzavarNana TraMkamAM paNa alaMkArasaMyojana sAthe noMdhI tenI mukhya mukhya hakIkatone Alekhe che. 5. saMghapati ane tenA dharmo dharmAcaraNanA mukhya aMgomAM tIrthayAtrA e Avazyaka aMga manAya che. dareka dharmamAM tIrthayAtrAnuM mahattva darzAveluM che. hiMdudharmanAM ghaNAM kharAM purANomAM tIrthamAhAtmyanAM bhArobhAra varNano jovAmAM Ave che. A sivAya muslima, pArasI, krizciyana vagere bInahindu dharmomAM paNa tIrthayAtrAnAM vivecano lakhAyA che. jaina dharmazAstrakAroe paNa tIrthayAtrA- apUrva mahattva potAnA dharmagranthomAM noMdhyu che eTaluM ja nahi paNa dharmanAM sarvotkRSTa sAdhanomAMnuM te eka hovA- bhArapUrvaka sUcavyuM che. dharmadraSTA vijayasenasUrie vastupALane dharmopadeza ApatAM tIrthayAtrA karavAno apratima 1. so'yaM kumAradevIkukSisara:sarasijaM zriyaH sadanam / zrIvastupAlasacivo'jani tanayastasya janitanayaH / / 19 / / yasyAgrajo malladeva, utathya iva vAkpateH / upendra iva cendrasya, teja:pAlo'nujaH punaH ||20||-srg 1. 2. vibhutAvikramavidyAvidagdhatAvittavitaraNavivekaiH / yaH saptabhirvi-kAraiH kalito'pi babhAra na vikAram / / sarga 1, 23. 3. anvayena vinayena vidyayA vikrameNa sukRtakrameNa ca / kvApi ko'pi na pumAnupaiti me vastupAlasadRzo dRzoH pathi // somezvarakRta arbudaprazasti / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adeza Apyo hato ema AgaLa jaNAvI gayA chIe. kevaLa mojazokha ane vividha zaheronI zobhA nihALavAmAM ja tIrthayAtrAnuM kartavya pUrNa thAya che evo bhrAmaka vyavahAra AjanA samayamAM jovAmAM Ave che paNa sAcI rIte te mAnyatA barAbara nathI. jaina ane hindudharmomAM yAtrAvidhinAM svataMtra prakaraNo lakhAyAM che, jemAM yAtrike pALavAnA niyamo vrato, dAno ane AcAradharmonuM khAsa zikSaNa ApavAmAM AvyuM che. paNa jaina dharmazAstra to tethI paNa AgaLa vadhI tIrthayAtrA karavA jatAM potAnI sAthe hajAro manuSyone laI moTo saMgha kADhI sasaMgha yAtrA karavAnuM advitIya mAhAtmya rajU kare che. AvI udAtta bhAvanAnuM darzana jaina dharmanA janakalyANakArI unnata vicArone yazakalagI apAve che. kAraNa temAM saMghapati potAnA kharce hajAro mAnavone tIrthayAtrAno amUlya lhAvo levarAvI akSaya puNyanI lhANa Ape che. A uparAMta AvI sasamUha saMghayAtrAnA vidhAyake pALavAnA niyamo, vrato, dAno ane AcAradharmone asidhArAvratanI mAphaka custapaNe pALavAno Adeza jaina zAstro Ape che. ane te pramANe vratAcaraNa karanArane ja saMghapati biruda ApavAnuM dharmazAstro kahe che. temAM jaNAvelA saMghapatinA dharmo eka sAcA AtmasaMnyAsa grahaNa karanAra yogIne anurUpa che. emAM lokakalyANanI udAtta bhAvanAo Thera Thera jovAmAM Ave che. vijayasenasUriye tIrthayAtrAvidhi ane saMghapatinAM kartavyone vistRta rIte A granthamAM AlekhatAM kartuM che ke-saMghapatipaNuM atyaMta durlabha che. je manuSya saMghapati banI tIrthAbhivaMdana kare che tene dhanya che. pUrvanA puNyayoge AtmauddhAraka saMghapatipaNuM prApta thAya che. saMghapatie sauthI prathama gurunI AjJA laI pUrNa utsAha sAthe saMghaprasthAna- muhUrta nakkI karavaM. potAnI sAthe saMghayAtrAmAM AvavA mATe sAdharmikone bahumAnapuraHsara AmaMtraNapatrikAo mokalavI. temane vAhana vagerenI vyavasthA karI ApavI. jalopakaraNa, chatra, dIpadhAraNa karanArA (mazAlacIyo), dhAnya, vaidya, davAkhAnu, caMdana, agara, kapUra, kesara, vastra vagere mArgamAM upayogI tema ja jinArcanAdimAM upayogI sAmagrI taiyAra karI sAthe levI. zubha muhUrte potAnA iSTadevane puNyapavitra tIrthajaLa vaDe snAna karAvI temanI vividha upacAro vaDe pUjA racavI tenI sAme besI gurUpadeza pramANe saMghapatidIkSAne grahaNa karavI. dikpALone maMtra sAthe balipradAna karavaM ane puSpa, vastro, tathA maMtrAdika vaDe pUjita rathamAM prabhune pote padharAvavA. gurune AgaLa karI sasaMgha caityavaMdana karavU. kSudropadravono nAza karavA kavaca, maMtra, astraprayogo vagerene gurusannidha abhimaMtraNa karI sAthe rAkhavA ane jayadhvani maMgaladhvani karatA vAjate gAjate zaheramAMthI nIkaLI nagaranI najadIkamAM ja maMgalaprasthAna kara. pachI vividha sthAnothI yAtrA karavA mATe AvatA sAdharmikone dhana, vAhana, vagerenI sahAya ApI satkAra karavo. sAthe AvelA baMdI (bhATa, cAraNa vagere), gAyaka (gAyana-stavana karanArA) ane mahAtmAone vastra, bhojya, dravya vagerethI satkAravA. mArgamAM AvatAM caityo, pUjana kara, ane khaMDita hoya teno jIrNoddhAra karAvavo. caitya vagereno vahIvaTa karanAra sAdharmiko, vAtsalya ane vahIvaTanI tapAsa Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavI. dInone dAna ane bhayavALAone abhayapradAna ApI baMdI (kedI) manuSyone baMdhanamukta karavA. paMkamagna (kAdavamAM khuMcI gaelAM) zakaTo (gADAo) ne bahAra kaDhAvavA, bhAMgI gayAM hoya tene potAnA zilpIo pAse taiyAra karAvavAM. kSudhitone anna, tRSitone jaLa, vyAdhigrastone auSadha, ane zramani:sahone vAhana vagereno baMdobasta karI Apavo. pote brahmacarya, tapa, zama vagere dharmonuM yathokta pAlana kara. krama pramANe AvatAM tIrthomAMthI puSpAdhivAsita pavitra jaLanA ghaDAo bharI levA ane trailokyapati jinabhagavAnano snAtrapUjAmahotsava racavo. tevA mahotsavomAM dudha, dahIM, karpUra vaDe paMcAmRta snAtra avazya kara. prabhune caMdana, kapUra, kastUrI vagere, vilepana karanu, svarNAbharaNa, puSpamALA ane vastrAdika padArtho arpaNa karI agaru, caMdana Adi sugaMdhi dravyono dhUpa Apavo. karpUranI ArAtrika karI puSpAMjali arpavI ane vividha sAdhana sAmagrI sAthe caityavaMdana-devavaMdana karavaM. mAlAdhAraNa ane mukhodghATana mahotsava vakhate devadravyanI vRddhi mATe temAM svazaktyanusAra dravya kozAgAramA arpaNa karavU ane gadgadvANI vaDe dInatA darzAvI prabhunuM aMta:karaNapUrvaka zuddha bhAvathI stavana karavU. Ama prabhunA pUjana arcana kAryo karatAM tIrthayAtrA karI tIrthAdhirAjanuM dhyAna karatAM karatAM zubha muhUrte nagarapraveza karavo ane prabhune ghera padharAvavA. ghera AvIne dharmabaMdhuo, mitravaryo paurajano sahita zrIsaMghaD bhojanAdi vaDe sAdharmikavAtsalya karavU. sUrizrI vadhumAM kahe che ke-saMghapUjA e mahAdAna che ane e bhAvayajJa gaNAya che. paropakAra, brahmavratAcaraNa, yathAzakti tapa ane anAthone dAna e cAra mahAsthAnonI puNyAnubaMdhI puNyalakSmIne saMghapatie ArAdhavI joIe. je bhavya manuSya uparyukta prakAre vrataniyamasahita sasaMgha tIrthayAtrA kare che te saubhAgya ane bhAgyavAnane saMghapatitvarUpa lakSmI pote ja vare che. tIrthayAtrA- AvaM adbhuta varNana puNyayazobhivRddhi mATe kone AkarSatuM nathI ? AvA ja varNano 'jJAtAdharmakathA,' 'vyavahArasUtra' ane bIjAM aneka jaina dharmazAstromAM lakhAyAM che. temAMthI manuSya svakartavyanA pATha zIkhI zake che. eTaluM ja nahIM paNa janakalyANakArI udAtta bhAvanAnA sacoTa purAvAo pUrA pADe che. vastupAle AvaM ja saMghapativrata dhAraNa kayeM hataM jenI savistara AlocanA have pachI karavAmAM AvanAra che. 6. prAkkAlIna saMghapatio ane yAtriko sasaMgha yAtrA karavI, tene ucita dharmo AcaravA, potAnI sallakSmI uparano mithyAmoha tyAga karI tene AvA satkAryomAM niyojavI e eka duSkara kArya che. temAM tapa, dAna, dayA, audArya, zraddhA ane dInatA vagere uttama guNone khAsa karIne pacAvavA paDe che. ApaNA paMcamahAbhautika zarIramA rahelA SaDripuo (kAma, krodha, lobha, moha, mada ane matsara) uparyukta gaNAvelA sAttvika guNonA duzmano che. AjanA bhautika vAdamAM te SaDripuone parAsta karavA e Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sAdhAraNa kArya nathI. jo ke sAttvika guNono prAdurbhAva thatAM A mahAripuo ApoApa cAlyA jAya che. paNa tevA daivI guNone hRdayamAM sthira karavA te asAdhAraNa kArya che. sadAcaraNa, satsamAgama, pUrvakarma ane prabhunI saMpUrNa sahAya hoya to ja manuSya te kAryamAM saphaLatA meLave che. vijayasenasUrie te satyane suMdara rIte samajAvatAM vastupALane amUlya upadeza Apyo hato, jemA saMghapati ane tenA dharmonA AcaraNA karatA prAkkALamAM AvAM satkarmo karanArA je je daivI puruSo thayA che temanAM yathocita vRttAMto rasika bhASAmAM sUrizrIe rajU karyAM che. te badhI hakIkata savistara rIte ApatAM to AkhaM eka svataMtra pustaka thavA saMbhave tethI teono TraMka paricaya ApIne ja ahIM saMtoSa mAnavo paDe che. 7. zatrujayatIrthamAhAtmya zatrujaya tIrthanI aitihAsikatA TheTha purANakALa sudhI laI javAmAM Ave che. jenA judA judA ekavIsa nAmo che. tyAM aneka daivI puruSo cakravartIo, siddho, munio ane nRpatioe AvI tIrthayAtrA- mahatpuNya saMpAdana karyu hatuM. ahIM yugAdIze tapa karyu hatuM. RSabha, nemIzvara vagere arhatoe ahIM nivAsa ko hato. bharatezvare A puNyagiri upara tIrthAdhirohaNa karI jinAdhIzanuM caitya baMdhAvyuM hatuM. te ja rIte ikSvAkuvaMzIya sagara rAjAe potAnA pUrvajonA uddhAra mATe A mahAtIrthanI yAtrA karI teno jIrNoddhAra karAvyo hato. tyAra bAda te ja vaMzamAM thayela raghukulatilaka rAmacaMdre rAvaNano saMhAra karI A sarvazreSTha tIrthanI yAtrAe AvatAM jinaprabhunu caitya baMdhAvyuM ane teno samuddhAra karyo. kurukulano vinAza karanAra pAMDavoe paNa vimalAcalanI yAtrAno parama lAbha prApta ko hato. A sivAya A bhavyatIrthanA suprasiddha yAtrikomA namivinami vagere maharSio, drAviDa, vAlikhillAdi nRpo, jayarAmAdi rAjarSio, nAradAdi munivaro, pradyumna, sAMba pramukha kumAro, AdityazA tathA sagarAdi rAjavIo, ane bharatanA putra zailaka, zuka vagere mukhya hatA. A tIrthano aneka vakhata uddhAra thayo che. 'vividhatIrthakalpa' ane 'sukRtakIrtikallolinI'mAM te badhA tIrthoddhArakonI noMdha letAM saMprati, vikramAditya, sAtavAhana, pAdalipta, Amadatta, bharata, sagara, dAzarathi, jAvaDi, zIlAditya, ane vAgbhaTanAM nAmo jaNAvyAM che.1 madhumatI(mahuvA) mAM janma lenAra mahAnubhAva zreSThI jAvaDe ahIM 1. (1) samprativikramAdityaH, sAtavAhanavAgbhaTau / pAdaliptA''madattAzca tasyoddhArakRtaH smRtAH ||35||-shtrujytiirthklp. (2) asminnAbhibhuvaH prabhostanubhavazcakrI sa cakre purA, caityaM zrIbharataH pure tu sagarakSmApAlamukhyA vyadhuH / devo dAzarathiH pRthAsutapatiH prAgvATabhUrjAvaDi:, zailAdityanRpaH sa vAgbhaTamahAmantrI ca tasyoddhRtim ||166||-sukRtkiirtikllolinii. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 ghaNuM ja dravya dharmakAryomAM vAparI jyotirUpa jinabiMbanI pratiSThA karI hatI. te vikramAditya pachI 108 varSa bAda thayo hato ema jinaprabhasUrie ullekha karI tyAM jinabiMbanI pratiSThA karyAnI noMdha lIdhI che.1 valabhIthI zIlAditye A girirAja upara jinAlaya baMdhAvyaM hatuM. gUrjarezvara siddharAjanA maMtrivarya Azuke A pavitra nagAdhirAja tIrthanI yAtrA karI potAnI ananya bhakti pradarzita karavA neminAthanuM maMdira baMdhAvyuM eTaluM ja nahi paNa tyAM AvanArA yAtrikonI tRSA zAMta karavA eka bhavya vApikA (vAva) nuM sthApatya karAvyaM hatuM. gUrjarezvara siddharAje A tIrthanA pUjana, arcana mATe bAra gAmo ApyAM hatAM. siddharAja pachI gAdI upara AvanAra solaMkIkulabhUpAla kumArapALe tathA tenA maMtrI udayane A tIrthanI yAtrA karI ahIM aneka dharmakAryo karyAM hatAM. udayana putra vAgbhaTe A mahAn vimalAcala upara nAbhiprabhunuM nUtana maMdira vizAla zilA ane kapizIrSakothI zobhatA koTa saha baMdhAvyuM hatuM ane te pavitra mahAtIrthanI najadIkamAM kumArapura vasAvyaM jenI madhyamAM nIlamaNiyukta pArzvajinabiMbanI sthApanA karAyela tribhuvanavihAra baMdhAvyo tema ja te nagaranI pAse prabhunA pUjana, arcana mATe puSpa vATikA karAvI hatI. A pramANe A puNyapAvita tIrthanI yAtrAno amUlya lAbha devo, maharSio, cakravartIo, nRpatio, maMtri, ane lakSmIdharo vagere aneka mahApuruSoe prApta karyo hato ema granthakAre vistArathI noMdhyuM che. 2 AnI saMkSipta noMdha A ja granthakAre potAnA 'sukRtikIrtikallolinI' kAvyamAM lIdhI hovAnuM AgaLa jaNAvI gayA chIye. e vastupAlanA pitA AsarAje A tIrthAdhirAjanI yAtrA karI hatI ema 'vasaMtavilAsa 'mAM bAlacaMdrasUrie jaNAvyaM che. te samaye vastupALa paNa sAthe hatA. AvA mahAna tIrthAdhirAjanI sasaMgha yAtrA karavAnI advitIya preraNA vastupAlane vijayasenasUrie karI hatI jethI temaNe dharmazAstrAnA niyamAnusAra saMghapatinI dIkSA gurupAsethI grahaNa karI vimalAditIrthanI pavitra yAtrAnuM saubhAgya prApta kartuM hatuM. vastupALa pachI paNa samarAzAha ane pethaDazAhe A bhavya tIrthanI yAtrA ane jIrNoddhAra karyAnA ullekho 'samararAsu', 'nAbhinaMdanajinoddhAraprabaMdha' ane 'pethaDarAsa' uparathI jaNAya che. 3 8. vastupAlanI sasaMgha yAtrA gurunA Adeza mujaba vastupAle saMdhAdhipati banI zatruMjayanI mahAyAtrA karI hatI. teNe 1. aSTattaravarSazate'tIte zrIvikramAdiha / bahudravyavyayAd bimbaM jAvaDiH sa nyavIvizat // 71 // | - vividhatIrthakalpe zatruMjayatIrthakalpa. 2. juo A ja granthano sarga 7, zloka 67 thI 83. vizeSa mATe juo 'purAtanaprabaMdhasaMgraha 'mAM pAna 58 upara zloka 158thI 161. 3. samararAsa (gA. o. sI. chapAyela prAcIna gurjarakAvya saMgraha), maMDalikakRta pethaDa tathA nAbhinaMdanajinoddhAraprabaMdha. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kula ekaMdara tera yAtrAo harI katI ema aneka pramANothI jaNAyuM che.1 temAM potAnA pitA AsarAja sAthe saMvata 1249 ane 1250mAM, tathA pote saMghapati dIkSA dhAraNa karI saM. 1277, 1290, 1291, 1292 ane 1293mAM zatrujaya tathA giranAra bannenI yAtrAo karI hatI. jyAre ekalA vimalAcaLa (zatrujaya)nI parivAra sAthe sAta yAtrAo saM. 1283, 84, 85, 86, 87, 88, 89mAM anukrame niyojI hatI. A badhA yAtrAmahotsavonA judA judA vivecano temanuM jIvanacaritra AlekhatA graMthomAM vyavasthita rIte noMdhAyA nathI. A grantha uparAMta 'sukRtasaMkIrtana', 'kIrtikaumudI' ane 'vasaMtavilAsakAvya'mAM tIrthayAtrAnAM varNano ApelAM che.2 paNa te kaI kaI yAtrAnAM varNano che teno spaSTa nirdeza ko nathI. vasaMtavilAsamA varNana karela yAtrAvarNana tenI chellI saM. 1293nI yAtrAnaM varNana hovAna lAge che, jyAre dharmAbhyadaya, sakatasaMkIrtana ane kIrtikaumadInAM varNano saMvat 1290 pahelAMnI koI yAtrAnA hovA joIye ema lAge che. kAraNa dharmAbhyudayano racanAkALa saMvata 1290 pahelAM Ave che jenI paryAlocanA "racanAkALa' nA zirolekha nIce have pachI karavAmAM AvanAra che. te ja pramANe sukRtasaMkIrtana paNa tenA samakALamAM racAyuM hovAnu sva. cImanalAla dalAle tenI prastAvanAmAM jaNAvyuM che. taduparAMta, dharmAbhyudayakAvyanA yAtrAvarNanane sukRtasaMkIrtana tathA kIrtikaumudI keTaleka aMze anusare che, jyAre vasaMtavilAsarnu varNana tethI juduM paDe che. AthI vasaMtavilAsa ane dharmAbhyudaya kAvyanAM yAtrAvarNano judI judI tIrthayAtrAonAM haze evaM anumAna thAya che. sakatasaMkIrtana ane kIrtikaumudInAM yAtrAvarNano karatAM dharmAbhyudaya, yAtrAvivaraNa aneka dRSTie utkRSTatA jAhera kare che teTaluM ja nahi paNa badhA yAtrAmahotsava stotromAM udayaprabhay A yAtrAvarNana navIna Adarza pedA kare che. te jeTaluM rasika che teTaluM ja bhAvavAhI che. temAM atizayoktine bilukala avakAza nathI. tenA zabde zabdamAM 1. (1) saM. 1249 varSe saMghapatikhapitR Tha. zrI AzArAjenaM samaM mahaM zrIvastupAlena zrIvimalAdrau raivate ca yAtrA kRtA / saM. 50 varSe tenaiva samaM sthAnadvaye yAtrA kRtA / saM. 77 varSe svayaM saMghapatinA bhUtvA saparivArayutaM 90 varSe saM. 91 varSe saM. 92 varSe saM. 93 varSe mahAvistareNa sthAnadvaye yAtrA kRtA / zrI zatrujaye amUnyeva paMca varSANi tena saM. 83 varSe saM. 84 saM. 85, 86, 87, 88, 89 sapta yAtrAH saparivAreNa tena tene....zrIneminAthAmbikAprAsAdAdyAH....bhUtA bhaviSyati / (2) trayodaza tIrthayAtrAH saMghapatibhUya kRtAH / tIrthakalpa pA. 80-vaoNTasana myujhIyama rAjakoTano zilAlekha. (3) atha sa maruvRddho devI bhavataH sArdhatrayodazasaMkhyA yAtrA abhihitavatI / du. ke. zAstrI saMpAdita prabaMdhaciMtAmaNi pA. 163 2. juo-sukRtasaMkIrtana, sarga5-7-8-9, kIrtikaumudI, sarga 9, vasaMtavilAsa,sarga 10-11-12. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 nisargatA ane dharmabhAvanAno apratima rasa Tapakato jovAmAM Ave che. temaNe Alekhela yAtrAvarNana ane tenI rocaka zailI granthakArane eka sAcA vivecaka tarIke jAhera kare che. tenI TUMka AlocanA ahIM ApavAmAM Ave to asthAne nahi gaNAya ema mAnI tatsaMbaMdhI keTaluMka vivaraNa atre rajU karavA prayatna karyo che. vastupAlanA hRdayamAM rahelI dharmanI udAtta bhAvanAnA pariNAme potAnA guruzrI vijayasenasUrinA upadezAmRtathI preraNA meLavI temaNe mahAyAtrAno advitIya prasaMga dharmazAstranA niyama mujaba yojyo hato. zubha muhUrte A yAtrAnuM saMghaprasthAna zaru thayuM. dhoLakAthI nIkaLI saMghe kAsahRda (kAsIMdrA)mAM paDAva nAkhyo. rastAmAM AvatAM dareka gAma ane zaheranAM devamaMdiro, tIrtha ane upAzrayonA pUjana, arcana tathA jIrNoddhAra karI saMghapati temane satkAratA. Thera Thera sAdharmikavAtsalyo thatA. A pramANe dharmAcaraNa karatAM tIrthadhyAnamAM dattacitta vastupAla saMgha sAthe zatruMjaya pahoMcyo. tIrthayAtrAnI preraNA vastupAlane guru dvArA thaI hatI te hakIkatane prAmANika mAnI, dareka yAtrAvarNana lakhanArAye apanAvI che. 1 udayaprabhasUri A yAtrAmAM prakhyAta dharmAcAryo ke bIjA mukhya mukhya yAtriko mATe kaMI paNa nirdeza karatA nathI, jyAre sukRtasaMkIrtanakAra vijayadharmasUri sAthe maladhArIgacchIya naracaMdrasUri, vAyaDagacchIya jinadattasUri, saMDerakagacchanA zAMtisUri ane gallaka lokonA vardhamAnasUri vagere prakhyAta dharmAcAryo hatA ema noMdhe che. 2 vasaMtavilAsanaM yAtrAvarNana AthI juduM che. paNa temAM keTalIka hakIkato vistArapUrvaka saMgrahavAmAM AvI che. teNe to judA judA zaheromAMthI te yAtrAmAM Avela saMghapationo nirdeza karatAM lakhyuM che ke cAra maMDalAdhipatio, lATa, gauDa maru, DAhala, avaMti ane aMga dezanA saMghapatio potAnA saMgha saha A yAtrAmAM AvyA hatA, jemanuM yogya sammAna upAyano - bheTaNAM vaDe vastupAle karyaM hatuM. 3 saMghe 1. nAgendragacchamukuTasya muneranUnamAkarNyakarNyamiti mantripatirvicAram / natvA svadhAmani jagAma jinendrayAtra nirmANanirmalamano'timanoratha zrIH // 44 // - sukRtasaMkIrtana, sarga 4 vizeSamAM juo- naranArAyaNAnaMda, sarga 16, zlo. 32-33. 2. athAcalan vAyaTagacchavatsalAH kalAspadaM zrIjinadattasUrayaH / nirAkRta zrISu na yeSu manmathaH cakAra keliM jananIvirodhataH // 11 // bhavAbhibhUtena manobhuvA bhayAdanIkSitaiH klRptabhavAbhibhUtibhiH / acAli saNDerakagacchasUribhiH prazAntasUrairatha zAntisUribhiH // 12 // zarIrabhAsaiva parAbhavaM smaraH smarannanazyat kila yasya dUrataH / savardhamAnAbhidhasUrizekharasattato'caladgallakalokabhAskaraH // 13 // - sukRtasaMkIrtana, sarga. 5 3. lATagoDamarukacchaDAhalAvantibaGgaviSayAH samantataH / tatra saMghapatayaH samAyayustoyadhAviva samastasindhavaH ||25|| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 prasthAna karI nAbheya prabhunI bhakti ane kIrti pradarzita karatAM kAsahRdamAM paDAva nAkhyo jyAM vastupALe jinArcAo karI hatI, e udayaprabhanA kathanane sukRtasaMkIrtanathI Teko maLe che. vadhumAM te umere che ke vastupALe ahIM nAbhitanuja (RSabhadeva ) nA mahAprAsAdamAM mahotsava racyo hato. 1 jyAre vasaMtavilAsanA kartA saMghe kAsahRdanA badale valabhipuramA melANa kartuM hovAnuM kahe che jyAMthI vijayasenasUrie zatruMjaya parvatane batAvyo. vastupALe ahIM svAmivAtsalya kartuM hatuM. AthI spaSTa rIte jaNAya che ke dharmAbhyudayanA yAtrAvarNanathI vasaMtavilAsanuM yAtrAvivaraNa juduM che. A sivAya paNa bIjAM keTalAMka sUcano maLI Ave che jethI banne graMthakAroe judI judI yAtrAnI noMdha lIdhI hatI te hakIkatane vadhu puSTi Ape che. enuM tulanAtmaka vivecana have pachI karavAmAM AvyuM che. tyAMthI saMghe prayANa karI vimalAdri upara ArohaNa karyu. tyAM jaI nAbhijinezanA utkaTa darzanAbhilASI vastupALe pUrNa premabhakti vaDe snAtramahotsava karyo. vighnocchedaka kapardI yakSanuM pUjana, arcana sArI rIte karI temane prasanna karyA. saMghamAM Avela yAtrikone zramAnvita thayelA joI maMtrivaryanuM hRdaya snehArdra banyuM. tyAM temaNe bhagavAna AdinAthanA maMdira pAse iMdramaMDapa baMdhAvavAno prAraMbha karyo ema udayaprabhasUri jaNAve che, 3 jyAre vasaMtavilAsanA kartA saMgha pAlitANA gayo tyAM vastupALe pArzvaprabhunuM pUjana karyuM, ane tyArabAda saMghe vimalAcala upara prasthAna karyu. vimalAdri upara jaI sauthI prathama kapardI yakSanI vividha upacAro vaDe pUjA karyA pachI bhagavAna AdinAthanI aSTaprakArI pUjA racIne, prazaMsanIya cInavastra (cInI rezama) nuM dhvajAropaNa kartuM hatuM ema noMdhe che. 4 paraMtu arisiMha to dharmAbhyudayanA kathana mujaba vastupAle AgatAM vividhadezatastataH saiSa saGghajanatAM pramodabhAk / vastupAlasacivaH zucikriyaH saccakAra vividhairupAyanaiH // 26 // - vasantavilAsa, sarga 10 1. vitanvataH kAsahRdAkhyapattane mahotsavaM nAbhitanUjasadmani / sahAyatAM pratyazRNonmahAmateramuSya drAgavartmani devatAmbikA // 16 // - sukRtasaMkIrtana, sarga 5 2. utprayANakamacIkaratkRtI saMghalokasukhadAprayANakaH / saMgharAT valabhipattanAvanImaNDale'tisuramaNDalezvaraH || 42 || tatra saGghapataye navenduvatpAvano vimalasaMjJito giriH / aMgulIkisalayAgrasaMjJayA darzito vijayasenasUribhiH ||43|| - vasantavilAsa, sarga 10 3. tatra snAtramahotsavavyasaninaM mArtaNDacaNDadyuti, klAntaM saGghajanaM nirIkSya nikhilaM sArdrIbhavanmAnasaH / sadyo mAdyadamandameduratarazraddhAnidhi zuddhadhI mantrIdraH svayamindramaNDapamayaM prArambhayAmAsivAn // 8 // - dharmyudaya, sarga 10 4. juo - vasaMtavilAsa, sarga 10, zloka 58 thI 83 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 zatruMjaya upara jaI kapardI yakSanuM pUjana karIne bhagavAna AdinAthano mahAmahotsava karyo hato ema kahe che.1 temAM vasaMtavilAsa pramANe pAdaliptapuranI hakIkata jovAmAM AvatI nathI. AthI paNa udayaprabha ane arisiMhanAM yAtrAvarNano eka ja saMghanA vivecano hovAnuM spaSTa jaNAya che. maMtrIzvare ahIM vividhaprakArI snAtramahotsava bhavya rIte karyo hato tenuM rasika varNana dharmAbhyudayakAre ahIM traNa zlokomAM vistAra vaDe racyuM che. te dAnavIre tyAM aneka prakAre dAnadharmo ane pUjAmahotsavo racyA hatA. saMgha ATha divasa rahyo tyAM sudhI aSTAhnikA mahotsava bhAre dabadabA sAthe karyo. AdinAtha bhagavAnanA maMdirapAse nRtya gAna karavA mATe maMtrivare indramaMDapa baMdhAvyo hato tenI noMdha vasaMtavilAsamAM paNa levAI che. 2 ananyabhakti vaDe jinezanA pUjana, arcana karI vastupALe saMgha saha parvata uparathI avarohaNa karI ajAharA (ajArA) tarapha prayANa Adaryu. tyAMnA ajayapAla nRpatie saMghano suMdara satkAra karyo ane te rAjavIthI vaMdyamAna tyAMnA pArzvaprabhunuM pUjana karI saMgha koDInAra gayo ema udayaprabhasUrie jaNAvyuM che. 3 jyAre vasaMtavilAsanA kartA saMghane zatruMjayathI ekadama prabhAsamAM lAve che. je ke udayaprabhanuM saMghayAtrAvarNana vasaMtavilAsanA karatAM TuMkAmAM che paNa temAM je hakIkato noMdhAI che te prAmANikatAnI parAkASThA raju kare che, teTaluM ja nahIM paNa keTalIka nakkara hakIkato pUrI pADe che. koDInArathI saMgha devapATaNa (prabhAsa) gayo tyAM indrAdidevothI saMstUyamAna ( stavana karAelA) amRtAMzulAMchanavALA kAlAri bhagavAna pinAkapANi somanAtha mahAdevanuM vastupALe sArI rIte yajana karyu. sarva dharama upara sahiSNubhAvavALA ane vADAbaMdhInA mithyAbhedone nahIM mAnanArA te mahAnubhAve jinezanA yAtrA mArgamAM AvanAra somanAtha bhagavAnanuM vinA saMkoce yajana karI jaina ane jainetarone sAMpradAyika asahiSNu mAnasano tyAga karavA Adarza dRSTAMta raju karyuM. te ja hakIkata sukRtasaMkIrtanamAM paNa ApI che. vasaMtavilAsanA kartA vadhumAM ahIM vastupALe priyamelaka tIrthamAM snAna karI suvarNa ane javAhIranAM dAno brAhmaNone ApyAM hatAM tema ja caMdraprabhaprabhunuM pUrNa bhakti vaDe yajana kartuM hatuM eTalI navIna hakIkata mUke che. A hakIkata bIjA koI yAtrAvarNana karanAra graMthakAre lIdhI nathI. AthI paNa vasaMtavilAsamAM AlekhAela yAtrAvarNana dharmAbhyudaya vagere granthamAM jaNAvelI yAtrA karatAM bIjI yAtrAnuM hovAnuM sUcave che. 1. sukRtasaMkIrtana, zloka 12thI 42. 2. prekSaNakSaNamatho vicakSaNastIrthabharturayamagrato vyadhAt / nartakIkucataTatruTanmaNisragmaNiprakarapuJjitAvanI // 84 // - vasantavilAsa mahAkAvya, sarga 10. 3. ajAharAkhye nagare ca pArzvapAdAnajApAlanRpAlapUjyAn / abhyarcayanneSa pure ca koDInAre sphuratkIrtikadambamambAm // 12 // - dharmAbhyudayamakAhAvya, sarga 15. 4. vasaMtavilAsa kAvya, sarga 11, zloka 70thI 72. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 tyAMthI saMgha vAmanasthalI (vaMthaLI) thaI raivata ( giranAra ) gayo. bIjA koI granthakAre prabhAsathI vAmanasthaLI saMgha gayAnI hakIkata mUkI nathI jyAre udayaprabhe tene vyavasthita rIte noMdhI che. AthI udayaprabhanuM varNana keTaluM cokasAIvALu che te joI zakAya che. saMghAdhipati vastupALe raivatakArohaNa karI potAnA pApakalmaSano nAza karavA gajendrapadakuMDamAM snAna kartuM ane neminAtha bhagavAnanI vividhaprakArI pUjA karI aSTAhnikA mahotsava racyo. A pramANe ATha divasa sudhI saMgheza vastupALe giranAra upara rahI prasanna mana vaDe puSkaLa dAnadharmo karyA ane aMbA, pradyumna, sAMba vagere TraMkonI yAtrA karI tyAMnA tIrthadevatAono pUjana, arcana karI satkAra karyo. pachI pote saMgha saha nIce utaryA. prabhAsathI giranAra tarapha AvatAM raivatakanI taleTImAM tejapAle vasAvela tejapAlapuranuM kumArasarovara, je temaNe baMdhAvyaM hatuM, tyAM vastupALe AdIzvara bhagavAnanuM pUjana kartuM ema vasaMtavilAsa kAvyanA kartA jaNAve che.1 udayaprabhasUrie mahAdhArmika vastupALanI tIrthayAtrA ane tenA dAnapravAhanI zlAghA karatAM tenuM rasika varNana ahIM sarvotkRSTa bhASAmAM guMthyuM che. temAM yAtrAnI eka pavitra nadI sAthe tulanA karatAM, jema nadI potAnA pravAha mArgamAM AvatAM prANImAtranuM kalyANa sAdhe che tema A mahApuruSe potAnA dAnapravAhane akhaMDa rIte cAlU rAkhI janasamAjanuM parama kalyANa sAdhyaM hatuM, evo Azaya vyakta karyo che. 2 yAtrikavargane aneka prakAre sukhasAdhano ApatA ane AnaMda pramoda ApatA vastupALa saMgha saha dhoLakA gayA. tyAM temanuM sanmAna karavA tejapAla ane paurajanonI sAthe vIradhavaladeve sAmA jaI jinaprabhune namaskAra karyA. vastupALe tyAM jinaprabhune rathamAMthI nIce padharAvI bhakti vaDe pUjana kartuM ane saMghane bhojana, vastrAdika vaDe saMtoSa Apyo. vIradhavale vastupALane kuzaLa vartamAna pUchI viveka darzAvyo. udayaprabhasUrie A yAtrAnuM varNana thoDAka zabdomAM saMpUrNataH ApyuM che. temanI lekhanazailI vidvAna manuSyone paNa moha pamADe che, kAraNa temAM karmakaTutA ke zabdADaMbaranI chAyA koI paNa ThekANe jovAmAM AvatI nathI. je hakIkata rajU karAI che temAM pUratI cokasAI ane prAmANikatA upara khAsa lakSya ApyuM che. tethI ja bIjAM badhAM yAtrAvarNano karatAM udayaprabhanuM yAtrAvivecana vadhuM prAmANika ane sanmAnya che. A graMthanuM dhArmika mahattva anekagaNuM haze paraMtu aitihAsika dRSTie paNa tenuM mahattva ochu nathI ema kahevuM paDe che. 9. vastupAlanA saMghanI sAmagrIgaNanA A tIrthayAtrAomAM keTalAM manuSyo, ratho, gADAMo, rakSako, sukhAsano ane itara 1. vasaMtavilAsakAvya, sarga 11, zloka 73thI 76 2. puraH puraH pUrayatA payAMsi dhanena sAnnidhyakRtA kRtInduH / svakIrtivannavyanadI dadarza grISme'tibhISme'pi pade pade'sau // 21 // - dharmAbhyudaya kAvya, sarga 15. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 janasamudAya vagere hatA tenI keTalIka noMdha judA judA granthomAM jovAmAM Ave che. yAtrAvarNana AlekhanArA kIrtikaumudI, sukRtasaMkIrtana, vasaMtavilAsa ke dharmAbhyudaya granthanA racayitAo te saMbaMdhI kAMI paNa nirdeza karyo nathI, paNa jinaprabhasUrinA tIrthakalpamAM tathA prabaMdhaciMtAmaNi ane 'vastupAlatejapAla rAsA'mAMthI tatsaMbaMdhI keTalIka mAhitI upalabdha thAya che. jo ke temAM keTalaM satya samAyeluM haze tenuM pRthakkaraNa karavAnAM pUratAM pramANo nathI, temAM keTalIka atizayokti hovAnuM paNa bhAse. paraMtu te saMbaMdhI nakkara hakIkata jyAM sudhI prApta na thAya, tyAM sudhI tene satya mAnI levAmAM vAMdho nathI, ema mAnI je te granthomAMthI tenAM sUcano ahIM jU karyAM che. jinaprabhasUri tIrthakalpamAM teno nirdeza karatAM lakhe che ke 'vastupALa 'nI prathama tIrthayAtrAmAM 4500 gADAM ( zayyApAlako sahita) 700 sukhAsano, 1800 pAlakhI, 1900 hAthI, 2100 zvetAMbaro, 1100 digaMbaro, 4500 jaina gAyako ane 3300 baMdIjano hatA. 1 prabaMdhaciMtAmaNimAM 5500 vAhano, 2100 zvetAMbaro 1000 ghoDesvArI rakSako, 700 UMTo ane saMgharakSakAdhikAri cAra mahAsAmaMto yAtrAmAM hatA ema noMdhyuM che. 2 jyAre vastupAlatejapAla rAsAmAM tenI bAdazAhI sUcI ApatAM saMta 1273 ane 1285nI yAtrAAnA saMghavarNano rajU karyA che temAM nIce pramANe janasamudAya, sAhitya, rakSako ane vAhanonI noMdha ApI che. saMvata 1273mAM saMvata 1285mAM 4000 sAmagrInI saMkhyAM sejavANAM (velaDIyo) sukhAsana (sIgharAma) pAlakhI zrIkaraNa (mahetA) ghoDA baLada ghugharamALavALA UMTa jaina gAyaka 5500 700 600 2900 4000 2000 o 484 700 500 o 4000 o 200 450 1. 'tatra prathamayAtrAyAM catvAri sahasrANi paJcazatAni zakaTAnAM sazayyApAlakAnAM saptazatI sukhAsanAnAM aSTAdazazatI vAhinInAM ekonaviMzatiH zatAni zrIkarINAM ekaviMzatiH zatAni zvetAmbarANAM ekadazazatI digambarANAM catvAri zatAni sArdhAni jainagAyakAnAM trayastriMzacchatI bandIjanAnAm / ' -vividhatIrthakalpe vastupAlatejapAlamantrikalpa. 2. 'sarvasaMvAhanAnAmardhapaJcamasahasrANi, ekaviMzatizatAni zvetAmbarANAM, saGghatadrakSAdhikAre sahasraM turaGgamANAM saptazatI raktakarabhINAM, saGgharakSAdhikAriNazcatvAro mahAsAmantAH' / - prabandhaciMtAmaNi, pA. 163. zrI du. ke, zAstrI saMpAdita. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 3300 yatI gADAM 24 baMdIjana (bhATacAraNa) 3300 vAdI (anyadharmI) 3300 300 AcArya 700 700 digaMbara sAdhu 1100 1100 zvetAMbara sAdhu 2100 2232 1500 4500 vAhinI (DoLI) 1000 1800 dAMtanAM siMhAsana 300 = rathamAM che sAMganAM siMhAsana 1200 lAkaDAnAM daherAM 120 saMghavI kula mANasa 700000 700000 kula kharaca 331418800 298020907 A uparathI saMghanI bhavyatAno kAIka khyAla AvI zake che.1 jo ke A sUcImAM atizayoktine avakAza che paNa tenA uparathI eTaluM to samajI zakAya che ke vastupAle hajAro manuSyone sAthe laI, paramapunIta jaina tIrthonI aneka yAtrAo, bhAre dabadabAthI karI hatI. A sivAya jinaharSasarinA 'vastapAlacaritra'mAM paNa tenI yAtrInaM vigatavAra varNana ApyaM che. AthI vastupAlanI dharmabhAvanA, lokakalyANano ucca Adarza ane mahAna tyAga apUrva hato ema kahyA sivAya cAle tema nathI. Aje paNa AvI saMghayAtrAo jaina dAnavIro kare che ane jagatane advitIya tyAga tathA udAtta dharmabhAvanAnA padArthapATho zIkhave che. 10. vastupAlanAM sukRta kAryo vastupAlanI kIrti kevA adbhuta guNone laIne digaMtavyApI banI hatI tenAM viziSTa kAraNo A mahAnubhAvanA caritramAthI jJAta thAya che. te narazreSThamAM vidvattA, rAjyavyavahAranI kuzaLatA, vIratA ane advitIya dharmabhAvanA hatI paraMtu te badhA karatAM tene jagatamAM vadhu yaza apAvanAra tenAM dAnakAryo hatAM. tenA jevo udAra dhanI bhUtale pharIthI pAkyo nathI. judA judA graMthomAMthI tenAM 1. juo kIrtikaumudInA samazlokI gujarAtI bhASAMtaranI prastAvanA sva. vallabhI AcArye rajU karela vastupAla tejapAla rAsAmAMnI saMghanA sAhityanI sUci, prastAvanA, pA. 27 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 dAnakAryonA je ullekho maLe che tethI tenI dAnabhAvanA jagatamAM ajoDa hatI, ema lAgyA vagara rahetuM nathI. kavizrI somezvare tenA mATe sAdA zabdomAM lakhyuM che ke "vastupAle annadAna, jalapAna, ane dharmasthAnothI pRthvIne ane te vaDe prApta thayela yazathI AkAzamaMDaLane bharI dIdhuM che."1 teNe karAvelAM dharmasthAno, mahAdAno ane dharmakAryonI judI judI noMdho sukRtasaMkIrtana, kIrtikaumudI, vaMsatavilAsa, prabandhaciMtAmaNi, prabandhakoSa, jinaharSakRta vastupAlacaritra ane tIrthakalpa vagere keTalAya aitihAsika prabandho ane rAsAomAM AvelI che. jo ke te badhAmAM keTalIka vadhaghaTa paNa jovAmAM Ave che. tenI savistara yAdI pUratA vivecana sAthe karatAM eka svataMtra nibaMdha thavA saMbhava che. udayaprabhasUrie A mahAkAvyamAM paNa tenAM keTalAMka sukRta kAryonI noMdha karI che, jenuM keTaluMka vivecana ahIM karavAmAM AvyuM che. te dAnazUre zatruMjaya upara AdinAtha bhagavAnanA maMdira AgaLa iMdramaMDapa baMdhAvyo hato jenI noMdha AgaLa paNa ApI gayA chIe. graMthakAra pharIthI teno ullekha karatAM te maMDapanI pAse staMbhana pArzvanAtha ane giranAranA neminAtha bhagavAnanAM maMdiro baMdhAvyAM hovAnuM jaNAve che. A ja hakIkatane graMthakAre potAnA sukRtakIrtikallolinI kAvyamAM paNa mUkI che. 2 sukRtasaMkIrtanakAra paNa A banne graMthonA kathanane puSTi Ape che. 3 vasaMtavilAsa ane tIrthakalpamAM dharmasthAno ane devamaMdiro baMdhAvyAnA moghama ullekho che, paNa kaye kaye sthaLe, keTalAM maMdiro konAM konAM baMdhAvyAM hatAM tenI pRthak pRthak vicAraNA karI nathI. A iMdramaMDapamAM 'sukRtakIrtikallolinI' nAmaka saMskRta kAvya, vividha vRttomAM racAyelA 179 zlokovALu zilotkIrNa karavAmAM AvyuM hatuM, ema keTalAka ullekho uparathI jaNAya che. udayaprabhasUrie paNa A mahAkAvyamAM iMdramaMDapamAM mUkavAmAM AvelI vastupALanI yazaH prazastinI prazaMsA rajU karatAM suMdara zabdomAM teno ullekha karyo che. 4 A maMdiramAM vastupALe guru, pUrvaja, saMbaMdhI, ane mitranI mUrtio tema ja te banne bhrAtRyugalanI 1. juo, A nibaMdhanI zaruAtamAM mUkelo upadezataraMgiNIno zloka. 2. vyAtanvannamarendramaNDapamayaM zrIraivatastambhanA laGkAraprabhunemipArzvasahitaM tIrthe'tra zatruJjaye / prAgvATayanvayavAddhivardhanavidhurdhAtrIzamantrIzitA, zlAghyaH saGghapatiH satAM vijayate zrIvastupAlo'dhunA // 167 // - sukRtakIrtikallolinI 3. zatruJjayAdimukuTasya puro jinasya tenendramaNDapamidaM tadakAri kiJcit / apyekavAramadhigamyajanA yadantarjanmAntare'pi na bhajanti kadApi tApam // sukRtasaMkIrtana, sarga 11, 15. 4. zrIvastupAlasacivasya pare kavIndrAH kAmaM yazAMsi kavayantu vayaM tu naiva / yenendramaNDapakRto'sya yazaH prazastirastyeva zakrahRdi zailazilAvizAle // - dharmAbhyudayamahAkAvya, paMcamasargAnte. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvArUDha pratimAo banAvI mUkI hatI. sukRtakIrtikallolinImAM phakta teno ullekha ja che jyAre sukRtasaMkIrtanakAra te banne bhAIo (vastupAla-tejapAla) nI tathA vIradhavalanI hAthI upara beThelI mUrtio mUkI hatI, ema noMdhe che.1 bannenA kathanamAM vadhu taphAvata nathI, phakta temAM ghoDAne badale hAthI upara hovAnI jaNAvI che. A sivAya prabaMdhaciMtAmaNimAMthI paNa iMdramaMDapa ane bIjAM vividha caityo baMdhAvyAnI tathA potAnI ane guruvagerenI mUtio besADyAnI hakIkata maLI Ave che.2 vastupAle A pavitra tIrthamAM giranAranI sAMbAdi TkonA jevI racanA karAvI hatI. tyAM jinamaMdiro upara kalazo (zikhara kaLazo) baisAryA ane uparyukta prAsAdo upara suvarNa daMDo (dhvaja-daMDo) mUkavAmAM AvyA hatA. AdIzvara bhagavAnanA maMdira upara jJAna, darzana ane cAritrarUpI mahAratnanidhAna sarakhA traNa suvarNakalazo maMtrIzvare mUkAvyA hatA. e uparAMta be atimUlyavAna toraNo tyAM karAvyAM hatAM. zatrujaya pAse Avelu arkapAlita (aMkevAliyA) gAma je rANAka zrIvIradhavalanI sattAmAM hatuM te temanI pAsethI A maMdironA pUjanArcanArthe apAvyu. tenI noMdha sukRtakIrtikallolinImAM paNa ApavAmAM AvI che. paraMtu bIjA granthakAroe te saMbaMdhI kAMI paNa IsAro ko nathI. vadhumAM tyAM 'azvAvatAramaMdira' baMdhAvI munisuvratasvAmInI mUrti besAryAnuM tathA paraba baMdhAvyAnuM jaNAvyu che. jyAre sukRtasaMkIrtanakAra tyAM taLAva khodAvyAnuM kahe che. pAlitANAmAM potAnI patnI lalitAnA nAma uparathI 'lalitAsarovara' baMdhAvyuM hovAno ullekha karyo che. tenI alaMkArapUrNa bhASAmAM prazaMsA karatAM kavi kahe che, ke jANe maMtrIzanI kIrtino prakAza karatuM hoya tevaM A sarovara nirmaLa jaLa yukta che. A sarovaranI noMdha badhA granthakAroe lIdhI che. AdIzvara bhagavAnanI pAchaLa suvarNa- pRSThapaTTa (puMThIyu) karAvI arpaNa karyu. zrInAbhisUnuprabhunA prAsAdamAM vastupALe suvarNatoraNa karAvyuM. tyAra bAda kavie banne maMtrIvaronI keTalIka yazagAthAo alaMkArapUrNa bhASAmAM rajU karI che. vastupALe vastrApathanA mArgamA rahelA tapasvionA zAsanono uddhAra karI yAtrio pAsethI levAto kara mApha karAvyo ane temane prasanna karyA. A hakIkata paNa navIna che. bIjA koI granthamAM te jovAmAM AvatI nathI. chevaTamAM granthakartA, vastupALe zatrujaya upara 'naMdIzvaratIrtha' ane 'anupamAsara' baMdhAvyAno ullekha karI yogya zabdomAM prazaMsA kare che. vadhUmAM raivatakanA tApasone gAmanuM dAna karyAnI hakIkata jaNAvI tenAM sukRtakAryonI noMdha sameTI le che. uparokta kathAnusAra kavi keTalIka navIna hakIkato rajU kare che. AthI kavituM yAtrAvarNana 1. mUrtitrayaM harikaristhamapUri tejaHpAlasya vIradhavalasya tathAtmano'sau / sannaddhamuddharakalipralayAya mUrtamagryaM yugatrayamivAtra pavitradeze ||-sukRtsNkiirtn, sarga 11, 19 2. 'nandIzvarAvatAre prasAdAn indramaNDapaM ca tanmadhye gajAdhirUDhazrIlavaNaprasAdavIradhavalamUrtiH, turaGgAdhirUDhAM nijamUrti tatra saptapUrvapuruSamUrtIH saptagurumUrtIzca |'-prbndhcintaa0 pR. 163 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema ja dhamakAryonuM varNana vadhu coksAIvALu hovAnuM jaNAya che. aMtamAM graMthakAra vastupALanI ane tenA dAnakAryonI yogya zabdomAM punaH prazaMsA karI, dharmAbhyudaya mahAkAvyanI phalazrutimAM kahe che ke-vizvAlaMkRta karanAra ane guNaratnonA bhaMDArarUpa A suvarNa racita 'saMghAdhIzvaracaritra' sajjana puruSonA hRdayamAnasamAM rahelAM duritono nAza karo. evo Adeza ApI graMthakartA virame che. 11. udayaprabhasUri ane temanA pUrvAcAryo ___ je sAdhu puruSanA punIta vacanAmRtothI pavitra banI, vastupALe mahAna dAnadharmo karyA hatA te mahAnubhAva ane temanA vidvAna ziSya udayaprabhasUrino, te gacchanA pUrvAcAryo sAthe TraMka paricaya ApyA sivAya A nibaMdha apUrNa ja lekhAya. tethI temanI yathAyogya pichAna ApavA ahIM prayatna karyo che. A graMthanA racayitA munivarya udayaprabhasUri suprasiddha nAgendragacchanA hatA. temaNe potAnA gacchano pUrvaparicaya ApatAM kartuM che ke 'nAgendragaccha mAM zAMtisudhAnA kalazasamAna ane saMsAradrumonmUlana tattvAdeza ApanAra mahendrasUri thayA. temanA paTTadhara zrIzAMtisUri thayA jemaNe digaMbaro upara vijaya meLavyo hato. temanA pachI nAgendragacchasiMhAsanAdhirUDha zamadamane dhAraNa karanAra AnaMdasUri ane amaracaMdrasUri thayA. vAdicakravartI A banne sUrioe siddharAjanI rAjasabhAmA vAdIone parAsta karyA hatA. tethI rAjAdhirAja siddharAje te bannene 'vyAghrazizuka' ane 'siMhazizuka' birudo ApyAM hatAM.1 udayaprabhasUri ane temanA pUrvAcAryono Avo ja paricaya sukRtakIrtikallolinI ane sukRtasaMkIrtanamAM ApavAmAM Avyo che.2 A ja amaracadre 'siddhAMtArNava' nAmaka mahAgrantha racyo hato evaM anumAna che. kAraNa tattvaciMtAmaNimAM tArkika gaMgeza upAdhyAye siMhavyAghra lakSaNo mUkyAM che je A banne mATe haze ema DaoN. satIzacaMdra vidyAbhUSaNa mAne che.3 temanI pachI dharmagAdI upara zrIharibhadrasUri ArUDha thayA je saccAritra ane bIjA prazasya guNone laI 'kalikAlagautama' birudathI khyAtakIrti thayA. temanA ziSya vijayasenasari thayA je agaNita guNonA bhaMDAra samAna ane vyAkhyAna vAcaspati hatA. temanA saddharmapreraka vyAkhyAno mAnavahRdayane sacoTa asara karatAM. temanI punIta pAvana vyAkhyAnagaMgA 'vanarAjavihAra' tIrtharUpa 1. astAghavAGmayapayonidhimandarAdrimudrAjuSoH kimanayoH stumahe mahimnaH / bAlye'pi nirdalitavAdigajau jagAda yau vyAghra-siMhazizukAviti siddharAjaH // 4 // -dharmAbhyudayakAvya aMtyaprazasti / 2. (1) sukRtakIrtikallolinI, zloka, 154 (gA. o. sI. nA hamIramadamardana nATaka sAthe chapAyela) (2) zaizave'pi madamattavAdaviddAravAraNanivAraNakSamau / yau jagAda jayasiMhabhUpatirvAghrisiMhazizukAviti svayam ||20|-sukRtsNkiirtn, sarga 4 3. juo 'jaina sAhityano saMkSipta' itihAsa pA. 250. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 aNahilapura pATaNanA paMcAsara maMdiramAM vahana karatI hatI. A munirAja vastupALanA paramaguru hatA. vastupALane tevAM dAno, dharmakAryo ane yAtrAo karavAnI mukhya preraNA, dharmoddhAraka A mahAn AcArya pAsethI ja maLI hatI, ema aneka granthakAroe noMdhyuM che. vastupALe sthApita karelA keTalAMka jinabiMbonA sthApaka paNa A ja vijayasenasUri hatA, ema te biMbonI nIcenI prazastio uparathI jJAta thAya che. 1 temaNe koI grantho lakhyA haze ke kema ? te saMbaMdhI vadhu mAhitI maLI zakI nathI. temanA vidvAna ziSya udayaprabhasUri thayA je A mahAkAvyanA praNetA hatA. teo ucca koTInA vidvAna hatA ema temaNe racelA aneka grantho uparathI mAlUma paDe che. A mahAkAvya maNe guru zrIvijayasenasUrinA AdezathI racyuM hatuM tenI sagarva noMdha grantha- prazastimAM lIdhI che. 2 A sivAya zatruMjaya yAtrAnuM vivaraNa karatI aitihAsika hakIkatothI sabhara saMskRta kAvyaprazasti sukRtikIrtikallolinI racI che. jene zatruMjaya upara vastupALe baMdhAvela iMdramaMDapamAM zilApRSThapara (paththaramAM) kotaravAmAM AvI hatI. te hakIkata AgaLa paNa ApI gayA chIe. A banne grantho uparAMta udayaprabhasUrIe jyotiSaviSayaka AraMbhasiddhi graMtha, saMskRta neminAthacaritra, SaDazIti ane karmastava upara TippaNa, dharmadAsagaNIkRta upadezamAlA upara upadezamAlAkarNikA nAmaka TIkA vagere grantho lakhyA che. A mahAkAvya temaNe maladhArIgacchIya naracaMdra muni pAse saMzodhAvyuM hatuM, tenI noMdha laI aMtamAM A dharmasaMhitA cirakALa sudhI vidvajjanonA hRdayakamalamAM dharmanI saurabha prakaTAvo evo AzIrvAda ApatAM sUri zrI granthanI itizrI kare che. AvI ja prazastio A granthakAre svaracita bIjA granthomAM paNa mUkI haze. paraMtu te badhA graMtho meLavI tenI pUratI tapAsa karavAno lAbha maLI zakyo nathI. anumAnathI lAge che ke te badhAmAM AvI ja hakIkato judA judA svarUpe alaMkArapracura bhASAmAM guMthavAmAM AvI haze . 12. graMthano racanAkAla A grantha kyAre racAyo te mATe granthakAre kAMI paNa ullekha karyo nathI. vastupALe zatruMjayanI aneka yAtrAo karI hatI temAM A kaI yAtrAnuM varNana che te paNa spaSTa nathI. paraMtu 1. AbUnA lUNasiMha vasahikAmAMnI neminAtha prabhunI sthApanA vijayasenasUrie karI hatI, ema tenI prazasti uparathI jaNAya che. juo 'prAcIna jaina lekha saMgraha 'mAMnI tenI prazasti. tAraMgA upara vastupALe ajitasvAmicaityamAM AdinAtha bhagavAnanA jinabiMbano gokhalo baMdhAvyo hato temAM AdinAthanI pratiSThA karAvanAra vijayasenasUri hatA ema tyAMnA saMvata 1285nA zilAlekha uparathI jaNAya che. juo 'prAcIna jaina lekhasaMgraha' mAM te lekha. 2. ityuktvA gatayostayoratha patho draSTe prabhAtakSaNe, vijJApya svaguroH puraH savinayaM namrIbhavanmaulinA / prApyA''dezamamuM prabhoviracayAmAse samAseduSA, prAgalbhImudayaprabheNa caritaM nisyandarUpaM girAm // 12 // - dharmAbhyudayamahAkAvye antyaprazasti. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 A grantha kyAre lakhAyo tenI noMdha granthaprazastinA aMtamAM levAI che. temAM te saMvata 1290 nA caitra sudi 11 ne ravivAranA divase staMbhatIrthamAM (khaMbhAtamAM) A mahAkAvya vastupAle lakhAvyu evo spaSTa ullekha che.1 AthI A grantha te agAU racAyo hato ema cokkasa lAge che. vastupALanI aneka yAtrAo karatAM A yAtrAnuM varNana eka karatAM vadhu vidvAnoe AlekhyuM che. tethI badhI yAtrAomAM A tIrthayAtrA ananubhUta haze temAM zaMkA nahI, arthAt te mahAyAtrA haze ema mArnu chu. prabaMdhaciMtAmaNimAM vastupALe mahAyAtrAno prAraMbha saMvata 1277mAM ko hato ema jaNAvyuM che.2 A hakIkatane giranAranA saMvata 1293 nA zilAlekhathI puSTi maLe che temAM paNa vastupALe saMvata 1277mAM saMghapati banI yAtrA karyAnuM sUcavyuM che. AthI vastupALe saMvat 1277mAM mahAyAtrA karI hatI ema lAge che. A tIrthayAtrAmAMthI AvyA bAda thoDAka vakhata pachI A granthanI racanA karavAmAM AvI hovI joIe, eTale te saMvata 1277thI 90 sudhImAM racAI gayo hato emAM zaka nathI. ane te pramANe dharmAbhyudayakAvyanI racanA saMvata 1279-80mAM thaI haze evaM anumAna thAya che. A anumAna karavAnuM khAsa kAraNa tenA mATe sIdhe sIdhA pramANonA abhAvane laIne che. chatAM te 1290mAM lakhAyo hato evo spaSTa purAvo maLato hovAthI te vastupALanA samakALamAM saMvat 1290 pahelAM racAyo hato ema spaSTa rIte sAbita thAya che. zrIyuta kanaiyAlAla bhA. dave 1. saM0 1290 varSe caitra zu0 11 ravau stambhatIrthavelAkUlamanupAlayAta mahaM0 zrIvastupAlena zrIdharmAbhyudayamahAkAvya pustakamidamalekhi // 2. 'atha saM0 1277 varSe sarasvatIkaNThAbharaNalaghubhojarAjamahAkavimahAmAtyazrIvastupAlena mahAyAtrA prArebhe' ||-prbndhcintaamnni, pA0 162, zrI du. ke. zAstrI saMpAdita Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya A mahAkAvyanI racanA nAgendragacchanA paramapUjya AcArya udayaprabhasUrimahArAje potAnA paramabhakta, zrAvakazreSTha, itihAsaprasiddha, gUrjara mahAmAtya vastupAle karelA dharmanA 'abhyadaya' kAryane uddezIne karI che tethI A graMthanuM mukhya nAma "dharmAbhyadayamahAkAvya" evuM rAkhavAmAM Avela che. vastupAla zatruMjaya ane giranAra tIrthanI yAtrA mATe je bhavya saMgho kADhyA hatA ane te saMghonA saMghapatirUpe temaNe e tIrthayAtrA daramyAna je udAradravyavyaya karyo hato tene lakSIne A graMthanuM bIjuM nAma saMghapaticarita' evuM paNa ApavAmAM AvyuM che. 1. saMpAdakIya A lakhANamAM keTaluMka lakhANa jaina sAhityano bRhad itihAsa gujarAtI AvRtti tathA jaina sAhityano saMkSiptano itihAsa navI AvRttimAMthI sAbhAra uddhata karIne lIdhela che. mahAyAtrA - sarvamaLI vastupAle 13 yAtrA karI. potAnA pitA saMghapati AzArAja sAthe saM. 1249 ane saM. 1250mAM zatruMjaya ane giranAranI yAtrA karI. pote saMghapati banI saparivAra baMne tIrthonI yAtrA saM. 1277, 1290, 1291, 1292 ane 1293mAM karI ane te uparAMta ekalA zatruMjaya tIrthanI yAtrA saparivAra saM. 1283, 1284, 1285, 1286, 1287, 1288 ane 1289mAM karI. potAnA mRtyu pahelAM je zatruMjayanI mahAyAtrA karI tenuM varNana vasaMtavilAsanA 13mAM sargamAM kareluM che ne chevaTanI teramI yAtrAprayANanuM TUMka varNana tenA chellA sargamAM ApyuM che. mArgamAM saM. 1296nA mAghamAsanI paMcamatithi ravivAre svargamagamana karyuM. yAtrAnuM savistara varNana udayaprabhasUrinA dharmAbhyadayakAvya aparanAma saMghapaticaritamAM maLaze. [jai.sA.sa.I. navI AvRtti perA pa29 | pR. 245] 3. A kRtine saMghapaticaritra paNa kahevAmAM Ave che. temAM 15 sarga che ane AkhI kRtinuM parimANa pa200 zlokapramANe che. A kathAkAvyamAM mahAmAtya vastupAle kADhelI saMghayAtrAne nimitta banAvI dharmanA abhyadayane darzAvanArI aneka dhArmika kathAo saMgraha karavAmAM Avyo che. tenA prathama sargamAM vastupAlanI vaMzaparaMparAnuM varNana che tathA vastupAlanA maMtrI banavAno nirdeza che tathA paMdaramAM sargamAM vastupAlanI saMghayAtrAnuM aitihAsika vivaraNa che, tethI A kAvyane "saMghapaticarita' nAma paNa ApavAmAM AvyuM che. [jai.sA.sa.I. navI gujarAtI AvRtti pR. 258] Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAbhyadayamahAkAvyaviSayarNana : dharmAlyudayamahAkAvyanA 15 sargo che. pahelA sargamAM tIrthayAtrAnI vidhinuM varNana, bIjA sargamAM RSabhasvAmInA pUrvabhavanuM varNana, trIjA sargamAM RSabhasvAmInA janmavratAdinuM varNana, cothA sargamAM bharata-bAhubalinuM varNana, pAMcamA sargamAM zatruMjaya tIrthotpatti-RSabhasvAmInA nirvANanuM varNana, chaThThA sargamAM bharatanirvANanuM varNana, sAtamA sargamAM zatruMjayamAhAsyotkIrtananuM varNana, AThamAM sargamAM jaMbUsvAmIcaritavarNana, navamAM sargamAM tapaprabhAvavarNana-yugabAhucarita, dazamA sargamAM neminAthaparamAtmAnA pUrvabhavonuM varNana, agyAramA sargamAM vasudevayAtrAnuM varNana, bAramA sargamAM kRSNarAjyanuM varNana, teramAM sargamAM harivijaya, caudamAM sargamAM vastupALanI saMghayAtrAnuM varNana karela che. 4. anya sargomAM arthAt 2thI 14 sargomAM paropakAra, zIlavrata ane prANIo pratye dAkhavela anukaMpAthI janya puNyasaMbaMdhI aneka dharmakathAo tathA zatruMjaya tIrthano uddhAra temaja mAhAbhyasaMbaMdhI aneka kathAo ApavAmAM AvI che. rathI 7 sargomAM parokAranuM mAhAbhya, navamA sargamAM tapanuM mAhAbhya ane 10thI 14 sargamAM dInAnakampananuM mAhAtma darzAvyuM che. A sargomAM guru vijayasenasUrie potAnA ziSya vastupAlane RSabhadeva, bharata, bAhubali, jaMbUsvAmI, yugabAhu ane neminAthanI kathAo saMbhaLAvI ane A kathAonI aMdara paNa vIseka jeTalI avAMtarakathAo kahI. jema ke, abhayaMkaranRpakathA, aMgAradRSTAMta, madhubiMdu AkhyAnaka, kuberadatta-kuberadattAkhyAnaka ane zaMkhadhamika Adi . A badhI kathAo anuSTram chaMdamAM ja kahevAmAM AvI che paraMtu A sargo rathI 14mAM pratyeka sarganA aMte chaMdaparivartana sAthe keTalAka zloka joDavAmAM AvyA che, A zlokomAM vastupAlanI prazasti che tathA prastuta racanAne mahAkAvya kahevAmAM Avela che. temaja A kAvyane Itara mahAkAvyonI paddhati anusAra "lakSmI' padathI aMkita karavAmAM Avela che. kathAtmaka A sargonI bhASA paNa sahaja, saraLa ane mRdu che. sAdhAraNa saMskRta jANanAra paNa tenI bhASA saraLatAthI samajI zake tevI che. kavinI zailI varNanAtmaka che, temAM kahevato ane lokoktiono prayoga bahu alpa thayo che. A kathAnakabhAgamAM saMskRtajJomAM pracalita bolacAlanI bhASAno ja prayoga karavAmAM Avyo che. bhASAne zabdAlaMkArothI zaNagAravAno prayAsa saphaLa che. bhASAmAM anuprAsa ane yamakAlaMkAronI raNanAtmaka jhaMkRti je ahIM che te anyatra bahu ochI maLe che. sAdRzyamUlaka arthAlaMkArono prayoga svAbhAvika rIte thayo che. A kAvyano aitihAsika bhAga 1 ane 15 sargamAM vividha chaMdono prayoga thayo che ane bhASA paNa udAtta che. [jai.bu.sA.I. navI gujarAtI AvRtti pR. 258/259] Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to pakavi paricaya ane racanAkALa : prastuta dharmAbhyadayamahAkAvyanA kartA nAgendragacchIya paramapUjaya AcAryabhagavaMta udayaprabhasUrimahArAja che. teo nAgendragacchIya paramapUjya AcAryabhagavaMta vijayasenasUrinA ziSya hatA. temane vastupAlamaMtrIe sUripadathI samalaMkRta karAvela hatA. temaNe prastuta dharmAbhyadayamahAkAvya vastupAlanA yAtrA prasaMge "lampaMka' racyuM che. A kAvyanuM bIjuM nAma saghAdhipaticaritra mahAkAvya che. prastuta dharmAbhyadayamahAkAvyanI racanA saM. 1277 pachI ane 1290 pahelAM thaI che. pU.A.udayaprabhasUrimahArAjanI anya kRtio : temaNe "sukRtakallolinI' nAmanuM prazastikAvya racyuM che temAM vastupAla ane tejapAlanAM sukRtyo-dhArmika kAryo ane yazano guNAnuvAda batAvela che. vastupAle saM. 1277mAM zatruMjayanI yAtrA karI te prasaMge A kAvya racAyuM lAge che, ane vastupAle pote baMdhAvelA iMdramaMDapanA eka moTI zilAnI takatI upara te kotarAvyuM hatuM. AmAM kAvyatvanA UMcA guNo hovA uparAMta aitihAsika daSTie ApaNane ghaNI mAhitI maLe che. arisiMhanA sukRtasaMkIrtana kAvyanI mAphaka AmAM paNa vastupAlanI vaMzAvalI ApelI che ane cApotkaTa (cAvaDA) ane caulukya vaMzanA rAjAonuM varNana ApyuM che. 5. kAvyanA aMte ApavAmAM AvelI prazasti uparathI jANavA maLe che ke tenA kartA nAgendragathvIya udayaprabhasUri hatA. temanA pahelAM nAgendragacchamAM kramazaH mahendrasUri, zAntisUri, AnandasUri, amaracandrasUri, haribhadrasUri, vijayasenasUri thayA. vijayasenasUri ja udayaprabhasUrinA ane vastupAlanA guru hatA. ukta prazastimAM dharmAsyudaya racanAkALano ullekha kyAMya nathI, paraMtu tenI je sauthI prAcIna prati maLI che tene saM. 1290mAM svayaM vastupALe potAnA hAthe lakhI che. tenA aMte Avo ullekha che : saM. 1290 varSe caitra su. 11 ravau stambhatIrthavelAkUlamanupAlaya mahaM zrIvastupAlena shriidhrmaabhyudymhaakaavypustkmidmlekhi| tethI nizcita che ke A kRtinI racanA saM. 1290 pahelAM thaI che. prabaMdhaciMtAmaNi anusAra vastupALe saMghapati banIne prathama tIrthayAtrA saM. 1277mAM karI hatI. tenI puSTi giranArano saM. 1293no eka zilAlekha paNa kare che, tethI dharmAsyudayamahAkAvyanI racanA saM. 1277 pachI ane 1290 pahelAM kyAreka thaI che. [jai.sA.bu.i. navI gujarAtI AvRtti pR. 259]. 6. dharmAbhyadayamahAkAvyanuM bIjuM nAma saMghAdhipaticaritra mahAkAvya che. temAM prathama tathA chellA sargamAM vastupAla tathA temanA guru ane bIjA jainAcAryo saMbaMdhI aitihAsika vRttAMta che. bAkIno bhAga AdinAtha ane neminAtha vagere tIrthakaronA caritrono che. tene maladhArI naracaMdrasUrie saMzodhyuM. (pA. bhaM, tADapatra) [jai.sA.sa.I. navI AvRtti perA 553 | pR. 256]. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 A sivAya jyotiSagraMtha nAme AraMbhasiddhi, saMskRta neminAthacarita, 4-5 SaDazIti ane karmastava e be karmagraMtho upara TippaNa tathA saM. 1299mAM dharmadAsagaNikRta upadezamAlA para upadezamAlAkarNikA nAmanI TIkA dhoLakAmAM racI pUrNa karela che. (udayaprabhasUriSkRta zabdabrahmollAsa apUrNa-46 gAthA khetaravasI bhaMDAra-pATaNamAM che.) vastupAlasaMbaMdhI samakAlIna sAhitya : [1-3] caulukyakulakavi somezvarakRta kIrtikaumudI (saM. 1282 AsapAsa) ane tenA bIjo graMtha nAme surathotsavano chello sarga tathA ullAgharAghavanA dareka sargano chello zloka, [4-5] somezvarakRta giranAranA temaja AbunA maMdiromAM kotarelI ema be vastupAla prazastio saM. 1288, [6] arisiMhakRta sukRtasaMkIrtana (saM. 1285 AsapAsa), [7-8] jayasiMhakRta hamIramadamardananATaka tathA vastupAlaprazastikAvya, [9-10] udayaprabhasUrikRta prastuta dharmAbhyudayanAmanuM 15 sarganuM mahAkAvya tathA sukRtakIrtikallolinI kAvya. A badhAM maMtrInI sattA ane kIrtino sUrya madhyAhne tapato hato te samaye eTale saM. 128688 pahelAM racAyAM che. tyArapachInA tenA jIvanano ahevAla koIe Apyo nathI. [11] bAlacaMdrasUrie saM. 1296 pachI vasaMtavilAsa kAvya racyuM chatAM temAM paNa pachInA tenA jIvanano vRttAMta nathI vastupAla thaI gayA pachInuM sAhitya : [12] merutuMgakRta prabaMdhaciMtAmaNi saM. 1361, [13] jinaprabhakRta tIrthakalpa saM. 1364-1389, [14] rAjazekharakRta caturvizatiprabaMdha saM. 1405, [15] jinaharSakRta vastupAlacaritra saM. 1497 ke je 1ne 14ne anusare che, chatAM temAM ghaNI navI ane upayogI mAhitI che. bhASAnI kRtio :- [16] vastupAlarAsa hIrAnaMdasUriSkRta saM. 1484, [17] lakSmIsAgarasUriSkRta (prAyaH saM. 1548), [18] pArzvacaMdrakRta (prAyaH saM. 1555), [19] samayasuMdarakRta saM. 1682 (6), [20] meruvijayakRta saM. 1721. vastupAla saMbaMdhInA lekhomAM sukRtasaMkIrtana, vasataMvilAsa, hamIramadamardana, naranArAyaNAnaMda e cAre para sva. sAkSara zrI cImanalAla DAhyAbhAI dalAla ema. e.nI vidvattAyukta aMgrejI prastAvanAo, kIrtikaumudInA gU.bhA.nI sva. vallabhajI AcAryanI prastAvanA, rAsamAlA (phorbsakRta), vIrAt 2437no jainapatrano khAsa aMkamAno jhaverI jIvaNacaMda sAkaracaMdano 'vastupALa 7. neminAthacaritranA prasaMgamAM udayaprabhanI je svatantra racanAno ullekha karavAmAM Avyo che te svataMtra nathI, paraMtu ahIMthI udbhuta ane alaga prakAzita racanA che. [jai.sA.%0.I. navI gujarAtI AvRtti pR. 258 TippaNI/2] Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 tejapALa' e nAmano lekha pR. 126thI 145, madhapUDomAM zrInarahari parIkhano lekha nAme vastupALa tejapALa" nArIpravArikhi patriA mA 4-aM-1mAM paMDita zivarAmazarmAno lekha nAme somezvava aura uttamuvI. [jai.sA.sa.i. navI AvRtti pR. 234 TippaNI 374] pUrvasaMskaraNa aMge : prastuta dharmakalpadrumamahAkAvyanI prathamavRttinuM saMpAdana dharmAsyudaya - prAstAvika lakhANamAM jinavijayajIe jaNAvyA mujaba paramapUjaya munimatallika caturavijayajImahArAje tathA AgamaprabhAkara munipuMgava zrIpuNyavijayajI mahArAje prAraMvyuM hatuM ane bhAvanagaranI zrI jaina AtmAnaMda sabhA dvArA prakAzita jaina AtmAnaMda graMtha ratnamAlAnA eka maNakArUpe prakaTa karavAnI yojanA vicArela hatI tyArapachI 'siMghI jaina graMthamAlAnA guMphana kAryamAM temanI saMpUrNa sahAnubhUti bharelI smRtinA nidarzaka rUpe A graMtha 'siMghI jaina graMthamAlAne samarpita karavAno nirNaya karyo, paraMtu daivanA durvilAsathI graMthanuM mudraNakArya saMpUrNa thayA pahelA ja pUjyapAda zrI caturavijayajI mahArAjano svargavAsa thayo tyArapachI potAnA parama gurunA virahathI vyAkuLa thayelA cittane kALakrame prApta thayelI thoDIka svasthatA pachI munivara zrIpuNyavijayajI mahArAje A graMthanuM kAma AgaLa calAvyuM ane yathAvakAza pUrNa karyuM ane siMdhI jaina graMthamAlAnA cothA maNakArUpe A graMtha vi.saM. 2005, I. sa. 1949mAM prakAzita thayela che. A rIte aharniza jJAnopAsaka e ananya guru-ziSyanI suprasAdIrUpe A graMtha ApaNane prApta thayo che. saMpAdana kAryamAM upayogamAM lIdhelI prationo paricaya jinavijayajInA prAstAvika lakhANamAM Apela che ane graMthaparicaya zrIyuta kanaiyAlAla bhA. davenA lekhamAM Apela che tethI te aMge vadhu lakhavAno prayAsa karela nathI. navInasaMskaraNa aMge : prastuta dharmAlyudayamahAkAvyanI prathamavRtti aprApya prAya: hovAthI paramapUjya paramopakArI rAmacaMdra-bhaTUMkara-kuMdakuMdasUrI mahArAjanA ziSyaratna paMnyAsa zrIvajasenavijayamahArAjanI zubhapreraNAnusAra A graMthanA navInasaMskaraNanuM saMpAdana kArya karavAmAM Avela che ane bhadraMkara prakAzanathI A graMthanuM navInasaMskaraNa prakAzita thayela che. A navIna saMskaraNamAM pariziSTo badhA navA taiyAra karela che. prathamavRttimAM traNa pariziSTo ApavAmAM Avela che. A navInasaMskaraNamAM ame daza pariziSTo taiyAra karela che. keTalAka tAttvika zloko ane sukti jevA vAkyo bolDa karela che. jinavijayajInuM prastAvika lakhANa ane zrIyuta kanaiyAlAla bhA. daveno lekha-graMtha paricaya aMgeno yathAvata AmAM Apela che. prastuta prakAzanamAM yathAzakya zuddhikaraNapUrvaka Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 kArya karavA prayatna karela che Ama chatAM mudraNadoSane kAraNa ke dRSTidoSathI ke anAbhogathI rahI gayela kSationuM parimArjana karI vAMcakavarga vAMce evI khAsa bhalAmaNa karuM chuM. upakArasmaraNa : dharmAbhyudayamahAkAvyam graMtha aMgenuM saghaLuM zreyaH pUjya mu. zrIcaturavijayajImahArAja ane pUjya mu.zrI puNyavijayajImahArAjanA phALe jAya che. e zrutopAsaka guru-zilpanI joDIe traNa-traNa tADapatrIya prato ane eka kAgaLanI hastaprata uparathI A graMthanuM saMpAdana kArya karIne jinavijayajI pratyenA paramasnehAtmaka vAtsalyabhAvane pradarzita karavA A graMtha siMghI jaina graMthamAlAne prakAzita karavA mATe arpaNa karyo ane siMghI jaina graMthamAlAthI A graMtha prakAzita thayelo tenA AdhAre A graMthanuM navInasaMskaraNa taiyAra karela che, tethI A graMthanuM navInasaMskaraNa sumana pU. AgamaprabhAkara mu.zrI puNyavijayamahArAjane arpaNa karI kRtArthatA anubhavuM chuM. A graMthanA navInasaMskaraNane prakAzita karavA mATe preraNA karanAra pU.paMnyAsazrI vajrasenavijayajImahArAja tathA A graMthanA navInasaMskaraNane prakAzita karavA mATe Arthika sahayoganI preraNA karanAra pU. gaNivaryazrI nayabhadravijayamahArAja A baMne upakArI pUjyonuM A navInasaMskaraNa prakAzananA suavasare smaraNa karI kRtajJatA vyakta karuM chuM. tema ja mArI saMyamasAdhanA ane zrutasAdhanAmAM sahAyaka bananAra sau koInuM kRtajJabhAve smaraNa karI kRtArthatA vyakta karuM chuM. prAMte aMtaranI e ja zubhabhAvanA vyakta karuM chuM ke pUrve thaI gayelA AvA uttama ke mahApuruSonA caritronA vAMcana dvArA temanAmAM rahelAM guNothI bhAvita banI uttamakakSAnA guNone jIvanamAM AtmasAt karIne tattvatrayI ane ratnatrayIne ArAdhIne asaMgadazAne pAmIne kSapakazreNi mAMDIne kevalajJAnane prApta karIne sarvakarmano kSaya karIne sAdi anataMkALa sudhI AtmasvarUpamAM ramamANa banIe e ja zubhakAmanA...!! zivamastu sarvajagataH epha-2, jeThAbhAI pArka, nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-7 caitra vada-13, vi.saM. 2066, somavAra, tA. 12-4-2010, ... - * sAdhvI caMdanabAlAzrI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA pRSThakramAGkaH 7-8 8-10 13-24 25-47 48-53 54-56 3-12 viSayaH prakAzakIya uttamanA guNa gAvatAM guNa Ave nija aMga !! dharmAbhyudaya-prAstAvika dharmAbhyudayamahAkAvya ane mahAmAtya vastupAla-tejapAla saMpAdakIya viSayAnukramaNikA tIrthayAtrAvidhivarNano nAma prathamaH sargaH // maGgalam granthakRta pUrvAcAryAH saMghamAhAtmyam vastupAlamAhAtmyam prastutagranthasyAbhidhAnam vastupAlavaMzavarNanam vastupAlasya kulaguravaH vastupAla jijJAsA rAjavyApArasya sAphalyam prabhAvanA sasaGghatIrthayAtrAyAvidhiH RSabhasvAmipUrvabhavavarNano nAma dvitIyaH sargaH // abhayaGkaranRpacaritam RSabhasvAmijanma-vratAdivarNano nAma tRtIyaH sargaH // kulakarANAmutpatti tayazca dhanasArthavAhajIvasya RSabhatIrthakRtazcaritam bharatabAhubalivarNano nAma caturthaH sargaH // aGgArakArakakaSTAntaH rm09 7-8 8-12 13-48 19-37 38-77 38-52 52-77 78-109 90 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 5. zatruJjayatIrthotpatti-RSabhanirvANavarNano nAma paJcamaH sargaH // 6. bharatanirvANavarNano nAma SaSThaH sargaH // RSabhajinanirvANamahotvasaH bharatacakravartikevalajJAna-nirvANe 7. zatruJjayamAhAtmyotkIrtano nAma saptamaH sargaH // kapadiyakSotpattiH zatruJjayatIrthoddhAravarNanam 8. jambUsvAmicaritavarNano nAma aSTamaH sargaH // jambUsvAmipUrvabhavacaritam jambUsvAmicaritam madhubindudUhAraNam madhubindvAkhyAnakopanayaH kuberadatta-kuberadattAkhyAnakam mahezvaradattAkhyAnakam kRSikArAkhyAnakam mAMsalolUpasya kAkasyAkhyAnakam vAnarAkhyAnakam puNyasArAkhyAnakam rAjJI-jambukayorAkhyAnakam vidyunmAlAkhyAnakam zaGkhadhamakAkhyAnakam vAnarAkhyAnakam buddhistriyA AkhyAnakam vAjirAjAkhyAnakam puNyahInAkhyAnakam kUrmAkhyAnakam mAsahasapakSiNa AkhyAnakam somazarmAkhyAnakam nAga,yAkhyAnakam lalitAGgAkhyAnakam tapaHprabhavopavarNano yugabAhucaritaM nAma navamaH sargaH // 110-121 122-129 122-126 126-129 130-137 130-135 135-136 138-206 138-144 145-206 150-151 151 152-155 156-157 157-158 158-160 160-163 163-166 166-178 178-180 180-181 181-183 183-185 185-188 188-190 190-191 191-192 192-195 195-197 197-202 207-225 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 10. neminAthaprAcyabhavavarNano nAma dazamaH sargaH // 11. vasudevayAtrAvarNano nAma ekAdazaH sargaH // vasudevahiNDiH cArudattagandharvasenayocaritam kanakavatyAH pUrvabhavaH nala-damayantIcaritavarNanam 12. kRSNarAjyavarNano nAma dvAdazaH sargaH // 13. harivijayo nAma trayodazaH sargaH // pradyumnakumAracaritam pradyumnasya pUrvabhavacaritam rukmiNyAH pUtraviyogakAraNagarbhaM pUrvabhavacaritam 14. neminirvANavarNano nAma caturdazaH sargaH // 15. vastupAlasaMghayAtrAvarNano nAma paJcadazaH sargaH // granthakArasya prazastiH ziSTam [1] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatAnAmitihAsavidupayoginAM padyAnAmakArAdyanukramaH // 226-253 254-316 257-261 261-274 274-275 275-312 313-335 336-370 336-341 341-342 343-344 371-397 378-402 403-406 409-410 pariziSTam [2] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatatAttvikapadyAnAmakArAdyanukramaH // 411 - 415 pariziSTam [3] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatasuktirUpapadyAMzAnAmakArAdyanukramaH // 416 pariziSTam [4] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatasasaGghatIrthayAtrAvidhinAmakArAdyanukramaH // 417 pariziSTam [5] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatazatruJjayatIrthoddhAra varNanasyAkArAdyanukramaH // 418 pariziSTam [6] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatasargAnte vastupAlaprazastInAmakArAdyanukramaH // pariziSTam [7] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavastupAlasaGghayAtrA varNanAnAmakArAdyanukramaH // 420 pariziSTam [8] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatagranthakAraprazastInAmakArAdyanukramaH // 421 pariziSTam [9] dharmAbhyudayamahAkAvyantargatAnAmitihAsavidupayoginAM 419 vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // 422-423 pariziSTam [ 10 ] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // 424-444 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ saGghapaticaritAparanAmakam ] dharmAbhyudayamahAkAvyam // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // // zrImadvijayAnandasUripAdapadmebhyo namo namaH // dharmAbhyudayamahAkAvyam // [ saGghapaticaritAparanAmakam ] prathamaH sargaH // // 90 // OM namaH sarvajJAya // [ maGgalam] arhallakSmI stumaH zreSThaparameSThipadapradAm / yatpura: kiGkarAyante, surA-'sura-narazriyaH // 1 // sambhUya sakalaiH kalpapAdapairiva kalpitaH / yugAdijinakalpadrurlokottaraphalo'stu vaH // 2 // jayanti zAntinAthasya, kramapreGkhannakhArciSaH / vizvavizvavipaddhvAntatAntizAntikahetavaH // 3 // nemenamata saubhAgyamajihmabrahmacAriNaH / dhyAnAd yasya yayau rAjImatI tyaktA'pi nirvRtim // 4 // mUni pArzvaprabhoH sapta, phaNAH santu satAM zriye / jitAntaHzatruSaTkasya, svasya ca cchatrasannibhAH // 5 // vIraH zriye'stu vyAkhyAsu , yaddantakiraNAGkarAH / dadhurmauliSu namrANAM, maGgalyAmakSatazriyam // 6 // tirazco'pi vipazcittvaM, nIra-kSIravivecane / haMsasya yatpadopAstyA, stumastAM zrutadevatAm // 7 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam [granthakRtaH pUrvAcAryAH] gautamaM tamahaM vande, yaH zrIvIragiraM purA / aGgatrayamayIM prApya, sadyazcakre caturguNAm // 8 // guruH zrIharibhadro'yaM, lebhe'dhikavacasthitiH / mohadrohAya cAritranRpanAzIravIratAm // 9 // tamastomacchide sa zrIsiddhasenadivAkaraH / gaganaM vyAnaze yasya, kalApuSTo yazaHzazI // 10 // haribhadravibhurvidyAsthAnakAni caturdaza / labdhvA zataguNAn jainagranthavRkSAnaropayat // 11 // rAjA luloTha pAdAgre, jihvAgre ca sarasvatI / yasya zazvanmude sa zrIhemasUrinavaH zivaH // 12 // naracandramunIndrasya, vizvavidyAmayaM mahaH / caturantadharitrIzasabhyairabhyarcitaM stumaH // 13 // jIyAd vijayasenasya, prabhoH prAtibhadarpaNaH / pratibimbitamAtmAnaM, yatra pazyati bhAratI // 14 // [saGghamAhAtmyam] vyAptAzeSahariccaturmukhatayA tanvannadInAM sthiti, sa stutyaH puruSottamaikavasatiH zrIsaGgharatnAkaraH / yaM saMsevya ghanAghanA iva jinA dhArAladharmAmRtai vizvAzvAsanahetavaH kati na te'bhUvana bhaviSyanti vA ? // 15 // [ vastupAlamAhAtmyam] gurvAzIrvacasAM phalaM niravadhi zrIsiddhisiddhauSadhiH, kIrtisphUrtisudhAsudhAMzurudayaddIpraprabhAbhAskaraH / mUrtaH puNyasamuccayo vijayate ko'pyeSa saGghAdhipaH, zaGke yasya vibhAtyakhaNDavibhutApAkhaNDamAkhaNDalaH // 16 // 1. degnavRkSAvRkSAdeg vatA0 // 2. dvAdazazlokAnantaraM khaMtA0 pustake zloko'yamadhika upalabhyate tasya zrIvajrasenasya, gauravaM dhyeyamIdRzam / vRSaprasavinI yasya, gauravandhayeyamIkSa( kSya )te // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH ] [ prastutagranthasyAbhidhAnam ] saGghapaticaritametat, kRtinaH karNAvataMsatAM nayata / zrIvastupAladharmAbhyudayamahomahitamAhAtmyam // 17 // [ vastupAlavaMzavarNanam ] zrImatprAgvATagotre 'NahilapurabhuvazcaNDapasyAGgajanmA, jajJe caNDaprasAdaH sadanamuradhiyAmaGgabhUstasya somaH / AsarAjo'sya sUnuH kila navamamRtaM kAlakUTopabhuktazrIkazrIkaNThakaNThasthalamalavipaducchedakaM yadyazo'bhUt // 18 // so'yaM kumAradevIkukSisaraH sarasijaM zriyaH sadanam / zrIvastupAlasacivo'jani tanayastasya janitanayaH // 19 // yasyAgrajo malladeva, utathya iva vAkpateH / upendra iva cendrasya, tejaH pAlo'nujaH punaH // 20 // caulukyacandralavaNaprasAdakuladhavalavIradhavalasya / yo dadhe rAjyadhurAmekadhurINaM vidhAya nijamanujam // 21 // aNahilapATakanagarA''dirAjavanarAjakIrtikeligirim / paJcAsarAhvajinagRhamuddadhre yaH kulaM ca nijam // 22 // vibhutA- vikrama-vidyA- vidagdhatA-vitta-vitaraNa - vivekaiH / yaH saptAbhirvi-kAraiH, kalito'pi babhAra na vikAram // 23 // [ vastupAlasya kulaguravaH ] eteSAM ca kule guruH samabhavannAgendragacchazriyazzrUDAratnamayatnasiddhamahimA sUrirmahendrAbhidhaH / tasmAd vismayanIyacArucaritaH zrIzAntisUristato'pyA''nandA-'marasUriyugmamudayaccandrA - 'rkadIpradyuti // 24 // 1. viMzatitamazlokAnantaraM pAtA0 pustake'dhoniSTaGkitaH zloko'dhika upalabhyatevastrApathasya panthAstapasvinAM grAmazAsanoddhArAt / yenApanIya navakaramanavakaraH kArayAJcakre // padyamidaM kila paJcadazasargAntarvarIvRtyate sarvAsu pratiSu // 2. nAstIdaM padyaM pAtA0 pustake // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [5 5 10 15 20 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam zrIjainazAsanavanInavanIravAhaH, zrImAMstato'pyaghaharo haribhadrasUriH / vidyAmadonmadagadeSvanavadyavaidyaH, khyAtastato vijayasenamunIzvaro'yam // 25 // [ vastupAlasya jijJAsA] kadAcideSa mantrIzaH, kRtaprAbhAtikakriyaH / gatvA puro gurostasya, natvA vijJo vyajijJapat // 26 // bhagavannayameko'pi, martyajanmamahIruhaH / catuHprakAraH kiM nAma, prANibhedena bhAsate ? // 27 // avakezI yadekeSAM, keSAJcid viSabhUruhaH / kimpAkataruranyeSAM, pareSAM kalpapAdapaH // 28 // tadatra kAraNaM kiJcidabhirUpaM nirUpyatAm / kAraNAnAM hi nAnAtvaM, kAryabhedAya jAyate // 29 // athovAca guruH sAdhu, vijJa ! jijJAsitaM tvayA / idaM sakarNa ! nirNItaM, sarvaM sarvavidAgame // 30 // sukRtaM na kRtaM kiJcid , yaiH pramAdaparaiH purA / teSAM trivargazUnyAnAM, dInAnAM janma niSphalam // 31 // tamomayaiH punarbaddhaM, pApaM pApAnubandhi yaiH / tat teSAM saunikAdInAM, paratreha ca duHkhadam // 32 // rajastamomayaizcakre, puNyaM pApAnuSaGgi yaiH / tat teSAM mlecchapAdInAM, narakAntasukhapradam // 33 // puNyAnubandhabandhUni, sukRtAni kRtAni yaiH / datte mAnuSajanmaiSAM, paratreha ca vAJchitam // 34 // athA''ha mantrI pUjyAstat , kathayantu yathAgamam / puNyAnubandhabandhUnAM, sukRtAnAM nibandhanam // 35 // jagadurguravo mantrin !, zrUyatAM tad yathAgamam / 25 yad vidhAtavyamavyagrazlokairlokottarainaraiH // 36 // dAna-zIla-tapo-bhAvabhedabhinnaM catuSTayam / puNyAnubandhipuNyAnAM, nibandhanamidaM viduH // 37 // 15 20 1. dhatte khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH ] tatrApi munayaH prAhurbhAvanAyAH pradhAnatAm / tayaivAnugRhItaM hi tritayaM tat phalegrahi // 38 // [ rAjavyApArasya sAphalyam ] pAvanI nAvanInAtha !, vyApArakaluSe hRdi / AsmAkIye vasatyuccairbhAvanA bhagavannasau // 39 // ityukte mantriNA'vocan, guravo gauravocitam / mantrin ! nRpasya vyApAraH kimarthaM dUSyate tvayA ? // 40 // yugmam // yadayaM tucchacittAnAmajJAnAM krUrakarmaNAm / paradAra- paradroha - parapIDAparAtmanAm // 41 // tAdAtvikasukhAsvAdasAdarIkRtacetasAm / narakAlokane'ndhAnAM, badhirANAM hitazrutau // 42 // jAyate kSudrasattvAnAmayazaHpaGkapAtinAm / aihikAmuSmikAnarthasambandhaikanibandhanam // 43 // vizeSakam // ye punaH punyakarmANo, mahecchA svacchabuddhayaH / paropakAravyApArasaphalIkRtajIvitAH // 44 // gurUpadezapIyUSapUrapAvitamAnasAH / vaibhave ca bhave cAsmin bhaGgurIbhAvabhAvinaH // 45 // zucau yazasi dharme ca, sthairyabuddhividhAyinaH / vinirjitAriSaDvargAH, svayamAyatidarzinaH // 46 // bhavatyadbhutasattvAnAM teSAM lokottarAtmanAm / nRpavyApArA evAyamihAmutra ca siddhaye // 47 // kalApakam // " [ prabhAvanA ] yena lokottaraH ko'pi, dharmastIrthezadezitaH / svargApavargasAmrAjyazrIsvayaMvaramaNDapaH // 48 // suduSkarataraH kAmaM, mahAsattvatarairnaraiH / kimanyat ? tIrthakRllakSmIkAraNAnAM ziromaNiH // 49 // 1. kimitthaM dUdeg khaMtA0 pAtA0 // 2 deg SapuNyapAdeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [7 5 10 15 20 25 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 8] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam prabhAvanAbhidhaH so'pi nRpavyApAratejasA / duritadhvAntavidhvaMsAd bhAsvarAM zrayati zriyam // 50 // vizeSakam // kramante yatra nAnyAni, prAyazcittAni kalmaSe / tatrApyananyasAmAnyamayamevAghamarSaNam // 51 // bhAvanA zivadA svasya, svA 'nyayostu prabhAvanA / prakArAt taditaH zreSThA, bhAvanAtaH prabhAvanA // 52 // khyAtAzca yadyapi spaSTamaSTAveva prabhAvakAH / tathA'pyupaniSatproktAH pare'pyadbhutavaibhavAH // 53 // tathAhyatizayasphUrtigaNabhUpatisammatAH / prabhAvayanti tIrthezatIrthamavyarthazaktayaH // 54 // aGgaM prazasyamasyAzca, nirNItaM paramarSibhiH / zraddhAvizuddhaM vidhivajjainayAtrApravartanam // 55 // etAM ca trividhAmAhurekAmaSTAhnikAbhidhAm / dvitIyAM rathayAtrAM ca, tIrthayAtrAmathAparAm // 56 // vitanvanti satAmetAstistro'pi zrAyasIM zriyam / tathApi tIrthayAtreyamameyasukRtAspadam // 57 // dAna - zIla- tapo-bhAva-prabhAvanasamudbhavaH / puNyarAzirazeSo'pi yadatra prathate pRthuH // 58 // [sasaGkaM tIrthayAtrAyA vidhi: ] tIrthayAtrAM cikIrSozca yat kartavyaM mahAtmanaH / yathAgamaM vidhistasya, kramAdayamudIryate // 59 // vivekI puruSastatra, jAti-karmAdyadUSitaH / nRpAvaSTambhasaMrambhI, nItisphItadhanAgamaH // 60 // vadAnyo janatAmAnyaH, pUjyapUjAparAyaNaH / janma - jIvita-vittAnAM, jighRkSuH phalamadbhutam // 61 // tithau puNyAtithau gatvA, gurukramayugAntike / zraddhAzuddhAzayaH puNyaprajJo vijJapayedidam // 62 // 1. 'vyaktazadeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH ] martyajanma-kulaizvaryasAmagrIM prApya durlabhAm / kRtArthIkartumicchAmi, bhagava~stIrthayAtrayA // 63 // dhanyastvaM tIrthakRtpUjyo, yasya saGghapatistava / senAdhipatyavat saGghAdhipatyaM vitariSyati // 64 // saGghAdhipatyamatyantadurlabhaM bhavinAM bhave / tIrthAdhipatyavad bhadra !, jagadbhadraGkarodayam // 65 // arjitodAttapuNyasya, bhAvikalyANasampadaH / kasyApi tIrthayAtrArthamiyamutsahate matiH // 66 // evaM saMvardhitotsAho, guruNA prItacetasA / yAtrAyai kRtasatkAraH, kArayed dinanirNayam // 67 // kalApakam // sAdharmikANAM sarvatra, bahumAnapuraHsaram / yAtrArthaM kRtahRllekhAn, lekhAn sampreSyayet tataH // 68 // kRtoruvAhanA-''vAsa-koza-pAdAtasaGgrahaH / yuga-yoktrAdigantryaGga-zilpivargaparigrahaH // 69 // jalopakaraNa-cchatra- dIpikAdhAribhirvRtaH / sUpakRddhAnya- bhaiSajya - bhiSakprabhRtisambhRtaH // 70 // candanA - 'garu- karpUra-kAzmIra - vasanAdibhiH / vastubhirmuditazcaitya-tIrtha-saGghArcanocitaiH // 71 // muhUrte pUrvanirNIte, snapayitvA jagadgurum / racayitvA'dbhutAM pUjAM niSaNNastatpurastataH // 72 // saGghAdhipatyadIkSAyAM, dattAyAM gurubhirmudA / dikpAlebhyastato dattvA, sphUrjanmantrabalaM balim // 73 // " pUjite puSpa - vAsAdyairmantramudrAJca rathe / svayamAropayed devaM, mahenAtimahIyasA // 74 // SaDbhiH kulakam // puraskRtaguruH kRtvA, sasaGghazcaityavandanam / kAyotsargaiH kapardyambAprabhRtIn sannidhApayet // 75 // D:\maha-k.pm 5 \ 2nd proof [9 5 10 15 20 25 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] _ [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kSudropadravavidrAvimantradhyAnAmalAtmabhiH / klRptAntaHkavacAstraizca, gurubhiH kRtasannidhiH // 6 // sphUrjajjayajayadhvAna-dhavaladhvanibandhuraiH / avAryestUryanirghoSairnAditAmbaragahvaraH // 77 // uddAmadAna-sammAnapUritArthimanorathaH / ramye parisare puryAH, kuryAt prasthAnamaGgalam // 78 // vizeSakam // tataH sAdharmikAn sarvAn , nAnAsthAnAgatAnasau / satkRtya sahitastaizca, kurvannurvI pramodinIm // 79 // dhanairdhanArthinaH kAmaM, vAhanairvAhanArthinaH / sahAyairasahAyA~zca, prINayan sahayAtrikAn // 80 // bandi-gAthakamukhyAMzca, nAmagrAhA mahAtmanAm / azanairvasanairathairyathAzakti kRtArthayan // 81 // caityAni pUjayan mArge, bhagnAni ca samuddharan / tatkarmakRtsu vAtsalyaM, kurvaMstatkAryacintanam // 82 // satkurvan dhArmikAn niHsvAn , dAnAd dInAn pramodayan / bhItAnAmabhayaM yacchan , mocayan bandhanasthitAn // 83 // paGkamagnaM ca bhagnaM ca, saGkaTe zakaTAdikam / niyuktairuddharaMstattatkarmazilpakarainaraiH // 84 // kSudhitaM tRSitaM vyAdhibAdhitaM zramanissaham / tanvAnaH susthamAnnA-'mbu-bhiSag-bhaiSajya-vAhanaiH // 85 // kSundAnazcAkhilAn kSudropadravAn dhArmike jane / vidadhAnazca jainendrazAsanasya prabhAvanAm // 86 // brahmacarya-tapastejojanitAntastamaHzamaH / dadhaddeva-gurUpAstibhAvanApAvanaM manaH // 87 // krameNa prApya tIrthAni, sArmikasamAdhinA / bhRtvA tIrthAmbhasA kumbhAn , puSpa-vAsAdhivAsitAn // 88 // 25 1. drAvamadeg khaMtA0 / / 2. zakaTaM sthitam khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH] [11 saGkha gAndharvavargaM ca, carcayitvA yathocitam / puSpa-kuGkama-karpUra-candanapramukhaistataH // 89 // atyadbhutAbhirdevendravimAnAdivibhUtibhiH / praklRptatIrthakRjjanmamajjanotsavavaibhavaH // 10 // jagattrayapateH snAtraM, kurvIta prItamAnasaH / jagatIjinabimbAnAM, vaiyAvRtyakRtAmapi // 91 // trayodazabhiH kulakam // dugdhAdyairamRtaiH kiJca, karpUrAdyaizca paJcabhiH / tataH paJcAmRtasnAtraM, pAtraM kalyANasampadaH // 92 // candanasyanda-kastUrI-karpUrAdyaivilepanaiH / svarNAbharaNa-puSpasrag-vasanAdibhirarcanam // 13 // ghanasArA-'guruprAyasugandhadravyadhUpanam / prekSAM dakSajanaprekSyAmadbhutaM ca mahAdhvajam // 14 // calaccAmara-bhRGgAranIradhArAmanoharam / karpUrArAtrikaM puSpavRSTisambandhabandhuram // 15 // devAnAM vandanaM cAtha, kRtvA kuryAd yathocitam / devasevakasatkAramanivAraM ca bhojanam // 96 // paJcabhiH kulakam // mukhodghATavidhAne ca, mAloddhaTTanaparvaNi / kiJcAkSayanidhikSepe, bhUmibhANDAdiniSkraye // 17 // kozaM saMvardhya devasya, dInAdinanukampya ca / ApRcchetArcanApUrvaM, prabhuM gadgadayA girA // 98 // yugmam // vizvasaGkalpakalpadro ! tvadekamayamAnase / punadarzanadAnena, prasIda sadayaM mayi // 99 // tataH prabhuM namaskRtya, satkRtya sahayAtrikAn / tIrthAnudhyAnadhanyAtmA, nivRttaH svapuraM gataH // 100 // puNyasphUrte muhUrte'sau, samutsarpanmahotsavam / 25 rathapravezamAdhAya, pratimAmAnayed gRham // 101 // 1. gandhidra khaMtA0 pAtA0 // 2. degddhATana khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sArmika-suhRdvandhu-pauradhaureyakAMstataH / bhojanAdibhirAnandya, kuryAt saGghasya pUjanam // 102 // vizeSakam // idameva mahAdAnaM, bhAvayajJo'yameva ca / idameva zriyo mUlaM, yadetat saGghapUjanam // 103 // iti siddhAntasiddho'yaM, tIrthayAtrAvidhau vidhiH / sthAnaizcaturbhirArAddhaiH, samyagArAdhito bhavet // 104 // tadyathA- paropakArakaraNaM, brahmavrataniSevaNam / yathAzakti tapaH sampaddInA-'nAthAnukampanam // 105 // sthAnAnyetAni catvAri, saGghAdhipatinA tataH / ArAdhyAnIcchatA puNyazriyaM puNyAnubandhinIm // 106 // yazcetasA zucitareNa catuHprakAramArAdhayatyabhimatAmiti tIrthayAtrAm / prItA svayaMvaravidhiM vidadhAti tasmin, saubhAgyabhAgyavati saGghapatitvalakSmIH // 107 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrIudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSyaGke mahAkAvye tIrthayAtrAvidhivarNano nAma prathamaH sargaH ||ch|| varSIyAn pariluptadarzanapathaH prAptaH paraM tAnavaM, rohanmohatayA tayA hRtaparispando'timandodyamaH / zrImantrIzvara vastupAla ! bhavato hastAvalambaM cirAd , dharmaH prApya mahIM vihartumadhunA dhatte punaH pATavam // 1 // cha / // graM0 121 // cha // cha / 1. zloko'yaM khaMtA0 pustake nAsti // 2. degddInAnAmanukadeg pAtA0 // 3. granthAgraM 116 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH // paropakAraH puNyarddhivAddhisaMvarddhane vidhuH / lokottarasphuratkIrttivallipallavane'mbudaH // 1 // bhavanti hi mahAtmAnaH, paropakRtikarmaThAH / apradhAnIkRtasvArthaH, sArthavAho yathA dhanaH // 2 // tadyathA- asti pratyagvideheSu, janmabhUmiriva zriyaH / kSitipratiSThitaM nAma, puraM kSmAmukuTopamam // 3 // surAlayacayottuGgazRGgaraGgadhvajavrajaiH / dattapatramivAbhAti, yadamartyapuraM prati // 4 // AsIdAsImabhUmIzadAsIkaraNakautukI / prasannacandraH kSmAcandrastatra kSatraziromaNiH // 5 // kAlaH karAlo yasyAsInnistriMzaH saMharannarIn / etasmAd duHsaho jajJe, pratApatapanaH punaH ||6|| pure tatrAbhavallakSmInivAsabhavanaM dhanaH / sArthavAho yazobhizca, vaNigbhizca vigADhadik ||7|| calAcalA'pi no lakSmIryatkarAmbhojamatyajat / vAtArhatA patAkeva, devAyatanaketanam // 8 // dRSTe nRNAmapUrvArthasundare yasya mandire / babhUva zaGke zaGketi, kimidaM jagadantaram ? // 9 // kSIrAbdheriva ye tasya, dadhire dAnapAtratAm / vAridA iva te jagmurjagato'pyupajIvyatAm // 10 // 1. hatapatA' khaMtA // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 15 20 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 14] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam SSSS sa vasantapuraM gantuM, vyavahArArthamanyadA / yAtrArthinaH samAhvAtuM, vAdayAmAsa DiNDimam // 11 // yasya yat pUryate naiva, sa tad yAcatu he janAH ! / ityudghoSaNayA pUrNavyomA somAkRtirdhanaH // 12 // akSatAnU zirasA bibhran, maGgaladhvanipUrvakam / tasthau nivizitAvAsaH, purIparisarAvanau // 13 // yugmam // atrAntare samAyAtaM, dharmaghoSamunIzvaram / satkRtya kRtyavinnamraH, kiM kAryamati so'vadat // 14 // dharmyaM vAcamathovAca, vAcaMyamaziromaNiH / tvayA samaM sameSyAmo vasantapurapattanam // 15 // sArthavAstathetyuktvA, prAha sUpakRtaH prati / annAdyamISAM sampAdyaM, yuSmAbhirnityamityaho ! // 16 // atrAntare ca kenApi, sthAlaM sArthapateH puraH / rasAlaphalasambhArasambhRtaM prAbhRtIkRtam // 17 // atha sotkarSaharSAzrurdhanyammanyamanA dhanaH / dharmaghoSamuniM prAha, sotsAhakarakorakaH // 18 // bhagavannanugRhIta, gRhNIta phalasaJcam / dhanyo'smi kRtakRtyo'smi, bhavatpAdAbjasevayA // 19 // mUrtimAniva dharmo'tha, dharmaghoSamunirdhanam / bhASate sma mahAbhAga !, kalpanIyamidaM na naH // 20 // siddhamannaM jalaM prAsu, phalaM nirbIjatAM gatam / bhavenmunInAM kalpyaM yanna kRtaM na ca kAritam // 21 // vacanaM sa munIzasya, nizamya zamitaspRham / avocad vismasmeranetralIlotpalo dhanaH ||22|| aho ! kaSTamaho ! dhairyamaho ! duSkarakAritA / ete vidadhate yat tannAnye zrotumapIzate // 23 // 1. nivasitA khaMtA0 // 2. 'mAnatha dhadeg vatA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15 dvitIyaH sargaH] atha pratasthe sArthena, samaM sa rathamAsthitaH / uddaNDabhANDasambhAravAhibhirvAhanomibhiH // 24 // samaM zrIdharmaghoSo'pi, munibhiH parivAritaH / vrajannatitarAM reje, vikkairiva mahAgajaH // 25 / / azvIyairaukSakairmAnuSyakairathyAbhirauSTrakaiH / dhanazcacAla vaipulyaM, vipulAyA vilopayan // 26 / / dhane pracalite kampaM, bheje vizvambharA bharAt / viparItamamuM sarvAH, saritaH paritaH punaH // 27 / / kekipatrAtapatreSu , vahatsu jaladazriyam / dadhe taDillatAlakSmI, sphurantI kuntasantatiH // 28 // dhanadRSTyA sudhAvRSTyA, grISme'pi grastatApayA / na sArthaH prArthayAmAsa, dhArAgRhamahotsavam // 29 / / sa yAvadaTavIM kAJcit , kaizcit prApa prayANakaiH / mArga evAbhavat tAvat , kAlo mudirameduraH // 30 / / yathA yathA dharApIThe, dhArA dhArAdharo'mucat / zarAnurasi pAnthAnAM, manmatho'pi tathA tathA // 31 / / vAridhArAbhirAzaGkya, zaGke paGkeruhakSayam / antardadhe kila draSTumakSamaH padmabAndhavaH // 32 // sAcivyaM smarasAmrAjye kimasya mayi garjati ? / itIvAbhyunnatiM prApya, payodaH pidadhe vidhum // 33 / / khedavisphArasUtkArA, durdinazyAmaladyutaH / pAnthAzcarantaH paGkAntarbhejire gUDhapAdatAm // 34 // pAnthAnAM gacchatAmagre, prANadravyottamarNakaiH / nadyo gatiniSedhAjJArekhA iva kRtA ghanaiH // 35 // cApamAropya pAntheSu , smarAjJAbhaGgakAriSu / vIrAH payomuco'muJcan , dhArA nArAcadurdinam // 36 / / 1. dhAya, rekhA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam durgAhairvAhinIvAhai:, pathibhiH paGkasaGkalaiH / dhArAsArairatisphAraiH, kramo'pyajani yojanam // 37|| kaSTaM dRSTvA'tha sArthasya, tataH sArthapatirdhanaH / sausthyenAvAsitastasthau, tatroccairaTavItaTe // 38 / / sthite sArthapatau tatra, janAnAM sArthavAsinAm / pAtheyAni truTanti sma, kiyadbhirapi vAsaraiH // 39 // atha sArthastapasvIva, praviSTaH kaSTasaGkaTe / kanda-mUla-phalaprAyairvRttiM kartuM pracakrame // 40 / / sArthavAhastathA spaSTamAzliSTazcintayA tayA / IrNyayeva yathA tasmAnnidrayA vidrutaM drutam // 41 // yAminyAH pazcime yAme, zuzrAvAtha zrutipriyam / asau parasparAlApaM, mandurA-yAmapAlayoH // 42 // tAvat paropakAritvamasya lokasya darzyate / yAvad duHsamayacchayA, nikaSo nikaSA na hi // 43 // yathA yathA punaH kAlaH, karAlo'yaM vijRmbhate / tathA tathA'yaM naH svAmI, pratipanne'tinizcalaH // 44 // paritaH prasarantyetAH, payodacayavIcayaH / pratipannArthazUrasya, prabhorasya ca kIrtayaH // 45 // saMlApametayoH zrutvA, sarvaM zrutavatAMvaraH / citte saJcintayAmAsa, sa cidrUpaziromaNiH // 46 // dhruvamAbhyAmupAlambhaM, lambhito'smi stuticchalAt / yadIzi mayA kaSTasaGkaTe pAtito janaH // 47 / / atha saJcintayan sArthe, sArthezaH sa sukhA-'sukhe / sasmAra dharmaghoSAkhyamunevimalamAnasaH // 48 / / 15 20 1. rthapatistatra, pravi' khaMtA0 // 2. GkaTam khaMtA0 pAtA0 // 3. rthavIrasya, khaMtA0 // 4. "tayoH sarvaM, zrutvA zrata khaMtA0 pAtA0 // 5. 'Sasya, mune khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH ] aprAzukIkRtaM dhanyAH, payo'pi na pibanti ye / kathaM teSAM munIndrANAM prANayAtrA bhaviSyati ? // 49 // aho ! me mandabhAgyasya, tathA nizcetanaM manaH / yathA kathA'pi sAdhUnAM, nAkAri sahacAriNAm // 50 // atrAntare papAThoccairbahirmaGgalapAThakaH / udayAnugataM bhAnoH, prAtaHsuprAtamaGgalam // 51 // ruddho'pi meghaiH sArtheza !, bhavAniva vibhAvibhuH / amuJcannayamutsAhamupakArArthamudyayau // 52 // [ 17 atha prAbhAtikaM kRtyaM, vidhAya vidhivad dhanaH / mANibhadrAbhidhaM mitraM, papraccha janvatsalaH // 53 // dharmaghoSaH prabhuH kutra, kathaM vA mitra ! vartate ? / yadaho ! subahoH kAlAdadya me smRtimAgataH // 54 // tenAtha kathite teSAmAzrame samupAgataH / gurUMzca tatpurastAcca, sa hRSTo dRSTavAn munIn // 55 // kAyotsargasthitAn kA~zciditarAn dhyAnabandhurAn / svAdhyAyadhanyAnanyA~stu, pratyupekSAparAn parAn // 56 // sa praNamya kramAdetAn, dharmyakarmasu karmaThAn / guroH purastAdAsInaH, kRtAJjalirado'vadat // 57 // yugmam // samAyAtAH stha sArthe'smin vacanairmama nirmamAH ! | cakre mayA na cintA'pi santApi hRdayaM tataH // 58 // mahAmohasya mAhAtmyAt, tadidaM skhalitaM mama / sarvaM kSantavyamavyagramatibhirmunipuGgavaiH // 59 // atho gururabhASiSTa, kaSTametanmudhaiva te / sArthAdhIza ! kimasmAkaM, na hitaM vihitaM tvayA ? // 60 // saMsAra iva durlaGghe, kAntAre'smin mahAmate ! / bhavatA duSTakarmabhyo, dasyubhyo rakSitA vayam // 61 // 1. 'mucanna' pAtA0 / / 2. 'cca, suhR' khaMtA0 // 3. durlaGghaye, kA khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 151 20 25 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 18] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam munInAmanna-pAnAdi, sarvamete yathocitam / sArthavAha ! prayacchanti, sArthikAste nirantaram // 62 // dhano'pyUce guNamayaM manyante guNino jagat / vasudhA hi sudhAbhAnoH, sudhAdhauteva bhAsate // 63 // tat kalpanIyamAhAramidAnIM ditsurasmyaham / munIn preSayatA''vAsaM, prati sadyaH pradya me // 64 // vartamAnena yogenetyukte bhagavatA'tha saH / prAptaH svAvAsamAsannabodhiH zodhitamAnasaH // 65 // guroratha samAdezAd, gRhAyAtaM munidvayam / kalpyAntarasyAbhAvena, sa svabhAvena zuddhadhIH // 66 // zraddhayA grAhayAmAsa, sarpirutsarpivAsanaH / saGkhyAtItaguNaM bodhibIjaM prApyeva nivRtaH // 67 // yugmam || dharmalAbho'stviti spaSTamiSTamAzIrvaco munI / dattvA dhanAya namrAya, jagmaturgurusannidhau // 68 // athAhlAyAparAhNe'pi, dhano'pUrNamanorathaH / gurupAdAntikaM prApa, nindannAtmAnamAtmanA // 69 // athArebhe munIndreNa, dezanA klezanAzanI / tvaM nAtmanindayA duHkhaM, mahAtman ! kartumarhasi // 70 // svArthIkRtaparArthena, caritenAmunA bhavAn / lokottarazriyAM nUnaM, bhaviSyati niketanam // 71 // mahAtmanAM hyayaM panthAH, kSuNNaH puNyAtmabhirnRbhiH / yat paraprINanaM nAma, prANairapi dhanairapi // 72 // asminnarthe kathaM sArthavAha ! vizvaikapAvana ! / abhayaGkarabhUbharturna zrutaM caritAdbhutam ? ||73|| 1. sArthAdhIza ! praya' khaMtA0 // 2. nnidhim khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH] [19 [abhayaGkaranRpacaritam] yathA'paravideheSu , vidyate bhUvibhUSaNam / vijaye puSkalAvatyAM, nagarI puNDarIkiNI // 74 / / tasyAM vizrANitakSoNikSemaH kSemakaro nRpaH / tasya cA'maraseneti, babhUva prANavallabhA // 5 // ardharAtre'nyadA devI, lagne sarvagrahekSite / caturdazamahAsvapnasUcitAdbhutavaibhavam // 76 / / devapUjA-dayA-dAna-dInoddhAradidohadaiH / prakAzitaguNagrAmaM, sutaratnamasUta sA // 77 // yugmam // pitA harSaprakarSeNa, kRtAdbhatamahotsavaH / abhayaGkara ityasya, samaye cAbhidhAM vyadhAt // 78 / / varddhamAnaH kramAt parvazarvarIramaNopamAm / lebhe kumAraH kalayan , sakalaH sakalAH kalAH // 79 // nidrAvirAme bhUpAlatanayo'pazyadanyadA / AtmAnaM kAnanasyAntaH, pazcimaprahare nizaH // 80 / / na tat puraM na tad gehaM, na sa loko na sA rasA / adRSTaparvaH sarvo'yaM, pradeza: pratibhAti me / / 8 / / kimindrajAlaM? kiM svapnaH ?, kiM vA'yaM vibhramo mama ? / ityanalpairvikalpauTustasya dolAyitaM manaH // 82 // yugmam / / atrAntare vinItAtmA, divyarUpadhara: puraH / giraM zucismitAM kazcit , kumAraM pratyabhASata // 83 // vismayaM dhIra ! mA kArSIstvaM mayA'pahRto'si yat / jJAtA'si tu svayaM prAtarapahArasya kAraNam / / 84 / / iti zrutvA kumAro'pi, yAvad vadati kiJcana / bheje tAvadadRzyatvaM, sa divyapuruSaH kSaNAt // 85 / / 1. "noddharaNado khaMtA0 // 2. nizi khaMtA0 // 15 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kimetaditi tasyAtha, vismayasmitacetasaH / tathaivAvasthitasyApa, kSaNena kSaNadA kSayam // 86 / / athotthAya kumArau'sau, kautukottAnamAnasaH / vanaM vilokayAmAsa, harSasotkarSalocanaH / / 87 / / vanaM sa mene sacchAyavRkSacchannadigantaram / bhayAdiva divA bhAnoH, piNDIbhUya sthitaM tamaH // 88|| sthUlasthulatulaiH zailaistanikAkAranirjharaiH / skandhAvAraH smarasyeva, jahArAsya vanaM manaH // 89 / / tad vanaM svarvadhUbhuktakuJjapuJja vilokayan / sa mAnasaM saro'pazyadAtmamAnasanirmalam // 10 // kumAraH kanakAmbhojairbhUSitaM vIkSya tat saraH / digvadhUdarpaNaM mene, saGkrAntavadanAmbujam // 91 / / athAsya saraso nIre, samIreritavArije / ucitAM zucitAM kRtvA, babhrAma vipine panaH // 92 / / athAgrato gato bhUpanandano vandanocitam / darzanIyaM dadarzoccairmaThaM kaJcana kAJcanam // 13 // uddAmavismayA-''nandadattahastAvalambanaH / kumAro'tha samArohat , tasya prathamabhUmikAm // 94 / / vilokayannayaM tasya, maThasya ramaNIyatAm / krameNopari bhUbhAgamApa niSpApamAnasaH // 95 / / atha tatra sthitaM kiJcid , divyAkRtidharaM puraH / yogapaTTaparItAGgamakSasUtrapavitritam // 96 / / pazyantamantarAtmAnaM, vinivAritamArutam / asau yogIndramadrAkSIt , sAkSAd yogamivAGginam // 97 / / yugmam // praNamyAgre niviSTe'smin , samAdhimavadhUya saH / Uce madhumucaM vAcaM, vAcaMyamacamUpatiH // 98 / / 1. "lasthalacchalaiH khaMtA0 // 2. rasastIre, khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21 dvitIyaH sargaH] svAgataM bhavataH zrImAn !, rAjaputrA'bhayaGkara ! / mayA tvamatrAnIto'si vinIta ! hitahetave // 99 / / so'pyUce svAgataM tAta !, tvayi dRSTe mamAdhunA / yat puNyaM janminAM janma, darzanena mahAtmanAm // 100 // itthaM vadata evAsya, kumArasya kSaNAdayam / vidhivad vidadhe dhyAnamAnandaikamanA muniH // 101 / / athAmbarapathenaiva, bhaasvrsvrnnbhaajnaa| AgAnmatryeSvasambhAvyA, bhavyA rasavatI puraH // 102 / / jagAda yogI rAjendunandanaM tadanantaram / atithistvaM mamAdyAsi, kumAra ! kuru bhojanam // 103 / / atha svarNamayaM sthAlaM, svayameva puro'bhavat / yatheSTabhojyasampUrNamekaikamubhayostayoH // 104 // kRtabhojanayorjajJe, karakaH purato'mbare / tena pradattAcamanAvubhAvapyutthitau tataH // 105 / / atha huGkAramAtreNa, yogino'sya mahAtmanaH / yathA''yAtaM tathA yAtaM, rasavatyA tayA punaH // 106 / / candanA-'guru-karpUrapUrasaurabhasambhRtam / tAmbUlamubhayoH pANau, kuto'pyupanataM svayam // 107 / / atho yathocite sthAne, sukhavizrAntayostayoH / ayatnopanataM veNa-vINAdidhvanibandharama ||108 / / sthAna-mAna-yati-grAma-layatrayapavitritam / tadA tatrAbhavad divyaM, saGgItaM prINitazruti // 109 / / yugmam // itthaM vinodasandohaistasyApahRtacetasaH / yayau nidAghadIrgho'pi, nimeSa iva vAsaraH // 110 / / tejazchaTAsaTe yAte, tadA dezAntaraM harau / bhrAntairibhanibhairdhvAntairnabha:kAnanamAnaze // 111 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tama:kaJcakamAcchidya, karairujjvalayan mukham / nizAkRzAGgyAH prANezo, dUradezAdupAgamat // 112 / / atha pRthvIpateH putraH, pavitrastena yoginA / jagAdekamahAbAhurjagade muditAtmanA // 113 // santi me zatazo vidyA, niravadyA nRpAtmaja ! / tAsAmatha yathApAtraM, kvacit kAzcinniyojitAH // 114 / / paramadyApi vidyA'sti, khaDgasiddhinibandhanam / mamaikA sA'nurUpasya, pAtrasyAbhAvataH sthitAH // 115 / / etasyAH siddhavidyAyAH, smaraNena raNe naraH / bhavedapi parolakSavipakSavijayakSamaH // 116 / / yadyapi prApya yo vidyAM, kayAcidapi zaGkayA / niyojayati nAnyatra, sa vidyAvadhapAtakI // 117 / / tathApi tasyAH satpAtraM, prApnoti na yadA naraH / tadA zreyastamo manye, nirAmnAyaH kila kSayaH // 118 // yugmam / / asaGkrAmitavidyasya, mama syAdadhamarNatA / asatpAtre tu vinyAso, vidyAviplavakAraNam // 119 // Ayuzca svalpamevaitadito vyAghra itastaTI / iti kartavyatAmUDhamAnaso yAvadasmyaham // 120 // tAvad vidyeyamAgatya, svayameva puro mama / cintAM tvaM vatsa ! mA kArSIrityavocata sAdaram // 121 / / adya prAtarguNagrAmarAmaNIyakamandiram / samAneSyAmi satpAtrabhUtaM kamapi pUruSam // 122 / / trailokyamaNDanaprAye, tasmin mAM puruSAdbhute / samyag vinyasya sannyasya, zarIraM tvaM sukhI bhava // 123 / / athaitayA tvamAnItaH, preSitAnnijaceTakAt / pratipadyasva tad vidyAmityukte so'pyado'vadat // 124 / / 1. zAdathA''gamat khaMtA0 pAtA0 // 2. vatA0 pAtA0 yugmam iti nAsti // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23 10 dvitIyaH sargaH] etAvataiva dhanyo'smi, dRSTavAn yat tava kramau / tad vidyayA kimadyApi, kRtyaM sadvidya ! vidyate ? // 125 / / siddhisaudhAgrasopAnaM, zrIvazIkArakAraN / kalyANasampadAdarzo, darzanaM hi mahAtmanAm // 126 // yogIndro'pyabravId bhadra !, jagadbhadraGkarazriyaH / bhavanti hi bhavAdRkSAH, kalpavRkSA iva kSitau // 127 / / paraM tathA'pi me vidyAM, gRhANAnugRhANa mAm / RNaM gurormayi cchindannupakAraparo bhava // 128 / / ityuktvA khaDgasiddhi tAM, dattvA sattvAnuraJjitaH / yogIndraH prApayAmAsa, kumAraM piturantike // 129 / / athAkasmAnnRpo dRSTvA, taM samAyAtamAtmajam / nagaraM kArayAmAsa, mahotsavamayaM tadA // 130 // pRthvInAthena pUrveSAmatha prasthAsnunA pathi / kumAro rAjyadAnArthamathito'tyarthamabravIt // 131 // gRhNAmi nAhaM sAmrAjyaM, tAta ! pAtakapAtakam / kartumabhyutsahe kintu , tvatsevAmeva kevalam // 132 // yAtastAtAgrataH padbhyAM, priyAH prasvedabindavaH / na tu me tvadvimuktasya, maulau muktAphalasrajaH // 133 // anicchato'pyathaitasya, kSemaGkaranarezvaraH / arpayAmAsa sAmrAjyamabhiSekapuraHsaram // 134 / / atha kSemaGkaraH kSmAbhRd , dakSo dIkSAmupAdade / abhayaGkarabhUpAlaH, pAlayAmAsa tu kSitim // 135 / / rAjyabhAradhuraM bibhran , nyAyadharmadhurandharaH / ayamAnandayAmAsa, prajA iva nijAH prajAH // 136 / / tasya kalpadrumasyeva, sarvato'pyupakurvataH / dizo'dhivAsayAmAsa, prajA iva nijAH prajAH // 137 / / 20 25 1. "mAgatadeg khaMtA0 pAtA0 // 2. pAtukam pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam $$ athAnyadA'sya bhUbharturdharmAsanamupeyuSaH / sada:sadanamabhyetya, pratIhAro vyajijJapat // 138 / / prabho ! puSpapurasvAmI, nRsiMha: siMhavikramaH / bahi: svalpaparIvAro, devapAdAn didRkSate // 139 / / atha bhUbharturAdezAt , prAvezayadasau nRpam / so'pyAsannAsanAsInaH, saprazrayamado'vadat // 140 / / duHkhadharmopataptasya, jagato jIvanaM dvayam / puSkarAvartamegho vA, sajjano vA'dbhutodayaH // 141 // zrito'sti tvAM jaganmitraM, tajjIvitamahItalam / vipakSeNa kSayaM nItaH, zItadyutirivAruNam // 142 / / tagarAnagarIzena, yato'kAraNavairiNA / vigRhya jagRhe rAjyaM, balinA cchalinA ca me // 143 / / tatkhaDgavidyAdAnAditvadavaSTambhavaibhavAt / yathA zriyaM zrayAmi svAM, pRthvInAtha ! tathA kuru // 144 / / iti vijJApito rAjA, pratizrutya tathaiva tat / prAhiNot pratihAreNa, sahitaM svAgatAya tam // 145 / / athoce sumatirmantrI, svaccha ! svacchandacAritA / vAritA nItizAstreSu , kathamAdriyate tvayA ? // 146 / / asmai sAhAyyakAmAya, siddhirdAtuM na budhyate / ArAmikaH kimArAmaM, datte puSpa-phalArthinAm ? // 147 // caturaGgacamU-deza-kozaprabhRtibhiH prabho ! / svagRhAGgaNamAyAtaM, tat kRtArthaya pArthivam // 148 / / bhUpo'bhyadhatta mantrIza !, samIcInamidaM vacaH / kintu vandhyAH kalA yAsAM, na paropakRtiH phalam // 149 // 1. to janaH khaMtA0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH] [25 jAyante jantavaH kukSimbharayo bhUrayo na kim ? / parArthAH siddhayo yasya, sa jAtaH sa ca jIvati // 150 // pAtre hi yojitA vidyA, kSetre cAropitA latA / manorathapathAtItaM, prasUte phalamadbhutam // 151 // kAmaM kalAsamRddho'stu , sagarvaH zarvarIvaraH / kSINo'pi pUjyate kintu , kalAbhiH prINitAmaraH // 152 // iti sambodhya mantrIzaM, muhUrte zubhazaMsini / khaDgasiddhiM dadau tasmai, nRsiMhAya mahIbhuje // 153 // kRtasAhAyaka: sainyairadainyaiH siddhavaibhavaH / so'jaiSIt saGgarotsaGge, tagarAnagarIzvaram // 154 // kSINazaktitrayaH so'pi, nRsiMhahRtavaibhavaH / vyabhAvayadaho ! daivaM, naivaM me hRdaye'pyabhUt // 155 / / bhraSTarAjyadvayaH so'haM, duHsthAvasthaH karomi kim ? / athavA yasya sAhAyyAdanenaurjityamarjitam // 156 / / abhayaGkarabhUpAlaM, tamanupravizAmyaham / yena syAd vahnidagdhAnAM, vahnireva mahauSadham // 157 // yugmam // vipazciditi nizcitya, nagarI puNDarIkiNIm / Agatya natvA bhUmIzaM, samayajJo vyajijJapat // 158 // deva ! tvameva nAmnA'pi, karmaNA'pyabhayaGkaraH / nAmamAtreNa kITo'pi, varNyate tvindragopakaH // 159 // syuryasminnathisArthasya, phalavanto manorathAH / tenaiva nararatnena, ratnagarbheti bhUrabhUt // 160 // tadevaM deva ! nAvA, vidyate tvayi kiJcana / paraM tathApi vAllabhyAt , tvamupAlabhyase mayA // 161 / / ahaM hi tagarApuryAM, nRpatirghanavAhanaH / hRtarAjyo nRsiMhena, tvatprasAdonmadiSNunA // 162 // 1. ddho'pi, sagarvaH khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kumudasya zriyaM hRtvA, nidhatte ravirambuje / indurapyudayaM prApya, kurute tadviparyayam // 163 // rAjyaM tanme tvayA''cchidya, nRsiMhAya prayacchatA / AtmA lokottaraH sampratyetayoH sadRzIkRtaH // 164 // yugmam / / jagaducchAsinaH santastulyA hi svA-'nyapakSayoH / nAsAvaMzA ivottuGgA, vAma-dakSiNanetrayoH // 165 // kiJcopakartumArtAnAmalaGkarmINabuddhinA / tvAdRzAnAM ghanAnAM ca, vidadhe vidhinA janiH // 166 // rAjendra ! tanmamApi tvaM, mamatvaM hRdaye dadhat / rAjyazrIbhraMzasantApavyApadaM hartumarhasi // 167 / / atha pRthvIpatiH prAha, lajjAvanamitAnanaH / yanme dUrasthitasyAbhUt , tat tvayA mRSyatAmiti // 168 / / madabhyarthanayA rAjyaM, deza-koza-balAnvitam / mAmakInamadhiSThAya, tvaM sakhe ! sukhito bhava // 169 / / uktvetyasyAbhiSekAya, yAvadAdizati sma saH / mantrIzaH sumatistAvat , sAkSepamidamabravIt / / 170 / / vAraM vAraM vibho ! keyamanAlocitakAritA ? / prANairapyaya'te rAjyaM, yat tat tyAjyaM kvacid bhavet ? // 171 / / dezaikadezo dezo vA, pAdAntikamupeyuSe / yuktaM yannRpaputrAya, premapAtrAya dIyate // 172 / / sakalaM rAjyamutsRjya, gAtramAtraparicchadaH / kathaM patnIjanasyApi, svAnanaM darzayiSyasi ? // 173 / / nRpatistAvadevAsi, yAvallakSmIrabhaGgA / bhaGgarAyAM punastasyAM, nRpattirbhavasi kSaNAt // 174 // uhyate nidhanAvastho, naraH skandhena bandhubhiH / tyajyate nirdhanAvasthaH, sodarairapi dUrataH // 175 // 15 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [27 dvitIyaH sargaH] Azritasya zriyA puMsaH, syurye lokampRNA guNAH / ta eva tadvimuktasya, jagadudvegahetavaH // 176 // abhyadhAdatha bhUmIndustvaM lokocitamucivAn / tattvaspRzA dRzA kintu , sacivoccaivivecaya // 177 / / zriyo vA svasya vA nAze, yenAvazyaM vinazyate / zrIsambandhe budhAH sthairyabuddhi badhnantu tatra kim ? // 178 // ahamasyAH patiH seyaM, mamaivetyabhimAninaH / bhuvA bhogArthinaH ke vA, vezyayeva na vaJcitAH ? // 179 // patrapAtrIva dhAtrIyaM, bhuktvA tyaktA mahAtmabhiH / vigRhya gRhyate lubdhaiH, kukkurairiva ThakkuraiH // 180 // yaH zriyaM sukRtakrItIM, supAtre naiva nikSipet / viduSo'pyasya sotkarSA, kaSukAdapi mUrkhatA // 181 // vardhayeddhAnyabIjaM hi, kSetre nikSipya karSukaH / nidhAya na punargehe, mUlanAzaM vinAzayet // 182 // puMsastasya vaTasyeva, viTasyeva ca vaibhavam / niHzvasya gamyate yasmAdakRtArthaiH phalArthibhiH // 183 // bhAgyairAvarjitairlakSmIstyaktA'pyabhyeti vezmani / gRhAdapi bahiryAti, tairanAvarjitaiH punaH // 184 // rAjyabhUmIruho mUlaM, zrIvazIkArakArmaNam / bhAgyamAvarjayantaM mAM, tanmantrin ! mA nivAraya // 185 // pratibodhyeti mantrIzaM, dhAtrIzo meghavAhanam / bhadrapIThe pratiSThApya, prasabhAdabhyaSiJcata // 186 / / tasmai rAjyazriyaM yacchan , dhanyAM kanyAmivAtmanaH / dezaM kozaM ca sainyaM ca, sarvamUrvIpatirdadau // 187 / / abhayaGkaradevasya, lokamekAgramAnasaH / ArAdArAdhayAmAsa, sutavanmeghavAhanaH // 188 / / 1. degkSmIrmuktA'pya pAtA0 / 2. zo ghanavAhanam khaMtA0 // 3. "vad ghanavAhanaH khaMtA0 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] _[ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam athA'bhayaGkarakSmApastAmApRcchya balAdapi / kRtAnugamanAn paurA-'mAtyAdIn vinivartya ca // 189 / / vihAya vAhanazreNimapi vizrANitAM svayam / satpAtradattasarvasvamAtmAnamanumodayan // 190 / / eko'pyadbhutamAhAtmyAt , parivArairivAvRtaH / pANau kRpANaM bibhrANaH, pratasthe tIrthakautukI // 191 / / vizeSakam / / yAminyAmanyadA dhImAnantaHkAntAragahvaram / suzrAva karuNadhvAnamadhvAnamatilavayan // 192 // dhvanestasyAnusAreNa, karuNAJcitacetanaH / sa viveza vizAmIzaH, satvaraM girigahvaram // 193 / / tasmin guruguhAgarbhavyApAritavilocanaH / apazyanmaNDalaM kuNDaprajvalajjvalanojjvalam // 194 / / tadantikaniSaNNAM ca, vanitAM navayauvanAm / zApAdiva diva srastAM, purandarapurazriyam / / 195 / / jAnuyugmAntaranyastavyastAlakamukhAmbujAm / bhaya-zokAtirekeNa, tanUkRtatanuzrutim // 196 / / yoginodyatakhaDgena, vIkSitAM krUracakSuSA / tanUmiva nizAbhartuH, saiMhikeyakaTAkSitAm // 197 / / karavIrasrajA raktacandanena ca carcitAm / asau vilokayAmAsa, vilapantImidaM muhuH // 198 // kalApakam / / dUrAtmano mukhAdasya, niSAdasya haThAdapi / yo'pakarSati mAM tena, kimu zUnyA jagattrayI ? // 199 / / aho ! me mandabhAgyAyA, dharmaH sa bhagavAnayam / jagattrANapravINo'pi, viparIto vivartate // 200 // praNipatya kramau karmasAkSinnabhyarthaye muhuH / jagaccakSurasi trAtA, tanme kazcid vilokatAm // 201 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29 dvitIyaH sargaH] atha vizvopakAraikadIkSitaH kSitivallabhaH / nistriMzaM dhRtanistriMzaM, yogIndramidamabravIt // 202 / / mahAtmannadbhutasphUrtiriyaM mUrtistavorjitA / sAmrAjyalakSaNairetairna brUte yogimAtratAm // 203 // idaM lokadvayApathyaM, karma dharmavidAMvara / na zakyaM vaktumapyuccaistat kimarthaM tvayA'rthyate ? // 204 / / santo zapathapAnthAnAM, pareSAM pathadezakAH / Atmanaiva kathaGkAraM, prathayantyapathe padaM // 205 // tadasyA nanu yogIndra !, jIvitavyapradAnataH / atirne sametasya, kartumAtithyamarhasi // 206 / / atha kanyAzirodezAd , vinivartitayA dRzA / pazyan narendraM yogIndraH, prAha sAhasikAgraNIH // 207 / / jagattrayapavitreNa, saccaritreNa cAmunA / / zrIpuSA vapuSA ca tvaM, cakravartIva lakSyase // 208 / / tanmamAsminnakRtye'pi, pravRtteH zRNu kAraNam / vizvAsabhAjanaM kasya, bhavanti na bhavAdRzAH ? // 209 / / tuGgazRGgasamUhena, nabhaH kavalayanniva / asti vistAravittADhyo, vaitADhya iti parvataH // 210 // tatrAhamuttarazreNI, vidyAdharapateH sutaH / kulakramAgatAM vidyAmadbhutAmaparAjitAm // 211 / / ArAdhayitumArebhe, tathA taddhyAnamAnasaH / dineSvaparipUrNeSu , sAkSAdeSA yathA'bhavat // 212 // yugmam // abhASiSTa ca tuSTA'smi, vatsa ! tvatsevayA'nayA / madAjJayA punaH sevAmuttarAM kartumarhasi // 213 / / 1. vocitA khaMtA0 // 2. Na, sucari pAtA0 / Na sacari khaMtA0 // 3. neSu pari vatA0 khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 30 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam dvAtriMzallakSaNAM nArIM, naraM vA'dbhutavikramam / hutvA'gnikuNDe tvaM vatsa !, vareNyaM vRNuyA varam // 214 // athaitadanyathAkAraM, kariSyasi vaco mama / sphuTiSyati tatastUrNaM, mUrdhA tava sahasradhA // 215 // antarhitAyAM caitasyAM, tadarthaM pRthivImaTan / dRSTvA siMhapurAdhIzasutAmetAmihAnayam // 216 // tanmahAtmaMstvametasyAH, prANatrANaparAyaNaH / siddhermama parArthaikanighna ! kiM yAsi vighnatAm ? // 217|| asyA vivekinnekasyA, jIvitaM te samIhitam / bhUtadhAtrIM paritrAturna punarnRpatermama // 218 // bhuvi khyAtapratho vAcamathovAca dharAdhavaH / bhadra ! kSudradhiyAM gacchasyadhvanyadhvanyatAM kutaH ? // 219 // pareSAM poSyamAtmAnaM, sarve kurvanti jantavaH / jagadaNyAtmanaH poSyaM, kazcittu kurute pumAn // 220 // nirmathya dharmamatyarthamarthamAvarjayanti ye / drumaM samUlamunmUlya, phalAni kalayanti te // 221 // kiJca dRSTaM zrutaM vA'pi, strIvadhAd devatArcanam ? | tanmanye vaJcito'si tvaM, chalAd devatayA tayA // 222 // atha devyA vacastathyaM, tathApyeSA vimucyatAm / hutvA madIyaM mUrddhAnaM, bhava pUrNamanorathaH // 223 // evaM ca kurvatA svasya, kanyAyAzca nanu tvayA / parArthasiddhilubdhasya, mamApyupakRtaM bhavet // 224 // giraM zrutveti gambhIrAmabhayaGkarabhUbhujaH / yogInduravadad dantadyutidyotitadiGmukhaH // 225 // aprAkRtaguNAdhArastavAkAro'yamadbhutaH / prAha sAhasikaprajJAmavajJAtabRhaspatim // 226 // 1. 'menAmi' pAtA0 khaMtA0 // 2. trIpari khaMtA0 / 3. 'jJAnAva' pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31 dvitIyaH sargaH] saubhAgya-bhAgyayorgeha, dehaM tvanyArthamutsRjan / svArthAd bhraSTo'si dUreNa, svArthabhraMzo hi mUrkhatA // 227 // yadi cAtmavyayenaitAM, vanitAM trAtumicchasi / tataH sakarNa ! svarNena, kretuM rItiM samIhase // 228 // bhUpatiH prAha bho mitra !, tava snehocitaM vacaH / anyaH ko'pi punaH svArthaH, paramArthavidAM mataH // 229 / / dAnaM dhanaM kSamA zaktirunnatirgurusannatiH / svArthaH parArthaniSpattirmene lokottarairnaraiH // 230 // kiJca prANyupakArAya, prAyaH kAyaH kSamo na cet / tadanenAdhamaNena, poSitenAdhamena kim ? // 231 // bahuvighnaH kRtano'yaM, mudhaiva yadi yAsyati / kAyaH parArthe puNyAya, kiM na vikrIyate tataH ? // 232 // daivasya vazyaH kAyo'yamavazyaM tena gRhyate / yadarjitaM tataH puNyamavaiguNyaM tadAtmanaH // 233 // vayasya ! yadi me satyaM, hitAya vihitAdaraH / tat pavitraH kRpANo'yaM, pANau mama samarpyatAm / / 234 / / vidyAdharakumAro'tha, yogiveSadharo'bravIt / devyA vacasi naivAsti, mahAtman ! mama saMzayaH // 235 / / prANAn jagattrayatrANapravINAn moktumutsukaH / strImAtrasya kRte rAjan !, jAne mUDho'si sarvathA // 236 / / grahilo mahilAtrANakadAgrahaparigrahI / nAhaM tvamiva tad bhUpa !, kRpANaM na tavArpaye // 237 / / pRthvInAtho'pyabhASiSTa, sabhAziSTamidaM vacaH / nirvicAraM vicArajJa !, tvadvacaH pratibhAti me // 238 / / kSatriyo hi kSatAt trAtA, prApnotyanvarthanAmatAm / kSatriyasyAGgajatvena, mala evAnyathA bhavet // 239 // 1. degna, mama syAdadhamarNatA khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tadahaM yuvayostrANakRte kAyamamuM tyajan / arjayazca yazodehaM, zAzvataM grahilaH katham ? // 240 / / anicchato'pyathaitasya, karAdAcchidya bhUpatiH / antakabhrakuTIbhImaM, khaDgamavyagramagrahIt // 241 / / upakAriNamAsAdya, khaDgaM snehaspRzA dRzA / vIkSAJcakre sudhAvarSaiH, sa nRpaH snapayanniva // 242 / / atha nistriMzadurdarzaH, smeradvadanapaGkajaH / bhISaNo ramaNIyazca, tadA rAjA rarAja saH // 243 / / atha vyApArayAmAsa, kRpANaM pANinA nRpaH / sAdaraM mudito maulikamale kamalekSaNaH // 244 // daridra iva samprApya, paramAnnaM sudurlabham / mude sa tadA skandhe, labdhvA khaDgasya saGgamam // 245 / / romAGkarabharairUz2amuddharaiH sa tadA babhau / abhyutthAnArthamatyarthaM, khaDgAyeva samutthitaiH // 246 / / athAkasmAd dviSacchedadakSiNo'pi na dakSiNaH / bAhurbabhUva bhUbhartuH, khaDgavyApAraNakSamaH // 247 / / bAhustambhena tenoccairantaHsantApavAn nRpaH / mantrAnnigrahamApannaH, pannagendra ivAbhavat // 248 / / atha yAvadayaM dhIraH kapANaM vAmapANinA / agrahIt sAhasotsAhadhurINo dharaNIdharaH // 249 // gharSaNotthAgnidurddharSe, kaNThe dambholisannibhe / bheje'siH kuNThatAM tAvanmadaneneva nirmitaH // 250 / / yugmam // atha yAvacchirazchettuM , svena svamayamakSamaH / tadarthaM prArthayAmAsa, yoginaM jagatIpatiH // 251 // jIrNamUladruvat tAvad , vAtena krUrakamaNA / zaThAtmA sa mahIpIThe, yogIndraH purato'patat // 252 // yugmam / / 1. bharai ruddhamuddha pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dvitIyaH sargaH] pRthvInAtho'pyathAkasmAt , kiJcinmUcchitacetanaH / azRNod divyanArINAM, hAhAkAraM nabhastale // 253 / / labdhasaMjJazca varSantI, pIyaSaM svakamaNDaloH / / sphAratArotkareNeva, muktAhAreNa hAriNIm // 254 / / candrojjvalamukhIM svacchacandanasyandasundarAm / sevAgatAbhiH svaHstrIbhizcakorIbhirivAvRtAm // 255 / / netranIlotpalAnandamandiraM sundarAkRtim / dadarza purato devI, jyotsnAmiva zarIriNIm // 256 // vizeSakam / / atho jagAda sA devI, saivAhamaparAjitA / vatsa ! tvatsAhasenA''zu, tuSTA'smi vRNu vAJchitam // 257 / / atha praNamya tAM rAjA, ramyatAmadhikaM dadhat / jagAda devi ! me zreyastaruradya phalegrahiH // 258 / / yatastvaM mama tuSTAsi, ziracchedArthamarthinaH / tadidaM prArthaye mAtaH !, prasAdaH kriyatAM mayi // 259 // bAhustambhe tathA stambha, nizumbhaya bhayApahe / zirazchettumalambhUSNuryathA'yaM jAyate kSaNAt // 260 / / evaM pratijJAnirvAhavratarakSaNato mama / / upakAro mahAn devi !, bhavedeva na saMzayaH // 261 // mama kAryaM na rAjyena, na dhanairna vadhUjanaiH / yadi tuSTA'si satyena, tadidaM kriyatAM tvayA // 262 / / naivaM cet kartumutsAho, matsAhasavazAdatha / yogino'sya tataH spaSTamiSTasiddhirvidhIyatAm // 263 / / atha devI punaH prAha, nAhamasya durAtmanaH / prANAnapi prayacchAmi, dUre'bhISTArthasAdhanam // 264 // ayaM hi jagatInAtha !, strIvadhArambhapAtakI / bhavAdRzAM vadhAdAtmasiddhiM duSTaH samIhate // 265 / / 1. ndirAM sudeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam etasya sattvaparyantaparIkSArthaM mayA purA / akRtyamidamAdiSTamapUrNe pUrvakarmaNi // 266 / / vatsa ! tat sarvamutsRjya, mantrAnuSThAnamutamam / vaJcito'yaM mayA lobhAnniSkRpaM karma nirmame // 267 / / abhIrorasya pApeSu , lokadvayavirodhinaH / hInasattvasya tattvajJa !, kutaH siddhirbhavatvasau ? // 268 // puMsaH padmAkarasyeva, kSINasattvAmbujasthiteH / zrIrvazaM kathamAyAtu , bhramarIva calAcalA ? // 269 / / durAtmanastadetasya, hetave tvaM mahIpate ! / ratnagarbhAmimAmAtmazUnyAM no kartumarhasi // 270 / / athApi kriyatAmevaM, paropakRtikarmaTha ! / yadi syAdupakAro'sya, kazcid duzcaritAmbudheH / / 271 / / nivRttAyAmathaitasyAM, reje bhUpatibhAratI / satkriyAnantaraM kAntA, sAttvikasyA''yatiryathA // 272 / / yadeva devi ! sAdhye'rthe, niSedhAya tvayocyate / tadeva pratyutAtyarthaM, pravRttiM prati kAraNam // 273 / / tatastvaM mAM zirazchedapratijJApUraNodyatam / nivArayantI tuSTA'pi, kaSTa ruSTA'si tattvataH // 274 / / prasAdasAdaraM mAtaH !, pratijJAtArthavAraNAt / nighnatyA me yazodehaM, kiM te samprati sAmpratam ? // 275 / / yadi bhagnapratijJo'pi, jIvaloke'tra jIvati / vada taddevi ! ko nAma, mRta ityabhidhIyatAm ? // 276 // tatastvaM yadi tuSTA'si, tat prayAhi yathA''gatam / zirazchedAkSamo'pyeSa, vizAmyagnau yathA svayam // 277 // ityuktvaiva samuttasthau, jhampArthaM sa vibhAvasau / na hi sattvavatAM kiJcidazakyaM pratibhAsate // 278 // 20 25 1. vatyasau vatA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [35 10 dvitIyaH sargaH] dRSTvA siMhapurAdhIzasutA'pyetaM tathodyatam / antaHsaJjAtasaGghaTTA, pRthivyAmapatat tadA // 279 / / balAdatha samAkRSya, rabhasAdaparAjitA / bhASate sma mudA smeravadanA medinIpatim // 280 / / sAhasaM vatsa ! mA kArSIrahaM tuSTA'smi sarvathA / tavoparodhAt pazyAyaM, jIvitaM lambhito'dhamaH // 281 / / ityuktvA yoginastasya, jIvitavyamivAGgavat / zabaprAye zarIre'ntazcikSepAmbha: kamaNDaloH // 282 // kumArImapi tAmevamabhiSicyA'parAjitA / svayamujjIvayAmAsa, ghanalekhAlatAmiva // 283 / / atha jIvantamAlokya, kumArI dharaNIdhavam / vimarza-vismayasmerA, mumude kumudekSaNA // 284 // antazcittaM praviSTo'tha, tadA tasyA rateriva / lokottaraguNaH so'yaM, patiH saGkalpajo'bhavat // 285 / / tadA dadhe dharAdhIzamano'paharaNArthinaH / tasyA vilokitaM sAci, sAcivyaM cittajanmanaH // 286 // avocata punardevI, narendramaparAjitA / tavoparodhAt tuSTA'haM, mahAtmannasya yoginaH // 287 / / sattvaratnAmbudherasya, darzanAyaiva lAlasaH / karmasAkSI tadA''rohat , prAcInAcalacUlikAm // 288 / / atrAntare'bhavad bhUrini:svAnasvanamAMsalaH / dikkukSimbhariratyuccaiH, ko'pi kolAhalo mahAn / / 289 / / dadarzAsyAnusAreNa, cakSurdikSu kSipannayam / kSoNinAthaH kSaNenAtha, pRtanAM kRtinAMvaraH // 290 / / kimetaditi vismeravilocanamatho nRpam / sainyAdasmAdupAgatya, kazcinnatvA vyajijJapat / / 291 / / 1. STo'yaM, tadeg khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam asmadbharturidaM sainyamarikezaribhUbhujaH / svAmizUnyaM prabhAvasminnaputre tridivaM gate // 292 // ArAdhya vidhivad gotradevatAmaparAjitAm / tatastadupadezena, bhavantamupatiSThate / / 293 / / yugmam // rAjyazriyastadetasyA, bhava tvaM vallabho vibho ! / ramyA'pi hi zriyaM dhatte, na vinenduM kumudvatI // 294 // prajJAlokAbhidhAnasya, mantriNaH kramikasya me / abhyarthanAmimAM nAtha !, nAnyathA kartumarhasi // 295 / / atho nikaTavartinyA, svayaM devatayA tayA / abhyaSicyata rAjendurnivezya kanakAsane // 296 / / tasyottamAGge zuzubhe, sitamAtapavAraNam / pUrvakSoNibhRtaH zRGge, sitAMzoriva maNDalam // 297 / / kumArImapi tAmasmai, maGgalasnAnapUrvakam / dattvA devI kSitIzAya, kSaNenAtha tirodadhe // 298 // athA'rikezarikSmApapuraM lakSmIpurAbhidham / tayA vanitayA sAkaM, praviveza vizAmpatiH // 299 / / tallakSmIpurasAmrAjyamabhyupetyA'bhayaGkaraH / pAthoda iva pAthodhipAthaH pRthvImatarpayat // 300 / / tataH siMhaparAdhIzaH svayametya pramodavAna / tAmanaGgavatI putrI, bhUbhujA paryaNInayat // 301 // bhUcarAH khecarAzcAnye, kanyAdibhirupAyanaiH / bhaktipahIbhavaccittAstaM bhUbhujamapUpujan / / 302 / / vidyAdharezvaraH so'pi, devatAdattavaibhavaH / so'pi puSpapurAdhIzaH, sa cApi ghanavAhanaH // 303 / / nRpaM pare'pi sAmantAH, samantAdetya sammadAt / ratna-vAji-gajaprAyaiH, prAbhRtairupatasthire // 304 // yugmam / / 1. prAyaprAbhR pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH ] anyadA vanyadAvAgnipratApasyAsya bhUbhujaH / cakramAyudhazAlAyAmAvirAsIt suduHsaham // 305 // cakrasyAsya prabhAveNa, dviguNIkRtatejasA / abhayaGkarabhUpena, SaTkhaNDA sAdhitA mahI ||306 || na nAma bhUbhRtAmeva, sArvabhaumapadaM nRpaH / mahAtmanAmapi prApa, guNairlokottarairayam // 307 // atha krameNa samprApya, vratasAmrAjyasampadam / padaM lokottaraM labdhA, cakravartyabhayaGkaraH // 308|| SSSS sArthavAha ! zriyo mUlamAlavAlaM yazastaroH / vrataM paropakArAkhyaM, munayastadidaM viduH || 309 // na zocyastat tvayA''pyAtmA, pApa ityamalAzaya ! / upakAraparA buddhiH, zuddhAM brUte tavAyatim // 310 // upayogaH paraM kazcid, yannAsmatto'bhavat tava / sArthavAha ! kriyAhInaM, tanmano'tidunoti naH // 311 // tanmahAtma~stavAtyarthaM, sarvathA'pyupakurvataH / tattvopadezamAtreNa, vayamapyupakurmahe // 312 // "saMsAre jantavaH santi, mithyAtvamayanidrayA / hitA - 'hitamajAnanto, jIvanto'pi mRtA iva // 313 // mithyAtvataTinIpUraplAvitaH sarvathA janaH / rayAddustarasaMsArapArAvAre patatyayam // 314 // tanmithyAtvamayaM dhvAntaM, sadgatiskhalanakSamam jighAMsatA janenoccaiH, sevyaH samyaktva bhAskaraH // 315 // smeraM samyaktvasUryeNa, nigUDhaguNagauravam / uttaMsayati mukti zrIrajastraM padmavajjanam // 316 // samyaktvakaumudIsvAdacakorANAM zarIriNAm / purovartini mithyAtvaviSe dRSTirvirajyate // 317 // D:\maha-k.pm 5 \ 2nd proof [ 37 5 10 15 20 25 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam rAgAdivijayI devaH, saccaritragururguruH / prANitrANapradhAnazca, dharmaH samyaktvamucyate" // 318 // tat tavAyamalaGkAro, yujyate puruSottama ! / AdhAtuM hRdaye zrImatsamyaktvaM kaustubha: zubhaH // 319 / / Uce dhano'tha bhagavan ! pratipannamidaM mayA / na hi zriyaM samAyAntI, padena prerayed budhaH // 320 // gurUnatha namaskRtya, prItaH samyaktvasampadA / tAM kSapAM kSapayAmAsa, nijAvAsaM gato dhanaH // 321 / / prage'tha mANibhadreNa, vijJaptaH, suhRdA dhanaH / iyaM prAvRDatikrAntA, nizevodbhAsibhAskarA // 322 // vimuktaM dhanurindreNa, gRhItaM vasudhAdhipaiH / nabhastyaktaM ghanaiH zliSTaM, jigISubaladhUlibhiH // 323 / / kAle'tra prasarantyuccairvyavasAyimanorathAH / prabho ! pratidizaM prauDhAH, sahasrAMzorivAMzavaH // 324 / / etadAkarNya sArthezaH, samullaGghayATavImimAm / gurUNAM gauravaM kurvan , vasantapuramAyayau // 325 / / tatra bhUpatisatkAradviguNotsAhito dhanaH / vikrIya svIyabhANDAni, pratibhANDAnyupAdade / / 326 / / tatra sthitamathApRcchya, dharmaghoSamunIzvaram / kSitipratiSThitaM prApa, kRtArthaH sArthapaH puram // 327 / / hue atha kAlena pUrNAyuruttareSu kuruSvayam / kalpadrupUrNasaGkalpo, jagmivAn yugmadharmatAm // 328 / / tatazca prathame kalpe, bhUtvA'sau bhAsuraH suraH / apareSu videheSu, vijaye gandhilAbhidhe // 329 / / vaitADhyazaile gandhAradeze gandhasamRddhake / pure zatabalakSmAbhRtputro vidyAdharAnvaye // 330 // 1. Svasau khaMtA0 pAtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH ] candrAkAntAGgasambhUto, jajJe nAmnA mahAbalaH / aGgAvagaNitAnaGga, zRGgAra iva mUrtimAn // 331|| vizeSakam / / rAjyaM mahAbalAyAtha, dattvA zatabalo nRpaH / dIkSAM gRhItvA kRtvA ca tapAMsi divamAsadat // 332 // atho mahAbalaH kSmAbhRd, yauvanonmAdadurdharaH / ajJAtadharmA karmANi, nirmame sa yathAruci // 333|| mahAbala mahIpAlamanyadA sadasi sthitam / nirbharasphItasaGgItarasanirmagnamAnasam // 334 // mantrIzo dharmatattvajJaH, svayambuddho'bhidhAnataH / vairAgyavAsanAviSTamabhASiSTa viziSTadhIH ||335 // yugmam // astu svAduphalazrIkaH, kadalIdrurivaikadA / vinaikaM puNyabIjaM tu, janturucchedamRcchati // 336 // tat tavApi zriyAM mUlaM, tyaktvA dharmaM kulaprabho ! / itthaM na viSayagrAmo, bhoktuM tattvajJa ! yujyate // 337|| abhyadhAd bhUpatirmantrin !, kimaprastutamucyate ? / uvAca sacivaH svAmin!, zrUyatAmatra kAraNam ||338|| zucibhiH sacivaiH svAmin!, kuzalodarkakarkazam / aprastutamapi prAyo, hitaM vAcyaM hitaiSibhiH // 339 // yadadya nandanodyAne, jJAnAtizayazAlinau / bhavadAyurmayA pRSTau, cAraNau vAcamUcatuH // 340 // mAsamAtraM bhavadbharturAyuH zeSamiti prabho ! / vijJa ! vijJapyase bADhamatastvamiti mA muhaH || 341 || Uce mahAbalaH sAdhu, sAdhubuddhibRhaspate ! | svayambuddha ! gurustvaM me, tvaM mantrI tvaM ca bAndhavaH ||342 // yaditthaM pAtakAmbhodhipAtukaM prati samprati / mAmandhamiva nirbandhAd, bhujAlambaM prayacchasi // 343|| paraM samIpamApanne, mRtyau kRtyaM karomi kim ? / mUrdhni dattapade zatrau, vikramaH kramatAM kutaH ? // 344 // 1. 'sphItisa' vatA0 // 2 degmiku' pAtA0 khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 39 5 10 111 15 20 25 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam pravrajyAM dinamapyekaM, prApyAnanyamanA janaH / mokSaM yadapi nApnoti, kAmaM vaimAniko bhavet // 345 // ityamAtyopadezena, mahAbalamahIpatiH / jagrAha dIkSAmAcAryasamIpamupajagmivAn // 346 // yugmam / / asAvanazanaM kRtvA, dinadvAviMzatiM tataH / IzAnakalpe devo'bhUd , vimAne zrIprabhAbhidhe // 347 / / nAmnA'tha lalitAGgasya, tatra vaiSayikaM sukham / bhuJjAnasyAnanyadA'cyoSTa, priyA tasya svayamprabhA // 348 / / hA priye ! dehi me vAcaM, pralapannityathoditaH / svasAmAnikadevena, sauhArdAda dRDhadharmaNA // 349 / / yaH purA mitra ! mantrIzaH, svayambuddhastavAbhavat / so'haM tava viyoge, pravrajyainAM zritaH zriyam // 350 / / ahaM tvayi tataH snehAd , vijJAyAvadhinA'dhunA / punaH svayamprabhAmanyAM, bhAvinI kathayAmi te // 351 / / babhUva dhAtakIkhaNDaprAgvidehaikamaNDane / nAgilAkhyo gRhapatirnandigrAme'tidurgataH // 352 // tasya nAgazriyAM patnyAM, putrISaTkAdanantaram / sutA'bhUnmartyaloke'pi, narakameva saptamI // 353 / / etasyAM jAtamAtrAyAmamAtrodvignamAnasaH / nagarAnniragAd dUraM, virAgAnnAgilaH kila // 354 // durbhagatvena putryAstu , nAmno'pyakaraNAdatha / nirnAmiketyabhUt tasyAH, prasiddhirjanitA janaiH // 355 // sA vaddhiSNuH krameNAtha, samaM dAridykarmaNA / agamad dArubhArArthaM, nabhastilakaparvate // 356 / / yugandharamuni tatra, surA-'suranamaskRtam / dRSTvA natvA'tha tadvyAkhyAM, zrutvA saMvegato jagau // 357 / / 1. dinAn dvA' khaMtAsaM0 // 2. dRDhavarmaNA khaMtA0 pAtA0 // 3. bhAmenA, bhAvi khaMtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH] [41 duHkhinaH santi bhUyAMso, bhave'smin bhagavan ! janAH / mattastu mandabhAgyAyAH, ko'pi duHkhAdhiko'sti kim ? // 358 / / "atho yugandharaH prAha, kevalajJAnabhAskaraH / vatse ! dhatse mudhA duHkhAdvaitavaitaNDikaM manaH // 359 // duHkhAni parataH santu , tAvannarakavAsinAm / zrutamAtrANi bhindanti, hRdayaM yAni dehinAm // 360 // paraM pratyakSamevaite, vane'pi sukhamAninaH / vinA'parAdhaM badhyante, pazavaH pazya pApibhiH // 361 // dRDhaM kazAbhistADyante, karkazAbhisturaGgamAH / badhyante cAdbhataprANabandhurA api sindhurAH // 362 // paradravya-paradrohaparAH pazya narA nRpaiH / krandantaH karuNaM mArairnihanyante navairnavaiH // 363 // svasvAmibhAvasambandhamumurairmarmadAhibhiH / vatse ! svarge'pi tApyante, maruto'viratotsavAH // 364 // vilokyate na talloke, pradezo nirupaplavaH / ArAdhyate na cedeSa, dharmaH zarmanibandhanam // 365 // saMsAraduHkhasammardakardame patatAmayam / dharma eva bhujAlambaM, datte nAnyaH zarIriNAm // 366 // ArAddhazca virAddhazca, cakravartIva dehinAm / dharmastuSTazca ruSTazca, sukhaM duHkhaM ca yacchati // 367 // sukhAya vatse ! tad vAJchA, yadi te vidyate hRdi / ArAdhyatAM tato dharmaH, kalpanAkalpapAdapaH" // 368 // upadezamiti zrutvA, munestrailokyadarzinaH / anujJAM cAsya samprApya, duHkhaughakSayakAGkSayA // 369 / / udvignA nijadehe'pi, gRhItAnazanA'dhunA / vartate'syAstato gatvA, svaM rUpaM darzaya svayam // 370 / / yugmam // 25 1. santi, tA' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 42 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tathAkRte'tha tenaiSA, tasminnevAnurAgiNI / mRtvA tasyA'bhavad devI, premaprAtraM svayamprabhA ||371 // bhogAn bhuktvA tayA sAkaM, sAkampo'tha divazcyutaH / kSetre mahAvidehe'bhUllohArgalapuraprabhoH // 372|| sutaH suvarNajaGghasya, pratApajitabhAsvataH / sa lakSmIkukSimANikyaM, vajrajaGgha iti zrutaH ||373|| yugmam // nagaryAM puNDarIkiyAM, cyutvA sA'pi svayamprabhA / cakriNo vajrasenasya, zrImatIti sutA'bhavat // 374 // anyadA pramadodyAne, krIDantI samupAgatam / muniM kevalinaM vIkSya, vanditaM deva-dAnavaiH || 375 / / jAtajAtismRtirjJAtvA, sA sarvaM pUrvaceSTitam / dhAtreyIM paNDitAmAha, raho vizvAsabhAjanam // 376 // yugmam // purA mamA''sIdIzAnakalpe hRdayavallabhaH / lalitAGga iti khyAtastatpriyA'haM svayamprabhA || 377 / / sa ca maccyavanAt pUrvaM cyuta kvApyabhavad bhuvi / na jJAyate tatastasya, prayatnaM prAptaye kuru // 378 // paNDitA'pi zrutAzeSavRttAntAnugataM paTam / lekhayitvA'GgaNopAnte vajrasenasya cakriNaH ||379 // sevAgatAnAM sarveSAM, kumArANAmadarzayat / dRSTvaitad vajrajaGgho'pi, jAtajAtismRtirjagau // 380 // mama pUrvabhavaH so'yaM, paNDite ! lekhita: kuta: ? / divyajJAnavatA kena, kathitaM vA tavAgrataH ? ||381|| ekaikazastayA pRSTaH, parvatAdivinirNayam / pUrvadRSTAnusAreNa, sa yathAbhidhamabhyadhAt // 382 // athotsukatayA vRttamanAkhyAyA'pi paNDitA / zrImatyAH purato gatvA, tad vRttAntaM vyajijJapat // 383|| 1. sallakSmI khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH] [43 vajraseno'pi vijJaptaH, svayaM paNDitayA tayA / suvarNajaGghaputraM taM, kumAryA paryaNInayat // 384 // so'tha zvazuramApRcchya, lohArgalapuraM gataH / svayaM jighRkSuNA dIkSAM, pitrA rAjye nivezitaH // 385 / / sutaM puSkalapAlAkhyaM, rAjye kRtvA sa cakrabhRt / vajraseno'pi saJjajJe, munIbhUyAtha tIrthakRt // 386 / / anyadA puSkalakSmApaM, zrutvA zatrubhirAvRtam / vajrajaGgho'pi sAhAyyaM, kartuM tasya purIM yayau // 387 / / tatra zatrUn vinirjitya, zrImatyA sahito'tha saH / vrajan nijapuraM mArge, vilokya munisattamau // 388 // AtmIyAveva sodayauM, kevalajJAnazAlinau / namazcakre kRtI nAmnA, senAntau muni-sAgarau // 389 // yugmam // athaiva cintayAmAsa, vajrajaGghanarezvaraH / aho ! me mandabhAgyatvamaho ! me matihInatA // 390 // yadahaM prAptavAn lakSmI, vAntaprAyAmimAM pituH / etau cAritrasAmrAjyaM, prApatuH sodarau tu me // 391 / / adhunA'pi puraM gatvA, dattvA rAjyaM svasUnave / cAritrAzaninA karmadrumaM bhasmIkaromyaham // 392 // iti nizcitya bhUpAlo, lohArgalapuraM gataH / / prAtarditsurayaM rAjyaM, prasuptaH zrImatIyutaH // 393 / / ajJAtaparamArthena, rAjyalobhAndhacetasA / viSadhUmaprayogeNa, ghAtito nizi sUnunA // 394 // yugmam // athottarakuruSveva, samaM dayitayA tayA / nRpo yugaladharmA''yuryathAkSetramapAlayat // 395 / / saudharmakalpe saGkalpopanataiH prINitau sukhaiH / snehasyUtAvivAbhUtAmekakAlamubhau surau // 396 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vajrajaGghasya jIvo'tha, jambUdvIpe divazcyutaH / kSitipratiSThitapure, videhakSetramaNDane // 397 / / vaidyasya suvidheH sUnurjajJe satkarmakarmaThaH / jIvAnandAkhyayA khyAto, vaidyavidyAvizAradaH // 398 / / IzAnacandrabhUbhartustatraiva nagare tadA / kAntAyAM kanakavatyAM, jajJe putro mahIdharaH // 399 / / lakSmyAM ca jajJe kAntAyAM, sunAsIrasya mantriNaH / sutaH subuddhirvikhyAto, nAmnA ca kriyayA ca yaH // 400 // priyAyAM zIlavatyAM ca, dhanAkhyazreSThinastadA / nandano guNaratnAnAmAkaro'bhUd guNAkaraH // 401 / / babhUvA'bhayamatyAM ca, patnyAM sArthapateH sutaH / nAmnA sAgaradattasya, pUrNabhadra iti zrutaH // 402 / / so'pyatra zrImatIjIvazcyutaH saudharmakalpataH / babhUvezvaradattasya, zreSThinaH kezavaH sutaH // 403 / / eSAmapi ca paJcAnAM, samAnaguNazAlinAm / jIvAnandena vaidyana, saha sakhyamabhUt tadA // 404 / / saGgatAnAmathAmISAmanyedhurvaidyavezmani / sAdhurmAdhukarI bhikSAM, kurvan netrapathaM yayau // 405 / / taM pRthvIpAlabhUbhartuH, putraM kila guNAkaram / AttavrataM tapaHkaSTAnuSThAnairvIkSya kuSThinam // 406 / / mahIdharakumArastaM, vaidyaputraM tadA'vadat / dhigidaM bhiSajAM janma, dhigidaM zAstrakauzalam // 407 / / anIhAnAM zarIre'pi, paratraikaratAtmanAm / yadIdRzAnAM sAdhUnAM, nopakArAya jAyate // 408 // yallokamala-mUtrAdighrANAnmAlinyamarjitam / tadidaM kSAlyatAmadya, munerArogyadAnataH // 409 // 1. 'na, samaM maitryamabhUt khaMtA0 pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [45 dvitIyaH sargaH] jIvAnando jagAdaivamatha rAjendunandanam / yuvA'pi vRddhabuddhistvaM, yuktamevoktavAniti // 410 / / kintu dInAralakSaNa, pratyekamapi durlabhaiH / nigRhyate yaterasya, rogo'yaM bheSajaistribhiH // 411 / / eteSu lakSapAkAkhyaM, tailamastyeva madgRhe / gozIrSacandanaM ratnakambalaM ca punarna hi // 412 / / ityukte tena te paJca, vipaNizreNimaNDanam / kaJcinmahebhyamabhyetya, zreSThinaM zreSThamUcire // 413 / / api dInAralakSAbhyAM, dehi gozIrSa-kambalau / yadAbhyAM kartumicchAmazcikitsAM rogiNo muneH // 414 / / teSAmiti vacaH zrutvA, vismayasmeramAnasaH / jagAda sAdaraM zreSThI, dhanyAH ! zRNuta madvacaH // 415 / / kuSTharogAbhibhUtasya, yogyAvetau mahAmuneH / rAjyenApi na labhyete, dUre dInAradarzanam // 416 // santi puNyanidAnAni, yAni dAnAni koTizaH / etairArogyadAnasya, zatAMzenApi nopamA // 417 / / tad gRhNIta vinA mUlyamanugRhNIta mAM mudA / zreSThItyuktvA'rpayAmAsa, ratnakambala-candane // 418 / / tataste sampAdAya, zakanaiH zabhazaMsibhiH / jIvAnandena sahitA, muneranupadaM yayuH // 419 / / kAyotsargAsanAsInamadhonyagrodhabhUruhaH / bAhyodyAne'tha te vIkSya, namazcakrurmunIzvaram // 420 // tato munimanujJApya, tailenAbhyajya vaidyabhUH / nizcetane'tha taddehe, kSiptavAn ratnakambalam // 421 // tailatApena tenAtha, vyAkulAstatkalevarAt / niHsRtya zItale lInAH, kRmayo ratnakambale // 422 / / 1. "vAnidam khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha gozavamAnIya, tasyopari dayAparaH / kambalAt pAtayAmAsa, kRmIn vaidyavaraH svayam // 423 / / gozIrSacandanasyandairindunisyandasundaraiH / zaminaH zamayAmAsa, sa tApavyApadaM mudA // 424 / / trividhAya kriyAmitthaM, kRmInatulakauzalaH / gozave pAtayAmAsa, tvagmAMsAsthigatAnayam // 425 / / kaizcid dinaiH zamisvAmI, cAmIkarasamacchaviH / kSamitastairvihArAya, punarnavavapuryayau // 426 / / vaNikpraSTho'pi bhaiSajyadAnaprabhavavaibhavAt / antakRtkevalIbhAvaM, tasminneva bhave'bhajat // 427 / / te'pi kambala-gozIrSazeSaM vikrIya kAJcanaiH / prAsAdaM kArayAmAsuH, svena lakSayadvayena ca // 428 / / kiyatA'pyatha kAlena, samaM saJjAtabhAvanAH / vrataM prApyA'cyute kalpe, zizriyastridazazriyam // 429 / / dvAviMzatyatarAyuSkAste sarve'pyacyutAccyutAH / prAgdvIpaprAgvideheSu , taTe lavaNavAridheH // 430 / / vijaye puSkalAvatyAM, puNDarIkiNyadhIzituH / vajrasenanRpasyA''san , dhAriNyAM paJca sUnavaH // 431 / / yugmam // abhUt teSu bhiSagjIvo, vajranAbhAbhidho'grajaH / caturdazamahAsvapnaziSTasAmrAjyavaibhavaH // 432 // bAhuH subAhuH pITho'tha, mahApIThaH kramAdamI / jIvAstato nRpA-'mAtya-zreSThi-sArthezajanminAm // 433 / / AsIt kezavajIvo'pi, suyazA rAjaputrakaH / prAgbhavasnehataH so'pi, vajranAbhamazizriyat // 434 // tIrthapravRttyai vijJaptastato lokAntikaiH suraiH / vajrasenanRpo rAjye, nivezya nijamAtmajam // 435 / / 20 25 1. 'yustridivaH zriyam vatA0 // 2. janmanAm khaMtA0 pAtA0 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [47 dvitIyaH sargaH] sAMvatsarikadAnAni, dattvA devendravanditaH / cAritrasampadA sAkaM, mana:paryAyamAsadat // 436 / / vajranAbhamahInAtho, mahImatha mahAbhujaH / suyazaHsArathiH zakrasamalakSmIrapAlayat // 437 / / kevalaM vajrasenasya, tasya tIrthakRtastadA / cakraM tu samamevAbhUd vajranAbhasya bhUbhujaH // 438 / / vajranAbho vijityAtha, vijayaM puSkalAvatIm / prAptacakripadaH kAmaM, dharmyakarmANi nirmame // 439 / / anyadA jAtavairAgyastAtapAdAntamAgataH / rAjyaM nyasya sute dIkSAM, sabandhurjagRhe nRpaH // 440 // bhavopagrAhikarmANi, kSayaM nItvA'tha nirvRtim / vajrasenaprabhau prApte, dharAyAM vijahAra saH // 441 // dvAdazAGgadharasyAsya, siddhayaH sakalA api / vajranAbhamunIndrasya, pAdapIThAntike'luThan // 442 // anye'pi bandhavastasya, samaM suyazasA'bhavan / ekAdazAGgapArINA, mahimnAM ca mahAspadam // 443 / / viMzatyA''rAdhitaiH sthAnairarhadbhaktipuraHsaraiH / vajranAbhamunIndro'tha, tIrthakRtkarma nirmame // 444 // vaiyAvRtyena sAdhUnAM, bAhuzcakripadapradam / subAhustu balAdhAyi, karma nimitavAn muniH // 445 / / prazaMsAM ca tayozcakre, vajranAbhamunIzvaraH / tena pITha-mahApIThau, prakAmaM durmanAyitau // 446 / / tadIrdhyAjanitaM karma, tAbhyAmAlocanAM vinA / strIbhAvaphaladaM cakre, mAyAmithyAtvayogataH // 447 // kramAt SaDapi te pUrvalakSAn dIkSAM caturdaza / pAlayitvA'tha sarvArthasiddhizriyamazizriyan // 448 / / 1. "mArjayat pAtA0 // 2. dharmaka' pAtA0 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam itya'nuttaravimAnanivAsazrIvilAsavikasanmanasaste / nirvRtipratibhuvaM bhavabhAjAM, bhejire nirupamAM sukhalakSmIm // 449 / / // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIRSabhasvAmipUrvabhavavarNano nAma dvitIyaH sargaH samAptaH // yastIrthayAtrAbhavapuNyayogAnmAtrAdhiko'bhUd bhagavatprasAdaH / zrIvastupAlastamamuM pRthivyAM, prAsAdamUrtyA prakaTIcakAra // 1 // // graM0 456 ubhayaM 577 // 1. bhadevasvA vatA0 // 2. etatpadyAnantaraM pAtA0 pustake'yaM zloko'dhika upalabhyateyA zrIH svayaM jinapateH padapadmasadmA, bhAlasthale sapadi saGgamite sametA / zrIvastupAla ! tava bhAlanibhAlanena, sA sevakeSu sukhamunmukhatA vibhAti // 2 // vatA0 khaMtA0 pustakayoH punarayaM zlokaH tRtIyasargaprAnte vartate // 3. graMthAgram-453 / / ubhayaM 568 // iti pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // [kulakarANAmutpattirnItayazca] itazca jambUdvIpe'sti, videheSvapareSu pUH / IzAnacandrakSmAcandravAtA nAmnA'parAjitA // 1 // tatra candanadAsasya, zreSThino nandano'bhavat / khyAtaH sAgaracandrAkhyo, drAkSopamavacastatiH // 2 // kaumudyAM bAhyamudyAnamanyedyuH sapure nRpe / samprApte'zokadattena, samaM mitreNa so'pyagAt // 3 // zreSThinaH pUrNabhadrasya, nandinI bandisaGkaTAt / asAvatrAntare dRSTvAmocayat priyadarzanAm // 4 // tAvanyonyasamAlokapramodahatamAnasau / chalaikadRSTeH kandarpapizAcasya vazaGgatau // 5 // svaM svaM gRhamatho yAtAvanyonyavirahAturau / na ratiM prApatuH kvApi, 'kAmAjJA hi suduHsahA' // 6 // atha sAgaracandrasya, zrutvA tad vikramAdbhutam / pitA candanadAso'smai, sAmadhAma giraM jagau // 7 // kRthA mA sma vRthA vatsa !, vikramakramamanyadA / yato na vaNijAM kvApi, zauryamaucityamaJcati // 8 // api cAzokadatto'yaM, chadmanaH sadma jaGgamam / saGgamastena naitena, samaM kAryaH kvacit tvayA // 9 // IrSyAluH ko'pi tAtasya, mithyaivedaM nyavedayat / yanme vayasyo mAyAvI, mAyAvItamanA api // 10 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sa svacchaprakRtizcitte, cintayanniti sAgaraH / tAtAdezaH pramANaM me, nityamityavadat kRtI // 11 // yugmam // candanaH pUrNabhadrazca, cittajJau sutayoH svayoH / kArayAJcakratuH prItyA, pANigrahamahotsavam // 12 / / patyA sAgaracandreNa, tulyena priyadarzanA / lakSmI rAyaNeneva, prItA nItA kRtArthatAm // 13 // priye'nyA bahiryAte, sati taddhAmagAminA / prArthitA'zokadattena, tyaktalajjena sA'vadat // 14 / / tvaM mAyAtaH samAyAtaH, kimu re ! mama mandire ? / tuccha ! tad gaccha bhartA me, svacchastvAM mitramicchati // 15 // athodvigno vinirgatya, sAgarAgre'bravIdidam / patnyAste duzcaritrAyAH, saGkaTe'dyApAtaM sakhe ! // 16 / / zrutve sAgaro'pyUce, kSaNaM vikRtamAnasaH / sakhe ! na khedaste dakSa !, vidhAtumucitaH kvacit // 17 // snehAnuviddhayorbhrAtarAvayormAnasakSatiH / bhAvinI nAvinItAyAH, kRte tasyAH kadAcana // 18 // RjuprakRtinA tena, sa duSTa iti bhASitaH / kAmaM muditacitto'bhUt , svabhAvo'yaM durAtmanAm // 19 // svayoSAyAmadoSAyAmapi mitragirA tayA / sAgaro'bhUd gatapremA, jJApayAmAsa tAM na tu // 20 // priyadarzanayA sAkaM, mRtvA kAlena sAgaraH / jambUdvIpe'tra bharatakSetra. dakSiNe'bhavat / / 21 / / tRtIyAre'vasarpiNyAM, sindhu-gaGgAntarakSitau / zeSe palyopamASTAMze, yugmadharmA ravicchaviH // 22 // yugmam / / mAyayA'zokadatto'pi, niSpanno'traiva kuJjaraH / caturdantaH sitacchAyakAyastaM dRSTavAn bhraman // 23 / / 1. tayoHstayoH vatA0 // 2. "ndiram ? khaMtA0 // 3. sakSitiH vatA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH ] AvirbhUtAdbhutaprItiH, sakareNuH kareNa tam / AliGgyA''ropayAmAsa, nijaskandhe savismayam // 24 // ayaM mayA kvacid dRSTa, ityanyonyaM sacintayoH / tayoH smRtipathaM yAtaH, snehaH pUrvabhavodbhavaH // 25 // prAgbhavasmaraNAjjJAtanItiH skandhAdhiropitaH / kariNA tena sa khyAtiM lebhe vimalavAhanaH ||26|| prabhAvAdavasarpiNyAH, kAle'tra mamatAjuSAm / na dadurvAJchitaM kalpataravaH stokatAM gatAH // 27 // mamAyamiti kalpadruviSaye kalahAkulAH / abhavan mArgagAH sarve, tasya hAkAradaNDataH // 28 // tasya candrayazonAmni, kalatre'bhavadanyadA / dhanuraSTazatItuGgaM, prAcyasaMhananaM ziti // 29 // viluptasaGkhyapUrvAyuH, strI-puMsamithunaM kila / cakSuSmA~zcandrakAntA cetyanayornAma kalpitam // 30 // yugmam || jarA-rogau vinA mRtvA, tato vimalavAhanaH / suparNAkhyakumAreSu, suraH samabhavannavaH // 31 // nAgalokeSvabhUccandrayazA api mRtA tataH / agAnnAgakumAreSu, kuJjaro'pi cyutastataH // 32 // antyakAle'tha cakSuSmAnapi yugmamajIjanat / yazasvI ca surUpA ca candrakAntAGgasambhavam // 33 // cakSuSmAn sa suparNeSu, mRtvotpede mahAsuraH / candrakAntA'pi nAgeSu, samAnasamayaM kila // 34 // atho yazasvinastasya, pitRvat prabhutAjuSaH / dhAllaGghitahAkAranItibhirmithunaiH sthitam // 35 // tacchAsanAya mAkAradaNDaM cakre'tha sa prabhuH / yathAparAdhaM prAyuGkta, nItidvayamatha kramAt // 36 // abhicandro'bhavat putraH, pratirUpA ca kanyakA / gaura - zyAmarucI patnyAM, surUpAyAM yazasvinaH ||37|| D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 51 5 10 15 20 25 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 52] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam yazasvyabdhikumAro'bhUt , surUpA tvasya vallabhA / vipadya samamevAhikumAraH samajAyata // 38 // putraH prasenajinnAma, cakSuHkAntA ca nandanI / abhicandrasya jajJAte, pratirUpAGgasambhavau // 39 / / abhicandro vipadyA'bdhikumAreSUdapadyata / sahaiva pratirUpA tu , jajJe nAgakumArakaH // 40 // pitRvad yugminAM zAsti, prasenajiti kurvati / sati hAkAra-mAkAralaGghane dhASTaryataH punaH // 41 // dhikkAranIti nirmAya, nirmAyaH kramazastribhiH / daNDairamIbhizcaNDAjJo, mithunAni zazAsa saH // 42 // yugmam / / cakSaHkAntA'tha tatkAntA. marudevaM tanadbhavama / sutAmasUta zrIkAntAM, ceti tadyugmajAtakau / / 43 / / mRtvA prasenajid dvIpakumAreSvatha nirjaraH / cakSuHkAntA'tha nAgeSu , samaM samudapadyata // 44 / / pitRvanmarudevasya, zAsato'tha prajA nijAH / zrIkAntAyAM sapAdAgradhanuHpaJcazatocchyau // 45 / / zAtakumbhadyutirnAbhirmarudevA priyaGgaruk / nAmnetyajAyatAM putraH, putrI ca yugajAtakau // 46 / / yugmam // saGkhyAtapUrvapramitaM, tayorAyurajAyata / / paitRkAdAyuSaH kiJcinnyUnamanyUnapuNyayoH // 47 / / prApa dvIpakumAratvaM marudevo vipadya saH / zrIkAntA tasya kAntA tu , tadA nAgakumAratAm // 48 // [dhanasArthavAhajIvasya RSabhatIrthakRtazcaritam ] atho vidadhato nAbheryugminAmanuzasanam / tRtIyArasya zeSeSu , pUrvalakSeSu keSucit // 49 / / 15 20 25 1. "pA cAsya pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tRtIyaH sargaH] [53 AyurbhuktvA trayastriMzatsAgaropamasammitam / jIvaH zrIvajranAbhasya, cyutvA sarvArthasiddhataH // 50 // kRSNASADhasya turye'yuttarASADhAsthite vidhau / kukSau zrImarudevAyAH, sa prabhuH samavAtarat // 51 // vizeSakam / / avatAre prabhostatra, pavitre bhuvanatrayam / dhvastadhvAntaM sukhisvAntaM, zAntaduHkhamabhUt kSaNam // 52 / / vRSabha-siMha-zrI-dAma-candrA-''dityAn dhvajaM ghaTam / saro-vAddhi-vimAnAni, ratnaugha-jvalitanAla // 53 / / etAn lokottarasphUrtiprabhAvAdbhutasUcakAn / tadA caturdaza svapnAn , marudevI vyalokayat // 54 // yugmam // atha prAtaH prabuddhA'sau nAbheH svapnAnacIkathat / so'pyuvAceti putraste, bhAvI kulakarottamaH // 55 // athA''sanaprakampena, vijJAyAvataraM prabhoH / samaM samantAt tatraitya, svapnArthaM vajriNo jaguH // 56 / / marudevI namaskRtya, tataH sarve surezvarAH / jagmunijaM nijaM sthAnamamandAnandamedurAH // 57 / / nidhAnaM ratnagarbheva, bibhrANA garbhamadbhutam / dineSu paripUrNeSu , zyAmacaitrASTamIdine // 58 / / uttarASADhayA yukte, vidhAvuccaiH zubhagrahaiH / devI yugaladharmANaM, sutaratnamasUta sA // 59 // yugmam // sukhaistadoditaM vAtairmuditaM nArakairapi / jagatraye'pi tejo'bhUdanadad divi dundubhiH // 60 / / pIThakampA-'vadhijJAnAjjJAtvA''dijinajanma tat / aSTAdholokavAsinyaH, samIyudikkumArikAH // 61 / / 15 1. sambhavam khaMtA0 // 2. "Dhacaturthe'yu khaMtA0 pAtA0 // 3. rudevA vya' vatA0 // 4. rudevAM na0 vatA0 // 5. 'DhanakSatre, vidhA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] 10 _ [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam bhogaGkarA bhogavatI, toyadhArA'pyaninditA / subhogA puSpamAlA ca, vicitrA bhogamAlinI // 62 // AbhinatvA ca nutvA ca, bhetavyaM netyudIrya ca / heturAgamane svAmimAtustathyamakathyata // 63 / / yugmam // uttarasyAM dizi stambhasahasraM prAGmukhaM ca tAH / vAtapUtadvigavyUti, vyadhuH sUtigRhaM bRhat // 64 // uttaMsAmjabhRGgalidhvAnasthAnapradAnataH / prItA gItAni gAyantyo, natvA prabhumabhi sthitAH // 65 // etya kampAsanA jJAtvA, merusthAH svargalokagAH / praNemurdikkumAryo'STau, jinaM tajjananImapi // 66 / / meghaGkarA vatsamitrA, suvatsA meghamAlinI / sumeghA meghamAlA ca, vAriSeNA balAhikA // 67 // klRptAmbudA mudA hRtvA, reNuM surabhivAriNA / AyojanaM tataH puSpairvRSTiM paJcavidhairvyadhuH // 68 / / yugmam // abhyetya dikkumAryo'STa, paurastyarucakAdrigAH / nemurjinaM tadambAM ca, karasphuritadarpaNAH // 69 / / nandA nandottarA''nandA, vaijayantyaparAjitA / jayantI vijagA caiva, kiJcAnyA nandivarddhanA // 70 // AyAtA dikkumAryoSTAvapAcyarucakAdrigAH / natvA mAtrA samaM nAthaM, sabhRGgArAH sagItayaH // 71 / / lakSmIvatI citraguptA, samAhArA vasundharA / suprabaddhA zeSavatI, supradattA yazodharA // 72 // atha pratIcIrucakAdupetyASTau kumArikAH / natvA'rhantaM ca devI, ca, tasthuLajanapANayaH // 73 / / 15 1. nAt jJA' khaMtA0 pAtA0 // 2. lAhakA khaMtA0 // 3. 'STau, pau khaMtA0 // 4. prabuddhA khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH ] bhadrA navamikA sItA, ekanAsA pRthivyatha / ilAdevI-surAdevI-padmavatya iti zrutAH // 74 // udIcIrucakAdaSTAvAgatA dikkumArikAH / praNamya devaM devIM ca, cAmarANi kare dadhuH // 75 // vAruNI puNDarIkA ca, hAsA hrIH zrIralambusA / khyAtAH sarvaprabhA mitrakezI cetyabhidhAnataH // 76 // aSTASTadikkumAryastAH, paurastyarucakAditaH / vijJapya pUrvavad devIM, dikSu pUrvAdiSu sthitAH // 77 // nipItasphItapIyUSapUrodgAravaraiH svaraiH / tenurjinaguNagrAmagAnamAnandamandiram // 78 // dazabhiH kulakam // vidizArucakAdetya, catasro dikkumArikAH / natvA devaM ca devIM ca, gAyantyo dIptadIpakAH // 79 // saterA citrakanakA, citrA sautrAmaNI tathA / vijJapya pUrvavat tasthuraizAnyAdividikSu tAH // 80 // yugmam // catasro dikkumAryo'tha, rucakadvIpato'bhyayuH / surUpA - rUpikAvatyau, rUpA - rUpAMsike tathA // 81 // caturaGgulato bAlanAlaM chittvA nyadhurdare / tatra ratnAdinA pUrNe, dUrvayA pIThikAM vyadhuH // 82 // siMhAsana- catuHzAlajuSastrIn kadalIgRhAn / cakruzca mUlaprAsAdAt, prAcInottara - dakSiNAn // 83 // abhyaGgamubhayozcakruzcatuHzAle'tha dakSiNe / lakSapAkena tailena, divyamudvartanaM ca tAH // 84 // saMsnapya prAk catuHzAle, liptvA gozIrSacandanaiH / tAzca vyabhUSayan divyacelA-'laGkaraNairubhau // 85 // tAzcottaracatuHzAlapIThamAnItayostayoH / hutvA himAdrigozIrSaM, rakSApoTTalikAM nyadhuH // 86 // 1. degracaraiH vatA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 55 5 10 15 20 25 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam parvatAyurbhavetyuktvA, karNAbhyaNe jinasya tAH / sphAramAsphAlayAmAsurAzu pASANagolakau // 87 / / atho jinaM jinAmbAM ca, nItvA sUtiniketane / mudA talpe samAropya, gAyantyastasthurantike // 88 / / nedurdivi tadA ghaNTAzcakampe vAsavAsanaiH / aho ! kimidamityevamAsadad dhusadAM bhayam // 89 / / kruddho baddhodyamaH pUrvaM, zakro vikramakezarI / sAvadhAno'vadhijJAnAjjJAtvA janma jagadguroH / / 90 / / kopATopaM samutsRjya, muktasiMhAsanastataH / prAgmithyAduHkRtaM dattvA, natvA ca trijagadgurum // 91 / / samaM samastairgIrvANairvidhitsurjinamajjanam / Adideza surAdhIzaH, senAnyaM naigameSiNam // 92 // vizeSakam / / tadvAditasughoSAkhyaghaNTayA saha sarvataH / nAdAd vimAnaghaNTAnAmadhAvanta sudhAbhujaH // 93 / / paJcayojanazatyuccaM, lakSayojanavistRtam / pAlakaH pAlakaM yAnaM, cakre zakranidezataH // 94 // mahiSIbhiH sahAmAtyaiH, sAkaM nAkezvarastataH / bheje vimAnaM vyomeva, vidhustArA-grahAnvitaH // 95 / / atha nandIzvaradvIpe, gatvA ratikare girau / vimAnaM tatra saGkSipya, prApto jinajanergRham // 96 / / pradakSiNitatIrthezasaudhaH saudharmanAyakaH / tadvimAnamudakprAcyAM, saMsthApya prabhumabhyagAt // 97 / / dRSTamAtraM jinaM mAtrA, samaM natvA surezvaraH / traidhaM pradakSiNIkRtya, kRtyavit praNanAma ca // 98 // mudA'tha dhusadAMnAthaH, prAha sotsAhamAnasaH / marudevyAH puro janmamahimne svaM samAgatam // 99 / / 1. kRtaM kRtvA, na khaMtA0 pAtA0 // 2. "hAvRtaH khaMtA0 pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [57 10 tRtIyaH sargaH] dattvA'vasvApinI devyAH, praticchandaM jagatpateH / sthApayitvA tadante ca, paJcamUrtirbabhUva saH // 100 / eka: puraH surasvAmI, bhuvanasvAminaM nyadhAt / gozIrSacandanAmodazaste hastAmbujadvaye // 101 / / chatramatra dadhAraikazcAmare parito'pyubhau / eko vetrIva nirdambho, dambholi purato hariH // 102 / / raGko ratnamivAsAdya, mAdyannRbhuvibhuH svayam / nidhAya hRdaye yatnAdagamanmerumUrddhani // 103 / / zilayA pANDakavane, pANDukambalayA dhRtam / adhyAsta vAsavaH snAtrapIThamutsaGgitaprabhuH // 104 / / asmin mahe mahAghoSAghaNTAnirghoSabodhitAH / indrAstriSaSTirAjagmurapare saparicchadAH // 105 // acyutendro'tha sauvarNAn , raupyAn maNimayAnapi / hemarUMpya-hemaratna-ratnarUpyamayAnapi // 106 // hemarUMpyamaNimayAn , bhaumA~zca kalazAn suraiH / aSTottarasahasraM sa, tAn pratyekamacIkarat // 107 // kumbhavat pAtrikA-ratnakaraNDa-sthAla-darpaNAn / bhRGgAra-puSpacaGgerI-supratiSThAnakArayat / / 108 / / dhIroda-puSkarodAbhyAmambhaH sAmbhoruhaM tadA / samRtsnaM cAnyatIrthebhyo, bharatairAvatAdiSu // 109 // Aninyire padmahudAt , kiJcit kSudrahimAdritaH / tuvarauSadha-siddhArtha-kusumAni ca te surAH // 110 / / nandanAt pANDakAd bhadrazAlAt saumanasAcca te / gandhadravyANyupAnIya, pAnIyAntarnicikSipuH // 111 / / kumbhAnambhobhirApUrya, sphUrjattUryaravorjitam / kSiptvA puSpAJjalIn zakrAH, snAtramAsUtrayan vibhoH // 112 // 1. bhuH prabhum khaMtA0 pAtA // 2-3-4. "raupya' khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 58 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam rUkSAGgaM gandhakASAyyA, vyAlimpannatha te vibhum / pAtrikAnyastagozIrSazrIkhaNDadravakardamaiH // 113 // abhyarcito'Gke dadhre'tha, prabhurIzAnavajriNA / saudharmAdhipavad bhaktyA, mUrttIH paJca vitanvatA // 114 // zRGgocchalajjalAn dikSu, caturazcaturo vRSAn / vidhAya vidadhe snAtraM, saudharmendro'pyatha prabhoH // 115 // pUjA-vilepanA-kalpairanalpAmodameduraH / vibhuM vibhUSayAmAsa, dAsavad vAsavaH svayam // 116 // tatazca pRthivIpIThaviluThanmaulimaNDalaH / SSSS namaskRtya jagannAthaM, hRSTastuSTAva vAsavaH // 117 // "namaste vizvanAthAya, vizvAnandapradAyine / vizvottaracaritrAya, vizvatAtAya tAyine // 118 // zrIyugAdijagannAtha !, kRtAvataraNe tvayi / adyAbhUd bharatakSetraM, pavitraM tridivAdapi // 119 // gate kAle mahAmohameghavyUhatamomaye / diSTyA dRSTA bhavanmUrtirnetrakairavakaumudI // 120 // asmin janmani manye'haM dhanmamadyatanaM dinam / yatra tvatpadapadmAbhyAM, ziraH surabhitaM mama" // 121 // zrIjineza ! dinezastvamapUrvaprathitodayaH / urvyAM sarvajJa ! kurvIthAH, zAzvataM sudinotsavam // 122 // SS IzAnezAdatho nAthaM, gRhItvA paJcarUpabhAk / yathA''gataM sudharmendraH, sUtikAsadanaM yayau // 123 // vinivRttya praticchandaM vibhuM talpe nivezya ca / vAsasI kuNDale cAtra, mumuce namuceripuH // 124 // astanyapAnaniSThasya, nijAGguSThazikhAlihaH / sudhA sudhAbhujAM bhartrA, nyadhAyi svAmino'Ggule // 125 // 1. duraiH khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [59 tRtIyaH sargaH] atha dhAmni prabhoH svarNa-ratna-vastrA-''sanAdikam / sAraM sAMsArikaM vastu , sarvaM zrIdo nyadhApayat // 126 // jinasya jinamAturvA, yo'vadyaM cintayiSyati / tanmUrddhA zatadhA bhAvItyuccairgiramudIrya saH // 127 / / dhAtrIkarmaprapaJcAya, tatpaJcApsaraso hariH / Adideza sadezasthAH , zazvad vizvatrayIguroH // 128 / / yugmam / / $ saudharmendrastadA''nandI, nandIzvaravaraM gataH / spaSTAmaSTAhnikAmatra, cakre zakrAstathA'pare // 129 / / pare'pi sarve sarveSu , zAzvatArhatasadmasu / yathAvidhi mahaM kRtvA, yathAgatamaguH surAH // 130 / / vRSabhazcihnamUrusthaM, svapne prAg vRSabho'pyabhUt / prabhorRSabha ityAkhyAM, cakratuH pitarau tataH // 131 / / bAlyasthaH pAlyamAno'tha, surastrIbhiH sa paJcabhiH / dadhau vRddhi samitibhiH, sAkSAt saMyamavat prabhuH // 132 // tadyugmajanmadhanyAyAH, kanyAyA nAma cakratuH / sumaGgaleti samprItau, nitarAM pitarAvatha // 133 / / vatsare svAminaH pUrNe, janakotsaGgasaGginaH / saudharmendro'nvayasthityai, sekSuyaSTiH puro'bhyagAt // 134 / / prabhu tendrasaGkalpo, jagrAhekSulatAM ca tAm / ikSvAkusajhaM kRtveti, vaMzaM bharturyayau hariH // 135 // vibhurabhyAgatairdevaireva ramyamaramyata / nityamatyadbhutAnekarUpanirmANakarmaThaiH // 136 / / prApya prabhurathAGguSThapAnAvasthAtigaM vayaH / aprIyata phalairdivyaistairuttarakurudbhavaiH // 137 / / svAmI kramAt pravaddhiSNuH, spardhiSNuH kalpapAdapam / saubhAgyarUpabhUpAlabhavanaM yauvanaM yayau // 138 / / 1. 'STAma vatAsaM0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sevye candrakuTumbena, padmanyakkArabhIruNA / prabhornakhamaNivyAjAt , pAdapadme virAjataH // 139 / / bhujau bhAtaH prabhoH zrAddha-sAdhudharmadharoddhRtau / bhujagendrAvivonnidranakharatnAGgalIphaNau // 140 / / anyonyamupamIyante, karAMhi-nayanAdayaH / prabhormukurabimbeSu , nAbhRihadvadanAdayaH // 141 // kAruNyazAlitAruNyacAruNyaGge jagadguruH / apIpyata dyutipayastRSitAn lokadRgmRgAn // 142 // bAlakailirasottAlastAladrumatale'nyadA / dArakaH phalapAtena, kuto'pi mithunAnmRtaH // 143 // athAnyamithunairbAlA, parAsupitR-vallabhA / jAtarUpapasadRgjAtarUpazrI bhaye'rpitA // 144 / / sA'pi zApacyuteva zrInayanAndakaumudI / nandanIva sunandAkhyA, nAbhinA sA'bhinanditA // 145 / / tryazItiM pUrvalakSANi, yAvad bhogaphalodayam / prabhuH svasyAvadhijJAnAjAnan zakrakRtotsavaH // 146 / / sumaGgalA-sunande te, rati-prItinibhe tataH / nirastadarpa-kandarpacaryaH paryaNayajjinaH // 147 / / adhAtapUrNaSaTpUrvalakSA kukSau sumaGgalA / tau bAhu-pIThayorjIvau, cyutau sarvArthasiddhitaH // 148 / / sunandA'pi kRtAnandA, tadAnImudare dadhau / tau subAhu-mahApIThau, tata eva divazcyutau // 149 / / dRSTvA caturdaza svapnAnatha devI sumaGgalA / svAmyuktacakrimAtRtvaprItA yugmamasUta sA // 150 // suto bharata ityasyA, brAhmIti ca sutA'bhavat / sunandA bAhubalinaM, sundarImapyajIjanat // 151 // 1. degkSA garbhe suma khaMtA0 pAtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [61 tRtIyaH sargaH] $punarekonapaJcAzatputrayugmAni jIvasUH / asUta bhUtalasyUtamaGgalAni sumaGgalA // 152 / / tadA ca svAmino dAnAdbhutAdiva vilajjitaiH / kalpadrumairadRzyatvaM, tairjagme yugmadharmiNAm // 153 // mitho'tha mithunaiH kAlayogAt kalikadarthitaiH / etya vijJApita svAmI, samantAdasamaJjasam // 154 / / jJAnatrayatato vAcaM, tato vAcaMyamAgraNIH / Uce bho ! bhUpatiH zAsti, nyAyavAtivartinaH // 155 / / so'rgyatAmiti tairukte, pitA dAteti so'bravIt / nAbhinA'pi samAdiSTaM, bhUyastaM bhUpamabhyaguH // 156 / / vAcA tasyAbhiSekAya, vivekAyattacetasaH / te jagmuryugminastUrNaM, payase nayasevinaH // 157 / / tadA cAsanakampena, zakro'pyavadhibodhitaH / kAlaM matvA'bhiSekasya, prabhorabhyarNamabhyagAt // 158 / / klRptakalyANavedyantaH, siMhAsanajuSaH prabhoH / cakre zakrastato rAjyAbhiSekaM tIrthavAribhiH // 159 // gaGgAvIcIvaraiH prItazcIvaraistaM zacIvaraH / vibhuM vyabhUSayad vizvabhUSaNaM bhUSaNairapi // 160 / / yugmAnyapyabjinIpatraistoyamAnIya cikSipuH / bhUSitasya vibhoryogyaM, na mUrnIti padAbjayoH // 161 / / tAni matvA vinItAni, mithunAnIti nItimAn / dhanadena vinItAkhyaM, zakraH puramacIkarat // 162 // vistArA-5'yAmasamparNanava-drAdazayojanAma / ayodhyetyanyanAmAnaM, sa divyAM nagarI vyadhAt // 163 / / 15 1. so'vadat khaMtA0 pAtA0 / / 2. degbhyayuH khaMtA0 // 3. pAtrai khaMtA0 / / 4. 'tivit khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam viMzatau pUrvalakSANAM, pUrNAyAM janmato vibhuH / ayodhyAyAmabhUd bhUpaH, prajApAlanapaNDitaH // 164 / / rUkSasnigdhena kAlena, jAte'gnau taruSu svayam / svAminA cakrire kumbhakArapramukhakAravaH // 165 / / bharatAya kalA bAhubalaye'zvAdilakSaNam / sundaryai gaNitaM brAhmayai, lipIrapyAdizat prabhuH // 166 / / vidhAya vidhivad vizvAn , vizvanAtho niyoginaH / adainyAni ca sainyAni, rAjyaM prAjyamapAlayat // 167 / / niHzaGkA nirvipatpaGkA, nirAtaGkA nirAgasaH / nirItayaH prajAstasmin , babhurvasumatIpatau // 168 // sasyAnyakRSTapacyAni, dhenavaH kAmadhenavaH / visRSTavRSTayaH kAle, jaladAH phaladA drumAH // 169 / / rAjanvatyAM tadA tena, bhuvanasvAminA'vanau / jAtaH zUro'pi na krUrakarAkrAntikRtau kRtI // 170 // AjJAmAtre dharitrIzAn , kurvatyasya vazaMvadAn / sa smaro yadi sasmAra, kevalaM cApacApalam // 171 / / itthaM trivargasaMsargasubhagambhAvukAH prajAH / triSaSTiH pUrvalakSANAM, jajJe pAlayataH prabhoH // 172 / / anyadA zizirAkrAntaM, jagadAnandayannayam / vasantarturjagadbhartuH, sevAM kartumivAyayau // 173 / / madhurvidhAya vAsantI, puSpAbharaNabhUSitAm / cakSurdoSabhiyA'kArSIdalikajjalamaJjulAm // 174 // sahakAraM sahuGkAraM, kila kokilakUjitaiH / pathikAH pathi kAmasya, bhRtyaM mRtyumamanyata // 175 / / kandarpo darpavAnAjJAbhaGgavadhyAn viyoginaH / pazyatyantarvaNaM kurvannuccaizcampakadIpakAn // 176 / / 1. krUraH karAkrAntakR' khaMtA0 // 2. mamaMsata khaMtA0 pAtA0 / / 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH ] sAro madhurasairantarudbhinnamadhubhANDavat / madhupAnAM kalakalairvyAkulo bakulo'bhavat // 177 // puSpollAsaiH sahAseva, sagItevAliniHsvanaiH / vadhUriva madhUnmattA, vanalakSmIralakSyata // 178 // hallIsakalayAd vallIrvellatpallavapANibhiH / anInaTannaTAcAryakalayA malayAnilaH // 179 // tadotkaNThitacetobhiH, prerito bharatAdibhiH / jagAma janitAnandaM, nandanaM nAbhinandanaH // 180 // pikInAM paJcamoccArairbhRGgIsaGgItaniHsvanaiH / asamaiH kusumairbharturvanazrIH svAgataM vyadhAt // 181 // puSpavezmakRtAvAse, puSpabhUSaNabhUSite / tatra puSpAsanAsIne, puSpamAsa iva prabhau // 182 // yazobhirvAsite vizve, vizvataH svAminA'munA / kimetairiti puSpANi, cinvanti sma vilAsinaH // 183 // yugmam // astraprapaJcaM paJceSoranyanna hi sahAmahe / itIva puSpAvacayaM, racayanti sma subhruvaH // 184 // ko'pi priyAstanastambe, stamberamamiva smaram / babandha nidadhatpuSpamAlAmAlAnasannibhAm // 185 // priyopanItaM sAvajJaM, zvAsairbhUnmAsam bhasmasAt / itIva kusumaM kAntA, nAsikAntAdapAtayat // 186 // pANiH puSpANi cinvatyAH, kasyAzcit komalAGguliH / uccaizcucumbe rolambakuTumbairambujabhramAt // 187 // kapole'tADayat kAJcidudyatpallavapANinA / azokaH pAdaghAtasya, kRtapratikRtau kRtI // 188 // latAbhyaH puSpasarvasvaM hRtvA yAtyaGganAjane / svananto'nupadIbhUtA, bhRGgAstadupajIvinaH // 189 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 63 5 10 111 15 20 25 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 64 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam paJcavarNasumastomasarvAGgINavibhUSaNAH / virejurjaGgamAH kAmazastrazAlA iva striyaH // 190 // susthitairmithunairitthaM, paritaH parivAritaH / babhau tribhuvanasvAmI, tadA'naGga ivAGgavAn // 191 // athaikataH kRtottAlatAla-nAdAnugAmibhiH / mRdaGga-paNavA-''todya-veNu - vINAdiniHsvanaiH // 192 // kIrNakarNasudhAvarSaM, yati-mAna-layAnvitam / bhAvahastaka-dRkcArI, cArurnRttamanoharam // 193 // grAma- rAgojjvalasphItagItaprItajagajjanam / saGgItakaM prabhustatra, prItyA'tyarthaM kRtArthayan // 194 // anyataH pramadoddAmapramadAjanacaccarIH / parataH pauralokAnAmApAnakamahotsavam // 195 // aparatrApi lolAkSIrdolAndolanakhelinaH / pazyan pramuditaH svAmI, cintayAmAsivAniti // 196 // paJcabhiH kulakam // kiM kadApi mayA kvApi, sukhamIdRkSamIkSitam ? | dadRze vimRzannevamavadhijJAnataH prabhuH // 197 // AtmanaivAnubhUtaM yat, purA vaiSayikaM sukham / anuttaravimAnAntastridiveSUttarottaram // 198 // yugmam // "vibhurvibhAvayAmAsa, svabhAvaM bhavinAM tataH / jAnanto'pi hi mohena, jIyante hanta ! jantavaH // 199 // yadanantabhavAbhyastaM, sukhaM viSayasambhavam / apUrvamiva manyante, bubhukSava ivAzanam // 200 // duHkhahetuSu tattvena, sukhecchA viSayeSu yA / sA'pi mohasya mAhAtmyaM, sudhAbuddhirviSeSviva // 201 // arthyamAno'pi nopaiti, nopeto'pyavatiSThate / sthito'pi na sukhaM datte mattebho viSayavrajaH // 202 // 1. lamAnAnu khaMtA0 // 2. 'nRtyama' khaMtA0 // / 3. 'nAttatridideg pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH ] mala-mUtrAdipAtreSu, gAtreSu manujanmanAm / sacetasAmasAvastu, , vastutaH kaiva kAmyatA // 203 // asthikhaNDeSu danteSu, kundasundaratAmatim / malakSetreSu netreSu, nIlotpaladalabhramam // 204 // zleSmAdidoSavRkSANAM kAnane vanitAnane / sudhAMzubuddhiM badhnanti, dhigamI mohamohitAH // 205 // yugmam // kiJcAtra cakri- zakrAdyairapyanAkrAntavikrame / nityamatyantamudyukte, mRtyau svairiNi vairiNi // 206 // jarAyAM rUpasarvasvaharAyAmaskhaladgatau / yauvanaM vanavad bhasmIkurvatyAM palitacchalAt // 207 // azeSasukhasantAnakAnanAzanisannibhe / vividhavyAdhisambandhe, bAdhAmAdhAtumuddhate // 208 // vibhave vighnasaGghAtaghAtasampAtakAtare / utpAtavAtanirdhUtapatAkAJcalacaJcale // 209 // saMsAracArakakSipto, mahAmohatamohataH / dhvastAlokaH kathaM lokaH, krIDArasavazaMvadaH ? // 210 // paJcabhiH kulakam // // 211 // tataH saMsArakArAntarnivAsaM prati samprati / virajya yujyate mukteradhvanyadhvanyataiva me' tadA padAntikaprAptairatha lokAntikaiH suraiH / samayajJo'pi kalpajJairvyajJapyata jagatpatiH // 212 // rAjyavat prathamaM nAtha !, dharmatIrthaM pravartaya / kRtin ! kRtyaM jagajjantuhitasmara ! jitasmara ! // 213 // iti vijJapya yAteSu, tadA teSu jagatpatiH / AnandI nandanodyAnAt sadaH sadanamAsadat // 214 // , athAkArya tadA harSabharato bharataM sutam / samaM samastasAmanta-bAhubalyAdinandanaiH // 215 // D:\maha-k.pm 5 \ 2nd proof [ 65 5 10 15 20 25 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 66 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam Adideza vibhurvatsa !, bhava rAjyadhurandharaH / bhAvayanto vayaM toSaM, grahISyAmo hi saMyamam // 216 // vicakSaNaH kSaNaM vIkSya, vibhormukhamavocata / sAdaraM bharataH svAmisevArambharatastataH // 217 // tvadagre gacchataH kSoNiparAgairaGgasaGgibhiH / prathate me yathA''nandazcandanairapi no tathA // 218 // prItA nityaM bhavatpAdasevAsukhasudhArasaiH / svAmin ! sAmrAjyabhogAya, ramate na matirmama // 219 // "jagade jagadekAdhinAthenAthedamaGgajaH / vatsa ! sevA pituH seyamAjJA'vajJAyate na yat // 220 // aGgajA api ye kuryurgurvAjJAM te'tra nandanAH / anye tu snehabhAjo'pi tyAjyA eva malA iva // 221 // ekadehavinirmANAdadhamarNIkRtaiH sutaiH / yazo - dharmamayaM dehadvayaM pitrorvitIryate" // 222 // zrutvA surA-'surairmAnyAmAjJAmiti jagatpateH / nyagmukho bharatastasthAvadatapunaruttaraH // 223 // hRSTAH svAmisamAdiSTAH, sacivAstadanantaram / bharataM paratantrecchamabhyaSiJcan pituH pade ||224|| tadbAhubalimukhyAnAmapi bAhubalaspRzAm / vibhurvibhajya bhUbhAgAn, nandanAnAM tadA dadau // 225 // tatazca vArSikaM dAnaM, nidAnaM puNyasampadAm / prabhuH pravartayAmAsa, vittairvittezapUritaiH // 226 // aSTalakSAdhikAM tatra, koTimekAM ca kAJcanIm / prAtaH prArabhya madhyAhnaM, yAvad devo'nvahaM dadau // 227 // bhAge'hnaH pazcime caitrazyAmASTamyAmatha prabhuH / candramasyuttarASADhAbhAji bheje vratodyamam // 228 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tRtIyaH sargaH] [67 vratAya vipine gantumatha prathamapArthivaH / yApyayAnaM samArohanmoharAjaparAjayI // 229 / / zibikAsavikAsAnta-zraddhAbandhoddharainaraiH / UDhA prauDhaizca gIrvANairdAsavad vAsavAdibhiH // 230 / / divyairAtodyanirghoSairnRNAM jayajayasvanaiH / siMhanAdaidiviSadAM, mAgadhadhvanivarddhitaiH / / 231 // zabdAdvaitamayIM kurvannurvImurvI vahan mudam / vibhurjambhAri-rambhAdinRtte dattekSaNaH kSaNam // 232 / / pUdRzo bhRGgayannaGge, jitacampakasampadi / bharatAdyaiH samaM svAmI, siddhArthavanamAgamat // 233 / / vizeSakam // zibikAyAstadottIrya, kiGkillidrutale drutam / svayaM jagadalaGkAro'laGkArAnatyajad vibhuH // 234 / / zakraH skandhe'tha devasya, devadUSyaM nyavezayat / nirmalaM kevalajJAnAgrayAnamiva mUrtimat // 235 / / tIrthaGkaraH karAmbhoje, bhRGgatAM bibhrataH kSaNam / mUrdhnazcatasRbhiH kezAnuccakhAnAtha muSTibhiH // 236 / / kezAH suvarNavarNe'Gge, santu nIlamaNizriyaH / ityuktaH paJcamI muSTimamucannamucidviSA // 237 / / lajjayA majjayannIlaratnAni kSIranIradhau / zakreNAtha tadakSepi, kezamuSTicatuSTayam // 238 // AgatyAtha dhunAthena, tumule mukulIkRte / kRtASTamatapAH svAmI, kRtvA siddhanamaskRtim // 239 / / sarvasAvadyayogAnAM pratyAkhyAnamudIrayan / bhavAbdhipotazcAritraM, tadA'ritramivAsadat / / 240 / / nArakANAmapi prItisphItaM viracayan manaH / tanmanaHparyayajJAnamutpede trijagatpateH // 241 / / 1. kaGki khaMtA0 pAtA0 // 2. cIrNASTa khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam catuHsahasrasaGkhyaizca, samaM bharlA samantataH / bhUpaiH kaccha-mahAkacchamukhyairdIkSAM tadA''dade // 242 / / stutvA natvA ca yAteSu , suteSu tridazeSu ca / vihartumiha maunena, sa bhUcakre pracakrame // 243 / / prabhuNA bhramatA bhikSA, prApi na kvApi pAraNe / bhikSAnabhijJaH svarNAdi, tadA loko hyaDhaukayat // 244 / / yAM nirvAsya cirasyApi, vasantIM janavezmasu / yaH zriyaM vAsayAmAsa, sA bhikSA kimupaitu tam ? // 245 / / tathA'pyanArtaH kSuttRSNAdyAtaH kacchAdibhiH prabhuH / AlocyAmoci tasthe ca, gaGgAprasthe phalAzibhiH // 246 / / atha kaccha-mahAkacchasutau pUrvaM niyojitau / tadA nami-vinamyAkhyau, pitroH pAdAntamIyatuH // 247 // athaitau preSitau tAbhyAM, sevituM bharataM prabhum / UcatuzcaturaM sAbhimAnamAnasavikramau // 248 // vibhuM vihAya nAbheyaM, nAvAM sevAvahe param / ko hi rohaNamAsAdya, prapadyetAparaM girim ? // 249 / / iti pratijJAmAdhAya, praNipatya pitRkramAn / prabhu gatvA ca natvA ca, tau vyajijJapatAmiti // 250 / / kSetramAtryapi kiM tAta !, bhAge'smAkaM na bhUrabhUt ? / vijJapto'pIti naitAbhyAM, vAcaM vAcaMyamo dadau // 251 // vyadhattAmatibhaktyA tAvapyavaktari bhartari / sevAmevAnvahaM ke vA, hevAkaM moktumIzate ? // 252 // babhau vibhuH sthito madhye, sa tatpANikRpANayoH / parAstayoriva zivapuradvArakapATayoH // 253 / / apareyuH parazraddhAdharaNo dharaNoragaH / apazyannami-vinamI, sevakau vinaman jinam // 254 / / 1. 'cyAtho'vatasthe pAtA0 // 2. rataprabhum khaMtA0 pAtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH ] kau yuvAM ? saMzritau kiM vA, maunadhyAnadhanaM jinam ? / kartA kimarthaH kAryaM vAmityuktau bhogibhUbhujA ||255 / / 44 'tAvUcatuzcaturbAhuvikramau bhoginAM vibhum / sevaiva sevakaiH kAryA, cintA kiM tAdRzI prabhoH ? // 256 // yugmam // etasya maunayuktasya dhanamuktasya sevayA / yad bhavet tena no kAryamekaH sevyo hi mAninAm // 257 // sevite tat kimanyatra, nirdhane'pyatra yat phalam ? / dIpe kva tajjagaddIpe, meghacchanne'pi yanmahaH ? " // 258 // tayoH phaNipatiH prItaH, prajJaptipramukhAM dadau / pAThasaMsiddhavidyASTacatvAriMzatsahasrikAm // 259 // vidyAH kilaitA vaitADhyamekhalAdakSiNottare / prabhAvaM prathayiSyanti, bhavatorityuvAca ca // 260 // prabhuprabhAvasamprAptavidyau dyaujasAvimau / gatau vaitADhyamAvedya, pitRbhyAM bharatAya ca // 261 // SSSS varSaM vasundharAhAro, nirAhAro'pyatha prabhuH / bhraman bahuSu dezeSu, kSudhAkSAmAkRtAkRtiH // 262 // avadhijJAnato jJAtvA tadA pAraNakAraNam / puraM gajapuraM prApa, dvipastapta ivAMDripam // 263 // yugmam // tatra bAhubaleH pautraH, svapne somaprabhAtmabhUH / zreyAMso dhUsaraM meruM, kSIrairakSAlayat tadA // 264|| prApi somaprabheNApi, svapnaH kila mahAbhaTaH / ripubhyo'moci rociSNuH, zreyAMsenAdbhutazriyA // 265 // adarzi bhAskaraH svapne, zreSThinA'pi subuddhinA / atibhAsvAn kila bhraSTaiH karaiH zreyAMsayojitaiH // 266 // vicArAya prage somaprabhakSmApasabhAntare / svapnArthaM teSvajAnatsu, militeSu samantataH // 267 // 1. prabhaH kSmA khaMtAsaM0 pAtAsaM0 // [ 69 D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 151 20 25 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam puraM tribhuvanasvAmI, vyomadezamivAMzumAn / vihartuM pravivezAtha, dhiSNyAddhiSNyAntaraM caran // 268 / / agRhNati jine bhikSAM, hastyazva-vasanAdikAm / lolA: kolAhalaM cakruH, prajAH sAyaMvrajA iva // 269 / / preSitastumulaM jJAtuM , pratyAgatya vyajijJapat / pratihAraH kumArAya, vegAdAgamanaM prabhoH // 270 // nApadastApadAyinyaH, prabhavanti prabhoH puraH / zreyAMsa iti nirmuktacchatropAnadupAgamat // 271 / / namaskRtaprabhuH so'tha, kiGkartavyavimUDhadhIH / zreyAMsaH zizriye jAtismRtyA'bdhiriva velayA // 272 / / $$ pUrva pUrvavideheSu , vajrasenajinAGgajaH / vajranAbho'bhavaccakrI, so'hametasya sArathiH // 273 / / mahAvrataM mayA sAkamIgmudrAbhRtastadA / pArzve pituravApAyamanapAyasukhecchayA // 274 / / vajrasenajinendreNa, tadA''diSTamiti svayam / bhavitA vajanAbho'yaM, bharate prathamo jinaH // 275 / / tadayaM sa dayArAziH, payorAzigabhIrimA / diSTyA dRSTyA mayA dRSTazcakoreNeva candramAH // 276 / / nizcityedaM tadA jAnan , bhikSAkalpamanalpadhIH / dadAvikSurasaM bhartuH, zreyAMsastatkSaNAgatam // 277 / / prabhuNA pANipAtreNa, sAkSAdikSuraso dhRtaH / ArUDhaH zikhayA vyoma, jetumindukarAniva // 278 / / tadA dadat kumAro'yaM, mudA romAJcamecakaH / babhau muktizriyA sAkSAt , kaTAkSairiva vIkSitaH // 279 // puNyairiva kumArasya, divamikSurasairgataiH / utsavAya samAhUtAH, puruhUtAdayaH surAH // 280 // 1. nanRpAGgajaH khaMtA0 / / 2. rasaM dada khaMtA0 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH ] hatadundubhayo ratna- puSpa- gandhodakAdim / vidhAya bhUtale devAzcelotkSepamatha vyadhuH ||281 // prabhoH zuklatRtIyAyAM, vaizAkhe'jani pAraNam / tadakSayatRtIyAkhyaM, parva sarvatra vizrutam // 282 // kimetaditi sotkarSaM, pRcchate svacchacetase / rAjJe prAjJena vijJaptaM, prAgvRttaM tena sUnunA // 283 // kalpyA-'kalpyavicAraM ca, jAtajAtismRtiH kRtI / apazokAya lokAya, zreyAMsaH zreyase'dizat // 284 // nAthapAraNakenAtha, kumArajanitena te / svapnAH spaSTArthatAM prApuratraye'pi puruSatraye // 285 // atha prabhau gate pApavAraNe kRtapAraNe / cakAra pAraNasthAne, ratnapIThaM nRpAGgajaH // 286 // etadAdikRtaH pIThamiti lokAya so'vadat / jano'pi jinabhikSAyAH, sthAne tat tAdRzaM vyadhAt // 287 // tadrAdi tyaktatattvena, tadA''dityasya maNDalam / janenAjAnatA'dyApi nityaM kRtvA'pi pUjyate // 288 // nAtho'nyadA vihAreNa, dakSastakSazilAM purIm / sAyaM bAhubaleH prApa, bahalIdezamaNDanam // 289 // jJAtvA tamAgataM bAhubalizcakre purotsavam / pAdAravindaM vandiSye, suprAte'haM prabhoriti // 290 // athAGgenAtiramyeNa, bhUSaNAnyapi bhUSayan / samaM samantAt sAmantaiH, prAtarAndameduraH // 291 // yAvat purandaraprAyaH, pazyan zRGgAritAM purIm / bhagavAn viSayatrAsI, yatrAsIt tatra yAtavAn // 292 // yugmam // vijahArAnyatastAvat, prabhaJjana iva prabhuH / tadduHkhitaM nRpaM prAha, sacivaH zucivAgatha // 293 // 1. na jA pAtAsaM0 vinA // 2. puram pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 71 5 10 15 20 25 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam hRdye karoti hRdyeva, devastava sadA padam / mA viSAdaniSAdasya, sukhadasyorvazo bhava // 294 / / padAni padma-kulizA-'GkazAGkAni jagadguroH / etAni tAni bhUkhaNDamaNDanAni namaskuru // 295 / / sacivasya vacaH kRtvA, tatheti pRthivIpatiH / dharmacakramiha truTyatkarmacakraH pracakrame // 296 / / nabhoratnasapatnoruratnarAjivirAjitam / tad vidhAya vyadhAdeSa, spaSTAmaSTAhnikAmiha // 297 / / aSTayojanavistIrNe, cakre'smin yojanonnate / sahasrAre sahasrANi, yAmikAnAM nRpo'mucat / / 298 / / tatazca bhagavAn bhAsvA~stamaHzamanakarmaThaH / viharan mlecchadezeSu , paGkazeSamazeSayat // 299 / / atha varSasahasrAnte, ghasrAnta iva candramAH / puraM purimatAlAkhyaM, prAcImukhamivAgamat // 300 / / ayodhyAyA mahApuryAstasmin zAkhApure sthitaH / phAlgune mAsi kRSNANAM, prabhurekAdazItithau // 301 / / tadAnImuttarASADhAvasthite sitadIdhitau / avApa kevalajJAnaM, zukladhyAnadhano jinaH // 302 / / tatazcAsanakampena, samIyustatra vAsavAH / athAkAri camatkAri, tridazairdezanAsadaH // 303 // pravizya pUrvadvAreNa, natvA tIrtha ca tIrthakRt / siMhAsanamalaJcakre, dakSiNaH sapradakSiNam // 304 / / yathAsthAnaM niviSTeSu , sabhAlokeSu vAsavaH / gatvA'ntaruttaradvArA, cakAra triH pradakSiNam // 305 / / atha stutvA namaskRtya, kRtakRtyaH surezvaraH / prabhorupAsanAhetorAsannAsanamAsadat // 306 / / 1. 'Su, pApapaGkamazoSayat khaMtA0 / "Su, karmapaGkamazoSayat pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tRtIyaH sargaH] [73 itazca bharato bhaktibharato mAtaraM pituH / tadA'gamannamaskartuM , svakulasyeva devatAm // 307 / / tAM ca putraviyogena, zravadazrupayaHplavaiH / unmIlannIlikAluptadarzanAM jananIM prabhoH // 308 / / pautro jyAyAnayaM mAtar !, namati tvatpadAmbujam / vijJapyaivaM namaskRtya, bharataH purato'bhavat // 309 // yugmam // atha putrapravAsena, samaM proSitasammadA / ucchalacchokakallolakalyayA sA'vadada girA / / 310 // "vatsa ! svacchandamAnandamedurAM tvaM zritaH zriyam / madIyaH putrako gAtramAtrastu vanavAsyabhUt // 311 // zarIraM sukumAraM tad , yat tena tapaso'rpitam / rambhAstambho gRhasthUNAsthAne tad vinivezitaH // 312 // kva tAstasya surastrINAmAspadaM sukhampadaH ? / kvedAnIM zIta-vAtAdipuSTA kaSTaparamparA ? // 313 // naivAsanaM na vasanaM, na gRhaM na paricchadam / avagacchAmi vatsasya, jIvAmyadyApi pApinI" // 314 // tAmitthamatha socantImamuJcantI kadAgraham / abhyadhAd bharato mAtastAtasya tvaM jananyasi // 315 / / vijJA'pi kimavijJeva, sutavAtsalyamohitA / vicintayasi tAte'pi, mAtar ! mAnavamAtratAm ? // 316 / / 20 sa hitvA laukikI lakSmI, lipsurlokottarAM zriyam / / yad vidhatte'dhunA mAtaH !, phalaM tvaM tasya pazyasi // 317 / / hRdyAmiti samAsAdya, vAksudhAM vasudhAbhujaH / marudevA'bhavad yAvanniviSAdaviSodayA // 318 / / jJApitau vetriNA tAvat , puruSau dvau samIyatuH / 25 tayorAdyo'vadannAmnA, yamako ghaTitAJjaliH // 319 / / 1. vAzanaM khaMtA0 // 2. JcatI ka' vatA0 // 3. dvAvupeyatuH khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam diSTyA'dya vardhase deva !, kAnane zakaTAnane / utpede kevalajJAnaM, yugAdijagadIzituH // 320 / / vyajijJapad dvitIyo'tha, khyAtaH zamakasaJjJayA / AvirAsIt prabho ! cakraratnamadyAstramandire // 321 / / maha:sahajamAhAtmyavidhvastAtmavirodhinaH / pUrvaM prabhorvA kurve'hamarcA cakrasya vA svayam ? // 322 / / kva vA jagattrayatrAtA, tAtaH zAtitakalmaSaH ? / kva cainasAM nidhizcakraM, bhuvanaikabhayaGkaram ? // 323 // pAritoSikadAnena, visRjya muditau ca tau / marudevAmuvAcaivaM, bharato harSanirbharaH // 324 / vizeSakam // mAtaH !, sutaviyogena, tvaM sadA duHkhataH purA / rUkSAkSaraM samAdikSa, paraM pazya sutazriyam // 325 / / pitAmahIM mahInAthastadetyuktvA'dhiropya ca / / kuJjare svayamArohat , kRtakautukamaGgalaH // 326 / / atha vrajan gajArUDho, marudevImuvAca saH / mAtarAkarNyatAmetat , putrasya vibhutAdbhutam // 327 / / "rUpya-kalyANa-mANikyamayavapratrayAvRtam / dezanAsadanaM cakruH, zakrAdezena nAkinaH // 328 // ayaM vRndArakairbandivRndairiva jayadhvaniH / tvatputrasya puro mAtaH !, kriyamANo vibhAvyate // 329 // ayamambhodharadhvAnagabhIro dundubhidhvaniH / mAtastanoti sotsekAH, kekAH kAnanakekinAm" // 330 // zrutveti marudevAyAstadA''nandAzruvAribhiH / netrayornIlikAtaGkapaGkaH prakSAlitaH kSaNAt // 331 // 20 1. zAntita pAtA0 // 2. dhyAtveti tuSTidAnena khaMtA0 // 3. stadityu vatA0 pAtA0 // 4. sutasya khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH] [75 svayamevAtha pazyantyAstasyAstad vaibhavaM vibhoH / vilInaM manasA sadyaH, parAnandAmRtadravaiH // 332 // tadaiva kevalajJAnaM, tasyAH prAdurabhUt tataH / prApyeva tapasA mAtuH , prabhuNA prAbhRtIkRtam // 333 / / antakRtakevalIbhUya, lokAntamatha sA'gamat / manye muktipuradvAramapavArayituM puraH // 334 // asmAmasyAvasarpiNyAM, prAcyasiddhasya tad vapuH / tridazainidadhe tUrNaM, satkRtya kSIranIradhau // 335 / / tataH prabhRti lokeSu , vRttaM mRtakapUjanam / sarvo hi darzitAM pUrvairvartanImanuvartate // 336 // vyApto'tha harSa-zokAbhyAM, baddhaspardhaM dharAdhavaH / nizAM prAnta iva dhvAnta-prakAzAbhyAmabhUt samam // 337 / / pattirvimuktacchatrAdirdUrAdUrIkRtAJjaliH / dezanAsadanasyAntaH, praviveza vizAMpatiH // 338 / / trizca pradakSiNIkRtya, namaskRtya jagadgurum / yathAsthAnaM niviSTo'tha, prahRSTo bharatezvaraH // 339 / / athA''yojanagAminyA, srvbhaassaanuruupyaa| girA jagadgurustatra, vidadhe dharmadezanAm // 340 // 8 "asAvasArasaMsAravanasecanasAraNiH / dUreNa yujyate tyaktuM, mohanidrA mahAtmanAm // 341 // mohabhillezapallIva, tadidaM bhavakAnanam / puNyaratnaharaiH krUraizcaurai rAgAdibhirvRtam // 342 // anAvile kule janma, durlabhebhyo'tidurlabham / cintAratnamiva prApya, hAryate kiM mudhA budhAH !? // 343 // yatadhvamapavargAya, tanniviNNA bhavAd yadi / sa hi sarvApadAM pAramapArAnandamandiram // 344 // 1. nizAprA khaMtA0 // 2. atha yo khaMtA0 // 3. degbhyo'pi durla' khaMtA0 pAtA0 / / 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam prApyate prANibhirnAyaM, dharmasyArAdhanaM vinA / kiM kadApi kvacid dRSTastaruhInaH phalodgama: ? // 345 // tasya suzramaNo vA syAnmUlottaraguNottaraH / zrAddho vA''rAdhakaH samyak, samyaktvA-'NuvratAdadibhRit // 346 // etau mokSasya panthAnau, manthAnau bhavavAridheH / kAmaM zrAmaNya-gArhasthyadharmI zAzvatazarmadau // 347 // yAni cakripadAdIni, spRhaNIyAni dehinAm / asau kusumasampattistasya dharmamahIruhaH // 348 // phalaM tu paramAnandarasani:Syandasundaram / mahodayamayaM kiJcillokottaramanazvaram" // 349 // zrutveti dezanAM bharturbharatasyAGgajanmabhiH / zataiH paJcabhirAnandannaptRbhiH saptabhiH zataiH // 350 / / tathA sodarayA brAhayA, parabrahmArpitAtmabhiH / taistairRSabhasenAdyaiH, sAgrahairjagRhe vratam // 351 // yugmam // dIkSAM tadA''dade kiJca, marIcizcakrinandanaH / sAdaraM sundarI kintu , cakriNA vAritA vratAt // 352 // vratinaH puNDarIkAdyAH, sAdhvyo brAhmIpuraHsarAH / zrAddhAH somAtmajapraSThAH, zrAvikAH sundarImukhAH // 353 // itthaM caturvidhaH saGghaH, sthApitaH prabhuNA tadA / pUjyate'dyApi vizve'smin , deva-dAnava-mAnavaiH // 354 / / zrIpuNDarIkamukhyAnAM, yatIzAnAM jagadguruH / tatazcaturazIterapyAdideza padatrayIm // 355 / / te'pyutpAda-vyaya-dhrauvyarUpAM prApya padatrayIm / vitenuradbhutaprajJA, dvAdazAGgAni lIlayA // 356 / / zakrAnItairatho divyaistUrNaM cUrNairjagatprabhuH / anuyoga-gaNAnujJe, yacchaMstAnabhyaSiJcata // 357 // 1. zravaNo vatA0 // 2. ktvAdiva vatA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH] [77 jAte'tha pauruSIkAle, sakalairnistuSAkSataiH / klRptaH samaGgalAcAraM, bali: pUrvadizA'vizat // 358 // kSiptaH puraH suraiH so'rdhamardhAdhu cakriNA punaH / yathAvibhAgamanyaizca, jagRhe gRhamedhibhiH // 359 / / atha dvitIyapauruSyAM, devacchandaM gate prabhau / puNDarIkamunervyAkhyAM, zrutvA jagmurjanA gRhAn // 360 / / sadA gomukhayakSeNa, devyA cA'praticakrayA / amuktasannidhiH svAmI, sarvAtizayabhAjanam // 361 / / pAvanImavanI kurvan , koTidaivatasevitaH / nAnAsthAnAnyathAkrAman , vijahArAnyatastataH // 362 // yugmam // 10 iti jJAnodyotaprazamitasamastAntaratamAH, kramAt krAmannurvItalamatulalokampRNaguNaH / sphuranmArgAlokaM sakalamapi lokaM viracayan , vivasvAn vizvAbje kRtasukRtalakSmI jinapatiH // 363 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSyake mahAkAvye zrIRSabhasvAmijanma-vrata-jJAnavarNano nAma tRtIyaH sargaH // yA zrIH svayaM jinapateH padapadmasadmA, bhAlasthale sapadi saGgamite sametA / zrIvastupAla ! tava bhAlanibhAlanena, sA sevakeSu sukhamunmukhatAmupaiti // // granthAgram 368 / ubhayam 945 // 15 1. "ptaH patan suraiH khaMtA0 pAtA0 // 2. latilakalo khaMtA0 // 3. zloko'yaM pAtA0 pratau dvitIyasargaprAnte varttate // 4. granthAgram 365 / ubhayaM 933 // iti pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 10 itazca bharatazcakrI, zastrAgAragataH svayam / bhaktyA cakraM namazcakre, kSatrapratyakSadaivatam // 1 // pUjAM nityaM vitanvAno, navanaivedyamedurAm / aSTAhnikotsavaM cakre, tatraiva nivasannasau // 2 // atha prasthAnike lagne, kRtaprasthAnamaGgalaH / anucakraM dizi prAcyAM, kariratnena so'calat / / 3 / / chatra-carmA-'zva-senAnI-khaDga-daNDa-purodhasaH / kuTumbI maNi-kAkiNyau, vardhakizca nRpAnugaH // 4 // cacAla ratnastomo'yaM, devatAkRtasannidhiH / digantabhUpatInAM tu , cakampe hRdayAvaniH // 5 // yugmam // cele samaM tatastena, sAmantaizca samantataH / sitAMzuneva nakSatraiH, sphurattejomayAtmabhiH // 6 // taraGgeriva pAthodhesturaGgairvAyucaJcalaiH / calitaM kalitotsAhai:, pratikUle'pyabhaGguraiH // 7 // atha pratasthe vegena, hAstikaM garjitorjitam / pratyarthikSitibhRttejodAvavAridamaNDalam // 8 // nijAnAkArayanto'tha, kArayanto'ritarjanam / dhvajAJcalaizcalaizceluH, samenaiva pathA rathAH // 9 // anucakraM vrajantIva, dvigavyUtiprayANakaiH / tIre nIrezituH prApa, patiprItyeva vAhinI // 10 // tatra vardhakiratnena, nirmitAnamitazriyaH / AvAsAnAvasanti sma, sainikAH smeravismayAH // 11 // 15 20 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH ] cakre pauSadhazAlAM ca vizAlAM ratnazAlinIm / vardhakirvardhitAnandazcakriNaH puNyapuJjavat // 12 // tasyAmuttIrya sadvIryaH, kuJjarAd rAjakuJjaraH / praviveza nabhodezamivArkaH pUrvaparvatAt // 13 // darbhasandarbhaniSpannasrastare trastapAtakaH / upavAsatrayaM cakre, tatra vakretarAzayaH // 14 // atha prathitacAturyasturye'hani mahAmahAH / sugandhibhirjalaiH snAto, balI balividhiM vyadhAt // 15 // sarvANyastrANyupAdAya, zakradAyAdavikramaH / athArUDho rathaM cakrI, garutmantamivAcyutaH // 16 // nAbheyabhU rathaM nAbhidvayase payasi sthiram / viracyaya samudrAntaH, samunmudritakArmukaH // 17 // sauvarNaM visphuradvarNaM, nAmAGkitamatho zaram / puGkhamadhyamukhAdhIzasuparNabhujagAsuram // 18 // dizi mAgadhatIrthasya, patyuratyujjvalAkRtim / kSmApazcikSepa sAkSepaM, vidyuddaNDamivAmbudaH ||19|| vizeSakam // sabhAyAM mAgadhezasya, pakSasUtkAradAruNaH / sa ceSurvegasampannaH, pannagAririvApatat // 20 // atha bhrakuTibhImAsya, salAsyAdharapallavaH / bAlArkazoNadRkkoNaH, prAha mAgadhatIrthapa: // 21 // jighRkSuH ko harerdaMSTrAM ?, kaH kSeptA jvalane padam ? / bhrAntAraghaTTacakrAramadhye kaH kurute karam ? ||22|| ka eSa mayi ni:zeSazastravistRtakauzale / akSipanmArgaNaM mRtyumArgamArgaNadUtavat ? ||23|| ityuttasthau samaM vIrairdhIraiH kopAtipATalaiH / sa nistriMzaiH sphuradbhUmairdhvAlAvartairivAnalaH // 24 // 1. 'varNavi' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 79 5 10 15 20 25 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 80 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha vyAlokayAmAsa, tanmantrI tasya patriNaH / akSarANi phale dUtajihvAyAmiva zuddhadhIH // 25 // vRSabhasyAdidevasya, sUnurbharatacakrabhRt / ityAdizati vo daNDaM, datta rAjye spRhA yadi // 26 // varNAnimAnamAtyendraH, prabalo'pyavalokya saH / mumoca madamuddAmaH, prekSya mantramivoragaH // 27 // patiM prati pratijJAtatyAgahetorado'vadat / svAmin ! vimuJca saMrambhamambhaH patiriva prage // 28 // asAvasamazauDIryazcakrI bhUcakrabhUSaNam / bharato bharatakSetrapatizcikSepa sAyakam // 29 // etasya bhAgadheyAni, mAgadheza ! virejire / prativAsaravarddhani, sparddhani prathamendunA ||30|| analpo'pi hi kalpAnte, kSIyate kSIranIradhiH / suparvaparvataH so'pi, kampate'harpatiH patet // 31 // potrI dhAtrItalaM, muJcet, pavizchavimatha tyajet / aGgabhaGgamasau kintu, bhajenna hi mahAbhujaH ||32|| asmai SaNmedinIkhaNDamaNDanAya mahIbhuje / daNDamuddaNDakodaNDadordaNDAya prayaccha tat // 33 // nizamya samyagityeSa, vacanaM sacivezituH / samaM bhujAmRtAM tatyA, tatyAja paruSAM ruSam // 34 // tatkANDadaNDaM daNDaM ca, samAdAya samAgataH / natvA zrIbharataM vAcamityuvAca sa mAgadhaH ||35|| mamaiva puNyanaipuNyaM, mamaiva praguNA guNAH / tejasvI yasya nAthastvamambhojasyeva bhAskaraH ||36|| ataH paraM gataH pAraM, sindhorapyasmi te vazaH / jAnIhi mAM himAMzuzrIzcakoramiva sevakam // 37 // 1. kiJcid bha khaMtA0 // 2. samAgadhaH vatA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [81 caturthaH sargaH] taM visRjya prasannena, ratho'tha pRthivIbhujA / javAdavAlyatAmbhodheH, saMrambhAcca manorathaH // 38 // prApto'tha mApakoTIraH, kaTakaM jitakaNTakaH / mAgadhAdhIzamuddizya, spaSTAmaSTAhikAM vyadhAt // 39 // athAnucakraM calitA, cakravarticamUstadA / taTaM jagAma saGgrAmadakSiNA dakSiNodadheH // 40 / / varadAmAdhinAtho'pi, tatra mAgadhanAthavat / vigRhya jagRhe daNDamakhaNDaM cakravatinA // 41 // vihitASTAhikastatra, cakramArgAnugaH kramAt / vipazcit pazcimaM prApat , tIraM nIranidherayam // 42 // prabhAsAndraH prabhAsendraM, jitvA tatrApi pUrvavat / cintAratna-ziroratna-suvarNAdInyadaNDayat // 43 // tatkRtASTAhika: zrImAnanucakraM calabalaH / yayau cakrI mahAsindhusindhodakSiNarodhasi // 44 / / pUrvavat pauSadhAgAre, viracayyASTamaM tapaH / asAvasAdhayad vegAdeva tAM sindhudevatAm // 45 / / atha sA nabhasA'bhyetya, rabhasA bharatezvaram / Uce tavAhaM rAjendo !, kiGkareva karomi kim ? // 46 / / atho yathAvadAdhAya, prAbhRtaM sA bhRtaM zriyA / jagAma cAmarIbhatamaktAtADaGdIdhitiH // 47|| tatrApi tApitAratirvihitASTAhika: kramAt / prAcI prati cacAlAyaM, cakrAnucarasainikaH // 48 / / taTIrbibhrANamadvaitAH, vaitADhyamagamannagam / bharatArdhadvayIsImArUpaM bharatabhUpatiH // 49 // 1. kSiNAmbudheH khaMtA0 pAtA0 // 2. pa, tIraM pAtA0 // 3. 'STAhnikaH khaMtA0 pAtA0 / evamagre'pi // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam dakSiNe'tha nitambe'sya, stamberamamanoramAm / camUmamUmucadamUmamUDhakramavikramaH // 50 // rAjA'STamaM tapastene, tenAtha calitAsanaH / Ayayau maGgha vaitADhyakumAro'vadhibodhitaH // 51 // prauDhAni DhaukayitvA'tha, DhaukanAnyeSa cakriNe / adyAdi tava dAso'hamityuditvA jagAma ca // 52 // prakalpitASTamatapaHpAraNenAtha bhUbhujA / aSTAhnikotsavAdUrdhvamAdizyata camUpatiH // 53 // suSeNa ! gaccha vaitADhya-sindhudakSiNaniSkuTam / zAdhi nirbAdhamuttIrya, nimnagAM carmaratnataH // 54 // ityAdezamathAsAdya, mAdyatkarikulAkulaiH / sArdhamardhIkRtaiH sainyaiH, suSeNo nimnagAmagAt // 55 / / nadImadInasatkarmA, carmAnaddhena vartmanA / athottatAra senAnI, rasenAnItasammadaH // 56 // siMhalAn siMhatulyaujA, barbarAn garvaparvataH / yavanAn yavanAzvazrIH, kAlaH kAlamukhAn raNe // 57 // aparAnapi rAjazrIjanako yonakAdikAn / parAjigye sukhenaiva, suSeNadhvajinIpatiH // 58 // yugmam // jitveti sindhumuttIrya, kIryamANayazA janaiH / cakriNo DhaukayAJcakre, taddaNDAn daNDanAyakaH // 59 // tattamizrAguhAdvArakapAToddhATanAya saH / / AdiSTazcakriNA cakre, gatvA tatrASTamaM tapaH // 60 // kRtamAlAbhidhaM devamathoddizya camUpatiH / tamizrAkandaradvAri, vitene'STAhikAmahaM // 61 / / hayArUDhaH praNamyAtha, kapATe kandarAmukhe / jaghAna daNDaratnena, kareNeva tamo'zumAn // 62 / / 1. yonnakA0 khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [83 10 caturthaH sargaH] kapATe api te sadyo, daNDaghAtena raMhasA / pazcAdabhUtAM vIrasya, pakSadvayabale iva // 63 / / vAjinaM vinivAtha, pratilomaM camUpatiH / rAjJe vijJapayAmAsa, kapATodghATanakriyAm // 64 / / sindhuraskandhamArUDhaH, purato bharatezvaraH / maNiratnaM samAropya, tamaHzamanahetave // 65 / / praviveze guhAgauM, samaM nijacamUcaraiH / tArakAnikaraiH sAkamabhrAntariva candramAH // 66 // yugmam // mArge caikonapaJcAzanmaNDalAni cakAra saH / lokAlokAya kAkiNyA, vAma-dakSiNapakSayoH // 67 / / unmagnAM ca nimagnAM ca, nadyau vIkSitavAnatha / taratyazmA'pi pUrvasyAM, nAnyasyAM tUlamapyaho ! // 68 // baddhayA vardhakerbuddhyA, padyayA so'navadyayA / samuttatAra te nadyau, yamabhrUbhaGgabhaGgure // 69 // athottaraguhAdvArakapATaprattanirgamaH / sacakraH sa vrajan reje, sabhAnuriva vAsaraH // 70 / / sa tAM guhAmatikramya, bharatArdhamathottaram / viveza jetuM kAntAramiva siMho'tiraMhasA // 71 / / tatra cApAtamAtre'pi, janatAvAsahetavaH / mAnino dhaninaH zUrAH, krUrAkAra-parAkramAH // 72 / / kAlAH kAlAyaseneva, klRptAGgA bhillabhUbhujaH / adRSTapUrvAbhibhavA, vasantyApAtasaJakAH // 73 // yugmam / / kirAtairatha yuddhAya, sannaddhAyatapattibhiH / cakriNaH kRpaNIcakre, camUcakraM raNAGgaNe // 74 // tataH suSeNasenAnI:, senAnIranidhevidhuH / turaGgaratnamArUDhaH, khaDgaratnakaro'calat // 75 / / 1. sArdhama khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam taM samAyAntamAlokya, bhillAH sammukhagAminaH / pataGgA iva raGgantaH, pradIpasya virejire // 76 / / sauvarNaM phalakaM bibhrata , kAlakrarAsibhAsuram / suSeNo'bhAjjitaM dIptyA, dinezamiva sAGgajam // 77 / / soDhuM pratApametasya, kSamAyAmakSamA amI / sindhostIragatA gotradevatArAdhanaM vyadhuH // 78 / / teSAmArAdhanenAtha, surA meghamukhAbhidhAH / etya prAhuraho vatsAH !, kimArabdhamidaM mudhA ? // 79 // dUre vayamayaM jetuM , zakreNApi na zakyate / alaGghyazAsanazcakrI, pRthivIpAkazAsanaH // 80 // tathApi vayametasya, yuSmAkamanurodhataH / upasarga kariSyAma, ityuktvA te tiro'bhavan // 81 / / atha meghamukhairdevairghanaDambaramambare / vicakre cakrisainyordhvaM, digantAtaGkakAraNam // 82 / / rasanto virasaM meghA, bhuktaM vAdhairjalaiH samam / udvamanto vyalokyanta, vADavAgni taDicchalAt // 83 / / dhArAmuzalapAtena, khaNDayanta iva kSitim / rAkSasA iva te'bhUvan , ghanA bhISaNamUrtayaH // 84 / / carmaratnamatho cakrI, yAvadvAdazayojanIm / pANisparzena vistAryArohat saha camUcaraiH // 85 // chatraratnamathApyuccastAvanmAtraM nabhoGgaNe / carmaratnasthalokAnAmupariSTAd vyajRmbhata // 86 / / chatradaNDoparinyastamaNiratnaprabhAvataH / zamamantastamaH prApa, sampuTe cchatra-carmaNoH // 87 / / prAptaruptAni dhAnyAni, gRhiratnena carmaNi / niSpattimApuH sandhyAyAM, tathA zAka-phalAdyapi // 88 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH] [85 annaiH zAkaiH phalAdyaizca, gRhiratnaprabhAvataH / sadyaH pratigRhaM prAptairlokaH svargIva so'bhavat / / 89 / / taradaNDamivAlokya, tallokaiH sampuTaM jale / bhuvaneSu kRtA zaGke, brahmANDamiti kalpanA // 90 // saptame'hni vyatikrAnte, cakrI cintAmiti vyadhAt / pratyanIkaM mamApyuccaiH, pratyanIko nu ko'mbudaH ? // 91 / / atha tasya prabhozcittAnuvartanaparAH surAH / sahasrAH SoDazApyudyaddhRkuTIbhaGgabhISaNAH // 92 // gatvA meghamukhAn devAn , naitrAruNavibhAnibhAt / ugiranta iva krodhamidaM vacanamacire // 13 // are re ! kena vo dattA, durdaivenedRzI matiH ? / cakrI na yadi dRSTo'yaM, tat kiM nAmnA'pi na zrutaH ? // 94 / / yAta tad dUrataH krUrA: !, naiva yAvadayaM prabhuH / dambholineva cakreNAbhihanti bhavatAM ziraH // 15 // iti yakSavacaH zrutvA, tairdutaM vidrutaM tataH / dugdhadhautamiva vyoma, vaimalyamabhajat tadA // 96 / / Dhaukane svarNa-mANikya-gaja-vAjivrajAnatha / AdAya mlecchapAH sarve, bharataM zaraNaM yayuH // 97 / / bharato'pi prasadyaitAn , visasarja mahAzayaH / nateSu pakSapAtitvamuttamAnAM hi lakSaNam // 18 // sindhorathottaraM vArdhigirisImAntaniSkuTam / jitvA suSeNatazcakrI, yayau kSudrahimAlayam // 99 / / dakSiNe'tha nitambe'sya, nyasya sainyaM narezvaraH / vyadhAduddizya himavatkumAraM sa tapo'STamam // 100 / rathArUDho'STamAnte'tha, rathAgreNa himAcalam / tristADayitvA himavatkumArasyeSumakSipat // 101 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam dvAsaptatimatho gatvA, yojanAnyambarAt patan / himAcalakumAreNa, vIkSitaH sa zaraH puraH // 102 / / vidyAmivAtha kopAgneH, stambhanIM sa kumArakaH / vIkSya nAmAkSarazreNiM, kANDadaNDe'tibhaktimAn // 103 / / sumanaHsumanomAlAM, tathA gozIrSamauSadhIH / hRdAmbhaH kaTakAn bAhurakSAn divyAMzukAnyapi // 104 / / gatvA bharatapAdAnte, prAbhRtIkRtavAnayam / mahAtmanAM hi puNyAni, kiM na yacchanti vAJchitam ? // 105 // vizeSakam // ArSabhistaM visRjyAtha, calita: kalitaH zriyA / jaghAnarSabhakUTAdri, triHzIrSeNa rathasya saH // 106 / / tatpUrvakaTake cakrI, kAkiNIratnato'likhat / cakravartyavasarpiNyAM, bharataH prathamo'smyaham // 107 / / vyAvRttyAtha gataH sainye, pAraNaM vairivAraNaH / vidhAyASTAhnikAM cakre, tatra kRtyavicakSaNaH // 108 // atha nirdainyasainyo'yaM, cakrI cakramanuvrajan / udagnitambe vaitADhyagireH sainyaM nyavIvizat // 109 // tasmin nami-vinamyAkhyau, jetuM vidyAdharezvarau / akSipat kSitipaH kSipramabhagnaprasaraM zaram // 110 / / atha tau kupitau vIkSya, cakranAyakasAyakam / prAptau sAkaM nijAnIkaiyuddhazrAddhAMsadurdharau // 111 // samaM vidyAdharabalaiomni vidyAdharezvarau / vilokya samaraM ghoramArebhe bharatezvaraH // 112 / / dordaNDayoH samAropya, kodaNDaM vidadhe tadA / jayazriyaH pravezAya, bharato raNatoraNam // 113 / / atha dvAdazavarSAnte, varSAnta iva bhAskaraH / kariva zaraizcakrI, vipakSAnakSipad ghanAn // 114 / / 1. nyo'sau, cakrI khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH ] praNaSTe'tha bale prau, vidyAdharanarezvarau / bharatezaM namaskRtya, bhaktito vAcamUcatuH // 115 / / tvaM kSamasva kSamAsvAminnetad durvRttamAvayoH / praNipAtAvadhiH krodhaH, satAM hi parikIrtitaH // 116 // sa ciratnAni ratnAni, namirnamitamastakaH / Dhaukane DhaukayAmAsa, kSamAzakrAya cakriNe // 117 // strIratnenAtha kandarpajagajjayapatAkayA / sthApatyena bhuvaH patye, prAbhRtaM vinamirvyadhAt // 118 // etau ca sutayornyasya, vidyAdharadhurINatAm / gRhItadIkSau tIrthezasevAmevAtha cakratuH // 119 // atha tripathagAtIre, sainyaM nyasya narezvaraH / asAdhayat suSeNena, gAGgamuttaraniSkuTam // 120 // taM cASTamatapaHsampallampaTIkRtamAnasA / upatasthe svayaM gaGgAdevI vividhaDhaukanaiH // 121 // tadA'sau nRpamAlokya, tasminnevAnurAgiNI / IrSyayeveSubhirjaghne, viSamairviSameSuNA // 122 // asau tatraiva tatpremavArivAraNatAM gataH / ninAya nAyako bhUmeH, sahasrAbdIM ghaTImiva // 123 // atha khaNDaprapAtAkhyAM, guhAmabhyetya bhUpatiH / nATyamAlaM suraM tatra, sAdhayAmAsa pUrvavat // 124 // guhAM tAmapyatikramya, tamizrAvannarezvaraH / sainyaM nivezayAmAsa, saikate saurasaindhave // 125 // tatrASTamena tapasA'sAdhayad vasudhAdhavaH / nidhIn yakSasahasreNa, pratyekaM kRtasannidhIn // 126 // sAdhayitvA suSeNena, gaGgAdakSiNaniSkuTam / nRpo'cAlIdathAyodhyAM, prati siMho guhAmiva // 127 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 87 5 10 15 20 25 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 88] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sukhaM sainyarajaH kIrNA, turaGgairudatAri yA / kaSTaM madAmbhogambhIrA, saiva zaivalinI dvipaiH // 128 // rathAzcelurjavAd bhUmerbhramayanto dhvajAMzukam / pattayo'pyanukurvANAH, kRpANAvartanairimAn // 129 // gaurasaprAbhRtabhRto, grAmavRddhAn pade pade / bhUpaH svayamabhASiSTa, tadbhASA-maugdhyakautukI // 130 // iti kSmApazcamUreNupUraiH pihitabhAnubhiH / ekacchatrAmiva bhuvaM, nirmAya svapurIM yayau // 131 // bimbitAn ratnavaprAgre, tadA pauraizcamUcarAn / Arohata ivArUDhairadRSTvA hRSTaiH karo'rpitaH // 132 // abhyudyAtastataH prAtargauravAt paura- mantribhiH / sainyairanugataH puNye, muhUrte kRtamaGgalaH // 133 // sphuratkapATapakSmADhyapratolInetravartmanA / athAvizat purastasyA, hRdi saubhAgyabhUrnRpaH // 134 // yugmam // bandivRndamukhAmbhojasphuratSaTpadazabditaiH / bhAsurAbhyudayo bhAbhirdivAkara ivAparaH // 135 // pazyantInAM puro hArayaSTiyugme'pi bimbitaH / hRdi sphuTIbhavatkAmadvitIya iva yoSitAm // 136 // vyAlolAniva kallolAnAnandakSIranIradheH / pazyan vAteritAn ketupaTAnanuniketanam // 137 // bhAsuraM rabhasA''rabdhavAdya-nRttAdikautukaiH / kRtamAGgalikaM lokaM, maJce mace kRtArthayan // 138 // bAlAH putrIriva tadA, suprauDhA bhaginIriva / jananIriva vRddhAstu nirvikAraM vilokayan // 139 // samAsasAda sadanaM, sadanantaguNo nRpaH / amandAnandasandohakando hariparAkramaH || 140|| SaDbhiH kulakam || 1. 'nRtyAdi' khaMtA0 // 2. 'tukI pAtA0 / 'tukam khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [89 10 caturthaH sargaH] abhyetyAbhyetya bhUpAlaiH, kramazaH parikalpitam / sa bheje cakravartitvAbhiSekaM dvAdazAbdikam // 141 / / sa pazyan svajanAn sarvAn , sundarI mandirodare / dadarza karzitAkArAM, kalAmiva kalAvataH // 142 / / kRzatvakAraNaM tasyAH, sAkSepamatha bhubhujA / UcuniyoginaH pRSTA, nAsmAkaM deva ! dUSaNam // 143 / / prabhoH SaSTisahasrAbdI, digjayAdidinAdiyam / AcAmlAni cakAroccaivratagrahaNasAgrahA // 144 / / cakriNA'tha vratAyAsau, visRSTA'STApade girau / dakSA dIkSAM prabhoH pArzve, jagRhe gRhanispRhA // 145 // cakrirAjyAbhiSeke'tha, tasmin dvAdazavArSike / AgatA-'nAgatAn lokAn , prabhutvAdavalokayan // 146 / / nijAnujAnanAyAtAn , vijJAya nyAyavittamaH / tAn prati preSayAmAsa, dUtAn bhUtalavAsavaH // 147 / / yugmam / / yadi rAjyArthinastadbhoH !, bharataM kuruta prabhum / dUtoktimiti te zrutvA, jagadurbharatAnujAH // 148 / / vibhajya rAjyamasmAkametasyApi bhavatprabhoH / tAtena dattamasmattaH, sa kimAcchettumicchati ? // 149 // adhikena na na: kArya, rakSituM svaM svayaM kSamAH / ayoga-kSemakRt tasmAnnAthaH kathamayaM bhavet ? // 150 // balIyAnatha yadyeSa, ni:zeSadveSizAtanaH / tadetu vayamapyete, pitustasyaiva sUnavaH // 151 // kintu tAtamanApRcchya, vayaM svacchandakAriNaH / agrajena samaM krodhAd , yoddhamIhAmahe na hi // 152 // ityuktvA'STApade gatvA, natvA nirvRjinaM jinam / tat te bharatasandiSTaM, sarvamUrvIbhujo'bhyadhuH // 153 // 1. svayaM svacchandakAriNA khaMtA0 // 15 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam siJcanniva sudhAvRSTyA, vasudhAmRSabhaprabhuH / tAnuvAca jvalatkrodhavahnerahnAya zAntaye // 154 // "capalA capaleva zrIrbhAtyasau bhuvanAntare / kalyANavAJchayA vatsAstat tAM gRhNIta kiM mudhA ? // 155 // kiJca sva-sambhavairbhogairyA tRptirabhavanna vaH / sA martyabhogairaGgArakArakasyeva kiM bhavet ?" // 156 // [aGgArakArakadRSTAntaH] 66 tathAhyambhodRti kazcid , gRhItvA'GgArakArakaH / rINavAriNyaraNye'gAdaGgArakaraNodyataH // 157 // bhISmagrISmArkakArkazyakRzAnukRtayA tRSA / sa tRpti nAptavAn sarvaM, pAyaM pAyaM payo dRteH // 158 // kvacit tarutale suptaH, svapne sadanamAgataH / parate iva pAnIyaM, samagramapi so'pibat // 159 // tathA'pyacchinnatRSNo'yaM, bhrAmaM bhrAmaM jalAzayAn / vahniraurva ivApUrvaH, sarvAnukmazoSayat // 160 // athaikaM kazmalakSAradurApasalilaM marau / kUpaM prApya bhraman mene, pratyakSaM kSIranIradhim // 161 // tatrApi sa tRSA''krAntaH, payase kuzapUlakam / saMyojya rajjubhiH kSiptvA, sarasaM tarasA'kRSat // 162 // atinimnatayA kUpaH, kubhUpa iva sevakAt / yAtaH svadattamAdatta, sarvasvaM tRNapUlakat // 163 // pUlakAdatha nizcotya, pAzcAtyAstoyavipuSaH / sa cAtaka ivAmbhodAdunmukhastRSitaH papau // 164 // tat tRSNA yA'sya na cchinnA, vAridherapi vAribhiH / kiM sA niraGkazA pUlakuzAgrapayasA truTet ?" // 165 // yuSmAkamapi tad vatsAH !, yA divyairapi nAtruTat / martyalokabhavairbhogaiH, kiM sA tRSNA truTiSyati ? // 166 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 caturthaH sargaH] [91 zrutveti dezanAM bharturlakSmIsukhaparAGmukhAH / athASTanavatirbhejuste vrataM bharatAnujAH // 167 / / dUtAstato nivRttyAtha, svAmine vismayasmitAH / sodarANAM yathAvRttaM, vRttAntaM te vyajijJapan // 168 // atha prAjyAni rAjyAni, teSAM bharatabhUpatiH / jagrase sakalAnyeSa, sarvAnnAnIva bhasmakI // 169 // 66 aparedhurnRpazreNIveNIsammArjitakramam / vyajijJapannRpaM natvA, suSeNo garvaparvataH // 170 // kRtvA'pi digjayaM svAmizcakramAyudhamandire / etad vizati nAdyApi, yathA ziSyaH zaTho maThe // 171 // atha sarvopadhAzuddhabuddhiH sacivapuGgavaH / uvAca vAcamAcArya, iva mAvAsavAgrataH // 172 / / svAmin ! ko nAma digyAtrAkartari tvayi bhartari / tiSThetAdyApi ? caNDAMzau, tamaskANDaM kiyacciram ? // 173 / / AH ! jJAtamathavA svAminnavazyaM na vazaMvadaH / sa bAhubalibhUpAlastavaivAvarajo balI // 174 // api vizvaM sa sAmarSaH, savAyuriva pAvakaH / vizvaM dagdhumalaM khaDgadhUmAndhIkRtazAtravaH // 175 / / SaTakhaNDaM bharatakSetra jitvA'pi jagatIpate / / ajitvA taM jagadvIraM, vAstavastava kaH stavaH ? // 176 / / etasyAvijaye deva !, digjayavyAjatastvayA / asmin SaTkhaNDabhUkhaNDe, kRtaM dezAntarekSaNam // 177 / / tadeSa deva ! bhavato, yujyate prAjyatejasaH / nopekSituM kSitisvAmin !, namitAmitazAtravaH // 178 / / atha prathamato na tvaM, bAndhavaM bandhuvatsala ! / 25 yoddhamutsahase dUtaM, tat kaJcit preSayAdhunA // 179 / / 1. se nikhilAnyeSa khaMtA0 pAtA0 // 2. maTham pAtA0 // 3. `tsalaH khaMtA0 pAtA0 // 15 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vIrammanyo na manyeta, tavAjJAM yadi cAnujaH / tadA yadAyudhIyAnAM, budhyate tad vidhIyatAm // 180 / / itmAtyodite dUtaM, dakSastakSazilAM prati / sa vegena suvegAkhyaM, nisRSTArthaM visRSTavAn // 181 / / $$ athAskhaladgatirvAyurivAyaM vegato'gamat / nivArito'pi zakunaiH, suvego dUtyadakSiNaH // 182 / / nimnagA-nagara-grAma-kAntAra-giri-gahvarAn / suvegaH sa laghUlladhya, bahalIdezamAsadat // 183 / / zrImadvAhubalisvAmiyaza:surabhitAnanaiH / / kAntaM vanAntavizrAntaiH, krIDadgopAGganAgaNaiH // 184 / / gAyantIbhizcaritrANi, zrIyugAdijinezituH / nandanAdetya daityAristrIbhiH sAndrIkRtadrumam // 185 / / alaGkAraprabhAbhinnatamizrAsu dineSviva / tamizrAsvapi pAnthastrIpANindhamabhavatpatham // 186 / / upetya svargiNAM svargAdadbhutazrIdidRkSayA / // 187|| paJcabhiH kulakam // asAvAsAdya taM dezamapUrvAdbhutavaibhavam / janmAntaramiva prAptaH, kRtyaM vismRtavAniva // 188 / / atha takSazilAM bAhabalibAhabalojitAma / nagarI sa garIyasyAH , sampadaH padamAsadat // 189 / / pazyannasyAmasau puryAM, vaibhavaM bhuvanAdbhutam / unmukho dadRze lokaivikrItebhya ivoddhRtaH // 190 / / kSaNaM prApya nRsiMhasya, siMhadvAraM mahIbhujaH / tasthau rathAdathottIrya, smaranniva sa vAcikam // 191 / / gacchannathAgratazcakripratApa iva mUrtimAn / tasthau rAjakuladvAri, vArito vetribhiH kSaNam // 192 / / 1. "tyoditairdUtaM khaMtA0 // 2. go dautyada khaMtA0 // 3. 'nAjanaiH khaMtA0 pAtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 caturthaH sargaH] [93 atha bAhubalerAjJAM, dvA:sthenAsAdya sAdaram / prAvezyata suvego'yaM, saharSaH parSadantare // 193 / / sa sabhAnta: sabhAsadbhiH, kvacinnIlAzmakuTTime / jalabhItyoddharan vAsaH, sahAsamavalokitaH / / 194 / / AkAzasphaTikastambhaskhalitAGgatayA kvacit / anyatrApi cacArAsau, hastaiya'staiH puraH puraH // 195 / / ratnastambhasamAlambipratibimbamavekSya saH / / kRcchreNa jajJe vijJo'pi, tattvataH pRthivIpatim // 196 / / namaskatya napaM paJjIbhatahAraH sa bhatale / viziSTo viSTare vetrinirdiSTe sa niviSTavAn / / 197 / / IS mukhAbjavilasadvANI, raNannUpurahAriNIm / ujjagAra giraM karNasudhAM sa vasudhAdhavaH // 198 // kaccit kuzalamAryasya ?, kaccit kuzalinI prajA ? | kuzalI kaccidAryasya, senAnyAdiparicchadaH ? // 199 / / sa SaTkhaNDaM kSamAkhaNDamAkhaNDalaparAkramaH / sAdhayanna kvacit kaccidAryaH senAnyAdiparicchadaH ? // 200 // AvarjitA jitAH kaccidAryeNa jagatIbhujaH / yathA'nvahaM vahantastAmAjJAM na syuviSAdinaH ? // 201 / / samaM janAnurAgeNa, spardhayA vRddhigAminaH / Aryasya dharma-kAmA-'rthA, na bAdhante parasparam ? // 202 // ityuktvA'vasthite rAjJi, dUtaH sadbhUtamabravIt / kastasya kuzalaprazna: ?, kuzalaM jagato'pi yaH // 203 / / kastasmin sainyaleze'pi, deze cAkuzalakrama: ? / yasmin surakRtopAstiH, zAstikRd bAndhavastava // 204 / / tiSTheta purataH kazcid , digjaitre tatra zAtravaH ? / arke vikrAmati dhvAntavikramaH kramatAM kutaH ? // 205 // 1. ze ca, deze khaMtA0 pAtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam anekaiH samamekA'pi, nAnAdezanivezibhiH / tasyAjJA mAnyate mUni, vidhericcheva janmibhiH // 206 / / bhUbhujastasya SADguNyopAya-zaktitrayAdayaH / phalanti cintitairathaiH, sAkSAt kalpadrumA iva // 207 / / nirbAdhameva sevante, puruSArthastrayo'pi tam / vibhAgA iva sandhyAyAH, divasaM bhAsvarodayam // 208 // nRpaiAlATikIbhUtaiH, sevito'pi paraiH param / ne modate sa dUrasthAnapazyannanajAna nijAna // 209 / / satyAmapi syAnno yasyAM, bAndhavAnAM vilokanam / zriyaM sArAmimAM kArAnukArAM gaNayatyayam // 210 / / vijitya jagatImasya, vinItAyAmupeyuSaH / sambandhibhiH suhRdbhizca, cakre cakripadotsavaH // 211 / / tavAgrajanmanastasminnutsave pRthivIbhujaH / lakSmI-jIvitarakSArthaM, ke svayaM na samAyayuH ? // 212 // anAyAtAnayaM jJAtvA, mahe dvAdazavArSike / kilA''kArayituM bhrAtRRn , preSayAmAsa pUruSAn // 213 / / vikalpyAnalpasaGkalpAH, kimapyete sumedhasaH / Agatya tAtapAdAnte, dAnAtmAno vrataM vyadhuH // 214 / / tadayaM tadviyogArtigartasampAtakAtaraH / samAgatya samuddhartuM , sAmprataM tava sAmpratam // 215 / / yadyapi bhrAtRbhAvena, tvaM purA na samAgamaH / vaktyanyathA tathA'pyeSa, sarvathA durmukho janaH // 216 / / tat svayaM harSosotkarSadRSTipIyUSavRSTibhiH / dvijihvaprabhavaddoSamoSaH kartuM tavocitaH // 217 / / 1. zanivAsibhiH khaMtA0 // 2. nA''mo pAtA0 // 3. krimahotsa' khaMtA0 // 4. vikalpyAnekasaGkalpAn , kimapyete khaMtA0 / vikalpAnalpasaGkalpAn , vikalpete sume pAtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH ] sa svayaM dAna-sammAnapUritArthimanorathaH / tvatpraNAmAnna nAmAnyajjaganmAnyaH samIhate // 218 // dhIrA na citte vitteSTaM ceSTante kintu tejase / muktApaGktidhiyA hanti, siMhaH kiM hastimastakam ? // 219 // bhrAtA mamAyaM bhUbhartA, mAsma bhUriti nirbhayaH / rAjJAmAjJAdhanAnAM hi, jJAteyaM kvopayujyate ? // 220|| samanyuratha taM vIraM manyastvamavamanyase / bhAsi bhAsvati tat tasminnudyatkhadyotapotavat // 221|| putrastvamapi nAbheyaprabhorbharatavat tataH / kulaprabhurasi svAmin !, hitaM jalpAmi tat tava // 222 // karAlagaralaH sarpaH, pAvakaH pavanoddhataH / prabhuH prauDhapratApazca, vizvAsyA na trayo'pyamI // 223 // jIvitavyena rAjyena, kAryaM tad vidyate yadi / tadA rakSauSadhaM mUrdhina, dhAryatAM bhrAtRzAsanam // 224 // nityaM vitanyate yatra, sevA devA - 'surairapi / bhavato martyamAtrasya, sevAyAM tatra kA trapA ? // 225 // $$ evaM vadati dUte'tra, sunandAnandanaH svayam / bAhuM vilokayAmAsa, romAJcakavacAJcitam // 226 // avocadadharajyotirmizradantAMzudambhataH / kopapATalitAM sAkSAdiva vAcaM dharAdhavaH // 227 // " jyAyAnayaM mama bhrAtA, yadIcchathi samAgamam / yuktaM yadeSa tAtasya, tulyaH pUjyo hi sarvathA // 228 // yuktaM tadapi yat praiSIt, prabhuste bharatezvaraH / AkAraNAni bandhUnAM, guroH kRtyamidaM yataH // 229 // teSu tAtAnuyAteSu svayaM yattveSa te vibhuH / teSAM rAjyAni jagrAha sneho'yaM dUta ! nUtanaH // 230 // 1. noddhuraH / prabhuH khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 95 5 10 15 20 25 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 96 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kaniSThArvijito jyeSThaH, pravAdo mAsma bhUdayam / ityanvaguramItAtaM, jitakAzI tadeSa kim ? // 231 // tvadbhartA bharatakSetraM jitvA tanmAM virodhayan / niSpannaM hema nAgena, niyataM dUSayatyayam // 232 // bhrAtRbhAvAdanAyAte, nirbhaye vA svabhAvataH / kintu mayyeva loko'yabaddhavadano'bhavat ? // 233 // kiM vA yadeSa bhrAtRRNAM rAjyAni nRpatistava / jagrase zveva vAntAni, tathA tatrApyabhUdayam ? // 234 // mama prabhurasAveva, sevyaH zrInAbhinandanaH / surA - 'suranRpaiH klRptaprathaH prathamatIrthakRt // 235 // pitA gururvA svAmI vA, janmanyekatra janminAm / eka eva bhavennAnyastat kiM tena karomyaham ? // 236 // sa mama jyeSThabhAvena, praNAmaM yadi lapsyate / na prabhutvAbhimAnena punaH svapne'pi te patiH // 237 // yacca matto'pi tejAMsi nAthaste nAthate dhruvam / kakSasya vahnitastejovAJchAmanukaroti tat // 238 // jJAteyaM kvopayujyeta, rAjJAM ? mithyeti te vacaH / mayi satyapyayaM rAjyazriyaM bhuGkte kuto'nyathA ? // 239 // te cAnye ye dadhurbhAsvatyasmin khadyotapotatAm / ahaM tu hanta ! tasya syAmastabhUdharabandhuraH // 240 // trailokyapUjito yasya, pitA zrIvRSabhaprabhuH / kiJcAyamanujaH zauryatRNIkRtajagattrayaH // 241 // surA - sura- naraiH so'yaM, sevyo yat tadidaM kiyat ? / idaM vada yadetasya, puraH ko'yaM surezvaraH ? // 242 // yugmam // tanna trapA'sya sevAyAM, karuNA tu mamAdbhutA / lajjiSyate'sau mAM vIkSya, yat purA khuralIjitaH // 243 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 caturthaH sargaH] [97 purA kArAsukhaM prApa, yatrAsmadbhujapaJjare / tat kiM vismRtametasya, cATukRccATugarviNaH ?" // 244 // tad gaccha tvaM samAyAtu , sa svayaM bhavataH prabhuH / yathA'sya garvaduSkarmaprAyazcittaM karomyaham // 245 / / dUto'tha dhairyamAlambya, sabhayaH sa sabhAgRhAt / nissAsAra sabhAsadbhiH, kUNitAkSaM vilokitaH // 246 // sajjIkRtAyudhAn vIrAn , mRtyubhRtyAnivodyatAn / pazyan suvego vegena, niragAnnRpamandirAt // 247 // navaH ka iva dUto'yaM, bharatasya mahIbhujaH ? / kimanyo'pi nRpo jyeSThaH, svAmino'syaiva bAndhavaH // 248 / / kveyatkAlaM gataH so'bhUjjayAya bharatakSiteH ? / atrAmuM sa kutaH praiSIdanujAkAraNecchayA ? // 249 / / asya bandhau kimutkaNThA ?, na kintu prAbhavaspRhA / mantre kiM nAkhurapyasya, zataza santi mantriNaH ? // 250 / / taiH sa kiM balinaM siMha, khalIkurvanna vAritaH ? / pratyuta prerito'mIbhirbuddhiH karmAnusAriNI ? // 251 / / jitaM kiM hArayatyeSa, SaTkhaNDaM maNDalaM bhuvaH ? / jitakAzitayA vetti, na mUDhaH prauDhimAtmanaH // 252 // itthaM pathi kathAH zRNvan , mithaH pauramukhodgatAH / dUrAdullaGghayAmAsa, suvego nagarImimAm // 253 / / SaDbhiH kulakam // 20 krameNAtha prayAto'yamaTavIM bhillasaGkalam / zrIbAhubalibhUpAlabalairATavikairvRtAm // 254 // tatra zArGgadharAn kA~zcit , pazusparzaparAn parAn / ekAnazmAyudhAnanyAn , kuntadanturitAmbarAn // 255 / / ayaM mUrtAnivotsAhAn , zrIbAhubalibhUbhujaH / bhillAnAlokayAmAsa, suvega: kampitAkRtiH // 256 / / 1. degkSaM nirIkSitaH khaMtA0 pAtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam aTavIM tAmathollaGghaya, kathaJcidatibhISaNAm / cakriNo dezamAsAdya, svaM mene sa punarnavam // 257 / / apakvAnyapi dhAnyAni, lunIta nanu raMhasA / apUtAnyapi guptAsu , kSipata kSoNikhAniSu // 258 / / atibhArasahAnuccaiH, zakaTAn kurutotkaTAn / / labhya-deyAni saGkocyoccalituM bhavatodyatAH // 259 / / yasmAd bharatabhUpAlamabhiSeNayituM balI / zrUyate'bhyudyato bAhubalirbAhubalonmadaH // 260 / / pratikSetraM pratigrAmaM, cakridezanivAsinAm / vyAkulatvaM vilokyeti, cintayAmAsivAnasau // 261 / / kalApakam / / aho ! vigrahavArteyamasmatto vegavattamA / agre bhUtvA yataH kazcinnAgataH zrUyate tvasau // 262 / / aho ! prauDhapratApatvaM, zrIbAhubalibhUbhujaH / svasthAnasthe'pi yat tasminnasmAkaM bhayamIdRzam // 263 / / cintayanniti samprApto, vinItAyAM sa nItimAn / vijJo vijJapayAmAsa, yathAvannRpateH puraH // 264 / / paTAJcalena ced bhAnuzchAdyaH syAt taruNacchaviH / yadi jvAlAkulo vahnirbhaved grAhyazca muSTinA // 265 // tavAnujastathApyeSa, svAmin ! SaTkhaNDabhUpate ! / utkarSipauruSo nAnyairjetuM zakyaH surairapi // 266 // yugmam // 66 zrutveti bharatAdhIzaH, sotsAho mantribhASitaiH / prayANaM kArayAmAsa, purIM takSazilAM prati // 267 / / sampannapulakA kuntaiH, svinnA karimadAmbubhiH / svairaM bharcA balAkrAntA, cakampe kAzyapI tadA // 268 / / mArutasya mukhe dhUliM, kSipantazcaraNoddhRtAm / vAjinaH parito'dhAvan , satvarAH sattvarAjinaH // 269 / / 1. saGkSipyocca khaMtA0 pAtA0 // 15 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [99 10 caturthaH sargaH] dviSadyazomahazcandra-bhAnucchAdanahetave / vahanto meghalekhAvat , khaDgAn vIrAstadA'calan / / 270 / / vaMzanAsAsturaGgAkSAH, patAkAtilakAstadA / praceluzcakratADaGkA, rathAH senAnanazriyaH // 271 / / sthirAmasthirayad vegAt , taccacAla balaM tadA / udyaddhUlibharairabdhi, gambhIramagabhIrayat // 272 / / bahalIdezasImAnamasamAnaparAkramaH / AcakrAma kramAccakrI, viyaddezamivAMzumAn // 273 / / jJAtvA tat parighottAlabAhurbAhubalirbalam / prerayAmAsa kalpAntotpAtavAta ivodadhim // 274 / / tadbherInalikAyantrapreritaiH samiromibhiH / bhaTAH pradIpitakrodhavahnayazceluruccakaiH // 275 / / nedustadA ripuprANaprayANapaTahopamAH / niHsvAnaprakarA: zabdairudarambharayo dizAm // 276 / / saMsicya madapAthobhiH, saMvIjya zrutimArutaiH / kariNaH kampayAmAsuH, zItArtAmiva medinIm // 277 // khananti sma khuraiH kSoNiM, javanA vAjirAjayaH / AkraSTumiva pAnIyaM, senAyAstRptihetave // 278 // taraGgairiva sadhvAnairbalairbAhubalistataH / mahImAcchAdayAmAsa, kalpAntabhrAntavAddhivat // 279 / / upAnte cakrisenAyAH, senAmayamavAsayat / prAtastimiradhoraNyAM, zUro'nUruprabhAmiva // 280 / / gAmbhIryaM darzayanto'pi, tadA sainyaiH kadarthitAH / tatkAlaM kalayAmAsuH, kaluSatvaM jalAzayAH // 281 / / sthUlA sthulatatistene, tadA gurugirizriyam / taTArgalitamAtaGgagaNDazailA'tidurgamA // 282 / / 1. preSayA vatA0 // 2. sUro pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam guruDambaramaulistharatnakumbhasamAnatAm / ravilipsuriva prApa, tadA'stagirimastakam // 283 / / astAcalapatadbhAnugolakocchalitairatha / pAthobhiriva pAthodhistamobhirvyAnaze nabhaH // 284 / / tadA'rka-mandarakSobhiAnniHsarantyA iva zriyaH / unmamajja mukhAmbhojambhodherindukaitavAt // 285 / / senAbhaTeSu kurvatsu , zastrajAgaraNotsavam / khaDgaM jAgarayAmAsa, zazAGko'pyaGkakaitavAt // 286 / / stutivratAnAmanyonyaM, vacanAhutibhirbhRzam / didIpe nRpayorbaddhabodhaH krodhadhanaJjayaH // 287 / / tatastataraNotsAhai:, sainyayorubhayo TaiH / raNadevyAH purastene, nidraiva prathamaM baliH // 288 // balayosturyanirghoSairmagaM trastamivAtaH / didRkSuratha zItAMzuragAdastAdrikAnanam // 289 // tataH pUrvAdrimArUDhe, deve divasabhartari / rAgeNAbhyAgamastAbhyAM, cakrAbhyAmupacakrame // 290 // subhaTaH subhaTaM hastI, hastinaM rathinaM rathI / Asadat sAdinaM sAdI, balayorubhayorapi // 291 / / chinnAH proDDInakANDAlImaNDapena raveH karAH / patitA iva bhAnti sma, kSitau kSatajakaitavAt // 292 / / uddhRtadhUlije dhvAnte, draSTuM dviSTAniva krudhA / dhAvanti sma bhaTAH preGkutkuntadIpakapANayaH // 293 / / bhujAbhRtAM bhujAdaNDaiH, zirobhizca kSiticyutaiH / kRtAntakiGkarAzcakrurdaNDa-kandukakautukam // 294 // ye tarasvitayA terurbhaTA: saGgarasAgaram / Asan rudhiravAhinyasteSAmapyatidustarAH / / 295 / / 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH] [101 azvAnAmazvavArANAmapyaGgamilitaimithaH / zirobhiH patitaiyuddhaM, kinnarANAmivaikSyata // 296 / / dantidantAgrasaGghaTTajanmA vahnikaNotkaraH / reje rajoghanadhvAntakhelatkhadyotapotavat // 297 / / prasthAnAni subAhUnAmiva prItAH surastriyaH / bhaTAnAM bhAvibhartRNAM, srajaH kaNTheSu cikSipuH // 298 / / bibhradbhiH zuzubhe khaDgalekhAM dhUmazikhAsakhIm / ruSA'ruNairbhaTairbharturmUrtestejo'nalairiva // 299 / / atha bAhubale: sainyairbharatezasya vAhinI / kallolinIzakallolairiva pazcAd vyadhIyata // 300 // puraskRtasuSeNo'tha, raNAya bharatezvaraH / svayaM ravirivottasthe'gresarAruNasArathiH // 301 // yuddhazraddhAlumAlokya, jyAyAMsaM bhrAtaraM paraH / tulyaM bAhubali po'bhUdoka: zoka-harSayoH // 302 // gRhItaraNadIkSo'tha, prajvalanniva tejasA / raveH samaH samArohat , kuJjaraM rAjakuJjaraH // 303 / / tau svayaM jagatImallau, vIkSya yuddhodyatau tadA / hanta ! cetAMsyakampanta, triviSTapasadAmapi // 304 / / 6 atho bharatamabhyetya, dattvA''zIrvAdamAdarAt / devA evamavocanta, prazAntaM svAntazAntaye // 305 / / SaTkhaNDabharatakSetravijaye tava sarpataH / sammukhIno'bhavat kazcinna cennAbheyanandana ! // 306 / / dordaNDakaNDUbhedAya, tat kiM nAma mahAbhuja ! / nijena bandhunA sAdhu, yuddhasajja ! na lajjase ? // 307 // yugmam / / athA''ha cakrI gIrvANAH !, yuktametad bhavadvacaH / kintu samyag na jAnItha, bandhunA raNakAraNam // 308 / / 1. svabA khaMtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 102] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam na do: kaNDUbharacchedabuddhiryuddhe nibandhanam / hetuH kintu rathAGgasyApravezaH zastramandire ||309 // anupravizya mAM zastragRhe cakraM pravezya ca / SaTkhaNDabharatakSetrapatirbhUyAnmamAnujaH ||310|| anena vacasA bAhubaliM bodhayatAdhunA / yadi yuddhaniSedhAya, yuSmAkamayamudyamaH ||311 // athocuste punardevA, yadyasau na hi budhyate / tathApi nAstrairyoddhavyamAjJA'tra RSabhaprabhoH // 312 // dRSTi-vAg-daNDa-dordaNDayuddhaireva balAbalam / yuvayorjJAsyate kiM tadAyudhairdAruNai raNe ? // 313 // omityuktavati kSmApe, tato jagmurdivaukasaH / nRpaM bAhubaliM mUrtamiva vIrarasaM prati // 314 // jayetyAziSamuddAmnIM, dattvA prItena cetasA / sudhAmadhumucA vAcA, prAhurbAhubaliM surAH || 315 | jyAyAnayaM nayottaMsa !, kiM na satkriyate tvayA ? | saMrambhaH kimayaM vIra !, bharataM prati samprati ? || 316 || jeyA rAgAdayastAvad, ye yugAdijinezituH / tadaGgajasya te tAta !, poSasteSAM kimu kSamaH ? // 317 // natimAtreNa yat toSaM, bhajatyeSa tavAgrajaH / kathaGkAraM tamArAdhya, nAtmasAt kuruSe kSamAm ? ||318 // atha bAhubaliH prAha, surAn gambhIrayA girA / itthaM kathamavijJAtavastutattvairivocyate ? // 319 // yadyasau bhrAtRbhAvena, mattaH satkAramicchati / yuktaM tadeSa yat tAtasama eva mamAgrajaH || 320|| paraM prauDhapratApatvAjjitakAzitayA tayA / Akramya namayed yanmAM, na tadetadahaM sahe // 321 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 caturthaH sargaH] [103 vinaSTaM na tadadyApi, kimapyasti mahaujasaH / dUrAdapasaratveSa, valito'smi raNAdaham // 322 // aparakSmApasAmAnyAmAjJAM kartumayaM punaH / mayi krodhoddhataM dhAvan , dantIvAdrau bhaviSyati // 323 / / tadaniSTaphalo bhAti, mantrahInasya nizcitam / vahnimuSTindhayasyeva, narendrasyAyamudyamaH // 324 / / Rte na tAtapAdA~stu , svAmI mama bhavet paraH / vinA dinAdhipaM kiM syAt , kokasyAnyaH priyAkara: ? // 325 // athA''huramarA: zrIman !, nissImaguNagaurava ! / kArye'tra vizadA'pyeSA, nAsmAkaM kramate matiH // 326 / / ekatazcakriNazcakraM, tvatpraNAmasamIhayA / na vizatyAyudhAgAraM, bibhrANamakRtArthatAm // 327 // anyatastava pazyAmaH, sarvathA vinayaM vayam / tat kiM yuktaM bhaved vaktumasmAkaM jagatIpate ! ? // 328 // abhyarthayAmahe kintu , bhavantaM bhuvanaprabho ! / / yuddhena na hi yoddhavyaM, prANiprANApahAriNA // 329 / / dRg-vAg-daNDAdiyuddhena, balAbalaparIkSaNam / kRtvA jayo vyavasthApyaH, sAkSiNo'mI bhavAmahe // 330 / / tatheti pratipedAne, prArthanAM nAbhinandane / nAtidUrasthitAstasthurmadhyasthAste divaukasaH // 331 / / $$ atha svAmisamAdezAdAruhya kariNo raNAt / javAnnivArayAmAsurnRpayoH puruSA bhaTAn // 332 // rAjAjJAmatha rAjanyAH, senayorubhayorapi / zrutvA vavalire kaSTaM, ruSTA muSTA ivAhavAt // 333 / / zrutvA saGgaramaGgAGgi, sainikAste'tha cakriNaH / parasparamiti procuH, zocanto devamantritam // 334 / / 1. nAM pRthivIpatau / nAtideg khaMtA0 / / 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 104] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam aho ! dhigidamAyAtaM, saGkaTaM svAmino'dhunA / samaM zrIbAhubalinA, balinA saha yo raNaH ||335 // niyuddhabuddhidAne'smin doSaH ko vA divaukasAm ? | IdRzAnAM mudhA nAma, kautukaM ko na pazyati ? // 336|| jAnatA bhujayorvIryamanujasya mahIbhujA / etanmene na jAnImastat kA'pi bhavitavyatA ? ||337|| svasainikAnAM zrutveti, giro bharatabhUpatiH / balaM darzayituM svasya, tAnAhUyayedamabrabIt // 338 // mayA dRSTo'dya duHsvapnaH, kila zRGkhalamaNDalaiH / baddhvA''kRSya taTAd bhUpAH, kUpAntarmAmapAtayan // 339 // azivasya vibhedAya, svapnArtho'yaM tato'dhunA / avazyaM satyatAM neyo, bhavadbhirbalazAlibhiH ||340|| anicchatAmidaM rAjJAM prabhorvyasanasAhasam / AjJAM dattvA sa rAjenduH, kUpamekamakArayat // 341 // avasya taTe tasya niviSTo bharatezvaraH / zRGkhalAnAM sahasreNa, vAmahastAvalambinA ||342 // sarvasainyAbhisAreNa, sarvairurvIbhujAM gaNaiH / sarvasthAmnA samAlambya samAkRSyata bhUpatiH || 343|| yugmam // sasainyAnapi rAjanyAn, zRGkhalAsu vilambinaH / romabhyo nAdhikAn mene, balavAn bharatezvaraH || 344 // hRdyaM hRdyaGgarAgaM sa, tene tenaiva pANinA / petuste tu samaM dattasaGketA iva bhUbhujaH ||345|| dRSTena ca balenAsya, sambhAvitaparAkramAH / bhUbhujo bhejire'mbhojasmeravaktrAstadA mudam ||346|| SS atha zrIbAhubalinA, samaM samarasImani / prathamaM dRSTiyuddhAya, pratijJAM kRtavAn nRpaH // 347 / / 1. tAnahnAye khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH ] ubhAvabhimukhau tatra, nimeSavimukhekSaNau / pratyUSapUSa-pUrNenduvibhramaM bibhratuzciram // 348 // nirIkSya nirnimeSatvaM, samaraM yAtayostayoH / tadAdyanimiSIbhAvaM, manye manyubhujo'bhavan // 349 // santapte soSmaNo bAhubalerAlokanAcciram / snapayitvA'zrubhizcakrI, prAvRNot pakSmaNA dRzau // 350 // aho ! jitaM jitaM bAhubalinA balinA'munA / itthaM kalakalaM cakrustadA vijayasAkSiNaH ||351|| dRksaGgrAmajitenAtha, samaM bharatabhUbhujA / prArebhe zabdasamaraM, dakSastakSazilAvibhuH ||352 // vivasvadazvavitrAsI, zazisAraGgabhaGgakRt / cakriNA siMhanAdo'tha, loDitaH kroDitAmbaraH || 353 || camatkAriNi vizvAnAM, virate bharatadhvanau / siMhanAdo mahAn bAhubalino vyAnaze dizaH || 354 // kSayAbdagarjisaMvAde, nAde tasmin visarpati / abhUdakAlakalpAntazaGkAtaGkAturaM jagat // 355|| truTyatparvatakhaNDena, kSubhyadambhodhinA'dhikam / vijigye tena zabdena, bhUyo bharatabhUpatiH // 356 // atha hastaprahAreNa, raNaM nizcitya durmadau / tAvapAsaratAM zaktidhanyau vanyau gajAviva // 357|| bharatenA''hataH prANapuSTyA muSTyA'tha mUrdhani / kSaNaM bAhubalirdhvAntairvavre ravirivAmbudaiH ||358|| sadvRttasyeva kaulInaM, munermanyuriva kSaNAt / yayau zazadharasyeva, rAhurbAhubalestamaH // 359 // tato bAhubalermuSTivajrapAtena tADitaH / papAta zailavaccakrI, samaM sainyamanorathaiH // 360 // 1. 'bhyatpAthodhinA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 105 5 10 15 20 25 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam bandhunA candanasyandaiH, siktazcandrakarairiva / kairavAkaravanmUrchAmathAmuJcata cakrabhRt // 361 / / nizcityAtha pracaNDena, daNDena samarotsavam / adhAvatAmubhau bhISmau, dhRtadaNDau yamAviva // 362 / / tataH zirasi daNDena, hato bharatabhUbhujA / sunandAsUnurAjAnu , mamajja bhuvi kIlavat // 363 / / atha magnau kramau tasmAd , bhUtalAt paGkilAdiva / lIlayaiva krameNAyamaddadhAra dharAdhavaH // 364 // tad bAhubalinA maulau, daNDena bharato hataH / mamajja lajjayevoccairAkaNTamavanItale // 365|| babhUva kSitimagnasya, cakriNaH sphuTamAnanam / zokazyAmaM nijayaza:zazigrAsena rAhuvat // 366 / / magno gartAdathAkarSi, cakrI kohAlibhirbhaTaiH / uttamaNairiva pratyadeyavitto'dhamarNakaH // 367 / / AsasAda viSAdastad , bharataM parito jitaM / cakrI nAhamasau cakrI, dhyAyantamiti cetasi // 368 / / athAkasmAt kare'muSya, cakritvabhrAntibhittaye / Aruroha jvalaccakraM, ravibimbamivAmbare // 369 / / tena pArzvagatenoccaizcakrI cakreNa so'jvalat / mArtaNDamaNDaleneva, mArtaNDopalaparvataH // 370 / / atha jyotiHpathe susthA~strAsayastridivaukasaH / vadhAya bandhoni:zaGkazcakrI cakraM mumoca tat // 371 // kalyANazAlino bAhubalermeroriva vyadhAt / cakraM pradakSiNAcakraM, cakrabAndhavabimbavat // 372 / / gotre na prabhavatyeva, cakramityavaliSTa tat / amoghamapyaniSpannacakravartimanoratham // 373 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH] [107 sasmayaM bhasmayiSyAmi, sacakraM cakravartinam / ityutpATya krudhA muSTiM, sunandAbharadhAvata // 374 / / gato vaktraM hahA ! cakravartyasau samavartinaH / IdRk kalakalArAvo, babhArAmbagahvaram // 375 / / "atrAntare vivekArkatejaHzAmyanmanastamAH / dadhyau pravIratAmAnI, mAnI nAbheyasambhavaH // 376 // jagatIM jiSNurapyeSa, yodhaiH krodhAdibhirjitaH / tadanyavijitaM jetumetaM dhig ! dhig ! mamodyamam // 377 // tajjayAmi yadi pretAnetAn jitajagatrayAn / satyaM tattanajanmA'smi, tasya vizvaprabhorahama" // 378 // sa dhyAtveti navadvAre, pure teSAM sadAspade / zira:parisarAduccakhAna tat kezakAnanam // 379 // nivArya sarvavyApArAnasau nizcalanizcayaH / svatantrastatra pAnA-'nnapravezamarudhat tataH // 380 / / bandhavo laghavaH sarve, kevalajJAnazAlinaH / kathaM vandyA mayA sAkSAd , gatvA tAtasya sannidhau ? // 381 / / tat prApya kevalajJAnamihaivAnandamandiram / bhUtvA samaH svabandhUnAM, gantA'haM tAtasaMsadi // 382 / / nizcityeti ciraM citte, tatraiva kRtavAn kRtI / kAyotsargavidhi mohamahIpatijayorjitaH // 383 / / taM tathAsthitamAlokya, bAndhavaM vasudhAdhavaH / viSaNNaH karmaNA svena, bASpavilavilocanaH // 384 / / "dhigetaccakravartitvaM, bandhubhirviraho yataH / kiM tena kAJcanenApi, yenA''zu truTati zrutiH ? // 385 // manye dhanyamahaM kAkaM, sAkaM yaH svajanairnijaiH / apyalpAM balimAdatto, nAtmAnaM tyaktabAndhavam // 386 // 1. rAnuccadeg pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 108] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam yA nijairbandhubhiH sAkaM, saMvibhajya na bhujyate / puMsaH zriyamimAM mene, vidhirvyAdhimiva vyadhAt" // 387 // iti dhyAyan viSaNNAtmA, bandhumadhyAtmabandhuram / nipatya pAdayozcakrI, nijagAda sagadgadam ||388 // "sUnustvameva tAtasya, nAhaM hatakavikramaH / vadhye mayi dayAluryaH, zamaM soma ! samAsadaH // 389 // hatako'haM purA muktaH, samagrairapi bandhubhiH / ekaM tvamapi muJcan mAM, tAta ! mA kRpaNaM kRthAH // 390 // tAta ! rAjyamidaM pAtu, tAtatulyaguNo bhavAn / cakravartyapi vartiSye, tavAhaM vAhanopamaH // 391 // svaceSTitAgnisantapte, muJca vAgamRtacchaTAm / mayi pralapati bhrAtar !, deyAkara ! dayAM kuru" // 392 // vadanniti natazcakrI, sacivairucyate sma saH / nAtha ! bAhubaliH so'yaM, na vaktA nizcitavrataH ||393|| iti tadvacanaizcakrI, jAnan bAndhavanizcayam / unmukhaH sAzrudRk pAdanyastahasto'vadat punaH // 394 // na ceddAsyasi tanmA dA, vAcaM vAcaMyamAgraNIH ! | kiM prasannAdidAne'pi, kA'pi syAdavakIrNatA ? // 395 // atha tuSTisudhAvRSTyA, dRSTyA kiJcinmunIzvaraH / apazyad bharataM harSodaJciromAJcakaJcakam // 396 // atha netrAmbusampAtanirdhotau zamina kramau / kezapAzena sammArjya, niryayau bharatezvaraH || 397 // tataH somayazAH somayazA bAhubaleH sutaH / svayaM takSazilArAjye, bharatenAbhyaSicyata // 398 // tataH samaM samagreNa balena balinAMvaraH / yayAvayodhyAM cakraM ca, vivezAyudhavezmani // 399 // 1. sArdhaM, saMdeg khaMtA0 pAtA0 // 2. dayAGkura ! pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH] [109 iti jitapuruhUtaH puNyasaMhUtasampatparicayacayabhAsvadbhAgyasaubhAgyalakSmIH / anilacalitacelotsedhamedhyAmayodhyAmavizadavizadAtmA bandhubhirviprayogAt // 400 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIbharatadigvijayabAhubalivratavarNano nAma caturthaH sargaH samAptaH // trijagati yazasaste tasya vistArabhAjaH, kathamiva mahimAnaM brUmahe vastupAla ! ? / sapadi yadanubhAvasphAritasphItamUrtividhuragiladarAtiM rAhumAhustamaGkam // 1 // // granthAgram 404 // ubhayam 1349 // 1. m 1337 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 paJcamaH sargaH // itazca sattvAvaSTambhanistaraGgIkRtAkRtiH / tasthau bAhubalirdhyAnabaddhanizcalanizcayaH // 1 // tataH kSamAbhRtAM nAthe, tatra trailokyajitvare / krudhA haimanavAtAstraM, himAlaya ivAmucat // 2 // jvaladdhyAnAnaladhvastajADyajvaravijRmbhite / tasmine hemantamAhAtmyaM, tadetanmoghatAM gatam // 3 // svanAmadheyacaurANAM, tapasAM vAsadAyinaH / bAdhAmAdhAtumetasya, mAghamAsaH samAsadat // 4 // lohaM vajre khalaH sAdhau, grISmakAla ivodadhau / dadau taponidhau tasmin ziziraH phalgu valgitam // 5 // cakriNA'pyajitaM bAhubaliM jetumivotsukaH / puSpamAsaM purazcakre, puSpeSutrijagajjayI ||6|| bhramadbhramaradhUmADhyaiH, kiMzukA-'zoka-campakaiH / madhuH kusumabANasya, jvalanAstranibhairbabhau // 7 // jitamohamahInAthe, tasmin mathitamanmathe / madhoH kiM nAma kurvantu, sAyakAH zIrNanAyakAH ? // 8 // ajite'tha smareNAsmin, munau cakrivijitvare / bhISmo grISmo dayAJcakre, cakrabandhuH parAkramam ||9|| karAnatha kiratyarke, khAdirAGgAradAruNAn / abhUd bAhubaliH kAmaM, prazamAmRtavAridaH // 10 // 1. 'laddhanAghanadhvasta khaMtA0 // 2. cakravi khaMtA0 pAtA0 // / 3. 'vAridhiH khaMtA0 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH] [111 jagajjanAnurAgeNa, sphUrjateva samantataH / munirAsIt kilA''tAmro, na punastapanAtapAt // 11 / / pazyannasya tapastIvramAgneyAstramivoditam / ravirullAsayAmAsa, jaladAstraM tapAtyaye // 12 // cakridaNDanipAtaM yastRNAyApi na manyate / prabhavantu kutastasmin , dhArAdaNDAH payomucAm ? // 13 // UDhapratijJAbhAro'yaM, na voDhuM zakyate mayA / itIva pannagendreNa, preritAH phaNinAM gaNAH // 14 // rasAtalodgatAH zyAmAH, kuTilabhrAntizAlinaH / dadhruH sarvAGgamullAsya, taM latAtatikaitavAt // 15 / / yugmam // zilImukhagaNairbANAsanAntarviniyojitaiH / tasya kSobhAya saMrambhamathA''rebhe ghanAtyayaH // 16 // atha sattvAdbhutenAsya, jalairapyamalAzayaiH / ahAsi zaradi prItairvikasvaramukhAmbujaiH // 17 // zukladhyAne'munA''rabdhe, bhraSTakekicchadacchalAt / zeSadhyAnamahAMsIva, mahIpIThe zucA'luThat // 18 // muneryaza:pratApAbhyAmiva nairmalyamarjitam / kramAdambudamuktendu-bhAnumanmaNDalacchalAt // 19 // atha sampreSite brAhmI-sundaryo nAbhisUnunA / jJAnAdhIzapravezArhatanmanaHsaudhazuddhaye // 20 // kuJjarAduttara bhrAtar !, vAcyametaditi prabhuH / zikSAM dadau tayoryAntyorjJAnazrIkRSTimantravat // 21 // sthAnaM tadatha te yAte, na munIzamapazyatAm / dRSTo gulmastu vallInAM, socchvAsaH puruSAkRtiH // 22 / / tatra sambhAvya taM tAbhyAmuktAM zuzrAva tAM giram / pArzvasthaguptakaivalyalakSmIkarNejapAM muniH // 23 / / 1. deglA bhrA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 112] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam bhrAtaruttara mAtaGgAdityAkarNya tayorvacaH / cintAcAntamatirbhrAntastasthivAn sa munizciram ||24|| "zabdo'yaM niyataM brAhmI - sundaryoH zrutisundaraH / bhASete cAnRtaM naite, na cArUDho'smi hastinam // 25 // vikalpaM kalpayannevaM, dadhyau vande laghUn na yat / mAno'yameva me hastI, tatrA''rUDho'smi dhig ! jaDaH ||26|| satyaM matveti tAtena, dayAM mayi vitanvatA / vratin pratibodhAya, preSite zIlasadmanI // 27 // kevalajJAnino bandhUn, laghUnapi guNAdhikAn / kariSye tadahaM mUrdhni, puSpastomAnivAmalAn" // 28 // dhyAtveti pAdamudyamya, bhinne mAnamataGgaje / alAbhi munisiMhena, kevalaM mauktikaM phalam // 29 // mAne'tha sarvathA mukte, sphurantyA kevalazriyA / AzliSTasya tadA tasya, vilInaM manasA rasAt // 30 // divi dundubhayo nedurabhavan puSpavRSTayaH / prAptAstaM vandituM bhaktibhAsurAzca surA - 'surAH ||31|| atho parivRtaH zrImAn, surasArthairmahAmuniH / jagadIzasya samavasaraNaM prApa pApabhit ||32|| prabhuM pradakSiNIkRtya, gatvA kevaliparSadi / upAvikSanmunirmuktAlatAyAmiva nAyakaH ||33|| ArurohAnyadA svAmI, spaSTamaSTApadAcalam / samaM munIndraiH pUrvAdriM, nakSatrairiva candramAH ||34|| triviSTapasadastatra, vidadhurdezanAsadaH / prabhuzcaturmukhIbhUya, tasmin dharmamupAdizat // 35 // tataH samaM samAyAtau, bharateza- surezvarau / ninyatuH karNapUratvaM, vibhorvacanapallavAn // 36 // 1. Arohadanya khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH] [113 dezanAnte tatazcakrI, bandhUnAlokya vatsalaH / teSAM bhogavibhAgAya, jinarAjaM vyajijJapat // 37 // athA''dizajjinAdhIzo, bharatakSmApatiM prati / bhogAnabhilaSantyete, kimabhaGgarasaGgarAH ? // 38 // AnAyya nyAyyavit kSoNIpatI rasavatImatha / hetave nijabandhUnAmadhUnAM prasamAmbhasaH // 39 / / vijJo vijJapayAmAsa, sAnando nAbhinandanam / bhojanAyA''diza svAmin !, zamino bAndhavAniti // 40 // yugmam / / AdidezAtha tIrthezaH, kAritaM kalpate na yat / bhuJjate tat kuto jJAnabandhurAstava bandhavaH ? // 41 // punarvijJapayAmAsa, nRpastahi jagatprabho ! / svAminnakAritAnnAya, preSyantAM madgRhAnamI // 42 // tamAdideza tIrthezo, yathArthamatha pArthivam / rAjan ! na kalpate rAjapiNDaH zamabhRtAmiti // 43 // narendre'smin jinendreNa, niSiddhe sarvathetyatha / parAbhavabhavanmAnamlAnizyAmalitAnane // 44 // mA'sau khedasya pAtraM bhUdityavetya marutvatA / avagrahabhidAH pRSTaH, spaSTamUce jagadguruH // 45 / / yugmam / / zakrasya cakriNo rAjJaH, sthAnezasya guroriti / paJcadhA'vagraho bhAvAt , paJcAnAmapi puNyakRt // 46 // atha zakraH praNamyA''ha, prabho ! kSetre'tra bhArate / mayA vAsAya sAdhUnAM, pradatto'yamavagrahaH // 47 / / AkarNya bharato'pIti, prIto natvA jagadgurum / anujajJe nivAsAya, sAdhUnAM bhAratI bhuvam // 48 // athApRcchanmahIbhartA, dhubhartAraM sasammadaH / deyaM kasyAnnamAnItamidamevaM nivedyatAm // 49 / / 25 1. sabhAsadaH khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam guNAdhikeSu kartavyA, pUjetyukte biDaujasA / sAdhUn vinA guNI ko'sti, matto'pIti vyacintayat // 50 // jJAtaM santitarAM santaH, zrAvakA madguNAdhikAH / tebhyaH pUjA vidheyeti, nizcayaM bharato vyadhAt // 51 // atha praNamya tIrthezaM, yayau divi divaspatiH / bharatastu vinItAyAM, puryAM dhuryo manasvinAm // 52 / / anyato vijahArAtha, prabhuraSTApadAcalAt / nirdambhaM lambhayan lakSmI, purAmbhojAni bhAnuvat // 53 / / bharato'pi rato dharme, zrAddhAnAhUya bhUrizaH / idaM jagAda bhoktavyaM, bhavadbhirmama mandire // 54 // kriyAsu kRSimukhyAsu , kAryaM ceto'pi na kvacit / bhavadbhiH kevalaM bhAvyaM, dharmakarmaikakarmaThaiH // 55 / / idaM na pAThyaM niHzAThyaM, bhojanAnte madagrataH / vartate bhIrbhavAn jigye, tato mA hana mA hana // 56 // matvedamatha te zrAddhA, bhavane tasya bhuJjate / paThanti ca vacastat te, sammohagaragAruDam // 57 / / pramAdI medinIzo'pi, magno ratimahAnade / nityamAkarNya tad vAkyaM, vicintayati kiJcana // 58 / / ahaM kena jito ? jJAtaM, kaSAyaistebhya eva bhIH / vartate durdharA tena, na ghAtyAH prANino mayA // 59 // nityaM te smArayantIti, nItizakrAya cakriNe / virAgasAgarollAsanizAkaranibhaM vacaH // 60 // pramAdapAdapAkINe, tasmin bharatabhUbhRti / pAvanaistagirAM pUrairdharmadhyAnAnalo'jvalat // 61 / / zrAddhA-'zrAddhAvivekajJaistadA'dhyakSainivedite / cakrI cakre parIkSAM tadaNu-zikSA-guNavrataiH // 62 / / 1. bhUyasaH khaMtA0 pAtA0 // 2. mamAgradeg pAtA0 // 3. vardhate khaMtA0 pAtA0 // 4. vardhate khaMtA0 pAtA0 // 5. aNu-zikSAvrataizcakre, parIkSAM bharato'nyadA itirUpamuttarArdhaM pAtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH] [115 10 zrAvakANAM tadA cakre, niyUMDhAnAM parIkSaNe / rekhAtrayaM sa kAkiNyA, ratnatritayasUcakam // 63 / / svAdhyAyahetave teSAM, vedAnAryAn nRpAryamA / sa cakAra parArthA hi, pravRttiH syAnmahAtmanAm // 64 // athAntare'sya tIrthasya, vyavacchede kadAgrahAt / anAryatvamamI mohAnmithyAtvaM ca prapedire // 65 // $itazca bhagavAnaSTApadamApadamaMhasAm / AyayAviti vijJAya, vandituM gatavAn nRpaH // 66 / / natvA tatra jagannAthaM, prAJjalirgajatIpatiH / kathAM zalAkApuruSatriSaSTerapi so'zRNot // 67 / / atha vijJapayAmAsa, svAminaM bharatezvaraH / asyAM sabhAyAM ko'pyasti, prabho ! bhAvI samastvayA ? // 68 // atha prathamatIrthezaH, provAca bharatezvaram / yastvatputro'grahIddIkSAM marIcimatpuraH purA // 69 / / sa dIkSAbhAramudvoDhumazaktaH sukhalAlasaH / chatramAvArakaM bibhrat , karma mUrtamivAtmanaH // 70 // sakASAyo'hamityuccaiH, kaSAyavasAnvitaH / tridaNDadaNDitazcAhamiti daNDavayaM vahan // 71 / / na svabhAvasagandho'hamiti zrIkhaNDamaNDitaH / pArivAjyaM kilA''datta, 'nollaGghayA bhavitavyatA' // 72 / / vizeSakam // 20 tato'napadiko'smAkaM, viharanneSa bhUpate ! / navInarucibhirlokaH, pRSTo dharmamavocata // 73 // mahAvratAni paJca syuH, zramaNAnAM mahAtmanAm / mukhyo mokSasya mArgo'yamazaktau zrAvako bhavet // 74 // aNavratAni paJca syaH, sapta zikSAvratAni ca / zrAddhena pAlanIyAni, yadIcchA'nupame sukhe // 75 // 1. pratAdhipam khaMtA0 pAtA0 // 2. mumukSormokSamArgo khaMtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam pratibuddhyAtha tanmadhyAt , saMsArodvegazAlinaH / zrAddhAnAmatha sAdhUnAmayAcanta vratAni ye // 76 / / sa tAnAha tatAnAhamazakto hIdRze vrate / pArivAjyamidaM mandamatistad gacchat prabhum // 77 / / yathocitamatho cakrurmAmetya bhavabhIravaH / janAste yatpravRttiH syAd , yathA svArthamihArthinAm // 7 // evaM viharamANo'yamasmAbhiH saha samprati / itaH sa bhavataH putro, dharmadhyAnamanA muniH // 79 / / surA-'suraziraHzreNimaNibhAsuritakramaH / bhAvI mama samAnazrIzcaturviMzo jinezvaraH // 80 // yugmam / / bharato'tha samutthAya, marIciM nikaSA gataH / enaM pradakSiNIkRtya, namazcakre kRtAJjaliH // 81 // uktavA~zca na te pArivAjyametanna janma ca / kintu yat tIrthakRttvaM te, bhAvi tad vandyate mayA // 82 / / bhagavantamatho natvA, gatavAn bharatezvaraH / vijahAra ca tIrthezo'nyato vAyurivAskhalan // 83 / / atha lokasya duHkarmazatrUcchedAya tIrthakRt / punAnaH pRthivIM pAdaiH, zatruJjayagiriM yayau // 84 // taM vilokya trilokyantarddharmasyoccaiH kSamAbhRtaH / durgaprAyagiri mene, munIndro nirupadravam // 85 / / atha prathamasarvajJaH, sa vijJAya jagadguruH / nagendramiha mAhAtmyanidhAnamiva piNDitam // 86 // tamArohanmahAmohadrohAya paramezvaraH / zatruvitrAsanAyeva, kuJjaraM vIrakuJjaraH // 87 // yugmam // munayaH puNDarIkAdyAH, sahaivA''ruruhurgirim / sopAnamiva nirvANasaudhasyAtyantamutsukAH // 88 // 15 20 25 1. ranarazreNideg vatA0 // 2. tamadrimiha pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [117 5 paJcamaH sargaH] babhau sa taM samArUDhaH, zailaM trailokyanAyakaH / muktidvIpamiva prAptastI| saMsAravAridhim // 89 / / piGgaH prabhoH prabhAbhAraiH, kIrNaH kusumavRSTibhiH / tArAbhArAkulasvargazailalIlAmagAd giriH // 90 // pavitrayati mUrdhAnaM, tadA trijagatIgurau / / prabhAvapraNamavRkSabhujAgrairnRtyati sma saH // 91 / / prabhudRSTyA sudhAvRSTyA, punaH prArUDhapakSatiH / abhitaH sa samArohallolalokanibhAdabhAt // 92 // vibudhAstrividhAstUrNaM, devaM sevitumAyayuH / svasthAnasthA nirAyAsaM, jyotiSkAstu siSevire // 93 // jantUnAM pApabhItAnAM, durgabhUtasya bhUbhRtaH / maulau vapratrayaM ratna-svarNa-rUpyaiH surA vyadhuH // 94 / / prAkAradvAradambhena, sajjitAni kutUhalAt / digvadhUbhirmukhAnIva, smerANi jinamIkSitum // 95 // sarvataH parvateSvekaH, pavitro'hamiti bruvan / azokAnokahavyAjAdayamUrdhvaM vyadhAd bhujam // 16 // mAhAtmyena mahIdheSu , girirgururasAviti / ratnasiMhAsanavyAjAdasyoSNISaM vyadhuH surAH // 97|| caturmUrtibhRtastatra, sthitasyA''syendubhirvibhoH / sa jajJe parvataH pUrvaH, sarvAsAmapyasau dizAm // 98 / / 66 taddezanAM samArebhe, sa mArebhaikakesarI / vibhuvikalokAnAM, karNAmRtakirA girA / / 99 / / "mahIruheSu kalpadruH, svayambhUramaNo'bdhiSu / jyotiSkeSu raviH so'yaM, zailaH zaileSu zasyate // 10 // tuGgatAM sarvataH sarvaparvateSu dadhAtyayam / yanmaulivartinAM hastaprApyaM muktilatAphalam // 101 // 1. mivottIrNastI khaMtA0 // 2. deg'driSu vatA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam jalakAntamaNizreNimayavat pratibhAtyayam / vighaTante jhaTityeva, bhavAbdheryatra vIcayaH // 102 // nRNAmihAdhirUDhAnAM, zukladhyAnavibhAnibhAt / hastAvalambanaM datte, muktizrI: kundasundarA // 103 // bhrUNa-brahmarSighAtAdipAtakAnyapi tatkSaNAt / vyapohatyasya mahimA, himAnIvAhimatviSaH // 104 // vyaktaM vimuktakAThinyamiha krUrAtmAnAM manaH / prayAti khAdirAGgArakuNDe'yaspiNDavad dravam" // 105 // ataH zamasudhAkuNDa !, puNDarIka ! tvayA''syatAm / asmin dharAdhare siddhilolubhaiH sAdhubhiH samam // 106 // ityAsAdya prabhorAjJAM, pAdau natvA'tra bhUdhare / asthAyi puNDarIkeNa, munihaMsaiH sahAmalaiH // 107 / / tatazca vihRte'nyatra, jagatritayanetari / zucA'mucadayaM zailaH, zAlAdimaNimaNDanam // 108 / / tatrAdigaNabhRd durge, zrIjinezanidezataH / sahitaH sAdhubhistantraistantrapAla iva sthitaH // 109 / / taduvAca mudA sAdhUnagraNIrgaNadhAriNAm / manaHsaMvegasaMvegagauragauravayA girA // 110 // "tapa:zrIdUtikAklRptasiddhisambandhakAGkSiNAm / ko'pi kevalasaGketaniketanamayaM giriH // 111 // asminnAkAraNaM muktestadvaH kevalameSyati / tadAtmA tapasA zuddho, vAsyatAM dhyAnasaurabhAt" // 112 // iti saMvegasazrIkapuNDarIkagirA cirAt / sarve'pyAlocanArocamAnA mAnAdimAthinaH // 113 / / kSaNakSAmitani:zeSajantavo'nantabodhayaH / karmadAnavabhedAya, sAdhavo mAdhavopamAH // 114 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH] [119 gRhItAnazanAH zukladhyAnanidhautakalmaSAH / babhUva bhUbhRtastasya, te lIlAmaulimaNDanam // 115 // vizeSakam / / gaNabhRnmuktiniH zreNi, kSapakazreNimAzritaH / taiH sArdhaM sAdhubhirlebhe, dvAdazI guNabhUmikAm // 116 / / mAsAnte caitrarAkAyAmatha prathamato'bhavat / kevalaM puNDarIkasya, tato'nyeSAM tapobhRtAm // 117 / / athaitAn muktivanitA, nitAntamanurAgiNI / nirmuktakarmAvaraNAnAtmasAdakRta svayam // 118 // gIrvANAstatra nirvANagamanotsavamutsukAH / Agatya cakrire teSAM, harSasotkarSacetasaH // 119 // tadeSa prathamaM tIrthaM, zatruJjayadharAdharaH / babhUva puNDarIkAdisAdhusiddhinibandhanam // 120 / / tatra ratnamayaM caityamuditaM mudito vyadhAt / udayAdizirazcumbiravibimbaDambakam // 121 // jitastenaiva caityena, prabhayA surabhUdharaH / prasvedabindusandohaM, dhatte tArAvalicchalAt // 122 / / puNDarIkaprabhormUrtyA, yutAmatra nRpo vyadhAt / yugAdijinanAthasya, pratimAM matimAnasau // 123 / / viharannatha dezeSu , vividheSu jagadguruH / bhavinAM muktimArgAya, dharmaM yugyamivArpayan // 124 / / pUrvalakSaM parikSipya, dIkSAkAlAt trikAlavit / nirvANakAlaM vijJAya, spaSTamaSTApadaM yayau // 125 // yugmam // aSTApadAdrimArUDhaH, parItaH sphaTikAMzubhiH / zuzubhe sa vibhuH zubhaiH, siddherAlokajairiva // 126 // 1. nirdhUta khaMtA0 pAtA0 // 2. atha prathamamutpede, puNDarIkasya kevalam / mAsAnte caitrarAkAyAM, tato'nyeSAM tapobhutAm // 117 // iti rUpeNAyaM zlokaH pAtA0 upalabhyate / / 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 120 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam pratyapadyata sAdhUnAM, sahastrairdazabhiryutaH / caturdazatapoyogAt, pAdapopagamaM jinaH // 127 // tathA'vasthitamadrIndrapAlo vyAlokya taM prabhum / gatvA vijJapayAmAsa, bharataM bhUmivAsavam // 128 // zrutvA caturdazAhAraparihAraM jagadguroH / na caturdazabhirbheje, ratnairapi nRpaH sukham // 129 // tatazcaraNacAreNa, cacAla bharatezvaraH / parivArairdizo rundhannaSTAvaSTApadaM prati // 130 // anuyAtA'pi pAtena, vegAdacalacIvaraH / AjagAma girermaulimAkRSTo manaseva saH // 131 // aprAptapUrvAvAjanma, caraNau prApya cakriNaH / mArgabhUrdurbhageva strI, raktA'bhUt kSaratA'sRjA // 132 // azakte'pi sahA''gantuM, chatradhAriNi cakriNaH / apaninye manastApastapanAtapavedanAm // 133 // athASTApadamArUDhastaM tathA'vasthitaM prabhum / apazyat prasabhonmIladbASpAvilavilocanaH // 134 // sa praNamyAbhavad yAvadupAstinyastamAnasaH / apazyat tAvadAyAtAn sarvAn gIrvANanAyakAn // 135 // bhakti-zokabharAbhogabhaGgurIkRtakandharaH / taiH samaM zaminAmIzamupAsAmAsivAnasau // 136 // mAghakRSNatrayodazyAM, pUrvAhNe'bhIci vidhau / samAhitamanAH kAyayoge sthitvA'tha bAdare // 137 // arautsId bAdarau zabda-cittayogau jagadguruH / kAyasya bAdaraM yogaM, sUkSmeNaiva rurodha saH // 138 // kSiptasUkSmatanUyogaM, sUkSmakriyamiti kramAt / tArtIyIkaM sa tIrthezaH, zukladhyAnamasAdhayat // 139 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 paJcamaH sargaH] [121 tatazcaturthamucchannakriyaM dhyAnamazizriyat / paJcahUsvAkSaroccArakAlamAlambanAtigam // 140 // prakSINAzeSakarmoghaH, saMtyaktatanupaJcakaH / svabhAvasiddhordhvagatircAlAvadRjunA'dhvanA // 141 // aspRSTAkAzagamanaH, siddhAnantacatuSTayaH / ekena samayenA''pa, muktilakSmIvataMsatAm // 142 // yugmam // kSapakazreNimAruhya, pare'pi paramarSayaH / tadA daza sahasrANi, mukti prabhuvadabhyaguH // 143 / / prathamamayamudArAM prApya samyaktvalakSmI, tadanu manujavarga-svargasAmrAjyalakSmIm / atha nirupamasamyagjJAna-cAritralakSmI, bhuvanapatiravApa zrAyasI zarmalakSmIm // 144 / / // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIRSabhasvAminirvANavarNano nAma paJcamaH sargaH samAptaH // 15 10 zrIvastupAlasacivasya pare kavIndrAH, kAmaM yazAMsi kavayantu vayaM tu naiva / yenendramaNDapakato'sya yazaHprazastirastyeva zakrahadi zailazilAvizAle // 1 // // granthAgram 149 / ubhayam 1498 // 1. m 150 / ubhayam 1485 iti pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // [RSabhajinanirvANamahotsavaH] prabhormokSakSaNe tatra, nArakeSvapi saukhyade / ajJAtaruditazcakrI, mUcchitaH kSamAtale'patat // 1 // zokagranthivibhedAya, ruditaM zikSayan hariH / tasya kaNThamathA''lambya, pUtkAraM tAramAtanot // 2 // labdhasaJo'tha rAjA'pi, rudannuccaiHsvaraM puraH / vihvalaH zokapUreNa, vilalApeti bAlavat // 3 // "nAtha ! tyaktaH kuto doSAdanAtho'yaM tvayA janaH ? / yuSmad vinA kathaM bhAvI, bhavAraNye'zaraNyakaH ? // 4 // viyogaH sahyate bhAnoH, punarudgamanAzayA / anAvRttipadasthasya, bhavatastu suduHsahaH // 5 // mUlato'si na paidRSTaste'pyasmattaH prabho ! varam / adRSTe'rthe na tad duHkhaM, dRSTanaSTe tu yad bhavet // 6 // bandhavo'pyanugantArastvAmamI mama sarvathA / eka evAhamatrAsmi, tvayA paGktibahiSkRtaH // 7 // bhUtvA tasya sutaH zrImanniti zokavazaMvadaH / api muktipadaprAptaM, kiM vrIDayasi taM prabhum ?" // 8 // nRpaH pralApAn kurvANo, gIrvANapatinA svayam / itthaM prabodhitaH zokazaGkha kiJcinmumoca saH // 9 // yugmam // athA''diSTAH surendreNa, candanairnandanodgataiH / pUrvasyAM dizi yAmyAyAM, pratIcyAmapi ca kramAt // 10 // 1. tale'luThat khaMtA0 pAtA0 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [123 SaSThaH sargaH] vRttAM prabhoH kRte tryasrAmikSvAkukulajanmanAm / caturasrAM pareSAM tu , citAM cakrurdivaukasaH // 11 // yugmam // tato muktazarIrANi, nivezya zibikAntarA / citAsamIpamAninyuste mahena mahIyasA // 12 // atho yathocitaM teSu , nihiteSu citaantre|| vahni vicakrurvAyuM ca, vahni-vAyukumArakAH // 13 / / taM ca vyadhApayan vahnimahAyA'bdakumArakAH / sugandhibhirupAnItaiH, kSIravAridhivAribhiH // 14 // tataH sarve'pi devendrAH, devAzca jagRhurmudA / daMSTrA-dantAdikAnyasthizakalAni yathocitam // 15 // yAcamAnAzca devebhyo, labdhakuNDatrayAgnayaH / zrAvakAstatprabhRtyevamabhUvannagnihotriNaH // 16 / / bhasmabhUSaNatAM prApuH, pare tadbhasmavandakAH / tatazcitAtrayasthAne, ratnastUpAn vyadhuH surAH // 17 / / indrAzcASTAhnikAM nandIzvare kRtvA'JjanAdriSu / nyasya mANavakastambhe, daMSTrA bharturapUpujan / / 18 / / bharato'pi prabhoraGgasaMskArAsannabhUtale / trigavyUtocchrayaM caityaM, cakre yojanavistRtam // 19 // ratnAzmanirmitenAtha, tena caityena bhAsuraH / AvirbhUto babhau ratnagarbhAgarbha ivAcalaH // 20 // tatra caitye caturi, pratidvAraM sa maNDapAn / vicitrAn sUtrayAmAsa, prabhApallavitAmbarAn // 21 // pratyekaM tatpura: prekSAmaNDapAnAM catuSTayam / akSapATaka-caityadru-pITha-puSkariNIyutam // 22 // taM giriM daNDaratnena, samIkRtya nRpo vyadhAt / aSTApadaM sa sopAnairaSTabhirmekhalAnibhaiH // 23 // 1. janminAm pAtAsaM0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 124] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam lohayantramayAneSyajjanatAzAtanAbhayAt / rakSakAnArSabhistatrAkArSIt kInAzadAsavat // 24 // tasya siMhaniSadyAkhyaprAsAdasya ca madhyataH / devacchandaM vyadhAccakrI, ratnapIThapratiSThitam // 25 // yathAmAnaM yathAvarNaM, yathAlAcchanamatra ca / bimbAni RSabhAdInAM, caturviMzatimAtanot // 26 // kRtvA ratnamayIH sarvabhrAtRRNAM pratimA api / tatropAstiparAM bhUpaH, svamUrtimapi nirmame // 27 // bahizcaityaM citAsthAne, prabhoH stUpamapi vyadhAt / bhrAtRRNAmapi ca stUpAn, navatiM sa navAdhikAm // 28 // pratiSTApyAtha bimbAni, tatra caitye yathAvidhi / prayobhiH snapayAmAsa, mAMsalAmodameduraiH // 29 // pramRjya gandhakASAyyA, candanena vilipya ca / arcayAmAsa mANikya-suvarNa - kusumAMzukaiH // 30 // tatra cAguru- karpUra- dhUpadhUmyA ghanAvRte / kurvan ghaNTAravairgajiM, vidyutaM bhUSaNadyutA // 31 // tUrya-cAmara-sotkarSapuSpavarSamanoharam / karpUrarAtrikaM cakrI, cakre zakreNa sannibhaH ||32|| yugmam // tadante ca vidhAyoccairvidhivaccaityavandanAm / mahImahendrastuSTAva, bhAvapAvanamAnasaH // 33 // " aho ! sahotthitajJAnatrayo vizvatrayIpatiH / duHkhatrayAt paritrAtA, trikAlajJo jayatyayam // 34 // jayatyeSa sva-parayornirvizeSamanA muniH / samIpadIpastrailokye'pyuccaistamatamazchide // 35 // ayaM jayati kandarpasarpadarpapatatpatiH / surA - 'suraziroratnarAjinIrAjitakramaH // 36 // 1. degnameva ca khaMtA0 // / 2. duSTAvanipatistutaH vatA0 khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH] [125 jayatyasAvasAmAnyadhAmadhAmajinAgraNIH / samagrajagadambhojavikAzanavibhAvibhuH // 37 // asau dizatu vizve'pi, harSamutkarSayan guNAn / spaSTamaSTamahAkarmamarmanirmanthakarmaThaH // 38 // sampiSTaviSTapAniSTadurito'GkaritotsavaH / jayatyayaM mahAmAyAtriyAmAyA divAkaraH // 39 // asAvapArasaMsArasamuttArataraNDakaH / jayatAdujjvalajJAnamuktAdhAnakaraNDakaH // 40 // siddhisaudhonmukhaprANizreNiniHzreNisannibhaH / rohanmohadrumadrohalohapazurjayatyayam" // 41 // $$ AdinAthamiti stutvA, parAnapi jinezvarAn / punaH punarnamaMzcaityAn , kathaJcinniryayau nRpaH // 42 // giriM vilokayan vAraMvAraM valitakandharaH / bhoktuM moktuM cAsamartho, nidhAnamiva taddhanaH // 43 // vastrAntamAjitonmajjadbASpaplutavilocanaH / nibhRtairmonibhirbhUpairvRto'pyeka iva vrajan // 44|| mandamandAghrisaJcAramuttatAra girestataH / nRpaH zokatama:pUrairapazyanniva vartanIm // 45 / / vizeSakam // asau sainyajanaiH svasvavAhanatvaraNAlasaiH / zokapracchAditotsAhamayodhyAmavizat purIm // 46 / / nAbheyaprabhupAdAnAM, divAnizamasau smaran / tyaktAnyavyApRtistatra, tasthAvasvasthamAnasaH // 47 // tamamAtyajano vIkSya, sarvakRtyaparAGmukham / iti prabodhayAmAsa, pitR-bhrAtRzucAkulam // 48 // jagato'pi kRtAlokaM, lokottarapadAspadam / tAtaM hRtavipattApaM, zocituM tava nocitam // 49 // 1. bhAvasuH pAtu0 // 2. lokAntara vatA0 khaMtA0 // 3. degpatpAtaM, zo' khaMtA0 pAtA0 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 126] khaMtA0 // [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tadvacaHkusumAsArasArasaurabhasambhRtaH / zocyastvayA na cAtmA'pi, puNyalakSmIsvayaMvaraH // 50 // mUrkho duHkhArdito'bhyeti, lokaH zokasya vazyatAm / sevate na punardharmma, tatpratIkArakAraNam // 51 // tvamapyAkrAntalokena, zokena yadi jIyase / zauDIryagarjitaM tatte, na dhatte dhruvamUrjitam // 52 // zakro'pyakrIDayat pIDAvismAraNavidhitsayA / enaM pratidinaM nAnAvinodairAttasammadam // 53 // jalairjitAmRtaiH svAmidezanAbandhabandhubhiH / saha mitrasamUhena, cakre keliM kadA'pi saH // 54 // AdAyA''dAya padmAni, tatra mUrdhani dhArayan / nRpaH pramodamApnoti, nAbheyAGghribhramAdiva // 55 // kadA'pyupavanotsaGge, dhatte mudamasau lasan / puSpANi vAsitAzAni, pazyan nAbheyakIrtivat // 56 // vahan sa kausumIM mAlAM, hRdi tatra pramodate / prabhorvyAkhyAkSaNonmIladdazanadyutikautukAt // 57 // bhUnetA nityamityAdikelikallolakautukI / mudA nirgamayAmAsa, dinAni ghaTikArddhavat // 58 // sAMsArikasukhAmbhodhimagno bharatabhUpatiH / vibhormokSadinAt paJca, pUrvalakSANyavAhayat // 59 // * bharatacakravarttikevalajJAna-nirvANe ] anyedyuH snAtranirNiktagAtro dhAtrIbhRtAMvaraH / antarantaHpurAvAsaM, bhUribhUSaNabhUSitaH // 60 // ratnAdarzagRhaM prApa, vairastrIparivAritaH / bharatezo nabhodezaM, vibhAbhiriva bhAskaraH ||61|| yugmam || 1. degsa, vAsarAn ghaTideg khaMtA0 // 2. snAnani khaMtA0 // / 3. priyAbhirabhito vRtaH D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [127 SaSThaH sargaH] zuzubhe sa sthitastatra, darpaNapratibimbitaH / vijitena smareNeva, sevituM kRtasannidhiH // 62 // tadA vilokamAnasya, nRpasya maNidarpaNam / abhavad dviguNA mUrtiH, kAntiH koTiguNA punaH // 63 / / nyastaM mohena hiJjIramiva tasya mahIzituH / tadA lIlAlulatpANenijagAlAGgulIyakam // 64 / / vinA tenAGgalIyena, dRSTA tenAGgalI tataH / niHzrIkA niSpatAkeva, maNiketanayaSTikA // 65 // saubhAgyaM bhUSaNaireva, bibharti vapuraGginAm / nizcetumiti moktuM sa, prArebhe bhUSaNAvalIm // 66 // vimucya mukuTaM hemamayaM mauliM vyalokayat / zriyA virahitaM caityamiva niSkalazaM nRpaH // 67 / / mukte muktAvalInaddhe, kuNDaladvitaye'tha saH / zatAGgamiva nizcakraM, svAsyaM ni:zrIkamaikSata // 68 // vyalokayata parityaktahArAM sa hRdayAvanIm / saMzuSkanirjharodgArAM, svarNAcalataTImiva // 69 / / grIvAmuttAritasmeramaNigraiveyakAmasau / atArAparidhi merumekhalAmiva caikSata / / 70 / / sa bhujau cyutalakSmIko, niraikSata niraGgadau / pratimAnavinirmuktau, surebhadazanAviva // 71 / / hastAvapAstamANikyakaGkaNau pazyati sma saH / toraNastambhavad vAtahRtavandanamAlikau // 72 // zeSA apyaGgalIrmuktAGgalIyAH srastatejasaH / zAkhA iva paribhraSTapallavAH sa vyalokayat // 73 / / evaM vimuktAlaGkAraM, so'pazyad vapuraprabham / zuSkaM sara iva bhraSTahaMsa-rAjIva-kairavam // 74 / / 1. vanim khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam "acintayacca hI ! deho, bhUSaNaireva bhAsate / praGkotkarSAkulo varSAkAlaH sasyodgamairiva // 5 // zarIraM malamaJjUSA, bahirdugandhibhIrubhiH / mUDhaiH karpUra-kastUrI-candanairadhivAsyate // 6 // malotpannAnmalaiH pUrNAdato'GgAllInamantarA / dhautaM bodhijalaiH jJAnaratnamAdriyate budhaiH // 77 // svakIyAn bAndhavAneva, manye dhanyatamAnimAn / yairidaM rAjyamutsRjya, lebhe lokottaraM padam // 78 // ahaM tu viSayAtaGkapaGkaniHzUkazUkaraH / gaNayAmi na nAmAhamAtmAnaM mAnuSeSvapi" // 79 // cintayannityayaM dhImAnapUrvakaraNakramAt / bhAvanAM bhavanAzAya, bhAvayAmAsa bhUvibhuH // 80 // athoccaiH siddhisaudhAgrasaGgajAgranmanorathaH / kSitIzaH kSapakazreNIniH zreNImAruroha saH // 81 // munistadAnImAnItakevalazrIkaragrahaH / utsavotsukacittena, surendreNAbhyagamyata // 82 // khyApayitvA balIyastvaM. vyavahAranayasya saH / zakreNAbhidadhe dIkSAveSagrahaNahetave // 83 // kezasambhAramutpATya, muSTibhiH paJcabhirnRpaH / dattaM devatayA'zeSa, muniveSaM tadA''dade // 84 // samameva mahIzAnAM, sahasrairdazabhistadA / sAgrahairjagRhe dIkSAdakSaiH svAmyanuvartane // 85 / / tadAnIM kevalajJAnamahimAnaM mahAmanAH / vyadhatta tasya nAbheyaprabhoriva RbhuprabhuH // 86 // bharato'pi tatastAtavartanImanuvartayan / asiJcad dezanAsArasudhAbhiravanIvanIm // 87 / / 1. "stAvadvartanImanuvarttanIm / asi khaMtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH ] atikramya tataH pUrvalakSaM dIkSAdinAdasau / ArohanmuSitAzeSakaSTamaSTApadAcalam // 88 // kRtvA mAsopavAsakSapaNamakRpaNadhyAnazuddhAntarAtmA, zailezIM prApya yogavyatikaraharaNopAttasausthyAmavasthAm / tatrAyaM trAtapAtAkusalasakalajagajjantujAtaH prayAta:, siddhiM saudharmanAthaprathitapRthumahaH zlAghyanirvANalakSmIH // 89 // // iti zrIvijayasenasUriziSya zrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye bharatanirvANavarNano nAma SaSThaH sargaH samAptaH // ete'nyonyavirodhinastvayi guNAH zrIvastupAla ! kSamAzakti-prAtibha-vaibhavaprabhRtayaH sausthyena tasthuH katham ? | nAzcaryaM yadi vA divAnizamasau hRtpaGkajAntastava, svairasmeravirodhavAridhimadAgatstyo yadAste jinaH // 1 // // granthAgram 92 // ubhayam 1590 // 1. `m 90 / ubhayaM 1590 khaMtA0 / m 96 / ubhayaM 1589 pAtA0 // D:\maha-k.pm 5 \ 2nd proof [ 129 5 10 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 saptamaH sargaH // itthaM paropakArasya, vipulAH phalasampadaH / dhanasArthezadRSTAntAt, tavAmAtya ! pradarzitAH // 1 // yaduttarottarazrINAM, saJjajJe bhAjanaM dhanaH / sarvaM paropakArasya, tadetanmahimA'dbhutam // 2 // kiJca vizvopakArAya, tad yugAdijinendunA / tIrtheSu dhuryatAM nItaH, so'pi zatruJjayo giriH ||3 // "mantrinnetasya tIrthasya, prabhAvavibhavo'dbhutaH / yaM vaktuM saGkucantyuccairvAco vAcaspaterapi // 4 // manorathe'pi sampanne, yatra yAtrotsavaM prati / samyaktvaratnaM niryatnaM sadyo'pyAsAdyate janaiH // 5 // dRSTe'pi yatra puNyazrIH, syAdavazyaM vazaMvadAH / spRSTe tu sA'pi nirvANapadavI na davIyasI" // 6 // [ kapardiyakSotpattiH ] SSSS upatyakAyAM kiJcAsya, paJcAsyadhvanitAdapi / jayatyabhIrukAbhIraM, puraM pAlittapAlitam ||7|| tatrAbhavat kapardIti, nAma grAmamahattaraH / caurya-kraurya-mRSA madya- - dyUtasyUtamanorathaH ||8|| pUritA'pyaghasaGghAtairanaghA nAma vizrutA / uddaNDA caNDatevA'bhUd, dehinI tasya gehinI // 9 // anyedyurmadyapAnena, tAmrAsyo madyabhANDabhRt / apazyanmaJcakAsIno, munidvandvamupAgatam // 10 // 1. mrAkSo madya' khaMtA0 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH] [131 natvA bhrUbhaGgamAtreNa, tau munI nijagAda saH / haMho ! nivedyatAmatra, samAgamanakAraNam // 11 // takreNa dadhnA dugdhena, sarpiSA vA prayojanam ? / yadyasti kiJcit tad brUta, nUtanaM darzanaM hi vaH // 12 // tamUcaturmunI haMho !, mahattara ! nizamyatAm / tvadantikamupAgantumasti nau kAraNAntaram // 13 // tIrthayAtrArthamAyAtAH, santyatra guravo'dhunA / so'yaM toyadakAlo'pi, samaM daivAdavAtarat // 14 // gurUNAM yujyate sthAtuM , caturmAsImihaiva yat / upAzrayArthamAyAtau, tatazcAvAM tavAntike // 15 / / so'pyabravInnirAbAdho, gRhyatAmayamAzramaH / nijopadezalezo'pi, deyo nAtra sthitaiH punaH // 16 / / tatheti pratipadyAtha, tasthuste tatra sUrayaH / spardhiSNavaH payovAhaM, svAdhyAyAmRtavRSTibhiH / / 17 / / pratizrayAntaH saMlInairadInairmunipuGgavaiH / atyavAhyata bAhyA-'nta:saMyataiH sa tapAtyayaH // 18 // mAnasAdiva tadgrAmAnmunihaMsA vihAriNaH / UcuH kapadinaM prANimadinaM te'nuyAyinam // 19 / / asmAkaM sthAnadAnena, sarvathopakRtaM tvayA / tavopakAriNo'pyuccairasmAbhistu na kiJcana // 20 // tadadya yadyanujJA te, jJAteyamanurudhyate / dattvopadezaM tat kiJcinnidhunImo'dhamarNatAm // 21 // mahattaro'vadad deyaH, stoko'pi niyamo na me / kathayantu punaH kiJcidakSaraM paramAkSaram // 22 // tataste guravastasmai, smitanetrAmbujanmane / parameSThimayaM mantraM, mAnasAntaya'vIvizan / / 23 / / 1. va tat khaMtA0 // 2. zrayaH / nideg pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam enamanvaziSazcaite, tvayA mantro'yamadbhutaH / zayane bhojane pAne, smartavyaH prathamaM sadA // 24 // "mahIyAn mahimA bhadra !, katamo'sya prazasyate ? / svalpaH kalpadrumo yatra, cintA cintAmaNau vRthA // 25 // paJcAnanavadhUH paJcaparameSThinamaskRtiH / sthitvA manovanoddeze, hanti dantisamaM tamaH // 26 // duritAni durantAni, tasya nazyanti dUrataH / yaccitte yAmikI paJcaparameSThinamaskRtiH" // 27 // atra zatruJjayAdrau ca, zrIyugAdijinezvaraH / namaskAryo'nvahaM sandhyAmavandhyAM tanvatA tvayA // 28 // ayaM hi vimalo nAma, giridhuri dharAbhRtAm / sthAnamAsUtrayad yatra, jagattrayaguruH svayam // 29 // khyAtirvimala ityasya, vizvAntaramalavyayAt / jayAdAntarazatrUNAM, zrIzatruJjaya ityapi // 30 // bhAvena bhajatAmetaM, muktiH sA'pi svayaMvarA / lakSmIriva bhavennyAyavartanIvartinAM nRNAm // 31 // "yadasmin puNDarIkeNa, dhuryeNa gaNadhAriNAm / lebhe muktirmunIndrANAM, paJcabhiH koTibhiH saha // 32 // draviDA vAlikhillAzca, narezA daza koTayaH / sahaiva siddhisaudhAgramArohan mohanirjayAt // 33 // khyAtanAmA namiH koTidvayena vinimizca saH / vAlirdAzarathI rAma-bharatau ca zame ratau // 34 // thAvaccAnandanaH so'pi, dhvastazokaH zuko'pi ca / munInAM dvisahastreNa, paJcazatyA tu zailakaH // 35 // pANDavAH kiJca paJcApi, jananyA saha dhanyayA / pradyumnAdikumArANAM, sA stisrazca koTayaH" // 36 // paJcabhiH kulakam // 15 25 1. degri mahIbhR khaMtA0 pAtA0 / / 2. zelakaH vatA0 / / 3. kalApakam vatA0 patA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [133 saptamaH sargaH] nAradaH pAradasvacchasaccaritrapavitradhIH / asminnavAptavAn muktimatimuktamunegirA // 37 // tIrthAdhipatibhiH sarvairekaM zrIneminaM vinA / atra pAvitryamAsUtri, pAvanaiH pAdapAMzubhiH // 38 // tiryaJco'pi hi dhanyAste, ya'tra saMjajJire girau / manye dhanyatamaM tvAM tu , nityopAsanavAsanam // 39 // zikSAbhaGgImimAmaGgIkArya taM sUrayo yayuH / zikSA'pi kriyayA bheje, kapardinamahardinam // 40 // nirastaH so'nyadA krodhacaNDayA raNDayA tayA / bahirgRhAd viniryAtaH, zatruJjayatale yayau // 41 / / zramAd vizrAmakAmo'tha, vaTaM viTapinaM zritaH / AsannabhUtale sadyo, madyabhANDaM mumoca saH // 42 // kSaNamAtreNa vizrAntaH, smRtapaJcanamaskRtiH / pAtukAmaH surAM pAtre, viSabinduM dadarza saH // 43 // kuto'yamiti tenAtha, dUrodaJcitacakSuSA / dRSTo gRdhraH phaNigrAsavyagro nyagrodhapAdape // 44 // madirAkSImiva tyaktvA, madirAmapyayaM tataH / Aruroha galanmohaH, zatruJjayagireH ziraH // 45 // tatra netrasudhAvRSTI, dRSTe bhuvanabhartari / parAbhavabhavastasya, tApaH prApat tadA zamam // 46 // tata: kandalitAnandaH, praNamya paramezvaram / sa pazyannAtmano grAmamuttaraM zikharaM yayau // 47 // tatra pazyan prabhozcaityaM, smaran paJcanamaskRtim / muktvA pracAramAhAraparihAraM cakAra saH // 48 // tatastIrthaprabhAvena, bhAvena ca zubhena saH / yakSatAmakSatAM prApa, saprabhAvAM bhavAntare // 49 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tataH so'vadhinA buddhvA, kapardI vRttamAtmanaH / parityajyAnyakAryANi, vegAdiha samAgamat // 50 // srapayitvA'rcayitvA ca, stutvA ca bhuvanaprabhum / tato vijJaH kRtajJo'sau, jagAma gurusannidhau // 51 // gurUn so'tha namaskRtya, divyarUpadharaH puraH / jJApayitvA svavRttAntamuvAca racitAJjaliH // 52 // mamaitAstAta ! yakSatvasulabhAH sukhasampadaH / tavopadezakalpadrorutphullatpallavazriyaH // 53 // prabhavo'nye'pi dRSTebhyaH, kaSTebhyastrAtumAturam / dRSTAdRSTaM punaH kaSTaM, peSTumISTe paraM guruH // 54 // vastuno'nyasya dattasya, phalaM kSayi muhurmuhuH / gurUpadezasya punaH, phalaM guru puraH puraH // 55 // tadAdezaM prayacchantu , guravaH karavANi kim ? / kathaJcit tanutAmeti, mama yenAdhamarNatA // 56 / / Ucire sUrayo'pyetat , kRtajJasya tavocitam / tIrthaprabhAvaprabhavaM, vaibhavaM bhavataH punaH // 57 // tadatrAvasthitenaiva, sevyaH zazvadasau prabhuH / tadArAdhakalokasya, duritaM haratA tvayA // 58 / / tato gurUNAmAdezAd , dezAntaraparAGmukhaH / yakSaH kapardI tIrthe'smin , vighnamardI sthitaH svayam // 59 // $vRttAntamenamAkA'naghA kaulInazaGkinI / zAkinIvAtiduSTA'pi, svapApenAnvatapyata // 60 // sA vivekamivottuGgamAruhya zikharaM gireH / prabhumenaM namaskRtya, kRtyajJA bhaktamatyajat // 61 / / tataH sA tIrthamAhAtmyAd , dviparUpadharaH suraH / bharturvAhanatAM prApadAbhiyogikakarmaNA // 62 / / 1. nyakarmANi khaMtA0 // 2. dayaM pra0 khaMtA0 // 15 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH] [135 yakSastataH prabhRtyeSa, kapardI karivAhanaH / pAzA-'GkazalasadvAma-dakSiNoparipANikaH // 63 / / dravyaprasevikA-bIjapUrAGkAdha:karadvayaH / sthApitaH zikhare'traiva, bhajate janapUjanam // 64 // samasteSvapi saGkeSu , tIrthayAtrAvidhAyiSu / kurute duritocchedameduraM pramadodayam // 65 / / divAnizamasau tIrtharakSAdakSiNamAnasaH / vidhatte pratyanIkeSu , sampratyapi vinigraham // 66 // [zatruJjayatIrthoddhAravarNanam] api cAtra jinAdhIzacaityaM bharatakAritam / bhUyobhiruddhRtaM bhUpairgataM kAlena jIrNatAm // 67 // tatazcakSvAkuvaMzyena, smaratA nijapUrvajAn / punaH sagarasajhena, taccakre cakriNA navam // 68 // tataH krameNa rAmeNa, nirjitya dazakandharam / dharoddharaNadhuryeNa, caityametat samuddhRtam // 69 // dRpyannijabhujaurjityajitakauravagauravaiH / punarnavabhavallakSmItANDavairatha pANDavaiH // 7 // tato madhumatIjAtajanmanA sattvasadmanA / devatAdezamAsAdya, tapo-brahmamayAtmanA // 71 // puNyaprApyaM pratiSThApya, prabhUtadraviNavyayAt / jyotIrasAzmano bimbaM, jAvaDena nyavezyata // 72 // yugmam // zilAdityakSamApAlo, valabhIbalabhit tataH / punarnavInatAruNyapuNyaM cakre jinAlayam // 73 // gUrjaratrAdharitrIze, tataH siddhAdhipe sati / zrImAnAzukamantrIzastIrthamenamapUpujapat // 74 // upatyakAyAmetasya, nivezya ca nivezanam / sa caityaM neminAthasya, bhaktisAramakArayat // 75 // 1. degdharAdhIzo khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vApImapyatra lokasya, tRSNAvicchedadAyinIm / bhagavaddezanAsAranIrAM sa niramApayat // 76 // kiJca tIrthe'tra pUjArthaM, dvAdazagrAmazAsanam / adApayadayaM mantrI, siddharAjamahIbhujA // 77 // kumArapAlabhUpAle, pAlayatyavanItalam / mantrI vAgbhaTadevo'bhUdathodayananandanaH // 78 // nidezAdatha bhUbharturabhyamitrINatAjuSaH / samaM surASTrApatinA, pituH saGgrAmagAminaH // 79 // samAyAtasya tIrthe'smin , tIrthoddhAramanoratham / vijJo vijJAtavAn so'yaM, parivAragirA cirAt // 80 // yugmam // puNyalakSmI bhavAmbhodheruddhartuM puruSottamaH / sa nAbheyaprabhornavyaM, mandiraM mandaraM vyadhAt // 81 // vizAlazAlaM zailAdho, muktAbhakapizIrSakam / tADaGkavad bhuvazcakre, zrIkumArapuraM puram // 82 // tribhuvanapAlavihAro, nIlamaNiviDambipArzvajinabimbaH / iha vahati madhyanihitastabakatulAmatulasaubhAgyaH // 83 // nandanAbhinayanAya nATikAH, vATikAzca dhRtapuSpasATikAH / kartumasya jinabharturarcanaM, tatpuraH parisare'karodasau // 84 // itthaM yathAzrutamayaM kathitaH kathaJcit , kiJcit prabhAvavibhavastava vastupAla ! / vAggocare carati saiSa puna samastastIrthasya pazya mahimA na hi mAdRzAnAm // 85 // saMsArasAgarapatajjanatAntarIpa-mArohatAM zivapadaM prathamAvatAraH / pApaprapAtadhutadharmanivAsadurga, zatruJjayo jayati puJjitapuNyalakSmIH // 86 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIzatruJjayamAhAtmyotkIrtano nAma saptamaH sargaH samAptaH // 1. juSA khaMtA0 pAtA0 // 2. purA khaMtA0 pAtA0 // 3. degdhyavini vatA0 // 4. yathAzrutipathaM kathideg pAtAsaM0 // 5. "statIrtha' pAtA0 // 6. tmyakIdeg pAtA0 // 15 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH] [137 zrIvAsAmbujamAnanaM pariNataM paJcAGgalicchadmato, jagmurdakSiNapaJcazAkhamayatAM paJcApi devadrumAH / vAJchApUraNakAraNaM praNayinAM jidvaiva cintAmaNijItA yasya kimasya zasyamaparaM zrIvastupAlasya tat ? // 1 // svasti zrIpuNDarIkakSitadharazikharAd yakSamukhyaH kapardI, bhUmau zrIvastupAlaM kuzalayati mudA kSemavAnasmi saumya ! / sAnnidhyaM saGghaloke'dbhutamiti bhavatA kurvatA sarvathA'haM, cakre saukhyaikapAtraM trijagati satataM jIva tat kalpakoTIH // 2 // // granthAnam 95 // ubhayam 1685 // 5 1. m 1686 khaMtA0 / m 1676 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 aSTamaH sargaH // jitacintAmaNiprAyaratnasambhavavaibhavam / jayatyameyamAhAtmyaM, brahmacaryamayaM mahaH // 1 // tadetad duritadhvAntabandhavidhvaMsanauSadham / traidhaM samiddhamAdheyaM, zrIjambUsvAminA yathA // 2 // [ jambUsvAmipUrvabhavacaritam ] $$ magadho'dhvagadhoraNyAH, zrAntihartA zriyaH padam / asti triviSTapAdezo, dezo bhUkhaNDamaNDanam // 3 // chAyoccheditasantApAH, sphuracchatrAdbhutazriyaH / bhUparUpA babhuryatra, taravaH saravadvijAH // 4 // yasmin haranti paryantaharitaH saritaH sadA / bhUmeH zyAmAMzukasyUtaprAntakAntadukUlatAm // 5 // grISme'pi vAri yacchanto, mahiSaiH sthAnapUruSaiH / yasminnadurna durbhikSamambhasAM jAtucid ghanAH ||6|| kASThAsu dazasu grAmaH, sugrAma iti vizrutaH / tadantarvidyate hRdyavidyatejasvipUruSaH // 7|| yallakSmIlekhayA zeSa-lekhapuryau vinirjite / sthAnaM nimnaM ca zUnyaM ca jagmaturlajjite dhruvam // 8 // rASTrakUTAnvayaH zrImAnAryavAnAryavAgabhUt / tatrAdrikUTatulyAnnakUTaH kauTumbikAgraNIH ||9|| tasyAjani guNairvaryA, maryAdAjaladhervadhUH / jAhnavIzubhranIreva, revatI zIlazAlinI // 10 // 1. 'NDabhUSaNam khaMtA0 pAtA0 // 2. degn bhajanti khaMtA0 pAtA0 // / 3. 'dyasteja pAtA0 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH ] etayorbhavadattazca, bha'vadevazca vizrutau / abhUtAM nihatAzarmadharmakarmau // 11 // ibhyaH susthitasUribhyaH, svairaM vairAgyato'nyadA / bhavadatto nijagRhe, niHspRho jagRhe vratam // 12 // anusUripadadvandvamathAsau pRthivItale / babhrAma bhrAmakAzmAnamazmasAravadanvaham // 13 // ekadA''tmadvitIyaH satsUrInApRcchya kazcana / nijagrAme jagAmecchan, bandhuM vratayituM vratI // 14 // sAdhuH pANigrahArambhagrahilena kanIyasA / na vIkSito'pyasau harSaprakarSAndhena bandhunA // 15 // kaniSThamatha dhikkurvan, gurvantikamagAnmuniH / vilakSo ravilakSorutapastejAstanotu kim ? // 16 // guroH puro munau tasmin, tat tathyaM kathayatyatha / bhavadatto'vadat toSin !, dhik ! tatkaThinatAmiti // 17 // tadoce muninA'nyena, bhavadatto vadannadaH / bhrAtA'sya kaThinastvaM tanmRduM dIkSaya sodaram // 18 // sandhAsandhAnato'bhASi, bhavadattena tanmudA / idaM budha ! vidhAtavyaM, gurau magadhagAmini // 19 // viharan mihirazrIko, dezAd dezAntaraM kramAt / agamanmagadhAn sUrirnabhobhAgAnivAmalAn // 20 // svagrAmaM bhavadatto'tha, yayAveko gurorgirA / bhayAya nAsahAyatvaM, siMhasyeva mahAmuneH // 21 // nAgilAM vAsukIjAnernAgadattasya nandanIm / kanIyAn bhavadevo'gre, pANau jagrAha sAgrahaH // 22 // janAnmatveti tattvajJaH, kiGkartavyatayA jaDaH / mandamandamamandazrIrnijaM dhAma jagAma saH // 23 // 1. bhAvadeg vatA0 // 2. san, sUdeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 139 5 10 111 15 20 25 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam abjakhaNDaM triyAmArtaM, mArtaNDa iva dUrataH / svajanaM smerayannagre, zamabhUH samabhUt tataH // 24 // te tu hetumamuM puNyanaipuNyasya muniM janAH / / namazcakrunicakruzca, duritaM sphuritodyamAH // 25 // muninA dharmalAbho'tha, nirmalAbho vinirmame / teSAM tamastaticchedI, dizAmiva nizAdhavaH // 26 // asti me gururAsannagrAme sannatamAH zamI / bhoktavyaM tatra gatveti, sa jagAda janaM muniH // 27 // tadA''zu prAzukAnnena, sa yati pratilAbhitaH / utsukastaiH sadAcArasahakArazukaiH svakaiH // 28 / / nAgilAyAH kilA''yAma-ramyAkSyA vakSasi svayam / tanvAno maNDanaM tanvyAH , sampUrNAkhilabhUSaNam / / 29 / / bandhumAgatamAkarNya, vadhU muktvA'rdhamaNDitAm / dvipo vallIriva sakhIravadhUyAgrato gatAH // 30 // sphUrtimantarvahan dharmaM, mUrtimantamivAgrajam / bhavadevo javAdeva, jagAma ca nanAma ca // 31 // vizeSakam // sarpiSaH kalpanIyasya, pAtraM bhrAtrA'pitaM kare / prasthAnakaM vratasyeva, bhavadevaH sudhIrdadhau // 32 // pracacAla sa cAlasyamukto munimatallikA / astokabandhulokena, paritaH parivAritaH // 33 // dUrato valitAstasya, natvA natvA ca bAndhavAH / samIre sammukhe sindhupravAhasyeva vIcayaH // 34 // bAlyakrIDAdivArtAbhiranArtAbhiH pravartakam / ghRtAjyabhAjana: sAdhumanujastvanujagmivAn // 35 / / AninAya bhavAn bandhuM , mAninAyaka ! dIkSitum ? / ityatha vratibhiH pRSTaH, prApa sAdhurguroH puraH // 36 / / 15 20 25 1. bandhavaH pAtA0 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [141 praNamya ramyacAritraratnaratnAkaraM gurum / muniyavedayad bandhuM , samAyAtaM vratAya tam // 37 / / satyamityatha pRSTo'sau, bhavadevo'pi sUribhiH / jyAyAnRSima'SAbhASI, mA bhUdityanvamaMsta tat // 38 / / tataH svabandhusambandhabandhAbaddhacetasaH / nAgilAguNaraktasya, tasya dIkSAM dadau guruH // 39 // bhavadattaprayuktena, niyukto guruNA svayam / ekena muninA sAkaM, grAmamanyaM jagAma saH // 40 // adyApi bhavadevo'yaM, nAyAtIti samAgatAH / bandhavo bhavadattena, sAkSAd gata itIritAH // 41 // bandhUparodharuddhAtmA, bhavadevo vrate sthitaH / nityaM dhyAyati citte, nAgadattasutAM tu tAm // 42 // kAlena sucireNAtha, zucireNAGkavanmuniH / tapastapanapUrvAdrirbhavadatto divaM yayau // 43 // akurvatA vratAdIni, bhrAtari svargayAtari / alAgi nAgilAdhyAne, bhavadevena tena tu // 44 // atha suptAM munizreNI, nizi muktvA'bjinImiva / sa bhRGga iva gantA'bhUt , kAntAM kairaviNImiva // 45 // atha zlathagaNagrAmaH sagrAmagrAmasImani / gatvA'sau maNDapAhUtazaitye caitye sthitaH kvacit // 46 // Ayayau vRddhayA sAkamekayA savivekayA / tadatra kA'pi kAmadruvAtyA kAtyAyanI puraH // 47|| etAM zvetAmbaro'pRcchat , revatyAryavatoH kathAm / tau pramItau tataH zrutvA, so'pRcchannAgilAkathAm // 48 // svayaM sA nAgilA citte, bhavadevaM vicArya tam / papraccha bhavadevo'si ?, nAgilAjAnirityamum // 49 / / 1. pRSTe'sau khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 142] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam eSa priyAvizeSotkastadA''ha smaradAhavAn / bhavatyA bhavadevo'haM bhadre ! kathamabodhiSi ? // 50 // sadmanazchadmanA nItvA, purA'haM grAhito vratam / bhrAtrA mAtrAdhikaprItirnAgilAvazago'pi san // 51 // tadbhrAtari gate svargamanargalatamasya me / mAnasaM nAgilAprItiradhunA'tidhunAti sA // 52 // manmanaHsahakArasya, sA zukI vAsukIsutA / asti vA nAsti vA sAkSAdidaM vada madagrataH // 53 // tadevaM bhavadeve'smin, jalpAke ghasmarasmare | vRddhAyA nAgilAsakhyAH, sUnuH prAptaH puro baTuH ||54 || jagAdAyamidaM mAtarahamasmi nimantritaH / dakSiNArthaM gamiSyAmi, gehamehi tvarAturA // 55 // dugdhamucchAlayiSyAmi, dhartavyaM bhAjanaM tvayA / bhuktaM zrAddhAnnamudgIrya, yathA''gatya pibAmi tat // 56 // vadantamityavAdIt taM, bhavadevo hasanniva / bhaviSyasi kathaM na tvamitilipsurjugupsitaH ? // 57 // bhavadevamuvAcAtha, nAgilA vetsi yadyadaH / priyA tavAhaM mAM vAntA, tad bhoktuM yatase kutaH ? // 58 // 44 'mUDhAzaya ! navAmUDhAmiva mAmAgata smaran / jarAjarjaritAM pazya, saMsArasya kva sAratA ? // 59 // etasmin zucivastUnAM malinIkArakAraNe / dehe jarAparAdhIne, mudhA muhyanti jantavaH // 60 // viSaM mAmamRtaM dIkSAmanyathA mAsma manyathAH / tad vyAghuTya jhaTityeva, guruM bhaja kuru vratam " // 61 // iti prabodhitaH prIto, nAgilAyA girA cirAt / sAdhu sAdhviti tAM zrutvA, sAdhuH sUriM rayAdayAt // 62 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH ] Alocya tad guroragre, tadugraM sa vrataM vyadhAt / yenAjaniSTa saudharme, prabhAbhirbhAsuraH suraH // 63 // kSetre mahAvidehe'tha, vijaye puSkalAbhidhe / deze vizvApriye puNDarIkiNyAM puri cakriNaH ||64 || patnyAM yazodharAkhyAyAM, vajradattasya nandanaH / nAmnA sAgaradatto'bhUd bhavadatto divazcyutaH ||65 // yugmam // , atha pitrA pavitrAGgIrdhanyAH kanyAH sahasrazaH / putraH zatrudrumadrohakariNA pariNAyitaH ||66|| sa samantAt samaM tAbhiH, krIDan bhUpAla bhUrbabhau / mUrtimadbhiriva sphItaiH, svairbhogaphalakarmabhiH // 67 // ekadA'nekadArAntarvartI mandiramUrdhani / sthito'ntarikSe so'drAkSIt, svarNavarNaM payomucam // 68 // tamAkrAntanabhazcakraM, zikhAzikharazekharaiH / pazyan merumiva smerasamAjaH samajAyata ||69 // kSaNAd vAtoddhate dhArAdhare vidhuratAM gate / bhAveSu bhaGgurIbhAvaM, kumAraH sa vyacArayat // 70 // pratibuddhaH svayaM buddhyA, vrataM jagrAha sAgrahaH / tataH sAgaradatto'yaM, sUreramRtasAgarAt // 71 // kRpANatIvratAjaitravratAyattena tena tat / ajJAnamavadhi jJAnamavadhikhyAti bibhratA // 72 // tatraiva vijaye vItazokAnAmani pattane / bhavadevo'bhavaccyutvA diva: ziva iti zrutaH // 73|| putraH padmarathasyAtho, vanamAlAGgasambhavaH / kumAraH sukumArAbhiH, kumArIbhirvivAhitaH ||74|| yugmam // sthitaH saha mahelAbhiH so'nyadA sadanopari / nAmnA kAmasamRddhasya, sArthavAhasya vezmani // 75 // 1. 'syAsau, vana khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 143 5 10 111 15 20 25 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam muni sAgaradattAkhyamAttabhikSaM vilokayan / svarNavRSTiM suraiH sRSTAM, dRSTvA hRSTo'bhavat tadA // 76 // yugmam / / atha sthAnagataM pApaitAraNaM kRtapAraNam / gatvA natvA muni rAjAGgajo'nte samupAvizat // 77 / / tato'sau dezanAM tene, munirmAnebhakezarI / sarvAstathA kathA: pUrvajanmajAtA nyavedayat / / 78 / / so'pi bhUpAGgabhUH zrutvA, vizuddhaH pratibuddhavAn / natvA yatiM gataH praSTuM , pitarau nizcitavrataH // 79 // pitRbhyAmananujJAtastatazcAkRtabhojanaH / gatvA pauSadhazAlAyAM, tasthAvasthAnamaMhasAm // 80 // ibhyAtmajena bhUbharturAdezAd dRDhadharmaNA / zrAddhena bodhito'bhuGkta, SaSThAdAcAmlapAraNaH // 81 / / IdRktapaHprakAzI ca, prAzukAzI vratIva saH / tatra zuzrUSitastruTyatkarmaNA dRDhadharmaNA // 82 // atha dvAdazavarSAnte, bhAvaniyUMDhasaMyamaH / vidyunmAlIti devo'bhUd , brahmaloke'dbhutadyutiH // 83 // zrIvIraH samavAsArSIt , pure rAjagRhe'nyadA / tadIyapadapadmAlI, vidyunmAlI tadA'bhavat // 84 // zakrAdisuracakreSu , kAceSviva maNirvvalan / akaroDhuSkaraM kiM kiM, devAsau pUrvajanmani ? // 85 / / zreNikakSoNikAnte, pRSTaH spaSTamiti prabhuH / tad vidyunmAlinaH sarvaM, pUrvavRttaM nyavedayat // 86 // yugmam / / bhaviSyati bhuvi svAmin !, kIdRzo'yamatazcyutaH ? / iti pRSTe nRpeNA''ha, punastribhuvanaprabhuH // 87 // 15 1. degkSaM vyalokayat vatA0 // 2. sthAne gataM pAtA0 // 3. pavAraNaM khaMtA0 // 4. devo'sau khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [145 aSTamaH sargaH] [jambUsvAmicaritam] rAjan ! rAjagRhe'traiva, RSabhazreSThisUrasau / jambUnAmA'vasapiNyAM, bhAvI caramakevalI // 88 // tad vidyunmAlinaH kAntAzcatasro vinayA''natAH / tIrthezamiti papracchuH, kA'smAkaM bhAvinI gati: ? // 89 // zreSThinAM tanujIbhUya, yayamapyasya yoSitaH / bhaviSyatha pure'traiva, tadidaM vibhurabhyadhAt // 90 // atha taddivasAdeva, sa devaH saptame'hani / dhAriNyA RSabhazreSThipatnyAH kukSAvavAtarat // 91 // pUrNairatha dinaiH zreSThipriyA sutamasUta sA / AnandAmRtarociSNuH, sarasIva saroruham // 12 // purA nagare'traiva, vaibhAragirikAnane / sudharmasvAminaM nantuM , gatA'bhUdRSabhapriyA // 93 / / sA zuzrAva tadA siddhaputraM vidyAdharaM prati / kathyamAnaM gaNabhRtA, dhruvaM jambUvicAraNam // 94 / / tato jambUvicArAnte, sA papraccha gaNezvaram / bhaviSyati tanUjanmA, kathaM me ? kathyatAmiti // 95 / / gaNezaM vIkSya sAvadhapraznato maunamAsthitam / sA'bhASi dhAriNI zIladhAriNI siddhasUnunA // 16 // sati ! vratipatirnedaM, sAvadyaM kathayiSyati / bhavatyai kathayiSyAmi, sutArthamahamapyadaH // 97 / / mama vAcA tvamAcAmlAnyaSTottarazataM kuru / putrastadante bhAvI te, siMhasvapnena sUcitaH // 98 // ityAkarNya gRhaM gatvA, sA sarvaM tat tathA vyadhAt / apazyaccAnyadA svapne, siMhamutsaGgasaGgatam // 99 // prAtazca patyurAkhyAya, vitene jinapUjanam / atha prAcIva bhAsvantaM, kAle sutamasUta sA // 100 / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam asau jambUvicArasya, prakame samabhUditi / pitRbhyAM vihito jambUkumAra iti nAmataH // 101 / / 8 padmAvatI samudrasya, preyasI suSuve sutAm / samudrazriyamunmudracandrasAndramukhatviSam // 102 / / samudradattapreyasA, jajJe kamalamAlayA / nandanI kila padmazrIH, padmazrIdasyulocanA // 103 / / putrI sAgaradattasya, janitA vijayazriyA / padmaseneti nizchadmaseneva smarabhUbhujaH // 104 / / sutA kuberadattasya, dayitAyAM jayazriyAm / AsIt kanakaseneti, kanakaspardhidIdhitiH // 105 / / vidyunmAlisurasyaitAzcatasrazcittavallabhAH / gRheSu zreSThinAmeSAmavaterurdivazcyutAH // 106 / / tathA kuberasenasya, nabhaHseneti nandanI / saJjAtA kamalavatIkukSipalvalavAralA // 107|| zreSThizramaNadattasya, suSeNAkukSisambhavA / sutA'bhUt kanakazrIstAM, na kaH zrIvadamanyata ? // 108 / / suSuve ca suSeNasya, priyA vIramatI punaH / sutAM kanakavatyAkhyAM, sAkSAdiva divaH zriyam // 109 / / vasupAlitagehinyA, suSuve jayasenayA / jayazrI ratirUpasya, jayazrIriti nandanI // 110 // dikpAlarAjadhAnInAmaSTau mUrtA iva zriyaH / sevante tatpuraM bAlA, jaitraM jambUguNena tAH // 111 // dAtuM tAH pitRbhirjambUsvAmine RSabho'rthitaH / sarvaM mene na kastulyaguNasaGgAya kautukI ? // 112 / / tadAnIM ca mahAmohameghasandohamArutaH / zrIsudharmA samAyAsId , vaibhAragirikAnanam // 113 / / 1. degmevamava khaMtA0 // 2. vArimatI pAtA0 // 3. guNAnatAH khaMtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [147 aSTamaH sargaH] zrute tasmin samAyAte, niryAtaM nagarAdatha / janairbhRGgairivAmbhojAdudite'mbhojabAndhave // 114 / / zrIsudharmagaNAdhIzaM, namaskartuM samAgamat / tadA jambUkumAro'pi, samAropitasammadaH // 115 / / tadA munInduH prArebhe, dezanAM dazanAMzubhiH / puro jambUvapuH siJcan , prasAdairiva dehibhiH // 116 / / 6 "bhaved bhavArNavaH puMsAM, sutaraH sutarAmasau / nyaJcanodaJcanogrAzcenna syuH zrIcayavIcayaH // 117 // meghAnAmiva lokAnAmAyugalati nIravat / capaleva calA lakSmIH, pANDutevaiti vizrasA // 118 // tadAyuSA ca lakSyA ca, vapuSA cAsthirAtmanA / cirasthirataraM ratnatrayaM grAhyaM vivekinA // 119 // tatropAzraya-bhaiSajya-pustakA-'nnAM-'zukAdibhiH / sAhAyyaM jJAninAM tanvan , jJAnamArAdhayed gRhI // 120 // saGghavAtsalya-jainezavezma-yAtrA-'rcanAdibhiH / prabhoH prabhAvaSstIrthaM, samyak samyaktvamarjayet // 121 // bhaktyA cAritrapAtreSu , tathA''vazyakakarmabhiH / tapobhirapi cAritraM, gRhamedhI samedhayet // 122 // kAle pAThAdibhirjJAnamazaGkAdyaizca darzanam / mUlottaraguNaiH zuddhaizcAritraM bhajate yatiH // 123 // iti ratnatrayAllebhe, hatamohatamobharaiH / cirAd gRhasthaiH sadyo'pi, yatibhiH zAzvataM padam // 124 // ye tu mohagrahagrastAH, pramAdasya vazaMvadAH / azaraNyairbhavAraNye, bhramitavyaM sadA'ti taiH" // 125 // SjambUrambUjjvalaM pItvA, ghanAdiva gurorvacaH / mahIruha ivAmuJcat , sadyo bhavadavavyathAm // 126 / / natvA munIndramunnidravratagrahamahodyamaH / jagAmAyamamAyaH san , sadanaM madanaM dviSan // 127 / / 1. pramodairi khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam satvara: pitarau natvA, jambUH kambUllasadyazAH / sa jagAdAyamAdAya, vrataM prIto bhavAmyaham // 128 / / ityAkarNya tataH karNataptatrapunibhaM vacaH / sutaM vrataniSedhAya, pitarAvUcatustarAm // 129 / / ekastvamAvayordIpo, bhAnubhU-nabhasoriva / tvAM vinA vatsa ! nitamAM, tamAMsyabhibhavanti nau // 130 / / manorathazatAhUtastapobhiratiduSkaraiH / durlabhastAta ! labdho'si, tvamudumbarapuSpavat // 131 / / taccirodbhUtamasmAkaM, manorathamahIruham / vidagdha ! dagdhuM kiM nAma, vAgjvAlAbhiH pragalbhase ? // 132 // yayAcire cireNaitAH, dAsIkRtaratidyutaH / aSTau yAH kanyakAstubhyaM, tyajasyetAH kutaH suta ! ? // 133 // vivAhamaNDapAntastvaM, vadhUbhirabhito vRtaH / vazAbhiriva yUthezo, mAnasaM nau pramodaya // 134 / / tvatsaGgasubhagammanyAH, kanyAH pariNayannimAH / kutUhalaM zrutolUlurAvayoH pUrayA''vayoH // 135 / / AzAnAmiva tat tAsAmantazcandra iva spharan / puNyavannAvayornetrakumudAnAM mudaM kuru // 136 / / zrutvA pitrorimAM vAcamacalavratanizcayaH / ucitajJaH kumAro'yamabhyadhAnmadhuraM vacaH // 137 / / tAvadAcaryata brahmacaryAya niyamo mayA / kutUhalAya vAM kArya, pANigrahaNamapyadaH // 138 / / vivAhasya dvitIye'hni, grahISyAmi punatam / kSepyastadvatsavAtsalyAnnAhaM bhavadavAnale // 139 // AsAM mRgIdRzAM premasthemasambandhabandhane / patitvena patitvA'sau, kva mokSAya yatiSyate ? // 140 / / 1. svasaGga vatA0 / sva:saGga pAtAsaMdeg // 2. tollolarAdeg pAtA0 // 3. patitve vinipatyAsau, pAtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [149 aSTamaH sargaH] ityAlocya mithastAbhyAM, pitRbhyAM tanmataM vacaH / akAri ca mudA pANigrahopakramaNakramaH // 141 / / yugmam / / atha jambUkumAreNa, jJApite svavratodyame / pitRRn kiGkAryatAmUDhAnAhustAniti kanyakAH // 142 / / ihApi paraloke'pi, jambUsvAmI gatiH sa naH / mArtaNDa iva mArtaNDagrAvapAvakarociSAm // 143 // sa manmathapathe'smAbhistenA''tmAdhvani vA vayam / netavyAH satyamityastu , spardhAbandhaH parasparam // 144 // mahAsatISu dhanyAnAM, kanyAnAM vacanairiti / te'pyuddizya vivAhasya, dinamAnandinaH sthitAH // 145 / / athA''nanendunirgacchadulUlusudhayA tayA / strISu saJjIvayantISu , bhavadagdhaM manobhavam // 146 / / bandhUnAmuparodhena, virodhena tu cetasaH / lagne jambUkumAro'yamupayeme kumArikAH // 147 / / sa hatAbhiH smarazaraiH, saha tAbhistadA vadan / gataspRho gRhAvAse, vAsavezmanyavAsthita // 148 / / $$ itazca vindhyo vindhyAdrau, vyadhAjjayapurezvaram / putraM prabhamatha jyeSThaH, prabhavo niragAt krudhA // 149 / / caurapaJcazatIyuktaH, kurvannuvA' sa caurikAm / jajJe'vasvApinI-tAlodghATanIvidyayoH padam // 150 / / gRhaM tadA tagAgatya, jambUsvAminiSevitam / vidye prayujya tanvAnazcauryaM stambhamavApa saH // 151 / / kenAhaM stambhito bhRtyaiH, sahito'pIti cintayan / dRzaM pratidizaM cauragrAmaNIrakSipat tataH // 152 // 15 20 1. degstAsAM, pitRbhiH tanmadeg pAtA0 / / 2. spardhabadeg khaMtA0 pAtA0 // 3. degdullolasu pAtA0 / / 4. degdagdhamadeg pAtA0 / / 5. degnyavasthitaH khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 150 ] atha supte'khile loke, kumAraM strIbhirAvRtam / apazyajjAgrataM so'bjaSaNDe kairavaSaNDavat // 153 // [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam prabhavastamuvAcAtha, jambUnAmAnamAnataH / stambhanIM dehi me vidyAM gRhNan vidyAdvayaM mama // 154 // jambUsvAmI tato vAcamAcaSTe sma zamaikabhUH / nAsti stambhanI vidyA, tvadvidyAbhyAM ca kiM mama ? // 155 // kAGkSAmi yadahaM gehavirahaM nirahaGkRtiH / vrataM prAtargrahISyAmi, sudharmasvAmisannidhau // 156 // SSSS athA''ha prabhavaH zrImanniti prAbhavabhAg bhavAn / bhunakti naiva kiM bhogAn ?, vratAya yatate kutaH ? // 157 // vareNedamathAvAdi, tathAvAdini taskare / sAvadhAnIbhavatkarNastvamAkarNaya madgiram // 158 // [ madhubindUdAharaNam ] azaraNyo mahAraNye, sArthaH ko'pi malimlucaiH / amuSyata yathA vyomni, tArAbhAraH payodharaiH // 159 // sArthe traste samaste'pi, pumAnaTavikoTare / tasminnekaH sthito mUDhaH, zAkhIvogradavoddhRtaH // 160 // sindhureNoddhareNAtha, samArabdhaH sa kAnane / dhAvan mRtyubhayAjjIrNakUpe jhampAmayaM dadau // 161 // tatrAvaTatayedbhUtavaTazAkhAvinirgatam / pAdaM bandhumivAbhISTamAzliSTaH so'ntarApatan // 162 // atha kUpatale'drAkSIt, karAlamukhakoTaram / kSaNAdajagaraM kAlanagarodarasodaram // 163 // parito'pazyadAzAsu, nirAzAsu sthitizca saH / caturo yamanirmuktAn yAmikAniva pannagAn // 164 // 1. prabhAva khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof 1 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [151 kiJcA''lambanazAkhAyAmIkSAmAsa sitA-'sitau / AkhU mUlaM khanantau sa, niSkAraNakhalAviva // 165 / / tasya dUrbhUpavat kUpadvArasthasya viSANinaH / sa dadarza kuTumbIva, klIbaH prasRmaraM karam // 166 / / machucchatrotthitA hastihastAhaticale vaTe / lagnAzca makSikAstasmin , Rjau lubdhA ivezvare // 167 / / madhumaNDAccyutAstasya, vadane madhubindavaH / nipetuzcAtakasyeva, mandavAridavipuSaH // 168 // nAsau madhurasAsvAdasukhalAlasamAnasaH / tadanekavidhaM duHkhaM, smarati sma rati vahan // 169 / / atha vyomapathakroDe, ko'pi vidyAdharazcaran / taM vIkSya karuNAviSTaH, kraSTuM bandhurivA''yayau // 170 // dattahaste tatastasminnupahAsini harSitaH / sthitirvA nirgamo vA'sya, kiM yuktamiti kathyatAm // 171 / / $$ atho hasannasAvAha, kumAramiti rAjasUH / kiM pRSTaM ? vetti mUDho'pi, niHsRtistasya zasyate // 172 / / vyaktamityuktavatyasminnupahAsini harSitaH / Uce jambUkumAro'pi, sudhAkavacitaM vacaH // 173 / / [madhubindvAkhyAnakopanayaH] puruSo yaH sa saMsArI, saMsArastu mahATavI / mAnuSyaM janma kUpazca, narako'jagarastvadhaH // 174 // tathA kaSAyAzcatvArazcaturdikSu bhujaGgamAH / yamazca mUni mAtaGgo, makSikA vyAdhayaH panaH // 175 // chintazca drulatAmAyurAkhU pakSau sitA-'sitau / prINanti jantuM kaSTe'smin , viSayA madhubindavaH // 176 // 25 1. degNDacyu' pAtA0 // 2. degsmin , madhubinduvilobhinaH / sthitideg khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 152] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sudharmasvAminA vidyAdhareNeveti kaSTataH / kRSyamANo niSidye'haM, kiM tvayA viSayecchayA ? // 177 // SSSS itthaM viSayasambandhaniSedhena niruttaraH / prabhavaH prAha dantAMzanAsIraviditaM vacaH // 178 // kuTumbamiti santyajya, niHzeSaM nirvizeSadhIH / kurvan janakayoH pIDAM, vrIDAmapi vimuJcasi // 179 // ukte ca prabhaveNeti, zrIjambUravadattadA / mahAtman ! zrUyatAmekaM, jJAteyasya kathAnakam // 180 // [ kuberadatta-kuberadattAkhyAnakam ] AsIt kuberaseneti, mathurAyAM paNAGganA / yadIyavadanasyeva, snapanapratimA zazI || 181 // sA kadA'pyatha kaSTena, tanayAM tanayaM ca tau / kIrti-pratApau bhUpAsilekhevAsUta nUtanau // 182 // tau tyAjayantyA kuTTinyA, nirAkRtya vacoviSam / ekAdazAhaM sA hanta !, pAyayAmAsa tau payaH // 183 // kuberadatta ityAkhyAjuSaM putrasya mudrikAm / putryA kuberadatteti, nAmabhAjaM ca sA vyadhAt // 184 // maJjUSAyAmatho ratnarAjibhAji nyayojayat / tadapatyadvayaM mAtA, kAtarA kuTTanIbhayAt // 185 // yamunAmbhasi maJjUSAM, sukhapeTAmivAtmanaH / cikSepa vitarantIva, sA jalaJjalimazrubhiH // 186 // atha sUryapuropAnte, yamunAvArivAhitA / peTeyamibhyayugmena, dRSTA hRSTAntarAtmanA // 187 // AkRSyoddhATya tAM peTAmantarvIkSya zizudvayam / dAyAdAviva sarvasvamAdadAtAM vibhajya tau // 188 // 1. degti vezyA kvApi pure purA / yadI pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [153 tau tayoH zreSTinoryatnAt , saMvardhete sahodarau / / yathA balakSapakSasya, kaumudI-kaumudIpatI // 189 / / aGgalImudrikAnAmnA, khyAtayoretayomithaH / vivAhaM cakratuH zreSThimukhyau tau yugminoriva // 190 / / kSiptA kuberadattena, premavatyAH kre'nydaa|| nijanAmAGkitA mudrA, vairAgyasyeva patrikA // 191 // vIkSya mudrAM svamudrAvat , priyaM sA prAha vismitA / nAmnA'Ggena ca kiM sAmyamanayorAvayoriva ? // 192 // tadAvAM sodarau zaGke, nAnayoH zreSThinoH sutau / AbhyAmapi kvacillabdhAvajJAnAt pariNAyitau // 193 / / satyamatyAgrahAdadya, praSTavyau pitarau tataH / jJAtavyameva janma svamAlocyeti samutthitau // 194 / / pitarAvAgrahAt pRSTvA, matvA''tmacaritaM ca tat / nizcitya sodaratvaM ca, pANigrahamazocatAm // 195 / / iti ni:sArasaMsAravairAd vairAgyavAsitau / sthitAvadhomukhAveva, prage kumudinInduvat // 196 // tataH kuberamApRcchya, pitarau ca viraktayA / kuberadattayA'grAhi, jinadIkSA'tidakSayA // 197 / / svayaM nAmAGkitaM mudrAratnamasthagayacca sA / bodhaM kuberadattasya, mUrtimantamivojjvalam // 198 / / 66 gataH kuberadattastu , bhUrikrItakrayANakaH / mathurAyAM puri sphAravyavahAravihArataH // 199 / / yasyAM kuberasenAyAmutpannaH sa kilA'bhavat / zazI nizIva kAnto'bhUt , tasyA eva sa dhig ! vidhim // 200 / / kAlAt kuberasenAyAM, kuberasya suto'bhavat / bhavavyAmohasarvasvasAreNeva vinirmitaH // 201 / / 1. norgehe, saMva khaMtA0 // 2. degtyamityA khaMtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 66 athotpannAvadhijJAnA, bandhorbodhArthinI tataH / sarvaM kuberadattA tadapazyadasamaJjasam // 202 // gopitasvAGgalIyA'sAvanujJApya pravartinIm / bhavAbdhau majjato bhrAturbeDeva mathurAM yayau // 203 / / pura: kuberasenAyA yAcitvA vasatiM ca sA / tasthAvasthAnake'pyanyopakRtiH kRtinAM vratam // 204 // puraH sphurantamAlokya, kuberAGgajamanyadA / vratinI vratinItijJA, sA babhASe mRSojjhitA // 205 / / bAla ! tvamasi me patyuH, sodaratvena devaraH / mAtA tathA''vayorekA, tenAsi mama sodaraH // 206 // jAto'si mama patyA tvamapatyamiti tena me / tvatpitA me sapatnIbhUH, pautrastvamasi me tataH // 207 // manmAtuH patisodaryastvaM pitRvyo'si tanmama / sahodarasya sUnustvaM, bhrAtRvyo'pyasi me tataH // 208 // mAtA'pi tava mAtA me, dhRtAvAvAM yayodare / sA manmAtRbhujaGgasya, mAtA tanme pitAmahI // 209 // matsapatnItanUjasya, patnI sA me vadhUriti / madbhartuH sA'bhavanmAtA, mama zvazrUrato matA // 210 // madvAndhavasya patnI sA, bhrAtRjAyA tato mama / sA punarmatpateH patnI, sapatnIti mamAbhavat // 211 // majjananyA bhujaGgo yat , tvatpitA tat pitA mama / mapitRvyasya te so'bhUt , pitA tanme pitAmahaH // 212 // mama tasya ca mAtA'bhUdekA me sodaraH sa tat / madbhartRjananIbhartA, sa tena zvazuro'pi me // 213 // sa ca jagrAha matpANiM, jAtaH patirato mama / sa madIyasapalyAzca, sUnuH sUnurmamA'pyataH // 214 // 1. matsapalyA tva khaMtA0 // 2. degvyaH sa te pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [155 aSTamaH sargaH] F atho mithoviruddhaM tannizamya zaminIvacaH / kubero'pRcchadAgatya, kimetaditi vismayI // 215 / / iti tasmai kuberAya, pRcchate vratinI tataH / / tanmudrAratnamajJAnadhvAntadIpamivA''rpayat // 216 // mudrAratnena tenAtha, dinanAthanibhena saH / prabuddho'ntargataM mohaM, bhRGgaM padma ivAmucat // 217 / / lajjita: svacaritreNa, gRhItvA vratamujjvalam / dhImAn kuberadatto'sau, yauvane'pi yayau vane // 218 / / vratavratativRkSeNa, yazonirjharabhUbhRtA / karmakuJjarasiMhena, tenAraNyAni rejire // 219 / / bhAvanAM bhAyanneSa, smRtapaJcanamaskRtiH / jagAma traidivaM dhAma, kAmasAmajakezarI // 220 / / matvA kuberasenA'pi, tAdRg viSayaviplavam / bhave viraktA jagrAha, gRhavAsocitaM vratam // 221 / / itthaM kathAprathApAthodhautamohamalasya me / kuto jJAteyasambandhaH, prabhava ! prabhaviSyati ? // 222 / / rAjaputraH punaH prAha, kuto'putrasya te gatiH ? / jagAda jambUH putrasya, kathayAmi kathAM zRNu // 223 / / [mahezvaradattAkhyAnakam ] asti devAlayastambhottambhitavyomamaNDapA / niketamAlinI khyAtA, purI nAmnA tamAlinI // 224 / / zrImahezvaradatto'bhUdibhyastatra purAgraNIH / prathitaH prauDhamithyAtvapAthodhijalakuJjaraH // 225 / / duzcAriNIkulAcAryabhUtA bhUtA'sya vallabhA / nAgileti puri khyAtA, kAmArAmaikasAraNiH // 226 / / 1. prathitaprauDha khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam so'nyadA mahiSaM hatvA, janakazrAddhaparvaNi / aGkasthaM tasya mAMsena, lagno bhojayituM sutam // 227 / / tadA ca gRhamabhyetya, valito vakritAnanaH / dRSTazreSThI munizreSThaH, paThan zlokamimaM muhuH // 228 / / puSNAti svapiturmAsaiH, zatrumutsaGgasaGginam / / vidhatte ca pituH zrAddhamaho ! mohavijRmbhitam // 229 / / mahezvarastadAkarNya, tUrNametya munIzvaram / natvA'pRcchat prabho ! proktaM, kimetadasamaJjasam ? // 230 / / ityAgrahapare tatrovAca vAcaMyamAgraNIH / vijJAya jJAnatastasyopakAraM karuNAparaH // 231 // nAgilAyAH kilA''yAto, yastvayopapatiH purA / aghAni ghanamAvAsakroDe krIDan yadRcchayA // 232 / / tatkAlameva muktAtmavIrya evAvatIrya saH / nAgilodarajAtatvAt, tavAyaM tanayo'bhavat // 233 / / mahiSasyA''miSairyasya, bhavatA tarpitaH pitA / jIvaH samudradattasya, sa eSa bhavataH pituH // 234 // yA'sau zunI punari, mahiSAsthIni khAdati / manyasva matimannetAM, svAmambAM bahulAbhidhAm // 235 / / tvadgRhe jJAnato jJAtvA, tadetadasamaJjasam / tadbodhAya tava zlokaM, paThitvA valito'smyaham // 236 / / yadidaM bhavatA''khyAtamatra kaH pratyayaH prabho ! ? / pRSTo mahezvareNeti, sa muniH punarabravIt // 237 // antargahaM zunI nItA, jAtajAtismRti: satI / ratnajAtaM tadeSA tannikhAtaM darzayiSyati // 238 / / ityuditvA munau yAte, yA tena kathitA zunI / tattathA darzitaM tasmai, tayA'ntargRhanItayA // 239 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [157 sAdhorAdhoraNasyeva, sa tasmAd vacanAGkazAt / utpathasthitimavyAjaM, tatyAja zreSThikuJjaraH // 240 // pitR-putrAdisambandhamavabudhyeti viplutam / manyate mitra ! na trAtA, tadAtmA'pi kutaH sutaH ? // 241 // 6 amudrazrIH samudrazrIH, priyamitthamathAbhyadhAt / / premamukta ! mayA'pyuktaM, yuktamityavadhAryatAm // 242 // imAM vibhUtimudbhUtAM, muktvA muktyai kRtAgrahaH / mA bhUstvamubhayabhraSTaH, svAmin ! sa iva karSukaH // 243 / / [kRSikArAkhyAnakam] grAmaH susImanAmA'sti, sImanto dezasampadaH / nivAsadurgaM yaH zrINAM, sarvataH kaNaparvataiH // 244 / / tatrA'bhUt kaSukaH ko'pi, grAmINagrAmaNIrmahAn / kaGga-krodravamukhyAni, dhAnyAni vapati sma saH // 245 / / atha dhAnyotkare tasmin , prAcyapuNya ivodgate / akuNThasvajanotkaNTho, dUragrAmaM jagAma saH // 246 / / jahaSuH kaSuke tatra, dRSTe'pi svajanAstataH / ghanAghana ivautsukyapracalAH pracalAkinaH // 247 // taM namazcakrire ke'pi, ke'pi tena ca nIcakaiH / gRhaM tadA tadIyaM tat , toSaikArNavatAM gatam // 248 / / atho pRthuguDaspaSTasvAdumaNDakamaNDalIm / abhuktapUrvI pUrNendumAlAmiva sa bhojitaH // 249 // saharSaH kaSuko'vAdIt , tatastAn svajanAn nijAn / bhoH ! sudhA'pi mudhA tatra, yatraite guDamaNDakAH // 250 / / tad datta bIjameteSAM, nijagrAme vapAmi yat / yena tasmin samasto'pi, syAt sudhAbhojano janaH // 251 // 25 1. degdhA'pyatra pAtA0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam ikSu-godhUmayo/jametaistasya samarpitam / araghaTTekSuvATAdikarmApi jJApitaM tataH // 252 // bIjaM mudA tadAdAya, sadanAya samutsukaH / duHstho dhanamivopAM, tadA'nAryaH sa niryayau // 253 / / sadyaH svagrAmamAsAdya, vAryamANo'pi nandanaiH / jAtakalpamapi svalpamatiH kSetraM lulAva saH // 254 / / saJcitenAtha vittena, tena maNDakalobhinA / pAtAlarUpa: kUpo'tra, nirmAtumupacakrame // 255 / / khAnaM khAnaM tataH kUpaM, nodabindurapIkSitaH / tena bhAgyacyuteneva, dravyAMzo'pi dhanArthinA // 256 / / adhanyasya na dhAnyAni, na cArthazcirasAJcitaH / atilubdhasya tasyA''san , na ca te guDamaNDakAH // 257 / / tvamapyupanatAnevaM, prabho ! bhogAn parityajan / muktizrIsukhalobhenobhayabhraSTo bhaviSyasi // 258 / / atha jambUkumAro'pi, tAmuvAca vacasvini ! / mAMsAtilolakAkolakeliM na kalayAmyaham / / 259 / / [mAMsalolupasya kAkasyAkhyAnakam ] dhAtrIdhammiltulyo'sti, prasiddho vindhyabhUdharaH / sotsekAH kekino yatra, garjadbhiH kuJjarairghanaiH // 260 // sakSepa iva vindhyasya, mahimeva ca jaGgamaH / ko'pi kroDe'sya cikrIDa, durdharaH sindhurezvaraH // 261 // atha durbhUpavad bhISme, grISme tApayati kSitim / vindhyAdritanayAM revAM, sevArthamupajagmivAn // 262 / / sa kuJjaro jaropAttazaktiAvaskhalatpadaH / 25 zrotastIrAvanIkhaNDe, gaNDazaila ivApatat // 263 / / yugmam // 1. degmatisva khaMtAsaM0 pAtA0 // 2. cArthAzcirasaJcitAH khaMtA0 // 3. degSmagrI khaMtA0 // 15 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [159 dantino durbalasyAsya, kAntArAntarapAtinaH / asuratnaM hRtaM kAlakiGkaraistaskarairiva // 264 / / duSTAH saMveSTayAmAsurgatAsumatha taM dvipam / zRgAlapramukhAH svAmimuktaM puramivArayaH // 265 / / AhRtyA''hRtya mAMsAni, vistIrNaM te vitenire / dviradasya gude dvAraM, narakasyeva durdhiyaH // 266 / / dvAreNa kariNastena, karaTAzcaraTA iva / sAramAsvAdayAmAsuH, pravizyA''zu sahasrazaH // 267 / / nigoda iva tatraiva, tanvAnAnAM gatA''gatam / jantUnAmiva kAkAnAM, ko'pyabhavya iva sthitaH // 268 / / antarantaryayau kAko, mAMsAnyAsvAdayannayam / khanan gajapateraGga, suraGgAkRdiva kSitim // 269 // karaTe'ntargate tatra, krUre caura iva kSaNAt / ArakSaka iva grISmo, gudadvAramamImilat // 270 / / bhUrivarSAsu varSAsu , parAsustadasau dvipaH / kroDe vIcIkarairnIto, mAtreva saritA sutaH // 271 // gato'ntarvAridhereva, revAvAripravAhitaH / ibha: potanibhaH kAkaM, sAkaM tamapi so'nayat // 272 / / atha tasya gudadvAri, vizadvArividArite / niHsasArAhidaSTasya, cirAjjIva iva dvikaH // 273 / / Azu niHsRtya saMzritya, vapustasya dvipasya saH / dikSu kAko varAko'tha, sAkSepaM cakSurakSipat // 274 / / ayaM toyamayaM vizvaM, pazyan nazya~zcaturdizam / punarvyAvRtya tatraiva, tasthau karikalevare // 275 / / 1. AhAryA''hArya mAMdeg pAtA0 // 2. dvArA karaTinastena, pAtA0 // 3. 'dvAre, vi vatA0 // 4. AghuTya tatrai pAtA0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 160 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha vAribharApUrNe, magne kariNi magnavAn / dvikaH so'pi tadAdhAraH, svAminIvAnujIvakaH // 276 // I kAkavat kariNaH kAye, strInikAye'nurAgavAn / kathaM nAma nimajjAmi, so'haM mohe'mbudhAviva ? // 277|| SS athAbhASiSTa nizchadma zrI padmazrIradastadA / na vA naravara ! prajJA, vAnarasyeva tasya te // 278 // [ vAnarAkhyAnakam ] jAtakhyAti kSitAvasti, hastinAgapuraM puram / candrAzmakalazairyatra, svayambhupayasaH prapAH // 279 // tatrArikezarI nAma, kSoNisuzroNivallabhaH / yadyazobhirazobhiSTa, viSTapaM nityacandrikam // 280 // anekadAsa-bhUpAlairekadA sahito nRpaH / mRgavyAyAM jagAmAyamAnIlaniculAJcitaH // 281 // vIraiH saha sahasreNa, sa viveza vanAd vanam / ghanAghanaM nizAnAtha, iva tArAbharaiH samaM // 282 // varSatsu zaradhArAbhirvIreSu jaladeSviva / nikuJjapuJjageheSu, nilInaM vanacAribhiH // 283 // garvAt tathA sthirIbhUtAH, siMhAstaddattadRSTayaH / yathA mRgairbhayottAlairdattaphAlairlalaGghire // 284 // athAyaM pRthivInAtho, mRgamAthodgatazramaH / avApa tApacchedAya, jAhnavIM svayazaH sakhIm // 285 // jAhnavItIrakAntAre, tadvIraiH svairacAribhiH / nAnAvidhasudhAhRdyavidyamAnaphalotsukaiH // 286 // adarzi kAminI kA'pi, puSpabhUSaNabhUSitA / pratyakSA vanadevIva, vanazrIriva jaGgamA // 287 // yugmam // 1. 'vItAra' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH ] athA''dAya narendrAya, tAmamI kAmamUrtaye / adarzayan vanAmbhodhilabdhAM zriyamiva striyam // 288 // etAM suranadIsevAphalamAkalayan nRpaH / AdAya kundadAyAdadazanAmavizat purIm // 289 // sapatnIM ratnagarbhAyA, ratnagarbhitabhUSaNAm / puNyapaNyaparikrItastAM vitene narezvaraH ||290|| aparedyuH pumAn kazcididaM puramaraJjayat / anArtaM nartayannekaM, vAnaraM narajitvaram // 291 / / " atha bhUpAya kenApi, tadakathyata kautukam / so'pi cA''kArayAJcakre, taM naraM dhRtavAnaraM // 292 // tAM priyAM svarvadhUbaddhasparddhAmardhAsanasthitAm / kurvannurvIpatirbheje, sammadaikAspadaM sadaH // 293 // anInRtat tataH so'pi, narastaM vAnaraM puraH / tUryANi vAdayan dikSu, jighRkSurjanamAnasam // 294 // na vAnaro naranarti, tADito'pyamunA punaH / nRpapriyAmukhAmbhojanyastadRSTistu roditi // 295 // vilakSe bhikSuke'thAsmin sA rAjJI vAnaraM jagau / aye ! mayA niSiddhastvaM tadA kimakRthAstathA kRtakSobheNa lobhena, lambhito'sIdRzIM dazAm / hRtAkhilakalAzobho'tilobho hi na zobhanaH // 297 // bodhayitvA tadAtmAnaM, mAnaM vAnara ! mA kuru / yo yathA vartate kAlastaM tathaivAnuvartaya // 298 // iti prabodhito devyA, nRtyannatyadbhutaM tadA / nirvyAjaM raJjayAmAsa, vAnaraH sa narezvaram // 299 // kRtArthIkRtya pRthvIzastaM vAnaradharaM naram / kimetaditi tAM rAjJIM, papraccha saparicchadaH ||300|| 1. 'nA tataH / nRpa khaMtA0 // 2 tathA prativartaya khaMtA // // 296 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 161 5 10 15 20 25 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 162] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam ss vismitenAvanIzena, pRSTA spaSTamuvAca sA / sva:sopAnataraGgAyA, gaGgAyAstIrakAnane // 301 // kilA''sId vAnaradvandvamadvaitaprItimandiram / nirdambhasmarasaMrambharasaprasarapezalam // 302 // tadanyadA nidAghartI, krIDArasavazaMvadam / samameva samArUDhaM, tIravAnIrabhUruham ||303|| tataH zAkhAmRgaH zAkhAM, mandamandolayannayam / dUrato vinipAtAkhyaM prApa kApeyataH phalam ||304|| vAnaro'yaM naro bhUtastIrthasyAsya prabhAvataH / priyAmAlokayAmAsa, harSotsukyaspRzA dRzA || 305 // bhairavAdiva vAnIrAd, vAnarI sA'patat tataH / nArIbhUtA patIyantI, tameva nijavallabham // 306 // gatA nanu manuSyatvamatha sA'pyahaha ! kSaNAt / jAtajAtismRtiriva, smarantI kapijanma tat // 307 // tato ratiH smareNeva prItena preyasA'tha sA / harSotkarSAdihAraNye, ciraM cikrIDa saMyutA // 308 // mudhAkRtasudhAsArarasasArataraiH phalaiH / mudA tadAnImetAbhyAM, hasitA ghusado'pi te ||309 // krIDa~stayA sahA'nyedyustaM vAnIramavApya saH / tAmuvAca yuvA cakSuH, kSipan premonmukhaM mukhe ||310|| asau pazUnAM vAnIro, naratAM prathate yathA / tathA manye manuSyANAM, devabhAvaM pradAsyati // 311 // priye ! tadehi vAnIramenamAruhya lIlayA / punarbhUtalapAtena, devabhAvo'nubhUyate // 312 // manuSyatve'pi kiM tucchamAvayorvidyate priya ! ? / tena vallabha ! lobho'yamatimAtro na yujyate // 313 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [163 10 aSTamaH sargaH] vAryamANo'pi vAnIrAt , sa vAnaravaro naraH / jhampAsampAtamAdhAya, punarvAnaratAM gataH // 314 / / pUrito duHkhapUreNa, naratvaspRhayA'tha saH / punaH papAta vAnIrAd , gataH puruSatAM na tu // 315 / / mAnuSyabhAvamokSAya, caTUnyatipaTUni saH / tasyAzcakAra cakre tu , na tayA tadamUDhayA // 316 / / sA'haM tasya priyA prAptA, vasantI nirjane vane / tvatpattibhiH sarittIre, kRSTairmatpuNyatantubhiH // 317 / / aTavyAmaTatA'nena patiH prAptaH sa eSa me / dakSeNa zikSito nRtyaM, mAM vIkSya vikalo'bhavat // 318 // tat prANeza ! mayA so'yaM, nirbuddhirbodhito'dhunA / tato mayi visasmAra, premApasmAramAtmanaH // 319 / / ityAkarNya kRtAzcaryAM, kapezcaryAM sa bhUpatiH / lobhAtizayametasya, dUSayAmAsa mAMsalam // 320 // tat puNyasambhavAn bhogAn , muktvA kAGkSan paraM padam / nAtha ! tvamubhayabhraSTo, hAsyaH sa iva mAsma bhUH // 321 / / 66 atha sma vAcamAcaSTe, jambUstAM preyasI prati / na syAM vipratisArasya, vazyo'haM puNyasAravat // 322 // [paNyAsArAkhyAnakama] puraM bhogapuraM bhogahArinArImanoharam / asti hastimadAmodarAjirAjagRhAGgaNam // 323 / / zreSThI dhanAvaho nAma, tatrAjani janapriyaH / vibhAvya vaibhavaM yasya, dhanado'pyadhanAyate // 324 / / priyA guNavatI tasya, jajJe zrI: zrIpateriva / mInaketuH sa mInatvaM, yallAvaNyodadhau dadhau // 325 / / devopayAcitazataiH, pUjyapUjopabRhataiH / kRtapramodasandarbhamatha garbhaM babhAra sA // 326 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 164] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam gRhaM kalAkalApasya, niSpuNyAnAM ziromaNiH / tanayastava bhAvIti, tAM ko'pi brAhmaNo'vadat // 327|| athAsau vAsaraiH pUrNaiH, puNyasArAbhidhaM sutam / asUta nUtanaM cUtamiva kAnanamedinI // 328 // kalAcAryakadambebhyaH, sa papau sakalAH kalAH / mukhebhyaH saritAM zrImAnapaH patirapAmiva // 329 // nandanIM bandhudattasya, nAmnA bandhumatImasau / dhanAvahena saprItipravAheNa vivAhitaH // 330 // kadAcit tridivaM yAte, tAte kRtamRtakriyaH / samuddharataraskandho, gRhabhAraM babhAra saH ||331|| abhAgyairvaibhavaM tasya, kSINaM taccirasaJcitam / salilaM palvalasyeva, caNDarocirmarIcibhiH ||332|| athAsau vaibhavabhraMzavigalatpauragauravaH / samAruroha bohitthaM, susthitazreSThinA samam // 333 // laGghayan laharI: poto, harIniva mahAbhaTaH / tIrtvA yuddhamivAmbhodhiM, paraM pAramavAtarat // 334 // AkAritaM patAkAbhiriva sammukhamAgatam / ratnadvIpamatha prAptaH, potaH pavanavegataH // 335 // antarjaladhi cAvizya, darzitasphAragauravaiH / nAgaraistyAjitaH kAmaM, potastaralatAM tadA ||336|| uttIrya dhairyamAlambya potAt prANabhayAdiva / ahampUrvikayA lokaH, prapede dvIpamedinIm // 337 // puNyasArastadA ratnadvIpe ratnamahItalam / nityaM khanatyanirviNNaH, svadArigramivonnatam // 338 // niSpuNyaH puNyasAro'sAvasArANi kathaJcana / ratnAnyavApa no cintAmaNi tu ciracintitam // 339 // 1. saha khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [165 ahaM samaM sameSyAmi, nAsampUrNamanorathaH / itthaM sa kathayAmAsa, gantukAmo'tha susthite // 340 / / samaM tamasamAyAntamapi vittapradAnataH / kRtvA samuditaM tIrNaH, potenArNa:patiM vaNik // 341 / / sa tathaiva tato ratnakhAni khanati nityazaH / zatazo vAryamANo'pi, tadadhiSThAtRdaivataiH // 342 / / aparechuH khananneSa, dAridydhvAntadIpakam / cintAmaNi puro'pazyad , durApaM kimu nizcitaiH ? // 343 / / asAvatha namaskRtya, cintAmaNimayAcata / svarNalakSamapazyacca, tat tadaiva gRhAntare // 344 // svarNaM ratnaM ca tat prApya, tIre nIrezituH sthitaH / narasya bhagnapotasya, saMjJApadamudaJcayan // 345 / / nauvittadhanadevasya, ganturbhogapuraM prati / Aruroha sa bohitthe, nItastatpreSitainaraiH // 346 / / pote tadviditaM hemnAmAropayadayaM cayam / teSAmakathayaccintAmaNiM na tu rahasyavat // 347 / / ekadA'sau triyAmAyAM, yAmayugme samutthitaH / prIto vibhuM vibhAvaryA, vibhAvaryaM nyabhAlayat // 348 // etAH zvetAMzubhAsaH kiM ?, kiM tAzcintAmaNitviSaH ? / bhAnti klAntibhidaH so'tha, cetasyetadacintayat // 349 / / atha bhrAntibhide mUDhaH, kaTIpaTakuTIpuTAt / cakarSa harSasampUrNaH, pUrNenduspardhinaM maNim // 350 // pazyannasau nizAratnaM, cintAratnaM ca tanmuhuH / yutajAtasutadvandvanibhAlistrInibho babhau // 351 // 1. saha samedeg khaMtA0 // 2. tvA pramudideg khaMtA0 pAtA0 // 3. kiM suni khaMtA0 // 4. gantuM bhoga khaMtA0 // 5. 'kuTIpaTA khaMtA0 pAtA0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam papAta vAtakampena, pramoda iva piNDitaH / maNistasya karAdabdhau, ravirastagireriva // 352 / / sthApyatAM sthApyatAM poto, muSito'smyahamabdhinA / itthaM kalakalaiH pUrNaM, tene tenedamambaram // 353 // dhanadevastataH potaM, marudgatimatiSThipat / kutastvamAkulatamastamapRcchadatucchadhIH / / 354 / / prabhAjitanabhoratnaM, cintAratnaM mamApatat / taduddhAraya pAthodherasmAdasmA~zca duHkhataH // 355 / / jIvitavyaM mayi svasmin , kIrtirAropyatAM tvayA / harSAt karSaya ratnaM tamityuvAca zucaiva saH // 356 / / yatra lokacamatkAri, bhavatA'kAri zabditam / tadatyAji payo dUre, vAyupUreddhapotataH // 357 / / uttAryaM tanmanaH khedAnnedAnIM labhyate maNiH / nauvitteneti nItijJo, bodhito maunamApa saH // 358 // tadvadatra bhavAmbhodhau, ratnaM mAnuSajanma yat / sudharmasvAmipote'pi, labdhe kiM hArayAmi tat ? // 359 / / 66 padmasenA'tha nizchadmasenA kandarpabhUbhujaH / zrIjambUsvAminaM prAha, vratotsAhadhurandharam // 360 // mA bhUstvamubhayabhraSTastau rAjJI-jambukau yathA / tayoH zRNu kathAmetAmasminneva pure purA // 361 / / [rAjJI-jambukayorAkhyAnakam] dhanena dhanadAkAraH, svarNakAraziromaNiH / devadatta iti khyAtipAtraM dhAtrItale'bhavat // 362 // tasyAbhUd devadinnAkhyaH, sUnurviSNoriva smaraH / kAmabhUmIpatedurgaM, durgilA'sya priyA'bhavat // 363 / / 1. `ttArya tadeg pAtA0 // 2. mA bhUdubhayathA bhraSTo, durgilAvad bhavAnapi / tathA zRNu khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 aSTamaH sargaH] [167 ekadA sA svayaM nadyAstIre nIrecchayA yayau / vakSojatulyatAprItyA, kumbhau mUrdhani bibhratI // 364 / / ghaTo taTe taTinyAH sA, muktvA majjanakAGkSayA / viveza payasaH kroDaM, nirvIDakrIDayA rayAt // 365 / / sahelaM tatra khelantI, mahilAM grahilAM madAt / / vyAlokayad yuvA ko'pi, kandarpajvarajarjaraH // 366 / / taruNastAM prati prAha, sa sAhasanidhistataH / tava pRcchanti susnAtaM, taravastanvi ! nanvime // 367 / / tayA'pi tanmana:sabhyamabhyadhAyi tadA mudA / ebhyaH svasti tarubhyo'stu , spRhA pUrNA'stu pRcchate // 368 // madanastadanenAmuM, vacasA jitapatriNA / jaghAna hRdaye tUrNaM, ghUrNamAnaziro'mbujam // 369 / / tattadbhASitapIyUSaiH, sikte'sya vapuSi kSaNAt / zyAmo rarAja romAJcaH, zRGgArAGkarakoTivat // 370 / / bAlAn phalArthinastIrasahakAratarostale / kRtvA phalabharaiH prItAnapRcchat keyamityasau // 371 / / nAmnA dhAmnA ca tAM matvA, zizubhyaH sa vahan mudam / kRtArthaprAyamAtmAnaM, mene manmathasannibha // 372 / / snAtvA sA'pi sarittIre, sthitA sAkaM sakhIjanaiH / jalaklinnAGgasaMlagnasvaprabhAnihutAMzukA // 373 / / ghnatI kaTAkSanArAcairamuM bhrUcApacApalAt / cacAlAtha manaHsmeramadanA sadanAya sA // 374 / / cakSuSpathamatha tyaktvA, gatAyAM tatra tApavAn / tadaGgasaGgasubhage, tatrAmbhasi mamajja saH // 375 / / upacAraistataH sphAraiH, kAmI kAmapi tApasIm / ayamArAdhayAmAsa, kulaTAkuladevatAm // 376 / / 1. kadApi sA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tApasI tApazIrNAGgamanaGgAhatamAha tam / prItA krItA'smina dAnena, kiGkareva karomi kim ? // 377 // yuvA'pyuvAca tAM mAtar !, devadinnasya vallabhAm / devadattasnuSAM nAmnA, durgilAM mama melaya // 378 / / prArthitA kurvatI kelilIlAM kallolinIjale / mama bhrUbhaGgabhaGgIbhiH, saGgamaGgIcakAra sA // 379 / / tadUrIkRtya sA bhaikSacchadmanA sadmagAminI / jagAda durgilAM vyagrAM, sthAlIkSAlanakarmaNA // 380 / / tayA kupitayA tAdRg , vadantI tApasI tataH / nirbhaya' pRSThe hastena, hatA sthAlImaSIjuSA / 381 / / ityavajJAvazAjjAtapazcAttApA'tha tApasI / tadetat kathayAmAsa, tasyAvAsamupeyuSI // 382 / / vIkSya dakSaH sa taM hastaM, zyAmaM paJcAGgulIyutam / svaM kRSNapaJcamIrAtrau, nimantritamamanyata // 383 / / sa paJceSuprapaJceSu , vipazcit paJcamItithau / tapasvinI punaH praiSId , bhaktibhirdurgilAM prati // 384 / / avilakSA ca sA bhikSAdambhasaMrambhasaMvRtA / devadattagRhaM gatvA, punastAmAha sAhasAt // 385 / / uccaiH prapaJcitATopA. sakopA sA'pi tApasIma / nirbhaya' gRhapAzcAtyadvAreNa nirasArayat // 386 / / vrIDA-pIDAbharAbhugnakandharAbandhabandhurA / athAkathayadasmai sA, rudatI sudatI kathAm // 387 / / taduktapazcimadvAraniSkAsakathayA tataH / ayamAhUtamAtmAnaM, mene pazcimavartmanA // 388 / / niSpannamAtmanaH kArya, matvA sa prAha tApasIm / vAcyA na kvApi pApiSThA, mAtaH ! sA'taH paraM tvayA // 389 / / 1. deglIvRtam khaMtA0 pAtA0 // 2. sA dakSA khaMtA0 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH ] imAM ce zAntasantApAM, dattaprastutavastutaH / cakAra kAraNaM siddheH, smarasmaraNadurmadaH // 390 // atha manmathadIpena, prakAzitapatho nizi / smarArto devadattasya tasya dhAma jagAma saH // 391 // pAzcAtyavartmanA kAmavivazaH pravizannasau / dadarza durgilAmagne, sA'pi taM snigdhayA dRzA // 392 // samApya gRhakRtyAni, patyau nidrAvazaMvade / yayAvupapatiM hRSTA, sA gRhopavanAvanau // 393 // anArataratazrAntA, saha tena hatAzayA / sA svApamApa tatraiva, samaM bhartreva nirbharam ||394|| tadAnIM kAyacintArthamutthAyopavanaM gataH / devadattaH snuSAM tatra, tadavasthAM vyalokayat // 395 // 4 vipazcinnizcayAyAtha, sutavAsagRhaM gataH / ekAkinaM sutaM vIkSya, prAptastatra vane punaH // 396 // ruSA snuSApadAmbhojAdabhijJAnakRte kRtI / mandaM mandaM svahastena, maJjIramudatItarat // 397 // kramAduttAryamANe sA, nUpure jAtajAgarA / gurumAlokayAmAsa, yAntaM kalitanUpuram // 398 // sasambhramamathotthAya, kRpaNA prANavallabham / nUpurottaravRttAntaM, sanirvedaM nyavedayat // 399 // kriyamANe priya ! prAtardivye sAhAyakaM tvayA / kiJcinmama vidhAtavyaM, setyuktvA visasarja tam ||400|| vahannatyadbhutaM bhItibhAraM so'pi yuvA javAt / pathA yatAgatenAdhovadanaH sadanaM yayau || 401 // 1. ca sAntaHsantAdeg khaMtA0 // 2. 'hakarmANi, patyau khaMtA0 // 3. hAnena pAtA0 // 4. nizcikAyAtha vatA0 // [ 169 D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 111 15 20 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam durgilA tu samAliGgaya, nidrArasavazIkRtam / patiM jAgarayAmAsa, mAMsalasnehanATikA // 402 / / mahelayA tayA sAdhU, vadhitoddAmahelayA / tadA vidrANanidro'yaM, cikrIDa vrIDamuktayA // 403 / / tatrAthopavane nItvA, taM ratizrAntizAntaye / nidrAmudritanetrAbjaM, vIDiteva jagAda sA // 404 / / pAdAduttArya maJjIraM, mama pazya pitA tava / ayaM prayAti nirlajjaH, kulAcAraH ka eSa va: ? // 405 / / sahopapatinA suptA, guptA'sau vipinAntare / dhyAtveti tvatpitA manye, cakarSa mama nUparam // 406 // tat sAkSAdeva bhASasva, pitaraM hitaraJjaka ! / kalaGkaM matkule prAtarayamAneSyate'nyathA // 407 / / nizamyeti giraM devadinnaH kAntAmavocata / zIlaikasajje ! lajje'hamidAnImeva taM bruvan // 408 // vakSye prAtastviti spaSTasandhAkartari bhartari / asau suSvApa nistApA, paTuH kapaTanATake // 409 // devAdinno'tha kopena, pAvakeneva sajvalan / priyayotthApitaH prAtaH, prayAtaH pitaraM prati // 410 // mayaiva saha suptAyA, vadhUTyA nUpuraM hRtam / bhrAntena bhavatA yat tadargyatAmityavocata // 411 // yugmam / / sutaM tamiti vaktAramAha svarNakRdagraNIH / tvAM vIkSya suptamatrAsyAH, pAMzulAyA hRtaM mayA // 412 / / atheti zvazureNokte, durgilA sA''ha sAhasAt / bhujyate pravidhAya svaM, niSkalaGkaM kulaM kila // 413 / / atho suvarNakAreNa, kuTumbaM melitaM nijam / svajanA durgilAyAzca, samAhUtAH samantataH // 414 / / 1. vanaM nI vatA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH ] [ 171 asatyaM hanti pAdAdhazcAriNaM yaH kSaNAjjanam / yakSasya tasya te caitye, jagmurdurgilayA samam // 415 / / snAtvA pavitragAtrA sA, yAvaccaityAya gacchati / tAvad grahilatAdambhAjjAreNA'' liGgitA'grataH // 416 // dhig ! dhig ! mA mA spRza tvaM mAM vadantItyatha durgilA / tasmAd vimocitA pArzvavartibhiH snapitA punaH || 417 // atha caityAntare gatvA, yakSaM sampUjya ca svayam / sA bhAlakuDmalIbhUtapANipadmA vyajijJapat // 418 // muktvA karagrahItAraM, grahilaM ca naro yadi / ko'pi lagno madaGge tad, deva ! kAryA'smi bhasmasAt // 419 // ityudIrya tadA yakSe, saMzayArUDhacetasi / adhazcaraNayoreSA, niHsasAra dhiyAMnidhiH // 420 // zuddhAzuddheti vAcastat, tAlAsphAlanagarbhitAH I ullAsitA janazatai, rurudhurgaganAGgaNam // 421 // svayaMdRSTAnyapArzvasthasnuSAsaMzuddhicintayA / tadAdi devadattasya, nidrA nAyAdaharnizam // 422 // dinaiH katipayairmatvA, vinidraM taM purAdhipaH / nijasyAntaHpurasyAntazcakAra kila yAmikam // 423 // supto jAgarti vA so'yamityutthAya muhurmuhuH / rojJImekAM sa pazyantIM, jJAtvA supto'tha kaitavAt // 424 // satyasuptamimaM jJAtvA, rAjJI jAlakanirgatA / adhastAddhastinA ninye, bhUtalaM talavartinA // 425 // atha hastipakenAsau, kupitena cirAgatA / hastihiJjIraghAtena, nijaghne jaghane ghanam // 426 // jAgradyAmikavRttAntakathanena praseduSA / tena sA dhvastakopena, samaM cikrIDa nirbharam // 427|| 1. 'yairjJAtvA khaMtA0 // 2. kiM mAM pazyati rAjJIti, dhyAtvA suptaH sa kai pAtA0 // 3. suptaH sa kaideg khaMtA0 // 4 deg ptamamuM jJA' khaMtA0 // 5. degstihaJjI' pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof 5 10 15 20 25 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tUrNaM gavAkSamAruhya, svarNakAro'pi kautukI / savismayastayostAni, krIDitAni vyalokayat // 428 / / taM hastipakamAliGgaya, pratyUSasamaye'tha sA / rAjJI karikareNaiva, prasthitA pratijAlakam // 429 // svasthAne svarNakAro'pi samAgatyA''zu suptavAn / vAsavezmani suSvApa, sA'pi kSitipavallabhA // 430 // hRdi dadhyAvatha svarNakArastaccaritasmitaH / ke vayaM ? yannarendrANAmapyasau viplavaplavaH // 431 // iti nirvRtimAsAdya, sadyo nidrAM priyAmiva / bheje cirataraprAptigADhAzleSaparAmasau // 432|| athAkathyata bhUpAya, suptaH parijanairayam / sughoraghughurArAvajitasUkarayUthapaH // 433 // nidrA tathA vinidreNa, tenAdya yadavApyata / tanmanye kAraNaM kiJcidutthApyastadasau na hi // 434 / / ityAdiSTaparivArastaM saptamadinotthitam / rahasyAkArya papraccha, mApa: svApasya kAraNam // 435 / / samagraM caritaM tasmin , nivedyAtha gate sati / rAjA samajani krodha-trapAsantaptamAnasaH // 436 / / atha kRtvA kiliJcena, kuJjaraM rAjakuJjaraH / sthitvA rahasi rAjJI: svAH, samAhUyedamabravIt // 437 // duHsvapno'dya mayA dRSTastat satyIkRtya hanyatAm / paryastavasanaM hastinyasminnAruhyatAmiti // 438 / / ityAdiSTA narendreNa, sarvAH zuddhAntayoSitaH / utterurdvipamAruhya, pUrvAdimiva tArakAH // 439 // 1. "raghargharArA' khaMtA0 // 2. tvA kalideg pAtA0 // 3. hyatAM tataH khaMtA0 // 4. tArikAH khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [173 aSTamaH sargaH] sA tu duSTA bibhemIti, bhASamANA mahIbhujA / hatA'bhimantriteneva, padmana patitA bhuvi // 440 / / athAsyA jaghanaM rAjA, zRGkhalAkiNakazmalam / dadarza zaivalAlIDhajAhnavIpulinopam // 441 // athA''ha tAM hatAM rAjA, kopATopAruNekSaNaH / anyAsAmapi bhIrUNAM, bhIrutAM pratipAdayan // 442 / / yAsi dvipakarAjjAraM, bibheSi tu kaTadvipAt / modase zRGkhalAghAtaiH, padmaghAtaistu mUrcchasi // 443 / / iti bruvan dhruvaM bhAle, samAropyAtikopanaH / dhRtvA kezeSu lokezaH, kRSTavAn piSTavA~zca tAm // 444 // atha hastipakaM hastirAjaM hastigatiM ca tAm / hantuM nUtanamAreNa, nRpaH kiJcidacintayat // 445 / / tataH kSitipatiH sAkaM, sAkampaiH svajanairbhayAt / vaibhAraparvataM yAto, ninye tatra ca tat trayam // 446 / / athA''dizannRpo hastipakaM sAkaM striyA'nayA / AruhyAropaya rayAd , dvipaM mUni gireriti // 447 // samamRtyu-samasthAnagatiharSAdubhAvibham / adhirUDhAvathAmbhodaM, rohiNI-zazinAviva // 448 / / hastI hastipakenAtha, prerito girimUrdhani / Aruroha payovAha, iva mandena vAyunA // 449 / / athA''rUDhaM gireni, meNThamAjJApayannRpaH / pAtayainaM dvipaM zailAt , kailAsagirigauravAt // 450 // ityukte kSitinAthena, niSAdikRtasaMjJayA / eko'mbare nirAlambazcaraNaH kariNA kRtaH // 451 // pAtayeti nRpAdezAnmeNThanunnaH punaH karI / pAdaM dvitIyamuddadhe, samAroDhumivAmbaram // 452 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam hAhAkAramathA''dhAya, pUrlokaH zokapUritaH / IdRkSaM rakSa rakSebhamiti bhUpaM vyajijJapat // 453 / / roSadoSakhaniH kSamApastamupekSya purIjanam / uvAca pAtayetyuccaistadA hastipakaM punaH // 454 / / tRtIyaM meNThanunno'tha, pAdamutpATayan karI / girAvekapadastasthau, tapasyanniva muktaye // 455 / lokairatha bhRzaM hAhAkAravyAhAravIcibhiH / kSapitaH kSitipAlasya, kopAgniH kariNaM prati // 456 / / athAvanIdhavenAyaM, niSAdI bhASitastadA / kathaJciduttaratyeSa, karI jIvan gireriti // 457 / / AvAM muJcasi jIvantau, yadyuttarati tat karI / iti vijJapayAmAsa, meNThaH pRthvIpatiM prati // 458 / / abhayaM te vayaM dadmaH, padmAsadma dvipaM mama / uttAraya rayAdetat , tadA''dizadamuM nRpaH // 459 // ityAdezAnnarezasya, muditena niSAdinA / uttAritaH karI zailAdAtmA ca yamamandirAt // 460 / / 66 atha cakSuSpathaM bharturvihAya sahitastayA / cacAla so'yamuttAlagatirdezAntaraM prati // 461 / / prAnte grAmasya kasyApi, nizi devakulAntare / tau lInau nalinakroDe, tasthaturdhamarAviva // 462 // samaye'tha nizIthasya, grAmataH ko'pi taskaraH / saloptaH prAvizaccaityaM, talArakSairanudrutaH // 463 // udite vidito bhAnau, grAhyo'yamiti nizcayAt / urkhAste pattayazcaitye, dadhru randhravapratAm // 464 / / so'pi caurazcarannantazcaityamagrasphuratkaraH / luThitasyAtha meNThasya, zarIraM pANinA'spRzat // 465 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [175 aSTamaH sargaH] nidrAvidrANacaitanye, tasminnatha niSAdini / cauraH saJcArayAJcakre, karaM kamalakomalam // 466 / / kathaJcidapyatho rAjJIkucabhUdharamUrdhani / prANarakSaNadurge'sya, taskarasya karo yayau // 467 / / tatkomalakarasparzamanubhUya nRpAGganA / manobhavArtA taM vArtAmapRcchat ko bhavAniti // 468 / / tenoktamasmi cauro'hamadhirohanmRtiryataH / etaccaityaM caturdikSu , matkRte veSTitaM bhaTaiH // 469 / / bhayavantaM bruvantaM tamityAha kSitipAGganA / mA bhaiSIrbhavataH prANarakSA dakSa ! kariSyate // 470 / / hRtvA tvayA yadAnItaM, tadasyocchIrSake tyaja / tadehi dUrato yAvastAvadAvAM smitasmarau // 471 // nizamya samyagAyAtamRtyuzAntimahauSadham / etasyA vacanaM caurazcakAra sa yathoditam // 472 // kSaNena sA'pi gaurAGgI, caurAGgIkaraNodyatA / hastyArohamamuJcat taM, cittaM ko vetti yoSitAm ? // 473 / / athodite dyutipatau, dhvAntadrumadavAnale / vivizurvivazAH kopAccaityaM caurArthino bhaTAH // 474 / / lopnavantaM tadA''rakSAH, krodhAd dadhuniSAdinam / tanvantastumulArAvamullalantastadA mudA // 475 // seyaM mugdhA mama vadhUzcaureNa jagRhe punaH / nAhaM caura idaM jalpan , sa tatazcakRSe bhaTaiH // 476 / / samaM malimlucenAtha, nAthabhUtena pAMzulA / cacAla caityatastasmAt , kalaGkakaniketanam // 477 / / prasthitAbhyAmathaitAbhyAM, dadRze purataH sarit / ambhaHkumbhikarodaJcadambucumbitaTadrumA // 478 / / 1. he'munA / nA0 khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 176] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam cauro'tha cintayAJcakre, na yA nijavibhorabhUt / bhaviSyati kutaH sA me, kAmeSuvivazIkRtA ? // 479 // asyAH sarvasvamAdAya, mAyayA tad vrajAmyaham / manorathaM madIyaM hi, nadIyaM pUrayiSyati // 480 // iti nizcitya tAmUce, caurazcapalalocanAm / dustarA sindhureSA'sti, gatinirjitasindhure ! // 481 // ekakAlaM na bhavartI, vasanA - ''bharaNAdi ca / uttArayitumIzo'haM, tat pUrvaM sarvamarpaya // 482 // tatastIre vimucyaitat sarvaM sarvAGgasundari ! | bhavatIM punarAnetumahameSyAmi satvam // 483 // sA'pi tadvacasA prItA, vasanA - ''bharaNAdikam / tasyA'rpayitvA caurasya, zarastambAntare sthitA ||484 // svabhAvanistrapAM dauSTyanistrapastAM vilokayan / dAyAdavat tadAdAya, sa vivezA''pagApayaH // 485 // svapatityAginIM na tvAM svapne'pi spRhayAmyaham / tAmityuktvA nadIM tIrtvA, taskaraH sa tirodadhe // 486 // sA'pi kiM karavANIti, vANinI mUDhamAnasA / ekaM jambukamadrAkSInmAMsakhaNDajuSaM mukhe ||487|| jighRkSuH sa timiM sindhorambukacche'tha jambukaH / mAMsakhaNDaM puro muktvA'dhAvad yAvadayaM rayAt // 488 // tAvadambunimagne'smin matsye vivalitastadA / cakranda jambuko duHkhI, zakunyA pizite hRte ||489 // yugmam // taM tathAsthimAlokya, gataduHkheva sA'hasat / prauDhAnyapi hi duHkhAni, vismaryante'tikautukaiH // 490 // " hastantImasatImetAM, vyaktamUce'tha jambukaH / mAM kiM mAMsa - timibhraSTaM, nagne ! hasasi nirastra ! ? // 491 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH ] bhraSTaM jArAcca caurAcca, kiM nAtmAnaM hasasyaho ! ? | mUDho hyadrau jvalat pazyenna punaH pAdayoradhaH ||492 // jalpAke jambuke tasminniti vRttaM nRbhASayA / cintayAmAsa sA yAvadAviSkRtacamatkRtiH // 493 // sa divyapuruSo bhUtvA, bhUribhUSaNabhUSitaH / jagAda jambuko vAcaM, bhUyastAM tAvaduccakaiH // 494 // yugmam // nijaM jAnIhi mAM pUrNahimAMzumukhi ! kAmukam / ahaM sa haMsagamane!, zikhAratnaM niSAdinAm ||495|| tvAmAdAya gate caure, caurabuddhyA'tha rakSakaiH / ahaM duHkhalatAmUlazUlAyAmadhiropitaH // 496 // jinadAsaM tadA''sannacaraM vIkSya vaNigvaram / Arto'yAcaM payaH pAtuM payodamiva cAtakaH // 497|| namo'rhadbhya iti nyasya, mantraM mayi tadA''ture / pAnIyAya jagAmA'yamantargrAmaM vaNigvaraH // 498 // > atha zUlAsthitastena, mantreNa mukharastadA / jAto'haM ketakIpatraprAgrajAgradvirephavat // 499 // ArakSAnujJayA zreSThI, payaH pAyayituM mayA / dRSTo hRSTena mAteva, vegAdAgAmukastadA // 500|| apItenApi tRpto'haM, payasA dRkpathaspRzA / smarannatitarAM mantraM, prANairmukto'sti tatkSaNAt // 501 // tanmantradhyAnamAhAtmyAd, bhUtvA'haM jJAnavAn suraH / tava mohavyapohAya, vyadhAM pheruNDatANDavam // 502 // jainaM bhaja tato dharmamamuM tvamapi bhAmini ! / naiva svargA - 'pavargazrIryatprasAdAd durAsadA ||503 // candracArUNi cIrANi, paridhApya prabodhya tAm / athAyamAnayat kvApi, pattane vratinImaThe // 504 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 177 5 10 15 20 25 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 178] ityasau bodhitA tena, raviNeva sarojinI / 2 dadhau hRdi tadA sAdhudharmaM haMsamivojjvalam ||505 / / tat tvaM sAkambukaNThIva, sa jambuka ivApi ca / mA sma bhUrubhayabhraSTo, muktyarthaM muktavaibhavaH ||506 // SS atha zrIjambUrUce tAM, strIcetAMsi prabodhayan / vidyunmAlIva naivAhaM, mohe majjAmi kAmini ! ||507|| [vidyunmAlyAkhyAnakam ] asti santatasaJcAritArAvizrAmabhUmikA / nabhaH stamberamastambho, vaitADhya iti bhUdharaH // 508|| tasyAvanistanasyeva, mUrdhni kAzmIrapatravat / puramasti maNistomamayaM gaganavallabham // 509 // tatra vidyAdharau vidyunmAli- megharathAviti / vaitADhya zrImukhasyAsya, nagarasya dRzAviva // 510 // atha sAdhayituM vidyAM, mAtaGgIsaMjJayA zrutAm / mantrayAmAsaturvidyAdharau prItidhurandharau // 511 // caNDAlakanyAmudvAhya, tadgRhe vihitAstapadaiH / vidyA varSAvadhi brahmacaryAdeSA tu sAdhyate // 512 // bhUkhaNDamaNDane gatvA, sAdhayAvaH kvacit pure / tadetAmiti nizcitya, tau vasantapuraM gatau // 513 // sthitvA caNDAlaveSeNa, tatra caNDAlapATake / etau caNDAlamukhyAnAM, cakratuH sevanakriyAm // 514 // tatastaiH sevayA prItai, ratau sambhASitau mithaH / kimaGgajau ? kutaH prAptau ?, kimArambhau yuvAmiti ? // 515 // tAvUcaturiti mleccharAjaputrAvihAgatau / sAketapuravAstavyAvAvAM pitrA nirAkRtau // 516 // [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 1. degdi sadA sAdhudeg pAtA0 // 2. tatastau sevayA prItau, ratau vatA0 // 3 degGgatau ? kutaH vatA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [179 5 10 aSTamaH sargaH] tadAvAbhyAmihAgatya, yUyameva niSevitAH / vinA satprabhusevAbhiH, kva pUryante manorathAH ? // 517 / / iti zrutvA tayorvAcaM, tadA caNDAlazekharAH / te babhUvurmudA''modamandiraM meduraprabhAH // 518 // tadA''nandamayairebhistAvetau pariNAyitau / svAjanyAya svaputrIbhyAM, latAbhyAmiva bhUruhau // 519 // brahmacaryeNa rociSNuratha megharathaH kRtI / vasa~statraiva varSeNa, tAM vidyAM vazamAnayat // 520 // vidyunmAlI tu cANDAlI, tAmakAmayatAdhamaH / sA'pi garbhaM dadhau tasya, sthirIkaraNakArmaNam // 521 // asiddhamatha siddhastamAha megharathastadA / kimakAri tvayA mUDha !, magno'si mlecchavAridhau // 522 // ityAkarNya trapAnamro, vidyunmAlI jagAda tam / ekavAraM sadAcAra ! ?, kSamyatAM viplavo mama // 523 / / idAnIM sAdhayiSyAmi, vidyAM nirjitamanmathaH / vAcyaH prItiprakarSeNa, varSeNAhaM tvayA punaH // 524 // evamastu gaditveti, sphuradvidyApadacchadaH / dhImAn pakSIva vRkSAgramAruroha nabhastalam / / 525 / / samayAnte samAyAtaH samayA taM punaH kRtI / bandhupremaguNAkRSTo, mlecchaM vidyAdharo'pi saH // 526 / / agre tAvadasau vidyunmAlI bAlaM kare dharan / punargarbhitacaNDAlIzAlI tena vilokitaH // 527 / / so'pi megharathaM vIkSya, trapayA'bhUdadhomukhaH / rasAtalapravezAya, draSTuM randhramivAvanau // 528 // ukto megharathenAtha, bandho ! bandho'yametayA / kutaH zaTitayA rajjvA, gajasyevAbhavat tava ? // 529 / / 1. tenAvalodeg khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam athAdhomukha evedaM, vidyunmAlI jagAda tam / bandho ! vidyA'munA'bdena, sAdhyA zodhyo'smyahaM punaH // 530 // nizamyeti gataH so'pi, yAvad varSatrayaM punaH / ehireyAhirAM cakre, magno mohe tu so'dhamaH // 531 / / duHkhadAvAgnidAhAya, nAhaM mohATavItaruH / tanvi ! tadvad bhaviSyAmi, strIlatAjAlaveSTitaH // 532 // giraM kanakasenA'tha, sudhAmAthabhavAmiva / abhyadhAddhAriNIputraM, prati pratikRtI rateH // 533 / / zAstravyApArapArINo, dhurINo buddhizAlinAm / eSyasyanuzayaM nAtha !, tvaM zaGkhadhamako yathA // 534 // [zaGkhadhamakAkhyAnakam] zAligrAma iti grAmaH, khyAtaH kSmAtalabhUSaNam / lolazrIkelizailAbhakaNakUTo'sti vistRtaH // 535 / / kauTumbikasya kasyApi, tatraikaH kSetrarakSakaH / preSyo'jani dhvanatkambunAdatrAsitabhakSakaH // 536 / / ekadA'yamupAdAya, pANau zaGkha nizAmukhe / dUre jagAma grAmasya, kSetrarakSaNadakSiNaH // 537 / / nizIthasamaye hRtvA, kuto'pyatighanaM dhanam / tatkSetrasya samIpena, caurAH kecit tadA'calan // 538 // tena tatrAntare kSetrAntare mAlAgravartinA / kamburambudharadhvAnavAdya'vAdyata helayA 539 / / tadAkarNya tadA kambuzabditaM te malimlucAH / tyaktvA''zu godhanaM nezuH, prAptArakSakazaGkayA // 540 // tat tasya godhanaprAptipuNyAkarSaNamantratAm / tatAna kambuniHsvAnagauravaM cauravaJcakam // 541 / / vibhAtAyAM vibhAvA~, caryAM kurvan sa godhanam / vIkSya ni:zeSamAdAya, dAtuM grAmAya cAgamat // 542 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [181 atha grAmasya kAmaM sa, pUrayan bhUrigodhanaiH / dattaistadA yathA duHsthaM, yayau dhanadayakSatAm // 543 / / anyadA'pi nizIthinyA, nizIthe godhanAzayA / kSetramAlAdhirUDho'sau, zaGkha dhamati dhairyavAn // 544 // ta eva taskarAstatra, nizIthe'nyedhurAyayuH / hRtAdbhutadhanA dhairyajitakInAzakiGkarAH // 545 / / dadhmau zaGkha kSaNe'muSmin , so'pi kSetrasya rakSakaH / AhvAtumiva durbuddhirdUrAdApadamAtmanaH // 546 / / AkarNya te tadA kamboH, zabdamabdavijitvaram / kimetaditi saMrabdhAzcaurAzciramacintayan // 547 // atraiva zaGkhazabdo'bhUt , purA'pi prApitajvaraH / bhayAdakasmAdasmAkamAkasmikavikasvaraH // 548 / / naraH zaGke'sti kedArarakSakaH zaGkhavAdakaH / bhramitAH smaH purA spaSTaM, kaSTaM tena durAtmanA // 549 / / iti nizcitya te caurAH, zaGkhasvanamanUdyatAH / sa zaGkhadhamako yatra, tatra kSetrAntare yayuH / / 550 / / muSTibhistADayitvA taM, bhaktvA zaGkha ca sakrudhaH / hRtvA ca taddhanaM machu , caurAste jagmurunmudaH // 551 / / prabhUte sati vitte'sminnadhikAdhikavAJchayA / sa iva tvaM vidagdho'pi, bhava mA padamApadAm // 552 // F8 atha jambUH sa tAmAha, satAmAhataviplavaH / syAmahaM kimu ? mUrkhatvAnmumUrSuH sa kapiryathA // 553 / / [vAnarAkhyAnakam] asti hastikulotkhAtai, ratnai revAmbuvAhitaiH / ratnAkarIkRtAmbhodhivindhyo nAma dharAdharaH // 554 / / 1. so'pUrayad bhU khaMtAsaM0 // 2. degthA'tucchaM, yayau pAtA0 // 3. degnyAM, ni vatA0 // 4. padaH khaMtA0 pAtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam anekamunimAhAtmyAdadAhAtmakatAM gataH / tadvanAntardava ivAbhavat ko'pi kapIzvaraH // 555 // udbhUtarucisambhArAstArA iva nizAkaraH / kAmaM kAmayate sarvAH, sa ekaH kapikAminIH // 556 / / kapiH ko'pyaMsalammanyaH, kadAcinmadanAturaH / vaJcayitvA'dhipaM reme, tatpriyAbhirbhayojjhitaH // 557 / / taM yuvAnaM baliSThaM ca, vIkSya zAkhAmRgastriyaH / jaratkapiratodvignA, dadhurmudamuditvarIm // 558 / / samameSa parIrambhasambhrameNa kapistriyaH / kAma-kopavazAt kampasampadAM padamAdadhau // 559 / / sa tAzca nakha-dantAdimRdukaNDUyanAdikam / racayAmAsuranyonyaM, raho galitacetanam // 560 // atha yUthapatirdUrAdetadAlokya duHsaham / adhAvat tArabUtkAraM, laharIjitvaratvaraH // 561 / / yuvA kapirapi prekSya, taM samAyAntamabhyagAt / javAjjitaM tu ceto'pi, muktvA strImadhya eva saH // 562 / / gRhItagRhiNIkopasATopahRdayaM tadA / sa taM vAlIva sugrIvamugrakrodhamayodhayat // 563 // parasparaparikSiptapratISTagrAvaloSThakaiH / tau ghnantau vanadevInAmAzcaryaM cakratuzciram // 564|| atha kacchAbhapucchau tau, kSurIkArAviva kSaNAt / Uddhvau pAzcAtyapAdAbhyAmaGga vivizatumithaH // 565 / / javenAtha jaran dUrAgatikhinnaH kapIzvaraH / / yanA strIdRSTipaSTena, nirbhagnastrAsamAsadata // 566 / / 20 1. azeSamuni vatA0 // 2. vA'bhUt ko'pi kapiyUthapaH ityevaMrUpaH pAThaH khaMtA0 pAtA0 // 3. tabhUrisaJcArA' khaMtA0 // 4. rapUtkAralaha pAtA0 // 5. vagolakaiH khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 aSTamaH sargaH] [183 zilAjatuni sa kSiptvA, mukhaM salilakAGkSayA / uddhartumakSamaH pANI, mUrkhaH prANakRte'kSipat // 567 / / tAvat tAvapi tatraiva, vilagnau vajralepavat / taduddhAradhiyA mUrkhaH, pazcAt pAdau nyayukta tat // 568 // lagnau tAvapi tat tatra, satRSNasya kramau hareH / tena kIlitasarvAGga, iva mRtyumavApa saH // 569 / / tadakSiptapadaH pUrvamAkRSed vadanaM sa cet / avazyaM tasya tanna syAd , durmatermRtyurIdRzaH // 570 / / bhavAdRzAM vacastRSNAprerito'hamapi bhramAt / sajAmi rAgagaireye, gaurAGgi ! kapivanna hi // 571 / / nabhaHsenA'tha vakti sma, vyaktaM lobhena bhUyasA / nAtha ! yAsyasi nirbuddhirbuddhistrIvopahAsyatAm // 572 / / [buddhistriyA AkhyAnakam] grAmaH sasyazriyAM dhAma, nandrigrAma iti zrutaH / asti vistIrNakedArasaGkIrNIbhUtabhUtalaH // 573 // tatra siddhizca buddhizca, prasiddha vRddhayoSitau / abhUtAM sphAradAridyamandire sakhyasodare // 574 / / grAme'tra bholigo nAma, yakSo vikhyAtavaibhavaH / vittasyAbhUt prabhUtasya, dAtA sevAdhane jane // 575 / / siddhirArAdhayAmAsa, tatastaM bhaktibhAsurA / dInAradvitayaM tuSTo, dadau tasyai sa cAnvaham // 576 / / abhukta kASThapAtre yA, sA bhuGkte hemabhAjane / dAsyaM vyadhatta yA'nyeSAM, tasyA dAsyo'bhavan gRhe // 577 / / 1. 569-70 zlokayugalasthAne-lagnau tAvapi tat tatra, mRtyumApa sa durmatiH / aprakSiptapadaH prANAnAcakarSa yadAnanam // ityevaMrUpa eka eva zlokaH pAtA0 pustake varttate // 2. tatraiva, sata khaMtA0 // 3. degdRzavaca pAtA0 // 4. degddhistvaM buddhistrIva hAsya khaMtA0 pAtA0 // 5. abhuGkta khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kuTIre yA'vasad bhagne, saudhe vasati sA'nizam / dadhau yA cIvaraM jIrNaM, dukUlaiH sA'nukUlyate // 578 // itthamAlokya tAM buddhiH, siddhi siddhoruvaibhavAm / prItyA rahasi papraccha, sAkUtaM kautukAditi // 579 // vizeSakam // kulakramAgataH svAmI, dAridyaM tAvadAvayoH / kuto vibhavapAthodhijaladevIva vartase? // 580 / / atha sA kathayAmAsa, tuSTo yakSaH sa bholigaH / dInAradvitayaM datte, samapannetrAbhamanvaham // 581 / / iti tasya nizamyAsau, vAcaM nizcitya cetasi / tamArAddhavatI yakSaM, buddhirbhaktibharottarA // 582 // tuSTo jagAda yakSo'tha, kimu tvaM yAcasIti tAm / dviguNaM siddhito deyaM, mametyeSA'vadanmudA // 583 / / dadau yakSo'nvahaM tasyai, dInArA~zcaturastataH / atha sA prathate buddhirapi siddhirivAnvaham // 584 / / buddheH siddhimiti jJAtvA, siddhayA''rAddhaH punardadau / tato'pi dviguNaM yakSaH, sevAkRtkalpapAdapaH // 585 / / ArAddhastat punarbuddhayA, yakSaH pratyakSatAM gataH / dviguNaM kalpayAmAsa, pratyahaM siddhiRddhitaH / / 586 / / ArAdhayat punaH siddhistaM yakSaM krUramAnasA / kiM te dadAmi ? tuSTo'smi, so'pi tAmityabhASata // 587 / / siddhyA tadUce taccakSurekaM me kANaya prabho ! / tAmekacakSuSaM yakSastataH kRtvA tirodadhe // 588 // buddhyA'tha punarArAddho, yakSaH sAkSAt puro'bhavat / nigadan kiM dadAmIti, prItipUravaraM varam ? // 589 / / vidhehi dviguNaM nAtha !, mama tvaM siddhidAnataH / tadAkarNya vidhAyAndhAM, buddhiM yakSastiro'bhavat // 590 / / 1. degthodherjaladeg pAtA0 // 2. buddhisideg pAtA0 // 3. degmimAM jJA khaMtA0 pAtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [185 tadvat tvamapi tannAtha !, RddhiM prApyApi durlabhAm / anuttarAM zriyaM vAJchannapAye nipatiSyasi // 591 / / Uce jambUkumAro'tha, samAropitanizcayaH / utpathaprasthitiM kurve, naivAhaM vAjirAjavat // 592 / / [vAjirAjAkhyAnakam] zrIvazaMvadasaundarya, zrIvasantapuraM puram / asti kSitivadhUhAratAraprAkArabhAsuram // 593 / / jitazatrurnRpastatra, sutrAmapratimaH zriyA / AsId do:stambhadambholilolitAparabhUmibhRt // 594 // asau yaza:kumArasya, yadIyasya visarpataH / babhau nabha:pathotsaGge, zazI sahacarazciram // 595 / / anyadA sa nRpo'vAdId , vAharatnaparIkAn / sarvotkRSTo'sti me vAjI, rAjye ko'pIti kathyatAm // 596 / / atha te gadite rAjJA, hayavidyAvido hayam / cakRSuH sainyato vArddharindravAhamivAmarAH // 597 / / bhUpAya darzayAmAsurdazanIyamamuM hayam / te pUrNalakSaNaM bhAnurathAkRSTamivASTamam // 598 // kiJca vijJapayAJcakruste mahIzakramakramAt / vAho'yaM yasya rAjye syAnna sa jeyaH parairiti // 599 / / tadasau vasudhAhAra !, sudhAhArahayopamaH / rakSaNIyaH prayatnena, sampUrNASTAGgalakSaNaH // 600 // ityAkarNya giraM teSAM, savizeSAM mudaM vahan / kiJcid vicintayAmAsa, hayanyAsakRte nRpaH // 601 / / atha dadhyau nRpo yogyaM, jinadAsaM vaNigvaram / bhAti yadyazasaH zailanAthaH prAthamakalpikaH // 602 // 1. 'tasammadaH / utpatha khaMtA0 // 2. degthAt kRdeg khaMtA0 pAtA0 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 186] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam asAvagarhyagArhasthyavratamANikyavAridhiH / dharmaikadhyAnadhanyasya, tasya nyAsAya kalpate // 603|| ityAlocya tamAkArya, kAryA-'kAryavivekakRt / taM nyAsamarpayAmAsa, medinIvAsavo hayam ||604|| arpitaH sa narendreNa, samudreNeva candramAH / jagRhe jinadAsena, nabhaseva mahIyasA ||605 || jinadAso'dbhutatamaM tamaGgIkRtya vAjinam / nizAntamApa tejasvI, nizAntamiva bhAskaraH ||606 || taccArucaturaGgAya, turaGgAya vyadhAd vaNig / indirAmandirAyAsmai, mandurAM mandirAntare ||607|| zvetasyAsya hayasyAdhaH, kSiptA komalavAlukA | prAptA dIptijitevAsau, sevArthaM candragolikA ||608|| samagrabhuvanavyApizrIvazIkArakAraNam / zrIjinaM vAjinaM vA'yamekaM dhyAyati dhIradhIH ||609 || yathA yathA hayo vRddhiM, sa prayAti tathA tathA / khurairnRpavipadvallimUlAni khanati dhruvam // 610 // saha svarAjyasampattyA, vipakSavipadA samam / sarvAGgANi turaGgo'yaM, tuGgacchaviravIvRdhat // 611 // ninAya nIrapAnAya, hayanAyakamanvaham / sa zreSThI svayamAruhya, rakSAdakSaH sarovare // 612 // valamAno'ntarA tIrthanAthaM vAhasthitastataH / triH sa pradakSiNIkRtya, natvA'bhyeti niketanam // 613 // nijAvAsa - jinAvAsa - jalAvAsapathatrayam / muktvA hayo na jAnAti, mArgamAnyaM purAntare // 614 / / athAripRthivInAthAzcetasyetadacintayan / kuto'sya vardhate rAjyamasmAkaM kSIyate punaH ? ||615 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [187 aSTamaH sargaH] athAkathyata sarveSAM, teSAM gUDhacaraizvaraiH / vAharatnasya mAhAtmyaM, tasya tejomayAkRteH // 616 / / bhUnAthasyAtha kasyApi, mantrI prAha sasAhasaH / taM vAhamahamAneSye, nacirAccauryacaryayA // 617 / / iti pratijJAM sa prAjJammanyaH kRtvA nRpAjJayA / zrAvakArambhadambhena, pracacAla ghanairghanaiH // 618 // zrIvasantapure tatra, gatvA zrAvakatattvavit / vakreccho racayAJcakre, sa caityaparipATikAm // 619 // sa zraddhAvAniva zrAddhasadmasu cchadmasusthitaH / jinArcAbhyarcanaM kurvan , jinadAsagRhaM gataH // 620 // tanvAnastIrthanAthasya, pUjAmatha yathAvidhi / svAvAse jinadAsena, sAnandenAbhinanditaH // 621 // atha bhaktipathanyastamanAH sammAnato mataH / taM sAdharmikavAtsalyAjjinadAso'vadanmudA // 622 // adyAnavadyajainendradharmasambandhabAndhava ! / bhojanena vidhehi tvaM, mama dhAmni pavitratAm // 623 / / vineta jinadAse'sminnatibhaktyA vadatyapi / anicchanniva tasthau sa, kArya pUrNamiti smaran // 624 / / athAsau gADhamabhyarthya, bhojito bhaktipUrvakam / svAvAse jinadAsena, nizAyAmapi vAsitaH // 625 / / kenApi suhRdA zreSThI, jinadAso'pyanIyata / mahotsavajuSA saudhe, nije sthApayituM nizAm // 626 // asAvatha nizIthinyAmutthita kUTadhArmikaH / / Azu taM vAhamAruhya, niHsasAra tvarAturaH // 627 / / 1. 'Dhatarai khaMtA0 pAtA0 // 2. to nataH khaMtA0 pAtA0 // 3. degsminniti khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 188] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam so'nyataH preryamANo'pi, jagAma sarasIM hayaH / pItvA'mbu valitaH prApto, yatrA''ste jinamandiram // 628 // pradakSiNAtrayaM tatra, dattvA punaragAd gRham / atyarthaM nudyamAno'pi, sa vAjI nAnyato yayau // 629 // tato vibhAtazeSAyAM, vibhAvaryAM bhayaikabhUH / muktvA vAhavaraM dhUrtazcapalaH sa palAyitaH ||630 // athAkhilanizAvAhakhinno vAhaziromaNiH / viveza mandurAminduH pratyaggiriguhAmiva // 639 // atha prAtaH samAyAtaH, sa mAyAtarupAvakaH / jinadAso nijaM dhAma, dhAmanAtha ivAmbaram // 632|| atha pRSTo nizAvRttaM, vRttAntaM vAjino janaiH / tadbhIto mandurAM gatvA, zreSThI hRSTo'zvavIkSaNAt // 633 // vAjinaM tamagantAramagaM tAramayaM yathA / sollAsamarcayAmAsa, jinadAsaH pramodavAn // 634|| ratnatrayatrimArgI tad, bhavAdRkprerito'tyajan / ahaM pUjyo bhaviSyAmi, mahatAM sa hayo yathA // 635 // SSSS kanakazrIratha prAha, svAminnityAturaH sphuran / puNyahIna iva prauDhapuNyo'pi paritapyase ||636|| [ puNyahInAkhyAnakam ] haMsAbhavaijayantIbhirbhrAjayantI nabhonadIm / jayantI sva: purImasti, jayantIti purI smRtA // 637|| dhanadattotsavastatra, dhanadatto mahAvaNik / AsId vasumatIsAhacaryavaryagRhasthitiH // 638 // ekadA bibharAmAsa, garbhe vasumatI sutam / doSAkaraM taM prAcIva, saviturvyayakArakam // 639 // 1. degmArgAt tadeg pAtA0 // 2. 'turaM sphudeg pAtA0 // 3 degrI zrutA khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [189 jAtamAtre punastatra, pradoSe tamasAM pade / gRhasya gaganasyeva, kSINo bhAsvadvasuvrajaH // 640 // jAte'STavarSamAtre'smin , mAtA mRtyumavApa sA / puNyahIna iti khyAti, talloke gatavAnayam // 641 // tadanyasadmasu svairaM, karma nirmAya jIvati / matveti sa gRhe ninye, mAtulenAtulecchayA // 642 / / mAtulasya gRhaM tasmin , gate katipayaidinaiH / muSTaM caurairnizAkhAtabhittikRSTadhanoccayaiH // 643 / / atha taM prathate loko, nirbhAgyaikaziromaNim / tannirvedanidhiH so'pi, yayau dezAntaraM prati // 644 / / asau puri tamAlinyAM, mAlinyAGgIkRtastataH / siSeve vaNijAM nAthaM, vinayI vinayandharam // 645 // gate'smin divasaiH kaizcit , zikhidagdhAlayo vaNik / sa janaiH puNyavAn mene, jIvanniHsRtamAnuSaH // 646 / / tat khinnaH puNyahIno'yaM, bohitthamadhirUDhavAn / dhanAvahena vaNijA, maNijAlajuSA samam // 647 / / pravIra iva bohitthaH, pratyarthipRtanA iva / vIcIvidArayannabdheH, paraM pAraM sa yAtavAn // 648 / / athopAya' dhanaM bhUri, valito'sau dhanAvahaH / sahaiva puNyahInena, dhanopArjanazAlinA // 649 / / amajjat tajjale sindhorantaH pravahaNaM tataH / tatrApi phalakaM prApya, puNyahInastu niryayau // 650 // puNyahIno'mbudhiM tIA, saMsAraM zamavAniva / avApadaTavIM kAJcit , kastUrIpatravad bhuvaH // 651 / / atho carannaraNyAntaH, sa dadarza mudA''spadam / vismito vezma yakSasya, vanIdhammillasannibham // 652 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sa tamArAdhayAmAsa, yakSamakSobhamAnasaH / AtmAhRtairjalaiH puSpaiH, phalaizcAdbhutabhaktibhAk // 653 / / atha tuSTo'vadad yakSaH, puNyahInaM prati drutam / mama hemamayaH kekI, puro nartitumeSyati // 654 // picchaM gacchannasAvekaM, kekI yanmuJcati svayam / grAhyaM tad bhavatA nityaM, cAmIkaramayaM rayAt // 655 / / yakSasyeti vacaH zrutvA, prItastatra sa tasthivAn / pranRtya gacchato haimaM, picchaM gRhNAti kekinaH // 656 / / ekadA tena mUrkheNa, gacchan haimaH zikhI dhRtaH / ekakAlamazeSANi, picchAnyAdAtumicchatA // 657 / / tatpANisparzamAtreNa, kekI kAkIbabhUva saH / picchAnyagre gRhItAni, kAkapicchAni cAbhavan // 658 / / AtmAnamatha nirbhAgyamanvazocadasau tadA / tulyakAlaM dadad dRgbhyAM, jalaM lakSmyai sukhAya ca // 659 / / tataH sa iva mUrkhatvaM, vRthA tvamapi mA kRthAH / AzramAdikramajJo'pi, kimajJa iva vartase ? // 660 // tAruNye'pi vratagrAhI, kadA'pi vikRtAzayaH / pUrvopArjitapuNyAnAmapi nAzAya jAyase // 661 // 6 athAvAdi sudhAvAdi, vacastAM prati jambunA / na bhavAmi manastApaikamaTha: kamaTho yathA // 662 / / [kUrmAkhyAnakam] bhUdharo vindhyanAmA'sti, yatra spardhAt parasparam / viyadurvIjuSaH kuryugaji parjanyadantinaH // 663 / / abhUt kAdambinI tasya, kAminIvATavI taTe / gambhIro'syAM babhau nAbhIrUpa: kUpazca kazcana // 664 // 1. yatra kuJjaragarjayA / prAvRSIva sadA'mbhodabhrAntyA nRtyanti kekinaH // 663 // 15 20 25 paataa0|| D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 aSTamaH sargaH] [191 bhUrizevAlajAlena, tatra cchannamukhAmbhasi / kUpe'ntaH koTizo'bhUvan , jIvAH kSIbA jalodbhavAH // 665 / / kadAcid vAtasaJjAtazaivalacchidravartmanA / kUrmaH kUpagataH kazcidinduM zAradamaikSata // 666 / / svakIyajanmasAphalyazriyo mukhamivAmalam / vilokya kUrmastaM parvazarvarIzamamodata // 667 / / Alokayatu me lokaH, sarvastadidamadbhutam / iti vAtsalyato'gacchat , kacchapaH payasastalam // 668 / / kUrmaH samAnayad yAvat , kulaM taddarzanAkulam / tAvat tacchidramAcchAdi, punaH sevAlajAlakaiH // 669 / / bhrAmaM bhrAmaM jale cakSuzcikSepordhvaM sa kacchapaH / zevAlajaTile tatra, na tu pUrNendumaikSata // 670 / / tadenaM prApya sUrInduM , kUrmavanna tyajAmyaham / kuto'sya darzanaM bhUyo, mohacchanne bhavAvaTe ? // 671 / / 66 atho kanakavatyAhaM jitavAkpatimatiM patim / / prati pratikRtirmA bhUstvaM mAsAhasapakSiNaH // 672 / / [mAsAhasapakSiNa AkhyAnakam ] aTavI vidyate kA'pi, vyomavyApimahIdharA / zibirasthitivanmRtyoH, krUrasattvaughabhISaNA // 673 / / indhanArthamathAnyedyuH, samaM sArthena kenacit / aTavyAM ko'pyagAt tasyAM, prAnte kasyApi bhUbhRtaH // 674 / / suptaM mRgendramadrAkSIt , sa tatrotkaTadaMSTrakam / grAsabhagnavilagnendukalaM kAlamivAGginam // 675 / / kRtIntasyeva siMhasya, mukhe tasya vidArite / dantAgralagnamAMsAMzalobhAt ko'pyavizat khagaH // 676 / / 1.ha, matyA hsitvaakptim|ptiN prati kRtin!mA bhUstvaMmAsAhasapakSivat // 672 // itirUpaH pAThaH khaMtA0 pAtA0 // 2. garjadvanagajadhvAnanRtyatkekikuTumbakA // iti pAtA0 pAThaH / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam mA sAhasamidaM kArSI vanniti muhurmuhuH / mAsAhasamiti khyAti, tat prApa sa vihaGgamaH // 677 // vAryamANo'pi tenAyaM, puruSeNa punaH punaH / mAMsalobhAbhibhUtatvAt , tatyAja na hi sAhasam // 678 / / siMhenAtha prabuddhena, pravizan sa mukhAntare / uccaizcapeTApAtena, hato hastivighAtinA // 679 / / bhAryAvirvAryamANo'pi, sa iva tvamapi sphuTam / pazcAttApAspadaM bhAvI, tadidaM mA kRthA vRthA // 680 / / $$ atha jambUrvacaH prAha, zuci prAhatakalmaSam / azarmabhAjanaM somazarmaiva na bhavAmyaham // 681 / / [sahajamitrAdimitratritayasaGgataM somazarmAkhyAnakam ] pattanaM pATalIputramityasti kSitimaNDanam / zauryavajrAyudhastatra, rAjA vajrAyudho'bhavat // 682 // AsIt purohitastasya, rAjyavyApArabhArabhRt / prakhyAtaH somazarmeti, zarmazrIkelimandiram / / 683 / / eka: sakhA sukhAdhAraH, sahamitrAbhidho'nvaham / baddhaH premaguNeneva, tena saJcarate saha // 684 / / parvaNyeva sakhA'bhyeti, parvamitrAbhidho'paraH / taM prati zrInidhiM prAtaH, sarojamiva SaTpadaH // 685 / / praNAmamitranAmA'nyaH, sakhA tena kadAcana / Apatan pratipaccandra, ivAgre namyate tataH // 686 / / anvahaM sahitastena, sahamitreNa sa sphuran / puryAH purohitastasyAzcakSuHzriyamazizriyat // 687 / / kathaJcit kupitaM bhUpaM, samyag vijJAya so'nyadA / sadanaM sahamitrasya, yayau nizi purohitaH // 688 / / 25 1. sa iti khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [193 tadanudghATitadvAraM, bahi: sthitvA kRtAravaH / sa bhRGga iva tanmitrasadma padmamivAmucat // 689 / / purodhAH parvamitrasya, tato dhAma jagAma saH / vikasvaramukhaM zailanikuJjamiva kuJjara // 690 / / abhyutthAnamathA''dhatta, tasyAyaM sammadI suhRt / AyAtAyAta madrohamadya pUtamiti bruvan // 691 / / purohito'tha paryaGke, tannirdiSTe niviSTavAn / puraHsthaM taM prati prAha, prauDhaprItidhurandharaH // 692 / / kruddhaH kRtAntarUpo'yaM, bhUpo mAM prati samprati / yadi nazyAmi nedAnI, tanmAM nirdalayatyayam // 693 / / tadazeSaM vihAya tvaM, sahAyatvaM mama vraja / gamiSyAmi videze'pi, prANatrANaparo'dhunA // 694 / / nizamyedaM tadA parvamitreNoktaM truTanmudA / yadi te mama dehena, gehena vibhavena ca // 695 / / bhavedatra paritrANaM, dadAmi tadidaM mudA / paraM rAjaviruddhe'rthe, kiM kurve'haM kuTumbavAn ? // 696 / / yugmam // tataH satyatayA mitraM, yadi tvamasi tat prabho ! / kathamapyanyathAkAramito dezAntaraM kuru // 697 // anyathA madgRhe svAmin !, yadi tvAmAgataM nRpaH / prAtasyiti tad yantre, matkulaM pIlayiSyati // 698 / / ikyukte tena tad gacchan , narezvarapurohitaH / anvavarti svayaM kiJcid , dAkSiNyAdA gRhAGgaNam // 699 / / tadgRhAnniHsRto gacchannacintayadayaM svayam / aho ! me mandabhAgyasya, na kiJcit trANakAraNam // 700 / / tAvevaitau sa evAhaM, jAtau kimadhunedRzau ? / 25 AH ! jJAtamathavA nAsti, prasAdo jagatIbhujaH // 701 // 1. bhUpaH samprati mAM prati khaMtA0 // 2. pratijJAsyati khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam na me kutrApi ko'pyasti, kimabhrAt patito'smyaham ? / AsInmama yayorAsthA, tayozcaryeyamIdRzI // 702 / / aho ! me nivivekatvaM, yannItau mitratAmimau / yau mayi kSINadAkSiNyAvitthaM durvyasanAture // 703 / / tRtIyasyApi pazyAmi, suhRdaH sauhRdakramam / pazcAnna hi mano yena, kSiNoti tadavIkSaNam // 704 / / iti nizcitya cittena, tadagAramagAdasau / saccakrazakraH saccakre, so'pyamuM gRhamAgatam // 705 / / abravIcca kathaM da:sthA. tavAvastheyamIdRzI ? / mandamandamidAnIM ca, kimAgamanakAraNam ? // 706 / / athAsya kathayAmAsa, vipro vRttAntamAtmanaH / mitradvayavimuktasya, paritrANAthitAM ca tAm // 707 / / paraM purA mayA kiJcinna tavopakRtaM tathA / ityAtmanazca nyUnatvaM, mandAgamanakAraNam / / 708 / / so'pyavocata mitrAhaM, samIhe na hi kiJcana / sadbhUtabhaktigrAhyo'smi, tatrAbhUnnyUnatA na te // 709 / / tadbhadra ! mAsma kArSIstvaM, zaGkAtaGkAturaM manaH / paritrAtari mitre'smin , kutastyaM bhubhujo bhayam ? // 710 / / itthaM vAksadhayA dattvA. svasti sauvastikaM prati sa guNI praguNIcakre, rathaM javanavAjinam // 711 // doHstambhe bibhratA tena, mitreNAsadRzaM balam / zambalaM ca rathe tasminnAropyata purohitaH // 712 / / rAjyAntaramatho nItvA, samupasthAya pArthivam / tenAsau lambhitaH kIrterAspadaM sukhasampadAm // 713 / / trayANAmapi mitrANAM, sa svabhAvaM vibhAvayan / praNAmamitramadrAkSIt , prANebhyo'pyativallabham // 714 / / 1. degmpadaH khNtaa0|| 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [195 10 dRSTAntopanayazcAyaM, yo'tra bhUpaH prakIrtitaH / sa karmapariNAmo'sya, so'yaM jIvaH purohitaH // 715 // sahajaM mitrametasya, zarIraM paribhAvyatAm / tat karmanRpateH kope, jIvena saha na vrajet // 716 // jJAtiprabhRtayaH sarve, parvamitrasya sannibhAH / zmazAnasthAnaparyantamanuyAntIha dehinam // 717 // praNAmamitratulyastu , dharmo'yamavagamyatAm / janmAntare'pi yo jIvaM, gacchantamanugacchati // 718 // jIvasya yaH paratrApi, zriyaM yacchati vAcchitAm / jJAti-dehI vihAyAhaM, tat tamArAdbhumudyataH // 719 // 66 atha manmathavIrasya, mUrtayeva jayazriyA / jayazriyA prabhuH proce, zaucenAJcitamAnasaH // 720 // itthaM mohayato nAtha !, nAgazrIvat tavAnRtaiH / nAgaH zrImAn ! kimatyugraM, mAnasaM sAdhu bAdhate ? // 721 / / [nAga,yAkhyAnakam] nagare nagare kArakAraprAkAracAruNi / ramaNIyAbhidhe rAjA, jajJe kila kathApriyaH // 722 / / acIkathat kathAH paurAn , vAraMvAreNa so'nvaham / sa ca kasyacidanyedhurvArako'bhUd dvijanmanaH / / 723 / / duSkarmajanmanAM maurya-dAriya-vyasanA-''padAm / kramAgata ivA''vAsaH, sa dvijo'cintayat tadA // 724 / / rasanA rasanAyaiva, mama dhig ! vedhasA kRtA / AyasIva kuzI stabdhA, svanAmagrahaNe'pi yA // 725 // bruve yadi na jAne'hamiti tad duSTabhUpatiH / pravezayati kArAyAM, durgAhagrahilo hi mAm // 726 / / 15 25 1. rakariprA khaMtA0 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 196 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam cintAhetuM duhitrA sa, kumAryA bhASito'bravIt / sA'pyUce tAta ! mA kArSIzcintAsantApitaM manaH // 727|| vAre tava mayA tAta !, kathanIyA kathAnikA / ityuktvA sA zucirveSaM, vAsobhirvizadairvyadhAt // 728 // gatvA nRpAntikaM dattvA, jayetyAziSamAha sA / kathAM zRNu yadi zrIman ! kathAkautuhalI bhavAn // 729 // dakSo niHkSobhatAM vIkSya, tAdRkSAM kSitivallabhaH / mene tadvacanasyaiva, kathAtaH kautukaM mahat // 730 // sA'pyAcakhyau pure'traiva, nAgazarmA'sti mANavaH / somazriyAmabhUt patnyAM, nAgazrIstasya nandanI // 731|| kasmaicid dvijacaTTAya, dattvA tAM pitarau svayam / kAryeNaudvAhikenaiva, jagmaturnagarAntaram // 732 // ekAkinyAM gRhe tasyAM sa caTTaH sAyamAgamat / tayA zriyo'nusAreNa, cakre bhojyAdiraucitI // 733|| satUlIkaM ca palyaGkaM nijAlayamahAdhanam / zayanAyArpayitvA'smai, cintayAmAsuSIti sA || 734|| mahImahInAmahibhirjAne'sti ca na maJcakaH / zayanaM tat kva me bhUmau varyaM paryaGkavarjitam ? // 735 // zaye paryaGkaparyante'traiva tAvannizAmimAm / ko'pi no pazyati dhvAntairyadandhaGkaraNauSadhaiH // 736 // iti suSvApa sA tatra, nirvikAraiva bAlikA / tadaGgasaGge zRGgArasaGkaTe sa dvija'patat // 737 // lajjA-kSobhAdisaMruddhamanaHzUlAkulIkRtaiH / prANaiH sa tatyaje caTTo, vacanIyabhayAdiva // 738|| acintayat tataH sA'pi pApinyA dhigasau mama / ekatra svApapApadrurihApi saphalo'bhavat // 739|| 1. zuciM veSaM, khaMtA0 // 2. 'mAsivAniti khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [197 vibhAvarI vibhAtyeSA, yAvat tAvadamuM dvijam / nikSipAmi kSiterantaryathA jAnAti ko'pi na // 740 // ityasau khaNDazo'kArSIt , tUrNaM tasya kalevaram / / nyadhAnnidhAnavad garta, khanitvA ca svayaM rayAt // 741 // gartaM tatastamApUrya, liptvA'sau gomayadravaiH / puSpairgandhaizca dhUpaizca, vAsayAmAsa tAM rasAM // 742 // pitarau cAgatau tasyA, gRhItvaudvAhikaM vidhim / atItastu kathAkAlaH, zrImannutsUrato'munA // 743 // kathaM drakSyAmyahaM tAmityukte rAjJA jagAda sA / svAminnahaM sA saMsAranATikAnaTane naTI / / 744 / / kumAri ! tadidaM satyaM, yadatra kathitaM tvayA ? / pRSTeti sA punarvAcamuvAca nRpati prati // 745 / / yAH kathAstvaM purA'zrauSIstathyAstA bhUpate ! yathA / tatheyamapi tathyA'stu , citrahetvavizeSataH // 746 / / evaM viplAvitaH kSamApastayA nAgazriyA yathA / tathA tvamapi kiM nAtha !, viplAvayasi kalpitaiH ? // 747 / / 6 kalyANasalilAdhArakambunA jambunA tataH / samagadyata sadyaskahArahUrAnibhaM vacaH // 748 / / santu danturitAnandAH, kathAstanvi ! tathAvidhAH / asAvastu vicArastu , pramANaM yastvayA kRtaH // 749 // [lalitAGgAkhyAnakam ] tathAhi gAhitasvarganagarIvaibhavaM bhuvi / puraM kandarpakozAkhyamasti kandarpadarpabhUH // 750 / / dharAdhaureyatAM bheje, rAjA tatra zatAyudhaH / paJceSu tRNavanmene, yaM vilokya trilokyapi // 751 // 1. "heturvizedeg khaMtA0 // 15 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 198 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam suvarNabhUmibhRdvaMzyajAtamAtragiristanI / tasya lIlAvatI nAma, babhUva prANavallabhA // 752 / / zRGgArabhAraM nirmAya, sA kadAcana kAminI / tasthau gavAkSamAruhya, muhyajjananirIkSitA // 753 // tanmukhendustadA candrajayazrInATikAnaTaH / babhau mauktikatAGaGkapAripArzvakapezalaH // 754 // lAvaNyAmRtasikte'syAH, sindUratilakaM mukhe / trinetradagdhakAmagunavakandalavad babhau // 755 // tanmukhAvAsinaH kAmabhUpatezcAmarAyitam / bheje'lakairmRdumarullolairbhUcchatrapArzvayoH ||756|| cikrIDa nAsikAzAkhibhrUzAkhApreGkhaNAdbhute / tasyA netradvayIrazmidolAbandhe manobhuvaH // 757|| adarzi taruNaistasyA, radapaGkte ruciH zuciH / manorathasphuratpuSpAyudhacApotthabANavat // 758 // vaikakSamAlyatacApasya, puSpeSoriSudhizriyam / tasyAH zizrAya dhammillaH, puSpapUreNa pUritaH // 759 // ityasau nityasaubhAgyabhaGgIbhAgyaniketanam / zliSTA smarapizAcena, sarvAGgamudayanmudA // 760 // zambhukSobhAdiva divaH, samuttIrNaM manobhavam / sA'pazyallalitAGgAkhyaM, naraM turagagAminam // 761 // ziraHparisarapreGkhanmAyUrAtapavAraNam / hariNAkSImanoratnaharaNaikamalimlucam // 762 // kiJca zrIcandanasyandajanitAGgavilepanam / smaraM racitasannAhamiva lokatrayIjaye ||763 // mAninImAnabhaGgAya, zubhracIrApadezataH / parvagarvitazItAMzusphItAMzuparivAritam // 764 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [199 skandhadezasamArUDhaprauDhadhammillakaitavAt / mUrtazRGgArabhArasya, nityaM vAhIkatAM gatam // 765 / / paJcabhiH kulakam // dattadRSTimathaitasmin , svasya dvairAjyakAriNi / paJceSuH paJcabhirbANaistAM jaghAna ghanastanIm // 766 / / tAmasau kAmasaundaryajayazAlI vyalokayat / lalitAGgo'pi tatkAlaM, kautukottAnalocanaH // 767 / / kAmasya tAM vazIkAramantrasiddhimivAGginIm / vIkSyonmukhaH kRtastambha, iti cintitavAnayam // 768 // makhe vasati manye'syAH svayaM madanabhapatiH / anyathA kathamatraiva, sphuratyavirataM ratiH // 769 / / viSa-pIyUSayoreSA, kimupAdAnakAraNam ? / asyAH kaTAkSA yenaite, sammoha-sukhayoH kSamAH // 770 / / asyAH kAmamabhUt kAmaH, svayaM vedhA mRgIdRzaH / kva purANamanistvetannirmAtaM rUpamIzvaraH ? ||771 / / ziro vidhunvan kAmeSUnitastata iva kSipan / vicintyetyacalad gehaM, prati sa zreSThinandanaH // 772 / / tasmin dRSTipathAtIte, sA mahIpativallabhA / abhUt kAmagrahagrastA, yoginIvaikamAnasA // 773 // prItirna gIte nAnandazcandane na dhRtividhau / Atmaneva vinA tena, jajJe tasyAstanoriva // 774 / / jJAtvA vikAramAkAra-ceSTitAbhyAmatha svayam / yathArthanAmA tAmAha, ceTI caturikAhvayA // 775 // satyaM svAmini ! kiM nAma taM yuvAnaM samIhase ? / yuktaM vA yanmRNAlinyA, ravireva priyaGkaraH // 776 / / atha lIlAvatI prAha, smaradAhAturAkSaram / hale ! caturikaivAsi, yadidaM kauzalaM tava // 777 / / 1. vAhaika khaMtA0 // 2. kutukottAlalocanaH khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vazIkRtAbalAlokaM, puSpalezalayA dRzA / kathaJcit taM smarAkAraM, prItaye mama melaya // 778 / / jJAtvA kuto'pi taM sA'pi, samudrapriyanandanam / lalitAGgamupetyaivaM, vyAjahAra caTUktibhiH // 779 / / tvayA lIlAvatIdevyAzcaura ! jahe manaH kila / gatAzrayastu tAM hanti, hanta ! bANairmanobhavaH // 780 / / tvadviyoge'bhavat tasyAH, prAvRTkAlastathA'zrubhiH / prayANonmukhatAM bheje, yathA haMso'tibAdhitaH // 781 / / ayaM viyogo dAvAgnirna dIpakalikA punaH / zAnti yAti na tanmugdha !, kintu hantopacIyate // 782 / / itthaM bhavadviyogotthasantApopazamAzayA / vIjayantI hasatyeSA, mAmaho ! kadalIdalaiH // 783 / / yugmam // viziSTayogatAM yasyAstvadviyoga: kilAbhajat / bhavanmayamataH sarvaM, sA pazyatyavanItalam // 784 // svayaM tat tvamupAgatya, tApanirvApaNaM kuru / yuktaM tu nAyazastasyA, grahItuM tava sarvathA // 785 / / athoce lalitAGgo'pi, saGgopitAnijAzayaH / ayi ! kvAhaM vaNigmAtraM ?, sA kva vA rAjavallabhA ? // 786 / / pracchannamapi kamaitata kartaM kimiti zakyate ? | suptasyApi hareSTrAM, ko vIkSitumapi kSama: ? // 787 / / sA'pyUce na tvayA saumya !, cintA'rthe'smin vidhIyatAm / asmin saMyojanopAye, vidhimUrtimavehi mAm // 788 // athAnumatimAsAdya, sadyaH sA tasya dUtikA / vijJA vijJapayAmAsa, rAjIM gatvA yathAtatham // 789 / / tadyogakAmA vAmAkSI, yAvadastyanyadA mudA / pure tAvadabhUt tatra, pramodI kaumudImahaH // 790 / / 1. degma mIladeg pAtA0 // 2. pAyavideg pAtA0 // 15 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH ] svayaM tadA mudA draSTuM, zaratkAlabhavAM zriyam / AkheTakArthaM bhUmIbhRdalaJcakre vanAvanim // 791 // tadA ca rAjavezmAntarvijanIbhUtabhUtale / sA'naGgapratimAvyAjjAllalitAGgamavIvizat // 792 / / sasvaje sucirAt prApya, lIlAvatyatha taM tathA / yathA tenaikatAmApa, cetanevAtmanA samam // 793 / / kathaJcicca vicAraikakovidAH sauvidAstadA / nizcitaM kazcidapyatra, pravivezeti te'vadan // 794|| samApyAkheTakaM rAjJe, samprAptAya tadA'tha te / UcurnizAnte ko'pyastItyacchalAdAnapUrvakam // 795 // svayaM sazabdaM pannadvA, dvayaM hitvA'tha bhUpatiH (?) / caurAdapyadhikaM mandamandamantaHpure'vizat // 796 // tadA caturikAdvAradattadRSTirmahIpatim / dRSTvA''yAntaM drutaM tatra, lIlAvatyai vyajijJapat // 797 // sa jAlakapathenAtha, lIlAvatyA tayA'pi ca / kSiptaH pazcAt pradezasthAzucikUpe'patat kudhIH // 798|| daurgandhyenAndhalastatra, prAcyabhuktaM smaran sukham / dadhyau bhokSye punarbhogAn, niryAto nedRzAnaham ||799 // rAjJI - dAsyau ca kUpe'smin premNA cikSipatuH sadA / phelAM tayA'bhavat tasya, vRttirjIvanamAtrikA // 800 // so'tha prAvRSi kUpordhvagAmibhirmalavAribhiH / pravAhya bAhyaparikhAM, nIto vaprapraNAlakaiH // 801 // kSipto'tha parikhAtIre, lolakallolalIlayA / daivAdAgatayA prApto, dhAtryA devatayeva saH // 802 // atha saGgopya mUrcchAnte, nijaM nIto niketanam / abhyaGga-snAna-bhojyAdyaiH, pAlyamAno'bhavannavaH // 803 // 1. 'kSye kadA bhogAdeg vatA0 // 2 tadA'bha vatA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 201 5 10 15 20 25 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 66 atra copanayo yo'bhUllalitAGgo'tikAmukaH / atRptaH kAmabhogeSu , sa saMsArI zucismite ! // 804 // ApAtamadhuro yastu , pariNAme suduHsahaH / rAjastrIbhogatulyo'sau, viSayotthaH sukhodayaH // 805 // tatkUpakalpagarbhAntarvAsinaH phelikopamaiH / mAtRbhuktAnna-pAnAdyairdhigetasya bhujikriyAm // 806 // kUpAdiva tato garbhAd , vAhitasyAtha bAhyataH / sUtikAsadane tasya, parikhopamikA sthitiH // 807 // dhAtrikopamitA cAtra, sarvopagrahAriNI / seyaM pariNatiH pUrvakarmaNAM paribhAvyatAm // 808 // punaH punarnavIbhUtaM, vIkSya rAjJI smarAturA / antarA''kArayeccattaM, tat kiM tasyAtra yujyate ? // 809 // 66 athocurvanitAH so'yamalpabuddhirapi prabho ! / smaran viSThAvaTodbhUtaduHkhAnAM tat karoti kim ? // 810 / / athovAca prabhuH so'pi, kadAcinmanute'lpadhIH / ahaM tu nAnumanye vo, vacaH saMsArakAraNam // 811 / / iti jambUkumArasya, saMvegAmRtanirjharaiH / / vacobhirviSayAkAGkSAtApastAsAM zamaM yayau // 812 / / hue atho'ntaraGgavairAgyarasArdIbhUtacetasaH / aSTAvapi samaM jambUkumAramidamabhyadhuH // 813 / / pramukhe sukhadaiH svAmin !, pariNAme'tiduHkhadaiH / iyatkAlaM hahA ! kaSTaM, viSayairvaJcitA vayam // 814 / / tat tvadvivAhasambandhAdandhAttamasamajjanAt / uddhRtAH smastvayA yadvA, 'zreyase saGgataM satAm' // 815 / / Asthitastat tvayA panthAH, zrito'smAbhirapi svayam / sahaiva netarnetAsi, tvamasmAn zivapattanam // 816 / / 1. degSThAcayodbhU pAtA0 // 2. degndhAmbhasi nimajjadeg pAtA0 // 3. va tena netA khaMtA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [203 IF uvAca prabhavo'pyuccairmahAsattva ! bhavadguNaiH / kRSThastvAmanuyAsyAma, pitRRnApRcchya nizcitam // 817 / / mA pramAdImahAbhAga !, vivekocitamAcareH / ityukto jambunA yAtaH, prabhavo bhavanaM nijam // 818 // jJAtvA jambUkumArasya, sadArasyApi nizcayam / zvazurAH pitarau cAsa~stamevAnuyiyAsavaH // 819 / / atha jambUkumAro'pi, vidhAya jinapUjanam / saGkha vidhivadabhyarcya, sammAnya svajanAdikAn // 820 / / snAnIyagandhapAnIyakRtamajjanamaGgalaH / candanena sitadhyAneneva sarvAGgabhAsuraH // 821 // ratnAbharaNasambhAraiH, sattvasArairivAJcitaH / asamaiH kusumaiH svasya, yazobhiriva zobhitaH / / 822 / / lAvaNyAmbhodhiDiNDIrapiNDairiva sitAMzukaiH / divyaiH saMvItasarvAGgaH, karpUrA-'gurudhUpitaiH // 823 // dAnairAnandayan dInA~stUryairmukharitAmbaraH / bAhyAM narasahasreNa, zibikAmadhirUDhavAn // 824 / / jananAntarasauhArdarasena sahacAriNA / anAdRtena devena, kRtiniSkramaNotsavaH // 825 / / pravezitAbhirAkramya, sainye cAritrabhUbhRtaH / smarasenAsamAnAbhiH, priyAbhistAbhiranvitaH // 826 / / sphUrjajjayajayArAvapratidhvAnitadiGmukhaH / maGgalyadhavaladhvAnAkRSTapauravadhUjanaH // 827 / / durghaTaM ghaTayan ghaNTApathe pANindhamAyitam / mAyUracchatrakhaNDena, maNDalaM tirayan raveH // 828 / / AlokyamAno lokena, vismayAlolamaulinA / paurIbhirdIyamAnAzIrakSatakSepapUrvakam / / 829 // 1.tyukte jadeg khaMtA0 // 2. namajjana khaMtA0 // 3. degmaiH kAmaM, ya khatA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam bandivRndamukhoddhRSTasmaravIrajayorjitaH / mahAmohamahIpAlamabhiSeNayituM yayau // 830 / / ekAdazabhiH kulakam // sudharmasvAmipAdAbjapAvanaM vanamIyivAn / yApyayAnAt samuttIrya, pratISTAcAramaGgalaH // 831 // pravizya madhyaM paJcAGgasaGgatakSitimaNDalaH / praNamya gaNabhRnnAthaM, jambUsvAmI vyajijJapat // 832 / / yugmam / / saMsArasAgarottArakarNadhAra ! munIzvara ! / mAM kuTumbaM ca cAritrayAnapAtreNa tAraya // 833 / / tataH svapANipadmana, gaNadhAridhurandharaH / svajanairanvitaM jambUkumAraM tamadIkSayat // 834 // I prabhavo'pyanyadA'bhyetya, sudharmasvAmisannidhau / bhAvazatrupratikSepadakSo dIkSAmupAdade // 835 / / gaNadhAridhurINena, tadAnIM prabhavo muniH / kRtaH sukRtavAn jambupAdAmbujamadhuvrataH // 836 / / jambUprabhRtibhiH ziSyaiH, kalitaH kalabhairiva / anyadA gaNabhRccampAM, yUthanAtha ivAgamat / / 837 / / tasyAM ca bahirudyAne, gaNabhRt saparicchadaH / dehinAM dehavAn puNyavAsaraH samavAsarat // 838 // tatastadIyapAdAravindavandAravo janAH / AyayuryayumukhyAni, vAhanAni samAzritAH // 839 / / lokamAlokayan yAntaM, koNikaH zreNikAtmajaH / sadyo meduritAnando, rAjA'pyudyAnamAgamat // 840 // sa puNyalabhyamabhyarcya, gaNabhRccaraNAmbujam / AsIna: zrotramasRNAmazRNoddharmadezanAm / / 841 / / dezanAnte prabhoH ziSyavarge jambUmuni nRpaH / puraH smaramivAdrAkSId , bhavabhItyA dhRtavratam / / 842 // 1. degraH smera pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [205 "apRcchacca prabho ! ko'yaM, dvipeSviva suradvipaH / sudhAMzuriva dhiSNyeSu , tridazAdirivAdriSu // 843 // zAlidhAnyamivAnneSu , kalpadruma iva druSu / ambhodhiSviva dugdhAbdhizcampakaM kusumeSviva // 844 / / hiraNyamiva loheSu , raseSviva sudhArasaH / adbhutastava ziSyeSu , savizeSa pradIpyate ?" // 845 // vizeSakam // bhUnAthaM pratyathovAca, vAcaMyamacamUpatiH / zrIjambUsvAminaH pUrvajanmavRttAntamAditaH // 846 // tapaHprabhAvaprabhavaM, rUpaM saubhAgyamasya ca / caramaM kevalitvaM ca, vicchedaM ca tataH param // 847 / / yugmam // 10 tadAkArNya mahInAtho, hRSTazcampApurIM yayau / jambUyutaH sudharmA'pi, zrImahAvIramabhyagAt // 848 / / zrImahAvIrapAdAnte, dAntendriyagaNo gaNI / jantujAtopakArAya, vijahAra dharAtale // 849 // tataH zrIvIranirvANAd , vyatItya dazahAyanIm / jambUsvAminamAdhAya, gacchabhAradhurandharam / / 850 / / gaNAdhIze, zrite niHzreyasazriyama / jambUH prabodhayAmAsa, mahIM navadivAkaraH // 851 // yugmam / / atha varSacatuHSaSTau, gatAyAM vIranirvRteH / zrIjambUsvAminA cakre, gacchezaH prabhavaH prabhuH // 852 // 20 ittha brahmavratamayamahaHsaMhRtadhvAntabandhaH, zrImajjambUmunidinapatirdattavizvaprabodhaH / ni:sAmAnyakramasamuditoddAmamAhAtmyasampallakSmI nityAbhyudayasubhagambhAvukAmAsasAda // 853 / / 1. ApRcchacca khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam jIyAt kAcid vizvajaitrI dharitryAM, saubhAgyazrIradbhutA jambunAmnaH / labdhe yasmin kevalajJAnalakSmIrdhanyammanyA nAnyamabhyAjagAma // 854 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSyake mahAkAvye jambUsvAmicaritavarNano nAmASTamaH sargaH samAptaH // kheladbhiH kharadUSaNAstasubhagaiH kSIrAbdhibandhoddhatairuccai rAvaNanAzabhAsuratamairebhiryazobhirnijaiH / bhUmi bhUSayati trayI tanukulakSoNIdhavaspardhayA, zrIsomAnvayasambhavo'pi sapadi zrIvastupAlaH kRtI // 1 // antaH kajjalamaJjulazri yadidaM zItayute?tate, tanmUDhAH kavayanti lakSma na vayaM sUkSmekSikAkAGkSiNaH / yadyAtrotsavamadbhutaM racayatA zrIvastupAla ! tvayA, zItAMzau likhitaM svanAma tadidaM pratyakSamuvIkSyate // 2 // // granthAgram 861 // ubhayagranthAgram 2546 // 15 1. degndhoddharairuccai khaMtA0 pAtA0 // 2. taraire khaMtA0 pAtA0 // 3. yanmU vatA0 // 4. m 2547 khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH // tapaH sampallatAmUlaM, duHkhakakSA''zuzukSaNiH / iSTArtharAjIrAjIvakhaNDamArtaNDamaNDalam // 1 // parAparamahAsiddhisaudhAgrotsaGgamicchunA / tapaHsopAnamAstheyaM, tadyathA yugabAhunA // 2 // [tapomAhAtmye yugabAhucaritam] hu6 pATalIputramityasti, puraM surapuropamam / ratnasaudhasadAloke, yatra mitratviSo vRthA // 3 // etasmin ratnagarbhAyA, rahasya iva pattane / gauNamevAnumanyante, dhanadaM dhanino janAH // 4 // tatra kSatriyakoTIrakoTIrazmismitakramaH / kramaniryadyazaH sindhuH, sindhugAmbhIryadhuryadhIH // 5 // bhuvo'bhavad vibhuH kIrtivinirjitasitadyutiH / caNDAMzuduHsahaH zatrumardanaH zatrumardanaH // 6 // abhUnmadanarekheti, kalatraM tasya bhUbhujaH / yadAsyadAsyavAnAsIdaGkitastuhinadyutiH / / 7 / / dharitrIzasya mantrIzastasyAsInmatisAgaraH / rAjye yadbuddhividhvastazatrau zobhaiva pattayaH / / 8 / / tenoDhaprauDhasaurAjyabharo vizvambharAvibhuH / vaizAradyaM sukhasvAdeSvAsasAda priyAnvitaH // 9 // 1. nAmnA vikramabAhuH zrIsaGketataikaniketanam // 6 // yugmam // ityevaMrUpaH pAThaH khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam anyadA'ntaHpuraM yAtaH, prAtaH prANapriyAM nRpaH / dadarza darzanIyazrIzcintyA''cAntacetanAm // 10 // jagAda sAdaraM bhUpaH, svarUpavijitasmaraH / tadduHkhahetujijJAsurvitarkAkulamAnasaH // 11 / / sakajjalekSaNajalaiH, kapolaphalake lipiH / yeyaM vilikhitA devi !, saiva brUte zucaM tava // 12 // niHzvAsadhUmavattvena, hetunA duHkhaketunA / kazciccintAnalazcitte, jAgarUko'numIyate // 13 / / samAdiza zucAM hetuM , tat prasId priye ! mama / kaH svajIvitasAvajJastavAjJAkhaNDanaM vyadhAt ? // 14 / / cakre kenAparAdho vA, yamavezma yiyAsunA ? / mumUrSaNA'tha mUrkheNa, kena tene parAbhavaH ? // 15 / / kaccit kiJcinmayaivAtha, na hitaM vihitaM tava ? / kiM vA rAjye'pi tad yanna, tvadAyattaM mama priye ! ? // 16 // vitarkazatasammUDhaM, nanu tAmyati manmanaH / adhItapUrvaM yannaitanmahatyapyarisaGkaTe / / 17 / / tat prakSAlya jalaidevi !, bASpAmbha:kaluSaM mukham / zazAGka: sAGkapaGko'yaM, cirAnnyatkriyatAM tvayA // 18 // ito vilokaya tato, vizAlAkSi ! prasIda me / bhavatveSa janastUrNaM, nIlotpalaparAGmukhaH // 19 // pradeza: pezalAlApairbhUyAd bhUyaH priye ! tava / rAjahaMsAGganAvRndamaJjukUjitapUjitaH // 20 // ityuktvA'vasthite rAjJi, maunamUnIkRtadviSi / uvAca vAcaM dantAMzusphuraNena zarIriNIm / / 21 / / na bhartarvartate kiJcidanyaduHkhasya kAraNam / lAlitAyAstvayA patyA, vihAya nirapatyatAm // 22 // 1. degjJi, sA mukhendusudhojjvalAm / uvAca iti khaMtA0 pAThaH / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH ] tasyAH zasyAmimAM vAcaM, samAkarNya narezvaraH / ArAdArAdhayAmAsa, trisandhyaM kuladevatAm // 23 // tatprasAdaM samAsAdya, sadyo vikasitAkRtiH / tasyAmutpAdayAmAsa, kSatragotrastutaM sutam // 24 // etasya sthApite nAmni, yugabAhuriti kramAt / samaM manorathai rAjJo, vardhamAno manoharaiH // 25 // kiyatyapi gate kAle, paNDitebhyaH paThannayam / prajJAvajJAtavAgIzaH, prapede sakalAH kalAH // 26 // yugmam // athAnyadA samAyAtastadupAdhyAyamandire / vipazcit kazcidatithiH, so'bhASiSTa sasauSThavam // 27 // brUta lokottarasphUrtiH, kathaM bhUyAt, pumAniti ? / jagadurjagatIzena, gauDenAbhihitA budhAH // 28 // zastre zAstre ca jAgarti, yasya kIrtiranuttarA / bhASitaH puruSaH saiSa, budhairlokottaraH param // 29 // tathA yatethAstad vatsa !, zatrumardananandana ! | yathA zastre ca zAstre ca tavAdvaitaM bhaved yazaH ||30|| upAdhyAyagiraM dhyAyannimAmeva nRpAGgajaH / jagAma grAmaNIH puMsAM, munipArzve bahirvane // 31 // namaskRtya munInAha, sAhasotsAhavAnasau / lokattarakalAvAptiH, kenopAyena jAyate ? ||32|| [209 te'pyAhuH zRNu bhUpAlaputra ! sutrAmavikrama ! / karmAnukUlyenaivaitat, sarvaM sampadyate zubham ||33|| paJcamyAditapoyogairdevatArAdhanena ca / tadabhivyaktimAyAti, mAyAtigazubhaM nRNAm // 34 // 1. brUtha lodeg khaMtA0 / kathaM lodeg pAtA0 // / 2. deg gadIzedeg khaMtA0 // 3. degtsa !, vikramakSmApananda khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 15 20 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam nirmame nirmamezasya, zasyamasya nizamya ca / tena citte vaco'klezadezanAvezapezalam // 35 // kalAkAmagavI nAma, zAradA tatra vidyate / yugabAhustapaH kurvaMstat tadArAdhanaM vyadhAt // 36 / / ArAdhanadhano dhImAMstapastapanadussahaH / SaNmAsAn sa samAsaktastrisandhyaM sAdhitakramaH // 37 / / atha pAnthavadhUkopakaTAkSacchuritadyutiH / kAlaH savidhudambhodameduraH samupAgamat // 38 // ambhodapaTalaiomni, cchAditaH sitadIdhitiH / mukhenduH pAnthanAraNAM, sakajjalajalAzrubhiH // 39 / / apavAritaraGgeNa, sindhunA kAryamApyata / apavAritaraGgeNa, sthitaM bhAskaratejasA // 40 // ullAsitA kSatA caiva, bahukokanadAvaliH / vAhinyo bhUbhRtAM bhejuH, saGkocaM cocchrayaM ca tAH // 41 // evaMvidhe'tha kAle'smin , rAjAnaM zatrumardanam / kazcid vijJapayAmAsa, samAsanno niyogavAn // 42 // tuGgaraGgattaraGgaughapAtitAsannakAnanA / nirmaryAdaM samAyAti, gaGgA deva ! puraM prati // 43 / / gaGgApravAhAdetasmAnnAgarAH sAgarAdiva / trAtarAturatAM bhejustad yatnaH kriyatAM prabho ! // 44 / / samAdiza vizAmIza !, yat karttavyaM vizArada ! / nizamya samyagetasmAdAdideza nRpaH sutam // 45 // svarNaputrakamAdAya, gaccha tvaM vatsa vatsala ! / pUjAnirvartanenAsyAH, zAnti sampAdaya drutam // 46 // 1. tA'kSa pAtA0 // 2. degsminnetya rAjAnamAkulaH / kazcid khaMtA0 // 3. bheje, tad khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [211 navamaH sargaH] sa tathA pratipadyAtha, gaGgArNo'bhyarNamAgataH / nirvartya vividhAM pUjAM, cikSepa svarNaputrakam // 47 / / hu athaitasminnavasare, tasmin parisare kRtI / kasyAzciccArunetrAyAH, zuzrAva karuNadhvanim // 48 / / dikSu cakSuH kSipanneSa, didRkSurvidhurAM striyam / upakAramanA yAvadasti kSitipanandanaH // 49 / / tAvadAvirabhUdambhomadhye kA'pi mRgekSaNA / kurarIkaruNadhvAnairdrAvayantI jalecarAn // 50 // sA''ha sAhasikottaMsaH, kazcidasti kSitau naraH / gaGgopahArabhUtAyAH, zaraNyaH syAnmamAtra yaH ? // 51 // ratnagarbhA'pi vandhyA'si, kuto devi ! vasundhare ! / yanna jAtastvayA ko'pi, matprANatrANakAraNam // 52 // zrutveti vacanaM tasyA, bhagne'nyeSAM parAkrame / sa cacAla sthirasthAmasindharaH sindharodhasaH // 53 / / tadA'vagaNayanneSa, parivAranivAraNam / dhIroddhatapadanyAsaiH, kampayanniva medinIm // 54 // vAryamANa ivAmbhobhiluMladdhiH sammukhAgataiH / sevyamAno yazobIjairiva pAtha:kaNotkaraiH // 55 // uhidhIrSarimAM kanyAM vAhinIvAhavAhitAma / viveza lasadAvezaH, paropakRtaye nadIm // 56 / / vizeSakam / / vIkSitaH sainikaiH kanyAmuddidhIrSurmahImiva / sphurannantarjalaM so'yaM, nArAyaNa ivAbabhau // 57 // plavamAno yadaitasyAH, samIpaM samupAgataH / kumArastAvadeSA'pi, dUrAd dUrataraM yayau // 58 / / harSotkarSeNa sainyasya, tayA ca mRgacakSuSA / samakAlamadRzyatvaM, bheje bhUmibhujAGgajaH // 59 / / 1. degraNAm pAtA0 // 2. gamat / kumA' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212] 10 _ [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 66 atha karttavyamUDhAste, sainikAH sAzrucakSuSaH / santi gaGgAtaTe yAvat , kumArAdarzanAkulAH // 60 // tAvat tannAzasAkSitvapAtakAdiva pAtukaH / AsasAda nighirdhAmnAmastaparvatamastakam // 61 // yugmam / / astokazokabhRllokacakraM cakranda cakravat / tatra mitre sphuradvRttAveze dezAntaraM gate // 62 / / didRkSuriva taM bhAnuH, kumAraM mAravigraham / pAthonAthapathenAtha, pAtAlamupajagmivAn // 63 / / atho purAntarAgatya, sainikA nizi duHkhinaH / vArtAmArttAzayAH sarvAM, kathayAmAsuIrazituH // 64 / / dambholineva bhUpAlastADito hRdaye'patat / tadvArtAduHkhasaGghaTTajanmanA zokazaGkanA // 65 // muktvA zokaM kumArasyAdhAvalloko nRpAntikam / candana-vyajanAdIni, sakalaH kalayan kare // 66 // tena zaityopacAreNa, kRtena kRtinAM varaH / atha prathitacaitanyo, jagAda jagatIpatiH // 67 / / kva sA bhaktiH? kva sA zaktiH?, kva sA kSAntiH? kva sA matiH? / ekaikazo'pi dRzyante, hA hanta ! na hi te guNAH // 68 // tvaM tAtavatsalo vatsa !, janmato'pi prabhRtyabhUH / mAM jarAjarjaraM hitvA, tat samprati gataH kutaH ? // 69 / / upekSya prekSaNIyAnAM, mUrdhanya ! svAM kulazriyam / kanyAkRte tyajan prANAn , sthUlalakSyo'si nizcitam // 70 // amAtyo'patyaduHkhena, vilapantaM patiM bhuvaH / abhASiSTa tadA''cAravicAraruciraM vacaH // 7 // bhavAdRzAM vizAMnAtha !, pAthonAthagabhIriman ! / yuktaM bhave bhavedeva, na deva ! paridevanam // 72 / / 1. raddhRtyAve khaMtA0 // 2. degna, pralapa khaMtA0 // 3. degdA cAruvicA khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH ] svakarmaphalabhogena, saMsArAbdhau zarIriNaH / budbudA iva yAntyeke, samAyAntyapare punaH // 73 // yadeveSTaviyogAdi, virakteH kAraNaM satAm / mohAndhAnAM tadevAho !, krodha-zokakaraM param // 74 // na cakriNA na zakreNa, kRtavikramasaGkramam / vizvaikavIramAkhyAnti, daivamevaMvidhaM budhAH // 75 // svAmin ! sainyena dainyena, sevitaiH paridevitaiH / asau prakRtidurdAntaH, kRtAntaH kena gRhyate ? // 76 // idaM vacaH samAkarNya, matisAgaramantriNaH / kRpANaM pANinA''kRSya, dhAvitaH pRthivIpatiH // 77 // kRtaM kRtAnta ! garveNa, vraja dRSTipathaM mama / yathA tavaitadvyasanaM, chinadmi cchadmasadmanaH // 78 // analpamiti jalpantamalpitAriparAkramam / sATopakopaM bhUpAlamuvAca sacivezvaraH // 79 // kiM daivaM ? deva ! kazca tvaM ?, saMrambhaH kaM prati prabho ! ? | vicAraya rayaM tyaktvA, na zakyamidamasti yat ||80|| tadeva daivaM yat kuryAt karma jantuH zubhA - 'zubham / zobhaiva sRSTi-saMhArakArikAraNavarNanA // 81 // tat parityajya saMrambhamuttarAstvaM kuru kriyAH / anityaM vizvamAlokya, sthairyopAyaparo bhava // 82 // SSSS suprAtamaGgalAcAracArurAvirabhUdatha / mAMsalo dundubhidhvAnairgabhIraH zaGkhanisvanaH // 83 // atha satvaramAgatya, kazcidAzcaryatatparaH / udyadAnandasandohamedurAzrurado'vadat // 84 // AndhyahetutamaHstomacchedabhAsurabhAsvataH / diSTyA tvaM vardhase deva !, yugabAhorihAgamAt // 85 // 1. 'bhAsvarabhAsva khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 213 5 10 151 20 25 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam pAritoSikadAnena, taM satkRtyAtha pUruSam / nRpativismayasmero, yAvaduttiSThati svayam // 86 / / tAvattallokakokAnAM, zokamunmUlayannayam / svacchazociralaGkArabhAsurAkAravigrahaH / / 87 / / svayamIkSaNarAjIvajIvAtuH prAtarAgataH / bhAsvAnivodayakalAdurnirIkSo nRpAGgajaH // 88 // yugmam // nandanaM candanasyandasundarAkArabhAsuram / praNamantaM pariSvajya, jagAda jagatIpatiH // 89 / / adRzyatvaM striyA sAkaM, yAvat tvamabhajastayA / vRttamAkhyAyi tat tAvat , tAvakaiH sevakairmama // 10 // ataH paraM paraM dhIman !, saMvRttaM yadyadadbhutam / vatsa ! tat sarvamapyuccairmadagre vaktumarhasi // 91 / / sa rUpamantho vAcamathovAca nRpAGgajaH / prakSAlitAmivAtyantavizadairdazanAMzubhiH // 92 // mUrchAmuSitacaitanyastAmevAnuvrajastadA / ko'haM ? kimarthaM ? kutrAsmItyevaM na pratipannavAn // 93 / / kSaNenaiva tatastAta !, svamapazyaM sacetanaH / mauktikakSodamedasvisikate saikate sthitam // 94 / / na tat puraM na sA gaGgA, na sA kanyA na sA rsaa| AkasmikamidaM jajJe, kiM vicArapathAtigam ? // 95 / / kimindrajAlaM ? kiM svapna: ?, kiM vA caitanyaviplavaH ? / uta manye'hamanyeha, jAtirjAtismarasya me ? // 16 // vicintayati kSaNaM svAminnutthAyAtha paribhraman / apazyamekaM kalpadrukAnanaM hasitAnanaH // 97 / / tadanta:pakSibhiH pRSTakuzalo'haM puro vrajan / mumude nitarAmantarArAmaM taM vilokayan // 98 / / 1. degccharoci khaMtA0 pAtA0 // 2. kiJcAcAra vatA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 navamaH sargaH] [215 agratazca gatazcitrakAraNaM tApavAraNam / prAsAdamekamadrAkSamuccaiH saptakSaNaM kSaNAt // 99 / / pravizya tasminnArUDhaH, SaSThIM yAvadahaM bhuvam / jajJe karNAtithistAvanmama saGgItani:svanaH // 100 // gatvA'gratastatastatra, dvAradeze vilambitaH / kayAcid vetradhAriNyA, kSaNAdAgatya bhASitaH // 101 / / ahaM zrIzAradAdevyA, tvadAkAraNahetave / zabdavidyApratIhArI, preSitA tat puro bhava // 102 / / tat tayA'haM saha prAptaH, zAradAcaraNAntikam / apazyaM tumburusphItagItaprItismitekSaNAm // 103 / / cArucArIpracAreNa, nRttenApsarasAM puraH / prekSAkautUhalenoccaiH, kSaNamAkSiptacakSuSam // 104 / / haMsena vihitopAsti, sevitAM deva-dAnavaiH / vAdayantIM svayaM vINAM, hiraNyakamalAsanAm // 105 / / nijakAntisudhApUrailimpantImiva sevakAn / bibhratI pustakaM haste, rohanmohamahauSadham // 106 // tarka-sAhityavidyAbhyAM, vAma-dakSiNapArzvayoH / vAlavyajanapANibhyAM, vIjyamAnAM muhurmuhuH // 107 // prazAntapAvanI mUrti, dadhAnAM vacanAtigAm / zAradAM zAradAmbhodavizadasvacchavAsasam // 108 / / SaDbhiH kulakam // athAhaM harSasotkarSacetA vikasitAnanaH / namo'kArSaM tadA devI, madhura-snigdhamIkSitaH // 109 // vAgdevyA'haM svayaM pAdapIThe'tha vinivezitaH / kSaNaM jajJe kila prApto, mokSAdapi paraM padam // 110 // hArahUrAnuhAriNyA, girA devyA'tha bhASitaH / mA vatsa ! vismayAyattaM, kArSIzcittaM nRpAGgaja ! // 111 / / 1. degdasodarasvaccha khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 216] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam itthamArAdhanAbhAjastava stavana-pUjanaiH / gaGgAkanyakayA cakre, mayA sattvaparIkSaNam // 112 // kiJca preSya pratIhArImihAnIto'si samprati / idaM darzayituM vatsa !, svakrIDAbhavanaM tava // 113 // tat tavAhamanenoccaiH, sAhasenAsmi vismitA / kuruSe puruSeSvagrya!, kathamArAdhanAmimAm ? // 114 // kiJcAnArAdhitA'pyuccaiH, prAcyaiste puNyakarmabhiH / paratantreva tuSTA'smi, sakarNA''karNaya kSaNam // 115 // [ yugabAhukumArasya pUrvabhavaH ] SSSS tathAhyAsIt purA puSpapure jitamarutpure / nirdhanaH ko'pi dAridyarAjadhAnIva dehinI // 116 // mahe'nyedyuH sa kaumudyAmudyAne vIkSya nAgarAn / arthisaGkalpakalpadrUniva sAkSAdacintayat // 117 // mandabhAgyo'tinirlajjaH, pAtraM ninditakarmaNAm / mayA samaH samaste'pi nAstyanyaH ko'pi bhUtale // 118 // yadasminnutsave paurAn, vIkSya dAnAdyalaGkRtAn / naivAdyApi vimucye'haM prANaiH pASANaniSThuraiH // 119 // ihAntareSAM paurANAmaho ! me sampaduttamA / nirvANAGgArakasyeva, zoNamANikyamadhyataH // 120 // samAne'pi manuSyatve, vizeSo'yaM yadadbhutaH / tadatrAhamaho ! manye, puNyA - puNye nibandhanam // 121 // tanmayA yat kvacit kiJcinna kRtaM sukRtaM purA / duHkhapAtraM tadatrAhamabhavaM vibhavaM vinA // 122 // aGgatyAgaM tato gatvA, kariSye kila bhairave / yathA bhavAmyahaM duHkhabhAjanaM na bhavAntare // 123 // 1. hArIM mayA''nIto khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [217 navamaH sargaH] paryAlocyate tatrAgAdutsuko bhairavopari / abhISTadevatAyAzca, namaskAraM cakAra saH // 124 / / jhampApAtaM cikIrSuzca, dizo vyAlokayannayam / zamaM mUrtamivAzokatale munimudaivata // 125 / / dRSTvA ca taM namazcakre, bhAvapAvanamAnasaH / kSaNaM copAsanAhetoH, purastAdupaviSTavAn // 126 // dhyAnAnte'tha munIndro'pi, jJAnatrayamayaH svayam / jJAtvopakAramUce taM, sudhAmadhukirA girA // 127 / / kutastvamAgato vatsa !, vanametadamAnuSam ? / kathaM cetyadbhutAnando, vartase prAptaratnavat ? // 128 / / uvAca so'pi dAridrayasamudrasya mahAmune ! / pAraM tIrthamamuM prApya, bhairavaM mudito'smyaham // 129 // tadatra kRtakRtyo'smi, yuSmadarzanato'dhunA / vizuddhamiyatA manye, bhavAntaramahaM nijam // 130 // athovAca munIndrastaM, vAcA madhu-sudhAmucA / kutastvamitimUDho'si, vatsAviditatattvavat // 131 // "sulabhA jIvaloke'smin , dhRti-zrI-sukha-sampadaH / cintAratnamivAtyantadurlabhaM janma mAnuSam // 132 // tat tasyAnupabhuktasya, tyAgaH kimiti yujyate ? / yadasya na punaH prAptiH, sahastreNApi janmanAm // 133 // kRtena mRtyunA jantoha eva vinazyati / lAbhAntarAyakRta karma, na punaH pUrvanirmitam // 134 // tattatkarmavinAzAya, prAyaH kAyastapo'gninA / saMzoSya nirmala: svAtmA, buddhimadbhirvidhIyate // 135 // tadantarAyakRt karma, kRtamajJAnapUrvakam / / jJAnArAdhanazuddhena, tapasA hi vilIyate // 136 // 1. degmuce'muM, sudhAmadhurayA girA khaMtA0 // 2. degstvamatideg vatA0 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam mahAtman ! pUrvaduSkarmanirmUlanasamIhayA / yujyate tapasA''rAddhaM , tataste jJAnapaJcamI // 137 // tAvajjADyajvarodgArairjIyante hanta ! jantavaH / yAvannAvirbhavatyuccaistapastapanavaibhavam // 138 // yeSAM tapaHkuThAro'yaM, kaThoraH sphurati sphuTam / mUlAducchedamAyAnti, teSAM duSkarmavIrudhaH // 139 // bhAvenArAdhito yena, tapodharmo'tinirmalaH / etenArAdhitau dAna-zIladharmAvapi dhruvam // 140 // sampannAnanyasAmAnyatapaHsandohadohadaH / vitanoti phalasphAti, manorathamahIruhaH // 141 // tat te kSINAntarAyasya, paJcamItapasA'munA / manorathataruH sarvaM, vAJchitArtha phaliSyati" // 142 // ityukto muninA tena, saiSa niSpuNyapUruSaH / nivRtya mRtyorAgatya gRhaM cakre tapo'dbhutam // 143|| sa pUjanaM jinezasya, prathayan vibhavocitam / / varivasyan gurUMzcApi, ninye janma kRtArthatAm // 144 / / athAyaM paripUrNAyuH, saMjajJe nRpateH sutaH / yugabAhuriti khyAtaH, sa tvaM sattvaniketanam // 145 / / tat tvayA toSitA'smyuccaidharmamArAdhyatA purA / niHzaGkitamato brUhi, vatsa ! vAJchitamAtmanaH // 146 / / IF devyA prasAdAdityukte, zastre zAstre ca kauzalam / lokottaraM mayA'yAci, pratipannaM tayA ca tat // 147 / / pratipakSapratikSepakSamamekaM paraM punaH / mahAmantraM dadau devI, kalAkozaladAyinam // 148 / / yAvad gRhItamantro'haM, namAmi paramezvarIm / apazyaM tAvadAtmAnaM nadIpulinagAminam // 149 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH ] pramodavismayasmeravadanastadanantaram / utsuko'haM javAdeva, devapAdAntamAgamam // 150 // SS nRpastadA tadAkarNya, sutasya mahimAdbhutam / yauvarAjyaM dadau sarvapurotsavapuraHsaram // 151 // kumAro'pi zriyaM prApya, sahakAra ivAdbhutAm / gamayAmAsivAn kAmamarthisArthaM kRtArthatAm // 152 // SSSS arddharAtre'nyadA vAsagRhe paryaGkavartinaH / yuvarAjasya zizrAya, zravaNaM ruditadhvaniH // 153 // jijJAsuH prabhavaM tasya, kumAraH karuNAmayaH / kRpANapANirnirgatya, gatavAnadhvani dhvaneH // 154 // asAvantarvaNaM yAtastatra vitrastalocanAm / mlAnIbhavanmukhAmbhojAM, sAyamambhojinImiva // 155 // lAvaNyapuNyatanvaGga, prAta: zazikalAmiva / rudatIM sudatImekAmapazyad vismayAJcitaH // 156 // yugmam // nareNa divyarUpeNa, puraH prollAsitAsinA / tAmarthyamAnAmAlokya, sa tasthau viTapAntare // 157 // sa narazcATukAro'pi ropitAvajJamIkSitaH / sumukhIM vimukhImetAM, rUkSAkSaramado'vadat // 158 // mayi prapannadAsye'pi dAsyate yadi nottaram / tadasirdRzyatAmeSa, smaryatAmiSTadaivatam // 159 // Uce'tha kanyA re mUDha !, smarAmi kamivAparam ? / yugabAhukumAro'sti, hRdi me'dvaitadaivatam // 160|| yadyatra mandabhAgyAyA, naiva daivena darzitaH / bhavAntare'pi me bhUyAt, prANanAthastathApi saH // 161|| yugmam || hRSTaH svanAmazravaNAnnAmasAmyAcca zaGkitaH / vismito vanitArUpAjjugupsuH krUrakarmaNA // 162 // [ 219 D:\maha-k.pm5\ 2nd proof 5 10 15 20 25 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 220 ] kumAraH khaDgamAkRSya, tataH krodhAdadhAvata / strIghAtapAtakin ! krUra ! kva re ! yAsIti tarjayan // 163 // yugmam // athAsau puruSaH prAha, bhadra ! drutamitaH sara / rajakasyA''yuSi kSINe, kharavan mriyase katham ? // 164 // kumAro'pyabravIt prANairebhiH satvaragatvaraiH / yazaHpuNyamayasvArthaparaM mAM dhik karoSi kim ? // 165 // kiJcAtikrUrametat te, nirmAtuM karma nocitam / lokadvayaviruddhaM hi, vidadhAti sudhIH kutaH ? // 166 // naro'pyuvAca sAcivyaM, kimaho ! madgRhe tava / hitopadeSTA yenAbhUryuyutsurapi samprati ? // 167 // ityuktvA dhAvite tasmin, nare raNarasAture / khaDgAkhaDgi ciraM vRddhaM, yuddhamuddhatametayoH // 168 // athAjayyaM ripurmatvA, kumAraM mAravikramam / niHzUko dandazUkAstraM, sAkSepaH kSipramakSipat // 169 // tato'hipAzanAzAya, mantramatrastamAnasaH / kumAraH zAradAdattaM, vairighasmaramasmarat // 170 // tayorityastramastreNa, vinivArayatormithaH / zAradAmantramAhAtmyAdaGgastambho riporabhUt // 171 // tataH kumAramAhAtmyAd, vismito'sau gatasmayaH / malaM mamArja daurjanyajanitaM vacanAmRtaiH // 172 // tadA'vadAnamAlokya, trailokyoparivarti tat / paropakAravyApArasajjitaM ca tadUrjitam // 173 // rUpaM cAnanyasAmAnyaM, tacca saubhAgyamadbhutam / sA kanyA vismayottAnamAnasaivamacintayat // 174 // yugmam // [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sa eva yadi rAjendunandano'yamihAgamat / upacakre mamaitarhi, tarhi vidyAdharAdhamaH // 175 // 1. 'jaryaM rideg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [221 10 navamaH sargaH] tadA'rivacanairyAvat , kumArasya praseduSaH / vimuktastambhanaH zatrurdAntaH pAdAntamAgamat // 176 / / tAvadAvirbabhUvAgre, ko'pyuttIrya vimAnataH / bhAsvarodAranepathyadharo vidyAdharottamaH // 177 / / kumArasya puraH so'pi, visphuratkarakorakaH / jagAda yugabAho ! tvaM, susthitaH zRNu me vacaH // 178 / / tathAsthite kumAre ca, puruSe ca puraHsare / kathAM prastAvayAmAsa, vidyAdharadhurandharaH // 179 / / bharatakSetrasImantavaitADhyottaradiggatam / astyapAstAmarapuraM, pura gaganavallabham // 180 / / maNicUDAbhidhastatra, patividyAdharezvaraH / priyA ca tasya pUrNenduvadanA madanAvalI // 181 / / kuladevatayA dattA, sutA'naGgavatI tayoH / jajJe'dvaitacatuSpaSTikalAkauzalazAlinI // 182 // ArUDhayauvanA sA ca, pratijJAmiti nirmame / yaH ko'pi dAsyati praznacatuSke'pi mamottaram // 183 / / sa eva bhAvI bhartA me, khecaro bhUcaro'thavA / tataH zrutvA pratijJAM tAM, vidyAdharanarAdhipAH // 184 / / garvataH sarvato'bhyetya. praznottarabahirmakhAH / vRthA'bhavannapuNyAnAmiva lakSmImanorathAH // 185 / / tatazcArtena bhUbhA, pRSTo naimittikottamaH / yugabAhuM zazaMsAsyA, bhAvinaM bhUcaraM varam / / 186 / / tataH prabhRti sA tatra, lakSmIriva muradviSi / baddhabhAvA'bhavat kAmaM, guNaiH zrutipathAgataiH // 187 / / pUrvedyuH prAtarevAsya, sabhAsInasya bhUbhujaH / AgAt pavanavegAkhyaH, khagaH zaGkhapurezvaraH // 188 // 1. thAtigaiH // khaMtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 222] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam putrImudvoDhukAmo'yamakRtapraznanirNayaH / vilakSo hRtavAnetAM, dviko muktAlatAmiva // 189 // tato'nupadinastasyAH, khecarAH sarvato yayuH / asyAstu mAtulaH so'hamihAyAto'smi daivataH // 190 // puraH pavanavego'yaM, jAmeyI ca mamApyasau / prANapradasya sarveSAM, kiM te pratikaromi tat ? // 191 // SSSS ratnacUDAbhidhe tasminnevaM vadati khecare / maNicUDanRpo'pyAgAt, tatraiva saparicchadaH // 192 // uvAca ca mahAbAho !, suteyaM mama jIvitam / sarvasvamapi caitanme, tat tvayaivA''tmasAt kRtam // 193 // mama naimittikenAsyAH kathitastvaM patiH purA / sAmprataM jJApitazcAsi mama vidyAdharezvaraiH // 194 // tat tvAM pratipradAne'syAH, kA nAma prabhutA mama ? | kintu pratijJAnirvAho'pyasyAstvayyeva tiSThati // 195 // niSkAraNopakartAraH, kva nAma syurbhavAdRzA: ? / dRSTaH kiM viSTapojjIvI, yadi vA na divAkaraH ? // 196 // 8 evaM vadati sAnandaM, vidyAdharanezvare / jJAtvA vRttAntamAjagme, tatra vikramabAhunA // 197 // saGgamastatra cAnyonyamubhayorapi bhUbhujoH / prazasyaH samabhUd gaGgA- kAlindIsrotasoriva // 198 // tataH pavanavego'pi, nRpaM natvedamabravIt / bhRtyo'smi vikramakrItastAtAhaM yugabAhunA // 199 // maNicUDAdayastatra, sarve vidyAdharezvarAH / rAjJA samarpya saudhAni, satkRtA vasanA - zanaiH // 200 // purIparisare ramye, tatra saMsUtrya maNDapam / sudharmAyAH sadharmANaM, kArmaNaM vizvacakSuSAm // 201 // 1. syAstu so'vatiSThate pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH] [223 paritaH kArayAmAsa, mAMsalAn bhUmivAsavaH / maJcAn vimAnasantAnamAnamudrAmalimlucAn // 202 / / yugmam // sakautukaprapaJceSu , maJceSvatha yathAyatham / bhUcarAH khecarAH sarve, niSedurmedurazriyaH // 203 // tato vikramabAhuzca, maNicUDazca pArthivau / niviSTau maNDape tatra, candrA-'rkAviva parvaNi // 204 // saprAgalbhyeSu sabhyeSu , sthiteSu smeravisyam / AsIneSu sasamma, kovidAnAM gaNeSu ca // 205 / / svadeza-paradezebhyo'bhyAgateSu sakautukam / apareSvapi lokeSu , niSaNNeSu yathAyatham // 206 / / etya lakSmI-sarasvatyoriva jaGgamasaGgamaH / AsAJcakre kumAro'sau, pAdapadmAntike pituH // 207 // vizeSakam / / tato'naGgavatI tatra, mUrtevAjJA manobhuvaH / kSIrodanirgateva zrIH, kalAkelirivAGginI // 208 / / yApyayAnAt samuttIrya, pratIhArIbhirAvRtA / sAnandamindulekheva, tArakAnikarAJcitA // 209 / / praNamya caraNau pitroH, pAdAGgaSThApitekSaNA / niSasAdAgrato lokalocanAJcalavIjitA // 210 / / vizeSakam / / rAjAtmajAguruH prAha, kumAra ! kriyatAmayam / rAjaputrIkRtapraznacatuSTayavinirNayaH // 211 // abhyadhAnnRpaputro'tha, pitrorAnandamugiran / uccairvAcaMyamIbhUya, janaiH sAkSepamIkSitaH // 212 / / yA'gre'sti svarNapAJcAlI, nirvAcAlIkRtAnanA / kartA madvacanAdeSA, samastapraznanirNayam // 213 // tataH sA bAlikA pAJcAlikA sA'pyAryayaikayA / uccairucceratuH praznamuttaraM ca kramAdidam // 214 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 224] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tadyathA- kaH sakalaH ? sukRtaruciH, kaH sadbuddhividheyakaraNagaNaH / kaH subhaga: ? zubhavAdI, ko vizvajayI ? jitakrodhaH // 215 // tatastuSTeSu sabhyeSu , stuvatsu guNavatsu ca / kumArI sacamatkAraM, kumAramapi ca dRzA // 216 / / taM vadhU-varasambandhabandhaM vidadhato vidheH / tadA'naucityakAritvavAcyamunmUlitaM janaiH // 217 / / viprANAM mantranirghoSairjanAnAM harSaniHsvanaiH / bandikolAhalaistUryaiH, zabdAdvaitaM tadA'bhavat / / 218 / / atha mauhUrtikAdiSTe, lagne sarvagrahekSite / kSiteradhipatI pANiM, grAhayAmAsatuH sutau // 219 // vadhU-varaM ca hastyazva--rathA-'laGkaraNAMzukaiH / arcayAmAsatuH sneha-vibhava-prAbhavocitaiH // 220 // pAThasiddhAzca sAdhyAzca, tattatkarmasu karmaThAH / jAmAtre pradadau vidyA, vidyAdharanezvaraH / / 221 / / saprapaJcamahAmaJcamudAradvAra-toraNam / utpatAkaM vizAmIzastataH prAvIvizat puram // 222 / / sammAnya maNicUDAdIn , vidyAdharadhAradhavAn / rAjadhAnI nijanijAM, rAjA hRSTo visaSTavAna // 223 / / nRpaH pavanavego'pi, gopitAvinayastataH / satkRtya kRtyadakSeNa, praiSi vikramabAhunA // 224 / / ApRcchya pauradhaureyAnabhyarcya puradaivatAn / vimocya bandhanakSiptAn , dInAdInanukampya ca // 225 // puNyapAtrAya putrAya, dattvA rAjyazriyaM svayam / nRpeNAnyaiH suduSprApA, saMyamazrIrupAdade // 226 / / yugabAhumahInAtho, vidyAsiddhyA'tidurdharaH / nRpAMhipAn natiM ninye, helayaiva mahAbalaH // 227 / / 1. stutivatsu guNoccayam / kumAdeg pAtA0 // 2. degmazrIH samAdade khaMtA0 pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH] [225 tathA manorathArAmasaphalIkArakAraNam / dharmamArAdhayAmAsa, mano-vacana-karmabhiH // 228 // maNicUDanRpeNApi, svayaM dIkSAM jighRkSuNA / yugavAhunRpazcakre, sarvavidyAdharezvaraH // 229 // iti janmAntaropAttatapa:sambhUtavaibhavaH / ArAdhayadidaM rAjyadvayaM lokadvayaM ca saH // 230 / / iti nRpayugabAhoH saccaritraM pavitraM, tava sacivazacIza ! spaSTametat pradiSTam / satatamapi niSevyaM siddhikAmaiH prakAmaM. nirupamasukhalakSmIkelidIpastapastat // 231 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSyaGke mahAkAvye tapaHprabhAvopa yugabAhucaritaM varNano nAma navamaH sargaH samAptaH // muSNAti prasabhaM vasu dvijapatergaurIguruM laGghayan , no dhatte paralokato bhayamaho ! haMsApalApe kRtI / uccairAstikacakravAlamukuTa ! zrIvastupAla ! svayaM, bheje nAstikatAmayaM tava yaza:pUra kutastyAmiti ? // 1 // AyAtAH kati naiva yAnti kati no yAsyanti no vA kati, sthAnasthAnanivAsino bhavapathe pAnthIbhavanto janAH ? / asmin vismayanIyabuddhijaladhirvidhvasya dasyUn kare, kurvan puNyanidhiM dhinoti vasudhAM zrIvastupAlaH puram // 2 // // granthAgram 247 // ubhayam 2793 // 15 20 . . 1. degmevopadi khaMtA0 // 2. degritanAmA nava pAtA0 // 3. patergorI khaMtA0 pAtA0 / / 4. degla! sphuTAM, bheje khaMtA0 pAtA0 // 5. degladhevi pAtA0 / / 6. dhvastada vatA0 // 7. degnidhedhino' pAtA0 / / 8. sargagranthA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH // 10 kArmaNaM zarmalakSmINAM, mUlaM dharmamahIruhaH / AspadaM sampadAmekamidaM dInAnukampanam // 1 // zrImannemijineneva, tadidaM buddhizAlinA / pAlanIyaM prayatnena, lokottaraphalArthinA // 2 // [dInAnukampAyAM zrInemijinacaritam ] ihaiva bharatakSetre, jambUdvIpavibhUSaNe / asti svargopamaM dhAmnA, nAmnA'calapuraM puram // 3 // gRhAn saptakSaNAn yatra, vIkSya saptAzvasaptayaH / kSaNaM skhalanti madhyAhne, sphuTaM kRtakuTIbhramAH // 4 / / zrIvikramadhano nAma, tatrAsIdIzitA bhuvaH / yadasau yamunAdhAmni, magnA yAnti dviSo divi // 5 // reje raNAjiraM yasya bhinnebharada-mauktikaiH / chinnavairiyazovRkSazAkhAkusumasannibhaiH // 6 // zambhorumeva rambhorurambhoruhavilocanA / dhAriNIti priyA tasya, babhUva sahacAriNI // 7 // $anyadA'sau nizAzeSe, sukhasuptA vyalokayat / svapnAntarmaJjarImaJjusahakArakaraM naram // 8 // jagAda so'pyasau devi !, sahakAramahIruhaH / kalpapAdapakalpazrIrAropyastvadgRhAGgaNe // 9 // tatazcoddhAramuddhAramayamAropito mayA / Amro navamavelAyAM, phalitA'navamaM phalam // 10 // 15 1. divam khaMtA0 pAtA0 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH] atrAntare sphurattoSaiH, peThe maGgalapAThakaiH / prabhAte bhASayA pakvarasAlarasasArayA // 11 // advitIyaphalodbhAsibhAsvadudgamakAraNam / vibhAtyabhinavazcatadrurivAyaM pragekSaNaH // 12 // athotthAya mahInAthavallabhA vikasanmukhI / rAjJe vijJapayAmAsa, svapnavRttAntamadbhutam // 13 // nRpo'pyUce suto bhAvI, bhavatyAH kazciduttamaH / na jAnImastu yattasya, vArAnAropaNaM nava // 14 // atha garbhaM babhAraiSA, nirbharAnandazAlinI / zasyadohadasandohasUcitAdbhutalakSaNam // 15 // vAsareSvatha pUrNeSu, pUrNendumiva sundaram / asUtAsau sutaM pUrNamAsIvAsImatejasam // 16 // dazAhAnantaraM tasya, sutasya jagatIpatiH / AnandavarddhitotsAho, dhana ityabhidhAM vyadhAt // 17 // varddhamAnavapurlakSmIrnUtanenduriva kramAt / sakalAH sa kalAH prApa, spaSTadRSTASTadhIguNaH // 18 // asau bhAgyodyatazrIkaH, saubhAgyaruciradyutiH / advitIyakalAzAlI, dvitIyamabhajad vayaH // 19 // yauvarAjyAbhiSeke'tha, nirvRtte nRpanandanaH / nAnAvidhAbhiH krIDAbhizcikrIDa sukhalAlasaH // 20 // SSSS savayobhirmahAmAtyaputrairmitraiH samanvitam / dhanaM vanagataM kazcidevametya vyajijJapat // 21 // AjJApito'smi devena, yad dUtaM siMhabhUbhujaH / melayAmuM kumArasya, mAnyamasya ca vAcikam // 22 // udyAnasya bahiH so'yaM, vidyate'dyApi suprabho ! | samAdiza samAyAtu, yAtu vA sAmprataM kimu ? ||23|| 1. deg guNAH khaMtA0 / 2. mevaM vyadeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 227 5 10 15 20 25 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sa rAjapuruSo rAjakumArAnumatAdatha / prAvezayadamuM dUtamantaHsabhamurutvaraH // 24 // viziSTaM vetriNA''diSTe, niviSTamatha viSTare / savismayaM vaco'vAdIjjagatIpatinandanaH // 25 / / kSemo'sti pATalIputrapatteH siMhamahIbhujaH ? / kAryeNa kena prApto'si, jhaTityevaM nivedaya // 26 // sa vacasvI tataH prAha, tasyAkSemaH kuto bhavet ? / zrIvikramadhano yasya, mitramatrasnumAnasaH // 27 // paramasyAM tu velAyAM, zIghraM yadahamAgataH / / kAraNaM zRNu tatra tvaM, prayojanamidaM tava // 28 // kalatre vimalAnAmni, svAmin ! siMhamahIbhujaH / Aste dhanavatI putrI, saundaryasyeva devatA // 29 // tatra citrakaraM kaJcid , divyacitradharaM naram / eSA reSAvizeSajJA'pazyad bhUpasya nandanI // 30 // vyalokayacca taccitre, kaJcinnRpatinandanam / hRdayAnandanaM rAjyalakSaNaiH zubhazaMsibhiH // 31 // tamatha prAha sA citraM, yat tvayaitad vinirmame / tat kalAkhyApanAyaiva ?, praticchando'tha kasyacit ? // 32 // so'pyuvAca kumArI taccitraM yad varNyate mama / vijJAnAdbhutamapyetad , vigopakakaraM param // 33 // praticchando hi yasyAyamasau somasamAkRtiH / yadi dRggocaraM gacchet , taccitraM syAnna citrakRt // 34 // satAM citte kRtAvAsaH, sa yaza:kusumeSubhiH / vazIkaroti trailokyaM, dvitIya iva manmathaH // 35 / / samAkayeti tadvAcaM, sA candravadanA'vadat / sa kutra ? kasya vA putrastasya kiMnAma nAma vA ? // 36 / / 20 25 1. trastamA khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [229 dazamaH sargaH] so'pi prAhA'calapure, zrIvikramadhanAtmajaH / dhano'sti mUrtistasyaiSA, mayA'lekhi svakautukAt // 37 // zrutveti tatprabhRtyeSA, vizeSAt tvayi rAgiNI / krIDAM pIDAmiva jJAtvA, kanyAntaHpuramAyayau // 38 / / tvadekatAnacitteyamapi vyApAritendriyA / tvayA vyAptaM jagad vetti, yoginIva parAtmanA // 39 / / ekaM vihAya tvAM deva !, sA mahIpatinandanI / strIrUpamathavA klIbaM, manyate jagadapyadaH // 40 // devImukhAdidaM sarvaM, vRttAntaM medinIpatiH / vijJAya guNavijJAya, bhavate mAM vyasarjayat // 41 // mAmatrAgAmukaM matvA, medinIpatinandanI / amuM lekhapratIhAraM, hAraM dUtamivA''rpayat // 42 // uktveti dUto lekhena, sahitaM caraNAntike / kumArasyAmucanmuktAhAraM tatprAbhRtIkRtam // 43 // choTayitvA tato lekhameSa veSajitasmaraH / javAdavAcayat toSacayapoSacamatkRtaH // 44 // bhavanmUrtinirastena, kAmena jvAlitaM mama / mAnasaM tvatkRtAvAsaM, siktaM netrAmbubindubhiH // 45 // na zAnti yAti tannAtha !, zAnti naya dayAM kuru / dRDhArambhaparIrambhadambhapIyUSaniharaiH // 46 / / paritaH paritaptAGgI, madanajvalanAciSA / vardhiSNupremakallole, kSipa mAM nijamAnase // 47 / / iti lekhArthasambhAraM, hAraM ca hRdaye dadhau / snigdhojjvalasphuradvarNaM, kumAra: kAraNaM mudAm // 48 / / vimRzyAtha kumAro'pi, pratilekhaM lilekha saH / zRGgAreNeva mUrtena, mRganAbhimayAmbhasA // 49 / / 1. dattapI khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam ratirUpasapatnIM tvAM, dadhAnasya mamorasi / ruSA ratipatiH zaGke, kiratyavirataM zarAn // 50 // guNaiH zravaNamArgeNa, tavAdhyAsitameva me / mano vivizurakSANi, sarvANyapi sukhepyasayA // 51 // iti lekhena, dAnena, mAnena ca kRtArthitaH / kumAreNa cara: praiSi, sambhRtaprAbhRtoccayaH // 52 // satkathAbhirathaitasya, bhUpo bhUpasutA'pi sA / kalayAmAsatastoSaM, kamArAgamakAGakSayA // 53 // vinIta: so'pi nirNItalagnasyopari bhUpabhUH / prayANaiH kaizcana prApa, tat puraM saparicchadaH // 54 // sammukhAbhyAgatenAtha, siMhena saha bhUbhujA / praviveza purIM vIro, nRtyantImiva ketubhiH // 55 / / pure pratigRhaM ratnastambheSu pratibimbitaH / zliSyamANo mRgAkSIbhiH, kSaNaM galitacetanam // 56 / / manassu puranArINAM, manobhUnagareSviva / ekakAlaM vizan vidyAM, darzayan bahurUpiNIm // 57 / / sa ratnabhittitejobhirasphuTaddhArabhUmikam / praviveza nRpAvAsaM, dauvArikagirA param // 58 // vizeSakam // sa krameNAtha bhUpAlasaudhamUrdhAnamAsadat / pUrvaparvatazRGgAgravibhAgamiva bhAnumAn // 59 / / atha nArIjane bhUribhUSaNadviguNadhutau / dhavaladhvanipIyUSasaJjIvitamanobhave // 60 // vedoccAracamatkArasapratApatrayItanau / brAhmaNAnAM gaNe spardhaniruddhasadanAGgaNe // 61 / / kAhalAnalayantrotthakiGkarAnanamArutaiH / dIpite janacitteSu , makaradhvajapAvake // 62 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH] [231 adbhutaM vAdyamAneSu , mRdaGgeSu muhurmuhuH / ambhodharadhvanibhrAntyA, nRtyAkulakalApiSu // 63 // kumArI ca kumArazca, yojayitvA karAmbuje / tataH purodhasA vahna:, kAritau tau pradakSiNAm // 64 // paJcabhiH kulakam / / AsIdazru na citrAya, homadhUme visarpati / tadA''sanne tayorvahnau, kampo vismayabhUrabhUt // 65 / / parasparaM tayoH pANisparze pIyUSavarSiNi / amuJcadaGkarAn kSetre, zRGgAra: pulakacchalAt // 66 / / sarvAGgapUrNayoH kAmarasena bhRzametayoH / pANipIDanataH svedacchalAt kiJcid bahiH sthitam // 67 // tadA kumAravakvenduH, ko'pyapUrvaH smayaM dadhau / kumArIvadanAmbhojasamullAsanalAsakaH // 68 / / namazcakre krameNAtha, guruvarga nRpAGgajaH / tayA dayitayA sAkaM, baddhAJcalavilagnayA // 69 / / katicid vAsarAMstatra, sthitvA nRpatinandanaH / prayAtaH svapurIM reme, samaM vanitayA tayA // 70 // 66 munirvasundharo nAma, pavitritavasundharaH / anyedhurAjagAmAtra, caturjJAnadharaH pure // 71 // namaskartumamuM rAjA, kumAreNa samaM tataH / yayau puravanIkhaNDamakhaNDagurubhaktikaH // 72 // mudA vasundharAdhIzo, vasundharamunIzvaram / praNamya pAdapIThAgre, kSitipIThe niviSTavAn // 73 / / navasthAnarasAladrunyAsasvapnavicAraNAm / apRcchat pRthivIbhartA, preyasIpreritastataH // 74 / / sarvajJaM manasA pRSTvA, samAcaSTa munIzvaraH / kumAro'yaM jino bhUtvA, phalitA navame bhave // 75 / / 1. lAlasaH khaMtA0 // 2. tadA da khaMtA0 // 3. raNam khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam zrutveti prItimAn bhUpo, muniM natvA puraM gataH / vAhavyUhakhurodbhUtadhUlidhUsaravAsaraH // 76 / / se kumAro'nyadA kelizAlI gatvA vanAvanau / ciraM cikrIDa sakhibhiH, kalabhairiva kuJjaraH // 77 // athA'pazyadasau kaJcid , bhUmau nipatitaM munim / nirAlambaviyabhrAntikhinnaM ravimivAcirAt // 78 / / AzvAsya candanAmbhobhiranilaizcAnulomikaiH / cakre kumAraH sacchAyaM, muni dharmadrumopamam // 79 / / uttAritaH kumAreNa, vipadambhonidhermuniH / tamuttArayituM so'pi, tat prArebhe bhavAntarAt // 80 / / tatkAlaM ca samAropya, taccitte vAksudhArasaiH / samyaktvapAdapastena, zatazAkho vyatanyata // 81 // kumArasyoparodhena, sthitvA'tha stokavAsarAn / kRtAvadyaparIhAro, vihAraM vidadhe muniH // 82 // bandhunA dhanadevena, dhanadattena cAnvitaH / savadhUko dhano'nyedhuvrataM prApa vasundharAt // 83 / / taptvA tapAMsi bhUyAMsi, kSINAyuHkarmabandhanAH / saudharmakalpe sarve'pi, zrAyasIM zriyamAzrayan / / 84 / / 66 atraiva bharatakSetre, vaitADhyagirimUrdhani / uttarazreNirociSNusUratejo'bhidhe pure // 85 / / arAtidhvAntasUrasya, sUrasya pRthivIpateH / vidyunmatyabhidhAnAyA, devyAH kukSisaroruhe // 86 // jIvo dhanakumArasya, puNyAviSTastriviSTapAt / jAtazcitragatirnAma, haMsacitragatiH sutaH // 87 // vizeSakam // vidyAvaidagdhyadugdhAbdhikelikallolitairayam / vidyAdharANAmAnandakandaM kandalitaM vyadhAt / / 88 / / 1. kumAro'pyanyadA pAtA0 // 2. degvArNavAt khaMtA0 pAtA0 // 3. deglaM sa samA pAtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH] [233 kiJcAtraiva girau vyAptavyomni vaitADhyanAmani / dakSiNazreNikoTIre, nagare zivamandire // 89 // anaGgasenasaJjasya, medinIhRdayezituH / patnyAM zaziprabhAnAmnyAM, zaziprabhamukhatviSi // 90|| cyutvA dhanavatIjIvaH, so'pi saudharmatastataH / dhAmnA ratnavatIvAbhUnnAmnA ratnavatI sutA // 91 / / vizeSakam // kalAkalApakuzalAM, kramAdAkrAntayauvanAm / utsaGgasaGginImenAM, vidhAya vasudhAdhavaH // 12 // paGkajinyA ivAmuSyAH, kaH syAdarka iva priyaH ? / daivajJamityabhASiSTa, niviSTaM viSTare puraH // 93 / / yugmam / / athAgadyata sadyaskajJAnAmRtabhRtA'munA / agAdhajyotiSagranthasindhumanthAnabhUbhRtA // 94|| prauDhapradhanapAthodhitaraNaikataraNDakam / raNe kRpANAmAcchidya, yaste haste grahISyati // 95 / / zrIsiddhAyatane yasya, mUrdhani svadhunInibhA / stutiM prastuvato divyA, puSpavRSTirbhaviSyati // 96 / / sa va bhavitaitasyAH, zrIpatipratimaH patiH / zuddhapakSadvayo haMsyA, rAjahaMsa ivAmalaH // 97 // vizeSakam / / ityAkarNya kRtaprItiH, sa khecaraziromaNiH / praiSIjjyotiSikAgraNyaM, prINayitvA vibhUtibhiH // 98 // 66 kadAcid bharatakSetre, vyomnA citragatizcaran / ArtaM kiJcit puraM vIkSya, maGkhttIrNo bhuvaM divaH // 99 // tatra bhadrAkRti kaJcidapRcchat khecaro naram / keyaM purI ? nRpaH ko'syAM ?, duHkhaM kimidamapyaho ! ? // 100 / / jJAtAzeSakatho vAcamathovAca sa pUruSaH / alaGkRtamahIcakramidaM cakrapuraM puram // 101 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam prabhuratrAsti sugrIvaH, pragrIvaH kSitipazriyaH / priye yazomatI-bhadre, tasya khyAte ubhe zubhe // 102 // sumitraH sUnurekasyA, jaganmitramajAyata / dvitIyasyAH punaH padmazchadmanaH sadma jaGgamam // 103 // jIvatyasmin na me sUno vi bhUpAlavaibhavam / bhadreti sucaritrAya, sumitrAya viSaM dadau // 104 / / viSe dhvAnta ivodIrNe, caritaiH zyAmayA tayA / sumitro vyasanaM prApaccitraM padme nanu smitam // 105 // mlAniM gate sumitre'smin , mitravat tejasAM nidhau / yuktaM cakrapurasyAsya, duHkhaM duHsahatAM gatam // 106 / / iti citragatiH zrutvA, tamujjIvayituM javAt / paropakAravyasanI, viveza nRpavezmani // 107 / / sa mantrAmbhaH sumitrAGge, bandhudRgbhiH sahAkSipat / smitaM cakSuH sumitrasya, tadbAndhavamukhaiH samam // 108 // punarujjIvite jAte, sumitre netrapAtratAm / duHkhabASpAmbu bandhUnAM, pramodAzrupadaM yayau // 109 / / atha some sumitre'smistApaM harati dehinAm / padme saGkacite bhadrA, bhRGgIva kvacidapyagAt // 110 / / atha jIvitadAtAraM, tadA tAraM yazobharaiH / taM vidyAdharamAnandI, vavande napanandanaH // 111 / / tataH pitRbhyAM pAdAntapraNataH snapitaH sutaH / netrakumbhamukhodgIrNairAnandAzrujalaplavaiH // 112 / / vidyAdharakumAro'pi, tAbhyAmAliGgaya nirbharam / anicchannapi saccakre, vasanA-''bharaNAdibhiH // 113 // snehAdapreSitenAtha, sa citragatinA saha / sumitraH kurute krIDAM, viSNuneva purandaraH // 114 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [235 dazamaH sargaH] anyeSuH suyazA nAma, kevalI prApa tat puram / jagAma taM namaskartuM , sugrIvaH saha bAndhavaiH // 115 / / taM praNamyopavizyAtha, dezanAnte vizAmpatiH / papraccha kva nu sA bhadrA, paritrasya yayAviti ? // 116 / / sA nazyantI hRtA cauraivikrItA vaNijo gRhe / naSTA tato'pi dAvAgnidagdhA durgatimabhyagAt // 117|| atizocyamanantaM sA, saMsAraM vicariSyati / itthaM sa kathayAmAsa, kevalI nRpatiM prati // 118 // tadAkarNya nRpo dadhyau, yatkRte sA'kRtedRzam / so'styatra narake sA tu , gatA vatsalatA hahA ! // 119 / / itthaM khinnaH sumitrAya, dattvA rAjyaM bhuvo vibhuH / kaJcid dezaM ca padmAya, nirmAyo vratamagrahIt // 120 // tataH sumitradhAtrIzamApRcchya kathamapyamum / gatazcitragatistena, satkRto nagaraM nijama // 121 / / $ ito ratnavatIbhrAtA, kamalo'naGgasenabhUH / sumitrabhaginIM kUTAt , kaliGgasyAharat priyAm // 122 // svamitrasya sumitrasya, tAmAnetuM sahodarAm / vegAccitragatiH prApa, nagaraM zivamandiram // 123 // taM svamitrasvasardInavaktrAyAzcATakAriNama / udyAne'trAsayaccitragatiH kamalamAkulam // 124 / / kopAdanaGgaseno'pi, putrAbhibhavasambhavAt / yog citragatiM sainyairadainyairniragAt purAt // 125 / / udyanmahA: sahAnena, cakre citragatiyudham / kramabhraSTAkhilAstreNa, vailakSyamupagacchatA // 126 / / anaGgasenabhUpAlaH, khaDgaratnamathAsmarat / yo muddharadhairyo'sau, samaM sUnuvirodhinA // 127 / / 1. yugmam khaMtA0 // 2. sumideg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha citragatirmAyAtama:zyAmalitAmbaraH / rAjJaH kRpANamAcchidya, gRhItvA mitrasodarAm // 128 / / gatvA cakrapure tUrNaM, sumitrasya samarpya ca / AjagAma sa vaitADhyaM, pUrvAdimiva bhAnumAn // 129 // yugmam // prauDhaputraH sumitro'pi, viraktaH saMsRtau kRtI / vratamAsAdya jainendraM, vicacAra ciraM kSitau // 130 / / AkheTakagatenAyamatha padmana bandhunA / pUrvavidveSataH zalyahato nipatitaH kSitau // 131 // asAvanantasaMsArI, matto bhavati bAndhavaH / zocannevaM svamAtmAnaM, vipannaH sa mahAmuniH // 132 / / babhUva brahmaloke'sau, zakrasAmAnikaH suraH / agaNyapuNyanaipuNyapaNyAdvaitaniketanam // 133 / / duSTAhidaSTaH padmo'pi, saptamaM narakaM yayau / manye'sau caraNe dhRtvA, kRSTaH kAlena kautukAt // 134 / / hu ekadA'gamadAnandI, nandIzvaravaraM prati / vidyAdharagaNo bibhradahampUrvikayA tvarAm // 135 // athApUjyanta niHzeSagItavAdyAdikautukaiH / vidyAdharakadambena, bhaktivibhrAjinA jinAH // 136 / / kaiH puNyaiH padamIdRkSaM, du:khatrAsadamAsadam ? / idamatrAntare dadhyau, sumitraH svargitAM gataH // 137 / / iti cintayatazcitte, mitraM citragatiH kRtI / atipremNA'vadAtasya, tadA tasya smRtiM gataH // 138 / / nandIzvare sa taM vIkSya, kurvANaM jinapUjanam / AgAd vegena tatraiva, mitrasnehena mohitaH // 139 / / vidyAdhareSu zRNvatsu , sa devaH kurvataH stutim / mUni citragaterhRSTaH, puSpavRSTiM visRSTavAn // 140 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [237 dazamaH sargaH] atha citragatiM sarve, garvamunmucya khecarAH / vismitAH puSpavarSeNa, namazcakrurguNAdhikam // 141 // bubudhe'naGgaseno'pi, smRtvA gaNakabhASitam / puSpavRSTyA'siyaSTyA ca, hRtayA taM sutApatim // 142 / / ratnavatyapi taM prApya, papAvavirataM dRzA / marusthalapathe pAnthAH, pAtha:pUramivAdarAt // 143 // so'pi citragatirvIkSya, kairavAkSImimAM tadA / magnAmudadharat kaSTaM, tallAvaNyahRde dRzam // 144 / / parasparamathaitAbhyAM, gatabhyAmekatAmiva / svaM manaH premasarvasvakozAdhyakSa ivArpitam // 145 / / atha svasvapuraM prApuH, prItAH sarve'pi khecarAH / harSamutkarSayanto'ntaH, stutyA citragatestayA // 146 / / zrIsUrA-'naGgasenAbhyAmAdiSTo gaNakastataH / nizcikAya vivAhAya, rAgiNodinametayoH // 147 / / vivAhya ratnavatyA'tha, sUra-zcitragatiM sutam / rAjye nyasya samaM vidyunmatyA vratamupAdade // 148 // sa jIvaM dhanadevasya, bandhuM nAmnA manogatim / dhanadattasya capalagatiM ca mudamAnayat // 149 / / mRtasya maNicUDasya, svasAmantasya nandanau / vibhajya vibhavaM rAjJA, zazi-sUrau ca toSitau // 150 // ekadravyAbhilASeNa, kadAcid yudhyatostayoH / mRtayorvArtayA rAjA, vairAgyaM hRdi bhejivAn // 151 / / sArddha svakIyabandhubhyAM, vadhvA ca vasudhAdhavaH / sUrerdamadharAd bheje, vrataM khaDgAbhatIvratam // 152 // puraM purandaro nAma, purandaraparAkramaH / apAlayannRpAlasya, tasya sUnuranUnadhIH // 153 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam pAdapopagamaM kRtvA, prApa citragatiH kRtI / mAhendrakalpe devatvamRbhuprabhunibhaprabhaH // 154 // asti pratyagvideheSu , dezaH padmAkhyayA mahAn / yatra grAmA'nnarAzInAM, zailAnAmapi nAntaram // 155 / / puraM siMhapuraM tatra, vidyate viditaM bhuvi / saudhAgrastrImukhAbjAnAM, yondurdAsavat puraH // 156 // hariNandIti tatrAsIdavanIpAlapuGgavaH / vibhAti yatpratApasya, taptAMzuH pratihastakaH // 157 / / se bheje vallabhAmarthipriyadaH priyadarzanAm / yasyAH zasyau rati-prItyoH, kelizailarucau kucau // 158 / / so'yaM citragaterjIvazcyutvA mAhendrakalpataH / aparAjitanAmA'bhUdugdhAmA tadaGgajaH // 159 / / sakhA vimalabodhAkhyastasyAbhavadamAtyabhUH / sahacArI sadA bhAnoriva razmisamuccayaH // 160 / / vAhAbhyAM vAhitAvetau, bAhyAlIkramaNe'nyadA / deze davIyasi gatAvaraNye puNyavikramau // 161 / / tatrAvatIrya tau vIryavinirjitapurandarau / ninyatustoyatIreSu , tRSArtaM turagadvayam // 162 // atha zlathIkRtAbandhau, vipannau tau turaGgamau / dezAntaravihArazrInetre iva tadA tayoH // 163 / / atha tatra sthitAvetau, nirAzau galitazriyau / kaluSau kalimAhAtmyAnnyAyadharmAvivAGginau // 164 / / atrAntare naraH ko'pi, hanye hanye vadannidam / pradattAbhayadAnena kumAreNa sthirIkRtaH // 165 / / sthito yAvadasau tatra, tAvadArakSakAH kSaNAt / hata hateti jalpanto'bhyAyayuryayuvegataH // 166 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH] [239 tataH samaM kumAreNa, vadhavAraNakAriNA / tadA''rakSakasainyaM tat , prArebhe yuddhamuddhatam // 167 / / karavAlaH kumArasya, tato dalayato raNe / balasyAsya prabhAvAbdhimagastiriva pItavAn // 168 / / atha te vyathitAstena, kumAreNodbhaTA bhaTAH / / Azu vijJApayAmAsurvalitvA bhUbhujaM nijam // 169 / / tadA''rakSapratikSepoddIprakopaH sa bhUpatiH / sanAthAM daNDanAthena, prAhiNodasamAM camUm // 170 / / khaDgalekhA kumArasyAvalepajaladhestataH / imAM parAGmukhIcakre, vAhinImatulatvarAm // 171 / / atha svayamayaM rAjA, samAruhya mataGgajam / saGgrAmAya samArebhe, saMrambhaM krodhadurdharaH // 172 / / mantriputraM kumAro'pi, vyApArya nararakSaNe / Aruroha raNAyogramabhimAnamataGgajama // 173 / / nRpAGgajabhujenAbhAdasilekhA vikampitA / zikheva muktA vAtAstA, virodhivadhasandhayA // 174 / / tadbhujasya yamasyeva, romAJcairmecakadyuteH / saMharantI ripUn kRSTA, jihvevAsilatA babhau // 175 / / mano mantrI bhuje mitraM, mAno dhanamasirbalam / iti vIro vijagrAha, sa yuktaM saha bhUbhujA // 176 / / bhagne sainye praNidhito, jJAtvA taM nRpanandanam / raNaM nirmucya papraccha, kuzalaM kozalezvaraH // 177|| pitRmitraM kumAro'pi, taM matvA mantriNo girA / namazcakAra tatkAlAhaGkArabhraMzabhAsuraH // 178 / / sutA kanakamAlA'smai, kumArAya mahIbhujA / dattA pramathanAthAya, pArvatIva himAdriNA // 179 / / 1. degddhamadbhutam khaMtA0 // 2. taM mitrananda khaMtA // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha dezAntarAlokakautukAyattacetasau / nizi niHsRtya mantrIza-dhAtrIzatanujau gatau // 180 / / atha tau kAnane kvApi, kAminyAH karuNAravam / AkarNya kAlikAdevyA, mandire jagmaturjavAt // 181 // samIpe vahnikuNDasya, rudatI kAmapi striyam / vIro vyalokayat tatra, kAntAM kenApi khaDginA // 182 / / atha taM prathitotsAhaH, kumAraH prAha khaDginam / na vetsi krUra ! re ! bhUmi, mayA sasvAmikAmiti // 183 // vidyate yadi te zaktirvidhehi pradhanaM tataH / ityAkarNya drutaM so'pi, calitaH kalitaH krudhA // 184 // samullAsitanistriMzau, raNAya sphuritau tataH / etAvutpATitoddaNDazuNDAdaNDAviva dvipau // 185 / / khaDgena dhArayA dhArAM, vArayantau muhumithaH / yuyudhAtetarAmetau, dantAbhyAmiva dantinau // 186 / / tamajeyatamaM matvA, kumAramasinA puraH / krIDayA pIDayAmAsa, nAgapAzaprabandhataH // 187 / / vallIbandhAniva gajaH, sa jagatkautukapradaH / nRpasUnurbalenaiva, nAgapAzAnatutruTat // 188 // locane vaJcayitvA'tha, kumAreNa raNAGgaNe / kAlindIsrotaseva drurarAtiH pAtito'sinA // 189 / / mUrchA nimIlayAmAsa, tasyendriyagaNaM tataH / samullasattamaHstomA, padmakhaNDamiva kSapA // 190 // atha pAnIyamAnIya, taM niSicya nRpAGgajaH / calaccelAJcalonmIlanmArutairudajIvayat // 191 / / samprItaH so'pi mUrchAnte, bhUpasUnumabhASata / vighRSya mUlikAmetAM, lepaM ghAteSu dehi me // 192 / / zrutveti bhUpaputro'pi, cakre tasya vacaH kSaNAt / nIre rekheva tatkhar3agakSatidehe tadA'milata // 193 / / 1. canaM va khaMtA0 // 15 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH ] athotthitaH sa vIreNa, kA'sau ? ko'sIti bhASitaH / udbuddhavadanAmbhojamarandamadhuraM vacaH // 194 // ss Aste purazriyAM sImA, puraM zrIrathanUpuram / tasminnamRtasenAkhyaH, kSitipaH khecarezvaraH // 195 // asti kIrtimatI nAma, tasya kIrtimatI priyA / ratnamAlA'bhidhA bAlA, ratirUpA tayoriyam // 196 // hariNAndidharAdhIzatanubhUraparAjitaH / asyA bhaviSyati patirjJAnineti niveditam // 197 // zrISeNanandanaH zUrakAntanAmA'smi khecaraH / lAvaNyalaharIsindhumenAM yAcitavAnaham // 198 // aparAjita eva syAt, priyo me hariNandibhUH / pravizAmyathavA vahni, cakre nizcayamityasau // 199 // apahRtya tataH kopAdAnIteyaM mayA vane / bhaktibhiH zaktibhizcApi cApalAdarthitA bhRzam // 200 // pUrayiSyAmi te vahnipravezaniyamaM tataH / ityuktvA kRSTanistriMze, mayi vIra ! tvamAgataH // 201|| vitanvati kathAmitthaM, tatra vidyAdhare tadA / pitarau ratnamAlAyAH, putrImIkSitumAgatau // 202 // mantriputragirA tAbhyAM matvA'yamaparAjitaH / ratnamAlAM ratimiva, pradyumnaH pariNAyitaH // 203 // vidyAdharaH kumArAya, vrasaMrohaNauSadhIm / cintitArthakarIM dattvA, gulikAM ca kvacid yayau // 204 // [ 241 SSSS atho yathAgataM sarve, jagmustau tu mahAzayau / cirakAlaM vane bhrAntau, divIndu - tapanAviva // 205 // kumAraH sahakArasya, tale'tha tRSitaH sthitaH / yayau sacivasUnustu, vArigrahaNahetave // 206 // 1. avadad vadanAdeg khaMtA0 // 2. nidezitam khaMtA0 // 3. deg dharakumAro'tha, vraNa' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof 5 10 15 20 25 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kuto'pi toyamAdAya, yAvat so'yamupAgataH / tAvadAmratarormUle, na pazyati nRpAGgajam // 207 / / asAvasoDhA tanmitravirahaM nirahaGkRtiH / ciraM babhrAma kAntAre, yUthabhraSTa iva dvipaH // 208 / / atha bhraman gato nandipuropAntasurAlaye / etya khecarayugmena, sa proce duHkhadurmanAH // 209 / / AkArayati mitraM te, bhUpabhUraparAjitaH / tadA cApahRtaH so'yamAvAbhyAM vipinAntarAt // 210 / / prabhuH kamalabhAnunau, hArayAmAsa khecaraH / kumudinyAH kRte putryAH, kamalinyAzca taM yataH // 211 / / ayamevAnayorbAlye, nyavedi jJAninA varaH / prabhuNA nirmite so'sti, prAsAde tvadvinA'ditaH // 212 / / vivAhe'pi nirutsAhaH, sa bhavantaM vinA'bhavat / tadehi dehi tasyAdya, mudamabdherivoDupaH // 213 / / ityAkarNya hRdi prItaH, sa tAbhyAM saha jagmivAn / tatprAptimudita: kanye, vIra: paryaNayacca te // 214 / / $atha zrImandirapure, tau gatvA sattvaduHsahau / sthitau kAmalatAnAmnyA, vAranAryA niketane // 215 / / pure'sminnekadA kazcidabhUt kolAhalo mahAn / rathaghaNTApathatyAgavyAkulArkaturaGgamaH // 216 / / tat paramparayA jJAtvA, nihataM ghAtakairnRpam / vezyAyai mantrisUrAkhyadatha sajjIvanauSadham // 217 / / tad bhUbhRnmantriNe tUrNaM, vezyayA'pi niveditam / ayaM madgRhavAstavyaH, kiJcid vetti mahauSadham // 218 / / mantriNA bhaktibhugnena, tat tadA''kAritAvimau / auSadhena dharAdhIzaM, kSaNAccakraturakSatam // 219 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [243 dazamaH sargaH] hariNanditanUjo'yamiti matvA'tha bhUbhujA / rambhAnAmnaH svanandanyAH, pradAnenaiva satkRtaH // 220 / / tatraiva tAmapi tyaktvA, punaH pracalitAvimau / kaJcit kevalinaM vIkSya, pure kuNDapure sthitau // 221 // natvA kevalinaM bhaktibhAvitaH suhRdA saha / aparAjitavIro'yaM, niviSTa: kSitiviSTare // 222 / papraccha svacchadhI vizubhA-'zubhamathA''tmanaH / mitrasya ca svakIyasya, medinInAthanandanaH // 223 / / dvAviMzastIrthakRd bhAvI, nemistvaM paJcame bhave / ayaM suhRcca prathamo, gaNabhRt te bhaviSyati // 224 / / vAcaM samyag nizamyeti, prathitAM muninA'munA / sa prApa pramadaM bhAvimuktyAnandAnuvAdinam // 225 / / munau kRtavihAre'tha, kevalajJAnabhAskare / tau kutUhalinau dezAn , draSTumabhramatAM punaH // 226 / / $$ itazcAsti janAnande, laGkAzaGkAkare pure / jitazatrurdharitrIzo, dhAriNI cAsya vallabhA // 227 / / so'pi ratnavatIjIvazcyutvA mAhendrakalpataH / devyAH kukSisarohaMsI, jajJe prItimatI sutA // 228 / / athAsau yauvanaM prAptA, pratijJAmiti nirmame / vidyayA mAM vijetA ya, sa me bhartA bhaviSyati // 229 / / svayaMvarArthamurvIzastato nirmAya maNDapam / paJceSurociSo bhUrInamImiladilAdhipAn // 230 / / sapAJcAlIprapaJceSu , te maJceSu niSAdinaH / kiranti rAgaM pratyaGgaM, bhUSAmaNivibhAnibhAn // 231 / / atrAntare narezasya, sacivasya ca tau sutau / pazyantau kAzyapIkhaNDamakhaNDasmayamIyatuH // 232 // 1. rdharAdhIzo, khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 244] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vidhAya gulikAyogAdanyaM veSamubhau tataH / mUle maJcasya kasyApi, sthitAvuttAlakautukau // 233 // kasyAzcinmaJcapAJcAlyA, mUrdhni nyastakarAmbujaH / kumArastasthivAn pazyan bhUbhujastRNavat tadA // 234 // atha raGgapathakroDaM, prApa prItimatI tadA / purovartipratihArIprathitAgrapathAntarA // 235 // samAlokya samAyAntImatha te pRthivIbhRtaH / ceSTAntarANi tatkAlaM cakrire calacetasaH // 236 // paribhrAmyati lIlAbje, cakSuzcikSepa kazcana / iha tadvaktrazobhA'sti, na vetIva vilokayan // 237|| aGgulibhyAM bhramayataH, karAt kasyApi campakam / kSitau papAta tatkAntivijitaM nu ! vilajjitam // 238 // vimalaM ketakIpatraM, nakhaiH kazcidadArayat / tadIyadazanonmIlanmayUkhazrImalimlucam // 239 // tadIyAGgapariSvaGgatirodhAnavidhAyinam / kazcidabhramayat pANerAkraSTumiva kaGkaNam // 240 // jagatIpatiSu spaSTamiti teSu vilAsiSu / puraH prAha pratIhArI, mudA prItimatIM prati // 241 // ete devi ! mude vizvavijayojjvalavikramAH / AjagmustvatkRte bhUpAH, smararUpA guNAbdhayaH // 242 // yaH kazcit te mudaM citte, datte'mISu vizeSataH / vRNu taM bhAgyasaubhAgyaprasAdasadanaM nRpam // 243 // asau mauktikatADaGkahaMsottaMsamukhAmbujaH / rAjA bhuvanacandrAkhyaH, zaurya - dhairya-dhiyAM nidhiH // 244 // ayaM hArAGkitagrIvo, rAjA samaraketanaH / smare harabhayodbhrAnte, rUpa zrIramumAzritA // 245 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dazamaH sargaH] [245 bhUpaH kuberanAmA'yaM, sakhyurmukhamavekSate / uttIrNo bhuvi cetobhUrdivaH zivabhayAdiva // 246 / / ayaM somaprabho rAjA, karodyatkelikandukaH / praviSTo hRdi nArINAM, syAdasAveva manmathaH // 247 / / bhUpaH sUrAbhidhaH so'yaM, lIlAnalAravindavAn / amuM bheje ratinityaM, priye'naGge tadAzayA // 248 / / bhImaH zrImAnasau rAjA, kuNDale kurute karam / smaraM ratirataM matvA, yaM prItistadvadAzritA // 249 / / mAdhavo dhavalaH so'yaM, smeranIlAzmazekharaH / yatkAntikiGkaraH kAmo, bhuvaneSu vijRmbhate // 250 / / iti jJAtvA pratIhArIvacanena nRpAnimAn / krameNa praSTumArebhe, kanyA vidyAsu kauzalam // 251 // atha jitvA kumArI, tAnanupraznaM niruttarAn / varaM narebhyo nArIti, jJAtvA prItiparA'bhavat / / 252 / / tAmatha vyathamAnAtmA, kumAro jitakAzinIm / tayaiva maJcapAJcAlyA, maNisparzAdavIvadat // 253 / / camatkArakarI puMsAM, prAha pAJcAlikA tataH / AkSipya mApateH putrI, mUrtamAnabhRtA girA // 254 // kimu garjasi vAmAkSi ! vijitya nRpazUn nRpAn ? / na kiM jAnAsi mAmatra, puraH sphuratikautukAm ? // 255 / / bhavatyA yadi jIye'haM, tad gururlajjate mama / manmaulau nyastahasto'yaM, hariNandinRpAtmajaH // 256 / / camatkRteti pAJcAlIvAcA sA cArulocanA / zAradeva svayaM vAdasAdarA mudamuddadhau / / 257 / / kanyA papraccha kaH zUro ?, jitAtmeti jagAda sA / ko dakSaH ? sA'vadat proktaM, tayA zrIbhiravaJcitaH // 258 // 1. tukam khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 246] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam ko duHkhIti taya proktaM, spRhA yasyeti sA'bravIt / tayoktaM ko dhanI ? yasya, sukRtAnItyuvAca sA // 259 // iti praznottaragirA, pAJcAlyA vijitA satI / mudA kaNThe kumArasya, bAlA mAlAmayojayat // 260 // atha pRthvIbhRtaH sarve, kumAraM prati kopinaH / samameva samIkAyAnIkinI: samanInahan // 261 // balAni balavAn rAjJAM tAni jitvA nRpAtmajaH / bhUpaiH pratyekamekAkI, sArddhaM yuddhavidhiM dadhau // 262 // helayaiva mahIpAlAnanyAn nirjitya bhUpabhUH / kesarIva samArUDhaH, somaprabhanRpadvipam ||263 // svastrIyo mAtulenAyAM, visphurannaparAjitaH / rAjJA somaprabheNAtha, lakSaNairupalakSitaH // 264 // galadazrujalo vIramatha somaprabho nRpaH / bhAgineyaM mahAharSapUritaH parirabdhavAn // 265 // hariNanditanUjaM me, jAmeyamaparAjitam / amuM jAnItha bhUpAnAmiti somaprabho'dizat // 266 // jagmuH svAjanyamurvIzAH, sarve'pIti pramodinaH / madhye bhUtvA kumArastaiH, sotsAhaizca vivAhitaH // 267 // atha sammAnitA rAjJA, sarve'pi jitazatruNA / yayurnijanijaM sthAnaM, nRpA somaprabhAdayaH // 268|| tatastatra sthitaM zrutvA, kumAramaparAjitam / Ayayau paitRko mantrI, samAkArayituM rayAt // 269 // sarve'pi pariNItastrIpitaro'pi tamAyayuH / saridoghA ivAmbhodhi, vidyAdharadharAdhipAH // 270 // 1. yA pRSTaM, spRdeg khaMtA0 // 2. degkinIM sama khaMtA0 // 3 deg bho'vadat khaMtA0 // 4. sarve prItipramodeg khaMtA0 // 5 taM matvA, khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [247 dazamaH sargaH] mitreNa mantriNA dhAtrIzvarairvidyAdharaizca taiH / RkSairiva tuSArAMzuH, kumAraH parivAritaH // 271 / / kampinI sainyacAreNa, svinnAM gajamadAmbubhiH / bheje nijapurImeSa, dayitAmanurAgiNIm // 272 / / babhau pitaramAlokya, vRkSo'mbudamivAtha saH / prItaH prekSya ca taM rAjA, rAjAnamiva vAridhiH // 273 / / romAJcamecakazrIkaH, prasaradbhujapakSatiH / pitRpAdAmbujotsaGge, vIro bhRGga ivApatat // 274 / / atho kumAramutthApya, bAhubhyAM prItivihvalaH / rAjA hRdi dadhau mUni, varSan harSAzrubindubhiH // 275 // athoddadhAra no mauliM, nyasya mAtRpadadvaye / nakhoSNISamaNInAM tu , razmibhirgrathitaM mithaH // 276 / / mAtrA kathaJcidutthApya, mudA mUrdhani cumbitaH / kumAraH zaizavasukhaM, sasmAra suradurlabham // 277 // tau manogati-capalagatijIvau praNematuH / / sodarau sUra-somAkhyau, kumArasya padadvayam // 278 / / samarthamatha matvA taM, nidhAya svapade sutam / vrataM vizvastahariNaM, hariNandI mudA dadhau // 279 / / tapastapanavistAradhvastakarmatamastatiH / hariNandImunipatistat prApa paramaM padam // 280 // mahiSIpadavidyotamAnaprItimatIyutaH / zazAsa sUra-somAbhyAM, sahorvImaparAjitaH // 281 / / mitraM vimalabodho'pi, tasya mantripade'bhavat / dIptateja:pradIpaikasadanaM sadanantadhIH // 282 // kurvannurvIpatistIrtha-rathayAtrAmahotsavam / dadarzA'naGgadevAkhyamibhyamudbhinnayauvanam / / 283 // 1. "tistatra, rathadeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam etasyaiva dvitIye'hni, maraNaM paribhAvayan / dhik ! saMsRtirasAreyamiti sArAM dhiyaM dadhau / / 284 / / ihAntare puropAnte, kevalajJAnavAn muniH / Ayayau yaH kumAratve, dRSTaH kuNDapure purA // 285 / / padmaM prItimatIputraM, kRtvA rAjye'tha pArthivaH / munestasmAd vrataM prApa, sakAntA-'mAtya-bAndhavaH // 286 / / sa tapo nibiDaM taptvA, pUrNAyuH saparicchadaH / samabhUdAraNe kalpe, zakrasAmAnikaH suraH // 287 / / jambUdvIpAbhidhe dvIpe, kSetre bharatanAmani / kurudezaziromAlye, zrIhAstinapure pure // 288 // zrISeNanRpateH panyAM, zrImatyAM zaGkha ityabhUt / jIvo'parAjitasyAtha, pUrNendusvapnataH sutaH // 289 / / yugmam // jIvo vimalabodhasya, matiprabha iti zrutaH / AsId guNanidharmantrikirITasyAGgajo guNI // 290 // krIDAM vitanuto mitrIbhUya tau pUrvavat tataH / / yauvanasya vazaM yAtau, vasantau janacetasi // 291 / / cauryadAvAgnidagdhAGgaH, sImAdezajano'nyadA / Agatya kSitinetAraM, vijetAraM vyajijJapat // 292 // vizAlazRGgaH sa giriH, sA candrazizirA nadI / durge'smin durgrahaH pallIpatiH samaraketanaH // 293 / / haratyeva sadezasthaH, sa dezasya zriya sadA / doSA doSAkaro'mbhojavanasyeva samApatan // 294 // giraM janapadasyeti, duHkhadAhasagadgadAm / samAkarSyAbhavad bhUpaH, kopavahnihasantikA // 295 / / kaTakAya kaTusvAntaH, samArambhaM vibhAvayan / Adideza nRpaH patti-dvipa-vAha-rathAdhipAn / / 296 / / 1. nidhirmadeg khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [249 dazamaH sargaH] atha vijJApayAmAsa, kumAra: kSitivAsavam / antaH sphurati kope'pi, nirvikAramukhAkRtiH // 297 / / svargezo nAgataH svargAnna pAtAlAd balirbalI / kathamitthaM prabho ! pallIpatimAtre prakupyasi ? // 298 // mA kopIrahamevAmuM , nigrahISyAmi helayA / vyApAraM hi kuThArasya, nakhacchedye karoti kaH ? // 299 // ityAkarNya narendreNa, samAdiSTaH pramodinA / kumAraH zatrusaMhArahetave kaTakaM vyadhAt // 300 / / kRtvA zUnyamatho durgaM, katicitpattipAlitam / tasthau dUreNa pallIzazchalAya saha sainikaH // 301 / / iti matvA kumAro'pi, samAropitasainikaH / preritaiH pattibhirdurga, grAhayAmAsa kaizcana // 302 / / jagAmAntaH samaM sainyaiH, zaGkho'yamiti zaGkayA / balairanargalairdurga, pallIpatiraveSTayat // 303 / / atha saMruddhadurgaM taM, valgantaM vikramorjitaiH / pallIzaM veSTayAmAsa, kumAraH parito balaiH // 304 / / antarbahirbalastomairdurgAnte vadhyatAM gatam / matvA''tmAnamatho mAnamamucat pakvaNAdhipaH // 305 // mUrtaM madamaSIpiNDamivAyAtaM hRdo bahiH / vahan kaNThe kuThAraM sa, kumAramunInItavAn // 306 / / valamAnaH sahAnena, vIro'tha kaTakAntike / ardhamArge'rdharAtre sa, zuzrAva ruditaM striyAH // 307 // atha zabdAnusAreNa, tAM jagAma nRpAGgajaH / eka: khaDgalatodrekabhrAjiSNubhujabhUruhaH // 308 / / kumArastAmathovAca, kimidaM bhIru ! rudyate ? / iti sA'pi tadAkAravizvastA duHkhitA'vadat // 309 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 1111 15 20 25 250 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam SSSS aGgadezeSu campAyAM, jitArinRpateH sutA / kIrtimatyAmabhUd bhUriputropari yazomatI // 310 // guNazravaNamAtreNa, zaGkhe zrISeNanandane / anurAgo'bhavat tasyAH, sarojinyA ravAviva // 311 // svAjanyAya tato rAjA, zrISeNanRpatiM prati / viziSTaM preSayAmAsa, vAkpIyUSapayonidhim // 312 // samaye'sminnimAM balAM, maNizekharakhecaraH / ja mayA saha mahastiraskRtasahasraruk // 313 // aTavyAmiha muktA'haM ninye kanyA tu sA'nyataH / tasyAH zrImannahaM dhAtrI, tadviyogena rodimi ||314|| kiMvadantIM kutastasyA, labheyamiti cintayan / imAmAzvAsayAmAsa, kumAraH kAmyayA girA ||315|| atha tadvIkSaNapare, vIre zauryasakhaH svayam / pUrvAzApatiruSNAMzuM, zaile dIpamivAmucat // 316 // tadaTannaTavIgarbhe, kanyAvIkSaNasatvaraH / zaile vizAlazRGgAkhye, kandarAmandirodare ||317|| zaGkha eva mama svAmI, vadantImiti bAlikAm / kheTaraM cATukAraM ca, so'pazyanmaNizekharam // 318 // yugmam // krodhAdabhimukhaM dhAvan, pazyan kanyAM ca saspRham / kumAraH khecarendreNa, tatpriyatvena nizcitaH // 319 // samAyAtaH priyo'yaM te, zaGkha pazyaiSa hanyate / tAM pratIti pratijJAya, pracacAla sa khecaraH // 320|| tanniSkRpakRpANAgrasaGgrAmeNa nRpAGgajaH / khecaraM vigaladbhAsaM, dAsaM cakre vijitya tam // 321|| smitvA vyalokayad bAlA, taM kumAraM jitadviSam / prabhAte paribhUtenduM padminIva divAkaram // 322 // 1. 'nidhiH khaMtA pAtA0 // 2. smitA vya khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof " Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [251 10 dazamaH sargaH] atha vyomno manovegA, maNizekharapattayaH / peturnupasutopAnte, sarasIva sitacchadAH // 323 / / ubhau pure ca sainye ca, praiSId bhUpAGgajaH khagau / ekaM yazomatIdhAtryAH, samAnayanahetave // 324 / / nikAmamuparodhena, kumAra: khecarezituH / praNaman siddhacaityAni, kanyayA sAkametayA // 325 / / AyAtaH kanakapure, vidyAdharapure tataH / bhUmibhAlAbhavaitADhyavizeSakakalAbhRti // 326 / / yugmam / / dinAni katicit tatra, tasthau bhUjAninandanaH / khecarazreNisaujanyakSIranIrezakezavaH // 327 / / atha tasmai dadau putrI, khagezo maNizekharaH / dadire khecarairanyairapi vidyA nijA nijAH // 328 / / atha vidyAdharaiH sarvaiH, paritaH parivAritaH / dviSadbhayAdakampAyAM, campAyAM puri yAtavAn // 329 / / yazomatyAdikAH kanyAH, sa tatra pariNItavAn / rohiNIprabhRtI: zItadyutirdAkSAyaNIriva // 330 / / vighATitakapAToSThapratolImukhaniHsRtaiH / saudhAMzubhirvihasitAmiva campAM viveza saH // 331 // yazodharo gaNadharaH, kamArasya sahodarau / sammukhau dvAvapi prAptau, tau jIvau sUra-somayoH // 332 / / bAhubhyAmiva bandhubhyAM, vAma-dakSiNapakSayoH / caturbAhurivAdarzi, kumAro nAgaraistadA // 333 / / athAsau pitarau natvA, kRtArthammanyamAnasaH / babhava vipalaprItivallIprollAsapAdapaH // 334|| 20 1. atha zvasuramApRcchya, parivAraiH samaM nijaiH / pitrorutkaNThitaH prApa, kumAro hastinApuram // 331 // itirUpaH zlokaH khaMtA0 // 2. degvau zazi-sUrayoH vatA0 / / 3. degthAyaM pitadeg pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vasundharAdhurAdhurya, rAjye kRtvA'tha taM sutam / rAjA guNadharAcAryapAdAnte jagRhe vratam // 335 / / vanImivAvanImenAM, secaM secaM nayAmbubhiH / mAlAkAra iva mApaH, sa yazobhirapuSpayat // 336 / / 88 anyadA kevalajJAnanidhivibudhasevitaH / zrISeNaH kSINaduSkarmA, prAptastasyAH puraH puraH // 337 / / parIvAraparIto'yamatha zaGkhaH kSamApatiH / munIndraM pitaraM natvA, dezanAnte vyajijJapat // 338 // svAmin ! premNA yazomatyAmatyAsaktiH kuto mama ? / Uce munirathAnekabhavasambandhitAmiha // 339 // AgAmini bhave bhAvI, neminAmA jino bhavAn / mantrI ca bAndhavau caitau, gaNezAstava bhAvinaH // 340 // iyaM rAjImatI bhUtvA, tvadekamayamAnasA / anUdaiva vrataM tvattaH, prApya nirvRtimApsyati // 341 / / nizamyeti munervAcaM, zaGkhaH zaGkhojjvalAnanaH / kumAraM puNDarIkAkhyaM, rAjye vyadhita durdharam // 342 // tataH samaM yazomatyA, bandhubhyAM sacivena ca / avApa mApatirdIkSAM, vIkSAM muktistriyA iva // 343 / / so'rhadbhaktyAdibhiH sthAnaistIrthakRtkarma nirmame / vidhAyA''rAdhanAM cAnte, pAdapopagamaM vyadhAt // 344 / / parISahopasargAdyaiH, sa parairaparAjitaH / aparAjitasajJe'bhUd , vimAne bhAsuraH suraH // 345 // 15 20 1. rAdhauryaM pAtA0 // 2. degndhavAvetau khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH] tasminnakhaNDitasukhAmRtapAnapInaH, so'yaM suraH sphuradanuttararUpasampat / harSaprakarSamayamadbhutabhUribhAgyalakSmImayaM ca samayaM gamayAmbabhUva // 346|| // iti zrIvijayasenasUriziSya zrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIbhneminAthaprAcyabhavavarNano nAma dazamaH sargaH samAptaH // pIyUSAdapi pezalAH zazadharajyotsnAkalApAdapi, svacchA nUtanacUtamaJjaribharAdapyullasatsaurabhAH / vAgdevI mukhasamamasUktavizadodgArAdapi prAJjalA:, keSAM na prathayanti cetasi mudaM zrIvastupAloktayaH ? // 1 // // granthAgram 352 / ubhayam 3145 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 253 5 10 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH // itazca mathurApuryAM, yadunAmA nRpo'bhavat / bRhadrathAGgajo bhUribhUpAnte harivaMzabhUH // 1 // zUro jAtastataH zauri-suvIrau tasya cA''tmajau / zUraH zauriM nRpaM kRtvA, vrate pravavRte kRtI // 2 // suvIraM svapade nyasya, zauriH sodaravatsalaH / svayaM kuzArtadezeSu , cakre zauripuraM puram // 3 / / zaurerandhakavRSNyAdyA, babhUvuH kila suunvH| suvIrasya mahAvIrA, bhojavRSNyAdayaH punaH // 4 / / bhUpamandhakavRSNi tat , kRtvA zauridharAdhipaH / supratiSThAnmuneH prApya, vrataM nirvRtimAsadat // 5 // suvIrastanujaM rAjye, bhojavRSNi vidhAya ca / vidadhe sindhuSu svasmai, sauvIraM nAma pattanam // 6 // mathurAmbhojasUryasya, bhojavRSNemahIbhujaH / jAgradugraguNagrAma, ugrasenaH suto'bhavat / / 7 / / AsannandhakavRSNestu , subhadrAyAM sutA daza / samudravijayo jiSNurakSobhyaH kSobhitadviSan / / 8 / / stimitaH zamitArAtiH, sAgaraH sAgaropamaH / himavAn himavatkItiracalo'calanizcayaH // 9 // dharaNo dharaNIbhUSA, pUraNaH zatrucUraNaH / abhicandro vitandrAtmA, vasudevazca vizvajit // 10 // vizeSakam // 1. sUro pAtA // 2. sUraH pAtA0 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [255 ekAdazaH sargaH] samudravijayaM nyasya, svapade'ndhakavRSNinA / supratiSThAnmunereva, pravrajya prApi nirvRtiH // 11 // rAjye nyasyograsenaM ca, bhojavRSNirmahAbhujaH / / supratiSThasya pAdAnte, dAntAtmA vratamagrahIt // 12 // kaMsena tu subhadrAkhyarasavikrayisUnunA / paThato vasudevasya, maitrI sauripure'bhavat // 13 / / tatazcikrIDatuH kaMsa-vasudevau sadaiva tau / mithazcaitanyavatkAyapraticchAyanibhAvubhau // 14 // samudravijayasyorvIbhRto'nyeyuH sabhAjuSaH / arddhacakrijarAsandharAjAdezaH samAyayau // 15 / / asmadvaMzyo'sti vaitADhyataTe siMhastho nRpaH / enaM baddhvoddhatakrodhaM, yaH kazcana samAnayet // 16 / / iSTo dIyeta dezo'smai, tathA jIvayazAH sutA / rAjAdiSTaM tadityetanmene mAnavapuGgavaH // 17 // samudravijayAd rAjAdezArthaikasamarthadhIH / yayAce svayamAdezaM, vasudevaH pratijJayA // 18 // narendrAdezataH kaMsasArathiH sArasainikaH / vIro jagAma vaitADhyamadvaitADhyaparAkramaH // 19 // atho siMharatho yaddhadaHsahaH sahasA'bhyagAt / vasudevaM prati javAt , kiri: kesariNaM yathA // 20 / / atha yuddhaprabandhena, bhagne sainyasamuccaye / vasudevaH samaM siMharathena yuyudhe svayam // 21 // tataH parighamudyamya, kaMsastaM sahasA dviSam / Ahatya vasudevasya, puro baddhamaDhokayat // 22 / / athaitya daityavikrAntaH, krAntasiMharatho rayAt / samudravijayasyAMhI, vasudevo'namanmudA // 23 / / 1. krayasU khaMtA0 pAtA0 // 2. zauri khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vasudevamathAvAdInnRpastubhyaM pradAsyati / rAjA tuSTo jarAsandhastAM jIvayazasaM sutAm // 24 // pati-tAtakulocchittyai, sA tu jJAtamidaM mayA / kroSTakijJAnivacasA, tat tattyAge matiM kuru // 25 // dhyAtvA'tha vasudevo'pi, jagAda nRpatiM prati / yuddhe kaMsena baddho'yaM, tad yazo'syaiva dIyatAm // 26 / / tadagadyata bhUpena, jarAsandhanRpaH katham / sutAmapi baliSThAya, vaNikputrAya dAsyati ? // 27 // avAdi vasudevena, manye nAsau vaNiksutaH / jAnAmi vikrameNeti, tatpitA''kArya pacchayate // 28 / / athA''hUya subhadro'yaM, kaMsottaMsitasannidhiH / rAjJA sazapathaM pRSTaH, suto'yaM te kimaurasaH ? // 29 // ityukte bhUbhRtA'vocat , subhadro'pi yathAtatham / gato'hamekadA zaucahetave yamunAmanu // 30 // adarzi kAMsyamaJjUSA, tat tarantI rayAnmayA / AkRSyodghATitA tasyAM, dRSTo'yaM mahasAMnidhiH // 31 / / mudrikAyugabhAjo'sya, gRhItasya zirastale / labdheyamiti bhUpAGghripuraH putrIM mumoca saH // 32 / / ugrasenasute'muSmin , dhAriNyAH kukSivartini / pUritazchadmanA'mAtyaiH, patyantrasvAdadohadaH // 33 // pitRvairIti saJcintya, putraH prANapriyo'pyasau / mAtrA'tinindyaH kAlindyAH, pravAhe'smin pravAhitaH // 34 // yugmam / / patrikAM vAcayitveti, mumude medinIzvaraH / nijagotrAvataMsaM, taM, kaMsaM vijJAya tatkSaNAt // 35 // 1. tattyAge tanmati khaMtA0 // 2. pAGgreH, pu pAtA0 / / 3. pyayam khaMtA0 pAtA0 // 4. nIpatiH khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH ] jarAsandhamupasthAya, samudravijayastataH / kaMsasya zauryamAkhyAya, taM siMharathamArpayat // 36 // dattvA sutAM nRpo'pRcchad, dezamiSTamanena tat / pitRdviSA yayAce sA, kaMsena mathurApurI ||37|| tajjarAsandhadattograbalo'yaM mathurAM gataH / ugrasenanRpaM kaMsaH, kASThapaJjarake'kSipat // 38 // mayA tyakto'si no vetti, vArtAmapi pitA tava / evamukte'pi dhAriNyA, nograsenaM mumoca saH // 39 // kaMsAnujo'timuktAkhyaH, pitRduHkhAkulastataH / kRtI vrataM sa jagrAha, muktimArgaikapalvalam // 40 // samudravijayaH so'pi, svAminA satkRtastataH / yayau zauripure zUrasamuccayaziromaNiH // 41 // [ vasudevahiNDiH ] vasudevAGgasaubhAgyakRSTastrIviplavAkulaiH / nRpaH kadA'pi vijJapto, nAgarairnayasAgaraiH // 42 // samudravijayenAtha, tAdRgviplavabhIruNA / abhASi vasudevo'yamutsaGgAropapUrvakam // 43 // aharnizaM bahirbhrAntyA, durbalo'si tatastvayA / stheyaM sadA madAvAse, kalAbhyAsavinodinA // 44 // gurorgiraM zirasyeSa, zeSAmiva nidhAya tAm / saudha eva sthitazcakre, kalAbhyAsamaharnizam // 45 // sa kadA'pi zivAdevyA, preSitaM bhUpatiM prati / candanodvartanaM ceTIhastAjjagrAha narmaNA // 46 // uktazceTikayA so'pi, vasudevaH sahAsayA / rAjJA strInarmadoSeNa, tvamanenAsi yantritaH // 47 // 1. mukto'pi khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [257 5 10 15 20 25 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam ityasau paramArthena, nijaM matvA niyantraNam / dezAntaravilokAya, ni:sasAra purAnnizi // 48 // racayitvA citAmeSa, zmazAnabhuvi bhUridhIH / nikSipya mRtakaM kiJcidantarajvAlayanmudA // 49 // stambhaM nyasya taTe tasya, patrikAyAM lilekha saH / gurubhirdUSitaguNo, vasudevo'nale'vizat // 50 // iti kRtvA vrajan dRSTaH, kayA'pi pathi kAntayA / Aropito rathe khinna, iti brAhmaNaveSabhRt // 51 // tadgrAme tadgRhe snAta-bhukto yakSAlayasthitaH / zuzrAvAgnau mRto'zoci, vasudevaH svakairiti // 52 // athA''tmajJAnanirbhIkaH, pracalannagrato balI / kayA'pi kila kAminyA, rathamAropito nijam // 53 / / pure vijayakheTAkhye, sugrIvakSmApateH sute / zyAmA-vijayasenAkhye paryaNaiSIt kalAjite // 54 // tato vijayasenAyAmutpAdyA'krUramaGgajam / aTannaTavyAM tasthau sa, jalAvartAkhyapalvale // 55 // dvipaM mattamihAyAtaM, vazIkurvannasau vazI / khagA'rcimAli-pavanaJjayAbhyAM sahasA hRtaH // 56 / / udyAne kuJjarAvarte, nItasyAsya mudA dadau / khecaro'zanivegAkhyaH, zyAmAM nAma nijAtmajAm // 57 / / ayaM tayA pravINAtmA, vINAvAdyena toSitaH / dadau varaM tayA'yAci, sadA'pyavirahastataH // 58 / / aviyogastvayA'yAci, kutaH sutanu ! kathyatAm ? / ityukte vasudevena, sA babhASe mRgekSaNA // 59 / / pure kinnaragItAkhye, vaitADhyagiribhUSaNe / / rAjA jvalanavego'bhUdarcimAlinRpAtmajaH // 60 // 1. yantritam khaMtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH ] [259 nAmnA cA'zanivego'sti, khagastadanujo balI / Aste jvalanavegasya, sUnuraGgArakaH punaH // 61 // etasyAzanivegasya, sutA'hamabhavaM vibho ! / vratI jvalanavego'bhUt, kRtvA matpitaraM nRpam // 62 // tadaGgArakavIreNa, vidyA-balavilobhinA / jitvA matpitaraM rAjyamidamadbhutamAdade // 63 // aSTApade'nyadA''khyAtaM, matpituzcAraNarSiNA / jalAvarte gajaM jetA, rAjyadaste bhaviSyati // 64 // tadAdi tatra muktAbhyAM khagAbhyAM tvaM jitadvipaH / hRto'si rAjyalobhena, dattA tubhyamahaM punaH // 65 // strIyutaM yaH khagaM hanti, sa vidyAbhirvimucyate / ityAcAraH sadaivAsti, samaye vyomacAriNAm ||66|| tat krUro'GgArakastubhyaM, mA kArSIt priya ! vipriyam / aviyogastadetena, kAraNena mayA vRtaH // 67 // pratipadya giraM sadyastadIyAmiti vRSNisUH / tatrAvatasthe sausthyena, samaM dayitayA tayA // 68 // suptaH sa cAnyadA rAtrau, vIro vanitayA samam / aGgArakeNApahRto, vasudevaH prabuddhavAn // 69 // ko me harteti vimRzan, dadarza nijavallabhAm / zyAmAmaGgArakeNaiva, khaDgAkhaDgi vitanvatIm // 70 // aGgArakeNa sA zyAmA, khaDgenA''zu dvikhaNDitA / dve zyAme yudhyamAne tad, vasudevo vyalokayat // 71 // atha mAyAmimAM matvA, vArSNeyo'GgArakaM ruSA / jaghAna muSTinA mUrdhni, kezarIva karIzvaram // 72 // udghAtapAtarugNena, vimukto'GgArakeNa saH / cyutazcampApurIpArzve, sarovarapayo'ntarA ||73 || 1. vRSNibhUH khaMtA0 // 2. 'mAne ca vasudeg khaMtA0 // 3. mAM jJAtvA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 15 20 25 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tat tIrvA''zu sarastIre, vAsupUjyAlayaM gataH / jinaM natvA sahaikena, dvijena purI jagmivAn // 74 / / yUno vINAjuSaH prekSya, hetuM papraccha sa dvijAt / atho kathayituM tasmai, prArebhe dvijakuJjaraH // 75 // iha gandharvasenA'sti, cArudattavaNiksutA / / sA prAha sa patiH syAnme, yo mAM jayati vINayA // 76 / / vINAcAryoM yazogrIva-sugrIvAviha tiSThataH / vINAbhyAsaM tadabhyAse, tanvantyete tadicchayA // 77 / / mAse mAse parIkSA syAnna ko'pi ca jayatyamUm / vasudevo nizamyeti, vidyAvikRtarUpakRt // 78 // vipraveSadharo gatvA, sugrIvaM pratyado'vadat / vINAyAM tava ziSyo'smi, cArudattasutAkRte // 79 // sopahAsamupAdhyAyaH, sthApayAmAsa taM tataH / ahAsayajjanAn so'pi, markhatvamiva darzayan // 80 / / athA''jagAma mAsAnte, cArudattasya nandanI / vINAbhyAsakRtAM yUnAM, parIkSAM kartumAtmanA // 81 // upAdhyAyena ziSyaizca, cArucIradharastadA / vasudevaH prahAsAya, sthApitaH prauDhaviSTare // 82 // te yuvAno'tha sarve'pi, vINayA vijitAstayA / vAdAya vasudevo'tha, tairUce parihAsibhiH // 83 // athA''dhAya nijaM rUpaM, camatkArakaraM nRNAm / vINAH pradUSya yUnAM ca, tasyA vINAM kare'grahIt // 84 / / geyo viSNukumArasya, trivikramaparAkramaH / gandharvasenayetyukte, sa cakre sarvamapyadaH // 85 / / hRSTena cArudattena, sa gRhe jagRhe mudA / tato vivAhadIkSAyAM, pRSTe gotrAdike'hasat // 86 / / 1. degpi tu jadeg khaMtA0 pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [261 10 ekAdazaH sargaH] vaNikputrIyamiti mA, hAsI: pRSTe kule sati / caritaM zravyamastyasyAstamityUce tadA vaNik // 87 / / atha tAM pariNIyAsau zyAmAkhya-vijayAhvaye / paryaNaiSId yazogrIva-sugrIvatanaye api // 88 / / [cArudatta-gandharvasenayozcaritam] atha gandharvasenAyA, vRttaM kathayituM vaNik / apareyuH samArebhe, vasudevaM prati smitaH // 89 / / purA'haM jIvatoH pitroH, subhadrA-bhAnusaGghayoH / agAM suhRjjanaiH sAkaM, helayA sindhurodhasi // 90 // tatra strI-puMsayoH pAdapratibimbAnusArataH / saJcarannahamadrAkSaM, satalpaM kadalIgRham // 91 // taruNaM taruNA sAkaM, kIlitaM tatra dRSTavAn / oSadhImUlikAstisrastathA tatkhaDgakozagAH // 92 // tAbhirapyuparinyastapatrIjJAnaprabhAvataH / niSkIlamavraNaM muktamUchaM ca tamahaM vyadhAm // 93 / / athonmIlitanetrAbjaH, prAptasaJo'vadat sa mAm / kiM niSkAraNabandhoste, vidadhAmi kila priyam ? // 94 / / ahaM vaitADhyakoTIre, nagare zivamandire / mahendravikramakSmApasuto'mitagatiH zrutaH // 95 / / sutAM hiraNyaromAkhyamAtulasya tapasyataH / yathArthanAmAnamahaM, vyavahaM sukumArikAm // 96 / / abhilASI mayA tasyAM, sakhA dhUmazikhAbhidhaH / jJAtaH sa tu na dAkSiNyAnmukto mitraM hi dustyajam // 97 / / sahA''yAtena tat tena, cchalAd vizvastaghAtinA / kIlito'smi drume'muSmin , hRtvA ca dayitAM gataH // 98 // tat tavAhaM jIvitavyadAturmAturivAdhunA / anRNaH karuNAsAra !, bhaviSyAmi bhave katham ? // 99 / / 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 262] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha tvaddarzanenaiva, kRtakRtyo'smi sarvathA / ityukte sa mayA maitryaM, pratipadya khamudyayau // 100 / / $$ mAtulasyAtha sarvArthanAmno mitravatI sutAm / atucchenotsavenAhaM, pitRbhyAM pariNAyitaH // 101 // kalAsaktamatho muktabhogaM matvA pitaiva mAm / lIlAlalitagoSThISu , pramodanidhiSu nyadhAt // 102 // ahaM kaliGgasenAyAstanayAmabhajaM tataH / vezyAM vasantasenAkhyAM, pramodamadhupadminIm // 103 / / varSaMAdazabhiH svarNakoTI: SoDaza tadgRhe / bhuktavAn nirdhanIbhUtastat tayA'haM bahiSkRtaH // 104 // gato gRhaM mRtau matvA, pitarau duHkhitazciram / / tat kAntAbhUSaNAnyeva, nIvI racitavAnaham // 105 / / mAtulena sahosIravarte'haM nagare gataH / krItaH karpAsarAzizca, dagdhaH so'pi kRzAnunA // 106 / / mAtulenApi nirbhAgya, iti mukto'parAM dizam / gacchan pathi mRte vAhe, padAtizcalito'smyaham // 107 / / tat priyaGgapure kaSTAd , gatastatra sthirIkRtaH / nAmnA surendradattena, pitRmitreNa sammadAt // 108 / / dravyalakSaM gRhItvA'haM, vaNigabhyastat kalAntarAt / abdhau gatAgatairaSTa, svarNakoTIrupArjayam // 109 // svadeze calito bhagne, pote'tha phalakagrahAt / udumbarAvatIvelAtIre'gAM saptame'hani // 110 / / atha rAjapuropAntavane dinakarAbhidham / tridaNDinaM praNamyAhaM, puraH zrAnto niviSTavAn // 111 // 1. atucchamutsavaM kRtvA, pitR pAtA0 // 2. rte gatvA pure tataH / krItaH kasabhArastaddagdhaH khaMtA0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [263 5 ekAdazaH sargaH] uktastridaNDanA bhadra !, dravyArthIva vibhAvyase / darzayiSyAmi tat te'haM, rasakUpaM kRpArasAt // 112 / / ityuktvA'smin pracalite, pRSThe lagno'hamunmudaH / vyAlavyAkulitopAntAM, gatastatra girestaTIm // 113 / / krAntaM bahuzilAyantrairamuddhATya mantrataH / / tatrAvizad bile so'tha, durgapAtAlanAmani // 114 // anvagAmahamapyenaM, lobhapAzairniyantritaH / bhrAntastamasi kaSTena, rasakUpaM vyalokayam // 115 / / tasminnalAbahasto'haM. kSiptaH kape rasecchayA / yoginA sahasA rajjubaddhamaJcikayA kramAt // 116 / / taccatuHpuruSaprAnte, mekhalopari susthitaH / dRSTvA rasaM namo'rhadbhaya, iti yAvadahaM bruve // 117 / / tAvat kenApi tatrAhaM, vyaktamukto mahAtmanA / sAdharmika ! mahAbhAga !, rasaM mA sma svayaM grahIH // 118 // rasArthamahamapyatra, vaNik kSiptastridaNDinA / kAGkSan dhanamadhonAbhaM, bhakSito'smi rasena ca // 119 / / tanmA viza rasaM dAsye, tubhyaM me tumbamarpaya / tadarpitaM mayA so'pi, bhRtvA mama samArpayat // 120 / / tadrajjucalanAt kRSTvA, tridaNDI maJcikAM tadA / tattumbaM yAcate dvArAsannaM mAM na tu karSati // 121 / / ayaM drohIti matvA tat , kSiptaH kUpe mayA rasaH / muktastenApyahaM kopAnmekhalAyAM tato'patam // 122 / / taduktaM vaNijA sAdhu , rasAntaH patito na yat / mA ca zocIryadAyAti, godhA rasapipAsayA // 123 / / kUpe'smin rasamApIya, vrajantyAH pucchamAdarAt / sarvathaivAvalambethAH, samyag dharmamivAturaH // 124 // yugmam // 25 1. 0mutpATya khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam namaskAraM ca me dehi, paralokAdhvazambalam / kRte mayA'tha tatprokte, paralokaM jagAma saH // 125 / / tadrasagrasanaprAptagodhApucchagrahAdaham / niHsRto mUcchitaH prAptasaJo'raNye tato'bhramam // 126 // aTavImahiSeNA''ptastadA''rUDho mahAzilAm / tatrAjagarasaMruddhastato'haM drutamatrasam // 127 / / tat prayAto'TavIprAntagrAme rogeNa pIDitaH / ahaM mAtulamitreNa, rudradattena pAlitaH // 128 // gRhItvA'laktakaM svarNabhUmau tena sahA'calam / iSuvegavatIM tIA, girikUTaM vilaya ca // 129 // kramAd vetravanaM gatvA, dezaM TaGkaNamAgatau / tataH krItacchagArUDhAvuttIrNau vajramedinIm // 130 // yugmam // rudradatto'vadat panthA, naivAtaH pAdacAriNAm / bhastre kurvazchagau hatvA, bahirantarviparyayAt // 131 / / tadantarasthitAvAvAM, bhAruNDairAmiSabhramAt / utpATyAmbhonidhau svarNamahIM neSyAvahe javAt // 132 / / zrutvetyathAvadaM durgapathasambandhabAndhavau / chAgAvimau tataH kArSIH, pApaM mAtula ! mA'tulam // 133 / / naitau tvadIyAvityuktvA, svaM sa cchAgaM krudhA'vadhIt / madajo manmukhaM dInamukhastena vyalokayat // 134 // tanmayoktaM tava trANe, nAhamIzastathApi te / dharmo'stu magirA jainaH, paralokavizuddhaye // 135 / / mayA diSTaM tato dharma, manasA pratipadya saH / matpradattaM namaskAraM, mudA zRNvan hato'munA // 136 / / tadbhastrAntargatAvAvAM, bhAruNDAbhyAM churIjuSau / hRtau tato'nyabhAruNDayuddhe'haM sarasi cyutaH // 137 / / 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekAdazaH sargaH] [265 zastrIdIrNAjinastIrNasarAstatrATavImaTan / ArUDhaH zailamanamaM, kAyotsargasthitaM munim // 138 / / dharmalAbhaM tato dattvA, munirevamuvAca mAm / cArudatta ! kathaM prAptaH, pathi tvaM khecarocite ? // 139 / / mahAtman ! khecaraH so'haM, yaH purA mocitastvayA / tvAmApRcchaya gato'nveSTuM , tadA dArApahAriNam // 140 / / gatazcASTApade hRSTe'pazyamekAkinI priyAm / tataH zrutaM mayA vairI, yad bhIta: prapalAyitaH // 141 // dayitAM tAmupAdAya, tato yAtaH paraM nijama / nItaH pitrA tato rAjyabhAroddhAre dhurINatAm // 142 / / vidyAdharazramaNayorhiraNya-svarNakumbhayoH / sakAze svayamagrAhi, tAtena vratamadbhutam // 143 / / jajJe manoramAkukSau, sutaH siMhayazA mama / varAhagrIvanAmA'nyo, mAnyo darpavatAmapi // 144 / / sutA gandharvaseneti, jAtA vijayasenayA / sarvagAndharvasarvasvasaGketaikaniketanam // 145 / / dattvA ca sutayo rAjyaM, yauvarAjyaM ca tanmayA / vidyAH sampAdya ca prApi, pitRgurvantike vratam // 146 / / dvIpo'yaM kumbhakaNThAkhyaH, kSAravAridhimadhyagaH / giriH karkoTakazcAyaM, kathamatrA''gato bhavAn ? // 147 / / ityasmin pRcchati khyAtaM, sarvaM svacaritaM mayA / athAsya nandanau prAptau, khecarau taM ca nematuH // 148 / / namyatAM cArudatto'yamityuktau tena tau natau / tedaitya ca suraH ko'pi, mAM natvA'tha muni nataH // 149 / / khecarAbhyAM tadA pRSTastaM vandanaviparyayam / ayaM vaimAnikaH prAha, pramodabharapUritaH // 150 // 1. tatadeg khaMtA0 // 2. tadA caitya sudeg pAtA0 // 3. degraH kazcinmAM khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam pUrvajanmanyahaM chAgaSTaGkaNe rudramAritaH / etasmAt prAptasarvajJadharmaH saudharmamAsadam // 151 / / dharmAcAryastato'yaM me, tenA''dau vandito mayA / cArudattaH kRpArAziriti nollaGghitaH kramaH // 152 / / tau khagau pratibodhyeti, sa devaH prAha mAM prati / vada pratyupakAraM te, kIdRzaM karavANyaham ? // 153 / / mayoktaM samaye tUrNametavyamatha so'gamat / agRhye khecarAbhyAM ca, tAbhyAM nijapuraM prati // 154 / / tacciraM satkRtastAbhyAM, tajjananyA ca tasthivAn / svasA gandharvaseneyamanyedhurdarzitA ca me // 155 // niveditaM ca yat tAtaH, pravrajannidamabravIt / cArudatto'sti me mitraM, bhUcaro jIvitapradaH // 156 / / utkIlito'smi tenAhaM, yadakAraNabandhunA / tasya gandharvaseneyamarpaNIyA kathaJcana // 157 / / pariNeSyatyamUM mo, vasudevaH kalAjitAm / ityuktaM jJAninA'smabhyaM, tataH kAryaM tathaiva tat // 158 // svaputrI tad gRhANaitAM, zrutvA'hamapi tadvacaH / enAmAdAya sadyo'pi, gRhAyotkaNThito'bhavam // 159 / / ihAntare samAyAsId , devo'sAvajajIvajaH / tena tAbhyAM khagAbhyAM ca, saha so'hamihA''gamam // 160 / / sa devo bhUri datvA me, hema-ratnAdikaM tataH / jagAma traidivaM dhAma, vaitADhyaM khecarau ca tau // 161 // sarvArtho mAtulaH zIlagRhaM mitravatI ca sA / vezyA vasantasenA ca, baddhaveNirmayekSitA // 162 // 1. degdrato mRtaH / edeg pAtA0 // 2. tAbhyAM gandhadeg khaMtA0 pAtA0 // 3. hamiti tadeg khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH ] utpattiriyametasyA, nAsau vIra ! vaNiksutA / zrutveti vasudevastAmupayeme ramAsamAm // 163 // raktyA cAtha viraktyA ca cchalena ca balena ca / kalAjayena cAnekadezoddezAn paribhraman // 164 // bhUpAnAM khecarANAM ca dvijAnAM vaNijAmapi / kanyAH saundarya-saubhAgya- lAvaNyAdiguNAspadam // 165 // [ 267 sa kadApyuparodhena kadApi haThataH punaH / kadApi kautukenaiva, paritaH pariNItavAn // 166 // vizeSakam // sukozalAbhidhAM putrIM, kozalasya khagezituH / kozalAyAM puri prAptaH, sa kadAcidudUDhavAn // 167 // suptaH zrAnto ratAnte'sau, kenApyaGguSThacAlanAt / utthApito bahirgatvA, ko'yamevamacintayat // 168 // atho patan padopAnte, kumAreNopalakSitaH / khecaro'nucaro'sau me, candrahAsa iti svayam // 169 // tataH sagauravaM gauravacasA tamuvAca saH / kumAra ! pramadAmodasadyovidyotimAnasaH // 170 // kena prayojanena tvaM kutaH sthAnAdihAgataH ? | etAvatyAM tamasvinyAM, tathyamitthaM nivedaya // 171|| athAvadadayaM vidyAdharaH pramadurdharaH / zRNu deva ! kathAmekAM, kautUhalaniketanam // 172 // SSSS peDhAlapuramityasti, puraM bhUkhaNDabhUSaNam / smarasya khuralIvAbhUd, yallolAkSIkaTAkSitaiH // 173 // harizcandro'suhRddantiharizcandrojjvalAzayaH / tatrAsti bhUvibhuH kIrttikusumArAmamAlikaH // 174 // 1. candrAtapa iti khaMtA0 // 2. deg tthaM nyavedayat pAtA0 / 3. strImukhAnAM babhau sAGkaH, zazAGko yatra kiGkaraH // itirUpaH pAThaH khaMtA0 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof 5 10 15 20 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 268 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam lakSmIvatIti tasyAsti, rUpalakSmIvatI priyA / nIre yadAsyadAsyAya, tat tapastapyate'mbujaiH // 175 // satI sutAmasUtA'sau, sarasIva sarojinIm / janalocanalolAlilihyamAnamukhAmbujAm // 176 // tasyA janmadine svarNavarSamutkarSakRd babhau / merorupAgataM sevAkRte jitamiva tviSA // 177 // pitRbhyAM kautuka - prItipUritAbhyAM sunirbharam / satyaM kanakavatyeSA, nAmato'pi tataH kRtA // 178 // tat prapede krameNAsau, kalAbhyAsamayaM vayaH / ratiprANapriyo'pyAsId, yasmin vAsAya saspRhaH // 179 // candramUrtiriva svacchA, kheriva guroriyam / prApya kaJcit kaloddezaM, prapede sakalAH kalAH // 180 // tadbhUpastanayArUpAnurUpamanirUpayan / pravaraM sa varaM kaJcit, samArebhe svayaMvaram // 181 // svayaMvaradine mAsamAtrAsanne ca sA svayam / gavAkSe'kSNIva gehasya, tasthau tAreva kanyakA // 182 // ss atrAntare purastasyA, gatizikSAmatiH kila / hAreNa hasyamAno'pi, haMsaH ko'pi divo'patat // 183 // kalyANakiGkiNIkAntabhUSaNAnaNujhAtkRtiH / sa tayA''ropitaH pANo, marAlaH kamalatviSi // 184 // athAsau zazvadambhojamarandasvAdahRdayA / camatkRtikRtA martyabhASayA tAmabhASata // 185 // yadi te kutukaM kiJciccitte tanvi ! tadadbhutA / saMvadantI sudhAsyandaiH, kiMvadantI nizamyatAm // 186 // athAvadadiyaM tAvat, tvaM vaktetyadbhutaM mahat / sA kathA'pyadbhutA haMsa !, bhaviSyatyAzu tad vada ||187|| D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH] [269 haMso'pyAha mude vArtA, mudhAkRtasudhArasA / pravizantI zrutau devi !, zrUyatAM sAvadhAnayA // 188 / / ekadA'smi gato devi !, kozalAyAM puri bhraman / dUrAdadarzi tat tejo, mayA jitaravicchavi // 189 / / kimetaditi sambhrAnto, yAvad draSTumadho'patam / tAvadagre nara: kAntipUritAmbaragahvaraH // 190 / / sutA ca khecarasyaikSi, kozalasya sukozalA / atirUpayutA'pyeSA, dInazrIstasya sannidhau // 191 // yugmam // tanmayA'cinti satyasminnanaGgo na manobhavaH / anaGgA tu ratidRzyA, yadasya na samIpagA // 192 // dhanyeyaM medinI yasyAM, vIro'yaM mukuTAyate / asAvapUrNapuNyastu , strIratnaM yatra nAhitam // 193 / / anurUpapriyAhInamenamAlokayan muhuH / zocan nirmANametasya, gaganAGgaNamabhyagAm // 194 / / dhyAyatastadidAnI me, hRdi tajjanma niSphalam / sadyaH saphalatAM nItaM, devi ! tvadarzanAmRtaiH // 195 / / jAne yadi samIpe'sya, pazyAmi bhavatImaham / mandArapAdapasyAnte, kalpavallImivodgatAm // 196 / / 66 ityAkarNya marAlaM sA, jagAda madanAturA / dazanadyutidugdhena, snapayantI muhurmuhuH // 197 / / amArgeNaiva karNena, mana:sadmani me'vizat / dRzA ghaNTApathenaiva, kadA'sau saJcariSyate ? // 198 / / vArtAyAmasamAptAyAmityuDDIya sitacchadaH / / sahasaivonmukhastasyA, dRzA saha khamudyayau // 199 // adRzye'tha marAle'smin , vilalApa kumArikA / AstAM taddarzanaM tAvat , tatkathAkathako'pyagAt // 200 / / 1. degpatheneva, pAtA0 // 2. degyAmathoDDI khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam hA ! dhAtardazito'sau me, kuta: sitavihaGgamaH ? / darzito vA tato'kasmAt , kasmAdapahRtastvayA ? // 201 / / vilapantyAmidaM tasyAM, citrazcitrapaTo'grataH / papAta ca nabhodezAduccacAra ca bhAratI // 202 / / ahaM sa haMsastaccitrapaTaM tvatpurato'mucam / asyAnusArataH so'yamupalakSyaH svayaMvare // 203 / / anurAgaM tavevAhaM, tasyApyAdhAtumAturaH / yAsyAmi na yataH kvApi, sandhiH santapta-zItayo // 204 // ityuktvA tatra tUSNIke, sA te citragataM vapuH / dadhyau yatnanibaddhasya, jIvitasyeva yAmikam // 205 / / tat tvayA deva ! yAtavyaM, tatra tasyAH svayaMvare / vijitAnaGgasaGgostu , bhavatoranurUpayoH // 206 / / $etaccetazcamatkAri, nizamya vacanaM tadA / jagAda vasudevo'pi, mitra ! haMso bhRzaM na saH // 207 / / samayugmAbhiSaGgAya, smarastaM prAhiNod vidhum / athavA mama tasyAzca, mUrtaM puNyamiva vyadhAt // 208 / / candrApIDa ! tvayA ceyaM, jJAtA mitra ! kathaM kathA ? / haMsIbhUya svayaM vA tvaM, matkRte kRtavAnidam ? // 209 / / ityukte smayamAno'yaM, kumAreNopalakSitaH / AliGgitazca bAhubhyAM, tAdAtmyamiva tanvatA // 210 / / samaM tenAtha nizcitya, svayaMvaragati kRtI / taM ca prahitya palyaGke, niviSTo nItavAn nizAm // 211 / / sukozalAmathA''pRcchya, prAtarutkaNThito yayau / peDhAlanagaropAnte, lakSmIramaNakAnane // 212 // vAksudhAsyandacandreNa, harizcandreNa satkRtaH / sainyamAvAsayat tatra, vasudevo vanAvanau // 213 / / 1. degNyamiti vyadeg khaMtA0 // 2. degndrAtapa ! tva khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekAdazaH sargaH] [271 purA puro namivibhorlakSmI reme'tra rAsakaiH / lakSmIramaNamityetad , vanaM matveti so'dhikam // 214 // pramodapezalastatra, vane namijinAlaye / pUjayitvA jinAdhIzAn , vavande pulakAGkitaH // 215 / / yugmam / / atho jitaH purasyAsya, dhanADhyairiva sandhaye / avAtarad vimAnena, dhanado'smin vane divaH // 216 / / pUjayitvA ca natvA ca, sa bhaktyA'smin vane jinAn / hastAgrasajJayA''hvAsId , vismito vRSNinandanam // 217 / / asau mahaddhiko devastIrthakRdbhaktibhAk punaH / mAnanIya iti dhyAyan , vasudevo mudA yayau // 218 / / tamAyAntamathAlokya, puro lAvaNyasAgaram / rUpe purandarasyApi, dhanado nirmado'bhavat // 219 / / athAdizeti jalpantaM, purastaM dhanado'bhyadhAt / dUtyaM kanakavatyAM me'nanyakRtyaM kRtin ! kuru // 220 // varaNIyastvayA zrIdo'vatIrNastvatkRte divaH / svayaM dehena gaccha yAM, mAnuSye'pi surIbhava // 221 / / sA vAcyeti drutaM gaccha, kanyAntaHpuramAtmanA / yAmikairmatprabhAveNa, tvamadRzyo gamiSyasi // 222 // zikSAM dhanapateritthaM, prApya dhIro vizuddhadhIH / spRhaNIyAM suraiH kanyAM, dhanyAM dhyAyanmudA'calat // 223 / / sAmAnyajanamAnena, veSamAkalayannayam / yayau kanyAgRhotsaGgaM, rakSAkRdbhiralakSitaH // 224 / / tamakasmAt puro vIkSya, rAjaputrI savismayA / abhyutthAnaM vyadhAdantarmuditA parikampinI // 225 / / dadhyau kimu mamAnUnaiH, puNyaireva viraJcinA / citraM paTagataM jIvanyAsenoddhRtameva tat ? // 226 / / 1. dautyaM khaMtA0 // 2. vatyA me khaMtA0 pAtA0 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam athainAmAha vIro'sau, sudhAsodarayA girA / anaGgamapi kandarpa, kurvan sAGgamivAgrataH // 227 / / tanvi ! mitraM mahezasya, mahendrasadRzaH zriyA / tvatkRte tridivAdadya, dhanado'vanimAgataH // 228 / / dUto'haM tasya vAmAkSi !, tvayi tena niyojitaH / tvayA varayitavyo'yaM, nRvareSu svayaMvare / / 229 / / atho kanakavatyAha, bhAvena bhidurasvarA / sa suro'haM manuSyA tu , kathamenaM vRNomi tat ? // 230 / / apalapya kimAtmAnaM, dUtIbhUto vadasyadaH? / bhavitA bhuvanottaMsa !, bhuvi bhartA tvameva me // 231 // mitrameSa trinetrasya, zakratulyo'stu tena kim ? / mahezo'pi mahendro'pi, mama deva ! tvameva yat // 232 / / nizamyedaM vacastasyAH, sa dadhyau vismito hRdi / manye citrapaTasyAnusAreNAhaM mato'nayA // 233 / / atha tAmavadad vIraH, zrIdadUtye'hamAgataH / zRNvannapIti vArtAM te, lipye pApena yAmi tat // 234 // abhidhAyedamahnAya, so'yamAmiva prabhuH / atIto dRkpathaM sA'bhUt , tato mlAnamukhAmbujA // 235 // tasmin gate citrapaTaM, sA vIkSya na mudaM dadau / sahasrAMze'pi tadrUpaM, yatastatra na pazyati // 236 / / so'pi gatvA yathAvRttaM, kathayan vinayAnataH / vijJAtaM sarvamapyetaditi zrIdena vAritaH // 237 / / devadUSyAMzukadvandvamanena paridhApitaH / dhanadena mudA zauriH, pAritoSikakarmaNA // 238 // mudrikAmarjunasvarNamayIM tasyAGgalau punaH / cikSepa dhanadaH so'pi, tayA'bhUddhanadopamaH // 239 / / 1. dadautyedeg khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [273 ekAdazaH sargaH] atho maNDapamurvIzAH, svayaMvaradine gatAH / tasthurmaJceSu zRGgArabhAjaH zRGgArayonivat // 240 // teSu tulyAkRtI zrIda-vasudevau vyarAjatAm / indropendrAviva tadA, samasteSu suparvasu // 241 // maNDape'sminnathA'vikSajjanAkIrNe nRpAGgajA / ambare candralekheva, nakSatrAvalimAlite // 242 / / sA dadhAnA kare mAlAM, pauSpI cApalatAmiva / babhAvAyudhazAleva, jaGgamA'naGgabhUbhujaH // 243 // cakSuzcikSepa ni:zeSAnatha pRthvIpatIn prati / nAlakSayat priyaM zrIdasadRzaM mudrayA kRtam // 244 / / adRSTavallabhe tasmin , bhUribhUpe'pi maNDape / acampaka ivodyAne, bhRGgIvA''pa mudaM na sA // 245 // atha tasyAM vilakSAyAM, narma nirmucya guhyakaH / arjunasvarNamudrAM, tAM, vasudevAdayAcata / / 246 / / muktAyAmatha mudrAyAmunmudritanijAkRtiH / meghamukta iva bheje, bhAnurAnakadundubhiH // 247 / / tRpte kanakavatyAstaccirAya tRSite dRzau / teSu kSArodanIreSu , sudhAkUpa iva priye // 248 / / hasantI harSato bhRGgaravapuSpavibhAnibhAt / mAlA'kSipyata tatkaNThe, dhanyammanyeva kanyayA // 249 / / athA''zu dhanadAdiSTadundubhidhvanibhirvyadhuH / harito hasitaM hRSTAH, sadRgyugmasamAgamAt // 250 // paryaNaiSIdatha mApanandanIM yadunandanaH / cirakAlAjitaprIti, zarvaH parvatajAmiva // 251 / / zauriH zrIdamathApRcchaduditAmandasammadaH / kutaH kanakavatyAM vaH, prasAdavizadaM manaH ? // 252 // 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam zrIdastadavadad dantadyutividyotitAkRtim / giraM cirantanaprIticamUM yadusutaM prati // 253 / / [kanakavatyAH pUrvabhavaH] asti kozaladezasya, kirITaM kozalA purI / pratolI-toraNadalabhrUsambhrAntadyupattanA // 254 / / Aruhya gRhamAlAsu , bAlAH sukhasamuddhRtaiH / yasyAM gaganagaGgAbjairavataMsaM vitanvate // 255 / / yasyAM tamasi zoNazmavezmAlIrazmibhasmite / janA dinAdi jAnanti, vApIpadmAlinIravaiH // 256 // yasyAM vasatsu lokeSu , ratnasambhArahAriSu / ratnAkaraH parIveSamakArSIt parikhAmiSAt // 257 / / tatrAbhUdarizauDIryanikaSo niSadhAbhidhaH / vibhumahImahelAyA, helAvijitazAtravaH // 258 / / ucchalaDhuryaza:stomadhUmadhyAmalitAmbarAH / bharayo bhUbhRtAM vaMzA, yatpratApAnale'jvalan // 259 / / udAradAnasaurabhyamilanmArgaNaSaTpadaH / aizvaryakuJjaro yasya, bhujastambhe vyavAsthita // 260 // yatpadAbjanakhAbhIzubhAsvadbhAlA babhurdviSaH / zrIpradAne sa kAzmIramaNDanADambarA iva // 261 // tasya ni:sImasaundaryA, sundareti priyA'bhavat / Asyeneva jitA yasyAH, padmazrIrapatat padoH // 262 / / pAyaM pAyaM rasAlasya, rasAnapi pikI dhruvam / yagiraM nApa santApaH, sa tasyAH kAryakAraNam // 263 / / manye yasyAH sudhArAsavijayaikavilAsinA / vAgrasena sadA sikto, mAdhuryamadharo'pyadhAt // 264 / / 1. kRtiH / gideg khaMtA0 // 2. vyavasthitaH khaMtA0 // 3. degndarIti pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH] [275 nalanAmA'nalaspaddhidhAmA sUnustayorabhUt / upAdAnaM yadaGgasya, madano'naGgatAM gataH // 265 / / yaH kakupkumbhinAM lIlAgatigauravamagrahIt / tena te na calantyeva, digbhyaH kSitidhRtimiSAt // 266 / / samagrAyudhayogyAsu , yaM valgantaM vilokayan / jAtaH zaGke kRtAzaGkaH, zaGkaro'pi smarabhramAt // 267 / / svavibhUtiparAbhUtakubera: kUbarAbhidhaH / tasyAnujo'bhavad yuddhakAntArakroDakezarI // 268 / / sabhAyAmanyadA dUtaH, kazcid vetriniveditaH / Agatya praNipatyAtha, taM rAjAnaM vyajijJapat // 269 // 6 asti deva ! vidarbheSu , ratnagarbhAvibhUSaNam / puNyapIyUSapUrasya, kuNDavat kuNDinaM puram / / 270 / / tatra bhImaratho nAma, sindhusImarathodyamaH / asti dviSanmukhAmbhojasudhAMzurvasudhAdhavaH // 271 / / priyA'sya puSpadantIti, dantIndragativibhramA / vidyate dyutivaizadyakiGkarIkRtakAJcanA // 272 / / vyajijJapannRpaM rAjJI, tamekAnte tadekadA / AnandahRdyayA vaktracandracandrikayA girA // 273 / / abhramUvibhuzubhrAGgastvadvezma pravizan mayA / dRSTaH ko'pi dvipaH svapne, svAmin ! bhIto davAdiva // 274 // sadA tadadharasvAdurasamAdhuryadhuryayA / girA tadanu sAnandaM, jagAda jagatIzvaraH // 275 / / svapnenAnena devi ! tvaM, strISu dhanyA'si nizcitam / yadullAsa garbhaste, sagarbhastejasA veH // 276 / / kiMvadantImiti tayorvadatormadatoyadhiH / dRSTaH satumulairlokaH, zubhraH kumbhI gRhe vizan // 277 / / 1. degtirmiSam khaMtA0 pAtA0 // 2. deggadIzvadeg khaMtA0 pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tadA''lokayituM lolau, karirAjaM kutUhalAt / uditau muditau dvAri, svayamevAtha dampatI // 278 // atha dvAragataM vIkSya, valakSAGgaM dvipaM nRpaH / nijaM puNyamivAyAtaM, mene mUrtidharaM puraH // 279 / / tau tadA dantinA tena, svayaM skandhe'dhiropitau / jAtAvAkrAntakailAsagaurI-girizasannibhau // 280 / / sambhramI bambhramIti sma, tadA madanadIgiriH / tadA''krAntaH purasyAntardurdharaH sindhurezvaraH // 281 / / athAvatArya tau saudhe, sa vAraNapatiH svayam / viveza gajazAlAyAM, zIlitAyAmivAnvahama // 282 / / atho dineSu pUrNeSu , puSpadantyAH sutA'jani / dyotayantI gRhotsaGgaM, bhAnumUrtirivAmbaram // 283 / / garbhe davaparitrastadantisvapnAvalokanAt / tannAmnA davadantIti, pitRbhyAM sA pratiSThitA // 284 / / kalAkalApastAmApadalpAbhyAsaparAmapi / lubdhaH svayamatAdRkSapAtrasthitikarthitaH // 285 / / zAzvatastilako bhAlamasyA bAla ivAMzumAn / alaJcakAra niHzeSadhvAntasaMhArakArakaH // 286 / / satItejomayImetAM, rAhubhItyA samAzrite / sUrya-somazriyau manye, mukhAbjatilakacchalAt // 287 / / manye tadIyavaktrendorlAJchanaM kabarIcchalAt / pazcAnniryAtamastokalokadRgdaNDakhaNDitam // 288 / / surastrIrUpanirmANairabhyasyAbhyasya padmabhUH / svapratyayAya nirmAya, ratimetAM tato vyadhAt // 289 / / asyA vadana-dRkpANi-kramaM nirmAtumabjavat / praviveza svayaM devaH, svayambhUrapi vArijam // 290 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [277 ekAdazaH sargaH] tulyaM tadIyarUpasya, na pazyati varaM bhuvi / bhUpastena samArebhe, svayaMvaramahotsavam // 291 / / AyayurbhUrayo bhUpA, bhImAbhyarthanayA tataH / svAmin ! samaM kumArAbhyAmabhyetavyaM tvayA'pi tat // 292 // taduktaM sarvamurvIzastatheti pratipadya saH / satkRtya kRtyavid dUtaM, pracacAlA'calAdhavaH // 293 / / athA''sasAda sUnubhyAM, sAkaM kozalanAyakaH / sainyebhakRtamArgadukhaNDanaH kuNDinaM puram // 294 / / bhImaH sammukhamAgatya, satkRtya niSadhAdhipam / muditaH kuNDinopAntatarukhaNDe nyavAsayat // 295 / / AkArayantamatyuccadhvajAlidalaizcalaiH / athA''jagmurmahInAthAH, svayaMvaraNamaNDapam // 296 / / nyavizannatha maJceSu , paJceSudyutijitvarAH / svasyAnyasya ca pazyanto, rUpaM bhUpA muhurmuhuH // 297 / / ekasmin niSadho maJce, sutAbhyAM saha tasthivAn / pArzvadvayanilInAbhyAM, pakSAbhyAmiva pakSirAT / / 298 / / mukhapUrNendupIyUSabinduvRndAnukAriNA / AnAbhi kaNTamuktena, muktAhAreNa hAriNI // 299 / / jitAbhyAM puSpadantAbhyAmivA''syatilakazriyA / mANikyatADapatrAbhyAmupakarNaM niSevitA // 300 / prabhinnAnaGgamAtaGgamadanirjharahRdyayA / plAvayantI sabhAgarbhamabhitaH prabhayA dRzoH // 301 / / hasadbhyAM nakhatejobhirgatiM gaja-marAlayoH / caraNAbhyAM camatkArijhaGkAridhRtahaMsakA // 302 / / mUrtI kIrti smarasyeva, gIyamAnAM madhuvrataiH / pazyantI vidhRtAM sakhyA, svayaMvaraNamAlikAm // 303 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam maNDapaM, pravivezAtha, bhUribhUpatisambhRtam / davadantI marAlIva, saraH kamalasaGkalam // 304 // SaDbhiH kulakam // mUrtI tasyA maNistambhapratibimbeSvapi kSaNAt / / kA nAma davadantIti, rAjJA taralitA dRzaH // 305 // davadantI prati tato, darzayantI dharAdhipAn / vyAjahAra pratIhArI, hArIkRtaradadyutiH // 306 / / bhAnurdehaprabhApAstasampaccampAdhibhUrayam / yadaGgaghaTanocchiSTairdravyairaghaTi manmathaH // 307 / / rohitakAkhyadezAbdhicandro'yaM candrazekharaH / citrasthe'pi smare dRSTe, dviSastrasyanti yabhramAt // 308 // kSmApatiH zazalakSmA'yaM, prakAzaH kAzinAyakaH / unmiSanti dviSadbhAlairyasya kramanakhatviSaH // 309 / / nRdevo yajJadevo'yaM, caGgo'naGgopamaprabhaH / dadhyurbande'pi sAphalyaM, yaM vilokya ripustriyaH // 310 / / yuddhaddhiSNutRSNo'yaM kRSNo hUNamahIpatiH / yatra nyadhAddharAbhAraM, zrIpatiH zrIsutabhramAt // 311 / / susamArapurezo'yaM, dadhiparNaH kalArNavaH / bhAti nityodaya: kintu , pazya yasya yazaHzazI // 312 / / niSadho'yaM dviSadbhedakuzalaH kozalezvaraH / jigye yenAtikAmena, tejobhiH zAmbhavaH zikhI // 313 / / nalo'yaM naiSadhiryasya, sphuranti na puraH sthitAH / kAmanyakkArilAvaNyadhanyammanyAH kSamAbhujaH // 314 / / vilakya bhUbhRto bhUrIn , nale lAvaNyavAridhau / damayantyAstato dRSTistaTinIva nyalIyata // 315 // 15 1. degmbeSu ca kSadeg khaMtA0 // 2. degSNo'sau, kR khaMtA0 pAtA0 // 3. suMsumAra' khaMtA0 pAtA0 // 4. degSTirnalinIva nyadeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekAdazaH sargaH] [279 atho vizadadRkpAtadyutijAtavilepane / mAlAmayojayad bAlA, nalasya galakandale // 316 / / baddhakrudho'pi bhUpAste, tadA na prAbhavan nale / davadantIsatItvena, stambhitA iva vahnayaH // 317 / / pramodamedurAmenAM, medinInAthanandinIm / nalastadanalaH svAhAmiva vyavahadunmahAH // 318 / / tatazcakAra satkAraM, jAmAturbhImabhUpatiH / harSeNa hAstikA-'zvIya-vAsanA-''bharaNAdibhiH // 319 / / anyAnapi dharAdhIzAnazanairvasanairapi / satkRtya kRtyavit praiSIdasau nijanijaM puram // 320 / / atha naktaM purIlokavilokanasamutsukaH / vyadadhAnniSadhakSmApaH, prayANaM prati kozalAm // 321 / / kiyantamapyathAdhvAnamanuvrajya nivatya'tA / jagade gadgadaM tena, nandanI medinIbhujA // 322 // caritreNa pavitrA'si, putri ! kiM tava zikSayA ? / tathApi janakasnehamohena mukharo'smyaham // 323 / / patimArAdhayeH zuddhairvAGmana:-karmabhistribhiH / sa eva devatA strINAM, cittaM vittaM guruH suhRt // 324 / / kiJca vaibhavamabhyetya. sakAlaSyAntarAzayA / pAtayantI javAdeva, svayaM savidhavardhitAn // 325 / / svacchatAmupagacchantI, punaH prakSINavaibhavA / satyatAM putri ! mA naiSIH, strInadIvadidaM vacaH // 326 / / yugmam // patimevAnugacchezca, vatse ! svacchena cetasA / kSiptA'pi dUrataH prAtazchAyeva nijapAdapam // 327 / / zikSayitvA sutAmitthamatha bhImo nyavartata / tadvizleSotthasantApamazrubhiH zamayanniva // 328 // 1. deglAn khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 280 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam baddhAviva premaguNaiH, zaktau vighaTituM na tau / davadantI-nalAvekarathArUDhau pracelatuH // 329 // sthapuTAdhvaskhalaccakrarathaghUrNistayormuhuH / mithaHsaGghaTTasaGkalpakalpapAdapatAM yayau // 330|| tadA dIptauSadhInurnairguhAbhya iva bhUbhRtAm / dhvAntaiH kokaviyogAgnidhUmairiva vijRmbhitam // 331|| dhArAdharairiva dhvAntairniruddhe marudadhvani / cumbanA-''liGganairAzu, tayoH premalatA'phalat // 332 // dhvAntairadhvani ruddhe'pi, nRpe vAsamatanvati / jano jagAma sainyebharatnAdarzaprabhAmanu ||333|| tadA ca dhuryamAdhuryaM, madhuvratakuladhvanim / nizamya bhImanandanyA, vallabhaH samabhASyata // 334|| na tAvad bhAti saurabhyasaMrambhaH kAnane kvacit / tat kutaH kutukollAsakAriNI bhRGgajhAtkRtiH ? ||335 // priye ! kiM jJAyate dhvAnte ?, tadA kAnte vadatyadaH / mamArja pANipadmena, bhAlaM bhImanRpAGgajA ||336|| dIpto'tha tilakastasyAH, pratApa iva bhAsvataH / akasmAd bhasmayAmAsa, tamaH samudayaM vane // 337|| vanebhagaNDasaGkrAntamadAvilamatho nalaH / kAyotsargajuSaM kaJcinmuniM vIkSya mudaM dadhau // 338 // karighaTTe'pi nAcAlIt, karmabhistadbahiSkRtaiH / vyAkhyAto'yamalivyAjAd, guNA grAhyA riporapi // 339 // vadannidaM nalastUrNamuttIrNaH priyayA saha / namaskRtya ca taM sAdhuM, punaH syandanamAgamat // 340 // kAkiNIratnavisparddhibhaimItilakatejasA / dhvAnte hate'tha tatsainyaM, cakrisainyamivAcalat // 341 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [281 ekAdazaH sargaH] kramAdatha puraM prApa, niSadhaH kSamApakuJjaraH / calaccelAJcalollAsaiH, praNatitabhujAmiva // 342 // nidhAyAtha nalaM rAjye, yauvarAjye ca kUbaram / AtmAnaM zamasAmrAjye, nyadhatta niSadhAdhipaH // 343 / / payodhiparikhAmurvImapAlayadatho nalaH / nirantaracaturvarNAvAsakIrNAM purImiva // 344 / / mahIbhRvaMzasandohaparidAhapaTIyasaH / tejasA nAntaraM dAvAnalasya ca nalasya ca // 345 / / kUbarastaM chalAnveSI, bandhutAvatsalaM nalam / durodaravinodeSu , cikSepa krUramAnasaH // 346 / / davadantyA ca mitraizca, dyUtavyasanatastadA / virarAma niSiddho'pi, naiSadhirnaiSa dhig ! vidhim // 347 / / kUbareNa saha krIDan , mohadhvAntAkulo nalaH / ahArayat tadA rAjyaM, sAntaHpura-paricchadam // 348 // nikRtaH kUbareNAtha, kSmAnAthaH krUracetasA / gAtramAtraparIvAro'caladdezAntaraM prati // 349 / / nalAnugAminIM bhaimI, kUbaraH prAha sAhasI / hAritA yannalenAsi, na tvaM tad gantumarhasi // 350 // athedaM sa vadannuktaH, pauraiH krUra ! karoSi kim ? / jananImiva manyante, bhrAtRjAyAM hi sAdhavaH // 351 // jananIti na cennItistavaitAM prati samprati / tadasyAH pApa ! zApena, bhRzaM bhavasi bhasmasAt // 352 / / ityayaM bhASitaH pauraiH, zikSitazca nalAnujaH / rathamAropya vaidarbhI, nyayuGktAnunalaM tadA // 353 // atha tyaktarathaH kAntAyukto niSadhanandanaH / cacAra caraNApAtapavitritadharAtalaH // 354 / / 1. degSadhakSamApanandanaH khaMtA0 // 2. cAla cadeg khaMtA0 pAtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sikto ghaNTApathastasya, prasthitasya vanaM prati / paurairnebAmbujopAntavAntaiH salilabindubhiH // 355 / / hA ! hA ! hatAH smo daivenetyArteH pratigRhaM svanaiH / zabdAdvaitaM tadA jajJe, rodaHkandaramandire // 356 // purIparisaropAnte, tasthivAnatha pArthivaH / amAtya-pauraprabhRtIn , bodhayitvA nyavartayat // 357 / / rAjyatyAge niSiddho'pi, naiSadhistairanekazaH / satyameva puraskRtya, pratasthe susthamAnasaH // 358 // prapadya jananItvena, kUbareNa nivAritA / nalenAnumatA'pyasthAnnaiva sA bhImanandanI // 359 // tad vanaM bhavanaM vRkSAH, kalpavRkSAsta eva me / caraNairAryaputrasya, pAvitryaM yatra sUtryate // 360 / / davadantI tadityuktvA, visRjya ca paricchadam / cacAlojjvalavakvendurnalavAnuvartinI // 361 // asisvadat phalazreNI, payaHpUramapIyata / vyazizramanmuhurmArge, bhaimI bhUmIzapuGgavaH // 362 / / atha kAmapyaraNyAnI, nirantarataradrumAm / durgrahAmiva durgorvI, tamasAmAsadannRpaH // 363 // tatrA''ha vallabhaM bhaimI, lagitvA pAdapadmayoH / alaGkuru kulottaMsa !, padbhyAM tAtapurImiti // 364 / / yad vadiSyasi devi ! tvaM, tat kAryaM hya(zva)stane'hani / kRtakRtyeva bhaimIti, pipriye preyaso girA // 365 // athAstamagamad bhAnurnalasyeva mahodayaH / duSkIrtyA kUbarasyeva, vyAnaze tamasA jagat // 366 / / 1. degndiram khaMtA0 // 2. nnaivAsI bhI khaMtA0 // 3. yugmam pAtA0 // 4. tarudrumAm khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH ] uttarIyaM dharAdhIzo, nItvA palyaGkatAM tataH / bhujopadhAna evA''pa, svApaM vallabhayA saha // 367 // nizIthe pRthivInAtho, nidrAspRzi mRgIdRzi / acintayacciraM citte, niyatyA nihatodyamaH || 368 || AkArayiSyati prAtaH, priyA nijapiturgRhe / zrayante zvazuraM nIcAH, kva yAmi ? karavANi kim ? // 369 // zvaH kariSyAmi yad devi ! vaktAsIti mayoditam / taddAkSiNyamayaM vAkyaM, bADhaM duHkhAkaroti mAm ||370|| tyajAmi yadyamUM suptAM, tat prasarpati duryazaH / anyathA mAmiyaM prAtaH, prApayatyeva kuNDinam // 371 // svazIlarakSitAtmAnaM, varaM muJcAmi tAmimAm / na kuNDinagato dainyaM, mando mandAkSamudvahe ||372|| nizcityeti nalaH kAntAkapolatalato bhujam / mandaM cakarSa niryAtumavAJchantamiva priyAt // 373 // uttarIyasya paryaGkakRtasyArddhagrahecchayA / AcakarSa tataH zastrIM, nistriMzatvena satrapaH ||374|| bASpormiruddhadRgvartmA, zucA galitacetanaH / vasanAya karaM vyomni, nyayuGkta vyAkulo nalaH ||375|| tasya dhyAtvA kSaNenAkSNI, parimRjyaikapANinA / celaM cikartiSoH kampAnnipapAta kSurI karAt // 376 // punaH kRpANikAM pANau, gRhItvA durmanAyitaH / uvAca naiSadho duHkhamagnamandatarasvaram // 377|| damayantyA vanatyAge, sapatnyA matkaragrahAt / api nistriMzaputrIyaM, papAta bhuvi dhig ! nalam // 378|| [ 283 1. degrgRham khaMtA0 // 2 degti pratizrutam khaMtA0 // 3. 'tAmenAM varaM muJcAmi bhAminIm khaMtA0 / / 4. parimArjyeka vatA0 khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof 5 10 15 20 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam dhArAdhirUDhavijJAne !, sadvaMze ! snigdhatAnidhe ! / niSkRpasya kukArye'pi, kRpANi ! kuru me kRpAm // 379 / / ityuktvA kSaNamuhRtya, dhairyaM vaiklavyato nalaH / cakartta cIvaraM premabandhanena samaM tadA // 380 / / atha devyA mukhAmbhojamAlokayitumunmanAH / mamArja pANinA bhAlamunmIlattilakaprabham / / 381 / / athA'dhyAyannalo mugdhAmukhasyA'ho ! maho mahat / yena jAgati zete vA, neti nizcinute matiH // 382 / / uvAca devi ! tvadvaktrAloke bhAgyaM na me dRzoH / na ca tvatparicaryAyAM, yogyatA'pi hatAtmanaH // 383 / / priyAnanoparinyastadRSTirevaM vadan nalaH / dadhau hastena bASpAmbhastatprabodhabhayAnmuhuH // 384 / / akRpaH sakRpe ! gotrakalaGko gotradIpake ! / durAcAraH sadAcAre !, kurve natimapazcimAm // 385 / / devi ! tvaccaritenendurakalaGkaH kilAbhavat / anvavAyaguruH kintu , madvRttena kalaGkitaH // 386 / / aho ! abhIrurbalavAn , yadbhIrumabalAM nalaH / muktvA vanAntare yAti, svayaM vasati pattane // 387 / / bravannitti kSatasvAkSaratkSatajalekhayA / akSarANyalikhad dIno, devyAzcelAJcale nalaH // 388 / / vidarbheSu vaTenAdhvA, vAme ! vAmena gacchati / dakSiNe ! dakSiNenaiteH, kozalAyAM tu kiMzukaiH // 389 / / yatra te pratibhAtyeva, devi ! tatra svayaM vajraH / AtmAnaM darzayiSye'hamuttame ! na tavAdhamaH // 390 // likhitveti nalo mandapadapAtamathAcalat / piban mukhAmbujaM devyA, dRgbhyAM valitakandharaH // 391 // 1. nistrapa khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH ] rakSAmi zayitAM yAvad, yAminIM svAminImiti / nalaH pazyan priyAM vallImaNDalAntaritaH sthitaH // 392 // vibhAtAyAM vibhAvaryAM, devyA jAgaraNakSaNe / mRdu-drutapadApAtamacalannalabhUpatiH || 393 || atho hRdayasantApaM, sphuTIbhUtamivA''tmanaH / nalo vyalokayad dAvAnalaM jvalitamagrataH // 394 // ravivaMzanarottaMsa !, niSadhakSmApanandana ! | mahAbala ! nala ! trANadakSa ! saMrakSa mAM davA ||395|| ityAkarNya giraM dAvAnalamadhyotthitAM nalaH / acintyadidaM vetti, ko'tra mAM nirjane vane ? ||396 // athovAca nRpa kastvaM, mAM parijJAya bhASase ? | ityukte punaruddhUtA, bhAratI dAvapAvakAt // 397 // bhujago'hamadagdhAyAM, vallau saGkucitaH sthitaH / nirgantuM bhUmitApena na zaknomi davAnalAt // 398 // upakAraM kariSyAmi, mahAntaM te mahIpate ! | mUrtAdiva yamakrodhAdagnestat karSa karSa mAm // 399 // ityAkarNya vilokyAtha, paTaprAntaM nRpo'kSipat / sarpe tadagramArUDhe, kSaNena punarAkSipat // 400 // atha niHsRta evAsya, bhujAgraM bhujago'dazat / tadAtvameva kubjatvamAsasAda tato nRpaH || 401 // dRSTvA'tha bhUpaH svaM rUpaM dadhyau dRSTaM mayA rayAt / dhig ! devItyAgapApadruphalotpattiprasUnakam // 402 // adhunA vanamAyAntyA, devyA yAdRk kRto mayA / upakAro'munA tAdRg, davAkRSTena me kRtaH // 403 // savilakSaM hasannAha, sarIsRpamatho nRpaH / upakArastvayA'kAri, svasti te gamyatAmiti // 404|| 1. 'tasthi' khaMtA0 pAtA0 // 2. 'yAntyAM devyAM yA pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof [ 285 5 10 15 20 25 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha ko'pyagrato bhUtvA, prItaH prAha naro nRpam / vatsa ! jAnIha mAM devIbhUtaM pitaramAtmanaH // 405 / / bhAsvantaM durdine'pi tvAM, tejasA mA sma zatravaH / jAnantu hanta ! tena tvaM, mayA nIto'si kubjatAm // 406 / / samudgakaM gRhANedaM, yadA kAryaM bhavet tava / paridheyaM tadA'muSmAd , devadUSyAMzukadvayam // 407 / / itthaM samarpayanneva, devaH prAha punaH sutam / kva bhavantaM vimuJcAmi ?, kramacAro hi duHkhadaH // 408 / / suMsamArapure muJca, nalenetthamathodite / / devaH kvacid yayau svaM tu , tatrApazyadasau pure // 409 / / akasmAd vismayasmerastat pazyan purataH puram / yAvaccalati so'zrauSIt , tAvat kolAhalaM puraH // 410 / / tataH kimetadityantazcintayatyAkule nale / nazyatAM nazyatAmitthamUcuruccaisturaGgiNaH // 411 // sparddhayeva pradhAvantI, ghnantaM chAyAmapi svakAm / muhuHkRtAkRtasparza, vAyunA'pi bhayAdiva // 412 // madhuvratairatitarAM, dhAvadbhirmadalipsayA / anAsAditakarNAntamatitvaritacArataH // 413 / / udastazuNDamuDDInAnapi khaNDayituM khagAn / kSayotkSiptamahAdaNDamiva daNDadharaM krudhA // 414 / / dharmaputrAnivAbdasya, svazabdaspaddhitadhvanaH / bhindantaM dantaghAtena, pAdapaughAn pade pade // 415 / / mUrdhAtidhUnanairgaNDaproDDInAlikulacchalAt / kSipantaM khaNDazaH kRtvA, vyomAGgaNamapi kSaNAt // 416 / / asyantaM kumbhasindUrareNUnuddhatadhUnanaiH / mUrdhAdhvaniHsRtadhmAtakrodhAnalakaNAniva // 417 / / 1. sya, zabdasya spadeg khaMtA0 // 2. reNumuddha khaMtA0 / / 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekAdazaH sargaH] [287 kaJciduccAlitakSoNikhaNDaM caNDAMhipAtataH / vyAlaM vyAlokayAmAsa, nalaH prabalavikramam // 418 / / saptabhiH kulakam / / UrvIkRtya bhujAmurvIbhujA vAhayujA tataH / vyAhRtaM dadhiparNena, kSaNavyAkulacetasA // 419 / / yaH ko'pi kopinamamuM , kariNaM kurute vaze / lakSmI tanomi tadgehotsaGgaraphaikanartakIm // 420 / / athA''karyeti kutukI, satvaraM prAcalannalaH / kAlaprAyamapi vyAlaM, manyamAnaH zRgAlavat // 421 / / bho kubja ! kubja ! kInAzamukhe mA viza mA viza / ityukto'pi janai/raH, kesarIva yayau gajam // 422 / / re re zuNDAla ! mA bAla-vipra-dhenu-vadhUrvadhIH / ehyehi madadurdAnta !, dAntatAM darzayAmi te // 423 / / valgantamiti vAcAlaM, kopAdanucacAla tam / karI karAgravikSepaprAptA-'prAptaziroruhama // 424 / / patannudyan milannasya, nighnan ghAtaM ca vaJcayan / aSThAGgalisammaHrardayan puSkaraM chalAt / / 425 / / bhrAntvA dakSiNapakSaNa, cakravad bhramayan muhuH / caturNAmapi pAdAnAM, pravizyAdho'pi ni:saran / / 426 / / nimeSArdhAt puraH pazcAt , pakSayozca sphuran nalaH / khedayAmAsivAneko'pyanekavadanekapam // 427 / / vizeSakam // so'tha khinnamapi krodhAddhAvantaM dvipamunmadam / vazIkartuM paTI mUrtAmiva prajJAM puro'kSipat // 428 // rUpabuddhyA'tha tAM hantuM , vinamantaM mataGgajam / dantanyastapadaH zailaM, kezarIvAruroha saH // 429 // kalApakAntaranyastapadastadanu dantinam / sRNimAdAya, romAJcakavacI tamacIcalat // 430 // 1. nairvIraH khaMtA0 // 2. atrAntare vizeSakam iti pAtA0 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam purasya kRpayA ko'pi, kimasAvAyayau suraH ? / svayambhUrathavA paurapuNyapUrairathAbhavat ? // 431 // abhramUvallabhaspaddhiddhirciparAkramaH / yayau bhuvanabhImo'pi, gajo'yaM yasya vazyatAm // 432 // itthaM parasparaM pauraiH, prItigauraiH pade pade / kubjo'pi stUyamAnazca, vIkSyamANazca rejivAn // 433 // vizeSakam // prItAtmA svayamAruhya, gopuraM puranAyakaH / tasyAdho gacchataH kaNThe, dAma ratnamayaM nyadhAt // 434 // athopanIya zAlAyAM, gajamAkalayan nalaH / lIlAvilolazuNDAgragrAhitAhArapiNDakam // 435 // prItaH pradAya ratnAni, vasanA-''bharaNAni ca / atha mitramivorvIzaH, puraH kubjaM nyavIvizat // 436 / / kutastava kalAbhyAsa: ?, kastvaM ? vasasi kutra ca ? / rAjJeti pRSTo hRSTena, nalabhUpatirabhyadhAt // 437 / / sUpakAro nalasyAhaM, priyo haNDikasaJjakaH / nalAdAptakalAbhyAsaH, kozalAyAM vasAmi ca // 438 // ajJAsId yannalaH sarvaM, taM kalaughaM mayi nyadhAt / anyaccAzikSayat sUryapAkAM rasavatImapi // 439 // bandhunA hAritaizvaryaH, kUbareNAdhamena saH / nalaH svAmI vane gacchan , vipannaH priyayA saha // 440 / / tato rAjan ! parityajya, kUbaraM kulapAMsanam / Azrito'haM kalAvantaM, bhavantaM nalavanmudA // 441 // iti zrutvA nalakSmApavArtAmArivo'rudat / dadhiparNo'zukacchannavadanaH saparicchadaH // 442 / / 1. rasAvabhUt ? khaMtA0 pAtA0 // 2. pAtA0 nAsti // 3. girorvI vatA0 khaMtA0 // 4. lasvA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [289 10 ekAdazaH sargaH] kRtvA nalasya paryantakRtyAni kRtinAM varaH / adhArayacciraM citte, dadhiparNanRpaH zucam // 443 / / rasavatyA nalaH sUryapAkayA nRpamanyadA / aprINayad yathAyuktarasaprasarapuSTayA // 444 / / atha vAsAMsi ratnAni, tasmai bhUrINi bhUpatiH / grAmapaJcazatI TaGkalakSaM ca prItimAn dadau // 445 / / rAjyaM yayau nalasyApi, grAmai ma karomi kim ? / taM kubjamiti jalpantaM, prItaH prAha punarnRpaH // 446 // prIto'smi tava sattvena, sattvAdhikaziromaNe ! / yAcyatAM rucitaM kiJcidityukte'bhidadhe nalaH // 447 / / mRgavya-madirA-chUtavyasanAni svasImani / yAvajjIvaM niSedhyAni, zrutvedaM tad vyadhAnnRpaH // 448 // atha varSagaNe'tIte, kazcidetya dvijaH sabhAm / vetriNA''veditaH svastipUrvakaM nRpamabravIt // 449 / / zrIbhImena samAyAtadavadantIgirA cirAt / nalapravRttimanveSTuM , preSito'haM tavAntike // 450 // bhaimI nizamya jIvantI, nalo'pi kvApi jIvati / tagireti vinizcitya, prItaH provAca pArthivaH // 451 / / nalasya sapakAro'yaM kabjo rAjye'sti me gnnii| etagirA mayA'zrAvi, vipannaH sapriyo nalaH // 452 // tavaitayA punarvAcA, prIto'smi dvija ! tadvada / kathaM tayoviyogo'bhUd ?, vaidarbhI kathamAgatA ? // 453 / / atha dvijo'vadad deva !, praviveza nalo vanam / kAntAmekAkinI suptAM, tyaktvA'nyedhuryayau kvacit / / 454 // tad virAma vibhAvaryA, bhaimI svapnamalokayat / sapuSpa-phalamArUDhA, sahakAramahaM puraH // 455 / / 1. dadhau na khaMtA0 pAtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 290 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam svAditAnyasya pIyUSajitvarANi phalAnyatha / Amro vyAlena bhagno'tha bhraSTA'hamapi bhUtale // 456|| svapnAnte nidrayA muktA, praphullanayanAmbujA / prAtaH priyamapazyantI, vyAkulaivamacintayat // 457 // jahAra vanadevI vA, khecarI vA priyaM mama / sa yayau jalamAnetuM prAtaH kRtyAya vA svayam // 458 // athavA narmaNA tasthau, vallIjAlAntare kvacit / tat pazyAmi jalasthAna-vallI - drumatalAnyaham // 459 // ityutthAya priyaM draSTuM yatra yatra jagAma sA / tatra tatrApyapazyantI, vailakSyeNAtibAdhitA ||460 // sA carantI latAlISu, mRgAn vIkSya ravotthitAn / mumude ca priyabhrAntyA, muhuH khinnA ca nizcayAt // 461 // bhrAmaM bhrAmamatha zrAntA, nalakAntA samAkulA / pANipallavamutkSipya, pUtkurvantIdamabhyadhAt // 462 // ehyehi darzanaM dehi, parirambhaM vidhehi me / narmApi zarmaNe nAtikriyamANaM bhavet priye // 463 // iti pratiravaM zrutvA, nijoktereva harSitA / AkArayati mAM bharttetyAgAd giriguhAsu sA ||464 // tatrApyasAvapazyantI, vaidarbhI prANavallabham / svapnaM sacetanA rAtriprAntadRSTaM vyacArayat // 465 // rasAlo'yaM nalaH puSpa-phalAni nRpavaibhavam / tatra devIpadArUDhA, jAtA'haM phalabhogabhAg // 466 // dvipo'sya kUbaro bhaGktA, bhraMzo me virahastvayam / svapnArthenAmunA tanme, sulabho naiva vallabhaH ||467|| dhig ! mAM digmaNDanayazA, yanmumoca nalo nRpaH / taM mAninaM piturvezma, netuM dhig ! me kadAgraham // 468 // 1. 'drayonmudeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof " Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [291 10 ekAdazaH sargaH] avAJchan zvasurAvAsavAsaM mAnadhanaH sudhIH / mamA''grahaM ca taM vIkSya, sAdhu tatyAja mAmapi // 469 / / prANAn muJcanti no mAnaM, dhIrAstanmAM mumoca saH / mAnacchidAgrahagrastAM, mAnI prANasamAmapi // 470 // hA kAnta ! kulakoTIra !, hA vivekaniketana ! / eko'pi nAparAdho'yaM, dAsyA me kimasahyata ? // 471 / / tvadAdezasya kiM dUre, kadAcidabhavaM vibho ! ? / yadevaM deva ! muktA'haM, na niSiddhA kadAgrahAt // 472 // jJAtaM vA nAnyathA cakre, madvaco'pi kvacid bhavAn / tatastyaktA'smi notklRptA vAgamAnanamAnanA // 473 / / hA daiva ! durmatirdUraM, nirmame kiM mamedRzI ? / tadA kadAgrahe'muSmin , nalasyeva durodare // 474 / / dhyAyaM dhyAyamidaM mandabhAgyammanyA viyoginI / prANeza ! pAhi pAhIti, vadantI mUcchitA'patat // 475 // atha kSaNena mUrchAnte, bADhaM virahavihvalA / mA sma gA nAtha ! nAtheti, tAraM dInA rudoda sA // 476 / / tadA cakranda sA bhartRnAmagrAhaM muhastathA / hRdayAni vidIrNAni, zailAnAmapyaho ! yathA // 477 / / athAsyA nalavazyAyAH, kRpayollAsya cIvaram / analasya vayasyo'pi, tAM varNAlImadIdRzat // 478 // svapANinA svaraktena, priyeNa likhitAM lipim / dRSTvA nalamivA''dhatta, hRdaye'ntarbahizca sA // 479 / / atha pramuditA devI, vyacintayadidaM hRdi / aho ! adyApi vidye'haM, hRdaye hRdayezituH // 480 / / yadAdideza me vartma, svaraktalikhitAkSaraiH / gamiSyAmi piturgehametaireva sahAyakaiH // 481 / / 1. vatA0 vinA'nyatra-degnatAnadeg khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam nizcityetyacalad bhImanandanI vaTavartmanA / svapAdahatapatrAlIdhvanitebhyo'pi bibhyatI // 482 / / vRkSeSu ratnagarbhAyAH, sapatnyA api sUnuSu / muhuH snigdheSu vizrAntA, sA'calad bhUpatipriyA // 483 / / tasyAstilakavidyotapiGgadiggamanakSiteH / calantyA dAvakIlAyA, iva hiMsrA vane'trasan // 484 / / athAvAsitamagne sA, sArthamekaM vyalokayat / vyAptaM zakaTamaNDalyA, savapramiva pattanam // 485 / / sArthena samametena, sukhaM gahanalaGghanam / cintayantIti vaidarbhI, dadhau mudamuditvarIm // 486 / / sArthaM yAvadalaJcakre, sA marAlIva palvalam / tAvattaM rurudhuzcaurAH, krUrAH kRSimivetayaH // 487 // atra sArthe mayA trAte, re ! mA kuruta viplavam / siMhIjuSi vane zAkhibhaGgAya na mataGgajAH // 488 / / bhASamANamidaM bhaimI, vAtUlAmiva taskarAH / avajJAya tadA petuH, sArthe bhRGgA ivAmbuje // 489 / / paJcaSAnatha huGkArAn , sA cakAra pativratA / nezuzcaurAstamaHpUrAstai skarakarairiva // 490 // zIlAvadhiradhiSThAtRdevateva tadaiva sA / arcitA sArthavAhena, jagRhe ca gRhe javAt // 491 / / mAteti manyamAnasya, sArthavAhasya pRcchataH / bhindantI hRdayaM duHkhaistad dyUtAdi jagAda sA // 492 // athAsau sArthavAhena, vivekAdbhutabhaktinA / asthApyata gRhe bhaimI, nalapatnIti yatnataH // 493 / / ghanAgame'nyadoddAmaiApi vyoma ghanAghanaiH / tucchIbhUtArNavonmIladaurvadhUmabharairiva // 494 / / 1. sarve bhRdeg khaMtA0 // 2. degra nRpAtmajA / khaMtA0 // 15 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza: sarga: ] garjAvAdyaistaDinnRttairdhArAdhvanitagItibhiH / megho dinatrayaM yAtrAmanudghATena nirmame ||495 // tatra kardamasammardabhImamAlokya bhImajA / avijJAtA janaiH zuddhabhUvAsAya tato'calat // 496 // taDittulyamukhajvAlaM, ghoranirghoSadurdharam / balAkAkulasaGkAzakIkasAvalibhUSaNam // 497|| ativRSTyA tadA vyomnastruTitvA'bdamiva cyutam / pathi sA kauNapaM kAlaM karAlaM kaJcidaikSata // 498 // yugmam // athainAM rAkSasaH prAha, bhokSyase tvaM sthirIbhava | cAtakeneva labdhA'si, meghadhAreva yaccirAt // 499 // athAvaSTambhamudbhAvya, bhaimI bhImaM jagAda tam / kurvannajJa ! mamAvajJAM tvaM bhaviSyasi bhasmasAt // 500 // pazyannityabhayAM bhaimIM, muditaH kauNapo'vadat / tuSTo'smi tava dhairyeNa, rucitaM yAcyatAmiti // 501 // tato'vadadamuM bhaimI, yadi tuSTo'si tad vada / jvaliSyati kiyatkAlaM, nalasya virahAnalaH ? // 502 // Akhyat tadavadhijJAnAt, saiSa bhaimi ! bhaviSyati / harSAya dvAdaze varSe, patisaGgaH piturgRhe // 503|| muJcAmi bhavatIM tatra, yadi vaidarbhi ! bhASase / ahaM kSaNArddhamAtreNa, kimu bhramasi duHkhitA ? // 504 // ityAkarNya vacaH karNyamasya hRSTamanAstataH / babhASe bhImabhUmIzanandanI vizadAzayA // 505 // patyuH kathayatA saGgaM, tvayopakRtameva 1 gamyatAM svasti te nAhaM yAmi sAkaM parairnaraiH ||506 // sadA bhaved bhavAn dharmagRhya ityuditastayA / svaM rUpaM darzayan divyaM, kauNapaH sa tirodadhe // 507 / / D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 293 5 10 15 20 25 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam prApyo dvAdazavarSAnte, varSAnta iva bhAskaraH / nalinyA iva me bhartA, matvetyabhyagrahIcca sA // 508 // tAmbUlamaruNaM vAsaH, kusumaM vikRtIstathA / nAdAsye satyametAni, priyANyA''priyasaGgamAt // 509 // nizcityedaM tadA devI, calitA mantharaM puraH / girerdadarza kasyApi, kandarAM phalitadrumAm // 510 // varSAkAlavirAmAya, rAmeyaM tatra kandare / ekA kesarikAnteva, tasthau nirbhayamAnasA // 511 // bhAvitIrthakRtaH zAntinAthasya pratimAmiha / nivezya mRnmayI puSpaiH, sA'rcayad galitaiH svayam // 512 // caturA sA caturthAdi, tapaHkarma vitanvatI / cakAra pAraNaM pAkapatitairbhUruhAM phalaiH // 513 / / athApazyannimAM cakrazcakrabandhuprabhAmiva / babhrAma vidhuraM sArthe, sArthestAmavihvalaH // 514 // tato'nupAdikIbhUya, sArthezastAM gato guhAm / jinArcAtatparAmenAmabhivIkSya mudaM dadhau // 515 / / sArthanAthaH praNamyAtha, bhaimImagre nivizya ca / papraccha devi ! devo'yaM, kastvayA paripUjyate ? // 516 / / tataH prItibharasmerA, damayantI jagAd tam / pUjyate'sau mahAzAntiH, zAntiH SoDazatIrthakRt // 517 / / tathA'sau kathayAmAsa, dharmamArhatamujjvalam / sAvadhAnamanovRtti, mudA sArthapatiM prati // 518 // nizamya vacanAnyasyAstApasAstadvanaukasaH / tasthuH samIpamAgatya, dharmAkarNanakautukAt // 519 / / 15 1. rSAnte vizadacchadaH / khaMtA0 // 2. priyANyapriya vatA0 // 3. nivezya khaMtA0 // 4. devadevo khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [295 ekAdazaH sargaH] mukhendujyotsnayevAsya, dharmAkhyAnagirA tataH / / bodhitaM sArthavAhasya, zuddhaM kumudavanmanaH // 520 // damayantIM gurUkRtya, kRtyametaditi bruvan / aGgIcakAra tIrthezadharmaM sArthezazekharaH // 521 / / atrAntare girA tasyA, jiteva gaganApagA / bhUmau patitumArebhe, trapayA'bdajalacchalAt // 522 // atha durdharadhArAladhArAdharajalAkulAH / bhremustapodhanA stoke, payasIva timivrajAH // 523 / / tAnatha sthApayitvakasthAne pRthvIpatipriyA / daNDena parito rekhAmeteSAmakRta svayam // 524 / / tat tApasAstathA tasthustadAjJAkuTTimAntare / yathA varSati parjanye, lagnA vAricchaTA'pi na // 525 / / atha sthite'mbude prauDhaprabhAvA kA'pyasAviti / tAM gurUcakrire jainadharmakarmaNi tApasAH // 526 // tat tApasapuraM tatra, cAruzrIkamacIkarat / sArtheza: svapurabhrAntigatiskhalitakhecaram // 527 / / devAnApatato vIkSya, kadAcidacalopari / damayantI samaM sarvairedhyArohadhityakAm // 528 / siMhakesariNaM sadyaH, prasphuratkevalaM munim / suraiH kRtArcanaM vIkSya, natvA devI puro'vizat // 529 / / tataH pradakSiNIkatya, kazcita kevalinaM maniH / / puraH saparivAro'pi, niviSTo hRSTamAnasaH // 530 / / athAsau prathayAmAsa, dharmaM karmadrupAvakam / kevalI kalitAnantagaNakeliniketanama ||531|| dezanAbhiH sudhApUrasanAbhibhiratha smitaH / vrataM kevalinastasmAdayAcanmukhyatApasaH // 532 // 1. tveSA, sthAne khaMtA0 // 2. rathA''ro0 khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha pratyAhatatamAstaM pratyAha sa kevalI / vAcaM dazanavidyotapUranAsIrabhAsurAm // 533 / / devaro'syAH kuraGgAkSyAH, kUbaro'sti nalAnujaH / kozalAdhipatestasya, suto'haM siMhakesarI // 534 / / saGgApurIkirITasya, sutAM kesariNo mayA / vivAhya calitenAptAH, zrIyazobhadrasUrayaH // 535 / / teSAM vyAkhyAnamAkarNya, mudhAkRtasudhArasam / pRSTA mayA'tihaSTena, kiyadAyurmametyamI // 536 / / athA''cakhyuH zucijJAnAH, zrIyazobhadrasUrayaH / ito dinAni paJcaiva, tavA''yuravaziSyate // 537 / / ityAkarNya vivarNAsyaH, so'haM mohAmbudhau bruDan / AropitastapaHpote, zrIyazobhadrasUribhiH // 538 // paripAlya vrataM samyag , jJAnamutpAditaM mayA / mamaiSa mokSakAlastvAM, vratayiSyanti sUrayaH // 539 // ityuktvA kSINanizeSakarmA'sau siMhakesarI / nirvANaM prApa nirvANotsavaM devAzca tenire / / 540 / / zrIyazobhadrasUrINAM, samIpe saparicchadaH / Anandarasanirmagno, bheje kulapativratam // 541 / / atha prAte sArthezapuraskRtamahotsavA / avApa tApasapuraM, vaidarbhI saha sUribhiH // 542 / / pratiSThAM zAnticaityasya, samyaktvAropaNaM tathA / gurubhyaH kArayAmAsa, damayantI sasammadA // 543 // iti tatraiva vaidAH , sapta varSANyagustataH / viraJcivarSadIrghANi, prANapriyaviyogataH // 544 / / anyadA kazcidAgatya, tAM prati prAha pUruSaH / nalaH pratIkSamANo'sti, bhavatI vanavartmani // 545 / / 1. gaGgA pAtAsaM0 // 2. vyAkhyAM samA pAtA0 / / 15 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH] [297 ahaM yAsyAmi sArtho me, davIyAn bhavati kramAt / tamityuktvA javAd yAntaM, bhaimI tvaritamanvagAt / / 546 / / kva me sphurati bharteti, vyAharantI muhurmuhuH / bhaimI mArgAdapi, bhraSTA, prayAtaH so'pyadRzyatAm // 547 / / atha bhramantI kAntAre, mRgIva mRgalocanA / apazyat kauNapI kAJciduccaladrasanAJcalAm // 548 / / sA'pyAha bhaimImAkRSTA, tvaM mayA mAyayA rayAt / bhokSye tvAmadhunA rAhurasanendutanUmiva / / 549 / / iti tAM vikRtAM vIkSya, bhaimI svaM dharmamasmarat / tatprabhAvAdiyaM trastA, tamisreva divAkarAt // 550 // athaiSA tRSitA devI, bhramantI nirjale vane / vyAkulA'jani niSpuSpe, bhramarIva vanaspatau // 551 / / tadA''ha mama sAnnidhyaM, kurudhvaM vanadevatAH ! / yathA vanamRgIvA'haM, dAhaM na hi sahe tRSaH // 552 // indrajAlikamantroktispardhinyA tagirA tataH / dukUlaM tadbhuvaH kUlaGkaSA''virabhavat puraH // 553 / / prAptairatha jalairmakSu , mlAnA'pyaujjvalyamAyayau / kSaNAt kSayaM vrajiSyantI, tailairdIpazikheva sA // 554 / / kuto'pi sArthataH prAptairathaiSA'bhASi puruSaiH / kA'si tvaM ? vanadevI kiM ?, tathyamityAzu kathyatAm // 555 // 20 sA'pi prAha vaNikputrI, yAntI patyA samaM vane / sArthAd bhraSTA'smi yUyaM mAM, sthAne vasati muJcata // 556 / / atha taiH sA samaM nItvA, zreyaH zrIriva dehinI / arpitA dhanadevAya, sArthavAhAya bhImabhUH // 557 / / sArthavAho'pi manvAnastanujAmiva tAmatha / Aropya vAhane devI, nItvA'calapure'mucat / / 558 / / 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 298] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam SSSS lIlAkokakulAtaGkahetuvaktrendudIdhitiH / mRgAkSI tRSitA vApa, kAmapi prAvizat tataH // 559 // rAjJyAzcandrayazonAmnyA, RtuparNamahIbhujaH / puSpadantIkaniSThAyAzceTIbhiriyamaikSyata // 560 // taccandrayazase tAbhistadA rUpavatIti sA / niveditA drutaM gatvA, dvitIyendutanUriva // 561 // bhAgineyImajAntI, puSpadantIsutAmimAm / AnAyya nijagAdeti, RtaparNanRpapriyA // 562 // sahodareva matputryAzcandramatyAH sulocane ! / vatse ! kRtArthayedAnImRtuparNanRpazriyam // 563 // nivedaya punaH kA'si, vikAsiguNagauravA ? | na hi sAmAnyavAmAkSyA, rUpamIdRkSamIkSyate // 564|| tAM mAtRbhaginIM subhrUrajAnAnA'vadat tadA / yathoktaM dhanadattasya, sArthavAhasya pattiSu (?) // 565 // kadAcid bhojanAkAGkSAprAptapriyadidRkSayA / sA candrayazasaH satrAgAraizvaryamayAcata // 566 // omityukte'tha bhUpAlapriyayA'sau priyaMvadA / arthinAM kalpavallIva, satrAgArAdhibhUrabhUt // 567|| devi ! mAM rakSa rakSeti vadantaM baddhamanyadA / rakSakairnIyamAnaM sA, purazcauraM vyalokayat // 568 // ArakSakAnathA'pRcchd, devI kimamunA hRtam ? / Acakhyuste tatazcandramatIratnakaraNDakam // 569 // devI tato didezA'tha, muJcatainaM tapasvinam / tadgirA mumucurnaite, bhItA vizvambharAbhujaH // 570 // AcchoTayadamuM devI, tadambhazculukaistribhiH / bandhAstairatruTan nAgapAzAstArkSyanakhairiva // 571 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekAdazaH sargaH] [299 athAtimumude lokairAlokyedaM kutUhalam / AzcaryamRtuparNo'pi, tadAkarNya tadA''yayau // 572 / / prIto'pi prAha bhUpastAM, kiM caura: putri ! mocyate ? / vyavasthA pRthivIzAnAM, kathamitthaM vijRmbhate ? // 573 / / athA''ha nalabhUpAlavallabhA bhUmivallabham / ArhatyA na mayA dRSTazcauro'pi mriyate pitaH ! // 574 / / athA''graheNa vaidAH , sutAyA iva bhUpatiH / amUmucadamuM cauraM, prItiprotphullalocanam // 575 // devIM prItaH praNamyAtha, sa jagAda malimlucaH / devi ! tvamadvitIyA'pi, dvitIyA jananI mama // 576 // athAyamanvahaM devyAH, kuladevyA iva kramau / prAtaH prAta: samAgatya, praNipatya pramodate // 577 / / caura: pRSTo'nyadA devyAH, samIcInaM nyavedayat / asmi dAso vasantasya, zrItApasapuraprabhoH // 578 // piGgalAkhyo'hametasya, hRtvA ratnotkaraM prabhoH / nazyan mArge dhRtazcaurairna kSemaH svAmivaJcinAm // 579 / / athAsya naradevasya, sevako'hamihA'bhavam / sarvato'pyativizrambhAdavAritagatAgataH // 580 // tadA tadA''pya bhUpAlaputrIratnakaraNDakam / ahArSaM tvatpadaprAptipuNyapreritayA dhiyA // 581 // nirgacchan yAmikaidRSTvA, salonaH kSmAbhujo'rpitaH / jJAtvA'haM bhUbhujA cauro, rakSakebhyaH samapitaH // 582 / / tato dRSTiprapAtena, tvadIyena tadA mama / sarvAGgamatruTan bandhAzcauryAya ca manorathAH // 583 // 8 aparaM ca tadA devi !, niHsRtAyAM purAt tvayi / vasantasArthavAho'yaM. bhojanAdikamatyajat // 584 / / 1. kyeti kudeg khaMtA0 pAtA0 / . 2. nAharantyA mayA pAtA0 // 3. deglAkSo'ha vatA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam saptame'hani sambodhya, zrIyazobhadrasUribhiH / kathaJcid bhojayAJcakre, devi ! tvaduHkhadurmanAH / / 585 / / upAdAya vasanto'yamaparedhurupAyanam / kuzalaH kozalAM gatvA, praNanAma nalAnujam // 586 / / dadau pRthvIpatiH prItastasya tApasapattane / cAmarAlImarAlIbhiH, zobhitAM rAjahaMsatAm // 587 / / atha hRSTaH praviSTaH svAM, vasantanRpatiH purIm / mauktikasvastikavyAjarAjatprasvedabindukAm // 588 // so'pi devi ! prabhAvaste, so'bhUd yad bhUpatirvaNik / hanti garbhagRhadhvAntaM, darpaNo'rkakarArpaNAt // 589 / / tadbhUpatipadaprItA, taM devI nijagAda tat / tadi te hRdi ko'pyasti, viveko mArgadIpakaH // 590 / / utsahiSNustadA''datsva, vatsa ! pApacchide vratam / tadAdezAd vratIbhUya, so'pyagAd gurubhiH saha // 591 // yugmam // prAgdRSTaH kuNDanAdetya, harimitro'nyadA dvijaH / vIkSya kSoNIpati kSipramagAccandrayazo'ntikam // 592 / / devI taM vIkSya papraccha, kuzalA-'kuzalAdikam / kathAmakathayat so'pi, vaidarbhItyAgataH parAm // 593 / / nalasya damayantyAzca, vArtAmArtAntarAzayaH / jJAtuM zrIbhImabhUmIzo, bhUmIbhAga nyayuGkta mAm // 594 // araNya-nagara-grAma-giri-kuJjAdikaM tataH / samAloki mayA prApi, pravRttirapi naitayoH // 595 / / tadvArtA kA'pi yuSmAkamAkasmikatayA'pyabhUt / tadidaM jJAtumatrAhamAgata: kA gatiH parA ? // 596 / / ityAkarNya kathAM candrayazasA sahasA tataH / Akrandi medinIkhaNDakhaNDitAkhilamaNDanam // 597|| 1. `ttanam / cA khaMtA0 // 2. degNDitAlikamaNDa khaMtA0 saM0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [301 ekAdazaH sargaH] anvarodi tathA bhUpapriyAparijanairapi / nadadAdivarAhasya, zobhAM lebhe yathA nabhaH // 598 // athetthamAkule rAjakule kSutkuJcitodaraH / harimitrastataH satrAgAraM prati yayau dvijaH // 599 / / akiJcana ivAlokya, bhaimI kalpalatAmiva / ajihvAvarNanIyAnAM, sa tadA'bhUt padaM mudAm // 600 / sa prItastAM praNamyAtha, hanUmajjitvaratvaraH / satrAgAre'sti bhaimIti, sametyA''ha nRpapriyAm // 601 / / karNAmRtamiti zrutvA, vAcaM prItA nRpapriyA / asiJcat taM tataH svarNa-ratnAbharaNavRSTibhiH // 602 / / kutra kutreti jalpantI, padbhyAM parijanaiH saha / satrAgAraM yayau candrayazAzcandramukhI mudA // 603 / / devI tato'vadat putri !, vaJcitA'smi svagopanAt / yanmAturadhikA mAtRSvaseti vitathIkRtam // 604 // ityupAlambhasaMrambhibASpA bhUpAlavallabhA / niketanamupetA'sau, puraskRtya nalapriyAm // 605 / / bhUSayitvA svahastena, bhaimI sAzruvilocanA / abhyarNamRtuparNasya, ninAya vinayAnatAm // 606 / / sA'pi candrayazovAcA, sammAya' prakaTaM vyadhAt / bhAsvantamiva bhAsvantamalike tilakAGkaram // 607 / / atha praNamya bhUpAlaM, pitRvad bhImanandanI / upaviSTA puraH pRSTA, svavRttAntaM nyavedayat // 608 / / svavaMzyanalavRttAnte, kathyamAne'tha tAdRze / lajjamAna ivAmajjannyagmukho ravirambudhau // 609 / / ravAvaste samaste'pi, kSamApatiH prApa vismayam / sabhAntarbhAntamAlokamAlokya timirApaham // 610 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 302] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam rAjJI vijJapayAmAsa, mano matvA nRpaM prati / bhAsvantaM zAzvataM bhaimIbhAle tilakamIdRzam // 611 // bhUpatistatpitevAsyA, bhAlaM pyadhita pANinA / tacchalAnveSibhiriva, prAdurbhUtaM tamobharaiH // 612 // kare'pasArite rAjJA, tat tasyAstilakAMzubhiH / kizorakairivAgrAsi, ghAsasaGghAtavat tama: // 613 // SS kSaNe'smin kazcidAgatya, bhAbhAsuranabhAH suraH / natvA madhyesamaM bhaimIM, prAha bandhurakandharaH // 614 // yastvayA taskaro baddhagalaH piGgalasaJjJakaH / mocayitvA tadA devi !, bodhayitvA vratIkRtaH ||615 // sa tApasapuraM prApto, viharan saha sUribhiH / smazAne'zmanaraprAyaH, kAyotsargaM nizi vyadhAt // 616 // citAbhavadavajvAlAjAlena kavalIkRtaH / amuktadhyAnadhairyo'yaM, saudharmatridivaM yayau // 617|| ahaM sa haMsagamane !, tvAM namaskartumAgataH / tvatprasAdaprabhAvarddhivarddhitedRzavaibhavaH // 618 // ityuktvA sapta kalyANakoTIrvRSTvA yayau suraH / vRttenaitena rAjA'pi, jinabhakto'bhavat tadA ||619 / / harimitro'nyadA'vAdId, bhUpaM bhUpapriyAmapi / preSyatAM davadantIyaM, prINAtu pitarau cirAt // 620 // samaM camUsamUhena, vaidarbhImatha pArthivaH / praiSIccandrayazodevyA, kRtAnugamanAM svayam // 621 // zrIcandrayazasaM devIM praNamyAtha nalapriyA / alpaiH prayANakairurvImaNDanaM prApa kuNDinam ||622|| IyatuH sammukhau tasyAzcirAkaraNasotsukau / pitarau smitarocirbhiH, khacitAdharavidrumau // 623 // 1. degryo'sau, saudharmatridivaM gataH khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekAdazaH sargaH] [303 pitaraM tarasA vIkSya, rasAd yugyaM vimucya sA / anamat kramarAjIvayugmavinyastamastakA // 624 / / paGkilaM taM kiloddezamasrambhaHsambhramo vyadhAt / vinamraNAmbujeneva, mukhena tu sa bhUSitaH // 625 / / atha rAjJA sahAyAtAmiyaM mAtaramAturA / namazcakAra harSAzrumuktAstabakitekSaNAm // 626 / / sakalenApi bhUnAthalokenAtha namaskRtA / kuNDinaM maNDayAmAsa, sA trailokyaziromaNiH // 627 / / guru-devArcanai rAjA, pure saptadinAvadhi / mahotsavamahorAtramatimAtramakArayat // 628 / / sAkSAt tatrAsti dhAtrIzanaladhyAnadhurandharA / kRzA kRzAnukalpena, viraheNa vidarbhajA // 629 / / kathayantI kathAmitthaM, svayaM svajananIM prati / mayA'zrUyata vaidarbhI, tubhyamAveditaM ca tat // 630 // idAnIM tu bhavadbhUtaH ko'pi bhUpAlamabhyadhAt / yadasti dadhiparNasya, pArve kubjaH kalAnidhiH // 631 / / nalasya sUpakAro'hamiti vakti karoti ca / adhItAM nalataH sUryapAkAM rasavatImasau // 632 // ityAkarNya samIpasthA, bhaimI bhUmIzamabhyadhAt / nAnyo rasavatIvettA, kubjo'bhUnnala eva saH // 633 / / draSTamenamahaM deva !, tadbhImena niyojitaH / dhik kubje'smin nalAzaGkA, kRSNAgAre maNibhramaH // 634 // AkarNya dadhiparNo'yamiti vistara: kathAm / zrutAM kubjena sAsreNa, yathoktarasanATinA // 635 / / zarIrAbharaNastomadAnenA''nandya sammadI / preSIt taM brAhmaNaM rAjA, kubjastu jagRhe gRhe // 636 / / yugmam / / 1. tarau tara khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam abhojyata sa kubjena, rasavatyA'rkapAkayA / svarNAdikaM nRpAllabdhaM, dattvA ca prINitastataH // 637 // athAyaM kubjamApRcchya, gataH kuNDinapattanam / tadIyaM dAna-bhojyAdi, sarvamurvIbhuje'bhyadhAt // 638 / / taM nizamyA'vadad bhaimI, muditA medinIpatim / nala eva sa kubjatvaM, yayau kenApi hetunA // 639 / / taddAnaM sA matiH sUryapAkA rasavatI ca sA / santi nAnyatra kutrApi, yuSmajjAmAtaraM vinA // 640 // tAmAlocya tatastAta !, samunmeSaya zemuSIm / / nalo yayA rayAdeva, prakaTIbhavati svayam // 641 // sotsAhamAha bhUpastaccaraM sampreSya kaJcana / AkAryo dadhiparNo'yaM, tvatsvayaMvaraNacchalAt // 642 / / gatvA yathArthavarNo'yaM, kathayiSyati taM prati / zvastane yaddine bhAvI, damayantyAH svayaMvaraH // 643 / / tatpAveM yadi kubjo'yaM, nalaH syAdavanIdhavaH / tadazvahRdayAbhijJastamAneSyatyasau drutam // 644 / / iti nizcitya bhImena, bhUbhRtA preSitazcaraH / suMsamArapuraM gatvA, dadhiparNamado'vadat // 645 / / na prApi nalavArtA'pi, kvApi tena kariSyati / bhUyaH svayaMvaraM bhaimI, prabhuNA preSito'smi tat // 646 / / kintu mArge vilambo'bhUd , dehasyApATavAnmama / pratyAsannataraM jAtaM, tallagnaM zvastane dine // 647 // tUrNaM deva ! tadetavyamityuktvA'smin gate care / acintayannalazcitte, kimetaditi vismitaH // 648 / / 1. saM0 vinA'nyatra-ttvA''zu prI vatA0 / 'tvA tat prI khaMtA0 / / 2. davadantyAH khaMtA0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [305 10 ekAdazaH sargaH] varSiSyati viSairindurvadiSyatyanRtaM muniH / kimanyamapi bhartAraM, damayantI kariSyati ? // 649 / / vivoDhuM prauDhimA kasya, matpatnIM mayi jIvati ? / siMhe'bhyarNagate siMhIM, mAnasenApi kaH spRzet ? // 650 / / iti dhyAtvA ciraM citte, dadhipaNe jagAda saH / Asannalagna-dUro/gaticintAparAyaNam // 651 // samarpaya hayAn jAtyAn , rathaM gADhaM ca kaJcana / yathA'hamazvavedI, naye jhaTiti kuNDine // 652 // iti prItimatA''karNya, dadhipaNena bhUbhujA / ukto'grahIccaturvAhI, rathaM cAhInapauruSam // 653 / / atha cAmarabhRdyugma-cchatrabhRdbhUpabhAsuram / niyuktavAjinaM kubjo, rathaM tUrNamavAhayat // 654 // nunnaratha rathe vAhairjavanaiH pavanairiva / apatad bhUpateraMsAt , paTI zailAdivA''pagA // 655 / / rAjA tadA'vadat kubja !, sthirIkuru hayAnimAn / etadAdIyate yAvad , vAso vasumatIgatam // 656 / / jagAda kubjako rAjannapatad yatra teM'zukam / paJcaviMzatiyojanyA, sA'mucyata vasundharA // 657 // na rAjan ! vAjino'mI te, tAdRkSaguNalakSitAH / iyatyA velayA yAnti, paJcAzad yojanAni ye // 658 / / akSavRkSamatho vIkSya, kalAM darzayituM nijAm / kiyantyasmin phalAnIti, rAjA kubjakamabravIt // 659 / / ajAnati tataH kabje. phalasaGakhyAM dharAdhavaH / Akhyadasmai parispaSTamaSTAdazasahasrikAm // 660 / / muSTighAtena digdantighAtaghoreNa tannalaH / apAtayadazeSANi, phalAni kalipAdapAt // 661 // 1. nayai jhaTiti kuNDinam khaMtA0 / / 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam yAvad gaNayate tAvat , tAvantyevAbhavat puraH / azvahadvidyayA saGkhyAvidyAM kubjastadA''dade // 662 // dhAvannatho ratho'nAyi, sthairyaM kubjena satvaram / bhImapuryA mukhe tAratilakAyitaketanaH // 663 / / atha tasyA nizaH prAnte, bhaimI svapnamalokayat / hRSTA tadbhImabhUpAya, samAgatya nyavedayat // 664 // svapne'dhunA mayA'darzi, tAta ! nirvRtidevatA / ihA''nIya tayA vyomni, darzitaM kozalAvanam // 665 / / sahakAramihA''rohaM, tagirA'haM phalAkulam / samArphAta smitaM pANau, tayA tAmarasaM tataH // 666 // madArohAt purArUDhaH, patan ko'pyapatat tadA / AmrAd bhuvi ravikrAntAdabhrAt pUrNa ivoDupaH // 667 / / atha bhImo'vadat putri !, prApi svapno'yamuttamaH / nirvRtistava bhAgyazrIrmatA tanumatI nanu // 668 // kozalAvaibhavaM bhAvi, kozalAvanavIkSaNAt / saphalAmrAdhiroheNa, sarAjya-ramaNAgamaH // 669 / / nipatan yaH patan ko'pi, tvayA'darzi rasAlataH / bhavatyA'dhyAsitAd rAjyAt , patiSyati sa kUbaraH // 670 / / adya sadyaH svacittezasaGgastava bhaviSyati / yaH prAtaH prApyate svapnaH, sadyaH sa hi phalegrahiH // 671 / / tadA''yAtaM purA'bhyarNe, dadhiparNadharAdhavam / AgatyAcIkathat ko'pi, zrIbhImAya mahIbhuje // 672 / / atha sammukhamAgatya, zrImAn bhImaratho nRpaH / sammAnena purotsaGge, dadhiparNamavIvizat // 673 / / Uce mitha: kathAgoSThyAM, dadhipaNa vidarbharAT / kubjAd rasavatI sUryapAkAM kAraya manmude // 674 // 1. rAdhipam khaMtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekAdazaH sargaH] [307 tadukto dadhipaNena, kubjo rasavatIM vyadhAt / indupussttikRdkoshusmprksursiikRtaam // 675 / / lokaiH sAkaM rasavatI, bubhuje bhUbhujA'tha sA / vicArAkSamavaidagdhaimitha:pazyadbhirAnanam // 676 / / AnAyitAM parIkSArthamathaitAM bhImabhUpabhUH / svAdayitvA rasavatIM, kubjaM niracinonnalam // 677 / / tad vaidarbhI vidarbhezaM, pratyAha prItipUritA / AstAM kubjo'pi khaJjo'pi, nizcita: saiSa naiSadhiH // 678 / / jJAninA munimukhyena, kathitaM matpura: purA / nalo rasavatImarkapAkAM jAnAti nAparaH // 679 / / sA(svA)bhijJAnAntaraM tAta !, punarekaM samasti me / nalasparzena vipulapulakaM yad bhaved vapuH // 680 / / tanmadaGgamayaM kubjaH, stokaM spRzatu pANinA / ityukte bhImavacasA, tAmaGgulyA nalo'spRzat // 681 / / vapuH sapulakaM tasyAstannalasparzataH kSaNAt / prItipUrabahiHkSiptAstokazokamivAbhavat // 682 / / antabhaimI nalaM ninye, tad balAdabalA'pyasau / atUtuSat tathA cATupremAmRtakirA girA // 683 / / damayantyuparodhena, nalazchanna ivAnalaH / jajJe bilvakaraNDAbhyAmAviSkRtanijAkRtiH // 684 // dhRtasvarUpaM tadrUpaM, vIkSya kaM kaM rasaM na sA / bhede bhImasutA dhASrya-trapAsampAtakAtarA ? // 685 / / tadA bhAti sma vaidarbhI, svedAmbha:kaNabhAsurA / upazAntaviyogAgniH, snAtA harSAmbhasIva sA // 686 / / abhito vIjyamAnAGgI, nalanetrAJcalaizcalaiH / sadyaH svedodakasnAtA, sA cakampe cakoradRk // 687|| 1. rabhIkR khaMtAsaM0 // 2. taM bhUpaM, khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 308] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sAmbunetrAJjalibhyAM sA, tulyaM dayita - kAmayoH / tadAnta:kAntidUrvAbhyAM, vyadhAdarghamanarghyayoH // 688 // adarzi darzanIyazrIrathA''yAto bahirjanaiH / naiSadhistyaktakubjatvo, rAhumukta ivAMzumAn // 689 / / aparAddhaM yadajJAnAnmayA nAtha ! kSamasva tat / dadhiparNo'vadannevamapatannalapAdayoH ||690 // svayaM vetrIbhavan bhImo bhadrapIThe nivezya tat / abhyaSiJcannalaM nAthastvamasmAkamiti bruvan // 691 // RtuparNaH priyAyuktaH, sArthezo'pi vasantakaH / sukha-duHkhAMzadAyAdAvAhUtau nalakAntayA ||692 // vasanta-dadhiparNa-rtuparNa - bhImaiH samaM nalaH / cikrIDa lokapAlaiH sa, caturbhiriva paJcamaH ||693 // dhanadevo'pi sArthezaH kuto'pi prApa kuNDinam / tasya pratyupakAraM sA, kArayAmAsa bhUbhujA // 694 // kazcidetya divo'nyedyurdevaH pazyatsu rAjasu / bhaimIM natvA'vadad devi !, tvatprasAdo mayIdRzaH ||695 // sambodhya tApasendro'haM, purA pravrAjitastvayA / vimAne kesare'bhUvaM, saudharme kesaraH suraH ||696 // ityuktvA sapta kalyANakoTIrvarSan puraH suraH / vidyuddaNDa ivoddaNDaH, samutpatya tirodadhau // 697|| nalAdezena dezebhyaH, svebhyaH svebhyastato nRpAH / RtuparNAdayaH svaM svaM, sainyamAnAyayan javAt // 698 // nalastadaiva daivajJadatte'hni prati kozalAm / prayANaM kArayAmAsa, vAsavopamavikramaH // 699 // bhUbhRtaH sainyacAreNa, sthAvarAnapi kampayan / devabhUtamapi kSodaiH, sthagayan sUramaNDalam // 700 // 1. 'do'yamIhadeg khaMtA0 // 2. dadhe khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH ] kaizcit prayANakaiH prApa, nalaH kozalapattanam / namayan pRtanAkrAntaM, pAtAlendramapi kSaNAt // 701 // AkarNya kozalodyAnavidyamAnabalaM nalam / atho yamAtithimmanyazcakampe kUbaro nRpaH // 702 / / punarlakSmIM paNIkRtya, dyUtArthaM dUtabhASayA / nalaH kUbaramAkArya, dIvyan jitvA'grahInmahIm // 703|| athA''nandI nalo mandIkRtakrodho nijAnujam / api krUraM vyadhAd yauvarAjye prAjyamahotsavAt // 704|| atha sampreSya niHzeSaM, rAjakaM rAjakuJjaraH / kozalAcaityacakreSu, cakre kAntAnvito'rcanAm // 705 // bahUnyabdasahasrANi, bhaimyA saha saharSayA / trikhaNDAM khaNDitArAtirapAlayadilAM nalaH // 706|| SSSS etya devo divo'nyedyurniSadho nyagadannalam / phalaM gRhANa mAnuSya bhUruhasya vratAbhidham // 707|| prAg mayA pratipannaM te, vratakAlanidezanam / tad vRthA mA vilambiSThA, yAtyAyurjalabinduvat // 708|| ityuktvA'smin gate deve, nalaH kAntAnvito yayau / jinasenAbhidhaM sUriM, vijJAtAgamanaM tadA // 709 // praNamya naiSadhiH sUriM niviSTaH kSitiviSTare / papraccha svasya devyAzca, kAraNaM sukha-duHkhayoH // 710 // nirlUnamanmatho vAcamathovAca mahAmuniH / pradattamizrazarmANi, prAkkarmANi zRNu kSaNAt // 711 // SSSS jambUdvIpaziroratnaM, bharatakSetrabhUSaNam / aSTApadasamIpe'sti, zrIsaGgarapuraM puram // 712|| tatrA''sInmammaNo rAjA, tasya vIramatI priyA / anyadA''kheTake gacchan, bhUpo'pazyat puro munim // 713 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 309 5 10 15 20 25 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 310 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam manvannazakunaM so'tha, dhArayAmAsa taM krudhA | tad dvAdazaghaTIprAnte, kRpayA'mUmucat punaH // 714 // tadahiMsAmayo dharmaH, sAdhunA'smai niveditaH / rAjJA'pyaGgIkRto vIramatyA dayitayA samam // 715 // tAbhyAM rAjasabhAvena, tad vratI pratipAlitaH / aparAdhaM kSamasvetthamuktvA mukto jagAma saH // 716 // sevAprasAditA vIramatIM zAsanadevatA / dharmasthairyakRte ninye'nyedyuraSTApadopari ||717 // akRta pratitIrthezaM, viMzatiM viMzati tataH / AcAmlAni camatkAribhakticAruH sulocanA // 718 // tathA tilakamekaikaM, jinezAnAM vyadhApayat / sauvarNamarNa:sampUrNamaNisandarbhagarbhitam // 719 // tadudyApanakaM kRtvA, prItA bhUkAntakAminI / munInAnandya dAnena, cAraNAn pAraNAM vyadhAt // 720|| tat tIrthezapadAmbhojasevAhevAkazAlinI / rAjadhAnIM rAjavadhUrAjagAma pramodinI // 721|| cirArAddhajinAdhIzadharmanirmalitAvatha / vyapadyetAmubhau vIramatI-mammaNabhUpatI // 722 // bhUpajIvo'tha bahalIdezAntaH potane pure / AbhIradhammilAbhasya, suto'bhUd reNukAGgabhUH // 723|| tasyaiva dhanyasaJjJasya, dhUsarI nAma vallabhA / AsId vIramatIjIvaH, pUrvavat premabhAjanam // 724 // varSAsu mahiSIrdhanyazcArayannanyadA vane / varSatyambhodhare'pazyadekapAdasthitaM munim // 725 // nyadhAt tadupari cchatraM, dhanyo bhAvanayA tataH / apAravAribhRddhArAdhoraNIvAraNakSamam // 726 // 1. pratilAbhitaH khaMtA0 // 2. vipadyAbhavatAmetau dampatI divi pUrvavat // khaMtAsaM0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [311 ekAdazaH sargaH] na tiSThatyambudo varSan , sAdhuH sthairyaM na muJcati / dhanyastyajati na cchatraM, trayo'pi sparddhino'bhavan // 727 / / saptame'hni nivRtte'bde, kAyotsargamapArayat / muniH pUrNapratijJo'sau, tato dhanyena vanditaH // 728 / / svasthavRttirathApRcchanmunIzaM dhUsarIvaraH / bhavatAM vrajatAM kutra, megho'yaM vighnatAM gataH ? // 729 / / athAvadadadaH sAdhurlaGkAyAM gurusannidhau / gacchato mama meghena, prArebhe vRSTirIdRzI // 730 // abhigrahaM gRhItvA ca, tavRSTiviramAvadhim / kAyotsargaM vyadhAM tatra, tvayA sAhAyakaM kRtam // 731 // tataH sadmani dhanyena, samamAkArito vratI / niSidhya mahiSArohaM, prAcAlIt paGkile pathi // 732 / / kSaireyIpAraNaM puNyakAraNaM saptame'hani / munIzaM kArayAmAsa, zuddhAtmA dhUsarIdhavaH // 733 / / karuNAtaruNIhAro, vihArodyamavikramI / varSAtyaye yathAkAmaM, grAmAd grAmaM jagAma saH // 734|| dhanyo'pi muninA dattaM, zrAvakatvaM priyAnvitaH / pAlayitvA ciraM haimavate yugaladharmyabhUt / / 735 / / tato'pi kSIradaNDIrAbhidhAnau dampatI divi / zobhamAnau prabhUtAbhistAvabhUtAM vibhUtibhiH // 736 / / taccyutvA kSIradaNDIrajIvo'bhUnnaiSadhirbhavAn / priyA te kSIradaNDIrAdevIjIvazca bhImabhUH // 737 / / yad dvAdaza ghaTIrdaghe, mammaNena tvayA muniH / tatpriyAviraho rAjyabhraMzazca dvAdazAbdikaH // 738 // 1. svacchavRttirathA' pAtA0 / svacchavRttimathA khaMtA0 // 2. rIdhavaH pAtA0 // 3. saM0 vinA'nyatra-vyadhAt tatra, vatA0 khaMtA0 // 4-5-6. raDiNDIdeg pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 312] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam yacchatradhAraNaM kSIrapAraNaM ca muneH kRtam / tvayA dhanyena dhanyena, tenAyaM vibhavastava // 739 // bhaimI tvadvallabhA vIramatIjanmani yanmudA / aSTApade'rhatAM ratnatilakAni vyadhApayat // 740 // karaprakaravistArakiGkarIkRtabhAskaraH / tadasyAH zAzvato bhAle, tilako bhAti bhAsuraH // 741 // yugmam // SSSS iti prAgbhavamAkarNya, samaM dayitayA nalaH / puSkalAkhye sute rAjyaM, niyojya vratamAdade // 742 // vratenAtIva tIvreNa, kRtavraticamatkRtI / etau yazaH sudhApUraiH, zubhrayAmAsaturdizaH // 743|| nelo vilokya vaidarbhImanyadA madanAturaH / gurubhirnyatkRtaH svargAdetya pitrA prabodhitaH // 744|| tannalo'nazanaM bheje, vratapAlanakAtaraH / nalAnurAgataH sAdhvI, prapede bhImabhUrapi // 745 // vasudeva ! nalaH so'haM saJjAto'smi dhanAdhipaH / vipadya sA'pi vaidarbhI, babhUva mama vallabhA // 746 // atheyaM jhaTiti cyutvA tataH kanakavatyabhUt / tena pUrvAnurAgeNa, baddhaH so'hamihA''gamam // 747|| ihaiva karma nirmUlya, seyaM yAsyati nirvRtim / ityAkhyanme videheSu, vimalasvAmitIrthakRt // 748 // itykutvA vasudevasya, puraH kiMpuruSezvaraH / zArIraiH pUrayannaMzupUrai rodastirodadhe // 749 // SSSS vasudevo'nyadA khelan, khecarIbhiH sahAnvaham / sUrpakeNaikadA jahre'moci gaGgAjale tataH // 750|| uttIrya vIryavAn gaGgAM, pallIM kAmapi jagmivAn / asau paribhraman sAkaM, pathikaiH pathi kaizcana // 751 // 1. bhAsvaraH khaMtA0 // / 2. nalo'valo khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [313 ekAdazaH sargaH] jarAbhidhAM smarATopabhallI pallIndunandanIm / tatropayeme reme ca, candrikAmiva candramAH // 752 // tasyAM jarAkumArAkhyaM, samutpAdyAtha nandanam / vicarannanyato'bhASi, sAkSAd devyA kayAcana // 753 / / kanyA rudhirabhUpasya, dattA te rohiNI mayA / vraja pANavikIbhUya, tUrNaM tasyAH svayaMvare // 754 / / ityuktaH sa tayA zaurigati'riSTapuraM prati / jarAsandhAdibhUpADhyasvayaMvaraNamaNDape // 755 / / rUpeNa trijaccittArohiNI rohiNI tataH / svayaMvaraNamAlye,na rAjamAnA''jagAma sA // 756 / / zRGgArite'pyarUpe'smin , rAjake'syAH sthitA na dRk / varNyavarNe'pi nirgandhe, karNikAra ivAlinI // 757 / / zaurireSo'nyaveSo'tha, visphUrjastUryavAdiSu / vAdayAmAsa paTahamitthaM paTubhirakSaraiH // 758 / / AgacchA''gaccha mAM tanvi !, nanvitaH kimu vIkSase ? / asmi tvadanurUpo'haM, kRtotkaNThaH sukaNThi ! yat // 759 // vAdayantamiti prekSya, zauri zUranibhaprabham / rohiNI rohadAnandA'nandayad varamAlayA // 760 / / atha pATahike tasmin , vRte rudhirakanyayA / ahasan sahasA seya~, sarve'pyurvIzakuJjarAH // 761 / / aho ! kaulInyametasyAH, kulInamavRNod yataH / iti vArtA mithazcakruH, pazyanto rudhiraM ca te // 762 // atha teSu sahAseSu , prAha pATahikaH krudhA / dordaNDe yasya kaNDatiH kaulInyaM tasya darzyate // 763 / / 15 1. pallIzituH sutAm / tatro khaMtA0 // 2. vihara khaMtA0 // 3. pADhaye, sva' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam zrutvA zauregiraM dAvakIlAlIlAmimAmatha / tadvadhAya jarAsandhaH, svabhUpAn samanInahat // 764 / / sannaddhanijasainyo'tha, rudhiro'pi dharAdhipaH / jarAsandhena yuddhAya, kruddhaH zaureH puro'sphurat // 765 / / sArathIbhUya zoDIrAvadhidadhimukhAbhidhaH / khecara: samarakrUraM, rathe zaurimavIvizat / / 766 / / vegAd vegavatImAtrA'GgAramatyA'rpitAni tat / caNDa: kodaNDa-tUNAni, jagRhe vigrahAgrahI // 767 / / jarAsandhadharAdhIzai, rudhiraM yudhi raMhasA / bhagnaM vIkSya girA zaureH, khecaro rathamairayat // 768 / / zauriM svavaryabhUmIbhRtkumbhikesariNaM raNe / pazyannUce jarAsandhaH, samudravijayaM prati // 769 / / na pANavikamAtro'yaM, tadenaM sAdhaya svayam / vanaM bhaJjannibhaH kena, rakSyaH paJcAnanaM vinA ? // 770 / / zUramenaM nirAkRtya, tvaM bhavan rohiNIdhavaH / madyazaHkumudaM smerIkuruSvAna mudritam // 771 / / vRtAnyanaraniSThAyA, na dhavo'syA bhavAmyaham / jeyo'sau tu tvadAdezAdityuttasthau samudrarAT // 772 / / tataH samudramunmudravelaM khelantamAhave / avalokya sma kurvanti, devAH kalpAntavibhramam // 773 / / yuyudhAte krudhA tejastirastakRtadivAkarau / zaurI dUrIkRtatrAsAvatha prathama-pazcimau // 774 / / kRtasya pratikurvANAvavizeSatayA ciram / ayudhyetAmubhau dhIrau, nRNAM kRtacamatkRtI // 775 / / samudravijayaM samyagadhigamya vinItadhIH / cikSepa sAkSaraM namra, vasudevaH zaraM puraH // 776 / / 1. puro'vizat khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekAdazaH sargaH] [315 pANau bANamathA''dAya, samudro'vAcayallipim / tadA cchalena yAtastvAM, vasudevo namAmyaham // 777 / / vatsalo vatsa ! vatseti, samudro'tha vadannadaH / abhyadhAvad rathaM muktvA, taM pratIndumivAmbudhiH // 778 / / prItimAn vasudevo'pi, samuttIrya samutsukaH / nipatan pAdayordoAmuddhRtyAnena sasvaje // 779 // kva sthitastvamiyatkAlamiti pRSTo'grajanmanA / samagramAtmano vRttaM, vasudevo nyavedayat / / 780 / / vArSNeyo dazamaH so'yamiti matvA parAkramAt / dadhire rudhirorvIza-jarAsandhAdayo madama // 781 / / prasaGgAyAtani:zeSabhUpAlavihitotsavam / puNye'hni vasudevo'tha, rohiNIM pariNItavAn // 782 / / jarAsandhAdayo jagmurbhUbhujo rudhirArcitAH / tatraiva yadavaH sarve, tasthuH kaMsAnvitAH punaH // 783 // 66 anyedhurjaratI kA'pi, zrIsamudreNa sabhAjuSi / Agatya gaganotsaGgAd , vasudevamavocata / / 784 // mama putryau cirAd bAlacandrA vegavatI tathA / tvadviyogAture deva !, saJjAte bADhadurbale // 785 // iti zrutvA mukhaM pazyan , samudreNa sa bhASitaH / gaccha vatsa ! ciraM tatra, mA sma sthAH pUrvavat punaH // 786 / / ityAkarNya tayA sAkaM, vasudevo divA yayau / tadAgamotsukaH prApa, samudro'pi svapattanam // 787 / / kanye kAJcanadaMSTrasya, khecarendrasya vRSNibhUH / upayeme prasannaste, pure gaganavallabhe // 788 / / 1. nacandrasya, khedeg khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vivoDhA pUrvoDhA nijanijapurebhyo mRgadRzaH, samAdAya bhrAmyan dizi dizi dazArho'tha dazamaH / samAgatya vyomnA svapuramaparaiH khecaracamUsamUherlakSmIvAnanamata samudraM smitamatiH // 789 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye vasudevayAtrAvarNano nAmaikAdazaH sargaH samAptaH // dRzyaH kasyApi nAyaM prathayati na paraprArthanAdainyamanyastucchAmicchAM vidhatte tanuhRdayatayA ko'pi niSpuNyapaNyaH / itthaM kalpadrume'smin vyasanaparavazaM lokamAlokya sRSTaH, spaSTaM zrIvastupAlaH kathamapi vidhinA nUtanaH kalpavRkSaH // 1 // // granthAgram 798 / ubhayam 3943 // 1. granthAgram 804 // ubhayam 4019 khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH // itazca kazcana zreSThI, jajJe zrIhastinApure / lalitastatsuto mAtuH, prANebhyo'pi priyo'bhavat // 1 // athAnyo garbhato duHkhadAtA mAtu kRtajvaraH / pAtahetUn vRthAkRtya, dvaitIyIka: suto'bhavat // 2 // sa dAsyA tyAjito matvA, pitrA cchannIkRtaH kila / vavRdhe gaGgadattAkhyo, lAlito jyeSThabandhunA // 3 // lalitaH zreSThinaM proce'nyedhureSa gRhe yadi / / bhojyate gaGgadattastat , sundaraM tAta ! jAyate // 4 // svamAtuzchannamevaitat , kAryamevamuvAca saH / lalito'tha tamAnIya, talpasyAdho nyaSAdayat // 5 / / lalitakSiptamannaM ca, bhuJjAnaM harSanirbharam / gaGgadattaM kathaJcit taM, vyAlokya jananI krudhA // 6 // daNDakASThaM samudyamya, gRhItvA cihuravraje / kSaNAnniSkAsayAmAsa, kuTTayantI muhurmuhuH // 7 // yugmam // tamevAnugatau zreSThi-lalitau kalitau zucA / puro vIkSya muni tasya, mAtRvairamapRcchatAm // 8 // $$ Uce muniH kvacid grAme, bandhU abhavatAmubhau / ekadA zakaTaM kASThaiH, pUrNaM grAmAya ninyatuH // 9 // jyeSThaH purazcaran mArge, cakkalaNDAM mahoragIm / vIkSya proce'nujaM sUtaM, rakSyA'sau zakaTAditi // 10 // 1. degjito jJAtvA, khaMtA0 pAtA0 // 2. degjaM svaM taM, rakSAsau khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 318] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam iti tadvAkyavizvastA, sA sthitaiva bhujaGgamI / sUtena cUritA gantryA'sthibhaGgadhvanikautukAt // 11 // sA jyeSThe dadhatI prItimaprItiM na kanIyasi / gantrIcakreNa bhaGgAGgI, cakkalaNDA vyapadyata // 12 // sA jAtA priyA zreSThan !, jyeSTha sa lalitastvasau / gaGgadattaH kaniSThastu, prAkkRtena priyA - 'priyau // 13 // ityAkarNya bhavodvignaH, zreSThI sUnudvayAnvitaH / jainaM prApa vrataM pApamataGgajamRgadhipam ||14|| tau zreSThi-lalitAvAyuH, pUrayitvA taponidhI | devalokaM mahAzukraM, jagmatustigmatejasau // 15 // jagAma vizvavAllabhyamidAnIM gaGgadattakaH / tapastapanapUrvAdristameva tridazAlayam // 16 // cyutvA lalitajIvo'yaM, tanmahAzukrakalpataH / rohiNyA vasudevasya, preyasyA udare'bhavat // 17 // vadane vizataH svapne, halabhRjjanmasUcakAn / sA mRgAGga-mRgezA-'bdhIn, nizAzeSe vyalokayat // 18 // tato'GgatejasA dhvAntadrohiNaM rohiNI sutam / asUta bhUtadhAtrIva, tarjitadyumaNi maNim ||19|| rAmo nAmnA'bhirAmatvAt, pitRbhyAM tatpratiSThitaH / krIDan bhogIva bAlo'pi, jAtaH parabhayaGkaraH // 20 // vasudevo'nyadA''hUtaH, kaMsena prItizAlinA / yayau rAjAnamApRcchya, mathurAyAmamantharaH ||21|| vasudevamatha prAha, kaMso jIvayazo'nvitaH / astIndrapuraniryAso, nagarI mRttikAvatI // 22 // rAjA tatra pitRvyo me, devakaH sevakapriyaH / vartate nartitazrIkA, sutA tasyApi devakI ||23|| 1. 'hiNI rohideg khaMtA0 // 2. 'va, nirjita' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [319 dvAdazaH sargaH] sA kAntisumanovallI, tvaM yauvanavanadrumaH / yuvayostad dvayorlakSmIvezmanorastu saGgamaH // 24 / / tasyAM nanu varo bhAvI, bhavAnanuvarastvaham / tadehi devakAd yAcyA, devakanyeva devakI // 25 / / idamAlocya nizcitya, zauriH kaMsAnvito gataH / nagaryAM mRttikAvatyAM, rAjA sammukhamAyayau // 26 / / bahinivezya sainyAni, devakena puraskRtau / purAntarjagmatuH kaMsa-zaurI pauranirIkSitau // 27 // athopavivizu pasadaH prApya trayo'pi te / trailokyarakSAsAmarthya, mantrayanta ivA''tmasu // 28 // suhRtpremomihaMsena, tata: kaMsena devakaH / yAcitaH prItivArtAsu , vasudevAya devakIm // 29 / / sa svayaM prArthanIye'rthe, prArthyamAno'tha devakaH / Uce vayaM tvadAyattA, devakI deva ! kIdRzI ? // 30 // purA'pi nAradAkhyAtaguNodyadanurAgayoH / tayoratha vivAho'bhUd , devakI-vasudevayoH // 31 // devako'tha dazArhAya, bahusvarNAdikaM dadau / nandaM gokoTiyuktaM ca, dazagokulanAyakam // 32 // vasudevo'dbhutAnandastato nandasamanvitaH / mathurAM saha kaMsena, prayAto dayitAyutaH // 33 / / suhRtpANigrahopajJaM, kaMsazcakre mahotsavam / amAnamadirApAnamattanRtyadvadhUjanam // 34 // kaMsAnujo'timukto'tha, pUrvopAttavrataH kRtI / agAdokasi kaMsasya, pAraNAya mahAtapAH // 35 / / vIkSya mattA tamAyAntaM, prItA kaMsapriyA tataH / ehi devara ! nRtyAvo, jalpantIti gale'lagat // 36 / / 1. no'pi dedeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 320 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam athoce vyathitaH sAdhuryannimitto'yamutsavaH / tasya saptamagarbheNocchedyau tvatpitR - vallabhau // 37 // zrutveti munito muktamadA jIvayazA javAt / gatvA sphArasphuratkhedaM, kaMsAyedaM nyavedayat // 38 // yAcyaH sauhArdataH sapta, garbhAn zaurirasau suhat / nizcityedamagAt kaMso, vasudevaM priyAnvitaH // 39 // prArabdhapremavArtAsu, mattenevAmadena tat / sa mene devakIgarbhAn, sapta kaMsena yAcitaH // 40 // AkarNya zauriranyedyuratimukta cikhide vaJcito garbhayAJcAyAM suhRdA cchalAt // 41 // SSSS itazcAsInnAga iti, zrIbhadrilapure vaNik / priyA'bhUt tasya sulasA, kulasAgaracandrikA // 42 // atimuktAbhidhaH sAdhuzcAraNo'syAzca zaizave / nindurindumukhI seyaM, bhAvinIti nyavedayat // 43 // paramazrAddhayA''rAdhi, suraH kazcit tayA'pyatha / tuSTo'yAci sutAneSa, prAha jJAtvA'vadhestataH // 44 // hantuM zaurisutAn pratikUTAt kaMsena yAcitAn / ahaM saJcArayiSyAmi, nindoH sutapade tava // 45 // iti devaH pratijJAya, cakre zaktyA svakIyayA / devakI-sulasApatyaprasave tulyakAlatAm // 46 // suSuvAte samaM te tu, devakyAH SaT sutAn kramAt / sulasAyai dadau devo, devakyai saulasAn mRtAn // 47 // sphAramAsphAlayad grAvNi, kaMso nindusutAn sa tAn / avardhanta ca devakyAH, sUnavaH sulasAgRhe // 48 // nAmnA'nIkayazo'nantasenAvajitasainikaH / nihatArirdevayazAH, zatrusenazca te zrutAH // 49 // 1. 'JcitA garbha khaMtA0 // 2. 'syA''zu zaideg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [321 dvAdazaH sargaH] nizAnte prekSanta svapne, siMhA-'rkA-'gni-gaja-dhvajAn / vimAna-padmasarasI, RtusnAtA'tha devakI // 50 // tasyAH kukSAvavAtArSId , gaGgadattazcyuto divaH / nabha:sitASTamIrAtrimadhye'tha tamasUta sA // 51 // sAnnidhyaM tenire tasya, puNyapUrNasya devatAH / tajjanmani tataH svApamApuste kaMsayAmikAH // 52 // tadA''hUya priyaM prAha, devakI ratha me sutam / vaJcayitvA dviSaM kaMsaM, mocyo'sau nandagokule // 53 / / yazodA jananIvAmuM, sAnandA nandavallabhA / pAlayiSyati yad bAlamupacArairnavairnavaiH // 54 // vasudevo'pi tanmatvA, tamAdAyAGgajaM vrajan / pArzvasthadevIklRptASTadIpa-cchatrajuSA pathA // 55 // atho dhavalarUpeNa, zizusAnnidhyadevatAH / purato gopuradvArakapATAnyudaghATayan // 56 / / AyAto gopure zaurirugrasenena bhASitaH / bhAsvantaM darzayan bAlaM, sAnandamidamabravIt // 57 / / putravyAjena zatruste, kaMso'nena haniSyate / tvamuddhariSyase maivaM, punaH kvApi prakAzayeH // 58 // Akaryetyugrasenena, harSAdanumatastataH / jagAma nandakAntAyA, yazodAyA niketanam // 59 // tasyAstamAtmajaM zauriH, samAtha tadAtmajAm / tanayAM samupAdAya, devakyAH purato'mucat // 60 // iti kRtvA gate zaurau, prabuddhAH kaMsayAmikAH / kanyAmimAM samAdAya, kaMsAya drAgaDhaukayan // 61 // strImayaM saptamaM vIkSya, taM garbhaM nirbhayo nRpaH / vidadhe cchinnanAsAgrAM, mAnI jJAnaM hasan muneH // 62 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 322] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam amUmucadamUM kaMso, devakyA eva sannidhau / punarjAteyamityantaH, pramodaM prApa sA'pyatha // 63 // sa kRSNa iti saMhUtaH, kRSNAGgatvena gomibhiH / vasudevakulottaMso, gokulAntaravardhata // 64 // gate mAsi sutaM draSTumutsukA devakI yayau / saha strIbhiH priyaM pRSTvA, gokule go'rcanacchalAt // 65 // mudaM dadhau yazodAGkavartinaM nijanandanam / zrIvatsalAJchitaM snigdha-zyAmamAlokya devakI ||66 || sadaiva devakI tatra, gopUjAvyAjato yayau / AvirbabhUva loke'tra, tataH prabhRti govratam // 67 // vaireNa vasudevasyAnyadA zakuni - pUtane / vidyA tatsutaM matvA nihantuM kRSNamAgate ||68|| babhUvaikA samAruhya, zakaTaM kaTunAdinI / pUtanA nUtanakSveDaliptaM stanamapAyayat // 69 // sAnnidhyaM vidadhAnAbhirdevatAbhistadA mudA / kRSNasya dehamAvizya, hate tenainasaiva te // 70 // etya nando'tha vIkSyedeM, khedaM manasi dhArayan / yazodAM prAha naikAkI, bAlo mocyaH kadAcana // 71 // taM pAlayati sAnandA, yazodA'tha svayaM sadA / chalAducchRGkhalo bAlaH, prayAtItastataH sa tu // 72 // dAmnodUkhalabaddhena, tasya baddhvA'nyadodaram / yazodA tadgaterbhItA, gRhe'gAt prativezinaH // 73 // tadA pitAmahadveSAdetya sUrpakasUH zizum / taM madhye peSTumabhito, jagAmArjunayugmatAm // 74 // anayoH kRSNadevyA'tha, mAthazcakre mahIruhoH / Uce gopaistato'bhaJji, kRSNenArjunayoryugam // 75 // 1. degtsutaM jJAtvA, pAtA0 // 2. 'daM, vRttaM mana' pAtA0 // / 3. 'kabhUH zideg pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH ] tadA''karNyeti nandazca yazodA ca samIyatuH / tau dhUlidhUsaraM vIkSya, prItai bAlaM cucumbatuH // 76 // baddho yadudare dAmnA, nAmnA dAmodarastataH / khyAto'yaM gokule bAlo, vallavIprItipallavI // 77 // matvA zatAGga-zakuni-pUtanA-'rjunasaGkathAm / dadhyau zauriramuM kaMso, jJAsyatyevaMvidhaujasA // 78 // mA'pakArSIt kimapyasya, matvA'pi krUradhIrasau / ahaM tadasya rakSAyai, kaJcinmuJcAmi nandanam // 79 // tad yathAtathamAkhyA, rAmamuddAmavikramam / sutatvenArpayAmAsa, yazodA-nandayormudA ||80|| sahelaM khelatastatra, rAma - dAmodarau tataH / gokule gomati vyomni, satAre zazi - sUryavat // 81 // AyudheSu samagreSu zramaM rAmeNa kAritaH / prakRtyA vikramI kRSNaH, sapakSAhirivAbabhau // 82 // gopastriyaH priyamamuM, gUDhonmudritamanmathAH / samAliGganti cumbanti, bAlavyavahRticchalAt // 83 // sAkUtAbhiranAkUtaH, khelyate gopakhelanaiH / sa gopIbhiH paNIkRtya, cumbanA - ''liGganAdikam ||84|| asphuTaM kRSNa kRSNeti, jalpantyaH prati taM muhuH / patanti madirodbhUtamadavyAjena gopikAH // 85 // taM madhyekRtya nRtyanti, gopyo maNDalanartanaiH / tatra tAladhvajastAlavAdyaM vitanute mudA // 86 // enaM kenApyupAyena, kA'pi gopI kadAcana / spRzantI nirvikAraiva, serSyamanyAbhirIkSyate // 87 // taM vIkSya vivazA gopyo, nimIlitavilocanAH / piNDIkRtyorasi rasAt, tarasaiva nyapIDayan // 88 // 1. 'roddhUta' khaMtA0 // D:\maha-k.pm 5 \ 2nd proof " [ 323 5 10 15 20 25 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kRSNaH sadA'pi mAyUrapicchapUravibhUSaNaH / jagau gopAlabAlAbhiH, saha gopAlagUrjarIm // 89 / / vaMzanAdavazairnetra-gati-kAntijitairiva / so'yaM kuraGga-mAtaGga-bhujagairanugairbabhau // 10 // rAma-govindayoH krIDArasanirmagnayoriti / gopayorjagmurekAhavadekAdaza vatsarAH // 91 / / $itazca kArtike kRSNadvAdazyAM tvASTrage vidhau / samudravijayAkhyasya, patnyAM zauryapurezituH // 92 // zivAyAH kukSimadhyAsta, zaGkhajIvo'parAjitAt / sA nizAnte mahAsvapnAMzcaturdaza dadarza ca // 13 // gajokSa-siMha-lakSmI-srak-candrA-'rka-kalaza-dhvajAH / padmAkara-vimAnA-'bdhi-ratnapuJjA-'gnayastu te // 14 // nArakANAmapi svargajuSAmiva tadA sukham / kSaNamAsIt prakAzazca, cakAsti sma jagatsvapi // 15 // patyuratyutsukA svapnAnAkhyad devI prabudhya tAn / rAjJA tadaiva daivajJo'pRcchyata kroSTukiH svayam // 96 / / sa vyAcakhyau sUto bhAvI jino vAM trijagatpatiH / zrutveti tAvapi prItau, pIyUSasnapitAviva // 97 / / garbhasthitena tenAtha, svAminA nRpakAminI / babhau smitamukhAmbhojA, haMseneva sarojinI // 98 / / nizIthe sitapaJcamyAM, zrAvaNe tvASTrage vidhau / zaGkhadhvajaM zivA'sUta, sutaM jImUtamecakam // 99 / / SaTpaJcAzadathA''gatya, dikkumAryo yathAkramam / zivA-jinendrayozcakruH, sUtikarmANi bhaktitaH // 100 / / paJcarUpo hariH svargAdathA''gatya yathAvidhi / atipANDukambalAyAM, zilAyAM nItavAn vibhum // 101 // 15 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH ] [ 325 tatra siMhAsanArUDhaH, so'yaM svAGke jinaM dadhau / triSaSTyA tvaparaiH zakraiH, snAtraM cakre'cyutadibhiH // 102 // aGke tadIzamIzAno, dadhau siMhAsanAsanaH / saudharmendro'kRta snAtrA - ''rAtrika- stavanAdikam // 103 // prabhorapsarasaH paJca, dhAtrIrAdhAya vAsavaH / kRtvA nandIzvare yAtrAM, muditaH svapadaM yayau // 104 // saprabhAvaM prabhAvantaM, rAkendumiva nandanam / tamAlokya samudro'bhUdunmudritamahodayaH // 105 // dRSTo riSTamaNernemirmAtrA svapne'tra garbhage / ariSTanemirityAkhyAM, sUnostad vidadhe pitA // 106 // mathurAyAmAthA''tene, nemijanmamahotsavam / dazArho dazamastena, kaMsastasyA''yayau gRham // 107 // chinnanAsApuTAM vIkSya, khelantIM tatra tAM sutAm / bhItaH kaMso'dhikaM so'tha, smRtvA'nujamunervacaH // 108 // naimittikaM sa kaMsastadapRcchat sadane gataH / strIgarbhaH saptamaH so'yaM muninokto bhavenna vA ? // 109 // Uce naimittikaH sAdhugiri vipariyanti na / kvApyasti hastimallaujAH, sa garbhaste bhayaGkaraH // 110 // tamariSTAkhyamukSANaM, hayezaM kezinaM ca tam / khara- meSau ca tau muJca, kramAd vRndArake vane ||111 // atyugrAnapi tAn khelan, sahelaM yo haniSyati / hanta ! hantA sa te satyaM, nirargalabhujArgalaH // 112 // pUjayejjananI yat te, zArgaM dhanva kramAgatam / AropayiSyati payaHsitakIrtiH sa eva tat // 113 // kAliyAherdamayitA, cANUrasya vipAdakaH / haniSyati dvipendrau, te, sa padmottara - campakau // 114 // 1. degSTAkSamudeg khaMtA0 // 2. degSau tato mudeg pAtA0 // 3. 'Syati ca yaH, sitadeg pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 15 20 25 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 326 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam AdizyA'tha zramAyA'sau, mallau cANUra - mauSTikau / ariSTAdIn vane'muJcadarAtiM jJAtumAtmanaH // 115 // zaraddhanAdhanadhvAno, mahokSo gAH kSipan muhuH / bhaJjan bhANDabharaM tuGgazRGgo gopAn lulopa saH // 116 // rAma ! trAyasva govinda !, trAyasveti vraje giraH / zrutvaiva zaurijanmAnau, mAnAdhmAtAvadhAvatAm // 117 // athokSANaM krudhAvantaM, dhAvantaM vIkSya kezavaH / karAvalitazRGgAgrabhagnagrIvaM jaghAna tam // 118 // tasmin kAla iva krUre, nIte kAlaniketanam / vallavAH pUjyAmAsurjanArdanabhujau mudA // 119 // prAptaH kaMsakizoro'tha, kezI krIDati kezave / prakrAntavallavInAzaH, kInAza iva duHsahaH // 120 // kRSNena so'pi nirbhindan, surabhIH surabhISaNaH / kUrparArpaNato vaktraM, vidAryAmAryata drutam // 121 // khara- meSamurukrodhakharameSa tato'nyadA / kRtagopabhayAropamAjaghAna janArdanaH || 122 // athAyaM mathurAnAthastanmAthaprabhavadbhayaH / dviSaM nizcetumAninye, sadasyarcAmiSAddhanuH // 123 // atyadbhutabhujaH zArGga, yaH ko'pyAropayiSyati / deyA'smai satyabhAmeyamiti cAyamaghoSayat // 124 // mahIbhujo bhujoSmAyamANAH prANAdhikAstataH / AgatAH paryabhUyanta, nanvanenaiva dhanvanA // 125 // sUnurmadanavegAyA, vasudevAtmajo rathI / cApAropArthamutkaNThAkulo gokulamAgamat // 126 // 1. zrutveti zaudeg khaMtA0 pAtA0 // 2. degSaNAH khaMtA0 pAtA0 / 3. deg paryasUcyanta, pAtA0 // 4. 'nadevAyA, vatA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dvAdazaH sargaH] [327 tatrovAsa nizAM rAma-kezavasnehamohitaH / mArge gacchannasau prAtaH, kRSNamekaM sahA'nayat // 127 / / atha lagnaM rathaM mArge'nAdhRSTau mokSaNAkSame / helayA hariravyagro, nyagrodhamudamUlayat // 128 / / itthaM bhujAlamAlokya, taM padAti tadA'ntike / hRSTo'nAdhRSTiruttIrya, pariSvajya rathe'nayat // 129 // mathurAyAmathAnekapRthvInAthakulAkulAm / dhIrau dhanuHsabhAmetau, jagmatustigmatejasau // 130 / / asnApayannRpastomavIkSAtaptamatha kSaNAt / satyabhAmA ciraM cakSuH, kRSNalAvaNyasAgare // 131 / / grahaNAdeva cApasyA'nAdhRSTau patite tataH / bhraSTAGgabhUSaNe svinne, na yAvadahasan janAH // 132 // tAvanmRduladordaNDacaNDimAnamadIdRzat / madA sadasi govindastanvana dhanvAdhiropaNam // 133 // yagmama || anAdhRSTirathAgatya, muktvA dvAri rathe harim / gatvA pituH sadasyAkhyanmayA''ropyata taddhanuH // 134 // ukto'tha vasudevena, nazya kaMsena hanyase / zrutveti sa hariM muktvA, vraje'tha svapure'vrajat // 135 / / cApamAropayannandanandanaH zabda ityabhUt / kaMso'pi hRdayAropizaGkAzaGkurajAyata // 136 / / AhUya bhUyaso bhUpAn , maJceSu mathurApatiH / Adizat kalaye mallAn , cApAropotsavacchalAt // 137 / / rAmaM jagAda govindaH, zrutvA mallaraNotsavam / draSTuM mallabhaTImAvAM, gacchAvaH kautukaM hi me // 138 // taM prati pratipadyeti, yazodAmavadad balaH / AvayormakSu pAnIyaM, snAnIyaM praguNIkuru // 139 / / 1. degmagrISmAtadeg pAtA0 // 2. dvAri hariM rathe / gatvA khaMtA0 pAtA0 / / 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam balastadalasAM kiJcit , tAM nirIkSya ruSA'vadat / SaDbAndhavavadhAkhyAnaM, sAkSAtkartuM hareH puraH // 140 // AtmAnaM mA sma vismArSIrmaduktaM na karoSi kim ? / svAmyAdeze'pyudAsInA, dAsI nAma kvacid bhavet ? // 141 / / vacenAmunA mlAnamavalokya balo harim / snAnAya samamAdAya, yamunAyAstaTe yayau // 142 / / rAmo harimathApRcchadapacchAyo'si vatsa ! kim / tvaM prabhAtaprabhArAzivyAzliSTa iva dIpakaH ? // 143 / / tadevaM baladevaM sa, nijagAda sagadgadam / kiGkarIti kimAkSiptA, bhrAtarmAtA mama tvayA ? // 144 / / athainaM prathayan sAmalIlA nIlAmbaro'vadat / yazodA jananI vatsa !, na te nando na te pitA // 145 / / devakI devakakSmApanandanI jananI tava / gopUjAvyAjato'bhyeti, tvAM draSTuM mAsi mAsi sA // 146 / / vasudevazca devendraprAyarUpa-parAkramaH / pitA sa tava tenAtra, kaMsatrAsAdamucyathAH // 147 / / ahaM ca rohiNIsUnurvaimAtreyastavAgrajaH / tAtena svayamAhUya, tvadrakSAyai niyojitaH // 148 // kaMsAt kiM bhItirityukte, kRSNenAkhyat punarbalaH / atimuktamunerukti, tathA bandhuvadhaprathAm // 149 // kRSNastadA tadAkarNya, krodhAdanalavajjvalan / kaMsadhvaMsaM pratijJAya, snAnAya yamunAM yayau // 150 // dRSTvA'tha kAliyaH kRSNamatikrodhAdadhAvata / pazyannivAtmano mRtyu , cUDAratnapradIpavAn // 151 // kimetaditi sambhrAnte, rAme vAmena pANinA / dhRtvA'sau hariNA ghrANe, padmanAlena nastitaH // 152 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dvAdazaH sargaH] [329 hariH zarArumAruhya, taM bhujaGgaM mahAbhujaH / krIDannuDupavannIre, savibhramamabibhramat // 153 / / mRtakalpamanalpaujAstaM muktvA niryayau hariH / tadetya samadATopai!paistau bAndhavau vRtau // 154 / / tataH pracalitau rAma-govindau mathurAM prati / gopAlakaiH sahA'bhUtAM, puragopuragocarau // 155 / / kaMsAdiSTAvatha dviSTAvibhau yamanibhau krudhA / pradhAvitau hatau tAbhyAM, tau padmottara-campakau // 156 / / ariSTAdidviSau nandanandanau nanu tAvimau / darzyamAnau mitho rAgasAgarairiti nAgaraiH // 157 / / gatvA mallabhaTIbhUmi, saha vallabhavallavaiH / niSedatuH kvacinmaJce, tau samutsArya tajjanam // 158 // yugmam / / tatazca vAmo rAmeNa, raudramUrtidharaH puraH / saiSa maJcazikhottaMsaH, kaMsaH kRSNasya darzitaH // 159 / / sakautukaprapaJceSu , maJceSu vihitAsanAH / kaMsakrUrAzayajJAnasAvadhAnIbhavadbhaTAH // 160 // samudravijayapraSThA, jitajvalanatejasaH / dazApi ca dazAstei, govindAya niveditaH // 161 // yugmam / / vibhAvibhAsuracchAyau, suraprAyau nu kAvimau ? / cintayadbhiriti kSamApairekSyetAM tau pratikSaNam // 162 / / vadhe sindhurayorlokai pite kupitastadA / sazalya iva kaMso'bhUd , ghUrNamAnekSaNaH kSaNam // 163 / / ayudhyantAdhikaM mallottaMsAH kaMsAjJayA tataH / athodatiSThata krUrazcANUraH kaMsasaJjayA // 164 / / karAsphoTasphuTATopaH, sphUrjannUrjasvalaM dhvanan / urvIkRtabhujo bhUmIbhujo'dhikSipya so'vadat // 165 / / 1. vo mudA pAtA0 / . 2. degTasphaTA khaMtA0 pAtA0 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam yaH ko'pi dhairyadhuryo'sti, pAtraM kopasya ko'pi yaH / sa me dordaNDakaNDUtiM, yudhA khaNDayatu kSaNAt // 166 / / asahiSNuratho viSNuzcANUrasyeti garjitam / uttIrya maJcAt paJcAsyadhvanirbhujamadidhvanat // 167 / / bhujAsphoTadhvanirviSNurvarddhamAno'tha durdharaH / kIrtivistRtaye vyomabhANDe bhaGgamiva vyadhAt // 168 / / taM matvA'tha bhujAsphoTadhvaninaivAtmaghAtakam / ekakAlayudhe kaMsaH, prerayAmAsa mauSTikam // 169 / / atha dRSTvA tamutkRSTamuSTikaM mauSTikaM halI / adhAvata krudhA viSNuparAbhavabhiyA vibhIH // 170 / / sthirAyA vyarthatAM nAma, nayantaH kramasaGkramaiH / atho yuyudhire viSNu-cANUra-bala-mauSTikAH // 171 // kaMse yiyAsau kInAzapurAya prahitau puraH / tau mallAvatha zauribhyAM, mArgAlokaparAviva // 172 // imau hata hata kSipraM, saha nandena gominA / vadantamiti bhI-kopadviguNasphuritAdharam // 173 / / phAlAkrAntamahAmaJcaH, saJcaran paJcavaktravat / kezeSu kezavaH kaMsaM, kRSTvA'lUluThadagrataH // 174 // yugmam // atha kRSNaM prati kruddhA, kaMsagRhyA mahIbhujaH / maJcastambhAyughenoccairbalena dalitA balAt // 175 / / kRSNo'pi ropitapadaH, zirasyurasi ca kSaNAt / kaMsaM krozantamatyantamajaghAtaM jaghAn tam // 176 / / bhayaspRzA'dhikaM senA, kaMsenA''nAyi yA purA / jarAsandheritA sA'pi, yoddhaM krodhAdadhAvata // 177 / / tAsu sannahyamAnAsu , vAhinISvardhacakriNaH / trAsaM dideza sannaddhaH, samudravijayaH svayam // 178 / / 1. yuvA khadeg khaMtAsaM0 pAtA0 // 2. kAlaM yudhi kaMsaH, pAtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH ] yadavo'tha davodargramahasaH sahasA yayuH / sadanaM vasudevasya, samudravijayAdayaH // 179 // cumbantaM lAlayantaM ca, rAma-dAmodarau mudA / kimetaditi papraccha, vasudevaM dharAdhavaH // 180 // devakIdayitenAtha, kathite'smin kathAnake / svAGke'dhiropya tau dhIrau, rAjA ciramalAlayat // 181 // sAkaM tadugrasenena, kArAkRSTena bhUbhujA / kaMsAya yamunAnadyAM, samudrAdyA jalaM daduH // 182 // hate kaMsAhite pitrA, deyaM patyurjalaM mayA / iti jIvayazAH sandhAM, jarAsandhAtmajA vyadhAt // 183 // mathurAyAmatho rAma-kRSNAnujJAvazaMvadaH / ugrasenaM dharAdhIzaM, samudravijayo vyadhAt // 184 // murArirugrasenena, dattAM paryaNayat tataH / satyabhAmAM prabhoddAmAM, kroSTukiprathite dine // 185 // jJAtvA taM kaMsavRttAntamatha jIvayazomukhAt / krodhabandhAjjarAsandhaH, sandhAM yaduvadhe vyadhAt // 186 // dUtyena somakakSmApaH, samudravijayaM prati / jarAsandhanidezena, jagAma mathurApurIm // 187 // yadurAjaM sabhAbhAjaM, nijagAda sa dhIradhIH / kaMsadviSau sa te svAmI, yAcate rAma- kezavau // 188 // tau samarpya bhavanto'pi vibhavantu vibhUtibhiH / ucchittiranayoryuktA, nijaprAbhavarogayoH // 189 // athA'vadat, krudhAkampraH, somakaM prati bhUpatiH / AbhyAM bhrUNavadhAt pApI, ninye kaMso yamaukasi // 190 // [ 331 1. 'grasAhasA sahasA yayuH pAtA0 // 2 deg darau tadA khaMtA0 // 3. 'rAdhipaH khaMtA0 pAtA0 / / 4. tau bAlau, rAdeg khaMtA0 // 5. nadyA, sadeg khaMtA0 / 6. dautyedeg khaMtA0 // 7 prati khaMtA0 / "thurAM purIm pAtA0 // 8. pApo, ninye khaMtA0 / pApAnninye pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 15 20 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam prANapriyAvimau bAlau, nArpayiSyAmi sarvathA / virodhe'smin jarAsandho, na bhavyaM bhANayiSyati // 191 / / athA''ha somakastasmin , hate jAmAtari priye / trikhaNDakSmApAtiH kruddhastena yukto na vigrahaH / / 192 / / etau paTImiva kSiptvA, yUyaM jagati jIvata / krodhoddharAjjarAsandhagandhasindhurato'dhunA // 193 / / athAvadadamuM dIptaH, kopano gopanAyakaH / nAsmAkaM sa prabhustasya, rAjJastu prabhavo vayam // 194 / / priyo yadyasya kaMso'bhata. tadAyAta rayAdayama / yathA'muM tasya jAmAturmelayAmi samutsukam // 195 / / gaccha re ! matsare bADhaM, tvamasmAn mA sma ropaya / mAsma bhUH svavibhormRtyupathaprasthAnaDiNDimaH // 196 / / ityukto hariNA somaH, samudreNApyupekSitaH / tadA''khyad dviguNaM gatvA, jarAsandhamahIbhuje // 197 / / atha kruddhe jarAsandhe, virodhivadhasandhayA / prayANakarot kAla, iva kAlakumArakaH // 198 // ito yoddhaM samudreNa, pRSTaH kroSTakirabhyadhAt / pratIcI prati pAthodhikacche gacchata samprati // 199 / / satyA sUte sUtau yatra, tatra sthAne kate hariH / jarAsandhavadhAd bhAvI, bharatArddhadharAdhavaH // 200 / / sahograsenabhUpena, zrutvedaM yAdavAgraNIH / mumoca mathurAmekAdazakoTikulAnvitaH // 201 // nItvA sUryapurAt sapta, kulakoTIrapi drutam / madhyevindhyaM yayau pRSThe, prApta kAlo'pyadUrataH // 202 / / kRSNasAnnidhyadevyastaccitAM pathi vicakrire / ekAmekAkinI pArzve, rudatI sudatIM punaH // 203 // 1. rapi prabhum khaMtA0 // 2. devAstaccitAM pAtA0 / devyastu , citAM khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH] [333 kimetaditi kAlena, pRSTe sA bhIrurabravIt / eSyatkAlabhayAdasyAM, citAyAM yadavo'vizan // 204 // madbhrAtA taiH sahAvikSadiha vekSyAmyahaM tataH / citAM sA'vizadityuktvA, dadhyau kAlo'pi kopanaH // 205 // jvalitAnaladurge'smin , madbhItA vivizustataH / / gatvA tatrApi hanmIti, prAvizanmohitazcitAm // 206 / / kSaNena jvalite kAlakumAre sainikaistataH / tanmohAcaritaM sarvaM, gatvA rAjJe niveditam // 207 // yadavaH prayayuH kvApi, dUramityudite caraiH / vRddhAlocena tanmene, devatAmohitaM nRpaH // 208 / / yAdavAnAmatha pathi, vrajatAmatimuktakaH / cAraNarSiH samudreNa, pRSTo rAjaivamabravIt // 209 / / dvAviMzastIrthakRnnemirbhAvI tava tanUdbhavaH / rAma-kRSNau dviSo jiSNU , bala-viSNU bhaviSyataH // 210 // tanmA bhaiSIdviSadbhyastvamityudIrya gate munau / surASTrAmaNDalaM prApa, samudravijayo nRpaH // 211 // AvAseSu pradatteSu , raivatAt pratyaguttare / satyA'sUta sutau tatra, bhAnu-bhAmarasaJakau // 212 / / tat kroSTukigirA'bhyarcya, harilaharimAlinam / taMtrASTamaM tapastepe, pratyakSaH susthito'bhavat // 213 / / pAJcajanya-sughoSAkhyau, zaGkhau sAtvata-kRSNayoH / susthitaH prAbhRtIkRtya, jagAda kimahaM smRtaH ? // 214 // kRSNo'vadat purA'bhUd yA, viSNUnAM dvArakA purI / chAditA sA tvayA'mbhobhistAM mahyaM prakaTIkuru // 215 / / 1. dviSAM jideg pAtA0 // 2. cakre'STamaM tapastena, pra. khaMtA0 pAtA0 // 3. dvArikA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam athetyAkarNya devena, vijJaptastena vAsavaH / Adizya dhanadaM tatra, kArayAmAsa tAM purIm // 216 / / navayojanavistArAM, dairghya dvAdazayojanIm / dvAdazA-'STAdazakarapRthulottuGgavaprikAm // 217 // ratnotkarasphuratteja:puJjapiJjaritAmbarAm / cakAra jinacaityAnAM, zreNiM tatra dhanAdhipaH // 218 / / prAsAdau sarvatobhadra-pRthivIjayasaJakau / purAntarvidadhe zrIdaH, zrIdAmodara-rAmayoH // 219 / / tatpurazca sudharmAyAH, sadharmANaM sabhAM vyadhAt / caityaM cASTottarazatazrIjainapratimAnvitam // 220 / / samudravijayAdInAM, sarveSAmapi bhUbhujAm / prAsAdayostayoH pArve, prAsAdAH koTizaH kRtAH // 221 / / tat pIte vAsasI muktAmAlAM mukuTa-kaustubhau / garuDAvaM rathaM zArGga, dhanva kaumodakI gadAm // 222 / / akSayyabANau zaradhI, nandakAsiM ca viSNave / dadau zrIdo'tha rAmAya, vanamAlAM halaM dhanuH // 223 / / tAladhvajaM rathaM tUNI, muzalaM nIlavAsasI / arhANi ca dazArhebhyo, ratnAnyAbharaNAni ca / / 224 // matvA'tha yadavo yuddhe, balavantaM balAnujam / aparodadhiparyante'bhyaSiJcan harSanirbharAH // 225 / / rathAvAruhya siddhArtha-dArukAbhidhasArathI / praviSTAvutsavoddAmAM, rAma-dAmodarau purIm // 226 / / 15 20 1. janAm khaMtA0 pAtA0 // 2. vaprakAm pAtA0 // 3. etadantaraM pAtA0 yugmam iti vartate // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [335 dvAdazaH sargaH] AseduH sadanAnyatho nijanijAnyete javAd yadavA, yakSAdhIzvaradarzitAni maNibhiH klRptAni lakSmImayaiH / ratnastambhatalArpitapratikRtIn yatrAvalokya prabhUn , muhyantaH praNamanti jalpitaravaitviA paraM sevakAH // 227 / / // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye kRSNarAjyavarNano nAma dvAdazaH sargaH samAptaH // zazvaccalA'pi kila kRSNamukhaM kRpANe, pANau sarojamukhamindusukhaM mukhe ca / bhadrebhakumbhasukhamaMsayuge ca labdhvA, lakSmIH sthirA'jani cirAdiha vastupAle // 1 // // granthAgram 231 / ubhayam 4174 // 1. ubhayaM 4249 pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 trayodazaH sargaH // [ pradyumnakumAracaritam ] dadanmudaM dazArhANAM, tasyAM haliyuto hariH / ciraM cikrIDa sahito, yAdavairdviDlatAdavaiH // 1 // tadantarneminAtho'pi, bAlyaM sAphalyamAnayat / trijJAnavAnapi krIDArasairyadumadapradaH ||2|| Ajanma manmathajayI, nirvikAramanAH kramAt / zrInemiryauvanaM prApa, dazacAponnatAkRtiH // 3 // pitR-bhrAtR-suhRdvagaiH, prArthyamAno'pyaharnizam / na mene neminAthastu, pANigrahamahotsavam // 4 // anyedyuH kelivallInAM, nIrado nArado muniH / paryaTannetya govindArcito bhAmAgRhaM yayau // 5 // tatrAnabhyutthitAyAM tu, darpaNAlokakautukat / kruddho dadhyau dadAmyasyAH, sApatyamiti nAradaH ||6|| atha bhISmakabhUpAlasutAyai kuNDine pure / rukmiNyai rukmisodaryai, vyAkhyAt kRSNaguNAn muniH // 7 // taisyAH kRSNAnuraktAyA, rUpaM citrapaTasthitam / kRSNAya darzayAmAsa, netrapAtrAmRtaM muniH // 8 // kRSNastanurakto'tha, satkRtya munipuGgavam / rukmiNe rukmiNIyAJcA - hetordUtaM niyuktavAn // 9 // 1. degyan khaMtA0 pAtA0 // 2. 'hardivam khaMtA0 pAtA0 / / 3. tasyAM kRSNAnuraktAyAM, rUpaM pAtA0 // 4. degtha, pUjayitvA tu nAradam pAtA0 // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 trayodazaH sargaH] [337 dUtena rukmiNI rukmI, prArthito'bhidadhau hasan / zizupAlAya deyA'sau, na tu gokularakSiNe // 10 // ityuktvA'smin gate dUte, rukmiNI kRSNarAgiNI / pitRSvasrA sahA''locya, nyayukta haraye caram // 11 // mAghe mAsi sitASTamyAM, vane nAgArcanacchalAt / mAmabhyupeyuSI hartumAgantavyaM tvayA rayAt // 12 // vacaH zrutveti rukmiNyAH, dUtAt prIto janArdanaH / AhUtaH zizupAlastu , rakmiNA rukmiNIkRte // 13 / / rAmeNa saha saGketadine garuDaketanaH / Ayayau kuNDinodyAne, tatrAtha rathinA rathI // 14 // ito'pi rukmiNI nAgapUjAvyAjena ni:sRtA / pitRSvasrA'pyanumatA, rathaM kRSNasya zizriye // 15 // atha svadoSamoSAya, sapUtkAraM pitRSvasA / rukmiNe'kathayajjahe, rukmiNI hariNA haThAt // 16 / / pAJcajanya-sughoSAkhyau, zaGkhAvApUrya nirbharam / hRtvA ca rukmiNI kRSNa-rAmAvacalatAM tataH // 17 / / apahAraM svasuH zrutvA, rukmI roSAruNekSaNaH / zizupAlAnvito'cAlIt , kRSNasyAnupadaM tadA // 18 // tasthau rAmau'tha yuddhAya, yayau tUrNaM tu kezavaH / rathena rukmiNInetraspardhAtaralavAjinA // 19 // rAmastadanu saGgrAmakuzalo muzaloddhataH / mamanthAribalaM zuNDAcaNDo hRdamiva dvipaH / / 20 / / saha senAsahasreNa, zizupAlaH palAyata / rAmamAlokya rukmI tu , yuddhaikazraddhayA sthitaH // 21 // 1. mAghamAse sitA khaMtA0 / sitASTamyAmahaM mAghe, mAse nAgArcanacchalAt / vanameSyAmi mAM hartu pAtA0 // 2. kRSNasya rathamAruhat pAtA0 // 3. tAM hRtvA rukmi' khaMtA0 pAtA0 // 4. tataH khaMtA0 // 5. tUrNaM janArdanaH pAtA0 // 6. deglAyitaH pAtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kRtvA'tha virathaM rAmo, rukmiNaM raNamUrdhani / kSipraM kSurapranikhUna-kezaM tamidamabhyadhAt // 22 // tvaM matkaniSThakAntAyA, rukmiNyAH sodaro yataH / jIvan mukto'si tat kezacchedacchuTitamastakaH // 23 / / rukmI kRtazirastuNDamuNDanaH kuNDine pure / na jAma hriyA cakre, tatra bhojakaTaM puram // 24 // 66 itazca darzayAmAsa, rukmiNyai dvArakAM hariH / nyavedayacca pUreSA, kRtA zrIdena matkRte // 25 / / saphalIkuru helAbhirihopAntAvanIvanIH / lIlAzaila-saro-vApI-sindhubandhuritAH sadA // 26 // athA''ha rukmiNI svAminnahamekAkinI hRtA / parivAraM tato dehi, satyabhAmAdivanmama // 27 // kAryA tadadhikA'sIti, pratipadya janArdanaH / rakmiNImamucad bhAmAdhAmAntikaniketane // 28 / / pariNIyAtha gAndharvavivAhena balAnujaH / kSaNavat kSaNadAM kRtsnAmimAmaramayanmudA / / 29 / / atimuktamuniH prApadanyadA rukmiNIgRham / tanmatvA satyabhAmA'pi, rabhasA samupAgamat // 30 // bhAvI mama suto no vA ?, rukmiNyetyudito muniH / janArdanasamo bhAvItyuktvA tAM sa yayau tadA // 31 // athA''ha rukmiNI bhAmA, kathito me suto'munA / tena vAdena te yAte, harimanyonyakopane // 32 // atra tatrA''gato dhairyadhuryo duryodhano nRpaH / bhAmA tamAha jAto me, sUnurvoDhA sutAM tava // 33 / / rukmiNI satyabhAmAM ca, prAha duryodhano nRpaH / prAg bhAvI tanayo yasyAstasyai deyA sutA mayA // 34 // 1. kSurapreNa tato lUdeg pAtA0 // 2. degdatruTi' pAtA0 // 3. trAyayau dhaideg khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 trayodazaH sargaH] [339 athA''ha bhAmA prathama, yatputraH pariNeSyate / tasyai cchittvA zira:kezAn , dvitIyA svAn pradAsyati // 35 / / nizcityedaM tadA satyA, rukmiNI ca sabhAntare / tat sAkSIcakratuH kRSNa-rAma-duryodhanAdikAn // 36 / / dRSTaH svapne'tha rukmiNyA, vizannAsye sito vRSaH / tadvicAraM harirvyAkhyAd , yad bhAvI te'dbhutaH sutaH // 37 // dAsImukhAditi zrutvA, satyA'pyAgatya kalpitam / Acakhyau haraye svapnaM, yanmamA''sye gajo'vizat // 38 // taM matvA'pi hariH svapnaM, kalpitaM jalpiteGgitaiH / mA bhUdasyA viSAdastad , vyAkhyad varasutodbhavam // 39 // atho mahaddhikaH ko'pi, mahAzukrAccyutaH suraH / udare rukmiNIdevyAstejoraviravAtarat // 40 // atha satyA'pyadhAd garbhamudaraM vavRdhe ca tat / yathAvasthodaraivasthAt , puNyagarbhA tu rukmiNI // 41 // kRSNametyA'nyadA satyA, prAha satyA na rukmiNI / udaraM meduraM nAsyAH , pazya garbhaM punarmama // 42 / / vadantyAmidamevAsyAM, dAsI kRSNamavardhayat / putro'bhUd deva ! rukmiNyA, rukmatulyatanudyutiH // 43 / / vacastasyAstadA''karNya, karNapIyUSamacyutaH / utthAya rukmiNIsaudhaM, prati pracalito mudA // 44 // gacchantI sadane khinnA, tayA satyA'pi vArtayA / vartmanyeva bhayasyUtA'sUta sA bhAnukaM sutam // 45 // itazca rukmiNIsaudhe, hariH siMhAsane sthitaH / apazyat putramAnAyya, vibhAjitavibhAkaram // 46 / / AnandAmbudhinirmagno, nijagAda janArdanaH / pradyumna iti taM nAmnA, dhAmnAM sImA suto hi saH // 47 / / 1. daM gatA satyA, khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 340 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam jyotiSkaH pUrvavaireNa, dhUmaketustadA sutam / taM kRSNAd rukmiNIveSo, hRtvA vaitADhyamabhyagAt // 48 // taM catUramaNodyAne, bAlaM TaGkazilopari / eSa kSudhAturatvena, mriyatAmityamuJcata // 49 // asAvanapamRtyustaccaramAGgatayA zizuH / abAdhito'patad bhUriparNAkIrNamahItale // 50 // gacchataH svapuraM kAlasaMvarasya purAntarAt / vimAnamaskhalat prAtastatraiva vyomacAriNaH // 51 // athAdhodattadRSTistaM dRSTvA bAlaM ravicchavim / patnyai kanakamAlAyai, putra ityArpayat khagaH // 52 // athA''khyanmeghakUTAkhye, khecaraH svapure gataH / gUDhagarbhA'dhunaivAmuM, matpatnI suSuve sutam // 53 // putrajanmotsavAdUrdhvaM, saMvaraH sudine vyadhAt / tasya pradyumna ityAkhyAM, dikpradyotanatejasaH // 54 // athaityApracchi rukmiNyA, zrIgovindaH kva nandanaH ? | adhunaivAgrahIH putraM, harirityuttaraM dadau // 55 // kenApi cchalito'sIti bhASamANA'tha rukmiNI / papAta mUrchitA bhUmau, labdhasaJjJA ruroda ca // 56 // yadubhiH padmavanmlAnaM, bhAsvatyasmin gate sute / kumudvatIva bhAmA tu, muditA saparicchadA // 57 // AptAya nAradAyAtha, kimetaditi pRcchate / Akhyat sarvaM harirduHkhI, zuddhiM vetsIti cAvadat // 58 // athA''ha nArado jJAnI, purA''sIdatimuktakaH / adhunA sa gato mukti, na jJAnaM bhArate'sti tat // 59 // tadahaM prAgvideheSu, pRSTvA sImandharaM jinam / kathayiSyAmi te sarvamityuktvA nArado yayau // 60 // 1. 'tyastaGgate khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH ] gatvA'tha jJAniniHsImaM, sImandharajinezvaram / praNamya nArado'pRcchat, kRSNasUnugatiprathAm // 61 // athA''khyat tIrthakRd dhUmaketoH prAgvairaceSTitam / vidyAdharagRhe varddhamAnaM ca harinandanam // 62 // [ 341 pRcchate nAradAyAtha, tasya prAgvairakAraNam / svAmI sImandharastatra, sarvamitthamacIkathat // 63 // [ pradyumnasya pUrvabhavacaritam ] asti hastipuraM jambUdvIpe dharaNibhUSaNam / viSvakseno'tra bhUpo'bhUd, viSvaksenoddhRtAhitaH // 64 // madhu-kaiTabhanAmAnau, tasyAbhUtAmubhau sutau / bheje rAjA vrataM rAja-yuvarAjau vidhAya tau // 65 // chalAt pallIpatirbhImastayordezamupAdravat / taM hantumatha bhUpAlazcacAlAcalavikramaH // 66 // mArge vaTapurendreNa, kanakaprabhabhUbhujA / madhurbhojana-vastrAdidAnaiH sAnandamarcitaH // 67 // tatrAsau vIkSya candrAbhAM, kanakaprabhavallabhAm / cetastatraiva muktvA'gAd, bhImaM pallIpatiM prati // 68 // madhuH pallIpatiM hatvA kaNThIrava iva dvipam / calitaH punarAmantri, kanakaprabhabhUbhujA // 69 // athA'yacchati candrAbhAM, yAJcayA kanakaprabhe / balAtkAreNa tAM ninye, madhumadhusakhAturaH // 70 // candrAbhAvirahAd bheje vaikalyaM kanakaprabhaH / madhustu hastinapuraM prApya reme samaM tayA // 71 // utsUrAgatimanyedyuH, pRSTazcandrAbhayA madhuH / pAradArikavAdena, sthito'smIdamavocata || 72 // 1. ', tadA sarvamacI pAtA0 / 'tra, sarvamevama khaMtA0 // 2. bhImapa khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 15 20 25 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam candrAbhA prAha ko vAdo ?, yat pUjyAH pAradArikAH ? / zrutvetyuktaM narendreNa, vadhyA me pAradArikAH // 73 // candrAbhA'pyavadat pUjyo, nizcitaM pAradArikaH / atrArthe spaSTadRSTAntaH, kSoNInAthastvameva me // 74 // Akaryeti mahIpAlastrapAlo'bhUdadhomukhaH / prApto rAjapathe nRtyannitazca kanakaprabhaH // 75 / / duHkhArtaM vIkSya candrAbhA, svaviyogavisaMsthulam / adIdRzad dRzA bASparuddhayA madhave dhavam // 76 / / tAM pratyarpya vidhAyA'tha, madhubandhusutaM nRpam / sakaiTabho vrataM bheje, munevimalavAhanAt // 77 / / tIvra taptvA tapaH sAdhuvaiyAvRtyakarAvimau / jAtAvanazanAd devI, mahAzukre mahaddhikau // 78 // jyotiSko dhUmaketvAkhyo, mRtvA'bhUt kanakaprabhaH / cyutvA'bhUt tApaso mRtvA, dhUmaketurabhUt punaH // 79 / / mahAzukrAnmadhuzcyutvA, rukmiNyAM so'pyajAyata / prAgvairaM strIkRte dhUmaketu-pradyumnayoridam // 80 / / sUnuH SoDazavarSAnte, rukmiNyAH sa miliSyati / vidyA vidyAdharendrANAM, hRdyA hRdi vinodayan // 81 // kiM putraviraha: svAmin !, rukmiNyAH SoDazAbdikaH ? / nAradeneti pRSTaH zrIjinezaH punarAdizat // 82 / / [rukmiNyAH putraviyogakAraNagarbhaM pUrvabhavacaritam ] maNDale magadhAbhikhye, jambUdvIpasya bhArate / lakSmIgrAmAbhidhe grAme, somadevo'jani dvijaH // 83 / / 1. khArtA vI khaMtA0 / / 2. pratibuddho vi pAtA0 / / 3. zlokasyAsya pUrvArdhottarArdhayoH khaMtA0 pAtA0 pustakayoviparyAso dRzyate // 4. somadevo'jani grAme, lakSmIgrAmAbhidhe dvijaH itirUpamuttarArdhaM pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH] [343 lakSmIvatIti tadbhAryA, kuGkamArgauNa pANinA / kadA'pyupavane spRSTvA, mayUrANDamazoNayat // 84 // tamaujjhadanyavanmAtA, yAvat SoDaza nADikAH / meghavRSTyA tatau dhautaM, svIcakAra svamaNDakam // 85 / / bhUyo lakSmIvatI yAtA, vane bAlaM kalApinam / taM ninAya gRhe zokAturAyAmapi mAtari // 86 // dhRtvA SoDaza mAsAn sA, sakRpA svajanoktibhiH / nItvA tatra vane mAturAturAyAH puro'mucat // 87 / / brAhmaNyA tatpramAdena, baddhaM SoDazavArSikam / karmedaM putravirahavyathAprathitavedanam // 88 // muni samAdhiguptaM sA'nyadA bhikSArthamAgatam / gRhAt pUtkRtya niSkAzya, kapATau pidadhe drutam // 89 // saptame'hni galatkuSThIbhUya vratijugupsayA / sA viSaNNA'gninA mRtvA, bhavAn bhUrIn kilA'bhramat // 90 / / bhRgukacchataTe revAtIre'bhUddhIvarAtmajA / tyaktA pitRbhyAM daurgandhyAt , kANA'sau durbhagAbhidhA // 91 // udyauvanA'nyadA'pazyat , kAyotsargasthitaM munim / seyaM samAdhiguptAkhyaM, zIta? nibhare nizi // 92 / / asau sphItena zItena, nizAyAM mA sma bAdhyata / iti sAmanAH sAdhuM, tRNaiH prAvRNute sma tam // 13 // nanAma sA muni prAtardharmamAkhyanmunistataH / dRSTo'si kvacidityuktaH, prAgbhavAnapyacIkathat // 94 // sA'tha durgandhatAM matvA, svasmin munijugupsayA / jAtajAtismRtiH prItA, kSamayAmAsa taM munim // 95 / / 1. svakANDadeg pAtA0 // 2. karma satputravirahavyathAvedyamidaM tadA itirUpamuttarArdhaM pAtA0 // 3. degnmuniH punaH // 4. rgandhitAM khaMtA pAtA0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 344] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam dharmazrInAmikAryAyAH, zrAvikA sA'pi sAdhunA / zrAddhaH sAdharmikatvenAnvagrahId gAGgilo'tha tAm // 96 // ekAntaropavAsAn sA, dvAdazAbdIM vidhAya tat / vipadyAnazanAdeva, devAdhipamahiSyabhUt // 97 // cyutvA'sau rukmiNI jAtA, SoDazAbdAnyasau punaH / mayUracaritAt putravirahArttA bhaviSyati // 98 // zrutvetyutpatya vaitADhye, bAlaM taM vIkSya nAradaH / etya sarvaM tadAvedya, rukmiNI - kRSNayoryau // 99 // ante SoDazavarSANAM, sUnusaGgamazaMsinA / jinezavacasA susthAvasthAtAmatha dampatI // 100 // $$ samudrasya sabhAbhAjo'nyedyuH kuntI sahodarA / savadhUkaiH sutaiH sArddhaM, paJcabhiH samupAgatA // 101 // athAcitvA narendrAya, kimetaditi pRcchate / kuntI yathAtathaM prAha, kimakathyaM sahodare ? // 102 // rAjyaM yudhiSThire nyasya, pANDubhUpo vyapadyata / nakulaM sahadevaM ca, muktvA mAdrI tamanvagAt // 103 // priyau yudhiSThirAd bhImAdarjunAdapi tanmayA / imau saMvarddhitau mAdrIputrAvindu - ravicchavI // 104 // dhArtarASTrena duSTena, dyUte duryodhanena tat / hArayitvA vayaM rAjyaM, vane prAsthApayiSmahi // 105 // api drupadaputrIyaM, jitA dyUte vadhUTikA / duryodhanena muktA drAk, bhImabhrUbhaGgabhIruNA // 106 // kAlaM kAlamiva kSiptvA, zrutvA vaH kila jIvataH / hRSTA'hamAgatA kiJca, draSTuM tau rAma - kezavau // 107 // 1. tayA'rpitA kvacid grAme, gAGgilazrAvakasya tat itirUpamuttarArdhaM pAtA0 // 2. kAlAt kAlAdiva tataH zrudeg pAtA0 // 3. kiJcid dra khaMtA // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH ] iti zrutvA samudro'pi, sahA'kSobhyAdisodaraiH / sutaizca rAma-kRSNAdyaistAM saputrAmapUpujat // 108 // daduryadUdvahAH kuntIsutebhyaH svasutAH kramAt / lakSmIvatIM vegavata, subhadrAM vijayAM ratim // 109 // SSSS itaH pradyumnamAlokya, kalAvantaM suyauvanam / Uce kanakamAlA sA, madanajvarajarjarA // 110 // zaMvareNa pathi bhraSTaH, prAptastvaM nAsi me sutaH / tanmAM bhaja smaraprAya !, mA'nyathA madvacaH kRthAH // 111 // vidye prajJapti - gauryau ca gRhANa mama sannidhau / yathA madIyaputraistvaM, jAtucinna hi jIyase // 112 // zrutveti so'pi nAkRtyaM, kariSyAmIti nizcayI / matvA tadvAkyamAdAya, vidye dhImAnasAdhayat // 113 // mAtA'si poSaNAd vidyAdAnAcca niyataM mama / itthaM niSedhayAmAsa, vRSasyantImimAmasau // 114 // tat pradyumnaH puropAnte, gato vApIM kalambukAm / svanakhaiH svaM vidAryAGga, sA'pi kolAhalaM vyadhAt // 115 // pradyumnena kRtaM sarvamityAcakhyau suteSu sA / te'pi kruddhA gatA yoddhuM, pradyumnena vinirjitAH // 116 // dhAvaMstatpIDayA jitvA, zaMvaro'pi nabhazcaraH / pradyumnena nivedyA'tha, tatkathAM paritApitaH // 117 // prApto'tha nAradamuniH, pradyumnAya nyavedayat / AditaH sakalAM janma-viyogAdikathAprathAm // 118 // [ 345 1. 'tvA kumAro'pi, sahA khaMtA0 // 2. saMvareNa pathi bhraSTaH, prAptastvaM nAsi me sutaH / viprajJapti - gauryAkhye, gRhANa mama sannidhau // 111 // manyate matsatA nAtha !, tvamajeyabalastataH / bhajasva mAM smaraprAya !, mA'nyathA madvacaH kRthAH // 112 // itirUpaM zlokayugalaM pAtA0 vartate // 3 degti cintayan pAtA0 // 4. 'nAt tvaM nideg khaMtA0 // 5. rataM prArthayamAnAM tAM, pradyumno'tha nyaSedhayat itirUpamuttarArdhaM pAtA0 // 6. deg nte, vApIM kalambukAM gataH pAtA0 // 7. gatastatpIDayA dhAvan zaMvaro pAtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 15 20 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 346] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sUnuH sampratI bhAmAyA, bhAnukaH pariNeSyati / tatastvajjananIkezAn, sA sapatnI grahISyati // 119 // zrutveti dvArikAmAgAt, kRSNAsUnuH sanAradaH / tUrNaM vimAnamAruhya, klRptaM prajJaptividyayA // 120 // vimAne nAradaM muktvA, svayamuttIrya kRSNabhUH / tatraiva bhAnukodvAhyAM, hRtvA cikSepa kanyakAm // 121 // nistRNA - 'mbuM hayIbhUya, markaTIbhUya niSphalAm / sa satyAvATikAM kRtvA, jAtasturagavikrayI // 122 // mUlyenAhaM grahISyAmi, pazyAmyAruhya vAjinam / jalpate bhAnukAyeti, sa turaGgamamArpayat // 123 // ArUDho'tha hayenAyamanAyi bhuvi bhAnukaH / vipakvaphalavad vAtAvadhUtadrumazAkhayA // 124 // dvijIbhUya bhAmAyAH, kubjAM dAsImRjuM vyadhAt / prItayA'pi tayA'darzi, bhAmAyai kapaTadvijaH // 125 // tamAha bhAmA kuru mAM, rukmiNIto'pi rUpiNIm / so'pyUce muNDitA bhUtvA tvaM maSImaNDitA bhava // 126 // tat kRtvA tadgirA bhAmA, rUpAya praguNA'bhavat / kSudhitasya na me vidyA, sphuratItyAha tu dvijaH // 127 // bhoktuM nivezitaH sarvamannamAhRtya ghasmaraH / atRpta iva niryAtaH, kupitaH kapaTadvijaH // 128 // tad bAlasAdhuveSeNa, rukmiNyAH sadanaM yayau / rukmiNyAM pIThahastAyAM niviSTaH kRSNaviSTare // 129 // eSa ko'pi na sAmAnyo, mAnyo'yaM daivatairapi / yadasyAvinayaM sehe, pIThAdhiSThAtRdevatA // 130 // 1. degmArUDhaH, klRdeg vatA. // 2. vimAne bhAdeg pAtA0 // 3. bhAmAdAsIM RjUcakre, dvijIbhUyA'tha kubjikAm itirUpaM pUrvArdhaM pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 trayodazaH sargaH] [347 dhyAtveti rukmiNI prAha, vAtsalyotphullayA girA / bAlarSe brUhi kAryeNa, kenedAnIM tvamAgataH ? // 131 / / muniH prAha kSudhAtrto'haM, SoDazAbdAnyupoSitaH / pItaM mAturapi stanyaM, na mayA janmato'pi yat // 132 / / idAnIM tvAmupAyAtaM, tanmAM kAraya pAraNam / athoce rukmiNI harSa-viSAdAkulamAnasA // 133 // dhanyaM manye'hamAtmAnaM, mune ! tvadarzanAJcitam / dhikkaromi tu satpAtradAnapuNyena vaJcitam // 134 / / braSe viSaNNA kiM nAma, tvamityukte'tha sAdhanA / rukmiNyuvAca nodvegAdadya kiJcidupaskRtam // 135 / / viSAdahetumetena, pRSTA provAca sA punaH / jAtamAtro'pi putro me, hRtaH kenApi pApinA // 136 / / tatsaGgamArthamArAddhA, suciraM kuladevatA / tathApi vyarthayatnatvAdupakrAntaH zirobaliH // 137|| gotradevyApi tuSTA'tha, sahasAdAha sA svayam / vatse ! dhatse matiM kasmAt , karma nirmAtumIdRzam ? // 138 // ayaM te rucirAkAraH, sahakAra: kariSyati / akAle dazitoddAmaprasUnaH sUnusaGgamam // 139 / / ityAzAtantusantAnabandhasaMruddhajIvitA / SoDazAgamayaM vatsavatsalA'pi hi vatsarAn // 140 // tadayaM madayannuccaiH, kokilAMzcUtapAdapaH / puSpito mandabhAgyAyA, na punarme manorathaH // 141 // kurve'haM sarvathA tAsAM, gavAmapyanvahaM spRhAm / dhayantyakuNThitAtkaNThaM, yAsAM stanyaM stanandhayAH // 142 / / kiM candanena ? pIyUSabindunA kiM ? kimindunA ? / aGgajAGgapariSvaGgapAtraM gAtraM bhaved yadi // 143 / / 1. gamaH khaMtA0 saM0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam azanaM vyasanaM veSo, viSamAbharaNaM raNam / bhavanaM ca vanaM jAtaM, vinA vatsena me'dhunA // 144 / / mune ! prasIda tad brUhi, kadA bhAvI sa vAsaraH / yatra putro mamotsaGgasaGgamaGkIkariSyati ? // 145 / / munirUce kSudhArto'haM, tat kiJcid dehi bhojanam / kathayAmi yathA susthastvatputrAgamavAsaram // 146 / / athA''ha rukmiNI kRSNamodakAH santi nAparam / te tu nAnyasya jIryante, tanmune ! kiM dadAmi te ? // 147 / / kiJcinme durjara neti, jalpate sAdhave'tha sA / ekaikaM modakaM prAdAdAd kRtsnAn kramAdasau // 148 // ito'pi satyabhAmAnuyuktAH paTilakAbhRtaH / rukmiNImetya vijitAn , dAsyaH kezAn yayAcire // 149 // bhRtvA paTalikAstAsAmeva kezaiH sa kRSNabhUH / smitastAH preSayAmAsa, maNDitasvAminIsamAH / / 150 / / tAH prekSya kupitA satyA, praiSIjjhagiti nApitAn / kuTTitAste kumAreNa, rukmiNIkuntalArthinaH // 151 / / atha bhAmA sabhAmetya, kopanA prAha kezavam / prayaccha rukmiNIkezAn , yadabhUH pratibhUriha // 152 / / rAmo dAmodareNAtha, kezArthaM preSito yayau / kRSNIbhUya tadA cAsthAt , kumAro mAturantike // 153 // balo'valokya tat sarvaM, valito hRdi lajjitaH / mAM preSya tvamagAstatra, kRSNamityAha kopataH // 154 / zrutveti halino vAcaM, satyabhAmA'tikopanA / sarve kapaTino yUyamityuktvA''tmagRhaM gatA // 155 / / pradyumno nAradenAsau, rukmiNyai kathitastataH / tadA svaM rUpamAsthAya, svajananyai namo'karot // 156 // 1. dAdAdat kR khaMtA0 // 2. kuNTitA khaMtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 trayodazaH sargaH] [349 stanayorujjvalaM prItyA, sAJjanaM netrayoH payaH / mene mUni patadgaGgA, yamI snAnaM namannasau // 157 // na jJApyo'haM pituryAvaccitraM kiJcana darzaye / ityuktvA mAtaraM mAyI, rathe nyasya cacAla saH // 158 / / hare'haM jIvata: kAntAM, harerdaMSTrAM hareriva / sa ityAkhyAn jane zaGkha, dadhmau durdharavikramaH // 159 / / mumUrSuH ko'tra mUryo'yaM ?, vadanniti balAnvitaH / kopI gopIdhavo dhanva, vidhunvannabhyadhAvata // 160 // kaizavaH zaizave tiSThan , bhaktvA kRSNacamUramUH / cirAnnirAyudhaM cakre, vaikuNThaM kuNThitodyamam // 161 / / tadA''gataM hariM prItibhArado nArado'vadat / mA viSAdIrasau yuddhaM, vidhatte rukmiNIsutaH // 162 / / zrutveti sapramodasya, govindasya padAbjayoH / pradyumno nyapatat kurvannazrumuktAphalArcanam // 163 / / praviveza gatAvezaH, kezavaH sabalaH purIm / pradyumna-rukmiNIrocamAno mAnadhanAgraNIH // 164 / / pradyumnahRtamuktAM tAM, duryodhananRpAtmajAm / paryaNaiSIt tataH satyAtanubhUrbhAnukAbhidhaH // 165 / / raukmiNeyavibhUtyA'tha, bhAmAM durmanasaM hariH / apRcchat kiM viSaNNA'si, pUraye kiM tavehitam ? // 166 / / bhAmA prAha mayi prIto, yadi deva ! prayaccha tat / pradyumnamiva sadyumnaM, nandanaM cittanandanam // 167 / / pratyakSIkRtya tapasA, gIrvANaM naigameSiNam / hariryayAce bhAmAyAM, pradyumnapratimaM sutam // 168|| 1. gatya hadeg khaMtA0 pAtA0 // 2. papAta purato'bhItaH, pradyumno manmathadyutiH itirUpamuttarArdha pAtA0 // 3. tAM, kanyAM paryaNayat tataH / duryodhanasutAM bhAmAnandano bhAnukAbhidhaH ityevaMrUpaH zlokaH pAtA0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 350 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam dattvA hAramamuM yAM tvaM, ramayiSyasi tatsutaH / adbhuto bhavitetyuktvA, dattvA hAraM yayau suraH // 169 // prajJaptyA tadatha jJAtvA, pradyumnaH prAha rukmiNIm / AtmatulyaM sutaM mAtastava yacchAmyahaM punaH // 170|| rukmiNI prAha tuSTA'smi, tvayaikena kSamo'si cet / jAmbavatyAH sapatnyA me, tad yacchAtmasamaM sutam // 171 // kRtabhAmAkRtiM jAmbavatIM tad rukmiNIsutaH / janArdanaM prati praiSId, bhAmAvAsakavAsare // 172 // asatyasatyayA'krIDad, dattvA hAraM haristayA / mahAzukrAccyutaM sA'pi, kaiTabhaM garbhagaM dadhau // 173 // tasyAmatha prayAtAyAM, satyabhAmA samAyayau / kayA'pi cchalito'smIti, sahAkrIDat tayA hariH // 174 // kiJcidbhIto'tha tanmatvA, viSNuH pradyumnaceSTitam / bhIrurasyAH suto bhAvI, nizcikAyeti cetasi // 175 // atha pUrNerdinairjAmbavatyAH sAmbaH suto'bhavat / pradyumnasya priyaH parvajanmato'pi hi bAndhavaH // 176 // bhAmAyA bhIruko nAma, sUnurjAtaH sadAbhayaH / jajJire haripatnInAmanyAsAmapi sUnavaH // 177 // rukmiNyA preSito'nyedyuzca bhojakaTe pure / vaidarbhI rukmiNaH putra, pradyumnArthamayAcata // 178 // rukmI vairaM smaran prAcyamUce taM kopanazcaram / varaM mlecchAya yacchAmi, sutAM na tu hareH kule // 179 // 1. tvaM sambhokSayase hA hAraM muktvetyagAt suraH // 169 // iti pAtA0 // 2. .kadAyinam pAtA0 // 3. kracyutaM pAtA0 // 4. anyAsvapi haristrISu sutA jAtA mahAbhujAH itirUpamuttarArdhaM pAtA0 // 5. kaTe gataH / pradyumnAya yayAce sa vaidarbhI rukmiNaH sutAm itirUpaH zlokaH pAtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [351 trayodazaH sargaH] athAsmin rukmiNIdUte, rukmiNeti nirAkRte / pradyumna-sAmbau cANDAlarUpau bhojakaTaM gatau // 180 / / tatra rukmiNamutsaGge, vaidarbhI dadhataM sutAm / paryaprINayatAmetI, madhurasvaragItibhiH // 181 // taMtra ca stambhamunmUlya, kopAt ko'pi dvipo bhraman / balI viloDayAmAsa, vAsavebhanibhaH prajAH // 182 / / vIkSya dvipaM nRpaH prAha, ya enaM kurute vaze / mude hRdIpsitaM tasmai, yacchAmhayamasaMzayam // 183 / / gItena dantinI prIte, caNDAlAbhyAM vazIkRte / hRSTastadA''ha rukmI tau, yAcyatAM hRdayepsitam // 184 / / athAnnasiddhaye bhUpAt , vaidarbhI tau yayAcatuH / tadimau rukmiNA kopAt , purAdapi bahiSkRtau // 185 / / pradyumno'tha yayau vyomnA, nizi rukmisutAntike / caNDAlAdicaritraM ca, svametasyai nyavedayat // 186 / / pradyumno'yamiti jJAtvA, tAM hRSTAmanurAgiNIm / pANau jagrAha gAndharvavivAhena hareH sutaH // 187 / / ramayitvA nizi svairaM, pradyumnendau gate sati / prAtaH sA mIlayAmAsa, nidrayA netrakairavam // 188 // vivAhitAmivAlokya, tAmapRcchat prage nRpaH / na kiJcidapyuvAcAsau, rukmI prakupitastataH // 189 / / tAvevAhUya caNDAlau, dattvA tAmanvatapyata / matvA pradyumna-sAmbau tau, tadavApa mudaM punaH // 190 / / 15 1. kaTe ga khaMtA0 // 2. itazca stambhamunmUlya, karI ko'pi sphuran pure / itirUpaM pUrvArdhaM pAtA0 // 3. atha gItigirA dantI, caNDAlAbhyAM vazIkRtaH pAtA0 // 4. degsutAM prati pAtA0 / / 5. degtasyA acIkathat pAtA0 // 6. upayeme sa gAndhadeg pAtA0 saM0 / / 7. vilasya tAM nizi svecchaM, pradyu' pAtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 352] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam UDhavAn suhiraNyAkhyAM, sAmbo hemAGgadAtmajAm / nityaM hanti sma helAsu , bhAmAputraM ca bhIrukam // 191 / / athA''khyat kezavo jAmbavatyai sAmbakuceSTitam / sA prAha putraH saumye me, darzyatAM ko'sya durNayaH ? // 192 / / tasyAH pratyAyanAyAtha, jAmbavatyA samaM hariH / AbhIrIbhUya vikretuM , takraM dvAri puraH sthitaH // 193 / / takravikrayiNau sAmbo, nagaradvAri vIkSya tau / samAkArayadAbhIrI. takrakrayaNakaitavAt // 194 // sahA''bhIreNa sAmbaM sA'nvagAd devAlayantike / antarapravizantI, tAM, sAmbo'karSat karagrahAt // 195 / / re ! kimetaditi krudhyannAbhIra: sAmbamAkSipat / dRSTvA sa mAtA-pitarau, tau sAkSAt tUrNamatrasat / / 196 / / dRSTayaM somatA sUnorAha jAmbavatI hariH / kIlikAM ghaTayan sAmbaH, prAtaH prAptaH sabhAntare // 197 / / kSepyA'sau zastanakathAkartarAsye vadannidama / antaH kopaM ca hAsaM ca, gobhIbharturavardhayat // 198 / / duAya iti kRSNena, sAmbo niSkAsitaH purAt / tasmai prajJaptividyAM tat , pradyumno gacchate dadau // 199 / / anyadA bhAnukaM nighnan , pradyumno'bhASi bhAmayA / re vairin ! kathamadyApi, na purAd yAsi sAmbavat ? // 200 // gaccha stheyaM smazAnAntastadaitavyaM tvayA punaH / yadA sAmbaM kare dhRtvA, purAntaH svayamAnaye // 201 // jagAma bhAmayetyuktaH, smazAnaM rukminniisutH| militastatra sAmbo'pi, svecchAcaraNakautukI // 202 / / 1. me, zAThyaM kvacana darzaya pAtA0 // 2. tacchAThyadarzanAyAtha, viSNurAbhIrarUpabhAk / svasadRpayA jAmbavatyA sAmbAntike sthitaH // 193 // itirUpaH zlokaH pAtA0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH] [353 itazca ramyamekonaM, kanyAzatamamelayat / bhAmA bhIrukRte kiJca, kanyAmekAM sma kAGkSati // 203 / / tanmatvA rukmiNIsUnurvikRtya pRtanAM svayam / jitazatrurnRpo jajJe, sAmbastasya tu kanyakA // 204 / / tanmatvA bhAmayA praiSi, puruSo jitazatrave / sa gatvA prArthayAmAsa, tAM kanyAM bhIruhetave // 205 / / jitazatruratha prAha, taM bhAmApreSitaM naram / bhAmA yadi svayaM haste, kanyAmAdAya gacchati // 206 / / cet kArayati matputrIkaraM bhIrukaropari / pANigrahaNavelAyAM, tad dadAmi sutAmaham // 207 / / gatvA tena nareNeti, kathite satyazeSataH / tadUrIkRtya satyA'pi, kanyArthaM calitA svayam // 208 / / prajJapti prAha sAmbo'pi, jano'sau sAmbameva mAm / jAnAtu devi ! bhAmA tu , kanyakAM saparicchadA // 209 / / athA''gatya svayaM satyA, kanyAmAdAya tAM kare / sAmbarUpatayA lokaidRzyamAnAM gRhe'nayat // 210 // bhIroH karopari karaM, sAmbaH kurvannudUDhavAn / dhRtvaikonazatastrANakarAn dakSiNapANinA // 211 / / atha tAbhiH samaM sAmbaH, prapede kautukAlayam / bhIrustena bhravA''kSiptaH, sarvaM mAturyavedayat // 212 // kupitA'thA''yayau bhAmA, sAmba: smitvA nanAma tAm / kenA''nIto'si re dhRSTa ! ?, sATopamiti sA'vadat // 213 / / ahaM mAtastvayA''nIya, kanyodvAhamakAriSi / iti jalpatyatho sAmbe, sAkSyabhUdakhilo janaH // 214 // tvayA mAyAgRheNAhaM, kanyAkUTena vaJcitA / ityuktvA satyabhAmA'pi, yathAgatamagAt punaH // 215 / / 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha tAH kanyakA: kambupANiH sAmbAya dattavAn / tAbhirjAmbavateyo'bhAt , tArAbhiriva candramAH // 216 // $itazca javanadvIpavaNijo dvArakApuraH / pure rAjagRhe jagmurvikretuM ratnakambalAn // 217 / / kambalA jIvayazasA, svalpamUlyena yAcitAH / tadUcurvaNijo mUlyaM, dvArakAyAmabhUnmahat / / 218 / / kA dvArakApurI ? tasyAM, kazcAsti pRthivIpatiH ? / te jIvayazasetyuktAH, procuH kambalavANijAH // 219 // madhyepayodhi vidadhe, dvArakAkhyA purI suraiH / tatra dhAtrIdhavaH kRSNo, devakI-vasudevabhUH // 220 / / iti jIvayazAH zrutvA, tADayantI karairuraH / duHkhayantI sakhIcakramiti cakranda mandadhIH // 221 // kathaM rodiSi putriti, jarAsandhAya pRcchate / sA''khyadadyApi kaMsArirjIvatyavati cAvanim // 222 / / tadahaM madahuGkArahInA dInA karomi kim ? / mamAdya zaraNaM tAta !, tvatpratApasakhaH zikhI // 223 // atheti zikhinAmnA'pi, jvalito nijagAda saH / sthirIbhava harernArI:, kSepayiSyAmi pAvake // 224 / / ityudIrya tadA vIryaduHsahaH sahasA nRpaH / pure sUcitadigyAtrArambhAM bhambhAmavAdayat // 225 / / sahasA sahadevAdyAH, saha sAhasikai TaiH / parivaQrjarAsandhaM, sUnavo'tha navodyamAH // 226 / / ripubhUmIbhujAM kAlaH, zizupAlaH karAladRk / kauravyo'rivadhArambhadhuryo duryodhanaH punaH // 227 / / anye'pi vepitArAtikoTayaH koTizo nRpAH / parivastamAgatya, vindhyAdimiva sindhurAH // 228 // yugmam // 1. vasUH khaMtA0 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH ] [ 355 puraH prasthAnavanmUrdhnaH, papAta mukuTaM bhuvi / hAratastruTitAdAyurbinduvanmaNayo'galan // 229 // puraH kSutamabhUt kAlajanitAhvAnazabdavat / caskhale'Gghrizca kInAzapAzenevAsya vAsasA // 230 // sAkSAdazakunAnIti, nItijJo'pi krudhA'ndhalaH / prayANe gaNanAtItAnyasau gaNayati sma na // 231 // pratApatApitakSoNirathAsau pRthivIzvaraH / divAkara ivAstAya, pratIcIM prati celivAn // 232 // nAradarSirathA''cakhyau, kalikelikutUhalI / drutametya jarAsandhaprayANaM kambupANaye // 233 // kRSNo'pyatha dviSaddAvavArido hAridorbalaH / atADayat prayANAya, paTahaM paTuhuGkRtiH // 234 // balAravakRtAmudrasamudravijayAstataH / celurdazArhAH sarve'pi, samudravijayAdayaH // 235 // pitRSvasreyakAH sarve, mAtRSvasreyakA api / yadUnAM bahavo'nye'pi, prItAH pRthvIbhujo'milan // 236 // gRhItaraNadIkSo'tha, kRtayAtrikamaGgalaH / vipravaktrAmbujonmuktasUktisaMvarmitodyamaH // 237 // bandivRndasamudgIrNavikramasphUrjadUrjitaH / sambandhi-bandhu-vRddhAbhirAzIrbhirabhivardhitaH // 238 // paurairjayajayArAvamukharairabhinanditaH / zakunairanukUlaizca, nizcitAtmajayotsavaH // 239 // avAryatUryanirghoSapratinAditadiGmukhaH / sAnandaM pauranArIbhiH, sAkSatakSepamIkSitaH // 240 // dine kroSTu kinA''diSTe, rathI dArukasArathiH / tataH pUrvottarAzAyAM, viSNurbalavRto'calat // 241 // paJcabhiH kulakam // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof 5 10 111 15 20 25 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam yojanAni purAt paJcacatvAriMzatamIyivAn / grAme'tha zatapallyAkhye, sa nivAsAnakArayat // 242 / / catubhiryojanaiH kRSNe, sthite'rvAg magadhezituH / etya vidyAdharAH ke'pi, samudranRpamabhyadhuH // 243 // tvadbhAturvasudevasya, guNagRhyA vayaM nRpa ! / tadAgamAma vaitADhyAdAkhyAtuM bhavatAM hitam // 244 / / anyebhyaH kimu sAhAyyaM, bhavatAM bhujazAlinAm ? / tathApi sujanasnehasammohAdidamucyate // 245 / / jarAsandhasya mitrANi, vaitADhye santi khecarAH / asamAyAnta evAmI, yogyAH sAdhayituM dviSaH // 246 / / pradyumna-sAmbasahitaM, vasudevaM tadAdiza / vayaM yathA vigRhNImo, ripumitrANi khecarAn // 247 / / omiti kSmAbhRtA''diSTe, vasudeve calatyatha / pradadau bhagavAnnemirauSadhImastravAraNIm // 248 // athA''dizya jarAsandho, haMsa-DimbhakamantriNau / abhedyaM ripucakreNa, cakravyUhamakArayat // 249 / / cakrasyAsya sahasrArIsahasraM bhUbhujo'bhavan / bhUrisyandana-hastya-'zva-padAtiparivAritAH // 250 // SaTasahasramahIpAnAM dadhire pradhirUpatAma / bhUpapaJcasahasrIvAn , sthito'ntarmagadhAdhipaH // 251 / / pRSThe saindhava-gandhArasenA'bhUnmagadhaprabhoH / dhArtarASTrAH zataM yuddhadakSA dakSiNato'bhavan // 252 / / sandhau sandhau ca paJcAzacchakaTavyUhasaGkaTe / vyUhe'smin dadhire gulmA, bhUpAnAmantarA'ntarA // 253 / / cakravyUhasya ca bahirbahudhA vyUhadhAriNaH / sthAne sthAne nRpAstasthurmahIyAMso mahAbhujAH // 254 / / 1. degdharaH ko'pi, samudranRpamabhyadhAt khaMtA0 // 2. deghAdayamudyamaH // khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH] [357 hiraNyanAbhaM bhUpAlaM, bhUbhujAM daNDanAyakam / kRtaM vIkSya bhayeneva, sUro'pyastamitastadA // 255 / / doSAyAmatha durdharSA, yadavo'pi davorjitAH / / cakrire garuDavyUha, cakravyUhajayecchayA // 256 / / ardhakoTiH kumArANAM, vyUhasyAsya mukhe sthitAH / zIri-zArGgadharau yuddhadurdharau mUrdhani sthitau // 257 / / vasudevabhuvo'krUramukhyA dvAdaza durdharAH / rathalakSayutA viSNorabhUvan pRSTharakSakAH // 258 / / pRSThe teSAmabhUdugrasenaH koTimitai rathaiH / tatpRSTharakSakAstasya, catvAraH sUnavo'bhavan // 259 / / vyUhasya dakSiNe pakSe, samudravijayaH svayam / tasthau parivRto vIrardhAtR-bhrAtRvya-sUnubhiH // 260 // caJcantaH paJcaviMzatyA, rathalakSairathA'pare / samudravijayaM bhUpAH, parivRtyA'vatasthire // 261 // vAmapakSe tathoddAmadhAmAno rAmanandanAH / yudhiSThirAdayaH pANDusUnavazcAvatasthire // 262 // kRtAstratANDavAstasthuH, pANDavAnAM tu pRSThataH / bhAsvanto bhUrayo bhUpA, dhArtarASTravadhecchayA // 263 / / yamadaNDogradordaNDA, arkakarkazatejasaH / abhUvan bhUrayo bhUpAH, parito vyUharakSiNaH // 264 // ityeSa garuDavyUha, vidadhe garuDadhvajaH / yaM vIkSya vilayaM prApa, darpasarpo virodhinAm // 265 / / atha preSitamindreNa, jaitrazastracayAnvitam / yuyutsurnemirArUDho, rathaM mAtalisArathim // 266 / / 1. degjayAdayaH / khaMtA0 // 2. degkSya pralayaM yAti, darpadeg khaMtA0 // 3. ya degyAJcitam khaMtA0 // 4. rathiH khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 358 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam samudravijayenAtha, camUnAthapade svayam / kRSNAgrabhUranAdhRSTirabhiSikto mahAbhujaH ||267 // skandhAvAre harerAsIdatho jayajayAravaH / vipakSakSitapakSobhakArI brahmANDabhANDabhit // 268 // sainyadvaye'pi nAsIravIrA yuyudhire tataH / garjanto'strANi varSanto, yugAntaghanavad ghanam // 269 // gajendragarjibhistUryarasitairhayaheSitaiH / rathaghoSairbhaTArAvaiH, zabdAdvaitaM jagatyabhUt // 270 // jarAsandhabhaTairbhagnAniva vIkSya bhaTAnatha / UrdhvakRtya bhujAdaNDaM, dhIrayAmAsa kezavaH // 271 // uttasthire mahAnemi- pArthA - 'nAdhRSTayastrayaH / tArkSyapakSadvayIcaJcarUpA bhUpAvalIvRtAH ||272|| dadhmurnijaM nijaM zaGkha, tathAmI durdharAstrayaH / yathA cetazcamatkAraM, zrInemerapi cakrire // 273 // yuddhyamAnaiH sphuranmAnairatha tai rathibhistribhiH / cakravyUho rayAdeva, triSu sthAneSvabhajyata // 274 // imAM vIratrayIM vyUhe, vizantImanvagurnRpAH / dRDhIbhUtAH paTe gADhe, sUcikAmiva tantavaH // 275 // etAn pratyutthitAn duryodhana-raudhiri-rukmiNaH / etairatha mithaH SaDbhirdvandvayuddhamurIkRtam // 276 // atha tadgRhyavIrANAM, kupyatkInAzatejasAm / mitho vizvatrayatrAsacaNaH pravavRdhe raNaH // 277|| ke'pi bhItAH pare kruddhA, na tu kopo'pyajAyata / keSAJcit khelatAM zatruzirobhiH kandukairiva // 278 / / maulau ko'pyasikRtte'pi, dantadaSTAdharaH krudhA / ripuM jaghAna hastena, samAlambya galaM balAt // 279 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH ] ko'pi prasannagambhIro, vIro nirdArayannarIn / darzayAmAsa netrauSTha - bhrUmAtre'pi na vikriyAm // 280 // ziro vairizarotkSiptaM, kasyApyAlolaveNikam / sakhaDgarAhusaMbhrAntyA, divi devAnabhApayat // 281 // nRtte sadRSTibhrUbhaGgaM, zatrau kRttazirasyapi / hanturlohamayenApi, ziraH khaDgena kampitam // 282 // jighAMsumibhamAyAntaM, gRhItvA ko'pi zuNDayA / bhramayannambare bhraSTazastro yoddhumazastrayat // 283 // kramavyApAritAzeSabhraSTazastro raNe'paraH / nakhairdantairapi ripUn, bibhide siMhavikramaH // 284 // dRzaiva trAsayan vIrAn, huGkAreNaiva kuJjarAn / abhyudyatAstra evAnyaH, parasainyamaloDayat // 285 // dhvAnte dhUlikRte khaDgaH, kasyApi dalayannarIn / keyUraratnabimbena, dhRtadIpa ivAbabhau // 286 // hatvA capeTayaivAnyaH, pavipAtasamAnayA / alUluThadibhAn bhUmau, parvatAniva vAsavaH // 287 // AsphAlyAnyonyamanyo'rizirAMsi karalIlayA / nAlikerIphalAnIva, babhaJja bhujakautukI // 288 // hakkAparAGmukhaH pucche, dhRtaH kenApi kuJjaraH / prANaM kurvan gatau mukto, mukhAgreNApatad bhuvi // 289 // anyonyAsphAlanonmuktasphuliGgairasibhistadA / dhUmAyitaM pradIptAnAM, zikhinAmiva doSmatAm // 290 // kacagrahaparaH zatruhastoM'sAdasinA kSataH / kasyApyapatito hastizobhAM zuNDAnibho dadau || 291 // udyanmahA mahAnemirvirathaM rukmiNaM vyadhAt / tanmahAnemaye zaktiM, rAjA zatruntapo'kSipat // 292 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 359 5 10 111 15 20 25 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 360 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam zrIneminAthamAlocya, mAtalirvajrasaGkramam / mahAnemizare cakre, zaktistena hatA'patat // 293 // zarairatatrasad duryodhanaM tatra dhanaJjayaH / bANavRSTyA'pyanAdhRSTirvidhuraM raudhiraM vyadhAt // 294 // ito'pi yadubhirvIrairvairisainyaM viloDitam / jaghnire bhUrizo bhUpA, drumAdyA mAdyadudyamAH // 295 // saMhatAbhyAmito rAmAGgajairmattagajairiva / bhImA - 'rjunAbhyAM kauravyAH, zarajyIcakrire krudhA // 296 // vegAladalakSasandhAna-mokSaH pArthaH zarAn kiran / zyAmaprabho babhau dhanvI, varSan dhArA ivAmbudaH // 297 // athA'valokya saMhAramUrtimarjunamAturaH / saMbhUya bhUribhUpAlairgarjan duryodhano'rudhat // 298 // muktamArgaNasArthena, pArthena virathIkRtaH / duryodhanaH samutpatya, prapede zakune ratham // 299 // babhaJja bhUbhujo dhIrammanyAnanyAnapi krudhA / pArthaH zarabharaiH padmAn, dhArAsArairivAmbudaH ||300 // zaktyA'vadhId dviSAM zalyaM, zalyaM yudhi yudhiSThiraH / amoghenA''zu vajreNa, vajrapANirivAcalam // 301 || hatvA duHzAsanasyA''zu, gadayA'tha vyadArayat / uro durodaracchadmajayakruddho vRkodaraH ||302|| sahadevakarotthena, zyeneneva patatriNA / rayAduDDIyamAnena, cicchide zakuneH ziraH ||303|| dIptaM kauravasenAyA, jIvitavyamiveSubhiH / astaM ninAya gANDIvadhanvA yudhi jayadratham ||304|| jvAlAjAlairiva vyoma, vyApnuvan vizikhairatha / nirdagdhumarjunaM dAvavarNaH karNaH samutthitaH || 305 // 1. 'dUtkU' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [361 trayodazaH sargaH] yazomuktAJcitaM karNatADaGkamiva jIvitam / haran pArtho'kRtAzrIkaM, kauravadhvajinImukham // 306 / / mRgendra iva karNe'smin , nihate'tha mRgA iva / menire hatamAtmAnamahatA api kauravAH // 307 // hate karNe'rjunasyA''sIjjitameveti nizcayaH / bhImazvAsamaruttUle, jIvatyapi suyodhane // 308 / / gajendrasenAsImanto, bhImaM toyadhinisvanam / kruddho duryodhano rAjA, siMhaM mRga ivAkSipat // 309 // bhImo'tha zuNDayA dhRtvA, mahebhAn samarAd bahiH / dUraM cikSepa zevAlajAlAnIva sarovarAt // 310 / / kallolAniva kumbhIndrAn , dor2yAMmubhayataH kSipan / tadA tarItumArebhe, bhImaH saGgarasAgaram // 311 // dAyAda eva bhImasya, yuddhabhAge'pyaDhaukata / sajjIkRtadvipakulo, nakulo'tha pratidviSaH // 312 / / tataH pANDava-kauvyabalayoH prabalasvanAH / amilannAzu kInAzakiGkarA iva kuJjarAH // 313 / / kaucid dvipau dRDhAghAtabhraSTadantau raNe mithaH / aspRzyetAM karAgreNa, mandamagre dvipIdhiyA // 314 / / ko'pi pratidvipaM dantI, svadantaprotavigraham / urdhvamutpATayAmAsa, kRtAntAyArpayanniva // 315 / / yuddhena calitaM yoddhumakSamaM dantamAtmanaH / dvipo'nyaH zuNDayonmUlya, tenAbhaitsIt pratidvipam // 316 / / parAGmukhau mitho bhaGgAdabhUtAM sammukhau punaH / svebhaiH parabhramAt kaucit , tADitau calitau gajau // 317 / / uddhRtya zuNDayA ko'pi, pratidantiradaM raNe / ruSA'kSipanmukhe mUrtI, ripukIrtimiva dvipaH // 318 / / 1. 'yanidhisva khaMtA0 // 2. samarasA khaMtA0 saM0 / / 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam utkSiptaH zuNDayA dUraM, kenApi kariNA karI / tato bhUbhaGgabhItyeva, dantadaNDe dhRtaH patan // 319 / / lajjayAmAsatuH svaM svaM, yodhaM kaucana sindhurau / ekastrasyan paraH pRSThe, vrajannavamatAGkazaH // 320 // jAnannivAribhagnasya, hRdayaM nijasAdinaH / karI pratikarIndreNopadrutaH ko'pi vidrutaH // 321 // ito vyAlolakalpAntakAlakalpaM suyodhanaH / bhImaM dviSadvadhAviSTamabhyadhAviSTa duSTadhIH // 322 // dyatacchalaM smarana bhImastathA taM gadayA'piSata / yathA''zu pavanenaiva, kIrNA dehANavo'pyaguH // 323 // tato hiraNyanAbhasya, zaraNaM tadbalaM yayau / parivaThranAdhRSTiM, te'pi yAdava-pANDavAH // 324 / / hiraNyanAbhasenAnIH, senAnIrajanIraviH / karairiva zaraiH zoSaM, ninye'nAdhRSTivAhinIm // 325 / / athA''lokya tamAyAntamatulaM mAtulaM nijam / jayaseno jayAkAGkSI, zivAsUnuH samutthitaH // 326 // hiraNyanAbho'pyetasya, syandanadhvajamacchidat / jayaseno'lunAt tasya, dhvaja-varmA-'zva-sArathIn // 327 / / kruddho'tha dasabhirbANairjayasenaM jaghAna saH / marmAvidbhiribhaM mattaM, karajairiva kesarI // 328 / / atha dhAvana mahIseno. jayasenasahodaraH / khaDga-varmadharo dUrAt , kSurapreNAmunA hataH // 329 / / anAdhRSTirathottasthe, bandhudvayavadhakrudhA / USmalo doSmatAM sImA, saha bhImA-'rjunAdibhiH // 330 / / hiraNyanAbhaM sakrodhamanAdhRSTirayodhayat / parasparamaDhaukanta, pare'pyatha mahArathAH // 331 // 1. raNe tadeg khaMtA0 saM0 // 2. no'cchinat tasya, khaMtA0 saM0 / / 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [363 trayodazaH sargaH] AmUlaM vairinArAcakIlanena sthirIkRte / dhanuryuji bhuji ko'pi, nananda praharan rathI // 332 // sUte hate'pi pAdAgradhRtaprAjanarazmikaH / hayAnavAhayat ko'pi, yuyudhe ca dviSA rathI // 333 / / rathikaH ko'pi bANena, pANau vAme kRtakSate / dhvajadaNDe dhanurbaddhvA, zarAn sAkSepamakSipat // 334 / / kasyApi rathino bANA, bhedyaM prANAdhikA yayuH / antaHkRttA api dveSavizikhairbhujagA iva // 335 / / hantumucchalitazchinnamaulirardhapathe rathI / ko'pi pratirathaM gatvA, ripormuNDamakhaNDayat // 336 / / samare viratho vyastrazcakravartIva ko'pyabhAt / bhagnasyAtmarathasyaiva, cakramAdAya zastrayan // 337 / / chinneSu kautukAd yoktarazmiSu dviSatA zaraiH / / kasyApi dhanurAkRSTisthAmnA'bhUdunmukho rathaH // 338 / / itaH sAtyakinA kRSNajayArNavahimAMzunA / jigye bhUrizravA bhUpo, yoktrabaddhagalagrahAt // 339 / / ito murtAviva krodhau, kRtarodhau parasparam / ayudhyetAmanAdhRSTi-hiraNyapRtanApatI // 340 // athoddhRtAsi-phalakau, balakautukakAriNau / utsRjya rathamanyonyaM, krodhAd vIrAvadhAvatAm // 341 / / anAdhRSTikRpANena, saNevAtha sarpatA / hiraNyasya samaM prANAnilaiH kIrtipayaH pape // 342 // atrAntare raNoddhRtadhUlIbhirava dhUsaraH / aparAbdhau gataH snAtumanAmanAya nAyakaH // 343 / / athA''tmasthAnamAyAtau, sAyaM vyUhAvubhavapi / kalpAntaviratau pUrva-pazcimAmbhonidhI iva // 344 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vyUhayoranayorvIravyUho'tha raNakautukI / caturyugImiva zyAmAcaturyAmImamanyata // 345 / / atha tadyuddhakIlAlanadIraktAdivAmbudheH / udiyAya raviH kupyatkAntadRkkoNazoNaruk // 346 / / atho nijaM nijaM vyUha, viracayya raNotsukAH / agajiSurjarAsandha-janArdanacamUcarAH // 347 / / jarAsandhAbhiSikto'tha, zizupAlazcamapatiH / puraskRtyAzvasainyAni, pracacAla prati dviSam // 348 / / anAdhRSTiratho vAhavAhinI sthirayan puraH / acaskhalat khalamama, sindhaparamivAcalaH // 349 / / utpATyotpATya nistriMza-gadA-paTTiza-mudgarAn / tato yuyudhire dhIrAsturaGgAzca jiheSire // 350 // vyAlolatpAdakaTakabaddhavadhragrahotthitam / bhraSTaM ko'pi samityazvavAramArohayaddhayaH // 351 // chinnAgrapAdatuNDo'pi, ko'pyazvaH samarAntarAt / krAman pAzcAtyapAdAbhyAmAcakarSa niSAdinam // 352 // khurAgraistroTacayannantrAvalI dviDyAtaniHsRtAm / ko'pyazvaH samare'dhAvat , svasAdimanasA samam // 353 / / chinnamaulI dviSA kaucit , turaGgama-turaGgiNau / pradhAvane ca ghAte ca, spardhayeva na nivRtau // 354 // azvaH ko'pyurasA''hatya, sAzvavArAn puro harIn / dhAvannapAtayad yuddhazraddhAM ca nijasAdinaH // 355 / / hayataH patitau pAdakaTakaskhalitakramau / kezAkarSAdayudhyetAM, zastryA kaucidadhomukhau // 356 / / 1. nijanijavyU khaMtA0 // 2. 'tya ca sai saM0 // 3. degSTistato vA saM0 // 4. vIrA sN0|| 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [365 trayodazaH sargaH] sAraNena raNe jaghne, tadA rAmAnujanmanA / javanAkhyo jarAsandhayuvarAjo mahAbhujaH // 357 / / tataH sutavadhakruddho, jarAsandho'pi jaghnivAn / daza rAmasutAn tArzvavyUhAghinakharAniva // 358 // kRSNo'pi zizupAlasya, mUrdhAnamasinA'cchinat / cakrAdhirUDhakalazaM, kulAla iva tantunA // 359 // tadA'STAviMzatistatra, jarAsandhasutA hatAH / balena muzalenA''zu , nijAGgajavakrudhA // 360 / / jarAsandhena cApatyapeSaroSAndhacakSuSA / Ahato gadayA raktaM, vaman bhuvi balo'patat // 361 / / tadA bandhuparAbhUtikrodhAvirbhUtidurdharaH / jarAsandhabhuvo'bhaitsId , viSNurekonasaptatim // 362 / / tadoddharavirodhena, krodhena magadhAdhipaH / jvalaMzcacAla kRSNAya, zarabhAyeva kesarI // 363 / / $ihAntare jarAsandhazarAsAratiraskRte / abhavad yadusainye'smin , hato haririti prathA // 364 / / tadA''kulaM yadukulaM, zrImAn nemivilokayan / rathaM mAtalinA yuddhe, sasambhramamabibhramat // 365 / / athendracApanirmuktaiH, zaraiH svAmI ripuvrajam / AcchAdayaduDustomaM, karairiva divAkaraH // 366 / / eka eva tadA svAmI, vizvarakSA-kSayakSamaH / vipakSakSmAbhRtAM lakSaM, rurodhA'ghAtakaiH zaraiH // 367 / / kirITeSu dhvajAgreSu , kuntaprAnteSu sAriSu / phalakeSvAtapatreSu , petuH prabhupatattriNaH // 368 / / 1. degna tatputrapeSa khaMtA0 || 2. acchA khaMtA0 // 3. kumbhaprA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha zrInemisAhAyyalabdhotsAho yaduvrajaH / pareSumArutaprattodyamo dava ivAjvalat // 369 / / bhImastadA raNakSoNAvanviSyAnviSya kauravAn / karIvonmUlayAmAsa, vanAntaH sallakItarUn // 370 / / bhAsvAnAzvAsanAmApya, balo'pi prabalodyamaH / arIn vyarIramad vAyuH, kajjaladhvajavajjavAt // 371 // 66 sadyo'GgajavrajadhvaMsobuddhakaMsavadhakrudhA / jiSNuM jagAda jAjvalyamAnadhIrmagadhAdhipaH // 372 / / ayudhyamAno mallAnAM, pazyan kautUhalaM chalAt / are ! vIrakulottaMsaH, kaMsaH kila hatastvayA // 373 // tasmin raNAGgaNottAle, kAle dattaprayANake / palAyyA''zu praviSTo'si, payodhiparikhAM purIm // 374 / / tavAdya kena daivena, dattA durmada ! durmatiH ? / sa tAdRzo dRzormArge, yadasmAkamaDhaukathAH // 375 / / kukSau kasyAM sa kaMso'sti ?, vada tvAM hanmi helayA / pratijJAM pUrayAmyadya, tAM jIvayazasazcirAt // 376 / / tatastamAha govindaH, kimAlapasi bAliza ! ? / kaMsakuJjarasiMhasya, jaradgava ivAsi me // 377 // kaMso'sti vAmakukSau me, kukSiH zUnyastu dakSiNaH / ihA''viza javAd yena, tRptaH khelAmi bhUtale // 378 / / pratijJAM pUraya rayAt , tAM jIvayazaso'dhunA / tvatpreyasInAM sArthena, yAtvasau dahanAdhvanA // 379 / / atha kruddho'kSipad bANAn , magadhazcicchiduzca tAn / divi kRSNazarA bhAnukarAniva payodharAH // 380 / / parjanyAviva garjantau, tarjayantAvubhau mithaH / yuyudhAte krudhA teja:piJjarau kuJjarAviva // 381 // 1. degttotsAho dava khaMtA0 saM0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [367 10 trayodazaH sargaH] tayostadeSujAtena, jAte nabhasi maNDape / nApUri nAkanArINAM, raNAlokanakautukam // 382 / / zastraistamaparaiH zatramajeyaM paribhAvayan / maMgadhezo'stramAgneyaM, vAgneyaM vizikhe nyadhAt / / 383 / / jvalanaH prajvalannudyaddhUmalekhAGkitastadA / zatrudAhaM pratijJAtuM , muktacUla ivAbhavat // 384 // athA''lokya balaM jvAlAjihvajvAlAkulAkulam / ambhodAstram mahArambho, jambhAreranujo'mucat // 385 / / naikaM kezavasainyAni, tApayantaM hutAzanam / maho'pi magadhezasya, zAnti ninyustadA'mbudA // 386 / / dhRtendracApo nistApaH, zarAsAraistadA'mbudaH / zrInemiriva nIlazrIrarisainyAni baddhavAn // 387|| vilokayan nRpo meghadhArAsArAkulaM balam / yazomAlinyamucchettuM , mumuce'straM sa pAvanam // 388 / / drutaM vidudruve vAtairghanaDambaramambaram / magadhezapratApazca, bhAsvAn duHsahatAmadhAt // 389 / / saGkocaM pRtanAGgeSu , kurvANaM bhramidurdharam / vAyuprakopaM hanti sma, harirvAtAzanauSadhaiH // 390 / / yazaHkSIraM ca vAtaM ca, pItvA te magadhezituH / pratApadIpaM phUtkAraiH, zamayanti sma pannagAH // 391 / / atho phaNiphaNAghAtakAtarAM vIkSya vAhinIma / / mumocAstraM nRpo dhairyacAru gAruDamutkaTam // 392 / / tatapakSAstato lakSasaGkhyA rurudhuruddharAH / garuDA gaganaM merukulotpannA ivAdrayaH // 393 / / garuDairatha kaMsAri gAstre viphalIkRte / bhAsvAnapi mumocAstraM, tAmasaM nAma saGgare // 394 / / 1. mAgadeg khaMtA0 // 2. stathA khaMtA0 // 3. degmbare khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 368 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vidadhAnaistadA'pAstavArttaM mArtaNDamaNDalam / andhakArairjagannetrabandikArairvijRmbhitam // 395 // valitaiH skhalitairaGgairnijaireva parairiva / apazyanto'pyabadhyanta, jarAsandhabale bhaTAH || 396|| mumocAstramatha prauDhavairo vairocanaM nRpaH / pratApairiva tad bhAnubhArairAvirabhAvi khe // 397 // mUleSu jagmurnAgAnAM, turaGgi-rathi-pattayaH / nArAyaNabale tApAkrAntA yAntu kva dantinaH ? ||398 || Ahavai rAhavIyAstraM, nidadhe'tha yadUdvahaH / celustataH karAlAsyA, rAhavo bahavo'mbare || 399 // agilannatha mArtaNDamaNDalAni sahasrazaH / AkAzadruphalAnIva, te pakSiNa iva kSaNAt // 400|| atRptA iva mArtaNDamaNDalairgilitairatha / vidhubhrAntyeva te'dhAvan, paravIrAnanAnyabhi ||401 // lIlAniSphalitAzeSadivyAstreSu pramAthiSu / rAhuSvatha krudhA cakraM, praticakrI mumoca tat ||402 // bahUnAmapi rAhUNAmathA''dhAya vadhaM yudhi / hariM pratyacalaccakraM, sahasrAMzusahasraruk ||403|| sambhUya yadubhirmuktAnyapi zastrANi bhasmayat / dAvapAvakaccakraM, vanamAlinamabhyagAt // 404 // Asanne'pi tadA''yAte, cakre'sminnarkakarkaze / nA'gAd govindavaktrendurmandimAnaM manAgapi // 405 // tadA yAdavasainyAnAmAkulaistumulAravaiH / paramArthavido'pyantazcakSubhuH kuladevatAH // 406|| kruddhastrImuktatADaGkatADaM kaSTapradaM tadA / nAbhipiNDikayA cakraM, tat pasparza hareruraH // 407|| 1. pyayudhya khaMtA0 // 2. pradhAviSu khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 trayodazaH sargaH] [369 utko yAvajjarAsandhaH, pazyatyarizirazchidAm / tAvad viSNo: kare cakraM, dadarza vyomni bhAnuvat // 408 / / abhavad vAsudevo'dya, navamo'yamiti bruvan / viSNau vyadhita gandhAmbu-puSpavRSTiM suravrajaH // 409 / / pUrvAbdhiriva kallole, ravi cakraM kare dadhat / atha kRSNaH kRpAviSTo, jarAsandhamado'vadat // 410 / / AjIvamajrirAjIvabhramarIbhUya bhUyasIm / bhaja lakSmI jarAsandha !, bandho ! sandhehi jIvitam // 411 // athAbhyadhAjjarAsandho. madhA govinda ! mAdyasi / maducchiSTena labdhena, cakreNa cchatradhAravat // 412 // taduccairmuJca muJcAho !, cakraM mAM prati samprati / re re ! madIyamevedaM, prabhaviSyati no mayi // 413 / / tataH kRSNakaronmuktaM, sphuliGgaiH piGgayad dizaH / tadAyudhaM jarAsandhaskandhabandhaM dvidhA vyadhAt // 414 / / caturthaM narakaM ninye, jarAsandhaH svakarmabhiH / jayojjvalastu kRSNo'sthAd , vasudevAgamotsukaH // 415 / / jarAsandhavadhaM zrutvA, tadgRyaiH khecarairitaH / vimucya raNasaMrambhaM, vasudevaH samAzritaH // 416 / / gRhItopAyanaiH sAkaM, tairvidyAdharapuGgavaiH / pradyumna-sAmbavAn kRSNaM, vasudevaH samAyayau // 417 / / atha prIto hariH sarvaiH, khecarairbhUcarairvRtaH / vasudhAM sAdhayAmAsa, trikhaNDAM caNDavikramaH // 418 / / bharatArddhaM vijityAtha, praviSTo dvArakApurIm / sa bheje sambhRtaM bhUpairabhiSekamahotsavam // 419 / / sambandhi-bandhuvargeSu , sevakeSu suhRtsu ca / yathaucityaM dadau rAjyasaMvibhAgaM gadAgrajaH // 420 // 1. turthana khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam itthaM nirmathitAzeSopasarga-graha-vigrahaH / govindo vidadhe nyAyadharmazarmamayIM mahIm // 421 / / paricarati purIyaM vAridhau nyAyadharmavyatikaramakarandasyAravindasya lakSmIm / jitasitakaramUrtisphUtibhiH saccaritrairiha viharati haMsaH kaMsavidhvaMsano'sau // 422 / / // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSyake mahAkAvye harivijayo nAma trayodazaH sargaH samAptaH // vizvasminnapi vastupAla ! jagati tvatkIrtivisphUrtibhiH, zvetadvIpati kAlikAkalayati svarmAlikAnAM mukham / yattaistAvakakIrtisaurabhamadAndAramandAdare, varge svargasadAM sadA cyutanijavyApAraduHsthai sthitam // 1 // // granthAgram 430 // ubhayam 4690 // 1. degm 404 / ubhayaM graMtha 4579 vatA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH // khelannito'pi zaiveyaH, kRSNAyudhagRhaM gataH / yAmikena niSiddho'pi, pAJcajanyaM kare'karot // 1 // zaGkhamAdAya haMsAyamAnamAnanapaGkaje / nemirdadhmau dRDhadhvAnabadhirIkRtaviSTapaH // 2 // cucumba matsutaM zaGkha, vizvasvAmIti harSataH / vIcIhastairnanAbdhistena dhvAnena vistRtaiH // 3 / / dadhmau madadhikaprANaH, ka: kambumiti cintayan / kRSNaH zastragRhArakSaivijJapto nemivikramam // 4 // athA''gataM puro nemi, prItaH prAha janArdanaH / nijaM bhujabalaM bhrAtarmama yuddhena darzaya // 5 // jagAdAtha jagannAtho, yukto naiva raNotsavaH / bAhuvallivinAmena, mantavyastu balAvadhiH // 6 // pratipadyeti kRSNena, dhRtamatyAyataM bhujam / vajrArgalanibhaM nemiNAlavadanAmayat / / 7 / / dhRte'pi neminA bAhau, bAhuyugmena kezavaH / lalambe drumazAkhAyAM, zAkhAmRga ivotplutaH // 8 // nemena'mayituM bAhumazaktaH prAha kezavaH / jetAsmi tvabalenAhaM, sAhaGkArAnapi dviSaH // 9 // evaMvidhabaloddAmo'riSTanemirgrahISyati / mama rAjyamiti dhyAyannUce devatayA hariH // 10 // 1. kare dadhau saM0 // 2. te tu nedeg khaMtA0 saM0 // 3. deg madeg khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 1111 15 20 25 372] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam purA namijinenoktaM, bhAvI nemirjinaH sa hi / kumAra eva bhavitA, vratI tanmA bhayaM vidhAH // 11 // matvedamatha sammAnamatimAtraM jinezituH / cakAra rukmiNIkAnto, revatIramaNo'pi ca // 12 // avikArimanAH svAmI, yauvanastho'pi bAlavat / akheladaskhalannanta-pure'pi bala - kRSNayoH ||13| SSSS atha kRSNo vasantartau, sAntaHpura-puravrajaH / jagAma svAminA sAkaM, raivatAcalakAnanam // 14 // tat kRSNena samaM nemirakrIDat kAminIjanaiH / sragbhiH pratyupakurvANo'pyavikurvANamAnasaH // 15 // ahardivamiti krIDAM, vidhAya garuDadhvajaH / AjagAma punardvAravatIM zrIneminA saha ||16|| RturAjamatho jitvA, vasantaM bhuvane'dbhutam / grISmarturudyayau caNDamArtaNDena pratApavAn // 17 // zrIcandanarasai dhatavasanairapi dehinaH / mUrtaigraSmarturAjasya, yazobhiriva rejire // 18 // hRte nadI-nadAdInAM, sarvasve bhAsvataH karaiH / nadInadezaH smero'bhUt, dhigaho ! jaladhIhitam // 19 // pratApaM tapanasyoccaistadA vIkSyeva vairiNaH / peturbhItAni zItAni, kUpeSviti himaM payaH // 20 // nabho'pi prasRtaM manye, gharmahRtpavanAzayA / taccirAllaGghyate'rkeNa, mahAntastena vAsarAH || 21 // SSSS ata sAnta-puro viSNurneminA saha jagmivAn / tadaiva raivatodyAnasarasIM krIDituM rasI // 22 // sarasi svacchanIre'smin samaM strIbhirbabhau hariH / vyomnIva candrikApUrNe, tArAbhiH saha candramAH ||23|| 1. prajaH khaMtA0 // / 2. 'te tadA nadA' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [373 caturdazaH sargaH] gaurAGgISu ca khelantau, sahelaM hari-neminau / caJcaccampakamAlAsu , bhejAte bhramarAviva // 24 // strINAM nitambasambandhavRddhAmbupihitAmbuje / mukhAmbujeSu bhRGgANAM, dRzaH sarasi babhramuH // 25 / / svastanapratimAM vIkSya, dhAvatyUrmoM mRgIdRzaH / / hariM bhejurbhayAdambha:kumbhikumbhasthalabhramAt // 26 // loladambhoruhakarai, rasavadbhistaraGgakaiH / nipatya capalaiH kAntavakSojeSu vyalIyata // 27 // jalayantrojjhitaM nIraM, muhurmArjayataH karAt / saGkrAntamiva rAgeNa, tadA netreSu yoSitAm // 28 / / strINAM tadA karAghAtairjale garjati meghavat / nRttAgrISmamapi prAvRTkAlayanti sma kekinaH // 29 / / manomude varaM muktvA , devaraM prati neminam / tAstatazcakrire nIraprapaJcaM narmakarmaThAH // 30 // karodbhUtairapAM pUrairatha tAsAM nirantaraiH / tadA na vivyathe nemirabdamuktairivAcalaH // 31 // samantataH samaM tAbhiH, kRtapratikRtau kRtI / cikrIDa neminAtho'pi, tadA pAthobhiradbhutam // 32 // iti khelantamAlokya, tadAnIM neminaM mudA / kRtArthIkRtadRk tasthau, ciraM payasi kezavaH // 33 // nirgatya sarasastIre, tadA tasthuH sasammadAH / abdevya iva dedIpyamAnA mAdhavayoSitaH // 34 // atha niHsRtya dantIva, neminAtho'pi palvalAt / latAbhiriva kAntAbhistAbhirvyApte pade yayau // 35 / / prahRSTA rukmiNI rukmapIThe nemiM nyavezayat / vAsasA dAsasAmAnyamaGge cAsya mRjAM vyadhAt // 36 // 1. khAmbhojedeg khaMtA0 saM0 // 2. jurbhiyA dvA:sthaku saM0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374] 10 [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam athA''ha rukmiNI neminAthaM madhurayA girA / ahaM kiJcana vacmi tvAM, devaraM deva ! raJjitA // 37 // jitaM balena kAntyA ca, kezavaM bAndhavaM jaya / vidhAya baddhasambandhamavarodhavadhUjanam // 38 // zrInAbheyAdayastIrthakarAH ke na mumukSavaH ? / pariNIya samutpannasUnavo dadhire vratam // 39 // tvamapyato vivAhena, pitR-bhrAtR-sRhajjanam / Anandaya dayAsAra !, dayAsthAnamidaM mahat // 40 // ityuktvA rukmiNI satyabhAmAprabhRtibhiH saha / papAta pAdayornemeH, pANau dIna ivAlagat // 42 // anye'pi yadavaH sarve, vivAhe vihitAgrahAH / babhUvurneminAthasya, puraH paTucaTUktayaH // 43 // striya etA amI mUDhAstadeSAmitthamAgrahe / kAlanirgamanaM kartuM , yuktaM vacanamAnanam // 44 // kadAcidapi lapsye'hamihArthe sandhidUSaNam / dhyAtvedamomiti proce, zrInemistAnamodayat // 45 / / zivA-samudravijayau, tatkathAkathake nare / dAtuM nApazyatAM vastu , rAjye'pyAnandamAnataH // 46 // svabandhorucitAM kanyAmanviSyannatha kezavaH / abhASi bhAmayA''ste yanmama rAjImatI svasA // 47 / / hariH smRtvA'tha tAM smitvA, yayau yadu-balaiH samam / nivAsamugrasenasya, nabhodezamivAMzumAn // 48 // abhyutthAyograseno'pi, viSvaksenaM sasambhramaH / bhadrapIThe nivezyAgre, tasthAvAdezalAlasaH // 49 / / yAcito nemaye rAjImatI kRSNena sa svayam / tatheti pratipadyAtha, saccakre cakriNaM mudA // 50 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza: sarga: ] tataH kRSNena vijJaptaH, samudravijayo nRpaH / vivAhalagnamAsannaM, pRSTavAn kroSTukiM tadA // 51 // datte'tha zrAvaNazvetaSaSThyAM kroSTukinA dine / ugrasena-samudrorvInAthau tUrNamasajjatAm // 52 // atha pANigrahAsannadine nemiM yadustriyaH / prAGmukhaM sthApayAmAsustAraprArabdhagItayaH // 53 // tamasnapayatAM prItyA, rAma - dAmodarau svayam / baddhapratisaraM nemiprabhuM nArAcadhAriNam // 54 // agAdhathograsenasya, niketaM tArkSyaketanaH / svayaM tadvidhinA rAjImatImapyadhyavAsayat // 55 // athA''gatya gRhaM viSNurimAM nirvAhya zarvarIm / mudA saMvAhayAmAsa, vivAhAya, jagadgurum // 56 // atha zvetAMzuvallokadRkkairavavikAsakaH / zrInemiH svetazRGgAraH, zvetAzvaM rathamAsthitaH // 57 // tUryanirghoSasaMhUtapuruhUtavadhUjanaH / bandivRndamukhonmuktaiH, sUktairmukharitAmbaraH // 58 // gIyamAnaguNagrAmo, hRSTairbandhuvadhUjanaiH / kAmaM jAmisamUhena, kriyamANAvatAraNaH // 59 // samaM samagrairyadubhiryadunArIbhirapyatha / ugrasenagRhAsanno, jagAma jagadIzvaraH ||60 || kalApakam // vayasyAbhirabhiprAyavidbhiH sA preritA tataH / gavAkSamAyayau rAjImatI nemididRkSayA // 61 // AyAti vizvamAlinyabhidi nemau bhayAd gatam / pazcAllakSmeva vaktrendordadhAnA kabarIbharam // 62 // sImantasImni bibhrANA, muktAstabakamadbhutam / lAvaNyAmbhodhisambhUtanavanirlAJchanenduvat // 63 // 1. 'tapurIjanaH khaMtA0 saM0 // 2. kulakam vA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof " [ 375 5 10 15 20 25 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376] [saGgapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam madanadviradAlanamaNistambhAnukAriNA / bhAlasthalasthakAzmIratilakena vibhUSitA // 64 // samArUDharati-prItipriyazailUSazAlinA / bhrUrajjusajjitenoccai sAvaMzena bhAsurA // 65 // dRgbhyAM yogyAkRte kSiptaH, karNakoTaramadhyagaiH / vizikhairiva rAjantI, kaTAkSetRRtapAtibhiH // 66 / / antarbhittisadRgnAsAvibhaktau maNibhAsurau / kapolau bibhratI kAmapreyasyorvAsavezmavat // 67|| AsyendunA nipItasya, zazAGkayazaso'dhikAn / udgArAniva tanvAnA, smitadantadyuticchalAt // 68 / / priyAnurAgaM cittAntaramAntamiva nirbharam / udbhrAntamadharacchAyAcchadmanA dadhatI mukhe // 69 / / kraSTuM nAbhIhRdAdIzadagdhaM magnamiva smaram / dAmnevAsyendamuktena, muktAhAreNa hAriNI // 70 // dadhAnA mekhalAratnaM, dIparUpamiva smaram / udyatkajjalalekhAbharomarAjivirAjitam // 71 // pAdAbhyAmaGgalizreNizoNitakSoNimaNDalA / tarjayantIva padmAni, maNinUpurasiJjitaiH // 72 / / harSapIyUSavarSeNodbhinnaromAGkarotkarA / sA''ruroha varArohA, gavAkSaM vIkSitA janaiH // 73 // dvAdazabhiH kulakam // vizvAtizAyisaubhAgya-bhAgya-lAvaNyasampadam / pibantI nirnimeSAkSI, sA devIbhUyamanvabhUt // 74|| vivoDhumapyupAyAntaM, sA taM vIkSya vyacintayat / etatpANigrahe yogyaM, bhAgyaM kiM me bhaviSyati ? // 75 / / itazcA''karNayan nAnAjIvAnAM karuNaM rakham / jAnannapi jino'pRcchat , kimetaditi sArathim // 76 / / 1. ayaM zloka: vatA0 nAsti / / 2. bhavediti khaMtA0 saM0 // 3. degruNAravam khaMtA0 saM0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [377 caturdazaH sargaH] atha sArathinA'bhASi, devatA''tithyakRte tava / ugraseno'grahIjjIvAn , jala-sthala-nabhazcarAn // 77 / / tat sarve'pi kRpAkAnta !, vATakAntaH sthitA amI / tanvate tumulaM prANabhayaM yena mahAbhayam // 78 // taduvAca yadusvAmI, yatrAmI santi jantavaH / syandanaM naya tatrAmumityakArSIcca sArathiH // 79 // atha vyaloki dInAsyaiH, prANibhirvadhyatAM gataiH / svoktyA rakSeti jalpadbhiH, piteva tanujaiH prabhuH // 80 // karuNAkariNIkelikAnanenAtha neminA / amI sarve'pyamocyanta, javAdAdizya sArathim // 81 // mukteSu teSu jIveSu , karuNAvIcivAdhinA / syandano jagatAM patyA, pratyAvAsamacAlyata // 82 / / zivA samudravijayaH, kRSNa-rAmAdayo'pyatha / svasvayAnaM samutsRjya, zrImanneminamabhyaguH // 83 / / tato neminamUcAte, pitarau sAzrulocanau / tvayA jAta ! kimArabdhamidaM naH pratilomikam ? // 84 / / prabhuH prAha mayA''rabdhametadvizvAnukUlikam / pazuvannocayiSyAmi, yad yuSmAn svaM ca bandhanAt // 85 / / tadAkAtha mUrchAlau, pitarau petatuH kSitau / candanAdibhirAzvAsya, kRSNastau nemimabhyadhAt // 86 / / dhik ! te vivekitAmetAM, pazUnapyanukampase / dodUyase punarmAtR-pitR-bandhu-suhRjjanAn // 87 / / "tato'bhyadhAt prabhuH kRSNa !, noktaM yuktamidaM tvayA / vicAra ciraM bandho !, nirbandhasyA''yatiM mama // 88 // 1. ntadhRtA saM0 // 2. degbhyayuH khaMtA0 // 3. degmetAn , pazU khaMtA0 // 4. t punaH kR khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 378 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam saMsArasukhamApAtamadhuraM syAdapathyavat / priyaGkaraH priyazcAyaM, zamastu kaTujAyuvat // 89 // sarveSAM tat priyAkartuM prazamo'yaM zrito mayA / hitaM yat pariNAme hi, hitaM tat pAramArthikam" // 90 // ityuktvA svajaneSvazrugadgadeSu rudatsvapi / samAjagAma zrInemirgRhamudvAhaniHspRhaH // 91 // tadA ca samayaM jJAtvA, prabhurlokAntikAmaraiH / mudA vijJapayAJcakre, nAtha ! tIrthaM pravartaya // 92 // athA'sau vArSikaM dAnaM, dAtuM prArabdhavAn prabhuH / kAruNyasAgaraH klRptavratagrahaNanizcayaH // 93 // antazcalite vizvasvAminyatha ravAviva / bheje mUrcchAmiyaM rAjImatI rAjIvinIva sA // 94 // amandaicandanasyandaiH, kaumudIkomalairatha / abhiSiktA vayasyAbhirbuddhA kumudinIva sA // 95 // sakajjalairazrujalaiH, kapolalulitairatha / vilalApeyameNAGkabimbayantI mukhAmbujam // 96 // "re daiva ! yadi bhAle me, na nemilikhitaH patiH / tataH kimiyatIM bhUmiM, tvayA'hamadhiropitA ? // 97 // yadi nermani me bhAvI, bhartA kiM DhaukitastataH ? | tannA'labdhanidherduHkhaM, dRSTanaSTanidherhi yat // 98 // kvA'haM ? kva nemirityAsIt, tvatpatitve mano'pi na / tvadgiraiva vivAhArthe, svAminnasmi pratAritA // 99 // tvayA'ropi mamodvAhamanorathataru svayam / unmUlayannimaM svAminAtmano'pi na lajjase ? // 100 // 1. deg yasyAyaM khaMtA0 // 2. 'Su vadadeg khaMtA0 // 3 deg ndacanda khaMtA0 saM0 // 4. yannamuM svA khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [379 caturdazaH sargaH] krandantIti vayasyAbhirniSiddhA kathamapyasau / nizcikAyeti zaiveya, eva devo'stu me gatiH" // 101 / / vavarSa vArSikaM dAnamitazca zrIzivAsutaH / samudravijayAdInAM, jalaM ca nayanoccayaH // 102 // klRptadIkSAbhiSeko'yamathAzeSaiH surezvaraiH / nAmnottarakuruM ratnazibikAmAruroha saH // 103 // surA-'sura-narairmAtR-janaka-svajanairapi / svAmI parivRto rAjapathena prAcalanmudA // 104 // tadA''lokya gRhAsannaM, prasannaM neminaM jinam / avApa vyAkulA rAjImatI mUrchA muhurmuhuH // 105 / / athA''sasAda zrInemiH, sahasrAmravaNaM vanam / vanAntalakSmIdhammillatulyaraivatakAcalam // 106 / / pUrvAhne zrAvaNazvetaSaSThyAM SaSThena sa prabhuH / pUrNAbdatrizatIko'tha, prAvrajat tvASTrage vidhau // 107 // pratISya kezAn devezo, dUSyaM skandhe vibhoya'dhAt / tAn parikSipya dugdhAbdhau, tumulaM ca nyaSedhayat // 108 // sAmAyikamathA''dAya, manaHparyayamAsadat / zrImAn nemizca saukhyaM ca, prapede nArakairapi // 109 / / bhUbhujaH prAvrajaMstatra, sahasraM saha neminA / sa taiH prabhAdbhutairvyAptaH, sahasrAMzurivA''babhau // 110 / / atha natvA gate loke, paramAnnena pAraNam / dvitIye'hni vibhuzcakre, varadattadvijaukasi // 111 // athotsave kRte tatra, tridazezairyathAvidhi / vijahAranyataH svAmI, karmanirmathanodyataH // 112 / / rathanemiratho nemeranujo madanAturaH / upAcaracciraM rAjImatI pANigrahecchayA // 113 / / 1. vAtmajaH saM0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam hemapAtre'nyadA pItaM, vAntvA dugdhaM prayogataH / pibedamiti taM nemirathaM rAjImatI jagau // 114 / / sa tAmuvAca svAno'smi, kimu vAntaM pibAmi yat ? / sA'pyAha nemivAntAM mAM bhoktukAmo'si kiM tataH ? // 115 / / Azvine mAsi pUrvAhne'mAvAsyAyAM kRtASTamaH / vetasAdhaH prabhuH prApa, kevalaM tvASTrage vidhau // 116 / / devaiH samavasaraNe, vihite'tha yathAvidhi / alaJcakre vibhuH siMhAsanaM siMha ivAcalam // 117 // athA''gataM vibhuM matvA, hariH parijanaiH samam / samAgatya namaskRtya, jinaM hRSTo niviSTavAn // 118 // tatazca varadattAdInekAdaza gaNezvarAn / vibhuH pravartinI cakre, rAjaputrIM ca yakSiNIm // 119 / / devakyudarajaiH SaDbhirdvAtriMzadvallabhAyutaiH / nAgasadmasthitairyukte'gAd bhAdrilapure vibhuH // 120 // amI caramadehAH SaT , prAvrajan nemibodhitAH / vijahuH svAminA sAkaM, dvArakAM ca yayau vibhuH // 121 // devakIsUnavaH SaT te, bhUtvA yugalina: kramAt / devakyAH sadanaM jagmuH, SaSThAnte pAraNecchayA // 122 / / muditA vIkSya kRSNAbhaM, pUrvAyAtaM munidvayam / devakI modakaiH siMhakesaraiH pratyalAbhayat // 123 / / dvitIyaM yugmamAyAtamapyasau pratyalAbhayat / yugmaM tRtIyamAyAtamathAbhASata devakI // 124 / / kiM digmohAnmuhuH prAptau, yuvAM? kiM me matibhramaH ? / kiM vA bhaktAdikaM nAtra, labhante puri sAdhavaH ? // 125 / / tAvUcatuH kimAzaGkA ?, yad vayaM SaT sahodarAH / tridhA yugalino bhUtvA, bhRzaM tvadgRhamAgatAH // 126 / / 1. gazarmasthideg khaMtA0 // 2. bhaddila saM0 // 3. sAdhU, dvA saM0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 caturdazaH sargaH] [381 tad dadhyau devakI kRSNatulyAH kiM me sutA amI ? / uktA'timuktakenAhaM, jIvatputrASTakA'si yat // 127 / / iti zrIneminaM praSTuM , dvitIye'hni jagAma sA / Uce nAtho'pi tadbhAvaM, matvA te SaDamI sutAH // 128 // teSAM jIvitavRttAntamAkarNya ca vibhormukhAt / sA vavande pramodena, SaDimAn SaDaricchidaH // 129 // Uce ca madbhuvAM rAjyamutkRSTamathavA vratam / nAGke yallAlitaH ko'pi, sutastadatibAdhate // 130 / / prabhaH prAha tvayA'hAri sapatnyA ratnasaptakama / prAgbhave yat tvayA tasyai, rudatyai caikamarpitam // 131 // tatprAkkarmaphalenAmI, na tvayA pAlitAH sutAH / zrutveti sA yayau saudhamaSTamAtmajakAGkSiNI // 132 // matvA mAturabhiprAyaM, govindo naigameSiNam / devamArAdhayAmAsa, tuSTaH so'pyevamabravIt // 133 / / bhAvI tavAnujaH kintu , yauvane pravrajiSyati / tacca tasmin gate kRSNaH, prAtarmAturyavedayat // 134 / / tadA ca devakIkukSau, devaH ko'pi divazcyutaH / avatIrNaH zubhasvapnasUcitAdbhutavaibhavaH // 135 / / babhUva samaye vizvarUparUpastataH sutaH / nAmnA gajasukumAlo, devakyA lAlitaH svayam // 136 / / upayeme kSamApasutAmeSa nAmnA prabhAvatIm / somAM ca kSatriyAjAtAM, somazarmadvijAGgajAm // 137|| udyauvana: samaM tAbhyAM, zrInemivyAkhyayA gajaH / dhImAnutpannavairAgyaH, priyAbhyAM prAvrajat samam // 138 // pRSTvA prabhuM smazAne, ca, matimAn pratimAM vyadhAt / dRSTaH zvazurakeNAtra, brahmaNA somazarmaNA // 139 / / 1. degtnapaJcaka saM0 // 2. degsa, pRSTaH so'pyavadad syAt khaMtA0 saM0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam saiSa pravrajya matputrI, vyaDambayaditi krudhA / citAGgAracitaM mUni, ghaTIkaNThaM nyadhAd dvijaH // 140 // dagdhakarmendhano'GgAraistairivAdbhutabhAvanaH / gajaH kevalamAsAdya, prapede paramaM padam // 141 // vIkSituM dIkSitaM prAtaH, sodaraM sAdaro hariH / vandituM ca prabhoH pAdAMzcacAla saparicchadaH // 142 / / caityArthamiSTakAvAhI, dvijo vRddhaH kRpAlunA / kRtvA kRSNena sAhAyyaM, sasainyena kRtArthitaH // 143 / / atha nemiM gato viSNuH, papraccha kva yayau gajaH ? / vibhuH siddhiM munerAkhyad , vRttAntAt somazarmaNaH // 144 // kRSNo'pRcchadatha krodhAt , kathaM jJeyaH sa durdvijaH ? / prabhuH prAha tvadAloke, ziro yasya sphuTiSyati // 145 / / rudan kRSNo'tha saMskArya, gajaM nijapure'vizat / somaM tathAmRtaM baddhapAdaM bahiracikSipat // 146 // yadavo gajaduHkhena, prAvrajan bahavastataH / zivAdevI ca dAzArhA, vasudevaM vinA nava // 147 / / vibhoH sahodarAH sapta, cAnye harikumArakAH / rAjImatI caikanAsA, kanyA cAnyA yadustriyaH // 148 // yugmam / / pratyAkhyAcca hariH kanyodvAhaM sotsAhamAnasaH / tatputryaH prAvrajan sarvA, vasudevasya cAGganAH // 149 / / devakI-kanakavatI-rohiNIbhirvinA punaH / gRhe kanakavatyAstu , jAtaM kevalamujjvalam // 150 // tatroAmetya gIrvANaiH, klRptoccaiHkevalotsavA / pravrajyAM svayamAdAya, nemiM vIkSya yayau vane // 151 // 15 1. tuM prabhupAdAbjaM, cacA khaMtA0 saM0 // 2. atha viSNurgato nemi, papra saM0 / 3. lokAt , samantAd yaH sphuTacchirAH khaMtA0 saM0 // 4. mRtaM pAdabaddhaM bahi vatA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza: sarga: ] kRtvA''hAraparIhAraM, tatra triMzadasau dinAn / kSiptvA niHzeSakarmANi, mokSalakSmImupAdade // 152 // SSSS zakro'nyadA sadasyAha, nA''havaM kurute'dhamam / doSAn pareSAmutsRjya, bhASate ca guNaM hariH // 153 // tadazraddadhatA mArge, cakre devena kenacit / durgandhaH zvA mRtaH zyAmaH, svairaM viharato hareH // 154 // gandhatrastajanaM zvAnaM, taM prekSya prAha kezavaH / iha zyAmarucau dAntA, bhAnti vyomnIva tArakAH // 155 // SS hayaratnaM harannazvaharIbhUya puraHsaraH / Uce jitAnyasainyo'tha, svayamabhyetya viSNunA // 156 // sthirIbhava kva re ! yAsi ?, mriyase muJca vAjinam / iti vAsavakalpaM taM, jalpantaM tridazo'vadat // 157 // yacchanti vAJchitaM yuddhaM, zuddhakSatriyagotrajAH / putAhavena mAM jitvA tad gRhANa hayaM nijam // 158 // niSiddhAdhamayuddho'sau, tuSTAdatha hariH surAt / bherIM bheje dhvanidhvastaSANmAsikamahArujam // 159 // SSSS iti prIte sure tasmin, gate bherIM hariH pure | avAdayad yadA loke, rogaH kSayamagAt tadA // 160 // atha lakSaNa lakSeNa, tasyA bheryAH palaM palam / vikrItaM rakSakeNaiSA, pUrNA zrIkhaNDakhaNDakaiH || 161 // tAM niSprabhAvAM tajjJAtvA, ghAtayAmAsa rakSakam / hariH surAt parAM lebhe, bherImaSTamabhaktataH // 162 // tadbherI bhUrinAdena, sa cakre virujaM puram / parjanyagarjiteneva, gataduHkhaM mahItalam // 163 // [ 383 1. 'madyutau dadeg khaMtA0 saM0 // 2. kva bho ! yAdeg khaMtA0 // 3. 'yavaMzajAH saM0 // 4. 'yuddho'tha tuSTAdeSa hariH khaMtA0 saM0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 111 15 20 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 384] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam SSSS anyedyurdvArakAM prApto, varSAsu zrIzivAsutaH / tataH prabhupaNAmAya, nirmAya: kezavo yayau // 164 // tvA zuzrUSamANo'tha, papraccha svAminaM hariH / na kiM calanti varSAsu, dattaharSAH susAdhavaH ? // 165 // vizvacakSurathA''cakhyau, nemirgambhIrayA girA / bahujIvakulotkarSA, varSA tannocitA gatiH // 166 // zrutveti zrIpatiH zrImAn, jagrAha niyamaM tadA / varSAsu niHsariSyAmi, kvacinnAhaM gRhAd bahiH ||167|| nizcityeti harirnatvA, nemiM dhAma jagAma saH / ko'pi mocyo'ntarA neti, dvArapAlaM tathA''dizat // 168 // vIrAkhyastu pure tasmin, kuvindo bhaktimAn harau / avilokya hRSIkezaM, na bhuGkte sma kadAcana // 169 // AvAse na pravezaM sa, lebhe dvArasthitastataH / saparyAM viSNumuddizya, cakre nityamabhojanaH // 170|| varSAnte niryayau viSNurgRhAd bhAnurivAmbudAt / apRcchad vIrakaM dhIraH, kiM kRzo'sIti nItimAn // 171 // tatte kathite dvAsthergRhe so'skhalitaH kRtaH / vIrakeNa samaM jagme, hariNA nemisannidhau // 172 // sAdhudharmaM jinAdhIzAt, karNyamAkarNya so'vadat / nAsmi zrAmaNyayogyo'hamastu me niyamastu tat // 173 // na niSedhyo vratAt kazcit kAryaH kintu vratotsavaH / sarvasyApi mayA viSNurabhigRhyetyagAd gRham // 174 // yugmam // vivAhyAH svasutAH prAha, kRSNastannantumAgatAH / svAmitvamatha dAsyatvaM, bhavatIbhyo dadAmi kim ? // 175 // svAmitvaM dehi nastAta !, tAbhirityudito hariH / grAhayAmAsa tAH sarvAH, pravrajyAM nemisannidhau // 176 // 1. dvAri sthideg khaMtA0 // 2. gme, nantuM ca hariNA prabhum // khaMtA0 saM0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH] [385 $jananIzikSitA'vocat , kanyakA ketumaJjarI / bhaviSyAmi bhujiSyA'haM, tAta ! na svAminI punaH // 177 / / anyAH kanyA mamedRkSaM, mA vadanniti viSNunA / tadvivAhadhiyA pRSTo, vikramaM vIrakaH svayam // 178 / / vIrammanyastato vIraH, kuvindo'vocadacyutam / badarIstho mayA grAvNA, kRkalAso hato mRtaH // 179 / / cakramArge mayA vAri, vahadvAmAghriNA dhRtam / makSikAH pAnakumbhAntabhRtA dvArasthapANinA // 180 // sabhAsIno dvitIye'hni, viSNurbhUmIbhujo'vadat / vIrakasyAsya vIratvaM, kulAtItaM kimapyaho ! // 181 // yena raktasphaTo nAgo, nivasan badarIvane / nijaghne bhUmizastreNa, vematiH kSatriyo hyayam // 182 // yena cakrakRtA gaGgA, vahantI kaluSodakam / dhAritA vAmapAdena, vematiH kSatriyo hyayam // 183 // yena ghoSavatI senA, vasantI kalazIpure / niruddhA vAmahastena, vematiH kSatriyo hyayam // 184 / / ityuktvA pauruSaM spaSTaM, kSatriyeSu janArdanaH / vIreNodvAhayAmAsa, svakanyAM ketumaJjarIm // 185 / / vIrakastAM gRhe nItvA, tasyA dAsa ivAbhavat / AjJayA kezavasyAtha, tAM dAsImiva cakrivAn // 186 / / parAbhUtA tu sA viSNu, rudatIdaM nyavedayat / kRSNo'vocat tvayA'yAci, dAsyaM svAmyamamoci tat // 187 / / sA'vocadadhunA'pi tvaM, pitaH ! svAmyaM prayaccha me / iti prAvAjayat putrI, kRSNo'nujJApya vIrakam // 188 // 66 ekadA pradadau viSNuAdazAvartavandanam / vizveSAmapi sAdhUnAM, mudA tadanu vIrakaH // 189 / / 1. tvaM, svAmyaM tAta ! prAyadeg khaMtA0 saM0 / / 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam UMce harivibhuM SaSTyA'dhikaiyuddhazataistribhiH / na zrAnto'haM tathA nAtha !, yathA vandanayA'nayA // 190 / / abhyadhatta tataH svAmI, zrImannadya tvayA'jite / sAkSAt kSAyikasamyaktva-tIrthakRnnAmakarmaNI // 191 / / saptamyA durgaterAyurudvRttyAdya tvayA hare ! / sAdhuvandanayA baddhaM, tRtIyanirayAvanau // 192 // kRSNo'vadat punardeyaM, vandanaM daminAM mayA / narakAyuryathA zeSamapi ni:zeSatAM bhajet // 193 // dravyavandanamitthaM te, na bhaved durgaticchide / ityuktaH svAminA'pRcchad , vIrakasya phalaM hariH // 194 / / athAbhyadhatta tIrthezaH, kleza evAsya tatphalam / vanditAH sAdhavo'nena, yatastvadanuvartanAt // 195 / / natvA'tha nAthamAvAse, yayau dvAravatIpatiH / DhaNDhaNAkhyo hareH sUnuH, prAvrajannemisannidhau // 196 / / anyadA karma tasyoccairudagAdAntarAyikam / svayaM na labhate so'yaM, hanti lAbhaM parasya ca // 197 / / sAdhavo'tha jagannAthamapRcchan kiM na DhaNDhaNaH / kutrApi labhate kiJcinnagare Rddhimatyapi ? // 198 / / $ athAvadad vibhurgAme, dhAnyapUrAbhidhe purA / vipro magadhadeze'bhUdayaM nAmnA parAsaraH // 199 / / grAme rAjaniyukto'sau, grAmyaiH kSetrANi vApayan / sItAmakarSayad bhakte'bhyupete'pi pRthak pRthak // 200 / / bubhukSitAnapi zrAntAnapi tRSNAturAnapi / vRSAn dAsAMzca sa krUro, mumoca na kathaJcana // 201 / / 1. Uce viSNurvi saM0 // 2. degyanarakocitam // khaMtA0 saM0 // 3. 'naM zami khaMtA0 saM0 // 4. zeSaM, mama mUlAdapi truTet khaMtA0 saM0 / / 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [387 10 caturdazaH sargaH] ityantarAyamarjitvA, karma bhrAntvA bhRzaM bhave / DhaNDhaNo'bhUt suto viSNoH , pUrvakarmoditaM ca tat // 202 / / samAkaryeti saMvignaH, kRSNasUnuH puraH prabhoH / abhyagrahIdidaM yanna, mokSye'haM paralabdhibhiH // 203 / / paralabdhaM na tad bhuGkte, labhate na svayaM kvacit / kAlakSepamasAvitthaM, cakre duSkarakArakaH // 204 // ko'tiduSkarakArIti, prabhuH pRSTo'tha viSNunA / vyAcakhyau DhaNDhaNaM sAdhu , soDhA'lAbhaparISaham // 205 / / natvA'tha svAminaM viSNuH, puraM dvAravatIM vrajan / muni DhaNDhaNamAlokya, nanAmottIrya kuJjarAt // 206 / / vavande viSNunA'pyeSa, dhanyaH ko'pi munIzvaraH / ko'pi zreSThIti taM sAdhuM , modakaiH pratyalAbhayat // 207 / / darzayan modakAn so'pi, muniH prabhumabhASata / mama karmAdya kiM kSINaM, labdhA yanmodakA amI ? // 208 / / jino jagAda no karma, kSaNaM labdhizca naiva te / vandamAnaM hariM dRSTvA , yat tvAM sa pratyalAbhayat // 209 / / paralabdhimabhuJjAnaH, sthaNDile modakAn muniH / drAk pariSThApayan lebhe, kevalaM bhUribhAvanaH // 210 / / prabhuM pradakSiNIkRtya, sa kevalisabhAM gataH / vihRtyAtha bhuvi svAmI, dvArakAM punarAgamat // 211 / / rathanemirathAnyedhurbhikSAM bhrAntvA purAntare / valamAno guhAM kAJcit , praviSTo vRSTipIDitaH // 212 // nemiM natvA tathA rAjImatI yAntI puraM prati / vRSTidUnA tamoguptAM, rathanemiguhAmagAt // 213 / / ranemimajAnantI, tamaHstomatirohitam / udvApayitumatrAsau, vastrANyUANyamuJcata // 214 / / 1. ntvA ciraM bhave / khaMtA0 saM0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam tAM tathA vIkSya kAmArto, rathanemirathA'vadat / purA'pi prArthi'si tvamadya me kuru vAJchitam // 215 / / rathanemimatho matvA, dhvaninA bhojanandanI / saMvRttAGgI javAdeva, vrIDAbhArAdupAvizat // 216 / / rAjImatyA'tha jalpantyA, ciraM sAdhUcitaM vacaH / pratyabodhi tadA prIto, rathanemimahAmuniH // 217 / / tadAlocya prabhoragre, tapastIvrataraM caran / svacchAtmA vatsareNAsau, kalayAmAsa kevalam // 218 / / vihRtya punaranyedyuH, svAmI raivataparvate / sevito devatAvRndaiH, zamavAn samavAsarat // 219 // harirAha sutAn prAtaryaH pragA nasyati neminam / yacchAmi vAJchitaM tasmai, vAjinaM rayarAjinam // 220 // zrutveti prathamaM prAtarbAlaka: pAlako mudA / turaGgasyaiva lobhena, neminAthaM nanAma saH // 221 / / zAmbastu prastutadhyAnanidhAnIbhUtamAnasaH / sthAnastha eva tIrthezaM, praNanAma nizAtyaye // 222 // yayAce pAlakaH prAtarhayaM harirathAbravIt / prabhuH prAg vandito yena, dAsye tasyaiva vAjinam / / 223 / / gatvA'tha viSNanA paSTaH svAmI samyagabhASata / dravyataH pAlakaH zAmbo, bhAvataH prAg nanAma mAm // 224 / / abhavyo'yamiti kruddho, nicakre pAlakaM hariH / zAmbAya maNDalezatvamiSTaM ca turagaM dadau // 225 / / dezanAnte'nyadA nemi, namaskRtya janArdanaH / papraccha dvArakA'pyeSA, kadAcid yAsyati kSayam ? // 226 / / athAvadad vibhuH zauryapurasImni parAsaraH / siSeve tApasa: kAJcit , kanyA nIcakulAM purA // 227 / / 1. 'takAcale khaMtA0 // 2. natvA saM0 // 3. degti zrutvA, nica khaMtA0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 caturdazaH sargaH] [389 tadvaipAyano nAma, brahmacArI damI zamI / vasan vane'tra madyAndyaiH, zAmbAdyaiH sa haniSyate // 228 / / sa purIM dhakSyati kruddho, yAdavaiH saha tApasaH / bhrAturjarAkumArAt te, mRtyurbhAvI jarAsutAt // 229 / / zrutvA jarAkumArastat , khinnacetAH prabhorvacaH / yayau vanaM jinaM natvA, tUNa-kodaNDadaNDabhRt // 230 / / zrutvA dvaipAyano'pIdaM, nRparamparayA vacaH / sarvakSayAya mA bhUvimityabhUd vanamandiraH // 231 // nemiM praNamya kRSNo'pi, prati dvAravatIM gataH / bhAvI madyAdanartho'yamiti madyaM nyavArayat // 232 // atha kAdambarI kAdambarIsa guhAntare / zilAkuNDe samIpAdreH, porAH kRSNAjJayA'tyajan // 233 / / evaM kSayabhiyA''pRcchya, siddhArthaH sodaro balam / devIbhUyopakartAsmi, gaditvetyagrahIda vratam // 234 / / sa SaNmAsI tapastaptvA, munIndrastridivaM yayau / itazca kazcit kuNDasthAM, surAM zAmbAnugaH papau // 235 // zAmbAyAtha surApUrNAM, cakre dRtimupAyanam / Akhyat pRSTaH sa zAmbena, zilAkuNDe sthitAM surAm // 236 / / dvitIye'hni yayau zAmbaH, kumAraiH saha durdharaiH / atRptazca papau svAdurasAM svAdurasAM cirAt // 237 / / dvaipAyanastadA dhyAnasthitaH zailAzritaH zamI / pUrdAhaheturityeSa, ruSA zAmbena kuTTitaH // 238 // kRtvA'tha taM mRtaprAyaM, yayuH sarve'pi vezmasu / kruddhasyAsya purIdAhe, pratijJAM zrutavAn hariH // 239 / / paTubhizcaTubhiH zAstravacobhirbhaktibhistathA / kRSNastaM sAntvayAmAsa, na punaH zAntavAnasau // 240 // 1. degdurmadaiH khaMtA0 / durdamaiH saM0 // 2. degna piTTi khaMtA0 saM0 // 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kopakrUrAruNAkSo'pi, munIzaH kRSNamabravIt / saha rAmeNa mukto'si, purIdAhe'tibhaktibhAk // 241 // hanyamAnena durdAntairmayA tava kumArakaiH / baddhaM nidAnamadyeti, pUrdAho'stu tapa:phalam // 242 // kRSNastapasvinetyuktaH, sarAmaH prayayau purIm / dvaipAyananidAnaM ca, tadabhUt prakaTaM pure // 243 / / atha kRSNAjJayA'bhUvan , dharmaniSThAH purIjanAH / tadA raivatakAdrau ca, zrInemiH samavAsarat // 244 / / tatra gatvA prabhuM natvA, cAzrauSId dezanAM hariH / pradyumna-zAmbau niSadha, ulmukaH sAraNAdayaH // 245 / / kumArA rukmiNI cAtra, satyAdyAzca yadustriyaH / baDhyaH saMsAraniviNNA, dezanAnte pravavrajuH // 246 / / yugmam / / samudravijayAdIn sa, stuvan pravrajitAn purA / nininda svayamAtmAnaM, harirmuhuradIkSitam // 247 / / jJAtacetAH prabhuH prAha, jAtucinnaiva zAGgiNaH / bhajante saMyama baddhA, yannidAnena kezava ! // 248 / / kiJcAdhogAminaH sarve, svabhAvena bhavantyamI / zrutveti vidhuraM bADhaM, taM svAmI punarabhyadhAt // 249 / / mA viSIda hare ! bhAvI, tvamarhannatra bhArate / brahmalokaM balo gatvA, cyutvA mo bhaviSyati // 250 / / devIbhUtastatazcyutvA, punaratraiva bhArate / bhUtvA te tIrthanAthasya, zAsane mokSamApsyati // 251 // zrutveti natvA tIrthezaM, kRSNo'gAnnagarI nijAm / bhagavAn neminAtho'pi, vijahArAnyatastataH // 252 / / punaH kRSNAjJayA paurA, bADhaM dharmaparAH sthitAH / dvaipAyano'pi mRtvA'bhUdatha vahnikumArakaH // 253 / / 1. degkSo'tha, mu khaMtA0 saM0 // 2. tmAnamekaM muha khaMtA0 // 3. tadadho saM0 // 20 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [391 caturdazaH sargaH] pUrvavairasmRteretya, dvArakAM dagdhumuddharaH / nAlambhUSNuraso pauratapa:pratihataH param / / 254 / / varSANyekAdazAlabdhacchidro'sthAdeSa roSaNaH / dvAdaze'bde pravRtte ca, lokazcittamiti vyadhAt // 255 // bhraSTastapobhirasmAkaM, so'pi dvaipAyano dhruvam / ramAmahe tataH svairaM, pravartitamahotsavAH // 256 / / iti mAMsAdanaM madyapAnaM ca yadavo vyadhuH / chidrAnveSI sa ca cchidraM, lebhe dvaipAyanAsuraH // 257 / / ulkA-nirghAta-bhUkampA-''lekhya-prahasitAdayaH / utpAtA vividhAH prAdurAsaMstasyAM tataH puri // 258 // pizAca-zAkinI-bhUta-vetAlAdiparicchadaH / dvaipAyanAsuraH so'pi, babhrAma dvArikAntare // 259 / / uSTrArUDhaM dakSiNasyAM, yAntaM raktAMzukAvRtam / mahiSArUDhamAtmAnaM, svapne'pazyan purIjanAH // 260 // sIrAdi sIriNo naSTaM, ratnaM cakrAdi zAGgiNaH / tatra saMvartakaM vAtaM, vicakArAsurastataH // 261 / / kAnanAni samagrANi, digbhyo'STAbhyo'pi vAyunA / unmUlya sa purIM kASTha-tRNAdibhirapUrayat // 262 / / bhItyA praNazyato lokAn , digbhyo'pyAnIya duSTadhIH / dvArAntarnicikSepa, kSaNAd dvaipAyanAsuraH // 263|| atha kSayAnalaprAye, jvalane jcAlite dviSA / tatra bAlaizca vRddhaizca, kaNThalagnaimithaH sthitam // 264 / / devakI-rohiNIyuktaM, vasudevamatho rthe| kraSTuM prajvalanAd rAmayuktaH kRSNo nyavezayat // 265 / / 1. smRteH prApto, dvAra0 khaMtA0 saM0 // 2. parigraha: khaMtA0 // 3. degSAkrAntamAtmA khaMtA0 saM0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392] __ [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam na hayA na vRSA nebhAstaM kraSTuM rathamIzate / stambhitAstena daityena, sthitA lepyamayA iva // 266 / / kRSNa-rAmau svasAmarthyAt , taM rathaM dvAri ninyatuH / pU:pratolIkapATe te, pidadhAvasuraH krudhA // 267 / / apATayat kapATau tau, rAmaH pAdaprahArataH / rathastu nAcalat kRSyamANo'pi girizRGgavat // 268 / / atha tau pitaraH prAhurvatsau ! drAg gacchataM yuvAm / nidAnaM sa muniH kurvan , yuvAmeva mumoca yat // 269 / / zaraNaM naH punarnemiradhunA'pyastu dudhiyAm / kasyApi na vayaM ko'pi, nAsmAkamiti nizcayaH // 270 / / iti dhyAnavatAM mUni, teSAmagni vavarSa saH / mRtvA'tha divi jagmuste, rAma-kRSNau nirIyatuH // 271 / / dahyamAnAM purI pAlyAM, draSTumapyakSamau zucA / AlocyA''locya tau pANDupattanaM prati celatuH // 272 / / pure'tha prajvalatyasmin , rAmasUH kubjavArakaH / ziSyo'smi neminAthasya, bhAvato'haM dhRtavrataH // 273 / / bruvanniti samutpATya, nIto'sau, jRmbhakAmaraiH / prAvrAjIt palhave deze, zrImannemipadAntike // 274 / / yugmam / / ito'pi kSudhitaM kRSNaM, muktvA hastipurAd bahiH / gatvA balo gRhItvA ca, zambalaM valitaH svayam // 275 / / tannRpeNa'cchadantena, dhArtarASTreNa sIrabhRt / pidhAya nagaradvAraM, cauro'yamiti rodhitaH // 276 / / kSveDAhUtena kRSNena, balAdargalabAhunA / helAhatakapATena, yuktaH sIrI dviSo'jayat // 277|| 1. staM rathaM kraSTamumI khaMtA0 // 2. degNDumathurAM prati khaMtA0 saM0 // 3. 'tvA'tha, zadeg khaMtA0 / tvA'dhvazadeg saM0 // 15 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [393 caturdazaH sargaH] atha bhuktvA tadudyAne, tau kauzAmbavanaM gatau / tatrAstRiSNayA kRSNastastau rAmo'mbhase gataH // 278 / / 66 atha pItAmbaracchannatanoH suptasya kAnane / lagno jAnUparinyaste, kRSNasyAGghritale zaraH // 279 // tadutthAya hariH ko'yamityavAdIdamarSaNaH / upalakSya girA''gat , jarAputro mumUrccha ca // 280 / / labdhasaJo rudannAha, dhig me janmedamIdRzam / dhig mAM yanna tadA dIrNaH, zrutvA tat tIrthakRdvacaH // 281 / / mamAraNyagatasyApi, yadabhUH zaragocaraH / tanmanye kRSNa ! pUrdagdhA, na syAdarhadvaco'nyathA // 282 // atha taM harirityAha, viSAdena kRtaM kRtin ! / tvaM jIva yAdaveSveko, vraja vegena pANDavAn / / 283 / / bhAvinaste sahAyAste, ciraM kSAmyAzca magirA / gaccha yAvad balo naiti, tvAM haniSyati sa krudhA // 284 / / ityuktvA preSitaH saiSa, govindena jarAsutaH / unmUlyAsmai dadau cAyamabhijJAnAya kaustubham // 285 / / kRSNA rbANamuddhRtya, prayAto'tha jarAsutaH / rAmAnveSabhayAt kiJcid, viparItaiH padaizcalan // 286 / / uttarAbhimukhIbhUya, kRSNo'pi prAJjalistadA / paJcabhyaH parameSThibhyo, namazcakre yathAvidhi // 287 / / prazazaMsa kuTumbaM svaM, purA pravajitaM tadA / hRdA nininda cAtmAnamIdRzavyasanAturam // 288 // prahArapIDayA'thA'yaM, nirvivekIbhavanmanAH / dhyAtadvaipAyanadveSastRtIyAM pRthivIM yayau // 289 // kRtvA'mbhaH padmapatre'tha, balaH kRSNAgramAgataH / asau sukhena vizrAntaH, supto'stIti kSaNaM sthitaH // 290 / / 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam vIkSya raktaM cirAccIraM, mRtaM matvA'tha bAndhavam / so'patanmUcchito labdhasaJaH sadyo ruroda ca // 291 / / viSNormukhAgramAgatya, jagAda ca zucA'ditaH / bhrAtarna kiM vadasyadya ?, ko'parAdhaH kRto mayA ? // 292 / / lagnaH kAlo mamAdyeti, kruddhazcet tat tyaja krudham / payomadhyAGgulIrekhopamaH kopo mahAtmanAm // 293 // rAmastamityajalpantaM, bandhuM vAtsalyamohitaH / skandhe'dhiropya babhrAma, pUjayAmAsa cAnvaham // 294 / / SS SaNmAsAnte kadA'pyeSa, kaJcit papraccha pUruSam / melayantaM rathaM zailottIrNaM bhagnaM punaH same // 295 // uttIrya viSamAd bhagnaH, same yo'thaM rathaH pathi / kathaM sahasrakhaNDo'yaM, mUDha ! melakameSyati ? // 296 / / so'pyAha jitvA yuddhAni, sukhasupto'pyayaM mRtaH / cet te jIviSyati bhrAtA, miliSyati ratho'pi tat // 297 / / rAmo'nyataH kamapyAha, vapantaM grAvNi padminIH / lagiSyanti mahAmUDha !, kathamatrApyamUriti // 298 / / so'pyuvAca yadi bhrAtA, jIviSyati mRtastava / tadetAH kamalinyo'pi, gamiSyantyatra vaibhavam // 299 / / anyato'pi halI prAha, naraM pluSTadrusecinam / rokSyatyeSa kathaM nAma, dagdhakIlopamo drumaH ? // 300 / sahAsamAha so'pyenamaho ! mahadihAdbhutam / zabaM skandhe vahan pluSTadruseke yadvadasyadaH // 301 // gozabAsye tRNaM kazcit , kSipan rAmeNa bhASitaH / racayanti mRtAH kvApi, gAva: kavalanakriyAm ? // 302 / / 1. deglIlekhodeg khaMtA0 saM0 // 2. tatastadeg khaMtA0 // 3. bandhuvA khaMtA0 // 4. degmasminnamU khaMtA0 saM0 // 5. degNa vAritaH / khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [395 10 caturdazaH sargaH] sa jagAda yadA skandhe, jIviSyati zabastava / kariSyati tadA sadyo, gauriyaM kavalagraham // 303 / / kiM mRto me'nujaH sIrI?, dhyAyanniti taduktibhiH / divyarUpaM puro'pazyat , taM siddhArthaM svabAndhavam // 304 / / sa jagAda vratAkAGkSI, tvayA'haM prArthito'bhavam / tenA''yAto'smi mUDhaM tvAmadya bodhayituM balAt // 305 / / rathAdi matkRtaM sarvaM, mohaM muJca mRto hariH / idaM vadan jarAsUnukathAmapi jagAda saH // 306 / / athA''ha sIrabhRd bandho !, sAdhu sAdhvasmi bodhitaH / kiM karomyadhunA'haM tu , svabAndhavaviyojitaH ? // 307 // athAbhASiSTa siddhArtho, jinadIkSAM vinA'dhunA / bandho ! na yujyate kiJcit , tava kartuM vivekinaH // 308 / / matveti tadvacastena, devena saha sIrabhRt / cakAra harisaMskAraM, sindhusambhedasImani // 309 // cAraNarSeratho neminiyuktAt prAvrajad balaH / tuGgikAzikharasthAyI, siddhArtho'bhUcca rakSakaH // 310 // anyadA taM pure kvApi, pazyantI kA'pi kUpagA / kumbhasthAne svaputrasya, grIvAyAM rajjumakSipat // 311 / / AlokyedaM balo nindana . nijarUpAtizAyitAma / tadAdi nagara-grAmagatyabhigrahamagrahIt // 312 // sadA mAsopavAsI sa, vana eva sthitaH kRtI / tRNa-kASThAdihAribhyo, bhikSayA pAraNaM vyadhAt // 313 / / asmadrAjyecchayA dhIraH, ko'pyayaM tapyate tapaH / dhyAtveti bhUrayo bhUpAstaM hantuM tad vanaM yayuH // 314 // siddhArthaH sannidhAne'tha, tasya siMhAn vicakrivAn / bhItAstato balaM natvA, yayurnijapuraM nRpAH // 315 / / 1. mugdhaM tvA saM0 // 2. degsaGgamasIma khaMtA0 saM0 / / 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396] 10 [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam atha siMhAdayo'pyasmin , baladezanayA vane / nivRttapizitAhArAH, zrAvakatvaM prapedire // 316 / / prAksambandhI munerasya, ko'pi jAtismaro mRgaH / vane'zaMsajjanaM sAnnamAgataM maulisaJjayA // 317 / / rathakAro'nyadA ko'pi, dArubhyastad vanaM gataH / tatrAnayanmRgo rAma, bhikSAhetoH puraHsaraH // 318 / / tadA bhoktuM niviSTo'sau, rathakRd vIkSya sIriNam / dhanyo'haM yadihAyAtaH, sAdhurityutthito mudA // 319 / / sarvAGgaspRSTabhUnatvA, sa muni pratyalAbhayat / bhAgyabhAgI bhavatveSa, bhikSAmityagrahInmuniH // 320 / / sa mRgo'pi tadA'dhyAyad , dhig me tiryaktvamAgatam / na zakto'smi tapaH kartuM , dAnaM dAtuM ca na kSamaH // 321 / / iti trayo'pi saddhyAnA, rathakAraiNa-sIriNaH / vAtoritadrughAtena, brahmaloke yayuH samam // 322 // itazca pANDavA matvA, jarAputrAt kathAmimAm / AkrandamukharAzcakruH, murAreraurdhvadehikam // 323 / / jarAsUnumatha nyasya, rAjye mArtaNDatejasam / te nemipreSitAddharmaghoSAcAryAd vrataM dadhuH // 324 // FF AryA-'nAryeSu dezeSu , lokaM nemirabodhayat / nirvANasamaye cAyaM, yayau raivatakAcalam // 325 / / kRte samavasaraNe, devaiH kRtvA'ntadezanAm / tatra prAbodhayannemisvAmI lokAnanekazaH // 326 / / sahitaH paJcabhiH sAdhuzataiH SaTtriMzatA'dhikaiH / mAsikAnazanI svAmI, pAdapopagamaM vyadhAt // 327 / / atha tvASTre zucizvetASTamyAM saddhyAnamAzritaH / sArddha taiH sAdhubhiH sAyaM, vibhunirvANamAsadat // 328 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH] [397 kaumAre trizatI jajJe, chadma-kevalayoH punaH / zatAni sapta varSANAM, sahasrAyuriti prabhuH // 329 // nirvANaparvaNi suparvapatividhAya, kRtyAni tatra saphalIkRtanAkilakSmIH / nandIzvare prazamitAkhilalokakaSTamaSTAhikotsavamatucchamatistatAna // 330|| tasyAM nirvANabhUmau maNimayamatulaM mandiraM nemibhartuzcakre zakreNa zRGgaprakarakavalitavyomadezAvakAzam / tat pUrvaM raivatAdriH prathitamiha mahAtIrthametat pRthivyAM, devI yatrA'mbikA'sau kisalayati satAM santataM kSemalakSmIm // 331 // // ityAcAryazrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGgapaticarite lakSmyate mahAkAvye zrIneminirvANavarNano nAma caturdazaH sargaH samAptaH // yAtrAyAM candrasAndraM lasadahitayazaH koTizaH kuTTayitvA, kSiptaM saGghapratApAnalamahasi mudA yat tvayA lIlayaiva / adyApyuddAmapUraprasasurabhitAzeSadikcakravAlastena zrIvastupAla ! sphurati parimalaH ko'pi saubhAgyabhUmiH // 1 // 15 klRptastvaM nanu dInamaNDalapatirdAridrya ! tat kiM punaH, khinnaH sAmpratamIkSyase gatamahA ghAtaH ! samAkarNyatAm / tvaddattAmapi pattalAM mama haThAd duHkhAlibhAlAkSarazreNiM samprati lumpati pratimuhuH zrIvastupAlaH kSitau // 2 // // granthAgram 340 / ubhayam 4919 // 20 1. iti zrIvi khaMtA0 / / 2. misvAminirvA khaMtA0 // 3. ayaM zlokaH vatA0 pratau nAsti // 4. granthAgram - 345 / ubhayam - 4924 / vatA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaH sargaH // ayaM kSubdhakSIrArNavanavasudhAsannibhavibhAnubhAkAkarSyAnupadamupadezAniti guroH / samastaM dhvastainA janitajiyAtrAparikaro'karot susthaM prAsthAnikavidhimadhIzo matimatAm // 1 // zlAghye'hni saGghasahitaH sa hitaH prajAnAM, zrImAnatha prathamatIrthakRdekacittaH / sambhASaNAdbhutasudhAbhavacAzcacAla, vAcAlavAridapatho rathacakranAdaiH // 2 // sAndrairuparyuparivAhapadAgrajAgraddhUlIpaTairjhaTiti kuTTimatAmaTadbhiH / mArge niruddhakharadIdhitidhAmasaGke, saGgastadA bhavanagarbha ivAvabhAse // 3 // 10 nAbheyaprabhubhaktibhAsuramanAH kIrtiprabhAzubhritA kAzaH kAzahradAbhidhe'tha vidadhe tIrthe nivAsAnasau / cakre cArumanA jinArcanavidhiM tada brahmacaryavratArambhastambhitaviSTapatrayajayazrIdhAmakAmasmayaH // 4 // paSabhaktibharataNyA rayAdambayA hatatamaHkadambayA / 15 etya dRkpathamatha pratizrutaM, sannidhiM samadhigamya so'calat // 5 // grAme grAme puri puri purovartibhiramartyamukhyaiH, kluptaprAvezikavidhitatA vyomni pazyan patAkAH / mUrtAH kIrtIrayamamanuta prauDhanRttaprapaJca bhrAmyallIlAdbhutabhujalatAvarNanIyAH svakIyAH // 6 // 20 adhyAvAsya namasyakIrtivibhavaH zrIsaGghamaMhastamaH stomAdityamupatyakAparisare zrImalladevAnujaH / zrInAbheyajinezadarzanasamutkaNThollasanmAnasastrasyanmohamathAruroha vimalakSoNIdharaM dhIradhIH // 7 // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [399 paJcadazaH sargaH] tatra snAtramahotsavavyasaninaM mArtaNDacaNDadyutiklAntaM saGghajanaM nirIkSya nikhilaM sArdIbhavanmAnasaH / sadyo mAdyadamandameduratarazraddhAnidhiH zuddhadhImantrIndraH svayamindramaNDapamayaM prArambhayAmAsivAn // 8 // mantrI maulau kila jinapatezcitracAritrapAtraM, snAtraM kRtvA kalazalulitaiH smerakAzmIranIraiH / cakre caJcanmRgamadamayAlepana-svarNabhUSA, vaNryaiH pUjAkusuma-vasanaistaM sa kalpadrukalpam // 9 // mantrIzena jinezvarasya purataH karpUrapUrA-guruploSatpreGkhitadhUpadhUmapaTalI sA kA'pi tene mudA / yA tadvaddhamahAdhvajapraNayinI svarlokakallolinImizreyaM ravikanyaketi viyati pratyakSamutprekSyate // 10 // itthaM tatra vidhAya nirmalamanAH sammAna-dAnakriyAsAnandapramadAkulAM kulanabhomANikyamaSTAhikAm / vinonmardikapardiyakSavihitapratyakSasAnnidhyataH, zraddhAvardhitasammadAdudataranmantrIzvaro bhUdharAt // 11 // ajAharAkhye nagare ca pArzvapAdAnajApAlanRpAlapUjyAn / abhyarcayanneSa pure ca koDInAre sphuratkIrtikadambamambAm // 12 // devapattanapure purandarastUyamAnamamRtAMzulAJchanam / arcayannucitacAturIcitaH, kAmanirmathananirmaladyutim // 13 // pItasphItarucizcirAya nayanarvAmadhruvAM vAmanasthalyAmeSa manovinodajananaM katvA pravezaM pari / dhImAn nirmaladharmanirmitisamullAsena vismApayan , daivaM raivatakAdhirohamakarot saGgrena saGkezvaraH // 14 // vizeSakam // gajendrapadakuNDasya, tatra pIyUSahAribhiH / cakAra majjanaM mantrI, vAribhiH pApavAribhiH // 15 // jinamajjanasajjasajjanaM, kalazanyastatadambukuGkamam / atha saGghamavekSya saGkaTe, vidadhe vAsavamaNDapodyamam // 16 // 1. degluThitaiH khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam saMrambhasaGghaTitasaGgajanaughadRSTAmaSTAhnikAmayamihApi kRtI vitene / sadbhUtabhavabharabhAsuracittavRttirudvRttakIrticayacumbitadikkadambaH // 17 // lumpan rajo vijayasenamunIzapANivAsapravAsitakuvAsanabhAsamAnaH / samyaktvaropaNakRte vitatAna nandimAnandameduramayaM ramayan manAMsi // 18 // dAnairAnandya bandivrajamasRjadanirvAramAhAradAnaM, mAnI sammAnya sAdhUnapuSadapi mukhoddhATakarmAdikAni / mantrI satkRtya devArcanaracanaparAnarcayitvA'yamuccairambA-pradyumna-sAmbAniti kRtasukRtaH parvatAduttatAra // 19 // asAdhi sAdharmikamAnadAnairanena nAnAvidhadharmakarma / 10 abAdhi sA dhikkaraNena mAyA, nirmAya nirmAyamanaHsu pUjAm // 20 // puraH puraH pUrayatA payAMsi, ghanena sAnnidhyakRtA kRtInduH / svakIrtivannavyanadIrdadarza, grISme'tibhISme'pi pade pade'sau // 21 // iti pratijJAmiva navyakIrtipriyaH prayANairativAhya vIthIm / AnandaniHsyandavidhirvidhijJaH, puraM prapede dhavalakkakaM saH // 22 // samaM teja:pAlAnvitapurajanairvIradhavalaprabhu pratyudyAtastadanu sadanaM prApya sukRtI / yutaH saGgrenAsau jinapatimathottArya rathatastataH saGghasyArcAmazanavasanAdyairvyaracayat // 23 // atha prasAdAd bhUbhartRH, prApya vaibhavamadbhutam / 20 mantrIzaH saphalIcakre, svamanorathapAdapam // 24 // bhaktyA''khaNDalamaNDapaM navanavazrIkeliparyaGkikAvaryaM kArayati sma vismayamayaM mantrI sa zatruJjaye / yatra stambhana-raivataprabhujinau zAmbA-'mbikAlokana pradyumnaprabhRtIni kiJca zikharANyAropayAmAsivAn // 25 // 25 guru-pUrvaja-sambandhi-mitramUrtikadambakam / turaGgasaGgataM mUrtidvayaM svasyAnujasya ca // 26 // zAtakumbhamayAn kumbhAn , paJca tatra nyavezayat / paJcadhAbhogasaukhyazrInidhAnakalazAniva // 27 // D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaH sargaH ] sauvarNadaNDayugmaM ca, prAsAdadvitaye nyadhAt / zrIkIrtikandajayorudyannUtanAGkurasodaram // 28 // kundendusundaragrAvapAvanaM toraNadvayam / ihaiva zrI sarasvatyoH, pravezAyeva nirmame // 29 // arkapAlitakaM grAmamiha pUjAkRte kRtI / zrIvIradhavalakSmApAd, dApayAmAsa zAsane // 30 // [ zrIpAlitAkhye nagare garIyastaraGgalIlAdalitA( to )gratApam / taDAgamAgaHkSayaheturetaccakAra mantrI lalitAbhidhAnam // 31 // harSotkarSaM na keSAM madhurayati sudhAsAdhumAdhuryagarja ttoyaH so'yaM taDAgaH pathi mathitamilatpAnthasantApapApaH ? / [ 401 sAkSAdambhojadambhoditamuditamukhairlolarolambazabdai rabdevyo dugdhamugdhAM trijagati jagaduryatra mantrIzakIrtim // 32 // ] pRSThapaTTaM ca sauvarNaM, zrIyugAdijinezituH / svakIyatejaHsarvasvakozanyAsamivA''rpayat // 33 // prasAde nidadhe cAsya, kAJcanaM kalazatrayam / jJAna- darzana - cAritramahAratnanidhAnavat // 34 // kiJcaitanmandiradvAri, toraNaM netrapAraNam / zilAbhirvidadhe jyotsnAgarvasarvasvadasyubhiH // 35 // lokaiH pAJcAlikAnRttasaMrambhastambhitekSaNaiH / ihAbhinIyate divyanATyaprekSAkSaNaH kSaNam // 36 // [ prAsAdaH sphuTamacyutaikamahimA zrInAbhisUnuprabhostasyAgre sthitirekakuNDalatulAM dhattetarAM toraNam / zrImantrIzvara ! vastupAla ! kalayannIlAmbarAlambitAmapyuccairjagato'pi kautukamasau nandI tathA ( vA ) 'stu zriye // 37 // ] atra yAtrikalokAnAM, vizatAM vrajAmapi / sarvathA sammukhaivAsti, lakSmIruparivartinI // 38 // 1. [ ] etaccihnAntargatau 31 - 32 zlokau vatA0 pustake na staH / evamagre'pi etAdRkcihnAntarvarttIni padyAni vatA0 pustakAdarze na vidyante iti jJeyam / 2. 'dvAto' khaMtA0 // 3. nAM, vrajatAM vizatAmapi khaMtA0 // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof 5 10 15 20 25 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam [* yat pUrvairna nirAkRtaM sukRtibhiH sAmmukhya-vaimukhyayo dvaitaM tanmama vastupAlasacivenonmUlitaM duryazaH / AzAste'dbhutatoraNobhayamukhI lakSmIstadasmai mudA, zrInAbheyavibhuprasAdavazataH sAmmukhyamevAdhunA // 39 // tasyAnujazca jagati prathitaH pRthivyAmavyAjapauruSaguNapraguNIkRtazrIH / zrItejapAla iti pAlayati kSitIndramudrAM samudrarasanAvadhigItakIrtiH // 40 // samudratvaM zlAghe mahimahimadhAmno'sya bahudhA, yato bhISmagrISmopamaviSamakAle'pyajani yaH / kSaNena kSINAyAmitarajanadAnodakatatau, dayAvelA helAdviguNitaguNatyAgalaharI // 41 // vastrApathasya panthAstapasvinAM grAmazAsanoddhArAt / yenApanIya navakaramanavakara: kArayAJcakre // 42 // puNyollAsavilAsalAlasadhiyA yenAtra zatruJjaye, zrInandIzvaratIrthamarpitajagatpAvitryamAsUtritam / etaccAnupamAsara:parisaroddeze zilAsaJcaye, vyAnaddhoddhabandhamuddharapayaHkallolamuktaklamam // 43 // sphuTasphaTikadarpaNapratimatAmidaM gAhate, mudhAkRtasudhAkaracchavipavitranIraM saraH / vikasvarasaroruhaprakaralakSalolakSate, yadatra haridaGganAvadanabimbanADambaraH // 44 // zatraJjaye yaH sarasI nivezya. zrIravatAdrau ca jaTAdharANAma / grAmasya dAnena karaM nivArya, saGgasya santApamapAcakAra // 45 // kSoNIpIThamiyadrajaHkaNamiyatpAnIyabinduH patiH, sindhUnAmiyadaGgalaM viyadiyattAlA ca kAlasthitiH / itthaM tathyamavaiti yastribhuvane zrIvastulapAsya tAM, dharmasthAnaparamparAM gaNayituM zaGke na so'pi kSamaH // 46 // ** ] etat suvarNaracitaM, vizvAlaGkaraNamanaNuguNaratnam / saGghAdhIzvaracaritaM, hataduritaM kuruta hRdi santaH ! // 47 // 15 20 25 D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prazastiH ] // svasti // zrInAgendramunIndragacchataraNiH zrImAn mahendraH prabhurjajJe kSAntisudhAnidhAnakalazaH saukhyApticandrodayaH / sammohopanipAtakAtaratare vizve'tra tIrthezituH siddhAnto'pyavibhedyatarkaviSamaM yaM durgamAzizriye // 1 // tatsiMhAsanapUrvaparvataziraHprAptodayaH ko'pyabhUd, bhAsvAnastasamastadustamatamAH zrIzAntisUriH prabhuH / pratyujjIvitadarzanapravikasadbhavyaughapadmAkaraM, tejazchannadigambaraM vijayate tad yasya lokottaram // 2 // AnandasUririti tasya babhUva ziSyaH, pUrvo'paraH zamadharo'maracandrasUriH / dharmadvipasya dazanAviva pApavRkSakSodakSa jagati yau vizadau vibhAtaH ||3|| astAghavAGmayapayonidhimandarAdrimudrAjuSoH, kimanayoH stumahe mahimnaH ? | bAlye'pi nirdalitavAdigajau jagAda, yau vyAghra-siMhazizukAviti siddharAjaH ||4|| siddhAntopaniSanniSaNNahRdayo dhImajanmabhUmistayoH, paTTe zrIharibhadrasUrirabhavaccAritriNAmagraNIH / bhrAntvA zUnyamanAzrayairaticirAd yasminnavasthAnataH, santuSTaiH kalikAlagautama iti khyAtirvitene guNaiH // 5 // 1. "zaH puNyAbdhicandrodeg khaMtA0 saM0 // 2. zriyat khaMtA0 // 3. 'nadyutilasadbhavyau' khaMtA0 saM0 // 4. degdhano'madeg khaMtA0 saM0 // 5. bhUstatpade, pUjya zrIhari khaMtA0 saM0 // 6. 'yairiva cideg saM0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof 5 10 15 20 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam zrIvijayasenasUristatpaTTe jayati jaladharadhvAnaH / yasya giro dhArA iva, bhavadavabhavadavathuvibhavabhidaH // 6 / / [** paJcAsarAhvavanarAjavihAratIrthe, prAleyabhUmidharabhUtidhurandhare'smin / sAkSAdadhaHkRtabhavA taTinIva yasya, vyAkhyeyamacyutagurukramajA vibhAti / / 7 / / bhavodbhaTavanAvanIvikaTakarmavaMzAvalicchidocchalitamauktikapratimakIrtikIrNAmbaram / asizriyamazizriyad vitatatIvrataM yadvtaM, kSitau vijayatAmayaM vijayasenasUrirguruH // 8* *] ziSyaM tasya prazasyaprazamaguNanigheranyadA'raNyadAvajvAlAjihvAladIptirbhavikajanavipadvahnivArdaH kapardI / devI cAmbA nizIthe samasamayamupAgatya harSAzruvarSAmeyazreyaHsubhikSAviti nijagadaturgadgadoddAmanAdam // 9 // nAbhUvan kati nAma ? santi kati no ? no vA bhaviSyanti ke ?, kintu kvApi na ko'pi saGgapuruSaH zrIvastupAlopamaH / pazyetthaM praharannaharnizamaho ! sarvAbhisAroddharo, yenAyaM vijitaH kali:kalayatA tIrthezayAtrotsavam // 10 // tasmAdasya yazasvinaH sucaritaM zrIvastupAlasya tad , vAcA'smAkamamoghayA kila yathA'dhyakSIkRtaM sarvathA / tvaM zrImannudayaprabha ! prathaya tat pIyUSasarvaGkaSaiH, zlokairyattava bhAratI samabhavata sAkSAditi zrayate // 11 // ityuktvA gatayostayoratha patho dRSTeH prabhAtakSaNe, vijJapya svaguroH puraH savinayaM namrIbhavanmaulinA / prApyA''dezamamuM prabhoviracayAmAse samAseduSA, prAgalbhImudayaprabheNa caritaM nisyandarUpaM girAm // 12 // 15 25 1. yatretthaM saM0 // 2. kalividadhatA tI khaMtA0 saM0 // 3. yad saM0 / / D:\maha-k.pm5\2nd proof Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazastiH ] kiJca zrImaladhArigacchajaladhiprollAsazItadyutestasya zrInaracandrasUrisugurormAhAtmyamAzAsmahe / yatpANismitapadmavAsavikasatkiJjalkasaMvAsitAH, santaH santatamAzritAH kamalayA bhRGgayeva bhAnti kSitau // 13 // zrIdharmAbhyudayAhvaye'tra carite zrIsaGghabharturmayA, dadhre kAvyadalAni saGghaTayituM karmAntikatvaM param / kintu zrInaracandrasUribhiridaM saMzodhya cakre jagatpAvitryakSamapAdapaGkajarajaH putraiH pratiSThAspadam // 14 // nityaM vyomani nIlanIrajarucau yAvat tviSAmIzvaro, dikpatrAvalibandhure kuvalaye yAvaccahemAcala: / hRtpadme viduSAmidaM sucaritaM tAvannavAvirbhavatsaurabhyaprasaraM ciraM kalayatAt kiJjalkalakSmIpadam // 15 // // iti zrIvijayasenasUriziSya zrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIvastupAlasaGghayAtrAvarNano nAma paJcadazaH sargaH // cha // 15 // muktermArge yadetad viracitamucitaM saGghabhartuzcaritraM, satraM pAvitryapAtraM pathikajanamanaH khedavicchedahetuH / asmin saurabhyagarbhAmasamarasavatIM satkathAM pAnthasArthAH, prApya zrIvastupAlapravaranavarasAsvAdamAsAdayanti // 1 // zrIzAradaikasadanaM hRdayAlavaH ke, no santi hanta ! sakalAsu kalAsu niSThA: ? / tAdRk parasya dadRze sukavitvatattvabodhAya buddhivibhavastu na vastupAlAt // 2 // 1. 'latIrthayAtrotsavavarNa' khaMtA0 saM0 // 2. 'mAsvAda' khaMtA0 // D:\maha-k.pm5\ 2nd proof [ 405 5 10 15 20 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 406 ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam naiva vyApAriNaH ke vidadhati karaNagrAmamAtmaikavazyaM ?, lebhe sadyogasiddheH phalamamalamalaM kevalaM vastupAlaH / AkalpasthAyi dharmAbhyudayanavamahAkAvyanAmnA yadIyaM, vizvasyA''nandalakSmImiti dizati yazo - dharmarUpaM zarIram // 3 // // granthAgram 121 / ubhayam 5041 // pratyekamatra granthAgraM, vigaNayya vinizcitam / dvAtriMzadakSarazlokadvipaJcAzacchatImitam // 1 // 5 saM0 1290 varSe caitrazu 11 ravau stambhatIrthavelAkUlamanupAlayata mahaM0 zrIvastupAlena zrIdharmAbhyudayamahAkAvyapustakamidamalekhi // cha // cha // zubhamastu zrotRvyAkhyAtRRNAm // 1. ubhayam - 5200 khaMtA0 // 2. granthAgrasUcakamidaM padyaM vatA0 pustake kenacit pazcAllikhitam // 3. puSpikaiSA vatA0 pustakAntargatA // D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D:\maha-k.pm5 \ 2nd proof pariziSTAni Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatAnAmitihAsavidupayoginAM pdyaanaamkaaraadynukrmH|| padyAdiH ajAharAkhye nagare aNahilapATakanagarAatra yAtrikalokAnAM atha prasAdAd adhyAvAsya namasyaantaH kajjalamaJjulaayaM kSubdhakSIrArNavaasAdhi sAdharmikaAyAtA: kati naiva iti pratijJAmiva itthaM tatra vidhAya ihaiva zrIsarasvatyoH ete'nyonyavirodhinaH eteSAM ca kule guruH kiJcaitanmandiradvAri kundendusundaragrAvaklRptastvaM nanu dInakSoNIpIThamiyadrajaH kheladbhiH kharadUSaNAstagajendrapadakuNDasya gurupUrvajasambandhi sargaH/padyAGkaH | padyAdiH 15/12 | guruH zrIharibhadro'yaM 1/22 | gurvAzIrvacasAM phalaM 15/38 grAme grAme puri puri 15/38 caulukyacandralavaNa15/7 | jinamajjanasajja8 prAnte jIyAd vijayasenasya 15/1 tatra snAtramahotsava15-20 | tamastomacchide sa 9 prAnte | tasya zrIvajrasenasya 15/22 tasyAnujazca jagati 15/11 | dAnairAnandya bandi 15/30 dRzyaH kasyApi nAyaM 6 prAnte devapattanapure 1/24 naracandramunIndrasya nAbheyaprabhubhakti15/29 | pItasphItaruci14 prAnte | pIyUSAdapi pezalAH 15/46 | puNyollAsavilAsa8 prAnte puraH puraH pUrayatA 15/15 puSTabhaktibhara 15/26 | pRSThapaTTaM ca sauvarNaM sargaH/padyAGkaH 1/9 1/16 15/6 1/21 15/16 1/14 15/8 1/10 1/12 pratya0 15/40 15/19 11 prAnte 15/13 1/13 15/4 15/14 10 prAnte 15/43 15/21 15/5 15/33 15/35 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410] prAsAdaH sphuTamacyutaikaprasAde nidadhe cAsya bhaktyA''khaNDalamantrI maulau kila mantrIzena jinezvaramuSNAti prasabhaM yat pUrvairna nirAkRtaM yastIrthayAtrAbhavayAtrAyAM candrasAndraM yA zrI: svayaM jinarAjA luloTha pAdAgre rAjA zrIvanarAja ripustrInetrAmbhodhayalumpan rajo vijayasenalokaiH pAJcAlikAvarSIyAn parilupta vastrApathasya panthAvibhutAvikramavidyAvizvasminnapi vastuvyAptAzeSahari [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 15/37 | zatruJjaye yaH sarasI 15/45 15/34 zazvaccalA'pi kila 12 prAnte 15/25 | zAtakumbhamayAn 15/27 15/9 zrIpAlitAkhye nagare 15/31 15/10 zrImatprAgvATagotre 1/18 9 prAnte zrIvastupAlasacivasya pare 5 prAnte 15/39 zrIvAsAmbujamAnanaM 7 prAnte 2 prAnte zlAdhye'hni saGgasahitaH 15/2 14 prAnte saGghapaticaritametat 1/17 samaM teja:pAlA 15/23 1/12 samudratvaM zlAghemahi 15/41 1/9 1/72 saMrambhasaGghaTita 15/17 15/18 sAndraruparyuparivAha 15/3 15/36 so'yaM kumAradevI sauvarNadaNDayugmaM ca 15/28 15/42 sphuTasphaTikadarpaNa 15/44 1/23 svasti zrIpuNDarIka 7 prAnte 13 prAnte | haribhadravibhurvidyA 1/11 1/15 | harSotkarSaM na keSAM 15/32 3 prAnte 1 prAnte Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [2] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatatAttvikapadyAnAmakArAdyanukramaH // sargaH/padyAGkaH 2/336 3/204 3/121 5/112 padyAMza: acintayacca hI ! aNuvratAni paJca syuH, atinimnatayA kUpaH, atra copanayo yo'bhUt athA''ha mantrI pUjyAstat athaikaM kazmalakSAraatho yugandharaH, prAha, athovAca guruH sAdhu, anAvile kule janma, anIhAnAM zarIre'pi api cAtra jinAdhIzaaprAzukIkRtaM dhanyAH, ayaM jayati kandarpaH ayaM vRndArakairbandiayaM hi vimalo nAma, ayamambhodharadhvAnaarthyamAno'pi nopaiti, avakezI yadekeSAM, azeSasukhasantAnaasAvapArasaMsAraasAvasArasaMsAraasau dizatu vizve'pi, sargaH/padyAGkaH | padyAMzaH 6/75 astu svAduphalazrIkaH, 5/75 asthikhaNDeSu danteSu, 4/163 | asmin janmani manye'haM 8/804 asminnAkAraNaM mukteH 1/35 ahaM kena jito? 4/161 ahaM tu viSayAtuGka 2/359 ahamasyAH patiH seyaM, 1/30 aho ! kaSTamaho ! dhairyam 3/343 aho ! me mandabhAgyasya, 2/408 aho ! sahotthita7/67 aho me mandabhAgyAyAH, 2/49 aGga prazasyamasyAzca, 6/39 aGgajA api ye kuryuH 3/329 AdidezAtha tIrthezaH 7/29 ApAtamadhuro yastu 3/330 ArAddhazca virAdhazca 3/202 Azritasya zriyA puMsaH, 1/28 iti ratnatrayAllebhe 3/208 itthaM yathAzrutamayaM 6/43 idameva mahAdAnaM, 3/341 | idaM na pAThyaM niHzAThyaM, 6/41 | ihApi paraloke'pi, 6/79 2/179 2/23 2/50 6/37 2/200 3/221 5/41 8/805 2/367 2/176 8/124 7/85 1/103 8/143 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8/1 412] upatyakAyAmetasya uhyate nidhanAvastho, ekadehavinirmANAd etasmin zucivastUnAM etasya maunayuktasya etAM ca trividhAmAhuH, etau mokSasya panthAnau kaH sakalaH ? sukRtaruciH kanyA papraccha kaH zUro ? kAmaM kalAsamRddho'stu, kArmaNaM zarmalakSmINAM kAle pAThAdibhirjJAnakiJca tIrthe'tra pUjArthaM, kiJca prANyupakArAya, kiJcAtra cakri-zakrAdyaikiJcopakartumArtAnAm kumArapAlabhUpAle, kumudasya zriyaM hRtvA, kUpAdiva tato garbhAd, kRtena mRtyunA jantoH ko duHkhIti tayA proktaM, kramante yatra nAnyAni, kva tAstasya surastrINAm kvacit tarutale suptaH kSatriyo hi kSatAt trAtA, khyAtanAmA namiH khyAtAzca yadyapi spaSTam, khyAtivimala ityasya, gate kAle mahAmohagurUpadezapIyUSapUragurjaratrAdharitrIze, catasro dikkumAryo'tha, chintazca drulatAmAthurAkhU [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 7/75 | jagaducchvAsinaH santaH 2/165 2/175 | jagadurguravo mantrin ! 1/36 3/222 | jagade jagadekAdhinAthena 3/220 8/60 jayatyeSa sva-parayo 6/38 3/257 jayanyasAvasAmAnya 6/40 jarAyAM rUpasarvasva 3/207 3/347 jalakAntamaNizreNi 5/102 9/215 jAyate kSudrasattvAnAm 1/43 10/258 jAyante jantavaHkukSim 2/150 2/152 | jitacintAmaNiprAya10/1 jIvasya yaH paratrApi, 8/719 8/123 jJAtiprabhRtayaH sarve, 8/717 7/77 tataH krameNa rAmeNa, 7/69 2/231 tataH saMsArakArAntar 3/211 3/206 tatazcekSvAkuvaMzyena, 7/68 2/166 tato madhumatIjAta 7/71 7/78 tato'bhyadhAt prabhuH kRSNa ! 14/88 2/163 tat tasyAnupabhuktasya, 9/133 8/807 tat tRSNA yA'sya 4/165 9/134 tat te kSINAntarAyasya, 9/140 10/259 tatkUpakalpagarbhAnta 8/806 1/51 tattatkarmavinAzAya, 9/135 3/313 tatrApi munayaH prAhuH 1/38 4/159 tatrApi sa tRSA''krAntaH, 4/162 2/239 tatropAzraya-bhaiSajya 8/120 7/34 tathA kaSAyAzcatvAraH 8/175 1/53 tathAhyatizayasphUrti - 1/54 7/30 tathAhyambhodRti kazcid 4/157 3/120 tathA'pyacchinnatRSNo'yaM 4/160 1/45 tadatra kAraNaM kiJcid 1/29 7/74 tadantarAyakRt karma, 9/136 3/81 tadAyuSA ca lakSmyA ca 8/119 8/176 | tadetad duritadhvAnta 8/2 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [413 pariziSTam [2] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatatAttvikapadyAnAmakArAdyanukramaH // tanmithyAtvamayaM dhvAntaM, 2/315 | namaste vizvanAthAya, tapaH zrIdUtikAklRpta 5/111 | nAradaH pAradasvaccha tapaH sampallatAmUlaM, nidezAdatha bhUbhartutamAdideza tIrthezo 5/43 | nirmathya dharmamatyartham, tamomayaiH punarbaddhaM, 1/32 | nRNAmihAdhirUDhAnAM tasya suzramaNo vA 3/346 nRpatistAvadevAsi, tAdAtvikasukhAsvAda 1/42 | naivAsanaM na vasanaM, tAvajjADyajvarodgAraiH 9/138 paJcAnanavadhUH paJcatAvat paropakAritvam 2/43 patrapAtrIva dhAtrIyaM, tAvUcatuzcaturbAhu 3/256 paraM pratyakSamevaite, tiryaJco'pi hi dhanyAste 7/39 paradravya-paradrohaparAH tIrthAdhipatibhiH sarvaiH 7/38 parAparamahAsiddhituGgatAM sarvataH sarva 5/101 paritaH prasarantyetAH, tribhuvanapAlavihAro 7/83 pareSAM poSyamAtmAnaM, thAvaccAnandanaH so'pi, 7/35 paropakAraH puNyaddhidAna-zIla-tapo-bhAva 1/37 paropakArakaraNaM, dAna-zIla-tapo-bhAva 1/58 pANDavAH kiJca paJcApi, dAnaM dhanaM kSamA zaktiH 2/230 | pAtre hi yojitA vidyA, duHkhadharmopataptasya, 2/141 puMsastasya vaTasyeva duHkhahetuSu tattvena, 3/201 puNyaprApyaM pratiSThApya, duHkhAni parataH santu, 2/360 puNyalakSmI bhavAmbhodheduritAni durantAni 7/27 puNyAnubandhabandhUni dRDhaM kazAbhistADyante, 2/362 punaH punarnavIbhUtaM, dRpyannijabhujaurjitya 7/70 | puruSo yaH sa saMsArI, dRSTAntopanayazcAyaM, 8/715 pUlakAdatha nizcotya, dRSTe'pi yatra puNyazrIH, praNAmamitratulyastu, daivasya vazyaH kAyo 2/233 | praNipatya kramau karmadraviDA vAlikhillAzca 7/33 prabhAvanAbhidhaH so'pi dhano'pyUce guNamayaM, 2/63 prApyate prANibhirnAyaM dhAtrikopamitA cAtra, 8/808 | phalaM tu paramAnandana nAma bhUbhRtAmeva, 2/307 bahuvighnaH kRtaghno'yaM, nandanAbhinayanAya nATikAH 7/84 bhaktyA cAritrapAtreSu nandA nandottarA''nandA 3/70 | bhagavannayamakA bhagavannayameko'pi, 3/118 7/37 7/79 2/221 5/103 2/174 3/314 7/26 2/180 2/361 2/363 9/2 2/45 2/220 2/1 1/105 7/36 2/151 2/183 7/72 7/81 1/34 8/809 8/174 4/164 8/718 2/201 1/50 3/345 3/349 2/232 8/122 1/27 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1/47 2/2 7/5 414] bhadrA navamikA sItA, bhavatyadbhutasattvAnAM, bhavanti hi mahAtmAnaH bhaved bhavArNavaH puMsAM bhAgyerAvarjitairlakSmIs bhAvanA zivadA svasya, bhAvena bhajatAmetaM, bhAvenArAdhito yena, bhISmagrISmArkakArkazyabhrUNa-brahmarSighAtAdimanorathe'pi sampanne, mantrinnetasya tIrthasya, mala-mUtrAdipAtreSu, malotpannAnmalaiH mahAtmanAM hyayaM panthAH mahAtman ! pUrvaduSkarmamahAvratAni paJca syuH mahIyAn mahimA bhadra ! mahIruheSu kalpadruH, mithyAtvataTinIpUramUDhAzaya ! navAmUDhAmiva meghaGkarA vatsamitrA, medhAnAmiva lokAnAm mohabhillezapallIva, yaH zriyaM sukRtakrItIM, yatadhvamapavargAya, yathA yathA punaH kAlaH, yadanantabhavAbhyastaM, yadayaM tucchacittAnAm yadasmin puNDarIkeNa yadi cAtmavyayenaitAM, yadi bhagnapratijJo'pi yadeveSTaviyogAdi [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 3/74 | yallokamala-mUtrAdi 2/409 yazcetasA zucitareNa 1/107 yAtastAtAgrataH padbhyAM, 2/133 8/117 yAni cakripadAdIni 3/348 2/184 | yuSmAkamapi tad vatsAH ! 4/166 1/52 | ye tu mohagrahagrastAH , 8/125 7/31 | ye punaH punyakarmANo 1/44 9/138 yena lokottara ko'pi 1/48 4/158 yeSAM tapaHkuThAro'yaM, 9/137 5/104 rajastamomayaizcakre 1/33 rAjyabhUmIruho mUlaM, 2/185 7/4 rUpya-kalyANa-mANikya 3/328 3/203 | lakSmIvatI citraguptA, 3/72 6/77 vatsa ! svacchandamAnanda 3/311 2/72 | vardhayeddhAnyabIjaM hi, 2/182 9/137 vastuno'nyasya dattasya, 7/55 5/74 vApImapyatra lokasya, 7/76 7/25 vAruNI puNDarIkA ca, 3/76 5/100 vitanvanti satAmetA 1/57 2/314 vibhave vighnasaGghAta 3/209 8/59 vibhurvibhAvayAmAsa, 3/199 3/67 vilokyate na talloke, 2/365 vizAlazAlaM zailAdho 7/82 3/342 viSaM mAmamRtaM dIkSAm 8/61 2/181 vyaktaM vimuktakAThinyam 5/105 3/344 vyAptAzeSahariccaturmukha 1/15 2/44 zakrasya cakriNo rAjJaH 5/46 3/200 zarIraM malamaJjUSA, 6/76 1/41 zarIraM sukumAraM tad, 3/312 7/32 zastre zAstre ca jAgarti, 9/29 2/228 zilAdityakSamApAlo, 7/73 2/276 | zucau yazasi dharme ca 1/46 9/74 | zriyo vA svasya vA nAze, 2/178 8/118 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [415 pariziSTam [2] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatatAttvikapadyAnAmakArAdyanukramaH // zrImannemijineneva, 10/2 | saGghavAtsalya-jainezavesmazrIyugAdijagannAtha ! 3/119 sArmika-suhadvandhuzleSmAdidoSavRkSANAM, 3/205 siddhamannaM jalaM prAsu, sa manmathapathe'smAbhiH 8/144 siddhisaudhAgrasopAnaM, saterA citrakanakA, 3/80 sukRtaM na kRtaM kiJcid santo zapathapAnthAnAM, 2/205 sukhAya vatse ! tad vAJchA samAyAtasya tIrthe'smin 7/80 suduSkarataraH kAmaM sampannAnanyasAmAnya, 9/139 sulabhA jIvaloke'smin sampiSTaviSTapAniSTa 6/42 samyaktvakaumudIsvAda sevite tat kimanyatra, 2/317 sarveSAM tat priyAkartuM saubhAgya-bhAgyayorgehaM, 14/90 sahajaM mitrametasya, sthAnAnyetAni catvAri, 8/716 saMsAracArakakSipto, 3/210 smeraM samyaktvasUryeNa, saMsAraduHkhasammarda 2/366 syuryasminnathisArthasya, saMsArasAgarapatajjanatA 7/86 svakarmaphalabhogena saMsArasukhamApAtamadhuraM 14/89 | svakIyAn bAndhavAneva saMsAre jantavaH santi, 2/313 | svasvAmibhAvasambandha 8/121 1/102 2/21 2/126 1/31 2/368 1/49 9/132 3/258 2/227 1/106 2/316 2/160 9/73 6/78 2/364 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 3 ] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatasuktirUpapadyAMzAnAmakArAdyanukramaH // padyAMza: akre vikrAmati dhvAntavikramaH kramatAM kutaH ? // aprastutamapi prAyo, hitaM vAcyaM hitaiSibhiH // asatpAtre tu vinyAso, vidyAviplavakAraNam // ArAmikaH kimArAmaM, datte puSpa-phalArthinAm ? // kintu vandhyAH kalA yAsAM na paropakRtiH phalam // janAste yatpravRttiH syAd, yathA svArthamihArthinAm // na hi sattvavatAM kiJcidazakyaM pratibhAsate // nateSu pakSapAtitvamuttamAnAM hi lakSaNam // 'nollaGghyA bhavitavyatA' // payomadhyAGgulIrekhopamaH kopo mahAtmanAm // madhoH kiM nAma kurvantu, sAyakAH zIrNanAyakAH ? // mAnacchidAgrahagrastA, mAnI prANasamAmapi // mahAtmanAM hi puNyAni, kiM na yacchanti vAJcitam ? // yat puNyaM janminAM janma, darzanena mahAtmanAm // yena syAd vahnidagdhAnAM vahnireva mahauSadham // ramyA'pi hi zriyaM dhatte, na vinenduM kumudvatI // vidagdha ! dagdhuM kiM nAma vAgjvAlAbhiH pragalbhase ? // vinA dinAdhipaM kiM syAt, kokasyAnyaH priyAkaraH ? // vilakSo ravilakSorutapastejAstanotu kim ? // 'zreyase saGgataM satAm' // sa cakAra parArthA hi, pravRttiM syAnmahAtmanAm // hInasattvasya tattvajJa !, kutaH siddhirbhavatvasau ? // sargaH/padyAGkaH 4/205 2/ 339 2/ 119 2/147 2/149 5/78 2/278 4/98 5/72 14 / 283 5/8 11 / 470 4/105 2/100 2/157 2/294 8/132 4 / 325 8/16 8/815 5/64 2/ 268 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1/66 pariziSTam [4] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatasasaGghatIrthayAtrAvidhinAmakArAdyanukramaH // padyAMzaH sarga:/padyAGkaH | padyAMzaH sargaH/padyAGkaH atyadbhutAbhirdevendra1/90 | dhanairdhanArthinaH kAmaM, 1/80 arjitodAttapuNyasya, | dhanyastvaM tIrthakRtpUjyo, 1/64 iti siddhAntasiddho'yaM, 1/104 paGkamagnaM ca bhagnaM ca, 1/84 idameva mahAdAnaM 1/103 paropakArakaraNaM brahmavrata 1/105 uddAmadAna-sammAna 1/78 puNyasphUrte muhUrte'sau, 1/101 evaM saMvardhitotsAho, 1/67 puraskRtaguruH kRtvA, 1/75 kRtoruvAhanA-''vAsa 1/69 pUjite puSpa-vAsAdyaiH 1/74 kozaM saMvardhya devasya, 1/98 bandi-gAthakamukhyAMzca, 1/81 krameNa prApyatIrthAni, 1/88 brahmacarya-tapastejo 1/87 kSudropadravavidrAvi 1/76 martyajanma-kulaizvarya 1/63 kSudhitaM tuSitaM vyAdhi 1/85 mukhoddhATavidhAne ca, 1/97 kSundAnazcAkhilAn kSudro 1/86 muhUrte parvanirNIte, 1/72 candanasyanda-kastUrI 1/93 yazcetasA zucitareNa 1/107 candanA-'garu-karpUra 1/71 vadAnyo janatAmAnyaH, calaccAmara-bhRGgAra1/95 1/61 1/60 caityAni pUjayan mArge, vivekI puruSastatra, 1/82 jagattrayapateH snAtraM, 1/91 vizvasaGkalpakalpadro ! 1/99 jalopakaraNa-cchatra 1/70 saGgha gAndharvavargaM ca, 1/89 tataH prabhuM namaskRtya, 1/100 saGghAdhipatyadIkSAyAM, 1/73 tataH sAdharmikAn sarvAn 1/79 saGghAdhipatyamatyantadurlabhaM 1/65 tithau puNyAtithau gatvA, 1/62 | satkurvan dhArmikAn ni:svAn, 1/83 tIrthayAtrAM cikIrSozca, 1/59 sAdharmika-suhRdghandhu 1/102 dugdhArimRtaiH kiJca, 1/92 sAdharmikANAM sarvatra, 1/68 devAnAM vandanaM cAtha, 1/96 | sthAnAnyetAni catvAri, 1/106 dhanasArA-'guruprAya1/94 | sphUrjajjayajayadhvAna 1/77 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [5] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatazatruJjayatIrthoddhAravarNanasyAkArAdyanukramaH // padyAMzaH sargaH/padyAGkaH api cAtra jinAdhIza 7/67 itthaM yathAzrutamayaM 7/85 upatyakAyAmetasya, 7/75 kiJca tIrthe'tra pUjArthaM, 7/77 kumArapAlabhUpAle, 7/78 gUrjaratrAdharitrIze, 7/74 tatazcekSvAkuvaMzyena, 7/68 tataH krameNa rAmeNa, 7/69 tato madhumatIjAtajanmanA 7/71 tribhuvanapAlavihAro, 7/83 dRpyAnnijabhujaurjitya 7/70 nandanAbhinayanAya nATikAH, 7/84 nidezAdatha bhUbhartuH 7/79 puNyaprApyaM pratiSThApya, 7/72 puNyalakSmI bhavAmbhodheH 7/81 vApImapyatra lokasya, 7/76 vizAlazAlaM zailAdho, 7/82 zilAdityakSamApAlo, 7/73 samAyAtasya tIrthe'smin 7/80 saMsArasAgarapatajjanatA 7-86 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [6] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatasargAnte vastupAlaprazastInAmakArAdyanukramaH // padyAMzaH antaH kajjalamaJjulani yadidaM zItadyuterdyAtate, AyAtAH kati naiva yAnti kati no yAsyanti no vA kati, eto'nyonyavirodhinastvayi guNAH zrIvastupAla ! kSamAklRptastvaM nanu dInamaNDalapatirdrAridryaM tat kiM punaH, kheladbhiH kharadUSaNAstasubhagaiH kSIrAbdhibandhoddhataitrijagati yazasaste tasya vistArabhAjaH, dRzyaH kasyApi nAyaM prathayati na paraprArthanAdainyamanyapIyUSAdapi pezalA : zazadharajyotsnAkalApAdapi, muSNAti prasabhaM vasudvijapategaurIguruM laGghayan, yastIrthayAtrAbhavapuNyayogAt, yA zrIH svayaM jinapateH padapadmasadmA, yAtrAyAM candrasAndraM lasadahitayazaH koTizaH kuTTayitvA, varSIyAn pariluptadarzanapathaH prAptaH paraM tAnavaM, vizvasminnapi vastupAla ! jagati tvatkIrtivisphUrtibhiH, zazvaccalA'pi kila kRSNamukhaM kRpANe, zrIvastupAlasacivasya pare kavIndrAH, zrIvAsAmbujamAnanaM pariNataM paJcAGgulicchato, svasti zrIpuNDarIkakSitadharazikharAd yakSamukhyaH kapardI, sargaH/padyAGkaH 8/206 9/225 6/129 14/397 8/206 4/109 11/316 10/253 9/225 2/48 3/77 14 / 397 1/12 13/330 12 / 335 5/ 121 7/137 7/137 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [7] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavastupAlasaGghayAtrAvarNanAnAmakArAdyanukramaH // padyAMzaH ajAharAkhye nagare ca atra yAtrikalokAnAM atha prasAdAd bhUbhUrtRH adhyAvAsya namasyakIrtiayaM kSubdhakSIrArNavanavaarkapAlitakaM grAmamiha asAdhi sAdharmikamAnaiti pratijJAmiva navyakIrtiitthaM tatra vidhAya etat suvarNaracitaM kiJcaitanmandiraddhAri kundendusundaragrAvapAvanaM kSoNIpIThamiyadrajaH gajendrapadakuNDasya guru-pUrvaja-sambandhigrAme grAme puri puri jinamajjanasajjasajjanaM tatra snAtramahotsavavyasaninaM tasyAnujazca jagati prathitaH dAnairAnandha bandivrajadevapattanapure purandara nAbheyaprabhubhaktibhAsuramanAH pItasphItarucizcirAya puNyollAsavilAsa sargaH/padyAGkaH / padyAMzaH 15/12 | puraH pura: pUrayatA payAMsi 15/38 | puSTabhaktibharatuSTyA 15/24 pRSThapaTuM ca sauvarNaM 15/7 prasAde nidadhe cAsya 15/1 [prAsAdaH sphuTamacyuta15/30 bhaktyA''khaNDalamaNDapaM 15/20 mantrI maulau kila 15/22 mantrIzena jinezvarasya 15/11 [yat pUrvairna nirAkRtaM 15/47 lumpan rajo vijayasena15/35 lokaiH pAJcAlikAnRtta15/29 vastrApathasya panthAH 15/46 zatruJjaye yaH sarasI 15/15 15/26 zAtakumbhamayAn kumbhAn [zrIpAlitAkhye nagare 15/6 zlAdhye'hni saGghasahitaH 15/16 15/8 saMrambhasaGghaTitasaGgajanaudha15/40 samaM teja:pAlAnvitapurajanaiH 15/19 samudratvaM zlAghe mahimahima15/13 | sAndraruparyuparivAhapadAgraH sauvarNadaNDayugmaM ca, 15/14 sphuTasphaTikadarpaNa15/43 | harSotkarSaM na keSAM sargaH/padyAGkaH 15/21 15/5 15/33 15/34 15/37 15/25 15/9 15/10 15/39 15/18 15/36 15/42 15/45 15/27 15/31 15/2 15/17 15/23 15/41 15/3 15/28 15/44 15/32 15/4 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [8] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatagranthakAraprazastInAmakArAdyanukramaH // padyAMzaH astAghavAGmayapayonidhiAnandasUririti tasya babhUva ziSyaH, ityuktvA gatayostayoratha patho kiJca zrImaladhArigacchajaladhizrInAgendramunIndragacchataraNiH tatsiMhAsanapUrvaparvataziraH tasmAdasya yazasvinaH sucaritaM nAbhUvan kati nAma ? santi kati no? nityaM vyomani nIlanIrajarucau [paJcAsarAhvavanarAjavihAratIrthe , bhavodbhaTavanAvanIvikaTakarmavaMzAvaliziSyaM tasya prazasyaprazamaguNanidhezrIdharmAbhyudayAhvaye'tra carite zrIvijayasenasUristatpaTTe siddhAntopaniSanniSaNNahRdayo zlokaH/pRSThaH 4/403 3/403 12/404 13/405 1/403 2/403 11/404 10/404 15/405 7/404 8/404 9/404 14/405 6/404 5/403 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [9] dharmAbhyudayamahAkAvyantargatAnAmitihAsavidupayoginAM vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // patrAGkaH 71 kapardin nAma patrAGkaH / nAma akSayatRIyA [parva] udayaprabha ajApAla [rAjA] 391 ajAharA [tIrthaM nagaraM ca] 391 aNahilapATaka | [nagaram ] aNahilapura kAsahRda anupamAsaraH [saraH] 402 kumAradevI amaracandrasUri [AcAryaH] 403 kumArapAla amarasUri [AcAryaH] 6 kumArapura amRtAMzulAJchana [candraprabhajinamUrtiH ]399 koDInAra ambA [devI] 398, 400, | gajendrapadakuNDa 404 ambikA [devI] 400 | gurjaratrA arkapAlita [grAmaH] gopAlagurjarI AkhaNDalamaNDapa [zatruJjaya gomukha sthomaNDapaH] govrata AnandasUri [AcAryaH] 403 caNDapa Aryaveda [granthaH ] 115 Azuka [ mantrI] 135 caNDaprasAda AsarAja [ vastupAlapitA] 5 caulukya indramaNDapaH [zatruJjayastho jAvaDa maNDapaH] 399 jJAnapaJcamI udayana [mantrI] 136 tejaHpAla [AcAryaH] 404 [yakSaH] 130, 131, 133, 134, 135, 399, 404 [nagaram] 398 [vastupAlamAtA] 5 [gujarezvaraH] 136 [nagaram] 136 [grAmaH] 399 [girinAragirigataH kuNDaH] 399 [janapadaH] 135 [rAsakabhedaH] 324 [yakSaH] [vratavizeSaH] 322 [vastupAlapitAmahapitAmahaH] [vastupAlaprapitAmahaH ] 5 [vaMzaH] [zreSThI] 135 [parva] 218 [mantrI ] 5, 400, 402 401 77 404 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhumatI pariziSTam [9] itihAsavidupayoginAM vizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [423 tribhuvanapAlavihAra [prAsAdaH] 136 | vastrApatha [tIrtham] 402 devapattana [nagaram] 399 vAgbhaTa [mantrI ] 136 dharmAbhyudaya [kAvyanAma] 405, 406 vAmanasthalI [grAmaH] dhavalakkaka [nagaram] 400 [AcAryaH] vAsavamaNDapa naracandra 4 [zatruJjayastho nAgendra [gacchaH ] 5, 403 maNDapaH] 399 paJcamyAditapaH / [tapaH] 209, 218 vijayasenasUri [AcAryaH] 4,6, paJcamItapaH 400, 404 paJcAsara [prAsAdaH] 5, 404 | vimalagiri [parvataH] 132, 398 pAlitta [nagaram] 401 vIradhavala [rAjA] 5, 400 pAlittapAlitta [nagaram ] 130 zatruJjaya [parvataH] 116, 119, prAgvATa [vaMzaH] 130, 132, [nagarI] 135 400, 402 malladeva [vastupAlabhrAtA] 5, 403 zAntisUri [AcAryaH] 6, 403 mahendrasUri [AcAryaH] 5, 403 zilAditya [rAjA] 135 raivata-ka [parvataH] 399, 402 saGghapaticarita [kAvyanAma] lalitasaraH [saraH] 401 sanAdhIzvaracarita [kAvyanAma] 402 lavaNaprasAda [vIradhavalapUrvajaH] 5 siddharAja [gujarezvaraH] 136, 403 vanarAja [gujarezvaraH] vanarAjavihAra [prAsAdaH] 404 siddhasenadivAkara [AcAryaH] valabhI [nagarI] siddhAdhipa [gurjarezvaraH] 135 vastupAla [mantrIzvaraH]5, 12, 48, soma [vastu] 77, 109, 121, stambhana [jinaH] 400 129, 137, 206, 225, 253, 316, haribhadrasUri [yAkinIsUnuH AcAryaH] 4, 6, 403 335, 370, 397, 401, 406 | hemasUri [AcAryaH] Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [a] 250 48 46 anaGgavatI [ rAjaputrI] 36, 221, 223 akSayatRtIyA [ parva] 70 anaGgasena [rAjA] 233, 235, 237 akSobhya [ dazArarAjaH] 254, 345 anantasena [ sulasAputraH-devakIgarbhaH] 320 aGga [ dezaH] anAdhRSTi[ rAjaputraH] 327, 358, aGgAraka [ vidyAdharaputraH] 259 362, 364 aGgAramatI [ vidyAdharI] 314 | aninditA [dikkumArI] 54 acala [dazAhaH] 254 anIkayazas [ sulasAputraH-devakIgarbhaH] 320 acalapura [nagaram] 226, 229, 297 anuttara [ vimAnam] acchadanta [ nRpaH] 391 andhakavRSNi [rAjA] 254, 255 acyuta [kalpa] aparavideha [ kSetram] 19, 38 acyuta [vAsudevaH] 385 aparAjita [ rAjaputraH] 238, 241, 242, acyutendra [indra] 243, 246, 247, ajApAla [ rAjA] 399 248 ajAharA [ tIrtham-nagaram ] 399 aparAjita [vimAnam] ajitasena [sulasAputraH-devakIgarbhaH] 320 aparAjitA [dikkumArI] aJjana [ adriH] 123 aparAjitA [ nagarI] annhilpaattk| [nagaram ] aparAjitA [vidyA] 29, 33, 35, 36 aNahilapura apAcyarucaka [parvataH] atipANDukakambalA [ zilA] 324 | apraticakrA [ devI] atimukta |[raajputrH] 257, 319, 320, abdakumAra [ bhavanapatiH] atimuktaka 328, 333, 340, 381 | abdhikumAra[bhavanapatiH] anaghA [grAmamahattarapatnI] 130, 134| abhayaGkara [ rAjA] 18, 19, 21, 23, 25, anaGgadeva [ibhyaH ] 27, 28, 30, 36, 37 252 54 54 77 247 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 19 248 pariziSTam [ 10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [425 abhayamatI [ zreSThipatnI] [A] abhicandra [kulakaraH] 51, 52 Agneya [astram] 367 abhicandra [ dazArhaH] 254 Adijina / [tIrthakaraH] 53, 125 amarasUri [AcAryaH] 6, 403 AdinAtha amaracandrasUri AnandasUri [ AcAryaH] 6, 403 amarasenA [ rAjJI] AnandA [dikkumArI] amRtasAgara [ sUriH] 143 ApAta [bhillarAjA] amRtasena [vidyAdharaH] 241 AbhIra [jAtiH] 310 ambA / [devI] 400, 404 AraNa [kalpa] ambikA AryavAn [ rASTroDhaH] 138, 141 ambhoda [astram] 367 ArSabhi [bharataH] 86, 124 ayodhyA [ purI] 61, 62, 72, Azuka [ mantrI] 135 87, 108, 125 AsarAja [ vastupAlapitA] arikezarin [ rAjA] 160 [i] arikezarI [ lakSmIpurarAjaH] ikSvAku [vaMzaH] 59, 123, 135 ariSTa [ ukSA] 325, 326 ilAdevI [dikkumArI] ariSTa [nemijinaH] 325, 331, 371 | iSavegavatI [nadI] 264 ariSTanemi | [I] ariSTapura [ puram] 313 | IzAna [kalpaH ] 40, 42 arkapAkA [ rasavatI] | IzAna / [indraH ] 58, 325 arcimAlin[ vidyAdharaH] 258 IzAnavajrin arjuna [ pANDavaH] 322, 344, IzAneza 360, 362 IzAnacandra [ rAjA] 44, 49 alambusA [ dikkumArI] Izvaradatta [ zreSThI] avasvApinI [vidyA] 149 [] azanivega [vidyAdharaH] 258, 259 ugrasena [ rAjA] 255, 256, 257, azokadatta [ rAmamitram] 49, 50 321, 331, 332, 357, azvahvadvidyA [vidyA] 374, 375, 377 306 aSTApada [ parvataH-tIrthaH] 89, 112, 114, uttakuru [kSetram] 38, 43, 59 115, 119, 120, 123, uttarakuru [ zibikA] udayana [ mantrI] 265, 309, 310, 312 udayaprabhasUri [ AcAryaH] 404 ahikumAra[bhavanapatiH] udumbarAvatI [ nadI] 262 307 44 136 50 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 361 345 210 402 235 426] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam ullukA [ rAjaputraH] 390 | kamalavatI [ zreSThinI] zinI] 146 usIravarta (?)[nagaram] 262 kamalinI [vidyAdhararAjaputrI] [R] kambupANi [ nRpaH] 354, 355 RtuparNa [ nRpaH] 298, 301, 308 karkoTaka [ giriH] 265 RSabha [ prathamatIrthakaraH] 59,90, karNa [ rAjaputraH] 102, 124 kalambukA [vApI] RSabha [ zreSThI] 145, 146 kalazIpura [ puram] 385 RSabhakUTa [ parvataH] kalAkAmagavI [zAradAnAma] RSabhasena [ rAjaputraH] kalikAlagautama [ haribhadrabirudaH] [e] kaliGga [vidyAdharaH] ekanAsA [dikkumArI] kaliGgasenA [ vezyA] 262 ekanAsA [ rAjaputrI] | kaMsa [ rAjaputraH] 255, 256, 257, [ai] 315, 318, 319, 320, airavata [ kSetram] 321, 322, 323, 325, [ka] 327, 328, 329, 331, kaccha [bhUpaH] 332, 366 kathApriya [rAjA] 195 kaMsAri[kaMsazatruH] 354, 367 kanakapura [puram] kAJcanadaMSTra [ khecarendraH] 315 kanakaprabha [rAjA] 341, 342 kAdambarI [guphA] kanakamAlA [ rAjaputrI] 239 kAdambinI [dantikAminI] 190 kanakamAlA [ rAjJI] 340, 345 kAmalatA [vArAGganA] 242 kanakavatI [ jambUpatnI] 146, 191 kAmasamRddha [ sArthavAhaH ] 143 kanakavatI [ rAjJI] 44, 268, 272, kAla [saMvaraputraH] 344 273, 312, 382 kAla / [rAjaputraH] 332, 333 kanakazrI [ jambUpatnI] 146, 188 kAlakumAra kanakasenA [ jambUpatnI] 146, 180 kAlakumAraka kandarpakoza [ puram] 197 kAlamukha [ yavanajAtiH] kapardin [ yakSaH] 130, 131, 133, kAlasaMvara[vidyAdhararAjaH] 340 134, 135, 137 kAlikA [ devI] 240 kAlindI [ nadI] 404 kamala [vidyAdharaH] kAliya [ ahiH] 325, 328 kamalabhAnu [vidyAdhararAjaH] 242 kAzinAyaka [ rAjA] 278 kamalamAlA [ zreSThipatnI] kinnaragIta [puram] 258 251 389 82 256 235 146 / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [427 kirITa [ mantrI] 248 339, 340, 341, 344, kiMpuruSezvara [ vyantaraH] 312 345, 346, 347, 348, kIrtimatI [ rAjJI] 250 349, 352, 355, 358, kIrtimatI [vidyAdharapriyA ] 241 363, 365, 366, 369, kuNDana [nagaram ] 275, 283, 300, 371, 372, 375, 377, kuNDina 302, 303, 304, 305, 380, 381, 382, 383, kuNDanapattana | 308, 336, 337, 338 384, 385, 387, 389, kuNDinapura 390, 391, 392, 393 kuNDapura [ nagaram] 243, 248 kRSNabhu / [rAjaputraH] 346, 348 kuntI [samudrabhaginI] 344, 345 kRSNAsUnu | kubera |[vezyAputraH] 152, 153, 155 kRSNA [ rAjJI] 346 kuberadatta / ketumaJjarI [kRSNaputrI] 385 kuberadatta [ zreSThI] 146 | kezava [vAsudevaH] 326, 327, 337, kuberadattA [ vezyAputrI] 152, 153, 154 344, 348, 349, kuberasena [zreSThI] 146 352, 358, 367, kuberasenA [ vezyA ] 152, 153, 371, 372 154, 155 kezava [zreSThiputra] 44, 46 kuberAGgaja [ kuberaputraH] 154 kezin [ hayaH] kubjavAraka [ rAmasUH] kezin [ kaMsakizoraH] 326 kumAradevI [ vastupAlamAtA] kesara[vimAnam] 308 kumArapAla [ bhUpAlaH] 136 | kesara [ suraH] 308 kumArapura [puram] 136 | kesarin [ rAjaputraH] kumudinI [vidyAdhararAjaputrI] kaiTabha [ rAjaputraH] 341, 342 kumbhakaNTha [ dvIpaH] 265 kailAsa [ giriH] 173 kuru [ dezaH] 248 koNika [ zreNikaputra] 204 kUbara / [bhUpaH] 245, 275, 281, | kozala [ deza:-pattanam-udyAnam] 274, kubera | 282, 288, 290, 277, 309 296, 306, 309 kozala [vidyAdharaH] 267, 268 kRtamAla [ devaH] kozalanAyaka |[nRpH] 239, 277 kRSNa [ nRpaH-vAsudevaH] 278, kozalezvara 322, 323, 324, 326, kozalA [purI-caityam] 267, 268, 274, 327, 328, 329, 331, 279, 284, 288, 332, 333, 336, 337, 306, 308, 309 325 392 242 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 357 311 44 428] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam kozalA [vanam] 306 | gandhAra[ dezaH] 38 kaumodakI [gadA] 334 | gandhAra [ rAjaputraH] 356 kaurava | [kuruputrAH] 354, 360, gandhila [vijayaH] kauravya | 361, 366 | garuDa [cihnam] 334 kroSTakiH [ naimittikaH] 256, 324, 331, | garuDaketana [rAjA] 337 332, 333, 355 | garuDadhvaja [ rAjA] 357, 372 kSAravAridhi [vAridhiH] 265 garuDavyUha [ vyUhanAma] kSitipratiSThita [ nagaram] 13, 38, 44 | gANDIva [ dhanuH] 360 kSIradaNDIra [ dampatI] 311 | gAruDa [astram] 367 kSIradaNDIra [ devajIvaH] 312 girikUTa [ kUTaH] 264 kSIradaNDIrA [ devIjIvaH] guNadhara[ rAjaputraH-AcAryaH] 251, 252 kSIravAridhi[samudraH] 123 | guNavatI [ zreSThipriyA] 163 kSudrahima / [adriH ] 57, 85 | guNAkara [ zreSThiputraH] kSudrahimAlaya / gUrjaratrA [ janapadaH] 135 kSemaGkara [ nRpaH] 19, 23 | gopAlagurjarI [ rAsakaprakAraH] 324 [kha] gopIdhava [gopIpatiH] khaNDaprapAtA [guphA] gomukha [yakSaH] 77 [ga] govinda [ kRSNavAsudevaH] 324, 326, gaganavallabha [puram] 178, 221 327, 329, 336, gaGgadatta / [zreSThiputraH] 317, 318, 340, 349, 366, gaGgadattaka 321 368, 369, 370, gaGgA [ devI] 381 gaGgA [ nadI] 50, 87, 162, govratam [vratam] 210, 211, 212, gauDa [ rAjA] 214, 312, 385 gautama [gaNadharaH] gaGgila [zrAddhaH] 344 gaurI [vidyA] gaja [devakIputraH] 381, 382 [gha] gajasukumAla / ghanavAhana [ nRpatiH] 25, 36 gajapura[nagaram] [ca] gajendrapada [ kuNDam] 399 cakrapura [puram] 233, 234, 236 gandharvasenA [vaNiksutA] 260, 261 cakravyUha [ vyUhanAma] 356, 357, 358 gandharvasenA [ vidyAdhararAjaputrI] 265, 266 cakSuHkAntA [ kulakarI] gandhasamRddhaka [puram] 38 | cakSuSmAn [ kulakaraH] 349 87 87 322 209 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 361 248 54 188 267 362 pariziSTam [ 10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [429 caNDapa [vastupAlapitAmahapitAmahaH] 5 | jambU [zreSThiputra:- 145, 146, caNDaprasAdaH [vastupAlaprapitAmahaH] 5 muniH] 147, 148, 149, caturikA [ceTI] 199, 201 jambUsvAmin | 151, 158, 150, candanadAna [zreSThI] 163, 166, 178, 185, candrakAntA [rAjJI] 38 190, 192, 199, 202, candrakAntA [kulakarI] 203, 204, 205, 206 candramatI [ rAjaputrI] jambUdvIpa [dvIpaH] 44, 49, 50, 226, candrayazas [ kulakarI] 309, 341, 342 candrayazas [rAjJI] 298, 300, jambhAri[ daityazatruH] 367 301, 302 jayadratha [ rAjA] candrazizirA [ nadI] jayantI [dikkumArI] candrazekhara [ rAjA] 278 jayantI [purI] candrahAsa [khecaraH] jayapura [ nagaram] 149 candrApIDa [?] 270 jayazrI [ jambUpatnI] 146, 145 candrAbhA [rAjJI] jayazrI [zreSThinI] 146 341, 342 capalagati [ rAjaputraH] 237 jayasena [ nRpaH] jayasenA [ zreSThinI] 146 campaka [ibhaH] 325, 329 jarA [ jarAkumAramAtA] 313 campA [purI] 204, 205, 250, jarAkumAra | [ rAjaputraH] 313, 393, 251, 259 jarAputra 395, 396 cANUra [ mallaH ] 325, 326, jarAsuta 329, 330 jarAsUnu cArudatta [ vaNik] 260, 265 jarAsandha [ prativAsudevaH] 255, 256, citrakanakA [ dikkumArI] citragati [vidyAdharaH] 232, 233, 234, 257, 313, 314, 315, 330, 331, 332, 354, 235, 236, 237, 355, 356, 364, 365 jalAvarta [ palvalaH] 258, 259 citraguptA [dikkumArI] javana [yuvarAjaH] 365 citrA [ dikkumArI] jAmbavatI [rAjJI] 350, 352 caulukya [vaMzaH] jAmbavateya [ jAmbavatIputraH] 354 [ja] jAvaDa [zreSThI] 135 janAnanda [puram] 243 jAhnavI [ nadI] 160 janArdana [vAsudevaH] 326, 337, 338, jitazatru [ nRpaH] 185, 186, 187, 188 339, 364, 371, 385 | 243, 246, 353 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 ] jitAri [ rAjA ] jinadAsa [ vaNig ] jinasena [ sUriH ] jIvayazas [rAjaputrI ] 256 jIvAnanda [ vaidya ] jvalanavega [ vidyAdharaH ] TaGkaNa [ janapada: ] 331, 354, 366, 375 [8] [ Da] Dimbhaka [mantrI ] [ ] DhaNDhaNA [ kRSNaputraH muniH ] [ ta ] takSazilA [ purI ] 71, takSazilAvibhu [ bAhubalI ] tagarA [ nagarI ] tamAlinI [ purI ] tamizrA [ guphA ] tApasapattana | [ puram ] tApasapura | tAmasa [ astram ] tArkSyaketana [] tAyavyUha [ vyUhanAma ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam trinetra [ ] tripathagA [ nadI ] tribhuvanapAlavihAra [ vihAra: ] 250 177, 185 309 318, 320 dadhiparNa [ nRpaH ] 44, 45 258, 259 264, 266 356 386, 387 [ tha] thAvaccAnandana [ zreSThiputraH ] [da] 92,98, 108 105 25 155, 189 82, 87 295, 296, 278, 287, 288, 289, 303, 304, 305, 306, 307, 308 314 dadhimukha [vidyAdharaH ] damadantI [rAjJI ] damayantI davadantI 277, 278, 280, 282, 283, 289, 294, 295, 296, 300, 302, 304, 305, 307 237 135 damadhara [ AcAryaH ] dazakandhara [ rAvaNa: ] dazAhaM [ dazAraputraH ] dAmodara [ vAsudevaH ] dAruka [ sArathiH ] dinakara [ tridaNDI] durgapAtAla [bilam ] durgilA [ svarNakArapatnI ] 299, 300, 302 duryodhanaH [ dhArtarASTraputraH ] 367 375 365 tAladhvaja [ tAlavAdakaH - rathaH ] 323, 324 tAlodghATinI vidyA 1 tuGgakA [ zikharam ] tejapAla [ mantrI ] toyadhArA [dikkumArI ] 132 dRDhadharman [ ibhyaputraH ] dRDhadharman [ devaH ] devaka [ rAjA ] devakI [rAjJI ] 316 322, 331, 334, 348, 375 334, 355 262 263 166, 168, 169, 170, 171 338, 344, 349, 354, 149 395 5, 400, 402 54 272 devadatta [ svarNakAraH ] 87 136 358, 360 143 40 318, 319 318, 319, 320, 321, 322, 328, 354, 380, 381, 382 166, 168, 169, 171 devadinna [ svarNakAraputraH ]166, 168, 170 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 10 ] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // 399 | dharmacakra [ sthApanA ] dharmazrI [ AryA ] 320 132 dharmAbhyudaya [ granthanAma ] dhavala [ rAjA ] 344 dhavalakkaka [ puram ] dhAtakI [ dvIpa: ] dhAnyapUra [ nagaram ] dhAriNI [ ugrasenasAjJI ] dhAriNI [ jitazatrurAjJI ] dhAriNI [ vajrasenarAjJI ] dhAriNI [ vikramadhanarAjJI ] devapattanapura[ nagaram ] devayazas [ sulasAputraH ] draviDa [ nareza: ] drupada [ rAjA ] drupadaputrI [ draupadI ] dvArakA [ purI ] dvArikA dvAravatI [ purI ] dvIpakumAra [ bhavanapati: ] dvaipAyana [ RSi: ] dhana [ nRpaH- rAjaputra:sArthavAhaH ] 344 333, 338, 346, 354, 369, 384, 387, 388 372, 386 52 [ dha ] dhanadeva [ rAjaputraH ] dhanadeva [ sArthezaH ] dhanavatI [ rAjaputrI ] dhanAvaha [ vaNig ] dhanAvaha [ zreSThI ] 389, 390, 391, 393 dhAriNI [ zreSThinI ] 13, 14, 16, dhAriNIputra [ jambU ] dhArtarASTra [ rAjA ] dhArtarASTra [ dhRtarASTraputrAH ] dhUmaketu [ devaH ] dhanaJjaya [ rAjA ] dhanada [ lokapAlaH ]61, 272, 273, 334 dhUmazikha [ vidyAdharaH ] dhUsarI [ AbhIrI ] 18, 38, 44, 130, 227, 229, 232 360 dhanadatta [ rAjaputraH ] dhanadatta [ vaNik ] dhanadatta [ sArthavAhaH ] dhanadeva [ nauvaNik ] 232 188 298 165, 166 232, 237 297, 308 228, 233 189 163, 164 dhanya [ AbhIraputraH ] dhammilAbha [ AbhIraH ] dharaNa [ dazArha ] 310, 311, 312 310 254 dharmaghoSa [ AcArya:- muni: ] 14, 15, 16, [na] nakula [ pANDuputraH ] nanda [ gokulanAyakaH ] 40 386 256, 257 243 46 226 145 180 344, 392 356, 357 340, 341, 342 261 310, 311 nandaka [ asi: ] nandana [ udyAna ] nandana [ vanam ] nandA [ dikkumArI ] nandigrAma [ grAma: ] nandipura [ nagaram ] nandivarddhanA [ dikkumArI ] nandIzvara [ tIrtha:- dvIpa ] 17, 38, 316 | nandottarA [ dikkumArI ] [ 431 72 344 405, 406 245 400 344, 361 319, 327, 328, 329 334 65 57, 92 54 40, 183 242 54 56, 123, 236, 402 54 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432] nabhaH senA [ jambUpatnI ] nabhastilaka [ parvataH ] nami [ vidyAdharaH- rAjaputraH ] nami [ vibhuH ] naracandrasUri [ AcArya ] nala [ rAjA ] nalakAntA [ damayantI ] nalapriyA nalAnuja [ nalabhrAtA ] navamikA [ dikkumArI ] nAga [ am ] nAga [ yakSaH ] nAga [ sArathiH ] nAga nAgakumAra nAgaloka 278, 280, 281, 283, 284, 285, 286, 287, 288, 289, 291, 292, 296, 299, 300, 301, 304, 305, 307, 308, 309, 312 290, 302 [ bhavanapati: ] nAgadatta [ rASTrakUTa: ] nAgazarman [ mANavaH ] nAgazrI [gRhapatibhAryA ] nAga zrI [ mANavA ] nAgila [ gRhapatiH ] nAgilA [ ibhyapatnI ] nAgilA [ rASTrakUTI ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam nAbhinandana | [ RSabhaprabhuH ] 63, 68, 95. nAbhisUnu nAbheya 102, 111, 113, 125, 126, 128, 136, 374, 398, 402 79, 101 nAgendra [ gacchaH ] nATyamAla [ devaH ] nAbhi [ kulakaraH ] 146, 183 40 68, 86, 87 271, 372 4, 405 281, 300 55 367 337 380 51, 52 139 196 40 195, 196, 197 40 155, 156 139, 140, 141, 142 5 87 52, 60, 61 nAbheyanandana | [ RSabhaputraH nAbheyabhu bharata: ] nArada [ muni: ] nArAyaNa [ vAsudeva: ] nirnAmikA [ gRhapatiputrI ] niSadha [ nRpaH ] niSadha [ rAjaputraH ] niSadhanandana [ nala: ] niSadhAdhipa [ nRpaH ] nihatAri [ rAjaputraH ] 336, 339, 340, 342 344, 349, 355 368 40 274, 277, 278, 279, 281, 285, 309 390 nIlazrI [ ] nRsiMha [ rAjA ] nemi neminAtha 281 277, 281 320 367 24, 25, 26 [ tIrthakara: ] 135, 226, 325, 333, 336, 355, 357, 358, 365, 367, 371, 372, 373, 374, 375, 377, 378, 379, 380, 381, 382, 384, 387, 388, 390, 392, 396, 397 380 56, 349, 381 283 281, 282, 307, 308, 309, 311 nemiratha [ rathanemi: ] naigameSin [ deva: ] naiSadha [ nRpaH ] naiSadhi [ nalaH ] Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 143 391 72 pariziSTam [10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [433 [pa] | piGgala [ dAsaputraH] 299, 302 paJcAsara [ prAsAdaH] 5, 404 pITha [ amAtyaputraH] 46, 47, 60 paNDitA [dhAtreyI] 42 | puNDarIka [gaNadharaH] 76, 77, 116, padma [ prItimatIputraH] 117, 119, 132 padma [ rAjaputraH] | puNDarIka [ parvataH] 137 padmaratha [rAjA] puNDarIka [ rAjaputraH] 252 padmazrI [ jambUpatnI] 146, 160 puNDarIkA [dikkumArI] 55 padmasenA [jambUpatnI] 146, 166 puNDarIkiNI [ nagarI] 19, 25, 42, padmAvatI [dikkumArI] 46, 143 padmAvatI [ zreSThinI] 146 puNyasAra [ zreSThiputraH] 163, 164 padmottara [ hastI] 325, 329 puNyahIna [vaNikputraH] 188, 189, parAsara [vipraH] 386, 388 190 parvamitra [kalpitaM nAma] 192, 193 purandara [ rAjA] 237 palhava [ dezaH] purimatAla [puram] pavanaJjaya [vidyAdharaH] 258 | puSkala [ nRpaH] pavanavega [ vidyAdharaH] 221, 222, 224 puSkala [ vijayaH] 143 pAJcajanya [zaGkhaH] 333, 337, 371 | puSkalAvatI [vijayaH] 19, 46, 47 pATalIputra [pattanam] 192, 207, 228 | puSpadantI [ rAjJI] 275, 276, 298 pANDaka [vanam] puSpapura [ nagaram ] 24, 36, 216 pANDava [ pANDuputrAH] 132, 135, / puSpamAlA [ dikkumArI] 54 357, 361, 362 puSphala [ nalasutaH] 312 pANDu [bhUH] 344 pUtanA [vyantarI] 322, 323 pANDukambalA [ zilA] pUraNa [ dazArhaH] 254 pANDupattana [ nagaram ] pUrNabhadra [ sArthavAhaputraH] pArtha [arjuna:-rAjA] 358, 360, 362 pRthivI [ dikkumArI] pRthivIjaya [ prAsAdaH] 334 pArzvaprabhu [tIrthakaraH] 3, 399 pRthvIpAla [rAjA] 44 pAlaka [kRSNaputraH] peDhAlapura [puram] 267, 270 pAlaka [ devaH] potanapura [puram ] 310 pAlaka [vimAnam] paurastyarucaka [parvataH] 54, 55 pAlita [ nagaram] prajJapti [vidyA] 345, 350, pAlittapAlita [nagaram] 130 353 pAvana [astram] 367 | prajJAloka [mantrI] 55 288 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434] praNAmamitra [kalpitaM nAma ] pratirUpA [ kulakarapatnI ] pratIcIrucaka [parvataH ] pratyagvideha [ kSetram ] pradyumna [ rAjaputra: 192, 194 51, 52 54 13, 238 132, 339, 340, muniH ] 342, 345, 348, 349, 350, 351, 352, 356, 369, 390, 400 prabhAvatI [ dvijaputrI ] prabhAsendra [ prabhAseza: ] 149 buddhi [ vRddhA ] prabha [ rAjaputraH ] prabhava [ rAjaputra:- caura: ] 149, 150 151, 155, 203, 204, 205 | brahmaloka [ kalpaH ] bRhadratha [ rAjA ] prasannacandraH [ rAjA ] prasenajit [ kulakara: 1 prAgvATa [ gotra ] prAgvideha |[ kSetram ] pUrvavideha priyaGgapura [ puram ] priyadarzanA [rAjJI ] priyadarzanA [ zreSThiputrI ] prItimatI [ rAjaputrI ] [ba] bandhudatta [ zreSThI ] bandhumatI [ zreSThaputrI ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam bahalI [ deza: ] bahulA [ ibhyapatnI] bAlacandrA [rAjJI ] barbara [ prajAbheda: ] bala baladeva [ baladeva: ] 164 164 82 327, 328, 330, 334, 338, 349, 365, 366, 372, 374, 392, 395 54 balAhikA [ dikkumArI ] 71, 92, 99 156 315 bAhu [ rAjaputraH ] 46, 47, 60 bAhubalin [ RSabhaputra- 60, 62, 66, 69, rAjA ] 71, 91, 92, 93, 97,98, 99, 101, 102, 104, 105, 106, 108, 110 183, 184 254 144, 236, 380 390, 396 81 brAhmI [ RSabhaputrI sAdhvI] 60, 62, 65, 76, 111, 112 13 52 5 40, 46, 70, 340 262 238 49 243, 244, 247, 248 bhadrazAla [ vanam ] bhadrA [ dikkumArI ] bhadrA [rAjJI ] bharata [ dAzarathiH ] bharata -ardha [ kSetram ] bharata bharatAdhIza bharateza bharatezvara [bha] 57 55 234, 235 132 50, 57, 80, 81, 83, 91, 102, 221, 226, 232, 233, 309, 332, 369 [ RSabhaputraH cakram ] 60, 62, 63, 65, 66, 67, 70, 73, 74, 75, 78, 80, 81, 83, 85, 86, 87, 89, 91, 95, 97, 98, 101, 104, 105, 106, 108, 112, 113, 114, 115, 116, 120, 123, 128 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 54 cks pariziSTam [ 10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [435 bhavadatta [ rASTroDhaputraH] 139, 141, 143 | bhUrizravas [ nRpaH] 362 bhavadeva [ rASTroDhaputraH] 139, 140, | bhRgukaccha [ nagaram ] 343 141, 142, 143 | bhaimI [ damayantI] 280, 281, 282, bhAdrilapura [puram ] 380 289, 292, 293, 294, bhAnu [ rAjaputraH] 296 297, 303, 304, bhAnu [rAjA] 261 306, 307, 308, 309 bhAnu |[satyAputraH] 333, 339, | bhogaGkarA [dikkumArI] bhAnuka 346, 349, 352 bhogapura [ nagaram ] 163, 165 bhAmara [ satyAputraH] bhogamAlinI [dikkumArI] bhAmA [rAjJI] 336, 338, 339, bhogavatI [ dikkumArI] 340, 346, 349, bhojakaTa [puram] 338 350, 352, 353, bhojanandanI [rAjImatI] 388 374 bhojavRSNi [ rAjA] 254, 255 bhArata [kSetram] 342 bholiga [yakSaH] 183, 184 bhAratI [ bhUH] 113 [ma] bhAratI [ sarasvatI] magadha [ janapadaH] 138, 139 bhIma [ nRpaH] 245, 277, 279, 280, magadha [ dezaH] 289, 293, 300, magadha [ maNDalaH] 342, 366 303, 306, 308 magadhAdhipa / [nRpaH] 356, 365, bhIma [ pallipatiH] 341 magadheza 366, 367 bhIma [ pANDuputraH] 344, 360, 361, magadhazita 362 magadhaprabhu bhImajA [damayantI] 282, 292, 293, maNicUDa [ rAjA] 221, 222, 223, bhImabhu 297, 301 307, 224, 225, 237 bhImanandanI 311, 312 maNizekhara [khecaraH] 250, 251 bhImasutA | matiprabha [ mantriputraH] 248 bhImapurI [ nagarI] 306 | matisAgara [ mantrI] 207, 213 bhImaratha [ nRpaH] 275, 306 | mathurA [ nagarI] 152, 153, 154, bhIru [bhAmAputraH] 350, 353 254, 257, 318, bhIruka 319, 325, 326, bhISmaka [ nRpaH] 336 327, 331 bhuvanacandra [ rAjA] 244 | madanarekhA [rAjJI] 207 bhUtA [ibhyapatnI] 155 | madanavegA [rAjJI] 404 386 326 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 ] madAvalI [rAjJI ] madhu [ rAjaputraH ] madhumatI [ nagarI ] manogati [ rAjaputraH ] manoramA [rAjJI ] mandirapura [ nagaram ] mammaNa [ rAjA ] marIci [ bharataputraH ] marudeva [ kulakaraH ] 52 marudevA-vI [ kulakarapatnI] 52, 53, 56, 73, 74 405 5, 398 maladhArin [ gaccha: ] malladeva [ vastupAlabhrAtA ] mahAkaccha [ bhUpaH ] mahAghoSA [ ghaNTA ] mahAnemi [ rAjA ] mahApITha [ sArthavAhaputraH ] mahAbala [ rAjA ] mahAvideha [ kSetram ] mahAvIra [ tIrthakaraH ] mahAzukra [ kalpaH ] mahIdhara [ rAjaputraH ] mahIsena [ nRpaH ] mahendravikrama [ rAjaputraH ] mahendrasUri [ AcArya: ] mahezvara [ ibhyaH ] mahezvaradatta [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 221 | mANibhadra [ zreSThI ] mAtaGgI [ vidyA ] mAtali [ sArathiH ] mAdrI [ pANDupriyA ] mAdhava [ kRSNa ] mAgadhanAtha mAgadhAdhipa mAgadheza mAgadha [ tIrtha: ] mAgadhatIrthapa |[ tIrtheza: ] 341, 342 135 237 265 242 309, 310, 311 76, 115, 116 358, 359, 360 46, 47, 60 38, 39 42, 143 meghakUTa [ vidyAdharaH ] 68 | meghaGkarA [ dikkumArI ] 57 205 318, 339, 342, 350 44 362 261 mAnasa [ saraH ] mAhendra [ kalpaH ] |mitrakezI [ dikkumArI ] mitravatI [rAjJI ] munisena [ muni: ] murAri [ kRSNaH ] mRttikAvatI [ nagarI ] 5 155, 156 meghamAlA [ dikkumArI ] meghamAlinI [ dikkumArI ] meghamukha [ devA: ] megharatha [ vidyAdhara: ] meghavAhana [ dhAtrIza: ] meru [ parvata: ] mauSTika [ mallaH ] 17, 38 178 357, 360, 365 344 373 20 238, 243 55 262, 266 43 331, 396 318 340 54 54 54 84, 85 178, 179 27 yadunandana |[rAjaputraH ] 79, 80 yadusu 79, 80, 81 | yadusvAmI [ nemiprabhuH ] yamaka [ udyAnapAla ] yamunA [ nadI ] 57 326, 330 [ ya ] yakSiNI [ pravartinI ] 380 yadu | [ nRpa:- vaMza: ] 254, 315, 331, yadurAja 333, 334, 336, 340, 357, 365, 366, 368, 374, 377 273 377 73 152, 256, 328, 331 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 pariziSTam [10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [437 yavana [ prajAbhedaH] 82 | ramaNIya [nagaram ] 195 yazasvin [ kulakaraH] 51, 52 | rambhA [apsaraH] yazogrIva [rAjA] 261 ravi [vaMzaH] 285 yazodA [ nandavallabhA] 321, 322, 323, rAjagRha [ puram] 144, 145, 162 327, 328 rAjImatI [ rAjaputrI- 252, 374, 375, yazodhara [ rAjaputraH] 251 zramaNI] 378, 379, 380 yazodharA [dikkumArI] 54 | rAma [baladevaH] 132, 135 318, 323, yazodharA [ rAjJI] 143 324, 326, 327, 328, yazobhadra [ sUriH] 296 329, 331, 333, 334, yazomatI [ rAjaputrI] 250, 251, 252 337, 338, 344, 345, yazomatI [ rAjJI] 234 348, 365, 375, 392, yAdava [ yaduvaMzIyAH] 332, 333, 336, 368 | rAmanandana | [rAjaputrAH] 357, 360 362 rAmAGgajaH yugandhara[ muniH] 40, 41 rASTrakUTa [vaMzaH] 138 yugabAhu [rAjaputraH] 207, 209, 210, rAhavIya [ astram] 368 213, 218, 219, | rukmiNI [ rAjaputrI] 336, 337, 338, 221, 222, 224, 339, 340, 342, 344, 225 345, 346, 347, 348, yugAdijina [ prathamatIrthakaraH] 3, 74, 92, 349, 350, 352, 353, 102, 119, 358, 372, 373, 374, 132, 401 yudhiSThira [ pANDuputraH] 344, 357, 360 | rukmiNIkAnta [kRSNaH] 372 yonaka [ prajAbhedaH] | rukmin [ rAjaputraH] 336, 337, 338, [ ] _339, 350, 351, 359 rati [ sahadevapriyA] | rucaka [dvIpa] ratnacUDa [ khecaraH] rudra / [vaNik] 264, 266 ratnadvIpa [dvIpaH] 164 rudradatta / ratnamAlA [ vidyAdharaputrI] 241 | rudhira [ bhUpaH] 313, 314, 315 ratnavatI [ rAjaputrI] 233, 235, | rUpA [dikkumArI] 237, 243 rUpAMsikA [dikkumArI] rathanUpura[ nagaram] 241 rUpikAvatI [ dikkumArI] rathanemi [ nemibhrAtA] 379, 387 | reNukA [ AbhIrI ] 390 345 222 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 143 raudhiri / 438] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam revatI [rASTroDhAnvayA] 138, 141 | lohArgalapura [ puram] 42, 43 revatIramaNa [ rASTroDhAnvayaH] 372 1 [va] revA [ nadI] 158, 159, 180 | vajrajaGgha [ rAjA] 42, 43, 44 raivata / [acala:- 333, 372, 379, | vajradatta [ cakravartI ] 143 raivataka | udyAnam] 388, 396, 397, | vajranAbha [ rAjaputraH] 46, 47, 53, 70 399, 400, 402 vajramedinI [pradezaH] 264 rohiNI [rAjJI] 313, 314, 315, | vajrasena [ napa:-cakravartI- 42, 43, 318, 328, 382 jinaH] 46, 47, 70 rohitaka [ dezaH] 278 vajrAyudhaH [ rAjA] 192 raukmiNeya [rukmiNiputraH] 349 vatsamitrA [ dikkumArI] raudhira / [nRpaH] 358, 360 vanamAlA [ rAjJI] vanamAlin [ vAsudevaH] 368 [la] vanarAja [ rAjA] lakSmI [ ] 271 varadatta [ namigaNadharaH] 379,380 lakSmI [ mantripatnI] 44 varadAmAdhinAtha [ varadAmezaH] lakSmI [rAjJI] varAhagrIva [vidyAdharaH] 265 lakSmIgrAma [grAmaH] vasanta / [sArthavAhaH] 299, 300, vasantaka lakSmIpura [ nagaram] 36 lakSmIramaNa [kAnanam] vasantapura [ nagaram] 14, 38, 178, 270, 271 185, 187 lakSmIvatI [ dikkumArI] vasantasenA [gaNikA] 262, 266 lakSmIvatI [dvijabhAryA ] vasudeva [ rAjA] 254, 255, 256, 257, lakSmIvatI [ yudhiSThirapriyA] 258, 259, 260, 266, lakSmIvatI [rAjJI] 273, 312, 314, 315, laGkA [purI] 311 318, 319, 320, 321, lalita [ mantrI] 322, 327, 328, 331, lalita [zreSThiputraH] 317, 318 354, 356, 369, 382 lalitAGga [ devaH] ___40, 42 vasundhara [ muniH] 231, 232 lalitAGga[zreSThiputraH] 199, 200, 201 vasundharA [ dikkumArI] lavaNa [vAridhiH] vasupAlita [ zreSThI] 146 lavaNaprasAda [ rAjA] vasumatI [ vaNikpatnI] 188 lIlAvatI [ rAjJI] 198, 199, vastupAla [ mantrI] 5, 12, 48, 77, 200, 201 109, 121, 137, 206, 42 3 308 my my m 401 54 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 10 ] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // 225, 253, 316, 335, 370, 397, 401, 402, 405 123, 390 [ bhavanapati: ] ku hnakumA vAgdevI [ devI ] vAgbhaTa [ mantrI ] vAtAzana [ auSadhaH ] vAyukumAra[ bhavanapati: ] vAriSeNA [ dikkumArI ] vAruNI [ dikkumArI ] vArSNeya [ vRSNiputraH ] vAli [ zramaNaH ] vAlikhilla [ nareza: ] vAsukI [ rASTrakUTAnvayA ] vAsudeva [ kRSNaH ] vAsupUjya [ tIrthakaraH ] vikramadhana [ rAjA ] vikramabAhu [ rAjA ] vicitrA [ dikkumArI ] vijayA [ dikkumArI ] vijayA [ nakulapriyA ] [rAjJI ] vijayA vijayasenA vidarbha [ deza: ] vidarbhajA [ damayantI ] vijayakheTa [ puram ] 258 vijayazrI [ zreSTha ] 146 vijayasenasUri [ AcArya: ] 4, 400, 404 vidarbharAT | [ nRpaH ] vidarbheza [ 439 232, 237 143, 145 178, 179, 180 vinami [ vidyAdharaH- rAjaputraH ] 68, 86, 87 215vinayandhara [ vaNik ] 189 vinItA [ nagarI ] 61, 94, 114 vindhya [ parvata: ] 149, 158, 181, 190, 332 149 vidizArucaka [ parvataH ] videha [ kSetram ] 136 367 123 54 vindhya [ rAjA ] 55 vimala [ giri: ] 259, 315 vimalabodha [ mantrI ] vimalavAhana [ kulakaraH ] vimalA [rAjJI ] 132 132 139, 142 | vimalabodha [ amAtyaputraH ] 369 260 vimalasvAmin [ tIrthakaraH ] vizvApriya [ deza: ] viSvaksena [ bhUpaH ] viSNu [ vAsudeva: ] 226, 228, 229 222, 223, 224. 54 54 345 258 vidyunmatI [ vidyAdharI ] vidyunmAlin [ devaH ] vidyunmAlin [ vidyAdharaH ] 55 44, 49312 132 247, 248 51 228 238 312 143 341, 374 330, 333, 334, 335, 365, 366, 375, 383, 384, 385, 387, 388, 394 260 248, 250 viSNukumAra [ zramaNa: ] visAlazRGga [ giri: ] vItazokA [ nagarI ] vIra [ tIrthakaraH ] vIra |[ kuvindaH ] vIraka 275, 284 303 vIradhavala [ nRpaH ] 306 vIramatI [ rAjJI ] vIramatI [ zreSThinI ] vRkodara [ rAjA ] vRndAraka [ vanam ] 143 3, 4, 144, 205 384, 385, 386 5, 401 309, 310, 312 146 361 325 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 ] vRSabha [ AdidevaH ] vRSNa [jA] vegavatI [ bhImapriyA ] vegavatI [ rAjJI ] vetravana [vanam ] veti [ kSatriya ] vaikuNTha [] vaijayantI [ dikkumArI ] vaitADhya [ parvataH ] 29, 38, 81, 86, 221, 232, 236, 251, 255, 258, 261, 266, vaibhAragiri [ parvata: ] vairocana [ nRpaH ] vaitADhyakumAra [ vaitADhyeza: ] vaidarbhI [ damayantI ] 281, 289, 290, 292, 293, 296, 299, 300, 302, 303, 307, 312, 351 145, 146, 173 368 zaGkhapura [ puram ] zatapallI [ grAma ] zatabala [ nRpaH ] zatAyudha [ rAjA ] zatruJjaya [ giri: ] zakaTavyUha [ vyUhanAma ] zaGkha [ rAjaputraH ] [ saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam 80 259, 315 345 314, 315 264 385 zAntinAtha 349 | zAnticaitya [ caityam ] 54 zAntisUri [ AcArya : ] [za ] zatruntapa [ rAjA ] zatrumardana [ rAjA ] zatrusena [ rAjaputraH ] zalya [ rAjA ] 356 | 82 356 248, 249, 250, 252, 324 221 356 38 197 | 116, 119, 130, 132, 133, 402 359 207, 209, 210 320 360 zazalakSmA [ rAjA ] zaMvara [ vidyAdhara: ] zazi [ rAjaputraH ] zaziprabhA [rAjJI ] zAnti [ tIrthakara : ] zAradA [ devI ] zA [ dhanuH ] zArGgadhara [ rAjA ] zAGgin [ vAsudevaH ] zAligrAma [ grAma: ] zilAditya [ rAjA ] ziva [ rAjaputraH ] zivamandira [ nagaram ] zivA [rAjJI ] zivAdevI zivasuta |[ nemiprabhuH ] zivAsUnu zizupAla [ gokularakSI ] zizupAla [ jarAsandhaputraH camUpatiH ] zIlavatI [ zreSThapatnI ] zUra [ rAjA ] zUrakAnta [ vidyAdhara: ] zeSavatI [ dikkumArI ] zailaka [ zramaNa: ] zaiveya [ nemiprabhuH ] zauri [ rAjA ] 278 345 237 233 3, 294 296 5, 403 210, 215, 220 325 357 390 180 135 143 233, 235, 261 257, 324, 374, 377, 379 362, 397 337 354, 364, 365 44 254 241 54 132 371, 379, 397 254, 272, 273, 313, 314, 320, 321, 357 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 324 401 52 40 55 pariziSTam [10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [441 zauripura[ nagaram] 254, 257 | samAdhigupta [ muniH] 343 zauryaputra [ nagaram] samAhArA [ dikkumArI] 54 zauryapura [ nagaram] | samudra [ zreSThI] 146 zyAmA [rAjJI] 258, 259, 261 samudra / [darzAhaH-nRpaH] 254, 255, [zra] samudravijaya 257, 314, 315, 316 zramaNadatta [ zreSThI] samudrarAT 324, 325, 329, 330, 146 zrI [dikkumArI] 331, 332, 333, 334, 344, 345, 355, 358, zrI [ devI] 374, 375, 377, 379 zrIkAntA [ kulakarapatnI] samudradatta [zreSThI] 146, 156 zrIda [ ] 272, 273, samudrapriya [ zreSThI] 201 274, 334 samudrazrI [ jambUpatnI] 146, 157 zrIpati [ ] 384 sarasvatI [ devI] 401 zrIprabha [vimAnam] sarvatobhadra [prAsAda] zrImati [rAjJI] 248 sarvaprabhA [dikkumArI] zrImatI [ rAjaputrI] 42, 43, 44 sarvArtha [zreSThI] 262, 266 zrISeNa [vidyAdharaH 241, sarvArthasiddha |[vimaanm] rAjA-kevalI] 248, 250, 252 sarvArthasiddhi | 53, 60 zreNika [rAjA] 144, 204 sahadeva [pANDuputraH] 344, 354, zreyAMsa [rAjA] 69, 70, 71 [sa] sahamitra [kalpitaM nAma] 192 saGkhyAvidyA [vidyA] 306 sahasAmravaNa [vanam] 379 saGgarapura [ puram] | saMvaraH [ rAjA] 340 saGgApurI [ nagarI] sAketapura [puram] 178 saGghapaticarita [kAvyanAma] 5, 402 sAgara [ dazArhaH] 254 saGghAdhIzvaracarita sAgara |[shresstthii] 49, 50 saterA [ dikkumArI] sAgaracandra stybhaamaa| [rAjJI] 326, 327, 332, sAgaradatta [ rAjaputraH] 143, 144 satyA 333, 338, 339, 346, sAgaradatta [ zreSThI] 146 348, 349, 350, 353, sAgaradatta [ sArthapatiH] 44 374, 390 | sAgarasena [muniH ] samaraketana [ pallIpatiH] sAtyaki [ sArathiH] 363 samaraketana [ rAjA] 244 | sAnvata [ rAjA] 333 47, 360 309 296 43 248 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 220 442] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam sAmba [rAjaputraH] 350, 351, 352, | sughoSA [ ghaNTA] 353, 354, 356, | sughoSA [zaGkhaH] 333, 337 369, 388, 389, | sudharma / [indraH] 56, 58, 59, 325 390, 400 saudharma / sAraNa [rAjaputraH] 365, 390 sudharmasvAmin [gaNadharaH] 145, 146, siddharAja [ rAjA] 136, 402 147, 150, 151, siddhasenadivAkara[AcAryaH] 4 166, 204, 205 siddhAdhipa [rAjA] 135 sunandA [rAjJI] 60 siddhArtha [ rAjaputraH-devaH] 389, 395 sunandAbhu / [bAhubalI] 95, 106, siddhArtha [vanam] sunandAnandana 107 siddhArtha [ sArathiH] sunanandAsUnu siddhi [vRddhA] 183, 184 sunAsIra[mantrI] 44 sindhu [ dezaH] 254 sundarA [rAjJI] 274 sindhu [nadI] 50, 81,82,84, 395 sundarI [ RSabhaputrI- 60, 62,76, sindhudevatA [ devI] 81 / zrAvikA] 89, 111, 112 siMha [ rAjA] 227, 228, 229 | suparNa [bhavanapatiH] 51, 79 siMhakesarin [rAjaputra:-muniH] 295, 296 | supratiSTha [ muniH] 255 siMhaniSadyA [ prAsAda] supradattA [ dikkumArI] siMhapura [ nagaram] 30, 35, 36, 238 | suprabuddhA [ dikkumArI] siMhayazas [ rAjaputraH] 265 subAhu [ mantriputraH] 46, 47, 60 siMharatha [ nRpaH] subuddhi [ mantriputraH] siMhala [ prajAvizeSaH] 82 subuddhi [ zreSThI] sItA [ dikkumArI] subhadra [ tailikaH] 256 sImandhara [ jinezvaraH] 340 subhadrA [ arjunapriyA] sIrin / [baladevaH] 391, 395 | subhadrA [ rAjaputrI] 254, 255, 261 sIrabhRt / subhogA [ dikkumArI] suMsamAra [ puram ] | sumati [ mantrI] 24, 26 sukumArikA [ rAjaputrI] 261 | sumaMgalA [ rAjJI] 59, 60, 61 sukozalA [ vidyAdharaputrI] 267, 268, | sumitra [ rAjaputraH] 234, 235, 236 269, 270, sumeghA [ dikkumArI] sugrAma [grAmaH] 138, 141 | suyazas [ kevalI] 235 sugrIva [ nRpaH] 234, 235, 258, | suyazas [ rAjaputraH-sArathiH ] 46, 47 260, 261 | suyodhana [rAjA] 361, 362 9rAjA r1 124 255 44 345 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 108 54 0 44 55 87 pariziSTam [10] dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // [443 surAdevI [ dikkumArI] 55 | soma [dvija] 380, 382 surASTrA [ janapadaH] __ 136 somazarman | surUpA [ kulakarapatnI] 51, 52 somadeva [dvijaH] 342 surUpA [ dikkumArI] somaprabha [ rAjaputraH] 69 surendradatta [ zreSThI] __ 262 somaprabha [ rAjA] 245, 246 sulasA [ rathikabhAryA] 320 somayazas [ rAjaputraH] suvatsA [ dikkumArI] somazarman [ purohitaH] 192 somazrI [mANavapatnI] 196 suvarNajaGgha [ rAjA] 42, 43 somA [dvijabhAryA ] 380 suvidhi [ vaidyaH] somAtmaja [ RSabhazrAddha] 76 suvIra [ rAjA] 254 sautrAmaNI [ dikkumArI] suvega [ dUtaH] 92, 93, 97 saudharma [kalpaH ] 43, 44, 143, 232, suSeNa [ zreSThI] 233, 302, 308 suSeNa [ senAnIH] 82, 83, 84, 85, | saumanasa [vanam] 87, 91, 101 saurasindhu [nadI] suSeNA [ zreSThinI] 146 sauripura [ nagaram] 255 susIma [grAmaH] 157 saulasA [ sulasAputrAH] susthita [ devaH] sauvIra [ pattanam] 254 susthita [ zreSThI] 164, 165 stambhana [prabhuH] susthita [ sUriH] 139 stambhanI [vidyA] 150 suhiraNyA [ rAjaputrI stimata [ dazArhaH] 254 sUra [ rAjaputraH] 237, 247, 251 svamprabhA [ devI-rAjaputrI] 40, 42 sUra [ rAjA] 232, 237, 245 svayambuddha [dharmAdhyakSaH] 39, 40 sUratejas [puram ] 232 svarNakumbha [ zramaNa:] sUrpaka [vyantaraH] 312, 322 svarNabhUmi [ janapadaH] 264 sUrpakasu [ sUrpakaputraH] 322 [ha] sUryapAkA [ rasavatI] 288, 289, 303, hari [vAsudevaH] 328, 329, 332, 304, 306 337, 338, 339, 340, sUryapura [ nagaram ] 152, 332 341, 349, 350, 352, saindhava [ nRpaH] 369, 371, 372, 373, soma [ rAjaputraH] 247, 251 374, 380, 382, 383, soma [nRpaH] 331, 332 384, 387, 388, 389, somaka 390, 393,395 320 400 352 265 356 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 444] [saGghapaticaritAparanAmakaM dharmAbhyudayamahAkAvyam hariNandin [ rAjA] 238, 241, 245, | himavAn [ parvataH ] 254 246, 247 | himAcala [ parvataH] haribhadrasUri[yAkinIsUnuH | himAcalakumAra[ devaH] AcAryaH] 403 | | hiraNya [bhUpAlaH] 357, harimitra [dvijaH] 300, 301, 302 | hiraNyanAbha | 362, 363 harivaMza [vaMzaH] hiraNyakumbha [ zramaNaH] 265 harizcandra [ rAjA] 267, 270 hiraNyaroma [ rAjA] 261 halin [ baladevaH] 330, 336 huNDika [nalasUpakAraH] 288 hastinAgapura [ puram] 160 hUNa [ dezaH] hastinApura [ puram] 317 hRSIkeza [ vAsudevaH] 384 hastipura [ nagaram] haMsa [mantrI] hemasUri [ AcAryaH] 356 hAsA [ dikkumArI] hemAGgada [ rAjA] 352 hAstinapura [puram] haimavata [ kSetram] 310 himavatkumAra[ devaH] | hI [ dikkumArI] 55 278 341, 391 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- Page #501 -------------------------------------------------------------------------- Page #502 -------------------------------------------------------------------------- Page #503 -------------------------------------------------------------------------- Page #504 -------------------------------------------------------------------------- Page #505 -------------------------------------------------------------------------- Page #506 -------------------------------------------------------------------------- Page #507 -------------------------------------------------------------------------- Page #508 -------------------------------------------------------------------------- Page #509 -------------------------------------------------------------------------- Page #510 -------------------------------------------------------------------------- Page #511 -------------------------------------------------------------------------- Page #512 -------------------------------------------------------------------------- Page #513 -------------------------------------------------------------------------- Page #514 -------------------------------------------------------------------------- Page #515 -------------------------------------------------------------------------- _