Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasutAgi (saTIkaM) bhAga: - 3 dAjula namo namo nimmala daMsaNassa saMzodhaka sampAdakakSa mani dIparatnasAgara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAga - 3 sthAnAGgasUtram -: saMzodhakaH sampAdakazcaH : muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 Joi ravivAra 2056 caitra suda11 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ 5 Agama zruta prakAzana 5 -: saMparka sthala : " Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga - 1, phleTa naM-13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, ahamadAbAda (gujarAta) khAnapura,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlAGkaH 1-56 sthAnaM-1 O -76 - 80 viSayaH eka sthAnAzrita vividhaviSayasya prarUpaNAH tadyathA- AtmA, daNDaH, kriyA, lokAlokaH, dharmAdharmaM, jIvAdi tatvAni, gatyAgatiH, zabdAdi viSayAH, vargaNA, pudgalaH ityAdi sthAna-2 sthAnAGga sUtrasya viSayAnukramaH mUlAGkA:- 1010 | uddezakaH-1 jIvaH, ajIvaH, kriyA, darzanaM, jJAnaM, saMyamaM, pRthvIkAyAdayaH, zarIrANi ityAdi uddezaka:- 2 vedanAdi, gatyAgatiH, lokajJAnaM, zabdAdijJAnaM ityAdi - 98 uddezaka:- 3 zabdAH, pudgalAH, AcArAH, upapAtAdiH, bharatAdi kSetranirUpaNaM, indrAnAM varNanam --126 uddezakaH-4 grAmAdisUcaka nAmAni, bandhAdi, AtmA evaM zarIrasambandhe varNanam kAlaH, maraNaM, lokaH, bodhiH, ArAdhanA, tIrthaMkarasya varNAni, jIvaH, devaviSayaka dvitva prarUpaNA, pudgala prarUpaNA sthAna- 3 -160 uddezaka:- 1 indra prajJApanA, yogaM, AyuSkabhedaM, gupti, daNDaM, puruSa-stri napuMsaka-maccha pRSThAGkaH mUlAGkaH 10 66 71 46 - 204) uddezakaH - 3 46 96 113 113 viSayaH AdinAm traividhyam, yoni, ityAdi / - 180 uddezakaH-2 -248 lokasvarUpaM, indraparSadA, bodhiH, pravajyA, gamanAgamanAdikriyAsambandhe puruSabhedAH, jIvaH, lokaH ityAdi aparAdhAlocanAdi, vastrapAtrAdi bheda, anujJA, vacanaM, vimAnAnAM saMsthAnAni, pAnakaM, kSetrANi, darzanAdi, dharmaM, kathA- ityAdi pudgalAH, uddezakaH-4 upAzrayasaMstArakAH, sthAnAGgasUtram kAlavacana- prajJApanA ArAdhanAdeH traividhyam, akarmabhUmayaH, devaprarUpaNA, lezyA, maraNa, pudgalaH ityAdi sthAnaM-4 - 291 | uddezakaH- 1 antakriyA, vRkSaH vastraMphaladAnaM| phala ityAdi sAmyena puruSacAturbhaGgyaH, devAnAM caturvidham, gati, saMsAraH ityAdi - 332| uddezakaH-2 vRSabhahastyupamayA kaSAyanigrahaH, caturbhaGgyaH, vikathA, asvAdhyAyaM, garhA vakratA, saMsAraM, bharatAdikSetrasya varNanaM, satyaM ityAdi / pRSTAGkaH 139 151 172 195 195 224
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH 074 471 mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH -361 udezakaH-3 | jJAnabhedAH, RtuH, kSaya krodhaM, lezyAyAH caturvidhatvaM kalpasthiti, pudgalAH ityAdi devAnAM caturvidhatvaM, abhigraha, |-698 sthAna-7 411 gaNitaM ityAdi gaNApakramaNahetuH matijJAnAdeH -422 | uddezakaH-4 bhedAH, yoniH, saMghavyavasthA, AhArasya caturvidham, vyAdhi piNDAdi eSaNA, narakAvAsAM, cikitsAcaturbhaGgayau vAdI, jIvabhedAH, pudgalAH, gotrANi, dAnaM, bhikSAcaryA, jIvaH, nayAH, svarAH, kSetravaktavyatA maithunaM, saMjJA, upasargaH, karmA, cakravAH ratnAni, nihavAH AyubandhaH, devaprarupaNA, vikathA devagurupaNA samudghAtAH pudgalaH ityaadi| ityAdi | sthAna-5 314-799| sthAna-8 uddezakaH-1 314 ekAki vihAra pratimAguNAH, mahAvratAnuvratAni, varNarasa yoniH, karmaprakRti, bhayaM, kAmaguNabhedaH, durgati-sugati saMvaraH, jIvaH pudgalAH bhedAH, sthAvarakAyaH, AjJA. madasthAnAni, nimittAni, saMghavyavasthA, devavaktavyatA, vAdI, deva-kSetravaktavyatA, kalyANakAni, ityAdi pudgalAH kRSNarAjI, gatiH, |-478/ uddezakaH-2 dikkumArI pRthvI, ityAdi nadIanuttAryAvidhAnaM, |-887 sthAnaM-9 483 vihAra-vidhiniSedhaH, prAyazcitaM, visaMbhoga kAraNAni, jIvaAzravaH, saMvaraH, kriyA, parijJA, deva- pudgalanAMvaktavyatA karmabandhaH karma kSayaH, indriyaM, brahmacaryaguptiH, darzanAvarakavaktavyatA, ityAdi karmANi, vikRttiH, nidhiH, |-517 | uddezakaH-3 vAsudevAH, baladevAH, dvArANi astikAyaH, gatiH, viSayaH, puNyaM-pApaM, gaNaH, nirgranthAdi, jIvaH, gatiAgatiH, mahApadyacaritraM, anaMta svarUpam dhAnyasthitiH, jJAnaM, deva-1010 sthAna-10 513 vaktavyatA, kSetra-vaktavyatA, |lokasthitiH, zabdabhedaH, saMyama pudgalaH ityAdi saMvarAdi, samAdhiH, pravajyA, sthAna-6 zramaNadharmaH, pariNAmaH, gaNadhAraNa guNAH, nirgranthI asvAdhyAyaH, kSetra prarupaNA, grahaNakAraNAni, devaprarupaNA, jIvavaktavyatA, SaDjIvanikAyaH, jIvaH, anaMtasvarUpam, bhASAbhedAH, gatiAgatiH, ArakAH, kSetra dazasvapnAni, saMjJA. dazadazA prarupaNA, saMhananaM, saMsthAna dazavidhadharmaH, kulakarAH, lezyA tapa, mati-zrutaAdi pudgalasvarupaM ityAdi / 380
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtram - sthAnAGgasUtram (saTIka)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaranA sAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha che. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pUzAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya kacakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 1bhI aDhAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. pa.pU, vaiyAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI samyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI somyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaca cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina . mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI saumyagaNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthI dvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU, AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kevalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAthIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU, vaiyAvRtyakArikA sAthvIthI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka " zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jena pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - upodghAtaH vRttiH namo namo nimmala saNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 3 sthAnAGgasUtram saTIkaM tRtIyaM aGga sUtram (mUlam + abhayadevasUriviracitA vRttiH) zrIvIraM jinanAthaM natvA sthAnAGgakatipayapadAnAm / prAyo'nyazAstraddaSTaM karomyahaM vivaraNaM kiJcit // 1 // iha hi zramaNasya bhagavataH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmina ikSvAkukulanandanasya prasiddhasiddhArtharAjasUnormahArAjasyeva paramapuruSakArAkrAntavikrAntarAgAdizatrorAjJAkaraNadakSakSmApatizatasatatasevitapAdapadmasya sakalapadArthasArthasakSAtkaraNadakSakevalajJAnadarzanarUpapradhAnapraNidhyavabuddhasarvaviSayagrAmasvabhAvasya sakalatribhuvanAtizAyiparamasAmrAjyasya nikhilanItipravartakasya paramagambhIrAnmahArthAdupadezAnnipuNabuddhayAdiguNagaNamANikyarohaNadharaNIkalpena bhANDAgAraniyukteneva gaNadhareNa pUrvakAle caturvarNazrIzramaNasaGghabhaTTArakasya tatsantAnasyevopakArAya nirUpitasya vividhArtharatnasArasya devatAdhiSThitasya vidyAkriyAbalavatA'pi pUrvapuruSeNa kenApi kuto'pikAraNAdanunmudritasyAta eva ca keSAJcidanarthabhIrUNAM manorathagocarAtikrAntasya mahAnidhAnasyeva sthAnAGgasya tathAvidhavidyAbalavikalairapi kevaladhASTaryapradhAnaiH svaparopakArAyArthaviniyojanAbhilASibhirata evacAvigaNitasvayogyatairnipuNapUrvapuruSaprayogAnupazrutya kiJcitsvamatyoprekSya tathAvidhavartamAnajanAnApRcchayacatadupAyAndyUtAdimahAvyasanopetairivAsmAbhirunmudraNamivAnuyogaH prArabhyate iti zAstraprastAvanA / / tasya cAnuyogasya phalAdidvAra-nirUpaNataH pravRttiH, yata uktm||1|| "tassa phalajogamaMgalasamudAyatthA taheva daaraaii| / tabbheyaniruttikka mapayoyaNAiM ca vaccAI" (tti) tatra prekSAvatAMpravRttaye phalamasyAvazyaM vAcyam, anyathA hi niSprayojanatvamasyAzaGkamAnAH zrotAraHkaNTakazAstramardana ivanapravarteranniti, taccAnantaraparamparabhedAdvidhA, tatrAnantaramarthAvagamaH, tatpUrvakAnuSThAnatazcApavargaprAptiryA sA paramparaprayojanamiti / tathA yogaH-sambandhaH, sa ca yadhupAyopeyabhAvalakSaNo yadutAnuyoga upAyo'rthAvagamAdi copeyamiti tadA saprayojanAbhidhAnAdevabhihita ityavasaralakSaNaH sambandho'sya vAcyaH, ko'sya dAne sambandho'vasara iti bhAvaH, yogyo vAdAne asyaka iti, tatrabhavyasya mokSamArgAbhilASiNaH sthitagurUpadezasya prANino'TavarSapramANapravrajyAparyAyasyaiva sUtrato'pisthAnAGgadeyamityayamavasaraH, yogyo'pi cAyameveti, yata uktam
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram-1-1 // 1 // "tivarasapariyAgassa u AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa ya samma sUyagaDaM nAma aMgaMti // 2 // dasakappavvavahArA saMvaccharapaNagAdikkhiyasseva / ThANaM samavAo'viya aMge te aThTha vAsassa / / (tti) anyathA dAne'syAjJAbhaGgAdayo doSA iti 2 / tathA zreyobhUtatayA'sya vighnasambhave tadupahatazaktayaH ziSyA naivAtra pravarteraniti tadupazamAya maGgalamupadarzanIm, uktnyc||1|| "bahuvigdhAiMseyAiM teNa kayamaGgalovayArehiM / ghettavyo so sumahAnihivva jaha vA mahAvijjA" iti, maGgalaM ca zAstrasyAdimadhyAvasAneSu krameNa zAstrArthasyAvighnena parisamAptayetasyaiva sthairyAya tasyaivAvyavacchedAya ca bhavatIti, tduktm||1|| "taM maMgalamAIe majjhe pajjantae ya stthss| paDhamaM satthatthAvigghapAragamaNAya niddiDhaM // 2 // tasseva ya thijjatthaM majjhimayaM aMtimaMpi tasseva // avvocchittinimittaM sissapasissAivaMsassa"tti // tatrAdimaGgalaM 'suyaM me AusaM ! teNaM bhagavaye'tyAdisUtraM, nandyantarbhUtatvAt zrutazabdasya, bhagavadvahumAnagarbhatvAdvA AyuSmatabhagavatetyasya, nandIbhagavadbahumAnayozca maGgayate-adhigamyate vAJchitamanenetimaGgalArthasya yujyamAnatvAditi, madhyamaGgalaM paJcamAdhyayanasyAdisUtraM paMcamahavvae ityAdi,' mahAvratAnAM kSAyikAdibhAvatayA maGgalatvAd, bhavati hi kSAyikAdiko bhAvo maGgalaM, yata uktam- "noAgamao bhAvo suvisuddho khAiyAio" tti, athavA SaSThAdhyanAdisUtraM 'chahiM ThANehiM saMpanne anagAre arahaI gaNaM dharittae' ityAdi, anagArasya parameSThipaJcakAntargatatvena maGgalatvAt, sUtrAbhidheyAnAM vA gaNadharasthAnAnAM kSAyopazamikAdibhAvarUpatayA maGgalatvAditi, antamaGgalaM tu dazamAdhyayanasyAntasUtraM 'dasaguNalukkhA poggalA anaMtA panRtte' tIhAnantazabdasya vRddhizabda-vanmaGgalatvAditi, sarvameva vA zAstraM maGgalaM, nirjarArthatvAt, tapovat, maGgalabhUtasyApi zAstrasya yo maGgalatvAnuvAdaH sa ziSyamatimaGgalatvaparigrahArthaM, maGgalatayA hi parigRhItaM zAstraM maGgalaM syAd, yathA sAdhuH, ityalaM prasaGgeneti, iha ca zAstrasya maGgalAdi nirUtipamati tadanuyogasya draSTavyam, tayoH kathaJcidabhedAditi 3 / . athedAnI samudAyArthazcintyate-tatra sthAnAGgamityetacchAstranAma, nAmaca yathArthAdibhedAt trividhaM, tadyathA-yathArthamayathArthamarthazUnyaMca, tatra yathArthaM pradIpAdi, ayathArthaM palAzAdi, arthazUnyaM DityAdi, tatra yathArthazAstrabhidhAnamiSyate, tatraiva samudAyArthaparisamApteH, yata evamatastannirUpyatetatra ca sthAnAmapaMceti padadvayaM nikSepaNIyamiti, tatra sthAnAM nAmasthApanAdibhedAt paJcadazadhA, // 1 // "nAmaMThavaNAdaviekhetta'ddhA uDDa uvaratI vshii| saMjamapaggahajohe aclgnnnnsNdhnnaabhaave|| tti, tatra sthAnamiti nAmaiva nAmasthAnaM, yasya vA sacetanasyAcetanasya vA sthAnamitita nAma kri te tadvastu nAmnA sthAnAM nAmasthAnamityucyate, tathA sthApayata iti sthApnA-akSAdiH, sA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 1, upodghAtaH vRttiH ca sthAnAbhiprAyeNa sthApyamAnA sthAmapyabhidhIyate, tataH sthApanaiva sthAnaM sthApanAsthAnaM, tathA dravyaM-sacittAcittamizrabhedaM sthAnaM guNaparyAyAzrayatvAt, tataH karmadhAraya iti, tathA kSetram - AkAzaM, tacca tat sthAnaM ca dravyANAmAzrayatvAt kSetrasthAnaM, tathA addhA - kAlaH, sa ca sthAnaM, yato bhavasthitiH kAyasthitizcabhavakAlaH kAyakAlazcAbhidhIyate, sthitizca sthAnameveti, 'uDDa' tti UrdhvatayA sthAnamavasthAnaM puruSasya UrdhvasthAnaM kAyotsarga iti, 7 iha sthAnazabdaH kriyAvacanaH, evaMniSadanatvagvarttanAdisthAnamapi draSTavyam, UrdhvazabdasyopalakSaNatvAditi, tathA uparatiH- viratiH saiva sthAnaM vividhaguNAnAmAzrayatvAt, vizeSArtho veha sthAnazabdaH, tato virateH sthAnaM-vizeSo viratisthAnaM, tacca dezaviratiH sarvaviratirveti, tathA vasatiH sthAnamucyate, sthIyate tasminnitikRtveti, tathA saMyamasya sthAnaM saMyamasthAnam, iha sthAnazabdo bhedArthaH, saMyamasya zuddhiprakarSApakarSakRto vizeSaH saMyamasthAnaM, tathA pragRhyate - upAdIyate AdeyavacanatvAdyaH sa pragraho-grAhyavAkyo nAyaka ityarthaH, sa calaukiko lokottarazceti, tatra laukiko rAjayuvarAjamahattarAmAtyakumArarUpo, lokottarazcAcAryopAdhyAyapravarttakasthaviragaNAvacchedakarUpa iti, tasya sthAnaM padaM pragrahasthAnamiti tathA yodhAnAM sthAnam - AlIDhapratyAlIDhavaizAkhamaNDalasamapAdarUpaM zarIranyAsavizeSAtmakaM yodhasthAnaM, tathA 'acala'tti acalatAlakSaNo dharmmaH sAdisaparyavasitAdirUpaH sthAnamacalatAsthAnaM, tathA 'gaNaNa'tti gaNanAviSayaM sthAnamekalyAAdizIrSaprahelikAparyantaM gaNanAsthAnaM, tathA sandhAnaM dravalyatazchinnasya kaJcukAderacchinnasya tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti bhAvatastu chinnasya prazastAprazastabhAvasya punaH sandhAnamacchinnasya tvaparAparotpadyamAnasya prazastAprazastabhAvasya sandhAnaM tadeva sthAnaM-vastunaH saMhatatvenAvasthAnaM sandhAnasthAnaM, 'bhAve' tti bhAvAnAm-audayikAdInAM sthAnamavasthitiritibhAvasthAnamiti / evamiha sthAnazabdo'nekArthaH, iha ca vasatisthAnena gaNanAsthAnena vA'dhikAra iti darzayiSyate / / idAnImaGganikSepa ucyate, tatra gAthA 119 11 "nAmaMgaM ThavaNaMgaM davvaMgaM ceva hoi bhAvaMgaM / so khalu aMgassA nikkhevo cauvviho hoi " tti tatra nAmasthApane prasiddhe, dravyAGgaM punardravyasya-madyauSadhAderaGga-kAraNamavayo veti dravyAGagaM, bhAvasya-kSAyopazamikAderevamevAGgaM bhAvAGgamiti, iha bhAvAGgenAdhikAra ityapi darzayiSyate, tatra tiSThantyAsate vasanti yathAvadabhidheyatayaikatvAdibhirvizeSitA AtmAdayaH padArthA yasmiMstat sthAnam, athavA sthAnazabdenehaikAdikaH saGkhyAbhedo'bhidhIyate, tatazcAtmAdipadArthagatAnAmekAdidazAntAnAM sthAnAnAmabhidhAyakatvena sthAnam, AcArAbhidhAyakatvAdAcAraditi, sthAnaJca tatpravacanapuruSasya kSAyopazamikabhAvarUpasyAGgamivAGga ceti sthAnAGgamiti samudAyArthaH 4 / tatraca dazAdhyayanAni, teSu prathamamadhyayanamekAditvAt saGkhyAyA ekasaGkhyopetAbhAdipadArthapratipAdakatvAt ekasthAnam, tasya ca mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tadyathA-upakramo nikSepo'nugamo nayazceti, tatra anuyojanamanuyogaH, - sUtrasyArthena saha sambandhanmU, athavA anurUpo'nukUlo vA yo yogo-vyApAraH sUtrasyArthapratipAdanarUpaH so'nuyoga iti, Aha ca"anujojanamanujogo suyassa niyaeNa jamabhidheyeNa / vAvAro vA jogo jo anurUvo'nukUlo vA" iti, 119 11
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram-/-/ athavA athapikSayA aNoH-ladhoH pazcAjAtatayA vAanuzabdavAcyasya sUtrasya yo'bhidheye yogo-vyApArastena sambandho vA so'nuyogo'nuyogo veti, Aha c||1|| "ahavA jamatthao thovapacchabhAvehi suymnuNtss| abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho" tti, tasyadvArANIvadvArANi-tapravezamukhAni, ekasthAnakAdhyayanapurasyArthAdhigamopAyA ityarthaH, nagaraddaSTAntazcAtra, yathA hi akRtadvAranagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapiduradhigamaMkAryAtipattaye ca, caturmUladvAraMtupratidAvArAnugataMsukhAdhigamaM kAryatipattayeca, evamekasthAnakAdhyayanapuramapapyarthAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi ca duradhigama, saprabhedacaturdhArAnudvArAnugataMtu sukhAdhigamamityataH phalavAn dvAropanyAsa iti 5 tAnica dvitridvidvibhedAni krameNa bhavantIti todaaH6| niruktistu upakramaNamupakramaiti bhAvasAdhanaH zAstrasya nyAsadezasamIpIkaraNalakSaNaH, upakramyatevA'nena guruvAgayogenetyupakramaitikaraNasAdhanaH, upakramyate'sminniti vAziSyazravaNabhAvesatItyupakrama ityadhikaraNasAdhanaH, upakramyate'smAditivAvinItavineyavinayAdityupakrama ityapAdAna iti, evaM nikSepaNaM nikSipyate vA'nenAsminnAsmAditi vA nikSepo nyAsaH sthApaneti paryAyAH, evamanugamanamanugamaH anugamyate'nenAsminasmAditi vA'nugamaH-sUtrasyanyAsAnukUlaH paricchedaH, evaM nayanaM nayaH nIyate'nenAsminnAsmAditi vA nayaH-anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzapariccheda ityrthH7|athaissaamuprkrmaadidvaaraannaamitthNkrme kiMprayojanamiti?,atrocyate, nahyanupakrAntaMsadasamIpIbhUtaMnikSipyate, nacAnikSiptaMnAmAdibhirarthato'nugamyate, nacArthato'nanugataM nayairvicAryate ityayameva krama iti, uktnyc||1|| "dArakka mo'yameva u nikkhippai jeNa nAsamIvatthaM / anugammai nAnatyaM nAnugamo nymyvihuunno"tti||8|| tadevaM phalAdInyuktAni / sAmpratamanuyogadvArabhedabhaNanapurassaramidamevAdhyayanamucintyatetatropakramo dvividho-laukikaH zAstrIyazca, tatra laukikaH SoDhA-nAmasthApanAdravyakSezretrakAlabhAvabhedAt, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyopakra mo dvedhA-sacetanAcetanamizradvipadacatuSpadApadarUpasya dravyasya parikarmavinAzazceti, tatraparikarma-guNAntarotpAdanaM vinAzaH-prasiddha eva, evaM kSetrasya-zAlikSetrAdeH kAlasya tvaparijJAtasvarUpasya nADikAdamiH parijJAnaM, bhAvasya cagurvAdicittalakSaNasyAnavagatasyegitAdibhiravagama iti, zAstrIyo'pi SauDheva-AnupUrvInAmapramANavaktavyatA'rthAdhikArasamavatArabhedAt, - -tatrAnupUrvIdazadhA'nyatroktA, tatra cotkIrtanagaNanAnupUryoridamavatarati, utkIrtanaJca ekasthAnaMdvisthAnaMtristhAnamityAdi, gaNanaMtu parisaGghayAnaM-ekaMvatrINiityAdi, sAcagaNanAnupUrvI triprakArA-pUrvAnupUrvIpazcAnupUknAnupUrvI ceti, pUrvAnupUvyedaM prathamaMsadvyAkhyAyatepazcAnupUrvyA dazamamanAnupUrvyA tvaniyatamiti, tathA nAma dazadhA-ekAdi dazAntaM, tatra SaDnAmnyasyAvatAraH, tatrApi kSAyopazamike bhAve, kSAyopazamikabhAvasvarUpatvAt sakalazrutasyeti, uktnyc||1|| "chavvihanAme bhAve khaovasamie suyaM smoyrti| jaM suyanANAvaraNakkhaovasamajaM tayaM savvaM" ti|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - uddezakaH tathA pramANaMdravyAdibhedAccaturvidhaM, tatra kSAyopazamikabhAvarUpatvAdasyabhAvapramANeavatAro, yata aah||1|| "davvAdi caubbheyaM pamIyate jeNa taM pamANaMti / iNamajjhayaNaM bhAvotti bhAvamANe samoyarati" tti, bhAvapramANaMca guNanayasaGkhyAbhedatastridhA, tatrAsya guNapramANasaGkhyApramANayorevAvatAraH, nayapramANe tu na samprati, ydaah||1|| "mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti ihN| apuhutte samoyAro natthi puhutte samoyAro" tti, guNapramANaM tu dvidhA-jIvaguNapramANamajIvaguNapramANaMca, tatra asya jIvopayogarUpatvAt jIvaguNapramANe'vatAraH, tasminnapijJAnadarzanacAritrabhedatastryAtmake asyajJAnarUpatayAjJAnapramANe, tatrApi pratyakSAnumAnopamAnAgamAtmake prakRtAdhyayanasyAptopadezarUpatvAdAgamapramANe, tatrApi laukikalokottarabhede paramagurupraNItatvena lokottare sUtrArthobhayAtmani tathA caah||1|| jIvANaNNattaNao jIvaguNe bohabhAvao nANe / loguttarasuttatthobhayAgame tassa bhAvAo" tatrApyAtmAnantaraparamparAgamabhedatastrividhe'rthatastIrthakaragaNadharatadantevAsinaH sUtratastu gaNadharatacchiSyatapraziSyAnapekSya yathAkramamAtmAnantaraparamparAgameSvavatAraH, saGkhyApramANamanyatra prapaJcitaMtata evAvadhAraNIyaM. tatra cAsyaparimANasaGkhyAyAmavatAraH, tatrApi kAlikazrutadRSTivAdazrutaparimANabhedato dvibhedAyAM kAlikazrutaparimANasaGkhyAyAM, kAlikazrutatvAdasyeti, tatrApi zabdApekSayA saGkhayeyAkSarapadAdyAtmakatayA saGkhyAtaparimANAtmikAyAMparyAyApekSayA tvanantaparimANAtmikAyAM, anantagamaparyAyatvAdAgamasya, tathA cAha-'anaMtA gamA anaMtA pajjavA' ityAdi / tathA vaktavyatA svasamayetarobhavaktavyatAbhedAt tridhA, tatredaM svasamayavaktavyatAyAmevAvatarati, sarvAdhyayanAnAM tadrUpatvAt, tduktm||1|| "parasamao ubhayaM vA sammaddiTThissa samao jennN| tA savvajjhayaNAI sasamayavattavvaniyayAiM" ti tathA arthAdhikAro vaktavyatAvizeSa eva, sa caikatvaviziSTAtmAdipadArthaprarUpaNalakSaNa iti|tthaa samavatAraH-pratidvAramadhikRtAdhyayanasamavatAraNalakSaNaH, sacAnupUvyArdiSulAghavArthamukta eveti na punarucyate, tthaahi||1|| "ahuNA ya samoyArojeNa samoyAriyaM paiddAraM / egaTThANamanugao so lAghava o na puNa vacco" - nikSepastridhA-oghanAmasUtrAlApakaniSpannabhedAt, Aha ca - // 1 // "bhaNNai dheppai ya suhaM nikkhevapayAnusArao satthaM / oho nAma suttaM nikhettavvaM tao'vassaM" - tatraughaH-sAmAnyamadhyayanAdi nAma, uktaJca"oho jaM sAmannaM suyAbhihANaM caubvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM Ao jhavaNA ya patteyaM // 1 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 sthAnAGga sUtram-/-/ // 2 // nAmAdi caubbheyaM vanneUNaM suAnusAreNaM / egaTThANaM jojaM causuMpi kameNa bhaavesuN|| tatrAdhyAtma-manastatrazubheayana-gamanaMarthAdAtmano bhavati yasmAdadhyAtmazabdAvAcyasya vAmanasaH zubhasyaAnayanamAtmaniyatobhavatibodhAdInAMvA'dhikAmayanaMyato bhavatitadajjhayaNaMti prAkRtazailyA bhavatIti, Aha c||1|| "jeNa suhappajjhayaNaM ajjhappAnayanamahiyamayanaM vA / bohassa saMjamassa va mokkhassa va to tamajjhayaNaM" ti, __ adhIyate vA-paThyate Adhikyena smaryate gamyate vA tadityadhyayanamiti, tathA yaddIyamAnaM na kSIyate sma tadakSINaM, tathA jJAnAdInAmAyahetutvAdAyaH, tathA pApAnAM karmaNAM kSapaNahetutvAt kSapaNeti, Aha ca.. // 1 // "ajjhINaM dijaMtaM avvocchittinayato alogovv| . . Ao nANAINaM jhavaNA pAvANa khavaNaMti" nAmaniSpanetunikSepeasyaikasthAnakamiti nAma, tata ekazabdasya sthAnazabdasya ca nikSepo vAcyaH, tatra ekasya nAmAdiH saptadhA, tduktm||1|| "nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 mAuyapaya 4 saMgahekka e ceva 5 / pajjava 6 bhAve ya 7 tahA sattete ekka gA hoti" tatra nAmaiko yasyaika iti nAma, sthApanaikaH pustakAdinyastaikakAGkaH, dravyaikaH sacittAdistridhA, mAtRkApadaikastu uppaneivA vigameivAdhuvei vA;'ityeSa mAtRkAvatsakalavAGmayamUlatayA avasthitAnAmanyataradvivakSitam akArAdyakSarAtmikAyAvA mAtRkAyAekataro'kArAdiH, saMgrahaiko yenaikenApidhvaninAbahavaH saGgRhyante, yathA jAtiprAdhAnyena vrIhiriti, paryAyakaH zivakAdirekaH paryAyo, bhAvaika audayikAdibhAvAnAmanyatamo bhAva iti, iha bhAvaikena adhikAro yato gaNanAlakSaNasthAnaviSayo'yameko gaNanAca saGkhyA saGkhyAca guNo guNazca bhAva iti, sthAnasyatu nikSepa ukta eva, tatra ca gaNanAsthAnenehAdhikAraH, tataH ekalakSaNaM sthAna-saMkhyAbheda ekasthAnaM tadviziSTajIvAdyarthapratipAdanaparamadhyayanamapyekasthAnamiti, uktAvoghaniSpannanAmaniSpannanikSepau, (sthAnaH-1) sampratisUtrAlApakaniSpannanikSepaH prAptAvasaraH, tatsvarUpaMcedam-sUtrAlApakAnAM-sUtrapadAnAM 'zrutaM me AyuSmanni'tyAdInAM nikSeponAmAdinyAsaH, sa ca avasaraprApto'pi nocyate, sati sUtre tasya saMbhavAt, sUtraMca sUtrAnugame, sacAnugamabheda evetyanugamaeva tAvadupavarNyate-dvividho'nugamoniryuktyanugamaH sUtrAnugamazca, tatraAdyo nikSepaniyuktyupodghAtaniyuktisUtrasparzikaniyuktyanugamavidhAnatastrividhaH, tatra ca nikSepaniyuktyanugamaH sthAnAGgAdhyayanAghekazabdAnAM nikSepapratipAdanAdanugata eveti, upodghAtaniryuktyanugamastu 'uddese niddese ya niggame' ityAdigAthAdvayAdavaseya iti, sUtrasparzikaniryukatyanugamastu saMhitAdau SaDvidhe vyAkhyAlakSaNe padArthapadavigrahacAlanApratyavasthAnalakSaNavyAkhyAnabhedacatuSTayasvarUpaH, sa ca sUtrAnugame saMhitApadalakSaNavyAkhyAnabhedadvayalakSaNe sati bhavatItyaH
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-1,- uddezakaH 11 sUtrAnugamaevocyate, tatraca alpagranthamahArthAdisUtralakSaNopetaMskhalitAdidoSavarjitaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam mU. (1) suyaM me AusaM! teNaM bhagavatA evmkkhaayN| vR. asya ca vyAkhyA saMhitAdikrameNeti, Aha ca bhaassykaar:||1|| "suttaM 1 payaM 2 payattho 3 saMbhavato viggaho 4 viyAro 5 dusiyasiddhI 6nayamayavisesao neyamanusuttaM" tatra sUtramiti saMhitA, sA cAnugataiva, sUtrAnugamasya tadrUpatvAditi, Ahaca-"hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyAnugamo"tti, sUtre cAskhalitAdiguNopete uccArite kecidarthA avagatAH prAjJAnAM bhavantyataHsaMhitA vyAkhyAbhedobhavati, anadhigatArthAdhigamAyacapadAdayo vyAkhyAbhedAH pravartanta iti, tatra padAni-'zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAta'miti, evaM padeSu vyavasthApiteSu sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, tatra ceyaM vyvsthaa||1|| "jattha ujaM jANejjA nikkhevaM nikkhive nirvsesN| jatthavi ya na jANejA caukkayaM nikkhive tattha" tti, tatra nAmazrutaMsthApanAzrutaMca pratItaM, dravyazrutamadhIyAnasyAnupayuktasya patrakapustakanyastaM vA, bhAvazrutaM tu zrutapayuktasyeti, iha ca bhAvazrutena zrotrendriyopayogalakSaNenAdhikAraH, tathA 'AusaM'ti AyuH-jIvitaM, tannAmAdibhedato dazadhA, tadyathA // 1 // "nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 ohe 4 bhavaM 5 tabbhave ya 6 bhoge y7| saMjama 8jasa 9 kittI 10 jIviyaM ca taM bhannatI dasahA" tatra nAmasthApane kSuNNe 'davie'ttidravyameva sacetanAdibhedaMjIvitavyahetutvAJjIvitaMdravya jIvitaM, oghajIvitaM nArakAdyavizeSitAyurdravyamAnaM sAmAnyajIvitaM bhavati, nArakAdibhavaviziSTaM jIvitaM bhavajIvitaM nArakajIvitamityAdi, 'tabbhave yatti tasyaiva-pUrvabhavasya samAnajAtIyatayA sambandhi jIvitaM tadbhavajIvitaM, yathA manuSyasya sato mAnuSatvenotpannasyeti, bhogajIvitaM cakravAdInAM, saMyamajIvitaMsAdhUnAM, yazojIvitaM kIrtijIvitaMca yathA mahAvIrasyeti, jIvitaM cAyureveti, iha casaMyamAyuSAyazaHkIrtyAyuSAcAdhikAra iti, evaM zeSapadAnA yathAsambhavaM nikSepo vAcya iti|| uktaH sUtrAlApakaniSpannanikSepaH, padArthaH punarevam-iha kila sudharmasvAmI paJcamo gaNadharadevo jambUnAmAnaM svaziSyaM pratipratipAdayAJcakAra-zrutam-AkarNitaM 'me' mayA AusaM'ti AyuH-jIvitaMtatsaMyamapradhAnatayAprazastaMprabhUtaMvA vidyateyasyAsAvAyuSmAMstasyAmantraNaMheAyuSmana -!-ziSya! teNaM' tiyaH sannihitavyavahitasUkSmabAdarabAhyAdhyAtmikasakalapadArtheSvavyAhatavacanatayA''ptatvena jagati pratItaH athavA pUrvabhavopAttatIrthakaranAmakarmAdilakSaNaparamapuNyaprAgbhAro vilInAnAdikAlAlInamithyAdarzanAdivAsanaH parihatamahArAjyo divyAdhupasargavargasaMsargAvicalitazubhadhyAnamArgo bhAskara iva ghanaghAtikarmaghanAghanapaTalavighaTanollasitavimalakevalabhAnumaNDalo vibudhapatiSaTpadapaTalajuSTapAdapadmomadhyamAbhidhAnaMpurIprathamapravartitapravacano jino mahAvIrastena bhagavatA' aSTamahAprAtihAryarUpasamagraizvaryAdiyuktena 'eva'mityamunA vakSyamANenaikatvA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 sthAnAGga sUtram 1/-/9 dinA prakAreNa 'AkhyAta' miti A-maryAdayA jIvAjIvalakSaNAsaGkIrNatArUpayA abhividhinA vAsamastavastuvistAravyApanalakSaNena khyAtaM kathitaM AkhyAtamAtmAdi vastujAtamiti gamyate, atra ca 'zruta' mityanenAvadhAraNAbhidhAyinA svayamavadhAritamevAnyasmai pratipAdanIyamityAha, anyathA'bhidhAne pratyutApAyasambhavAt, uktaJca 119 11 " kiM etto pAvayaraM ? sammaM aNahigayadhammasabbhAvo / annaM kudesaNAe kaTThayarAgaMmi pADei "tti, 'maye'tyanenopakramadvArAbhihitabhAvapramANadvAragatAtmAnantaraparamparabhedabhinnAgame'yaM vakSyamANo grantho'rthato'nantarAgamaH sUtratastvAtmAgama ityAha, 'AyuSmanni' tyanena tu komalavacobhiH ziSyamanaHprahlAdayatA''cAryeNopadezo deya ityAha, uktaJca "dhammamaiehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNIehiM / pahlAyaMto ya manaM sIsaM coei Ayario " tti / AyuSmattvAbhidhAnaM cAtyantamAhlAdakaM, prANinAmAyuSo 'tyantAbhISTatvAd, yata ucyate'savve pANA piyAuyA appiyavahA suhAsAyA dukkhapaDikUlA savve jIviukAmA savvesiM jIviyaM piyaMti, 119 11 // 1 // tathA - " tRNAyApi na manyante, putradArArthasampadaH / jIvitArthe narAstena, teSAmAyuratipriyatam" iti, athavA 'AyuSmanni' tyanena grahaNadhArANAdiguNavate ziSyAya zAstrArtho deya iti jJApanArthaM sakalaguNAdhArabhUtvenAzeSaguNopalakSaNena cirAyurlakSaNaguNena ziSyAmantraNamakAri, yata uktam"vuTThe'vi doNamehe na kaNDabhUmAu loTTae udayaM / gaNadharaNAsamatthe iya deyamachittikAriMmi "" || 9 11 viparyaye tu doSa iti, Aha ca 11911 "AyArie suttammi ya parivAo suttaatthapalimaMtho / annesiMpi ya hANI puTThAvi na duddhadA vaMjhA " iti, tathA 'teno'tyanena tvAptattvAdiguNaprasiddhatA'bhidhAyakena prastutAdhyayanaprAmANyamAha, vaktRguNApekSatvAdvacanaprAmANyasyeti, 'bhagavate' tyanena tu prastutAdhyayanasyopAdeyatAmAha, atizayavAn kilopAdeyaH, tadvacanamapi tatheti, athavA 'teNaM' ti anenopedghAtaniryuktyantargataM nirgamadvAramAha, yo hi mithyAtvatamaH prabhRtibhyo doSebhyo nirgatastato nirgatamidamadhyayanaM kSetrato'pApAyAM kAlato vaizAkhazuddhaikAdazyAM pUrvAhNe bhAve kSAyike varttamAnAditi, evaM ca guruparvakramalakSaNaH sambandho'sya pradarzito bhavati, tathA tathAvidhena bhagavatA yaduktaM tat saprayojanameva bhavatIti sAmAnyataH saprayojanatA cAsyoktA, na hi puruSArthAnupayogi bhagavanto bhASante, bhagavattvahAneH, ata eva cAsyopAyopeyabhAvalakSaNaH sambandho'pi darzitaH, idaM hi bhagavadAkhyAMta grantharUpApannamupAyaH, puruSArthastUpeya iti, ata eva cAtra zrotAraH zravaNe pravarttitAH, yataH 119 11 "siddhArthaM siddhasambandhaM, zrotuM zrotA pravartate / zAstrAdau tena vaktavyaH, sambandhaH saprayojanaH " iti,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 1, * - uddezakaH - 13 'eva'mityanena tu bhagavadvacanAdAtmavacanasyAnuttIrNatAmAha, ata eva svavacanasaya prAmANyaM, sarvajJavacanAnuvAdamAtratvAdasyeti, athavA 'eva' mityekatvAdiH prakAro'bhidheyatayA nirddiSTaH, nirabhidheyatA''zaGkayA zrotRRNAM kAkadantaparIkSAyAmivApravRttiratra mA bhUditi, 'AkhyAta' mityanena tu nApauruSeyavacanarUpamidaM, tasyAsambhavAdityAha yata uktam"veyavayaNaM na mANaM aporuseyaMti nimmiyaM jeNa / idamaccaMtaviruddhaM vayaNaM ca aporuseyaM ca jaM vuccaitti vayaNaM purisAbhAve u neyamevaMti / tA tassevAbhAvo niyamena aporuseyatta" 119 11 // 2 // 119 11 iti, athavA AkhyAtaM bhagavatedaM, na kuDyAdiniHsRtaM yathA kaizcidabhyupagamyate" tasmin dhyAnasamApanne, cintAratnavadAsthite / niHsaranti yathAkAmaM, kuDyAdibhyo'pi dezanAH" -ityasyAnenAnabhyupagamamAha, yataH'kuDyAdiniH sRtAnAM tu na syAdAptopadiSTatA / vizvAsazca na tAsu syAtkenemA kIrttitA iti ? " samastapadasamudAyena tvAtmauddhatyaparihAreNa guruguNaprabhAvanAparaireva vineyebhyo dezanA vidheyetyAha, evaM hi teSu bhaktiparatA syAt, tayA ca vidyAderapi saphalatA syAditi, yaduktam119 11 "bhattIe jinavarANaM khijjaMtI puvvasaMciyA kammA / AyariyanamokkAreNa vijjA maMtA ya sijjhaMti "tti, namaskArazca bhaktireveti, athavA 'AusaMteNaM' ti bhagavadvizeSaNaM, AyuSmatA bhagavatA, cirajIvinetyarthaH, anena bhagavadbahumAnagarbheNa maGgalamabhihitaM, bhagavadbahumAnasya maGgalatvAditi coktameva, yadvA 'AyuSmate 'ti parArthapravRttyAdinA prazastamAyurdhArayatA natu muktimavApyApi tIrthanikArAdidarzanAt punarihAyAtenAbhimAnAdibhAvato'prazastaM yathocyate kaizcit"jJAnino dharmmatIrthasya, karttAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH " ( yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata ! / abhyutthAnamadharmasya, tadA''tmAnaM sRjAmyaham ) 11911 " evaM hyanunmUlitarAgAdidoSatvAt tadvacaso'prAmANyameva syAt, niHzeSonmUlane hi rAgAdInAM kutaH punarihAgamanasambhava iti ?, athavA 'AyuSmatA' prANadhAraNadharmavatA na tu sadA saMzuddhena, tasyAkaraNatvenAkhyAtRtvAsambhavAditi, yadivA-'AvasaMteNaM' ti mayetyasya vizeSaNaM, tata AGiti - gurudarzitamaryAdayA vasatA, anena tattvato gurumaryAdAvarttisvarUpatvAt gurukulavAsasya tadvidhAnamarthata uktaM jJAnAdihetutvAttasya, uktaJca 119 11 119 11 // 2 // // 2 // "nANassa hoi bhAgIthirayarao daMsaNe carite ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti gayAvAsotI dhamme, anAyayanavajjaNaM / niggaho ya kAsAyANaM, evaM dhIrANa sAsaNaM" ti,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 sthAnAGga sUtram 1/-19 athavA 'AmusaMteNe'tiAmRzatAbhagavatpAdAravindaMbhaktitaHkaratalayugalAdinA spRzatA, anenaitadAha-adhigatasakalazAstreNApi guruvizrAmaNAdi vinayakRtyaM na moktavyam, uktaM hi||1|| "jahA''hiaggI jalaNaM namase, nAnAhutImaMtapayAbhisittaM / evAyarIyaM uvaciTThaejA, anaMtanANovagao'vi saMto" tti, yadvA 'AusaMteNaM tiAjuSamANena-zravaNavidhimaryAdayAgurUnAsevamAnena, anenApyatadAhavidhinaivo citta dezasthena gussakAzAcchrotavyam, na tu yayAkaghaJjit, yata aah||1||. niddA vigahA parivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumAnapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM / / " ityAdi, evamuktaH padArthaH, padavigrahastu sAmAsikapadaviSayaH,sacAyAtamityAdiSudarzita iti / idAnIM cAlanApratyavasthAne, te ca zabdato'rthatazca, tatra zabdataH nanu 'me' ityasya mama mahyaM ceti vyAkhyAnamucitaM, SaSThIcaturyo-revaikavacanAntasyAsmatpadasya me ityAdezAditi, atrocyate, me ityayaM vibhaktipratirUpako'-vyayazabdastRtIyaikavacanAnmato'smacchabdArthe vartata itinadoSaH arthatastu cAlanA-nanuvastu nityaM vA syAdanityaM vA?,nityaM cettarhi nityasyApracyutAnutpannasthiraikasvarUpatvAdyobhagavataH sakAze zrotRtvasvabhAvaH sa eva ca kathaM ziSyopadezakatvasvabhAvaiti?, kiJca-ziSyopadezakatvaM tyasya pUrvasvabhAvatyAge syAdatyAge vA?, yadi tyAge hanta hataM vastuno nityatvaM, vastunaH svabhAvA- vyatiriktatvena tatkSaye tatkSateriti, aparityAga iti cet, na, viruddhayoH svabhAvayoryugapadasambhavAditi,athacAnityamiti pakSastadapina, niranvayanAze hizrotuHzravaNakAla eva vinaSTatvAt kathanAvasare'nyasyaivotpannatvAdakathanaprasaGgaH, yajJadattazrutasya devadattAkathanavaditi, atra samAdhinayamatenetinayadvAramavatarati, tatranaigamasaGgrahavyavahArarjusUtrazabdasamabhirUdvaivambhUtA nayAH, tatracAdyAstrayodravyamevArtho'stItivAditayA dravyArthike'vataranti, itare tu paryAya evArtho'stItivAditayA paryAyArthikanaye, tadevamubhayamatAzrayaNe dravyArthitayA nityaM vastu paryAyArthitayA tvanityamiti nityAnityaM vastitvati pratyekapakSoktadoSAbhAvo guDanAgarAdivaditi, evameva ca sakalavyavahArapravRttiriti, uktnyc||1|| "savvaM ciya paisamayaM uppajjai nAsae ya nicaM ca / evaM ceva ya suhadukkhabaMdhamokkhAdisabmAvo" tti| uktaH sUtrasparzikaniyuktayanugamaH, tadevamadhikRtasUtramAzritya sUtrAnugamasUtrAlApakanikSepasUtrasparzikaniyuktyanugamanayA upadarzitAH, ArAdhitaJca sakramaM bhASyakAravacanaM, tdythaa||1|| ___ "suttaM suttAnugamo suttAlAvagakaoya nikkhevo| suttapphAsiyaninutti nayA ya samagaMtu vaccaMti"tti, - eteSAM cAyaM viSaya ukto bhaassykaarenn||1|| "hoi kayattho vottuMsapayaccheyaM suaMsuyAnugamo / . suttAlAvaganAso nAmAinnAsaviniyogaM // 2 // suttapphAsiyanittiniogo sesao pytthaaii| pAyaM so cciya negamanayAimayagoyaro hoi"tti,
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-1, - uddezakaH 15 evaMpratisUtrasvayamanusaraNIyaM, vayaMtusaMkSepArthakka citkiJcidevamaNiSyAmaiti |ydaakhyaatN bhagavatA tadadhunocyate-tatra sakalapadArthAnAM samyagmithyAjJAnazraddhAnAnuSThAnairviSayIkaraNenopayoganayanAdAtmanaH sarvapadArthaprAdhAnyamatastadvicAraM tAvadAdAvAha mU. (2) ege aayaa| vR. ekona yodirUpa AtmA-jIvaH, kathaJciditi gamyate, tatra atati-satatamavagacchati 'ata sAtatyagamana' iti vacanAdatodhAtogatyarthatvAdgatyarthAnAM ca jJAnArthatvAdanavarataMjAnAtIti nipAtanAdAtmA-jIvaH, upayogalakSaNatvAdasya siddhasaMsAryavasthAdvaye'pyupayogabhAvena satatAvabodhabhAvAt, satatAvabodhAbhAvecAjIvatvaprasaGgAt, ajIvasya ca sataH punarjIvatvAbhAvAt, bhAve cAkAzAdInAmapitathAtvaprasaGgAt, evaJca jIvAnAditvAbhyupagamAbhAvaprasaGgaiti, athavAatatisatataMgacchatisvakIyAn jJAnAdiparyAyAnityAtmA, nanvevamAkAzAdInAmapyAtmazabdavyapadezaprasaGgaH, teSAmapi svaparyAyeSu satatagamanAd, anyathA apariNAmitvenAvastutvaprasaGgAditi, naivaM, vyutpattimAtranimittatvAdasya, upayogasyaiva ca pravRttinimittatvAd,_ - jIva eva AtmA nAkAzAdiriti, yadvA saMsAryapekSayA nAnAgatiSu satatagamanAt muktApekSayA ca bhUtatadbhAvatvAdAtmeti, tasya caikatvaM kathaJcideva, tathAhi-dravyArthatayaikatvamekadravyatvAdAtmanaH, pradezArthatayAtvanekatvamasaGghayeyapradezAtmakatvAttasyeti, tatradravyaMcatadarthazceti dravyArthastasya bhAvo dravyArthatA-pradezaguNaparyAyAdhAratA avayavavidravyatetiyAvat, tathA prakRSTo dezaH pradezo-niravayavoM'zaH sa cAsAvarthazceti pradazArthaH tasya bhAvaH pradezArthatA-guNaparyAyAdhArA vayavalakSaNA-rthatetiyAvat, nanvavayavi dravyameva nAsti, vikalpadvayena tasyAyujyamAnatvAt, kharaviSANavata, tathAhi-avayavidravyamavayavebhyo bhinnamabhinnaM vA syAda?.na tAvadabhinnamabhedehi avayavidravyavadava-yavAnAmekatvaM syAd, avayavavadvA'vayavidravyasyApyanekatvaM syAt, anyathA bheda eva syAt, viruddhadharmAdhyAsasyabhedanibandhanatvAditi, bhinnaMcet tattebhyastadA kimavayavidravyaM pratyekamavayaveSusarvAtmanAsamavaitidezato veti?, yadi sarvAtmanA tadA'vayavasaGkhyamavayavidravyaM syAt kathamekatvaM tasya?, atha dezaiH samavaiti tato yairdezairavayaveSu tadvarttate teSvapi dezeSu tatkathaM pravartate dezataH sarvato veti?,sarvatazcettadeva dUSaNaM, dezatazcet teSvapidezeSukathamityAdiranavasthA syAditi, . atrocyate, yaduktam-'vikalpadvayena tasyAyujyamAnatvA'diti tadayuktam, ekAntena bhedAbhedayoranabhyupagamAt, avayavAeva hi tathAvidhaikapariNAmitayAavayavavidravyatayAvyapadizyante,taeva ca tathAvidhavicitrapariNAmApekSayAavayavAiti, avayavidravyAbhAvetueteghaTAvayavA etecapaTAvayavAityevamasaGkIrNAvayavavyavasthA nasyAt, tathA ca pratiniyatakAryArthinAMpratiniyatavastUpAdAnaM na syAt, tathA ca sarvamasamaJjasamApanIpadyeta, sannivezavizeSAd ghaTAdyavayavAnAM pratiniyatatA bhaviSyatIti cet, satyaM, kevalaMsa eva sannivezavizeSo'vayavidravyamiti, yaccocyateviruddhadharmAdhyAso bhedanibandhanamiti, tadajapinasUktaM, pratyakSasaMvedanasyaparamArthApakSayAbhrAntatvena saMvyavahArApekSayA tvabhrAntatvenAbhyupagamAditi, yadi nAma bhrAntamabhrAntaM kathamityevamatrApi vaktuM shkytvaaditi|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 sthAnAGga sUtram 1/2 kiJca-vidyate avayavidravyam, avyabhicAritayA tathaiva pratibhAsamAnatvAd avayavavannIlavadvA, na cAyamasiddho hetuH, tathApratibhAsasyAnubhUyamAnatvAt, nApyanaikAntikatvaviruddhatve, sarvavastuvyavasthAyAH pratibhAsAdhInatvAd, anyathAna kinycnaapivstusidhyediti|bhvtu nAmAvayavidravyaM kevalamAtmA na vidyate, tasya pratyakSAdibhiranupalabhyamAnatvAditi, tathAhi-na pratyakSagrAhyo'sAvatIndriyatvAt, nApyanumAnagrAhyaH,anumAnasyaliGgaliGginoH sAkSAtsambandhadarzanena pravRtteriti,Agamagamyo'pinAsau, AgamAnAmanyo'nyaM visaMvAdAditi, atrocyate, keyamanupalabhyamAnatA?,kimekapuruSAzritA sakalapuruSAzritAvA?, yadyekapuruSAzritA natayA''tmAbhAvaH sidhyati, satyapi vastunitasyAH sambhavAt, na hi kasyacitpuruSavizeSasya ghaTAdyarthagrAhakaMpramANaM na pravRttamiti sarvatra sarvadA tadabhAvo nirNetuM zakya iti, na hi pramANanivRttau prameyaM vinivarttate, prameyakAryatvAt pramANasya, na ca kAryAbhAve kAraNAbhAvo TeSTa ityanaikAntikatA'nupalambhahetoH, sakalapuruSAzritAnupalambhastvasiddha ityasiddho hetuH, na hyasarvajJena sarvepuruSAH sarvadA sarvatrAtmAnaM na pazyantIti vaktuM zakyamiti, kiJca-vidyate AtmA, pratyakSAdibhirupalabhyamAnatvAt, ghaTavaditi, nacAyamasiddho hetuH, yato'smadAdipratyakSeNApyAtmA tAvadgamyataeva, AtmA hijJAnAdananyaH, AtmadharmatvAt jJAnasya, tasya ca svasaMviditarUpatvAt, svasaMviditatvaJcajJAnasyanIlajJAnamutpannamAsIdityAdismRtidarzanAt, na hyasvasaMvidite jJAnesmRtiprabhavo yujyate, pramAtrantarajJAnasyApi smRtigocaratvaprasaGgAditi, tadevaM tadavyatiriktajJAnaguNapratyakSatveAtmAguNIpratyakSa eva, rUpaguNapratyakSatve ghaTaguNipratyakSatvavaditi, // 1 // (uktaJca) - "guNapaccakkhattaNao guNI vi jIvo ghaDovva pnyckkho| ghaDaovva dhippai guNI guNamittaggahaNao jamhA" (tthaa)||1|| "anno'nanno va guNI hojja guNehiM?, jai nAma so'nnno| nANaguNamittagahaNe dhippai jIvo guNI sakkhaM // 2 // aha anno to evaM guNiNo na ghaDAdayo vi pcckkhaa| guNamittaggahaNAo jIvammi kuto viAro'yaM?" tti, ye tu sakalapadArthasArthasvarUpAvirbhAvanasamarthajJAnavantasteSAM sarvAtmanaiva pratyakSa iti / tathA'numAnagamyo'pyAtmA, tathAhi-vidyamAnakartRkamidaM zarIraM bhogyatvAd, odanAdivat, vyomakusumaM vipakSaH, saca kartAjIva iti, nanvodanakartRvanmUrtaAtmA sidhyatIti sAdhyaviruddho heturiti, naivaM, saMsAriNo mUrttatvenApyabhyupagamAd, Aha c||1|| "jo kattAdi sajIvo sajjhaviruddhattite maI hujjaa| muttAipasaMgAo taM no saMsAriNo doso||" tti, nacAyamekAnto, yaduta-liGgayavinAbhUtaliGgopalambhavyatirekenAnumAnasyaiva ekAntato'pravRttiriti, hasitAdiliGgavizeSasyagrahAkhyaliGgayavinAbhAvagrahaNamantareNApigrahagamakatvadarzanAt, na ca deha eva graho yenAnyadehe'darzanamavinAbhAvagrahaNaniyAmakaM bhavatIti, uktaJca "so'negaMto jamhA liMgehi samaM aditttthpuvvovi| gahaliMgadarisaNAto gaho'Numeyo sarIraMmi" // 1 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-1, - uddezaka: iti, AgamagamyatvaM tvAtmanaH 'ege AyA' ata eva vacanAt, nacAsyAgamAntarairvisaMvAdaH saMbhAvanIyaH, sunizcitAptapraNItatvAdasyeti, bahu vaktavyamatra tacca sthAnAntarAdavaseyamiti / kiJcaAtmAbhAve jAtismaraNAdayastathA pretIbhUtapitRpitAmahAdikRtAvanugrahopaghAtau ca na prApnuyuriti Atmanastu sapradezatvamavazyamabhyupagantavyaM, niravayavatve tu hastAdyavayavAnAmekatvaprasaGgaH pratyavayavaM sparzAdyunupalabdhiprasaGgazceti sapradeza AtmA pratyavayavaM caitanyalakSaNatadguNopalambhAt, pratigrIvAdyavayavamupalabhyamAnarUpaguNaghaTavaditi sthApitametat 'dravyArthatayA eka Atmeti, athavA eka AtmA kathaJciditi, pratikSaNaM sambhavadaparAparakAlakRtakumArataruNanaranArakatvAdiparyAyairutpAdavinAzayoge'pi dravyArthatayaikatvAdasya, yadyapi hi kAlakRtaparyAyairutpadyate nazyati ca vastu tathApi svaparaparyAyarUpAnantadharmAtmakatvAt tasya na sarvathA nAzo yukta iti, Aha ca119 11 " na hi savvahA vinAso addhApajjAyamittanAsaMmi / saparapajjAyAnaMtadhammuNo vatthuNo jutto" tti, kiJca- 'pratikSaNaM kSayiNo bhAva' ityetasmAdvacanAt pratipAdyasya yatkSaNabhaGgavijJAnamupajAyate tadasaGkhyAtasamayaireva vAkyArthagrahaNapariNAmAjjAyate, na tu pratipattuH pratisamayaM vinAze sati, yata ekaikamapyakSaraM padasatkaM saGkhyAtItasamayasambhUtaM, saGkhyAtAni cAkSarANi padaM, saGkhyAtapadaM ca vAkyaM, tadarthagrahaNapariNAmAcca sarvaM kSaNabhaGguramiti vijJAnaM bhavet, taccAyuktaM samayanaSTasyeti, // 1 // (Aha ca) -"kaha vA savvaM khaNiyaM vinnAyaM ?, jaI maI suyAoti // tadasaMkhasamayasuttatthagahaNapariNAmao jutta // 2 // nau paisamayavinAse jeNekvekkakkharaMpi ya payassa / saMkhAIyasamayaiyaM saMkhejAI payaM tAI // 3 // saMkhejjapayaM vakkaM tadatthagahaNapariNAmao hojjA / savvakhaNabhaMganANaM tadajuttaM samayanaTTassa "iti, tathA sarvayocchede tRtyAdayo na ghaTante, pUrvasaMskArAnuvRttAveva teSAM yujyamAnatvAd, Aha ca119 11 "tittI samo kilAmo sArikkhavivakkhapaccayAINi / ajjhayaNaM jhANaM bhAvanA ya kA savvanAsaMmi ?" tti, tatra tRptiH- dhrANiH zramaH - adhvAdikhedaH klamo - glAniH sAddazyaM sAdharmaM vipakSo - vaidharmyaM pratyayaH-avabodhaH, zeSapadAni pratItAni, ityAdi bahu vaktavyaM tattu sthAnAntarAdavaseyamiti / tadevamAtmA sthitibhavanabhaGgarUpaH sthirarUpApekSayA nityo nityatvAccaikaH bhavanabhaGgarUpApekSayA tvanityaH anityatvAccAneka iti, Aha ca 119 11 3 17 "jamaNaMtapajjayamayaM vatthu bhavaNaM ca cittapariNAmaM / ThiivibhavabhaGgarUvaM niccAniccAi to'bhimayaM " ti, // 2 // ( evaM ca) "suhadukkhabaMdhamokkhA ubhayanayamayAnuvattiNo juttA / egayarapariccAe savvavyavahAravucchitti "tti, athavA-eka AtmA kathaJcideveti, yato jainAnAM na hi sarvathA kiJcidvastu ekamanekaM vA'sti, 2
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 sthAnAGga sUtram 1/2 sAmAnyavizeSarUpatvAdvastunaH,athabrUyAt-vizeSarUpameva vastu, sAmAnyasya vizeSebhyo bhedAbhedAbhyA cintyamAnasyAyogAt, tathAhi-sAmAnyavizeSebhyobhinnamabhinnaMvA syAt?,nabhitramupalambhAbhAvAd, na cAnupalabhyamAnamapi sattayA vyavahartuM zakyaM, kharabiSANasyApi tathAprasaGgAt, athAbhinnamiti pakSaH, tathA casAmAnyamAnaM vAsyAdvizeSamAtraM veti, nokasmin sAmAnyamekaM vizeSAstvanekarUpA ityasaGkIrNavastuvyavasthAsyAditi, atrocyate, nahyasmAbhiHsAmAnyavizeSayorekAntena bhedo'bhedo vA'bhyupagamyate, apitu vizeSA eva pradhAnIkRtAtulyarUpA upasarjanIkRtatulyarUpA viSamatayA prajJAyamAnA vizeSAvyapadizyante,taeva cavizeSAupasarjanIkRtAtulyarUpAHpradhAnIkRtatulyarUpAH samatayA prajJAyamAnAH sAmAnyamiti vyapadizyanta iti, Aha c||1|| "nirvizeSaM gRhItAzca, bhedAH saamaanymucyte| tato vizeSAsAmAnyaviziSTatvaM na yujyate // 2 // vaiSamyasamabhAvena, jJAyamAnA ime kila / prakalpayanti sAmAnyavizeSasthitimAtmani" iti, tadevaM sAmAnyarUpeNAtmA eko vizeSarUpeNa tvanekaH, na cAtmanAM tulyarUpaM nAsti, ekAtmavyatirekeNazeSAtmanAmanAtmatvaprasaGgAdititulyaMcasarUpamupayogaH 'upayogalakSaNojIva' itivacanAt, tadevamupayogarUpaikalakSaNatvAtsarve evAtmAna ekarUpAHsa, evaM caikalakSaNatvAdeka Atmeti, athavA janmamaraNasukhaduHkhAdisaMvedaneSvasahAyatvAdeka Atmeti bhAvanIyamiti / iha ca sarvasUtreSu kathaJcidityanusmaraNIyaM, kathaJcidvAdasyAvirodhena sarvavastuvyavasthAnibandhanatvAt, // 1 // (uktaJca-) "syAdvAdAya namastasmai, yaM vinA sakalAH kriyAH / lokadvitayabhAvinyo, naiva sAGgatyamiyati" ||1||(tthaa) "nayAstava syAtpadasattvalAJchitA, rasopaviddhA iva lohdhaatvH| bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH" iti| Atmana ekatvamuktanyAyato'bhyupagacchadmirapi kaizciniSkriyatvaM tasyAbhyupagatamatastannirAkaraNAya tasya kriyAvatattvamabhidhitsuH kriyAyAH kAraNabhUtaM daNDasvarUpaM prathama tAvadabhidhAtumAha mU. (3) ege dNdde| vR. 'ege daMDe' eko'vivakSitavizeSatvAt daNDayate-jJAnAdyaizvaryApahArato'sArIkriyate AtmA'neneti daNDaH, sa ca dravyato bhAvatazca, dravyato yaSTirbhAvato duSprayuktaM manaHprabhRti // mU. (4) egA kiriyaa| vR. tena cAtmA kriyAM karotIti tAmAha-egA kiriyA' ekA-avivakSitavizeSatayA karaNamAtravivakSaNAt, karaNaM kriyA-kAyikyAdiketi, athavA 'ege daMDe egA kiriya'tti sUtradvayenAtmano'kriyatvanirAsena sakriyatvamAha, yato daNDakriyAzabdAbhyAM trayodaza kriyAsthAnAni pratipAditAni, tatrArthadaNDAnarthadaNDahiMsAdaNDAkaramAddaNDadRSTiviparyAsadaNDarUpaH paJcavidho daNDaH paraprANApaharaNalakSaNo daNDazabdena gRhItaH, tasya caikatvaMvadhasAmAnyAditi, kriyAzabdenatumRSApratyayAadattAdAnapratyayAAdhyAtmikImAnapratyayA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-1, - uddezakaH 19 mitradveSapratyayA mAyApratyayA lobhapratyayA eryApathikItyaSTavidhA kriyoktA, tadekatvaJca karaNamAtrasAmAnyAditi, daNDakriyayozca svarUpavizeSamupariSTAt svasthAn eva vakSyAma iti| akriyAvattvanirAsazcAtmana evaM, yaiH kilAkriyAvattvamabhyupagatamAtmanastaioktRtvamapyabhyupagamatamatobhujikriyAnirvartanasAmarthya satibhoktRtvamupapadyatetadevaca kriyAvattvaM nAmeti, atha prakRtiH karoti puruSastu bhuGge pratibimbanyAyeneti, tadayuktam, kathaJcit sakriyatvamantareNa prakRtyupadhAnayoge'pipratibimbabhAvAnupapatteH, rUpAntarapariNamanarUpatvAtpratibimbasyeti, atha prakRtivikArarUpAyAbuddherevasukhAdyarthapratibimbanaMnAtmanaH, tarhinAsya bhogaH tadavasthatavAttasyeti, atraapibhuvktvyNtttusthaanaantraadvseymiti|uktsvruupsyaatmn AdhArasvarUpanirUpaNAyAha mU. (5) ege loe| vR. "ege loe' eko'vivakSitAsaGkhyapradezAdhastiryAgAdidigbhedatayA lokyate-dRzyate kevalAlokeneti lokaH-dharmAstikAyAdidravyAdhArabhUta AkAzavizeSaH, tduktm||1|| "dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kSetram / tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam" iti, ____ athavA loko nAmAdiraSTadhA, Aha c||1|| "nAmaM ThavaNAdavie khitte kAle bhave ya bhAve y|| paJjavaloe ya tahA aTTavihaloyanikkhevo "tti, nAmasthApane sujJAne, dravyaloko jIvAjIvadravyarUpaH, kSetraloka AkAzamAtramanantapradezAtmakaM, kAlalokaH samayAvalikAdiHsa, bhavalokonArakAdayaHsvasmin 2 bhavevartamAnA yathA manuSyaloko devaloka iti, bhAvalokaH SaDaudayikAdayo bhAvAH, paryavalokastu dravyANAM paryAyamAtrarUpa iti, eteSAM caikatvaM kevljnyaanaalokniiytvsaamaanyaaditi| lokavyavasthAhyaloke tadvipakSabhUte sati bhavatIti tamAhamU. (6) ege aloe| vR. 'ege aloe' eko'nantapradezAtmakatve'pyavivakSitabhedatvAdaloko lokavyudAsAt natvAlokanIyatayA, kevalAlokena tasyApyAlokyamAnatvAditi, nanulokaikadezasya pratyakSatvAt taddezAntaramapibAdhakapramANAbhAvAtsambhAvayAmoyo'yaMpunaraloko'sya dezato'pyapratyakSatvAt kathamasAvastItyadhyavasAtuM zakyo? yenaikatvena prarUpyat iti, ucyate, anumAnAditi, taccedaMvidyamAnavipakSoloko, vyutpattimacchuddhapadAbhidheyatvAd, iha yadvyutpattimatAzuddhazabdenAbhidhIyate tasya vipakSo'stItidraSTavyaM, yathAghaTasyAghaTaH, vyutpattimacchuddhapavAcyazcalokastasmAtsavipakSa iti, yazcalokasya vipakSaH so'lokastasmAdastyalokaiti, athanaloko'loka itighaTAdInAmevAnyatamo bhaviSyati kimiha vastvantarakalpanayeti?, naivaM, yatoniSedhasadmAvAniSedhyasyaivAnurUpeNa bhavitavyaM niSedhyazcalokaH sacAkAzavizeSojIvAdidravyabhAjanamataHkhalvalokenApyAkAzavizeSaiNaiva bhavitavyam, yathehApaNDita ityukte viziSTajJAnavikalazcetana evagamyate na ghaTAdiracetanastadvadalokenApiM lokAnurUpeNeti, Aha c||1|| "logassa'sthi vivakkho suddhattaNao ghaDassa aghaDovva / sa ghaDAdI ceva matI na nisehAo tadanurUvo " // ti||
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 1/-/6 lokAlokayozca vibhAgakaraNaM dharmAstikAyo'tastatsvarUpamAhamU. (7) ege dhmme| vR. ekaHpradezArthatayA'saGkhyAtapradezAtmakatte'pidravyArthatayA tasyaikatvAt, jIvapudgalAnAM svAbhAvike kriyAvattve sati gatipariNatAnAM tatsvabhAvadhAraNAd dharmaH, sa cAstInAM-pradezAnAM saGghAtAtmakatvAt kAyo'stikAya iti|| dharmasyApi vipakSasvarUpamAha mU. (8) ege adhmme| vR. 'ege adhamme' eko dravyata eva na dharmo'dharmaH adharmAstikAya ityarthaH, dharmo hi jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhakAraayaMtu tadviparItatvAt sthityupaSTambhakArIti, nanu dharmAstikAyAdharmAstikAyayoH kathamastitvAvagamaH?,pramANAditi brUmaH, taccedamiha gatiH sthitizca sakalalokaprasiddhaM kArya, kAryaM ca pariNAmyapekSAkAraNAyattAtmA lAbhaM vartate, ghaTAdikAryeSutathAdarzanAt, tathAcamRtpiNDabhAve'pidigdezakAlAkAzaprakAzAdyapekSAkAraNamantareNa naghaTobhavati yadi syAt mRtpiNDamAtrAdeva syAtnaca bhavati, gatisthitI apijIvapudgalAkhyapariNAmikAraNabhAve'pinApekSAkAraNamantareNa bhaviturmahataH dRzyatecatadbhAvo'tastatsattAgamyate yaccApekSAkAraNaM sa dharmo'dharmazceti bhAvArthaH, gatatiApariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyo, matsyAnAmiva jalaM, - tathA sthitipariNAma pariNatAnAM sthityupaSTambhako'dharmAstikAyo, matsyAdInAmiva medinI, vivakSayA jalaM vA, prayogazca-gatisthitI apekSAkAraNavatyau, kAryatvAt, ghaTavat, vipakSastrailokya-zuSiramabhAvoveti, kiJca-alokAbhyupagame satidhamAdhammAbhyAM lokaparimANakAribhyAmavazyaM bhavitavyam, anyathA''kAzasAmye sati loko'loko veti vizeSo na syAt, tathA cAviziSTa evAkAze gatimatAmAtmanAM pudgalAnAJca pratighAtAbhAvAdanavasthAnam, ataH sambandhAbhAvAt sukhaduHkhabandhAdisaMvyavahAro na syAditi, uktnyc||1|| "tamhA dhammAdhammA logapariccheyakAriNo juttaa| iharA''gAse tulle logo'logotti ko bheo? // 2 // logAvibhAgAbhAve pddighaataabhaavo'nvtthaao| saMvavahArAbhAvo saMbaMdhAbhAvao hojjA" iti / AtmA ca lokavRttirdhammadhimAstikAyopagRhItaH sadaNDaH sakriyazca karmaNA badhyata iti bandhanirUpaNAyAha mU. (9) ege baMdhe vR. "ege baMdhe' bandhanaM bandhaH, sakaSAyatvAt jIvaH karmaNo yogyAn pudgalAn Adatte yat sabandha iti bhAvaH, saca prakRtisthitipradezAnubhAvavibhedAt caturvidho'pi bandhasAmAnyAdekaH, muktasyasataHpunarbandhAbhAvAdvAeko bandhaiti, athavAdravyato bandho nigaDAdibhivitaH karmaNA tayozca bandhanasAmAnyAdeko bandha iti, nanu bandho jIvakarmaNoH saMyoga'bhipretaH, sa khalvAdimAnAdirahito vA syAditi kalpanAdvayaM, tatra yadyAdimAniti pakSastadA kiM pUrvamAtmA pazcAt karma atha pUrva karma pazcAdAtmA uta yugapatkarmAtmAnau saMprasUyetAmiti trayo vikalpAH,
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-1, - uddezakaH 21 tatra na tAvat pUrvamAtmasaMbhUtiH sambhAvyate, nirhetukatvAt, kharaviSANavat, akAraNaprasUtasya ca akAraNata evoparamaH syAd, athAnAdireva AtmA tathApyakAraNatvAnnAsya karmaNA yo upapadyate nabhovat, athAkAraNo'pi karmaNA yogaH syAt tarhi sa muktasyApi syAditi, athAsAvAtmA nityamukta eva tarhi kiM mokSajijJAsayA ?, bandhAbhAveca muktavyapadezAbhAva eva, AkAzavaditi, nApikarmaNaH, akAraNaprasUtezcAkAraNata evoparamaH syAditi, yugapadutpattilakSaNastRtIyapakSo'pi na kSamaH, akAraNatvAdeva, na cayugapadutpattau satyAmaryakartAkarmedamitivyapadezoyuktarUpaH, savyetaragovipANavaditi, athAdirahitojIvakarmayogaiti pakSaH, tatazcAnAditvAdeva nAtmakarmaviyogaH syAt, AtmA''kAzasaMyogavaditi, atrocyate, AdimatsaMyogapakSadoSaanabhyupagamAdeva nirastAH, yaccAdirahitajIvakarmayoge'bhidhIyate anAditvAnnAtmakarmaviyoga' iti, tadayuktam, anAditveya'pi saMyogasya viyogopalabdhaH, kAJcanopalayoriveti, ydaah||1|| "jaha veha kNcnovlsNjogo'naaisNtigo'vi| vocchijjai sovAyaM taha jogo jIvakammANaM ti, tathA anAderapi santAnasya vinAzo dRSTo bIjAGku rasantAnavat, Aha c||1|| "annataramaNivvattiyakajaM bIyaMkurANa jaM vihayaM / tattha hao saMtANo kukku DiyaM DAiyANaMca" tti| anAdibandhasadbhAve'pi bhavyAtmanaH kasyacinmokSo bhavatIti mokSasvarUpamAhamU. (10) ege mokkhA vR. "egemokkhe' mocanaM karmapAzaviyojanamAtmano mokSaH,Ahaca-'kRtsnakarmakSayAnmokSaH' sacaiko jJAnAvara-NAdikamapikSayA'STAvidho'pi mocanasAmAnyAtmuktasya vA punarmokSAbhAvat ISatprAgbhArA- khyakSetralakSaNo vA dravyArthatayaikaH, athavA dravyato mokSo nigaDAdito bhAvataH karmatastayozca mocana-sAmAnyAdeko mokSa iti, nanvaparyavasAno jIvakarmasaMyogo'naAditvAJjIvAkAzasaMyogavaditi kathaM mokSasambhavaH ?, karmaviyogarUpatvAdasya, atrocyate, anAditvAdityanaikAntiko hetuH, dhAtukAJcana-saMyogo hyanAdiH, sa ca saparyavasAno dRSTaH, kriyAvizeSAd, evamayamapijIvakarmayogaH, samyagdarzana-jJAnacAritraiH saparyavasAno bhaviSyati, jIvakarmaviyogazca mokSa ucyate iti, nanu nArakAdipa-ryAyasvabhAvaH saMsAro nAnyaH, tebhyazca nArakatvAdiparyAyebhyo bhinnonAmanakazcijjIvo, nArakAdaya evaparyAyAjIvaH, tadanantaratvAditi saMsArAbhAve jIvAbhAva evaM nArakAdiparyAyasvarUpavaditya-satpadArtho mokSa iti, Aha c||1|| "jaM nAragAdibhAvo saMsAro naargaaibhinnoy| ___ ko jIvotaM mannasi? tannAse jIvanAsotti" atra pratividhIyate-yaduktam 'nArakAdiparyAyasaMsArAbhAvesarvathAjIvAbhAvaevAnarthAntaratvAnnArakAdiparyAyasvarUpavaditi, ayamanaikAntiko hetuH, hemno mudrikAyAzcAnAntaratvaM siddhaM na ca mudrikAkAravinAze hemaMvinAza iti, tadvannArakAdiparyAyamAtranAze sarvathA jIvanAzo na bhaviSyatIti, Aha ca
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 1/-/10 // 1 // "nahi nAragAdipajjAyamettanAsaMmi savvahAM naaso| jIvaddavassa mao muddAnAsevva hemassa" (tti), // 2 // (apica-) "kammakao saMsAro tannAse tassa jujjae nAso / jIvattamakammakayaM tannAse tassa ko nAso?" (tti) mokSazca puNyapApakSayAdmavatIti puNyapApayoH svarUpaM vAcyaM, tatrApimokSasya puNasya ca zubhasvarUpasAdhamyAta puNyaM tAvadAha mU. (11) ege punnnne| vR. "ege puNNe' 'puNazubhe' iti vacanAt puNati-zubhIkaroti punAti vA-pavitrIkarotyAmAnamiti puNyaM-zubhakarma, sadvedyAdi dvicatvAriMzadvidham, ythoktm||1|| "sAyaM 1 uccAgoyaM 2 naratiridevAu 5 nAma eyaau| maNuyadurga 7 devadurga 9 paMceMdiyajAti 10 taNupaNagaM 15 // 2 // aMgovaMgatiyaMpiya 18 saMghayaNaM vajjarisahanArAyaM 19 / paDhamaMciya saMThANaM 20 vannAicaukka supasthaM 24 ||3||agurulhu 25 parAdhAyaM 26 ussAsaM 27 AyavaM ca 28 ujjoyaM 29 / supasatthA vihayagaI 30 tasAidasagaMca 40 nimmANaM 41 titthayareNaM sahiyA bAyAlA puNNapagaIo" ti // evaM dvicatvAriMzadvidhamapi athavA puNyAnubandhipApAnubandhibhedena dvividhamapi athavA pratiprANi vicitratvAdanantabhedamapi puNyasAmAnyAdekamiti / atha karmaiva na vidyate pramANagocarAtikrAntatvat zazaviSANavaditi kutaH puNyakarmasatteti?,asatyametat, yato'numAnasiddhaM karma, tathAhi-sukhaduHkhAnubhUterheturasti kAryatvAdaGkarasyevabIjaM, yazcaheturasyAstatkarmatasmAdastikamrmeti, syAnmatiH-sukhaduHkhAnubhUteISTa eva heturiSTAniSTaviSayaprAptimayo bhaviSyati, kimiha karmaparikalpanayA?, na hi dRSTaM nimittamapAsya nimittAntarAnveSaNaM yuktarUpamiti, naivaM, vyabhicArAt, iha yo hi dvayoriSTazabdAdiviSayasukhasAdhanasametayorekasya tatphale vizeSo-duHkhAnubhUtimayo yazcAniSTasAdhanasametayorekasya tatphale vizeSaH sukhAnubhUtimayo nAsau hetumantareNa sambhAvyate, na ca taddhetuka evAsau yuktaH, sAdhanAnAM viparyAsAditi pArizeSyAdviziSTahetumAnasau, kAryatvAt, ghaTavat, yazcasamAnasAdhanasametayostatphalavizeSahetustat karma, tasmAdasti karmeti, Aha c||1|| "jo tulsAhaNANaM phale viseso na so vinA heuM / kajjattaNao goyama ! ghaDo vva heU ya se kammaM" ti, kiJca-anyadehapUrvakamidaM bAlazarIraM, indriyAdimattvAt, yadihendriyAdimattadanyadehapUrvakaM dRSTaM, yathA bAladehapUrvakaM yuvazarIram, indriyAdimaccedaM bAlazarIrakaM tasmAdanyazarIrapUrvakaM, yaccharIrapUrvakaM cedaM bAlakazarIraM tatkarma, tasmAdasti kamrmeti, Aha ca - // 1 // "bAlasarIraM dehatarapuvvaM iNdiyaaimttaao| jaha bAladehapuvvo juvadevo puvvamiha kammaM "ti, nanukarmasadbhAve'pipApamevaikaM vidyatepadArthonapuNyaMnAmAsti, yattupuNyaphalaM sukhamucyate
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-1, - uddezakaHtatpApasyaiva taratamayogAdakRSTasya phalaM, yataH pApasya paramotkarSe'tyantAdhamaphalatA, tasyaiva ca taratama-yogApakarSabhinnasya mAtrAparivRddhihAnyA yAvat prakRSTo'pakarSastatra yA kAcitpApamAtrA avatiSThate tasyAmatyantaM zubhaphalatA pApApakarSAt, tasyaiva ca pApasya sarvAtmanA kSayo mokSaH, yathA'tyantApa- thyAhArasevanAdanArogyam, tasyaivApathyasya kiJcitkiJcidapakarSAt yAvat stokApathyAhAratvA-mArogyakaraM, sarvAhAraparityAgAcca prANamokSa iti, Aha c||1|| "pAvukkarise'dhamayacA taratamajogA'vakarisao subhayA / tasseva khae mokravo apatthabhattovamANAo"tti, atrocyate, yaduktam-'atyantApacitAt pApAt sukhaprakarSa' iti, tadayuktam, yato yeyaM sukhaprakarSAnubhUtiH sA svAnurUpakarmaprakarSajanitA, prakarSAnubhUtitvAt, duHkhaprakarSAnubhUtivat, yathA hi duHkhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapApakarmaprakarSajaniteti tvayA'bhyupagamyate tatheyamapi sukhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapuNyakarmaprakarSajanitA bhaviSyatIti pramANaphalamiti / puNyapratipakSabhUtaM pApamiti tatsvarUpamAhamU. (12) ege paave| vR. 'egepAve' pAzayatiguNDayatyAtmAnaM pAtayati cAtmana AnandarasaMzoSayatikSapayatIti pApam, tacca jJAnAvaraNAdi vyazItibhedam, ydaa''h||1|| "nANaMtarAyadasagaM 10 daMsaNa nava 19 mohaNIyachavvIsaM 45 / assAyaM 46 nirayAU 47 nIyAgoeNa aDayAlA 48 // // 2 // nirayadurga 2 tiriyadugaM4 AicaukkaM ca 8 paMca saMghayaNA 13 / saMThANAviya paMca u 18 vanAicaukkamapasatthaM 22 // // 3 // uvaghAya 23 kuvihayagaI 24 thAvaradasageNa hoti cottIsaM 34 / savvAo miliAo bAsItI pAvapagaIo 82" / tadevaM vyazItibhedamapi puNyAnubandhipApAnubandhibhedAd dvividhamapi vA anantasattvAzritatvAdanantamapi vA'zubhasAmA nyAdekamiti / nanu karmasattve'pi puNyamevaikaM karma na tatpratipakSabhUtaM pApaM karmAsti, zubhAzubhaphalAnAM puNyAdeva siddheriti, tathAhi-yatparamaprakRSTaM zubhaphalametat puNyotkarSasya kAryaM, yatpunastasmAda- vakRSTamavakRSTataramavakRSTatamaMca tatpuNyasyaiva taratamayogApakarSabhinnasya yAvatparamaprakarSahAniH, paramaprakarSahInasya ca puNyasya paramAvakRSTatamaM zubhaphalaM-yAkAcitzubhamAtretyarthaH-duHkhaprakarSaiti tAtparyaM, tasyaivaca paramAvakRSTapuNyasya sarvAtmanA kSayepuNyAtmakabandhAbhAvAnmokSa iti, yathA atyantapathyAhArasevanAtpuMsaH paramArogyasukhaM, tasyaiva cakiJcit(2)pathyAhAravivarjanAdapa-thyAhAraparivRddhorArogyasukhahAniH, sarvathaivAhAraparivarjanAt prANamokSa iti, pathyAhAropamAnaM ceha puNyamiti, atrocyate, yeyaM duHkhaprakarSAnubhUtiH sA svAnurUpakarmaprakarSajaniteti tvayA'bhyupagamyate tatheyamapi duHkhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapApakarmaprakarSajanitA bhaviSyatIti pramANaphalamiti, Aha c||1|| "kammappagarisajaNiyaM tadavassaM pgrisaannubhuuio| sokkhapparagarisabhUI jaha puNNappagarisappabhavA" iti,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 sthAnAGgasUtram 1/-/12 'tditiduHkhaamiti|idaaniimnntroktyoH puNyapApakarmaNorbandhakAraNanirUpaNAyAhamU. (13) ege aasve| vR. 'egeAsave' Azravanti-pravizanti yena kANyAtmanItyAzravaH, karmabanadhaheturiti bhAvaH, sacendriyakaSAyAvratakriyAyogarUpaH kra meNa paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatitribhedaH, uktnyc||1|| "iMdiya 5 kasAya 4 avvaya 5 kiriyA 25 pnncurpNcpnnuviisaa| jogA tinneva bhave AsavabheyA u bAyAlA" iti, tadevamayaM dvicatvAriMzadvidho'thavA dvividho dravyabhAvabhedAt, tatra dravyAzravo yajalAntargatanAvAdau tathAvidhacchidraijalapravezanaM bhAvAzravastuyajIvanAvIndriyAdicchidrataH karmajala saJcaya iti, sacAzravasAmAnyAdeka eveti||athaashrvprtipkssbhuutsNvrsvruupmaah mU. (14) ege sNvre| vR. 'ege saMvare' saMviyate-karmakAraNaM prANAtipAtAdi nirudhyate yena pariNAmena sa saMvaraH, Azravanirodha ityarthaH, sacasamitiguptidharmAnuprekSAparISahacAritrarUpaHka meNapaJcatridazadvAdazadvAviMzatipaJcabhedaH, Aha c||1|| "samiI 5 guttI 3 dhammo 10 anupeha 12 parIsahA 22 carittaM ca 5 / sattAvannaM bheyA paNatigabheyAI saMvaraNe "tti, __ athavA'yaM dvividho dravyato bhAvatazca, tatra dravyato jalamadhyagatanAvAderanaravaratapravizajalAnAM chidrANAM tathAvighadravyeNa sthaganaM saMvaraH, bhAvatastu jIvadroNyAmAzravatkarmajalAnAmindriyAdicchidrANAM samityAdinA nirodhanaM saMvara iti, sa ca dvividho'pi saMvarasAmAnyAdeka iti / / saMvaravizeSe cAyogyavasthArUpe karmaNAM vedanaiva bhavati nabandha iti vedanAsvarUpamAha - mU. (15) egA veynnaa| vR. 'egAveyaNA' vedanaM vedanA-svabhAvenodIraNAkaraNenavodayAvalikApraviSTasyakarmaNo'nubhavanamitibhAvaH, sAca jJAnAvaraNIyAdikammapikSayAaSTavidhA'pivipAkodayapradezodayApekSayA dvividhA'pi AbhyupagamikI-zirolocAdikA aupakra mikI-rogAdijanitetyevaM dvividhA'pi vednaasaamaanyaadekaiveti||anubhuutrsNkrmprdeshebhyH parizaTatIti vedanAnantaraMkarmaparizaTanarUpAM nirjarAM nirUpayannAha mU. (16) egA nijjarA vR. 'egA nijarA' nirjaraNaM nirjarA vizaraNaMparizaTanamityarthaH, sAcASTavidhakarmopekSayA'STavidhA'pidvAdazavidhatapojanyatvena dvAdazavidhA'piakAmakSutpipAsAzItAtapadaMzamazakamalasahanabrahmacaryadhAraNAdyanekavidhakAraNajanitatvenAnekavidhA'pidravyatovastrAderbhAvataH karmaNAmeva dvividhaa'pivaanirjraasaamaanyodekaiveti|nnu nirjarAmokSayoH kaH prativizeSaH?, ucyate, dezataH karmakSayonirjarA srvtstumokssiti||ihc jIvoviziSTanirjarAbhAjanaMpratyekazarIrAvasthAyAmeva bhavati na sAdhAraNazarIrAvasthAyAmataH pratyekazarIrAvasthasya jIvasya svarUpanirUpaNAyAha___'egejIve' ityAdi, athavA uktAH sAmAtyataHprastutazAstravyutpAdanIyA jIvAdayo nava padArthAH, sAmprataM jIvapadArtha vizeSeNa prarUpayannAha
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-1,- uddezakaH mU. (17) ege jIva pADikkaeNaM sriirennN| vR. "egejIve pADikkaeNaMsarIeNaM' ekaH-kevalojIvitavAn jIvakati jIviSyaticeti jIvaH-prANadhAraNadharmA AtmetyarthaH, ekaM jIvaM prati gataM yaccharIraM pratyekazarIranAmakarmodayAt tatpratyekaMtadeva pratyekakaM, dIrdhatvAdiprAkRtatvAt, tena pratyekakena zIryata itizarIraM-dehaH tadevAnukampitAdidharmopetaM zarIrakaM tena lakSitaH tadAzrita eko jIva ityarthaH, athavA zaMkArau vAkyAlaGkArArtho, tataeko jIvaH pratyekake zarIre vartata iti vAkyArthaH syAditi, ihaca paDikkha eNaM'ti kvacitpATho dRzyate, sa ca na vyAkhyAtaH, anavabodhAd, iha ca vAcanAnAmaniyatatvAt sarvAsAMvyAkhyAtumazakyatvAt kAJcideva vaacnaaNvyaakhyaasyaamiti||ih bandhamokSAdayaAtmadharmA anantaramuktAstatastadadhikArAdevAtaH paramAtmadharmAn "egA jIvANaM ityAdinA ege caritte' ityetadantena granthenAha mU. (18) egA jIvANaM apariAittA viguvvaNA / vR. "egA jIvANaM apariyAittA viguvvaNA' 'egA jIvANaM' ti pratItaM 'apariyAitta'tti aparyAdAya paritaH-samantAdagRhItvAvaikriyasamudghAtena bAhyAnpudgalAnyA vikurvaNAbhavadhAraNIyavaikriyazarIra canAlakSaNA svasmin 2 utpattisthAne jIvaiH kriyate sA ekaiva, pratyekamekatvAdmavadhAraNIyasyeti, sakalavaikriyazarIrApekSayA vA bhavadhAraNIyasyaikalakSaNatvAt kathaJciditi, yA punarbAhyapudgalaparyAdAnapUrvikA sottaravaikriyaracanAlakSaNA, sA ca vicitrAbhiprAyapUrvakatvAd vaikriyalabdhimatastathAvidhazaktimattvAccaikajIvasyApyanekApi syAditi paryavasitam, atha bAhyapudgalopAdAna evottaravaikriyaM bhavatIti kuto'vasoyate?,yeneha sUtre apariyAittA' ityanena tadvikurvaNA vyavacchidyate iti cet, ucyate, bhagavatIvacanAt, tathAhi-"deve NaM bhaMte ! mahiDDie jAva mahAnubhAge bAhirae poggalae apariyAittA pabhU egavannaM egarUvaM viuvvittae?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe, deveNaMbhaMte! bAhiraepoggale pariyAittApabhU?,haMtA pabhU"tti, iha hi uttaravaikriyaM bAhyapudgalAdAnAd bhavatIti vivakSitamiti // mU. (19) egemane vR. "ege mane'tti mananaM manaH-audArikAdizarIravyApArAhatamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro, manoyogaitibhAvaH, manyatevA'nenetimano-manodravyamAtrameveti, tacca satyAdibhedAdanekamapisaMjJinAMvA asaGkhyAtatvAdasaGkhyAtabhedamapyekaMmananalakSaNatvena sarvamanasAmekatvAditi mU. (20) egA vii| vR. "egA vaiti vacanaM vAk-audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro, vAgyoga iti bhAvaH, iyaMca satyAdibhedAdanekA'pyekaiva, sarvavAcAM vacanasAmAnye'ntarbhAvAditi mU. (21) ege kaayvaayaame| vR. 'ege kAyavAyAme'tticIyata iti kAyaH-zarIraMtasya vyAyAmovyApAraH kAyavyAyAmaH audarikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSa iti bhAvaH, sa punaraudArikAdibhedena saptaprakAro'pijIvAnantatvenAnantabhedo'pivA etaeva, kAyavyAyAmasAmAnyAditi, yaccaikasyaikadA www
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 . sthAnAGga sUtram 1/-21 manaHprabhRtInAmekatvaMtat sUtra eva vizeSeNa vakSyati, 'egemane devAsure'tyAdineti sAmAnyAzrayamevehekatvaM vyaakhyaatmiti|| mU. (22) egA uppaa| vR. 'uppattiprAkRtatvAdutpAdaH, sacaika ekasamaye ekaparyAyApekSeyA, nahi tasyayugapadutpAdadvayAdirasti, anapekSitatadvizeSakapadArthatayA vaiko'sAviti / mU. (23) egA viytii| vR. viyaitti vigatirvigamaH sA caikotpAdavaditi vikRtirvigatirityAdivyAkhyAntaramapyucitamAyojyam, asmAbhistu utpAdasUtrAnuguNyato vyAkhyAtamiti / mU. (24) egA viyccaa| vR. 'viyaca ttivigateH prAguktatvAdiha vigatasya vigamavato jIvasya mRtasyetyarthaH arcAzarIraM vigatArcA, prAkRtatvAditi, vivarcA vA-viziSTopapattipaddhatirviziSTabhUSA vA, sA caikA saamaanyaaditi| mU. (25) egA gtii| vR. gai'ttimaraNAnantaraMmanujatvAdeH sakAzAnnArakatvAdaujIvasya gamanaMgatiH, sAcaikadaikasyaikaiva RjvAdikAnarakagatyAdikA vA, pudgalasyavA, sthitivailakSaNyamAtratayAvaikarUpAsarvajIvapudlAnAmiti // mU. (26) egA aagtii| vR. 'Agai'tti AgamanamAgatiH-nArakatvAdereva pratinivRttiH, tadekatvaM gateriveti // mU. (27) ege cynne| vR. 'cayaNe'tti cyutiH cyavanam-vaimAnikajyotiSkANAM maraNaM, tadekamekajIvApekSayA nAnAjIvApekSayA ca pUrvavaditi // mU. (28) ege uvvaae| vR. 'uvavAe'tti, upapatanamupapAto devanArakANAM janma, sNcaikshcyvnvditi|| mU. (29) egA tk|| vR. 'takattitarkaNaMtarko-vimarzaHavAyAtpUrvAihAyA uttarAprAyaH ziraH-kaNDUyanAdayaH puruSadhA iha ghaTanta itisampratyayarUpA, iha caikatvaM prAgiveti / / mU. (30) egA snnaa| vR. 'sanna'ttisaMjJAnaM saMjJA vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvImativizeSaH AhArabhayAdhupAdhikA vA cetanA saMjJA, abhidhAnaM vA sNjnyeti|| mU. (31) egA mnnaa| vR. 'manna'tti prAkRtatvAnmananaM matiH-kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiritiyAvat, Alocanamiti kecit, athavA mantAmanniyavvaM abhyupagamaityarthaH, sUtradvaye'pi sAmAnyata ektvmiti| mU. (32) egA vinnuu|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -1, - uddezakaH 27 vR. 'egA vinnu'tti vidvAn vijJo vA tulyabodhatvAdeka iti, strIliGgatvaM ca prAkRtatvAt utpAda uppAvat, luptabhAvapratyayatvAdvA ekA vidvattA vijJatA vetyrthH| mU. (33) egA veynnaa| vR. 'veyaNa'tti prAgvedanAsAmAnyakarmAnubhavalakSaNoktA iha tupIDAlakSaNaiva, sAcasAmAnyata ekaiveti|| mU. (34) egA cheynnaa| vR.asyAeva kAraNavizeSanirUpaNAyAha-'cheyaNe'ttichedanaM zarIrasyAnyasyavAkhaGgAdineti mU. (35) egA bheynnaa| vR. 'bheyaNe'ti, bhedanaM kuntAdinA, athavA chedanaM karmaNaH sthitighAtaH bhedanaM tu rasaghAta iti, ekatA ca vizeSAvivakSaNAditi / vedanAdibhyazca maraNamatastadvizeSamAha- mU. (36) ege maraNe aNtimsaariiriyaannN| vR. 'ege maraNe' ityAdi, mRtirmaraNaM ante bhavamantimaM-caramaMtacca taccharIraM cetyantimazarIraM tatra bhavA antimazArIrikI uttarapadavRddhiH, tadvA teSAmastIti antimazArIrikA dIrghatvaJca prAkRtazailyA, teSAM caramadehAnAM, maraNaikatA ca siddhatve punarmaraNAbhAvAditi / antimazarIrazca snAtako bhUtvA bhriyate atastamAha__ mU. (37) ege saMsuddhe ahAbhUe ptte| vR. 'egesaMsuddhe' ityAdi, ekaH saMzuddhaH-azabalacaraNaH akaSAyatvAt 'yathAbhUtaH' tAttvikaH ('patte'tti) pAtramiva pAtramatizayavadjJAnAdiguNaralAnAM prApto vA guNaprakarSamiti gamyate / mU. (38) egedukkhe jIvANaM egbhuue| vR. 'egadukkhe' ekamevAntimabhavagrahaNasambhavaM duHkhaM yasya sa ekaduHkhaH 'egahakkhe'tti pAThAntare tvekadhaivAkhyA-saMzuddhAdiLapadezo yasya, na tvasaMzuddhasaMzuddhAsaMzuddha ityAdiko'pi, vyapadezAntaranimittasya kaSAyAderabhAvAditi sa bhavatyekadhAkhyaH, ekadhA akSo vA-jIvo yasya satatheti, jIvAnAM-prANinAmekabhUtaH-eka eva-Atmopama ityarthaH, ekAntahitavRttitvAd ekatvaM cAsya bahUnAmapi samasvabhAvatvAditi, athavA 'patte' ityAdi sUtrAntaraM uktarUpasaMzuddhAdanyeSAM svarUpapratipAdanaparaM, tatra prAkRtatvAt pratyekamekaM duHkhaM pratyekaikaduHkhaM jIvAnAM svakRtakarmaphalabhogitvAt, kiMbhUtaM tadityAha-ekabhUtamananyatayA vyavasthitaMprANiSu, nasAGkhyAnAmiva bAhyamiti duHkhaM punaradharmAbhinivezAditi tatsvarUpamAha mU. (39) egA ahammapaDimA jaM se AyA parikilesati vR. 'egAahamme' tyAdi, dhArayati durgatau prapatato jIvAn dhArayati-sugatau vA tAn sthApayatIti dharmAH, uktnyc||1|| "durgatiprasRtAn jantUn, yasmAddhArayate ttH| ___ dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH" saca zrutacAritralakSaNaH, tatpratipakSastvadharmastadviSayA pratimA-pratijJA adharmapradhAnaMzarIraM vAadharmapratimA, sAcaikA, sarvasyAH pariklezakAraNatayaikarUpatvAd, ataevAha-'jaM se' ityAdi
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 1/-/39 'yat' yasmAt 'se' tasyAH svAmyAtmA-jIvoathavA 'se'ttiso'dharmapratimAvAnAtmA pariklizyaterAgAdibhirbAdhyatesaMklizyata ityarthaH, 'jaMsI'tipAThAntaraM vA, tatazca prAkRtatvena liGgavyatyayAt yasyAmadharmapratimAyAM satyAmAtmA pariklizayate sA ca ekaiveti / etadviparyayamAha mU. (40) egA dhammapaDimA jaM se AyA pajjavajAe vR. 'egAdhamme'tyAdi, prAgvannavaraMparyavAH-jJAnAdivizeSAjAtAyasyasaparyavajAtobhavatIti zeSaH, vizudhyatItyarthaH,AhitAgnyAditvAccajAtazabdasyottarapadatvamiti,athavAparyavAnparyaveSu vA yAtaH-prAptaH paryavayAto'thavA paryavaH-parirakSA parijJAnaM vA zeSaM tathaiveti / dharmAdharmapratimeca yogatrayAdmavata iti tatsvarUpamAha mU. (41) egemaNe devAsuramaNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi vR. 'ege maNe ityAdi sUtratrayaM, tatra mana iti manoyogaH, tacca yasmin 2 samaye vicAryate tasmin 2 'samaye' kAlavizeSa ekameva, vIpsAnirdezena na kacanApi samaye tad dvyAdisaMkhyaM sambhavatItyAha,ekatvaMcatasyaikopayogatvAtjIvAnAM, syAdetat-naikopayogojIvo, yugapacchItoSNa sparzaviSayasaMvedanadvayadarzanAt, tathAvidhabhinnaviSayopayogapuraSadvayavat, atrocyate, yadidaM zItoSNopayogadvayaM tatsvarUpeNa bhinnakAlamapi samayamanasoratisUkSmatayA yugapadiva pratIyate, na punastadyugapadeveti, Aha c||1|| "samayAtisuhumayAo manasi jugavaM ca bhinnkaalNpi| uppaladalasayavehaM va jaha va tamalAyacakkaM ti" yadipunarekatropayuktaM mano'rthAntaramapi saMvedayati tadAkimanyatragatacetAH puro'vasthitaM hastinamapi na viSayIkarotIti, Aha ca-. // 1 // "annaviNiuttamannaM viNiogaM lahai jai maNo tennN| hatthiMpi ThiyaM purao kimannacitto na lakkhei?" tti ihaca bahuvaktavyamastitat sthAnAntarAdavaseyamiti, athavA satyAsatyobhayasvabhAvAnubhayarUpANAMcaturNAM manoyogAnAmanyatara eva bhavatyekadA, dyAdInAMvirodhenAsambhavAditi, keSAmityAha'devA suramaNuyANaM'ti tatra dIvyanti iti devAH-vaimAnikajyotiSkAsteca na surA asurAH-bhavanapativyantarAstecamanorjAtAmanujA-manuSyAstecadevAsuramanujAsteSAM, tathA vAgi'ti vAgyogaH, sa caiSAmekadA eka eva, tathAvidhamanoyogapUrvakatvAt tathAvidhavAgyogasya, satyAdInAmanyatarabhAvAdvA, vakSyati ca - ___ "chahiM ThANehiM natthi jIvANaM iDDI i vA jAva parakkame i vA, taMjahA-jIvaM vA ajIvaM karaNayAe 1, ajIvaM vA jIvaM karaNayAe 2, egasamaeNaM do bhAsAo bhAsittae" iti| tathA kAyavyAyAmaH-kAyayogaH, sa caiSAmekadA eka eva, saptAnAM kAyayogAnAmekadA ekatarasyaiva bhAvAt, nanu yadAhArakaprayoktA bhavati tadaudArikasyAvasthitasya zrUyamANatvAt kathamekadA na kAyayogadvayamiti?, atrocyate, sato'pyaudArikasya vyAyAmabhAvAdAhArakasyaiva catatra vyApriyamANatvAd, apyaudArikamapi tadAvyApriyatetarhi mizrayogatA bhaviSyati, kevalisamudghAte saptamaSaSThadvitIyasamayeSvaudArikamizravat, tathA cAhArakaprayoktA na labhyeta, evaM ca
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -1,- uddezakaH - saptavidhakAyayogapratipAdanamanarthakaMsyAdityeka eva kAyavyAyAmaiti, evaM kRtavaikriyazarIrasya cakravAMderapyaudArikaM nivyApArameva,vyApAravaccet ubhayasya vyApAravattve kevalisamudghAtavanmizrayogatetyevamapyekayogatvamavyAhatameveti, tathA kAyayogasyApyaudArikatayA vaikriyatayA ca krameNa vyApriyamANatve AzuvRttitayA manoyogavadyadi yaugapadyabhrAntiH syAt tadA ko doSa iti, evaJca kAyayogaikatve satyaudArikAdikAyayogAhatamanodravyAgdravyasAcivyajAtajIva vyApArarUpatvAt manoyogavAgyogayorekakAyayogapUrvakatayA'pi prAguktamekatvamasevayamiti, ___ athavedameva vacanamatra pramANam, AjJA grAhyatvAt asya, ytH||1|| "ANAgejjho attho AANAe ceva so kaheyavyo / diTuMtA diTuMtia kahaNavihivirAhaNA iha" iti, dRSTAntAddAntiko'rtha ityarthaH / nanusAmAnyAzrayaikatvenaiva sUtraMgamakaM bhaviSyatIti kimanena vizeSavyAkhyAneneti?, ucyate, naivaM, sAmAnyaikatvasya pUrvasUtrairevAbhihitatvAdasya punaruktatvaprasaGgAd, devAdigrahaNasamayagrahaNayozca vaiyarthyaprasaGgAcceti |ihcdevaadigrhnnN viziSTavaikriyalabdhisampannatayaiSAmanekazarIraracane satyekadA manoyogAdInAmanekatvaM zarIravad bhaviSyatIti pratipattinirAsArthaM, natutiryagnArakANAM vyavacchedArthaM, nanutiryagnArakA api vaikriyalabdhimantasteSAmapi vikriyAyAM zarIrAnekatvena manaHprabhRtInAmanekatvapratipattiH sambhAvyata eveti tadgrahaNamapi nyAyyamiti, satyam, kintu devAdInAM viziSTataralabdhitayA zarIrANAmatyantAnekateti tadgrahaNaM, tathA 'pradhAnagrahaNa itaragrahaNaM bhavatIti nyAyAdadoSo, nArakAdibhyazca devAdInAM pradhAnatvaM pratItameveti, eteSAM ca manaHprabhRtInAM yathAprAdhAnyakRtaHkramaH, pradhAnatvaM ca bhvlpaalptrkrmkssyopshmprbhvlaabhkRtmiti|| kAyavyAyAmasyaiva bhedAnAmekatAmAhamU. (42)ege uTThANakammabalavIriyapurisakAraparakkame devAsuramaNuyANaM taMsi 2 samayaMsi vR. "egeuTThANe' tyAdi, utthAnaMca-ceSTAvizeSaH karmAca-bhramaNAdikriyA balaMca-zarIrasAmarthya vIryaMca-jIvaprabhavaM puruSakArazca-abhimAnavizeSaH parAkramazca-puruSakAra eva niSpAditasvaviSaya iti vigrahe dvandvaikavadbhAvaH, eteca vIryAntarAya (kSaya) kSayopazamasamutthA jIvapariNAmavizeSAH, eteSu pratyekamekazabdo yojanIyo, vIryAntarakSayopazamavaicitryataH pratyekaM jaghanyAdibhedairanekatve'pyeSAmekajIvasyaikadA kSayopazamamAtrayAekavidhatvAdeka evajaghanyAdiretadvizeSo bhavati kAraNamAtrAdhInatvAt kAryamAtrAyA iti sUtrabhAvArthaH, zeSaM prAgvaditi parAkra mAdezca jJAnAdirmokSamArgo'vApyate, yata aah||1|| "abbhuTThANe viNaye parakkame sAhusevaNAe ya / sammaiMsaNalaMbho virayAviraie viraie" iti, ato jJAnAdInAM nirUpaNAyAha-"ege nANe' ityAdi, athavA dharmapratimA prAguditA sA ca jJAnAdisvabhAveti jJAnAdIn nirUpayannAha mU. (43) ege nANe ege daMsaNe ege critte| vR. jJAyante-paricchidyante'rthA anenAsminnasmAdveti jJAnaM-jJAnadarzanAvaraNayoH kSayaH
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 sthAnAGga sUtram 1/-/43 kSayopazamovA jJAtirvA jJAnamAvaraNadvayakSayAdyAvirbhata AtmaparyavavizeSaH sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAMzagrahaNapravaNaH sAmAnyAMzagrAhakazca jJAnapaJcakAjJAnatrayadarzanacatuSTayarUpaH, taccAnekamapyavabodhasAmAnyAdekamupayogApekSayAvA, tathAhi-labdhito bahUnAMbodhavizeSANAmekadA sambhave'pyupayogata eka eva sambhavati, ekopayogatvAjjIvAnAmiti, nanu darzanayasya jJAnavyapadezatvamayuktaM, viSayabhedAd, uktaJca "jaMsAmannaggahaNaMdasaNameyaM visesiyaMnANaM"tti, atrocyate, IhAvagrahau hi darzanaM, sAmAnyagrAhakatvAd, apAyadhAraNecajJAnaM, vizeSagrAhakatvAd, athacobhayamapijJAnagrahaNena gRhItamAgame "AbhinibohiyanANe aTThAvIsaMhavaMtipayaDIu"tti vacanAt, tasmAdavabodhasAmAnyAddarzanasyApi jJAnavyapadezyatvamaviruddhamiti, nanu darzanaM pRthagevopAttamuttarasUtretatkimiha jJAnazabdena darzanamapi vyapadiSTamiti?,atrocyate, tatra hi darzanaM zraddhAnaMvivakSitaM, jJAnAditrayasyasamyakazabdalAJchitatve sati mokSamArgatvena vivakSitatvAt, mokSamArgabhUtaM caitattrayaM zraddhAnaparyAyeNaiva darzanena sheti| ___ "egedaMsaNe'ttidRzyante-zraddhIyantepadArthA anenAsmAdasmin veti darzana-darzanamohanIyasya kSayaHkSayopazamovA, dRSTirvA darzanaM-darzanamohanIyakSayAdyAvibhUtastattvazraddhAnarUpaAtmapariNAmaH, tatropAdhibhedAdanekavidhamapi zraddhAnasAmyAdekam, ekajIvasya vaikadA ekasyaiva bhAvAditi, nanvavabodhasAmAnyAjjJAnasamyakatvyoH kaH prativizeSaH?, ucyate, ruciH samyakatvaM rucikAraNaM tu jJAnaM, ythoktm||1|| "nANamavAyadhiIo dNsnnmittuNjhogghehaao| taha tattaruI sammaM roijjai jeNa taM naannN|" ti, 'caritte'tti caryate-mumukSubhirAsevyate taditi caryate vA gamyate anena nirvRtAviti caritraM athavA cayasya karmaNAMriktIkaraNAccaritraMniruktanyAyAditi-cAritramohanIyakSayAdyAvirbhUta Atmano viratirUpaH pariNAma iti, tadevaM vakSyamANAnAM sAmAyikAditajhedAnAM viratisAmAnyAntarbhAvAdekasyaivaikadAbhAvAdveti, eteSAMcajJAnAdInAmayameva kramo, yatonAjJAtaMzraddhIyatenAzraddhattaM samyaganuSThIyata iti / jJAnAdIni hyutpattivigatisthitimanti, sthitizca samayAdiketi samayaM prarUpayannAha mU. (44) ege sme| vR. 'ege samae' samayaH-paramaniruddhakAla utpalapatrazatatvatibhedadRSTAntAjjaratpamusATikApATanadRSTAntAdvA samayaprasiddhAdavaboddhavyaH, sacaika eva vartamAnasvarUpaH, atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvenAbhAvAt, athavAasAvekaH svarUpeNa nirNshtvaaditi| niraMzavastvadhikArAdevedaM sUtradvayamAha mU. (45) ege paese ege prmaannuu| vR. 'egepaese egeparamANU' prakRSTo-niraMzodhadhikiAzajIvAnAMdezaH-avayavavizeSaH pradezaH sacaikaH svarUpataH sadvitIyatvAdau dezavyapadezatvena pradezatvAbhAvaprasaGgAditi / 'paramANutti paramazcAsAvAtyantiko'Nuzca sUkSmaH paramANuH-dayaNukAdiskandhAnAM kAraNabhUtaH, Aha c||1|| "kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca" iti,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 sthAnaM -1, - uddezakaH sa ca svarUpataH eka evAnyathA paramANurevAsau na syAditi / athavA samayAdInAM prtyekmnntaanaampitulyruupaapekssyaiktvmiti|ythaaprmaannostthaavidhaiktvprinnaamvishessaadektvN bhavati tathA tata evAnantANumayaskandhasyApi syAditi darzayan sakalabAdaraskandhapradhAnabhUtamISaprArabhArAbhidhAnaM pRthivIskandhaM prarUpayannAha mU. (46) egA siddhI / ege siddhe / ege parinivvANe / ege parinivvue vR. 'egA siddhI' sidhyanti-kRtArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH, sa ca yadyapi lokAgraM, yata Aha- "ihaM buMdiM caittANaM, tattha gaMtUNa sijjhai"tti, tathApi ta pratyAsattyeSaprAgbhArA'pi tathA vyapadizyate, Aha ca-"bArasahiMjoyaNehiM siddhI savvaTThasiddhAu"tti, yadicalokAgrameva siddhiH syAt tadA kathametadanantaramuktam- "nimmaladagarayavaNNA tusAragokkhIrahArasarivanne'tyAdi tatsvarUpavarNanaMghaTate?,lo kAgrasyAmUrttatvAditi, tasmAdISayAgbhArA siddhirihocyate, sAcaikA, dravyArthatayApaJcacatvAriMzadyojanalakSapramANaskandhasyaikapariNAmatvAt, paryAyArthatayAtvanantA, athavA kRtakRtyatvaM lokAgramaNimAdikA vA siddhiH, ekatvaM ca sAmAnyata iti|| siddharanantaraM siddhimantamAha-'ege siddhe' siddhati sma-kRtakRtyo'bhavat sedhati sma vAagacchat apunarAvRttyA lokAgramiti siddha;, sitaMvA-baddhaM karmadhmAtaM-dagdhaM yasya sa niruktAtta siddhaH-karmaprapaJcanirmuktaH,sacaeko dravyArthatayA, paryAyArthatastvanantaparyAya iti, athavA siddhAnAM anantatve'pi tatsAmAnyAdekatvam, athavA karmazilpavidyAmantrayogAgamArthayAtrAbuddhitapaH karmakSayabhedenAnekatve'pyasyaikattvaM siddhazabdAbhidheyatvasAmyAditi / karmakSayasiddhasya ca parinirvANaM dharmo bhavatIti tadAha 'ege parinivvANe' pari-samantAnirvANaM-sakalakarmakRtavikAranirAkaraNataHsvasthIbhavanaM parinirvANaM tadekam, ekadA tasya sambhave punarabhAvAditi / parinirvANadharmayogAt sa eva karmakSayasiddhaH parinirvRta ucyate iti taddarzanAyAha "ege parinie' parinirvRtaH sarvataH zArIramAnasAsvAsthyavirahita iti bhAvaH, tadekatvaM siddhasyeva bhAvanIyamiti / tadetAvatA granthenaite prAyo jIvadhA ekatayA nirUpitAH, idAnI jIvopagrAhakatvAtpudgalAnAMtallakSaNAjIvadhA 'ege sadde' ityAdinA jAva lukkhe' ityetadantena granthenaikatayaiva darzyante, pudgalAdInAMtusattA keSAJcidanumAnato'vasIyate ghaTAdikAryopalabdheH keSAJcitsAMvyavahArikapratyakSata iti // mU. (17) ege sadde / ege rUve / ege gaMdhe / ege rase / ege phAse / ege subbhisadde / ege dubbhisadde / ege surUve / ege durUve / ege dIhe / ege hasse / ege vaTTe / ege taMse / ege cauraMse / ege pihule / ege parimaMDale ege kiNhe / ege NIle / ege lohie| ege halidde / ege sukille / ege subbhigaMthe / ege dubbhigaMdhe / ege tite / ege kddue| ege kasAe / ege aMbile / ege mahure / ege kakkhaDe jAva lukkhe vR. tatra zabdAdisUtrANi sugamAni, navaraM zabdayate-abhidhIyate aneneti zabdo-dhvaniH zrotrendriyaviSayaH rUpyate-avalokyata iti rUpam-AkArazcakSurviSayaH, ghrAyate-siGghayate iti gandho-ghrANaviSayaH,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 sthAnAGga sUtram 1/-/47 rasyate-AsvAdyate iti rasaH-rasanendriyaviSayaH, spRzyate-chupyata iti sparzaH-sparzanakaraNaviSayaH, zabdAnAMcaikatvaM sAmAnyataH sajAtIyavijAtIyavyAvRttarUpApekSayA vA bhAvanIyaM / zabdabhedAvAha- 'subbhisadditti zubhazabdA manojJA ityarthaH, 'dubbhi'ttiazubho manojJo yo na bhavatIti, evaM ca zabdAntaramatrAntarbhUtamavaseyam, ___ evaM rUpavyAkhyAne'pi, surUpAdayazcaturdaza zuklAntA rUpabhedA;, tatra suruupN-mnojnyruupmitrdruupmiti| dIrgham-AyatataraM IsvaM-taditarad, vRttAdayaH paJca skandhasaMsthAnabhedAH, tatra vRttasaMsthAnaM modakavat, tacca prataraghanabhedAt dvidhA, punaH pratyekaM samaviSamapradezAvagADhamiti caturddhA, evaM ca zeSANyapi, 'taMse ttitino'srayaH-koTyo yasmiMstattryanaM-trikoNam, 'caturaMse'tticatosro'nayo yasya tattathA-catuSkoNamityarthaH, tathA 'pihule'tipRthulaM-vistIrNam, anyatra punariha sthAneAyatamabhidhIyate, tadeva ceha dIrghahUsvapRthulazabdairvibhajyoktam, AyatadharmatvAdeSAM, taccAyataM prataraghanazreNibhedAt tridhA, punarekaikaM samaviSamapradezamiti SoDhA, yaccAyatabhedayorapi hUsvadIrghayorAdAvabhidhAnaMtavRttAdiSusaMsthAneSvAyatasya prAyovRttidarzanArthaM, tathAhi-dIrghAyataH staMbhovRttastryanaH caturazcetyAdibhAvanIyam, vicitratvAdvA sUtragaterevamupanyAsa iti, parimaMDale'tti parimaNDalasaMsthAnaM valayAkAraM prataraghanabhedAd dvividhamiti, ___ rUpabhedo varNaH, sa ca kRSNAdiH paJcadhA pratIta eva, navaraM hAridraH-pItaH, kapizAdayastu saMsargajA iti na tezAmupanyAsaH, ___gandho dvedhA-surabhirdurabhizca, tatrasaumukhyakRtsurabhirvaimukhyakRt durabhiH, sAdhAraNapariNAmo'spaSTo durgraha iti saMsargajatvAdeva nokta iti, . rasaH paJcadhA, tatrazleSmanAzakRtiktaH 1 vaizadyacchedanakRtkaTukaH2 annarucistambhanakRta ka-SAyaH 3 AzravaNakledanakRdamlaH 4 halAdanabRMhaNakRnmadhuraH 5 saMsargajo lavaNa iti nokta iti, sparzo'evidhaH, tatra karkazaH kaThino'namanalakSaNaH 1 yAvatkaraNAt mRdvAdayaH SaDanye, tatra mRduH sannatilakSaNaH 2 gururadhogamanahetuH 3 laghuH prAyastiryagUrdhvagamanahetuH 4 zIto vaizadyakRt stambhanasvabhAva; 5 uSNo mArdavapAkakR t 6 snigdhaH saMyoge sati saMyoginAM bandhakAraNaM 7 rUkSastathaivAbandhakAraNamiti 8 / uktA pudgaladharmANAmekatA, idAnIM pudgalAliGgitajIvAprazastadhANAmaSTAdazAnAM pApasthAnakAbhidhAnAnAM 'ege pANAivAe' |ityaadinaa granthena 'dasaNasalle' ityetadantena tAmevAha mU. (48) ege pANAtivAe jAva ege parigahe / ege kodhe jAva lobhe| ege pejne page dose jAva ege prprivaae| egA artirtii| ege mAyAmose / ege micchAdaMsaNasalle / vR.tatra prANAH-ucchAsadayasteSAmatipAtanaM-prANavatAsaha viyojanaMprANAtipAtohiMsetyarthaH, ||1||(uktnyc-) "paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA"iti,
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 sthAnaM-1,- uddezakaH sacaprANAtipAto dravyatabhAvabhedAt dvividho, vinAzaparitApasaGghalezabhedAt trividhovA, // 1 // (Aha ca) "tappajjAyavinAso dukkhuppAo ya saMkileso ya / esa vaho jiNabhaNio vajjeyavvo payatteNaM" ti, athavAmanovAkAyaiHkaraNakAraNAnumatibhedAnnavadhA, punaHsakrodhAdibhedAt SaTtrizadvidho veti 1, tathA mRSA-mithyA vadanaM vAdo mRSAvAdaH, sa ca dravyabhAvabhedAt dvidhA, abhUtodbhAvanAdibhizcaturdhA vA, tathAhi-abhUtodbhAvanaM yathA sarvagata AtmA,bhUtanihnavo nAstyAtmA, vastvantaranyAso yathA gaurapi sannazvo'yamiti, nindA ca yathA kuSThI tvamasIti 2, tathAadattasya-svAmijIvatIrthaMkaragurubhiravitIrNasyAnanujJAtasya sacittAcittamizrabhedasya vastunaH AdAnaM-grahaNamadattAdAnaM, cauryamityarthaH, tacca vividhopAdhivazAdanekavidhamiti, tathAmithunasya-strIpuMsalakSaNasya karma maithunam-abrahma, tatmanovAkkAyAnAM kRtakAritAnumatibhiraudArikavaikriyazarIraviSayAbhiraSTAdazadhA vividhopAdhito bahuvidhataraM veti 4, tathA parigRhyate-svIkriyata iti parigrahaH, bAhyAbhyantarabhedAt dvidhA, tatra bAhyo dharmasAdhanavyatirekeNadhanadhAnyAdiranekadhA, abhyantarastumithyAtvAviratikaSAyapramAdAdiranekadhA, parigrahaNaM vA parigraho mUchetyarthaH 5, tathAkrodhamAnamAyAlobhAH kaSAyamohanIyakarmapudgalodayasampAdyAjIvapariNAmAiti, ete cAnantAnubandhyAdibhedato'saGkhyAtAdhyavasAyasthAnabhedato vA bahuvidhAH, __ tathA 'peje'tti priyasya bhAvaH karma vA prema, taccAnabhivyaktamAyAlobhalakSaNabhedasvabhAvamabhiSvaGgamAtramiti 10, tathA 'dose'tti dveSaNa dveSaH, dUSaNaM vA doSaH, sa cAnabhivyaraktakrodhamAnalakSaNabhedasvabhAvo'prItimAtramiti 11, 'jAva'tti 'kalahe abbhakkhANe pesunne' ityarthaH tatra kalaho-rATI 12 abhyAkhyAnaM-prakaTamasadoSAropaNaM 13 paizUnyaM-pizunakarma pracchannaM sadasadoSAvirbhAvanaM 14, pareSAM parivAdaH paraparivAdo vikatthanamityarthaH 15, aratizcatanmohanIyodayajazcittavikAra udvegalakSaNo ratizcatathAvidhAnandarUpAaratirati ityekameva vivakSitaM, yataH kvacana viSayeyAratistAmeva viSayAntarApekSayAarativyapadizantyevamaratimeva ratimityaupacArikamekatvamanayorastIti 16, ___tathA 'mAyAmosa'ti mAyA ca-nikRtima'SA ca-mRSAvAdo mAyayA vA saha mRSA mAyAmRSA prAkRtattvAnmAyAmosaM, doSadvayayogaH, idaM ca mAnamRSAdisaMyogadoSopalakSaNaM, veSAnantarakaraNena lokapratAraNamityanye, premAdIni ca bahuvidhAni viSayabhedena adhyavasAyasthAnabhedato vA 17, mithyAdarzanaM-viparyastA dRSTiH, tadeva tomarAdizalyamiva zalyaM duHkhahetutvAt mithyAdarzanazalyamiti, mithyAdarzanaJca paJcadhA-abhigrahikAnabhigrahikAbhinivezikA- nAbhogika
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 1/-/48 sAMzayikabhedAd upAdhibhedato bahutarabhedaM veti 18 // eteSAMcaprANAtipAtAdInAMuktakrameNAnekavidhatve'pivadhAdisAmyAdekatvamavagantavyamiti uktAnyaSTAdaza pApasthAnAni, mU. (49) ege pANAivAyaveramaNe jAva prigghvermnne| ege kohavivege jAva micchAdasaNasallavivege vR.idAnIM tadvipakSANAmeva egepANAivAyaveramaNe' ityAdibhiraSTAdazabhiH sUtrairekatAmAha, sugamAni caitAni, navaraM viramaNaM viratiH, tathA vivekastyAga iti // uktaM sapudgalajIvadravyadharmANAmekatvamidAnIM kAlasya sthitirUpatvena taddhamatvAt tadvizeSANAM 'egA osappiNI'tyAdinA 'susamasusame'tyetadantenaitadevAha mU. (50) egaaosppinnii| egAsusamasusamAjAva egA dUsamadUsamA / egA ussappiNI egA dussamadussamA jAva egA susmsusmaa| vR.atha kAla eva kathamavasIyata iticet?,ucyate, bakulacampakAzokAdipuSpapradAnasya niyamena darzanAniyAmakazca kAla iti, tatra 'osappiNI ti avasarpati hIyamAnArakatayA avasarpayativA''yuSkazarIrAdibhAvAnhApayatItyavasarpiNI sAgaropamakoTIkoTIdazakapramANaH kAlavizeSaHsuSThusamA suSamAatyantaMsuSamA suSamasuSamA atyantasukhasvarUpastasyA evaprathamAraka iti, ekatvaMcAvasarpiNyAH svarUpeNaikatvAdevaMsarvatra, yAvaditisImopadarzanArthaH, tatazca suSamasuSametyAdi sUtraM sthAnAntaraprasiddhaM tAvadadhyeyamiha yAvad 'dUsamadUsame'tti padamityatidezaH, ayaM ca sUtralAghavArthamiti, evaM ca sarvatra yAvaditi vyAkhyeyam, atidezalabdhAni ca padAnyekazabdopapadAnyetAni egAsusamAegAsusamadUsamAegA dUsamasusamAegA dUsametti, AsAMsvarUpaMzabdAnusArato jJeyaM, pramANaM punarAdyAnAM tisRNAM samAnAM krameNa sAgaropamakoTIkoTya- zcatustridvisaGkhyAH, caturthyAstvekA dvicatvAriMzadvarSasamronA, antyayostupratyeka vrssshsraannyekviNsh-tiriti|tthaa utsarpati-varddhate'rakApekSayA utsarpayati vA bhAvAnAyuSkAdIn varddhayatIti utsarpiNI avasarpiNIpramANA duSThu samA duSpamA-duHkharUpA atyantaM duSSamA duSpamaduSSamA, yAvatkaraNAd 'egA dUsamAegA dUsamasusamA egA susamadUsamA egA susameti dRzyaM, etatpramANaMca pUrvoktameva navaraM vipryaasaaditi| kRtA jIvapudgalakAlalakSaNadravyavividhadharmAvizeSANAmekatvaprarUpaNA, adhunA saMsArimuktajIvapudgaladravyavizeSANAMnArakaparamANvAdInAMsamudAyalakSaNadharmasya 'egAneraiyANaM vaggaNe'tyAdinA 'egAajahannukkosaguNalukkhANaMpoggalANaMvaggaNe'tyetadantena granthenatAmevAha mU. (51) egA neraiyANaM vaggaNA egA asurakumArANaM vaggaNA cauvIsadaMDao jAva vemANiyANaM vaggaNA / egA bhavasiddhIyANaM vaggaNA egA abhavasiddhIyANaM vaggaNA egA bhavasaddhineraiyANaM vaggaNAegAabhavasiddhiyANaM neratiyANaM vaggaNA, evaMjAva egAbhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vaggaNA egA abhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vggnnaa|| egA sammaddiDiyANaMvaggaNA egA micchaddiTThiyANaM vaggaNAegAsammAmicchaddiTThiyANaM vaggaNA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 1, - uddezaka: 35 / egA sammaddiTThiyANaM neraiyANaM vaggaNA egA micchaddiTThiyANaM geraiyANaM vaggaNA egA sammamicchaddiTThiyANaM neraiyANaM vaggaNA, evaM jAva dhaNiyakumArANaM vggnnaa| egAmicchAdiTThiyANaM puDhavikkAiyANaM vaggaNA evaM jAva vaNassaikAiyANaM / egA sammaddiTThiNaM beiMdiyANaM vaggaNA egA micchaddiTThiyANaM beiMdiyANaM vaggaNA, evaM teiMdiyANaMpi cauriMdiyANavi / sesA jahA neraiyA jAva egA sammamicchaddiTyANaM vemANiyANaM vaggaNA / egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA, egA sukka pakkhiyANaM vaggaNA, egA kaNhapakkhiyANaM TThiraiyANaM vaggaNA, egA sukka pakkhiyANaM neraiyANaM vaggaNA, evaM cauvIsadaMDao bhANiyavvo / egA kaNhalesANaM vaggaNA egA nIlalesANaM vaggaNA evaM jAva sukka lesANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM neraiyANaM vaggaNA jAva kAulesANaM neraiyANaM vaggaNA, evaM jassa jai lesAo, bhavaNavaivANamaMtarapuDhaviAuvaNassaikAiyANaM ca cattAri lesAo teuvAubeiMdiyatiiMdiacauriMdiyANaM tinni lesAo, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM challesAo, jotisiyANaM egA teulesA vemANiyANaM tinni uvarimalesAo / egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNA, evaM chasuvi lesAsu do do payANi bhANiyavvANi egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM neraiyANaM vaggaNA egA kaNhalesANaM abhavasiddhiANaM neraiyANaM vaggaNA evaM jassa jatti lesAo tassa tati bhANiyavvAo jAva vemANiyANaM / egA kaNhalesANaM sammaddiTThiANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM micchaddiTTiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM sammAmicchaddiTTiyANaM vaggaNA, evaM chasuvi lesAsu jAva vemANiyANaM jesiM jadi diGio / egA kaNhalesANaM kaNhapakkhiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM sukka pakkhiyANaM vaggaNA, jAva vemANiyANaM jassa jati lesAo ee aTTha cauvIsadaMDayA // egA titthasiddhANaM vaggaNA, evaM jAva egA ekka siddhANaM vaggaNA egA anikka siddhANaM vaggaNA egA paDhamasamayasiddhANaM vaggaNA evaM jAva anaMtasamayasiddhANaM vaggaNA / / egA paramANupoggalANaM vaggaNA evaM jAva egA anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA / egA egapaesogADhANaM poggalANaM vaggaNA jAva egA asaMkhejjapaesogADhANaM poggalANaM vaggaNA / egA egasamayaThitiyANaM poggalANaM vaggaNA jAva asaMkhejjasamayaThitiyANaM poggalANaM vaggaNA / egA egaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA, jAva egA asaMkhejja egA anaMtaguNakAlalagANaM poggalANaM vaggaNA / evaM vaNNA gaMdhA rasA phAsA bhANiyavvA jAva egA anaMtaguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA / egA jahannapaesiyANaM khaMdhANaMvaggaNA egA ukka ssapaesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA egA ajahanukkassapaesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA evaM jahannogAhaNayANaM ukka osogAhaNagANaM ajahatrukka osogAhaNagANaM jahannaThitiyANaM ukta ssaThitIyANaM ajahannukka saThitiyANaM jahannaguNakAlagANaM ukka ssuguNakAlayANaM ajahannukka sguNakAlagANaM evaM vaNNagaMdharasaphAsANaM vaggaNA bhANiyavvA, jAva egA ajahatrukka ssa- guNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA / / vR. tatra 'neraiyANaM' ti nirgatam avidyamAnamayam iSTaphalaM karmma yebhyaste nirayAsteSu bhavA nairayikAH- kliSTasattvavizeSAH, teca pRthivIprastaTanarakAvAsasthitibhavyatvAdibhedAdanekavidhAsteSAM sarveSAM vargaNA vargaH samudAyaH, tasyAzcaikatvaM sarvatra nArakatvAdiparyAyasAmyAditi / tathA asurAzca
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 sthAnAGga sUtram 1/-/51 te navayauvanatayA kumArA iva kumArAzcetyasurakumArAsteSAmekA vargaNeti, 'cauvIsadaMDautti caturvizatipadapratibaddho daNDako vAkyapaddhatizcaturvizatidaNDakaH, sa iha vAcya iti zeSaH, sa caayN||1|| 'neraiyA 1 asurAdI 10 puDhavAi 5 beiMdiyAdayo cev4| nara 1 vaMtara 1 jotisiya 1 vemANI 1 daMDao evaM" -bhavanapatayo dshdhaa||2|| "asurA nAga suvannA vijjU aggI yadIva udahI ya / disi pavathaNiyanAmA dasahA ee bhavaNavAsi" tti, etadanusAreNa sUtrANivAcyAni, yAvaccaturvizatitamaM 'egAvemANiyANaMvaggaNa'tti, eSA sAmAnyadaNDakaH 1 / nanunArakasattaivadurupapAdAAstAM taddharmabhUtAyA vargaNAyA ekatvamanekatvaM veti, tathAhi-nasantinArakAH, tatsAdhakapramANAbhAvAt, vyomakusumavat, atrocyate,pramANAbhAvAdityasiddho hetuH, tatsAdhakAnumAnasadbhAvAt, tathAhi-vidyamAnabhoktRkaM prakRSTapApakarmaphalaM, karmaphalatvAt,puNyakarmaphalavat, nacatiryaGganarA evaprakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAta, viziSTasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavata, Aha c||1|| _ "pAvaphalassa pagiTThassa bhoiNo kammao'vasesavva / saMtidhuvaM te'bhimayA neraiyA aha maI hojjA // 2 // aJcatthadukkhiyA je tiriyanarA nAragatti te'bhimyaa| taMnajao surasokkhappagarisasarisaM na taMdukkhaM" ti, 'avasesavva'ttiyathAnArakebhyo'nyetiryaGganarAityarthaH,athasurANAmapi vivAdAspadIbhUtatvAt viziSTasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat ityasiddho dRSTAntaH, atrocyate, deva iti sArthakaM padaM, vyutpattimacchuddhapadatvAd, ghaTAbhidhAnavaditi, tataH santidevA iti pratyetavyam, athamanuSyeNa guNarddhisaMpannenArthavadbhaviSyati devapadamitina vivakSitadevasiddhiriti, atrocyate, yadidaM naravizeSe devatvaM tadaupacArikam, upacArazca tathyArthasiddhau satyAM bhavati, yathA nirupacaritasiMhasadbhAve mANavake siMhopacAra iti, Aha c||1|| "devattisatthayamidaM suddhattaNao ghaDAbhihANaM va / aha va matI maNuo cciya devo guNariddhisaMpanno // 2 // taM najao taccatthe siddhe uvayArao mayA siddhii| taccatthasIha siddhe mANava sIhovayArovva" iti, // 1 // (apica-) "devesuna saMdeho jutto jaMjoisA sapaJcakkhaM / dIsaMtitakkayAviya uvaghAyANuggahA jagao // 2 // AlayamettaM ca maI puraM ca tavvAsiNo tahavi siddhaa| je te devatti mayA na ya nilayA niccapaDisuNNA ko jANai va kimeyaMti hoja nissaMsayaM vimANAi / __ rayaNamayanabhogamanAdiha jaha vijAharAdINaM"
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -1, - uddezakaH 37 iti, teSAmasurAdivizeSaH punarAptavacanAdavaseya iti / atha pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikAH kathamiha jIvatvena pratipattavyAH ?, ucchAsAdiprANidharmANAM teSvapratIyamAnatvAd, atrocyate, AptavacanAdanumAnatazca, tatrAptavacanamidameva, anumAnaM tvidaM-vanaspatayo vidrumalavaNopalAdayaH svasvAzrayevartamAnAH sAtmakaH, samAnajAtIyAGakurasadmAvAd, ajhevikArAGkuravat, Aha c||1|| "maMsaMkurovva saamaannjaairuuvNkurovlNbhaao| tarugaNaviddumalavaNopalAdayo sAsayAvatthA" iti, iha samAnajAtigrahaNaM zrRGgAGakuravyavacchedArthaM, sa hi na samAnajAtIyo bhavatIti, tathA sAtmakamambho bhauma, bhUmikhanane svAbhAvikasambhavAd, durduravat, athavA sAtmakamantarikSodakaM svabhAvato vyomasambhUtasya pAtAt, matsyavat, Aha c||1||"bhuumikkhysaabhaaviysNbhvo daDurovva jalamuttaM" (sAtmakatvene / ti) . ahavA macchova sahAvavomasaMbhUyapAyAo" iti, tathA sAtmako vAyuraparapreritatiryaganiyatadiggatitvAd govat, ihacAparapreritagrahaNena lepTAdinA vyabhicAraH parihataH, evaM tiryaggrahaNenordhvagatinA dhUmenAniyamitagrahaNena ca niyamitagatinA paramANuneti, tathA tejaH sAtmakamAhAropAdAnAttadvRddhivizeSopalabdhestadvikAradarzanAcca puruSavad, Aha c||1|| "aparapperiyatiriyAniyamiyadiggamaNao'nilo govva / analoAhArAo viddhivigArovalaMbhAo" tti, athavA pRthivyaptejovAyavo jIvazarIrANi, abhrAdivikAravarjitamUrtajAtIyatvAt, gavAdizarIravaditi, abhrAdivikArA hi mUrtajAtIyatve satyapi na jIvatanavastena tatparihAro hetuvizeSaNam, Aha c||1|| "taNao'NabbhAivigAramuttajAittao'nilaMtAI satthAsatthahayAo nijIvasajIvarUvAo" tti, -vanaspatInAM vizeSeNa sacetanatvaM bhaassygaathaabhirbhidhiiyte||1|| "jmmjraajiivnnmrnnrohnnaahaardohlaamyo| rogatigicchAIhi ya nArivva saceyaNA taravo // 2 // chikka pparoiyA chikka mittasaMkoyao kuliMgivva / / AsayasaMcArAo viyatta ! vallI viyANAhi" // 3 // sampAdayo va saavppbohsNkoynnaadio'bhimyaa| baulAdayo yasaddAivisayakAlovalaMbhAo tti [sammAdauttizamyAdayaH 'visayakAlovalaMbhAo'tti viSayANAM-gItasurAgaNDUSakAminIcaraNatADanAdInAM kAlo vasantAdiriti ] 1 "egA bhavasiddhiyetyAdi, bhaviSyatIti bhavA-bhAvinI sAsiddhiH-nivRtiryeSAMtebhavasaddhikAbhavyAH, tadviparItAstvabhavasiddhikA abhavyA ityarthaH / nanu jIvatve samAne sati ko bhavyAbhavyayorvizeSaH?, ucyate, svabhabhAvakRto, dravyatvena samAnayorjIvanabhasoriva, Aha ca
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 sthAnAGga sUtram 1/-/51 // 1 // 'davvAitte tulle jIvanabhANaM sabhAvao bhedo| jIvAjIvAigao jaha taha bhavveyaravisesA" tti, AbhyAM vizaSito'nyo daNDakaH 2 'egA sammaddiTThiyANaM'mityAdi, samyag-aviparItA dRSTiH-darzanaM rucistattvAni prati yeSAM tesamyagdRSTikAH, tecamithyAtvamohanIyakSayakSayopazamopazamebhyobhavanti, tathAmithyA-viparyAsavatI jinAbhihitArthasArthAzraddhAnavatI Ti:-darzanaM zraddhAnaM yeSAM te mithyASTikAH-mithyAtvamohanIyakarmodayAdarucitajinavacanA iti bhAvaH, uktnyc||1|| "sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati nrH| mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam " iti / tathA samyak mithyA ca dhaSTiryeSAM te samyagmithyAITikAH-jinoktabhAvAn pratyudAsInAH, iha ca gambhIrabhavodadhimadhyaviparivartI janturanAbhoganirvartitena girisaridupalagholanAkalpena yathApravRttikaraNena saMpAditAntaH-sAgaropamakoTAkoTIsthitikasya mithyAtvavedanIyasya karmaNaH sthiterantarmuhUrtamudayakSaNAduparyatikramyApUrvakaraNAnivRttikaraNasaMjJitAbhyAM vizuddhivizeSAbhyAmantarmuhUrttakAlapramANamantarakaraNaMkaroti, tasminkRtetasya karmaNaHsthitidvayaM bhavati, anantarakaraNAdadhastanI prathamasthitiranturmuhUrttamAtrA, tasmAdevoparitanI zeSA, tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyASTiH, antarmuhUrtena tu tasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evaupazamikasamyakatvamApnoti, mithyAtvadalikavedanA'bhAvAt, yathA hi davAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanAgnirantarakaraNamavApya vidhyAyatIti, tadevaM samyakatvamauSadhavizeSakalpamAsAdya madanakodravasthAnIyaM darzanamohanIyamazuddhaM karma tridhA bhavati azuddhamardhavizuddhaM vizuddhaM ceti, trayANAM teSAMpuJjAnAMmadhye yadA'rddhavizuddhaH puJja udeti tadAtadudayavazAdarddhavizuddhamarhava etatvazraddhAnaM bhavati jIvasya, tenatadA'sausamyagmithyASTirbhavati antarmuhUttva yAvat, tataUrdhvaMsamyakatvapulaM mithyAtvapuaMvA gacchatIti, samyagdRSTimithyASTimizravizeSito'nyo daNDakaH, tatra ca nArakAdiSvekAdazasu padeSu darzanatrayamasti, ata uktam'evaMjAva thaNie' tyAdi, pRthivyAdInAM mithyAtvameva, tena teSAMtenaiva vyapadezaH, uktaJca-'coddasa tasa sesayA micchatti caturdazaguNasthAnakavantastrasAH sthAvarAstu mithyAddaSTaya evetyrthH| dvIndriyAdInAM mizraM nAsti, saMjJinAmeva tadmAvAt, tatasteSu samyagdRSTimithyAddaSTitayaiva vyapadezaH, evaM 'teiMdiyANavi cauriMdiyANavi'tti dvIndriyavad vyapadezadvayena vargaNaikatvaM vAcyama,paJcendriyatiryagAdInAM darzanatrayamapyasti tatastridhA'pi tadvyapadezaH, ata evoktam'sesA jahA neraiya'tti, tathA vAcyA iti zeSaH, daNDakaparyantasUtraM punaridam 'egA sammaddiTThiyANaM vemANiyANaMvaggaNA, evaM micchaddiTThiyANaM, evaMsammAmicchAdiTThiyANaM, etatparyantamAha-jAvaegA sammAmicchetyAdi 3 / "egA kaNhapakkhiyANaM' ityAdi, kRssnnpaakssiketryorlkssnnN||1|| "jesimavaDDo poggalapariyaTTo sesao u sNsaaro| te sukka pakkhiyA khalu ahie puNa kiNhapakkhIA" iti, etadvizeSito'nyo daNDakaH 4 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-1,- uddezakaH "egA kaNhalesANa'mityAdi, lizyate prANI karmaNA yayA sA lezyA, yadAha-"zleSa iva varNabandhasya karmabandhasthitividhAtryaH" tathA // 1 // "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaMlezyAzabdaH prayujyate" iti, iyaM ca zarIranAmakarmapariNatirUpA yogapariNatirUpatvAt, yogasya ca zarIranAmakarmapariNativizeSatvAt, yata uktaMprajJApanAvRttikRtA-"yogapariNAmolezyA, kathaM punaryogapariNAmo lezyA?, yasmAt sayogikevalI zuklalezyApariNAmena vihRtyAntarmuhUrte zeSe yoganirodhaM karoti tato'yogitvamalezyatva ca prApnoti ato'vagamyate 'yogapariNAmo lezye'ti, sa punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSaH, yasmAduktam- "karma hi kArmaNasya kAraNamanyeSAM ca zarIrANA"miti," tasmAdaudArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH 1, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAtjIvavyApAroyaH savAgyogaH 2, tathaudArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAroyaH samanoyoga iti 3, tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti, anye tuvyAcakSate- 'karmanisyando lezye'ti, sAca dravyabhAvabhedAdvidhA, tatradravyalezyA kRSNAdidravyANyeva, bhAvalezyA tutajjanyojIvapariNAmaiti, iyaMcaSaTprakArAjambUphalakhAdakapuruSaSaTkaddaSTAntAd grAmaghAtakacaurapuruSaSaTkaddaSTAntAdvA AgamaprasiddhAdavaseyeti, tatsUtrANi sugamAni, navaraMkRSNavarNadravyasAcivyAtjAtA'zubhapariNAmarUpA kRSNAsA lezyA yeSAM tetathA, evaM zeSANyapi padAni, navaraM nIlA ISatsundararUpaivamiti-anenaiva krameNa yAvatkaraNAt 'egA kAvoyalessANa'mityAdi sUtratrayaM dRzya, tatra kapotasya-pakSivizeSasya varNenatulyAni yAni dravyANi dhUmrANi ityarthaH, tatsAhAyyAjAtA kAtalezyA manAk zubhatarA sA lezyA yeSAM te tathA, tejaHagnijvAlAtadvarNAniyAnidravyANilohitAnItyarthaH, tatsAcivyAjAtAtejolezyA zubhasvabhAvA, padmagarbhavarNAni yAni dravyANi pItAnItyarthaH tatsAcivyAjAtA padmalezyA zubhatarA, zuklavarNadravyajanitA zuklA, atyantazubheti, etAsAMcavizeSataH svapUpaM lezyAdhyayanAdavaseyamiti, 'evaM jassa jaitti nArakANAmiva yasyAsurAderyA yAnyo lezyAstaduddezena tadvargaNaikatvaM vAcyaM, 'bhavaNe'tyAdinA tallezyAparimANamAha, atra snggrhnnii||1|| "kAU nIlA kiNhA lesAo tini hoti nresuN| taiyAe kAunIlA nIlA kiNhA ya riTThAe // 2 // kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavanavaMtariyA / joisasohamIsANaM teulesA muNeyavvA kappe saNaMkumAre mAhide ceva baMbhaloe ya / eesu pamhalesA teNa paraM sukkalesA u puDhavI Au vaNassai bAyara patteya lesa cattAri / gabmayatiriyanaresuMchallesAtinni sesANaM" ayaM sAmAnyo lezyAdaNDakaH 5 / // 4 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 sthAnAGga sUtram 1/-/51 ayameva bhavyAbhavyavizeSaNAdanyaH, 'egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNe tyAdi, 'eva'miti kRSNalezyAyAmiva 'chasuvi' tti kRSNayA saha SaTsu, anyathA anyA paJcaivAtidezyA bhavantIti, dve dve pade pratilezyaM bhavyAbhavyalakSaNe vAcye, yathA 'egA nIlalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNe' tyAdi 6, lezyAdaNDaka eva darzanatrayavizeSito'nyaH, 'egA kaNhalesANaM sammaddiTThiyANa' mityAdi, 'jesiM jai diTThIo'tti yeSAM nArakAdInAM yA yAvatyo dRSTayaH samyakatvAdyAsteSAM tA vAcyA iti, tatra ekendriyANAM mithyAtvameva, vikalendriyANAM samyakatvamithyAtve, zeSANAM tisro'pi ddaSTaya iti 7, lezyAdaNDaka eva kRSNazuklapakSaviziSTo'nyaH, 'egA kaNhalesANaM kaNhapakkhiyANa'mityAdi, ete 'aTTha cauvIsa daMDaya'tti, ete caivaM 119 11 oho 1 bhavvAIhiM visesio 2 daMsaNehi 3 pakkhehiM 4 / sAhiM 5 bhavva 6 daMsaNa 7 pakkhehiM 8 visiTTha lesAhiM ti / / itaH siddhavargaNA abhidhIyate, tatra siddhA dvidhA- anantarasiddhaparamparasiddhabhedAt, tatrAnantarasiddhAH paJcadazavidhAH, tadvargaNaikatvamAha-'egA titthe' tyAdinA, tatra tIryate'neneti tIrthaM, dravyato nadyAdInAM samo'napAyazca bhUbhAgo bhautAdipravacanaM vA, dravyatIrthatA tvasyApradhAnatvAd, apradhAnatvaM ca bhAvatastaraNIyasya saMsArasAgarasya tena tarItumazakyatvAt, sAvadyatvAdasyeti, bhAvatIrthaM tu saGgho, yato jJAnAdibhAvena tadvipakSAdajJAnAdito bhavAcca bhAvabhUtAt tArayatIti, 119 11 (Aha ca - ) "jaM nANadaMsaNacarittabhAvao tavvivakkhabhAvAo / bhavabhAvao ya tArei teNaM taM bhAvao titthaM / " ti, triSu vA krodhAgnidAhopazamalobhatRSNAnirAsakarmmamalApanayanalakSaNeSu jJAnAdilakSaNeSu vA artheSu tiSThatIti tristhaM, prAkRtatvAt titthaM Aha ca - // 1 // "dAhovasamAdisu vA jaM tisu thiyamahava daMsaNAIsuM / to titthaM saGgha cciya ubhayaM ca visesaNavisesaM // " ti, 'vizeSaNavizeSya' miti tIrthaM saGgha iti saGgho vA tIrthamati, trayo vA krodhAgnidAhopazamAdayo'rthAH phalAni yasya tat tryarthaM, tityaMti pUrvavat, Aha ca"kohaggidAhasamaNAdao va te ceva tini jassa'tthA / hoi tiyatthaM tityaM tamatthasaddo phalattho'yaM // " - 119 11 - athavA trayo jJAnAdayo'rthAH vastUni yasya tatyartham, Aha ca"ahavA sammaddaMsaNanANacarittAiM tinni jassa'tthA / taM titthaM puvvodiyamihamattho vatthupajjAo / " tti 119 11 tatra tIrthe sati siddhAH-nirvRtAstIrthasiddhA RSabhasenagaNadharAdivat teSAM vargaNeti 1, tathA atIrthe tIrthAntare sAdhunyavacchede jAtismaraNAdinA prAptApavargamArgA marudevIvat siddhA atIrthasiddhAsteSA 2, evaMkaraNAt 'egA titthagarasiddhANaM vaggaNe' tyAdi dRzyaM, tIrthamuktalakSaNaM tatkurvantyAnulomyena hetutvena tacchIlatayA veti tIrthakarAH, Aha ca"anulomaheutassIlayAya je bhAvatitthameyaM, tu / kuvvaMti pagAsaMti ute titthagarA hiyatthakarA / / " - 119 11
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 1, - uddezaka: iti, tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakarasiddhA RSabhAdivat teSAM 3, atIrthakarasiddhAH sAmAnyakevalinaH santo ye siddhA gautamAdivat teSAm 4, tathA svayam - AtmanA buddhAH tattvaM jJAtavantaH svayambuddhAste santo ye siddhAste tathA teSAM 5, tathA pratItyaikaM kiJcit vRSabhAdikaM anityatAdibhAvanAkAraNaM vastu buddhAH-buddhavantaH paramArthamiti pratyekabuddhAste santo ye siddhAste tathA teSAM 6, svayambuddhapratyekabuddhAnAMca bodhyupadhizaarutaliGgakRto vizeSaH, tathAhi svayambuddhAnAM bAhyanimittamantareNaiva vodhiH pratyekabuddhAnAM tu tadapekSayA, karakaNDvAdInAmiveti, upadhiH svayambuddhAnAM pAtrAdirdvAdazavidhaH, tadyathA 119 11 - 41 'pattaM 1 pattAbaMdho 2 pAyaThavaNaM 3 ca pAyakesariyA 4 | paDalAi 5 rattANaM ca 6 gocchao 7 pAyanijjogo // ' tinneva ya pacchAgA 10 rayaharaNaM, 11 ceva hoi muhapotti 12 // tti, pratyekabuddhAnAM tu navavidhaH prAvaraNavarja iti, svayambuddhAnAM pUrvAdhIte zrute aniyamaH pratyekabuddhAnAM tu niyamateH bhavatyeva, liGgapratipattiH svayambuddhA nAmAcAryasannidhAvapi bhavati pratyekabuddhAnAM tu devatA prayacchatIti / buddhabodhitAH- AcAryAdibodhitAH santo ye siddhAste buddhabodhitasiddhAsteSAM 7, eteSAmeva strIliGgasiddhAnAM 8 puMlliGgasiddhAnAM 9 napuMsakaliGgisiddhAnAM 10 svaliGgasiddhAnAM rajoharaNAdyapekSayA 11 anyaliGgasiddhAnAM parivrAjakAdiliGgasiddhAnAM 12 gRhiliGgasiddhAnAM marudevIprabhRtInAM 13 ekasiddhAnAmekaikasmin samaye ekaikasiddhAnAM 14 anekasiddhAnAmekasamaye dvyAdInAM aSTazatAntAnAM siddhAnAmekA vargaNeti 15 / tatrAnekasamayasiddhAnAM prarUpaNA gAthA119 11 'battIsA aDayAlA saThThI bAvattarI ya boddhavvA / culasII channauI durahiya aTThottara sayaM ca // " etadvivaraNaM yadA ekasamayena ekAdaya utkarSeNa dvAtriMzat sidhyanti tadA dvitIye'pi samaye dvAtriMzad, evaM nairantaryeNa aSTau samayAn yAvat dvAtriMzat sidhyanti, tata UrdhvamavazyamevAntaraM bhavatIti, yadA punastrayastri~zadArabhya aSTacatvAriMzadantAH ekasamayena siddhayanti tadA nirantaraM sapta samayAn yAvat siddhayanti, tato'vazyamevAntaraM bhavatIti, evaM yadA ekonapaJcAzatamAdi kRtvA yAvat SaSTirekasamayena siddhayanti tadA nirantaraM SaT samayAn siddhayanti, tadupari antaraM samayAdirbhavati, evamatyatrApi yojyam, yAvat aSTazatamekasamayena yadA siddhayati tadA'vazyameva samayAdyantaraM bhavatIti / anye tu vyAcakSate - aSTau samayAn yadA nairantaryeNa siddhistadA prathamasamaye jaghanyenaikaH sidhyatyutkRSTato dvAtriMzaditi, dvitIyasamaye jaghanyenaikaH utkRSTato'STacatvAriMzat, tadevaM sarvatra jaghanyenaikaH samaya utkRSTo gAthArtho'yaM bhAvanIyaH battIsetyAdi / evamanantarasiddhAnAM tIrthAdinA bhUtabhAvena pratyAsattivyapadezyatvena paJcadazavidhAnAM vargaNaikatvamuktamidAnIM paramparasiddhAnAmucyate, tatra 'apaDhamasamayasiddhANa' mityAditrayodazasUtrI, na prathamasamayasiddhAH aprathamasamayasiddhAH siddhatvadvitIyasamayavarttinaH teSAmevaM 'jAva' ttikaraNAd 'dusamayasiddhANaM ticaupaMcachasattaTThanavadasa saMkhejjAsaMkhejjasamayasiddhANa' miti dRzyaM, tatra siddhatvasya tRtIyAdiSu samayeSu dvisamayasiddhAdayaH procyante, yadvA sAmAnyenAprathamasamayAbhidhAnaM vizeSato dvisamayAdyabhidhAnamiti, atasteSAM vargaNA, kvacit 'paDhamasamayasiddhANaM' ti pAThaH, tatra anantara
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 1/-/51 paramparasamayasiddhalakSaNaM bhedamakRtvA prathamasamayasiddhA anantarasiddhA eva vyAkhyAtavyAH dyAdisamayasiddhAstu yathAzrutA eveti / ito dravyakSetrakAlabhAvAnAzritya pudgalavargaNaikatvaM cintyatepUraNagalanadharmANaH pudgalAH, te ca skandhA api syuriti vizeSayati-paramANavo niSpradezAste ca pudgalAzceti vigrahasteSAM evaMkaraNAt 'dupaesiyANaM khaMdhANaM ticaupaMcachasattaTThanavadasasaMkhejjapaesiyANaM asaMkhejjapaesiyANa' miti dRzyamiti, kRtA dravyataH pudgalacintA, ataH kSetrataH kriyate - 'egA egapaese tyAdi, ekasmin pradeze kSetrasyAvagADhA :- avasthitA ekapradezAvagADhAsteSAM te ca paramANvAdayo'nantaprAdezikaskandhAntAH syuH, acintyatvAt dravyapariNAmasya, yathA pAradasyaikena karSeNa cAritAH suvarNasya te saptApyekIbhavanti, punarvAmitAH prayogataH saptaiva ta iti, 'jAva egA asaMkhejjapaesogADhANaM' ti, anantapradezAvagAhitvaM tu nAsti pudgalAnAM, lokalakSaNasyAvagAhakSetrasyApyasaGghayepradezatvAditi, kAlata Aha 'egA egasamae' tyAdi, ekaM samayaM yAvat sthitiH paramANutvAdinA eka pradezAvagADhAditvena ekaguNakAlAditvena vA'sthAnaM yeSAM te ekasamayasthitikAsteSAmiti, iha ca anantasamayasthiteH pudgalAnAmabhAvAd asaGkhejjasamayadvitIyANamityuktamiti, bhAvataH pudgalAnAha-ekena guNo-guNanaM tADanaM yasya sa ekaguNaH, ekaguNaH kAlo varNo yeSA te ekaguNakAlakAH, tAratamyena kRSNatarakRSNatamAdInAM yebhya Arabhya prathamamutkarSapravRttirabhavatIti bhAvasteSAm, evaM sarvANyapi bhAvasUtrANi SaSTayadhaikAdvizatapramANAni vAcyAni 260, viMzateH kRSNAdibhAvAnAM trayodazabhirguNAnAditi. sAmprataM bhaGgyantareNa dravyAdivizeSitAnAM jaghanyAdibhedabhinnAnAM skandhAnAM vargaNaikatvAmAha'egA jahannappaesiyANa' mityAdi, jaghanyAH sarvAlpAH pradezAH paramANavaste santi yeSAM te jaghanyapradezikAH, dvyaNukAdaya ityarthaH, skandhAH - aNusamudayAsteSAM utkarSantItyutkarSA:utkarSavantaH utkRSTasaGkhyAH paramAnantA pradezAH - aNavaste santi yeSAM te utkarSapradezikAH teSAM, jaghanyAzca utkarSAzca jaghanyotkarSAH na tathA ye te ajaghanyotkarSAH, madhyamA ityarthaH, te pradezAH santi yeSAM te ajaghanyotkarSapradezikAsteSAma, eteSAM cAnantavargaNatve'pyajaghanyotkarSazabdayapadezasyatvAdekavargaNAtvamiti 42 'jahannogAhaNagANaM' ti avagAhante Asate yasyAM sA'vagAhanA- kSetrapradezarUpA sA jaghanyA yeSAM te svArthikakapratyayAjjadhanyAvagAhanakAsteSAm, ekapradezAvagADhAnAmityarthaH, utkarSAvagAhanakAnAmasaGkhyAtapradezAvagADhAnAmityarthaH, ajaghanyotkarSAvagAhanakAnAM saGghayeyAsaGghayeyapradezAvagADhAnAmityarthaH / jaghanyA- jaghanyasaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te jaghanyasthitikAH, ekasamayasthitikA ityarthaH, teSAM utkarSA- utkarSavatsaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te tathA teSAmasaGkhyAtasamayasthitikAnAmityarthaH, tRtIyaM kaNThyaM, jaghanyena- jaghanyasaGkhyAvizeSeNaikenetyarthaH guNo-guNanaM tADanaM yasya sa tathAvidhaH kAlo varNo yeSAM te jaghanyaguNakAlakAsteSAm, evamutkarSaguNakAlakAnAmanantaguNakAlakAnAmityarthaH, tRtIyaM kaNThyaM, evaM bhAvasUtrANyapi SaSTirbhAvanIyAnIti // sAmAnyaskandhavargaNaikatvAdhikArAdevAjaghanyotkarSapradezikasyAjaghanyotkarSapradezAvagADhasya skandhavizeSasyaikatvAmAha -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -1, - uddezakaH 43 mU. (52) egejaMbUddIve 2 savvadIvasamuddANaMjAva addhaMgulagaMcakiMcivisesAhieparikkheveNaM vR. jambvA-vRkSavizeSeNopalakSitodIpaH jambUdvIpaH dvIpa iti nAma sAmAnyaM yAvadgrahaNAdevaM sUtraM draSTavyam-'savvabhaMtarae savvakhuTTAe vaTTe tellApUyasaMThANasaMThie egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAiM solasasahassAiM donni sayAiM sattAvIsAiM tinni kosAaThThAvIsaMdhaNusayaMterasa aMgulAiMaddhaMgulaMca kiMcivisesAhie parikkheveNaM'ti, sugamametat, uktavizeSaNazca jambUdvIpa eka eva, anyathA aneka'pi te sntiiti|| anantaraMjambUdvIpa ukta iti tatprarUpakasya bhagavato mahAvIrasyaikatAmAha - mU. (53) ege samaNe bhagavaM mahAvIre imIse osappiNIe cauvvIsAe titthagarANaM caramatitthayare siddhe buddhe mutte jAva savvadukkhappahINe __vR. 'ege samaNe'ityAdi, ekaH-asahAyaH, asya ca siddha ityAdinA sambandhaH, zrAmyatitapasyatIti zramaNaH, bhajyata iti bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH, uktaM ca - // 1 // "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH shriyH| dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA // " iti, sa vidyate yasyeti bhagavAn, tathA vizeSeNerayati-mokSaprati gacchati gamayati vA prANinaH prerayati vA-karmANi nirAkaroti vIrayati vA-rAgAdizatrUn pratiparAkramayati iti vIraH, niruktito vA vIro, ydaah||1|| . "vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAda vIra iti smRtH||" .. - itaravIrApekSayA mahAMzcAsau vIrazceti mahAvIraH, bhASyoktaM ca - // 1 // 'tihuyaNavikkhAyajaso mahAjaso nAmao mahAvIro / vikkato ya ksaayaaisttusennppraajyo| Irei viseseNa va khivai kammAI gamayai sivaM vA / ___ gacchai a teNa vIro sa mahaM vIro mahAvIro ||"tti asyAmavasarpiNyAM caturvizatestIrthakarANAM madhye caramatIrthakaraH siddha:-kRtArtho jAtaH buddhaH-kevalajJAnena buddhavAn bodhyaM muktaH-karmabhiH yAvat karaNAt 'aMtakaDe' anto bhavasya kRto yena so'ntakRtaH 'parinivvuDe' parinirvRtaH karmakR tavikAravirahAt svasthIbhUtaH, kimuktaM bhavati ? -savvadukkhappahINe-sarvANi zArIrAdIni duHkhAni prakSINAni prahINAni vA yasya sa sarvaduHkhaprakSINaH sarvaduHkhaprahINo vA, sarvatra bahuvrIhau ktAntasya yaH paranipAtaH sa AhitAgnyAdidarzanAditi,ihacatIrthakareSvetasyaivaikatvaM mokSagamane, na tuRSabhAdInAM, dazasahasrAdiparivRtatvena teSAM siddhatvAd, uktaM c||1|| 'ego bhagavaM vIro tettIsAeN saha nivvuo pAso / chattIsaehiM paMcahiM saehiM nemI u siddhi gao // ' ityAdi ekAkI vIro nirvRta ityuktaM, nirvRtikSetrAsannAni cAnuttaravimAnAnIti tannivAsideva mAnamAha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 sthAnAGga sUtram 1/-/54 mU. (54) anuttarovavAiyANaM devANaM egA rayaNI uDDaMuccatteNaM pannatA vR.anuttare' tyAdi, anuttaratvAdanuttarANi-vijayAdivimAnAni teSu ya upapAto-janmasa vidyate teSAM te'nuttaropapAtikAste, NaMkArau vAkyAlaGkAre, devAH-surA ekAM raliM-hastaM yAvat 'krozaMkauTilyena nadI tivadiha dvitIyA, 'uTuMuccatteNaM' tivastuno hyanekadhoccatvam, urddhavasthitasyaikamaparaM tiryasthitasyAnyat guNonnatirUpam, tatretarApohenordhvasthitasya yaduccatvaMtadUrvoccatvamityAgame rUDhamiti tenorvoccatvena, anusvAraH prAkRtatvAt, prajJaptAH-prarUpitAH sarvavidbhiriti, athavAanuttarapapAtikAnAM devAnAmUrboccatvenapramANamitizeSaH, ekArali;prajJapteti vyAkhyeyamiti devAdhikArAdeva nksstrdevaanaaN| mU. (55) addAnakkhatte egatAre pannate cittAnakkhatte egatAre paM0 sAtInakhatte egatAre paM0 vR. addA nakkhatte' ityAdinA kaNThyena sUtratraNeya tAraikatvamuktam, tArA ca - jyotirvimAnarUpeti, kRttikAdiSu ca nakSatreSvidaM tArApramANam - ||1||ch 6 paMca 5 tinni 3 egaM 1 ceu 4 tigaM 3 raMsa 6 veya 4 juyala 2 juyalaM ca 2 / iMdiya 5 egaM 1 egaM 1 visaya 5 ggi 3 samudda 4 bArasagaM 12 // ' ||2||curo 4 tiya 3 tiya 3 tiya 3 paMca 5 satta 7 be 2 be 2 bhave tiyA tinni 3-3-3 / rikkhe tArapamANaM jai tihitulaM hayaM kajaM // ' ti, iha caikasthAnakAnurodhAnakSatratrayasya tArApramANamuktaM, zeSanakSatrANAM tu prAyo'gretanAdhyayaneSutadvakSyati, yastu kvacidvisaMvAdastArApramANasya ca tathAvidhaprayojaneSu tithivizeSasya nakSatravizeSayuktasyAzubhatvasUcanArthatvenoktagAthayormatAntarabhUtatvAnna bAdhaka iti / tArA pudgalarUpeti pudgalasvarUpamabhidhAtumAha - mU. (56)egapadesogADhA poggalA aNaMtA pannattA, evamegasamayaThitiyA egaguNakAlagA poggalA anaMtA pannatAM, jAva egaguNalukkhA poggalA anaMtA pnnttaa|| ___ vR. 'egappaesogADhe' ityAdi sugama, navaramekatrapradeze-kSetrasyAMzavizeSe avagADhAH-AzritA ekapradezAvagADhAH, te ca paramANurUpAH skandharUpAzceti, evaM varNa 5-gandha 2 rasa 5 sparza 5 bhedaviziSTAH pudgalA vAcyAH, ata evoktam - 'jAva egaguNalukkhe' ityAdi // tadevamanugamo'bhihitaH, adhunA kathagdhipratyavasthAnAvasare bhaNitamapi nayadvAramanuyogadvArakramAyAtamiti punarvizeSeNocyate-tatra naigamAdayaHsaptanayAH, teca jJAnanaye kriyAnayecAntarbhavantIti tAbhyAmadhyayamidaM vicAryate-tatra jJAnacaraNAtmake'sminnadhyayane jJAnanayo jJAnameva pradhAnamicchati, jJAnAdhInatvAt sakalapuruSArthasiddheH, ytH||1|| "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalaprApterasambhavAd // " ityata aihikAmuSmikaphalArthinA jJAna eva yalo vidheyaiti / kriyAnayastukriyAmevecchati, tasyA eva puruSArthasiddhAvupayujyamAnatvAt, tathA coktam - // 1 // "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet / / "
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 1, - uddezaka: 45 ityata aihikAmuSmikaphalArthinA kriyaiva kAryeti / jinamate tu nAnayoH pratyekaM puruSArthasAdhanatA, yata uktam11911 "hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyA / pAto paMgulo daDDI, dhAvamANo ya aMdhao / " tti, - saMyoga eva cAnayoH phalasAdhakatvaM, yata uktam - "saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, nahu egacakkeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // " iti // - bhASyakRtA'pyuktam - 'nANAhINaM savvaM nANaNao bhaNati kiM ca kiriyAe ? | kiriyAe karaNanao tadubhayagAho ya sammamattaM / / " tti, athavA saptApi naigamAdayaH sAmAnyanaye vizeSanaye cAntarbhavanti, tatra sAmAnyanayaH prakAntAdhyayanoktAnAmAtmAdipadArthAnAmekatvamevAbhimanyate, sAmAnyavAditvAt tasya, sahi brUteekaM nityaM niravayavaM niSkriyaM sarvagaM ca sAmAnyamevAsti, na vizeSo, niHsAmAnyatvAt, iha yannisAmAnyaM tannAsti yathA kharaviSANaM, yaccAsti na tanniH sAmAnyaM yathA ghaTaiti, tathA sAmAnyAdanye'nanye vA vizeSAH pratipadyeran ?, yadnye nanUktamasantaste niHsAmAnyatvAt khapuSpavat, athAnanye tadA sAmAnyamAtrameva, tatra vA vizeSopacAraH, na copacAreNArthatattvaM cintyata iti AAha ca"ekkaM niccaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmannaM / nissAmannattao natthi viseso khapupphaM va // - 11911 // 2 // tathA - sAmannAo viseso anno'nanno va hoja ? jai anno / sonatthi khapuSpaM piva'Nanno sAmannameva tayaM // " ti, tadevaM sAmAnyanayAbhiprAyeNAtmAdInAmekatvameva / vizeSanayamatena tu teSAmanekatvameva, sa hi brUte-vizeSebhyaH sAmAnyaM bhinnamabhinnaM vA syAt ?, na bhinnamatyantAnupalambhAt khapuSpavat, tathA-na sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamasti, dAhapAkasnAnapAnAvagAhavAhadohAdisarvasaMvyavahArAbhAvAt kharaviSANavat, athAbhinnaM tadA vizeSamAtraM vastu na nAma sAmAnyamasti teSu vA sAmAnyamAtropacAra iti, na copacAreNArthatattvaM cintayata iti, Aha ca -- 11911 "na visesatthaMtarabhUyamatthi sAmannamAha vavahAro / uvalaMbhavvavahArAbhAvAo kharavisANaM va / / " 11911 11911 iti, tadevamAtmAdInAmanekatvameveti / nanu pakSadvaye'pi yuktisambhavAt kiM tattvaM pratipatta vyamiti ?, ucyate, syAdekatvaM syAdanekatvamiti, tathAhi -samaviSayarUpatvAdvastunaH samarUpApApekSyA ekatvaM viSamarUpApekSyA tvanekatvamiti, uktaJca - 11911 "vastuna eva samAnaH pariNAmo yaH sa eva sAmAnyam / vipArItAstu vizeSA vastvekamanekarUpaM tad // " iti // sthAnaM-1 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA amayadevasUriviracitA sthAnAGgasUtre prathamasthAnasya TIkA parisamAptA /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/1/56 (sthAna-2) vR.vyAkhyAtamekasthAnakAkhyaMprathamamadhyayanaM, ataH saGkhyAkramasambaddhameva dvisthAnakAkhyaM dvitIyamadhyayanamArabhyate, asyacAyaM vizeSasambandhanaH-iha jainAnAM sAmAnyavizeSAtmakaM vastu, tatra sAmAnyamAzritya prathamAdhyayane AtmAdivastvekatvena prarUpitamiha tu vizeSAzrayaNAt tadeva dvividhatvena prarUpyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhvnti| sthAna-2 uddezaka-1:tAnica prathaNAdhyayanavat, draSTavyAniyastu vizeSaH sasvabudhdhyA'vagantavyaH, kevalamasya caturuddezakAtmakasyAdhyayanasya sUtrAnugame prathamoddezakAdisUtramidamuccAraNIyam - mU. (57) jadatthiNaM loge taM savvaM dupaoAraM, taMjahA-jIvacceva ajIvaJceva / tase ceva thAvare ceva 1, sajoNiyacceva ajoNiyacevara, sAuyacceva aNAuyacceva 3, saiMdiyacceva, aNidie ceva 4 saveyagA ceva aveyagA ceva 5, sarUvi ceva arUviceva 6, sapoggalA ceva apoggalA ceva 7, saMsArasamAvanagA ceva asaMsArasamAvanagA ceva 8, sAsayA ceva asAsayA ceva 9, vR. asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvaM hyuktam 'ekaguNarUkSAH pudgalAH anantAH' tatra kimanekaguNarUkSA apipudgalA bhavanti yena te ekaguNarUkSatayA viziSyanta iti?, ucyate, bhavantyeva, yato 'jadatthI'tyAdi, paramparasUtrasambandhastu-'zrutaMmayA''yuSmatAbhagavataivamAkhyAtameka Atme'tyAdi, tathedamaparamAkhyAtaM 'jadatthI' tyAdi, saMhitAdicarcaHpUrvavat, 'yad',jIvAdikaMvastu 'asti vidyate, NamitivAkyAlaGkAre, kvacitpATho jadatthiM caNaM ti, tatrAnusvAraAgamikazcazabdaH punararthaH evaMcAsyaprayogaH-astyAtmAdivastu, pUrvAdhyayanaprarUpitatvAd, yaccAsti loke paJcAstikAyAtmake lokyate-pramIyata iti loka itivyutpattyA lokAlokarUpevA tat 'sarva' niravazeSaM dvayoH padayoH-sthAnayoH pakSayorvivakSitavastutadviparyayalakSaNayoravatAro yasya tad dvipadAvatAramiti, 'dupaDoyAraM'ti kvacit paThyate, tatra dvayoH pratyavatAro yasya tat dvipratyavatAramiti, svarUpavat pratipakSavacetyarthaH, 'tadyathe'tyudAharaNopanyAse, 'jIvaccevaajIvacceva'tti, jIvAzcaivAjIvAzcaiva, prAkRtatvAtsaMyuktaparatvena hrasvaH, cakArau samuccayArthI, evakArAvavadhAraNe, tena ca rAsyantarApohamAha, nojIvAkhyaM rAzyantaramastIti cet, naivam, sarvaniSedhakatve nozabdasya nojIvazabdenAjIva eva pratIyate, dezaniSedhakatve tu jIvadeza evapratIyate, nacadezodezino'tyantavyatirikta itijIvaevAsAviti, ceya' iti vA evakArArthaH 'ciyaceya evArtha' ti vacanAt, tatazca jIvA eveti vivakSitavastu ajIvA eveti ca tatpratipakSa iti, evaM sarvatra, athavA 'yadasti' astIti yat sanmAnaM yadityarthaH tad dvipadAvatAraM-dvividhaM, jIvAjIvabhedAditi, zeSaM tathaiva / atha trasetyAdikayA navasUtryA jIvatattvasyaiva bhedAn sapratipakSAnupadarzayati - 'tase ceve'tyAdi, tatra trasanAmakarmodayastrasyantItitrasAH-dvIndriyAdayaHsthAvaranAkarmodayAt tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAH-pRthivyAdayaH,
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 sthAnaM -2, - uddezakaH-1 sahayonyA-utpattisthAnena sayonikAH-saMsAriNastadviparyAsabhUtAH ayonikAH-siddhAH, sahAyuSA vartanta iti sAyuSstadanye'nAyuSaH-siddhAH, evaM sendriyAH-saMsariNaH, anindriyAH-siddhAdayaH, savedakAH-strIvedAdhudayavantaH, avedakAH-siddhAdayaH, saha rUpeNa-mUtyA vartanta iti samAsAnte in pratyaye sati sarupiNaH-saMsthAnavarNAdimantaH sazarIrA ityarthaH, narUpiNo'rUpiNo-muktAH, sapudgalAH karmAdipudgalavanto jIvAH, apudgalAH-siddhAH, saMsAraM-bhavaM samApannakAH-AzritAH saMsArasamApanakAH-saMsAriNaH, taditare siddhAH, zAzvatAH-siddhAH janmamaraNAdirahitatvAd, azAzvatAH-saMsAriNastadyuktatvAditi // evaM jIvatattvasya dvipadAvatAraM nirUpyAjIvatattvasya taM nirUpayannAhamU. (58) AgAsA ceva noAgAsA ceva / dhamme ceva adhamme ceva / vR. AkAza-vyoma noAAAkAzam-tadanyaddharmAstikAyAdi, dharmaH-dharmAstikAyo gatyupaSTambhaguNaH tadanyo'dharmaH-adharmAstikAyaH sthityupaSTambhaguNaH / mU. (59) baMdhe ceva mokkhe ceva 1 punne ceva pAve ceva 2 Asave ceva saMvare ceva 3 veyaNA ceva nijarA ceva 4 vR. savipakSabandhAditattvasUtrANi ctvaaripraagvditi|vndhaadyshc kriyAyAM satyAmAtmano bhavantIti kriyAnirUpaNAyAha - mU. (60) do kiriyAo pannattAo, taMjahA-jIvakiriyA ceva ajIvakiriyA ceva 1, jIvakiriyAduvihA pannattA, taMjahA-sammattakiriyA ceva, micchattakiriyAcevara, ajIvakiriyA duvihA pannattA, taM0 - iriyAvahiyA ceva saMparAigA ceva 3, do kiriyAo paM0 taM0 - kAiyA ceva ahigaraNiyA ceva 4, kAiyA kiriyA duvihA pannattAtaM0 -aNuvarayakAyakiriyA ceva, duppauttakAyakiriyA ceva 5, ahikaraNiyA kiriyA duvihA pannattA, taM0 - saMjoyaNAdhikaraNiyA ceva nivvattaNAdhikaraNiyA ceva 6, do kiriyAo paM0 20 - pAusiyA ceva pAriyAvaNiyA ceva 7, pAusiyA kiriyA duvihA paM0 20 - jIvapAusiyA ceva ajIvapAusiyA ceva 8, pAriyAvaNiyA kiriyA duvihA paM0 20 - sahatthapAriyAvaNiyA ceva parahatthapAriyAvaNiyA ceva 9, do kiriyAo paM0 taM0 - pANAtivAyakiriyA ceva apaJcakkhANakiriyA ceva 10, pANAtivAyakiriyA duvihA paM0 taM0 - sahatthapANAtivAyakiriyA ceva parahatthapANAtivAyakiriyA ceva 11, apaJcakkhANakiriyA duvihA paM0 20 - jIvaapaJcakhANakiriyA ceva ajIvaapacakakkhANakiriyA ceva 12, do kiriyAo paM0 20 - AraMmiyA ceva pariggahiyA ceva 13, AraMbhiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 -jIvaAraMbhiyA ceva ajIvaAraMbhiyA ceva 14, evaM pariggahiyAvi 15, do phiriyAo paM0 taM0-mAyAvattiAcevamicchAdasaNavattiyA ceva 16, mAyAvattiyA kiriyA duvihA paM0 20 -AyabhAvavaMkaNatAceva parabhAvavaMkaNatA ceva 17, micchAdasaNavattiyA kiriyA duvihA paM0 - UNAirittimicchAdasaNavattiyA ceva tavvairittamicchAdasaNavattiyA ceva
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 sthAnAGga sUtram 2/1/60 do kiriyAo paM0 taM0 - diTThiyA ceva puTThiyA ceva 19, diTThiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 -jIvadihiyA ceva ajIvadiTThiyA ceva 20, evaMpuTThiyAvi21, do kiriyAo paM0taM0 - pADucciyA ceva sAmaMtovaNivAiyA ceva 22, pADucciyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - jIvapADucciyA ceva ajIvapADucciyA ceva 23, evaM sAmaMtovaNivAiyAvi 24, do kiriyAo paM0 20 - sAhatthiyA ceva nesatthiyA ceva 25, sAhatthiyAkiriyA duvihA paM0 taM0 - jIvasAhatthiyA ceva ajIvasAhatthiyA ceva 26, evaM nesatthiyAvi 27, do kiriyAo paM0 taM0 - ANavaNiyA ceva veyAraNiyA ceva 28, jaheva nesatthiyAo 29-30, do kiriyAo paM0 taM0-anAbhogavattiyAcevaanavakaMkhavattiyA ceva 39, anAbhogavattiyA kiriyA duvihApaM020-anAuttaAiyaNatAcevaanAuttamapajaNatAceva32, aNavakaMkha vattiyA kiriyA duvihA paM0 AvasarIraanavakaMkhavattiyA ceva parasarIraanavakaMkhavattiyA ceva do kiriyAo paM0 taM0 - pijjavattiyA ceva dosavattiyA ceva 34, pejavattiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - mAyAvattiyA ceva lobhavattiyA ceva 35, dosavattiyA kiriyA duvihA paM0 20 - kohe ceva mANe ceva 36, vR. 'do kiriye' tyAdi sUtrANi SaT triMzat, karaNaM kriyA kriyata iti vA kriyA, te ca dve prajJapta-prarUpite jinaiH tatrajIvasya kriyA-vyApAro jIvakriyA, tathAajIvasya-pudgalasamudAyasya yatkarmatayA pariNamanaM sA ajIvakriyeti, iha ciyazabdasyacaivazabdasya ca pAThAntare prAkRtatvAddivarbhAvaiti, caivetyayaM ca samuccayamAtra eva pratIyate, apacityAdivaditi, jIvakiriye'tyAdi, samyaktvaM-tattvazraddhAnaMtadevajIvavyApAratvAtakriyA samyaktvakriyA, evaM mithyAtvakriyA'pi, navaraMmithyAtvamatattvazraddhAnaM tadapi jIvavyApAra eveti, athavA samyagdarzanamithyAtvayoH satorye bhavataH te samyaktvamithyAtvakriye iti| tatra 'IriyAvahiya'tti-IraNamIryA-gamanaM tadviziSTaH panthA IpithastatrabhavA airyApathikI, vyutpattimAtramidaM, pravRttinimittaM tu yatkevalayogapratyayamupazAntamohAditrayasya sAtAvedanIyakarmatayA ajIvasya pudgalarAzerbhavanaM sA airyApathikI kriyA, iha jIvavyApAre'pyajIvapradhAnatvavikSAyA'jIvakriyeyamuktA, karmavizeSo vairyApathikIkriyocyate, yato'bhihitaM - "iriyAvahiyA kiriyA duvihA-bajjhamANA veijamANA ya, jA(va) paDhamasamaye baddhA bIyasamaye veiyA sAbaddhA puTTaveiyA nijjiNNA seyakAleakammavAvibhavatI ti, tathAsamparAyAH-kaSAyAsteSu bhavA sAMparAyikI, sA hyajIvasya pudgalarAzeH karmatApariNatirUpA jIvavyApArasyAvivakSaNAdajIvakriyeti, sA ca sUkSmasamparAyAntAnAM guNasthAnakavatAM bhavatIti / punaranyathA dve 'do kiriye' tyAdi, 'kAiyAceva'ttikAyena nivRttA kAyikI-kAyavyApAraH, tathA ahigaraNiyAceva'tti adhikriyateAtmA narakAdiSuyena tadadhikaraNam-anuSThAnaM bAhyaM vA vastu, iha ca bAhyaM vivakSitaM khaDgAdi, tatra bhavA AdhikaraNikIti // kAyikI dvidhA - 'anuvarayakAyakiriyA ceva'tti anuparatasya-aviratasya sAvadyAt mithyATeH samyagdRSTervA kAyakriyA-utkSepAdilakSaNA karmabandhanibandhanamanuparatakAyakriyA, tathA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 sthAnaM-2, - uddezakaH-1 'duppauttakAyakiriyA ceva'tti duSprayuktasya-duSTaprayogavato duSpraNihitesyendriyANyAzrityeSTAniSTaviSayaprAptaumanAksaMveganirvedagamanena tathA anindriyamAzrityAzubhamanaHsaGkalpadvAreNApavargamArga prati durvyasthitasya pramattasaMyatasyetyarthaH kAyakriyA duSprayuktakAyakriyeti 5, AdhikaraNikI dvidhAtatra 'saMjoyaNAhigaraNiyAceva'ttiyatpUrva nirvArttitayoH khaDgatanmuSTyAdikayorarthayoH saMyojana kriyatesA saMyojanA'dhikaraNikI, tathA 'nivvattaNAhikaraNiyA ceva'tti yaccAditastayornirvartanaM saanirvrtnaadhikrnnikiirti| punaranyathA dve- 'pADasiyAceva'ttipradveSo-matsarastena nirvRttAprAdveSikI, tathA 'pAriyAvaNiyAcevattiparitApana-tADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nivRttA pAritApanikI, AdyA dvidhA- 'jIvapAusiyAceva'ttijIvepraveSAjIvaprAdveSikI, tathA 'ajIvapAusiyAceva'tti ajIve-pASANAdau skhalitasyapradveSAdajIvaprAdveSikIti, dvitIyA'pidvidhA - 'sahatthapAriyAvaNiyA ceva'tti svahastena svadehasya paradehasya vA paritApanaM kurvataH svahasyapAritApanikI tathA 'parahatthapAriyAvaNiyA ceva'tti parahastena tathaiva ca tatkArayataH parahastapAritApanikIti / anyathA dve 'pANAivAyakiriyA ceva'tti pratItA, tathA 'apaccakkhANakiriyA ceva'tti apratyAkhyAnam-aviratistannimittaH karmabandho'pratyAkhyAnakriyA sA cAviratAnAM bhavatIti / AdyA dvedhA - 'sahatthapANAivAyakiriyA ceva'tti svahastena svaprANAn nirvedAdinA paraprANAn vA krodhAdinA atipAtayataH svahastaprANAtipAtakriyA, tathA 'parahatthapANAivAyakiriyA ceva'tti parahastenApi tathaiva parahastaprANAtipAtakriyeti / dvitIyApi dvidhA, 'jIvaapaccakhANakiriyA ceva'tti jIvaviSaye pratyAkhyAnAbhAvena yo bandhAdiLApAraH sA jIvApratyAkhyAnakriyA, tathA 'ajIvaapaccakkhANakiriyA ceva'tti yadajIveSu-madyAdiSvapratyAkhyAnAt, karmabandhanaM sA ajIvApratyAkhyAnakriyeti / / punaranyathAdve 'AraMbhiyAceva'ttiArambhaNamArambhaH tatra bhavAArammikI, tathA 'pariggahiyA ceva'tti 'jIvaA' parigrahe bhavA paarigrhikii|aadyaa dveSA 'jIvaArambhiyAceva'tti, yajjIvAnArabhamANasya-upamRdgataH karmabandhanaM sA jIvArambhikI, tathA 'ajIvAraMbhiyA ceva'tti yaccAjIvAn jIvakaDevarANi piSTAdimayajIvAkRtIMzca vastrAdIn vA ArabhamANasya sA ajIvArambhikIti, evaM pAriggahiyAceva'tti ArambhikIvadvividhetyarthaH, jIvAjIvaparigrahaprabhavatvAt tasyA iti bhAvaH . punaranyathA dve 'mAyAvattiyA ceva'ttimAyA-zATyaM pratyayo-nimittaM yasyAH karmabandhakriyAyA vyApArasya vA sA tathA, 'micchAdasaNavattiyA ceva'tti mithyAdarzanaM-mithyAtvaM pratyayo yasyAH sA tatheti, AdyA dvedhA - 'AyabhAvavaMkaNayAceva'tti AtmabhAvasyAprazastasya vaGkanatA-vakrIkaraNaM prazastatvopadarzanatA AtmabhAvavaGkanatA, vaGkanAnAM ca bahutvavivakSAyAM bhAvapratyayo na viruddhaH, sA ca kriyA vyApAratvAt, tathA 'parabhAvavaMkaNayA ceva'tti parabhAvasya vaGkanatA-vaJcanatA yA kUTalekhakara-NAdibhiH sA parabhAvavaGkanateti, yato vRddhavyAkhyeyaM - "taMta bhAvamAyarai jeNa paro vaM cijai kUDalehakaraNAIhiM"ti, dvitIyA'pi dvedhA - 'UNAirittamicchAdaMsamavattiyA ceva'tti UnaM - svapramA- NAddhInamatiriktaM-tato'dhikamAtmAdi vastu tadviSayaM mithyAdarzanamUnAtiriktamithyAdarzanaM tadeva pratyayo yasyAH sA UnAtiriktamithyAdarzanapratyayeti, tathAhi-ko'pi
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 sthAnAGga sUtram 2/1/60 mithyAdRSTirAtmAnaM zarIra vyApakamapi aGguSThaparvamAtraM zyAmAkatandulamAtraM veti hInatayA vetti tathA'nyaH paJcadhanuHzatikaMsarvavyApakaM vetyadhikatayA'bhimanyate, tathA tavvairittamicchAdasaNavattiyA ceva'tti tasmAd-UnAtiriktamithyAdarzanAd vyatiriktaM mithyAdarzanaMnAstyevAtmetyAdimatarUpaM pratyayo yasyAH sA ttheti| - punaranyathA dve- 'diTThiyAceva'tti haTeAtA TijA athavA dRSTaM-darzanaM vastu vA nimittatayA yasyAmasti sA TikA-darzanArthaM yA gatikriyA, darzanAd vA yatkarmodeti sA dRSTijA dRSTikA vA, tathA 'puTThiyA ceva'tti pRSTiH-pRcchA tato jAtA pRSTijA-praznajanito vyApAraH, athavA pRSTaM-praznaH vastu vAtadastikAraNatvena yasyAM sA pRSTiketi, athavAspRSTiH sparzanaMtatojAtA spRSTijA, tathaiva spRSTikA'pIti / AdyA dvedhA- 'jIvadiTThiyA ceva'tti yA azvAdidarzanArthaM gacchaH, tathA 'ajIvadiTThiyAceva'ttiajIvAnAM citrakarmAdInAM darzanArthaM gacchato yAsA ajIvaSTiketi, evaM puTThiyA ceva'tti eva'miti jIvAjIvabhedena dvidhaiva, tathAhi-jIvamajIvaMvA rAgadveSAbhyAM pRcchataH spRzato vA yA sA jIvapRSTikA jIvaspRSTikA vA ajIvapRSTikA ajIvaspRSTikA veti| punaranyathA dve- 'pADucciyA ceva'tti bAhyaM vastu pratItya-Azritya bhavA prAtItyikI tathA 'sAmantovaNivAiyA ceva'tti samantAt-sarvata upanipAto-janamIlakastasmin bhavA sAmantopanipAtikI AdyA dvedhA - 'jIvapADucciyAceva'ttijIvaMpratItya yaH karmabandhaH sA tathA, tathA 'ajIvapADucciyA ceva'tti ajIvaM pratItya yo rAgadveSodbhavastajo vA bandhaH sA ajiivpraatiityikiiti|dvitiiyaapi dvidhaivetyatidizannAha - 'evaM sAmantovaNivAiyAvitti, tathAhikasyApi SaNDo rUpavAnastitaMcajano yathA yathA pralokayati prazaMsayati ca tathA tathA tatsvAmI hRSTatIti jIvasAmantopanipAtikI, tathA rathAdau tathaiva hRSyato'jIvasAmantopanipAtikIti, anyathA vA dve'sAhatthiyAceva'ttisvahastenanirvRttAsvAhastikI tathA 'nesatthiyAceva'tti, nisarjanaM nisRSTaM, kSepaNamityarthaH, tatra bhavA tadeva vA naisRSTikI, nisRjato yaH karmabandha ityarthaH, nisarga eva veti, tatra AdyA dvedhA - 'jIvasAhatthiyA ceva'tti yat svahastagRhItena jIvena jIvaM mArayati sA jIvasvAhastikI, tathA 'ajIvasAhatthiyA ceva'tti yacca svahastagRhItenaivAjIvenakhaGgAAdinA jIvaM mArayati sA ajIvasvAhastikIti, athavA svahastena jIvaM tADayata ekA, ajIvaMtADayato'nyeti / dvitIyA'pijIvAjIvabhedaivatyatidizannAha- 'evaM nesatthiyAceva'tti, tathAhi-rAjAdisamAdezAdyadudakasya yantrAdibhirnisarjanaM sA jIvanaisRSTikIti, yattu kANDAdInAM -- dhanurAdibhiH sA ajIvanasRSTikIti, athavA gudiau jIvaM-ziSyaM putraM vA nisRjato-dadata ekA, - ajIvaM punareSaNIyabhaktapAnAdikaM nisRjato-tyajato'nyeti, ....... punaranyathAdve ANavaNiyAceva'ttiAjJApanasya-AdezanasyeyamAjJApanameva vetyAjJApanI saivAjJApanikA tajjaH karmabandhaH, Adezanameva veti, AnAyanaM vA AnAyanI, tathA 'veyAraNiyA ceva'tti vidAraNaM vicAraNaM vitAraNaM vA svArthikapratyayopAdAnAdvai dAriNItyAdi vaacymiti|| etecadveapivedhA-jIvAjIvabhedAditi, tathAhi-jIvamAjJApayataAnAyayatovApareNajIvAjJApanI jIvAnAyanI vA, evamevAjIvaviSayA ajIvA''jJApanI ajIvAnAyanI veti // tathA 'veyAraNiya'ttijIvamajIvaM vA vidArayati-sphoTayatIti, athavA jIvamajIvaM vA'samAnabhASeSu
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -2, - uddezakaH-1 51 vikrINati satidvaibhASiko vicArayatipariyacchAveittibhaNitaM hoti, athavAjIvaM-puruSaM vitArayatipratArayativaJcayatItyarthaH,asadguNairetAdRzaH tAdRzastvamiti, puruSAdivipratAraNabuddhayaiva vA'jIvaM bhaNatyetAdRzametaditi yatsA 'jIvaveyAraNiA'jIvaveyAraNiyA vatti / ___ etatsarvamatidezenAha - 'jaheva nesatthiyatti, anyathA vA dve 'anAbhogavattiyA ceva'tti anAbhogaH-ajJAnaM pratyayo-nimittaM yasyAH sA tathA, 'anavakaMkhavattiyA ceva'tti anavakAGkSasvazarIrAdhanapekSatvaMsaiva pratyayo yasyAH sA'navakAGkSapratyayeti, AdyA dvidhA- 'anAuttaAiyaNayA ceva'tti anAyuktaH-anAbhogavAnanupayukta ityarthaH tasyA''dAnatA-vastrAdiviSaye grahaNatA anAyuktAdAnatA, tathA anAuttapamajjaNayAceva'ttianAyuktasyaiva pAtrAdiviSayApramArjanatA anAyuktapramArjanatA, iha ca tApratyayaH svArthikaH prAkRtatvena AdAnAdInAM bhAvavivakSayA veti| dvitIyA'pi dvidhA- 'AyasarIre' tyAdi, tatrAtmazarIrAnavakAGkSapratyayAsvazarIrakSatikArikarmANi kurvataH, tathA parazarIrakSatikarANi tu kurvato dvitIyeti / ____do kiriye'tyAdi trINi sUtrANi, kaNThyAni, navaraM prema-rAgo mAyAlobhalakSaNaH dveSaH krodhamAnalakSaNa iti, yadatra na vyAkhyAtaM tatsugamatvAditi / / etAzca kriyAH prAyoH garhaNIyA iti garhAmAha mU. (61) duvihA garihA paM0 taM0 - maNasA vege garahati / vayasA vege garahati / ahavA garahA duvihApaM0 taM0 - dIhaM vege addhaM garahati, rahassaM vege addhaM garahati / vR. 'duvihAgarahe'tyAdi, vidhAnaM vidhA dvevidhe-bhedau yasyAH sA dvidhA, garhaNaM garhA-duzcaritaM prati kutsA, sA casvaparaviSayatvena dvividhA, sA'pimithyATeranupayuktasyasamyagdRTezcadravyagardA, apradhAnagarhetyarthaH, dravyazabdasyapradhAnArthatvAd, uktNc||1|| "appAhanne'vi ihaM katthai diTTho hudvvsdotti| aMgAramaddaojaha davvAyario syaa'bhvyo||"tti, samyagdRSTestUpayuktasya bhAvagarheti, caturdAgarhaNIyabhedAbahuprakArAvA, sAceha karaNApekSayA dvidhoktA, tathA cAha- maNasA vegegarahaitti manasA-cetasA vAzabdo vikalpArtho avadhAraNArtho vA, tato manasaiva na vAcetyarthaH, kAyotsargastho durmukhasumukhAbhidhAnapuruSadvayaninditAbhiSTutastadvacanopalabdhasAmantApAribhUtasvatanayarAjavArto manasA samArabdhaputraparibhavakArisAmantasaGgrAmo vaikailpakapraharaNakSaye svazIrSakagrahaNArthavyApAritahastasaMspRSTaluJcitamastakastataH samupajAtapazcAttApAnalajvAlAkalApadandahyamAnasakalakarmendhano rAjarSiprasannacandra iva ekaH ko'pi sAdhvAdirhate-juguptase gahamiti, gamyate, tathA vacasA vA-vAcA vA athavA vacasaiva na manasA bhAvato duzcaritAdi uktatvAjjanaraJjanArthaM garhApravRttAGgAramakAdiprAyasAdhuvat eko'nyo garhata iti, athavA 'maNasA'vege'ttiiha apiH, sacasambhAvane, tena sambhAvyateayamarthaHapi manasaiko garhate anyo vacaseti, athavA manasA'pi na kevalaM vacasA eko garhate, tathA vacasA'pina kevalaM manasA eka iti sa eva garhate, ubhayathA'pyeka eva garhata iti bhAvaH, anyathA gahadaiividhyamAha - 'ahave'tyAdi, athavetipUrvoktadvaividhyaprakArApekSo dvidhA gardA prajJapteti prAgiva, apiH sambhAvane, tena apidI|bRhatIaddhAM-kAlaMyAvadekaH ko'pi garhate garhaNIyamAjanmApItyarthaH,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/1/61 anyathA vA dIrghatva vivakSayA bhAvanIyam, ApekSikatvAt dIrghahasvayoriti, evamapi hUsvAm - alpAM yAvadeko'nya iti, athavA dIrghAmeva yAvat hrasvAmeva yAvaditi vyAkhyeyamaperavadhAraNArthatvAditi, eka eva vA dvidhA kAlabhedena garhate bhAvabhedAditi, athavA dIrgha hrasvaM vA kAlameva garhata iti| atIte gaye karmaNi gardA bhavati bhaviSyati tu pratyAkhyAnam, uktaM ca - "aIyaM niMdAmi paDuppannaM saMvaremi anAgayaM paccakkhAmI'ti pratyAkhyAnamAha - mU. (62) duvihe paJcakkhANe paM0 20 - maNasA vege paJcakkhAti vayasA vege paccakkhAti, ahavA paccakkhANe duvihe paM0 20 - dIhaM vege addhaM paccakkhAti rahassaM vege addhaM paccakravAti vR. 'duvihe paccakkhANe' ityAdi, pramAdapratikUlyena maryAdaya khyAnaM-kathanaM pratyAkhyAnaM, vidhiniSedhaviSayApratijJetyarthaH, tacca dravyatomithyAdhTeH samyagdaSTervA'nupayuktasya kRtacaturmAsamAMsapratyAkhyAnAyAH pAraNakadinamAMsadAnapravRttAyA rAjaduhituriveti, bhAvapratyAkhyAnamupayuktasya . samyagdRSTeriti, tacca dezasarvamUlaguNottaraguNabhedAdanekavidhamapi karaNabhedAd dvividham, Aha camanasA vaikaH pratyAkhyAti-vadhAdikaM nivRttiviSayIkaroti, zeSaM praagiveti| prakArAntareNApitadAha - 'ahave'tyAdi, sugamaM / jJAnapUrvakaM pratyAkhyAnAdi mokSaphalamata Aha mU. (63) dohi ThANehiM anagAre saMpanne anAdIyaM anavayaggaMdIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM vItivatejjA, taMjahA-vijAe ceva caraNeNa ceva vR. 'dohiM ThANehI'tyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM guNAbhyAM sampanno-yukto nAstyAgAraM-gehamastItyanagAraH-sAdhuH nAstyAdirasyetyanAdikaMtat avadagraM-paryantastannAsti yasya sAmAnyajIvApekSayA tadanavadagraM tat dIrghA addhA-kAlo yasya taddIrghAddhaM tat, makAra AgamikaH, dIrgho vA'dhyAmArgo yasmiMstaddIrghAdhvaM taccaturantaM-caturvibhAgaM narakAdigativibhAgena, dIrghatvaM prakaTAditvAditi, saMsArakAntAraM-bhavAraNyaM vyativrajed-atikrAmet, tadyathA 'vidyayAcaiva' jJAnena caiva 'caraNena caiva' cAritreNa caiveti, iha ca saMsArakAntAravyativrajanaM prati vidyAcaraNayorDaMgapadyenaiva kAraNatvamavagantavyam, ekaikazo vidyAkriyayoraihikArtheSvapyakAraNatvAt, nanvanayoH kIraNatayA avizeSAbhidhAne'pipradhAnaMjJAnamevana caraNam, athavAjJAnamevaikaM kAraNa na tu kriyA, yato jJAnaphalamevAsau, kiJca-yathA kriyA jJAnasya phalaM tathA zeSamapi yat kriyAnantaramavApyate bodhakAle'piyajJeyaparicchedAtmakaM yaccarAgAdivinigrahamayameSAmavizeSeNa jJAnaM kAraNaM, yathA mRttikA ghaTasya kAraNaM bhavantI tadantarAlavarttinAM piNDazivakasthAsakozakuzUlAdInAmapi kAraNatAmApadyate tatheha jJAnamapi bhavAbhAvasya tadantarAlavarttinAM ca tattvaparicchedasamAdhAnAdInAM karaNamiti, yaccAnusmaraNamAtramantrapUtaviSabhakSaNanabhogamanA dikamanekavidhaM phalamupalabhyate sAkSAttadapi kriyAzUnyasya jJAnasya, yathA caitad dRSTaphalaM tathA aSTamapyanumIyata iti, Aha c||1|| "Aha pahANaM nANaM na carittaM nANameva vA suddhaM / kAraNamiha na u kiriyA sA vi hu nANatphalaM jamhA // 2 // jaha sA nANassa phalaM taha sesaMpi taha bohakAlevi /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezaka: -1 neyapariccheyamayaM rAgAdiviNiggaho jo ya jaM ca manociMtiyamaMtapUyavisabhakkhaNAdi bahubheyaM / phalamiha taM paJcakkhaM kiriyArahiyassa nANassa " tti, atrocyate, yattAvaduktam- 'jJAnameva pradhAnaM jJAnameva caikaM kAraNaM na kriyA, yato jJAnaphalamavAsAvi'ti, tadayuktam, yato yata eva jJAnAt kriyA tatazceSTaphalaprAptirata evobhayamapi kAraNamiSyate, anyathA hi jJAnaphalaM kriyeti kriyAparikalpanamanarthakaM jJAnameva hi kriyAvikalamapi prasAdhayet, na ca sAdhayati, kriyA'bhyupagamAt, jJAnakriyApratipattau ca jJAnaM paramparayopakurute anantaraM ca kriyA yatastasmAt kriyaiva pradhAnataraM yuktaM kAraNaM, nApradhAnamakAraNaM ceti, atha yugapadupa- kurutastata ubhayamapi yuktaM, na yuktamaprAdhAnyaM kriyAyA akAraNatvaM ceti, yaH punarakAraNatvameva kriyAyAH pratipadyate taM pratIdaM vizeSeNocyate-kriyA hi sAkSAtkAritvAt kAraNamantyaM, jJAnaM tu paramparopakAritvAdanantyam, ataH ko heturyadantyaM vihAyAnantyaM kAraNamiSyate ?, atha sahacAritA - 'GgIkriyate anayoH, ato'pi hi jJAnameva kAraNaM na kriyetyatra na heturastIti, yaccoktam // 3 // 53 9 'bodhakAle'pItyAdi, tatra jJeyaparicchedo jJAnameveti rAgAdizamazca saMyamakriyaiva jJAnakAraNA bhavedidi pratipadyAmahe, kintu tatphale bhavaviyogAkhye'yaM vicAro, yaduta - kiM tat jJAnasya kriyAyAstadubhayasya vA phalamiti ?, tatra na jJAnasyaiva, kriyAphalatvAt tasya, nApi kevalakriyAyAH, kriyAmAtratvAt, unmattakakriyAvat, tataH pArizeSyAjjJAnasahitakriyAyA iti, yaccoktam'anusmRtijJAnamAtrAt mantrAdInAM phalamupalabhyate' tatra brUmo - mantreSvapi parijapanAdikriyAyAH sAdhanamabhAvo na mantrajJAnasya, pratyakSaviruddhamidamiti ced yato dRSTaM hi kvacit mantrAnusmRtimAtrajJAnAdiSTaphalamiti, atrocyate, na mantrajJAnamAtranirvatyaM tatphalaM, tajjJAsyAkriyatvAt, iha yadakriyaM na tat kAryasya nirvarttakaM dRSTaM, yathA''kAzakusumaM yacca nirvarttakaM tadakriyaM na bhavati, yathA kulAlaH, na cedaM pratyakSaviruddhaM, na hi jJAnaM sAkSAtphalamupaharadupalakSyata iti, atha yadi na mantrAjJAnakRtaM tatphalaM tataH kutaH punastaditi ?, tatsamayanibaddhadevatAvizeSebhya iti brUmaH teSAM hi sakriyatvena kriyAnirvatyemetat na mantrajJAnasAdhyamiti, Aha ca"to taM katto ? bhaNNati, tassamayanibaddhadevaovahiyaM / kiriyAphalaM ciya jao na maMtanANovaogassa "tti, 119 11 nanu samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga iti zrUyate, iha tu jJAnakriyAbhyAmasAvukta iti kathaM na virodhaH ?, atha dvisthAnakAnurodhAdevaM nirdeza'pi na virodho, naivamavadhAraNagarbhatvAt nirdezasyeti, atrocyate, vidyAgrahaNena darzanamapyaviruddhaM draSTavyaM jJAnabhedatvAt samyagdarzanasya, yathA hi avabodhAtmakatve sati materanAkAratvAdavagrahehe darzanaM sAkAratvAJcApAyadhAraNejJAnamuktamevaM vyavasAyAtmakatve satyavAyasya rucirUpoGazaH samyagdarzanamavagamarUpoGazo'vAya eveti na virodhaH, avadhAraNaM tu jJAnAdivyatirekeNa nAnya upAyo bhavavyavacchedasyeti darzanArthamiti / vidyAcaraNe ca kathamAtmA na labhata ityAha-'do ThANAi' mityAdi sUtrANyekAdaza, mU. (64) do ThANAiM apariyANittA AyA no kevalipannattaM dhammaM labhejja savaNayAe, taM
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 sthAnAGga sUtram 2/1/64 AraMbhe ceva pariggahe ceva 1, doThANAiMapariyAdittA AyA no kevalaMbodhiMbujjhejAtaM-AraMbhe cevapariggahe cevara, doThANAiMapariyAittA AyA no kevalaM muMDe bhavittA AgArAoanagAriyaM pavvaijjA taM-AraMbhe ceva pariggahe ceva 3, evaM no kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA 4, no kevaleNaM saMjameNaM saMjamejA 5, no kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA 6, no kevalamAbhinibohiyanANaM uppADejA 7, evaM suyanANaM 8 ohinANaM 9 manapajjavanANaM 10 kevlnaannN11| vR.'vesthAne dvevastunI 'apariyANitta'ttiaparijJAyajJaparijJayAyathaitAvArambhaparigrahAvanaya tathA alaM mamAbhyAmiti parihArAbhimukhyadvAreNa pratyAkhyAnaparijJayA apratyAkhyAya ca brahmadattavattayoranirbiNNa ityarthaH, 'apariyAitta'ttikvacitpAThaH, tatra svarUpatastAvaparyAdAyAgRhItvetyarthaH, AtmA 'no' naiva kevaliprajJapta' jinoktaM 'dhamma' zrutadharmalabheta 'zravaNatayA' zravaNabhAvena zrotumityarthaH, tadyathA-'ArambhAH' kRSyAdidvAreNa pRthivyAdhupamastiAn parigrahAdharmasAdhanavyatirekeNadhanadhAnyAdayastAna, ihacaikavacanaprakrame'pivyaktyapekSaMbahuvacanam, avadhAraNasamuccayau svabuddhayA jJeyAviti, kevalAM' zuddhAM 'bodhiM darzanaM samyakatvamityartho 'budhyeta' anubhavet, athavA kevalayA bodhyeti vibhaktipariNAmAt bodhyaM jIvAditi gamyate 'budhyeta' zraddadhIteti // muNDo dravyata; zirolocena bhAvataH kaSAyAdyapanayanena 'bhUtvA' saMpadya 'agArAd' gehAnniSkramyeti gamyate, kevalAmityasyeha sambandhAt 'kevalAM' paripUrNAM vizuddhAM vA'nagAritAMpravrajyAM 'pravrajet' yAyAditi, "eva'miti yathA prAk tathottaravAkyeSvapi 'do ThANAI' ityAdi vAkyaM paThanIyamityarthaH, 'brahmacaryeNa' abrahmaviramaNena vAso-rAtrausvApaH tatraivavAvAso-nivAso brahmacaryavAsastamAvaset-kuryAditi, 'saMyamena' pRthivyAdirakSaNalakSaNena saMyamayedAtmAnamiti, 'saMvareNa' AzravanirodhalakSaNena saMvRNuyAdAzravadvArANIti gamyate 'kevalaM' paripUrNa sarvasvaviSayagrAhakam ___AbhinibohiyanANaM tiarthAbhimukho'viparyayarUpatvAniyato'saMzayasvabhAvatvAdbodhovedanamabhinibodhaH sa evAbhinibodhikaMtaca tajjJAnaM cetyAbhinibodhikajJAnam-indriyAnindriyayanimittamoghataH sarvadravyAsarvaparyAyaviSayaM uppADeja'tiutpAdayediti, tathA eva'mityanenottarapadeSu 'no kevalaM uppADeja'ttidraSTavyam, suyanANaM tizrUyatetaditizrutaM-zabdaevasacabhAvazrutakAraNatvAt jJAnaMzrutajJAnaM zrutagranthAnusArioghataH sarvadravyAsarvaparyAyaviSayamakSarazrutAdibhedamiti, tathA 'ohinANaM'ti avadhIyate'nenAsmAdasmin vetyavadhiH, avadhIyate-ityadho'dho vistRtaM paricchidyatemaryAdayAvetyavadhiH-avadhijJAnAvaraNakSayopazamaeva, tadupayogahetutvAditi, avadhAnaM vA'vadhiviSayaparicchedanamiti, avadhizcAsau jJAnaM cetyavadhijJAna-indriyamanonirapekSamAtmano rUpidravyasAkSAtkaraNamiti / tathA 'manapajjavanANaM'ti manasi manaso vA paryavaH-paricchedaH sa eva jJAnamathavAmanasaH paryavAH paryAyAH paryayAvA-vizeSAH avasthAmanaHparyavAdayasteSAM teSu vA jJAnaM manaHparyavajJAnamevamitaratrApi, samayakSetragatasaMjJimanyamAnamanodravyasAkSAtkArIti 'kevalanANaM'ti kevalam-asahAyaM matyAdinirapekSatvAdakalaGka vA AvaraNam lAbhAvAt
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezaka: -1 sakalaM vA-tatprathamatayaivAzeSatadAvaraNAbhAvataH sampUrNotpatterasAdhAraNaM vA- ananyasadhzatvAdanantaM vA-jJeyanantatvAt tacca tajjJAnaM ca kevalajJAnamiti // kathaM punarddharmAdIni vidyAcaraNasvarUpANi prApnotItyAha- 'do ThANAi' mityAdyekAdazasUtrI mU. (65) do ThANAI pariyAdittA AyA kevalipannattaM dhammaM labhejja savaNayAe, taM 0AraMbhe caiva pariggahe ceva, evaM jAva kevalanANamuppADejA / 55 vR. sugamA / dharmmAdilAbha eva punaH kAraNAntaradvayamAha mU. (66) dohiM ThANehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labhejja savaNayAe taM0- soca ceva abhisamecca ceva jAvakevalanANaM uppADejjA / vR. 'dohi' tyAdi sugamaM, kevalaM 'zravaNatayA' zravaNabhAvena, 'so ca ceva' tti IsvatvAdi prAkRtatvAdeva, zrutvA - AkarNya tasyaivopAdeyatAmiti gamyate, 'abhisametya' samadhigamya tAmevAvabudhyetyarthaH, uktaM ca - 119 11 " "saddharmazravaNAdeva, naro vigatakalmaSaH / jJAtatattvo mahAsattvaH paraM saMvegamAgataH dhammapAdeyatAM jJAtvA saJjAteccho'tra bhAvataH dRDhaM svazaktimAlocya grahaNe saMpravarttate " iti, // 2 // 'evaM bohiM bujjheJjetyAdi yAvat kevalanANaM uppADejja' tti / kevalajJAnaM ca kAlavizeSe bhavatIti tamAha mU. (67) do samAo pannattAo, taM0 - osappiNI samA ceva ussappiNI samA ceva vR. samA- kAlavizeSaH, zeSaM sugamam / / kevalajJAnaMmohanIyonmAdakSaya eva bhavatyataH sAmAnyononmAdaM nirUpayannAha mU. (68) duvihe ummAe paM0 taM0- jakkhAvese ceva mohaNijjassa ceva kammassa udaeNaM, tattha paMje se jakkhAvese seNaM suhaveyatarAe ceva suhavimoyatarAe ceva, tattha NaM je se mohaNijjassa kammassa udaeNaM seNaM duhaveyatarAe ceva duhavibhoyayarAe ceva / vR. 'duvihe ummAe' ityAdi, unmAdo graho buddhiviplava ityarthaH, yakSAvezaH- devatAdhiSThitatvaM tato yaH sa yakSAveza evetyeko, mohanIyasya darzanamohanIyAdeH karmaNa udayena yaH so'nya iti, 'tatre' ti tayormadhye yo'sau yakSAvezena bhavati sa sukhavedyataraka eva-mohanIyAdeH karmaNa udayena yaH so'nya iti, 'tatre' ttitayormadhye yo'sau yakSAvezena bhavati sa sukhavedyataraka eva-mohajanitagrahApekSayA'kRcchrAnubhavanIyatara eva, anaikAntikAnAtyantikabhramarUpatvAdasyeti, atizayena sukhaM vimocyate- tyAjyate yaH sa sukhavimocyatarakazcaiva, mantramUlAdimAtrasAdhyatvAdasyeti, athavA atyantaM sukhApeyaH-sukhApaneyaH sukhApeyataraH, tathA atyantaM sukhenaiva vimuJcati yo dehinaM sa sukhavimocattaraka iti, mohajastu tadviparItaH, ekAntikAtyantikabhrAmasvabhAvatayA'tyantAnucitapravRttihetutvenAntabhavakAraNatvAt tathA''ntarakAraNajanitatvena mantrAghyasAdhyatvAt karmakSayopazamAdinaiva sAdhyatvAditi, ata evoktaM-'duhaveyatarAe ceva duhavimoatarAe ceva'tti, atizayena duHkhavedya eva duHkhavimocya eva cAsAviti //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/1/61 mU. (69) do daMDA paM0 taM0 - aTThAdaMDe ceva anaTThAdaMDe ceva, neraiyANaM do daMDA paM0 taMo - aTThAdaMDeya aNajhAMDeya, evaM cauvIsA daMDao jAva vemANiyANaM vR. unmAdAt prANI prANAtipAtAdirUpe daNDe pravarttate daNDabhAjanaM vA bhavatIti daNDaM nirUpayannAha - 'do daMDe' tyAdi, daNDaH- prANAtipAtAdiH, sa cArthAya indriyAdiprayojanAya yaH so'rthadaNDaH, niSprayojanastvanarthadaNDa iti / uktarUpameva daNDaM sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena nirUpayannAha'neraiyANa' mityAdi, 'eva' miti nArakavadarthadaNDAnarthadaNDAbhilApena caturviMzatidaNDako jJeyo, navaraM - nArakasya svazarIrakSArthaM parasyopahananamarthadaNDaH pradveSamAtrAdanarthadaNDaH, pRthivyAdInAM tvanAbhogenApyAhAragrahaNe jIvavadhabhAvAdarthadaNDo'nyathA tvanarthadaNDaH athavobhayamapi bhavAntarArthadaNDAdipariNateriti / samyagdarzanAditrayavatAmeva ca daNDo nAstIti tritayanirUpaNecchurddarzanaM sAmAnyena 56 tAvannirUpayati-tatra mU. (70) duvihe daMsaNe pannatte taM0 sammaddaMsaNe ceva micchAdaMsaNe ceva 1, sammadaMsaNe duvihe paM0 taM0 nisaggasammaddaMsaNe ceva abhigamasammaddaMsaNe ceva 2, nisaggasammaddaMsaNe duvihe paM0 taM0 paDivAI ceva apaDivAI ceva 3, abhigamasammadaMsaNe duvihe paM0 taM0- paDivAI caiva appaDivAI ceva 4, micchAdaMsaNe duvihe paM0 - abhiggahiyamicchAdaMsaNe ceva aNabhigahiyamicchAdaMsaNe ceva 5, abhiggahiyamicchAdaMsaNe duvihe paM0 sapajjavasite ceva apajjavasite caiva 6, evamanabhigahitamicchAdaMsaNe'pi 7 / vR. 'duvihe daMsaNe' ityAdi sUtrANi sapta sugamAnyeva, navaraM, dRSTirdarzanam tattveSu ruciH tacca samyag - aviparItaM jinoktAnusAri, tathA midhyA- viparItamiti / 'sammaddaMsaNe' ityAdi, nisargaH svabhAvo'nupadeza ityanarthAntaraM, abhigamo'dhigamo gurUpadezAdiriti, tAbhyAM yattat tathA, krameNa marudevIbharatavaditi, 'nisarge tyAdi, pratipatanazIlaM pratipAti samyagdarzanamaupazamikaMkSAyopazamikaM ca, apratipAti kSAyikaM tatraiSAM krameNa lakSaNaM- ihIpazamikIM zreNImanupraviSTasyAnantAnubandhinAM darzanamohanIyatrayasya copazamAdaupazamikaM bhavati, yo vA'nAdimidhyAdRSTikRtasamyakatvamithyAtvamizrAbhidhAnazuddhAzuddhobhayarUpamithyAtvapudgalatripuJjIka eva akSINamidhyAdarzano'kSapaka ityarthaH, samyakatvaM pratipadyate tasyaiaupazamikaM bhavatIti, kathaM? - iha yadasya mithyAdarzanamohanIyamudIrNaM tadanubhavenaivopakSINamanyattu mandapariNAmatayA noditamatastadantarmUhUrttamAtramupazAntamAste, viSkambhitodayamityarthaM, tAvantaM kAlamasyaupazamikasamyakatvalAbha iti, Aha ca"uvasAsagaseDhigayassa hoi uvasAmiaM tu sammattaM / jo vA akayatipuJja akhaviyamiccho lahai sammaM khINammi udinnaMmI anudijjaMte ya sesamicchatte / aMtomuhattakAlaM uvasamsammaM lahai jIvo " tti / // 1 // antarmuhUrttamAtrakAlatvAdevAsya pratipAtitvaM, yaccAnantAnubandhyudaye aupazamikasamyakatvAt pratipatataH sAsvAdanamucyate tadaupazamikameva, tadapi ca pratipAtyeva, jaghanyataH samayamAtratvA // 2 // *
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -1 duSkRSTatastu SaDAvalikAmAnatvAdasyeti, tathA iha yadasya mithyAdarzanadalikamudIrNaM tadupakSINaM yaccAnudIrNaMtadupazAntam, upazAntaMnAma viSkambhitodayamapanItamithyAsvabhAvaMca, tadiha kSayopazamasvabhAvamanubhUyamAnaM kSAyopazamikamityucyate, nanvaupazamike'pi kSayazcopazamazca tathehApIti ko'nayorvizeSaH?, ucyate, ayameva hi vizeSaH-yadiha vedyatedalikaMna tatra, iha hi kSAyopazamike pUrvazamitamanusamayamudeti vedyate kSIyateca, aupazamiketUdayaviSkambhaNamAtrameva, Aha c||1|| "micchattaM jamuinnaM taM khINaM anuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veijjataM khaovasamaM " ti, etadapi jaghanyato'ntarmuhUrttasthitikatvAdutkarSataH SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAcca pratipAtIti, yadapicakSapakasya samyagdarzanadalikacaramapudgalAnubhavanarUpaMvedakamityucyate tadapi kSAyopazamikabhedatvAt pratipAtyeveti, tathA mithyAtvasamyagmithyAtvasamyakatvamohanIyakSayAt kSAyikamiti, Aha c||1|| "khINe daMsaNamohe tivihaMmivi bhavaniyANabhUyaMmi / nippaccavAyamaulaM sammattaM khAiyaM hoi"tti, idaM tu kSAyikatvAdevApratipAti, ata eva siddhatve'pyanuvartata iti / 'micchAdaMsaNe' ityAdi, abhigrahaH-kumataparigrahaH sa yatrAsti tadAbhigrahikaMtadviparItamanabhigrahikamiti / 'abhiggahie' ityAdi, abhigrahikamithyAdarzanaM saparyavasitaM-saparyavasAnaM samyakatvaprAptau, aparyavasitamabhavyasya samyakatvAprApteH, tacca mithyAtvamAtramapyatItakAlanAyanuvRttyA''bhigrahikamiti vyapadizyate, anabhigrahikaM bhavyasya saparyavasitamitarasyAparyavasitamiti, ata evAha-'evaM anabhI'tyAdi - darzanamabhihitamatha jJAnamabhidhIyate, tatra 'duvihe nANe' ityAdIniAvassagavairitteduvihe' ityAdisUtrAvasAnAni trayoviMzatiH sUtrANi // mU. (71) duvihe nANe paM0 taM0-paccakkhe ceva parokkhe ceva 1, paJcakkhe nANe duvihe pannatte taM0-kevalanANe ceva nokevalanANe ceva 2, kevalanANe duvihe paM0 20-bhavatthakevalanANe ceva siddhakevalanANe ceva 3, bhavatthakevalanANe duvihe paM0 taM0-sajogibhavatthakevalanANe ceva, ajogibhavatthakevalanANe ceva 4, sajogibhavatthakevalanANe duvihe paM0-taM0- paDhamasamayasajogibhavatyakevalanANe ceva apaDhamasamayasajogibhavatthakevalanANe ceva 5, ahavA carimasamayasajogibhavatthakevalanANe ceva acarimasamayasajogibhavatthakevalanANe ceva 6, evaM ajogibhavatthakevalanANe 7-8, ___ siddhakevalanANe duvihe paM0-anaMtarasiddhakevalaNANe ceva paraMparasiddhakevalanANe ceva 9, anaMtarasiddhakevalanANe duvihe paM0 taM0-ekkAnaMtarasiddhakevalanANe ceva anekAnaMtarasiddhakevalanANe ceva 10, paraMparasiddhakevalanANe duvihe paM0 20-ekkaparaMparasiddhakevalanANe ceva anekkaparaMparasiddhakevalanANe ceva 11, ___ nokevalaNANe duvihe paM0 taM0-ohinANe ceva maNapajjavanANe ceva 12, ohinANe duvihe paM-taM0-bhavapaJcaie ceva khaovasamieceva 13, doNhaM bhavapaccaie pannatte, taM-devANaM ceva neraiyANaM
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 sthAnAGga sUtram 2/1/71 ceva 14, doNhaM khaovasamie paM0 20-maNussANaM ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ceva 15, manapajavaNANe duvihe paM0 20-ujjumati ceva viulamati ceva 16, parokkhe nANe duvihe pannatte, taM0 AbhinibohiyanANe ceva suyanANe ceva 18, AbhinibohiyanANe duvihe paM0 20-suyanissie ceva asuyanissie ceva 18, suyanissie duvihe paM0 taM0-atthoggahe ceva vaMjaNoggahe ceva 19, asuyanissite'vi emeva 20, suyanANe duvihe paM0 taM0-aMgapaviDheceva aMgabAhire caiva 21, aMgabAhireduvihe paM0 taM0-AvassaecevaAvassayavairitte caiva 22, Avassayavatiritte duvihe paM0 taM0-kAlie ceva ukkAlie ceva 23 // . vR.sugamAni, navaraM 'jJAna' vizeSAvabodhaH aznAti-bhuGge azrutevA-vyApnotijJAnenAthA'nityakSaH-AtmA taM prati yad vartate indriyamanonirapekSatvena tatpratyakSam-avyavahitatvenArthasAkSAtkaraNadakSamiti, Aha c||1|| "akkho jIvo atthavvA vnnbhoynngunnnniojenn| taM pai vaTTai nANaM jaM paccakkhaM tamiha tivihaM" ti, parebhyaH-akSApekSayA pudgalamayatvena dravyendriyamanobhyo'kSasya-jIvasya yattatparokSaM niruktavazAditi, Aha c||1|| 'akkhassa poggalakayA jaM daTviM diyamaNA parA tenn| tehiMtojanANaM parokkhamiha tamanumAnaM va" tti, athavA parairukSA-sambandhanaMjanyajanakabhAvalakSaNamasyetiparokSam indriyamanovyavadhAnenAtmano' rthprtyaaykmsaakssaatkaariityrthH|| 'paccakkhe'tyAdi, kevalam ekaM jJAnaM kevalajJAnaM tadanyannokevalajJAnam-avadhimanaHparyAyalakSaNamiti / 'kevale tyAdi, 'bhavatthakevalanANe ceva'tti bhavasthasya kevalajJAnaM yattattathA, evamitaradapi, 'bhavatthe tyAdi, sahayogaiH-kAyavyApArAdibhiryaH sasayogIin samAsAntatvAt sa cAsaubhavasthazcatasya kevalajJAnamiti vigrahaH, nasanti yogAyasyasanayogIti vAyo'sAvayogIzailezIkaraNavyavasthitaH, zeSaM tathaiva, 'sayogI'tyAdi, prathamaH samayaH sayogitve yasya sa tathA, evamaprathamo-dayAdisamayo yasya sa tathA, zeSaM tathaiva, 'athave'tyAdi, caramaH-antyaH samayo yasya sayogyavasthAyAH sa tathA, zeSaM tathaiva, "eva'miti sayogisUtravaprathamAprathamacaramAcaramavizeSaNayuktamayogisUtramapi vAcyamiti, siddhe'tyAdi, anantarasiddho yaH samprati samaye siddhaH, sa caiko'neko vA, tathA paramparasiddho yasya dayAdayaH samayAH sidhdhasya so'pyeko'neko veti, teSAM yatkevaljJAnaM tattathA vyapadizyata iti / _ 'ohinANe'ityAdi, 'bhavapaccaie'tti kSayopazamanimittatve'pyasya kSayopazamasyApi bhavapratyayatvena tatprAdhAnyena bhava eva pratyayo yasya tadmavapratyayamiti vyapadizyata iti, idameva bhASyakAreNa sAkSepaparihAramuktaM, ttraakssepH||1|| 'ohI khaovasamie bhAve bhaNito bhavo thodie| to kiha bhavapaJcaio vottuM jutto'vahagI dohaM ?" - (doNha) ti devanArakayoH, atra parihAraH
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 59 sthAnaM-2, uddezakaH -1 // 1 // 'so'vi hukhaovasamio kintu sa eva u khaovasamalAbho / tami sai hoi'vassaM bhaNNai bhavapaccao to so" // 1 // (yataH)- "udayakkhayakhaovasamovasamAvi ajaMca kammuNo bhnniyaa| davvaM khettaM kAlaM bhavaM ca bhAvaMca saMpappa"tti tathA tadAvaraNasya kSayopazame bhavaM kssaayopshmikmiti| 'manapajjave'tyAdi, RjcI-sAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH-ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanaM manodravyaparicchittirityarthaH, vipulA-vizeSagrAhiNI matirvipulamatiH-ghaTo'nena cintitaH sacasauvarNaH pATaliputriko'dyatanomahAnityAyadhyavasAyahetubhUtAmanodravyavijJaptiriti, // 1 // (Aha ca-) "riju sAmannaM tammattAgihiNI rijumatI manonANaM / pAyaM visesavimuhaM ghaDamettaM ciMtitaM muNai // 2 // viulaM vatthuvisesaNamANaMtaggAhiNI matI viulA / ciMtiyamanusarai ghaDaM pasaMgao pajjayasaehiM" 'Abhinibohie'ityAdi, zrutaM karmatApannaM nizritam-AzritaM zrutaM vA nizritamaneneti zrutanizritaM, yatpUrvameva zrutakR topakArasyedAnIM punastadanapekSamevAnupravartate tadavagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti, yatpunaH pUrvaM tadaparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAdautpattikyAdilakSaNamupajAyate'nyadvAzrotrAdiprabhavaM tadazrutanizritamiti, Aha c||1|| "puvvaM suyaparikammiyamatissa jaM saMpayaM supAIyaM / suyanissiyamiyaraM puna anissiyaM maicaukkaM / " (ti) 'sue' tyAdi, 'atthoggahe'tti aryate-adhigamyate'rthyate vA anviSyata ityarthaH, tasya sAmAnyarUpasya azeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM-prathamaparicchedanamarthAvagraha iti, nirvikalpakaM jJAnaMdarzanamiti yaducyateityarthaH,sacanaizcayikoyaHsasAmayiko yastu vyAvahArikaH zabdo'yamityAdhullekhavAn sa aantmohuurttik iti, ayaM cendriyamanaHsambandhAt SoDhA iti, tathA vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM-taccopakaraNendriyaM zabdAditvapariNatadravyasaGghAto vA, tatazca vyaJjanena-upakaraNendriyeNa zabdAditvapariNatadravyANAMvyaJjanAnAmavagraho vyaJjanAvagraha iti, athavA vyaJjanam-indriyazabdAdidravyasambandhaH iti, Aha c||1|| "vaMjijjai jeNa'tyo ghaDovva dIveNa vaMjaNaMtotaM / uvagaraniMdiyasaddAdipariNayaddavvasaMbaMdho" tti, ayaM ca manonayanavarjendriyANAM bhavatIti caturddhA, nayanamanasoraprAptarthaparicchedakatvAt, itareSAM punaranyatheti, nanu vyaJjanAvagraho jJAnameva na bhavati, indriyazabdAdidravyasambandhakAle tadanubhavAbhAvAt, badhirAdInAmiveti, naivaM, vyaJjanAvagrahAnte tadvastugrahaNAdevopalabdhisadmAvAt, iha yasya jJeyavastugrahaNasyAntetata eva jJeyavastUpAdAnAt upalabdhirbhavati tat jJAnaM dRSTaM, yathA'vigrahaparyantetata evArthAvagrahagrAhyAvastugrahaNAdIhAsadmAvAtarthAvagrahajJAnamiti, aahc||1|| "annANaM so bahirAiNaM va tkkaalmnuvlNbhaao| natadante tattocciya uvalaMbhAo tayaM nANaM" (ti),
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/1/71 kiJca vyaJjanAvagrahakAle'pi jJAnamastyeva, sUkSmAvyaktatvAttu nopalabhyate, suptAvyaktavijJAnavaditi, IhAdayo'pi zrutanizritA eva, na tUktAH, dvisthAnakAnurodhAditi / 'assuyanissie'vi emeva 'tti arthAvagrahavyaJjanAvagrahabhedenAzrutanizritamapi dvidhaiveti, idaM ca zrotrAdiprabhavameva, yattu autpattikyAdyazrutanizritaM tatrArthAvagrahaH sambhavati, yadAha"kiha paDikukkuDahIno jujjhe biMbeNa uggaho IhA / kiM susiliTTamavAo dappaNasaMkaMta biMbaMti " 119 11 na tu vyaJjanAvagrahaH, tasyendriyAzritatvAt, buddhInAM tu mAnasatvAt, tato buddhibhyo'nyatra vyaJjanAvagraho mantavya iti / 'suyanANe' ityAdi, pravacanapuruSasyAGgAnIvAGgAni teSu praviSTaM tadabhyantaraM tatsvarUpamityarthaH, tacca gaNadharakRtaM 'uppanne i ve' tyAdimAtRkApadatrayaprabhavaM vA dhruvazrutaM vA AcArAdi, yatpunaH sthavirakRtaM mAtRkApadatrayavyatiriktavyAkaraNanibaddhamadhruvazrutaM vottarAdhyayanAdi tadaGgabAhyamiti Aha ca 60 119 11 "gaNahara 1 therAikataM 2 AesA 1 mukka vAgaraNao vA 2 / dhruva 1 calavisesaNAo 2 aMgAnaMgesu nANattaM " (ti), 'agaMbAhI'tyAdi avazyaM karttavyamityAvazyakaM-sAmAyikAdi SaDvidham, Aha ca"samaNeNa sAvaeNa ya avassa kAyavvayaM havai jamhA / 119 11 97 aMto aho nisassa ya tamhA AvassayaM nAmaM' . AvazyakAd vyatiriktaM tato yadanyaditi 'Avassagavatiritte' ityAdi, yadiha divasanizAprathamazcimapauruSIdvaya eva paThyate tatkAlena nirvRttaM kAlikamuttarAdhyayanAdi, yatpunaH kAlavelAvarja paThyate tadUrdhva kAlikAdityutkAlikaM dazakAlikAdIti / uktaM jJAnaM, cAritraM prastAvayati mU. (72) duvihe dhamme paM0 taM0-suyadhamme caiva carittadhamme ceva, suyadhamme duvihe paM0 taM0suttasuyadhamme ceva atthasuyadhamme ceva, carittadhamme duvihe paM0 taM0 agAracarittadhamme ceva anagAracarittadhamme ceva, duvihe saMjame paM0 taM0 - sarAgasaMjame ceva vItarAgasaMjame ceva, sarAgasaMjame duvihe paM0 taM0suhumasaMparAyasarAgasaMjame ceva bAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva, suhumasaMparAyasarAgasaMjame duvihe pannatte, taM0-paDhamasamayasuhumasaMparAyasarAgasaMjame ceva apaDhamasamayasu0, athavA caramasamayasu0 acarimasamayasu0, ahavA suhumasaMparAyasarAgasaMjame duvihe paM0 taM0-saMkilesamANae ceva visujjhamANae ceva, bAdarasaMparAyasarAgasaMjame duvihe paM0 taM0-paDhamasamayabAdara0 apaDhamasamayabAdarasa0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, ahavA bAyarasaMparAyasarAgasaMjame duvihe paM0 taM0- paDivAti ceva apaDivAti ceva, vIyarAgasaMjame duvihe paM0 taM0 - uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame ceva khINakasAyavIyarAgasaMjame ceva, uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame duvihe paM0 taM0-paDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva apaDhamasamayauva0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, khINakasAyavItarAgasaMjamo duvihe
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -2,-uddezakaH-1 paM0 taM0-chaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva kevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva, chaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe paM0 taM0-sayaMbuddhachaumatthakhINakasAya0 buddhabohiyachaumattha0, sayaMbuddhachaumattha0 duvihe paM0 taM0-paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, buddhabohiyachaumatthakhINa0 duvihe paM0 20-paDhamasamaya-apaDhamasamaya0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, kevalikhINakasAyavItarAgasaMjame duvihe paM020-sajogikevalikhINakasAya0 ajogikevalikhINakasAyavIyarAga0, sajogikevalikhINakasAyasaMjame duvihe paM0 taM0-paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0, ahavAcarimasamaya0 acarimasamaya0, ajogikevalikhINakasAya0 saMjameduvihe paM0 taM0-paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0 ahavA carimasamaya0 acrimsmy0|| vR.durgatau prapatato jIvAn ruNaddhi sugatau ca tAn dhArayatIti dharmaH zrutaM-dvAdazAGgaM tadeva dharmaH zrutadharmaH, caryate-Asevyate yattena vAcaryate-gamyatemokSaiticaritraM-mUlottaraguNakalApastadeva dharmazcAritradharma iti| __ 'suyadhamme' ityAdi, sUtryante sUcyante vA'rthA aneneti sUtram susthitvena vyApitvena ca suSThUktatvAdvA sUktaM, suptamiva vA suptam, avyAkhyAnenA prabuddhAvasthatvAditi, bhASyavacanaM tvevN||1|| "siJcati kharai jamatthaM tamhA suttaM niruttavihiNA vA / sUei savati suvvai sivvai sarae vajeNa'tthaM avivariyaM suttaMpi va suTThiyavAvittao suvuttaM" tti / / aryate'dhigamyate'rthyate vA yAcyate bubhutsubhirityartho-vyAkhyAnamiti, Aha ca - "jo suttAbhippAosoatthoajjaeyajamhatti" 'caritte'tyAdi, agAraM-gRhaMtadyogAdagArAH-gRhiNasteSAM yazcaritradharmaH-samyakatvamUlAnuvratAdipAlanarUpaH satathA, evamitaro'pi, navaramagAraMnAstiyeSAM te'nagArAH-sAdhava iti| ___ caritradharmazca saMyamo'tastamevAha-'duvihe tyAdi, saha rAgeNa-abhiSvaGgeNaM mAyAdirUpeNa yaH sa sarAgaH sa cAsau saMyamazca sarAgasya vA saMyama iti vAkyam, vIto-vigato rAgo yasmAt sa cAsau saMyamazcavItarAgasya vA saMyamaiti vAkyamiti / 'sarAge'tyAdi, sUkSmaH-asaGkhyAtakiTTikAvedanataH samparAyaH-kaSAyaH samparaiti-saMsarati saMsAraM janturaneneti vyutpAdanAd, Aha ca-'kohAi saMparAo teNa juo saMparIti saMsAraM"ti, saca lobhakaSAyarUpaH upazamakasya kSapakasya vA yasya sa sUkSmasamparAyaH sAdhustasya sarAgaMsaMyamaH, vizeSaNasamAso vA bhaNanIya iti, bAdarAH-stharAH samparAyAH-kaSAyA yasya sAdhoH yasmin vA saMyame sa tathA-sUkSma samparAyaprAcInaguNasthAnakeSu, zeSaM praagvditi| _ 'suhume tyAdisUtradvaye prathamAprathamasamayAdivibhAgaH kevalajJAnavaditi / 'ahave' tyAdi, saGkilazyamAnaH saMyamaH upazamazreNyAH pratipatataH, vizuddhamAnastAmupazamazreNI vA samArohata iti / 'bAdare'tyAdisUtradvayaM, bAdarasamparAyasarAgasaMyamasya prathamAprathamasamayatA saMyamapratipattikAlApekSayAcaramAcaramasamayatAtuyadanantaraM sUkSmasamparAyAasaMyatatvaMvA bhaviSyati tadapekSayeti, 'ahave'tyAdi, pratipAtI upazamakasyAnyasya vA aprtipaatiiksspksyeti|sraagsNym ukto'to
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/1/72 vItarAgasaMyamamAha - 'vIyarAge'tyAdi, upazAntAH-pradezato'pyavedyamAnAH kaSAyA yasya yasmin vA sa tathA sAdhuH saMmayoveti-ekAdazaguNasthAnavartIti, kSINakaSAyodvAdazaguNasthAnavartIti, uvasaMte'tyAdi sUtradvayaMprAgiva / 'khINe'tyAdi,chAdayatyAtmasvarUpaMyattacchadma-jJAnAvaraNAdighAtikarmatatra tiSThatIti chadmasthaH-akevalI, zeSaM tathaiva, kevalam-uktasvarUpaM jJAnaM ca darzanaM cAsyAstIti kevalItichaumatthe'tyAdi, svayambuddhAdisvarUpaM prAgiveti, 'sayaMbuddhe'tyAdi nava sUtrANi gtaarthaanyeveti| uktaH saMyamaH,sacajIvAjIvaviSayaiti pRthivyAdijIvasvarUpamAha- 'duvihApuDhavI tyAdiraSTAviMzatiH sUtrANi // mU. (73) duvihA puDhavikAiyA paM0 taM0-suhumA ceva bAyarA ceva 1, evaM jAva duvihA vaNassaikAiyA paM0 20-suhumA ceva bAyarA ceva 5, duvihA puDhavikAiyA paM0 taM0-pajjattagA ceva apajjattagA ceva 9, jAva vaNassaikAiyA 10, duvihA puDhavikAiyA paM0 taM0- pariNayA ceva apariNayA ceva 11, evaM jAva vaNassaikAiyA 15, duvihA davvA paM0 20-pariNatAcevaapariNatA ceva 16, duvihA puDhavikAiyA paM020gatisamAvannagA ceva agaisamAvanagA ceva 17, evaM jAva vaNassaikAiyacA 21, duvihA davvA' paM0-20-gatisamAvannagA ceva agatisamAvanagA ceva 22, duvihA puDhavikAiyA paM0 ta0-anaMtarogADhA ceva paraMparogADhA ceva 23, jAvadavvA-28 vR.tatra pRthivyevakAyo yeSAM te pRthivIkAyinaH samAsAntavidhau eva svArthikakapratyayAt pRthivIkAyikAH, pRthivyevavAkAyaH-zarIraMso'stiyeSAMte pRthivIkAyikAstesUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAzcaiva ye sarvalokApannAH, bAdaranAmakarmodayavarttino bAdarA ye pRthivInagAdiSveveti, naiSAmApekSikaM sUkSmabAdaratvamiti, 'eva'miti pRthivIsUtravadaptejovAyUnAM sUtrANi vAcyAni yAvadvanaspatisUtram, ata evAha-'jAve tyAdi, 'duvihe'tyAdipaJcasUtrI, tatra paryAptanAmakarmodayavartinaH paryAptAH, yehicatamaH svaparyAptIH pUrayantIti,aparyAptanAmakarmodayAdaparyAptakA ye svaparyAptIrnapUrayantIti, ihacaparyApti mazaktiH sAmarthyavizeSa itiyAvat, sA ca pudgaladravyopacayAdutpadyate, SaDbhedA ceyaM, tdythaa||1|| AhAra 1 sarIriM2 diya 3 pajattI AnapAna 4 bhAsa 5 maNe 6 cattAripaMca chappiya egidiyavigalasannINaM" (ti), tatra ekendriyANAM catasro vikalendriyANAM paJca saMjJinAM SaT, tatra AhAraparyAptirnAma khalarasapariNamanazaktiH1,zarIraparyAptiHsaptadhAtutayA rasasyapariNamanazaktiH2, indriyaparyAptiH paJcAnAmindriyANAM yogyAnpudgalAn gRhItvA tathA pariNamayyA''naprANatayA nisarjanazaktiH, 4 bhASAparyAptirvacoyogyAnpudgalAngRhItvAbhASAtvena pariNamayyavAgyogatayA nisarjanazaktiH 5, manaHparyAptirmanoyogyAnapudgalAngRhItvAmanastayApariNamayyamanoyogatayA nisarjanazaktiriti 6, etAH paryAptayaH paryAptanAmakarmodayena nirvatyente, tayeSAmasti te paryAptakAH, aparyAptanAmakarmodayenAnivRttAH yeSAmetAH santIti te'paryAptakA iti, etAzca yugapadArabhyante'ntermuhUrtena ca nirvatyante, tatra AhAraparyApternivRttikAlaH samaya eva, katham?,
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezaka:- 1 63 ucyate yasmAt prajJApanAyAmuktaM 'AhArapaJjattIe apajattae NaM bhaMte! jIve kiM AhArae anAhArae ?, goyamA ! no AhArae anAhArae "tti, sa ca vigrahe AhAraparyAptA aparyAptako labhyate, yadi punarupapAtakSetraprApto'pyAhAraparyApta'paryAptako bhavettadaivaM vyAkaraNaM bhaved-goyamA siya AhArae siya anAhArae 'tti, yathA zarIrAdiparyAptiSu 'siya AhArae siya aNAhArae' tti, zeSAH punarasaGkhyAtasamayA antarmuhUrttena nirvatyanta iti, aparyAptakAstu ucchAsaparyAtyA aparyAptA eva bhriyante, na tu zarIrendriyaparyAptibhyAM yasmAdAgAmibhavAyuSkaM badhdhvA mriyante tacca zarIrendriyAdiparyAptA paryAptaireva badhyata iti / 'eva' miti pUrvavadeveti / 'duvihA puDhavI' tyAdiSaTsUtrI, pariNatAH-svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditAH, acittIbhUtA ityarthaH, tatra dravyataH kSetrAdinA mizreNa dravyeNa kAlataH pauruSyAdinA kAlena bhAvato vargagandharasasparzAnyathAtvena pariNatAH kSetratastu - 119 11 'joyaNasayaM tu gaMtA anahAreNaM tu bhaMDasaMkaMtI / vAyAgaNidhUmeNa ya viddhatyaM hoi loNAi hariyAla manosila pippalI ya khajjUra muddiyA abhayA / AinnamaNAinnA te'vi hu emeva nAyavvA AruhaNe oruhaNe nisiyaNa goNAiNaM ca gAumhA bhUmAhAracchede uvakka meNeva pariNAmo "" 'anahAreNaM' ti svadezajAhArAbhAveneti, 'bhaMDasaMkatI 'ti bhAjanAd bhAjanAntarasaGkrAntyA, kharjUrAdayo'nAcaritAH abhayAdayastu AcaritA iti, pariNAmAntare'pi pRthivIkAyikA eva te, kevalamacetanA iti, kathamanyathA'cetanapRthivIkAyapiNDaprayojanAbhidhAnamidaM syAt, yathA'ghaTTagaDagalagalevo emAdi payoyaNaM bahuhA' iti / 'eva 'mityAdi prAgiva, tadevaM paJcaitAni sUtrANi dravanti-gacchanti vicitraparyAyAniti dravyANi jIvapudgalarUpANi tAni ca vivakSitapariNAmatyAgena pariNAmAntarApannAni pariNatAni-vivakSitapariNAmavantyeva, apariNatAnIti dravyasUtraM SaSTham / 'duvihe 'tyAdi SaTsUtrI, gatirgamanaM tAM samApannAH- prAptAstadvanto gatisamApannAH, ye hi pRthivIkAyikAdyAyuSkodayAt pRthivIkAyikAdivyapadezavanto vigrahagatyA utpattisthAnaM vrajanti, agatisamApannAstu sthitimantaH, dravyasUtre gatirgamanamAtravameva, zeSaM tathaiveti // // 2 // // 3 // 'duvihA puDhavI' tyAdi SaTsUtrI, anantaraM sampratyeva samaye kvacidAkAzadeze avagADhA:AzritAsta evAnantarAvagADhakAH, yeSAM tu dvyAdayaH samayA avagADhAnAM te paramparAvagADhakAH, athavA vivakSitaM kSetraM dravyaM vA'pekSyAnantaram - avyavadhAnenAvagADhA anantarAvagADhA, itare tu paramparAvagADhA iti / / anantaraM dravyasvarUpamuktam, adhunA dravyAdhikArAdeva dravyavizeSayoH kAlAkAzayordisUtryA prarUpaNAmAha mU. (74) duvihe kAle paM0 taM0-osappiNIkAle ceva ussappiNIkAle ceva, duvihe AgAse paM0 taM0-logAgAse ceva alogAgAse ceva, vR. tatra kalyate - saGkhyAyate'sAvanena vA kalanaM vA kalAsamUho veti kAlaH-varttanAparApara
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 sthAnAGga sUtram 2/1/74 tvAdilakSaNaH sa cAvasarpiNyutsarpiNIrUpatayA dvividho dvisthAnakAnurodhAduktaH anyathA'vasthitalakSaNo mahAvidehabhogabhUmisambhavI tRtIyo'pyastIti / 'AgAse' tti sarvadravyasvabhAvAnAkAzayatiAdIpayati teSAM svabhAvalAbhe'vasthAnadAnAdityAkAzam, AG maryAdA'bhividhivAcI, tatra maryAdAyAmAkAze bhavanto'pi bhAvAH svAtmanyevA''sate nAkAzatAM yAntItyevaM teSAmAtmasAdakaraNAd, abhividhau tu sarvabhAvavyApanAdAkAzamiti, tatra loko yatrAkAzadeze dharmAstikAyAdidravyANAM vRttirasti sa evAkAzaMlokAkAzamiti, viparItamalokAkAzamiti / anantaraM lokAlokabhedenAkAzadvaividhyamuktaM, lokazca zarIrizarIrANAM sarvata AzrayasvarUpa iti nArakAdizarIridaNDakena zarIraprarUpaNAyAha mU. (75) neraiyANaM do sarIragA paM0 taM0-abbhaMtarage caiva bAhiraMge caiva, abbhaMtarae kammae bAhirae veuvvie, evaM devAgaM bhANiyavvaM, puDhavikAiyANaM do sarIragA paM0 taM0-abbhaMtarage ceva bAhirage ceva abbhaMtarage kammae bAhirage orAliyage, jAva vaNassaikAiyANaM, beiMdiyANaM do sarIrA paM0 taM0-abbhataMrae caiva bAhirae ceva, abbhaMtarage kammae, aTTimaMsasoNitabaddhe bAhirae orAlie, jAva cauridiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM do sarIragA paM0 taM0-abbhaMtarage ceva bAhirage ceva, abbhaMtarage kammae, aTTimaMsasoNiyaNhAruchirAbaddhe bAhirae orAlie, maNussANavi evaM caiva / viggahagaisamAvannagANaM neraiyANaM do sarIragA paM0 taM0-teyae ceva kammae ceva, nirantaraM jAva vemANiyANaM, neraiyANaM dohiM ThANehiM sarIraruppattI siyA, taM0 rAgeNa ceva doseNa ceva, jAva vemANiyANaM, neraiyANaM duTThANanivvatie sarIrage paM0 taM0 rAganivyattie caiva, dosanivvattie ceva, jAva vemANiyANaM, do kAyA paM0 taM0-tasakAe ceva thAvarakAe ceva, tasakAe duvihe paM0 ta0-bhavasiddhie ceva abhavasiddhie ceva, evaM thAvarakAe' vi vR. 'neraiyANa'mityAdi, prAyaH kaNThayaM, navaraM zIryate - anukSaNaM cayApacayAbhyAM vinazyatIti zarIraM tadeva zaTanAdidharmatayA'nukampitatvAt zarIrakaM te ca dve prajJapte jinaiH, abhyantaH madhye bhavamAbhyantaraM, AbhyantaratvaM ca tasya jIvapradezaiH saha kSIranIranyAyena lolIbhavanAt bhavAntaragatAvapi cajIvasyAnugatipradhAnatvAdapavarakAdyantaHpraviSTapuruSavadanatizayinAmapratyakSatvAcceti, tathA bahirbhavaM bAhyaM, bAhyatA cAsya jIvapradezaiH kasyApi keSucidavayaveSvavyApterbhavAntarAnanuyAyitvAniratizayAnAmapi prAyaH pratyakSatvAcceti, tatrAbhyantaraM 'kammae 'tti kArmaNazarIranAmakarmodayanirvatyamazeSakarmaNAM prarohabhUmirAdhArabhUtaM, tathA saMsAryAtmanAM gatyantarasaGakramaNe sAdhakatamaM tat kArmaNavargaNAsvarUpaM, karmaiva karmakamiti, karmakagrahaNe ca taijasamapi gRhItaM draSTavyaM, tayoravyabhicAritvenaikatvasya vivakSitatvAditi, 'evaM devANaM bhANiyavvaM' ti ayamartho - yathA nairayikANAM zarIradvayaM bhaNitamevaM devAnAm asurAdInAM vaimAnikAntAnAM bhaNitavyam, kArmaNavaikriyayoreva teSAM bhAvAt, caturviMzatidaNDakasya ca vivakSitatvAditi / 'puDhavI 'tyAdi, pRthivyAdInAM tu bAhyamaudArikamaudArikazarIranAmakarmodayAdudAra
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH-1 pudgalanivRttamaudArikaM, kevalamekendriyANAmasthyAdivirahitaM, vAyUnAM vaikriyaM yattanna vivakSitaM, prAyikatvAt tsyeti|| ___ 'beiMdiyANa'mityAdi, asthimAMsazoNitairbaddhaM-naddhaM yattathA, dvIndriyAdInAmaudArikatve'pi zarIrasyAyaM vishessH| _ 'paM.die'tyAdi, paJcendriyatiryaGganuSyANAMpunarayaM vizeSo yadasthimAMsazoNitasnAyuzirAbaddhamiti, asthyAdayastu pratItA iti|| prakArAntareNa caturviMzatidaNDakena zarIraprarUpaNAmevAha-'viggahe'tyAdi, vigrahagatiHvakragatiryadA vizraNivyavasthitamutpattisthAnaM gantavyaM bhavati tadA yA syAttAM samApannA vigrahagatisamApannAsteSAM dvezarIre, iha taijasakArmaNoyorbhedena vivakSeti, evaM dnnddkH||shriiraadhikaaraat zarIrotpattiMdaNDakena nirUpayannAha-'neraiyANa'mityAdi, kaNThyaM, kintuyArAgadveSajanitakarmaNA zarIrotpatiH sA rAgadveSAbhyAmevetivyapadizyate, kAryakAraNopacArAditi, 'jAvavemANiyANaM'ti daNDakaH suucitH| __ zarIrAdhikArAccharIranirvartanasUtraM, tadapyevaM, navaramutpattiH-ArambhamAtraM nirvartanA tu niSThAnayanamiti / zarIrAdhikAraccharIravatAM rAzidvayena prarUpaNAmAha-'dokAe'tyAdi, sanAmakarmodayAttrasyantItitrasAH teSAMkAyo-rAzistrasakAyaH, sthAvaranAmakarmodayAtiSThantItyevaMzIlAH sthaavraastessaaNkaayHsthaavrkaayiti|trssthaavrkaayyorev dvaividhyaprarUpaNArthaM 'tasakAye'tyAdi sUtradvayaM, sugmNceti| pUrvasUtre bhavyAH zarIriNa uktA itastadvizeSANAmeva yadyathA kartumucitaM tat tathA dvisthAnakAnupAtenAha mU. (76) do disAo abhigijjha kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA pavvAvittaepAINaM caiva udINaM ceva, evaM muMDAvittae sikkhAvittae uvaTThAvittae saMbhuMjittae saMvasittae sajjhAyamuddisittae sajjhAyaMsamuddisittaesajjhAyamanujANittaeAloittaepaDikka mittae niMdittae garahittae viuTTittae visohittae akaraNayAe abbhuTTattae AhArihaM pAyacchittaM tavokamma paDivajittae, do disAto Abhigijha kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA apacchimamAraNaMtiyasalehaNAjUsaNAjUsiyANaM bhajjapANapaDiyAikkhitANaM pAovagatANaM kAlaM anavakaMkhamANANaM viharittae, taMjahA-pAINaM ceva udINaM ceva // vR. 'dodisAo'ityAdi, dvedizau-kASTheabhigRhya-aGgIkRtyatadabhimukhIbhUyetyarthaH kalpateyujyate nirgatA granthAddhanAderiti nirgranthAH-sAdhavasteSAM, nirgranthyaH-sAdhvyastAsAM pravrAjayituM rajoharaNAdidAnena 'prAcInAM' prAcI pUrvAmityarthaH 'udIcInAm' udIcImuttarAmityarthaH, uktNc||1|| "puvvAmuho u uttaramuho va dejA'havA paDicchejjA / jAe jinAdao vA haveja jinaceiyAiM vA" (iti)|| "eva'miti yathA pravrAjanasUtraM digdvayAbhilApenAdhItamevaM muNDanAdisUtrANyapi SoDazAdhyetavyAnIti, tatra muNDayituMzirolocanena 1 zikSayituMgrahaNazikSApekSayAsUtrArthI grAhayituM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/1/76 AsevanazikSApekSayA tu pratyupekSaNAdi zikSayitumiti 2, utthApayituM mahAvrateSu vyavasthApayituM 3 saMbhojayituM bhojanamaNDalyAM nivezayituM4 saMvAsayituM saMstArakamaNDalyAM nivezayituM 5, suSTu A-maryAdayA adhIyata iti svAdhyAyaH-aGgAdistamuddeSTuM yogavidhikrameNa samyagyogenAdhISvedamityevamupadeSTumiti 6, samuddeSTuyogasAmAcAryaiva sthiraparicitaM kurvidamiti vaktumiti7, anujJAtuM tathaiva samyagetad dhAraya anyeSAM ca pravedayetyevamabhidhAtumiti 8, AlocayituM gurave'parAdhAnivedayitumiti 9,pratikramituM-pratikramaNakartumiti 10, ninditumaticArAnsvasamakSaMjugupsituM, ____ Aha ca- "sacarittapacchayAvo niMda"tti 11, garhituM gurusamakSaM tAneva jugupsituM, Aha ca-"garahA'vi tahAjAtIyameva navaraM parappayAsaNae"tti 12, 'viuTTittae'tti vyativartayituM vitroTayituM vikuTTayituM vA, aticArAnubandha vicchedayitumityarthaH 13, vizodhayitumaticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartumiti 14, akaraNatayA-punarna kariSyAmItyevamabhyutthAtumabhyupagantumiti 15, 'yathArham aticArAdyapekSayAyathocitaMpApacchedakatvAtprAyazcittavizodhakatvAdvA prAyazcittaM, uktaM c||1|| "pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM tu bhannae tenn| pAeNa vAvicittaM visohae teNa pacchittaM" (ti), tapaH-karma-nirvikRtikAdikaMpratipattum-abhyupagantumiti 16, saptadazaMsUtrasAkSAdevAha'dodise'tyAdi, pazcimaivamaGgalaparihArthamapazcimA sAcAsaumaraNamevayo'ntastatrabhavAmAraNAntikI ca sA cAsau saMlikhyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saMlekhanA-tapovizeSaH sA ceti apazcimamAraNAntikasaMlekhanA tasyAH 'jUsaNa'ttijoSaNA-sevA tayA tallakSaNadharmeNetyarthaH 'jUsiyANa'nti sevitAnAM, tadhuktAnAmityarthaH, tayAvA jhoSitAnAM kSapitAnAM kSapitadehAnAmityarthaH, tathA bhaktapAne pratyAkhyAte yaiste tathA teSAM, pAdapavadupagatAnAm-aceSTatayA sthitAnAmanazanavizeSa pratipannAnAmityarthaH, 'kAlaM' maraNakAlamanavakAGgatAM-tatrAnutsukAnAM vihartu-sthAtumiti 17 / evametAni diksUtrANyAdito'STAdaza / sarvatra yanna vyAkhyAtaM, ttsugmtvaaditi|| sthAna-2- uddezakaH-1 - samAptaH sthAna-2, uddezakaH 2:vR.ihAnantaroddezakejIvAjIvadharmAdvitvaviziSTA uktAH, dvitIyoddezaketudvitvaviziSTA evajIvadharmA ucyante, ityanena sambandhena AyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtram mU. (77) je devA uddovavannagA kappovavanagA vimANovavannagA cArovavanagA cAradvitIyA gatiratiyAgatisamAvannagA, tesiNaMdevANaMsatA samitaMje pAve kamme kajjati tatthagatAviegatiyA vedaNaM vedeti annatthagatAvi egatiyA veaNaM vedeti, neraiyANaM satA samiyaMje pAve kamme kajati tatthagatAvi egatiyA veyaNaM vedeti annatthagatAvi egatiA veyaNaM vedeti, jAva paMcediyatirikkhajoNiyANaM maNussANaMsatA samitaMje pAve kamme kajati ihagatAvi egatitA veyaNaM veyaMti annatthagatAvi egatiyA veyaNaM veyaMti, maNussavajjA sesA eka gmaa|| vR. 'jedeve'tyAdi, asya cAnantarasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-prathamoddezakAntyasUtrepAdapopagamanamuktam, tasmAcca devatvaM keSAJcidbhavatIti devavizeSabhaNanena tatkarmabandhavedane pratipAdayannAha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____67 sthAnaM-2, - uddezakaH -2 'je deve'tyAdi, ye devAH-surAH vakSyamANavizeSaNebhyovaimAnikA anazanAderutpannAH, kiMbhUtAH'uddha'tti UrddhalokastatropapannakAH-utpannA UopapannakAsteca dvidhA-kalpopapannakAH-saudharmAdidevalokotpannAstathA vimAnopapannakAH-aveyakAnuttaralakSaNavimAnotpannAH kalpAtItAityarthaH, tathA pare 'cArovavannaga'tticaranti-bhramantijyotiSkavimAnAniyatrasacAro-jyotizcakrakSetraMsamastameva, vyutpattyarthamAtrAnapekSaNena zabdapravRttinimittAzrayaNAt, tatropapannakAcAropapannakAH-jyotiSkAH, na ca pAdapopagamanAdejyotiSkatvaM na bhavati, pariNAmavizeSAditi, te'pi ca dvidhaiva, tathAhicAre-jyotizcakrakSetre sthitireva yeSAMtecArasthitikAH-samayakSetrabahirvatino ghaNTAkRtayaityarthaH, tathA gatau ratiryeSAM tegatiratikAH,samayakSetravartina ityarthaH, gatiratayazcAsatatagatayo'pibhavantItyata Aha-gati-gamanaM samiti-santatamApannakAH-prAptA gatisamApannakAH, anuparatagataya ityarthaH, teSAMdevAnAM dvividhAnAMpunarddhividhAnAMsadA-nityaM samitaM-santataM yatpApakarma-jJAnAvaraNAdi, satatabandhakatvAtjIvAnAM, kriyate-badhyate, karmakartRprayogo'yaM, bhavati sampadyata ityarthaH, tedevAstasya-karmaNaHabAdhAkAlAtikrame sati tatthagayAvittiapirevakArArthastasya caivaMprayogaH-tatraivadevabhava evakalpAtItAnAM kSetrAntarAdigamanAsambhavAdiha tatrAnyatrazabdAbhyA bhava eva vivakSitaH, na kSetrazayanAsanAdIti, gatAH-vartamAnA 'eke'kecana devA vedanAm-udayaM vipAkaM 'vedayanti' anubhavanti, 'annatthagayAvi'tti devabhavAdanyatraiva bhavAntare gatA-utpannA vedanAmanubhavanti, kecittUbhayatrApi, anye vipAkodayApekSayA nobhayatrApIti, etacca vikalpadvayaM sUtre nAzritaM, dvitvaadhikaaraaditi| __ sUtroktameva vikalpadvayaMsarvajIveSu caturviMzatidaNDakena prarUpayannAha-'neraiyANa mityAdi, prAyaH sugamam, navaraM, "tatthagayAviannatthagayAvi" evamabhilApena daNDako neyo yAvatpaJcendriyatiryaJce'ta eMvAha-'jAve'tyAdi, manuSyeSu punarabhilApavizeSo dRzyaH, yathA 'ihagatAvi egaiyA' iti, sUtrakArohimanuSyo'tastatretyevaMbhUtaMparokSAnAsannanirdezaM vimucya manuSyasUtreihetyevaM nirdizati sma, manuSyabhavasya svIkRtatvena pratyakSAsannavAcina idaMzabdasya viSayatvAditi, ataevAha maNussavajjA sesA ekkagama'ttizeSAH-vyantarajyotiSkavaimamAnikA ekagamAH-tulyAbhilApAH, nanuprathamasUtra evajyotiSka-vaimAnikadevAnAM vivakSitArthasyAbhihitatvAt kiM punariha tadmaNaneneti?,ucyate, tatrAnuSThAnaphala-darzanaprasaGgena bhedatazcoktatvAd, iha tu daNDakakrameNa sAmAnyatazcoktatvAditi na doSo, dRzyate ceha tatra tatra vizeSoktAvapi sAmAnyoktiritaroktau tvitareti // tatragatAvedanAMvedayantItyuktamatonArakAdInAMgatitadviparyastAmAgatiMca nirUpayannAha mU. (78) neratitA dugatiyA duyAgatiyA paM0 20-neraie 2 su uvavajamANe maNussehito vA paMciMdiyatirikkhajoNiehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM se neraie neraiyattaM vippajahamANe manussattAe vA paMcediyatirikkhajoNiyattAe vA gacchejA, evaM asurakumArAvi, navaraM, se cevaNaM se asurakumAre asurakumArattaM vippajahamANe manussattAe vA tirikkhajoNiyattAe vA gacchijjA, evaM savvadevA, puDhavikAiyA dugatiyA duyAgatiyA paM0 taM0-puDhavikAie puDhavikAiesu uvavajjamANe puDhavikAiehiMto vA nopuDhavikAiehiMto vAuvavajjejjA, se cevaNaM se puDhavikAie puDhavikAiyattaM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/2/78 vippajahamANe puDhavikAiyattAe vA nApuDhavikAiyattAe vA gacchejjA, evaM jAva maNussA // vR. daNDakaH kaNThyo, navaraM nairayikA - nArakA dvayoH manuSyagatitiryaggatilakSaNayorgatyoradhikaraNabhUtayorgatiryeSAM te tathA, dvAbhyAmetAbhyAmevAvadhibhUtAbhyAmAgatiH - AgamanaM yeSAM te tathA, uditanArakAyurnAraka eva vyapadizyate, ata ucyate 'neraie neraiesu' tti, nerakeSu madhye ityarthaH, iha coddezakramavyatyayAt prathamavAkyenAgatiruktA, 'se ceva NaM se'tti yo mAnuSatvAdito narakaM gataH sa evAsau nArako nAnyaH, anenaikAntAnityatvaM nirastamiti, 'vippajahamANe 'tti viprajahan parityajan, iha ca bhUtabhAvatayA nArakavyapadezaH, anena vAkyena gatiruktA, itthaM ca vyAkhyAnaM 'tejaskAyikA dvyAgatayastiryaGmanuSyApekSayA ekagatayastiryagapekSaye'tti vAkyamupajIvyeti, 'evaM asurakumArAvi 'tti, nArakavadvaktavyA ityarthaH, 'navaraM' ti kevalamayaM vizeSaH- tiryakSu na paJcendriyeSvevotpadyante pRthivyAdiSvapi tadutpatterityataH sAmAnyata Aha 'se cevaNaM se ityAdi jAva tirikkhajoNiyattAe vA gacchejja' tti, 'evaM savvadeva' tti asuravat dvAdazApi daNDakadevapadAni vAcyAni teSAmapyekendriyeSUtpatteriti / 'nopuDhavikA iehiMto tti anena pRthvIkAyikaniSedhadvAreNApkAyikAdayaH sarve gRhItA dvisthAnakAnuparodhAditi, tebhyo vAnArakavarjebhyaH samutpadyate, 'nopuDhavikAiyattAe' tti, devanArakavarjA'kAyAditayA gacchediti, 'evaM jAva maNusa' tti, yathA pRthivIkAyikA 'dugatiyA' ityAdibhirabhilApairuktA evamebhirevApkAyikAdayo manuSyAvasAnAH pRthivIkAyikazabdasthAne'pkAyAdivyapadezaM kurvadbhirabhidhAtavyA iti vyantarAdayastu pUrvamatidiSTA eveti / jIvAdhikArAdeva bhavyAdivizeSaNaiH SoDazabhirdaNDakaprarUpaNAyAha 68 mU. (79) duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-bhavasiddhiyA ceva abhavasiddhiyA ceva, jAva vemANiyA 1 / duvihA neraiyA paM0 taM0 - anaMtarovavannagA ceva paraMparovavannagA ceva jAva vemANiyA 2 / duvihA neraiyA paM0 taM0-gatisamAvannagA ceva agatisamAvannagA ceva, jAva vemANiyA 3 / duvihA neraiyA paM0 taM0- paDhamasamaovavannagA ceva apaDhamasamaovavannagA ceva jAva vemANiyA 4 duvihA neraiyA paM0 taM0 - AhAragA ceva aNAhAragA ceva, evaM jAva vemANiyA 5 / duvihA neraiyA paM0 taM0-ussAsagA ceva noussAsagA ceva, jAva vemANiyA 6 / duvihA neraiyA paM0 taM0-saMidiyA ceva aniMdiyA ceva, jAva vemANiyA 7 / duvihA neraiyA paM0 taM0-pajattagA ceva apajattagA ceva, jAva vemANiA 8 / duvihA neraiyA paM0 taM0- sanni ceva asanni ceva, evaM paMceMdiyA savve vigaliMdiyavajjA, jAva vANamaMtarA (vemANiyA ) 9 / duvihA neraiyA paM0 taM0-bhAsagA ceva abhAsagA ceva, evamegiMdiyavajjA savve 10 / duvihA neraiyA paM0 taM0 sammaddiTThIyA ceva micchaddiTTiyA ceva, egidiyavajjA savve 11 / duvihA neraiyA paM0 taM0-parittasaMsArittA caiva anaMtasaMsAriyA ceva, jAva vemANiyA 12 / duvihA neraiyA paM0 taM 0 - saMkhejakAlasamayaTThitAyA ceva asaMkhejjakAlasamayadvitIyA ceva, evaM paMceMdiyA egiMdiyavigaliMdiyavajjA jAva vANamaMtarA 13 / duvihA neraiyA paM0 taM0-sulabhabodhiyA ceva dulabhabodhiyA ceva, jAva vemANiyA 14 / duvihA neraiyA paM0 taM0- kaNhapakkhiyA caiva sukka pakkhiyA ceva, jAva vemANiyA 15 / duvihA neraiyA paM0 taM0 carimA ceva acarimA ceva, jAva vemANiyA 16 / /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -2 69 vR. tatra bhavyadaNDakaH kaNThyaH, anantaradaNDake 'anaMtara 'tti ekasmAdanantaramutpannA ye te'nantaropapannakAH, tadanyathA tu paramparopapannakAH, vivakSitadezApekSayA vA ye'nantaratayotpannAste AdyAH, paramparayA tvitare iti 2, gatidaNDake gatisamApannakA - narakaM gacchantaMH itare tu tatra ye gatAH, athavA gatisamApannA-nArakatvaM prAptA itare tu dravyAnArakAH, athavA calasthiratvApekSayA te jJeyA iti 3, prathamasamayadaNDake 'paDhame' tyAdi, prathamaH samaya upapannAnAM yeSAM te prathamasamayopapannakAH, tadanye aprathamasamayopapannakA iti 4, AhArakadaNDake AhArakAH sadaiva, anAhArakAstu vigrahagatAvekaM dvau vA samayau, ye nADImadhye mRtvA tatraivotpadyante, ye tvanyathA te trIniti 5, ucchvAsadaNDake ucchvasantItyucchAsakAstatyaryApti paryAptakAH, tadanye tu nocchvAsakAH 6, indriyadaNDake sendriyAHindriyaparyAptyA paryAptAH, tadaparyAptAstu anindriyAH 7, paryAptadaNDake paryAptAH paryAptanAmakarmodayAditare tvitarodayAditi 8, saMjJidaNDake saMjJino-manaH paryAptA paryAptakAH tathA aparyAptakAstu ye te asaMjJina iti, 'evaM paMcidie 'tyAdi - asyAyamarthaH yathA nArakAH saMjJyasaMjJibhedenoktAH evaM vigaleMdiyavajja'tti, vikalAni aparipUrNAni saGaravyayendriyANi yeSAM te vikalendriyAH, tAn pRthivyAdIn dvitricaturindriyAMzca varjayitvA ye'nye caturviMzatidaNDake paJcendriyA asurAdayo bhavanti te sarve'pi saMjJyasaMjJitayA vAcyAH, daNDakAvasAnamAha- 'jAva vemANiya'tti vaimAnikaparyavasAnA apyevaM vAcyA iti, kvacid 'jAva vANavaMtariyatti pAThastatrAyamartho ye'saMjJibhyo nArakAditayotpadyante te'saMjJina evocyante, asaMjJinazca nArakAdiSu vyantarAvasAneSUtpadyante na jyotiSkavaimAnikeSviti teSAmasaMjJitvAbhAvAdihAgrahaNamiti 9, bhASAdaNDake bhASakA-bhASAparyAptyudaye, abhASakAstadaparyAptakAvasthAyAmiti, ekendriyANAM bhASAparyAptirnAstItyata Aha- 'eva' mityAdi 10, samyag STidaNDake samyakatvamekendriyANAM nAsti, dvIndriyAdInAM tu sAsvAdanaM syAdapItyuktam- 'egiMdiyavajjA savve' tti 11, saMsAradaNDake parIttasaMsArikAH-saGkSiptabhavA itare tvitare 12, sthitidaNDake kAlaH kRSNo'pi syAt samaya AcAro'pi syAdataH kAlazcAsau samayazceti kAlasamaya; saGghayeyo varSapramANataH sa yasyAM sA saGghayeyakAla - samayA sA sthitiH - avasthAnaM yeSAM te saGghayeyakAlasamayasthitikAH, dazavarSasahasrAdisthitaya ityarthaH, itare tu palyopamAsaGghayebhAgAdisthitayaH, 'saMkhijjakAlaThiiya'tti kvacitpAThaH, sa ca sugama eveti, 'eva' miti nArakavad dvividhasthitikA daNDakoktAH, kiM sarve'pi ?, netyAha-paJcendriyAH asurAdayaH, kimuktaM bhavati ? -ekendriyavikalendriyavarjAH, eteSAM hi dvAviMzativarSasahasrAdikA saGkhyAtaiva sthitiH, paJcendriyA api kiM sarve ?, netyAha-yAvad vyantarAH vyantarAntAH, ete hi ubhayasvabhAvA bhavanti, jyotiSkavaimAnikAstu asaGkhyAtakAlasthitayA eveti 13, bodhidaNDake bodhiH- jinadharmmaH (prApti) sA sulabhA yeSAM te sulabhabodhikAH, evamitare'pi 14, pAkSikadaNDake zuklo vizuddhatvAt pakSaH - abhyupagamaH zuklapakSastena carantIti zuklapAkSikAH, zuklatvaM ca kriyAvAditveneti, Aha ca- 'kiriyAvAI bhavve no abhavve sukka pakkhie no kiNhapakkhie 'tti, zuklAnAM vA Astikatvena vizuddhAnAM pakSo vargaH zuklapakSastatra bhavA; zuklapAkSikAH, tadviparItAstu kRSNapAkSikA iti 15, caramadaNDake yeSAM sa nArakAdibhavazcaramH punastenaiva notpatsyante
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 sthAnAGga sUtram 2/2/79 siddhigamanAtte caramAH, anye tvacaramA iti 16, evamete Adito'STAdaza daNDakAH / prAgvaimAnikAzcaramAcaramatvenoktAHtecAvadhinA'dholokAdIvidantyatastadvedane jIvasya prakAradvayamAha mU. (80) dohiM ThANehiM AyA adhologaM jANai pAsai taM0-samohateNaM ceva appANeNaM AyA ahelogaMjANai pAsai asamohateNa ceva appANeNaM AyAahelogaMjANaipAsai,Adhohi samohatAsamohateNaM caiva appANeNaM AyA ahelogaM jANai pAsai evaM tiriyalogaM 2 uddalogaM 3 kevlkppNlog4|dohiN ThANehiM AyA adhologaMjANai pAsaitaM0-viuviteNacevaappANeNaM AtA adhologaM jANai pAsai aviuvviteNaM ceva appANeNaM AtA adhologaM jANai pAsai Ahodhi viubviyAviubbiteNaMceva appANeNaMAtAadhologaMjANai(pAsai) 1, evaM tiriyalogaM0 ___ dohiM ThANehiM AyA saddAiM suNei, taM0-deseNavi AyA saddAiMsuNei savveNavi AyA saddAiMsuNeti, evaM rUvAiM pAsai, gaMdhAiM agghAti, rasAiM AsAdeti, phAsAiM paDisaMvedeti 5 / dohiM ThANehiM AyA obhAsai, taM0-deseNavi AyA obhAsai savveNavi AyA obhAsati, evaM pabhAsati vikuvvati pariyAreti bhAsaM bhAsati AhAreti pariNAmeti vedeti nijareti 9 / dohiM ThANehiM deve saddAiM suNei, taM0-deseNavi deve saddAiMsuNeti savveNavi deve sadAI suNei, jAva nijareti 14 / maruyA devA duvihA0 paM0 taM0-egasarIre ceva bisarIre ceva, evaM kinarA kiMpurisA gaMdhavvA nAgakumArA suvannakumArA aggikumArA vAyukumArA 8, devA duvihA paM0 taM0-egasarIre ceva bisarIre ceva / vR. 'dohI'tyAdi sUtracatuSTayaM, dvAbhyAM sthAnAbhyAM' prakArAbhyAmAtmagatAbhyAmAtmA-dIvo'dholokaM jAnAtyavadhijJAnena pazyatyavadhidarzanena 'samavahatena' vaikriyasamudghAtagatenAtmanAsvabhAvena, samudghAtAntaragatena vA, asamavahatena tvanyatheti, etadeva vyAkhyAti-'AhohI'tyAdi yatprakAro'- vadhirasyeti yathAvadhiH, AdidIrghatvaM prAkRtatvAt, paramAvadhervA'dhovayaMvadhiryasya so'dho'- vadhirAtmA-niyatakSetraviSayAvadhijJAnI sa kadAcit samavahatena kadAcidanyatheti samavahatAsamavaha- teneti, "eva'mityAdi, 'eva'miti yathA'dholokaH samavahatAsamavahataprakArAbhyAmavadherviSayatayokta evaM tiryaglokAdaya'tIpi, sugamAnI ca tiryaglokordhvalokakevalakalpasUtrANi, navaraM kevalaH-paripUrNaH sacAsau svakAryasAmarthyAta kalpazca kevalajJAnamiva vA paripUrNatayeti kevalakalpaH, athavA kevalakalpaH samayabhASayA paripUrNastaM 'lokaM' caturdazarajjvAtmakamiti // vaikriyasamudghAtAnantaraM vaikriyaM zarIraM bhavatIti vaikriyazarIramAzrityAgholokAdijJAne prakAradvayamAha-'dohI'tyAdi sUtra camuSTayaM kaNThyam, navaraM 'viuvvieNaM tikRtavaikriyazarIreNeti jJAnAdhikAra evedaparamAha- 'dohI' tyAdipaJcasUtrI, dvAbhyAM sthAnAbhyAM prakArAbhyAM 'deseNavitti dezena ca zrRNotyekena zrotreNaikazrotropaghAte sati, sarveNa vA'nupahatazrotrendriyo, yo vA sambhinnazroto'-bhidhAnalabdhiyuktaH sa sarvairindriyaiHzrRNotIti sarveNeti vyapadizyate, 'eva'miti yathA zabdAn dezasarvAbhyAM evaM rUpAdInapi, navaraM jihvAdezasyaprasutyAnopaghAtAddezenAsvAdayatItyavaseyamiti / zabdazravaNAdayo jIvapariNamA uktAH, tatprastAvAt tatpariNAmAntarANyAha
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -2 'dohI 'tyAdi, nava sUtrANi sugamAni, navaram, avabhAsate - dyotate dezena khadyotakatav, sarvataH pradIpavat, athavA avabhAsate - jAnAti sa ca dezataH phaDDukAvadhijJAnI sarvato'bhyantarAvadhiriti 1, 'eva' miti dezasarvAbhyAM prabhAsate-prakrarSeNa dyotate 2sa vikaroti dezena hastAdivaikriyakaraNena, sarveNa sarvasyaiva kAyasyeti 3, 'pariyArei' tti maithunaM sevate dezena manoyogAdInAmanyatamena, sarveNa yogatrayeNApi 4, bhASAM bhASate dezena jihvAgrAdinA sarveNa samastatAlvAdisthAnaiH 5, AhArayati dezena mukhamAtreNa sarveNa ojaAhArApekSayA 6, AhArameva pariNamayati0 - pariNAmaM nayati ravalarasavibhAgeneti bhaktAzacadezasya plIhAdinA ruddhatvAd dezataH anyathA tu sarvataH 7, vedayati- anubhavati, dezena hastAdinA avayavena sarveNa sarvAvayavairAhArasatkAn pariNamitapudgalAn iSTAniSTapariNAmataH 8, nirjarayati-tyajatyAhAritAn pariNAmitAn veditAn AhArapudgalAn dezenApAnAdinA sarveNa sarvazarIreNaiva prasvedavaditi 9, 71 athavaitAni caturddazApi sUtrANi vivakSitaviSayavastvapekSayA neyAni, tatra dezasarvayojanA yathA 'dezenApI' ti dezato'pi zrRNoti vivakSitazabdAnAM madhye kAMzcicchRNotIti, 'sarveNApI' ti sarvatazca sAmastyena, sarvAnevetyarthaH, evaM rUpAdInapi, tathA vivakSitasya dezaM sarvaM vA vivakSitamavabhAsayatyevaM prabhAsayati evaM vikurvaNIyaM vikurute paricAraNIyaM strIzarIrAdi paricArayati bhASaNIyApekSayA dezato bhASAM bhASate sarvato veti abhyavahAryamAhArayati AhRtaM pariNamayati vedyaM karma vedayati dezataH sarvatovA, evaM nirjarayatyapi / dezasarvAbhyAM sAmAnyataH zravaNAdyuktaM vizeSavivakSAyAM pradhAnatvAd devAnA tAnAzritya tadAha- 'dohI' tyAdi, etadapi vivakSitazabdAdiviSayApekSayA sUtracaturdazakaM neyamiti, dezataH sarvato vA / ete'nantaroktA bhAvAH zarIra eva sati sambhavantIti devAnA ca pradhAnatvAt teSAmeva vyaktitaH zarIranirUpaNAyAha - 'marue 'tyAdi sUtrASTakaM kaNThayam, navaraM, maruto devA lokAntikadevavizeSAH, yata uktam- "sArasvatA 1 ditya 2 vahyaya 3 ruNa 4 garddatoya 5 tuSitA'6 vyAbAdha 7 maruto 8'riSThA 9 zceti' te caikazarIriNo vigrahe kArmaNazarIratvAt, tadanantaraM vaikriyabhAvAd dvizarIriNaH, dvayoH zarIrayoH samAhAro dvizarIraM tadasti yeSAM te tathA, athavA bhavadhAraNIyameva yadA tadaikazarIraH yadA tUttaravaikriyamapi tadA dvizarIrAH, kinnarAdyAstrayo vyantarAH, zeSA bhavanapataya iti, parigaNitabhedagrahaNaM ca bhedAntaropalakSaNam, na tu vyavacchedArthaM, sarvajIvAnAmapi vigrahe ekazarIratvasyAnyadA dvizarIratvasya copapadyamAnatvAditi 8, ata eva sAmAnyata Aha- 'devA duvihe' tyAdi kaNThyam, // sthAna - 2 - uddezakaH 2 - samAptaH -: sthAna - 2 - uddezakaH 3 : vR. ukto dvitIyoddezakaH, atha tRtIya Arabhyate, asya cAnantareNa sahAyamabhisaMbandhaHanantaroddezake jIvapadArtho'nekadhoktaH, atra tu tadupagrAhakapudgalajIvadharmakSetradravyalakSaNapadArthaprarUpaNocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdimasUtrASTakam mU. (81) duvihe sadde paM0 taM0-bhAsAsadde ceva nobhAsAsadde ceva, bhAsAsadde duvihe paM0 taM0akkharasaMbaddhe ceva noakkharasaMbaddhe ceva, nobhAsAsadde duvihe pannatte taM0 - Aujjasadde ceva noAujjasadde ceva, Aujjasadde duvihe paM0 taM0-tate caiva vitate ceva, tate duvihe paM0 taM0-ghaNe ceva jhusire ceva, evaM vitate'vi,
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 sthAnAGga sUtram 2/3/81 noAujjasadde duvihe paM0 taM0-bhUsaNasadde ceva nobhUsaNasadde ceva, nobhUsaNasadde duvihe paM0 taM0-tAlasadde ceva lattiAsadde ceva, dohiM ThANehiM sadduppAtesiyA, taMjahA-sAhannatANaceva puggalANaM saTuppAe siyA bhijaMtANa ceva poggalANaM saTuppAe siyaa|| vR.asya capUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezakAntyasUtre devAnAMzarIraMnirUpitaM tadvAMzca zabdAdigrAhako bhavatItyatra zabdAstAvannirUpyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, sA ca sukaraiva, navaraM bhASAzabdo bhASAparyAptinAmakarmodayApAdito jIvazabdaH, itarastu nobhASAzabdaH 1, akSarasambaddho-varNavyaktimAna noakSarasambaddhastivatara iti 2, Atodya-paTahAdi tasya yaH zabdaH satathA, noAtodyazabdovaMzasphoTAdiravaH3, tataMyatntrIvardhAdibaddhamAtodyaM, 4 tacca kiJcid ghanaM yathA pijanikAdi kiJcicchuSiraMyathAvINApaTahAdikaMtajanitaHzabdastato ghanaHzuSirazceti vyapadizyate 5, vitataM tatavilakSaNaM tantryAdirahitaM tadapi dhanaM bhANakavat zuSiraM kAhalAdivat tajjaH zabdo vitato ghanaH zuSirazceti, catuHsthAnake punaridamevaM bhnnissyte||1|| tataM vINAdikaM jJeyaM, vitataM paTahAdikam / ghanaMtu kAMzyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam" (iti), vivazrAprAdhAnyAca na virodho mantavya iti 6, bhUSaNaM nupUrAdi nobhUSamaM bhUSaNAdanyat 7, tAlo-hastatAlaH, lattiya'tti kaMsikAH, tAhi Atodyatvenana vivakSitAiti, athavA lattiyAsaddetti pANiprahArazabdaH 8 // uktAH zabdabhedAH, 'itastatkAraNanirUpaNAyAha-'dohI'tyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM" kAraNAbhyAMzabdotpAdaH syAd-bhavet8, saMhanyamAnAnAMca' saGghAtamApadyamAnAnAM satAMkAryabhUtaHzabdotpAdaH syAt, paJcamyarthevASaSThItisaMhanyamAnebhyaityarthaH,pudgalAnAMbAdarapariNAmAnA yathAghaNTAlAlayoH,evaMbhidyamAnAnAM-viyojyamAnAnAMca ythaavNshdlaanaamiti|pudglschaatbhedyorev kAraNanirUpaNAyAha ma. (82) dohiM ThANehiM poggalA sAhaNNaMti, taM0-saiMvA poggalA sAhannati pareNa vA poggalA sAhannati 1 / dohiM ThANehiM poggalA bhijati taM0-saI vA poggalA bhijaMti pareNa vA poggalA bhijaMti 2|dohiN ThANehiM poggalA parisaDaMti, taM0-saiMvA poggalA parisaDaMti pareNa vA poggalA parisADijaMti 3 evaM parivaDaMti 4 viddhaMsaMti 5 / duvihA poggalA paM0 20-bhinnA ceva abhinnA ceva 1, duvihA poggalA paM020-bheuradhammAceva nobheuradhammAceva 2, duvihA poggalA paM0 taM0paramANupoggalA ceva noparamANupoggalA ceva 3, duvihA poggalA paM0 taM0-suhumA ceva bAyarA ceva 4, duvihA poggalA paM0 taM0-baddhapAsapuTThA ceva nobaddhapAsapuTa ceva 5, duvihA poggalA pannattA, taM0-pariyAditacceva apariyAditaceva 6, duvihA poggalA pannattAtaM0-attA ceva aNattA ceva7, duvihA poggalA paM0 -iTThA ceva aniThA ceva 8, evaM kaMtA 9 piyA 10 maNunnA 11 maNAmA 12, vR. 'dohI'tyAdi sUtrapaJcakaM kaNThayam, navaraM 'syavaM veti svabhAvena vA abhrAdiSviva pudgalAH saMhanyante-sambadhyante, karmakartRprayogo'yaM, pareNa vA-puruSAdinA vA saMhanyante-saMhatAH kriyante, karmaprayogo'yamevaMbhidyante-vighaTante,tathA paripatantiparvatazikharAderiveti, parizaTanti kuSThAdenimittAdagulyAdivat vidhvasyante-vizyanti ghanapaTalavaditi //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -3 pudgalAneva dvAdazasUtryA nirUpayannAha-'duvihe'tyAdi, bhinnAH-vicaTitA itare tvabhinnAH 1 svayameva bhidyataiti bhiduraMbhiduratvaM dharmo yeSAMtemiduradharmANaH antarbhUtabhAvapratyayo'yaM, pratipakSaH pratItaeveti 2 paramAzcateaNavazcetiparamANavaHnoparamANavaH-skandhAH, sUkSmAH yeSAMsUkSmapariNAmaH zItoSNasnigdharUkSalakSaNAzcatvAra eva ca sparzAstecabhASAdayaH, bAdarAstuyeSAMbAdaraH pariNAmaH paJcAdayazca sparzAste caudArikAdayaH 4 pAi~na spRSTA dehatvacA chuptA reNuvatpArzvaspRSTA- stato baddhAH-gADhataraM zliSTAH tanau toyavata pArzvaspaSTAzca te baddhAzceti rAjadantAditvAda baddhapArzvaspRSTAH,Ahaca- 'puTuMreNuMvataNuMmibaddhamappIkayaMpaesehiM'ti, eteca ghrANendriyAdi-grahaNagocarAH, tathA no baddhAH kintu pArzvaspRSTA ityekapadapratiSedhaH zrotrendriyagrahaNagocarAH, yata uktm||1|| "puDhe suNei sadaM rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu| ____ gaMdhaM rasaM ca phAsaMca baddhapuDhe viyAgare" (tti), ubhayapadaniSedhe zrotrAdyaviSayAzcakSurviSayAzceti, iyamindriyApekSayA baddhapArzvaspRSTatA pudgalAnAM vyAkhyAtA, evaM jIvapradezApekSayA parasparApekSayA ca vyAkhyeyeti 5 'pariyAiya'tti vivakSitaMparyAyamatItAH paryAyAtItAH paryAttAvA-sAmastyagRhItaHkarmapudgalavat,pratiSedhaH sujJAnaH 6 AttAH-gRhItAH svIkRtA jIvena parigrahamAtrayatA zarIrAditayA vA 7 iSyante sma arthakriyArthibhiritISTAH 8 kAntAH-kamanIyA viziSTavarNAdiyuktAH 8priyAH-prItikarAH indriyAhalAdakAH 10 manasA jJAyante zobhanA eta ityevaMvikalpamutpAdayantaH zobhanatvaprakarSAdhe te manojJAH 11 manaso matA-vallabhAH sarvasyApyupabhoktuH sarvadAcazobhamanatvaprakaSadiva niruktavidhinA maNAmA 12 iti, vyAkhyAnAntaraMstvevaMiSTAH-vallabhAHsadaivajIvAnAM sAmAnyena, kAntAH-kamanIyAH sadaiva tadmAvena, priyAH-adveSyA sarveSAmeva, manojJAH-manoramAH kathayA'pi, manaAmAmanaHpriyAzcintayA'pIti, vipakSaH sujJAnaH srvtreti|| ___mU. (83) duvihA saddA pannattAtaM0- attA ceva aNattA ceva, 1 evamiTThA jAva maNAmA 6 duvihA rUvA paM0 taM0-attA ceva aNattA ceva, jAva maNAmA, evaM gaMdhA rasA phAsA, evamikki ke cha AlAvagA bhANiyavvA vR. pudgalAdhikArAdeva taddharmAn zabdAdIn anantaroktasaviparyayAttAdivizeSaNaSaTkaviziSTAn 'duvihA sadde'tyAdisUtratriMzatA''ha-'duvihe'tyAdi, knntthyaaceymiti| uktAtAH pudgaladharmAH, samprati dharmAdhikArAjjIvadharmAnAha mU. (84) duvihe AyAre paM0 taM0-nANAyAre caiva nonANAyAre caiva 1, nonANAyAre duvihe paM0 20-dasaNAyAre cevanodaMsaNAyAre ceva2, nodaMsaNAyAre duvihe paMtaM0-carittAyAre ceva nocaritAyAre ceva 3, nocarittAyare duvihe paM0 taM0-tavAyAre ceva vIriyAyAre ceva 4 / dopaDimAopaM020-samAhipaDimA ceva uvahANapaDimA ceva 1, dopaDimAo paM020vivegapaDimA ceva viusaggapaDimA ceva 2, do paDimAo paM0 taMjahA-bhaddA ceva subhaddA ceva 3, do paDimAopaM0 20-mahAbhaddA cevasavvatobhaddAceva 4, dopaDimAopaM020-khuDDiyA cevamoyapaDimA mahalliyA ceva moyapaDimA 5, do paDimAo paM0 taM0-javamajjhe ceva caMdapaDimA vairamajjhe ceva caMdapaDimA 6, duvihe sAmAie paM0 20-agArasAmAie ceva aNagArasAmAie ceva /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 sthAnAGga sUtram 2/3/84 vR. 'duvihe AyAre' ityAdi sUtracatuSTayaM kaNThayaM, navaraM AcAraNamAcAro-vyavahAro jJAnaMzrutajJAnaM tadviSaya AcAraH kAlAdiraSTavidho jJAnAcAraH, Aha c||1|| "kAle vinae bahumANe uvahANe ceva tahaya ninhvnne| vaMjaNamattha tadubhae aTThaviho nANamAyAro" (tti), nojJAnAcAraH-etadvilakSaNo darzanAdyAcAra iti, darzana-samyakatvaM, tadAcAroniHzaGkitAdiraSTavidha eva, Aha c||2|| "nissaMkiya 1 nikkaMkhiya 2 nivvitigicchA 3 amUDhadiTThI 4 ya / uvavUha 5 thirIyakaraNe 6 vacchalla 7 pabhAvaNe 8 aTTha" (tti), nodarzanAcArazcAritrAdiriti, cAritrAcAraH samitiguptirUpo'STadhA, Aha c||3|| "paNihANajogajutto paMcahiM samiIhiM tiihiNguttiihiN| esa carittAyAro aTThaviho hoi nAyavvo" (ti), - nocAritrAcArastapaAcAraprabhRtiH, tatra tapaAcAro dvAdazadhA, uktNc||4|| "bArasihaMmivi tave sabbhitarabAhire kusldikhe| . agilAi aNAjIvI nAyavvo so tavAyAro" (tti), - vIryAcArastu jJAnAdiSveva zakteragopanaM tadanatikramazceti, uktaM ca - // 5 // "anigUhiyabalavirio parakkamai jo jhuttaamaautto| juMjai ya jahAthAmaM nAyavvo vIriyAyAro" (tti)| athavIryAcArasyaiva vizeSAbhidhAnAyaSaTsUtrImAha-dopaDime'tyAdi, pratimA pratipattiH pratijJetiyAvat, samAdhAnaM samAdhiH-prazastabhAvalakSaNaH tasya pratimA samAdhipratimA dazAzrutaskandhoktA dvibhedA-zrutasamAdhipratimA sAmAyikAdicAritrasamAdhipratimA ca, upadhAnaMtapastatpratimopadhAnapratimA dvAdaza bhikSupratimA ekAdazopAsakapratimAzcetyevaMrUpeti / vivecanaM vivekaH-tyAgaH, sa cAntarANAM kaSAyAdInAM bAhyAnAM gaNazarIrabhaktaprAnAdInAmanucitAnAM tatpratipattirvivekapratimA, vyutsargapratimA-kAyotsargakaraNameveti, bhadrA-pUrvAdidikcatuSTaye pratyekaM praharacatuSTayakAyotsargakaraNarUpA ahorAtradvayamAneti, subhadrA'pyevaMprakAraiva sambhAvyate, aSTatvena tu nokteti, mahAbhadrApi tathaiva, navaramahorAtrakAyotsargarUpAahorAtracatuSTayamAnA, sarvatobhadrAtudazasudikSu pratyekamahorAtrakAyotsargarUpAahorAtradazakapramANeti, mokapratimAprasravaNapratimA, sA ca kAlabhedena kSudrikA mahatI ca bhavatIti, yata uktaM vyavahAre - "khuDDiyaM NaM moyapaDimaM paDivaNNasse" tyAdi, iyaM ca dravyataH pravaNaviSayA kSetrato grAmAderbahiH kAlataHzaradi nidAdye vA pratipadyate, bhuktvA cetpratipadyatecaturdazabhaktena samApyate, abhuktvA tuSoDazabhaktena, bhAvatastu divyAdhupasargasahanamiti, evaMmahatyapi, navaraMbhuktvA cet pratipadyate SoDazabhaktena samApyate, anyathA tvaSTAdazabhakteneti, ___yavasyevamadhyaM yasyAH sAyavamadhyA, candraiva kalAvRddhihAnibhyAMyApratimA sAcandrapratimA, tathAhi-zuklapratipadi ekaM kavalamabhyavahatya tataH pratidinaM kavalavRddhayA paJcadazA paurNamAsyAM
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -3 75 kRSNapratipadicapaJcadaza bhuktvA pratidinamekaikahAnyA'mAvAsyAyAmekameva yasyAM bhuGkate sA yavamadhyA candrapratimeti, yasyAM tu kRSNapratipadi paJcadaza bhuktvA ekaikahAnyA'mAvAsyAyAmeka zuklapratipadi caikameva tataH punarekaikavRddhA pUrNimAyAM paJcadaza bhuGkte sA vajrasyeva madhyaM yasyAM tanvityarthaH sA vajramadhyA candrapratimeti, evaM bhikSAdAvapi vAcyamiti // pratimAzca sAmAyikavatAmeva bhavantIti sAmAyikamAha-'duvihe' ityAdi, samAnAM - jJAnAdInA mAya lAbhaH samAyaH sa eva sAmAyikamiti, tad dvividham-agAravadanagArasvAmibhedAd, dezasarvaviratI ityarthaH / / jIvadharmAdhikAra eva taddharmAntarANi 'doNhaM uvavAe' ityAdibhizcaturviMzatyA sUtrairAha mU. (85) doNhaM uvavAeM paM0 taM0-devANa ceva neraiyANa ceva 1 doNhaM uvvaTTaNA paM0 taM0neraiyANa ceva bhavaNavAsINa ceva 2 doNhaM cayaNe paM0 taM0-joisiyANa ceva vemANiyANa ceva 3 dohaM gabbhavaktI paM0 taM0- maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 4 doNhaM gabbhavatthANaM AhAre paM0 taM0-maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 5 doNhaM gabbhatthANaM vuDDI paM0 - maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 6 evaM nivvuDDI 7 viguvvaNA 8 gatipariyAe 9 samugdhAte 10 kAlasaMjoge 11 AyAtI 12 maraNe 13 doNhaM chavipavvA paM0 taM0- maNussANa ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 14 do sukka soNitasaMbhavA paM0 taM0 maNussA ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyA ceva 15 duvihA ThitI paM0 taM0-kAyadvitI caiva bhavaTThitI ceva 16 doNhaM kAyadvitI paM0 taM0 maNussANaM ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 17 doNhaM bhavaTTitI paM0 taM0-devANa ceva neraiyANa ceva 18 duvihe Aue paM0 taM addhAue ceva bhavAue ceva 19 doNhaM addhAue paM0 taM0- maNussANa ceva paMcediyatirikkhajoNiyANa ceva 20 bhavAue paM0 taM0- devANa ceva neraiyANa ceva 21 duvihe kamme paM0 taM0-padesakamme ceva anubhAvakamme ceva 22 do ahAuyaM pAleti devacceva neraiyacceva 23 doNhaM AAuyasaMvaTTae paM0 taM0-maNussANa ceva paMcediyatirikkhajoNiyANa ceva 24 vR. sugamAni caitAni navaraM 'dohaM' ti dvayorjIvasthAnakayorupapatanamupapAto-garbhasaMmUrchanalakSaNajanmaprakAradvayavilakSaNo janmavizeSa iti, dIvyanti iti devAH caturnikAyAH surA nairayikAH prAgvatteSAm 1, udvarttanamudvarttanA tatkAyAnnirgamo maraNamityarthaH, tacca nairayikabhavanavAsinAmevaivaM vyapadizyate, anyeSAM tu maraNameveti, nairayikANAM nArakANAM tathA bhavaneSu adholokadevAvAsavizeSeSu vastuM zIlameSAmiti bhavanavAsinasteSAm 2, cyutizcayavanaM maraNamityarthaH, tacca jyotiSkavaimAnikAnAmeva vyapadizyate, jyotiSSunakSatreSu bhavAH jyotiSkAH, zabdavyutpattireveyaM, pravRttinimittAzrayaNAttu candrAdayo jyotiSkA iti, vimAneSu-UrddhalokavarttiSu bhavAH vaimAnikAH-saudharmAdivAsinasteSAM 3, garbhe garbhAzaye vyutkrAntiH utpattirgarbhavyutkrAntiH, manorapatyAni manuSyAsteSAM, tiro'JcantigacchantIti tiryaJcasteSAM sambandhinI yoniH - utpattisthAnaM yeSAM te tiryagyonikAH, te caikendriyAdayo'pi bhavantIti viziSyante-paJcendriyAzca te tiryagyonikAzceti paJcendriyatiryagyonikAsteSAm 4, tathA dvayoreva garbhasthayorAhAro'nyeSAM garbhasyaivAbhAvAditi 5, vRddhiH - zarIropacayaH 6, nivRddhistaddhA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 sthAnAGgasUtram 2/3/85 nirvAtapittAdibhiH, nizabdasyAbhAvArthatvAt, nivarA kanyotyAdivat7, vaikriyalabdhimatAMvikurvaNA gatiparyAyaH-calanaM mRtvA vA gatyantaragamanalakSaNaH, yacca vaikriyalabdhimAn garbhAnnirgatya pradezato bahiH saGgrAmayati sa vA gatiparyAyaH, uktaM ca bhagavatyAM- "jIve NaM bhaMte ! gabbhagae samANe Neraiesu uvavajjejjA ?, gotamA!, atthegaie uvavajjejjA atthegaie no uvavajjejjA, se keNaTeNaM0? gotamA! seNaMsannIpaMciMdiesavvAhipajjattIhiMpajjattaevIriyaladdhIe viuvvialaddhIe parA-nIyaM AgataM soccA nisammapaese nicchubbhae 2 veuvviyasamugdhAeNaM samohannai2 cauraMgiNiM seNaM viuvvai2 cAuraMgiNIe senAe parAnIeNaM saddhiM saMgAma saMgAmeI" tyAdi 9, samudghAtomAraNAntikAdi: 10, kAlasaMyogaH-kAlakRtAvasthA 11,AyAtiH-garbhAnnirgamo 12, maraNaM-prANatyAgaH 13, 'doNhaMchavipavva'tti dvayAnAM-ubhayeSAM chavi'ttimatublopAcchavimantitvagvanti pavva'ttiparvANisandhibandhanAnichavipaNikvacit 'chaviyatta'ttipAThaH tatrachaviyogAcchaviH sa evachavikaH sa cAsau 'attatti AtmA ca-zarIraMchavikAtmeti, chavipatta'ttipAThAntare chaviHprAptA jAtetyarthaH, garbhasthAnAmiti sarvatra sambandhanIyam 14, 'do suke'tyAdi, dvayoH zukraretaH zoNitam-ArtavaM tAbhyAM sambhavo yeSAM te tathA 15, 'kAyaTThiti'ttikAye-nikAye pRthivyAdisAmAnyarUpeNa sthitiH kAyasthitiH asaGkhayotsa piNyAdikA, bhave bhavarUpA vA sthitiH bhavasthitirbhavakAla ityarthaH 16, 'doNhaMti dvayAnAmubhayeSAmityarthaH, kAyasthitiHsaptASTabhavagrahaNarUpA, pRthivyAdInAmapisA'sti, nacAnenatadvayavacchedaH, ayogavyavacchedaparatvAt sUtrANAmiti 17, 'doNhe'tyAdi, devanArakANAM bhavasthitireva, devAdeH punardevAditvenAnutpatteriti 18, duvihe' ityAdiaddhA-kAlaH tatpradhAnamAyuH-karmavizeSo'ddhAyuH, bhavAtyaye'pikAlAntarAnugAmItyartho, yathA manuSyAyuH, kasyApi bhavAtyaya eva nApagacchatyapitu saptASTabhavamAtraMkAlamutkarSato'nuvartata iti, tathA bhavapradhAnamAyubhavAyuH, yadbhAvAtyaye avagacchatyeva na kAlAntaramanuyAti, yathA devAyuriti, 19, 'doNha'mityAdi sUtradvayaM bhAvitArthameva 21, _ 'duvihe kamme ityAdi, pradezAevapudgalAeva yasya vedyantena yathA baddhorasastapradezamAtratayA vedyaM karma pradezakarma yasyatvanubhAvo yathAbaddharasovedyate tadanubhAvato vedyaMkarmAnubhAvakarmeti 22, 'do' ityAdi, yathAbaddhamAyuryathAyuH pAlayanti-anubhavanti nopakramyate taditiyAvaditi, // 1 // "devA neraiyAviya asaMkhavAsAuyA ya tirimnnuyaa| uttamapurisA yatahA caramasarIrA ya niruvakamA' iti vacane satyapi devanArakayoreveha bhaNanaM dvisthAnakAnurodhAditi / 'doNha' mityAdi, saMvartanamapavartanaM saMvataH sa eva saMvartakaH, upakrama ityarthaH, AyuSaH saMvartakaH AyuHsaMvartaka iti 23 / paryAyAdhikArAdeva niyatakSetrAzritatvAt kSetravyapadezyAn pudgalaparyAyAnabhidhitsuH 'jaMbUddIve' ityAdinA kSetraprakaraNamAha mU. (86)jaMbUddIve dIvemaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA (paM0 20-bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaNAtivaTRti AyAmavikkhaMbhasaMThANapariNAheNaMtaM0-bharahe ceva eravae ceva, evameeNamahilAveNaM himavae ceva herannavate ceva, harivAse ceva rammayavAse ceva, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcatthimeNaM do khittA[paM0 taM0-bahusamatullA avisesa jAva
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 sthAnAGga sUtram 2/3/86 yathAsattinyAyAzrayaNAcca jambUdvIpasya dakSiNe bhAge bharatamAhimavataH, tasyaivottare bhAge airavataM zikhariNaH parata iti, eva'mitibharatairavatavat etainAbhilApena' 'jaMbUddIvedIvemaMdarasse'tyAdinA uccAraNenApAraM sUtradvayaM vAcyaM, tayozcAyaM vizeSaH- 'hemavae ceve'tyAdi, tatra haimavataM dakSiNato himavanmahAhimavatormadhye hiraNyavatamuttarataH rukmizikhariNorantaH harivarSa, dakSiNato mahAhimavanniSadhayorantaH ramyakavarSaM cottarato nIlarukmiNorantariti, 'jaMbUddIve ityAdi, 'puracchimapaJcatthimeNaM'tipurastAt-pUrvasyAM dizipazcAt-pazcimAyAmityarthaH, yathAkrama, pUrvazcAsau videhazceti pUrvavidehaH, evamaparavideha iti, eteSAMcAyAmAdigranthAntarAdavaseyamiti / 'jaMbU'ityAdi, dakSiNena devakuravaH uttareNauttarakuravaH, tatra AdyA vidyutprabhasaumanasAbhidhAnavakSaskAraparvatAbhyAMgajadantAkArAbhyAmAvRtAH, itare tu gandhamAdanamAlyavaddhyAmAvRtAH, ubhaye cAmI arddhacandrAkArAH dakSiNottarato vistRtAH, tatpramANaM cedm||1|| 'aTThasayA bAyAlA ekkArasa sahasa do kalAo y| vikkhaMbho ya kurUNaM te vannasahassa jIvA siM" pUrvAparAyAmAzcaitA iti, 'mahaimahAlaya'ttimahAntau gurU atIti atyantaM mahasAMtejasAM mahAnAM vA-utsavAnAmAlayau-Azrayau mahAtimahaAlayau mahAtimahAlayau vA samayabhASayA mahAntAvityarthaH, mahAdrumau prazastatayAAyAmo-dairghyaM viSkambho-vistAraH uccatvam-ucchrayaH udvaidhobhuvi pravezaH saMsthAnam-AkAraH pariNAhaH-paridhiriti, tatrAnayoH prmaannm||1|| "rayaNamayA puSphaphalA vikkhaMbho aTTha aTTha uccattaM / joyaNamaddhavveho khaMdho dojoyaNuviddho // 3 // bhavaNaM kosapamANaM sayaNijjaM tattha'NADhiyasurassa / tisu pAsAyA sAlesu tesu sIhAsaNA rammA" (iti), zAlmalyAmapyevameveti, kUTAkArA-zikharAkArA zAlmalI kUTazAlmalIti saMjJA, suSTu darzanamasyA iti sudarzanetIyamapi saMjJeti, 'tattha'tti tayormahAdrumayoH 'mahe'tyAdi mahatI RddhiHAvAsaparivAraralAdikA yayostau maharddhikau yAvadagrahaNAt 'mahajjuiyA mahAnubhAgA mahAyasA mahAbala'tti, tatradyutiH-zarIrAbharaNadIptiH anubhAgaH-acintyAzaktirvaikriyakaraNAdikA yazaHkhyAtiH balaM-sAmarthya zarIrasya saukhyam-AnandAtmakaM, 'mahesakkhA' iti kvacitpAThaH, mahezaumahezvarAvityAkhyA yayostI mehazAkhyAviti, palyopamayAvasthitiH-AyuryayostautathA / garuDa:suparNakumArajAtIyaH veNudevo nAmnA, aNADhiutti nAmnA // mU. (87)jaMbUmaMdarassapavvayassa ya uttaradAhiNeNaM dovAsaharapavvayA (paM020-bahusamatullA avisesamANattA annamannaM nAtivaTTati AyAmavikkhaMbhucatovvehasaMThANapariNAheNaM, taMjahAcullahimavaMte ceva sihariccheva, evaM mahAhimavaMte ceva ruppiJceva, evaM nisaDhe ceva nIlavaMte ceva, jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM hemavaMteraNNavatesu vAsesu do vaTTavetaDapavvatA [paM0 20-] bahusamatullA avisesamaNANattA jAva saddAvAtI ceva viyaDAvAtIceva, tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTitIyA parivasaMti taM0-sAtI ceva pabhAse ceva, jaMbUmaMdarassa uttaradAhiNeNaM harivAsarammatesuvAsesudovaTTayeyaDDhapavvayA(paM020-bahusama0 jAvagaMdhAvAtIcevamAlavaMtapariyAe ceva, tattha NaM do devA mahiDDiyA ceva jAva paliovamadvitIyA parivasaMti, taM0-aruNe
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 sthAnAGga sUtram 2/3/86 yathAsattinyAyAzrayaNAcca jambUdvIpasya dakSiNe bhAge bharatamAhimavataH, tasyaivottare bhAge airavataM zikhariNaH parata iti, eva'mitibharatairavatavat 'etainAbhilApena' 'jaMbUddIvedIvemaMdarasse'tyAdinA uccAraNenApAraM sUtradvayaM vAcyaM, tayozcAyaM vizeSaH- "hemavae ceve'tyAdi, tatra haimavataM dakSiNato himavanmahAhimavatormadhye hiraNyavatamuttarataH rukmizikhariNorantaH harivarSa, dakSiNato mahAhimavanniSadhayorantaH ramyakavarSaM cottarato nIlarukmiNorantariti, 'jaMbUddIve ityAdi, 'puracchimapaccatthimeNaM'tipurastAta-pUrvasyAM dizipazcAta-pazcimAyAmityarthaH,yathAkrama, pUrvazcAsau videhazceti pUrvavidehaH, evamaparavideha iti, etessaaNcaayaamaadigrnthaantraadvseymiti| 'jaMbU'ityAdi, dakSiNena devakuravaH uttareNauttarakuravaH, tatra AdyA vidyutprabhasaumanasAbhidhAnavakSaskAraparvatAbhyAMgajadantAkArAbhyAmAvRtAH, itare tu gandhamAdanamAlyavaddhyAmAvRtAH, ubhaye cAmI arddhacandrAkArAH dakSiNottarato vistRtAH, tatpramANaM cedm||1|| 'aTThasayA bAyAlA ekkArasa sahasa do klaaoy|| vikkhaMbho ya kurUNaM te vannasahassa jIvA siM" pUrvAparAyAmAzcaitA iti, 'mahaimahAlaya'ttimahAntau gurU atIti atyantaMmahasAMtejasAM mahAnAM vA-utsavAnAmAlayau-Azrayau mahAtimahaAlayau mahAtimahAlayau vA samayabhASayA mahAntAvityarthaH, mahAdrumau prazastatayA AyAmo-daiy viSkambho-vistAraH uccatvam-ucchrayaH udvaidhobhuvi pravezaH saMsthAnam-AkAraH pariNAhaH-paridhiriti, tatrAnayoH prmaannm||1|| "rayaNamayA puSphaphalA vikkhaMbho aTTa aTTa uccattaM / joyaNamaDuvveho khaMdho dojoyaNuviddho // 3 // bhavaNaM kosapamANaM sayaNijjaM ttth'nnaaddhiysurss| tisu pAsAyA sAlesu tesu sIhAsaNA rammA" (iti), zAlmalyAmapyevameveti, kUTAkArA-zikharAkArA zAlmalI kUTazAlmalIti saMjJA, suSTu darzanamasyA iti sudarzanetIyamapi saMjJeti, 'tattha'tti tayormahAdrumayoH 'mahe' tyAdi mahatI RddhiHAvAsaparivAraralAdikA yayostau maharddhikau yAvadagrahaNAt 'mahajjuiyA mahAnubhAgA mahAyasA mahAbala'tti, tatradyutiH-zarIrAbharaNadIptiH anubhAgaH-acintyA zaktirvaikriyakaraNAdikA yazaHkhyAtiH balaM-sAmarthya zarIrasya saukhyam-AnandAtmakaM, 'mahesakkhA' iti kvacitpAThaH, mahezaumahezvarAvityAkhyA yayostI mehazAkhyAviti, palyopamaMyAvat sthitiH-aayuryyostiitthaa| garuDa:suparNakumArajAtIyaH veNudevo nAmnA, aNADhiutti naamnaa|| mU. (87)jaMbUmaMdarassapavvayassa ya uttaradAhiNeNaMdovAsaharapavvayA(paM020-bahusamatullA avisesamANattA annamannaM nAtivaTaMti AyAmavikkhaMbhucatovvehasaMThANapariNAheNaM, taMjahAcullahimavaMte ceva siharicceva, evaM mahAhimavaMte ceva ruppiJceva, evaM nisaDhe ceva nIlavaMte ceva, jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM hemavaMteraNNavatesu vAsesu do vaTTavetaDpavvatA [paM0 20-] bahusamatullA avisesamaNANattA jAva saddAvAtIcevaviyaDAvAtIceva, tatthaNaMdo devA mahiDDiyA jAva paliovamadvitIyA parivasaMti taM0-sAtI ceva pabhAse ceva, jaMbUmaMdarassa uttaradAhiNeNaM harivAsarammatesuvAsesudo vaTTayeyaDDapavvayA(paM0 taM0-]bahusama0 jAvagaMdhAvAtIcevamAlavaMtapariyAe ceva, tattha NaM do devA mahiDDiyA ceva jAva paliovamadvitIyA parivasaMti, taM0-aruNe
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -3 ceva paume ceva, jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM devakurAe puvvAvare pAse ettha NaM AsakkhaMdhagasarisA addhacaMdasaMThANasaMThiyA do vakkhArapavvayA paM0 taM0- bahusamA jAva somanase ceva vijjuppabhe ceva, jaMbUmaMdara * uttareNaM uttarakurAe puvvAvare pAse ettha NaM AsakkhaMdhagasarisA addhacaMdasaMThANasaMThiyA do vakkhArapavvayA paM0 taM0- bahu0 jAva gaMdhamAyaNe ceva mAlavaMte ceva, jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do dIhaveYaDDhapavvayA paM0 taM0- bahusamatullA jAva bhArahe ceva dIhaveyaDDhe erAvate ceva dIhaveyaDDe, bhArahae NaM dIhaveyaDDhe do guhAo paM0 taM0- bahusamatullAo avisesamaNANattAo annamannaM nAtivaTTaMti AyAmavikkhaMbhuccattasaMThANapariNAheNaM, taM0 - timisaguhA ceva khaMDagappavAyaguhA ceva, tatthaNaM do devA mahiDDiyA jAva paliovamaTThitIyA parivasaMti, taM0-kayamAlae ceva naTTamAlae ceva, erAvayae NaM dIhaveyaDDhe do guhAo paM0 taM0-jAva kayamAlae ceva naTTamAlae ceva / jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMte vAsaharapavvae do kUr3A paM0 taM0- bahusamatullA jAva vikkhaMbhuccattasaMThANapariNAheNaM, taM0 - cullahimavaMtakUDe ceva vesamaNakUDe ceva, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM mahAhimavaMte vAsaharapavvae do kUr3A paM0 taM0 - bahusama0 jAva mahAhimavantakUDe ceva veruliyakUDe ceva, evaM nisaDhe vAsaharapavvae do kUr3A paM0 taM0- bahusamA0 jAva nisaDhakUDe ceva ruyagappabhe ceva jaMbUmaMdara0 uttareNaM nIlavaMte vAsaharapavvae do kUDA paM0 taM0 - bahusama0 jAva taM0- nIlavaMtakUDe ceva uvadaMsaNakUDe ceva, evaM ruppiMmi vAsaharapavvae do kUr3A paM0 bahusama0 jAva taM0-rUppikUDe ceva maNikaMcaNakUDe ceva, evaM sihariMmi vAsaharapavvate do kUr3A paM0 taM0- bahusama0 jAva taM0siharikUDe ceva tigiMchikUDe ceva vR. 'jaMbU' ityAdi, varSaM kSetravizeSaM dhArayato vyavasthApayata iti varSadharI 'cullo' tti mahadapekSayA laghurhimavAn cullahimavAn bharatAnantaraH, zikharI punaryatparamairavatam, tau ca pUrvAparato lavaNasamudrAvabaddhAvAyAmatazca // 1 // 'cauvIsa sahassAiM nava sa sae joyaNANa battIse / cullahimavaMtajIvA AyAmeNaM kaladdhaM ca ' 24932, evaM zikhariNo'pi tathA bharatadviguNavistArI yojanazatocchrAyau paJcaviMzatiyojanAvagADhau AyatacaturasrasaMsthAnasaMsthitau, pariNAhastu tayoH - 'paNayAlIsa sahassA sayamegaM nava ya bArasa kalAo / // 1 // 79 addhaM kalAe himavaMtaparirao sihariNo ceva ' (tti), 19 4510912 / 'eva' miti yathA himavacchikhariNI 'jaMbuddIve' tyAdinA'- bhilApenoktau evaM mahAhimavadAdayo'pIti, tatra mahAhimavA~lladhvapekSayA, sa ca dakSiNataH rukmI cottarataH, evameva niSadhanIlavantau, navaraM eteSAmAyAmAdayo vizeSataH kSetrasamAsAd avaseyAH, kiJcittu tadgAthAbhirevocyate 119 11 // 2 // 'pacasae chavvIse chacca kalA vitthaDaM bharahavAsaM / dasasaya bAvanna'hiyA bArasa ya kalAo himavaMte hemavae paMcahiyA egavIsasayA u paMca ya kalAo /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/3/87 // 7 // dasahiyabAyAlasayA dasa ya kalAo mahAhimave // 3 // harivAse egavIsA culasIi sayA kalA ya ekkAya / solasasahassa aTTha ya bAyAlA do kalA nisaDhe // 4 // tettIsaMca sahassA chacca sayA joyaNANa culsiiyaa| cauro ya kalA sakalA mahAvidehassa vikkhaMbho joyaNasayamuvviddhA kaNagamayA sihricullhimvNtaa| ruppimahAhimavaMtA dusauccA ruppakaNagamayA // 6 // cattAri joyaNasae uvviddhA nisaDhanIlavantA ya / nisaho tavaNijjamao verulio nIlavaMtagiri ussehacaubbhAgo ogAho pAyaso nagavarANaM / vaTTaparihI u tiuNo kiMcUNachabhAyajuttoya (tti), caturasraparidhistu AyAmaviSkambhadviguNa iti / 'jaMbU' ityAdi 'do vaTTaveyaDDapavvaya'tti, dvau vRttau palyAkAratvAd vaitADhyau nAmataH tau ca tau parvatau ceti vigrahaH, sarvataH sahaparimANau rajatamayau, tatra haimavate zabdApAtI, uttaratastu airaNyavate vikaTApAtIti, 'tattha'tti tayorvRttavaitADhyayoHkrameNa svAtiprabhAsau devau vasataH, tdmvnbhaavaaditi|evNhrivrssegndhaapaatii ramyagavarSe mAlyavat-paryAyo devau ca kra mennaiveti|| _ 'jaMbU'ityAdi 'puvvAvare pAse'tti, pArzvazabdasya pratyekaM sambandhAt pUrvapArve'parapArve ca, kiMbhUte ? - 'ettha'tti prajJApakenopadayamAne krameNa saumanasavidyuprabhau prajJaptau, kimbhUtau ?azvaskandhasadhzAvAdau nimnau paryavasAna unnatau, yato niSadhasamIpe catuHzatocchritau merusamIpe tu paJcazatocchritAviti, Aha c||1|| "vAsaharagiriteNaM ruMdA paMceva joynnsyaaii| cattArisaubbiddhA ogADhA joyaNANa sayaM // 2 // paMcasae uviddhA ogADhA paMca gaauysyaaii| ___aMgulaasaMkhabhAgo vicchinnA maMdarateNaM // 3 // vakkhArapavvayANaM AyAmo tIsa joynnshssaa| donni ya sayA navahiyA chacca kalAo cauNhaM pi" (tti), 'avaddhacaMda'tti apakRSTamaLU candrasyApArddhacandrastasya yatsaMsthAnam-AkAro gajadantAkRtirityarthaH, tena saMsthitAvapArddhacandrasaMsthAnasaMsthitau, arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAvitikvacitpAThaH, tatra arddhazabdena vibhAgamAtraM vivakSyate, natu samapravibhAgateti, tAbhyAMcArddhacandrAkArAdevakuravaH kRtA, ata eva vakSArAkArakSetrakAriNau parvatau vakSAraparvatAviti / 'jaMbU' ityAdi tathaiva, navaraM aparapArve gandhamAdanaH pUrvapArve mAlyavAniti / 'do dIhaveyaDha'tti, vRttavaitADhyavyavacchedArthaM dIrghagrahaNaM, vaitADhyau vijayADhyau veti saMskAraH,taca bharatairAvatayormadhyabhAgepUrvAparatolavaNodadhiM spaSTavantau paJcaviMzatiyojanocchritI tatpAdAvagADhau paJcAzadvistRtau AyatasaMsthitI sarvarAjatAvubhayato bahiH kAJcanamaNDanAGkAviti, Aha ca // 1 // "paNuvIsaM uviddho pannAsaMjoyaNANa vicchinno|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH-3 veyaDDo rayayamao bhArahakhettassa mjjhmmi|" (tti), 'bhArahae Na mityAdi, vaitAnye'paratastamizrAgRhA girivastArAyAmA dvAdazayojanavistArA'STayojanocchrayA AyatacaturasrasaMsthAnA vijayadvArapramANadvArAvajrakapATapihitA bahumadhye dviyojanAntarAbhyAM triyojanavistArAbhyAmunmagnajalAnimagnajalAbhidhAnAbhyAM nadImyAM yuktA, tadvat pUrvataH khaNDaprapAtA guheti / 'tattha NaM'ti tayoH tamiAsrAyAM guhAyAM kRtamAlyaka itarasyAM nRttamAlaka iti / erAvae' ityAdi tathaiva / ___'jaMbU' ityAdi, himavadvarSadharaparvate hyekAdaza kUTAni siddhAyatana 1 kSullahimavat 2 bharata 3 ilA 4 gaGgA 5 zrI rohitAMzA 7 sindhu 8 surA 9 haimavata 10 vaizramaNa 11 kUTAbhidhAnAni bhavanti, pUrvadizisiddhAyatanakUTaMtataHkrameNAparato'nyAni sarvaratnamayAnisvanAmadevatAsthAnAni paJcayojanazatocchrayANi tAvadeva mUle vistRtAni upari tadarddhavistRtAni, Adye siddhAyatanaM paJcAzadyojanAyAmaM tadarddhaviSkambha SaT trizaduccaM aSTayojanAyAmaizcaturyojanaviSkambhapravezaistribhirirupetaM jinapratimASTottarazatasamanvitaM, zeSeSu prAsAdAH sArddhadviSaSTiyojanoccAstadarddhavistRtAstavAsidevatAsiMhAsanavanta iti| . iha tuprakRtanaganAyakanivAsabhUtatvAddevanivAsabhUtAnAM teSAMmadhye AdyatvAcca himavatkUTa gRhItaM sarvAntimatvAcca vazravaNakUTaM dvisthAnakAnurodheneti, Aha c||1|| "katthai desaggahaNaM katthai dheppaMti nirvsesaaii| ukkamakamujuttAiM kAraNavasao niuttaaii|" -ti kUTasaGagrahazcAyaM"veyaDDa 9 mAlavaMte 9 vijJappaha 9 nisaha 9 nIlavaMte y9| nava nava kUDA bhaNiyA ekArasa sihari 11 himavaMte 11 // // 2 // ruppi 8 mahAhimavaMte 8 somanase 7 gaMdhamAyaNanage y7| aTTha' satta sattaya vakkhAragirIsucattAri / / " (tti) 'jaMbU' ityAdi, mahAhimavati hyaSTau kUTAni, siddha 1 mahAhimavat 2 haimavat 3 rohitA4. hI 5 harikAntA 6 hari7 vaiDUrya 8kUTAbhidhAnAni, dvayagrahaNecakAraNamuktamiti / evamityAdi, evaMkaraNAt 'jaMbU' ityAdirabhilApozyaH, niSadhavarSadharaparvatehi siddha 1 niSedhara harivarSaprAgvideha 4 hari 5dhRti 6 zItodA 7 aparavideha 8 rucakAravyAni 9 svanAmadevatAni nava kUTAni, ___ ihApi dvitIyAntyohaNaM prAgvad vyAkhyeyamiti / 'jaMbU'ityAdi, nIlavarSadharaparvate hi siddha 1 nIla 2 pUrvavideha 3 zItA 4 kIrti 5 nArIkAntA 6'paravideha 7 ramyaka 8 upadarzanA 9 khyAni nava kUTAni, ihApi dvitIyAntyagrahaNaM prAgvaditi / 'eva'mityAdi, rukmivarSadhare hi siddha 1 rukmi 2 ramyaka 3 narakAntA 4 buddhi 5 raupyakUlA 6 hairaNyavat 7 maNikAJcanakUTA 8 khyAni aSTa kUTAni, dvayAbhidhAnaM ca prAgvaditi / _ 'eva'mityAdi zikhariNi hi varSadhare siddha 1 zikhari 2 hairaNyavata 3 surAdevI 4 raktA 5 lakSmI 6 suvarNakUlA7 raktodA 8gandhApAti 9airAvatI 10 tigicchikUTA 11 ravyAni ekAdaza kUTAni, ihApi dvayorgrahaNaM tthaiveti|| 36 // 1 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 sthAnAGga sUtram 2/3/88 mU. (88) jaMbUmaMdara0 uttaradAhiNeNaM cullahimavaMtasiharIsu vAsaharapavvayesu do mahaddahA paM0 taM0 - bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM nAttivaTTati, AyAmavikkhaMbhaubvehasaMThANapariNAheNaM, taM0 - paumaddahe ceva puMDarIyadahe ceva, tattha NaM do deva yAo mahaDDiyAo jAva paliovamaTTitIyAo parivasaMti, taM0 - sirI ceva lacchI ceva, evaM mahAhimavaMtaruppIsu vAsaharaphvvaesu do mahadahA paM0 taM0 - bahusama0 jAva taM0 - mahApaumaddahe ceva mahApoMDarIyaddahe ceva, devatAo hiricevabuddhicceva, evaMnisaDhanIlavaMtesutigiMchidahe ceva kesariddahe ceva, devatAo dhitI ceva kitticceva, jaMbUmaMdara0 dAhiNeNaM mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo mahApaumaddahAo dahAo do mahAnaIopavahati, taM0 -rohiyacceva harikaMtaceva, evaM nisaDhAovasaharapavvatAotigichiddahAo dosa020-haricceva sIoaceva, jaMbUmaMdara0 uttareNaM nIlavaMtAovAsaharapavvatAo kesaridahAo domahAnaIo pavahaMti, taM0-sItAcevanArikaMtAceva, evaM ruppIovAsaharapavvatAomahAaiMDarIyaddahAo domahAnaIopavahaMti, taM0 - narakaMtA ceva ruppakUlA ceva, jaMbUmaMdaradAhiNeNaMbharahe vAse do pavAyaddahA paM0 taM0 - bahusama0 taM0 - gaMgappavAtaddahe caiva siMdhuppavAyahahe cev| __ evaM himavaevAsedopavAyadahApaM0 20-bahu0 taM0-rohiyappavAtaddahecevarohiyaMsapadAttaddahe ceva, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM harivAse vAse dopavAyadahApaM0 bahusama0taM0-haripavAtaddahe ceva harikaMtapavAtaddahe ceva, jaMbUmaMdarauttaradAhiNeNaM mahAvidehavAse do pavAyadahA paM0 bahusama0 jAva sIappavAtasaddahe ceva sItodappavAyadahe ceva, jaMbUmaMdarassa uttareNaM rammae vAse do pavAyadahA paM0 taM0 - bahu0 jAva narakaMtappavAyadahe ceva nArIkaMtappavAcaddahe ceva, evaM heranavatevAsedopavAyadahApaM0 20-bahu0 suvannakUlappavAsaddahe cevaruSpakUlappavAyaddahe ceva, jaMbUmaMdarauttareNaM eravae vAse dopavAyadahA paM0 bahu0 jAvarattappavAyadahe cerattAvaippavAyadahe ceva, jaMbUmaMdaradAhiNaNaMbharahe vAse do mahAnaIo paM0 bahu0 jAva gaMgA ceva siMdhuceva, evaMjaghA pavAtaddahA evaM naIo bhANiyavAo, jAva eravae vAse do mahAnaIo paM0 - bahusamatullAo jAvarattA ceva rattavatI ceva // vR. 'jaMbU'ityAdi, iha ca himavadAdiSuSaTsu varSadhareSu krameNaite padmAdayaH SaDeva hradAH, // 7 // (tadyathA) - "paumeya 1 mahApaume 2 tigiMchI 3 kesarI 4 dahe ceva / harae mahapuMDarie 5 puMDarIe ceva yada dhaao|" himavata upari bahudhyabhAge padmahUda iti padmahUdanAmA hradaH, evaM zikhariNaH pauNDarIkaH, taucapUrvAparAyatau sahapaJcazatavistRtau catuSkoNau dazayojanAvagADhauratakUlauvajramayapASANaNau tapanIyatalau suvarNamadhyarajatamaNivAlukau caturdazamaNisopAnauzubhAvatArautoraNadhvacchatrAdivibhUSito nIlotpalapuNDarIkAdicita vicitrazakunimatsyavicaritau SaTpadapaTalopabhogyAviti / ____ tattha NaM'ti, tayoH-mahAhradayo* devate parivasataH, padmahade zrIH pauNDarIke lakSmIH, teca bhavanapatinikAyAbhyantarabhUte, palyopamasthitikatvAd, vyantaradevInAM hi palyopamArddhamevAyurutkarSato'pi bhavati, bhavanapatidevInAM tUtkarSato'rddhapaJcamapalyopamAnyAyurbhavatIti, Aha ca // "adbhuTTa addhapaMcama paliovama asurajuyaladevINaM /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -3 sesavaNadevayANaM desUNaM addhapaliyamukkosaM / / " (ti), tayozcamahAhradayormadhyeyojanamAne padmaarddhayojanabAhalye dazAvagAhejalAlantA dvikozocchraye vajra 1 riSTha 2 vaiDUrya 3 mUla 1 kanda 2 nAle vaiDUrya 1 jAmbUnada 2mayavAhyA 1 bhyantarapatre kanakakarNike tapanIyakesare, tayoH karNike arddhayojanamAne tadarddhabAhalye tadupari devyorbhavane iti / eva'mityAdi, mahAhimavati mahApadmo rukmiNi tu mahApauNDarIkaH, tau ca dvisahasrAyAmau tadarddhaviSkambhau dviyojanamAnapadmavyAsavantau, tayordaivate parivasato mahApadme hImahApuNDarIke buddhiriti / 'eva'mityAdi, niSadhe tigiMchahUde dhRtirdevatA nIlavati kesarihUde kIrtidevatA, tau ca hUdau caturdvisahAyAmaviSkambhAviti, bhavati cAtra gAthA - // 1 // "eesu suravahUo vasaMti pliovmdvitiiyaao| sirihiridhitikittIo buddhiilcchiisnaamaao||" (tti) 'jaMbU' ityAdi, tatra rohinnadI mahApadmahUdAddakSiNatoraNena nirgatya SoDaza paJcottarANi yojanazatAni sAtirekANi dakSiNato giriNA gatvAhArAkAradhAriNA sAtirekayojanadvizatikena prapAtena makaramukhapraNAlena mahAhimavato rohidabhidhAnakuNDe nipatati, makaramukhajihvA yojanamAyAmena arddhatrayodazayojanAni viSkambhena krozaM bAhalyena, rohit prapAtakuNDAcca dakSiNatoraNena nirgatya haimavatavarSamadhyabhAgavatinaM zabdApAtivRttavaitADhyamarddhayojanenAprApyASTAviMzatyA nadIsahaiH saMyujyAdhojagatIM vidAryapUrvato lavaNasamudramatigacchatIti, rohinadI hi pravAhe'rddhatrayodazayojanaviSkambhA krozodvedhA tataH krameNa varddhamAnA mukhe paJcaviMzatyadhikayojanazataviSkambhA sArddhadviyojanodvedhA, ubhayato vedikAbhyAM vanakhaNDAbhyAM ca yuktA, eva sarvA mahAnadyaH parvatA kUTAni ca vedikAdiyuktAnIti, harikAntAtumahApadmahadAdevottaratoraNena nirgatya paJcottarANi SoDazazatAni sAtirekANi uttarAbhimukhI parvatena gatvA sAtirekayojana- zatadvayapramANena prapAtena harikAntAkuNDe tathaiva prapatati, makaramukhajibikApramANaM pUrvoktadviguNaM, tataH prapAtakuNDAduttaratoraNena nirgatya harivarSamadhyabhAgavarttinaM gandhApativRttavaitADhyaMyojanenAsamprAptApazcimAbhimukhIbhUtASaTpaJcAzatA saritsahaiH samagrA samudramabhigacchati, iyaM ca harikAntA pramANato rohinadIto dviguNeti / ___ evamityAdi, evamiti, 'jaMbUddIve' tyAdyabhilApasUcanArthaH harinmahAnadI tigichihUdasya dakSiNatoraNena nirgatyasaptayojanasahasrANicatvAri caikaviMzatyadhikAniyojanazatAnisAtirekANi dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena harikuNDe nipatya pUrvasamudre prapatati, zeSaM harikAntA samAnamiti / ___ zItodAmahAnadI tigichihUdasyottaratoraNena nirgatya tAvantyeva yojanasamrANi giriNA uttarAbhimukhI gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena zItodAkuNDe nipatatIti, jihnikA makaramukhasya catvAriyojanAniAyAmena paJcAzadviSkammeNayojanaMbAhalyena, kuNDAduttaratoraNena nirgatya devakurUn vibhajantI citravicitrakUTau parvatau niSadhahUdAdIMzca paJca hradAn dvidhA kurvatI caturazItyA nadIsahairApUryamANAbhadrazAlAvanamadhyenamelaMyojanadvayenAprAptA pratyamukhIAvartamAnA adho vidyutprabhaM vakSAraparvataM dArayitvA meroraparato'paravidehamadhyabhAgena ekaikasmAd
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 sthAnAGga sUtram 2/3/88 vijayAdhTAviMzatyAaSTAviMzatyAnadIsahairApUryamANAadhojayantadvArasya aparasamudrapravizatIti, zItodA hi pravAhe paJcAzadyojanaviSkambhA yojanodvedhA tato mAtrayA parivarddhamAnA mukhe paJcayojanazataviSkambhA dazayojanodvedheti / _ 'jaMbU' ityAdi, zItA mahAnadI kesarihUdasya dakSiNatoraNena vinirgatya kuNDe patitvA meroH pUrvataH pUrvavidehamadhyena vijayadvArasyAdhaH pUrvasamudraM zItodAsamAnazeSavaktavyA pravizatIti / nArIkAntA tu uttaratoraNena nirgatya ramyakavarSaM vibhajantI harinmahAnadIsamAnavaktavyA ramyakavarSamadhyenAparasamudrapravizatIti / eva'mityAdi, narakAntAmahApuNDarIkahUdAddakSiNatotaraNena vinirgatya ramyakavarSaM vibhajantI harikAntAtulyavaktavyA pUrvasamudramadhigatA / rUpyakUlA tu tasyaivottaratoraNena vinirgatyaairaNyavardvarSa vibhajantI rohinidItulyavaktavyAaparasamudraMgacchatIti 'jaMbU' ityAdi, 'pavAyaddaha'tti prapatanaM prapAtastadupalakSitau hUdau prapAtahUdau, iha yatra himavadAdernagAt gaGgAdikA mahAnadIpraNAlenAghonipatatisaprapAtahUda iti,prapAtakuNDamityarthaH, 'gaMgApavAyadahe ceva'tti himavarSadharaparvatoparivartipadmahUdasya pUrvatoraNena nirgatya pUrvAbhimukhI paJca yojanazathAni gatvA gaGgAvartanakUTe AvRttA satI paJca trayoviMzatyadhikani yojanazatAni sAdhikAnidakSiNAbhimukhI parvatenagatvAgaGgAmahAnadIarddhayojanAyAmayAsakrozaSaDyojanaviSkambhayA'rdhakrozabAhalyayA jibikayAyuktena vivRtamahAmakaramukhapraNAlena sAtirekayojanazatikena camuktAvalIkalpenaprapAtena yatraprapatatiyazcaSaSTiyojanAyAmaviSkambhaH kaJcinyUnanavatyuttarazataparikSepodazayojanodvedhonAnAmaNinibaddhaH yasyacapUrvAparadakSiNAsutrayastrisopAnapratirUpakAH savicitratoraNAHmadhyabhAgecagaGgAdevIdvIpo'STayojanAyAmiviSkambhaHsAtirekapaJcaviMzatiparikSepaH caturtheSaNAtvena bhajanIyaM, lepAlepakRtAdirUpatvAdasyeti, atra gAthA. // 1 // "suddhaM ca alevakaDaM ahava na suddhodano bhave suddh| __ saMsaTTha AuttaM levADamalevaDaM vaavi|" iti, iha ca traye ekadvitrisaMyogaiH saptAbhigrahavantaH sAdhavo bhavantIti / / avagRhItaM-nAma kenacit prakAreNa dAyakenAttaM bhaktAdi 'ya'diti bhaktam, cakArAH samuccayArthAH avagRhNAti-Adatte hastena dAyakastadavagRhItam, etacca SaSThI piNDeSaNeti, evaM ca vRddhavyAkhyApariveSakaH piDhikAyAH kUraM gRhItvA yasmai dAtukAmastadbhAjane kSeptumupasthitastena ca bhaNitaM-mA dehi, atrAvasare prAptena sAdhunA dharmalAbhitaM, tataH pariveSako bhaNati-prasAraya sAdho! pAtraM, tataH sAdhunA prasAritepAtre kSiptamodanam, ihaca saMyataprayojanegRhasthena hasta evaparivartito nAnyat gamanAdi kRtamiti jaghanyamAhRtajAtamiti, iha ca vyvhaarbhaassyshlokH||1|| "bhuMjamANassa ukkhittaM, paDisiddhaM taM ca teNa u| jahannovahaDaM taMtu, hatthassa priyttnnaa||" iti, tathA yacca pariveSakaH sthAnAdavicalan saMharati-bhaktabhAjanAt bhojanabhAjaneSu kSipati taccAvagRhItamiti prakamaH, shloko'tr||1|| "aha sAhIramANaMtu, varseto jo u daayo| dalejAvicalio tatto, chaTThI esAvi esnnaa||"
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH - 3 85 jalAntAd dvikrozocchrito vajramayo gaGgAdevIbhavanena krezAyAmena tadarddhaviSkammena kiJcidUnakrozoccenAnekastambhazatasanniviSTenAlaGka toparitanabhAgaH, yatazca dakSiNatoraNena vinirgatya pravAhe sakrozaSaDyojanaviSkambhA'rddhakrozodvedhA gaGga uttarabharatArddha vibhajantI saptabhiH nadIsahasrapUryamANA adhaH pUrvataH khaNDaprapAtaguhAyA vaitADhyaparvataM vidArya dakSiNArddhabharataM vibhajantI tanmadhyabhAgena gatvA pUrvAbhimukhI AvRttA satI caturddazabhirnadIsa hai: samagrA mukhe sArddhadviSASTiyojanaviSkambhA sakrozayojanodvedhA jagatIM vidArya pUrvalavaNasamudraM pravizati sa gaGgAprapAtahUdaH, etadanusAreNa sindhuprapAtahUdo'pi vyAkhyAtavyaH, ata eva etau bahusamAdivizeSaNAvAyAmaviSkambhaudvedhapariNAhairbhAvanIyAviti, sarva eva prapAtahUdA dazayojanodvedhA vaktavyA iti / yaccehava rSadharanadyadhikAre gaGgAsindhurohitAMzAnAM tathA suvarNakUlAraktAraktavatInAmanabhidhAnaM tad dvisthAnakAnurodhAt, tAsAM hi ekaikasmAt parvatAt tryaM trayaM pravahatIti dvisthAnake nAvatarA iti / 'eva 'mityAdi, evamiti prAgvat 'rohiyappavAyaddahe ceva' tti rohid - 'uktasvarUpA yatra prapatati yazca saviMzatikaM yojanazatamAyAmaviSkambhAbhyAM kiJcinyUnAzItyadhikAni trINi zatAni parikSepeNa yasya ca madhyabhAge rohid dvIpaH SoDazayojanAyAmaviSkambhaH sAtirekapaJcAzadyojanaparikSepaH jalAntAd dvikrazocchrito yazca rohiddevatAbhavanena gaGgAdevatAbhavanasamAnena vibhUSitoparitanabhAgaH sa rohiThApAtahrada iti / 'rohiyaMsappavAyaddahe ceva'tti himavadvarSadharaparvatoparivarttipadmahUdottaratoraNena nirgatya rohitAMzA mahAnadI dve SaTsaptatyuttare yojanazate sAtirekaM uttarAbhimukhI parvatenagatvA yojanAyAmayA arddhatrayodazayojanaviSkambhayA krezabAhalyayA jihnikayA vivRtamakaramukhapraNAlena hArAkAreNa ca sAtirekayojanazatikena prapAtena yatra prapatati yazca rohiprapAtakuNDasamAnamAnaH tasya madhye rohitAMzadvIpo rohid dvIpasamAnamAnaH rohitAMzAbhavanena prAguktamAnenAlaGkRtaH, yatazca rohitAMzAnadI rohinnadIsamAnamAnA uttaratoraNena nirgatya pazcimasamudraM pravizati sa rohitAMzAprapAtahUda iti 'jaMbU' ityAdi, 'harippavAyaddahe ceva 'tti harinadI prAguktalakSaNA yatra nipatati yazca dve zate catvAriMzadadhike AyAmaviSkambhAbhyAM sapta zatAni ekanoSaSTayadhikAni parikSepeNa yasya ca madhyabhAge hariddevatAdvIpaH dvAtriMzadyojanAyAmaviSkambhaH ekottarazataparikSepaH jalAntAd dvikozocchrito hariddevatAbhavanabhUSitoparitanabhAgo'sau harivprapAtahUda iti / 'harikaMtappavAyaddahe ceva' tti harikAntoktarUpA mahAnadI yatra nipatati yazca haritkuNDasamAno harid dvIpasamAnena harikAntAdevIdvIpena sabhavanena bhUSitamadhyabhAgaH sa harikAntAprapAtahUda iti / 'jaMbU' ityAdi, 'sIyappavAyaddahe ceva'tti yatra nIlavata; zItA nipatati yazca catvAryazItyadhikAniyojanazatAni AyAmaviSkambhAbhyAM paJcadazASTAdazottarANi vizeSanyanAni parikSepeNa yasya ca madhye zItAdviIpazcatuHSaSTiyojanAyAmaviSkambho hyuttarayojanazatadvayaparikSepaH jalAntAd dvikrozocchritaH zItAdevIbhavanena vibhUSitoparitanabhAgaH sa zItAprapAtahUda iti, 'sItodappavAyaddahe ceva'tti yatra niSadhAcchItodA nipatati sa zItodAprapAtahUdaH zItoprapAtahradasamAnaH sa zItAdevIdvIpabhavanasamAnazItodAdevIdvIpabhavanazceti / 'jaMbU' ityAdi, narakAntAnArIkAntAprapAtahUdau ca harikAntAharitprapAtahUdasamAnau svasamAnanAmadvIpadevikAviti / 'eva' mityAdi, suvarNakUlArUpyakUlAprapAtahUdI rohitAMzArohiA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 sthAnAGga sUtram 2/3/88 119 || pAtahRdasamAnavaktavyau, vizeSastUhya iti / 'jaMbU' ityAdi raktAraktavatIprapAtahUdI gaGgAsindhuprapAtahradasamAnavaktavyau, navaraM raktA pUrvodadhigAminI raktavatI tu pazcimodadhigAminIti / 'jaMbU' ityAdi 'jaMbuddIve 2 maMdarassa dAhiNeNaM bharahe vAse do mahAnadIo' ityAdi, 'eva' miti anantarakrameNa 'jaha' tti yathA pUrvaM varSe 2 dvau dvau prapAtahUdAvuktau evaM nadyo vAcyAH, tAzcaivaM"gaMgA sidhU 2 taha rohiyaMsa 3 rohinadI ya 5 harikaMtA 5 / harisalilA 6 sIyoyA 7 satteyA hoMti dAhiNao sIyAya 1 nArikAMtA 2 narakAMtA ceva 3 rUppakUlA 4 ya / salilA suvaNNakUlA 5 rattavatI ratta 7 uttarao" (iti) / jambUdvIpAdhikArAt kSetravyapadezyapudgaladharmAdhikArAcca jambUdvIpasambandhibharatAdisatkakAlalakSaNaparyAyadharmAnanekadhA'STAdazasUtryA''ha // 2 // mU. (89) jaMbuddIve 2 bharaheravaesu vAsesu tItAe ussappiNIe susamadUsamAe samAe do sAgarovamakoDAkoDIo kAle hotthA 1, evamimIse osappiNIe jAva pannatte 2, evaM AgamissAe ussappiNIe jAva bhavissati 3, jaMbUddIve dIve bharaheravaesu vAsesu tItAe ussappiNIe susamAe samAe maNuyA do gAuyAI uDDuM uccatteNaM hotthA 4, donni ya paliovamAiM paramAuM pAlaitthA 5, evamimIse osappiNIe jAva pAlayitthA 6, evamAgamessAte ussappiNIe jAva pAlissaMti 7, jaMbuddIve dIve bharaheravaesu vAsesu egasamaye egajuge do arihaMtavaMsA uppajjiMsu vA uppajjati vA uppajjissaMti vA 8, evaM cakkavaTTivaMsA 8, dasAravaMsA 10, jaMbUbharaheravaesu egasamate do arahaMtA uppajjiMsu vA uppajJjaMti vA uppajjissaMti vA 11, evaM cakkavaTTiNo 12, evaM baladevA evaM vAsudevA jAva uppajjiMsu vA uppajJjaMti vA uppajjissaMti vA 13, jaMbU0 dosu kurAsu maNuA sayA susama - susamamuttamaDDi pattA paJcanubbhavamANA viharaMti, taM0-devakurAe caiva uttara kurAe caiva 14, jaMbuddIve dIve dosu vAsesu maNuyacA sayA susamuttamaM iDDi pattA paccanubbhavamANA viharaMti taM0 harivAse caiva rammagavAse ceva 15, jaMbU0 dosu vAsesu maNuyA sayA susamamuttamamihiM pattA paccanubhavamANA viharaMti ta0 - hemavae ceva erannavae caiva 16, jaMbuddIve dIve dosu khittesu maNuyA sayA dUsamasusamamuttamiDDuiM pattA paJcanubbhavamANA viharaMti, taM0-puvvavidehe ceva avaravidehe ceva 17, jaMbUdIve dIve dosu vAsesu maNuyA chavvihaMpi kAlaM paccanubbhavamANA viharaMti, taM0-bharahe caiva eravate ceva 18, vR. sugamAni caitAni, navaraM 'tItAe 'tti atItA yA utsarpiNI prAgvat tasyaM tasyA vA suSamaduSSamAyAH- bahusuSamAyAH samAyAH - kAlavibhAgasya caturthArakalakSaNasya 'kAlo'tti sthitiH pramANaM vA 'hoya'tti babhUveti / 'eva' miti jaMbuddIve 2 ityAdi uccAraNIyam, navaraM 'imIse' tti asyAM pratyakSAyAM varttamAnAyAmityarthaH, avasarpiNyAM-uktArthAyAM, 'jAva' tti susamadUsamAe samAetRtIyAraka ityarthaH, 'do sAgarovamakoDAkoDIo kAle' 'pannatte' prajJapte iti pUrvasUtrAdvizeSaH, pUrvasUtre hi hotyatti bhaNitamiti / 'eva'mityAdi, 'AgamissAe 'tti AgamiSyantyAmutsarpiNyAmiti bhaviSyatIti pUrva sUtrAdvizeSaH, 'jambU' ityAdi suSamAyAM paJcamArake 'hotya'tti babhUvuH, 'pAlayitya'tti pAlitavantaH pUrvasUtrAdvizeSaH
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH-3 87 "jaMbU'ityAdi, 'egajuge'tti paJcAbdikaH kAlavizeSo yugaM tatraikasmin tasyApyekasmin samaye 'egasamae egajuge' ityevaM pAThe'pi vyAkhyoktakrameNaiva, itthamevArthasambandhAdanyathA vA bhAvanIyeti / dvAvarhatAM vaMzau-pravAhAvekobharataprabhavo'nya eravataprabhava iti / 'dasAra'tti dasArAHsamayabhASayA vAsudevAH / 'jaMbU' ityAdi, sadA-sarvadA susamasusamaMtiprathamArakAnubhAgaHsuSamasuSamA tasyAH sambandhinI yA sAsuSamasuSamaiva tAM uttamarddhi-pradhAnavibhUtiM uccastvAyuHkalpavRkSadattabhogopabhogAdikAMprAptAHsantastAmevapratyanubhavanto-vedayantonasattAmAtreNetyarthaH, athavAsuSamasuSamAMkAlavizeSaM prAptAH-adhigatA uttamAmRddhiM pratyanubhavanto viharanti-Asata iti, abhidhIyate ca "dosuvi kurAsumanuyA tipallaparamAuNo tikosuccaa| piTTikaraMDasayAI do chappannAI manuyANaM // 2 // susamasusamAnubhAvaM anubhvmaannaann'vccgovnnyaa| auNApannadiNAiM aTThamabhattassa hAro" (iti)| devakuravo dakSiNAH uttarakurava uttarAsteSviti / 'jaMbU'ityAdi, 'susamaM'ti suSamA dvitIyArakAnubhAgaH, zeSaM tathaiva, paThyate c||1|| "harivAsaraMmaesuMAupamANaM sarIrausseho / paliovamANi donni u donni ya kosA samA bhaNiyA // 2 // chaThassa ya AhAro causadvidinAnupAlaNA tesiN| piTTikaraMDANa sayaM aTThAvIsaM muNeyavvaM" (iti)| 'jaMbU'ityAdi, 'susamadussamaMtisuSamaduSSamA-tRtIyArakAnubhAgastasyAyAsA suSamaduSSamA RddhiH, zeSaM tathaiva, ucytec||1|| "gAuyamuccA paliovamAuNo vaz2arisahasaMghayaNA / ___hemavaerannavae ahamiMdanarA mihuNavAsI // 2 // causaTThI piTTikaraMDayANa manuyANa tesimaahaaro| bhattassa cautthassa ya uNasItidinAnupAlaNayA" (iti)| 'jaMbU'ityAdi, 'dUsamasusamaM'ti duSSamasuSamA caturthArapratibhAgastatsambandhinI RddhirduSSamasuSamaiva, zeSaM tathaiva, adhiiytec||1|| 'maNuyANa puvvakoDI AuM paMcussiyA dhanusayAI / dUsamasusamAnubhAvaM anuhoti narA niyayakAla" (iti)| 'jaMbUddIve' ityAdi, 'chavvihaMpi'tti suSamasuSamAdikaMutsarpiNyavasarpiNIrUpamiti |anntrN jambUdvIpe kAlalakSaNadravyaparyAyavizeSA uktAH, adhunA tu jambUdvIpa eva kAlapadArthavyaJjakAnAM jyotiSAM dvisthAnakAnupAtena prarUpaNAmAha mU (90) jaMbuddIve dIve do caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA, do sUriA taviMsu vA tavaMti vA tavissaMti vA, do kattiyA, do rohiNIo, do magasirAo, do adAo, evaM bhaanniyvvN,| vR. 'jaMbuddIve ityAdisUtradvayaM, pabhAsiMsuvattiprabhAsitavantau vAprakAzanIyamevaMprabhAsayataH
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 sthAnAGga sUtram 2/3/98 prabhAsayiSyataH, candrayozca saumyadIptikatvAt prabhAsanamAtramuktam, Adityayauzca khararazmitvAttApitavantau vA evaM tApayatastApayiSyata iti vastunastApanamuktam, anena kAlatrayaprakAzanabhaNanena sarvakAlaM candrAdInAM bhAvAnAmastitvamuktam, ata eva cocyate- 'na kadAcidanIdhzaM jagaditi, na vA vidyamAnasya jagataH karttA kalpayituM yuktaH, apramANakatvAt, atha yatsannivezavizeSavat tabuddhimatkAraNapUrvakRMdhSTaM, yathA ghaTaH, sannivezavizeSavantazca bhUbhUdharAdayaH, yazca buddhimAnasAvIzvaro jagatkartteti, naivam, sannivezavizeSavatyapi valmIke buddhimatkAraNatvasyAdarzanAdityatra bahu vaktavyaM tacca sthAnAntarAdavaseyamiti dvisaGghayatvAccandrayostaparivArasyApi dvitvamAha"kattiye rohiNi magasira addA ya punavvasU a pUso ya / tatto'vi assalesA mahA ya do phagguNIo ya hattho cittA sAI, visAhA tahaya hoti anurAhA / jeTThA mUlo puvvA ya AsADhA uttarA cevaabhiIsavaNadhaniTThA sayabhisayA do ya hoti bhaddavayA / revati assiNi bharaNI netavvA AnupuvvIe mU. (91) mU. (92) mU. (93) mU. (94) evaM gAhANusAreNaM neyavvaM jAva do bhrnniio| do aggI do payAvatI do somA do rudda do aditI do bahassatI do sappI do pItI do bhagA do ajjamA do savitA do taTThA do vAU do iMdaggI do mittA do iMdA do niratI do AU do vissA do brahmA do viNhU do vasU do varuNA do ayA do vividdhI do pussA do assA do yamA - do iMgAlagA do viyAlagA do lohitakkhA do saNiccarA do AhuNiyA do pAhuNiyA do kaNA do kaNagA do kaNakaNagA do kaNagavitANagA do kaNagasaMtANagA do somA do sahiyA do AsAsaNA do kajjIvagA do kabbaDagA do ayakaragA do duMdubhAgA do saMkhA do saMkhavannA do saMkhavannAbhA do kaMsA do kaMsavannA do kaMsavannAbhA do ruppI do ruppAbhAsA do nIlA do nIlobhAsA do bhAsA do bhAsarAsI do tilA do tilapuSpavannA do dagA do dagapaMcavannA do kAkA do kakkaMdhA do iMdaggIvA do dhUmakeU do harI do piMgalA do buddhA do sukkA do bahassatI do rAhU do agatthI do mANavagA do kAsA do phAsA do dhurA do pamuhA do viyaDA do visaMdhI do niyallA do paillA do jaDiyAilagA do aMkusA do palaMbA do niccAlogA do nidyujjotA do sayaMpabhA do obhAsA do seyaMkarA do khemaMkarA do AbhaMkarA do pabhaMkarA do aparAjitA do arayA do asogA do vigatasoyA do vimalA do vitattA do vitatthA do visAlA do sAlA do suvvatA do aniyaTThA do egajaDI do dujaDI do karakarigadA do rAyaggalA do pupphaketU do bhAvakeU / vR. 'do kattie' tyAdinA 'do bhAvakeu' ityetadavasAnena granthena, sugamazcAyaM, navaraM dve kRttike nakSatrApekSayA, na tu tArikApekSayetyevaM sarvatreti, 'kattie 'tyAdigAthAtrayeNa nakSatrasUtrasaGgrahaH, kRttikAdInAmaSTAviMzatinakSatrANAM krameNAgnyAdayo'STAviMzatirevadevatA bhavanti, Aha ca dvAvagnI 1 evaM prajApatI 2 somau 3 rudrau 4 aditI 5 bRhaspatI 6 sappa 7 pitarau 8 bhagau 9 aryamaNI 10 savitArau 11 tvaSTArau 12 varuNau 23 ajau 24 vivRddhI 25 granthAntare ahirbudhnAvuktau, pUSaNau 26 azvinau 27, yamAviti 28, granthAntare punarazvinIta ArabhyatA evamuktAH,
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -3 119 11 "azviyamadahanakamalajazazizUlabhRdaditivaphaNipitaraH yonyaryamadinakRttvaSTa pavanazakragnimitrAkhyAH aindro niR tistoyaM vizvo brahmA harirvasurvaruNaH / ajapAdo'hirbudhnaH pUSA caitIzvarA bhAnAm " aGgArakAdayo'STAzItirgrahAH sUtrasiddhAH, kevalamasmadRSTapustakeSu keSucideva yathoktasaGkhyA saMvadatIti sUryaprajJatyanusAreNAsAviha saMvAdanIyA, tathAhi tatsUtram - "tattha khalu ime aTThAsII mahagahA pannattA, taMjahA iMgAlae 1 viyAlae 2 lohiyakkhe 3 saNicchare 4 AhuNie 5 pAhuNie 6 kaNe 7 kaNae 8 kaNakaNae 9 kaNaviyANae 10 kaNasaMtANae 11 some 12 sahie 13 assAsaNe 14 kajjoya 15 kabbaDae 16 ayakarae 17 duMdubhae 18 saMkhe 19 saMkhavane 20 saMkhavannAbhe 21 kaMse 22 kaMsavanne 23 kaMsavannAbhe 24 nIle 25 nIlobhAse 26 ruppI 27 ruppobhAse 28 bhAse 29 bhAsarAsI 30 tile 31 tilapupphavanne 32 dage 33 dagapaMcavanne 34 kAe 35 kAkaMdhe 36 iMdaggI 37 dhUmakeU 38 harI 39 piMgale 40 buhe 41 sukke42 bahassaI 43 rAhU 44 agatthI 45 mANavage 46 kAse 47 phAse 48 dhure 49 pamuhe 50 viyaDe 51 visaMdhI 52 niyalle 53 payalle 54 jaDiyAillae 55 aruNe 56 aggillae 57 kAle 58 mahAkAle 59 sotthie 60 sovatthie 61 vaddhamANage 62 palaMbe 63 nighAloe 64 nicuJjoe 65 sayaMpabhe 66 obhAse 67 seyaMkare 68 vitatthe 78 visAle 79 sAle 80 suvvae 81 aniyaTTI 82 egajaDI 83 dujaDI 84 karakarie 85 rAyaggale 86 pupphakeU 87 bhAvakeU - idaM tatreva saMgrahaNIgAthAbhirniyantritaM, tathAhi // 2 // // 3 // // 4 // "iMgAlae 1 viyAlae 2, lohiyakkhe 3 saNicchare ceva 4 / AhuNie 5 pAhuNieddakaNagasana mA u paMceva 11 some 1 sahie 2 AsAsaNe ya 3 kajjovae ya 4 kabbaDae 5 / ayakarae 6 duMduhae 7 saMkhasanAmAo tinneva 10 (21) tinneva kaMsanAmA 34 nIlA 5 ruppI ya 7 hoMti cattAri / bhAsa 9 tilapupphavane 11 daga paNa vaNNe ya 13 kAya kAkaMdhe 15 / / (36) iMdaggi 1 dhUmakeU 2 hari 3 piMgalae 4 buhe ya 5 sukkeya 6 / bahassai 7 rAhu 8 gatthI 9 mANavara 10 kAsa 11 phAse ya 12 (48) dhure 1 pamuhe 2 viyaDe 3 visaMdhiniyale 5 tahA payalle ya6 / jaDiyAilae 7 aruNe 8 aggila 9 kAle 10 mahAkAle 11 (59) sotthiya 1 sovitthiya 3 vaddhamANage 3 tahA palaMbe ya 4 / nighAlo 5 nicukhoe 6 sayaMpabhe 7 ceva obhAse 8 (67) seyaMkara 1 khemaMkara 2 AbhaMkara 3 pabhaMkare ya 4 boddhavve / arae 5 virae ya 6 tahA asoga 7 taha vIyasoge ya 8 (75) // 8 // vimala 1 vitatta 2 vitatthe 3 visAla 4 taha sAla 5 suvvae 6 ceva / aniyaTTI 8 egajaDI 8 ya hoi bijaDI ya 9 boddhavve (84) 119 11 // 2 // // 5 // // 6 // // 7 // 89
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 // 9 // sthAnAGga sUtram 2/3/95 karakarae 1 rAyagallaM 2 boddhavve puppha 3 bhAvakeU ya 4 / aTThAsI gahA khalu neyavvA AnupuvvIe " iti / jambUdvIpAdhikArAdevedamaparamAha mU. (95) jaMbuddIvassa NaM dIvassa veiA do gAuyAI uddhaM uccatteNaM pannattA / lavaNe NaM samudde do joyaNasayasahassAIM cakkavAlavikkhaMbheNaM pannatte / lavaNassa NaM samuddassa vetiyA do gAuyAi uddhaM uccatteNaM pannattA / vR. 'jaMbU' ityAdi kaNThyaM, navaraM, vajramayyAH aSTayojanocchrAyAyAzcaturdvAdazoparyadhovistRtAyA jambUdvIpanagaraprAkArAkalpAyA jagatyA dvigavyUtocchritena paJcadhanuHzatavistRtena nAnAratnamayena jAlakaTakena parikSiptAyA upari vediketi padmavaravediketyarthaH, paJcadhanuH zatavistIrNA gavAkSa hemakiGkiNIghaNTAyuktA devAnAmAsanazayanamohanavidhidhakrIDAsthAnamubhayato vanakhaNDavatIti jambUdvIpavaktavyatAnantaraM tadanantaratvAdeva lavaNasamudravaktavyatAmAha-'lavaNeNa' mityAdi kaNThyam, navaram, cakravAlasya-maNDalasya viSkambhaH pRthutvaM cakravAlaviSkambhasteneti, samudravedikA - sUtraM jambUdvIpavedikAsUtravadvAcyamiti / kSetraprastAvAllavaNasamudravaktavyatAnantaraM dhAtakIkhaNDavaktavyatAM / mU. (96) dhAyaisaMDe dIve puracchimaddheNaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahusamatullA jAva bharahe ceva eravae ceva, evaM jahA jaMbuddIve tahA etthavi bhANiyavvaM jAva dosu vAsesu maNuyA chavvipi kAlaM paccanubhavamANA viharaMti taM0 bharahe caiva eravate ceva, navaraM kUDasAmalI ceva ghAyairukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve sudaMsaNe ceva, ghAyatIsaMDadIvapaJcacchimaddheNaM maMdarassa pavvayaMssa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahu0 jAva bharahe ceva eravae caiva jAva chavvihaMpi kAlaM paccanubhavamANA viharaMti bharaha ceva eravae ceva, navaraM kUDasAmalI ceva mahAdhAyatIrukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve piyadaMsaNe ceva, dhAyaisaMDe NaM dIve do bharahAIM do eravayAiM do hemavayAiM do herannavayAiM do harivAsAiM do rammagavAsAiM do puvvavidehAiM do avaravidehAiM do devakurAo do devakurumahadumA do devakurumahadumavAsI devA do uttarakurAo do uttarakurumahaddumA do uttarakurumahadumavAsI devA do cullahimavaMtA do mahAhimavaMtA do nisahA do nIlavaMtA do ruppIdo siharI do saddAvAtI do saddAvAtavAsI sAtI devA do viyaDAvAtI do viyaDAvAtivAsI pabhAsA devA do gaMghAvAtI do gaMghAvAtivAsI aruNA devA do mAlavaMtapariyAgA do mAlavaMtapariyAgAvAsI paumA devAdo mAlavaMtA do cittakUDA do pamhakUr3A do nalinakUr3A do egaselA do tikUr3A do vesamaNakUDA do aMjaNA do mAtaMjaNA do somanasA do bijjuppamA do aMkAvatI do pamhAvatI do AsIvisA do sUhAvahAM do caMdapavvatA do sUrapavvatA do nAgapavvatA do devapavvayA do gaMdhamAyaNA do usugArapavvayA, do cullahimavaMtakUDA do vesamaNakUDA do mahAhimavaMtakUDA do veliyakUDA do nisahakUr3A do syagakUr3A do nIlavaMtakUr3A do uvadaMsaNakUr3A do rUppikUr3A do maNikaMcaNakUDA do siharikUDA do tigicchikUr3A do paumaddahA to paumaddahavAsiNIo sirIdevIo do mahApaumaddahA do mahApaumadahavAsiNIo hirIto devIo evaM jAva do pUMDarIyaddahA do poMDarIyaddahavAsiNIo
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -3 lacchIdevIo do gaMgApavAyadahA jAva do rattavatipavAtaddahA do rohiyAo jAvado rUppakUlAto do gAhavatIo do dahavatIodo paMkavatIo do tattajalao do matta jalAo do ummattajalAo do khIroyAo do sIhasotAo do aMtovAhiNI o do ummimAliNIo do pheNamAliNIo do gaMbhImAliNIo do kacchA do sukacchA do mahAkacchA do kacchagAvatI do AvattA do maMgalAvattA do pukkhalA do pukkhalAvai do vacchA do suvacchA do mahAvacchA do vacchAgAvatI do rammA do rammagA do ramaNijjA do maMgalavatI do pamhA do supamhA do mahApamhA do pamhagAvatI do saMkhA do naliNA do kumuyA do salilAvatI do vappa do suvappA do mahAvappA do vappAgAvatI do vaggU do suvaggU do gaMdhilA do gaMdhilAvatI 32 do khemAo do khemapurIo do riTThAo do riTThapurIo do gatI do maMjusAo do osadhIo do poMDarigiNIo do susImAo do kuMDalAo do aparAjiyAo do pabhaMkarAo do aMkAvaIo do pamhAvaIo do subhAo do rayaNasaMcayAo do AsapurAo do sIhapurAo do mahApurAo do vijayapurAo do aparAjitAo do avarAo do asAyoo do vigayasogAo do vijayAto do vejayaMtIo do jayaMtIo do aparAjiyAo do cakka purAo do khaggapurAo do avajjhAo do aujjhAo 32 do bhaddasAlavanA do naMdanavanA do somanasavanA do paMDagavanAI do paMDukaM balasilAo do atipaMDukaMbalasilAo do rattakaMbalasilAo do airattakaMbalasilAo do maMdarA do maMdaracUlitAo, dhAyatisaMDassa NaM dIvassa vediyA do gAuyAiM uddhamuccatteNaM pannattA / bR. 'dhAyai saMDe dIve' ityAdinA vedikAsUtrAnte granthenAha - kaNThyazcAyam, navaraM dhAtakIkhaNDaprakaraNamapi jambUdvIpalavaNasamudramadhyaM valayAkRtiM dhAtakIkhaNDamAlikhya himavadAdivarSadharAn jambUdvIpAnusAreNaivobhayataH pUrvAparavibhAgena bharatahaimavatAdivarSANi ca vyavasthApya pUrvAparadizorvala- yaviSkambhamadhye meruM ca kalpayitvA'vabodhavyam, anenaiva ca krameNa puSkaravadvIpArddhaprakaraNamapIti / tatra dhAtakInAM - vRkSavizeSANAM khaNDo vanasamUha ityartho dhAtakIkhaNDastadyukto yo dvIpaH saghAtakIkhaNDa evocyate, yathA daNDayogAddaNDa iti, dhAtakIkhaNDazcAsI dvIpazceti dhAtakIkhamDadvIpastasya 'puracchimaM'ti paurastyaM pUrvamityartho yadarthaM vibhAgastaddhAtakIkhaNDadvIpapaurastyArddhaM, pUrvAparArdhyatA ca lavaNasamudravedikAto dakSiNata uttaratazca dhAtakIkhaNDavedikAM yAvad gatAbhyAmiSukAraparvatAbhyAM dhAtakIkhaNDasya vibhaktatvAditi, uktaM ca 119 11 "paMcasayajoyaNuccA saharasamegaM ca hoMti vicchinnA / kAloyayalavaNajale puThThe te dAhiNuttarao do isuyAranagavarA dhAyaisaMDassa majjhayAraThiyA / tehi duhA niddissai pubbaddhaM pacchimaddhaM ca " 91 // 2 // iti, tatraNamiti vAkyAlaGkAre, 'mandarasya' merorityevaM dhAtakIkhaNDapUrvArddhapazcimArddhaprakaraNe pratyekamekonasaptatisUtrapramANe jambUdvIpaprakaraNavadadhyetavye vyAkhyeya ca, ata evAe-'evaM jahA jaMbuddIve tahe 'tyAdi, navaraM varSadharAdisvarUpamAyAmAdisamatA caivaM bhAvanIyA // 1 // "puvvaddhassa ya majjhe merU tassa puNa dAhiNuttarao / vAsAiM tinni tinnivi videhavAsaM ca majjhami
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/3/96 // 2 // aravivarasaMThiyAiMcauro lakkhAI tAI khettaaii| aMto saMkhittAi ruMdatarAI kameNa puNo // 3 // bharahe muvikkhaMbho chAvaTThisayAiM coddshiyaaii| auNattIsaMca sayaM bArasahiyadusayabhAgANaM // 4 // aTThArasa ya sahassa paMceva sayA havaMti sIyAlA / paNapannaM aMsasayaM bAhirao bharahavikkhaMbho // 5 // cauguNiya bharahavAso hemavaetaM caugguNaM taiyaM / harivAsaM cauguNitaM mahAvidehassa vikkhaMbhA jaha vikkhaMbhA dAhiNadisAe taha uttare'vi vaastie| jaha puvvaddhe satta u taha avaraddhe'vi vAsAI // 7 // sattAnauI sahassA sattAnauyAiM aTThaya sayAI / tineva ya lakkhAikarUNa bhAgA ya bAnauI // 8 // aDavannasayaM tevIsa sahassA do ya lakkha jiivaao| doNha girINAyAmo saMkhittotaM dhanU kurUNaM // 9 // vAsaharagirI 12 vakkhArapavvayA 32 puvvapacchimaddhesu / __ jaMbuddIvagaduguNA vittharao ussae tullA // 10 // kaMcanagajamagasurakurunagA ya veyaDa vaTTadIhA ya / _ vikkhaMbhovvehasamussaeNajaha jaMbudIviccA // 11 // lakkhAI tini dIhA vijuppabhagaMdhamAdaNA do vi| chappannaM ca sahassA doni sayA sattavIsA ya // 12 // auNaTThA donnisaya uNasattari sahassapaMcalakkhA ya / somanasa mAlavaMtA dIhA ruMdA dasa sayAI // 13 // savvao'vinaIo vikkhNbhovvehdugunnmaannaao| sIyAsIyoyANaM vanANi duguNANi vikkhaMbhA" // 14 // "vAsaharakurusu dahA nadINa kuMDAI tesuje diivaa| uvvehussayatullA vikkhaMbhAyAmao duguNA" kiyaDUraMjambUdvIpaprakaraNaMdhAtakIkhaNDapUrvArdhAbhilApena vAcyamityAha-'jAvadosuvAsesu maNue'tyAdi, etasmAdvi sUtrAt parato jambUdvIpaprakaraNe candrAdijyotiSAM sUtrANyaghItAni tAni ca dhatakIkhaNDapuSkarArddhapUrvArdhAdiprakaraNeSu na sambhavanti, dvisthAnakatvAd asyAdhyayanasya, dhatakIkhaNDAdau ca candrAdInAM bahutvAditi, Aha ca "do caMdA iha dIve cattAri ya sAyare lvnntoe| dhAyaisaMDe dIve bArasa caMdA ya sUrA ya" . iti candrANAmadvitvena nakSatrAdInAmapi dvittvaM na syAt tato dvisthAnake'navatAra iti / jambUdvIpaprakaraNAdasya vizeSaM darzayannAha-navaramityAdi, navaraM kevalamayaM vizeSa ityarthaH,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -3 93 kurusUtrAnantaraM tatra 'kUDasAmalI ceva jaMbU sudaMsaNe' ti uktamiha tu jambUsthAne 'dhAiyarukkhe ceva' tti vaktavyam, pramANaM ca tayorjambUdIpakazAlmalyAdivat, tayoreva devasUtre 'anADhie ceva jaMbuddIvAhivaI' tyatra vaktavye 'sudaMsaNe ceva' ttIha vaktavyamiti / 'dhAyaisaMDe dIve' tyAdi pazcimArddhaprakaraNaM pUrvArddhavadanusarttavyam, ata evAha- 'jAva chavvihaMpi kAla' mityAdi, vizeSamAha- 'navaraM kUTasAmalI' tyAdi, dhAtakIkhaNDapUrvAddhattarakuruSu dhAtakIvRkSa ukta iha tu priyadarzano'dhyetavya iti, pUrvArddhapazcArddhamIlanena ghAtakIkhaNDadIpaM sampUrNamAzritya dvisthAnakaM 'ghAyaisaMDe' NamityAdinAha - dve marate pUrvArdhya pazcArdhyayoryaddakSiNadigbhAge tayorbhAvAdityevaM sarvatra, bharatAdInAM svarUpaM prAguktam, 'do devakurumahAdume 'ti dvau kUTazAlmakIvRkSAvityarthaH dvau tadvAsidevI veNudevAvityarthaH, 'do uttarakurumahaddume 'ti dhAtakIvRkSamahAdhAtakIvRkSAviti, taddevI sudarzanapriyadarzanAviti, cullahimavadAdayaH SaDvarSadharaparvatAH zabdApAtivikaTApAtigandhApAtimAlavatparyAyA- khyavRttaivatADhyAzca tannivAsisvAtiprabhasAruNapadmanAbhadevAnA dvayena dvayena sahitAH krameNa dvau dAvuktau 'do mAlavaMta 'tti mAlavantAvuttarakurutaH pUrvadigvarttinau gajadantakau staH, tato bhadrazAlavanatadvedikAvijayebhyaH parau zItottarakUlavarttino dakSiNottarAyatI citrakUTI vakSaskAraparvatI, tato vijayenAntaranadyA vijayena cAntaritAvanyau tathaivAnyau punastathaivAnyAviti punaH pUrvavanamukhavedikAvijayAbhyAmarvAk zItAdakSiNakUlavarttIni tathaiva trikUTAdInAM catvAri dvayAni, tataH saumanasI devakurupUrvadigvarttinau gajadantakI, tato gajadantakAveva devakurupratyagbhAvarttina vidyutprabhau, tato bhadrazAlavanatadvedikAvijayebhyaH parataH tathaivAGkAvatyAdInAM catvAri dvayAni zItodAdakSiNakUlavarttIni, punaranyAni pazcimavanamukhavedikAntyavijayAbhyAM pUrvataH krameNa tathaiva candraparvatAdInAM catvAri dvayAni, tato gandhamAdanAvuttarakurupazcimabhAgavarttinau gajadantakAviti, ete dhAtakIkhaNDasya pUrvArddha pazcimArddhe ca bhavantIti dvau dvAvuktAviti, iSukArau dakSiNottarayordizordhAtakIkhaNDavibhAgakAriNAviti, 'do cullahimavaMtakUDAityAdi, himavadAdayaH SaD varSadharaparvatAH teSu ye dve dve kUTe jambUdvIpaprakaraNe abhihite te parvatAnAM dviguNatvAd ekaikazo dve dve syAtAmiti, varSadharANAM dviguNatvAt padmAdihUdA api dviguNAstaddevyo'pyevamiti / caturddazAnAM gaGgAdimahAnadInAM pUrvapazcimAddhapikSayA dviguNatvAt tatprapAtahUdA api dvau dvau syurityAha- 'do gaMgApavAyaddahe 'tyAdi, 'do rohiyAo' ityAdau nadyadhikAre gaGgAdInAM sadapi dvittvaM noktaM, jambUdvIpaprakaraNoktasya "mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo mahApaumaddahAo do mahAnadIo pavahaMtI" tyAdisUtrakramasyAzrayaNAt, tatra hi rohidAdaya evASTI zrUyanta iti, citrakUTapadmakUTavakSaskAraparvatayorantare nIlavadvarSadharaparvatanitambavyavasthitAd grAhavatIkuNDAddakSiNatoraNavinirgatA'STAviMzatinadIsahaparivArA zItAbhigAminI sukacchamahAkacchavijayayorvibhAgakAriNI grAhavatI nadI, evaM yathAyogaM dvayordvayoH savakSaskAraparvatayorvijayayorantare krameNa pradakSiNayA dvAdazapyantaranadyo yojyAH, taddivattvaM ca pUrvavaditi, paGkavatItyatra vegavatIti granthAntare zyace, kSArodetyatra kSIrodetyanyatra, siMhazrotA ityatra sItazrotA ityaparatra, phenamAlinI gambhIramAlinI cetIha vyatyayazca dRzyate iti,
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/3/96 mAlyavadgajadantakabhadrazAlavanAbhyAmArabhya kacchAdIni dvAtriMzadvijayakSetrayugalAni pradakSiNato'vagantavyAnIti, tathA kacchAdiSukrameNa kSemAdipurINAMyugalAni dvAtriMzadavagantavyAnIti, bhadrazAlAdIni merau catvAri vnaani||1|| "bhUmIe bhaddasAlaM mehalajuyalaMmi donni rmmaaii| naMdanasomanasAiM paMDagaparimaMDiyaM siharaM" itivacanAt, mervordvitvecavanAnAdvitvamiti, zilAzcatastro meraupaNDakavanamadhyecUlikAyAH krameNa pUrvAdiSu, atra gaathe||1|| "paMDagavanaMmi cauro silAu causuvi disaasucuulaae| caujoyaNaussiyAo savvajuNakaMcaNamayAo // 2 // paMcasayAyAmAo majjhe diihttnn'ddhruNdaao| caMdaddhasaMThiyAo kumuoyarahAragorAo " iti, mandare-merau merucUlikA-zikharavizeSaH, svruupmsyaaH||1|| "merussa uvari cUlA jinabhavanavihUsiyA devI succaa| bArasa aTTha ya cauro mUle majjhuvari ruMdAya iti, vedikAsUtraM jambUdvIpavat, dhAtakIkhaNDAnantaraM kAlodasamudro bhavatIti tadvaktavyatAmAha mU. (97) kAlodassa NaM samudassa veiyA do gAuyAI uDDhe uccatteNaM pannattA / pukkharavaradIvaDDapuracchimaddheNaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA paM0 bahusamatullA jAva bharahe cevaeravaecevatahevajAvadokurAopaM0 devakurAcevauttarakurAceva, tatthaNaMdomahatimahAlatA mahahumA paM0 20 kUDasAmalI ceva paumarukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve paume ceva, jAva chavihaMpikAlaM paccanubhavamANA viharati / pukkharavaradIvaDapaJcacchimaddhe NaMmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaMdo vAsApaM0 taM0-taheva nANataMkUDasAmalIcevamahApaumarukkheceva, devAgaruleceva veNudevepuMDarIeceva, pukkharavaradIvaDe NaMdIve do bharahAiMdo eravayAiMjAva do maMdarA do maMdaracUliyAo, pukkharavassaNaM dIvassa veiyA do gAuyAiM uDamuccatteNaM pannattA, savvesipiNaM dIvasamuddANaM vediyAo do gAuyAiM uDamuccatteNaM pnnttaao| vR. 'kAlode' tyAdi kaNThyam, kAlodAnantaramanantaratvAdeva puSkaravaradvIpasya pUvArddhapazcArddhatadubhayaprakaraNAnyAha- 'pukkhare' tyAdi, trINyapyatidezapradhAnAni, atidezalabhyazcArthaH sugama eva, navaraMpUrvArdhAparArddhatAdhAtakIkhaNDavadiSukArAbhyAmavagantavyA, bharatAdInAMcAyAmAdisamataivaM bhaavniiyaa||1|| "iguyAlIsa, sahassA paMceva sayA havaMti unnsiiyaa| tevattaramaMsasayaM muhavikkhaMbho bhrhvaase|" // 2 // pannaTi sahassAiMcattAri sayA havaMti chAyAlA / terasa ceva ya aMsA bAhiro bharahavikkhaMbho"
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sthAnaM-2,-uddezakaH-3 // 3 // cauguNiya bharahavAso hemavae taM caugguNaM taiyaM / harivAsaMcauguNiyaM mahAvidehassa vikkhaMbho" ___ -evamairavatAdIni mntvyaani||4|| "sattattariM sayAIcoddasa ahiyAI sattarasa lakkhA / hoi kurUvikkhaMbho aTThaya bhAgA aparisesA // 5 // "cattAri lakkha chattIsa sahassA nava sayA ya solahiyA doNha girINAyAmo saMkhittotaMdhaNU kurUNaM // 6 // somanasamAlavaMtA dIhA vIsaM bhave sayasahassA / teyAlIsa sahassA auNAvIsAyadonni sayA // 7 // "solahiyaM sayamegaMchavvIsasahassa solasa ya lkkhaa| vijjuppabho nago gaMdhamAyaNA ceva dIhAo" mahAdrumA jaMbUdvIpakamahAdrumatulyAH tthaa||8|| "dhAyaivaraMmi dIve jo vikkhaMbho u hoi uNagANaM / so duguNo nAyavvo pukkharaddhe nagANaMtu // 9 // vAsaharA vakkhArA dahanaikuMDAvaNA ya siiyaaii| dIve dIve duguNA vittharao ussae tullA // 10 // usuyAra jamagakaMcaNa cittavicittA ya vaTTaveyaDvA / dIve dIve tullA dumehalA je ya veyaDDA" iti|pusskrvrdviipvedikaaprruupnnaanntrNshessdviipsmudrvedikaaprruupnnaamaah-'svvesiNpi Na'mityAdi kaNThyaM / ete ca dvIpasamudrA indrANAmutpAtaparvatAzrayA itIndravaktavyatAmAha mU. (98) do asurakumAriMdA pannattA, taM0-camare ceva balI ceva, do nAgakumAriMdA pannattA, taM0-dharaNe ceva bhUyANaMde ceva 2, do suvannakumAriMdA paM0 taM0-veNudeve ceva veNudAlI ceva, do vijjukumAriMdA paM0 20-hariceva harissahe ceva, do aggikumAriMdA pannattA taM0-aggisihe ceva aggimAnave ceva, do dIvakumAriMdA paM0 taM0-pune ceva visiTTe ceva, do udahikumAriMdA paM0 20jalakate caiva jalappabhe ceva, do disAkumAriMdA paM0 taM0-amiyagatI ceva amitavAhane ceva, do vAtakumAriMdA paM0 taM0-velaMbe ceva pabhaMjaNe ceva, do thaNiyakumAriMdA paNNattA, taM0-dhose ceva mahAdhose ceva, do pisAiMdA pannattA-taM0-kAle ceva mahAkAle ceva, do bhUiMdApaM020-surUve ceva paDirUve ceva, do jakkhidA pannattA, taM0-punabhadde ceva mANibhadde ceva, do rakkhasiMdA pannattA, taM0-bhIme ceva mahAbhIme ceva, do kinariMdA pannattA, taM0-kinnare caiva kiMpurise ceva, do kiMpurisiMdA paM0 20sappurise ceva mahApurise ceva, do mahoragiMdA paM020-atikAe ceva mahAkAe ceva, do gaMdhaviMdA paM0, taM0-gItaratI cevagIyajase ceva, do aNapaniMdA paM0, taM0-saMnihie ceva sAmaNNe ceva, do paNapanniMdA paM0, taM0-dhAeceva vihAe ceva, do isivAiMdA paM0, taM0-isicceva isivAlaeceva, do bhUtavAiMdA pannattA, taM0-issare ___
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 sthAnAGga sUtram 2/3/98 cevamahissare ceva, do kaMdidA paM020-suvaccheceva visale ceva, do mahAkadiMdA pannattA, taM0-hasse ceva hassaratI ceva, do kubhaMDiMdA paM0 taM0-see ceva mahAsee ceva, do pataiMdApaM0 20-patae ceva patayavaI ceva, ___ joisiyANaM devANaM do iMdA pannattA, taM0-caMde ceva sUre ceva, sohammIsANesuNaM kappesudo iMdApaM0, taM0-sakke ceva IsANe ceva, evaMsaNaMkumAramAhiMdesu kappesudo iMdApaM0, taM0-saNaMkumAre ceva mAhiMdeceva, baMbhalogalaMtaesuNaM kappesudoiMdApaM0, taM0baMbhe ceva laMtae ceva, mahAsukkasahassAresuNaM kappesu do iMdA pannattA, taM0-mahAsukke ceva sahassAre ceva, ANayapANatAraNaccutesuNaM kappesu do iMdA paM0 taM0-pANate ceva accute ceva, mahAsukkasahassAresu NaM kappesu vimANA duvaNNA paM0, taM0-hAliddA ceva sukillA ceva, gevinagANaM devANaM do rayaNIo uDamuccatteNaM pnnttaa|| vR. asurAdInAM dazAnAM bhavanapatinikAyAnAM mervapekSayA dakSiNottaradigdvayAzritatvena dvividhatvAd viMzatirindrAH, tatra camaro dAkSiNAtyo balI tvaudIcya ityevaM sarvatra, evaM vyantarANAmaSTanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazendrAH tathAaNapanikAdInAmapyaSTAnAmeva vyantaravizeSarUpanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazeti jyotiSkAnAM tvasaGkhyAtacandrasUryatve'pi jAtimAtrAzrayaNAd dvAveva candrasUryAkhyAvindrAvuktI saudharmAdikalpAnAM tu dazendrA ityevaM sarve'pi catuHSaSTiriti / devAdhikArAt tanivAsabhUtavimAnavaktavyatAmAha- 'mahAsukketyAdi kaNThyaM, navaraM hAridrANi-pItAni, kramazcAyaM saudharmAdivimAnavarNaviSayo yathA-saudharmezAnayo; paJcavarNAni tato dvayorakRSNAni punardvayorakRSNanIlAni tato dvayoH zukrasahanArAbhidhAnayoH pItazuklAni tata; zuklAnyeveti, Aha c||1|| "sohamme paMcavannA ekkagahANI u jA shssaaro| do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAI" (iti)| devAdhikArAdeva dvisthAnakAnupAtinI tadavagAhanAmAha-'gevejagANa'mityAdi, pUrvavad vyaakhyeymiti| sthAnaM-2 -uddezakaH 3 - samAptaH -sthAnaM-2-uddezakaH 4:vR. uktastRtIyoddezaka;, sAmprataM caturthaH samArabhyate-asya ca jIvAjIvavaktavyatApratibaddhasya pUrveNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasmin hi pudgalajIvadharmA uktAH iha tu sarva jIvAjIvAtmakamitivAcyam, anenasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyemAnipaJcaviMzatirAdisUtrANi samayetyAdIni, mU. (99) samayAti vAAvaliyAtivAjIvAtiyAajIvAtiyA pavuccati 1, ANApAnUti vAthovetivAjIvAtiyAajIvAtiyA pavuJcati 2, khaNAti vAlavAtivAjIvAtiyA ajIvAti yA pavuccati 3, evaM muhattAti vA ahorattAti vA 4, pakkhAti vA mAsAti vA 5, uDrati vA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -4 * ayanAti vA 6, saMvaccharAti vA jugAti vA 7, vAsasayAti vA vAsasahassAi vA 8, vAsasatasahassAi vA vAsakoDIi vA 9, puvvaMgAti vA puvvAti vA 10, tuDiyaMgAti vA tuDiyAti vA 11, aDuMgAti vA aDaDAti vA 12, avavaMgAti vA avavAti vA 13, hUhUaMgAti vA hUhUyAti vA 14, uppalaMgAti vA uppalAti vA 15, paumaMgAi vA paumAti vA 16, naliNaMgAti vA NaliNAti vA 17, acchanikuMraMgAti vA acchaniurAti vA 18, auaMgAti vA auAti vA 19, nauaMgAti vA nauAti vA 20, pautaMgAti vA pautAti vA 21, cUlitaMgAti vAcUlitAti vA 22, sIsapaheliyaMgAti vA sIsapaheliyAti vA 23, paliovamAti va sAgarovamAti vA 24, ussappiNIti vA osappiNIti vA jIvAti yA ajIvAti yA pavuJcati 25, gAmAti vA nagarAti vA nigamAti vA rAyahANIti vA kheDAti vA kabbaDAti vA maDaMbAti vA doNamuhAti vA paTTaNAti vA AgarAti vA AsamAti vA saMbAhAti vA saMnivesAi vA dhosAi vA ArAmAi vA ujjANAti vA vanAti vA vanasaMDAti vA vAvIi vA pukkharaNIti vA sarAti vA sarapaMtIti vA agaDAti vA talAgAti vA dahAti vA nadIti vA puDhavIti vA udahIti vA vAtakhaMdhAti vA uvAsaMtarAti vA balatAti vA biggahAti vA dIvAti vA samuddAi va velAti vA vetitAti vA dArAti vA toraNAti vA neratitAti vA neratitAvAsAti vA jAva vemANiyAi vA vemANiyAvAsAti vA kappAti vA kappavimANAvAsAti vA vAsAti vA vAsadharapavvatAti vA kUDAti vA kUDagArAti vA vijayAti vA rAyahANIi vA jIvAti vA ajIvAti vA pavuccati 47 chAtAti vA AtavAti vA dosiNAti vA aMdhagArAti vA omANAti vA ummANAti vA atitANagihAti vA ujjANagihAti vA avaliMbAti vA sanippavAtAti vA jIvAti yA ajIvAti yA paccai / do rAsI paM0 taM jIvarAsI ceva ajIvarAsI ceva vR. eSAM cAnantarasUtreNAyamabhisambandhaH- pUrvatra jIvavizeSaNAmuccatvalakSaNo dharmo'bhihitaH, iha tu dharmAdhikArAdeva samayAdisthitilakSaNo dharmo jIvAjIvasambandhI jIvAjIvatayaiva dharmadharmiNorabhedenocyata iti, tatra sarveSA kAlapramANAnAmAdyaH paramasUkSmo'bhedyo niravayava utpalapatrazatavyatibhedAdyudAharaNopalakSitaH samayaH, tasya cAtItAdivivakSayA bahutvAd 97 bahuvacanamityAha 'samAyAi vA 'ityAdi, itizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, tathA asaGkhyAtasamayasamudayAtmikA AvalikA kSullakabhavagrahaNakAlasya SaTpaJcAzaduttaradvizatatamabhAgabhUtA iti, tatra samayA iti vA AvalikA iti vA yatkAlavastu tadavigAnena jIvA iti ca, jIvaparyAyatvAt, paryAyaparyAyaNozca kathaJcidabhedAt, tathA ajIvAnAM pudgalAdInAM paryAyatvAdajIvA iti ca, cakArI samuccayArthI, dIrghatA ca prAkRtatvAt, procyate - abhidhIyata iti, na jIvAdivyatirekiNaH samayAdayaH, tathAhi - jIvAjIvAnAM sAdisaparyavasAnAdibhedA yA sthitistadmedAsamayAdayaH sA ca taddharmo dharmazca dharmiNo nAtyantaM bhedavAn, atyantabhede hi viprakRSTadharmamAtropalabdhau pratiniyatadharmiviSaya eva saMzayo na syAt tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAd, dRzyate ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhAvisara - 37
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/4/99 vivarAntarataH kimapizuklaMpazyati tadAkimiyaM patAkAkiMvAbalAketyevaMpratiniyatadharmiviSayaH saMzaya iti, abhede'pi sarvathA saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAditi, iha tvabhedanayAzrayaNAjjIvAi yetyAdhuktam, ihacasamayAvalikAlakSaNArthadvayasyajIvAdidvayAtmakatayA bhaNanA dvisthAnakAvatArozyaH, evamuttarasUtrANyapineyAni, vizeSatuvakSyAmaiti, 'ANApANU' ityAdi, 'AnaprANA'viti-ucchAsaniHzvAsakAlaH saGkhyAtAvalikA-pramANAH, Aha c||1|| "haTThassa aNavagallassa, niruvakiTThassa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccaI" tathA stokAH saptocchvAsaniHzvAsapramANAH, kSaNAH saGkhyAtAnaprANalakSaNAH, saptastokapramANA lavAH, 'eva'mitiyathAprAktane sUtratye jIvA iticaajIvA iticaprocyate ityadhItamevaM sarveSUttarasUtreSvityarthaH, muhUrtAH-saptasaptatilavapramANAH, uktnyc||1|| "satta pANUNi se thove, satta thovANi selave / lavANaM sattahattarIe, esa muhutte viyAhie // 2 // tinni sahassA sattaya sayANi tevattariMca uusaasaa| esa muhatto bhaNio savvehiM anaMtanANIhiM" iti, ahorAtrAH triMzanmuhUrtapramANAH, pakSAH paJcadazAhorAtrapramANAH, mAsA dvipakSAH, Rtavo dvimAsamAnAH vasantAdyAH,ayanAniRtutrayamAnAni, saMvatsarAayanadvayamAnAH, yugAni paJcasaMvatsarANivarSazatAdInipratItAni, pUrvAGgAnicaturazItivarSalakSapramANAni, pUrvANipUrvAGgAnyeva caturazItilakSaguNitAni, idaM caiSAM maanm||1|| "puvvassa u parimANaM sayariMkhalu hoti koddilkkhaao| chappannaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM" (iti), pUrvANicaturazItilakSaguNitAnitruTitAGgAni bhavanti, evaM pUrvasya pUrvasya caturazItilakSaguNanenottaramuttaraM saGkhyAnaM bhavati yAvacchIrSapraheliketi, tasyAM caturnavatyadhikamaGkasthAnazataM bhavati, atra krnngaathaa||1|| "icchiyaThANeNa guNaM paNasunnaM caurasItiguNitaM ca / kAUNaM taivAre puvvaMgaINa muNasaMkhaM" zIrSaprahelikAntaH sAMvyavahArikaH saGkhyAtakAlaH, tena ca prathamapRthivInArakANAM bhavanapativyantarANAM bharatairavateSu suSamaduSSamAyAH pazcime bhAge naratirazcAM cAyurmIyata iti, kiJcazIrSaprahelikAyAH parato'pyastisaGkhyAtaH kAlaH,sacAnatizAyinAMnavyavahAraviSaya itikRtvaupamye prakSiptaH, ata evazIrSaprahelikAyAH parataH palyopamADupanyAsaH, tatra palyenopamA yeSu tAni palyopamAni-asaGkhyAtavarSakoTIkoTIpramANAni vakSyamANalakSaNAni, sAgareNopamA yeSu tAni sAgaropamANi-palyopamakoTIkoTIdazakamAnAnIti, dazasAgaropamakoTIkoTya utsarpiNI, evamevAvasarpiNIti ___ kAlavizeSavat grAmAdivastuvizeSA api jIvAjIvA eveti dvipadaiH saptacatvAriMzatA sUtrairAha-"gAme tyAdi, ihacapratyekaMjIvAiyetyAdirAlApo'dhyetavyo, grAmAdInAMcajIvAjIvatA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -4 pratItaiva, tatra karAdigamyA grAmAH, naiteSu karo'stIti nakarANi 1, nigamAH-vaNignivAsAH rAjAdhAnyo-yAsu rAjAno'bhiSicyante 2 kheTAni-dhUliprAkAropetAni karbaTAni-kunagarANi 3, maDambAni sarvato'rddhayojanAtparato'vasthitagrAmANi droNamukhAniyeSAMjalasthalapathAvubhAvapi staH 4 pattanAni yeSu jalasthalapathayoranyatareNa paryAhArapravezaH, AkarA-lohAdyutpattibhUmayaH 5, AzramAH-tIrthasthAnAni saMvAhAH-samabhUmau kRSi kRtvA yeSu durgabhUmibhUteSu dhAnyAni kRSIbalAH saMvahanti rakSArthamiti 6, sannivezAH sArthakaTakAdeH ghoSA-goSThAni7,ArAmA-vividhavRkSalatopazobhitAH kadalyAdipracchannagRheSu strIsahitAnAM puMsAM ramaNasthAnabhUtA iti, udyAnAni patrapuSpaphalacchAyopagAdivRkSopazobhitAni bahujanasya vividhaveSasyonnatamAnasya bhojanArthaM yAnaM-gamanaM yeSviti 8, banAnItyekajAtIyavRkSANi vanakhaNDAH-anekajAtIyottamavRkSAH 9, vApI caturA puSkariNI vRttApuSkaravatI veti 10, sarAMsi-jalAzayavizeSAHsaraHpaGkatayaH-sarasAMpaddhatayaH 11, agaDa'tti avaTAH-kapAH, taDAgAdIni pratItAni 12, pRthivI-ratnaprabhAdikA udadhiH-tadadhoghanodadhiH 14, vAtaskandhAH-dhanavAtatanuvAtA itare vA avakAzAntarANi-vAtaskandhAnAmadhastAdAkAzAni, jIvatA caiSAM sUkSmapRthivIkAyikAdijIvavyAptatvAt 15, valayAni-pRthivInAM veSTanAni ghanodadhidhanavAtatanuvAtalakSaNAnIti vigrahA-lokanADIvamaNi, jIvatAcaiSAMpUrvavat 16, dvIpAH samudrAzca pratItAH 17, velA-samudrajalavRddhiH, vedikAH pratItAH 18, dvArANi-vijayAdIni toraNAni tezveveti 19, _ nairayikAH-kliSTasattvatizeSAsteSAM cAjIvatA karmapudgalAdyapekSayA tadutpattibhUmayo nairayikA- vAsAsteSAM ca jIvatA pRthivIkAyikAdyapekSayA, ityevaM caturviMzatidaNDako'bhidheyaH 43 ata evAha-pAva'dityAdi, kalpAH-devalokAstadaMzAH kalpavimAnAvAsAH 44, varSANibharatAdikSetrANivarSadharaparvatAH-himavadAdayaH 45, kUTAni-himavatkUTAdIni kUTAgArANi-teSveva devabhavanAni46, vijayAH-cakravartivijetavyAnikacchAdInikSetrakhaNDAni, rAjadhAnyA:-kSemAdikAH, 'jIve'tyAdi ihoktaM sarvatra sambandhanIyamiti 47 / / ye'pi pudgaladharmAste'pi tathaivetyAha-'chAye'tyAdi sUtrapaJcakaM gatArtham, navaraM chAyA vRkSAdInAmAtapaH Adityasya, 'dosiNAti vattijyotsnA andhakArANi-tamAMsi, avamAnAnikSetrAdInAMpramANAni hastAdIni unmAnAni-tulAyAH karSAdIni, atiyAnagRhANi-nagarAdipraveze yAnigR-hANi, udyAnagRhANipratItAni, avaliMbAsanippavAyA yarUDhito'vaseyA iti, kimetat sarvamityAha-jIvAitica, jIvavyAptatvAtatadAzritatvAdvA, ajIvAitica' pudgalAdyajIvarUpatvAt tadAzritvAdveti, procyate-jinaiH prarUpyata iti / iha ca jIvAi yetyAdi sUtrapaJcake'pi prtyekmdhyetvymiti| atha samayAdivastu jIvAjIvarUpameva kasmAdabhidhIyate ?, ucyate tadvilakSaNarAzyantarAbhAvAd, ata evAha-do rAsI'tyAdi kaNThyam / jIvarAzizca dvidhA-baddhamuktabhedAt, tatra baddhAnAMbandhanirUpaNAyAha mU. (100) duvihe baMdhe paM0, taM0-pejabaMdhe ceva dosabaMdhe ceva, jIvANaM dohiM ThANehiM pAvaM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 sthAnAGga sUtram 2/4/100 kammaM baMdhaMti, taM0-rAgeNa ceva doseNa ceva, jIvA NaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM udIreti, taM0abbhovagamitAte ceva vetaNAte uvakka mitAte ceva veyaNAte, evaM vedeti evaM nijjareti-abbhovagamitAte ceva veyaNAte uvakka mitAte ceva veyaNAte . prema-rAgo mAyAlobhakaSAyalakSaNaH, dveSastu krodhamAnakaSAyalakSaNaH, yadAha119 11 "mAyA lobhakaSAyazcetyetad rAgasaMjJitaM dvandvam / krodho mAnazca punardeSa iti samAsanirdiSTaH " iti, premNaH - premalakSaNacittavikArasampAdakamohanIyakarmapudgalarAzerbandhanaM- jIvapradezeSu yogapratyayataH prakRtirUpatayA pradezarUpatayA ca sambandhanam tathA kaSAyapratyayataH sthityanubhAgavizeSApAdanaM ca premabandhaH, evaM dveSamohanIyasya bandho dveSabandha iti, uktaM hi - "jogA payaDipadesaM Thiti anubhAgaM kasAyao kuNai "tti, premadveSalakSaNAbhyAM karmabhyAmudayagatAbhyAM jIvAnAmazubhakarmabandho bhavatItyAha 'jIvANa' mityAdi, athavA pUrvasUtramanyathA vyAkhyAya sambandhAntaramasya kriyate-sAmAnyena bandho dvedhA-premato dveSatazceti, sa cAnivRttisUkSmasamparAyAntAn guNasthAninaH pratItya draSTavyaH, yastUpazAntamohakSINamohasayoginAM sa yogapratyaya eva, sa tu bandhatvena na vivakSinato, bandhasyApi tasya zeSakarmabandhavilakSaNatayA'bandhakalpatvAt, yasya hi karmaNo'sau tadalpasthitikAdivizeSaNam, 119 11 (uktaM ca)- "appaM bAyara mauyaM bahuM ca rukkhaM ca sukliM ceva / maMdaM mahavvayaM tiya sAyAbahulaM ca taM kammaM " (iti), alpaM sthityA bAdaraM pariNAmataH mRdvanubhAvataH bahu pradezaiH mandaM lepato vAsukAvat, mahAvyayaM sarvApagamAt / etadeva darzayannAha 'jIvA Na' mityAdi, jIvAH sattvAH NaM vAkyAlaGkAre dvAbhyAM 'sthAnAbhyA'; kAraNAbhyAM pApam-azubhamazubhamavanibandhanatvAt, na tu niranubandhaM dvisamayasthitikamatyantaM zubhaM, tasya kevalayogapratyayatvAditi, badhnanti spRSTAdyavasthAM kurvanti, rAgeNa caiva dveSeNa caiva, kaSAyairityarthaH, nanu midhyAtvAviratikaSAyayogA bandhahetavaH tatkathaM kaSAyA eva ihoktA iti ?, ucyate, kaSAyANAM pApakarmabandhaM prati prAdhAnyakhyApanArtha, prAdhAnyaM ca sthityanubhAgaprakarSakAraNatvAt teSAmiti, athavA atyantamanarthakAritvAd, uktaJca 119 11 "ko dukkhaM pAvejA kassa va sokkhehiM vimhao hojjA ? / ko vA na laheja mokkhaM ? rAgaddosA jai na hojjA" iti, athavA bandhahetudezagrAhakamevedaM sUtraM dvisthAnakAnurodhAditi na doSaH / uktasthAnadvayabaddhapApakarmaNazca yathodIraNavedananirjarAH kurvanti dehinastathA sUtratrayeNAha - 'jIve'tyAdi gatArtham, navaraMudIrayanti- aprAptAvasaraM sadudaye pravezayanti, abhyupagamenaaGgIkaraNena nirvRttA tatra vA bhavA AbhyupagamikI tayA - zirolocatapazcaraNAdikayA vedanayApIDayA upakrameNa-karmodIraNakAraNena nirvRttA tatra vA bhavA aupakramikI tayA- jvarAtIsArAdijanyayA, 'eva'miti uktaprakArata eva 'vedayanti' vipAkato'nubhavantyudIritaM saditi, 'nirjarayanti' pradezebhyaH zATayantIti / nirjharaNeca karmaNo dezaH sarvathA vA bhavAntare siddhau vA gacchataH zarIrAnniryANaM bhavatIti sUtrapaJcakena tadAha
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH-4 101 mU. (101) dohiM ThANehiM AtA sarIraM phusittANaM nijAti, taM0-deseNavi AtA sarIraM phusittANaM nijAti savveNaviAyA sarIragaMphusittANaM nijAti, evaM phurittANaM evaM phuDittA evaM saMvaTTatittA evaM nivvaTTatittA vR. 'dohI'tyAdikaM kaNThyaM, navaraM dvAbhyAM prakArAbhyAM 'deseNavi'tti dezenApikatipayapradezalakSaNena keSAJcitpradezAnAmilikAgatyotpAdasthAnaM gacchatA jIvena zarIrAdvahiH kSiptatvAt, 'AtmA' jIvaH, 'zarIraM' dehaM 'spRSTA' zliSTA niryAti' zarIrAnmaraNakAle niHsaratIti, 'savveNavitti sarveNa-sarvAtmanA sarvairjIvapradezaiH kandukagatyotpAdasthAnaM gacchatA zarIrAd bahiH pradezAnAmaprakSitpatvAditi, athavAdezenApi-dezato'pyapizabdaH sarveNApItyapekSaH, AtmA, zarIraM ko'rthaH ? - zarIradezaM pAdAdikaM spRSTvA'vayavAntarebhyaH pradezasaMhArAnniti, sa ca saMsArI, 'sarveNApi' sarvatayA'pi, apirdezanApItyapekSaH, sarvamapi zarIraM spRSTvA niryAtIti bhAvaH, saca siddho, vakSyatica-"pAyanijANA niraesu"uvavajaMtI"tyAdi, yAvat "savvaMgaNijjANAsiddhesu"tti AtmanA zarIrasya sparzane sati sphuraNaM bhavatItyata ucyate "eva'mityAdi, "eva'miti 'dohiM ThANehI tyAghabhilApasaMsUcanArthaH, tatra dezenApi kiyamirapyAtmapradezairilikAgatikAle savveNavittisarvairapigendukagatikAle zarIraM phurittANati sphorayitvA saspandaM kRtvA niryAti, athavA zarIrakaM dezataH zarIradezamityarthaH sphorayitvA pAdAdiniryANakAle, sarvataH-sarvaMzarIraMsphorayitvAsarvAGganiryANAvasara iti|sphornnaaccsaatmktvN sphuTaM bhavatItyAha __"eva'mityAdi, 'eva'miti tathaiva dezena-Atmadezena zarIrakaM 'phuDittANaM tisacetanatayA sphuraNaliGgataH sphuTaM kRtvA ilikAgatau sarveNa-sarvAtmanA sphuTaM kRtvA gendukagatAviti, athavA zarIrakaM dezataH-sAtmakatayA sphuTaM kRtvA pAdAdinA niryANakAle sarvataH-sarvAGganiryANaprastAva iti, athavAphuDittAsphoTayitvA vizUrNaM kRtvA, tatradezato'kSyAdivighAtenasarvataHsarvavizaraNena devadIpAdijIvavaditi / zarIraM sAtmakatayA sphuTIkurvaMstatsaMvartanamapi kazcitkarotItyAha 'eva'mityAdi, eva'miti tathaiva saMvaTTaittANaM'ttisaMvartya saGkocyazarIrakaMdezenelikAgatI zarIrasthitapradezaiHsarveNa-sarvAtmanAgendukagatausarvAtmapradezAnAMzarIrasthitatvAniryAtIti, athavA zarIrakaM-zarIraNamupacArAddaNDayogAddaNDapuruSavat, tatra dezataH saMvartanaM saMsAriNo mriyamANasya pAdAdigatajIvapradezasaMhArAt sarvatastu nirvANaM ganturiti, athavA zarIrakaM dezataH saMvartyahastAdisaGkocanena sarvataH-sarvazarIrasaGkocanena pipIlikAdivaditi / Atmanazca saMvartana kurvan zarIrasya nivartanaM karotItyAha eva 'nivvadRyittANaM'ti, tathaiva nivartya-jIvapradezebhyaH zarIrakaM pRthakkatyetyarthaH, tatra dezenelikAgatau sarveNagendukagato, athavAdezataH zarIraM nirvAtmanaH pAdAdiniryANavAn sarvataH sarvAGganirvANavAniti, athavA paJcavidhazarIrasamudAyApekSayAdezataHzarIram audArikAdi nivartya taijasakArmaNetyAdAyaiva, tathA sarveNa-sarvaMzarIrasamudAyaM nivartya niryAti, sidhytiityrthH| anantaraM sarvaniryANamuktam, tacca paramparayA dharmazravaNalAbhAdiSu, te ca yathA syustathA darzanayanAha mU. (102) dohiM ThANehiM AtA kevalipanattaM dhammaM labhejA savaNatAte, taM-khateNa ceva uvasameNa ceva, evaMjAva manapajjavanANaM uppADejA taM0-khateNa ceva uvasameNaM cev|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 sthAnAGga sUtram 2/4/102 vR. 'dohI'tyAdi kaNThayaM, navaraM 'khaeNa ceva'tti jJAnAvaraNIyasya darzanamohanIyasya ca karmaNaH udayaprAptasyakSayeNa-nirjaraNenaanuditasyacopazamena-vipAkAnanubhavena, kSayopazamenetyuktaM bhavati, yAvatkaraNAt kevalaM bohiM bujjhejjA muMDe bhavittA agArAoanagAriyaM pavvaejjA kevalaM baMbhaceravAsamAvasejA, kevaleNaM saMjameNaM saMjamijjA, kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, kevalaM AbhinibohiyanANamuppADejA ityAdizyam, evaMyAvanmanaHparyavajJAnamutpAdayediti, kevalajJAnaM tu kSayAdeva bhavatIti tantroktam / iha ca tadyapi bodhyAdayaH samyakatvacAritrarUpatvAt kevalena kSayeNa upazamena ca bhavanti tathA'pyete kSayopazamenApi bhavanti, zravaNAbhinibodhikAdIni tu kSayopazamenaiva bhavantIti sarvasAdhAraNaH kSayopazama uktaH padadvayonAtaHsa eva vyAkhyAta iti| bodhyAbhinibodhikazrutAvadhijJAnAni ca SaTSaSTisAgaropamasthitikAnyutkarSato bhavanti, sAgaropamANi ca palyopamAzritAnIti taddivatayaprarUpaNAmAha mU. (103) duvihe addhovamie pannatte taM0- paliovame ceva sAgarovame ceva, se kiM taM paliovame?, paliovame vR. upamA-aupamyaM, tayA nivRttamaupamikaM addhA-kAlastadviSayamaupamikamadvaupamikam, 'upamAnamantareNa yatkAlapramANamanatizayinA grahItuM na zakyate tadadvaupamikamiti bhAvaH, tacca dvidhA-palyopamaM caiva sAgaropamaM caiva, tatra palyavatpalyastenopamA yasmiMstatpalyopamam, tathA sAgareNopamA yasmiMstatsAgaropamaM, sAgaravanmahAparimANamityarthaH, idaM ca palyopamasAgaropamarUpamaupamikaM sAmAnyata uddhArAddhAkSetrabhedAt tridhA, punarekaikaMsaMvyavahArasUkSmabhedA dvidhA, tatra saMvyavahArapalyopamaMnAmayAvatAkAlena yojanAyAmaviSkambhoccatvaH palyomuNDanAnantaramekAdisaptAntAhorAtraprarUDhAnAM vAlAgrANAM bhRtaH pratisamayaM vAlAgroddhAre sati nirlepo bhavati sa kAlo vyAvahArikamuddhArapalyopamamucyate, teSAMdazabhiHkoTIkoTIbhiH vyAvahArikamuddhArasAgaropamucyate, teSAmeva vAlAgrANAM dRSTigocarAtisUkSmadravyAsaGkhayeyabhAgamAtrasUkSmapanakAvagAhanA'saGkhyAtaguNarUpakhaNDIkRtAnAM bhRtaH palyo yena kAlena nirlepo bhavati tathaivoddhAre tatsUkSmamuddhArapalyopamaM, tathaiva ca sUkSmamuddhArasAgaropamam, anena ca dvIpasamudrAH parisaGkhyAyante, Aha c||7|| "uddhArasAgarANaM aDDAijANa jattiyA smyaa| _duguNAduguNapavitthara dIvodahi rajju evaiyA // " (iti) ___addhApalyopamasAgaropame api sUkSmabAdarabhede evameva, navaraM varSazate 2 vAlasya vAlAsaGkhayeyakhaNDasya coddhAra iti, anena nArakAdisthitayo mIyante, kSetrato'pi te dvividhe evameva, navaraMpratisamayamekaikAzapradezApahAre yAvatA kAlena vAlAgraspRSTA eva pradezAuddhiyante sa kAlo vyAvahArika iti, yAvatAca vAlAgrAsaGkhyAtakhaNDaiH spRSTA aspRSTAzcodhdhiyante sa kAlaH sUkSakSma iti, ete ca prarUpaNAmAtraviSaye eva, AbhyAM ca dRSTivAde spRSTAspRTapradezavibhAgena dravyamAne prayojanamitizrUyate, bAdarecatrividheapiprarUpaNAmAtraviSaye eveti,tadevamiha prakrouddhArakSetraupamikayonirupayogitvAdaddhaupamikasyaiva copayogitvAd addhetivizeSaNaM sUtre upAttamiti, ata evAddhApalyopamalakSaNAbhidhitsayA''ha sUtrakAraH____'sekiMta'mityAdi, atha kiMtatpalyopamaM?,yadaddhaupamikatayA nirdiSTamitiprazne nirvacanametadanuvAdenAha - 'paliovame'tti palyopamamevaM bhavatIti vAkyazeSaH,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 sthAnaM-2, - uddezakaH -4 mU. (104) jaMjoyaNavicchinnaM, pallaM egAhiyapparUDhANaM / hoja niraMtaranacitaM bharitaM vAlaggakoDI] vR. 'jaM' gAha, kila yadyojanavistIrNamityupalakSaNatvAtsarvato yadyojanapramANaM palyaMdhAnyasthAnavizeSaH ekAha eva aikAhikastena prarUDhAnAM-vRddhAnAM muNDite zirasi ekenAlA yAvatyo bhavantItyarthaH, etasyacopalakSaNatvAdutkarSataH saptAhaprarUDhAnaMvAlAgrANAMkoTyo-vibhAgAH sUkSmapalyopamApekSayA'saMkhyeyakhaNDAnibAdarapalyopamApekSayA tukoTayaH-saGkhyAvizeSAH tAsAM kiM bhavet ? - 'bharitaM' bhRtaM, kathamityAha - 'nirantaraM' nicitaM nibiDatayA nicayavatkRtamiti / mU. (105) vAsasae vAsasae ekke ke avahaDaMmi jo kaalo| so kAlo boddhavvo, uvamA egassa pallassa // vR. 'vAsa' gAhA, etasmAtmapalyAvarSazate varSazate'tikrAnte sati prativarSazatamityarthaH, ekaikasmin vAlAgreasavyekhaNDecApahRte-uddha tesati yaH kAlo' yAvatIaddhAbhavatipramANataH satAvAn kAlo boddhavyaH, kimityAha - 'upamA upameyaH, kasyetyAha-ekasya palyasya, idamuktaM bhavati-sa kAla ekaMpalyopamaM sUkSmaM vyAvahArikaM cocyata iti| mU. (106) eesiM pallANaM koDAkoDI haveja dsgunnitaa| taMsAgarovamassa u egassamave priimaannN|| vR. 'eesiM' gAhA, eteSAm-uktarUpANAM sUkSmabAdarANAM 'palyAnAM' palyopamAnAM koTIkoTI bhaved dazaguNitA yaditi gamyate, daza koTIkoTya ityarthaH, tadekasya sUkSmarUpasya bAdararUpasya vA sAgaropamasyaiva bhvetprmaannmiti| etaizca yeSAM krodhAdInAM phalabhUtakarmasthitinirUpyate tatvasvarUpanirUpaNAyAha - mU. (107) duvihe kohe pannatte taM0 - AyapaiTTite ceva parapaiTThie ceva, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, evaMjAva micchAdasaNasalle / vR. AtmAparAdhAdaihikApAyadarzanAdAtmani pratiSThitaH-AtmaviSayo jAtaH AtmanA vA paratrAkrozAdinApratiSThito-janita AtmapratiSThitaH, pareNAkrozAdinApratiSThitaH-udIritaH parasmin vApratiSThito-jAtaH parapratiSThita iti / eva'miti yathA sAmAnyato dvedhA krodha ukta evaM nArakAdInAM caturviMzatervAcyaH, navaraMpRthivyAdInAmasaMjJinAmuktalakSaNamAtmapratiSThitatvAdi pUrvabhavasaMskArAt medhgtmvgntvymiti|evNmaanaadiinimithyaatvaantaanipaapsthaankaanyaatmprprtisstthitvishessnnaani sAmAnyapadapUrvakaMcaturviMzatidaNDakenAdhyetavyAni, ataevAha- 'evaMjAva micchAdasaNasalle tti, eteSAM ca mAnAdInAM svavikalpajAtaparajanitatvAbhyAM svAtmavartiparAtmavartibhyaM vA svaparapratiSThitatvamavaseyam / evamete pApasthAnAzritAstrayodaza daNDakA iti| uktavizeSaNAni ca pApasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti tAn bhedata Aha mU. (108) duvihA saMsArasamAvannagA jIvA paM0 20 - tasA ceva thAvarA ceva, duvihA savvajIvApaM020-siddhAceva asiddhAceva, duvihAsavvajIvApa0 taM0-saiMdiyAcevaaNiMdiyA ceva, evaM esA gAhA phAsetavvA jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva vR. 'duvihe tyAdi knntthymiti||nnusNsaarinnevjiivaa utAnye'pi santi?,santyeveti
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 sthAnAGga sUtram 2/4/108 prAya ubhayadarzanayA trayodazasUtrImAha - 'duvihA savve' tyAdikaM, kaNThyA ceyaM, navaraM sendriyAHsaMsAriNo'nindriyAH- aparyAptakakevalisiddhAH 2 'evaM esa' tti, 'evaM' siddhAdisUtroktakrameNa 'duvihA savvajIve'tyAdilakSaNena eSA vakSyamANA prastutasUtrasaGgragAthA sparzanIyA anusaraNIyA, etadanusAreNa trayodazApi sUtrANyadhyetavyAnItyarthaH, atha evAha- 'jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva' tti / mU. (109) 'siddhasaiMdiyakAe joge vee kasAya lesA ya / nANuvaogAhAre bhAsaga carime ya sasarIrI // vR. 'siddha' gAhA, siddhAH sendriyAzca setarA uktAH, evaM 'kAe' tti, kAyAH pRthivyAdayastAnAzritya sarve jIvAH saviparyayA vAcyAH, evaM sarvANi vyAkhyeyAni, vAcanA caivaM- 'sakAyaJceva akAyacceva' 'sakAyAH' pRthivyAdiSaDvidhakAyaviziSTAH saMsAriNaH, akAyAstad-vilakSaNAH siddhAH 3, sayogAH - saMsAriNaH ayogA- ayoginAH siddhAzca 4, 'vedetti savedAH - saMsAriNaH avedAHanivRttibAdarasamparAyavizeSAdayaH SaT siddhAzca 5, 'kasAya'ti, sakaSAyAH- sUkSmasamparAyAntAH akaSAyAH-upazAntamohAdayazcatvAraH siddhAzca 6, 'lesA ya'tti salezyAH - sayogyantAH saMsAriNaH alezyAH-ayoginaH siddhAzca 7, 'nANe' tti jJAninaH- samyagdRSTayo'jJAnino - mithyAdRSTayaH, Ahaca 11911 "avisesiyA mai cciya sammaddiTThissa sA mainnANaM / annANaM micchAdiTThissa suyaMpi emeva // " (iti) ajJAnatA ca mithyASTibodhasya sadatoravizeSaNAt, tathAhi - santyarthAH, iha tatsattvaM kathaJciditi vizeSitavyaM bhavati, svarUpeNetyarthaH, mithyAdRSTistu manyate - santa eveti, tatazca pararUpeNApi teSAM sattvaprasaGgaH, tathA na santyarthA, iha tadasattvaM kathaJciditi vizeSivayaM bhavati, pararUpeNetyarthaH, sa tu na santyeveti manyate, tathA ca tavpratiSedhakavacanasyApyabhAvaH prasajatIti, athavA zazaviSANAdayo na santItyetatkathaJciditi vizeSaNIyaM yataste zazamastakAdisamavetatayaiva na santi, na tu zazazca viSANaM ca zazasya vA viSANaM zrRGgipUrvabhavagrahaNApekSayA zazaviSANaM tadrUpatayA'pi (vA) na santItitadevaM sadasatoH kathaJcidityetasya vizeSaNasyAnabhyupagamAt tasya jJAnamapyathArthatvena kutsitatvAdajJAnameva, Aha ca - 119 11 "jaha duvvayaNamavayaNaM kucchiyasIlaM asIlamasatIe / bhaNNai taha nApi hu micchaddiTThissa annANaM / / " (iti) tathA mithyAdhSTeradhyavasAyo na jJAnaM, bhavahetutvAt, mithyAtvAdivat, tathA yacchopalabdherunmattavat, tathA jJAnaphalasya sakriyAlakSaNasyAbhAvAt andhasya svahastagatadIpaprakAzavaditi, Aha ca 11911 "sadasadavisesaNAo bhavaheujaicchiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo micchAdiTThissa annANaM / / " (iti) 8, 'uvaogi 'tti, sAgArovautte ceva aNagArovautte caiva tti sahAkAreNa-vizeSAMzagrahaNazaktilakSaNena varttate ya upayogaH sa sAkAro, jJAnopayoga ityarthaH, tenopayuktAH sAkAropayuktAH, anAkArastu tadvilakSaNo darzanopayoga ityarthaH, abhidhIyate ca -
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 sthAnaM-2,- uddezakaH -4 // 1 // "jaM sAmannaggahaNaM bhAvANaM neya kaTu aagaarN| avisesiUNa atthe daMsaNamiti vuccae samae // " (tti) tenopayuktA anAkAropayuktA iti 9, 'AhAre'tti, AhArakAojolomakavalabhedAbhinnAhAravizeSagrAhiNaH, Aha c||1|| "oyAhArA jIvA savve apajjattagA muneyavvA / pajjattagA yalobhe pakkheve hoMti bhaiyavvA / / // 2 // egidiya devANaM neraiyANaMca natthi pakkhevo / sesANaMjIvANaM saMsAratthANa pkkhevo||" iti, ||3||(anaahaarkaastu) "viggahagaimAvannA 1 kevaliNo samohavA 2 ajogI ya 3 / siddhA ya4 anAhArA sesA AhAragA jIvA // " iti, 10 / 'bhAsa'ttibhASakAH-bhASAparyAptiparyAptAH abhASakAH-tadaparyAptakAayogisiddhAzca 11 'carama'tti caramA yeSAM caramo bhavo bhaviSyati, acaramAstu yeSAM bhavyatve satyapi caramo bhavo na bhaviSyati, nanisyintItyarthaH 12 / sasarIrittisahayathAsambhavaMpaJcavidhazarIreNa yeteinsamAsAntavidheH sazarIriNaH-saMsAriNoazarIriNastu-zarIrameSAmastItizarIriNastanniSedhAdazarIriNaHsiddhAH 13||etecsNsaarinnH siddhAzcamaraNAmaraNadharmakAH, aprazastaprazastamaraNatazcaitebhavantIti prazastAprazastamaraNanirupaNAya navasUtrImAha - mU. (110) do maraNAiMsamaNeNaMbhagavatA mahAvIreNaMsamaNANaMniggaMthANaMnonicaMvanniyAI no nicaM kittiyAiM no nicaM pUiyAiM no niccaM pasatthAI no niccaM abbhaNunnAyAiM bhavaMti, taMjahAbalAyamaraNe ceva vasaTTamaraNe ceva ? evaM niyANamaraNe ceva tabbhavamaraNe ceva 2 giripaDaNe ceva tarupaDaNe ceva 3 jalappavese ceva jalaNappavese ceva 4 visabhakkhaNe veva satthovADaNe ceva 5 domaraNAiMjAvanoNicaM abbhaNunAyAiMbhavaMti, kAraNeNa punaappaDikuTThAiMtaM0-vehANase ceva giddhapaDhe ceva 6 do maraNAiMsamaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM nicaM vanniyAI jAva abbhaNunAtAiMbhavaMti, taM0 - pAovagamaNe ceva bhattapaJcakkhANe ceva7 pAovagamaNe duvihe paM0 taM0 - nIhArime caiva anIhArime ceva niyamaM apaDikkame 8 bhattapaJcakkhANe duvihe paM0 20. nIhArime ceva anIhArime ceva, nIyamaM sapaDikka me 9 vR. 'do maraNAi' mityAdi, kaNThyA ceyam, navaraM dve maraNe zramaNena bhagavatA mahAvIreNa zramyanti-tapasyantIti zramaNasteSAM, te ca zAkyAdayo'pi syuH, yathoktam - "niggaMtha 1 sakkara tAvasa 3 geruya 4 AjIva 5paMcahA samaNA" iti tad-vyacchedArthamAha-nirgatA granthAna-bAhyAbhyantarAditi nirgranthAH-sAdhavasteSAM no 'nityaM sadA varNite' taMstayoH pravartayitumupAdeyaphalatayA nAbhihite kIrttite-nAmataH saMzabditeupAdeyadhiyA 'buiyAI tivyaktavAcA ukteupAdeyasvarUpataH pAThAntareNa 'pUjite vA' tatkAripUjanataH 'prazaste' prazaMsitezlAghite, 'zaMsustutA vitivacanAt, 'abhyanujJAte' anumate yathA kuruteti, 'valAyamaraNaM'ti valatAM-saMyamAnivartamAnAnAM parISahAdibAdhitatvAt maraNaM valanmaraNaM, 'vasaTTamaraNaM'ti indriyANAM vazam-adhInatAmRtAnAMgatAnAM snigdhadIpakalikAvalokanAkulitapataGgAdInAmiva maraNaM vazArttamaraNamiti, Aha ca
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 sthAnAGga sUtram 2/4/109 // 1 // "saMjamajogavisannA maraMtije taM valAyamaraNaM tu| iMdiyavisayavasagayA maraMtijetaM vasaTTe tu / / " iti, evaM 'niyANe'tyAdi, 'eva'miti do maraNAI samaNeNamityAdyabhilApasyottarasUtreSvapi sUcanArthaH, RddhibhogAdiprArthanA nidAnaMtatpUrvakaMmaraNaMnidAnamaraNaM, yasmin bhavevartatejantustadbhavayogyamevAyurbaddhavApurnamiyamANasyamaraNaM tadbhavamaraNam, etacca saGkhyAtAyuSkanaratirazcAmeva, teSAmeva hi tadbhavAyurbandho bhavatIti, uktNc|||| "mottuM akammabhUmaganaratirie suragaNeya nerie| sesANaM jIvANaM tabmavamaraNaMtu kesiMci // " iti, 'satthovADaNe'ttizastreNa-kSurikAdinAavapATanaM-vidAraNaM svazarIrasyayasmiMstacchastrAvapATanam, 'kAraNe puNe'tyAdi, zIlabhaGgarakSaNAdau pAThAntaretu kAraNena 'apratikruSTe' anivArite bhagavatA, vRkSazAkhAdAvudvaddhatvA vihAyasi-nabhasi bhavaMvaihAyasaMprAkRtatvenatuvehAnasamityuktamiti, gRdhaiH spRSTaM-sparzanaM yasmiMsatad gRdhraspRSTam, yadivA gRdhrANAM bhakSyaM pRSThamupalakSaNatvAdudarAdi catadbhakSya-karikarabhAdizarIrAnupravezena mahAsattvasyamumUrSoryasmiMstat gRdhrapRSThamiti, gAthA'tra // 1 // "gaddhAdibhakkhaNaM gaddhapaTThamubaMdhaNAdi vehaasN| ete doni'vimaraNA kAraNajAe aNunAyA // " iti, aprazastamaraNAnantaraMtaprazastaM bhavyAnAM bhavatItitadAha - 'do maraNAI' ityAdi, pAdapovRkSaH, tasyevachinnapatitasyopagamanam atyantanizceSTatayA'vasthAnaMyasmiMstatpAdapopagamanaM bhaktaMbhojanaMtasyaivanaceSTAyAapipAdapopagamanaivapratyAkhyAnaM varjanaMyasmiMstadbhaktapratyAkhyAnamiti, 'nIhArimaM ti yadvasaterekadeze vidhIyate tattataHzarIrasya nirharaNAt-nissAraNAni rimaM, yatpunagirikandarAdau tadanirharaNAdani rimaM / 'niyamati vibhaktipariNAmAniyamAdapratikarma-zarIrapratikriyAvarjaM pAdapopagamanamiti, bhavati cAtra gaathaa||1|| "sIhAisu abhibhUo pAyavagamaNaM karei thircitto| AuMmi pahuppaMte viyANiuM navari gIyattho / " iti, idamasya vyAghAtavaducyate, nivyAghatiM tu yatsUtrArthaniSThatiH utsargato dvAdaza samAH kRtaparikarmA san kAla eva karotIti, tadvidhizcAyam - // 2 // "cattAri vicittAI vigatInihiyANaM cattAri / saMvacchare ya donni u egaMtariyaMca aayaamN|| // 3 // nAivigiTThoya tavo chammAse parimiyaMcaAyAmaM / anne'viyachammAse hoi vigiTuMtavokammaM / / . vAsaM koDIsahiyaM AyAmaM kAu aanupuvviie| saMghayaNAdanurUvaM etto addhAi niymennN|| // 5 // (yataH)-dehammiasaMlihie sahasA dhAUhiM khijjamANehiM / jAyaiaTTajjhANaM sarIriNo crmkaalmmi| // 6 // (kiJca)-bhAvamapi saMlihei jiNappanIeNa jhANajogeNaM / bhUyatthabhAvanAhi ya parivahai bohimuulaaii| // 4 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH-4 107 // 7 // bhAvei bhAviyappA visesao navaritaMmi kaalmmi| payaIya nigguNattaM saMsAramahAsamuddassa // // 8 // jammajarAmaraNajalo aNAimaM vasaNasAvayAiNNo / jIvANa dukkhaheU kaTTheroddo bhvsmuddo|| // 9 // dhanno'haM jeNamae anorapArammi navarameyaMbhi / bhavasayasahassadulahaM laddhaM saddhammajANaMti / // 10 // eyassa pabhAveNaM pAlijaMtassa sai payatteNaM / jammaMtare'vijIvA pAvaMtina dukkhadogaccaM // // 11 // ciMtAmaNI auvvo eyamapuvvo ya kapparukkhotti / __ evaM paramo maMto eyaM paramAmayaM etthaM / / // 12 // etthaM veyAvaDiyaM gurumAINaM mahAnubhAvANaM / jesi pabhAveNeyaM pattaM taha paaliyNcev|| // 13 // tesiM namo tesiM namo bhAveNa puNovitesiMceva nmo| anuvakayaparahiyarayA je eyaM deti jIvANaM / " ityAdi, // 14 // "saMlihiUNa'ppANaM evaM paJcappiNettu phlgaaii| gurumAie ya samma khamAviuM bhaavsuddhiie|| // 15 // uvabUhiUNa sese paDibaddha tammi taha viseseNaM / dhamme ujjamiyavvaM saMjogA iha viogNtaa|| // 16 // aha vaMdiUNa deve jahAvihiM sesae ya gurumaaii| paJcakkhAittu tao tayaMtie svvmaahaarN| // 17 // samabhAvaMmi ThiyappA sammaM siddhaMtabhaNitamaggeNaM / girikaMdaraMmi gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei // // 18 // savvatthApaDibaddho daMDAyayamAi ThANamiha ThAuM / jAvajjIvaM ciTThai nicceTTo paayvsmaanno|| // 19 // paDhamillayasaMghayaNe mahAnubhAvA kareMti evamiNaM / pAyaM suhabhAvacciya nicalapayakAraNaM prmN|| // 20 // bhattaparinnAnasanaM ticauvvihAhAracAyanipphana / sappaDikammaM niyamA jahAsamAhI viniddidaM ||"ti - iGgitamaraNaM tviha noktaM, dvisthAnakAnuroghAta, tallakSaNaMcedam - // 1 // "iMgiyadesaMmi sayaM cauvihAhAracAyaniSphanna / uvvattaNAijuttaMna'nena uiMgiNImaraNaM // " iti, idaMcamaraNAdisvarUpaM bhagavatAlokeprarUpitamiti lokasvarUpaprarUpaNAya prazna kArayannAha mU. (111) ke ayaMloge?,jIvaceva ajIvaceva, keanaMtAloe?, jIvacceva ajIvacceva, ke sAsayA loge?, jIvacceva ajIvaceva
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 2/4/111 vR. 'ka' iti praznArthaH, 'aya'miti dezataH pratyakSa Asannazca yatra bhagavatA maraNAdi prazastA prazastasamastavastustomatattvamabhyadhAyi, lokyata iti loka iti praznaH asya nirvacanaMjIvAzcAjIvAzceti, paJcAstikAyamayatvAllokasya, teSAM ca jIvAjIvarUpatvAditi, uktaM ca "paMcatthikAyamaiyaM logamaNAiNihaNaM jiNakkhAyaM 'ti / lokasvarUpabhUtAnAM ca jIvAjIvAnAM svarUpaM praznapUrvakeNa sUtradvayenAha - 'ke anaMte' tyAdi, ke anantAH loke ? iti praznaH, annottaraMjIvA ajIvAzceti eta eva ca zAzvatA dravyArthatayeti // ye caite'nantAH zAzvatAzca jIvAste bodhimohalakSaNadharmayogAdbuddhA mUDhAzca bhavantItidarzanAya dvisthAnakAnupAtena sUtracatuSTayamAha - mU. (112) duvihA bodhI paM0 taM0 - nANabodhI ceva daMsaNabodhI ceva, duvihA buddhA paM0 taM0 - nANabuddhA ceva daMsaNabuddhA ceva, evaM mohe, mUDhA vR. 'duvihe 'tyAdi, bodhanaM bodhiH- jinadharmalAbhaH jJAnabodhiH- jJAnAvaraNakSayopazamasambhUtA jJAnaprAptiH, darzanabodhiH- darzamohanIyakSayopazamAdisampannaH zraddhAnalAbha iti, etadvanto dvidhA buddhAH ete ca dharmata eva bhinnA na dharmatayA, jJAnadarzanayoranyo'nyAvinAbhUtatvAditi, evaM 'mohe mUDha' tti, yathA bodhirbuddhAzca dvidhoktAH tathA moho mUDhAzca vAcyA iti, tathAhi - 'mohe duvihe pannatte taM0-nANamohe ceva daMsaNamohe ceva jJAnaM mohayati-AcchAdayatIti jJAnamoho- jJAnAvaraNodayaH, evaM 'daMsaNamohe ceva' samyagdarzanamohodaya iti, 108 'duvihA- mUDhA paM0 taM0-nANamUDhA ceva', 'jJAnamUDhA' uditajJAnAvaraNAH 'daMsaNamUDhA ceva' darzanamUDhA mithyAdhSTaya iti / dvividho'pyayaM moho jJAnAvaraNAdikarmanibandhanamiti sambandhena jJAnAvaraNAdikarmaNAmaSTAbhiH sUtrairddhavidhyamAha - mU. (113) nANAvaraNije kamme duvihe paM0 taM0- desanANAvaraNijje caiva savvanANAvaraNije ceva, darisaNAvaraNijje kamme evaM ceva, veyaNijje kamme duvihe paM0 taM0 - sAtAveyaNijje ceva asAtAveyaNijje ceva, mohaNije kamme duvihe paM0 taM0 - daMsaNamohaNije ceva carittamohaNije ceva, Au kamme duvihe paM0 taM0 - addhAue ceva bhavAue ceva, nAme kamme duvihe pannatte taM0 subhanAme ceva asubhanAme ceva, gotte kamme duvihe paM0 taM0 - uccAgote cevaM nIyAgote ceva, aMtarAiya kamme duvihe paM0 taM0 - paDuppannaviNAsie ceva pihitaAgAmipahaM / vR. 'nANe'tyAdi, sugamAni caitAni, navaraM jJAnamAvRNotIti jJAnAvaraNIyam, Aha ca - "sarauggayasasinimmalayarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / 11911 nANAvaraNaM kammaM paDovamaM hoi evaM tu // " dezaM-jJAnasyA''bhinibodhikAdimAvRNotIti dezajJAnAvaraNIyam, sarvaM jJAnaM - kevalAkhyamAvRNotIti sarvajJAnAvaraNIyaM, kevalAvaraNaM hi Adityakalpasya kevalajJAnarUpasya jIvasyA - cchAdakatayA sAndrameghavRndakalpamiti tatsarvajJAnAvaraNaM, matyAdyAvaraNaM tu ghanAticchAdidityeSaTprabhAkalapsaya kevalajJAnadezasya kaTakuTyAdirUpAvaraNatulyamiti dezAvaraNamiti, paThyate ca "kevalanANAvaraNaM 1 daMsaNa chakkaMca mohabArasagaM / 11911 tA savvaghAisannA bhavaMti micchattavIsaimaM // " ti, athavA dezopaghAtisarvopaghAtiphaDukApekSayA dezasarvAvaraNatvamasya, yadAha -
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 sthAnaM-2, - uddezakaH-4 // 1 // "matisuyanANAvaraNaM daMsaNamohaM ca taduvadhAINi / tapphaDDagAiM duvihAI desavvovaghAINi / / // 2 // savvesu savvaghAisu haesu desovaghAiyANaM ca / bhAgehiM muccamANo samae samaNa anNtehiN|| // 3 // paDhamaM lahai nagAraMekekaMvannamevamannapi / kamaso visujjhamANo lahai samattaM namokcaraM / / " iti, -tathA darzana-sAmAnyArthabodharUpamAvRNotIti darzanAvaraNIyaM, uktNc||1|| "daMsaNasIle jIve daMsaNadhAyaM karei jaMkambhaM / taMpaDihArasamANaMdaMsaNAvaraNaM bhave jIve // " iti, 'evaM ceva'tti dezadarzanAvaraNIyaM cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNIyam, sarvadarzanAvaraNIyaM tu nidrApaJcakaM kevaladarzanAvaraNIyaMcetyarthaH, bhAvanAtupUrvavaditi, tathA vedyate-anubhUyataiti vedanIyaM, sAtaM-sukhaM tadrUpatayA vedyate yattattathA, dIrghatvaM prAkRtatvAt, itarad-etadviparItam, Aha c||1|| "mahulittanisiyakaravAladhAra jIhAeNjArisaM lihnnN| tArisayaM veyaNiyaM suhaduhauppAyagaMmuNaha // " ti, -- mohayatIti mohanIyaM, tthaahi||1|| "jaha majjapANamUDho loe puriso paravvaso hoi| taha moheNavimUDho jIvo u paravvaso hoi|" iti, darzanaMmohayatItidarzanamohanIyaM-mithyAtvamizrasamyaktvabhedaM, cAritraM-sAmAyikAdimohayati yatkaSAya 16 nokaSAya 9 bhedaM tattathA, etica yAti cetyAyuH etadrUpaMca "dukkhaM na dei AuMnaviya suhaM dei causuvi giisuN| dukkhasuhANAhAraM dharei dehaTThiyai jIyaM // " iti addhAyuH-kAyasthitirUpaM, bhAvanAtuprAgvat, bhavAyubhavasthitiriti, vicitraparyAyarnamayatipariNamayati yajIvaMtanAma, ettsvruupNc||2|| 'jeha cittayaro niuNo anegarUvAIkuNai ruuvaaiiN| sohaNamasohaNAI cokkhamacokkhehiM vnnnnehiN|| // 3 // taha nAmaMpihu kammaM anegarUvAiM kuNai jiivss| sohaNamasohaNAiMiTAniTThAI loyss|| iti, zubhaM-tIrthakarAdiazubham-anAdeyatvAdIti, pUjyo'yamityAdivyapadezarUpAMgAM-vAcaMbAyata iti gotraM, svarUpaMcAsyedam - // // "jaha kuMbhAro bhaMDAiM kuNaI pujeyraaiNloyss| ___ iya goyaM kuNai jiyaM loe pujeyarAvatthaM // " iti, uccairgotraMpUjyatvanibandhanamitarattadviparItaM,jIvaMcArthasAdhanaMcAntarAeti-patatItyantarAyam, idaM caivN||1|| "jaha rAyA dANAiMna kuNaI bhaMDArie vikuulNmi| evaM jeNaM jIvo kammataM aMtarAyati / " // 1 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 sthAnAGga sUtram 2/4/113 paDupannaviNAsie ceva ' tti pratyutpannaM varttamAnalabdhaM vastitvatyartho vinAzitam-upahataM yena tattathA, pAThAntareNa pratyutpannaM vinAzayatItvevaMzIlaM pratyutpannavinAzi, caivaH samuccaye, ityekam, anyacca pidhatte ca-niruNaddhi ca AgAmino - labdhavyasya vastunaH panthA AgAmipathastamiti, kvacidAgAmipathAniti dRzyate, kvaci AgamapahaMti, tatra ca lAbhamArgamityarthaH / idaM cASTavidhaM karma mUrcchAjanyamiti mUrcchAsvarUpamAha - mU. (114) duvihA mucchA paM0 taM0 - pejjavattitA ceva dosavattitA ceva, pejjavattiyA mucchA duvihA paM0 - mAe ceva lobhe ceva, dosavattiyA mucchA duvihA paM0 - kohe ceva mAne ceva / vR. 'duvihe 'tyAdi sUtratrayaM kaNThayaM, navaraM mUrcchA-mohaH sadasadvivekanAzaH prema-rAgo vRttiHvartanaM rUpaM pratyayo vA hetu- ryasyAH sA premavRttikA premapratyayA vA, evaM dveSavRttikA dveSapratyayA veti mUrcchApAttakarmaNazca kSaya ArAdhanayeti tAM sUtratrayeNAha - bhU. (115) duvihA ArAhaNA paM0 taM0 - dhammitArAhaNA ceva kevaliArAhaNA ceva, dhammiyArAhaNA duvihA paM0 taM0- suyadhammArAhaNA ceva carittadhammArAhaNA ceva, kevali ArAhaNA duvihA paM0 taM0, aMtakiriyA caiva kappavimANovavattiA ceva / vR. 'duvihe 'tyAdi, sUtratrayaM kaNThyam, navaraM ArAdhanamArAdhanA-jJAnAdivastuno'nukUlavartitvaM niraticArajJAnAdyAsevetiyAvat dharmeNa zrutacAritrarUpeNa carantIti dhArmikAH sAdhavasteSAmiyaM dhArmikI sA cAsAvArAdhanA ca dhArmikArAdhanA, kevalinAM zrutAvadhimanaH paryAyakevalajJAninAmiyaM kevalikI sA cAsAvArAdhanA ceti kevalikArAdhaneti / 'suyadhamme' tyAdau viSayabhedenArAdhanAbheda uktaH, 'kevaliArAhaNe'tyAdau tu phalabhedeneti, tatra anto bhavAntasya kriyA antakriyA, bhavaccheda ityarthaH, taddheturyA''rAdhanA zailezIrUpA sA'ntakriyeti, upacArAt, eSA ca kSAyikajJAne kevalinAmeva bhavati / tathA 'kalpeSu' devalokeSu, na tu jyotizcAre, vimAnAni devAvAsavizeSAH athavA kalpAzcasaudharmAdayo vimAnAni ca taduparivarttigraiveyakAdIni kalpavimAnAni teSUpapattiH upapAto janma yasyAH sakAzAt sA kalpavimAnopapattikA jJAnAdyArAdhanA, eSA ca zrutakevalyAdInAM bhavatIti, evaMphalA ceyamanantaraphaladvAreNoktA paramparayA tu bhavAntakriyA'nupAtinyeveti / jJAnAdyArAdhanA'nantaramuktA, tatphalabhUtAzca tIrthakarAstairvA sA samyakkR tA dezitA veti tIrthakarAn dvisthAnakAnupAtenAha mU. (116) do titthagarA nIluppalasamA vanneNaM paM0 taM0 - munisuvvae ceva ariTThanemi ceva, do titthayarA piyaMgusAmA vantreNaM paM0 taM0 - mallI ceva pAse ceva, do titthayarA paumagorA vanneNaM paM0 taM0 - paumappahe ceva vAsupuje ceva, do titthagarA caMdagorA vantreNaM paM0 taM0 - caMdappabhe caiva puSpadaMte caiva / bR. 'do titthayare' tyAdi sUtracatuSTayaM kaNThyam, navaraM padmaraktotpalaM tadvad gaurI padmagaurI, raktAvityarthaH, tathA candragaurI candrazuklAvityarthaH, gAthA'tra - 11911 "paumAbhavAsupujA rattA sasipupphadaMta sasigorA / suvvayanemi kAlA pAso mlI piyaMgAbhA // " iti,
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -4 tIrthakarasvarUpamanantaramuktam, tIrthakartRtvAca tIrthakarAH, tIrthaM ca pravacanamataH pravacanaikadezasya pUrvavizeSasya dvisthAnakAvatArAyAha -- 111 mU. (117) saccappavAyupuvvassaM NaM duve vatthU paM0 / vR. 'saccappavAye' tyAdi, sadyo - jIvebhyo hitaH satya- saMyamaH satyavacanaM vA sa yatra sabhedaH sapratipakSazca prakarSeNodyate-abhidhIyate tatsatyapravAdaM tacca tatpUrvaM ca sakala zrutAtpUrvaM kriyamANatvAditi satyapravAdapUrvaM tacca SaSThaM, tatparimANaM ca ekA padakoTI SaTpadAdhikA, tasya dve vastunI, vastu catadvibhAgavizeSo'dhyayanAdivaditi / anantaraM SaSThapUrvasvarUpamuktamadhunA pUrvazabdasAmyAt pUrvabhAdrapadanakSatrasvarUpamAha - mU. (118) puvvAbhaddavayAnakkhatte dutAre pannatte, uttarabhaddavayAnakravatte dutAre pannate, evaM puvvaphagguNI uttarAphagguNI / vR. 'puvve' tyAdi kaNThyam / nakSatraprastAvAnnakSatrAntarasvarUpaM sUtratrayeNAha - ''uttare' tyAdi kaNThyam / nakSatravantazca dvIpAH samudrAzceti samudradvisthAnakamAha - mU. (119) aMto NaM maNussakhettassa do samuddA paM0 taM0 - lavaNe ceva kAlode ceva / vR. 'aMtoNa' mityAdi, antaH madhye 'manuSya kSetrasya' manuSyotpattyAdiviziSTAkAzakhaNDasya paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANasya, zeSaM kaNThyAmiti / manuSyakSetraprastAvAdbharata kSetrotpanottapamapuruSANAM narakagAmitayA dvisthAnakAvatarAmAha - mU. (120) do cakkavaTTI aparicattakAmabhoga kAlamAse kAlaM kiccA ahesattamAe puDhavIe appatiTThANe narae neraitattAe uvvavannA taM0 - subhUme ceva baMbhadatte ceva / vR. 'docakkavaTTI 'tyAdi, dvIcakreNa - ratnabhUtapraharaNavizeSeNa varttituM zIlaM yayostau cakravarttinI, 'kAmabhoga'ttikAmau ca-zabdarUpe bhogAzcagandharasasparzAH kAmabhogAH, athavA kAmyanta iti kAmA manojJA ityarthaH te ca te bhujyanta iti bhogAzca zabdAdaya iti kAmabhogA na parityaktAste yakAbhyAM tau tathA 'kAlamAse' tti kAlasya-maraNasya mAsaH upalakSaNaM caitatpakSAhorAtrAdestatazca kAlamAse, maraNAvasara iti bhAvaH, 'kAlaM maraNaM kRtvA adhaH saptamyAM pRthivyAM tamastamAyAmityarthaH adhograhaNaM vinA saptamI upariSTAccintyamAnA ratnaprabhA'pi syAdityadhograhaNaM apratiSThAne narake paJcAnAM madhyame nairayikatvenotpanna, subhUmo'STamo brahmadattazca dvAdazaH, tatra ca tayostrayastriMzatsAgaropamANi sthitiriti / nArakANAMcAsaGghayeyakAla'pi sthitirbhavatIti bhavanapatyAdInAmapi tAMdarzayan paJcasUtrImAha mU. (121) asuriMdavajjiyANaM bhavanavAsINaM devANaM desUNAI do paliovamAiM ThitI pannattA, sohamme kappe devANaM ukkeseNaM do sAgarovamAiMThitI pannattA, IsANe kappe devANaM ukkoseNaM sAtiregAiM dosAgarovamAiM ThitI pannattA, sanaMkumAre kappe devANaM jahantreNaM do sAgarovamAiM ThitI patrattA, mAhiMde kappe devANaM jahanneNaM sAiregAiM do sAgarovamAiM ThitI pannattA / bR. 'asure' tyAdi, asurendrau camarabalI tadvarjitAnAM (tatsAmanikavarjitAnAM ca, sUtre indragrahaNena sAmAnikAnAmapi grahaNAd, anyathA sAmAnikatvameva teSAM na syAditi, zeSANAM trAyastrizAdInAmasurANAM tadanyeSAMca) bhavanavAsinAM devAnAmutkarSatadve palyopame kiJcidUne sthitiH prajJaptA,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 // 1 // "camara 9 bali 2 sara 3 mahiyaM 4 sesANa surANa AuyaM vocchaM / dAhiNadivapaliyaM do desUNattarillANaM / / " ti, - - utkarSata evaitat jaghanyatastu dazavarSasahANIti, Aha caM"daMsa bhavanavaNayarANaM vAsasahassA ThiiI jahanneNaM / pali ovamamukkavesaM vaMtariyANaM viyANijA / / " ti, - zeSaM sugamam, navaraM saudharmAdiSvayaM sthitiH // 2 // "do 1 sAhi 2 satta 3 sAhI 4 dasa 5 coddasa 6 sattare va 7 ayarAI / sohammA jA sukko taduvari ekkekamArove / / " iti, sthAnAGga sUtram 2/4/121 119 11 - - iyamutkRSTA, jaghanyA tu - // 3 ||"pliyN 1 ahiyaM 2 do sAra 3 sAhiyA 4 satta 5 dasa ya 6 coddasa ya 7 / sattarasa sahassAre 8 taduvari ekkekkamArove // " iti, - devalokaprastAvAta stryAdidvAreNa devalokadvisthAnakAvatAraM saptasUtryA''ha - - mU. (122) dosu kappesu kappatthiyAo pannattAo, taM0 - sohamme ceva IsANe ceva / vR. 'dosu' ityAdi, kalpayoH devalokayoH striyaH kalpastriyo- devyaH, parato na santi, zeSaM kaNThyamiti / mU. (123) dosu kappesu devA teulessA pannattA, taM0 - sohamme ceva IsANe ceva / vR. navaraM 'teulesa' tti tejorUpA lezyA yeSAM te tejolezyAH, te ca saudharmezAnayoreva na parataH, tayostejolezyA eva, netare, Aha ca - 119 11 " kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavanavaMtariyA / joisa sohammIsANa teUlesA muNeyavvA // " ti, mU. (124) dosu kappesu devA kAyapariyAragA paM0 taM0 - sohambhe ceva IsANe ceva, dosu kappesu devA phAsapariyAragA paM0 taM0 - saNakumAre ceva mAhiMde ceva, dosu kappesu devA rUvapariyAragA paM0 taM0 - baMbhaloge ceva lataMge ceva, dosu kappesu devA saddapariyAragA paM0 taM0 - mahAsukke ceva sahassAre ceva, do iMdA maNapariyAragA paM0 taM0 - pANae ceva accue ceva vR. 'kAyapariyAraga' ci paricaranti sevante strirayamiti paricarakAH kAyataH paricArakAH kAyaparicArakAH, evamuttaratrApi, navaraM sparzAdiparicArakAH spazadirevopazAntavedopatApA bhavantItyabhiprAyaH, AnatAdi caturSu kalpeSu manaH paricArakA devA bhavantIti vaktavye dvisthAnakAnurodhAd 'do iMdA' ityuktaM, AnatAdiSu hi dvAvindrAviti, gAthA'tra - // 1 // "do kAyappaviyArA kappA phariseNa donni do rUve / sadde do caura mane uvariM pariyAraNA natthi / / " iyaMca paricAraNa karmataH, karmaca jIvAH svahetubhiH kAlatraye'pi citAdyavasthaM kurvantItyAha mU. (125) jIvA NaM duTThANanivvattie poggale pAvakammattAe ciNisuvA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM0 - tasakAyanivvattie caiva thAvarakAyanivvattie ceva, evaM uvaciNiMsu vA uvaciNaMti vA uvaciNissaMti vA, baMdhiMsu vA baMdhaMti vA baMdhissaMti vA, udIriMsu vA udIreti vA udIrissaMti vA, vedeMsu vA vedeti vA vedissaMti vA, nijJjariMsu vA nijJjariMti vA nijJjarissaMti vA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -4 113 vR. 'jIvANa'mityAdi, sUtrANi SaT sugamAni, navaraM, jIvA-jantavo, NaM vAkyAlaGkAre, dvayoH sthAnayoH-AzrayayostrasasthAvarakAyalakSaNayoH samAhAro dvisthAnam, tatramithyAtvadibhirye nivartitAH-sAmAnyenopArjitAH vakSyamANAvasthASaTkayogyIkRtAH dvayorvAsthAnayoH nivRttiryeSAM te dvisthAnanivRttikAstAn pudgalAn kArmaNAn pApakarma-ghAtikarma sarvameva vA jJAnAvaraNAdi tadbhAvastattA tayA pApakarmatayA tadrUpatayetyarthaH, citavanto vA atItakAle cinvanti vA samprati ceSyantivAanAgatakAle keciditigamyate, cayanaMca kaSAyAdipariNatasya karmapudgalopAdAnamAtra, upacayanaMtucitasyAbAdhAkAlaM muktvA jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sacaivaM-prathamasthitau bahutaraM karmadalikaM niSiJcati tato dvitIyAyAM vizeSahInamevaM "jAvukkosiyAe visesahInaM nisiMcaI" iti, bandhanaMtutasyaivaMjJAnAvaraNAditayA niSiktasyapunarapikaSAyApariNativizeSAnikAcanamiti, udIraNaM tvanudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye kSepaNamiti, vedanam-anubhavaH, nirjarAkarmaNo'karmatAbhavanamiti / karma ca pudgalAtmakamiti pudgalAn dravyakSetrakAlabhAvarddhisthAnakAvatAreNa nirUpayannAha - mU. (126) dupaesitA khaMdhA anaMtA pannattA dupadesogADhA poggalA anaMtA pannattA evaM jAva duguNalukkhA poggalA anaMtA pnnttaa| vR. 'dupaesI'tyAdi sUtrANi trayoviMzatiH, mugamA ceyaM, navaraM yAvatkaraNAt 'dusamayadviie'tyAdi sUtrANyekaviMzatirvAcyAni,kAlaMpaJcadvipaJcASTabhedAnvarNagandharasaspa-zciAzrityeti, vAcanA caivaM-'dusamayaTTiIyA poggale'tyAdi / sthAnaM-2 - uddezakaH-4 samAptaH sthAnaM-2 - samAptam munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditAabhayadevasUri viracitA dvitIya sthAnasya TIkA prismaaptaa| (sthAnaM-3) vR.dvisthAnakAnantaraMtristhAnakameva bhavatisaGkhyAkramaprAmANyAdityanena sambandhenAyAtasya caturanuyogadvArasya caturuddezakasyAsya tatrApi dvitIyAdhyanAntyoddezake jIvAdiparyAyA uktA sthAna-3 uddezaka:-1:asyApyadhyanasya prathamoddezake ta evAbhidhIyanta ityevaMsambandhasyaitaprathamoddezakasya tatrApyanantaroddezakAntyasUtre pudgaladharmA uktA etatprathamasUtre tu jIvadharmA ucyanta ityevaM sambandhasyaitadAdisUtrasya mU. (127) tao iMdA pannattA taM0-nAmiMde ThavaNiMde daviMde, tao iMdA paM0 taM0-nANiMde daMsaNiMde carittiMde, tao iMdApaM0 taM0-deviMde asuriMde mnnussiNde| vR. 'tao iMde'tyAdevyAkhyA, sA ca sukaraiva, navaramindanAd-aizvAryAd indraH nAma-saMjJA tadeva yathArthamindratyakSarAtmakamindro nAmendraH,athavA sacetanasyAcetanasya vA yasyendra ityayathArthaM nAma kriyate sa nAmanAmavatorabhedopacArAnnAma cAsAvindrazceti nAmendraH, athavA nAmnaivendra indrArthazUnyatvAnnAmendra iti, nAmalakSaNaM punaridam38
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 119 11 "yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyanabhidheyaJca nAma yAcchikaM ca tathA " iti, ayamarthaH yadvastityAdinA yathArthamindra ityAdyuktaM sthitamityAdinA tvayathArthaM gopAlAdAvindretyAdi, yAcchikamanarthakaM DityAdIti 3 athavA yadindanAdyarthanirapekSaM gopAlA divastuna indra ityAdikamabhidhAnaM yathArthatayA zakrAdAvanyatrArthe sthitaM tannAmeti, indrAdivastuno vA abhidhAnamindanAdyarthanirapekSaM sad gopAlAdAvanyatrArthe sthitaM nAmeti / tathA indrAdyabhiprAyeNa sthApyata iti sthApanA - lepyAdikarma saivendraH sthApanendraH, indrapratimA sAkArasthApanendraH akSAdinyAsastvitara iti, sthApanAlakSaNamidam 119 11 sthAnAGga sUtram 3/1/127 // 1 // "yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNiH / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaJca " iti, tathA, "leppagahatthI itthitti esa sabbhAviyA bhave ThavaNA / asAve puNa hathitti nirAgiI akkho " iti, 119 11 tathA dravati gacchati tAMstAn paryAyAn drUyate vA taistaiH paryAyaidrarvA-sattAyA avayavo vikAro vA varNAdiguNAnAM vA drAvaH samUha iti dravyaM tacca bhUtabhAvaM bhAvibhAvaM ceti, Aha ca"davae 1 duyae 12 doravayavo vigAro 3 guNANa saMdAvo 4 / davvaM bhavvaM bhAvassa bhUyabhAvaM ca jaM jogaM "ti, / 119 11 tathA "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM gaditam ' ?? tathA 'anupayogo dravyamapradhAnaM ce 'ti, tatra dravyaM cAsAvindrazceti dravyendraH, sa ca dvidhAAgamato noAgamatazca, tatra AgamataH khalvAgamamadhikRtya jJAnApekSayetyarthaH, noAgamatastu tadviparyamAzritya, tatrAgamata indrazabdAdhyetA'nupayukto dravyendraH 'anupayogo dravya miti vacanAt, ayamevArtho maGgalamAzritya bhASya uktaH, , tathAhi - 119 11 "Agamao'nuvautto maMgalasaddANuvAsio vattA / tantrANaladdhijuttovi novauttotti to davvaM "iti, + tathA noAgamatastrividho dravyendraH, tadyathA-jJazarIradravyendro bhavyazarIradravyendro jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyendrazceti, tatra jJasya zarIraM jJazarIraM jJazarIrameva dravyendraH jJazarIradravyendraH, etaduktaM bhavati indrapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlAnubhUtatadvAvAnuvRttyA siddhazilAtalAdigatamapi ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato dravyendra iti, indrakAraNatvAt indrajJAnazUnyatvAcca tasya, iha sarvaniSedha eva nozabdaH, tathA bhavyo-yogya indrazabdArthaM jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti tasya zarIraM bhavyazarIraM tadeva dravyendro bhavyazarIradravyendraH, ayamatra bhAvArtho bhAvinIM vRttimaGgIkRtya indropayogAdhAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tadbAlAdizarIraM bhavyazarIradravyendra iti, nozabdaH pUrvavat, uktazca maGgalamadhikRtya 119 11 "maMgalapayatthajANayadeho bhavvassa vA sajIvovi / noAgamao davvaM Agamarahiotti jaM bhaNitaM " iti,
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-3, - uddezakaH-1 115 jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyendro bhAvendrakAryeSvavyApRtaH, Agamato'nupayuktadravyendravat, tathA yacchIramAtmadravyaM vA'tItabhAvendrapariNAmaM taccobhayAtiriktadravyendro, jJazarIradravyendravat, tathAyo bhAvIndraparyAyazarIrayogyaH pudgalarAziryacca bhAvIndraparyAyamAtmadravyaM tadapyubhayAtiriktodravyendraH, bhavyazarIradravyendravat, sacAvasthAbhedena trividhaH, tadyathA-ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazceti, tatra ekasmin bhave tasminnevAtikrante bhAvI ekabhavikoyo'nantara eva bhave indratayotpatsyata iti, sa cotkarSatastrINi palyopamAni bhavanti, devaku dimithunakasya bhavanapatyAdIndratayotpattisambhavAditi, tathA sa, evendrAyurbandhAnantaraM baddhamAyuranenetibaddhAyurucyate, sacotkarSataH pUrvakoTItribhAgaMyAvad, asmAtparataH AyuSkabandhAbhAvAt, tathAabhimukhe-saMmukhejaghanyotkarSAbhyAMsamayAntarmuhUrtAnantarabhAvitayA nAmagotreindrasabandhinI yasya sa tathA, tathA bhAvezvaryayuktatIrthakarAdibhAvendrApekSayAapradhAnatvAcchanAdirapi dravyendra eva, dravyazabdasyApradhAnArthe'pi pravRtteriti, bhAvendrastviha tristhAnakAnurodhAnoktaH, tallakSaNaM cedam-bhAvam-indanakriyAnubhavanalakSaNapariNAmamAzrityendraindanapariNAmenana vA bhavatItibhAvaHsacAsAvindrazcetibhAvendraH, ydaah||1|| "bhAvo vivakSitakriyA'nubhUtiyukto hi vai smaakhyaatH| sarvajJairindrAdivadihenda-nAdikriyAnubhavAt" sa ca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamata indrajJAnopayukto jIvo bhAvendraH, kathamindropayogamAtrAttanmayatA'vagamyate?,nahyagnijJAnopayuktomANavako'gnireva, dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyAprasAdhakatvAbhAvAditicetana,abhiprAyAparijJAnAta, saMvita jJAnamavagamo bhAva ityanAntaram, tatra 'arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA' iti sarvavAdinAmavisaMvAdasthAnaM, yathA ko'yaM?, ghaTaH, kimayamAha ?, ghaTazabdaM, kimasya jJAnaM?, ghaTa iti, agniriti ca yat jJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA tajjJAne satyapi nopalabheta, atanmayatvAt, pradIpahastAndhavatpuruSAntaravadvA, nacAnAkAraMtat, padArthAntaravadvipakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt, bandhAdhabhAvazcajJAnAjJAnasukhaduHkhapariNAmAnyatvAd, AkAzavat, nacAnalaH sarvaevadahanAdyarthakriyA prasAdhako, bhasmacchannAgninA vyabhicArAditi kRtaM prasaGgena, -noAgamato bhAvendra indranAmagAtre karmaNI vedayan paramaizvaryabhAjanaM, sarvaniSedhavacanatvAnozabdasya, yatastatra nendrapadArthajJAnamindruvyapadezanibandhanatayA vivakSitaM indanakriyAyA eva cavivakSitatvAt, athavA tathAvidhajJAnakriyArUpoyaH pariNAmaHsanAgama eva kevalonacAnAgama ityatato mizravacanatvAt nozabdasya noAgamata ityAkhyAyata iti / nanu nAmasthApanAdravyeSvandrAbhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyatvAdravyatvaMcasamAnaMvartate, tatazca ka eSAM vizeSaH?, Aha c||1|| "abhihANaM davvattaM tadatthasunnattaNaMca tullaaii| ko bhAvavajjiyANaM nAmAINaM paiviseso?" iti, atrocyate, yathA hi sthApanendre khalvindrAkAro lakSyate tathA kartuH sadbhatendrAbhiprAyo bhavati tathA draSTustadAkAradarzanAdindrapratyayastathA praNatikRtadhiyazca phalArthinaH stotuM pravartante
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 sthAnAGga sUtram 3/1/127 phalaM ca prApnuvanti keciddevatAnugrahAtna tathA nAmadravyendrayoriti, tasmAt sthApanAyAstAvaditthaM bheda iti, Aha c||1|| "AgAro'bhippAo buddhI kiriyAphalaMca paaennN| jaha dIsai ThavaNiMde na tahA nAme na davvide " iti, yathA ca dravyendro bhAvendrakAraNatAM pratipadyate tathopayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayatyavAptavAMzca na tathA nAmasthApanendrAvityayaM vizeSa iti, Aha c||1|| "bhAvassa kAraNaMjaha davvaM bhAvo yatassa pjjaao| uvaogapariNatimao na tahA nAmaMna vA ThavaNA" iti| uktAnAmasthApanAdravyendrAH, idAnIMbhAvendraMtristhAnakAvatAreNAha-'taoiMde' tyAdikaNThayaM, navaraMjJAnena jJAnasya jJAne vA indraH-paramezvarojJAnendraH-atizayavacchrutAdyanyatarajJAnavazavivecitavastuvistaraH kevalI vA, evaM darzanendraH-kSAyikasamyagdarzanI, caritrendro-yathA''khyAtacAritraH, eteSAM ca bhAvena-sakalabhAvapradhAnakSAyikalakSaNena vivakSitakSAyopazamikalakSaNena vA bhAvataHparamArthatovendratvAt-sakalasaMsAryaprAptapUrvaguNalakSmIlakSaNaparamaizvaryayuktatvAdbhAvendrA'vaseyeti uktAmAdhyAtmikaizvaryApekSayA bhAvendratraividhyamatha bAhyezvaryApekSayA tadevAha-'tao iMde'tyAdi, bhAvitArthaM, navaraMdevA-vaimAnikAjyotiSkavaimAnikAvArUDheH asurAH-bhavanapativizeSA bhavanapativyantarA vA suraparyudAsAt, mnujendrH-ckrvaadiriti|| trayANAmapyeSAM vaikriyakaraNAdizaktiyuktatayendratvamiti vikurvaNAnirUpaNAyAha mU. (128)tivihA viuvvaNA paM0 20-bAhirate poggalae pariyAtittAegA vikuvvaNA bAhiraepoggale apariyAdittAegA vikuvvaNA bAhirae poggalepariyAdittAviappariyAdittAvi egA vikuvvaNA, tivihA vikuvvaNA paM0 taM0-abbhaMtarae poggale pariyAittA egA vikuvvaNA abbhaMtare poggaleapariyAdittAegA vikuvvaNAabbhaMtaraepoggale pariyAtittAviaparitAdittAvi egA vikuvvaNA, tivihA vikubvaNApaM0 20-bAhirabbhaMtaraepoggale pariyAittA egA vikuvvaNA bAhirabbhaMtarae poggale apariyAittA egA vikuvvaNA bAhirabaMtarae poggale pariyAittAvi apariyAittAviegA viuvvnnaa| vR. 'tivihe'tyAdi sUtratrayI kaNThyA , navaraM bAhyAn pudgalAn-bhavadhAraNIyazarIrAnavagADhakSetrapradezavartino vaikriyasamudghAtena paryAdAya-gRhItvaikA vikurvaNA kriyate iti zeSaH, tAnaparyAdAya, yA tu bhavadhAraNIyarUpaiva sA'nyA, yatpunarbhavadhAraNIyasyaiva kiJcidvizeSApAdanaM sA paryAdAyApiaparyAdAyApi iti tRtIyA vyapadizyate, ___athavA vikurvaNA-bhUSAkaraNaM, tatra bAhyapudgalAnAdAyAbharaNAdIn aparyAdAya kezanakhasamAracanAdinA ubhayatastUbhayatheti, athavA'paryAdAyeti kRkalAsasAdInAM rkttvphnnaadikrnnlkssnneti| evaMdvitIyasUtramapi, navaramabhyantarapudgalA bhavadhAraNIyenaudArikeNavAzarIreNayekSetrapradezA avagADhAsteSvevayevartantete'vaseyAH, vibhUSApakSetuniSThIvanAdayo'bhyantarapudgalAiti |tRtiiyN tu bAhyAbhyantarapudgalayogena vAcyamiti, tathAhi-ubhayeSAmupAdAnAd bhavadhAraNIyaniSpAdanaM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3, - uddezakaH - 1 tadanantaraM tasyaiva kezAdiracanaM ca, anAdAnAcciravikurvitasyaiva mukhAdivikArakaraNaM, ubhayatastu bAhyAbhyantarANAmanabhimatAnAmAdAnato'nyeSAM cAnAdAnato'niSTarUpabhavadhAraNIyetararacanamiti anantaraM vikurvaNoktA, sA ca nArakANAmapyastIti nArakAnnirUpayannAha mU. (129) tivihA neraiyA pannattA taM0- katisaMcitA akatisaMcitA avattavvagasaMcitA, evamegiMdiyavajjA jAva vemANiyA vR. 'tivihe 'tyAdi, kaNThyam, navaraM 'katI' tyanena saGkhyAvAcinA dvayAdayaH saGkhyAvanto'bhidhIyante, ayaM cAnyatra praznaviziSTasaGkhyAvacakatayA rUDho'pIe saGkhyAmAtre draSTavyaH, tatra nArakAH kati-kati saGkhyAtAH saGkhyAtA ekaikasamaye ye utpannAH santaH saJcitAH katyutpattisAdharmyA budhyA rAzIkRtAste katisaJcitAH, tathA na kati na saGkhyAtA ityakati- asaGkhyAtA anantA vA, tatra ye akati-akatisaGkhyAtAH asaGkhyAtA ekaikasamaye utpannA santastathaiva saJcitAste akatisaJcitAH, tathA yaH parimANavizeSo na kati nApyakatIti zakyate vaktuM so'vaktavyaH sa caika iti tatsaJcitA avaktavyakasaJcitAH samaye samaye ekatayotpannA ityarthaH, utpadyante hi nArakA ekasamaye ekAdayo'saGghayeyAntAH uktaM ca 119 11 117 " "ego va do va tinni va saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / uvavajjaMtevaiyA uvvahaMtA vi emeva " iti, // 2 // etaddevaparimANametadeva nArakAraNAmapi, yata uktam- "saMkhA puNa suravaratulla "tti, katisaJcitAdikamarthamasurAdInA daNDakoktAnAmatidizannAha - 'eva' mityAdi, 'eva' miti nArakavaccheSAzcaturviMzatidaNDakoktA vAcyA ekendriyavarjAH, yatasteSu pratisamayamasaGkhyAtA anantA vA akatizabdavAcyA evotpadyante, na tvekaH saGkhyAtA vA iti, Aha ca"anusamayamasaMkhejjA saMkhejjAUyatiriyamaNuyA ya / egidiesu gacche ArA IsANadevA ya // 1 // ego asaMkhabhAgo vaTTa ubvaTTaNovavAyaMmi / egAnigoe niccaM evaM sesesuvi sa eva " iti / anantarasUtre katisaMcitAdiko dharmo vaimAnikAnAM devAnAmuktaH, adhunA devAnAM sAmAnyena paricAraNAdharmanirUpaNAyAha mU. (130) tivihA pariyAraNA paM0 taM0- ege deve anne deve annesiM devANaM devIo a abhijuMjiya 2 pariyAreti, appanijiAo devIo abhijuMjiya 2 pariyAreti, appANameva appaNA viuvviya 2 pariyAreti 1, ege deve no anne devA no annasiM devANaM devIo abhijuMjiya 2 pariyAreti attanijjiAo devIo abhijuMjiya 2 pariyArei appANameva appaNA viuvviya 2 pariyAreti 2, ege deve no anne devA annesiM devANaM devIo abhijuMjiya 2 paritAreti no appanijjitAo devIo abhirjujiya 2 paritAreti appANameva appANaM viucciya 2 paritAreti 3, / bR. 'tivihA parI' tyAdi, kaNThyam, navaraM paricAraNA- devamaithunaseveti, ekaH kazciddevo na sarvo'pyevamiti, kim ? - 'anne deve' tti anyAn devAn- alparddhikAn tathA'nyeSAM devInAM satkA
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 sthAnAGga sUtram 3/1/130 devIzcAbhiyujyAbhiyujya-AzliSyAzliSya vazIkRtya vA paricArayati-paribhukate vedabAdhopazamAyeti, na ca na sambhavati devasya devasevA puMstvenetyAzaGkanIyam, manuSyevaSvapi tathA zravaNAt, na cAtrArthe naramarayoH prAyo vizeSo'stIti, eka evAyaM prakAro devadevInAmanyatvasAmAnyAdata eva dvayorapi padayorekaH kriyAbhisambandha iti, evamAtmIyA devIH paricArayatIti dvitIyaH, tathA''tmAnameva paricArayati, kathaM ? AtmanA vikRtya vikRtya paricAraNAyogyaM vidhAyeti tRtIyaM, evaM prakAratrayarUpApyekeyaM paricAraNA, prabhaviSNUtkaTakAmaikaparicArakavazAditi, athAnyo deva AdyaprakAraparihareNAntyaprakAradvayena paricArayatIti dvitIyeyamaprabhaviSNUcitakAmaparicArakadevavizeSAt, tathA'nyo deva AdyaprakAradvayavarjanenAntyaprakAreNa paricArayatIti tRtiiyaa'nutkttkaamaalprdhikdevvishesssvaamiktvaaditi|| paricAraNeti maithunavizeSa ukto'dhunA tadeva maithunaM sAmAnyataH prarUpayannAha mU. (131) tivihe mehuNe paM020-divve mANussate tirikkhajoNIte, taomehuNaM gacchati taM0-devA maNussA tirikkhajoNitA, tato mehuNaM sevaMti taM0-itthI purisA npuNsgaa| vR. 'tivihe mehuNe' ityAdi kaNThyaM, navaraM mithunaM-strIpuMsayugmaM tatkarma maithunaM, nArakANAM tanna sambhavati dravyata iti caturthaM nAstyeveti noktam / / mithunakarmaNa eva kArakAnAha-'tao' ityAdikaNThyaM, teSAmeva bhedAnAha-'tao mehuNa mityAdi, kaNThyaM, navaraMstryAdilakSaNamidamAcakSate vickssnnaaH||1|| "yoni 1 ddutva 2 masthairya 3sa, mugdhatvaM 4 klIbatA 5 stanau 6 / ___puMskAmiteti 7 liGgAni, sapta strItve pracakSate // 2 // mehanaM 1 kharatA 2 dADhya 3, zauNDIryaM 4 zmazru 5 dhRSTatA 6 / strIkAmite 7ti liGgAni, sapta puMstve pracakSate // 3 // stanAdizmazrukezAdibhAvAbhAvasamanvitam / napuMsakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam " -tthaa'nytraapyuktm||1|| "stanakezavatI strI syAd, romazaH puruSaH smRtH| ubhayorantaraM yacca, tadabhAve napuMsakam" ityAdi // ete ca yogavanto bhavantIti yogaprarUpaNAyAha mU. (132) tivihe joge paM0 taM0-maNajoge vatijoge kAyajoge, evaM neratitANaM vigaliMdiyavajANaMjAva vemANiyANaM, tivihe paoge paM0 20-maNapaoge vatipaogekAyapaoge, jahA jogo vigaliMdiyavajANaM tadhA paogo'vi, tivihe karaNe paM0, taM0-maNakaraNe vatikaraNe kAyakaraNe, evaM vigaliMdiyavajaMjAvavemANiyANaM, tivihe karaNe paM0 taM0-AraMbhakaraNe saMraMbhakaraNe samAraMbhakaraNesa niraMtaraMjAva vemANiyANaM vR. 'tivihe joe' ityAdi, iha vIryAntarAyakSayakSayopazamasamutthalabdhivizeSapratyayamabhisandhyanabhisandhipUrvamAtmano vIrya yogaH, Aha ca
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -1 // 1 // "jogo vIriyaM thAmo ucchAha parakkamo tahA ceTThA / sattI sAmatyaMti ya jogassa havaMti pajjAyA' "" iti, sa ca dvidhA-sakaraNo'karaNazca tatralezyasya kevalinaH kRtasnayorjJeyadhzyorarthayoH kevalaM jJAnaM darzanaM copayuJjAnasya yo'sAvaparispando'pratidho vIryavizeSaH so'karaNaH, sa ca nehAdhikriyate, sakaraNasyaiva tristhAnakAvatAritvAd, atastatraiva vyutpattistameva cAzritya sUtravyAkhyA, yujyate jIvaH karmabhiryena 'kammaM joganimittaM bajjhai' tti vacanAt yuGkate prayuGkate yaM paryAyaM sa yogovIryAntarAyakSayopazamajanito jIvapariNAmavizeSa iti, Aha ca 119 11 "maNasA vayasA kAraNa vAvi juttassa viriyapariNAmo / jIvassa appaNijjo sa jogasanno jiNakkhAo ojogeNa jahA rattattAI ghaDassa pariNAmo / jIvakaraNappaoe viriyamavi tahappapariNAmo ' 11 iti, manasA karaNena yuktasya jIvasya yogo vIryaparyAyo durbalasya yaSTikAdravyavadupaSTambhakaro manoyoga iti, sa ca caturvidhaH satyamanoyogo mRSAmanoyogaH satyamRSAmanoyogo asatyAmRSAmanoyogazceti, manaso vA yogaH karaNakAraNAnumatirUpo vyApAro manoyogaH, evaM vAgyogo'pi, evaM kAyayogo'pi, navaraM sa saptavidhaH - audArikau 1 dArikamizra 2 vaikriyata 3 vikriyamizrA 4 hArakA 5 hArakamizra 6 kArmaNakAyayoga 7 bhedAditi, // 2 // 119 takatraiaudArikAdayaH zuddhAH subodhAH, audArikamizrastu audArika evAparipUrNo mizra ucyate, yathA guDamizraM dadhina guDatayA nApi dadhitayA vyapadizyate tattAbhyAmaparipUrNatvAt, evamaudArikaM mizraM kArmaNena naudArikatayA nApi kArmaNatayA vyapadeSTuM zakyam aparipUrNatvAditi tasyaudArikamizravyapadezaH, evaM vaikriyAhArakamizrAvapIti zatakaTIkAlezaH, prajJApanAvyAkhyAnAMzastvevamaudArikAdyAH zuddhAsatatparyAptakasya mizrAstvaparyAptakasyeti, tatrotpattAvaudArikakAyaH kArmaNena audArikazarIrariNazca vaikriyAhArakakaraNakAle vaikriyAhArakAbhyAM mizro bhavati ityevamaudArikamizraH, tathA vaikriyamizro devAdyutpattau kArmaNena kRtavaikriyasya caudArikapravezAddhAyAmaudArikeNa, AhArakamizrastu sAdhitAhArakakAyaprayojanaH punaraudArikapraveze audArikeNeti, kArmaNastu vigrahe kevalisamudghAte veti, sarva evAyaM yogaH paJcadazadheti, saGagraho'sya 11 9 11 "saccaM 1 mosaM 2 mIsaM 3 asaccamosaM 4 mano vatI cevaM 8 / kAo urAla 1 vikki 3 AhAraga 3 mIsa 6 kmmaigo 7" iti // sAmAnyena yogaM prarUpya vizeSato nArakAdiSucaturviMzatI padeSutamatidizannAha- 'eva'mityAdi, kaNThyaM, navaratamatiprasaGgaparihArAyedamuktaM "vigaliMdiyavajjANaM" ti tatra vikalendriyAHapaJcendriyAH, teSAM hyekendriyANAM kAyayoga eva, dvitricaturindriyANAM tu kAyayogavAgyogAviti manaHprabhRtisambandhenaivedamAha 'tivihepaoge' ityAdi, kaNThyaM, navaraM manaH prabhRtInAM vyApriyamANAnAM jIvena hetukartRbhUtena yadvyApAraNaM-prayojanaM sa prayogaH manasaH prayogo manaHprayoga, evamitarAvapi, ' jahe' tyAdyatidezasUtraM pUrvavadbhAvanIyamiti / manaHprabhRtisambandhenaivedamaparamAha
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 120 sthAnAGga sUtram 3/1/132 'tivihekaraNe ityAdikaNThyaM, navaraMkriyateyenatatkaraNa-mananAdikriyAsupravarttamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathA tathApariNAmavatpudgalasaGghAta iti bhAvaH, tatramana evakaraNaMmanaHkaraNamevam itare apisa eva' mityAdyatidezasUtraM pUrvavadeva bhAvanIyamiti, athavAyogaprayogakaraNazabdAnAM manaH-prabhRtikamabhidheyatayA yogaprayogakaraNasUtreSvabhihitamiti nArthabhedo'nveSaNIyaH, trayANAmapyeSAmekArthatayAAgame bahuzaH pravRttidarzanAt, tathAhi-yogaH paJcadazavidhaH zatakAdiSu vyAkhyAtaH, prajJApanAyAM tvevamevAyaM prayogazabdenoktaH, tathAhi ___ "kativiheNaMbhaMte! paogepannatte,gotamA! pannarasavihe" ityAdi, tathAAvazyake'yameva karaNatayoktaH, tthaahi||1|| "jhuMjaNakaraNaM tivihaM maNavatikA ya maNasi sccaai| saTThANe tesi bheo cau cauhA sattahA ceva " iti / prakArAntareNakaraNatraividhyamAha-'tivihe'ityAdi, ArambhaNamArambhaH-pRthivyAdhupamaInaMtasya kRtiH-karaNaMsa evavA karaNamityArambhakaraNamevamitareapivAcye, navaramayaM vizeSaH-saMrambhakaraNaM pRthivyAdiviSayameva manaHsaGkalezakaraNaM, samArambhakaraNaM-teSAmeva santApakaraNamiti, Aha c||1|| "saMkappo saMraMmo paritAvakaro bhave smaarNbho| AraMbho uddavao suddhanayANaMtu savvesiM" iti| idamArambhAdikaraNatrayaM nArakAdInAM vaimAnikAntAnAM bhavatItyatidizannAha-'nirantara'mityAdi, sugama, kevalaM saMrambhakaraNasaMjJinAM pUrvabhavasaMskArAnuvRttimAtratayA bhAvanIyamiti // ArammabhAdikaraNasya kriyAntarasya ca phalamupadarzayannAha mU. (133) tihiM ThANehiM jIvA appAuattAte kammaM pagariti, taM0-pANe ativAtittA bhavati musaMvaittA bhavaitahArUvaMsamaNaMvAmAhaNaM vAaphAsueNaM anesaNijjeNaMasanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhittA bhavai, icchetehiM tihiM ThANehiM jIvA appAuattAte kammaM pagareti / tihiM ThANehiM jIvA dIhAuattAte kammaM pagareti, taM0-no pANe ativAtittA bhavai No musaM vatittA bhavati tathArUvaM samaNaM vA mAhaNaM phAsuesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhattA bhavai, icce tehiM tihiM ThANehiM jIvA dIhAuyattAe kammaM pgreti| tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pagareti, taMjadhApANe ativAtittA bhavai musaMvaittA bhavai tahArUvaM samane vA mAhaNaM vA hIlettA niMdittA khiMsettA garahittA avamANittA annayareNaM amaNunneNaM apItikArateNaM asaNa0 paDilAbhettA bhavai, icchetehiM nihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuattAe kammaM pagareti / tihiM ThANehiM jIvA subhadIhAuattAtekammaM pagareti, taM0-no pANe ativAtittA bhavai no musaM vadittA bhavai tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdittA namaMsittA sakkArittA samANettA kallANaM maMgalaM devataM cetitaM paJjuvAsettA maNunneNaM pItikAraNaeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhittA bhavai, icchetehiM tihiM ThANehiMjIvAsudahIhAutattAte kamma pgreti| vR. 'tihiM ThANehiM' ityAdi, tribhiH 'sthAnaiH' kAraNaiH 'jIvAH prANinaH 'appAuyattAe'tti alpaM-stokamAyuH jIvitaMyasyaso'lpAyustadmAvastattAtasyai alpAyuSTAyaitadarthatanibandhamityarthaH,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 sthAnaM-3,- uddezakaH-1 karma-AyuSkAdi, athavA alpamAyuH-jIvitaM yata AyuSastadalpAyuH tadmAvastattA tayA karmaAyurlakSaNaM prakurvanti' badhnantItyarthaH, tadyathA-'prANAn prANAno''tipAtayiteti 'zIlArthatRnanta'miti karmaNi dvitIyeti, prANinAM vinAzanazIla ityarthaH, evaMbhUto yo bhavati, evaM mRSAvAda vaktA yazca bhavati, tathA tatprakArarUpaM-svabhAvonepathyAdivAyasyasatathArUvaH dAnocita ityarthaH, taM zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH-tapoyuktastaM mA hana ityAcaSTe yaH paraM prati svayaM hanananivRttaH sannitisamAhano-mUlaguNadharastaM, vAzabdau vizeSaNasamuccayArthI, pragatA asavaH-asumantaHprANino yasmAttatrAsukaMtaniSedhAdaprAsukaMsacetanamityarthaH tena, eSyate-gaveSyateudgamAdidoSavikalatayA sAdhubhiryattadeSaNIyaM-kalpyaM tanniSedhAdaneSaNIyaMtena, azyate-bhujyateityazanaMca-odanAdipIyata iti pAnaMca-sauvIrakAdi khAdanaM khAdastena nivRttaMkhAdanAraarthatasya nirvatyamAnatvAditi khAdimaM ca-bhaktaudi svAdanaM svAdaH tena nivRtta svAdimaM dantapavanAdIti samAhAradvandvastena, gaathaashcaatr||1|| "asanaM odanasattugamuggajagArAi khjjgvihiiy| khIrAi sUraNAdI maMDagapabhitI ya vinneyaM // 2 // pANaM sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva / AukkAo savvo kakkaDagajalAiyaM ca tahA // 3 // bhattosaM daMtAIkhajjUraM naalikerdkkhaaii| kakkaDigaMbagaphaNasAdi bahuvihaM khAimaM neyaM // 4 // daMtavaNaM taMbolaM cittaM ajjagakuheDagAI y| mahupippalisuMThAdI anegahA sAimaM hoi" iti, pratilambhayitA-lAbhavantaMkarotItyevaMzIloyazcabhavati, tealpAyuSkatayAkarma kurvantIti prakramaH, 'icceehiM tiityetaiHprANAtipAtAdibhiruktaprakAraistribhiH sthAnaHjIvAalpAyuSTayA karma prakurvantIti nigamanamiti / iha ca prANAtipAtayitrAdipuruSanirdeze'pi prANAtipAtAdInAmevAlpAyurbandhanibandhanatvena tatkAraNatvamuktaM draSTavyamiti, iyaM cAsya sUtrasya bhAvanAadhyavasAyavizeSeNaitattrayaM yathoktaphalaM bhavatIti, athavAyo hijIvojinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyarthaM pRthivyAghArambheNanyAsApahArAdinAca prANAtipAtAdiSuvartatetasyasarAgasaMyamaniravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSTA samavaseyA, atha naitadevaM, nirvizeSaNatvAt sUtrasya, alpAyuSkasya kSullakabhavagrahaNarUpasyApi prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAd, ataH kathamabhidhIyate-savizeSaprANAtipAtAdivartI jIva ApekSikI cAlpAyuSkateti ?, ucyate, avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtAdervizeSaNamavazyaM vAcyaM, yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdita eva azubhadIrghAyuSTAM vakSyati, na hi samAnahetoH kAryavaiSamyaM prayujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt, tathA samaNovAsamagassaNaMbhaMte! tahArUvaM samaNaM vAmAhaNaM vAaphAsueNaManesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai? goyamA!, bahutariyAse niJjarA kajjai, appatarAe se pAvekammekajjaIttibhagavatIvacana-zravaNAdava sIyate-naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA'lpAyuSTA, na hi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA sambhAvyate, jinapUjanAdyanuSThAnasyApitathAprasaGgAt, athAprAsukadAnasya
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 sthAnAGga sUtram 3/1/133 bhavatUktA'lpAyuSTA, prANAtipAtamRSAvAdayostu kSullakabhavagrahaNameva phalamiti, naitadevam, ekayogapravRttatvAd aviruddhatvAcceti, atha mithyASTizramaNa brAhmaNAnAM yadaprAsukadAnaM tato nirupacaritaivAlpAyuSTA yujyate, itarAbhyAM tu ko vicAra iti ?, naivam, aprAsukemeti tatra vizeSaNasyArthakatvAt, prAsukadAnasyApi alpAyuSkaphalatvAvirodhAd, uktaM ca bhagavatyAm "samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjataavirayaapaDihayaapaccakkhAyapAvakamma phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA anesaNijjeNa vA asaNa 4 paDilAbhemANassa kiM kajjai?, goyamA?, egaMtaso pAvekamme kajjai, no se kAi niJjarA kaJjai"tti, yacca pApakarmaNa / / eva kAraNaM tadalpAyuSTAyA api kAraNamiti, nanveSaM prANAtipAtamRSAvAdAvaprAsukadAnaM ca kartavyAmApannamiti?, ucyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA ko doSaH?, ytH||1|| "adhikArivazAcchAstre, dhrmsaadhnsNsthitiH| vyAdhipratikriyAtulyA, vijJeyA guNadoSayoH" -tathA ca gRhiNaM prati jinbhvnkaarnnphlmuktm||1|| "etadiha bhAvayajJaH sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvyucchityA niyamAdapavargabIjamiti " // 1 // (tathA) "bhaNNai jiNapUyAe kAyavaho jaivi hoi u kahiMci / tahavi taI parisuddhA gihINa kUvAharaNajogA // 2 // asadAraMbhapavattAjaMca gihI teNa tesiM vineyaa| tannivittiphalacciya esA paribhAvanIyamidaM" iti, dAnAdhikAretuzrUyatedvividhAH zramaNopAsakAH-saMvignabhAvitAlubdhakaSTAntabhAvitAzceti, // 1 // (yathoktam-) "saMviggabhAviyANaM loddhayadiTuMtabhAviyANaMca / mottUNa khettakAle bhAvaMca kahiMti suddhajchaM" iti, tatra lubdhakadRSTAntabhAvitA yathAkathaJciddadati, saMvignabhAvitAstvaucityeneti, taccedam, // 1 // "saMtharaNamaM asuddhaM doNhavi geNhantardetayANa'hiyaM / AuradiTuMteNaMtaM ceva hitaM asaMtharaNe " iti, tathA nAyAgayANaMkappanijANaMannapANAINaMdavvANaMdesakAlasaddhAsakarakamajuyaM" ityAdi, kvacit "pANe ativAyittA musaM vayitte" tyevaM bhavatizabdavarjA vAcanA, tatrApi sa evArthaH, ktvApratyayAntatA vA vyAkhyeyA, prANAnatipAtya mRSoktvA zramaNaM prAtalambhya alpAyuSTayA karma badhnantIti prakramaH, zeSaM tathaiva, athavA pratilambhanasthAnakasyaivetare vizeSaNe, tathAhiprANAnatipAtyAdhAkarmAdikaraNatomRSoktvAyathA-ahosAdho! svArthasiddhamidaMbhaktAdikalpanIyaM vo na zaGkA kAryetyAdi, tataH pratilambhya tathA karma kurvantIti prakramaH, iha ca dvayasya vizeSaNatvena ekasya vizeSyatvena tristhAnakatvamavagantavyam, gambhIrArthaMcedaMsUtramato'nyathA'pibhAvanIyamiti alpAyuSkatAkAraNAnyuktAnyadhunaitadviparyayasyaitAnyeva viparyastatayA kAraNAnyAha 'tihI'tyAdi prAgvadavaseyam, navaraM 'dIhAuyattAe'tti zubhadIrghAyuSTAyai zubhadIrghAyuSTayA veti pratipattavyaM, prANAtipAtaviratyAdInAM dIrghAyuSaHzubhasyaiva nimittatvAd, uktaMca
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 sthAnaM-3, - uddezakaH-1 // 1 // "mahavvaya aNuvvaehi ya bAlatavo'kAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaddiTThI yajo jIvo" // 2 // (tathA,) "payaIe taNukasAo dAnarao sIlasaMjamavihUNo / majjhimaguNehiM jutto manuyAuM baMdhae jIvo" devamanuSyAyuSI ca zubheiti / tathA bhagavatyAM dAnamuddizyoktaM-"samaNovAsayassaNaM bhaMte !tahArUvaM samaNaMvA 2 phAsuesaNijjeNaM asaNa4 paDilAbhemANassa kiM kajai?, goyamA!, egaMtaso nijarA kajjai, no se kei pAve kamme kajjai 2" iti, yacca nirjarAkAraNaM tacchubhadIrghAyu:kAraNatayAnaviruddhaM, mhaavrtvditi|anntrmaayussodiirghtaakaarnnaanyuktaani, taccazubhAzubhamiti tatrAdau tAvadazubhAyurdIrghatAkAraNAnyAha_ 'tihI'tyAdi prAgvat, navaraM azubhadIrghAyuSTAya iti nArakAyuSkAyeti bhAvaH, tathAhiazubhaMca tatpApaprakRtirUpatvAt dIrghacatasya jaghanyato'pi dazavarSasahanasthitikatvAdutkRSTatastu trayastriMzatsAgaropamarUpatvAdazubhadIrgha, tadevaMbhUtamAyuH-jIvitaM yasmAtkarmaNastadazubhadIrghAyustadbhAvastattA tasyai tayA veti, prANAn-prANina ityartho'tipAtayitA bhavati mRSAvAdaM vaktA bhavati tathA zramaNamazanAdinA hIlanAdi kRtvA pratilambhayitA bhavatItyakSaraghaTanA, hIlanA tujAtyAdhughaTTanato nindanaMmanasA khiMsanaMjanasamakSaMgarhaNaMtatsamakSaapamAnanamanabhyutthAnAdibhiH, 'anyatareNa' bahUnAMmadhye ekatareNa, kvacittvanyatareNetinazyate, amanojJena' svarUpato'zobhanena kadannAdinA'taevApratItikArakeNa, bhaktimatastvamanojJamapimanojJameva, tatphalatvAd, AryacandanAyAiva, AryacandanayA hi kulmASAH sUrpakoNakRtA bhagavatemahAvIrAyapaJcadinoSANmAsikakSapaNapAraNake dattAH, tadaiva ca tasyA lohanigaDAni hemamayanUpurai sampannau kezAH pUrvavadeva jAtAH paJcavarNavividharalarAzibhihaM bhRtaM sendradevadAnavanaranAyakairabhinanditAkAlenAvAptacAritrA ca siddhisaudhazikharamupagateti, ihacasUtre'zanAdiprAsukAprAsukatvAdinAnavizeSitaM, hIlanAdikartuH prAsukAdivizeSaNasyaphalavizeSaMpratyakAraNatvAt, matsarajanitahIlanAdivizeSaNAnAmevapradhAnatayA tatkAraNatvAditi / prANAtipAtamRSAvAdayonivizeSaNapakSavyAkhyAnamapi ghaTata eva, avajJAdAne'pi prANAtipAtAdeddezyamAnatvAditi, bhavati ca prANAtipAtAdernarakAyuH, ydaah||1|| "micchAdiTThI mahAraMbhapariggaho tivvlohnissiilo| narayAuyaM nibaMdhai pAvamatI roddapariNAmo " iti| uktaviparyayenAdhunetaradAha-'tihiM ThANehiM'tyAdi pUrvavat, navaraM 'vanditvA stutvA 'namasyitvA' praNamya satkArayitvA vastrAdinA sanmAnayitvA pratipattivizeSeNa kalyANaM-samRddhiH tadvetutvAt sAdhurapikalyANamevaM maMgalaM vighnakSayastadyogAnmaGgalaMdaivatamiva daivataM caityamivajinAdipratimeva caityaM zramaNaM 'paryupAsya' upasevyeti, ihApi prAsukAprAsukatayA dAnaM na vizeSitaM, pUrvasUtraviparyayatvAdasya, pUrvasUtrasya cAvizeSaNatayA pravRttatvAditi, na ca prAsukAprAsukadAnayoH phalaM prati na vizeSo'sti, pUrvasUtrayostasya pratipAditatvAt, tasmAdiha prAsukaiSaNIyasya kalpaprAptavitarasyacedaMphalamavaseyaM, athavAbhAvaprakarSavizeSAdaneSaNIyasyApIdaMphalaM na virudhyate, acintyAtvAccittapariNateH, sAhibAhyasyAnuguNatayaivana phalAni sAdhayati, bharatAdInAmiveti,
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 sthAnAGga sUtram 3/1/133 ihacaprathamamalpAyuHsUtraMdvitIyaMtadvipakSaH tRtIyamazubhadIrghAyuHsUtraMcaturthaMtadvipakSaitinapunaruktateti prANAnatipAtanAdi ca guptisadmAve bhavatIti guptIrAha mU. (134) tato guttIto pannattAo, taM0-maNaguttI vatiguttI kAyaguttI, saMjayamaNussANaM tato guttIo paM0 20-maNa0 vai0 kAya0, tao aguttIo paM0 20-maNaaguttI vaiaguttI kAyaaguttI, evaM neraiyatANaMjAva thaNiyakumArANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM asaMjatamaNussANaM vANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANaM tato daMDA paM0 taM0-maNadaMDe vayadaMDe kAyadaMDe, neraiyANaM tao daMDA paNNatA, taM0-maNadaMDe vaidaMDe, kAyadaMDe, vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM vR.'tao'ityAdi kaNThyaM, navaraMgopanaMguptiH-manaHprabhRtInAMkuzalAnAMpravarttanamakuzalAnAM ca nivarttanamiti, Aha c||1|| "maNaguttimAiyAo guttIo tinni samayake UhiM / pariyoreyarUvA niddivAo jao bhaNiyaM / / // 2 // samio niyamA gutto gutto samiyattaNaMmi mhyvyo| kusalavaimuIraMto jaM vaigutto'vi samio'vi" iti, etAzcaturviMzatidaNDake cintyamAnA manuSyANAmeva, tatrApi saMyatAnAM, na tu nArakAdInAmityataAha-'saMjayamaNussANa mityAdi, knntthym||uktaa guptastadviparyayabhUtAathAguptIrAha 'tao' ityAdi kaNThyaM, vizeSatazcaturviMzatidaNDake etAatidizannAha-eva'mityAdi, 'eva'miti sAmAnyasUtravannArakAdInAM tino'guptayo vAcyAH, zeSaM kaNThyaM, navaramihaikendriyavikalendriyA noktAH, vAGmanasosteSAM yathAyogamasambhavAt, saMyatamanuSyA api noktAH, teSA guptiprtipaadnaaditi|| ___ aguptayazcAtmanaH pareSAM ca daNDanAni bhavantIti daNDAnnirUpayannAha-'tao daNDe' tyAdi, kaNThyaM, navaraM manasA daNDanamAtmanaH pareSAMceti manodaNDaH, athavA daNDyate aneneti daNDomana eva daNDo manodaNDa iti, evamitarAvapi, vizeSacintAyAM caturviMzatidaNDake 'neraiyANaM tao daMDA' ityAdiyAvadvaimAnikAnAmiti sUtraMvAcyaM, navaraM vigaliMdiyavajaM'tiekadvitricaturindriyAn varjayitvetyarthaH, teSAM hidaNDatrayaMna sambhavati, ythaayogNvaangmnsorbhaavaaditi||dnnddshcgrhnniiyo bhavatIti gahA~ sUtrAbhyAmAha mU. (135) tivihA garahA paM0 20-maNasA vege garahati, vayasA vege garahati, kAyasA vegegarahati pAvANaMkammANaM akaraNayAe, athavA garahAtivihA, paM020-dIhaMpegeaddhaMgarahati, rahassaMpege addhaM garahati, kAyaMpege paDisAharati pAvANaM kammANaM akaraNayAe, tivihe paccakkhANe paM0 20-maNasAvege paJcakkhAti vayasA vege paJcakkhAti kAyasAvege paccakkhAi, evaM jahA garahA tahA paccakkhANevi do AlAvagA bhANiyavvA / vR. 'tivihe' tyAdi sUtradvayaM gatArthaM, navaraM, garhate-jugupsate daNDaM svakIyaM parakIyaM AtmAnaM vA 'kAyasAvittisakArasyAgamikatvAt kAyenApyekaH, kathamityAha-pApAnAMkarmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, hiMsAdhakaraNenetyarthaH, kAyagarhA hi pApakarmApravRttyaiva bhavatIti bhAvaH, uktaMca
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 sthAnaM-3, - uddezakaH -1 // 1 // "pApajugupsA tu tathA samyakparizuddhacetasA sttm| pApodvego'karaNaM tadacintA cetyanukramataH" iti, athavA pApakarmaNAmakaraNatAyai-tadakaraNArthaM tridhA'pi garhate, athavAcatuthyarthe SaSThI tataH pApebhyaH karmabhyo garhate, tAnijugupsata ityarthaH, kimartham? -akaraNatAyai-mA kArSamahametAnIti, 'dIhaM'pegeaddhaM'tidIrghakAlaM yAvat, tathAkAyamapyekaH pratisaMharati-niruNaddhi, kayA?-pApAnAM karmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, tadakaraNenatadakaraNatAyaivAtebhyo vA garhate, kAyaM vA pratisaMharati tebhyaH, akrnntaayaitessaameveti||atiite daNDegardA bhavati, sAcoktA, bhaviSyaticapratyAkhyAnamiti sUtradvayena tadAha 'tivihe' tyAdi gatArthaM, navaraM 'gariha'tti garhAyAM, AlApakau cemau maNase'tyAdi, 'kAyasA vege paJcakkhAi pAvANaM kammANaM akaraNayAe' ityetadanta ekaH, 'ahavA' ___paccakkhANe tivihe paM0 taM0-dIhaMpegeaddhaM paJcakkhAirahassaMpegeaddhaM pancakkhAi kAyaMpege paDisAharaipAvANaMkammANaMakaraNayAe iti dvitIyaH, tatra kAyamapyekaH pratisaMharatipApakarmAkaraNAya athavA kArya pratisaMharati pApakarmabhyo'karaNAya teSAmeveti // __ pApakarmapratyAkhyAtArazca paropakAriNo bhavantIti tadupadarzanAya dRSTAntabhUtavRkSANAM taddArzantikAnAM ca puruSANAM prarUpaNArthamAha mU. (136)tato rukkhApaM0 20-pattovatephalovatepupphovate 1 evAmevataopurisajAtA paM020-pattovArukkhasAmANa pupphovArukkhasAmANA phalovArukkhasAmANA 2, tatopurisajjAyAM paM0 20-nAmapurise ThavaNapurise davvapurise 3, tao purisajjAyA paM0 taM0-nANapurise daMsaNapurise carittapurise 4, tao purisajAyA paM0 taM0-vedapurise ciMdhapurise abhilAvapurise 5, tivihApurisajAyA paM0 taM0-uttamapurisA majjhimapurisA jahannapurisA 6, uttamapurisA tivihA paM020-dhammapurisA bhogapurisA kammapurisA, dhammapurisAarihaMtA bhogapurisA cakka vaTTI kammapurIsA vAsudevA7, majjhimapurisA tivihA paM0 taM0-uggA bhogA rAyannA 8, jahannapurisA tivihA paM0 20-dosA bhayagA bhAtillagA 9 vR. 'tao rUkkhe'tyAdi sUtradvayaM, patrANyupagacchati-prApnoti patropagaH, evamitarau, 'evameve ti dArzantikopananArthaH, puruSajAtAni-puruSaprakArAyathA patrAdiyuktatvenopakAramAtraviziSTaviziSTataropakArakAriNo'rthiSu vRkSAH tathA lokottara puruSAH sUtrArthobhayadAnAdinA yathottaramupakAravizeSakAritvAt tatsamAnA mantavyAH, evaM laukikA apIti, iha ca 'pattovaga' ityAdivAcye pattovA ityAdikaM prAkRtalakSaNavazAduktaM, 'samANe' ityatrApi ca 'sAmANe' iti // atha puruSaprastAvAt puruSAn saptasUtryA nirUpayannAha-'tao'ityAdi kaNThyaM, navaraM nAmapuruSaH puruSa iti nAmaiva, sthApanApuruSaH puruSapratimAdi, dravyapuruSaH puruSatvena ya utpatsyate utpannapUrvo veti, vizeSo'trendrasUtrAd draSTavyo bhavati, atra bhASyagAthA - // 1 // "Agamao'nuvautto iyaro davvapuriso tihA tio| ____egabhaviyAi tivihI mUluttaranimmio vAvi" mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNanirmitastutadAkAravanti tAnyeveti,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 sthAnAGga sUtram 3/1/136 bhAvapuruSabhedAH punarjJAnapuruSAdayaH / jJAnalakSaNabhAvapradhAnapuruSo jJAnapuruSaH evamitarAvapi / vedaH puruSavedaH tadanubhavanapradhAnaH puruSo vedapuruSaH, saca strIpuMnapuMsakasambandhiSutriSvapi liGgeSu bhavatIti, tathA puruSacihnaH-zmazruprabhRtibhirupalakSitaH puruSazcihnapuruSo, yathA napuMsakaM zmazrucihnamiti, puruSavedo vA cihnapuruSastena cihnayate puruSa itikRtveti, puruSaveSadhArI vA stryAdiriti, abhilapyate'neneti abhilApaH-zabdaH sa eva puruSaH puMlliGgatayA abhidhAnAt yathA ghaTaH kuTo veti, Aha c||2|| "abhilAvo puMlliMgAbhihANamettAM ghaDo va ciNdheu| purisAkiI napuMso veo vA purisaveso vA veyapuriso tiliMgo'vipuriso vedaanubhuuikaalmmi"||iti, 'dhammapurisa'tti-dharmaH kSAyikacAritrAdistadarjanaparAH puruSAH dharmapuruSAH, uktaM ca"dhammapuriso tayajjaNavAvAraparo jaha susAhU"iti, bhogAH-manojJAH zabdAdayastatparAH puruSA bhogapuruSAH 1, Aha ca-"bhogapuriso samajjiyavisayasuho cakvaTTivva" iti, karmANimahArambhAdisampAdyAninarakAyuSkAdInIti, ugrA-bhagavatonAbheyasyarAjyakAleyeArakSakAAsan, bhogAstatraiva guravaH, rAjanyAstatraiva vayasyAH, tduktm||1|| "uggA bhogA rAyanna khattiyA saMgaho bhave cuhaa| Arakkhi guru vayaMsA sesA je khattiyA te u" iti, tadvaMzajA api tattadavyapadezA iti, eSAM ca madhyamatvamanutkRSTatvAjaghanyatvAbhyAmiti, dAsA-dAsIputrAdayaH bhRtakAH-mUlyataH karmakarAH 'bhAillaga'tti bhAgo vidyate yeSAM te bhAgavantaH zuddhacAturthikAdaya iti|| uktaMmanuSyapuruSANAM traividhyamadhunA sAmAnyatastirazcAMjalacarasthalacarakhacaravizeSANAM, 'tivihA macche' tyAdi sUtrAdazabhistadAha mU. (137) tivihAmacchApaM0 taM0-aMDyA poayA saMmucchimA 1, aMDagA macchA tivihA paM0 20-itthi purisA napusaMgA 2, potayA macchA tivihA paM0 taM0- itthI purisA napuMsagA 3, tivihA pakkhI paM0 taM0-aMDyA poayA saMmucchimA 1, aMDayA pakkhI tivihA paM0 taM0-itthI purisA napuMsagA 2, potajA pakkhItivihA paM0taM0-itthI purisaanpuNsgaa| evameteNaMabhilAvaNaM uraparisappAvi/bhANiyavvA, bhujaparisappAvi.,bhANiyavvA9 / ghR.sugamAni caitAni, navaraMaNDAjAtAaNDajAH, potaM-vastraMtadvajarAyurvarjitatvAjAtAH, potAdivavA-bohityAjAtAH potajAH, sammUrchimAagarbhajA ityarthaH, sammUrchimAnAMstryAdibhedo nAsti napuMsakatvAtteSAmiti sa sUtrenadarzita iti|pkssinno'nnddjaaH haMsAdayaH, potajA valgulIprabhRtayaH,sammUrchimAHkhaanakAdayaH, udmijatve'piteSAMsammUrchajatvavyapadezobhavatyeva,udbhijjAdInAM sammUrchanajavizeSatvAditi, eva'mitipakSivat, etena pratyakSeNAbhilApena 'tivihAuraparisappe'tyAdi sUtratrayalakSaNena, urasA-vakSasA parisarpantIti uraHparisappAH-sapAdayaste'pi bhaNitavyAH, tathA bhujAbhyAM-bAhubhyAM parisarpantiyete tathA nakulAdayaste'pi bhaNitavyAH, evaM ceva'tti, evameva yathA pakSiNastathaivetyarthaH, ihApi sUtratrayamadhyetavyamiti bhaavH|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezakaH -1 uktaM tiryagvizeSANAM traividhyabhidAnIM strIpuruSanapuMsakAnAM tadAha mU. (138) evaM caiva tivihA itthIo paM0 taM0 - tirikkhajoNitthIo maNussitthIo devitthIo1, tirikkhajoNIo ityIo tivihAo paM0 jalacarIo thalacarIo khahacarIo3 maNussitthIotivihAo, paM0 ta0-kammabhUmiAo akammabhUmiyAo aMtaradIvigAo 3, tivihA purisA paM0 taM0 - tirikkhajoNIpurisA maNussapurisA devapurisA 1, tirikkhajoNipurisA tivihA paM0 taM0- jalacarA thalacarA khecarA 2, 127 massapurisA tivihA paM0 taM0 - kammabhUmigA akammabhUmigA aMtaradIvagA / tivihA napuMsagA paM0 taM0 - neratiyanapuMsagA tirikkhajoNiyanapuMsagA maNussanapuMsagA 1, tirikkhajoNiyanapuMsagA tivihA paM0 taM0 - jalayarA thalayarA khahayarA 2, maNussanapuMsagA tividhA paM0 taM0 - kammabhUmigA akammabhUmigA aMtaradIvagA / , / bR. 'tivihe 'tyAdi navasUtrI sugamA, navaraM 'khahaM' ti prAkRtatvena kham - AkAzamiti, kRSyAdikarmmapradhAnA bhUmiH karmmabhUmiH bharatAdikA paJcadazadhA tatra jAtAH karmabhUmijAH, evamakarmabhUmijAH, navaramakarmabhUmiH bhogabhUmirityarthaH devakurvAdikA triMzadvidhA, antare madhye samudrasya dvIpA ye te tathA teSu jAtA AntaradvIpAsta evAntaradvIpikAH // mU. (139) tivihA tirikkhajoNiyA paM0 taM0 itthI purisA napuMsagA / vR. vizeSa (taH ) traividhyamukatvA sAmAnyatastirazcAM tadAha- 'tivihe 'tyAdi, kaNThyam / stryAdipariNatizca jIvAnAM lezyAvazato bhavati tannibandhanakarmmakAraNatvAttAsAmiti nArakAdipadeSu lezyAH tristhAnakAvatAreNa nirUpayannAha mU. (140) neraiyANaM tao lesAo paM0 taM0- kaNhalesA nIlalesA kAulesA 1, asura kumArANaM tao lesAo saMkiliTThAo paM0, taM0- kaNhalesA nIlalesA kAulesA 2, evaM jAva thaNiyakumArANaM 11, evaM puDhavikAiyANaM 12 AuvaNassatikAiyANavi 13-14 teukAiyANaM 15 vAukAiyANaM 16 bediyANaM 17 tediyANaM 18 cauridiANavi 19 tao lessA jahA neraiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lesAo saMkiliTThAo paM0 taM0- kaNhalesA nIlalesA kAulesA 20, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lesAo asaMkiliTThAo paM0 taM0 teulesA sukka lesA 21, evaM maNussANavi 22, vANamaMtarANaM jahA asurakumArANaM 23, vemANiyANaM tao lessAo paM0 taM0 teulesA pamhalesA sukka lesA 24 vR. 'neraiyANa' mityAdidaNDakasUtraM kaNThyaM, navaraM 'neraiyANaM tao lessAo' tti etAsAmeva tisRNAM sadbhAvAdavizeSaNo nirdezaH, asurakumArANAM tu catasRNAM bhAvAt saGgiklaSTA iti vizeSitaM, caturthI hi teSAM tejolezyA'sti, kintu sA na saMkliSTeti, pRthivyAdiSvasurakumArasUtrArthamatidizannAha'evaM puDhavI'tyAdi, pRthivyabvanaspatiSu devotpadasambhavAccaturthI tejolezyA'stIti savizeSaNo lezyAnirddezo'tidiSTaH, tejovAyudvitricaturindriyeSu tu devAnutpattyA tadabhAvAnnirvizeSaNa ityata evAha 'o' ityAdi, paJcendriyAtirazcAM manuSyANAM ca SaDapIti saMkliSTAsaMkliSTavizeSaNata
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 sthAnAGga sUtram 3/1/140 zcatuHsUtrI, navaraM manuSyasUtre atidezenokte iti vyantarasUtre saMkliSTA vAcyAH, ata evoktaM'vANamaMtare'tyAdi, vaimAnikasUtraM nirvizeSaNameva, asaMkliSTasyaiva trayasya sadbhAvAt, vyavacchedyAbhAvena vizeSaNAyogAditi / jyotiSkasUtraM noktaM, teSAM tejolezyAyA eva bhAvena tristhaankaanvaataaraaditi|| ___anantaraM vaimAnikAnAM lezyAdvAreNehAvatAra ukto, jyotiSkANAM tu tathA tadasambhavAcalanadharmeNa tamAha mU. (141) tihiM ThANehiM tArArUve calijA taM0-vikuvamANe vA pariyAremANe vA ThANo vA ThANaM saMkamamANe tArArUve calejA, tihiM ThANehiM deve vijutAraM karejA taM0-vikuvvamANe vA pariyAremANe vA tahArUvassasamaNassa vAmAhaNassa vAiDiMjuttiMjasaMbalaM virIyaMpurisakAraparakkama uvadaMsemANe deve vijutAraM krejaa| tihiM ThANehiM devethaNiyasabaMkarejjAtaM0-vikuvvamANe, evaMjahAvijutAraMtahevathaNiyasapi vR. 'tArAruve'tti tArakamAnaM 'calejjA' svasthAnaM tyajet, vaikriyakurvadvA paricArayamANaM vA, maithunArthaM saMrambhayuktamityarthaH, sthAnAdvaikasmAt sthAnAntaraM saGakrAmat gacchadityarthaH, yathA ghAtakIkhaNDadAdimeraMpariharediti, athavA kvacinmaharddhike devAdau camaravadvaikriyAdi kurvatisati tanmArgadAnArthaM calediti, uktaMca-"tattha NaMje se vAghAie aMtare se jahannaNaMdonichAvaDhe joyaNasae, ukjheseNaMbArasajoyaNasahassAI ti, tatra vyaaghaatikmntrNmhrddhikdevsymaargdaanaaditi| anantaraM tArakadevacalanakriyAkAraNAnyuktAnyatha devasyaiva vidyutstanitakriyayoH kAraNAni sUtradvayenAha ... "ttihI'tyAdi, kaNThyaM, navaraM vijuyA'tividyut-taDisaiva kriyataitikAraH-kArya vidyuto vA karaNaMkAraH-kriyA vidyutkArastaM, vidyutaM kuryAdityarthaH, vaikriyakaraNAdInihisadarpasya bhavanti, tatpravRttasyacadarSollAsavatazcalanavidyudagrajanAdInyapi bhavantIticalanavidyutkArAdInAMvaikriyAdikaM kAraNatayoktamiti, 'RddhiM' vimAnaparavArAdikAMdyuti-zarIrAbharaNAdInAM yazaH' prakhyAtiMbalaM zArIraM vIrya-jIvaprabhavaMpuruSakArazca-abhimAnavizeSaH sa evaniSpAditasvaviSayaH parAkramazceti puruSakAraparAkramaM samAhAradvandvaH, tadetatsarvamupadarzayamAna iti / tathA stanitazabdo meghagarjitaM "eva'mityAdi vacanaM pariyAremANe vA thaaruuvsse'tyaadyaalaapksuucnaarthmiti|| vidyutkArastanitazabdAvutpAtarUpAvanantaramuktAvathotpAtarUpANyeva lokAndhakArAdIni paJcadazasUtryA-'tihiM ThANehI'tyAdikayA prAha mU. (142)tihiM ThANehiM logaMdhayAre siyA taM-arihaMtehi vocchijamANehiM arihaMtapannatte dhammevocchijjamANepuvvagatevocchiJjamANe 1, tihiM ThANehiM logujetesiyAtaM0-arahaMtehiM jAyamANehi arahaMtesu pavvayamANesu arahaMtANaM nANuppAyamahimAsu 2, tihiM ThANehiM devaMdhakAre siyA taM0-arahaMtehiM vocchijamANehiM arahaMtapannatte dhamme vocchiJjamANe puvva gatevocchijjamANe 3, tihiM ThANehiM devujote siyAtaM0-arahaMtehiMjAyamANehiM arahaMtehiM pavvayamANehiM arahaMtANaM nANuppAyamahimAsu 4 tihiM ThANehiM devasaMnivAe siyA taM0-arihaMtehiM jAyamANehiM arihaMtehiM pavvayamANehiM
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 sthAnaM-3, - uddezakaH-1 arihaMtANaM nANuppAyamahimAsu 5, evaM devukka liyA 6 devakahakahae7tihiM ThANehiM deviMdA mANusaM logaM havvamAgacchaMti taM0-arahaMtehiM jAyamANehiM arahaMtehiM pavvayamANehiM arahaMtANa NANuppAyamahimAsu 8, evaM sAmANiyA 9 tAyattIsagA 10 logapAlA devA 11 aggamahisIo devIo 12 parisovavanagA devA 13aniyAhivaIdevA 14 AAyarakkhAdevA 15maannusNloghvvmaagcchNti| tihiM ThANehiM devA abbhudvijA, taM0-arahaMtehiM jAyamANehiM jAvataM ceva 1, evamAsaNAiMcalejA 2, sIhanAtaM karejA 3, celukkhevaM karejjA 4 tihiM ThANehiM devANaM ceiyarukkhA calejA taM0arahaMtehiM taM ceva 5 / tihiM ThANehiM logaMtiyA devA mANusaMloga havvamAgacchijjA, taM0-arahaMtehiM jAyamANehiM arahaMtehiM pavvayamANehiM arahaMtANaM nANuppAyamahimAsu 1. kaNThyA ceyaM, navaraM, 'loke kSetraloke'ndhakAraM-tamolokAndhakArasyAd-bhavetdravyato lokAnubhAvAbhAvAto vA prakAzasvabhAvajJAnAbhAvAditi, tadyathA-arhanti azokAdhaSTaprakAraM paramabhaktiparasurAsuravisaraviracitAM janmAntaramahAlavAlavirUDhAnavadyavAsanAjalAbhiSiktapuNyamahAtarukalyANaphalakalpAM mahAprAtihAryarUpAM pUjAM nikhilapratipanthiprakSayAt siddhisaudhazikharArohaNaM cetyarhanthaH, uktNc||1|| "arihaMti vaMdaNanamaMsaNANi arihaMti pUyasakkAraM / siddhigamaNaMca arihA arihaMtA teNa vuccaMti" tti, teSu 'vyavacchidyamAneSu' nirvANaMgacchatsu, tathA'rhaprajJapte dharme vyavacchidyamAnetIrthavyavacchedakAle, tathA 'pUrvANi' dRSTivAdAGgabhAgabhUtAni teSu gataM-praviSTaM tadabhyantarIbhUtaM tatsvarUpaM yacchrutaM tatpUrvagataM tatra vyavacchidyamAne, iha ca rAjamaraNadezanagarabhaGgAdAvapi dRzyate dizAmandhakAramAtraM rajasvalatayeti, yatpunarbhagavatsvarhAdAdiSunikhilabhuvanajanAnavadyanayanasamaneSuvigacchatsulokAndhakAraM bhavati tatkimadbhutamiti? |lokodyotolokaanubhaavaanmnussyloke devAgamAdvA, 'nANuppAyamahimAsu' kevalajJAnatpAde devakRtamahotsaveSviti, devAnAM bhavanAdiSvandhakAraM devAndhakAraM lokAnubhAvAdeveti, lokAndhakAre ukte'piyaddevAndhakAramuktaM, tatsarvatrAndhakArasadmAvapratipAdanArthamiti / evaM devodyoto'pi, devasannipAto-bhuvitatsamavatAro, devotkalikA-tatsamavAyavizeSaH, eva'miti tribhireva sthAnaH, 'devakahakahe'tti devakRtaH pramodakalakalastribhireveti, 'havva'nti zIghraM 'sAmANiya'tti indrasamAnarddhayaH, 'tAyattIsaga'ttimahattarakalpAH pUjyAH 'lokapAlAH' somAdayo digniyuktakAH 'agramahiSyaH' pradhAnabhAryAH pariSat' parivArastattopapannakA ye te tathA anIkAdhipatayo' gajAdisainyapradhAnA airAvatAdayaH 'AtmarakSA' aGgarakSA rAjJAmiveti, 'mANussaM loyaM havvamAgacchantI'tipratipadaM sambandhanIyaM 15||mnussylokaagmne devAnAMyAni kAraNAnyuktAni tAnyeva devAbhyutthAnAdInAM kAraNatayA sUtrapaJcakanAha___tihiM' ityAdi kaNThyaM, navaraM abbhuTThiJja'tti siMhAsanAdamyuttiSTheyuriti, 'AsanAni' zakrAdInAM siMhAsanAni, taccalanaM lokAnubhAvAdeveti, siMhanAdacelotkSepaupramodakA?janapratItI, caityavRkSAye sudharmAdisabhAnAMpratidvAraMpurato mukhamaNDapaprekSAmaNDapacaityastUpacaityavRkSamahAdhvajA39
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 sthAnAGga sUtram 3/1/142 dikramataH zrUyante, lokAntikAnAM pradhAnataratvena bhedena manuSyakSetrAgamanakAraNAnyAha __ 'tihI'tyAdikaNThyaM, navaraMlokasya-brahmalokasyAntaH-samIpaMkRSNarAjIlakSaNaM kSetraM nivAso yeSAM te lokAntevA-audayikabhAvalokAvasAne bhavAanantarabhave muktigamanAditi lokAntikAHsArasvatAdayo'STadhA vakSyamANarUpA iti ||ath kimarthaM bhadanta ! te ihAgacchantIti ? ucyate, arhatAdharmAcAryatayA mahopakAritvAt pUjAdyartham, azakyapratyupakArAzcabhagavantodhAcAryAH, yataH mU. (143) tiNhaMduSpaDiyAraMsamaNAuso! taM0-ammApiuNo 1 bhaTTissa ra dhammAyariyassa 3, saMpAto'vi yaNaM kei purise ammApiyaraM sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abbhaMgettA suramiNA gaMdhaTTaeNaM uvvaTTittA tihiM udagehiM majAvittA savvAlaMkAravibhUsiyaMkarettA maNunaM thAlIpAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhoyAvettA jAvajIvaM piTThivaDeMsiyAe parivahejA, teNAvi tassa ammApiussaduppaDiyAraMbhavai, aheNaMsetaMammApiyaraMkevalipannatte dhamme AghavaittA pannavittA / parUvittA ThAvittA bhavati, teNAmeva tassa ammApiussa suppaDitAraM bhavati samaNAuso! 1, kei mahacce daridaM samukkasejA, tae NaM se daridde samukki Dhe samANe pacchA puraM ca NaM viulabhogasamitisamannAgate yAvi viharejjA, tae NaM se mahacce annayA kayAi dariddIhUe samANe tassadaridassaaMtie havvamAgacchejA, teNaMsedariddhetassabhaTTissasavvassamavidalayamANeteNAvi tassa duppaDiyAraM bhavati, ahe NaM se taM bhaTiM kevalipannatte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvaittA ThAvaittA bhavati, teNAmeva tassa bhaTTissa suppaDiyAraM bhavati 2, keti tahAruvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AyariyaM dhammiyaM suvayaNaM socA nisamma kAlamAse kAlaM kiccA anayaresu devaloesu devattAe uvavanne, tae NaM se deve taM dhammAyariyaM dubbhikkhAto vA desAto subhikkhaM desaM sAharejA, kaMtArAo vA nikkaMtAraM karejA, dIhakAlieNaMvA rogAtaMkeNaMamibhUtaMsamANaM vimoejA, teNAvitassa dhammAyariyassaduSpaDiyAraM bhavati, adhe NaM se taM dhammAyariyaM kevalipannattAo dhammAo bhaTTha samANaM bhujovi kevalipannatte dhamme AghavattittA jAva ThAvatittA bhavati, teNAmeva tassa dhammAyariyassa suppaDiyAraM bhavati 3 vR.tiNhaM trayANAMduHkhena-kRcchreNapratikriyate-kRtopakAreNapuMsApratyupakriyataitikhalpratyaye sati duSpatikaraM pratyupakartumazakyamitiyAvat, he zramaNa ! he AyuSman ! samastanirdezo vA he zramaNAyuSmanniti bhagavatA ziSyaH sambodhitaHambayA mAtrAsaha pitA-janakaH ambApitAtasyetyekaM sthAna, janakatvenaikatvavivakSaNAt, tathA bhaTTisa'ttibhartuH-poSakasya svAmina ityarthaiti dvitIyaM, dharmadAtA AcAryo dharmAcAryaH tasyeti tRtIyam, Aha ca- // 1 // "duSpatikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca suduSkaratarapratIkAraH" iti, tatra janakaduSpratikAryatAmAha-saMpAo'tti prAtaH-prabhAtaM tena samaM samprAtaH samprAtarapi ca-prabhAtasamakAlamapi ca, yadaiva prAtaH saMvRttaM tadaivetyarthaH, anena kAryAntarAvyagratAM darzayati, saMzabdasyAtizayArthatvAdvAatiprabhAte, pratizabdArthatvAdvA'sya pratiprabhAtamityarthaH, kazciditi kulIna eva, natu sarvo'pi puruSomAnavo devatirazcorevaMvidhavyatikarAsambhavAt, zataMpAkAnAm
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3, - uddezakaH -1 131 oSadhikvAthAnAM pAke yasya 1 oSadhizatena vA saha pacyate yat 2 zatakRtvo vA pAko yasya 3 zatena vA rUpakANAM mUlyataH pacyate 4 yattacchatapAkam, evaM sahApAkamapi, tAbhyAM tailAbhyAm, 'abyaMgettA' abhyaGgaM kRtvA 'gandhaTTaeNaM' ti gandhATTakena - gandhadravyakSodena 'udvartya' udvalanaM kRtvA tribhirudakaiH - gandhodakoSNodakazItodakaiH 'majjayitvA' snApayitvA manojJaM- kalamIdanAdi 'sthAlI'piTharI tasyAM pAko yasya tattathA, anyatra hi pakavUmapakvaM vA na tathAvidhaM syAditIdaM vizeSaNamiti 'zuddha' bhaktadoSavarjitaM sthAlIpAkaM ca tacchuddhaM ca sthAlIpAkena vA zuddhamiti vigrahaH, aSTAdazabhirlokapratItaivyaJjanaiH - zAlanakaistakrAdibhirvA AkulaM- saGkIrNaM yattattathA, athavA'STAdazabhedaM ca tad vyaJjanAkulaM ceti, atra bhedapadalopena samAsaH, mojanaM bhojayitvA ete cASTAdaza bhedaaH|| 1 // ' sUo 1 daNo 2 javannaM 3 tinni ya maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10 mUlaphalA 11 hariyagaM 12 sAgo 13 // 2 // hoi rasAlU ya tahA 14 pANaM 15 pANIya 15 pANagaM caiva 17 / aTThArasamo sAgo 18 niruvahao loio piMDo , - mAMsatrayaM jalajAdisatkaM jUSo mudgatandulajIrakakaTubhANDAdirasaH, bhakSyANi-khaNDakhAdyAdIni gulalAvaNikA-guDaparpaTikA lokaprasiddhA guDadhAnA vA mUlaphalAnyeka eva padaM, haritakaMjIrakAdizAko vastulAdibharjikA, rasAlU-majjikA, tallakSaNamidam 11911 'do ghayapalA mahupalaM dahissa addhADhayaM miriya vIsA / dasa khaNDagulapalAI esa rasAlU nivaijoggo' tti, pAnaM-surAdi, pAnIyaM -jalaM, pAnakaM - drAkSApAnakAdi, zAkaH -takrasiddha iti, yAvAn jIvo yAvajjIvaM yAvatprANadhAraNaM pRSTheskandhe avataMsa ivAvataMsaH - zekharastasya karaNamavaMsikA pRSThavataMsikA tayA pRSThavataMsikyA parivahet, pRSThayAropitamityarthaH, tenApi parivAhakena parivahanena vA tasyaambApiturhaSpratIkAram, azakyaH pratIkAra ityarthaH, anubhUtopakAratayA tasya pratyupakArakAritvAd, // 1 // ( Aha ca - ) " kayauvayAro jo hoi sajjaNo hoi ko guNo tassa ? / uvayArabAhirA je havaMti te suMdarA suyaNA " iti, 'aheNaM se' tti atha cet NamityalaGkAre sa puruSastam- ambApitaraM dharme 'sthApayitA' sthApanazIlo bhavati, anuSThAnataH sthApayatItyarthaH, kiM kRtvetyAha- 'AghavaittA' dharmmAmAkhyAya 'prajJApya' bodhayitvA 'prarUpya' prabhedata iti, athavA AkhyAya sAmAnyato yathA kAryo dharmmaH, prajJApya vizeSato yathA'sAvahiMsAdilakSaNaH, prarUpya prabhedato yathA zIlAGgasahasrarUpa iti, zAlIrthatannantAni vaitAnIti, 'teNAmeva'tti tatastenaiva dharmasthApanenaiva na parivahanena athavA tenaiva dharmasthApakapuruSeNa na parivAhinA 'tasya' pratyupakaraNIyasyAmbApituH 'suppaDiyAraM' ti sukhena pratikriyate-pratyupakriyata iti supratikAraM, bhAvasAdhano'yaM, tadbhavati-pratyupakAraH kRto bhavatItyarthaH, dharmasthApanasya mahopakAratvAd, Ahaca"saMmattadAyagANaM duppaDiyAraM bhavesu bahue / savvaguNameliyAhivi upagArasahassakoDIhiM " 1 / iti 119 11 atha bhartuH duSpratikAryatAmAha- 'kei mahacce' tti kazcit ko'pi mahatI aizvaryalakSaNA'rcA
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 sthAnAGga sUtram 3/1/143 jvAlA pUjA vA yasya athavA mahAMzcAsAvarthapatitayA ardhyazca-pUjya iti mahArtho mahArthyo vA mAhatyaM mahattvaM tadyogAnmAhatyo vA Izvara ityarthaH, daridram- anIzvaraM kaJcana puruSamatiduHsthaM 'samutkarSayet' dhanadAnadinotkRSTaM kuryAt, 'tataH' samutkarSaNAnantaraM sa daridraH samutkRSTathe dhanAdibhiH 'samANe' tti san 'paccha' tti pazcAtkAle 'puraM ca NaM' ti pUrvakAle ca samutkarSaNakAla evetyarthaH athavA pazcAdbhartturasamakSaM purazca bhartuH samakSaMca vipulayA 'bhogasamityA' bhogasamudayena 'samanvAgato' yukto yaH sa tathA sa cApi 'viharet' vartteta, tato'nantaraM 'sa' mahAJca bharttA 'anyadA' lAbhAntarAyodaye 'kadAcid' tathAvidhAyAmasahyAyAmapadi daridrIbhUtaH san 'tasya' pUrvasamutkRSTasya 'antike' pArzve 'havvaM'ti ananyatrANatayA zIghraM trANasya tatra zakyatvAbhisandheH Agacchet tadA sa pUrvAvasthayA daridraH pUrvopakAriNe bhartre 'savvassaM' ti sarvvaM ca tat svaM ca dravyaM ceti sarvasvaM tadapi, AstAmalpamiti, 'dalayamANe' tti dadat na kRtapratyupakAro bhavediti zeSaH, atastenApi sarvasvadAnena sarvasvadAyakenApi vA duSpratikArameveti 2 / atha dharmAcAryaduSpratikAryatAmAha- 'keI 'tyAdi, 'AyariyaM 'ti pApakarmabhya ArAdyAtamityAryamata eva dhArmikamata eva suvacanaM zrutvA zrotreNa 'nizamya' manasA'vadhArya anyatareSu devalokeSvanyataradevAnAM madhye ityathoM devatvenotpanna iti, durlabhA bhikSA yasmin deze sa durbhikSastasmAt 'saMharet' nayet, kAntAram - araNyaM nirgataH kAntArAnniSkAntArastannaSkramitAraM vA, dIrghaH kAlo vidyate yasya sa dIrghAkAlikastena rogaH - kAlasahaH kuSThAdirAtaGkaH-kRcchrajIvitakArI sadyoghAtItyarthaH zUlAdiranayordvandvaikatve rogAtaGka teneti, dharmasthApanena tu bhavati kRtopakAro, yadAha119 11 "jo jeNa jaMmi ThANammi ThAvio daMsaNe va caraNe vA / so taM tao cuyaM taMmi caiva kAuM bhave niriNo "tti, zeSaM sugamatvAnna spRSTamiti / dharmmasthApanena cAsya bhavacchedalakSaNaH pratyupakAraH kRtaH syAditi dharmastha sthAnatrayAvatAraNena bhavacchedakAraNatAmAha mU. (144) tihiM ThANehiM saMpanne anagAre anAdIyaM anavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vIIvaejjA, taM0-anidANayAe diTTisaMpannayAe jogavAhiyAe / vR. 'tihI 'tyAdi kaNThyaM, navaraM anAdikam - Adirahitamanavadagram- anantaM dIrghAdhvaM dIrghamArga catvAro'ntA-vibhAgA narakagatyAdayo yasya taccaturantaM, dIrghatvaM prAkRtatvAt, saMsAra eva kAntAramaraNyaM saMsArakAntAraM tad 'vyativrajet' vyatikramediti, anAdikatvAdIni vizeSaNAni kAntArapakSe'pi vivakSayA yojanIyAni, tathAhi anAdyanantaramaraNyamatimahatvAccaturantaM digbhedAditi, nidAnaM-bhogarddhiprArthanAsvabhAvamArttadhyAnaM tadvivarjitatA anidAnatA tayA 'dRSTisampannatA' samyagdhaSTitA tayA 'yogavAhitA' zrutopadhAnakAritvaM samAdhisthAyitA vA tayeti / bhavavyativrajanaMca kAlavizeSa eva syAditi kAlavizeSamanirUpaNAyAha mU. (145) tivihA osappiNI paM0 taM0-ukkosA majjhimA jahannA 1, evaM chappi samAo bhANiyavvAo, jAva dUsamadUsamA 7, tivihA ossappiNI paM0 taM0 - ukkosA majjhimA jahannA 8 evaM chappi samAo bhANiyavvAo, jAva susamasusamA 14 bR. 'tivihe 'tyAdisUtrANi caturddaza kaNThyAni, navaram avasarpiNIprathame'rake utkRSTaza,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 sthAnaM-3, - uddezakaH-1 caturyumadhyamA, pazcimejaghanyA, evaMsuSamasuSamAdiSupratyekaMtrayaMtrayaMkalpanIyam, tathAutsarpiNyAH duSSamaduSSamAdi tabhedAnAM coktaviparyayeNotkRSTatvaM prAgvadyojyamiti / / kAlalakSaNA acetanadravyadharmA anantaramuktAstatsAdhAtpudgaladhAnirUpayan sUtrANi paJca caturazca daNDakAnAha mU.(146)tihiM ThANehiM acchinne poggale calejAtaM0-AhArijjamANe vApoggale calejjA vikuvvamANe vA poggale calejjA ThANAto vA ThANaM saMkAmijamANe poggale calejjA, tivihe uvadhI paM0 taM0-kammovahI sarIrovahI bAhiramaMDamattovahI, evaM asurakumArANaM bhANiyavvaM, evaM egiMdiyaneraiyavajaM jAva vemANiyANaM 1, ahavA tivihe uvadhIpaM020-saccitteacitte mIsae, evaM neraiyANaM niraMtaraMjAva vemANiyANaM, tivihe pariggahe paM020-kammapariggahe sarIrapariggahe bAhirabhaMDamattapariggahe, evaM asurakumArANaM, evaM egidiyaneratiyavarNajAva vemANiyANaM 3, ahavA tivihe pariggahe paM0 20-sacitte acitte mIsae, evaM neratiyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 4 __ vR. tihI'tyAdi, chinnaH khaGgAdinApudgalaH samudAyAccalatyevetyata Aha-'acchinnapudgala' iti, 'AhArejjamANe'tti AhAratayA jIvena gRhyamANaH svasthAnAJcalati, jIvenAkarSaNAt, evaM vaikriyamANo vaikriyakaraNavazavartitayeti, sthAnAtsthAnAntaraMsaGkramyamANohastAdineti / upadhIyatepoSyate jIvo'nenesyupadhiH, karmaivopadhiH karmopadhiH, evaM zarIropadhiH, bAhyaH-zarIrabahirvartI bhANDAni ca-bhAjanAni mRnmayAni mAtrANi ca-mAtrAyuktAni kAMsyAdibhAjanAni bhAjanopakaraNamityarthaH, bhANDamAtrANi tAnyevopadhiHbhANDamAtropadhiH,athavA bhANDaM-vastrAbharaNAditadeva mAtrA-paricchedaH saivopadhiriti, tato bAhyazabdasya karmadhAraya iti, caturviMzatidaNDakacintAyAmasurAdInAM trayo'pi vAcyAH, nArakaikendriyavarjAH, teSAmupakaraNasyAbhAvAd, dvIndriyAdInAM tUpakaraNaM dRzyate eva keSAJcidityata evAha ___ "eva'mityAdi, 'ahave'tyAdi, sacittopadhiryathAzailaMbhAjanam, acitto-vastrAdiH, mizraHpariNataprAyaM zailabhAjanameveti, daNDakacintA sugamA, navaraMsacittopadhiArakANAMzarIraMacetanaHutpattisthAnaM mizraH-zarIramevocchvAsAdipudgalayuktaM teSAM sacetanAcetanatvena mizratvasya vivakSaNAditi, evameva zeSANAmapyayamUhya iti 'tivihe pariggahe'ityAdi sUtrANiupadhivanneyAni, navaraM parigRhyate-svIkriyate iti parigraho-mU viSaya iti, iha ca eSAmayamiti vyapadezabhAgeva grAhyaH, sa ca nArakaikendriyANAM kAdireva sambhavati, na bhaannddaadiriti||pudgldhrmaannaaN tritvaM nirUpya jIvadharmANAM 'tivihe ityAdi bhistribhiH sadaNDakaiH sUtraistadAha mU. (147) tivihe paNihANe paM0 taM0-maNapaNihANe vayapaNihANe kAyapaNihANe, evaM paMciMdiyANaM jAva vemANiyANaM, tivihe suppaNihANe paM0 20-maNasuppaNihANe vayasuppaNihANe kAyasuppaNihANe, saMjayamaNussANaMtivihe suppaNihANe pannattetaM0-maNasuppaNihANe vaisuppaNihANe kAyasuppaNihANe, tivihe duppaNihANe paM020-maNaduppaNihANevaDduppaNihANe kAyaduppaNihANe, evaM paMciMdiyANaM jAva vemaanniyaannN| vR. kaNThyAni caitAni, navaraM praNihitiH praNidhAnam-ekAgratA, tacca manaHprabhRti
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 3/1/147 sambandhibhedAttridheti, tatra manasaH praNidhAnaM manaH praNidhAnamevamitare, tacca caturviMzatidaNDake sarveSAM paJcendriyANAM bhavati, tadanyeSAM tu nAsti, yogAnAM sAmastyenAbhAvAdityata voktam- 'evaM paJcediye'tyAdIti / praNidhAnaM hiM zubhAzubhabhedamatha zubhamAha-'tivihe' ityAdi sAmAnyasUtraM 1, vizeSamAzritya tu caturviMzatidaNDakacintAyAM manuSyANAmeva tatrApi saMyatAnAmevedaM bhavati, cAritrapariNAmarUpatvAdasyeti, ata evAha- 'saMjayetyAdi 2, (duSTaM) praNidhAnaM duSpraNidhAnam-azubhamanaH pravRttyAdirUpaM sAmAnyapraNidhAnavat vyAkhyeyamiti 3 / jIvaparyAyAdhikArAt mU. (148) tivihA joNI paM0 taM0-sItA usiNA sIosiNA, evaM egiMdiyANaM viMgalidiyANaM teukAivajjANaM saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM saMmucchimamaNussANa ya / tivihA joNI paM0 taM0-sacittA acittA mIsiyA, evaM egiMdiyANaM vigaliMdiyANaM saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM saM mucchimamaNussANa ya / tividhA joNI paM0 taM0-saMvuDA viyaDA saMvuDaviyaDA / tivihA joNI paM0 taM0-kummunnayA saMkhAvattA vaMsIpattiyA, kummunnayA NaM joNI uttamapurisamAUNaM, kumunnayAte NaM joNIe tivihA uttamapurisA gabbhaM vakka maMti, taM0-arahaMtA cakkavaTTI baladevavAsudevA, saMkhAvattA joNI itthIrayaNassa, saMkhAvattAe NaM joNIe bahave jIvA ya poggalA ya vakka maMti viukka maMti cayaMti uvavajraMti no ceva NaM niSphajjuMti, vaMsIpattitA NaM joNI pihajjaNassa, vaMsIpattitAe NaM joNIe bahave pihajaNe gabbhaM vakkamaMti 134 vR. 'tivihetyAdinA gamaM vakmaMtI' tyetadantena granthena yonisvarUpamAha-, tatra yuvantitaijasakArmaNazarIraravantaH santa audArikAdizarIreNa mizrIbhavantyasyAmiti yoniH - jIvasyotpattisthAnaM zItAdisparzavaditi, ' evaM 'ti yathA sAmAnyatastrividhA tathA caturviMzatidaNDakacintAyAmekendriyavikalendriyANAM tejovarjAnAM, tejasAmuSNayonitvAt, paJcendriyatiryakpade manuSyapade ca sammUrcchanajAnAM trividhA, zeSANAM tvanyatheti, yata Aha 119 11 "sIosiNajoNIyA savve devA ya gabbhavatI / usiNA ya teukA duha nirae tiviha sesANaM " iti // anyathA yonitraividhyamAha - 'tivihe 'tyAdi kaNThyaM, navaraM daNDakacintAyAmekendriyAdInAM sacittAdistrividhA yoniranyeSAM tvanyathA, yata uktam 119 11 "acittA khalu joNI neraiyANaM taheva devANaM / mIsAya gabbhavasahI tivihA joNI ya sesANaM " iti, punaranyathA tAmAha - 'tivihe 'tyAdi, saMvRtA saGkaTA ghaTikAlayavat vivRtA-viparItA saMvatavivRtA tUbhayarUpeti, etadvibhAgo'yaM 119 11 "egiMdiyaneraiyA saMvuDajoNI havaMti devA ya / vigaliMdiyANa vigaDA saMvuDaviyaDA ya gavyaMmi tti" 'kummunnaye' tyAdi kaNThyaM, navaraM kUrmmaH - kacchapaH tadvadunnatA kUmrmonnatA, zaGkhasyevAvartto yasyAM sA zaGkhAvarttA, vaMzyA-vaMzajAlyAH patrakamiva yA sA vaMzIpatrikA, 'gabmaM vakkamaMti' tti garbhe utpadyante, baladevavAsudevAnAM sahacaratvenaikatvavivakSayottamapuruSatraividhyamiti, 'bahave' ityAdi,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-3, - uddezakaH-1 135 yonitvAJjIvAH pudgalAzca tadgahaNaprAyogyAH, kiM ?- vyutkrAmanti' utpadyante, 'vyavakramanti' vinazyanti, etadeva vyAkhyAti-'viukkamaMtI'ti, ko'rthaH ?-cyavante, 'vakkamaMti'tti, kimuktaM bhavati?-utpadyante iti, 'pihajjaNassa'tti pRthagjanasya-sAmAnyajanasyotpattikAraNaM bhvtiiti| ___anantaraMyonitomanuSyAH prarUpitAH, adhunA manuSyasyasadharmaNobAdaravanaspatikAyikAn prarUpayannAha mU. (149) tivihA taNavaNassaikAiyA paM0 20-saMkhejjajIvitA asaMkhejjajIvitA anaMtajIviyA vR. 'tivihe'tyAdi, tRNavanaspatayo bAdarA ityarthaH, saGkhyAtajIvikAH-saGkhyAtajIvAH, yathAnAlikAbaddhakusumAnijAtyAdInItyarthaH, asaGkhyAtajIvikAyathA nimbAmrAdInAMmUlakandaskandhatvakchAkhApravAlAH, anantajIvikAH-panakAdaya iti, iha prjnyaapnaastraannypiitthN||1|| "je ke'vinAliyAbaddhA, pupphA saMkhejajIviyA / nIhuA anaMtajIvA, je yAvanne tahAvihA // 2 // paumuppalanaliNANaM, subhagasogaMdhiyANa y| araviMdakoMkaNANaM, sayavattasahassavattANaM // 3 // biMTabAhirapattA ya kanniyA ceva egjiivss| abbhitaragA pattA patteyaM kesaraM bhiMjA" iti|| // 4 // tthaa-liNbNbjNbukosNbsaalaNkullpiiluslluuyaa| __sallaimoyaimAluya baulapalAse karaMje ya" ityAdi, "eesiM mUlAvi asaMkhejjIviyA kaMdAvi khaMdhAvi tayAvi sAlAvi pavAlAvi, pattA pattevajIviyA, pupphA anegajIviyA, phalA egaTThiyA" iti ||anntrN vanaspataya uktAste ca jalAzrayA bahavo bhavantItisambandhAjjalAzrayANAM tIrthAnAM nirUpaNAyAha mU. (150) jaMbuddIve dIve mA rahe vAse tao titthA paM0 taM0-mAgahe varadAme pabhAse, evaM eravaevi, jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse egamege cakka vaTTivijaye tato titthA paM0 taM0-mAgahe varadAme pabhAse 3, evaM ghAyaisaMDe dIve puracchimaddhevi 6, paJcatthimaddhevi 9, pukkharavaradIvaddhapuracchimaddhevi 12,paJcatthimaddhevi 15 / / vR. 'jaMbuddIve' ityAdi paJcadazasUtrI sAkSAdatidezatazca, sugamAca, kevalaMtIrthAni-cakravartinaH samudrazItAdimahAnadyavatAralakSaNAni tannAmakadevanivAsabhUtAni, tatra bharatairAvatayostAni pUrvadakSiNAparasamudreSu kroNeti, vijayeSu tu zItAzItodAmahAnadyoH pUrvAdikrameNaiveti // jambUdvIpAdau manuSyakSetre santi tIrthAni prarUpitAnI, adhunA tatraiva santaM kAlaM tristhAnopayoginaM sUtrapaJcadazakena sAkSAdatidezAbhyAM nirUpayannAha ___ mU (151) jaMbuddIve 2 bharaheravaesu vAsesu tItAe ussappiNIte susamAe samAe tinni sAgarovamakoDAkoDIokAlo hutthA 1, evaMosappiNIenavaraMpannate2, AgamissAteussappiNIe bhavissati 3, evaM dhAyaisaMDe puracchimaddhe paJcatthimaddhevi 9, evaM pukkharavaradIvaddhapuracchimaddhe paJcatthimaddhevi kAlo bhANiyavvo 15 / jaMbuddIve dIve bharaheravaesu vAsesu tItAte ussappiNIte
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 sthAnAGga sUtram 3/1/151 susamasusamAte samAe maNuyA tiNNi gAuyAI uddhaM uccatteNaM tinni paliovamAiM paramAuM pAlaitthA 1, evaM imIse osappiNIte 2 AgamissAe ussappiNIe 3, jaMbuddIve dIve devakuruuttarakurAsu maNuyAtinni gAuAI uddhaM uccatteNaM pa0, tinni paliovamAiM paramAuM pAlayaMti 4, evaM jAva pukkharavaradIvaddhapaccatthimaddhe 20 / jaMbuddIve dIve bharaheravaesu vAsesu egamegAte osappiNiussappiNIe taovaMsAo uppajiMsu vA uppajjaMti vA uppajjissaMti vA taM0 - arahaMtavaMse cakka vaTTivaMse dasAravaMse 21, evaM jAva pukkharavaradIvaddhapaJcatthimaddhe 25 / jaMbUdIve dIve bharaheravaesu vAsesu egamegAe osappiNIussappiNIe tao uttamapurisA uppaniMsu vA uppajjaMti vA upajjissaMti vA taM0 - arahaMtA cakkavaTTI baladevavAsudevA 26, evaM jAva pukkharavaradIvaddhapaJccatthimaddhe 30, tao ahAuyaM pAlayaMti taM0-arahaMtA cakkavaTTI baladevavAsudevA 31, tao majjhimamAuyaM pAlayaMti, taM0 - arahaMtA cakka vaTTI baladevavAsudevA 32 bR. 'jaMbuddIve' ityAdi subodhaM, kiMtu, 'pannatte' iti avasarpiNIkAlasya varttamAnatvenAtItotsarpiNIvat 'hotya' ttina vyapadezaH kAryaH api tu pannattetti kArya ityarthaH, 'jaMbUddIvetyAdinA vAsudeve 'tyetadantena granthena kAladharmmAnavAha sugamazcAyaM kintu 'ahAuyaM pAlayaMti' tti nirupakrmAyuSkatvAt, madhyamAyuH pAlayanti vRddhatvAbhAvAt / AyuSkAdhikArAdidaM sUtradvayamAha mU. (152) bAyara ukAiyANaMukkoseNaM tinnirAiMdiyAiMThitI pnnttaa| bAyarAvAukAiyANaM ukkoseNaM tinni vAsasahassAiM ThitI paM0 / vR. spaSTam / / sthityadhikArAdevedamaparamAha mU. (153) aha bhaMte! sAlINaM vIhINaM godhUmANaM javANaM javajavANaM etesi NaM dhannANaM ko uttANaM pallA uttANaM maMcAuttANaM mAlAuttANaM olittANaM littANaM laMchiyANaM muddiyANaM pihitANaM kevaiyaM kAlaM joNI saMciTThati ?, goyamA ! jahaneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni saMvaccharAI, teNa paraM joNI pamilAyati, teNa paraM joNI paviddhaMsati, teNa paraM joNI viddhaMsati, teNa paraM bIe abIe bhavati, teNa paraM joNIvocchedo paM0 / vR. 'ahe' tyAdi, 'aha maMte' tti 'atha' paripraznArthaH, 'bhadante 'ti bhadantaH- kalyANasya sukhasya ca hetutvAt kalyANaH sukhazceti, Aha ca 119 11 "bhadikallANasuhattho dhAU tassa ya bhadatasaddo'yaM / sa bhadaMto kallANaM suho ya kallaM kilAroggaM ityAdi, athavA bhajate- sevate siddhAn siddhimArgaM vA athavA bhajyate-sevyate zivArthibhiriti bhajantaH, Aha ca 119 11 17 "ahavA bhaja sevAe tassa bhayaMtotti sevae jamhA / sivagaiNo sivamaggaM sevvo ya tao tadatthINaM " athavA bhAti-dIpyate bhrAjate vA - dIpyate vA dIpyate eva jJAnatapoguNadItyeti bhAnto bhrAjanto veti, Ahaca // 1 // "ahavA mA bhAjo vA dittIe hoi tassa bhaMtetti / bhAjato vA''yario so nANatavoguNajuIe 11
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna-3, - uddezakaH -1 137 iti, athavA bhrAntaH-apeto mithyAtvAdeH, tatrAnavasthita ityarthaH, iti bhrAntaH, athavA bhagavAn aizvaryayukta iti, Aha c||1|| "ahavA bhaMto'peojaM micchttaaibNdhheuuo| ahavesariyAi bhago vijjai so teNa bhagavaMto" iti, bhavasyavA-saMsArasyabhayasyavA-trAsasyAntahetutvAt-nAzakAraNatvAdbhavAntobhayAnto veti, uktNc||1|| 'neraiyAibhavassa va aMtojaM teNa so bhvNtotti| ahavA bhayassa aMto hoi bhavaM to bhayaMtAso" tti, iha ca bhadantAdInAM zabdAnAM sthAne prAkRtatvAdAmantraNArthaM bhaMtetti padaM sAdhanIyamiti, ato 'bhaMte'tti mahAvIramAmantrayannuktavAn gautamAdiH 'zAlInAM'kalamAdikAnAmiti vizeSaH, zeSANAM vrIhINAmiti sAmAnyaM, 'yavayavA' yavavizeSA eva, 'eteSAm' abhihitatvena pratyakSANAM koSThe-kuzUle AguptAni-prakSepaNena saMrakSitAni koSThAguptAni teSAmevaM sarvatra, navaraM palyaMvaMzakaTakAdikRto dhAnyAdhAravizeSaH, maJcaH-sthUNAnAmuparisthApitavaMzakaTakAdimayojanapratIta; mAlako-gRhasyo- paritanabhAgaH, abhihitaM ca-"akkuDDo hoi maMco mAlo ya gharovari hoi"tti, 'olittANaM'tidvAradeze pidhAnena sahagomayAdinAavaliptAnAM littANaM tisarvataH 'laMchiyANaM'ti rekhAdibhiH kRtalAJchanAnAM 'muddiyANaM' ti mRttikAdimudrAvatAM 'pihiyANaM'ti sthagitAnAM, 'kevatiya'ti kiyantaM kAlaM yoniryasyA-maGkura utpadyate?, tataH paraM yoniHpramlAyati-varNAdinA hIyatepravidhvasyate-vidhvaMsAbhimukhAbhavati 'vidhvasyate' kSIyate, evaMcatadvIjamabIjaMbhavatiuptamapi nAGkuramutpAdayati, kimuktaMbhavati? -tataHparaMyonivyavacchedaHprajJaptomayA'nyaizca kevalibhiriti, zeSaM spaSTam // sthityadhikArAdevedamaparaM sUtradvayamAha mU. (154) doccAe NaM sakkarappabhAe puDhavIe neraiyANaM ukkoseNaM tinni sAgarovamAI ThitI paM0 1, taccAeNaM vAluyappabhAe puDhavIejahanneNaM neraiyANaM tinni sAgarovamAiMThitI pa02 vR. 'docce'tyAdisphuTaM, navaraMdvitIyAyAMpRthivyAM, kiMnAmikAyAmityAha-zarkarAprabhAyAmityevaM yojanIyaM, sarvapRthivISu ceyaM sthitiH||1|| __"sAgaramegaM tiya satta dasa ya sattarasa taha ya baaviisaa| tettIsaMjAva ThiI sattasu puDhavIsu ukkosA // 2 // jA paDhamAe jeTTA sA biiyAe kaNiTThiyA bhaNiyA / taratamajogo eso dasavAsasahassa rayaNAe" iti| narakapRthivyAdhikArAnnarakanArakavizeSasvarUpaprarUpaNAya sUtratrayamAha mU. (155) paMcamAe NaM dhUmappabhAe puDhavIe tinni nirayAvAsasayasahassA paM0, tisuNaM puDhavIsu neraiyANaM usiNaveyaNA pannattA taM0- paDhamAe doccAe taccAe, tisuNaM puDhavIsu neraiyA usiNaveyaNaM paJcaNubhavamANA viharaMti-paDhamAe doccAe tccaae| /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 sthAnAGga sUtram 3/1/155 vR. 'paMcamae'ityAdi, subodhaM kevalaM 'usiNaveyaNa ti tisRNAmuSNabhAvatvAt, tisRSu nArakA uSNavedanA ityuktvApi yaducyate-nairayikA uSNavedanAM pratyanubhavanto viharantIti tattadvedanAsAtatyapradarzanArtham ||nrkpRthiviinaaN kSetrasvabhAvAnAMprArasvarUpamuktamatha kSetrAdhikArAt kSetravizeSasvarUpasya tristhAnakAvatAriNo nirUpaNAya sUtracatuSTayamAha mU. (156) tatologesamA sapakkhi sapaDidisiMpaM0 20-appaiTThANe naraejaMbuddIvedIve savvaTThasiddhemahAvimANe, taologesamA sapakkhisapaDidisiMpaM020-sImaMtaeNaMnaraesamayakkhete IsIpabbhArA puddhvii| vR. 'tao' ityAdi, trINi loke samAni-tulyAni yojanalakSapramANatvAt na ca pramANata evAtra samatvamapituauttarAdharyavyavasthitatayAsamazreNitayA'pItyataAha-sapakkhi'mityAdi, pakSANAM-dakSiNavAmAdipAzrvAnAM sazatA-samatA sapakSamityavyayIbhAvastena samapArzvatayA samAnItyarthaH, ikArastu prAkRtatvAt, tathA pratidizAM-vidizAM sazatA sapratidik tena samapratidiktayetyarthaH, apratiSThAnaH saptamyAM paJcAnAM narakAvAsAnAM madhyamaH, tathA jambUdvIpaH sakaladvIpamadhyamaH, sarvArthasiddhaM vimaanNpnycaanaamnuttraannaaNmdhymmiti|siimntkH prathamapRthivyAM prathamaprastaTenarakendrakaH paJcacatvAriMzadyojanalakSaNi,samayaH-kAlaH tatsattopalakSitaM kSetrasamayakSetraM manuSyaloka ityarthaH, ISada-alpo yojanASTakabAhalyapaJcacatvariMzallakSaviSkambhAt prAgbhAraHpudgalanicayo yasyAH-seSavAgbhArA'STamapRthivI, zeSapRthivyo hi ratnaprabhAyA mahAprArabhArAH, azItyAdisahasrAdhikayojanalakSabAhalyatvAt, tthaahi||1|| "paDhamA'sIisahassA battIsA aTThavIsa vIsA ya / aTThAra solasaya aThTha sahassa lakkhovariMkujA" iti, viSkambhastutAsAMkrameNaikAdyAH saptAntA rajjava iti,athaveSaprAgbhArAmanAgavanaMtatvAditi mU. (157) tao samuddA pagaIe udagaraseNaM paM0 20-kAlode pukkharode sayaMbhuramaNe 3, tao samuddA bahumacchakacchabhAiNNA paM0 ta0-lavaNe kAlode sayaMbhuramaNe vR. prakRtyA-svabhAvenodakarasena yuktAiti, kronncaitedvitiiytRtiiyaantimaaH|prthmdvitiiyaantimaaH samudrA bahujalacarAH anye tvalpajalacarA iti, uktaM c||1|| "lavaNe udagarasesuyamahorayA macchakacchahA bhnniyaa| appA sesesu bhave na ya te nimmacchayA bhaNiyA" // 2 // anyacca-"lavaNe kAlasamudde sayaMbhuramaNe yahoti macchA u / avasesa samuddesuMna huMtimacchA na mayarA vA // 3 // nasthitti paurabhAvaM paDucca na usavvamacchapaDiseho appA sesesu bhave naya te nimmacchayA bhaNiyA" iti| kSetrAdhikArAdevApratiSThAne narakakSetre ye utpadyante tAnAha mU. (158) tao loge nissIlA nivvatA nigguNA nimmerA nippaJcakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA ahe sattamAe puDhavIe appatiTThANe narae neraiyattAe uvavajaMti, taM0rAyANo maMDalIyAjeya mahAraMbhA koddNbii| taoloesusIlA suvvayAsagguNA samerA sapaJcakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA savvaTThasiddhe mahAvimANe devattAe uvavattAro bhavaMti, taM0
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna-3, - uddezakaH-1 139 rAyANo paricattakAmabhogA seNAvatI pstyaaro| vR. 'tao'ityAdi, 'niHzIlA' nirgatazubhasvabhAvAH duHzIlA ityarthaH, etadeva prapaJcyate'nivratAH' aviratAH prANAtipAtAdibhyo 'nirguNA' uttaraguNAbhAvAt 'nimmera'tti nirmaryAdAH pratipannaparipAlanAdinA, tathA pratyAkhyAnaM ca namaskArasahitAdi pauSadhaH-parvadinamaSTamyAdi tatropavAsaH-abhaktArthakaraNaMsacatau nirgatau yeSAM te niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsAH 'kAlamAse' maraNamAse 'kAlaM' maraNamiti, 'neraiyattAe'tti pRthivyAditvavyavacchedArtha, tatra hyekendriyatayA tadanye'pyutpadyanta iti, tatra rAjAnaH-cakravarttivAsudevAH mANDalikAH-zeSA rAjAnaH, ye ca mahArambhAH-paJcendriyAdivyaparopaNapradhAnakarmakAriNaH kuTumbina iti, zeSaM knntthym|aprtisstthaansy sthityAdibhiH samAne sarvArthaye utpadyantetAnAha-'tao' ityAdisugama, kevalaM rAjAnAH-pratItAH parityaktakAmabhogAHsarvaviratAH, etaccottarapadayorapi sambandhanIyaM, senApatayaH-sainyanAyakAH prazAstArolekhAcAryAdayaH, dharmazAstrapAThakA iti cit // anantaroktasarvArthasiddhavimAnasAdhAdvimA-nAntaranirUpaNAyAha mU. (159)baMbhalogalaMtaesuNaMkappesuvimANA tivaNNA paM020-kiNhAnIlAlohiyA, ANayapANayAraNacutesu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNijasarIrA ukkoseNaM tinni rayaNIo uddhaM uccatteNaM pannattA vR. 'baMbhe'tyAdi, ihaca "kiNhAnIlAlohiya"tti, pustakeSvevaM traividhyaM dRzyate, sthAnAntare calohitapItazuklatveneti, yata uktm||1|| "sohamme paMcavannA ekkAgahANI yajA shssaaro| do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAI " iti, anantaraM vimAnAnyuktAnitAnicadevazarIrAzrayA itidevazarIramAnaM tristhAnakAnupAtyAha'ANayetyAdi, bhavaM-janmApi yAvaddhAryante bhavaM vA-devagatilakSaNaM dhArayantIti bhavadhAraNIyAni tAni ca tAni zarIrANi ceti bhavadhAraNIyazarIrANIti, uttaravaikriyavyavacchedArthaM cedaM, tasya lakSapramANatvAt, 'ukkoseNaM'ti utkarSeNa, natujaghanyatvAdinA, jaghanyena tasyotpattisamaye'GgulAsaGkhayebhAgamAtratvAditi, shessNknntthymiti|anntrN devazarIrAzrayavaktavyatoktA ta pratibaddhAzca prAyastrayo granthA iti tatsvarUpAbhidhAnAyAha mU (160)taopannattIokAleNaMahijaMti, taM0-caMdapannattIsUrapannattI dIvasAgarapannattI ghR. 'tao' ityAdi, kAlena-prathamapazcimapauruSIlakSaNena hetubhUtenAdhIyant, vyAkhyAprajJaptirjambUdvIpaprajJaptizca na vivakSitA, tristhAnakAnurodhAditi, zeSaM spaSTam // sthAna-3 - uddezakaH-1 samAptaH sthAna-3 - uddezakaH 2:vR. vyAkhyAtaH prathama uddezakaH, tadanantaraM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, prathamoddezake jIvadhAH prAya uktAH, ihApi prAyasta evetItthaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (161) tivihe loge paM0 20-nAmaloge ThavaNaloge davvaloge, tivihe loge paM0 20
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 sthAnAGga sUtram 3/2/161 nANaloge daMsaNaloge carittaloge, tivihe loge paM0 ta0-uddhaloge aholege tiriyaloge vR. asya cAyamabhisambandhaH-anantarasUtreNa candraprajJaptyAdigranthasvarUpamuktamiha tu candrAdInAmevArthAnAmAdhArabhUtasyalokasyasvarUpamabhidhIyataityevaMsambandhavato'syasUtrasyavyAkhyAlokyate-avalokyate kevalAvalakeneti loko, nAmasthApane indrasUtravat, dravyaloko'pi tathaiva, navaraMjJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyalokodharmAstikAyAdInijIvAjIvarUpANirUpyarUpINi sapradezApradezAni dravyANyeva, dravyANi ca tAni lokazceti vigrahaH, uktNc||1|| "jIvamajIve svamarUvI sapaesaappaese y| jANAhi davvaloyaM niccamanicaMcajaMdavvaM" iti, bhAvalokaM tridhA''ha-'tivihe'ityAdi, bhAvaloko dvividhaH-Agamato noAgamatazca, tatrAgamatolokaparyAlocanopayogaHtadupayogAnanyatvAtpuruSovA, noAgamatastusUtroktojJAnAdiH, nozabdasya mizravacanatvAda, idaM hi trayaM pratyekamitaretarasavyapekSaM nAgama eva kevalo nApyanAgama iti, tatrajJAnaMcAsaulokazcetijJAnalokaH,bhAvalokatAcAsyakSAyikakSAyopazamikabhAvarUpatvAt, kSAyikAdibhAvAnAM ca bhAvalokatvenAbhihitatvAd, uktNc||1|| "odaiya uvasamie ya khaie ya tahA khaovasamie y| pariNAma sannivAe yachavviho bhAvalogo u"tti, evaM darzanacAritralokAvapIti atha kSetralokaM tridhA''ha'tivihe'ityAdiihacabahusamabhUmibhAgeralaprabhAbhAge merumadhye aTapradezorucako bhavati, tasyoparitanapratarasyopariSTAnnavayojanazatAniyAvajyotizcakramyoparitalastAva tiryaglokastataH parata UrddhabhAgasthitatvAt Urddhaloko dezonasaptaraJjapramANo rucakasyAdhastanapratarasyAdho nava yojanazatAni yAvattAvartiryaglokaH, tataH parato'dhobhAgasthitatvAdadholokaH sAtirekasaraptarajjupramANaH, adholokorddhalokayormadhye aSTAdazayojanazatapramANastiryagbhAgasthitatvAt tiryagloka iti, prakArAntareNa cAyaM gaathaabhiaarvyaayte.||1|| "ahavA ahapariNAmo khettanubhAgeNajeNaosanna / asuho ahotti bhaNio davvANaM tenn'hologo| // 2 // urlDa uvariMjaM Thiya suhakhettaM khettaoya davvaguNA / uppAjaMti subhA vA teNa tao uDDalogotti // 3 // majjhaNubhAvaM khettaMjaMtaM tiriyaMti vynnpjjvo| bhannai tiriya visAlaM ao yataM tiriyalogotti" lokasvarUpanirUpaNAnantaraMtadAdheyAnAMcamarAdInAM camarassetyAdinAaccuyalogavAlANa'mityetadantena granthena parSado nirUpayati mU. (162) camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno tato parisAto paM0 taM0-samitA caMDA jAyA, abhiMtaritA samitA majjhimatA caMDA bAhiratA jAyA, camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno sAmANitANaM devANaM tato parisAto paM0 taM0-samitA jaheva camarassa, evaM tAyattIsagANavi, logapAlANaM tuMbAtuDiyA pavvA, evaM aggamahisINavi, balissavievaM ceva,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 - sthAnaM-3, - uddezakaH -2 jAva aggamahisINaM, gharaNassa ya sAmANiyatAyattIsagANaM ca samitA caMDA jAtA, logapAlANaM aggamahisINaMIsAtuDiyAdaDharahA, jahAdharaNassatahAsesANaMbhavaNavAsINaM, kAlassaNaMpisAiMdassa pisAyaraNNo tao parisAo paM0 taM0-IsA tuDiyA daDharahA, evaM sAmANiyaaggamahisINaM, evaM jAva gIyaratigIyajasANaM, caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaranotato parisAtopaM0, taM0-tuMbAtuDiyA pavvA, evaMsAmANiyaaggamahisINaM, evaMsUrassavi, sakkassaNaMdeviMdassa devaranno tato parisAo paM0 taM0-samitA caMDAjAyA, evaM jahA camarassajAva aggamahisINaM, evaM jAva acutassa logpaalaannN| vR.sugamazcAyaM, navaraM asuriMdasse'tyAdau indra aizvaryayogAtrAjA turAjanAditi pariSat parivAraH, sA ca tridhA pratyAsattibhedena, tatra ye parivArabhUtA devA devyazcAtigauravyatvAtprayojaneSvapyAhUtA evAgacchantisAabhyantarApariSat ye tvAhUtA anAhUtAzcAgacchantisA madhyamA yetvanAhUtAapyAgacchanti sA bAhyeti, tathAyayA saha prayojanaMparyAlocayati sA''dyA yayA tu tadeva paryAlocitaM sat prapaJcayati sA dvitIyA yasyAstutapravarNayati saa'ntyeti|| ____ anantaraMpariSadutpannadevAH prarUpitAH, devatvaMcakuto'pidhAt,tapratipattizcakAlavizeSe bhavatIti kAlavizeSanirUpaNapUrvaM tatraiva dharmavizeSANAM pratipattIrAha mU. (163) tato jAmA paM0 taM0-paDhame jAme majjhime jAme pacchime jAme, tihiM jAmehiM AtA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNatAte-paDhame jAme majjhime jAme pacchime jAme, evaM jAva kevalanANaM uppADejA paDhame jAme majjhime jAme pacchime jAme / tato vayA paM0 20-paDhame vate majjhime vate pacchime vate, tihiM vatehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe, taM0-paDhame vate majjhime vate pacchime vate, eso ceva gamo neyavvo, jAva kevalanANaMti vR.'taojAme tyAdispaSTaM, kevalaMyAmo-rAtrerdinasyacacaturthabhAgoyadyapiprasiddhastathA'pIha tribhAga eva vivakSitaH pUrvarAtramadhyarAtrApararAtralakSaNo yamAzritya rAtristriyAmetyucyate, evaM dinasyApi, athavA caturthabhAga eva saH, kintviha caturthonavivakSitaH, tristhAnakAnurodhAdityevamapi trayo yAmA ityabhihitam, evaM 'jAva'ttikaraNAdidaM dRzya- kevalaM' bohiM bujjhejjA muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaejA, kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA, evaM saMjameNaM saMjamejjA, saMvareNaM sNvrejjaa,aabhinibohiynaannNuppaaddegje'tyaadi| yathAkAlavizeSedharmapratipattirevaMvayovizeSe'pIti tannirUpaNatastatra dharmavizeSapratipattIrAha 'tao vaye'tyAdi sphuTaM, kintu prANinAM kAlakRtAvasthA vaya ucyate, tat tridhAbAlamadhyamavRddhatvabhedAditi, vayolakSaNaM cedm||1|| "ASoDazAdbhavedbAlo, yAvatkSIrAnnavartakaH / madhyamaH saptatiM yAvat, parato vRddhucyte"| zeSaM prAgvat / / uktAneva dharmavizeSAMstridhA bodhizabdAbhidheyAn 1 bodhimato 2 bodhivipakSabhUtaM mohaM 3 tadvatazca 4 sUtracatuSTayenAha mU. (164) tividhA bodhI paM0 ta0-nANabodhI daMsaNabodhI carittabodhI 1 tivihA buddhA
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 3/2/162 142 paM0 taM0 - nANabuddhA daMsaNabuddhA carittabuddhA 2 evaM mohe 3 mUDhA 4 vR. subodhaM, kintu bodhiH samyagbodhaH, iha ca cAritraM bodhiphalatvAt bodhirucyate, jIvopayogarUpatvAdvA, bodhiviziSTAH puruSAstridhA jJAnabuddhAdaya iti, 'evaM mohe mUDha' tti bodhivaddhuddhavacca moho mUDhAzca trividhA vAcyAH, tathAhi - 'tivihe mohe pannatte, taMjahA-nANamohe' ityAdi, 'tivihA mUDhA pannattA, taMjahA- nANamUDheityAdi / / cAritrabuddhAH prAgabhihitAH, te ca pravrajyAyAyaM satyAmatastAM bhedato nirUpayannAha mU. (165) tivihA pavvajjA, paM0 taM0-ihalogapaDiSaddhA paralogapaDibaddhA duhatopaDibaddhA, tivihA pavvajjA, paM0 taM0-purato paDibaddhA maggato paDibaddhA duhao paDibaddhA, tivihA pavvajjA, paM0 taM0 - tuyAvaittA puyAvaittA buAvaittA, tivihA pavvajjA paM0 taM0-uvAtapavvajjA akkhAtapavvajjA saMgArapavvajjA / vR. 'tivihe 'tyAdi, sUtracatuSTayaM sugamaM, kevalaM pravrajanaM gamanaM pApAcaraNavyApAreSviti pravrajyA, etacca caraNayogagamanaM mokSagamanameva, kAraNe kAryopacArAt, tandulAn varSati parjanya ityAdivaditi, uktaM ca 119 11 "pavvayaNaM pavvajjA pAvAo suddhacaraNajogesu / iya mokkhaM pai gamaNaM kAraNa kajjIvayArAo / " iti, ihalokapratibaddhA-aihalaukikabhojanAdikAryArthinAM paralokapratibaddhA - janmAntarakAmAdyarthinAM dvidhApratibaddhA-ihalokaparalokapratibaddhA sA cobhayArthinAmiti, purataH - agrattaH pratibaddhA pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAdiSvAzaMsanataH pratibandhAt mArgataH pRSThataH svajanAdiSu snehAcchedAt tRtIyA dvidhA'pIti / 'tuyAvaitta' tti 'tuda vyathane' iti vacanAt todayitvA-todaM kRtvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate municandraputrasya sAgaracandreNeva sA tathocyate, 'puyAvaitta' tti, 'luGgatA' viti vacanAt plAvayitvA anyatra nItvA AryarakSitavad yA dIyate sA tatheti, 'buyAvaittA' saMbhASya gautamena karSakavaditi avapAtaH-sevA sadgurUNAM tato yA sA avapAtapravrajyA, tathA AkhyAtena-dharmadezanena AkhyAtasya vA- pravrajetyabhihitasya gurubhiryA sA''khyAtapravrajyA phalgurakSitasyeveti, 'saMgAra' tti saGketastasmAd yA sA saGgArapravrajyA metAryAdInAmiveti, athavA yadi tvaM pravrajasi tadA mayA pravrajitavyamityevaM yA sA tathA // uktapravrajyAvanto nirgranthA bhavantIti nirgranthasvarUpaM sUtradvayenAha mU. (166) tao niyaMThA nosaMnnovauttA paM0 taM0-pulAe niyaMThe siNAe / tato niyaMThA sannaNosaMnnovauttA paM0 taM0-bause paDisevaNAkusIle kasAyakusIle / vR. 'tao' ityAdi, nirgatA granthAt sabAhyAbhyanatarAditi nirgranthAH saMyatA 'no' naiva saMjJAyAm-AhArAdyabhilASarUpAyAM pUrvAnubhUtasmaraNAnAgatacintAdvAreNopayuktA ye te nosaMjJopayuktAH, tatra pulAko - labdhyupajIvanAdinA saMyamAsAratAkArakovakSyamANalakSaNaH, nirgranthaHupazAntamohaH kSINamoho veti, snAtako ghAtikarmmalakSAlanAvAptazuddhajJAnasvarUpaH // tathA traya eva saMjJopayuktA nosaMjJopayuktAzceti saGkIrNasvarUpAH, tathAsvarUpatvAt, tathA cAha - "sannanosaznovautta"tti, saMjJA ca-AhArAdiviSayA nosaMjJA ca tadabhAvalakSaNA saMjJAnosaMjJe tayorupayuktA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -3, - uddezakaH -2 143 iti vigrahaH, pUrvaisvatAprakRtatvAditi, tatrabakuzaH-zarIropakaraNavibhUSAdinA zabalacAritrapaTaH pratiSevaNayA mUlaguNAdiviSayayA, kutsitaM zIlaM yasya sa tathA, evaM kaSAyakuzIla iti // nirgranthAzcAropitapavratAH kecit bhavantitIvratAropaNakAlavizeSAnAha mU. (167) tao sehabhUmIo paM0 20-ukosA majjhimA jahannA, ukkosA chammAsA, majjhimA caumAsA, jahannA sttraaiNdiyaa| tato therabhUmIopaM0 taM0-jAithere suttathaire pariyAyathere, sahivAsajAe samaNe niggaMthe jAtithere, ThANaMgasamavAyadhare NaM samaNe niggaMthe suyathere, vIsavAsapariyAeNaM samaNe niggaMthe pariyAyathere vR. 'taosehe'tyAdi sugamaM, kintu sehe'ti'SidhUsaMrAddhA vitivacanAtsedhyate-niSpAdyate yaH sa sedhaH zikSAM vA'dhIta iti zaikSaH tasya bhUmayo-mahAvratAropaNakAlalakSaNaH avasthApadavya itisedhabhUmayaHzaikSabhUmayo veti, ayamabhiprAyaH-utkRSTataHSaDbhiHsirutthApyatenatAnatikrAmyate, jaghanyataH saptabhireva rAtrindivargRhItazikSatvAditi, uktNc||1|| "sehassa tinni bhUmI jahanna taha majjhimA ya ukkosaa| rAiMdisattacaumAsigA yachammAsiA ceva" iti, __ - Asu cAyaM vyavahArokto vibhaagH||1|| "puvvovaThThapurANe karaNajayaTThAjahaniyA bhuumii| ukkosA dummehaM paDucca assaddahANaMca / // 2 // emeva yamajjhimagA aNahijjaMte asaddahate y| bhAviyamehAvissavi, karaNajayaTThA yamajjhimagA" iti / zaikSasya ca viparyastaH sthaviro bhavatIti tadbhUminirUpaNAyAha- "tao thera" ityAdi kaNThyaM, navaraMsthaviro-vRddhastasya bhUmayaH-padavyaHsthavirabhUmaya iti, jAtiH-janma zrutam-AgamaH paryAyaH-pravrajyA taiH sthavirA-vRddhA yetetathoktAiti, ihaca bhUmikAbhUmikAvatorabhedAdevamupanyAsaH, anyathAbhUmikA uddiSTAititAeva vAcyAH syuriti, eteSAMcatrayANAMkrameNAnukampApUjAvandanAni vidheyAni, yata uktaM vyvhaare||1|| "AhAre uvahI sejA, saMthAre khettasaMkame / kiicchaMdAnuvattIhiM, anukaMpai theragaM // 2 // uThANAsaNadANAI, jogaahaarppsNsnnaa|| nIyasejjAi niddesavattitte pUyae suyaM uhANaM vaMdaNaMceva, mahaNaM dNddgssy| aguruNo'viya niddese, taIyAe pavattae" iti ||sthviraa iti puruSaprakArA uktAH, tadadhikArAt puruSaprakArAnevAha mU. (168)tatopurisajAyA paM0 taM0-sumaNe dummaNe nosumamenodummaNe 1 tatopurisajAyA paM0 taM0-gaMtA nAmege sumaNe bhavati, gaMtA nAmege dummaNe bhavati, gaMtA nAmege nosumaNenodummaNe bhavati 2, tao purisajAyA paM0 taM0-jAmItege sumaNebhavati, jAmItegedummaNebhavati, jAmItege nosumaNenodummaNe bhavati 3, evaM jAissAmItege sumaNe bhavati 34, tato purisajAyA paMtaM0
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 sthAnAGga sUtram 3/2/168 aMgatA nAmege sumaNe bhavati 35, tato purisajAtA paM0 20-najAmi ege sumaNe bhavati 36, tato purisajAyA paM0 20-najAissAmiege sumaNe bhavati, 37 evaMAgaMtA nAmege sumaNe bhavati38, emitege su03 essAmIti ege sumaNe bhavati 3 evaM eeNaM abhilAveNaM vR. 'tao purise' tyAdi, puruSajAtAni-puruSaprakArAH suSThu mano yasyAsau sumanAH-harSavAn rakta ityarthaH, evaM durmanA-dainyAdimAn dviSTa ityarthaH, nosumanAnodurmanAH-madhyasthaH, sAmAyika vaanityrthH|saamaanytHpurussprkaaraa uktAH, etAneva vizeSatogatyAdikriyApekSayAtaoityAdibhiH sUtrerAha-tatra 'gatvA' yAtvA kvacidvihArakSetrAdaunAmetisambhAvanAyAmekaHkazcit sumanA bhavatihRSyati, tathaivAnyo durmanAH-zocati, anyaH sama eveti, atItakAlasUtramiva vartamAnabhaviSyakAlasUtre, navaraM 'jAmItege' ityAdiSu itizabdo hetvrthH| "evamagaMte' tyAdipratiSedhasUtrANiAgamanasUtrANica sugamAni, evam etenAnantaroktenAbhilApenazeSasUtrANyapi vktvyaani|athoktaanynuktaanic sUtrANisaMgRhNangAthApaJcakamAhamU. (169) 'gaMtA ya agaMtA (ya) 1 AgaMtA khalu tathA aNAgaMtA 2 / ciTThittamaciTThittA 3, nisitittA ceva no cev4|| vR. 'gate'tyAdi, gaMtAagaMtAAgantetyuktam, anAgaMtatti-anAgaMtA nAmegesumaNebhavai, anAgaMtA nAmege dummaNe bhavai, anAgaMtA nAmegenosumaNenodummaNebhavai 3, evaMna AgacchAmIti 3, evaMna AgamissAmIti 3, 'ciTThitta'ttisthitvA urddhasthAnena sumanAdurmanAanubhayaMca bhavati, evaM-'ciTThamIti, ciTThissAmIti aciTTittA' ihApi kAlataH sUtratrayam, evaM sarvatra navaraM 'niSadya' upavizya no cevatti-aniSadya-anupavizya 3, mU. (170) haMtAya ahaMtA ya 5 chiMdittA khalu tahA achiMdittA 6 / bUtittA abUtittA7 bhAsittA ceva no ceva 8 // vR.hatvA-vinAzya kiJcit 3, ahatvA-avinAzya 3, chittvA-dvidhA kRtvA 3, acchittvApratItaM 3, 'buitta'tti uktvA-bhaNitvA padavAkyAdikaM 3, 'abuittani nuktvA 3, "bhAsitte'ti bhASitvA saMbhASya kaJcana sambhASaNIyaM 3, 'no ceva'tti abhAsittA asaMbhASya kaJcana 3, mU. (171) dacA ya adaccA ya 9 bhuMjittA khalu tathA abhuMjittA 10 / laMbhittA alaMbhittA 11 piittA ceva no ceva 12 // vR. 'dacca'tti dattvA 3 adattvA 3 bhuktvA 3 abhuktvA 3 labdhvA 3 alabdhvA 3 pItvA 3 'no ceva'tti apItvA 3 / mU. (172) sutittA asutittA 13 jujjhittA khalu tahA ajujjhittA 14 / __ jatittA ajayittA ya 15 parAjiNittA ya (ceva) no ceva 16 // vR. suptvA 3 asutvA 3 yudhdhvA 3 ayudhdhvA 3 jaitta'ttijitvA paraM 3 ajittvA parameva 3 'parAjiNittA' bhRzaM jitvA 3 paribhaGgaM vA prApya sumanA bhavati, varddhanakamAvimahAvittavyayavinimuktatvAta, parAjitAn-prativAdinaH, sambhAvitAnarthavinirmuktatvAdvA, 'no ceva' tti aparAjitya 3 // mU. (173) sadA 17 rUvA 18 gaMdhA 19 rasAya 20 phAsA 21 taheva ThANA y|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 sthAnaM-3, - uddezakaH -2 nissIlassa garahitA pasatthA puNa sIlavaMtassa // 5 // [evamikkeke tini u AlAvagA bhANiyavvA, sadaM suNettA nAmege sumaNe bhavati 3 evaM suNemIti 3 suNissAmIti 3, evaMasuNettAnAmegesumaNebhavati 3 nasuNemIti3 nasuNissAmIti 3, evaM rUvAI gaMdhAiM rasAiM phAsAI, ekkeke cha cha AlAgavagA bhANiyavvA 127 AlAvagA bhavaMti] vR. saddetyAdigAthA sUtrataeva boddhavyA, prapaJcitatvAttatraivAsyA iti / 'evamikkeityAdi, 'eva'miti gatvAdisUtroktakrameNa ekaikasmin zabdAdau viSaye vidhipratiSedhAbhyAMpratyekaMtrayastraya AlApakAH-sUtrANi kAlavizeSAzrayAH sumanAH durmanA nosumanAnodurmanA ityettpadatrayavanto bhaNitavyAH, etadeva darzayannAha-'sadda'mityAdi, bhAvitArtham, 'evaM svAiM gaMdhAI' ityAdi, yathA zabde vidhiniSedhAbhyAM trayastraya AlApakA bhaNitA evaM 'rUvAiM pAsitte'tyAdayaH trayastraya eva darzanIyAH, evaJca yadbhavati tadAha ['ekke ityAdi, ekaikasmin viSayeSaDAlApakA bhaNitavyA bhavantIti, tatrazabde darzitA eva, rUpAdiSupunarevaM-rUpANi dRSTvA sumanAdurmanAanubhavayaM 1 evaM pazyAmIti 2 evaMdrakSyAmIti 3 evaM aSTvA 4 na pazyAmIti 5 na drakSyAmIti 6 SaT, evaM gandhAn dhAtvA 6 rasAnAsvAdyA 6 sparzAn spRTeti 6] mU. (174) tao ThANA nissIlassa nivvayassa nigguNassa nimmerassa nippaJcakkhANaposahovavAsassa garahitA bhavaMtitaM0-assiM loge garahite bhavai uvavAte garahie bhavai AyAtI garahitA bhavati, tato ThANAsusIlassasuvvayassa saguNassa sumerassa sapaccakkhANaposahovavAsassa pasatthA bhavaMti, taM0-assiM loge pasatye bhavati uvavA epasatye bhavati AjAtI pasatthA bhvti| vR. 'taheva ThANA yatti yatsaGgrahagAthAyAmuktaM tad bhAvayannAha- 'tao ThANA' ityAdi, trINi sthAnAni niHzIlasya-sAmAnyena zubhasvabhAvavarjitasya vizeSataH punaH nivratasyaprANAtipAtAdyanivRttasya nirguNasyottaraguNApekSayA niryAdasya lokakulAdyapekSayA niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsasasya-pauruSyAdiniyamaparvopavAsarahitasya garhitAni-jugupsitAni bhavanti, tadyathA- 'asti'ti vibhaktipariNAmAdayaM lokaH-idaM janma garhito bhavati, pApapravRttyA vidvajjanajugupsitatvAt,tathAupapAtaH-apakAmanirjarAdijanitaH kilbiSikAdidevabhavonArakabhavo vA, upapAtodevanArakANA'miti vacanAta, samarhito bhavati kilbiSikAbhiyogyAdirUpatayeti, AjAtiH-tasmAcyutasyovRttasya vA kumAnuSatvatiryakatvarUpA garhitA, kumAnuSAditvAdeveti / uktaviparyamAha- 'tao' ityAdi, nigadasiddham // etAni ca garhitaprazastasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti saMsArijIvanirUpaNAyAha mU. (175) tividhA saMsArasamAvanagA jIvA paM0 taM0-itthI purisA napuMsagA, tivihA savvajIvA paM0 taM0-sammaddiTTI micchAdiTThI sammAmicchadiTThI ya, ahavA tivihA savvajIvA paM0 20-pajattagA apajattagA nopajattagAno'paJjattagA / evaM sammadidviparittApajattaga suhumasannibhaviyA ya vR.tivihe'tyAdisUtrasiddhaM ||jiivaadhikaaraatsrvjiivaaNstristhaankaavtaarennssnggiH sUtrairAha3 [10]
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 sthAnAGga sUtram 3/2/175 'tivihe tyAdi, subodhaM, navaraM nopajjatta tinoparyAptakAnoaparyAptakAH-siddhAH, "eva mitipUrvakrameNa sammaddiTThItyAdigAthArddhamuktAnuktasUtrasaGgrahArthamiti / "tivihA savvajIvA paM0 taM0-parittA 1 aparittA 2 noparittAnoaparittA 3' tatra parIttAH-pratyekazarIrAH aparIttAH-sAdhAraNazarIrAH, parIttazabdasya chando'tha vyatyaya iti, 'suhuma tti tivihA savvajIvapaM0 taM0-suhumA bAyarA nosuhumAnobAyarA, evaM saMjJino bhavyAzca bhAvanIyAH, sarvatra catRtIyapade siddhA vAcyA iti|| sarva eva caite loke vyavasthitA iti lokasthitinirUpaNAyAha mU. (176) tividhA logaThitI paM0 taM0-AgAsapaiTThie vAte vAtapatiTThie udahI udahipatiTThiyA puDhavI, tao disAo paM0 20- uddhA ahA tiriyA 1, tihiM disAhiM jIvANaM gatI pavattati, uDDAe ahAte tiriyAte 2, evaM AgatI 3 vakaMtI 4 AhAre 5 vuddhI 6 nivuDDI7 gatipariyAte 8 samugdhAte 9 kAlasaMjoge 10 daMsaNabhigame 11, nANAbhigame 12, jIvAbhigame tihiM disAhiM jIvANaM ajIvAbhigame paM0 taM0-uDAte ahAte tiriyAte 14, evaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, evaM mnnussaannvi| vR. 'tivihe tyAdikaNThayaM, kintulokasthitiH-lokavyavasthAAkAza-vyomatatrapratiSThitovyavasthita AkAzapratiSThito vAto-ghanavAtatanuvAtalakSaNaH"sarvadravyANAmAkAzapratiSThitatvAt udadhiH-ghanodadhiH pRthivI-tamastamaHprabhAdiketi |uktsthitikec lokejIvAnAMdizo'dhikRtya gatyAdibhavatIti dignirUpaNapUrvakaMtAsugatyAdi nirUpayan 'taodise tyAdi sUtrANicaturdazAhasugamAnica, navaraM dizyate-vyapadizyatepUrvAditayAvastvanayeti dika, sAcanAmAdibhedena saptadhA, Aha c||1|| "nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khettadisA 4 tAvakhetta 5 panavae 6 / sattamiyA bhAvadisA7 sA hoaTThArasavihAu" tatradravyasya-pudgalaskandhAderdikdravyadik, kSetrasya-AkAzasya dikkSetradik, saacaivN||1|| "aTThapaeso ruyago tiriyaMloyassa mjjhyaarNmi| esa pabhavo disANaMesevabhave anudisANaM" tatrapUrvAdyAmahAdizazcatamro'pidvipradezAdikADhyuttarAH,anudizastuekapradezAanuttarAH, UrdhAdhodizau tu caturAdI anuttare, yto'vaaci||1|| "dupaesAdi duruttara 4 egapaesA anuttarA ceva / cauro 4 cauroyadisA caurAdi anuttarA dunni 2 // 2 // sagaDuddhisaMThiAo mahAdisAo havaMti cattAri / muttAvalIu caurodo ceva ya huMti ruyaganibhA" -nAmAni caasaam||1|| "iMda 1 ggeyI 2 jammA ya 3 neraI 4 vAruNI ya 5 vAyavvA 6 / somA 7 IsANAviya 8 vimalA ya 9tamA 10 yaboddhavvA" tApaH-savitA tadupalakSitA kSetradik tApakSetradika, sAca aniyatA, yata uktm||1|| "jesiMjatto sUro udei tesiMtaI havai puvvA / tAvakkhettadisAo payAhiNaM sesiyAo siM"
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna-3,- uddezakaH-2 147 -tathA prajJApakasya-AcAyadidik prajJApakadik, sA caivm||1|| "pannavao jayabhimuhosA puvvA sesiyA pyaahinno| tasseva'nugaMtavvA aggeyAI disA niyamA " -bhAvadik caassttaadshvidhaa||1|| "puDhavijalarajalaNa3vAyAbhUlA5khaMdhaggaporabIyA y8| biti10cau11paMciMdiyatiriya 12 nAragA 13 devasaMghAyA 14 // 2 // saMmucchima 15 kammA 15 kammabhUmaganarA 17 tahaMtaraddIvA 18 / bhAvadisA dissai jaM saMsArI niyayameyAhiM " iti, ihaca kSetratApaprajJApakadigbhirevAdhikAraH, tatraca tiryaggrahaNena pUrvAdyAzcatasraeva dizo gRhyante, vidikSu jIvAnAmanuzreNigAmitayA vakSyamANagatyAgativyutkrAntInAmayujyamAnatvAt, zeSapadeSucavidizAmavivakSitatvAt, yato'traiva vakSyati,-"chahiM disAhiMjIvANaMgaIpavattaI tyAdi, tathA granthAntare'pyAhAramAzrityoktam-"nivvAghAeNa niyamAchaddisiMti" tatra 'tihiM disAhiti saptamI tRtIyApaJcamI vAyathAyogaMvyAkhyeyeti, gatiH-prajJApakasthAnApekSayA mRtvA'nyatra gamanam, 'eva'mitipUrvoktAbhilApasUcanArthaH,AgatiH-prajJApakapratyAsannasthAneAgamanamiti, vyutkrAntiHutpattaAhAraH pratItaH, vRddhiH-zarIrasya varddhanaM, nivRddhiH-zarIrasyaiva hAniH, gatiparyAyazcalanaM jIvata eva, samudghAto-vedanAdilakSaNaH, kAlasaMyogo-vartanAdikAlalakSaNAnubhUtaH maraNayogo vA, darzanena-avadhyAdinA pratyakSapramANabhUtenAbhigamo-bodho darzanAbhigamaH, evaM jJAnAbhigamaH, jIvAnAM jJeyAnAM avadhyAdinaivAbhigamo jIvAbhigama iti| ____ "tihiM disAhiMjIvANaM ajIvAbhigame pannatte, taM0-uDDAe 3' evaM sarvatrAbhilapanIyamiti darzanArthaM paripUrNAntyasUtrAbhidhAnamiti / etAnyapi jIvAbhigamAntAni sAmAnyajIvasUtrANi caturviMzatidaNDakacintAyAM tu nArakAdipadeSu diktraye gatyAdInA trayodazAnAmapi padAnA sAmastyenAsambhavAt paJcendriyatiryakSumanuSyeSuca tatsambhavAttadatidezamAha-eva'mityAdi, yathA sAmAnyasUtreSu gatyAdIni trayodaza padAni diktraye abhihitAnyevaM paJcendriyatiryamanuSyeSviti bhAvaH evaM caitAni SaDviMzatiH sUtrANi bhvntiiti|| ___ athaiSAM nArakAdiSu kathamasambhava iti ?, ucyate, nArakAdInAM dvAviMzatejIvavizeSANAM nArakadeveSUtpAdAbhAvAdUdhiodizorvivakSayAgatyAgatyorabhAvaH, tathAdarzanajJAnajIvAjIvAbhigamA guNapratyayAavadhyAdipratyakSaruvA diktrayenasantyeva, bhavapratyayAdhipakSetunArakajyotiSkAstiryagavadhayo bhavanapativyantarA UrdhvAvadhayaH vaimAnikA adho'vadhaya ekendriyavikalendriyANAM tvvdhirnaastyeveti| . yathoktAni ca gatyAdipadAni trasAnAmeva sambhavantIti sambandhAstrasAnnirUpayannAha mU. (177) tivihA tasA paM020-teukAiyA vAukAiyA urAlA tasA pANA, tividhA thAvarA, paM0 20 puDhavikAiyA AukAiyA vaNassaikAiyA ...tivihe tyAdispaSTaM, kintutrasyantItitrasAH-calanadhANaH, tatratejovAyavogatiyogAt trasAH, udArAH-sthUlAH 'trasA' iti trasanAmakarmodayavartitvAt, 'prANA' iti vyaktIcchAsAdi ___
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 sthAnAGga sUtram 3/2/177 prANayogAt dvIndriyAdayaste'pi gatiyogAdeva trasA iti / uktAstrasAH, tadviparyayamAha'tivihe'tyAdi, sthAnazIlatvAt sthAvaranAmakarmodayAcca sthAvarAH, zeSa / vyaktameveti / iha ca pRthivyAdayaH prAyo'GgulAsaGghayeyabhAgamAtrAvagAhanatvAt acchedyAdisvabhAvA vyavahArato bhavantIti taThaprastAvAnnizcayAcchedyAdInaSTabhiH sUtrairAha mU. (178) tato acchejjA paM0 taM0- samaye padese paramANU 1, evamabhedajjA 2 aDajjhA-3 agijjhA 4 aNaDDA 5 amajjhA 6 apaesA 7 tato avibhAtimA paM0 -samate paese paramANU 8 vR. 'tao acchejje' tyAdi, chettumazakyA buddhayA kSurikAdizastreNa vetyacchedyAH, chedyatve samayAditvAyogAditi, samayaH kAlavizeSaH pradezo-dharmmAdharmmAkAzajIvapudgalAnAM niravayavo'MzaH paramANuH-askandhaH pudgala iti, uktaM ca 119 11 "satyeNa sutikkheNavi chettuM bhettuM ca jaM kira na sakSa / taM paramANuM siddhA vayaMti AI pamANANaM " ti, 'eva' miti pUrvasUtrAbhilApasUcanArtha iti, abhedyAH sUcyAdinA adAhyA agnikSArAdinA agrAhyA hastAdinA na vidyate'rddhaM yeSAmityanarddhA vibhAgadvayAbhAvAt, amadhyA vibhAgatrayAbhAvAt, ata evAha-'apradezA' niravayavAH, ata evAvibhAjyA - vibhaktumazakyA, athavA vibhAgena nirvRttA vibhAgimAstanniSedhadavibhAgimAH / ete ca pUrvatarasUtroktAH trasasthAvarAkhyAH prANino duHkhabhIrava ityetat saMvidhAnakadvAreNAha mU. (179) ajoti samaNe bhagavaM mahAvIre gotamAdI samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM vayAsIkiMbhayA pANA ? samaNAuso !, goyamAtI samaNA niggaMthA samaNaM bhagavaM mahAvIraM uvasaMkamaMti uvasaMkamittA vaMdaMti namaMsaMti vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-no khalu vayaM devANuppiyA ! eyamaTTha jANAmo vA pAsAmo vA, taM jadi NaM devANuppiyA eyamadvaM no gilAyaMti parikahittate tamicchAmoNaM devAppiyANaM aMtie eyamahaM jANittae, ajotti samaNe bhagavaM mahAvIre goyamAtI samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM vayAsI- dukkhabhayA pANA samaNAusso !, se NaM bhaMte! dukkhe keNa kaDe ?, jIveNaM kaDe pamAdeNa 2, se NaM bhaMte ! dukkhe kahaM veijjati ?, appamAeNaM 3 vR. 'ajjo' ityAdi, sugamaM, kevalam 'ajjotti' tti ArAt pApakarmabhyo yAtA AryAstadAmantraNaM he AryA ! 'itiH' evamabhilApenAmantetisambandhaH, zramaNo bhagavAnma mahAvIraH gItAmAdIn zramaNAn nirgranthAnevaM vakSyamANanyAyenAvAdIditi, kasmAd bhayaM yeSAM te kiMbhayAH, kuto bibhyatItyarthaH, 'prANAH' prANinaH 'samaNAuso'tti he zramaNAH ! he AyuSmanta iti gautamAdInAmevAmantraNamiti, ayaM ca bhagavataH praznaH ziSyANAM vyutpAdanArtha eva, anena cApRcchato'pi ziSyasya hitAya tattvamAkhyeyamiti jJApayati, ucyate ca 119 11 "katthai pucchai sIso kahiMca'puTThA vayaMti AyariyA / sIsANaM tu hiyaTThA viulatarAgaM tu pucchAe " iti, tatazca 'uvasaMkamaMti'tti upasaGkrAmanti-upasaGgacchanti tasya samIpavarttino bhavanti, iha ca tatkAlApekSayA kriyAyA varttamAnatvamiti varttamAnanirdezo na duSTaH, upasaGkraya vadante stutyA
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna-3, - uddezakaH -2 149 namasyantipraNAmataH, 'evam anenaprakAreNa vayAsittichAndasatvAt bahuvacanArthe ekavacanamiti avAdiSuH uktavantonojAnImovizeSataHnopazyAmaH sAmAnyato, vAzabdau vikalpArthI, taditi tasmAdetamartha-kiMbhayAHprANA ityevaMlakSaNaM, 'nogilAyaMti'ttinaglAyanti-nazrAmyanti parikathayituM parikathanena 'ta'ti tataH, 'dukkhabhaya'tti duHkhAt-maraNAdirUpAt bhayameSAmiti duHkhabhayA;, 'se NaM'ti tad duHkhaM 'jIveNaM kaDe'tti duHkhakAraNakarmakaraNAt jIvena kRtamityucyate, kathamityAha'pamAeNaM'tipramAdenAjJAnAdinA bandhahetunA karaNabhUteneti, uktNc||1|| "pamAo ya muNiMdehiM, bhaNio atttthbheyo| annANaM saMsao ceva, micchAnANaM taheva ya // 2 // rAgo doso maibbhaMso, dhammami ya anaayro| __ jogANaM duppaNIhANaM, aTThahA vajjiyavvao" iti / tacca vedyate-kSipyate apramAdena, bandhahetupratipakSabhUtatvAditi / asya ca sUtrasya duHkhabhayA pANA 1 jIveNaM kaDe dukkhe pamAeNaM 2 apamAeNaM veijjaI 3 tyevaMrUpapraznottaratrayopetatvAt tristhAnakAvatAro draSTavya iti|| jIvena kRtaM duHkhamityuktamadhunA paramataM nirasyaitadeva samarthayannAha mU. (180) annautthitANaMbhaMte! evaM AtikkhaMti evaMbhAsaMti evaM panaveti evaM parUvaMti kahannaMsamaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjati?, tattha jA sA kaDA kajjainotaMpucchaMti, tattha jAsA kaDA no kajati, notaMpucchaMti, tattha jAsA akaDA no kajjati notaMpucchaMti, tattha jAsA akaDA kajati taM pucchaMti, se evaM vattavvaM sitA?. ___ akiJcaMdukkhaM aphusaMdukkhaM akajamANakaDaMdukkhaM akaDhuMakaTTha pANA bhUyA jIvA sattA veyaNaM vedetitti vattavvaM, je te evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa evamAikkhAmi evaM bhAsAmi evaM pannavemi evaM pasvemi-kicaM dukkhaM phussaM dukkhaM kajjamANakaDaM dukkhaM kaTTa 2 pANA bhUyA jIvA sattA veyaNaM veyaMtitti vattavyaM siyaa| vR. 'annautthI'tyAdiprAyaH spaSTaM, kintuanyayUthikAH-anyatIrthikAiha tApasA vibhaGgajJAnavantaH, evaM' vakSyamANaprakArAmAkhyAnti sAmAnyato bhASante vizeSataH koNaitadeva prajJApayanti prarUpayantIti paryAyarUpapadadvayena uktamiti, athavA AkhyAnti ISad bhASante vyaktavAcA prajJApayanti upapattibhirbodhayantiprarUpayantiprabhedAdikathanataiti, kiMtadityAha-'kathaM kenaprakAreNa 'zramaNAnAM nirgranthAnAMmateitizeSaH kriyateiti kriyA-karmasA kriyate' bhavatiduHkhAyeti vivakSayeti praznaH, iha tu catvAro bhaGgAH, tadyathA-kRtA kriyate-vihitaM satkarma duHkhAya bhavatItyarthaH 1, evaM kRtAna kriyate 2 akRtA kriyate 3 akRtAna kriyate 4 iti, eteSvanena praznena yo bhaGgaH praSTumiSTastaM zeSabhaGganirAkaraNapUrvakamabhidhAtumAha- 'tatya'tti teSu caturyu bhaGgakeSu madhye prathama dvitIyaM caturtha cana pRcchanti, etattrasyAtyantaM ruceraviSayatayA tapraznasyApyapravRtteriti, tathAhi 'yA'sau kRtA kriyate' yattatkarma kRtaM sadbhavati no tatte pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena nirgranthamatatvena cAsaMmatatvAditi, 'tatra yA'sau kRtAno kriyate' iti teSubhaGgakeSu madhye yattatkarma kRtaM na bhavati no tatpRcchanti, atyantavirodhenAsambhavAt, tathAhi-kRtaM cet karmakathaMnabhavatItyucyate?, na bhavaticet kathaMkRtaMtaditi, kRtasyakarmaNo'bhavanAbhAvAt,
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 sthAnAGga sUtram 3/2/180 'tatra' teSu yA'sAvakRtA' yattadakRtaM karma 'no kriyate na bhavati notAMpRcchanti, akRtasyAsatazca karmaNaHkharaviSANakalpatvAditi, amumevaca bhaGgakatrayaniSedhamAzrityAsya sUtrasya tristhAnakAvatAra iti sambhAvyate, tRtIyabhaGgakastutatsaMmataititaMpRcchanti, ataevAha-tatra yA'sAvakRtA kriyate' yattadakRtaM-pUrvamavihitaMkarmabhavati-duHkhAya sampadyate tAM pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asatvena duHkhAnubhUtezca pratyakSatayA sattvenAkRtakarmabhavanapakSasya sammatatvAditi, pRcchatAM cAyamabhiprAyo-yadi nirgranthA api akRtameva karma duHkhAya dehinAM bhavatIti pratipadyante tataH suSTu-zobhanaM asmatsamAnabodhatvAditi zeSAnapRcchantaH tRtIyameva pRcchantIti bhAvaH, 'se'ttiathateSAmakRtakarmAmabhyupagamavatAmevaM-vakSyamANaprakAraMvaktavyam-ullApaH syAt, taevavAevamAkhyAntiparAn prati, yaduta-athaivaM vaktavyaM prarUpaNIyaMtattvavAdinAMsyAt-bhaved, akRte sati karmaNi duHkhabhAvAt akRtyam-akaraNIyamabandhanIyam-aprAptavyamanAgate kAle jIvAnAmityarthaH, kiM ? - 'dukkhaM' duHkhahetutvAt karma, 'aphussaM'ti aspRzyaM karma akRtatvAdeva, tathA kriyamANaMca-vartamAnakAlebadhyamAnaMkRtaMcAtItakAle baddhaMkriyamANakRtaMdvandvakatvaMkarmamadhArayo vAna kriyamANakRtamakriyamANakRtaM, kiMtat?-duHkhaM-karma akiJcaMdukkha'mityAdipadatrayaM, 'tattha jA sAakaDA kajjaitaMpucchaM;'tyanyatIrthikamatAzritaM kAlatrayAlambanamAzritya tristhAnakAvatAro'sya draSTavyaH, kimuktaM bhavatItyAha-akRtvA akRtvA karma prANA-dvIndriyAdayaH bhUtAH-taravo jIvAH-paJcendriyAH sattvAH-pRthivyAdayo, ythoktm||1|| "prANA dvitricatuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtaaH| jIvA; paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvAH prakIrtitAH" iti, vedanA-pIDAMvedayantIti vaktavyamityayaMteSAmullApaH, etadvAteajJAnopahatabuddhayo bhASante parAnprati, yaduta-evaM vaktavyaM syAditi prkrmH||evmnytiirthikmtmupdy nirAkurvannAha-'je te'ityAdi, ya ete anyatIrthikA evam-uktaprakAramAhaMsutti-uktavantaH 'mithyA' asamyak te anyatIrthikA evamuktavantaH 'Ahesu'tti uktavantaH, akRtAyAH kriyAtvAnupapatteH, kriyata iti hi kriyA, yasyAstu kathaJcanApi karaNaM nAsti sA kathaM kriyeti, akRtakarmAnubhavena hi baddhamuktasukhitaduHkhitAdiniyatavyavahArAbhAvaprasaGga iti, svamatamAviSkurvannAha 'ahamityAdi 'ahaM'tiahamevanAnyatIrthikAH, punaHzabdovizeSaNArthaHsacapUrvavAkyAduttaravAkyArthasya vilakSaNatAmAha, evamAikkhAmI'tyAdi pUrvavat, kRtyaM karaNIyamanAgatakAle duHkhaM, taddhetukatvAt karma, spRzya-spRSTalakSaNabandhAvasthAyogyaM kriyamANaMvartamAnakAle kRtamatIte, akaraNaM nAsti karmaNaH kathaJcanApIti bhAvaH, svamatasarvasvamAha-kRtvA kRtvA karmeti gamyate, prANAdayovedanAM-karmakRtazubhAzubhAnubhUtiM vedayanti-anubhavantItivaktavyaM syAtsamyagvAdinAmiti sthAnaM-3 -uddezakaH-2 samAptaH sthAna-3-uddezakaH-3:vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddazake vicitrA jIvadhAH prarUpitAH ihApita eva prarUpyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyodezakasyAdisUtratrayam
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-3, - uddezakaH-3 151 mU. (181) tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu no AlotejA no paDikkamejA no niMdijA no garahijA no viuTejA no visohejA no akaraNAte abbhuTejA no ahArihaM pAyacchittaM tavokammapaDivajejA, taM0-akarisuvA'haM karemi vA'haM karissAmi vA'haM 1 / tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTuno AlotejA no paDikkamijA jAva no paDivajejA akittI vA me sitA avaNNe vA me sitA aviNate vA me sitA 2 / tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTTano AloejAjAva no paDivajejjAtaM0kittI vA me parihAtissati jaso vA me parihAtissati pUyAsakkAre vA me prihaatissti3| tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu AloejjA paDikkamejA jAva paDivajjejjA taM0-mAyissaNaM assiM loge garahite bhavati uvavAe garahie bhavati AyAtI garahiyA bhavati 4 / tihiM ThANehiM mAyI mAyaMkaTuAloejAjAva paDivajejjAtaM0-amAyissaNaM assiM logepasatye bhavatiuvavAte pasatthe bhavai AyAIpasatthA bhavati 5|tihiN ThANehimAyI mAyaMkaTuAloejAjAvapaDivajejjA, taM0- nANaTThayAte daMsaNaTTayAte carittadvayAte 6 / vR. 'tihiM ThANehI tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasUtre mithyAdarzanavatAmasamaJjasatoktA, ihatukaSAyavatAMtAmAhetyevaMsambandhasyAsyavyAkhyA-'mAyI' mAyAvAn 'mAyAM' mAyAviSayaMgopanIyaM pracchannamakAryaM kRtvAnoAlocayetmAyAmeveti, zeSaM sugama, navaraMAlocanaMgurunivedanaM pratikramaNaM-mithyASkRtadAnaM nindA-AtmasAkSikA gardAgurusAkSikA vitroTanaMtadadhyavasAyavicchedanavizodhanam-AtmanaHcAritrasya vA atIcAramalakSAlanaMakaraNatAbhyutthAnapuna tatkariSyAmItyabhyupagamaH 'ahArihaM' yathocitaM 'pAyacchittaM tipApacchedakaMprAyazcittavizodhakaM vAtapaHkarma-nirvikRtikAdipratipadyeta, tadyathA-akArSamahamidamataH kathaM nindyamityA-locayiSyAmi svamAhAtmyahAniprApterityevamabhimAnAt 1 tathA karomi cAhamidAnImeva kathamasAdhviti bhaNAmi 2 kariSyAmIti cAhametadakRtyamanAgatakAle'pi kathaM prAyazcittaM pratipadya iti| kIrtiH-ekadiggAminI prasiddhi sarvadiggAminI saiva varNo yazaHparyAyatvAdasya athavA dAnapuNyaphalA kIrtiH parAkramakRtaM yazaH, tacca varNa iti tayoH pratiSedho'kIrtiH avarNazceti, avinayaH sAdhukRtome syAditi, idaMcasUtramaprAptaprasiddhipuruSApekSaM, 'mAyaMkaTu'ttimAyAM kRtvAmAyAMpuraskRtya mAyayetyarthaH, parihAsyati hInA bhaviSyatipUjA puSpAdibhisatkArovastrAdibhiH, idamekameva vivakSitamekarupatvAditi, idaMtuprAptaprasiddhipuruSApekSaM, shessNsugmm||uktvipryymaah - 'tihI'tyAdi sUtratrayaM spaSTaM, kintu mAyI mAyaM kaTu AloegjA'tti iha mAyI akRtyakaraNakAla eva AlocanAdikAle tvamAyyeva AlocanAdyanyathAnupapatteriti, 'assiM'tiayaM, yato mAyina ihalokAdyA garhitA bhavanti yatazcAmAyina ihalokAdyAH prazastA bhavanti yatazcAmAyina AlocanAdinA niraticArIbhUtasya jJAnAdInisvasvabhAvaM labhanteato'hamamAyI bhUtvA''locanAdi karomIti bhaavnaa|| anantaraM zuddhiruktA, idAnIM tatkAriNo'bhyantarasampadA tridhA kurvannAhamU. (182) tato purisajAyA paM0 20-suttadhare atthadhare tdubhydhre| vR. 'tao purI'tyAdi subodhaM, navaramete yathottaraM pradhAnA iti / teSAmeva bAhyaM sampadaM sUtradvayenAha ma. (183) kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA tato vatthAiMdhArittae vA pariharittae
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 sthAnAGga sUtram 3/3/183 vA, taM0-jaMgite bhaMgite khemite 1, kappai niggaMdhANaMvA niggaMdhINa vA 2 tato pAyAiMghArittae vA pariharittae vA, taM0-lAuyapAde vA dArupAde vA maTTiyApAde vaa| vR. 'kappatI'ti 'kalpate' yujyate yuktamityarthaH, 'dhArittaetti dhattu parigrahe 'parihattuM paribhoktumiti, athavA 'dhAraNayA uvabhogo, pariharaNe hoi paribhoga'tti / 'jaMgiyaM' . jaMgamajamaurNikAdi bhaMgiyaMatasImayaM khomiyaM kaapsikmiti|alaabupaatrkN tumbakaM, dArupAtraMkASThamayaM mRttikApAtraM-mRnmayaMzarAvavATikAdi, zeSaM sugamaM / vastragrahaNakAraNAnyAha mU. (184) tihiM ThANehiM vatthaM dharejA, taM0-hiripattitaMduguMchApattiyaM parIsahavattiyaM / vR. 'tihi tyAdi, hI-lajjA saMyamo vA pratyayo-nimittaM yasya dhAraNasya tattathA, jugupsApravacanakhiMsA vikRtAGgadarazanena mA bhUdityevaM pratyayo yatra tattathA, evaM parISahAH-zItoSNadaMzamazakAdayaH pratyayo yatra tattathA, Aha c||1|| "veuvivAuDe vAie yahIrikhaddhapajaNaNe cev| esi anuggahaThThA liMgudayaTThAya paTTo u" ('veuvittivikRte tathA 'aprAvRtte vastrAbhAvesati'vAtike ca ucchUnatvabhAjanehiyAM satyAM khaddhe bRhatpramANe prajanane mehane 'liGgodayaTTa'tti strIdarzaneliGgodayarakSArthamityarthaH,) tathA, // 1 // "taNagahaNAnalasevAnivAraNA dhmmsukkjhaanntttthaa| dilu kappaggahaNaM gilANamaraNaTThayA ceva" -iti, vastrasya grahaNakAraNaprasaGgAt pAtrasyApitAnyAkhyAyante, // // "ataraMtabAlavuvA sehA''desA gurU ashuvggo| sAhAraNoggahAladdhikAraNA pAyagahaNaMtu " (ataraMtatti-glAnA AdezAH-prAghUrNakAH, 'asahutti sukumAro rAjaputrAdipravrajitaH 'sAdhAraNAvagrahAt' saamaanyopssttmbhaarthalbdhikaarthNceti)|nirgnthprstaavaanirgrnthaanevaanusstthaantH saptasUtryA''ha mU. (185) tao AyarakkhA paM0 20-dhammiyAte paDicoyaNAte paDicoettA bhavati tusiNIto vA sitA udvittA vA AtAte egaMtamaMtavakkamejA niggaMthassaNaM gilAyamANassa kappaMti tato viyaDadattIo paDiggAhittate, taM0-ukkosA majjhimA jahannA vR. 'tao Ae'tyAdi sugamA, navaram AtmAnaM rAgadveSAderakRtyAd bhavakUpAdvA rakSantItyAtmarakSAH 'dhammiyAepaDicoyaNAe'ttidhArmikenopadezena nedaM bhavAzAMvidhAtumucitamityAdinA prerayitA-upadeSya bhavati anukUletaropasargakAriNaH, tato'sAvupasargakaraNAnivarttate tato'kRtyAsevAna bhavatItyataH AtmA rakSito bhavatIti, tUSNIko vA vAcaMyama upekSaka ityarthaH syAditi2,preraNAyAaviSaye upekSaNAsAmarthyacatataHsthAnAdutthAya 'Aya'ttiAtmanAekAntaMvijanaM antaMbhUvibhAgama- vAmet-gacchet / nirgranthasya glAyataH-azaknuvataH, tRvedanAdinA abhibhUyamAnasyetyarthaH, AhAragrahaNaM hi vedanAdibhireva kaarnnairnujnyaatN| 'tao'ttitimraH 'viyaDa'ttipAnakAhAraH, tasyadattayaH-ekaprakSepapradAnarUpAHpratigrahItumAzrayituM vedanopazamAyeti, utkarSaH-prakarSaH tadyogAdutkarSA utkarSatIti votkarSA utkRSTetyarthaH, pracurapAnakalakSaNA, yayA dinamapiyApayati, madhyamA tatohInA, jaghanyA yayA sakRdeva vitRSNo
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -3 bhavati yApanAmAtraM vA labhate, athavA pAnakavizeSAdutkRSTAdyA vAcyAH, tathAhi - kalamakAJjikAvazrAvaNAdeH drAkSApAnakAdervA prathamA 1 SaSThikA kAJjikAdermadhyamA 2 tRNadhAnyakAJjikAderuSNodakasya vA jaghanyeti, dezakAlasvarucivizeSAdvotkarSAdi neyamiti ! mU (186) tihiM ThANehiM samaNe niggaMthe sAhammiyaM saMbhogiyaM visaMbhogiyaM karemANe nAtikka mati, taM0-sataM vA daTTu, saGghassa vA nisamma, taccaM mosaM AuTTati cautthaM no AuTTati vR. 'sAhaMmiyaM' ti samAnena dharmeNa caratIti sAdharmikastaM sam - ekatra bhogo-bhojanaM sambhogaHsAdhUnA samAnasAmAcArIkatayA parasparamupadhyAdidAnagrahaNasaMvyavahAralakSaNaH sa vidyate yasya sa sAmbhogikaH taM visambhogo-dAnAdibharasaMvyavahAraH sa yasyAsti sa visambhogikastaM kurvannAtikrAmatina laGghayatyAjJAM sAmAyikaM vA vihitakAritvAditi, svayamAtmanA sAkSAt dRSTvA sambhogikena kriyamANAmasaMbhogikadAnagrahaNAdikAsamAcArI, tathA 'saGghassa' tti zraddhA zraddhAnaM yasmin asti sazrAddhaH - zraddheyavacanaH ko'pyanyaH sAdhustasya vacanamiti gamyate ' nizamya' avadhArya, tathA 'taccaM ti ekaM dvitIyaM yAvat tRtIyaM 'mosaM' ti mRSAvAdaM akalpagrahaNapArzvasthadAnAdinA sAvadyaviSayapratijJAbhaGgalakSaNamAzrityeti gamyate, 'Avarttate' nivarttate tamAlocayatItyarthaH, anAbhogatastasya bhAvAt prAyazcittaM cAsyocitaM dIyate, caturthaM tvAzritya prAyo no Avarttate taM nAlocayati, tasya darpata eva bhAvAditi, Alone'pi prAyazcittasyAdAnamasyeti, atazcaturthAsambhogakAraNakAriNaM visambhogikaM kurvannAtikramatIti prakRtam, uktaM ca 119 11 "egaM va do va tinni va AuTTaMtassa hoi pacchittaM / AuTTaMte'vitao pariNe tiNhaM visaMbhogo " iti etaccUrNiH sa saMbhoio asuddhaM giNhaMto coio bhaNai-saMtA paDicoyaNA, micchAmi dukkaDaM, na puNo evaM karissAmo, evamAuTTI jamAvanno taM pAyacchittaM dAu sNbhogo| evaM bIyavArAevi, evaM taiyavArAevi, taiyavArAo parao cautthavArAe tamevAiyAraM seviUNa AuTTaMtassavi visaMbhogo' iti, iha cAdyaM sthAnadvayaM gurutaradoSAzrayaM, yatastatra jJAtamAtre zrutamAtre ca visaMbhogaH kriyate, tRtIyaM tvalpataradoSAzrayaM, tatra hi caturthavelAyAM sa vidhIyata iti / mU. (187) tividhA aNunnA paM0 taM0 - AyariyattAe uvajjhAyattAe gaNittAe / tividhA samaNunnA paM0 taM0 - AyariyattAte uvajjhAyattAte gaNittAte, evaM uvasaMpayA, evaM vijahaNA vR. 'aNunnatti, anujJAnamanujJA adhikAradAnaM, Acaryate-maryAdAvRttitayA sevyata ityAcAryaH, AcAre vA paJcaprakAre sAdhurityAcAryaH, Aha ca 119 11 "paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA payAsaMtA / AyAraM daMsentA AyariyA vucchaMti " (tathA) "suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo ya / gaNatattivippamujhe atyaM vAei Ayario " // 2 // 153 tadbhAvastattA tayA, uttaratra gaNAcAryagrahaNAdanuyogAcAryatayetyarthaH, tathA upetyAdhIyate'smAdityupAdhyAyaH, Aha ca119 11 "saMmattanANadaMsaNajutto suttatthatadubhayavihinnU / AyariyaThANajogo suttaM vAei uvajhAu " iti //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 3/3/187 119 11 tadmava upAdhyAyatA tayA, tathA gaNaH sAdhusamudAyo yasyAsti svasvAmisambandhenAsI gaNI - gaNAcAryastaddmAvastattA tayA, gaNanAyakatayeti bhAva iti, tathA samitisaGgatA autsargikaguNa- yuktatvenocitA AcAryAditayA anujJA samanujJA, tathAhi - anuyogAcAryasyaiItsargikaguNAH / "tamhA vayasaMpannA kAlociyagahiyasayalasuttatthA / anujogANuNNA jogA bhaNiyA jiNidehiM ihapara mosAvAo pavayaNakhisA ya hoi loyaMmi / sesANavi guNahANI titthuccheo ya bhAveNaM " - iti, gaNAcAryo'pyautsargika evaM"suttatthe nimmAo piyadaDhadhammo'nuvattaNAkusalo / jAIkulasaMpanno gaMbhIro laddhimaMto ya saMgahuvaggahanirao kayakaraNo pavayaNANurAgI ya / evaMviho u bhaNio gaNasAmI jiNavariMdehiM 11 154 // 2 // // 1 // // 2 // athaivaMvidhaguNAbhAve anujJAyA apyabhAvAt kathamanyA samanujJA bhaviSyatIti ?, atrocyate, uktaguNAnA madhyAt anyatamaguNAbhAve'pi kAraNavizeSAt sambhavatyevAsI, kathamanyathA'bhidhIyate // 1 // "je yAvi maMditti guruM viittA, Dahare ime appasupatti naccA / hIlaMti micchaM paDivajramANA, kareMti AsAyaNa te gurUNaM / " iti, ataH keSAJcit guNAnAmabhAve'pyanujJA samagraguNabhAve tu samanujJeti sthitam, athavA svasya manojJAH samAnasAmAcArIkatayA abhirucitAH svamanojJAH saha vA manojJairjJAnAdibhiriti samanojJAH-ekasAmbhogikAH sAdhavaH, kathaM trividhA ityAha- 'AcAryataye' tyAdi, bhikSukSullakAdibhedAH santo'pi na vivazritAH, tristhAnakAdhikArAditi / 'evaM uvasaMpaya'tti, eva' mityAcAryatvAdibhistridhA samanujJAvat / upasaMpattirupasaMpat-jJAnAdyarthaM bhavadIyo'hamityabhyupagamaH, tathAhikazcit svAcAryAdisandiSTaH samyak zrutagranthAnAM darzanaprabhAvakazAstrANAM vA sUtrArthayorgrahaNasthirIkaraNavismRtasandhAnArthaM tathA cAritravizeSabhUtAya vaiyAvRttyAya kSapaNAya vA sandiSTamAcAryAntaraM yadupasampadyate, uktaM ca 119 11 "uvasaMpayA ya tivihA nANe taha daMsaNe carite ya / daMsaNanANe tivihA duvihA ya carittaaTThAe " iti, seyamAcAryopasampad, evamupAdhyAyagaNinorapIti, 'evaM vijahaNa' tti 'eva' mityAcAryatvAdibhedena tridhaiva vihAnaM parityAgaH, tacca AcAryAdiH svakIyasya pramAdadoSamAzritya vaiyAvRttyakSapaNArthamAcAryAntaropasampattyA bhavatIti, Ahaca "niyagacchAdanaMmi u sIyaNadosAiNA hoi"tti, athavA AcAryojJAnAdyarthamupasampannaM yatiM tamarthamananutiSThantaM siddhaprayojanaM vA parityajati yat sA''cAryavihAniH uktaM ca 119 11 "uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNa apUriMto / ahavA samANiyaMmI sAraNayA vA visaggo vA' " iti, evamupAdhyAyagaNinorapIti / iyamanantaraM viziSTA sAdhukAyaceSTA tristhAnake'
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezaka:-3 vatAritA, adhunA tu vacanamanasI tatparyudAsau ca tatrAvatArayannAha mU. (188) tivihe vayaNe paM0 taM0-tavvayaNe tadannavayaNe noavayaNe, tivihe avayaNe paM0 taM0 - notavvayaNe no tadannavayaNe avayaNe / tivihe maNe paM0 taM0-tammaNe tayannamaNe noamaNe, tivihe amaNe paM0 taM0-notaMmaNe notayannamaNe, amaNe 155 vR. sUtracatuSTayam, asya gamanikA - tasya-vivakSitArthasya ghaTAdervacanaM bhaNanaM tadvacanaM, ghaTArthApekSayA ghaTavacanavat, tasmAd - vivakSitaghaTAderanyaH paTAdistasya vacanaM tadanyavacanam, ghaTApekSayA paTavacanavat, noavacanam - abhaNananivRttirvacanamAtraM DitthAdivaditi, athavA saHzabdavyutpattinimittadharmaviziSTo'rtho'nenocyata iti tadvacanaM yathArthanAmetyarthaH, jvalanatapanAdivat, tathA tasmAt-zabdavyutpattinimittadharmmaviziSTAdanyaH - zabdapravRttinimittadharmmaviziSTo'rtha ucyate aneneti tadanyavacanamayathArthamityarthaH, maNDapAdivat, ubhayavyatiriktaM noavacanaM, nirarthakamityartho, DitthAdivat, athavA tasya- AcAryAdirvacanaM tadvacanaM tadvayatiriktavacanaM tadanyavacanaM - avivakSitapraNetRvizeSaM no avacanaM vacanAmAtramityarthaH, trividhavacanapratiSedhastvavacanaM, tathAhi - notadvacanaM ghaTApekSayA paTavacanavat, notadanyavacanaM ghaTe ghaTavacanavat, avacanaM vacananivRttimAtramiti, evaM vyAkhyAntaropekSayA'pi neyam tasya- devadattAdestasmin vA ghaTAdau manastanmanaH tato devadattAd anyasya-yajJadattAderghaTanApekSayA paTAdau vA manastadanyamanaH, avivakSitasambandhivizeSaM tu manomAtraM noamana iti, etadanusAreNAmano'pyUhyamiti / / anantaraM saMyatamanuSyAdivyApArA uktAH, idAnIM tu prAyo devavyApArAn 'tihI' tyAdibhiraSTAbhiH sUtrairAha - mU. (189) tihiM ThANehiM appavuTTIkAte sitA, taM0 tassi caNaM desaMsi vA padesaMsi vA no bahave udagajoNiyA jIvA ya poggalA ya udagattAte vakka maMti viukkamaMti ciyaMti uvavajraMti, devA nAgA jakkhA bhUtAno sammamArAhitA bhavaMti, tattha samuTThiyaM udagapoggalaM pariNataM vAsitukAmaM annaM detaM sAharaMti abbhavaddalagaM ca NaM sabhuddhitaM pariNataM vAsitukAmaM vAukAe vidhuNati, icchetehiM tihiM ThANehiM appavuTThigAte sitA 1 / tihiM ThANehiM mahAvuTTIkAte sitA, taMjahA-taMsi ca NaM desaMsi vA patesaMsi vA bahave udagajoNitA jIvA ya poggalA ya udagattAte vakkamaMti viukkamaMti cayaMti uvavajjaMti, devA jakkha nAgA bhUtA sammArAhitA bhavaMti, annattha samuTThitaM udagapoggalaM pariNayaM vAsiukAmaM taM detaM sAharaMti abbhavaddalagaM ca NaM samuTThitaM pariNayaM vAsitukAmaM no vAuAto vidhuNati, iccetehiM tihiM ThANehiM mahAvuTTikAe siA 2 / vR. sugamAni caitAni, kintu 'appabuTTikAe 'tti, alpaH stokaH avidyamAno vA varSaNaM vRSTiH- adha: patanaM vRSTipradhAnaH kAyo-jIvanikAyo vyomanipatadapkAya ityarthaH, varSaNadharmmayuktaM vodakaM vRSTiH, tasyAH kAyo - rAzirvRSTikAyaH, alpazcAsI vRSTikAyazca alpavRSTikAyaH sa 'syAd' bhavet tasmiMstatra -magadhAdau, cazabdo'lpavRSTitAkAraNAntarasamuccayArthaH, NamityalaGkAre, 'deze' janapade pradeze-tasyaivaikadezarUpe, vAzabdau vikalpArthI, udakasya yonayaH- pariNAmakAraNabhUtA udakayonayasya evodakayonikA-udakajananasvabhAvA 'vyutkramanti' utpadyante 'vyapakramanti' cyavante, etadeva yathAyogaM paryAyata AcaSTe - cyavante kSetrasvabhAvAdityekaM,
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 sthAnAGga sUtram 3/3/189 tathA 'devA'vaimAnikajyotiSkAH 'nAgA' nAgakumArA bhavanapatyupalakSaNametat, yakSa bhUtA iti vyantaropalakSaNam, athavA devA iti sAmAnyaM nAgadayastu vizeSaH, etadgrahaNaMca prAya eSAmevaMvidhe karmmaNi pravRttiriti jJApanAya, vicitratvAdvA sUtragateriti, nosamyagArAdhitA bhavanti avinayakaraNAjjanapadairiti gamyate, tatazca tatra-magadhAdau deze pradeze vA tasyaiva samutthitam-utpannaM udakapradhAnaM paudgalaM-pudgalasamUho megha ityarthaH udakapaudgalaM, tathA 'pariNataM' udakadAyakAvasthAprAptam, ata eva vidyudAdikaraNAdvarSitukAmaM sadanyaM dezamaGgAdikaM saMharanti-nayantIti dvitIyaM, abhrANi - meghAstairvaddalakaM-durddinaM abhravaddalakaM 'vAuAe' tti vAukAyaH pracaNDavAto 'vidhunAti' vidhvaMsayatIti tRtIyam 'icce' ityAdi ni gamanamiti, etadviparyAsAdanantarasUtram / mU. (190) tihiM ThANehiM ahuNobavanne deve devalogesu iccheja mANussaM logaM havvamAgacchittate, no ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittae taM0 - ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne se NaM mANussate kAmabhoge no ADhAtino pariyANAti no aTTha baMdhati no niyANaM pagareti no ThiipakappaM pakareti, ahaNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne tassa NaM mANussae pemme vocchinne divve saMkaMte mavati, ahuNovavatre deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite jAva ajjhovavanne tassa NaM evaM bhavati - iyahi na gacchaM muhuttaM gacchaM, teNaM kAleNamappAuyA maNussa kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti, iccetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittae no ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate 3 / tihiM ThANehiM deve ahuNovavanne devalogesu icchejjA mANUsaM logaM havvamAgacchittae, saMcAtei havvamAgacchittate - ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu amucchite agiddhe agaDhite aNajjhovavanne tassa NamevaM bhavati - atthi NaM mama mANussate bhave Ayariteti vA uvajjhAteti vA pavattIti vA thereti vA gaNItI vA gaNadhareti vA gaNAvacchadeti vA, jesiM pabhAveNaM mate imA etAruvA divvA deviDDI divvA devajutI divve devAnubhAve laddhe patte abhisamannAgate taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi nama'sAmi sakkAremi sammANemi kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsAmi, ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu amucchie jAva aNajjhovavanne tassa NaM evaM bhavati - esa NaM mANusate bhave nANIti vA tavassIti vA atidukkaradukkarakArage taM gacchAmi NaM bhagavaMtaM vaMdAmi nama'sAmi jAva pajjuvAsAmi, ahuNovavanne deve devalogesu jAva aNajjhovavanne, tassa NamevaM bhavatiatthi NaM mama mANusate bhave mAtAti vA jAva suNhAti vA taM gacchAmi NaM tesimaMtiyaM pAubbhavAmi pAsaMtu tA me imaM etArUvaM divvaM deviDDuiM divvaM devajutiM divvaM devAnubhAvaM laddhaM pattaM abhisamannAgayaM, iccetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejja mANUsaM logaM havvamAgacchittate saMcAteti havvamAgacchittate, 4 vR. adhunopapanno devaH, kvetyAha-devalokeSviti, iha ca bahuvacanamekasyaikadA anekeSUtpAdAsambhavAdekArthe dRzyaM vacanavyatyayAddevalokAnekatvopadarzanArthaM vA athavA devalokeSu madhye kvaciddevaloka iti, 'icched' abhilaSet pUrvasaGgatikadarzanAdyarthaM mAnuSANAmayaM mAnuSastaM 'havvaM' zIghraM 'saMcAei 'tti zaknoti, divi devaloke bhavA divyAsteSu kAmau ca - zabdarUpalakSaNI bhogAzcagandharasasparzAH kAmabhogAsteSu, athavA kAmyanta iti kAmAH manojJAste ca te bhujyanta iti bhogAH
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 sthAnaM-3, - uddezakaH-3 zabdAdayasteca kAmabhogAsteSumUrchita ivamUrchito-mUDhaH, tatsvarUpasyAnityavAdevibodhAkSamatvAt, gRddhaH-tadakAGkSAvAn atRpta ityarthaH, grathita eva grathitastadviSayasneharajjUbhiH sandarbhita ityarthaH, adhyupapannaH-AdhikyenAsakto'tyantatanmanA ityarthaH, 'noAdriyate'nateSvAdaravAnbhavati 'no parijAnAti ete'pivastubhUtA ityevaMna manyate, tathA teSviti gamyate, no artha bajjAti-etairidaM prayojanamiti na nizcayaM karoti, tathA teSu no nidAnaM prakaroti-ete me bhUyAsurityevamiti, tathA teSveva no sthitiprakalpam-avasthAnavikalpanameteSvahaM tiSTheyamiti ete vA mama tiSThantusthirIbhavantvityevaMrUpaMsthityAvA-maryAdayA viziSTaH prakalpaH-AcArasevatyarthastaM 'prakaroti' kartumArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasaktirityekaM kAraNaM 1, tathA yato'sAvadhunopapannodevodivyeSukAmabhogeSumUrchitAdivizeSaNobhavati tatastasya mAnuSyakaM-manuSyaviSayaM prema-sneho yena manuSyaloke Agamyate tad vyavacchinnaM, divi bhavaM divyaMsvargagatavastuviSayaMsaThThantaM-tatradevepraviSTaMbhavatIti divyapremasaGkrantiritidvitIyam 2,tathA'sau devo yato divyakAmabhogeSu mUrchitAdivizeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt 'tassa NaM ti tasyadevasya 'evaM'ti evaMprakAraM cittaM bhavati, yathA 'iyaNhiti ita idAnIM na gacchAmi, 'muhattaMti muhUrtena gacchAmi kRtyasamAptAvityarthaH, 'teNaM kAleNaM'ti yena tatkRtyaM samApyate sa ca kRtakRtyatvAdAgamanazaktobhavatitena kAlenagatenetizeSaH, tasminvAkAle gate,NaMzabdovAkyAlaGkArArthaH, alpAyuSaHsvabhAvAdeva manuSyAmAtrAdayo yaddarzanArthamAjigamiSatitekAladharmeNa-maraNena saMyuktA bhavanti, kasyAsau darzanArthamAgacchatviti asamAptakartavyatA nAma tRtIyAmiti 3, 'icceehI'tyAdinigamanaM 3 / devakAmeSu kazcidamUrchitAdivizeSaNo bhavati, tasya ca mana iti gamyate, evaMbhUtaM bhavati - 'AcAryaH' pratibodhaka-pravrAjakAdiH anuyogAcAryovA itiH' evaMprakArArthovAzabdovikalpArthaH, prayogastvevaM-manuSyabhavemamAcAryo'stIti vA, upAdhyAyaH-sUtradAtA so'stIti vA, evaM sarvatra, navaraM pravarttayati sAdhUnAcAryopadiSTeSu vaiyAvRttyAdiSviti pravartI, uktNc||1|| "tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM payaTTei / asahuMca niyatteI gaNatattillo pavattI u // " iti, pravarttivyApAritAn sAdhUna saMyamayogeSu sIdataH sthirIkaroti iti sthavariH, uktNc||1|| "thirakaraNA puNa thero pavattivAvAriesu atthesu / jo jattha sIyai jaI saMtabalotaM thiraM kunni||" ti, gaNo'syAstItigaNI-gaNAcAryaH, gaNadharo-jinaziSyavizeSaH AryikApratijA-garako vA sAdhuvizeSaH, uktNc||1|| "piyadhamme daDhadhamme saMviggo ujuo ya teyNsii| saMgahuvaggakusalo suttatthaviU gnnaahivii||" gaNasyAvacchedo-vibhAgo'zo'syAstIti, yohi gaNaMzaM gRhItvA gacchopaSTambhAyaivopadhimArgaNAdinimittaM viharati sa gaNAvacchedakaH, Aha c|||| "uddhA vaNApahAvaNakhettovahimaggaNAsu avisaaii| suttatthatadubhayaviU gaNavaccho eriso hoi / / " iti, tupa3
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 sthAnAGga sUtram 3/3/190 'ima'tti iyaM pratyakSAsannA etadeva rUpaM yasyA na kAlAntare rUpAntarabhAk sA etadrUpA divyAsvargasambhavA pradhAnA vA devAnAM surANAmRddhiH -zrIrvimAnaratnAdisampaddevaddirddhaH, evaM sarvatra, navaraM dhutiH- dIptiH zarIrAbharaNAdisambhavA yutirvA yuktiriSTaparivArAdisaMyogalakSaNA'nubhAgaH - acintyA vaikriyakaraNAdikA zaktiH labdhaH-upArjito janmAntare prAptaH idAnImupanataH abhisa- manvAgatobhogyatAM gataH, 'tadi' ti tasmAttAn bhagavataH pUjyAn vande stutibhirnamasyAmi praNAmena satkaromyAda tka raNena vastrAdinA vA sanmAnayAmyucitapratipattyA kalyANaM maGgalaM daivataM caityamitibuddhayA 'paryupAse' seve ityekaM, 'esa NaM' ti 'eSaH' avadhyAdipratyakSIkRtaH mAnuSyake bhave varttamAna iti zeSo, manuSya ityarthaH, jJAnIti vA kRtvA tapasvIti vA kRtvA, kimiti ? - duSkarANAM siMhaguhAkAyotsargakaraNAdInAM madhye duSkaramanuraktapUrvopabhuktaprArthanAparataruNImandiravAsAprakampabrahmacaryAnupAlanAdikaM karotIti atiduSkaraduSkarakArakaH, sthUlabhadravat, 'tat' tasmAgdacchAmittipUrvamekavacananirddeze'pIha pUjyavivakSayA bahuvacanamiti, tAnU duSkaraduSkarakArakAn bhagavato vanda iti dvitIyaM, tathA 'mAyAi vA piyA i vA bhajjA i vA bhAyA i vA bhagiNI i vA puttA i vA dhUyA i ve 'tti yAvacchabdAkSepaH snuSA - putrabhAryA, 'tadi'ti tasmAt teSAmantike - samIpe 'prAdurbhavAmi' prakaTIbhavAmi, 'to me' tti tAvat me mameti tRtIyaM // 'mU. (191) tato ThANAiM deve pIhejA taM0 - mANusaM bhavaM 1 Arite khette jammaM 2 sukulapaccAyAtiM, 3, 5 / tihiM ThANehiM deve paritappejjA, taM0 - aho NaM mate saMte bale saMte vIrie saMte purisakkAraparakkame khemaMsi subhikkhaMsi AyariyauvajjhAtehiM vijjamANehiM kallasarIreNaM no bahute sute ahIte 9, aho NaM mate ihalogapaDibaddheNaM paralogaparaMmuheNaM visayatisiteNaM no dIhe sAmannaparitAte anupAlite 2, aho NaM mate iDDirasasAyagarueNaM bhogAmisagiddheNaM no visuddhe caritte phAsite 3, icchete0 6 / bR. 'pIheja ' tti spRhayed-abhilaSedAryakSetram - arddhaSaDviMzatijanapadAnAmanyatarat magaghAdi sukule - ikSvAkAdau devalokAt pratinivRttasyAjAtiH - janma AyAtirvA AgatiH sukulApratyAjAtiH sukulApratyAyAtirvA tAmiti / 'paritappeja' tti pazcAttApaM karoti, aho vismaye 'sati' vidyamAne bale zarIre vIrye jIvAzrite puruSakAre abhimAnavizeSe parAkrame abhimAna eva ca niSpAditasvaviSaye ityarthaH, 'kSeme' upadravAbhAve sati 'subhikSe' sukAle sati 'kalyazarIreNa' nIrogadeheneti sAmagrIsadbhAve'pi no bahuzrutamadhItamityekaM, 'visayatisieNaM' ti viSayatRSitatvAdihalokapratibandhAdinAdIrgha zrAmaNyaparyAyApAlanaM iti dvitIyaM tathA RddhiH - AcAryatvAdI narendrAdipUjA rasA - madhurAdayo manojJAH sAtaM sukhametAni guruNi AdaraviSayA yasya so'yamRddhirasasAtagurukastena athavA ebhiirgurukasteSAM prAptAvabhimAnato'prAptau ca prArthanAto'zubhabhAvopAttakarmmabhAratayA'laghukastena bhogeSu kAmeSu AzaMsA ca-aprAptaprArthanaM gRddhaM ca prAptAtRptiryasya sa bhogAzaMsAgRddhaH, iha cAnusvAralopahrasvatve prAkRtatayeti, pAThAntareNa bhogAmiSagRddheneti, no vizuddham anaticAraM caritraM spRSTamiti tRtIyam, ityetairityAdi nigamanam / mU. (192) tihiM ThANehiM deve catissAmitti jANAi, taMjahA - vimANAbharaNAiM nippabhAI pAsittA kapparukkhagaM milAyamANaM pAsittA appaNI teyalessaM parihAyamANi jANittA, ice03, 7
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -3 159 tehi ThANehiM deve ubvegamAgacchejjA, taM0 - aho NaM mate imAto etArUvAto divvAto deviDDIo divvAo devajutIto divvAo devAnubhAvAo pattAto laddhAto abhisamannAgatAto catiyavvaM bhavissati 1, aho NaM mate mAuoyaM piusukkaM taM tadubhayasaMsaTTaM tappaDhamayAte AhAro AhAreyavvo bhavissati 2, aho NaM mate kalamalajaMbAlAte asutIte uvveyanitAte bhImAte gabbhavasahIte vasiyavvaM bhavissai, icceehiM tihiM 3, 8/ vR.vimAnAbharaNAnAM niSprabhatvamautpAtikaM taccakSurvibhramarUpaM vA, 'kalparukkhagaM 'ti caityavRkSaM, teyalessaM' ti zarIradIpti sukhAsikAM, vA 'icchetehI 'tyAdinigamanaM, bhavanti caivaMvidhAni liGgAni devAnAM cyavanakAle, uktaM ca - 11911 "mAlyaglAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgI dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca // " iti, 'uvvegaM'ti udvegaM-zokaM mayetazcayavanIyaM bhaviSyatItyekaM, tatha mAturojaH - ArtavaM pituH zukraM tattathAvidhaM kimapi vilInAnAmativilInaM tayoH ojaH zukrayorubhayaM dvayaM tadubhayaM tacca tatsaMsRSTaMca, saMzliSTaM ceti vA, parasparamekIbhUtamityarthaH, tadubhayasaMsRSTaM tadubhayasaMzliSTaM vA evaMlakSaNo ya AhArastasya garbhavAsakAlasya prathamatA tatprathamatA tasyAM, prathamasamaya evetyarthaH, sa harttavyaHabhyavahAryo bhaviSyatIti dvitIyaM, tathA kalamalo - jaTharadravyasamUhaH sa eva jambAlaH-karddamo yasyAM sA tathA yasyAm ata evAzucikAyAM udvejanIyAyAM - udvegakAriNyAM bhImAyAM bhayAnikAyAM garbha eva vasatirgarbhavasatistasyAM vastavyamiti tRtIyaH, atra gAthe bhavataH"devAvi devaloe divvAbharaNANuraMjiyasarIrA / jaM parivati tatto taM dukkhaM dAruNaM tesiM // 11911 taM suravimANavibhavaM ciMtiya ca yaNaM ca devalogAo / aibaliyaM ciya jaM navi phuTTai sayasakkAM hiyayaM // " iti, 'icceehI' tyAdi nigamanam / / atha devavaktvyatAnantaraM tadAzrayavimAnavaktavyatAmAhamU. (193) tisaMThiyA vimANA paM0 taM0 - vaTTA taMsA cauraMsA 3, tattha NaM je te vaTThA vimANA te NaM pukkharakanniyAsaMThANasaMThitA savvao samaMtA pAgAraparikkhittA egaduvArA pannattA, tattha NaM je te taMsA vimANA te NaM siMdhADagasaMThANasaMThitA duhatI pAgAraparikkhittA, egato vetitA parikkhittA tiduvArA pannattA, tattha NaM je te cauraMsavimANA te NaM akkhADagasaMThANasaMThitA, savvato samaMtA vetitAparikkhittA, cauduvArA paM0 / tipatiTThiyA vimANA paM0 taM0 - ghanodadhipatiTThita ghanavAtapaiTTiyA ovAsaMta- rapaiTThitA, tividha vimANA paM0 taM0 - avaTThitA veuvvitA parijANitA / vR. 'tisaMThie' tyAdi, sUtratrayaM sphuTameva kevalaM trINi saMsthitAni saMsthAnAni yeSAM tAni tribhirvAprakAraiH saMsthitAni trisaMsthitAni, 'tatthaNaM' ti teSu madhye 'pukkharakaNNie 'tipuSkarakarNikApadmamadhyabhAgaH, sA hi vRttA samoparibhAgA ca bhavati, 'sarvvata' iti dikSu 'samantA' diti vidikSu 'siMdhADagaM' ti trikoNo jalajaphalavizeSaH 'ekata' ekasyAM dizi yasyAM vRttavimAnamityarthaH 'akkhADago' caturaH pratItaeva, vedikA -muNDaprAkAralakSaNA, etAni caivaMkramANyevAvalikApraviSTAni bhavanti, puSpAvakIrNAni tvanyathA'pIti, bhavanti cAtra gAthAH - // 2 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 11911 // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // 11911 sthAnAGga sUtram 3/3/193 " savvesu pattheDesuM majjhe vaTTaM anaMtare taMsaM / eyaMtaracaturaMsaM puNovi vaTTaM puNo taMsaM // vaTTaM vaTTassuvariM taMsaM taMsassa uppariM hoi / cauraMse cauraMsaM uDDuM tu vimANaseDhIo // vaTTaM ca valayagaMpi va taMsaM siMdhADagaMpiva vimANaM / cauraMsavimANaMpi ya akkhADagasaMThiyaM bhaNiyaM // savve vaTTavimANA egaduvArA havaMti vinneyA / tinni ya taMsavimANe cattAri ya hoMti cauraMse // pAgAraparikkhittA vaTTavimANA havaMti savvevi / cauraMsavimANANaM cauddisiM veiyA hoI // jatto vaTTavimANaM tatto taMsassa veiyA hoI / pAgAro boddhavvo avasesehiM tu pAsehiM // AvaliyAsu vimANA vaTTa taMsa taheva cauraMsA / pupphAvaginnayA puNa anegaviharUvasaMThANA / / " ---iti / pratiSThAnasUtrasyeyaM vibhajanA - "ghanaudahipaiTThANA surabhavaNA hoMti dosu kappesu / tisu vAupaiTTANA tadubhayasupaiTThiyA tosu / / teNa paraM uvarimagA AgAsaMtarapaiTThiyA savve' tti / avasthitAni - zAzvatAni vaikriyANibhogAdyarthaM niSpAditAni, yato'bhihitaM bhagavatyAM - "jAhe NaM bhaMte! sakkedeviMde devarAyA divvAI bhogabhogAI bhuMjiukAme bhavai se kahamiyANiM pakareti ?, goyamA ! tAhe ceva NaM se sakkedeviMde devarAyA egaM mahaM nemipaDiruvagaM viuvvai ( nemiriti cakradhArA tadvadvRttavimAnamityarthaH) egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM ityAdi yAvat "pAsAyavaDiMsae sayaNijje, tattha NaM se sakke deviMde devarAyA aTThahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohi ya aniehiM naTTAnIeNaya gaMdhavvANIeNa yasaddhiM mahayA naTTa jAva divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharai"tti, pariyAnaM tiryaglokAvataraNAdi tatprayojanaM yeSAM tAni pAriyAnikAni - pAlakapuSpakAdIni vakSyamANAnIti / / pUrvatarasUtreSu devA uktAH, adhunA vaikriyAdisAdharmyannArakAnnirUpayannAha mU. (194) tividhA neraiyA paM0 taM0 sammAdiTThI micchAdiTTI sammAmicchAdiTTI, evaM vigaliMdiyavajjaM jAva vemANiyANaM 27 / tato duggatIto paM0 taM0 - neraiyaduggati tirikkhajoNIyaduggatI maNuyaduggatI 1, tato sugatIto paM0 taM0 - siddhisogatI devasogatI maNussasogatI 2 / tato duggatA paM0 taM0 - neratitaduggatA tirikkhajoNitaduggayA maNussaduggatA 3, tato sugatA paM0 taM0 - siddhasogatA devasoggatA maNussasuggatA 4 / vR. 'tividhe' tyAdi spaSTaM, nArakA darzanato nirUpitAH, zeSA api jIvA evaMvidhA evetyatidezataH zeSAnAha - 'eva' mityAdi gatArtha, navaraM 'vigaleMdiyavajraM' ti nArakavat daNDakastridhA vAcyaH ekendriyavikalendriyAn vinA, yataH pRthivyAdInAM mithyAtvameva dvitricaturindriyANAM tu na -
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3, - uddezaka: - 3 mizramiti / trividhadarzanAzca durgatisugatiyogAt durgatAH sugatAzca bhavantIti durgatyAdidarzanAya sUtracatuSTayamAha - 'tao' ityAdi, vyaktaM, paraM duSTA gatirdurgatirmanuSyANAM durgatirvivakSayaiva, tatsugaterapyabhidhAsyamAnatvAditi, durgatAH - duHsthAH sugatAH susthAH / siddhAdisugatAstu (zca) tapasvinaH santo bhavantIti tatkarttavyapariharttavyavizeSamAha - 161 mU. (195) cautthabhattitassa NaM bhikkhussa kappaMti tao pANagAI paDigAhittae, taM0ussetime saMsetimecAuladhovaNe 1, chaTTabhattitassa NaMbhikkhussa kappaMti tao pANagAiM paDigAhittae taM0 - tilodae tusodae javodae 2, aTThamabhattiyassa NaM bhikkhussaM kappaMti tato pANagAI paDigAhittae, taM0 - AyAmate sovIrate suddhaviyaDe3, tivihe uvahaDe paM0 taM0 - phali ovahaDe suddhovahaDe saMsaTThIvahaDe 4, tivihe uggahite paM0 taM0 - jaM ca ogiNhati jaM ca sAharati jaM ca AsagaMsi pakkhivati, 5, tividhA omoyariyA paM0 taM0 - uvagaraNomodarinA bhattapANomodaritA bhAvomodaritA 6, uvagaraNomodaritA tivihA paM0 taM0 - ege vatthe ege pAte ciyattovahisAtijJjaNatA 7, tato ThANA niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahiyAte asubhAteakkhamAte aNisseyasAe anAnugAmiyattAe bhavaMti, taM0 - kUaNatA kakkaraNatA avajjhANatA 8, tato ThANA niggaMthANa vA niggaMdhINa vA hitAte suhAte khamAte nisseyasAte AnugAmiattAte bhavaMti, taM0 - akUaNatA akakkaraNatA aNavajjhANayA 9, tato sallA paM0 taM0 - mAyAsalle niyANasalle micchAdaMsaNasalle 10, tihiM ThANehiM samaNe niggaMthe saMkhittaviulateulesse bhavati, taM0-AyAvaNatAte 1 khaMtikhamAte 2 apANageNaM tavo kammeNaM 3, 11 / timAsitaM NaM bhikkhUpaDimaM paDivannassa anagArassa kappaMti tato dattIo bhoaNassa paDigAhettae tato pANagassa 12, egarAtiyaM bhikkhupaDimaM sammaM ananupAlemANassa anagArassa ime tato ThANA ahitAte asubhAte akhamAte anisseyasAte anAnugAmittAte bhavaMti, taM0 - ummAyaM vA labhijjA 1 dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM pAuNejjA 2 kevalipannattAto vA dhammAto bhaMsejjA 3, 13, egarAtiyaM bhikkhupaDimaM sammaM anupAlemANassa anagArassa tato ThANA hitAte subhAte khamAte nissesAte AnugAmitattAe bhavaMti, taM0 - ohinANe vA se samuppajjejjA 1 manapajavanANe vA se samuppajjejjA 2 kevalanANe vA se samasuppajjejjA 3, 14 / vR. 'utthe' tyAdi sUtrANi caturddaza vyaktAni, kevalaM ekaM pUrvadine dve upavAsadine caturthaM pAraNakadine bhaktaM-bhojanaM pariharati yatra tapasi tat caturthabhaktaM tadyasyAsti sa caturthabhaktikastasya, evamanyatrApi, zabdavyutpattimAtrametat, pravRttistu caturthabhaktAdizabdAnAmekAdyupavAsAdiSviti, bhikSaNaM zIlaM dharmmaH tatsAdhukAritA vA yasya sa bhikSurbhinatti vA kSudhamiti bhikSustasya pAnakAnipAnAhArAH, utsvedena nirvRttamutsvedimaM yena vrIhyAdipiSTaM surAdyarthaM utsvedyate, tathA saMsekena nirvRttamiti saMsekimaM- araNikAdipatrazAkamutkAlya yena zItalajalena saMsicyate taditi, tanduladhAvanaM pratItameva, tilodakAdi tattatprakSAlanajalaM, navaraM tuSodakaM brIhyudakam 2, AyAmakam - avazrAvaNaM sauvIrakaMkAJjikaM zuddhavikaTam-uSNodakaM 3, upahRtamupahitam, bhojanasthAne DhaukitaM bhaktamiti bhAvaH. 311
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 sthAnAGga sUtram 3/3/195 phalikaM praNakAdi, tacca tadupahRtaM ceti phalikopahRtaM avagRhItAbhidhAnapaJcamapiNDaiSaNAviSayabhUtamiti, yadAha vyavahArabhASye 11911 "phaliyaM paheNagAI vaMjaNabhakkhehiM vA'virahiyaM jaM / bhottumaNassovahiyaM paMcamapiMDesaNA esa // " iti, tathA zuddham - alepakRtaM zuddhaudanaM ca taca tadupahRtaM ceti zuddhopahRtaM, etaccAlpalemapabhidhAnacaturthaiSaNAviSayabhUtamiti, tathA saMsRSTaM nAma-bhoktukAmena gRhItakUrAdI kSipto hastaH kSipto na tAvat mukhe kSipati tacca lepAlepakaraNasvabhAvamiti, tadevaMbhUtamupahataM saMsRSTopahRtaM, idaM caturthaiSaNAtvena bhajanIyaM, lepAlepakRtAdirUpatvAdasyeti, atra gAthA"suddhaM ca alevakraDaM ahava nasuddhodano 119 11 sasaTTaM AUttaM levADamalevArDa vAvi // " iti, iha ca traye ekadvitrisaMyogaH saptAbhigrahavantaH sAghavo bhavantIti 4 / avagRhItaM nAma kenacit prakAreNa dAyakenAttaM bhaktAdi 'ya' diti bhaktam, cakArAH samuccayArthAH avagRhNAti -Adatte hastena dAyakastadavagRhItam, etacca SaSThI piNDeSaNeti, evaM ca vRddhavyAkhyApariveSakaH piDhikAyAH krUraM gRhItvA yasmai dAtukAmastadbhAjane kSeptumupasthitastena ca bhaNita-mA dehi, atrAvasare prAptena sAdhunA dharmalAbhitaM, tataH pariveSako bhaNita- prasAraya sAdho ! pAtraM, tataH sAdhunA prasArite pAtre kSiptamodanam, iha ca saMyataprajyojane gRhasthena hasta eva parivarttito nAnyat gamanAdi kRtAmiti jaghanyamAhRtajAtamiti, iha ca vyavahArabhASya zlokaH"bhuMjamANassa ukkhittaM, paDisiddhaM taM ca teNa u / jahannovahaDaM taM tu, hatyassa pariyattANa // " iti, // 1 // tathA yacca pariveSakaH sthAnAdivicalan saMharati-bhaktabhAjanAt bhojanabhAjaneSu kSipati taccAvagRhItamiti prakramaH, zloko'tra 119 11 "aha sAhIramANaM tu, vaTTaMto jo u dAyao / dajjAvicalio tatto, chaTThI esAvi esaNa // " iti, tathA yacca bhaktamAsyake-piTharAdimukhe kSipati taccAvagRhItamiti, evaM cAtra vRddhavyAkhyA-kUramavahlAdananimittaM kaliMjAdibhAjanevizAlottAnarUpe kSiptaM tato bhAktikebhyo dattaM tato bhuktazeSaM yadbhUyaH piTharake prakAzamukhe kSipantI dadyAt pariveSayantI vA prakAzamukhe bhAjane tat tRtIyamavagRhItaM zloko'tra 11911 "bhuttasesaM tu jaMbhUo, chubmaMtI piThare daye / saMvaTTaMtI va annassa, AsagaMmi pagAsae / " iti, nanu Asye-mukhe yat prakSipatIti mukhyArthe sati kiM piTharakAdimukhe iti vyAkhyAyata iti ?, ucyate AsyaprakSepavyAkhyAnamayuktaM, jugupsAbhAvAditi, Aha ca "pakkhevae duguMchA, Aeso kuDamuhAIsu"nti 5 / avamam UnamudaraM- jaTharaM yasya so'vamodaraH, avamaM vodaraM avamodaraM tadbhAvo'vamodaratA prAkRtatvAdomoyariyatti, avamodarasya vA karaNabhavamodarikA, vyutpattireveyamasya pravRttistUnatAmAtre, tatra prathamA jinakalpikAdInAmeva na punaranyeSAM, zAstrIyopadhyabhAve hi samagra saMyamAbhAvAditi, atiriktAgrahaNato vonodarateti, uktaM ca --
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezaka:-3 119 11 -- "jaM vaTTai uvagAre uvakaraNaM taM si hoi uvagaraNaM / airegaM ahigaraNaM ajao ajayaM pariharaMto // " bhaktapAnAvamodaratA punarAtmIyAhAramAnaparityAgato veditavyA, uktaM ca"battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA // kavalANa ya parimANaM kukuDiaMDagapamANamettaM tu / jo vA avigiyavayaNo vayaNaMmi chuhejja vIsattho / " iti iyaM cATa 1 dvAdaza 2 SoDaza 3 caturviMzatye 4 katriMzadantaiH kavalaiH 5 krameNAlpAhArAdisaMjJitA paJcadhA bhavati, uktaM ca 11911 11911 // 2 // 163 "appAhAra 1 avaDDhA 2 dubhAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / aTTha 1 duvAlasa 2 solasa 3 cauvIsa 4 tahekktIsA ya 5 // " iti, 'evam' anenAnusAreNa pAne'pi vAcyA, bhagavatyAmapyuktam- "battIsaM kukuDiaMDagapamANamette kavale AhAramAhAremANe pamANapattetti vattavvaM siyA, etto ekkeNavi kavaleNa UNagaM AhAramAhAremANe samaNe niggaMthe no pagAmarasabhoitti vattavvaM siya"tti, bhAvonodaratA punaH krodhAdityAgaH, uktaM ca * - 11911 "kohAINamanudi NaM cAo jinavayaNabhAvanAo u / bhAvenomodariyA pannattA vIyarAgehiM / " upakaraNAvamodarikAyA bhedAnAha - 'uvakaraNe'tyAdi, ekaM vastraM jinakalpikAdereva, evaM pAtramapi, 'egaM pAyaM jinakappiyANa' miti vacanAditi, tathA 'ciyatteNaM' saMyamopakArako'yamiti prItyA malinAdAvaprItyakaraNena vA 'ciyattassa vA' saMyaminAM saMmatasya upadheH- rajoharaNAdikasya 'sAijjaNaya'tti sevA 'ciyattovahisAijjayaNa' tti 7 / 'ciyatteNe 'ti prAguktametadviparyayabhedAn sakalAnAha-'tao' ityAdi spaSTaM, kintu ahitAya-apathyAya asukhAya duHkhAya akSamAya-ayuktatvAya aniHzreyasAya-amokSAya anAnugAmikatvAya-na zubhAnubandhAyeti, kUjanatA - ArttasvarakaraNaM karkaraNatA-zayyopadhyAdidoSodbhAvanagarbhaM pralapanaM apadhyAnatA-ArttaraudradhyAyitvamiti 8, uktaviparyayasUtraM vyaktaM 9, nirgranthAnAmeva pariharttavyaM trayamAha - 'tao' ityAdi, zalyatebAdhyate aneneti zalyaM, dravyatastomarAdi bhAvatastu idaM trividhaM mAyA-nikRtiH saivaM zalyaM mAyAzalyaM 1, evaM sarvatra, navaraM nitarAM dIyate-lUyate mokSaphalamanindyabrahmacaryAdisAdhyaM kuzalakarmakalpataruvanamanena devaddharyAdiprArthanapariNAmanizitAsineti nidAnaM mithyA-viparIta darzanaM mithyAdarzanamiti 10 / nirgranthAnAmeva labdhivizeSasya kAraNatrayamAha - 'tihI' tyAdi, saGkSiptA- laghUkRtA vipulApivistIrNA'pi satI anyathA''dityabimbavat durdarzaH syAditi tejolezyA- tapovibhUtijaM tejasvitvaM taijasazarIrapariNatirUpaM mahAjvAlAkalpaM yena sa saGkSiptavipulatejolezyaH AtApanAnAM-zItAdibhiH zarIrasya santApanAnAM bhAva AtApanatA zItAtapAdisahanamityarthastayA 'kSAntyA' krodhanigraheNa kSamA-marSaNaM na tvazaktatayeti kSAntikSamA tayA, apAnakena pAraNakakAlAda-nyatra 'tapaH karmmaNA' SaSThAdineti, abhidhIyate ca bhagavatyAm - "jeNaM gosAlA ! egAe sanahAe kummAsapiMDiyAe egeNa ya viyaDAsaNeNaM chaTuM chaTThaeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM uDuM bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhe
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 sthAnAGga sUtram 3/3/195 AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai se NaM aMto chaNhaM mAsANaM saMkhittavipula-teyalesse bhavai "tti 11, 'temAsiya' mityAdi, bhikSupratimAH- sAdhorabhigrahavizeSAH, tAzca dvAdaza, tatraikamAsikyAdayo mAsottarAH sapta tiH saptarAtrindivapramANAH pratyekaM ekA ahorAtrikI ekA ekarAtrikIti, uktaM ca"mAsAI sattA 7 paDhamA bii 2 iya 3 satta rAidiNA 10 | aharAi 11 egarAI 12 bhikkhUpaDimANa bArasagaM // ti, -ayamatra bhAvArtha: 11911 "paDivajjai eyAo saMghayaNadhiijuo mahAsatto / paDimAo bhAviyappA sammaM guruNA aNunnAo / " gacche cciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asaMpunnA / navamassa taiyavatthU hoi jahanno suyAbhigamo // vosaTTacattadeho uvasaggasaho jaheva nakappI / saNa abhiggahIyA bhattaM ca alevaDaM tassa // gacchA vinikkhamittA paDivajjai mAsiyaM mahApaDimaM / dattega bhoyaNassA pANassavi ega jA mAsaM // pacchA gacchamuvetI eva dumAsI timAsi jA satta / navaraM dattivivaDDI jA satta u sattamAsIe // tatto a aTThamI khalu havai ihaM paDhamasattarAIdI / tIe cautthaevaM apANaeNaM aha viseso // // 5 // // 6 // tathA cAgamaH- "paDhamasattarAiMdiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa kappai se cauttheNaM bhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmassa ve"tyAdi, 11911 11911 // 2 // // 3 // // 4 // "uttANagapAsallI nesajjI vAvi ThANa ThAittA / aha uvasagge ghore divvAI sahai avikaMpo / doccA vi erisi ciya bahiyA gAmAdiyANa navaraM tu / ukDulagaMDasAI DaMDAyatiuvva ThAittA / taccAevI evaM navaraM ThANaM tu tassa godohI / vIrAsaNamahavAvI ThAejja va aMbakhujo ya / / emeva ahorAI cha bhattaM apANagaM navaraM / gAmanagarANa bahiyA vagdhAriyApANie ThANaM / / emeva egarAI aTTamabhatteNa ThANa bAhirao / IsiM pabbhAragae animisaNayaNegadiTThIu / / sAha donni pAe vagghAriyapANiThAyaI ThANaM / vagghArilaMbiyabhuo sesa dasAsuM jahA bhaNiyaM // // 5 // // 6 // iti, tatra trimAsikI tRtIyA tAM pratipannasya Azritasya 'dattiH ' sakRtprakSepalakSaNeti 12, ekarAtrikI dvAdazI tAM samyagananupAlayataH unmAdaH cittavibhramo rogaH - kuSThAdirAtaGkaH-zUlavizucikAdiH sadyoghAtI, sa ca sa ceti rogAtaGkaM 'pAuNeje ti prApnuyAt 'dharmmAt zrutacAritralakSaNAt // 2 // // 3 // // 4 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 sthAnaM-3, - uddezakaH-3 bhrazyet, samyaktvasyApi hAnyeti, unmAdarogadharmabhraMzAH pratimAyAH samyagananupAlanAjanyA 'ahitAdyarthAH' duHkhArthA bhavantIti hRdayam 13, viparyayasUtrametadanusAratoboddhavyamiti 14 // uktarUpANi ca sAdhvanuSThAnAni karmabhUmiSveva bhavantIti tanirUpaNAyAha - mU. (196)jaMbuddIvera tato kammabhUmIo paM0 20-bharahe eravatemahAvidehe, evaMdhAyaisaMDe dIve puracchimaddhe jAva pukkharavaradIvaDapaccasthimaddhe 5 / vR. 'jaMbuddIve'tyAdi sUtrANi sAkSAdatidezAbhyaM paJca sugamAni ceti / uktAH karmabhUmayaH, atha tadgatajanadharmanirUpaNAyAha - mU. (197) tivihe daMsaNe paM0 20 - sammaiMsaNe micchadaMsaNe sammAmicchaiMsaNe 1, tividhA rutI paM0 taM0 - sammarutI miccharutI sammAmiccharutI 2, tividhe paoge paM0 20 - sammapaoge micchapaoge sammAmicchapaoge 3 / vR. 'tivihe' tyAdi sUtrANyekAdaza kaNThyAni, kintu trividhaM darzana-zuddhAzuddhamizrapuJjatrayarUpaM mithyAtvamohanIyaM, tathAvidhadarzanahetutvAditi 1, rucistu tadudayasampAdyaM tatvAnAM zraddhAnaM, prayogaH' samyaktvAdipUrvomanaHprabhRtivyApAra itiathavA samyagAdiprayogaH-ucitAnucitobhayAtmaka auSadhAdivyApAra iti 3 / mU. (198)tivihe vavasAe paM020-dhammitevavasAteadhammie vavasAtedhammiyAdhammie vavasAte 4, athavA tividhe vavasAte, paM0 20 - paccakkhe paJcatite AnugAmie 5, ahavA tividhe vavasAte paM0 20 - ihaloie paraloie ihalogitaparalogite 6, ihalogite vavasAte tivihe paM0 taM0 - logite vetite sAmatite 7, logite vavasAte tividhe paM0 taM0 -atthe dhamme kAme 8, vetige vavasAte tividhe paM0 20 riuvvede jauvvede sAmavede 9, sAmaite vavasAte tividhe paM0 20 - nANe dasaNe caritte 10, tividhi atthajoNI paM0 taM0 - sAme daMDe bhede 11 // vR. "vyavasAyo' vastunirNayaH puruSArthasiddhayarthamanuSThAnaM vA, sa ca vyavasAyinAM 'dhArmikAdhArmikaradhArmikAdhArmikANAM' saMyatAsaMyatadezasaMyatalakSaNAnAM sambandhitvAdabhedenocyamAnastridhA bhavatIti, saMyamAsaMyamadezasaMyamalakSaNaviSayabhedAdvA 4, vyavasAyo-nizcayaH, sa ca pratyakSo'vadhimanaHparyAyakevalAkhyaH, pratyayAt-indriyAnindriyalakSaNAnimittAjjAtaHprAtyayikaH sAdhyam-agnyAdikamanugacchati sAdhyAbhAve na bhavati yo dhUmAdihetuH so'nugAmI tato jAtamAnugAmikam-anumAnaMtadrUpovyavasAya AnugAmika eveti, athavA pratyakSaH-svayaMdarzanalakSaNaH prAtyayikaH-AptavacanaprabhavaH, tRtIyastathaiveti 5, ihaloke bhava aiha laukiko-yaiha bhavevartamAnasya nizcayo'nuSThAnaM vA sa aihalaukiko vyavasAyo itibhAvaHyastuparaloke bhaviSyatisapAralaukikaH, yastviha paratra casaaihalaukikApAralaukika iti6, laukikaHsAmAnyalokAzrayo nizcayo'nuSThAnaM vA, vedAzrito vaidikaH, samayaH-sAGkhyAdInAM siddhAntastadAzritastu sAmayikaH, laukikAdayo vyavasAyAH pratyekaM trividhAste ca pratItA eva, navaraM arthadharmakAmaviSayo nirNayo yathA - // 1 // "arthasya mUlaM nikRtiH kSamA ca, dharmasya dAnaM ca dayA damazca / kAmasya vittaM ca vapurvayazca, mokSasya sarvoparamaH kriyaasu||" ityAdirUpaH tadarthamanuSThAnaM vAarthAdirevavyavasAya ucyate iti 8, RgvedAdyAhito nirNayo
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 sthAnAGga sUtram 3/3/198 vyApAro vA RgvedAdireveti 9, jJAnAdIni sAmAyiko vyavasAyaH, tatra jJAnaM vyavasAya eva, paryAyazabdatvAt, darzanamapi zraddhAnalakSaNaM vyavasAyo, vyavasAyAMzatvAttasyeti pratipAditameva, cAritramapi samabhAvalakSaNo vyavasAya eva, bodhasvabhAvasyAtmanaH pariNativizeSatvAt, yaccocyate, "saccaramanuTThANaM vihipaDisehAnugaM tattha' tti tatra tadbAhyacAritrApekSamavagantavyamiti, athavA jJAnAdI viSaye yo vyavasAyo - bodho'nuSThAnaM vA sa viSayabhedAt trividha iti, sAmAyikatA cAsya samyagmithyAzabdalAJchitasya jJAnAditrayasya sarvasamayeSvapi bhAvAditi 10, arthasyarAjalakSmyAderyoniH-upAyo'rthayoniH sAma- priyavacanAdi daNDo-vadhAdirUpaH paranigrahaH bhedojigISitazatruparivargasya svAmyAdisnehApanayadiH, kvacittu, daNDapadatyAgena pradAnena saha tisro'rthayonayaH paThayante, bhavanti cAtra zlokAH 11911 'parasparopakArANAM, darzanaM 1 guNakIrttanam 2 | sambandhasya samAkhyAna3mAyatyAH saMprakAzanam 4 / / " -asminnevaM kRte idamAvayorbhaviSyatItyAzAjananamAyatisaMprakAzanamiti, - "vAcA pezalayA sAdhu tavAhamiti cArpaNam 5 / iti sAmaprayogajJaiH, sAma paJcavidhaM smRtam // " vadhazcaiva 1 pariklezo 2, dhanasya haraNaM tathA 3 / iti daNDavidhAnajJairdaNDo'pi trividhaH smRta // sneharAgApanayanaM 1, saMharSotpadanaM tadA 2 / santarjanaM ca 3 bhedajJairbhedastu trividhaH smRtaH // " saMharSaH-sparddhA santarjanaM ca asyAsmanmitravigrahasya paritrANaM matto bhaviSyatItyAdikarUpamiti, pradAnalakSaNamidam 11911 "yaH samprApto dhanotsargaH, uttamAdhamamadhyamaH / pratidAnaM tathA tasya, gRhItasyAnumodanam // dravyadAnamapUrvaM ca 3, svayaMgrAhapravarttanam 4 / deyasya pratimokSazca 5, dAnaM paJcavidhaM smRtam // dhanotsargo-dhanasampat svayaMgrAhapravarttanam - parasveSu deyapratimokSa-RNamokSa iti, prayogazcAsAmevam - 11911 11911 // 2 // // 3 // // 2 // "uttamaM praNipAtena, zUraM bhedena yojayet / nIcamalpapradAnena, samaM tulyaparAkramaiH // " iti / anantaraM jIvA dharmmataH prarUpitAH, idAnIM pudgalAMstathaiva prarUpayannAha - mU. (199) tivihA poggalA paM0 taM0-paogapariNatA mIsApariNatA vIsasApariNatA, tipatiTThiyA naMragA paM0 taM0 - puDhavipatiTThitA AgAsapatiTThitA AyapaiTTitA, negamasaMgahavavahArANaM puDhavipaiTThiyA ujjusutassa AgAsapattiThThiyA tiNDaM saddaNatANaM AyapatiTThiyA / / vR. prayogapariNatAH - jIvavyApAreNa tathAvidhapariNatimupanItAH, yathA paTAdiSu kamrmmAdiSu vA, 'mIsa' tti prayogavinasAbhyAM pariNatAH, yathA paTapudgala eva prayogeNa paTatayA vinasApariNAmena
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3, - uddezakaH - 3 cAbhoge'pi purANatayeti, visrasA svabhAvaH tatparitA andradhanurAdivaditi / pudgalapratsAvAdvisnasApariNatapudgalarUpANAM narakAvAsAnAM pratiSThAnanirUpaNAyAha- 'tipaiTThie 'tyAdi, sphuTaM, kevalaM narakA-nArakAvAsA AtmapratiSThitAH-svarUpapratiSThitAH / 167 tatpratiSThAnaM nayairAha - 'negame' tyAdi, naikena- sAmAnyavizeSagrAhakatvAt tasyAnekena jJAnena minoti-paricchainattIti naikamaH, athavA nigamAH- nizcitArthabodhAsteSu kuzalo bhavo vA naigamaH, athavA naiko gamaH-arthamArgo yasya sa prAkRtatvena naigamaH 1, saMgrahaNaM bhedAnAM saGgRhNAti vA tAn saMgRhyante vA te yena sa saGgraho-mahAsAmAnyamAtrAmabhyupagamapara iti 2, vyavaharaNaM vyavahniyate vA sa vyavavahriyate vA tena vizeSeNa vA sAmAnyamavahriyate-nirAkriyate'nenati lokavyavahAraparo vA vyavahArovizeSamAtrAbhyupagamaparaH 3, eteSAM nayAnAM mateneti gamyaM, Rju avakramabhimukhaM zrutaMzrutajJAnaM yasyeti RjuzrutaH, Rju vA atItAnAgatavakraparityAgadvarttamAnaM vastu sUtrayati -gamayatIti RjusUtraH-svakIyaM sAmprataM ca vastu nAnyadityabhyupagamaparaH, zabdyate-abhidhIyate'bhidheyamaneneti zabdo vAcako dhvaniH, nayanti paricchindantyanekadharmAtmakaM sadvastu sAvadhAraNatayaikena dharmeNeti nayAH zabdapradhAnA nayAH zabdanayAH, te ca trayaH-zabdasamabhirUDhaivaMbhUtAkhyAH, tatra zabdanamabhidhAnaM zabdyate vAyaH zabdyate vA yena vastu sa zabdaH, tadabhidheyavimarzaparo nayo'pi zabda eveti, sa ca bhAvanikSeparUpaM varttamAnabhinnaliGgavAcakaM bahuparyAyamapi ca vastvabhyupagacchatIti, vAcakaM vAcakaM prati vAcyabhadaM samabhirohayati Azrayati yaH sa samabhirUDhaH, sa hyanantaroktavizeSaNasyApi vastunaH zakrapurandarAdivAcakabhedena bhedamabhyupagacchati ghaTapaTAdivaditi, yathA zabdArtho ghaTate- ceSTata iti ghaTa ityAdilakSaNaH 'eva' miti tathAbhUtaH satyo ghaTAdirartho nAnyathetyevamabhyupagamapara evaMbhUto nayaH, ayaM hi bhAvAnikSepAdivizeSaNopetaM vyutpattyarthAviSTamevArthamicchati, jalAharaNAdiceSTA vantaM ghaTamiveti 7, tatrAdyatrayasyAzuddhatvAt prAyo lokavyavahAraparatvAcca pRthivIpratiSThitatvaM narakANAmiti mataM, caturthasya zuddhatvAt AkAzasya ca gacchatAM tiSThatAM vA sarvabhAvAnAmaikAntikAdhAratvAt bhuvo'naikAntikatvAccAkAzapratiSThitatvamiti, trayANAM tu zuddhataratvAt sarvabhAvAnAM svabhAvalakSaNAdhikaraNasyAntaraGgatvAdavyabhicAritvAcca AtmapratiSThitatvamiti, na hi svasvabhAvaM vihAya parasvabhAvAdhikaraNA bhAvAH kadAcanApi bhavantIti, yata Aha 119 11 "vatyuM vasai sahAve sattAo ceyaNavva jIvammi / na vilakkhaNattANAo bhinne anyatra chAyAtave ceva" iti, narakeSu ca mithyAtvAd gatirjantUnAM bhavatIti athavA nayA mithyAdhza iti sambandhAnmithyAtvasvarUpamAha mU. (200) tividhe micchatte paM0 taM0-akiritA aviNate annANe 1, akiriyA tividhA, paM0 taM0-paogakiriyA samudAnakiriyA annANakiriyA 2, paogakiriyA tividhA, paM0 taM0maNapaogakiriyA vaipaogakiriyA kAyapaogakiriyA 3, samudAnakiriyA tividhA paM0 taM0anaMtarasamudAnakiriyA paraMparasamudAnakiriyA tadubhayasamudAnakiritA 4, annANakiritA tividhA paM0 taM0-matiannANakiriyA sutaannANakiriyA vibhaMga
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 3/3/200 avANakiriyA 5, aviNate tivihe paM0 20-desaghAtI nirAlaMbaNatA nANApejadose 6, annANe tividhe paM0 20-desannANe savvannANe bhAvanANe 7 vR. 'tividhemicchatte' ityAdi, sUtrANisaptasugamAni, navaraMmithyAtvaM viparyastazraddhAnamiha na vivakSitaM, prayogakriyAdInAM vakSyamANatajhedAnAM asambaddhamAnatvAt, tato'tra mithyAtvaM kriyAdInAmasamyagrUpatA mithyAdarzanAnAbhogAdijanito viparyAso duSTatvamazobhavanatvamitibhAvaH, 'akiriya'tti najiha duHzabdArtho yathA azIlA duHzIletyarthaH, tatazcAkriyA-duSTakriyA mithyAtvAdyupahatasyAmokSasAdhakamanuSThAnaM, yathA mithyAdaSTenimapyajJAnamiti, evamavinayo'pi, ajJAnam-asamyagjJAnamiti, akriyA hi azobhanA kriyaivAto'kriyA trividhetyabhidhAyApiprayogetyAdinA kriyaivokteti, tatravIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prayujyate-vyApAryata iti prayogo-manovAkAyalakSaNastasya kriyA-karaNaM vyApRtiriti prayogakriyA, athavA prayogaiH-manaHprabhRtibhiH kriyate-badhyata iti prayogakayiA karmetyarthaH, sA ca duSTatvAdakriyA, akriyA ca mithyAtvamiti sarvatra prakramaH, ___ 'samudAnaM'ti prayogakriyayaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samiti-samyak prakRtibandhAdibhedena dezasarvopaghAtirUpatayAca AdAnaM-svIkaraNaMsamudAnaM nipAtanAttadeva kriyAkarmeti samudAnakriyeti, ajJAnAtvA ceSTA karma vA sA ajJAnakriyeti 2, prayogakriyA trividhA vyAkhyAtArthA 3, nAstyantaraM-vyavadhAnaM yasyAH sA'nantarA sA cAsau samudAnakriyA ceti vigrahaH, prathamasamayavartinItyarthaH, dvitIyAdisamayavartinItuparamparasamudAnakriyeti, prathamAprathamasamayApekSayA tu tadubhayasamudAnakriyeti, 'maieannANakiriya'tti "avisesiyA maicciya sammadiTThissa sA mainnANaM / maiannANaM micchAdiTThissa suryapi emeva tti, // 1 // avizeSitA matireva samyagdRSTeH sA matijJAnam / matyajJAnaM mithyAdhTeH zrutamapyevameva matyajJAnAt kriyA-anuSThAnaMmatyajJAnakriyA, evamitareapi, navaraMvibhaGgo-mithyATeravadhiH sa evAjJAnaM vibhaGgAjJAnamiti / vyAkhyAtamakriyAmithyAtvaM, avinayamithyAtvavyAkhyAnAyAha'aviNayetyAdi, viziSTo nayo vinayaH-pratipattivizeSaH tatpratiSedhAnavinayaH, dezasyajanmakSetrAdestyAgo dezatyAgaH sa yasminnavinaye prabhugAlIpradAnAdAvasti sa dezatyAgI, nirgata AlambanAd-AzrayaNIyAt gacchakuTumbakAderiti nirAlambanastadmAvo nirAlambanatAAzrayaNIyAnapekSatvamitibhAvaH, puSTAlambanAbhAvena vocitapratipattibhraMzaH, premaca dveSazca premadveSaM nAnAprakAraM premadveSaM nAnApremadveSamavinayaH, iyamatra bhAvanA-ArAdhyaviSayamArAdhyasaMmataviSayaM vA prema tathA''rAdhyAsammataviSayo dveSa ityevaM niyatAvetau vinayaH syAt, uktNc||1|| "saruSi natiH stutivacanaM, tadabhimate prema tadviSi dveSaH / dAnamupakArakIrtanamantramUlaM vazIkaraNam" / iti, nAnAprakAraucatAvArAdhyatatsaMmatetaralakSaNavizeSAnapekSatvenAniyataviSayAdavinaya iti, ajJAnamithyAtvamita ucyate ww
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3, - uddezakaH - 3 169 'annANe 'tyAdi, jJAnaM hi dravyaparyAyaviSayo bodhastanniSedho'jJAnaM tatra vivakSitadravyaM dezato yadA na jAnAti tadA dezAjJAnamakAraprazleSAt, yadA ca sarvatastadA sarvAjJAnaM, yadA vivakSitaparyAyato na jAnAti tadA bhAvAjJAnamiti, athavA dezAdijJAnamapi mithyAtvaviziSTamajJAnameveti akAraprazleSaM vinApi na doSa iti / uktaM mithyAtvaM, taccAdharmma iti tadviparyayamadhunA dharmmamAha mU (201) tivihe dhamme paM0 taM0 suyadhamme carittadhamme atthikAyadhamme, tividhe uvakkame paM0 taM0-dhammite uvakkame adhammite uvakkame dhammitAdhammite uvakkame 1, ahavA tividhe uvakkame paM0 taM0-Aovakkame parovakkame tadubhayovakkame 2, evaM veyAvacce 3, anuggahe 4, anusaTThI 5, uvAlaMbhaM 6, evamekkeke tinni 2 AlAvagA jaheva uvakkame vR. 'tivihe dhamme' ityAdi zrutameva dharmmaH zrutadharmmaH - svAdhyAyaH, evaM caritradharmmaHkSAntyAdizramaNadharmmaH, ayaM ca dvividho'pi dravyabhAvabhede dharme bhAvadharmma uktaH, yadAha"duviho u bhAvadhammo suyadhammo khalu carittadhammo ya / suyadhammo sajjhAocarittadhammo samaNadhammo / ' iti, // 1 // astizabdena pradezA ucyante teSAM kAyo-rAzirastikAyaH sa cAsau saMjJayA dharmmazcetyastikAyadharmmo, gatyupaSTambhalakSaNo dhamrmmAstikAya ityarthaH, ayaM ca dravyadharmma iti / anantaraM zrutadharmmacAritradharmmAvuktau adhunA tadvizeSAnAha ? 'tivihe uvakkame'ityAdi, sUtrANi aSTau sugamAni, paraM upakramaNamupakramaH- upAyapUrvaka ArambhaH dharme zrutacAritrAtmake bhavaH sa vA prayojanamasyeti dhArmmikaH, zrutacAritrArtha Arambha ityarthaH, tathA na dhArmikaH adhArmikaH - asaMyamArthaH, tathA dhArmikazcAsau dezataH saMyamarUpatvAt adhArmikazca tathaivasaMyamarUpatvAt dhArmikAdhArmikaH, dezaviratyArambha ityarthaH, athavA nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SaDvidha upakramaH, tatra nAmasthApane sujJAne, dravyopakramastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktastridhA sacittAcittamizradravyabhedAt, tatra sacittadravyopakramo dvipadacatuSpadApadabhedabhinnaH, punarekaiko dvividhaH parikarmANi vastuvinAze ca tatra parikarmmaNi-dravyasya guNavizeSakaraNaM tasmin sati, tadyathA-ghRtAdyupayogena puruSasya varNAdikaraNam, evaM zukasArikAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAmapadAnAM ca vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAdvArddhakyAdiguNApAdanamiti, tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaGgAdibhirvinAza evopakrama iti, evamacittadravyopakramaH padmarAgAdimaNeH kSAramRtyupaTAkAdinA vaimalyApAdAnaM vinAzazceti, mizradravyopakramastu kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasyaiveti, tathA kSetrasya - zAlikSetrAdeH parikarmma vinAzo vA kSetropakramaH tathA kAlasya-candroparAgAdilakSaNasyopakramaH - upAyena parijJAnaM kAlopakramaH, tathA bhAvasya prazastAprazastarUpasyopAyataH parijJAnameva bhAvopakramaH, sa cAprazasto DoDDinIgaNikA'mAtyadRSTAntAvaseyaH, prazastazca zrutAdinimittamAcAryAdibhAvopakrama iti, evaM ca dhArmikasya-saMyatasya yazcAritrAdyarthaM dravyakSetrakAlabhAvAnAmupakrama uktasvarUpaH sa dhArmika evopakramaH, tathA adhArmikasya - asaMyatasyAsaMyamArthaM yaH so'dhArmika eva, tathA dhArmmikAdhArmikasya-dezaviratasya yaH sa dhArmikAdhArmika iti, atha svAmyantarabhedenopakramameva tridhA''ha tatrAtmano'nukUlopasargAdau zIlarakSaNanimittamupakramo - vaihAnasAdinA vinAzaH parikarmma
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 sthAnAGga sUtram 3/3/201 vAAtmArthaM vA upakramo'nyasya vastunaH Atmopakrama iti, tathA parasya parArthaM vopakramaH parokrama iti, tadubhayasya-AtmaparalakSaNasya tadubhayArthaM vopakramastadubhayopakrama iti, "eva'miti upakramasUtravatAtmaparobhayabhedena vaiyAvRttyAdayo vAcyAH, vyAvRttasya bhAvaH karmavAvaiyAvRttyaMbhaktAdibhirupa-STambhaH, tatrAtmavaiyAvRttyaM gacchanirgatasyaiva, paravaiyAvRttyaMglAnAdipratijAgarakasya, tadubhayavaiyAvRttyaMgacchavAsinaiti, anugraho-jJAnAdyupakAraH, tatraAtmA'nugraho'dhyayanAdipravRttasya parAnugrahovAcanAdipravRttasyatadubhayAnugrahaHzAstravyAkhyAnaziSyasaGgrahAdipravRttasyeti, anuziSTiHanuzAsanam, tatra Atmano ythaa||1|| "bAyAlIsesaNasaMkaDaMmi gahaNamaMjIva ! nahuchalio / iNDiM jahana chalijjasi bhuMjato rAgadosehiM" - iti, (tathA vidheyamiti zeSa iti), praanushissttirythaa||2|| ___"tA taMsi bhAvavejo bhavadukkhanipIDiyA tuhaM ete| haMdi saraNaM pavannA moeyavvA payatteNaM" - iti, tdubhyaanushissttirythaa||1|| "kahakaha'vi mAnusattAi pAviyaM caraNa pavararayaNaM ca / tA bho ettha pamAo kaiyAvina jujjae amhaM" iti, upAlambhaH-iyamevAnaucityapravaoNttipratipAdanagarbhA, sa cAtmano ythaa||1|| "collagadiTuMteNaM dulaha lahiUNa mANusaM jammaM / jaMna kuNasi jinadhammaM appA kiM verio tujjha?" __ - iti, paropAlambho ythaa||1|| "uttamakulasaMbhUo uttamagurudikkhio tumaM vcch!| uttamanANaguNavo kaha sahasA vavasio evaM?" -iti, tadubhayopAlambho ythaa||2|| egassa kae niyajIviyassa bahuyAo jiivkoddiio| dukkhe ThavaMti je kevi tANa kiM sAsayaM jIyaM ? "ti, "eva'mityAdinApUrvokto'tidezo vyAkhyAtaH, evaM cAtrAkSaraghaTanA-yathaivopakrame Atmaparatadubhayaiya AlApakA uktAH evamekaikasmina vaiyAvRttyAdisUtre te trayastrayo vAcyA iti atha zrutadharmabhedA ucyante mU. (202) tivihA kahA, paM0 taM0-atthakahAdhammakahA kAmakahA7,tivihe vinicchate paM0 taM0-atthavinicchate dhammavinicchate kAmavinicchate 8, vR.arthasya-lakSmyAH kathA-upAyapratipAdanaparo vAkyaprabandho'rthakathA uktNc||1|| "saamaadidhaatuvaadaadikRssyaadiprtipaadikaa| arthopAdAnaparamA, kathA'rthasya prakIrtitA" // 2 // (tathA-)"arthAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAnaH prtibhaaste| tRNAdapi laghu loke, digartharahitaM naram" iti,
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3, - uddezakaH -3 119 11 - iyaM ca kAmandakAdizAstrarUpA, evaM dharmopAyakathA dharmmakathA, uktaM ca"dayAdAnakSamAdyeSu, dharmAGgeSu pratiSThitA / dharmmopAdeyatAgarvyA, budhairdharmakathocyata" (tathA-) "dharmAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAna iti gIyate / pApasaktaM pazostulyaM, dhigdharmarahitaM naram " - iti, iyaM cottarAdhyayanAdirUpA'vaseyeti, evaM kAmakathA'pi yadAha"kAmopAdAnagarbhA ca, vayodAkSiNyasUcikA / // 1 // anurAgeGgitAdyutthA, kathA kAmasya varNitA " // 2 // tathA-"smitaM na lakSeNa vaco na koTibhirna koTilakSaiH savilAsamIkSitam / avApyate'nyairhRdayopagUhanaM, na koTikoTyA'pi tadasti kAminAm " 119 11 iti, iyamapi vAtsyAyanAdirUpA'vaseyeti, prakIrNA vA tattadarthA vacanapaddhatiH kathA caritravarNarUpA vA, arthAdivinizcayAH arthAdisvarUpaparijJAnAni tAni ca"arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / nAze duHkhaM vyaye duHkhaM, dhigarthaM duHkhakAraNam' (tathA ) " dhanado dhanArthinAM dharmaH, kAmadaH sarvakAminAm / dharma evApavargasya, pAramparyeNa sAdhakaH 11 "" // 2 // // 2 // 171 // 3 // (tathA ) " zalyaM kAmA viSaM kAmAH, kAmA AzIviSopamAH / kAmAnabhilaSanto'pi, niSkAmA yAnti durgatim " ityAdIni // anantaramarthAdivinizcaya ukta iti tatkAraNaphalaparamparAM tristhAnakAnavatAriNImapi prasaGgo bhagavatpraznadvAreNa nirUpayannAha mU. (203) tahArUvaM NaM bhaMte! samaNaM vA mAhaNaM vA pajjuvAsamANassa kiMphalA pajjuvAsaNatA savaNaphalA, se NaM bhaMte! savaNe kiMphale ?, nANaMphale se gaM bhaMte! nANe kiMphale ?, vinnANaphale, evameteNaM abhilAveNaM imA gAthA anugaMtavvA vR. 'tahArUve'tyAdi pAThasiddhaM, kevalaM paryupAsanA-sevA, zravaNaM phalaM yasyAH sA tathA, sAdhavo hi dharmmakathAdikaM svAdhyAyaM kurvantIti zravaNaM tatsevAyAM bhavatIti jJAnaM zrutajJAnaM vijJAnamarthAdInAM heyopAdeyatvavinizcayaH, 'eva' miti pUrvoktenAbhilApena 'se NaM bhaMte! vinnANe kiMphale paJcakkhANaphale' ityAdinA, iyaM gAthA anugantavyA anusaraNIyA, etadgAthoktAni padAnyadhyetavyAnItyarthaH mU. (204) savaNe nANe ya vinnANe paJcakkhANe ya saMjame / aNaNhate tave ceva vodANe akiriya nivvANe [ jAva se NaM bhaMte! akiriyA kiMphalA ?, nivvANaphalA, se NaM bhaMte! nivvANe kiMphale ?, siddhigaigamaNapaJjavasANaphale pannatte, samaNAuso ! // ] vR. 'savaNe' ityAdi, bhAvitArthA, navaram pratyAkhyAnaM-nivRttidvAreNa pratijJAnakaraNaM saMyamaHprANAtipAtAdyakaraNam, uktaM ca
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 sthAnAGga sUtram 3/3/204 // 1 // "paJcAzravAdviramaNaM paJcendriyanigrahaH kssaayjyH| daNDatrayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH" iti, anAzravo-navakarmAnupAdAnam, anAzravaNAllaghukarmatvena tapo'nazanAdibhedaM bhavati, vyavadAnaM-pUrvakRtakarmavanalavanaM 'dAp lavane' iti vacanAt karmakacavarazodhanaM vA daipzodhana' itivacanAditi, akriyA-yoganirodhaH, nirvANaM-karmakRtavikArarahitatvaM siddhayanti-kutArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH-lokAgraM saiva gamyamAnatvAd gatistasyAM gamanaM tadeva paryavasAnaphalaMsarvAntimaprayojanaMyasyanirvANasyatatsiddhigatigamanaparyAvasAnaphalaMprajJaptaMmayAanyaizca kevalibhiH, [he zramaNAyuSmanniti gautamAdikaM ziSyaM bhagavAnamantrayannidamuvAceti] sthAnaM-3 - uddezakaH-3 samAptaH -:sthAnaM-3-uddezakaH-4:vR.vyAkhyAtaH tRtIyauddezakaH, adhunAcaturthaMArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-pUrvasmin uddezake pudgalajIvadharmAstritvenoktA ihApi ta eva tathaivocyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtraSaTkaM paDime'tyAdi, asyaca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-pUrvasUtre zramaNamAhanasya paryupAsanAyAH phalaparamparoktAihatutadvizeSasyakalpavidhirUcyata ityevaMsambandhitasyAsyavyAkhyA mU. (205) paDimApaDivanassa anagArassa kappaMti tao uvassayA paDilehittae, taM0ahe AgamaNagihaMsi vA ahe viyaDaMgihaMsi vA ahe rukkhamUlagihasi vA, evamanunnavittate, uvAtinittate, paDimApaDivanassaanagArassakappaMtitao saMthAragApaDilehittate, taM0-puDhavisilA kaTThasilA ahAsaMthaDameva, evaM anunnavittae uvAinittae vR. 'pratimAM' mAsikyAdikAM bhikSupratijJAvizeSalakSaNAM pratipannaH-abhyupagatavAn yaH sa tathA tasyAnagArasya 'kalpante yujyante traya upAzrIyante-bhajyante zItAditrANArthaM yete upAzrayAHvasatayaH pratyupekSitum-avasthAnArthaM nirIkSitumiti, ahe'ttiathArthaH,athazabdazceha padatraye'pi trayANAmapyAzrayANAMpratimApratipannasyasAdhoH kalpanIyatayA tulyatApratipAdanArtho, vA vikalpArthaH, pathikAdInAmAgamanenopetaM tadarthaM vA gRhamAgamanagRhaM-sabhAprapAdi, ydaah||1|| "Agantu garatthajaNo jahiM tu, saMThAijaM vA''gamaNami tersi| taM Agamo kiMtu vidU vayaMti, sabhApavAdeulamAiyaMca" iti, tasmin upAzrayaH-tadekadezabhUtaHpratyupekSituMkalpata itiprakramaiti, tathA viyarDa'ti vivRtamanAvRtaM, tacca dvedhA-adha UrddhaM ca, tatra pArzvata ekAdidikSu anAvRtamadhovivRtaM anAcchAditamamAlagRhaM corddhavivRtaM tadeva gRhaM vivRtagRham, uktNc||1|| "avAuDaM jaMtucauddisipi, disAmaho tinni duve ya ekkA / __ahe bhavetaM viyaDaM gihaM tu, uDDhe amAlaMca aticchadaM ca" tti, tasminvA, tathA vRkSasya-karIrAdernirgalasyamUlam-adhobhAgastadevagRhaM vRkSamUlagRhaMtasmine veti / pratyupekSayA copAzraye zuddhe gRhasthaM prati tadanujJApanaM bhavatItyanujJApanAsUtram-evaM miti, etadeva 'paDimApaDivanne'tyAdhuccAraNIyaM, navaraMpratyupekSaNAsthAneanujJApanaM vAcyamiti |anujnyaate
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezakaH -4 173 ca gRhiNA tasyopAdAnamityupAdAnasUtraM tadapyevamevaneti, 'ovAiNittae' tti upAdAtuM grahItuM praveSTumityarthaH, evaM saMstArakasUtratrayamapi, navaraM pRthivIzilA uDDago tti yaH prasiddhaH, kASThaM cAsau zilevAyativistArAbhyAM zilA ceti kASTha zilA 'yathAsaMstRtameve 'ti yattRNAdi yathopabhogAIM bhavati tathaiva yallabhyata iti / pratimAzca niyatakAlA bhavantIti kAlaM tridhA''ha mU. (206) tivihe kAle patratte taM0-tIe paDuppanne anAgae, tivihe samae paM0 taM0-tIte paDuppanne anAgae, evaM AvaliyA ANApANU jhove lave muhutte ahoratte jAva vAsasatasahasse puvvaMge puvve jAva osappiNI, tividhe poggalapariyaTTe paM0 taM0- tIte paDuppanne anAgate / vR. ati-atizayeneto-gato'tItaH, pidhAnavadakAralope tIto, varttamAnatvamatikrAnta ityarthaH, sAmpratamutpannaH pratyutpanno varttamAna ityarthaH, na Agato'nAgato vartamAnatvamaprApto, bhaviSyannityarthaH, uktaM ca 119 11 "bhavati sa nAmAtItaH prApto yo nAma varttamAnatvam / eSyaMzca nAma sa bhavati yaH prApsyati varttamAnatvam " iti / kAlAsAmAnyaM tridhA vibhajya tadvizeSAMstridhA vibhajayannAha - 'tivihe samaye ' ityAdi kAlasUtrANi samayAdayo dvisthAnakAdyoddezakavat vyAkhyeyAH, navaraM 'poggalapariyaTTe' tti pudgalAnAMrUpidravyANAmAhArakavarjitAnAM audArikAdiprakAreNa grahaNataH ekajIvApekSayA parivarttanaM-sAmastyena sparzaH pudgalaparivarttaH, sa ca yAvatA kAlena bhavati sa kAlo'pi pudgalaparivarttaH, sa, cAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpa iti, sa cetthaM bhagavatyAmuktaH "kativihe NaM bhaMte ! poggalapariyaTTe pannatte ?, goyamA ! sattavihe pannatte, taMjahAorAliyapoggalapariyaTTe veubviyapoggalapariyaTTe evaM teyAkammAMmaNavaiANApANUpoggalapariyaTTe" tathA 'sekeNaNaM bhaMte! evaM buccai - orAliyapoggalapariyaTTe 2 ?, goyamA ! jeNaM jIveNaM orAliyasarIre vaTTamANeNaM orAliyasarIrarapAuggAI davvAiM orAliyasarIrattAe gahiyAI jAva nisaTThAI bhavaMti se teNa'TTeNaM goyamA ! evaM vuccai orAliyapoggalapariyaTTe o0 2" / evaM zeSA api vAcyAH, tathA 'orAliyapoggalapariyaTTeNaM bhaMte! kevaikAlassa nivvaTTijjai ?, goyamA ! anaMtAhiM ussappiNIosappiNIhiM'ti, evaM zeSA apIti, anyatra tvevamucyate // 1 // " orAla 1 viuvvA 2 teya 3 kamma 4 bhAsA 5 SSnupANu 6 maNagehiM 7 / phAsevi savvapoggala mukkA aha bAyaraparaTTo davve suhumaparaTTo jAhe egeNa aha sarIreNaM / logaMmi savvapoggala pariNAmeUNa to mukkA / " iti, dravyapudgalaparivarttasadhzA ye'nye kSetrakAlabhAvaparivarttAste'nyato'vaseyA iti / ete ca samayAdayaH pudgalaparivarttAntAH svarUpeNa bahavo'pi tatsAmAnyalakSaNamekaM arthamAzrityaikavacanAntatayoktAH bhavanti caikAdiSvartheSvekavacanAdInItyekavacanAdiprarUpaNAyAha 119 11 mU. (207) tivihe vayaNe paM0 taM0- egavayaNe duvayaNe bahuvayaNe, ahavA tivihe vayaNe paM0 taM0 - itthivayaNe puMvayaNe napuMsagavayaNe, ahavA tivihe vayaNe paM0 taM0-tItavayaNe paDuppannavayaNe anAgayavayaNe /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 sthAnAGga sUtram 3/4/207 vR.tivihe'ityAdi, eko'rthaucyate'nenoktitivacanamekasyArthasya vacanamekavacanamevamitareapi, atrakrameNodAharaNAni-devodevI devAH |vcnaadhikaare ahavetyAdi sUtradvayaMsubodham, udAharaNAnitustrIvacanAdInAMnadI nadaH kuNDaM, tItAdInAM kRtavAn karoti krissyti|vcnNhi jIvaparyAyastadadhikArAt tatparyAyAntarANi tristhAnake'vatArAyannAha mU. (208) tivihA pannavaNA paM0 20-nANapannavaNA daMsaNapannavaNA carittapannavaNA 1, tividhesammepaM020-nANasamme daMsaNasamme carittasamme 2, tividheuvadhAte paM020-uggamovadhAte uppAyaNovaghAte esaNovaghAte 3, evaM visohI 4 vR. 'tivihe'tyAdi sUtrANAmekonaviMzatiH, spaSTA ceyaM, paraM prajJApanA-bhedAdyabhidhAnaM, tatra jJAnaprajJApanA-AbhinibodhikAdipaJcadhAjJAnam, evaMdarzanaMkSAyikAditridhA, cAritraMsAmAyikAdi paJcadheti, samaJcatIti samyak-aviparItaM mokSasiddhiM pratItyAnuguNamityarthaH, tacca jJAnAdIni, upahananamupaghAtaH, piNDazayyAraderakalpyatetyarthaH, tatra udgamanamudgamaH piNDAdeH prabhava ityarthaH, tasya cAdhAkadiyaH SoDaza doSAH, uktNc||1|| "tatthuggamo pasUI pabhavo emAdi hoMti egaTThA / so piMDassiha pagao tassa ya dosA ime hoti // 2 // AhAkammu 1 desiya 2 pUikamme ya 3 mIsajAe y4| ThavaNA 5 pAhuDiyAe 6pAoyara 7 kIya 8 pAmicce 9 // 3 // pariyaTThie 10 abhihaDe 11 ubbhinne 12 mAlohaDe iya 13 / acchejje 14 anisaTTe 15 ajjhoyarae ya 16 solasame " iti, ihacAbhedavivakSayA udgamadoSA evodgamaH atastenodgamenopaghAtaH-piNDAderakalpanIyatAkaraNaM caraNasya vA zabalIkaraNamudgamopaghAtaH, udgamasya vA-piNDAdiprasUterupaghAtaHAghAkarmatvAdibhirduSTatAudgamopaghAtaH, evamitarAvapi, kevalamutpAdanA-sampAdanaMgRhasthApiNDAderupArjanamityarthaH, tadoSA dhAtrItvAdayaH SoDaza, ydaah||1|| "uppAyaNa saMpAyaNa nivvattaNamoya hoMti egtttthaa| _ AhArassamie pagayA tIya ya dosA ime hoMti // 2 // dhAI 1 dUi 2 nimitte 3 AjIva 4 vaNImage 5 tigicchA ya 6 / kohe 7 mANe 8 mAyA 9 lobhe ya 10 havaMti dasa ee // 3 // puTviM pacchA saMthava 11 vijjA 12 maMte ya 13 cuna 14 jogeya 15 / uppAyaNAya dosA solasame mUlakamme ya" iti, - tathA eSaNA-gRhiNA dIyamAnapiNDAdegrahaNaM taddoSAH zaGkitAdayo dazeti, Aha c||1|| "esaNagavesaNannesaNA ya gahaNaMca hoti egaTThA / AhArassiha pagayA tIya ya dosA ime hoti ||2||sNkiy 1 makkhiya 2 nikkhitta 3 pihiya 4 sAhariya 5 dAyagu 6mmiise7| apariNaya 8 litta 9chaDDiya 10 esaNadosA dasa havaMti"
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-3, - uddezakaH -4 175 // 3 // (iha ca) "solasa uggamadosA gihiyAo samuTThie viyANAhi / uppAyaNAya dosA sAhUo samuTThie jANa' eSaNAdoSAstUbhayasamutthA iti, evamudgamAdibhirdoSairavidyamAnatayA vA vizuddhiHpiNDacaraNAdInAM nirdoSatA sA udgamAdivizuddhirudgamAdInAM vA vizuddhiryA sA tatheti, idamevAtidizannAha-'evaM visohI' / mU. (209) tivihA ArAhaNA paM0 taM0-nANArAhaNA daMsaNArAhaNA carittArAhaNA 5, nANArAhaNA tivihA paM0- ukkosA majjhimA jahannA 6, evaMdaMsaNArAhaNAvi7, carittArAhaNAvi 8, tividhe saMkilese paM0- nANasaMkilese daMsaNasaMkilese carittasaMkilese 9, evaM asaMkilesevi 10, evamatikkame'vi11, vaikkame'vi12, aiyAre'vi 13, anAyArevi 14|tinnhmtikmaannN AloejjA paDikkamecA niMdijA garahijjA jAva paDivajijJA, taM0-nANAtikkamassa daMsaNAtikkama carittAtikkamassa 15, evaM vaikkamANavi 16, aticArANaM 17, anAyArANaM 18 vR.jJAnasya-zrutasyArAdhanA-kAlAdhyayanAdiSvaSTasvAcAreSupravRttyA niraticAraparipAlanA jJAnArAdhanA, evaMdarzanasya niHzaGkitAdiSucAritrasya samitiguptiSu, sAcotkRSTAdibhedAbhAvabhedAt kAlabhedAdveti, jJAnAdipratipatanalakSaNaH, saGkilazyamAnapariNAmanibandhano jJAnAdisaGkalezaH, jJAnAdizuddhilakSaNo vizuddhamAnapariNAmahetukastadasaGkalezaH / "eva'miti, jJAnAdiviSayA evAtikramAdayazcatvAraH, tatrAdhAkarmAzritya caturNAmapi nidrshnm||1|| "AhAkammAmaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi 1 / payabheyAdi vaikkama 2 gahie tai3eyaro gilie" iti, itthamevottaraguNarUpacAritrasya catvAro'pi, etaduddezena jJAnadarzanayostadupagrahakAridravyANAM ca pustakacaityAdInAmupaghAtAya mithyAzAmupabRMhaNArthaM vA nimantraNapratizravaNAdibhirjJAnadarzanAtikramAdayo'pyAyojyA iti / 'tiNhaM aikkamANaM'ti SaSThayA dvitIyArthatvAt trInatikramAnAlocayet-gurave nivedayedityAdi prAgvat, navaraMyAvatkaraNAt visohejjA viuddejAakaraNayAe abbhuTejA ahArihaM tavokammaM pAyacchitta'mityadhyetavyamiti, mU. (210) tividhe pAyacchitte paM0 taM0-AloyaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe 19 vR.pApacchedakatvAtprAyazcittavizodhakatvAdvAprAkRtepAyacchittamitizuddhirucyatetadviSayaH zodhanIyAticAro'piprAyazcittamiti, tacca tridhA, dazavidhatve'pitasya tristhAnakAnurodhAditi, tatrAlocanamAlocanA-guravenivedanaMtAMzuddhibhUtAmarhatitayaivazuddhati yadaticArajAtaMbhikSAcaryAdi tadAlocanAhamiti, evaM pratikramaNaM-mithyAduSkRtaMtadahaM sahasAasamitatvamaguptatvaM ceti, ubhayamAlocanApratikramaNalakSaNamarhati yattattathA, manasA rAgadveSagamanAdi, saarddhgaatheh||1|| "bhikkhAyariyAi sujjhai aiyAro kovi viyaDaNAe / bIo ya asamiomitti kIsa sahasA agutto vA? saddAiesu rAgaM dosaM ca maNo gao taiyargami" tti / ete ca prajJApanAdayo dhAH prAyo manuSyakSetra eva syuriti tadvaktavyatAmAha
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 sthAnAGga sUtram 3/4/211 mU. (211) jaMbUddIve 2 maMdarassapavvayassadAhiNeNaM tatoakammabhUmiopaM0 20-hemavate harivAse devakurA, jaMbuddIve 2 maMdarassapavvayassa uttareNaMtao akammabhUmIo paM0 20-uttarakurA rammagavAse eraNNavae, jaMbUmaMdarassa dAhiNeNaMtatovAsApaM0 taM0-bharahe hemavaeharivAse, jaMbUmaMdarassa uttareNaM tato vAsA paM0 taM0-rammagavAse heranavate eravae, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM tato vAsaharapavvatA paM0 taM0-cullahimavaMte mahAhimavaMte nisaDhe, jaMbUmaMdarauttareNaM tao vAsaharapavvatA paM0 taM0-nIlavaMte rUppI siharI, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM tao mahAdahA paM0 20-paumadahe mahApaumadahe tigiMchadahe,tattha NaM tato devatAo mahiDDiyAto jAva paliovamadvitItAo parivasaMti, taM0-sirI hirI dhitI, evaM uttareNavi, navaraM-kesaridahe mahApoMDarIyadahe poMDarIyadahe, devatAto kittI buddhI lacchI, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM cullahimavaMtAto vAsadharapavvatAto paumadahAo mhaadhaato| tato mahAnadIo pavahaMti, taM0-gaMgA siMdhU rohitaMsA, jaMbUmaMdarauttareNaM siharIo vAsaharapavvatAto poMDarIyaddahAo mahAdahAo tao mahAnadIo pavahaMti, taM0-suvannakUlA rattA rattavatI, jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAe mahAnadIte uttareNaM tato aMtaranadIto paM0 taM0-gAhAvatI dahavatI paMkavatI, jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnadIte dAhiNeNaM tato aMtaranadIto paM0 taM0-khIrodA sItasotA aMtovAhiNI, jaMbUmaMdarapaJcatthimeNaM sItodAe mahANadIe uttareNaM tao aMtaranadIto paM020-ummimAliNI pheNamAliNI gNbhiirmaalinii|evNdhaayisNddediivepurcchimddheviakmmbhuumiito ADhavettA jAva aMtaranadIotti niravasesaM bhANiyavvaM, jAva pukkharavaradI- vaDDapaJcatthimaDDhe taheva niravasesaMbhANiyav vR. 'jaMbUddIve' ityAdi, idaM ca prakaraNaM dvisthAnakAnusAreNa jambUdvIpapaTAnusAreNa cAvaseyamiti, navaramantaranadInAM viSkambhaH paJcaviMzatyadhikaM yojanazatamiti / anantaraM manuSyakSetralakSaNakSitikhaNDavaktavyatoktetyadhunA bhaGgayantareNa sAmAnyapRthvIdezavaktavyatAmAha mU. (212) tihiM ThANehiM dese puDhavIe calejA, taM0-athe namimIse rayaNappabhAte puDhavIte urAlA poggalA nivatejA, tate NaM te urAlA poggalA nivatamANA desaM puDhavIe calejA 1, mahorate vAmahiDDIejAva mahesakkheimIse rayaNappabhAtepuDhavIteahe ummaJjanimajjiyaMkaremANe desaM puDhavIte calejA 2, nAgasuvannANa vA saMgAmaMsi vaTTamANaMsi desaM puDhavIte calejA 3, icchetehiM tihiM ThANehiM kevalakappApuDhavI calejA, taM0-adheNaM imIse rayaNappabhAte puDhavIteghanavAte guppejA, taeNaMseghanavAte guvite samANeghanadahimeejjA, taeNaMseghanodahI eie samANekevalakappaM puDhaviM cAlejjA, deve vA mahiDDite jAva mahesakkhe tahAruvassa samaNassa mAhaNassa vA ihiM juti jasaM balaM vIritaM parisakkAraparakkama uvadaMsemANe kevalakappaMpuDhaviMcAlijA, devAsurasaMgAmaMsi vA vaTTamANaMsi kevalakappA puDhavI calejA, icchetehiM tihiM 0 / vR. tihI'tyAdi spaSTaM, kevalaM deza itibhAgaH,pRthivyAH-ralaprabhAbhidhAnAyA iti, ahe'tti adhaH 'orAli'tti udArA-bAdarA nipateyuH-visnasApariNAmAttato vicaTeyuranyato vA''gatya tatra lageyuryantramuktamahopalavat, 'tae NaM'ti tataste nipatanto dezaM pRthivyAzcalayeyuriti pRthivIdezazcalediti, mahorago-vyantaravizeSaH, bhahiDie parivArAdinA yAvatkaraNAt 'mahajjuie'
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 sthAna-3, - uddezakaH -4 zarIrAdidItyA 'mahAbale' prANataH 'mahAnubhAge' vaikriyAdikaraNataH 'mahesakkhe' maheza ityAkhyA yasyeti, unAgnanimagnikAm-utpatanipatAMkuto'pidappadiH kAraNAt kurvandezaMpRthivyAzcalayet, sacacalediti, nAgakumArANAMsuparNakumArANAMca bhavanapativizeSANAMparasparaM saGagrAme vartamAnejAyamAne sati 'desaM'ti dezazcalediti, 'iccehi'tinigmnmiti|pRthivyaadeshtshclnmuktm, ____ adhunA samastayAstadAha-'tihI'tyAdi, spaSTaM, kintu kevalaiva kevalakalpA, ISadUnatAceha na vivakSyate, ataH paripUrNetyarthaH paripUrNaprAyA veti, pRthivI-bhUH, 'ahe'tti adho ghanavAtaHtathAvidhapariNAmovAtavizeSo 'gupyeta' vyAkulo bhavetkSubhyedityarthaH tataH saguptaH sandhanodadhiMtathAvidhapariNAmajalasamUhalakSaNamejayet-kampayet, 'taeNaM titato'nanataraMsaghanodadhirejitaHkampitaH san kevalakalpAM pRthivIMcAlayet, sA cacalediti, devo vA RddhiM-parivArAdirUpAMdyuti zarIrAdeH yazaH-parAkramakRtAMkhyAtiMbalaM-zArIraMvIrya-jIvaprabhavaMpuruSakAraM-sAbhimAnaM vyavasAyaM niSpannaphalaM tameva parAkramiti, balavIryAdhupadarzanaM hipRthviyAdicalanaM vinA na bhavatItitaddarzayaMstAM calayediti, devAzca-vaimAnikA asurAH-bhavanapatayasteSAM bhavapratyayaM vairaM bhavati, abhidhIyate ca bhagavatyAm-"kiMpattiyaNNaM bhaMte! asurakumArAdevAsohammaMkappaMgayA ya gamissaMtiya?,goyamA! tesiNaM devANaM bhavapaccaie verAnubaMdhe"tti, tatazca saGgrAmaH syAt, tatra vattamAne pRthivI calet, tatra teSAM mahAvyAyAmata utpAtanipAtasambhavAditi 'icceehI'tyAdi, nigamanamiti / devAsurAH saGgrAmakAritayA'nantaramuktAH, te ca dazavidhAH 'indrasAmAnikatrAyastriMzapArSadyAtmarakSalokapAlAnIkaprakIrNakAbhiyogyakilbiSikAzcaikaza' iti vacanAt, iti tanmadhyavartinaH tristhAnakAvatAritvAt kilbiSikAnabhidhAtumAha mU. (213) tividhA devakibbisiyA paM0 20-tipaliovamaTTitItA 1 tisAgarovamadvitItA 2 terasasAgarovamadvitIyA 3, kahi NaM bhaMte ! tipalitovamaTTitItA devakilbisiyA parivasaMti?, uppiMjoisiyANaM hiTiM sohammIsAnesukappesu etthaNaM tipaliovasAdvitIyA devA kilbisiyA parivasaMti 1, kahiNaM maMte! tisAgarovamadvitItA devA kilbisiyA parivasaMti? uppiM sohamIsANANaM kappANaM heTiM sanakumAramAhiMde kappe ettha NaM tisAgarovamadvitIyA devakibbisiyA parivasaMti 2, kahi NaM bhaMte ! terasasAgarovamadvitIyA devakibbisitA parivasaMti ?, uppiM baMbhalogassa kappassa hiDiM laMtage kappe ettha NaM terasasAgarovamahitItA devakibbisiyA parivasaMti 3 / vR. 'tivihe' tyAdi sphuTaM, kevalaM, kibbisiytti|||| "nANassa kevalINaM dhammAyariyassa saMghasAhUNaM / mAI avanavAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai "tti evaMvidhabhAvanopAttaM kilbiSaM-pApaM udaye vidyate yeSAM te kilbiSikA devAnAM madhye kilbiSikAH-pApA athavA devAzca te kilbiSikAzceti devakilbiSikAH-manuSye caNDAlA ivAspRzyAH, 'upiM' upari 'hiTiM' adhastAt 'sohammIsAnesutti SaSTharthe saptamI mU. (214) sakkassaNaM deviMdassa devaranno bAhiraparisAte devANaM tinni paliovamAiMThiI pannattA, sakkassa NaM deviMdassa devaranno abhiMtaraparisAte devINaM tinni paliovamAI ThitI paM0, 1312
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 IsAnassa NaM deviMdassa devaranno bAhiraparisAte devINaM tinni paliovamAiM ThitI paM0 vR. devAdhikArAyataM 'sakke' tyAdi sUtratrayaM sugamamiti / devInAmanantaraM sthitiruktA, devItvaM ca pUrvabhave saprAyazcittAnuSThAnAdmavatIti prAyazcittasya tadvatAM ca prarUpaNAyAha mU. (215) tivihe pAyacchitte paM0 taM0-nANapAyacchitte daMsaNapAyacchitte carittapAyacchitte, tato anugghAtimA paM0 taM0- hatthakammaM karemANe mehuNaM sevemANe rAIbhoyaNaM bhuMjamANe, tao pAraMcitA paM0 taM0-duTThapAraMcite pamattapAraMcite annamannaM karemANe pAraMcite, tato anavaTTappA paM0 taM0- sAhaMmiyANaM teNaM karemANe annadhammiyANaM teNaM karemANe hatthAtAlaM dalayamANe / vR. 'tivihe 'tyAdi sUtracatuSTayaM sugamaM, kevalaM 'nANe' tyAdi, jJAnAdyaticAra zudhdhyarthaM yadAlocanAdi jJAnAdInAM vA yo'ticArastat jJAnaprAyazcittAdi, tatrAkAlAvinayAdhyayanAdayo'STAvaticArA jJAnasya zaGkitAdayo'STau darzanasya mUlaguNottaraguNavirAdhanArUpA vicitrAH caaritrsyeti| 'anugghAima'tti udghAto-bhAgapAtastena nirvRttamuddhAtimaM, ladhvityarthaH, yata uktam"addheNa chinnasesaM puvvaddheNaM tu saMjuyaM kAuM / 11911 jAhi lahudANaM gurudANaM tattiyaM ceva "iti, bhAvanA-mAso'rddhena chinno jAtAni paJcadaza dinAni, tato mAsApekSayA pUrvaM tapaH paJcaviMzatitamaM tadarddha sArddhadvAdazakaM tena saMyutaM mAsArddhaM, jAtAni saptaviMzatirdinAni sArddhAnItyevaM kRtvA yaddIyate talladhumAsadAnam, evamanyAnyapi etanniSedhAdanudghAtinaM tapo, gurvvityarthaH, tadyogAtsAdhavo'pi vA tathocyante, 'hastakarmma' hastena zukrapudgalanighAtanakriyA AgamaprasidhdhaM tatkurvan, saptamI ceyaM SaSThayarthA, tena kurvata iti vyAkhyeyam, eteSAM ca hastakarmAdInAM yatra vizeSe yo'nuddhAtimavizeSo dIyate sa kalpAdito'vaseyaH, 'pAraMciya'tti pAraM tIraMtapasA aparAdhasyAJcatigacchati tato dIkSyate yaH sa pArAJcI sa eva pArAcikaH tasya yadanuSThAnaM tacca pArAJcikamiti dazamaM prAyazcittaM, liGgakSetrakAlatapobhirbahiHkaraNamiti bhAvaH, iha ca sUtre kalpabhASya idamabhidhIyate"AsAyaNa paDisevI duviho pAraMcio samAseNaM / ekkekkamaM ya bhayaNA sacaritte ceva acaritte savvacaritaM bhassai keNavi paDisevieNaM uparaNaM / katthai ciTThai deso pariNAmavarAhamAsajja tullaMmivi avarAhe pariNAmavaseNa hoi nANattaM / katthai pariNAmaMmivi tulle avarAhanANattaM' - tatra AzAtakapArAJcikaH 119 11 11 // 2 // // 3 // sthAnAGga sUtram 3/4/214 119 11 'titthayarapavayaNasue Ayarie gaNahare mahiDDie / ete sAyaM pacchitte maggaNA hoi " tti tatra-"savve AsAyaMte pAvati pAraMciyaM ThANaM" ti, iha ca sUtre pratisevakapArAJcika eva trividha uktaH, taduktam119 11 "parisevaNapAraMcI tiviho so hoi AnupuvvIe / duTThe ya pamatte yA nAyavvo annamanne ya 11
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sthAnaM -3, - uddezakaH -4 179 tatra duSTo-doSavAn kaSAyato viSayatazca, punarekaiko dvedhA, sapakSavipakSabhedAt, uktNc||1|| "duviho ya hoi duTTho kasAyaduTThoya visayaduTThoya / duviho kasAyaduTTho sapakkhaparapakkha caubhaMgo" tatra svapakSe kaSAyaduSTo yathA sarSapanAlikAbhidhAnazAkabharjikAgrahaNakupito mRtAcAryadantamaJjakaH sAdhuH, viSayaduSTastu sAdhvIkAmukaH, tatra coktm||1|| "liMgeNa liMgiNIe saMpatti jo nigacchaI pAvo / savvajiNANa'jAo saMdho vA''sAito teNaM // 2 // pAvANaM pAvayaro diThThipphAsevi sona kappati tu jo jiNa puMgavamudaM namiUNa tameva dharisei" tti, "sNsaarmnnvyggNjaaijraamrnnveynnaapurN| pAvamalapaDalachannA bhamaMtimuddAdharisaNeNaM " iti, -parapakSakaSAyaduSTastu rAjavadhako dvitIyo rAjAnamahiSyadhiganteti, uktNc||1|| "jo ya saliMge duTTho kasAya visaehiM raayvhgoy| rAyaggamahisiparisevao ya bahuso payAso ya" pramattaH-paJcamanidrApramAdavAn, mAMsAzipravrajitasAdhuvaditi, ayaMca sadguNo'pityAjya iti, Aha c||1|| "avi kevalamuppADe naya liMgaM dei anaisesI se| desavayadaMsaNaM vA geNha anicche palAyaMti" tathA, anyo'nya-parasparaM mukhapAyuprayogato maithunaM kurvan, puruSayugamiti zeSaH, ucyate ca-"AsayaposayasevI kevimnnuusaaduveygaahoti|tesiliNgvivego"tti, AsevitAticAravizeSaH sannanAcaritatapovizeSastaddoSoparato'pi mahAvrateSu nAvasthApyate-nAdhikriyate ityanavasthApyaH tadaticArajAtaM tacchuddhirapi vA'navasthApyamucyata iti navamaM prAyazcittamiti, tatra sAdharmikAHsAdhavasteSAM satkasyotkRSTopadhiziSyAdervA bahuzo vApradviSTacittovA, teNaM'tisteyaM-cauryaM kurvan, tathA anyadhArmikAH-zAkyAdayo gRhasthA vA teSAM satkasyo padhyAdeH steyaM kurvanniti 1 tathA hastenA''tADanaMhastatAlastaM 'dalamANe' dadat, yaSTimuSTilakuTAdibhirmaraNAdinirapekSa AtmAnaH parasya vA praharaniti bhAvaH, uktNc||1|| "ukkosaMbahuso vA paduddacitto va teNiyaM kuNai / paharai jo ya sapakkhe niravekkho ghorapariNAmo" athavA 'atthAyANaM dalamANo'tti pAThastatra arthAdAnaM-dravyopAdAnakAraNamaSTAGganimittaM taddadat, prayuAna ityarthaH, athavA 'hatthAlaMbaM dalamANe'ttipAThaH tatra hastAlamba iva hastAlambastaM hastAlambaM dadad, azivapurarodhAdau tatpazamanArthamabhicArakamantravidyAdi prayuAna ityarthaH / pUrvoktaprAyazcittaM pravrAjanAdiyuktasya bhavati, tAni cAyogyanirAsena yogyAnAM vidheyAnIti tadayogyAnnirUpayan sUtraSaTkamAha mU. (216) tato no kappaMti pavvAvettae, taM0-paMDae vAtite kIve 1, evaM muMDAvittae 2,
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 sthAnAGga sUtram 3/4/216 sikkhAvittae 3, uvaTThAvittae 4, saMbhuMjittate 5, saMvAsittate 6, / vR. 'tao' ityAdi kaNThayaM, kintu 'paNDakaM' napuMsakaM, taJca lakSaNAdinA vijJAya pariharttavyaM, lakSaNAni cAsya119 11 "mahilAsahAvo saravannabheo, meMDhaM mahaMtaM mauI ya vAyA / sasaddagaM muttamapheNagaMca, eyANi chappaMDagalakkhaNANi "tti, tathA vAto'syAstIti vAtikaH, yadA svanimittato'nyathA vA mehanaM kaSAyitaM bhavati tadA na zaknoti yo vedaM dhArayituM yAvanna pratisevA kRtA sa vAtika iti, ayaM ca niruddhavedo napuMsakatayA pariNamati, kvacittu 'vAhiya'tti pAThaH, tatra vyAdhito rogItyarthaH, tathA klIba:asamarthaH, sacacaturddhA-STiklIbazabdaklIbAdigdhaklIbanimantraNaklIbabhedAt, tatra yasyAnurAgato vivAdyavasthaM vipakSaM pazyato mehanaM galati sa dRSTiklIbaH, yasya tu suratAdizabdaM zrRNvataH sa dvitIyo, yastu vipakSeNAvagUDho nimantrito vA vrataM rakSituM na zaknoti sa AdigdhaklIbo nimantritaklIbazceti, caturvidho'pyayaM nirodhe napuMsakatayA pariNamatIti, vAtikaklIbayostu parijJAnaM tayostanmitrAdInAM vA kathanAderiti, vistarazcAtra kalpAdavaseyaH, ete cotkaTavedatayA vratapAlanAsahiSNava iti na kalpante pravrAjiyatuM, pravrAjakasyApyAjJAbhaGgena doSaprasaGgAditi, uktaM ca 119 11 // 2 // "jinavayaNe paDikuTuM jo pavvAvei lobhadoseNaM / "" caraNaoi tavassI lovei tameva u caritaM -iti, ihatrayo'pravrAjyA uktAH tristhAnakAnurodhAd, anyathA anye'pi te santi, yadAha119 11 "bAle vuDDhe napuMse ya, jaDDhe kIve ya vaahie| teNe rAyAvagArI ya, ummatte ya adaMsaNe dAse duTThe mUDhe, aNatte juMgie iya / obaddhae ya bhayae, sehanippheDiyA iya guvviNI bAlavacchAya, pavvAveuM na kappai"tti, adaMsaNo- andhaH aNatto RNapIDitaH juMgio-jAtyaGgahInaH obaddhao-vidyAdAyakAdipratijAgarakaH sehanippheDiA - apahata iti, 'eva'mityAdi, yathaite pravrAjayituM na kalpante evameta eva kathaJcicchalitena pravrAjitA api santo muNDayituM zirolocena na kalpante, uktaM ca 119 11 "pavvAvio siyatti, muMDAveuM anAyaraNajogo / ahavA muMDAvinte dosA anivAriyA purimA' iti, evaM zikSayituM -pratyupekSaNAdisAmAcArIM grAhayituM, tathA upasthApayituM - mahAvrateSu vyavasthApayituM, tathA sambhoktum upadhyAdinA, evamanAbhogAtsaMbhuktAzca saMvAsayitum - AtmasamIpe AsayituM na kalpanta iti prakrama iti / kathaJcit saMvAsitA api vAcanAyA ayogyAH- na vAcanIyA iti, tAnAha mU. (217) tato avAyaNijjA paM0 taM0- aviNIe vigatIpaDibaddhe aviositapAhuDe, tao kappaMti vAtittate, taM0 - viNIe avigatIpaDibaddhe viusiMyapAhuDe / tao dusannappA paM0 taM0-duTTe mUDhe vuggAhite, tao susannappA paM0 taM0 - aduTThe amUDhe avuggAhite /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezakaH -4 'tao' ityAdi sugamaM, navaraM na vAcanIyAH sUtraMna pAThanIyAH, ata evArthamapyazrAvaNIyAH, sUtrAdarzasya gurutvAt, tatrAvinItaH sUtrArthadAturvandanAdivinayarahitaH, tadvAcane hi doSaH, yata uktam // 1 // "iharahavi tAva thabbhai avinIo laMbhio kimu sueNaM ? | mA no nAsihiI khaeva khArovasego u gojUhassa paDAgA sayaM palAyassa vaddhai ya vegaM / // 3 // dosoe ya samaNaM na hoi na niyANatullaM ca " "vinayAhIyA vijjA dei phalaM iha pare ya loyaMmi / na phalaMta'vinayagahiyA sassANiva toyahINAiM "iti, tathA vikRtipratibaddho-ghRtAdirasavizeSagRddhaH anupadhAnakArIti bhAvaH, ihApi doSa eva, // 2 // yadAha 181 119 11 "atavo na hoi jogo na ya phalae icchiyaM phalaM vijjA / avi phalati viulamaguNaM sAhaNahINA jahA vijjA" iti, avyavasitam-anupazAnataM prAbhRtamiva prAbhRtaM narakapAlakauzalikaM paramakrodho yasya so'vyavasitaprAbhRtaH, uktaM ca // 1 // "appevi pAramANiM avarAhe vayai khAmiyaM taM ca / bahuso udIrayaMto aviosiyapAhuDo sa khalu " iti, 'pAramANi' paramakrodhasamudghAtaM vrajatIti bhAvaH sa etasya vAcane ihalokatastyAgo'sya preraNAyAM kalahanAt prAntadevatAchalanAcca, paralokato'pi tyAgaH, tatra zrutasya dattasya niSphalatvAt, USarakSiptabIjavaditi, Aha ca 11911 "duviho u paricAo iha coyaNa kalaha 1 devayAchalaNaM 2 / paralogaMmi a aphalaM khittaMpi va Usare bIyaM " iti, etadviparyayasUtraM sugamaM / zrutadAnasyAyogyA uktAH, idAnIM samyakatvasyApyayogyAnAha'tao' ityAdi kaNThyaM, kintu duHkhena - kRcchreNa saMjJApyante prajJApyante bodhyanta iti duHsaMjJApyAH, tatra duSTo - dviSTaH sattvaM prajJApakaM vA prati, sa cAprajJApanIyo, dveSeNopadezApratipatteH, evaM mUDho-guNadoSAnabhijJaH, vyudgrAhitaH kuprajJApaka dhDhIkRtaviparyAsaH, so'pyupadezaM na pratipadyate, uktaM ca "puvvaM kuggahiyA keI, bAlA paMDiyamAnino / 11911 cchaMti kAraNaM souM, dIvajAe jahA nare" iti, eteSAM svarUpaM kalpAt kathAkozAccAvaseyamiti / etadviparyastAn susaMjJApyatayA''ha'tao' ityAdi, sphuTamiti, uktAH prajJApanArhAH puruSAH, adhunA taThaprajJApanIyavastUni tristhAnakAvatAraNyAha mU. (218) tato maMDaliyA pavvatA paM0 taM0-mAnusuttare kuMDalavare ruagavare / vR. 'tao maMDalie 'tyAdi, maNDalaM cakravAlaM tadasti yeSAM te maNDalikAH - prAkAravalayavadavasthitA mAnuSebhyo mAnuSakSetrAdvottaraH- paratovarttI mAnuSottara iti, tatsvarUpaM cedam"pukkharavaradIvahaM parikhivai mAnusuttaro selo / 119 11
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 sthAnAGgasUtram 3/4/218 // 4 // pAyArasarisarUvo vibhayaMtomANusaM logaM // 2 // sattarasa egavIsAijoyaNasayAi so smuvviddho| cattAri yatIsAiM mUle kosaMca ogADho // 3 // dasa bAvIsAi ahe vicchinno hoi joynnsyaaii| satta ya tevIsAiM vicchinno hoimamaMmi cattAriya cauvIse vitthAro hoi uvari selassa / aDDAijje dIve do ya samudde anuparIi iti / // 5 // (tathA-) jaMbUddIvo dhAyai pukkharadIvoya vaarunnivroy| khIravaro'viya dIvo ghayavaradIvo yakhoyavaro naMdIsaroya aruNo aruNovAo ya kuMDalavaro ya / taha saMkha ruaga bhuavara kusa kuMcavarotao dIvo" iti kramApekSayA ekAdaze kuNDalavarAkhye dvIpe prAkArakuNDalAkRtiH kuNDalavara iti, tdruupmidm||1|| "kuMDalavarassa majjhe naguttamo hoti kuNDalo selo / pAgArasarisarUvo vibhayaMto kuNDalaM dIvaM // 2 // bAyAlIsasahasse uvviddho kuMDalo havai selo / egaMceva sahassaMdharaNiyalamahe samogADho // 3 // dasaceva joyaNasae bAvIse vitthaDoya muulNmi| sattevajoyaNasae bAvIse vitthaDo majjhe cattArijoyaNasaecauvIse vitthaDousiharatale"tti, tathA trayodazerucakavarAkhye dvIpe kuNDalAkRtI rucaka iti, etasya tvidaM svarUpaM rUyagavarassa u majjhe naguttamo hoti pavvao ruago| pAgArasarisarUvo ruagaM dIvaM vibhayamANo // 2 // ruyagassa u usseho caurAsItiM bhveshssaaii| egaMceva sahassaM dharaNiyalamahe samogADho // 3 // dasa ceva sahassA khalu bAvIsA joyaNANa boddhavvA / mUlaMmi u vikkhaMbho sAhIo ruyagaselassa" tathAmadhyavistAra'sya saptasahasrANidvAviMzatyadhikAni,zirovistArastucatvArisahasrANi caturviMzatyadhikAnIti / mAnuSottarAdayo mahAnta uktA iti mahadadhikArAdatimahata Aha mU. (219) tato mahatimahAlayA paM0 taM0-jaMbuddIve maMdare maMdaresu sayaMmabhuramaNe samudde samuddesu baMbhaloe kappe kppesu| vR.'taomahaItyAdi vyaktaM, kevalamatimahAntazcateAlayAzca-AzrayAH atimahAlayA mahAntazca te'timahAlayAzcetimahAtimahAlayAH,athavAlayaityetasya svArthikatvAtmahAtimahAnta ityarthaH, dviruccAraNaMcamahacchabdasyamandarAdInAMsarvagurutvakhyApanArtham, avyutpannovA'yamatimahadarthe vartataiti, maMdaresuttimerUNAMmadhyejambUdvIpakasya sAtirekalakSayojanapramANatvAccheSANAMcaturNA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -4 sAtirekapaJcAzItiyojanasahasrapramANatvAditi, svayaMmbhUramaNo mahAn sumerorArabhyatasya zeSasarvadvIpasamudrebhyaH samadhikapramANatvAt, teSAM tasya ca krameNa kiJcinyUnAdhikarajjupAdapramANatvAditi, brahmalokastu mahAn, tatpradeze paJcarajupramANatvAt lokavistarasya, tatpramANatayA ca vivakSitatvAt brahmalokasyeti / anantaraM brahmalokakalpa ukta iti kalpazabdasAdharmyAt kalpasthitiM tridhA''ha mU. (220) tividhA kappaThitI paM0 taM sAmAiyakappaThitI chedovaTThAvaNiyakappATTitI nivvisamANakappaTThitI 3, ahavA tivihA kappaTThitI paM0 taM0- nivviTThakappaTThitI jiNakappaThitI therakappaThitI 3 / vR. sUtradvayaM vyaktaM kevalaM samAni jJAnAdIni teSAmAyo - lAbhaH samAyaH sa eva sAmAyikaMsaMyamavizeSastasya tadeva vA kalpaH-karaNamAcAraH, yathoktam 119 11 "sAmarthye varNanAyAM ca karaNe chedane tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH" iti sAmAyikakalpaH, sa ca prathamacaramatIrthayoH sAdhUnAmalpakAlaH, chedopasthApanIyasya sadbhAvAt, madhyatIrtheSu mahAvideheSu ca yAvatkathikaH, chedopasthApanIyAbhAvAt, tadevaM tasya tatra vA sthitiH maryAdA sAmAyikakalpasthitiH, sA ca zayyAtarapiNDaparihAre caturyAmapAlane puruSajyeSThatve bRhatparyAyasyetaraNe vandanakadAne ca niyamalakSaNA zuklapramA NopetavastrApekSayA yadacelatvaM tatra 1 tathA AdhAkarmmikabhaktAdyagrahaNe 2 rAjapiNDAgrahaNe 2 pratikramaNakaraNe 4 mAsakalpakaraNe 5 paryuSaNakalpakaraNe 6 cAniyamalakSaNA ceti, atroktam"sijjAyarapiMDe yA 1 cAujjAme ya 2 purisajeTThe ya 2 / kiikammassa ya karaNe 4 cattAri avaTTiyA kappA Alu 12 kkuddesiya 2 sapaDikkamaNe ya 3 rAyapiMDe ya 4 / mAsaM 5 pajjosavaNA 6 chappe aNavaTThiyA kappA " - tatrAcelakatvamevam - 119 11 "duviho hoi acelo asaMtacelo ya saMtacelo ya / tattha asaMtehiM jiNA saMtA' celA bhave sesA sIsAveDhiyApottaM naiuttaraNaMmi naggayaM beMti / junnehiM naggiyamhi tura sAliya ! dehi me pottiM junnehiM khaMDiehiM asavvataNuyAuehiM na ya niccaM / saMtehivi niggaMthA acelayA hoMti celehiM" // 2 // // 1 // // 2 // 183 // 3 // ityAdi, tathA pUrvapayyAryacchedenopasthApanIyam - AropaNIyaM chedopasthApanIyaM, vyaktito mahAvratAropaNamityarthaH, tacca prathamapazcimatIrthayoreveti zeSA vyutpattistathaiva, tatsthitizcoktalakSaNeSveva dazasu sthAnakeSvavazyaMpAlanalakSaNeti, tathAhi 119 11 "daMsaThANaThio kappo purimassa ya pacchimassa ya jinassa / eso dhurayakappo dasaThANapaTThio hoi " iti,
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 3/4/220 "Acela kuddesiya 2 sijjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jeTTha 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajjosavaNakappe 10" iti, nirvizamAnA ye parihAravizuddhitapo'nucaranti parihArikA ityarthaH, teSAM kalpe sthitiryathAgrISmazItavarSAkAleSu krameNa tapo jaghanyaM caturthaSaSThASTamAni madhyamaM SaSThAdIni utkRSTamaSTamAdInIti, pAraNaM cAyAmameva, piNDaiSaNAsaptake cAdyayorabhigraha eva, paJcasu puranekayA bhaktamekayA ca pAnakamityevaM dvayorabhigraha iti, uktaM ca // 1 // bArasa 1 dasa 2 aTTha 3 dasa 1TTha 2 chaTTa 3 aTTheva 1 chaTTa 2 cauro ya 3 / ukkosamajjhimajahannagA u vAsAsisiragimhe pAraNage AyAmaM paMcasu gaho dosa'bhiggaho bhikkhe "ti, nirvviSTA - AsovitavikSitacAritrA anuparihArikA ityarthaH tatkalpasthitiryathA pratidinamAyAmamAtraM tapo bhikSA tathaiveti, uktaM ca"kappaTThiyAvi paidiNa kareti emeva cAyAmaM "ti, ete ca nirvizamAnakA nirviSTAzca parihAravizuddhikA ucyante teSAM ca navako gaNo bhavati, te ca evaMvidhAH 119 11 184 // 2 // // 2 // " savve carittavaMto u, daMsaNe pariniTThiyA / navapuvviyA jahantreNaM, ukkosA dasapuvviyA paMcavihe vavahAre, kappaMmi duvihaMmi ya / dasavihe ya pacchitte, savve te pariniTThiyA ityAdi, jinA-gacchanirgatasAdhuvizeSAsteSAM kalpasthitirjinakalpasthitiH, sA caivamjinakalpaM hi pratipadyate jaghanyato'pi navamapUrvasya tRtIyavastuni sati utkRSTAtastu dazasu bhinneSu prathame saMhanane, divyAdyupasarga rogavedanAzcAsau sahate, ekAkyeva bhavati, dazaguNopetasthaNDila evoccArAdi jIrNavastrANi ca tyajati, vasatiH sarvopAdhivizuddhAsya, bhikSAcaryA tRtIyapauruSyAM, piNDaiSaNottarAsAM paJcAnAmekataraiva, vihAro mAsakalpena, tasyAmeva vIthyAM SaSThadine bhikSATanamiti, evaMprakArA ceyaM 'suyasaMghayaNe' tyAdikAd gAthAsamUhAt kalpoktAdavagantavyate, bhaNitaM ca"gacchaMmi ya nimmAyA dhIrA jAhe ya gahiyaparamatthA / aggahi joga abhiggahi, urveti jinakappiyacarittaM " 119 11 agrahe Adyayorabhigrahe paJcAnAM piNDeSaNAnAM dvayoryoge-dvayormadhye ekatarasyA gRhItaparamArthAH, 119 11 "dhiibaliyA tavasUrA niMtI gacchAi te purisasIhA / balavIriyasaMghayaNA uvasaggasahA abhIruyA " iti, sthavirA:- AcAryAdayo gacchapratibaddhAsteSAM kalpasthitiH sthavirakalpasthitiH, sA ca 119 11 "pavvajjA sikkhAvayamatthagahaNaM ca aniyao vAso / niSpattI ya vihAro sAmAyArI ThiI ceva " ityAdiketi, iha ca sAmAyike sati chedopasthApanIyaM tatra ca parihAravizuddhikabhedarUpaM nirvvizamAnakaM tadanantaraM nirviSTakAyikaM tadanantaraM jinakalpaHsthavirakalpo vA bhavatIti sAmAyikakalpasthityAdikaH sUtrayoH kramopanyAsa iti / uktakalpasthitivyatikrAmiNo nArakAdizarIriNo bhavantIti taccharIranirUpaNAyAha
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 sthAnaM-3, - uddezakaH -4 mU. (221) neraiyANaM tato sarIragA paM0 taM0-veuvvite teyae kammae, asurakumArANaM tato sarIragA paM0 20-evaM ceva, evaM savvesiM devANaM, puDhavikAiyANaM tato sarIragA paM0 20orAlite teyae kammate, evaM vAukAiyavajANaMjAva curidiyaannN| vR. 'neraiyANa'mityAdi, daNDakaH kaNThyaH , kintu eva savvadevANaM'ti yathA asurANAM trINi zarIrANi evaM nAgakumArAdibhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAm, evaM 'vAukAiyavajjANaMti, vAyUnAM hi AhArakavarjAni catvAri zarIrANIti tadvarjanameva paJcendriyatirazcAmapi catvAri manuSyANAM tu paJcApIti ta iha na darzitAH / kalpasthitivyatikrAmiNazca pratyanIkA api bhavantIti tAnAha mU. (222) guruM paDucca tato paDinItA paM0 taM0-AyariyapaDinIte uvajjhAyapaDinIte therapaDinIte 1, gatiM paDucca tato paDinIyA paM0 taM0-ihalogapaDinIe paralogapaDinIe duhao logapaDinIe 2, samUhaM paDucca tato paDinItA paM0 20-kulapaDinIe gaNapaDinIe saMghapaDinIte 3, anukaMpaM paDucca tato paDinIyA paM0 taM0-tavassipaDinIe gilANapaDinIe sehapaDinIe 4, bhAvaM paDucca tato paDanItA paM0 taM0-nANapaDinIe daMsaNapaDinIe carittapaDinIe 5, suyaM paDucca tato paDinItA paM0 taM0-suttapaDinIte atthapaDinIte tadubhayapaDinIe 6 / vR. 'guru'mityAdi sUtrANi SaD vyaktAni, kintu gRNAti-abhidhatte tattvamiti gurustaM pratItya-Azritya pratyanIkAH-pratikUlAH, sthaviro jAtyAdibhiH, tatpratyanIkatA caivm||1|| "jaccAIhi avanaM vibhAsai vaTTai nayAvi uvvaae| ahio chiddappehI pagAsavAdI ananulomo' // 2 // ahavAvi vae evaM uvaesaMparassa deMti evNtu| ___dasavihaveyAvacce kAyavva sayaM na kuvvaMti" iti, gatiH-mAnuSatvAdikA tatrehalokasya-pratyakSasya mAnuSatvalakSaNaparyAyasya pratyanIka indriyArthapratikUlakAritvAtpaJcAgnitapasvivadihalokapratyanIkaH, paraloko-janmAntaraMtapratyanIkaH indriyArthatatparo, dvidhAlokapratyanIkaJcauryAdibhirindriyArthasAdhanaparaH, yadvA ihalokapratyanIka ihalokopakAriNAM bhogasAdhanAdInAmupadravakArIhalokapratyanIkaH, evaM jJAnAdInAmupadravakArI paralokapratyanIkaH, ubhayeSAM tu dvidhAlokapratyanIka iti, athavehaloko-manuSyalokaH paralokonArakAdirubhayametadeva dvitayaM, pratyanIkatAtutadvitathaprarUpaNeti, kulaM cAndrAdikaMtatsamUho gaNaH koTikAdistatsamUhaH saGgha iti, pratyanIkatA caiteSAM avarNavAdAdibhiriti, kulaadilkssnnNcedm||1|| 'ettha kulaM vinneyaM egAyariyassa saMtaI jaau| tiNha kulANa miho puNa sAvekkhANaM gaNo hoi // 2 // savvo'vi nANadasaNacaraNaguNavibhUsiyANa samaNANaM / samudAyo puNa saMgho guNasamudAottikAUNaM' anukampAm-upaSTambhaMpratItya-Azritya tapasvI-kSapakaH, glAno-rogAdibhirasamarthaH, zaikSaHabhinavapravrajitaH, ete hyanukampanIyA bhavanti, tadakaraNAkAraNAbhyAM ca pratyanIkateti, bhAvaHparyAyaH,sacajIvAjIvagataH, tatrajIvasya prazasto'prazastazca, tatraprazastaH kSAyikAdiH, aprazasto
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 sthAnAGga sUtram 3/4/222 vivakSayaudayikaH, kSAyikAdizca jJAnAdirUpaH, tato bhAvaM-jJAnAdi pratItya pratyanIkasteSAM vitathaprarUpaNato dUSaNato vA, ythaa||1|| "pAyayasuttanibaddhaM ko vA jANai paNIya keNeyaM? / kiMvA caraNeNaMtU dAnena vinA ukiM havai" iti, sUtra-vyAkhyeyamarthaH-tad vyAkhyAnaM niyuktyAdistadubhayaM-dvitayamiti ttprtyniiktaa||1|| "kAyA vayA yate cciya tecevapamAya appamAyA ya / mokkhAhigAriyANaMjoisajoNIhi kiM kajaM?" ityAdidUSaNodmAvanamiti / uktA kalpasthitirgarbhajamanujAnAmeva taccharIraM ca mAtApitRhetukamiti tayostadaGgeSu hetutve vibhAgamAha mU. (223) tato pitiyaMgA paM0 20-aTThI advibhaMjA kesmNsuromnhe| tao mAuyaMgA paM020-maMse soNite matthuliMge vR.sUtradvayaMkaNThyaM, kevalaM pituH-janakasyAGgAni-avayavAH pitraGgAni prAyaH zukrapariNatirUpANItyarthaH, asthi pratItaM 1 asthimijA-asthimadhyarasaH 2 kezAca-zirojAH zmazru cakUrcaH romANica-kakSAdijAtAninakhAzca-pratItAHzoNitaM-raktaM, mastuliGga-zeSa medaHphipphisAdi, kpaalmdhyvrtibhejkmityeke|puurvoktsthvirklpsthitiprtipnnsy viziSTanirjarAkAraNAnyabhidhAtumAha mU. (224) tihiM ThANehiM samaNe niggaMthe mahAnijare mahApajjavasANe bhavati, taM-kayA NaM ahaM appaM vA bahuyaM vA suyaM ahijissAmi, kayA NaMahamekallavihArapaDimaM uvasaMpajjittA NaM viharissAmi, kayA NaMhamapacchimamAraNaMtitasaMlehaNAjhUsaNAjhUsite bhattapANupaDiyAikkhite pAovagate kAlaM anavakaMkhamANe viharissAmi, evaM sa maNasA sa vayasA sa kAyasA pAgaDemANe niggaMdhe mahA-nijare mahApajavasANe bhvti| tihiM ThANehiM samaNovAsate mahAnijare mahApaJjavasANe bhavati, taM0-kayA NamahamappaM vA bahuyaMvA pariggahaM paricaissAmi 1 kayANaMahaMmuMDe bhavittA AhagArAtoanagAritaMpavvaissAmi 2 kayANaMahaMapacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsitebhattapANa-paDiyAtikkhate pAovagate kAlaM anavakaMkhamANe viharissAmi 3, evaMsamaNasAsavayasA sakAyasApAgaDemANe samaNovAsate mahAnijjare mahApajjavasANe bhvti| vR.'tihI'tyAdi sugama, navaraM mahatI nirjarA-karmakSapaNA yasya sa tathA mahat-prazastamAtyantikaM vA paryavasAnaM-paryantaM samAdhimaraNato'punarmaraNato vA jIvitasya yasya sa tathA, atyantaM zubhAzayatvAditi, evaMsamaNasa'tti evamuktalakSaNaMtrayaM, saiti-sAdhuH 'maNasa'ttimanasA isvatvaM prAkRtatvAt, evaM sa vayasatti vacasA sa 'kAyasa'tti kAyenetyarthaH, sakArAgamaH prAkRtatvAdeva, tribhirapi karaNairityarthaH, athavA svamanasetyAdi, pradhArayan-paryAlocayan kvacittupAgaDemANetti pAThastatra prakaTayan vyktiikurvnnityrthH| yathAzramaNasyatathA zramaNopAsakasyApitrINi nirjarAdikAraNAnIti darzayannAha-'tihI'tyAdi, kaNThyaM / anantaraM karmanirjaroktA, sA ca pudgalapariNAmavizeSarUpetipudgalapariNAma-vizeSamabhidhAtumAha mU. (225) tivihe poggalapaDighAte, paM0 taM0-paramANupoggale paramANupoggalaM pappa
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 sthAnaM-3,- uddezakaH-4 paDihannijjA lukkhattAte vA paDihanijA logaMte vA paDihanijA vR. 'tivihe' ityAdi, pudgalAnAm-aNvAdInAMpratighAto-gatiskhalanaM pudgalapratighAtaH, paramANuzcAsau pudgalazca paramANupudgalaH sa tadantaraM prApya pratihanyeta-gateH pratighAtamApadyeta, rUkSatayA vA tathAvidhapariNAmAntarAt gatitaH pratihanyeta, lokAnte vA, parato dharmAstikAyAbhAvAditi / pudgalapratighAtaM ca sacakSureva jAnAtIti tanirUpaNAyAha mU. (226) tivihe cakkhU paM0 taM0-egacakkhU bikakkhU ticakkhU, chaumatthe NaM maNusse egacakkhUdeve bicakkhUtahAsave samaNevA mAhaNe vA uppannanANadasaNadhare seNaM ticakkhUttikttavvaM sitA vR.tivihe' ityAdi, prAyaH kaNThyaM, cakSuH-locanaMtadravyato'kSi bhAvato jJAnaMtadyasyAsti sa tadyogAccakSureva, cakSuSmAnityarthaH, sa ca trividhaH-cakSuHsaGkhyAbhedAt, tatraikaM cakSurasyetyekacakSurevamitarAvapi, chAdayatIti chadma-jJAnAvaraNAdi tatra tiSThatIti chadmasthaH, sa ca yadyapyanutpannakevalajJAnaH sarva evocyate tathApIhAtizayavatzrutajJAnAdivarjito vivakSita iti ekacakSuH cakSurindriyApekSayA, devo dvicakSuH cakSurindriyAvadhibhyAm, utpannamAvaraNakSayopazamena jJAnaM cazrutAvadhirUpaM darzanaM ca-avadhidarzanarUpaM yo dhArayati-vahati sa tathA ya evaMbhUtaH sa tricakSuH, cakSurindriyaparamazrutAvadhibhiriti vaktavyaM syAt, sa hi sAkSAdivAvalokayati heyopAdeyAni samastavastUni, kevalI tviha na vyAkhyAtaH, kevalajJAnadarzanalakSaNacakSurdvayakalpanAsambhave'pi cakSurindriyalakSaNacakSuSa upayogAbhAvenAsatkalpatayA tasya cakSustrayaM na vidyata itikRtveti, dravyendriyApekSayAtuso'pinavirudhyata iti|ckssussmaannntrmuktH, tasya cAbhisamAgamo bhavatIti taM digbhedena vibhajayannAha mU. (227)tividheabhisamAgame paM0 20-uTuMahaM tiriyaM, jayANaMtahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA atisese nANadaMsaNe samuppajati se NaM tappaDhamatAte uDDamamisameti tato tiritaM tato pacchA ahe, ahologeNaM durabhigame pannatte samaNAuso! 'tivihe ityAdi, abhItyarthAbhimukhyena natu viparyAsarUpatayA samiti-samyaknasaMzayatayA tathA A-maryAdayA gamanamabhisamAgamo-vastuparicchedaH / ihaiva jJAnabhedamAha-'jayA Na'mityAdi, 'aisesa'tti zeSANi-chadmasthajJAnAnAnyatikrAntamatizeSa-jJAnadarzanaM tacca paramAvadhirUpamiti sammAvyate, kevalasya nakrameNopayogoyenataprathamatayetyAdisUtramanavadyusyAditi, tasya-jJAnAderutpAdasya prathamatA tapathamatA tasyAM 'uDaMti' Urdhvalokamabhisameti-samavagacchati jAnAti tatastiyagiti-tiryaglokaMtatastRtIyesthAne'dha ityadholokamabhisameti, evaMca sAmarthyAtprAptamadholoko durabhigamaH, krameNa paryantAdhigamyatvAditi, he zramaNAyuSmanniti ziSyAmantraNamiti / ___anantaramabhisamAgama uktaH, sacajJAnaMtacaddhirihaiva vakSyamANatvAditi RddhisAdhAt tabhedAnAha mU. (228) tividhA iDDI paM0 taM0-deviTI rAiTTI gaNiDDI 1, deviDativihA paM0 taM0-vimANiDDI viguvvaNiDDI pariyAraNiDDI 2, ahavA deviDDI tivihA paM0 taM0-sacittA acittA mIsitA 3,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 3/4/228 rAiTI tividhA paM0 taM0- ranno atiyANihI ranno nijANiDDI rannobalavAhaNa-kosakoTThAgAriDDhI 4, ahavA rAtiDDI tivihA paM0 taM0-sacittA acittA mIsitA 5, gaNiDDI tivihA paM0 taM0nANiDDI daMsagiDDI carittiDDI, ahavA gaNiDDI tivihA paM0 taM0-sacittA acittA mIsiyA 8, / vR. 'tivihA iDDI' ityAdi, sUtrANi sapta sugamAni, navaraM devasya indrAdeRddhiH aizvaryaM devaddhiravaM rAjJaH - cakravatyadirgaNino-gaNAdhipaterAcAryasyeti 1 / vimAnAnAM vimAnalakSaNA vA RddhiH-samRddhiH, dvAtriMzallakSAdikaM bAhulyaM mahattvaM ratnAdiramaNIyatvaM ceti vimAnarddhiH, bhavati ca dvAtriMzallakSAdikaM saudharmAdiSu vimAnabAhulyam, yathoktam 119 11 " battIsa aTThavIsA bArasa aTTha cauro sayasahassA / AreNa baMbhalogA vimANasaMkhA bhave esA paMcAsa catta chacceva sahassA laMtasukkasahasAre / sayacaura ANayapANaesu tinnAraNaccuyae ekkArasuttara heTThimesu sattuttaraM ca majjhimae / sayamegaM uvarimae paMceva anuttaravimANA' iti, 188 // 2 // // 3 // upalakSaNaM caitat bhavananagarANAmiti, vaikriyakaraNalakSaNA RddhivaikriyArddha:, vaikriyazarIrairhi jambUdvIpadvayamasaGkhyAtAn vA dvIpasamudrAn pUrayantIti, uktaM ca bhagavatyAm- "camare NaM bhaMte ! kemahiDDie jAva kevatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae ?, goyamA ! camare NaM jAva pabhU NaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM bahUhiM asurakumArehiM devehi ya devIhi ya AinnaM jAva karettae, aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU camare jAva tiriyamasaMkheje dIvasamudde bahUhiM asurakumArehiM Aine jAva karittae, esa NaM goyamA ! camarassa 3 ayameyArUve visayamette buie, no ceva NaM saMpattIe viuvvi~su 3, evaM sakke'vi do kevalakappe jaMbuddIve dIve jAva Ainne kareja"tti, paricAraNA- kAmAsevA tadarddhiH anyAn devAnanyasatkA devIH svakIyA devIrabhiyujyAtmAnaM ca vikRtya paricArayatItyevamuktalakSaNeti 2 / sacittA-svazarIrAgramahiSyAdisacetanavastusampat acetanA-vastrAbharaNAdiviSayA mizrA0 - alaGkR tadevyAdirUpA 3 / atiyAnaM nagarapravezaH, tatra Rddhi-toraNahaTTazobhAjanasammarvvAdilazraNA niryAnaM-nagarAnnirgamaH tatra RddhiH- hastikalpanasAmantararivArAdikA balaM caturaGgaM vAhanAni - vegasarAdIni kozo-bhANDAgAraM koSThA - dhAnyabhAjanAni teSAmagAra-gehaM koSThAgAraM dhAnyagRhamityarthaH teSAM tAnyeva vA RddhiryA sA tathA 4 / sacittAdikA pUrvavad bhAvanIyeti 5 / jJAnarddhirviziSTazrutasampat, darzanarddhiH pravacane niH zaGkitAditvaM pravacanaprabhAvakazAstrasampadvA cAritrarddhirniraticAratA 6 / sacittA ziSyAdikA acittA vastrAdikA mizrA tathaiveti 7 / iha ca vikarvaNAdiRRddhayo'nyeSAmapi bhavanti, kevalaM devAdInAM vizeSavatyastA iti teSAmevoktA iti / RddhisadbhAve ca gauravaM bhavatIti tadbhedAnAha mU. (229) tato gAravA paM0 taM0 - iDDIgArave rasagArave sAtAgArave / vR. 'tao gAravetyAdi vyaktaM, paraM gurorbhAvaH karmma veti gauravaM, tacca dvedhA- dravyato vajrAderbhAvato'bhimAnalobhalakSaNAzubhabhAvavata AtmanaH, tatra bhAvagauravaM tridhA, tatra RdhdhyA- narendrAdipUjAlakSaNayA AcAryatvAdilakSaNayA vA abhimAnAdidvAreNa gauravaM RddhigauravaM, RddhiprApyabhimA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 sthAnaM-3, - uddezakaH-4 nAprAptaprArthanAdvAreNAtmano'zubhabhAvobhAvagauravamityarthaH, evamanyatrApi, navaraMraso-rasanendriyArtho madhurAdiH sAtaM-sukhamiti, athavARddhayAdiSu gaurvmaadriti|anntrNcaaritrrddhiruktaa, cAritraM ca karaNamiti tyodaanaah mU. (230)tividhe karaNe paM0 -dhammie karaNe adhammie karaNe dhammitAdhammie karaNe vR. 'tivihe'ityAdi, kRtiH karaNamanuSThAnaM, tacca dhArmikAdisvAmibhedena trividhaM, tatra dhArmikasya-saMyamasyedaMdhArmikamevamitare, navaramadhArmikaH-asaMyatastRtIyo dezasaMyataH,athavA dharme bhavaM dharmo vA prayojanamasyeti dhArmikaM, viparyastamitarat, evaM tRtIyamapIti / dhArmikakaraNamanantaramuktaM, tacca dharma eveti todAnAha mU. (231) tivihe bhagavatA dhamme paM0 taM0-suadhijjhite sujjhAtite sutavassite, jayA suadhijjhitaM bhavati tadA sujjhAtiyaM bhavati jayA sujjhAtiyaM bhavati tadA sutavassiyaM bhavati, se suadhijjhite sujjhAkatite sutavasaste sutakkhAte NaM bhagavatA dhamme pnnette| __ vR.tivihe' ityAdi spaSTaM, kevalaMbhagavatA mahAvIreNetyevaMjagAda sudhAsvAmIjambUsvAminaM pratIti, suSTu-kAlavinayAghArAdhanenAdhItaM-gurusakAzAtsUtrataH paThitaM svadhItaM, tathA suSTu-vidhinA tata eva vyAkhyAnenArthataH zrutvAdhyAtam-anuprekSitaM, zrutamiti gamyaMsudhyAtam anuprekSaNA'bhAve tattvAnavagamenAdhyayanazravaNayoH prAyo'kRtArthatvAditi, anena bhedadvayena zrutadharma uktaH, tathA suSThu-ihalokAdyAzaMsArahitatvena tapasthitaM-tapasyAnuSThAnaM, sutapasthitamitica cAritradharma ukta iti, trayANAmapyeSAmuttarottarato'vinAbhAvaM darzayati-'jayA ityAdi vyaktaM, paraM nirdoSAdhyayanaM vinA zrutArthApratIteH sudhyAtaM na bhavati tadabhAve jJAnavikalatayA sutapasyitaM na bhavatIti bhAvaH, yadetat-svadhItAditrayaM bhagavatA varddhamAnasvAminA dharmaH prajJaptaH 'se' tti sasvAkhyAtaH-suSThuktaH samyagjJAnakriyArUpatvAt, tayozcaikAntikAtyantikasukhAvandhyopAyatvena nirupacaritadharmatvAt, sugatidhAraNAddhi dharma iti, uktNc||1|| "nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikro| tihaMpi samAoge mokkhojinasAsaNe bhaNio" iti, __Namiti vAkyAlaGkAre / sutapasthitamiti cAritramuktaM, tacca prANAtipAtAdivinivRttisvarUpamiti tasyA bhedAnAha mU. (232) tividhA vAvattI paM0 taM0-jANU ajANU vitigicchA, evamajhovavajjaNA priyaavjnnaa| vR. 'tivihe'tyAdi, vyAvarttanaM vyAvRttiH, kuto'pi hiMsAdyavadhernivRttirityarthaH, sA ca yA jJasya-hiMsAdehetusvarUpaphalaviduSojJAnapUrvikAvyAvRttiH,sAtadabhedAtjANuttigaditA, yAtvajJasyAjJAnAt sA ajANU ityabhihitA, yA tu vicikitsAtaH-saMzayAt sA nimittnimittinorbhedaadvicikitsetybhihitaa|vyaavRttiritynenaanntrNcaaritrmuktNtdvipkssshcaashubhaadhyvsaayaanusstthaane iti tayoradhunA bhedAnatidezata Aha-'eva'mityAdi sUtre, "evaM miti vyAvRttiriva tridhA 'ajjhovavajaNa'tti adhyupapAdanaM kvacidindriyArthe adhyupapattirabhiSvaGga ityarthaH tatra jAnato viSayajanyamana) yA tatrAdhyupapattiH sA jANU yA tvajAnataH sA ajANU yA tu saMzayavataH sA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 sthAnAGga sUtram 3/4/232 vicikitseti, 'pariyAvajjaNa' tti paryApadanaM paryApattirAsevetiyAvat, sA 'pyevameveti / 'jANu'tti jJaH, sa ca jJAnAt syAdityuktaM, jJAnaM cAtIndriyArtheSu prAyaH zAstrAditi zAstrabhedena tadbhedAnAhamU. (233) tividhe aMte paM taM0- logaMte veyaMte samayaMte / vR. 'tivihe aMte' ityAdi, amanamadhigamanamantaH paricchedaH, tatra loko -lokazAstraM tatkRtatvAt tadadhyeyatvAccArthazAstrAdiH tasmAdanto nirNayastasya vA paramarahasyaM paryanto veti lokAntaH, evamitarAvapi, navaraM vedA RgAdayaH 4 samayA jainAdisiddhAntA iti / anantaraM samayAnta uktaH, samayazca jinakevalyarhacchabdavAcyairuktaH samyagbhavatIti jinAdizabdavAcyabhedAnabhidhAtuM trisUtrImAha mU. (234) tato jinA paM0 - ohinANajine maNapajavanANajine kevalanANajine 1, tato kevalI paM0 taM0-ohinANakevalI maNapajavanANakevalI kevalanANakevalI 2, tao arahA, paM0 taM0-ohinANaarahA maNapajjavanANaarahA kevalanANaarahA 3 'tao jiNe'tyAdi, sugamA, navaraM rAgadveSamohAn jayantIti jinA:- sarvajJAH, uktaM ca119 11 " rAgo dveSastathA moho, jito yena jino hyasau / astrIzastrA kSamAlatvAdarhanevAnumIyate " iti, tathA jinA iva ye varttante nizcayapratyakSajJAnatayA te'pi jinAstatrAvadhijJAnapradhAno jino'vadhijinaH evamitarAvapi, navaramAdyAvupacaritAvitaro nirupacAraH, upacArakAraNaM tu pratyakSajJAnitvamiti, kevalam ekamanantaM pUrNaM vA jJAnAdi yeSAmasti te kevalinaH uktaM ca"kasiNaM kevalakappaM logaM jANaMti taha ya pAsaMti / kevalacarittAnANI tamhA te kevalI hoti " ' iti, - 119 11 ihApi jinavad vyAkhyA, arhanti devAdikRtAM pUjAmityarhantaH, athavA nAsti rahaH pracchannaM kiJcidapi yeSAM pratyakSajJAnitvAtte arahasaH, zeSaM prAgvat / ete ca salezyA api bhavantIti lezyAprakaraNa- mAha mU. (235) tato lesAo dubbhigaMdhAo paM0 taM0- kaNhalesA nIlalesA kAulesA 1, tao lesAo subbhigaMdhAto paM0 taM0 teU0 pamha0 sukkalesA 2 evaM doggatigAmiNIo 3 sogatigAmiNIo 4 saMkiliTThAo 5 asaMkiliTThAo 6 amaNunnAo 7 maNunnAo 8 avisuddhAo 9 visuddhAo 10 appasatthAo 11 pasatthAo 12 sItalukkhAo 13 niddhuNhAo 14 vR. 'tao' ityAdi sugamaM, navaraM 'dubmigaMdhAo' tti durabhigandhA durgandhAH, durabhigandhakatvaM ca tAsAM pudgalAtmakatvAt, pudgalAnAM ca gandhAdInAM avazyaMbhAvAdIti, Aha ca119 11 "jaha gomaDassa gaMdho suNagamaDassa va jahA ahimaDassa / ettovi anaMtaguNo lesANaM appasatthANaM " iti, nAmAnusArI cAsAM varNaH kapotavarNA lezyA kapotalezyA, dhUmravarNatyarthaH, 'submigaMdhAo' ti surabhigandhayaH, Aha ca || 9 || "jaha surabhikusumagadho gaMdho vAsANa pissamANANaM / ettovi anaMtaguNo pasatyalesANa tiNhaMpi " iti, tejo - vahnistadvarNA lezyA lehitavarNetyarthaH, tejolezyeti, padmagarbhavarNA lezyA pItavarNetyarthaH
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3, - uddezakaH -4 padmalezyA, zuklA pratItA, evaMkaraNAtprathamasUtravat / 'tao' ityAdyabhilApena zeSasUtrANyadhyeyAnIti, tatra durgatiM narakatiryagrUpAMgamayanti prANinamiti durgatigAminyaH, sugatiH- manuSyadevagatirUpA, saGkliSTAH saGkleizahetutvAditi, viparyayaH sarvatra sujJAnaH, amanojJAH "amanojJarasopetapudgalamayatvAt, avizuddhA varNataH, aprazastAH - azreyasyo'nAdeyA ityarthaH, zItarUkSAH sparzataH AdyAH, dvitIyAstu snigdhoSNAH sparzata eveti / anantaraMlezyA uktA, adhunA tadvizeSitamaraNanirUpaNAyAha mU. (236) tivihe maraNe paM0 taM0- bAlamaraNe paMDiyamaraNe bAlapaMDiyamaraNe, bAlamaraNe tivihe paM0 taM0-Thitalese saMkiliTThalese pajjavajAtalese, paMDiyamaraNe tivihe paM0 taM0-Thitalese asaMkiliTThalese pajjavajAtalese 3, bAlapaMDitamaraNe tividhe paM0 taM0-Thitalesse asaMkiliTThalese apajavajAtalese 4 191 vR. 'tivihe' ityAdi sUtracatuSTayaM, bAlaH- ajJastadvad yo varttate viratisAdhakavivekavikalatvAt sa bAlaH-asaMyatastasya maraNaM bAlamaraNam, evamitare, kevalaM- paDidhAtorgatyarthatvena jJAnArthatvAdviratiphalena phalavadvijJAnasaMyuktatvAt paNDito - buddhatattvaH saMyata ityarthaH, tathA aviratatvena bAlatvAdviratatvena ca paNDitatvAd bAlapaNDitaH saMyatAsaMyata iti, sthitA - avasthitA avizudhyantyasaGkilazyamAnA ca lezyA kRSNAdiryasmin tatsthitalezyaH, saGkilaSTA - saGkilazyamAnA saGkasalezamAgacchantItyarthaH, sA lezyA yasmiMstattathA, tathA paryavAH pArizeSyAdvazuddhivizeSAH pratisamayaM jAtA yasyAM sA tathA, vizuddhA varddhamAnetyarthaH, sA lezyA yasmiMstattatheti, atra prathamaM kRSNAdilezyaH san yadA kRSNAdilezyeSveva nArakAdiSUtpadyate tadA prathamaM bhavati, yadA tu nIlAdilezyaH san kRSNAdilezyeSUtpadyate tadA dvitIyaM, yadA punaH kRSNalezyAdiH san nIlakApotale zyeSUtpadyate tadA tRtIyam, uktaM cAntyadvayasaMvAdi bhagavatyAm yaduta "se nUnaM bhaMte ! kaNhalese nIlalese jAva sukkalese bhavittA kAulesesu neraiesu uvavajjai ? haMtA, goyamA !, se keNadveNaM bhaMte! evaM vucchai ?, goyamA ! lesAThANesu saMkilissamANesu vA visujjhamANesu vA kAulesaM pariNamai 2 kAulesesu neraiesu uvavajjai "tti, etadanusAreNottarasUtrayorapi sthitalezyAdivibhAgo neya iti / paNDitamaraNe saGklizyamAnatA lezyAyA nAsti saMyatatvAdevetyayaM bAlamaraNAdvizeSaH, bAlapaNDitamaraNe tu saGklizyamAnatA vizuddhamAnatA ca lezyAyA nAsti, mizratvAdevetyayaM vizeSa iti / evaM ca paNDitamaraNaM vastuto dvividhameva, saGklizyamAnalezyAniSedhe avasthitavarddhamAnalezyatvAt tasya, trividhatvaM tu vyapadezamAtrAdeva, bAlapaNDitamaraNaM tvekavidhameva, saGklizyamAnaparyavajAtalezyAniSedhe avasthitalezyAtvAt tasyeti, traividhyaM tvasyetaravyAvRttito vyapadezatrayapravRtteriti / maraNamanantaramuktaM, mRtasya tu janmAntare yathAvidhasya yadvastutrayaM yasmai sampadyate tasya tattasmai darzayitumAha mU. (237) tato ThANA avyavasitassa ahitAte asubhAte akhamAte anissesA anAnugAmiyattAte bhavaMti, taM0-se NaM muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavva tite niggaMthe pAvayaNe saMkite kaMkhite vitigicchite bhedasamAvanne kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaM no saddahati no pattiyati no eti taM parissahA abhijuMjiya 2 abhibhavaMti, no se parissahe abhijuMjiya 2 abhibhavai 9,
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 sthAnAGgasUtram 3/4/237 seNaM bhuMDe bhavittA agArAto anagAritaM pavvatite paMcahiM mahabbaehiM saMkite jAva kalusasamAvanne paMca mahavvatAIno saddahati jAvano se parissahe abhimuMjiya 2 abhibhavati, seNaM muMDe bhavittA agArAto anagAriyaMpavvatite chahiM jIvanikAehiMjAva abhibhavai3 / tato ThANA vavasiyassa hitAte jAva AnugAmitattAte bhavaMti, taM0 - seNaMbhuMDe bhavittA agArAtoaNagAriyaMpavvatite niggaMthe pAvayaNe nissaMkite nikaMkhitejAva no kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaMsadahati pattiyatiroteti se parissahe abhimuMjiyara abhibhavati, notaMparissahAabhijuMjiyara abhibhavaMti 1, seNaMbhuMDe bhavittAagArAto anagAriyaMpavvatitesamANepaMcahiMmahabbaehiM nissaMkie nikaMkhie jAva parissahe abhimuMjiya 2 abhibhavai, no taM parissahA abhimuMjiya 2 abhibhavaMti 2, seNaMbhuMDe bhavittA agArAoanagAriyaMpavvaie chahiMjIvanikAehiM nissaMkite jAva parissahe abhimuMjiya 2 abhibhavati, no taM parissahA abhimuMjia 2 abhibhavaMti 3 / vR. 'tao ThANe'tyAdi, trINi sthAnAni-pravacanamahAvratajIvanikAyalakSaNAni avyavasitasya-anizcayavato'parAkramavato vA'hitAya-apathyAyAsukhAya-duHkhAya akSamAyaasaGgatatvAyaaniHzreyasAya-amokSAyAnugAmikatvAya-azubhAnubandhAya bhavanti, seNaM tiyasya trINi sthAnAnyahitAditvAya bhavanti sa zaGkito-dezataH sarvato vA saMzayavAn, kAsitastathaiva matAntarasyApi sAdhutvena mantA vicikitsitaH-phalaM prati zaGkopetaH ata eva bhedasamApannodvaidhIbhAvamApannaH-evamidaM na caivamitimatikaH kaluSasamApanno-naitadevamitipratipattikaH, tatazca nirgranthAnAmidaMnairgranthaM prazastaMpragahataMprathamaMvA vacanamitipravacanam-Agamo dIrghatvaM prAkRtatvAt, nazraddhattesAmAnyatonapratyeti-naprItiviSayIkarotinarocayati-nacikIrSAviSayIkaroti 'ta'miti ya evaMbhUtastaM pravrajitAbhAsaM parisahyanta iti parISahAH-kSudAdayaH abhiyujya 2-sambandhamupagatya pratispardha vA abhibhavanti-nyakkurvantIti, zeSaM sugamam / uktaviparyayasUtraM prAgvat, kintu hitam-adoSakaramiha paratra cAtmanaH pareSAM ca pathyAnabhojanavat, sukham-AnandastRSitasya zItalajalapAna iva kSamam-ucitaM tathAvidhavyAdhivyAghAtakauSadhApAnamivaniHzreyasaM-nizcitaM zreyaH-prazasyaMbhAvataH paJcanamaskArakaraNamivaanugAmikamanugamanazIlaM bhaasvrdrvyjnitcchaayeveti| ayaM caivaMvidhaH sAdhurihaiva pRthivyAM bhavatItyarthena sambandhena pRthivIsvarUpamAha mU. (238) egamegA NaM puDhavI tihiM valaehiM savao samaMtA saMparikkhittA, taM0ghanodadhivalaeNaM ghanavAtavalaeNaM tanuvAyavalateNaM vR. egamege'tyAdi, ekaikA pRthvI ratnaprabhAdikAsavataH, kimuktaMbhavati? -samantAdathavA dikSu vidikSucetyarthaH 'samparikSiptA' veSTitA AbhyantaraMghanodadhivalayaMtataHkrameNetare, tatraghanaHstyAno himazilAvat udadhiHjalanicayaH sa cAsau sa ceti ghanodadhiH sa eva valayamiva valayaMkaTakaMghanodadhivalayaM tena, evamitareapi, navaraMghanazcAsauvAtazcatathAvidhapariNAmopetodhanavAtaH, evaMtanuvAto'pi tathAvidhapariNAma eveti, bhavantyatra gaathaaH||1|| "navi aphusaMti alogaM causupi disAsu svvpuddhviio| saMgahiyA valaehiM vikkhaMbhaMtesi vocchAmi
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -4 // 2 // // 3 // chacceva 1 addhapaMcama 2 joyaNa saddhaM ca 3 hoi rayaNAe / udahI 1 ghana 2 tanuvAyA 3 jAhAsaMkheNa niddiTThA tibhAgo 1 gAuyaM ceva 2 tibhAgo gAuyassa ya 3 / Aidhuve pakkhevo aho aho jAva sattamiaM " iti, etAsu ca pRthivISu nArakA eva utpadyanta iti tadutpattividhimabhidhAtumAhamU. (239) neraiyA NaM ukkoseNaM tisamatiteNaM viggaheNaM uvavajjaMti, egiMdiyavajraM jAva vemANiyANaM / vR. 'neraiyANa' mityAdi, trayaH samayAstrirasamayaM tadyatrAsti sa trisamayikastena vigraheNavakragamanena, 'ukkoseNaM' ti trasAnAM hi trasanADyantarutpAdAt vakradvayaM bhavati, tatra ca traya eva samayAH, tathAhi Agneyadizo naiRtadizamekena samayaina gacchati, tato dvitIyena samazreNyA'dhastatastRtIyena vAyavyadizi samazreNyaiveti trasAnAmeva trasotpattAvevaMvidha utkarSeNa vigraha ityAha- 'egediye' tyAdi, ekendriyAstvekenadriyeSu paJcasAmayikenApyutpadyante, yataste bahistAt trasanADIto bahirapyutpadyante, tathAhi 119 11 "vidisAu disaM paDhame bIe paisarai loyanADIe / taie uppiM dhAvai cautthae nIe bAhiM tu paMcamae vidisIe gaMtuM uppajjae u egiMdi"tti sambhava evAyaM bhavati tu catuHsAmayika eva, bhagavatyAM tathoktatvAditi, tathAhi "apajattagasuhumapuDhavikAie NaM bhaMte! ahelogakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA je bhavie uDDaloyakhettanAlIe bAhirille khette apajjattasuhumapuDhavikAiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte! katisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ?, go0 ! tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNa uvavajjejjA" ityAdi, vishessnnvtyaampyuktm||1|| "sutte causamayAo natthi gaI u parA viniddiTThA / jaya paMcasamayA jIvassa imA gaI loe jo tamatamavidisAe samohao baMbhalogavidisAe / vavajaI gaI so niyama paMcasamayAe uvavAyAbhAvAo na paMcasamayAhavA na saMtAvi / bhaNiyA jaha causamayA mahallabaMdhe na santAvi " // 2 // // 3 // ' iti, ata uktam- 'egiMdiyavajjaM 'ti yAvadvaimAnikAnAmiti - vaimAnikAntAnAM jIvAnAM trisAmayika utkarSeNa vigraho bhavatIti bhAvaH / " 193 mohavatAM tristhAnakabhidhAyAdhunA kSINamohahasya tadAha mU. (240) khINamohassa NaM arahao tato kammaMsA jugavaM khijjaMti, taM0-nANAvaraNijjaM daMsaNAvaraNijjaM aMtarAtiyaM / vR. 'khINe' tyAdi 'kSINamohasya' kSINamohanIyakarmmaNo'rhato - jinasya trayaH karmAMzAHkarmmaprakRtaya iti uktaM ca 119 11 3 13 "carame nANAvaraNaM paMcavihaM daMsaNaM cauvigappaM / paMcavihamaMtarAyaM khavaittA kevalI hoi " iti,
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 sthAnAGgasUtram 3/4/240 zeSa kaNThyam / anantaramazAzvatAnAM tristhAnakamuktam, adhunA zAzvatAnAM tadAha mU. (241) abhitInakkhatte titAre paM020 savaNo 2 assiNI 3 bharaNI 4 magasire 5 pUsse 6 jetttthaa| vR. 'abhI'tyAdi sUtrANi sptknntthyaaniiti|prmprsuutrekssiinnmohsy tristhAnakamuktamadhunA tadvizeSANAM tIrthakRtAM tadAha mU. (242) dhammAto NaM arahAo saMtI arahA tihiM sAgarovamehiM ticaubbhAgapaliovamaUNaehiM vItikaMtehiM samuppanne / vR.'dhamme tyAdiprakaraNaM, ticaubmAgattitribhizcaturbhAgaH-pAdaiH palyopamasya satkairUnAni tricaturbhAgapalyopamonAni taivyatikrAntairiti, uktaM ca-"dhammajiNAo saMtI tihi u ticaubhAgapaliyaUNehiM / ayarehiM smuppnno"ti| mU. (243) samaNassaNaMbhagavaomahAvIrassajAvatacAopurisajugAojugaMtakarabhUmI, mallI NaM arahA tihiM purisasaehiM saddhiM muMDe bhavittA jAva pavvatite, evaM paasevi|| vR. samaNasse tyAdi, yugAnipaJcavarSamAnAnikAlavizeSAlokaprasiddhAnivAkRtayugAdIni tAni ca kramavyavasthitAni tatazca puruSA guruziSyakramiNaH pitAputrakramavanto vA yugAnIva puruSayugAni, puruSasiMhavatsamAsaH, tatazca paJcamyA dvitIyArthatvAt tRtIyaM puruSayugaM yAvat, jambUsvAminaM yAvadityarthaH, 'yuga'tti puruSayugaM tadapekSayA'ntakarANAM-bhavAntakAriNAM nirvANagAminAmityarthaH, bhUmiH-kAlo yugAntakarabhUmiH, idamuktaM bhavati-bhagavato varddhamAnasvAminastIrthe tasmAdevAvadhestRtIyaMpuruSaMjambUsvAminaMyAvanirvANamabhUta, tatauttaraMtadvayavaccheda iti / 'mallI'tyAdi sUtradvayaM, tatra saMvAdaH- "ego bhagavaMvIro pAso mallI yatihiM tihiM saehi"ti mallijinaH strIzatairapi tribhiH| mU. (24) samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa tinni sayA cauddasapuvINaM ajiNANaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAtINaM jiNa iva avitahavAgaramANANaM ukkosiyA cauddasapuvvisaMpayA hutthaa| vR. 'samaNe'tyAdi, ajiNANaM'ti asarvajJatvena jinasaMkAzAnAMsakalasaMzayacchedakatvena sarbe-sakalA akSarasannipAtA:-akArAdisaMyogA vidyante yeSAMtetathAsvArthikenpratyayopAdAnAt teSAM, viditasakalavAGmayAnAmityarthaH, vAgaramANANanti vyAgRNatAM vyAkurvatAmityarthaH / . mU. (245) tao titthayarA cakkavaTTI hotthA taM0-saMtI kuMthU aro3 vR. 'tao' ityAdi, atroktm||1|| "saMtI kuMthU aaroarahaMtAceva cakkavaTTI y| __ avasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo" iti| tIrthakarAzcaite vimAnebhyo'vatIrNA iti vimAnatristhAnakamAha mU. (246) tato gevijavimANapatthaDA pannattA taM0-hiDimagevijavimANapatthaDe majjhimagevijavimANapatthaDe uparimagevijavimANapatthaDe, hiDimagevijamavimANapatthaDe tivihe paM0 taM0-heTThima 2 gevijavimANapatthaDe hehimamajjhimagevijavimANapatthaDe hehimauvarimage
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 3 - uddezakaH -4 vijjavimANapatthaDe, majjhimagevijjavimANapatthaDe tivihe paM0 taM0-majjhimaheTThimagevejavimANapatthaDe majjhima 2 - gevijja0 majjhimauvarimagevijja0, uvarimagevijavimANapatthaDe tivihe paM0 taM0uvarimaheTThimagevijja0 uvarimamajjhimagevijja0 uvarima 3 gevijjavimANapatthaDe / vR. 'tao' ityAdi, lokapuruSasya grIvAsthAne bhavAni graiveyakAni tAni ca tAni vimAnAni ca teSAM prastaTA-racanAvizeSavantaH samUhAH / iyaM ca graiveyakAdivimAnavAsitA karmmaNaH sakAzAt bhavatIti karmmaNaH tristhAnakamAha mU. (247) jIvANaM tidvANanivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNiMti vA ciNissaMti vA, taM0-itthinivvattite purisanivvattie napuMsaganivvattite, evaM ciNauvaciNabaMdhaudIraveda taha nijarA ceva / 195 vR. 'jIvANa' mityAdi, sUtrANi SaT, tatra tribhiH sthAnaiH strIvedAdibhirnirvarttitAn-arjitAn pudgalAn pApakarmmatayA azubhakarmmatvenottarottarAzubhAdhyavasAyatazcitavantaH - AsaMkalanata evamupacitavantaH - paripoSaNata eva baddhavanto-nirmApaNataH udIritavantaH -adhyavasAyavazenAnudIrNodayapravezanataH veditavantaH anubhavanataH nirjaritavantaH pradezaparizATanataH, saGgrahaNIgAthArddhamatra- 'evaM ciNauvaciNabaMdhaudIraveya taha nijjarA ceva' tti 'eva' miti yathaikaM kAlatrayAbhilApenoktaM tathA sarvANyapIti / karmma ca pudgalAtmakamiti pudgalaskandhAn prati tristhAnakamAha mU. (248) tipatesitA khaMdhA anaMtA pannattA, evaM jAva tiguNalukkhA poggalA anaMtA patrattA / vR. 'tipaesie' tyAdi, spaSTamiti, sarvasUtreSu vyAkhyAtazeSaM kaNThyamiti / sthAnaM - 3 - uddezakaH 4 - samAptaH sthAnaM - 3 - samAptam sthAnaM - 4. - vR. vyAkhyAtaM tRtIyamadhyayanam, adhunA saGghayAkramasaMbaMddhameva catuHsthAnakAkhyaM caturthamArabhyate, asya cAyaM pUrveNa saha vizeSasambandhaH - anantarAdhyayanavicitrA jIvAjIvadravyaparyAyA uktA ihApi ta evocyante, -: sthAna - 4- uddezakaH - 1 : ityanena sambandhenAyAtasyAsya caturuddezakasya caturanuyogadvArasya sUtrAnugame prathamoddezakAdisUtrametat mU. (249) cattAri aMtakiriyAto paM0 taM0-tattha khalu paDhamA imA aMtakiriyAappakammapaccAyAte yAvi bhavati, se NaM muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavvatite saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule lUhe tIraTThI uvahANavaM dukkhakkhave tavassI tassa NaM no tahappagAre tave bhavati no tahappagArA veyaNA bhavati tahappagAre purisajjAte dIheNaM paritAteNaM sijjhati bujjhati muccati parinivvAti savvadukkhANamaMtaM karei, jahA se bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTI, paDhamA aMtakiriyA ahAvarA docA aMtakiriyA, mahAkamme paJcAjAte yAvi bhavati, se gaMbhuMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvatite, saMjamabahule saMvarabahule jAva uvahANavaM dukkhakkhave tavassI, tassa NaM tahappagAre
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 sthAnAGga sUtram 4/1/249 tave bhavati tahappagArA veyaNA bhavati, tahappagAre purisajAte niruddhaNaM paritAteNaM sijhatijAva aMtaM kareti jahA se gatasUmAle anagAre, docA aMtakiriyA 2, __ ahAvarAtacAaMtakiriyA, mahAkamme paJcAyAte yAvibhavati, seNaMmuMDe bhavittAagArAto anagAriyaMpavvatite, jahA docA, navaraMdIheNaM paritAteNaMsijjhatijAvasavvadukkhANamaMtaM kareti, jahA se saNaMkumAre rAyA cAuraMtacakkavaTTI taccA aMtakiriyA 3, ____ ahAvarA cautthA aMtakiriyA appakammapaJcAyAte yAvi bhavati, seNaM muMDe bhavittA jAva pavvatite saMjamabahule jAvatassaNaMno tahappagAre tave bhavatinotahappagArAveyaNAbhavati, tahappagAre purisajAe niruddhaNaM paritAteNasijjhatijAva savvadukkhANamaMtaM kareti, jahA sAmarudevA bhagavatI, cautthA aMtakiriyA 4 vR. asya cAyamabhisambandhaH-anantaroddezakasyopAntyasUtre karmaNazcayAdhuktamiha tu karmaNastatkAryasya vA bhavasyAntakriyocyataiti, athavA zrutaM mayA''yuSmatAbhagavataivamAkhyAtamityabhidhAya yattadAkhyAtaM tadabhihitaM tathedamaparaM tenaivAkhyAtaM yattaducyata ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA-antakriyA-bhavasyAntakaraNamtatrayasyanatathAvidhaMtaponApiparISahAdijanitAtathAvidhA vedanA dIrgheNa ca pravrajyAparyAyeNa siddhirbhavati tasyaikA 1 yasya tu tathAvidhe tapovedane alpenaivaca pravrajyAparyAyeNa siddhiH syAttasya dvitIyAra yasyacaprakRSTetapovedane dIrgheNacaparyAyaNasiddhistasya tRtIyA 3 yasya punaravidyamAnatathAvidhatapovedanasya hUsvaparyAyeNa siddhistasya caturthIti, antakriyAyAekasvarUpatve'pisAmagrIbhedAtcAturvidhyamitisamudAyArthaH,avayavArthastvayaM-catamro'ntakriyAH prajJaptA bhagavatetigamyate, 'tatre'tisaptamI nirdhAraNe tAsucatasRSumadhyeityarthaH, khalukyAlaGkAre, iyamanantaraM vakSyamANatvena pratyakSAsannA prathamA, itarApekSayAAdyAantakriyA, iha kazcitpuruSaH devalokAdau yAtvA tato'lpaiH-stokaiH karmabhiH karaNabhUtaiH pratyAyAtaH-pratyAgato mAnuSatvaM iti alpakarmapratyAyAtoya itigamyate, athavA ekatra janitvAtato'lpakarmA san yaH pratyAyAtaH sa tathA, laghukarmatayotpanna ityarthaH, cakAro vakSyamANamahAkApekSayA samuccayArthaH, api sambhAvane, sambhAvyate'yamapi pakSa ityarthaH, bhavati-syAt, sa iti asau, NaM vAkyAlaGkAre, muNDo bhUtvA dravyataH zirolocena bhAvato rAgAdyapanayanena agArAdravyato gehAdbhAvataH saMsArAbhinandidehinAmAvAsabhUtAdavivekagehAnniSkamyetigamyateanagAritAM-agArI-gRhIasaMyataH tapratiSedhAdanagArI-saMyatastadmAvastattAtAMsAdhutAmityarthaH,pravrajitaH-pragataHprApta ityarthaH,athavA vibhaktipariNAmAdanagAritayA-nirgranthatayA 'pravrajitaH' pravrajyAM pratipannaH, kiMbhUta ityAha'saMjamabahule'tti saMyamena-pRthivyAdisaMrakSaNalakSaNena bahulaH-pracuro yaH sa tathA, saMyamo vA bahulo yasyasa tathA, evaMsaMvarabahulo'pi, navaramAzravanirodhaH saMvaraH, athavAindriyakaSAyanigrahAdibhedaH, evaM ca saMyamabahulagrahaNaM prANAtipAtavirateH prAdhAnyakhyApanArthaM, ytH||1|| "ekaM ciya ettha vayaM niddiDha jinavarehiM svvehiN| pANAivAyaviramaNamavasesA tassa rakkhaTThA" iti, etaca dvitayamapirAgAdyupazamayuktacittavRtterbhavati, ataAha-samAdhibahulaH, samAdhistuprazamavAhitA jJAnAdirvA, samAdhiH punarniHsnehasyaiva bhavatItyAha-'lUhe'rUkSaH-zarIre manasi ca
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 sthAnaM-4, - uddezakaH-1 dravyabhAvehavarjitatvenaparuSaH, lUSayati vA karmAmalamapanayatItilUSaH, kathamasAvevaMsaMvRtta ityAhayataH "tIraTThI" tIraM-pAraM bhavArNaavasyArthayataityevaMzIlastIrArthI tIrasthAyI vA tIrasthitiriti vA prAkRtatvAt tIraDetti, ata eva uvahANavaM'ti upadhIyate-upaSTabhyate zrutamaneneti upadhAnaM zrutaviSayastapaupacAra ityarthaH tadvAn, ata eva-'dukkhakkhave'ttiduHkham-asukhaM tatkAraNatvAdvA karmatatkSapayatItiduHkhakSapaH, karmakSapaNaMcatapohetukamityata Aha-'tavassI'titapo'bhyantaraM karmendhanadahanajvalanakalpamanavaratazubhadhyAnalakSaNamasti yasya sa tapasvI, 'tassa NaM'ti yazcaivaMvidhastasya NaM vAkyAlaGkAre no tathAprakAram-atyantaghoraM varddhamAnajinasyeva tapaH-anazanAdi bhavati, tathA no tathAprakArA-atidhoraivopasargAdisampAdyA vedanA-duHkhAsikA bhavati, alpakarmapratyAyAtatvAditi, tatazca tattathAprakAramalpakarmapratyAyAtAdivizeSaNakalApopetaMpuruSajAtaM-puruSaprakAro dIrpaNa' bahukAlena paryAyeNa' pravrajyAlakSaNena karaNabhUtena siddhayati-aNimAdiyogena niSThitArtho vA vizeSataH siddhigamanayogyo vA bhavati, sakalakarmanAyakamohanIyaghAtAt, tato ghAticatuSTayaghAtena budhdhyate kevalajJAnabhAvAt samastavastUni, tatomucyatebhavopagrAhimakarmabhiH, tataH parinirvAtisakalakarmakRtavikAranyatikaranirAkaraNena zItIbhavatIti, kimuktaM bhavatItyAha-sarvaduHkhAnAmantaM karoti, zArIramAnasAnAmityarthaH, atathAvidhatapovedano dIrgheNApi paryAyeNa kiM ko'pi siddhaH ? iti zaGkApanodArthamAha___'jahA se ityAdi, yathA'sau yaH prathamajinaprathamanandano nandanazatAgrajanmA bharato rAjA catvAro'ntAH-paryantAH pUrvadakSiNapazcimasamudrahimavallakSaNA yasyAH pRthivyAH sA caturantA tasyA ayaM svAmitveneti cAturantaH sa cAsau cakravartI ceti sa tathA, sa hi prAgbhave laghUkRtakA sarvArthasiddhavimAnAcyutvA cakravartitayotpadya rAjyAvastha eva kevalamutpAdya kRtapUrvalakSapravrajyaH atathAvidhatapovedana eva siddhimupagata iti prathamAntakriyeti 1, ____ 'ahAvare'ti 'atha'anantaramaparA pUrvApakSayA'nyA dvitIyasthAne'bhidhAnAt dvitIyA mahAkarmabhiH-gurukarmabhirmahAkarmA san pratyAyAtaH pratyAjAto vA ya; sa tathA, 'tassa Na'miti, tasya-mahAkarmapratyAyAtatvena tatkSapaNAya tathAprakAraM ghoraMtapobhavati, evaM vedanA'pi, karmodayasampAdyatvAdupasargAdInAmiti, 'niruddhene ti alpena yathA'saugajasukumAro viSNulaghubhrAtA, sa hi bhagavato'riSThanemijinanAthasyAntike pravrajyAMpratipadya zmazAne kRtakAyotsargalakSaNamahAtapAH zironihitajAjvalyamAnAGgArajanitAtyantavedano'lpenaivaparyAyeNa siddhavAniti, zeSaMkaNThyam 'ahAvare tyAdikaNThyaM, yathA'sausanatkumAra iticaturthacakravartI, sahimahAtapAmahAvedanazca sarogatvAt dIrghataraparyAyeNa siddhaH, tadmave siddhabhAvena bhavAntare setsyamAnatvAditi 3, _ 'ahAvare' tyAdi kaNThyaM, yathA'sau marudevI prathamajinajananI, sA hi sthAvaratve'pi kSINaprAya- karmatvenAlpakarmA avidyamAnatapovedanA ca siddhA, gajavarArUDhAyA evAyuHsamAptI siddhatvAditi 4, eteSAMca dRSTAntadAntikAnAmarthAnAMnasarvathAsAdhamyamanveSaNIyam, dezadRSTAntatvAdeSAM,yato marudevyA 'muNDe bhavitte'tyAdivizeSaNAni kAnicinna ghaTante, athavA phalataH sarvasAdharmyamapi
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 4/1/249 muNDanAdikAryasya siddhasya siddhatvAditi / puruSavizeSANAmantakriyoktA, adhunA teSAmeva svarUpanirUpaNAya dRSTAntadArthantikasUtrANi SaGkhizatimAha 198 mU. (250) cattAri rukkhA paM0 taM0 unnate nAmege unnate 1 unnate nAmamege paNate 2 paNate nAmamege unnate 3 paNate nAmamege paNate 4, 1 evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-unnate nAmege unnate, taheva jAva paNate nAmege paNate 2 / cattAri rukkhA paM0 unnate nAmamege unnatapariNae1 uNNae nAmamege paNatapariNate 2 paNate nAmamege unnatapariNate 3 vaNae nAmamege paNayapariNae 4 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-unnate nAmamege unnayapariNate caubhaMgo 4, 4 / cattAri rukkhA paM0 taM0-unnate nAmege unnataruve taheva caubhaMgo 4, 5 evAmeva cattAri purisajAyA paM0-unnate nAmaM0 4, 6 / cattAri purisajAyA paM0 taM0 unnate nAmamege unnatamaNe unna0 4, 7 / evaM saMkappe 8 panne 9 diTThI 10 sIlAyAre 11 vavahAre 12 parakkame 13 ege purisajAe paDivakkho natthi / cattAri rukkhA paM0 taM0-ujjUnAmamege ujjU ujjU nAmamege vaMke caubhaMgo 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-ujjUnAmamege 4, evaM jahA unnatapaNatehiM gamo tahA ujjUvaMkehivi bhANiyavvo, jAva parakkame / 26 vR. kaNThyaM, kintu vRzcayante - chidyante iti vRkSaH, te vivakSayA catvAraH prajJaptA bhagavatA, tatra unnataH-ucco dravyatayA 'nAme' ti sambhAvane vAkyAlaGkAre vA 'ekaH' kazcidvR kSavizeSaH, sa eva punarunnato- jAtyAdibhAvato'zokAdirityeko bhaGgaH, unnato nAma dravyata eva ekaH anyaH praNatojAtyAdibhAvairhIno nimbAdirityarthaH iti dvitIyaH praNato nAmeko dravyataH kharvva ityarthaH sa eva unnato jAtyAdinA bhAvenAzokAdiriti tRtIyaH, praNatodravyata eva kharvvaH sa eva praNato jAtyAdihIno nimbAdiriti caturthaH, athavA pUrvamunnataH tuGgaH adhunA'pyunnatastuGga evetyevaM kAlApekSayA caturbhaGgIti 'eva'mityAdi, evameva vRkSavaccatvAri puruSajAtAni puruSaprakArA anagArA agAriNo vA, unnataH puruSaH kulaizvaryAdibhirlaukikaguNaiH zarIreNa vA gRhasthaparyAye punarunnato lokottarairjJAnAdibhiH pravrajyAparyAye athavA unnata uttamabhavatvena punarunnataH zubhagatitvena kAmadevAdivadityekaH 'taheva' tti vRkSasUtramivedaM, 'jAva' tti yAvat 'paNae nAma ege paNae' tti caturthabhaGgakastAvad vAcyaM, tatra unnatastathaiva praNatastu jJAnavihArAdihInatayA durgatigamanAdvA zithilatve zailakarAjarSivat brahmadattavadveti dvitIyaH, tRtIyaH punarAgatasaMvegaH zailakavat metAryavadvA, caturtha udAyinRpamArakavatkAlazaukarikavadveti 2, evaM dRSTAntadAntikasUtre sAmAnyato'bhidhAya tadvizeSasUtrANyAha unnataH tuGgatayA eko vRkSaH unnatapariNataH azubharasAdirUpamanunnatatvamapahAya zubharasAdirUponnatatayA pariNata ityekaH, dvitIye bhaGge praNatapariNata uktalakSaNonnatatvatyAgAt, etadanusAreNa tRtIyacaturthI vAcyau, vizeSasUtratA cAsya pUrvamunnatatvapraNatatve sAmAnyenAbhihite iha tu pUrvAvasthAto'vasthAntaragamanena vizeSite iti, evaM dArzantike'pi pariNatasUtramavagantavyamiti 4, pariNAmazcAkArabodhakriyAbhedAt tridhA, tatrAkAramAzritya rUpasUtraM, tatra unnatarUpaH saMsthAnAvayavAdisaundaryAt 5, gRhasthapuruSo'pyevaM, pravrajitastu saMvignasAdhunepathyadhArIti 6, bodhapariNAmApekSANi catvAri sUtrANi, tatra unnato jAtyAdiguNairuccatayA vA unnatamanAH
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-1 199 prakRtyA audAryAdiyuktamanAH, evamamanye'pitrayaH, 'eva'miti saGkalpAdisUtreSu caturbhaGgikAtidezo'kArilAghavArthaM, saGkalpo-vikalpomanovizeSaeva vimarzaityarthaH, unnatatvaMcAsyaudAryAdiyuktatayA sadarthaviSayatayAvA 8,prakRSTaM jJAnaprajJA, sUkSmArthavivecakatvamityarthaH, tasyAzconnatatvamavisaMvAditayA 9, tathA darzanaM sRSTiH-cakSurjJAnaM nayamataM vA, tadunnatatvamapyasaMvAditayaiveti 10, kriyApariNAmApekSamataHsUtratrayam, tatrazIlAcAraH,zIlaMsamAdhistapradhAnastasyavA'5cAraH-anuSThAnaMzIlenavA-svabhAvenAcAraiti, unnatatvaMcAsyAdUSaNatayA, vAcanAntaretuzIlasUtramAcArasUtraMca bhedenAdhIyataiti 11, vyavahAraH-anyo'nyadAnagrahaNAdirvivAdovA, unnatatvamasya zlAdhyatveneti 13, parAkramaH-puruSakAravizeSaH pareSAMvA-zatrUNAmAkramaNaM,tasyonnatatvamapratihatatvena zobhanaviSayatvena ceti 12, unnataviparyavaH sarvatra praNatatvaM bhAvanIyamiti, ___ 'ege purI'tyAdi, eteSu manaHprabhRtiSu saptasu caturbhaGgikAsUtreSu eka eva puruSajAtAlApako'dhyetavyaH,pratipakSo-dvitIyapakSo dRSTAntabhUtaH vRkSasUtraMnAsti, nAdhyetavyamitiyAvat, ihamanaHprabhRtInAMdArzantikapuruSadharmANAM dRSTAntabhUtavRkSeSvasambhavAditi / 'ujju'ttiRjuH-avakro nAmetipUrvavadekaH kazcidRkSaH tathARjuHaviparItasvabhAvaaucityenaphalAdisampAdanAdityekaH, dvitIye dvitIyaM padaM vaGka iti-vakraH, phalAdau viparItaH, tRtIye prathamapadaM vakra:-kuTilaH caturthaH sujJAnaH, athavA pUrvaM RjuravakraH, pazcAdapi RjuH-avakro'thavA mUle Rjurante ca RjurityevaM caturbhaGgI kAryetyeSa dRSTAntaH 1, puruSastu RjuH-avakro bahistAt zarIragativAkceSTAdibhistathA Rjurantarniyitvena susAdhuvadityekaH, tathA Rjustathaiva 'vaGka' iti tu vakraH antarmAyitvena kAraNavazaprayuktArjavabhAvaduH-sAdhuvaditi dvitIyaH, tRtIyastu kAraNavazAddarzitabahiranArjavo'ntarnirmAya iti pravacanaguptirakSA- pravRttasAdhuvaditi, caturtha ubhayato vakraH, tathAvidhazaThaditi, kAlabhedena vA vyAkhyeyam 2 atha Rju RjupariNata ityAdikA ekAdaza caturbhaGgikA lAghavArthamatidezenAha ___ "eva'mityanena RjurnAma RjurityAdinopadarzitakramabhaGgakakrameNa 'yatheti yena prakAreNa pariNatarUpAdivizeSaNanavakavizeSitatayetyarthaH, unnatapraNatAbhyAM parasparaMpratipakSabhUtAbhyAMgamaHsadhzapAThaH kRtaH, 'tathA' tena prakAreNa pariNatarUpAdiviseSitAbhyAmityarthaH, tatra ca Rju 2 RjupariNat 2 RjurUpa 2 lakSaNAniSaTsUtrANi vRkSaSTAntapuruSadArzantikasvarUpANi, zeSANi tumanaHprabhRtIni sapta adRSTAntAnIti 13 / puruSavicAra evedamAha mU. (251) paDimApaDivanasaNaM anagArassa kappaMti cattAri bhAsAto bhAsittae, taM0jAyaNI pucchaNI aNunnavaNI puTThassa vaagrnnii| dhR. sphuTaM, paraM pratimA-bhikSupratimA dvAdaza samayaprasiddhAstAH pratipannaH-abhyupagatavAn yastasya, yAcyate'nayeti yAcanI pAnakAdeH dAhisi me etto annataraM pANagajAyamityAdisamayaprasiddhakrameNa, tathApracchanImAgadiH kathaJcitsUtrArthayorvA, tathAanujJApanI avagrahasya tathA pRSTasya kenApyathadivyAkaraNI-pratipAdanIti ||bhaassaaprstaavaadmaassaabhedaanaah mU. (252) cattAri bhAsAjAtA paM0 taM0-saccamegaM bhAsajAyaM bIyaM mosaM taiyaM saccamosaM cautthaM ascmosN4||
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 sthAnAGga sUtram 4/1/252 vR.cattAribhAse'tyAdi, jAtam-utpattidharmakaMtacca vyaktivastu, ato bhASAyAjAtAnivyaktivastUnibhedAH-prakArAH bhASAjAtAni, tatra santomunayoguNAH padArthAvAtebhyohitaMsatyamekaMprathamaMsUtrakramApekSayA bhASyatesA tayAvA bhASaNaM vA bhASA-kAyayogagRhItavAgyoganisRSTabhASAdravyasaMhatiH tasyA jAtaM-prakAro bhASAjAtaM astyAtmetyAdivat, dvitIyaM sUtrakramAdeva 'mosaM'ti prAkRtatvAnmRSA-anRtaMnAstyAtmetyAdivat, tRtIyaMsatyamRSA-tadubhayasvabhAvaMAtmA'styakartetyAdivat, caturthamasatyAmRSA-anubhayasvabhAvaM dehItyAdivaditi, bhavatazcAtra gaathe||1|| "saccA hiyA satAmiha saMto muNao guNA payatthA vaa| tavivarIyA mosA mIsA jA tadubhayasahAvA // 2 // anahigayA jA tIsuvi sado ciya kevalo asccmusaa| ___ eyA sabheyalakkhaNa sodAharaNA jahA sutte" iti, puruSabhedanirUpaNAyaiveyaM trayodazasUtrI mU. (253) cattAri vatthA, paM0 taM0-suddhe nAma ege suddhe 1 suddhe nAmaM ege asuddhe 2 asuddhe nAma ege suddhe 3 asuddhe nAmaMege asuddhe 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-suddhe nAma ege suddhe caubhaMgo 4, evaM pariNatarUve vatthA sapaDivakkhA, cattAri purisajAtA paM0 taM0suddhe nAmaMege suddhamaNe caubhaMgo 4, evaM saMkappe jAva prkkme|| vR. 'cattAri vatthe' tyAdi, spaSTa, navaraM zuddhaM vastraM nirmalatantvAdikAraNArabdhatvAt punaH zuddhamAgantukamalAbhAvAditi, athavApUrvaM zuddhamAsIdidAnImapizuddhameva, vipakSI sujJAnAveveti, atha dArzantikayojanA 'evameve'tyAdi, zuddho jAtyAdinA punaH zuddho nirmalajJAnAdiguNatayA kAlApekSayA veti 'caubhaMgo'tti catvAro bhaGgAH samAhatAH caturbhaGgI caturbhaGgaMvA, puMlliGgatA cAtra prAkRtatvAt, tadayamartho-vastravaccatvAro bhaGgAHpuruSe'pi vAcyA iti / eva'miti yathA zuddhAt zuddhapade parecaturbhaGga sadArzantikaMvastramuktamevaMzuddhapadaprAkpade pariNatapade rUpapadecacaturbhaGgAni vastrANi 'sapaDivakkha'ttisapratipakSANisadAntikAnivAcyAnIti, tathAhi-cattArivatthA pannattA, taMjahA-suddhe nAma ege suddhapariNae caturbhaGgI, "evameve'tyAdi puruSajAtasUtracaturbhaGgI, evaM suddhe nAma ege suddharUve caturbhaGgI, evaM puruSeNApi, vyAkhyA tu puurvvt| __ 'cattArI'tyAdi, zuddhobahiH zuddhamanAantaH evaM zuddhasaGkalpaH zuddhaprajJaHzuddhaSTiHzuddhazIlAcAraH zuddhavyavahAraH zuddhaparAkrama iti vastravarjAH puruSA eva caturbhaGgavanto vAcyAH, vyAkhyA ca prAgiveti, ata evAe-eva'-mityAdi / puruSabhedAdhikAra evedamAha mU. (254) cattAri sutA paM0 20-atijAte aNujAte avajAte kliNgaale| vR.sutAH-putrAH aijAe ttipituH sampadamatilamayajAtaH-saMvRtto'tikramya vAtAM yAtaHprApto viziSTatarasampadaMsamRddhatara ityarthaH ityatijAto'tiyAtovA, RSabhavat, tathA anujAe'tti anurUpaH, sampadA pitustulyojAto'nujAtaHanugatovApitRvibhUtyA'nuyAtaH,pitRsamaityarthaH, mahAyazovat, AdityayazasA pitrAtulyatvAttasya, tathA avajAe'ttiapaityapasadohInaHpituH sampadojAto'pajAtaH pituH sakAzAdISaddhInaguNa ityarthaH, Adityayazovat, bharatApekSayA tasya hInatvAt, tathA 'kuliGgAle'tti kulasya-svagotrasyAGgAra ivAGgAro dUSakatvAdupatApakatvAdveti onal
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 4, - uddezaka:-9 kaNDarIkavat, evaM ziSyacAturvidhyamapyavaseyaM, sutazabdasya ziSyeSvapi pravRttidarzanAt tatrAtijAtaH siMhagiryapekSayA vairasvAmivat, anujAtaH zayyaMbhavApekSayA yazobhadravat, upajAto bhadrabAhusvAmyapekSayA sthUlabhadravat, kulAGgAraH kUlavAlakavaduhAyinRpamArakavadveti / tathA 'cattAri tyAdi, satyo yathAvadvastubhaNanAd yathApratijJAtakaraNAcca, punaH satyaH saMyamitvena saddbhyo hitatvAd, athavA pUrvaM satya AsIdidAnImapi satya eveti caturbhaGgI / evaMprakAramasUtrANyatidizannAha- ' evaM 'mityAdi, vyaktaM, navaramevaM sUtrANi - 201 mU. (255) cattAri purisajAtA paM0 taM0-sacce nAmaM ege sacce, sacce nAmaM ege asacce 4, evaM pariNate jAva parakkame, cattAri vatthA paM0 taM0-sutInAmaM ege sutI, suInAmaM ege asuI, caubhaMgo 4, evAmeva cattAri purisajAtA, paM0 taM0 - sutInAmaM ege sutI, caubhaMgo, evaM jaheva suddheNaM vattheNaM bhaNitaM taheva sutiNAvi, jAva parakkame / vR. 'cattAri purisajAyA paM0 taM0-sacce nAmaM ege saccapariNae 4, evaM sacca rUve 4 saccamaNe 4 saccasaMkappe 4 saccapanne 4 saccadiTThI 4 saccasIlAyAre 4 saccavavahAre 4 saccaparakkametti 4, puruSAdhikAra evedamaparamAha 'cattAri vatthe'tyAdi zuci-pavitraM svabhAvena punaH zuci saMskAreNa kAlabhedena veti, puruSacaturbhaGgayAM zuciH puruSo'pUtizarIratayA punaH zuciH svabhAveneti, suipariNae suirUve ityetatsUtradvayaM dRSTAntadAntikopetam, 'suimaNe' ityAdi ca puruSamAtrAzritameva sUtrasaptakamatidizannAha'eva'mityAdi kaNThya / puraSAdhikAra evedamaparamAha mU. (256) cattAri koravA paM0 taM0 - aMbapalaMbakorave tAlapalaMbakorave vallipalaMbakorave meMDhavisANakorave, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-aMbapalaMbakoravasamANe tAlapalaMbakoravasamANe vallipalaMbakoravasamANe meMDhavisANakoravasamANe / vR. 'cattAri korave ' ityAdi, tatra AmraH cUtaH tasya pralambaH phalaM tasya korakaM tanniSpAdakaM mukulaM Amrapralambakorakam, evamanye'pi, navaram-tAlo vRkSavizeSaH, vallI - kAliGgayAdikA, meMDhaviSANA - meSazRGgasamAnaphalA vanaspatijAtiH, AulivizeSa ityarthaH, tasyAH korakamiti vigrahaH, etAnyeva catvAri dRSTAntatayopAttAnIti catvArItyuktam, na tu catvAryeva loke korakANi, bahutaropAlambhAditi, 'eve 'tyAdi sugamaM, navaramupanaya evaM yaH puruSaH sevyamAna ucitakAle ucitamupakAraphalaM janayatyasAvAmrapralambakorakasamAnaH, yastvaticireNa sevakasya kaSTena mahadupakAraphalaM karoti sa tAlapralambakorakasamAnaH, yastu aklezenAcireNa ca dadAti sa vallIpralambakorakasamAnaH, yastu sevyamAno'pi zobhanavacanAnyeva brUte upakAraM tu na kaJcana karoti sa meNDhaviSANakorakasamAnaH, tatkorakasya suvarNavarNatvAdakhAdyaphaladAyakatvAcceti / / puruSAdhikAra eva ghuNasUtra mU. (257) cattAri ghuNA paM0 taM0-tayakkhAte challikkhAte kaTThakkhAte sArakkhAte, evAmeva cattAri mikkhAgA paM0 taM0 tayakkhAyasamANe jAva sArakkhAyasamANe, tayakkhAtasamANassa NaM bhikkhAgassa sArakkhAtasamANe tave pannatte, sArakkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 sthAnAGga sUtram 4/1/257 tayakhAtasamANe tave pa0, challikkhAyasamANasaNaM bhikkhAgassa kaTThakkhAyasamANe tave pa0 vR. 'tvacaM-bAhyavalkaM khAdatIti tvakkhAdaH, evaM zeSA api, navaraM 'challitti abhyantaraM valkaMkASThaM-pratItaMsAraH-kASThamadhyamiti dRSTAntaH, 'evameve'tyAdhupanayasUtraM, bhikSaNazIlA bhikSaNadharmANo bhikSaNe sAdhavo vA bhikSAkAH, tvakkhAdena ghuNena samAno'tyantaM santoSitayA AyAmAmlAdiprAntAhArabhakSakatvAt tvakkhAdasamAnaH, evaMchalIkhAdasamAno'lepAhArakatvAtkASThakhAdasamAno nirvikRtikAhAratayA sArakhAdasamAnaH sarvakAmaguNAhAratvAditi, eteSAM caturNAmapi bhikSAkANAM tapovizeSAbhidhAnasUtraM 'tayakkhAye'tyAdi, sugama, kevalamayaM bhAvArthaHtvakalpAsArAhArabhyavaharturnirabhiSvaGgatvAtkarmabhedamaGgIkRtyavajrasAraMtapobhavatItyato'padizyate - 'sArakkhAyasamANe tave'tti, sArakhAdadhuNasya sArakhAdatvAdeva samarthatvAt vajratuNDatvAcceti, sArakhAdasamAnasyoktalakSaNasyasAbhiSvaGgatayAtvakkhAdasamAnakarmasArabhedaMpratyasamarthatapaH syAt, tvakkhAdakaghuNasya hi tattvAdevasArabhedanaMpratyasamarthatvAditi, tathAchallIkhAdaghuNasamAnasya bhikSAkasya tvakkhAdaghuNasamAnApekSayA kiJcidviziSTabhojitvena kiJcitsAbhiSvaGgatvAt sArasvAdakASThakhAdaghuNasamAnApekSayA tvasArabhojitvena nirabhiSvaGgitvAca karmabhedaM prati kASThakhAdaghuNasamAnaMtapaHprajJaptaM, nAtitIvra, sArasvAdaghuNavat, nApyatimandAdi, tvakchallIkhAdaghuNavaditi bhAvaH, tathA kASThakhAdaghuNasamAnasya sAdhoH sArakhAdaghuNasamAnApekSayA asArabhojitvena nirabhiSvaGgatvAttvakchallIkhAdaghuNasamAnApekSayA sAratarobhojitvena sAbhiSvaGgatvAcca challIkhAdaghuNasamAnaMtapaHprajJaptaM, karmabhedaMpratinasArakhAdakASThakhAdaghuNavadatisamarthAdinApitvakkhAdadhuNavadatimandamiti bhAvaH, prathamavikalpe pradhAnataraM tapo dvitIye'pradhAnataraM, tRtIye pradhAnaM, cturthe'prdhaanmiti||anntrNvnsptyvyvkhaadkaaghunnaaHprruupitaaiti vanaspatimevaprarUpayannAha mU. (258) caubvihA taNavaNassatikAtitA paM0 taM0 - aggabIyA mUlabIyA porabIyA khNdhbiiyaa| vR. 'caubvihe'tyAdi, vanaspatiH pratItaH sa eva kAyaH-zarIraM yeSAM te vanaspatikAyAH ta eva vanaspatikAyikAH, tRNaprakArA vanaspatikAyikAstRNavanaspatikAyikA bAdarA ityarthaH, agraM bIjaM yeSAM te agrabIjAH-koriNTakAdayaH, agre vA bIjaM yeSAM te'grabIjAH-vrIhyAdayaH, mUlamegha bIjaM yeSAM temUlabIjAH-utpalakandAdayaH, evaM parvabIjA-ikSvAdayaH, skandhabIjAH-sallakyAdayaH, skandhaH thuDamiti, etAni ca sUtrANi nAnyavyavacchedanaparANi, tena bIjaruhasammUrcchanajAdInAM nAbhAvo mantavyaH, sUtrAntaravirodhAditi |anntrNvnsptijiivaanaaNctuHsthaankmuktm, adhunA jIvasAdharAnArakajIvAnAzritya tadAha - mU. (259) cauhi ThANehiM ahuNovavanne neraie neraiyalogaMsi icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittate, nocevaNaMsaMcAtei havvamAgacchittate, ahuNovavanne neraie nirayalogaMsi samubbhUyaM veyaNaM veyamANe icchejjA mANusaM logahavvamAgacchittate nA cevaNaM saMcAteti havvamAgacchittate 1, ahuNovavanne neraie niratalogaMsi nirayapAlehiM bhujo 2 ahiDijamANe icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittate, no cevaNaM saMcAteti havvamAgacchittate 2, ahuNovavanne neraie nirataveyaNijaMsi kammaMsi akkhINaMsi avetitaMsi anijinaMsi
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 sthAnaM-4, - uddezakaH-1 icchejjA 0 no cevaNaM saMcAie 3, evaM nirayAuaMsi kammaMsi akkhINasi jAva nocevaNaM saMcAteti havvamAgacchittate 4, icchetehiM cauhiM ThANehiM ahuNovavanne neratitejAva no cevaNaM saMcAteti havvamAgacchittae 4 vR. 'cauhI'tyAdi sugamaM, kevalaM 'ThANehiMti kAraNaiH 'ahuNovavanne ti adhunopapannaHaciropapannaH, nirgatamayaM-zubhamasmAditi nirayo-narakastatra bhavo nairayikaH, tasya cAnanyotpattisthAnatAMdayitumAha-nirayaloke, tasmAdicchenmAnuSANAmayaM mAnuSastaM lokaM kSetravizeSaM havvaM' zIghramAgantuM 'noceva'ttinaiva,gaMvAkyAlaGkAre, saMcAie' samyakzaknotiAgantuM, 'samubbhUyaMti samudbhUtAm-atiprabalatayotpannAM pAThAntareNa 'sanmukhabhUtAm' ekahelotpannAM pAThAntareNAmahato mahato bhavanaM mahadbhUtamtena sahayAsA samahadbhUtAtAMsumahadbhUtAMvA vedanAM-duHkharUpAMvedayamAnaHanubhavan iccheditimanuSyalokAgamanecchAyAH kAraNam 1, etadeva cAzakanasya, tIvravedanAbhibhUto hi na zakta Agantumiti, tathA nirayapAlaiH-ambAdibhiH bhUyo bhUyaH-punaH punaradhiSThIyamAnaHsamAkramyamANaHAgantumicchedityAgamanecchAkAraNametadevacAgamanAzaktikAraNaM,tairatyantAkrAntasyAgantumazaktatvAditi 2, tathA niraye vedyate-anubhUyate yat nirayayogyaM vA yadinIyaM tannirayavedanIyaM-atyantAzubhanAmakAdi asAtavedanIyaMvA tatra karmaNiakSINe sthityA avedite ananubhUtAnubhAgatayA anirjIrNe-jIvapradezebhyo'parizaTite icchet mAnuSaM lokamAgantuM na ca zaknoti, avazyavedyakarmanigaDaniyantritatvAdityAgamanAzakana eva kAraNamiti 3, tathA "eva'miti 'ahuNovavanne' ityAdyabhilApasaMsUcanArthaM nirayAyuSke karmaNi akSINe yAvatakaraNAt aveie ityAdi dRzyamiti 4, nigamayannAha - 'icceehiMti, iti evaMprakAretaiHpratyakSairanantaroktatvAditi / anantaraM nArakasvarUpamuktaM, te cAsaMyamopaSTambhakaparigrahAdutpadyanta iti tadvipakSabhUtaM parigrahavizeSa catuHsthAnake'vatArayannA ha mU. (260) kappaMti niggaMdhINaM cattAri saMghADIodhArittae vA pariharitatate vA, taM0egaM duhatyavitthAraM, do tihatthavitthArA egaM cauhatthavitthAraM vR. 'kappaMtI'tyAdi, kalpante-yujyantenirgatA granthAd-bandhahetorhiraNyAdermithyAtvAdezceti nirgranthyaH-sAdhvyastAsAM sATyaH-uttarIyavizeSArUpA dhArayituM vA parigrahe parihartu vA paribhoktumiti, dvau hastau vistAraH-pRthutvaM yasyAH sA tathA, kalpanta iti kriyApekSayA kartRtvAt saMghaTInAM, ega duhatthavitthAraM, egaMcauhatthaMvitthAraM tiprathamAsyAttadarthecaprAkRtatvAt dvitIyoktA, dhArAyanti paribhuJjate ceti, pratyayapariNAmena beti kriyAnusmRteH dvitIyaiva, tatra prathamA upAzraye bhogyA trihastavistArayorekA bhikSAgamane dvitIyA vicArabhUmigamane caturthI samavasaraNe, uktaMca // 1 // "saMghADIo cauro tattha duhatthA uvsyNmi|| duni tihatthAyAmA bhikkhaTThA ega ega uccaare| osaraNe cauhatthA nisannapacchAyaNI msinnaa||" iti, nArakatvaM dhyAnavizeSAda, dhyAnavizeSArthameva ca saMghATyAdiparigraha iti dhyAnaM prakaraNata Aha
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 sthAnAGga sUtram 4/1/261 mU. (261) cattAri jhANA paM0 taM0 - aTTe jhANe rodde jhANe dhamme jhANe sukke jhANe, aTTe jhANe cauvvihe paM0 taM0 - amaNunnasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasatisamaNNAgate yAvi bhavati 1, maNunnasaMpaogasaMpatte tassa avippaogasatisamannAgate yAvi bhavati 2 AyaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasatimannAgae yAvi bhavati 3, parijusitakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasatisamannAgate yAvi bhavai 4, aTTassa NaMjhANassa cattAri lakkhaNA paM0, taM0- kaMdaNatA sotaNatA tippaNatA paridevaNatA / rodde jhANe cauvvihe paM0 taM0 - hiMsANubaMdhi mosANubaMdhi tenAnubaMdhi sArakkhaNAnubaMdhi, ruddassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paM0, taM0 - osannadose bahudose annANadose AmaraNaMtadose dhamme jhANe cauvvihe cauppaDoyAre paM0 taM0 - ANAvijate avAyavijate vivAgavijate saMThANavijate, dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paM0 taM0 - ANAruI nisaggaruI suttaruI ogADharutI, dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paM0 taM0 - vAyaNA paDipucchaNA pariyaTTaNA anuppehA, dhammassaM NaM jhANassa cattAri anuppehAo paM0 taM0 - egANuppehA aniccANuppehA asaraNANuppehA saMsArANuppehA, sukke jhANe cauvvihe cauppaDoAre paM0 - puhuttavitakke saviyArI 1, egattavitakke aviyArI 2, suhumakirite aniyaTTI 3, samucchinnakirie appaDivAtI 4, sukkassa NaM jhANassaM cattAri lakkhaNA paM0 taM-0- avvahe asammohe vivege viussagge, sukkassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paM0 taM0khaMtI muttI maddave ajave, sukkassa NaM jhANassa catAri aNuppehAo paM0 taM0 - anaMtavattiyANuppehA vippariNAmANuppehA asubhANuppehA avAyANuppehA / vR. sugamaM caitannavaraM dhyAtayo dhyAnAni, antarmuhUrtamAtraM kAlaM cittasthiratAlakSaNAni, (uktaM ca - ) "aMtomuhuttamititaM cittAvatthANamegavatthummi / 119 11 chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu // " iti, tatra RtaM duHkhaM tasya nimittaM tatra vA bhavaM Rte vA pIDite bhavamArtta dhyAnaM dhDho'dhyavasAyaH hiMsAdyatikrauryAnugataM raudraM zrutacaraNadharmmAdanapetaM dharmya zodhayatyaSTaprakAraM karmmamalaM zucaM vA klamayatIti zuklaM, 'cauvvihe' tti catasro vidhA-bhedA yasya tattathA, amanojJasya aniSTasya, asamaNunnassatti pAThAntare asvamanojJasya anAtmapriyasya zabdAdiviSayasya tatsAdhanavastuno yA samprayogaH - sambandhastena samprayuktaH sambaddhaH amanojJasamprayogasamprayukto asvamanojJasamprayukto vA ya iti gamyate 'tasye' ti amanojJazabdAderviprayogAyaviprayogArthaM smRtiH - cintA tAM samanvAgataH - samanuprApto bhavati yaH prANI so'bhedopacArAdArttamiti, cApItizabda uttaravikalpApekSayA samuccayArthaH, athavA amanojJasamprayogasamprayukto yaH prANI tasya prANinaH viprayoge-prakamAdamanojJazabdAdivastUnAM viyojane smRtiH-cintanaM tasyAH samanvAgataMsamAgamanaM samanvAhAro viprayogasmRtisamanvAgataM, cApIti tathaiva, bhavati ArttadhyAnamiti prakamaH, athavA amanojJasamprayogasamprayukte prANini 'tasye' ti amanojJazabdAderviprayogasmRtisamanvAgatamArttadhyAnamiti, uktaM ca- "ArttamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH" iti prathamamevamuttaratrApi,
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-1 205 navaraMmanojJaM-vallabhaMdhanadhAnyAdiaviprayogaH-aviyogaiti dvitIyamArttamiti,tathaAtaGkoroga iti tRtIyaM, tathA parijusiya'tti niSevitAH ye kAmAH-kamanIyAH bhogAH-zabdAdayo'thavA kAmau-zabdarUpe bhogAH-gandharasasparzAH kAmabhogAH kAmAnAM vA-zabdAdInAM yo bhogastaistena vA samprayuktaH, pAThAntaretuteSAMtasya vA samprayogastena samprayuktoyaH satathA,athavA parijhusiya'tti parikSINojarAdinAsa cAsau kAmabhogasamprayuktazca yastasya teSAmevAviprayogasmRteH samanvAgataMsamanvAhAraH, tadapi bhavatyArtadhyAnamiti caturthaM, dvitIyaM vallabhadhanAdiviSayaM caturthaM tatsampAdyazabdAdibhogaviSayamiti, bhedo'nayorbhAvanIyaH, zAstrAntare tu dvitIyacaturthayorekatvena tRtIyatvam, caturthaM tu tatra nidAnamuktaM, uktNc||1|| "amaNunnANaM saddAivisayavatthUNa dosmilss| dhaNiyaM viyogaciMtaNamasaMpaogAnusaraNaM ca / / // 2 // taha sUlasIsarogAiveyaNAe viogapaNihANaM / tayasaMpaogaciMtA tppddiyaaraaulmnnss|| // 3 // iTThANaM visayAINa veyaNAe ya rAgarattassa / aviogajjhavasANaM taha saMjogAbhilAso y|| // 4 // deviNdckkvttttittnnaaigunnriddhiptthnnaamiaN| ahama niyANaciMtaNamannANAnugayamaccaMtaM / / " iti, ArtadhyAnalakSaNAnyAha-lakSayate-nirNIyateparokSamapicittavRttirUpatvAdAtadhyanamebhiriti lakSaNAni, tatra krandanatA-mahatA zabdena viravaNaM zocanatA-dInatA tepanatA-tipeHkSaraNArthatvAdazruvimocanaM paridevanatA-punaH punaH kliSTabhASaNamiti, etAni ceSTaviyogAniSThasaMyogarogavedanAjanitazokarUpasyaivArtasya lakSaNAni yata Aha "tassa kaMdaNasoyaNaparidevaNatADaNAI liNgaaii| ittaanitttthviyogviyogviynnaanimittaaii||" iti, -nidAnasyAnyeSAM ca lakSaNAntaramasti, Aha c||1|| "niMdai niyayakayAiM pasaMsai savimhao vibhuuiio| patthei tAsu rajjai tayajjaNaparAyaNo hoi||" iti, atharaudradhyAnabhedA ucyante, hiMsAM-sattvAnAMbadhabandhanAdibhiHprakAraiH pIDAmanubadhnAtisatatapravRttaMkarotItyevaMzIlaM yatpraNidhAnaM hiMsAnubandho vAyatrAsti taddhiMsAnubandhi raudradhyAnaMiti prakamaiti, uktNc||1|| "sttvhvehbNdhnnddhnnNknnmaarnnaaipnnihaannN| aikohaggahagatthaM nigdhiNamaNaso'hamavivAgaM / / " iti, tathA mRSA-asatyaM tadanubayati pizunA'sabhyAsadbhUtAdibhirvacanabhedaistanmRSAnubandhi, // 1 // (Aha c-)"pisunaa'sbmaasbbhuuybhuuyghaayaaivynnpnnihaannN| mAyAviNo'tisaMdhaNaparassa pacchannapAvassa // " iti, tathA stenasya-caurasya karma steyaM tIvrakrodhAdyAkulatayA tadanubandhavat steyAnubandhi, Aha ca // 1 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 sthAnAGga sUtram 4/1/261 // 7 // "taha tivvakohalohAulassa bhUtovaghAyaNamaNajaM / paradavvaharaNacittaM paralogAvAyaniravekkhaM // " iti, saMrakSaNe-sarvopAyaiH paritrANe viSayasAdhanadhanasyAnubandho yatra tatsaMrakSaNAnubandhi, yadAha // 1 // "sddaaivisysaahnndhnsNrkkhnnpraaynnmnihuuN| / savvAhisaMkaNaparovaghAyakalusAulaM cittaM // " iti, athaitallakSaNAnyucyante- 'osannadose'tti hiMsAdInAmanyatarasmin osannaM-pravRtteH prAcurya bAhulyaM yatsa eva doSaH athavA 'osannaM ti bAhulye nAnuparatvena doSo hiMsAdInAM caturNAmanyatara osannadoSaH, tathA bahuSvapi-sarveSvapi hiMsAdiSu doSaH-pravRttilakSaNo bahudoSaH, bahu-bahuvidho hiMsAnRtAdiritibahudoSaH, tathAajJAnAt-kuzAsaMskArAt hiMsAdiSvadharmasvarUpeSunarakAdikAraNeSu dharmabudhdhyA'myudayArthaM yA pravRttistallakSaNo doSo'jJAnadoSaH, athavA uktalakSaNamajJAnameva doSo'jJAnadoSa iti, anyatra nAnAvidhadoSa iti pAThastatra nAnAvidheSu tu-uktalakSaNAdiSu hiMsAdhupAyeSu doSo'sakRpravRttiriti nAnAvidhadoSa iti, tathA maraNamevAnto maraNAntaH AmaraNAntAdAmaraNAntam asAtAnutapasya kAlasaukarikAderivayA hiMsAdiSupravRttiHsaivadoSa aamrnnaantdossH| athadhaya'caturvidhamitisvarUpeNacaturyupadeSu-svarUpalakSaNAlambanAnuprekSAlakSaNeSvavatAro vicAraNIyatvena yasya tacatuSpadAvatAraM caturvidhasyaiva paryAyo vA'yamiti, kvacit 'cauppaDoyAra'miti pAThastatra caturSu padeSu pratyavatAro yasyeti vigraha iti, 'ANAvijae'tti A-abhividhinA jJAyante'rthA yayA sA''jJA-pravacanaM sA vicIyate-nirNIyate paryAlocyate vA yasmiMstadAjJAvicayaM dharmadhyAnamiti, prAkRtatvena vijayamiti, AjJAyAvijIyateadhigamadvAreNa paricitA kriyate yasminnityAjJAvijayaM, evaM zeSANyapi, navaraM apAyA-rAgAdijanitAH prANinAmaihikAmuSmikA anarthAH, vipAkaH-phalaM karmaNAM jJAnAdhAvArakatvAdi saMsthAnAni lokadvIpasamudrajIvAdInAmiti, Aha c||1|| "AptavacanaM pravacanamAjJA viSayastadarthanirNayanam / AzravavikathAgauravaparISahAripAyastu / // 2 // azubhazubhakarmapAkAnucintanArtho vipAkavicayaH syAt / dravyakSetrAkRtyanugamanaM saMsthAnavicayastvi ||"ti, etallakSaNAnyAha - 'ANArui'tti AjJA-sUtravyAkhyAnaM niyuktyAdi tatra tayA vA ruciHzraddhAnaM AjJAruciH, evamanyatrApi, navaraM nisargaH-svabhAvo'nupadezastena, tathA sUtram-AgamaH tatratasmAdvA, tathAavagAhanamavagADham-dvAdazAGgAvagAho vistarAdhigamaitisambhAvyatetena ruciH athavA ogADhatti sAdhupratyAsanIbhUtastasya sAdhUpadezAdruciH, uktNc||1|| "AgamauvaeseNaM nisaggao jaMjiNappaNIyANaM / bhAvANaM saddahaNaM dhammajjhANassa taM liMga // " iti, tattvArthazraddhAnarUpaM samyaktvaM dharmasya liGgamiti hRdayaM, dharmasyAlambanAnyucyantedharmadhyAnasaudhArohaNArthamAlambyantaityAlambanAnivAcanaMvAcanA-vineyAyanirjarAyai sUtradAnAdi, tathAzaGkite sUtrAdau zaGkApanodAya guroHpracchanapratipracchanA, pratizabdasyadhAtvarthamAtrArthatvAditi,
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 // 1 // sthAnaM -4, - uddezakaH -1 tathA pUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNanirjarArthamabhyAsaH parivartaneti, anuprekSaNamanuprekSAsUtrArthAnusmaraNamiti / athAnutprekSA ucyante-anviti-dhyAnasya pazcAtprekSaNAniparyAlocanAnyanuprekSAH, ttr||1|| eko'haM na ca me kazcitrAhamanyasya kasyacit / nataM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // " ityevamAtmana ekasya-ekAkino asahAyasyAnuprekSA-bhAvanA ekAnuprekSA, tathA - "kAyaH sannihitApAyaH, sampadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaGguram / " - ityevaM jIvitAderanityasyAnuprekSA anityAnuprekSeti, tthaa||1|| "janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyaadhivednaagrste| jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke // " evamazaraNasya-atrANasyAtmano'nuprekSA azaraNAnuprekSeti, tathA - // 1 // "mAtA bhUtvA duhitA bhaginI bhAryA ca bhavati sNsaare| vrajati sutaH pitRtAM bhrAtRtAM punaH zatrutAzcaiva // " ityevaM saMsArasya-catasRSu gatiSu sarvAvasthAsu saMsaraNalakSaNasyAnuprekSA sNsaaraanupreksseti| avazuklamAha- puhuttavitaketti pRthaktvena-ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena pRthutvena vA vistIrNabhAvenetyanye vitarko-vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNalakSaNo yasmiMstattathA, pUjyaistu vitarkaH zrutAlambanatayA zrutamityupacArAdadhIta iti, tathA vicaraNamarthAd vyaJjane vyaJjanAdarthe tathA manaHprabhRtInAM yogAnAmanyatarasmAdanyatarasminniti vicAro 'vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAnti'ritivacanAt, saha vicAreNasavicAri,sarvadhanAditvAdinsamAsAntaH, uktNc||1|| "uppAyaThitibhaMgAI pjjyaannNjmegdvvNmi| nANAnayAnusaraNaM puvvgysuyaanusaarennN|| // 2 // saviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukaM / hoti puhuttaviyakaM saviyAramarAgabhAvassa // " ityeko bhedaH, tathA 'egattaviyake'tti ekatvena-abhedenotpAdAdiparyAyANAmanyatamaikaparyAyAlanbanatayetyartho vitarka:-pUrvagatazrutAzrayovyAnarUpo'rtharUpo vA yasya tadekatvaditarkam, tathA na vidyate vicAro'rthavyaJjanayoritarasmAditaratra tathA manaHprabhRtInAmanyatarasmAdanyatra saJcaraNalakSaNo nitigRhagatapradIpasyeva yasya tadavicArIti pUrvavaditi, uktNc||1|| "jaM puNa sunippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaThiibhaMgAiyANamegaMmi pjaae| // 2 // aviyAramatyavaMjaNajogaMtarao tayaM biiyasukcha / puvgysuyaalNbnnmegttviykkmviyaarN||" iti dvitIyaH, tathA sahumakirie'tti nirvANagamanakAle kevalino niruddhamanovAgyogasyArddhaniruddhakAyayogasyaitad, ataH sUkSmA kriyA kAyikI ucchvAsAdikA yasmiMstattathA, na
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 sthAnAGga sUtram 4/1/161 nivarttate-na vyAvartata ityevaMzIlamanivarti pravarddhamAnatarapariNAmAditi, bhaNitaM c||1|| "nivvANagamaNakAle kevaliNo drniruddhjogss| suhumakiriyA'niyahi taiyaM tanukAyakirissa // " iti tRtIyaH, tathA, 'samucchinnakirie'tti samucchinnA-kSINA kriyA-kAyikyAdikA zailezIkaraNe niruddhayogatvena yasmiMstattathA, 'appaDivAe'tti anuparatisvabhAvAmiti caturthaH, // 1 // (Aha hi-)"tasseva ya selesIgayassa selovva nippkNpss| vocchinnakiriyamappaDivAI jhANaM paramasukkaM / / " iti, ihacAntyezuklabhedadvayeayaMkramaH-kevalI kilAntarmuhUrtabhAvinIparamapade bhavopagrAhikarmasu caMvedanIyAdiSu samudghAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsu yoganirodhaM karIti, tatra c||1|| 'pajjattamettasannissa jattiyAIjahanna jogiss| hoti manodavvAiMtavvAvAro yjmmetto|| // 2 // tadasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhamANo so| manaso savvanirohaM kunniasNkhejsmehiN|| // 3 // pajjattamettabiMdiya jahanna vaijogapajjayA je u / tadasaMkhaguNavihINe samae samae nirNbhNto|| // 4 // savvavaijogarohaM saMkhAtIehiM kuNai samaehiM / tatto asuhumapaNagassa pddhmsmovvnnss| // 5 // jo kira jahanna jogo tadasaMkhejjaguNahINamekkeke / samae niruMbhamANo dehitabhAgaMca muNcto| // 6 // ruMbhai sa kAyayogasaMkhAItehiM ceva smehiN| to kayajoganiroho selesIbhAvaNAmei // -zailezasyeva-meroriva yA sthiratA sA shaileshiiti,||1|| 'hassakkharAiMmajjheNa jeNa kAleNapaMca bhnnti| acchai selisigao tattiyamettaM tao kAlaM // tanurohAraMbhAo jhAyai suhumakiriyAniyahi so| vocchinnakiriyamappaDivAiM selesikaalNmi||" iti, atha zukladhyAnalakSaNAnyucyante - 'avvahe'tti devAdikRtopasargAdijanitaM bhayaM calanaM vAvyathA tasyAabhAvoavyatham, tathAdevAdikRtamAyAjanitasya sUkSmapadArthaviSayasyacasaMmohasyamUDhatAya niSedhAdasammohaH, tathA dehAdAtmanaAtmano vA sarvasaMyogonAM vivecanaM-budhdhyA pRthakkaraNaM vivekaH, tathA niHsaGgatayA dehopadhityAgo vyutsarga iti / atra vivrnngaathaa||1|| "cAlijjaibIhei vadhIrona priishovsggehi| suhumesuna saMmujjhai bhAvesuna devamAyAsu 2 // dehavivittaM pecchai appANaM tahaya savvasaMjoge 3 / dehovahivussagaM nissaMgo savvahA kuNai // " iti, // 2 // // 2 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-1 209 // 1 // -AlaMbanasUtraM vyaktaM, tatra gAthA - // 1 // 'aha khaMtimavajjavamattIo jinmypphaannaao| ___AlaMbaNAiMjehi u sukkajjhANaM samAruhai // " iti, atha tadanuprekSA ucyante- 'anaMtavattiyANuppeha'tti anantA-atyantaM prabhUtA vRttiH-vartanaM yasyAsAvanantavRttiH anantatayA vA vartata ityanantavartI tadbhAvastattA, bhavasantAnasyeti gamyate, tasyA anuprekSa anantaMvRttitAnuprekSA anantavartitAnuprekSA veti, ythaa||9|| "esa anAijIvo saMsaro sAgarovva duttaaro| nArayatiriyanarAmarabhavesu parihiMDae jIvo // " iti, evamuttaratrApi samAsaH, navaraM 'vipariNAmetti vividhena prakAreNa pariNamanaM vipariNAmo vastUnAmiti gamyate, yathA "savvaTThANAiM asAsayAI iha ceva devaloge y| suraasuranarAINaM riddhivisesA suhaaii||" - 'asubhe'tti azubhatvaM saMsArasyeti gamyate, yathA - // 1 // "dhI saMsAro jaMmijuyANao prmruuvgvviyo| mariUNa jAyai kimI tattheva kaDevare niye||" - tathA apAyA AzravANAmiti gamyate, ythaa||1|| "koho ya mANo ya aniggahIyA, mAyA ya lobho ya pavaDDamANA / cattAriee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAiM-punabbhavassa // " // 1 // (iha gAthA -) "AsavadArAvAe taha saMsArAsuhAnubhAvaM ca / bhavasaMtANamanaMtaM vatthUNaM vipariNAmaMca // " iti, - dhyAnAd devatvamapi syAdato devasthitisUtraMmU. (262) caubvihA devANa ThitI paM0 20 - deve nAmamege 1 devasiNAte nAmamege 2 devapurohite nAmamege 3 devapajjalaNe nAmamege 4, caubvidhe saMvAse paM0 taM0 - deve nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchejjA, deve nAmamege chavIte saddhiM saMvAsaM gacchejjA, chavI nAmamegedevIe saddhiM saMvAsaM gacchejjA, chavI nAmamege chavIte saddhiM saMvAsaM gacchejjA vR. sthitiH-kramo maryAdA rAjAmAtyAdimanuSyasthitivadeva, devaH sAmAnyo nAmeti vAkyAlaGkAre ekaH kazcitsnAtakaH-pradhAna, devaeva devAnAMvAsnAtakaiti vigrahaH, evamuttaratrApi, navaraMpurohitaH-zAntikarmakArI 'pajjalaNe'ttiprajvalayati-dIpayati varNavAdakaraNenamAgadhavaditi prajvalana iti|devsthitiprstaavaattdvishessbhuutsNvaassuutrm, etacca vyaktaM, kintusaMvAso-maithunArthaM saMvasanaM, chavi'ttitvaktadyogAdaudArikazarIraMtadvatI nArItirazcI vAtadvAnnarastiryagvAchavirityucyate anantaraM saMvAsa uktaH, sa ca vedalakSaNamohodayAditi mohavizeSabhUtakaSAyaprakaraNamAha -- mU. (263) cattArikasAyApaM020-kohakasAe mAnakasAemAyAkasAe lobhakasAe, evaM neraiyANaM jAva vemANayANaM 24, caupatihitai kohe paM0 taM0 - AtapaiTTitai parapatihie tadubhayapaidvitai apatiTThie, evaM neraiyANaMjAva vemANiyANaM 24, evaM jAva lobhe, vemANiyANaM
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 sthAnAGga sUtram 4/1/262 24, cauhi ThANehiM krodhuppattI sitA, taM0-khettaM paDucyA vatthu paDucA sarIraM paDucA uvahiM paDuccA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24, evaM jAva lobha0 vemANiyANaM 24, caubidhe kohe paM0 taM0 -anaMtANubaMdhikohe apaJcakkhANakohe paJcakkhANAvaraNe kohe saMjalaNe kohe, evaM nairaiyANaM jAva vemANiyANaM 24, evaMjAvalobhe, vemANiyANaM24, caubbihekohe paM0 20-Abhoganivvattie aNAbhoganivvattite uvasaMte anuvasaMte, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24, evaM jAva lobhe jAva vemANiyANaM 24 vR. 'cattArikasAye'tyAdi, tatra kRSanti-vilikhantikarmakSetrasukhaduHkhaphalayogyaM kurvanti kaluSayanti vA jIvamiti niruktividhinA kaSAyAH, uktNc||1|| "suhadukkhabahusaIyaM kammakkhettaM kasaMti te jmhaa| kalusaMti jaMca jIvaM teNa kasAyatti vucNti||" athavA kaSati-hinasti dehina iti kaSaM-karma bhavo vA tasyAyA lAbhahetutvAt kaSaM vA Ayayanti-gamayanti dehina iti kaSAyAH, uktNc||1|| "kammaM kasaMbhavo vA kasamAo siMjao ksaayaato| kasamAyayaMti vajao gamayaMti kasaM kasAyatti / " iti, tatra krodhanaM krudhyativAyenasakrodhaH-krodhamohanIyodayasampAdyojIvasya pariNativizeSaH krodhamohanIyakarmaivaveti, evamanyatrApi, navaraMjAtyAdiguNavAnahamevetyevaMmananam-avagamanaMmanyate vA'neneti mAnaH, tathA mAnaM hiMsana vaJcanamityartho mIyate vA'nayeti mAyA, tathA lobhanamabhikAGkSaNaM lubhyate vA'neneti lobhH| evamiti yathA sAmAnyatazcatvAraH kaSAyAstathA vizeSato nArakANAmasurANAM yAvaccaturvizatitame pade vaimAnikAnAmiti / 'cauppaiTThie'tti caturyu-AtmaparobhayatadabhAveSu pratiSThitaH catuHpratiSThitaH, tatra 'AyapaiTThie'tti AtmAparAdhenaihikAmuSmikApAyadarzananAdAtmaviSaya AtmapratiSThitaH pareNAkrozAdinodIritaH paraviSayo vA parapratiSThitaH AtmaparaviSaya ubhayapratiSThitaH AkrozAdikAraNanirapekSaH kevalaM krodhavedanIyodayAdyo bhavati so'pratiSThitaH, // 1 // (uktaMca-)"sApekSANi ca nirapekSANi ca karmANi phalavipAkeSu / . sopakramaJca nirupakramaMca dRSTaM yathA''yuSkam / / " iti, ayaMca caturthabhedojIvapratiSThito'pi AtmAdiviSaye'nutpannatvAdapratiSThita ukto, natu sarvathA apratiSThitaH, ctuHprtisstthittvsyaabhaavprsnggaaditi|| ekendriyavikalendriyANAM kopasyAtmAdipratiSThitatvaM pUrvabhave tatpariNAmapariNataaraNenotpannAnAmiti, evaMmAnamAyAlobhairdaNDakatrayamaparamadhyetavyamiti, kSetranArakAdInAM4 svaM svamutpattisthAnaMpratItya-Azritya evaM vastusacetanAdi3vAstuvA-gRham zarIraMduHsaMsthitaM virUpaM vAupadhiryadhasyopakaraNaM, ekendriyAdInAM bhavAntarApekSayeti, evaMmAnAdibhirapidaNDakatrayaM, anantaM bhavamanubadhnAti-avicchinnaM karotItyevaMzIlo'nantAnubandhI ananto vA'nubandho'syetyanantAnubandhI-samyagdarzanasahabhAvikSamAdisvarUpopazamAdicaraNalavavibandhI, cAritramohonIyatvAt tasya, nacopazamAdibhirevacAritrIalapatvAdyathA'manasko nasaMjJI kintu mahatAmUlaguNAdirUpeNaM
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-1 211 cAritreNa cAritrI, manaHsaMjJayA saMjJivad, ata eva trividhaM darzanamohanIyaM paJcaviMzatividhaM cAritramohanIyamiti, nanu 'paDhamillayANa udae niyametyAdi virudhyate, cAritrAvArakasya samyaktvAvArakatvAnupapatteH, ataeva saptavidhaMdarzanamohanIyamekasitividhaMcAritramohanIyamiti mataMsaGgatamAbhAtIti, atrocyate, 'paDhamelluyANe'tyAdiyaduktaMtadanantAnubandhinAMna samyaktvAvArakatayA kintu samyaktvasahabhAvyupazamAdyAvArakatayA, anyathA'nantAnubandhibhireva samyaktvasyAvRtatvAt kimapareNa mithyAtvenaprayojanaM?,AvRtasyApyAvaraNe'navasthAprasaGgAt, tasmAdyathA kevaliyanANalaMbho nannattha khae kasAyANaM'tti iha kaSAyANAM kevalajJAnasyAnAvArakatve'pi kaSAyakSayaH kevalajJAnakAraNatayoktaH, tasminnevatasya bhAvAd, evamanantAnubandhikSayopazama evasamyaktvalAbha ucyate, tasmin sati tasya bhAvAd, yato nAnantAnubandhiSUditeSu mithyAtvaM kSayopazamamupayAti, tadabhAvAcca na samyaktvamiti, yacca saptavidhaM samyagdarzanamohanIyamiti matAntara tatsamyakatvasahacaritatvenopazamAdiguNAnAM samyaktvocArAditi manyAmaha iti, na vidyate pratyAkhyAnam-aNuvratAdirUpaM yasmin so'pratyAkhyAno-dezaviratyAvArakaH, pratyAkhyAnam AmaryAdayA sarvaviratirUpamevetyartho vRNotIti pratyAkhyAnAvaraNaH saJjavalayatidIpayati sarvasAvadhaviratimapIndriyArthasampAte vA sajavalati-dIpyata iti sajavalanaHyathAkhyAtacAritrAvArakaH, evaM mAnamAyAlobheSvapyanantAnubandhyAdibhedecatuSTayamadhyetavyamiti, eSa niruktiH puujyairiymuktaa||1|| "anantAnyanubaghnanti, yato janmAni bhuutye| ato'nantAnubandhyAkhyA, krodhAdyA''dyeSu darzitA / / // 2 // nAlpamapyutsahedyeSAM, pratyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to, dvitIyeSu nivezitA / / // 3 // sarvasAvadhaviratiH, prtyaakhyaanmudaahRtm| tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA // zabdAdIn viSayAnprApya, saJjavalanti yato muhuH / ataH saJjavalanAhvAnaM, cturthaanaamihocyte||' iti, - evaM maanaadibhirpidnnddktrym|'aabhognivvttie'ttiaabhogo-jnyaanNten nirvartitoyajAnan kopavipAkAdiruSyati, itarastu yadajAnanniti, upazAntaH-anudayAvasthaH, tapratipakSo'nupazAntaH, ekendriyAdInAmAbhoganivartitaH saMjJipUrvabhavApekSayA,anAbhoganivarttitastutadbhavApekSayA'pi, upazAntonArakAdInAM viziSTodayAbhAvAt anupazAnto nirvicAra eveti, evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayam / idAnIM kaSAyANAmeva kAlatrayavartinaH phalavizeSA ucyante mU. (264) jIvANaM cauhi ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNiMsu, taM0 -koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, evaM jAva vemANiyANaM 24, evaM ciNaMti esa daMDao, evaM ciNissaMti esa daMDao, evameteNaM, tinnidaMDagA, evaM uvaciNiMsu uvaciNaMti uvaciNissaMti, baMdhiMsu3, udIriMsu // 4 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 __ sthAnAGga sUtram 4/1/264 3 vedeMsu 3 nijareMsu ni reti, nijarissaMti va vemANiyANaM, jAvamekkakke pade tinni 2 daMDagA bhANiyavvA, jAva nijrissNti| vR. 'jIvANa'mityAdigatArthaM, navaram cayanaM-kaSAyapariNatasya karmapudgalopAdAnamAtraM upacayanaM-citasyAbAdhAkAlaM muktvA jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sacaivaM-prathamasthitau bahutaraM karmadalikaM niSiJcati, tato dvitIyAyAM vizeSahInaM, evaM yAvadutkRSTAyAM vizeSahInaM niSiati, // 1 // uktaMca - "mottUNa sagamabAhaM paDhamAi ThiIe bahutaraMdavvaM / sese visesahINaMjAvakkosaMti savvesi / / " iti, bandhanaM-tasyaiva jJAnAvaraNIyAditayA niSiktasya punarapi kaSAyapariNativizeSAnikAcanamiti, udIraNam-anudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye prakSepaNamiti, vedana-sthitikSayAdudayaprAptasya karmaNaM udIraNAkaraNena vodayabhAvamupanItasyAnubhavanamiti, nirjarA-karmaNo'karmatvabhavanamiti, iha ca dezanirja raiva grAhyA, sarvanirjarAyAzcaturviMzatidaNDake'sambhavAt, krodhAdInAMcatadakAraNatvAt, krodhAdikSayasyaivatatkAraNatvAditi,ihaprajJApanAdhItA snggrhgaathaa||1||. "AyapaiTThiya 1 khettaM paDucca 2 naMtAnubaMdhi 3 aabhoge4| ciNauvaciNabaMdha udIra veya taha nijarAceva // 1 // " iti| anantaraM nirjaroktA, sA ca viziSTA pratimAdyanuSThAnAdmavatIti pratimAsUtratrayaM, mU. (265) catAri paDimAo paM0 20 - samAhipaDimA uvahANapaDimA vivegapaDimA viussaggapaDimA, cattAri paDimAopaM020-bhaddAsubhaddAmahAbhadAsavvatobhaddA, cattAri paDimAto paM0 taM0 - khuDDiyA moyapaDimA mahalliyA moyapaDimA javamajjhA vairamajjhA vR.tad dvisthAnakApItamapIhAdhIyate, catuHsthAnakAnurodhAditi, vyAkhyA'pyasya pUrvavadanusatavyA, kintusmaraNAya kiJciducyate-samAdhiH zrutaMcAritraMcatadviSayApratimA-pratijJAabhigrahaH samAdhipratimAdravyasamAdhirvAprasiddhastadviSayApratimA-abhigrahaH samAdhipratimA evamanyAapi, navaramupadhAna-tapaH vivekaH-azuddhAtiriktabhaktapAnavastrazarIratanmalAdityAgaH viussagge'tti kaayotsrgH| tathA pUrvAdidikcatuSTayAbhimukhasya pratyekaM praharacatuSTayamAnaH kAyotsargo bhadreti, ahorAtradvayena cAsyAH samAptiriti, subhadrA'pyevaMbhUtaiva sambhAvyate, na ca dRSTeti na likhiteti, evameva cAhorAtrapramANaH kAyotsargo mahAbhadrA, caturbhizcAhorAtrairiya samApyate, yastu digdazakAbhimukhasyAhorAtrapramANaH kAyotsargaHsA sarvatobhadrA, sAca dazabhirahorAtraiH samApyata iti / moyapratimA-prazravaNapratijJA sA ca kSullikA yA SoDazabhaktena samApyate mahatI tu yA'STAdazabhakteneti, yavamadhyAyAyavavaddattikavalAdibhirAdhantayohInAmadhyeca vRddheti, vajramadhyA tuyA'dyantavRddhA madhye hInA ceti| pratimAzca jIvAstikAye eveti nadviparyayasvarUpAjIvAstikAyasUtra mU. (266) cattAri asthikAyA ajIvakAyA paM0 20-dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsatthikAe poggalatthikAe, cattAri asthikAyA arUvikAyA paM0 taM0-dhammatthikAe adhammatyikAe AgAsatthikAe jiivtthikaae|
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH -1 213 vR. 'atthikAya'tti astItyayaM trikAlavacano nipAtaH, abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvanA, ato'sti ca te pradezAnAM kAyAzca rAzaya iti, astizabdena pradezAH kvaciducyante, tatazca teSAM vA kAyAH astikAyAH, te cAjIvakAyAH acetanatvAt / astikAyA mUrttAmUrttA bhavantItya- mUrttapratipAdanAyArUpyastikAyasUtraM, rUpaM mUrttirvarNAdimattvaM tadasti yeSAM te rUpiNastatparyudAsAdarUpiNaH-amUrttA iti / anantaraM jIvAstikAya uktaH, tadvizeSabhUtapuruSanirUpaNAya phalasUtraM mU. (267) cattAri phalA paM0 taM0-Ame nAmaM ege Amamahure 1 Ame nAmaMegepakkamahure 2 pakke nAmamege Amamahure 3 pakke nAmamege pakkamahure 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0 - Ame nAmamege AmamahuraphalasamANe, 4 vR. Amam apakvaM sat Amamiva madhuram AmamadhuramISanmadhuramityarthaH, tathA AmaM sat pakvamiva madhuramatyantamadhuramityarthaH, tathA pakvaM sat AmamadhuraM prAgvat, tathA pakvaM sat pakvamadhuraM prAgvadeveti, puruSastu Amo-vayaH zrutAbhyAmavyaktaH AmamadhuraphalasamAnaH, upazamAdilakSaNasya mAdhuryasyAlpasyaiva bhAvAt, tathA Ama eva pakvamadhuraphalasamAnaH- pakvaphalavanmadhurasvabhAvaH, pradhAnopazamAdiguNayuktatvAditi, tathA pakve'nyovayaH zrutAbhyA pariNataH AmamadhuraphalasamAnaH, upazamAdimAdhuryasyAlpatvAt, tathA pakvastathaiva, pakvamadhuraphalasamAno'pi tathaiveti / anantaraM pakvamadhura uktaH, sa ca satyaguNayogAt bhavatIti satyaM tadviparyayaM ca mRSA tathA satyAsatyanimittaM praNidhAnaM pratipipAdayiSuH sUtrANyAha mU. (268) cauvvihe sacce paM0 taM0- kAujjuyayA bhAsujjuyayA bhAvujjayayA avisaMvAyaNAjoge, cauvvihe mose paM0 taM0-kAya anujjayayA bhAsa anujjuyayA bhAvaanujjuyayA visaMvAdaNAjoge, cauvvihe paNihANe paM0 taM0-maNapaNihANe vaipaNihANe kAyapaNihANe uvakaraNapaNidhANe, evaM neraiyANaM paMciMdiyANaM jAva vemANiyANaM 24, cauvvihe suppaNihANe paM0 taM0-maNasuppaNihANe jAva uvagaraNasuppaNihANe, evaM saMjayamaNussANavi, cauvvihe duppaNihANe, paM0 taM0- maNaduppaNihANe jAva uvakaraNaduppaNihANe, evaM paMciMdiyANaM jAva vaimANiyANaM 24 bR. 'cauvvihe sacce' ityAdIni gatArthAni, navaramRjukasya- amAyino bhAvaH karmma vA RjukatA kAyasya RjukatA kAyarjukatA, evamitare api, navaraM bhAvo-mana iti, kAyarjukatAdayazca zarIravAGmanasAM yathAvasthitArthapratyAyanArthAH pravRttayaH, tathA anAbhogAdinA gavAdikamazvAdikaM yadvadati kasmaicit kiJcidabhyupagamya vA yanna karoti sA visaMvAdanA tadvipakSeNa yogaH- sambandho' visaMvAdanAyoga iti, 'mose' tti mRSA'satyaM kAyasyAnRjukatetyAdi vAkyam / praNidhiH praNidhAnaMprayogaH, tatra manasaH praNidhAnam-ArttaraudradharmmAdirUpatayA prayogo manaHpraNidhAnam, evaM vAkkAyayorapi, upakaraNasya-laukikalokottararUpasya vastrapAtrAdeH saMyamAsaMyamopakArAya praNidhAnaMprayoga upakaraNapraNidhAnaM / 'eva' miti yathA sAmAnyatastathA nairayikANAmiti, tathA caturviMzatidaNDakapaThitAnAM madhye ye paJcendriyAsteSAmapi vaimAnikAntAnA mevameveti, ekendriyAdInAM manaH prabhRtInAsambhavena praNidhAnAsambhavAditi / praNidhAnavizeSaH supraNidhAnaM duSpraNidhAnaJceti tatsUtrANi, zobhanaM saMyamArthatvAt praNidhAnaM manaH prabhRtInAM prayojanaM supraNidhAnamiti / idaM ca supraNidhAnaM
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 sthAnAGga sUtram 4/1/268 caturviMzatidaNDakanirUpaNAyAM manuSyANAM tatrApi saMyatAnAmeva bhavati, cAritrapariNatirUpatvAt supraNidhAnasyetyAha- 'evaM saMjaye;tyAdi, duSpraNidhAnasUtraM sAmAnyasUtravat navaraM duSpraNidhAnamasaMyamArthaM manaHprabhRtInAM prayoga iti| puruSAdhikArAdevAparathA puruSasUtrANi caturdaza mU. (269) cattAri purisajAyA paM0 taM0-AvAtabhaddate nAmamege naM saMvAsabhaddate 1, saMvAsabhaddate nAmamege no AvAtabhaddae 2, egeAvAtabhaddatevisaMvAsabhaitevi3 ege no, AvAtabhaddate no vA saMvAsabhaddate 4, 1, cattAri purisajAyA paM0 taM0-appaNo nAmamege vajaM pAsati no parassa, parassa nAmamege vajaM pAsati 4,2 ___cattAri purisajAyA paM0 taM0-appaNo nAmamege vajaM udIrei no parassa 4, 3 appaNI nAmamege vajaM uvasAmeti no parassa 4, 4, cattAri purisajAyA paM0 taM0-abbhuDhei nAmamege No abbhuTThAveti, 5, evaM vaMdati nAmamege no vaMdAvei 6, evaM sakArei 7 sammANeti 8 pUei 9 vAei 10 paDipucchati 11 pucchai 12 vAgareti, 13, suttadhare nAmamegeno atyadhare atyadhare nAmamege no sattadhare 14 vR.sugamAni, navaramApatanamApAtaH-prathamamIlakaH tatra bhadrako-bhadrakArIdarzanAlApAdinA sukhakaratvAta, saMvAsaH ciraMsahavAsastasminna bhadrako hiMsakatvAt saMsArakAraNaniyojakatvAdveti, saMvAsabhadrakaH saha saMvasatAmatyantopakAritayA no ApAtabhadrakaH anAlApakaThorAlApAdinA, evaM dvaavnyau| ___vajja'tivarNyata itivarNyamavayaMvAakAralopAta, vajravadvajaM vAgurutvAddhiMsA'nRtAdi pApakarmatadAtmanaH sambandhikalahAdaupazyati, pazcAttApAnvitatvAt, naparasya,taMpratyudAsInatvAt, anyastuparasya nAtmanaH, sAbhimAnatvAt, itara ubhayoH, niranuzayatvena yathAvadvastubodhAt, aparastu nobhayavimUDhatvAt iti / dRSTvA caika AtmanaH sambandhi avadyamudIrayati-bhaNati yaduta mayA kRtametaditi, upazAntaM vA punaH pravartayatyathavA vajra-karma tadudIrayati-pIDotpAdananena udaye pravezayatIti, evamupazamayati-nivarttayati pApaM krmvaa|| 'abbhuDhei'tti abhyutthAnaM karoti na kArayati pareNa, saMvignapAkSiko laghuparyAyo vA, kArayatyeva guruH, ubhayavRttivRSabhAdiH, anubhayavRttirjinakalpiko'vinIto veti|evN vandanAdisUtreSvapi, navaraM vandate dvAdazAvAdinA, satkaroti vastrAdidAnena, sanmAnayati stutyAdiguNonatikaraNena, pUjayati ucitapUjAdravyairiti, vAcayati-pAThayati, 'novAyAvei AtmAnamanyeneti upAdhyAyAdiH, dvitIye zaikSakaH, tRtIye kvacit granthAntare'nadhItI, caturthe jinklpikH| evaM sarvatrodAharaNaM svabudhdhyA yojanIyam, pratIcchatIti sUtrArthI gRhNAti, pRcchati-praznayati sUtrAdi vyAkaroti-brUte tadeveti sUtradharaH-pAThakaH, arthadharoboddhA, anystuubhydhrH,cturthstujdditi| mU. (270) camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno cattAri logapAlA paM0 taM0-some jame varuNe vesamaNe, evaM balissavi some jame vesamaNe varuNe, dharaNassa kAlapAle kolapAle selapAse saMkhapAle, evaM bhUyANaMdassa cattAri kAlapAle kolapAle saMkhapAle selapAle, veNudevassa cittevicittecittapakkhe vicittapakkhe veNudAlissacittevicittevicittapakkhe cittapakkheharikaMtassa
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 4, - uddezaka: - 1 215 pabhe suppabhe pabhakaMte suppabhakaMte harissahassa pabhe suppabhe suppabhakaMte pabhakaMte aggisihassa teU teusihe teukaMte teuppabhe aggimANavassa teU teusihe teupabhe teukaMte punnassa rUe rUyaMse rUdakaMte rUdappabhe, evaM visiTThassa rUte rUtaMse rUtappabhe rUyakaMte, jalakaMtassa jale jalaite jalakaMte jalappabhe jalappahassa jale jalarate jalappahe jalakaMte, amitagatissa turiyagatI khippagatI sIhagatI sIhavikkamagatI amitavAhaNassa turiyagatI khippagatI sihavikkamagatI sIhagatI velaMbassa kAle mahAkAle aMjaNe riTTe pabhaMjaNassa kAle mahAkAle riTTe aMjaNe, dhosassa Avatte viyAvatte naMdiyAvatte mahAnaMdiyAvatte mahAdhosassa Avatte viyAvatte mahANanaMdiyAvatte naMdiyAvatte 20, sakkassa some jame varuNe vesamaNe, IsANassa some jame vesamaNe varuNe, evaM egaMtaritA jAvaccutassa, cauvvihA vAukumArA0 paM0 taM0-kAle mahAkAle velaMbe pabhaMjaNe / vR. puruSAdhikArAdeva devavizeSapuruSanirUpaNaparANi lokapAlAdisUtrANi kaNThyAni, navaraM indraH paramaizvaryayogAt prabhurmmahAn vA gajendravat, rAjA tu rAjAnA dIpanAt zobhAvattvAdityarthaH ArAdhyatvAdvA, ekArthI vaitAviti, dAkSiNAtyeSu yo nAmatastRtIyo lokapAlaH sa audIcyeSu caturthazcaturthastvitara iti, evaM ekkaMtariya 'tti, yannAmAnaH zakrasya tannAmAna eva sanatkumArabrahmalokazukraprANatendrANAM tathA yannAmAna IzAnasya tannAmAna eva mAhendralAntakasahArAcyutendrANAmiti / kAlAdayaH pAtAlakalazasvAmina iti / mU. (271) cauvvihA devA paM0-bhavaNavAsI vANamaMtarA joisiyA vibhANavAsI / vR. caturvidhA devA ityuktam, etacca saGkhyApramANamiti pramANaprarUpaNasUtraM, - mU. (272) cauvvihe pamANe paM0 - davvappamANe khettappamANe kAlappamANe bhaavppmaann| vR. tatra pramiti pramIyate vA paricchidyate yenArthastat pramANaM, tatra dravyameva pramANaM daNDAdidravyeNa vA dhanurAdinA zarIrAderdravyairvA daNDahastAGgulAdibhiH dravyasya vA jIvAdeH dravyANAM vA jIvadharmmAdharmmAdInAM dravye vA paramANvAdau paryAyANAM dravyeSu vA teSveva teSAmeva pramANaM dravyapramANaM, evaM yathAyogaM sarvatra vigrahaH kAryaH, tatra dravyapramANaM dvidhA- pradezaniSpannaM vibhAganiSpannaM ca, tatra AdyaM paramANvAdyanantapradezikAntaM, vibhAganiSpannaM paJcadhA-mAnAdi, tatra mAnaM dhAnyamAnaM setikAdi rasamAnaM karSAdi 1 unmAnaMtulakarSAdi 2 avamAnaM hastAdi 3 gaNitamekAdi 4 pratimAnaM guJjAvallAditi 5 kSetram - AkAzaM tasya pramANaM dvidhA pradezaniSpannAdi, tatra pradezaniSpannamekapradezAvagADhAdi asaGkhyApradezAvagADhAntaM, vibhAganiSpannamaGgulyAdi, kAlaH samayastanmAnaM dvidhA pradezaniSpannamekasamayasthityAdi asaGghayeyasamayasthityantaM vibhAganiSpannaM samayAvaliketyAdi, kSetrakAlayordravyatve satyapi bhedanirdezo jIvAdidravyavizeSakatvenAnayostatparyAyatA'pIti dravyadviziSTatAkhyApanArthaH, bhAva eva bhAvAnAM vA pramANaM bhAvapramANaM guNanayasaGkhyAmabhedabhinnaM, tatra guNA- jIvasya jJAnadarzanacAritrANi, tatra jJAnaM pratyakSAnumAnopamAnAgamarUpaM pramANamiti, nayA-naigamAdayaH, saGkhyAekAdiketi / / devAdhikAre evedaM sUtracatuSTayaM mU. (273) cattAri disAkumArimahattariyAo paM0 taM0-rUyA rUyaMsA surUvA rUyAvatI, cattAri vijjukumArimahattariyAo paM0 taM0-cittA cittakaNagA saterA sotAmaNI / vR. 'cattAri disA' ityAdi sugamaM, navaraM dikkumAryazca tA mahattarikAzca pradhAnatamAstAsAM
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 sthAnAGga sUtram 4/1/273 vAmahattarikA dikkumArImahattArikAH, etAmadhyarucakavAstavyAarhatojAtamAtrasya nAlakalpanAdi kurvantIti, vidyutkumArImahattarikAstu vidigrucakavAstavyAH, etAzca bhagavato jAtamAtrasya catasRSvapi dikSu sthitA dIpikAhastA gAyantIti / mU. (274) sakkassaNaM deviMdassa devaranno majjhimaparisAte devANaM cattAri paliovamAI ThitI paM0, IsANassa deviMdassa devaranno majjhimaparisAe devINaM cattAri paliovamAiMThiI pN0| vR. ete ca devAH (sthitiH) mU. (275) caubihe saMsAre paM0 -davvasaMsAre khettasaMsAre kAlasaMsAre bhaavsNsaare| vR. saMsAriNa iti saMsArasUtraM, tatra saMsaraNam-itazcetazca paribhramaNaM saMsAraH, tatra saMsArazabdArthajJastatrAnupayukto dravyANAM vAjIvapudgalalakSaNAnAM yathAyogaMbhramaNaM dravyasaMsAraH, teSAmeva kSetre-caturdazarajvAtmake yatsaMraNaM sa kSetrasaMsAraH, yatra vA kSetre saMsAro vyAkhyAyate tadeva kSetramabhedopacArAt saMsAro yathA rasavatI guNaniketyAdi, kAlasya-divasapakSamAsarvayanasaMvatsarAdilakSaNasyasaMsaraNaM-cakranyAyenabhramaNaMpalyopamAdikAlavizeSavizeSitaMvAyatkasyApijIvasya narakAdiSu sa kAlasaMsAraH, yasmin vA kAle-pauruSyAdike saMsAro vyAkhyAyato sa kAlo'pi saMsAra ucyate abhedAdyathA pratyupekSaNAkaraNAt kAlo'pi pratyupekSaNeti, tathA saMsArazabdArthajJaH tatropayukto jIvapudgalayorvA saMsaraNamAtramupasarjanIkRtasambandhidravyaM bhAvAnAM vaudayikAdInAM varNAdInAM vA saMsaraNapariNAmo bhAvasaMsAra iti| ayaJca dravyAdisaMsAro'nekanauSTivAde vicAryate iti dRSTivAdasUtraMmU. (276) cauvihe diTThivAe paM0 taM0-parikammaMsuttAI puvvagae anujoge| vR. 'cauvvihe diTThivAe'ityAdi, tatra dRSTayo darzanAni-nayA udyante-abhidhIyante patanti vA-avatarantiyasminnasau dRSTivAdodRSTipAtovA-dvAdazamaGgam, tatrasUtrAdigrahaNayogyatAsaMpAdanasamarthaM parikarma gaNitaparikarmavat, taca siddhasenikAdi, sUtrANiti RjusUtrAdIni dvAviMzatirbhavanti, iha sarvadravyaparyAyanayA dyarthasUcanAt sUtrANIti, samastazrutAtpUrvaM karaNAt pUrvANi, tAni cotpAdapUrvAdIni caturdazeti, eteSAM caivaM nAmapramANAni, tdythaa||1|| "uppAya 1 agroNIyaM 2 vIriyaM 3 asthinasthi upavAyaM 4 / nANapavAra 5 saccaM 6 AyapavAyaMca7 kammaMca 8 // 2 // puvvaM pAkkhANaM 9 vijanuvAyaM 10 avaMjha11 pANAuM 12 / kiriyAvisAlapuvvaM 13 coddasamaM biMdusAraMtu 14 // 3 // upAye payakoDI 1 aggeNIyaMmichannauilakkhA 2 / viriyammi sayarilakkhA 3 sahilakkhA u atyinasthimmi 4 // 4 // egahApauNA koDI nANapavAyaMmi hoi puvvaM 5 / egA payANa koDI chacca payA saccavAyaMmi chavvIsaM koDIo AyapavAyaMmi hoipysNkhaa7| kammapavAe koDI asItI lakkhehiM abmahiA 8 culasIi sayasahassA paJcakkhANaMmi vanniyA puvve / ekkA payANa koDI dasasahasahiyA ya anuvAe 10
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 4, - uddezaka: -1 // 7 // chavvIsaM koDIo payANa puvve avaMjhanAmaMmi 11 pANAummiya koDI chappaNalakakhehi abbhahiyA 12 112 11 navakoDIo saMkhA kiriyavisAlaMmi vanniyA guruNA 13 / addhatterasalakkhA pAyasaMkhA biMdusArammi // iti, teSu taM praviSTaM yat zrutaM tatpUrvagataM pUrvANyeva, aGgapraviSTamaGgAni yatheti, yojanaM yogaH anurUpo'nukUlo vA sUtrasya nijenAbhidheyena saha yoga ityanuyogaH, sacaikastIrthakarANAM prathamasamyakatvAvAptipUrvabhavAdigocaro yaH sa mUlaprathamAnuyogo'bhidhIyate yastu kulakarAdiva - ktavyatA gocaraH sa gaNDikAnuyoga iti / pUrvagatamanantaramuktaM, - 217 mU. (277) cauvvihe pAyacchitte paM0 taM0-nANapAyacchitte daMsaNapAyacchitte carittapAyacchitte ciyattakiccapAyacchitte, 1 / cauvvihe pAyacchitte paM0 taM0-parisevaNApAyacchitte saMjoyaNApAyacchitte AroaNApAyacchitte paliuMcaNApAyacchitte 2 / vR. tatra ca prAyazcittaprarUpaNA''sIditi prAyazcittasUtradvayaM tatra jJAnameva prAyazcittaM, yatastadeva pApaM chinatti prAyaH cittaM vA zodhayatIti niruktivazAt jJAnaprAyazcittamiti, evamanyatrApi, viyattakicce' tti vyaktasya bhAvato gItArthasya kRtyaM karaNIyaM vyaktakRtyaM prAyazcittamiti, gItArtho hi gurulAghavaparyAlocanena yat kiJcana karoti tatsarvaM pApavizodhakameva bhavatIti, athavA jJAnAdyaticAravizuddhaye yAni prAyazcittAnyAlocanAdIni vizeSato'bhihitAni tAni tathA vyapadizyante, 'viyatte 'ti vizeSeNa - avasthAdyocityena vizeSAnabhihitamapi dattaMvitIrNamabhyanujJAtamityarthaH, yatkiJcinmadhyasthagItArthena kRtyam-anuSThAnaM tad vidattakRtyaM prAyazcittameva, 'ciyattakicce'tti pAThAntaratastu prItikRtyaM vaiyAvRttyAdIti, pratiSevaNamAsevanamakRtyasyeti pratiSevaNA, sA ca dvidhA pariNAmabhedAt pratiSevaNIyabhedAdvA, tatra pariNAmabhedAt, - 119 11 119 11 "paDisevaNA u bhAvo so puNa kulasovva hojja' kusalo vA / kusale hoi kappo akusalapariNAmao dappo" - pratiSevaNIyabhedAttu - "mUlaguNauttaraguNe duvihA paDisevaNA samAseNaM 1 / mUlaguNe paMcavihA piMDavisohAigI iyarA " - tasyAM prAyazcittamAlocanAdi, tccedm|| 1 // " AloyaNa 1 paDikkamaNe 2 mIsa 3 vivege 4 tahA viussagge 5 / tava 6 cheya 7 mUla 8 anavaTThayA ya 9 pAraMcie 10 ceva " iti pratiSevaNAprAyazcittaM 1, saMyojanam - ekajAtIyAticAramIlanaM saMyojanA yathA zayyAtarapiNDo gRhItaH so'pyudakArdrahastAdinA so'pyabhyAhRtaH so'pyAdhAkarmikastatra yat prAyazcittaM tat saMyojanAprAyazcittam, tathA AropaNamekAparAdhaprAyazcitte punaH punarAsevanena vijAtIyaprAyazcittAdhyAropaNamAropaNA, yathA paJcarAtrindivaprAyazcittamApannaH punastatsevane dazarAtrindivaM punaH paJcadazarAtrindivamevaM yAvatSaNmAsAt tatastasyAdhikaM tapo deyaM na bhavati api -
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 tu zeSatapAMsi tatraivAntarbhAvanIyAni, iha tIrthe SaNmAsAntatvAt tapasa iti, uktaM ca"paMcAIyArovaNa neyavvA jAva hoMti chammAsA / teNa para mAsiyANaM chaNhuvariM josaNaM kujjA" iti, 119 11 AropaNayA prAyazcittamAropaNAprAyazcittamiti tathA parikuJcanam - aparAdhasya dravyakSetrakAlabhAvAnAM gopAyanamanyathA satAmanyathA bhaNanaM parikuJcanA parivaJcanA vA, uktaM ca"davve khette kAle bhAve paliuMcaNA cauviyappa" tti, tathAhi 11911 saccit acittaM 9 jaNavayapaDiseviyaM ca addhANe 2 / subhikkhe yadubhikkhe 3 haTTeNa tahA gilANeNaM " iti, tasyA; prAyazcittaM parikuJcanAprAyazcittaM, vizeSo'tra vyavahArapIDhAdavaseya iti / prAyazcittaM ca kAlApekSayA dIyata iti kAlanirUpaNAsUtram sthAnAGga sUtram 4/1/277 mU. (278) cauvvihe kAle paM0 taM0 pamANakAle ahAuyanivvattikAle maraNakAle addhAkAle / vR. tatra pramIyate-paricchidyate yena varSazatapalyopamAdi tatpramANaM tadeva kAlaH pramANakAlaH, sa ca addhAkAlavizeSa eva divasAdilakSaNo manuSyakSetrAntarvarttIti, uktaM ca"duviho pamANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI ya / cauporisio divaso rAI cauporisI ceva" iti, 119 11 yathA-yatprakAraM nArakAdibhedenAyuH - karmmavizeSo yathAyustasya raudrAdidhyAnAdinA nirvRtiHbandhanaM tasyAH sakAzAdya; kAlo - nArakAditvena sthitirjIvAnAM sa yathAyurnirvRtikAlaH, athavA yathA''yuSo nirvRtistathA yaH kAlo - nArakAdibhave'vasthAnaM sa tatheti, ayamapyaddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH, sarvasaMsArijIvAnAM varttanAdirUpa iti, uktaM ca 119 11 "AuyamettavisiTTho sa eva jIvANa vattaNAdimao / bhannai ahAukAlo vattai jo jacciraM jeNaM " iti, maraNasya-mRtyoH kAlaH- samayo maraNakAlaH, ayamapyaddhAsamayavizeSa eva, maraNaviziSTo maraNameva vA kAlo, maraNaparyAyatvAditi, uktaM ca 119 11 "kAlotti mayaM maraNaM jaheha maraNaM gaotti kAlagao / tamhAsa kAlakAlo jo jassa mao maraNakAlo " iti, tathA addhaiva kAlaH addhAkAlaH, kAlazabdo hi varNapramANakAlAdiSvapi varttate, tato'ddhAzabdena viziSyata iti, ayaM ca sUryakriyAvaliziSTo manuSyakSetrAntarvarttI samayAdirUpayo'vaseyaH, uktaM ca 119 11 "sUrakiriyAvisiTTho godohAikiriyAsu niravekkho / addhAkAlo bhannai samayakkhettaMmi samayAi samayAvaliyamuhuttA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliyA sAgaraosappiriyaTTA" iti / dravyaparyAyabhUtasya kAlasya catuHsthAnakamuktam, idAnIM paryAyAdhikArAt pudgalAnAM // 2 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -1 219 paryAyabhUtasya pariNAmasya tadAha - mU. (279) cauvihe poggalapariNAme pannattetaM0-vanapariNAme gaMdhapariNAme rasapariNAme phaasprinnaame| vR, 'cauvihe' ityAdi, pariNAmaH-avasthAto'vasthAntaragamanam, uktaM c||1|| "pariNAmo hyarthAntaragamanaM na tu sarvathA vyavasthAnam / naca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH" iti, tatra varNasya-kAlodeH pariNAmaH-anyathA bhavanaM varNena vA kAlAdinetaratyAgena pudgalasya pariNAmo varNapariNAmaH, evmnye'pi|ajiivdrvyprinnaamukto'dhunaatujiivdrvysyprinnaam vicitrA sUtraprapaJcenAbhidhIyante-tatra ca mU. (280) bharaheravaesuNaMvAsesupurimapacchimavajA majjhimagAbAvIsaMarahaMtAbhagavaMtA cAujjAmaMdhammapannaveti, taM0-savvAtopANAtivAyAo veramaNaM, evaMmusAvAyAoveramaNaM, savvAto adinnAdANAo veramaNaM savvAo bahiddhAdANA [pariggahA] o veramaNaM 1, savvesu NaM mahAvidehesu arahaMtA bhagavaMto cAujjAmaM dhammaM paNNavayaMti, taM0-savvAto pANAtivAyAo veramaNaM, jAva savvAto bahiddhAdANAo vermnnN| vR. 'bharate'tyAdisUtradvayaM vyaktameva, kintupUrvapazcimavarjAH, kimuktaM bhavati?-madhyamakA iti, te cASTAdayo'pi bhavantItyucyate-dvAviMzatiriti, catvAro yamAeva yAmA nivRttayo yasmin satathA bahiddhAdANAo'ttibahirddhA-maithunaM parigrahavizeSaH AdAnaMca-parigrahastayodvendvaikatvamathavA AdIyata ityAdAnaM-parigrAhyaM vastu taccadharmopakaraNamapibhavatItyataAha-bahistAt-dharmopakaraNAd bahiryaditi, iha ca maithunaM parigrahe'ntarbhavati, na hyaparigRhItA yoSid bhujyata iti pratyAkhyeyasya prANAtipAtAdezcaturvidhatvAtcaturyAmatAdharmasyeti, iyaMcehabhAvanA-madhyamatIrthakarANAMvidehakAnAM cacaturyAmadharmasya pUrvapazcimatIrthakarayozca paJcayAmadharmasya prarUpaNA ziSyApekSA, paramArthatastu paJcayAmasyaivobhayeSAmapyasau, yataH prathamapazcimatIrthakaratIrthasAdhava RjujaDA vakrajaDAzceti, tattvAdevaparigraho varjanIya ityupadiSTe maithunavarjanamavaboddhupAlayituMcanakSamAHsa, madhyamavidehajatIrthakaratIrthasAdhavastu RjuprajJatvAt tadboddhaM varjayituMca kSamA iti, bhavatazcAtra shloko||1|| "purimA ujujaDDA u, vakkajaDDA ya pcchimaa| majjhimA ujjupannA u, teNa dhamme duhA kae // 2 // purimANaM duvvisojho u, carimANaM durnupaale| kappo majjhimagANaMtu, suvisujjhe supAlae" iti / anantaroktebhyaH prANAtipAtAdibhyo'nuparatoparatAnAM durgatisugatI bhavataH, tadvantazcate durgatetarA bhavantIti durgatisugatyAtmakapariNAmayordurgatasugatAnAMca bhedAn sUtracatuSTayenAha mU. (281)cattAriduggatItopaM0 20-neraiyaduggatItirikkhajoNiyaduggatImaNussaduggatI devaduggI 1, cattAri soggaIopaM0 20-siddhasoMgatI devasoggatI maNuyasoggatIsukulapaccAyAti 2, cattAri duggatI paM0 taM0-neraiyaduggatA tirikkhajoNiyaduggatA maNuyaduggatA devaduggatA 3, cattAri suggatA paM0 taM0-siddhasugatA jAva sukulapaccAyAyA 4 /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 sthAnAGga sUtram 4/1/281 vR. 'cattArI'tyAdi gatArtham, navaraM manuSyadurgatiH ninditamanuSyApekSayA devadurgatiH kilbiSikAdyapekSayeti, 'sukulapaJcAyAi'tti devalokAdau gatvA sukule-ikSvAkAdau pratyAyAtiHpratyAgamanaM pratyAjAtirvA-pratijanmeti, iyaJca tIrthakarAdInAmeveti manuSyasugate gabhUmijAdimanujatvarUpAyA bhidyate, durgatireSAmastItyaci pratyaye durgatA duHsthA vA durgatAH evaM sugtH|anntrN siddhasugatA uktAH te cASTakarmakSayAt bhavantyataH kSayapariNAmasya kramamAha mU. (282) paDhamasamayajinassa NaM cattAri kammaMsA khINA bhavaMti-nANAvaraNijjaM dasaNAvaraNijjaM mohaNijaMaMtarAtitaM 1, uppannanANadaMsaNadhareNaMarahA jine kevalI cattArikammase vedeti, taM0-vedaNijjaM AuyaM nAmaMgotaM 2, paDhamasamayasiddhassa NaM cattAri kammaMsA jugavaM khijaMti taM0-veyaNijja AuyaM nAmaMgotaM 3 vR. 'paDhame'tyAdi sUtratrayaM vyaktaM, paraM prathamaH samayo yasya sa tathA sa cAsau jinazcasayogikevalIprathamasamayajinastasyakarmaNaH-sAmAnyasyAMzAH-jJAnAvaraNIyAdayobhedAiti, utpanneAvaraNakSayAjAte jJAnadarzane-vizeSasAmAnyabodharUpe dhArayatItyutpannajJAnadarzanadharo'nenAnAdisiddhakevalajJAnavataH sadAzivasyAsadbhAvaM darzayati, na vidyate raha:-ekAnto gopyamasya sakalasannihitavyavahitasthUlasUkSmapadArthasArthasAkSAtkAritvAdityarahA devAdipUjA'rhatvenAhanvA rAgAdijetRtvAjinaH kevalAni-paripUrNAni jJAnAdIni yasya santi sa kevalIti, siddhatvasya karmakSapaNasya ca ekasamaye sambhavAt prathamasamayasiddhasyetyAdi vyapadizyate / asiddhAnAM tu hAsyAdayo vikArA bhavantIti hAsyaM tAvaccatuHsthAnakAvatAritvAdAhamU. (283) cauhiM ThANehiM hAsuppattI sitA taM0-pAsittA bhAsettA suNettA saMbharettA vR. 'cauhI'tyAdi, hasanaM hAsaH-hAsamohodayajanito vikArastasyotpattiH-utpAdaH hAsotpattiH 'pAsitta'tti dRSTvA vidUSakAdiceSTAM cakSuSA, tathA bhASitvA vAcA kiJcittasUrivacanaM tathA zrutvA zrotreNa paroktaM tathAvidhavAkyaM tathA tathAvidhameva ceSTAvAkyAdikaM smRtvA hasatIti zeSaH, evaM darzanAdIni hAsakaraNAni bhavantIti / asiddhAnAmeva dharmAntaranirUpaNAya dRSTAntadArTAntikArthavatsUtradvayam, mU. (284) cauvihe aMtare paM0 20-kaTuMtare pamhaMtare lohaMtare pattharaMtare, evAmeva ithie vApurisassavAcauvihe aMtarepaM020-kaTuMtarasamANe pamhaMtarasamANelohaMtarasamANe ptthrNtrsmaanne| vR.'cauvihe' ityAdi, kASThasyacakASThasyacetikASThayorantaraM-vizeSorUpanirmANAdibhiriti kASThAntaramevaM pakSma-kappAsarUtAdi pakSmaNorantaraM viziSTasaukumAryAdibhiH lohAntaraM atyantacchedakatvAdibhiHprastarAntaraM-pASANAntaraMcintitArthaprApaNAdibhiriti, evameva kASThAdyantaravata, striyA vA stryantarApekSayA puruSasya vA puruSAntarApekSayA, vAzabdau strIpuMsayozcAturvidhyaM prati nirvizeSatAkhyApanArthI, kASThAntareNa samAnaM-tulyamantaraMvizeSo viziSTapadavIyogyatvAdinA pakSmAntarasamAnaM vacanasukumAratayaiva lohAMtarasamAnaM snehacchedena parISahAdI nirbhaGgatvAdibhizca prastarAntarasamAnaM cintAtikrAntamanorathapUrakatvena viziSTaguNavadvandhapadavIyogyatvAdinA ceti / mU. (285) cattAri bhayagA paM0-divasabhayate jattAbhayate uccattabhayate kabbAlabhayate / vR.anantaramantaramuktamitipuruSavizeSAntaranirUpaNAya bhRtakasUtraM, tatra bhriyate-poSyate
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -1 - 221 smeti bhRtaH sa evAnukampito bhRtakaH karmmakara ityarthaH, pratidivasaM niyatamUlyena karmmakaraNArthaM yo gRhyate sa divasabhRtakaH 1 yAtrA - dezAntaragamanaM tasyAM sahAya iti bhriyate yaH sa yAtrAbhRtakaH 2 mUlyakAlaniyamaM kRtvA yo niyataM yathAvasaraM karmma kAryate sa uccatAbhRtakaH, kabbADabhRtakaHkSitikhAnakaH oDAdiH, yasya svaM karmmArpyate dvihastA trihastA vA tvayA bhUmiH khanitavyaitAvatte dhanaM dAsyAmItyeva niyamyeti, iha gAthe // 2 // " divasabhayao u dheppai chinneNa dhaneNa kamma ettiyadhaneNaM / ecirakAluccatte kAyavvaM kamma jaM beMti' "" uktaM laukikasya puruSavizeSasyAntaramadhunA lokottarasya tasyAntarapratipAdanAya pratiSevisUtraM, - mU. (286) cattAri purisajAtA paM0 taM0- saMpAgaDapaDisevI nAmege no pacchannapaDisevI pacchannapaDisevI nAmege no saMpAgaDapaDisevI ege saMpAgaDapaDisevIvi pacchannapaDisevIvi ege no saMpAgaDapaDisevI no pacchannapaDisevI / vR. tatra samprakaTam - agItArthasamakSamakalpyabhaktAdi pratiSevituM zIlaM yasya sa samprakaTapratisevItyevaM sarvatra, navaraM pracchannamagItArthAsamakSaM, atra cAdye bhaGgakatraye puSdhalambano bakuzAdiH nirAlambano vA pArzvasthAdirdraSTavyaH, caturthe tu nirgranthaH snAtako veti, antarAdadhikArAdeva devapuruSANAM strIkRtamantaraM pratipAdayannAha mU. (287) camarassa NaM asuriMdassa asurakumArarano somassa mahArannocattAri aggamahisIo paM0 taM0-kaNagA kaNagalatA cittaguttA vasuMdharA, evaM jamassa varuNassa vesamaNassa, balissaNaM vatiroyaniMdassa vatiroyaNaranno somassa mahAranno cattAri aggamahisIo paM0 taM0-mittagA subhaddA vijuttA asaNI, evaM jamassa vesamaNassa varuNassa, gharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kAlavAlassa mahAranno cattAri aggamahisIo paM0 taM0 - asogA vimalA suppabhA sudaMsaNA, evaM jAva saMkhavAlassa, bhUtAnaMdassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kAlavAlassa mahAranno cattAri agga0 paM0 taM0- sunaMdA subhaddA sujAtA sumanA, evaM jAda selavAlassa jahA gharaNassa, evaM savvesiM dAhiNiMdalogapAlANaM jAva ghosassa jahA bhUtAnaMdassa evaM jAva mahAghosassa logapAlANaM, kAlassa NaM pisAiMdassa pisAyaranno cattAri aggamahisIo paM0 taM0-kamalA kamalappabhA uppalA sudaMsaNA, evaM mahAkAlassavi, surUvassa NaM bhUtiMdassa bhUtaranno cattAri aggamahisIo paM0 taM0-rUvavatI bahuruvA surUvA subhagA, evaM paDirUvassavi, punnabhaddassa NaM jakkhidassa jakkharanno cattAri aggamahisIo paM0 taM0- puttA bahuputtitA uttamA tAragA, evaM mANibhaddassavisa bhImassa NaM rakkhasiMdassa rakkhasaranno cattAri aggamahisIo paM0 taM0-paumA vasumatI kaNagA rataNappabhA, evaM mahAbhImassavi, kiMnarassa NaM kiMnariMdassa cattAri agga0 paM0 taM0-vaDeMsA ketumatI ratiseNA ratippabhA, evaM kiMpurisassavi, sappurisassa NaM kiMpurisiMdassa0 cattAri aggamahisIo paM0 taM0 - rohiNI navamitA hirI pupphavatI, evaM mahApurisassavi, atikAyassa NaM mahoragiMdassa cattAri aggamahisIo paM0 taM0- bhuyagA bhuyagavatI mahAkacchA phuDA, evaM mahAkAyassavi, gItaratissa NaM gaMdhavviMdassa
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 cattAri agga0 paM0 taM0- sughosA vimalA sussarA sarasvatI, evaM gIyajasassavi, caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaranno cattAri aggamahisIo paM0 taM0-caMdappabhA dosiNAbhA acimAlI pabhaMkarA, evaM sUrassavi, navaraM sUrappabhadosiNAbhA acimAlI pabhaMkarA, iMgAlassa NaM mahAgahassa cattAri aggamahisIo paM0 taM0- vijayA vejayaMti jayaMtI aparAjiyA, evaM savvesiM mahaggahANaM jAva bhAvakeussa, sakkarasa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno cattAri agga0 pa0 taM0- rohiNI mayaNA cittA somA, evaM jAva vesamaNassa, IsANassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno cattAri agga0 paM0 taM0-puDhavI rAtI rayaNI vijjU, evaM jAva varuNassa / vR. 'camarasse' tyAdikamagramahiSIsUtraprapaJcamAha, kaNThyazcAyam, navaraM 'mahAranno' tti lokapAlasyAgrabhUtAH-pradhAnA mahiSyorAjabhAryA agramahiSya iti, vairoyaNatti- vividhaiH prakArai rocyante - dIpyanta iti virocatanAsta eva vairocanAH- uttaradigvAsina'surAH teSAmindraH, dharaNasUtre 'eva'miti kAlavAlasyeva kolapAlazailapAlazaGkhapAlAnAmetannamikA eva catanazcatano bhAryAH, etadevAha-'jAva saMkhavAlassa' tti, bhUtanandasUtre 'eva' miti yathA kAlavAlasya tathAnyeSAmapi, navaraM tRtIyAsthAne caturthI vAcyaH, dharaNasya dakSiNanAgakumAranikAyendrasya lokapAlAnAmagrahiSyo yathA yannAmikAstathA tannAmikA eva sarveSAM dAkSiNAtyAnAM zeSANAmaSTAnAM veNudevaharikAntaagnizikhapUrNajalakAnta - atitagativelambaghoSAkhyAnAmindrANAM ye lokapAlAH sUtre darzitAsteSAM sarveSAmiti, yathA ca bhUtAnandasyaudIcyanAgarAjasya tayA zeSANAmaSthanAmaudIcyendrANAM veNudAliharissahAgnimAnavaviziSTajalaprabhAmitavAhanaprabhaJjanahAghoSAkhyAnAM ye lokapAlAsteSAmapIti, etadevAha - 'jahA dharaNasse' tyAdi / mU. (288) cattAri gorasavigatIo paM0 taM0 khIraM dahiM sappiM navanItaM, cattAri sinehavigaitIo paM0 taM0-tellaM ghayaM vasA navanItaM, cattAri mahAvigatIo paM0 taM0-mahuM maMsaM majjaM navanItaM sthAnAGga sUtram 4/1/287 vR. uktaM sacetanAnAmantaramathAntarAdhikArAdevAcetanavizeSANAM vikRtInAM gorasnehamattvalakSaNamantaraM sUtratrayeNAha - 'cattArI tyAdi, gavAM raso gorasaH, vyutpattireveyaM gorasazabdasya pravRttistu mahiSyAdInAmapi dugdhAdirUpe rase, vikRtayaH zarIramanasoH prAyo vikArahetutvAditi, zeSaM prakaTam, navaraM sarpiH-ghRtam, navanItaM prakSaNaM, sneharUpA vikRtayaH snehavikRtayo vasA - asthimadhyarasaH, mahAvikRtayo - mahArasatvena mahAvikArakAritvAt, mahataH sattvopaghAtasya kAraNatvAcceti, iha vikRtiprastAvAd vikRtayo vRddhagAthAbhiH prarUpyante // 2 // // 1 // "khIre 5 dahi 4 navanIyaM 4 ghayaM 4 tahA tellameva 4 guDa 2 majaM 2 / mahu 3 maMsaM 3 caiva tahA ogAhimagaM ca dasamI u // gomahisuTTapasUNaM elagakhIrANi paMca cattAri / dahimAiyAI jamhA uTTINaM tANi no huMti // cattAri hoMti tellA tilaayasikusuMbhasarisavANaM ca / vigaIo sesAI DolAINaM na vigaio // // 3 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 4, - uddezaka: - 1 118 11 // 5 // 119 11 // 2 // davagulapiMDagulA do majjaM puNa kaTThapiTThaniSpannaM / macchiyakottiyabhAmarabheyaM ca tihA mahuM hoi // jalathalakhahayaramaMsaM cammaM vasa soNiyaM tiheyaMpi / Ailla tinni calacala ogAhimagaM ca vigaIo || - AdimAni trINi calacaletyevaM pakkAni vikRtirityarthaH"sesA na hoMti vigaI a jogavAhINa te u kappaMtI / paribhuJjaMti na pAyaM jaM nicchayao na najaMti egeNa caiva tavao pUrijjati pUyaeNa jo taao| bIovisa puNa kappai nivvigaI levaDo navaraM ' 11 223 ityAdi / acetanAntarAdhikArAdeva gRhavizeSAntaraM dRSTAntatayA'bhidhitsuH puruSastriyozcAntaraM dArzantikatayA abhidhAtukAmaH sUtracatuSTayamAha mU. (289) cattAri kUDAgArA paM0 taM0-gutte nAmaM ege gutte gutte nAmaM ege agutte agutte nAmaM ege gutte agutte nAmaM ege agutte, evAmeva cattAri purisajAtA paM0-gutte nAmamege gutte 4, cattAri kUDAgArasAlAo paM0 taM0-guttA nAmamegA guttaduvArA guttAnAmamegA aguttaduvArA aguttA nAmamegA guttaduvArA aguttA nAmamegA aguttaduvArA, evAmeva cattAritthIo paM0 taM0-guttA nAmamegA guttiMditA guttA nAmamegA aguttiMdiA 4 / vR. 'cattAri kUDe ' tyAdi, kUTAni zikharANi stUpikAstadvantyagArANi - gehAni - athavA kUTaM-sattvabandhasthAnaM tadvadagArANi kUTAgArANi, tatra guptaM prAkArAdivRtaM bhUmigRhAdi vA punarguptaM sthagitadvAratayA pUrvakAlAparakAlApekSayA veti, evamanye'pi trayo bhaGgA boddhavyAH, puruSastu gupto nepathyAdinA'ntarhitatvena punargupto guptendriyatvena, athavA guptaH pUrvaM punargupto'dhunApIti, viparyaya UhyaH, tathA kUTasyeva AkAro yasyAH zAlAyA-gRhavizeSasya sA tathA, ayaM ca strIliGgadhSTAntaH strIlakSaNadArthantikArthasAdharmyavazAt, tatra guptA parivArAvRtA gRhAntargatA vastrAcchAditAGgA gUDhasvabhAvA vA guptendriyastu nigRhItAnaucityapravRttendriyAH evaM zeSabhaGgA UhyAH / mU. (290) cauvihA ogAhaNA paM0 taM0 - davvogAhaNA khettogAhaNA kAlogAhaNA bhAvogAhaNA / vR. anantaraM guptendriyatvamuktamindriyANi cAvagAhanAzrayANItyAvagAhanAnirUpaNasUtraM, avagAhante - Asate yasyAM Azrayanti vA yAM jIvAH sA'vagAhanA- zarIraM dravyato'vagAhanA dravyAvagAhanA, evaM sarvatra tatra dravyato'nantadravyA kSetrato'saGghatyeyapradezAvagADhA, kAlato'saGghayeyasamayasthitikA, bhAvato varNAdyanantaguNeti, athavA'vagAhanA vivakSitadravyasyAdhArabhUtA AkAzapradezAH, tatra dravyANAmavagAhanA dravyAvagAhanA, kSetramevAvagAhanA kSetrAvagAhanA, kAlasyAvagAhanA samayakSetralakSaNA kAlAvagAhanA, bhAvavatAM dravyANAmavagAhanA bhAvavAgAhanA, bhAvaprAdhAnyAditi, AzrayaNamAtraM vA avagAhanA, tatra dravyasya paryAyairavagAhanA-AzrayaNaM dravyAvagAhanA, evaM kSetrasya kAlasya, bhAvAnAM dravyeNeti, anyathA vopayujya vyAkhyeyamiti /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 sthAnAGga sUtram 4/1/291 mU. (291) cattAripannattIoaMgabAhiriyAtopaM0 taM0-caMdapannattIsUrapannattIjaMbuddIvapannattI diivsaagrpnnttii|| vR. avagAhanAyAzca prarUpaNA prajJaptiSvititaccatuHsthAnakasUtram, tatra prajJApyante-prakarSaNa bodhyantearthA yAsujJatAH prajJaptayaH,aGgAni-AcArAdInitebhyobAhyAHaGgabAhyAH, yathArthAbhidhAnAzcaitAH kAlikazrutarUpAH, tatra sUraprajJaptijambUdvIprajJaptIpaJcamaSaSThaGgayorupAGgabhUte, itaretuprakIrNakarUpe iti, vyAkhyAprajJaptirasti paJcamI kevalaM sA'GgapraviSTetyetAzcata uktA iti / / sthAnaM-4 - uddezakaH-1 - samAptaH -: sthAnaM-4-uddezakaH-2:vR. vyAkhyAtazcatuHsthAnakasya prathamoddezako'dhunA dvitIya Arabhyate, asya cAyaM pUrveNa sahAbhisambandhaH- anantaroddezake jIvAdidravyaparyAyANAM catuHsthAnakamuktamihApi teSAmeva tadevocyata ityevaMsambandhasyAsyoddezakasyedamAdisUtracatuSTayam mU. (292) cattAripaDisaMlINA paM020-kohapaDisaMlINemANapaDisaMlINemAyApaDisaMlINe lobhapaDisaMlINe, cattAri apaDisaMlINA paM0 taM0-kohaapaDisaMlINe jAva lobhaapaDisaMlINe, cattAripaDisaMlINA paM0 taM0-maNapaDisaMlINe vatipaDisaMlINe kAyapaDisaMlINe iMdiyapaDisaMlINe, cattAri apaDisaMlINA paM0 -maNaapaDisaMlINe jAva iMdiyaapaDisaMlINe, 4 / vR. 'cattAripaDisaMlINe'tyAdi, asya capUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-anantarasUtreprajJapta uktAH, tAzca pratisaMlInairevabudhyanta iti pratisaMlInAH setarAH anenAbhidhIyantaityevasambaddhamidaM sugama, navaraM, krodhAdikaM vastu vastu prati samyaglInA-nirodhavantaH pratisaMlInAH, tatra krodhaM prati udayanirodhenodayaprAptaviphalIkaraNena ca pratisaMlInaH krodhapratisaMlInaH, uktNc||1|| "udayasseva niroho udayappattANa vaa'phliikrnnN| jaMettha kasAyANaM kasAyasaMlINayA esA" kuzalamanaudIraNenAkuzalamanonirodhena camanaHpratisaMlInaM yasya samanasA vApratisaMlIno manaHpratisaMlInaH, evaM vAkkAyendriyeSvapi, navaraM zabdAdiSu manojJAmanojJeSu rAgadveSaparihArI indriyapratisaMlIna iti, atra gaathaa||1|| "apasatthANa niroho jogANamudIraNaMca kuslaannN| kajaMmi ya vihI gamaNaMjogesaMlINayA bhaNiyA" // 1 // saddesu ya bhaddayapAvaesu soyvismuvgesu| tuTTeNa va ruTeNa va samaNeNa sayA na hoyavvaM " evaM zeSendriyeSvapi vaktavyA, ityevaM manaHprabhRtibhirasaMlIno bhavati viparyayAditi / asaMlInameva prakArAntareNa saptadazabhizcaturbhaGgIrUpairdInasUtrairAha - mU. (293) cattAri purisajAtA paM0 taM0-dIne nAmamege dIne dIne nAmamege adIne adIne nAmamege dIne adIne nAmamege adIne 1, cattAri purisajAtA paM0 taM0-dIne nAmamege dInapariNate dINe nAmaMege adInapariNate adIne nAmaMege dInapariNate adIne nAmamege adInapariNate 2, cattAri purisajAtA paM0 taM0-dIne nAmamege dInakhve 3, evaM dInamaNe 4-4, dInasaMkappe kAsa
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-2 4-5, dInapanne 4-6, dInadiTThI4-7, dInasIlAcAre 4-8, dInavavahAre 4-9, cattAripurisajAyA paM0 taM0-dIne nAmamege dInaparakkame, dIne nAmamege adIna0 (4) 10, evaM savvesiM caubhaMgo bhANiyavvo, cattAripurisajAtApaM020-dInenAmamegedInavittI4-11, evaMdInajAtI12, dInabhAsI 13, dInobhAsI 14, cattAri purisajAtA paM0 taM0-dIne nAmege dInasevI (4) 15, evaM dIne nAmamege dInapariyAe 16, dIne nAmamege dInapariyAle (4) 17, savvattha caubhaMgo vR. dIno-dainyavAn kSINorjitavRttiH pUrvaM pazcAdapi dIna eva athavA dIno bahirvRttyA punIMno'ntarvRttyotyAdizcaturbhaGgI, tathA dIno bahirvRttyA mlAnavadanatvAdiguNayuktazarIreNetyarthaH, evaMprajJAsUtraMyAvadAdipadaM vyAkhyeyaM, dInapariNataHadInaH san dInatayApariNato'ntarvRttyetyAdi caturbhaGgI 2, __ tathAdInarUpomalinajIrNavastrAdinepathyApekSayA 3, tathAdInamanAHsvabhAvataevAnunatacetAH 4, dInasaGkalpa unnatacittasvAbhAvye'pikathaJciddhInavimarzaH 5, tathA dInaprajJaHhInasUkSmAlocanaH 6, tathAdInazcittAdibhirevamuttaratrApyAdipadaM, tathA dInaSTivicchAyacakSuH7, tathA dInazIlasamAcAraH hInadharmAnuSThAnaH 8, tathA dInavyavahAro dInAnyo'nyadAnapratidAnAdikriyaH hInavivAdo vA 9, tathA dInaparAkramohInapuruSakAra iti 10, tathA dInasyeva vRttiH-vartanaMjIvikAyasyasadInavRttiH tathA dInaM-dainyavantaMpuruSaMdainyavadvAyathA bhavati tathA yAcata ityevaMzIlo dInayAcI, dInaM vA yAtIti dInayAyI, dInA vA-hInA jAtirasyeti dInajAtiH 12, tathA dInavaddInaM vA bhASate dInabhASI 13, dInavadavabhAsate-pratibhAti avabhASate vA-yAcata ityevaMzIlo dInAvabhAsI dInAvabhASI vA 14, tathA dInaM nAyakaMsevata iti dInasevI 15, tathA dInasyevaparyAyaH-avasthA pravrajyAdilakSaNA yasya sa dInaparyAyaH 16, 'dInapariyAle'tti dInaH parivAro yasya sa tathA 17, 'savvattha caubhaMgo'tti sarvasUtreSu catvAro bhaGgA draSTavyA iti / puruSajAtAdhikAravatyeveyamaSTAdazasUtrI mU. (294) cattAripurisajAtA paM0 taM0-a nAmamege ajje 4, 1 / cattAri purisajAtA paM0 taM0-ajje nAmamege ajjapariNae 4, 2 / evaM ajarUve 3 / ajjamaNe 4 / ajasaMkappe 5 / ajjapane 6 / ajadiTThI 7 / ajasIlAcAre 8 / / ajavavahAre 9 / aaparakkame 10|ajvittii 11/ajajAtI 12/ajabhAsI 13 / ajaobhAsI 14 / ajasevI 15 / evaM ajjapariyAe 16 / aJjapariyAle 17, evaM sattara AlAvagA 17, jahA dIneNaM bhaNiyA tahA ajeNavi bhANiyavvA, cattAri purisajAyApaM0 taM0-az2e nAmamege ajabhAve aje nAmamegeaNajabhAveaNajje nAmamegeajabhAve aNaje nAmamege aNajabhAve 18 // vR.gatArthA, navaraM, Aryo navadhA, ydaah||1|| khettejAI kula kamma sippa bhAsAi naanncrnney| saNaAriya navahA micchA sagajavaNakhasamAi iti, tatraAryaH kSetrataH punarAryaH pApakarmabahirbhUtatvenApApa ityarthaH, evaMsaptadazasUtrANineyAni, 3 15
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 sthAnAGga sUtram 4/2/294 tathA AryabhAvaH kSAyikAdijJAnAdiyuktaH anAryabhAvaH krodhAdimAniti / puruSajAtaprakaraNameva ghaTAndArzantikApitamA vikathAsUtrAdabhidhIyate, pAThasiddhaM caitat, mU. (295) cattAri usabhApaM0 20-jAtisaMpanne kulasaMpanne balasaMpanne ruvasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 20-jAtisaMpanne jAva rUvasaMpanne 1, cattAri usabhA paM0 20-jAtisaMpanne nAmaMege no kulasaMpanne, kulasaMpanne nAma ege no jAisaMpanne, ege jAtisaMpannevi kulasaMpannevi, ege no jAtisaMpanne no kulasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 -jAtisaMpanne nAmamege 4,2 cattAriusabhA pannattAtaM0-jAtisaMpanne nAma egenobalasaMpanne, evAmeva cattAripurisajAyA paM020-jAtisaMpanne 4, 3, cattAri usabhApaM020-jAisaMpanne nAmaMegeno rUvasaMpanne 4, evAmeva cattAripurisajAyApaM0 taM0-jAtisaMpanne nAmaMegeno svasaMpanne, svasaMpanne nAmamege4,4,cattAri usabhApaM0 taM0-kulasaMpanne nAmaMege nobalasaMpanne 4 evAmeva cattAripurisajAyApaM0 taM0-kulasaMpanne nAmamege no balasaMpanne 4, 5, cattAriusabhApaM020-kulasaMpanne nAmamegeno svasaMpanne, 4, evAmeva cattAripurisajAtA paM0 taM0-kula0 4, 6, cattAri usabhA paM0 taM0-balasaMpanne nAmaM ege no rUvasaMpanne 4 evAmeva cattAripurisajAyA pannattAtaM0-balasaMpanne nAmamege 4,7, / cattAri hatthI paM0 taM0-bhadde maMde mite saMkinne, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-bhadde maMde mite saMkinne, cattAri hatthI paM0 taM0- bhadde nAmamege bhaddamane, bhadde nAmamege maMdamane, bhadde nAmamege miyamane, bhadde nAmamege saMkinnamane, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20-bhadde nAmamege bhaddamane bhadde nAmamege maMdamane bhadde nAmamege miyamane bhadde nAmamege saMkinnamane, cattAri hatthI paM0 20-maMde nAmamege bhaddamaNe maMde nAmamege maMdamaNe maMde nAmamege miyamaNe maMde nAmamege saMkrintramANe, evAmeva cattAri purisajAtA, paM0 taM0-maMde nAmamege bhaddamaNe taM ceva, cattAri hatthI paM0 taM0-mite nAmamege bhaddamaNe mitte nAmamege maMdamaNe mite nAmamege miyamaNe mitte nAmamege saMkinnamaNe, evAmeva cattAri purisajAtA paM0, taM0-mite nAmamege bhaddamane taM ceva, cattAri hatthI paMtaM0-saMkinne nAmamege bhaddamaNe saMkinne nAmamese maMdamaNe saMkinne nAmamege miyamaNe saMkinne nAmamege sNkinnmnne,| vR. navaraM RSamA-balIvaH jAtiH-guNavanmAtRkatvaM kulaM-guNavapitRkatvaM balaMbhAravahanAdisAmarthya svapaM-zarIrasaundaryamiti, puruSAstusvayaMbhAvayitavyAH,2anantaradRSTAntasUtrANi tusapuruSadAntikAnijAtyAdInicatvAripadAni bhuvivinyasyaSaNNAMdvikasaMyogAnAM 'jAisaMpanne no kulasaMpanne' ityAdinA sthAnabhaGagakakrameNa SaDeva caturbhaGgikAH kRtvA samayaseyAni / hastisUtre bhadrAdayo hastivizeSA vakSyamANalakSaNA vanAdivizeSitAca, ydaah||1|| "bhadro mando mRgazceti, vijJeyAstrividhA gjaaH| vanapracAra 1 sArUpya 2, sattvabhedopalakSitAH3" iti, tatrabhadrohastIbhadra evadhIratvAdiguNayuktatvAta, mandomandaeva dhairyavegAdiguNeSumandatvAta, mRgo mRga evatanutvabhIrutvAdinA, saGkIrNaH kiJcid madrAdiguNayuktatvAt saGkIrNaH eveti,
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -2 227 puruSo'pyevaM bhAvanIyaH, uttarasUtrANi tu catvAri sadAntikAni, bhadrAdipadAni catvAri tadadhaH krameNa catvAryeva bhadramanaH-prabhRtIni ca vinyasya "bhadde nAma ege bhadramaNe" ityAdinA krameNa samavaseyAni, tatra bhadro jAtyAkArAbhyAM prazastastathA bhadraM mano yasyAthavA bhadrasyeva mano yasya sa tathA dhIra ityarthaH, mandaM mandasyeva vAmanoyasya sa tathA, nAtyantadhIraH, evaM mRgamanA bhIrurityarthaH, saGkIrNamanAbhadrAdicitralakSaNopetamanA vicitracittaityarthaH, puraSAstuvakSyamANabhadrAdilakSaNAnusAreNa prazastaprazastasvarUpA mantavyA iti, bhadrAdilakSaNamidammU. (296) madhuguliyapiMgalakkho anupuvvsujaaydiihnnNguulo| purao udaggadhIro savvaMgasamAdhito bhddo| vR. 'mahu'gAthA mAdhuguTikeva-kSaudravraTikeva piGgale-piGge akSiNI-locane yasya sa tathA, anupUrveNa-paripATyA suSTu jAtaHutpanno yaH so'nupUrvasujAtaH, svajAtyucitakAlakramajAto hi balarUpAdiguNayukto bhavati sa cAsau dIrghalAGgulazca-dIrghapuccha iti sa tathA, anupUrveNa vA sthUlasUkSmasUkSmataralakSaNena sujAtaM dIrgha lAlaM yasya sa tatheti, purataH-agrabhAge udagraH-unnataH tathA dhIraH-akSobhaH tathA sarvANyaGgAni samyak-pramANalakSaNopetatvena AhitAni-vyavasthitAni yasya sa sarvAGgasamAhito bhadro nAma gajavizeSo bhvtiiti| mU. (297) calabahalavisamacammo thUlasiro thUlaeNa peenn| thUlaNahadaMtavAlo haripiMgalaloyaNo maMde vR. 'cala' gAhA, calaM-zlathaMbahalaM-sthUlaM viSama-valiyuktaMcarma yasya sa tathA, sthUlazirAH, sthUlakena 'peeNa'tti pecakena pucchamUlena yuktaH sthUlanakhadantavAlo, haripiGgalalocanaH-siMhavat piGgAkSo mando gajavizeSo bhvtiiti|| mU. (298) taNuo taNutaggIvo taNuyatato tnnuydNtnnhvaalo| bhIrU tatthubbigo tAsIya bhave mite nAmaM vR. 'taNu gAhA, tanukaH-kRzaH tanugrIvaH tanutvak-tanucA tanukadantanakhavAlaH, bhIru:bhayazIlaH svabhAvatasto bhayakAraNavazAt stabdhakarNakaraNAdilakSaNopeto bhIta eva udvignaH kaSTavihArAdAvudvegavAn svayaM trastaH parAnapi trAsayatIti trAsI ca bhavenmRgo nAma gajabheda iti| mU. (299) etesiM hatthINaM thovaM thovaMtu jo harati itthii| rUveNa vasIleNa vaso saMkinnotti nAyavvo vR. 'eesiMgAhA' (spaSTA) mU. (300) bhaddo bhajai sarae maMdo uNa majate vasaMtaMmi / miu majjati hemaMte saMkinne svvkaalNmi| vR. 'bhaddo gAhA' kaNThyA / // 1 // tathA daMtehiM haNai bhaddo maMdo hattheNa AhANai htthii| gattAdharehi ya mio, saMkinno savvao haNai" iti, anantaraM saMkIrNaH saGgIrNamanA ityatra manaHsvarUpamuktamatha vAcaHsvarUpabhaNanAya vikathAkathAprakaraNamAha
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 4/2/301 mU. (301) cattAri vikahAto paM0, taM0 - itthikahA bhattakahA desakahA rAyakahA, itthikahA cauvvihA paM0 taM0 - itthINaM jAikahA ityINaM kulakahA itthINaM rUvakahA itthINaM nevatthakahA, bhattakahA cauvvihA paM0 taM0 bhattassa AvAvakahA bhattassa nivvAvakahA bhattassa AraMbhakahA bhattassa niTThANakahA, desakahA cauvvihA paM0 taM0- desavihikahA desavikappakahA desacchaMdakahA desanevatthakahA, rAyakahA cauvvihA paM0 taM0- ranno atitANakahA ranno nijjANakahA ranno balavAhaNakahA ranno kosakoTTAgArahakA, 228 cauvvihA dhammakahA paM0 taM0 - akkhevaNI vikkhevaNI saMveyaNI nivvegaNI, akkhevaNI kahA cauvvihA paM0 taM0 - AyAra akkhevaNIvavahAra akkhevaNI pannatti akkhevaNI diTThiyAta akkhevaNI, vikkhevaNI kahA cauvvihA paM0 taM0- sasamayaM kahei, sasamayaM kahittA parasamayaM kahe 1, parasamayaM kattA sasamayaM ThAvatittA bhavati 2, sammAvAtaM kahei sammAvAtaM kahettA micchAvAtaM kahei 3 micchAvAtaM kahettA sammAvAtaM ThAvatittA bhavati 4, saMvegaNI kathA cauvvihA paM0 taM0 ihalogasaMvegaNI paralogasaMvegaNI AtasarIrasaMvegaNI parasarIsaMvegaNI, nivvegaNIkahA cauvvihA paM0 taM0-ihaloge dukhinnA kammA ihaloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 1, ihaloge duccinna kammA paraloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 2, paraloge duccinnA kammA ihaloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 3, paraloge duccinnA kammA paraloye duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 4, ihaloge sucitrA kammA ihaloge suhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 1, ihaloge sucinnA kammA paraloge suhaphavivAgasaMjuttA bhavaMti 2 evaM caubhaMgo 4 / bR. sugamam, navaraM, viruddhA saMyamabAdhakatvena kathA-vacanapaddhatirvikathA, tataH strINAM strISu vA kathA strIkathA, iyaM ca kathetyuktApi strIviSayatvena saMyamaviruddhatvAdvikatheti bhAvanIyeti, evaM bhaktasya bhojanasya, dezasya janapadasya, rAjJonRpasyeti, brAhmaNIprabhRtInAmanyatamAyA yA prazaMsA nindA vA sA jAtyA jAtervAkatheti jAtikathA, yathA 119 11 'dhigbrAhmaNIrdhavAbhAve, yA jIvanti mRtA iva / dhanyA manye jane zUdrIH patilakSe'pyaninditaH' iti, - evaM ugrAdikulotpannAnAmanyatamAyA yat prazaMsAdi sA kulakathA, yathA'aho caulukyaputrINAM, sAhasaM jagato'dhikam / patyurmRtya vizantyagranau, yAH premarahitA api ' iti, tathA andhrIprabhRtInAmanyatamAyA rUpasya yatprazaMsAdi sA rUpakathA, yathA 'candravakratrA sarojAkSI, sadgIH pInaghanastanI / 119 11 // 1 // kiM lATI no matA sA'sya, devAnAmapi durlabhA ? " iti, tAsAmeva anyatamAyAH kacchAbandhAdinepathyasya yatprazaMsAdi nepathyakatheti, yathA'dhignArIraudIcyA bahuvasanAcchAditAGgalatikatvAt / yadyauvanaM na yUnAM cakSurmodAya bhavati sadA" iti, - strIkathAyAM caite doSAH 119 11
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -2 229 // 1 // "AyaparamohudIraNaM uDDAho suttmaaiprihaannii| baMbhavayassa aguttI pasaMgadosA ya gamaNAdI " uniSkramaNAdaya ityarthaH, tathA zAkaghRtAdInyetAvanti tasyAM rasavatyAmupajuyajyanta ityevaMrUpA kathAAvApakathA, etAvantastatrapakvApakvAnnabhedA vyaJjanabhedA veti nirvApakatheti, tittirAdInAmiyatAMtatropayoga ityArambhakathA, etAvat draviNaMtatropayujyataiti niSThAnakatheti, uktshc||1|| "sAgaghayAdAvAdo pakvApakvo ya hoi nivvAvo / AraMbha tittirAI niTThANaMjA sayasahassaM" -iti, iha cAmI dossaaH||2|| "AhAramantareNavi gehIo jAyae saiMgAlaM / ajiiMdiya odariyAvAo u aNunnadosAya" iti, tathA deze magadhAdau vidhiH- viracanA bhojanamaNibhUmikAdInAM bhujyate vA yadyatra prathamatayeti dezavidhistatkathA dezavidhikathA, evamanyatrApi, navaraM, vikalpaH-sasyaniSpattiH vaprakUpAdidevakulabhavanAdivizeSazceti, chando gamyAgamyavibhAgo yathA lATadeze mAtulabhaginI gamyA anyatrAgamyeti, nepathyaM-strIpuruSANAM vezaH svAbhAviko vibhUSApratyayazceti, iha dossaaH||1|| "rAgaddosuppattI sapakkhaparapakkhao ya ahigaraNaM / bahuguNa imotti deso souMgamaNaMca annesiM " iti, tathA atiyAnaM-nagarAdau pravezastatkathA atiyAnakathA, ythaa||1|| "siyasiMdhurakhaMdhagao siyacamaro seyachattachannaNaho / jaNaNayaNakiraNaseo eso pavisai pure rAyA" iti, evaM sarvatra, navaraM niryANaM-nirgamaH, tatkathA ythaa||1|| __ "vajaMtAujjamamaMdabaMdisadaM milaMtasAmaMtaM / saMkhuddhasennamuddhayaciMdhaM nayarA nivo niyai" - balaM hastyAdi vAhanaM-vegasarAdi, tatkathA ythaa||1|| "hesaMtahayaM gajaMtamayagalaMghanaghanaMtarahalakkhaM / kassa'nnassavi senaM ninnAsiyasattusinnaM bho!" - kozo-bhANDAgAraM koSThAgAraM-dhAnyAgAramiti, tatkathA ythaa||1|| 'purisaparaMparatteNa bhariyavissaMbhareNa kosennN| nijjiyavesamaNeNaM tena samo ko nivo anno?" iti, -iha caite dossaaH||1|| "cAriya corA 1 bhimare 2 hiya 1 mAriya 2 saMka kAukAmA vA / bhuttAbhuttohANe kareja vA AsasapaogaM" bhuktabhogo'bhuktabhogovAavadhAvanaM kuryaadityrthH|aakssipyte-mohaattttvNprtyaakRssyte zrotA'nayetyAkSepaNI, tathA vikSipyate-sanmArgAtkumArge kumArgAdvAsanmArgezrotA'nayeti vikSepaNI,
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 sthAnAGga sUtram 4/2/301 saMvegayati-saMvegaMkarotItisaMvedyatevA-saMbodhyatesaMvejyatevA-saMvegaMgrAhyatezrotA'nayetisaMvedanI saMvejanI veti, nirvidyate-saMsArAdeniviNNaH kriyate anayeti nirvedanIti, AcArolocAsnAnAdistatprakAzanena AkSepaNI AcArAkSepaNIti, evamanyatrApi, navaraM vyavahAraHkathaJcidApanadoSavyapohAya prAyazcittalakSaNaH, prajJaptiH-saMzayApanasya zroturmadhuravacanaiH prajJApanaM, dRSTivAdaH-zrotrapekSayA nayAnusAreNa sUkSmajIvAdibhAvakatham, anyetvabhidadhati-AcArAdayo granthA eva parigRhyante, AcArAdhabhidhAnAditi, asyAzcAyaM rsH||1|| "vijAcaraNaMca tavo purisakkAro ya smiiguttiio| uvaissai khalu jaMso kahAe akkhevaNIi raso" iti, svasamaya-svasiddhAntaM kathayati, tadguNAnuddIpayati pUrvaM, tatastaM kathayitvA pararasamayaM kathayati, taddoSAn darzayatItyekA, evaMparasamayakathanapUrvakaMsvasamayaMsthApayitA-svasamayaguNAnAM sthApako bhavatIti dvitIyA, 'sammAvAya'mityAdi, asyAyamarthaH-parasamayeSvapi ghuNAkSaranyAyena yoyAvAna jinAgamatattvAdasazatayA samyaga-aviparItatattvAnAMvAdaH samyagvAdaH taM kathayati, taM kathayitvA teSveva yo jinapraNItatattvAt, viruddhatvAnmithyAvAdastaM doSadarzanataH kathayatIti tRtIyA, parasamayeSveva mithyAvAdaM kathayitvA samyagvadaM sthApayitA bhavatIti caturthI, athavA samyagvAdaH astitvaM, mithyAvAdo-nAstitvaM, tatra AstikavAdiSTIruktvA nAstikavAdiSTIbhaNatIti tRtIyA, etadviparyayA caturthIti, . ihaloko-manuSyajanma tatsvarUpakathanena saMveganI ihalokasaMveganI, sarvamidaM mAnuSatvamasAramadhruvaMkadalIstambhasamAnamityAdirUpA, evaMparalokasaMvedanI devAdibhavasvabhAvakathanarUpAdevAapISyAviSAdabhayaviyogAdiduHkhairabhibhUtAH, kiMpunastiryagAdayaiti, AtmazarIrasaMveganI yadetadasmadIyaM zarIrametadazuci azucikAraNajAtamazucidvAravinirgatamiti na pratibandhasthAnamityAdikathanarUpA, evaMparazarIrasaMveganI,athavAparazarIraM-mRtakazarIramiti, ihalokeduzcIrNAnicauryAdIni karmANi-kriyA ihaloke duHkhameva karmadrumajanyatvAt phalaM duHkhaphalaM tasya vipAkaH anubhavoduHkhaphalavipAkastena saMyuktAniduHkhaphalavipAkasaMyuktAnibhavanticaurAdInAmivetyekA, evaM nArakANAmiveti dvitIyA, AgarbhAt vyAdhidAridyAbhibhUtAnAmivetitRtIyA, prAkkRtAzubhakarmotpannAnAM narakaprAyogyaM banatAM kAkagRdhAdInAmiva caturthIti, _ 'ihaloe sucinne'tyAdi caturbhaGgI tIrthakaradAnadAtR 1 susAdhu 2 tIrthakara 3 devabhavasthatIrthakarAdInA 4 miva bhAvanIyeti / ukto vAgvizeSo'dhunA puruSajAtapradhAnatayA kAyavizeSamAha mU. (302) taheva cattAri purisajAyA paM0 taM0-kise nAmamege kise kise nAmamege daDhe daDhe nAmamege kise daDhe nAmamege daDhe, cattAripurisajAyA paM0 20-kise nAmamege kisasarIre kise nAmamege daDhasarIre daDhe nAmamege kisasarIre daDhe nAmamege dddhsriire4|| cattAripurisajAyA paM020-kisasarIrassanAmegassanANadasaNesamuppajatinodaDhasarIrassa daDhasarIrassa nAma egassa nANadaMsaNe samuppajati no kisasarIrassa egassa kisasarIrassavinANadasaNe samuppajati daDhasarIrassaviegassa no kisasarIrassanANadaMsaNe samuppaati no dddhsriirss|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 sthAnaM-4, - uddezakaH-2 vR. 'cattAripurise' tyAdi kaNThyaM, navaraM kRzaH-tanuzarIraHpUrva pazcAdapi kRzaeva athavA kRzo bhAvena hInasattvAditvAt punaH kRzaH zarIrAdibhirevaM Dho'pi viparyayAditi, pUrvasUtrArthavizeSAzritameva dvitIyaMsUtraM, ttrkRshobhaavtH,shessNsugm|kRshsyaivcturbhjhyaajnyaanotpaadmaah 'cattAri'tyAdi vyaktaM, kintu kRzazarIsya vicitratapasAbhAvitasya zubhapariNAmasambhavena tadAvaraNakSayopazamAdibhAvAt jJAnaJcadarzanaJcajJAnadarzana jJAnena vAsahadarzanaMjJAnadarzanaMchAdmasthikaM kaivalikaMvAtatsamutpadyate, naTazarIrasya, tasya hi upacitatvena bahumohatayAtathAvidhazubhapariNAmAbhAvena kSayopazamAdyabhAvAdityekaH, tathA'mandasaMhananasyAlpamohasya IDhazarIrasyaiva jJAnadarzanamutpadyate, svasthazarIratayA manaHsvAsthyena zubhapariNAmabhAvataH kSayopazamAdibhAvAt na kRzazarIrasyAsvAsthyAditi dvitIyaH, tathA kRzasya heDhasya vA tadutpadyate viziSTasaMhananasyAlpamohasyobhayathApizubhapariNAmabhavAtkRzatvadhDhatve nApekSata ititRtIyaH, caturthaH sujnyaanH| jJAnadarzanayorutpAdaH ukto'dhunA tadvayAghAta ucyate, tatra mU. (303) cauhiThANehiM niggaMthANavA niggaMthINa vA assiM samayaMsi atisesenANadaMsaNe samuppajiukAmevinasamuppajjejA, taM0-abhikkhaNaM abhikkhaNamitthikahabhattakahaM desakahaM rAyakahaM kahettA bhavati 1, vivegeNa viussaggeNaMnosammamappANaMbhAvitA bhavatira puvvarattAvarattakAlasamayaMsi no dhammajAgaritaM jAgaratitA bhavati 3, phAsuyassa esaNijjassa uchassa sAmudAniyassa no samma gavesitA bhavati 4, icetehiM cauhi ThANehiM niggaMthANa vA niggaMdhINa vAjAva no samuppajjejjA / cauhi ThANehiM niggaMthANa vA niggaMthINa vA atisese nANadaMsaNe samuppajiukAme samuppajjejjA, taM0-itthIkahaM bhattakahaM desakahaM rAyakahaM no kahettA bhavati, vivegeNa viusaggeNaM sammamappANaM bhAvetA bhavati, puvvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaratitA bhavati, phAsuyassa esaNijassa uMchassa sAmudAniyassa sammaMgavesiyA bhavati, icceehiM cauhi ThANehiM niggaMthANa vA niggaMthINa vA jAva smuppjejaa| vR. 'cauhI'tyAdi sUtraM sphuTaM, paraM nirgranthIgrahaNAt striyA api kevalamutpadyata ityAha, 'asminnitiasminpratyakSa ivAnantarapratyAsannesamaye aisesettizeSANi-matyAdicakSurdarzanAdIni atikrAntaM sarvAvabodhAdiguNairyattadatizeSamatizayavatkevalamityarthaH samutpattukAmamapItIhaivArtho draSTavyaH, jJAnAderabhilAzAbhAvAt, kathayitetizIlArthikastRntenadvitIyAna viruddheti, vivekene ti azuddhAdityAgena viussaggeNaM'tikAyavyutsargeNapUrvarAtrazca-rAtreH pUrvobhAgoapararAtrazca-rAtreraparo bhAgaH tAveva kAlaH sa eva samayaH- avasaro jAgarikAyAH pUrvarAtrApararAtrakAlasamayastasmin kuTumbajAgarikAvyavacchedena dharmapradhAnA jAgarikA-nidrAkSayeNa bodho dharmajAgarikA, bhAvapratyupekSetyartho, ythaa||1|| "kiM kaya kiM vA sesaM kiM karaNijjaM tavaMca na karemi / puvvAvarattakAle jAgarao bhAvapaDilehA" iti, // 1 // (athavA)- "ko mama kAlo ? kimeyassa uciyaM? asArA visayA niyamagAmiNo virasAvasANA bhIsaNo madhU "
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 sthAnAGga sUtram 4/2/303 ityAdirUpA vibhaktipariNAmAttayAjAgaritA-jAgarako bhavati, athavAdharmajAgarikAM jAgaritA-karteti draSTavyamiti, tathA pragatA asavaH-ucchvAsAdayaH prANA yasmAt sa prAsukonirjIvastasya eSyate-gaveSyate udgamAdidoSarahitatayetyeSaNIyaH-kalpyastasya uJchayatealpAlpatayA gRhyata ityuccho-bhaktapAnAdistasya samudAne-bhikSaNe yAJcAyA bhavaH sAmudAnikaH tasya no samyaggaveSayitA-anveSTA bhavati, ityevaMprakAraiH-etairanantaroditairityAdi nigamanam, etadviparyayasUtraM kaNThyaM / nirgranthaprastAvAttadakRtyaniSedhAya sUtre mU. (304) no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA cauhiM mahApADivaehiM sajjhAyaM karettae, taM0-AsADhapADivae iMdamahapADivae kattiyapADivae sugimhapADivae 1, no kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA cauhiM saMjhAhiM sajjhAI karettae, taM0-paDhamAte pacchimAte majjaNhe aSTurate 2||kppi niggaMthANavAniggaMthINa vA cAukAlaM sajjhAyaMkarettae, taM0-puvvaNhe, avaraNhe paose pacUse vR. 'no kappaI'tyAdike kaNThye, kevalaM mahotsavAnantaravRttitvenotsavAnuvRttyA zeSapratipaddhavilakSaNatayA mahApratipadastAsu, iha ca dezavizeSarUDhyA pADivaehiti nirdezaH, svAdhyAyo-nandyAdisUtraviSayovAcanAdiH,anuprekSAtuna niSidhyate, ASADhasyapaurNamAsyAanantarA pratipadASADhapratipadevamanyatrApi, navaramindramahaH-azvayukpaurNamAsI, sugrISmaH-caitrapaurNamAsIti, ihacayatra viSayeyatodivasAnmahAmahAHpravarttantetatratadivasAtsvAdhyAyonavidhIyatemahasamAptidinaM yAvat, taca paurNamAsyeva , pratipadastu kSaNAnuvRttisambhavena vaya'nta iti, uktNc||1|| "ASADhI iMdamaho kattiya sugimhae ya boddhvyo| ee mahAmahA khalu savvesi jAva pADivayA" iti, __-akAlasvAdhyAye cAmI doSAH // 1 // "suyanANaMmiabhattI logaviruddhaM pmttchlnnaay| vijAsAhaNavegunnadhammayA eva mA kuNasu" iti, vidyAsAdhanavaiguNyasAdhamryeNaivetyarthaH, prathamAsandhyAanuditesUrye pazcimA-astama-yasamaye uktaviparyayasUtraMkaNThyaM, kintu 'puvaNhe avaraNhe'tti dinasyAdyacaramapraharayoH 'paose paccUse'tti rAtreriti / svAdhyAyapravRttasya ca lokasthitiparijJAnaM bhavatIti tAmeva pratipAdayannAha mU. (305) caubbihA logAhitA paM0 taM0-AgAsapatihie vAte vAtapatihie udadhI udadhipatiTThiyA puDhavI puDhavipaiDiyA tasA thAvarA pANA4 vR. 'caubvihe'tyAdi, lokasya kSetralakSaNasya sthitiH-vyavasthA lokasthitiH, AkAzapratiSThito vAto-dhanavAtatanuvAtalakSaNaH,udadhiH-dhanodadhiH, pRthivI-ratnaprabhAdikA,trasAdvIndriyAdayaste punaryeralaprabhAdipRthvISvapratiSThitAste'pi vimAnaparvatAdapRthivIpratiSThitatvAt pRthivIpratiSThitA eva, vimAnapRthivInAMcAkAzAdipratiSThitatvaM yathAsambhavamavaseyam, avivakSA veha vimAnAdigatadevAditrasAnAmiti, sthavarAstviha bAdaravanaspatyAdayogrAhyAH, sUkSmANAMsakalalokapratiSThitatvAt, zeSaM sugmmiti| anantaraMtrasAH prANA uktAH, adhunAtrasaprANavizeSasya
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 sthAnaM-4, - uddezakaH-2 mU. (306) cattAri purisajAtA paM0 20-tahe nAmamege notahe nAmamege sovatthI nAmamege padhANe nAmamege 4, cattAri purisajAyA paM0 taM0-AyaMtakare nAmamege no paraMtakare 1 paraMtakare nAmamege no AtaMtakare 2 ege AtaMtakarevi paraMtakarevi 3 egeno AtaMtakare no paraMtakare 4, 2, cattAripurisajAtA paM0 taM0-AtaMtame nAmamege no paraMtame paraMtame no 4, 3, cattAripurisajAyA paM0 taM0-AyaMdame nAmamege no paraMdame 4,4 / / vR. 'cattAri'tyAdibhizcaturbhizcaturbhaGgIsUtreH svarUpaM darzayati, kaNThyAni caitAni, kevalaM 'taha'tti sevakaH sanyathaivAdizyate tathaiva yaH pravartate sa tathA, anyastu no tathaivAnyathApItyarthaH, iti notathaH, tathA svastItyAhacarati vAsauvastikaH prAkRtatvAt kakAralopedIrghatve ca sovatthImAGgalikAbhidhAyI mAgadhAdiranyaH, eteSAmevArAdhyatayA pradhAnaH-prabhuranya iti, ___'AyaMtakare'tti Atmano'ntam-avasAnaM bhavasya karotItyAtmAntakaraH, no parasya bhavAntakaro, dharmadezanAnAsevakaH pratyekabuddhAdiH 1, tathA parasya bhavAntaM karoti mArgapravartanena parAntakaro nAtmAntakaro'caramazarIra AcAryAdiH 2, tRtIyastu tIrthakaro'nyo vA3, caturtho duSSamAcAryAdiH4, athavA''tmano'ntaM-maraNaM karotIti AtmAntakaraH, evaM parAntakaro'pi, iha prathama Atmavadhako dvitIyaH paravadhakaH tRtIya ubhayahantA caturthastvavadhaka iti, ___ athavA''tmatantraH san kAryANi karotItyAtmatantrakaraH, evaM paratantrakaro'pi, iha tu prathamo jino, dvitIyo bhikSuH, tRtIya AcAryAdiH, caturthaH kAryavizeSApekSayA zaTha iti, athavA AtmatantraM-AtmAyattaM dhanagacchAdikarotItyAtmatantrakara evamitarApibhaGgayojanA svymuuhyeti| tathA AtmAnaM tamayati-khedayatItyAtmatamaH-AcAryAdiH, paraM-ziSyAdikaM tamayatIti paramataH, sarvatra prAkRtatvAdanusvAraH, athavA Atmani tamaH-ajJAnaM krodho vA yasya sa AtmatamAH, evamitare'pi, tathA AtmAnaM damayati-zamavantaM karoti zikSayati vetyAtmadamaH AcAryo'zvadamakAdirvA, evamitare'pi, navaraM paraH-ziSyo'zvAdirvA // 'mU. (307) caubvidhA garahA paM0 20-uvasaMpajjAmittegA garahA vitigicchAmittegA garahA jaMkiMcimicchAmIttegA garahA evaMpi pannattegA garahA vR. damazca gardAgatiH syAditi garhAsUtraM, tatra gurusAkSikA Atmano nindA gardA, tatra upasaMpadye-AzrayAmiguruMsvadoSanivedanArthaM abhyupagacchAmi vocittaMprAyazcittaMitItyevaMprakAraH pariNAma ekA gaheMti, garhAtvaM cAsyoktapariNAmasye garhAyAH kAraNatvena kAraNe kAryopacArAd gahasimanaphalatvAcca draSTavyamiti, abhidhIyate hi bhagavatyAm ___"niggaMtheNaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe, paviTeNaM annayare akiJcaTThANe paDisevie, tassaNaMevaMbhavai-ihevatAvahaMeyassa ThANassaAloemipaDikkamAmi niMdAmijAvapaDivajAmi, tao pacchA therANaM aMtiyaM AloissAmi0 se ya saMpaTThie asaMpatte appaNA ya puvvameva kAlaM karejA se NaM bhaMte ! kiM ArAhae virAhae ? goyamA! ArAhae no virAhae"tti, tathA vitigicchAmi tivIti-vizeSeNa vividhaprakArairvAcikitsAmi-pratikarominirAkaromigarhaNIyAndoSAn itItyevaMvikalpAtmikAekA'nyAgarhA, tataeveti, tathA jaMkiMcimicchAmIti'ttiyatkiJcanAnucitaM tanmithyA-viparItaMduSThume-mamaityevaMvAsanAgarbhavacanarUpAekA'nyAga ,evaMsvarUpatvAdevagarhAyAH,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 sthAnAGga sUtram 4/2/307 tathA 'evamapI' ti anenApi svadoSagarhaNaprakAreNApi prajJaptA-abhihitA jinairdoSazuddhiriti pratipattirekA garhA, evaMvidhapratipattergahakAraNatvAditi, evaMpi pannattegA garahe' ti pAThe vyAkhyAnamidam, 'evaMpi pannatte egA' iti pAThe tvidaM yatkiJcanAvadyaM tanmithyetyevaM pratipattavyamityevamapi prajJapte satyekA garhA bhavati, evaMvidhaprarUpaNAyAH prajJApanIyasya garhAkAraNatvAt, athavA upasaMpadye-pratiSedhAmyahamaticArAnityevaM svadoSapratipattirekA garhA, tathA vicikipsAmi-zaGke azaGkanIyAnapi jinabhASitabhAvAn gurvAdIn vA doSavattayetyevaMprakArA api garhA svadoSapratipattirUpatvAdeveti, tathA yatkiJcana sAdhUnAmanucitaM tadicchAmi sAkSAdakaraNe'pi manasA'bhilaSAmi, iha makAra AgamikaH prAkRtatvAditi, athavA yatkiJcana sAdhukRtyamAzritya mithyA viparyasto'smi - bhavAmi mithyAkaromi vA mithyayAmIti, 'micchAmi;'mlecchavadAcarAmi vA mlecchAmIti micchAmi, zeSaM pUrvavat, tathA asadanuSThAnapravRttaH san preritaH san kenApi svakIyacitasamAdhAnArthaM vA svakIyAsadanuSThAnasamarthanAya kliSTacittatayaivaM prarUpayAmi bhAvayAmi vA yaduta - evamapi prajJaptiH prarUpaNA'sti jinAgame, pAThAntare tvevamapi prajJapto'yaM bhAva ityasthAnAbhinivezI utsUtraprarUpako vA'hamityekA garhA, evaM svadoSapratipattirUpA garhA sarvatreti // garhA ca doSavarjakasyaiva samyag bhavati netarasyeti doSavarjakajIvasvarUpanirUpaNAya saptadaza caturbhaGgI sUtrANi - mU. (308) cattAri purisajAyA paM0 taM0 - appaNo nAmamege alamaMdhU bhavati no parassa parassa nAmamege alamaMthU bhavati no appaNo ege appaNovi alamaMthU bhavati parassavi ege no appaNo alamaMthU bhavati no parassa 1 / cattAri maggA paM0 taM0-ujjU nAmamege ujjU ujjU nAmamege vaMke vaMke nAmamege ujjU vaMke nAmamege vaMke 2 / evAmeva cattAri purisa paM0 -ujjU nAmamege ujjU 4, 3 / cattAri maggA paM0 taM0 kheme nAmamege kheme kheme NAmamege akheme (4), 4 / evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0- kheme nAmamege kheme, (4), 4 cattAri maggA paM0 taM0- kheme nAmamege khemarUve, kheme nAmamege akhemarUve 4, 6 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 kheme nAmamege khe marUve 4, 7 / cattAri saMbukkA paM0 taM0-vAme nAmamege vAmAvatte vAme nAmamege dAhiNAvatte dAhiNe nAmamege vAmAvatte dAhiNe nAmamege dAhiNAvatte 8 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - vAme nAmamege vAmAvatte, (4) 9 / cattAri dhUmasihAo paM0 taM0 - vAmA nAmamegA vAmAvattA 4, 10 / evAmeva cattAritthIo paM0 taM0-vAmA nAmamegA vAmAvattA 4, 11 / cattAri aggisihAo paM0 taM0-vAmA NAmamegA vAmAvattA, 4, 12 / evAmeva cattAritthIo paM0 taM0-vAmA nA0 4, 13 / cattAri vAyamaMDaliyA paM0 taM0 -vAmA nAmamegA vAmAvattA 4, 14, evAmeva cattAritthIo paM0 taM0-vAmA nAmamegA vAmAvattA 4, 15 / cattAri vanasaMDA paM0 taM0 - vAme nAmamege vAmAvatte 4, 16, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - vAme nAmamege vAmAvatte, 4, 17 / vR. vyaktAni, kevalaM alamastu-niSedho bhavatu ya evamAha so'lamastvityucyate, niSedhaka
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 sthAnaM-4, - uddezakaH-2 ityarthaH, sa cAtmano durnayeSu pravarttamAnasyaiko niSedhakaH, athavA 'alamaMthutti samayabhASayA samartho'bhidhIyate, tataH Atmano nigrahe samarthaH kazciditi, eko mArga RjurAdAvante'pi RjuH athavA RjuH pratibhAti tattvato'pi Rjureveti, puruSastu RjuH pUrvAparakAlApekSayA, antastatvabahistattvApekSayA veti, kvacittu 'ujjUnAmaMege ujUmaNe'tti pAThaH, so'pi bahistattvAntastattvApekSayA vyAkhyeyaH, kSemo nAmaiko mArga AdI nirupadravatayApunaHkSemo'ntetathaiva, prasiddhitattvAbhyAMvA, evaMpuruSo'pikrodhAdayupadravarahitatayA kSemaiti, kSemobhAvato'nupadravatvena kSemarUpaAkAreNamArgaH, puruSastuprathamo bhAvadravyaliGgayuktaH sAdhuH, dvitIyaH kAraNikodravyaliGgavarjitaH sAdhureva, tRtIyonihnavaH, cturtho|'nytiirthikogRhstho veti,7, zambUkAH-zaGkhAH vAmo vAmapArzvavyavasthitatvAtpratikUlaguNatvAdvA, vAmAvarttaH pratItaH, evaM dakSiNAvarto'pi, dakSiNo dakSiNapArzvaniyuktatvAdanukUlaguNatvAdveti, puruSastu vAma; pratikUlasvabhAvatayA vAma evAvarttate-pravartata iti vAmAvarto viparItapravRtterekaH anyo vAma eva svarUpeNa kAraNavazAd dakSiNAvartaH-anukUlavRttiH, anyastu dakSiNo'nukUlasvabhAvatayA kAraNavazAt vAmAvarttaH-ananukUlavRttirityevaM caturtho'pIti, dhUmazikhA vAmA vAmapArzvavartitayA ananukUlasvabhAvatayA vA vAmata evAvartate yA tathAvalanAtsAvAmAvartA, strIpariSavavyAkhyeyA, kambuddaSTAntesatyapidhUmazikhAdiSTAntAnAM strIdA ntike zabdasAdharyeNopapannataratvAd bhedenopAdAnAmiti 11, evamagnizikhApi 13, vAtamaNDalikA-maNDalenorddhapravRtto vAyuriti, iha ca striyo mAlinyopatApacApalyasvabhAvA bhavantItyabhiprAyeNa tAsu dhUmazikhAdiSTAntatrayopanyAsa iti, // 1 // (uktaJca-) "cavalA mailaNasIlA siNehaparipUriyAvi tAvei / dIvayasihavva mahilA laddhappasarA mayaM dei" iti, 15, 15, vanakhaNDastu zikhAvat, navaraM vAmAvarto vAmavalanena jAtatvAd vAyunA vA tathA dhUyamAnatvAditi 16, puruSastu pUrvavaditi 17 // anukUlasvabhAvo'nukUlapravRttizcAnantaraM puruSa uktaH, evaMbhUtazca nirgranthaH sAmAnyenAnucitapravRttAvapi na svAcAramatikrAmatIti darzayannAha mU. (309) cauhi ThANehiM niggaMthe NiggaMthiM AlavamANe vA saMlavamANe vA nAtikkamati taM0-paMthaM pucchamANe vA 1 paMthaM desamANe vA 2 asaNaM vA pANaM vAkhAimaMvA sAimaMvAdalemANe vA 3 dalAvemANe vaa3| vR.'cauhI'tyAdi, sphuTaM, kintvAlapan-ISaprathamatayA vAjalpana saMlapan mitho bhASaNena nAtikrAmati-na lakSyati nirgranthAcAraM, "ego egitthie saddhiM neva ciTTe na saMlave" vizeSataH sAdhvyA ityevaMrUpaM, mArgapraznAdInAM puSTAlambanatvAditi, tatra mArga pRcchan, praznIyasAdharmikagRhasthapuruSAdInAmabhAve-he Arye! ko'smAkamito gacchatAMmArgaityAdinAkrameNa mArgavA tasyA dezayan-dharmazIle! ayaMmArgaste ityAdinAkrameNa, azanAdivA dadad-dharmazIle! gRhANedamazanAdItyevaM, tathAazanAdidApayan, Arye! dApayAmyetattubhyaM Agaccheha gRhaadaavityaadividhineti|
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 sthAnAGga sUtram 4/2/310 mU. (310) tamukkAyassaNaMcattArinAmadhejApaM020-tamiti vAtamukkAtetivAaMdhakAreti vAmahaMdhakAreti vA / tamukkAyassaNaMcattArinAmadhejApaM0 taM0-logaMdhagAreti vA logatamaseti vA devaMdhagAreti vA devatamaseti vA / tamukkAyassa NaM cattAri nAmadhejA paM0 taM0-vAtaphaliheti vA vAtaphalihakhometi vA devaranneti vA devavUTeti vA / tamukkAte NaM cattAri kappe AvarittA ciTThati taM0-sodhammIsANaM snnNkumaarmaahidN| vR.tathA tamaskAyaM tama ityAdibhiH zabdaiH vyAharannAtikramati bhASAcAraM yathArthatvAditi tAnAha-'tamukkAye'tyAdi sUtratrayaMsugama, navaraMtamasaH-apkAyapariNAmarUpasyAndhakArasya kAyaHpracayastamaskAyo,yohyasaGkhyAtatamasyAruNavarAbhidhAnadvIpasya bAhyavedikAntAdaruNodAkhyaM samudra dvicatvAriMzadyojanasahANyavagAhyoparitanAjalAntAdekapradezikayA zreNyA samutthitaH saptadazaikaviMzatyadhikAni yojanazatAni Urddhamutpatya tataH tiryak pravistRNan saudharmAdIMzcaturo devalokAnAvRttyorddhamapicabrahmalokasyariSThaMvimAnaprastaTaMsamprAptaH, tasya nAmAnyeva nAmadheyAni, 'tama' iti tamorupatvAditirupradarzane vA vikalpe tamomAtrarUpatAbhidhAyakAnyAyAni catvAri nAmadheyAni, tathA'parANicatvAryevAtyantikatamorupatAbhidhAyakAnIti, loke ayamevAndhakAronAnyo 'stIza iti lokAndhakAraH, devAnAmapyandhakAro'sau, taccharIraprabhAyA apitatrAprabhavanAditi devAndhakAraH, ata eva te balavato bhayena tatra nazyantIti zrutiriti, tathA'nyAni catvAri kAryAzrayANi vAtasya parihananAt parighaH-argalA, parigha iva parighaH, vAtasyaparighovAtaparighaH, tathA vAtaMparighavat kSobhayatihatamArgakarotIti-vAtaparighakSobhaH, vAta evavA parighastaM kSobhayati yaH sa tathA, pAThAntareNa vAtaparikSobha iti, kvaciddevaparighodevaparikSobhaiticAdyapadadvayasthAne paThyate, devAnAmaraNyamiva balavadbhayena nAzanasthAnatvAdyaH sa devAraNyamiti, devAnAM vyUhaH sAgarAdisAmAmikavyUha ivayoduradhigamyatvAtsa devavyUhaiti, tamaskAya-svarUpapratipAdanAyaiva 'tamukkAyeNa mityAdi sUtraM gatArtham, kintu saudharmAdInAvRNotyasau kukkuTapaarasaMsthAnasaMsthitasya tasya pratipAdanAd, uktaM ca-"tamukkAeNaMbhaMte! kiMsaMThie pannatte?,goyamA! ahe mallagamUlasaMThie upiMkukkuDapaMjarasaMThie pannatte" tti|| anantaraMtamaskAyovacanaparyirukto'dhunAarthaparyAyaiH puruSaM nirUpayA paJcasUtrI gaditA mU. (311) cattAripurisajAtApaM020-saMpAgaDapaDisevI nAmamegepacchannapaDisevI nAmamege paDuppannanaMdI nAmamege nissaraNanaMdI naammege| __cattAri senAo paM0 taM0-jatittA nAmamege no parAjiNittA parAjiNittA nAmamege no jatittA egA jatittAvi parAjiNittAvi egA no jatittA no parAjiNittA 2 / evAmeva cattAri purisajAtA paM0 20 jatittA nAmamege no parAjiNittA 4,3 / / cattAri senAopaM020-jatittAnAmaMegAjayaIjaittAnAmamegA parAjiNatiparAjiNittA nAmamegA jayati parAjiNittA nAmamegA parAjiNati 4 / evAmeva cattAripurisajAtA paM0 taM0jaittA nAmamege jayati 4,5 / vR. sugamA ca, navaraM kazcitsAghurgacchavAsI samprakaTameva-agItArthapratyakSameva pratisevate
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-2 237 mUlaguNAnuttaraguNAn vA darpataH kalpena vetisamprakaTapratisevItyekaH, evamanyaH pracchannaM pratisevata iti pracchannapratisevI, anyastu pratyutpannena-labdhena vastraziSyAdinA pratyutpanno vA-jAtaH san ziSyAcAryAdirUpeNa nandatiyaHsapratyutpannandI,athavAnandanaMnandiH-AnandaH, pratyutpannenanandiryasya sa pratyutpannanandiH, tathA prAghUrNakaziSyAdInAmAtmano vA niHsaraNena-gacchAdernirgamena nandati yo nandiA yasya sa tathA, pAThAntare tu pratyutpannaM-yathAlabdhaM sevate-bhajate nAnucitaM vivecayatIti prtyutpnnseviiti| 'jaitta'ttijetrIjayatiripubalamekAnaparAjetrI-na parAjayate-ripubalAna bhajyate dvitIyA tu parAjetrI-parebhyo bhaGgabhAk, ata eva nojetrIti, tRtIyA kAraNavazAdubhayasvabhAveti, caturthI tvavijigISutvAdanubhayarUpeti, puruSaH-sAdhusajetAparISahANAMnatebhyaH parAjetA-udvijate ityartho mahAvIravadityeko, dvitIyaH kaNDarIkavat, tRtIyastu kadAcijjetA kadAcitkarmavazAt parAjetA zailakarAjarSivat, caturthastvanutpannaparISahaH / jitvA ekadA ripubalaM punarapi jayatItyekA anyA jitvA parAjayate-bhajyateanyA parAjitya-paribhajya punarjayaticaturthItu parAjitya-paribhajyaikadA punaH parAjayate, puruSastu parISahAdiSvevaM cintanIya iti / jetavyAzceha tattvataH kaSAyA eveti tatsvarUpaMdarzayitukAmaH krodhasyottaratropadarzayiSyamANatvAnmAyAdikaSAyatrayaprakaraNamAha mU. (312) cattAriketaNA paM0 20-vaMsImUlaketaNate meMDhavisANaketaNate gomuttikeNate avalehaNitaketaNate, evAmeva cauvidhAmAyA paM0 taM0-vaMsImUlaketaNAsamANA jAva avalehaNitAsamANA, vaMsImUlaketaNAsamANamAyaManupaviDhejIvekAlaMkareti neraiesuuvavajati, meMDhavisANaketaNAsamANaMmAyamanuppaviTejIvekAlaMkareti tirikkhajoNitesuuvavajjati, gomutti0 jAva kAlaM kareti maNussesu uvavajjati, avalehaNitA jAva devesu uvavajjati cattAri thaMbhA paM0 taM0-selathaMbhe ahithaMbhe dAruthaMbhe tiNisalatAthaMbhe, evAmeva cauvidhe mAne paM0 taM0-selathaMbhasamANe jAvatiNisalatAthaMbhasamANe, selathaMbhasamANaMmAnaMaNupaviDhe jIve kAlaM kareti neratiesu uvavajjati, evaM jAva tiNisalatAthaMbhasamANaM mAnaM anupaviDhe jIve kAlaM kareti devesu uvvjjti| cattAri vatthApaM0 20-kimirAgaratte kaddamarAgarattekhaMjaNarAgarate haliddarAgaratte, evAmeva cauvidhelobhepaM0 20-kimirAgarattavatthasamANe kaddamarAgarattavatthasamANekhaMjaNarAgarattavatthasamANe haliddarAgarattavatyasamANaMkimirAgarattavatyasamANaMlobhamanupaviTejIvekAlaMkareineraiesuuvavajjai, taheva jAva haliddarAgarattavatthasamANaM lobhamanupaviDhe jIve kAlaM karei devesu uvavajjati / vR. 'cattAri'tyAdi prakaTaM, kintu ketanaM-sAmAnyena vakraM vastu puSpakaraNDasya vA sambandhi muSTigrahaNasthAnaM vaMzAdidalakaM, tacca vakraM bhavati, kevalamiha sAmAnyena vakraM vastu ketanaM gRhyate, tatra vaMzImUlaM ca tatketanaM ca vaMzImUlaketanamevaM sarvatra, navaraM meNDhaviSANaM-meSazRGgaMgomUtrikA pratItA, 'avalehaNiya'ttiavalikhyAmAnasya vaMzazalAkAderyA pratanvItvaksA'valekhaniketi, vaMzamUlaketanakAdisamatAtumAyAyAstadvatAmanArjavabhedAt, tathAhi yathAvaMzImUlamatigupilavakramevaM kasyacinmAyA'pItyevamalpAlpatarAlpatamAnArjavatvenAnyA'pi bhAvanIyeti, iyaM cAnantA
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 sthAnAGga sUtram 4/2/312 nubandhyapraratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJjavalanarUpA krameNa jJeyA, pratyekamityanye, tenaivAnantAnubandhinyA udaye'pi devatvAdi na virudhyate, evaM mAnAdayo'pi, vAcanAntaretu pUrvaM krodhamAnasUtrANi tato mAyAsUtrANi, tatra krodhasUtrANi 'cattAri rAio pannattAo, taM0 pavvayarAI puDhavirAI reNurAI jalarAI, evAmeva cauvvihe kohe' ityAdi mAyAsUtrANIvAdhItAnIti, phalasUtre anupraviSTAHtadudayavarttIti, zilAvikAraH zailaH sa cAsau stambhazca sthANuH zailastambhaH, evamanye'pi, navaraM, asthi dAruca pratItaM, tinizo-vRkSavizeSastasya latA - kambA tinizalatA, sAcAtyantamRdvIti, mAnasyApi zailastambhAdisamAnatA tadvato namanAbhAvavizeSAt jJeyeti, mAno'pyanantAnubandhyAdirUpaH krameNa dRzyaH, tatphalasUtraM vyaktaM, kRmirAge vRddhasampradAyo'yaM manuSyAdInAM rudhiraM gRhItvA kenApi yogena yuktaM bhAjane sthApyate, tatastatra kRmaya utpadyante, te ca vAtAbhilASiNaH chidranirgatA AsannA bhramanto nirhAralAlA muJcanti tAH kRmisUtraM bhaNyate tacca svapariNAmarAgaraJjitameva bhavati, anye bhaNanti ye rudhire kRmaya utpadyante tAn tatraiva mRditvA kacavaramuttArya tadrase kaJcid yogaM prakSipya paTTasUtraM raJjayanti, sa ca rasaH kRmirAgo bhaNyate anuttAriti, tatra kRmINAM rAgo-raJjakarasaH kRmirAgastena raktaM kRmirAgaraktam, evaM sarvatra, navaraM karddamo-govATAdInAM khaJjanaM dIpAdInAM haridrA pratItaiveti, kRmirAgAdiraktavastrasamAnatA ca lobhasya anantAnubandhyAditabhedavatAM jIvAnAM krameNa dRDhahInahInatarahInatamAnubandhatvAt, tathAhi -kRmirAgaraktaM vastraM dagdhamapi na rAgAnubandhaM muJcati, tadbhasmano'pi raktatvAd, evaM yo mRto'pi lobhAnubandhaM na muJcati tasyAbhidhIyate lobhaH kRmirAgaraktavastrasamAno'nantAnubandhI ceti, evaM sarvatra bhAvanA kAryeti, phalasUtraM spaSTam, iha kaSAyaprarUpaNAgAthAH"jalareNupuDhavipavvayarAIsariso caubviho koho / tiNisalayAkaTTiyaselatthaMbhovamo mAno mAyA'valehigomuttimeMDhasiMgaghanavaMsimUlasamA / // 1 // // 3 // lobho haliddakhaMjaNakaddamakimirAgasAriccho pakvacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo kamaso / devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo bhaNiyA " iti // anantaraM kaSAyAH prarUpitAH, kaSAyaizca saMsAro bhavatIti saMsArasvarUpamAhamU. (313) cauvvihe saMsAre paM0 taM0-neratiyasaMsAre jAva devasaMsAre / cauvvihe Aute paM0 taM0-neratiAute jAva devAute / cauvvihe bhave paM0 taM0-neratiyayabhave jAva devabhave / // 2 // ghR. 'cauvvihe' ityAdi vyaktaM, kintu saMsaraNaM saMsAra:-manuSyAdiparyAyAnnArakAdiparyAyagamanamiti, nairayikaprAyogyeSvAyurnAmagotrAdiSu karmmasUdayagateSu jIvo nairayika iti vyapadizyate, uktaM ca-"neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajjai aneraie neraiesu uvavajjai ?, goyamA !, neraie neraiesu uvavajjai no aneraie neraiesu uvavajjai" iti, tato nairayikasya saMsaraNam-utpattidezagamanamaparAparAvasthAgamanaM vA nairayikasaMsAraH, athavA saMsaranti jIvA yasminnasau saMsAro gaticatuSTayaM tatra nairayikasyAnubhUyamAnagatilakSaNaH paramparayA caturgatiko
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 sthAnaM-4,-uddezakaH -2 vA saMsAro nairayikasaMsAraH, evmnye'pi|| uktarUpazcasaMsAra AyuSi satibhavatItiAyuHsUtraM, tatraeticayAticetyAH-karmavizeSa iti, tatrayena nirayabhaveprANIdhriyatetannirayAyurevamanyAnyapi, uktarUpaMcAyubhavesthitikArayatIti bhavasUtraM, kaNThyaM, kevalaM bhavanaM bhavaH-utpattiniraye bhavo nirayabhavo manuSyeSu manuSyANAM vA bhavo manuSyabhavaH, evmnyaavpi| mU. (314) caubvihe AhAre paM0 20-asaNe pANe khAime saaime|cuvvihe AhAre paM0 taM0-uvakkharasaMpanne uvakkhaDasaMpanne sabhAvasaMpanne parijusiyasaMpanne / vR.bhaveSucasarveSvAhArakAjIvAH ityAhArasUtre, tatrAhriyata ityAhAraH azyataityazanamodanAdi pIyata iti pAnaM-sauvIrAdi khAdaH prayojanamasyeti khAdima-phalavargAdi svAdaH prayojanamasyeti svAdima-tAmbUlAdi, upaskriyate'nenetyupaskaro-hiGgavAdistena sampannoyukta upaskarasampannaH, tathA upaskaraNamupaskRtaM-pAkaityarthastena sampannaodanamaNDakAdiH upaskRtasampannaH pAThAntareNa no upaskarasampanno-hiGgAdibhirasaMskRta odanAdiH, svabhAvena-pAkaM vinA sampannaHsiddhaH drAkSAdiHsvabhAvasampannaH, parijusiya'ttiparyuSitaM-rAtriparivasanaMtena sampannaH paryuSitasampanna iDarikAdiH, yatastAH paryuSitakalanIkRtAH amlarasA bhavanti, AranAlasthitAmraphalAditi ____ ananataroditAH saMsArAdayo bhAvaH karmavatAM bhavantIti 'cauvihe baMdhe' ityAdi karmaprakaraNamArAdekakasUtrAt mU. (315) caubbihe baMdhe paM0 taM0-pagatibaMdhe ThitIbaMdheanubhAvabaMdhe pdesNbdhe| cauvihe uvakkame paM0 taM0-baMdhaNovakkame udIraNovakkame uvasamaNovakkame vippariNAmaNovakkame / ___baMdhaNovakkame caubihe paM020-pagatibaMdhaNovakkame ThitibaMdhaNovakkame anubhAvabaMdhanovakkame padesaMbadhaNovakkame / udIraNovakkame caubihe paM0 20-pagatIudIraNovakkame ThitIudIraNovakkame anubhAvaudIraNovakkame pdesudiirnnovkkme|| uvasamaNovakkame caubihe paM0 20-pagatiusAmaNovakkame Thiti0 aNu0 patesuvasAmaNovakkame / vippariNAmaNovakkamecaubvihe paM020-pagati0ThitI0 anu0 patesavippa0 cauvihe appAbahue paM0 20-pagatiappAbahue Thiti0 anu0 patesappAbahute / caubvihe saMkame paM0 20-pagatisaMkame ThitI0 aNu0 paesasaMkame / caubihe nidhatte paM0-pagatinidhatte ThitI0 anu0 pesnnidhtte| caubihe nikAyitepaM020-pagatinikAyiteThiti0 anu0pesnikaayite| .. vR.prakaTaM caitat, navaraM sakaSAyatvAt jIvasya karmaNo yogyAnAM pudgalAnAM bandhanamAdAnaM bandhaH, tatra karmaNaH prakRtayaH-aMzA bhedA jJAnAvaraNIyAdayo'STau tAsAM prakRtervAavizeSitasya karmaNo bandhaH prakRtibandha;, tathA sthitiH-tAsAmevAvasthAnaM jaghanyAdibhedabhinnaM tasyA bandho-nivarttanaM sthitibandhaH, tathA anubhAvo-vipAkaH tIvrAdibhedo rasa ityarthastasya bandho'nubhAvabandhaH, tathA jIvapradezeSu karmapradezAnAmanantAnantAnAM pratiprakRti pratiniyataparimANAnAM bandhaH-sambandhanaM pradezabandhaH, parimitaparimANaguDAdimodakabandhavaditi, evaJcamodakaSTAntaMvarNayantivRddhAH-kila modakaH kaNikkAguDaghRtakaTubhANDAdidravyabaddhaH sanko'pivAtahara; ko'pi pittaharaH ko'pikaphaharaH ko'pimArakaH ko'pibuddhikaraH ko'pi For
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 sthAnAGga sUtram 4/2/315 vyAmohakaraH, evaM karmmaprakRtiH kAcijjJAnamAvRNoti kAciddarzanaM kAcit sukhaduHkhAdivedanamutpAdayatIti, tathA tasyaiva madakasya yathA'vinAzabhAvena kAlaniyamarUpA sthitirbhavati, evaJca karmmaNo'pi tadbhAvena niyatakAlAvasthAnaM sthitibandhaH, tathA tasyaiva modakasya yathA snigdhamadhurAdirekaguNadviguNAdibhAvena raso bhavati, evaM karmmaNo'pi dezasarvaghAtizubhAzubhatIvramandAdiranubhAgabandhaH, tathA tasyaiva modakasya yathA kaNikkAdidravyANAM parimANavattvaM evaM karmmaNo'pi pudgalAnAM pratiniyatapramANatA pradezabandha iti / upakramyate-kriyate'nenetyupakramaH - karmaNo baddhatvodIritatvAdinA pariNamanaheturjIvasya zaktivizeSo yo'nyatra karaNamiti rUDhaH, upakramaNaM vopakramo bandhanAdInAmArambhaH, 'syAdArambha upakrama' iti vacanAditi, tatra bandhanaM karmmapudgalAnAM jIvapradezAnAM ca parasparaM sambandhanaM, idaM ca sUtrAmAtrabaddhalohazalAkAsambandhopamamavagantavyaM tasyopakramaH uktArtho bandhanopakramaH, AsakalitAvasthasya vA karmmaNo baddhAvasthIkaraNaM bandhanaM tadevopakramo vastuparikarmmarUpo bandhanopakramo vastuparikarmmavastuvinAzarUpasyApyupakramasyAbhihitatvAditi, evamanyatrApi, navaramaprAptakAlaphalAnAM karmmaNAmudaye pravezanamudIraNA, uktaM ca 11911 "jaM karaNeNokaDDiya udae dijjai udIraNA esA / pagaIThiianubhAgappaesamUluttaravibhAgA / " tathA udayodIraNAnidhattani kAcanAkaraNAnAmayogyatvena karmmaNo'vasthApanamupazamaneti, uktaM ca- "ovaTTaNauvavaTTaNa saMkamaNAiM ca tinni karaNAiM" iti, upazamanAyAM santIti prakramaH, tathA vividhaiH prakAraiH karmmaNAM sattodayakSayakSayopazamodvarttanApavarttanAdibhiretadrUpatayetyarthaH, girisaridupalanyAyena dravyakSetrAdibhirvA karaNavizeSeNa vA'vasthAntarApAdanaM vipariNAmanA, iha ca vipariNAmanA bandhanAdiSu tadanyeSvapyudayAdiSvastIti sAmAnyarUpatvAd bhedenokteti / bandhanopakramo -bandhanakaraNaM caturddhA, tatra prakRtibandhanasyopakramo jIvapariNAmo yogarUpaH, tasya prakRtibandhahetutvAditi, sthitibandhanasyApi sa eva, navaraM, kaSAyarUpaH, sthite: kaSAyahetukatvAditi, anubhAgabandhanopakramo'pi pariNAma eva, navaraM kaSAyarUpaH, pradezAbandhanopakramastu sa eva yogarUpa iti, yata uktam- "jogA payaDipaesaM ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNai" iti, prakRtyAdibandhanAnAmArammA vA upakramA iti, evamanyatrApi / yanmUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA dalikaM vIryavizeSeNAkRSyodaye dIyate sA prakRtyudIraNeti, vIyadiva cAprAptodayayA sthityA sahAprAptodayA sthitiranubhUyate sA sthityudIraNeti, tathaiva prAptodayena rasena sahAprAptodayo raso yo vedyate sA'nubhAgodIraNeti, tathA prAptoyadayairniyataparimANakarmmapradezaiH sahAprAptodayAnAM niyataparimANAnAM karmmapradezAnAM yadvedanaM sA pradezodIkaraNeti, ihApi kaSAyayogarUpaH pariNAma Arambho vopakramArthaH prakRtyupazamanopakramAdayazcatvAro'pi sAmAnyopazama-nopakramAnusAreNAvagantavyAH, prakRtivipariNAmanopakramAdayo'pi sAmAnyavipariNAmanopakramala-kSaNAnusAreNAvaboddhavyAH, upakramastu prakRtyAditvena pudgalAnAM pariNamanasamarthaM jIvavIryamiti / 'appAbahue' tti alpaM ca - stokaM bahuca-prabhUtamalpabahutadbhAvo'lpabahutvaM, dIrghatvAsaMyuktatve "
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -2 - 241 ca prAkRtatvAditi, prakRtiviSayamalpabahutvaM bandhAdyapekSayA, yathA sarvastokaprakRtibandhaka upazAntamohAdiH, ekavidhabandhakatvAd, bahutarabandhaka upazamakAdisUkSmasamparAyaH, SaDvidhabandhakatvAt, bahutarabandhakaH saptavidhabandhakastato'STavidhabandhaka iti, sthitiviSayamalpabahutvaM yathA-" savvatthovo saMjayassa jahannao ThiibaMdho, egediyabAyarapajjattagassa jahannao ThiibaMdho asaMkhejjaguNo" ityAdi, anubhAgaM pratyalpabahutvaM yathA, - "savvatthovAiM anaMtaguNavuDDiThANANi asaMkhejjaguNavuddiThANANi asaMkhejjaguNANi jAva anaMtabhAgavuDDiThANANi asaMkhejjaguNANi" pradezAlpabahutvaM yathA"aTThavihabaMdhagassa AuyabhAgo thovo nAmagoyANaM tullo visesAhio nANadaMsaNAvaraNaMtarAyANaM tullo visesAhio mohassa visesAhio veyaNIyassa visesAhio" iti, yAM prakRtiM badhnAti jIvaH tadanubhAvena prakRtyantarasthaM dalikaM vIryavizeSeNa yatpariNamayati sa saGakramaH, uktaM ca119 11 " so saMkamotti bhannai jabbaMdhaNapariNao paogeNaM / payayaMtaratthadaliyaM pariNAmai tadanubhAve jaM" iti, 119 11 tatra prakRtisaGkramaH sAmAnyalakSaNAvagamya eveti, mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA sthiteryadutkarSaNaM apakarSaNaM vA prakRtyantarasthitau vA nayanaM sa sthitisaGkrama iti, uktaM ca"ThiisaMkamotti vuccai mUluttarapagaIo u jA hi ThiI / uvvaTTiyA va ovaTTiyA va pagaI niyA va'nnaM " iti, - anubhAgasaMkramo'pyevameva, yadAha"tatthaTThapayaM uvvaTTiyA va ovaTTiyA va avibhAgA / anubhAgasaMkamo esa annapagaiM niyA vAvi " iti, aTThapayaMti- anubhAgasaGakramasvarUpanirddhAraNaM, 'avibhAga' tti anubhAgAH 'niya'tti nItA iti / yatkarmmadravyamanyaprakRtisvabhAvena pariNAmyate sa pradezasaGkramaH, uktaJca 119 11 "jaM daliyamannapagaI nijjai so saMkamo paesassa" iti, nidhAnaM nihitaM vA nidhattaM, bhAve karmmaNi vA ktapratyaye nipAtanAt, udvarttanApavarttanAvarjitAnAM zeSakaraNAnAmayogyatvena karmmaNo'vasthApanamucyate, nitarAM kAcanaM bandhanaMnikAcitaM karmmaNaH sarvakaraNAnAmayogyatvenAvasthApanaM, uktaJcobhayasaMvAdi - "saMkamaNaMpi nihattIe natthi sesANi vatti iyarassa" iti, nikAcanAkaraNasyeti, athavA pUrvabaddhasya karmmaNasta-ptasaMmIlitalohazalAkAsambandhasamAnaM nidhattaM, taptamilitasaMkuTTitalohazalAkAsambandhasamAnaM nikAcitamiti, prakRtyAdivizeSastUbhayatrApi sAmAnyalakSaNAnusAreNa neya iti, vizeSatobandhAdisva- rUpajijJAsunA karmaprakRtisaGgrahaNiranusaraNIyeti / ihAnantaramalpabahutvamuktaM, tatrAtyantamalpamekaM zeSaM tvapekSayA bahu ityalpabahutvAbhidhAyina ekakatisarvazabdAn catuHsthAnake'vatArayan 'cattArI' tyAdi sUtratrayamAha, mU. (316) cattAri ekkA paM0 taM0 davie ekkate mAu ukkate pajate ikkate saMgahe ikkate vR. ekasaGkhyopetAni dravyAdIni svArthikakapratyayopAdAnAdekakAni, tatra dravyamevaikakaM dravyaikakaM sacittAdibhedAt trividhamiti, 'mAupaekkae' tti mAtRkApadaikakam ekaM mAtRkApadaM, tadyathA uppanne ivetyAdi, iha pravacane dRSTivAde samastanayavAdabIjabhUtAni mAtRkApadAni bhavanti, tadyathA-uppanne i vA vigae i vA dhuve i vatti, amUni ca mAtRkApadAnIva a A ityevamAdIni 316
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 sthAnAGga sUtram 4/2/316 sakalazabdA-zAstrArthavyApAravyApakatvAnmAtRkApadAnIti, paryAyakakaH-ekaH paryAyaH, paryAyo vizeSo dharma ityanarthAntaraM, sa cAnAdiSTo varNAdirAdiSTaH kRSNAdiriti, saGgahaikakaH zAliriti, ayamarthaH-saGgrahaH-samudAyastamAzrityaikavacanagarbhazabdapravRttiH, tathA caiko'pi zAliH zAlirityucyate, bahavo'pi zAlayaH zAliriti, loke tathAdarzanAditi, kvacitpAThaH 'davie ekkae' ityAdi, tatra dravye viSayabhUte ekaka ityAdi vyaakhyeymiti|| mU. (317) cattAri katI paM0 taM0-davitakatI mAuyakatI pajjavakatI sNghktiiy| vR.katItipraznagarbhAparicchedavatsaGkhyAvacanobahuvacanAntaH, tatra dravyANicatAni kati cadravyakatikatidravyANItyarthaH, dravyaviSayovA katizabdo dravyakatiH, evaM mAtRkApadAdiSvapi, navaraM saGgrahAH zAliyavagodhUmA ityaadi| mU. (318)cattArisavvApaM0 20-nAmasavvaeThavaNasavvaeAesasavvate miravasesasavvate vR.nAmacatatsarvaMcanAmasarvaMsacetanAdevistuno yasya samiti nAmatannAmasarvanAmnA sarvaM sarva iti vA nAma yasyeti vigrahAd-nAmazabdasya ca pUrvanipAtaH, tathA sthApanayAsarvametaditikalpanayA akSAdi dravyaM sarvasthApanAsarvasthApanaivavAakSAdidravyarUpAsavasthApanA sarca, AdezanamAdezaH-upacArovyavahAraH saca bahutarepradhAnevAAdizyatedeze'pi yathAvivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutarebhuktestokeca zeSe upacAraH kriyate-sarvaghR-taMbhuktaM, pradhAne'pyupacAraH yathAgrAmapradhAneSugateSupuruSeSusarbogrAmogata itivyapadizyateiti, ataAdezataHsarvamAdezasarva upacArasamityarthaH, tathA niravazeSatayA - aparizeSavyaktisamAzrayeNa sarvaM niravazeSasarvaM, yathA-animiSAH sarve devAH, na hi devavyaktiranimiSatvaMkAcidvyabhicaratItyarthaH, sarvatra kakAraH svArthiko drssttvyH||anntrNsrvprruupitNtprstaavaatsrvmnussykssetrpryntvrttiniprvtesrvaasu tiryAgdikSu kUTAni prarUpayannAha mU. (319) mAnusuttarassaNaM pavvayassa caudisiM cattAri kUDA paM0 20-rayaNe ratanucate savvarayaNe rtnsNcye| __vR. 'mAnusuttarasse'tyAdi sphuTaM, kintu 'caudisinti catasRNAM dizAM samAhArazcaturdika tasmiMzcaturdizi, anusvAraH prAkRtatvAditi, kUTAni-zikharANi, iha ca diggrahaNe'pi vididivati draSTavyaM, tatra dakSiNapUrvasyAM dizi ralakUTaM, garuDasya veNudevasya nivAsabhUtaM, tathA dakSiNAparasyAM diziratnoccayakUTavelambasukhadamityaparanAmakaMvelambasya vAyukumArendrasyasambandhi, tathApUrvottarasyAM dizisarvaralakUTaMveNudAlisuparNakumArendrasya, tathAaparottarasyAratnasaJcayakUTaprabhaanAparanAmakaM prabhaanavAyukumArendrasyeti, evaM caitad vyAkhyAyate dvIpasAgaraprajJaptisaGgrahaNyanusAreNa, yatastatroktam "dakkhiNapuvveNa rayaNakUDaM garulassa veNudevassa / - savvarayaNaMca puvvuttareNa taM veNudAlissa // 2 // rayaNassa avarapAse titrivi samaicchiUNa kuuddaaii| kUDaM velaMbassa u vilaMbasuhayaM sayA hoi . // 3 // savvarayaNassa avareNa tinni samaicchiUNa kuudd'aaii| kUDaM pamaMjaNassa upabhaMjaNaM ADhiyaM hoi" iti,
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 sthAnaM-4, - uddezakaH-2 iha catuHsthAnakAnurodhena catvAryuktAni, anyathA anyAnyapi dvAdaza santi, pUrvadakSiNAparottarAsutrINi trINi, dvAdazApi caikaikadevAdhiSThitAnIti, uktaM c||1|| "puvveNa tinni kUDA dAhiNao tinni tinni avareNaM / uttarao tini bhave cauddisi mANusanagassa" iti| anantaraMmAnuSottarekUTadravyANiprarUpitAni, adhunAtenAvRtakSetradrayANAMcatuHsthAnakAvatAraM mU. (320) jaMbuddIve 2 bharaheravatesu vAsesu tItAte ussappiNIe susamasusamAe samAe cattArisAgarovamakoDAkoDIokAlo hutthAjaMbUddIvera bharaheravateimIseosappiNIedUsamasusamAe samAe jahannapaeNaMcattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hutthA, jaMbuddIve2 bharaheravaesu vAsesu AgamessAte ussappiNIte susamasusamAtesamAecattArisAgarovamakoDAkoDIo kaalobhvissi| mU. (321)jaMbUddIvera devakuruuttarakuruvajAo cattAriakammabhUmIopaM0 taM0-hemavate herannavate harivasse rammagavAse, cattAri vaTTaveyaDapavvatA paM0 20-sadAvaI viyaDAvaI gaMdhAvaI mAlavaMtaparitAte, tattha NaM cattAri devA mahidvitIyA jAva paliovamahitItA parivasaMti, taM0sAtI pabhAse aruNe paume, jaMbUddIvera mahAvidehe vAse caubvihe paM0 20-puvvavidehe avaravidehe devakurA uttarakurA, savve'viNaM nisaDhanIlavaMtavAsaharapavvatA cattArijoyaNasayAiMuluuccatteNaMcattArigAuyasayAI uvveheNaM paM0, jaMbUddIvera maMdarassa pavvayassapurathimeNaMsItAemahAnadIe uttarekUlecattArivakkhArapavvayA paM020-cittakUDe pamhakUDe nalinakUDe egasele, jaMbU-maMdara0 pura0 sItAe mahAnadIe dAhiNakUle cattAri vakkhArapavvayA paM0 20-tikUDe vesamaNakUDe aMjaNe mAtaMjaNe, jaMbU0 maMdara0 paJcatthimeNaM sIodAe mahAnatIe dAhiNakUle cattArivakkhArapavvatApaM0taM0-aMkAvatI pamhAvatI AsIvise suhAvahe, jaMbU0 maMdara0 paJca0 sIodAe mahAnatIte uttarakUle cattAri vakkhArapavvayA paM0 20somaNase vijuppabhe gaMdhamAyaNe mAlavaMte, jaMbUddIve 2 mahAvidehe vAse jahannapate cattAri arahaMtA cattAri cakkavaTTI cattAri baladevA cattAri vAsudevA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA, jaMbUddIve 2 maMdarapabbate cattArivanApaM020-bhaddasAlavanenaMdanavane somanasavane paMDagavane, jaMbU0 mandarepavvaepaMDagavanecattAri abhisegasilAopaM020-paMDukaMbalasilAaipaMDukaMbalasilA rattakaMbalasilA atirattakaMbalasilAsamaMdaracUliyANaM uvariMcattArijoyaNAiMvikhaMbheNaMpannattA, evaM dhAyaisaMDadIvapuracchimaddhevi kAlaM Adi karettA jAva maMdaracUliyatti, evaM jAva pukkharavaradIvapaJcacchimaddhe jAva mNdrcuuliytti-| vR. 'jaMbUddIvetyAdinA cattAri maMdaracUliyAo' etadantena granthenAha-vyaktazcAyaM, navaraM, citrakUTAdInAM vakSAraparvatAnAM SoDazAnAdamidaM svruupm||1|| "paMcasae bANaue solasa ya sahassa do klaaoy| vijayA 1 vakkhAraM 2 taranaINa 3 taha vaNamuhAyAmo 4" iti, // 1 // (tathA)-"jatto vAsaharagirI tattojoyaNasayaM smvgaaddhaa| dhattArijoyaNasae uviddhA savvarayaNamayA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 sthAnAGga sUtram 4/2/321 jatto puNa salilAo tttopNcsygaauuvveho| paMceva joyaNasae uviddhA AsakhaMdhanibhA" iti, -visskmbhshcaissaamevm||1|| "vijayANaM vikkhaMbho bAvIsasayAI tershiyaaii| paMcasae vakkhArA paNuvIsasayaM ca salilAo" (iti)| padyate-gamyate iti padaM-saGkhyAsthAnaM taccAnekadheti jaghanyaM-sarvahInaM padaM jaghanyapadaM tatra vicAryesatyavazyaMbhAvena catvAro'rhadAdaya iti||bhuumyaaN bhadrazAlavanaMmekhalAyugalecanandanasaumanase zikhare paNDakavanamiti, atra gaathaaH||1|| ___ "bAvIsasahassAiMpuvvAvaramerubhaddasAlavanaM / aDDAijasayA uNa dAhiNapAse ya uttaraA // 2 // paMceva joyaNasae uDDe gaMtUNa paMcasayapihulaM / naMdanavanaM sumeruM parikhivittA ThiyaM ramma // 3 // bAsaTThisahassAiMpaMceva sayAI nNdnvnaao| uTuMgaMtUNa vaNaM somanasaM naMdanasaricchaM // 4 // somanasAo tIsaMchacca sahasse vilaggiUNa giriN| vimalajalakuMDagahaNaM havai vanaM paMDagaM sihare // 5 // cattArijoyaNasayA cauNauyA cakkavAlao rudN| igatIsa joyaNasayA bAvaTThI parirao tassa " (iti), tIrthakarANAmabhiSekArthAHzilAabhiSekazilAHcUlikAyAH pUrvadakSiNAparottarAsudikSu krameNAvagamyA iti, 'uvariMti agre vikkhaMbheNaM'ti vistareNeti yathA___jaMbUddIve dIve bharaheravalaesuvAsesu'ityAdibhiH sUtraiH kAlAdayadhUlikAntAabhihitAH evaM dhAtakIkhaNDasya pUvArddha pazcimAH puSkarArddhasyApi pUrvArddha pazcimAH ca vAcyAH, ekamerusambaddhavaktavyatAyAH catuSvapyanyeSusamAnatvAd, etadevAha-'eva'mityAdi, amumevAtidezaM saGgrahagAthayA AhamU. (322) jaMbUddIvagaAvassagaM tu kAlAo cUliyA jAva / dhAyaisaMDe pukkharavare ya puvvAvare pAse // vR. 'jaMbUddIve'tyAdi, jaMbuddIpasyedaMjambUdvIpakAvazyakaMjambUdvIpugAvazyakaMvA vastujAtaM, tuHpUraNe, kimAdi kimantaMcetyAha-kAlAtsuSamasuSamAlakSaNAdArabhyacUlikA-maMdaracUlikAMyAvat yattaditi gamyate dhAtakIkhaNDe puSkaravare ca dvIpe yau pUrvAparau pArTI pratyekaM pUvArddhamaparArddha ca tayoH pUrvApareSu varSeSu vA-kSetreSvanyUnAdhikaM draSTavyamiti zeSa iti|| mU. (323)jaMbUddIvassaNaMdIvassacattAridArApaM020-vijaye vejayaMtejayaMteaparAjite, teNaMdArA cattArijoyaNAiM vikkhaMbheNaM tAvatitaM caiva paveseNaM paM0, tatyaNaM cattAri devA mahiDIyA jAva paliovamaTTitItA parivasaMti vijate vejayaMte jayaMte aparAjite /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH -2 vR. vijayAdIni krameNa pUrvAdidikSu viSkambho-dvArazAkhayorantaraM pravezaH- kuDyasthUlatvamaSTa yojanAnyuccamiti, uktaM ca 119 11 // 2 // "caujoyaNavicchinnA adveva ya joyaNANi uvviddhA / ubhaovi kosako kuDDA bAhallao tesiM ' - iti, krozaM zAkhAbAhalyamityarthaH, "paliovamaTTiIyA suragaNaparivAriyA sadevIyA / eesu dAranAmA vasaMti devA mahiDDIyA " iti, 245 mU. (324) jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa causu vidisAsu lavaNasamuddaM tinni 2 joyaNasayAiM ogAhittA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0- egUrUyadIve AbhAsiyadIve vesANitadIve naMgoliyadIve, tesu NaM dIvesu cauvvihA maNussA parivasaMti, taM0- egUrUtA AbhAsitA vesANitA naMgoliyA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamuddaM cattAri 2 joyaNasayAiM ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0-hayakannadIve gayakannadIve gokannadIve saMkulikannadIve, tesu NaM dIvesu cauvvidhA maNussA parivasaMtitaM0-hayakannA gayakannA gokannA saMkulikannA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudde paMca 2 joyaNasayAiM ogAhittA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0-AyaMsamuhadIve meMDhamuhadIve aomuhadIve gomuhadIve, tesu NaM dIvesu cauvvihA maNussA bhANiyavvA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudde cha cha joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0-AsamuhadIve hatthimuhadIve sIhamuhadIve vagdhamuhadIve, tesu NaM dIvesu maNussA bhANiyavvA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamuddaM satta satta joyaNasayAiM ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0- AsakannadIve hatthikannadIve akannadIve kannapAuraNadIve, tesu NaM dIvesu maNuyA bhANiyavvA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamuddaM aTThaTTha joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0-ukkAmuhadIve mehamuhadIve vijjumuhadIve vijjudaMtadIve, tesu NaM dIvesu maNussA bhANiyavvA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudde nava nava joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0-nadaMtadIve laTThadaMtadIve gUDhadaMtadIve, suddhadaMtadIve, tesu NaMdIvesu cauvvihA maNussA parivasaMti, taM0 ghanadaMtA laTThadaMtA gUDhadaMtA suddhadaMtA, jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttareNaM siharissa vAsaharapavvayassa causu vidisAsu lavaNasamuddaM tinni 2 joyaNasayAiM ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0- egUrUyadIve sesaM tadeva niravasesaM bhANiyavvaM jAva suddhadaMtA / vR. 'cullahimavaMtassa' tti mahAhimavadapekSayA laghorhimavataH, tasya hi prAgbhAgAparabhAgayoH pratyekaM zAkhAdvayamastItyucyate 'causu vidisAsu' vidikSu pUrvottarAdyAsu lavaNasamudraM trINi trINi
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 1 // 246 sthAnAGga sUtram 4/2/324 yojanazatAnyavagAhya-ullakSya ye zAkhAvibhAgA vartante "etya'tti eteSu zAkhAvibhAgeSu antaremadhye samudrasya dvIpAH, athavA antaraM-parasparavibhAgastapradhAnA dvIpA antaradvIpAH, tatra pUrvottarAyAmekorukAbhidhAno yojanazatatrayAyAmaviSkambho dvIpaH, evamAbhASikavaiSANikalAGgalikadvIpAapikrameNAgneyInaiRtIvAyavyAsviti, caturvidhAitisamudAyApekSayAna tvekaikasminniti, ataHkrameNaite yojyAH,dvIpanAmataH puruSANAM nAmAnyeva, tetu sarvAGgopAGgasundarAdarzane manoramAH svarUpato, naikorucakAdaya eveti, tathA etebhya eva catvAri yojanazatAnyavagAhya pratividik caturyojanazatAyAmaviSkambhA dvitIyAzcatvAra eva, evaM yeSAM yAvadantaraM teSAM tAvadevAyAmaviSkambhapramANaM yAvatsaptamAnAM navazatAnyantaraM tAvadeva ca tatpramANamiti, sarve'pyaSTAviMzatirete, etanmanuSyAstuyugmaprasavAH palyopamAsaGghayeyabhAgAyuSo'STadhanuHzatoccAH, tathairAvatakSetravibhAgakAriNaH zikhariNo'pyevameva pUrvottarAdividikSu krameNaitannAmikaivAntaradvIpAnAmaSTAviMzatiriti, antaradvIprakaraNarthasaGgrahagAthAH "cullahimavaMta puvvAvareNa vidisAsu sAgaraM tise| gaMtUnaMtaradIvA tinni sae hoMti vicchinnA // 2 // auNAvannanavasae kiMcUNe parihi tesimenAmA / egUrugaAbhAsiya vesANI ceva naMgUlI // 3 // eesiM dIvANaM parao cattAri joyaNasayAI / ogAhiUNa lavaNaM sapaDidisiMcausayapamANA // 4 // cattAraMtaradIvA hayagayagokannasaMkulIkanA / evaM paMcasayAiMchasattaadveva navaceva // 5 // ogAhiUNa lavaNaM vikkhaMbhogAhasarisayA bhnniyaa| cauro cauro dIvA imehiM nAmehiM neyavvA // 6 // AyaMsagameMDhamuhA aomuhA gomuhA ya churete| assamuhA hatthimuhA sIhamuhA ceva vagghamuhA // 7 // tatto aassakannA hatthiyakannA akanapAuraNA / / ukkAmuhamehamuhA vijumuhA vijudaMtA ya // 8 // ghanadaMta laTTadaMtA nigUDhadaMtAya suddhadaMtA y|| vAsahare siharaMmivi evaM ciyaaTThavIsAvi // 9 // aMtaradIvesu narA dhanusayaadbhUsiyA sayA muiyA / pAliMti mihuNadhammaM pallassa asaMkhabhAgAU // 10 // ghausaTTi piTTikaraMDayANi mnnuyaann'vccpaalnnyaa| auNAsIiMtu diNA cautthabhatteNa AhAro" iti // mU. (325)jaMbUddIvassaNaMdIvassabAhirillAovetitaMtAocaudisilavaNasamudaM paMcAnaui joyaNasahassAiM ogAhettA etthaNaM mahatimahAlatA mahAlaMjarasaMThANasaMThitA cattAri mahApAyAlA EM
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH -2 paM0 taM0-valatAmuhe keute jUvae Isare, ettha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva pali- ovamaTThitItA parivasaMti, taM0- kAle mahAkAle velaMbe pabhaMjaNe, jaMbUddIvassa NaM dIvassa bAhirillAo vetitaMtAo cauddisiM lavaNasamudda bAyAlIsaM 2 joyaNasahassAiDaM ogAhettA ettha NaM cauNhaM velaMgharanAgarAINaM cattAri AvAsapavvatA paM0 taM0-gothUbhe udayabhAse saMkhe dagasIme, tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTitItA parivasaMti taM0-gothUbhe sivae saMkhe manosilAte, jaMbUddIvassa NaM dIvassa bAhirillAo veiyaMtAo causu vidisAsu lavaNasamuddaM bAyAlIsaM 2 joyaNasahassAiM ogAhettA ettha NaMca uNhaM anuvelaMgharanAgarAtINaM cattAri AvAsapavvatA paM0 taM0- kakkoDae vijjuppabhe kelAse aruNappabhe, tattha NaM cattAri devA mahiDDIyA jAva paliovamaTTitItA parivasaMti, taM0-kakkoDae kaddamae kelAse aruNappabhe, lavaNe NaM samudde NaM cattAri caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA, cattAri sUritA taviMsu vA tavaMti vA tavissaMti vA, cattAri kattiyAo jAva cattAri bharaNIo, cattAri aggI jAva cattAri jamA, cattAri aMgArA jAva cattAri bhAvakeU, lavaNassa NaM samuddassa cattAri dArA paM0 taM0-vijae vijayaMte jayaMte aparAjite, te NaM dArA NaM cattAri joyaNAiM vikkhaMbheNaM tAvatitaM ceva paveseNaM paM0, tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva paniovamaTThitiyA parivasaMti-vijaye vejayaMte jayaMte aparAjie / vR. 'ettha NaM' ti madhyameSu dazasu yojanasahasreSu mahAmahAnta iti vaktavye samayabhASayA mahaimahAlayA' ityuktam, mahacca tadaraJjaraM ca araMjaraM udakumbha ityarthaH mahAraJjaraM tasya saMsthAnena saMsthitA yete tathA tadAkArA ityarthaH, mahAntastadanyakSullakavyavacchedena pAtAlamimivAgAdhatvAt gambhIratvAtpAtAlAH pAtAlavyavasthitatvAdvA pAtAlAH mahAntazca te pAtAlAzceti mahApAtAlAH, vaDavAmukhaH ketuko yUpaka Izvarazceti, krameNa pUrvAdidiviti, ete ca mukhe mUle ca daza sahasrANi yojanAnAM, madhye uccaistvena ca lakSamiti, eSAmuparitanabhAge jalameva madhye vAyujale mUle vAyureveti, etannivAsino devAH vAyukumArAH kAladaya iti, iha gAthAH 11911 "paNanaui sahassAiM ogAhiMttANa cauddisiM lavaNaM / cauro'laMjarasaMThANasaMThiyA hoMti pAyAla / / valayAmuha keUe jUyaga taha issare ya boddhavve / savvavairAmayANaM kuDDA eesiM dasasaiyA / / joyaNasahassadasagaM mUle uvariM ca hoMti vicchainnA / majhe ya sayasahassaM tattiyamettaM ca ogADhA // paliovamaThiIyA eesiM ahivaI surA iNamo / kAle ya mahAkAle velaMba pabhaMjaNe ceva // annevi ya pAyAlA khuDDAlaMjaragasaMThiyA lavaNe / aTThasayA culasIyA satta sahassA ya savvevi // jo sayavicchannA mUluvariM dasa sayANi majjhami / ogADhA ya sahassaM dasa joyaNiyA ya siM kuDDA / / // 2 // // 3 // // 4 // 11411 247 // 6 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 // 7 // pAyAlANa vibhAga savvANavi tinni tinni boddhavvA / bhAge vAU majjhe vAU ya udayaM ca // uvariM udagaM bhaNiyaM paDhamagabIesu vAusaMkhubhaio / vAme, udagaM teNa ya parivaDDai jalanihI khuhio / / parisaMThiyaMmi pavaNe punaravi udagaM tameva saMThANaM / vaccei teNa udahI parihAyainukkameNevaM // " iti, velAM lavaNasamudrazikhAmantarvizantIM bahirvA''yAntImagazikhAM ca dhArayantIti saMjJAtvAdvelaMdharAste ca te nAgarAjAzca nAgAkumAravarAH velaMdharanAgarAjAsteSAmAvAsaparvatAH pUrvAdidikSu krameNa gostUpAdayaH, vidikSu-pUrvottarAdiSu velaMdharANAM pazcAdvR ttayo anunAyakatvena nAgarAjA anuvelaMgharanAgarAjAH, velaMdharavaktavyatAgAthAH 11911 // 8 // // 9 // "dasajoyaNassahassa lavaNasihA cakkavalAo ruMdA / solasasahassauccA sahassamegaM tu ogADhA || desUNamadvajoyaNa lavaNasihovari dagaM tu kAladuge / agaM agaM parivai hAyae vAvi // abmitariyaM velaM dhareMti lavaNodahissa nAgANaM / bAyAlIsasahassA dusattarisahassa bAhiriyaM // " saTThi nAgasahassa dhariMti aggodagaM samuddassa / velaMdhara AvAsA lavaNe ya cauddisiM cauro / / puvvAi anukramaso gothubhadagabhAsasaMkhadagasImA / gothuma sivae saMkhe manosile nAgarAyANo // anuvelaMdharavAsA lavaNe vidisAsu saMThiyA cauro / kakkoDe vijuppa kelAsa'ruNappabhe ceva // kakkoDaya kaddamae kelAsa'ruNappabhe ya rAyANo / bAyAlIsasahasse gaMtuM udahiMmi savvevi // cattAri joyaNasae tIse kosaM ca uggayA bhUmiM / sattarasa joyaNasae igavIse UsiyA savve / / iti, 'pabhAsiMsu' tti candrANAM saumyadIptikatvAdvastuprabhAsanamuktamAdityAnAM tu khararazmitvAt 'tavaiMsu' tti tApanamuktamiti / catuH sakhyatvAccandrANAM tatparivArasyApi nakSatrAdezcatuH saGkhyatvamevetyAhA cataH kRttikA nakSatrApekSayA na tu tArakApekSayeti, evamaSTAviMzatirapi, agniriti kRttikAnakSatrasya devatA yAvadyama iti bharaNyA devatA, aGgAraka Adyo grahaH bhAvaketurityaSTAzItitama iti zeSaM yathA dvisthAnake, samudradvArAdi jambUdvIpadvArAdivaditi, cakravAlasya-valayasya viSkambhovistaraH / // 2 // // 3 // // 4 // 11411 // 6 // sthAnAGga sUtram 4/2/325 // 7 // // 8 // mU. (326) ghAyaisaMDe dIve cattAri joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM paM0, jaMbUddIvassa NaM dIvasa bahiyA cattAri bharahAI cattAri eravayAI, evaM jahA sahuddesate taheva niravasesaM bhANiyavvaM
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -2 249 jAva cattAri maMdarA cattAri mndrcuuliaao| vR. jambUdvIpAbahirdhAtakIkhaNDapuSkarArddhayorityarthaH, zabdopalakSita uddezakaH zabdoddezako dvisthAnakasyatRtIya ityarthaH, kevalaMtatra dvisthAnAnurodhena 'dobharahAI' ityAdhuktamihatu'cattArI' tyAdi / uktaM manuSyakSetravastUnAM catuHsthAnakamadhunA kSetrasAdhAnanandIzvaradvIpavastUnAmAsatyasUtrAccatuHsthAnakaM 'naMdIsarasse'tyAdinA granthenAha - mU. (327) naMdIsaravarassa NaM dIvassa cakkavAlavikhaMbhassa bahumajjhadesabhAge cauddisiM cattAri aMjanagapavvatapaM0 taM0-purathimille aMjanagapavvate dAhiNille aMjanagapavvaepaJcatthimille aMjanagapavvate uttarille aMjanagapavvate 4 teNaMaMjanagapavvatA caurAsIti joyaNasahassAiMuDDaMuccatteNaMegaMjoyaNasahassaM uvveheNaM mUledasajoyaNasahassAivikkhaMbheNaMtadanaMtaracaNaMmAyAe 2 parihAtemANA2 uvarimegaMjoyaNasahassaM vikkhaMbheNaM pannattA mUle ikkatIsaMjoyaNasahassAiMchacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM upari tanni 2joyaNasahassAiMegaMcachavaTuMjoyaNasataMparikkheveNaM, mUle vicchinnA majjhe saMkhettA, uppiMtaNuyA0 gopucchasaMThANasaMThitA savvaaMjaNamayAacchA saNhAlaNhA ghaTTA maTThA nIrayA nippaMkA nikaMkaDacchAyA sappabhA samirIyA saujjoyA pAsAIyA darisaNIyA abhirUvA paDirUvA, tesi NaM aMjanagapavvayANaM uvari bahusamaramaNijjabhUmibhAgA paM0, tesi NaM bahusamaramaNijjabhUmibhAgANaM bahumajjadesabhAge cattAri siddhAyayaNA pannattA, te NaM siddhAyayaNA egaMjoyaNasayaM AyAmeNaM pannattA pannAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM bAvattari joyaNAI uDaM uccatteNaM, tesiM siddhAyayaNANaM caudisiM cattAri dArA paM0 taM0 - devadAre asuradAre nAgadAre suvannadAre, tesu NaM dAresu caubvihA devA parivasaMti, taM0 - devA asura nAgA suvannA, tesi NaM dArANaM purato cattAri muhamaMDavA paM0, tesiNaMmuhamaMDavANaMpuraocattAri pecchAdharamaMDavA paM0, tesiNaM pecchAgharamaMDavANaM bahumajjhadesabhAge cattAri vairAmayA akkhADagA paM0, tesi NaM vairAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAge cattAri maNipeDhiyAto paM0, tAsiNaM maNipeDhitANaM uvariM cattAri sIhAsaNA pannattA, tesiNaMsIhasaNANaM uvariMcattAri vijayadUsA pannattA, tesiNaM vijayadUsagANaMbahumajjhadesabhAge cattAri bairAmatA aMkusA paM0, tesuNaM vatirAmatesu kusesu cattAri kuMbhikA muttAdAmA paM0, teNaMkuMbhikAmuttAdAmA patteyaM 2 annehiM tadaddhauccattapamANamittehiM cauhiM addhakuMbhikehiMmuttAdAmehiM, savvato samaMta saMparikkhittA, tesiNaM pecchAgharamaMDavANaM purao cattAri maNipeDhitAo pannattAo, tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvari cattAri 2 cettitathUmA pannattA, tAsi NaM cetitathUbhANaM patteyaM 2 cauddisiM cattAri maNipeDhiyAto paM0, tAsiNaMmaNipeditANaMuvariMcattArijinapaDimANosavvarayaNAmaIto saMpaliyaMkanisannAo thUbhabhimuhAo ciTThati, taM0 -risamA vaddhamANA caMdAnanAvAriseNA, tesiNaMcetitathUbhANaM purato cattAri maNipeDhitAo paM0, tAsi NaM maNipeDhitANaM uvariM cattAri cetitarukkhA paM0, tesiNaM cetitarukkhANaMpuraocattArimaNipeDhiyAopaM0, tAsiNaMmaNipeDhiyANaMuvariMcattArimahiMdajjhayA paM0, tesi NaM mahiMdajjhatANaM purao cattAri naMdAto pukkharaNIo paM0, tAsi NaM pukkhariNINaM patteyaM 2 caudisiM cattAri vanasaMDA paM0 taM0 - puracchimeNaM dAhiNeNaM paJcatthimeNaM uttrennN-|
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 sthAnAGga sUtram 4/2/327 vR. sUtrasiddhazcAyaM, // 1 // kevalaM-jambU 1 lavaNe dhAyai 2 kAloe pukkharAi 3 juylaaii| vAruNi 4 khIra 5 ghaya 6 ikkhU 7 naMdIsara 8 aruNa 9 dIvudahI ti gaNanayA'STamo nandIzvaraH sa eva varaH 2, amanuSyadvIpApekSayA bahutarajinabhavanAdisadbhAvena tasya varatvAditi, tasya cakravAla-viSkambhasya pramANaM 1638400000, uktNc||1|| "tevaDhaM koDisayaM caurAsIiMca syshssaaiN| ___ naMdIsaravaradIve vikkhaMbho ckkvaalennN|" iti, madhyazcAsau dezabhAgazca-dezAvayavomadhyadezabhAgaH,sacanAtyantika iti bahumadhyadezabhAgo napradezAdiparigaNanayAniSTaGkitaH,apituprAya iti, athavAatyantaMmadhyadezabhAgobahumadhyadezabhAga iti, tatraihAjanakAH mUle dazayojanasahasrANi viSkambheNetyuktam, dvIpasAgaraprajJaptisaGgrahiNyAM tUktam-- // 1 // "culasIti sahassAiM ubiddhA ogayA sahassamahe / dharaNitale vicchinnA ya UNagA te dasasahassA // // 2 // navaceva sahassAI paMceva ya hoMti joynnsyaaii| aMjanagapavvayANaM mUlaMmi u hoi vikkhNbho||" // 3 // nava ceva sahassAiMcattAriya hoti joyaNasayAI / aMjanagapavvayANaM dharaNiyale hoi vikkhaMbho // " iti, tadidaM matAntaramityavaseyamevamanyatrApi, matAntarabIjAni tu kevaligamyAnIti, 'gopucchasaMThANa'tti gopuccho hyAdau sthUlo'nte sUkSmastadvatte'pIti, 'savvaMjaNamaya'tti aanaMkRSNaratnavizeSaH tanmayAH sarva evAnanyamayatvena sarvathaivAanamayAH sarvAcanamayAH, paramakRSNA iti bhAvaH, uktNc||1|| "bhiMgaMgaruilakajjalaaMjaNadhAusarisA viraayNti| gaganatalamanulihaMtA aMjanagA pavvayA rammA // " iti, acchAH AkAzasphaTikavat, saNhA-lakSaNaparamANuskandhaniSpannAH, zlakSNadalaniSpannapaTavat, laNhA-lakSNa masRNA ityarthaH, ghuNTivapaTavat, tathA ghRSTA ivaghRSTAH, kharazAnayA pASANapratimAvat, mRSTA iva mRSTAH sukumArazAnayA pASANapratimeva zodhitA vA pramArjanikayeva ata eva nIrajasaH rajorahitatvAt nirmalAH kaThinamalAbhAvAt dhautavastravadvA niSpaGkA ArdramalAbhAvAt akalaGkatvAdvA 'nikkaMkaDacchAyA' niSkaGkaTA niSkavacA nirAvaraNetyarthaHchAyA-zobhAyeSAMte tathA akalaGkazobhA vA saprabhA devAnandakatvAdiprabhAvayuktAH athavA svena AtmanA prabhAnti na parata iti svaprabhAHyataH 'samirIyA sahamarIcibhiH-kiraNairyete tathA, ataeva saujjoyA' sahodyotenavastuprabhAsanena vartante yete tathA pAsAIya'ttiprAsAdIyAH-manaHprasAdakarAH darzanIyAstAMzcakSuSA pazyannapi na zramaM gacchatItyarthaH abhirUpAH-kamanIyAH pratirUpAH draSTAraM draSyAraM prati ramaNIyA iti yAvat-zabdasaGgrahaH, bahusamAH-atyantasamA ramaNIyAzca yete tathA siddhAni-zAzvatAni siddhAnAM vA-zAzvatInAmarhaatimAnAmAyatanAni-sthAnAni siddhAyatanAni, uktaMca
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH -2 251 // 1 // "aMjanagapavvayANaM siharatalesuM havaMti patteyaM / arahaMtAyayaNAI sIhanisAyAiM tuNgaaii|" mukhe-agradvAreAyatanasyamaNDapAmukhamaNDapAH paTTazAlArUpAHprekSA-prekSaNakaMtadarthaMgRharUpAH maNDapAH prekSAgRhamaNDapAH prasiddhasvarUpAH, vairaM-vajraM ratnavizeSastanmayAH AkhATakAHprekSAkArijanAsanabhUtAH pratItA eva vijayadUSyANi-vitAnakarUpANi vastrANi tanmadhyabhAga evAGkuzAH avalambananimittaM, kumbho muktAphalAnAM parimANatayA vidyate yeSutAni kumbhikAni muktAdAmAni-muktAphalamAlAH, kumbhapramANaJca - "do asatIo pasatI do pasatIo setiyA cattAri setiyAo kuDavo cattAri kuDavApatatho cattAri patthA ADhayaM cattAri ADhayA doNo saTThI ADhayAiM jahanno kuMbho asIi majjhimo sayamukkoso" iti, 'tadaddheti teSAmeva muktAdAmnAmarddhamuccatvasya pramANaM yeSAM tAni tadoccatvapramANAni tAnyeva tanmAtrANi taiH 'addhakuMbhikkehiti muktAphalArddhakumbhavadbhiH sarvataH-sarvAsu dikSu, kimuktaM bhavati?- samantAditi, caityasya siddhAyatanasya pratyAsannAH stUpAH-pratItAzcaityastUpAzcittAlhAdakatvAdvA caityAH stUpAHcaityastUpAH saMparyaGkaniSannAH-padmAsananiSannAH, evaM caityavRkSAapi, mahendrA iti-atimahAntaH samayabhASayAtecatedhvajAzceti, athavAmahendrasyeva-zakrAderdhvajA mahendradhvajAH / zAzvatapuSkariNyaH sarvA api sAmAnyena nandA ityucyante / mU. (328) puvveNaM asogavaNaM dAhiNao hoi sattavannavanaM / avareNaM caMpagavanaM cUtavanaM utare pAse // vR. 'sattapannavaNaM ti sptcchdvnmiti| mU. (329) tattha NaMje se puracchimille aMjanagapavvate tassa NaM caudisiM cattAri naMdAo pukkhariNIto paM0 taM0 - naMduttarA naMdA AnaMdA naMdivaddhaNA, tAo naMdAo pakkhariNIo egaM joyaNasayasahassaMAyAmeNaM pannAsaMjoyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM dasajoyaNasatAiMuvveheNaM, tAsi NaM pukkhariNINaMpatteyaMra cauddisiMcattAritisovANapaDirUvagA, tesiNaMtisovANapaDirUvAgANaM purato cattAri toraNA paM0, taM0. - puracchimeNaM dAhiNeNaM paJcasthimeNaM uttareNaM, tAsi NaM pukkharaNINaM patteyaM 2 cauddisiM cattAri vanasaMDA paM0, taM0 - purato dAhiNa0 pacca0 uttareNaM, puvveNaM asogavaNaM jAva cUyavaNaM uttare pAse, tAsiNaMpukkhariNINaMbahumajjhadesabhAge cattAridadhimuhagapavvayA paM0, teNaMdadhimuhagapavvayA causaddhiM joyaNasahassAiM uDaM uccatteNaM egaM joyaNasahassaM uvveheNaM savvattha samA pallagasaMThANasaMThitA dasajoyaNasahassAiMvikhaMbheNaMekkatIsaMjoyaNasahassAiMchaccatevIsejoyaNasate parikkheveNaM, savvarayaNAmatA taheva niravasesaMbhANiyavvaM, jAva cUtavaNaM uttare pAse, tattha NaM je se dAhiNille aMjanapavvate tassa NaM caudisiM cattAri naMdAo pukkharaNIo pannattAo, taM0-bhaddA visAlA kumudA poMDarigiNI, tAto naMdAtopukkharaNItoegaMjoyaNasayasahassaM sesaMtaM ceva jAva dadhimuhagapavvatAjAva vanasaMDA, tatthaNaMje se paJcathimille aMjanagapavvate tassa NaMcauddisiM cattArinaMdAo pukkharaNIo paM0, taM0 - naMdisenA amohA gothUbhA sudaMsaNA, sesaMtaM ceva, tahevadadhimuhagapavvatAtaheva siddhAyayaNAjAva vanasaMDA, tattha NaMje se uttarilleaMjanagapavvate tassaMNaM caudisiM cattAri naMdAo pukkharaNIo paM0, taM0 -vijayA vejeyaMtI jayaMtI aparAjitA,
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 sthAnAGga sUtram 4/2/328 tatoNaMpukkhariNIoegaMjoyaNasayasahassaMtaMcevapamANaMtahevadadhimuhagapavvatA taheva siddhAyayaNA jAva vanasaMDA, naMdIsaravarassaNaMdIvassa cakkavAladikhaMbhassa bahumajjhadesabhAge causuvidisAsu cattAri ratikaragapavvatA paM0,taM0 -uttarapuracchimile ratikaragapavvate dAhiNapuracchimille raikaragapavvae dAhiNapaJcathimille ratikarapagavvate uttarapaJcasthimille ratikaragapavvae, te NaM ratikaragapavvatA dasajoyaNasayAiM uDDhe uccatteNaM dasa gAutasatAI uvveheNaM savvattha samA jhallarisaMThANasaMThitA dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM ekkadIsaM joyaNAsahassAI chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM, savvarayaNAmatA, acchAjAva paDirUvA, tattha NaM je se uttarapuracchimille ratikaragapavvate tassa NaM caudisiM IsANassa deviMdassa devaranno cauNhamaggamahisINaM jaMbUddIvapamANAo cattAri rAyahANIo paM0 20 - naMduttarA naMdA uttarakurA devakurA, kaNhAte kaNharAtIte rAmAe rAmarakhiyAte, tatthaNaMje se dAhiNapuracchimilale ratikaragapavvate, tassaNaM caudisiMsakkassa deviMdassadevarano cauNhamaggamahisINaMjaMbUddIvapamANAto cattAri rAyahANIo paM0, taM0 - samaNA somanasA acimAlI manoramA paumAte sivAte satIte aMjUe, tattha NaM je se dAhiNapaJcasthimille ratikaragapavvate tattha NaM cauddisiM sakkassa deviMdassa devaralocauNhamaggamahisINaMjaMbUddIvapamANamettAto cattArirAyahANIopaM, taM0 - bhUtAbhUtavaDeMsA gothUmA sudaMsaNA, amalAte accharAte navamitAte rohiNIte, vattha NaM je se uttarapaJcatthimille ratikarapavvate tattha NaM caudisimisANassa deviMdassa devaranno cauNhamaggamahisINaM jaMbUddIvappamANamittAto cattArirAyahANIo, paM0, taM0-rayaNA rataNuccatA savvarataNA rataNasaMcayA, vasUte vasuguttAte vasumittAte vsuNdhraae| vR. 'tisovANa paDiruvaga'tti ekadvAra prati nirgamapravezArthaM tridigabhimukhAstiH sopAnapaGkatayaH, dadhivat zvetaM mukhaM-zikharaM rajatamayatvAt yeSAM te tathA, uktNc||1|| "saMkhadalavimalanimmaladahidhaNagokhIrahArasaMkAsA / gaganatalamanulihaMtA sohaMte dahimuhA rammA // " iti, bahumadhyadezabhAge-uktalakSaNe vidikSu-pUrvottarAdyAsuratikaraNAdratikarAH 4, rAjadhAnyaH krameNa kRSNAdInAmindrANInAmiti, tatra dakSiNalokArddhanAyakatvAcchakrasya pUrvadakSiNadakSiNAparavidigdvayaratikarayostasyendrANInAM rAjadhAnyaitarayorIzAnasyottaralokArDAdhipatitvAttasyeti, evaJca nandIzvare dvIpe aJjanakadadhimukheSu 4-16 biMzatirjinAyatAni bhavanti, atra ca devAH caturmAsikapratipatsu sAMvatsarikeSu cAnyeSu ca bahuSu jinajanmAdiSu devakAryeSu samuditA aSTAhnikAmahimAH kurvantaH sukhaMsukhena viharantItyuktaMjIvAbhigame, tato yadyanyAnyapi tathAvidhAni santi siddhAyatanAni tadA na virodhaH, sambhavanti ca tAni uktanagarISu vijayanagaryAmiveti, tathA dRzyate ca paJcadazasthAnoddhAralezaH - // 7 // "solasadahimuhaselA kuMdAmalasaMkhacaMdasaMkAsA / kaNayanibhA battIsaMraikaragiri bAhirA tesiN||" - dvayorddhayo pyorantarAle bahiHkoNayoH pratyAsattau dvau dvAvityarthaH,
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-2 253 // 1 // "aMjanagAigirINaM nAnAmaNipajjalaMtasiharesu / bAvannaM jinanilayA maNirayaNasahassaM kUDavarA // " iti, tattvantu bahuzrutA vidntiiti| etacca pUrvoktaM sarvaM satyaM jinoktatvAt iti satyasambandhena satyasUtram - mU. (330) caubihe sacce paM0 taM0 - nAmasacce ThavaNasacce davvasacce bhaavscce| vR. nAmasthApanAsatye sujJAne, dravyasatyamanupayuktasya satyamapi bhAvasatyaM tu yatsvaparAnuparodhenopayuktasyeti / satyaM cAritravizeSa iti cAritravizeSAnuddezakAntaM yAvadAha mU. (331) AjIviyANaM cauvihe tave paM0 taM0 - uggatave ghoratave rasanijUhaNatA jibhidiypddisNliintaa| vR. 'AjIvie' tyAdi, 'AjIvikAnAM' gozAlakaziSyANAM ugratapaH-aSTamAdi kvacana 'udAra'miti pAThaH tatra udAraM-zobhanaM ihalokAdyAzaMsArahitasveneti ghoraM-AtmanirapekSa 'rasanijjUhaNayA' ghRtAdirasaparityAgaHjihvendriyapratisaMlInatAmanojJAmanojJeSvAhAreSurAgadveSaparihAra iti, ArhatAnAM tu dvAdaza gheti| mU. (332) caubvihe saMjame paM0- manasaMjame vatisaMjame kAyasaMjame uvagaraNasaMjame / cauvvidhe citAte paM0 20 - maNacitAye vaticiyAte kAyaciyAte uvagaraNaciyAte / cauvihA akiMcanatA paM0 - manaakiMcanatA vatiakiMcanatA kAyaakiMcanatA uvgrnnakiNcntaa| vR.manovAkkAyAnAmakuzalatvena nirodhAH kuzalatvenatUdIraNAni saMyamAH, upakaraNasaMyamo mahAmUlyavastrAdiparihAraH, pustakavastratRNacarmapaJcakaparihAro vA, tatra - // 1 // "gaMDI kacchavi muTThI saMpuDaphale tahA chivADIya / eyaMpotthayapanagaMpannattaM vIyarAgehiM / / // 2 // bAhallapuhattehiM gaMDI pottho u tullao diiho| kacchavi aMte taNuo majjhe pihulo muneyavyo / / // 3 // cauraMguladIho vA vaTTAgiti muTThipotthao ahavA / cauraMguladIhocciya cauraMso hoi vinneo| // 4 // saMpuDago dugamAi phalagA vocchaM chivaaddittaahe| taNupattUsiyarUvA hoi chivADI buhA beNti|| // 5 // dIho va hasso vA jo pihalo hoi appbaahllo| taM muNiyasamayasArA chivADipotyaM bhaNaMtIha // " - vastrapaJcakaM dvidhA, apratyupekSitaduSpratyupekSitabhedAt, tatra "appaDilehiyadUse tUli uvahANagaMca nAyavvaM / gaMDuvahANAliMgiNi masUrae ceva pottamae / // 2 // palhavi koyava pAvAra navayae taha ya daaddhigaaliio| duppaDilehiyadUse eyaM bIyaM bhvepnngN|| // 3 // pallavi hatyuttharaNaMtukoyavo rUyapUrio pddo| daDhigAli dhoyapottI sesa pasiddhA bhave bheyaa|| // 1 //
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 sthAnAGga sUtram 4/2/332 // 4 // taNapaNa puNa bhaNiyaM jiNehiM kammaThThagaMThimahaNehiM / sAlI vIhI koddava rAlaga ranne taNAI ca // " // 5 // (carmmapaJcakamidam- ) "ayaelagAvi mahisI migANa ajiNaM tu paMcamaM hoi / taliyA khallagavajjho kosaga kattI ya bIyaM tu // " iti, 'ciyAe 'tti tyAgo manaH prabhRtInAM pratIta eva, athavA manaHprabhRtibhirazanAdeH sAdhubhyo dAnaM tyAgaH, evamupakaraNena pAtrAdinA bhaktAdestasya vA tyAga upakaraNatyAgaH na vidyate kiJcana dravyajAtamasyetyakiJcanastadbhAvo akiJcanatA niSparigrahatetyarthaH, sA camanaHprabhRtibhirUpakaraNApekSayA ca bhavatIti yathokteti / / sthAnaM-4 - uddezakaH 2 samAptaH -: sthAna:- 4 uddezakaH 3 : vR. vyAkhyAto dvitIyoddezakaH, atha tRtIya Arabhyate, asya cAyaM pUrveNa sahAbhisambandhaH, pUrvatra jIva kSetraparyAyA uktAH, iha tu jIvaparyAyA ucyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdi sUtradvayaM mU. (333) cattAri rAtIo paM0 taM0 - pavvayarAtI puDhavirAtI vAluyarAtI udagarAtI, evAmeva cauvvihe kohe paM0 taM0 - pavvayarAtisamANe puDhavirAtisamANe vAluyarAtisamANe udagarAtisamANe, pavvayarAtisamANaM kohaM anupaviTTe jIve kAlaM karei neraitesu uvavajjati, puDhavirAtisamANaM kohamanuSpaviTTe tirikkhajoNitesu uvavajjati, vAluyarAtisamANaM kohaM anupaviTTe samANe maNussesu uvavajjati, udagarAtisamANaM kohamanupaviTTe samANe devesu uvavajjati / cattAri udagA paM0 taM0 - kaddamodae khaMjaNodae vAluodae selodae, evAmeva cauvvihe bhAve paM0 taM0 - kaddamodagasamANe khaMjaNodagasamANe vAluodagasamANe selodagasamANe, kaddamodagasamANaM bhAvamanupaviTTe jIve kAlaM karei neraiesu uvavajjati, evaM jAva selodagasamANaM bhAvamanupaviTTe jIve kAlaM karei devesu uvavajjai / vR. 'cattArI''tyAdi, asya cAyamabhisambandhaH - pUrvaM cAritramuktaM, tatpratibandhakazca krodhAdibhAva iti krodhasvarUpaprarUpaNayedamucyate, tadevaMsambandhasyAsya dRSTAntabhUtAdisUtrasya vyAkhyA 'rAjI' rekhA, zeSaM krodhavyAkhyAnaM mAyAdivat, mAyAdiprakaraNAccAnyatra krodhavicAro vicitratvAt sUtragateriti, dvitIyaM sugamameva // ayaM ca krodho bhAvavizeSa eveti bhAvaprarUpaNAya dRSTAntAdisUtradvayamAha - 'cattArI' tyAdi prasiddhaM, kintu karddamo yatra praviSTaH pAdAdirnAkraSTuM zakyate kaSTena vA zakyate, khaJjanaM dIpAdikhaJjanatulyaH pAdAdilepakArI karddamavizeSa eva, vAlukA pratItA sA tu lagnApi jalazoSe pAdAderalpenaiva prayatnenApaitItyalpalepakAriNI, zailAstu pASANAH zlakSNarUpAste pAdAdeH sparzanenaiva kiJcidduHkhamutpAdayanti, na tu tathAvidhaM lepamupajanayanti, karddamAdipradhAnAnyudakAni karddamodakA dInyucyante, bhAvo jIvasya rAgAdipariNAmaH tasya karddamodakAdisAmyaM tatsvarUpAnusAreNa karmmalepavaGgIkRtya mantavyamiti / anantaraM bhAva ukto'dhunA tadvataH puruSAn sadhSTAntAn mU. (334) cattAri pakkhI paM0 taM0 - ruyasaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne rUvasaMpanne nAmamege no rutasaMpanne ege rUvasaMyannevi rutasaMpannevi no rutasaMpanne no ruvasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAyA
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 255 sthAnaM-4, - uddezakaH -3. paM0 taM0 - ruyasaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne 4, cattAri purisajAyA paM0 20 - pattiyaM karemItege pattiyaM karei pattiyaM karemItege apattitaM karetiappattiyaM karemItege pattitaM karei appattiyaMkaramItege appattitaM kareti, cattAripurisajAyA paM0 - appaNo nAmamege pattitaM kareti no parassa parassa nAmamege pattiyaM kareti no appaNo 4 cattAri purisajAyA paM0 taM0 - pattiyaM pavesAmItege pattitaM pavesei pattiyaM pavesAmItege appattitaM paveseti 4 / cattAri purisajAtA paM0 taM0 - appaNo nAmamege pattitaM pavesei no parassa parassa 4 vR. 'cattAripakkhI' tyAdinA 'atyamiyatyamiyetyetadantena granthenAha-vyaktazcAyaM, navaraMrutaM rUpaMca sarveSAmeva pakSiNAmastyataste viziSTe eveha grAhye, tato rutaM-manojJazabdastena sampannaH ekaH pakSI na ca rUpeNa-manojJenaiva kokilavat, rUpasampannona rutasampannaH, prAkRtazukavat, ubhayasampanno mayUravat, anubhayasvabhAvaH kAkavaditi, puruSo'trayathAyogaMmanojJazabdaHprazastarUpazca priyavAditvasadveSatvAbhyAM sAdhurvA siddhAntaprasiddhazuddhadharmadezanAdisvAdhyAyaprabandhavAn locaviralavAlottamAGgatAtapastanutanutvamalamalinadehatAalpopakaraNatAdilakSaNasuvihitasAdhurUpadhArI vA yojya iti| 'pattiya'ti prItireva prItikaM svArthikakapratyayopAdAne'pi rUDhernapuMsakateti, tatkaromi pratyayaM vA karomIti pariNataH prItikameva pratyayameva vA karoti, sthirapariNAmatvAt ucitapratipattinipuNatvAt saubhAgyavattvAdveti, anyastuprItikaraNepariNato'prItiMkaroti uktavaiparItyAditi, aparo'prItau pariNataH prItimeva karoti, saJjAtapUrvabhAvanivRttatvAt, parasya vA aprItihetuto'pi prItyutpattisvabhAvatvAditi, caturthaH sujJAnaH, Atmana ekaH kazcitprItikam-AnandaM bhojanAcchAdanAdibhiH karoti-utpAdayati AtmArthapradhAnatvAnna parasya, anyaH parasya parArthapradhAnatvAnnAtmano'para ubhayasyApyubhayArthapradhAnatvAditaro nobhayasyApyubhayArthazUnyatvAditi, AtmanaH pratyayaM-pratItiM karoti na parasyetyAdyapi vyAkhyeyamiti, 'pattiyaM pavesemi'tti prItikaM pratyayaM vA'yaM karotItyevaM parasya citte vinivezayAmIti pariNatastathaivaikaH pravezayatItyeka iti, sUtrazeSo'nantarasUtraM ca puurvvt|| mU. (335) cattAri rukkhA paM0 taM0 - pattovae puSphovae phalovae chAyovae, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20 - pattovArukkhasamANe pupphovArukkhasamANe phalovArukkhasamANe chaatovaarukkhsmaanne| vR. patrANiparNAnyupagacchatIti patropago bahalapatra ityarthaH, evaM zeSA api, patropagAdivRkSasamAnatAtupuruSANAMlokottarANAM laukikAnAMcArthiSutathAvidhopakArAkaraNena svasvabhAvalAbha eva paryavasitatvAt 1, sUtradAnAdinA upakArakatvAt 2 arthadAnAdinA mahopakArakatvAt 3, anuvartanApAyasaMrakSaNAdinA satatopasevyatvAcca 4 krameNa draSTavyeti / mU. (336) bhAranaM vahamANassa cattAri AsAsA pannatta, taMjahA - jattha NaM aMsAto aMsaM sAharaitatthaviya se ege AsAse pannatte 1, jatthaviyaNaMuccAraMvApAsavaNaMvA pariThThAveti tatthaviya se ege AsAse pannatte 2, jatthaviya NaM nAgakumArAvAsaMsi vA suvannakumArAvasaMsi vA vAsaM uveti tatthaviya se ege AsAse pannatte 3, jatthaviya NaM AvakadhAte ciTThati tatthaviya se ege AsAse
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 sthAnAGga sUtram 4/3/336 pannatte 4, evAmeva samaNovAsagassa cattAri AsAsA paM0 taM0 - jattha NaM sIlavvataguNavvataveramaNapaJcakkhANaposahovavAsAiMpaDivajeti tatthaviaseegeAsAse pannatte 1, jatthaviya NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM sammamanupAlei tatthaviya se ege AsAse paM0 2, jatthaviyaM NaM cAuddasaTTamuddiThThapunnamAsiNIsu paDiputraM posahaM sammaM anupAlei tatthavi ya se ege AsAse pannatte 3, jatthaviyaNaM apacchimamAraNaMtitasaMlehaNAjUsaNAjUsitebhattapANapaDitAtikkhitepAovagate kAlamanavakaMkhamANe viharati tatthaviya se ege AsAse pannatte 4 vR. bhAraM-dhAnyamuktolyAdikaMvahamAnasya-dezAddezAntaraMnayataH puruSasyaAzvAsA-vizrAmAH, bhedazca teSAmavasarabhedeneti, yatrAvasare aMsAd-ekasmAt skandhAdaMsamiti-skandhAntaraM saMharatinayati bhAramiti prakramaH tatrAvasare apiceti uttarAzvAsApekSayA samuccaye 'se' tasya voduriti 1, pariSThApayati-vyutsRjati2, nAgakumArAvAsAdikamupalakSaNamato'nyatra vA''yatanevAsumupaitItirAtrau vasati3yAvatI-yatparimANAkathA-manuSyo'yaM devadattAdirvA'yamitivyapadezalakSaNA yAvatkathA tayA yAvajjIvamityarthaH, tiSThati-vasati ityayaM dRSTAntaH 4, ___ "evameva'tyAdi dArzantikaH, zramaNAn-sAdhUnupAste iti zramaNopAsakaH-zrAvakastasya sAvadhavyApArabhArAkrAntasya AzvAsAH-tadvimocanena vizrAmAH cittasyAzvAsanAni-svAsthyAni idaM meparalokabhItasyatrANamityevaMrUpANIti, sahijinAgamasaGgamAvadAtabuddhitayAArambhaparigrahI duHkhaparamparAkArisaMsArakAntArakAraNabhUtatayAparityAjyAvityAkalayankaraNabhaTavazatayAtayoH pravarttamAno mahAntaM khedasantApaM bhayaM codvahati, bhAvayati caivaM "hiyae jiNANa ANA cariyaM maha erisaM aunnss| eyaM AlappAlaM avvo dUraM visaMvayai / / // 2 // hayamamhANaM nANaM hayamamhANaM maNussamAhappaM / je kila laddhaviveyA viceTThimo vAlabAlavva // " tti, yatrAvasare zIlAni samAdhAnavizeSAH brahmacaryavizeSA vA vratAni-sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni, anyatra tu zIlAni-aNuvratAni vratAni-sapta zikSAvratAni tadiha na vyAkhyAtaM, guNavratAdInAM sAkSAdevopAdAnAditi, guNavrate-digvratopabhogaparibhogavratalakSaNe viramaNAnianarthadaNDaviratiprakArA rAgAdiviratayo vA pratyAkhyAnAni-namaskArasahitAdIni poSadhaHparvadinamaSTamyAdi tatropavasanam-abhaktArthaH poSadhopavAsaH, eteSAM dvandvastAna pratipadyateabhyupagacchati tatrApi ca 'se' tasyaika AzvAsaH prajJapto 1, yatrApica sAmAyika-sAvadyayogaparivarjananiravadyayogapratisevanalakSaNaMyad-vyavasthitaH zrAddhaH zramaNabhUto bhavati, tathA deze-digvratagRhItasya dikkhaparimANasya vibhAge avakAzaHavasthAnamavataro viSayo yasya taddezAvakAzaMtadeva dezAvakAzikaM-digvratagRhItasya dikparimANasya pratidinaM saGkepakaraNalakSaNaM sarvavratasaGkepakaraNalakSaNaM vA anupAlayati-pratipattyanantaramakhaNDamAsevata iti, tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJapta iti2, uddiSTetyamAvAsyA paripUrNamitiahorAtraM yAvat AhArazarIrasatkAratyAgabrahmacaryAvyApAralakSaNabhedopetamiti 3, yatrApica pazcimaivAmaGgalaparihArArthamapazcimA sAcAsaumaraNamevAntomaraNAntastatrabhavA // 1 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 4, - uddezaka: -3 - mAraNAntikI sA cetyapazcimamAraNAntikI sA cAsau saGlikhyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saGgalekhanA-tapovizeSaH sA ceti apazcimamArANAntikIsaGlekhanA tasyAH 'jUsaNa' tti joSaNa sevanAlakSaNo yo dharmmastayA 'jUsiya' tti juSTaH sevitaH athavA kSapitaH kSapitadeho yaH sa tathA, tathA bhaktapAne pratyAkhyAte yena sa tathA, pAdapavat upagato-nizceSTatayA sthitaH pAdapopagataH, anazanavizeSaM pratipanna ityarthaH, kAlaM-maraNakAlaM anavakAGkSan tatrAnutsuka ityarthaH, viharati tiSThati mU. (337) cattAri purisajAyA paM0 taM0 - uditodite nAmamege uditatthamiti nAmamege atthamitodite nAmamege atthamiyatthamite nAmamege, bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTI NaM uditodite, baMbhadatte NaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI udiatthamite, haritesabale gaManagAre NaMatthamiodite, kAle NaM socariye atthamitetthamite / 257 - vR. uditazcAsI unnatakulabalasamRddhiniravadyakarmmabhirabhyudayavAn uditazca paramasukhasaMdohodayenetyuditodito yathA bharataH, uditoditatvaM cAsya prasiddhaM 1, tathA uditazcAsau tathaiva astamitazca bhAskara iva sarvasamRddhibhraSTatvAt durgatigatatvA cetyuditAstamito brahmadattacakravarttIva, sa hi pUrvvamudita unnatakulotpannatvAdinA svabhujopArjitasAmrAjyatvena ca pazcAdastamitaH atathAvidhakAraNakupitabrAhmaNaprayuktapazupAlanadhanurgolikAprakSepaNopAyaprasphoTitAkSigolakatayA maraNAnantarApratiSThAnamahAnarakamahAvedanAprAptatayA ceti 2, tathA astamitazcAsau hInakulotpattidurbhagatvadurgatatvAdinA uditazca samRddhikIrttisugatilAbhAdineti astamitodito yathA harikezabalAbhidhAno'nagAraH, sa hi janmAntaropAttanIcairgotrakarmmavazAvAptaharikezAbhidhAnacANDAlalulatayA durbhagatayA daridratayA ca pUrvamastamitAditya ivAnabhyudayavattvAdastamita iti, pazcAttu pratipannapravajyo niSprakampacaraNaguNAvarjitadevakRtasAnnidhyatayA prAptaprasiddhitayA sugatigatatayA ca udita iti 3, tathA astamitazcAsI sUrya iva duSkulatayA duSkarmmakAritayA ca kIrttisamRddhikSaNatejovarjitatvAdastamitazca durgatigamanAdityastamitAstamitaH, yathA kAlAbhidhAnaH saukarikaH, sa hi sUkaraizcarati mRgayAM karotIti yathArthaH saukarika eva duSkulotpannaH pratidinaM mahiSapaJcazatIvyApAdaka iti pUrvamastamitaH pazcAdapi mRtvA saptamanarakapRthivIM gata iti astamita eveti 4, bharahetyAdi tu udAharaNasUtraM bhAvitArthameveti / ye evaM vicitrabhAvaizcintyante te jIvAH sarva eva caturSu rAziSvavatarantIti tAn darzayannAha mU. (338) cattAri jummA paM0 taM0- kaDajumme teyoe dAvarajumme kalioe, neratitANaM cattAri jummA paM0 taM0 - kaDajumme teoe dAvarajumme kalitoe, evaM asurakumArANaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM Au0 teu0 vAu0 vaNassati0 beditANaM teMdiyANaM cauridiyANaM paMcidiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM vANamaMtarajoisiyANaM vemANiyANaM savvesiM jahA neraiyANaM 3 17 vR. 'cattAri jumme' tyAdi, jummatti - rAzivizeSaH, yo hi rAzizcatuSkApahAreNa apahriyamANazcatuH paryavasito bhavati sa kRtayugma ityucyate, yastu triparyavasitaH sa tryojaH dviparyavasito dvAparayugmaH ekaparyavasitaH kalyoja iti, iha gaNitaparibhASAyAM samarAziryugmamucyate viSamastu oja iti, iyaJca samayasthitiH, loke tu kRtayugAdIni evamucyante // 1 // " dvAtriMzatsahasrANi, kalau lakSacatuSTayam / varSANAM dvAparAdau syAdetad dvitricaturguNam" iti
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 sthAnAGga sUtram 4/3/338 uktarAzInnArakAdiSu nirUpayannAha-'neraie'tyAdi sugama, navaraM nArakAdayazcaturddhA'pi syuH, janmamaraNAbhyAM hInAdhikatvasaMbhavAditi, punarjIvAneva bhAvanirUpayannAha mU. (339) cattAri sUrA paM0 taM0-khaMtisUre tavasUre dAnasUre juddhasUre, khaMtisUrA arahaMtA tavasUrA anagArA dAnasUre vesamaNe juddhasUre vaasudeve|| vR. 'cattAri sUre'tyAdi sUtradvayaMkaNThayaM, kintuzUrAvIrAH, kSAntizUrAarhantomahAvIravat, tapaHzUrA anagArAH TeDhaprahArivat, dAnazUro vaizramaNa uttarAzAlokapAlastIrthakarAdijanmapAraNakAdiralavRSTipAtanAdineti, uktnyc||1|| "vesamaNavayaNasaMcoiyA ute tiriyajaMbhagA devA / koDiggaso hiranArayaNANiya tattha uvaNeti "tti, yuddhazUro vAsudevaH kRSNavat tasya SaSTyadhikeSu triSu saGgrAmazateSu lbdhjytvaaditi| mU. (340) cattAri purisajAyA paM0 20-ucce nAmamege uccacchaMde ucce nAmamege nItacchaMde nIte nAmamege ucchacchaMde nIe nAmamege nIyacchaMde / vR. uccaH puruSaH zarIrakulavibhavAdibhiH tathA unnatacchandaH-uccatAbhiprAyaH audAryAdiyuktatvAt niiccchndstu-vipriitoniico'pyuccvipryyaaditi|anntrmuccetraabhipraay uktaH, saca lezyAvizeSAd bhavatIti lezyAsUtrANi, sugamAni ca / mU. (341) asurakumArANaM cattAri lesAto paM0 taM0-kaNhalesA nIlalesA kAulesA teulesA, evaM jAva thaNiyakumArANAM, evaM puDhavikAiyANaM AuvaNassaikAiyANaM vANamaMtarANaM sabvesiMjahA asurkumaaraannN| __ vR. navaraM asurAdInAM catano lezyA dravyAzrayeNa bhAvatastu SaDapi sarvadevanAM, manuSyapaJcendriyatirazcAM tu dravyato bhAvatazca SaDapIti, pRthivyabvanaspatInAM hi tejolezyA bhavati devotpatterititeSAMcatano iti|uktleshyaavishessenncvicitrprinnaamaamaanvaaH syuritiyAnAdi:zAntacaturbhaGgikAbhiranyathAcapuruSacaturbhaGgikAyAnasUtrAdinA zrAvakasUtrAvasAnenagranthenadarzayannAha mU. (342) cattAri jANA paM0 20-jutte nAmamege jutte jutte nAmamege ajutte ajutte nAmamege jutte ajutte nAmamege ajutte, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20-jutte nAmamege jutte jute nAmamege ajutte 4, cattAri jANA paM0 taM0-jutte nAmamege juttapariNate jutte nAmamege ajuttapariNate0, evAmeva cattAripurisajAyA paM0 taM0-jute nAmamege juttapariNate 4, cattAri jANA paM0 20-jutte nAmamege juttarUve jutte nAmamege ajuttarUve ajutta nAmamege juttarUve04, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-jutte nAmamege juttarUve 4, cattArijANA paM0 taM0-jutte nAmamege jajuttasome 4, evameva cattAri purisajAyA paM0 taM0-jutte nAmamege juttsome| cattAri juggA paM0 20-jutte nAmamege jutte, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-jutte nAmamegejutte4, evaMjadhAjANeNa cattAriAlAvagAtathA juggeNavi, paDipakkhItahevapurisajAtA jAva sobhetti| ___ cattAri sArahI paM0 20-joyAvaittA nAmaMegeno vijoyAvaittA vijoyAvaittAnAmaMege no joyAvaittA ege joyAvaittAvi vijoyAvaittAvi ege no joyAvaittA no vijoyAvaittA,
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 sthAnaM - 4, - uddezakaH-3 evAmeva cattAri hayApaM020-juttenAmaMegejuttejuttenAmamege ajutte4 evAmeva cattAripurisajAyA paM0 taM0-jutte nAmamege jutte, evaM juttapariNate juttarUve juttasome savvesiMpaDivakkho purisajAtA cattAri gayA paM0 taM0-jutte nAmamege jutte 4, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-jutte nAmamege jutte 4 evaM jahA iyANaM tahA gayANavi bhANiyavvaM, paDivakkho taheva purisajAyA / cattAri juggAritA paM0 taM0-paMthajAtI nAmamege no uppahajAtI uppahajAtI nAmamege no paMthajAtI ege paMthajAtIvi uppahajAtIvi, egeno paMthajAtI no uppahajAtI, evAmeva cattAri purisajAyA cattAri puSphA paM0 taM0-rUvasaMpanne nAmamege no gaMdhasaMpanne gaMdhasaMpanne gaMdhasaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne ege rUvasaMpannevigaMdhasaMpanneviege norUvasaMpanne no gaMdhasaMpanne, evAmeva cattAripurisajAtA paM0 taM0-rUvasaMpanne nAmamege no sIlasaMpanne 4, cattAri purisajAyA paM0 taM0-jAtisaMpanne nAmamege no kulasaMpanne 4, 1, cattAri purisajAyA paM0 taM0-jAtisaMpanne nAma ege no balasaMpanne balasaMpanne nAmaMege no jAtisaMpanne 4, 2, evaMjAtIte rUveNa 4 cattAriAlAvagA 3, evaM jAtIte sUeNa4,4 evaMjAtIte sIleNa 4,5, evaMjAtIte caritteNa4,6, evaM kuleNabaleNa4,7, evaM kuleNarUveNa 4,8, kuleNasuteNa 4, 9, kuleNa sIleNa4, 10, kuleNa caritteNa 4,11, cattAri purisajAtA paM0 20-balasaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne 4, 12, evaM baleNa suteNa 4,13, evaM baleNa sIleNa4,14, evaM baleNa caritteNa 4,15, cattAripurisajAyA paM0 taM0-rUvasaMpanne nAmamegeno suyasaMpanne 4, 16, evaM sveNa sIleNa 4, 17, rUveNa caritteNa 4, 18, cattAri purisajAtA paM0 taM0-suyasaMpanne nAmamege no sIlasaMpanne 4, 19, evaM suteNa caritteNa ya 4, 20, cattAri purisajAtA paM0 20-sIlasaMpanne nAmamege no carittasaMpanne 4, 21, ete ekavIsaMbhaMgA bhANitavvA, cattAri phalA paM0 taM0-Amalagamahure mudditAmahure khIramahure khaMDamahure, evAmeva cattAri AyariyApaM0 taM0-AmalagamahuraphalasamANe jAvakhaMDamahuraphalasamANe, cattAripurisajAyA paM0 taM0-AvavetAvacakare nAmamegeno paravetAvaccakare4, cattAripurisajAtApaM020-kareti nAmamege veyAracaM no paDicchai paDicchai nAmamege veyAvacaM no karei 4, cattAri purisajAtA paM0 taM0aTThakare nAmamege no mANakare mANakare nAmamege no aTTakare ege aTThakarevi mANakarevi ege no aTThakare no mANakare, cattAri purisajAtA paM0 taM0-gaNaTTakare nAmamege no mANakare 4, . __ cattAripurisajAtApaM0 taM0-gaNasaMggaha kare nAmamegeNomANakare 4, cattAripurisajAyA paM020-gaNasobhakare nAmaMegeno mANakare 4, cattAripurisajAyApaM020-gaNasohikarenAmamege no mANakare 4, cattAripurisajAyApaM020-rUveM nAmamege jahati no dhammaMdhammanAmamegejahati no rUvaM ege rUvaMpijahati dhammapijahati ege no rUvaMjahati no dhamma, cattAri purisajAyA paM0 20dhammanAmamegejahatinogaNasaMThiti4, cattAripurisajAyA paM020-piyadhamme nAmamege no dRDhadhamme heDhadhamme nAmamegeno pitadhamme ege piyadhammevi Dhadhammeviege no piyadhamme no eMDhadhamme, ___ cattAriAyariyA paM020-pabvAyaNAyaritenAmamegenouvaTThAvaNAyariteuvaTThAvaNAyarie nAmamege no pabvayaNAyarieege pavvAyaNAriteviuvaTThAvaNAtariteviegeno pavvAyaNAtarite no
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 4/3/343 uvaTThAvaNAtarite dhammAyarIe, cattAri AyariyA paM0 taM0- uddesaNAyarie nAmamege no vAyaNAyarie 4 dhammAyarie, cattAri aMtevAsI paM0 taM0-pavvAyaNaMtevAsI nAmaM ege no uvaTThAvaNaMtevAsI 4 dhammaMtevAsI, cattAri aMtevAsI paM0 taM0 uddesaNaMtevAsI nAmaM ege no vAyaNaMtevAsI 1 4 dhammaMtevAsI, cattAri niggaMthA paM0 taM0- rAtiniye samaNe niggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamite dhammassa anArAdhate bhavati 1 rAiNite samaNe niggaMthe appakamme appakirite AtAvI samie dhammassa ArAhate bhavati 2 omarAtiNite samaNe niggaMthe mahAkamme mahAkirite anAtAvI asamite dhammassa anArAhate bhavati 3, omarAtiNite samaNe niggaMthe appakamme appakirite AtAvI samite dhammassa ArAhate bhavati 4, cattAri niggaMthIopaM-taM0-rAtiNiyA samaNI niggaMthI evaM ceva 4, cattAri samaNovAsagA paM0 taM0-rAyaNite samaNovAsae mahAkamme taheva 4, cattAri samaNovAsiyAo paM0 taM0 - rAyaNitA samaNovAsitA mahAkammA taheva cattAri gamA / vR. 'cattArI 'tyAdi kaNThyazcAyaM, navaraM yAnaM zakaTAdi, tadyuktaM balIvarddhAdibhiH, punaryuktaMsaGgataM samagrasAmagrIkaM vA pUrvAparakAlApekSayA vA ityekaM anyat yuktaM tathaivAyuktaM tUktaviparItattavAditi, evamitarau, puruSavastu yukto dhanAdibhiH punaryukta ucitAnuSThAnaiH sadbhirvA, pUrvakAle vA yukto dhanadharmAnuSThAnAdibhiH pazcAdapi tathaiveti caturbhaGgI, athavA yukto dravyaliGgena bhAvaliGgena ceti prathamaH sAdhuH, dravyaliGgena netareNeti dvitIyo nihnavAdiH, na dravyaliGgena bhAvaliGgena tu yukta iti tRtIyaH pratyekabuddhAdiH, ubhayaviyuktazcaturtho gRhasthAdiriti, evaM sUtrAntarANyapi, navaraM yuktaM gobhiH yuktapariNataM tu ayuktaM satsAmaggrA yuktatayA pariNatamiti, puruSaH pUrvavat, yuktarUpaM-saGgatasvabhAvaM prazastaM vA yuktaM yuktarUpamiti, puruSapakSe yukto dhanAdinA jJAnAdiguNairvA yuktarUpaH- ucitaveSaH suvihitanepathyo veti, tathA yuktaM tathaiva yuktaM zobhate yuktasya vA zobhA yasya tadyuktazobhamiti, puruSastu yukto guNaistathA yuktA ucitA zobhA yasya sa tatheti, yugyaMvAhanamazvAdi, athavA gollaviSaye jaMpAnaM dvihastapramANaM caturamnaM savedikamupazobhitaM yugyakamacyate tadyuktamArohaNasAmaggrA paryANAdikayA punaryuktaM vegAdibhirityevaM yAnavad vyAkhyeyam, etadevAha'evaM jahe 'tyAdi, pratipakSo dArzantikastathaiva, ko'sAvityAha 260 'purisajAya'tti puruSajAtAnItyevaM pariNatarUpazobhasUtracaturbhaGgikAH sapratipakSA vAcyAH, yAvacchobhasUtracaturbhaGgI yathA ajutte nAmaM ege ajuttasobhe, etadevAha 'jAva sobhe' tti, sArathi:zAkaTikaH, yojayitA zakaTe gavAdInAM na viyojayitA - moktA, anyastu viyojitA na tu yojayiteti, evaM zeSAvapi, navaraM caturthaH kheTapatyeveti, athavA yokayantaM prayuGkte yaH sa yoJkrApayitA viyockrayataH prayoktA tu viyokrApayiteti, lokottarapuruSavivakSAyAM tu sArathiriva sArathiryojayitA-saMyamayogeSu sAdhUnAM pravarttayitA, viyojayitA tu teSAmevAnucitAnAM nivarttayiteti, yAnasUtravat hayagajasUtrANIti, 'juggAriya'tti yugyasya caryA vahanaM gamanamityarthaH, kvacittu 'juggAyariya'tti pAThaH, tatrApi yugyAcaryeti, pathayAyi ekaM yugyaM bhavati notpathayAyItyAdizcaturbhaGgI, iha ca yugyasya caryAdvAreNaiva nirdedeze caturvidhatvenoktvAt taccaryAyA evoddezenoktaM cAturvidhyamavaseyamiti, bhAvayugyapakSe tu yugyamiva yugyaM - saMyamayogabharavoDhA sAdhuH, sa ca pathiyAyyapramatta utpathayAyI liGgAvazeSaH ubhayayAyI pramattaH caturthaH siddhaH krameNa -
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -3 261 sadasadubhayAnubhayAnuSThAnarUpatvAt, athavA pathyutpathayoH svaparasamayarUpatvAd yAyitvasya ca gatyarthatvena bodhaparyAyatvAt svasamayaparasamaya-bodhApekSayeyaM caturbhaGgI neyeti, ekaM puSpaM rUpasampannaM na gandhasampannamAkulIpuSvat dvitIyaJca bakulasyeva tRtIyaM jAteriva caturthaM badayadiriveti, puruSo rUpasampanno-rUpavAn suvihitarUpayukto veti 7 jAti 6 kula 5 bala 4 rUpa 3 zruta 2 zIla 1 cAritralakSaNeSu saptasu padeSu ekaviMzatau dvikasaMyogeSu ekaviMzatireva caturbhaGgikAH kAryAH sugamAzceti, Amalakamiva madhuraM yadanyat Amalakameva vA madhuramAmalakamadhuraM 'muddiya'tti mRdvIkA - drAkSA tadvatsaiva vA madhuraM mRdvIkAmadhuraM kSIravat khaNDavacca madhuramiti vigrahaH, yathaitAni krameNeSadbahubahutarabahutamamAdhuryavanti tathA ye AcAryA ISadbahubahutarabahutamopazamAdiguNalakSaNamAdhuryavantaste tatsamAnatayA vyapadizyanta iti, AtmavaiyAvRttyakaro'laso visambhogiko vA paravaiyAvRttyakaraH svArthanirapekSaH svaparavaiyAvRttyakaraH sthavirakalpikaH ko'pi ubhayanivRtto'zanavizeSapratipannakAdiriti, karotyevaikovaiyAvRttyaM niHspRhatvAt 1 pratIcchatyevAnya AcAryatvaglAnatvAdinA 2 anyaH karoti pratIcchati ca sthaviravizeSaH 3 ubhayanivRttastu jinakalpikAdiriti 4, 'aTThakare'tti arthAn-hitAhitaprAptiparihArAdIn rAjAdInAM digyAtrAdau tathapadezataH karotItyarthakaraH- mantrI naimittiko vA, sa cArthakaro nAmeko na mAnakaraH, kathamahamanabhyarthitaH kathayiSyAmItyavalepavarjitaH, evamitare trayaH, atra ca vyavahArabhASyagAthA // 1 // "puTThApuTTho paDhamo jattAi hiyAhiyaM parikahei / taio puTTho sesA u niSphalA eva gacchevi " iti, gaNasya-sAdhusamudAyasyArthAn-prayojanAni karotIti gaNArthakaraH- AhArAdibhirupaSTambhakaH, na ca mAnakaro'bhyarthanAnapekSatvAt, evaM trayo'nye, uktaM ca"AhArauvahisayaNAiehiM gacchassuvaggahaM kuNai / // 1 // ona jAi mANaM donivi taio na u cauttho ;" iti, athavA 'no mANakaro' tti gacchArthakaro'hamiti na mAdyatIti / anantaraM gaNasyArtha uktaH, sa ca saGgraho'ta Aha-'gaNasaMgahakare' tti gaNasyAhArAdinA jJAnAdinA ca saGagrahaM karotIti gaNasaGagrahakaraH, zeSaM tathaiva, sa uktaM ca 119 11 "so puNa gacchassa' ho u saMgaho tattha saMgaho duviho / davve bhAve niyamAu hoti AhAraNANAdI' AhAropadhizayyAjJAnAdInItyarthaH, na mAdyati, gaNasyAnavadyasAdhusAmAcArIpravarttanena vAdidharmakathinaimittikavidyAsiddhatvAdinA vA zobhAkaraNazIlo gaNazobhAkaro, no mAnakaro'bhyarthanA'napekSitayA madAbhAvena vA, gaNasya yathAyogaM prAyazcittadAnAdinA zodhiM-zuddhiM karotIti gaNazodhikaraH, athavA zaGkite bhaktAdau sati gRhikule gatvA'nabhyarthito bhaktazuddhiM karoti yaH sa prathamaH, yastu mAnAnna gacchati sa dvitIyaH, yastvabhyarthito gacchati sa tRtIyaH, yastu nAbhyarthanApekSI nApi tatra gantA sa caturtha iti,
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 sthAnAGga sUtram 4/3/343 rUpaM sAdhunepathyaM jahAti -tyajati kAraNavazAt na dharmaM- cAritralazraNaM boTika - madhyasthitamunivat, anyastu dharmma na rUpaM nihnavavat, ubhayamapi utpravrajitavat, nobhayaM susAdhuvat, dharmma tyajatyeko jinAjJArUpaM na gaNasaMsthitiM svagacchakRtAM maryAdAM, iha kaizcidAcAryaiH tIrthakarAnupadezena saMsthitiH kRtA yathA nAsmAbhirmahAkalpAdyatizayazrutamanyagaNasatkAya deyamiti, evaM ca yo'nyagaNasatkAya na taddadAviti sa dharmma tyajati na gaNasthitiM, jinAjJAnanupAlanAt, tIrthakaropadezo hyevaM sarvebhyo yogyebhyaH zrutaM dAtavyamiti prathamo, yastu dadAti sa dvitIyaH yastvayogyebhyaH taddadAti sa tRtIyaH, yastu zrutAvyavacchedArthaM tadavyavacchedasamarthasya paraziSyasya svakIyadigbandhaM kRtvA zrutaM dadAti tena na dharmmo nApi gaNasaMsthitistyakteti sa caturthaM iti uktaM ca "sayameva disAbaMdhaM kAUNa paDicchagassa jo dei / ubhayamavalaMbamANaM kAmaM tu tayaMpi pUemo "tti, -- priyo dharmmo yasya tatra prItibhAvena sukhena ca pratipatteH sa priyadharmmA na ca dhDho dharmmo yasya, Apadyapi tatpariNAmAvicalanAt, akSobhatvAdityarthaH sa dRDhadharmeti, uktaM ca"dasavihaveyAvacce annatare khippamujjamaM kuNati / accaMtamanevvANiM dhiiviriyakiso paDhamabhaMgo" // 1 // anyastu dRDhadharmmA aGgIkRtAparityAgAt na tu priyadharmmA kaSTena dharmmapratipatteH, itarau sujJAnau, uktaM ca 119 11 || 9 || "dukkheNa ugAhijjai bIo gahiyaM tu nei jA tIraM / ubhayaM to kallANo taio carimo u paDikuTTho " iti, AcAryasUtracaturthabhaGge yo na pravrAjanayA na cotthApanayAcAryaH sa ka ityAha- dharmAcArya iti, pratibodhaka ityarthaH, Aha ca 119 11 "dhammo jeNuvaiTTho so dhammagurU gihI va samaNo vA / kovi tihiM saMpautto dohivi ekkekkageNeva " iti, tribhiriti pravrAjanotthApanAdhamrmmAcAryatvairiti, uddezanam aGgAdeH paThane'dhikAritvakaraNaM tatra tena vA''cAryo- guruH uddezanAcAryaH, ubhayazUnyaH ko bhavatItyAha-dharmAcArya iti, anteguroH samIpe vastuM zIlamasyAntevAsI ziSyaH pravrAjanayA-dIkSayA antevAsI pravrAjanAntevAsI dIkSita ityarthaH, upasthApanAntevAsI mahAvratAropaNataH ziSya iti, caturthabhaGgakasthaH ka ityAha-dharmAntevAsI dharmmapratibodhanataH ziSyaH, dhamrmmArthitayopasampanno vetyarthaH, yo noddezanAntevAsI na vAcanAntevAsIti caturthaH, sa ka ityAha-dharmmAntevAsIti, nirgatA bAhyAbhyantaragranthAnnirgranthAH sAdhavo, ratnAni bhAvato jJAnAdIni taivyavaharatIti rAnikaH paryAyajyeSTha ityarthaH zramaNo-nirgrantho mahAnti - gurUNi sthityAdibhistathAvidhapramAdAdyabhivyaGgayAni karmANi yasya sa mahAkarmmA, mahatI kriyAkAyikyAdikA karmmabandhaheturyasya sa mahAkriyaH, na AtApayati- AtApanAM zItAdisahanarUpAM karotItyanAtApI mandazraddhatvAditi, ata evAsamitaH samitibhiH, sa caivaMbhUto dharmmasyAnArAdhako bhavatItyekaH, anyastu paryAyajyeSTha evAlpakarmmA laghukarmmA alpakriya iti dvitIyaH, anyastu
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 sthAnaM-4, - uddezakaH-3 avamo-laghuH paryAyeNa rAliko avamarAlikaH, evaM nirgranthikAzramaNopAsakazramaNopAsikAsUtrANi cattArigama'ttitriSvapisUtraSucatvAra AlApakA bhvntiiti|| mU. (343) cattAri samaNovAsagA paM0 20-ammApitisamANe bhAtisamANe bhittasamANe savattisamANe, cattAri samaNovAsagA paM0 taM0-addAgasamANe paDAgasamANe khANusamANe kharakaMTyasamANe 4 / vR. 'ammApiisamANe'mAtApitasamAnaH, upacAraM vinA sAdhuSu ekAntenaiva vatsalatvAt, bhrAtRsamAnaH alpataraprematvAt tattvavicArAdau niSThuravacanAdaprIteH tathAvidhaprayojane tvatyantavatsalatvAcceti, mitrasamAnaHsopacAravacanAdinAprItikSateH, takSataucApadyapyupekSakatvAditi samAnaH-sAdhAraNaH patirasyAH sapatnI, yathA sA sapalyAISyAvazAdaparAdhAn vIkSateevaM yaH sAdhuSu dUSaNadarzanatatparo'nupakArI ca sa saptanIsamAno'bhidhIyata iti, 'adAga'ttiAdarzasamAnoyo hisAdhubhiH prajJApyamAnAnutsargApavAdAdInAgamikAna bhAvAn yathAvatpratipadyate sannihitArthAnAdarzakavat sa AdarzasamAnaH, yasyAnavasthito bodho vicitradezanAvAyunA sarvato'pahriyamANatvAt patAkeva sa patAkAsamAna iti, yastu kuto'pi kadAgrahAnna gItArthadazanayA cAlyate so'namanasvabhAvabodhatvenAprajJApanIyaH sthANusamAna iti, yastu prajJApyamAno na kevalaM svAhagrahAnna calati api tu prajJApakaM durvacanakaNTakairvidhyati sa kharakaNTakasamAnaH,kharA nirantarA niSThurAvA kaNTAH-kaNTakA yasmiMstatkharakaNTaM-bubbUlAdiDAlaM kharaNamiti loke yaducyate tacca vilagnaM cIvaraM na kevalamavinAzitaM na muJcatyapi tu tadvimocakaM puruSAdikaMhastAdiSukaNTakaiH vidhyatIti, athavAkharaNTayati-lepavantaMkarotiyattatkharaNTakamazucyAdi tatsamAno, yo hi kubodhApanayanapravRttaM saMsargamAtrAdeva dUSaNavantaM karoti, kubodhakuzIlatAduSprasiddhijana- katvenotsUtraprarUpako'yamityasaddUSaNodbhAvakatvena veti / zramaNopAsakAdhikArAdidamAha mU. (344) samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa samaNovAsagANaM sodhammakappe aruNAbhe vimANe cattAri paliovamAiMThitI pnnttaa| vR. 'samaNasse'tyAdi kaNThyaM, navaraM, zramaNopAsakAnAmAnandAdInAmupAsakadazAbhihitAnAmiti / devAdhikArAdevedamAha mU. (345) cauhiM ThANehiM ahuNovavannedevedevalogesuicchejjAmANusaMlogaMhabvamAgacchittate nocevaNaMsaMcAtetihavvamAgacchittate, taM0-ahuNovavanne deve devalogesudibvesukAmabhogesumucchite giddhegaDhite ajjhovavanne se NaM mANussae kAmabhoge no ADhAi no pariyANAti no aTuM baMdhai no nitANaM pagareti noThitipagappaM pagareti 1, ahuNovavanne deve devalogesu divvesukAmabhogesumucchite 3 tassa NaM mANussate peme vocchinne divve saMkate bhavati 2, ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhogesu mucchite 4 tassa NaM evaM bhavati-ipiMha gacchaM muhatteNaM gacchaM, teNaM kAleNamappAuyA maNussA kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti, 3, ahuNovavanne deve devaloesudivvesukAmabhogesumucchite 4 tassaNaM mANussae gaMdhe paDikUle paDilome tAvibhavati, uDDaMpiyaNaM mANussaegaMdhejAva cattAri
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 sthAnAGga sUtram 4/3/345 paMca joyaNasatAiM havvamAgacchati 4, iccetehiM cauhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittae no ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittae / cauhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittate saMcAei havvamAgacchittae taM0 - ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu amucchite jAva aNajjhovavanne, tassa NaM evaM bhavati - atthi khalumama mANussae bhave Ayariteti vA uvajjhAeti vA pavattIti vA thereti vA gaNIti vA gaNadhareti vA gaNAvaccheeti vA jesiM pabhAveNaM mae imA etArUvA divvA deviDDI divvA devajuttI laddhA pattA abhisamannAgayA, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi, 1, ahuNovavanne deve devaloesu jAva aNajjhovavanne tassa NamevaM bhavati- esa NaM mANussae bhave nANIti vA tavassIti vA aidukkara 2 kArate, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi 2, ahuNovavanne deve devaloesu jAva aNajjhovavanne tassa NaMevaM bhavati asthi NaM mama mANussae bhave mAtAti vA jAva suNhAti vA, taM gacchAmi NaM tesimaMtitaM pAubbhavAmi pAsaMtu tA me imametArUvaM divvaM deviDDuiM divvaM devajuttiM laddhaM pattaM abhisamAnnAgataM 3, ahuNovavanne deve devalogesu jAva aNajjhovavantre tassa NamevaM bhavati-atthi NaM mama mANussae bhave mitteti vA, sahIti vA suhIti vA sahAeti vA saMgaeti vA, tesiM ca NaM amhe annamannassa saMgAre paDisute bhavati, jo me puvviM cayati se saMbohetavve, iccetehiM jAva saMcAteti havvamAgacchitate 4 / vR. 'cauhI 'tyAdi, tristhAnake tRtIyoddezake prAyo vyAkhyAtamevedaM tathApi kiJciducyate, cauhiM ThANehiM no saMcAeitti sambandhaH, tathA devalokeSu devamadhye ityarthaH, havvaM zIghraM, saMcAeittizaknoti, kAmamogeSu manojJazabdAdiSu mUrcchita iha mUrcchito- mUDhastastvarUpasyAnityatvAdervibodhAkSamatvAt gRddhaH tadAkAGkSAvAn atRpta ityarthaH grathita eva grathitastadviSayasneharajjubhisaMdarbhita ityarthaH, adhyupapannaH atyantaM tanmanA ityarthaH, nAdriyate na teSvAdaravAn bhavati, na parijAnAti ete'pi vastubhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate no arthaM badhnAti etairidaMprayojanamiti nizcayaM karoti, tathA no teSu nidAnaM prakaroti ete me bhUyAsurityevamiti, tathA no teSu sthitiprakalpamavasthAnavikalpanameteSvehaM tiSThAmi ete vA mama tiSThantu-sthirA bhavantvityevaMrUpaM sthityA vA maryAdayA prakRSTaH kalpaH- AcAraH sthitiprakalpastaM prakaroti-karttumArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasaktirekaM kAraNaM, tathA yato'sAvadhunotpanno devaH kAmeSu mUrcchitAdivizeSaNo'tastasya mAnuSyakamityAdi iti divyapremasaGkrAntiH dvitIyaM, tathA'sau devo yato bhogeSu mUrcchitAdivizeSaNo bhavati tatastavpratibandhAt 'tassa NaM'mityAdi iti devakAryAyattatayA manuSyakAryAnAyattatvaM tRtIyam, tathA divyabhogamUrcchitAdivizeSaNAttasya manuSyANAmayaM mAnuSyaH sa eva mAnuSyako gandhaH pratikUlodivyagandhaviparItavRttiH pratilomazcApi indriyamanasoranAhlAdakatvAd, ekArthI vaitI atyantAmanojJatApratipAdanAyoktAviti, yAvaditi parimANArthaH, 'cattAri paMce' ti vikalpadarzanArthaM kadAcit bharatAdiSvekAntasuSamAgadau catvAryevAnyadA tu paJcApi manuSyapaJcendriyatirazcAM bahutvenaudArikazarIrANAM tadavayavatanmalAnAM ca bahutvena durabhigandhaprAcuryAditi, Agacchati manuSyakSetrAdAjigamiSuM devaM pratIti, idaM ca manuSyakSetrasyAzubhasvarUpatvamevoktaM, na ca devo'nyo
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 sthAnaM - 4, - uddezakaH -3 vA navabhyo yojanebhyaH parataH AgataM gandhaM jAnAtIti, athavA ata eva vacanAt yadindriyaviSayapramANamuktaM tadaudArikazarIrendriyApekSayaiva sambhAvyate, kathamanyathA vimAneSu yojanalakSAdipramANeSu dUrasthitA devA ghaNTAzabdaM zrRNuyuryadi paraM pratizabdadvAreNAnyathA veti narabhavAzubhatvaM caturthamanAgamanakAraNamiti, zeSaM na gamanam, AgamanakAraNAni prAyaH prAgvat tathApi kiJciducyate, kAmabhogeSvamUrcchitAdivizeSaNo yo devastasya 'eva' miti evaMbhUtaM mano bhavati yaduta asti me, kintadityAha - AcArya iti vA AcArya etadvAsti itiH-upapradarzane vA vikalpa evamuttaratrApi kvaciditizabdo na dRzyatetatra tu sUtraM sugamameveti, iha ca AcAryaH-pratibodhakapravrAjakAdiranuyogAcAryo vA upAdhyAyaH -sUtradAtA pravarttayati sAdhUnAcAryopadiSTeSu vaiyAvRttyAdiSviti pravarttI, pravarttivyApAritAn sAdhUn saMyamayogeSu sIdataH sthirIkaroti sthaviro, gaNo'syAstIti gaNI - gaNAcAryaH gaNadharo - jinaziSyavizeSaH AryikApratijAgarako vA sAdhuvizeSaH samayaprasiddhaH, gaNasyAvacchedo-dezo'syAstIti gaNAvacchedakaH, yo hi taM gRhItvA gacchAvaSTambhAyaivopadhimArgaNAdinimittaM viharAta, 'ima' tti iyaM pratyakSAsannA, etadeva rUpaM yasyA na kAlAntarAdAvapi rUpAntarabhAk sA tathA, divyA-svargasambhavA pradhAnA vA devarddhiH-vimAnaratnAdikA dyutiH zarIrAdisambhavA yutirvA -yuktiriSTaparivArAdisaMyogalakSaNA labdhA-upArjitA janmAntare prAptA- idAnImupanatA abhisamanvAgatA-bhogyAvasthAM gatA, 'taM'ti tasmAttAn bhagavataH pUjyAn vande stutibhiH, namasyAmi praNAmena satkaromi AdarakaraNena vastrAdinA vA sanmAnayAmyucitapratipattyA kalyANaM maGgalaM daivataM caityamitibuddhayA paryupAsesevAmItyekam, tathA jJAnI zrutajJAnAdinetyAdi dvitIyaM, tathA 'bhAyA i vA bhajjA i vA bhaiNI ivA puttAi vA dhUyA i ve 'ti yAvacchabdAkSepaH, snuSA-putrabhAryA 'taM' tasmAtteSAmantikaM samIpaM prAdurbhavAmiprakaTIbhavAmi 'tA' tAvat 'me' mama 'ime' iti pAThAntara iti tRtIyaM, tathA mitraM pazcAtsnehavat sakhA-bAlavatasyaH suhRt-sajjano hitaiSI sahAyaH sahacarastadekakAryapravRtto vA saGgataM vidyate yasyAsau sAGgatikaH paricitasteSAM, 'amhe'tti asmAbhiH 'annamannassa' tti anyo'nyaM 'saMgAre' tti saGketaH pratizrutaH - abhyupagato bhavati smeti, 'jemo' tti yo'smAkaM pUrvaM cyavate devalokAt sa sambodhayitavya iti caturthaM, idaJca manuSyabhave kRtasaGketayorekasya pUrvalakSAdijIveSu bhavanapatyAdiSUtpadya cyutvA ca naratayotpanna- syAnyaH pUrvalakSAdi jIvitvA saudharmmAdiSUtpadya sambodhanArthaM yadehAgacchati tadA'vaseyamiti, ityetairityAdi nigamanamiti / anantaraM devAgama uktastatra tatkRtodyoto bhavatIti tadvipakSamandhakAraM loke AhamU. (346) cauhiM ThANehiM logaMdhAre siyA, taM0-arahaMtehiM vocchijjramANehiM arahaMtapannatte dhamme vocchijjramANe puvvagate vocchijjramANe jAyatete vocchijramANe, cauhiM ThANehiM loujjote sitA, taM0 arahaMtehiM jAyamANehiM arahaMtehiM pavvatamANehiM arahaMtANaM nANuppayamahimAsu arahaMtANaM parinivvANamahimAsu 4, evaM devaMdhagAre devujote devasannivAte devukkalitAte devakahakahate, cauhiM ThANehiM deviMdA mANussaM logaM havvamAgacchaMti evaM jahA tiThANe jAva logaMtitA devA mANussaM logaM havvamAgacchejjA, taM0 - arahaMtehiM jAyamANehiM jAva arihaMtANaM parinivvANamahimAsu /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 sthAnAGga sUtram 4/3/346 vR. 'cauhI 'tyAdi vyaktaM, kintu loke'ndhakAraM tamisnaM dravyato bhAvatazca yatra yad syAt, sambhAvyate hyarhadAdivyavacchede dravyato'ndhakAraM, utpAdarUpatvAt tasya, chatrabhaGgAdI rajaudghAtAdivaditi, vahnivyavacchede'ndhakAraM dravyata eva, tathAsvabhAvAt dIpAderabhAvAdvA, bhAvato'pi vA, ekAntaduSSamAdAvAgamAderabhAvAditi / pUrvaM devAgama uktaH, ato devAdhikaravantamAduHkhazayyAsUtrAt sUtraprapaJcamAha- 'cauhI 'tyAdi, sugamazcAyaM, navaraM lokodyotazcatuSvapi sthAneSu devAgamAt, janmAditraye tusvarUpeNApi, evamiti yathA lokAndhakAraM tathA devAndhakAramapi caturbhiH sthAnaiH, devasthAneSvapi hyarhadAdivyavacachedakAle vastumAhAtmyAt kSaNamandhakAraM bhavatIti, evaM devodyoto'rhatAM janmAdiSviti, devasannipAtoH devasamavAya evameva devotkalikA devalahariH, evameva devakahakahettidevapramodakalakalaH, evameva devendrA manuSyalokamAgaccheyuH arhatAM janmAdiSveveti yathA tristhAnake prathamoddeza tathA devendrAgamanAdIni lokAntikasUtrAvasanAnAni vAcyAni, kevalamiha parinirvANamahimAsviti caturthamiti / pUrvamarhatAM janmAdivyatikaraNe devAgama uktaH, adhunA arhatAmeva pravacanArthe duHsthitasya sAdhoH duHkhazayyA itarasyetarA bhavantIti sUtradvayenAha mU. (347) cattAri duhasejjAo paM0 taM0-tattha khalu imA paDhamA duhasejjA taM0-se NaM muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavvatite niggaMthe pAvayaNe saMkite kaMkhite vitigicchite bheyasamAvanne kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaM no saddahati no pattiyati no roei, niggaMthaM pAvayaNaM asaddahamANe apattitamANe arohaemANe maNaM uccAvataM niyacchati vinighAtamAvajjati paDhamA duhasejjA 1, ahAvarA doccA dusejA se NaM muMDe bhavittA agArAto jAva pavvatite saeNaM lAbheNaM No tusassati parassa lAbhamAsaeti pIheti patyeti abhilasati parassa lAbhamAsAemANe jAva abhilasamANe maNaM uccAvayaM niyacchai viNighAtamAvajjati doccA duhasejjA 2, ahAvarA taccA duhasejjA-se NaM muMDe bhavittA jAva pavvaie divve mANussae kAmabhoge AsAei jAva abhilasati divvamANussae kAmabhoge AsAemANe jAva abhilasamANe maNaM uccAvayaM niyacchati vinighAtamAvajjati taccA duhasejjA 3, ahAvarA cautthA duhasejjA-se NaM muMDe jAva pavvaie tassa NamevaM bhavati jayA NaM ahamagAravAsamAvasAmi tadA NaMahaM saMvAhaNaparimaddaNagAtabbhaMgagAtuccholaNAiM labhAmi jappamidaM ca NaM ahaM muMDe jAva pavva tite tappabhiiMca NaM ahaMsaMvAhaNa jAva gAtuccholaNAiM no labhAmi, seNaM saMbAhaNa jAva gAtuccholaNAiM AsAeti jAva abhilasati se NaM saMbAhaNa jAva gAtuccholaNAiM AsAemANe jAva maNaM uccAvataM niyacchati vinighAyamAvajanti cautthA duhasejjA 4 / cattAri suhasejjAo paM0 taM0-tattha khalu imA paDhamA suhasejjA, se NaM muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavvatie niggaMthe pAvayaNe nissaMkite nikkaMkhite nivvitigicchie no bhedasamAvanne no kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaM saddahai pattIyai roteti niggaMthaM pAvayaNaM saddahamANe pattitamANe roemANe no maNaM uccAvataM niyacchati no viNighAtamAvajjati paDhamA suhasejjA 1, ahAvarA docA suhasejjA, seNaM muMDe jAva pavvatite sateNaM lAbheNaM tussati parassa lAbhaM no AsAeti no pIheti No patthei no abhilasati parassa lAbhamaNAsAemANe jAva anabhilasamANe no maNaM uccAvataM Niyacchati no vinighAtamAvajjati, doccA suhasejjA 2, ahAvarA taccA suhasekhA-se NaM muMDe jAva pavvaie
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ m sthAnaM-4, - uddezakaH -3 divvamANussaekAmabhogenoAsAetijAvanoabhilasatidivvamANussaekAmabhogeaNAsAemANe jAva aNabhilasamANe no maNaM uccAvataM niyacchati no viNighAtamAvajati taccA suhasejjA 3, ahAvarA cautthA suhaseJjA-seNaMmuMDe jAva pavvatitetassaNaM evaM bhavati-jai tAva arahaMtA bhagavaMto iTThA AroggA baliyA kallasarIrA annayarAiM orAlAI kallANAI vaulAI payatAI paggahitAI mahANubhAgAiMkammakkhayakAraNAiMtavokammAiMpaDivajaMti kimaMgapuNaahaMabbhovagamiovakkamiyaM veyaNaM no sammaM sahAmi khamAmi titikkhemi ahiyAsemi mamaM ca NaM abbhovagamiovakkamiyaM sammamasahamANassa akkhamamANassa atitikkhamANassa anahiyAsemANassa kiM manne kajati?, egaMtasomepAvekammekajjati, mamaMcaNaMabbhovagamiojAvasammaMsahamANassajAvaahiyAsemANassa kiM manne kajati?, egaMtaso me nijarA kajjati, cautthA suhasejA 4 / vR. 'cattArI'tyAdi, catasraH-catuHsaGkhyA duHkhadAH zayyA duHkhazayyAH, tAzca dravyato'tathAvighakhaTvAdirUpAH bhAvatastuduHsthacittatayAduHzramaNatAsvabhAvAHpravacanAzraddhAnaM 1paralAbhaprArthanA 2 kAmAzaMsana 3 snAnAdiprArthana 4 vizeSitAHprajJaptAH, 'to'ti tAsu madhye se' itisa kazcit gurukA athArtho vA ayaMsacavAkyopakSepe 'pravacane' zAsane dIrghatvaJcaprakaTAditvAditi zaGkitaH-ekabhAvaviSayasaMzayayuktaH kAsito-matAntaramapisAdhvitibuddhiH vicikitsitaH-phalaM prati zaGkAvAn bhedasamApanna-buddhidvaidhIbhAvApanna evamidaM sarvaM jinazAsanoktamanyathA veti kaluSasamApanno-naitadevamiti viparyasta iti, na zraddhate-sAmAnyenaivamidamati no pratyeti-pratipadyate prItidvAreNa norocayati-abhilASAtirekeNAsevanAbhimukhatayeti,manaHcittamuccAvacam-asamaJjasaM nirgacchati-yAtikarotItyarthaH, tato vinighAtaM-dharmabhraMzaMsaMsAraMvAApadyate, evamasau zrAmaNyazayyAyAM duHkhamAsta ityekA, tathA svakena-svakIyenalabhyate lambhanaM veti lAbhaH-annAde ratnAdervA tenaAzAM karotItyAzayati na nUnaM me dAsyatItyevamiti AsvAdayati vA-labhate cet bhuGkata eva spRhayativAJchayatiprArthayati-yAcateabhilaSati-labdhe'pyadhikataraMvAJchatItyarthaH, zeSamuktArthamevamapyasau duHkhamAsta iti dvitIyA, tRtIyA kaNThayA, agAravAso-gRhavAsastamAvasAmi-tatra vartesambAdhanaMzarIrasyAsthisukhatvAdinA naipuNyena mardanavizeSaH parimardanaM tu-piSTAdermalanamAtraM parizabdasya dhAtvarthamAtravRttitvAt gAtrAbhyaGgaH-tailAdinA'GgamrakSaNaM gAtrotkSAlanam-aGgadhAvanametAni labhena kazcit niSedhayatIti, zeSaM kaNThyamiti caturthI // duHkhazayyAviparItAH sukhazayyAH prAgivAvagamyAH, navaraM-'haha'tti-zokAbhAvena hRSTA iva hRSTA arogA-jvarAdivarjitAH balikAH-prANavantaH kalpazarIrAH-paTuzarIrA anyatarANianazanAdInAM madhye ekatarANi udArANi-AMzasAdoSarahitatayodAracittayuktAni kalyANAni maGgalasvarUpatvAt vipulAni bahudinatvAtprayatAniprakRSTasaMyamayuktatvAtpragRhItAniAdarapratipannatvAt mahAnubhAgAni acintyazaktiyuktatvAt RddhivizeSakAraNatvAt karmakSayakAraNAni mokSasAdhakatvAt tapaHkarmANitapaH-kriyAH pratipadyante-Azrayanti, 'kimaMga puNa'tti kiM prazne aGgatyAtmAmantraNe'laGkAre vA puna'ritipUrvoktArthavailakSaNyadarzanezirolocabrahmacaryAdInAmabhyupagame bhavA AbhyupagamikI upakramyate'nenAyurityupakramo-jvarAtIsArAdistatra bhavA yA saupakramikI sAcAsau sA cetiAbhyupagamikaupakramikI tAM vedanAM-duHkhaM sahAmitadutpattAvabhimukhatayA, asti
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 sthAnAGga sUtram 4/3/347 ca sahiravaimukhyArthe yathA'sau bhaTastaM bhaTaM sahate, tasmAnna bhajyata iti bhAvaH, kSame Atmani pare vA'vikopatayA titikSAmiadainyatayA adhyAsayAmi sauSThavAtirekeNa tatraiva vedanAyAmavasthAnaM karomItyarthaH, ekArthA vaite zabdAH, kiM 'manne'tti manye nipAto vitarkArthaH kriyate-bhavatItyarthaH, "egaMtaso ti ekAntena sarvathetyartha iti / ete ca duHkhasukhazayyAvanto nirguNasaguNAH mU. (348) cattAriavAyaNijjA, paM0 taM0-aviNIevIgaIpaDibaddhe aviosavitapAhuDe maaii| cattAri vAtaNijjA paM0 20-viNIte avigatIpaDibaddhe vitosavitapAhuDe amAtI vR.atastadvizeSANAmeva vAcanIyAvAcanIyatvadarzanAya sUtradvayaM, kaNThyaM, navaraM 'vIyai' tti vikRtiH-kSIrAdikA avyavazamitaprAbhRta' iti prAbhRtam-adhikaraNakArI kopa iti / anantaraM vAcanIyAvAcanIyAH puruSA uktA iti puruSAdhikArAt tadvizeSapratipAdanaparaM caturbhaGgikApratibaddhaM sUtraprabandhamAha mU. (349) cattAripurisajAyA paM0 20-AtaMbhare nAmamege no paraMbhare paraMbhare nAmamege no AtaMbhare ege AtaMbharevi paraMbharevi ege no AyaMbhare no paraMbhare, cattAri purisajAyA paM0 taM0duggae nAmamege duggae duggae nAmamege suggaai suggaai nAmamege duggae suggae nAmamege suggae, cattAripurisajAyA paM0 20-duggate nAmamege duvbaeduggae nAmamege subbae suggae nAmamegeduvbaai suggae nAmamege suvvae 4, cattAripurisajAyA paM0 20-duggate nAmamege duppaDitAnaMde duggate nAmamege suppaDitAnaMde 4, cattAri purisajAyA paM0 taM0-duggate nAmamege duggatigAmI duggae nAmamege suggatigAmI 4, cataktAripurisajAyA paM0 taM0-duggate nAgamege duggatiMgate duggate nAmamege sugatiMgate4, cattAri purisajAtA paM0 20-tame nAmamege tame tame nAmamege jotI jotI nAmamege tame jotI nAmamege jotI4, cattAripurisajAtA paM0 taM0-tame nAmamege tamabale tame nAmamege jotibale jotI nAmamege tamabale jotI nAmamege jotIbale, cattAripurisajAtApaM0 20-tame nAmamege tamabalapalajjaNe tame nAmamege jotIbalapalajjaNe 4, cattAri purisajAtA paM0 20-parinnAyakamme nAmamegeno parinnAtasanne parinnAtasanne nAmamege no parinnAtakamme ege parinnAtakammevi04, cattAri purisajAtA paM0 20-parinAyakamme nAmamege no parinnAtagihAvAse parinnAyagihAvAse nAmaMegeno parinnAtakamme 4, cattAripurisajAtA paM020parinnAyasanne nAmamege no parinnAtagihAvAse parinnAtagihAvAse nAma ege04, cattAripurisajAtA paM020-ihatthe nAmamegeno paratthe paratye nAmamege no ihatye 4, cattAri purisajAtA paM020-egeNaM nAmamege vaDDati egeNaM hAyati egeNaM nAmamege vaDDai dohiM hAyati dohiM nAmamege vaDDAta egeNaM hAtati ege dohiM nAmamege vaDDati dohiM hAyati, cattAri kaMthakA paM0 taM0Ainne nAmamege Aine Aimanne nAmamege khaluMke khaluMke nAmamege Ainne khaluMke nAmamege khaluMke 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 20-Ainne nAmamege Ainne caubhaMgo, / cattArikaMthagA paM0 taM0-Atinne nAmamegeAtinnatAte viharatiAinne nAmamegekhanukattAe viharati 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 20-Ainne nAmamege AinnatAe viharai, caubhaMgo cattAri pakaMthagA paM0 20-jAtisaMpanne nAmamegeno kulasaMpanne 4, evAmeva cattAripurisajAtA paM0
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-3 269 taM0-jAtisaMpanne nAmamege caubhaMgo, cattAri kaMthagApaM020-jAtisaMpanne nAmamege nobalasaMpanne 4, evAmeva cattAri purisAjAtA paM0 20-jAtisaMpanne nAmamege no balasaMpanne 4, cattAri kaMthagApaM020-jAtisaMpanne nAmamegenokhvasaMpanne 4, evAmeva cattAripurisajAtA paM0 20-jAtisaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne 4 cattAri kaMthagA paM0 taM0-jAisaMpanne nAmamege no jayasaMpanne 4 evAmeva cattAripurisajAyA paM020-jAtisaMpanne 4, evaM kulasaMpanneNaya balasaMpanneNa ta4, kulasaMpanneya yarUvasaMpanneNata 4 kulasaMpannetajayasaMpanneNata 4 evaM balasaMpanneNata rUvasaMpanneNa ta 4 balasaMpanneNata jayasaMpanneNata 4, savvattha purisajAyA paDikakkho, cattAri kaMthagApaM020-rUvasaMpanne nAmamege nojayasaMpAnne 4 evAmeva cattAripurisajAyA paM0 20-rUvasanne nAmamege no jayasaMpanne 4 / cattAri purisajAyA paM0 taMjahA-sIhattAte nAmamege nikkhaMte sIhattAte viharai sIhattAte nAmamege nikkhaMte siyAlattAe viharai sIyAlattAe nAmamege nikkhaMte sIhattAe viharai sIyAlattAe nAmamege nikkhaMte sIyAlatAe vihri| vR. 'cattArI'tyAdi, AtmAnaM bibharti-puSNAtItyAtmambhariH prAkRtatvAdAyaMbhare, tathA paraM bibhartIti parambhariH, prAkRtatvAtparaMbhare iti, tatra prathamabhaMge svArthakAraka eva, saca jinakalpiko, dvitIyaH parArthakAraka eva, sacabhagavAnarhana, tasya vivakSayA sakalasvArthasamApteH varapradhAnaprayojanaprApaNapravaNaprANitatvAt, tRtIye svaparArthakArI, sa ca sthavirakalpikaH vihitAnuSThAnataH svArthakaratvAdvidhivatsidhdhAntadezanAtazca parArthasampAdakatvAt, caturthe tUbhayAnupakArI, sa ca mugdhamatiH kazcidyathAcchando veti, evaMlaukikapuruSo'piyojanIyaH / ubhayAnupakArI cadurgata eva syAditi durgatasUtra, durgato-daridraH, pUrvaM dhanavihInatvAt jJAnAdiratnavihInatvAdvA pazcAdapi tathaiva durgata eveti, athavA durgatodravyataH punardurgato bhAvata iti prathamaH, evamanye trayo, navaraM sugato dravyata dhanI bhAvato jJAnAdiguNavAniti |durgtH ko'pivratI syAditiduvratasUtraM, durgatodaridraHduvrataH-asamyagvato'thavAdurvyayaH-AyanirapekSavyayaH kusthAnavyayo vetyekaH, anyo durgataH san suvrato-niraticAraniyamaH, suvyayo vaucityapravRtteriti, ittrauprtiitau| durgatasthaiva duSpratyAnandaH-upakRtena kRtamupakAraMyonAbhimanyate, yastumanyatetaMsasupratyAnanda iti / durgato-daridraH san durgatiM gamiSyatIti durgatigAmItyevamanye'pi, navaraM sugatiM gamiSyatati sugatigAmI, sugataH-Izvara ityarthaH / durgatastathaiva durgatiM gataH yAtrAjanakupitatanmAraNapravRttadramakatavat, evamanye trayaH / tama iva tamaH pUrvamajJAnarUpatvAdaprakAzatvAdvA pazcAdapi tama evetyekaH, anyastu tamaH pUrvaM pazcAjyotirivajyotirUpArjitajJAnatvAt prasidaadhiprAptatvAdvA, shaissausujnyaanau|tmH-kukrmkaarityaamlinsvbhaavstmH-ajnyaatNblN-saamrthy yasyatamaH-andhakAra vA tadeva tatra vA balaM yasya sa tathA, asadAcAravAnajJAnI rAtricaro vA caurAdirityekaH, tathA tamastathaiva jyotiH-jJAnaM balaM yasya AdityAdiprakAzo vA jyotistadeva tatra vA balaM yasya sa tathA, ayaM cAsadAcAro dAnavAn dinacArI vA caurAdiriti dvitIyo, jyotiH-satkarmakAritayojjavalasvabhAvastamobalastathaiva, ayaMca sadAcAravAn ajJAnIkAraNAntarAdvArAtricaraiti tRtIyaH, caturthaH sujJAnaH, ayaJcasadAcAravAn jJAnI dinacaro veti| tathA tamastathaiva 'tamabalapalajaNe'tti tamo-mithyAjJAnaM andhakAraM vA tadeva balaM tatra vA
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 sthAnAGga sUtram 4/3/349 athavA tamasi-uktarUpe bale ca-sAmarthya prarajyate-ratiM karotIti tamobalapraraJjanaH evaM jyotirbalaprarajano'pi, navaraMjyotiH-samyagjJAnamAdityAdiprakAzoveti, evamitarAvapi, ihApi ta iva pUrvasUtroktAH puruSavizeSAH praraJjanavizeSitAH draSTavyAH, athavA tamastathaivAprasidhdho vA tamobalena-andhakArabalena saJcaran pralajjate iti tamobalapralajjanaH-prakAzacArI, evamitare'pi, navaraM dvitIyo'ndhakAracArI tRtIyaH prakAzacArI caturthaH kuto'pi kAraNAdandhakAracAryeveti, 'pajjalaNe ttikvacitpATha; tatrAjJAnabalenAndhakArabalena vAjJAnabalenaprakAzabalenavAprajvalatidarpito bhavatyavaSTambhaM karoti yaH sa ttheti| __ parijJAtAni-jJaparijJayAsvarUpato'vagatAni pratyAkhyAnaparijJayAca parihatAni karmANikRSyAdIni yena sa parijJAtakarmA no-naca parijJAtAH saMjJA-AhArasaMjJAdyA yena sa parijJAtasaMjJaH, abhAvitAvasthaH pravrajitaHzrAvakovetyekaH, parijJAtasaMjJaH sadbhAvanAbhAvitatvAtnaparijJAtakA kRSyAdyanivRtteH zrAvaka iti dvitIyaH, tRtIyaH saadhushcturtho'sNytiti|prijnyaatkrmaa-saavdhkrnnkaarnnaanumtinivRttH kRSyAdinivRtto vA na parijJAtagRhAvAso'pravrajita ityekaH, anyastu parijJAtagRhAvAsonatyaktArambhoduSpravrajitaiti dvitIyaHtRtIyaH sAdhuzcaturtho'saMyataH, tyaktasaMjJo viziSTaguNasthAnakatvAdatyaktagRhAvAsogRhasthatvAdekaHanyastuparihatagRhavAsoyatitvAdabhAvitatvAnna parihatasaMjJaH anya ubhayathA anyo nobhayatheti / ihaiva janmanyarthaH-prayojanaM bhogasukhAdi AsthA vA-idameva sAdhviti buddhiryasya sa ihArtha ihAstho vA bhogapuruSa ihalokapratibaddho vA, paratraiva janmAntare artha AsthA vA yasya sa parArthaH parAstho vA sAdhurbAlatapasvI vA iha paratra ca yasyArtha AsthA vA sa suzrAvaka ubhayapratibaddho vA ubhayapratiSedhavAn kAlazaukarikAdirmUDho veti, athavA ihaiva vivakSite grAmAdau tiSThatIti ihasthastatpratibandhAnna parastho anyastu paratra pratibandhAtparasthaH anyastUbhayasthaH anyaH sarvApratibaddhatvAdanubhayasthaH saadhuriti| ekeneti zrutena ekaH kazcidvarddhate ekeneti samyagdarzanena hIyate, ythoktm||1|| "jaha jaha bahussuo saMmaoya sIsagaNasaMparivuDo ya / aviNicchioya samae taha taha siddhaMtapaDiNIo" ityeka; tathA ekena zrutenaivAnyovarddhatedvAbhyAMsamyagdarzanavinayAbhyAMhIyateiti dvitIyaH, dvAbhyAMzrutAnuSThAnAbhyAmanyovarddhateekena samyagdarzanena hIyateititRtIyaH, dvAbhyAMzrutAnuSThAnAbhyAM anyo varddhate dvAbhyAM samyagdarzanavinayAbhyAM hIyata iti caturthaH, athavA jJAnena varddhate rAgeNa hIyate ityeka;, anyo jJAnena varddhate rAgadveSAbhyAM hIyate iti dvitIyaH, anyo jJAnasaMyamAbhyAM varddhate rAgeNa hIyate iti tRtIyaH, anyo jJAnasaMyamAbhyAM varddhate rAgadveSAbhyAM hIyata iti caturthaH, athavA krodhena varddhate mAyayA hIyate kopena varddhate mAyAlobhAbhyAM hIyate krodhamAnAbhyAM varddhate mAyayA hIyate krodhamAnAbhyAM varddhate mAyAlomAbhyAM hIyata iti / prakanthakAH pAThAntarataH kanthakA vA-azvavizeSAH, AkIrNo-vyApto javAdiguNaiH pUrva pazcAdapi tathaiva, anyastAvakIrNaH pUrva pazcAtkhaluko-galiravinIta iti, anyaH pUrvakhaluGkaH pazcAdAkIrNo guNavAniti caturthaH pUrvapazcAdapi khalukka eveti|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -3 271 AkIrNo guNavAn AkIrNatayA guNavattayA vinayavegAdibhirityarthaH, vahati - pravartate viharatIti pAThAntaraM AkIrNo'nya ArohadoSeNa khaluGkatayA-galitayA vahati, anyastu khaluGkaH Arohaka guNAt AkIrNaguNatayA vahati, caturthaH pratItaH, sUtradvaye'pi puruSAdArthantikA yojyAH, sUtre tu kvacinnoktAH, vicitratvAt sUtragateriti, 5 jAti 4 kula 3 bala 2 rUpa 1 jayapadeSu dazabhirddhikasaMyogairdazaiva prakanthakadhSTAntacaturbhaGgIsUtrANi, pratyekaM tAnyevAnusaranti santi daza dAntika puruSasUtrANi bhavantIti, navaraM jayaH parAbhibhava iti, siMhatayA UrjavRttyA niSkrAnto gRhavAsAt tathaiva ca viharati udyatavihAreNeti, zrRgAlatayA dInavRttyeti / pUrvaM puruSANA - mazvAdibhirjAtyAdiguNena samatoktA'dhunA apratiSThAnAdInAM tAmeva pramANata Aha mU. (350) cattAri loge samA paM0 taM0 - apaiTThANe narae 1 jaMbuddIve dIve 2 pAlate jANavimANe 3 savvaTThasiddhe mahAvimANe 4, cattAri loge samA sapakkhi sapaDidisiM paM0 taM0sImaMtae narae samayakkhette uDuvimANe IsIpabbhArA puDhavI / vR. ' cattArI 'tyAdi sUtradvayaM prAyo vyAkhyAtArthaM tathApyucyate, apratiSThAno narakAvAsaH saptabhyAM narakapRthivyAM paJcAnAM kAlAdInAM narakAvAsAnAM madhyavarttI, sa ca yojanalakSaM, pAlakaM pAlakadevanirmitaM saudharmendrasambandhi yAnaJca tadvimAnaJca yAnAya vA gamanAya mavimAnaM yAnavimAnaM, natu zAzvatamiti, sarvArthasiddhaM paJcAnAmanuttaravimAnAnAM madhyamiti / catvAro loke samA bhavanti, kathamihatyAha-'sapakkhi sapaDidisaM' ti samAnAH pakSAH - pArvA dizo yasmin tatsapakSaM ihekAraH prAkRtatvena tathA samAnAH pratidizo-vidizo yasmiMstatsapratidik tadyathA bhavatyevaM samA bhavantIti, sadhzAH pakSairiti sapakSamityavyayIbhAvo veti, pRthusaGkIrNayorhi dravyayoradhauparivibhAgena sthitayostulyamAnayorvA viSamatAvyavasthitayorna samA dizo vidizazca bhavantItyatyantasamatAkhyApanArthamidaM vizeSaNadvayamiti, sImantakaH prathamapRthivyAM prathamaprastaTe paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANa iti, samayaH - kAlastadupalakSitaM kSetraM samaya kSetraM manuSya kSetramityarthaH, uDuvimAnaM saudharme prathamaprastaTa eveti, ISad- alpo ratnaprabhAdyapekSayA prAgbhAraH-ucchrayAdilakSaNo yasyAM seSavyAgbhArA / ISatprAgbhArA Urdhvaloke bhavatIti UrdhvalokaprastAvAdidamAha mU. (351) uDDaloge NaM cattAri bisarIrA paM0 taM0- puDhavikAiyA Au0 vaNassai0 urAlA tasA pANA, aho loge NaM cattAri bisarIrA paM0 taM0-evaM ceva, evaM tiriyaloevi 4 / vR. 'uDDe' tyAdi, dve zarIre yeSAM te dvizarIrAH, ekaM pRthivIkAyikAdizarIrameva dvitIyaM janmAntarabhAvi manuSyazarIraM tatastRtIyaM keSAJcinna bhavatyanantarameva siddhigamanAt, 'orAlA tasa' tti udArAH sthUlA dvIndriyAdayo na tu sUkSmAstejovAyulakSaNaH, teSAmanantarabhave mAnuSatvAprAptyA siddhirna bhavatIti zarIrAntarasambhavAt, tathodAratrasagrahaNena dvIndriyAdipratipAdane'pIha dvizarIratayA paJcendriyA eva grAhyAH, vikalendriyANAmantarabhave siddherabhAvAd, uktaJca - "vigalA labhejja viraI nahu kiMci labhejja suhumatasA" iti / lokasambandhAyAte adholokatiryaglokayoralatidezasatre, gatArtheiti / tiryaglokAdhikArAt tadudbhavaM saMyatAdipuruSaM bhedairAha mU. (352) cattAri purisajAyA paM0 taM0-hirisatte hirimaNasatte calasatte thirasatte /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 sthAnAGga sUtram 4/3/352 vR. 'cattAri tyAdi, hriyA-lajjayA sattvaM-parISahAdisahane raNAGgaNevA avaSTambho yasya sa hrIsattvaH, tathA hriyA-hasiSyanti mAmuttamakulajAtaM janA iti lajjayA manasyeva na kAye romaharSakampAdibhayaliGgopadarzanAtsattvaM yasya sa hImanaHsattvaH, calam-asthiraMparISahAdisampAte dhvaMsAt sattvaM yasya sa calasattvaH, etadviparyayAta sthirasattva iti / sthirasattvo'nantaramuktaH, sa cAbhigrahAn pratipadya pAlayatIti taddarzanAya sUtracatuSTayamidaM mU. (353) cattArisijjapaDimAo paM0, cattArivatthapaDimAopaM0, cattAripAyapaDimAo paM0, cattAri ThANapaDimAo pN0| vR. 'cattArisijje'tyAdi, sugama, navaraMzayyateyasyAMsA zayyA-saMstArakaH tasyAH pratimAabhigrahAHzayyApratimAH, tatroddiSTaMphalakAdInAmanyatamat grahISyAminetaradityekA, yadevaprAguddiSTaM tadeva yadi drakSyAmitadA tadeva grahISyAmi nAnyaditi dvitIyA, tadapiyaditasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavatitatograhISyAminAnyataAnIyatatra zAyiSyaititRtIyA, tadapiphalakAdikaMyadi yathAsaMstutamevAstetatograhahISyAminAnyatheticaturthI, AsucapratimAsvAdyayoHpratimayogacchanirgatAnAmagrahaH uttarayoranyatarasyAmabhigrahaH, gacchAntaragatAnaM tu catasro'pi kalpanta iti, __ vastrapratimA-vastragrahaNaviSayepratijJAH, kAppAsikAdItyevamuddiSTaMvastraMyAciSyeitiprathamA, tathA prekSitaM vastraM yAciSye nAparamiti dvitIyA, tathA''ntaraparibhogenottarIyaparibhogena vA zayyAtareNa parabhuktaprAyaMvastraMgrahISyAmIti tRtIyA, tathA tadevotsRSTadhamakaMgrahISyAmIticaturthI, pAtrapratimA uddiSTaM dArupAtrAdi yAciSyatathA prekSitaM 2 tathA dAtuH svAGgikaM paribhuktaprAyaM dvitreSu vApAtreSuparyAyeNa paribhujyamAnaM pAtra yAciSya iti tRtIyA, ujjhitadharmakamiti caturthI,sthAnaMkAyotsargAdyarthaMAzrayaH tatra pratimAH sthAnapratimAH, tatra kasyaci bhikSorevaMbhUto'bhigraho bhavAti yathA-ahamacittaMsthAnamupAzrayiSyAmitatracAkuJcanaprasAraNAdikAMkriyAMkariSye, tathA kiJcidacittaM kuDyAdikamavalambayiSye, tathA tatraivastokapAdaviharaNaMsamAzrayiSyAmItiprathamApratimA, dvitIyA tvakuJcanaprAsAraNAdikriyAmavalambanaMcakariSyena pAdaviharaNamiti, tRtIyAtvAkuJcanaprasAraNameva nAvalambanapAdaviharaNe iti, caturthI punaryatratrayamapi na vidhatte / anantaraM zarIraceSTAnirodha ukta iti zarIraprastAvAdidaM sUtradvayaM mU. (354) cattArisarIragAjIvakuDApaM0 20-veubvieAhAraeteyae kammae, cattAri sarIragA kammammIsagA paM0 20-orAlie veuvvie AhArate teute| vR. cattAri'tyAdivyaktaM, kintu jIvenaspRSTAni-vyAptAnijIvaspRSTAni, jIvena hi spRSTAnyeva vaikriyAdIni bhavanti, na tu yathA audArikaM jIvamuktamapi bhavati mRtAvasthAyAM tathaitAnIti, 'kammammIsaga'tti kArmaNena zarIreNonmizrakANi na kevalAni yathaudArikAdIni trINi vaikriyAdibhiramizrANyapi bhavanti naivaM kArmaNeneti bhAvaH / zarIrANi kArmaNenonmizrANItyuktamunmizrANi ca spRSTAnyeveti spRSTaprastAvAt sUtradvayaM mU. (355) cauhiM asthikAehiM loge phuDe paM0 taM0-dhammatthikAeNaM adhammatthiphAeNaM jIvatthikAeNaM puggalatthikAeNaM, cauhi bAdarakAtehiM uvaJjamANehiM loge kuDe paM0 taM0puDhavikAiehiM Au0 vAu0 vnnssikaaiehiN|
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -3 - 273 vR. 'cauhI 'tyAdi, gatArthaM, kevalaM 'phuDe' tti spRSTaH pratipradezaM vyAptaH, sUkSmANAM paJcAnAmapi sarvalokAt sarvaloka utpAdAt bAdarataijasAnAM tu sarvalokAdudvRttya manuSyakSetre RjugatyA vakragatyA cotpadyamAnAnAM dvayorUrddhakapATayoreva bAdaratejastvavyapadezasyeSTatvAcca 'cauhiM bAdarakAehiM' ityuktaM, bAdarA hi pRthivyambuvAyuvanaspatayaH sarvato lokAduva ttya pRthivyAdi ghanodadhyAdidhanavAtavalayAdi ghanodadhyAdiSu yathAsvamutpAdasthAneSvanyataragatyotpadyamAnA aparyAptakAvasthAyAmatibahutvAt sarvalokaM pratyekaM spRzanti, paryAptAstvete bAdaratejaskAyikAstrasAzca lokAsamayeyabhAgameva spRzantIti, uktaJca prajJApanAyAm " ettha NaM bAdarapuDhavikAiyANaM paJjattANaM ThANA pannattA, uvavAeNaM loyassa, asaMkhejjaibhAge," tathA "bAdarapuDhavikAiyANaM apajjattagANaM ThANA pannattA, uvavAeNaM savvaloe," evamabvAyuvanaspatInAM tathA "bAdarateukkAiyANaM pajjattANaM ThANAM patrattA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge" bAdarateukkAiyANaM apajattANaM ThANA pannattA, loyassa dosu uDDakavADesuM tiriyaloyataTThe ya" tti dvayorUrdhvakapATayorUrdhvakapATasthatiryagloke cetyarthaH, tiryaglokasthAlake cetyanye, tathA "kahinnaM bhaMte! suhumapuDhavikAiyANaM pajjattagANaM apajattagANa ya ThANA pannattA ?, goyamA ! suhumapuDhavikAiyA pattA je ya apajattagA te savve egavihA avisesamaNANattA savvalogapariyAvannagA pannattA samaNAuso !" tti, evamanye'pi, "evaM beiMdiyANaM pajattApajattANaM ThANA pannattA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAgo"tti, evaM zeSANAmapIti / caturbhirlokaH spRSTaityuktamiti lokaprastAvAttasya dharmAstikAyAdInAM cAnyo'nyaM pradezataH samatAmAha mU. (356) cattAri paesaggeNaM tullA paM0 taM0-dhammatthikAe adhammatthikAe logAgAse ega jIve / vR. ' cattAri tyAdi kaNThyaM, navaraM pradezAgreNa pradezaparimANeneti tulyAH samAH sarveSAmeSAmasaGkhyAtapradezatvAt, 'loyAgAse' tti AkAzasyAnantapradezatvena dharmAstikAyAdibhiH sahAtulyatAprasakterlokagrahaNaM, 'egajIve 'tti sarvajIvAnAmanantapradezatvAdvivakSitatulyatA'bhAvaprasaGgAdekaragrahaNamiti / pUrvaM pRthivyAdibhiH spRSTo loka ityuktamiti pRthivyAdiprastAvAdidamAhamU. (357) cauNhamegaM sarIraM no supassaM bhavai, taM0-puDhavikAiyANaM Au0 teu0 vaNassaikAiyANaM / vR. 'cauNha'mityAdi kaNThyaM, kintu 'no passaM' ticakSuSA no dRzyamatisUkSmatvAt, kvacit no suparasaMti pAThaH, tatra na sukhadRzyaM na cakSuSaH pratyakSa dRzyamanunAdibhistu dRzyamapItyarthaH, bAdaravAyUnAM tathA sUkSmANAM paJcAnAmapi tadekamanekaM vA adhzyamiti caturNAmityuktaM, vanaspataya iha sAdhAraNA eva grAhyAH, pratyekazarIrasyaikasyApi dRzyatvAditi / pRthivyAdInAM zarIrasya cakSurindriyAviSayatvamuktamitIndriyaviSayaprastAvAdidamAha mU. (358) cattAri iMdiyatthA puTThA vedeti, taM0-sotiMdiyatthe ghANiMdiyatthe jiDiMbhadiyatthe phAsiMdiyatthe / vR. 'cattAriiMdiye 'tyAdi, spaSTaM, kintu indriyairaryante - adhigamyanta itIndriyArthAH-zabdAdayaH, 'puTTha' tti spRSTAH - indriyasambaddhA 'veeMti' tti vedyante - AtmanA jJAyante, nayanamanovarjAnAM zrotrAdInAM 3 18
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 prAptArthaparicchedasvabhAvatvAditi, uktaM ca119 11 "puTThe suNei saddaM rUvaM puNa pAsaI apuTThe tu / gaMdha rasaM ca phAsaM ca baddhapuTuM viyAgare " iti mU. (359) cauhiM ThANehiM jIvA ya poggalA ya no saMcAteti bahiyA logaMtA gamaNatAte, taM0-gati abhAveNaM niruvaggahatAte lukkhatAte logAnubhAveNaM / sthAnAGga sUtram 4/3/358 vR. anantaraM jIvapudgalayorindriyadvAreNa grAhakagrAhyabhAva ukto'dhunA tayorgatidharmma cintayannAha - 'cauhI 'tyAdi, vyaktaM, paramanyeSAM gatireva nAstIti 'jIvA ya puggalA ye' tyuktam, 'nosaMcAaiti' na zaknuvanti nAlaM 'bahiya'tti bahistAllokAntAt aloke ityarthaH, gamanatAyaigamanAya gantumityarthaH, gatyabhAvena - lokAntAt paratasteSAM gatilakSaNasvabhAvAbhAvAdadho dIpazikhAvat, tathA nirupagrahatayA dharmAstikAyAbhAvena tajjanitagatyupaSTambhAbhAvAt gantryAdirahitapaGguvat, tathA rukSatayA sikatAmuSTivat, lokAnteSu hi pudgalA rUkSatayA tathA pariNamanti yathA parato gamanAya nAlaM, karmapudgalAnAM tathAbhAve jIvA api, siddhAstu 'nirupagrahatayaiveti, lokAnubhAvena -lokamaryAdayA viSayakSetrAdanyatra mArttaNDamaNDalavaditi / anantaroktA arthA uktavannidarzanataH prAyaH prANinAM pratItipathapAtino bhavantIni nidarzanabhedapratipAdanAya paJcasUtrI mU. (360) cauvvihe nAte paM0 taM0-AharaNe AharaNataddese AharaNataddose 1, AharaNe cauvvihe paM0 taM0 - avAte uvAte ThavaNAkamme paDuppannaviNAsI 2, AharaNataddese cauvvihe paM0 taM0-aNusiTThi uvAlaMbhe pucchA nissAvayaNe 3, AharaNataddose cauvvihe paM0 taM0 - adhammajutte paDilome aMtovaNIte duruvaNIte 4, uvannAsovaNae cauvvihe paM0 taM0 tavvatthute tadannavatthute paDinibhe hetU heU 5, cauvvihepaM0 taM0-paJcakkhe anumAne ovamme Agame, ahavA heU cauvvihe paM0 taM0- atthittaM atthi so heU 1, atthittaM natthi so heU 2, natthittaM atthi so heUM 3, natthittaM natthi so heU 4 / vR. tatra jJAyate asmin sati dAntiko'rtha iti adhikaraNe ktapratyayopAdAnAt jJAtaMhRSTAntaH, sAdhanasadbhAve sAdhyasyAvazyaMbhavaH sAdhyabhAve vA sAdhanasyAvazyamabhAva ityupadarzanalakSaNo, yadAha- // 1 // "sAdhyenAnugamo hetoH, sAdhyAbhAve ca nAstitA / khyApyate yatra dhSTAntaH, sa sAdharmyetaro dvidhA " iti, tatra sAdharmyaSTAnto'gniratra dhUmAdyathA mahAnasa iti, vaidharmyadhSTAntastu agnayabhAve dhUmo na bhavati yathA jalAzaye iti, athavA AkhyAnakarUpaM jJAtaM, tacca caritakalpitabhedAt dvidhA, tatra caritaM yathA nidAnaM duHkhAya brahmadattasyeva, kalpitaM yathA pramAdavatAmanityaM yauvanAdIti dezanIyaM, yathA pANDupatreNa kizalayAnAM dezitaM, tathAhi 119 11 "jaha tumme taha amhe tubme'viya hohihA jahA amhe / appA paDataM paMDuyapattaM kisalayANaM " // athavopamAnamAtraM jJAtaM sukumAraH karaH kizalayamivetyAdivat, athavA jJAtamupapattimAtra
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -3 275 jJAtahetutvAt, caturvidhaM darzayati-tatra A-abhividhinA hriyate-pratItau nIyate apratIto'rtho'nenetyAharaNaM, yatra samudita eva dArzantiko'rthaH upanIyate yathA pApaM duHkhAya brahmadattasyeveti, tathA tasya-AharaNArthasya dezastaddezaH sa cAsAvupacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvAdAharaNazabdasya pUrvanipAte AharaNataddeza iti, bhAvArthazcAtra-yatra dRSTAntArthadazenaiva dArzantikArthasyopanayanaM kriyate tattaddezodAharaNamiti, yathA candra iva mukhamasyA iti, iha hi candre saumyatvalakSaNenaivadezena mukhasyopanayanaMnAniSTena nayananAsAvarjitattvakalaGkAdineti, tathA tasyaivaAharaNasya sambandhI sAkSAprasaGgasampannovAdoSastaddoSaH sacAsaudhamarme dharmiNaH upacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvena pUrvanipAtAdAharaNataddoSa iti, athavA tasya-AharaNasya doSo yasmiMstattathA, zeSatathaiva, ayamatra bhAvArthaH-yatsAdhyavikalatvAdidoSaduSTaMtadoSAharaNaM, yathAnityaH zabdo'mUrtatvAt ghaTavat, iha sAdhyasAdhavaikalyaM nAma dRSTAntadoSo, yaccAsamAbhAyidavacanarUpaMtadapi taddoSAharaNaM; yathA sarvathA'hamasatyaM pariharAmigurumastakakartanavaditi, yadvA sAdhyasiddhi kurvadapi doSAntaramupanayati tadapi tadeva, yathA satyaM dharmamicchanti laukikmunyo'pi||1|| "varaM kUpazatAdvApI, varaM vApIzatAkratuH / varaMkratuzatAtputraH, satyaM putrazatAdvaram " iti vacanavaktRnAradavaditi, anena ca zrotuH putrakratuprabhRtiSu prAyaH saMsArakAraNeSu dharmapratItirAhiteti AharaNataddoSateti, yathA vA-buddhimatA kenApi kRtamidaM jagat sanivezavizeSavattvAtghaTavat sacezvaraiti, anena hi sabuddhimAnkumbhakAratulyo'nIzvaraH siddhatIti, Izvarazca sa vivakSita iti, tathA vAdinA abhimatArthasAdhanAya kRte vastUpanyAse tadvighaTanAya yaH prativAdinA viruddhArthopanAyaH kriyate paryanuyogopanyAse vA ya uttaropanayaH sa upanyAsopanayaH, uttararUpamupapattimAtramapi jJAtabhedo jJAtahetatvAditi, yathA akartA''tmA amUrtatvAdAkAzavadityuke anya Aha-AkAzavadevAbhoktetyapi prAptamaniSTaM caitaditi, yathAvAmAMsabhakSaNamaduSTaMprANyaGgatvAdodanAdivat, atrAhAnyaH-odanAdivadeva svaputrAdimAMsabhakSaNamapyaduSTamiti, yathAvA tyaktasaGgA vastrapAtrAdisaGagrahaM na kurvanti RSabhAdivat, atrAhakuNDikAdyapi tena gRhNanti tadvaMdeveti, tathA kasmAtkarma kuruSeyasmAddhanArthIti, iha prathamaM jJAtaM samagrasAdhaya'dvitIyaM dezasAdharmya tRtIyaM sadoSaM caturthaM prativAdyuttararUpamityayameSAM svarUpavibhAga iti, ihaba dezataH sNvaadgaathaa||1|| "cariyaM ca kappiyaM vA duvihaM tatto caubvihekkekaM / AharaNe taddese taddose cevudhanAsA" iti, 'avAye' apAyaH-anarthaH sayAdravyAdiSvabhidhIyate yathaiteSu dravyAdivizeSeSvastyapAyo vivakSitadravyAdivizeSeSviva, heyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamapAya iti, sa ca caturdhA dravyAdibhiH-tatradravyAdravyevA'pAyodravyamevavAtatkAraNatvAdapAyodravyApAyaH, etaddheyatAsAdhakaM etatsAdhakaM vA''haraNamapi tathocyate, taprayogo-dravyApAyaH parihAryastatra vA'pAyo vartate dezAntaragamanenopArjitadraviNayostallobhAtparasparamAraNapariNatayoH svagrAmAbahiHprAptAvanutApAt hradatyaktamatsyagilitatadvittayormatsyabandhakapAt igRhItasya tasya matsyasya vidAraNe' ___
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 sthAnAGga sUtram 4/3/360 vAptadravyalubdhabhaginyA matsyacchedakazastrAbhighAtena taduddAlanapravRttamAritamAtRkAyAstathAvidhavyatikaradarzanotpannasaMvegAtpratipannapravrajyayordhAtRvaNijoriva, tatparihArazcapravrajyayAtattyAgAditi, AharaNatAcAsya dezenopanayasyAvivakSaNAditi, tathAkSetrAt kSetrevA kSetramevavA'pAyaH kSetrApAyaH, zeSaM tathaiva, evamuttaratrApi, tatpaprayogaH-upAyavat kSetraM varjayet jarAsandhAbhidhAnaprativAsudevAt sambhAvitApAyAM mathurAnagarIyathA dazArhacakravarjayAmAseti, athavAsambhavatyapAyaH sapratyanIkakSetresasarpagRhavat, kAlApAyo yathA-sApAyakAlavarjane yateta, dvaipAyano dvArakAmAvarSadvAdazakAddhakSyatIti zrutaneminAthavacano dvAdazavarSalakSaNasApAyakAlaparijihIrSayottarApathapravRtto dvaipAyano yatheti, athavA sApAyo'pi bhavati kAlo rudrAdivaditi, tathA bhAvApAyo yathA bhAvApAyaM pariharet mahAmAgavat nAgadattakSullakavadveti, tathAhi-kila kazcita kSapakaH prastutapAraNakaH sakSullakaH samArabdhabhikSArthabhramaNakaH kathaJcinmAritamaNDUkikaH kSullakaprerito'pratipannatadvacanaH punarAvazyakakAle smAritatadarthaH samutpannakopaH kSullakopaghAtAyAbhyutthito vegAdAgacchan stambha Apatito mRto jyotiSkeSUtpano'nantaraM cyuto jAtismaraSTiviSasaptayotpannaH sarpadaSTamRtaputreNa ca sarpeSu kupitena rAjJA''diSTajanamAryamANeSu nAgeSu nAgavinAzakanareNa kenApyoSadhibalAdAkRSyamANo dRSTakopavipAkatayA camadhSTiviSeNamAghAtakapuruSavighAto bhavatvitibhAvanayApucchatonirgacchan yathAnirgamaM ca khaNDyamAnaH kopalakSaNabhAvApAyaM parihatavAniti, tathA sa evAnantaraM, nAgadattAbhidhAnarAjasutatayotpanno bAlatva eva pratipannapravrajyo'tyantasaMvignastiryagbhavAbhyAsAcAtyantakSudhAlurAdityodayAdastamayaM yAvad bhojanazIlo'sAdhAraNaguNAvarjitadevatAbhivandito'ta eva tadgacchagatamAsAdikSapakacatuSTayasyAviSayIbhUto vinayArthaM teSAmupadarzitasvArthAnItabhojanaH taizca matsarAbhojanamadhyaniSThayUtaniSThIvanotyantopazAntacittavRttitayA yaH saJjAtakevalaH purdevatAvanditasteSAmapi kSapakANAM saMvegahetutvena kevalajJAnadarzanasamRddhisampAdakaH koparUpaM bhAvApAyaM parijahAreti athavA kopAdilakSaNo bhAvo'pAyo bhavati kSapakasyeveti, gAthe ih||1|| "davvAvAe dunni u vANiyagA mAyaro dhananimittaM / ___ vahapariNayamekkamikkaM dahami bhaccheNa nivveo // 2 // khittaMmi avakkamaNaM dasAravaggassa hoi avareNaM / vAyaNo va kAle bhAve maMDukiyAkhamao" iti, 'uvAe'tti upAyaH- upeyaM prati puruSavyApArAdikA sAdhanasAmagrI sa yatra dravyAdAvupeye astItyabhidhIyate yathateSu dravyAdivizeSeSu sAdhanIyeSvastyupAyo vivakSitadravyAdivizeSavat, upAdeyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamupAya iti, so'pidravyAdibhizcaturdaiva, tatra dravyasya suvarNAdeH prAsukodakAdervA dravyameva vA upAyo dravyopAyaH, etatsAdhanametadupAdeyatAsAdhanaM vA''haraNamapi tathocyate, taprayogazcaivam-asti suvarNAdicUpAyaH upAyenaiva vA suvarNAdau pravartitavyaM, tathAvidhadhAtuvAdasidhdhAdivaditi, evaM kSetropAya:-kSetraparikarmaNopAyoyathAastyasya
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 - sthAnaM-4, - uddezakaH-3 kSetrasya kSetrIkaraNopAyo lAGgalAdistathAvidhasAdhuvyApAro vA tenaiva vA pravartitavyamatra tathAvidhAnyakSetravaditi, evaM kAlopAyaH- kAlajJAnopAyaH, yathA asti kAlasya jJAne upAyaH dhAnyAderiva, jAnIhivAkAlaMghaTikAcchAyAdinopAyenatathAbhUtagaNitajJavaditi, evaMbhAvopAyo yathA bhAvajJAne upAyo'sti bhAvaM vopAyato jAnIhi, bRhatkumArikAkathAkathanena vijJAtacaurAdibhAvAbhayakumAravaditi, tathAhi-kila rAjagRhanagarasvAminaH zreNikarAjasya putro'bhayakumArAbhidhAno devatAprasAdalabdhasarvartukaphalAdisamRddhArAmasyAmraphalAnAM akAlamraphaladohadavamAryAdohadapUraNArthaM cANDAlacaureNApaharaNe kRte cauraparijJAnArthaM nATyadarzananimittamilitabahujanamadhye bRhatkumArikAkathAmacakathat, tathAhi-kAcid vRddhakumArikAvAJchitavaralAbhAya kAmadevapUjArthamArAme puSpANicorayantI ArAmapatinAgRhItA sadbhAvakathane vivAhitayApatyAaparibhuktayAmatpAbeM samAgantavyamityabhyupagamaM kArayitvA muktA tataH kadAcit vivAhitA satI patimApRcchaya rAtrAvArAmapatipAi~ gacchantI caurarAkSasAbhyAM gRhItA sadbhAvakathane pratinivRttayA bhavatpArve AgantavyamitikRtAbhyupagamA muktA ArAme gatA ArAmikeNa satyapratijJetyakhaNDitazIlA visarjitA itarAbhyAmapi tathaiva visarjitA patisamIpamAgateti, tato bho lokAH patyAdInAMmadhye ko duSkarakAraka iti cAsau papraccha, tata ISyAluprabhRtayaH patyAdIn duSkarakAritvenAbhidadhuH, cauracANDAlastucaurAniti, tato'sAvanenopAyena bhAvamupalakSya caura itikRtvAtaMbandhayAmAseti, atrApi gaathe||1|| "emeva cauvigappo hoi uvAo'vi tatth davvammi / dhAuvvAo paDhamo naMgalakuliehiM khettaM tu // 2 // kAlo'vi nAliyAIhiM hoi bhAvammi paMDio abho| corassa kae naTTiya vaDakumAriM parikahiMsu / " iti 'ThavaNAkamme'ttisthApanaM pratiSThApanaM sthApanA tasyAH karma-karaNaM sthApanAkarma yena jJAtena paramataMdUSayitvA svamatasthApanA kriyate tatsthApanAkarmetibhAvaH, tacca dvitIyAGge dvitIyazrutaskandhe prathamAdhyayanaM puNDarIkAkhyaM, tatra hyuktamasti-kAcitpuSkariNI kaImapracurajalA tanmadhyadeze mahatpuNDarIkaM taduddharaNArthaM catasRbhyo digbhyazcatvAraH puruSAH sakaddemamArgaH praveSTumArabdhAH, te cAkRtataduddharaNA evaM paGke nimagnAH, anyastu taTastho'saMspRSTakaIma evAmoghavacanatayA tadudhdhR tavAniti jJAtam, upanayazcAyamatra-kardamasthAnIyA viSayAH puNDarIkaM rAjAdibhavyapuruSaH catvAraH puruSAH paratIrthikAH paJcamaH puruSaHsAdhuHamodhavacanaM dharmadezanApuSkariNIsaMsAraHtaduddhAronirvANamiti, anena ca jJAtena viSayAbhiSvaGgavatAM tIthikAnAM bhavyasya saMsArAnuttArakatvaM sAdhozca tadviparyayaM vadatAAcAryeNaparamatadUSaNena svamataMsthApitamatobhavatIdaM jJAtasthApanAkarmeti, athavA''panna dUSaNamapohya svAbhimatasthApanA kAryetyevaMvidhArthapratipattiryato jAyate tatsthApanAkarma, kila mAlAkAreNakenApirAjamArgapurIpotsargalakSaNAparAdhApohAyatatsthAnepuSpapuakaraNena kimidamiti pRcchato lokasya hiMguzivo devo'yamiti vadatA vyantarAyatanasthApanA kRteti, etasmAtkilA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 sthAnAGga sUtram 4/3/360 khyAnakAduktArthaH pratIyata itIdaM sthApanAkarmeti, tathA nityAnityaM vastvityasaGgataM jinamataM viruddhadharmAdhyAsAditi dUSaNamApannametadvayapohAyocyateviruddhadharmAdhyAso na bhedanibandhanaM vikalpasyeva, vikalpo hi kramabhAvivarNollekhavAn viruddhadhamrmmopeto bhavati, na ca kathaJcideko na bhavati, khaNDazo vibhaktasya tasya svarUpalAbhAbhAvAt pravRttinivRttyorakAraNatA syAdasamaJjasaM caivamiti, evaJca viruddhadharmAdhyAsasya kathaJcidabhedakatve sati na kevalaM nityAnityaM na bhavatIti dUSaNamapoDhamapi tu sarvamanekAntAtmakamiti vikalpajJAnena svamataM prasAdhimrat, ato vikalpajJAtaM svamatasthApanena sthApanAkamrmeti, atra niyuktigAthA: 119 11 "ThavaNAkammaM ekaM dito tattha puMDarIyaM tu / ahavA'vi sannaDhakkaNa hiMgusivakayaM udAharaNaM " iti, savyabhicAro heturyaH sahasopanyastastasya samarthanArthaM yo dRSTAntaH punarupanyasyate sa sthApanAkarmeti, uktaM ca 11911 "savvabhicAraM heuM sahasA vottuM tameva annehiM / uvavUhai sappasaraM sAmatthaM ca'ppaNo nAuM "ti, tadyathA-anityaH zabdaH kRtakatvAt, atha varNAtmake zabde kRtakatvaM na vidyate varNAnAM nityatayA'bhihitatvAditi vyabhicAraH, samarthanA punarvarNAtmA zabdaH kRtako nijakAraNabhedena bhidyamAnatvAt ghaTapaTAdivat, ghaTAdidRSTAntena hi varNAnAM kRtakatvaM sthApitamiti bhavatyayaM sthApanAkarmeti, 'paDuppannaviNAsi 'tti pratyutpannasya tatkAlotpannavastuno vinAzo'bhidheyatayA yatrAsti tatpratyutpannavinAzIti, yathA kenApi vaNijA duhitrAdistrIparivArazIlavinAzarakSArthaM tadAsaktinimittasvagRhAsannarAjagAndharvikaguNAnikAyAH svagRhe kuladevatanivezanAd guNanikAkAle tasyA devatAyA agrataH AtodyanAdavyAjena rAjAparAdhaparihAreNa vinAzaH kRtaH, evaM guruNA ziSyAn kvacid vastunyadhyupapadyamAnAnupalabhya tasya tadAsaktinimittatvamupahantavyamityevaM pratyutpannavinAzanIyatAjJApakatvAt pratyutpannavinAzijJAtatA gandharvikAkhyAnakasyAvagantavyeti, uktaJca "hoti paDuppannaviNAsaNaMmi gaMdhavviyA udAharaNaM / 119 11 sIso'vi katthai jaI ajjhovajjejja to guruNA // vAreyavvo uvAvaeNaM'' iti, athavA akarttA''tmA amUrttatvAdAkAzavadityutpanne Atmano'kartRtvApattilakSaNe dUSaNe tadvinAzAyocyate - kartaivAtmA kathaJcinmUrttatvAddevadattavaditi / vyAkhyAtamAharaNaM, AharaNatA caitadbhedAnAM dezena doSavattayA copanayanAbhAvAditi / athAharaNataddezo vyAkhyAyate sa ca caturddhA, tatra anuzAsanamanuzAstiH- sadguNotkIrttanenopabRMhaNaM sA vidheyeti yatpopadizyate sA'nuzAstiH, yathA guNavanto'nuzAsanIyA bhavanti, yathA sAdhulocanapatitarajaHkaNApanayanena lokasambhAvitazIlakalaGkA tatkSAlanAyArAdhitadevatAkRtaprAtihAryA cAlanIvyavasthApitodakAcchoTanodghATitacaMpAgopuratrayA subhadrA aho zIlavatIti mahAjanenAnuzAsiteti, uktaM ca 119 11 "AharaNaM taddese chauhA anusaTThi taha uvAlaMbho / pucchA nissAvaNaM hoi subhaddA'nusaTThIe
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -3 279 // 2 // sAhukkArapuroyaM jaha sA anusAsiyA purajaNeNaM / veyAvaccAIsuvi eva jayaMtevabUhejA" iti, iha ca tathAvidhavaiyAvRttyakaraNAdinApyupanayaH sambhavati tattyAgena ca mahAjanAnuzAstimAtreNopanayaH kRta ityAharaNataddezateti, evamanabhimatAMzatyAgAdabhimatAMzopanayanamuttareSvapibhAvanIyamiti, tathAupAlambhanaMupAlambho-bhaGgavantareNAnuzAsanamevasayatrAbhidhIyatesaupAlaMbho yathA kvacidaparAdhavRttayo vineyAupAlambhanIyAH yathA mahAvIrasamavasaraNesavimAnagatacandrAdityodyotena kAlavibhAgamajAnatI mRgAvatInAgni sAdhvI sthitA tatastadgamane'tikAlo'yamiti sambhrAntA saha sAdhvIbhirAryacandanAsamIpaM gatA tayA copAlabdhA - ayuktamidaM bhavAzInAmuttamakulajAtAnAmiti, tathA pRcchA-praznaH kiM kathaM kena kRtamityAdi sA yatra vidheyatayopadizyate sA pRcchA, yathA pracchanIyA jJAnino nirNayArthibhiryathA bhagavAn koNikena pRSTaH, tathAhi-kila koNikaH zreNikarAjaputraH zramaNaMbhagavantaM mahAvIraM papraccha, tadyathA-bhadanta! cakravartino'parityaktakAmAmRtAH kvotpadyante?, bhagavatA'bhihitaM-saptamanarakapRthivyAM, tato'sau babhANa-ahaM kotpatsye?, svAminoktaM-SaSThayAM, sa uvAca-ahaM kiM na saptamyAM?, svAminA jagadesaptamyAM cakravarttino yAnti, tato'sAvabhidadhau-kimahaM na cakravartI ?, yato mamApi hastyAdikaM tatsamAnamasti, svAminA pratyUce-tava ratnanidhayo na santi, tato'sau kRtrimANi ratnAni kRtvA bharatakSetrasAdhanapravRttaH kRtamAlikayakSeNa guhAdvAre vyApAditaH SaSThI gata iti / tathA 'nissAvayaNe'tti nizrayA vacanaM nizrAvacanam, ayamarthaH-kamapi suziSyamAlambya yadanyaprabodhArthaM vacanaM tannizrAvacanaMtacatra vidheyatayocyatetadAharaNaM nizrAvacanaM, yathAasahanAn vineyAnmAIvasampannamanyamAlambya kiJcibrUyAt, gautamamAzritya bhagavAniveti, tathAhi-kila gautamaM tApasAdipravrajitAnAM kevalotpattAvanutpannakevalatvenAdhRtimantaM cirasaMzliSTo'si gautama! ciraparicito'si gautama ! mA tvamadhRti kArSIrityAdinA vacanasandohenAnuzAsayatA anye'pyanuzAsitAH, tadanuzAsanArthaM drumapatrakAdhyayanaM ca praNinye iti, uktaM ca - "pucchAe koNie khalu nissAvayaNamigoyamassAmi" iti||vyaakhyaatN taddezodAharaNam, taddoSodAharaNamatha vyAkhyAyate, tacca caturddhA, tatra 'ahammajutteti yadudAharaNaMkasyacidarthasyasAdhanAyopAdIyatekevalaM pApAbhidhAnasvarUpaM yena coktena pratipAdyasyAdharmabuddhirupajanyate tadadharmayuktaM, tadyathA-upAyena kAryANi kuryAt kolikanaladAmavat, tathAhi-putrakhAdakamakoTakamArgeNopalabdhabilavAsAnAmazeSamatkoTakAnAM taptajalasya bile prakSepaNato mAraNadarzanena raJjitacitacANakyAvasthApitena cauragrAhanaladAmAbhidhAnakuvindena cauryasahakAritAlakSaNopAyena vizvAsitA militAzcaurA viSamizrabhojanadAnataH sarve vyApAditA iti, AharaNataddoSatA cAsyAdharmayuktatvAt tathAvidhazroturadharmabuddhijanakatvAcceti, ata eva naivaMvidhamudAharttavyaM yatineti, 'paDilometi pratikUlaM yatra prAtikUlyamupadizyate yathA zaThaM prati zaThatvaM kuryAt, yathA caNDapradyote tadapaharaNArthaM tadapahRtAbhayakumArazcakAreti, taddoSatA cAsyazrotuH parApakArakaraNanipuNabuddhijanakatvAt, athavA dhRSTaprativAdinA dvAvevarAzijIvazcAjIvazcetyuktetayatighAttArtha
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 4/3/360 kazcidAha-tRtIyo'pyasti nojIvAkhye gRhakolikAdicchannapucchavaditi, asyApi taddoSatA'pasiddhAntAbhidhAnAditi, 'attovaNIe tti AtmaivopanItaH tathA nivedito niyojito yasmiMstattathA, yena jJAtena paramatadUSaNAyopAttenAtmamatameva duSTatayopanIyate yathA piGgalenAtmA tadAtmopanItaM, tathAhi-kathamidaM taDAgamabhedaM bhaviSyatIti rAjJA pRSTaH piGgalAbhidhAnaH sthapatiravocat - bhedasthAne kapilAdiguNe puruSo nikhAte satIti, amAtyena tu sa eva tatra tadguNatvAnnikhAta iti tenAtmaiva niyuktaH, svavacanadoSAt, tadevaMvidhamAtmopanItamiti, atrodAharaNaM yathA savarve sattvA na hantavyA ityasya pakSasya dUSaNAya kazcidAha- anyadharmasthitA hantavyA viSNuneva dAnavA ityevaMvAdinA AtmA hantavyatayopanIto dharmmAntarasthirapuruSANAmiti, taddoSatA tu pratItaivAsyeti, 'duruvaNIe 'tti duSTamupanItaM nigamitaM yojitamasminniti durUpanItaM parivrAjakavAkyavad, yathA hi kila kazcit parivrAjako jAlavyagrakaro matsyabandhAya calitaH, kenacid dhUrtena kiJciduktastena ca tasyottaramasaGgataM dattam, atra ca vRttaM - "kanyA''cAryA'dhanA te nanu zapharavadhe jAlamaznAsi matsyAsteme madyopadaMzAn pibasi nanu ? yuto vezyayA yAsi vezyAm ? / dattvA'rINAM gale'hi kva nu tava ripavo ? yeSu sandhi chinadmi, caurastvaM ? dyUtahetoH kitavaiti kathaM ? yena dAsIsutto'smi " ityevaM prakRtasAdhyAnupayogi svamatadUSaNAvahaM vA yattaddAntikena saha sAdharmyAbhAvAd durUpanItamiti, yathA nityaH zabdo ghaTavad, iha ghaTe nityatvaM nAstyeveti kutastatsAdharmyAcachabdasya nityatvamastu ?, api tvanityatvAt ghaTasya tatsAdharmyAcchabdasyAnityatvamevAnabhimataM sidhyatIti sAdhyAnupayogIdamudAharaNU, tathA santAnocchedo mokSo dIpasyevetyabhyupagame dIpa dRSTAntAdanAdimato'pi santAnasyAvastutA pratIyate, tathAhi - dIpasyAtmanazca santAnoccheda uttarakSaNAjanakatvAt, tattve cArthakriyAkAritvalakSaNasattvAbhAvAdantyakSaNasyAvastutvam avastutvajanakatvAt pUrvakSaNasyApi tata eva pUrvatarasyApItyevaM samastasyApi santAnasyAvastutvam, atha kSaNAntarAnArambhe'pi svagocarajJAna- jananalakSaNArthakriyAkAritvAdantyakSaNo vastu bhaviSyati, naivam, 280 evaM hi bhUtabhAviparyAyaparamparApi yogijJAnaM svaviSayamutpAdayatIti vastutvaM svIkuryAt, tanna kSaNAntarAnArambhe vastutvamityato bhavati dIpajJAtaM svamatadUSaNAvahamiti, athavA anityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavaditi vaktavye sambhramAdanityo ghaTaH kRtakatvAcchabdavaditi vadato durupanItaM viparyayopanayanAditi, atra gAthAH 11911 "paDhamaM ahammajuttaM paDilomaM attaNo uvannAso / duruvaNiyaM ca cautthaM ahammajutaMmi naladAmo // paDilome aha abhao pajjoyaM harai avahio saMto" iti, "attauvannAsaMmi ya talAyabheyaMmi piMgalo thavaI / animisageNhaNamicchuga duruvaNIe udAharaNaM // " iti, ukta AharaNataddoSo'dhunopanyAsopanaya ucyate, sa ca caturddhA tatra 'tavvatthue 'tti tadevaparopanyastasAdhanaM vastviti-uttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye satadvastuko'thavA tadeva paropanyastaM vastu tadvastu tadeva tadvastukaM tadyukta upanyAsopanayo'pi tadvastuka tyucyate evamuttaratrApi, yathA kazcidAha- samudrataTe mahAn vRkSo'sti, tacchAkhA jalasthalayorupari sthitAH, tatpatrANi ca yAni 11911
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-3 281 jalenipatantitAnijalacarAjIvAbhavantiyAnicasthale nipatantitAnisthalacarAiti, anyastadupanyastameva tarupatrapatanavastugRhItvA tadukaM vighaTayati, taduta-yAnipunarmadhyeteSAM kA vArtetyetadupapattimAtramuttarabhUtaMtadvastuka upanyAsopanayo, jJAtatvaMcAsyajJAtanimittatvAt, athavA yathArUDhameva jJAtametat, tathA hi evaM prayogo'sya-jalasthalapatitapatrANi na jalacarAdisattvAH sambhavanti, jalasthalamadhyapatitapatravat, tanmadhyapatitapatrANAM hi jalasthalapatitapatrajalacaratvAdiprAptivadubhayarUpaprasaGgo, nacobhayarUpAH sattvAabhyupagatAiti, athavA nityojIvaH amUrttatvAdAkAzavadityukte Aha-anitya evAstu amUrttatvAt krmvditi| tathA 'tayannavatthue'tti tasmAt-paropanyastAd vastuno'nyaduttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadanyavastuko yathA jale patitAni jalacarA ityukte etad-vighaTanAya patanAdanyaduttaramAha-yAnipunaH pAtayitvAkhAdati nayativA tAni kiMbhavanti?, nakiJcidityartho'yamapi jJApakatayA jJAtamuktaH, athavA yathArUDhameva jJAtameSaH, tathAhi-na jalasthalapatitAni patrANi jalacarAdisattvAH sambhavanti, manuSyAdyAzritAnIva, ayamabhiprAyo yathA-jalAdyAzritatvAt jalacarAditayAtAnisampadyantetathAmanuSyAdyAzritatayA manuSyAdibhavayUkAditayA'pi sampadyantAm, AzritatvasyAvizeSAt, nacatAni tathA'bhyupagamyanta itijalAdigatAnAmapijalacaratvAdyasambhava iti, tathA 'paDinibhettiyatropanyAsopanaye vAdinopanyastavastunaH sadRzaM vastUttaradAnAyopanIyate sa pratinibho yathA ko'pi pratijAnIne yaduta-yo mAmapUrvaM zrAvayati tasmai lakSamUlyamidaM kaTorakaM dadAmIti, sa ca zrAvito'pi tannApUrvamiti pratipadyate, tata ekena siddhaputreNoktam - // 1 // "tujjha piyA majjha piuNo, dhArei anUnayaM sayasahassaM / jai suyapuvvaM dijau aha na suyaM khorayaM dehi // " iti, pratinibhatAcAsya sarvasminnapyuktezrutapUrvamevedaMmametyevamasatyaMvacobruvANasya parasyanigrahAya tava pitA mama piturdhArayati lakSamityevaMvidhasya dvipAzarajjukalpasyAsatyasyaiva vacasa upanyastatvAditi, asya copapattimAtrarUpasyApyarthajJApakatayA jJAtatvamuktamiti, athavA yathArUDhameva jJAtameSaH, tathAhi atrAyaM prayogaH-nAstyazrutapUrvaM kiJcit zlokAdi mametyevamabhimAnadhanaM brUmo vayam-asti tavAzrutapUrvaM vacanaM tava pitA mama piturdhArayatyanUnaM zatasahanamiti yatheti / tathA 'heu'ttiyatropanyAsopanayeparyanuyogasyaheturuttaratayA'bhidhIyatesaheturiti, yathA kenApikazcit paryanuyuktaH-aho kiM yavAH krIyante tvayA? satvAha-yena mudhaivana labhyanteiti, tathAkasmAtbrahmacaryAdikaSTamanuSThIyate?, yasmAdakRtatapasAMnarakAdau gurutarAvedanA bhavatIti, idamapiupapattimAtramevajJAtatvenoktamarthajJApakatvAditi, athavA'yamapi yathArUDhaM jJAtameva, tathAhyasyaivaM prayogaH-kasmAt tvayA pravrajyA kriyata iti pRSTaH san kenApi sAdhurAha-yatastAM vinAmokSo na bhavati, etatsamarthanAyaiva sAdhustAmAha-bho yavagrAhin kimiti tvayA yavAH krIyante ?, sa tvAha-yena mudhA na labhyante, sAdhozcAyamabhiprAyo yathAmudhAlAbhAbhAvAttAnkrINAsi tvamevamahaMtAMvinA tadabhAvAttAMkaromIti, ihacamudhAyavAlAbhasya krayaNe hetoH sato dRSTAntatayopanyastatvAdvetUpanyAsopanayajJAtateti, ihacakizcidvizeSeNaivaMvidhA jJAtabedAH sambhavantyanye'pi kintu te na vivakSitAH antarbhAvo vA kathaJcit gurubhirvivakSito na
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 sthAnAGga sUtram 4/3/360 cataM vayaM samyag jAnIma iti| ___ athajJAtAnaMtaraMjJAtavaddhetoH sAdhyasiddhayaGgatvAttabhedAnheU ityAdinA sUtratrayeNAhavyaktaM caitat, navaraM hinoti-gamayatti jJeyamiti hetuH-anyathA'nupapattilakSaNaH, uktnyc||1|| "anyathA'nupapannatvaM, hetorlakSaNamIritam / tadaprasiddhisandehaviparyAsaratadAbhatA / / " iti, prAguktazca hetuH paryanuyuktasyottararUpamupapattimAtramayaM tu sAdhyaM pratyanvayavyatirekavAn tathAvidhadRSTAntasmRtatadbhAva iti, sa caikalakSaNo'pi kiJcidvizeSAcaturddhA, tatra 'jAvae'tti yApayati-vAdinaH kAlayApanAM karoti, yathA kAcidasatI ekaikarUpakeNa ekaikamuSTraliNDaM dAtavyamiti dattazikSasyapatyustadvikrayArthamujjayanIpreSaNopAyena viTasevAyAMkAlayApanAMkRtavatIti yApakaH, uktaJca-"umAmiyAyamahilA jaavgheummiuttttliNddaaii||"iti, iha vRddhavyAlayAtamprativAdinaM jJAtvA tathA tathA vizeSaNabahulo hetuH kartavyo yathA kAlayApanA bhavati, tato'sau nAvagacchatiprakRtamiti, sacezaH sambhAvyate-sacetanA vAyavaHaparapreraNesatitiryaganiyatatvAbhyAM gatimattvAt gozarIravaditi, ayaM hi heturvizeSaNabahulatayA parasya duradhigamatvAt vAdinaH kAlayApanAM karoti, svarUpamasyAnavabudhdhyAmAno hi paro na jhagityevAnaikAntikatvAdidUSaNAdbhAvanAya pravartituMzaknoti,ato bhavatyasmAd, vAdinaH kAlayApaneti, athavAyo'pratItavyAptikatayAvyAptisAdhakapramANantarasavyapekSatvAnna jhagityevasAdhyapratItiMkaroti apitukAlakSepeNetyasau sAdhyapratItiprati kAlayApanAkAritvAdyApakaH, yathA kSaNikaM vastviti pakSe bauddhasya sattvAditi hetuH, nahi sattvakSavaNAdeva kSaNikatvaM pratyeti para ityato bauddhaH sattvaM kSaNikatvena vyAptamiti prasAdhayitumupakramate, tathAhi-sattvaM nAmArthakriyakAritvameva, anyathA vandhyAsutasyApi sattvaprasaGgaH, arthakriyAtunityasyaikarUpatvAnna krameNa nApi yaugapadyena kSaNAntare akartRtvaprasaGgAdityo'rthakriyAlakSaNaM sattvamakSaNikAnnivarttamAnaM kSaNika evAvatiSThata ityevaMkSepeNa sAdhyasAdhanekAlayApanAkAritvAdyApakaH sattvalakSaNo heturiti tathAsthApayatipakSamakSepeNa prasiddhavyAptikatvAtsamarthayati, yathAparivrAjakadhUrtelokamadhyabhAge dattaM bahuphalaM bhavati tacAhameva jAnAmIti mAyayA pratigrAmamanyAnyaM lokamadhyaM prarUpayati sati tannigrahAyakazcitzrAvako lokamadhyasyaikatvAtkathaM bahuSugrAmAdiSutatsambhava ityevaMvidhopapattyA tvaddarzitomolokamadhyabhAgonabhavatItipakSasthApitavAnitisthApakohetuH, uktaJca-"logassa majjhajANaNa thAvagaheU udAharaNaM" iti, sa cAyaM-agniratra dhUmAt tathA nityAnityaM vastu dravyaparyAyatastathaivapratIyamAnatvAditi, anayozcapratItavyAptikatayAakAlakSepeNa sAdhyasthApanAt sthaapktvmiti| tathA vyaMsayati-paraMvyAmohayatizakaTatittirIgrAhakadhUrttavadyaH savyaMsaka iti, tathAhikazcidantarAlalabdhamRtatittirIyuktena zakaTena nagaraM praviSTaH ukto dhUrtena yathA-zakaTatittirI kathaM labhyate?, saca ki lAyaMzakaTasya satkAM tittirI yAcata ityabhiprAyAdavocat-tarpaNAloDikayeti, saktvAloDanenajalAdyAloDitasaktubhirityarthaH, tatodhUtaH sAkSiNa AhRtya satittirIkaM zakaTa jagrAha, uktavAMzca madIyametad, anevaivazakaTatittirIti datatvAt, mayA tu zakaTasahitA
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -3 _ 283 tittirIzakaTatittirItigRhItatvAditi, tatoviSannaHzAkaTika iti, atroktam- "sAsagaDatittirI vaMsagaMmi heuMmi hoi nAyavvA // " iti, sacaivaM-astijIvo'stighaTa ityubhyupagame jIvaghaTayorastitvamavizeSeNavartate tatastayorekatvaMprAptamabhinnazabdaviSayatvAditi vyasako hetuHghaTazabdaviSayaghaTasvarUpavat, athAstitvaM jIvAdaunavartatetatojIvAdyabhAvaH syAdastitvAbhAvAditivyaMsakaHprativAdinovyAmohakatvAditi, tathA 'lUsae'tti lUSayati-muSNAti vyaMsakApAditamaniSTamiti lUSako hetuH, sa eva zAkaTiko, yathA-dhUrtAntarazikSitena hizAkaTikenatena yAcito'sau dhUrtatarhi dehimetarpaNAloDikAmiti, tato dhUrtenoktA svabhAryA-dehyasmai satkUnAloDyeti, tAJca tathA kurvantIM tadbhAryAM gRhItvA'sau prasthito'vAdIcca dhUrtamabhi-madIyeyaM tarpaNamiti sattUnAloDayatIti tarpaNAloDiketi bhavataiva dattatvAditi, sacAyaM yadi jIvaghaTayorastitvavRttyA ekatvaMsambhAvayasi tadA sarvabhAvAnAmekatvaM syAt, sarveSvapyastitvavRtteravizeSAt, na caivamiti, ihAstitvavRtteravizeSAdityayaMlUSakojIvaghaTayorekatvApAdanalakSaNasyAbhAvApattilakSaNasya vA'niSTasya parApAditasyAnena lUSitatvAditi, athavetihetoH prakArAntaratAdyotako vikalpArtho hinoti-gamayati prameyamarthaM sa vA hIyate-adhigamyate aneneti hetuH-prameyasya pramitau kAraNaM pramANamityarthaH, sa caturvidhaH svarUpAdibhedAt, tatra 'paJcakkhe'tti aznAti aznute-vyApnotya nityakSaH-AtmA taMpratiyadvarttate jJAnaMtatpratyakSaM nizcayato'vadhimanaH paryAyakevalAni, akSANi vendriyANi prati yatta pratyakSa vyavahAratastaccakSurAdiprabhavamiti, lkssnnmidmsy||1|| "aparokSatayA'rthasya, grAhakaM jnyaanmiishm| pratyakSamitarat jJeyaM, parokSaM grahaNekSayA / " grahaNApekSayeti bhAvaH,anviti-liGgadarzanasambandhAnusmaraNayoH paJcAnmAnaM-jJAnamanumAnam, etllkssnnmidm||1|| "sAdhyAvinAbhuvo liGgAt, sAdhyanizyAkaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM, prabhANatvAt samakSavad // " iti, etaccasAdhyAvinAbhUtahetujanyatvenApyupacArAddheturiti, tathA upamAnamupamAsaivopamyaManena gavayena sazo'sau gauriti sAdRzyapratipattirUpaM, uktaJca - // 1 // "gAM dRSTavA'yamaraNye'nyaM, gavayaM vIkSate ydaa| bhUyo'vayavasAmAnyabhAjaM vartulakaNThakam // // 2 // tasyAmeva tvavasthAyAM, yadvijJAnaM prvrtte| pazunaitena tulyo'sau, gopiNDa iti sopmaa|" iti, athavA zrutAtidezavAkyasya samAnArthopalambhanesaMjJAsaMjJisambandhajJAnamupamAnamucyata iti, Agamyante-paricchidyante arthA anenetyAgamaH-AptavacanasampAdyo viprakRSTArthapratyayaH, uktnyc||1|| "dRSTeSTAvyAhatA vAkyAtparamArthAbhidhAyinaH / tattvagrAhitayotpannaM, mAnaM zAbdaM prakIrtitam / / ___ aaptopjnymnullngymdhssttessttvirodhkm| tattvopadezakRt sArva, zAstraM kApathaghaTTanam / / " iti, // 2 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 sthAnAGga sUtram 4/3/360 ihAnyathA'nupapannatvalakSaNahetujanyatvAdanumAnameva kArye kAraNopacArAddhetuH, sa ca caturvidhaH, caturbhaGgIrUpatvAt, tatra asti-vidyate taditi-liGgabhUtaM dhUmAdivastu itikRtvA asti saH-agnyAdikaHsAdhyo'rtha ityeva heturitianumAnaM, tathAasti tadagnyAdikaMvastvatonAstyasau tadviruddhaH zItAdirartha ityevamapi heturanumAnamiti, tathA nAstitadagnyAdikamataHzItakAle'sti sa zItAdirartha ityevamapi heturanumAnamiti, tathA nAsti tavRkSatvAdikamiti nAsti ziMzapAtvAdiko'rthaityapiheturanumAnamiti, ihacazabdekRtakatvasyAstitvAdastyanityatvaMghaTavattathA dhUmasyAstitvAdihAstyagnirmahAnasaivetyAdikaMsvabhAvAnumAnaMkAryAnumAnaJcaprathamabhaGgakena sUcitam 1, tathA agnerastitvAdbhUmAstitvAdvA nAsti zItasparza ityAdi viruddhopalambhAnumAnaM viruddhakAryopalambhAnumAnaJca, tathA'gnedhUmasya vA'stitvAnnAsti zItasparzajanitadantavINAromaharSAdiH puruSavikAromahAnasavadityAdikAraNaviruddhopalambhAnumAnamkAraNaviruddhakAryopalambhAnumAnaM ca dvitIyabhaGgakenAbhihitaM 2, tathA chatrAderagnervA nAstitvAdastikvacitkAladivizeSe AtapaH zItasparzo vA pUrvopalabdhapradeza ivetyAdikaM viruddhakAraNAnupalambhAnumAnaM viruddhAnupalammAnumAnazca tRtIyabhaGgakenopAttaM3 tathA darzanasAmagyAM satyAMghaTopalambhasya nAstitvAnnAstIha ghaTo vivakSitapradezavadityAdi svabhAvAnupalabdhyanumAnaMtathAdhUmasya nAstitvAnnAstyavikalodhUmakAraNakalApaH pradezAntaravadityAdi kAryAnupalabdhyanumAnam, tathA vRkSanAstitvAt, ziMzaSAnAstItyAdi vyApakAnupalambhAnumAnaM tathA'grenAstitvAdbhUmo nAstItyAdi kAraNAnupalambhAnumAnaJca caturthabhaGgakenAvaruddhamiti, na ca vAcyaM na jainaprakiyeyaM, sarvatra jainAbhimatAnyathAnupapannatvarUpasya hetulakSaNasya vidymaantvaaditi| anantaraM hetuzabdena jJAnavizeSa uktastadadhikArAd jJAnavizeSanirUpaNAyAha - mU. (361) caubihe saMkhANe paM020-paDikammaM 1 vavahAre 2 rajjU 3 rAsI 4aholege NaMcattAri aMdhagAraM kareMti, taM0 - naragAneraiyA pAvAIkammAiMasubhA poggalA 1, tiriyalogeNaM catAri ujjotaM kareMti, taM0 - caMdA sUrA maNi josI 2, uDDaloge NaM catAri ujjotaM kareMti, taM0 - devA 1 devIo 2 vimANA 3 AbharaNA 4,3 // vR. 'caubihe' ityAdi, saGkhyAyate-gaNyate aneneti saGkhyAnaM gaNitamityarthaH, tatraparikarma saGkalanAdikaM pATIprasiddhaM, evaM vyavahAro'pi mizrakavyavahArAdiranekadhA, rajjuriti rajjugaNitaM kSetragaNitamityarthaH, rAziriti trairAzikapaJcarAzikAdIti / rajuriti kSetragaNitamuktamiti kSetrasambandhAllokalakSaNakSetrasya tridhA vibhaktasyAndhakArodyotAvAzritya sUtratrayeNa prarUpaNAmAha ___'ahe' ityAdi sugamaM, kintu adholeke-uktalakSaNe catvAri vastUnIti gamyate narakAnarakAvAsA nairayikA-nArakA ete kRSNasvarUpatvAt andhakAraM kurvanti, pApAni karmANi jJAnAvaraNAdIni mithyAtvAjJAnAlakSaNabhAvAndhakArakAritvAdandhakAraM kurvantItyucyate, athavA andhakArasvarUpeadholekeprANinAmutpAdakatvenapApAnAMkarmaNAmandhakArakartRtvamiti, tathAazubhAH pudgalAH-tamizrabhAvena pariNatAiti / 'maNi'ttimaNayaH-candrakAntAyAH, 'joi'ttijyotiragniriti sthAnaM-4 - uddezakaH-3 samAptaH
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 - // 1 // sthAnaM-4, - uddezakaH -4 sthAnaM-4-uddezakaH-4 vR.vyAkhyAtastRtIyoddezakaH, tadanantaraMcaturthaArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake vividhA bhAvAzcatuHsthAnakatayoktA ihApi ta eva tathaivocyanta ityevaMsambandhasyAsyoddezakasyedamAdisUtraM mU. (362) cattAri pasappagA paM0 taM0 - anuppannANaM bhogANaM uppAettA ege pasappae puvvuppannANaM bhogANaM avippatogeNaM ege pasappate anuppannANaM sokkhANaM uppAittA ege pasappae puvvuppannAnaM sokkhANaM avippaogeNaM ege psppe| vR. 'cattAripasappage'tyAdi, asyacAnantarasUtreNa sahAyaMsambandhaH-anantarasUtredevA devyazca nirdiSTAH, te ca bhogavantaH sukhitAzca bhavantIti bhogAn sukhAni cAzritya prasarpakabhedAbhidhAnAyedamucyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA-prakarSeNa sarpanti-gacchantibhogAdyarthaM dezAnudezasaJcaranti ArambhaparigrahatovA vistAraM yAntItiprasarpakAH, 'anuppannANaM'tidvitIyArtheSaSThItianutpannAnasampannAna bhogAna-zabdAdIna tatkAraNadraviNAGganAdInavA 'uppAitta'ttiutpAdayituM sampAdanAya athavA'nutpannAnAMbhogAnAmutpAdayitA-utpAdakaHsan ekaH ko'piprasarpati-pragacchati, prasarpako, vA pragantA bhavatIti gamyate, prasarpayanti ca bhogAdyarthino dehinaH, uktaJca "dhAvei rohaNaM tarai sAgaraMbhamai giriniguMjesu / mArei baMdhavaMpihu puriso jo hojja dhnnluddho|| // 2 // aDai bahuM vahai bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dhittttho| kulasIlajAtipaccayaTTiiMca lobhadduo cayai / / '' iti, tathApUrvotpannAnAMpAThAntareNapratyutpannAnAMvA 'avippaogeNaM tiaviprayogAyarakSaNArthamiti 'saukhyAnA miti bhogasampAdyAnandavizeSANAM, zeSaM sugm|bhogsaukhyaarthnyc prasarpantaH karmabaddhavA nArakatvenotpadyanta iti nArakAnAhArato nirUpayannAha - mU. (363) neratitANaMcauvvihe AhAre paM0 taM0-iMgAlovame mumbharomesItale himasItale, tirikkhajoNiyANaM caubihe AhAre paM0 20 - kaMkovame bilovabhe pANamaMsovame puttamaMsovame, maNussANaM caubvihe AhAre paM0 taM0 - asaNe jAva sAtime, devANaM cauvihe AhAre paM0 taM0 - vanamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phaasmNte|| vR. 'neraiyANa'mityAdi vyaktaM, kevalaM aGgAropamaH alpakAladAhatvAt murmuropamaH sthiirataradAhatvAt zItalaHzItavedanotpAdakatvAt himazItalo'tyantazIlatavedanAjanakatvAt adho'dhitikrmiti|aahaaraadhikaaraatirygmnussydevaanaamaahaarniruupnnaaysuutrtryN-'tirikkhjonniyaann'mityaadi vyaktaM, navaraM kaGkaH-pakSivizeSaH tasyAhAreNopamA yatra sa madhyapadalopAt kaGkopamaH, ayamartho-yathA hi kaGkasya durjaro'pisvarUpeNAhAraHsukhabhakSyaH sukhapariNAmazca bhavati evaM yastirazcA subhakSaH sukhapariNAmazca sa kaGkopamaiti, tathA bile pravizadravyaM bilamevatenopamA yatrasa tathA, bile hialabdharasAsvAdaMjhagiti yathA kila kiJcitpravizati evaM yasteSAM galabile pravizatisatathocyate, pANo-mAtaGgastanmAMsamaspRzyatvenajugupsayA duHsvAdyasyAdevaMyasteSAMduHkhAdyaH sa pANamAMsopamaH, putramAMsaM tu snehaparatayA duHkhAdyataraM syAdevaM yo duHkhAdyataraH saputramAMsopamaH,
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 sthAnAGga sUtram 4/4/363 krameNa caite zubhasamAzubhazubhatarA veditavyAH, varNavAnityAdI prazaMsAyAmatizAyane vaamtubiti| AhAro hi bhakSaNIya iti bhakSaNAdhikArAdAzIviSasUtraM, sugamaJcedaM, navaraM mU. (364) cattAri jAtiAsIvisA paM0 taM0 - vicchutajAtIyAsIvisaM maMDukkajAtIyAsIvise uragajAtIyAsIvise manussajAtiAsIvise, vicchuyajAtiAsIvisassa NaM bhaMte ! kevaie visae pannatte?, pabhU NaM vicchuyajAtiAsIvise addhabharahappamANamettaM bodi viseNaM visapariNayaM visaTTamANiM karittae visae se visaThThatAe no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA kareMti vA karissaMti vA, maMDukkajAtiAsIvisassa pucchA, pabhU NaM maMDukkajAtiAsIvise bharahappamANemettaM bodi viseNaMvisaTTamANiM, sesaMtaMceva jAvakaressaMtivA, uragajAti pucchA, pabhUNaMuragajAtiAsIvise jaMbUddIvapamANamettaM bodiM viseNa sesaM taM ceva jAva karessaMti vA, manussajAtipucchA, pabhUNaM manussajAtiAsIvisesamatakhettapamANamettaMbodiviseNaM visapariNataMvisaTTamANikarettae, visate se visaThThatAte no cevaNaMjAva karissaMti vaa| vR. 'AsIvisa'ttiAzyo-daMSTrAstAsu viSaM yeSAM teAzIviSAH, teca karmatojAtitazca, tatra karmatastiryaGganuSyAH kuto'pi guNAdAzIviSAH syuH devAzcAsahasrArAcchApAdinA paravyApAdanAditi, uktnyc||1|| "AsI dADhA taggamahAvisA''sIvisA duviha bheyaa| te kammajAibheeNa negahA cuvvihviggppaa||" iti, jAtita AzIviSA jAtyAzIviSAH-vRzcikAdayaH, 'kevaiya'tti kiyAn viSayogocaro viSasyeti gamyate, prabhuH-samarthaH, arddhabharatasya yatpramANaM-sAtirekatriSaSTyadhikayojanazatadvayalakSaNaM tadeva mAtrA-pramANaM yasyAH sA'rddhabharatapramANamAtrA tAM bondi-zarIra viSeNasvakIyAzIprabhaveNa karaNabhUtena viSapariNatAM-viSarUpApannAM viSaparigatAmiti kvacitpAThe tadvyAptAmityarthaH, "visaTThamANiM' vikasantIM vidalantI 'kartuM vidhAtuM viSaH saH-gocaro'sau athavA 'se' tasya vRzcikasya, viSamevArtho viSArthastadbhAvastattA tasyA viSArthatAyAH-viSatvasya tasyAM vA 'no ceva'tti naivetyarthaH "sampattyA' evaMvidhabondisamprAptidvAreNa 'karisutti akAryurvRzcikA iti gamyate,ihacaikavacanaprakame'pibahuvacananirdezovRzcikAzIviSANAM bahutvajJApanArthaM, evaM kurvanti kariSyanti, trikAlanirdezazcAmISAMkAlikatvajJApanArthaH, samayakSetraM-manuSyakSetraM viSaparimANo hi vyAdhiriti tadadhikArA vyAdhibhedAnAha - mU. (365) caubihe vAhI paM0 taM0 - vAtite pittite siMbhite satrivAtite, cauvihA tigicchA paM0 taM0 - vijo osadhAI Aure paricArate / vR. 'caubvihe'ityAdi kaNThyaM, kevalaM vAto nidAnamasyeti vAtikaH evaM sarvatra navaraM sanipAtaH-saMyostrago dvayoyANAM veti, vAtAdisvarUpaM caitt||1|| "tatra rUkSo 1 laghuH 2 zItaH 3 kharaH 4 sUkSma 5 zcalo 6'nilH| pittaM sasneha 1 tIkSNo 1SNaM 3 ladhu 4 vizraM 5 saraM 6 dravam7
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 4, - uddezaka: -4 - // 2 // kapho guru 1 himaH 2 snigdhaH 3 prakledI 4 sthira 5 picchilaH 6 / sannipAtastu saGkIrNalakSaNo duvyAdimIlakaH - vAtAdInAM kAryANi punarimAni"pAruSyasaGkocanatodazUlazyAmatvamaGgavyathaceSTabhaGgAH / suptatvazItatvakharatvazoSAH, kamrmmANi vAyoH pravadanti tajjJAH parivasvedavidAharAgA, vaigandhyasaGkaledavipAkakopAH / pralApamUrcchAbhramipItabhAvAH, pittasya karmANi vadanti tajjJAH zvetatva zItatvagurutvakaNDUsnehopadehastimitatvalepAH / utsedhasampAtacirakriyAzca, kaphasya karmANi vadanti tajjJAH " iti / anantaraM vyAdhiruktaH, adhunA tasyaiva cikitsAM cikitsakAMzca sUtradvayenAhamU. (366) cattAri tigicchagA paM0 - Atatigicchate bAmamege No paratigicchate 1 paratigicchae nAmamege 4, 2, / cattAri purisajAyA paM0 taM0 vaNakare nAmamege no vaNuparibhAsI vaNaparimAsI nAmamege no vaNakare ege vaNakarevi vaNaparimAsIvi ege no vaNakare no vaNaparimAsIvi 1, cattAri purisajAyA paM0 taM0-vaNakare nAmamege no vaNasArakkhI 4, 2, cattAri purisajAyA paM0 taM0-vaNakare nAmaM ege No vaNasaMrohI 4, 3, 119 11 // 2 // // 3 // 287 cattAri vaNA paM0 taM0-aMtosalle nAmamege no bAhiMsalle 4, 1, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - aMtosalle nAmamege no bAhiMsalle 4, 2, cattAri vaNA paM0 taM0 - aMto duTTe nAmaM ege no bAhiM duTThe bAhiM duTThe nAma ege no aMko 4, 3, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - aMto duTTe nAmamege no bAhiM duTThe 4, 4, cattAri purisajAyA paM0 taM0 - setaMse nAmamege seyaMse seyaMse nAmagege pAvaMse pAvaMse nAmaM eMge seyaMse pAvaMse nAmamege pAvaMse, 1, cattAri purisajAyA paM0 taM0 -setaMse nAmamege setaMsetti sAlisae setaMse nAmamege pAvaMsetti sAlisate 4, 2, cattAri purisA paM0 taM0- setaMsetti nAmamegese- taMsetti mannati setaMsetti nAmamege pAvaMsetti mannati 4, 3, cattAri purisajAtA paM0 taM0- seyaMse nAmamege seyaMsetti sAlisate mannati setaMse nAmamege pAvaMsetti sAlisate mannati 4, 4, cattAri purisajAtA paM0 taM0 - AghavatittA nAmamege no paribhAvatittA paribhAvatittA nAmamege no AdhavatittA 4, 5, cattAri purisajAyA paM0 taM0-AdhavattitA nAmamege no uMchajIvisaMpanne uMchajIvi saMpanne nAmamege no AdhavaittA 4, 6, cauvvihA rukkhaviguvvaNA paM0 taM0-pavAlattAe pattattAe puSphattAe phalattAe / vR. 'cauvvihe' tyAdi, kaNThyaM, navaraM cikitsA - rogapratIkArastasyAzJcAturvidhyaM kAraNabhedAditi, etatsUtrasaMvAdakamuktamaparairapi 119 11 "bhiSag 1 dravyANyu 2 pasthAtA 3, rogI 4 pAdacatuSTayam / cikitsitasya nirddiSTaM, pratyekaM taccaturguNam
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 // 2 // // 3 // 119 11 sthAnAGga sUtram 4/4/366 dakSo 1 vijJAtazAstrArtho 2, dRSTakarmmA 3 zuci 4 bhiSak / bahukalpaM 1 bahuguNaM 2, sampannaM 3 yogyamauSadham 4 anuraktaH 1 zuci 2 rdakSo 3, buddhimAn 4 paricArakaH / ADhyo 1 rogI bhiSagvazyo 2, jJApakaH 3 sattvavAnapi 4" - iti, iyaM dravyarogacikitsA mohabhAvarogacikitsA tvevaM, - 'nivvigai nibbalome tauddhavANameva ubbhAme / veyAvacAhiMDaNa maMDalikappaTThiyAharaNaM " iti cikitsakA dravyato jvarAdirogAn prati bhAvato rAgAdIn pratIti, tatrAtmano jvarAdeH kAmAdervAcikitsakaH-pratikarttetyAtmacikitsaka iti / athAtmacikitsakAn bhedataH sUtratrayeNAha 'cattAri' tyAdi kaNThyaM, navaraM vraNaM dehe kSataM svayaM karoti rudhirAdinirgAlanArthamiti vraNakaro no-naiva vraNaM parimRzatItyevaMzIlo vraNaparimarzItyekaH, anyastvanyakRtaM vraNaM parimRzati na ca tat karotIti, evaM bhAvavraNaM-aticAralakSaNaM karoti kAyena na ca tadeva parimRzati-DasapunaH punaH saMsmaraNena spRzati, anyastu tatparimRzyatyabhilASAnna ca karoti kAyataH saMsArabhayAdibhiriti, vraNaM karoti na ca tatpaTTabandhAdinA saMrakSati, anyastu kRtaM saMrakSati na ca karoti, bhAvavraNaM tvAzrityAticAraM karoti na ca taM sAnubandhaM bhavantaM kuzIlAdisaMsargatannidAnaparihAratorakSatyeko'nyastu pUrvakRtAticAraMnidAnaparihArato rakSati navaM ca na karoti, 'no' naiva vraNaM saMrohayatyauSadhadAnAdineti vraNasaMrohI, bhAvavraNApekSayA tu no vraNasaMrohI prAyazcittApratipatteH, vraNasaMrohI pUrvakRtAticAraprAyazcittapratipattyA, no vraNakaro'pUrvAticArAkAritvAditi / uktA AtmacikitsakAH, atha cikitsyaM vraNaM dRSTAntIkRtya puruSabhedAnAha 'cattArI' tyAdi catuHsUtrI, sugamA, navaraM, antaH madhye zalyaM yasya adRzya mAnamityarthaH tattathA, 'bAhiM salle' tti yacchatyaM vraNasyAntaralpaM bahistu bahu tadbahiriva bahirityucyate, anto bahiH zalyaM yasya tattathA, yadi punaH sarvathaiva tattato bahiH syAt tadA zalyataiva na syAd, udhdhR tatve vA bhUtabhAvitayA syAdapIti 2, yatra punarantarbahu bahirapyupalabhyate tadubhayazalyaM 3 caturthaH zUnya iti 4, gurusamakSamanAlocitatvenAntaH zalyam-aticArarUpaM yasya sa tathA, bahiH zalyaM AlocitatayA yasya tattathA, antarbahizca zalyamAlocitAnAlocitatvena yasya sa tathA, caturthaH zUnyaH / antarduSTaM vraNaM lUtAdidoSataH, na bahI rAgAdyabhAvena saumyatvAt 4, puruSastu antarduSTaH zaThatayA saMvRtAkAratvAnna bahirityekaH, anyastu kAraNenopadarzitavAkpAruSyAditvAdbahiriveti / puruSAdhikArAt tadmetapratipAdanAya SaTsUtrI kaNThyA ca, kintu atizayena prazasyaH zreyAnekaH prazasyabhAvaH sadbodhatvAt punaH zreyAn prazastAnuSThAnatvAt sAdhuvadityekaH 1 anyastu zreyAMstathaiva atizayena pApaH pApIyAn, sacAviratatvena duranuSThAyitvAditi 2 anyastu pApIyAn bhAvato mithyAtvAdibhirupahatatvAt kAraNavazAt sadanuSThAyitvAcca zreyAn udAyinRpamArakavat 3 caturthaH sa eva kRtapApa iti 4, athavA zreyAn gRhasthatve niSkramaNakAle vA punaH zreyAn pravrajyAyAM vihArakAle vetyevamanye'pi / zreyAneko bhAvato dravyatastu zreyAn prazasyatara ityevaMbuddhijanakatvena sadhzakaH - anyena zreyasA tulyo na tu sarvathA zreyAnevetyekaH 1, anyastu bhAvataH zreyAnapi dravyataH
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH -4 289 pApIyAnityevaMbuddhijanakatvena sadhzakaH - anyena pApIyasA samAno na tu pApIyAneveti dvitIyaH 2, bhAvataH pApIyAnapyanyaH saMvRtAkAratayA zreyAnityevaMbuddhijanakatayA sadhzako'nyena zreyaseti tRtIyaH, caturthaH sujJAnaH / zreyAnekaH sadvRttatvAt zreyAnityevamAtmanAM manyate yathAvadbodhAt lokena vA manyate vizadasadanuSThAnAda, iha ca mannijjaitti vaktavye prAkRtatvena mannaItyuktam, zreyAnapyanya AtmanyaruciparAyaNatvAt pApIyAnityAtmAnaM manyate, sa eva vA pUrvopalabdhataddoSeNa janena manyate dhDhaprahArivat 1 pApIyAnapyaparo mithyAtvAdyupahatatayA zreyAnityAtmAnaM manyate, kutIrthikavat, tadmaktena veti 2, pApIyAnanyo'viratikatvAt pApIyAnityAtmAnaM manyate, sadbodhatvAt, asaMyato vA manyate, saMyatalokeneti 3, zreyAneko bhAvato dravyatastu kiJcitsadanuSThAyitvAt zreyAnityevaMvikalpajanakatvena sazako'nyena zreyasA manyate - jJAyate janeneti vibhaktiparimaNAmAdvA sadhzakamAtmAnaM manyata iti evaM zeSAH 4, ' Aghavaitte 'ti AkhyAyakaH- prajJApakaH pravacanasya ekaH kazcinna ca pravibhAvayitAprabhAvayitA prabhAvakaH zAsanasya udArakriyApratibhAdirahitatvAt pravibhAjayitA vApravacanArthasya nayotsargAdibhirvvivecayiteti, athavA AkhyAyakaH sUtrasya pravibhAvayitA pravibhAjayitA vA'rthasyeti / AkhyAyaka ekaH sUtrArthasya na coJchajIvikAsampanno naiSaNAdinirata ityarthaH, sa cApadvataH saMvignaH saMvignapAkSiko vA, yadAha 11911 "hojjahu vasaNaM patto sarIradubballayAe asamattho / caraNakaraNe asuddhe suddhaM maggaM parUvejjA" // 2 // tathA - "osanno'vi vihAre kammaM siDhilei sulahabohI ya / caraNakaraNaM visuddhaM uvahaMto parUveMto ityekaH dvitIyo yathAcchandaH tRtIyaH sAdhuH caturtho gRhasthAdiriti, pUrvasUtre sAdhulakSaNapuruSasyAkhyApakatvoJchajIvikAsampannatvalakSaNA guNavibhUSoktA adhunA tatsAmyAdvR - kSavibhUSAmahA-'cauvvihe' tyAdi, athavA pUrvamuJchajIvikAsaMpannaH sAdhupuruSa uktaH, tasya ca vaikriya - labdhimatastathAvidhaprayojane vRkSaM vikurvato yadvidhA tadvikriyA syAttamAha- 'cauvvihe' tyAdi pAtanayaivoktArthaM, navaraM 'pravAlataye 'ti navAGkuratayetyarthaH ete hi pUrvoktA AkhyAyakAdayaH puruSAstIrthikA iti teSAM svarUpAbhidhAnAyAha mU. (367) cattAri vAtisamosaraNA paM0 taM0-kiriyAvAdI akiriyAvAdI annaNitAvAdI veNatiyAvAdI / neraiyANaM cattAri vAdisamosaraNA paM0 taM0-kiriyAvAdI jAva veNatitavAdI, evamasurakumArANavi jAva dhaNiyakumArANAM evaM vigaliMdiyavajjaM jAva vemANiyANaM / bR. vAdinaH- tIrthikAH samavasaranti - avatarantyeSviti samavasaraNAni - vividhamatamIlakAsteSAM samavasaraNAni vAdisamavasaraNAni, kriyAM- jIvAjIvAdirartho'stItyevaMrUpAM vadantIti kriyAvAdina AstikA ityarthaH teSAM yatsamavasaraNaM tatta evocyante abhedAditi, tanniSedhAdakriyAvAdino-nAstikA ityarthaH, ajJAnamabhyupagamadvAreNa yeSAmasti te ajJAnikAH ta eva vAdino'jJAnikavAdinaH, ajJAnameva zreya ityevaMpratijJA ityarthaH, vinaya eva vainayikaM tadeva niHzreyasAyetyevaMvAdino vainayikavAdina iti, etadbhedasaGkhyA ceyaM 3 19
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 sthAnAna sUtram 4/4/367 // 1 // "asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiiii| annANiya sattaTveNaiyAmaMca battIsA " iti, tatrAzItyAdhikaM zataM kriyAvAdinAM bhavati, idaM cAmunopAyenAvagantavyam-jIvAjIvazravasaMvarabandhanirjarApuNyApuNyamokSAkhyAnnavapadArthAn viracayya paripATyAjIvapadArthasyAdhaH svaparabhedAvupanyasanIyau tayoradho nityAnityabhedI tayorapyadhaH kAlezvarAtmaniyatisvabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH, punazcetthaM vikalpAH kartavyAH-astijIvaHsvato nityaHkAlataityeko vikalpaH, vikalpArthazcAyaM-vidyate khalvayamAtmA svena rUpeNa na parApekSayA hUsvatvadIrghatve iva nityazca kAlavAdinaH, uktenaivAbhilApenadvitIyo vikalpa IzvarakAraNinaH, tRtIyovikalpaAtmavAdinaH 'puruSa evedaM gni' mityAdipratipatturiti, caturtho niyativAdinaH, niyatizca-padArthAnamavazyantayA yadyathAbhavaneprayojakakatrIti paJcamaH svabhAvavAdinaH, evaM svataityajahatA labdhAH paJcavikalpAH, parata ityanenApi paJcaiva labhyante, tatra parata ityasyAyamarthaH-iha sarvapadArthAnAM pararUpApekSaH svarUpaparicchedoyathAhUsvatvAdyapekSodIrghatvAdiparicchedaH, evamevacAtmanaH stambhakumbhAdInsamIkSya tadvayatirikte hi vastunyAtmabuddhiHpravartata ityato yadAtmanaH svarUpaMtatparata evAvadhAryate na svata iti, nityatvAparityAgena caitedaza vikalpAH, evamanityatvenApi dazaiva, evaM viMzatirjIvapadArthena labdhAH ajIvAdiSvapyaSTasvevameva pratipadaMviMzatirvikalpAnAmatoviMzatirnavaguNA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti, ete ca vikalpA ekaikazo na labhyante shiilaanggvditi| ___ tathAakriyAvAdinAMtucaturazItirdraSTavyA, evaJceyaMpuNyApuNyavivarjitapadArthasaptakanyAsastathaiva jIvasyAdhaH svapararUpavikalpadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano nityAnityabhedau na staH, kAlAdInAMtupaJcAnAMSaSThI yacchAnyastayate, iyaMcAnabhisandhipUrvikA'rthaprAptiriti, paJcAdvikalpAbhilApaH-nAstijIvaH svataH kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvarAdibhirapi yacchAvasAnaiH sarve SaDvikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva vikalpA ityekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratyekaM dvAdaza vikalpAH, evaJca dvAdaza saptaguNAzcaturazItivikalpAH naastikaanaamiti| ajJAnikAnAMtusaptaSaSTirbhavati,iyaMcAmunopAyenadraSTavyA-tatrajIvAjIvAdInnavapadArthAn pUrvavat vyavasthApya paryante cotpattimupanyasyAdhaH sapta sadAdaya upanyasanIyAH, sattva 1 masattvaM 2 sadsattvaM 3 avAcyatvaM4 sadavAcyatvaM 5 asadavAcyatvaM 6 sadasadavAcyatva7miti, tata etenava saptakAH triSaSTiH, utpattestucatvAraevAdyA vikalpAH, tadyathA-sattva1masattvaMsadasattvaM3mavAcyatvaM 4 ceti, viSaSTimadhye kSiptAH saptaSaSTirbhavanti, vikalpAbhilApazvaivaM-ko jAnAti jIvaH sanniti kiMvAtena jJAtenetyeko vikalpaH,vamasadAdayo'pivAcyAH, tathA satI bhAvotpattiriti kojAnAti kiMvA'nayA jJAtayA? evamasatI sadasatI avaktavyAceti, satvAdisaptabhaGgazcAyamarthaH-svarUpamAtrApekSayA vastunaH sattvaM pararUpamAtrApekSayA tvasattvaM 2 tathA ekasya ghaTAdidravyadezasya grIvAdeH sadbhAvaparyAyeNa grIvAtvAdinA''diSTasya sattvAt tathA ghaTAdidravyadezasyaivAparasya budhnAderasadbhAvaparyAyeNa vRttatvAdinAparagataparyAyeNaivAdiSTasyAsattvAdvastunaHsadasattvam 3 tathA sakalasyaivAkhaNDitasya For
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 sthAnaM-4, - uddezakaH -4 ghaTAdivastuno'rthAntarabhUtaiH paTAdiparyAyanijaizcorddhakuNDalauSThAyatavRttagrIvAdibhiryugapadvivakSitasya sattvenAsattvena vA vaktumazakyatvAt tasyaghaTAdevyasyAvaktavyatvam 4, tathAghaTAdidravyasyaikadezasya sadmAvaparyAyairAdiSTasya sattvAdaparasya svaparaparyAyayugapadAdiSTatayA sattvenAsatvena vA vaktumazakyatvAt ghaTAdidravyasya sadavaktavyatvamiti 5, tathA tasyaiva ghaTAdidravyasyaikadezasya paraparyAyairAdiSTasyAsattvAdaparadezasya svaparaparyAyairyugapadAdiSTatvena tathaiva vaktumazakyatvAt tasya ghaTAderasadavaktavyatvam 6, tathA ghaTAdidravyasyaikadezasya svaparyAyairAdiSaTatve nasattvAdaparasya paraparyAyairAdiSTatayAasattvAdanyasya svaparaparyAyairyugapadAdiSTasyatathaiva vaktumazakyatvenAvaktavyatvAt tasya ghaTAdidravyasya sadasadavaktavyatvamiti 7, iha ca prathamadvitIyacaturthA akhaNDavastvAzritAH zeSAzcatvAro vastudezAzritA darzitAH, tathA'nyaistRtIyo'pi vikalpo'khaNDavastvAzritaevoktaH,tathAhi-akhaNDasyavastunaHsvaparyAyaH paraparyAyaizca vivakSitasya sadasattvamiti, ata evAbhihitamAcAraTIkAyAm - ___"iha cotpattimaGgIkRtyottaravikalpatrayaM na sambhavati, padArthavayavApekSatvAt tasyotpatezvAvayavAbhAvA"diti, evama jJAnikAnAM saptaSaSTirbhavatIti / vainayikAnAM ca dvAtriMzat, sA caivamaseyA-suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRNAM pratyekaM kAyena vAcA manasA dAnena ca dezakAlopapannena vinayaH kArya ityete catvAro bhedAH surAdiSvaSTAsu sthAneSu bhavanti, te caikatra mIlitA dvAtriMzaditi, sarvasaGkhyA punareteSAM trINi zatAni triSaSTayadhikAnIti, uktaJca puujyaiH||1|| "AstikamatamAtmAdyA 9 nityAnityAtmakA nava pdaarthaaH| kAlaniyatisvabhAvezvarAtmakRtakAH svaparasaMsthAH kaalyhcchaaniytiishvrsvbhaavaatmnshcturshiitiH| nAstikavAdigaNamataMna santi sapta svaparasaMsthAH // 3 // ajJAnikavAdimataM navajIvAdIn sadAdisaptavidhAn / __ bhAvotpattiM sadasadvaighA'vAcyAJca ko vetti? // 1 // vainayikamataM vinayazcetovAkAyadAnataH kAryaH / suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu sadA" iti, etAnyeva samavasaraNAni caturviMzatidaNDake nirUpayannAha- 'neraiyANa' mityAdi sumamaM, navaraM nArakAdipaJcendriyANAM samanaskatvAcatvAryapyetAni sambhavanti, 'vigaleMdiyavajjaM'ti ekdvitricturindriyaannaammnsktvaannsmbhvntitaaniti|purussaadhikaaraatpurussvishessprtipaadnaay prAyaH sadRSTAntasUtrANi puruSasUtrANi tricatvAriMzataM cattAri mehe'tyAdItyAha, - mU. (368) cattAri mehA paM0 taM0-gajittA nAmamege no vAsittA vAsittA nAmamege no gajittA ege gajittAvi vAsittAvi ege no gajittA no vAsittA 1, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-gajittA nAmamegenovAsittA4, 2, cattArimehA paM020-gajittAnAmamegeno vijuyAittA vijuyAittA nAmamege4, 3, evAmeva cattAripurisajAyA paM0taM0 gajittA nAmamegeno vijuyAittA 4,4, ___cattAri mehA paM0 taM0-vAsittA nAmamege no vijuyAittA 4, 5, evAmeva cattAri purisa0
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 sthAnAGga sUtram 4/4/368 vAsittA nAmamege no vijuyAittA 4, 6, cattAri mehA paM0 taM0- kAlavAsI 4, 7, nAmamege no akAlavAsI evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0- kAlavAsI nAmamege no akAlavAsI 4, 8, cattAri mehA paM0 taM0-khettavAsI nAmamege no akhittavAsI 4, 9, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0- khettavAsI nAmamege No akhettavAsI 4, 10, cattAri mehA paM0 taM0 - jaNatittA nAmamege no nimmavaittA nimmavaittA nAmamege no jaNatittA 4, 11, evAmeva cattAri ammApiyaro paM0 taM 0 - jaNaittA nAmamege no nimmavaittA 4, 12, cattAri mehA paM0 taM0- desavAsI nAmamege no savvavAsI 4, 13, evAmeva cattAri rAyANo paM0 taM0-desAdhivatI nAmamege no savvAdhivatI 4, 14 vR. sugamAni ca, navaraM meghAH- payodAH garjitA garjikRt no varSitA - na pravarSaNakArIti 1, evaM kazcitpuruSo garjiteva, garjitA dAnajJAnavyAkhyAnAnuSThAnazatrunigrahAdiviSaye uccaiH pratijJAvAn no-naiva varSiteva varSitA varSako'bhyupagatasampadaka ityarthaH, anyastu kAryakarttA na coccaiH pratijJAvAniti, evamitarAvapi neyAviti 2 / 'vijuyAitta' tti vidyutkarttA 3, evaM puruSo'pi kazciduccaiH pratijJAtA na ca vidyutkAratulyasya dAnAdipratijJAtArtharambhADambarasya kartA'nyastu ArambhADambarasya karttA na pratijJAteti, evamanyAvapIti 4, varSitA kazcid dAnAdibhirna tu tadArambhADambarakarttA, anyastu viparIto'nya ubhayathA'nyo na kiJciditi 5-6, / kAlavarSI-avasaravarSIti evamanye'pi, 7, puruSastu kAlavarSIva kAlavarSI avasare dAnavyAkhyAnAdiparopakArArthapravRttika ekaH anyastvanyatheti, evaM zeSau 8, kSetraM dhAnyAdyutpattisthAnam 9, puruSastu kSetravarSIva kSetravarSI pAtre dAnazrutAdInAM nikSepakaH, anyo viparIto'nyastathAvidhavivekavikalatayA mahaudAryAt pravacanaprabhAvanAdikAraNato vA ubhayasvarUpo'nyastu dAnAdAvapravRttika iti 10, janayitA megho yo vRSTayA dhAnyamudgamayati, nirmApayitA, tu yo vRSTaiva saphalatA nayatIti 11, evaM mAtApitarAvapIti prasiddhaM, evamAcAryo'pi ziSyaM pratyupanetavya iti 12, - vivakSitabharatAdikSetrasya pAvRDAdikAlasya vA deze Atmano vA dezena varSatIti dezavarSI 1 yastu tayoH sarvayoH sarvAtmanA vA varSati sa sarvavarSIsa, anyastu kSetrato deze kAlataH sarvatrAtmano vA sarvvaH 2, athavA kAlato deze kSetrataH sarvatra 3 Atmano vA sarvataH 4, athavA Atmano dezena kSetrataH 5, kAlato vA sarvatra 6, athavA kSetrakAlato dezena AtmanaH sarvataH 7, athavA kSetrato deze, Atmano dezena kAlataH sarvatra 8, athavA kAlato deze Atmano dezena kSetrato na sarvatre 9 tyevaM navabhirvikalpairvarSati sa dezavarSI sarvavarSI ceti, caturthaH sujJAna iti 13, rAjA tu yo vivakSitakSetrasya meghavaddeza eva yogakSemakAritathA prabhavati sa dezAdhi - patirnasarvAdhipatiH sacapallIpatyAdiH, yastu na pallyAdau deze'nyatra tu sarvatra prabhavati sa sarvAdhipatirna dezAdhipatiryastUbhayatra sa ubhayAdhipatirathavA dezAdhipatirbhUtvA sarvAdhipatiryo bhavati vAsudevAdivat sa dezAdhipatizca sarvAdhipatizceti, caturtho rAjyabhraSTa iti 14, / mU. (369) cattAri mehA paM0 taM0-pukkhalasaMvaTTate pazune jImUte jinhe, pukkhalavaTTae NaM mahAmehe egeNaM vAseNa dasavAsasahassAiM bhAveti, pajjune NaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasa vAsasayAI bhAveti, jImUte NaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasavAsAiM bhAveti, jinhe NaM mahAmehe bahUhiM vAsehiM egaM
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 sthAnaM-4, - uddezakaH -4 vAsaMbhAveti vA na vA bhAvei 15, / / vR. 'pukkhale'tyAdi, 'egeNaM vAseNaM'tiekayAvRSTayA bhAvayatIti-udakasnehavatIM karoti dhAnyAdiniSpAdanasamarthAmitiyAvat bhuvamiti gamyate, jihnastu bahubhirvarSaNairekameva varSam-abdaM yAvat bhuvaM bhAvayati naiva vA bhAvayati rUkSatvAttajjalasyeti / atrAntare meghAnusAreNa puruSAH puSkalAvatasamAnAdayaH puruSAdhikAratatvAt abhyUhyAiti, tatrasakRdupadezenadAnenavA prabhUtakAlaM yAvacchubhasvabhAvamIzvaraMvAdehinaMyaH karotyasAvAdyameghasamAnaH, evaMstokatarastokatamakAlApekSayA dvitIyatRtIyameghasamAnau asakRdupadezAdinA dehinamalpakAlaM yAvadupakurvannanupakurvan vA caturthameghasamAna iti 15 / mU. (370) cattAri karaMDagA paM0 taM0- sovAgakaraMDate vesitAkaraMDate gAhAvatikaraMDate rAyakaraMDate 16, evAmeva cattAriAyariyApaM0 taM0-sovAgakaraMDamasamANe vesitAkaraMDagasamANe gAhAvaikakaraMDagasamANe rAyakaraMDagasamANe 17 / vR. karaNDako-vAbharaNAdisthAnaM janapratItaH, zvapAkakaraNDakaH-cANDAlakaraNDakaH, sa caprAyazcarmaparikarmopakaraNavardhAdicA~zasthAnatayA atyantamasAro bhavati, vezyAkaraNDakastu jatupUritasvarNAbharaNAdisthAnatvAt ki cittataH sAro'pivakSyamANakaraNDakApekSayAtvasAra eveti, gRhapatikaraNDakaH-zrImatkauTumbikakaNDakaH, saca viziSTamaNisuvarNAbharaNAdiyuktatvAtsArataraH, rAjakaraNDakastu amUlyaratnAdibhAjanatvAtsAratama iti 16, mU. (371) cattAri rukkhA pannattA taM0-sAle nAmamege sAlapariyAte sAle nAmamege eraMDapariyAe eraMDe04, 18, evAmeva cattAri AyariyA paM0 taM0- sAle nAmamege sAlaparitAte sAle nAmamege eraMDapariyAte eraMDe nAmamege04, 11 cattAri rukkhA paM0 taM0-sAle nAmamege sAlaparivAre04, 20 evAmeva cattAri AyariyA paM0 taM0-sAle nAmamege sAlaparivAre04, 21 vR. evamAcAryo yaH SaTprajJakagAthAdirUpasUtrArthadhArI viziSTakriyAvikalazca sa prathamaH atyantAsAratvAt, yastu duradhItazrutalavo'pi vAgADambareNa mugdhajanamAvarjayati sa dvitIyaH parIkSA'kSamatayA asAratvAdeva, yastu svasamayaparasamayajJaH kriyAdiguNayuktazca sa tRtIyaH sArataratvAt, yastusamastAcAryaguNayuktatayA tIrthakarakalpaH sacaturthaH sAratamatvAtsudharmAdivaditi 17, / mU. (372) sAladumamajjhayArejaha sAle nAma hoi dumraayaa| iya suMdaraAyarie suMdarasIse muneyavve // mU. (373) eraMDamajjhayAre jaha sAle nAma hoi dumraayaa| iya suMdaraAyarie maMgulasIse muneyatve // mU. (374) sAladumamajjhayAre eraMDe nAma hoti dumraayaa| iya maMgulaAyarie suMdarasIse mumeyavve // mU. (375) eraMDamajjhayAre eraMDe nAma hoi dumraayaa| iya maMgulaAyarie maMgulasIse muNeyavve // vR. sAlo nAmaikaH sAlAbhidhAnavRkSajAtiyuktasyAt sAlasyaiva paryAyA-dharmA
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 sthAnAGga sUtram 4/4/372 bahalacchAyatvAsevyatvAdayo yasya saH zAlaparyAya ityekaH, zAlo nAmaika iti tathaiva eraNDasyeva paryAyAdharmAabahalacchAvatvA''sevyatvAdayo yasyasaeraNDaparyAya iti dvitIyaH, eraNDonAmaika eraNDAbhidhAnavRkSajAtIyatvAtsAlaparyAyobahalacchAyatvAdidharmamayuktatvAdititRtIyaH, eraNDo nAmaikastathaiva eraNDaparyAyaH abahalacchAyatvAgheraNDadharmayuktatvAditi caturthaH 18, AcAryastu sAlaiva sAloyathAhi sAlojAtimAnevamAcAryo'pi yaH satkulaH sadgurukulazcasa sAla evocyate tathA sAlaparyAyaH-sAladharmA yathA hi sAlaH sacchAyatvAdidharmayukta evaM yo jJAnakriyAprabhavayazaHprabhRtiguNayukto bhavati sa tathocyate ityekaH, tathA sAlo nAmaika iti tathaiva eraNDaparyAyastUktaviparyayAditi dvitIyaH, evamitarAvapIti 19,tathAsAlastathaivasAla evaparivAraH-parikaro yasya sa sAlaparivAraH, evaM zeSatrayamiti 20,AcAryastusAla ivasAlo gurukulazrutAdibhiruttamatvAtsAlaparivAraHsAlakalpamahAnubhAvasAdhuparikaratvAt, tathAeraNDaparivAraH eraNDakalpaniguNasAdhuparikaratvAt evameraNDo'pi zrutAdibhihInatvAditi, caturthaH sujJAnaH, uktacaturbhaGgayA eva bhAvanArtha sAladume'tyAdi gAthAcatuSkaM, vyaktaM navaraM maGgulam-asundaraM 21, mU. (376) cattAri gacchA paM0 taM0-anusoyacArI paDisoyacArI aMtacArI majjhacArI, 22 evAmeva cattAri bhikkhAgA paM0 taM0-aNusoyacArI paDiyocArI aMtacArI majjhacArI, 23 cattArigolApaM020-madhusitthagolejaugole dArugolemaTTiyAgole, 24evAmeva cattAripurisajAyA paM0 taM0-madhusitthagolasamANe 4, 25 cattAri golApaM0 20-ayagole taugole taMbagole sIsagole, 26 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-ayagolasamANe jAva sIsagolasamANe, 27 cattAri golA paM020-hiranagole suvannagole rayaNagole vayaragole, 28 evAmeva cattAripurisajAyA paM0 taM0-hirannagolasamANejAva vairagolasamANe, 29 cattArivattApaM020-asipatte karapattekhurapatte kalambacIritApatte, 30 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-suMba kaDe vidalakaDe cammakaDe kaMbalakaDe, 32 evAmeva cattAripurisajAyApaM0 taM0-suMbakaDasamANejAva kaMbalakaDasamANe 33 vR.anuzrotasAcaratItyanuzrotazcArI-nadyAdipravAhagAmI evamanye trayaH22, evaMbhikSAkaHsAdhuH, yo hyabhigrahavizeSAdupAzrayasamIpAtkrameNakuleSubhikSateso'nuzrotazcArimatsyavadanuzrotazvArI prathamo, yastUkrameNa gRheSubhikSamANa upAzrayamAyAti sa dvitIyo, yastu kSetrAnteSubhikSatesa tRtIyaH, kSetramadhye caturthaH,23, madhusitthu-madanaMtasyagolo-vRttapiNDomadhusitthagola evamanye'pi, navaraMjatu-lAkSA dArumRttike prasiddha iti 24, yathaite golA mRdukaThinakaThinatarakaThinatamAHkrameNa bhavantyevaM ye puruSAH parISahAdiSu mRdudhdaSTeDhataraDhatamasattvA bhavanti te madhusitthagolasamAnA ityAdibhivyapadezaivyapadizyantaiti 25, ayogolAdayaH pratItAH 26, etaizcAyogolakAdibhiH krameNagurugurataragurutamAtyantagurubhiH ArambhAdivicitrapravRttyupArjitakarmabhArAyepuruSAbhavanti te'yogolasamAnA ityAdivyapadezavanto bhavanti pitRmAtUputrakalatragatasanehabhArato veti 27, ___ hiraNyAdigoleSu krameNAlpaguNaguNAdhikaguNAdhikataraguNAdhikatameSupuruSAH samRddhito jJAnAdiguNato vA samAnatayA yojyAH 28, patrANi-parNAni tadvAtanutayA yAni asyAdIni tAni patrANIti, asiH-khagaH sa eva patramasipatraM karapatraM-krakacaM yena dAru chidyate kSuraH-churaHsa eva patraMkSurapatraM, kadambacIriketi zastravizeSa iti 29, tatra drAkchedakatvAdaseyaH puruSo drAgeva
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 sthAnaM-4, - uddezakaH -4 snehapAzaM chinatti so'sipatrasamAnaH, avadhAritadevavacanasanatkumAracakravarttivat, yastu punaH punarucyamAnobhAvanAbhyAsAtsnehataruchintisakarapatrasamAnaH, tathAvidhazrAvakavat, karapatrasya higamanAgamanAbhyAMkAlakSepeNachedakatvAditi, yastu zrutadharmamArgo'pisarvathA snehacchedAsamartho dezaviratimAtramevapratipadyatesakSurapatrasamAnaH,kSurohi kezAdikamalpamevachinatIti, yastusnehacchedaM manorathamAtreNaiva karoti sa caturthaH aviratasamyagdRSTiriti, athavA yo gurvAdiSu zIghramandamadataramandatamatayA snehaM chinatti sa evamapadizyate 31, kambAdibhirAtAnavitAnabhAvena niSpAdyateyaHsakaTaH kaTaivakaTa ityupacArAttantvAdimayo'pi kaTa eveti, tatra 'suMbakaDe'tti tRNavizeSaniSpannaH 'bidalakaDe'tti vaMzazakalakRtaH 'cammakaDe'tti vardhavyUtamaJcakAdiH 'kaMbalakaDe'tti kambalameveti 32, eteSu cAlpabahubahutarabahutamAvayavapratibandheSu puruSA yojanIyAH, tathAhi-yasya gurvAdiSvalpaH pratibandhaH svalpavyasIkAdinApi vigamAt sa sumbakaTasamAna ityevaM sarvatra bhAvanIyamiti 33, mU. (377) caubvihAcauppayApaM0.0-egakhurAdukhurAgaMDIpadAsaNapphadA, 34 cauvvihA pakkhI paM0 20-cammapakkhI lomapakkhI samuggapakkhI vitatapakkhI, 35 cauvvihA khuDapANA paM0 20-beiMdiyA teiMdiyA cauridiyA saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyA 36 / vR.catuSpadAHsthalacarapaJcendriyatiryaJcaH ekaH khuraH pAde pAde yeSAMteekakhurAH-azvAdayaH, evaMdvau khurau yeSAMtetathA teca gAvAdayaH gaNDI-suvarNakArA-dInAmadhikaraNI gaNDikA tadvatpadAni yeSAMte tathAtehastyAdayaH 'saNapphaya'ttisanakhapadAH nAkharAH-siMhAdayaH, ihottarasUtradvayecajIvAnAM puruSazabdavAcyatvAt puruSAdhikArateti 34, carmamayapakSAH pakSiNazcamapakSiNo-valgulIprabhRtayaHevaMlomapakSiNo-haMsAdayaH samudgakavat pakSau yeSAM te samudgakapakSiNaH, samAsAnta in, te ca bahirdIpasamudreSu, evaM vitatapakSiNo'pIti 35, kSudrA-adhamAanantarabhave siddhabhAvAtprANA-ucchvAsAdimantaH kSudraprANAH saMmULUna nivRttAH sammUrchimAH, tirazcAM satkAyoniryeSAM te tathA tataH padatrayasya karmadhAraye satisammUrchimapaJcendriyatiryagyonikA iti bhavati 36, mU. (378) cattAri pakkhI paM0 20-nivattittA nAmamege no parivatittA parivaittA nAmaM ege no nivaittA ege nivatittAvi parivatittAviege no nivatittA no parivatittA, 37 evAmeva cattAri bhikkhAgA paM0 20-nivatittA nAmamege no parivatittA 4,38 // vR. nipatitA-nIDAdavatarItA-avatarItuM zakto nAmaikaH pakSI dhRSTatvAda- jJatvAdvA na tu parivrajitA-naparivrajituMzaktobAlatvAdityekaH, evamanyaH parivrajituMzaktaH puSTatvAnnatunipatituM bhIrutvA danyastUbhayathA caturthastUmayapratiSedhavAnatibAlatvAditi 37, nipatitA-bhikSAcaryAyAmavatarItA bhojanAdharthitvAnna tu parivrajitA-paribhramako glAnatvAdalasatvAllajjAlutvAdvetyekaH anyaH parivrajitAparibhramaNazIla AzrayAnnirgataH san na tu nipatitA-bhikSArthamavatarItumazaktaH sUtrArthasaktatvAdinA, zeSau spaSTau 38, mU. (379) cattAripurisajAyApaM020-nikaTTenAmamege nikkaThenikkaTTha nAmamegeanikkaTThe 4,39 cattAri purisajAyA paM0 taM0-nikkaDhe manAmamege nikkaTTappA nikaTTe nAmamege anikkaTTappA 4,
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 sthAnAGga sUtram 4/4/379 40 cattAri purisajAyA paM0 taM0- buhe nAmamege buhe buhe nAmamege abuhe 4, 41 cattAri purisajAyA paM0 taM0 - budhe nAmamege budhahiyae 4, 42 cattAri purisajAyA paM0 taM0- AyANukaMpate nAmamege no parAnukaMpate 4, 43 / vR. niSkRSTaH - niSkarSitaH tapasA kRzadeha ityarthaH punarnikRSTo bhAvataH kRzIkRtakaSAyatvAdevamanye traya iti 39, etadbhAva- nArthamevAnantaraM sUtraM niHkRSTaH kRzazarIratayA tathA niHkRSTaH AtmA kaSAyAdinirmmathanena yasya sa tathetyevamanye traya iti, athavA niHkRSTastapasA kRzIkRtaH pUrvaM pazcAdapi tathaivatyevamAdyasUtraM vyAkhyeyaM dvitIyaM tu yathoktameveti 40, budho budhatvakAryabhUtasatkriyAyogAt, uktaJca - " 11911 "paThakaH pAThakazcaiva ye cAnye tattvacintakAH / sarve vyasanino rAjan !, yaH kriyAvAn sa paNDitaH" iti, punarbudhaH savivekamanastvAdityekaH, anyo budhastathaiva abudhastvaviviktamanastvAt, aparastvabudho'satkriyatvAt budho vivekavaccittatvAccaturtha ubhayaniSedhAditi 41, anantarasUtreNaitadeva vyaktIkriyate budhaH satkriyatvAt, budhaM hRdayaM mano yasya sa budhahyadayo vivecakamanastvAt, athavA budhaH zAstrajJatvAt budhahRdayastu kAryeSvamUDhalakSatvAdityekaH, evamanye traya UhyAH 42, AtmAnukampakaH-AtmahitapravRttaH pratyekabuddhI jinakalpiko vA parAnapekSo vA nirghRNaH, parAnukampako niSThitArthatayA tIrthakaraH AtmAnapekSo vA dayaikaraso metAryavat, ubhayAnukampakaH sthavirakalpika ubhayAnanukampakaH pApAtmA kAlazaukarikAdiriti 43 / anantaraM puruSabhedA uktAH, adhunA tadvayApAravizeSaMtadvedasampAdyamabhidhitsaH sUtrasaptakamAha'cauvvihe saMvAse' ityAdi - mU. (380) cauvvihe saMvAse paM0 taM0-divve Asure rakkhase mANuse 1, cauvvidhe saMvAse paM0 taM0-deve nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati deve nAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati asure nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai asure nAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati 2, cauvvidhe saMvAse paM0 taM0-deve nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati deve nAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati rakkhase nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati rakkhase nAmamegaM rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati 4, 3, cauvvidhe saMvAse paM0 taM0-deve nAmamege devIe sAddhe saMvAsaM gacchati deve nAmamege maNussIhiM saddhiM saMvAsaM gacchati maNusse nAmamege devIhiM saddhiM saMvAsaM gacchati maNusse nAmamege maNussIi saddhiM saMvAsaM gacchati 4, cauvvidhe saMvAse paM0 taM0 asure nAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati asure nAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati 4, 5, cauvvidhe saMvAse paM0 taM0-asure nAmamege asurIe sadhdhi saMvAsaM gacchati asure nAmamege maNussIe saddhiM saMvAeM gacchati 4, 6, cauvvidhe saMvAse paM0 taM0-rakkhase nAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati rakkhase nAmamege mANusIe saddhiM saMvAsaM gacchati 4, 7, / vR. kaNThyaM, navaraM striyA saha saMvasanaM zayanaM saMvAsaH, dyauH svargaH tadvAsI devo'pyupacArAd dyaustatra bhavo divyo vaimAnikasambandhItyarthaH, asurasya bhavanapativizeSasyAyamAsura evamitarI,
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -4 297 navaraM rAkSaso-vyantaravizeSaH, caturbhaGgikAsUtrANi devAsuretyevamAdisaMyogataH SaD bhavanti! mU. (381) cauvihe avaddhaMse paM0 taM0-Asure Abhioge saMmohe devakibbise cauhiM ThANehiM jIvA AsurattAte kammaM pagareti, taM0-kovasIlatAte pAhuDasIla yAte saMsattatavokammeNaM nimittAjIvayAte, cauhiMThANehiMjIvA AbhiogattAtekammaMpagaretitaM0-attukkoseNaMparaparivAteNaM bhUtikammeNaM kouyakaraNeNaM, cauhi ThANehiMjIvA sammohattAte kammaMpagareti, taM0-ummaggadesaNAe maggaMtarAeNaM kAmAsaMsapao geNaM bhijjAniyANakaraNeNaM, cauhi ThANehiM jIvA devakibbisiyattAte kammaMpagareMtitaM0-arahaMtANaM avannaM vayamANe arahaMtapannattassadhammassa avannaM vayamANe AyariyauvajjhAyANamavannaM vadamANe cAuvanassa saMghassa avannaM vdmaanne|| vR. puruSakriyAdhikArAdevApadhvaMsasUtraM tatrApadhvaMsanamapadhvaMsaH-cAritrasya tatphalasya vA asurAdibhAvanAjanito vinAzaH, tatrAsurabhAvanAjanitaAsuraH, yeSuvA'nuSThAneSuvartamAno'suratvamarjayatitairAtmanovAsanamAsurabhAvanA, evaMbhAvanAntaramapi, abhiyogabhAvanAjanita AbhiyogaH, sammohabhAvanAjanitaHsAmmohaH, devakilbiSabhAvanAjanito daivakilbiSaiti, iha cakandarpabhAvanAjanitaH kAndo'padhvaMsaH paJcamo'sti, saca sannapi noktaH, catuHsthAnakAnurodhAd, bhAvanA hi paJcAgame'bhihitAH, Aha c||1|| "kaMdappa 1 devakivvisa 2 abhiogA 3 AsurA ya 4 saMmohA 5 / esA u saMkiliTThA paMcavihA bhAvaNA bhaNiyA " AsAJcamadhye yo yasyAM bhAvanAyAM vartatesatadvidheSugacchaticAritralezaprabhAvAd, uktnyc||1|| "jo saMjao'vi eyAsu appasatthAsu vaTTai khNci| so tavihesu gacchai suresu bhaio caraNahINA" iti, AsurAdirapadhvaMsa uktaH, sa cAsuratvAdinibandhana ityasurAdibhAvanAsvarUpabhUtAnyasurAditvasAdhanakarmaNAM kAraNAni sUtracatuSTayenAha 'cauhiM ThANohI'tyAdikaNThyaM, navaraMasureSubhavaAsuraH-asuravizeSastadmAvaH AsuratvaM tasmai AsuratvAya tadarthamityarthaH, athavA asuratAyai asuratayA vA karma-tadAyuSkAdiprakurvantikartumArabhante, tadyathA-krodhanazIlatayA-kopasvabhAvatvena prAbhRtazIlatayA-kalahanasambandhatayA saMsaktatapaHkarmaNA-AhAropadhizayyAdipratibaddhabhAvatapazcaraNena nimittAjIvanatayAtraikAlikalAbhAlAbhAdiviSayanimittopAttAhArAdhupajIvaneneti, aymrtho'nytraivmukt||1|| "anubaddhaviggahoviya saMsattatavo nimittmaaesii| nikkivanirAnukaMpo AsuriyaM bhAvaNaM kuNai" iti, tathAabhiyoga-vyApAraNamarhantItyAbhiyogyAH-kiGkaradevavizeSAstadmAvastattAtasyai tayA veti, AtmotkarSeNa-AtmaguNAbhimAnena paraparivAdena-paradoSaparikIrtanena bhUtikarmaNAMjvaritAdInAM bhUtyAdibhIrakSAdikaraNena kautukakaraNena-saubhAgyAdinimittaMparasnapanakAdikaraNeneti, iympyevmnytr||1|| "kouya bhUIkamme pasiNA iyare nimittmaajiivii| iDDirasasAyagaruo abhiogaMbhAvaNaM kuNai iti
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 sthAnAGga sUtram 4/4/381 tathA sammuhyatIti sammohaH-mUDhAtmA devavizeSa eva tadbhAvastattA tasyai sammohatAyai sammohatvAyasammohatayA veti, unmAdizanayA-samyagdarzanAdirUpabhAvamArgAtikrAntadharmaprathanena mArgAntarAyeNa-mokSAdhvapravRttatadvighnakaraNena, kAmAzaMsAprayogeNa-zabdAdAvabhilASakaraNena, 'bhijjatti lobho gRddhistena nidAnakaraNaM etasmAttapaHprabhRtezcakravAditvaM me bhUyAditi nikAcanAkaraNaM teneti, iympyevmnytr||1|| "ummaggadesao magganAsao mggvippddiivttii| moheNa ya mohettA saMmohaM bhAvaNaM kuNai" iti, devAnAM madhye kilbiSaH-pApo'ta evAspRzyAdidharmako devazcAsau kilbiSazceti vA devakilbiSaH zeSaM tathaiva, avarNaH-alAdhA asaddoSodghaTTanamityarthaH, aymrtho'nytraivmucyte||1|| "nANassa kevalINaM dhammAyariANa savvasAhUNaM / bhAsaM avanamAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai iti // iha kandarpabhAvanA noktA catuHsthAnakatvAditi, avasarazcAyamasyA iti sA prdrshyte||1|| "kaMdappe kukkuDae davasIle yAvihAsaNakare y| vimhAvitoya paraM kaMdappaM bhAvaNaM kuNai" iti, ayaJcApadhvaMsaH pravrajyAnvitasyetipravrajyAnirUpaNAya'caubvihApavvaje' tyAdi sUtrASTakaM mU. (382) cauvvihA pavvajjA paM0 taM0-ihalogapaDibaddhA paralokapaDibaddhA duhato logapaDibaddhA appaDibaddhA 1, caubihahA pavvajjA paM0 taM0-puraopaDibaddhA maggaopaDibaddhA duhato paDibaddhA apaDivaddhA 2, caubvihapavvajA paM0 20-ovAyapavvajA akhAtapavvajA saMgArapavvajA vihagagaipavvajjA 3, caubvihA pavvajA paM0 taM0-tuyAvaittA puyAvaittA bhoyAvaittA pUripUyAvaittA 4, / cauvihApavvajA paM0taM0-naDakhaiyAbhaDakhaiyAsIhakhaiyA siyAlakkhaiyA 5, caubvihA kisI paM0 20- vAviyA parivAviyA niMditA pariniMditA 6, evAmeva caubvihA pavvajA paM0 taM0-vAvitA parivAvitA niMditA pariniMditA7, caubvihA pavvajA paM020-dhannapuMjitasamANA dhanavirallitasamANA dhannavikkhittasamANA dhannasaGkaTTitasamANA 8, / vR. kaNThyaM, kintu ihalokapratibaddhA nirvAhAdimAtrArthinAM paralokapratibaddhA janmAntarakAmAdharthinAM dvidhAlokapratibaddhobhayArthinAMapratibaddhA viziSTasAmAyikavatAmiti / purataH-agrataH pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAhArAdiSu yA pratibaddha sA tathocyate, evaM mArgataHpRSThataH svajanAdiSu, dvidhA'pikAcit, apratibaddhApUrvavat / ovAya'ttiavapAtaH-sadgurUNAM sevA tato yA pravrajyA sA'vapAtapravrajyA, AkhyAtasya-pravrajetyAdhuktasya yA syAt sA''khyAtapravrajyA AryarakSitabhrAtuH phalgurakSitasyeveti, 'saMgAra'tti saGketastasmAdyA sA tathA metAryAdInAmivayadivAyadi tvaMpravrajasitadA'hamapItyevaM saGketatoyAsA tatheti, 'vihagagaitti vihagagatyA-pakSinyAyena parivArAdiviyogenaikAkino dezAntaragamanenacayAsAvihagagatipravrajyA, kvacid vihagapavvajetipAThastatravihagasyevetidhyamiti, vihatasyavA-dAriyAdibhiraribhirveti . 'tuyAvaitta'tti todaM kRtvA todayitvA-vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate, municandraputrasya ___
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4,- uddezakaH -4 299 sAgaracandreNeva sA tathocyate, 'uyAvaitta'tti kvacitpAThastatra ojo-balaM zArIraM vidyAdisatkaM vAtatkRtvA-pradarzya yAdIyatesAojayitvetyabhidhIyate, 'puyAvaitta'tti pluGgatA vitivacanAt plAvayitvA-anyatra nItvA''ryarAkSitavatpU, taM vA dUSaNavyapohena kRtvA yA sA pUtayitveti, 'vuyAvaitta'ttisambhASyagautamenakarSakavat, vacanaM vApUrvapakSarUpaMkArayitvA nigRhyacapratijJAvacanaM vAkArayitvA yAsAtathoktA, kvacit 'bhoyAvaitta'ttipAThastavamocayitvAsAdhunAtailArthadAsatvaprAptabhaginIvaditi, 'parivuyAvaitta'tti ghRtAdibhiH pariplutabhojanaH paripluta eva taM kRtvA pariplutayitvA suhastinA rakavat yA sA tathocyata iti / naTasyevasaMvegavikaladharmakathAkaraNopArjitabhojanAdInAM khaiya'ttikhAditaMbhakSaNaMyasyAM sA naTakhAditA, naTasyeva vA khaiva'ttisaMvegazUnyadharmakathanalakSaNo hevAkaH-svabhAvo yasyAM sA tathA, evaM bhaTAdiSvapi, navaraMbhaTa"tathAvidhabalopadarzanalabdhabhojanAdeH khAditAArabhaTavRttilakSaNahevAkovA siMhaHpunaHzauryAtirekAdavajJayopAttasya yathArabdhabhakSaNena vAkhAditAtathAvidhaprakRtirvA zrRgAlastunyagvRttoyapAttasyAnyAnyasthAnabhakSaNena vA khAditA tatsvabhAvo veti / kRSiH-dhAnyArthaM kSetrakarSaNam, 'vAviya'tti sakRddhAnyavapanavatI 'parivAviya'tti dvistrirvA utpATya sthAnAntarAropaNataH parivapanavatI zAlikRSivat, 'niMdiya'tti ekadAvijAtIyatRNAdyapanayanena zodhitA nidAtA, pariniMdiya'tti dvistrirvA tRNAdizodhaneneti, pravrajyA tu vAviyA sAmAyikAropaNena parivAviyA mahAvratAropaNena niraticArasya sAticArasya vAmUlaprAyazcittadAnataH, nindiyAsakRtaticAkAlocanena pariniMdiyApunaH punariti 'dhannapuMjiyasamANa'tti khale lUnapUnavizuddhapulIkRtadhAnyasamAnA sakalAticArakacavaraviheNa labdhasvasvabhAvatvAt ekA, anyA tu khalaka eva yadvirellitaM-visAritaM vAyunA pUnamapuJjIkRtaM dhAnyaM tatsamAnAyA hi laghunApiyatnena svasvabhAvaMlasyataiti, anyAtuyadvikIrNa-gokhurakSunnatayA vikSiptaM dhAnyaM tatsamAnA yA hi sahajasamutpannAticArakacavarayuktatvAt sAmagyantarApekSitayA kAlakSepalabhyasvasvabhAvA sA dhAnyavikIrNasamAnocyate, anyA tu yatsaGkarSitaM-kSetrAdAkarSitaM khalamAnItaM dhAnyaM tatsamAnA yA hi bahutarAticAropetatvAd bahutarakAlaprAptavyasvasvabhAvA sA dhAnyasaGkarSitasamAneti, iha ca puJjitAderdhAnyavizeSaNasya paranipAtaH praakRttvaaditi|| iyaJca pravrajyA evaM vicitrA saMjJAvazAdmavatIti saMjJAnirUpaNAya sUtrapaJcakaM mU. (383) cattAri sannAo paM0 taM0-AhArasannA bhayasannA mehuNasannA pariggahasannA 1, cauhi ThANehiM AhArasannA samuppajati, taM0-omakoTTatAte 1 chuhAveyaNijassa kammassa udaeNaM 2 matIte 3 tadaTThovaogeNaM 4, 2, cauhi ThANehiM bhayasannA samuppajati, taM0-hInasattattAte bhayaveyaNijassa kammassa udaeNaMmatIte taTThovaogeNaM 3, cauhi ThANehi mehuNasannA samuppajati, taM0-citamaMsasoNiyayAe mohaNijassa kammassa udaeNaMmatIte tadaTThovaogeNaM4, cauhi ThANehiM pariggahasannA samuppajai, taM0-avimuttayAe lobhaveyaNijassa kammassaudaeNaMmatIte tadaTThovaogeNaM vR. 'cattArI' tyAdi vyaktaM, kevalaM saMjJAnaM saMjJA-caitanyaM, taccAsAtavedanIyamohanIyakarmodayajanyavikArayuktamAhArasaMjJAditvena vyapadizyata iti, tatrAhArasaMjJA-AhArAbhilASaH
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 sthAnAGga sUtram 4/4/383 bhayasaMjJA-bhayamohanIyasampAdyo jIvapararimANo maithunasaMjJAvedodayajanito maithunAbhilASaH parigrahasaMjJA-cAritramohodayajanitaH parigrahAbhilASa iti, avamakoSThatayA-riktodaratayAmatyAAhArakathAzravaNAdijanitayA tdrthopyogen-sttmaahaarcintyeti| hInasattvatayA-sattvAbhAvena matiH-bhayavAzrivaNabhISaNadarzanAdijanitA buddhistayA tadarthopayogena-ihalokAdibhayalakSaNA-rthaparyAlocaneneti / cite-upacite mAMsazoNite yasya sa tathA tadbhAvastattA tayA citamAMsazoNitatayA matyA-suratakathAzravaNAdijanitabudhdhyA tadarthopayogena-maithunalakSaNArthAnucintaneneti / avimuktatayA-saparigrahatayA matyAsacetanAdiparigrahadarzanAdijanitabuddhA tdrthopyogen-prigrhaanucintneneti| mU. (384) cauvvihA kAmA paM0 taM0-siMgArA kaluNA bIbhatsA roddA, siMgArA kAmA devANaM kaluNA kAmA maNuyANaM bIbhatsA kAmA tirikkhajoNiyANaM roddA kAmA neriyaannN| vR.saMjJA hi kAmagocarAbhavantIti kAmanirUpaNasUtraM vyaktaJcaM, kintukAmAH-zabdAdayaH, zraGgArA devAnAM ekAntikAtyantikamanojJatvena prakRSTaratirasAspadatvAditi, ratirUpo hizrRGgAro, yadAha-"vyavahAraH punAryoranyo'nyaraktayoratiprakRtiH zrRGgAraH" iti, manuSyANAMkaruNAmanojJatvasyAtathAvidhatvAttucchatvena kSaNadaSTanaSTatvena zukrazoNitAdiprabhavadehAzritatvenacazocanAtmakatvAt, karuNo hirasaHzokasvabhAvaH "karuNaHzokaprakRti"ritivacanAditi, tirazcAMbIbhatsAjugupsAspadatvAt, bIbhatsaraso hi jugupsAtmako, yadAha-"bhavatijugupsAprakRtibIbhatsaH' iti, nairayikANAM raudrA-dAruNA atyantamaniSTatvena krodhotpAdakatvAta, raudraraso hi krodharUpo, yata Aha- 'raudraH krodhaprakRti" riti| eteca kAmAH tucchagambhIrayodhiketarA iti tAvabhidhitsuH sadaSTAntAnyaSTau sUtrANyAha mU. (385) cattAri udagA paM0 20-uttANe nAmamegeuttANodae uttANe nAmamegegaMbhIrodae gaMbhIre nAmamege uttANodae gaMbhIre nAmamege gaMbhIrodae 1, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0uttANe nAmamege uttANahidae uttANe nAmamege gaMbhIrahidae 4, 2, cattAri udagApaM0 20-uttANe nAmamege uttANe nAmamege uttANobhAsau uttANe nAmamege gaMmIrobhAsI 4, 3, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20-uttANe nAmamege uttANobhAsI uttANe nAmamege gaMbhIrobhAsI 4,4, / cattAri udahI paM0 20-uttANe nAmamege uttANodahI uttANe nAmamege gaMbhIrodahI 4, 5, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-uttANe nAmamege uttANahiyae 4, 6, cattAri udahI paM0 taM0-uttANe nAmamegeuttANobhAsI uttANe nAmamegegaMbhIrobhAsI4,7, evAmeva cattAripurisajAyA paM0 20-uttANe nAmamege uttANobhAsI 4,8 / / vR. 'cattArI'tyAdIni vyaktAni ca, kintu udakAni-jalAni prajJaptAni tatrottAnaM nAmaikaM tucchatvAtpratalamityarthaH punaruttAnaMsvacchatayopalamabhyamadhyasvarUpatvAdudakaM-jalam, uttANodayetti vyasto'yaMnirdezaH prAkRtazailIvazAtsamastaivAvabhAsate, nacamUlopAttenodakazabdenAyAMgatArtho bhaviSyatIti vAcyam,tasya bahuvacanAntatvenehAsambaddhamAnatvAt, sAkSAdudakazabde ca sati kiM tsyvcnprinnaamaadnukrssnnenetyevmuddhisuutre'pibhaavniiymiti|tthottaanNtthaiv gambhIramudakaMgaDulatvAdanupalabhyamAnasvarUpaMtathA gambhIram-agAdhaM pracuratvAduttAnamudakaM svacchatayopalabhyama
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -4 301 dhyasvarUpatvAttathAgambhIramagAdhatvAtpunargambhIramudakaMgaDulatvAditi, puruSastuuttAnaH agambhIro bahirdarzitamadadainyAdijanyavikRtakAyavAkveSTatvAduttAnahRdayastu dainyAdiyuktaguhyadharaNAsamarthacittadityekaHanyauttAnaH kAraNavazAddarzitadhikRtaceSTatvAtgambhIrahRdayastusvabhAvenottAnahRdayaviparItatvAttRtIyastugambhIrodainyAdivatve'pikAraNavazAtsaMvRtAkAratayAuttAnahRdayastathaiva caturthaH prthmvipryyaaditi| tathA uttAnaM pratalatvAduttAnamavabhAsate sthAnavizeSAt tathottAnaM tathaiva gambhIramagAdhamavabhAsatesaGkIrNAzrayatvAdinA tathA gambhIram agAdhamuttAnAvabhAsituvistIrNasthAnAzrayatvAdinA / tathAgambhIram-agAdhaMgambhIrAvabhAsi tathAvidhasthAnAzritatvAdinaiveti, puruSastUttAnaHtuccha uttAna evAvabhAsate pradarzitatucchatvavikAratvAd dvitIyaH saMvRtatvAt tRtIyaH kAraNato darzitavikAratvAccaturthaH sujnyaanH|tthaaudksuutrdvyvduddhisuutrdvympi sadAntikamavaseyamiti, athavA uttAnaHsagAdhatvAdeka udadhiH-udadhidezaH pUrvaM pazcAdapiuttAna eva velAyAbahiH samudreSvabhAvAt dvitIyastUtAnaH pUrvaM pazcAd gambhIrovelA''gamenAgAdhatvAt tRtIyastugambhIraH pUrvaMpazcAt velAvigamenottAna udadhiH caturthaH sujJAnaH / samudraprastAvAttattarakAn sUtradvayenAha mU. (386) cattAritaragA paM0 20-samudaMtarAmItege samudaMtarai samudaM tarAmItege goppataM tarati goppataM tarAmItege 4, 1, cattAri taragA paM0 taM0-samudaM tarittA nAmamege samudde visItate samudaM tarettA nAmamege goppate visItati gopatitaM 4, 2 vR.'cattAri tirage' tyAdivyaktaM, navaraMtarantIti tarAHtaeva tarakAH, samudra-samudravahustaraM sarvaviratyAdikaM kAryaM tarAmi - karomItyevamabhyupagamya tatra samarthatvAdekaH samudraM tarati-tadeva samarthayatItyekaH,anyastutadabhyupagamyAsamarthatvAt goSpadaM-tatkalpaMdezaviratyAdikamalpatamaMtaratinirvAhayatIti, anyastu goSpadaprAyamabhyupagamya vIryAtirekAt samudraprAyamapi sAdhayatIti caturthaH prtiitH1|smudrpraayN kAryaMtarItvA-nirvAhya samudraprAye prayojanAntare viSIdati-natanirvAhayatIti vicitratvAt kSayopazamasyeti, evamanye traya iti 2 / mU. (387) cattAri kuMbhA paM0 taM0-pune nAmamege pugne punne nAmamege tucche tucche nAmamege tucche, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-punne nAmamege punne 4, cattAri kuMbhA paM0 taM0-punne nAmamege punobhAsI pune nAmamege tucchobhAsItucche nAmamege putrobhAsItucche nAmamege tucchobhAsI, evaM cattAripurisajAyA paM0 taM0-punne nAmamege putrobhAsI 4, / ___ cattAri kuMbhA paM0 20-punne nAmamege punaruve pugne nAmamege tuccharUve 4, evAmeva cattAri purisajAyA paM0, taM0-punne nAmabhege punaruve 4, cattAri kuMbhA paM0 taM0 - punnevi ege pitaDhe pugnevi ege avadale tucchevi ege piyaDhe tucchevi ege avadale, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - punevi ege pitaDhe 4, taheva cattAri kuMbhA paM020-puneviege vissaMdati punevi egeno vissaMdati tucchevi ege vissaMdati tucchevi egena vissaMdai, evAmeva cattAri purisajAyA paM0- punnevi ege vissaMdati 4, taheva cattAri kuMbhApaM0 20 -bhinne jajarieparissAI aparissAi, evAmeva caubvihe carite paM0
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 sthAnAGga sUtram 4/4/387 taM0 - bhinne jAva aparissAI, cattAri kuMbhA paM0 20 mahukuMbhe nAmaMege mahuppihANe mahukuMbhe nAma ege visapihANe visakuMbhe nAma ege mahupihANe visakuMbhe nAmamege visapihANe, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - mahukuMbhe nAma ege madhupihANe 4. vR. puruSAneva kumbhadRSTAntena pratipipAdayiSuH sUtraprapaJcamAha-sugamazcAyaM, navaraM pUrNaHsakalAvayavayuktaH pramANopeto vA punaH pUrNo-madhvAdibhRtaH dvitIya bhaGge tuccho-riktaH, tRtIye tucchaH-apUrNAvayavolaghurvA, caturthaH sujJAnaH, athavA pUrNo-bhRta pUrvapazcAdapi pUrNaityevaMcatvAro'pi 1, puruSastu pUrNo jAtyAdibhirguNaiH punaH pUrNo jJAnAdibhiriti athavA pUrNo dhanena guNairvA pUrva pazcAdapitaiH pUrNaevetyevaM zeSAapi2, pUrNo'vayavardadhyAdinA vApUrNaevAvabhAsate draSTa NAmiti pUrNAvabhAsItyeko'nyastu pUrNo'pi kutazciddhetorvivakSitaprayojanAsAdhakatvAdestuccho'vabhAsate, evaM zeSau 3 / puruSastupUrNodhanazrutAdibhistadviniyogAcapUrNaevAvabhAsate, anyastutadaviniyogAttuccha evAvabhAsate, anyastu tuccho'pi kathamapi prastAvocitapravRtteH pUrNavadavabhAsate, aparastucchodhanazrutAdirahito'ta eva tadaviniyojakatvAt tucchAvabhAsIti 4 / tatha pUrNo nIrAdinA punaH pUrNaM puNyaM vA-pavitrarUpaMyasya satathetiprathamodvitIyetucchaM-hIna rUpam-AkAroyasya satuccharUpaH, evaMzeSau 5|purussstupuurnnojnyaanaadibhiH pUrNarUpaH puNyarUpovAviziSTarajoharaNAdidravyaliGgasadbhAvAt disusAdhuritidvitIyabhaGgetuccharUpaH kAraNAtyaktaliGgaH susAdhurevetitRtIyetuccho jJAnAdivihIno nihnavAdizcaturtho jJAnAdidravyaliGgahIno gRhasthAdiriti 6 / tathA pUrNastathaiva apistucchApekSayA samuccayArthaH ekaH-kazcit priyAya-prItaye ayamiti priyArthaH kanakAdimayatvAt sAra ityarthaH, tathA apadalam-apazadaM dravyaM kAraNabhUtaM mRttikAdi yasyAsAvapadalaH avadalativA-dIryata ityavadalaHAmapakatayA'sAraityarthaH, tuccho'pyevameveti 7|purussodhnshrutaadibhiH pUrNaH priyArthaH kazcipriyavacanadAnAdibhiH priyakArIsAra iti,anyastu na tathetyapadalaH paropakAraM pratyayogya ti, tuccho'pyevameveti 8 / pUrNo'pi jalAderviSyandatezravati, iha tuccha:-tucchajalAdiH sa eva viSpandate, apiH sarvatra samuccaye pratiyogyapekSayeti 9 / puruSastupUrmo'pyeko viSyandate-dhanaMdadAti zrutaMvAanyonetituccho'pi-alpavittAdirapi dhanazrutAdi viSyandate'nyo naiveti 10 / tathA bhinnaH-sphuTitaH jarjarito-rAjIyuktaH parizrAvIduSpakvatvAt kSarakaH aparizrAvI kaThinatvAditi 11 / cAritraM tu bhinnaM mUlaprAyazcittApattyA jarjaritaM chedAdiprAptayA parisrAvi sUkSmAticAratayA aparimAvi niraticAratayeti, iha ya puruSAdhikAre'pi yaccAritralakSaNapuruSadharmabhaNanaMtaddharmAdharmiNoH kathaJcidabhedAdanavadyamavagantavyamiti 12 / mU. (388) 'hiyayamapAvamakalusaMjIhA'viya mahurabhAsiNI nicha / jaMmi purisaMmi vijJati se madhukuMbhe mdhupihaanne|| mU. (389) hiyayamapAvamakalusaMjIhA'viya kaDuyabhAsiNI nicha / jaMmi purisaMmi vijati se madhukuMbhe visapihANe // mU. (390) jaMhiyayaM kalusamayaMjIhA'vi ya madhurabhAsiNI nicha / jaMmipurisaMmi viati se visakuMbhe mahupihANe //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 sthAnaM-4, - uddezakaH -4 mU. (391) jaMhiyayaM kalusamayaMjIhA'viya kaDuyabhAsiNI nicN| jaMmi purisaMmi viJjati se visakuMbhe visapihANe // vR. puruSasUtrasvayameva hiyamityAdigAthAcatuSTayena bhAvitamiti, tatrahRdayaM manaH apApamahiMsramakaluSam-aprItivarjitamiti, jihvA'picamadhurabhASiNI nityaM yasmin puruSe vidyate sa puruSo madhukumbha iva madhukumbho madhupidhAna iva madhupidhAna itiprathamabhaGgayojanA, tRtIyagAthAyAM yad hRdayaM kaluSamayam-aprItyAtmakamupalakSaNatvAt pApaMca jihvA yA madhurabhASiNI nityaM tatsA ceti gamyate yasmin puruSe vidyate sa puruSo viSakumbhe madhupidhAnastatsAdhAditi 14 / atra ca caturthaH puruSa upasargakArI syAdityupasargaprarUpaNAya 'cauvvihA uvasagge'tyAdi sUtrapaJcakamAha mU. (392) caubvihAuvasaggApaM020-divvAmANusAtirikkhajoNiyAAyasaMceyaNijjA 1, divvA uvasaggA caubihApaM0 saM0 - hAsApAosAvImaMsApuDhovemAtAra, mANussA uvasaggA cauvidhA paM0 20 -hAsA pAosA vImaMsA kusIlapaDisevaNayA 3, tirikkhajoNiyA uvasaggA cauvihA paM0 - bhatA padosA AhAraheuM avaccaleNasArakkhaNayA 4, AtasaMceyaNijjA uvasaggA caubvihA paM0 taM0 - ghaTTaNatA pavaDaNatA thaMbhaNatA lesaNatA 5 / vR. kaNThyaJcedaM, navaramupasarjanAnyupasRjyate vA-dharmAt pracyAvyate janturebhirUpasargAbAdhAvizeSAH, teca kartRbhedAccaturvidhAH, Aha c||1|| "uvasajjaNamuvasaggo teNa tao ya uvasijjae jmhaa| ___ so divvmnnuytericchaaysNvennaabheo|" iti, .. AtmanA saMcetyante - kriyanta ityAtmasaMcetanIyAH, tatra divyA hAsatti-hAsAdbhavanti hAsasambhUtatvAdvAhAsA upasargAevetyevamanyatrApi, yathA bhikSArthaM grAmAntaraprasthirakSullakaiya'ntaryA upayAcitaMpratipanna-yadIpsitaMlapsyAmahetadAtavoNDerakAdidAsyAmaiti, labdhecatatratavedamiti bhaNitvA taduNDerakAdi taiH svayameva bhakSitaM, devatayA ca hAsena tadrUpamAvRtya krIDitaM anAgacchatsu cakSullakeSuvyAkulegaccheniveditamAcAryANAMdevatayA kSullakavRttaM, tatovRSamairuNDerakAdiyAcitvA tasyai ataM, tayA tu te darzitA iti, pradveSAdyathA saGgamako mahAvIrasyopasargAnakarota, vimarSAt yathA kvaciddevakulikAyAM varSAsUSitvA sAdhuSu gateSu tadIya evAnyaH pazcAdAgavAstatroSitaH taM ca devatA kiMsvarUpo'yamiti vimarSAdupasargitavatIti, pRthag-bhinnA vividhA mAtrA-hAsAdivasturUpA yeSu te pRthagvimAtrA athavA pRthag-vividhA mAtrA vimAtrA tayA ityettallupta tIyaikavacanaMpadaMzya, tathAhi-hAsena kRtvApradveSeNakarotItyevaMsaMyogAH, yathA saGgamaka eva vimarSeNa kRtvA pradveSeNa kRtavAniti, tathA mAnuSyA hAsAt yathA gaNikAduhitA kSullakamupasargitAvatI sAcatena daNDena tADitA vivAdecarAjJaH zrIgRhaTAnto niveditasteneti, pradveSAdyathA gajasukumAraH somilabrAhmaNena vyaparopitaH, vimarSAdyathA cANakyoktacandraguptena dharmaparIkSArthaM liGgino'ntaHpure dharmamAkhyApitAH kSobhitAzca sAdhavastu kSobhituMna zakitA iti, kuzIlam-abrahmatasya pratiSevaNaMkuzIlapratiSevaNaMtadbhAvaH kuzIlapratiSevaNattAupasargaH kuzIlasya vA pratiSevaNaM yeSu te kuzIlapratiSevaNakAH athavA kuzIlapratiSevaNayeti vyAkhyeyaM,
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 3 // 304 sthAnAGga sUtram 4/4/392 yathA sandhyAyAM vasatyarthe proSitasyeAlohe praviSTaH sAdhuzcatasRbhirISyAluMjAyAbhidartAvAsaH pratyekaMcaturo'piyAmAnurUpasagnitonacakSubhitaH, tathA tairazcabhayAtzvAdayo dazeyuHpradveSAccaNDakauziko bhagavantaM dRSTavAnAhArahetoH siMhAdayaHapatyalayanasaMrakSaNAyakAkyAdayaupasargayeyuriti, tathA AtmasaMcetanIyAH ghaTTanatA ghaTTanayA vA yathA'kSiNi rajaH patitaM tatastadakSi hastena malitaM duHkhitumArabdhamathavA svayamevAkSiNigale vA mAMsAGkurAdijAtaMghaTTayatItiprapatanatAprapatanayA vA yathA aprayatnena saJcarataH prapatanAt duHkhamutpadyate stambhanatA stambhanayA vA yathA tAvadupaviSTaH sthito yAvat suptaH pAdAdiH stabdho jAtaH zleSaNatA zleSaNayA vA yathA pAdamAkuJcaya sthito vAtena tathaiva pAdo lagita iti, bhavanti, cAtra gAthAH-- // 1 // "hAsa 1 ppadosa 2 vImaMsao 3 vimAyAya 4 vA bhave divyo / evaM ciya mANusso kusiilpddisevnncuttho|| // 2 // tirio bhaya 1 ppaosA 2 ''harA 3 'vaccAdirakkhaNatthaM vA 4 / ghaTTaNa 1 thaMbhaNa 2 pavaDaNa 3 lesaNao vA''yasaMceo 4 // divvaMbhi vaMtarI 1 saMgame 2 gajai 3 lobhaNAdIyA 4 gaNiyA 1 somila 2 dhammovaesaNe 3 sAlujosiyAIyA 4 / tiriyaMmi sANa 1 kosiya 2 sIhA acirsuuviygvaaii| // 4 // kaNuga 1 kuDaNA 2 bhipayaNAi 3 gattasaMlesaNAdao 4 neyaa| AodAharaNA vAya 1 pitta 2 kapha 3 sannivAyA va"tti // - upasargasahanAt karmakSayo bhavatIti karmasvarUpapratipAdanAyAha - mU. (393) cauvihe kamme paM020-subhe nAmabhege subhe subhenAmamege asubhe asubhe nAma 4, 1 caubvihe kamme paM0 taM0 - subhe nAmamege subhavivAge subhe nAmamege asubhavivAge asubhe nAmamege subhavivAge asubhe nAmamege asubhavivAge 4, 2 caubihe kamme paM0 20 - pagaDIkamme ThitIkamme anubhAvakamme padesakamme 4, 3, / vR. 'caubvihe'tyAdi sUtratrayaM vyaktaM, navaraM kriyata iti karma jJAnAvaraNIyAdi tat zubhaMpuNyaprakRtirUpaMpunaHzubhaM-zubhAnubandhitvAtbharatAdInAmiva, zubhaMtathaivAzubhamazubhAnubandhitvAt brahmadattAdInAmiva azubhaM-pApaprakRtirUpaM zubhaM zubhAnubandhitvAt duHkhitAnAmakAmanirjarAvatAM gavAdInAmiva ashubhNtthaivpunrshubhmshubhaanubndhitvaatmtsybndhaadiinaamiveti|tthaa zubhaMsAtAdi sAtAditvainaiva bar3hatathaivodetiyattatzubhavipAkaMyattubaddhaM zubhatvena saGakramakaraNavazAttUdetyazubhatvena tad dvitIyaM, bhavati ca karmaNi karmAntarAnupravezaH, saGakramAbhidhAnakaraNavazAd, uktaJca - // 1 // "mUlaprakRtyabhinnAH saGakramayati guNata uttarAH prkRtiiH| __nanvAtmA'mUrtatvAdadhyavasAnaprayogeNa // " iti, tathA matAntaram - "mottUNa AuyaM khalu daMsaNamohaM carittamohaM ca / sesANaM payaDINaM uttaravihisaMkamo bhnnio||" ___ yadbaddhamazubhatayodeticazubhataya tattR tIyaM caturthaM pratItamiti, tRtiiyNkrmsuutrmtrtydvitiiyoddeshkbndhsuutrvjjnyeymiti|
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 // 1 // sthAnaM-4, - uddezakaH -4 mU. (394) caubvihe saMghe paM0 taM0 - samaNA samaNIo sAvagA saaviyaao| vR.caturvidhakarmasvarUpaMsaGga evavettIti saGghasUtraM, saca sarvavidvacanasaMskRtabuddhimAniti buddhisUtraM, buddhizca mativizeSa iti matisUtre, sugamAni caitAni, navaraM saGgho-guNaratnapAtrabhUtasattvasamUhaH, tatra zrAmyanti-tapasyantIti zramaNAH athavA saha manasA zobhanena nidAnapariNAmalakSaNapAparahitena ca cetasA varta iti samanasastathA samAna-svajanaparajanAdiSu tulyaM mano yeSAM te samanasaH, uktnyc|||| "to samaNo jai sumaNo bhAveNa ya jai na hoi paavmnno| sayaNe yajaNeya samo samoya maanaavmaanesuN||" athavA samiti-samatayA zatrumitrAdiSvaNanti-pravartanta iti samaNAH, Aha ca "natthiya sikoiveso pio va savvesuceva jiivesu| eeNa hoi samaNo eso anno'vipjjaao|" iti, prAkRtatayAsarvatrasamaNatti, evaMsamaNIo, tthaashrRnnvntijinvcnmitishraavkaaH,uktnyc||1|| "avAptadRSTayAdivizuddhasampat, paraMsamAcAramanuprabhAtam / zrRNoti yaH sAdhujanAdatandrastaM zrAvakaM prAhuramI jinendraaH||" iti, athavA zrAnti pacantitattvArthazraddhAnaMniSThAnanayantIti zrAH, tathAvapanti-guNavatsaptakSetreSu dhanabIjAni nikSipantIti vAstathA kiranti-kliSTakarmarajo vikSipantIti kAstataH karmadhAraye zrAvakA iti bhavati, yadAha - // 1 // "zraddhAlutAM zrAti padArthacintanAddhanAni pAtreSu bapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanAdathApi taM zrAvakamAhurajasA / / " iti, evaM zrAvikA apIti, mU. (395) caubvihAbuddhIpaM020-uppattitA veNatitAkammiyApAriNAmiyA, cauvidhA maI paM0 taM0 - uggahamatI IhAmatI avAyamaI dhAraNAmatI, athavA caubihA matI paM0 20. araMjarodagasamANA viyarodayasamANA sarodagasamANA saagrodgsmaannaa| vR.tathA utpattireva prayojanaM yasyAHsAautpattikI, nanukSayopazamaH kAraNamasyAH, satyaM, kintusakhalvantaraGgatvAtsarvabuddhisAdhAraNaitinavivakSyate, nacAnyacchAstrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti, api ca-buddhadhdhyutpAdatpUrvaM svayamaSTo'nyatazcAzruto manasA'pyanAlocitastasminneva kSaNe yathAvasthito'rtho gRhyate yayA sA lokadvayAviruddhaikAntikaphalavatI buddhirautpattikIti, ydaah||7|| "puvmditttthmsuymveiytkkhnnvisuddhaaghiytthaa| avvAhayaphalajogA buddhI uppattiyAnAma // " iti, naTaputrarohakAdInAmiveti,tatha vinayo-guruzuzrUSAsakAraNamasyAstapradhAnAvAvainayikI, apica-kAryabharanistaraNasamarthAdharmArthakAmazAstrANAMgRhItasUtrArthasArAlokadvayaphalavatIceyamiti, ydaah||9|| "bharanittharaNasamatthA tivggsutttthghiapeyaalaa| ubhao logaphalavatI vinayasamutthA havai buddhi||tti, [3]20]
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 sthAnAGga sUtram 4/4/395 naimittikasiddhaputraziSyAdInAmiveti, anAcAryakaM karmma sAcAryakaM zilpaM kAdAcitkaM vA karmma nityavyApArastu zilpamiti, karmmaNo jAtA karmmajA, apica - karmAbhinivezopalabdhakarmmaparamArthA kamrmmAbhyasavicArAbhyAM vistIrNA prazaMsAphalavatI ceti, yadAha - "uvaogadiTThasArA kammapasaMgaparigholaNavisAlA / 11911 sAhukkAraphalavatI kammasamutthA havai buddhI / " iti, // 1 // hairaNyakakarSakAdInAmiveti, pariNAmaH sudIrghakAlapUrvAparArthAvalokanAdijanya AtmadharmmaH saprayojanamasyAstaThapradhAnA veti pAriNAmikI, apica - anumAnakAraNamAtra dhTAntaiH sAdhyasAdhikA vayovipAke ca puSTIbhUtA abhyudayamokSaphalA ceti, yadAha"anumAnaheuditasAhiyA vayavivAgapariNAmA / hiyanissesaphalavaI buddhI pariNAmiyA nAma // " iti abhayakumArAdInAmiveti / tatha mananaM matiH tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSasyAnirddezyasya rUpAdeH ava iti prathamato grahaNaM paricchedanamavagrahaH sa eva matiravagrahamatirevaM sarvatra, navaraM tadarthavizeSAlocanamIhA prakAntArthavizeSanizcayo'vAyaH avagatArthavizeSadharaNaM dhAraNeti, uktaJca - 11911 -- "sAmannatthAvagahaNamoggaho bheyamaggaNamihehA / tassAvagamo'vAo avicchuI dhAraNA tassa // " iti, tathA araJjaram udakumbho alaJjaramiti yatprasiddhaM tatrodakaM yattatsamAnA prabhUtArthagrahaNoThaprekSaNadharaNasAmarthyAbhAvenAlpatvAdasthiratvAcca, araJjarodakaM hi saGkSiptaM zIghraM niSTitaM ceti, vidaronadIpulinAdau jalArtho garttaH tatra yadudakaM tatsamAnA alpatvAdaparAparArthohanamatArasamarthatvAt jhagiti aniSThitatvAcca, tadudakaM hyalpaM tathA'parAparamalmalpaM syandate, ata eva kSipramaniSThitaJceti, saraudakasamAnA tu vipulatvAdbahujanopakAritvAdaniSThitatvAcca prAyaH sarojalasyApyevaMbhUtatvAditi, sAgarodakasamAnA punaH sakalapadArthaviSayatvenAtyantavipulatvAdakSayatvAdalabdhamadhyatvAcca, sAgarajalasyApi hyevaMbhUtatvAditi / mU. (396) cauvvihA saMsArasamAvannagA jIvA paM0 taM0 - neraitA tirikkhajoNIyA maNussA devA, cauvvihA savvajIvA paM0 taM0 - maNajogI vaijogI kAyajogI ajogI ahavA cauvvihA savvajIvA paM0 taM0 - itthiveyagA purisavedA napuMsakavedagA avedagA athavA cauvvihA savvajIvA paM0 taM0 - cakkhudaMsaNI acakravu vaMsaNI ohidaMsaNI kevaladaMsaNI ahavA cauvvihA savvajIvA pa0 taM0 saMjayA asaMjayA saMjayAsaMjayA nosaMjayANoasaMjayA / vR. yathoktamatimanto jIvA eva bhavantIti jIvasUtrANi paJca vyaktAni caitAni, navaraM manoyoginaH-samanaskA yogatrayasadbhAve'pi tasya prAdhAnAnyAdevaM vAgyogino dvIndriyAdayaH kAyayogina ekendriyA ayogino - niruddhayogAH siddhAzceti / avedakAH siddhAdayaH / cakSuSaH sAmAnyArthagrahaNamavagrahehArUpaM darzanaM cakSurddarzanaM tadvantazcaturindriyAdayaH, acakSuH- sparzanAdi taddarzanavanta ekendriyAdaya iti / saMyatAH sarvaviratAH asaMyatA-aviratAH saMyatAsaMyatA- dezaviratAH trayapratiSedhavantaH siddhA iti //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-4 307 jIvAdhikArAjIvavizeSAn puruSabhedAn catuHsUtryA''ha mU. (397) cattAri purisajAyA paM0 taM0 - mitte nAmamege mitte mitte nAmamege amitte amittenAmamege mitteamitte nAmege mitte1, cattAripurisajAyApaM020 -mittenAmamege mittarUve caumaMgo, 4, 2 cattAri purisajAyA paM0 taM0 - mutte nAmamege mutte nAmamege amutte, 4, 3, cattAri purisajAyA paM0 taM0 - mutte nAmamege muttarUve 4,4, / / vR. 'cattArI'tyAdi, spaSTA ceyaM, navaraM mitramihalokopakAritvAtpurmitra-paralokopakAritvAtsadguruvat, 'anyastu mitrasnehavattvAdamitraM paralokasAdhanavidhvaMsAtkalatrAdivat, anyastvamitraH pratikUlatvAnmitraM nirvedotpAdanena paralokasAdhanopakArakatvAdavinItakalatrAdivaccaturtho'mitraH pratikUlatvAt punaramitraH saGgaklezahetutvena durgatinimittatvAt, pUrvAparakAlApekSayA vedaM bhAvanIyamiti / tathA mitramantaHsnehavRttyA mitrasyaiva rUpam-AkAro bAhyopacArakaraNAt yasya sa mitrarUpa iti eko, dvitIyo'mitrarUpo bAhyopacArAbhAvAt tRtIyaH amitraH snehavarjitatvAditi caturthaH prtiitH| tathA muktaH-tyaktasaGgo dravyataH punarmukto bhAvato'bhiSvaGgAbhAvAt susAdhuvat, dvitIyo'muktaH sAbhiSvaGgatvAtaGkavat, tRtIyo'muktodravyataH bhAvatastumuktorAjyAvasthotpannakevalajJAnabharatacakravarttivat, caturthIgRhasthaH, kAlapekSayAvedaMzyamiti |muktonirbhissvnggtyaa muktarUpo vairAgyapizunAkAratayA yatirivetyeko dvitIyo'muktarUpa uktaviparItatvAd gRhasthAvasthAyAM mahAvIra iva tRtIyo'muktaH sAbhiSvaGgatvAcchaThayativaccaturtho gRhastha iti / mU. (398) paMciMdiyatirikakhajoNiyA caugaIyA cauAgaIyA paM0 taM0 . paMciMdiyatirikkhajoNiyA paMcidiyatirikkhajoNiesu uvavajamANA neraiehiMto vA tirikkhajoNiehito vA maNussehiMto vA devehiMto vA uvavajejA, se cevaNaM se paMciMdiyatirikkhajoNie paMciMdiyatirikkhajoNiyattaM vippajahamANe neraittattAe vA jAvadevattAtevA uvAgacchejjA, maNussa caugaIA caugatitA, evaM cevaM mnnussaavi| vR.jIvAdhikArikaM paJcendriyatiryagmanuSyasUtradvayaM sugama, mU. (399) beidiyANaMjIvAasamArabhamANassacauvihe saMjamekajjatiM, taM0 jibbhAmayAto sokkhAto avavarovittabhavati, jibbhAmaeNaMdukkheNaM asaMjogettA bhavati, phAsamayAto sokkhAto avavarovettA bhavai evaM ceva4, beiMdiyANaMjIvA samArabhamANassa cauvighe asaMjame kajati, taM0 -jimbhAmayAtosokkhAovavarocittA bhavati, jimbhAmateNaMdukkheNaMsaMjogittAbhavati, phAsAmayAto sokkhAo vavarovettA bhvi| vR.evaMdvIndriyasUtradvayamapi, navaraM dvIndriyAnjIvAn asamArabhamANasya-avyApAdayataH, jihvAyA vikAro jihvAmayaM tasmAt saukhyAd-rasopalambhanandarUpadavyaparopayitA-abhraMzayitA, tatha jihvAmayaM-jihvendriyahAnirUpaM yad duHkhaM tenAsaMyojayiteti / jIvAdhikArAdeva samyagdRSTijIvakriyAsUtrANi sugamAni caitaani|| ma. (400) sammadihitANaM neraiyANaMcattAri kiriyAo paM0 20-AraMbhitA pariggahitA mAtAvattiyA apaJcakkhANakiriyA, sammadidvitANamasurakumArANaM cattAri kiriyAo paM0 taM .
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 sthAnAGga sUtram 4/4/400 evaM ceva, evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemaanniyaannN| vR.navaraMsamyagdRSTInAMcatanaH kriyA mithyAtvakriyayAabhAvAt, evaM 'vigaliMdiyavajaMti, ekadvitricaturindriyANAMpaJcApi, teSAMmithyASTitvAt, dvIndriyAdInAJcasAsAdanasamyakatvasyAlpatvenAvivakSitatvAditi, evaMcehavikalendriyavarjanenaSoDaza kriyAsUtrANivaimAnikAntAni bhavantIti anantaraM kriyA uktAstadvAMzca sadbhUtAn paraguNAn nAzayati prakAzayati cetyevamarthaM sUtradvayaM, tacca sugmN| mU. (401) cauhi ThANehiM saMte guNe nAsejA, taM0 - koheNaM paDiniseveNaM akayannuyAe micchattAbhiniveseNaM / cauhi ThANehiM saMte guNe dIvejA taMjahA-abbhAsavattitaM paracchaMdAnuvattitaM kajaheuM katapaDikatiteti vaa| vR. navaraM sato-vidyamAnAn guNAn nAzayediva nAzayet-apalapati na manyate, krodhena roSeNa tathA pratinivezena-eSa pUjyate ahaM tu netyevaM parapUjAyA asahanalakSaNena kRtamupakAraM parasambandhinaMnajanAtItyakRtajJastadbhAvastattAtayAmithyAtvabhinivezena-bodhaviparyAsena, uktnyc||1|| "roseNa paDiniveseNa tahaya akayannumicchabhAveNa / saMtaguNe nAsittA bhAsai aguNe asaMte vA" iti asataH-avidyamAnAnAma kvacitsaMtetti pAThastatra ca sato-vidyamAnAn guNAn dIpayet vadedityarthaH, abhyAso-hevAko varNanIyAsannatA vA pratyayo-nimittaM yatra dIpane tadabhyAsapratyayaM, dRzyatehyAbhyAsannirviSayApi niSphalApicapravRttiH,sannihitasya caprAyeNa guNAnAmevagrahaNamiti, tathA paracchandasya-parAbhiprAyasyAnuvRttiH-anuvarttanA yatra tatparacchandAnuvRttikaM dIpanameva, tathA kAryahatoH-prayojanananimittaMcikIrSitakAryaM pratyAnukUlyakaraNAyetyarthaH, tathAkRte-upakRtepratikRtaMpratyupakAraH tadyasyAstisakRtapratikRtikaH itivA' kRtapratyupakartetihetorityarthaH, athavAkRtapratikRtaye iti vA-ekenaikasyopakRtaM guNA votkIrtitAH sa tasyAsato'pi guNAn pratyupakArArthamutkIrtayatItyarthaH, itirupapradarzanevA viklpe|idnyc guNanAzanAdi zarIreNa kriyata itizarIrasyotpattinirvRttisUtrANAM daNDakadvayaM, kaNThyaM caitat, navaraM krodhAdayaH karmabandhahetavaH, karma ca zarIrotpattikAraNamiti kAraNakAraNe kAraNopacArAt krodhAdayaH zarIrotpattinimittatayA vyapadizyanta iti| ma. (402) neraiyANaM cauhiM ThANehiM sarIruppattI sitA, taMjahA - koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, evaMjAva vemANiyANaM, neraiyANaMcauhi ThANehiM nivvattitesarIre paM020-kohanivvattie jAva lobhanivvattie, evaMjAva vemaanniyaannN| vR. 'cauhi ThANehiMsarIre'tyAdhuktaM, krodhAdijanyakarmanivartitatvAtkrodhAdimirnivartitaM zarIramityapadiSTaM, iha cotpattirArambhamAnaM nivRttistu Spattiriti / krodhAdayaH zarIranivRtteH kAraNAnItyuktaM tannigrahAstu dharmasyetyAha mU. (403) cattAri dhammadArA pannattA, taMjahA-khaMtI muttI aave maddave / vR.cattAridhamme' tyAdi, dharmasya-cAritralakSaNasyadvArANIva dvArANi-upAyAH |kssaantyaadiini dharmadvArANItyuktaM, athArambhAdIni nArakatvAdisAdhanakarmaNo dvArANIti vibhAgataH /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 309 sthAnaM-4, - uddezakaH -4 mU. (404) cauhIM ThANehiM jIvA neratiyattAe kammaM pakareMti, taMjahA-mahAraMbhatAte mahApariggahayAte paMciMdiyavaheNaMkuNimAhAreNaM 1 cauhiM ThANehiMjIvAtirikkhajoNiyattAe kamma pagareti, taM0-mAillatAte niyaDillatAte aliyavayaNeNaM kUDatulakUDamANeNaM 2 / cauhi ThANehiMjIvA maNussattAte kammaM pagareti, taMjahA-pagatibhaddatAte pagativinIyayAe sAnukkosayAte amaccharitAte 3 cauhiM ThANehiM jIvA devAuyattAe kammaM pagaretiM, taMjahAsarAgasaMjameNaM saMjamAsaMjameNaM bAlatavokammeNaM akAmanijjarAe 4 / / vR. 'cauhiM ThANehiM' ityAdinA sUtracatuSTayenAha-kaNThyaJcaitat, navaraM 'neraiyattAe'tti nairayikatvAya nairayikatAyai nerayikatayA vA karma-AyuSkAdi, neraiyAuyattAettipAThAntare nairayikAyuSkatayA nairayikAyuSkarUpaM karmadalikamiti, mahAn-icchAparimANenAkRtamaryAdatayA bRhanArambhaH-pRthivyAdhupamaIlakSaNoyasyasamahArambhaH-cakravAdistadbhavastattAtayAmahArambhatayA evaM mahAparigrahatayA'pi, navaraM parigRhyata iti parigraho-hiraNyasuvarNadvipa- dacatuSpadAdiriti, 'kuNima'miti mAMsaM tadevAhArobhojanaM tena, 'mAillayAe'tti mAyitayA mAyA ca manaHkuTilatA, 'niyaDillayAe'tti nikRtimattayA nikRtizca vaJcanArthaM kAyaceSTAdyanyathakaraNalakSaNA abhyupacAralakSaNA vA tadvattayA, kUTatulAkUTamAnena yo vyavahAraH sa kUTatulAkUTamAna evocyate atasteneti, __ prakRtyA-svabhAvena bhadrakatA-parAnupatApitA yA sA prakRtibhadrakatA tayA sAnukrozatayAsadayatayA matsarikatA-paraguNAsahiSNutA tapratiSedho'matsarikatA tayeti, sarAgasaMyamenasakaSAyacAritreNa viitraagsNyminaamaayusso|bndhaabhaavaatsNymaasNymo-dvisvbhaavvtvaaddeshsNymH bAlA iva bAlA-mithyAzasteSAM tapaHkarma-tapaHkriyA bAlatapaHkarma tena akAmena-nirjarAM pratyanabhilASeNa nirjarA-karmanirjaraNaheturbubhukSAdisahanaM yatsA akAmanirjarA tyaa| anantaraM devotpatti kAraNAnyuktani, devAzca vAdyanATyAdiratayo bhavantIti vAdyAdibhedAbhidhAnAya ssttsuutrii| mU. (405) caubbihe vajhe paM0 taM0-tate vitate ghaNe jhusire 1 cauvvihe naTTe paM0 taM0aMcie rimie ArabhaDe misole 2 caubihe gee paM0 20-ukkhittae pattae maMdae roviMdae 3 caubihe malle paM0 20-gaMthime veDhime parime saMghAtime 4 caubihe alaMkAre paM0 20kesAlaMkAre vatthAlaMkAre mallAlaMkAre AbharaNAlaMkAre 5 caubihe abhiNate paM0 taM0-diTThatite pAMDusute sAmaMtovAtaNite logamabbhAvasite 6 vR.tatra vajetti-vAdyaM ttr||1|| tataM vINAdikaM jJeyaM, vitataM ptthaadikm| ghanaMtu kAMsyatAlAdi, vaMzAdizuSiraM matam" iti, nATyageyAbhinayasUtrANisampradAyAbhAvAnna vivRtAni, mAlAyAMsAdhumAlyaM-puSpaMtadracanApi mAlyaM granthaH-sandarbhaH sUtreNa granthanaM tena nirvRttaM granthimaM mAlAdi, veSTanaM veSTastena nirvRttaM veSTimaMmukuTAdi, pUreNa-pUraNena nirvRttaM pUrima-mRnmayamanekacchidraM vaMzazalAkAdipaJjaraM vA yatpuSpaiH pUryata iti, saGghAtena nirvRttaMsaGghAtimaM-yatparasparataH puSpanAlAdisavAtanenopajanyata iti, alakiyate
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 sthAnAGga sUtram 4/4/405 bhUSyate'nenetyalaGkAraH kezA evAlaGkAraH kezAlaGkAraH, evaM sarvatra devAdhikAravatyeva / mU. (106) saNaMkumAramAhide suNaM kappesu vimANA cauvannA paM0 taM0-nIlA lohittA hAliddA sukilA, mahAsukkasahassAresuNaM kappesudevANaM bhavadhAraNijA sarIragA ukkoseNaM cattAri rayaNIo uddhaM uccatteNaM pnnttaa| vR. "saNaMkumAre' tyAdikA dvisUtrI sugamA ceyaM, navaraM sanatkumAramAhendrayozcaturvarNAni, kalpAntareSutvanyathA, taduktam - // 1 // "sohamme paMcavannA ekkagahANI ujA shssaaro| do do tullA kappA teNa paraMpuMDarIyAo" tatra bhave dhAryate taditi taM vA bhavaM dhArayatIti bhavadhAraNIyaM-yajanmato maraNAvadhi 'kRtamuSTikastu rattiH sa eva vitatAGgulirarali'riti vacane satyapi ralizabdeneha sAmAnyena hasto'bhidhIyata iti, zukrasahasrArayozcaturhastA devA anyatra tvanyathA, yata aah||1|| "bhavaNa 10 vaNa 8 joisa 5 sohammIsANe sacca hoti rynniio| ekkekkahANi sese duduge ya duge caukke ya gevijjesuMdonI ekkA rayaNI anuttaresu"tti bhavadhAraNIyAnyevaM, uttaravaikriyANitulakSamapi sambhavanti, utkRSTenaitat, jaghanyatastvamulAsaGghayeyabhAgapramANAnyutpattikAle bhavadhAraNIyAni bhavantyuttaravaikriyANi tvnggulsngkhyeybhaagprmaannaaniiti|anntrN devavaktavyatoktA, devAzcapkAyatayA'pyutpadyanteityudakagarbhapratipAdanAya 'cattArI'tyAdi sUtradvayamAha mU. (407) cattAri udakagabmApaM0 20-ussA mahiyAsItA usiNA, cattAriudakagamA paM0 taM0-hemagA abbhasaMthaDA sItosiNA pNcruuvitaa| vR. 'dagagabbha'tti dakasya-udakasya garbhA iva garbhA dakagarbhAH-kAlAntare jalavarSaNasya hetavastatsaMsUcakA iti tattvamiti, avazyAyaH-kSapAjalaM mahikA-dhUmikA zItAnyAtyantikAni evamuSNA-dharmAH, etehi yatra dina utpannAstasmAdutkarSeNAvyAhatAHsantaH SaDbhirmAsairudakaMprasuvate, anyaiH punrevmuktm||1|| "pvnaabhrvRssttividyudgrjitshiitossnnrshmiprivessaaH| jalamatsyena sahoktAH dazadhAdhAtuprajanahetuH" // 1 // (tathA)- "zItavAtAzca binduzca, garjitaM pariveSaNam / sarva garbheSu zaMsanti, nirgranthAH sAdhudarzanAH" // 1 // (tathA) "saptame 2 mAse, saptame 2'hani / garbhAH pAkaM niyacchanti, yAzAstAzaM phalam" mU. (408) mAhe u hemagA gabbhA, phagguNe abbhsNthddaa| sI,tosiNA u citte, vatisAhe paMcarUvitA vR.hima-tuhinaM tadeva himakaM tasyaite haimakA himapAtarUpA ityarthaH, 'abma saMthaDa'tti aprasaMsthitAni medhairAkAzAcchAdanAnItyarthaH,AtyantikezItoSNe, paJcAnAMrUpANAM-garjitavidhujala
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -4 vAtAbhralakSaNAnAM samAhAraH paJcarUpaM tadasti yeSAM te paJcarUpikA udakagarbhAH, iha matAntarameva // 1 // pauSe samArgazIrSe sandhyArAgo'mbudAH sapariveSAH / ___ nAtyarthaM mArgazire zItaM pauSe'tihimapAtaH // 2 // mAghe prabalo vAyustuSArakaluSadyutI ravizazADau / atizItaM saghanasya ca bhAnorastodayau dhanyau phAlgunamAse rUkSazcaNDaH pavano'bhrasamplabAH snigdhAH / pariveSAzcAsakalAH kapilastAbhro ravizca zubhaH // 4 // pavanaghanavRSTiyuktAzcaitre garbhAH zubhAH sprivessaaH| ghanapavanasalilavidyutstanitaizca hitAya vaizAkhe" iti, tAneva bhAsabhedena darzayati- 'mAhe'tyAdi zlokaH / mU. (409) cattAri mANussIgabbhA paM0-itthittAe purisattAe napuMsagattAte biNbttaae| vR.garbhAdhikArAnnArIgarbhasUtraMvyaktaM, kevalaM itthittAe'ttistrItayA bimbamiti-garbhapratibimbaM garbhAkRtirAhnavapariNAmo na tu garbha eveti, uktnyc||1|| "avasthitaM lohitamaGganAyA, vAtena garbha bruvate'nabhijJAH / garbhAkRtitvAtkaTukoSNatIkSNaiH, zrute punaH kevala eva rakte - garbha jaDA bhUtahRtaM vadantI"tyAdi, vaicitryaM garbhasya kAraNabhedAditi zlokAbhyAM tadAha - mU. (410) appaM sukaM bahuMoyaM, itthI tattha pajAtati / appaM oyaM bahuM sukkaM, puriso tattha pajAtati // mU. (411) dohaMpirattasukkANaM, tullabhAve npuNso| itthItotasamAoge, biMbaMtattha pjaayti|| vR. 'appa'mityAdi, zukra-retaH puruSasambandhiojaArttavaMraktastrIsambandhiyatra garbhAzaya iti gamyate iti, tathA striyA ojasA samAyogo-vAtavazena tasthirIbhavanalakSaNaH vR. strayojaHsamAyogastasmin sati bimba 'tatra' garbhAzaye prajAyate, anyairpytroktm||1|| "ata eva ca zukrasya, bAhulyAjjAyate pumaan| raktasya strI tayoH sAmye, klIbaH zukrA-vepunaH // 2 // vAyunA bahuzo bhinne, yathAsvaM blptytaa| viyonivikRtAkArA, jAyante vikRtairmalaiH" iti| garbhaH prANinAM janmanizeSaH sa cotpAdo'bhidhIyate, utpAdazcotpAdAbhidhAnapUrve prapaJcata iti tatsvarUpavizeSapratipAdanAyAha mU. (412) uppAyapuvassaNaM cattAri mUlavatyU pannattA 'uppAye tyAdi kaNThyaM, navaraM utpAdapUrva prathamaM pUrvANAM tasya cUlA-AcArasyAgrANIva tadrUpANi vastUni-paricchedavizeSA adhyayanavacUlAvastUni / mU. (413) cauvihe kavve paM0 taM0-gaje paje katthe ge| vR.utpAdapUrvahikAvyamitikAvyasUtraMkaNThyaMcaitannavaraMkAvyaM-granthaH, gadyam-acchandonibaddhaM
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 sthAnAGga sUtram 4/4/413 zastraparijJAdhyayanavatpadya-chandonibaddhavimuktyadhyayanavat, kathAyAMsAdhukathyaM jJAtAdhyayanavat, geyaM-gAma yogyaM, iha gadyapadyAntarbhAve'pItarayoH kathAgAnadharmaviziSTatayA vizeSovivakSita iti| anantaraM geyamuktaM mU. (14) neratitANaM cattAri samugghAtA paM0 20-veyaNAsamugghAte kasAyasamugghAte mAraNaMtiyasamugdhAe veubviyasamugdhAe, evaM vAukAiyANavi / vR. tacca bhASAsvabhAvatvAt daNDamanthAdikrameNa lokaikadezAdi pUrayati, samudghAto'pyevameveti sAdhamyAt samudghAtasUtre sugame ca, navaraM samuddhananaM samudghAtaH-zarIradvahirjIvapradezaprakSepaH, vedanayA samudghAtaH kaSAyaiH samudghAtomaraNamevAntomaraNAntaH tatrabhavo bhAraNAntikaH sa eva samudghAto vaikriyAya samudghAtaH 2 iti vigrahA iti / vaikriyasamudghAto hi labdhirUpa ukta iti labdhiprastAvAt viziSTazrutalabdhimatakAmabhidhAnAya / mU. (415) arihaMto NaM arihanemissa cattAri sayA coddasapuvINamajinAnaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAINaM jino iva avitathavAgaramANANaM ukkositA cauddasapubbisaMpayA hutthaa| vR. 'arahao' ityAdi sUtradvayI sugamA, navaramajinAnAmasarvajJatvAt jinasaMkAzAnAmavisaMvAdivacanatvAdyathApRSTanirvvaktRtvAcca sarveakSarANAm-akArAdInAMsannipAtA-vyAdisaMyogA abhidheyAnantatvAdanantA api vidyante yeSAM te sarvAkSarasannipAtinaH, eteSAM jinasaMkAzatve kAraNamAha-'jinovive'tyAdi, 'ukkosiya'ttinAto'dhikAzcaturdazapUrviNobabhUvuH kdaacidpiiti| mU. (411) samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa cattAri sayA vAdINaM sadevamanuyAsurAte parisAte aparAjiyANaM ukkositA vAdisaMpayA hutthA / teca prAyaH kalpeSu gatA iti kalpasUtrANi sugamAni ca, mU. (417) heDillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANasaMThiyA pannattA, taMjahA-sohamme IsANe saNaMkumAre mAhiMde, majjhillA cattAri kappA paDipunnacaMdaMsaMThANasaMThiyA pannattA, taMjahA-baMbhaloge laMtate mahAsukke sahassAre, uvarillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANasaMThitA pannattA, taMjahA-ANate pANate AraNe acute| vR.navaraM 'addhacaMdasaMThANasaMThie'ttipUrvAparato mdhybhaagesiimaasdmaavaaditi|devlokaa hi kSetramiti kSetraprastAvAt samudrasUtraM vyaktaM mU. (18) cattAri samuddA patteyarasA paM0 20-lavaNode varuNode khIrode dhutode| vR. navaraM ekamekaM prati bhinno raso yeSAM te pratyekarasAH, atulyarasA ityarthaH, lavaNarasodakatvAllavaNaH pAThAntare tu lavaNamivodakaM yatra sa lavaNodo manipAtanAditi prathamaH vAruNI-surAtayA samAnaM vAruNaM vAruNamudakaM yasmin sa vAruNodaHcaturthaH kSIravattathA ghRtavadudakaM yatra sakSIrodaH paJcamaHghRtodaH SaSThaH, kAlodapuSkarodasvayambharamaNA udakarasAH, zeSAstu ikSurasA iti, uktshv||1|| "vAruNivarakhIravaro ghayavara lavaNo yahoti ptteyaa| kAlo pukkharaudahI saMyamamuramaNoya udagarasA" iti|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -4 - 313 anantaraM samudrA uktAsteSu cAvarttA bhavantItyAvarttAn dRSTAntAn kaSAyAMzca taddAntikAnabhidhitsuH / sUtradvayamAha-sugamaM caitat / mU. (419) cattAri AvattA paM0 taM0 kharAvatte unnatAvatte gUDhAvate AmisAvatte, evAmeva cattAri kasAyA paM0 taM0-kharAvattasamANe kohe unnattAvattasamANe mANe gUDhAvattasamANA mAyA AmisAvattasamANe lobhe, kharAvattasamANaM kohaM anupaviTTe jIve kAlaM kareti neraiesu uvavajrati, unnattAvattasamANaM mANaM evaM caiva gUDhAvattasamANaM mAyamevaM ceva AbhisAvattasamANaM lobhamanupaviTTe jIve kAlaM kareti neraiesu uvavajjeti vR. navaraM kharo - niSThuro'tivegitayA pAtakazchedako vA AvarttanamAvarttaH sa ca samudrAdezcakravizeSANAM veti kharAvarttaH, unnataH ucchritaH sa cAsAvAvarttazceti unnAtAvarttaH, sa ca parvatazikharArohaNamArgasya vAtotkalikAyAvA, gUDhazcAsAvAvarttazceti gUDhAvarttaH sa ca gendukadavarakasya dArugranthyAdervA AmiSaM-mAMsAdi tadarthamAvarttaH zakunikAdInAmAmiSAvartta iti, etatasamAnatA ca krodhAdInAM krameNa parApakArakaraNadAruNatvAt patratRNAdivastuna iva manasa unnatatvAropaNAt atyantadurlakSyasvarUpatvAt anarthazatasampAtasaGkule'pyavapatanakAraNatvAcceti, iyaJcopamA prakarSavatAMkopAdInAmiti tatphalamAha 'kharAvattetyAdi, azubhapariNAmasyAzubhakarmabandhanamittatayA durgatinimittatvAducyate 'neraiesu uvavajjai'tti / / mU. (420) anurAhAnakkhatte cauttAre paM0 puvvAsADhe evaM ceva uttarAsADhe evaM ceva vR. nArakA anantaramuktAstaizca vaikriyAdinA samAnadharmANo devA iti tadvizeSabhUtanakSatradevAnAM catuHsthAnakaM vivakSuH anurAhetyAdi sUtratrayamAha- kaNThyaJcaitaditi / devatvAdibhedazca jIvAnAM karmapudgalacayAdikRta iti tatpratipAdanAyAha mU. (421) jIvANaM cauThANanivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMtivA, neratiyanivvattite tirikkhajoNitanivattite maNussa0 devanivvattite, evaM uvaciNiMsu vA uvaciNati vA uvaciNissaMti vA, evaM ciya uvaciyaM baMdha udIra veta taha nijjareceva / vR. 'jIvANa' mityAdi sUtraSaTkaM vyAkhyAtaM prAk tathApi kiJcillikhyate, 'jIvANaM' ti zabdo vAkyAlaGkArArthaH, caturbhiH sthAnakaiH - nArakatvAdibhiH paryAyenirvirttitAH- karmmapariNAma nItAstathAvidhAzubhapariNAmavazAdbaddhAste catuHsthAnanirvarttitAstAn pudgalAn, kathaM nirvarttitAnityAha-pApakarmmatayA - azubhasvarUpajJAnavaraNAdirUpatvena, 'ciNisu' tti tathAvidhAparakarmmapudgalaizcitavantaH- pApaprakRtIralpapradezA bahupradezIkRtavantaH 'neraiya- nivvattie 'tti nairayikeNa satA nirvarttitA iti vigrahaH, evaM sarvatra, tathA - 'evaM uvaciNisu'tti cayasUtrAbhilApenopacayasUtraM vAcyaM uvaciNisutti- upacitavantaH paunaHpunyena 'eva'miti cayAdinyAyena bandhAdisUtrANi vAcyAnItyarthaH, iha ca evaM bandhaudIre' tyAdivaktavye yaccayopacayahagrahaNaM tatsthAnAntaraprasiddhagAthottarArddhAnuvRttivazAditi, tatra 'baMdha'tti baMdhisuM 3 zlathabandhanabaddhAn gADhabandhanabaddhAn kRtavantaH 3, 'udIra' tti udIrisuM 3 udayaprApte dalike anudi- tAMstAn AkRSya karaNena veditavantaH 3, 'veya'tti vediMsu 3 pratisamayaM svena rasavipAkenAnubhUtavantaH 3 'taha nijjarA ceva' tti nijjariMsu 3 kArtsnyenAnusamaya
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 sthAnAGga sUtram 4/4/421 mazeSatadvipAkahAnyAparizAtitavantaH 3 iti / mU. (422) caupadesiyA khaMdhA anaMtA pannattA caupadesogADhA poggalA anaMtA causamayadvitIyA poggalA anaMtA cauguNakAlagA poggalA anaMtA jAva cauguNalukkhA poggalA anaMtA pnnttaa| vR. pudgalAdhikArAtpudgalAneva dravyAdibhirnirUpayannAha-'cauppaese'tyAdi sugamamiti sthAnaM-4 uddezakaH 4 - samAptaH sthAnaM-4 samAptam muni dIparatnasAgareNaM saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAgasUtrasya caturthasthAnaTIkA prismaaptaa| (sthAnaM-5.) vR.vyAkhyAtaMcaturthamadhyayanaM, sAmprataMsaGkhyAkramasambaddhamevapaJcasthAnakAkhyaMpaJcamamadhyayanaM vyAkhyAyate, asya cAyaM vizeSAbhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane jIvAjIvataddhAkhyAH padArthAzcatuHsthAnakAvatAraNenAbhihitAH, iha tu ta eva pnycsthaankaavtaarnnenaabhidhiiynte| -sthAna-5 uddezakaH1:ityenenAbhisambandhenAyAtasyAsyoddezakatrayavatazcaturanuyogadvAravato'dhyayanasya prathamoddezako vyAkhyAyate, asya ca pUrvoddezakena saha sambandho'dhikRtAdhyayanavat draSTavyaH, tasya cedamAdisUtram mU. (423) paMca mahavvayA paM0 20-savvAto pANAtivAyAo veramaNaM ||jaav savvAto pariggahAto veramaNaM / paMcANuvvatApaM0 20-thUlAto pANAivAyAto veramaNaM thUlAto musAvAyAto veramaNaM thUlAto adinnAdANAto veramaNaM sadArasaMtose icchaaprimaanne|| vR.asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasUtre ajIvAnAM pariNAmavizeSa uktaH iha tu saevajIvAnAmucyata ityevaMsambandhasyAsyavyAkhyAsaMhitAdikrameNa, saca kSunna eva, navaraMpaJceti saGkhyAntaravyavacchedaH, tena nacatvAri, prathamapazcimatIrthayoH paJcAnAmeva bhAvAt, mahAnti-bRhanti tAnicatAnivratAnica-niyamAmahAvratAni, mahattvaMcaiSAMsarvajIvAdiviSayatvena mahAviSayatvAta, uktshc||1|| "paDhamaMmi savvajIvA bIe carame asvvdvvaaii| sesA mahavvayA khalu tadekadeseNa davvANaM iti, tathAyAvajIvaMtrividhaMtrivadhenetipratyAkhyAnarUpatvAcca teSAmiti, dezaviratApekSayA mahato vAguNinovratAni mahavratAnIti, puMlliGganirdezastuprAkRtatvAditi, prajJaptAni-tathAvidhaziSyApekSayA prarUpitAni mahAvIreNANAdyatIrthakareNa ca na zeSairiti, etatkila sudharmasvAmI jambUsvAmina -pratipAdayAmAsa, tadyathA sarvasmAt-niravazeSAtatrasasthAvarasUkSmabAdarabhedabhinnAtkRtakAritAnumatibhedAcetyarthaH, athavAdravyataH SaDjIvanikAyaviSayAt kSetratastrilokasambhavAtkAlato'tItAde rAtryAdiprabhavAdvA bhAvato rAgadveSasamutthAca, natuparisthUrAdeveti bhAvaH, prANAnAM-indriyocchvAsAyurAdInAmatipAtaH-prANinaH sakAzAdvibhraMzaH
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-1 315 prANAtipAtaHprANiprANaviyojanamityarthaH tasmAdviramaNaM-samyagjJAnazraddhAnapUrvakaM nivarttanamiti, tathA sarvasmAt-sadbhAvapratiSedhA 1 sadbhAvodbhAvana 2 arthAntarokti 3 gardAbhedAt 4 kRtAdibhedAca athavAdravyataH sarvadharmAstikAyAdidravyaviSayAt kSetrataH sarvalokAlokagocarAt kAlato'tItAderAvyAdivarttinovA bhAvataH kaSAyanokaSAyAdiprabhavAtmRSA-alIkaMvadanaMvAdo mRSAvAdaH tasmAdviramaNaM-viratiriti, tathA sarvasmAt-kRtAdibhedAdathavA dravyataH sacetanAcetanadravyaviSayAt kSetrato grAmanagararANyAdisambhavAt kAlato'tItAde rAtryAdiprabhavAdvA bhAvato rAgadveSamohasamutthAt adattaMsvAminA avitIrNaM tasyA''dAnaM-grahaNamadattAdAnaM tasmAdviramaNamiti, tathA sarvasmAtkRtakAritAnumati bhedAdathavAdravyatodivyamAnuSatairazcabhedAtrUparUpasahagatabhedAdvAtatrarUpANi-nirjIvAnipratimArUpANyucyante rUpasahagatAnitu-sajIvAnibhUSaNavikalAni vA rUpANi bhUSaNasahitAni rUpasahagatAnIti kSetratastrilokasambhavAt kAlato'tItAde rAtryAdisamutthAdvAbhAvatorAgadveSaprabhavAt mithunaM-strIpuMsadvandvaMtasyakarmamaithunaMtasmAdviramaNamiti, tathA sarvasmAt-kRtAderathavA dravyataH sarvadravyaviSayAt kSetrato lokasambhavAt kAlato'tItAderAtryAdibhavAdvAbhAvatoragadveSaviSayAtparigRhyate-AdIyateparigrahaNaMvAparigrahaH tasmAdviramaNamiti // vrataprastAvAt 'paJcANuvvae'tyAdhaNuvratasUtraM, sphuTaM cedaM, kintu aNUni-laghUni vratAni aNuvratAni, laghutvaM ca mahAvratApekSayA alpaviSayatvAdineti pratItameveti, uktNc||1|| "savvagayaM sammattaM sue carite na pajavA savve / desaviraI paDuccA doNhavi paDa-sehaNaM kujA" iti athavA anu-mahAvratakathanasya pazcAttadapratipattau yAni vratAni kathyante tAnyanuvratAni, uktNc||1|| "jaidhammassa'samatyejujjai taddesaNaMpi saahuunnN| tadahigadosanivittIphalaMti kAyAnukaMpaTThA " iti athavA sarvaviratApekSayA aNoH-laghorguNino vratAnyaNuvratAnIti, sthUlA-dvIndriyAdayaH sattvAH, sthUlatvaMcaiSAMsakalalaukikAnAMjIvatvaprasiddhaH, sthUlaviSayatvAt sthUlaH tasmAtprANAtipAtAt / tathA sthUlaH-paristhUla-vastuviSayo'tiduSTavivakSAsamudbhAvAstasmAt mRSAvAdAt tathA paristhUravastuviSayaM cauryAropaNahetutvena prasiddhamatiduSTAdhyavasAyapUrvakaM sthUlaM tasmAdadattAdAnAt tathA svadArasantoSa-AtmIyakalatrAdanyatrecchAnivRttiriti, upalakSaNAtparadAravarjanamapi grAhyaM, tathA icchAyAH-dhanAdiviSayAbhilASasya parimANaM-niyamanamicchAparimANaM dezataH parigrahaviratirityarthaH // icchAparimANaM cendriyArthagocaraM zreya itIndriyArthavaktavyatArthaM paMcavannetyAditrayodazasUtrImAha ma.(24)paMcavannA paM0 20-kiNhA nIlA lohitA hAliddA sukillA 1, paMca rasA paM0 taM0-tittA jAva madhurA 2, paMca kAmaguNA paM0 20-sadA rUvA gaMdhA rasA phAsA 3, paMcahi ThANehiM jIvA sajaMtitaM0-saddehiM jAvaphAsehiM 4, evaM rajati 5 mucchaMti 6 gijhaMti7, ajovavajaMti 8,
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 paMcahiM ThANehiM jIvA vinighAyamAvajraMti, taM0-saddehiM jAva phAsehiM 9 paMca ThANA aparinnAtA jIvANaM ahitAte asubhAte akhamAte anissetAte anAnugAmitattAte bhavaMti, taM0 - saddA jAva phAsA 10 paMca ThANA suparitrAtA jIvANaM hitAte subhAtejAva AnugAmiyattAe bhavaMti, taM0-saddA jAva phAsA 11, paMca ThANA aparinAtA jIvANaM duggatigamaNA bhavaMti taM0saddA jAva phAsA 12, paMca ThANA parinnAyA jIvANaM suggamatigamaNAe bhavaMti taM0-saddA jAva phAsA 13 / sthAnAGga sUtram 5/1/424 mU. (425) paMcahiM ThANehiM jIvA doggaMti gacchaMti, taM0-pANAtivAteNaM jAva pariggaheNaM, paMcahi ThANehiM jIvA sogatiM gacchatiM, taM0-pANAtivAtaveramaNeNaM jAva pariggahaveramaNeNaM / vR. prakaTA ceyaM, navaraM paJca varNAH 1 paJcaiva rasAstadanyeSAM sAMyogikatvenAvivakSitatvAditi 2, 'kAmaguNa' ttikAmasyamadanAbhilASasya abhilASamAtrasya vA sampAdakA guNA-dharmmAH pudgadalAnAM, kAmyanta iti kAmAH te ca te guNAzceti vA kAmaguNA iti 3 / 'paMcahiM ThANehiM' ti paJcasu paJcabhirvA (indriyaiH) sthAnaSu-rAgAdyAzrayeSu tairvA saha sajyantesaGgasambandhaM kurvantIti 4, 'eva' miti paJcasveva sthAneSu rajyante-saGgakAraNaM rAgaM yAntIti 5 mUrcchantitaddoSAnavalokanena mohamacetanatvamiva yAnti saMrakSaNAnubandhavanto vA bhavantIti 6, gRdhyanti-prAptasyAsantoSeNAprAptasyAparAparasyAkAGkSAvanto bhavantIti 7, adhyupapadyantetadekacittA bhavantIti tadarjanAya vA''dhikyenopapadyante - upapannA ghaTamAnA bhavantIti 8, vinighAtaM - maraNaM mRgAdivat saMsAraM vA''padyante prApnuvantIti, Aha ca 119 11 " raktaH zabde hariNaH sparze nAgo rase ca vAricaraH / kRpaNapataGgo rUpe bhujago gandhe nanu vinaSTaH // paJcasu raktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu raktaH prayAti bhasmAntatAM mUDhaH // iti / 'aparinnAya'tti aparijJayA svarUpato'parijJAtAni - anavagatAni apratyAkhyAnaparijJayA vA pratyAkhyAtAni ahitAya - apAyAya azubhAya-apuNyabandhAya asukhAya va akSamAyaanucitatvAya asamarthatvAya vA aniHzreyasAya - akalyANAyAmokSAya vA yadupakAri satkAlAntaramanuyAti tadanugAmikaM tatpratiSedho'nanugAmika tadmAvastattvaM tasmai ananugAmikatvAya bhavanti 10 dvitIyaM viparyayasUtraM 11, uttarasUtradvayena tu etadevAhitahitAdi vyaJjitamasti, durgatigamanAya - nArakAdibhavaprAptaye sugatigamanAya - siddhayAdiprAptaye iti 12-13 / durgatisugatyoH kAraNAntarapratipAdanasUtre sugame iti / iha saMvaratapasI mokSahetU, tatrAnantaramAzravanirodhalakSaNaH saMvara ukto'dhunA tapobhedAtmikAH pratimA Aha yU. (426) paMcapaDimAto paM0 taM0-bhaddA subhaddA mahAbhaddA savvatobhaddA bhadduttarapaDimA bR. 'paMce' tyAdi vyaktaM, navaraM bhadrA 1 mahAbhadrA 2 sarvatobhadrA 3 dvi 1 catu 2 rdazabhi 3 rdinaiH krameNa bhavantItyuktaM prAg, subhadrA tvaSTatvAnna likhitA, sarvatobhadrA tu prakArAntareNApyucyate, dvidheyaM kSudrikA mahatIca, tatrAdyA caturthAdinA dvAdazAvasAnena paJcasaptatidinapramANena tapasA // 2 //
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 5, uddezaka: -1 - bhavati, asyAzca sphAtanopAyagAthA 11 9 11 317 "egAI paMcate ThaviuM majjhaM tu Aimanupa'tiM / uciyakameNa ya sese jANa lahuM savvaobhaddaM" iti pAraNakAdinAni tu paJcaviMzatiriti, sthApanA, mahatI tu caturthAdinA SoDazAvasAnena SannavatyadhikadinazatamAnena bhavati, asyA api sthApanopAyagAthA 119 11 "egAI sattaMte ThaviuM majjhaM ca AdimanupatiM / uciyakameNa ya sese jANa mahaM savvaobhaddaM " iti, pAraNakadinAnyekonapaJcAzaditi, sthApanA, bhadrottarapratimA dvidhA kSullikA mahatIca, tatra AdyA dvAdazAdinA viMzAntena paJcasaptatakyadhikadinazatapramANena tapasA bhavati, asyAH sthApanopAyagAthA 119 11 "paMcAI ya navaMte ThaviuM majjhaM tu AdimanupaMtiM / uciyakameNa ya sese jANaha bhaddottaraM khuDDuM " iti pAraNakadinAni paJcaviMzatiriti, mahatI tu dvAdazAdinA caturviMzatitamAntena dvinavatyadhikadizanatatrayamAnena tapasA bhavati, tatra ca gAthA 119 11 "paMcAdigArasaMte ThaviuM majjhaM tu AimanupaMti / uciyakameNa ya sese mahaI bhaddottaraM jANa " iti pAraNakadinAnyekonapaJcAzaditi 3 / uktaH karmmaNAM nirjaraNahetustapovizeSaH, adhunA teSAmevAnupAdAnahetoH saMyamasya viSayabhUtAnokendriyajIvAnAha mU. (427) paMca thAvarakAyA paM0 taM0-iMde thAvarakAe baMbhe thAvarakAe sippe thAvarakAe saMmatI thAvarakAe pAjAvacce thAvarakAe paMca thAvarakAyAdhipatI paM0 taM0-iMde thAvarakAtAdhipatI jAva pAtAvacce thAvarakAtAdhipatI vR. 'paMce'tyAdi, sthAvaranAmakarmodayAt sthAvarAH pRthivyAdayaH teSAM kAyA- rAzayaH sthAvaro vA kAyaH zarIraM yeSAM te sthAvarakAyAH, indrasambandhitvAdindraH sthAvarakAyaH pRthivIkAyaH, evaM brahmazilpasammatiprAjApatyA api apkAyAditvena vAcyA iti / etannAyakAnAha - 'paMcediye 'tyAdi, sthAvarakAyAnAM pRthivyAdInAmit sambhAvyante'dhipatayo - nAyakA dizAmivendrAgnyAdayo nakSatrANAmivAzviyamadahanAdayo dakSiNetaralokArddhayoriva zakrezAnAviti sthAvarakAyAdhipataya iti / ete cAvadhimanta ityavadhisvarUpamAha - mU. (428) paMcahiM ThANehiM ohidaMsaNe samuppajiukAmevi tappaDhamayAte khaMbhAtejjA, taM0appabhUtaM vA puDhaviM pAsittA tappaDhamayAte khaMbhAtejjA, kuMThuparAsibhUtaM vA puDhaviM pAsittA tappaDhamayAte khaMbhAtejjA, mahatimahAlataM vA mahoragasarIraM pAsittA tappaDhamatAte khaMbhAtejjA, devaM vA mahaDDiyaM jAva mahesakkhaM pAsittA tappaDhamatAte khaMbhAtejA puresu vA porANAiM mahatimahAlatAni mahAnihANAI pahINasAmitAtiM pahINaseuyAtiM pahINaguttAgArAI ucchinnasAmiyAiM ucchisanannaseuyAiM ucchinnaguttAgArAI jAI imAI gAmAgaranagarakheDakavbadaDoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 sthAnAGga sUtram 5/1/428 siMghADagatigacaukkacacaracaummuhamahApahapahesu nagaraniddhamaNesu susANasutrAgAragirikaMdarasantiselovaTThAvaNabhavanagihesu saMnikkhittAI ciTThati tAivA pAsittA tappaDhamatAte khaMbhAtejA, iccehiM paMcahiM ThANehiM ohidasaNe samuppajiukAmetappaDhamatAte khaMbhAejA / paMcahiM ThANehiM kevalavaranANadaMsaNe samuppajiukAmetappaDhamatAtenokhaMbhAtejA, taM0-appabhUtaMvA puDhaviMpAsittA tappaDhamatAte no khaMbhejA, sesaM taheva jAva bhavanagihesu saMnikkhittAI ciTThati tAI vA pAsittA tappaDhamayAte no khaMbhAtejjA, sesaM taheva, iccetehiM paMcahiM ThANehiM jAva no khNbhaatejaa| vR. paMcahI tyAdivyaktaM, navaraMavadhinA darzanaM-avalokanamarthAnAmutpattukAma-bhavitukAmaM taprathamatAyAM-avadhidarzanotpAdaprathamasamaye 'khaMbhAejatti skamnIyAt kSubhyeta, calatItyarthaH, avadhidarzanevAsamutpattukAme satiavadhimAnitigamyate kSubhyed alpabhUtAM-stokasattvAMpRthivIM dRSTvA, vAzabdA vikalpArthAH, anekasattvavyAkulA bhUriti sambhAvanAvAn akasmAdalpasattvabhUdarzanAt AH kimetadevamityevaM kSumyedeva akSINamohanIyatvAditi bhAvaH, athavA bhUtazabdasya prakRtyarthatvAdalpabhUtAM-alpA, pUrvaM hi tasya bahvI pRthvIti sambhAvanA''sIditi 1, tathA'tyantapracuratvAtkunthUnAM kunthurAzibhUtAM-kunthurAzitvaprAptAM pRthivIM dRSTvA atyantavismadayAbhyAmiti 2, tathA 'mahaimahAlaya'timahAtimahat mahoragazarIraM-mahA'hitanuMbAhyadvIpavartiyojanasahapramANaM dRSTvA vismayAd bhayAdvA 3, tathA devaM maharddhikaM mahAdhutikaM mahAnubhAgaM mahAbalaM mahAsaukhyaM dRSTvA vismayAditi 4, tathA 'puresu vatti nagarAdhekadezabhUtAni prAkArAvRtAni purANIti prasiddhaM teSu purANAni-cirantanAniorAlAiMkvacitpAThaHtatramanoharANItyarthaH 'mahaimahAlayAItivistIrNatvena mahAnidhAnAnIti-mahAmUlyaralAdimattvena,prahINAH svAminoyeSAMtAnitathA, tathAgrahINAH sekAraHsecakAsteSve- voparyupari dhanaprakSepakAH putrAdayo yeSAM tAni tathA, athavA prahINAH setavaHtadabhijJAnabhUtAH pAlayastanmArgA vA'ticirantanatayA pratijAgarakAbhAvena ca yeSAM tAni prahINasetukAni, kiMbahunA?, nidhAyakAnAM yAni gotrAgArANi-kulagRhANi tAnyapi prahINAni yeSAM / athavA teSAmeva gotrANi-nAmAnyAkArAzca-AkRtayastepahINAMyeSAtAniprahINagotrAgArANiprahINagotrAkAraNANi vA, evamucchinnasvAmikAdInyapi, navaramihaprahINAH-kiMcitsattAvantaH ucchinnA-nirnaSTasattAkAH, yAnImAni-anantaroktavizeSaNAni tathA grAmAdiSuyAni, tatrakarAdigamyogrAmaH,Agatya kurvanti yatrasaAkaro-lohAdyutpattibhUmiriti, nAsminkaro'stItinakara, dhUlIprAkAropetaM kheTe, kunagaraM karbaTe, sarvato'rddhayojanAt pareNa sthitagrAma maDamba yasya jalasthalapathAvubhAvapi tad droNamukhaM yatrajalapathasthalapathayoranyatareNaparyAhArapravezastatpattanaMtIrthasthAnamAzramaHyatraparvatanitambAdidurge paracakrabhayena rakSArtha dhAnyAdIni saMvahanti sa saMvAhaH, yatra prabhUtAnA bhANDAnAMpravezaH sa saMnivezaH, tathA zrRGgATakaM-trikoNaM rathyAntaraM sthApanA trikaM-yatrarathyAnAMvayaMmilaticatvaraM-rathyASTakamadhyaM catuSkaM yatrarathyAcatuSTayaM caturmukhaM devakulAdi mahApatho-rAjamArgaH patho-rathyAmAtraM, evaMbhUteSu vA sthAneSu, nagaranirddhamaneSu-tatkSAleSu, tathA agArazabdasambandhAt zmazAnAgAraM-pitRvanagRhaMzUnyagAraM-pratItaMtathAgRhazabdasambandhAdagirigRha
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 319 sthAnaM-5, - uddezakaH-1 parvatoparigRhaM kandaragRha-giriguhA girikandaraMvAzAntigRhaM-yatra rAjJAMzAntikarma-homAdi kriyate zailagRha-parvatamutkIrya yatkRtaM, upasthAnagRhaM-AsthAnamaNDapo'thavA zailopasthAnagRha-pASANamaNDapaH bhavanagRha-yatra kuTumbino vAstavyA bhavantIti, athavA zAntyAdivizeSitAni bhavanAni gRhANi ca, tatra bhavanaM-catuHzAlAdi gRhaM tu-apavarakAdimAtraM te, sannikSiptAni-tyastAni dRSTvA kSubhyed aSTapUrvatayA vismayAllobhAdveti, 'icceehI'tyAdi nigmnmiti|kevljnyaandrshnNtun skabhnIyAt kevalI vAyAthAmyena vastudarzanAtkSINohanIyatvena bhayavismayalobhAdyabhAvena atigambhIratvAceti, ata Aha-'paMcahI'tyAdi sugamamiti / tathA nArakAdizarIrANi bIbhatsAnyudArANi ca dRSTvA'pi na kevaladarzanaM skabhnAtIti zarIraprarUpaNAya 'neraiyANa'mityAdi sUtraprapaJcaH mU. (429) neraiyANaM sarIragA paMcavannA paMcarasA paM0 taM0-kiNhA jAva sukillA, tittA jAva madhurA, evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM / paMca sarIragA paM020-oralite veuvite AhArate teyate kammate, orAlitasarIre paMcavanne paMcarase paM0 taM0-kiNhe jAva sukille titte jAva mahure, evaM jAva kammagasarIre, savveviNaM bAdarabodidharA kalevarA paMcavannA paMcarasA dugaMdhA atttthphaasaa| vR. gatArthazcAyaM, navaraM paJcavarNatvaM nArakAdivaimAnikAntAnAM zarIrANAM nizcayanayAt, vyavahAratastu ekavarNaprAcuryAt kRSNAdipratiniyatavarNataiveti, 'jAva sukilla'tti kiNhA nIlA lohitA hAliddA sukkilA jAvamahura' ttitittAkaDuyA kasAyAaMbilA mahurA 'jAvavemANiyANaM'ti caturviMzatidaNDakasUtram / 'sarIra'tti utpattisamayAdArabhya pratikSaNameva zIryata iti zarIraM, 'orAliya'tti udAraM-pradhAnaM udAramevIdArika, pradhAnatA cAsya tIrthakarAdizarIrApekSayA, na hi tato'nyatpradhAnataramasti, prAkRtatvenacaorAliyaMti 1, athavA urAlaM nAma vistarAlaM vizAlaM sAtirekayojanasahanapramANatvAdasya anyasya cAvasthitasyaivamasambhavAt, uktshc||1|| "joyaNasahassamahiyaM Ahe egidie trugnnesu| macchajuyale sahassaM uresuya gabmajAesu" iti vaikriyasya lakSapramANatve'pyanavasthitatvAta, tadeva orAlikaM 2, athavA uralamalpapradezopacitatvAbRhattvAca bhiNDavaditi tadeva orAlikaM nipAtanAt 3, thavA orAlaMmAMsAsthisnAyvAdhavabaddhaM tadeva orAlikamiti 4, uktnyc||1|| "tatthodAra 1 murAlaM 2 uralaM 3 orAlamahava 4 vineyaM / odAriyaMti paDhamaM paDucca titthesarasIraM // 2 // bhannai yatahorAlaM vittharavaMtaM vaNassaI ppp| pagaIe natthi annaM eddamahettaM visAlaMti uralaM thevapaesovaciyaMpi mahallagaMjahA bhiNddN| maMsaTThihArubaddhaM orAlaM samayaparibhAsA iti / 'veubviya'tti vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM, uktNc||1|| "vivihA va visiTTA vA kiriyA vikviriya tIe jaM bhavaMtamiha / veuvviyaM tayaM puNa nAragadevANa pagaIe " iti,
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 sthAnAGga sUtram 5/1/429 vividhaM viziSTaM vAkurvanti taditi, vaikurvikamitivA, 'AhArae'ttitathAvidhakAryotpattI caturdazapUrvavidA yogabalenAhiyata ityAhArakaM, uktaMca "kajaMmi samuppanne suyakevaliNA visitttthlddhiie| jaM ettha Aharijai bhaNaMti AhAragaM taMtu" __-kAryANi caamuuni||1|| "pANidayariddhi saMdarisaNathamatyovagahaNaheuM vaa| saMsayavoccheyattthaM gaNaNaM jinapAyamUlammi" kAryasamAptau punarmucyate yAcitopakaraNavaditi, 'teyae'tti tejaso bhAvastaijasaM uSmAdiliGgasiddhaM, uktNc||1|| "savvassa umhasiddhaM rsaadiaahaarpaagjnngNc| teyagaladdhinimittaM ca teyagaM hoi nAyavvaM " iti - 'kammae'tti karmaNo vikAraH kArmaNaM, sakalazarIrakAraNamiti, uktNc||1|| "kammavigAro kammaNamaTTavihavicittakammanipphanaM / savvesiM sarIrANaM kAraNabhUyaM muneyavvaM " iti audArikAdikramazca yathottaraM sUkSmatvAt pradezabAhulyAnceti / tathA sarvANyapi bAdarabondidharANi-paryAptakatvena sthUrAkAradhAriNi kalevarANi-zarIrANi manuSyAdInAM paJcAdiva rNAdInyavayavabhedeneti, akSigolakAdiSu tathaivopalabdhaH, 'do gaMdha'tti surabhidurabhibhedAt, 'aTTha phAsa'tti kaThinamUduzItoSNagurulaghusnigdharUkSabhedAditi, abAdarabondidharANi tu na niyatavarNAdivyapadezayAni, aparyAptatvenAvayavavibhAgAbhAvAditi, anantaraMzarIrANiprarUpitAnIti zarIrivizeSagatAn dharmavizeSAn paMcahiM ThANehItyAdinA''rjavasUtrAntena granthena darzayati mU. (430) paMcahiM ThANehiM purimapacchimagANaM jiNANaM duggamaM bhavati, taM0-duAikkhaM duvibhajjaM dupassaM dutitikkhaM duranucaraM / paMcahi ThANehiM majjhimagANaM jiNANaM sugamaM bhavati, taM0suAtikkhaM suvibhaGgaM supassaM sutitikkhaM supanucaraM / paMca ThANAiM samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM nicaMvannitAiMnicaM kittitAiMnicchabutitAiM nicaMpasatthAI niccamabbhaNunAtAI bhavaMti, taM0-khaMtI muttI ajjave maddave lAghave, paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM jAva abmaNunAyAiM bhavaMti, taM0-sacce saMjame tave citAte baMbhaceravAse, paMca ThANAiMsamaNANaMjAva abbhaNunAyAiM bhavaMti, taM0-ukkhittacarate nikkhittacarate aMtacarate paMtacarate lUhacarate, paMca ThANAiMsamaNANaM jAva abbhuNunAyAI bhavaMti, taM0-annAtacarate anailAyacare monacare saMsaTTakappite tajAtasaMsahakappite, paMca ThANAI jAva abbhaNunAtAI bhavaMti, taM0-uvanihite suddhesaNite saMkhAdattite diTThalAbhite puTThalAbhite, paMca ThANAIjAva abbhaNunnAtAI bhavati, taM0-AyaMbilite niviyate puramahitai parimite piMDavAvite bhinnapiMDavAvite, paMca ThANAiM0 abmaNunAyAiM bhavaMti, taM0-arasAhAre virasAhAre aMtAhAre paMtAhAre lUhAhAre, paMca ThANAiM0 abmaNunAyAiM bhavaMti, taM0-arasajIvI virasajIvI aMtajIvI paMtajIvI lUhajIvI, paMca ThANAiM0 bhavaMti, taM0-ThANAtite ukaDuAsaNiepaDimaTThAtI
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 sthAnaM-5, - uddezakaH-1 vIrAsaNie nesajie, paMca ThANAiM0 bhavaMti, taM0-daMDAyatite lagaMDasAtI AtAvate avAuDate akNdduuyte| vR.sugamazcAyaM, navaraMpaJcasusthAnakeSu-AkhyAnAdikriyAvizeSalakSaNeSupurimA-bharatairAvateSu caturviMzaterAdimAste ca pazcimakAzca-caramAH purimapazcimakAsteSAM jinAnAM-arhatAM 'duggamaMti duHkhena gamyata iti durgama bhAvasAdhano'yaM kRcchravRttirityarthaH tadbhavati vineyAnAmRjujaDatvena vakrajaDatvena ca, tAni cemAni tadyathe' tyAdi, iha cAkhyAnaM vibhajanaM darzanaM titikSaNamanucaraNaM cetyevaM vaktavye'pi yeSu sthAneSu kRcchravRttirbhavati tAni tadyogAt kRcchravRttInyevocyante iti kRcchravRttidyotakaduHzabdavizeSitAni karmasAdhanazabdAbhidheyAnyAkhyAnAdIni vicitratvAcchabdapravRtterAha, 'duAikkha'mityAdi, tatra durAkhyeyaM-kRcchrAkhyeyaM vastutattvaM, vineyAnAM mahAvacanATopaprabodhyatvena bhagavatAmAyAsotpatterityevamAkhyAne kRcchravRttiruktA, evaM vibhajanAdiSvapibhAvanIyA, tathA-vyAkhyAte'pitatra durvibhajaM-kaSTavibhajanIyaM, RjujaDatvAdereva tadbhAvati duHzaGkaziSyANAMvastutattvasya vibhAgenAvasthApanamityarthaH, durvibhavamityatrapAThAntare durvibhAvyaM duHzakA vibhAvanA kartutasyetyarthaH, tathA 'duppassaM'tiduHkhena darzyate iti durdazaiM, upapattibhirduHzakaMziSyANApratItAvAropayituM tattvamiti bhAvaH, 'duttitikkhaMti duHkhena titikSyate sahyate iti dustitikSa-parISahAdi duHzakaM parISahAdikamutpannaM titikSayituM, ziSyaM tatprati kSamAM kArayitumiti bhAva iti, 'duranuccaraM ti duHkhenAnucaryate-anuSThIyata itiduranucaramantarbhUtakAritArthatvena duHzakamanuSThApayitumityarthaH, athavA teSAM tIrthedurAkhyeyaM dubhijamAcAryAdInAM vastutattvaM ziSyAn prati, AtmanApi durdazaMdustitikSaM duranucaramityevaM kAritArthaM vimucyavyAkhyeyaM, teSAmapiRjujaDAditvAditi / madhyamAnAMtusugamaakRcchravRttiH, tadvineyAnAmRjuprajJatvenAlpapkayatnenaiva bodhanIyatvAdvihitAnuSThAne sukhapravartanIyatvAcceti, zeSaM pUrvavat, navaramakRcchrArthaviziSTatA AkhyAnAdInAM vAcyA, ___ tathA 'suranucara'nti rephaH prAkRtatvAditi, nityaM sadA varNitAni phalataH kIrtatAnisaMzabditAninAmataH, 'buiyAI tivyaktavAcoktAnisvarUpataH prazastAni prazaMsitAnizlAdhitAni 'zaMsustutA viti vacanAt abhyanujJAtAni-kartavyatayAanumatAni bhavantIti, ayaMcasUtrotkSepaH pratisUtraM vaiyAvRtyasUtraM yAvad dRzya iti, tatra kSAntyAdayaH krodhalobhamAyAmAnanigrahAH tathA lAghavamupakaraNato gauravatrayatyAgatazceti, tathA'nyAni paJca, sadbhyo hitaM satyam-analIkaM, taccaturvidhaM, yto'vaaci||1|| "avisaMvAdanayogaH kAyamanovAgajihmatA caiva / satyaM caturvidhaM tacca jinavaramate'sti nAnyatra" iti, -tathA saMyamanaM saMyamo-hiMsAdinivRttiH, sa ca saptadazavidhaH, tduktm||1|| "puDhavidagaagaNimAruya vaNapphai biticaupaNiMdi ajIve / pehopehapamajjaNapariTThavaNamaNovaI kAe" // 1 // (athavA) - "paJcAzravAdviramaNaM paJcendriyanigrahaH kaSAyajayaH / daNDatrayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH" 3121
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 119 11 iti, tathA tapyate'neneti tapaH, yato'bhyadhAyi"rasarudhiramAMsamedo'sthimajjazukrANyanena tapyante / karmANi vA'zubhAnItyatastapo nAma nairuktama ' 11 tacca dvAdazadhA, yathA''ha"anasanamUnoyariyA vittIsaMkhevaNaM rasaJcAo / kAyakileso saMlINayA ya bajso tavo hoi // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo jhANaM ussaggo'vi abmiMtarao tavo hoi " iti 119 || 'ciyAe' tti tyajanaM tyAgaH -saMvignaikasAmbhogikAnAM bhaktAdidAnamityarthaH, gAthe cAtra"to kayapaJccakkhANo AyariyagilANabAlavuDDANaM / dejjAssaNAi saMte lAbhe kayavIriyAyAro saMvigga annasaMbhoiyANa desijja saGghagakulANi / ataraMto vA saMbhoiyANa dese jahasamAhI" iti brahmacarye -maithunaviramaNe tena vA vAso brahmacaryavAsa ityeSa pUrvoktaiH saha dazavidhaH zramaNadharmma iti, anyatra tvayamevamuktaH 119 11 119.11 // 2 // // 2 // sthAnAGga sUtram 5/1/430 "khaMtI ya maddava'jjava muttI tavasaMjame ya boddhavve / saccaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo " iti itazca sAdhudharmmabhedasya bAhyatapovizeSasya vRttisaGkSepAbhidhAnasya bhedAH 'ukkhattacarae' ityAdinA abhidhIyante, tatra utkSiptaM - svaprayojanAya pAkabhAjanAdudhdhR taM tadarthamabhigrahavizeSAccarati-tadgaveSaNAya gacchatItyutkSiptacarakaH, evaM sarvatra, navaraM nikSiptaM - anudhdhRtaM ante bhavamAntaM bhuktAvazeSaM vallAdi prakRSTamAntaM prAntaM tadeva paryuSitaM, rUkSaM niHsnehamiti, iha ca bhAvapratyayapradhAnatvena utkSiptacarakatvamityAdi draSTavyamevamuttaratrApi bhAvapradhAnatA dhzyA, ihacAdyau bhAvAbhigrahAvitare dravyAbhigrahAH, yato'bhANi - 11911 "ukkhittamaicaragA bhAvajuyA khalu abhiggahA hoMti / gAyaMto va ruyaMto jaM dei nisaNNamAI vA" tathA 'levaDalevaDaM vA amugaM davvaM ca ajja ghecchAmi / amugeNa udavveNaM aha davvAbhiggaho nAmaM " iti evamanyatrApi vizeSa Uhya iti, ajJAtaH - anupadarzitasvAjanyarddhimatpravrajitAdibhAvaH san carati - bhikSArthamaTatItyajJAtacarakaH, tathA 'annailAyacarae 'tti annaglAnako doSAnnabhugiti bhagavatITIppanake uktaH, evaMvidhaH san, athavA annaM vinA glAyakaH - samutpannavedanAdikAraNa evetyarthaH anyasmai vA glAyakAya bhojanArthaM caratIti annaglAnakacarako'nnaglAyakacarako'nyaglAyakacarako vA, kvacit pAThaH 'annavela' tti tatrAnyasyAM - bhojanakAlApekSayA''dyAvasAnarUpAyAM velAyAM-samaye caratItyAdi dRzyaM, ayaM ca kAlAbhigraha iti, // 2 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-1 323 tathAmaunaM-maunavrataM tena caratimaunacarakaH, tathAsaMsRSTena-kharaNTitenetyarthohastabhAjanAdinA dIyamAnaM 'kalpikaM kalpavat kalpanIyamucitamabhigrahavizeSAdbhaktAdiyasya sasaMsRSTakalpikaH, tathA 'tajjAtena' deyadravyaprakAreNa yatsaMsRSTaM hastAdi tena dIyamAnaM kalpikaM yasyeti vigraha iti, upanidhIyata ityupanidhiH-pratyApasannaM yadyathAkathaJcidAnItaM tena carati tadgrahaNAyetyarthaH ityaupanidhikaH, upanihitameva vA yasya grahaNaviSayatayA'sti sa prajJAderAkRtigaNatvena matvarthIyANapratyaye aupanihita iti, tathA zuddhA-anaticArA eSaNA-zaGkitAdidoSavarjanarUpA 'saMsaTThamasaMsaTTe'tyAdisaptaprakArAanyatarAvAtayAcaratItyuttarapadavRddhAzuddhaiSaNikaH, saGkhyApradhAnAHparimitAevadattayaH-sakRdbhaktAdikSepalakSaNAgrAhyAH yasyasa saGkhyAdattikaH, dattilakSaNazlokaH- // 1 // "dattI ujattie vAre, khivaI hoti tttiyaa| avocchinnanivAyAo, dattI hoi davetarA" iti tathA ISTasyaiva bhaktAdelabhistena caratIti tathaiva ISTalAbhikaH, pRSTasyaiva sAdho ! dIyate te ? ityevaM yo lAbhastena caratIti prAgvata pRSTalAbhikaH, AcAmla-samayaprasiddhaM tena caratItyAcAmlikaH, nirgato ghRtAdivikRtibhyo yaH sa nirvikRtikaH purimArddha-pUrvAhNalakSaNaM pratyAkhyAnavizeSo'sti yasya sa tathA, parimito-dravyAdiparimANataH piNDapAto-bhaktAdilAbho yasyAstisaparimitapiNDapAtikaH,bhinnasyaiva-sphoTitasyaivapiNDasyasaktukAdisambandhinaH pAtolAbho yasyAsti sa bhinnapiNDapAtikaH grahaNAnantaramadhyavaharaNaM bhavatItyata etaducyate-'arasaM' hiGgvAdibhirasaMskRta-mAhArayatItyarasovA''hAroyasyAsAvarasAhAraH, evaM sarvatra, navaraMvirasaMvigatarasaM purANadhAnyaudanAdi, rUkSaM tailAdivarjitamiti, tathA arasenajIvituMzIlamAjanyamApi yasya sa tathA, evmnytraapi| ___'ThANAie'tti sthAnaM-kAyotsargaH tamatidadAti-prakaroti atigacchati veti sthAnAtidaH sthAnAtigo veti, utkuTukA sana-pIThAdau putAlaganenopavezanarUpamabhigraho yasyAsti sa utkuTukAsanikaH, tathA pratimayA-ekarAtrikyAdikayA kAyotsargavizeSeNaiva tiSThatItyevaMzIlo yaH sapratimAsthAyI 'vIrAsanaM bhUnyastapAdayasya siMhAsane upaviSTasya tadapanayane yA kAyAvasthA tadrUpaM, duSkaraM ca taditi, ata eva vIrasya-sAhasikasyAsanamiti vIrAsanamuktaM tadasyAstIti vIrAsanikaH, tathA niSadyA-upavezanavizeSaH, sAcapaJcadhA, tatra yasyAMsamaMpAdau putau caspRzataH sA samapAdaputA 1 yasyAM tu gorivopavezanaM sAgoniSadhikA 2 yatra tuputAbhyAmupaviSTaH san ekaM pAdamutpATyAste sAhastisuNDikA 3 paryazArddhaparyAcaprasiddhA, niSadhayAcaratinaiSadhika iti, daNDasyevAyatiH-dIrghatvaM pAdaprasAraNena yasyasa daNDAyatikaH, tathA lagaNDaM kila duHsaMsthitaM kASThaM tadvanmastakapArNikAnAM bhuvi laganena pRSThasya cAlaganenetyarthaH yaH zete tathAvidhAbhigrahAt sa lagaNDazAyI, tathA AtApayati-AtApanAM zItAtapAdisahanarUpAM karotItyAtApakaH, tathA na vidyate prAvRtaM-prAvaraNaM asyetyaprAvRtakaH, tathA na kaNDUyata ityakaNDUyakaH, 'sthAnAtiga' ityAdipadAnAM klpbhaassyvyaakhyeym|||| "uddhaTThANaM ThANAiyaM tupaDimA yahoti maasaaii| . paMceva nisejAo tAsi vibhAsA u kAyavvA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 sthAnAGgasUtram 5/1/430 // 2 // vIrAsaNaMtu sIhAsaNevva jhmukkjaanugnnivittttho| DaMDo lagaNDauvamA Ayayakuje ya doNhaMpi AyAvaNA yativihA ukkosA majjhimA jahannA y| ukkosA u nivanA nisanna majjhA Thiya jahannA tivihA hoi nivannA omaMthiya pAsa taiya uttANA" iti -niSaNNApi trividhaa||4|| "goduha ukkuDapaliyaMkamesa tivihAya majjhimA hoi| taiyA u hatthisoMDagapAyasamapAiyA ceva" iti iyaM ca niSaNNAdikA trividhA'pyAtApanA svasthAne punarapyutkRSTaSTAdibhedA omaMthiyAdibhedenAvagantavyA, ihacayadyapisthAnAtigatvAdInAmAtApanAyAmantarbhAvastathApipradhAnetaravivakSayA na punaruktatvaM mntvymiti| mU. (431) paMcahiM ThANehiMsamaNeniggaMthemahAniJjare mahApajjavasANe bhavati, taM0-agilAte AyariyaveyAvacaM karemANe 1 evaM uvajjhAyaveyAvaccaM karemANe 2 theraveyAvaccaMkaremANe 3 tavassiveyAvaccaM karemANe 4 gilANaveyAvaccaM karemANe 5 / paMcahiM ThANehiM samaNeniggaMthe mahAnijaremahApajjavasANebhavati, taM0-agilAte sehaveyAvacaM karemANe 1 agilAtekulaveyA02 agilAegaNave03agilAesaMghave04 agilAte sAhammiyaveyAvacaM karemANe 5 / vR. (tathA) mahAnirjaro-bRhatkarmakSayakArI mahAnirjaratvAca mahad-AtyantikaM punarudbhavAbhAvAt paryavasAnaM-anto yasya sa tathA, 'agilAe'tti aglAnyA-akhinnatayA bahumAnenetyarthaH, AcAryaH paJcaprakAraH, tadyathA-pravrAjanAcAryo digAcAryaH sUtrasya uddezanAcAryaH sUtrasyasamuddezanAcAryovAcanAcAryazceti, tasya vaiyAvRttyaM vyApRtasya-zubhavyApAravatobhAvaH karma vA vaidmAvRttyaM-bhaktAdibhirdharmopagrahakArivastubhirupagrahakaraNamAcAryavaiyAvRttyaM tatkurvANovidadhaditi, evamuttarapadeSvapi, navaramupAdhyAyaH-sUtradAtA sthaviraHsthirIkaraNAt athavAjAtyA SaSTivArSikaH paryAyeNa viMzativarSaparyAyaH zrutena samavAyadhArI tapasvI-mAsapakSapakAdiH glAnaHazakto vyAdhyAdibhiriti, tathA 'seha'tizikSako'bhinavapravrajitaH 'sAdharmikaH' samAnadharmAliGgataHpravacanatazceti, kulaM-cAndrAdikaM sAdhusamudAyavizeSarUpaM pratItaM, guNaH-kulasamudAyaH sabo-gaNasamudAya ityevaM sUtradvayena dazavidhaM vaiyAvRttyamAbhyantaratapobhedabhUtaM pratipAditamiti, uktaMca- , // 1 // "AyariyauvajjhAe thertvssiigilaannsehaannN| sAhamiyakulagaNasaMgha saMgayaM tamiha kAyavvaM " iti, mU. (432) paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe sAhammitaM saMbhotitaM visaMbhotitaM karemANe nAtikamati, taM0-sakiritahANaMpaDisevittAbhavati 1 paDisevittAno Aloei AloittAno paTTaveti 3 paTTavettA no nivisati 4 jAiM imAiMtherANaM ThitipakappAiMbhavaMti tAiM atiyaMciyara paDiseveti se haMda'haM paDisevAmi kiMmaM yerA karissaMti? 5paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe For
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 sthAnaM-5, - uddezakaH -1 sAhamitaM pAraMcitaM karemANe nAtikkamati, taM0-sakule vasati sakulassa bhedAte abbhuTTittA bhavati gaNevasatigaNassabhetAte abbhutRRttA bhavati 2 hiMsappehI 3 chiddappehI 4 abhikkhaNaM pasiNAtataNAI pauMjittA bhavati 5 / vR. sAmbhogika-ekabhojanamaNDalIkAdikavisAmbhogikaM-maNDalIbAhyaM kurvannAtikrAmati AjJAmiti gamyate, ucitatvAditi, sakriyaM-prastAvAdazubhakarmabandhayuktaM sthAnaM-akRtyavizeSalakSaNaM pratiSevitA bhavatItyekaM, pratiSevya gurave nAlocayAti-na nivedayatIti dvitIyaM, Alocya gurUpadiSTaprAyazcittaM na prasthApayati-kartuM nArabhata iti tRtIyaM, prasthApya na nirvizati-na samastaM pravezayatyathavA 'nirvezaH paribhoga' iti vacanAnna paribhuGkate-nAsevata ityarthaH iticaturthaM, yAnImAni suprasiddhatayA pratyakSANi 'sthavirANAM' sthavirakalpikAnAM 'sthitau' samAcAre' prakalpyAniprakalpanIyAni yogyAni vizuddhapiNDazayyAdIni sthitiprakalpyAni athavA sthitizcamAsakalpAdikA prakalpyAni ca-piNDAdIni sthitiprakalpyAni tAni 'aiyaMciya aiyaMciya'tti atikramyAtikrametyarthaH,pratiSevatetadanyAnIti gamyate, atha saGghATakAdiH sAdhurevaM paryAlocayatiyathAnaitatpratiSevitumucitaM guru. bAhyau kariSyati, tatretaraAha-'se' iti tadakalpyajAtaM 'iMde'tti kolAmantraNaM vacanaM hamityakAraprazleSAdahaM pratiSevAmi kiM mama 'sthavirAH' guravaH kariSyanti?, na kiJcittai ruSTairapi me kartuM zakyate iti balopadarzanaM pnycmmiti| 'pAraMciyaMti dazamaprAyazcittabhedavantamapahRtaliGgAdikamityarthaH kurvannAtikrAmati sAmAyikamiti gamyate, kule-cAndrAdike vasati gacchavAsItyarthastasyaiva kulasya bhedAyAnyo'nyamadhikaraNotpAdanenAbhyutthAtA bhavati yateta ityartha, ityekaH, evaM gaNasyApIti dvitIyaM, tathA hiMsAM-vadhaMsAdhyAdeH prekSate-gaveSayatIti hiMsAprekSItitRtIyaM, hiMsArthamevApabhrAjanArthaMvA 'chidrANi'; pramattatAdIni prekSataiti chidraprekSIti caturthaM, abhIkSmaNamitIhapunaHzabdArthaH tatazcAbhIkSNamabhIkSNaM punaH punarityarthaH praznA-aGguSThakuDyapraznAdayaH sAvadhanuSThAnapRcchA vA ta evAyatanAnyasaMyamasya praznAyatanAni prayoktA bhavati, prayuGkata ityarthaH iti pnycmN| mU.(433) AyariyauvajjhAyassaNaMgaNaMsipaMcavuggahaTThANA paM0 taM0-AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no sammaM pauMjettA bhavati 1 AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi AdhArAtiNiyAte kitikammaM no sammaM pauMjittA bhavati 2 AyariyauvajjhAte gaNaMsi je suttapajjavajAte dhAreti te kAle 2 no sammamanuppavAtittA bhavati 3 AyariyauvajjhAe gaNaMsi gilANasehaveyAvaccaM no sammamabbhuTTittA bhavati 4 AyariyauvajjhAte gaNaMsi anApucchitacArI yAvi havai no ApucchiyacArI 5 / AyariyauvajjhAyassa NaM gaNaMsi paMcAvuggahaTThANA paM0 taM0-AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA sammaM pauMjittA bhavati, evamadhArAyanitAte sammaM kiikammaM pauMjittA bhavai AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi je sutapajjavajAte dhAreti te kAle 2 sammaM anupavAittA bhavai AyariyauvajjhAegaNaMsi gilANasehaveyAvaccaM sammaMabbhuTTittA bhavati AyariyauvajjhAte gaNaMsi ApucchiyacArI yAvi bhavati no anaapucchicaarii| vR.tathaAcAryopAdhyAyacasyetisamAhAradvandvaH karmadhArayovA, tatazcAcAryasyopAdhyAyasya
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 - sthAnAGga sUtram 5/1/434 'gaNaMsitti gaNe 'vigrahasthAnAni kalahAzrayAH, AcAryopAdhyAyau dvayaM vA 'gaNe' gaNaviSaye 'AjJAM' he sAdho! bhavatedaM vidheyamityevaMrUpAmAdiSTiM 'dhAraNAM' na vidheyamidamityevaMrUpAM 'no'naiva samyag-aucityena prayoktA bhavatIti sAdhavaH parasparaMkalahAyanteasamyagniyogAtadunayantritattvAcca, athavA anaucityaniyoktAramAcAryodikameva kalahAyante ityevaM sarvatreti, athavA gUDhArthapadairagItArthasya puratodezAntarasthagItArthInaMdanAya gItArthoyadaticAranivedanaMkarotisA''jJA, asakRdAlocanAdAnena yaprAyazcittavizeSAvadhAraNaM sA dhAraNA, tayorna samyak prayokteti sa kalahabhAgiti prathama, tathAsa eva AhArAiNiyAe tiranAnidvidhA-dravyatobhAvataca, tatradravyataHkarketanAdIni bhAvato jJAnAdIni, tatra ralaiH-jJAnAdibhirvyavaharatIti rAtlikaH-bRhatparyAyo yo yo rAtniko yathArAlikaMtabhAvastattA tayA yathArAlikatayA-yathAjyeSThaMkRtikarma-vandanakaviyana evavainayikaM tacca na samyak prayoktA, antarbhUtikAritArthatvAdvA prayojayitA bhavatIti dvitIyaM, tathA sa eva yAni zrutasya paryavajAtAni-sUtrArthaprakArAn 'dhArayati' dhAraNAviSayIkaroti tAni kAle kAleyathAvasaraMna samyaganupravAcayitA bhavati-napAThayatItyarthaH ititRtIyaM, kAle anupravAcayitetyuktaM tatra gaathaaH||1|| "kAlakkameNa pattaM saMvaccharamAiNA u jNjNmi| taMtaMmiceva dhIro vAejjA soya kaalo'yN|| // 2 // tivarisapariyAgassa u AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa ya sammaM sUyagaDaM nAma aMgati / / // 3 // dasakappavvavahArA sNvcchrpnngdikkhiyssev| ThANaM samavAo'viya aMge te aTThavAsassa / / // 4 // dasavAsassa vihAho ekkArasavAsayassa ya ime u / khuDDiyavimANamAI ajjhayaNA paMca nAyavvA / / bArasavAsassa tahA aruNuvavAyAipaMca ajjhynnaa| terasavAsassa tahA uThANasuyAiyA cauro / / coddasavAsassa tahA AsIvisabhAvaNaM jiNA binti / pannarasavAsagassa ya diTThIvisabhAvaNaM thy|| // 7 // solasavAsAIsu ya ekkottaravuDDiesujahasaMkhaM / cAraNabhAvaNamahAsuviNabhAvaNA teyaganisaggA / / // 8 // egUNavIsavAsagassa u diDivAo duvAlasamamaMgaM / saMpuNNavIsavariso anuvAI savvasuttassa" tti, tathA sa eva glAnazaikSavaiyAvRttyaM prati na samyak svayamabhyutthAtA-abhyupagantA bhavatIti caturthaM, tathA sa eva gaNaManApRcchya carati-kSetrAntarasaGgamAdikarotItyevaMzIlo'nApRcchyacArI, kimuktaM bhavati?-noApRcchyacArIti paJcamaM vigrahasthAnaM / etadeva vyatirekeNAha-avigrahasUtraM gatArthaM /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-1 327 ___ mU. (434) paMca nisijAo paM0 taM0-ukkuDutI godohitA samapAyaputA palitaMkA addhplitNkaa| paMca ajjavaTThANApaM0 taM0-sAdhuajjavaMsAdhumahavaMsAdhulAghavaMsAdhukhaMtI sAdhumuttI vR.niSadyAsUtreniSadanAniniSadyAH-upavezanaprakArAstatrAsanAlagnputaH pAdAbhyAmavasthita utkuTukastasya yAsA utkuTukAsakatathAgordohanaM godohikA tadvadyA'sau godohikA, tathA samausamatayA bhUlagnau pAdau ca putau ca yasyAM sA samapAdaputA, tathA paryaGkA-jinapratimAnamiva yA padmAsanamiti rUDhA, tathA arddhpryaa-uuraavekpaadniveshnlkssnneti| tathA RjoH-rAgadveSavakratvavarjitasya sAmAyikavataH karmabhAvovAArjavaM saMvara ityarthaH tasyasthAnAni-bhedA ArjavasthAnAni, sAdhu-samyagdarzanapUrvakatvena zobhanamArjavaM-mAyAnigrahastataH karmadhArayaH sAdhorvA-yaterArjavaM sAdhvArjavaM, evaM zeSANyapi / ArjavayuktAzca mRtvA prAyo devA bhavantIti paMcavihA joisietyAdinA IsANassa Nametadantena granthena devAdhikAramAha mU. (435) paMcavihA joisiyA paM0 taM0-caMdA sUrA gahA nakkhattA tArAo, paMcavihA devA paM0 taM0-bhavitadavvadevA naradevA dhammadevA devAtidevA bhaavdevaa| vR. sugamazcAyaM, navaraMjyotISa-vimAnavizeSAsteSubhavAjyotiSkA iti, tathA dIvyantikrIDAdidharmabhAjo bhavanti dIvyante vA-stUyatante ye te devAH, bhavyA-bhAvidevaparyAyayogyA ata eva dravyabhUtAH teca te devAzceti bhavyadravyadevAH-vaimAnikAdi 4, devatvenAntarabhave ye utpatsyanta ityarthaH, narANAM devA naradevAzcakravarttina ityarthaH, dharmapradhAnAdevAdharmadavAH-cAritravanto devAnAM madhye atizayavanto devAH devAdhidevAH-arhantaH bhAvadevA-devAyuSkAunubhavanto vaimAnikAdayaH 4 ityrthH| mU. (436) paMcavihA paritAraNApaM020-kAya paritariNA paaspritaarnnaavpritaarnn| sad paritAraNA mana pritaarnnaa| vR. 'paritAraNa'tti vedodayapratIkAraH, tatra strIpuMsayoH kAyena paricAraNA-maithunapravRttiH kAyaparicAraNA IzAnakalpaM yAvad, evamanyatrApi samAsaH, navaraM sparzena tadupari dvayoH 4 rUpeNa dvayoH 6zabdena dvayo 8 manasA caturyu 12 graiveyakAdiSu paricAraNaiva nAstIti / mU. (437) camarassaNaM asuriMdassa asurakumAraranno paMca aggamahisIo paM0 taM0-kAle rAtI rataNI vijU mehA, valissaNaMvatirotaNiMdassa vatirotaNaranno paMca aggamahisIo paM0 taM0subhA nisubhAraMbhA niraMbhA mtnnaa| vR. [asya sUtrasya vRtti sti|] mU. (438) camarasa NamasuriMdassa asurakumAraraNNo paMcasaMgAmitA aNitApaMca saMgAmiyA anipAdhivatI paM0 taM0-pAyattAnite pIDhAnite kuMjarAnite mahisAnite rahAnIte, dume pAyattAnitAdhivatI sodAmI AsarAyA pIDhAniyAdhivatI kuMthU hasthirAyA kuMjarAnitAdhivatI lohitakhemahisAnitAdhivatI kinnare rghaanitaadhivtii| balissaNaMvatirotaniMdassa vatirotaNaranno paMca saMgAmitAnitA paMca saMgAmitAnIyAdhivatI paM0 taM0-pAyattAnite jAva raghAnite, mahaddame pAyattAnitAdhivatI mahAsotAmo AsarAtA pIDhAnitAdhivatI mAlaMkAro hatthirAyA kuMjarAnitAdhipatI mahAlohiakkho mahisAnitAdhivatI kiMpurise rghaanitaadhiptii| For
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 5/1/438 dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa NanagakumArarano paMca saMgAmitA anitA paMca saMgAmitAnIyAdhipatI paM0 taM0-pAyattAnite jAva rahANIe, bhaddaseNe pAyattAnitAdhipatI jasodhare AsarAyA pIThAnitAdhipatI sudaMsaNe hatthirAyA kuMjarAnitAdhipatI nIlakaMThe mahisAniyAdhipatI ANaMde rahAnitAhivaI / bhUyAnaM dassa nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno paMca saMgAmiyANiyA paMca saMgAmiyAnIyAhivaMI paM0 taM0 - pAyattAnIe jAva rahANIe dakkhe pAyattAniyAhivaI suggIve AsarAyA pIDhAniyAhivaI suvikkame hatthirAyA kuMjarAnitAhibaI seyakaMThe mahisAniyAhivaI naMduttare rahANiyAhivaI / 328 veNudevasaNaM suvanniMdassa suvannakumAraranno paMca saMgAbhiyANitA paMca saMgAmitAnitAhipatI paM0 taM0-pAyattANIte evaM jadhA dharaNassa tathA veNudevassavi, veNudAliyassa jahA bhUtAnaMdassa, jadhA dharaNassa tahA savvesiM dAhiNillANaM jAva dhosassa, jadhA bhUtAnaMdassa tadhA savvesiM uttarillANaM jAva mahAdhosassa / sakkassa NaM deviMdassa devaranno paMca saMgAmitA anitA paMca saMgAmitAnitAdhivatI paM0 taM0 - pAyattAnite jAva usabhAnite, hariNegamesI pAyattAnitAdhivatI vAU AsarAtA pIDhAnitAdhivaI erAvaNe hattharAyA kuMjarANitAdhipaI dAmaDDI usabhANitAdhipatI mADharoM raghANitAdhipatI, IsANassa gaMdeviMdassa devaranno paMca saMgAmiyA aNitA jAva pAyattANite pIDhANie kuMjarANie usabhANie raghANite, lahuparakkame pAyattANitAdhivatI mahAvAU AsarAyA pIDhANiyAhivaI pupphadaMte hatthirAyA kuMjarANiyAhivatI mahAdAmaDDI usabhANiyAhivaI mahAmADhare raghANiyAhivatI, jaghA sakkarasa tahA savvesiM dAhiNillANaM jAva AraNassa jadhA IsANassa tahA savvesiM uttarillANaM jAva accutassa vR. 'sAGgrAmikANi' saGgrAmaprayojanAni, etacca gAndharvanATyAnIkayovyavacchedArtha vizeSaNamiti, anIkAdhipatayaH sainyamadhye pradhAnAH padAtyAdayaH, evaM padAtInA-pattInAM samUhaH pAdAtaM tadevAnIkaM pAdAtAnIkaM pIThAnIkaM azvasainyaM pAdAtAnIkAdhipatiH padAtirevottamaH, azvarAjaH - pradhAno'zvaH evamanye'pi, 'dAhiNillANaM' ti sanatkumArabrahmazukrAnatAraNAnAM, 'uttarillANaM'ti mAhendralAntakasamnAraprANatAcyutAnAmiti, iha ca dAkSiNAtyAH saudharmAdayo viSamasaGkhyA iti viSamasaGkSayatvaM zabdasya pravRttinimittIkRtya brahmalokazukrau dAkSiNAtyAvuktau, samasaGkSayatvaM tu pravRttinimittIkRtya lAntakasahArAvuttarAviti, tathA devendrastavAdhyayanAbhidhAnaprakIrNakazruta iva dvAdazAnAmindrANAM vivakSaNAdAraNasyetyAdyuktamiti sambhAvyate, anyathA caturSu dvAvevendrAvata AraNasyetyAdyanupapannaM syAditi / ihAnantaraM devAnAM vaktavyatoktA, duSTAdhyavasAyasya ca prANinastadgatisthityAdipratighAto bhavatItati tannirUpaNAyAha " mU. (439) sakkassa NaM deviMdassa devaranno abdhaMtaraparisAe devANaM paMca paliovamAiM ThitI paM0, IsANassa NaM deviMdassa devaratno avbhataraparisAte devINaM paMca paliovamAiM ThitI paM0 / mU. (440) paMcavihA paDihA paM0 taM0-gatipaDihA ThitIpaDihA baMdhanapaDihA bhogapaDihA balavIritapurisayAraparakkamapaDihA / vR. 'paMcavihA paDihe 'tyAdi sugamaM, navaraM 'paDiha' tti prAkRtatvAt uppA ityAdivavpratighAtaH pratihananamityarthaH, tatra gateH devagatyAdeH prakaraNAcchubhAyAH pratighAtaH- taprAptiyogyatve sati
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 sthAnaM-5, - uddezakaH-1 vikarmAkaraNAdaprAptirgatipratighAtaH, pravrajyAdiparipAlanataH prAptavyazubhadevagatenarakaprAptau kaNDarIkasyeveti, tathA sthiteH-zubhadevagatiprAyogyakarmaNAM baddhaiva pratighAtaH sthitipratighAtaH, bhavati cAdhyavasAyavizeSAsthiteH pratighAto, yadAha-"dIhakAlaThiiyAo issakAlaThiiyAo pakarei" iti, tathA bandhanaM nAmakarmaNa uttaraprakRtirUpamaudArikAdibhedataH paJcavidhaM tasya prakramAt prazastasyaprAgvatpratighAtobandhanapratighAto, bandhanagrahaNasyopalakSaNatvAttatsahacaraprazastazarIratadaGgopAGgasaMhananasaMsthanAnAmapi pratighAto vyAkhyeyaH, tathA prazastagatisthitibandhanAdipratighAtAd bhogAnA-prazastagatyAdyavinAbhUtAnAM pratighAto bhogapratighAto, bhavati hi kAraNAbhAve kAryAbhAva iti, tathA prazastagatyAderabhAvAdeva balavIryapuruSakAraparAkramapratighAto bhavatIti pratItaM, tatra balaM-zArIraM vIrya-jIvaprabhavaM puruSakAraH-abhimAnavizeSaH parAkramaH-sa eva niSpAditasvaviSayo'thavA puruSakAraH-puruSakarttavyaM parAkramo-balavIryayovyApAraNamiti / devagatyAdipratighAtazca cAritrAticArakAriNo bhavatItyuttaraguNAnAzritya tadvizeSamAha mU. (441) paMcavidheAjIvite paM0 taM0-jAtiAjIve kulAjIvekammAjIve sippAjIve liNgaajiive| vR. 'paMcavihe' tyAdi, jAti-brAhmaNAdikAmAjIvati-upajIvati-tajjAtIyamAtmA- naM sUcAdinopadarya tato bhaktAdikaM gRhNAtIti jAtyAjIvakaH, evaM sarvatra, navaraM kulam-ugrAdikaM gurukulaM vA karma-kRSyAdyanAcAryakaMvA zilpaM-tUrNanAdisAcAryakaM vA liGga-sAdhuliGgaMtadAjIvati, jJAnAdizUnyastena jIvikAM kalpayatItyarthaH, liGgasthAne'nyatra gaNo'dhIyate, yata uktam-- // 1 // "jAIkulagaNakamme sippe AjIvaNA u paMcavihA / sUyAe asUyAe appANa kahei ekkeke "tti, tatra gaNo-mallAdiH sUcayA-vyAjenAsUcayA-sAkSAt / anantaraM sadhUnAM rajoharaNAdikaM liGgamuktaM, adhunA khaDgrAdirUpaM rAjJAM tadevAha mU. (442) paMca rAtakakuhA paM0 taM0-khaggaM chattaM upaphesaM upANahAo vaalviiannii| vR. 'paMca rAyakakubhA' ityAdi vyaktaM, navaraMrAjJAM-nRpatInAMkakudAni-cihnAni rAjakakudAni, 'upphesi'tti ziroveSTanaM zekharaka ityarthaH 'pAhaNAu'tti upAnahau, vAlavyajanI cAmaramityarthaH, zrUyate c||1|| "avaNei paMca kakuhANi jANi rAyaNa ciMdhabhUyANi / khaggaM chattovANaha mauDaM taha cAmarAoya" iti, anantaroditakakudayogyazcaitvAkAdipravrajitaH sarAgo'pi san sattvAdhikatvAdyAni vastUnyAlambya parISahAdInapagaNayati tAnyAha mU. (443) paMcahiM ThANehiM chaumatthe NaM udinne parissahovasagge sammaM sahejA khamejA titikkhejA ahiyAsejA, taM0-udinnakamme khalu ayaM purise ummattagabhUtte, teNa me esa purise akkosati vA avahasati vA nicchoTeti vA nimaMcheti vA baMdhati vA ruMbhati vA chavicchetaM kareti vA pamAraM vA neti uddavei vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNamachiMdati vA vicditi
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 sthAnAGga sUtram 5/1/443 vA bhiMdati vA avaharati vA 1, jakkhAtiTTe khalu ayaM purise, teNaM me esa purise akkosati vA taheva jAva avaharati vA 2, mamaM ca NaM tabbhavaveyaNijne kamme utinne bhavati, teNa me esa purise akko sati vA jAva avaharati vA 3, mamaMcaNaM sammasasahamANassa akhamamANassa atitikkhamANassa anadhitAsamANassa kiM manne kajjati ?, egaMtaso me pAve kamme kajati 4, mamaMca NaM samma sahamANassa jAva ahiyAsemANassa kiM manne kajjati ?, egaMtaso me nijarA kajjati 5, iccetehiM paMcahiM ThANehiM chaumatthe udinne parIsahovasagge sammaM sahejjA jAva ahiyAsejjA / paMcahi ThANehiM kevalI udine parIsahovasagge sammaM sahejA jAva ahiyAsejjA, taM0 - khittacitte khalu ataM purise teNa me esa purise akkosati vA taheva jAva avaharati vA 1 dittacitte khalu ayaM purise teNa me esa purise jAva avaharati vA, 2 jakkhAtiTTe khalu ayaM purise teNa me esa purise jAva avaharati vA 3 mamaMca NaM tabbhavaveyaNijje kamme udinne bhavati teNa me esa purise jAva avaharati vA 4 mamaM ca NaM sammaM sahamANaM khamamANaM titikkhamANaM ahiyAsemANaM pAsettA bahave anne chaumatthA samaNA niggaMthA udinne 2 parIsahovasagge evaM sammaM sahissaMti jAva ahiyAsissaMti 5, iccetehiM paMcahiM ThANehiM kevalI udinne parIsahovasagge sammaM sahejjAjAva ahiyAsejjA / vR. sphuTaM, kintu chAdyate yena tacchadma-jJAnAvaraNAdighAtikarmmacatuSTayaM tatra tiSThatIti chadmasthaH sakaSAya ityarthaH, udIrNAn uditAn parISahopasargAn abhihitasvarUpAn samyakkaSAyodayanirodhAdinA saheta-bhayAbhAvenAvicalanAd bhaTaMbhaTavat kSameta kSAntyA titikSeta adInatayA adhyAsIta parISahAdAvevAdhikyenAsIta na calediti, udIrNaM uditaM prabalaM vA karma - mithyAtvamohanIyAdi yasya sa udIrNakarmmA khalurvAkyAlaGkAre ayaM pratyakSaH puruSaH unmattako madirAdinA viplu tacittaH sa iva unmattakabhUto, bhUtazabdasyopamAnArthatvAt, unmattaka eva vA unmattakabhUto, bhUtazabdasya prakRtyarthatvAt, udIrNakarmmA yato'yamunmattakabhUtaH puruSaH tena kAraNena 'me' iti mAM eSaH - ayamAkrozati-zapati apahasati upahAsaM karoti apagharSati vA apagharSaNaM karoti nizchoTayati-sambandhyantarasambaddhaM hastAdau gRhItvA balAt kSipati nirbhartsayati durvacanaiH badhnAti rajvAdinA ruNaddhi kArAgArapravezAdinA chaveH-zarIrAvayavasya hastAdeH chedaM karoti maraNaprArambhaH pramAro-mUrcchAvizeSo mAraNasthAnaM vA taM nayati-prApayatIti apadrAvayati-mArayati athavA pramAraMmaraNameva / 'uvaddavei'tti upadravayati upadravaM karotIti, patadgrahaM pAtraM kambalaM-pratItaM pAdaproJchanaMrajoharaNaM Acchinatti- balAduddAlayati 'vicchinti' vicchinnaM karoti, dUre vyavasthApayatItyarthaH, athavA vastramISacchinatti Acchinatti, vizeSeNa chinatti vicchinatti, bhinattipAtraM sphoTayati apaharati-corayati, vAzabdAH sarvve vikalpArthA ityekaM parISahAdisahanAlambanasthAnaM, idaM cAkrozAdikaM, iha prAya AkrozavadhAbhidhAnaparISahadvayarUpaM mantavyamupasargavivakSAyAM tu mAnuSyakaprAdveSikAdyupasargarUpamiti 1 / tathA yakSAviSTo devAdhiSThito'yaM tenAkrozatItyAdi dvitIyaM 2, tathA ayaM hi parISahopasargakArI mithyAtvAdikarmmavazavarttI 'mamaMca NaM' ti mama punastenaiva mAnuSyakeNa bhavena - janmanA vedyate - anubhUyate yattattadbhavavedanIyaM karmma udIrNaM bhavati-asti tenaiSa mAmAkrozatItyAdi tRtIyaM 3, tathA eSa bAlizaH pApAbhItatvAtkarotu nAmAkrozanAdi mama
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, uddezaka: 1 - 331 punarasahamAnasya 'kiM manne' tti manye iti nipAto vitarkArthaH ' kajjai' tti sampadyate, iha vinizcayamAha 'egaMtaso 'tti ekAntena sarvathA pApaM karmma- asAtAdi 'kriyate' saMpadyata iti caturthaM, tathA ayaM tAvat pApaM badhnAti mama cedaM sahato nirjarA kriyata iti paJcamaM, 'icceehI' tyAdi nigamanamiti, zeSaM sugamaM / chadmasthaviparyayaH kevalIti tatsUtraM, tatra ca kSiptacittaH putrazokAdinA naSTacittaH, dhtacittaH putrajanmAdinA darppavaJcitta unmatta eveti, mAM ca sahamAnaM dRSTvA anye'pi sahiSyanti, uttamAnusAritvAt prAya itareSAM, yadAha 119 11 "jo uttamehiM maggo pahao so dukkaro na sesANaM / AyariyaMmi jayaMti tayanucarA keNa sIejjA ? " iti, 'icceehI' tyAdyatrApi nigamanaM, zeSaM sugamamiti / chadmasthakevalinoranantaraM svarUpamuktamidAnImapi tayoreva tadAha mU. (444) paMca heU paM0 taM0-heuna jANati heuM na pAsati heuM na bujjhati heuM nAbhigacchati heuM annANamaraNaM marati 1 paMca heU paM0 taM0- heuNA na jANati jAva heuNA annANamaraNaM marati 5, 2, paMca heU paM0 taM0-heuM jANai jAva heuM chaumatthamaraNaM marai 3, paMca heU paM0 taM0 - heuNA jANai jAva heuNA chaumatthamaraNaM marai, paMca aheU paM0 taM0 - aheDaM na yANati jAva aheuM chaumatthamaraNaM marati 5, paMca aheU paM0 taM0 - aheuNA na jANati jAva aheuNA chaumatthamaraNaM marati 6, aheU paM- taM0 - aheuM jANati jAva aheuM kevalimaraNaM marati 7, paMca aheU paM0 taM0-aheuNA na jANati jAva aheuNA kevalimaraNaM marati 8, kevalissa NaM paMca anuttarA paM0 taM0-anuttare nANe anuttare daMsaNe anuttare carite anuttare tave anuttare vIrite 9 / vR. 'paMca heU' ityAdi sUtranavakaM, tatra bhagavatIpaJcamazatasaptamoddezakacUrNyanusAreNa kimapi likhyate, paJca hetavaH, iha yaH chadmasthatayA'numAnavyavahArI anumAnAGgatayA hetuM liGgaM dhUmAdikaM jAnAti sa heturevocyate, evaM yaH pazyati 2 zraddhatte 3 prApnoti ceti 4, tadeva hetucatuSTayaM mithyASTimAzritya kutsAdvAreNAha - hetuM na jAnAti na samyagvizeSato gRhNAti, naJaH kutsArthatvAdasamyagavaitItyarthaH, evaM na pazyati sAmAnyataH, na buddhatena zraddhatte, bodheH zraddhAna-paryAyatvAt, tathA na samabhigacchati bhavanistaNakAraNatayA na prApnoti, evaM cAyaM caturvidho heturbhavatIti, tathA hetum-adhyavasAnAdimaraNahetujanyatvenopacArAd ajJAnamaraNaM mithyASTitvenA-jJAtahetutadgamyabhAvasya maraNaM tanpriyate-karoti yazcaivaMvidhaH so'pi hetureveti paJcamo heturvidhita evokta iti 1 / tathA paMca hetavastatra yo hetunA - dhUmAdinA'numeyamarthaM jAnAti sa hetureva, evaM yaH pazyatItyAdi / tadeva kutsAdvAreNa mithyASTimAzritya hetucatuSTayamAha-hetunA na jAnAtyanumeyaM, naJaH kutsArthatvA devAsamyagavagacchatItyarthaH evaM na pazyatItyAdi, tathA hetunA maraNakAraNena yo'jJAnamaraNaM mriyate sa hetureveti paJcamo heturiti (2) / tathA paJca hetavo yo hi samyagdhaSTitayA hetuM samyagjAnAti sa heturevetye- vamanye'pi, navaraM hetuM hetumat chadmasthamaraNaM samyag STitvAnnAjJAnamaraNamanumAtRtvAcca na kevalima-raNamiti, evaM tRtIyAntasUtramapi 3 / iha sUtradvaye'pi
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 sthAnAGga sUtram 5/1/444 hetavaH svarUpata uktAH 4, [ mithyASTi- samyadRSTiyugmApekSayA sUtrayugalatA anyathA sUtracatuSTayaM ] tathA paJcAhetavaH yaH sarvajJatayA anumAnAnapekSaH sa dhUmAdikaM hetuM nAyaM heturmamAnumAnotthApaka ityevaM jAnAtItyato'hetubhUtaM taM jAnannaheturevAsAvucyate, evaM darzanabodhAbhisamAgamApekSayA'pi tadevam hetucatuSTayaM chadmasthamAzritya dezaniSedhata Aha- 'ahetu 'miti, dhUmAdikaM hetumahetubhAvena na jAnAti na sarvathA'vagacchati, kathaJcidevAvagacchatItyarthaHnago dezaniSedhArthatvAt, jJAtuzcAvadhyAdikevalitvenAnumAnAvyavahartRtvAditye ko'yamaheturdezapratiSedhata uktaH, evamahetuM kRtvA dhUmAdikaM na pazyatIti dvitIyo, na budhyatte-na zraddhatte iti tRtIyo nAbhisamAgacchatIti caturthaH, tathA ahetuM adhyavasAnAdihetunirapekSaM nirupakramatayA chadmasthamaraNam-anumAnavyavahartRtve'pyakevalitvAt tasya, ayaM ca svarUpata eva paJcamo'- heturuktaH 5 / tathA paJcAhetavo yo hetunA hetvabhAvena kevalitvAt jAnAtyasAvaheturevetyevaM pazya tItyAdayo'pi, evaM ca chadmasthamAzritya padacatuSTayenAhetucatuSTayaM dezapratiSedhata Aha tathA ahetunA upakramAbhAvena chadmasthamaraNaM mriyata iti paJcamo'hetuH svarUpata evoktaH 6 / 1 tathA paJcAhetavaH ahetuM na hetubhAvenavikalpitaM dhUmAdikaM jAnAti kevalitayA yo'numAnAvyavahAritvAt so'hetureva, evaM yaH pazyatItyAdi, tathA ahetuM nirhetukamanupakramatvAt kevalimaraNamanumAnAvyavahAritvAnpriyate- yAtyasAvahetuH paJcamaH, ete paJcApIha svarUpata uktAH 7 / evaM tRtIyAntasUtramapyanusarttavyamiti 8 / gamananikAmAtrametat, tattvaM tu bahuzrutA vidantIti / tathA na santyuttarANi-pradhAnAni yebhyastAnyanuttarANi, yathAsvaM sarvathA''varaNakSayAt, tatrAdye jJAnadarzanAvaraNakSayAd, anantare mohakSayAt, tapasazcAritrabhedatvAt, tapazca kevalinAmanuttaraM zailezyavasthAyAM zukladhyAnabhedasvarUpaM, dhyAnasyAbhyantaratapobhedatvAt, vIryaM tu vIryAntarAyakSayAditi 9 kevalyadhikArAt tIrthakarasUtrANi caturddaza mU. (445) paumappahe NaMarahA paMcacitte hutthA, taM0-cittAhiM cute caittA gabbhaM vakkaMte cittAhiM jAte cittAhiM muMDe bhavittA agArAo anagAritaM pavvaie cittAhiM anaMte anuttare nivvAdhAe nirAvaraNe kasiNe paDiputre kevalavaranANadaMsaNe samuppanne cittAhiM parinivvute, pupphadaMte NaM arahA paMcamUle hutthA, mUleNaM cute caittA gabbhaM vakkaMte, evaM ceva evameteNaM abhilAveNaM imAto gAhAto anugaMtavvAto / vR. kaNThyAni caitAni navaraM padmaprabhaH RSabhAdiSu SaSThaH, paJcasu cyavanAdidineSu citrAnakSatravizeSo yasya sa paJcacitraH, citrAbhiriti rUDhyA bahuvacanaM, cyutaH - avatIrNaH uparimoparimagraiveyakAdekatriMzatsAgaropamasthitikAt cyutvAca 'gabmaM' ti gabme kukSau vyutkrAntaHutpannaH, kauzAmbyAM dharAbhidhAnamahArAjabhAryAyAH susImAnAmikAyAH mAghamAsabahulaSaSThayAM, jAto garbhanirgamanena kArttikabahuladvAdazyAM, tathA muNDo bhUtvA kezakaSAyAdyapekSayA agArAnniSkramyAnagAritAM zramaNatAM pravrajito- gataH anagAritayA vA pravrajitaH kArttikazuddhatrayodazyAM, tathA'nantaM paryAyAnantatvAt anuttaraM sarvajJAnottamatvAt nirvyAghAtamapratipAtitvAt nirAvaraNaM sarvathA svAvaraNakSayAt kaTakuDyAdyAvaraNAbhAvAdvA kRtsnaM sakalapadArthaviSayatvAt paripUrNaM svAvayavApekSayA akhaNDaM paurNamAsIcandrabimbavat, kimityAha
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, uddezakaH - 1 333 kevalaM jJAnAntarAsahAyatvAt saMzuddhatvAdvA ata eva varaM pradhAnaM kevalavaraM jJAnaM cavizeSAvabhAsaM darzanaM ca-sAmAnyAvabhAsaM jJAnadarzanaM tacca tattacceti kevalavarajJAnadarzanaM samutpannaMjAtaM caitrazuddhapaJcadazyAM tathA parinirvRto- nirvANaM gataH mArgazIrSabahulaikA zyAmAdezAntareNa phAlgunabahulacaturthyAmiti / 'evaM ceva'tti padmaprabhasUtramiva puSpadantasUtramapyadhyetavyaM, 'evaM' anantaroktasvarUpeNa etena - anantaratvAt pratyakSeNAbhilApena sUtrapAThenemAstisraH sUtrasaGgrAhaNigAthA anugantavyAH - anusarttavyAH, zeSasUtrAbhilApaniSpAdanArthaM / mU. (446) paumappabhassa cittA 1 mUle puNa hoi pupphadaMtassa 2 / puvvAiM AsADhA 3 sIyalassuttaraM vimalassa bhaddavatA 4 // mU. (447) revatitA anaMtajino 5 pUso dhammassa 6 saMtiNI bharaNI 7 / kuMthussa kattiyAo 8 arassa taha revatIto ya 9 / / mU. (448) munisuvvayassa savaNo 10 AsiNi namiNo 11 ya nemiNo cittA 12 / pAsassa visAhAo 13 paMca ya hatthuttaro vIro 14 / tathA vR. 'paumappabhasse' tyAdi, tatra padmaprabhasya citrAnazratraM cyavanAdiSu paJcasu sthAnakeSu bhavatItyAdi gAthAkSarArtho vaktavyaH, sUtrAbhilApastvAdyasUtradvayasya sAkSAddarzita eva, itareSAM tvevaM- 'sIyale NaM arahA paMcapuvvAsADhe hotthA, taMjahA- puvvAsADhAhiM cue caittA gabbhaM vakkaMte, puvvAsADhAhiM jAe' ityAdi, evaM sarvANyapi iti, vyAkhyA tvevaM puSpadanto-navamatIrthakaraH AnatakalpAdekonaviMzatisAgaropamasthitikAt phAlgunabahulanavamyAM mUlanakSatre cyutazcayutvA kAkandInagaryAM sugrIvarAjabhAryAyAH rAmAbhidhAnAyA garbhatvena vyutkrAntaH ?, mUlanakSatre mArgazIrSabahulapaJcamyAM jAtaH, mUla eva jyeSThazuddhapratipadi matAntareNa mArgazIrSavahulaSaSThayAM niSkrAntaH, tathA mUla eva kArttikazuddha tRtIyAyAM kevalajJAnamutpannaM, tathA azvayujaH zuddhanavamyAmAdezAntareNa vaizAkhabahulaSaSThayAM nirvRta iti 2, tathA zItalo dazamajinaH prANatakalpAdviMzatisAgaropama-sthatikAdvaizAkhabahulaSaSThayAM pUrvASADhA nakSatre cyutaH cyutvA ca bhaddilapure dhDharathanRpatibhAryAyA nandAyA garbhatayA vyutkrAntaH, tathA pUrvASADhAsveva mAghabahuladvAdazyAM jAtaH, tathA pUrvASADhAsveva mAghabahuladvAdazyAM niSkrAntaH, tathA pUrvASADhAsveva pauSasya zuddhe matAntareNa vahule pakSe caturddazyAM jJAnamutpannaM, tathA tatraiva nakSatre zrAvaNazuddhapaJcamyAM matAntareNa zrAvaNavahuladvitIyAyAM nirvata iti, evaM gAthAtrayoktAnAM zeSANAmapi sUtrANAM prathamAnuyogapadAnusAreNopayujya vyAkhyA kAryA, navaraM caturddazasUtre abhilApavizeSo'stIti taddarzanArthamAha mU. (449) samaNe bhagavaM mahAvIre paMcahatthuttare hotthA-hatyuttarAhiM cue caittA gabbhaM vakkate hathuttarAhiM gabhAo gabbhaM sAharite hatthuttarAhiM jAte hatthuttarAhiM muMDe bhavittA jAva pavvaie hatthuttarAhiM anaMte anuttare jAva kevalavaranANadaMsaNe samuppanne / vR. 'samaNe'tyAdi, hastopalakSitA uttarA hasto vottaro yAsAM tA hastottarAH-uttarAH phAlgunyaH, paJcasu cyavanagarbhaharaNAdiSu hastottarA yasya sa tathA 'garbhAt' garbhasthAnAt 'garbha'nti garbhe garbhasthAnAntare saMhato - nItaH, nirvRtastu svAtinakSatre kArttikAmAvAsyAyAmiti // sthAnaM - 5 - uddezaka :- 1 samAptaH
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 -: sthAnaM - 5 - uddezakaH - 2 : bR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - anantaroddezake vividhA jIvavaktavyatoktA ihApi saivocyata ityevamabhisambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (450) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA imAo uddddiTThAo gaNiyAo vitaMjitAto paMca mahaNNavAto mahAnadIo aMto mAsassa dukkhutto vA tikkhutto vA uttarittae vA saMtaritae vA, taM0-gaMgA jauNA saraU erAvatI mahI, paMcahiM ThANehiM kappati, taM0-bhataMsi vA 1 dubbhikkhaMsi vA 2 pavvaheja va NaM koI 3 daoghaMsi vA ejramANaMsi mahatA vA 4 anAritesu 5 / sthAnAGga sUtram 5/2/450 vR. asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH - pUrvasUtre kevalinirgranthagataM vastUktamiha tu chadmasthanirganthagataM taducyata ityevamasyArAdgarbhasUtrAd anyeSAM ca sambandhAnAM no kappaItyAdInAM vyAkhyA sukaraiva, navaraM 'no kappai' tti na kalpante na yujyante, ekavacanasya bahuvacanArthatvAt 'vatthagandhamalaGkAra'mityAdAviveti, nirgatA granthAditi nirgranthAH sAdhavasteSAM, tathA nirgranthInAM - sAdhvInAM, iha prAyastulyAnuSThAnatvamubhayeSAmapItidarzanArthI vAzabdau - - 'imA' iti vakSyamANanAmataH pratyakSAsannA uddiSTAH - sAmAnyato'bhihitA yathA mahAnadya iti gaNitAH yathA paJceti vyaJjitA vyaktIkRtAH yathA gaGgetyAdi vizeSaNopAdAnAdvA yathA mahArNavA iti, tatra mahArNava iva yA bahUdakatvAt mahArNavagAminyovA yAstA vA mahArNavA mahAnadyo gurunimnagAH antaH madhye mAsasya dvikRtvo vA dvau vArau trikRtvo vA trInvArAn uttarItuM laGghayituM bAhujaGghAdinA santarItuM-sAGgatyena nAvAdinetyarthaH laGghayitumeva, sakRdvottarItumanekazaH santarItumiti, akalpyatA cAtmasaMyamopaghAtasambhavAt zabalacAritrabhAvAd, yata Aha- "mAsabdhaMtara tinni dagalevA u karemANe "tti iha sUtre kalpabhASyagAthA 119 11 119 11 // 2 // "imautti suttauttA 1 uddiTTha naIo 2 gaNiya paMceva 3 | gaMgAdi vaMjiyAo 4 bahUdaya mahannavAo ya 5 paMcaNhaM gahaNeNaM sesAvi u sUiyA mahAsalilA / / " - iti, pratyapAyAzceha apavAdamAha-'paMce'tyAdi, bhaye - rAjapratyacanIkAdeH sakAzAdupadhyAdyapahAraviSaye sati 1 durbhikSe vA bhikSA'bhAve sati 2, 'pavvahejja' tti pravyathate - bAdhate antarbhUtakAritArthatvAdvA pravAhayet kazcit pratyanIkaH, tatraiva gaGgAdau prakSipedityarthaH 3 'daodhaMsi 'tti udakaudhe vA gaGgAdInAmunmArgagAmitvenAgacchati sati tena plAvyamAnAnAmityarthaH, mahatA ca ATopeneti zeSaH 4, 'anAriesu' tti vibhaktivyatyayAdanAryaiH- mlecchAdibhirjIvitacAritrApahAribhirabhibhUtAnAmit zeSaH, mleccheSu vA Agacchatsviti zeSaH, etAni puSTAlambanAnIti tattaraNe'pi na doSa iti uktaM ca"sAlaMbaNo paDatovi appayaM duggame'vi dhArei / iya sAlaMbanasevI dhArei jaI asaDhabhAvaM // AlaMbahINa puNa nivaDDu khalio ahe duruttAre / iya nikkAraNasevI paDai bhavohe agAhammi ' // iti, || 9 || "ohAramagarAiyA, ghorA tattha u sAvayA / sarIrovahimAIyA, nAvAteNA va katthai " / / iti,
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH -2 335 mU. (451) no kappai niggaMthANa vA ggiMdhINa vA paDhamapAusaMsi gAmAnugAmaMdUijittae, paMcahiM ThANehiM kappai, taM0-bhayaMsi vA dubbhikkhaMsi vA jAva mahatA vA AritehiM 5 / vAsAvAsaM paJjosavitANaM no kappai niggaMthANa vA 2 gAmANugAmaM dUijittae, paMcahiM ThANehiM kappai, taM0. nANaTThAyAe dasaNaTThayAe carittaTTayAe AyariyauvajjhAyA vA se vIsuMbhejA AyaritaujjhAyANa vA bahitA veAvaccaM krnntaate| vR. 'paDhamapAusaMsitti iha ASADhazrAvaNau prAvRT, ASADhastu prathamaprAvRT, RtUnAM vA prathametiprathamaprAvRT,athavA caturmAsapramANovarSAkAlaHprAvRDitivivakSitaH,atrasaptatidinapramANe prAvRSo dvitIye bhAgetAvanna kalpata evagantuM, prathamabhAge'pipaJcAzaddinapramANe viMzatidinapramANe vA na kalpate jIvavyAkulabhUtatvAd, uktNc||1|| "ettha ya anabhiggahiyaM vIsairAiM sviisyNmaasN| teNa paramabhiggahiyaM gihinAyaM kattiyaM jAva" |tti, -anabhigRhItaM-anizcitamazivAdibhirnirgamabhAvAd, Aha c||1|| "asivAdikAraNehiM ahavA vAsaM na suTu AraddhaM / abhivaDDiyaMmi vIsA iyaresu savIsaI maasaa''| iti, yatra saMvatsare adhikamAso bhavati tatra ASADhyA viMzatidinAni yAvadanabhigrahika AvAso'nyatra saviMzatirAtraM mAsaM-paJcAzataM dinAnIti, atra caite dossaaH||1|| "chakkAyavirAhaNayA AvaDaNaM visamakhANukaMTesu / vujhaNa abhihaNa rukkhollasAvae teNa uvcre| // 2 // akkhunnesu pahesu puDhavI udagaMca hoi duvihaM tu / ullapayAvaNaaganI iharA paNao hriykuNthuu"| iti, tatastatraprAvRSi kimata Aha-ekasmAdgrAmAdavadhibhUtAduttaragrAmANAmanatakramogrAmAnugrAma tena grAmaparamparayetyarthaH, athavA ekagrAmAllaghupazcAdbhAvAbhyAM grAmo'NugrAmo, gAmoyaanugAmo ya gAmANugAma, tatra 'dUijittae'tti drotuM-vihartumityutsargaH, apavAdamAha-paMce'tyAdi, tathaiva, navaramiha pravyatheta-grAmAccAlayenniSkAzayet kazcit udakaudhe vA Agacchati tato nazyediti, // 1 // (uktaM ca)- "AvAhe dubhikkhe bhae daoghaMsi vA mhNtNsii| paribhavaNatAlaNaM vA jayA paro vA karejAsi // " iti, tathA varSAsu-varSAkAle varSo-vRSTivarSAvarSo varSAsu vA AvAsaH-avasthAnaM varSAvAsastaM, sacajaghanyataH AkArttikyAH dinasaptatipramANomadhyavRttyA caturmAsapramANaH utkRSTataH SaNmAsamAnaH, tduktm||1|| "iasattarI jahannA asii nauI viisuttrsyNv| jai vAse maggasire dasa rAyA tinni ukkosaa||" // 2 // kAUNa mAsakappaM tattheva ThiyANa tIta maggasire / sAlaMbaNANA chammAsio ujeTuggaho hoi / / 'pajosaviyANaM'ti parIti-sAmastyenoSitAnAM paryuSaNAkalpena niyamavadvastumArabdhAnA v
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 sthAnAGga sUtram 5/2/451 mityarthaH, paryuSaNAkalpazca nyUnodaratAkaraNaM vikRtinavakaparityAgaH pIThaphalakAdisaMstArakAdAnamuccArAdimAtrakasaMgrahaNaM locakaraNaM zaikSApravrAjanaMprAggRhItAnAM bhasmaDagalakAdInAM parityajanamitareSAM grahaNaM dviguNavarSopagrahopakaraNadharaNamabhinavopakaraNAgrahaNaM sakrozayojanAt parato gamanavarjanamityAdikaH uktaMca 11911 " "davvaThThavaNASShAre vigaI saMthAramattae loe / saccitte accitte vosiraNaM gahaNadharaNAi // " iti 'davvaTThavaNa'tti nizIthe dvAraparAmarza iti / / jJAnamevArtho yasya sa jJAnArthastadbhAvastattA tayA jJAnArthatayA jJAnArthatvena tatrApUrvaH zrutaskandho'nyasyAcAryaderasti sa ca bhaktaM pratyAkhyAtukAmastato yadyasau tatsakAzAnna gRhyate tato'sau vyavacchidyate atastadgrahaNArthaM grAmAnugrAmaM drotuM kalpate, evaM darzanArthatayA - darzanaprabhAvakazAstrarthitvena, cAritrArthatayA tu tasya kSetrasyAneSaNAstryAdidoSaduSTatayA tadrakSaNArthaM, tathA 'AyariyauvajjhAe 'tti samAhAradvandvatvAdAcAryopAdhyAyaM vA 'se' tasya bhikSoH 'vIsuMbhejja' tti viSvak- zarIrAt pRthagbhavet jAyate mriyetetyarthaH, tatastatra gacche anyasthAcAryAderabhAvAd gaNAntarAzrayaNArthaM athavA 'vIsuMbheja 'tti vizrambheta tasya sAdhorAcAryAdirvizrabdho bhavet tato'tyantarahasyakAryakaraNAyeti, tathA AcAryopAdhyAyAnAM vA bahistAd varSA kSetrasya varttamAnAnAM vaiyAvRttyakaraNatAyai preSitasyAcAryAdinA drotuM kalpataM iti uktaMca 119 11 "asive omoyarie, rAyaduTThe bhae va gelanne / nANAitigassaT 3 vIsuMbhaNa 4 pesaNeNaM ca 5 // " iti mU. (452) paMca anugghAtitA paM0 taM0- hatthAkammaM karemANe mehuNaM paDisevemANe rAtIbhoyaNaM bhuMjemANe sAgAritapiMDaM bhuMjamANe rAyapiDaM bhuMjemANe / vR. 'aNughAiya'tti na vidyate udghAto-laghUkaraNalakSaNo yasya tapovizeSasya tadanudghAtaM yathAzrutadAnamityarthaH tadyeSAM pratiSevAvizeSato'sti te'nudghAtikAH, 'hastakarma' samayaprasiddhaM tatkurvANaH, maithunam-abrahma atikramAdinA sevamAnaH, tathA bhujyata iti bhojanaM rAtrau bhojanaM rAtribhojanaM tacca dravyato'zanAdi, kSetrataH samayakSetre kAlato divA gRhItaM divA bhuktaM divA gRhItaM rAtrau bhuktaM rAtrau gRhItaM divA bhuktaM rAtrau gRhItaM rAtrau bhuktamityevaM caturbhaGgarUpaM bhAvato rAgadveSAbhyAM tadbhuJjAno'znannityarthaH, atra doSAH- "saMtime suhumA pANA" ityAdizlokatrayaM, tathA"jaivi hu phAsugadavvaM kuMthU paNagA tahAvi duppassA / paJcakkhaM nANIvihu rAIbhattaM pariharati // jaivi ya pivIligAi dIsaMti paIvajoiujjoe / tahavi khalu aNAinnaM mUlavayavirAhaNA jeNaM / / " || 9 || tathA agAraM gRhaM saha tena varttata iti sAgAraH sa eva sAgArikaH zayyAtarastasya piNDaHAhAropadhirUpaH, anyastvasau na bhavati, uktaM ca 119 11 // 2 // "taNachAraDagalamallagasejjAsaMthArapIDhalevAI / sejjAyarapiMDo so na hoi seho ya sovahio / " iti,
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH -2 337 sAgArikapiNDastaM bhujAnaH, tadbhejane cAmI dossaaH||1|| "titthakarapaDikkuTTo annAyaM uggamo'vi ya na sujjhe avimuttiya'lAghavayA dullahasejA ya vocchedo|| // 1 // paDibaMdhanirAkaraNaM keI anne u gihI aghnnss| tassAuTTaNa ittha'vareveti bhAvatthaM / " iti, tathA rAjJaH piNDo rAjapiNDaH taM bhujAnA, rAjA ceha cakravAdiryata aah||1|| "jo muddhAabhisitto paMcahiM sahio ya bhuMjae rajjaM / tassa u piMDo vajotavivarIyaMmi bhayaNA u||" -piNddsvruupNc||2|| "asaNAIyA cauro vatthe pAe ya kaMbale ceva / pAuMchaNae ya tahA aTThaviho rAyapiMDotu // " doSAAjJAdayaH, IzvarAdipravezAdau vyAghAtaHamaMgaladhiyA preraNA lobha eSaNAvyAghAtacaurAdizaGkA cetyAdaya iti // mU. (453) paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMdhe rAyaMteuramanupavisamANe nAikkamati, taM0-nagaraM sitA savvato samaMtA gutte guttaduvAre, bahave samaNamAhaNA no saMcAeMti bhattAte vA pANAte vA nikkhamittate vA pavisittate vA tesiM vinavaNahatAte rAtaMteuramanupavvisejjA 1 pADihAritaM vA pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM paJcappiNamANe rAyaMteuramanupavesejjA 2, -hatassa vA gayassa vA duTThassa AgacchamANassa bhIte rAyaMteuramanupavesijjA 3 paro va NaM sahasA vA balasA vA bAhAte gAhAya aMteuramanupavesejjA 4 bahitA vaNaM ArAmagayaM vA ujANagayaM vA rAyaMteurajaNo savvato samaMtA saMparikkhivittA NaM nivesijjA / iccetehiM paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe jAva naatikkmi| vR.nAikkamatiAjJAmAcAraM veti, nagaraMsyAt-bhavetsarvataH-sarvAsudikSusamantAd-vidikSu, athavA sarvataH kimuktaMbhavati?-samantAditi, guptaMprAkAraveSTitatvAt guptadvAradvArANAMsthagitatvAt zrAmyanti-tapasyantItizramaNAHmAvadhIritipravRttiryeSAtemAhanAH-uttaraguNamUlaguNavantaHsaMyatA ityarthaH athavA zramaNAH-zAkyAdayaH mAhanA-brAhmaNA 'no saMcAenti'tti na zakuvanti, bhaktAya pAnAya vA niSkramituMvA-nirgantuMnagarAt tadbahirbhikSAkuleSubhikSitvA tathaivapraveSTuMceti, tatasteSAM zramaNAdInAMprayojane vijJApanAya rAjJo'ntaHpurasthasya pramANabhUtarAjhyAvA rAjAntaHpuramanupravized, iha ca zAkyAdInAM prayojane yadrAjJo vijJApanaM tadapavAdApavAdarUpaM, asaMyatAviratatvAtteSAM, ___-etacca kiJcidAtyantikaM saGghAdiprayojanamavalambamAnAnAM bhavatIti samavaseyamityekaM, tathA kRtaprayojanaiH pratihiyate-pratinIyate yatta pratihAraprayojanatvAt prAtihArikaMpIThaM-paTTAdikaM phalakaM-avaSTambhaphalakaM zayyA-sarvAGgINA phalakAdirUpA saMstArako-laghutaro'thavA zayyA-zayanaM tadarthaH saMstArakaHzayyAsaMstArako dvandvaikavadbhAvAtpIThaphalakazayyAsaMstArakaM paJcappiNamANetti ArSatvAt pratyarpayituM tapravizet yasmAd yadAnItaM tattatraiva nikSeptavyamitikRtveti dvitIyaM, hayAderduSTAdAgacchato bhIta iti tRtIyaM, paraH-AtmavyatiriktaH 'sahasa'tti akasmAt 'balasa'tti | 3 22
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 // 4 // sthAnAGga sUtram 5/2/453 balena haThAt sakArastvAgamiko bAhI gRhItveti caturthaM, -'bahiyA vatti nagarAderbahirArAmagataM vA udyAnagataM vA nirgranthaM, tatra ArAmo vividhapuSpajAtyupazobhita udyAnaMtucampakavanAdyupazobhitamiti, "saMparikkhivitta'ttisaMparikSipya parivArya sannivizet-krIDAdyarthaM gata AvAsaM kuryAditi paJcamamiti, 'iccehI tyAdinA nigamanaM, iha ca pIThAdInAmarpaNasya grahaNavyatirekeNAsambhavAt tadgrahaNamapyanenaiva saGga hItaM draSTavyamiti, bhavanti cAtra gaathaaH||1|| "aMteuraMca tivihaM junnaM navayaM ca kannagANaM ca / ekekkaMpi ya duvihaM saTThANe ceva prtthaanne|| // 2 // etesAmannayaraM ranno aMteuraMtu jo pavise / so ANAaNavatthaM micchattavirAhaNaM paave|| // 3 // saddAiiMdiyatthovaogadosA na esaNaM sohe| siMgArakahAkahaNe egayarubhae ya bahudosA // bahiyAvi hoMti dosA kerisigA khnnginnhnnaaiiaa| gavvo bAusiattaM siMgArANaM ca saMbharaNaM // // 5 // "bitiyapada manAbhogA 1 vasahi parikkheva 2 sejasaMthAre 3 / hayamAI daTThANaM AvayamANANa 4 kajjesu 5 / / " iti| anantaramantaHpurasUtratvAt strIgatamuktamadhunA'pi tadgatameva kriyAvizeSamAha mU. (454) paMcahi ThANehimitthI puriseNa saddhiM asaMvasamANIvi gabhaMdharejA, taM0-itthI dubbiyaDAdunnisaNNA sukkapoggale adhiDijA,sukkapoggalasaMsiDhevasevattheaMtojoNIteanupavesejA, saiMvA sA sukkapoggale anupavesejjA, parova se sukkapoggale anupavesejjA, sIoda-gaviyaDeNa vA se AyamamANIte sukkapoggalA anupaveseJjA, icchetehiM paMcahiM ThANehiM jAva dharejA 1. paMcahiM ThANehiM itthI puriseNa saddhiMsaMvasamANAvi gabhaMno dharejjA, taM0-appattajovaNA 1 'atikaMtajovaNA 2 jAtivaMjhA 3 gelanapuTThA 4 domaNaMsiyA 5 icetehiM paMcahiM ThANehiM jAva no dharejA 2 / paMcahiM ThANehimitthI puriseNa saddhiM saMvasamANIvi no gabbhaM dharejjA, taM0-nicouyA anouyA vAvannasoyA vAviddhasoyA anaMgapaDisevaNI, iccetehi paMcahiM ThANehimitthI puriseNa saddhiM saMvasamANIvigabbhanodharejjA 3 paMcahiM ThANehiM itthItaM0-uuMmiNo NigAmapaDiseviNI tAvibhavati, samAgatA vAsesukkapoggalA paDividdhasaMtiudinevAsepittasoNitepurA vA devakammaNA puttaphale vA no niddiDhe bhavati, iccetehiM jAva no dharejA 4 / / vR. 'paMcahi' ityAdi sUtracatuSTayaMkaNThyaM, navaraM 'dubviyaDa'ttivivRtA-anAvRtAsAcotarIyApekSayA'pi syAdato duHzabdena vizeSyate duSThu vivRtA durvivRtA paridhAnavarjitetyarthaH athavA vivRtorukA-durbivRtA, durvivRtAyAsatIduniSaNNA-duSThuvirUpatayopaviSTA guhyapradezenakathaJcitpuruSanisRSTazukrapudgalavamadbhUmipaTTAdikamAsanamAkramya niviSTA sA durbivRtaduniSaNNetizukrapudlAn kathaJcitpuruSanisRSTAnAsanasthAnadhitiSThet-yonyAkarSaNena saMgRhNIyAt, tathA zukrapudgalasaMsRSTaM 'se'tasyAH striyAvastramantaH-madhye yonAvanupravizet, ihacavastramityupalakSaNaMtathAvidhamanyadapi ___
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH -2 339 kezimAtuH kezavatkaNDUyanArthaM raktanirodhanArthaM vA tayA prayuktaM sadanupravized anAbhogena vA tathAvidhaM vastraMparihitaM sadyonimanupravizet, tathA svaya'miti putrArthinItvAcchIlarakSikatvAcca 'se'ti sA zukrapudgalAn yonAvanupravezayet, tathA parova'tizvazruprabhRtikaH putrArthameva se' tasyAyonAviti gamyate, tathA 'viyarDa'ti samayabhASayA jalaM taccAnekadhetyata ucyate-zItodakalakSaNaM yadvikaTaM-palvalAdigatamityarthaH tena vA 'se' tasyA AcamatyAH pUrvapatitA-udakamadhyavartinaHzukrapudgalAH anupravizeyuriti, 'icceehI'tyAdi nigmnmiti|apraaptyauvnaapraayaavrssdvaadshkaadaarttvaabhaavaattthaa'tikraantyauvnaa varSANAM paJcapaJcAzataH paJcazato vA ArttavAbhAvAdeva, yto'vaaci||1|| "mAsi mAsi rajaH strINAmajanaM na vati tryaham / vatsarAd dvAdazAdUrdhvaM, yAti paJcAzataH kSayam // // 2 // pUrNaSoDazavarSA strI, pUrNaviMzena saMgatA / zuddhe garbhAzaye 1 mArge 2, rakte 4 zukre 5 'nile 5 hRdi 6 // // 3 // vIryavantaM sutaM sUte, tato nyUnAbdayoH punaH / rogyalpAyuradhanyo vA, garbho bhavati naiva vA // " iti, zuddhe-nirdoSe garbhAzayAdiSaTka ityarthaH, tathA jAteH-janmataArabhyavandhyA-nirbIjAjAtivandhyA, tathA glAnyena-glAnatvena spRSTA glAnyaspRSTA-rogArditA, tathA daurmanasyaM-zokAdyasti yasyAH sA daurmanasyikA tadvA saAtamasyA iti daurmanasthiteti, 'icceehI'tyAdi nigamanaM / 'nityaM' sadA natryahamevaRtU-raktapravRttilakSaNoyasyAHsA nityutukA, tathA na vidyateRtU-raktarUpaH zAstraprasiddho vA yasyAH sA anRtukA, tthaahi||1|| "Rtustu dvAdaza nizAH, pUrvAstimro'tra ninditAH / ekAdazI ca yugmAsu, syAtputro'nyAsu knykaa|| // 2 // padmaM saGkocamAyAti, dine'tIte yathA tathA / RtAvatIte yoniH sA, zukraM naiva pratIcchati / / // 3 // mAsenopacitaM raktaM, dhamanIbhyAmRtau punaH / ISatkRSNaM vigandhaM ca, vAyuryonimukhAnnudeda // " iti, tathA vyApannaM-vinaSTaM rogataH zroto-garbhAzayazchidralakSaNaM yasyAH sA vyApannazrotAH, tathA vyAdigdhaM vyAviddhaM vA-vAtAdivyAptaM vidyamAnamapyupahatazaktikaM zrotaH-uktarUpaM yasyAH sA vyAdigdhazrotA vyAviddhazrotA vA, tathA maithune pradhAnamaGgaMmehanaM bhagazcatapratiSedho'naGgaM tenAnaGgenaahAryaliGgAdinA anaGge vA-mukhAdau pratiSevA'sti yasyAH anaGga vA-kAmamaparAparapuruSasamparkato'tizayena pratiSevata ityevaMzIlA'naGgapratiSeviNI, tathAvidhavezyAvaditi, RtauRtukAleno-naiva nikAmam-atyarthaMbIjapAtaMyAvat puruSapratiSevataityevaMzIlA nikAmapratiSeviNI 'vA'pI'ti uttaravikalpApekSayA samuccaye samAgatA vA 'se' tasyAste pratividhvaMsanteyonidoSAdupahatazaktayo bhavanti, mehanavizrotasA vA yonerbahiH patanto vidhvaMsante iti, udIrNaM ca-utkaTaM tasyAH pittapradhAnaM zoNitaM syAt taccAbIjamiti, purA vA-pUrvaM vA
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 sthAnAGga sUtram 5/2/454 garbhAvasarAt devakarmmaNA-devakriyAyA devatAnubhAvena zaktyupaghAtaH syAditi zeSaH, athavA devazca kArmaNaM ca tathAvidhadravyasaMyogo devakArmmaNaM tasmAditi, putralakSaNaM phalaM putro vA phalaM yasya karmaNastatputraphalaM tadvA no nirviSTaM bhavati, alabdhaM anupAttaM syAdityarthaH, 'thevaM bahunivvesaM' ityAdI nirvezazabdasya lAbhArthasya darzanAdathavA putraH phalaM yasya tatputraphalaM dAnaM tajjanmAntare'nirviSTaMadattaM bhavati, nirviSTasya dattArthatvAt, yathA 'nAniviTTaM labbhai 'tti / stryadhikArAdeva sAdhvIvaktavyatApratibaddhaM sUtradvayamidamAha mU. (455) paMcahiM ThANehiM niggaMdhAM niggathIo ya egatao ThANaM vA sijjhaM vA nisIhiyaM vA cetemANe nAtikkamaMti, taM0-atthegaiyA niggaMthA niggaMthao ya egaM mahaM agAmitaM chinnAvAyaM dIhamaddhamaDavimanupaviTThA tatthegayato ThANaM vA sejjaM vA nisIhiyaM vA cetemANe nAtikkamati 9, atthegaiyA niggaMthA 2 gAmaMsi vA nagaraMsi vA jAva rAyahANiMsi vA vAsaM uvAgatA egatiyA yattha uvassaMya labhaMti egatitA no labhaMti tatthegatito ThANaM vA jAva nAtikkamati 2, atyetitA niggaMdhA ya 2 nAgakumArAvAsaMsi vA (suvaNNakumArAvAsasaM vA)0 vAsaM uvAgatA tatthegayao jAva nAtikkamaMti 3, AmosagA dIsaMti te icchaMti niggaMdhIo cIvarapaDitAte paDigAhittate tatthegayao ThANaM vA jAva nAtikkamaMti 4, juvANA dIsaMti te icchaMti niggaMthIo mehuNapaDitAte paDigAhittate tatthegayao ThANaM vA jAva nAtikkamaMti 5, iccetehiM paMcahi ThANehiM jAva nAtikkamaMti / paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe acelae saceliyAhiM niggaMdhIhiM saddhaiM saMvasamANe nAikkamati, taM0 - khittacitte samaNe niggaMthe niggaMthehimavijamANehiM acelae saceliyAhiM niggaMdhIhiM saddhiM saMvasamANe nAtikkamati 1, evameteNaM gamaeNaM dittacitte jakkhAtiTTe ummAyapatte niggaMdhIpavvAviyate samaNe niggaMthehiM avijamANehiM acelae saceliyAhiM niggaMdhIhiM saddhiM saMvasamANe nAtikkamati / vR. 'paMcahiM' ityAdi, sugamaM, navaraM 'egayao' tti ekatra 'ThANaM' ti kAyotsargaM upavezanaM vA 'sejjaM'ti zayanaM 'nisIhiyaM'ti svAdhyAyasthAnaM 'cetayantaH ' kurvanto 'nAtikrAmanti' na laGghayanti, AjJAmiti gamyate, 'atthi' tti santi bhavanti 'egayaya'tti eke kecana 'ekAM' advitIyAM 'mahatIM ' vipulAmagrAmikAmakAmikAM vA - anabhilaSaNIyAM chinnA ApAtAH sArthagokulAdInAM yasyAM sA tathA tAM dIrgho'dhvA-mArge yasyAM sA tathA tAM dIrghAdhvAnaM, makArastvAgamikaH, dIrgho'ddhA vA kAlonistaraNe yasyAH sA dIrghAddhA tAmaTavIM kAntAramanupraviSTA durbhikSAdikAraNavazAt 'tatra' aTavyAM 'egayau 'tti ekataH ekatretyarthaH sthAnAdi kurvantaH AgamoktasAmAcAryA nAtikrAmanti 1, tathA rAjadhAnI yatra rAjA abhiSicyate vAsumupagatAH- nivAsaM prAptA ityarthaH, 'egaiyA yattha'tti ekakA-ekatarA nirgranthA nirgrathikA va caH punararthaH atra - grAmAdau upAzrayaM-gRhapatigRhAdikamiti, tathA 'atthe'ti atha gRhapatigRhAdikamupAzrayamalabdhvA 'egaiyA' eke kecana nAgakumArAvAsAdau vAsumupAgatAH athavA 'atthe' ti iha sambandhyate asti santi bhavanti nivAsasamupagatA iti, tasya ca nAgakumArAvAsAderatizUnyatvAdathavA bahujanAzrayatvAdanAyakatvAcca nirgranthikArakSArthamekata evaM sthAnAdi kurvANA nAtikrAmantIti, tathA AmuSNantItyAmoSakAMH-caurA dhzyante teca icchanti nirgranthikAH 'cIvaravaDiyAe' tti cIvarapratijJayA vastrANi gRhISyAma ityabhiprAyeNa
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, -uddezakaH-2 341 pratigRhItuM yatreti gamyate tatra nirgranthAstadrakSaNArthamekataH sthAnAdikamiti 4 tathA maithunapratijJayAmaithunArthamiti 5 |idmpvaadsuutrm, utsrgshcaacaapvaadshitobhaassygaathaabhirvseystaashcemaaH||9|| "bhayaNapayANa cauNhaM annatarajue u saMjae sNte| je bhikkhU viharejjA aha vAvi kareja sajjhAyaM // // 2 // asanAdiM vA''hAre uccArAdiMcaAcarejAhi / niduramasAdhujuttaM annatarakahaM ca jo khe| // 3 // "so ANA anavatthaM micchattavirAhaNaM tahA duvihaM / pAvai jamhA teNaM ee u pae vivajjetajjA / / " iti // 4 // "bIyapayamaNappajje gelnnuvsggrohgddhaanne| saMbhamabhayavAsAsuya khaMtiyamAINa nikkhamaNe // " iti, acelaH kSiptacittatvAdinA, kSiptacittaHzokena, tapratijAgarakAH sAdhavo na vidyante tato nirgranthikAH putrAdikamivataMsaGgopAyantItinatato'pyasAvAjJAmatikrAmati 1, ptacitto harSAtirekAt 2, yakSAviSTo-devAdhiSThitaH 3, unmAdaprApto vAtAdikSobhAt4, nirgranthikayA kAraNavazAtputrAdiH pravrAjitaH, saca bAlatvAdacelo mahAnapi vA tthaavidhvRddhtvaadineti|atr cotsargApavAdau bhASyAbhihitAvevam - // 1 // "je bhikkhU ya sacele ThANanisIyaNa tuyaTThaNaM vAvi / ceejja sacelANaM majjhami ya ANamAINi || // 2 // iya saMdaMsaNasaMbhAsaNehiM bhinnakahavirahajogehi // sijjAtarAdipAsaNa voccheya dudiThThadhammatti // " // 3 // tathA - "saMvarievihu dosA kiM puNa egataraNigiNa ubhao vA / diTThamadiTThavvaMme diThThipayAre bhave khobho| // 1 // (ityutsargaH) - "vIyapadamaNappajje gelnnuvsggrohgddhaanne| samaNANaM asaIe samaNIpavvAvie ceva / / " iti dharmaM nAtikrAmatItyuktaM tadatikramazcAzravarUpa iti tad-dvArANi tasyaiva ca pratipakSatvAt saMvaradvArANi punarAzravavizeSAMzca daNDakriyAlakSaNanAparijJAsUtrAdAha mU. (456) paMca AsavadArA paM0 taM0 - micchattaM aviratI pamAde kasAyA jogA / paMca saMvaradArA paM0taM0 - sammattaM viratI apamAdo akasAtittamajogittaM / paMca daMDApaM0 20 -aTThAdaMDe anaTThAdaMDe hiMsAdaMDe akamhA(smAt) daMDe diTThI vippriyaasitaadNdde| mU. (457) AraMbhiyApaMca kiritAopaM0 taM0-AAraMbhitA 1 pariggahitA2 mAtAvattitA 3 apaJcakkhANakiriyA 4 micchAdasaNavattitA 5, micchadivAyANaM neraiyANaM paMca kiriyAo paM0 taM0 - jAva micchAdasaNavattiyA, evaM savvesiM nirantaraM jAva micchaddihitANaM vemANitANaM, navaraM vigaliMditA micchaddiTTI na bhannati, sesaM taheva / paMca kiriyAto paM0 taM0 - kAtitA 1 ahigariNatA 2 pAtosiyA 3 pAritAvaNiyA 4 pANAtivAtakiriya 5, neraiyANaM paMca evaM ceva nirantaraM jAva vemaanniyaannN|
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 sthAnAGga sUtram 5/2/457 1 paMca kiritAo paM0 taM0 - AraMbhitA 1 jAva micchAdasaNavattitA 4, neraiyANaM paMca kiritA, niraMtaraMjAva vemANiyANaM 2 / paMca kiriyAto paM0 20 - dihitA 1 puhitA 2 pADocitA 3 sAmaMtovaNivAiyA 4 sAhasthitA 5, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24, 3 / paMca kiriyAto paM0 20 - nesatthitA ANavaNitA 2 veyAraNiyA 3 anAbhogavattitA 4 anavakaMkhavattittA 5, evaM jAva vemANiyANaM 24, 4 / paMca kiriyAo paM0 taM0 - pejjavattitA 1 dosavattiyA 2 paogakiriyA 3 samudAnakiriyA 4 IriyAvahiyA 5, evaM maNussANavi, sesANaM natthai 5 / vR. 'paMce tyAdisugama, navaraMAzravaNaM-jIvataDAge karmajalasya saGgalanamAzravaH, karmanibandhanamityarthaH, tasya dvArANIva dvArANi-upAyA AzravadvArANIti / tathA saMvaraNaM-jIvataDAge karmajalasya nirodhanaM saMvarastasyadvArANi-upAyAH saMvaradvArANimithyAtvAdInAmAzravANAM krameNaM viparyayAH samyaktvaviratyapramAdAkaSAyitvAyogitvalakSaNAH prathamAdhyayanavadvAcyA iti| daNDyate AtmA'nyo vA prANI yena sa daNDaH, tatratrasAnaM sthAvarANAM vA AtmanaH parasya vopakArAya hiMsA'rthadaNDaH viparyayAdanarthadaNDaH hiMsitavAn hinasti hisiSyatyayamityabhisandheryaH sarpavairikAdivadhaH sa hiMsAdaNDa iti 'akasmAiMDa'tti magadhadeze gopAlabAlAbalAdiprasiddho'kasmAditizabdaH sa iha prAkRte'pi tathaiva prayukta iti tatrAnyavadhArthaMprahAre mukte'nyasya vadho'kasmAddaNDa iti yo mitrasyApyamitro'yamitibuDyA vadhaH sa dRSTiviparyAsadaNDa iti / ete hi daNDAstrayodazAnAM kriyAsthAnAnAM madhye'dhItA iti prasaGgataH zeSANyaSTau kriyAsthAnAnyabhidhIyante, tatramRSAkriyA-AtmajJAtyAdyarthaMyadalIkabhASaNaM1 tathAadattAdAnakriyA AtmAdyarthamadattagrahaNaM 2 tathA adhyAtmakriyA yatkenApi kathaJcanApyaparibhUtasya daurmanasyakaraNaM 3 tathA mAnakriyA yajAtyAdimadamattasya pareSAM hIlanAdikaraNaM 4 tathA amitrakriyA yata mAtApitRsvajanAdImAmalpe'pyaparAdhe tIvradaNDasya dahanAGkanatADanAdikasya karaNaM 5 tathA mAyAkriya yacchaThatayAmanovAkkAyapravartanaM 6 tathA lobhakriyA yallobhAbhibhUtasya sAvadyArambhaparigraheSumahatsu pravartanaM 7 tatheApathikakriyA yadupazAntamohAderekavidhakarmabandhanamiti 8, atra gAthA - // 1 // "aTThA 1 naTThA hiMsA 3'kamhA 4 diTThI ya 5 mosa 6 'dine y7| ajjhattha 8 mANa 9 mitte 10 mAyA 11 lobhe 12 riyAvahiyA 13 // " iti, navaraM 'vigaliMdie" tyAdi ekadvitricaturindriyeSu mithyA'STivizeSaNaM na vAcyaM, teSAM sadaiva samyaktvAbhAvena vyavacchedyAbhAvAt sAsvAdanasya cAlpatvenAvivakSitatvAditi / kAyikIkAyaceSTA 1 adhikaraNikI - khaGgAdinirvartanI 2 prAdveSikI-matsarajanyA 3 pAritApanikIduHkhotpAdanarUpA 4 prANAtipAtaH pratItaH 5 / 'diTThiyA' azvAdicitrakarmAdidarzanArthaMgamanarUpA 1 'puTTiyA' jIvAdIn rAgAdinA pRcchataH spRzato vA 2 'pADucciyA' jIvAdIn pratItya yA 3 'sAmaMtovaNivAiyA' azvAdirathAdikaMloke zlAghayati hRSyatoazvAdipateriti 4 'sAhatthiyA' svahastagRhItajIvAdinA jIvaM maarytH5| - 'nesatthiyA' yantrAdinAjIvAjIvAnisRjataH 1 'ANavaNiyA jIvAjIvAnAnAyayataH
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, - uddezaka: -2 343 2 'viyAraNiyA' tAneva vidArayataH 3 'anAbhogavattiyA' anAbhogena pAtrAdyAdadato nikSipato vA 4' anavakaMkhavattiyA' ihaparalokApAyAnepekSasyeti 5 / 'pejjavattiyA' rAgapratyayA 1 'dosavattiyA' dveSapratyayA 2 'prayogakriyA' kAyAdivyApArAH 3 'samudAnakriyA' kamrmmopAdAnaM 4 'IriyAvahiyA' yogapratyayo bandhaH 5 / idaM ca premAdikriyApaJcakaM sAmAnyapade, caturviMzatidaNDake tu manuSyapada eva sambhavati, IryApathakriyAyA upazAntamohAditrayasyaiva bhAvAdityAha - 'eva' mityAdi. ihaikendriyAdInAmavizeSeNa kriyoktA, sa ca pUrvabhavApekSayA sarvApi sambhavatIti bhAvanIyaM dvisthAnake dvitvena kriyAprakaraNamuktamiha tu paJcakatvena nArakAdicaturviMzatidaNDakAzrayeNa ceti vizeSaH, kriyANAM ca vistaravyAkhyAnaM dvisthAnakaprathamoddezakAd vAcyamiti / anantaraM karmmaNo bandhanibandhanabhUtAH kriyA uktAH, adhunA tasyaiva nirjaropAyabhUtAM parijJAmAha - mU. (458) paMcavihA parinnA paM0 taM0 - uvahiparinnA uvassayaparinnA kasAyaparinnA jogaparinnA bhattapANaparinnA / vR. 'paMcavihe'tyAdi, sugamaM navaraM parijJAnaM parijJA-vastusvarUpasya jJAnaM tatpUrvakaM pratyAkhyAnaM ca, iyaM ca dravyato bhAvatazca, tatra dravyato'nupayuktasya bhAvatastUpayuktasyeti, Ahaca - "bhAvaparinnA jANaNa paccakkhANaM ca bhAveNaM' iti, tatropadhI-rajoharaNAdistasyAtiriktasyAzuddhasya sarvasya vA parijJA upadhiparijJA, evaM zeSapadAnyapi, navaramupAzrIyate-sevyate saMyamAtmapAlanAyetyupAzrayaH parijJA ca vyavahAravatAM bhavatIti vyavahAraM prarUpayannAha - mU. (459) paMcavihe vavahAre paM0 taM0 - Agame sute ANA dhAraNA jIte, jahA se tattha Agame sitA AgameNaM vavahAraM paTTavejjA no se tattha Agame siyA jahA se tattha sute sitA suteNaM vavahAraM paTTavejjAno se tattha sute sitA evaM jAva jahA se tattha jIe siyA jIteNaM vavahAraM paTTavejjA, iccetehiM paMcahiM vavahAraM paTTavejjA AgameNaM jAva jIteNaM, jahA 2 se tattha Agame jAva jIte tahA 2 vavahAraM, paTTavejjA, se kimAhu bhaMte ! AgamabaliyA samaNA niggaMdhA ? ictaM paMcavidhaM vavahAraM jatA jatA jahiM jahiM tatA tatA tahiM tahiM anissitovassitaM sammaM vavaharamANe samaNe niggaMthe ANAte ArAdhate bhavati / vR. 'paMce'tyAdi, vyavaharaNaM vyavahAraH, vyavahAro - mumukSupravRttinivRttirUpaH, iha tu tanni bandhanatvAt jJAnavizeSo'pi vyavahAraH, tatra Agamyante paricchidyante arthA anenetyAgamaH kevalamanaHparyAyAvadhipUrvacaturddazakadazakanavakarUpaH 1 tathA zeSaM zrutaM-AcAraprakalpAdizrutaM, navAdipUrvANAM zrutatve'pyantIndriyArthajJAnahetutvena sAtizayatvAdAgamavyapadezaH kevalavaditi 2 yadagItArthasya purato gUDhArthapadairdezAntarasthagItArthanivedanAyAticArAlocanamitarasyApi tathaiva zuddhidAnaM sA''jJA 3, gItArthasaMvignena dravyAdyapekSayA yatrAparAdhe yathA yA vizuddhiH kRtA tAmavadhArya yadanyastatraiva 'tathaiva tAmeva prayuGkte sA dhAraNA vaiyAvRttyakarAdervA gacchopagrahakAriNo azeSAnucitasyocitaprAyazcittapadAnAM pradarzitAnAM dharaNaM dhAraNeti 4 tathA dravyakSetrakAlabhAvapuruSapratiSevAnuvRttyA
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 sthAnAGga sUtram 5/2/459 saMhananadhRtyAdiparihANimapekSya yatprAyazcittadAnaM yo vA yatra gacche sUtrAtiriktaH kAraNataH prAyazcittavyavahAraH pravarttito bahubhiranyaizcAnuvarttitastajjItamiti, atra gaathaaH||1|| "AgamasuyavavahAro muNaha jahA dhiirpurispnntto| paJcakkho ya parokkho so'viaduviho muneyvyo| // 2 // paccakkhoviya duviho iMdiyajo ceva no ya iNdiyo| iMdiyapaJcakkhoviya paMcasu visaesu neyvyo|| // 3 // noiMdiyapaccakkho vavahAro so samAsao tiviho / __ ohimanapajjave yA kevalanANeya pnyckkho| // 4 // paccakkhAgamasariso hoi parokkhovi Agamo jss| caMdamuhIva u sovihu AgamavavahAravaM hoi / / // 5 // pArokkhaM vavahAraM Agamao suyaharA vavaharaMti / coddasadasapuvvadharA navapuvviga gaMdhahatthI y|| // 6 // jaMjahamollaM rayaNaM taM jANai rayaNavANio niuNaM / iya jANai paccakkhI jo sujjhai jeNa dinneNaM / // 7 // kappassa ya nijjuttiM vavavahArasseva paramaniuNassa / jo atthao viyANai so vavahArI annunaao| // 8 // taMceva'nusajjaMte vavahAravihiM pauMjai jahuttaM / __eso suyavavahAro pannatto viiaraagehiN|| // 9 // aparakkamo tavassI gaMtuM jo sohikAragasamIve / nacaeI AgaMtuM so sohikaro'vi desaao| // 10 // aha paTThavei sIsaM desNtrgmnnntttthcettttaao| icchAma'jo! kAuMsohiM tubbhaM sgaasNmi|| // 11 // so vavahAravihinnU anusajjittA suovaeseNaM / sIsassa dei ANaM tassa imaM deha pacchittaM // // 12 // jeNa'nayAi diDhaM sohIkaraNaM parassa kIraMtaM / tArisayaMceva puNo uppannaM kAraNaM tassa // // 13 // so taMmiceva davve khette kAle ya kAraNe purise| desaM avadhArento cautthao hoi vvhaaro||iti // 14 // veyAvaccakaro vA sIso vA desahiMDao vAvi / desaM avadhArento cautthao hoi vvhaaro|| iti // 15 // bahuso bahussuehiM jo vatto no nivArio hoi| vattanuvattapamANaM jIeMNa kayaM havai eyaM // // 16 // (tathA) -'jaMjassa u pacchitaM AyariaparaMparAe aviruddhaM / jogA ya bahuvihIyA eso khalu jIyakappo u|| iti /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, - uddezaka: 1190 11 -2 jItaM - AcaritaM idaM cAsya lakSaNaM "asaDheNa samAinnaM jaM katthai keNaI asAvajjaM / na nivAriyamannehiM bahumanumayameyamAyariyaM // " iti, 345 AgamAdInAM vyApAreNa utsargApavAdAvAha-'yathe 'ti yaThaprakAraH kevalAdInAmanyatamaH 'se' tasya vyavaharttuH sa ca uktalakSaNaH 'tatra' teSu paJcasu vyavahAreSu madhye tasmin vA prAyazcittadAnAdivyavahArakAle vyavaharttavye vA vastuni viSaye AgamaH kevalAdiH syAd-bhavet tAdRzeneti zeSaH Agamane 'vyavahAra' prAyazcittadAnAdikaM 'prasthApayet' pravarttayet, na zeSaiH Agame'pi SaDvidhe kevalenAvandhyabodhatvAt tasya tadabhAve ca manaH paryAyeNaivaM pradhAnatarAbhAve itareNeti, atha 'no' naiva 'se' tasya sA vA 'tatra' vyavaharttavyAdAvAgamaH syAt 'yathA' yatprakAraM tatra zrutaM syAt tAzena zrutena vyavahAraM prasthApayediti, 'icceehiM' ityAdi nigamanaM sAmAnyeneti, yathA yathA'sau tatrAgamAdi syAttathA tathA vyavahAraM prasthApayediti tu vizeSanigamanaM iti / etaivyavaharttuH praznadvAreNa phalamAha-' se kime' tyAdi, atha kiM he bhadanta ! - bhaTTArakA AhuHpratipAdayanti ke ? - AgamabalikA-uktajJAnavizeSabalavantaH zramaNa nirgranthAH kevaliprabhRtayaH 'icceyaM' ti ityetadvakSyamANaM, athavA kiM tadityaha-' ityevaM' iti uktarUpaM etaM pratyakSaM kaM ? -paJcavidhaM vyavahAraMprAyazcittadAnAdirUpaM 'saMmaM vavaharamANe ' tti sambadhyate vyacavaharan - pravarttayannityarthaH kathaM ? - 'saMmaM' ti samyak tadeva kathamityAha 'yadA yadA' yasmin yasminnavasare 'yatra yatra' prayojane kSetre vA yo yaH ucitastamiti zeSaH tadA tadA kAle tasmiMstasmin prayojanAdau, kathaMbhUtamityAha-'anizritaiH' sarvAzaMsArahitairupAzritaHaGgIkRto'nizritopAzritastaM athavA nizcitazca-ziSyatvAdipratipannaH upAzritazca sa eva vaiyAvRttyakaratvAdinA pratyAsannatarastau athavA nizritaM ca rAgaH upAzritaM ca dveSaste athavA nizritaM ca-hArAdilipsA upAzritaM ca-ziSyapratIcchakakulAdyapekSA te na sto yatra tattatheti kriyAvizeSaNaM, sarvathA pakSapAtavarjitatvena yathAvadityarthaH, iha pUjyavyAkhyA- "rAgo u hoi nissA uvassio dosasaMjutto // 119 11 ahava na hAraI dAhI majjhaM tu esa nissA u / sIso paDicchao vA hoi uvassA kulaaiiyaa||" iti, AjJAyA-jinopadezasyArAdhako bhavatIti hanta Ahureveti guruvacanaM gamyamiti / zramaNaprastAvAt tadvyatikarameva sUtradvayenAha mU. (460) saMjatamaNussANaM suttANaM paMca jAgarA paM0 taM0- saddA jAva phAsA, saMjatamaNussANaM jAgarANaM paMca suttA paM0 taM0-saddA jAva phAsA / asaMjayamaNussANaM suttANaM vA jAgarANaM vA paMca jAgarA paM0 taM0- saddA jAva phAsA / vR. vyaktaM, navaraM 'saMjaye 'tyAdi 'saMyatamanuSyANAM' sAdhUnAM 'suptAnAM' nidrAvatAM jAgratIti jAgarAH-asuptA jAgarA iva jAgarAH, iyamatra bhAvanA - zabdAdayo hi suptAnAM saMyatAnAM jAgradvahnivadapratihatazaktayo bhavanti, karmmabandhAbhAvakAraNasyApramAdasya tadAnIM teSAmabhAvAt, karmmabandhakAraNaM bhavantItyarthaH /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 sthAnAGga sUtram 5/2/460 dvitIyasUtrabhAvanA tu jAgarANAM zabdAdayaH supta iva suptAH bhasmacchannAgnivat pratihatazaktayo bhavanti, karmmabandhakAraNasya pramAdasya tadAnIM teSAmabhAvAt, karmmabandhakAraNaM na bhavantItyarthaH / saMyataviparItA hyasaMyatA iti tAnadhikRtyAha - 'asaMjae' tyAdi vyaktaM, navaramasaMyatAnAM pramAdiyatA avasthAdvaye'pi karmmabandhakAraNatayA apratihatazaktitvAcchabdAdayo jAgarA iva jAgarA bhavantIti bhAvanA / saMyatAsaMyatAdhikArAt tadvyatikarAbhidhAyi sUtradvayaM sugamaM0 mU. (461) paMcahiM ThANehiM jIvA rataM AiyaMti taM0-pANAtivAteNaM jAva pariggaheNaM / paMcahiM ThANehiM jIvA rataM vamaMti, taM0- pANativAtaveramaNeNaM jAva pariggahaveramaNeNaM / vR. navaraM 'jIva' tti asaMyatajIvAH 'rayaM'ti jIvasvarUpoparaJjanAdrajaiva rajaH- karmma 'AiyaMti'tti Adadati gRhNanti badhnantItyarthaH, 'jIva' tti saMyatajIvAH 'vamaMti' tti tyajanti kSapayantItyarthaH / saMyatAdhikArAdevAparaM sUtradvayaM - mU. (462) paMcamAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa anagArassa kappaMti paMca dattIo bhoyaNassa paDigAhettate maMca pANagassa / vR. 'paMcamAsie' tyAdi vyaktaM / mU. (463) paMcavidhe uvadhAte paM0 taM0-uggamovaghAte uppAyaNovadhAtaM esaNovadhAte parikammovadhAte pariharaNovadhate / paMcavihA visohI paM0 taM0 uggamavisohI uppAyaNavisohI esaNAvisohI parikammavisohI pariharaNavisohI vR. navaraM upaghAtaH - azuddhatA, udgamopaghAtaH udgama doSairAdhAkarmAdibhiH SoDazaprakAraibhaktapAnopakaraNAlayAnAmazuddhatA, evaM sarvatra, navaraM utpAdanayA - utpAdanAdoSaiH SoDazabhiH dhAtryAdibhiH eSaNayA-taddoSairdazabhiH zaGkitAdibhiriti, parikarmma-vastrapAtrAdeH chedanasIvanAdi tena tasyopaghAtaH - akalpyatA, tatra vastrasya parikarmmopaghAto yathA 119 11 11 9 11 "tiNhuvari kAliyANaM vatthaM jo phAliyaM tu saMsIve / paMcaNhaM egataraM so pAvai ANamAINi / / - tathA pAtrasya "avalakkhanegabaMdhe dugatakiga airegabaMdhaNaM vAvi / jo pAyaM pariyai paraM divaDDAo mAsAo' -sa AjJAdInAptotIti, tathA vasate:"dumiya dhUmiya vAsiya ujjoiya balikaDA avattA ya / sittA maTTAviya visohikoDiM gayA vasahI / / " iti 119 11 tathA pariharaNA - AsevA tayopadhyAderakalpyatA, tatropadheryathA ekAkinA hiMDakasAdhunA yadAsevitamupakaraNaM tadupahataM bhavatIti samayavyavasthA, "jaggaNa appaDibajjhaNa jaivi cireNaM na uvahaMme" iti vacanAd, asya cAyamarthaH - ekAkI gacchabhraSTo yadi jAgartti dugdhAdiSu ca na pratibaddhate tadA yadyapyasau gacche cireNAgacchati tathApyupadhirnopahanyate anyathA tUpahanyata iti, vasaterapi mAsacaturmAsayorupari kAlAtikrAnteti tathA mAsadvayaMcaturmAsadvayaM cAvarjayitvA punastatraiva vasatAmupasthAneti ca taddoSAbhidhAnAt uktaM ca -
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 347 sthAnaM-5, - uddezakaH -2 // 1 // "uuvAsA samaItA kAlAtItA u sA bhave sejjA / sA ceva uvaTThANA duguNA duguNaM avajjittA / / " iti -tathA bhaktasyApi pAriSThApanikAkAraM pratyakalpyatA, tduktm||1|| "vihigahiyaM vihibhuttaM airegaM bhattapANaM bhottavvaM / vihigahie vihibhutte ettha ya cauro bhave bhNgaa| // 2 // ahavAviya vihigahiyaM vihibhuttaM taM gurUha'nunnAyaM / sesA nANunnAyA gahaNe dinne ca nijjuhaNaM // " udgamAdibhireva bhaktAnAM kalpyatAH-vizuddhaya iti / upaghAtavizuddhivRttayazca jIvA nirddharmadhArmikatvAbhyAM bodheralAbhalAbhasthAneSu pravarttanta iti tatpratipAdanAya sUtradvayam mU. (464) paMcahiM ThANehiM jIvA dullabhabodhiyattAe kammaMpakareMti, taM0-arahaMtANaM avannaM vadamANe 1 arahaMtapannattassa dhammassa avanaM vadamANe 2 AyariyauvajjhAyANaM avannaM vadamANe 3 cAuvanassa saMghassa avannaM vayamANe 4 vivakkatavabaMbhacerANaM devANaM avanaM vadamANe 5 / paMcahiM ThANehiMjIvA sulabhabodhiyattAe kammaM pagareti, taM0-arahaMtANaM vannaM vadamANe jAva vivakkatavabaMbhacerANaM devANaM vannaM vadamANe / vR. 'paMcahI'tyAdi sugama, navaraM durlabhA bodhiH-jinadharmo yasya sa tathA tadbhAvastattA tayA durlabhabodhikatayA tasyai vA karma-mohanIyAdi prakurvanti-badhnanti, arhatAmavarNa-azlAdhAM vadam, ythaa||1|| "natthI arahaMtattI jANaM vA kIsa bhuMjae bhoe?| pAhuDiyaM tuvajIvai emAiajiNANa u avanno // " nacate nAbhUvantapraNItapravacanopalabdheH, nApi bhogAnubhavanAdirdoSaH, avazyavedyasAtasya tIrthakaranAmAdikarmaNazca nirjaraNopAyatvAt tasya, tathA vItarAgatvena samavasaraNAdiSu pratibandhAbhAvAditi, tathA arhatprajJaptasya dharmasya-zrutacAritrarUpasya prAkRtabhASAnibaddhametattathA kiM cAritreNa dAnameva zreya ityAdikamavarNaM vadana, uttaraMcAtra prAkRtabhASAtvaM zrutasya na duSTaM bAlAdInAM sukhAdhyeyatvenopakAritvAt, tathA cAritrameva zreyo, nirvANasyAnantarahetutvAditi, AcAryopAdhyAyanAmavarNaM vadan yathA bAlo'yamityAdi, na ca bAlatvAdirdoSo buddhAdibhivRddhatvAditi, / tathacatvArovAH-prakArAzramaNAdayoyasminsa tathA saeva svArthikANvidhAnAcAtuvarNastasya saGghasyAvarNaMvadan, yathA-ko'yaMsaGgho? yaH samavAyabalena pazusaGghaivAmArgamapimArgIkarotIti, nacaitatsAdhu, jJAnAdiguNasamudAyAtmakatvAttasya, tena camArgasyaivamArgIkaraNAditi, tathA vipakvaMsupariniSThitaM prakarSaparyantamupagatamityarthaH tapazca brahmacaryaM ca bhavAntare yeSAM vipakvaMvA-udayAgataM tapobrahmacaryaM taddhetukaM devAyuSkAdi karma yeSAM te tathA teSAmavarNaM vadan, na santyeva devAH, kadAcanApyanupalabhyamAnatvAt, kiMvAtaiviTairivakAmAsaktamanobhiravirataistathA nirnanimeSairaceSTaizcamriyamAgairiva pravacanakAryAnupayogibhizcetyAdikaM? ihottaraM-santi devAH, tatkRtAnugrahopaghAtAdidarzanAt, kAmAsaktatA ca mohasAtakarmo
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 1 // 348 sthAnAGga sUtram 5/2/464 dayAdityAdi, abhihitNc||1|| "ettha pasiddhI mohnniiysaayveynniykmmudyaao| kAmapasattA viraI kammodayao ciyana tesi / / // 2 // animisa devasahAvA nicceTThA'nuttarA u kayakiccA / kAlanubhAvA titthunanaiMpi annattha kuvvaMti / / " -tathA arhatAM varNavAdo ythaa||1|| "jiyarAgadosamohA savvannU tiysnaahkypuuyaa| acaMtasaccavayaNA sivagaigamaNA jayaMti jinaa||" iti ___-arhapraNItadharmavarNoyathA"vatthu payAsaNasUro aisayarayaNANa sAyaro jayai / savvajayajIvabaMdhurabaMdhU diviho'vijindhmmo||" ___ -AcAryavarNavAdo ythaa||1|| "tesiM namo tesiM namo bhAveNa puNovi tesi ceva nmo| anaNuvakayaparahiyarayA je nANaM deti bhavvANaM // " -cturvrnnshrmnnsngghvrnnythaa||1 // "eyaMmi pUiyaMminasthi tayaMjana pUiyaM hoi| bhuvanevi pUaNijjo na guNI saMghAojaM anno|" ___-devavarNavAdo ythaa||1|| "devANa aho sIlaM visayavisamohiyAvi jinabhavaNe / accharasAhipi samaM hAsAI jeNa na kariti // " iti / saMyatAsaMyatavyatikarameva paMcapaDisaMlINetyAdinA AropaNasUtraparyantena granthenAha mU. (465) paMca paDisaMlINA paM0 20-soiMdiyapaDisaMlINe jAva phaasiNdiypddisNliinne| paMca appaDisaMlINA paM0 20-sotiMdiyaappaDisaMlINe jAva phAsiMdiyaappaDisaMlINe / paMcavidhe saMvare paM0 taM0-sotiMdiyasaMvare jAva phAsiMdiyasaMvare, paMcavihe asaMvare paM0 taM0-soiMdiyaasaMvare jAva phaasiNdiyasNvre| vR.gatArthazcAyaM, navaraMzrotrendriyAdikramo yathAprAdhAnyAt, prAdhAnyaM ca kSayopazamabahutvakRtaM tathA pratisaMlInetarasUtrayoH puruSo dharmI uktaH, saMvaretarasUtrayostu dharma eveti| mU. (466) paMcavidhe saMjame paM0 taM0-sAmAtitasaMjame chedovaTThAvaNiyasaMjame parihAravisuddhitasaMjame suhamasaMparAgasaMjame ahkkhaaycrittsNjme| vR tathA saMyamanaM saMyamaH pApoparama ityarthaH, tatra samo-rAgAdirahitastasya ayo-gamanaM pravRttirityarthaH samAyaH samAya eva samAye bhavaMsamAyena nivRtataM samAyasya vikAro'zo vA samAyo vA prayojanamasyeti sAmAyikaM, uktNc||1|| "rAgaddosavirahio samotti ayaNaM autti gmnnNti| samagamaNaMti samAo sa eva sAmAiyaM naam||
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, - uddezakaH -2 // 2 // ahavA bhavaM samAe nivvattaM teNa taMmayaM vAvi / jaMtappaoyaNaM vA teNa va sAmAiyaM neyaM " iti, athavA samAni-jJAnAdIni teSu tairvA ayanamayaH samAyAH sa eva sAmAyikamiti, avAdi ca"ahavA samAi sammattanANacaraNAi tesu tehiM vA / ayaNaM ao samAo sa eva sAmAiyaM nAmA // " iti, 119 11 349 athavA samasya-rAgAdirahitasyA''yo- guNAnAM lAbhaH samAnAM vA-jJAnAdInAmAyaH samAyaH sa eva sAmAyikaM, abhANi ca 119 11 ahavA samassa Ao guNANa lAbhotti jo samAo so / ahavA samANamAo neo sAmAiyaM nAma // " iti, athavA sAmni-maitryAM sAmnA vA ayastasya vA AyaH sAmAyaH sa eva sAmAyikaM, abhyadhAyi ca119 11 "ahavA sAmaM mettI tattha ao teNa vatti sAmAo / ahavA sAmassAo lAbho sAmAiyaM nAma // " iti sAvadyayogaviratirUpaM sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyikatameva, chedAdivizeSaistu viziSyamANamarthataH zabdatazca nAnAtvaM bhajate, tatra prathamaM vizeSaNAbhAvAt sAmAnyazabda evAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca dvidhA- itvarakAlikaM yAvajjIvikaMca, tatretvarakAlikaM sarveSu prathamapazcimatIrthakaratIrtheSvanAropitavratasya yAvajjIvikaM tu madhyamavidehIrthakaratIrtheSu bhavati iti, teSUpasthApanA'bhAvAditi, sAmAyikaM ca tatsaMyamazcetyevaM sarvatra vAkyaM kAryamiti, bhavanti cAtra gAthAH"savvamiNaM sAmAiya chedAdivisesao puNa vibhinnaM / avisesiyamAdimayaM Thiyamiha sAmannasannAe / sAvajjajogaviraitti tattha sAmAiyaM duhA taM caM / ittaramAvakahaMtiya paDhamaM paDhamaMtimajiNANaM / / tityesu aNAroviyavayassa sehassa thovakAlIyaM / sesANamAvakahiyaM titthesu videhayANaM ca // " iti, 119 11 // 3 // tathA chedazca pUrvaparyAyasyopasthApanaM ca vrateSu yatra tacchedopasthApanaM tadeva chedopasthApanikaM te vA vidyete yatra tacchedopasthApanikamathavA pUrvaparyAyacchedenopasthApyate- Aropyate yanmahAvratalakSaNaM cAritraM tacchedopasthApanIyaM, tadapi dvidhA - anaticAraM sAti cAraM ca, tatrAnaticAraM yaditvarasAmAyikasya zikSakasyAropyate pArzvanAthasAdhorvA paJcayAmadharmmapratipattau, sAticAraM tu yanmUlaprAyazcittaprAptasyeti ihApi gAthe 119 11 // 2 // "pariyAyassa u cheo jatthovaTThAvaNaM vaesuM ca / cheovaTTAvaNamiha tamanaiyAretaraM duvihaM || sehassa niraiyAraM titthaMtarasaMkame va taM hojjA / mUlaguNaghAiNo sAiyAramubhayaM ca Thiyakappe // " // 2 // tathA pariharaNaM parihAraH- tapovizeSaH tena vizuddhaM parihAro vA vizeSeNa zuddho yasmiMstatparihAravizuddhaM tadeva parihAravizuddhikaM, parihAreNa vA vizuddhiryasmiMstatparihAravizuddhikaM, tacca
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 5/2/466 119 11 dvidhA-nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaMca, tatra nirvizamAnakAnAM ca tadAsevakAnAM yattannirvizamAnakaM, yattu nirviSTakAyikAnAmAsevitavivakSitacAritrakAyAnAM tannirviSTakAyikamiti, ihApi gAthe"parihAreNa visuddhaM suddho ya tavo jahiM viseseNaM / taM parihAravi suddhaM parihAravisuddhiyaM nAma / / taM duvikappaM nivvissamANAnivviTTakAiyavaseNaM / parihAriyAnuparihAriyANa kappaTThiyassa'viya // " iti, iha ca navako gaNo bhavati, tatra catvAraH parihArikA apare tu tadvaiyAvRttyakarAzcatvAra evAnuparihArakAH, ekastu kalpasthito vAcanAcAryo gurubhUta ityarthaH, eteSAM ca nirvizamAnakAnAmayaM parihAraH- grISme jaghanyAdIni caturthaSaSThASTamAdIni zizire tu SaSThASTamadazamAni varSAsvaSTamadazamadvAdazAni pAraNake cAyAmaM, itareSA sarveSAmAyAmameva, evamete catvAraH SaNmAsAn punaranye catvAraH punarvAcanAcAryaH SaDiti sarva evAyamaSTAdazamAsikaH kalpa iti / tathA sUkSmAH -lobhakiTTikArUpAH samparAyAH-kaSAyA yatra tatsUkSmasamparAyaM, tadapi dvidhA-vizuddhamAnakaM saGkilazyamAnakaM ca, tatrAdyaM kSapakopazamazreNidvayaM samArohataH, sabhaGaklizyamAnakaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnasyeti, ca tatroktam 119 11 350 // 2 // // 2 // "kodhAi saMparAo teNa jao saMparII saMsAraM / taM suhumasaMparAyaM sumo jatthAvaseso se / / seDhi vilaggao taM visujjhamANaM tao cayaMtassa / taha saMkilissamANaM pariNAmavaseNa vinneyaM // " iti athazabdo yathArthaH, yathaivAkaSAyatayetyarthaH, AkhyAtaM - abhihitaM athAkhyAtaM tadeva saMyamo'thAkhyAtasaMyamaH, ayaM ca chadmasthasyopazAntamohasya kSINamohasya ca syAt kevalinaH sayogasyAyogasya ca syAditi, ihAbhyadhAyi 119 11 // 2 // "ahasaddo jahattho AGo'bhivihIe kahiyamakkhAyaM / caraNamakasAyamudiyaM tamahakkhAyaM ahakkhAyaM // / " taM duvigappaM chaumatthakevalivihANao puNekkekaM / khayasamajasajogAjogi kevalivihANao duvihaM " // iti mU. (467) egiMdiyA NaM jIvA asamArabhamANassa paMcavidhe saMjame kajjati, taM0-puDhavikAtiyasaMjame jAva vaNassatikAtitasaMjame / egiMdiyA NaM jIvA samArabhamANassa paMcavihe asaMjame kajjati, taM0- puDhavikAtita asaMjame jAva vaNassatikAtita asaMjame / vR. 'egiMdiyA NaM jIva' tti ekendriyAn NamityalaGkAre jIvAn asamArabhamANasya-saMghaTTAdInAmaviSayIkurvataH saptadazaprakArasya saMyamasya madhye paJcavidhaH saMyamo-vyuparamo'nAzravaH 'kriyate' bhavati, tadyathA- pRthivIkAyikeSu saMyamaH-saGghaTTAdyuparamaH pRthivIkAyikasaMyamaH, evamanyAnyapi padAni, asaMyamasUtraM saMyamasUtravad viparyayeNa vyAkhyeyamiti / mU. (468) paMciMdiyA NaM jIvA asamArabhamANassa paMcavidhe saMjame kajjati, taM0sotiMditasaMjame jAva phAsiMdiyasaMjame, paMciMdiyA NaM jIvA samAraMbhamANassa paMcavidhe asaMjame
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, - uddezakaH -2 351 kajjati, taM0-sotiMdiyaasaMjame jAva phAsiMdiyaasaMjame, savvapANabhUyajIvasattA NaM asamArabhamANassa paMcavidhe saMjamekajjati, taM0-egiMditasaMjame jAva paMciMdiyasaMjame / savvapANabhUtajIvasattA NaM samAraMbhamANassa paMcavidhe asaMjame kajjati, taM0- egiMdita asaMjame jAva paMciMdiya asaMjame / vR. 'paMcediyANa' mityAdi, iha saptadazaprakArasaMyamabhedasya paJcendriyasaMyamalakSaNasyendriyabhedena bhedavivakSaNAt paJcavidhatvaM, tatra paJcendriyAnArambhe zrotrendriyasya vyAghAtaparivarjanaM zrotrendriyasaMyamaH evaM cakSurindriyasaMyamAdayo'pi vAcyAH, asaMyamasUtrametadviparyAsena boddhavyamiti / 'savvapANe' tyAdi, pUrvamekendriyapaJcendriyajIvAzrayeNa saMyamAsaMyamAvuktAviha tu sarvajIvAzrayeNAta eva sarvagrahaNaM kRtamiti, prANAdInAM cayaM vizeSa: 119 11 "prANA dvitricatuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA itIritAH // " iti, iha saptadazaprakArasaMyamasyAdyA nava bhedAH saGgrA hItAH, ekendriyasaMyamagrahaNena pRthivyAdisaMyamapaJcakasya gRhItatvAditi etadavyatyayenAsaMyamasUtraM / mU. (469) paMcavidhA taNavaNassatikAtitA paM0 taM0-aggabIyA mUlabIyA porabIyAkhaMbIyA bIyaruhA / vR. 'taNavaNassai' tti tRNavanaspatayo bAdarA vanaspatayo'grabIjAdayaH krameNa koraNTakA utpalakandA vaMzAH zallakyo vaTA evamAdayo, vyAkhyAtaM caitatprAgiti / mU. (470) paMcavidhe AyAre paM0-NanaNAyAre daMsaNAyAre carittAyAre tavAyAre / vIriyAyAre vR. AcAraNamAcAro-jJAnAdiviSayA'' sevetyarthaH jJAnAcAra:- kAlAdiraSTadhA darzanaMsamyakatvaM tadAcAro niHzaGkitAdiraSTadhaiva cAritrAcAraH samitiguptibhedo'STadhA tapaAcAro'nazAdibhedo dvAdazadhA vIryAcAro vIryAgopanameteSveveti / mU. (471) paMcavidhe AyArapakappe paM0 taM0-mAsie ugdhAie mAsie anugdhAie caumAsie ugdhAie cAummAsie anugdhAiete ArovaNA / ArovaNA paMcavihA paM0 taM0-paTTaviyA kasiNA akasiNA hADahaDA / vR. AcArasya-prathamAGgasya padavibhAgasAmAcArIlakSaNaprakRSTakalpAbhidhAyakatvAt prakalpa AcAraprakalpaH- nizIthAdhyayanaM, saca paJcavidhaH paJcavidhaprAyazcittAbhidhAyakatvAt, tathAhi tatra keSuciduddezakeSu laghumAsaprAyazcittApattirucyate 1 keSucicca gurumAsApattiH 2 evaM laghucaturmAsa 3 gurucaturmAsA 4'' ropaNAzceti 5, tatra mAsena niSpannaM mAsikaM tapaH, tacca udghAto-bhAgapAto yatrAsti tadudghAtikaM ladhvityarthaH, yata uktam 119 11 "addheNa chinnasesaM puvvaddheNa tu saMjuyaM kAuM / jAhi lahuyadAnaM gurudAnaM tattiyaM ceva // " iti, etadbhAvanA mAsikatapo'dhikRtyopadarzyate-mAsasyArddhachinnasya zeSaM dinAnAM paJcadazakaM tat mAsApekSayA ca pUrvasya- paJcaviMzatikasyArddhena sArdhadvAdazakena saMyutaM kRtaM sArddhachinnasya zeSaM dinAnAM paJcadazakaM tat mAsApekSayA ca pUrvasya-paJcaviMzatikasyArddhena sArdhadvAdazakena saMyutaM kRtaM sArddhAsaptaviMzatirbhavatIti / AropaNA tu caDAvaNatti bhaNiyaM hoi, yo hi yathApratiSevita- mAlocayati
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 sthAnAGga sUtram 5/2/471 tasya pratiSevAniSpannamevamAsalaghumAsaguruprabhRtikaM dIyate, yastu na tathA tasya tattAvaddIyate eva mAyAniSpannaM cAnyadAropyate ityaaropnneti| 'ArovaNe'ti AropaNoktasvarUpA, tatra 'paTTaviya'tti bahuSvAropiteSu yanmAsaguvAdiprAyazcittaMprasthApayati-voDhumArabhatetadapekSayA'sauprasthApitetyuktA 1, Thaviya'ttiyaprAyazcittamApannastattasya sthApitaM kRtaM, na vAhayitumArabdha ityarthaH, AcAryAdivaiyAvRttyakaraNArtha, taddhi vahanna zaknoti vaiyAvRttyaM kartu, vaiyAvRttyasamAptau tu tatkariSyatIti sthApitocyata iti 2, kRtsnA punaryatrajhoSo na kriyate, jhoSastvayaM-iha tIrthe SaNmAsAntameva tapastataH SaNNAM mAsAnAmupariyAn mAsAnApanno'parAdhI teSAMkSapaNaM-anAropaNaMprasthecatuHsetikA'tiriktadhAnyesyevajhATanamityarthaH, jhoSAbhAvena sA paripUrNeti kRtsnetyucyata iti bhAvaH 3, akRtsnA tu yasyAM SaNmAsAdhikaM jhoSyate, tasyAhitadatiriktajhATanenAparipUrNatvAditi4, hADahaDetiyatlaghugurumAsAdikamApannastatsadya evayasyAMdIyatesAhADahaDokteti5 etsvruupNcvishesstonishiithviNshtitmoddeshkaadvgntvymiti| ayaMcasaMyatAsaMyatagatavastuvizeSANAMvyatikaromanuSyakSetra evabhavatItimanuSyakSetravartino vastuvizeSAn 'jaMbuddIve'tyAdinA 'usuyArA natthi'tti paryavasAnena granthenAha mU. (472) jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa purathime NaM sIyAe mahAnaIe uttareNaM paMca vakkhArapavvatA paM0 20-mAlavaMte citakUDe pamhakUDe nalinakuDe egasele 1 jaMbUmaMdarassa purao sItAe mahAnadIe dAhiNeNaM paMca vakkhArapavvatA paM0 taM0-tikUDe vesamaNakUDe aMjaNe mAyaMjaNe somanase 2 jaMbUmaMdarassa paJcatthimeNaM sIotAte mahAnadIe dAhiNeNaM paMca vakkhArapavvatA paM0 taM0-vijjuppabheaMkAvatI pamhAvatIAsIvise suhAvahe 3 jaMbUmaMdarapaJcatthimeNaM sItotAtemahAnadIte uttareNaM paMca vakkhAparapavvatA paM0 taM0-caMdapavvate sUrapavvate Nanagapavvate devapavvate gaMdhamAdaNe 4 jaMbUmaMdaradAhiNeNaM devakurAe kurAe paMca mahaddahA paM0 20-nisahadahe devakurudahe sUradahe sulasadahe vijjuppabhadahe 5 jaMbUmaMdarauttarakurAte kurAepaMcamahadahA paM0 20-nIlavaMtadahe uttarakurudahe caMdadahe erAvaNadahe mAlavaMtadahe 6 savve'vi NaM vakkharapavvayA sIyA sIoyAo mahAnaIo maMdaraM vA pavvataMteNa paMca joyaNasatAiMuddhaM uccatteNaM paMcagAuyasatAI uvveheNaM 7 / dhAyaisaMDe dIve puracchimaddheNaM maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM sItAte mahAnatIte uttareNaM paMca vakkhArapavvatA paM0 taM0-mAlavaMte evaM jadhA jaMbuddIve tadhA jAva pukkharavaradIvaDapaJcatthimaddhe vakkhArA dahA ya uccattaMbhANiyavvaM / samayakkhetteNaM paMca bharahAiM paMca eravatAI, evaM jadhA cauTThANe bitIyauddese tahA etthavi bhANiyavvaM jAva paMca maMdarA paMca maMdaracUlitAo, navaraM usuyArA nthi| vR. kaNThyazcAyaM, navaraM mAlavaMto gajadantakAt pradakSiNayA sUtracatuSTayoktA viMzatirvakSaskAragirayo 'vagantavyAiti, ihacadevakuruSuniSadhavarSadharaparvatAduttareNASTau yojanAnAMzatAni catustriMzadadhikAniyojanasya caturazca saptabhAgAnatikramya zItodAyA mahAnadyAH pUrvAparakUlayovicitrakUTacitrakUTAbhidhAnI yojanasahocchritau mUle sahAyAmaviSkambhAvupari paJca yojanazatAyAmaviSkambhau prAsAdamaNDitau svasamAnanAmadevanivAsabhUtau parvatau staH, tatastAbhyAmuttarato'
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH -2 353 nantaroditAntaraH zItodAmahAnadImadhyabhAgavartIdakSiNottaratoyojanasahanamAyataH pUrvAparataH paJca yojanazatAni vistIrNaH vedikAvanakhaNDadvayaparikSipto daza yojanAvagAho nAnAmaNimayena dazayojananAlenAddhayojanabAhalyena yojanaviSkambhenArddhayojanavistIrNayAkrozocchritayAkarNikayA yuktenaniSadhAbhidhAnadevanivAsabhUtabhavanabhAsitamadhyena tadarddhapramANASTottarazatasaGghayapajhaistadanyeSAM ca sAmAnikAdidevanivAsabhUtAnAM padmAnAmanekalakSaiH samantAt parivRtena mahApadmana virAjamAnamadhyabhAgoniSadho mahAhradaH, evamanye'piniSadhasamAnavaktavyatAH svasamAnAbhidhAnadevanivAsA uktAntarAH samavaseyAH, navaraM nIlavanmahAhrado vicitrakUTacitrakUTaparvatasamavaktavyatAbhyA yamakAbhidhAnAbhyAM svasamAnanAmadevAvAsAbhyAM parvatAbhyAmanantaraM draSTavyastato dakSiNataHzeSAzcatvAra iti, ete ca sarve'pi pratyekaM dazabhirdazabhiH kAJcanakAbhidhAnaiH yojanazatocchritairyojanazatamUlaviSkambhaiH paJcAzadyojanamAnamastakavistAraiH svasamAnanAmadevAdhivAsaiH pratyekaM dazayojanAntaraiH pUrvAparavyavasthitaiH giribhirupetAH, eteSAMca vicitrakUTAdiparvatadanivAsidevAnAmasaGghayeyatamajambUdvIpe dvAdazayojanasahasrapramANAstannAmikA nagaryo bhavantIti, 'savveviNa mityAdi, sarve'pijambUdvIpAdisambandhinaH, 'teNaM'ti zItAzItode mahAnadyo pratIte lakSaNIkRtya nadIdizItyarthaH, mandaraM vAmeruM vA parvataM prati taddizItyarthaH, tatra mAlavatsaumanasavidyutprabhagandhamAdanAgajadantAkAraparvatA meruM pratiyathoktasvarUpAH, zeSAstu vakSAraparvatA mahAnadyau pratIti, iyaM cAnantaroditA saptasUtrI dhAtakIkhaNDasya puSkarArddhasya ca pUrvAparArddhayordazyetyata evoktam-'evaM jahAjaMbU' ityaadi| samayaH-kAlastadviziSTaM kSetrasamayakSetraM-manuSyakSetraMtasyaivAdityagatisamabhivyaGgayaRtvayanAdikAlayuktatvAt, 'jAvapaMcamaMdara'tti iha yAvatkaraNAtpaJcahaimavatAnipaJca hairaNyavatAnItyAdi paJcazabdApAtinaityAdicopayujyasarvaMcatuHsthAnakadvitIyauddezakAnusAreNavAcyaM, navaraM usuyAra'tti catuHsthAnake catvAra iSukAraparvatA uktAH iha tu te na vAcyAH, pnycsthaanktvaadsyeti| mU. (473) usabheNaM arahA kosalie paMcadhaNusatAiM uDaM uccatteNaM hotyA 1 / bharahe NaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI paMca dhaNusayAiM uDaM uccatteNaM hutthA 2 / bAhubalI nAmanagAre evaM ceva3 vaMbhInAmajjA evaM ceva 4 evaM suMdarIvi 5, / vR.anantaraMmanuSyakSetrevastUnyuktAnIti tadadhikArAdbharatakSetravarttamAnAvasarpiNIbhUSaNabhUtamRSabhajinavastutatsambandhAdanyAnicapaJcasthAnake'vatArayansUtrapaJcakamAha-usameNa mityAdiH kaNThayaM, navaraM 'kosali'ttikozaladezotpannatvAtkauzaliko, bharatAdayazcaRSabhApatyAni buddhAzcaite, buddhazca bhAvato mohakSayA dravyato nidrAkSayAditi dravyabodhaM kAraNata upadarzayatrAha mU. (474) paMcahiM ThANehiM suttevibujjhejA, taM0-saddeNaM phAseNaMbhoyaNapariNAmeNaMniMdakkhaeNaM suvinndNsnnennN| vR. 'paMcahI'tyAdi kaNThyaM, navaramiha nidrAkSayo'nantarakAraNaMzabdAdayastu tatkAraNatvena tatkAraNatayoktAH, bhojnprinnaamobubhukssaa| anantaraM dravyaprabuddhaHkAraNata ukto, atha bhAvaprabuddhamanuSThAnata AjJAnanatikramiNaM darzayitumAha13 23
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 sthAnAGga sUtram 5/2/475 mU. (475) paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe niggaMthi giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikkamati, taM0-niggaMthi caNaMannayare pasujAtie vApakkhijAtievAohAtejAtattha niggaMthe niggaMthiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikkamati 1 niggaMthe niggaMthiM duggaMsi vA visamaMsivA pakkhalamANiM vA pavaDamANiM vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikkati 2 / niggaMtheniggaMthiM setasi vA paMkaMsivA paNagaMsivA udagaMsivA ukkasamANivAuvujjhamANI vAgiNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikkamati 3 niggaMthe niggaMthiM nAvaMArubhamANe vAorohamANe vA nAtikkamati , khettaittaM dittaittaMjakkhAiTuMummAyapattaMuvasapaggapattaMsAhigaraNaMsapAyacchittaM jAva bhattapANapaDiyAtikkhiyaM aTThajAyaM vA niggaMthe niggaMthiM geNhamANe vA avalaMbamANe vA naatikmti5|| vR. 'paMcahI'tyAdi jagama, navaraM 'giNhamANe'tti bAhyAdAvaGge gRhNan avalambamAnaH patantIM bAhyAdau gRhItvA dhArayan athavA 'savyaM gayaM tu gahaNaM kareNa avalaMbaNaM tu desaMmittinAtikrAmati svAcAramAjJAM vA gItArthasthaviro nirgranthikA'bhAve na yathAkathaJcit, pazujAtIyo daptagavAdiH pakSijAtIyogRdhrAdiH, 'ohAejattiupahanyAt tatreti upahanane gRhNannAtikrAmati kAraNikatvAt niSkAraNatvetu doSAH, ydaah||1|| "micchattaM uDDAho virAhaNA phAsa bhaavsNbNdho| paDigamaNAI dosA bhuttAbhutte ya nAyavvA / / ityekaM, tathAduHkhena gamyata itidurgaH, saca tridhA-vRkSadurgaH zvApadadurgomlecchAdimanuSyadurgaH, tatra vA mArge, uktaMca "tivihaMcahoiduggaMrukkhesAvayamaNussaduggaMca" ititathA viSamevA-gartapASANAdyAkule parvate vA praskhalaMtI vA gatyA prapatantI vA bhuvi, athvaa||7|| "bhUmIe asaMpattaM pattaM vA hatthajANugAdIhiM / pakkhalaNaM nAyavvaM pavaDaNa bhUmIe gattehiM / / " iti gRhannAtikrAmatIti dvitIyaM, tathA paGkaH panako vA sajalo yatra nimajyate sa sekastatra vA, paGkaH-kardamastatra vA, panake vA AgantukapratanudravarUpe kaddama eva olyAMvA, 'apakasaMtIMpaGkapanakayoH parihasantIM apohyamAnAM vA-seke udake vA nIyamAnAM gRhNanAtikrAmatIti, gaatheceh||1|| "paMko khalu cikkhillo AgaMtuMpataNuo davo pnno| socciya sajalo seo saijjai jattha duvihevi // " iti, // 2 // paMkapaNaesu niyamA osagaNaM vujhaNaM siyA see|| nimiyaMmi nimajaNayA sajale see siyA dovi||" iti tRtIyaM, tathA nAvaM AruhamANe'tti AArohayan 'oruhamANe'tti avarohayannuttArayanityartho nAtikrAmatIti caturthaM, tathA kSiptaM-naSTaM rAgabhayApamAnaizcittaM yasyAHsA kSiptacittA tAM vA, uktaMca-"rAgeNa vA bhaeNavA ahavAavamANiyA mhNtennN| etehiM khittacitta"tti tathA daptaM sanmAnAt darpavaccittaM yasyAH sA daptacittA tAM vA, uktaMca // 1 // "iti esa asaMmANA khitto sammANao bhave ditto|
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, - uddezakaH -2 355 aggIva iMdhaNeNaM dippai cittaM imehiM tu|| lAbhamaeNa va matto ahavA jeUNa dujjayaM sattuM"ti // -yakSeNa-devena AviSTA-adhiSThitA yakSAviSTA tAM vA, atroktam"puvvabhavaverieNaM ahavA rAgeNa rAgiyA sNtii| eehi jakkhaiTTa"tti unmAdaM-unmattatAM prAptA unmAdaprAptA tAM vA, atraapyuktm||1|| "ummAo khalu duviho jakkhAeso ya mohnnijjoy| jakkhAeso vutto moheNa imaM tu vocchAmi / / rUvaMgaM daTThaNaM ummAo ahava pittamucchAe"tti, upasarga upadravaM prAptA upasargaprAptA tAM vA, ihaapyuktm||1|| "tivihe ya uvassagge divve mANussae tirikkhe y| divve ya puvvabhaNae mANusse Abhioge y|| vijAe maMteNa ya cuneNa va joiyA anappavasA" iti tathA sahAdhikaraNena sAdhikaraNA-yuddhArthamupasthitA tAM vA saha prAyazcittena saprAyazcittA tAM vA, bhAvanA ceh||1|| "ahigaraNami kayaMmi u khAmeumuvaTThiyAe pacchittaM / tappaDhamayAbhaeNaM hoi kilaMtA va vhmaannii||" tathA bhaktapAne AbhavaM pratyAkhyAte yayA sA bhaktapAnapratyAkhyAtA tAM vA, iha gaathaa||1|| "aTuM vA heuM vA samaNINaM virahie khiNtss| mucchAe vivaDiyAe kappai gahaNaM parinnAe ||iti tathA arthaH-kAryamutpravrAjanataH svakIyapariNetrAdetiM yayA sA'rthajAtA paticaurAdinA saMyamAccAlyamAnetyarthastAM vA, iha gAthA- // 1 // "ahottijIe kajaM saMjAyaM esa atttthjaayu| taM puNa saMjamabhAvA cAlijaMtaM samavalaMbaM / " ti- paJcamamiti 5 / anantaraM yeSusthAneSu vartamAno nirgrantho dharma nAtikrAmati tAnyuktAni, adhunA tadvizeSa AcAryo yeSvatizayeSu vartamAnastaM nAtikrAmati tAnAha mU. (476) AyariyauvajjhAyassaNaMgaNaMsipaMca atisesA paM0 20-AyariyauvajjhAe aMto uvassagassa pAe nigijjhiya 2 papphoDemANe vA pamajjemANe vA nAtikkamati 1 nAAyariyauvajjhAe aMto uvassagassa uccArapAsavaNaM vigiMcamaNe vA visodhemANe vA nAtikkamati 2 AyariyauvajjhAe pabhU icchA veyAvaDiyaM karejA icchA no karejjA 3, AyariyauvajjhAe aMto uvassagassa egarAyaM vA durAtaM vA egAgI vasamANe NA0 4 AyariyauvajjhAe bAhiM uvassagassa egarAtaM vA durAtaM vA vasamANe nAtikkamati 5 / vR. 'Ayarie'tyAdi, AcAryazcAsAvupAdhyAyazcetyAcAryopAdhyAyaH, sa hi keSAJcidarthadAyakatvAdAcAryo'nyeSAM sUtradAyakatvAdupAdhyAyaititasya,AcAryopAdhyAyayorvA, nazeSasAdhUnAM, 'gaNe' sAdhusamudAyevamAnasyavartamAnayorvAgaNaviSayevAzeSasAdhusamudAyApekSayetyarthaH paJcatizeSAH
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 sthAnAGga sUtram 5/2/476 atizayAH prajJaptAH tadyathA - AcAryopAdhyAyo'ntaH- madhye 'upAzrayasya' vasateH 'pAdau nigRhya 2' pAdadhUleruddhUyamAnAyA nigrahaM vacanena kArayitvA yathA'nye dhUlyA na mriyante tathetyarthaH, prasphoTayitvA AbhigrahikenAnyena vA sAdhunA svakIyarajoharaNena UrNikapAdaproJchanena vA prasphoTanaM kArayan chATayannityarthaH, pramArjayanvA zanairlUSayan nAtikrAmatIti, iha ca bhAvArthaH itthamAsthitaH- AcAryaH kulAdikAryeNa nirgataH pratyAgata utsargeNa tAvadvasaterbahireva pAdau prasphoTayati, atha tatra sAgAriko bhavettadA vasaterantaH prasphoTayeta, prasphoTanaM ca pramArjanavizeSastacca cakSuvyApAralakSaNapratyupekSaNapUrvakamitIha sapta bhaGgAH, tatra na pratyupekSate na pramArSTi cetyekaH, na pratyupekSate pramAti dvitIyaH pratyupekSate na pramAti tRtIyaH pratyupekSate pramArSTi ceti caturthaH, yattatpratyupekSyate pramArNyate ca tadduSpratyupekSitaM duSpramArjitaM 4 duSpratyupekSitaM supramArjitaM vA 4 supratyupekSitaM duSpramArjitaM vA 6 supratyupekSitaM supramArjitaM vA 7 karoti, iha ca saptamUH zuddhaH zeSeSvasamAcArIti, , yadi tu sAgArikazcalastataH saptatAlamAtraM saptapadAvakramaNamAtraM vA kAlaM bahireva sthitvA tasmin gate pAdau prasphoTayet, uktaM ca "aivAigaMmi bAhiM acchaMti muhuttagaM thera "tti / alpArthake saptatAlamAnaM, tato vasatau pravizet, kaH tena cAsya pAdau pramArjayatItyucyate119 11 "abhiggahiyassa asaI tasseva raohareNa annayaro " / pAuMchaNunnieNa va puMchai u aNannabhutteNaM / / " ti / vasaterantaH praviSTasya cAyaM vidhiH- vipulAyAM vasatAvaparibhogasthAne saGkaTAyAM cAtmasaMstArakAvakAze upaviSTasya pAdau pramArjanIyau, anyasyApi gaNAvacchedakArerayameva vidhiH, kevalamanyo bahizcirataraM tiSThatIti, uktaM ca // 1 // "vipulAe aparibhoge attaNaovAsae va beTThassa / emeva ya bhikkhussavi navaraM bAhiM cirayaraM tu // " etAvAnaiva cAyamatizayo yadasau na ciraM bahirAste, atha ciraM tiSThataH ke doSA iti ?, ucyate" taNDuNDabhAviyassA paDicchamANassa mucchamAIyA / khaddhAiyaNagilANe suttatthavirAhaNA ceva / / " ityAdi, // 1 // zeSasAdhavastu ciramapi bahistiSThanti na ca doSAH syuH, jitazramatvAd, Aha ca"dasavihaveyAvacce saggAma bahiM ca niccavAyAmo / // 1 // 11 sIuNhasahA bhikkhU Na ya hANI vAyaNAIyA // ityeko'tizayaH, tathA'ntaH madhye upAzrayasya uccAraM purISaM prakSavaNaM-mUtraM vivecayansarvaM pariSThApayan vizodhayan pAdAdilagnasya niravayavatvaM kurvan zaucabhAvena veti, athavA sakRdvivecanaM bahuzo vizodhanaM, uktaM ca // 1 // " savvassa chaDDuNa vigiMcaNA u puyapAdahatthalaggassa / phusaNadhuvaNA visohaNaM saI ca bahuso ya nANattaM // " iti, nAtikrAmati, iha ca bhAvArtha evaM AcAryo notsargato vicArabhUmiM gacchati doSasambhavAt,
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 357 sthAnaM-5,- uddezakaH -2 tathAhi zrutavAnayamityAdiguNataH pUrvavIthiSuvaNijovumAnAdabhyutthAnAdikRtavantastatovicArabhUmI sakRddhirvA''cAryasya gamane AlasyAttanna kurvanti parAGmukhAzca bhavanti, etaccetare dRSTavAzaGkanteyadutA- yamidAnIM patito vaNijAnAmabhyutthAnadyakaraNAdityevaM mithyAtvagamanAdayo doSAH, uktNc||1|| "suyavaMtavassi parivAravaMca vaNiyaMtarAvanuTThANe / duTThANaniggami ya hANI ya paraMmuhA'vanno // " // 1 // "guNavaMta jato vaNiyA pUiMta'nne visannayA taMmi / paDiotti anuTThANe duvihaniyattI abhimuhANaM // " tathAmatsaribhyaH sakAzAnmaraNabandhanApabhrAjanAdayo'nye'pi vyavahArabhASyAdavagantavyA iti dvitIyo'tizayaH, tathAprabhuH-samarthaHicchA-abhilASo vaiyAvRttyakaraNeyadi bhavettadA vaiyAvRttyaMbhaktapAnagaveSaNavagrahaNataH sAdhubhyo dAnalakSaNaMkuryAt, athecchA-abhilASastadakaraNetanna kuryAditi, bhAvArthastvayaM-AcAryasya bhikSAbhramaNaM na kalpate, yto'vaaci||1|| "uppannanANA jaha no aDaMti, cottIsabuddhAisayA jiNiMdA / evaM gaNI aTThaguNovaveo, satthA va no hiMDai ittimNtu||" dossaastvmii||1|| "bhAreNa vedaNA vA hiMDate uccanIyasAso vaa| AiyaNachaDDuNAI (pracurapAnakAderApAnAdau chadyAdayo) gelanne porisIbhaMgo" iti, evamAdayo'neke doSA vyavahArabhASyoktAH samavaseyAH, eteca sAmAnyasAdhorapi prAyaH samAnAstathApi gacchAsya tIrthasya vA mahopakAritvena rakSaNIyatvenAcAryasyAyamatizaya uktaH, uktNc||1|| "jeNa kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkhijjA / na hutuMbaMmi viNaDhe arayA sAhArayA hoMti ||"tti - tRtIyaH, tathA antarupAzraya ekA cAsau rAtrizcetyekarAtraM tadvA dvayo rAtryoH samAhAro dvirAtraMtadvA, vidyAdisAdhanArthamekAkI ekAntevasannAtikrAmati, tatratasyavakSyamANadoSAsambhavAd, anyasya tutadbhAvAditicaturthaH, evaM paJcamo'pi,bhAvArthazcAyamanayoH-antarupAzrayasya vakSArake viSvagvasatibahirvopAzrayasyazUnyagRhAdiSuvasatiyaditadAasAmAcArI, doSAzcaite-puMvedopayogena janarahitehastakarmAdikaraNena saMyame bhedo bhavati, maryAdAmayAlaviteti nirvedena vaihAyasAdimaraNaM ca pratipadyata iti, iha gAthA "tabmAvuvaogeNaM rahie kaMmAdi saMjame bhedo| merA va laMghiyA me vehANasamAdi nivveyaa|| // 2 // jaiviya niggayabhAvo tahAvi rakkhijjai sa annehiM / vaMsakaDillevi chinno'vi veNuo pAvae na mhiN| vIsuMvasao dappA gaNiyAyarie yahoi emev| suttaM puNa kArayaNiyaM bhikkhussavi kAraNe'NunA // // 1 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 sthAnAGga sUtram 5/2/476 // 4 // vijANaM parivADiM pavve pavve kareMti aayriyaa| diluto mahapANe anto bAhiM ca vshiie|" iti, AcAryasya gaNe atizayA uktAH, adhunA tasyaivAtizayaviparyayabhUtAni gaNAnirgamanakAraNAnyAha mU. (477) paMcahi ThANehiM AyariyauvajjhAyassa gaNAvakkamaNepaM0 taM0-AyariyauvajjhAe gaNaMsiANaM vA dhAraNaM vA no sammaMpauMjittA bhavati 1 AyariyauvajjhAe gaNaMsiAdhArayaNiyAte kitikammaM veNaiyaM no sammaM pauMjittA bhavati 2 AyariyauvajjhAte gaNaMsi je suyapajjavajAte dhArititekAleno sammamanupavAdettA bhavati3AyariyauvajjhAegaNaMsisagANitAtevA paragaNiyAte vA niggaMthItebahillese bhavati4 mitte nAtIgaNevAse gaNAto avakkamejA tesiM saMgahovaggahaThThayAte gaNAvakkamaNe pannatte 5 / ___vR. 'paMcahI'tyAdi sugamaM, navaraMAcAryopAdhyAyasya AcAryopAdhyAyayorvA gaNAd-gacchAt apakramaNa-nirgamogaNApakramaNaMAcAryopAdhyAyo 'gaNe' gacchaviSaye AjJAvA'yogeSupravartanalakSaNAM dhAraNAM vA-vidheyeSu nivarttanalakSaNAM, 'no' naiva samyag-yathaucityaM prayoktA-tayoH pravartanazIlo bhavati, idamuktaM bhavati-durvinItatvAd gaNasya te prayoktumazaknuvan gaNAdapakrAmati kAlikAcAryavadityekaM, tathA gaNaviSaye yathAratnAdhikatayA-yathAjyeSThaMkRtikarma tathA vainayikaMvinayaM 'no' naiva samyak prayoktA bhavati, AcAryasampadA sAbhimAnatvAt, yataH AcAryeNApi pratikramaNakSAmaNAdiSUcitAnAmucitavinayaH kartavyaca eveti dvitIyaM, tathA asau yAni zrutaparyavajAtAni-yAn zrutaparyAyaprakArAnuddezakAdhyacayanAdIn dhArayati hRdyavismaraNatastAni kAle 2-yathAvasare no samyaganupravAcayitA-teSAM pAThayitA bhavati, . 'gaNe'tti iha sambadhyate, tena gaNe-gaNaviSaye gaNamityarthaH, tasyAvinItatvAt tasyA vA sukhalampaTatvAnmandaprajJatvAdveti gaNAdapakrAmatIti tRtIyaM,ca tathA asau gaNe vartamAnaH 'sagaNiyAe'tti svagaNasambandhinyAM 'paragaNiyAe'tti paragaNasatkAyAM nirgranthyAM tathAvidhAzubhakarmavazavartitayA sakalakalyANAzrayasaMyamasaudhamadhyAbahirlezyA-antaHkaraNaMyasyAsau bahirlezyaH, AsaktobhavatItyarthaH, evaMgaNAdapakrAmatIti, nacedamadhikaguNatvena asyAsambhAvyaM, yataH ptthyte||1|| "kammAInUNaMghaNacikkaNAiM garuyAI vjjsaaraaii| nANaDDayaMpipurisaM paMthAo uppahaM niti // " iti caturthaM, tathA mitrajJAtigaNo vA -suhRtasvajanavargo vA 'se' tasyAcAyadiH kuto'pi kAraNAd gaNAdapa- krAmedatasteSAM suhRtsvajanAnAM saGgaGgrahAdyarthaM gaNAdapakramaNaM prajJaptaM, tatra saGgragasteSAM svIkAraH, upagraho vastrAdibhirupaSTambha iti paJcamaM / anantaramAcAryasya gaNApakramaNamuktaM, saca RddhimanmanuSyavizeSa ityadhikArAd RddhimanmanuSyavizeSAnAha mU. (478) paMcavihA iDDImaMtA maNussA paM0 20-arahaMtA cakkavaTTI baladevA vAsudevA bhAviyappANo angaar| vR. 'paMcavihe' tyAdikaNThyaM, navaraMRddhiH-Ama|dhyAdikA sampata; tadyathA-AmarSISadhivipruDoSadhiH khelauSadhijallo-malaH sarvauSadhiH AsIviSatvaM-zApAnugrahasAmathyamityarthaH AkAza
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 359 sthAnaM-5, - uddezakaH-2 gAmitvamakSINamahAnasikatvaM vaikriyakaraNamAhArakatvaM tejonisarjanaM pulAkatvaMkSIrAzravatvaM madhvAzravatvaM sarpirAzravatvaM koSThabuddhitA bIjaMjuddhitA padAnusAritA sambhinnazrotRtvaM-yugapatsarvazabdazrAvitetyarthaH pUrvadharatA avadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM arhattA gaNadharatA cakravartitA baladevatA vAsudevatA cetyevamAdikA, uktNc||1|| "udayakhayakhaovasamovasamasamutthA bhuppgaaraao| evaMpariNAmavasA laddhIo hoti jIvANaM / / " iti, tadevaMrUpA pracurA-prazastA atizAyinI vA Rddhirvidyate yeSAM te RddhimantaH bhAvitaHsadvAsanayA vAsitaH AtmA yaiste bhAvitAtmAno'nagArA iti, eteSAM ca RddhimattvamAmarSeSadhyAdibhirahaMdAdInAM tu caturNA yathAsambhavamAma\SadhyAdinA'hattvAdinA ceti / / sthAnaM-5 - uddezakaH 2 - samAptaH - sthAnaM-5-uddezakaH3:vR.uktodvitIyoddezakaH, sAmprataMtRtIyaArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-anantaroddezake jIvadhAH prAyaH prApitAH, iha tvajIvajIvadharmA ucyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (479) paMca asthikAyA paM0 20-dhammatthikAte adhammatthikAte AgAsatthikAte jIvasthikAte poggalatthikAe, dhammatthikAe avanne agaMdhe arase aphAse arUvI ajIve sAsae avaTThie logadavve, se samAsao paMcavidhe paM0 20-davvao khittao kAlao bhAvao guNao, davvao NaM dhammatthikAe egaMdavvaM khettato logapamANamette kAlao na kayAti nAsI na kayAina bhavati na kayAi na bhavissaitti bhuviM bhavati ya bhavissatitadhuve nitite sAsate akkhae avvate avahitai nicce bhAvato avanne agaMdhe arase aphAse guNato gamaNaguNe ya 1, adhammatthikAe avanne evaM ceva, navaraMguNato ThANaguNo 2, AgAsasthikAe avanne evaM ceva navaraM khettao logAlogapamANamitte guNato avagAhaNAguNe, sesaMtaMceva 3, jIvasthikAeNaM avanne evaM ceva, navaraM davvao NaM jIvasthigAte anaMtAI davvAiM, arUvi jIve sAsate, guNato uvaogaguNe sesaMtaM ceva 4, poggalatthigAte paMcavanne paMcarase duggaMdheaTThaphAse rUvI ajIve sAsate avahita jAva davvao NaM poggalasthikAe anaMtAI davvAiM khettao logapamANamette kAlato na kayAi nAsi jAva nicce bhAvato vannamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phAsamaMte, guNato ghnngunne| vR. 'paMce' tyAdi, asya cAyamabhisambandhaH-anantarasUtre jIvAstikAyavizeSA Rddhimanta uktAH iha tvasaGkhayeyAnantarapradezalakSaNaRddhimantaH samastAstikAyA ucyanta ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyAprathamAdhyayanavadanusatavyA, navaraMdharmAstikAyAdayaH kimarthamitthamevopanyasyaMtaiti, ucyate, dharmAstikAyAdipadasya mAGgalikatvAt prathamaM dharmAstikAyopanyAsaH punarddharmAstikAyapratipakSatvAdadharmAstikAyasya punastadAdhAratvAdAkAzAstikAyasya punastadAdheyatvAnjIvAstikAyasya punastadupagrAhakatvAt pudgalAstikAyasyeti, dharmAstikAyAdInAM krameNa svarUpamAha ___ 'dhammatthikAe'tyAdi varNagandharasasparzapratiSedhAd 'arUvitti rUpaM-murtivarNAdimattvaM tadasyAstIti rUpI na rUpI arUpI amUrtaM ityarthaH, tathA ajjIvaH-acetanaH, zAzvataH pratikSaNaM. sattA''liGgitatvAdavasthitaH anena rUpeNa nityatvAditi, lokasyAMzabhUtaM dravyaM lokadravyaM, yata
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 i uktam-"paMcatthikAyamaiyaM logamaNAinihaNaM // " sthAnAGga sUtram 5/2/479 iti, athaitatsvarUpasyoktasya prapaJcAnAyAnuktasya cAbhidhAnAyAha 'samAsataH' saGkSepataH paJcavidho, vistarastvanyathApi syAt, kathamityAha- 'dravyato' dravyatAmadhikRtya 'kSetrataH' kSetramAzritya evaM kAlato bhAvatazca 'guNataH' kAryataH kAryamAzrityetyartaH, tatra dravyato'sAvekaM dravya tathAvidhaikapariNAmAdekasaGkhyAyA eveha bhAvAt, kSetrato lokasya pramANaM lokapramANaM- asaGkhyeyAH pradezAstatparimANamasyeti lokapramANamAtraH, kAlato na kadAcinnAsIdityAdi kAlatrayanirdezaH, etadeva sukhArthaM vyatirekeNAha - abhUcca bhavati ca bhaviSyati ceti, evaM trikAlabhAvitvAdhdhruvo mA bhUdekasargApekSayaiva dhruvatvamiti sarvadaivaMbhAvAnniyato, mA bhUdanekasagapeikSayaiva niyatatvamiti pralayAbhAvAt zAzvataH, evaM sadAbhAvenAkSayaH, paryAyApagame'pyanantaparyAyatayA'vyayaH, evamubhayarUpatayA avasthitaH, anena prakAreNaughato nitya iti pUjyavyAkhyA, athavA yata eva traikAliko'sAvata eva dhruvo'vazyaMbhAvitvAdAdityodayavat, niyata ekarUpatvAt, zAzvataH pratikSaNaM sattvAdata evAkSayo'vayavidravyApekSayA akSato vA paripUrNatvAt, avyayo'vayavApekSayA avasthito nizcalatvAt, tAtparyamAha-nitya iti, athavA indrazakrAdizabdavatparyAyazabdA dhruvAdayo nAnAdezajavineyapratipatyarthamupanyastA iti, tathA guNataH gamanaM - gatistada guNo-gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM sahakArikAraNabhAvataH kAryaM matsyAnAM jalasyeva yasyAsau gamanaguNo gamane vA guNaH-upakAro jIvAdInAM yasmAdasau gamanaguNa iti, evaM ceva ttiyathA dharmAstikAyo'dhIta evamadharmAstikAyo'pIti, navaraM kevalametAvAnU vizeSo yaduta- 'ThANaguNe' ttisthAnaM-sthitirguNaH kAryaM yasya sa sthAnaguNaH, sa hi sthitipariNatAnAM jIvAdInAmapekSAkAraNatayA sthAnaM kAryaM karoti sthAne vA sthitau guNaH-upakAro yasmAt sa tathA, 'logAloge' tyAdi lokAlokayostadvayakatyoryatpramANaM- anantAH pradezAstadeva parimANasyeti lokAlokapramANamAtraH, avagAhanA-jIvAdInAmAzrayo guNaH kAryaM yasya tasyAM vA guNaH upakAro yasmAtso'vagAhanAguNaH, 'anaMtAI davvAI' ti anantA jIvAsteSAM ca pratyekaM dravyatvAditi, 'arUvI jIve 'ti jIvAstikAyo'mUrtasthA cetanAvAniti, upayogaH- sAkArAnAkArabhedaM caitanyaM guNodharmmo yasya sa tathA, zeSaM tadeva yadadharmmAstikAyAdInAmiti, lokapramANo jIvAstikAyaH pudgalAstikAyazca, tayostatraiva bhAvAditi, 'gahaNaguNe' ttigrahaNaM- audArikazarIrAditayA grAhyatA indriyagrAhyatA vA varNAdimattvAt parasparasambandhalakSaNaM vA tadguNo-dharmmo yasya sa tathA / anantaramastikAyA uktA iti tadvizeSasya jIvAstikAyasya sambandhivastUnyAha adhyayanaparisamAptiM yAvaditi mahAsambandhaH, tatra 'paMce 'tyAdi gatisUtraM kaNThyaM0 mU. (480) paMca gatIto paM0-nirayagatI tiriyagatI maNuyagatI devagatI siddhigatI / vR. navaraMgamanaM gati 1 rgamyata iti vA gatiH - kSetravizeSaH 2 gamyate vA anayA karmmapudgalasaMhatyeti gatiH-nAmakarmottaraprakRtirUpA 3 tatkRtA vA jIvAvastheti 4, tatra niraye narake gati 4. nirayazcAsau gatizceti vA 2 nirayaprApikA vA gatiH 3 nirayagatiH, evaM tiryakSu 4 tirazcAM 2 tiryakatvaprasAdhikA vA gati 3 stiryaggatiH, evaM manuSyadevagatI, siddhIgatiH siddhizcAsau gatizceti vA siddhigatiH, gatiriha nAmaprakRtirnAstIti /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361 sthAnaM-5, - uddezakaH -3 anantaraM siddhigatirUktA, sA cendriyArthAn kaSAyAdIMzcAzritya muNDitatve sati bhavatItIndriyAnindriyakaSAyAdimuNDAMzcAbhidhitsuH sUtratrayamAha mU. (481) paMca iMdiyatthA paM0 20-sotiMdiyatthe jAva phAsiMdiyatthe 1 / paMca muMDA paM0 taM0-sotiMdiyamuMDe jAva phAMsidiyamuMDera, ahavA paMca muMDA paM0 20-kohamuMDe mANamuMDe mAyAmuMDe lobhamuMDe siramuMDe 3 vR. 'paMce' tyAdi sugama, navaraM indranAdindro-jIvaH sarvaviSayopalabdhibhogalakSaNaparamaizvaryayogAttasya liGgaMtena dRSTaM sRSTaMjuSTaM dattamitivA indriyaM zrotrAdi, taccaturvidhaMnAmAdibhedAta, tatra nAmasthApane sujJAne, nirvRttyupakaraNe dravyendriyaM, labdhyupayogau bhAvendriyaM, tatra nirvRttirAkAraH, sAca bAhyA'bhyantarAca, tatra bAhyAanekaprakArA, abhyantarApunaHkrameNa zrotrAdInAM kadambapuSpa 1 dhAnyamasUrA 2 timuktakapuSpacandrikA 3 kSurapra 4 nAnAprakAra 5 saMsthAnA, upakaraNendriyaM viSayagrahaNe sAmarthya, chedyacchedane khaGgasyeva dhArA, yasminnupahate nirvRtisadbhAve'pi viSayaM na gRhNAtIti, labdhIndriyaM yastadAvaraNakSayopazamaH, upayogendriyaM yaH svaviSaye vyApAra iti, iha ca gaathaa:||1|| "iMdo jIvo svvovlddhibhogprmesrttnno| sottAdibhedamiMdiyamiha talliMgAdibhAvAo // 2 // tannAmAdi cauddhA davvaM nivvattiovakaraNaM ca / AkAro nivvattI cittA bajjhAimA aMto // 3 // puppha kalaMbuyAe dhannamasUrA'timuttacaMdo y| hoi khuruppo nANAgiI ya soiMdiyAINaM // 4 // visayaggahaNasamatthaM uvagaraNaM iMdiyaMtaraM tNpi| jaMneha taduvaghAe giNhai nivittibhAvevi // 5 // laddhavaogA bhAviMdiyaM tuladdhitti jo khovsmo| hoi tayAvaraNANaM tallAbhe ceva sesaMpi // 6 // jo savisayavAvAro so uvaogo scegkaalmmi| egeNa ceva tamhA uvaogegiMdio savvo // 7 // egidiyAdibhedApaDucca sesiMdiyAiM jIvANaM / ahavA paDucca laddhiMdiyaMpipaMciMdiyA savve // 8 // jaM kira baulAINaM dIsai sesiNdiolNbhovi| teNa'tthi tadAvaraNakkhaovasamasaMbhavo tesiM / / iti, ___ arthyante-abhilaSyante kriyArthibhiraryantevA-adhigamyantaityarthAindriyANAmAindriyArthAHtadviSayAH zabdAdayaH,zrUyate'neneti zrotraM, taccatadindriyaMca zrotrendriyaMtasyArtho-grAhyaH zrotrendriyArtha:zabdaH, evaM krameNa rUpagandharasasparzAzcakSurAdyA iti| muNDanaM muNDaH-apanayanaM, saca dvedhA-dravyato bhAvatazca, tatradravyataH zirasaH kezApanayanaM, bhAvatastucetasaindriyArthagatapremApremNoH kaSAyANAMvA'panayanamitimuNDalakSaNadharmayogAtpuruSo muNDa ucyate, tatra zrotrendriye zrotrendriyeNa vA muNDaH, pAdena khaJja ityAdivat zrotrendriyamuNDaH
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 sthAnAGga sUtram 5/3/482 zabde rAgAdikhaNDanAcchoDendriyArthamuNDa iti bhAva ityevaM sarvatra, tathA krodhe muNDaH krodhamuNDastacchedanAdevamanyatrApi, tathA zirasi zirasA vA muNDaH ziromuNDa iti / idaM ca muNDitatvaM bAdarajIvavizeSANAM bhavatIti lokatrayApekSayA bAdarajIvakAyAn prarUpayan sUtratrayamAha mU. (482) ahelogeNaMpaMcabAyarApaM0 20-puDhavikAiyAAu0 vAu0 vaNassaiorAlA tasApANA? uDDalogeNaM paMca bAyarA paM020-evaMtaMceva2, tiriyA logeNaM paMca bAyarA paM020egidiyA jAva paMcidiyA 3, / paMcavidhA bAyara teukAiyA paM0 taM0-iMgAle jAlA mummure accI alAte?, paMcavidhAbAdara vAukAiyApaM020-pAINapaDivAte paDINavAte dAhiNavAteudINavAte vidisavAte 2, paMcavidhA acitA vAukAiyA paM0 taM0- akaMte dhaMte pIlie sarIrInugate sNmucchime3| vR. 'ahe'tyAdi sugama, navaramadhaUrvalokayostaijasA bAdarAna santIti paMcate uktAH, anyathASaTsyuriti, adholokagrAmeSuyebAdarAstaijasAstealpatayAnavivakSitAH,yecorddhakapATadvaye te utpattukAmatvenotpattisthAnAsthitvAditi, 'orAlatasa'tti trasatvaM tejovAyuSvapi prasiddhaM atastadvayavacchedena dvIndriyAdipratipatyarthamorAlagrahaNaM, orAlAH-sthUlA ekendriyApekSayeti, ekamindriyaM-karaNaM sparzanalakSaNamekendriyajAtinAmakarmodayAttadAvaraNakSayopazamAcca yeSAM te ekendriyAH-pRthivyAdayaH, evaMdvIndriyAdayo'pi, navaramindriyavizeSo jAtivizeSazca vAcya iti| ekendriyA ityuktamiti tAnpaJcasthAnakAnupAtino vizeSataHsUtratrayeNAha-paMcavihe'tyAdi, aGgAraHpratItaHjvAlA-agnizikhAchinnamUlA saivAcchinnamUlA'rciH murmuro-bhasmamizrAgnikaNarUpaH alaatN-ulmukmiti|praaciinvaatH-puurvvaatH pratIcInaH-pazcimaH dakSiNaHpratItaH udIcInaH-uttaraH tadanyastu vidigvAta iti / AkrAnte pAdAdinA bhUtalAdau yo bhavati sa AkrAnto yastu mAte ityadausabhAtaHjalavastreniSpIDyamAnepIDitaHudgArocchvAsAdiHzarIrAnugataHvyajanAdijanyaH sammUrchimaH, eteca pUrvamacetanAstataH sacetanA api bhvntiiti| pUrvapaJcendriyA uktA iti paJcendriyavizeSAhanAha,athavA anantaraMsacetanAcetanA vAyava uktAH, tAMzca rakSanti nirgranthA eveti tAnAha mU. (483) paMcaniggaMthApaM020-pulAte bause kusIle niggaMthesiNAte 1, pulAepaMcavihe paM0 20-nANapulAte daMsaNapulAte carittapulAte liMgapulAte ahAsuhumapulAte nAmaM paMcame 2, bause paMcavidhe paM0 taM0-Abhogavause anAbhogavause saMvuDabasse asaMvuDabause ahAsuhumabause nAmaM paMcame 3, kusIle paMcavidhe paM0 20-nANakusIle dasaNakusIle carittakusIle liMgakusIle ahAsuhumakusIle nAmaM paMcame 4, niyaMThe paMcavihe paM0 20-paDhamasamayaniyaMTheapaDhamasamayaniyaMThe carimasamayaniyaMThe acarimasamaniyaMThe ahAsuhumaniyaMThe 5, siNAte paMcavidhe paM0 taM0-acchavI 1 asabale 2 akammase 3 saMsuddhanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI 4 aparissAvI 5, 6 vR. 'paMca niyaMThe'tyAdi, sUtraSaTaMsugama, navaraMgranthAdAbhyantarAnmithyAtvAderbAhyAcca dharmopakaraNavarjAddhanAdernirgatA nirgranthAH, pulAkaH-taMdulakaNazUnyA palaMji tadvad yaH tapaH zrutahetukAyAH
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 363 sthAnaM-5, - uddezakaH-3 saGghAdiprayojane cakravatyadirapi cUrNanasamarthAyAH labdherUpajIvanena jJAnAdhaticArAsevanena vA saMyamasArarahitaH sapulAkaH, atroktam-"jinapraNItAdAgamAtsadaivApratipAtinojJAnAnusAreNa kriyAnuSThAyino labdhimupajIvanto nirgranthapulAkA bhavantI"ti, bakuzaHzabalaH karbura ityarthaH,zarIropakaraNavibhUSAnuvartitayAzuddhayazuddhivyatikIrNacaraNa iti, ayamapi dvividhaH, yadAha-"mohanIyakSayaM prati prasthitAH zarIropakaraNavibhUSAnuvartinaHtatrazarIreanAguptavyatikaraNekaracaraNavadanaprakSAlanamakSikarNanAsikAdyavayavebhyo vidUSikAmalAdyapanayanaMdantapAvanalakSaNaMkezasaMskAraMcadehavibhUSArthamAcarantaHzarIrabakuzAH, upakaraNabakuzAstu akAla evaprakSAlitacolapaTTakAntarakalpAdicokSavAsaHpriyAH pAtradaNDakAdyapitailamAtrayojjavalIkRtya vibhUSArthamanuvartamAnA bibhrati, ubhaye'picaRddhiM prabhUtavastrapAtrAdikAMkhyAtiMcaguNavanto viziSTAH sAdhava ityAdipravAdarUpAMkAmayante, sAtagauravamAzritAH nAtIvAhorAtrAbhyantarAnuSTheyAsu kriyAsvabhyudyatAH, aviviktaparivArAH-nAsaMyamAt pRthagbhUtaH ghRSTajaGghaH tailAdikRtazarIramRjaH katarikAkalpitakezazcaparivAroyeSAmitibhAvaH, bahucchedazabalayuktAH-sarvadezacchedAhA'ticArajanitazabalatvena yuktA nirgranthabakuzA iti" tathA kutsitaM uttaraguNapratiSevayA saJjavalanakaSAyodayena vA dUSitatvAt zIlaMaSTAdazazIlAGgasahasrabhedaM yasyasa kuzIla iti, eSo'pi dvividhaeva, atrApyuktam-"dvividhAH kuzIlAH-pratisevanakuzIlAH kaSAyakuzIlAca, tatra ye nairgranthyaM prati prasthitAH aniyatendriyAH kathaJcitkiJcidevottaraguNeSu-piNDavizuddhisamitibhAvanAtapaH pratimAbhigrahAdiSu virAdhayantaH sarvajJAjJollaGghanamAcaranti te pratisevanAkuzIlAH, yeSAM tu saMyatAnAmapi satAM kathaJcitsaJjavalanakaSAyA udIryante te kaSAyakuzIlAH," nirgato granthAnmohanIyA khyAt nirgranthaH kSINakaSAyA upazAntamoho vA, kSAlitasakasaghAtikamalapaTalatvAt snAta iva snAtaH sa eva snAtakaH, sayogo'yogo vA kevliiti| adhunaita eva bhedata ucyante, tatra pulAka ityAsevApulAkaH paJcavidho, labdhipulAkasyaikavidhakatvAt, tatra skhalitamilitAdibhiraticArainimAzrityAtmAnaM asAraM kurvan jJAnapulAkaH, evaM kudRSTisaMstavAdibhirdarzanapulAkaH, mUlottaraguNapratisevanAtazcaraNapulAkaH, yathoktaliGgAdhikagrahaNAt niSkAraNe'nyaliGgakaraNAdvA liGgapulAkaH, kiJcipramAdAnmanasA'kalpyagrahaNAdvA yathAsUkSmapulAko nAma paJcama iti / bakuzo dvividho'pipaJcavidhaH, tatra zarIropakaraNabhUSayoH saJcintyakArIAbhogavakuzaH, sahasAkArI anAbhogabakuzaH, pracchannakArI saMvRtabakuzaH, prakaTakArIasaMvRtabakuzaH, mUlottaraguNAzritaM vA saMvRtAsaMvRtatvaM, kiJcipramAdI akSimalAdyapanayan vA yathAsUkSmabakuzo nAma paJcama iti, kuzIlo dvividho'pi paJcavidhaH, tatra jJAnadarzanacAritraliGgAnyupajIvan pratiSevaNato jJAnAdikuzIlo, liGgasthAne kvacittapozyate, tathAayaMtapazcaratItyevamanumodyamAnoharSaM gacchan yathAsUkSmakuzIlaHpratiSevaNayaiveti, kaSAyakuzIlo'pyevaMnavaraMkrodhAdinA vidyAcAdijJAnaMprayuJjAno jJAnakuzIlaH, darzanagranthaM prayuJjAno darzanataH zApaMdadat cAritrataH kaSAyairliGgAntaraM kurvan liGgataH
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 sthAnAGga sUtram 5/3/483 manasA kaSAyAn kurvan ythaasuukssmH| cUrNikAkAravyAkhyA tvevam- 'samyagArAdhanaviparItA pratigatA vA sevanApratisevanA, sApaJcasu jJAnAdiSu yeSAM te pratisevanAkuzIlAH, kaSAyakuzIlAstu paJcasu jJAnAdiSu yeSAM kaSAyairvirAdhanA kriyata iti / antarmuhUrttapramANAyA nirgranthAddhAyAH prathame samaye vartamAna ekaH zeSeSu dvitIyaH antime tRtIyaH zeSeSu caturthaH sarveSu paJcama iti vivakSayA bheda eSAmiti / chaviH - zarIraM tadabhAvAtkAyayoganirodhe sati acchavirbhavati avyathako vA 1 niraticAratvAdazabalaH 2 kSapitakarmmatvAdakamrmmAza iti tRtIyaH 3, jJAnAntareNAsampRktatvAt saMzuddhajJAnadarzanadharaH pUjArhatvAdarhan nAsya raho- rahasyamastItyarahA vA jitakaSAyatvAjinaH, kevalaMparipUrNaM jJAnAditrayamasyAstIti kevalIti caturthaH 4, niSkriyatvAtsakalayoganirodhe aparizrAvIti paJcamaH, 5, kvacitpunarhan jina iti paJmacaH // 119 11 // 2 // // 3 // 118 11 // 5 // // 6 // // 7 // 112 11 // 9 // // 10 // 1199 11 atra bhASyagAthA: "hoi pulAo duviho laddhipulAo taheva iyaro ya / laddhipulAo saMghAikaje iyaro ya paMcaviho // nANe daMsaNa caraNe liMge ahasuhumae ya nAyavvo / nANe daMsaNacaraNe tesiM tu virAhaNa asAro liMgapulAo annaM nikkAraNao karei so liMgaM / maNasA akappiyANaM nisevao hoi'hAsuhumo sArIre uvakaraNe bAusiyattaM duhA samakkhAyaM / sukkilavatthANi dhare dese savve sarIraMmi AbhogamanAbhoge saMvuDa massaMvuDe ahAsuhume / so duviho vA bauso paMcaviho hoi nAyavvo Abhoge jANato karei dosaM tahA anAbhoge / mUttarehiM saMvuDa vivarIya asaMvuDo hoi acchimuhaM majjamANo hoi ahAsuhumao tahA bauso / paDisevaNA kasAe hoi kusIlo duhA eso nANe daMsaNacaraNe tave ya ahasuhumae ya boddhavve / paDisevaNAkusIlo paMcaviho U muNeyavvo nANAdI uvajIvai ahasuhumo aha imo muNeyavvo / sAito rAgaM vacca eso tavaccaraNI "emeva kasAyaMmivi paMcaviho ceva hoi kusIlo u / koheNaM vijjAI pauMjaemeva mANAI " "emeva daMsaNatave sAvaM puNa dei u carittaMmi / sA kohAI karei aha so ahAsuhumo // 12 // paDhamA 1 paDhame 2 carama 3 acarime 4 ahasuhume 5 hoi niggaMthe ! acchavi 1 assabale yA 2 akamma 3 saMsuddha 4 arahajiNA 5 " iti,
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH -3 365 mU. (484) kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA paMca vatthAiMdhArittae vA pariharettate vA, taMjahA-jaMgite bhaMgite sANate pottite tirIDapaTTate naampNcme| kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA paMca rayaharaNAiMdhArittae vA pariharittate vA-taMjahA uNNie uTTite sANate paJcApicciyate muMjApiccite nAmaM pNcme| vR. 'kappaMtI'tyAdikaNThyaM, navaraMkalpante-yujyantedhArayituMparigraheparihartu-Asovitumiti, athavA dhAraNayAuvabhogo pariharaNA hoi paribhogotti, jaMgie'ttijaGgamAH-trasAstadavayavaniSpannaM jAGgamikaM-kambalAdi, 'bhaMgie'ttibhaMgA-atasI tanmayaMbhAGgikaM, 'sANae'tati sanasUtramayaMsAnakaM, 'pottie'tti potameva potakaM kAAsikaM, 'tirIDavaTTe'tti vRkSatvAGmayamiti, iha gAthAH // 1 // "jaMgamajAyaMjaMgiyataM puNa vigaliMdiyaM ca pNciNdi| ekekaMpiya itto hoi vibhAgeNa negavihaM // 2 // paTTasuvane malae aMsuyacInaMsue ya vigliNdii| unnoTTiyamiyalome kutave kiTTI ya paMciMdI paTTaHpratItaHsuvarNa-suvarNavarNasUtraM kRmikANAMmalaya malayaviSayaeva aMzukaM-lakSNapaTTaH cInAMzukaM kozIraH cInaviSayevAyadbhavatizlakSNAtpaTTAditimRgaromajaM-zazalomajamUSakaromajaM vA kutapaH-chAgalaM kiTTijameteSAmevAvayavaniSpannamiti, // 1 // . "ayasI vaMsImAiya bhaMgiyaM sANayaM tu saNavakko / pottaM kappAsamayaM tirIDarukkhA tiriDapaTTo iha paJcavidhe vastre prarUpite'pyutsargataH kAppAsikaurNike eva grAhye, yato'vAci"kappAsiyA u donnI unniya eko ya pribhogo|" iti, // 1 // "kapAsiyassa asaI vAgayapaTTo ya kosiyaaroy| asaI ya unniyassA vAgaya kosejapaTTo ya" iti, tadapyamahAmUlyameva grAhya, mahAmUlyatAca pATalIputrIyarUpakASTAdazakAdArabhyarUpakalakSaM yAvaditi / rajo hiyate-apanIyate yena tadrajoharaNaM, uktNc||1|| "harai rayaMjIvANaM bajhaM abaMtaraMca jaM teNaM / rayaharaNaMti pavuccai kAraNakajovayArAo" iti, tatra 'unniyaMti avilomamayaM "uTTiyaMti uSTralomamayaM 'sAnaka' sanasUtramayaM 'paccapicciyae'ttibalvajaH-tRNavizeSaH tasya 'picciyaM ti kuTTitatvaktanmayaM muJjaH' zaraNaparNIti, iha gaathaaH||1|| "pAuMchaNayaM duvihaM osaggiyamAvavAiyaM ceva / ekkekaMpiya duvihaM nivvAghAyaM ca vAghAyaM" autsargikaMrajoharaNaM paTTaniSadyAdvayayuktamApavAdikamanAvRtadaMDaM, nirvyAghAtikamaurNikadazikaM vyAghAtikaM tvitrditi||2|| "jaMtaM nivvAghAyaM taM egaM unniyaMti nAyavvaM / ussaggiyavAghAyaM uTTiyasaNapaJcamuca
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 sthAnAGga sUtram 5/3/484 // 3 // nivvAghAyavavAi dArugadaMDuNNiyAhiM dsiyaahiN| avavAiya vAghAyaM uTTIsaNavaccamuMjamayaM" ti zramaNAnAM yathA vastrarajoharaNedharmopagrahake tathA parANyapi kAyAdIni, tAnyevAhamU. (485) dhammaMcaramANassa paMca nissAThANA paM0 -chakkAe gaNe rAyA gihavatI sarIraM / vR. 'dhamma'mityAdi, dharma-zrutacAritrarUpaM, NamityalaGkAre carataH-sevamAnasya paMca nizrAsthAnAni-AlambanasthAnAni upagrahahetava ityarthaH, SaTkAyAH-pRthivyAdayaH, teSAM ca saMyamopakAritA''gamaprasiddhA, tthaahi-pRthiviikaaymaashrityoktm||1|| "ThANanisIyatuyaTTaNa uccArAINa gahaNa nikkheve| ghaTTagaDagalagalevo emAi paoyaNaM bahuhA" // 2 // apkAyamAzritya-pariseyapiyaNahatthAidhoyaNe ciirdhoynnecev| AyamaNabhANadhuvaNe emAi paoyaNaM bahuhA // 3 // tejaHkAyaM prati-oyaNa vaMjaNapANaga AyAmusiNodagaMca kummaaso| DagalagasarakkhasUiya pippalamAI ya uvaogo ||4||vaayukaaymdhikRty-dienn batthiNA vA paoyaNaM hojja vAuNA munninno| ___ gelannammivi hojjA sacittamIse pariharejA // 5 // vanaspatiM prati-saMthArapAyadaMDagakhomiyakappA ya piitthphlgaai| osahabhesajjANi ya emAipaoyaNaM tarusu // 6 // trasakAye paJcendriyatirazca AzrityoktaM cammaTThidaMta naharomasiMgaamilAichagaNagomutte / khIradahimAiyANaM paMcediyatiriyaparibhoge evaM vikalendriyamanuSyadevAnAmapyupagrahakAritA vAcyA, tathAgaNo-gacchAHtasyacopagrAhitA'ekkassa kao dhammo' ityAdigAthApUgAdavaseyA, tathA // 1 // "guruparivAro gaccho tattha vasaMtANa nijarA viulA / viNAyAu tahA sAraNamAIhiM na dosapaDivattI // 2 // annonnAvekkhAe jogaMmitahiM tahiM pyttttto| niyameNa gacchavAsI asaMgapayasAhago neo" iti, tathA rAjA-narapatistasya dharmasahAyakatvaM duSTebhyaH sAdhurakSaNAd, uktaMca lokikaiH||1|| "kSudralokAkule loke, dharma kuryuH kathaM hi te| kSAntA dAntA ahaMtArazcedrAjA tAnna rakSati // 2 // (tathA) 'arAjake hi loko'smin, sarvato vidrute bhyaat| rakSArthamasya sarvasya, rAjAnamasRjat prabhuH" iti, tathA gRhapatiH-zayyAdAtA, so'pi nizrAsthAnaM, sthAnadAnena saMyamopakAritvAt, tduktm||1|| "dhRtistena dattA matistena dattA, gatistena dattA sukhamaM tena dattam / guNazrIsamAliGgitebhyo varebhyo, munibhyo mudA yena datto nivAsaH"
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 367 sthAnaM-5, - uddezakaH-3 // 2 // tathA "jo dei uvassayaMjaivarANa tavaniyamajogajuttANaM / teNaM dinnA vatthannapANasayaNAsaNavigappA" iti -tathA zarIraM-kAyaH, asya ca dharmopagrAhitA sphuTaiva, yto'vaavi||1|| "zarIraM dharmasaMyuktaM,rakSaNIyaM prytntH|| zarIrAcchravate dharmaH, parvatAt salilaM yathA" iti, (bhavati cAtrAryA-) // 2 // "dharma carataH sAdhorloke nizrApadAni paJcaiva / rAjA gRhapatiraparaH SaTkAyA gaNazarIre ca" iti, zeSaM sugmN|shrmnnsy nizrAsthAnanyuktAni, atha laukikaM nidhilakSaNaMnizrAsthAnaM paJcadhA pratipAdayannAha mU. (486) paMca nihI paM0 20-puttanihI mittanihI sippanihI dhaNaNihI dhnnnnihii| vR. 'paMca nihI'tyAdi sugama, navaraM nitarAM dhIyate-sthApyate yasmin sa nidhiHviziSTaratnasuvarNAdidravyabhAjanaMtatra nidhirivanidhiH putrazcAsaunidhizcaputranidhiH, dravyopArjakatvena pitrornihihetutvAdata eva svabhAvena ca tayorAnandasukhakaratvAcca, atroktaM praiH||1|| "janmAntaraphalaM puNyaM, tapodAnasamudbhavam / santatiH zuddhavaMzyA hi, paratreha ca zarmaNe" iti, tathA mitraM-suhRttacca tannidhizceti mitranidhirarthakAmasAdhakatvenAndahetutvAt, tduktm||1|| "kutastasyAsturAjyazrIHsa, kutastasya mRgekSaNAH / yasya zUraM vinItaMca, nAsti mitraM vicakSaNam ?" zilpaM-citrAdivijJAnaMtadeva nidhiH zilpanidhiH, etacca vidyopalakSaNaM, tena vidyA nidhiriva puruSArthasAdhanatvAda, atroktm||1|| "vidyayA rAjapUjyaH syAdvidyayA kAminIpriyaH / vidyA hi sarvalokasya, vazIkaraNakArmaNam " iti, tathA dhnnidhiH-koshodhaanynidhiH-kosstthaagaarmiti|anntrN nidhiruktaH, sacadravyataH putrAdi vatastukuzalAnuSThAnarUpaMbrahma, tatpunaH zaucatayAbibhaNiSuHprasaGgenazeSANyapizaucAnyAha mU. (487) soe paMcavihe paM0 taM0-puDhavisote Ausote teusote maMtasote baMbhasote 'paMcavihe tyAdi vyaktaM, navaraMzurbhAvaH zaucaM, zuddhirityarthaH, tacca dvidhA-dravyatobhAvatazca, tatrAdyaM catuSTayaM dravyazaucaM, paJcamaMtubhAvazIcaM, tatra pRthivyA-mRttikayA zaucaM-jugupsitamalagandhayorapanayanaM zarIrAdibhyo gharSaNopalepanAdineti pRthivIzaucaM, iha ca pRthivIzaucAbhidhAne'pi yatparaistallakSaNamabhidhIyate, ydut||1|| ___ "ekA liMge gude timrastathaikatra kare dsh| ubhayoH sapta vijJeyA, mRdaH zuddhau manISibhiH // 2 // etacchaucaM gRhasthAnAM, dviguNaM brahmacAriNAm / triguNaM vAnaprasthAnAM, yatInAM ca caturguNam iti, tadiha nAbhimataM, gandhAdhupaghAtamAtrasya zaucatvena vivakSitatvAt, tasyaiva ca
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 sthAnAGga sUtram 5/3/487 yuktiyuktatvAt iti 1,tathAabhiHzaucamapazaucaMprakSAlanamityarthaH 2, tejasA'gninAtadvikAreNa vA bhasmanA zaucaM tejaHzaucaM 3, evaM maMtrazaucaM zucividyayA 4 brahma brahmacaryAdikuzalAnuSThAnaM tadeva zaucaM brahmazaucaM 5, anena ca satyAdizaucaM caturvidhamapi saGgrahItaM, tccedm||1|| "satyaM zaucaM tapaH zaucaM, zaucamindriyanigrahaH / sarvabhUtadayA zaucaM, jalazaucaJca paJcamama " - iti, laukikaiH punaridaM saptadhoktam- yhaah||1|| "saptasnAnAni proktAni svayameva svyNbhuvaa| dravyabhAvavizudhdhyarthamRSINAM brahmacAriNAm // 2 // AgneyaM vAruNaM brAhamyaM, vAyavyaM divyameva c| pArthivaM mAnasaM caiva, snAnaM saptavidhaM smRtam // 3 // AgneyaM bhasmanA snAnamavagAhyaM tu vAruNaM / ApohiSThAmayaM brAhamyaM, vAyavyaM tu gavAM rajaH // 4 // sUryadRSTaM tu yadRSTaM, taddivyamRSayo viduH| pArthivaM tu mRdA snAnaM, manaHzuddhistu mAnasam" iti / anantaraM brahmazaucamuktaM, tacca jIvazuddhirUpaM, jIvaM ca chadmastho na jAnAti kevalI tu jAnAtIti sambandhAcchadmasthakevalinorajJeyajJeyavastupratipAdanAya sUtradvayamAha mU. (488) paMca ThANAiMchaumatthe savvabhAveNaM na jANati na pAsati, taM0-dhammatthikAyaM adhammatthikAyaM AgAsasthikAyaM jIvaM asarIrapaDibaddhaM paramANupoggalaM, eyANi caiva uppannanANadaMsaNadhare arahAjiNe kevalI savvabhAvaNaMjANati pAsatidhammatthikAyaMjAvaparamANupoggalaM vR. 'chaumatthe tyAdi sugama, navaraM chadmastha ihAvadhyAdhatizayavikalo gRhyate, anyathA amUrttatvenadharmAstikAyAdInajAnannapi paramANujAnAtyevAsaumUrtatvAttasya, atha sarvabhAvenetyuktaM tatazca taM kathaJcijAnannapyanantaparyAyatayA na jAnAtIti, evaM tarhi saGkhyAniyamo vyarthaH syAt, ghaTAdInAM subahUnAmarthAnAmakevalinA sarvaparyAyatayA jJAtumazakyatvAditi, 'savvabhAvaNaM'ti ca sAkSAtkAreNa, zrutajJAnena tvasAkSAtkAreNajAnAtyeva, jIvamazarIrapratibaddhaM-dehamuktaM, paramANuzcAsau pudgalazceti vigrahaH, dyaNukAdInAmupalakSaNamidaM // yathaitAnyatIndriyANi jinaH paJca jAnAti tathA'nyadapyatIndriyaM jAnAtItyadholokorddhalokavartyatIndriyaM paJcasthAnakAvatAri darzayan sUtradvayamAha mU. (489) adhologeNaMpaMca anuttarAmahatimahAlatA mahAnirayApaM0taM0-kAle mahAkAle rorute mahArorute appatiTThANe 1/uDalogeNaM paMca anuttarAmahatimahAlatA mahAvimANA paM020vijaye vijayaMte jayaMte aparAjite savvaTThasiddha 2 / vR. 'aho' ityAdi vyaktaM, navaraM 'aholoe'tti saptamapRthivyAM anuttarAH-sarvotkRSTA utkRSTavedanAditvAttataH paraM narakAmAvAdvA, mahattvaM ca caturNAM kSetrato'pyasaGkhyAtayojanatvAdapratiSThAnasya tu yojanalakSapramANatve'pyAyuSo'timahattvAnmahattvamiti, evamUrdhvaloke'pi / kAlAdiSu vijayAdiSu ca sattvAdhikapuruSA eva gacchantIti tatpratipAdanAyAha
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, - uddezakaH -3 369 mU. (490) paMca purisajAtA paM0 -hirisatte hirimaNasatte calasatte thirasatte udataNasatte bR. 'paMca purise' tyAdi, 'hirisatti' tti hriyA lajjayA sattvaM - parISaheSu sAdhoH saGgrAmAdAvitarasya vA avaSTambho - avicalatvaM yasyAsau hrIsattvaH, tathA hriyA'pi manasyeva sattvaM yasya na dehe zItAdiSu kampAdivikArabhAvAt sa DrImanaH sattvaH, calaM bhaGguraM sattvaM yasya sa tathA, etadviparyayAt sthirasattvaH, udayanaM- udayagAmi pravarddhamAnaM sattvaM yasya sa tathA / anantaraM sattvapuruSa uktaH, sa ca bhikSureveti tatsvarUpapratipAdanAya dRSTAntadAntikasUtre / mU. (491) paMca macchA paM0 taM0 anusotacArI paDisotacAri aMtacArI majjhacArI savyacArI, evameva paMca bhikkhAgA paM0 taM0 anusoyacArI jAva savvasoyacArI / vR. paMca macchetyAdike Aha-tatra matsyaH prAgvat bhikSAkastu anuzrotazcArivadanuzrotazcAripratizrayAdArabhya bhikSAcArI sa ca prathamaH, pratizrotazcArIva pratizrotazcArI dUrAdArabhya pratizrayAbhimukhacArItyarthaH, sa ca dvitIyaH, antacArI pArzvacArIti tRtIyaH, zeSau pratItau / bhikSAkAdhikArAttadvizeSaM paJcadhA''ha mU. (492) paMca vaNImagA paM0 taM0-atihivaNImate kiviNavaNImate mAhaNavaNImate sANavaNImate samaNavaNImate / vR. 'paMce' tyAdi vyaktaM, kintu pareSAmAtmaduHsthatvadarzanenAnukUlabhASaNato yallabhyate dravyaM sA vanI pratItA tAM pibati-AsvAdayati pAtIti veti vanIpaH sa eva vanIpako - yAcakaH, iha tu yo yasyAtithyAderbhakto bhavati taM tatprazaMsanena yo dAnAbhimukhaM karoti sa vanIpaka iti, tatra bhojanakAlopasthAyI prAdhUrNako'tithistaddAnaprazaMsanena tadbhaktAt yo lipsati so' tithimAzritya vanIpako'tithivanIpakaH, yathA 119 11 "pAeNa dei logo uvagArisu parijie va jusie vA / ty addhAkhinaM atihiM pUei taM dANaM " iti, 'jusie' tti prIte tamiti tasya dAnaM mahAphalamiti zeSaH, evamanye'pi navaraM kRpaNa:raGkAdayo duHsthAH, udAharaNam 119 11 "kimiNesu dummaNesu ya abandhavAyaMkijuMgiyaMgesu / pAhije loe dAnapaDAgaM harai deMto 'AyaMki' tti rogI 'juMgiyaMgo' vyaGgitaH 'pUjAhArye 'ti pUjitapUjake mAhanA brAhmaNAH, tatrodAharaNaM 119 11 baMbhabaMdhusutti janmamAtreNa brahmabAndhaveSu nirguNeSvapItyarthaH, yajanAdIni SaT karmANIti zvavanIpako yathA 119 11 // 2 // loyAggahakAriSu bhUmIdevesu bahuphalaM dANaM / avi nAma baMbhabaMdhu kiM puNa chakkammanirayANaM "avi nAma hoja sulabho goNAINaM taNAi AhAro / chicchikkArahayANaM nahu sulabho hoja suNatANaM kelAsabhavaNA ee, gujjhagA AgayA mahiM / caraMti jakkharUveNaM, pUyA'pUyA hitA'hitA 3 124
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 5/3/492 pUjayA hitA apUjayA tvahitA ityarthaH // zramaNAH paJcadhA-nirgranthAH zAkyAstApasA gairikA AjIvikAzceti, tatra zAkyavanIpako yathA 119 11 "bhujaMti cittakammaTThiyA va kAruNiyadANaruiNo ya / avi kAmagaddabhesuvi na nassae kiM puNa jatIsu ? " iti, evamanye'pi tApasavanIyakAdayo draSTavyA iti / 370 yo'yaM vanIpaka uktaH sa sAdhuvizeSaH, sAdhuzcAcelo bhavatItyacelatvasya prazaMsAsthAnAnyAha - mU. (493) paMcahiM ThANehiM acelae pasatthe bhavati, taM0 - appA paDilehA 1 lAghavie pasatthe 2 rUve vesAsite 3 tave aNunnAte 4 viule iMdiyaniggahe 5 / vR. 'paMcahI 'tyAdi pratItaM, navaraM na vidyante celAni vAsAMsi yasyAsAvacelakaH, sa ca jinakalpikavizeSastadabhAvAdeva tathA jinakalpikavizeSaH sthavirakalpikazcAlpAlpamUlyasapramANajIrNamalinavasanatvAditi, 'prazastaH' prazaMsitastIrthakaragaNadharAdibhiriti gamyate, alpA pratyupekSA'celakasya syAditi gamyam, pratyupekSaNIyatathAvidhopadherabhAvAd, evaM ca na svAdhyAyAdiparimantha iti, tathA laghorbhAvo lAghavaM tadeva lAghavikaM dravyato bhAvato'pi rAgaviSayAbhAvAt prazastaM - anindyaM syAt, tathA rUpaM - nepathyaM vaizvAsikaM vizvAsaprayojanamalipsutAsUcakatvAt syAditi, tathA tapaH - upakaraNasaMllInatArUpamanujJAtaM - jinAnumataM syAt, tathA vipulo mahAnindriyanigrahaH syAd, upakaraNaM vinA sparzanapratikUlazItavAtAtapAdisahanAditi / indriyanigrahazca sattvenotkaTaireva karttuM zakya ityutkaTabhedAnAha mU. (494) paMca ukkalA pannattA taM0-daMDukkale rajjukkale teNukkale desukkale savvukkale / vR. 'paMce' tyAdi sugamaM, navaraM 'ukkala' tti utkaTA utkalA vA, tatra daNDaH - AjJA aparAdhe daNDanaM vA sainyaM vA utkaTaH prakRSTo yasya tena votkaTo yaH sa daNDotkaTaH, daNDena votkalati-vRddhiM yAti yaH sa daNDotkalaH, ityevaM sarvatra, navaraM rAjyaM prabhutA stenAH - caurAH dezomaNDalaM sarvaM etatsamudaya iti / asaMyato daNDAdibhirutkaTo bhavati, saMyatastu samitibhiriti samitIH prAha mU. (495) paMca samitIto paM0 - IriyAsamitI bhAsA0 jAva pAriThAvaNiyAsamitI / vR. 'paMce' tyAdi sugamaM, navaraM sam- ekIbhAvenetiH-pravRttiH samitiH zobhanaikAgrapariNAmasya ceSTetyarthaH, IraNamIryA gamanamityarthaH tatra samitirIryAsamitiH, uktaM ca- 'iryAsamitirnAma rathazakaTayAnavAhanAkrAnteSu mArgeSu sUryarazmipratApiteSu prAsukavivikteSu yugamAtraSTinA bhUtvA gamanAgamanaM karttavyamiti, tathA bhASaNaM bhASA tasyAM samitirbhASAsamitiH, uktaM ca "bhASAsamitirnAma hitamitAsandigdhArthabhASaNaM" tathA eSaNameSaNA gaveSaNagrahaNagrAsaiSaNAbhedA zaGkAdilakSaNA vA tasyAM samitireSaNAsamitiH, uktaM ca "eSaNAsamitirnAma gocaragatena muninA samyagupayuktena navakoTIparizuddhaM grAhyam' iti, tathA 'AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamitiH ' bhANDamAtre AdAnanikSepaviSayA suMdaraceSTetyarthaH, iha cApratyupekSitApramArjitAdyAH sapta bhaGgAH pUrvoktA bhavantIti, tathA uccAraprazravaNakhelasiMghANajallAnAM pariSThApanikA -tyAgastatra samitiryA sA tatheti, tatroccAraH - puriSaMzravaNaM - mUtraM khelaH zleSmA jallomalaH siMghAno - nAsikodbhavaH zleSmA, atrApi ta eva sapta bhaGgA iti /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -5, -uddezakaH-3 371 samitiprarUpaNaM ca jIvarakSArthamitijIvasvarUpapratipAdanAya sUtrASTakamAha mU. (496) paMcavidhA saMsArasamAvanagA jIvA paM0 20-egiMditA jAva paMciMditA 1 // egiMdiyA paMcagatiiyApaMcAgatitApaM0 taM0-egidie egiditasuuvavajamANe egiditehiMtojAva paMciMdiehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM se egidie egiditattaM vippajahamANe egidittAte vA jAva paMciMdittAte vA gacchejjA 2 diyA paMcagatitA paMcAgaiyA evaM ceva 3 / evaMjAva paMciMdiyA paMcagatitA paMcAgaiyA paM0 taM0-paMciMdiyA jAva gacchejjA 4-5-6 / paMcavidhA savvajIvA paM0 taM0kohakasAI jAva lobhakasAI akasAtI 7 / ahavA paMcavidhA savvajIvA paM0 20-neraiyA jAva devA siddhaa| vR. 'paMcavihe'tyAdi sphuTArthaM, navaraM saMsArasamApanA-bhavavartinaH, viprajahat-parityajan, srvjiivaaH-sNsaarisiddhaaH,akssaayinnH-upshaantmohaadyH|jivaadhikaardvnsptijiivaanaashrity paJcasthAnakamAha mU. (497) ahabhaMte! kalamasUratilamuggamAsaNipphAvakulatthAAlisaMdagasatINapalimaMthagANaM etesiNaMdhanANaMkuhAuttANaMjadhA sAlINaMjAva kevatitaM kAlaM joNI saMciTThati?, goyamA jahanneNaMaMtomuhuttaMukkoseNaM paMcasaMvaccharAI, teNa paraMjoNI pamilAyatijAvateNa paraMjoNIvocchede pnnte| vR. 'ahe'tyAdi tristhAnakavad vyAkhyeyaM, navaraM kalA-vaTTacaNagA masUrA-caNaIyAo tilamuggamAsAHpratItAH niSphAvA-vallAH kulatthAH-cavalagasarisA cippiDayA bhavantiAlisiMdayAcavalayA saINA-tuvarI palimanthAH-kAlacaNagA iti / anantaraM saMvatsarapramANena yonivyatikrama uktaH, adhunA sa eva saMvatsarazcintyate iti,| mU. (498) paMca saMvaccharA paM0 taM0-nakkhattasaMvacchare jugasaMvacchare pamANasaMvacchare lakkhaNasaMvacchare sarNicarasaMvacchare 1, jugasaMvacchare paMcavihe paM0 20-caMde caMde abhivahitai caMde abhivahita ceva 2, pamANasaMvacchare paMcavihe paM0 20-nakkhatte caMde UU Adice abhivahita 3, lakkhaNasaMvacchare paMcavihe paM0 20 vR. 'paMca saMvacchare'tyAdisUtracatuSTayaM, tatra 'nakkhatta saMvacchare'tti iha candrasya nakSatramaNDalabhogakAlonakSatramAsaH, saca saptaviMzatiH dinAniekaviMzatiH saptaSaSTibhAgA divasasyeti 27 2 // evaMvidhadvAdazamAso nakSatrasaMvatsaraH, sa cAyaM-trINi zatAnyahanAM saptaviMzatyuttarANi ekapaMcAzacca saptaSaSTibhAgA iti 327 1/?, evaM paJcasaMvatsarAtmakaM yugaM tadekabhUdezabhUto vakSyamANalakSaNazcandrAdiyugasaMvatsaraH 2, pramANaM-parimANaMdivasAdInAMtenopalakSitovakSyamANaeva nakSatrasaMvatsarAdiHpramaNasaMvatsaraH 3, sa eva lakSaNAnAM vakSyamANasvarUpANAM pradhAnatayA lakSaNasaMvatsaraH4, yAvatA kAlena zanaizcaro nakSatramekamathavA dvAdazApi rAzIn bhuGkate sa zanaizcarasaMvatsara iti, yatazcandraprajJaptisUtram"saniccharasaMvacchare aTTAvIsavihe pannatte-abhIIsavaNejAva uttarAsADhA, vAsanicchare mahaggahe tIsAe saMvaccharehiM savvaM nakkhattamaMDalaM smaannei"tti| yugasaMvatsaraH paJcavidhaH, tadyathA-caMde'ttiekonatriMzaddinAni dvAtriMzaca dviSaSTibhAgA divasa
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 sthAnAGga sUtram 5/3/498 62 62 syetyevaMpramANaH 29 2 / kRSNapratipadArabdhaH pUrNamAsIniSThitazcandramAsastena mAsena dvAdazamAsaparimANa- zcandrasaMvatsaraH, tasya ca pramANamidaM trINi zatAnyahnAM catuHpaJcAzaduttarANi dvAdaza ca dviSaSTibhAgAH 354 12 / evaM dvitIyacaturthAvapi candrasaMvatsarau, 'abhivaDhie' tti ekatriMzaddinAni ekaviMzatyuttarazataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmabhivarddhitamAsaH 31 121/, evaMvidhena mAsena dvAdazamAsa- pramANo'bhivarddhitasaMvatsaraH, sa ca pramANena trINi zatAnyahnAM trayazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dviSaSTibhAgAH 3834, ityevaM paJcamo'pi, ebhizcandrAdibhiH paJcamiH saMvatsarairekaM yugaM bhavati, teSAM ca paJcAnAM saMvatsarANAM madhye abhivaddhitAkhye saMvatsara adhikamAsakaH patatIti, pramANasaMvatsaraH paJcavidhaH, 124' tatra 'nakSatra' iti nakSatrasaMvatsaraH sa ca uktalakSaNaH, kevalaM tatra nakSatramaNDalasya candrabhogamAtraM vivakSitamiha tu dinadinabhAgAdipramANamiti, tathA candrAbhivarddhitAvapyuktalakSaNAveva kintu tatra yugAvayatAmAtramiha tu pramANamiti vizeSaH, 'uU' iti RtusaMvatsaraH, triMzadahorAtrapramANairdvAdazabhiH RtumAsaiH sAvanamAsakarmmamAsaparyAyairniSpannaH, SaSTayadhikAhorAtrazatatrayamAna iti 360, 'Aice' tti AdityasaMvatsaraH, sa ca triMzaddinAnyarddha ceti, evaMvidhamAsadvAdazakaniSpannaH SaTaSTayadhikAhorAtraza- tatrayamAna iti 366, ayamevAnantarokto nakSatrAdisaMvatsaro lakSaNapradhAnatayA lakSaNasaMvatsara iti / tatra nakSatramAha mU. (499) samagaM nakkhattA jogaM joyaMti samagaM udU pariNamaMti / naghuNhaM nAtisIto bahUdato hoti nakkhatte // vR. 'samagaM' gAhA, samakaM - samatayA nakSatrANi - kRttikAdIni yogaM kArttikIpaurNamAsyAditidhyA saha sambandhaM yojayanti-kurvanti, idamukta bhavatiyAni nakSatrANi yAsu tithiSUtsargato bhavanti, yathA kArttikyAM kRttikAH, tAni tAsveva yatra bhavanti yathoktam"jeTTho vaccai mUleNa sAvaNo dhaNiTThAhiM / 119 11 uddAsu ya maggasiro sesA nakkhattanAmiyA mAsA " iti, tathA yatra samatayaiva RtavaH pariNamanti, na viSamatayA, kArttikyA anantaraM hemantartuH pauSyA anantaraM zizirarturityevamavatarantIti bhAvaH, yazcana - naiva atIva uSNaM dharmoyatra so'tyuSNAH, na-naivAtizItaH- atihimaH, bahUdakaM yatra sa bahUdakaH sa ca bhavati lakSaNato nakSatra iti, nakSatracAralakSaNa-lakSitatvAnnakSatrasaMvatsarati, asyAM ca gAthAyAM paJcamASTamAvaMzakI paJcakalAvitIyaM vicitreti chaMdovidbhirupadizyate, 'bahulA vicitta' tti gAthAlakSaNAt patti-paMcakalo gaNa iti / mU. (500) sasisagalapuNNamAsI jotetI visamacAranakkhatte / kaDuto bahUdato tamAhu saMvaccharaM caMda vR. 'sasi' gAhA 'sasi' tti vibhaktilopAt zazinA-candreNa sakalapaurNamAsIM samastarAkA yaH saMvatsara iti gamyate athavA yatra zazI sakalAM paurNamAsIM yojayati-AtmanA sambandhayati / tathA viSamacArINi yathAsvatithiSvavarttIni nakSatrANi yatra sa viSamacArinakSatraH, tathA kaTuko'tizItoSNasadmAvAt bahUdakazca, dIrghatvaM prAkRtatvAt, tamevaMvidhamAhurlakSaNato bruvate tadvidaH saMvatsaraM candraM candracAralakSaNalakSitatvAditi /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, - uddezaka: - 3 mU. (501) visamaM pavAliNo pariNamanti aNudvasu deti pupphaphalaM / vAsaM na samma vAsati tamAhuM saMvaccharaM kammaM // 373 vR. 'visamaM' gAhA, viSamaM vaiSamyeNa pravAlaM-pallavAGkurastadvidyate yeSAM te pravAlino vRkSA iti gamyate, pariNamanti-pravAlavattAlakSaNayA avasthayA jAyante, athavA pravAlino-vRkSapariNamantiaGkurodbhedAdyavasthAM yAnti, tathA anRtuSu - asvakAlaM dadati-prayacchanti puSpaphalaM, yathA caitrAdiSu kusumAdidAvino'pi svarUpeNa cUtAH mAghAdiSu puSpAdi yacchantIti, tathA varSaM vRSTiM megho na samyagvarSati yatreti gamyate, tamAhurlakSaNataH saMvatsaraM kArmaNaM, yasya RtusaMvatsaraH sAvanasaMvatsarazceti paryAyau / mU. (502) puDhavidagANaM tu rasaM pupphaphalANaM tu dei Adicco / appeNavi vAseNa sammaM nipphajjae sassaM 4 vR. 'puDhavi' gAhA, yatra tviti gamyate, tathA ca yatra tu saMvatsare pRthivyudakayo rasaMmAdhuryasnigdhatAlakSaNaM puSpaphalAnA ca dadAtyAdityaH tathAsvabhAvatvAt, tathAvidhodakAbhAve'pIti bhAvaH, ata evAlpenApi varSeNa samyak-yathAbhimataM niSpadyate sasyaM zAlyAdidhAnyaM sa lakSaNata AdityasaMvatsara ucyata iti zeSa iti / mU. (503) AdiccateyatavitA khaNalavadivasA uU pariNamaMti / pUriti reNuthalatAI tamAhu abhivaDDhitaM jANa / / " vR. 'Aicca'gAhA, AdityatejasA taptAH pRthivyAditApe'pyupacArAt kSaNAdayastaptA iti mantavyaM tatra kSaNo-muhUrtaH lavaH ekonapaJcAzaducchAsapramANo divasaH - ahorAtraH Rtu:mAsadvayapramANaH 'pariNamanti' atikrAmanti yatreti gamyate, yazca pUrayati vAyUtkhAtareNubhiH sthalAnibhUmipradeza - vizeSAn tamAhurAcAryA lakSaNataH saMvatsaramabhivarddhitaM 'jANa' tti tvamapi ziSya ! taM tathaiva jAnIhiti / saMvatsaravyAkhyAnamidaM tattvArthaTIkAdyanusAreNa prAyo likhitamiti / anantaraM saMvatsara uktaH, sa ca kAlaH, kAlAtyaye ca zarIriNAM zarIrAnnirgamo bhavatItyatastanmArgaM nirupayannAha mU. (504) paMcavidhe jIvassa nijjANamagge paM0 taM0-pAtehiM UruhiM ureNaM sireNaM savvaMgehiM, pAehiM nijjANamANe nirayaMgAmI bhavati, UrUhiM nijjANamANe tiriyagAmI bhavati, ureNaM nijjAyamANe manuyagAmI bhavati, sireNaM NijjAyamANe devagAmI bhavati, savvehiM nijjAyamANe siddhigatipajjavasANe pannatte / vR. 'paMcavihe 'tyAdi vyaktaM, kintu niryANaM maraNakAle zarIriNaH zarIrAnnirgamastasya mArgo niryANamArgaH-pAdAdikaH, tatra 'pAehiM 'ti pAdAbhyAM mArgabhUtAbhyAM karaNatA''pannAbhyAM jIvaH zarIrAnniryAtIti zeSaH, evaM urubhyAmityAdAvapi, atha krameNAsya niryANamArgasya phalamAha-pAdAbhyAM zarIrAnniryAn jIvo 'nirayagAmi' tti prAkRtatvAdanusvAra iti, nirayagAmI bhavati, evamanyatrApi, navaraM sarvANi ca tAnyaGgAni ca sarvAGgAni tairniryAn siddhigatiH paryavasAnaM-saMsaraNaparyanto yasya sa siddhigatiparyavasAnaH prajJapta iti / niryANaM cAyuSkacchedane bhavatIti chedanaM prarUpayannAha mU. (505) paMcavihe cheyaNe paM0 taM0-uppAcheyaNe viyaccheyaNe baMdhaccheyaNe paesaccheyaNe
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 sthAnAGga sUtram 5/3/505 dodhAraccheyaNe / paMcavidhe AnaMtarie paM0 taM0-uppAtayanaMtarite vitanaMtarite patesAnaMtarite samatAnaMtarie sAmannAnaMtarite / paMcavidhe anaMte paM0 taM0-nAmanaMtate ThavaNAnaMtate davvAnaMtate gaNaNAnaMtatepadesAnaMtate, ahavApaMcaviheanaMtatepaM020-egaMto'naMtateduhatonaMtaedesavitthAranaMtae savvavitthArAnaMtate saasyaanNtte| vR. 'paMcavihe'tyAdi kaNThyaM, kevalaM 'uppatti utpAdo devatvAdiparyAyAntarasya tena chedojIvAdidravyasya vibhAga utpAdacchedanaM, tathA 'viya'tti vyayo vigamo mAnuSatvAdiparyAyasya tena chedanaM jIvAdereveti vyavacchedanaM, tathA bandhasya-jIvApekSayA karmaNaH skandhApekSayA tu sambandhasya chedanaM-vinazanaMbandhacchedanamiti, tathA tasyaiva pradezato nirvibhAgAvayavato buddhA chedana-vibhajanaM pradezacchedanaM, tathA jIvAdereva dravyasya dvidhAkaraNaM dvidhAkAraH sa eva chedanaM dvidhAkAracchedanaM, upalakSaNaMcaitatridhAkArAdInAM, anena ca dezataHchedanamuktaM, athavotpAdasya-utpatteH chedanaM-viraho yathA narakagatau dvAdazamuhUrtAH, vyayacchedanaM-udvarttanAvirahaH, so'pyevaM, bandhanaviraho yathopazAntamohasya saptavidhakarmabandhanApekSayA, pradezacchedana-pradezaviraho yathA visaMyojitAnAmanantAnubandhyAdikarmapradezAnAM, tathA dve dhAre yasya tad dvidhAraM tacca tacchedanaM ca dvidhAracchedanamupalakSaNatvAdasyaikadhArAdyapi dRzyam, tacca kSurakhaGgacakrAcaM, tacca chedanazabdasAmyAdihopAttamiti, pradezacchedanasthAne kvacit 'paMthaccheyaNe'tti paThyate, tatra pathicchedana-mArgacchedanaM mArgAtikramaNamityarthaH chedanasya ca viparyaya Anantaryamiti tadAha-'paMcavihe'tyAdi, AnantaryaM-sAtatyamacchedanamaviraha ityarthaH, tatrotpAdasya yathA nirayagataujIvAnAmutkarSataH asaGkhayeyAH samayAH evaMvyavasyApi, pradezAnAMca samayAnAMcatatpratItameva, avivakSitotpAdavyayAdivizeSaNamAnantaryamAnaMsAmAnyAnantaryaM, zrAmaNyasya vA AkarSaviraheNAnantaryaM zrAmaNyAnantaryamiti bahujIvApekSayA vA zrAmaNyapratipattyAnantarya, taccASTau samayA iti / ____ anantarasUtre samayapradezAnAmAnantaryuktaM, te cAnantA ityanantakameva prarUpayannAha'paMcavihe' tyAdi sUtradvayaM pratItArthaM, navaraM nAmnA anantakaM nAmAnantakaM anantakamiti yasya nAma, yathAsamayabhASayAvastramiti, sthApanaivasthApanayAvAanantakaMsthApanayAvAanantakaMsthApanAntakaManantakamiti kalpanayA'kSAdinyAsaH, jJabhavyazarIrAdivyatiritaM dravyANAmaNvAdInAM gaNanIyAnAmanantakaM dravyAnantakaM, gaNanA-saGkhyAnaM tallakSaNamanantakamavivakSitANvAdisaGghayeyaviSayaH saGkhayAvizeSo gaNanAnantakaM, pradezAnAM saGkhayeyAnAmanantakaMpradezAnantakamiti, ekataHekenAMzenAyAmalakSaNenAnantakamekato'nantakam-ekazreNIkaM kSetraM, dvidhA-AyAmavistArAbhyAmanantakaM dvidhAnantakaM-pratarakSetraM, kSetrasyayorucakApekSayApUrvAdyanyataradiglakSaNodezastasya vistAroviSkambhastasya pradezApekSayA anantakaM dezavistArAnantakaM, sarvAkAzasya tu caturthaM, zAzvataM ca tadanantakaM ca zAzvatAnantakam-anAdyaparyavasitaM yjiivaadidrvymnntsmysthitiktvaaditi| evaMbhUtArthaparicchedo jJAnAdbhavatIti jJAnasvarUpanirUpaNAyAha mU. (506) paMcavihe nANepaM0 20-AbhinibohiyaNanaNesuyanANeohiNANemaNapajjavanANe kevlnaanne|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 5, - uddezakaH-3 375 vR. paMcavihe tyAdi, paJceti-paJcasaGkhyA vidhAH-bhedA yasya tatpaJcavidhaM, jJAtirjJAnamiti bhAvasAdhanaHsaMvidityarthaH, jJAyatevA'nenAsmAdvetijJAna-tadAvaraNasya kSayaHkSayopazamovA, jJAyate vA'sminniti jJAnaM-AtmA tadAvaraNakSayakSayopazamapariNAmayukto, jAnAtIti vA jJAnaM tadeva svaviSayagrahaNarUpatvAditi, prajJaptaM' prarUpitamarthatastIrthakaraiH sUtrato gaNadharaiH, uktNc||1|| "atthaM bhAsai arihA suttaM gaMthaMti gaNaharA niunnN| sAsaNassa hiyaTThae, tao suttaM pavattai" iti athavA prAjJAt-tIrthavArAt prAjJairvA prajJayA vA AptaM-prAptamAttaM vA prAjJAptaM prajJAptaM prAjJAptaM prajJAptaM vA, tadyathA-arthAbhimukho'viparyayarUpatvAniyato'saMzayarUpatvAdvedhaH-saMvedanabhinibodhaH sa eva svArthikapratyayopAdAnAdAbhinibodhikaM, abhinibodhevA bhavaMtenA vA nivRttaM tanmayaMta prayojanaM vetyAbhinivodhikaM, abhinibudhyate vA tat karmabhUtamityAbhinibodhikaM-avagrahAdirUpaM matijJAnavameva, tasya svasaMviditarUpatvAt, bhedopacArAdityarthaH, abhinibudhyate vA anenAsmAdasmin vetyAbhinibodhikaM-tadAvaraNakarmAmakSayopazama iti bhAvArthaH, Atmaiva vA abhinibodhopayogapariNAmAnanyatvAdabhinibudhyata ityAbhinibodhikaM, tacca tajjJAnaM cetyAbhinibodhikajJAnamiti, Ahaca // 1 // "atyAbhimuho niyao boho jo so mao abhiniboho| so cevA bhinibohiyamahava jahAjoggamAjogaM taM teNa tao tammi ya so vA'bhiNibujjhae tao vA taM / / " iti tathA zrUyata itizrutaM-zabda eva, bhAvazrutakAraNatvAt kAraNe kAryopacArAditibhAvArthaH, zrUyate vA anenAsmAdasminveti zrutaM, tadAvaraNakarmakSayopazama ityarthaH, Atmaiva vA zrutopayogapariNAmAnanyatvAcchRNotIti zrutaM, zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnam, Aha ca "taM teNa tao tammi ya suNei so vA suyaM ca tennNpi||" iti / tathA avadhIyate'nenasmAdasminvetyavadhiH, avadhIyata ityadho'dho vistRta paricchidyate maryAdayA vetyarthaH, sa cAvadhijJAnAvaraNakSayopazama eva, tadupayogahetutvAditi, avadhAnaM vA avadhirviSayaparicchedanamityarthaH, avadhizcAsau jJAnaM cetyavadhijJAnaM, uktNc||1|| "teNAvadhIyate taMmi vA'vahANaMca to'vahI soy| majjAyA jaMtIe davvAiparopparaM muNai" iti, tathA pariH-sarvatobhAve avanaM avaH ayanaM vA ayaH Ayo vA gamanaM vedanamiti paryAyAH pari avaH ayaH Ayo vA paryavaH paryayaH paryAyo vA manasi manaso vA paryavaH paryayaH paryAyo vA manaHparyavo manaHparyavo manaHparyAyo vA, sarvatastatpariccheda ityarthaH, sa eva jJAnaM manaHparyavajJAnaM manaHparyayajJAnaM manaHparyAyajJAnaM vA, athavA manasaH paryAyAH paryayA paryavA vA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanAdiprakArAityarthasteSu teSAMvA jJAnaM manaHparyAyajJAnamanaHparyayajJAnamanaHparyavajJAnamiti, Aha c||1|| "pajjavaNaM pajjavaNaM pajAo vA maNamimaNaso vA / tassava pajAyAdinANaMmaNapajavannANaM" iti For
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 sthAnAGga sUtram 5/3/506 kevalaM asahAyaM matyAdijJAnanirapekSatvAt zuddhaM vA AvaraNamalakalaGkarahitatvAt sakalaM vA tatprathamatayaivAzeSatadAvaraNAbhAvataH sampUrNotpatteH asAdhAraNaM vA ananyasadRzatvAt anantaM vA jJeyAnantatvAt yathAvasthitAzeSabhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsIti bhAvanA tacca tat jJAnaM ceti kevalajJAnaM, uktaM ca 119 || "kevalamegaM suddhaM sagalamasAhAraNaM anaMtaM ca / pAyaM ca nANasaddo nANasamANAhigaraNo'yaM " iti, prAya iti manaH paryAyajJAne tatpuruSasyApi darzitatvAt / iha ca svAmikAlakAraNaviSayaparokSatvAsAdharmyAttadbhAve ca zeSajJAnasadmAvAdAdAveva matijJAnazrutajJAnayorupanyAsa iti, tathAhiya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya, "jattha matinANaM tattha suyanANaM" iti vacanAt, tathA yAvAn matijJAnasya sthitikAlastAvAnevetarasya pravAhApekSayA atItAdiH sarva eva, apratipatitaikajIvApekSayA tuSaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, tathA yathA matijJAnaM kSayopazamahetukaM tathA zrutajJAnamapi yathA ca matijJAnamoghataH sarvadravyAdiviSayamevaM zrutajJAnamapi yathA ca matijJAnaM parokSaM evaM zrutajJAnamapi tathA matijJAnazrutajJAnabhAve cAvadhyAdibhAvAditi, Aha ca"jaM sAmikAlakAraNavisayaparokkhattaNehiM tullAI / bhAve sesAI teNAIemaisuyAI" iti 119 11 matipUrvakatvAt zrutasya viziSTamatyaMzarUpatvAdvA zrutasyAdau materupanyAsa iti, uktaM ca119 11 "maipubvaM jeNa suyaM teNAIe maI visiTThI vA / maibheo ceva suyaM to maisamanaMtaraM bhaNiyaM " iti tathA kAlaviparyayasvAbhilAbhasAdharmyAnmatijJAnazrutajJAnAntaramavadhijJAnasyopanyAsaH, tathAhi yAvAneva matijJAnazrutajJAnayoH sthitikAlaH pravAhApekSayA apratipatitaikasattvAdhArApekSayA ca tAvAnevAvadhijJAnasyApi tathA yathaiva matijJAnazrutajJAnayorviparyajJAne bhavataH evamidamapi mithyAdhTervibhaGgajJAnaM bhavatIti, tathA ya eva tayoH svAmI sa evAsyApi bhavatIti, tathA vibhaGgajJAninastridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapadeva jJAnatrayalAbhasambhava iti, uktaM ca -"kAlavivajjayasAmittalAbhasAhammao'vahI tatto / " tathA chadmasthaviSayabhAvAdhyakSatvasAdharmyAdavadhijJAnAntaraM manaH paryavajJAnasyopanyAsaH, tathAhi yathA'vadhijJAnaM chadmasthasya bhavati evaM manaH paryAyajJAna mapi, tathA yathA'vadhijJAnaM rUpidravyaviSayamevametadapitathA yathA'vadhijJAnaM kSAyopazamike bhAve tathedamapi, tathA yathA'vadhijJAnaM pratyakSaM tathedamapIti, uktaM ca- "mANasametto chaumatthavisayabhAvAdisAmannA" iti tathA manaHparyAyajJAnAntaraM kevalajJAnopanyAsaH tasya sakalajJAnottamatvAt tathA apraramattayatisvAmisAdharmyAt, tathAhi yathA manaH paryAyajJAnamuttamayatereva bhavati evamidamapi, tathA avasAnalAbhAt, yo hi sarvajJAnAni samAsAdayati sa khalvanta evedamApnotIti, tathA viparyayAbhAvasAdharmyAt, tathAhi-yathA manaH paryAyajJAnaM saviparyayaM na bhavatyevaM kevalamapIti, uktaM caaMte kevalamuttamajaisAmittAvasANalAbhAo / etthaM ca matisuyAiM parokkhamiyaraM ca paJcakkhaM / / " iti 119 11
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-3 377 mU. (507) paMcavihe nANAvaraNije kamme paM0 taM0-AbhinibohiyanANAvaraNije jAva kevlnaannaavrnnije| vR. uktasvarUpasya jJAnasya yadAvarakaM karma tatsvarUpAbhidhAnAya sUtra-paMce' tyAdi sugama, uktaM jJAnAvaraNamiti tatkSapaNopAyavizeSasya svAdhyAyasya bhedAnAha mU. (508) paMcavihe sajjhAe paM0 -vAyaNA pucchaNA pariyaTTaNA anuppehA dhmmkhaa| vR. 'paMcavihe' ityAdi sugama, navaraMzobhanaMA-maryAdayA adhyayanaM-zrutasyAdhikamanusaraNaM svAdhyAyaH, tatra vakti ziSyastaMpratiguroH prayojakabhAvo vAcanApAThanamityarthaH, gRhItavAcanenApi saMzayAdyutpattau punaHpraSTavyamitipUrvAdhItasyasUtrAdeH zaGkitAdau praznaH pracchaneti, pracchanAvizodhitasya sUtrasyamAbhUdvismaraNamitiparivartanA, sUtrasyaguNanamityarthaH, sUtravadarthe'pisambhavati vismaraNamataH so'piparibhAvanIya ityanuprekSaNamanuprekSA, cintaniketyarthaH, evamabhamyastazrutena dharmakathA vidheyeti dharmasya-zrutarUpasya kthaa-vyaakhyaadhrmktheti|dhrmkthaamnthnirmthitmithyaabhaavaashc bhavyAH zuddhaM pratyAkhyAnaM prapadyanta iti tadAha mU. (509) paMcavihe paccakkhANe paM0 taM0-saddahaNasuddhe vinayasuddhe anubhAsaNAsuddhe anupAlaNAsuddhe bhaavsuddhe| vR. 'paMcavihe' ityAdi, prati-pratiSedhata AkhyAna-maryAdayA kathanaM-pratijJAnaM pratyAkhyAnaM, tatra zraddhAnena-tathetipratyayalakSaNena zuddhaM-niravayaM zraddhAnazuddhaM, zraddhAnAbhAve hi tadazuddhaM bhavati, evaM sarvatra, iha niyuktigaathaa||1|| "paJcakkhANaM savvannudesiyaMjaMjahiM jayA kAle / taMjo saddahai narotaMjANasu saddahaNasuddhaM" -vinayazuddhaM ythaa||2|| "kiikammassa visohiM pauMjae jo ahInamairittaM / maNavayaNakAyaguttotaM jANasu vinayao suddhaM" -anubhASaNAzuddhaM ythaa||3|| "anubhAsai guruvayaNaM akkharapayavaMjaNehiM parisuddhaM / paMjaliuDo abhimuhotaM jAnanubhAsaNAsuddhaM // " -navaraM gururbhaNati-vosiriti, ziSyastu vosirAmitti, anupAlanAzuddhaM ythaa||1|| "kaMtAre dubhikkhe AyaMke vA mahayA samuppanne / jaMpAliyaM na bhaggaM taMjANa'nupAlaNAsuddhaM // " ' -bhAvazuddhaM, ythaa||1|| "rAgeNa va doseNa va pariNAmeNa va na dUsiyaM jNtu| taM khalu paJcakhANaM bhAvavisuddhaM muNeyavvaM // " iti, -anyadapi SaSThaM jJAnazuddhamiti niryuktAvuktaM, yadAha - // 1 // "paJcakkhANaMjANai kappe jaMjaMmi hoi kAyavyaM / mUlaguNauttaraguNetaM jANasujANaNAsuddhaM / " ti
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 sthAnAGga sUtram 5/3/509 ___ iha tu paJcasthAnakAnurodhAnedamuktaM, zraddhAnazuddhena vAsagRhItatvAt, jJAnavizeSatvAt zraddhAnasyeti / pratyAkhyAne ca kRte kadAcidaticAraH sambhavati, tatra ca pratikramaNaM kartavyamiti pratikramaNaM nirUpayannAha - __ mU. (510) paMcavihe paDikkamaNe paM0 taM0-AsavadArapaDikkamaNe micchattapaDikkamaNe .. kasAyapaDikkamaNe jogapaDikkamaNe bhaavpddikkmnne| vR."paMcavihe' ityAdi, pratIpaMkramaNapratikramaNaM, etaduktaMbhavati-zubhayogebhyo'zubhayogAnupakrAntasya zubheSveva gamanamiti, uktNc||1|| "svasthAnAdyatparasthAnaM, pramAdasya vshaadgtH| tatraiva kramaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate // // 2 // kSAyopazamikAbhAvAdaudayikasya vazaM gtH| tatrApica sa evArthaH, pratikUlagamAt smRtH||" iti, idaMcaviSayabhedAtpaJcadheti, tatraAzravadvArANi-prANAtipAtAdInitebhyaHpratikramaNaMnivarttanaM punarakaraNamityarthaH AzravadvArapratikramaNaM, asaMyamapratikramaNamiti hRdayaM, mithyAtvapratikramaNaM yadAbhogAnAbhogasahasAkArairmithyAtvagamanaM tannivRttiH, evaM kaSAyapratikramaNaM, yogapratikramaNaM tu yat manovacanakAyyApArANAmazobhanAnAM vyAvartanamiti, AzravadvArAdipratikramaNamevA-vivakSitavizeSaMbhAvapratikramaNamiti, Aha c||1|| "micchattAi na gacchai na ya gacchAvei nAnujANAi / jamaNavaikAehiM taMbhaNiyaM bhAvapaDikamaNaM // " iti, -vizeSavivakSAyAM tUktA eva catvAro bhedAH, ydaah||1|| "micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjame paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM / " iti, bhAvapratikramaNaMca zrutabhAvitamatereva bhavatIti zrutaM vAcanIyaM zikSaNIyaM cetyetaddvayopadarzanArthaM sUtre mU. (511) paMcahiM ThANehiM suttaM vAejjA, taM0-saMgahaTThayAteuvaggahaNaTThayAte niJjaraNaTThayAte sutte vAme paJjavayAtebhavissati suttassa vA avocchittinnytttthyaate| paMcahiM ThANehiM suttaM sikkhijjA, taM0-nANaTThayAtedaMsaNaTTayAtecarittaTThayAte vuggahavimotaNaTTayAte ahatthevAbhAvejANissAmItikaTTha vR. 'paMcahI'tyAdi sugama, navaraM suttaM zrutaM sUtramAtra vA vAcayet' pAThayet, tatra saGgrAhaHziSyANAMzrutopAdAnaMsa evArthaH-prayojanaM tasmai saGgrahArthAya saGgraha eva vA'rtho yasya sasaGgrahArthastadbhAvastattA tayA saGgrahArthatayA zrutasaGgraho bhavatveSAmiti prayojaneneti bhAvaH athavaita eva mayA saGgra hItA bhavanti - ziSyIkRtA bhavantIti saGgrahArthatayA, tatsaGgrahAyeti bhAvaH, evamupa-grahArthayopagrahArthAtayAvA, evaM hyetebhaktapAnavastrAdyutpAdanasamarthatayopaSTambhitA bhavantviti bhAvaH,nirjarArthAya-nirjaraNamevaM me karmaNAM bhavatviti, zrutaMvA-grantho me' mevAcayata iti gamyate 'paryavajAtaM' jAtavizeSaM sphuTatayA bhaviSyatIti, avyavacchityA nayanaM zrutasya kAlAntaraprApaNaM avyavacchittinayaH evArthastasmai iti||
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379 sthAnaM-5, - uddezakaH -3 jJAna-tattvAnAM paricchedo darzana-teSAmeva zraddhAnaM cAritraM-sadanuSThAnaM vyudgrahomithyAbhinivezastasyatasmAdvApareSaM / vimocanaM vyudgrahavimocanaMtadarthAya tadarthatayAvA, ahatthe tti yathAsthAn-yathAvasthitAnyathArthAnavA-yathAprayojanAnbhAvAn-jIvAdInyathArthAn vA-yathAdravyAn bhAvAn-paryAyAn jJAsyAmItikRtvA-itihetoH zikSata iti| yathAvasthitAzca bhAvA uddharvaloke saudharmAdaya iti tadviSayaM sUtratrayaM, tathA'dholoke nArakAdayazcaturviMzatiriti tadgatAM caturviMzatisUtrI tathA tiryagloke jambUdvIpAdaya iti tadgatavastuviSayaM ca sUtracatuSTayamAha mU. (512) sohammIsANesuNaM kappesuvimANA paMcavaNNA paM0 -kiNhAjAva sukilA,1, sohammIsANesuNaM kappesu vimANA paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM pannattA 2, baMbhalogalaMtatesuNaM kappesudevANaM bhavadhAraNijasarIragA ukkoseNaM paMcarayaNI uTuMuccatteNaM paM03 / neraiyANaM paMcavanne paMcarase poggale baMdhesu vA baMdhati vA baMdhissaMti vA taM0 - kiNhA jAva sukile titte jAva madhure, evaMjAva vemANitA 24/4 vR. sarvANyetAni sugamAni, navaraM 'baMdhiMsutti zarIrAditayeti / mU. (513) jaMbuddIvera maMdarassapavvayassa dAhiNeNaM gaMgA mahAnadI paMcamahAnadIosamppeti, taM0 - jauNA saraU AdI kosI mahI 1/jaMbUmaMdarassa dAhiNeNaM siMdhumahAnadI paMca mahAnadIo sampatti taM0 - sataddU vibhAsA vitatthA erAvatI caMdabhAgA 2 jaMbUmaMdarassa uttareNaM rattAmahAnaI paMca mahAnaIo samppeMti, taM0 - kiNhA mahAkiNhA nIlA mahAnIlA mahAtIrA 3, jaMbUmaMdarassa uttareNaM rattAvatImahAnaI paMca mahAnaIo samati, taM0 - iMdA iMdasenA susenA vArisenA mahAbhoyA 4 / vR. 'dakSiNene ti bharate 'bharate 'samappeMti'tti samApnuvanti, 'uttareNe'ti airavata iti / pUrvatarasUtre bhrtvktvytokteti|| mU. (514) paMcatitthagarA kumAravAsamajhe vasittA muMDAjAva pavvatitA, taM0-vAsupujje mallI aridvanemI pAse viire| vR.tatprastAvAttadutpannatIrthakarasUtrasugama, navaraMkumArANAmarAjabhAvena vAsaH kumAravAsaH taM 'ajjhAvasitta'tti adhyussyeti| mU. (515) camaracaMcAe rAyahANIe paMca sabhA paM0 taM0 - sabhA sudhammA uvavAtasabhA abhiseyasabhAalaMkAritasabhA vavasAtasabhA, egamegeNaM iMdaTThANeNaM paMca sabhAo paM0 taM0 - sabhA suhammA jAva vvsaatsbhaa| vR.tathA bharatAdikSetraprastAvAt kSetrabhUtacamaracaJcAdivaktavyatAbhidhAyi sUtradvayaM camaracaJcA ratnaprabhApRthivyAM camarasyAsurakumArarAjasyeti, sudhA sabhA yasyAM zayyA, upapAtasabhA yasyAmutpadyate, abhiSekasabhAyasyAM rAjyAbhiSekeNAbhiSicyate, alaGkArikA yasyAmalakiyate, vyavasAyasabhA yatra pustakavAcanato vyavasAyaM-tattvanizcayaM karoti, etAzca yathAkramamuttarapUrvasyAM draSTavyA iti| mU. (516) paMca nakkhattA paMcatArA paM0 -dhaNiTThA rohiNI puvvasU hattho visaahaa| vR. devanivAsAdhikArAnnakSatrasUtraM nakSatrAdidevarUpatAca sattvAnAMkamapudgalacayAderiti cyaadisuutrssttkN|
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 sthAnAGga sUtram 5/3/517 mU. (517) jIvANaM paMcaTThANanivvittite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM0- egiMditanivvattite jAva paMciMditanivvattite, evaM 'ciNa uvaciNa baMdha udIra veda taha nijarA cev'| paMcapatesitA khaMdhA anaMtA pannattA paMcapatesogADhA poggalA anaMtA pannattA jAva paMcaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA / vR. pudgalAzca vividhapariNAmA iti pudgalasUtrANIti, vyAkhyA ca prAgvadadhyayanasamAptiM yAvatsukaraiveti // sthAnaM - 5 - uddezakaH - 3 samAptaH sthAnaM - 5 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUriviracitA sthAnAGgasUtre paJcamasthAnasya TIkA parisamAptA / sthAnaM - 6 vR. vyAkhyAtaM paJcamamadhyayanamadhunA saGkhyAkramasambadhdhameva SaTsthAnakAkhyaM SaSThamArabhyate, asya cAyaM vizeSasambandhaH - ihAnantarAdhyayane jIvAdiparyAyaprarUpaNA kRtA ihApi saiva kriyate ityevaMsambandhasyAsya caturanuyogadvArasyedamAdisUtram - mU. (518) chahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati gaNaM dhArittate, taM0- saDDI purisajjAte 1 sacce purisajAte 2 mehAvI purisajAte 3 bahussute purisajAte 4 sattimaM 5 appAdhikaraNe 6 / vR. asya cAyamabhisambandhaH, pUrvasUtre 'paJcaguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptA' ityuktaM, prajJApakAzcaiSAmarthato'rhantaH sUtrato gaNadharAH, gaNadharAzca yairguNairyuktasyAnagArasya gaNadharaNArhatvaM bhavati tadyuktA eveti teSAM guNAnAmupadarzanAyedamuktamityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, saMhitAdicastu pratIta eveti, navaraM SaDbhiH sthAnaiH - guNavizeSaiH 'sampanno' yukto'nagAro - bhikSuH 'arhati' yogyo bhavati 'gaNaM' gacchaM dhArayituM maryAdAyAmiti gamyate, pAlayituM vetyarthaH 'saddhi'tti zraddhAvAn, azraddhAvato hi svayamamaryAdAvArttitayA pareSAM maryAdAsthApanAyAmasamarthatvAd gaNadhAraNAnarhatvaM, evaM sarvatra bhAvanA kAryA, 'puruSajAtaM' puruSaprakAraH, iha ca SaDbhiH sthAnairityuktvApi yaduktaM zrAddhaM puruSajAtamiti taddharmmadharmavatorabhedAd anyathA zrAddhatvaM satyatvamityAdi vaktavyaM syAditi 1 tathA 'satyaM' dRbhyo- jIvebhyo hitatayA pratijJAtazUratayA vA, evaMbhUto hi puruSo gaNapAlaka Adeyazca syAditi 2, tathA 'medhAvi' maryAdayA ghAvatItyevaMzIlamiti niruktivazAt, evaMbhUto hi gaNasya maryAdApravarttako bhavati, athavA medhAzrutagrahaNazaktistadvat, evaMbhUto hi zrutamanyato jhagiti gRhItvA ziSyAdhyApane samartho bhavatIti 3 tathA bahu-prabhUtaM zrutaM sUtrArtharUpaM yasya tattathA, anyathA hi gaNAnupakArI syAt, uktaM ca11911 "sIsANa kuNai kaha so tahAviho haMdi nANamAINaM / ahiyAhiyasaMpattiM saMsAruccheyaNaM paramaM ?" - // 2 // tathA "kaha so jayau agIo kaha vA kuNau agIyanissAe / kaha vA kareu gacchaM sabAlavuDDAulaM so u // " iti
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 381 sthAna-6, - uddezakaH -1 tathA 'zaktimat' zarIramantratantraparivArAdisAmarthyayuktaM, taddhi vividhAsvApatsu gaNasyAtmanazca nistArakaM bhavatIti 5, tathA 'appAhigaraNa"nti alpaM avidyamAnamadhikaraNaMsvapakSaparapakSaviSayo vigraho yasya tattathA, tadhyanuvartakatayA gaNasyAhAnikArakaM bhavatIti 6, granthAntare tvevaM gaNinaH svarUpamuktam - "suttatthe nimmAo piydddhdhmmo'nuvttnnaakuslo| jAIkulasaMpanno gaMbhIro laddhaimaMto ya / / // 2 // saMgahuvaggahanirao kayakaraNo pavayaNAnurAgI y| evaMviho u bhaNio gaNasAmI jiNavaridehiM / / " iti, mU. (519) chahiM ThANehiM niggaMthe niggaMthiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkamai, taM0 -khittacittaM dittacittaMjakkhAtidvaM ummAtapattaM uvasaggapattaM sAhikaraNaM vR.anantaraMgaNadharaguNA uktAH, gaNadharakRtamaryAdayAca vartamAnonirgranthonAjJAmatikrAmatItyetat sUtradvayenAha - tatra prathamaM paJcasthAnake vyAkhyAtameva tathApi kiJciducyate - gRhNangrIvAdAvavalambyan hastavastrAJcalAdau gRhItvA nAtikrAmatyAjJAmiti gamyate, kSiptacitAM zokena haptacittAM harSeNa yakSAviSTA-devatAdhiSThitAM unmAdaprAptAM vAtAdinA upasargaprAptAM-tiryaGmanuSyAdinA nIyamAnA saadhikrnnaaN-klhyntiiN|| mU. (520) chahiM ThANehiM niggaMthA niggaMthIo ya sAhammitaM kAlagataM samAyaramANA NAikkamaMti, taM0-aMtohiMtovAbAhiMnINemANA 1 bAhIhiMto vA nibbAhiM nINemANA 2 uvehamANA vA 3 uvAsamANA vA 4 aNunavemANA vA 5 tusiNIte vA saMpavvayamaNA 6 / / vR.SaDbhiH sthAnaiH vakSyamANairnirgranthAH-sAdhavonirgranthyazca-sAvyastathAvidhanirgranthAbhAve mizrAH santaH sAdharmika-samAnadharmayuktaMsAdhumityarthaH 'samAyaramANe'tisamAdriyamANAH sAdharmikaM pratyAdaraM kurvANAH samAcaranto vA-utpATanAdivyavahAraviSayIkurvanto nAtikrAmantyAjJAM-strIbhiH saha vihArasvAdhyAyAvasthAnAdi na kAryamityAdirUpAM, puSTAlambanatvAditi, 'aMtohiMto vatti gRhAdermadhyAvahirnayanto vAzabdA vikalpArthAH, 'bAhihiMto vatti gRhAderbahistAt nirbahiHatyantabahirbahistAttarAM nayantaH, 'upekSamANA' iti, upekSA dvividhA___vyApAropekSA avyApAropekSAca, tatra vyApAropekSayA tamupekSamANAH, tadviSayAyAM chedanabandhanAdikAyAM samayaprasiddhakriyAyAM vyApriyamANA ityarthaH, avyApAropekSayA ca mRtakasvajanAdibhistaM sakriyamAnamupekSamANAH tatrodAsInA ityarthaH, tathA 'uvAsamANa'tti pAThAntareNa 'bhayamANa'tti vA rAtrijAgaraNAttadupAsanAM vidadhAnAH, 'uvasAmemANa'tti pAThAMntare kSudravyantarAdhiSThitaM samaya- prasiddhavidhinopazamayanta iti, tathA 'aNunnavemANa'tti tatsvajanAdIMstatpariSThApanAyAnujJApayantaH, 'tusiNIe'tti tUSNIbhAvena saMpravrajantastatpariSThApanArthamAgamAnujJAtatvAt sarvamidamAjJAtikramAya na bhavatIti / chAdmasthikazcArya vyavahAraH prAyaH uktaM iti chadmasthaprastAvAdidamAha mU. (521) cha ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM na jANati na pAsaMti, taMjahA . dhammatthikAyamadhammatthikAtaM AyAsaM jIvamasarIrapaDibaddhaM paramANupoggalaM sadaM, etANi ceva
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 6/-/521 uppannanANadaMsaNaghare arahA jiNe jAva savvabhAveNaM jANati pAsati taM0 - dhammatthikAtaM jAva saddaM vR. 'chahI' tyAdi, iha chadmastho - viziSTAvadhyAdivikalo na tvakevalI, yato yadyapi dharmAdharmAkAzAnyazarIraM jIvaM ca paramAvadhirna jAnAti tathApi paramANuzabdI jAnAtyeva, rUpitvAt tayoH, rUpiviSayatvAccAvadheriti etacca sUtraM saviparyayaM prAgvyAkhyAtaprAyameveti / chadmasthasya dharmAstikAyAdiSu jJAnazaktirnAstItyuktamadhunA sarvajIvAnAM yeSu yathA zakhtirnAsti tAni tathA''ha 382 mU. (522) chahiM ThANehiM savvajIvANaM natthi iDDIti vA juttIti vA, (jasei vA baleti vA vIriei vA purisakkAra) (jAva) parakkameti vA, taM0 - jIvaM vA ajIvaM karaNatAte 1 ajIvaM vA jIvaM karaNatAte 2 egasamaeNaM cA do bhAsAto bhAsittate 3 sayaM kaDaM vA kammaM vedemi vA mA vA vemi 4 paramANupoggalaM vA chiMdittae vA bhiMdittae vA aganikAneNa vA samodahittate 5 bahitA vA logaMtA gamaNatAte 6 / vR. 'chahI' tyAdi, SaTsu sthAneSu sarvajIvAnAM saMsArimuktarUpANAM nAsti RddhiH vibhUtiH, itIti evaMprakAra yayA jIvAdirajIvAdiH kriyate, vA vikalpe, evaM dyutiH-prabhA mAhAtmyamityarthaH, yAvatkaraNAt 'jasei va balei vA vIriei vA purisakAraparakkame i 've'ti, idaM ca vyAkhyAtamanekaza iti na vyAkhyAyate, tadyathA - 'jIvaM ve' tyAdi, jIvasyAjIvasya karaNatAyAM, jIvamajIvaM karttumityarthaH 1, ajIvasya vA jIvasya karaNatAyAM 2 'egasamayeNa va 'tti yugapadvA dve bhASe satyAsatyAdike bhASitumiti 3 svayaMkRtaM vA karmma vedayAmi vA mA vA vedayAmItyatrecchAvaze vedane' vedane vA nAsti balamiti prakamaH, ayamabhiprAyo - na hIcchAvazataH prANinAM karmmaNaH kSapaNAkSapaNe sto bAhubalina iva, api tvanAbhoganirvarttite te bhavataH anyatra kevalisamudghAtAditi anyathA vA bhAvanIyaM 4 paramANupudgalaM vA chettuM vA khaGgAdi dvidhAkRtya mettuM vA zUcyAdinA vA vidhvA, chedAdau paramANutvahAneH, agnikAyena vA samavadagdhumiti, sUkSmatvenAdAhyAtvAttasyeti 5, bahistAdvA lokAntAdgamanatAyAM 6, alokasyApi lokatA''patteriti / mU. (523) chajjIvanikAyA paM0 taM0 - puDhavikAiyA jAva tasakAiyA vR. jIvamajIvaM karttumityuktamato jIvapadArthasyaiva bahudhA prarUpaNAya 'chajjIvanikAye' tyAdi sUtraprapaJcamAha - sugamazcAyaM, navaraM jIvAnAM nikAyA-rAzayo jIvanikAyAH, iha ca jIvanikAyAnabhidhAya yat pRthivIkAyikAdizabdairnikAyavanta uktAH tatteSAmabhedopadarzanArthaM, na hyekAntena samudAyAt samudAyino vyatiricyante, vyatirekeNApratIyamAnatvAditi / / mU. (524)cha tAraggahA paM0 taM0 sukke buhe bahassati aMgArate saniccare ketU / vR. tArakAkArA grahAstArakagrahAH, loke hi nava grahAH prasiddhaH, tatra ca candrAdityarAhUNAmatArakAkaratvAdanye SaT tathokta iti, 'sukketti zukraH 'bahassai' tti bRhaspatiH 'aMgArako ' maGgalaH 'sanicchare 'tti zanaizcara iti / mU. (525) chavvihA saMsArasamAvannagA jIvA paM0 taM0- puDhavikAiyA jAva tasakAiyA,
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 sthAnaM-6,puDhavikAiyA chagatitA chaAgatitA paM0 taM0 - puDhavikAtite puDhavikAiesu uvavajamANe puDhavikAiehitovAjAvatasakAiehitovA uvavajjejjA, socevaNaMse puDhavikAtite, puDhavikAtitattaM vippajahamANe puDhavikAtitattAtevAjAvatasakAtitattAtevA gacchejjA, AukAtiyAvichagatitA chaAgatita, evaM ceva jAva tskaatitaa| vR.saMsArasamApannakajIvasUtrepRthvIkAyikAdayojIvatayoktAH pUrvasUtretunikAyatveneti vizeSAnna punruktteti| mU. (526) chavvihAsavvajIvApaM0 taM0-AbhinibohiyanANIjAva kevalanANI annANI, ahavA chavidhA savvajIvA paM0 taM0 - egidiyA jAva paMciMdiyA aniMdiyA, ahavA chavvihA savvajIvA paM0 20-orAliyasarIre veuvviyasarIrI AhAragasarIrI teagasarIrI kammagasarIrI asriirii| vR.jJAnisUtreajJAninastrividhA mithyAtvopahatajJAnAH |indriysuutre'nindriyaaH-apryaaptaaH kevalinaH siddhAzceti / zarIrasUtre yadyapyantaragatau kArmaNazarIrisambhavastadvayatiriktasya taijasazarIriNo'sambhavastathApyekatarAvivakSayA bhedo vyAkhyAtavyaH tatha azarIrI siddha iti / mU. (527) chavvihA taNavaNassatikAtita paM0 20 - aggabIyA mUlabIyA porabIyA khaMdhabIyA bIyaruhA sNmucchimaa| vR.tRNavanaspatikAyikA bAdarA ityartho, mUlabIja-utpalakandAdayaH ityAdivyAkhyAtameva, navaraM sammUrchimAH- dagdhabhUmau bIjAsattve'pi ye tRNadaya utpadyante / yathAdhikRtA'dhyanAvataraM prarUpitA jIvaH, atha teSAmevaca ye paryAyavizeSA durlabhAstAMstathaivAha - mU. (528)chaTThANAiMsavvajIvANaM no sulabhAiMbhavaMtiM, taM0-mANussae, bhave 1 Ayarie khitte jammaM 2 sukule paJcAyAtI 3 kevalipannattassa dhammassa savaNatA 4 suyassa vA saddahaNatA 5 saddahitassa vA pattitassa vA seitassa vA sammakAeNaM kAsaNayA 6 / vR.'chaTThANAI'tyAdi, SaTsthAnAni-SaTvastUnisarvajIvAnAM 'no' naiva 'sulabhAni' supramANi bhavanti, kRcchralabhyAnItyartho, na punaralabhyAni, keSAJcijIvAnAM tallAbhopalambhAditi, tadyathAmAnuSyako-manuSyasambandhI bhavo-janma sa no sulabha iti prakramaH, Aha c||1|| nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khdyotktddilltaavilsitprtimm||" iti, evamArye kSetre-arddhaSaDvizatijanapadarUpe janma-utpattiH ihApyuktam - // 1 // "satyapi ca mAnuStve durlabhataramAryabhUmisambhavanam / yasmin dharmAcaraNapravaNatvaM prApnuyAt prANI // " iti, tathA sukule-ikSvAkAdike pratyAyAtiH-janma no sulabhamiti, atrAbhihitam - // 1 // "AryakSetrotpattau satyAmapi satkulaM na sulabhaM syAt / saccaraNaguNamaNInAM pAtraM praNI bhavati yatra / / " iti, tathA kevaliprajJaptasya dharmasya zravaNatA durlabhA, yto'vaaci||1|| "sulabhA suraloyasirI rayaNAyaramehalA mahI sulhaa|
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 nivvuisuhajaNiyaruI jiNavayaNasuI jae dulahA / / " - iti zrutasya vA zraddhAnatA durlabhA, uktaM ca"Ahacca savaNaM laddhuM, saddhA paramadullahA / soccA AuyaM maggaM, bahave paribhassai // " tathA zraddhitasya vA sAmAnyena pratItasya vopapattibhirathavA prItikasya - svaviSaye utpAditaprIteH rocitasya vA cikIrSitasya samyag - yathAvat kAyena zarIreNa na manorathamAtreNAviratavat sparzanatA-sparzanamiti, yadAha - 11911 11911 sthAnAGga sUtram 6/1/528 "dhammaM pihuM saddahaMtayA, dullahayA kAeNa phAsayA / iha kAmaguNesu mucchiyA, samayaM goyama ! mA pamAyae // " iti, manuSyabhavAdInAM ca durlabhatvaM pramAdAdiprasaktaprANinAmeva na sarveSAmiti, yato manuSyabhavamAzrityAbhihitam 11911 "eyaM puNa evaM khalu annANapamAyadosao neyaM / dIhA kAyaThiI bhaNiyA egiMdiyAINaM // esA ya asaidosAsevaNao dhammavajacittANaM / tAmme ivvaM sammaM sai dhIrapurisehiM // " ti, mAnuSatvAdIni ca sulabhani durlabhAni ca bhavantIndriyArthAnAM saMvare asaMvare ca sati, tayozca satoH sAtAsAte stastat-kSayazca prAyazcittAd bhavatItindriyArthAnindriyasaMvarAsaMvarau sAtAsAte prAyazcittaM ca prarUpayan sUtraSaTkamAha-sugamaJcedaM, mU. (529) cha iMdiyatthA paM0 taM0 - soiMdiyatthe jAva phAsiMdiyatthe noiMdiyatthe / // 2 // vR. navaraM 'cha iMdiyattha' tti manasa AntarakaraNatvena karaNatvAt karaNasya cendriyatvAt tantrAntararUDhyA vA manasa indriyatvAt tadviSayasyendriyArthatvena SaDindriyArthA ityuktaM, tatra zrotrendriyAdInAmarthA-viSayAH zabdAdayaH, 'noiMdiyattha' tti audArikAditvArthaparicchedakatvalakSaNadharmmadvayopetamindriyaM tasyaudArikAditvadharmalakSaNadezaniSedhAt noindriyaM manaH sAdRzyArthatvAdvA nozabdAsyArthaparicchedakatvenendriyANAM sadhzamiti tatsahacaramiti vA noindriyamanastasyArtho viSayo jIvAdiH noindriyArthaH iti / mU. (530) chavvihe saMvare paM0 taM0 - sotiMdiyasaMvare jAva phAsiMdiyasaMvare noiMditasaMvare, chavvihe asaMvare paM0 taM0 - soiMdiasaMvare jAva phAsiMdita asaMvare noiMdita asaMvare / mU. (531) chavvihe sAte paM0 taM0 - soiMdiyasAte jAva noiMdiyasAte, chavvihe asAte paM0 taM0 - sotiMdita asAte jAva noiMdita asAte / vR. zrotrendriyadvAreNa manojJazabdazravaNato yatsAtaM sukhaM tacchrotrendriyasAtamevaM zeSANyapi, tathA yadiSTacintanatastannoindriyasAtamiti / mU. (532) chavvihe pAyacchitte paM0 taM0 - AloyaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viussaggArahe tavArihe / vR. AlocanArhaM yad gurunivedanayA zudhyati, pratikramaNArhaM yad mithyAduSkRtena, tadubhayAhI
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385 sthAna-6,yadAlocanAmithyAduSkRtAbhyAM, vivekAha~ yatpariSThApite AdhAkarmAdau zudhdhati, vyutsargArha yatkAyaceSTAnirodhataH, tapo'haM yanirvikRtikAdinA tapaseti / prAyazcittasya camanuSyA eva voDhAraitimanuSyAdhikAravat 'chavvihAmaNussA' ityAdisUtrAdarabhya A lokasthitasUtrAt prakaraNamAha - mU. (533) chavvihA maNussagA paM0 20 - jaMbUdIvagA ghaayisNdddiivpurcchimddhg| ghAyaisaMDadIvapaccatthimaddhagA pukkharavaradIvaDDapurathimaddhagA pukkharavaradIvaDDapacatthimaddhagA aMtaradIvagA, ahavAchavihAmaNussA paM0 taM0-saMmucchimamaNussa 3-kammabhUmaga 1 akammabhUmaga 2 aMtaradIvaga 3 gabbhavakkaMtiamaNussA 3 - kammabhUmigA 1 akammabhUmigA 2 aMtaradIvagA 3 / vR.gatArthaMcaitat, navaraM 'ahavAchavihe'tyatrasammUrcchanajamanuSyAstrividhAH karmabhUmijAdibhedena, tatha garbhavyutkrAtikAstridhA tathaiveti ssoddhaa|| mU. (534) chavvihA iDDImaMtA maNussA paM0 taM0 - arahaMtA cakkavaTTI baladevA vasudevA cAraNA vijAharA / chavviha aNiDDImaMtA maNussAM paM020 - hemavaMtagA herannavaMtagA harivaMsagA rammagavaMsagA kuruvAsiNo aNtrdiivgaa| vR. 'cAraNa'tti jaGghAcAraNA vidyAcAraNAzca, vidyAdharA-vaitAdayAdivAsinaH / mU. (535) chavviha osappiNI paM0 taM0 - susamasusamA jAva dUsamadUsamA, chavviha osappiNI paM0 20 - dussamadussamA jAva susamasusamA / mU. (536) jaMbuddIve 2 bharaheravaesuvAsesu tItAe ussappiNIte susamasusamAte samAe maNuyA chacca dhaNusahassAiM uDamuccatteNaM hutthA, chacca adhdhavapaliovamAiM paramAuM pAlayitthA 1, jaMbuddIve 2 bharaheravatesu vAsesu imIse osappiNIte susamasusamAte samAe evaM ceva 2, jaMbU0 bharaheravate AgamessAte ussappiNIte susamasusamAte samAe evaM ceva jAvachacca addhapaliovamAI paramAuM pAlatissaMti 3, jaMbuddIve 2 devakuruuttarakurAsu maNuyA chadhaNussahassAiM uDaM uccatteNaM paM0 chacca addhapaliovamAiM paramAuMpAleti 4, evaM ghAyaisaMDadIvapuracchimaddhe cattAriAlAvagA jAva pukkharavaradIvaDDapaJcacchimaddhe cattAri aalaavgaa| vR. 'chaccadhaNusahassAIti trIn kozAnityarthaH, 'chacca addhapaliovamAIti trINi plyopmaaniityrthH| mU. (537) chavvihe saMghayaNe paM0 taM0 - vatirosabhanArAtasaMghayaNe usabhanArAyasaMghayaNe nArAyasaMghayaNe addhanArAyasaMghayaNe khIlitAsaMghayaNe chevtttthsNghynne| vR.saMhananaM-asthisaJcayaH, vakSyamANopamAnopameyaHzaktivizeSa ityanye, tatravrajaM-kIlikA RSabhaH-pariveSTanapaTTaH nArAcaH-ubhayate markaTabandhaH, yatra dvayorasthanorubhayatomarkaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthnA pariveSTitayorupari tadasthitritayabhedi kIlikAkAraM vajranAmakamasthi bhavati tadvaRSabhanArAcaM prathama, yatra tu kIlikA nAsti tad RSabhanArAcaM dvitIyaM, yatra tUbhayomarkaTabandhaevatannArAcaM tRtIyaM, yatratvekato markaTabandho dvitIyapAi~ kIlika tadarddhanAracaM caturthaM, kIlikAviddhAsthidvayasaJcitaMkIlikAkhyaMpaJcamaM, asthidvayaparyantasparzanalakSaNAM sevAmAta sevAmAgatamiti sevArtaSaSThaM, _____ -zaktivizeSapakSe tvevaMvidhadAvadiriva dRDhatvaM saMhananamiti, iha gAthe3|25
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 sthAnAGga sUtram 6/-/536 // 1 // "vajjarisabhanArAyaM paDhamaMbIyaMca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAyA kIliyA tahaya chevddhN|| // 2 // risahoya hoi paTTo vajaM puNakhIliyaM viyANAhi / bhao makkaDabaMdhaM nArAyaMtaM viyANAhi // " mU. (538)chavihe saMThANe paM0 taM0 -samacauraMseNaggohaparimaMDale satI khuje vAmaNe huMDa vR. saMsthAnaM-zarIrAkRtiravayavaracanAtmikA, tatrasamAHzarIralakSaNoktapramANA visaMvA. dinyazcatasro'nayoyasyatatsamacaturanaM, azristvihacaturdigvibhAgopalakSitAHzarIrAvayavAstatazca sarve'pyavayavAH zarIralakSaNoktapramANAvyabhicAriNo yasya na tu nyUnAdhikapramANAstuttulyaM samacaturanaM, tathA nyagrodhavatparimaNDalaM nyagrodhaparimaNDalaM, yathA nyagrodha upari sampUrNAvayavaH adhastana-bhAgepunarna tathA tathedamapi nAbherupari vistarabahulaMzarIralakSaNoktapramANabhAgadhastu hInAdhikapramANamiti, tathA 'sAdI'tiAdirihotsedhAkhyonAbheradaztano dehabhAgo gRhyatetenAdinA zarIralakSaNoktapramANabhAjAsaha vartate yattat sAdi, sarvamevahizarIramavizaSTenAdinA saha vartata iti vizeSaNAnyathAnupapatteriha viziSTatA labhyate, ataH sAdi-utsedhabahulaM paripUrNotsedhamityarthaH, 'khunjetti adhastanakAyamaDabhaM, ihAdhastanakAyazabdena pAdapANizirogrIvamucyate tad yatra zarIralakSaNoktapramANavyabhicAriyatpunaHzeSatadyAthoktapramANaMtatkubjamiti, bAmaNa'ttimaDahakoSTha yatrahipANipAdazirogrIvaMyathoktapramANopetaM yatpunaHzeSaMkoSThaMtanmaDabhaM nyUnAdhikapramANaMtadvAmanaM, 'huMDe'tti sarvatrAsaMsthitaM, yasya hi prAyeNaiko'pyavayavaH zarIralakSaNoktapramANena na saMvadati tatsarvatrAsaMsthitaM huMDamiti, uktNc||1|| "tullaM 1 vittharabahulaM 2 ussehabahulaM ca 3 maDahakoThaM ca 4 / heDillakAyamaDahaM 5 savvatthAsaMThiyaM huMDaM" iti, iha gAthAyAM sUtroktakramApekSayacA caturthapaJcamayovyatyayo dRzyata iti / mU. (539) chaThANA aNattavao ahitAte asubhAte akhamAte anIsesAe anAnugAmiyattAte bhavaMti, taM0-paritAte paritAle sute tave lAbha pUtAsakkAre, chaThThANA attavato hitAte jAva AnugAmiyattAte bhavaMti, taM0-paritAte paritAle jAva puutaaskkaare| vR. 'aNattavao'ttiakaSAyo hyAtmA AtmA bhavatisvasvarUpAvasthitatvAttadvAnna bhavati yaH so'nAtmavAn sakavAca ityarthaH, tatva 'ahitAya' apathyAya azubhAya' pApAya asukhAya vA-duHkhAya 'akSamAya' asaGagatatvAyaakSAntyauvA aniHzreyasAya' akalyANAya 'ananugAmikatvAya' azubhAnubandhAya bhavanti, mAnakAraNatayaihikAmuSmikApAyajanakatvAditi, "paryAyo' janmakAlaH pravrajyAkAlo vA, sa ca mahAneva mAnakAraNaM bhavatIti mahAniti vizeSaNaM draSTavyaM, athavA gRhasthApekSayA alpo'pi pravrajyAparyAyo mAnahetureveti, tatra janmaparyAyo mahAnahitAya, yathA bAhubalinaH, evamanyepiyathAsambhavaMvAcyAH, navaraM pariyAle'ttiparivAraH ziSyAdiH zrutaM' pUrvagatAdi, uktNc||1|| "jaha jaha bahussuo sNmoysiisgnnsNprivuddo| aviNicchio yasamae taha taha siddhaMtapaDiNIo" iti,
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-6, 387 __ tapaH-anazanA dilAbho'nnAdInAMpUjA-stavAdirUpAtatpUrvakaH satkAro-vastrabhyarcanaM pUjAyAM vA AdaraH pUjAsatkAra iti| mU. (540) chavvihA jAiAriyA maNussA paM0(taM0)vR.jAtiH-mAtRkaH pakSaH tayAAryAH-apApA nirdoSAjAtyAryAH vizuddhamAtRkA ityarthaH, mU. (541) aMbaTThA ya kalaMdA ya, vedehA vedigaatitaa| haritA cuMcuNA ceva, chappetA ibbhjaatio|| vR. aMbaDhetyAdyanuSTuppratikRtiH, SaDapyetA ibhyajAtaya iti, ibhamarhantItIbhyAH, yavyastUpAntarita ucchritakadalikAdaNDo hastI na dRzyate te ibhyA iti zrutiH, teSAM jAtaya ibhyajAtayastA etA iti mU. (542) chavidhA kulAritA maNussA paM0 20-uggA bhogA rAinA ikkhAgA nAtA korvvaa| vR. kulaM paitRkaH pakSaH, ugrA AdirAjenArakSakatvena ye vyavasthApitAstadvaMzyAzca, ye tu gurutvena te bhogAstadvaMzyAzca yetuvayasyatayA''caritAste rAjanyAstadvaMzyAzca ikSvAkvaH prathamaprajApativaMzajAH jJAtAH kuravazca mahAvIrazAntijinapUrvajAH, athavaite lokarUDhito jnyeyaaH| mU. (543) chavidhA logaTTitI paM0 taM0-AgAsapatiThite vAe vAyapatiTThie udahI udadhipatihitA puDhavI puDhavipaiTThiyAtasAthAvarApANA ajIvAjIvapaiTThiyAjIvA kammapatir3hiyA vR. iyaM ca jAtikulAryAdikA lokasthitiriti lokasthitipratyAsattyA tAmevAha'chavihe'tyAdi, idaM pUrvameva vyAkhyAtaM, navaramajIvA-audArikAdipudlAste jIveSu pratiSThitAHAzritAH, idaMcAnavadhAraNaMboddhavyaM,jIvaviraheNApibahutarANAmajIvAnAmavasthAnAt, pRthivIvirahato'pitrasasthAvaravaditi,tathAjIvA:-karmasujJAnAvaraNAdiSupratiSThitAH,prAyastadvirahitAnAM teSAmabhAvAditi // anantaraM karmapratiSThitA jIvA uktAH, teSAMca dikSveva gatyAdayo bhavantIti dizastAsu gatyAdIMzca prarUpayannAha mU. (544)chaddisAopaM020-pAtINApaDINAdAhiNA utINA uDDAadhA, chahiM disAhiM jIvANaM gatI pavattatI, taM0-pANAte jAva adhAte 1 evamAgaI 2 vakkaMtI 3 AhAre 4 vuDDI 5 nivuDDI 6 viguvvaNAgatiparitAte 8 samugdhAte 9 kAlasaMjoge 10 saNAbhigame 11 naNAbhigame 12 jIvAbhigame 13 ajIvAbhigame 14, evaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANavi maNussANavi / . vR.'chaddisAo' ityAdi sUtrakadambakaM, idaMcatristhAnakaevavyAkhyAtaM, tathApi kiJciducyateprAcInA-pUrvA pratIcInA-pazcimA dakSiNA-pratItA udIcInA-uttarAUrddhamadhazcetipratIte, vidizo nadizo vidiktavAdevetiSaDevoktAH,athavAebhirevajIvAnAM vakSyamANA gatiprabhRtayaH padArthAH prAyaH pravartante, SaTsthAnakAnurodhena vA vidizo na vivakSitA iti SaDeva diza uktA iti| SabhirdigbhirjIvAnAMgatiH-utpattisthAnagamanaMpravartate, anuzreNigamanAtteSAmityevametAni caturdaza sUtrANi neyAni, navaraM gatirAgatizca prajJApakasthAnapekSiNyau prasiddha eva, vyutkrAntiHutpattisthAnaprAptasyotpAdaH, sA'piRjugatauSaTsveva dikSu, tathAAhAraHpratItaH,so'piSaTsveva dikSu, etadavyavasthitapradezAvagADhapudgalAnAmeva jIvena sparzanAt spRSTAnAmeva cAharaNAditi,
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 sthAnAGga sUtram 6/-/544 evaM SaTdiktA yathAsambhavaM vRddhayAdiSvapyoti, tathA vRddhiH zarIrasya nivRddhiH-hAnistasyaiva vikurvaNA-vaikriyakaraNaM gatiparyAyo-gamanamAtraM na paralokagamanarUpaH tasya gatyAgatigrahaNena gRhItatvAditi, samudghAto-vedanAdikaH saptavidhaH kAlasaMyogaH-samayakSetramadhye AdityAdiprakAzasambandhalakSaNaH, ___ 'darzana' sAmAnyagrAhI bodhaH, tacceha guNapratyayAvadhyAdi pratyakSarUpaMtenAbhiga-mo-vastunaH paricchedasta prAptirvA darzanAbhigamaH, evaM jJAnAbhigamo'pi, jIvAbhigamaH-sattvAdhigamo guNapratyayAvadhyAdipratyakSataH, ajIvAbhigamaH-pudgalAstikAyAdyadhigamaH, so'pi tathaiveti, "evaM' miti yathA 'chahiM disAhiM jIvANaM gaI pavattaI tyAdisUtrANyuktAni evaM caturviMzatidaNDakacintAyAM paMceMdiyatirikkhajoNiyANaMchahiM disAhiM gaI'tyAdInyapivAcyAni, tathA manuSyasUtrANyapi, zeSeSunArakAdipadeSuSaTsudikSugatyAdInAM sAmastyenAsambhavaH, tathAhinArakAdInAM dvAviMzaterjIvavizeSANAM nArakadeveSUtpAdAbhAvAdUrdhvAdhodizorvivakSayA gatyAgatyorabhAvaH, tathA darzanajJAnajIvAjIvAbhigamAguNapratyayAdhilakSaNapratyakSarUpAnasabhavantyevateSAM, bhavapratyayAdhipakSe tu nArajyotiSkAstiryagavadhayo bhavanapativyantarA UrdhvAvadhayo vaimAnikAstvadho'vadhayaH zeSA niravadhaya eveti bhAvanA, vivakSApradhAnicaprAyo'nyatrApisUtrANi'ti anantarasUtre manuSyANAmajIvAdhigama ukta iti manuSyapratyAsattyA saMyatamanuSyANAmAhAragrahaNAgrahaNakAraNAni sUtradvayenAha mU. (545) chahiM ThANehiM samaNe niggaMthe AhAramAhAramANe nAtikkamati, (taM0) vR. chahI'tyAdi kaNThyaM navaramAhAraM-azanAdikamAhArayan-abhyavaharannAtikAmatyAjJA, puSTakAraNatvAd, anyathA tvatikrAmatyeva, rAgAdibhAvAt, tadyathAmU. (546) veyaNaveyAvacce IriyaTThAe ya sNjmtttthaae| taha pANavattiyAe chaThe puNa dhmmciNtaae| vR. 'veyaNa'gAhA, vedanA ca kSudvedanA vaiyAvRttyaM ca-AcAryadikRtyakaraNaM vedanAvaiyAvRttyaM tatra viSaye bhuJjIta, vedanopazamanArthaM vaiyAvRttyakaraNArthaM ceti bhAvaH, IryA-gamanaM tasyA vizuddhiyugamAtranihitaSTitvAmIryAvizuddhistasyaiidamIryAvizudhdhyarthaM, ihacavizuddhizabdalopAdIryArthamityuktaM, bubhukSito hIryAzuddhAvazaktaH syAditi tadarthamiti, caH samuccaye, saMyamaHprekSotprekSApramArjanAdilakSaNaH tadarthaM, 'tathe'tikAraNAntarasamuccaye, prANAH-ucchvAsAdayobalaM vA prANasteSAM tasya vA vRttiH-pAlanaM tadarthaM prANasaMdhAraNArthamityarthaH SaSThaM punaH kAraNaM dharmacintAyai guNanAnuprekSArthamityarthaH, ityetAni SaTakAraNAnIti, atra bhaassygaathe||1|| "nathi chuhAe sarisA viyaNA bhuMjijja tppsmnntttthaa| chAo veyAvaccaM na tarai kAuM ao bhuNjo|| // 2 // iriyaM na ya soheijahovaiTuMca saMjamaM kAuM / thAmo vA parihAyai guNaNuppehAsuya astto||"tti, mU. (547) chahiM ThANehiM samaNe niggaMthe AhAraM vocchidamANe nAtikkamati, (taM0)vR. 'vocchiMdamANe'tti parityajan /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389 sthAnaM-6,. mU. (548) AtaMke uvasagge titikkhaNe bNbhcerguttiite| paannidyaatvheuNsriirvuccheynntttthaae|| vR. AtaGke-jvarAdAvupasarge-rAjasvajanAdijanite pratikUlAnukUlasvabhAve titikSaNeadhisahane kasyAH ?-brahmacaryagupteH-maithunavratasaMrakSaNasya, AhAratyAgino hi brahmacaryaM surakSitaM syAditi, prANidayA ca-saMpAtimatrasAdisaMrakSaNaM tapaH-caturthAdi SaNmAsAntaM prANidayAtapastacca taddhetuzca prANidayAtapohetustasmAt prANidayAtapohetordayAdinimittamityarthaH, tathA zarIravyavacchedArtha-dehatyAgAya AhAraM vyavacchindannAtikAmatyAjJAmiti prakramaH, iha gaathe||1|| "AyaMko jaramAI rAyA sannAyagA ya uvsgge| baMbhavayapAlaNaTThA pANidayA vaasmhiyaaii|| // 2 // "tavaheu catutthAIjAva yachammAsio tavo hoi| chaTheM sarIravoccheyaNaTThayA hoannaahaaro||" anantaraM zramaNasyAhArAgrahaNakAraNAnyabhihitAnIti zramaNAderjIvasyAnucitakAriNa unmAdasthAnAnyAha mU. (549) chahiM ThANehiM AyA ummAyaM pAuNejA, taM0-arahaMtANamavannaM vadamANe 1 arahaMtapannattassa dhammassa avannaM vadamANe 2 AyariyauvajjhAyANamannaM vadamANe 3 cAuvvanassa saMghassa avanaM vadamANe 4 jakkhAveseNa ceva 5 mohaNijassa ceva kammassa udennN6| vR. 'chahI' tyAdi idaM ca sUtraM paJcasthAnaka eva vyAkhyAtaprAyaM, navaraM SaDbhiH sthAnairAtmAjIvaH unmAda-unmattatAMprApnuyAta, unmAdazcamahAmithyAtvalakSaNastIrthakarAdInAmavarNaM vadato bhavatyeva tIrthakarAdyavarNavadanakupitapravacanadevatAto vA asau grahaNarUpo bhavediti, pAThAntareNa 'ummAyapamAyanti unmAdaH-sagrahatvaM sa eva pramAdaH-pramattatvaM AbhogazUnyatonmAdapramAdaH, athavonmAdazca pramAdazca-ahitapravRttihitApravRttI unmAdapramAdaM prApnuyAditi, 'avanaM'ti avarNaM azlAghAvamavajJAM vA vadana vrajan vaa-kurvnnityrthH| ___'dhammassa'tti zrutasya cAritrasya vA, AcAryopAdhyAyAnAMca, caturvarNasya-zramaNAdibhedena catuSprakArasya, yakSAvezena caiva-nimittAntarakupitadevAdhiSThatatvena, mohanIyasya-mithyAtvavedazokAderudayeneti / unmAdasahacaraH pramAda iti tamAha mU. (550) chavvihe pamAte paM0 taM0-majjapamAe niddapamAte visayapamAte kasAyapamAte jUtapamAte pddilehnnaapmaate| vR. 'chabvihe tyAdi, SaDvidhaH-SaTprakAraH pramadanaMpramAdaH-pramattatA sadupayogAbhAva ityarthaH, prajJaptaH, tadyathA-madya-surAdi tadeva pramAdakAraNatvAtpramAdo madyapramAdo, yata aah||1|| "citabhrAntirjAyate madyapAnAccitte bhrAnte pApacaryAmupaiti / pApaM kRtvA durgatiM yAnti mUDhAstasmAnmadyaM naiva deyaM na peyam / / " ___-iti, evaM sarvatra, navaraM nidrA pratItA tddossshcaayN||2|| "nidrAzIlo na zrutaM nApi vittaM, labdhuM zakto hIyate caiSa tAbhyAm / jJAnadravyAbhAvato duHkhabhAgI, lokadvaite syAdato nidryaa'lm||" -iti, viSayAH-zabdAdayasteSAM caivaM pramAdatA
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 sthAnAGga sUtram 6/-1550 // 1 // "viSayavyAkulacitto himahitaM vA na vetti janturayam / tasmAdanucitacArI carati ciraM duHkhkaantraa||" -kaSAyAH-krodhAdayasteSAmapyevaM prmaadtaa||1|| "cittaratnamasaGkilaSTamAntaraM dhnmucyte| yasya tanmuSitaM doSaistasya ziSTA vipttyH||" -iti, dyUta pratItaM tadapi pramAda eva, ytH||1|| "dhUtAsaktasya saccittaM, dhanaM kAmAH suceSTitam / nazyantyeva paraM zIrSa, nAmApica vinshyti||" tathA pratyupekSaNaM pratyupekSaNA, sA ca dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdhA, tatra dravyapratyupekSaNA vastrapAtrAdyupakaraNAnAmazanapAnAdyAhArANAMcacakSurnirIkSaNarUpA, kSetrapratyupekSaNAkAyotsarganiSadanazayanasthAnasya sthaNDilAnAMmArgasya vihArakSetrasyacanirUpaNA, kAlapratyupekSaNA ucitAnuSThAnakarNArthaM kAlavizeSasya pAlocanA, bhAvapratyupekSaNA dharmajAgarikAdirUpA, ythaa||1|| "kiM kaya kiMvA sesaM kiM karaNijjaM tavaM ca na kremi?| puvvAvarattakAle jAgarao bhaavpddilehnnaa||" iti, tatra pratyupekSaNAyAMpramAdaH-zaithilyamAjJA'tikramo vA pratyupekSaNApramAdaH, anenaca pramArjanAbhikSAcaryAdiSu icchAkAramithyAkArAdiSu ca dazavidhasAmAcArIrUpavyApAreSu yaH pramAdo'sAvupalakSitaH, tasyApi sAmAcArIgatvena sssstthprmaadlkssnnaavybhicaaritvaaditi|anntrN pratyupekSApramAda uktaH, atha tAmeva tadviziSTAmAha mU. (551) chavidhA pamAyapaDilehaNA paM0(taM0) vR. 'chabbihe'tyAdi, SaDvidhA-SaDbhedA pramAdena-uktalakSaNena pratyupekSA pramAdapratyupekSA prajJaptA, tadyathAmU. (552) ArabhaDA saMmaddA vajjeyavvA ya mosalI ttitaa| papphoDaNA cautthI vakkhittA vetiyA chtttthii|| vR. 'ArabhaDa' gAhA, ArabhaTA-vitathakaraNarUpA, athavA tvaritaMsarvamArabhamANasya, athavA arddhapratyupekSita evaikatra yadanyAnyavagrahaNaM sA ArabhaTA, sA ca varjanIyA sadoSatvAditi sarvatra sambandhIyamiti, samma-yatra vasya madhyapradeze saMvalitAH koNA bhavanti, yatra vA pratyupekSaNIyopadhiveNTikAyAmovopavizyapratyupekSatesAsamma ti,mosalIpratyupekSyamANavastrabhAgenatiryagUrdhvamadho vA ghaTTanarUpA 'taiya'tti tRtIyA pramAdapratyupekSaNeti, kvacid 'aTThANaTThavaNA yatti dRzyate, tatra gurvavagrahAdike asthAne pratyupekSitopadheH sthApanaM-nikSepo'sthAnasthApanA, prasphoTanA-prakarSeNadhUnanaM reNuguNDitasyeva vastrasyeti, iyaM ca caturthI, "vikkhittattivastrapratyupekSya tato'nyatrayamanikAdau prakSipatiyat athavAvastrAJcalAdInAM yadUrdhvakSepaNaMsA vikSiptocyate 5, 'veiya'ttivedikApaJcaprakArA, tatraUrddhavedikA yatra jAnunorupari hastau kRtvA pratyupekSate 1 adhovedikA jAnunoradho hastau nivezya 2, evaM tiryagvedikA jAnunoH pArzvato hastau nItvA 3, dvidhAvedikA bAhyorantare dve api jAnunI kRtvA 4, ekatovedikA eka jAnu bAhyorantare kRtveti 5 SaSThI pramAdapratyupekSaNeti prakramaH, iha gAthe
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-6,. - // 1 // "vitahakaraNaMmi turiyaM annaM annaM ca giNha aarbhddaa| aMto va hojja koNA nisiyaNa tattheva saMmaddA / / // 2 // guruuggahAdaThANaM papphoDaNa reNuguMDie ceva / virakkhevaM tu kakkhevo veiyapaNagaMca chaddosA / / " iti / __-uktaviparItAM pratyupekSaNAmevAhamU. (553) chavvihA appamAyapaDilehaNA paM0 (taM0)-1 vR.'chabvihe'tyAdi, SaDvidhAapramAdena-pramAdaviparyayeNapratyupekSaNA apramAdapratyupekSaNA prajJaptA, tadyathAmU. (554) anacAvitaM avalitaM anAnubaMdhiM amosaliM cev| chappurimA nava khoDA pANI pANavisohaNI / / vR. 'anaccAvi'gAhA, vastramAtmAvA nanarttitaM-nanRtyadivakRtaM yatratadanartitaM pratyupekSaNaM, vastraM nartayatyAtmAnaM vetyevamiha catvAro bhaGgAH 1 tathA vastraM zarIraM vA na valitaM kRtaM yatra tadavalitamihApitathaiva caturbhuGgI 2 tathA na vidyate'nubandhaH sAtatyaprasphoTakAdInAM yatratadananubandhi, itsamAsAnto dRzyaH, nAnubandhi ananubandhIti vA 3 tathA na vidyate mosalI uktalakSaNA yatra tadamosali 4 / ___ "chappurimA nava khoDa'tti tatra vastre prasArite sati cakSuSA nirUpya tadarvAgbhAgaM tatparAvartya nirUpyaca trayaH purimAH kartavyAH, prasphoTakA ityarthaH, tathA tatparAvartyacakSuSA nirUpyacapunarapare trayaH purimA evamete SaT, tathA nava khoTakA teca trayastrayaH"pramArjanAnAM trayeNaM trayeNAntaritAH kAryA iti, padadvayenApi paJcamI apramAdapratyupekSaNoktA, purimakhoTakAnAM sahazatvAditi, tathA pANeH-hastasyopari prANAnAM-prANinAM kunthvAdInAmityarthaH "visohaNi'tti vizodhanA pramArjanA pratyupekSyamANavastreNaiva kAryAnavaivavArAH, uktanyAyena khoTakAntaritetiSaSThIapramAdapratyupekSaNeti, iha gaathe||1|| "vatthe appANaMmiyacauhA anaccAviyaM avliyNc| anubaMdhi niraMtarayA tiriuDDa'haghaTTaNA muslii|| // 2 // . chappurimA tiriyakae nava khoDA tinni tinni aNtriyaa| te puNa viyANiyavvA hatthaMmi pamajaNatieNaM // " mU. (555) chalesAo paM0 20-kaNhalesAjAvasukkalesA, paMcidiyatirikkhajoNiyANaM cha lesAo paM0 taM0-kaNlhosA jAva sukkalesA, evaM maNussaMdevANavi / vR.iyaM ca pramAdApramAdapratyupekSA lezyAvizeSato bhavatIti lezyAsUtraM, lezyAdhikArAdeva paJcendriyatiryagmanuSyadevalezyAsUtrANi, / mU. (556) sakkassaNaM deviMdassa devaranno somassamahAranocha aggamahisItopaM0, sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo jamassa mahAranno cha aggamahisIo paM0 mU. (557) IsANassaNaM deviMdassa majjhimaparisAe devANaMcha paliovamAiMThitI pN0| mU. (558)cha disikumArimahataritAto paM0 20-rutA rUtaMsA suruvA rUpavatI rUpakaMtA
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 sthAnAGga sUtram 6/-/558 rUpatappabhA, cha vijukamArimahattaritAto paM0 20-AlA sakkA saterA sotAmaNI iMdA ghaNavijuyA mU. (559) dharaNassa NaM nAgakumAridassa nAgakumAraranno cha aggamahisIo paM0 taM0AlA sakkA saterA sotAmaNI iMdA dhaNavijjuyA / bhUtANaMdassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno cha aggamisIo, paM0 20-rUvA rUvaMsA sUrUnavA rUvavatI rUvakaMtA ruvappabhA, jadhA dharaNassa tadhA savvesiM dAhiNillANaM jAva dhosassa, jadhA bhUtANaMdassa tathA savvesiM uttarillANaM jAva mhaadhosss| mU. (560) dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno chassAmANiyasAhassIo pannattAto, evaM bhUtANaMdassavi jAva mhaadhosss| vR. devapratyAsatyA sakketyAdikAnyagramahiSyAdisUtrANi cAvagrahamatisUtrAdarvAgvartIni, kaNThyAni ca, navaraM devAnAM jAtyapekSayA avasthitarUpAH SaT lezyA avagantavyA iti anantaraM devvktvytoktaa| devAzca bha vapratyayayAdeva viziSTamatimanto bhavantIti matibhedAn sUtracatuSTayenAha mU. (561)chabbihA uggahamatI paM020-khippamogiNhati bahumogiNhatibahuvidhamogiNhati dhuvamogiNhati anissiyamogiNhaiasaMdiddhamogiNhai |chvihaaiihaamtiipN0 taM0-khippamIhati bahumIhati jAva asaMdiddhamIhati / chavvidhA avAyamatI paM0 taM0-khippamaveti jAva asaMdiddhaM aveti,chavidhAdhAraNA paM0 taM0-bahuMdhAreibahuvihaMdhAreiporANaMdhAreti duddharaMdhAreti anissitaM dhAreti asNdiddhNdhaareti| vR. 'chavihA uggahe'tyAdi matiH-AbhinibodhikaM, sA caturvidhA, avagrahehApAyadhAraNAbhedAt, tatrAvagrahaH prathamaM sAmAnyArthagrahaNaM tadrUpA matiravagrahamatiH, iyaM ca dvividhAvyaJjanAvagrahamatirAvagrahamatizca, tatrArthAvagrahamatirdvidhAnizcayato vyavahAratazca, tatra vyaJjanAvagrahottarakAlamekasAmayikI prathamA, dvitIyA tvantarmuhUrtapramANA avAyarUpA api sA IhApAyayoruttarayoH kAraNatvAdavagrahamatirityupacariteti, yaMta aah||1|| "sAmannamettagahaNaM necchaio samayamoggaho pddhmo| tatto'naMtaramIhiyavatthuvisesassa jo'vaao| // 2 // so puNaIhAvAyAvekkhAu avaggahotti uvayario / esa visesAvekhaM sAmannaM geNhae jenn|| // 3 // tatto'naMtaramIhA tatto'vAo yatavvisesassa / iya sAmannavisesAvekkhA jAvaMtimo bheo|| // 4 // savvatthehAvAyA nicchayao mottumAi sAmannaM / saMvavahAratthaM puNa svvtthaavgghovaao| // 5 // taratamajogAbhAve'vAubviya dhAraNA tdNtNmi| savvattha vAsaNA puNa bhaNiyA kaalNtrsitti||" tatravyavahArAvagrahamatimAzritya prAyaH SaDvidhatvaM vyAkhyeyamiti, tadyathA-kSipramavagRhNatitUlyAdisparza kSayopazamapaTutvAdacireNaiva vetti matistadviziSTaH puruSo veti, 'bahu'ti zayyAyAM
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 6, - 393 hyupavizanpumAMstatrasthayoSitpuSpacandanavastrAdisparzaM bahu-bhinnajAtIyaM sanmatamekaikaM bhedenAvabudhyate ayaM yoSitsparza ityAdi, 'bahuvihaM' ti bahvayo vidhA-bhedA yasya sa bahuvidhastaM, yoSidAdisparzamekaikaM zItasnigdhamRdukaThinAdirUpamavagRhNAtIti, 'dhuvaM' ti dhruvamatyantaM sarvadatyarthaH, yadA yadA asya tena sparzena yoSidAdinA yogo bhavati tadA tadA tamavacchinattItyarthaH, etaduktaM bhavati-satIndriye sati copayoge yadA'sau viSayaH spRSTo bhavati tadA tamavagRhNAtyeveti, 'anissiyaM' ti nizritoliGgapratimo'bhidhIyate, yathA yUthikAkusumAnAmatyantaM zItamRdusnigdhAdirUpaH prAk sparzo'nubhUtaH tenAnumAnena - liGgena taM viSayamaparicchindat yadA jJAnaM pravarttate tadA anizritamaliGgamavagRhNAtItyabhidhIyate, 'asaMdiddhaM ti asaMdigdhaM nizcitaM sakalasaMzayAdidoSarahitamiti, yathA tameva yoSidAdisparzamavagRhNahvat yoSita evAyaM candanasyaivAyamityevamavagRhNAtIti / evamIhApAyadhAraNAmatInAM SaDvidhatvaM, navaraM dhAraNAyAM kSipradhuvapade parityajya purANadurddharapadAbhyAM saha SaDvidhatvamuktaM, tatra ca purANaM- bahukAlInaM durddharaM - gahanaM citrAdIni, kSiprabahubahuvidhAdipadaSaTkaviparyayeNApi SaDvidhA avagrahAdimatirbhavatIti matibhedAnAmaSTAviMzaterdvAdazabhirguNanAt trINi zatAni SaTatriMzadadhikAni bhavanti, abhANi ca bhaassykaarenn|| 1 ||"jN bahu 1 bahuviha 2 khippA 3 anissiya 4 nicchiya 5 dhuve 6 yara 12 vibhinnA puNaroggahAdao to taM chattIsattisayabhedaM // iti, // 2 // " nAnAsaddasamUhaM bahuM pihaM muNai bhinnajAiyaM 1 / bahuvihamanegabhedaM ekkekkaM nidhdhamahurAdi 2 // khippamacireNa 3 taM ciya sarUvao jaM anissiyamaliMgaM 4 / nicchayamasaMsayaM jaM 5 dhuvamaccaMtaM na u kayAi 6 // 118 11 toci paDivakkhaM sAhejjA nissie viseso vA / paradhammehi vimissaM nissiyamavinissiyaM iyaraM // " iti iha bhAvanA-akSipraM cireNa nizritaM liGgAt anizritaM sandigdhaM adhruvaM kadAcit athavA nizritAnizritayorayamaparo vizeSaH nizritaM gRhNAti gavAdikarmathaM sAraGgAdidharmmaviziSTamava gRhNAte anizritaM godharmaireva viziSTaM gRhNAti, yadiha na spRSTaM tatspaSTameveti / // 3 // anantaraM matiruktA tadvizeSavantazca tapasyantIti tapo'bhidhAnAya sUtradvayam mU. (562) chavvihe bAhirate tave paM0 taM0-anasanaM omodariyA bhikkhAtaritA rasapariccAte kAyakileso paDisaMlInatA / chavvidhe abbhaMtarite tave paM0 taM0-pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo jhANaM viussaggo / vR. 'chavvihe 'tyAdi gatArthametat tathApi kiJciducyate, 'bAhirae tave 'tti bAhyamityAsevyamAnasya laukikairapi tapastayA jJAyamAnatvAt prAyo bahi": zarIrasya tApakatvAdvA tapatidunoti zarIrakarmANi yattattapa iti, tatrAnazanaM- abhojanamAhAratyAga ityarthaH, tad dvidhA - itvaraM yAvatkathikaM ca, tatretvaraM caturthAdi SaNmAsAntamidaM tIrthamAzrityeti yAvatkathikaM tvAjanmabhAvi tridhA-pAdapopagamaneGgitamaraNabhaktaparijJAbhedAditi, etacca prAgvyAkhyAtamiti 1, 'omoyariya'tti avamaM- UnamudaraMjaTharaM avamodaraM tasya karaNamavamodariketi, sA ca dravyata upakaraNabhaktapAnaviSayA "
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 sthAnAGga sUtram 6/-/562 pratItA, bhAvatastu krodhAdityAga iti 2, / tathA bhikSArthaM caryA-caraNamaTanaM bhikSAcaryA saiva tapo nirjarAGgatvAdanazanavad athavA sAmAnyopAdAne'pi viziSTA vicitrAbhigrahayuktatvena vRttisaGkeparUpA sA grAhyA, yata ihaivavakSyati'chavihAgoyaracariya'tti, naceyaMtato'tyantabhinneti, bhikSAcaryAyAMcAbhigrahAdravyAdiviSayatayA caturvidhAH, tatra dradhyato'lepakAryAdyeva dravyaMgrahISye, kSetrataH paragrAmagRhapaJcakAdilabdhaM, kAlataH pUrvAhlAdI, bhAvato gAnAdipravRttAllabdhamiti 3, rasAH-kSIrAdayastatparityAgo rasa parityAgaH 4, kAyaklezaH-zarIraklezanaM sa ca vIrAsanAdiranekadhA 5, pratisaMlInatA-guptatA, sA cendriyakaSAyayogaviSayA vitiktazayanAsanatA veti 6 / ___abhiMtarae'tti laukikairanabhilakSyatvAt tantrAntarIyaizca paramArthato'nAsevyamAnatvAnmokSaprAptyantaraGgatvAccAbhyantaramiti, prAyazcittaM-uktanirvacanamAlocanAdi dazavidhamiti 1, vinIyate karma yena savinayaH, uktNc||1|| "jamhA vinayai kammaM aTThavihaM caaurNtmokkhaae| tamhA u vayaMti viU vinayaMti vilInasaMsArA / / " iti, sacajJAnAdibhedAt saptadhA vakSyate 2 tathA vyAvRttabhAvovaiyAvRttyaM dharmasAdhanArthamannAdidAnamityarthaH, Aha ca "veyAvaccaM vAvaDabhAvo iha dhammasAhaNanimittaM / annAiyANa vihiNA saMpAyaName sa bhaavttho||1||" iti, -tacca dshdhaa||1|| "Ayariya uvajjhAe theratavassIgilANasehANaM / sAhamiyakulagaNasaMghasaMgayaM tamiha kAyavvaM" iti suSThuAmaryAdayA adhyAyaH-adhyayanaMsvAdhyAyaH, saca paJcadhA-vAcanA pracchanAparAvartanA anuprekSA dharmakathA ceti 4, dhyAtiddharyAnaM ekAgracintanirodhastaccaturddhA prAg vyAkhyAtaM, tatra dharmazukle eva tapasI nirjarArthatvAt netare bandhahetutvAditi 5, vyutsargaH-parityAgaH, sa ca dvidhAdravyato bhAvatazca, tatra dravyato gaNazarIropadhyAhAraviSayaH, bhAvatastu krodhAdi viSaya iti 6 / ete ca tapaHsUtre dazakAlikAdvizeSato'vaseye iti| mU. (563) chavihe vivAdepaM020-osakkatittA ussakaitAanulomaittApaDilomatittA bhaittA bheltittaa| vR.anantaroditArtheSu vivadate kazciditi vivAdasvarUpamAha-'chabvihe'tyAdi, SaDvidhaHSaDbhedovipratipannayoH kvacidarthevAdo jalpovivAdaHprajJaptaH, tadyathA-'osakkaitta'ttiavaSvaSkyaapasRtyAvasaralAbhAya kAlaharaNaM kRtvA yo vidhIyate sa tathocyate, evaM sarvatra, kvacicca 'osakkAvaitta'ttipAThastatra pratipanthinaM kenApi vyAjenApasal-apasRtaMkRtvA punaravasaramavApya vivadate, 'osakkaitta'tti utSvaSkya utsRtya labdhAvasaratayotsukIbhUya ussakkAvaitta'ttipAThAntare paramutsukIkRtya labdhAvasarojayArthI vivadate, tathA 'anulomaitta'tti vivAdAdhyakSAn sAmanItyA'nulomAn kRtvA pratipanthinameva vA
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 6, - 395 pUrvaM tatpakSAbhyupagamenAnu lomaM kRtvA 'paDilomaittA; 'pratilomAn kRtvA adhyakSAn pratipanthinaM vA, sarvathA sAmarthye satIti, tathA 'bhaitta' tti adhyakSAn bhaktvA saMsevya, tathA 'bhelaitta' tti svapakSapAtibhirmizrAnkAraNikAn kRtveti bhAvaH kvacittu 'bhoyaitta' tti pAThaH tatra bhedayitvA kenApyupAyena pratipanthinaM prati kAraNikAn dveSiNo vidhAya svapakSAgrahiNo veti bhAvaH / vivAdaM ca kRtvA tatI'pratikrAntAH kecit kSudrasattveSUtpadyanta iti tAnnirUpayannAha mU. (564) chavvihA khuDDA pANA paM0 taM0- beditA teiMditA cauriMditA saMmucchimapaMciMditatirikkhajoNitA teukAtitA vAukAtitA / vR. 'chavvihe 'tyAdi sugamaM, paramiha kSudrAH - adhamAH, yadAha -"alpamadhamaM paNastrIM krUraM saraghAM naTIM ca SaT kSudrAn / bruvate" iti, 119 11 adhamatvaM ca vikalendriyatejovAyUnAmanantarabhave siddhigamanAbhAvAd, yata uktam"bhUdagapaMkappabhavA cauro hariyA u chacca sijjJejjA / vigalA labhejja viraI nau kiMci labhejjA suhumatasA // " - tathA eteSu devAnutpattezca yata uktam"puDhavIAuvaNassaigabbhe pajattasaMkhajIvIsu / saggaccuyANa vAso sesA paDisehiyA ThANA // " iti sammUrcchimapaJcendriyatirazcAM cAdhamatvaM teSu devAnutpatteH, tathA paJcendriyatve'pyamanaskatayA vivekAbhAvena nirguNatvAditi, vAcanAnantare tu siMhAH vyAghrA vRkA dIpikA RkSAstarakSA iti kSudrA uktAH krUrA ityarthaH / anantaraM sattvavizeSA uktAH, sattvAnAM cAnapAyataH sAdhunA bhikSAcaryA kAryeti, sA ca SoDheti darzayannAha 119 11 mU. (565) chavvidhA goyaracaritA paM0 taM0 peDA addhapeDA gomuttitA pataMgavihitA saMbukkavaMTTA suMpaccagatA / vR. 'chavvihe 'tyAdi, 'goyaracariya'tti goH balIvarddasya caraNaM caraH gocarastadvadyA caryAcaraNaM sA gocaracaryA, idamuktaM bhavati yathA goruccanIcatRSeSvavizeSatazcaraNaM pravarttate tathA yatsAdhoraraktadviSTasyoccanIcamadhmakuleSu dharmasAdhanadehaparipAlanAya bhikSArthaM caraNaM sA gocaracaryeti, iyaM caikasvarUpA'pyabhigrahavizeSAt SoDhA tatra prathamA peTA - vaMzadalamayaM vastrAdisthAnaM janapratItaM, sA ca caturA bhavati, sthApanA tatazca sAdhurabhigrahavizeSAdyasyAM caryAyAM grAmAdikSetraM peTAvaccaturasraM vibhajanviharati sA peTetyucyate, evamarddhapaTA'pi etadanusAreNa vAcyA, gormUtraNaM gomUtrikA tadvadyA sA tathA, iyaM hi parasparAbhimukhagRhapaGkatayorekasyAMgatvA punaritarasyAMpunastasyAmevetyevaM krameNa bhAvanIyA, pataGgaH - zalabhastasya vIthikAmArgaH tadvadyA sA tathA, pataGgagatirhi aniyatakramA bhavati evaM yA'nAzritakramA sA tathA, 'saMbukkavaTTa' tti saMbuka:- zaGkhastadvacchGkhabhramivadityartho yA vRttA sA saMbukkavRtteti, iyaM ca dvedhA, tatra yasyAM kSetrabahirbhAgAcchaGghavRttatvagatyA'Tan kSetramadhyabhAgamAyAti sA'bhyantarasaMbukkA, yasyAM tu madhyabhAgAd bahiryAti sA bahiH sambukketi, 'gaMtuM paJcAgaya'tti upAzrayAnnirgataH sannekasyAM gRhapaGkatau bhikSamANaH kSetraparyantaM gatvA pratyAgacchan punardvitIyAyAM gRhapaGkatau yasyAM bhikSate sA gatvApratyAgatA, gatvA pratyAgataM yasyAmiti ca vigraha iti /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 sthAnAGga sUtram 6/-/ 565 anantaraM sAdhucaryokteti caryAprastAvAdasAdhucaryAphalabhoktRsthAnavizeSAbhidhAnAya sUtradvayaMmU. (566) jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa ya dAhiNeNamimIse rataNappabhAte puDhavIe cha avakaMtamahAniratA paM0 taM0-lole lolue udaDDe nidaDDe jarate pajjarate, cautthIe NaM paMkappabhAe puDhavIte cha avakkaMtA mahAniratA paM0 taM0-Are vAre mAre rore rorute khADakhaDe / vR. 'jaMbUddIve' tyAdi sugamaM, navaraM 'avakkaMta 'tti apakrAntAH- sarvazubhabhAvebhyo'pagatAbhraSTAstadanyebhyo'tinikRSTA ityarthaH, apakAntA vA akamanIyAH, sarve'pyevameva narakAH, vizeSatazcaite iti darzanArthaM vizeSaNamiti sambhAvyate, te ca te mahAnarakAzceti vigrahaH, eteSAM caivaM prarUpaNA 119 11 "terikkArasa nava satta paMca tinneva hoMti ekko ya / patthaGasaGakhA esA sattasuvi kameNa puDhavisuM // " evamekonapaJcAzatprastaTAH, eteSu krameNaitAvanta eva sImantakAdayo vRttAkArA narakendrakAH, tatra sImantakasya pUrvAdidikSu ekonapaJcAzatpramANA narakAvalI didikSu cASTacatvAriMzatpramANeti pratiprastaTamubhayaikekahAnyA saptabhyAM dikSvekaika eva vidikSu na santyeveti, uktaM ca 119 11 // 2 // "egUNuvannanirayA seDhI sImaMtagassa puvveNaM / uttarao avareNa ya dAhiNao ceva boddhavvA // ayAlI saMnirayA seDhI sImaMgassa boddhavvA / puvvuttareNa niyamA evaM sesAsu vidisAsu / / ekkeko ya disAsuM majjhe nirao bhave'paiTThANo / vidisAnirayavirahiyaM taM payaraM paMcaNaM jANa / / " // 3 // 119 11 - sImantakasya ca pUrvAdiSu dikSu sImantakaprabhAdayo narakA bhavanti, taduktam"sImaMtakappabho khalu nirao sImaMgassa puvveNa / sImaMtagamajjhimao uttarapAse muNeyavvo // sImaMtAvatto puNa nirao sImaMtagassa avareNaM / sImaMtagAvasiDo dAhiNapAse muNeyavvo / ' iti, // 2 // tataH pUrvAdiSu catasRSu dikSu sImantakApekSayA tRtIyAdayaH pratyekamAvalikAsu vilayAdayo narakA bhavantIti, evaM caite lolAdayaH SaDapyAvalikAgatAnAM madhye adhItA vimAnanarakendrakAkhye granthe, yatastatroktam -"loletaha lolue ceva" iti etau cAvalikAyAH paryantimau tathA 'uddaDDe ceva niddaDDe' tti tau sImantakaprabhAdviMzatitamaikaviMzAviti, tathA 'jarae taha ceva paJjarae 'tti paJcatriMzattamaSaTtriMzattamau, kevalaM lolo lolupa ityevaM zuddhapadaiH sarvanarakANAM pUrvAlikAyAmevAbhilApaH, uttaradigAdyAvalikAsu punarebhireva savizeSairnAmabhirnarakA abhilapyante, tadyathA-uttarAyAMlolamadhyo lolupamadhya ityAdi, evaM pazcimAyAM lokAvartto dakSiNAyA lolAvaziSTa ityAdi, uktaM ca 119 11 "majjhA uttarapAse AvattA avarao muNeyavvA / siTTA dAhiNapAse puvvillAo vibhaiyavvA // " iti,
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 6, - iha tu dakSiNAnAmeSAM vivakSitatvena lolAvaziSTa ityAdivaktavye'pi sAmAnyAbhidhAnameva nirvvizeSaM vivakSitamiti sambhAvyate / 'cautthIe' tti paGkaprabhAyAM apakrAntA apakAntA vetyAdi tathaiva, iha ca sapta prastaTAH saptaiva narakendrakAH, yathoktam // 2 // "Are mAre nAre tatthe tamAe ya hoi boddhavve / khADakhaDe ya khaDakhaDe iMdayanirayA cautthIe / / " iti, 397 tadevaM ArA mArA khADakhaDA narakendrakAH, anye tu vArarorarorukAkhyAyaH prakIrNakAH, athavA indrakA eva nAmAntarairuktA iti sambhAvyata iti / anantaramasAdhucaryAphalabhoktRsthAnAnyuktAnItazca sAdhucaryAphalabhoktRsthAnavizeSAnAha mU. (567) baMbhaloge NaM kappe cha vimANapatthaDA paM0 taM0 - arate virateNIrate nImmale vitimire visuddhe / vR. 'baMbhe'tyAdi, 'baMbhaloe 'tti paJcamadevaloke SaDeva vimAnaprastaTAH prajJaptAH, Aha ca-"terasa bArasa cha paMca ceva cattAri causu kappesu / 119 11 gevesu tiya tiya ego ya anuttaresu 1 bhave / / " tti 13-12-6-5-16-9-1= sarve'pi 62, tadyathA arajA ityAdi sugamameveti / anantaraMvimAnavaktavyatokteti tatprastAvAnnakSatravimAnavaktavyatAM sUtratrayeNAha mU. (568) caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaranno cha nakkhattA puvvaMbhAgA samakhettA tIsatimuhuttA paM0 taM0-puvvAbhaddavayA kattitA mahA puvvAphagguNI mUlo puvvAsADhA / caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaraNNo cha nakkhattA nattaMbhAgA avaDDhakkhettA pannarasamuhuttA paM0 taM0-sayabhisatA bharaNI addA assesA sAtI jetttthaa| caMdassa NaM joisiMdassa jotisaranno cha nakkhattA ubhayaMbhAgA divaDDhakhettA paNayAlIsamuhuttA paM0 taM0-rohiNI punavvasU uttarAphagguNI visAhA uttarAsADhA uttarAbhaddravayA / vR. 'caMdasse' tyAdi vyaktaM, navaraM 'puvvaMbhAga 'tti pUrvamiti pUrvabhAgenAgreNetyartho bhajyante aprAptenaiva candreNa sevyante yujyante itiyAvaditi pUrvabhAgAni, anusvArazca prAkRtatvAditi, candrasyAgrayogIni, candraetAnyaprApto bhuGkataiti loka zrIproktA bhAvaneti, uktaM ca tatraiva "puvvA tinni ya mUlo maha kittiya aggimA jogA" iti, 'samaM' sthUlanyAyamAzritya triMzanmuhUrtabhogyaM kSetraM- AkAzadezalakSaNaM yeSAM tAni samakSetrANi, ataevAha-'triMzanmahUrttAni' triMzataM muhUrtAzcandrabhogo yeSAM tAni tathA, 'naMtaMbhAga' tti naktaMbhAgAni candrasya samayogInItyarthaH, uktaM ca "addA sesA sAI sayabhisamabhiI ya jeTTa samajogA " kevalaM bharaNIsthAne lokazrIsUtre abhijidukteti matavizeSo dRzyata iti, apArddhasamakSetrApekSayA arddhameva kSetraM yeSAM tAni tathA, arddhakSetratvamevAha- 'paMcadazamuhUrtAnI' ti, 'ubhayabhAga' tti candreNobhayataH ubhayabhAgAbhyAM pUrvataH pazcAccetyartho bhajyante bhujyante yAni tAnyubhayabhAgAni, candrasya pUrvataH pRSThatazca bhogamupagacchantItyarthaH iti bhAvanA lokazrIbhaNiteti, uktaM ca"uttaratinni visAhA punavvasU rohiNI ubhayajogA / " iti,
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 6/-/568 dvitIyamapArddha yatra tat dvyApArddha sArddhamityarthaH, kSetraM yeSA tAni tathA, yataH paJcacatvAriMzanmuhUrttAnIti, anyAni daza pazcimayogAni, pUrvabhAgAdinakSatrANAM guNo'yaM / "uktakrameNa nakSatrairyujyamAnastu candramAH / || 9 || subhikSakRdviparItaM yujyamAno'nyathA bhavet // " iti / 398 anantaraM candravyatikara ukta iti kiJcicchabdasAmyAttadvarNasAmyAdvA abhicandrakulakarasUtraM, tadvaMzajanmasambandhAdbharatasUtraM pArzvanAthasUtraM ca, jinasAdharmyAdvAsupUjyasUtraM candraprabhasUtraM cAhamU. (569) abhicaMde NaM kulakare cha dhaNusayAI uDDuM uccatteNaM hutthA / vR. 'abhicaMde'tyAdi, sugamAni caitAni, navaraM abhicandro'muSyAmavasarpiNyAM caturthaH kulakaraH / mU. (570) bharahe NaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI cha puvvasatasahassAiM mahArAyA hutthA / vR. 'cAuraMta'tti catvAro'ntAH - samudratrayahimavallakSaNA yasyAM sA caturantA- pRthvI tasyA ayaM svAmIti cAturantaH sacAsau cakravartI ceticAturantacakravartI, SaT pUrvazatasahANi tallakSANi, pUrvaM tu caturazItirvarSalakSANAM tadguNeti / mU. (571) pAsassa NaM arahao purisAdAniyassa cha satA vAdINaM sadevamaNuyAsurAte parisAte aparAjiyANaM saMpayA hotthA / vAsupuGge NaM arahA chahiM purisatehiM saddhiM muMDe jAva pavvaite caMdappabhe NaM arahA chammAse chaumatthe hutthA / vR. 'AdAnIyassa' tti AdIyate-upAdIyate ityAdAnIyaH upAdeya ityarthaH, puruSANAM madhye AdAnIyaH puruSazcAsAvAdAnIyazceti vA puruSAdAnIyastasya / candraprabhasya SaNmAsAniha chadmasthaparyAyo dRzyate Avazyake tu padmaprabhasyAsau paThyate, candraprabhasya tu trIniti matAntaramidamiti / chadmasthazcendriyopayogavAn bhavatItindriyapratyAsattyA trIndriyAzritaM saMyamamasaMyamaM ca pratipAdayan sUtradvayamAha mU. (572) tetiMdiyANaM jIvANaM asamArabhAmANassa chavvihe saMjame kajjati, taM0-ghANAmAto sokkhAto avavarovettA bhavati ghANAmaeNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavati, jibbhAmAto sokkhAto avarovettA bhavai0 evaM ceva phAsAmAtovi / teiMdiyANaM jIvANaM samArabhamANassa chavvihe asaMjame kajjati, taM0-ghANAmAto sokkhAto vavarovettA bhavati, ghANAmaeNaM dukkheNaM saMjogettA bhavati, jAva phAsamateNaM dukkheNaM saMjogettA bhavati / ghR. 'teiMdie' tyAdi kaNThyaM, navaraM 'asamArabhamANassa' tti avyApAdayataH, 'ghANAmAu'tti ghrANamayAtsaukhyAta gandhopAdAnarUpAta avyaparopayitA - abhraMzakaH, ghrANamayena gandhopalambhAbhAvarUpeNa duHkhonA saMyojayitA bhavati, iha cAvyaparopaNamasaMyojanaM ca saMyamo'nAzravarUpatvAditaradasaMyama iti / / iyaM ca saMyamAsaMyamaprarUpaNA manuSyakSetra eveti manuSyakSetragataSaTsthAnakAvatAri vastuprarUpaNAprakaraNaM 'jaMbuddIve' tyAdikaM paJcapaJcAzatsUtrapramANamAha mU. (573) jaMbuddIve 2 cha akammabhUmIo paM0 taM0-hemavate herannavate harivasse rammagavAse devakurA uttarakurA 1 / jaMbuddIve 2 chavvAsA paM0 taM0-bharahe eravate hemavate herannavae harivAse rammagavAse 2 / jaMbuddIve 2 cha vAsaharapavvatA paM0 taM0 - cullahimavaMte mahAhimavaMte nisaDhe nIlavaMte
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 399 sthAnaM 6,rUppi siharI 3 / jaMbUmaMdaradAhiNe NaM cha kUDA paM0 taM0-cullahimavaMtakUDe vesamaNakUDe mahAhimavaMtakUDe verulitakUDe nisaDhakUDe rUyagakUDe 4/jaMbUmaMdarauttareNaMcha kUDApaM0 taM0-nelavaMtakUDeuvadaMsaNakUr3e ruppikUDe maNikaMcaNakUDe siharikUDe tigicchakUDe 5 / / jaMbUddIve2 chamahaddahApaM020-paumadahemahApaumaddahe tigicchadahe kesaridahe mahApoMDarIyaddahe puMDarIyadahe 6 / tattha NaMcha devayAo mahaDDiyAo jAva paliovamahitItAto parivasaMti, taM0sirihiri ghiti kitti buddhi lacchI 7 / jaMbUmaMdaradAhiNe NaMcha mahAnaIo paM0 20-gaMgA siMdhU rohiyA rohitaMsA harI harikatA 8 // jaMbUmaMdarauttare NaMcha mahAnatIto paM0 -narakaMtA nArikatA suvannakUlA ruppakUlA rattA rattavatI 9 / jaMbUmaMdarapuracchime NaM sItAte mahAnadIte ubhayakUle cha aMtaranaIo paM0 taM0-gAhAvatI dahAvatI paMkavatItattajalA mattajalA ummattajalA 10 jaMbUmaMdarapaJcatthimeNaMsItodAtemahAnatIte ubhayakUle cha aMtaranadIo paM0 khIrodA sIhasotAaMtovAhiNI ummimAliNI pheNamAliNI gaMbhIramAliNI 11 // ghAyaisaMDadIvapuracchimadhyeNaMcha akammabhUmIo paM0 taM0-hemavae, evaM jahA jaMbuddIve 2 tahA nadI jAva aMtaranadIto 22 jAva pukkharavaradIvadhdhapaJcasthimaddhe bhANitavvaM 55 vR.subodhaM caitat, navaraM kUTasUtre himavadAdiSu varSadharaparvateSu dvisthAnakoktakrameNa dvedve kUTe samavaseye iti| anantaropavarNitarUpeca kSetre kAlo bhavatIti kAlavizeSanirUpaNAya mU. (574) cha uU paM0 20-pAuse barisArate sarae hemaMte vasaMte gimhe 1 / vR. 'chauU' ityAdi sUtratrayaM, sugamaMcedaM, navaraM 'uDDha'tti dvimAsapramANakAlavizeSa RtuH, tatrASADhazrAvaNalakSaNA prAvRT evaM zeSAH krameNa, laukikavyavahArastu zrAvaNAdyAH varSAzaraddhemantaziziravasantagrISmAkhyA Rtava iti,| mU. (575) cha omarattA paM0 taM0-tatite pavve sattame pavve ekkArasame pavve pannarasame pavve egUNavIsaime pavve tevIsaime pavve 2/cha airattApaM0 20-cautthe aTThame pavve duvAlasame pavve solasame pavve vIsaime pavve cauvIsaime pavve 3 / vR.'omaratta'ttiavamA-hInA rAtriravarAtro-dinakSayaH, pavva'ttiamAvAsyA paurNamAsI vAtadupalakSitaH pakSo'pi parva, tatralaukikagrISma yattRtIyaMparva-ASADhakRSNapakSastatra, saptamaM parva-bhAdrapadakRSNapakSastatra, evamekAntaritamAsAnAM kRSNapakSAH sarvatra parvANIti, uktNc||1|| "AsADhabahulapakkhe bhaddA vae kattie apose y| phagguNavaisAhesuya boddhavvA omrttaau||" 'airatta'ttiatirAtraH adhikadinaM dinavRddhiritiyAvat caturthaM parca-ASADhazuklapakSaH, evamihaikAntaritamAsAnAMzuklapakSAH sarvatra prvaanniiti| ayaMcAtirAtrAdiko'rthojJAnenAvasIyanta ityadhikRtAdhyayanAvatAriNo jJAnasyAbhidhAnAya sUtradvayamAha mU. (576) AbhinibohiyanANassaNaMchavihe atthoggahe paM020-soiMdiyatthoggahe jAva noiNdiytthogghe|
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 sthAnAGga sUtram 6/-/576 vR. 'AbhI' tyAdi, sugamaM, navaraM arthasya sAmAnyasya zrotrendriyAdhibhiH prathamamavikalpyaM zabdo'yamityAdivikalparUpaM cottaravizeSApekSayA sAmAnyasyAvagrahaNamarthAvagrahaH, sa ca naizcayika ekasAmayiko vyAvahArikastvAntarmauhUrtikaH, arthavizeSitatvAd vyaJjanAvagrahavyudAsaH, sa hi caturdhA / mU. (577) chavvihe ohinANe paM0 taM0-AnugAmite anAnugAmite vaDDhamANate hIyamANate paDivAtI apaDivAtI / vR. 'AnugAmie' tti ananugamanazIlamanugAmi tadevAnugAmikaM dezAntaragatamapi jJAninaM yadanugacchati locanavaditi, yattu taddezasthasyaiva bhavati taddezanibandhanakSayopazamajatvAt sthAnasthadIpavad dezAntaragatasya tvapaiti tadanAnugAmikamiti, uktaM ca"anugAmio'nugaccha gacchantaM loaNaM jahA purisaM / // 1 // iyaro ya nAnugacchai ThiappaIvovva gacchaMtaM // " iti yattu kSetrato'GgulAsaGghayeyabhAgaviSayaM kAlata AvalikAsaGghayeyabhAgaviSayaM dravyatastejobhASAdravyAntarAlavarttidravyaviSayaM bhAvatastadgatasaGkhyeyaparyAyaviSayaM ca jaghanyataH samutpadya punarvRddhiviSayavistaraNAtmakAM gacchadutkarSeNAloke lokapramANAnyasaGghayani khaNDAnyasaGkhye utsarpiNyavasarpiNIH sarvarUpidravyANi pratidravyamasaGkhyeyaparyAyAMzca viSayIkaroti tadvarddhamAnamiti, uktaM ca 119 11 snshnn "paisamayamasaMkhejjaibhAgahiyaM koi saMkhabhAgahiyaM / anno saMkhejjaguNaM khettamasaMkhejjaguNamanno // pecchai vivahumANaM hAyaMtaM vA taheva kAlaMpi" ityAdi, tathA yajjadhanyenAGgulAsaGghayeyabhAgaviSayamutkarSeNa sarvalokaviSayamutpadya punaH saGkalezavazAt krameNa hAniM viSayasaGkocAtmikAM yAti yAvadaGgulAsaGkhyeyabhAgaM taddhIyamAnamiti, tathA pratipatanazIlaM pratipAti-utkarSeNalokaviSayaM bhUtvA pratipatati, tathA tadviparItamapratipAti, yenAlokasya pradezo'pi dRSTastadapratipAtyeveti, Aha ca - " ukkosa logamitto paDivAi paraM apaDivAi" iti / evaMvidhajJAnavatAM ca yAni vacanAni vaktuM na kalpante tAnyAha mU. (578) no kappai niggaMthANa vA 2 imAI cha avataNAiM vadittate taM0-aliyavayaNe hIliavayaNe khiMsitavayaNe pharusavayaNe gArattiyavayaNe viusavitaM vA puNo daDIrittata / vR. 'no kappatI 'tyAdi kaNThyaM, navaraM 'avayaNAI' ti naJaH kutsArthatvAt kutsitAni vacanAni avacanAni, tatrAlIkaM-pracalAyase kiM divetyAdiprazne na pracalAye ityAdi, hIlitaM -sAsUyaM gaNin vAcaka ! jyeSThAryetyAdi, khiMsitaM - janmakarmAdyudghaTTanataH puruSaM duSTa zaikSetyAdi 'gAraM 'ti agAraMgehaM tadvR ttayo agArasthitA gRhiNaH teSAM yattadagArasthitavacanaM putra mAmaka bhAgineyetyAdi, uktaM ca "arire mAhaNaputtA avvo bappotti bhAya mAmotti / bhaTTiya sAmiya gomiya (lahao lahuA ya guruA / / " ) tti vyavazamitaM vA-upazamitaM vA punarudIrayituM na kalpata iti prakramo'vacanatvAdasyeti, 119 11
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 6, 119 11 anena ca vyavazamitasya punarudIraNavacanaM nAma SaSThamavacanamuktam, gAthA"khAmiya vosamiyAiM ahigaraNAiM tu je udIreMti / te pAvA nAyavvA tesiM cArovaNA iNamo // " iti, -avacaneSu prAyazcittaprastAro bhavatIti tAnAha mU. (579) cha kappassa patthArA paM0 taM0-pANAtivAyassa vAyaM vayamANe 1 musAvAyassa vAdaM vayamANe 2 adinnAdANassa vAdaM vayamANe 3 avirativAyaM vayamANe 4 apurisavAtaM vayamANe 5 dAsavAyaM vayamANe 6 iccete cha kappassa patthAre pattharettA sammamaparipUremANo taTThANapatto vR. 'cha kappe'tyAdi, kalpaH- sAdhvAcArastasya sambandhinastadvizudhdhyarthatvAt prastArAHprAyazcittasya racanAvizeSAH, tatra prANAtipAtasya vAdaM- vArttA vAcaM vA vadati sAdhau prAyazcittaprastAro bhavatItyekaH, yathA anyajanavinAzitadardure nyastapAdaM bhikSumupalabhya kSullaka Aha-sAdho ! darduro bhavatA mAritaH, bhikSurAha-naivaM, kSullaka Aha- dvitIyamapi vrataM te nAsti, tataH kSullako bhikSAcaryAto nivRttyAcAryasamIpamAgacchItyekaM prAyazcittasthAnaM, tataH sAdhayati yathA tena darduro bha vatA mAritaH iti prAyazcittAntaraM tato'bhyAkhyAtasAdhurAcAryeNoktaH yathA darduro bhavatA mAritaH ?, 401 // 2 // asAvAha-naivamiha kSullakasya prAyazcittAntaraM punaH kSullaka Aha- punarapyapalalapasIti, bhikSurAha gRhasthAH pRcchayantAM, vRSabhA gatvA pRcchantIti prAyazcittAntaramityevaM yo'bhyAkhyAti tasya mRSAvAdadoSa eva, yastu satyamAritaM nihnute tasya doSadvayamiti 1, atroktam"omo coijjato dupahiyAesu saMpasArei / ahamavi NaM joissaM na ya labhae tArisaM chiddaM // antreNa ghAie dadduraMmi daddhuM calaNa kaya omo / o hA tu vatti bIyaMpi te natthi / / " ityAdi, 119 11 // 2 // tathA mRSAvAdasya satkaM vAdaM- vikalpanaM vArttA vA vadati sAdhau prAyazcittaprastAro bhavatIti, tathAhi kvacit saMkhaDyAmakAlatvAt pratiSiddhau sAdhU anyatra gatau tato muhUrttantare ratnAdhikenoktam-vrajAmaH saMkhaDyAmidAnIM bhojanakAlo yatastatreti, laghurbhaNati pratiSiddho'haM na punarvrajAmi, tato'sau nivRttyAcAryAyedamAlocayati yathA-ayaM dInakaruNavacanairyAcate, pratiSiddho'pi ca pravizati eSaNAM prerayatItyAdi, tato ratnAdhikamAcAryo bhaNati-sAdho ! bhavAnevaM karoti ?, sa Aha-naivamityAdi, pUrvavatprastAraH 2, ihApyuktam 119 11 "mosaMmi saMkhaDIe moyagagahaNaM adattadAnaMmi / ArovaNapatthAro taM ceva imaM tu nANattaM // dInakaluNehiM jAyai paDisiddho visai esaNaM haNai / jaMpa muhapayANi ya jogatigicchAnimittAI ||" ityAdi, 3126 - evamadattAdAnasya vAdaM vadati, atra bhAvanA ekatra gehe bhikSA labdhA sA avamena gRhItA yAvadasau bhAjanaM saMmArSTi tAvadranAdhikena saMkhaDyAM modakA labdhAstAnamavo dRSTvA nivRttyAcAryasyAlocayati-yathA'nenAdattA modakA gRhItA ityAdi, prastAraH prAgvaditi 3, evamaviratiH- abrahma tadvAdaM vArtAtaM vA athavA na vidyate viratiryasyAH sA aviratikA- strI tadvAdaM
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 sthAnAGga sUtram 6/-/579 tadvArttAvA, tadAsevAbhaNanarUpAM vadati, tathAhi avamo bhAvayati eva ratnAdhikatayA mAM skhalitAdiSu prerayati, tato roSAdabhyAkhyAti 119 11 "jeTThajjreNa akajjaM sajjaM ajAdhare kayaM ajja / uvajIvioya bhaMte! maevi saMsadRkappo'ttha // " prastArabhAvanA prAgvat 4, tathA apuruSo napuMsako'yamityevaM vAdaM vAcaM vArttA vA vadatIti, iha samAsaH pratIta eva, bhAvanA'tra - AcArya pratyAha- ayaM sAdhurnapuMsakaM, AcArya Aha-kathaM jAnAsi sa Aha- etannijakairahamuktaH - kiM bhavatAM kalpate pravrAjayituM napuMsakamiti, mamApi kiJcittalliGgadarzanAcchaGkA astIti, prastAraH prAgvata, atrApyuktam 119 11 "taiotti kahaM jANasi ? diTThA nIyA si tehi me vRttaM / vaTTai taio tubbhaM pavvAveuM mamavi saMkA // dIsai ya pADirUvaM ThiyacaMkaMmiyasarIrabhAsAdI / bahuso apurisavayaNe patthArArovaNaM kujjA // " iti, tathA dAsavAdaM vadati, bhAvanA - kazcidAha-dAso'yaM, AcArya Aha-kathaM ?, dehAkArAH kathayanti dAsatvamasyeti, prastAraH prAgvaditi, atrApyuktam 119 11 "kharuutti kahaM jANasi ? dehAgArA kahiMti se haMdi / chakkovaNa ubbhaMDo nIyAsI dAruNasahAvo // deheNa vA virUvo khujo vaDabho ya bAhirappAo / phuDamevaM AgArA kahaMti jaha esa kharao tti / / " AcArya Aha // 2 // // 2 // "koi surUvavirUvA khujjA maDahA ya bAhirappA ya / na hu te paribhaviyavvA vayaNaM ca anAriyaM vottuM // " iti 6, evaMprakArAn etAnantaroditAn SaT kalpasya - sAdhvAcArasya prastArAn prAyazcittaracanAvizeSAn mAsagurvvAdipArAJcikAvasAnAn prastArya-abhyupagamataH Atmani prastun vidhAya prastArayitA vA-abhyAkhyAnadAyakasAdhuH samyagapratipUrayan- abhyAkhyeyArthasyAsadbhUtatayA abhyAkhyAnasamarthanaM kartumazaknuvan pratyagiraM kurvan san tasyaiva-prANAtipAtAdikartureva sthAnaM prAptogataH tatsthAnaprAptaH syAt-prANAtipAtAdikArIva daNDanIyaH syAditi bhAvaH athavA prastArAn prastIrya- viracayyAcAryeNa abha yAkhyAnadAtA apratipUrayan-aparAparapratyayavacanaistamarthamasatyamakurvan tatsthAnaprAptakAryaiti zeSaH, yatra prAyazcittapade vivadamAno'vatiSThate na padAntaramArabhate tatpadaM prApaNIya iti bhAvaH, zeSaM sugamamiti / mU. (580) cha kappassa palimaMdhU paM0 taM0- kokutite saMjamassa palimaMthU 1 moharite saccavayaNassa palimaMthU 2 cakkhulolute IritAvahitAte palimanadhU 3 tiMtiNite esaNAgoyarassa palimaMthU 4 icchAlobhite mottimaggassa palimaMdhU 5 bhijjANitANakaraNe mokkhamaggassa palimaMthU 6 savvattha bhagavatA anitANatA pasatthA / 119 11
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -6, 403 vR. kalpAdhikAre sUtradvayam- 'cha kappe' tyAdi, SaT kalpasya-kalpoktasAdhvAcArasya parimathnantIti parimanthavaH, uNAditvAt, pAThAntareNa parimanthA vAcyAH, ghAtakA ityarthaH, iha ca mantho dvidhA-dravyato bhAvatazca, yata aah||1|| "davvaMmi maMthao khalu teNAmaMthijjae jahA dahiyaM / dahitullo khalu kappo maMthijjai kukkuyAIhiM / / " ti, tatra 'kukkuie'tti 'kucaavasyandana' iti vacanAt kutsitaM-apratyupekSitatvAdinA kucitaMavasyAnditaM yasya sa kukucitaH sa eva kaukucitaH, kukucA vA-avasyandanaM prayojanamasyeti kaukucikaH, sa ca tridhA-sthAnazarIrabhASAbhiH, uktaMca "ThANe sarIra bhA sA tiviho puNa kukkuI samAseNaM / / " iti, tatra sthAnato yoyantrakavat nartikAvadvA bhrAmyatIti,zarIrato yaH karAdibhiH pASANAdIn kSipati, uktNc||1|| "karagophaNadhaNupAyAiehi ucchuhai ptthraaiie| bhamuhAdADhiyathaNapuyavikaMpaNaMNaTTavAittaM // " iti, -bhASAto yaH seNTitamukhavAditrAdi karoti, tathA cajalpatiyathA pare hasantIti, uktNc||1|| "chelia muhaMvAittejaMpai ta tahA jahA paro hsi| kuNai ya rue bahuvihe vgdhaaddiydesbhaasaao|" ayaMca trividho'pi 'saMyamasya' pRthivyAdisaMrakSaNAdeH kAyaguptiparyantasya yathAsambhavaM parimanthurbhavatyeveti 1, moharietti mukhaM-atibhASaNAtizayanavadastIti mukharaHsaeva maukhariko bahubhASIathavA mukhenArimAvahatIti nIpAtanAt maukharikaH, uktaMca "mukharissa gonanAmaM Avahai muheNa bhaasNto||" iti, sa ca 'satyavacanasya' mRSAvAdavirateH parimaMthuH, maukharye sati mRSAvAdasambhavAditi 2, 'cakkhulola'tti cakSuSA lolaH-caJcalaH cakSurvA lolaM yasya sa tathA, stUpAdInAlokayan vrajati ya ityarthaH, idaM ca dharmakathanAdInAmupalakSaNaM, Aha c||1|| "AloyaMto vaccaithUbhAINi kahei vA dhamma / pariyaTTaNAnupehaNa na peha paMthaM anuvutto||" iti, 'iriyAvahie'tti IryA-gamanaM tasyAH panthA-mArga IryApathastatra bhavA yA samitirIryA'samitilakSaNA sA IryApathikI tasyAH parimanthuriti, Aha c||1|| "chakkAyANa virAhaNa saMjama AyAe kaMTagAI vaa| AvaDaNabhANabheo khaddhe uDDAha parihANI // " iti, 'tiMtiNie'tti titiNiko'lAbhe sati khedAvatkiJcanAbhidhAyI, sacakhedapradhAnatvAdeSaNA-udgamAdidoSavimuktabhaktapAnAdigaveSaNagrahaNalakSaNA tatpradhAno yo gocaro-goriva madhyasthatayA bhikSArthaMcaraNasa eSaNAgocarastasya parimanthuH, sakhedo hi aneSaNIyamapi gRhNAtIti bhAvaH 4, 'icchAlobhie'tti icchA-abhilASaH sa cAsau lobhazca icchAlobho, mahAlobha ityarthaH, zuklazuklo'tizuklo yathA, ya yasyAsti sa icchAlobhiko-maheccho'dhikopadhirityarthaH, uktaM
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 6/-/580 ca-' icchAlobho u uvahimairega' tti sa 'muktimArgasye' ti muktiH- niSparigrahatvamalobhatvamityarthaH saiva mArga iva mArge nirvRtipurasyeti 5, / 'bhijja'tti lobhastena yannidAnakaraNaM cakravartIndrAdiRddhiprArthanaM tanmokSamArgasyasamyagdarzanAdirUpasya parimandhuH, ArttadhyAnarUpatvAt, bhidhyAgrahaNAdyutpunaralobhasya bhavanirvvedamArgAnusAritAdiprArthanaM tatra mokSamArgasya parimanthuriti darzitamiti, nanu tIrthakaratvAdiprArthanaM na rAjyAdiprArthanavaddaSTamatastadviSayaM nidAnaM mokSasyAparimandhuriti, naivaM yata Aha- 'savvatthe 'tyAdi, 'sarvvatra' tIrthakaratvacaramadehatvAdiviSaye'pi AstAM rAjyAdau 'bhagavatA 'jinena 'anidAnatA' aprArthanameva 'pasattha' tti prazaMsitA zlAdhiteti, tathA ca 119 11 404 "ihaparaloganimittaM avi titthagarattacaramadehattaM / savvatthesu bhagavayA aniyANattaM pasatthaM tu // " - evameva hi sAmAyika zuddhiH syAditi, uktaM ca"paDisiddhesu a dose vihiesu ya Isi rAgabhAvevi / sAmAiyaM asuddhaM suddhaM samayAe dohaMpi // " tti -ayaM cAntimaparimanthayorvizeSaH"AhArovahidehesu, icchAlobho u sajjaI / niyANakArI saMgaM tu, kurute uddhadehikaM / / mU. (581) chavvihA kappaThitI paM0 taM0- sAmAtitakappaThitI chetovaTThAvaNitakappaThitI nivvisamANakappaThitI nivviTThakappaTThitI jiNakappaThitI thivirakappaThitI / 119 11 119 11 vR. 'kappaThiI' tyAdi, kalpasya-kalpAdyuktasAdhvAcArasya sAmAyikacchedopasthApanIyAdeH sthitiH-maryAdA kalpasthitiH, tatra sAmAyikakalpasthitiH 119 11 "sijjAyarapiMDe yA 1 cAujjAme ya 2 purisajiTThe ya 3 / kiikammassa ya karaNe 4 cattAri avaTThiyA kappA ||" "Acelakku 1 desiya 2 sapaDikkamaNe 3 ya rAyapiMDe 4 ya / mAsaM 5" pajjosavaNA 6 chappete'NavaTThiyA kappA ||" - nAvazyaMbhAvina ityarthaH, chedopasthApanIyakalpasthitiH"Acela 1 kuddesiya 2 sejAyara 3 rAyapiMDa 4 kiyakamme 5 / vaya 6 jeTTha 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajjosavaNakappe 10 // etAni ca tRtIyAdhyayanavajJeyAni, 'nivnisamANakappaTThiI, nivviTThakappaTThiitti parihAravizuddhikalpaM vahamAnA nirvizamAnakA yairasau vyUDhaste nirviSTAsteSAM yA sthitiH-maryAdA // 2 // 119 11 sA tathA tatra, - 119 11 "parihAriya chammAse taha aNuparihAriyAvi chammAse / kapaTTi mAse ete aTThArasavi mAsa / / " tti - tathA jinakalpasthitiH
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -6, 405 // 1 // "gacchammi u nimmAyA dhIrA jAhe ya gahiyaparamatthA / aggahajoggaabhiggaha uviMti jinakappiyacarittaM / / " iti ___-evamAdikA sthvirklpsthitiH||1|| "saMjamakaraNujjoyA nipphAyaga naanndNsnncritte| dIhAu vuDDavAse vasahI dosehi ya vimukkA / / " ityAdikA / iyaMca kalpasthitimahAvIreNa dezitetisambandhAnmahAvIravaktavyatAsUtratrayaM, tathA aneneyamaparApi kalpasthitirdarziteti kalpasUtradvayamupanyastaM, sugamaMcaitatpaMcakamapi, / mU. (582) samaNe bhagavaM mahAvIre chaTeNaM bhatteNaM apANaeNaM muMDe jAva pvvie| samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa chaTeNaM bhatteNa apANaeNaM anaMte anuttare jAva samuppanne / samaNe bhagavaM mahAvIre chaTeNaM bhatteNaM apANaeNaM siddhe jAva svvdukkhpphiinne| vR. navaraMSaSThena bhaktena-upavAsadvayalakSaNenApAnakena-pAnIyapAnaparihAravatAyAvatkaraNAt 'nivvAdhAe nirAvaraNe kasiNe paDipunne kevalavaranANadaMsaNe'tti dRzyaM, siddhe jAvattikaraNAt 'budde mutte aMtakaDe parinivvuDe'tti dRzyaM / mU. (583) saNaMkumAramAhiMdesuNaM kappesu vimANA cha joyaNasayAiMuDuccatteNaM pannattA, saNaMkumAramAhiMdesuNaM kappesudevANaMbhavadhAraNijjagAsarIragA ukkoseNaMcharataNIo uDaM uccatteNaM vR. uktarUpeSuca devazarIreSvAhArapariNAmo'stItyAhArapariNAmanirUpaNAyAha mU. (584) chavihe bhoyaNapariNAme paM0 20-maNunne rasitepINaNijje biMhaNijjemayaNaNijje dIvaNijje] dappaNijje / chabihe visapariNAmapaM020-Dakke bhuttenivatitemaMsAnusArI soNitAnisArI ahibhiNjaanusaarii| vR. 'chavihe bhoyaNe'tyAdi, bhojanasyeti-AhAravizeSasya pariNAmaH paryAyaH svabhAvo dharma itiyAvat, tatra 'maNunnetti manojJamabhilaSaNIyaM bhojanamityekastatpariNAmaH, pariNAmavatA sahAbhedopacArAt, tathA 'rasika' mAdhuryAdhupetaM, tathA 'prINanIyaM rasAdidhAtusamatAkAri, 'bRhaNIya' dhAtUpacayakAri, 'dIpanIyaM agnibalajanakaM, pAThAntare tu 'madanIyaM' madanodayakAri 'darpaNIyaM balakaramutsAhavRddhikaramityanya iti, athavA bhojanasya pariNAmo-vipAkaH, sacamanojJaHzubhatvAnmanojJabhojanasambandhitvAdvetyevamanye'pi / pariNAmAdhikArAdAyataM viSapariNAmasUtramapyevaM, navaraM 'Dakke'tti daSTasyaprANino daMSTrAvizSAdinA yatpIDAkAri tad daSTaMjaGgamaviSaM, yacca bhuktaM satpIDayati tadbhuktamityucyate, tacca sthAvaraM, yatpunarnipatitaM-upari patitaM sat pIDayati tannipatitaM-tvagviSaM dRSTiviSaM ceti trividhaM svarUpataH, tathA kiJcinmAMsAnusArimAMsAntadhAtuvyApakaM kiJcicchoNitAnusAri-tathaiva kiJciccAmiAnusAritathaiveti trividhaM kAryataH, evaM ca sati SaDvidhaM tat, tatastatpariNAmo'pi ssolaiveti|| evaMbhUtArthAnAM ca nirNayo niratizayasyAptapraznato bhavatIti praznavibhAgamAhama. (585)chavihe paDhe paM0 taM0-saMsayapaDhe vuggahapaDhe anajogIanalometahanANe atahanANe vR. 'chavihe'tyAdi, pracchanaM praznaH, tatra saMzayapraznaH kvacidarthe saMzaye sati yo vidhIyate yathA
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 sthAnAGga sUtram 6/-/585 // 1 // "jai tavasA vodANaM saMjamao'nAsavotti te kahanu / devattaM jaMti jaI ? gururAha sraagsNjmo||itiH mithyAbhinivezena vipratipattyetyarthaH, parapakSadUSaNArthaMyaH kriyate praznaH sa vyudgrahaprazno, yathA // 1 // (yathA) "sAmanAu viseso anno'Nanno va hoja jai anno| so natthi khapuSphapiva Nanno sAmannameva tayaM / " ti 'anuyogIti anuyogo-vyAkhyAnaM prarUpaNetiyAvat sa yatrAsti tadarthaM yaH kriyata iti bhAvo, yathA-'cauhiMsamaehilogo' ityAdiprarUpaNAya 'kaihiMsamaehI'tyAdigranthakAraevapraznayati, 'anulome' anulomanArtha-anukUlakaraNAya parasya yo vidhIyate, yathA kSemaM bhavatAmityAdi, 'tahanANe'tti yathA pracchanIyArthe praSTavyasya jJAnaM tathaiva pracchakasyApi jJAnaM yatra prazne sa tathAjJAno, jAnat prazna ityarthaH, saca gautamAdeH, yathA 'kevaikAleNaM bhaMte ! camaracaJcA rAyahANI virahiyA uvavAeNa'mityAdiriti, etadviparItastvatathAjJAno'jAnaprazna ityarthaH, kvacit 'chavihe aDe' iti pAThastatra saMzayAdibhirartho vizeSaNIya iti| mU. (586) camaracaMcA NaM rAyahANI ukkoseNaM chammAsA virahite uvavAteNaM / egamege NaM iMdaTThANe ukkoseNaM chammAsA virahite uvavAteNaM / adhesattamA NaM puDhavI ukkoseNaM chammAsA virahitA uvavAteNaM / siddhigatI NaM ukkoseNaM chammAsA virahitA uvvaatennN| vR. ihAnantarasUtre'tathAjJAnaprazno darzitastatra cottaravastunA bhAvyamiti tad darzayati'camaracaMce'tyAdi, 'camarasya'dAkSiNAtyasyAsuranikAyanAyakasya caJcA-caJcAkhyA nagarIcamaracaJcA, yA hijambUdvIpamandarasyaparvatasyadakSiNena tiryagasaGkhayeyAndvIpasamudrAnvyativrajyAruNavaradvIpasya bAhyAd vedikAntAdaruNodaM samudra dvicatvAriMzadyojanasahANyavagAhya camarasyAsurarAjasya tigicchikUTonAmA ya utpAtaparvato'sti saptadazaikaviMzatyuttarANiyojanazatAnyuccastasya dakSiNena SaDyojanakoTIzatAni sAdhikAnyaruNode samudretiryagvativrajyAdhoratnaprabhAyAH pRthivyAHcatvAriMzataM yojanasahANyavagAhya vyavasthitAjambUdvIpapramANAca, sAcamaracaJcA rAjadhAnI utkRSTenaSaNmAsAn virahitA-viyuktA upapAtena, ihotpadyamAnadevAnAM paNmAsAnyAvadviraho bhavatIti bhAvaH / virahAdhikArAdidaM sUtratrayaM 'ege' tyAdi, ekaikamindrasthAnaM-camarAdisambandhyAzrayo bhavananagaravimAnarUpastadutkarSaNa SaNmAsAn yAvadvirahitamupapAtenendrApekSayeti / adhaHsaptamItyatra saptamI hi ratnaprabhApi kathaJcidbhatIti tadvayavacchedArthamadhograhaNaM atastamastametyarthaH, sASaNmAsAn virahitopapAtena, ydaah||1|| "cauvIsaiM muhuttA 1 satta ahoratta 2 taha ya pannarasa 3 / mAso ya 4 do ya 5 cauro 6chammAsA virahakAlo u7|| iti, siddhigatAvupapAto-gamanamAtramucyate na janma, taddhetUnAM siddhasyAbhAvAditi, ihoktm||1|| "egasamao jahannaM ukkoseNaM havaMti chmmaasaa| viraho siddhigaIe uvvaTTaNavajiyA niymaa|" iti
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 6, zeSaM sugamamiti / anantaramupapAtasya viraha uktaH, upapAtazcAyurbandhe sati bhavatItyAyurbandhasUtraprapaJcaM chavvihetyAdikamAha mU. (587) chavvidhe AuyabaMdhe paM0 taM0-jAtinAmanidhattAute gatinAmanidhattAue ThitinAmanidhattAute ogAhaNAnAmanidhattAute paesanAmanidhattAue anubhAvanAmanidhattAute neratiyANaM chavvihe AuyabaMdhe paM0 taM0- jAtinAmanihattaute jAva anubhAvanAmanihattAue evaM jAva vemANiyANaM / neraiyA niyamA chammAsAvasesAutA parabhaviyAuyaM pagareMti, evAmeva asurakumArAvi jAva dhaNiyakumArA, asaMkhejjavAsAutA sannipaMcidiyatirikkhajoNiyA niyamaM chammAsAvasesAuyA parabhaviyAuyaM pagaretiM / asaMkhejjA vAsAuyA sanni maNussA niyamaM jAva pagarriti, vANamaMtarA jotisavAsitA vemANitA jahA neratitA / vR. sugamazcAyaM, navaraM AyuSo bandhaH AyurbandhaH, tatra jAtiH-ekendriyajAtyAdiH paJcadhA saiva nAma-nAmnaH karmmaNa uttaraprakR tivizeSo jIvapariNAmo vA tena saha nidhattaM niSiktaM yadAyustajjAtinAmanidhattAyuH, niSekazca karmmapudgalAnAM pratisamayAnubhavanaracaneti, uktaJca"mottUNa sagamabAhaM paDhamAe ThiIe bahutaraM davvaM / sese visesahINaM jAvukkassaMti savvAsiM // " iti, 119 11 tathA gatiH-narakAdikA caturddhA, zeSaM tathaiveti gatinAmanidhattAyuriti, tathA sthitiriti yat sthAtavyaM kenacidvi vakSitena bhAvena jIvenAyuH karmaNA vA saiva nAmaH - pariNAmo dharmaH sthitinAmastena viziSTaM nidhattaM yadAyuH dalikarUpaM tatsthitinAmanidhattAyuMH, athaveha sUtre jAtinAmagatinAmAvagAhanAnAmagrahaNAjjAtigatyavagAhanAnAM prakRtimAtramuktaM, sthitipradezAnubhAganAmagrahaNAttu tAsAmeva sthityAdaya uktAH, te ca jAtyAdinAsambandhitvAnnAmakarmmarUpA eveti nAmazabdaH sarvatra karmArtho ghaTata iti sthitirUpaM nAmakarmmasthitinAma tena saha nidhattaM yadAyustat sthitinAmanidhattAyuriti, tathA avagAhate yasyAM jIvaH sA avagAhanA zarIramaudArikAdi tasyA nAma - audArikAdizarIranAmakarmetyavagAhanAnAma tena saha yannidhattamAyustadavagAhanAnAmanidhattAyuriti, tathA pradezAnAM - AyuH karmmadravyANAM nAmaH tathAvidhA pariNatiH pradezanAma pradezarUpaM vA nAma-karmmavizeSa ityarthaH pradezanAma tena saha yannidhattamAyustaThapradezanAmanidhattAyuriti, tathA anubhAgaH- AyurdravyANAmeva vipAkastallakSaNa eva nAmaH-pariNAmo'nubhAganAmo'nubhAgarUpaM vA nAmakarmAnubhAganAma tena saha nidhattaM yadAyustadanubhAganAmanidhattAyuriti, atha kimarthaM jAtyAdinAmakarmmaNA''yurviziSyate ? ucyate, AyuSkasya prAdhAnyopadarzanArthaM, yasmAnnArakAdyAyurudaye sati jAtyAdinAmakarmmaNAmudayo bhavati, nArakAdibhavopagrAhakaM cAyureva, yasmAduktaM prajJaptayAmU "neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajjai ? aneraie neraiesu uvavajjai ?, goyamA ! neraie neraiesu uvavajjai", etaduktaM bhavati-nArakAyuH saMvedanaprathamasamaya eva nAraka ityucyate, tatsahacAriNAM ca paJcendriyajAtyAdinAmakarmmaNAmapyudaya iti, iha cAyurbandhasya SaDvidhatve upakSipte yadAyuSaH SaDvidhatvamuktaM tad AyuSo bandhAvyatirekAdbaddhasyaiva cAyurvyapadezaviSayatvAditi / 'niyamaM ti avazyaMbhAvAdityarthaH, 407
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 _sthAnAGga sUtram 6/-/587 'chammAsAvasesAuya'tti SaNmAsA avazeSA- avaziSTA yasya tattathA tadAyuryeSAM te SaNmAsAvazeSAyuSkAH, parabhavo vidyate yasmiMstatparabhavikaM tacca tadAyuzceti parabhavikAyuH 'prakurvanti' badhnanti, asaGkhayeyAni varSANyAyuryeSAM te tathA teca te saMjJinazca-samanaskAH paJcendriyatiryagyonikAzcetyasaGghayeyavarSAyuSkasaMjJipaJcendriyatiryagyonikAH, iha ca saMjJigrahaNamasaGghayeyavarSAyuSkAH saMjJina eva bhavantIti niyamadarzanArthaM, na tvasaGghayeyavarSAyuSAmasaMjJinAM vyavacchedArthaM, teSAmasaMbhavAditi, iha ca gAthe 119 11 "niraisura asaMkhAU tirimaNuA sesae u chammAse / igavigalA niruvakkamatirimaNuyA AuyatibhAge // "avasesA sovakkama tibhAganavabhAgasattavIsaime / baMdhaMti parabhavAuM niyayabhave savvajIvA u / / " iti, idamevAnyairitthamuktam-iha tiryaGmanuSyA AtmIyAyuSastRtIyatribhAge parabhavAyuSo bandhayogyA bhavanti, devanArakAH punaH SaNmAse zeSe, tatra tiryaGmanuSyairyadi tRtIyatribhAge Ayurna baddhaM tataH punastRtIyatribhAgasya tRtIyatribhAge zeSe badhnanti, evaM tAvat saGkSiptantvAyuryAvat sarvajaghanya AyurbandhakAla uttarakAlaJca zeSastiSThati iha tiryaGmanuSyA Ayurbadhnanti, ayaM cAsaGkSepakAla 'ucyate, tathA devanairayikairapi yadi SaNmAse zeSe Ayurna baddhaM tata AtmIyasyAyuSaH SaNmAsazeSaM tAvatsaGkSipanti yAvatsarvajaghanya AyurbandhakAla uttarakAlazcAvazeSo'vatiSThate iha parabhavAyurdevanairayikA badhnantItyayamasaGkSepakAlaH / mU. (588) chavvidhe bhAve paM0 taM0-odatite uvasamite khatite khatovasamite pAriNAmite sannivAie / // 2 // vR. anantaramAyuH karmmabandha uktaH, AyuH punaraudayikabhAvaheturityaudayikabhAvaM bhAvasAdharmyAccheSabhAvAMzca pratipAdayannAha - 'chavvihe bhAve' ityAdi, bhavanaM bhAvaH paryAya ityarthaH, tatraudayiko dvividhaH- udaya udayaniSpannazca tatrodayo'STAnAM karmmaprakRtInAmudayaH- zAntAvasthAparityAgenodIraNAvalikAmatikramyodayAvalikAyAmAtmIyAtmIyarUpeNa vipAka ityarthaH, atra caivaM vyutpattiH- udaya evaudayikaH, udayaniSpannastu karmmodayajanito jIvasya mAnuSatvAdiH paryAyaH, tatra ca udayena nirvRttastatra vA bhava ityaudayikaH ityevaM vyutpattiriti, tathA aupazamiko'pi dvividhaH-upazama upazamaniSpannazca tatropazamo [ darzana] mohanIyakarmmaNo'nantAnubandhyAdibhedabhinnasyopazamazreNipratipannasya [vA ] mohanIyabhedAn anantAnubandhyAdInupazamayataH, udayAbhAva ityarthaH, upazama evaupazamikaH, upazamaniSpannastu upazAntakrodha ityAdi, udayAbhAvaphalarUpa AtmapariNAma iti bhAvanA, tatra ca vyutpattiH-upazamena nirvRtta aupazamika iti, tathA kSAyiko dvividhaH kSayaH kSayaniSpannazca tatra kSayo'STAnAM karmmaprakRtInAM jJAnAvaraNAdibhedAnAM, kSayaH karmmAbhAva evetyarthaH, tatra kSaya eva kSAyikaH, kSayaniSpannastu tatphalarUpo vicitra AtmapariNAmaH kevalajJAnadarzanacAritrAdiH, tatra kSayeNa nirvRttaH kSAyika iti vyutpattiH, tathA kSAyopazamiko dvividhaH kSayopazamaH kSayopazamaniSpannazca tatra kSayopazamazcaturNAM
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-6, 409 ghAtikarmaNAM kevalajJAnapratibandhakAnAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyANAM, kSayopazama ihaUdIrNasya kSayo'nudIrNasya ca vipAkamadhikRtyopazama itigRhyate,Aha-aupazamiko'pyevaMbhUta eva, naivaM, tatropazAntasya pradezAnubhavato'pyavedanAd asmiMzca vedanAditi, ayaM ca kSayopazamaH kriyArUpa eveti, kSayopazama eva kSAyopazamikaH, kSayopazamaniSpannastvAbhinibodhikajJAnAdilabdhipariNAma Atmana eva, kSayopazamena nivRttaH kSAyopazamika iti ca vyutpattiriti, tathA pariNamanaM pariNAmaH-aparityaktapUrvAvasthasyaiva tadbhAvagamanamityarthaH, uktNc||1|| "pariNAmo hyAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH / / " sa eva pAriNAmika ityucyate, saca sAdhanAdibhedena dvividhaH, tatra sAdiH jIrNaghRtAdInAM, tadbhAvasya sAditvAditi, anAdipAriNAmikastu dharmAstikAyAdInAM, tadbhAvasya teSAmanAditvAditi, tathA sannipAto-melakastena nivRttaHsAnnipAtikaH, ayaMcaiSAMpaJcAnAmaudayikAdibhAvAnAM dvayAdisaMyogataH sambhavAsambhavAnapekSayASaDviMzatibhaGgarUpaH, tatra dvikasaMyogedazatrikasaMyoge'pi dazaiva catuSkasaMyoge paJca paJcakasaMyoge tveka eveti, sarve'pi SaDvizatiriti, iha cAviruddhAH paJcadaza sannipAtikabhedA iSyante, te caivaM bhvnti||1|| "udaiyakhaovasamie pariNAmikkekka gicukkevi| . - khayajogeNavi cauro tayabhAve uvsmennNpi|| // 2 // uvasamaseDhI ekko kevalinovi ya taheva siddhassa / aviruddhasannivAiya bheyA emeva pnrs|" iti, audayikakSAyopazamikapAriNAmikaniSpannaHsAnnipAtikaekaikogaticatuSke'pi, tadyathAaudayikonArakatvaM kSAyopazamika indriyANipAriNAmiko jIvatvamiti, itthaM tiryagnarAmareSvapi yojanIyamiticatvArobhedAH, tathA kSayayogenApicatvAra eva tAsveva gatiSu, abhilApastuaudayiko nArakatvaM kSAyopazamika indriyANi kSAyikaH samyakatvaM pAriNAmiko jIvatvamiti, evaM tiryagAdiSvapi vAcyaM, santi caiteSvapi kSAyikasamyagdRSTayo'dhikRtabhaGgAnyathAnupapatteriti bhAvanIyamiti, 'tayabhAve'tti kSAyikAbhAve cazabdAccheSatrayabhAve caupazamikenApi catvAra eva, upazamamAtrasya gaticatuSTaye'pi bhAvAditi, abhilApastathaiva, navaraM samyakatvasthAne upazAntakaSAyatvamiti vaktavyametecASTau bhaGgAH, prAktanAzcatvAra itidvAdaza, upazamazreNyAmeko bhaGgaH tasyA manuSyeSveva bhAvAt, abhilApaH pUrvavat, navaraM manuSyaviSaya eva, kevalinazcaika eva audayiko mAnuSatvaM kSAyikaH samyakatvaM pAriNAmiko jIvatvaM, tathaiva siddhasyaikaeva, kSAyikaH samyakatvaMpAriNAmikojIvatvamiti, evametaistribhibhaGgaiH sahitAH prAguktAH dvAdaza aviruddhasAnnipAtikabhedAH paJcadaza bhavantIti, apic||1||"uvsmie 2 khaie'viya 9 khayauvasama 18 udaya 21 pAriNAme ya 3 / do nava aTThArasagaM igavIsA tini bheennN|| // 2 // samma 1 caritte 2 paDhame daMsaNa 1 nANe ya 2 dAna 3 lAbhe ya 4 / uvabhoga 5 bhoga 6 vIriya 7 samma 8 caritte ya 9 tae bIe 2 / /
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 sthAnAGga sUtram 6/-/588 // 3 // caunANa 4'nnANatiyaM 3 daMsaNatiya 3 paMca dAnaladdhIo 5 / sammattaM 1 cArittaM ca 1 saMjamAsaMjame 1 tre|| // 4 // caugai 4 caukkasAyA 4 liMgatiyaM 3 lesa chakka 6 annANaM 1 / micchatta 1 masiddhataM 1 asaMjame 1 taha cautthe u 4 // // 1 // paMcamagammi ya bhAve jIva 1 abhavvatta 2 bhavyatA 3 ceva / paMcaNhavi bhAvANaM bheyA emeva tevannA / / " iti anantaraMbhAvA uktAsteSucAprazasteSuyadvRttaM yaccaprazasteSunavRttaM viparItazraddhAnaprarUpaNe vA ye kRte tatra pratikramitavyaM bhavatIti pratikramaNamAha mU. (589) chavihe paDikkamaNe paM0 20-uccArapaDikkamaNe pAsavaNapaDikkamaNe ittarite Avakahite jaMkiMcimicchA somnnNtite| vR. 'chabbihepaDikkamaNe' ityAdi, pratikramaNaM-dvitIyaprAyazcittabhedalakSaNaMmithyAduSkRtakaraNamiti bhAvaH, tatroccArotsarge vidhAya yadIryApathikIpratikramaNaM taduccArapratikramaNaM, evaM praznavaNaviSayamapIti, uktaM c||1|| "uccAraM pAsavaNaM bhUmIe vosirittu uvutto| . osariUNaM tatto iriyAvahiyaM pddikkmi|| // 2 // "vosirai mattagejai to na paDikkamai ya mattagaMjo u| sAhU parihaveI niyameNa paDikkamai so u||" iti . 'ittariya'ti itvaraM-svalpakAlikaM daivasikarAtrikAdi, 'Avakahiyanti yAvatkathikaMyAvajIvikaM mahAvratabhaktaparijJAdirUpaM, pratikramaNatvaM cAsya vinivRttilakSaNAnvarthayogAditi, 'jaMkiMcimicchatti khelasiM dhAnAvidhinisargAbhogAnAbhogasahasAkArAdyasaMyamasvarUpaM yatkicinmithyA-asamyak tadviSayaM mithyedamityevaMpratipattipUrvaka mithyAduSkRtakaraNaMyatkiJcinmithyApratikramaNamiti, uktNc||1|| "saMjamajoge abbhuTTiyassa jaM kiMci vitahamAyariyaM / micchA eyaMti viyANiUNa micchatti kAyavvaM // " iti // 2 // tathA- 'khelaM siMdhANaM vA appaDilehApamajiuM thy| vosariya paDikkamaI taMpiya micchukkaDaM dei / ' ityAdi, tathA 'somaNaMtie'tti svApanAntikaM' svapanasya-suptikriyAyA ante-avasAne bhavaM svApanAntikaM, suptotthikA hi IryAM pratikrAmeti sAdhava iti, athavA spapno-nidrAvazavikalpastasyAnto-vibhAgaH svapnAntastatra bhavaM svapnAntikaM, svapnavizeSe hi pratikramaNaM kurvanti sAdhavaH, ydaah||1|| 'gamaNAgamaNa vihAre sutte vA sumiNadaMsaNe raao| nAvAnaisaMtAre iriyAvahiyApaDikkamaNaM // ' yataH-'AulamAulAe sovaNavattiyAe' ityAdi pratikramaNasUtraM, tathA svapnakRtaprANAtipAtAdiSvanvarthagatyA pratIpakramaNArUpayA kAyotsargalakSaNapratikramaNamevamuktam
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 6, - 11911 "pANivahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva / sayamegaM tu anUnaM usAsANaM havejjAhi // " iti, - anantaraM pratikramaNamuktaM, taccAvazyakamapyucyate, - mU. (590) kattitAnakkhatte chatAre pannatte, asilesAnakkhatte chattAre paM0 / mU. (591) jIvANaM chaTTANanivvattite poggale pAvakammattAte viNisu vA 3, taM0puDhavikAiyanivattite jAva tasakAyanivattite, 'evaM ciNa uvaciNa baMdhaudIraveya taha nijarA ceva 4 / chappatesiyA NaM khaMdhA anaMtA pannattA, chappatesogADhA poggalA anaMtA pannattA, chasamayadvitItA poggalA anaMtA, chaguNakAlagA poggalA jAva chaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA / vR. AvazyakaM ca nakSatrodayAdyavasare kurvantIti nakSatrasUtraM zeSasUtrANi cA adhyayanaparisamApteH pUrvAdhyayanavadavaseyAnIti / sthAnaM - 6 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAGgasUtre SaSThaM sthAnasyaTIkA parisamAptA / 411 sthAna- 7 vR. vyAkhyAtaM SaSThamadhyayanamadhunA saptamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH ihAnantarAdhyayane SaTsamayopetAH padArthAH prarUpitAH, iha tu ta eva saptasaGghayopetAH prarUpyanta ityevaMsambandhasyAsya caturanuyogadvArasyedamAdisUtram mU. (592) sattavihe gaNAvakkamaNe paM0 taM0- savvadhammA rotemi 1 egatitA roemi egaiyA no roemi 2 savvadhammA vitigicchAmi 3 egatiyA vitigicchAmi egatiyA no vitigicchAmi 4 savvadhammA juhuNAmi 5 egatiyA juhuNAmi egatiyA no juhuNAmi 6 icchAmi NaM bhaMte! egallavihArapaDimaM uvasaMpajjittA NaM viharittate 7 / vR. 'sattavihe 'tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH - anantarasUtre pudgalaH paryAyata uktAH, iha tu pudgalavizeSANAmeva kSayopazamato yo'nuSThAnavizeSo jIvasya bhavati tasya saptavidhatvamucyate ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, saMhitAdistu tatkramaH pratIta eva, navaraM saptavidhaMsaptaprakAraM prayojanabhedena bhedAt gaNAd-gacchAdaprakramaNaM-nirgamo gaNApakramaNaM prajJaptaM tIrthakarAdibhiH tadyathA sarvvAn 'dharmmAn' nirjarAhetUna zrutabhedAn sUtrArthobhayaviSayAn apUrvagrahaNavismRtasandhAnapUrvAdhItaparAvarttanarUpAn cAritrabhedAMzca-kSaNapavaiyAvRttyarUpAn 'rocayAmi' ruciviSayIkaromi cikIrSAmi, te cAmutra paragaNe sampadyante neha svagaNe, bahuzrutAdisAmagrayabhAvAd, atastadarthaM svagaNAdapakramAmi bhadanta ! ityevaM gurupRcchAdvAreNaikaM gaNApakramaNamuktaM 1 atha 'sarvadharmAn rocayAmI' tyukte kathaM pRcchArtho'vagamyate iti ?, ucyate, 'icchAmi NaM bhaMte! ekallavihArapaDima'mityAdipRcchAvacanasAdharmyAditi, rUcestu karaNecchArthatA 'pattiyAmi roemI' tyatra
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 sthAnAGga sUtram 7/-/592 vyAkhyAtevati, kvacittu 'savvadhammaM jANAmi, evaMpi ege avakkame' ityevaM pAThaH, tatra jJAnI ahamiti kiM gaNeneti madAdapakrAmati 1, tathA 'egaiya'tti ekakAn kAMzcana zrutadhamazciAritradharmAn vA rocayAmi-cikIrSAmi ekakAMzca zrutadhAzcAritradharmAn vA no rocayAmi-nacikIrSAmItyatazcikIrSitadhANAM svagaNe karaNasAmadhyabhAvAdapakramAmi bhadanta iti dvitIyaM 2, tathA sarvadharmAn-uktalakSaNAn vicikitsAmi-saMzayaviSayIkaromItyataH saMzayApanodArthaM svagaNAdapakramAmIti tRtIyaM 3, evamekakAn vicikitsAmi ekakAn no vicikitsAmIti caturthaM 4, tathA 'juhuNAmitti juhomi anyebhyo dadAmi, na ca svagaNe pAtramastyato'pakramAmIti paJcamaM 5, evaM SaSThamapi 6, tathA icchAmi NaM bhadanta !-dharmAcArya ekAkino gacchanirgatvAgjinakalpikAditayA yo vihAro-vicaraNaMtasya yA pratimApratipattiH-pratijJAsAekAkivihArapratimAtAmupasampadya-aGgIkRtya vihartumiti saptamamiti 7 / athavA sarvadharmAnocayAmi-zraddadheahamititeSAM sthirIkaraNArthamapakramAmi, tathA ekakAn rocayAmizraddadhe ekakAMzca norocayAmItyazraddhitAnAMzraddhAnArthamapakrAmAmItyena padadvayena sarvaviSayAya dezaviSayAya ya samyagdarzanAya gaNApakramaNamuktaM 1 evaM sarvadezaviSayasaMzayavinodasUcakena 'savvadhammA vicikicchAmI'tyAdipadadvayena jJAnArthamapakramaNamuktamiti, tathA 'sarvadharmAnjuhomI'ti juhoteradanArthatvAd bhakSaNArthasya cAsevAvRttidarzanAdAcarAmyAsevAmyanutiSThAmItiyAvat tathA ekakAnnAsevAmIti sarveSAmAsevyamAnAnAM vizeSArthamanosevitAnAM ca kSapaNavaiyAvRttyAdInAM cAritradharmANAmAsevArthamapakramAmItyanena padadvayena tathaiva cAritrArthamapakramaNamuktamiti, uktaM c||1|| "nANa? daMsaTThA caraNaTThA evamAi saMkamaNaM / saMbhogaTThA va puNo AyariyaTThA va nAyavvaM / / " iti, -tatra jnyaanaarth||1|| "suttassa va atthassa va ubhayassa va kAraNA u sNkmnnN| vIsajjiyassa gamaNaM bhIo ya niyattae koi / " iti, darzanaprabhAvakazAstrArthaM darzanArthaM, cAritrArthaM yathA - // 1 // "caritaha desi duvihA, esaNadosA ya itthidosA ya / gacchaMmi ya sIyaMte AyasamutthehiM dosehiM / / " iti, sambhogArthaM nAma yatropasampannastato'pi visambhogakAraNe sadanalakSaNe satyapakrAmatIti, AcAryArthaM nAmAcAryasya mahAkalpazrutAdizrutaM nAstyatastadadhyApanAya ziSyasya gaNAntarasaGkramo bhavatIti, iha ca svagurupRSTvai visarjitatenApakramitavyamiti sarvatra pRcchArtho vyAkhyeyaH, uktakAraNavazAt pakSAdikAlAtparato'visarjito'pigacchediti, niSkAraNaMgaNApakramaNaM tvavidheyaM, ytH||1|| "AyariyAINa bhayA pacchittabhayAna sevai akiccha / veyAvaccajjhayaNesu sajjae taduvaogeNaM // " // 1 // tathA - "ego itthIgaMbho teNAdibhayA ya alliyayagAre / kohAdI ca udinna parinivvAvaMti se anne // tti,
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-7, 413 evaM zraddhAnasthairyAdyarthamanyathA vA gaNAdapakrAntasya kasyApi vibhaGgajJAnaM syAditi tasya bhedAnAha mU. (593) sattavihe vibhaMganANe paM0 taM0-egadisilogAmigame 1 paMcadisilogAbhigame 2 kiriyAvaraNe jIve 3 mudagge jIve 4 amudagge jIve 5 rUvI jIve 6 savvamiNaMjIvA 7 / tattha khala ime paDhame vibhaMganANe-jayANaMtahArUvassasamaNassavAmAhaNassavA vibhaMganANe samuppajati, se NaM teNaM vibhaMganANeNa samuppaneNaM pAsati pAtINaM vA pADiNaM vA dAhiNaM vA udINaM vA uDDhe vA jAva sohamme kappe, tassa NaM evaM bhavati- asthi NaM mama atisese nANadaMsaNe samuppanne egadisiM logAbhigame, saMtegatiyA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsupaMcadisiM logAbhigame, je te evamAhaMsu micchaM te eva mAhaMsu, paDhame vibhaMganANe 1 / ahAvare docce vibhaMganANe, jatA NaM tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA vibhaMganANe samuppajati, seNaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsati pAtINaM vA paDiNaM vA dAhiNaM vA udINaMvA uDuMjAva sohamme kappe, tassa NamevaM bhavati- asthiNaMma atisese nANadaMsaNe samuppanne paMcadisiM logAbhigame, saMvegatitA samaNA vAmAhaNA vA evamAhaMsu-egadisi loyAbhigame, jete evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, docce vibhaMganANe 2 / ahAvare tacce vibhaMganANe, jayA NaM tahArUvassa samaNassas vA mAhaNassa vA vibhagaMnANe samuppajati, se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsati pANe ativAtemANA musaM vatemANe adinnamAditamANe mehuNaM paDisevamANe pariggahaM parigiNhamANe rAibhoyaNaM jamANe vA pAvaMcaNaM kammaM kIramANaM no pAsati, tassa NaMevaM bhavati - asthi NaM mama atisese nANadaMsaNe samuppanne, kiritAvaraNe jIve, saMtegatitA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu - no kiritAvaraNe jIve, je te evamAhaMsumicchaMte evamAhaMsu, tacce vibhaMganANe 3 / ___ahAvare cautthe vibhaMganANejayANaMtathArUvassasamaNassavA mAhaNassavAjAvasamuppajati, seNaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM devAmeva pAsati, bAhirabbhaMtarate poggale paritAditittA puDhegattaM nANattaM phusiyA phurettA phuTTittA vikubvittA NaM vikuvvittA NaM ciTTittae, tassa NaM evaM bhavati / asthi NaMmamaatisese nANadaMsaNasamuppanne, mudaggejIve, saMtegatitAsamaNA vA mAhaNAvA evamAhaMsu - amudagge jIve, je te evamAhaMsu micchaMte evamAhaMsu, cautthe vibhaMganANe 4 / ahAvare paMcame vibhaMganANe, jathA NaM tadhArUvassa samaNassa jAva samuppajjati, se NaM teNaM vibhaMganANeNaMsamuppanneNaM devAmeva pAsati, bAhirabbhaMtarae poggalae aparitAditittA puDhegattaMNANataM jAvaviuvvittANaM ciTTittate tassa NaMevaM bhavati-atthijAva samuppanne amudaggejIve, saMtegatitA samaNAvAmAhaNA vAevamAhaMsu-mudaggejIve, je te evamAhaMsumicchaMteevamAhaMsu, paMcame vibhaMganANe ahAvare chaThe vibhaMganANe, jayANaMtadhArUvassasamaNassavAmAhaNassavAjAva samuppajjati, se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM devAmeva pAsati, bAhirabbhaMtarate poggale paritAtitA vA apariyAdisittA vA puDhegattaM nANattaM phusettA jAva vikuvvittA ciThittate, tassa NaMevaM bhavati - asthiNaM mama atisese nANadaMsaNe samuppanne, ruvI jIve, saMtegatitAsamaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 sthAnAGga sUtram 7/-/593 asvI jIve, je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, chaThe vibhaMganANe 6 / ahAvare sattame vibhaMganANe jayA NaM tahAvaruvassa samaNassa vA mAhaNassa vA vibhaMganANe samuppajjati, se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsai suhumeNaM vAyukAteNaM phuDaM poggalakAyaM etataM vetataM calaMtaM khubhaMtaM phaMdaMtaM ghaTTataM udIreMtaM taM taMbhAvaM pariNamaMtaM, tassaNaM evaM bhavati-asthi gaMmamaatisese nANadaMsaNesamuppanne, savvamiNaMjIvA, saMtegatitA samaNA vA mAhaNAvA evamAhaMsu -jIvAceva ajIvA ceva, jete evamAhaMsumicchaMte eva mAhaMsu, tassaNaM ime cattArijIvanikAyA no sammamuvagatA bhavaMti, taM0 - puDhavikAiyAAUteUvAukAiyA, iccetehiM cauhiMjIvanikAehiM micchAdaMDaM pavattei sattame vibhaMgaNanaNe 7 / vR. 'sattavihe'tyAdi, 'saptavidhaM' saptaprakAra viruddho vitatho vA anyathA vastubhaGgovastuvikalpo yasmiMstadvibhaGgaM tacca tajjJAnaM ca sAkAratvAditi vibhaGgajJAnaM mithyAtvasahito'vadhirityarthaH, egadisaMtiekasyAM diziekayAdizApUrvAdikayetyarthaH 'lokAbhigamo' lokAvabodha ityekaM vibhaGgajJAnaM, vibhaGgatA cAsya zeSadikSu lokasyAnabhigamena tatpratiSedhanAditi 1, tathA paMcasu dikSu lokAbhigamo naikasyAM kasyAMciditi, ihApi vibhaGgatA ekadizi lokaniSedhAditi 2, kiyAmAtrasyaiva-prANAtipAtAde vaiH kriyamANasya darzanAttaddhetukarmaNazcAdarzanA kriyaivAvaraNaMkarma yasya sa kriyAvaraNaH, ko'sau ?- jIva ityavaSTambhaparaM yadvibhaGgaM tattRtIyaM, vibhaGgatA cAsya karmaNo'darzanenAnabhyupagamAdevamuttaratrApi vibhaGgatA'vaseyeti 3, 'muyagge ti bAhyAbhya-ntarapudgalaracitazarIrojIva ityavaSTambhavat, bhavanapatyAdidevAnAM bAhyAbhyantarapudgala- paryAdAnato vaikriyakaraNadarzanAditi caturthaM 4, 'amudagge jIve'tti devAnAM bAhyAbhyantarapudgalAdAnaviraheNa vaikriyavatAM darzanAd abAhyAbhya-ntarapudgalaracitAvayavazarIro jIva ityavasayavatpaJcamaM 5, tathA 'rUvI jIve'tti devAnAM vaikriyazarIra- batA darzanAdrUpyeva jIva ityevamavaSTambhavat SaSThamiti 6, tathA 'savvamiNaM jIva'tti vAyAnA calataH pudgalakAyasya darzanAt sarvamevedaM vastu jIvA eva, calanadharmopetatvAdityevaM nizcayavatsaptamamiti saGgaGgrahavacanametat / tatthe' tyAdi tvetasyaiva vivaraNavacanamuttAnArthameva navaraM 'tattha'tti teSu saptasumadhye 'jayA NaM ti yasmin kAle 'se NaM ti iha tadeti gamyate sa vibhaMgI 'pAsaitti upalakSaNatvAjjAnAtIti ca, anyathA jJAnatvaM vibhaMgasya na syAditi, 'pAINaM ve'tyAdi, vA vikalpArthaH, 'uDDejAva sohammo kappo' ityanena saudharmAt parataH kilaprAyobAlatapasvinonapazyantIti darzitaMtathA'vadhimato'pyadholokoduradhigamo vibhaGgajJAninastu sutarAmityadhodigdarzanamiha nAbhihitaM,duradhigamyatA cAdholokasya tristhAnake'bhihiteti, 'evaM bhavaiti evaMvidho vikalpo bhavati, yaduta-asti me atizeSaM-zeSANyatikrAntaM sAtizayamityartho jJAnaMca darzanaMca jJAnena vA darzanaM jJAnadarzanaM, tatazcaikadizo darzanena tatraiva lokasyopalambhAdAha-ekadizilokAbhigamaiti, ekadigmAtra eva lokastathopalambhAditi bhAvaH, 'santi' vidyante ekake zramaNA vA brAhmaNA vA, te caivamAhuH-anyAsvapipaJcasudikSulokAbhigamo bhavati, tAsvapitasya vidyamAnatvAt, yete evamAhuH yaduta-paJcasvapi dikSu lokAbhigamo mithyA te evamAhuriti prathama vibhaGgajJAnamiti 1 /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -7, 415 athAparaM dvitIya, tatra 'pAINaM ve'tyAdau, vAzabdazcakArArthodraSTavyaH vikalpArthatvetupaJcAnAM dizAM pazyattA na gamyate, ekasyA eva ca gamyate, tathAcaprathamadvitIyayorvibhaGgayorbhedona syAditi, kvacidvAzabdA na dRzyanta eveti 2, prANAnatipAtayamAnAnityAdiSu jIvAniti gamyate, 'no kiriyA- varaNe'tti apitu karmAvaraNa iti 3, 'devAmeva'tti devAneva bhavanavAsyAdIneva 'bAhirabbhaMtare'tti bAhyAn zarIrAvagAhakSetrAd abhyantarAn-avagAhakSetrasthAnpudgalAn-vaikriyavargaNArUpAn 'paryAdAya' pari-samantAtvaikriyasamudghAtenAdAya-gRhItvA, 'puDhegattaMtipRthakkAladezabhedena kadAcitkvacadityarthaH, 'ekatvaM' ekarUpatvaM 'nAnAtvaM' nAnArupatvaM vikRtya uttaravaikriyatayA 'ciuttae'ttisthAtuMAsituMpravRttAniti vAkyazeSa iti sambandhaH, kathaM vikRtyetyAha 'phusittA'tAneva pudgalAn spRSTavA tathA''tmanA sphuritvA vIryamullAsya pudgalAn vA sphorayitvA tathA sphuTitvA' prakAzIbhUya, pudgalAn vA sphoTayitvA, vAcanAntaretu padadvayamaparamupalabhyate, tatra saMvartya-sArAnekIkRtya nivartya-asArAn pRthaktyeti, athavAparyAptapadagalairuttaravaikriyazarIrasyaikatvaMnAnAtvaMcakarmatApannaM spaSTavA-prArabhyatathAsphuratkRtvAsphuTaM kRtvA sam-ekIbhAvena vartitaM-sAmAnyaniSpannaM kRtvA nirvartitaM kRtvA-sarvathA parisamApya, kimuktaM bhavati?- vikuLa-vaikriyaM kRtvA na tvaudArikatayeti, tasyeti vibhaGgajJAnino bAhyAbhyantarapudgalaparyAdAnapravRttadevAn pazyata evaM bhavati-iti vikalpo jAyate, 'mudagge ti bAhyAbhyantarapudgalaracitazarIro jIva iti 4, .. _athAparaM paJcamaM, tatrabAhyAbhyantarAnpudgalAn-aparyAdAyetyatraniSedhasya vaikriyasamudghAtApekSitvAdutpattikSetrasthAMstUtpattikAle gRhItvA bhavadhAraNIyazarIrasyaikatvamekadavApekSayA kaNThAdyavayavApekSayA vA nAnAtvaM tvanekadevApekSayA hastAGgulyAdyavayavApekSayA vA vikurvyasthAtuM pravRttAnityAdi, zeSaMprAgvat, bAhyapudgalapraryAdAnaM hi vinottaravaikriyaikatvanAnAtve kila na bhavata iti bhavadhAraNIya mihAdhikRtaM, tadevamabAhyAbhyantarapudgalaracitazarIradevadarzanAttasyaivaM vikalpo bhavati - 'amudagge'tti abAhyAbhyantarapudgalaracitAvayavazarIro jIva iti 5, _ 'rUvI jIve'tti pudgalAnA paryAdAne'paryAdAne ca vaikriyarUpasyaikAnekarUpasya deveSu darzanAdrUpavAneva jIva ityavasAyo jAyate, tasya arUpasya kadAcanApyadarzanAditi 6, _ 'suhume'tyAdi sUkSmeNa-mandena natu sUkSmanAmakarmodayavartinA, tasya vastucalanAsamarthatvAt, 'phuDaM'tispRSTaM pudgalakAyaM'pudgalarAzi 'eyaMta'tiejamAnakammAnaM vyejamAnaM vizeSeNa kampamAnaM 'calantaM' svasthAnAdanyatra gacchantaM 'kSubhyantaM' adho nimajjantaM 'spandantaM' ISacalantaM ghaTTayantaM' vastvantaraM spRzantamudIrayantaM-vastvantaraM prerayantaMtaMtamanAkhyeyamanekavidhaM bhAvaM' paryAyaM pariNamantaM' gacchantaM 'taMsavvamiNaM tisarvamidaMcalatpudgalajAtaMjIvAH spandanalakSaNajIvadharmopetatvAt, yacca caladapi zramaNAdayo jIvAzcAjIvAzceti prAhuH tanmithyeti tadadhyavasAya iti, 'tassa NaM'ti tasya vibhaGgajJAnavataH 'ime'tti vakSyamANA na samyagupagatAH-acalanAvasthAyAM jIvatvena na bodhaviSayIbhUtAH, tadyathA-pRthivyApastejo vAyavaH, calanadohadAdidharmavatAMtrasAnAmeva dohadAditrasadharmavatAM vanaspatInAmeva ca jIvatayA prajJAnAt, pRthvyAdInAM tu vAyucalanena svatazcalanena ca trasatvenaiva prajJAnAt sthAvarajIvatayA tu teSAmanabhyupagamAcceti,
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 sthAnAGga sUtram 7/-/593 _ 'icceehi tiitihetoreteSu caturbhujIvanikAyeSu mithyAtvapUrvo daNDo-hiMsA mithyAdaNDastaM pravarttayati, tadrUpAnabhijJaH saMstAn hinasti nidbhute ceti bhAva iti saptamaM vibhaGgajJAnamiti 7 / mithyAdaNDaM pravartayatItyuktaM, daNDazca jIveSu bhavatIti, yonisaGgrahato jIvAnAha mU. (594) sattavidhe joNisaMgadhe paM0 taM0 - aMDajA potajI jarAujA rasajA saMsattagA saMmucchimA ubbhigA, aMDagA sattagatitA sattAgatittA paM0 taM0 - aMDage aMDagesu uvavajamANe aMDatehiMto vA potajehiMto vA jAva ubhiehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM se aMDate aMDagattaM vippajahamANe aMDagattAte vA potagatAte vA jAva ubbhiyattAte vA gacchejjA pottagA sattagatitA sattAgatittA, evaM ceva sattaNhavi gatirAgatI bhANiyavvA, jAva ubbhiytti| vR. 'sattavihe'ityAdi, yonibhiH-utpattisthAnavizeSairjIvAnAM saGgrahayonisaGgrahaH, sa casaptadhA, yonibhedAt saptadhAjIvA ityarthaH, aNDajAH-pakSimatsyasadiyaH, potaM-vastraMtadvajjAtAH potAdiva vA bohitthAjAtAH, ajarAyuveSTitA ityarthaH, potajAH-hastivalgulIprabhRtayaH, jarAyogarbhaveSTane jAtAH udveSTitA ityartho jarAyujAH-manuSyA gavAdayazca, rase-tImanakAJjikAdau jAtA rasajAH, saMsvedAjjAtAH saMsvedajAH-yUkAdayaH, sammUJjena nirvRttAHsammUrchimAH-kRmyAdayaH, udbhidobhUmibhedAjjAtAudbhijjAH-khaJjanakAdayaH / athANDajAdInAmeva gatyAgatipratipAdanAya 'aMDaye'tyAdi sUtrasaptakaM, tatra tAnAM sapta gatayo'NDajAdiyonilakSaNA yeSAM te saptagatayaH saptabhya evANDajAdiyonibhya AgatiH-utpattiryeSAMtesaptAgatayaH, evaMceva'ttiyathA'NDajAnAMsaptavidhegatyAgatI bhaNite tathA potajAdibhiH saha saptAnAmapyaNDajAdijIvabhedAnAM gatirAgatizca bhaNitavyA 'jAva ubbhiya'tti saptamasUtraM yAvaditi, zeSaM sugmN|| mU. (595) AyariyauvajjhAyassaNaMgaNaMsi satta saMgahaThANApaM020-AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA sammaM pauMjittA bhavati, evaM jadhA paMcaTThANejAva AyariyauvajjhAe gaNaMsi ApucchiyacAri yAvi bhavati no aNApucchiyacAri yAvi bhavati, AyariyauvajjhAe gaNaMsi anuppannAiM uvagaraNAiM sammaM uppAittA bhavati, AyariyauvajjhAe gaNaMsi puvvuppunnAI uvakaraNAI sammaM sArakkhettA saMgovittA bhavati no asammaM sArakkhettA saMgovittA bhavai / AyariyauvajjhAyassa NaMgaNaMsi satta asaMgahaThANA paM0 taM0 -AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no sammaM pauMjittA bhavati, evaM jAva uvagaraNANaM no sammaM sArakkhettA saMgovettA bhvti| vR. pUrvaM yonisaGgraha ukta iti saGgrahaprastavAtsaGgrahasthAnasUtram - 'Ayarie' tyAdi AcA-ryopAdhyAyasyeti samAhAradvandvaH karmadhArayo vA 'gaNe' gacche saGgrahojJAnAdInAM ziSyANAM vA tasya sthAnAni' hetavaH saGgrahasthAnAni, AcAryopAdhyAyo gaNeAjJAM vA-vidhiviSayamAdezaM dhAraNAMvA-niSedhaviSayamAdezameva samyakprayoktA bhavati, evaM hi jJAnAdisaGgrahaH ziSyasaGgraho vA syAd, anyathA tabhraMza eveti pratItaM, etH||1|| "jahi natthi sAraNA vAraNA ya paDicoyaNA ca gacchaMmi / so u agaccho gaccho mottavyo sNjmtthiihiN|" iti, evaM jahAM paMcaThANe'tti taccedaM- 'AyariyauvajjhAeNaMgaNaMsiahArAiNiyAe kitikamma
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna- 7, 417 paraMjittA bhavati 2 AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi je suyapajjavajAte dhArei te kAle kAle samma anuppavAittA bhavai 3 AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi gilANasehave AvaccaM sammaM abbhuTThittA bhavai 4 AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi ApucchiyacAri yAvi havai, no aNApucchiyacArI 5' sthAnadvayaM tvihaiveti, vyAkhyA tu sukaraiva, navaramApracchanaM gacchasya, yata uktam"sIse jai AmaMte paDicchagA teNa bAhiraM bhAvaM / aha iyare to sIsA te va samattaMmi gacchaMti // taruNA bAhirabhAvaM na ya paDilehovahI na kiikammaM / mUlagapattasarisagA paribhUyA vaJcimo therA / " iti, 11911 tathA 'anupannAI' ti anutpannAni - alabdhAni 'upakaraNAni ' vastrapAtrAdIni samyageSaNAdizudhyA 'utpAdayitA' sampAdanazIlo bhavati, saMrakSayitA- upAyena caurAdibhyaH 'saGgopayitA' alpasAgArikakaraNena malinatArakSaNena veti / evaM saGgrahasthAnaviparyavabhUtamasaGgrahasUtramapi bhAvanIyamiti / mU. (596) satta piMDesaNAo pannattAto / satta pANesaNAo pannattAo satta uggahapaDimAto pannattAo / sattasattikkayA pannattA / satta mahajjhayaNA pannattA / sattasattamiyA NaM bhikkhupaDimA ekUNapannAte rAtiMdiehimegeNa ya channaueNaM bhikkhAsateNaM ahAsuttaM jAva ArAhiyAvi bhavati vR. anantaramAjJAM na prayoktA bhavatItyuktamAjJA ca piNDaiSaNAdiviSayeti piNDaiSaNAdisUtraSaTkam - 'satta piMDe saNAu'tti piNDaH samayabhASayA bhaktaM tasyaiSaNA-grahaNaprakArAH piNDaiSaNAH, tAzcaitAH // 2 // 11911 "saMsaTTa 1 masaMsaTTA 2 uddhaDa 3 taha appaleviyA ceva 4 / uggahiyA 5 paggahiyA 6 ujjhiyadhammA ya 7 sattamiyA // " atrAsaMsRSTA hastamAtrAbhyAM cintanIyA 'asaMsaThThe hatthe asaMsaThThe matte' akkharaDiyatti vRttaM bhavai, evaM gRhNataH prathamA bhavati, gAthAyAM sukhamukhoccAraNArtho'nyathA pAThaH, saMsRSThA tAbhyAmeva cintyA 'saMsaThThe hatthe saMsaTTe matte' 'kharaDietti vuttaM bhavai, evaM gRhNato dvitIyA, udhdhRtA nAma sthAyAdau svayogena bhojanajAtamadhdhR taM, tato asaMsaTTe hatthe asaMsaTTe matte saMsaTTe vA matte saMsaTTe vA hatthe, evaM gahNahvataH tRtIyA, alpalepA nAma alpazabdo'bhAvavAcakaH nirlepaM-pRthukAdi gRhNatazcaturthI, avagRhItA nAma bhojanakAle zarAvAdiSUpattameva bhojanajAtaM yat tato gRhataH paJcamI, pragRhItA nAma bhojanavelAyAM dAtumabhyudyatena karAdinA pragRhItaM yadbhojanajAtaM bhoktuM vA svahastAdinA tad gRhNata iti SaSThI, ujjhitadharmmA nAma yatparityAgArhaM bhojanajAtamanye ca dvipadAdayo nAvakAGkSanti tadarddhatyaktaM vA gRhNata iti hRdayaM saptamIti / pAnakaiSaNA etA eva, navaraM caturthyA nAnAtvaM, tatra hyAyAmasauvIrakAdi nirlepaM vijJeyamiti 'uggahapaDima' tti avagRhyata ityavagraho- vasatistatpratimAH- abhigrahA avagrahapratimAH, tatra pUrvameva vicintyaivaMbhUtaH pratizrayo mayA grAhyo nAnyAthAbhUta iti tameva yAcitvA gRhNataH prathaNA, tathA yasya bhikSorevaMbhUto'bhigraho bhavati, tadyathA - ahaMca khalveSAM sAdhUnAM kRte avagrahaM grahISyAmi, anyeSAM cAvagrahe gRhIte sati vatsyAmIti tasyA dvitIyA, prathamA sAmAnyena iyaM tu gacchAntargatAnAM 327
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 sthAnAGga sUtram 7/-/596 sAmbhogikAnAmasambhogikAnAMcodhuktavihAriNAM, yataste'nyo'nyAyAcanta iti, tRtIyatviyaManyArthamavagrahaM yAciSye anyAvagRhItAyAM tu na sthAsyAmIti, eSA tvahAlandikAnAM, yataste sUtrAvazeSamAcAryAdabhikAsantaH AcAryArthaM tAM yAcanta iti, caturthI punarahamanyeSAM kRte avagraha na yAciSye anyAvagRhIte tu vatsyAmIti, iyaM tu gaccha eva abhyudyatavihAriNAM jinakalpAdyartha parikarmakurvatAM, paJcamItuahamAtmakRteavagrahamavagrahISyAminacApareSAM dvitricatuHpaJcAnAmiti, iyaM tu jinakalpikasyeti, SaSThI punaryadIyamavagrahaM grahISyAmi tadIyameva cetkaTAdi saMstArakaM grahISyAmi, itarathotkuTukovA niSaNNaupaviSTovA rajanIM gamiSyAmItyeSA'pijinakalpikAderiti, saptamI eSaiva pUrvoktA, nvrNythaa''stutmevshilaadikNgrhiissyaaminetrditi|ayNcsuutrtryaarthH kvacitsUtrapustaka eva dRzyata iti| _ 'sattasattikkaya'tti anuddezakatayaikasaratvena ekakAH-adhyayanavizeSA AcArAGgasya dvitIyazrutaskandhe dvitIyacUDArUpAste ca samudAyataH saptetikRtvA saptakakA abhidhIyante, teSAmeko'pi saptaikaka iti vyapadizyate, tathaiva nAmatvAt, evaMcate sapteti, tatra prathamaH sthAnasapataikako, dvitIyonaiSedhikIsaptakakaH, tRtIyauccAraprazravaNavidhisaptaikakaH caturthaH zabdasaptakakaH, paJcamo rUpasaptaikakaH, SaSThaH para kriyAsaptaikakaH, saptamo'nyo'nyakriyAsaptaikaka iti / - 'sattamahajjhayaNa'ttisUtrakRtAGgasya dvitIyazrutaskandhemahAnti-prathamazrutaskandhAdhyayanebhyaH sakAzAd granthato bRhanti adhyayanAni mahAdhyayanAni, tAni ca-puNDarIkaM 1 kriyAsthAnaM 2 AhAraparijJA 3 pratyAkhyAnakriyA 4 anAcArazrutaM 5 ArdrakakumArIyaM 6 nAlandIyaM 7 ceti| "sattasattamiya'tti saptasaptamAni dinAni yasyAM sA saptasaptamikA, sA hi saptasaptabhirdinasaptakairyathottaraM varddhamAnadattibhirbhavati, tatra prathame saptake pratidinamekA bhaktasya pAnakasya caikA dattiryAvatsaptame sapta dattayaH, bhikSupratimA-sAdhvabhigrahavizeSaH, sAcaikonapaJcAzatA rAtrindivaiHahorAtrairbhavati, yataH sapta saptakAnyekonapaJcAzadeva syAditi, tathA ekena ca SaNNavatyadhikena bhikSAzatena, yataH prathame saptake saptaiva dvitIyAdiSu tadviguNAdyAH yAvatsaptame ekonapaJcAzaditi, sarvAH saGkalitAH zataM SaNNavatyadhikaM bhavati, bhaktabhikSAzcaitAH pAnakabhikSA apyetAvatyo na ceha gaNitA iti, etatsvarUpamevam - // 1 // __ "paDimAsu sattagA satta, paDhame tattha stte| ekkekkaM giNhae bhikkhaM, biie donni donniU / / // 2 // ahavA ekkakkiyaM dattiM, jA sttekekkstte| Aeso asthi esovi, siMhavikkamasanniho // ityAdi, 'ahAsuttaM tiyathAsUtra-sUtranatikrameNa yAvatkaraNAt 'ahAatthaM yathArtha-niryuktyAdivyAkhyAnAnatikrameNetyarthaH, ahAtaccaM' yathAtattvaMsaptasaptamiketyabhidhAnArthAnatikrameNaanvarthasatyApanenatyarthaH 'ahAmaggaM' mArgaH-kSAyopazamikobhAvastadanatikrameNa, audayikabhAvAgamanenetyarthaH, 'ahAkappaM' yathAkalpaM-kalpanIyAnatikrameNa pratimAsamAcAranatikrameNa vA 'sammaM kAraNaM' kAyapravRttyA na manomAtreNetyarthaH, 'phAsiyA' spRSTA pratipattikAle vidhinA prAptA, 'pAlaya'tti punaH punarupayoga-pratijAgaraNena rakSitA, sohiya'ttizobhitA tatsamAptaugurvAdipradAnazeSabhojanA
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - -7, - 419 sevanena zodhitA vA aticAravarjanane tadAlocanena vA, 'tIriya'tti tIraM pAraM nItA, pUrNe'pi kAlAvadhau kiJcitkAlAvasthAnena, 'kiTTiya'tti kIrttitA pAraNakadine ayamayaM cAbhigrahavizeSaH kRta AsId asyAM pratimAyAM sa cArAdhitA evAdhunA mutkalo'hamiti gurusamakSaM kIrttanAditi, 'ArAhiya'tti ebhireva prakAraiH sampUrNairniSThAM nItA bhavatIti / 11911 - pratyAkhyAnApekSayA anyatra vyAkhyAnameSAmevaM - "ucie kAle vihiNA pattaM jaM phAsiyaM tayaM bhaNiyaM / taha pAliyaM tu asaI sammaM uvaogapaDiyariyaM // gurudaNasesabhoyaNasevaNayAe u sohiyaM jANa / punnevi dhevakAlAvatthANA tIriyaM hoi // bhoyaNakAle amugaM paJcakkhAyaMti bhuMja kiTTiyayaM / ArAhiyaM payArehiM saMmameehiM nidRviyaM / / " iti, -saptasaptamikAdipratimAzca pRthivyAmeva vidhIyanta iti pRthvIpratipAdanAyAha mU. (597) aheloge NaM satta puDhavIo paM0, satta ghanodadhIto paM0, satta ghanavAtA satta tanuvAtA paM0 satta uvAsaMtarA paM0, etesu NaM sattasu uvAsaMtaresu satta tanuvAyA piTThiyA, etesu NaM sattasu tanuvAtesu satta ghanavAtA paiTThiyA, eesu NaM sattasu ghanavAtesu satta ghanodadhI patiTThitA, etesu NaM sattasu ghanodadhIsu piMDalagapihuNasaMThANasaMThiAo satta puDhavIo paM0 taM0- paDhamA jAva sattamA, etAsi NaM sattaNhaM puDhavINaM satta nAmadhejjA paM0 taM0 - dhammA vaMsA selA aMjaNA riTThA maghA mAghavatI, etAsi NaM sattaNhapuDhavINaM satta gottA paM0 taM0- rayaNappabhA sakkarappabhA vAluappabhA paMkappabhA dhUmappabhA tamA tamatamA / // 2 // // 3 // vR. 'aheloe' ityAdi, adholokagrahaNAdUrdhvaloke'pi pRthivIsattA'vagamyate, tatra caikA ISatprAgbhArAkhyA pRthivyastIti, iha ca yadyapi prathamapRthivyA uparitanAni nava yojanazatAni tiryagloke bhavanti tathApi dezonA'pi pRthivItikRtvA na doSAyeti, etAzca krameNa bAhalyato yojanalakSamazItyAdisahAdhikaM bhavanti, uktaM ca "paDhamA asIisahassA 1 battIsA 2 aTThavIsa 3 vIsA ya 4 / aTThAra 5 sola 6 aTTha ya 7 sahassa lakkhovariM kujjA // " iti adholokAdhikArAttadgatavastusUtrANyAbAdarasUtrAt, sugamAni caitAni, navaraM ghanodaghInAM bAhalyaM viMzatiryojanasahAsrANi ghanatanuvAtAkAzAntarANAmasaGkhyAtAni tAni, Aha ca " savve vIsasahassA bAhalleNaM ghanodadhI neyA / - 11911 sANaM tu asaMkhA aho 2 jAva sattamiyA // " iti, tathA chatramatikramya chatraM chatrAticchatraM tasya saMsthAnaM - AkAro'dhastanaM chatraM mahaduparitanaM ladhviti tena saMsthitAH chatrAticchatrasaMsthAnasaMsthitAH, idamuktaM bhavati saptamI saptarajjuvistRtA SaSThayAdayastvekaikarajjuhInA iti, kvacitpAThaH 'piMDalagapihulasaMThANasaMThiyA' tatra piMDalagaM-paTalakaM puSpabhAjanaM tadvatpRthulasaMsthAnasaMsthitA iti paTalakapRthulasaMsthAnasaMsthitAH, 'pRthulapRthulasaMsthAnasaMsthitA' iti kvacitpAThaH, sa ca vyakta eva, 'nAmadheja' tti nAmAnyeva nAmadheyAni, 'gotta' tti 11911
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 sthAnAGga sUtram 7/-/597 gotrANitAnyapinAmAnyeva, kevalamanvarthayuktAni gotrANi itarANi tvitarANi, anvarthazca sukhoneyaH saptAvakAzAntarANi prAkprarUpitAni, teSu ca bAdarA vAyavaH santIti tatprarUpaNAyAha - mU. (598) sattavihA bAyaravAukAiyA paM0 taM0 - pAtINavAte paDINavAte dAhiNavAte udINavAte uDaMvAte ahovAte vidisivaate| vR. 'sattavihA bAyare'tyAdi, sUkSmANAMnabhedo'stitato bAdaragrahaNaM, bhedazca digvidigbhedAt pratIta eveti| mU. (599) satta saMThANA paM0 taM0 - dIhe rahasse vaTTe taMse cauraMse pihale primNddle| vR. vAyavo hyadRzyAstathApi saMsthAnavanto bhayavantazceti saMsthAnabhayasUtre, saMsthAnAni ca pratItAni, tadvizeSAH prataraghanAdayo'nyato jJeyAH / mU. (600) satta bhayaTThANA paM0 taM0 - ihalogabhate paralogabhatte AdAnabhate akamhAbhate veyaNabhate maraNabhate asilogbhte| vR. 'sattabhayaTThANe tyAdi, bhayaM-mohanIyaprakRtisamuttha AtmapariNAmastasya sthAnAni-AzrayA bhayasthAnAni, tatra manuSyAdikasya sajAtIyAdanyasmAnmanuSyAdereva sakAzAdyadbhayaMtadihalokabhayaM, ihAdhikRtabhItimatojAtau loka ihalokastatobhayamitivyutpattiH, tathA vijAtIyAt-tiryagdevAdeH sakAzAnmanuSyAdInAM yadbhayaM tatparalokabhayaM, AdIyata ityAdAnaM-dhanaM darzaM caurAdibhyo yadbhayaM tadAdAnabhayaM, akasmAdeva-bAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSveva sthitasya rAtryAdau bhayamakasmAdbhayaM, vedanA-pIDA tadbhayaM vedanAbhayaM, maraNabhayaM pratItaM, azlokabhayaM-akIrtabhayaM, evaM hi kriyamANe mahadayazo bhavatIti tadbhayAna pravartata iti / bhayaMcachadbhasthasyaiva bhavati, saca yaiH sthAnairjJAyate tAnyAha mU. (601) sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANeJjA, taM0-pANe aivAettA bhavati musaM vaittA bhavati adinnamAdittA bhavati saddapharisarasarUvagaMdhe AsAdettA bhavati pUtAsakkAramanuvUhettA bhavati imaM sAvajaMti pannavettA paDisevattA bhavati nojaghAvAdI tadhAkArI yAvi bhavati / sattahiM ThANehiM kevalI jANejA, taM0 - no pANe aivAittA bhavati jAva jaghAvAtI tadhAkArI yAvi bhvti|| 7. "sattahiM ThANehI'tyAdi, saptabhiH sthAnairhetubhUteH chadbhasthaM jAnIyAt, tadyathA-prANAn atipAtayitA, teSAM kadAcid vyApAdanazIlo bhavati, iha ca prANAtipAtanamiti vaktavye'pi dharmadharmiNorabhedAdatipAtayitetidharmI nirdiSTaH, prANAtipAtanAcchadbhastho'yamitvasIyate, kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAnniraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavatItyevaM sarvatra bhAvanA jJeyA, tathA mRSAvAditA bhavati, adattamAdAtA-gRhItA bhavati, zabdAdInAsvAdayitA bhavati, pUjAsatkAraM-puSpArcanavastrAdyarcane anubaMhayitA-pareNa svasya kriyamANasya tasyAnumodayitA, tadbhAve harSakArItyarthaH, tathedamAdhAkarmAdisAvadhaM-sapApamityevaM prajJApya tadeva pratiSevitA bhavati, tathA sAmAnyato no yathA vAdI tathAkArIanyathAbhidhAyAnyathA kartA bhavati 'cApI'ti smuccye| etAnyeva viparyastAni kevaligamakAni bhavantItyetatpratipAdanaparaM kevalisUtraM, sugamameva kevalinazca prAyo gotravizeSavanta eva bhavanti pravrajyAyogyatvAnnAbheyAdivaditi 'sattamUlagotte'tyAdinA granthena gotravibhAgamAha
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-7, 421 mU. (602) satta mUlagottApaM020-kAsavA gotamA vacchA kocchAkositA maMDavA vAsiTThA, je kAsavAte sattavidhApaM0 20-tekAsavAtesaMDellAte gollAtevAlAtemuMjatiNote pavvapecchatiNo te varisakaNhA, je goyamA te sattavidhA paM0 taM0-te goyamA te gaggA te bhAradA te aMgirasA te sakkArabhA te bhakkharAbhA te udagattAbhA; je vacchA te sattavidhA paM0 taM0-te vacchA te aggeyA te mittiyA te sAmiliNo te selatatA te aTThisaiNA te vIyakamhA, je kocchA te sattavidhA paM0 20-te kocchA te moggalAyaNA te piMgalAyaNA te koDINA te maMDaliNo te hAritA te somayA, je kosiA te sattavidhA paM0 taM0-te kositA te kaccAtaNA te salaMkAtaNAte golikAtaNA te pakkhikAyaNAte aggiccA te lohiyA, je maMDavA te sattavihApaM0 taM0-te maMDavA te ariTThA te samutA te telA te elAvaccA te kaMDillA te khArAtaNA je vAsiTTA te sattavihA paM0 taM0-te vAsiTThA te uMjAyaNA te jArekaNhA te vagghAvaccA te koDinnA te sannI te paaraasraa| vR. sugamazcArya, navaraMgotrANi tathAvidhaikekapuruSaprabhavAmanuSyasantAnAH uttaragotrApekSayA mUlabhUtAni-AdibhUtAni gotrANimUlagotrANi, kAzebhavaH kAzyaH-rasastaMpItavAniti kAzyapastadapatyAni kAzyapAH, munisuvratanemivarjA jinAcakravartyAdayazca kSatriyAH saptamagaNadharAdayo dvijAH jambUsvAmyAdayo gRhapatayazceti, iha ca gotrasya gotravadbhyocha'bhedAdevaM nirdezaH, anyathA kAzyapamiti vAcyaM syAdevaM sarvatra, tathA gotamasyApatyAni gautamAH-kSatriyAdayo yathA suvratanemI jinau nArAyaNa- padbhavarjavAsudevabaladevA indrabhUtyAdigaNanAthatrayaM vairasvAmI ca, tathA vatsasyApatyAni vatsAH-zayya- mbhavAdayaH, evaM kutsA-zivabhUtyAdayaH "kocchaM sivabhUI piya" iti vacanAt, evaM kauzikAH SaDulUkAdayaH, maNDorapatyAni maNDavAH, vaziSTasyApatyAni vAziSTAHSaSThagaNadharAryasuhastyAdayaH, tathA ye te kAzyapAste saptavidhAH, eke kAzyapazabdavyapadezayatvena kAzyapA evAnye tu kAzyapa- gotravizeSabhUtazaNDilyAdipuruSApatyarUpAH zANDilyAdayo'vagantadbhavyAH / ayaM ca mUlagotrapra-tigotravibhAgo nayavizeSamatAdbhavatIti nayavibhAgamAha mU. (603) satta mUlanayA paM0 -negame saMgahe vavahAre ujjusute sadde samabhirUDhe evNbhuute| vR. satta mUle tyAdi, mUlabhUtA nayA mUlanayAH, te ca sapta, uttaranayA hi sapta zatAni, // 1 // yadAha- "ekkeko ya sayaviho satta nayasayA havaMti evaM tu / ano'viya Aeso paMceva sayA nayANaM tu||" // 2 // tathA- "AvaiyA vayaNapahA tAvaiyA ceva hu~ti nyvaayaa| jAvaiyA nayavAyA tAvaiyA ceva parasamaya ||"tti, tatrAnantadharmAdhyAsitevastunyekadharmasamarthanapravaNo bodhavizeSonavayaiti, tatra 'negame tti naikainaiirmahAsattAsAmAnyavizeSavizeSajJAnairmimIte mineti vA naikamaH, Aha c||1|| "negAiM mANAI saamnnobhyvisesnaannaaii| jaMtehiM miNai to negamo nao negamANotti // " iti, nigameSu vA-arthabodheSu kazalo bhavo vA naigamaH, athavA naike gamAH-panthAno yasya sa naikagamaH, Aha ca
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 119 11 "logatthanibohA vA nigamA tesu kusalo bhavo vA'yaM / ahavA jaM negagamo negapahA negamo teNaM // " iti, tatrAyaM sarvatra sadityevamanugatAkArAvabodhahetubhUtAM mahAsattAmicchati anuvRttavyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca sAmAnyavizeSaM dravyatyAvida vyAvRttAvabodhahetubhUtaMca nityadravyavRttimantyaM vizeSamiti, Aha-itthaM tarhyayaM naigamaH samyagdhaSTirevAstu sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatavAt sAdhuvaditi, naitadevaM, sAmAnyavizeSavastUnAmatyantabhedAbhyupagamaparatvAttasyeti, Aha ca bhASyakAraH"jaM sAmannavisese paropparaM vatthuo ya so bhinne / mannai accaM tamao micchAdiTThI kaNAdovva // dohivi naehiM nIyaM satthamulaeNa tahavi micchattaM / jaM savisayapahANattaNeNa annonnaniravekkhA // " iti, 119 11 119 11 sthAnAGga sUtram 7/-/603 tathA saGgrahaNaM bhedAnAM saGgRhNAti vA bhedAn saGgR hyante vA bhedA yena saGgrahaH, uktaJca"saMgahaNaM saMgiNhai saMgijjhate va teNa jaM bheyaa| to saMgahotti" etaduktaM bhavati sAmAnyapratipAdanaparaH khalvayaM sadityukte sAmAnyameva pratipadyate na vizeSaM, tathA ca manyate - vizeSAH sAmAnyato'rthAntarabhUtAsyuranarthAntarabhUtA vA ? yadyarthAntarabhUtA na santi te, sAmAnyAdarthAntaratvAt khapuSpavat, athAnarthAntarabhUtAH sAmAnyamAtraM te, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavaditi, Aha ca 119 11 "saditi bhaNiyaMmi jamhA savvatthAnuppavattae buddhI / to savvaM tammattaM natthi tadatthaMtaraM kiMci // kuMbha bhAvA'nanno jai to bhAvo aha'nnahA'bhAvo / evaM paDAdao' vihu bhAvA'nannatti tammattaM // " iti, tathA vyavaharaNaM vyavaharatIti vA vyavahriyate vA - apalapyate sAmAnyamanena vizeSAn vA''zritya vyavahAraparo vyavahAraH, Aha ca 119 11 "vavaharaNaM vavaharae sa teNa vavahIrae va sAmannaM / // 2 // vavahAraparo ya jao visesao teNa vavahAro // " iti, ayaM hi vizeSapratipAdanaparaH sadityukte vizeSAneva ghaTAdIn pratipadyate, teSAmeva vyavahArahetutvAt, na tadatiriktaM sAmAnyaM, tasya vyavahArApetatvAt, tathA ca sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt ?, yadi bhinnaM vizeSavyatirekenopalabhyeta, na copalabhyate, athabhinnavizeSamAtraM tattadavyatiriktatvAttatsvarUpavaditi, Aha ca 119 11 "uvalaMbhavvavahArAbhAvao ta (ni) vvisesabhAvAo / taM nattha khapupphaMpiva saMti visesA sapaccakkhaM // " iti, tathA lokasaMvyahAraparo vyavahAraH, tathAhi asau paJcavarNe'pi bhramarAdivastuni bahutaratvAt kRSNatvameva manyate, Aha ca- 119 11 "bahutaraottiya taM ciya gamei saMtevi sesae muyai / saMvavahAraparatayA vavahAro logamicchaMti // " iti 3,
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAnaM-7, 423 tathA Rju-vakraviparyavAdabhimukhaM zrutaM-jJAnaM yasyAsau RjuzrutaH, Rju vA-vartamAnamatItAnAgatavakraparityAgAdvastu sUtrayati-gamayatIti RjusUtraH, uktNc||1|| "ulluriuM suyaM nANamuju suyamassa so'ymujusuo| suttayai vA jamuluMvatthu tennujjusuttotti||" ayaM hi vartamAnaM nijakaM liGgavacananAmAdibhinnamapyekaM vastu pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhi-atItameSyadvA na bhAvo, vinaSTAnutpannatvAdadRzyatvAtkhapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt khakusumavat, tasmAdvartamAnaM svaM vastu, tacca na liGgAdibhitramapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM taTastaTI taTamitivacabhinnamApojalaM nAmAdibhinnaM nAmasthApanAdravyabhAvabhinnaM, Ahaca // 1 // "tamhA nijagaM saMpayakAlIyaM liMgavayaNabhinnapi / ___ nAmAdibheyavihiyaM paDivajjai vatthumujjusuya // tti 4, tathA zapanaM zapativA asau zapyate vA tena vastviti zabdastasyArthaparigrahAdabhedopacArAnayo'pi zabda eva, tathA kRtakatvAdilakSaNahetvarthapratipAdakaM padaM heturevocyata iti, Aha c||1|| "savaNaM savai sa teNaM va sappae vatthujaM tao saddo / tassa'tthapariggahao naovi sadotti / " iti, ayaM ca nAmasthApanAdravyakumbhA na santyeveti manyate, tatkAryAkaraNAtkhapuSpavat, na ca bhinnalivacanamekaM, liGgavacanabhedAdeva, strIpuruSavat kuTA vRkSa ityAdivat, ato ghaTaH kuTaH kumbha iti svaparyAyadhvanivAcyamekameveti, Aha c||1|| "taMciya riusuttamayaM paccuppannaM visesiyataraM so| . . icchai bhAvaghaDaM ciyajaMna u nAmAdao tinni / / " __-tathA nAnArtheSu nAnAsaMjJAsamabhirohaNAt samabhirUDhaH, uktNc||1|| . "jaMjaM sannaM bhAsaitaM taM ciya samabhirohae jamhA / sannaMtaratthavimuho tao kao smbhiruuddhotti||" ayaMhimanyate-ghaTakuTAdayaH zabdAbhinnapravRttimittatvAdbhinnArthagocarAH, ghaTapaTAdizabdavat, tathAcaghaTanAtghaToviziSTaceSTAvAnarthoghaTaiti, tathA 'kuTa kauTilye' kuTanAtkuTaH, kauTilyayogyAt kuTa iti, ghaTo'nyaH kuTo'pyanya eveti 6, tathA yathAzabdArtha evaM padArtho bhUtaH sannityartho'nyathAbhUto'sannitipratipattipara evaMbhUto nayaH, Aha c||1|| "evaM jahasaddattho saMto bhUo ty'nnhaa'bhuuo| teNevaMbhUyanao sahatthaparo viseseNaM // " iti, ayaM hi yoSinmastakavyavasthitaM ceSTAvantamevArthaM ghaTazabdavAcyaM manyate, na sthAnabharaNAdikriyAntarApannamiti, bhavanti cAtra shlokaaH||1|| "zuddhaM dravyaM samAzritya, saGgrahastadazuddhitaH / naigamavyavahArau staH, zeSAH paryAyamAzritAH / / // 2 // anyadeva hi saamaanymbhinnjnyaankaarnnm| vizeSo'pyanyameveti, manyate naigamo nyH||
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 // 3 // 118 11 // 5 // // 6 // // 7 // varttamAnatayA sarvamRjusUtreNa sUtryate // virodhiliGgasaGkhyAdibhedAbhinnasvabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM, zabdaH pratyavatiSThate // tathAvidhasya tasyApi, vastunaH kSaNavRttinaH / brUte samabhirUDhastu, saMjJAbhedena bhinnatAm // ekasyApi dhvanervAcyaM sadA tannopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAdevaMbhUto'bhimanyate // " atha kathaM sapta nayazatAnyasaGkhyA vA nayAH saptasu nayeSvantarbhavantIni ?, ucyate, yathA vaktRvizeSAdasaGkhyeyA api svarAH saptasusvareSviti svarANAmeva svarUpupapratipAdanAya satta saretyAdi svaraprakaraNamAha pU. (604) satta sarA paM0 (taM0 ) - vR. sugamaM cedaM, navaraM svaraNAni svarAH-zabdavizeSAH, mU. (605) sajje risabhe gaMdhAre, majjhime paMcame sare / dhevate ceva nisAte, sarA satta viyAhitA // vR. 'sajje'tyAdizlokAH SaDbhayo jAtaH SaDajaH, uktaM hi - 119 11 "nAsAM kaNThamurastAlu, jihvAM dantAMzca saMzritaH / SaDbhiH saJjAyate yasmAttasmAt SaDja iti smRtaH / / " - tathA RSabho - vRSabhastadvad yo varttate sa RSabha iti, Aha ca"vAyuH samutthito nAbheH kaNThazIrSa samAhataH / narddatyRSabhavad yasmAt, tasmAdhSabha ucyate // " " 119 11 tathA gandho vidyate yatra sa gandhAraH sa eva gAndhAro, gandhavAhavizeSaH ityarthaH, abhANi hi" vAyuH samutthito nAbheH kaNThazIrSasamAhataH / nAnAgandhAvahaH puNyo, gAndhArastena hetunA // " - tathA madhye kAyasya bhavo madhyamaH, yadavAci"vAyuH samutthito nAbherurohRdi samAhataH / nAbhiM prApto mahAnAdo, madhyamatvaM samaznute // " 119 11 tathA paJcAnAM SaDjAdisvarANAM nirdedazakramamAzritya pUraNaH paJcamaH athavA paJcasu 112 11 // 9 // 119 11 sthAnAGga sUtram 7/-/603 sadrUpatAnatikrAntasvasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarvaM, saGgRhNan saGgraho mataH // vyavahArorastu tAmeva, prativastu vyavasthitAm / tathaiva dRzyamAnatvAd, vyavahArayati dehinaH / / tatrarjusUtranItiH syAt, zuddhaparyAyasaMsthitA / nazvarasyaiva bhAvasya, bhAvAt sthitiviyogataH // atItAnAgatAkArakAla saMsparzavarjitam /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -7, 425 nAbhyAdisthAneSu mAtIti paJcamaH svaraH, ydbhydhaayi||1|| "vAyuH samutthito naabherurohtknntthshirohtH| paJcasthAnotthitasyAsya, paJcamatvaM vidhIyate / / " tathA abhisandhayate-anusandhayati zeSasvarAniti niruktivazA dhaivataH, yduktm||1|| "abhisandhayate yasmAdetAn pUrvotthitAn svarAn / tasmAdasya svarasyApi, dhaivatatvaM vidhIyate // " pAThAntareNa raivatazcaiveti, tathA niSIdanti svarA yasmin sa niSAdaH, yto'bhihitN||1|| "niSIdanti svarA yasmAnniSAdastena hetunaa| sarvAMzcAbhibhavatyeSa, yadAdityo'sya daivatam // " iti, tadeva svarAH sapta 'viyAhiya'tti vyAkhyAtAH, nanu kAryaM hi kAraNAyattaM jihvA ca svarasya kAraNaM sA cAsaGkhayeyarUpA tataH kathaM svarANAM saGkhyAtatvamiti, ucyate, asaGkhyAtA api vizeSataH svarAH sAmAnyataH sarve'pi saptasvantarbhavanti, athavA sthUlasvarAn gItaM cAzritya sapta uktAH , Aha c||1|| "kajaM karaNAyattaM jIhAya sarassa tA asNkhenaa| sarasaMkhamasaMkhejjA krnnssaasNkhyttaao|| // 2 // sattaya suttanibaddhA kaha na viroho? tao gurU Aha / sattaNuvAI savve vAyaragahaNaMca geyaM vA / / " iti svarAnnamato'bhidhAya kAraNatastannirUpaNAyopakramatemU. (606) eesiNaM sattaNhaM sarANaM satta saraTThANA paM0 (taM0). vR. 'eesi Na'mityAdi, tatpa nAbhisamutthaH svaro'vikArI Abhogena anAbhogena vA yaM pradezaM prApya vizeSamAsAdayati tatsvarasyopakArakamiti svarasthAnamucyate / mU. (607) sajjaMtu aggajibbhAte, ureNa risabhaM srN| kaMThuggateNa gaMdhAraM, majjhajibbhAte mjjhimN|| vR. 'sajja'mityAdizlokadvayaM, brUyAditi sarvatra kriyA, SaDajaMtu prathamasvarameva agrabhUtA jihvA agrajihvA jihvAgramityarthaH tayA yadyapiSaDjabhaNane sthAnAntarANyapi vyApriyante agrajihvA vA svarAntareSuvyApriyate tathApi sA tatra bahutaravyApAravatItikRtvAtayA tameva brUyAdityabhihitaM, uro-vakSastena RSabhasvaraM, 'kaMThuggahaeNa'tikaNThazcAsAvugrahakazca-utkaTaH kaNThograkastena kaNThasya vogratvaM yattena kaNThogratvena kaNThAdvA yadudgataM-udgatiH svarodgamalakSaNA kriyA tena kaNThodgatena gandhAraM, jihvAyA madhyo bhAgo madhyajihvA tayA mdhym.| mU. (608) nAsAe paMcamaM bUyA, daMtoTeNa ya dhevataM / muddhANeNa ya nesAtaM, saraThANA viyAhitA // vR. tathA dantAzca auSThau ca dantoSThaM tena dhaivataM raivataM veti / mU. (609) satta sarAjIvanissitA paM0,(taM0)vR. 'jIvanissiya'tti jIvAzritAH jIvebhyo vA niHsRtaa-nirgtaaH|
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 sthAnAGga sUtram 7/-1610 mU. (610) sajjaM ravati mayUro, kukkuDo risahaM srN| haMso nadati gaMdhAraM, majjhimaMtu gvelgaa| vR. 'sajja'mityAdizlokaH, 'nadati rauti 'gavelaga'ttigAvazca elakAzca-UraNakA gavelakAH athavA gavelakA-UraNakA eva iti. / mU. (611) aha kusumasaMbhave kAle, koilA paMcamaM srN| chaTheca sArasA koMcA, nisAyaM sttmNgtaa| vR. 'aha kusuma' ityAdirUpakaM gaathaabhidhaanN.||1|| "viSamAkSarapAdaM vA pAdairasamaM dazadharmavat / tantre'smin yadasiddhaM, gAtheti tat paNDitai yam // " iti vacanAt, 'atheti vizeSArthaH, vizeSArthatA caivaM-yathA gavelakA avizeSeNa madhyama svaraM nadanti na tathA kokilAH paJcamaM, api tu kusumasambhave kAla iti, kusumAnAM bAhulyato vanaspatiSu sambhavo yasmin sa tathA tatra, mghaavityrthH| mU. (612) satta sarA ajIvanissitA paM0,(taM0) vR. 'ajIvanissiya'tti tathaiva navaraM jIvaprayogAdeta iti / mU. (613) sajjaM ravati muiMgo, gomuhI risabhaM srN| saMkho nadati gaMdhAraM, majjhimaM puNa jhallarI // vR. 'sajja'mityAdi zlokaH, mRdaGgo-mardalaH gomukhI-kAhalAyatastasyA mukhegozrRGgamanyadvA kriyata iti.| mU. (614) . caucalaNapatiTThANA, gohiyA paMcamaM srN| ADaMbaro revatitaM, mahAbherI yasattamaM / vR. 'cau' ityAdizlokAH caturbhizcaraNaiH pratiSThAnaM bhuvi yasyAH sA tathA, godhAcarmaNA avanaddheti godhikAvAdyavizeSo dardariketi yatparyAyaH, DambaraH-paTahaH saptamamiti-niSAdaM / mU. (615) etesiNaM sattasarANaM satta saralakkhaNA paM0 (taM0) vR. 'eesi Na'mityAdi, 'satta'tti svarabhedAt sapta svaralakSaNAni yathAsvaM phalaM prati prApaNAvyabhicArINi svararUpANi bhavanti, tAnyeva phalata AhamU. (616) "sajjeNa labhati vittiM, kataM ca na vinssti| gAvo mittAya puttA ya, nArINaM ceva vallabho // vR. 'sajjeNe'tyAdizlokAH sapta, SaDjenalabhatevRttiM, ayamarthaH-SaDjasyedaMlakSaNaM-svarUpamasti yena vRttiM-jIvanaM labhateSaDjasvarayuktaHprANI, etaccamanuSyApekSayA lakSyate, manuSyalakSaNatvAdasyeti, kRtaM ca na vinazyati tasyeti zeSaH, niSphalArambho na bhavatItyarthaH, gAvo mitrANi ca putrAzca bhavantIti shessH| mU. (617) risabheNa u esajjaM, seNAvaccaM dhanAni y| vatthagaMdhamalaMkAraM, ithio sayaNANi v|| vR. 'esajjaMti ezvaryaM /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-7, 427 mU. (618) gaMdhAre gItajuttinnA, vajravittI klaahitaa| bhavaMti katiNo pannA, je anne stthpaargaa| vR. gandhAre gItayuktijJAH varyavRttayaH-pradhAnajIvikAH kalAbhiradhikAH kavayaHkAvyakAriNaHprAjJAH-sabodhAH, yeca uktebhyo gItayuktajJAdibhyo 'nye zAstrapAragAH-dhanurvedAdipAragAminaste bhvntii.| mU. (619) majjhimasarasaMpannA, bhavaMti suhajIviNo / khAyatI piyatI detI, majjhimaM srmssito|| mU. (620) paMcamasarasaMpannA, bhavaMti puddhviiptii| sUrA saMgahakattAro, aneggnnnnaatgaa| mU. (621) revatasarasaMpannA, bhavaMti klhppiyaa| sAuNitA vagguriyA, soyariyA macchabaMdhA y|| vR. zakunena-zyenalakSaNena caranti-pApaddhiM kurvanti zakunAn vA ghnanti zAkunikAH, vAgurAmRgabandhanaM tayAcarantIti vAgurikAH, zUkareNazUkaravadyArthacantItizUkarAnvA ghnantIti zaukarikAH, mU. (622) caMDAlA muTThiyA seyA, je anne paavkmminno| godhAtagA yaje corA, nisAyaM saramassitA / vR. maussttikaamllaaiti.| mU. (623) etesiM sattaNhaMsarANaMtaogAmA pannattA, taM0 sajjagAmemajjhimagAmegaMdhAragAme, sajjagAmassaNaM satta mucchaNAto paM0(taM0) vR. 'eteSA'mityAdi, tatra vyaakhyaangaathaa||1|| "sajjAi tihA gAmo sasamUho mucchanANa vineo| tA satta ekkamekko to satta sarANa egviisaa||" annanna saravisese uppAyaMtassa mucchayA bhnniyaa| kattA va mucchio iva kuNAI mucchaM va so vatti / / -kartA vA mUrcchita iva karoti, mUrcchanniva vA sa kartetyarthaH,mU. (624) maMgI koravvIyA harI ya rayataNI ya sArakaMtA y| chaTThI ya sArasI nAma suddhasajjA ya sattamA / mU. (625) majjhimagAmassa NaM satta mucchaNAto paM0, taM0mU. (626) uttaramaMdA rayaNI, uttarA uttraasmaa| AsokaMtA ya sovIrA, abhiru havati sattamA / mU. (627) gaMdhAragAmassa NaM satta mucchaNAto paM0 (taM0)mU. (628) naMdI tu khuddimA pUrimA ya cautthI ya suddhagaMdhArA / uttaragaMdhArAvita, paMcamitA havati mucchA u|| mU. (629) suTutaramAyAmA sA chaTThI niyamaso u nAyavvA / aha uttarAyatA koDImAtasA sattamI mucchaa|
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 sthAnAGga sUtram 7/-/629 vR.iha ca maGgIprabhRtInAmekaviMzatimUrcchanAnAMsvaravizeSAH pUrvagate svaraprAbhRte bhaNitAH, adhunA tu tadvinirgatebhyo bharatavaizAkhilAdizAstrebhyo vijJeyA iti| mU. (630) satta sarAo kao saMbhavaMti geyassa kA bhavaMti jonnii?| katisamatA ussAsA kati vA geyassa AgArA? || vR. 'sattassarA kao' gAhA, iha catvAraH praznAH, tatra kuta iti sthAnAt kA yoniritikA jAtiH tathA kati samayA yeSu te katisamayAH, ucchvAsAH kiMparimANakAlA ityarthaH, tathA''kArAH-AkRtayaH svruupaanniityrthH,| mU. (631) satta sarA nAbhIto bhavaMti gItaM ca ruyajoNItaM / pAdasamA UsAsA tinni ya gIyassa aagaaraa|| vR. 'satta sarA' gAhA praznanirvacanArthA spaSTA, navaraM ruditaM yoniH-jAtiH samAnarUpatayA yasya tadditayonikaM, pAdasamayA ucchvAsA-yAvadbhiH samayaiH pAdovRttasya nIyate tAvatsamayA ucchvAsA gIte bhavantItyarthaH, AkArAnAhamU. (632) Aimiu ArabhaMtA samuvvahaMtA ya majjhagAraMmi / avasAne tajjavito tinni ya geyassa aagaaraa|| vR. 'AI' gAhA, Adau-prAthamye mRdu-komalamAdimRdu gItamiti gamyate, ArabhamANAH, iha samuditatrayApekSaM bahuvacanamanyathA eka eva AkAro dvayamanyad vakSyamANalakSaNamiti, tathA samudvahantazca mahattAM gItadhvaneriti gamyate, madhyakAre-madhyabhAge, tathA avasAne ca kSapayantogItadhvanimandrIkurvanyogItasyAkArAbhavanti, AdimadhyAvasAneSugItadhvaniH mRdutAramandrasvabhAvaH krameNa bhavatIti bhAvaH, kiM cAnyatmU. (633) chaddose aTTaguNe tinni ya vittAiM do ya bhnnitiio| ____jANAhiti so gAhii susikkhio rNgmjjhmmi| vR. 'cha dose' dAragAhA, SaT doSA vrjniiyaaH.| mU. (634) bhItaM dutaM rahassaM gAyaMto mA ta gAhi uttAlaM / kAkassaramaNunAsaMca hoti geyassa chaddosA // vR.tAnAha-bhIyaM gAhA, bhItaM-trastamAnasaM 1 drutaM-tvaritaM 2 'rahassaMti isvasvaraM laghuzabdamityarthaH, pAThAntareNa 'uppicchaM' zvAsayuktaM tvaritaM ceti uttAlaM-utprAbalyArthe ityatitAlamasthAnatAlaM vA, tAlastu kaMzikAdizabdavizeSa iti 4, 'kAkasvaraM' zlakSNAzravyasvaraM, anunAsaM casAnunAsikaM nAsikAkRtasvamityarthaH, kimityAha-gAyan gAnapravRttastvaM he gAyana ! mA gAsIH, kimiti?, yata ete geyasya SaT doSA iti / aSTo guNAnAhamU. (635) punnaM 1 rattaM 2 ca alaMkiyaM 3 ca vattaM 4 tahA avidhuDhe 5 / madhuraM 6 sama 7 sukumAraM 8 aTTha guNA hoti geyassa // vR. 'punaM gAhA, pUrNa svarakalAbhiH 1 raktaMgeyarAgeNAnuraktasya 2 alaGkR tamanyAnyasvaravizeSANAM sphuTazubhAnAMkaraNAt 3 vyaktamakSarasvarasphuTakaraNatvAt 4 'avidhuTuM' vikrozanamiva yanna visvaraM 5 madhuraM-madhurasvaraM kokilArutavat 6 samaM-tAlavaMzasvarAdisamanugataM 7 sukumAraM
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -7, 429 lalitaMlalatIvayatsvaragholanAprakAreNa zabdasparzanena zrotrendriyasya sukhotpAdanAdveti 8, ebhiraSTAbhiguNairyuktaM geyaM bhavati, anyathA viDambanA / kiJcAnyatmU. (636) urakaMThasirapasatthaM ca gejaMte mauribhiapadabaddhaM / samatAlapaDukkhevaM sattasarasIharaM gIyaM / / vR. 'ura gAhA, uraHkaNThaziraHsuprazastaM-vizuddhaM, ayamartho-yadhurasi svaro vizAlastata urovizuddhaM, kaNThe yadi svarovarttito'sphuTitazcatataHkaNThavizuddhaM, zirasiprAptoyadinAnunAsikastataH zirovizuddhaM, athavA uraHkaNThaHziraHsuzleSmaNA avyAkuleSuvizuddheSu-prazasteSu yattattatheti, cakAro geyaguNAntarasamuccaye gIyate-uccAryate geyamiti sambadhyate, kiMviziSTamityAha ? - 'mRdakaM madhurasvaraM 'ribhitaM' yatrAkSareSugholanayA saMcaran svaroraGgatIva gholanAbahulamityarthaH, 'padabaddhaM' geyapadairnibadhdhamiti, padatrayasya karmadhArayaH, 'samatAlapaDukkhevaM'ti samazabdaH pratyeka sambadhyate tena samAstAlA-hastatAlA upacArAt tadravo yasmistatsamatAlaM tathA samaHpratyutkSepaH pratikSepo vA-murajakaMzikAdyAtodyAnAM yo dhvanistallakSaNaH nRtyatpAdakSepalakSaNo vA yasmiMstatsamapratyutkSepaM samapratikSepaM veti, tathA 'sattasarasIbharaM'ti sapta svarAH 'sIbhara'nti akSarAdibhiH samA yatra tatsaptasvarasIbharaM, te caamii||1|| 'akkharasamaM 1 payasamaM 2 tAlasamaM 3 layasamaM 4 gahasamaMca 5 / . nIsasiUsasayasamaM6 saJcArasamaM7 sarA stt||'tti, iyaMca gAthAsvaraprakaraNopAnte taMtisamamityAdiradhItApiihAkSarasamamityAdi vyAkhyAyate, anuyogadvAraTIkAyAmevameva darzanAditi, tatra dIrgha akSare dIrghaH svaraH kriyate isve hrasvaH plute plutaH sAnunAsike sAnunAsikaH tadakSarasamaM, tathA yad geyapadaM-nAmikAdikamanyatarabandhe baddhaM yatrasvare anupAtibhavati tattatraiva yatra gItegIyate tatpadasamamiti, yatparaspararAhatahastatAlasvarAnuvati bhavati tattAlasamaM, zrRGgadAdyintaramayenAGgulikozakenAhatAyAstantryAH svaraprakAro layastamanusaratogAturyadgeyaMtallayasamaM, prathamatovaMzatantryAdibhiryaH svarogRhItastatsamaMgIyamAnaM grahasamaM, niHzvasitocchvasitamAnamanatikrAmato yadgeyaM tanniHzvAMtatAmasitArAmaM, taireva vaMzatantryAdibhiryadaGgulisaJcArasamaM gIyate tatsaJcArasamaM, geyaM ca sapta svAstadAtmakamityarthaH / yo geye sUtrabandhaH sa evamaSTaguNa eva kArya ityAhamU. (637) niddosaMsAravaMtaMca, heujuttamalaMkiyaM / uvanIya sovayAraMca, miyaM madhurameva y|| vR. 'niddosaM' silogo, tatra nirdoSaM-"aliyamuvaghAyajaNayaM" ityAdidvAtriMzatsUtradoSarahitaM 1 sAravad-arthena yuktaM 2 hetuyuktaM-arthagamakakAraNayuktaM 3 alaGkRtaM-kAvyAlaGkArayuktaM 4 upanItaM-upasaMhArayuktaM 5 sopacAraM-aniSThurAviruddhAlajjanIyAbhidhAnaM sotyAsaM vA 6 mitaM padapAdAkSaraiH nAparimitamityarthaH 7 madhuraM tridhA zabdArthAbhidhAnato 8 geyaM bhavatIti zeSaH / tinni ya vittAI' ti yaduktaM tadyAkhyAmU. (638) samamaddhasamaM ceva, savvattha visamaM ca jN| tinni vittappayArAI, cautthaM noplbbhtii||
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 sthAnAGga sUtram 7/-/638 vR. 'samaM' silogo, tatra samaM pAdairakSaraizca tatrapa pAdaizcaturbhirakSaraistu-gurulaghubhiH, arddhasamaM tvekatarasamaM, viSamaM tu sarvatra pAdAkSarApekSayetyarthaH, anye tu vyAcakSate samaM yatra catuSvapi pAdeSu samAnyakSarANi, arddhasamaM yatra prathamatRtIyayordvitIyacaturthayozca samatvaM, tathA sarvatra - sarva - pAdeSu viSamaM-ca-viSamAkSaraM yad yasmAdvRttaM bhavati tatastrINi vRttaprajAtAni-padyaprakAraH, ata eva caturthaM nopalabhyata iti, 'donni ya bhaNiio'tti asya vyAkhyA mU. (639) vR. 'sakkayA' silogo, bhaNitiH bhASA 'AhiyA' AkhyAtA svaramaNDaleSaDjAdisvarasamUhe, zeSaM kaNThayaM / kIzI strI kIdazaM gAyatIti praznamAha mU. (640 ) kesI gAtati ya madhuraM kesI gAtati kharaM ca rUkkhaM ca / kesI gAyati cauraM kesi vilaMbaM dutaM kesI // vR. 'kesI' gAhA, 'kesi 'tti kIdhzI 'khara' nti kharasthAnaM rUkSaM prasiddhaM caturaM dakSaM vilambaMparimantharaM drutaM zIghramiti / mU. (641) kaNThyA. / sakkatA pAgatA ceva, duhA bhaNitIo AhiyA / saramaMDalaMmi gijjaMte, pasatthA isibhAsitA // gorI gAtati cauraM kANa vilaMbaM dutaM aMdhA // vR. 'vissaraM puNa kerisi' tti vissaraMpuNa kerisitti gAthAdhikamiti, uttaramAha-'sAmA'gAhA mU. (642) vissaraM puNa kerisI ? // sAmA gAyai madhuraM kAlI gAya kharaM ca rukkhaM ca / vissaraM puNa piMgalA || taMtisamaM tAlasamaM pAdasamaM layasamaM gaha samaM ca / nIsasiUsasiyasamaM saMcArasamA sarA satta // vR. 'piMgala' tti kapilA, 'taMti' gAhA tantrIsamaM - vINAditantrIzabdena tulyaM militaM ca, zeSaM prAgvata, navaraM 'pAdo' vRttapAdaH, tantrIsamamityAdiSu geyaM sambandhanIyaM, tathA geyasya svarAnarthAntaratvAduktaM 'saMcArasamA sarA satta' tti, anyathA saJcArasamamiti vAcyaM syAt, taMtisamA tAlasametyAdi vetI, ayaM ca svaramaNDalasaGkSepArthaH / mU. (643) satta sarAya tato gAmA, mucchaNA ekavIsatI / tANA egUNapannAsA, samattaM saramaMDalaM // vR. 'satta sarA' silogo, tatA tantrI tAno bhaNyate, tatra SaDjAtiH svaraH pratyekaM saptabhistAnairgIyataityevamekonapaJcAzattAnAH saptatantrIkAyAM vINAyAM bhavantIti, evamekatantrIkAyAM tritantrIkAyAMca, kaNThenApi gIyamAnA ekonapaJcAzadeveti / anantaraM gAnato laukikaH kAyakleza ukto'dhunA lokottaraM tamevAha mU. (644) sattavidhe kAyakilese pannatte, taM0-ThANAtite ukkuDuyAsaNite paDimaThAtI vIrAsaNite nesajjite daMDAtite lagaMDasAtI / vR. 'sattavihe 'tyAdi, prAyaH prAgeva vyAkhyAtamidaM tathApi kiJcillikhyate, kAyasya- zarIrasya
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-7, 431 klezaH-khedaH pIDA kAyaklezo-bAhyatapovizeSaH, sthAnAyatikaH sthAnAtigaH sthAnAtido vAkAyotsargakArI, iha ca dharmadharmiNorabhedadevamupanyAsaH, anyathA kAyaklezasya prakrAntatvAt sa eva vAcyaH syAt, na tadvAn, iha tu tadvAnirdiSTa iti, evaM sarvatra, utkaTukAsanikaH-pratItaH, tathA pratimAsthAyI-bhikSupratimAkArI vIrAsaniko-yaH siMhAsananiviSTamivAste, naiSadhikaHsamapadaputAdiniSadyopavezI daNDAyatikaH-prasAritadeho lgnnddshaayii-bhuumylgnpRsstthH| mU. (645) jaMbuddIve 2 satta vAsA paM0, taM0-bharahe eravate hemavate heranavate harivAse rammagavAse mahAvidehe / jaMbuddIve 2 satta vAsaharapavvatA paM0, taM0-cullahimavaMte mahAhimavaMtenisadhe nIlavaMte ruppI siharI mNdre| ___ jaMbuddIve 2 satta mahAnadIo puratthAbhimuhIo lavaNasamudaM samappeti, taM0-gaMgA rohitA hirI sItA narakaMtA suvannakUlA rttaa| jaMbuddIve 2 satta mahAnatIo paJcatthAbhimuhIo lavaNasamudaM samuppeti, taM0-siMdhU rohitaMsA harikaMtA sItodA nArIkaMtA ruppakUlA rttvtii| dhAyaisaMDadIvapuracchimaddhe NaM satta vAsA paM0 20-bharahe jAva mahAvidehe, dhAyaisaMDadIvapuracchimeNaMsatta vAsaharapavvatApaM0 20-cullahimavaMtejAvamaMdare, dhAyaisaMDadIvapura0 sattamahAnatIo puracchAbhimuhIto kAloya samudaM samappeMti, taM0-gaMgA jAva rattA, dhAyaisaMDadIvapuracchijjheNaM satta mahAnatIo paJcatthabhimuhIo lavaNasamudaM samappeMti, taM0-siMdhU jAva rattavatI dhAyaisaMDadIve paJcatthimaddhe NaM satta vAsA evaM ceva, navaraMpuratthAbhimuhIo lavaNasamudaM samappeMti paccatthAbhimuhAo kAlodaM, sesaMtaMceva., ____ pukkharavaradIvaDDapuracchimaddhe NaM satta vAsA taheva, navaraM puratthAbhimuhIo pukkharodaM samudaM samappeti paJcatthAbhimuhIto kAlodaM samudaM samappeMti, sesaM taM ceva, evaM paJcatthimaddhevi, navaraM puratthAbhimuhIo kAlodaM samudaM sama0 paccatthAbhimuhIo puskharodaM samappeMti, savvattha vAsA vAsaharapavvatA natIto ya bhaannitvvaanni| vR. idaM ca kAyaklezarUpaMtapo manuSyaloka evAstIti tatpratipAdanaparaM 'jambuddIve'tyAdi prakaraNaM, gatArthaM caitt| mU. (646) jaMbuddIve 2 bhArahe vAse tItAte ussappiNIte satta kulagarA hutthA, (taM0) mU. (647) mittadAme sudAme ya, supAse ya syNpbhe| vimalaghose sughose ya, mahAghose ya sttme|| mU. (648) jaMbuddIve 2 bhArahe vAse imIse osappiNIe satta kulagarA hutthAmU. (649) paDhamittha vimalavAhaNa 1 cakkhuma 2 jasamaM 3 cautthamabhicaMde 4 / tato ya paseNai 5 puNa marudeveceva 6 nAbhI y7|| mU. (650) eesiNaM sattaNhaM kulagarANaM satta bhAriyAo hutthA, taM0mU. (651) caMdajasA 1 caMdakAMtA 2 surUva 3 paDirUva 4 cakkhukaMtA 5 y| sirikatA 6 marudevI 7 kulakaraitthINa naamaaiN| vR.manuSyakSetrAdhikArAttadgatakulakarakalpavRkSanItiraladuSSamAdiliGgasUtrANi pAThasiddhAni caitAni,
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 sthAnAGga sUtram 7/-/652 mU. (652)jaMbuddIve 2 bhArahe vAse AgAmissAe ussappiNIe satta kulakarAbhavissaMtimU. (653) mittavAhaNa subhome ya, suppabhe ya syNpbhe| datte suhume subaMdhU ya, AgamessiNa hokkhtii|| vR. navaraM 'AgamisseNa hokkhai'tti AgamiSyatA kAlena hetunA bhaviSyatItyarthaH / mU. (654) vimalavAhaNe NaM kulakare sattavidhA rukkhA uvabhogattAte hvvmaagcchiNsu| vR.tathA vimalavAhane prathamakulakare sati saptavidhA itipUrvadazavidhAabhUvan 'rukkha'tti kalpavRkSAH 'uvabhogattAe'ttiupabhogyatayA 'havvaM' zIghramAgatavantaH, bhojanAdisampAdanenopabhogaM tatkAlInamanuSyANAmAgatA ityarthaH / mU. (655) mattaMgatAta bhiMgA cittaMgA ceva hoti cittrsaa| maNiyaMgA ta aniyaNA sattamagA kapparukkhA y|| vR. 'mattaMgayAya'gAhA, 'mattaMgayA' itimattaM-madastasya kAraNatvAnamadyamiha mattazabdenocyate tasyAGgabhUtAH-kAraNabhUtAstadevavA'Gga avayavo yeSAMte mattAGgakAH, sukhapeyamadyadAyina ityarthaH, cakAraH pUraNe, 'bhiMga'tti saMjJAzabdatvAd bhRGgArAdivividhabhAjanasampAdakA bhRGgAH, 'cittaMga'tti citrasya-anekavidhasya mAlyasya kAraNatvAccitrAGgAH, 'cittarasatticitrA-vicitrArasA-madhurAdayo manohAriNo yebhyaH sakAzAt sampadyante te citrarasAH, 'maNiyaMga'tti maNInAM-AbharaNabhUtAnAmaGgabhUtAH-kAraNabhUtAH maNayo vAaGgAni-avayavA yeSAMtemaNyaGgAH, bhUSaNasampAdakA ityarthaH, 'aniyaNa'tti anagnakArakatvAdanagnA-viziSTavastradAyinaH, saMjJAzabdo vA'yamiti, 'kapparukkha'tti uktavyatiriktasAmAnyakalpitaphaladAyitvena kalpanA kalpastapradhAnA vRkSAH kalpavRkSA iti| mU. (656) sattavidhA daMDanItI paM0 20-hakAre makkAre dhikkAre paribhAse maMDalabaMdhe cArate chvicchede| vR. 'daMDanIi'tti daNDanaM daNDa:-aparAdhinAmanuzAsanaM, tatra tasya vA sa eva vA nItiHnayodaNDanItiH, 'hakkAre'ttihaityadhikSepArthastasya karaNaM hakkAraH,ayamarthaH-prathamadvitIyakulakarakAle'parAdhino daNDo hakkAramAtra, tenaivAsau hatasarvasvamivAtmAnaM manyamAnaH punaraparAdhasthAne na pravartata iti tasya daNDanItitA, evaM mA ityasya niSedhArthasya karaNaM-abhidhAnaM mAkAraH, tRtIyacaturthakulakarakAle mahatyaparAdhe mAkAro daNDaH itaratra tu pUrva eveti, tathA dhigadhikSepArtha eva tasya karaNaM-uccAraNaM dhikkAraH, paJcamaSaSThasaptamakulakarakAle mahAparAdhe dhikkAro daNDo jaghanyamadhyamAparAdhayostu krameNa hakkAramAkArAviti, Aha c||1|| "paDhamabIyANa paDhamA taiyacautthANa abhinavA biiyaa| paMcamachaTThassa ya sattamassa taiyA abhinavA u / / " iti, tathA paribhASaNaM paribhASA-aparAdhinaM prati kopAviSkAreNa mA yAsIrityabhidhAnaM, tathA 'maNDalabandho' maNDala-iGgitaM kSetraMtatrabandho-nAsmAtpradezAd gantavyamityevaM vacanalakSaNaM, puruSamaNDalaparivAraNalakSaNo vA, cArakaM guptigRhaM chavicchedo' hastapAdanAsikAdicchedaH, iyamanantarA caturvidhA bharatakAle babhUva, catasRNAmantyAnAmAdyadvayamRSabhakAle anye tu bharatakAle ityanye /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 7, - 119 11 Aha ca - " paribhAsaNA u paDhamA maMDalibaMdhaMmi hoi bIyA u / cAra chavichedAdI bharahassa cauvvihA nII / / iti / mU. (657) egamegassa NaM ranno cAuraMtacakkavaTTissa NaM satta egiMdiyarataNA paM0 taMocakkarayaNe 1 chattarayaNe 2 cammarayaNe 3 daMDarayaNe 4 asirayaNe 5 maNirayaNe 6 kAkaNirayaNe 7 / egamegassa NaMranno cAuraMtacakkavaTTissa satta paMciMdiyarataNA paM0 taM0-senAvatIrayaNe 1 gAhAvatirayaNe 2 vaDDatirayaNe 3 purohitarayaNe 4 itthirayaNe 5 AsarayaNe 6 hatthirayaNe 7 / vR. 'cakkarayaNe' tyAdi, 'ratnaM nigadyate tat jAtau jAtau yadutkRSTa' mitivacanAt cakrAdijAtiSu yAni vIryata utkRSTAni tAni cakraratnAdIni mantavyAni tatra cakrAdIni saptaikendriyANipRthivIpariNAmarUpANi teSAM ca pramANaM 119 11 "cakkaM chattaM daMDo tinnivi eyAiM vAmatullAI / cammaM duhatthadIhaM battIsaM aMgulAI asI // cauraMgalo maNI puNa tassaddhaM ceva hoi vicchinno / cauraMgulappamANA suvannavarakAgaNI neyA // " senApatiH-sainyanAyako gRhapatiH - koSThagAraniyuktaH varddhakI sUtradhAraH purohitaHzAntikarmakArIti, caturdazApyetAni pratyekaM yakSasahAdhiSThitAnIti / 119 11 433 mU. (658) sattahiM ThANehiM ogADhaM dussamaM jANejjA, taM0-akAle varisai 1 kAle na varisai 2 asAdhU puJjaMti 3 sAdhU na pucaMti 4 gurUhiM jaNo micchaM paDivanno 5 manoduhatA 6 vatiduhatA 7 / sattahiM ThANehiM ogADhaM susamaM jANejjA, taM0-akAle na varasai 1 kAle varisai 2 asAdhU na pucaMti 3 sAdhU pucaMti 4 gurUhiM jaNo sammaM paDivanno 5 manosuhatA 6 vatisuhatA 7 vR. 'ogADhaM 'ti avatIrNAM avagADhAM vA prakarSaprAptAmiti, akAlaH - avarSA, asAdhavaHasaMyatAH guruSu mAtApitRdharmAcAryeSu micchaM' midhyAbhAvaM vinayabhraMzamityarthaH ' pratipannaH' AzritaH, 'manoduhaya'tti manaso manasA vA duHkhitA duHkhitatvaM duHkhakAritvaM vA drohakatvaM vA, evaM 'vayaduhaye'tyapi vyAkhyeyamiti / 'sammaM' ti samyagbhAvaM vinayamityarthaH / ete ca duSSamAsuSame saMsAriNAM duHkhAya sukhAya ceti saMsAriprarUpaNAyAha mU. (659) sattavihA saMsArasamAvannagA jIvA paM0, taM0 - neratitA tirikkhajoNitA tirikkhajoNiNito maNussA maNussIo devA deviio| vR. 'satte' tyAdi kaNThyaM, saMsAriNAM ca saMsaraNaM Ayurbhede sati bhavatIti taddarzayannAha'satte' tyAdi / mU. (660) sattavidhe Aubhede paM0, (taM0) vR. tatra 'Auyabhede 'tti AyuSo jIvitavyasya bhedaH - upakramaH AyurbhedaH, sa ca saptavidhanimittaprApitatvAt saptavidha eveti, pU. (661) 'ajjhavasANanimitte AhAre veyaNA parAdhAte / phAse ANApANU sattavidhaM bhijjae AuM / ' vR. 'ajjhavasANa' gAhA, adhyavasAnaM-rAgasnehabhayAtmako'dhyavasAyo nimittaM daNDakazA 3 28
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 sthAnAGga sUtram 7/-/661 zastrAdIni samAhAradvandvastatra sati Ayurbhidyata iti sambandhaH, tathA AhAre bhojane'dhike sati, tathA vedanA- nayanAdipIDA parAghAto garttapAtAdisamutthaH, ihApi samAhAradvandva eva tatra sati, tathA sparze- tathAvidhabhujaGgAdisambandhini sati, tathA 'ANApANu' tti ucchvAsaniHzvAsau niruddhAvAzrityeti, evaM ca saptavidhaM yathA bhavati tathA bhidyate Ayuriti, athavA adhyavasAnamAyurupakramakAraNamitiH, evaM nimittamityAdi, yAvadANApANutti vyAkhyeyaM, prathamaikavacanAntatvAdadhyavasAnAdipadAnAM, evaM saptavidhatvAdAyurbhedahetUnAM saptavidhaM yathA bhavati tathA bhidyate Ayuriti, ayaM cAyurbhedaH sopakramAyuSAmeva netareSAmiti, Aha-yadyevaM bhidyate AyustataH kRtanAzo'kRtyAbhyAgamazca syAt, kathaM?, saMvatsarazatamupanibaddhamAyustasya apAntarAla eva vyapagamAtkRtanAzo yena ca karmaNA tadbhidyate tasyAkRtasyaivAbhyAgamaH, evaM ca mokSAnAzvAsaH tatazcAritrApravRttyAdayo doSA iti, Aha ca 119 11 "kammovakkAmijjai apattakAlaMpi jai tao pattA / akayAgamakayanAsA mokkhANAsAsao dosA // " atrocyate yathA varSazatabhogyabhaktamapyagnikavyAdhitasyAlpenApi kAlenopabhuJjanasya na kRtanAzo nApyakRtAbhyAgamastadvadihApIti, Aha ca 119 11 "na hi dIhakAliyassavi nAso tassAnubhUio khippaM / bahukAlAhArassa va duyamaggiyarogiNo bhogo // savvaM ca paesatayA bhujjai kammamanubhAgao bhaiyaM / teNAvassAnubhave ke kayanAsAdao tassa ? // kiMcidakAlevi phalaM pAijjai paccae ya kAleNaM / // 2 // // 3 // 118 11 taha kammaM pAijai kAleNa vi pajjae annaM // havA dIhA rajjU Dajjhai kAleNa puMjiyA khippaM / vitao paDo u sussai piMDIbhUo u kAleNaM ||" ityAdi mU. (662) sattavidhA savvajIvA paM0, taM0- puDhavikAiyA Au0 teu0 vAu0 vaNassati0 tasakAtitA akAtitA, ahavA sattavihA savvajIvA paM0, kaNhalesA jAva sukkalesA alesA / vR. 'satte' tyAdi sUtradvayaM kaNThyaM, navaraM sarve ca take jIvAzceti sarvajIvAH, saMsArimuktA ityarthaH, tathA 'akAiya'tti siddhAH SaDvidhakAyAvyapadezyatvAditi, alezyAH-siddhAH ayogino veti / anantaraM kRSNalezyAdayo jIvabhedA uktAH, tatra ca kRSNalezyaH sannArako'pyutpadyate brahmadattavaditi brahmadattasvarUpAbhidhAnAyAha mU. (663) baMbhadatte NaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI satta dhaNUiM uDDuM uccatteNaM satta ya vAsasayAI paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA adhe sattamAe puDhavIe appatiTThAne narae neratitattAe uvavanne / vR. 'baMbhadatte 'tyAdi sugamaM / brahmadatta uttamapuruSa iti tadadhikArAt uttamapuruSavizeSasthAnotpannamallivaktavyatAmAha bhU. (664) mallI NaM arahA appasattame muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavvaie, taM0
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 7, 435 mallI videharAyavarakannagA 1 paDibuddhI ikkhAgarAyA 2 caMdacchAye aMgarAya / 3 ruppI kuNA-lAdhipatI 4 saMkhe kAsIrAyA adInasattU kururAtA 6 jitasattU paMcAlarAyA 7 vR. 'mallI Na 'mityAdi, mallirarhan 'appasattame'tti AtmanA saptamaH saptAnAM pUraNaH AtmA vA saptamo yasyAsAvAtmasaptamo, mallizabdasya strIliGgatve'pyarhacchabdApekSayA puMnirdezaH, videhajanapadarAjasya varakanyA videharAjavarakanyA 1, tathA pratibuddhirnAmnA ikSvAkurAjaH sAketanivAsI 2, candracchAyo nAma aGgajanapadarAjazcampAnivAsI 3, rukmI nAma kuNAlajanapadAghipatiH zrAvastIvAstavyaH 4, zaGkho nAma kAzIjanapadarAjo vArANasInivAsI 5, adInazatrurnAmnA kurudeza nAthaH hastinAgapuravAstavyaH 6, jitazatrurnAma paJcAlajanapadarAjaH kAmpilyanagaranAyaka iti 7 1 AtmasaptamatvaM ca bhagavataH pravrajyAyAmabhihitapradhAnapuruSapravrajyAgrahaNAbhyupagamamApekSayA'vagantavyaM, yataH pravrajitena tena te pravrAjitAH, tathA tribhiH puruSazataiH bAhyapariSadA tribhizca strIzatairabhyantarapariSadA'sau saMparivRtaH parivrajata iti teSu zrUyata iti, uktaM ca- "pAso mallI yatihiM tihiM saehiM" ti, evamanyeSvapi virodhAbhAseSu viSayavibhAgAH sambhavantIti nipuNairgaveSaNIyAH, zeSaM sugamamiti, itthaM caitaJcaritaM mallijJAtAdhyayane zrUyate jambUdvIpe'paravidehe salilAvatIvijaye vItazokAyAM rAjadhAnyAM mahAbalAbhidhAno rAjA SaDbhirbAlavayasyaiH saha pravrajyAM pratipede, tatra mahAbalastairyavasyAnagArairuce-yadbhavAMstapastapasyati tadvayamapItyevaM pratipanneSu teSu yadA te tamanusarantazcaturthAdi vidadhustadA'sAvaSTamAdi vyadhAsId, evaM ca strInAmagotrakarmAsau babandha arhadAdivAtsalyAdibhizca hetubhistIrthakaranAmeti, tataste jIvitakSayAjjayantAbhidhAnavimAne anuttarasuratvenotpedire, tatazcyutvA mahAbalo videheSu janapadeSu mithilAyAM rAjadhAnyA kumbhakarAjasya prabhAvatyA devyAstIrthakarItvena samajani, malliriti nAma ca pitarau cakratuH, tadanye tu yathokteSu sAketAdiSu saJjajJire, tato mallI dezonavarSazatajAtA avadhinA tAnAbhogayAJcakAra, tatpratibodhanArthaM ca gRhopavane SaGgarbhagRhopetaM tanmadhyabhAge ca kanakamayIMzuSirAM mastakacchidrAM padmapidhAnAM svapratimAM kArayAmAsa tasyAM cAnudivasaM svakIyabhojanakavalaM prakSepayAmAsa, itazca sAkete pratibuddhirAjaH padmAvatyA devyA kArite nAgayajJe 'jalajAdibhAsvarapaJcavarNa- kusumanirmitaM zrIdAmagaNDakaM dRSTavA aho'pUrvabhaktikaM idamiti vismayAdamAtyamuvAca dhSTaM kvApIdhmIdazamitiso'vocat-mallividehavararAjakanyAsatkazrIdAgaNDApekSayedaM lakSAMze'pi zobhayA na varttate, tato rAjJA'vAci-sA punaH kIdRzI ?, anyA nAsti tAzItyupazrutya saJjAtAnurAgo'sau mallivaraNArthaM dUtaM visasarja 1 / , mantrI jagAda tathA campAyAM candracchAyarAjaH kadAcidarhannakAbhidhAnena zrAvakeNa potavaNijA campAvAstavyena yAtrApratinivRttena divye kuNDalayugme kauzalikatayopanIte sati papraccha, yadutayUyaM bahuzaH samudraM laGghayatha, tatra ca kiJcidAzcaryamapazyat ?, so'vocat-svAminnasyAM yAtrAyAM samudramadhye'smAkaM dharmacAlanArthaM devaH kazcidupasargaM cakAra, avicalanecAsmAkaM tuSTena tena kuNDalayugaladvitayamadAyi, tadekaM kumbhakasya asmAbhirupaninye, tenApi mallikanyAyAH karNayoH svakareNa vinyAsi, sA ca kanyA tribhuvanAzcaryabhUtA dRSTA, iti zrutvA tathaiva dUtaM preSayAmAsa 2 /
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 sthAnAGga sUtram 7/-/661 tathA zrAvastyAM rukmirAjaH subAhvabhidhAnAyAH svaduhituzcAturmAsikamajjanamahotsave nagarIcatuSpathanivezitamahAmaNDape vibhUtyAmajjitA tAMtatraivopaviSTasya pituH pAdavandanArthamAgatAM aGkenivezyatallAvaNyamavalokayan vyAjahAra, yadutabhovarSadhara dRSTaIdazo'nyasyAH kasyAzcidapi kanyAyAH majjanakamahotsavaH?,so'vocad-deva! videhavararAjakanyAsatkamajjanotsavApekSayAayaM lakSAMze'pi ramaNIyatayA na vartata ityupazrutya tathaiva dUtaM preSayati smeti 3 / tathA anyadA mallisatkadivyakuNDalayugmasandhirvijadhaTe, tatsaTTanArthakumbhakena suvarNakArAH samAdiSTAstathaiva kartuM tamazaknuvantazca nagaryA niSkAsitAH, bANArasyAM zaGkharAjamAzritAH, bhaNitAzca te tenakena kAraNena kumbhena niSkAzitA yUyaM?, te'bhidadhuH "-mallikanyAsatkavighaTitakarNakuNDalasandhAnA-zakaneneti, tataH kIzI seti pRSTebhyastebhyo mallirUpamupazrutya tathaiva dUtaM praahinnot4| ... tathA kadAcinmallayA malladinnAbhidhAno'nujo bhrAtA sabhAM citrakazcitrayAmAsa, tatraikena citrakarayUnA labdhivizeSavatA yamanikAntaritAyA mallikanyAyAH pAdAGguSThamupalabhya tadanusAreNa mallisazamiva tadrUpaMnirvartitaM, tatazca malladinnakumAraHsAntaHpurazcitrasabhAyAMpraviveza, vicitrANi ca citrarUpANyavalokayan mallirUpaM dadarza, sAkSAnmallIyamiti manyamAno jyeSThAyA bhaginyA gurudevabhUtAyAahamagrato'vinayenAyAta iti bhAvayanparamavrIDAMjagAma, tatastaddhAtrI citramidamiti nyavedayat, tato'sAvasthAne tenedaM likhitamiti kupitastaM vadhyamAjJApitavAn, citrakarazreNI tu taMtato mocayAmAsa, tathApi kumAraH sandazakaM chedayitvAtaM nirviSayamAdideza, saca hastinAgapure adInazatrurAjamupAzritaH, tato rAjA tannirgamakAraNaM papraccha, tena ca tathaiva kathite dUtaM prahiNoti smeti 5 / tathA kadAciccokSAbhidhAnA parivrAjikA mallibhavanaM praviveza, tAMcadAnadharmaca zaucadharma caudgrAhayantIM mallisvAminI nirjigAya, nirjitA ca satI kupitA kAmpilyapure jitazatrurAjamupAzritA, bhaNitaM ca narapatinA-cokSe ! bahutra tvaM saMcarasyato'drAkSIH kAJcitkvacidasmadantaH purapurandhrIsazI ?, sA vyAjahAra-videhavararAjakanyApekSayA yuSmatpurandhrayo lakSAMze'pi rUpasaubhAgyacAdibhirguNairna vartanta iti zrutvA tathaiva dUtaM visarjitavAniti 6 / evamete SaDapi dUtAH kumbhakaM kanyAM yAcitavantaH, sa ca tAnapadvAreNa niSkAzitavAn, dUtavacanAkarNanAjjAtakopAH SaDapi avikSepeNa mithilAM prati pratasthuH, Agacchatazca tAnupazrutya kumbhakaH sabalavAhano dezasImAnte gatvA raNaraGgarasikatayA tAn pratIkSamANastasthai, AyAteSu teSu lagnamAyodhanaM, bahutvAt parabalasya nihatakatipayapradhAnapuruSamatina zitazarazatajarjaritajayakuJjaramatikharakSurupraprahAropaplutavAjivisaravikSiptAzvavAramuttuGgamattamataGgajacUrNitacakrica kramullUnacchatrapatatpatAkaMkAndizIkakAtaraMkumbhakasainyaM bhaGgamagamat, tato'saunivRttyarodhakasajjaH sannAsAmAse, tatastajjayopAyamalabhamAnamativyAkulamAnasaMjanakamavalokya mallI samAzvAsayantI smaadidesh.| yaduta-bhavate dIyate kanyetvevaM pratipAdanaparaparasparapracchannapuruSapratyekapreSaNopAyena puri pArthivAH SaDapi pravezyantAM, tathaiva kRtaM, pravezitAste, pUrvaracitagarbhagRheSu mallipratimAmavalokya cate seyaMmallItimanyamAnAstadrUpayauvanalAvaNyeSumUrchitA nirnimeSadRSTayAtAmevAvalokayantastiSThanti
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -7, - 437 sma, tato mallI tatrAjagAma, pratimAyAH pidhAnaMcApasasAra, tatastasyA gandhaHsAdikamRtakagandhAtirikta uddadhAva, tataste nAsikAM pidadhuH parAGmukhAzca tasthuH, mallIcatAnevamavAdIt-kinnu bho bhobhUpA! yUyamevaMpihitanAsikAH parAGmukhIbhUtAH?,teUcuH-gandhenAbhibhUtatvAt, punaHsA'vocatyadi bho devAnAM priyAH ! pratidinamatimanojJAhArakavalakSepeNaivaMrUpaH pudgalapariNAmaH pravartate kIdRzaHpunarasyaudArikasya zarIrasyakhelavAntapittazukrazoNitapUyAzravasya durantocchAsanizvAsasya pUtipurISapUrNasya cayApacayikasyazaTanapatanavidhvaMsanadharmakasya pariNAmo bhaviSyatIti?,tato mA yUyaM mAnuSyakakAmeSu sajata, kiNc||1|| "kiM tha tayaM pamhuTuM jaMtha tayA bho jayaMtapavaraMmi / vucchA samayanibaddhaM devA ! taM saMbharaha jaaiN||" iti bhaNite sarveSAmutpannaM jAtismaraNaM, athamalliravAdIt ahaMbhoH ! saMsArabhayAtpravrajiSyAmi, yUyaM kiM kariSyatha?, te UcuH-vayamapyevaM, tato malliravocat-yadyevaM tato gacchata svanagareSusthApayata putrAn rAjyeSu yatataH prAdurbhavata mamAntikamiti, te'pitathaivapratipedire, tatastAnmallI gRhItvA kumbhakarAjAntikamAjagAma, tasya tAnpAdayoH pAtayAmAsa, kumbhakarAjo'pitAnmahatApramodenApUpujat svasthAneSu ca visasarjeti, mallI ca sAMvatsarikamahAdAnAntaraM poSazuddhaikAdazyAmaSTamabhaktenAzvinInakSatre taiH SaDbhirnRpatibhinandandimitrAdibhirnAgavaMzakumAraistathA bAhyaparSadA puruSANAM tribhiH zatairabhyantaraparSadA ca strINAM tribhiH zataiH saha pravavrAja, utpannakevalazca tAn prvraajitvaaniti| ete ca samyagdarzane sati pravrajitA iti sAmAnyato darzananirUpaNAyAha mU. (665) sattavihe daMsaNe paM0, taM0-sammaiMsaNe micchadaMsaNe sammAmicchadaMsaNe cakkhudaMsaNe. acakkhudaMsaNe ohidasaNe kevldsnne| vR. 'daMsaNe'tyAdi sugamaM, paraMsamyagdarzana-samyakatvaM mithyAdarzanaM-mithyAtvaMsamyagmithyAdarzanaMmizramiti, etacca trividhamapi darzanamohanIyabhedAnAM kSayakSayopazamodayebhyo jAyate tathAvidharucisvabhAvaMceti, cakSurdarzanAditudarzanAvaraNIyabhedacatuSTayasya yathAsambhavaMkSayopazama-kSayAbhyAM jAyate sAmAnyagrahaNasvabhAvaM ceti, tadevaM zraddhAnasAmAnyagrahaNayordarzanazabdavAcyatvAddarzanaM sptdhoktmiti|anntrN kevaladarzanamuktaM, tacca chadbhasthAvasthAyA anantaraM bhavatIti chadbhasthapratibaddhaM sUtradvayaM, viprysuutrNc|| mU. (666) chaumatthavIyarAge NaM mohaNijjavajAo satta kammapayaDIo veyeti, taMjahAnANAvaraNijjaM daMsaNAvaraNijjaM veyaNiyaM AuyaM nAmaMgotamaMtarAtitaM / vR.'chaumatthe'tyAdi sugama, navaraMchadbhani-AvaraNadvayarUpeantarAye ca karmaNi tiSThatIti chadbhasthaH-anutpannakevalajJAnadarzanaH sa cAsau vItarAgazca-upazAntamohatvAt kSINamohatvAdvA vigatarAgodaya ityrthH| mU. (667) satta ThANAiMchaumatthe savvabhAveNaM na yANati na pAsati, taM0-dhammatthikArya adhammatthikAyaM AgAsasthikAyaM jIvaM asarIpaDibaddhaM paramANupoggalaM sadaM gaMdhaM, eyANi ceva uppannanANe jAva jANati pAsati, taM0-dhammatthigAtaMjAva gaMdhaM /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / 438 sthAnAGgasUtram 7/-/667 vR. 'satta'tti mohasya kSayAdupazamAdvA nASTAvityarthaH, ata evAha-'mohaNijjavajjAu'tti / etAnyeva ca jino jAnAtItyuktaM, sa ca vartamAnatIrthe mahAvIra iti tatsvarUpaM tatpratiSiddhavikathAbhedAMcAha mU. (668) samaNe bhagavaM mahAvIre vayarosabhanArAyasaMghayaNe samacauraMsasaMThANasaMThite satta rayaNIo uDDe uccatteNaM hutthaa| vR. 'samaNe' ityAdi sUtradvayaM sugamaM / mU. (669) satta vikahAo paM0, taM0-itthikahAbhattakahAdesakahA rAyakahA miukAlaNitA dasaNabheyaNI crittbheynnii| vR. navaraM vikahAu'tti catanaH prasiddhAH vyAkhyAtAzceti miukAluNiya'tti zrotRhadayamAIvajananAt mRdvI sA cAsau kAruNikI ca-kAruNyavatI mRdukAruNikI-putrAdiviyogaduHkhaduHkhitamAtrAdikRtakAruNyarasagarbhapralApapradhAnetyarthaH, tdythaa||1|| "hA putta putta hA vaccha! vaccha mukkAmi kahamaNAhAhaM ? / evaM kaluNavilAvA jalaMtajalaNe'ja sA paDiyA // " iti, --darzanabhedinI jJAnAdyatizayitakutIrthikaprazaMsAdirUpA, tadyathA- // 1 // . 'sUkSmayuktizatopetaM, sUkSmabuddhikaraM prm| sUkSmArthadarzibhirdaSTaM, zrotavyaM bauddhazAsanam // ' ityAdi, evaM hi zrotRNAM tadanurAgAt samyagdarzanabhedaH syAditi, cAritrabhedinI na sambhavantIdAnIM mahAvratAni sAdhUnAM pramAdabahulatvAdaticArapracuratvAdaticArazodhakAcAryatatkArasAdhuzuddhInAmabhAvAditi jJAnadarzanAbhyAM tIrthaM vartata iti jJAnadarzanakartavyeSveva yatno vidheya iti, bhnnitNc||1|| .. "sohI ya natthi navi diMta kareMtA naviya koi diisNti| titthaM ca nANadaMsaNa niJjavagA ceva vocchinnA // " ityAdi, anayA hi pratipannacAritrasyApi tadvaimukhyamupajAyate kiM punastadabhimukhasyeti caaritrbhediniiti|| mU. (670) AyariyauvajjhAyassaNaMgaNaMsi sattaaisesApaM0, taM0-Ayariyau-vajjhAe aMto uvassagassa pAte nigijhiya 2 pakoDemANe vA pamajjamANe vA nAtikkamati, evaM jadhA paMcaTThANe jAva bAhiM uvassagassa egarAtaM vA durAtaM vA vasamANe nAtikkamati, uvakaraNAtisese bhttpaannaatisese| vR. vikathAsu ca vartamAnAn sAdhUnAcAryA niSedhayanti sAtizayatvAtteSAmiti tadatizayapratipAdanAyAha-'Arayie'tyAdi, paJcasthAnake vyAkhyAtaprAyaM tathApi kiJciducyateAcAryopAdhyAyo nigRhAnigRhya-antarbhUtakAritArthatvena pAdadhUlyAH prasaratyA nigrahaMkArayitvA 2 prasphoTayan-pAdaproJchanena vaiyAvRttyAkarAdinA prasphoTanaM kArayan pramArjayan-pramArjanaM kArayannAjJAmatikrAmati, zeSasAdhavaH upAzrayAbahiridaM kurvantItyAcAyadiratizayaH, "eva'mityAdinedaM sUcitaM "AyariyauvajjhAe aMto uvassayassa uccArapAsavaNaM vigiMcemANe vA
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 439 sthAnaM -7,visohemANe vA nAikkamai 2 AyariyauvajjhAepabhUicchA veyAvaDiyaM karejA icchAno karejjA 3, AyariyauvajjhAe aMtouvassayassaegarAyaMvAdurAyaMvAsaMvasamANenAikkamai4AyariyauvajjhAe vAhiM uvassayassa egarAyaMvA durAyaMvA saMvasamANenAikkamai 5"etadvyAkhyAtameveti, idamadhikaMupaka- raNAkatizeSaH-zeSasAdhubhyaH sakAzAt pradhAnojjvalavastrAdyupakaraNatA, uktaM c||1|| "AyariyagilANANaM mailA mailA puNovi dhovaMti / mA hu guruNa avano logammi ajIraNaM iyare / / " iti, bhaktapAnAtizeSaH-pUjyatarabhaktapAnateti, uktaM c||1|| "kalamoyaNo upayasA parihANI jAva koddavubbhajjI / tattha u miu tuppataraM jattha ya jaM acciyaM dosuM // " -gunnaashcaite||1|| . "suttatthathirIkaraNaM viNoo gurupUya sehbhumaanno| ___ dAnavaisaddhabuddhI buddhIbalavaddhaNaM ceva / / " iti| etecAcAryAtizayAH saMyamopakArAyaiva vidhIyantena rAgAdinetisaMyamaMtadvipakSabhUtamasaMyama cAsaMyamabhedabhUtArambhAditrayaM ca savipakSa pratipAdayan sUtrASTakaM sAtidezamAha mU. (671) sattavidhe saMjame paM0, taM0-puDhavikAtitasaMjame jAva tasakAtitasaMjame ajIvakAyasaMjame / sattavidhe asaMjame paM0, taM0-puDhavikAtitaasaMjamejAvatasakAtitaasaMName ajIvakAyaasaMjame / sattavihe AraMbhe paM0 taM0-puDhavikAtitaAraMbhe jAva ajiivkaataarNbhe| evamanAraMbhevi, evaM sAraMbhevi, evamasAraMbhevi, evaM samAraMbhevi, evaM asamAraMbhevi, jAva ajiivkaayasmaarNbhe| vR. sattavihe' ityAdi, sugama, navaraMsaMyamaH-pRthivyAdiviSayebhyaH saGghaTTaparitApopadrAvaNebhyaH uparamaH, 'ajIvakAyasaMjame'tti ajIvakAyAnAM-pustakAdInAM grahaNaparibhogoparamaH, asaMyamastvanuparamaH, ArambhAdayo'saMyamabhedAH, tallakSaNamidaM praagbhihitm||1|| "AraMbho uddavao paritAvakaro bhave smaarNbho| saMkappo saMraMbho suddhanayANaM tu savvesi / / " iti, nanvArambhAdayo'padrAvaNaparitApAdirUpA uktAste cAjIvakAyAnAmacetanatayA na yuktAstadayogAdajIvakAyAnArambhAdayo'pIti, atrocyate, ajIveSu pustakAdiSuye samAzritA jIvAstadapekSayA ajIvakAyapradhAnyAdIvakAyArambhAdayo na viruddhanta iti| anantaraM saMyamAdaya uktAste ca jIvaviSayA iti jIvavizeSAn sthititaH pratipAdayan sUtracatuSTayamAha mU. (672) atha bhaMte ! adasikusuMbhakoddavakaMgurAlaga [varAkodUsagA] saNasarisavamUlAbIyANaM etesiNaM dhannANaM koTThAuttANaM pallAuttANaM jAva pihiyANaM kevatitaM kAlaM joNI saMciTThati?, go0 ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM satta saMvaccharAi, teNa paraM joNI pamilAyati jAva joNIvocchede pannette 1 vR. 'ahe tyAdi sUtrasiddhaM, navaraM atheti paripraznArthaH bhadanteti gurvAmantraNaM 'ayasI'ti
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 sthAnAGga sUtram 7/-/672 atasI kusuMbho-laTTA rAlakaH-kaMgUvizeSaH sanaH-tvapradhAno dhAnyavizeSaH sarSapAH-siddhArthakAH mUlakaH zAkavizeSaH tasya bIjAni mUlakabIjAni, kakAralopasandhibhyAM mUlAbIyatti pratipAditamiti, zeSANAMparyAyAlokarUDhitojJeyA iti, yAvadgrahaNAt 'maMcAuttANaMmAlAuttANaM olittANaM littANaM laMchiyANaM muddiyANaM'ti draSTavyaM vyAkhyA'sya prAgiveti, punaryAvatkaraNAt 'paviddhaMsai viddhaMsai se bIe abIe bhavai, teNa paraM'ti zyaM // mU. (673) bAyaraAukAiyANaM ukkoseNaM sattavAsasahassAiM ThitI pannattA 2 / taccAe NaM vAluyappabhAte puDhavIe ukkoseNaM neraiyANaM satta sAgarovamAiM ThitI pannattA 3, cautthIteNaM paMkappabhAte puDhavIte jaha0 neraiyANaM satta sAgarovamAiM ThitI pN04| vR. 'bAdaraAukAiyANaM ti sUkSmANAM tvantarmuhUrtameveti, evamuttaratrApi vizeSaNaphalaM yathAsambhavaM svadhiyAyojanIyaM / anantaraM nArakA uktAiti sthitizarIrAdibhistatsAdhamyaddivAnA vaktavyatAmabhidhitsuH sUtraprapaJcamAha . mU. (674) sakkassa NaM deviMdassa devaranno varuNassa mahArano satta aggamahisIto paM0, IsANassaNaM deviMdassa devaratro somassa mahArano satta aggamahisIto paM0, IsANassa NaM deviMdassa devaranno jamassa mahAranno satta aggamahisIo pnnttaa| . mU. (675) IsANassaNaM deviMdassa devaranno abhitaraparisAte devANaM satta paliovamAI ThitI paM0, sakkassa NaM deviMdassa devaranno aggamahisINaM devINaM satta paliovamAiM ThitI paM0, sohamme kappe pariggahiyANaM devINaM ukkoseNaM satta paliovamAiMThitI paM0. mU. (676) sArassayamAiccANaM satta devA satta devasatA paM0, gaddatoyatusiyANaM devANaM satta devA satta devasahassA paM0 mU. (677) saNaMkumAre kappe ukkoseNaM devANaM satta sAgarovamAiMThitI paM0, mAhiMde kappe ukkoseNaM devANaM sAtiregAiM satta sAgarovamAiM ThitI paM0, baMbhaloge kappe jahanneNaM devANaM satta sAgarovamAiM ThitI pN0| mU. (678) baMbhaloyalaMtatesuNaM kappesu vimANA satta joyaNasatAI uDDhaM uccatteNaM paM mU. (679) bhavaNavAsINaM devANaM bhavadhAraNijjA sarIragA ukkoseNaM satta rayaNIo ur3e uccatteNaM, evaM vANamaMtarANaM evaM joisiyANaM, sohammIsANesuNaM kappesu devANaM bhavadhAraNinagA sarIrA satta rayaNIo uDDhe uccatteNaM paM0 / vR. sakkasse tyAdi sugamazcAyaM, navaraM varuNassa mahArano'ttilokapAlasyapazcimadigvartinaH somasya pUrvadiglokapAlasya yamasya dakSiNadiglokapAlasya / anantaraM devAnAmadhikAra uktH| mU. (680) naMdissavarassaNaMdIvassa aMto satta dIvA paM0 taM0-jaMbuddIve dIve 1 dhAyaisaMDe dIve 2 pokharavare 3 varuNavare 4 khIravare 5 ghayavare 6 kSoyavare 7 / naMdIsaravarassa NaM dIvassa aMto satta samuddA paM0, taM0-lavaNe kAlote pukkharode varuNoe khIrode ghaode khotode| vR. devAvAsAzca dIpasamudrA iti tadarthaM 'naMdIsare tyAdi sUtradvayaM, kaNThyaM mU. (681) sattaseDhIopaM020-ujjuAyatA egatovaMkA duhatovaMkA egatokhuhAduhatokhuhA . cakkavAlA addhckkvaalaa|
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 7, - vR. ete ca pradezazreNIsamUhAtmaka kSetrAdhArAH zreNyA'vasthitA iti zreNiprarUpaNAyAha'satta seDhI' tyAdi zreNayaH - pradezapaGkatayaH RjvI saralA sA cAsAvAyatA ca dIrghA RjvAyatA, sthApanA'ekaovaMkA' ekasyAM dizi vakrA 'duhaovaMkA' ubhayato vakrA, sthApanA egaokhahA-ekasyAM dizyaGkRzAkArA duhao khahA- ubhayato'GkuzAkArA cakravAlAvalayAkRtiH ardhacakravAlAarddhavalayAkAreti etAzcaikatovakrAdyA lokaparyantapradezApekSAH sambhAvyante / cakravAlArddhacakravAlAdinA gativizeSeNa bhramaNayuktAni darpitatvAddevasainyAni bhavantIti / 441 mU. (682) camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno satta anitA satta anitAdhipatI paM0 taM0 - pAyattANIe 9 pIDhANie 2 kuMjarANie 3 mahisANie 4 rahANie 5 naTTANie 6 gaMdhavvANie 7 dume pAyattAnitAdhipatI evaM jahA paMcaTTANe jAva kiMnare radhANitAdhipatI riTTe naTTAniyAhivatI gItaratI gaMdhavvAnitAdhipatI / balissa NaM vairoyaNiMdassa vairoyaNaranno sattAnIyA satta anIyAdhipatI paM0 taM0pAyattANite jAva gaMdhavvANite, mahaddume pAyattANitAdhipatI jAva kiMpurise radhAnitAdhipatI mahAriTTe TTANitAdhipatI gItajase gaMdhavvANitAdhipatI / dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno satta anItA satta anitAdhipatI paM0 taM0-pAyattANite jAva gaMdhavvANie ruddaseNe pAyattANitAdhipatI jAva ANaMde raghANitAdhipatI naMdaNe naTTANiyAdhipatI tetalI gaMdhavvANiyAdhipatI bhUtAnaMdassa satta aniyA satta aniyAhivaI paM0 taM0-pAyattANite jAva gaMdhavvANie ruddaseNe pAyattANitAdhipatI jAva AnaMde radhANitAdhipatI naMdaNe naTTANiyAdhipatI tetalI gaMdhavvANiyAdhipatI bhUtAnaMdassa satta aNiyA satta aNiyAhivaI paM0 taM0-pAyattANite jAva gaMdhavvANIe dakkhe pAyattANIyAhivatI jAva naMduttare rahANi- ratI naTTANI0 mANase gaMdhavvANiyAhivaI, evaM jAva dhosamahAdosANaM neyavvaM / sakkassa NaM deviMdassa devaranno satta aniyA satta aniyAhivatI paM0 taM0-pAyattANie jAva gaMdhavvANie, hariNegamesI pAyattANIyAdhipatI jAva mADhare raghANitAdhipatI sete naTTANitAhivatI tuMbUrU gaMdhavvANitAdhipatI / IsANassa NaM deviMdassa devaranno satta anIyA satta aniyAhivaINo paM0 taM0-pAyattANite jAva gaMdhavvANite lahuparakkame pAyattANiyAhivatI jAva mahAsete naTTANi0 rate gaMdhavvANitAdhipatI sesaM jahA paMcaTThANe, evaM jAva accutassavi netavvaM / mU. (683) camarassa NaM asuriMdassa asurakumArarano dumassa pAyattANitAhivatissa satta kacchAo paM0 taM0-paDhamA kacchA jAva sattamA kacchA, camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno dumassa pAyattANitAdhipatissa paDhamAe kacchAe causaTThi devasahassA paM0 jAvatitA paDhamA kacchA tabbiguNA doccA kacchA tabbiguNA taccA kacchA evaM jAva jAvatitA chaTTA kacchA, tabbiguNA sattamA kacchA / evaM balissavi, navaraM mahaddume saTThidaivasAhassito, sesaM taM ceva, dharaNassa evaM ceva, navaramaTThAvIsaM devasahassA, sesaM taM ceva, jadhA dharaNassa evaM jAva mahAdhosassa, navaraM pAyattANitAdhipatI anne te puvvabhaNitA / sakkassa NaM deviMdassa devaranno hariNegamesissa satta kacchAo pannattAo paM0, taM0-paDhamA
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 sthAnAGga sUtram 7/-/683 kacchA evaM jahA camarassa tahA jAva accutassa, nANattaM pAyattANitAdhipatINaM te puvvabhaNitA, devaparImANamimaM sakkassa caurAsItiM devasahassA, IsANassa asItI devasahassAiM, jAva accutassa lahuparakkamassa dasadevasahassA jAva jAvatitA chaTThA kacchA tabbiguNA sattamA kacchA / devA imAtI gAthAte anugaMtavvA bR. tatpratipAdanAya 'camare' tyAdi prakaraNaM, sugamaM, navaraM pIThAnIkaM - azvasainyaM, nATyAnIkaMnartakasamUho gandharvvAnIkaM - gAyanasamUhaH 'evaM jahA paMcamaThANae 'tti atidezAt 'some AsArAyA pIDhANIyAhivaI 2 vaikuMthU hatthirAyA kuMjarANiyAhivaI 3 lohiyakkhe mahisANiyAhivaI 4 iti draSTavyamevamuttarasUtreSvapIti / tathA dharaNasyeva sakaladAkSiNAtyAnAM bhavanapatIndrANAM senA senAdhipatayaH, audIcyAnAM tu bhUtAnandasyeveti, 'kaccha' tti samUhaH, yathA dharaNasya tathA sarveSAM bhavanapatIndrANAM mahAghoSAntAnAM, kevalaM pAdAtAnIkAdhipatayo'nye jJeyAH, te ca pUrvamanantarasUtre bhaNitAH, 'nANattaM' ti zakrAdInAmAnataprANatendrAmantAnAmekAntaritAnAM hariNaigameSIpAdAtAnIkAdhipatirIzAnAdInAmAra-NAcyutendrAtnAnAmekAntaritAnAM laghuparAkrama iti, 'deve'tyAdi devAH prathamakacchAsambandhino'na yA gAthayA'vagantavyAH, mU. (684). 'caurAsIti asIti bAvattari sattarI ya saTTIyA / pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasasahassA / / vR. 'caturAsI' gAhA, caturazItyAdIni padAni saudharmAdiSu krameNa yojanIyAna, navaraM viMzatipadamAnataprANatayoryojanIyaM tayorhi prANatAbhidhAnasyendrasyaikatvAt dazeti padaM tvAraNAcyutayoryojanIyaM, acyutAbhidhAnasyendrasyaikatvAditi / sakalamidamanantaroditaM vacanapratyAyyamiti vacanabhedAnAha " mU. (685) sattavihe vayaNavikappe paM0 taM0-AlAve anAlAve ullAve anullAve saMlAve palAve vippalAve / vR. 'sattavihe 'tyAdi, saptavidho vacanasya - bhASaNasya vikalpo-bhedo vacanavikalpaH prajJaptastadyathA-AGa ISadarthatvAdISallapanamAlApaH, naJaH kutsArthatvAdazIletyAdivat kutsita AlApaH anAlApa iti, ullApaH kAkvAvarNanaM 'kAkvA varNanamullApa' iti vacanAt sa eva kutsito'nullApaH, kvAcitpunaranulApa iti pAThastatrAnulApaH-paunaHpunyabhASaNaM "anulApo muhurbhASA" iti vacanAt, saMllApaH-parasparabhASaNaM "saMlApo bhASaNaM mithaH" iti vacanAt, pralApo nirarthakaM vacanaM "pralApo'narthakaM vacaH" iti vacanAt sa eva vividho vipralApa iti // mU. (686) sattavihe vinae paM0 taM0 nANavinae daMsaNavinae carittavinae maNavinae vativinae kAyavinae logovayAravinae / pasatthamanavinae sattavidhe paM0 taM0-apAvate asAvajje akirite niruvakkese aNaNhakare acchavikare abhUtAmisaMkamaNe, appasatthamaNavinae sattavidhe paM0 taM0-pAvate sAvajje sakirite sauvakkese aNhakare chavikare bhUtAbhisaMkaNe, pasatthavaivinae sattavidhe paM0 taM0-apAvate asAvajje jAva abhUtAmisaMkaNe, apasatthaghaiviNate sattavidhe paM0 taM0-pAvate jAva bhUtamisaMkamaNe, pasatthakAtavinae sattavidhe paM0 taM0-AuttaM gamaNaM AuttaM ThANaM AuttaM ni sIyaNaM AuttaM
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 7, - tuaTTaNaM AuttaM ullaMghaNaM AuttaM pallaMghaNaM AuttaM savviMditajogajuMjaNatA, apasatthakAtavinate sattavidhe paM0 taM0-anAuttaM gamaNaM jAva anAuttaM savviMditajogajuMjaNatA / logovatAravinate sattavidhe paM0 taM0 - abbhAsavattitaM paracchaMdAnuvattitaM kajjaheuM katapaDikititA attagavesaNatA desakAlannutA savvatthesu yApaDilomatA / va. eteSAM vacanavikalpAnAM madhye kecidvikalpA vinayArthA api syuriti vinayabhedapratipAdanAyAha- 'sattavihe' tyAdi, saptavidho vinIyate'STaprakAraM karmAneneti vinayaH prajJaptastadyathAjJAnaM - AbhinibodhikAdi paJcadhA tadeva vinayo jJAnavinayo jJAnasya vA vinayo-bhaktyAdikaraNaM jJAnavinayaH, uktaM ca - 119 11 "bhattI 1 taha bahumANo 2 taddiTThatthANa saMma bhAvaNayA 3 / vihigaNa 4 mAso'viya 5 eso vinao jiNAbhihio // " darzanaM-samyakatvaM tadeva vinayo darzanavinayo darzanasya vA tadavyatirekAddarzanaguNAdhikAnAM zuzrUSaNA'nAzAtanArUpo vinayo darzanavinayaH, uktaM ca 119 11 443 "sussUsaNA anAsAyaNA ya vinao daMsaNe duviho / daMsaNaguNAhie kajjai sussUsaNAvinao // 'sakkAra 1 bhuTThANe 2 sammANA 3 saNaabhiggaho taha ya / AsaNamanuppayANaM 5 kIkammaM 6 aMjaligaho ya 7 / / iMtassa' gaccaNayA 8 Thiyassa taha pajjuvAsaNA bhaNiyA 9 / gacchaMtAvaNaM 10 eso sussUsaNAvinao // 3 // " iti, // 3 // iha ca satkAraH-stavanavandanAdi abhyutthAnaM vinayArhasya darzanAdevAsanatyajanaM sanmAnovastrApAtrAdipUjanaM AsanAbhigrahaH punastiSThata AdareNa AsanAnayanapUrvakamupavizatAtreti bhaNanaM AsanAnupradAnaM tu-Asanasya sthAnAtsthAnAntarasaJcAraNaM kRtikarmma- dvAdazAvarttavandakaM, zeSaM prakaTamiti / ucitakriyAkaraNarUpo'yaM darzane zuzrUSaNAvinayaH, anAzAtanAvinayastu anucitakriyAvinivRttirUpaH, ayaM paJcadazavidhaH, Aha ca // 1 // " titthagara 1 dhamma 2 Ayariya 3 vAyage 4 thera 5 kula 6 gaNe 7 saMghe 8 / saMbhogiya 9 kiriyAe 10 mainANAINa 15 ya taheva // " sAmbhogikA-ekasAmAcArIkAH kriyA- AstikatA, atra bhAvanAtIrthakarANAmanAzAtanAyAM tIrthakaraprajJaptadharmmasyAnAzAtanAyAM varttitavyamityevaM sarvatra draSTavyamiti "sAmAiyAdicaraNassa saddahaNayA 1 taheva kAeNaM / // 1 // // 2 // saMphAsaNaM 2 paruvaNa 3 maha purao bhavvasattANaM // " iti, -manovAkkAyavinayAstu manaHprabhRtInAM vinayArheSu kuzalapravRttyAdiH, uktaM ca"maNavaikAiyaviNao AyariyAINa savvakAlaMpi / akusalANa niroho kusalANamuIraNaM tahaya // " lokAnAmupacAro - vyavahArastena sa eva vA vinayo lokopacAravinayaH / manovAkkAyavinayAn prazastAprazastabhedAn pratyekaM saptaprakArAn lokopacAravinaMya ca saptadhaivAha 119 11
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 sthAnAGga sUtram 7/-/686 __'pasatthamaNe'tyAdi, sUtrasaptakaM sugama, navaraM prazastaH-zubho manaso vinayanaM vinayaH pravartanamityarthaH prazastamanovinayaH, tatra apApakaH-zubhacintArUpaH asAvadyaH-cauryAdigarhitakarmAnAlambanaH akriyaH-kAyikyAdhikaraNikyAdikriyAvarjito nirupaklezaH-zokAdibAdhAvarjitaH 'snu prazravaNa' iti vacanAt AsnavaH-AzravaH karmopAdAnaM tatkaraNazIla AsnavakarastanniSedhAnAsnakkaraH-prANAtipAtAdyAzravaNavavarjita ityarthaH, akSayikaraH-prANinAMnakSayeH-vyathAvizeSasya kArakaH, abhUtAbhizaGkano-nabhUtAnyabhizante-bibhyati yasmAtsatathA, abhayaGkara ityarthaH, eteSAM ca prAyaH sahazArthatve'pi zabdanayAbhiprAyeNa bhedo'vagantavyo'nyathA veti, evaM shessmpi| . __ AyuktaM gamanaM Ayuktasya-upayuktasya sa~llInayogasya yaditi, evaM sarvatra, navaraM sthAnaMUdhdharvasthAnaM kAyotsargAdi 'nisIyaNaM'ti niSadanaM-upavezanaM 'tuyaTTaNaM' zayanaM 'ullaGghanaM' DevanaM dehalyAdeH pralaGgana-argalAdeH sarveSAmindriyANAMyogA-vyApArAH sarvevAyeindriyayogAsteSAMyojanatAkaraNaM sarvendriyayogayojanatA / 'abbhAsavattiyaM' ti pratyAsattivartitvaM, zrutAdyarthinA hi AcAryAdisamIpeAsitavyamityarthaH, 'paraccaMdANuvattiyantiparAbhiprAyAnuvartitvaM, 'kajaheuMti kAryahatoH, ayamarthaH-kArya-zrutaprApaNAdikaM hetuM kRtvA, zrutaM prApito'hamaneneti hetorityartho, vizeSeNa vinaye tasya vartitavyaM tadanuSThAnaM ca kartavyamiti, tathA 'kRtapratikRtitA'kRte bhaktAdinopacAre prasannA guravaHpratikRti-pratyupakaraNaM sUtrAdidAnataH kariSyantIti bhaktAdidAnaM prati yatitavyamiti, ArttasyaduHkhArtasya gaveSaNaM auSadhAderityArttagaveSaNaM tadevArtagaveSaNateti, pIDitasyopakAra ityarthaH, athavA AtmanA Aptena vA bhUtvA gaveSaNaM-susthaduHsthatayoranveSaNaM kAryamiti, dezakAlajJatA-avasarajJatA, srvaarthessvprtilomtaa-aanukuulymiti| vinayAtkarmaghAto bhavati, saca samudghAte viziSTatara iti samudghAtaprarUpaNAyAha mU. (687) satta samugghAtA paM0 20-veyaNAsamugdhAe kasAyasamugdhAe mAraNaMtiyasamugdhAe veubviyasamugdhAte tejasasamugdhAe AhAragasamugdhAte kevalisamugdhAte, maNussANaM satta samugdhAtA paM0 evaM cev| vR. 'satta samugdhAe'tyAdi, 'han hiMsAgatyoH' hananaM ghAtaH samityekIbhAve ut-prAbalye tata ekIbhAvena prAbalyena ca ghAto-nirjarA samudaghAtaH, kasya kena sahaikIbhAvagamanaM?, ucyate, Atmano vedanAkaSAyAdyanubhavapariNAmena, yadA hyAtmAvedanIyAdyanubhavajJAnapariNato bhavati tadA nAnyajJAnapariNata iti, prAbalyena dhAtaH kathaM ?, yasmAdvedanIyAdisamudghAtapariNato bahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSya udaye prakSipyAnubhUya nirjarayati, AtmapradezaiH saha saMzliSTAn zAtayatItyarthaH, uktaMca- "puvakayakammasADaNaMtu nijarA" iti saca vedanAdibhedena saptadhA bhavatItyAhasapta samudghAtAHprajJaptAH, tadyathA-vedanAsamudghAta ityAdi, tatra vedanAsamudghAto'sadvaidyakazriyaH, kaSAyasamudghAtaH kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmAzrayaH, mAraNAntikasamudghAto'ntarmuhUrtazeSAyuSkakarmAzrayaH, vaikurvikataijasAhArakasamudghAtAH zarIranAmakarmAzrayAH, kevalisamudghAtastu sadasadvedyazubhAzubhanAmocanIyacairgotrakarmAzraya iti, tatra vedanAsamudghAtasamuddhata AtmA vedanIyakarmapudgalazAtaM karoti, kaSAyasamudghA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 7, tasamuddhataH kaSAyapudgalazAtaM mAraNAntikasamudghAtasamuddhataH AyuSkakarmapudgalaghAtaM vaikurvikasamudghAtasamuddhatastu jIvapradezAn zarIrAdvahirniSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAtramAyAmatazca saGghayeyAni yojanAni daNDaM nisRjati nisRjya ca yathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudgalAn prAgbaddhAn zAtayati, yathoktam "veuvviyasamugdhAeNaM samohannai samohaNittA saMkhejjAI joyaNAI daMDa nisarai 2 ttA ahAbAyare puggale parisADei "tti, 445 evaM taijasAhArakasamudghAtAvapi vyAkhyeyau, kevalisamudghAtena samuddhataH kevalI vedanIyAdikarmmapudgalAn zAtayatIti, ihAntyo'STasAmayikaH zeSAstvasaGkhyAtasAmayikA iti caturviMzatidaNDakacintAyAM saptApi samudghAtA manuSyANAmeva bhavantItyAha- 'maNussANaM satte' tyAdi, 'evaM ceva' tti sAmAnyasUtra iva saptApi samuccAraNIyA iti / etacca samudghAtAdikaM jinAbhihitaM vastvanyathA prarUpayan pravacanabAhyo bhavati yathA nihnavA iti tadvaktavyatAM sUtratrayeNAha - mU. (688) samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa titthaMsi satta pavataNaniNhagA paM0, taM0bahuratA jIvapatesitA avattitA sAmuccheitA dokiritA terAsitA abaddhitA eesi NaM sattaNhaM pavayaNaniNhagANaM satta dhammAtaritA hutthA, taM0 - jamAli tIsagutte AsADhe Asamitte gaMge chalue goTThAmAhile, etesiNaM sattaNDaM pavayaNaniNhagANaM sattuppattinagarA hotthA, (taM0 ) - vR. 'samaNe' tyAdi kaNThyaM, navaraM pravacanaM- AgamaM nihanuvate - apalapantyanyathA prarUpayantIti pravacananihnavAH prajJaptA jinaiH, tatra 'bahuraya'tti ekena samayena kriyAdhyAsitarUpeNa vastuno'nutpatteH prabhUtasamayaizcotpatteH bahuSu samayeSu ratAH saktA bahuratAH, dIrghakAladravyaprasUtiprarUpiNa ityarthaH, tathA jIvaH pradeza eva yeSAM te jIvapradezAsta eva jIvaprAdezikAH athavA jIvapradezo jIvAbhyupagamato vidyate yeSAM te tathA, caramapradezajIvaprarUpiNa iti hRdayaM, tathA avyaktaM- asphuTaM vastu abhyupagamato vidyate yeSAM te'vyaktikAH, saMyatAdyavagame sandigdhabuddhaya iti bhAvanA, tathA samucchedaH - prasUtyanantaraM sAmastyena prakarSeNa ca chedaH samucchedo- vinAzaH samucchedaM bruvata iti sAmucchedikAH, kSaNakSayikabhAvaprarUpakA ityarthaH, tathA dve kriye samudite dvikriyaM tadadhIyate tadvedino vA kriyAH, kAlAbhedena kriyAdvayAnubhavaprarUpiNaityarthaH, tathA jIvAjIvanojIvabhedAyo rAzayaH samAhatastrizizi tatprayojanaM yeSAM te trairAzikAH, rAzitrayakhyApakA ityarthaH, tathA spRSTaM jIvena karmma na skandhabandhavabaddhamabaddhaM tadeSAmastItyabaddhikAH, spRSTakarmavipAkaprarUpakA iti hRdayaM, 'dhammAyariya'tti dharmmaH-uktaprarUpaNAdilakSaNaH zrutadharmmastaThapradhAnAH pranAyakatvenAcAryA dharmmAcAryAstanmatopadeSTAra ityarthaH, tatra jamAlI kSatriyakumAro, yo hi zramaNasya bhagavato mahAvIrasya bhAgineyo bhagavadduhituH sudarzanAbhidhAnAyA bharttA puruSapaJcazatIparivAro bhagavanpravrAjita AcAryatvaM prAptaHzrAvastyAM nagaryAM tenduke caitye viharannanucitAhArAdutpannarogo vedanAbhibhUtatayA zayanArthaM samAdiSTasaMstArakasaMstaraNaH kRtaH saMstArakaH ? itivihitaparipraznaH " saMstArakakArisAdhunA saMstriyamANatve'pi saMstRta itidatta- prativacano gatvA ca dRSTakriyamANasaMstArakaH karmodayAdviparyastabuddiH prarUpayAmAsa-yat kriyamANaM kRtamiti bhagavAn dideza tadasat pratyakSaviruddhatvAd
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 sthAnAGga sUtram 7/-/688 azrAvaNazabdavat, pratyakSaviruddhatA cAsyArddhasaMstRtasaMstArakAsaMstRtatvadarsanAt, tatazca kriyamANatvena pratyakSasiddhena kRtatvadharmo'panIyata iti bhAvanA, Aha c||1|| 'sakkhaM ciya saMthArona kajjamANo kaDotti me jamhA / beijamAlI sacaM na kajjamANaM kayaM tmhaa||" iti, yazcaivaM prarUpayansthavirairevamuktaH-he AcArya! kriyamANaM kRtamiti nAdhyakSaviruddhaM, yadi hi kriyamANaM-kriyAviSTaM kRtaM neSyate tataH kriyAnArambhasamaya iva pazcAdapi kriyA'bhAve kathaM tadiSyata iti sadA prasaGgaH, kriyA'bhAvasyAviziSTatvAt, yadapyuktaM, 'arddhasaMstRtasaMstArakAsaMstRtatvadarzanAt' tadapyayuktaM, yato yadyadA yatrAkAzadeze vastmAstIryate tattadA tatrAstIrNameva, evaM pAzcAtyavAstaraNa-samaye khalvasAvAstIrNa eveti, Aha c||1|| "jaMjattha nabhodese atthuvvai jattha jattha samayaMmi / taMtattha tatthamatthuyamatthuvvaMtaMpitaM ceva // " iti, tadevaM viziSTasamayApekSINi bhagavadvacanAnIti, evamapipratyukto yona tatpratipannavAn, so'yaMbahuratadharmAcAryaH 1|tthaa tiSyaguptaH vasunAmadheyAcAryasya caturdazapUrvadharasya ziSyo, yo hi rAjagRhe viharannAtmapravAdAbhidhAnapUrvasya "ege bhaMte ! jIvappaese jIvetti vattavvaM siyA?, no iNamaDhe samaDhe, evaM do tinni saMkhejjA vA asaMkhejjA jAva ekkeNAvi paeseNa UNe no jIvetti vattavvaM siA, jamhA kasiNe paDipune logAgAsapaesatullappaese jIveti vattavvaM siyA' ityevamAdikamAlApakamadhIyAnaH karmodayAdutthitaH sannitthamabhihitavAn-yadyekAdayo jIvapradezAH khalvekapradezahInA api na jIvAkhyAM labhante kintu caramapradezayuktA eva labhanta iti, tataH sa evaikaH pradezo jIva iti, tadbhAvabhAvitvAjjIvatvasyeti, Aha c||1|| "egAdaopaesA na ya jIvona ya peshiinnovi| jaMto sajeNa punno sa eva jIvo paesotti // " yazcaivamAbhidadhAno guruNokto-naitadevaM, jIvAbhAvaprasaGgAt, kathaM ?, bhavadabhimato'ntyapradezo'pyajIvaH, AdyapradezatulyapariNAmatvAt, prathamAdipradezavat, prathamAdipradezovAjIvaH zeSapradezatulyapariNAmatvadantyapradezavat, na ca pUraNa itikRtvA tasya jIvatvaM yujyate, ekaikasya pUraNatvAvizeSAd, ekamapi vinA tasyAsampUrNatvamiti, Aha c||1|| "guruNA'bhihio jai te paDhamapaeso na saMmao jiivo| to tappariNAmo ciya jIvo khmNtimpeso?||" ityAdi, evamukto'pi na pratipannavAn, tataH saGghAvahiSkRto, yazcAmalakalpAyAM mitrazrInAmnA zramaNopAsakena saMkhaDyAM bhaktAdigrahaNArthaM gRhamAnIyAgratazca vividhAni khAdyakAdidravyANyupinadhAya tata ekaikamavayavaM dattvA pAdeSu nipatyAho dhanyo'haM mayA sAdhavaH pratilambhitA ityabhidadhAnenAho ahaMbhavatAdharSitaiti vadan bhavatsiddhAntena bhavAn pratilambhito mayA yadi paraM varddhamAnasvAmisi-ddhAntena neti pratibhaNatA pratibodhitaH, so'yaMjIvapradezikAnAM dharmAcArya iti 2 / tathA ASADhaH, yena hi zvetavyAM nagaryAM polAse udyAne svaziSyANAM pratipannAgADhayogAnAM
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 447 sthAnaM-7, - rAtrau hRdayazUlena maraNama sAdhadevena bhUtvAtadanukampayAsvakIyameva kaDevaramadhiSThAya sarvAMsAmAcArI anupravartayatAyogasamAptiH zIghraM kRtA, vanditvA tAnabhihitaMca-kSamaNIyaM bhadantaH! yanmayA yUyaM vandanaMkAritAH,yasyacaziSyAiyacciramasaM,yatovandito'smAbhiriti vicintyAvyaktamatamAzritAH, tthaahi||1|| "ko jANai kiM sAhU devo vA to na vaMdaNijjotti / hojA'saMjayanamaNaM hojja musAvAyamamugo tti||" iti, ___-yacchiSyAMzca prti||2|| theravayaNaMjaipare saMdeho kiM surotti sAhutti / deve kahanna saMkA? kiM so devo adevotti| teNa kahiyanti va maI devo'haM devadarisaNAo y| sAhutti ahaM kahie samANarUvaMmi kiM saMkA? // // 4 // devassa va kiM vayaNaM saccaMti na saahuruuvdhaariss| naparopparaMpi vaMdaha jaMjANaMtA'vijayaotti // " evaM cocyamAnA apyapratipadyamAnA yadvineyA saGghAbahiSkRtA viharantazca rAjagRhe balabhadrAbhidhAnarAjena kaTakamaddenamAraNamAdizyakathamasmAn yatInzrAvakastvaMmArayasItibruvANA navayaMjAnImaH keyUyaMcaurAvAcArikA vetipratyuttaradAnataHpratibodhitAH, so'yamavyaktamatadharmAcAryo, na cAyaM tanmataprarUpakatvena kintu prAgavasthAyAmiti 3 / tathA azvamitro, yo himahAgiriziSyasya koNDinyAbhidhAnasya ziSyomithilAyAMnagA~ lakSmIgRhe caitye anuprAvAdAbhidhAne pUrvaM naipuNike vastuni chinnaccedananayavaktavyatAyAM. 'paDuppannasamayaneraiyA vocchijjissaMti, evaM jAva vemANiyatti, evaM biIyAisamaesu vattavva'mityevaMrUpamAlApakamadhIyAno mithyAtvamupagataH, babhANaca-yadi sarva eva vartamAnasamayasAtA vyavacchetsyanti tadA kutaH karmaNAM vedanamiti, Aha c||1|| "evaM ca kao kammANa veyaNaM sukayadukkayANaMti ? / uppAyAnaMtarao savvassa vinaassbbhaavaa||" -yazcaivaM prarUpayan guruNA bhnnitH||1|| "eganayamaeNamidaM suttaM vaccAhi mA humicchattaM / niravekkho sesANavi nayANa hiyayaM biyArehi // // 2 // na hisavvahA vinAso addhApajjAyamettAnAsaMmi / saparapajjAyANaMtadhammiNo vatthuNo jutto|| // 3 // aha suttAutti maI nanu sutte sAsayaMpi niddir3ha / vatthu davvaTThAe asAsayaM pjjytttthaae|| // 4 // tatthavi na savvanAso samayAdivisesaNaM jao'bhihiyaM / iharA na savvanAse samayAdivisesaNaM jutta ||"nti idaM cApratipadyamAna udghATitaH, yazca kAmpilye zulkapAlazrAvakaiAryamANo'smAbhi!yaM
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 sthAnAGga sUtram 7/-/688 zrAvakAH zrutAH tatkathaM sAdhUn mArayatheti vadanyuSmatsiddhAntena pravrajitAH zrAvakAzca ye te vyavacchinnA yUyaM vayaM cAnye iti dattapratyuttaraH samyakatvaM pratipannaH so'yaM sAmucchedikAnAM dharmAcArya iti 4, tathA 'gaMga' iti, yo hi AryamahAgiriziSyasya dhanaguptasya ziSyaH ullukAtIrAbhidhAnanagarAccharadyAcAryavandanArthaM prasthita ullUkAM nadImuttaran khalatinA zirasA dinakarakaranikarasampAtasaJjAtamuSNaM pAdAbhyAM ca zItalajalajanitanitAntazItaM vedayaMzcintayAmAsa sUtre'bhihitamekA kriyaikadA vedyate zItA voSNA vA, ahaM ca dve kriye vedayAmi ato dve kriye samayenaikena vedyete iti, gatvA ca gurvantike vanditvA'bhidadhAvabhiprAyamAtmIyamAcAryAya, tena cAvAci-maivaM vocaH, yata nAstyekadA kriyAdvayavedanaM, kevalaM samayamanasoratisUkSmatayA bhedona lakSyate, utpalapatrazatavyatibhedavat, evaM ca pratipAditaH sannapratipadyamAno bahiSkRtaH anyadA rAjagRhe mahAtapastIraprabhAbhidhAne nadavizeSe maNinAganAmno nAgasya caitye parSanmadhye svamatamAvedayan maNinAgena visarppaddarpyagarbhayA bhAratyA'bhihito- re re duSTazaikSa ! kasmAdasmAsu satsvevamaprajJApanIyaM prajJApayasi iti ihaiva sthAne sthitena bhagavatA varddhamAnasvAminA praNinye-yathaikadaikaiva kriyA vedyata iti, tatastvaM tato'pi laSTataro jAtaH ?, charddayainaM vAdaM, mA te doSAt nAzayiSyAmIti bhayamApannaH pratibuddhaH, so'yaM dvaikriyANAM dharmAcArya iti 5 / tathA 'chalue' tti, dravyaguNakarmmasAmAnyavizeSasamavAyalakSaNaSaTpadArthaprarUpakatvAd gotreNa ca kauzikatvAt SaDuluko, yo hi nAmAntareNa rohagupto, yazcAntarakhyAM puryAM bhUtaguhAbhidhAnavyantarAyatane vyavasthitAnAM zrIguptAbhidhAnAnAmAcAryANAM vandanArthaM grAmAntarAdAgacchan pravAdipradApitapaTahakadhvanimAkarNya sadarpaM ca taM niSedhyAcAryasya tannivedya tato mAyUryAdividyA upAdAya rAjakulamatigatya balazrInAmno naranAyakasyAgrataH poTTazAlAbhidhAnaparivrAjakapravAdinamAhUya tena ca jIvAjIvalakSaNe rAzidvaye sthApitaM tatpratibhApratighAtAya nojIvalakSaNaM tRtIyaM rAzi vyavasthApya tadvidyAnAM svavidyAbhiH pratighAtakaraNena taM nigRhya gurusamIpamAgatya tanniveditavAn, yazca guruNA abhihito, yathA-gaccha rAjasabhAmanupravizya brUhi rAzitrayaprarUpaNamapasiddhAntarUpaM vAdiparibhavAya mayA kRtamiti, tato yo'bhimAnAdAcAryaM pratyavAdIt yathA rAzitrayamevAsti, tathAhi-jIvAH - saMsArasthAdayaH ajIvAH ghaTAdayaH nojIvAstu dRSTAntasiddhAH, yathA hi daNDasyAdimadhyAgrANi bhavantItyevaM sarvabhAvAnAM traividhyamiti, yazca rAjasamakSamAcAryeNa kutrikApaNe jIvayAcane pRthivyAdijIvalAbhAt ajIvayAcane acetanaleSTAdilAbhAt nojIvayAcane'cetanaleSTvAdilAbhAcca nigRhItaH so'yaM trairAzikadharmAcArya iti 6 / tathA goSThAmAhila iti, yo hi dazapuranagare AryarakSitasvAmini divaM gate AcAryazrIdurbalikApuSpamitre gaNaM paripAlayati vindhyAbhidhAnasAdhoraSTamaM karmapravAdAbhidhAnaM pUrvAmAcAryAdupazrutya pratyuccArayataH karmmabandhAdhikAre kiJcitkarmajIvapradezaiH spRSTamAtraM kAlAntarasthitimaprApya vighaTate zuSkakuDyApatitacUrNamuSTivat kiJcitpunaH spRSTaM baddhaM ca kAlAntareNa vighaTate ArdralepakuDye sasnehacUrNavat kiMcitpunaH spRSTaM baddhaM nikAcitaM jIvena sahaikatvamApannaM kAlAntareNa vedyate ityevamAkarNyoktavAn nanvevaM mokSAbhAvaH prasajati, kathaM ?, jIvAt karmma na viyujyate, anyo'nyAvibhAgabaddhatvAt, svapradezavat, uktaM ca
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 7, 119 11 "souM bhaNai sadosaM vakkhANamiNaMti pAvai jao te / mokkhAbhAvo jIvappaesakammAvibhAgAo // nahi kammaM jIvAo avei avibhAgao paesavva / tadaNavagamAdamokkho juttamiNaM teNa vakkhANaM / / " iti // 2 // tathA - jIvaH karmmaNA spRSTo na tu baddhate, viyujyamAnatvAt, kaJcukaneva tadvAniti, tato vindhyasAdhunaitasminnAcAryayArthe nivedite yastenAbhihito (AcAryAdavadhAryArthaM goSThAmAhilo vindhyenoktaH) bhadra ! yaduktaM tvayA jIvAt karmma na viyujyata iti, tatra pratyakSabAdhitA pratijJA AyuH karmmaviyogAtmakasya maraNasya pratyakSatvAt heturapyanaikAntiko'nyo'nyAvibhAgasambaddhAnAmapi kSIrodakAdInAmupAyato viyogadarzanAt, dRSTAnto'pi na sAdhanadharmAnugataH, svapradezasya viyutatvAsidhdhestadrUpeNAnAdirUpatvAd bhinnaM ca jIvAt karmeti yaccoktaM- "jIvaH karmmaNA spRSTo na badhyate ityAdi," tatra kiM pratipradezaM spRSTo nabhasevota tvaGgamAtre kaJcukeneva ?, yadyAdyaH pakSaH tadA dRSTAntadArSTAntikayorvaiSamyaM kaJcukena pratipradezamaspRSTatvAd, atha dvitIyaH, tato nApAntarAlagatyanuyAyi karma, paryantavarttitvAd, bAhyAGga malavad evaM sarvo mokSabhAvak karmAnugamarahitatvAt muktavad, ityAdi pratipAdyamAno yo naitatpratipannavAnudghATitazceti so'yamabaddhikadharmAcAryaH iti / mU. (689) sAvatthI usabhapuraM setavitA mihilamullagAtIraM / purimaMtaraMji dasapura nihnagauppattinagarAI // vR. utpattinagarANi saptAnAM krameNa saptaiva 'hottha' tti sAmAnyena varttamAnatve'pi nagarANAM tadvizeSaguNAtItatvenAtItanirdezaH, 'sAvatthI' gAhA, RSabhapuraM rAjagRhaMullukA nadI tattIravarttinagaramullukatIraM 'purI 'ti nagarI antaraMjItI tannAma, iha ca makAro'lAkSaNikaH, 'dasapura 'tti anusvAralopAditi / - 449 ete ca nihnavAH saMsAre paryaTantaH sAtAsAtabhogino bhaviSyantIti tatsvarUpaM sUtradvayenAhamU. (690) sAtAveyaNijjassa kammassa sattavidhe anubhAve paM0, taM0-maNunnA saddAmaNunnA rUvA jAva maNunnA phAsA manosuhatA vtisuhtaa| asAtAveyaNijjassa NaM kammassa sattavidhe anubhAve paM0, taM0 - amaNunnA saddA jAva vatiduhatA / vR. 'sAye 'tyAdi kaNThyaM, navaraM, 'anubhAve' tti vipAkaH udayo rasa ityarthaH, manojJAH zabdAdayaH sAtodayakAraNatvAdanubhAvA evocyante, tathA manasaH zubhatA manaH zubhatA, sA'pi sAtAnubhAvakAraNatvAtsAtAnubhAva ucyate, evaM vacaH zubhatA'pi, manaHsukhatA vA sAtAnubhAvaH, tatsvarUpatvAt tasyAH, evaM vAksukhatA'pIti, evamasAtAnubhAvo'pi // sAtAsAtAdhikArAt tadvatAM devavizeSANAM prarUpaNAya sUtrapaJcakamAha - mU. (691) mahAnakkhatte sattatAre paM0, abhitIyAditA satta nakkhattA puvvadAritA paM0 taM0-abhitI savaNo ghaNiTThA satamisatA puvvA bhaddavatA uttarA bhaddavatA revatI, assaNitAditANaM satta NakkhattA dAhiNadAritA paM0, taM0- assiNI bharaNI kittitA rohiNI bhigasire addA punavvasU, pussAditA NaM satta nakkhattA avaradAritA paM0, taM0-pusso asilesA madhA puvvA phagguNI uttarA 3 129
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 sthAnAGga sUtram 7/-/691 phaguNI hatto cittA, sAtitAtiyANaMsatta nakkhattA uttaradAritA paM0, taM0-sAti visAhA anurAhA jeTThA mUlo puvvAsADhA uttraasaaddhaa| vR. 'mehe'tyAdi sugama, navaraM pUrvaM dvAraM yeSAmasti tAni pUrvadvArikANi, pUrvasyAM dizi gamyate yeSvityarthaH, evaM zeSANyapi sapta sapteti, ihacArthe paJcamatAni santi, yata AhacaMdraprajJaptyAm"tattha khalu imAo paMca paDivattIo pannattAo, tatthege evamAhaMsu-kattiAiA satta nakkhattA puvvadAriyA pannattA" evamanye maghAdInyapare dhaniSThAdIni itare'zvinyAdIni apare bharaNyAdIni, dakSiNAparottaradvArANi ca sapta sapta yathAmataM krameNaiva samavaseyAnIti, 'vayaM puNa evaM vayAmoabhiyAiyANaM satta nakkhattA puvvadAriyA pannattA,' evaM dakSiNadvArikAdInyapi krameNaiveti, tadiha SaSThaM matamAzritya sUtrANi pravRttAni, loke tu prathamaM matamAzrityaitadabhidhIyate, ydut||1|| "dahanAdyamRkSasaptakamainyAMtu maghAdikaMca yaamyaayaam| aparasyAM maitrAdikamatha saumyAM dizi dhaniSThAdi / // 2 // bhavati gamane narANAmabhimukhamupasarpatAM zubhaprAptiH / atha pUrvamRkSasaptakamuddiSTaM madhyamamudIcyAm // // 3 // pUrvAyAmaudIcyAM prAtIcyAM dakSiNAbhidhAnAyAM / yAmyAM tu bhavati madhyamamaparasyAM yaaturaashaaym|| // 4 // ye'tItya yAnti mUDhAH paridhAkhyAmaniladahanadinekhAm / nipatanti te'cirAdapi durvyasane nissphlaarmbhaaH||" iti mU. (692) jaMbUdIve dIve 2 somanase vakkhArapavvate satta kUDA paM0 (taM0) vR.devAdhikArAddevanivAsakUTasUtradvayaM-'jaMbU'ityAdikaNThyaM, kevalaM 'somanase'tti saumanase gajadantake devakurUNAM prAcIne 'kUTAni' shikhraanni.| mU. (693) siddhe 1 somanase 2 taha boddhavve maMgalAvatIkUDe 3 / devakuru 5 vimala 5 kaMcaNa 6 visiTThakUDe 7ta boddhavve // vR. 'siddhe' gAhA, siddhAyatanopalakSitaM siddhakUTaM merupratyAsannamevaM sarvagajadantakeSu siddhAyatanAni, zeSANi tataH paraMparayeti, 'somanase'tti saumanasakUTaM tatsamAnanAmakatadadhiSThAtRdevabhavanopalakSitaM, maGgalAvatIvijayasamanAmadevasya maGgalAvatIkUTaM, evaM devakurudevanivAso devakurukUTamiti, vilamakAJcanakUTe yathArthe krameNa ca vatsAvatsamitrAbhidhAnAdholokavAsidikkumArIdvayanivAsabhUte, vaziSTakUTaM tannAmadevanivAsaH, evmuttrtraapi.| mU. (694) jaMbUddIve 2 gaMdhamAyaNe vakkhArapavvate satta kUDA paM0(taM0) vR. gandhamAdano gajadantaka evottarakurUNAM pratIcInaH, tatramU. (695) siddhe ta gaMdhamAtaNa boddhavve gaMdhilAvatIkUDe / uttarakurU phalihe lohitakkha ANaMdaNe ceva // vR. 'siddhe' gAhA, kaNThyA, navaraM sphATikakUTe lohitAkSakUTe adholokanivAsibhogaGkarAbhogavatyabhidhAnadikkumArIdvayanivAsabhUte iti // kUTeSvapi puSkariNIjale dvIndriyAH santIti dviindriysuutrm|
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -7, 451 mU. (696) bitiMditANaM sattajAtIkulakoDijoNIpamuhasayasahassA pnnttaa| vR. 'veiMdiyANa mityAdi, jAtI-dvIndriyajAtau yAH kulakoTyaH tAstathA tAzcatA yonipramukhAzca-dvilakSaNasaGkhyadvIndriyotpattisthAnadvArakAstAjAtikulakoTiyonipramukhAH, ihaca vizeSaNaM parapadaM prAkRtatvAt, tAsAM zatasahasrANi-lakSANIti, idamuktaM bhavati-dvIndriyajAtau yA yonayastaprabhavA yAH kulakoTayastAsAM lakSANi sapta prajJaptAnIti, tatra yoniryathA gomayaH tatra caikasyAmapi kulAni vicitrAkArAH kRmyAdaya iti / mU. (697) jIvANaM sattaTThANanivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA taM0- neratiyanivvattite jAva devanivvattie evaM ciNa jAva nijjarA ceva / mU. (698) sattapatesitAkhaMdhAanaMtA pannattA sattapatesogADhApoggalAjAva sattaguNalukkhA poggalA anaMtA pnnttaa| vR. zeSA dhruvagaNDikA sasambandhA pUrvavadvyAkhyeyeti // sthAna- 7 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA-sampAditA amayadevasUri viracitA sthAnAMga sUtre saptamasthAnasya TIkA prismaaptaa| (sthAna-8) vyAkhyAtaM saptamamadhyayanamadhunA saGkhyAkramasambaddhamevASTasthAnakAkhyamaSTamamadhyayanamAra bhyate, tasya cedamAdisUtram mU. (699) aTThahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati egallavihArapaDimaM uvasaMpajjittANaM viharittate, taM0-saDDI purisajAte sacce purisajAe mehAvI purisajAte bahussute purisajAte sattimaM appAhikaraNe dhitimaM vIritasaMpanne / vR. 'aTTahI tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-anantaraM pudgalA uktAH, te ca kArmaNAH pratimAvizeSapratipattimato vizeSeNa nirjIryanta ityekAkivihArapratimAyogyaH puruSo nirUpyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, saMhitAdicarcastu prasiddha eva, navaraM aSTAbhiH sthAnaiHguNavizeSaiH sampanno-yukto'nagAraH-sAdhurarhati-yogyo bhavati 'egalla'tti ekAkino vihArogrAmAdicaryAsa eva pratimA-abhigrahaH ekAkivihArapratimA jinakalpapratimA mAsikyAdikA vA bhikSupratimA tAmupasampadya-Azritya NaMityalaGkAre 'vihartu' grAmAdiSu carituM, tadyathA _ 'saddhi'tti zraddhA-tattveSu zraddhAnamAstikyamityartho'nuSThAneSu vA nijo'bhilASastadvat sakalanAkinAyakairapyacalanIyasamyakatvacAritramityarthaH, puruSajAtaM-puruSaprakAraH 1, tathA satyaMsatyavAdi, pratijJAzUratvAt, sadbhyo hitatvAdvA satyaM 2, tathA medhA-zrutagrahaNazaktistadvat medhAvi, athavA merAe dhAvatitti medhAvi-maryAdAvarti 3, tathA medhAvitvAdbahu-pracuraM zrutaM-AgamaH sUtrato'rthatazca yasya tadbahuzrutaM, taccotkRSTato'sampUrNadazapUrvadharaM jaghanyato navamasya tRtIyavastuvedIti 4, tathA zaktimat-samarthaM paJcavidhakRtatulanamityarthaH, tathAhi
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 sthAnAGga sUtram 8/-/699 // 1 // "taveNa satteNa sutteNa, egatteNa blenny| ___tulaNA paMcahA vuttA, jinakappaM pddivjjo||" 5, 'alpAdhikaraNaM' niSkalahaM 6 'dhRtimat' cittasvAsthyayuktamaratiratyanulomapratilomopargasahamityarthaH 7, vIrya-utsAhAtirekastena saMpannamiti 8, ihAdyAnAmeva caturNAM padAnAM pratyekamante puruSajAtazabdo dRzyate tato'ntyAnAmapyayaM sambandhanIya iti| mU. (700) aTThavidhe joNisaMgahe paM0 20-aMDagA potagA jAva ubbhigA uvavAtitA, aMDagA aTThagatitA aTThAgaiA paM0, taM0-aMDae aMDaesu uvavajjamANe aMDaehiMto vA potatehito vA jAva uvavAtitehiMto vA uvavajejA, se cevaNaM se aMDate aMDagattaM vippajahamANe aMDagattAte vA potagattAte vA jAva uvavAtitattAte vA gaccheJjA, evaM potagAvi, jarAujAvi, sesANaM gatIrAgatI nsthi| . vR. ayaM caivaMvidho'nagAraH sarvaprANinAM rakSaNakSamo bhavatIti teSAmeva yonyAH saGgrahaM gatyAgatI cAha-'aTThavihe'tyAdi sUtracatuSTayaM sugama, navaramaupapAtikA devanArakAH, 'sesANaM'ti aNDaja- potajajarAyujavarjitAnAM rasajAdInAM gatirAgatizca nAstItyaSTaprakAreti zeSaH, yato rasajAdayo naupapAtikeSu sarveSUtpadyante, paJcendriyANAmeva tatrotpatteH, nApyaupapAtikA rasajAdiSu sarveSvapyu-papadyante, paJcendriyayaikendriyeSvevateSAmupapatteritiaNDajapotajajarAyujasUtrANitrINyeva bhavantIti mU. (701) jIvANaM aTTha kammapagaDIto ciNiMtu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM0nANAvaraNijjaM darisaNAvaraNijjaM veyaNijjaM mohaNijjaM AuyaM nAmaM gottaM aMtarAtitaM, neraiyA NaM aTTha kammapagaDIo ciNiMsu vA 3, evaM ceva, evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 24, jIvANaM aTTha kammapagaDIo uvaciNiMsu vA 3 evaM ceva, 'evaM ciNa 1 uvaciNa 2 baMdha 3 udIra 4 veya 5 taha nijarA 6 ceva / ' ete cha cauvIsA 24 daMDagA bhANiyavvA / vR. aNDajAdayazca jIvA aSTavidhakarmacayAderbhavantIti cayAdIn SaT kriyAvizeSAn sAmAnyato nArakAdipadeSu ca pratipAdayannAha-'jIvANa'mityAdi, prAgiva vyAkhyeyaM, navaraM cayanaM vyAkhyAnAntareNAsakalanaMupacayanaM-paripoSaNaMbandhanaM-nirmApaNaMudIraNaM-karaNenAkRSyadalikasyodaye dAnaM vedanaM-anubhava udaya ityarthaH, nirjarA-pradezebhyaH zaTanamiti, lAghavArthamatidizannAha-"evaM ceva'tti yathA cayanArthaH kAlatrayavizeSataH sAmAnyena nArakAdiSucoktaH evamupacayArtho'pIti bhAvaH, "evaM ciNe' tyAdigAthottarArddha prAgvat "ee che'tyAdi, yatazcayanAdipadAni SaD ata sAmAnyasUtrapUrvaktAH ssddevdnnddkaaiti|assttvidhkrmnnH punazcayAdihetumAsevya tadvipAkaMjAnannapi karmagurutvAt kazcinnAlocayatIti darzayannAha mU. (702) aTThahiM ThANehiMmAtImAyaMkaTunoAlotejAnopaDikkamejA jAva nopaDivajejA, taM0-kariMsu vA'haM 1 karemi vA'haM 2 karissAmi vA'haM 3 akittI vA me siyA 4 avanne vA me siyA 5 avaNae vA me siyA 6 kittI vA me parihAissai7 jase vA me parihAissai 8 / ____ aTuMhi ThANehiM mAI mAyaM kaTu AloejA jAva paDivajjejjA, taMjahA-mAtissa NaM assi loe garahite bhavati 1 uvavAe garahite bhavati 2 AjAtI garahitA bhavati 3 egamavimAtImAtaM
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-8, 453 kaTunoAloejAjAvanopaDivajejjA nasthitassaArAhaNA4 egamavimAyI mAyaMkaTuAloejjA jAva paDivajejjA atthitassa ArAhaNA 5 bahutovi mAtI mAyaM kaTTano AloejjA jAva nopaDiva jejA natthi tassaArAdhanA 6 bahuovi mAtI mAyaMkaTu AloejjA jAva asthitassa ArAhaNA7 AyariyauvajjhAyassa vA me atisese nANadaMsaNe samuppajjejA, se taM mamamAloejjA mAtI NaM ese 8 / mAtINaMmAtaM kaTThase jahAnAmae ayAgaretivAtaMbAgareti vA tauAgareti vA sIsAgareti vAruppAgareti vA suvanAgareti vA tilAgaNIti vA tusAgaNIti vA busAgaNIti vA nalAgaNIti vAdalAgaNIti vA soDitAlicchANivAbhaMDitAlicchANi vAgoliyAlicchANi vA kuMbhArAvAteti vA kavelluvAvAteti vA iTTAvAteti vA jaMtavADacullIti vA lohAraMbarisANi vA tattANi samajotibhUtANi kiMsukaphullasamANANi ukkAsahassAiM vinimmutamANAI 2 jAlAsahassAI pamuMcamANAiMiMgAlasahassAiM parikiramANAiM aMto 2 jhiyAyaMti evAmeva mAtI mAyaMkaTu aMto 2 jhiyAyai jativi taNaM anne keti vadati taMpi taNaM mAtI jANati ahamese abhisaGkijAmi 2, mAtI NaM mAtaM kaTu anAlotitapaDikaMte kAlamAse kAlaM kiccA annataresu devalogesudevadattAte uvavattAro bhavaMti, taM0-no mahiDiesujAva no dUraMgatitesu no ciraTTitIesu, - seNaMtattha devebhavati no mahiddhie jAva no ciraThitIte, jAvita se tattha bAhirabhaMtariyA parisA bhavati sAviyaNaMno ADhAti no pariyANAti no mahariheNamAsaNeNaM uvanimaMteti, bhAsaMpi ya se bhAsamANassa jAva cattAri paMca devA avuttA ceva abbhuTTati-mA bahuM deve! bhAsau, seNaM tato devalogAo AukhaeNaM bhavakkhaeNaM ThitikkhaeNaM anaMtaraM cayaM caittA iheva mANussae bhave jAiM imAiMkulAiM bhavaMti, taM0 aMtakulANi vA paMtakulANi vatucchakulANi vA dariddakulANi vA bhikkhAgakulANi vA kivaNakulANi vA tahappagAresu kulesu pamuttAte paJcAjAyAti, se NaM tattha pume bhavati durUve duvanne duggaMdhe durase duphAse aniDhe akaMte appite amaNunne amaNAme hINassare dINassare aniTThasare akaMtasare apitassare aMmaNunnassare amaNAmassare aNAejavayaNapaJcAyAte, jAviya setattha bAhirabhaMtaritA parisAbhavati sAvitaNaM noADhAti no paritANati no mahariheNaM AsaNeNaM uvanimaMteti, bhAsaMpita se bhAsamANassa jAva cattAri paMcajaNA avuttA ceva abbhuTTeti - mA bahuM ajautto ! bhAsau 2 / mAtINaMmAtaMkaTu AlocitapaDikaMte kAlamAse kAlaM kiccA annataresudevalogesudevattAe uvavattAro bhavaMti, taM0 - mahiDDiesu jAva ciradvitIsu, se NaM tattha deve bhavati mahiDDIe jAva cirahitIte hAravirAtitavacche kaDakatuDitathaMbhitabhute aMgadakuMDalamauDagaMDatalakannapIDhadhArI vicittahattha bharaNe vicittavatthAbharaNe vicittamAlAmaulI kallANagapavaravatthaparihite kallANagapavaragaMdhamallAnulevaNadhare bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladhare divveNaM vanneNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaMraseNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghAteNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDhIte divvAte jUtIte divvAte pabhAte divvAte chAyAte divvAe accIe divveNaM teeNaM divvAte lessAe dasa disAo ujjovemANApabhAsemANAmahayA'hatanaTTagItavAtitataMtItalatAlatuDitaghaNamutiMgapaDuppavAtitaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharai jAvita se tattha bAhirabhaMtaratA parisA bhavati sAvita -
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 sthAnAGga sUtram 8/-/702 NamADhAi pariyANAti mahAriheNa AsaNeNaM uvanimaMteti bhAsaMpita se bhAsamANassa jAva cattAri paMca devA avuttA ceva abbhuditi-bahuM deve! bhAsau 2, se NaM tao devalogAto AukkhaeNaM 3 jAva cittA iheva mANussae bhave jAiM imAI kulAiMbhavaMti, iDvAiMjAva bahujaNassaaparibhUtAiMtahappagAresu kulesupumattAte paJcAtAti, seNaM tatthapume bhavati surUve sukne sugaMdhe surase suphAse iDhe kaMtejAva maNAmeahINassare jAva maNAmassare AdejjavataNe paJcAyAte, jA'viya se tattha bAhirabbhaMtaritA parisA bhavati sAvi ta NaM ADhati jAva bahumajautte! bhAsAu 2 / vR. 'aTTahI'tyAdi, mAyItimayAvAn 'mAya'ti guptatvena mAyApradhAno'ticAromAyaiva tAM 'kRtvA' vidhAya 'no Alocayed' gurave na nivedayet, no pratikramet-na mithyAduSkRtaM dadyAt jAvakaraNAt no niMdejjA-svasamakSaM no garahejjA-gurusamakSaM no viuTTejjA-na vyAvartetAticArAt no visohejA-na vizodhayedaticArakalaGkazubhabhAvajalena noakaraNatayA-apunaHkaraNenAbhyuttiSThedabhyutthAnaM kuryAt no yathArhaM tapaHkarma-prayAzcittaM pratipadyeteti, tadyathA- 'karesuMvA'haMti kRtavAMzcAhamaparAdhaM, kRtatvAcca kathaM tasya nindAdi yujyate, tathA karemi vA'haM ti sAmpratamapitamahamaticAraM karomIti kIdRzyanivRttasyAlocanadikriyA ?, tathA kariSyAmi vA'hamiti na yuktamAlocanAdIti3, zeSaM spaSTam, navaramakIrtiH-ekAdiggAminyaprasiddhiravarNaH-ayazaH sarvadiggaminyaprasiddhireva, etad-dvayamavidyamAnaM me bhaviSyatIti, apanayo vA-pUjAsatkAraderapanayanaM me syAditi, tatha kIrtiryazo vA vidyamAnaM me prihaasytiiti|| . uktarthasya viparyayamAhA aTTahI'tyAdi sugama, navaraMmAyItyAsevAvasaraevanAlocanAdyavasare'pi, mAyina AlocanAdyapravRtteH, mAyAM-aparAdhalakSaNA kRtvAAlocayedityAdi, mAyino hyanAlocanAdAvayamanarthaH, yaduta-'assi'ti ayaM loko-janma garhito bhavati, sAticAratayA nindittvaadityuktNc||1|| "bhIuvvigganilukko paayddpcchnndossykaarii| appaccayaM jaNaMto jaDassa dhI jIviyaM jiyi||" iti, -ityekaM 1, tathA 'upapAto' devajanma garhitaH kilviSikAditveneti, uktaMca-.. // 1 // "tavateNe vaiteNe, rUvateNe yaje nre| . AyArabhAvateNe ya, kuvvaI devkibbisN||" iti, dvitIyaM,jAtiH-tatazca tasya manuSyajanmagarhitAjAtyaizvaryarUpAdirahitatayeti, uktaM // 1 // "tattovi se caittANaM, labbhihI elamUagaM / naragaM tirikkhajoNiM vA, bohi jattha sudullahA // " tRtIyaM, tathA ekAmapi mAyImAyAM-aticArarUpAMkRtvAyonAlocayedityAdi, nAstitasyArAdhanA jJAnAdimokSamArgasyetyanartha iti, uktNc||1|| "lajjAe gAraveNa ya bahussuyamaeNa vAvi duccariyaM / je na kahiMti gurUNaM na hu te ArAhagA hoti // " tathA
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-8, 455 // 1 // // 2 // "navi taM satyaM va visaM va duppautto va kuNai veyaalo| jaMtaM va duppauttaM sappo va pamAio kuddho / // 3 // jaM kuNai bhAvasallaM anuddhiyaM uttmttttkaalNmi| dullahabohIattaM anaMtasaMsAriyattaM vA // " iti caturthaM tathA ekamapItyAdinA tvarthaprAptirukteti, yadAha "uddhariyasavvasallo bhattaparinnAe~ dhnniymaautto| maraNArAhaNajutto caMdagavejhaM samANeNa // " iti, paJcamamapi, evaM bahumamapi, evaM bahutvenApi anAlocanAdavAlocanAdau vA'nartho'rthazca SaSThasaptame, tathA''cAryopAdhyAyasya vA me atizeSaM jJAnadarzanaM samutpadyeta, saca mAmAlokayet bhAI NameSa ityullekhenetyevaM bhayAdAlocayatItyaSTamaM, zeSaM sUtraM 'ayaM loka upapAta AjAtizca garhite'tyasya padatrayasyavivaraNatayAavagantavyaM, tatramAyImAyAMkRtveti, iha kIzobhaveducyata iti vAkyazeSo dRzyaH, 'sa' iti yo bhavato'piprasiddhaH yatheti dRSTAntopanyAse 'nAmae'tti sambhAva-nAyAmalaGkAre vA ayaAkaro-lohAkaraH yatra lohaM dhmAyate itirupadarzane vA vikalpe tilAdhAnyavizeSAsteSAmavayavA api tilAsteSAmagniH-taddahanapravRtto vahistilAgniH, evaM zeSA apyagnivizeSAH navaraMtuSAH kodravAdInAMbusaM-yavAdInA kaDaGgaro nalaH-zuSirasarakAraH dalAnipatrANi suNDikAH-piTakAkArANi surApiSTasvedanabhAjanAni kavellayo vA sambhAvyante tAsAM liMchANi-cullIsthAnAnisambhAvyante, uktaMcavRddhaiH-"goliyasoDiyabhaMDiyalicchANiagnerAzrayAH" anyaistudezabhedarUDhyA etepiSTapAcakAgnyAdibhedAityuktaM, mayA'pyetadupajIvyaiva sambhAvitamiti, tathA bhaNDikA-sthAlyaH ta eva mahatyo golikAH, pratItaM caitacchabdadvayaM, liMchAni tAnyeveti, kumbhakArasyApAko-bhANDapacanasthAnaM kavellukAni-pratItAni teSAmApAkaH-pratIta eva 'jaMtavADacullI ikSuyantrapATacullI 'lohAraMbarisANiva'tti lohakarasyAmbarISA-bhrASTrA karaNAnIti lohakArAmbarISA iti, taptAni-uSNAni samAni-tulyAni jAjvalyamAnatvAt jyotiSA-vahninA bhUtAni-jAtAni yAni tAnisamajyotirbhUtAni, kiMzukaphullaM-palAsakusumaMtatsamAnAni raktatayA ulkA iva ulkA-agnipiNDAstatsahasrANItiprAcuryakhyApakaM vinirmuJcanti vinirmuJcantItibhRzArthe dvirvacanaM aGgAArA-laghutarAgnikaNAstatsahasrANipravikiranti 2 'aMtoaMto' antarantaH 'jhiyAyaMti' mAyanti indhanairdIpyanta iti dRSTAnto, dAntikastvevamevetyAdi, pazcAcAttApAgninAdhmAyatijAjvalyate, 'ahamese'tti ahameSo'bhizaGkaye ahameSo'bhizaGkaya iti-ebhirahaM doSakAritayA AzaGkaye-sambhAvye iti, uktaM hi|||| "nicaM saMkiyabhIo gammo savvassa khliycaaritto| . sAhujaNassa avamao mao'vipuNa duggiNjaai||" anenAnAlocakasyAyaM loko garhito bhavatIti darzitaM, 'seNaM tasse'tyAdinA pAThAntareNa mAyI NaM mAyINaMkaTTha ityAdinA vA upapAto garhito bhavatIti darzyate, 'kAlamAse'tti maraNamAse upalakSaNatvAnmaraNadivasemaraNamuhUrte 'kAlaM kiccA maraNaM kRtvAanyatareSuvyantarAdInAM devalokeSu' devajaneSu madhye 'uvavattAro'ttivacanavyatyayAdupapattA bhavatIti, no maharddhikeSuparivArAdiRdhyA
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 8/-/702 no mahAdyutiSu zarIrAbharaNAdidIptayA no mahAnubhAgeSu vaikriyAdizaktitaH no mahAbaleSu-prANavatsu no mahAsaukhyayeSu no mahezAkhyayeSu vA no dUraMgatikeSu-na saudharmAdigatiSu no cirasthitikeSuekadvayAdisAgaropamasthitakeSuyApi c| ___ 'setasya tatra' devalokeSu 'bAhyA' apratyAsannAdAsAdivat abhyantarA' pratyAsannA putrakalatrAdivat pariSat parivArobhavatisApi noAdriyate nAdaraMkaroti, 'noparijAnAti svAmitayA nAbhimanyate 'no' naimahaccataha~ca-yogyamahAha~tenAsanenopanimantrayate, kiMbahunA?, daurbhAgyAtizayAttasya yAvaccatuHpaJcAH devA bhASaNaniSedhAyAbhyuttiSThanti-prayatante, kathaM ?, 'mA bahu'mityAdi, anenopapAtaga.kta, AjAtigarhitatvaMtu seNaM'mityAdinA''caSTe, settiso'nAlocakastatovyantarAdirUpA devalokAdavadheH AyuHkarmapudgalanirjaraNena bhavakSayeNa-AyuHkarmAdinibandhanadevaparyAyanAzena sthitakSayeNa-AyuHsthitibandhakSayeNadevabhavanibandhanazeSakarmaNAMvA, anantaraMAyuHkSayAdeH samanantarameva 'cyavaM' cyavanaM 'cyutvA' kRtvA 'ihaiva' pratyakSa mAnuSyake bhave puMstayA pratyAjAyata iti sambandhaH, keSu kuleSu kuTumbakeSu anvayeSu vA kiMvidheSu? - ___yAni imAni' vakSyamANatayAcapratyakSANibhavanti, tadyathA-antakulANi-varuTachiMpakAdInAM prAntakulAni-caNDAlAdInAM tucchakulAni-alpamAnuSANi agambhIrAzayAni vA daridrakulAnianIzvarANi kRpaNakulAni-takaNavRttIni naTanagnAcAryAdInAM bhikSAkakulAni-bhikSaNavRttIni tathAvidhaliGgikAnAM ca tathAprakAreSvantakulAdiSvityarthaH, pratyAyAti pratyAjAyate vA 'pumi'tti pumAn 'aniTTe'tyAdi iSyate sma prayojanavazAditISTaH kAntaH-kAntiyogAt priyaH-premaviSayaH manojJaHzubhasvabhAvaH manasAamyate-gamyate saubhAgyato'nusmaryata iti mano'maH etanniSedhAt prakRtavizeSaNAni tathA hInasvaraH-hasvasvarastathA dIno-dainyavAn puruSastatsambandhitvAtsvaro'pi dInaH sa svaro yasya sa tathA, anAdeyavacanazcAsau pratyAjAtazceti athavA prathamaikavacanalopAdanAdeyavacano bhavati pratyAjAtaH sanniti, zeSaM kaNThyaM yAvad 'bhAsautti, anena pratyAjAtigarhitatvamuktamiti, 'mAyI'tyAdinAAlocakasyehalokAdisthAnatrayAgarhitatvamuktaviparyayasvarUpamAha-hAreNa virAjitaMvakSaH-uroyasyasatathA kaTakAnipratItAnituTitAni-bAhvAbharaNAvizeSAstaiH stambhitau stabdhIkRtau bhujau-bAhU yasya sa tthaa| ___aMgade'tyAdi, karNAvevapIThe-sanekuNDalAdhAratvAtkarNapIThe, mRSTe-ghRSTegaNDataleca-kapolatale cakarNapIThe ca yakAbhyAM temRSTagaNDatalakarNapITheteca te kuNDalecetivizeSaNottarapadaH prAkRtatvAkarmadhArayaH, aGgadeca-keyUrevyaktAbharaNavizeSAvityarthaH, kuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThecagharayati yaH sa tathA, athavA aGgade ca kuNDale ca mRSTagaNDatale karNapIThe ca-karNAbharaNavizeSabhUte dhArayati yaH sa tathA, tathA vicitrANi-vividhAni hastAbharaNAni-aGgulIyakAdIni yasya sa tathA, tathA vicitrANi vastrANicAbharaNAnica yasya vastrANyeva vA''bharaNAni-bhUSaNAni avasthAbharaNAni vA-avasthocitAnItyartho yasya sa tathA, vicitrA mAlAzca-puSpamAlA maulizca-zekharo yasya vicitramAlAnaM vA mauliyasya sa tathA, kalyANakAni-mAGgalyAni pravarANi-mUlyAdinA vastrANi parihitAni-nivasitAni yena tAnyeva vA parihito-nivasito yaH sa tathA, kalyANakaM pravaraM ca
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-8, 457 pAThAntareNa pravaragandhaMca mAlya-mAlAyAM sAdhu puSpamityarthaH anulepanaM ca-zrIkhaNDAdivilepanaM yo dhArayati sa tathA, bhAsvarA-dIprAbondI-zarIraMyasyasatathA,pralambAyAvanamAlA-AbharaNavizeSastAMdhArayati yaHsatathA, divyena-svargasambandhinApradhAnenetyarthovarNAdinAyukta iti gamyate, saGghAtena saMhananenavajrarSabhanArAcalakSaNena saMsthAnena-samacaturasralakSaNena RdhyA-vimAnadirUpayA yuktyAanyAnyabhaktibhistathAvidhadravyayojanenaprabhayA-prabhAvenamAhAsyenetyarthaH, chAyayA-pratibimbarUpayA arciSA-zarIranirgatatejojvAlayA tejasA-zarIrasthakAntyA lezyayA-antaHpariNAmarUpayA zuklAdikayA udyotayamAnaH-sthUlavastUpadarzanataH prabhAsayamAnastu-sUkSmavastUpadarzanata iti, ekArthikatve'picaiteSAM na doSaH, utkarSaprati pAdakatvenAbhihitatvAditi, mahatA-pradhAnena bRhatA vA raveNeti sambandhaH, ahataH-anubaddho ravasyaitadvizeSaNaM nATya-nRttaM tena yuktaM gItaM nATyagItaM tacca vAditAnica-tAnizabdavantikRtAnitantrIca-vINAtalauca-hastautAlAzca-kaMzikAH 'tuDiya'tti tUryANi ca-paTahAdIni vAditatantrItalatAlatUryANi tAni ca tathA ghano-meghastadAkAro yo mRdaGgo dhvanigAmbhIryasAdharmyAta sa cAsau paTunA-dakSeNa pravAditazca yaH sa ghanamRdaGgapaTupravAditaH sa ceti dvandve teSAM ravaH-zabdastena karaNabhUtena, athavA 'Aha-ya'tti AkhyAnakapratibaddhaM yannATayaM tena yuktaM yattadgItaM, zeSaM tathaiva, iha camRdaGgagrahaNaMtUryeSu madhye tasyapradhAnatvAt, yata ucyate- 'maddalasArAiMtUrAIti, bhogArhAbhogAHzabdAdayo bhogabhogAstAn bhuJAna:-anubhavan viharati-krIDati tiSThati veti, bhASAmapi ca 'se' tasya bhASamANasyAstAmeko dvauvA saubhAgyAtizayAt yAvaccatvAraH paJcavA devA anuktA evakenApyapreritA eva bhASaNapravartanAya bahorapi bhASitasya svabahumatatvakhyApanAya cAbhyuttiSThanti, bruvateca 'bahu'mityAdi, abhimatamidaMbhavadIyaMbhASaNamiti hRdayaM, anenAlocakasyopapAtAgarhitatvamuktaM, etadbhaNanAdihalokAgarhitatvalaghutAlAdAdi AlocanAguNasadbhAvena vAcyaM, aalocnaagunnaashcaite||1|| "lahuyAlhAiyajaNaNaM apparaniyatti ajjavaM sohii| dukkarakaraNaM ADhA nissallattaM ca sohiguNA // " idAnIM tasyaiva pratyAjAtyagarhitatvamAha - 'se Na'mityAdinA, 'aDDAiMti dhanavanti yAvatkaraNAt 'dittAI'-dIptAniprasiddhAnidhptAnivA-darpavanti 'vicchinnaviulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAI' tatra vistIrNAni-vistArAvanti vipulAni-bahUni bhavanAni gRhANi zayanAniparyAdIni AsanAni-siMhAsanAdIni yAnAni-rathAdIni vAhanAni ca-vegasarAdIni yeSu kuleSu tAni tathA, kvacid 'vAhaNAinnAiMtipAThastatra vistIrNavipulairbhavanAdibhirAkIrNAni-saGkIrNAni yuktAnItyarthaH iti vyAkhyeyaM, tathA 'bahudhaNabahujAyarUvarayayAI bahu dhanaM-gaNimadharimAdi yeSu tAni tathA bahujAtarUpaMca-suvarNa rajataM ca-rUpyaM yeSu tAni tathA, pazcAtkarmadhArayaH, 'AogapaogasaMpauttAI' Ayogena-dviguNAdvilAbhena dravyasyaprayogaH-adharmaNAnAM dAnaMtatra samprayuktAnivyApRtAni tena vA saMprayutAni-saMgatAni tAni tathA, 'vicchaDDiyapaurabhattapANAI' vicchardite-tyakte bahujanabhojanAvazeSatayA vicchavatI vA
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 sthAnAGga sUtram 8/-/702 vibhUtimatI vividhabhakSyabhojyacUSyalehyapeyAdyAhArabhedayuktatayApracurebhaktapAne yeSutAnitathA, 'bahudAsIdAsagomahisagavelayappabhUyAI bahavodAsIdAsA yeSutAni tathA gAvo mahiSyazca pratItAH gavelakA-urabhrAste prabhUtAH-yeSu tAni tathA pazcAtkarmadhArayaH, athavA bahavo dAsyAdayaH prabhUtA jAtA yeSutAni tathA, bahujanasyApyaribhUtAni aparibhavanIyAnItyarthaH, tRtIyArthe vA SaSThI, tato bahujanenAparibhUtAni-atiraskRtAni 'ajjautte'tti AryayoH-apApakarmavatoH pitroH putro yaH sa tathA, anenAlocakasyAnAlocakapratyAjAtiviparyaya uktH|| kRtAlocanAdyanuSThAnAzca saMvaravanto bhavantIti saMvaraM tadviparyastamasaMvaraM cAha -- mU. (703) aTThavihe saMvare paM0 taM0-soiMdiyasaMvarejAva phAsiMdiyasaMvare manasaMvare vatisaMvare kAyasaMvare, aTThavihe asaMvare paM0 taM0 - sotiMdiaasaMvare jAva kAyaasaMvare / vR. 'aTThavihe'tyAdi sUtradvayaM kaNThyaM, anantaraM kAyasaMvara uktaH, mU. (704) aTTha phAsA paM0 - kakkaDe maute garute lahute sIte usiNe niddhe lukkhe| vR. kAyazcASTasparzo bhavatIti sparzasUtraM, kaNThyaM ceti, sparzAzcASTAveveti lokasthitiriyamito lokasthitivizeSamAha - mU. (705) aTThavidhA logaThitI paM0 taM0 - Agasapatihita vAte 1 vAtapatihite udahI 2 evaM jaghA chaTThANe jAva jIvA kammapatihitA ajIvA jIvasaMgahItA jIvA kmmsNghiitaa| vR. 'aTThavihe' tyAdi, kaNThyaM, 'evaM jahA chaTThANe' ityAdi, tatra caivaM-dadhipaiTThiyA puhavI, ghanodadhAvityarthaH 3 puDhavipaiTThiyA tasA thAvarApANA manuSyAdayaityarthaH 4 ajIvAjIvapaiTThiyA, zarIrAdipudgalAityarthaH 5jIvA kammapaiTThiyAkarmavazavartitvAditi 6ajIvAH pudgalAkAzAdayo jIvaiH saGgrahItAH-svIkRtAH ajIvAn vinA jIvAnAM sarvavyavahArAbhAvAt 7 jIvAH karmabhiHjJAnAvaraNAdibhiH saGgrahItAbaddhAH 8, SaSThapade jIvopagrAhakatvena karmaNa AdhAratA vivakSiteha tu tasyaiva jIvabandhanateti vishessH|| idaM ca lokasthityAdi svasampadupetagaNivacanAt jJAyata iti gaNisampadamAha mU. (706) aTThavihA gaNisaMpatA paM0 - AcArasaMpayA 1 suyasaMpatA 2 sarIrasaMpatA 3 vataNasaMpatA 4 vAtaNAsaMpatA 5 matisaMpatA 6 patogasaMpatA 7 saMgahapariNNAnAma aTThamA 8 / vR. 'aTThavihA gaNisaMpaye'tyAdi gaNaH-samudAyo bhUyAnatizayavAn vA guNAnAMsAdhUnAM vA yasvAsti sagaNI-AcAryastasyasampat-samRddhirbhAvarUpAgaNisampat tatrAcaraNamAcAraH-anuSThAnaM sa eva sampat-vibhUtistasya vA sampat-sampattiH prAptiH AcArasampat, sA ca caturdhA, tadyathAsaMyamadhruvayogayuktatA, caraNe nityaM samAdhyupayuktatetyarthaH 1 asaMpragrahaH Atmano jAtyAdhutsekarUpagrAhavarjanamiti bhAvaH 2 / aniyatavRttiHaniyatavihAra itiyo'rthaH 3vRddhazIlatAvapurmanasonirvikAratetiyAvat4, evaM zrutasampat, sA'picaturddhA, tadyathA-bahuzrutatAyugapradhAnAgamatetyarthaH 1 paricitasUtratA vicitrasUtratA svasamayAdibhedAt 3 ghoSavizuddhikaratA ca udAttAdivijJAnAditi 4, zarIrasampaccaturddhA tadyathA-ArohapariNAhayuktA ucitadairghyavistaratetyarthaH 1 anavatrapatA alajjanIyAGgatetyarthaH 2 paripUrNendriyatA 3 sthirasaMhananatA ceti 4, vacanasampaccaturddhA, tadyathA
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-8, 459 AdeyavacanatA 1 madhuravacanatA2 anizritavacanatAmadhyasthavacanatetyarthaH 3 asandigdhavacanatA ceti 4, vAcanAsampaccaturddhA, tadyathA-viditvoddezanaM 1 viditvA samuddezanaM pariNAmikAdikaM ziSyaM jJAtvetyarthaH 2 parinirvApya vAcanA, pUrvadattAlApakAnadhigamayya ziSyaM punaH sUtradAnamityarthaH 3 arthaniryApaNA, arthasya pUrvAparasAGgatyena gamaniketyarthaH 4, __ matisampaccaturddhA, avagrahahApAyadhAraNAbhedAditi, prayogasampaccaturddhA, iha prayogo vAdaviSayastatrAtmaparijJAnaM vAdAdisAmarthyaviSaye 1 puruSaparijJAnaM kiMnayo'yaM vAdyAdiH 2 kSetraparijJAnaM 3 vastuparijJAnaM vastviha vAdakAle rAjAmAtyAdi 4, saGgrahaparijJA saGgrahaH-svIkaraNaM tatra parijJA-jJAnaM nAma-abhidhAnamaSTamIsampata, sA ca caturvidhA, tadyathA-bAlAdiyogyakSetraviSayA 1 pIThaphalakAdiviSayA 2 yathAsamayaM svAdhyAyabhikSAdiviSayA 3 yathocitavinayaviSayA ceti 4 // AcAryA hi guNaratnanidhAnamiti nidhAnaprastAvAnnidhivyatikaramAha - mU. (707) egamegeNaM mahAnihIaTTacakkavAlapatihANe aTThajoyaNAI uDaM uccatteNaMpannatte vR. "eke'tyAdi, ekaiko mahAnidhizcakravartisambandhI aSTacakrapratiSThitaH, maJjUSAvat, tatsvarUpaM cedm||1|| . "navajoyaNavicachinna bArasadIhA samUsiyA atttth| jakkhasahassaparivuDA cakkaTThapaiTThiyA navavi // " dravyanidhAnavaktavyatoktA, bhAvanidhAnabhUtasamitisvarUpamAha- . mU. (708) aTThasamitItopaM020-IriyAsamitibhAsAsamiti esaNA0 AyANamaMDamatta0 uccArapAsavaNa0 maNasa0 vaisa0 kaaysmitii| vR. 'aTThasamiI'tyAdi, samyagitiH-pravRttiH samitiH, IryAyAM gamane samitizcakSuvyApArapUrvatayetIryAsamitiH, evaM bhASAyAM niravadyabhASaNataH eSaNAyAmudgamAdidoSavarjanatH, AdAnegrahaNebhANDamAtrAyaH-upakaraNamAtrAyA bhANDasyavA-vastrAdyupakaraNasyamRnmayAdipAtrasya vAmAtrasya ca-sAdhubhAjanavizeSasya nikSepaNAyAM ca samitiH supratyupekSitasupramArjitakrameNeti, uccAraprazravaNakhelasiGghAnajallAnAMpAriSThApanikAyAMsamitiH sthaNDilavizudhyAdikrameNa, khelo-niSThIvanaM siMghAno-nAsikAzleSmeti, manasaH kuzalatAyAM samitiH vAco'kuzalatvanirodhe samitiH, kAyasya sthAnAdiSu smitiriti|| __ samitiSvaticArAdAvAlocanA deyetyAlocanAcAryasyAlocakasAdhoH prAyazcittasya ca svarUpAbhidhAnaya sUtratrayamAha - mU. (709) aTThahiM ThANehiM saMpanneanagAre arihati AlotaNA paDicchittae, taM0-AtAravaM AhAravaM vavahAravaMovIlae pakuvvate aparissAtI nijAvate avaatdNsii| aTThahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati attadosamAloittate, taM0 - jAtisaMpanne kulasaMpanne vinayasaMpanne nANasaMpanne dasaNasaMpanne carittasaMpanne khaMte dNte| vR. 'aThThahI'tyAdi sugama, navaraM AyAravaM'tijJAnAdipaJcaprakArAcAravAn jJAnAsevanAbhyAM, WW
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 sthAnAGga sUtram 8/-/709 'AhArava'nti avadhAraNAvAn AlocakenAlocyamAnAnAmatIcArANAmiti, Aha ca - // 1 // "AyAravamAyAraM paMcavihaM muNai joaaayri| AhAravamavahAre AloiMtassa svvNti||" 'vavahAravaMtiAgamazrutAjJAdhAraNAjItalakSaNAnAMpaJcAnAmuktarUpaNAMvyavahArANaMjJAteti, 'ovIlae'ttiapavrIDayati-vilajIkarotiyo lajjayAsamyaganAlocayantaMsarvaMyathA samyagAlocayati tathA karotItyapavrIDakaH abhihitNc||1|| "vavahArava vavahAraM AgamamAI u muNai paMcavihaM / ovIluvagRhaMtaM jaha Aloie taM savvaM // " ti 'pakuvvae'tti Alocite sati yaH zuddhiM prakarSaNa kArayati sa prakArIti, bhaNitaM ca - "AloiyaMmi sohiM jo kArAvei so pakuvvIo // " iti, 'aparissAi'tti na parizravatinAlocakadoSAnupazrutyAnyasmaipratipAdayati ya evaMzIlaH so'parizrAvIti, yadAha- "jo annassa u dose na kaheI ya aparisAI so hoi / / " iti, 'nijjavae'ttaniryApatitathAkarotiyathA guLapiprAyazcittaMziSyonirvAhayatItiniryApaka iti, nyagAdi ca - "nijavao taha kuNaI nivvahaI jeNa pacchitta"nti, _ 'avAyadaMsi'tti pAyAn-anarthAn ziSyacittabhaGgAnirvAhAdIn durbhikSadaurbalyAdikRtAn pazyatItyevaMzIlaH, samyaganAlocanAyAM vA durlabhabodhakatvAdIn, apAyAn ziSyasya darzayatIti apAyadarzIti, bhaNitaM ca - // 1 // "dubhikkhadubbalAI ihaloe jANae avAe u| ____ daMsei ya paraloe dullahabohitti saMsAre // " iti, 'attadosa'tti AtmAparAdhamiti, jAtikule mAtApitRpakSau, tatsampannaH prAyo'kRtyaM na karoti, kRtvApi pazcAttApAdAlocayatIti tadgrahaNaM, ydaah||1|| "jAIkulasaMpanno pAyamakiccaMna sevaI kiMci / AseviuMca pacchA tagguNo sNmmaaloe||" iti, mU. (710) aTThavihe pAyacchitte paM0 20-AloyaNArihe paDikkamamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viussaggArihe tavArihe cheyArihe muulaarihe| vR. vinayasampannaHsukhenaivAlocayati, tathAjJAnasampannodoSavipAkaMprAyazcittaM vA'vagacchati, yto'vaaci||1|| "nANeNa u saMpanno dosavivAgaM viyANiuM ghoraM / Aloei suhaM ciya pAyacchittaM ca avagacche / / " iti, darzanasampannaH zuddho'hamityevaM zraddhatte, cAritrasampanno bhUyastamaparAdhaM na karoti samyagAlocayati prAyazcittaM ca nirvAhayatIti, uktNc||1|| "suddho tahatti sammaM saddahaI daMsaNeNa sNpnno| caraNeNa u saMpanno na kuNai bhujo tamavarAhaM // " iti, kSAntaH paruSaM bhaNito'pyAcAryairna ruSyatIti, Aha ca - "khaMto AyariehiM pharusaM
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna- 8, 461 bhaNio'vi navi rUse"tti, dAntaH prAyazcittaM dattaM voDhuM samartho bhavatIti, Aha ca - " daMto samattho voDhuM pacchittaM jamiha dijjae tassa' iti, 'AloyaNe 'tyAdi, vyAkhyAtaM prAyaH, mU. (711) aTTha mataTThANA paM0 taM0 - jAtimate kulamate balamate rUvamate tava0 suta0 lAbha0 issaritamate / vR. jAtyAdimadeSu satsvAlocanAyAM na pravarttata iti madasthAnasUtraM, gatArthaM, navaraM madasthAnAnimadabhedAH iha ca doSAH 11911 "jAtyAdimadonmattaH pizAcavadbhavati duHkhitazceha / jAtyAdihInatAM parabhave ca niHsaMzayaM labhate // iti, vAdinaM hi prAyaH zrutamado bhavatIti vAdivizeSAn darzayannAha - mU. (712) aThTha akiriyAvAtI paM0 taM0 - egAvAtI 1 anegAvAtI 2 mitavAdI 3 nimmitavAdI 4 sAyavAdI 5 samucchedavAtI 6 nitAvAdI 7 na saMti paralogavAdI 8 / vR. 'aTTha akirie 'tyAdi, kriyA-astItirUpa sakalapadArthasArthavyApinI saivAyathAvastuviSayatayA kutsitA akriyA naJaH kutsArthatvAttAmakriyAM vadantItyevaMzIlAH akriyAvAdino, yathAvasthitaM hi vastvanekAntAtmakaM tannAstyekAntAtmakameva cAstIti pratipattimanta ityarthaH, nAstikA iti bhAvaH evaMvAditvAccaite paralokasAdhakakriyAmapi paramArthato na vadanti, tanmatavastusattve hi paralokasAdhakakriyAyA ayogAdityakriyAvAdina eva te iti, tatraika evAtmAdirartha ityevaM vadatItyekavAdI, dIrghatvaM ca prAkRtatvAditi, uktaM caitanmatAnusAribhiH 11911 "eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // " iti, aparastvAtmaivAsti nAnyaditi pratipannaH, taduktam- "puruSa evedaM gniM sarvva yadbhUtaM yacca bhAvyam, utAmRtatvasyezAno yadannenAdhirohati yadejati yannaijati yaddUre yadu antike yadantarasya sarvasyAsya bAhyata" iti, tathA 11911 " nityajJAnavivartto'yaM, kSititejojalAdikaH / AtmA tadAtmakazceti, saGgirante pare punaH // " iti, - zabdAdvaitavAdI tu sarvvaM zabdAtmakamidamityekatvaM pratipannaH, uktaM ca "anAdinidhanaM brahma, zabdatattvaM yadakSaram / vivarttate'rthabhAvena, prakriyA jagato yataH // " iti, athavA sAmAnyavAdI sarvamevaikaM pratipadyate, sAmAnyasyaikatvAdityevamanekadhaikavAdI, akriyAvAditA cAsya sadbhUtasyApi tadanyasya nAstIti pratipAdanAt AtmAdvaitapuruSAdvaitazabdAdvaitAdInAM yuktibhiraghaTamAnAnAmastitvAbhyupagamAcca, evamuttaratrApIti 1, tathA satyapi kathaJcidekatve bhAvAnAM sarvathA anekatvaM vadatItyanekavAdI, parasparavilakSaNA eva bhAvAstathaiva pramIyamANatvAt, yathA rUpaM rUpatayeti, abhede tu bhAvAnAM jIvAjIvabaddhamuktasukhitaduHkhitAdInAmekatvaprasaGgAt dIkSAdivaiyarthyamiti, kiJca sAmAnyamaGgIkRtyaikatvaM vivakSitaM paraiH, sAmAnyaM ca bhedebhyo bhinnAbhinnatayA cintyamAnaM na yujyate, evamavayavebhyo'vayavI dharmebhyazca dharmItyevamanekavAdI, - 11911
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 sthAnAGga sUtram 8/-/712 asyApyakriyAvAditvaM sAmAnyAdirUpatayaikatve satyapi bhAvAnAM sAmAnyadiniSedhena taniSedhanAditi, nacasAmAnyaM sarvathAnAsti, abhinnajJAnAbhidhAnAbhAvaprasaGgAt, sarvathA vailakSaNye caikaparamANumantareNa sarveSamaparamANutvaprasaGgAt, tathAavayavinaMdharmiNaMca vinA napratiniyatAvayavadharmavyavastha syAd, bhedAbhedavikalpadUSaNaM ca kathaJcidvAdAbhyupagamanena niravakAzamiti 2, tathA anantAnantatve'pi jIvAnAM mitAn-parimitAn vadati-utsannabhavyakaM bhaviSyati bhuvana'mityabhyupagamAt, mitaM vA jIvaM-aGguSThaparvamAnaM zyAmAkatandulamAtraM vA vadati na tvaparimitamasaGkhayepradezAtmakatayA aGgulAsaGkhayeyabhAgAdArabhya yAvallokamApUrayatItyevamaniyatapramANatayAvA, athavAmitaMsaptadvIpasamudrAtmakatayAlokaMvadatyanthAbhUtamapIti mitavAdIti, tasyApyakriyAvAditvaM vastutattvaniSedhanAdeveti 3, tathAnirmitaM-IzvarabrahmapuruSAdinA kRtaM lokaM vadatIti nirmitavAdI, tatha caahu:||1|| "AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva srvtH|| // 2 // tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / naSTAmaranare caiva, pranaSToragarAkSase // // 3 // kevalaM gaharIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tpH|| // 4 // tatra tasya zayAnasya, nAbheH padbha vinirgatam / taruNaravimDalamanibhaM, hRdyaM kAJcanakarNikam / / // 5 // tasmin paddhe tu bhagavAn dnnddiiyjnyopviitsNyuktH| brahmA tatrotpannastena jaganmAtaraH sRSTAH // // 6 // aditiH surasaGghAnAM ditirasurANAM manurmanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM mAtA vishvprkaaraannaam|| // 7 // kadruH sarIsRpANAM sulasA matA tu nAgajAtInAm / surabhizcatuSpadAnAmilA punaH sarvabIjAnAm // iti, pramANayati cAsau-buddhimatkAraNakRtaM bhuvanaM saMsthAnavattvAt ghaTavadityAdi, akriyAvAditAcAsya nakadAcidanIzaMjagaditivacanAdakRtrimabhuvanasyAkRtrimatAniSedhAt, na cezvarAdikartRkatvaM jagata'sti, kulAlAdikArakavaiyarthyaprasaGgrat kulAlAdivaccezvarAderbuddhimatkAraNasyAnIzvaratAprasaGgAt, kiJca-IzvarasyAzarIratayA kAraNAbhAvAt kriyAsvapravRttiH syAt, sazarIratve ca tatzarIrasyApi karvantareNa bhAvyaM, evaM cAnavasthAprasaGga iti 4, tathA sAtaM-sukhamabhyasanIyamiti, vadatIti sAtavAdI, tathAhi-bhavatyevaMvAdI kazcitsukhamevAnuzIlanIyaM sukhArthinA, na tvasAtarUpaMtaponiyamabrahmacaryAdi, kAraNAnurUpatvAt kAryasya, nahi zuklaistantubhirArabdhaH paTo rakto bhavati apitu zukla eva, evaM sukhAsevanAt sukhameveti, uktNc||1|| "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM caapraahne| drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRSTaH // "
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 8, - 463 kriyAvAditA cAsya saMyamatapasoH pAramArthikaprazamasukharUpayoH duHkhatvenAbhyupagamAt kAraNAnurUpakAryAbhyupagamasya ca viSayasukhAdananurUpasya nirvANasukhasyAbhyupagamena bAdhitatvAt iti, 5, tathA samuccheda-pratikSaNaM niranvayanAzaM vadati yaH sa samucchedavAdI, tathAhi-vastunaH sattvaM kAryakAritvaM, kAryAkAriNo'pi vastutve kharaviSANasyApi sattvaprasaGgAt, kAryaM ca nityaM vastu krameNa na karoti,nityasyaikasvabhAvatayA kAlAntarabhAvisakalakAryabhAvaprasaGgAt, nacedevaMpratikSaNaM svabhAvAntarotpattyA nityatvahAniriti, yaugaponApinakaroti adhyakSasiddhitvAdhaugapadyAkaraNasya, tasmAtkSaNikamevavastukAryaMkarotIti, evaMca arthakriyAkAritvAtkSaNikaMvastviti, akriyAvAdI cAyamitthamavaseyaH-niranvayanAzAbhyupagame hi paralokAbhAvaH prasajati, phalArthinAM ca kriyAsvapravRttiriti, tathA sakalakriyAsu pravartakasyAsaGghayeyasamayasambhavyanekavarNollekhavato vikalpasya pratisamayakSayitveekAbhisandhipratyayAbhAvAtsakalavyavahArocchedaH syAdataevaikAntakSaNikAt kulalAdeH sakAzAdarthakriyA naghaTata iti, tasmAt paryAyato vastusamucchedavadravyatastu na tatheti 6, tathA niyataM-nityaMvastuvadatiyaHsatathA, tathAhi-nityo lokaH,AvirbhAvatirobhAmAtratvAdutpAdavinAzayoH, tathA ato'nutpAdAccharAviSANasyeva satazcAvinAzAt ghaTavat, nahi sarvathA ghaTo vinaSTaH, kapAlAdyavasthAbhistasya pariNatatvAt, tAsAMcApAramArthikatvAt, mRtsAmAnyasyaiva pAramArthikatvAt, tasya cAvinaSTatvAditi, akriyAvAdI cAyamekAntanityasya sthiraikarUpatayA sakalakriyAvilopAbhyupagamAditi 7, tathA 'nasantiparalogevA' iti neti-na vidyatezAntizca-mokSaH paralokazca-janmAntaramityevaM yo vadati sa tathA, tathAhi-nAstyAtmA pratyakSAdipramANAviSayatvAt kharaviSANavat, tadabhAvAnna puNyapApalakSaNaM karma, tadabhAvAnna paraloko nApi mokSa iti, yaccaitaccaitanyaM tadbhUtadharma iti, asyAkriyAvAditA sphuTaiva, na caitasya mataM saGgacchate, pratyakSAdyapravRttyA''tmAdInAM nirAkartumazakyatvAt, satyapi vastuni pramANApravRttidarzanAdAgamavizeSasiddhatvAcca, bhUtadharmatApina caitanyasya, vivakSitabhUtAbhAve'pi jAtismaraNAdidarzanAditi, eSAM ceha vAdinAmaSTAnAmapi digmAtramupadarzitaM, vizeSastvanyato jJeya Uhyo veti // ete ca vAdinaH zAstrAbhisaMskRtabuddhayo bhavantItyaSTasthAnakAvatArINi zAstrANyAha mU. (713) aTTavihe mahAnimitte paM0 taM0 - bhome uppAte suviNe aMtalikhe aMge sare lakkhaNe vNjnne| vR. 'aTTamahAnimitte'tyAdi, atItanAgatavartamAnAnAmatIndriyabhAvAnAmadhigame nimittaMheturyadvastujAtaM tannimittaM, tadabhidhAyakazAstraNyapi nimittAnItyucyante, tAni ca pratyeka sUtravRttivArtikataH krameNa sahalakSaNakoTIpramANAnItikRtvA mahAnti ca tAni nimittAni ceti mahAnimittAni, tatrabhUmivikArobhauma-bhUkampAditadarthaM zAstramapi bhaumamevamanyAnyapi vAcyAni 1, navaramudAharaNamiha - // 1 // 'zabdena mahatAbhUmiryadA rasati kmpte| senApatiramAtyazca, rAjA rAjyaM ca piiddyte||'
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 11911 11911 // 2 // 11911 11911 11911 119 11 -ityAdi, zakunarutaM vA yathA "vivicivisaddo punno, sAmAe sUlisUli dhanno u / cerI cerI ditto cikkuttI lAbhaheutti ||" ityAdi 6, -lakSaNaM strIpuruSAdInAM yathA"asthiSvarthAH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH striyo'kSiSu / gatau yAnaM svare cAjJA sarvva sattve pratiSThitam // " ityAdi 7, vyaJjanaM-maSAdi, yathA- 'lalATakezaH prabhutvAye 'tyAdi 8 // etAni ca zAstrANi vacanavibhaktiyogenAbhidheya pratipAdakAnIti vacanavibhaktisva rUpamAha - ityAdi, utpAdaH-sahajarudhiravRSTyAdiH 2, svapno yathA"mUtraM vA kurute svapne, purISaM vA' tilohitam / pratibudhyet tadA kazcillabhate so'rthanAzanam // ' iti 3, -antarikSaM- AkAzaM tatra bhavamAntarikSaM- gandharvvanagarAdi, yathA"kapilaM sasyaghAtAya, mAjiSTaM haraNaM gavAm / avyaktavarNaM kurute, balakSobhaM na saMzayaH // gandharvanagaraM snigdhaM, saprAkAraM satoraNam / saumyAM dizaM samAzritya rAjastadvijayaMkaram // ityAdi, 4, -aGgaM- zarIrAvayavastadvikAra AGgaM ziraHsphuraNAdi, yathA"dakSiNapArzve spandanamabhidhAsye tatphalaM striyA vAme / pRthivIlAbhaH zirasi sthAnavivRddhirlalATe syAd / / ityAdi 5, svaraH- zabdaH SaDjAdiH, sa ca nimittaM yathA"sajjeNa labbhaI vittiM, kayaM ca na vinassai / gAvomittAya putta ya, nArINaM ceva vallabho // " - sthAnAGga sUtram 8/-/713 - mU. (714) aTThavidhA vayaNavibhattI paM0 (taM0) bR. 'aTThavihA vayaNavibhattI''tyAdi, ucyate ekatvadvitvabahutvalakSaNo'rtho yaistAni vacanAni vibhajyate kartRtvakarmmatvAdilakSaNo'rtho yayA sA vibhaktiH vacanAtmikA vibhakti-rvacanavibhaktiH, 'su au jasi' tyAdi / mU. (715) niddese paDhamA hotI, bItiMyA uvatesaNe / tatitA karamaMmikatA, cautthI saMpadAvaNe // vR. 'niddese 'silogo, nirdezanaM nirdezaH karmAdikArakazaktibhiranadhikasya liGgArthamAtrasya pratipAdanaM tatra prathamA bhavati, yathA sa vA ayaM vA''ste ahaM vA Ase 1, tathA upadizyata ityupadezanaM-upadezakriyAyA vyApyamupalakSaNatvAdasya kriyAyayadyApyaM tat karmetyarthastatra dvitIyA, yathA bhaNa imaM zlokaM kuru vA taM ghaTaM dadAti taM yAti grAmaM 2, tathA kriyate yena tatkaraNaM-kriyAM prati sAdhakatamaM karotIti vA karaNaH karttA miti vacanAdi,
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 8, - 465 tatra karaNe tRtIyA kRtA vihitA, yathA nItaM sasyaM tena zakaTena kRtaM kuNDaM mayeti 3, tathA 'saMpadAvaNe' tti satkRtya pradApyate yasmai upalakSaNatvAt sampradIyate vA yasmai sa sampradApanaM sampradAnaM vA, tatra caturthI, yathA bhikSave bhikSAM dApayati dadAti veti, sampradApanasyopalakSaNatvAdeva namaH svastisvAhAsvadhA' - laMvaSaDyuktacca caturthI bhavati, namaH zAkhAyai- vairAdikAyai, namaH prabhRtiyogo'pi kaizcitsampradAna- mabhyupagamyate iti caturthI 4. / mU. (716) paMcamI ta avAtANe, chaThThI sassAmivAdaNe / sattamI sannihANatthe, aTThamI AmaMtaNI bhave / / vR. 'paJcamI'ti zlokaH, apAdIyate apAyato-vizleSata A-maryAdayA dIyate 'do avakha NDana' iti vacanAt khaNDayate- bhidyate AdIyate vA gRhyate yasmAttadapAdAnamavadhimAtramityarthastatra paJcamI bhavati, yathA-apanaya tato gRhAddhAnyamito vA kuzUlAdgR hANeti 5, 'chaTThI sassAmivAyaNe' tti svaM ca svAmI ca svasvAmino tayorvacanaM pratipAdanaM tatra svasvAmivacane-svasvAmisambandhe ityarthaH, SaSThI bhavati, yathA-tasyAsya vA gatasya vA'yaM bhRtyaH, 'vAyaNe' ttIha prAkRtatvAd dIrghatvaM 6, sannidhIyate kriyA asminniti sannidhAnaM AdhArastadevArthaH sannidhAnArthastatra saptamI, viSayopalakSaNatvAccAsya kAle bhAve ca kriyAvizeSaNe, tatra sannidhAne tadbhaktamihapAtre, tatsapracchadavanamiha zaradi puSyati, puSyanakriyA zaradA vizeSitA, tat kuTubakamiha gavi duhyamAnAyAM gataM, iha gamanakriyA godohanabhAvena vizeSiteti 7, aSTamyAmantraNI bhavediti, su au jasiti, prathamA'pIyaM vibhaktirAmantraNalakSaNasyArthasya karmmakaraNAdivat liGgArthamAtrAtiriktasya pratipAdakatvenASThamyuktA, yathA he yuvaniti zlokadvayArthaH / pU. (717) tattha paDhamA vibhattI niddese so imo ahaM vatti 1 / bitItA uNa uvatese bhaNa kuNa va timaM va taM vatti // bR. udAharaNagAthAstu vyAkhyAtAnusAreNa bhAvanIyAH 'tattha' gAhA / mU. (718) tatitAM karaNaMmi kayA nItaM ca kataM ca teNa va mate vA 3 / haMdi no sAhAte havati cautthI padANaMmi // vR. 'taiyA' gAhA, iha 'iMdI' tyupradarzana 'pAyaNaMmi' tti sampradAne / mU. (719) avaNe giNhasu tatto ittotti va paMcamI avAdANe / chaThThI tassa imassa va gatassa vA sAmisaMbaMdhe vR. 'avaNe' gAhA 'avaNe' tti apanayetyarthaH, idaM cAnuyogadvArAnusAreNa vyAkhyAtaM, AdarzeSu tu 'amaNe' iti dRzyate, tatra ca stryAmantraNatayA gamanIyaM, he amanaske ityarthaH // mU. (720) havai purNa sattamI tamimaMmi AhArakAlabhAveta / AmaMtaNI bhave aTThamI u jaha he juvANattI // mU. (721) aTTha ThANAiM chaumattheNaM savvabhAveNaM na yANati na pAsati, taM0-dhammatthigAtaM jAva gaMdha vAtaM, etANi ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI jANai pAsai jAva gaMdha vAtaM / vR. atha vacanavibhaktiyuktazAstrasaMskArAt kiM chadbhasthAH sAkSAdadhzyArthAn vidanti ?, 3 30
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 sthAnAGga sUtram 8/-/721 ucyate, netyAha- 'aTThaTThANe 'tyAdi vyAkhyAtaM prAk, navaraM yAvatkaraNAt 'adhammatthikAyaM 2 AgAsatthikAyaM 3 jIvamasarIrapaDibaddhaM 4 paramANupoggalaM 5 sadda 6 miti draSTavyamiti, etAnyeva jino jAnAtItyAha ca- 'eyANI' tyAdi, sugamaM // mU. (722) aTTha vidhe Auvede paM0 taM0- kumAramicce kAyatigicchA sAlAtI sallahatA jaMgolI bhUtavejjA cAra taMte rasAtaNe / vR. yathA dharmAstikAyAdIn jino jAnAti tathA''yurvedamapi jAnAti, sacAyaM - 'aTThavihe Auvvee' ityAdi, AyuH-jIvitaM tadvidanti rakSitumanubhavanti copakramarakSaNe vidanti vA labhante yathAkAlaM tena tasmAttasmin vetyAyurvedaH - cikitsAzAstraM tadaSTavidyaM, tadyathA - kumArANAM - bAlakAnAM bhRtau-poSaNe sAdhu kumArabhRtyaM, tadvi tantraM kumArabharaNakSIradoSasaMzodhanArthaM duSTazUnyanimittAnAM vyAdhInAmupazamanArthaM ceti 1 kAyasya jvarAdirogagrastasya cikitsApratipAdakaM tantraM kAyacikitsA, tattantraM hi madhyAGgasamAzritAnAM jvarAtIsAraraktazophomAdapramehakuSThAdInAM zamanArthamiti 2, zalAkAyAH karma zAlakyaM tatpratipAdakaM tantraM zAlAkyaM, etaddhi urddhacakragatAnAM rogANAM zravaNavadananayanaghrANAdisaMzritAnAmupazamanArthamiti 3 zalyasya hatyA- hananamuddhAraH zalyahatyA 'tatpratipAdakaM tantramapi zalyahatyetyucyateta, tadvidhatRNakASThapASANapAMsulohaloSThAsthinakhaprAya'GgAntargatazalyoddharaNArthamiti 4, , 'jaGgolI'ti viSavidhAtatantramagadatantramityarthaH tadvittsarppakITalUtAdaSTaviSanAzanArthaM vividhaviSayasaMyogopazamanArthaM ceti 5 bhUtAdInAM nigrahArthaM vidyAtantraM bhUtavidyA, sA hi devAsuragandharvayakSarakSaH pitRpizAcanAgagrahAdyupasRSTacetasAM zAntikarmmabalikaraNAdigrahopazamanArtheti 6, 'kSAratantra'miti kSaraNaM kSAraH zukrasya tadviSayaM tantraM yatra tattathA idaM hi suzrutAdiSu vAjIkaraNatantramucyate, avAjino vAjIkaraNaM retovRddhA azvasyeva karaNamityanayoH zabdArthaH sama eveti, tat tantraM hi alpakSINavizuSkaretasAmApyAyanaprAsAdopajanananimittaM praharSajananArthamiti7 rasaH - amRtarasastasyAyanaM prAptiH rasAyanaM, taddhi vayaHsthApanamAyurmedhAkaraNaM rogApaharaNasamarthaM ca tatpratipAdakaM zAstraM rasAyanatantramiti / kRtarasAyanazca devavannirupakramArayurbhavatIti devaprastAvAddevAnAmaSTakAnyAha mU. (723) sakkassa NaM deviMdassa devaranno aTThaggamahisIo paM0 taM0-paumA sivA satI aMju amalA accharA navamiyA rohiNI 1 IsANassa NaM deviMdassa devaranno aTTaggamahisIo paM0 taM0-kaNhA kaNharAtI rAmA rAmarakkhitA vasU vasuguttA vasumittA vasuMdharA 2 sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno aTThaggamahisIo paM0 3 IsANassa NaM deviMdassa devaranno vesamaNassa mahAranno aTThaggamahisIo paM0 4 aTTha mahaggahA paM0 taM0 - caMde sUre sukka buhe bahassatI aMgAre sanicare keU 5 / vR. tatra 'sakkase' tyAdi sUtrapaJcakaM sugamaM, navaraM mahAgrahA-mahArthAnarthasAdhakatvAditi / mahAgrahAzca manuSyatirazcAmupadhAtAnugrahakAriNo bAdaravanaspatyupaghAtAdikAritveneti bAdaravanaspatInAha
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 8, 467 mU. (724) aTThavidhA taNavaNassatikAtiyA paM0 taM0-mUle kaMde khaMdhe tayA sAle pavAle patte pupphe | vR. 'aTThavihe 'tyAdi, sugamaM, navaraM 'taNavaNassai' tti bAdaravanaspatiH, kandaH - skandhasyAdhaH skandhaH sthuDamiti pratItaM tvak challI zAlA zAkhA pravAlaM - aGkuraH patrapuSpe pratIte / mU. (725) cauriMdiyA NaM jIvA asamArabhamANassa aDDavidhe saMjame kajjati, taM0 - cakkhumAto sokkhAto avavarovittA bhavati, cakkhumateNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavati, evaM jAva phAsAmAto sokkhAto avavarovettA bhavati phAsAmaeNaM dukkheNaM asaMjogettA bhavati / cauriMdiyA NaM jIvA samArabhamANassa aTThavidhe asaMjame kajjati, taM0 cakkhumAto sokkhAo vavarovettA bhavati, cakkhumateNaM dukkheNaM saMjogettA bhavati, evaM jAva phAsamAto sokkhaato| vR. etadAzrayAzcaturindriyAdayo jIvA bhavantIti caturindriyAnAzritya saMyamAsaMyamasUtre, te ca prAgiveti / sUkSmANyapyAzritya saMyamAsaMyamau sta iti tAnyAha - mU. (726) aTTha suhumA suhume paM0 taM0-pANasuhume 1 paNagasuhume 2 bIyasuhume 3 haritasuhume 4 pupphasuhume 5 aMDasuhume 6 leNasuhume 7 siNehasuhume 8 / vR. 'aTTha suhume' tyAdi, sUkSmANi zlakSNatvAdalpAdhAratayA ca tatra prANasUkSmaM anuddhariH kunthuH sa hi calanneva vibhAvyate na sthita. sUkSmatvAditi 1 panakasUkSma panakaH- ullI, sa ca prAyaH prAvRTkAle bhUmikASThAdiSu paJcavarNastadravyalIno bhavati, sa eva sUkSmamiti evaM sarvatra 2, tathA bIjasUkSmaM - zAlyAdibIjasya mukhamUle kaNikAH loke yA tuSamukhamityucyate 3 haritasUkSmaM atyantAbhinavodbhinnapRthivIsamAnavarNaM haritameveti 4, puSpa-sUkSmaM vodumbarANAM puSpANi tAni tadvarNAni sUkSmANIti na lakSyante 5 aNDasUkSmaMmakSikAkITikAgRhakokilAbrAhmaNIkRkalAsyAdyaNDakamiti 6, layanasUkSmaM layanaM-AzrayaH sattvAnAM tacca kITikAnagarakAdi, tatpara kITikAzcAnye ca sUkSmAH sattvA bhavaMtIti 7 snehasUkSmamavazyAyahimamahikAkarakaharatanurUpamiti 8 / mU. (727) bharahassa NaM ranno cAuraMtacakkavaTTissa aTTha purisajugAI anubaddhaM siddhAiM jAva savvadukkhappahINAI, taM0- Adiccajase mahAjase atibale mahAbale tetavIrite kittavIrite daMDavIrite jalavIrite ! vR. anantaroktasUkSmaviSayasaMyamamAsevya ye aSTakatayA siddhAstAnAha-'bharahasse' tyAdi kaNThyaM, kintu 'purisajugAI' ti puruSA yugAnIva kAlavizeSA iva kramavRttitvAt puruSayugAni 'anubaddhaM' santataM yAvatkaraNAt 'buddhAI mukkAI parinivvuDAI 'ti, eteSAM cAdityayazaHprabhRtInAmihoktakramasyAnyathAtvamapyupalabhyate, tathAhi // 1 // "rAyA Aiccajase mahAjase aibale a balabhadde / balaviriyakattavirie jalavirie daMDavirie ya / / " iti iha cAnyathAtvamekasyApi nAmAntarabhAvAd gAthAnulomyAcca sambhavyata iti / mU. (728) pAsassa NaM arahao purisAdAnitassa aTTha gaNA aTTha gaNaharA hotthA, taM0 subhe ase vasiTTe baMbhacArI some siridharite vIrite bhaddajase /
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 8/-/728 vR. saMyamavadadhikArAt saMyamavatAmevASTakAntaramAha-'pAse'tyAdi vyaktaM, kiMtu 'purisAdAnIyassa'tti puruSANAMmadhyeAdIyata ityAdAnIya upAdeya ityarthaH, gaNA-ekakriyAvAcanAnAMsAdhUnAMsamudAyAHgaNadharAH-tannAyakAAcAryAHbhagavataH sAtizayAnantaraziSyAH,Avazyake tUbhaye'pi daza zrUyante, "dasa navagaM gaNANa mANaM jiNiMdANaM" iti vacanAt 'vaiyA jassa gaNA tAvaiyA gaNaharA tasse'ti vacanAcca, tadihAlpAyuSkatvAdikaM kAraNamapekSya dvayoravivakSaNamiti sambhAvyate, nacATasthAnakAnurodhaiha samAdhanaM vaktuM zakyate, paryuSaNAkalpe'pyaSTAnAmevabhidhAnAditi // gaNadharAzca darzanavanta iti darzanaM nirUpayannAha mU. (729)aTThavidhedaMsaNe paM0 20-sammaiMsaNe micchadasaNe sammAmicchadasaNe cakkhudasaNe jAva kevaladasaNe suvinndsnne| vR. 'aTThavihe daMsaNe ityAdi kaNThyaM, kevalaM svapnadarzanasyAcakSurdarzanAntarbhAve'pi suptAvasthopAdhito bhedo vivakSita iti / samyagdarzanAdezca sthitipramANamaupamyAddhayA bhavatIti tAM prarUpayannAha mU. (730) aTThavidheaddhovamite paM0 taM0-palitovame sAgarovame ussappiNI osappiNI poggalapariyaTTe tItaddhA anAgataddhA svvddhaa| vR. 'aTThavihe addhovamie' ityAdi sugama, navaraMaupamyamupamA palyasAgararUpAtapradhAnA addhA-kAlo'ddhaupamyaM rAjadantAdidarzanAtpalyenopamAyatrakAle parimANataHsapalyopamaM, rUDhito napuMsakaliGgatA, evaMsAgaropama, avasarpiNyAdInAMtusAgaropamaniSpannatvAdupamAkAlatvaMbhAvanIyaM, samayAdistu zIrSaprahelikAntaH kAlo'numAkAla iti / kAlAdhikArAdidamaparamAha mU. (731) arahato NaM arihanemissa jAva aTThamAto purisajugAto jugaMtakarabhUmI duvAsapariyAte aNtmkaasii| vR. 'arahao ityAdi, jAva aTThamAu'ttiaSTamaM puruSayugaM-aSTapuruSakalaM yAvat yugAntakarabhUmiH puruSalakSaNayugApekSayA'ntarakarANAMbhavakSayakAriNAMbhUmiH-kAlaHsAAsIditi, idamuktaM bhavati-neminAthasya ziSyapraziSyakrameNASTau puruSAnyAvannirvANaM gatavanto na parata iti, tathA paryAyApekSayA'pyantakarabhUmiH prasaGgAducyate-'duvAsa'tti dvivarSamAtre kevaliparyAye neminAthasya jAte sati sAdhavo bhavAntamakArSuriti / tIrthakaravaktavyatAdhikArAdidamAha mU. (732) samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNa aTTarAyANo muMDe bhavettA agArAto anagAritaM pavvAvitA, taM0-vIraMgaya vIrajase saMjayaeNijjate ya rAyarisI / seyasive udAyaNe / taha saMkhe kAsivaddhaNe vR.'samaNeNa mityAdisugama, navaraM bhavitta'ttiantarbhUtakAritArthatvAtmuNDAnbhAvayitveti dRzyaM, 'vIraMgae' ityAdi 'taha saMkhe kAsitavaddhaNae' ityevaM caturthapAde sati gAthA bhavati, na caivaM dRzyate pustakeSviti, ete ca yathA pravrAjitAstathocyate, tat vIrAGgako vIrayazAH saMjaya ityete pratItAH, eNeyako gotrataH, sa ca ketakArddhajanapadazvetaMbInagarIrAjasya pradezinAmnaH zramaNopAsakasya nijakaH kazcidrAjarSiH, tathA seye AmalakalpanAnagaryAH svAmI, yasyAM hi sUryakAbho devaH saudharmAt devalokAd
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 469 sthAnaM - 8,. bhagavato mahAvIrasya vandanArthamavatatAra nATyavidhiM copadarzayAmAsa, yatra ca pradezirAjacaritaM bhagavatApratyapAdIti, tathAzivaH hastinAgapurarAjo, yohyekadA cintayAmAsa-ahamanudinaM hiraNyAdinA vRddhimupagacchAmi yatastato'sti purAkRtakarmaNAM phalamato'dhunApi tadarthamudyacchAmIti, tatovyavasthApya rAjye putraMkRtvocitamakhilakartavyaM dikprokSitatApasatayApravavrAja, tataH SaSThaMSaThena tapasyatastathocitamAtApayataH parizaTitapatrAdinA pArayato vibhaGgajJAnamutpede, tena ca vilokayAJcakAra sapta dvIpAn sapta samudrAniti, utpannaM ca me divyajJAnamityavaSTambhAdAgatya nagare bahujanasya yathopalabdhaM tattvamupadideza, tadA ca tatra bhagavAn vijahAra gautamazca bhikSAM bhrAmyan janAcchivaprarUpaNAMzuzrAva, gatvAca bhagavantaMprapaccha, bhagavAMstvasaGkhayeyAn dvIpasamudrAnprajJApayAmAsa, bhagavadvacanaMcajanAtzrutvA zivaH zaGkitaH, tatastasya vibhaGgaHpratipapAta, tato'saubhagavati jAtabhaktirbhagavatsamIpaMjagAma, sabhagavatAprakaTitAkUtojAtasarvajJapratyayaH pravavrAja, ekAdaza cAGgAnipapAThasiddhazceti, tathA udAyanaH sindhusauvIrAdInAMSoDazAnAMjanapadAnAMvItabhayapramukhAnAMtrayANAM triSaSTyadhikAnAM nagarazatAnAMdazAnAMcamukuTabaddhAnAMrAjJAMsvAmI zramaNopAsakaH, yena caNDapradyotamahArAja ujjayanI gatvA ubhayabalasamakSa raNAGgaNe raNakarmakuzalena karivaragirernipAtya baddho mayUrapicchena lalATapaTTe aGkigatazca, tathA'bhijinnAmAnaMsnehAnugatAnukampayArAjyagRddho'yaMmAdurgatiMyAsIditibhAvayatA svaputraM rAjye avyavasthApya kezinAmAnaM ca bhAgineyaM rAjAnaM vidhAya mahAvIrasamIpe pravavrAja, yazcaikadA tatraivanagare vijahAra, utpanarogazca vaidyopadezAddadhi bubhujerAjyApahArazakinAcakezirAjena viSamizradadhidApanena paJcatvaM gamitaH yadguNapakSapAtinyA ca kupitadevatayA pASANavarSeNa kumbhakArazayyAtaravarjaM sarvaMtanagaraMnyaghAtIti, tathA zaGkhaH kAzIvarddhano vANIrasInagarIsambandhijanapadavRddhikara ityarthaH, ayaM ca na pratItaH, kevalamalakAbhidhAno rAjA vArANasyAM bhagavatA pravrajito'ntakRddazAstu zrUyate sa yadi paraM nAmAntareNAyaM bhvtiiti|| ete cAhArAdau manojJAmanojJe samavRttAya iti prastAvAdAhArasvarUpamAha mU. (733) aTThavihe AhAre paM0 taM0-maNunne asaNe pANe sAime sAime amaNunne jAva saaime| vR. 'aTThivahe'tyAdi sugamaM / AhAradravyANi rasapariNAmavizeSavantyamanojJAnyanantaramuktAnyatha kSetravizeSAn pudgalatavarNapariNAmavizeSavattvenAmanojJAnaM kRSNarAjyabhidhAnAn pratipAdayan sUtrapaJcakamAha mU. (734) uppiM saNaMkumAramAhiMdANaM kappANaM heTiM baMbhaloge kappe riTThavimANe patthaDe ettha namakkhADagasamacauraMsasaMThANasaMTitAtoaTTha kaNharAtIto paM0 20-puracchimeNaMdokaNharAtIto dAhiNeNaM do kaNharAio paJcacchimeNaM do kaNharAiouttareNaM do kaNharAio, puracchimA abbhaMtarA kaNharAtI dAhiNaM bAhiraM kaNharAiMpuTThA, dAhiNA abbhaMtarA kaNharAtI paJcacchimagaMbAhiraMkaNharAI puTTA, paJcacchimA abbhaMtarA kaNharAtI uttaraM bAhiraM kaNharAiM puTThA, uttarA abbhaMtarA kaNharAtI puracchimaMbAhiraMkaNharAtIM puTThA, puracchimapaJcacchimillAobAhirAo do kaNharAtIto chalaMsAto,
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 __sthAnAGga sUtram 8/-/734 uttaradAhiNAo bAhirAo do kaNharAtIto taMsAo, savvAo'vi NaM abbhaMtarakaNharAtIto cauraMsAo 9 etAsi NaM aTTahaM kaNharAtINaM aTTha nAmadhejA paM0 taM0- kaNharAtIti vA meharAtIti vA maghAti vA mAghavatIti vA vAtaphaliheti vA vAtapalikkhobheti vA devapalihe vA devapalikkhobhati vA 2 etAsi NaM aTThaNhaM kaNharAtINaM aTThasu uvAsaMtaresu aTTha logaMtitavimANA paM0 taM0-accI accimAlI vatiroaNe pabhaMkare caMdAbhe sUrAbhe supaiTTAbhe aggiccAbhe 3 etesu NaM asu logaMtitavimANe aDavidhA logaMtitA devA paM0 (taM0) vR. 'uppiM' ityAdi sugamaM, navaraM ' uppiM' ti upari 'heTThi' ti adhastAtabrahmalokasya riSThAkhyo yo vimAnaprastaTastasyeti bhAvaH, AkhATakavatsamaM tulyaM sarvAsu dikSu caturasraM catuSkoNaM yatsaMsthAnaMAkArastena saMsthitAH AkhATakasamacaturamnasaMsthAnasaMsthitAH kRSNarAjayaH - kAlakapudgalapaGkatastadyuktakSetravizeSA api tathocyanta iti, yathA ca tA vyavasthitAsthA darzyate- 'puracchime NaM ti purastAt pUrvasyAM dizItyarthaH, dve kRSNarAjI, evamanyAsvapi dve dve, tatra prAktanI yakA'bhyantarA kRSNarAjI sA dAkSiNAtyAM bAhyAM tAM 'spRSTA' sRSTavatI, evaM sarvA api vAcyAH, tathA paurastatyApAzcAtye dve bAhye kRSNarAjI SaDe SaTkoTike auttaradAkSiNAtye dve bAhye kRSNarAjya trye sarvAzcatono'pItyartho'bhyantarAzcaturAsraH, nAmAnyeva nAmadheyAni, kRSNarAjI kRSNapudgalapaGktitarUpatvAd itirupapradarzane vA vikalpe medharAjIva yA sA megharAjIti cAbhidhIyate kRSNatvAt tathA maghA-SaSThapRthivI tadvadatikRSNatayA sA magheti vA mAghavatI-saptamapRthivI tadvadyA sA mAghavatIti vAtaparighAdIni tu tamaskAyasUtravadvyAkhyeyAnIti / etAsAmaSTAnAM kRSNarAjInAmaSTasvakAzAntareSu-rAjIdvayamadhyalakSaNeSvaSTau lokAntikavimAnAni bhavanti, etAni caivaM prajJatyAmucyante - abhyantarapUrvAyA uagre arccirvimAnaM mU. (735) sArasatamAiccA vaNhI varuNA ya gaddatoyA ya / tusitA avvAbAhA aggiccA ceva boddhavvA // vR. tatra sArasvatA devAH, pUrvayoH kRSNarAjyormadhye arcirmAlIvimAne AdityA devAH, abhyantaradakSiNAyA agre vairocanevimAne vahyayaH, dakSiNayormadhye zubhaGkare vimAne varuNAH, abhyantarapazcimAyA agre candrAbhe garddatoyAH, aparayormadhye sUrAbhe tuSitAH, abhyantarottarAyA agre aGkAbhe'vyAbAdhAH, uttarayormadhye supratiSThAbhe AgneyAH, bahumadhyabhAge riSThAbhe vimAne riSThA devA iti / mU. (736) etesi NaM aTThaNhaM logaMtitadevANaM ajahannamanukkoseNaM aTTha sAgarovamAI ThitI pannattA 5 aTTha dhammatthigAtamajjhapatesA paM0 aTTha adhammatthigAta0 evaM ceva aTTha gAsatthigA0 evaM ceva aTTha jIvamajjhapaesA paM0 / vR. 'ajahannukoseNaM' ti jadhanyatvotkarSAbhAvenetyarthaH, brahmaloke hi jadhanyataH sapta sAgaropamANyutkRSTatastu dazeti lokAntikAnAM tvaSTAviti / kRSNarAjayo hyUrddhalokasya madhyabhAgavRttaya iti dharmmAdInAmapi madhyabhAgavRttikasyASTakacatuSTayasyA viSkaraNAya sUtracatuSTayaM 'aTTha dhamme' tyAdi, sphuTaM, navaraM dharmmAdharmAkAzAnAM madhyapradezAste ye rucakarUpA iti, jIvasyApi kevalisamudghAte rucakasthA eva te anyadA tvaSTAvavicalA ye te madhyapradezAH, zeSAstvA
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 471 sthAnaM - 8,vartamAnajalamivAnalaratamudvartanaparivartanaparAstatsvabhAvAdye te amadhyapradezA iti|| jIvamadhyapradezAdipadArthapratipAdakAstIrthakarA bhavantIti prakRtAdhyanAvatAriNI tIrthaGkaravaktavyatA sUtradvayenAha mU. (737) arahaMtA NaM mahApaume aTTha rAyANo muMDA bhavittA agArAto anagAritaM pavvAvessati, taM0-paumaM paumagummanaliNaM nalinagummaM paumaddhata dhaNuddhataM kaNagarahaM bharahaM 1 vR. 'arahANa'mityAdi sugama, navaraM 'mahApaume'timahApabho bhaviSyadutsarpiNyAMprathamatIrthakaraH zreNikarAjajIva itiihaivanavasthAnake vakSyamANavyatikara iti, "muMDA bhavitta'ttimuNDAn bhaavyitveti| mU. (738) kaNhassaNaM vAsudevassa aTThaaggamahisIo arahatoNaMariTTanemissa aMtite muMDAbhavettA agArAto anagAritaMpavvatitA siddhAojAva savvadukkhappahINAo, taM0-paumAvatI gorI gaMdhArI lakkhaNA susImA jaMbavatI saccabhAmA rUppiNI kaNhaaggamahisIo 2 / vR. kRSNAgramahiSIvaktavyatA tvantakRddazAGgAdavaseyA, sAceyaM-kila dvArakAvatyAMkRSNo vAsudevo babhUva, padbhAvatyAdikAstasya bhAryA abhUvan, ariSTanemistatra viharati sma, kRSNaH saparivAraH padbhAvatIpramukhAzca devyo bhagavantaM paryupAsAsire, bhagavAMstuteSAM dharmamAcakhyau, tataH kRSNo vanditvA'bhyadhAt- asyA bhadanta ! dvArakAvatyA dvAdazanavayojanAyAmavistArAyA dhanapatinirmi- tAyAH pratyakSadevalokabhUtAyAH kiMmUlako vinAzo bhaviSyati ?, bhagavAn tribhuvanagururjagAda-surAgnidvIpAyanamunimUlako vinAzo bhaviSyatIti nizamya madhumathano manasyevaM vibhAvitavAn-dhanyAste pradyumnAdayo ye niSkrAntAH ahamadhanyo bhogamUrchito na zaknomi pravrajitumiti, tatastamarhannavAdIda-bhoH ! kRSNa na bhavatyayamartho yadvAsudevAH pravrajanti, kRtanidAnatvAtteSAM, athAhaM bhadanta ! kvotpatsye?, bhuvanavibhurAha-dagdhAyAM puri pANDumathurAMprati calitaH kauzAmbakAnena nyagrodhasyAdhaH supto jarAkumArAbhidhAnabhAtrA kANDena pAde viddhaH kAlaM kRtvA vAlukaprabhAyAmutpatsyase, evaM nizamya yadunandano dInamanovRttirabhavat, tatojagadgurugAdIt-mA dainyaM vraja yatastatastvamuddhRtyA''gAminyAmutsapiNyAMbhArate varSe'mamAbhidhAno dvAdazo'rhan bhaviSyasIti zrutvAjaharSasiMhanAdAdi ca cakAra, tatojanAIno nagarI gatvA ghoSaNAM kArayAJcakAra yadutArhatA neminAthenAsyA nagaryA vinAzaH samAdiSTastato yaH ko'pi tatsamIpe pravrajati tasyAhaM niSkramaNamahimAnaM vitanomIti nizamya padbhAvatIprabhRtikA devyo'vAdiSuH-vayaMyuSmAbhiranujJAtAH pravrajAmaH, tatastA mahAntaM niSkramaNamahimAnaM kRtvA nemijinanAyakasya ziSyikAtvena dattavAn, bhagavAMstu tAH pravrAjitavAn, tAzca viMzativarSANi pravrajyAparyAyaM paripAlya mAsikyA saMlekhanayA caramocchAsaniHzvAsAbhyAM siddhA iti| mU. (739) vIritapuvassa NaM aTTha vatthU aTTha cUliAvatthU paM0 / vR. etAzca siddhA vIryAditi vIryAbhidhAyinaH pUrvasya svarUpamAha-vIriyapuvve'tyAdi, vIryapravAdAkhyasya tRtIyapUrvasya vastUni-mUlavastUni adhyayanavizeSA AcAre brahmacaryAdhyayanavat
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 sthAnAGga sUtram 8/-/739 cUlAvastUni tvAcArAgravaditi / / vastuvIyadiva gatayo'pi bhavantIti tA darzayannAhamU. (740) aTTha gatito paM0 taM0 - niratagatI tiriyagaI jAva siddhigatI gurugatI paNollaNagatI pabbhAragatI / vR. 'aTTha gaIo' ityAdi, sugamaM, navaraM 'gurugai' tti bhAvapradhAnatvAnnirdezasya goraveNaUrdhvAdhastiryaggamanasvabhAvena yA paramANvAdInAM svabhAvato gatiH sA gurugatiriti, yAtu parapreraNAt sA praNodanagatirbANAdInAmiva, yA tu dravyAntarAkrAntasya sA prAgbhAragatiryathA nAvAderadhogatiriti mU. ( 741) gaMgAsiMdhurattArattavatidevINaM dIvA aTTha 2 joyaNAI AyAmavivakhaMbheNaM paM0 vR. anantaraM gatirukteti gatimatInAM gaGgAdinadInAmadhiSThAtRdevIdvIpasvarUpamAha - 'gaMge' tyAdi kaNThyaM, navaraM gaGgAdyA bharatairavatanadyastadadhiSThAtRdevInAM nivAsadvIpA gaGgAdiprapAtakuNDamadhyavarttinaH mU. (742) ukkAmuhamehumuhavijjumuhavijjudaMtadIvANaM dIvA aTTa 2 joyaNasayAiM AyAmavikkhamaMbheNaM paM0 kAlote NaM samudde aTTha joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM pannatte / vR. dvIpAdhikArAdantaradvIpasUtraM, tata eva dvIpavataH / mU. (743) kAlote NaM samudde aT joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM pannatte / vR. kAlodasamudrasya pramANasUtraM0 / mU. (744) abyaMtarapukkharaddhe NaM aTTha joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM paM0, evaM bAhirapukkharadhdhevi / vR. tadanantarabhAvinaH puSkarAbhyantarArddhasya bAhyArddhasya ca sUtre, sugamAni caitAni, navaramulkAmukhameghamukhavidyunmukhavidyuddantazabdeSu pratyekaM dvIpazabdaH sambadhyate, tatazcolkAmukhadvIpAdayo NamityalaGkAre dvIpA himavataH zikhariNazca varSadharaparvatasya pUrvayordaMSTrayoraparayozca saptAnAM saptAnAmantaradvIpAnAM madhye SaSTho'ntaradvIpaH aSTAvaSTau yojanazatAni AyAmaviSkambhena prajJaptaH / mU. (745) egamegassa NaM ranno cAuraMtacakkavaTTissa aTThasovannite kAkiNirayaNe chattale duvAlasaMsite aTTakaNNite adhikaraNisaMThite paM0 / vR. puSkarArddhe ca cakriNo bhavantIti tatsatkaratnavizeSasyASTasthAnake'tAraM kurvannAha'egamege' ityAdi, ekaikasya rAjJazcaturantacakravarttina ityatrAnyAnyakAlotpannAnAmapitulyakAkaNIratnapratipAdanArthamekaikagrahaNaM nirupacaritarAjazabdaviSayajJApanArthaM rAjagrahaNaM SaTkhaNDabharatAdibhoktRtvapratipAdanArthaM caturantacakravarttigrahaNamiti, aSTasauvarNikaM kAkaNiralaM, suvarNamAnaM tu catvAri madhuratRNaphalAnyekaH zvetasarSapaH SoDaza zvetasarSavA ekaM dhAnyamASakaphalaM dve dhAnyamASaphale ekA guJjA paJca guJjAH ekaH karmamASakaH SoDaza karmmamASakAH ekaH suvarNaH, - etAni ca madhuratRNaphalAdIni bharatakAlabhAvIni gRhyante, yataH sarvacakravarttinAM tulyameva kAkaNiratnamiti, SaTtalaM dvAdazAstriaSTakarNikaM adhikaraNIsaMsthitaM prajJaptamiti, tatra talAnimadhyakhaNDAni azrayaH koTyaH karNikAH - koNavibhAgAH adhikaraNikaM suvarNakAropakaraNaM pratItameveti idaJca caturaGgulapramANaM 'cauraMgulappamANA suvannavarakAgaNI neya'tti vacanAditi / mU. (746) mAgadhassa NaM joyaNassa aTTha dhaNusahassAiM nidhatte paM0 /
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-8, 473 vR. aGgulapramANaniSpannaM yojanamAnamAha-'mAgahe'tyAdi, magadheSu bhavaM mAgadhaMmagadhadezavyavahataM tasya yojanasya-adhvamAnavizeSasyASTa dhanuHsahAmrANi nihAro nirgamaH pramANamitiyAvat 'nihatte'tti kvacitpAThaH tatra nidhattaM-nikAcitaM nizcitaMpramANamiti gamyate, idaM ca pramANaM paramANvAdinA krameNAvaseyaM, tthaahi||1|| "paramANU tasareNu rahareNU aggayaM ca vaalss| likkhA jayA ya javo aTThaguNavivaddhiyA kmso||" tatra paramANuranantAnAM nizcayaparamANUnAM samudayarUpaH, UrdhvareNvAdi bhedA anuyogadvArAbhihitA anenaiva sagRhItA :zyAH, tathA paurastyAdivAyupreritasyati-gacchatIti trasareNuH, rathagamanotkhAto rathareNuriti, evaM cASTau yavamadhyAnyaMgulaM, caturviMzatiraMgulAni hastaH, catvAro hastA dhanuH, dvesahe dhanuSAMgavyUtaM, catvArigavyUtAniyojanamiti, mAgadhagrahaNAt kvacidanyadapi yojanaM syAditipratipAditaM, tatra yasmin dezeSoDazabhirdhanuHzataigavyUtaM syAttatraSaDbhiH sahaizcaturbhiH zatairdhanuSAM yojanaM bhvtiiti| yojanapramANamabhidhAyASTayojanato jambvAdInAMpramANapratipAdanAya sUtracatuSTayamAha mU. (747) jaMbUNaMsudaMsaNA aTThajoyaNAiMuddhaM uccatteNaMbahumajjhadesabhAe aTThajoyaNAI vikkhaMbheNaM sAtiregAiM aTThajoyaNAiMsavvaggeNaM paM0 1, kUDasAmalI NaM aTThajoyaNAievaM ceva 2 vR. 'jaMbUNa'mityAdi, jambUH-vRkSavizeSastadAkArA sarvaralamayI yA sA jambUH, yayAayaM jambUdvIpo'bhidhIyate, sudarzanetitasyA nAma, sAcottarakurUNAM pUrvArddhazItAyA mahAnadyAH pUrveNa jAmbUnadamayayojanazatapaJcakAyAmaviSkambhasya dvAdazayojanadhyabhAgapiNDasya kramaparihANito dvigavyUtocchritaparyantasya dvigavyUtocchritapaJcadhanuHzatavistIrNapadbhavaravedikAparikSiptasya dvigavyUtocchritasaccatratoraNacaturdArasya pIThasya madhyabhAgavyavasthitAyAM caturyojanocchritAyAmaeyojanAyAmaviSkambhAyAMmaNipIThikAyAM pratiSThitA dvAdazavedikAguptA, aTThajoyaNAi'mityAdi aSTa yojanAnyarboccatvena bahumadhyadezabhAge-zAkhAvistAradeze aSTa yojanAni viSkambheNa sAtirekANi-atirekayuktAnyudvedhagavyatidvayenAdhikAnItibhAvaH sarvAgreNa-sarvAparimANeneti, tasyAzca cataH pUrvAdidikSu zAkhAH, tatra puurvshaakhaayaaN||1|| "bhavaNaM kosapamANaM sayaNijjaM tattha'NADhiyasurassa / tisu pAsAyA sAlesutesu sIhAsaNA rammA / // 2 // tepAsAyA kosaMsamUsiyA kosamaddhavicchinnA / viDimovari jinabhavaNaM kosaddha hoi vicchinnaM / / // 3 // desUnakosamuccaM jaMbU aTThassaeNa jNbuunnN| parivAriyA virAyai tatto addhappamANAhiM // " -tathA tribhiryojanazatapramANairvanaiH saMparikSiptA"jaMbUo pannAsaM disi vidisiM gaMtu paDhama vanasaMDaM / cauro disAsu bhavaNA vidisAsu ya hoti pAsAyA / / // 2 // kosapamANA bhavaNA cauvAvIparigayA ya paasaayaa| kosaddhavittharA kosamUsiyA'nADhiyasurassa / /
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 // 3 // 119 11 "aDDasabhakUDatullA savve jaMbUNayAmayA bhaNiyA / te suvariM jiNabhavaNA kosapamANA paramarammA // " iti - kUTazAlmalI jambUtulyavaktavyatA, yadAha"devakurupacchimaddhe garulAvAsassa sAmalidumassa / eseva gamo navaraM peDhaM kUDA ya rayayamayA // iti mU. (748) timisaguhA NaMaTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM 3 khaMDappavAtaguhA NaM aTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM evaM ceva 4 / 119 11 sthAnAGga sUtram 8/-/ 747 paMceva dhanusayAiM oveheNaM havaMti vAvIo / kosaddhavitthaDAo kosAyAmAu savvAu ||" iti "pAsAyANa cauNhaM bhavaNANa ya aMtare kUDA / / " - tAni cASTau yadAha vR. ata eva 'evaM ceve' tyuktaM, guhAsUtre vyakte / mU. (749) jaMbUmaMdarassa pavvayassa puracchimeNaM sItAte mahAnatIte ubhatokUle aTTha vakkhArapavvAyA paM0, cittakUr3e pamhakUDe nalinakUDe egasele tikaDe vesamaNakUDe aMjaNe mAyaMjaNe 1 / jaMbUmaMdarapaccacchimeNaM sItotAte mahAnatIte ubhatokUle aDTTha vakkhArapavvatA paM0 taM0 aMkAvatI pamhAvatI AsIvise suhAvahe caMdapavvate sUrapavvate nAgapavvate devapavvate 2 / jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnatIte uttareNaM aTTha cakkavaTTivijayA paM0 taM0-kacche sukacche mahAkacche kacchagAvatI Avatte jAva pukkhalAvatI 3, jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnatIte dAhiNeNamaGkaM cakkavaTTivijayA paM0 taM vacche suvacche jAva maMgalAvatI 4, jaMbUmaMdarapaJcacchimeNaM sItotAmahAnadIte dAhiNeNaM aTTha cakkavaTTivijayA paM0 taM0-pamhe jAva salilAvatI 5. jaMbUmaMdarapaccatthimeNaM sItotAe mahAnadIe uttareNaM aTTha cakkavaTTivijayA paM- taM0-vappe suvappe jAva gaMdhilAvatI 6 / jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnatIte uttareNamaTTha rAyahANIto paM0 taM0 khemA khemapurI caiva jAva puMDarIgiNI 7, jaMbUmaMdarapura0 sItAe mahAnaIe dAhiNeNaM aTTha rAyahANIto paM0 taM0-susImA kuMDalA ceva jAva rayaNasaMcayA 8, jaMbUmaMdarapaccacchimeNaM sIodAte mahAnadIte dAhiNeNaM aTTha rAyahANIo paM0 taM0 - AsapurA jAva vItasogA 9, jaMbUmaMdarapacca0 sItotAte mahAnatIte uttareNamaTTha rAyahANIo paM0 taM0- vijayA vejayaMtI jAva aujjhA 10, vR. jambvAdIni ca vastUni jambUdvIpe bhavantIti jambUdvIpAdhikArAttadgatavastuprarUpaNAya kSetrasAdharmyAd dhAtakIkhaNDapuSkarArddhagatavastuprarUpaNAya ca jambU ityAdikaM sUtraprapaJcamAhasUtrasiddhazcAyaM, navaraM sUtrANAmayaM vibhAgo-dve Adye vakSaskArANAM 2 catvAri ca pratyekaM vijayanagarItIrthakArAdidIrdhavaitADhyAdInA 18 mekaM cUlikAyAH 19, evaM dhAtakISaMDAdau dhAtakyAdisUtrapUrvANyetAnyeva dvirvirbhavantIti, tathA mAlavacchailaM meroH pUrvottaravidigvyavasthitaM lakSaNIkRtya pradakSiNayA vakSArA vijayAzca vyavasthApyanta iti, tatra cakravarttino vijayante yeSu yAn vA te cakravarttivijayAH kSetravibhAgAiti, 'jAva pukkhalAvai' tti bhaNanAt 'maMgalAvatte pukkhale'tti draSTavyaM, 'jAva
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 475 sthAnaM-8,maMgalAvaittikaraNAt 'mahAvacche vacchAvaI ramme rammae ramaNijje' iti dRzya, 'jAva salilAvai' ttikaraNAt 'supamhe mahApamhe pamhAvaI saMkhenaliNe kumue'tti dRzyaM, 'jAvagaMdhilAvaittikaraNAt 'mahAvappe vappAvaIi vaggUsuvaggUgaMdhile'tti dRzyaM 'khemapurAcevajAva'ttikaraNAt 'ariTThA riTThAvaI khaggI maMjUsA usahapurI'tihazya, 'susImA kuNDalA ceva jAva'ttikaraNAt 'aparAjiyA pahaMkarA aMkAvaI pamhAvaI subhA' iti zyaM, 'AsapurA jAva'ttikaraNAt 'sIhapurA mahApurA vijayapurA avarAjiyA avarA asoga'tti dRzyaM, vaijayantI jAvattikaraNAt 'jayantI avarAjiyA cakkapurakhagapurAavajjha'ttidRzya, etAzca kSemAjirAjadhAnyaH kacchAdivijayAnAMzItAdinadIsamAsannakhaNDatrayamadhyamakhaNDe bhavaMti navayojanavistArA dvaadshyojnaayaamaaH| mU. (750) jaMbUmaMdarapura0 sItAte mahAnadIe uttareNaM ukkosapae aTTaarahaMtA aTcakkavaTTI aTTa baladevA aTTha vAsudevA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajjissaMti vA 11, jaMbUmaMdarapuracchi0 sItAe dAhiNeNaM ukkosapae evaM ceva 12 jaMbUmaMdarapaJcasthi0 sIoyAte mahAnadIe dAhiNeNaM ukko sapae ceva 13, evaM uttareNavi 14 / vR. Asu ca tIrthakarAdayo bhavantIti 'aTTha arahaMta'tti utkRSTato'STAvarhanto bhavantIti, pratyekaM vijayeSu bhAvAt, evaM cakravartyAdayo'pi, evaMcacaturvapimahAnadIkUleSu dvAtriMzattIrthakarA bhavantIti, cakravartinastu yadyapi zItAzItodAnadyorekaikasmi kUle aSTAvaSTAvutpadyanta ityacyate tathApi sarvavijayApekSayA naikadA te dvAtriMzadbhavanti, jaghanyato'pivAsudevacatuSTayA virahitatvAnmahAvidehasya, yatra ca vAsudevastatra cakvartI na bhavatIti, tasmAdutkRSTato'pyaSTAviMzatireva cakravarttino bhavanti, evaM jaghanyato'pi cakravarticatuSTayasambhavAdvAsudevA apyaSThAviMzatireva, bAsudevasahacaratvAdbaladevA apyevamiti / mU. (751) jaMbUmaMdarapura0 sItAte mahAnaIe uttareNaM aTThadIhaveyaDDA aTTa timisaguhAo aha khaMDagappavAtaguhA aTTha kayamAlagA devA aTTa naTTamAlagA devA aTTha gaMgAkuMDA aTTa siMdhukuMDA aTTagaMgAto aTThasiMdhUoaTThausabhakUDApavvatA aTTha usabhakUDA devApaM015, jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnatIte dAhiNeNaM aTTha dIhaveaDDA evaM ceva jAva aTTha usabhakUDA devA paM0, navaramettha rattArattAvatIto tAsiM ceva kuMDA 16, jaMbUmarapaJcacchime NaM sItotAe mahAnadIte dAhiNeNaM aTTha dIhaveDDhA jAva aTTha naTTamAlAgA devA aTTha gaMgAkuMDA aTTha siMdhukuMDA aTTha gaMgAto aTTha siMdhUo aTTha usabhakUDapavvatA aTThausabhakUDA devA pannattA 17, jaMbUmaMdarapaJcatthi0 sIotAte mahAnatIte uttareNaM aTTha dIhaveyaDDA jAva aTTha naTTamAlagA devA aTTa rattakuMDA aTTa rattAvatikuMDA aTTha rattAo jAva aTTha usabhakaDA devA pN0| mU. (752) maMdaracUliyA NaM bahumajjhadesabhAte aTTha joyaNAiM vikkhaMbheNaM paM0 19 / mU. (753) dhAyaisaMDadIve purathimaddheNaM ghAyatirukkhe aTTha joyaNAI uDaM uccatteNaM paM0 bahumajjhadesabhAe aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM sAiregAiM aTTha joyaNAiM savvaggeNaM paM0 evaM ghAyairukkhAtoADhavettAsaccevajaMbUdIvavattavvatA bhANiyabvAjAvamaMdaracUliyatti evaM paJcacchimaddhevi mahAghAtatirukkhAto ADhattA jAva maMdaracUliyatti evaM pukkharavaradIvaDDhapuracchimaddhevi paumarukkhAo ADhavettA jAva maMdaracUliyatti evaM pukkharavaradIvapaJcatthi0 mahApaumarukkhAto
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 jAva maMdaracUlitatti / vR. 'dIhaveyaDDU'ti dIrghagrahaNaM varttulavaitADhyavyavacchedArthaM, guhASTakayoryathAkrama devASTake iti, gaGgAkuNDAni nIlavadvarSadharaparvatadakSiNamanitambasthitAni SaSTiyojanAyAmaviSkambhANi madhyavarttigaGgAdevIsabhavanadvIpAni tridiksatoraNadvArANi yebhyaH pratyekaM dakSiNatoraNena gaGgA vinirgatya vijayAni vibhajantyo bharatagaGvAcchItAmanupravizantIti, evaM sindhukuNDAnyapi ! 'aTTha usabhakUDa' tti aSTau RSabhakUTaparvatA aSTAsvapi vijayeSu tadbhAvAt te ca varSadharaparvvatapratyAsannA mlecchakhaNDatrayamadhyakhaNDavarttinaH sarvavijayabharatairavateSu bhavanti, tatpramANaM cedam 119 11 "savvevi usabhakUDA uvviddhA aTTha joyaNA hoMti / bArasa aTTha ya cauro mUle majjhuvari vicchinnA // " iti, devAstannivAsina eveti, navaraM 'ettha rattArattAvaIo tAsiM ceva kuMDa' tti, zItAyA dakSiNato'pi aSTau dIrghavaitADhyA ityAdi sarvaM samAnaM kevalaM gaMgAsindhusthAne raktAraktavatyau vAcye, gaGgAdikuNDasthAne'pi raktAdikuNDAni vAcyAnIti, tathAhi - 'aTTha rattAkuNDA pannattA aTTha rattavaIkuNDA aTTha rattAo aTTha rattavaio' tathA niSadhavarSadharaparvvatottaranitambavarttIni SaSTiyojanapramANAni raktAraktavatIkuNDAni yebhya uttaratoraNena vinirgatya tAH zItAmanupatantIti, tathA dhAtakImahAdhAtakIpadbhamahApadbhavRkSAH jambUvRkSasamAnavaktavyAH, yadAha "jo bhaNio jaMbUe vihI u so ceva hoi eesiM / devakurAsuM sAmalirukkhA jaha jaMbUdIvammi // " iti - kSetrAdhikArAt 'jaMbuddIve' tyAdi sUtracatuSTayaM, sugamaM, mU. (754) jaMbUdIve 2 maMdare pavvate bhaddasAlavane aTTha disAhatthikUDA paM0 taM0 / vR. navaraM 'bhaddasAlavane 'tti meruparikSepato bhUmyAM bhadrazAlavanamasti tatrASTau zItAzItodayorubhayakUlavarttIni pUrvAdiSu dikSu hastyAkArANi kUTAni dizAhastikUTAni prajJaptAni tadyathApaumuttara nIlavaMte suhatthi aMjaNAgirI kumute ya / palAse vaDiMse (aTThamae) royaNAgirI mU. (755) 119 11 119 11 vR. 'paume' silogo, kaNThyaH navaramasya saprasaMgo vibhAgo'yam"meruo pannAsaM disi vidisiM gaMtu bhaddasAsavaNaM / cauro siddhAyayaNA disAsu vidisAsu pAsAyA / / chattIsuccA paNavIsavitthaDA duguNamAyatAyayaNA / cauvAviparikkhittA pAsAyA paMcasayauccA / / IsANassuttarimA pAsAyA dAhiNA ya sakkassa / a ya havaMti kUr3A sItosIto dubhayakUle // do do cauddisiM maMdarassa himavaMtakUDasamakappA / paumuttaro'ttha paDhamo puvvima sIuttare kUle // tatto ya nelavaMte suhatthi taha aMjaNAgirI kumue / tahaya palAsavaDaMse aTThamae royaNagirI yA / / " iti // 2 // // 3 // 118 11 // 5 // sthAnAGga sUtram 8/-/753 ?
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 477 sthAnaM - 8, mU. (756) jaMbUdIvassaNaM dIvassa jagatI aTTha joyaNAI uDDe uccatteNaM bahumajjhadesabhAte aTTha joyaNAiM vikhNbhennN2| vR.jagatI vedikAdhArabhUtA pAlI / mU. (757) jaMbUdIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM mahAhimavaMte vAsaharapavvate aTTha kUDA paM0 (taM0)mU. (758) siddha mahahimavaMte himavaMte rohitA harIkUDe / harikaMtA harivAse verulite ceva kUDA u|| mU. (759) jaMbUmaMdarauttareNaM rupiMmi vAsaharapavvate aTTha kUDA paM0 (taM0)mU. (760) siddhe ya ruppI rammaga narakaMtA buddhi ruppakUDe yaa| hirannavate maNikaMcaNe ta rupiMmi kUDA u|| mU. (761) jaMbUmaMdarapuracchimeNaM ruyagavare pavvate aTTha kUDA paM0 (taM0)mU. (762) riTe tavaNija kaMcaNa rayata disAsotthite palaMbe y| aMjaNa aMjaNapulate ruyagassa puracchime kUDA // 1 mU. (763) tatthaNaM aTThadisAkumArimahattaritAtomahiDDiyAtojAvapaliovamaTTitItAto parivasaMtitaM0mU. (764) naMduttarA ya naMdA, AnaMdA nNdivddhnnaa| vijayA ya vejayaMtI, jayaMtI aparAjiyA // 2 vR. 'siddha' gAhA, siddhAyatanopalakSitaM kUTaM siddhakUTaM, tacca prAcyAM, tataH krameNAparataH zeSANi, mahAhimavatkUTaMtadgirinAyakadevabhavanAdhiSThitaM, haimavatakUTahaimavadvarSanAyakadevAvAsabhUtaM, rohitakUTaM rohitAkhyanadIdevatAsatkaM hIkUTaM mahApadbhAkhyatadanivAsihInAmakadevatAsatkaM, harikAntAkUTaM tannAmanadIdevatAsatkaM, harivarSakUTaM harivarSanAyakadevasatkaM, vaiDUryakUTaM tadratnamayatvAditi, anenaiva krameNa rukmikUTAnyapyUhyAni, tadgAthA 'siddhe rUppI'tyAdi, kaNThyam, mU. (765) jaMbUmaMdaradAhiNeNaM rutagavare pavvate aTTha kUDA paM0 (taM0)mU. (766) kaNate kaMcaNe paume naliNe sasi divAyare ceva / vesamaNe verulite ruyagassa udAhiNe kUDA // 3 mU. (767) tatthaNaMaTThadisAkumArimahattariyAto mahiDDhiyAtojAvapaliovamaTTitItAto parivasaMtitaM0 mU. (768) samAhArA suppatinnA, suppabuddhA jsohraa| lacchivatI sesavatI, cittaguttA vaMsudharA / / 4 mU. (769) jaMbUmaMdarapacca0 ruyagavare pavvate aT kUDA paM0 (taM0)mU. (770) sosthite ta amohe ya, himavaM maMdare thaa| ruage ruttaguttame caMde, aTThameta sudaMsaNe // 5 mU. (771)tatthaNaMaTTa disAkumArimahattariyAomahiDDiyAtojAvapaliovamaTTitItAto parivasaMti (taM0)
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 sthAnAGga sUtram 8/-/772 mU. (772) ilAdevI surAdevI, puDhavI pumaavtii| eganAsA navamitA, sItA bhaddA ta aTThamA / / 6 mU. (773) jaMbUmaMdarauttararuagavare pavvate aTTha kUDA paM0 taM0mU. (774) rayaNe rayaNucate tA, savvarayaNa rayaNasaMcate ceva / vijaye ya vijayaMte jayaMte aparAjite // 7 mU. (775) tatthaNaMaTThadisAkumArimahattariyAtomahaDDhitAojAvapaliovamaTTitItAo parivasaMtitaM0--- mU. (776) alaMbusA mitakesI poMDari giitvaarunnii| AsA ya savvagAceva, siri hirI ceva uttrto||8 vR. 'jaMbUddIve tyAdi, kSetrAdhikArAt rucakAzritaM sUtrASTakaM, kaNThyaM, navaraM jambUdvIpe yo mandarastadapekSayAprAcyAM dizi rucakavare rucakadvIpavartini prAgvarNitasvarUpe cakravAlAkAre aSTau kUTAni, tatra 'riTe'tyAdi gAthA spaSTA teSu ca nandottarAdyAH dikkumAryo vasanti bhagavato'rhato yA janmanyAdarzahastA gAyantyastaM paryupAsate, evaM dAkSiNAtyA bhRGgArahastA gAyanti, evaM pratIcyAH tAlavRntahastAH, evamaudIcyAzcAmarahastAH / mU. (777) aTTha ahelogavatthavvAto disAkumArimahattaritAto paM0 (taM0) vR.devAdhikArAdeva aTTha ahe' ityAdipaJcasUtrI kaNThayaM, navaraM 'ahelogavatthavvAo'tti, // 1 // "somnsgNdhmaaynnvijuppbhmaalvNtvaasiio| aTTa disidevayAo vattavvAo ahe loe|" iti, mU. (778) bhogaMkarA bhogavatI, subhogA bhogmaalinnii| suvacchA vaccamittA ya, vAriseNA blaahgaa||1 vR. bhogaMkarAdyA aSTau yA arhato janmabhavanasaMvartakapavanAdi vidadhatIti mU. (779) aTTha uDDhalogavatthavvAo disAkumArimahattaritAto paM0 (taM0)mU. (780) medhaMkarA meghavatI, sumeghA meghmaalinnii| toyadhArA vicittAya, pupphamAlA aniMditA / / 2 vR. UrdhvalokavAstavyAH tathA ca- "naMdanavanakUDesuM eyAo uDDaloyavatthavvAu"tti, yAH abhravarddalakAdi kurvntiiti| mU. (781) aTTa kappA tiritamissovavannagA paM0 taM0-sohamme jAva sahassAre 3, etesu NamaTThasukappesuaTiMdApaM0 taM0-sakkejAvasahassAre 4, etesiNaM aTThaNhamiMdANaM aTTha pariyANiyA vimANA paM0 20-pAlate pupphate somanase sirivacche naMdAvatte kAmakame pItimaNe vimale 5 / vR. 'tiriyamissovavannaga'tti aSTasu tiryaJco'pyutpadyante iti bhUtabhavApekSayA tiryagbhirmizrAstiryaGmizrAste manuSyA upapannAdevatayA jAtA yeSu te tiryaGmizropapannakA iti, pariyAyate-gamyate yaistAni pariyAnAni tAnyeva pariyAnikAni pariyAnaM vA-gamanaM prayojanaM yeSAM tAni pariyAnikAni yAnakArakAbhiyogikapAlakAdidevakRtAni pAlakAdInyaSTau krameNa zakrAdInAmindrANAmiti
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 8, - 479 devatvaM ca tapazcaraNAditi tadvizeSamAha mU. (782) aTThaTThamiyANaM bhikkhupaDimANaM causaTThIte rAidiehiM dohi ya aTThAsItehiM bhikkhAsatehiM ahAsuttA jAva anupAlitAvi bhavati / vR. 'aTThaTThamie' tyAdi, aSTAvaSTAmAni dinAni yasyAM sA tathA, yA hyaSTAbhirddinAnAmaSTakaiH pUryate tasyAmaSTAvaSTamadinAni bhavantyeva, tatra cASTAvaSTakAni catuHSaSTirbhavatyeva, tathA prathamASTake ekA dattirbhojanasya pAnakasya ca evaM dvitIye dve evamaSTamaSTau tato dve zate aSTAzItyadhike bhikSANAM sarvAgrato bhavata iti, 'ahAsuttA' 'ahAkappA ahAmaggA ahAtaccA sammaM kAeNa phAsiyA pAliyA sohiyA tIriyA kiTTiyA ArAhiyA' iti yAvatkaraNAt 6zyaM 'anupAliya'tti AtmasaMyamAnukUlatayA pAlitA iti / mU. (783) aTThavidhA saMsArasamAvannagA jIvA paM0 taM0- paDhamasamayaneratitA apaDhamasamayaneratitA evaM jAva apaDhamasamayadevA 1 aTThavidhA savvajIvA paM0 taM0 - neratitA tirikkhajoNitA tirikkhajoNiNIo maNussA maNussIo devA devIo siddhA 2 athavA aTThavidhA savvajIvA paM0 AbhiNibohitanANI jAva kevalanANI matiannANI sutaannANI vibhaMganANI 3 vR. tapazca na sarveSAmapi saMsAriNAmiti sambandhAt saMsAriNo jIvAdhikArAt sarvajIvAMzca pratipAdayan 'aTThavihe'tyAdi sUtratrayamAha, kaNThyaM cedam, navaraM prathamasamayanairayikA narakAyuH prathamasamayodayeM itare tvitarasmin evaM sarve'pi 1. / mU. (784) aTThavidhe saMjame paM0 taM0- paDhamasamayasuhumasaMparAgasarAgasaMjame apaDhamasamayasuhumasaMparAyasarAgasaMjame paDhamasamayabAdarasaMjame apaDhamasamayabAdarasaMyame paDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAyasaMjame apaDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame paDhamasamayakhINakasAyavItarAgasaMjame apaDhamasamayakhINa0 / vR. anantaraM jJAnina uktAste ca saMyamino'pi bhavantItisambandhAt saMyamasUtraM, tatra 'saMyame' tti cAritraM, sa ceha tAvad dvidhA-sarAgavItarAgabhedAt, tatra sarAgo dvidhA- sUkSmabAdarakaSAyabhedAt, punastau prathamAprathamasamayabhedAd dvidhA, evaM caturddhA sarAgasaMyama iti, tatra prathamaH samayaH prAptau yasya sa tathA, sUkSmaH-kiTTakRtaH samparAyaH kaSAyaH saJjavalanalobhalakSaNo vedyamAno yasmin sa tathA, saha rAgeNa - abhiSvaGgalakSaNena yaH sa sarAgaH sa eva saMyamaH sarAgasya vA sAdhoH saMyamo yaH sa tathA pazcAtkarmadhAraya ityekaH, dvitIyo'yameva aprathamasamayavizeSita iti, ayaM ca dvividho'pi zreNidvayApekSayA punardvaividhyaM labhamAno'pi na vivakSita iti caturddhA noktaH, tathA vAdarA- akiTTIkRtAH samparAyAH saJjavalanakrodhAdayo yasmin sa tathA, vItarAgasaMyamastu zreNidvayAzrayaNAd dvividhaH, punaH prathamAprathamasamayabhedenaikaiko dvividha iti caturddhA, sAmastyena cASTadheti / mU. (785) aTTha puDhavIo paM0 taM0- rayaNappabhA jAva ahe sattamA IsipavbhArA 1 IsIpabhArAte NaM puDhavIte bahumajjhadesabhAge aTThajoyaNie khette aTTha joyaNAI bAhalleNaM pannatte 2 IsipadabhArAte NaM puDhavIte aTTha nAmadhejjA paM0 taM0-Isiti vA IsipabbhArAti vA tanUti vA tanutanUi vA siddhIti vA siddhAlateti vA muttIti vA muttAlateti vA 3 / vR. saMyaminazca pRthivyAM bhavantIti pRthivIsUtratrayaM kaNThyaM, navaramaSTayojanikaM
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 sthAnAGga sUtram 8/-785 kSetramAyAmaviSkambhAbhyAmiti gmyte|iisspraagbhaaraayaaiissditi vA nAmaratnaprabhAdyapekSayAhrasvatvAt tasyAH 1 evaM prAgbhArasyahrasvatvAdISaprAgbhAretivAra ataeva tanuritivAtanvItyarthaH3atitanutvAttanutanuriti vA 4 siddhanti tasyAmiti siddhiriti vA 5 siddhAnAmAzrayatvAt siddhAlayaiti vA 6 mucyante sakalakarmabhistasyAmiti muktiriti vA 7 muktAnAmAzrayatvAnmuktAlaya iti veti 8 / siddhizca zubhAnuSThAneSvapramAditayA bhavatIti tAni tadviSayata Aha mU. (786) aTTahiM ThANehiM saMmaM saMghaDitavvaM jatitatvaM parakkamitavvaM assiM ca NaM ar3e no pamAtetavvaMbhavati-asuyANaMdhammANaMsammaMsuNaNatAteabbhuTetavvaMbhavati 1 sutANaMdhammANaMogiNhaNayAte uvadhAraNayAte abbhuTTetavvaM bhavati 2 pAvANaM kammANaM saMjameNamakaraNatAte abbhuTTeyavvaM bhavati 3 porANANaM kammANaM tavasA vigicaNatAte visohaNatAte abbhuTetavvaM bhavai 4 / asaMgihItaparitaNassa saMgiNhaNatAte abbhuTTeyavvaM bhavati 5 sehaM AyAragoyaragahaNatAte abbhuTTeyavvaM bhavati 6 gilANassa agilAte veyAvaccakaraNatAe abbhuTTeyavvaM bhavati 7 sAhammitANamadhikaraNaMsi uppaNNaMsi tattha anissitovassito apakkhaggAhI majjhatthabhAvabhUte kaha Nu sAhammitA appasaddA appajhaMjhA appatumaMtumA uvasAmaNatAte abbhuTTeyavvaM bhavati 10 vR. 'aTThahI'tyAdi, kaNThyaM, navaraM aSTAsusthAneSu-vastuSu samyagdhaTitavyaM-aprApteSuyogaH kAryaH yatitatavyaM prApteSutadaviyogArthaMyalaH kAryaH parAkramitavyaM-zaktikSaye'pitatpAlane parAkramaHutsAhAtireko vidheya iti, kiM bahunA ?-evaM etasmin-aSTasthAnakalakSaNe vakSyamANe'rthe na pramAdanIyaM-na pramAdaH kAryo bhavati, azrutAnAm-anAkarNitAnAM dharmANAM zrutabhedAnAM samyak zravaNatAyAM zravaNatAyaivA'bhyutthAtavyaM-abhyupagantavyaM bhavati 1,evaM zrutAnAM-zrotrendriyaviSayIkRtAnAmavagrahaNatAyai-manoviSayIkaraNAya upadhAraNatAyai-avicyutismRtivAsanAviSayIkaraNAyetyarthaH 2, * 'vikiMcaNayAe'tti vivecanA nirjaretyarthaH, tasyai, ata evAtmano vizuddhiH-zodhanA akalaGgatvaM tasyai iti 3, asagRhItasya-anAzritasya parijanasya-ziSyavargasyeti 4, 'sehaM'ti vibhaktipariNAmAcchaikSasya-abhinavapravrajitasya 'AyAragoyaraM'tiAcAraH-sAdhusamAcArastasya gocaro-viSayo vrataSaTkAdirAcAragocaraH athavA AcArazca-jJAnAdiviSayaH paJcadhA gocarazcabhikSAcaryetyAcAragocaraM, iha vibhaktipariNAmAdAcAragocarasyagrahaNatAyAM-zikSaNezaikSamAcAragocaraM grAhayitumityarthaH 6, agilAe'tti aglAnyA akhedenetyarthaH, vaiyAvRtyaM pratIti zeSaH 7, 'adhigaraNaMsi'tti virodhe, tatra sAdharmikeSu nizritaMrAgaH upAzritaM-dveSaH athavA nizritaM-AhArAdilipsAupAzritaMziSyakulAdyapekSA tadvarjito yaH so'nizritopAzritaH, na pakSaM zAstrabAdhitaM gRhNAtItyapakSagrAhI, ata eva madhyasthabhAvaM bhUtaH-prApto yaH sa tathA, sa bhavediti zeSaH, tena ca tathAbhUtena kathaM nu? kena prakAreNa sAdharmikAH-sAdhavo'lpazabdAH-vigatarATImahAdhvanayaH alpajhaMjhAvigatatathAvidhaviprakIrNavacanAHalpatumantumAH-vigatakrodhakRtamanovakAravizeSA bhaviSyantIti bhAvayatopazamanAyAdhikaraNasyAbhyutthAtavyaM bhavatIti / apramAdinAM devaloko'pi bhavatIti devalokaprativaddhATakamAha
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 8, - 481 mU. (787) mahAsukkasahassAresu NaM kappesu vimANa aTTha joyaNasatAI uDDuM uccatteNaM pannattA / vR. 'mahAsukke' tyAdi kaNThyaM / mU. (788) arahato NaM ariTTanemissa aTThasayA vAdINaM sadevamaNuyAsurAte parisAte vAde aparAjitANaM ukkosiyA vAdisaMpayA hutthA / vR. anantaroktavimAnavAsidevairapi vastuvicAre na jIyante kecidvAdina iti tadaSTakamAha'arahao' ityAdi, sugamaM / eteSAM ca neminAthasya vineyAnamadhye kazcitkevalIbhUtvA vedanIyAdikarmmasthitInAmAyuSkasthityA samIkaraNArthaM kevalisamudghAtaM kRtavAniti samudghAtamAha mU. (789) aTThasamatie kevalisamugdhAte paM0 taM0-paDhame samae daMDa kareti bIe samae kavADaM kareti tatie samae maMthAnaM kareti cautthe samae logaM pUreti paMcame samae logaM paDisAharati chaTTe samae maMthaM paDisAharati sattame samae kavADaM paDisAharati aTTame samae daMDaM paDisAharati / vR. 'aTTe' tyAdi, tatra samudghAtaM prArabhamANaH prathamamevAvarjIkaraNamabhyeti, antarmauhUrttikaM udIraNAvalikAyAM karmmaprakSepavyApArarUpamityarthaH, tataH samudghAtaM gacchati, tatra ca prathamasamaye svadehaviSkambhamUrdhvamadhazcAyatamubhayato'pi lokAntagAminaM jIvapradezasaGgAtaM daNDamiva daNDaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, dvitIye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAmikapATamiva kapATaM karoti, tRtIye tadeva dakSiNottaradigdvaye prasAraNAnmanthAnaMkaroti lokAntaprANiNameveti, evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM bhavati, manthAntarANyapUritAni bhavanti anuzreNigamanAjjIvapradezA nAmiti, caturthe tu samaye manthAntarANyapi sakalalokaniSkuTaiH saha pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti, tadanantarameva paJcame samaye yathoktapratilomaM manthAntarANi saMharati jIvapradezAn sakarmmakAn saGkocayati, SaSThe manthAnamupasaMharati, dhanatarasaMkocAt, saptame kapATamupasaMharati, daNDAtmani saGkocAta, aSTame daNDamupasaMhRtya zarIrastha eva bhavati, tatra ca- // 1 // "audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizrodArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye ca tasmin bhavatyAnAhArako niyamAd // " iti, vAGmanasostvaprayoktaiva, prayojanAbhAvAditi, ato'bhihitamaSTau samayAH yasmin so'STasamayaH sa evASTasAmayikaH kevalinaH samudghAto kevalisamudghAto na zeSa iti / anantaraM kevalinAM samudghAtavaktavyotoktA, athAkevalinAM guNavatAM devatvaM bhavatIti devAdhikAravat samaNassetyAdi sUtrapaJcakaM // 2 // mU. (790) samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassaM aTTha sayA anuttarovavAtiyANaM gatikallANANaM jAva AgamesibhaddANaM ukkositA anuttarovavAtitasaMpayA hutthA 1 / vR. sugamaM, navaraM anuttareSu - vijayAdivimAneSUpapAto yeSAmasti te'nuttaropapAtikAsteSAM sAdhUnAmiti gamyate, tathA gatiH- devagatilakSaNA kalyANA yeSAM, evaM sthitirapi, tathA 3 31
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 sthAnAGga sUtram 8/-/790 AgamiSyadbhadraM-nirvANalakSaNaM yeSA te tathA teSAM / mU. (791) aTThavidhA vANamaMtarA devA paM0 20-pisAyA bhUtA jakkhA rakkhasA kinnarA kiMpurisA mahoragA gaMdhavvA 2 etesiNaM aTThaNhaM vANamaMtaradevANaM aT cetitarukkhA paM0 (taM0) vR. caityavRkSAmaNipIThikAnAmuparivartinaH sarvaratnamayAuparicchatradhvajAdibhiralaGkRtAH sudhAdisabhAnAmagrato ye zrUyante ta eta iti sambhAvyate ye tu||1|| "ciMdhAI kalaMbajhae sulasa vaDe tahaya hoi khaTuMge / asoya caMpae yA nAge tae tuMbarU ceva // " iti, te cihnabhUtA etebhyo'nya eveti, mU. (792) kalaMbo apisAyANaM, vaDo jakkhANa cetitaM / tulasI bhUyANaM bhave, rakkhasANaM ca kNddo|| mU. (793) asoo kinnarANaM ca, kiMpurisANa ya cNpto| nAharukkho bhuyaMgANaM, gaMdhavvANa ya teNduo| vR. 'kalaMbo' ityAdi zlokadvayaM kaNThyaM navaraM 'bhuyaMgANaM'ti mahoragANAmiti / mU. (794) imIse rayaNappabhAte puDhavIte bahusamaramaNijjAobhUmibhAgAoaTThajoyaNasate uDDabAhAte sUravimANe cAraM carati 4 / vR. 'cAraM carai'tti cAraM karoti, caratItyarthaH / . mU. (795) aTTha nakkhattA caMdeNaM saddhiM pamahaMjogaMjoteti taM0-kattitA rohiNI punavvasU mahA cittA vissAhA anurAdhA jetttthaa| vR. 'pamadaMti pramaI:-candreNa spRzyamAnatA tallakSaNaM yogaM ca yojayantyAtmanazcandreNa sArddha kadAcit na tu tameva sadaiveti, uktaM ca - "punavvasurohiNicittA mahajeTTanurAha kittiyvisaahaa|cNdss ubhayajogo" iti [punarvasU rohiNI citrA maghAnurAdhAjyeSThA kRttikA vizAkhA eteSAM caMdreNobhayathAyogaH (dakSiNottarayoH)] yAnica dakSiNottarayogInitAnipramayogInyapi kadAcidbhavanti, yato lokazrITIkAkasRtoktaM"etAninakSatrANyubhayayogInicandrasyadakSiNenottareNacayujyantekathaJciccandreNabhedamapyupayAntI"ti, etatphalaM cedam- "eteSAmuttaragA grahAH subhikSAya candramA nitarA"miti / mU. (796) jaMbuddIvassaNaM dIvassa dArAaTThajoyaNAiMuDDhaM uccatteNaM pannattA 1 savvesipi dIvasamuddANaM dArA aTThajoyaNAI uddhaM uccatteNaM pannattA 2 / mU. (797) purisaveyaNijjassa NaM kammassa jahanneNaM aTThasaMvaccharAI baMdhaThitI pannattA 1 jasokittInAmaeNaM kammassa jahanneNaM aTTha muhattAiMbaMdhaThitI paM0 2 uccagoyassaNaM kammassa evaM cev3| ___ vR. devanivAsAdhikArAddevanivAsabhUtajambUdvIpAdidvArasUtradvayaM / devAdhikArAddevatvabhAvikarmavizeSasUtratrayam, karmAdhikArAttannibandhanakulakoTisUtraM, trIndriyAdivaicitryahetukarmapudgalasUtrANi ca sugamAni, nvrN| mU. (798) teiMdiyANamaTTha jAtIkulakoDIjoNIpamuhasata sahassA pN0|
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM 8, - 483 vR. 'jAtI' tyAdi jAtI- trIndriyajAtau kulakoTInAM yonipramukhANAM-yonidvArakANAM yAni zatasahasrANi tAni tatheti // - mU. (799) jIvA NaM aTThaThANanivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM0-paDhamasamayaneratitanivvattite jAva apaDhamasamayadevanivyattite, evaM ciNauvaciNa jAva nijarA ceva aTThapatesitA khaMdhA anaMtA pannattA, aTThapatesogADhA poggalA anaMtA pannattA jAva aTThaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA sthAnaM 8 samAptam - muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAGgasUtre aSTamasthAnasya TIkA parisamAptA / sthAnaM - 9 vR. vyAkhyAtamaSTamamadhyayanamadhunA saGkhyAkramasambaddhameva navamasthAnakAkhyaM navamamadhyayanamArabhyate, asya ca pUrveNa saha sambandhaH saGkhyAkramakRta evaikaH sambandhAntaraM tu pUrvasmin jIvAdidharmmA uktAH ihApi ta evetyevaMsambandhasyAsyAdisUtram mU. (800) navahiM ThANehiM samaNe niggaMthe saMbhotitaM visaMbhotitaM karemANe nAtikkamati, taM0-AyariyapaDiNIyaM uvajjhAyapaDiNIyaM therapaDiNIyaM kula0 gaNa0 saMgha0 nANa0 daMsaNa0 carittapaDiNIyaM / vR. 'navahiM ThANehiM samaNe' ityAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH -pUrvasUtre pudgalA varNitAstadvizeSodayAcca kazcicchramaNabhAvamupagato'pi dharmAcAryAdInAM pratyanIkatAM karoti, taM ca visambhogikaM kurvannaparaH suzramaNo nAjJAmatikrAmatItIhAbhidhIyata ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, sA ca sambandhata evokteti / svayaM brahmacaryavyavasthita eva caivaM karotIti tadabhidhAyakAdhyayanAni darzayannAha mU. (801 ) nava baMbhacerA paM0 -satthaparinnA logavijao jAva uvahANasuyaM mahAparinnA / vR. 'nava baMbhacere' tyAdi, brahma-kuzalAnuSThAnaM tacca taccaryaM cAsevyamiti brahmacaryaM saMyama ityarthaH tatpratipAdakAnyadhyayanAnyAcAraprathamazrutaskandhapratibaddhAni brahmacaryANi tatra zastraM dravyabhAvabhedAdanekavidhaM tasya jIvazaMsanahetoH parijJA - jJAnapUrvakaM pratyAkhyAnaM yatrocyate sA zastraparijJA 1, 'lokavijao' tti bhAvalokasya rAgadveSalakSaNasya vijayo- nirAkaraNaM yatrAbhidhIyate sa lokavijayaH 2 'sIosaNijjaM 'ti zItAH - anukUlAH parISahA uSNAH - pratikUlAstAnAzritya yatkRtaM tacchItoSNIyam 3 'sammattaM ' tti samyakatvamacalaM vidheyaM na tApasAdInAM kaSTatapaH sevinAmaguNezvaryamudvIkSyaSTimohaH kArya iti pratipAdanaparaM samyakatvaM 4 'AvaMtI' tti Adyapadena nAmAntareNa tu lokasAraH, taccAjJAnAdyAsAratyAgena lokasAraratnatrayodyuktena bhAvyamityevamarthaM lokasAraH 5 'dhUyaM' ti dhUtaM saGgAnAM tyajanaM tatpratipAdakaM dhUtamiti 6 'vimoho' tti mohasamuttheSu parISahopasargeSu prAdurbhUteSu vimoho bhavet tAn samyak saheteti yatrAbhidhIyate sa vimohaH 7 mahAvIrAsevitasyopadhAnasya-tapasaH pratipAdakaM zrutaM-grantha upadhAnazrutamiti 8 mahatI parijJA- antakriyAlakSaNA
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 sthAnAGga sUtram 9/-/801 samyagvidheyetipratipAdanaparaM mahAparikSeti 9 / mU. (802) nava baMbhaceraguttIto paM0 taM0-vivittAI sayaNAsaNAI sevittobhavati no itthisaMsattAiM no pasusaMsattAI no paMDagasaMsattAI 1 no itthiNaM kahaM kahettA 2 no itthiThANAI sevittA bhavati 3 no itthINamiMditAI manoharAI manoramAiM AloittA nijjhAittA bhavai 4 no paNItarasamotI 5 no pANabhoyaNassa atimattaM AhArate satA bhavati 6 no puvvarataM puvvakIliyaM samarettA bhavati 7 no saddANuvAtI no rUvANuvAtI no silogANuvAtI 8 no sAtasokkhapaDibaddha yAvi bhavati 9 / nava baMbhaceraaguttIo paM0 taM0 vivittAi sayaNAsaNAiM sevittA bhavai, itthIsaMsattAI pasusaMsattAI paMDagasaMsattAI itthINaM kahaM kahettA bhavai itthINaM ThANAiM sevittA bhavati itthINaM iMdiyAiMjAvanijjhAittAbhavati paNIyarasabhoIpANabhoyaNassaaimAyamAhAraesayAbhavaipuvvarayaM puvvakIliyaM sarittA bhavai saddANuvAI rUvAnuvAI silogAnuvAI jAva sAyAsukkhapaDibaddhe yAvi bhvti| vR.brahmacaryazabdena maithunaviratirapyabhidhIyataiti brahmacaryaguptIH pratipAdayannAha-'neve'tyAdi, brahmacaryasya-maithunavratasya guptayo-rakSAprakArAH brahmacaryaguptayaH, 'viviktAni' strIpazupaNDakebhyaH pRthagvartIni zayanAsanAni-saMstArakapIThakAdIni upalakSaNatayA sthAnAdIni ca 'sevitA'teSAM sevako bhavati brahmacArI, anyathA tadbAdhAsambhavAt, etadeva sukhArthI vyatirekeNAha-no strIsaMsaktAni-no devInArItirazcIbhiH samAkIrNAni sevitA bhavatIti sambadhyate, evaM pazubhiH-gavAdibhiH, tatsaMsaktau hi tatkRtavikAradarzanAt manovikAraH sambhAvyata iti, paNDakAH-napuMsakAni, tatsaMsaktau strIsamAno doSaHpratIta evetyekam 1, no strINAM kevalAnAmiti gamyate 'kathAM' dharmadezanAdilakSaNavAkyapratibandharUpAMyadivA 'karNATIsuratopacArakuzalA lATI vidagdhapriyA' ityAdikAMprAguktAMvA jAtyAdicAtUrUpAMkathayitA-tatkathakobhavatibrahmacArIti dvitIyaM 2, 'noitthigaNAItIha sUtraM ha-zyate kevalaM 'noithiThANAiMti sambhAvyate uttarAdhyayaneSu tathA'dhItatvAtprakramAnusAritvAccAsyetIdamevavyAkhyAyate-nostrINAM tiSThanti yeSutAnisthAnAniniSadyAH strIsthAnAni tAni sevitA bhavatibrahmacArI, ko'rthaH?-strIbhiH sahakAsane nopavized, utthitAsvapi hi tAsu mUhurttanopavizediti, zyamAnapAThAbhyupagame tvevaM vyAkhyA-no strIgaNAnAM paryupAsako bhavediti 3 nostrINAmindriyANi-nayananAsikAdInimanoharanti-dRSTamAtrANyAkSipantIti manoharANi, tathA mano ramayanti-darzanAnantaramanucintyamAnAnyAhlAdayantIti manoramAni AlokyAlokya 'niddharyAtA' darzanAnantaramatizayena cintayitA yathA'ho salavaNatvaM locanayoH RjutvaM nAzAvaMzasyetyAdi bhavati brahmacArIti 4 'no praNItarasabhogI'no galasnehabindubhoktA bhavati 5 no pAnabhojanasya ruuksssyaapytimaatrsy||1|| "addhamasaNassa savvaMjaNassa kujA davassa do bhaae| vAUpaviyAraNaTThA chabbhAyaM UNayaM kujA // "
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 9, - ityevaMvidhapramANAtikrameNAhArakaH - abhyavaharttA 'sadA' sarvadA bhavati, khAdyasvAdyorutsargato yatInAmayogyatvAtpAnabhojanayorgrahaNamiti 6 'no pUrvarataM'no gRhasthAvasthAyAM strIsambhogAnubhavanaM tathA 'pUrvakrIDitaM' tathaiva dyUtAdiramaNalakSaNaM 'smarttA' cintayitA bhavati 7 'no zabdAnupAtI 'ti zabdaM manmanabhASitAdikamabhiSvaGgahetumanupatati anusaratItyevaMzIlaH zabdAnupAtI evaM rUpAnupAtI zlokaM khyAtimanupatatIti zlokAnupAtIti padatrayeNApyekameva sthAnakamiti 8 485 'no sAtasaukhyapratibaddha' iti sAtAt puNyaprakRteH sakAzAdyatsaukhyaM - sukhaM gandharasasparzalakSaNaM viSayasampAdyaM tatra pratibaddhaH tatparo brahmacArI, sAtagrahaNAdupazamasaukhya pratibaddhatAyAM na niSedhaH, vApIti samuccaye, bhavati 9 / uktaviparItAH aguptayo'pyevameveti / uktarUpaM navaguptisanAthaM ca brahmacaryaM jinairabhihitamiti jinavizeSau prakRtAdhyayanAvatAradvAreNAha yU. (803) abhiNadaNAo naM arahao sumatI arahA navahiM sAgarovamakoDIsayasahassehiM viikkatehiM samuppanne / vR. 'abhinaMdaNe' tyAdikaNThyaM / abhinandanasumatijinAbhyAM ca sadbhUtAH padArthAH prarUpitAste ca naveti tAn darzayannAha mU. (804) nava sabbhAvapayatthA paM0 taM0 - jIvA ajIvA puNNaM pAvo Asavo saMvaro nijarA baMdho mokkho 9 / vR. 'nava sabbhAve' tyAdi, sadbhAvena-parArthenAnupacAreNetyarthaH padArthA vastUni sadbhAvapadArthAH, tadyathA- jIvAH sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNAH, ajIvAstadviparItAH puNyaM zubhaprakRtirUpaM karma pApaM tadviparItaM karmaiva AzrUyate-gRhyate karmAnenetyAzravaH zubhAzubhakarmAdAnaheturiti bhAvaH, saMvaraHAzravanirodho gRptyAdibhiH, nirjarA vipAkAt tapasA vA karmmaNAM dezataH kSapaNA, bandhaHAzravairAttasya karmmaNa AtmanA saMyogaH, mokSaH kRtsnakarmakSayAdAtmanaH svAtmanyavasthAnamiti, nanujIvAjI-vavyatiriktAH puNyAdayo na santi, tathA'yujyamAnatvAt, tathAhi puNyapApe karmmaNI bandho'pi tadAtmaka eva karmma ca pudgalapariNAmaH pudgalAzcAjIvA iti, Azravastu mithyAdarzanAdirUpaH pariNAmo jIvasya sa cAtmanaM pudgalAMzca virahya ko'nyaH ?, saMvaro'pyAzravanirodhalakSaNo dezasa- rvvabheda AtmanaH pariNAmo nivRkattirUpo, nirjarA tu karmmaparizATo jIvaH karmmaNAM yat pApthakyApamApAdayati svazaktyA, mokSo'pyAtmA samastakarmmavirahita iti / mU. (805) navavihA saMsArasamAvannagA jIvA paM0 taM0- puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA beiMdiyA jAva paMciMditatti 1 puDhavikAiyA navagaiyA navaAgatitA paM0- taM0- puDhavIkAie puDhavikAiesu uvavajjramANe puDhavikAiehiMto vA jAva paMciMdiyehiMto vA uvavajjejjA, se ceva NaM se puDhavikAie puDhavikAyattaM vippajahamANe puDhavikAiyattAe jAva paMciMdiyattAte vA gacchejjA 2 evamAukAiyAvi 3 jAva paMciMdiyatti 10 navavidhA savvajIvA paM0 taM0- egiMdiyA beiMdiyA teiMdiyA cauriMdiyA neratitA paMceMdiyatirikkhajoNiyA maNussA devA siddhA 11 athavA navavihA savvajIvA paM0 taM0-paDhamasamayaneratitA apaDhamasamayaneratitA jAva apaDhamasamayadevA siddhA 12
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 sthAnAGga sUtram 9/-/805 navavihA savvajIvogAhaNA paM0 taM0-puDhavikAiogAhaNA AukAiogAhaNA jAva vaNassaikAyaogAhaNA beiMdiyaogAhaNA teiMdiyaogAhaNA cauriMdiyaogAhaNA paMciMdiyaogAhaNA 13 jIvANaM navahiM ThANehiM saMsAraM vattiMsu vA vattaMti vA vattissaMti vA, taM0puDhavikAiyattAe jAva paMciMdiyattAe 14 / vR. tasmAjIvAjIvau sadbhAvapadArthAviti vaktavyaM, ata evoktamihaiva "jadatthiM ca NaM loe taM savvaM duppaDoyAraM, taMjahA-jIvacceaajIvaccea" atrocyate, satyametat, kintu yAveva jIvAjIvapadArthoM sAmAnyenoktau tAveveha vizeSato navadhoktau, sAmAnyavizeSAtmakatvAdvastunaH, tatheha mokSamArge ziSyaH pravartanIyo na saGgrahAbhidhAnamAtrameva karttavyaM, sa ca yadaivamAkhyAyate yadutAzravo bandho bandhadvArAyAte ca puNyapApe mukhyAni tattvAni saMsArakAraNAni saMvaranirjare ca mokSasya tadA saMsArakAraNatyAgenetaratrapravartate nAnyathetyataH SaTkopanyAsaH mukhyasAdhyakhyApanArthaM ca moksssyeti| atra ca padArthanavake prathamo jIvapadArtho'tastadbhedagatyAgatyavagAhanAsaMsAranirvartanarogotpattikAraNapratipAdanAya 'navavihe'tyAdisUtrapaJcadazakamAha, sugamaM cedaM, navaraM avagAhante yasyAMsAavagAhanA-zarIramiti, vattiMsuva'ttisaMsaraNaMnivartitavantaH-anubhUtavantaH, evamanyadapi. mU. (806) navahiM ThANehiM roguppattI siyA taM0-acAsaNAte ahitAsaNAte atinidAe atijAgariteNa uccAraniroheNaM pAsavaNaniroheNaM addhANagamaNeNaM bhoyaNapaDikUlatAte iMdiyatthavikovaNayAte 15 / / vR. 'accAsaNayAe'tti atyantaM-satatamAsanaM-upavezanaM yasya so'tyAsanastadbhAvastattA tayA, arthovikArAdayo hi rogA etayA utpadyanta iti athavA atimAtramazanamatyazanaM tadevAtyazanatA, dIrghatvaM ca prAkRtatvAt tayA, sA cAjIrNakAraNatvAt rogotpattaye iti, 'ahiyAsaNayAe'ttiahitaM-ananukUlaMTolapASANAdyAsanaMyasyasatathA, zeSaMtathaiva, tayA, ahitAzanatayA vA, athavA 'so'jIrNe bhujyate yattu, tadadhyasanamutacyate / ' iti vacanAt tadadhyasanaM-ajIrNe bhojanaMtadevatattA tayeti, bhojanapratikUlatA-prakRtyunucitabhojanatA tayA, indriyArthAnAM-zabdAdiviSayANAM vikopana-vipAkaH indriyArthavikopanaM kAmavikAra ityarthaH, tato hi stryAdiSvabhilASAdunmAdAdirogotpattiH, yata uktam-- // 1 // "AdAvabhilASaH 1 syAccintA tadanantaraM 2 tataH smaraNam 3 / tadanu guNAnAM kIrtana 4 mudvegazca 5 pralApazca 6 unmAda 7 stadanu tato vyAdhi 8rjaDatA 9 tatastato maraNam 10 // " iti viSayAprAptau rogotpattiratyAsaktAvapi rAjyakSmAdirogotpattiH syAditi zArIrogotpattikAraNAnyuktAnyathAntararogakAraNabhUtakarmavizeSabhedAbhidhAnAyAha mU. (807) navavidhedarisaNAvaraNijje kamme paM0 20-niddA niddAniddA payalA payalApayalA thINagiddhI cakkhudaMsaNAvaraNe acakkhudaMsaNAvaraNe avadhidaMsaNAvaraNe kevaladasaNAvaraNe / vR. 'nave'tyAdI, sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmakobodhodarzanaMtasyAvaraNasvabhAvaM karma darzanAvaraNaM tat navavidhaM, tatra nidrApaJcakaM tAvat 'drA kutsAyAM gatau' niyataM drAti
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -9, 487 kutsitatvamavispaSTatvaMgacchaticaitanyamanayeti nidrA-sukhaprabodhAM svApAvasthA nakhaccoTikAmAtreNApi yatra prabodhobhavatitadvipAkavedyA karmaprakRtirapinidreti kAryeNa vyapadizyate, tathA nidrAtizAyinI nidrA nidrAnidrA zAkapArthivAditvAt madhyapadalopI samAsaH, sA punarduHkhaprabodhA svApAvasthA, tasyAM hyatyarthamasphuTatarIbhUtacaitanyatvAdduHkhena bahubhiGkhalanAdibhiH prabodho bhavatyataH sukhaprabodhanidrApekSayA asyA atizAyinItvaM tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi kAryadvAreNa nidrAnidretyucyate, upaviSTaurdhvasthitovApracalatyasyAMsvApAvasthAyAmiti pracalA, sAghupaviSTasyosthitasya vAghUrNamAnasya svapturbhavati, tathAvidhavipAkavedyA karmaprakRtirapipracaletiucatyate, tatheva pracalAtizAyinI pracalA pracalApracalA, sA hi caGkamaNAdi kurvataH svapturbhavatyataH sthAnasthitasvapta bhavAMpracalAmapekSyAtizAyinItadvipAkA karmaprakRtirapipracalApracalA, styAnAbahatvena saGghAtamApanna gaddhi:-abhikAGgajAgradavasthA'dhyavasitArthasAdhanaviSayAyasyAMsvApAvasthAyAM sA styAnagRddhiH, tasyAM hi satyAMjAgradavasthAdhyavasitamarthamutthAya sAdhayatistyAnAvA-piNDIbhUtA RddhiH-AtmazaktirUpA'syAmiti styAnaddhirityapyucyate, tadbhAve hi svaptaH kezavArddhabalasadhzI zaktirbhavati, athavA styAnA-jaDIbhUtA caitanyarddhirasyAmiti styAnaddhiriti, tAzavipAkavedyA karmaprakRtirapistyAnarddhiH styAnagRddhiriti vA, . tadevaM nidrApaJcakaM darzanAvaraNakSayopazamAllabdhAtmalAbhAnAM darzanalabdhInAmAvArakamuktamadhunA yaddarzanalabdhInAM mUlata eva lAbhamAvRNoti tadidaM darzanAvaraNacatuSkamucyate, cakSuSA darzanaM-sAmAnyagrAhI bodhazcakakSurdarzanaMtasyAvaraNaMcakSurdarzanAvaraNaM, acakSuSA-cakSurvarjendriyacatuSTayena manasA vAyadarzanaM tadacakSurdarzanaMtasyAvaraNamacakSurdarzanAvaraNaM, avadhinA-rUpimaryAdayA avadhireva vA karaNanirapekSo bodharUpo darzanaM-sAmAnyArthagrahaNamavadhidarzanaM tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNaM! tathA kevalaM-uktasvarUpaMtacca taddarzanaMcatasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNamityuktaMnavavidhaMdarzanAvaraNa mU. (808) abhitI NaM nakkhatte sAtirege nava muhutte caMdeNa saddhi jogaM joteti, abhItiAtiA NaM navanakkhattA NaM caMdassa uttareNaM jogaM joteMti, taM0-abhItI savaNo dhaniTThA jAva bhrnnii| __ vR. jIvAnAM karmaNaH sakAzAnnakSatrAdidevatvaM tiryakatvaM mAnuSatvaM ca bhavatIti nakSatrAdivaktavyatApratibaddhaM sUtravRndaM abhItyAdi hammihati sacakkehi' ityetadantamAha sugamaMca, navaraM 'sAirega'tti sAtirekAnnava muhUrtAn yAvaccaturviMzatyA muhUrtasya dviSaSTibhAgaiH SaTSaSTayA ca dviSaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAnAmiti, uttareNajogaM'tiuttarasyAMdizi sthitAni, dakSiNAzAsthitacandreNa saha yogamanubhavantIti bhaavH| mU. (809) imIse NaM rayaNappabhAte puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo navajoaNasatAi uddhaM abAhAte uvarille tArArUve cAraM crti| vR. 'bahusamaramaNijjAu' ttiatyantasamobahusamo'taevaramaNIyo-ramyastasmAdbhUmibhAgAt naparvatApekSayA nApizvabhrApekSayeti bhAvaH, 'AbAdhAe'ttiantare kRtveti vAkyazeSaH, uvarilleti uparitanaM tArArUpaM-tArAkajAtIyaM 'cAraM' bhramaNaM 'carati' aacaarti| mU. (810) jaMbUdIve NaM dIve navajoyaNiA macchA pavisiMsu vA pavisaMti vA pavisissaMti vaa|
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 sthAnAGga sUtram 9/-1811 vR. 'navajoyaNiya'tti nava yojanAyAmA eva pravizanti, lavaNasamudre yadyapi paJcazata yojanAyAmAmatsyA bhavantitathApinadImukheSujagatIrandhraucityenaitAvatAmevapravezaiti, lokAnubhAvo vA'yamiti, mU. (811) jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIte nava baladevavAsudevapiyaro hutthA (taM0)-1 mU. (812) payAvatI ta baMbhe ya, rode some sivetitaa| ___ mahAsIhe aggisIhe, dasaraha navame ya vsudeve|| mU. (813) itto ADhattaMjadhA samavAye niravasesaMjAvaegA se gabbhavasahI sijjhissati AgamesseNaM / jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AgamessAe ussappiNIte nava baladevavAsudevapitaro bhavissaMti, nava baladeva0 mAyaro bhavissaMti evaM jadhA samavAte niravasesaM jAva mahAbhImasena suggIve ya apcchime| mU. (814) ee khalu paDisattU kittIpurisANa vaasudevaannN| sabvevi cakkajohI hammehaMtI sacakkehiM / / vR. 'payAvaI';tyarddha zlokasyottaraM tu gAthApazcArddhamiti, saGkepAyAtidizannAha-'etto'tti itaH sUtrAdArabdhaM jahA samAe'tti samavAye caturthAMge yathA tathA niravazeSaM jJeyaM, taccArthata idaM-nava vAsudevabaladevAnAM mAtApitarasteSAmeva nAmAni-pUrvabhavanAmAni dharmAcAryA nidAnabhUmayonidAnakAraNAni pratizatravo gatayazceti, kimantametadityAha-'jAva ekkA' ityAdi gAthApazcArddha, pUrvArddha tvidamasyAH-'aTuMtakaDArAmA ikkopunnbNbhloykppNmi'tti| 'sinjhissaiAgamisseNaM'ti AgamiSyati kAle setsyatiNamiti vAkyAlaGkAre tRtIyA veyamiti, tathA 'jaMbUdIve'tyAdAvAgAmyutsarpiNIsUtre 'evaM jahA samavAe' ityAdatidezavacanamevameva bhAvanIyaM yAvaprativAsudevasUtraM mahAbhImasenaH sugrIvazcApazcima ityetadantaM, tathA 'ete gAhA'ete anantaroditA nava pratizatravaH 'kittIpurisANa'tti kIrtipradhAnAH puruSAH kIrtipuruSAsteSAM, 'cakkajohitti cakreNa yoddhaM zIlaM yeSAM te cakrayodhinaH 'haMmIhaMti'ti haniSyante svckreriti|| iha mahApuruSAdhikAre mahApuruSANAM cakravarttinAM sambandhinidhiprakaraNamAha mU. (815) egamege NaM mahAnidhI NaM nava nava joyaNAI vikkaMbheNaM pannate egamegassa NaM ranno cAuraMtacakkavaTTissa nava mahAnihao paM0 (taM0) vR. 'egamege'ityAdi sugama, nvrN||1|| "nesappe 1 paMDuyae 2 piMgale 3 savvarayaNa 4 mahApaume 5 / kAle a6 mahAkAle 7 mANavagamahAnihI 8 saMkhe 9 // " mU.(816) nesappe 1 paMDyae 2 piMgalate 3 savvarayaNa 4 mahApaume 5 / kAle ya 6 mahAkAle 7 mANavaga 8 mahAnihI saMkhe 9 // mU. (817) . nesappaMmi nivesA gAmAgaranagarapaTTaNANaM c| doNamuhamaDaMbANaM khaMdhArANaM gihaannNc|| vR. 'nesappaMmi gAhA, iha nidhAnatannAyakadevayorabhedavivakSayA naisarpo devastasmin sati ___ Forp
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM- 9,. 489 tataityarthaH, nivezAH-sthApanAni abhinavagrAmAdInAmiti, athavAcakravartirAjyopayogInidravyANi sarvANyapi navasunidhiSvavataranti, nava nidhAnatayA vyavahiyanta ityarthaH, tatra grAmAdInamabhinavAnAM purAtanAnAMca ye sannivezA-nivezanAni te naisarpanidhau vartante, naisarpanidhitayA vyavahriyanta iti bhAvaH, tatra grAmo-janapadaprAyalokAdhiSThitaH Akaro-yatrasanniveze lavaNAdhutpadyate, na karoyatrAsti tannakaraM pattanaM-dezIsthAnaM droNamukhaM-jalapathasthalapathayuktaM maDaMbaM-avidyamAnapratyAsannavasimaM skandhAvAraH-kaTakanivezo gRha-bhavanamiti 1 / / mU. (818) gaNiyassa ya bIyANaM mAnummAnussa jaM pamANaM ca / dhannassa ya bIyANaM uppattI paMDute bhaNiyA / / vR. 'gaNita' gAhA, gaNitasya-dInArAdipUgaphalAdilakSaNasya, cakArasya vyavahitaH sambandhaH sacadarzayiSyate, tathAbIjAnAM-tanibandhanabhUtAnAMtathA mAnaM setikAdi tadviSayaM yattadapimAnameva dhAnyAdi meyamitibhAvaH, tathonmAnaM-tulAkarSAdi tadviSayaM yattadapyunmAnaMkhaNDaguDAdidharimamityarthaH, tato dvandvasamAhAraH kAryastatastasyaca, kimityAha-yapramANaM, cakAro vyavahitasambandha eva, tathaiva darzayiSyate, tatpANDuke bhaNitamiti liGgapariNAmena sambandhaH, tathA dhAnyasya-vrIhyAde/jAnAM ca-tadvizeSANAmutpattizcayAsApANDuke-pANDukanidhiviSayA, tadvayApAro'yamitibhAvo, bhaNitAuktA jinAdibhiriti 2 / mU. (819) savvA AbharaNavihI purisANaM jA ya hoi mhilaannN| AsANa ya hatthINa ya piMgalaganihimi sA bhaNiyA / vR. 'savvA' gAhA kaNThyA 3 / mU. (820) rayaNAiM savvarayaNe coddasa pavarAiM ckkvttttiss| uppajaMti egidiyAiM paMciMdiyAiM ca // vR. 'rayaNa' gAhA, akSaraghaTanaivaM-ralAnyekendriyANi cakrAdIni sapta paJcendriyANi senApatyAdIni sapta utpadyante-bhavanti yAnicakravartitanastAni sarvANi sarvaratne' sarvvaratnanAmani nidhau draSTavayAnIti 4 / mU. (821) vatthANa ya uppattI nippattI ceva svvbhttiinnN| raMgANa ya ghoyANa sa savvA esA mhaapume| vR. 'vatthANaM gAhA, vastrANAMvAsasAMyotpattiHsAmAnyatoyA cavizeSato niSpattiH-siddhiH sarvabhaktInAM-sarvavastraprakArANAM sarvA vA bhaktayaH-prakArA yeSAM tAni tathA teSAM, kiMbhUtAnAM vastrANAmityAha-raGgANAM-raGgavatAM raktAnAmityarthaH, dhautAnAM-zuddhasvarUpANAM, sarvaivaiSA mahApaddhemahApadbhanidhiviSayA 5 / mU. (822) kAle kAlannANaM bhavvapurANaM ca tIsu vaasesu| sippasataM kammANi ya tinni payAe hiykraaii| vR. 'kAle gAhA, 'kAle' kAlanAmani nidhau 'kAlajJAnaM' kAlasya zubhAzubharUpasya jJAnaM varttate, tato jJAyata ityarthaH, kimbhUtamityAha-bhAvivastuviSayaM bhavyaM purAtanavastuviSayaM purANaM, cazabdAvarttamAnavastuviSayaM vartamAnaM, 'tIsuvAsesuttianAgatavarSatrayaviSayamatItavarSatrayaviSayaM
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 sthAnAGga sUtram 9/-/822 ceti, tathA zilpazataM kAlanidhau vartate, zilpazataM ca ghaTa 1 loha 2 citra 3 vastra 4 nApita 5 zilpAnAMpratyekaM viMzatibhedatvAditi, tathA karmANicakRSivANijyAdIni kAlanidhAviti prakramaH, etAni ca trINi kAlajJAnazilpakarmANi prajAyAH-lokasya hitakarANi nirvAhAbhyudayahetutveneti mU. (823) lohassa ya uppattI hoi mahAkAli AgArANaM ca / ruppassa suvannassa ya mnnimottisilppvaalaannN|| vR. 'loha'gAhA, lohasya cotpattirmahAkAle nidhau bhavati-varttate, tathA AkarANAM ca lohAdisatkAnAmutpattirAkarIkaraNalakSaNA, evaMrUpyAdInAmutpattiH samabandhanIyA kevalaM maNayaHcandrakAntAdayaH muktAmuktAphalAni zilAH-sphaTikAdikAH prvaalaani-vidrumaanniiti7| mU. (824) jodhANa ya uppattI AvaraNANaM ca paharaNANaM ca / savvA ya juddhanItI mANavate daMDanIti y|| vR. 'jo gAhAyodhAnAM-zUrapuruSANAM yotpattirAvaraNAnAM-sannAhAnAMpraharaNAnAM-khagAdInAM sA yuddhanItizca-vyUharacanAdilakSaNA mANavake nidhau nidhinAyake vA bhavati, tataH pravarttata iti bhAvaH, daNDenopalakSitA nItirdaNDanItizca-sAmAdizcaturvidhA, ata evoktamAvazyake- sesA u daMDanII mANavaganihIu hoi bharahassa'tti 8 / mU. (825) naTTavihI nADagavihI kavvassa cauvvihassa uppttii| saMkhe mahAnihimmI tuDiyaMgANaM ca savvesiM / vR. 'naTTa' gAhA, nATya-nRtyam, tadvidhiH-tatkaraNaprakAraH, nATakaM-caritAnusAri nATakalakSaNopetaM tadvidhizca, iha padadvaye dvandvaH tathA kAvyasya caturvidhasya dharmArthakAmamokSalakSaNapuruSArthapratibaddhagranthasya 1 athavA saMskRtaprAkRtApabhraMzasaGkIrNabhASAnibaddhasya 2 athavA samaviSamArddhasamavRttabaddhatayA gadyatayA ceti 3athavA gadyapadyageyavarNapadabhedabaddhasyeti utpattiHprabhavaH zaGke mahAnidhau bhavati, tathA tUryAGgANAM ca-mRdaGgAdInAM sarveSAmiti 9 / mU. (826) cakkaTThapaiTThANA adussehA ya nava ya vikkhNbhe| bArasadIhA maMjUsasaMThiyA jahnavII muhe // vR. 'cakka'gAhA, cakreSvaSTAsupratiSThAnaMpratiSThA-avasthAnaM yeSAMtetathA, aSTau yojanAnyutsedhaHucchrayo yeSAMtetathA, nava yojanAnIti gamyate viSkambhe-vistare nidhaya itizeSaH, dvAdazayojanAni dIrghA maJjUSAH-pratItAH tatsaMsthitAH- tatsaMsthAnAH, jAhnavyAH-gaGgAyA mukhe bhvntiiti| mU. (827) veruliyamaNikavADA kaNagamayA vividhrynnpddipunnaa| sasisUracakkalakkhaNaanusamajugabAhuvataNA ta / / vR. 'veruliya'gAhA, vaiDUryamaNimayAni kapATAni yeSAM te tathA, mayazabdasya vRttyA uktArthateti, kanakamayAH-sauvarNA vividharatnapratipUraNAH pratItaMzazisUracakrAkArANi lakSaNAnicihnAni yeSAM te tathA anusamAH-anurUpA aviSamAH 'juga'tti yUpaH tadAkArA vRttatvAddIrghatvAcca bAhavo-dvArazAkhA vadaneSu-mukheSu yeSAM te tathA tataH padatrayasya karmadhAraye zazisUracakralakSaNAnusamayugabAhuvadanA iti, caH smuccye|
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 491 sthAnaM -9,mU. (828) paliovamaTadvitIyA nihisariNAmA ya tesu khalu devA / jesiMte AvAsA akijA AhivaccA vA // vR. 'pali' gAhA, 'nihisarinAma'tti nidhibhiH sahak-sadakSaM nAma yeSAM devAnAM te tathA, yeSAM devAnAM te nidhayaH AvAsAH-AzrayAH, kimbhUtAH ? - 'akreyA' akrayaNIyAH, sarvadaiva tatsambandhitvAt, AdhipatyaM ca-svAmitA ca teSu yeSAM devAnAmiti prakramaH. / mU. (829) eete navanihao pbhuutdhnrynnsNcysmiddhaa| je vasamuvagacchaMtI savvesiM ckkvttttiinnN| vR. 'ete te gAhA, kaNThyA / anantaraM cittavikRtivigatihetavo nidhaya uktAH adhunA tathAvidhA eva vikRtI: pratipAdayannAha mU. (830) nava vigatIto paM0 20-khIraM dadhiM navanItaM sappiM telaM gulo mahuM majaM mNsN| vR. 'nava vigaIo' ityAdi gatArthaM tathApyucyate kiJcit-'vigaIo'tti vikRtayo vikArakAritvAt, pakvAnnaM tu kadAcidavikRtirapi tenaitA nava, anyathA tu dazApi bhavantIti, tthaahi||1|| . "ekkeNa ceva tao pUrijjai pUyaeNa jo taao| biIo'visa puNa kappai nivigaIalevaDo navaraM / / " iti tatra kSIraMpaJcadhA-ajaiDakAgomahiSyuSTrIbhedAt, dadhinavanItaghRtAnicaturdaivoSTrINAMtadabhAvAt, tailaM caturddhA-tilAtasIkusumbhasarSapabhedAt, guDo dvidhA-dravapiNDabhedAt, madhu tridhAmAkSikakauntikabhrAmarabhedAt, madyaM dvidhA-kASThapiSTabhedAt, mAMsaM tridhA-jalasthalAkAzacarabhedAditi , mU. (831) navasotaparissavA boMdI pannattA, taM0-do sottA do nettA do ghANA muhaM pose paauu| - vR.vikRtayazcopacayahetavaH zarIrasyetitasyaiva svarUpamAha-'nave'tyAdi, navabhiH zrotobhiHchidraiH parizravati-malaM kSaratIti navazrotaHparizravA bondI-zarIramaudArikamevaivaMvidhaM dvezrotre-karNI netrenayane ghrANe-nAsike mukhaM-AsyaM posaetti-upasthA pAyuH-apAnamiti / mU. (832) navavidhe punne paM0 20-annapugne 1 pAnapuNNe 2 vatthapunne 3 leNapunne 4 sayaNapunne 5 maNapunne 6 vatipuNNe 7 kAyapuNNe 8 namokkArapunne 9 / vR. evaM vidhenApizarIreNapuNyamupAdIyataiti puNyabhedAnAha-'pune'tyAdi, pAtrAyAnnadAnAd yastIrthakaranAmAdipuNyaprakRtibandhastadannapuNyamevaM sarvatra, navaraM 'leNaM'ti layanaM-gRham, zayanaMsaMstArako manasA guNiSutoSAtvAcA prazaMsanAt kAyena paryupAsanAnnamaskArAcca yatpuNyaM tanmanaHpuNyAdIni, uktNc||1|| "annaM pAnaM ca vastraMca, AlayaH zayanAsanam / zuzrUSA vandanaM tuSTiH, puNyaM navavidhaM smRtam // " iti mU. (833) nava pAvassAyataNA paM0 taM0-pANAtivAte musAvAte jAva pariggahe kohe mANe mAyA lobhe| vR. puNyaviparyAsarUpasya pApasya kAraNAnyAha-'nava pAvasse'tyAdi kaNThyaM, navaraM pApasya
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 sthAnAGga sUtram 9/-1834 azubhaprakRtirUpasyAyatanAni-bandhahetava iti / pApahetvadhikArAt pApazrutasUtraM, kaNThyam. / mU. (834) navavidha pAvasuyapasaMge paM0 (taM0) vR. navaraM pApopAdAnahetuH zrutaM-zAstraM pApazrutaM tatra prasaGga-tathA''sevArUpaH vistarovAsUtravRttivArtikarUpaH paapshrutprsnggH.| mU. (835) uppAte 1 nimitte 2 maMte 3 Atikkhite 4 tigicchate 5 / kalA 3 AvaraNe 7'nnANe 8 micchApAvataNeti ta 9 // vR. 'uppAe silogotatrotpAtaH-prakRtivikArarUpaH sahajarudhiravRSTayAdi tatpratipAdanaparaM zAstramapi tathA rASTrotpAtAdi, tathA nimittaM-atItAdiparijJAnopAyazAstraM kUTaparvatAdi 2 mantromantrazAstraM jIvoddharaNagAruDAdi 3 'Aikkhie'tti mAtaGgavidyA yadupadezAdatItAdi kathayanti DoNDyo badhirA iti lokapratItAH 4 caikitsikaM-AyurvedaH 5 kalA-lekhAdyAH gaNitapradhAnAH zakunarutaparyavasAnA dvAsaptatistacchAstrANyapitathA 6AviyateAkAzamanenetyAvaraNa-bhavanaprAsAdanagarAditallakSaNazAstramapi tathA vAstuvidyetyarthaH 7 ajJAnaM-laukikazrutaM bhAratakAvyanATakAdi 8 mithyApravacana-zAkyAditIrthikazAsanamiti 9 etacca sarvamapi pApazrutaM saMyatena puSTAlambanenAsevyamAnamapApazrutameveti, itirevaMprakAre, caH smuccye|| utpatAdizrutavantazca nipuNA bhavantIti nipuNapuruSAbhidhAnAyAha mU. (836) nava neuNitA vatthU paM0 20-saMkhANe nimitte kAtite porANe pArihatthite parapaMDite vAtite bhUtikamme tigicchte| vR. 'navaniuNe'tyAdi, nipuNaM-sUkSmajJAnaMtenacarantItinaipuNikAHnipuNAevavAnaipuNikAH 'vatthuttiAcAryAdipuruSavastUni puruSA ityarthaH, 'saMkhANe silogo, saGghayAnaM-gaNitaMtadyogAtpuruSo'pi tathA, saGkhyAne vA viSaye nipuNa iti, evamanyatrApi, navaraM nimittaM-cUDAmaNiprabhRti kAyika-zArIrikamiDApiGgalAdiprANatattvamityarthaH, purANo-vRddhaH, sacacirajIvitvAddaSTabahuvidhavyatikaratvAnnaipuNika iti, purANaM vA-zAstravizeSaH tajjJo nipuNaprAyo bhavati, ___ 'pArihatthie'ttiprakRtyaiva dakSaH sarvaprayojanAnAmakAlahInatayA karteti, tathA paraH-prakRSTaH paNDitaH parapaNDito-bahuzAstrajJaH paro vA-mitrAdiH paNDito yasya sa tathA, so'pi nipuNasaMsa nipuNo bhavati, vaidyakRSNakavaditi, vAdIvAdalabdhisampanno yaH pareNa na jIyate mantravAdI vA dhAtuvAdI veti, jvarAdirakSAnimittaM bhUtidAnaM bhUtikarma tatra nipuNaH, tathA cikitsite nipuNaH, athavA anupravAdAbhidhAnasya navamapUrvasya naipuNikAni vastUni-adhyayanavizeSA eveti / eteca naipuNikAH sAdhavo gaNAnta vino bhavantIti gaNasUtraM mU. (837) samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa nava gaNA hutthA, taM0-godAse gaNe uttarabalissahagaNe uddehagaNe cAraNagaNe uddavAtitagaNe vissavAtitagaNekAmaDDhitagaNe mANavagaNe koDitagaNe 9 / vR. 'samaNasse'tyAdi sUtraM kaNThyaM, navaraM gaNAH-ekakriyAvAnAnAM sAdhUnAM samudAyAH, godAsAdIni ca tannAmAnIti / uktagaNavarttinAM ca sAdhUnAM yadbhagavatA prajJaptaM tadAha
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 9, 493 mU. (838) samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM navakoDiparisuddhe bhikkhe paM020-NanahaNaina haNAvai haNaMtaM nANujANai napatati na patAveti pataMtaM nANujANati na kiNati na kitAveti kiNaMtaM naannujaannti| vR. 'samaNeNa'mityAdi, navabhiH koTibhiH-vibhAgaiH parizuddhaM-nirdoSaM navakoTiparizuddhaM bhikSANAM samUho bhaikSaM prajJaptaM, tadyathA-na hanti sAdhuH svayameva godhUmAdidalanena na ghAtayati pareNa gRhasthAdinA ghnantaM na-naiva anujAnAti anumodanena tasya vA dIyamAnasyApratiSedhanena 'apratiSiddhamanumata'miti vacanAt hananaprasaGgajananAcceti, Aha c||1|| "kAmaM sayaM na kuvvai jANaMto puNa tahavi taggAhI / ___vaDDhei tappasaMgaMagiNhamANo u vArei // " iti tathA hataM-piSTaM sat godhUmAdi mudgAdi vA ahatamapi sanna pacati svayaM, zeSaM prAgvat, sugamaMca, iha cAdyAH SaT koTyo'vizodhikoTyAmavataranti AdhAkarmAdirUpatvAt antyAstu timro vizodhikoTyAmiti, uktNc||1|| "sA navahA duha kIrai uggamakoDI visohikoDI y| ___ chasu paDhamA oyaraI kIyatiyaMmI visohI u||" iti navakoTIzuddhAhAragrAhiNAM kathaJcinnirvANAbhAve devagatirbhavatyeveti devagatigatavastustomamabhidhitsuH 'IsANasse'tyAdi sUtranavakamAha... mU. (839) IsANassa NaM deviMdassa devaranno varuNassa mahArano nava aggamahisIo paM0 mU. (840) IsANassaNaM deviMdassadevaranno aggamahisINaM nava paliovamAiMThitI paM0, IsANe kappe ukkoseNaM devINaM nava paliovamAiMThitI paM0 / vR. 'sugamaMcedam, navaraM 'nava paliovamAiMti navaiva, tAsAM saparigrahatvAd, uktaM ca - // 1 // "sapariggaheyarANaM sohaMmIsANa paliya 1 sAhIyaM 2 / ukkosa satta pannA navapaNapannA ya deviinnN||" iti mU. (841) nava devanikAyA paM0 (20)mU. (842) sArassayamAiccA vaNhI varuNA ya gaddatoyA ya / tasiyA avvAbAhA aggiccA ceva riTThAya // " mU. (843) avvAbAhANaMdevANaM nava devA nava devasayA paM0 evaM aggiccAvi, evaM riTThAvi vR. 'sArassaya' gAhA sArasvatAH 1 AdityA 2 vahnayaH 3 varuNA 4 gaItoyAH 5 tuSitA 6 avyAbhAdA 7 AgneyAH 8, ete kRSNarAjyantareSvaSTAsu parivasanti, riSThAstu kRSNarAjimadhyabhAgavarttini riSThAbhavimAnaprastaTe parivasantIti / / mU. (844) nava geveJjavimANapatthaDA paM- taM0-heTThimaheTThimagevijavimANapatthaDe heTThimamajjhimagevijavimANapatthaDe heTThimauvarimagevijavimANapatthaDe majjhimaheTThimagevijavimANapatthaDe majjhimamajjhimagevijavimANapatthaDe majjhimauvarima gevijavimANapatthaDe uvarimaheTThimageve0 uvarimamajjhima0 uvarimaragevijavimANapatthaDe, etesiNaM navanheM gevijavimANapatthaDANaM nava nAmAdhijjA paM0 (taM0)
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 mU. (845) bhadde subhadde sujAte somanase pitadarisaNe / sudaMsaNe amohe ya suppabuddhe jasodhare // vR. anantaraM graiveyakavimAnAni uktAni tadvAsinazcAyuSmanto bhavantItyAyuH parimANa bhedAnAha sthAnAGga sUtram 9//845 mU. (846) navavihe AupariNAme paM0 taM0-gatipariNAme gatibaMdhaNapariNAme ThiipariNAme ThitibaMdhaNapariNAmeuDDhaMgAravapariNAme ahegAravapariNAme tiritaMgAravapariNAme dIhaMgAravapariNAme rahassaMgAravapariNAme / vR. 'navavihe 'tyAdi, 'AupariNAme' tti AyuSaH karmaprakRtivizeSasya pariNAmaH-svabhAvaH zakti dharmma ityAyuHpariNAmaH, tatra gatirdevAdikA tAM niyatAM yena svabhAvenAyurjIvaM prApayati sa AyuSo gati pariNAmaH 1, tathA yenAyuH svabhAvena prati niyatagatikarmmabandho bhavati yathA nArakAyuHsvabhAvena manuSyatiryaggatinAmakarma baghnAti na devanarakagatinAmakarmeti sa gatibandhanapariNAmaH 2, tathA AyuSo yA antarmuhUrttAditrayastriMzatsAgaropamAntA sthitirbhavati sA sthitipariNAmaH 3, tathA yena pUrvabhavAyuH pariNAmena parabhavAyuSo niyatAM sthitiM baghnAti sa sthitibandhanapariNAmaH, yathA tiryagAyuH pariNAmena devAyuSa utkRSTato'pyaSTAdaza sAgaropamANIti 4 tathA yenAyuHsvabhAvena jIvasyordhvadizigamanazaktilakSaNaH pariNAmo bhavati sa UrdhvagauravapariNAmaH, iha gauravazabdo gamanaparyAya: 5, evamitarau dvAviti 6-7, tathA yata AyuHsvabhAvAjjIvasya dIrghaMdIrghagamanatayA lokAntAt lokAntaM yAvad gamanazaktirbhavati sa dIrghagauravapariNAmaH 8, evaM ca yasmAddhasvaM gamanaM sa hasvagauravapariNAmaH, sarvatra prAkRtatvAdanusvAra iti, anyathApyUhyametaditi9 mU. (847) navanavamitA NaM bhikkhupaDimA egAsIte rAtiMdiehiM cauhi ya paMcuttarehiM bhikkhAsatehi adhAsuttA jAva ArAhitA tAvi bhavati / vR. anantaramAyuH pariNAma uktaH, tatraiva cAyuH pariNAmavizeSe sati tapaHzaktirbhavatIti tapovizeSAbhidhAnAyAha- 'navanavamie' tyAdi kaNThyaM, navaraM nava navamAni dinAni yasyAM sA navanavamikA navanavamAni ca bhavanti navasu navakeSviti tatparimANeyamiti, nava ca navakAnyekAzItiritikRtvA ekAzItyA rAtrindivaiH- ahorAtrairbhavati, tathA prathamanavake pratidinamekA dattiH pAnakasya bhojanasya cetyevamekottarayA vRdhyA navame navake nava nava dattayaH, tatazca sarvasaGkalanayA caturbhizca paJcottarairbhikSAzatairyathAsUtraM yathAkalpaM yathAmArgaM yathAtattvaM samyakkAyena spRSTA pAlitA zobhitA tIritA kIrttitA ArAdhitA cApi bhavatIti / mU. (848) navavidhe pAyacchitte paM0 - AloyaNArihe jAva mUlArihe anavaThappArihe / vR. iyaM ca janmAntarakRtapApakarmmaprAyazcittamiti prAyazcittanirUpaNasUtraM, tacca gatArthamiti prAyazcittaM ca bharatAdikSetreSveveti tadgatavastuvizeSapratipAdanAya 'jaMbUdIvetyAdi eravae kUDanAmAI' ityetadantaM sUtraprapaJcamAha - mU. (849) jaMbUmaMdaradAhiNeNaM bharahe dIhavetaDDhe nava kUr3A paM0 (taM0) - vR. sugamazcAyaM, navaraM bharatagrahaNaM vijayAdivyavacchedArthaM dIrghagrahaNaM vartulavaitADhyavyavacchedArthamiti /
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 9, mU. (850) saddhe 1 bharahe 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDa 5 punna 6 timisaguhA 7 / bharahe 8 vesamaNe 9 yA bharahe kUDANa nAmAI // mU. (851) jaMbUmaMdiradAhiNeNaM nisabhe vAsaharapavvate nava kUr3A paM0 (taM0) - vR. 'siddhe' gAhA, tatra siddhAyatanayuktaM siddhakUTaM sakrozayojanaSaTkocchrayametAvadeva mUle vistIrNaM etadarddhAparivistAraM krozAyAmenArddhakrozaviSkambheNa dezonakrozoccenAparadigdvAravarjjapaJcadhanuHzatocchrayatadarddhaviSkambhadvAratrayopetena jinapratimASTottarazatAnvitena siddhAyatanena vibhUSitoparitanabhAgamiti, tacca vaitADhye pUrvasyAM dizi zeSANi tu krameNa paratastasmAdeveti bharatadevaprAsAdAvataMsakopalakSitaM bharatakUTaM, 'khaMDaga'tti khaNDaprapAtA nAma vaitADhyaguhA yayA cakravartI anAryakSetrAt svakSetramAgacchati tadadhiSThAyakadevasambandhitvAt khaNDaprapAtakUTamucyate, 'mANI'ti mANibhadrAbhidhAnadevAvAsatvAnmANibhadrakUTaM 'veyaDDa' tti vaitADhyagirinAthadevanivAsA - dvaitADhyakUTamiti 'punna'tti pUrNabhadrAbhidhAnadevanivAsAtpUrNabhadrakUTaM timisaguhA nAma guhA yayA svakSetrAccakavarttI cilAtakSetre yAti tadadhiSThAyakadevAvAsAt timisaguhAkUTamiti, 495 'bharahe'tti tathaiva, vaizramaNalokapAlAvAsatvAdvaizramaNakUTamiti / mU. (852) siddhe 1 nisa 2 . harivAsa 3 videha 4 hari 5 dhiti 6 a sItotA 7 / avaravidehe 8 ruyage 9 nisabhe kUDANa nAmANi / / vR. 'siddhe' gAhA, siddhetti siddhAyatanakUTaM tathA niSadhaparvatAdhiSThAtRdevanivAsopetaM niSadakUTaM harivarSasya kSetravizeSasyAdhiSThAtRdevena svIkRtaM harivarSakUTaM, evaM videhakUTamapi, hrIdevInivAso hrIkUTaM, evaM dhRtikUTaM, zItodA nadI taddevInivAsaH zItodAkUTaM, aparividehakUTaM videhakUTavaditi, rucakazcakravAlaparvataH tadadhiSThatRdevanivAso rucakakUTamiti / mU. (853) jaMbUmaMdarapavvate naMdanavane nava kUr3A paM0 (taM0) mU. (854) naMdane 1 maMdare 2 ceva nisahe 3 hemavate 4 rayaya 5 ruyae 6 ya / sAgaracitte 7 vaire 8 valakUDe 9 ceva boddhavve // vR. 'naMdane' tti nandanavanaM meroH prathamamekhalayAM tatra nava kUTAni 'naMdana' gAhA, tatra nandanavane pUrvAdidikSu catvAri siddhayatanAni vidikSu catuzcatuHpuSkariNIparivRttAzcatvAraH prAsAdAvataMsakAH, tatra pUrvasmAtsiddhAyatanAduttarata uttarapUrvasthaprasAdAddhakSiNato nandanakUTaM tatra devI meghaGkarA 9, tatha pUrvasiddhAyatanAdeva dakSiNato dakSiNapUrvaprAsAdAduttarato mandarakUTaM, tatra meghavatI devI, anena krameNa zeSANyapi yAvadaSTamaM, devyastu niSadhakUTe sumeghA haimavatakUTe meghamAlAnI rajatakUTe suvacchA rucakakUTe vacchAmitrA sAgaracitrakUTe vairasenA vairakUTe balAhaketi balakUTaM tu meroruttarapUrvasyAM nandanavane tatra balo deva iti / mU. (855) jaMbUmAlavaMtavakkhAparapavvate nava kUr3A paM0 (taM0) - mU. (856) siddhe 1 ya mAlavaMte 2 uttarakuru 3 kaccha 4 sAgare 5 rayate 6 / sItA 7 taha punnaNAme 8 harissahakUDe 9 ya boddhavve // mU. (857) jaMbU0 kacche dIhaveyaDDhe nava kUr3A paM0 (taM0) - vR. 'mAlavaMte' ityAdi, 'siddhe' gAhA, mAlyavAnpUrvottaro gajadantaparvataH tatra siddhAyatanakUTaM
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 sthAnAGga sUtram 9/-/857 meroruttarapUrvataH, evaM zeSANyapi, navaraM siddhakUTe bhogAdevI rajatakUTe bhogamAlinI devI zeSeSu svasamAnanAmAno devAH, harisahakUTaM tu nIlavatparvatasya nIlavatkUTAd dakSiNataH sahapramANaM vidyutprabhavati harikUTaM nandanavanavartibalakUTaMca, zeSANi tu prAyaH paJcayojanazatikAnIti, (858) siddhe 1 kacche 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDha 5 puNa 6 timisa guhA 7 / kacche 8 vesamaNe yA 9 kacche kUDANa nAmAI mU. (859) jaMbU sukaccha dIhaveyaDDhe nava kUDA paM0 20 - mU. (860) siddhe 1 sukacche 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDha 5 punna 6 timisaguhA 7 / sukacche 8 vesamaNe 9 tA sukacchi kUDANa naamaaiN|| mU. (861) evaM jAva poskhalAvatimi dIhaveyaDDhe, evaM vacche dIhaveyaDDhe evaM jAva maMgalAvatimi dIhavehaDDe / jaMbUvijuppabhe vakkhArapavvate nava kUr3A paM0 (taM0)mU. (862)siddhe 1 avijjhunAme 2 devakUrA 3 pamha 4 kaNaga 5 sovtthii| sItotAte 7 sajale 8 harikUDe 9 ceva boddhavve // vR. evaM kacchAdivijayavaitADhyakUTAnyapi vyAkhyAtAnusAreNa jJeyAni, navaraM evaM 'jAva pukkhalAvaiMmI'tyAdau yAvatkaraNAnmahAkacchAkacchAvatIAvartamamaGgalAvatapuSkaleSu sukacchavadvaitADhyeSu siddhakUTAdIni nava nava kUTAni vAcyAni, navaraM dvitIyASTamasthAne'dhikRtavijayanAma vAcyamiti, evaM 'vacche'tizItAyA dakSiNe samudrAsanne evaM 'jAva maMgalAvaiMmI'tyatra yAvatkaraNAt suvacchamahAvacchavacchAvatIramyaramyakaramaNIyeSu prAgiva kUTanavakaM dRzyamiti / vidyutprabho devakurupazcimagajadantakaH, tatra nava kUTAni pUrvavannavaraMdikkumAryo vArisenAbalAhakAbhidhAne krameNa knkkuuttsvstikkuuttyoriti.| mU. (863) jaMbU0 pamhe dIhaveyaDDhe nava kUDA paM001 pamhe 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDha 5evaM cevajAva salilAvartimidIhaveyaDDhe, evaM vappe dIhaveyaDDe evaMjAva gaMdhilAvatimidIhaveyaDDe nava kUDA paM0 taM0mU. (864)siddhe 1 gaMdhila 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDha 5 punna 6 timisaguhA 7 / ___ gaMdhilAvati 8 vesamaNa 9 kUDANaM hoti naamaaiN|| mU. (865) evaM savvesudIhaveyaDDhesu do kUDA sarisanAmagA sesA te ceva, jaMbUmaMdareNaM uttareNaM nelavaMte vAsaharapavvate nava kuMDA paM0 (taM0) - mU. (866) siddhe 1 nilavaMta 2 videha 3 sItA 4 kittI ta 5 nArikaMtA 6 y| avaravidehe rammagakUDe 8 uvadaMsaNe 9 ceva / / mU. (867) jaMbUmaMdarauttareNaM eravate dIhavetaDDhe nava kUDApaM0 taM0 - mU. (868)siddhe 1 rayaNe 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDa 5 puNNa 6 timisaguhA 7 / esvate 8 vesamaNe 9 eravate kuuddnaamaaiN|| vR. 'pamhe'ti zItodAyA dakSiNena vidyuprabhAbhidhAnagajadantakapratyAsannavijaye 'jAva salilAvaImI'tyatra yAvatkaraNAt supakSmamahApakSmapakSmAvatIzaGkhanalinakumudeSu prAgiva nava nava kUTAni vAcyAni, 'eva'mityuktAbhilApena 'vappe'tti zItodAyA uttareNa samudrapratyAsanne vijaye
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 9, 497 'jAva gaMdhilAvaiMmI' tyatra yAvatkaraNAt suvapramahAvapravaprAvatIkacchAvatIvalgusuvalgugaMdhileSu nava nava kUTAni prAgiva dRzyAnIti / punaH pakSmAdivijayeSu SoDazasvatidizati - 'evaM savvesu' ityAdinA, kUTAnAM sAmAnyaM lakSaNamuktamiti vizeSArthinA tu jambUdvIpaprajJaptirnirUpaNIyA, evaM nIlavatlUTAni eravatakUTAni ca vyAkhyeyAnIti / iyaM kUTavaktavyatA tIrthakarairukteti prakRtAvatAriNI jinavaktavya tAmAha mU. (869) pAse NaM arahA purisAdAnie vajrarisahanArAtasaMghayaNe samacauraMsa- saMThANasaMThite nava rayaNIo uDDuM uccatteNaM hutthA / vR. 'pAse' tyAdi sUtradvayaM kaNThyaM / mU. (870) samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa titthaMsi navahiM jIvehiM titthigaranAmagotte kamme nivvatite seNiteNaM supAseNaM udAtiNA poTTileNaM anagAreNaM daDhAuNA saMkheNaM satateNaM sulasAe sAvitAte revatIte 9 / bR. navara 'titthagaranAme'ti tIrthakaratvanibandhanaM nAma tIrthakaranAma tacca gotraM ca karmmavizeSa evetyekavadbhAvAt tIrthakaranAmagotramiti athavA tIrthakaranAmeti gotraM - abhidhAnaM yasya tattIrthakaranAmagotramiti, zreNiko rAjA prasiddhastena 1, evaM supArzvo bhagavato varddhamAnasya pitRvyaH 2, udAyI koNikaputraH, yaH koNike'pakrAnte pATaliputraM nagaraM nyavIzit yazca svabhavanasya vivaktadeze parvadineSvAhUya saMvignagItArthasadgurUMstatparyupAsanAparAyaNaH paramasaMvegarasaprakarSamanusaran sAmAyika pauSadhAdikaM suzramaNopAsakaprAyogyamanuSThAnamanutiSThate ekadA ca nizi dezanirddhATitaripurAjaputreNa dvAdazavArSikadravyasAdhunA kRtapauSadhopavAsaH sukhaprasuptaH kaGkAyaH karttikAkaNThakarttanena vinAzita iti 3, poTTilo'nagAro'nuttaropapAtikAGge'dhIto hastinAgapuranivAsI bhadrAbhidhAnasArthavAhItanayo dvAtriMzadbhAryAtyAgI mahAvIraziSyo mAsikyA saMlekhanayA sarvArthasiddhopapannaH mahAvidehAtsiddhigAmI, ayaM tviha bharatakSetrAt siddhigAmI gadita iti tato'yamanyaH sambhAvyata iti 4, DhagrapratItaH 5, zaGkhazatakau zrAvastI zrAvakau, yayorIdhzI vaktavyatA- kila zrAvastyAM koSThake caitye bhagavAnekadA viharati sma, zaGkhAdizramaNopAsakAzcAgataM bhagavantaM vijJAya vanditumAgatAH, tato nivarttamAnAMstAn zaGkhaH khalvAkhyAti sma yatha bho devAnAMpriyA ! vipulamazanAdyupaskArayata tatastatparibhuJjAnA: pAkSikaM parvva kurvANA vihariSyAmaH, tataste tavpratipedire, punaH zaGkho'cintayat-na zreyo me'zanAdi bhuJjAnasya pAkSikapauSadhaM pratijAgrato viharttu zreyastu me pauSadhazAlAyAM pauSadhikasya muktAbharaNazastrAdeH zAntaveSasya vihartu, atha svagRhe gatvA utpalAbhidhAnasvabhAryAyA vArtAM nivedya pauSadhazAlAyAM pauSadhamakArSIt, itazca te'zanAdyupaskArayAMcakruH ekatra ca samaveyuH zaGkhaM pratIkSamANAstasthuH, tato'nAgacchati zaGkhe puSkalInAmA zramaNopAsakaH zataka ityaparanAma zaGkhasyAkAraNArthaM tadgRhaM jagAma gatasya cotpalA zrAvakocitapratipattiM cakAra tataH pauSadhazAlAyaM sa viveza, IryApathikI praticakrAma, 1 3 32
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 sthAnAGga sUtram 9/-/870 zaGkhamabhyuvAca-yadutopaskRtaM tadazanAdi tad gacchAmaH zrAvakasamavAyaM bhuJjamahetadazanAdi pratijAgRmaH pAkSikapauSadhaM, tata uvAca zaGkhaH-ahaM hi pauSadhiko nAgamiSyAmIti, tataH puSkalI gatvA zrAvakANAM tat niviveda te tu tadanu bubhujire, zaGkhastu prAtaH pauSadhamapArayitvaiva pAragatapAdapadbhapraNipatanArthaM pratasthau, praNipatya ca tamucitadeze upaviveza, itare'pi bhagavantaM vanditvA dharma ca zaarutvA zaGkhAntikaM gatvA evamUcuH-suSThu tvaM devAnAMpriya ! asmAn hIlayasi, tatastAn bhagavAnjagAda-mA bhoyUyaM zaGkhahIlayata zaGkho hyahIlanIyaH, yato'yaM priyadhA heDhadharmA ca, tathA sudRSTijAgirakAM jAgarita ityAdi 6-7, sulasA rAjagRhe prasenajito rAjJaH sambandhino nAgAbhidhAnasya rathikasya bhAryA babhUva, yasyAzcaritamevamanuzrUyate-kila tayAputrArthaM svapatirindrAdIn namasyannabhihitaH-anyAM pariNayeti, saca yastava putrasteneha priye ! prayojanamiti bhaNitvAna tatpratipannavAn, itazca tasyAH zakrAlaye samyaktvaprazaMsAMzrutvA tatparIkSArthaMko'pi devaH sAdhurUpeNAgatastaMca vanditvA babhANa-kimAgamanaprayojanam ?, devo'vAdIt-tava gRhe lakSapAkaM tailamasti tacca me vaidyenopadiSTamiti taddIyatAM, dadAmItyabhigatA gRhamadhye avatArayantyAzca bhinnaM devena tadbhAjanaM evaM dvitIyaMtRtIyaM cetyevamakhedAM dRSTvA tuSTo devo dvAtriMzataM ca guTikA dadau, ekaikAM khAde triMzatte sutA bhaviSyanti prayojanAntare cAhaM smarttavya ityabhidhAya gato'sau, cintitaM cAnayA-sarvAbhirapyeka eva me putro bhUyAditi sarvAH pItAH,AhUtA dvAtriMzatputrAH varddhatesmajaTharamaratizcatataH kAyotsargamakarotAgatodevo nivedito vyatikaro vihito mahopakAro jAto lakSaNavat putragaNa ityadi7, tathA revatI bhagavata auSadhadAtrI, kathaM 1, kilaikadA bhagavato meNDhikagrAmanagare viharataH pittajvarodAhabahulo babhUva lohitavarcazca prAvarttata, cAturvarNyacavyAkaroti sma yaduta gozAlakasya tapastejasAdagdhazarIro'ntaH SaNmAsasya kAlaM kariSyatIti, tatra casiMhanAmAmunirAtApanA'vasAna evamamanyata-mamadharmAcAryasya bhagavato mahAvIrasya jvararogorujati, tato hA vadiSyantyanyatIrthikAH yathA chadbhastha eva mahAvIro gozAlakatejo'pahataH kAlagata iti evambhUtabhAvanAjanitamAnasAmahAduHkhakheditazarIro mAlukakacchAbhidhAnaM vijanaM vanamanupravizya kuhukuhetyevaM mahAdhvaninA prArodIt, bhagavAMzca sthaviraistamAkrAyoktavAn - ___hesiMha! yattvayA vyakalpina tadbhAvi, yataito'haMdezonAniSoDazavarSANi kevaliparyAyaM pUrayiSyAmi, tato gaccha tvaM nagaramadhye, tatra revatyabhidhAnanayA gRhapatipalyA madarthaM dve kUSmANDaphalazarIre upaskRte, na ca tAbhyAM prayojanaM, tathA'nyadasti tadgRhe parivAsitaM mArjArAbhidhAnasya vAyornivRttikArakaM kukkuTamAMsakaM bIjapUrakakaTahamityarthaH, tadAhara, tena naH prayojanamityevamukto'sautathaiva kRtavAn, revatIcasabahumAnaMkRtArthamAtmAnaMmanyamAnAyathAyAcittaM tatpAtreprakSiptavatI, tenApyAnIya tadbhagavatohastevisRSTaM, bhagavatApi vItarAgatayaivodarakASTenikSiptaM, tatastatkSaNameva kSINo rogo jAtaH, jAtAnando yativargo mudito nikhilo devAdiloka iti| ___anantaraM yetIrthakarA bhaviSyantite prakRtAdhyayanAnupAtenoktAadhunAtuyejIvAH setsyanti tathaiva tAnAha - mU. (871) esa NaM aJjo! kaNhe vAsudeva 1 rAme baladeve 2 udaye peDhAlaputte 3 puTTile 4
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 499 sthAnaM - 9,satate gAhAvatI 5 dArute nitaMThe 6 saccatI nitaMThIputte 7 sAvitabuddhe ambaDe parivvAyate 8 ajAviNaM su pAsA pAsAvaccijjA 9 AgamessAte ussappiNIte cAucAmaM dhamma pannavatittA sijjhihinti jAva aMtaM kAhiMti / vR. 'esa Na'mityAdi, tatra 'eSa' iti vAsudevAnAM pazcimo'nantarakAlAtikrAnta iti 'ajjo'ttiAmantraNavacanaMbhagavAnmahAvIraH kila sAdhUnAmantrayatiheAryA! udayopeDhAlaputtetti sUtrakRtadvitIyazrutaskandhe nAlandIyAdhyayanAbhihitaH, tadyathA-udakanAmA'nagAraH peDhAlaputraH pArzvajinaziSyaH, yo'sau rAjagRhanagarabAhirikAyA nAlandAbhidhAnAyAH uttarapUrvasyAM dizi hastidvIpavanakhaNDe vyavasthitaH, tadevAdezasthaM gautamaM saMzayavizeSamApRcchaya vicchinnasaMzayaH san caturyAmadharmaM vihAya paJcayAmaM dharmaM pratipede iti / pottttilshtkaavnntroktaavev| dAruko'nagAro vAsudevasya putro bhagavato'riSThaneminAthasya ziSyo'nuttaropapAtikoktacarita iti, tathA satyakirnirgranthIputro yasyezI vaktavyatA-kila ceTakamahArAjaduhitA sujyeSThAbhidhAnA vairAgyeNa pravrajitA upAzrayasyAntarAtApayatisma, itazca peDhAlo nAma parivrAjako vidyAsiddho vidyA dAtukAmo yogyapuruSaM gaveSayati yadi brahmacAriNyAH putro bhavettataH sunyasyA vidyA bhaveyuriti bhAvayaMstAM cAtApayantIM dRSTvA dhUmikAvyAmohaM kRtvA bIjaM nikSipatavAn garbhaH sambhUtodArako jAto, nirgranthikAsametobhagavatsamavasaraNaMgataH tatraca kAlasandIpanAmA vidyAdharo bhagavantaM vanditvA papraccha-kuto me bhayaM?, svAmI vyAkArSIt-etasmAtsatyakeH, tato'sau tatsamIpamupAgatyAvajJayA taMprati babhANaarere mAMtvaM mArayiSyasi?,iti bhaNitvA pAdayoH pAtitaH, tato'nyadAsAdhvIbhyaH sakAzAdapahRtya pitRvidyAdhareNa vidyAH grAhito, atha rohiNyA vidyayApaJcasupUrvabhaveSumAritaH, SaSThabhaveSaNmAsAvazeSAyuSA tenAsauneSTA, iha tusaptame bhavesiddhA, tallalATevivaraMvidhAyataccharIramatigatA, lalATacchidraM ca devatayA tRtIyamakSi kRtaM, tena ca svapitA sa ca kAlasandIpo mAritaH, vidyAdharacakravartitvaMca prApi, tato'sau sarvAMstIrthakarAn vanditvA nATyaM copadayAbhiramate smeti| tathA zrAvikAM-zramaNopAsikAMsulasAbhidhAnAMbuddhaH-sarvajJadharmebhAviteyamityavagatavAn zrAvikA vA buddhA-jJAtA yena sa zrAvikAbuddhaH 'aMmaDo' aMmaDAbhidhAnaH parivrAjakavidyAdharazramaNopAsakaH, ayaM cArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM-campAyA nagaryAH ambaDo vidyAdharazrAvako mahAvIrasamIpedharmAmupazrutya rAjagRhaMprasthitaH, saca gacchan bhagavatA bahusattvopakArAya bhaNitaH,yathA sulasAzrAvikAyAH kuzalAvArtA kathaye, sacacintayAmAsa-puNyavatIyaM yasyAstrilokanAthaH svakIyakuzalavAttAMpreSayati, kaH punastasya guNa iti tAvatsamyaktvaM parIkSe, tataH parivrAjakaveSadhAriNA gatvA tena bhaNitA'sau-AyuSmati ! dharmo bhavatyA bhaviSyatItyasmabhyaM bhaktyA bhojanaM dehi, tayA bhaNitam-yebhyo datte bhavatyasau te viditA eva, tato'sAvAkAzaviracitatAmarasAsano janaM vismApayate sma, tatastaM jano bhojanena nimantrayAmAsa, sa tunaicchat, lokAstaM prapaccha-kasya bhagavan ! bhojanena bhAgadheyavattvaM mAsakSapaNaparyante saMvarddhayiSyati?, sapratibhaNati sma-sulasAyAH, tatolokastasyA varddhanakaMnyavedayat, yathA tava gehe bhikSurayaM bubhukSuH, tayA'bhyadhAyi-kiM pAkhaNDibhira-smAkamiti, lokastasmai nyavedayat, tenApi vyajJAyi
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 sthAnAGga sUtram 9/-/871 paramasamyagdRSTireSA vA mahAtizayadarzane'pi na dRSTivyAmohamagamaditi, tato lokena sahasau tadgehe naiSedhikIM kurvan paJcanamaskAramuccArayan praviveza, sA'pyabhyutthAnAdikAM pratipattimakarot, tenApyasAvupabRMhiteti, yazcaupapAtikopAGge mahAvidehe setsyatItyabhidhIyate so'bhya iti sambhAvyate, tathA AryApi AryikA'pi supArzvAbhidhAnA pArzvApatyIyA pArzvanAthaziSyaziSyA, catvarA yAmAmahAvratAni yatra sa caturyAmastaM prajJApya setsyanti 1, eteSu ca madhyamatIrthakaratvenotpatsyante kecitkecittu kevalitvena, 'bhavasiddhio u bhayavaM sijjhissai kaNhatitthaMmI 'ti vacatanAditi bhAvaH, zeSaM spaSTaM / anantarasUtroktasya zreNikasya tIrthakaratvAbhidhAnAyAha- 'esa NamityAdi jassIlasamAyAro' ityAdigAthAparyantaM sUtraM - mU. (872) esa NaM ajjo ! seNie bhiMbhisAre kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIte sImaMtate narae caurAsItivAsasahassadvitIyaMsi nirayaMsineraiyattAe uvavajjihiti se gaM tattha neraie bhavissati kAle kAlobhAse jAva paramakiNhe vanneNaM se NaM tattha veyaNaM vedihitI ujjalaM jAva durahiyAsaM, se NaM tato naratAto uvvaTTettA AgamesAte ussappiNIte iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyaDDhagiripAyamUle puMDesu jaNavatesu sataduvAre nagare saMmuissa kulakarassa bhaddAe bhAriyAe kucchisi pumattAe paccAyAhitI, tae NaM sA bhaddA bhAriyA navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM addhaTTamANa ya rAiMdiyANaM vItikkaMtANaM sukumAlapANipAtaM ahInapaDipunnaMpaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNa jAva surUvaM dAragaM payAhitI, jaM rayaNiM ca NaM se dArae payAhitI taM rayaNiM ca NaM sataduvAre nagare sabdhaMtara bAhirae bhAraggaso ya kuMbhaggso ta pumavAse ta rayaNavAse ta vAse vAsihiti, taNaM tassa dArayassa ammApiyaro ekkArasame divase vaikkaMte jAva bArasAhe. divase ayameyArUvaM guNaniSphaNNaM nAmadhijjaM kAhiMti jamhA NaM amhamimaMsi dAragaMsi jAtaMsi samANaMsi sayaduvAre nagare sabbhitarabAhirae bhAraggaso ya kuMbhaggaso ya paumavAse ya rayaNavAse ya vAse buTTe taM hoU Namamhamimassa dAragassa nAmadhijjaM mahApaume, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaranAmAdhijaM kAhiMti - mahApaumetti, tae NaM mahApaumaM dAragaM ammApitaro sAtiregaM aTThavAsajAtagaM jANittA mahatA rAyAbhiseeNaM abhisiMcihiMti, se NaM tattha rAyA bhavissati mahatA himavaMtamahaMtamalayamaMdararAyavannato jAva rajjaM pasAhemANe viharissati, tate NaM tassa mahApaumassa ranno annayA kayAi do devA mahiDDiyA jAva mahesakkhA senAkammaM kAhiMti, taM0 punnabhaddate mANibhaddate, tae NaM sataduvAre nagare bahave rAtIsaratalavaramADaMbita koDUMbitaibbhaseTThisenAvatisatthavAhappabhitayo annamannaM saddAvehiMti evaM vatissaMti jamhA NaM devANuppiyA! amhaM mahApaumassa ranno do devA mahiDDiyA jAva mahesakkhA senAkampaM kareti, taM0 - punnabhadde ta mANibhadde ya taM hoU NamamhaM devAnuppiyA ! mahapaumassa ranno doccevi nAmadhejje devasene, tate NaM tassa mahApaumassa doccevi nAmadhejje bhavissai deveseneti 2, tae NaM tassa devasenassa ranno annatA katAtI seyasaMkhatalavimalasannikAse cauddaMte hatthirayaNe samuppajjihiti, tae NaM se devasene rAyA taM seyaM saMkhatalavimalasannikAsaM cauddaMtaM hatthirayaNaM durUDhe samANe sataduvAraM nagaraM majjhaMmajjheNaM abhikkhaNaM 2 atijjAhi ta nijjAhi ta, tate NaM sataduvAre :
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 9, - nagare bahave rAtIsaratalavarajAva annamannaM saddAviMti 2 evaM vaissaMti- jamhANaM devAnuppiyA ! amhaM devasenassa rano sete saMkhatalavimalasannikAse caudaMte hatthirayaNe samuppanne taM hoU NamamhaM devAnuppiyA devasenassa rano taccevi nAmadhejje vimalavAhaNe, tate NaM tassa devasenassa rano taccevi nAmadheje bhavissati vimalavAhaNe 2, tae NaM se vimalavAhaNe rAyA tIsaM vAsAiM agAravAsamajjhe vasittA ammApitIhiM devattagatehiM gurumahattaratehiM abbhaNunnAte samANe urdumi sarae saMbuddha anuttare mokkhamagge punaravi logaMtitehiM jIyakappiMtehiM devehiM tAhiM iTTAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNunnAhiM maNAmAhiM urAlAhi kallANAhiM dhannAhiM sivAhiM maMgallAhiM sassirI AhiM vaggUhiM abhinaMdijjamANe abhithuvamANe ya bahiyA subhUmimage ujjANe egaM devadUsamAdAya muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvayAhiti, tassa NaM bhagavaMtassa sAiregAiM duvAlasa vAsAiM niccaM vosaTTakAe ciyattadehe je keI uvasaggA uppajjati / 501 taMo - divvA vA mANusA vA tirikkhajogiyA vA te uppanne sammaM sahissai khamissai titikkhissai ahiyAsissai, tae NaM se bhagavaM IriyAsamie bhAsAsamie jAva guttabaMbhayAri amame akiMcaNe chinnagaMdhe nirupaleve kaMsapaIva mukkatoe jahA bhAvanAe jAva suhuyahuyAsaNetiva teyasA jalaMte // vR. sugamaM caitat, navaraM eSaH - anantarokta AryA iti zramaNamantraNaM 'bhiMbhi' tti DhakkAsA sAro yasya sa tatha, kila tena kumAratve pradIpanake jayaDhakka gehAnniSkAzitA tataH pitrA bhiMbhisAra ukta iti, sImaMtake narakendrake prathamaprastaTavarttini caturazItavarSasahasrasthitiSu narakeSu madhye nArakatvenotpatsyate, kAlaH svarUpeNa kAlAvabhAsaH - kAla evAvabhAsate pazyataM yAvatkaraNAt 'gaMbhIralomaharise' gambhIro mahAn lomaharSo-bhayavikAro yasya sa tathA, 'bhImo' vikarAlaH 'uttAsaNao' udvegajanakaH, 'paramakiNhe vanneNaM' ti pratItaM, sa ca tatra narake vedanAM vedayiSyati, ujjvalAM-vipakSasya lezenApyakalaGkitAM yAvatkaraNAt trINi manovAkkAyabalAni uparimadhyamAdhastanakAyavibhAgAn vA tulayati-jayatIti tritulA tAM kvacidvipulAmiti pAThaH, tatra vipula zarIravyApinI tAM, tathA pragADhAM prakarSavartI kaTukAM-kaTukarasotpAditAM karkazAM - karkazasparzasampAditaM athavA kaTukadravyamiva kaTukAmaniSTAM, / evaM karkazAmapi, caNDAM-vegavatIM jhaTityeva mUrcchatpAdikAM, vedanA hi dvidhA sukhA duHkha ceti, sukhAvyavacchedArthaM duHkhAmityAha, durgaM parvatAdidurgamiva kathamapi laGghayitumazakyAM divyAMdevanirmitAM, kiMbahunA ? - duradhisahAM - soDhumazakyAmiti, ihaiva jambUdvIpe, nAsaGghayeyatame, 'pumattA 'tti puMstayA 'paccAyAhii' tti pratyAjaniSyate, 'bahupaDipunnANaM'ti atiparipUrNAnAmarddhamaSTamaM yeSu tAnyarddhASTamAni teSu rAtrindiveSu-horAtreSu vyatikAnteSu, iha SaSThI saptamyarthe, sukumArau -kaumalI pANI ca pAdau ca yasya sa sukumArapANipAdastaM, pratipUrNAni svakIyasvakIyapramANataH pratipuNyAni vA-pavitrANi paJcaindriyANi-karaNAni yasmiMstattathA ahInamaGgopAGgapramANataH pratipUrNapaJcendriyaM pratipuNyapaJcendriyaM vA zarIraM yasya so'hInapratipUrNapaJcendriyazarIraH ahInapratipuNyapaJcendriyazarIrovA taM, tathA lakSaNaM-puruSalakSaNaM zAstrabhihitaM 'asthiSvarthAH sukhaM mAMsa' ityAdi, mAnonmAnAdikaM
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 sthAnAGga sUtram 9/-/872 vAvyaJjanaM-maSatilakAdi guNAH-saubhAgyAdayaHathavA lakSaNavyaJjanayorye guNastairupeto lakSaNavyaanaguNopetaH, uvaveotti tu prAkRtatvAdvarNAgamataH, athavA upa apeta iti stite zakandhvAdidarzanakAralopa ityupapeta iti lakSaNavyaJjanaguNopapetastaM, lakSaNavyaJjanasvarUpamidamuktam - // 1 // "mAnummAnapamANAdi lakkhaNaM vaMjaNaM tumsmaaii| sahajaMca lakkhaNaM vaMjaNaM tu pacchA samuppannaM / / " iti, lakSaNamevAdhikRtya vizeSaNAntaramaha - 'mAnummAna' tyAdi, tatra mAna-jaladroNapramaNatA, sahyevaM-jalabhRte kuNDe pramAtavyapuruSa upavezyate, tato yajjalaM kuNDAnnirgacchati tadyadi droNapramANaM bhavati tadA sa puruSaH mAnopapanna ityucyate, unmAnaM tulAropitasyArddhabhArapramANata, pramANaMAtmAGgulenASTottarazatAGgulocchrayatA, uktaM ca - // 1 // "jaladoNa 1 maddhabhAraM 2 samuhAI samussio va jo nava u 3 / mAnummAnapamANaM tivihaM khalu lakkhaNaM eyaM // " iti tatazcamAnonmAnapramANaiH pratipUrNAni suSTujAtAni sarvANyaGgAni-ziraHprabhRtIni yasmistat tathAvidhaM sundaramaGga-zarIraM yasya sa tathA taM mAnonmAnapramANapratipUrNasujAtasarvAGgasundaraGga, tathA zazivatsaumyAkAraM kAntaM-kamanIyaM priyaM-premAvahaMdarzanaMyasyasa zazisaumyAkArakAntapriyadarzanastaM, ata eva surUpamiti dArakaM prajaniSyati bhadreti sambandhaH, 'jaM rayaNiM ca'tti yasyAM ca rajanyAM 'taM rayaNiM ca'tti tasyaM rajanyAM punariti, arddharAtra eva ca tIrthakarotpattiriti rajanIgrahaNaM, ___'se dArae payAhiitti sa dArakaH prajaniSyate utpatsyata iti, 'sabbhitarabAhirae'tti sahAbhyantareNa bAhyakena ca nagarabhAgena yannagaraM tatra, sarvatra nagara ityarthaH, vizaMtyA palazatairbhAro bhavatiathavA puruSotkSepaNIyobhArobhAraka itiyaHprasiddhaH agraM-pramANaM tato bhAra evAgraMbhArAgraM tena bhArAgreNa bhArAgrazo-bhAraparimANataH, evaM kumbhAgrazo, navaraMkumbha ADhakaSaSThayAdipramANataH, padabhavarSazcaratnavarSazcavarSiSyati bhaviSyatItyarthaH, 'jAva'ttikaraNAta 'nivvatteasaijAikammakaraNe saMpatte'tti dRzya, tatra 'nivRtte' nirvartita ityarthaH pAThAntarataH nivvattevA nivRtte-uparateazucInAMamedhyAnAM jAtakarmaNAM-prasavavyApArANaM karaNe-vidhAne samprApte-Agate 'bArasAhadivase'tti dvAdazAnAM pUraNo dvAdazaH sa evAkhyA yasya sa dvAdazAkhyaH sa cAsau divasazceti vigrahaH, athavA dvAdazaM ca tadahazca dvAdazAhastannAmako divaso dvAdazAhadivasa iti, 'ayaMtiidaM vakSyamANataya pratyakSAsannaM 'eyArUvaM'tietadeva rUpaM-svabhAvoyasyanamAtrayApi prakarAntarApannamityarthaH, kiM tat ? -nAmadheyaM-prazastaM nAma, kiMvidham ? -gauNaM na pAribhASikaM, gauNamityamukhamapi syAdityAha-'guNaniSpannaM' iti guNAnazritya padbhavarSadInniSpannaM guNaniSpavamityakSaraghaTanA, 'mahApaume mahApaume'tti tatpitroH pAlocanAbhilApAnukaraNaM, 'tae NaM'ti paryalocanAnantaraM 'mahApauma' iti mahApadbha ityevaMrUpaM 'sAiregaTThavAsajAyagaM'ti sAtirekANisAdhikAnyaSTau varSANi jAtAni yasya sa tathA taM, rAyavannao'tti rAjavarNako vaktavyaH, sacAyaM-'mahayAhimavantamahantamalayamaMdaramahiMdasAre' mahatA-guNasamUhenAntarbhUtabhAvapratyayatvAdvA mahattaya himavAMzca-varSadharaparvatavizeSaH mahAMzcAsaumalayazca vindhya iti cUrNikAraH mahAmalayaH sa ca mandarazca-meruH mahendrazca-zakrAdiH te iva sAraH-pradhAno yaH
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 503 sthAnaM -9,sa tatha, 'acaMtavisuddhadIharAyakulavaMsappasUe' atyantavizuddhaH sarvathA nirdoSaH dIrghazca-puruSaparamparApekSayAyo rAjJAM-bhUpAlAnAM kulalakSaNovaMzaH-santAnastatra prasUto-jAtoyaH satathA 'nirantaraM rAyalakkhaNavirAiyaMguvaMge' nairantaryeNa rAjalakSaNaiH-cakrasvastikAdibhirvirajitanyaGgAniziraHprabhRtInyupAGgAnica-aGgulyAdIni yasya satathA, bahujaNabahumANapUiesavvaguNasamiddhe khattie mudie'ttipratItaM 'muddhAbhisitte' pitRpitAmahAdibhirmUInyabhiSikto yaH sa tathA, 'mAupiusujAe' suputro vinItatvAdinetyarthaH, 'dayappatte' dayAprApto dayAkArItyarthaH sImaGkare-maryAdAkArI 'sImandhare' maryAdAM pUrvapuruSakRtAM dhArayati-nAtmanApi lopayati yaH sa tathA khemaMkaro-nopadravakArI khemadharekSemaMdhArayatyantakRtamiti yaH sathA, 'mANusside jaNavayapiyA' lokapitA vatsalatvAt, 'jaNavayapurohi' janapadasya purodhAH-purohitaHsAntikArItyarthaH, 'setukare' setuM-mArgamA padgatAnAM nistaraNopAyaM karoti yaH satatha, 'ketukare' cinhakaraH adbhutakAritvAditi, 'narapavare' naraiH pravaraH narA vA pravarA yasya sa tathA, 'purisavare' puruSapradhAnaH 'purisasIhe' zauryadyadikatayA, 'purisaAsIvise' zApasamarthatvAt 'purisapuMDarIe' pUjyatvAt sevyatvAcca, 'purisavaragaMdhahatthI' zeSarAjagajavijayitvAt, 'aDDe' dhanezvaratvAt 'ditto' darpakatvAt 'vitte' prasiddhatvAt 'vicchinnavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAinne' pUrvavat 'bahudhaNabahujAyarUvarayae Aogapao gasaMpautte' AyogaprayogA-dravyArjanopAyavizeSAH samprayuktAH-pravartitAyena satathA, 'vicchaDDiyapurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUe paDipunnajaMtakosakoTThAgArAyuhAgAre yantrANi-jalayantrAdIni kozaH-zrIgRhaM koSThAgAraM dhAnyAgAraM AyudhAgAraM-praharaNakozaH 'balavaM' hastyAdisainyayuktaH 'dubbalapaccamitte' abalaprAtivezikarAjaH, 'ohayakaMTayaM nihayakaMTayaMmaliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM evaM ohayasattuM' upahatA rAjyApahArAnihatA mAraNAnmalitAmAnabhaanAdudhdhRtAdezaniSkAzanAtkaNTakA-dAyAdA yatra rAjye tattathA, ata evAkaNTakaM, evaM zatravo'pi, navaraMzatravastebhyo'nye, parAIyasattuM vijayavattvAditi, vavagayadubhikkhaMmAribhayavippamukkaM khemaM sivaM subhikkhaM pasannaDiMbaDamaraM' DimbAni-vighnA DamarANi-kumArAdivyutthAnAdIni, 'rajjaM pasAsemANe'tti pAlayan 'viharissai'tti / 'do devA mahaddhiyA' ityatra yAvatkaraNAt 'mahajjhuiyA mahAnubhAgAmahAyasA mahAvale ti dRzya, senAkammati senAyAH-senyasya karma-vyApAraH zatrusAdhanalakSaNaH senAviSayaM vA karma-itikartavyatAlakSaNaM senAkarma, pUrNabhadrazca-dakSiNayakSanikAyendraH mANibhadrazca-uttarayakSaNikAyendraH, 'bahave rAIsare'tyAdi, rAjA-mahAmANDalikaH svaro-yuvarAjo mANDaliko'mAtyo vA, anye cavyAcakSate-animAdyaSTavidhaizvaryayukta Izvara iti, talavaraH-parituTanarapatipradattapaTTabandhabhUSito mADambikaH-chinnamaDambAdhipaH, kauTumbikaH-katipayakuTumbaprabhuribhyaH-arthavAn, sa ca kila yadIyapuJjIkRtadravyarAzyantarito hastyapi nopalabhyata ityetAvatA'rtheneti bhAvaH, zreSThIzrIdevatAdhyAsitasavarNapaTTabhUSitottamAGgaH purajyeSTo vaNik, senApatiH-nRpatinirUpito hastyazvarathapadAtisamudAyalakSaNAyAH senAyAH prabhurityarthaH, sArthavAhakaH-sArthanAyakaH eteSAM dvandvaH, tatazca rAjAdayaH prabhRtiH-AdiryeSAM te tathA, 'devaseNe'tti devAveva senA yasya devAdhiSThitA vA
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 sthAnAGga sUtram 9/-/872 senA yasya sa devasena iti, 'devasenAtI'ti devasena ityevaMrUpaM, 'sete' tyAdi zreyAn-atiprazasyaH zvetovA kIgityAha-zaGkhatalena-kamburUpeNa vimalenapaGkAdirahitena sannikAzaH-saGkAzaH sadRzo yaH sa zaGkhatalavimalasannikAzaH, 'durUDhe'tti ArUDhaH 'samANe'tti san 'atiyAsyati' pravekSyati 'niryAsyati; nirgamiSyatIti, kvacidvarttamAnanirdezo dRzyate saca tatkAlApekSa iti, evaM sarvatra, 'gurumahattaraehiM ti gurvoH-mAtApitromahattarAH-pUjyAH athavA gauravArhatvena guravo mahattarAzca vayasA vRddhatvAce te gurumahattarAH 'punaravitti mahattarAbhyanujJAnAntaraMlokAnte-lokAgralakSaNe siddhasthAne bhavAlokAntikAH, bhAvinibhUtavadupacAranyAyena caivaM vyapadezaH, anyathA te kRSNarAjImadhyavAsino, lokAntabhAvitvaM ca teSAmanantarabhava eva siddhigamanAditi, 'jItakalpaH' Acaritakalpo jinapratibodhanalakSaNo vidyate yeSAM te jItakalpikAH, Acaritameva teSAmidaM na tu taistIrthakaraH pratibodhyate, svayaMbuddhatvAdbhagavata iti, 'tAhi'nti tAbhirvivakSitAbhiH 'vaggUhi'ti vAgbhiryakAbhirAnanda utpadyata iti bhAvaH 'iSTAbhiH' iSyante smayAH kAntAbhiH-kamanIyAbhiH priyAbhiH-premotpAdikAbhiH, virUpA api kAraNavazAt priyA bhavantItyata ucyate-manojJAbhiH-zubhasvarUpAbhiH manojJA api zabdato'rthato na hRdayaGgamA bhavantItyAha- 'maNAmAhiti manaH amanti-gacchanti yAstAH tathA tAbhirUdAreNa-udAttena svareNa prayuktatvAdarthena vA yuktatvAdudArAbhiH kalyaM-ArogyaM aNanti-zabdayantIti kalyANAstAbhiH, zivasya-upadravAbhAvasya sUcakatvAcchivAbhiH dhanaM labhante dhane vA sAdhavyo dhanyAstAbhiH maGgaleduritakSayesAdhvyomaGgalyAstAbhiH saha zriyA-vacanArthazobhayAyAstAH sazrIkAstAbhiH vAgbhiriti sambandhitaM abhinandyamAnaH-samullAsyamAnaH, 'bahiya'tti ngraadvhistaaditi|| ___ ito vAcanAnantaramanuzritya likhyate-'sAiregAi ntiarddhasaptamairmAsaivadazavarSANiyAvat vyutsRSTekAye parikarmavarjanatastyakte dehe parISahAdisahanastastathA sakSyati utpatsyamAneSUpasargeSu bhayAbhAvataH kSamiSyatyutpanneSu krodhAbhAvAtaH titikSiSyati dainyAbhAvataH adhyAsiSyate avicalatayeti, 'jAva gutte'ttikaraNAdidaM dRzyaM-'esaNAsamie AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamie'bhANDamAtrAyA AdAne nikSepe ca samita ityarthaH, 'uccArapAsavaNakhelasiMghANajallapAriThAvaNiyAsamie' khelo-niSThIvanaMsiMghANo-nAsikASleSmA jallomalaH, 'maNagutte vaigutte kAyagutte' 'gutte' guptatvAd trigutpAtmetyarthaH, 'guttidie' svaviSayeSu rAgAdinendriyANAmapravRtteH, 'guttabaMbhacArI' guptaM-navabhirbrahmacaryaguptibhI rakSitaM brahma-maithunaviramaNaM caratIti vigrahaH, tathA amame avidyamAnamametyabhilApo niranuSaGgatvAt 'akiMcaNe'nAsti kiMcaNaM0-dravyaM yasya sa tathA, 'chinnagranthe' chinno grantho-dhanadhAnyAdistapratibandho vA yena sa tathA, kvacit 'kinnagganthe' iti pAThastatra kIrNaH-kSiptaH, 'niruvaleve' dravyato nirmaladehatvAtbhAvatobandhahetvabhAvAnnirgata upalepo yasmAditi nirupalepaH, etadevopamAnairabhidhIyate___'kaMsapAtIva mukkatoye' kAMsyapAtrIva-kAMsyabhAjanavizeSa ivamuktaM-tyaktaMna lagnamityarthaH toyamiva bandhahetutvAttoyaM-sneho yena sa muktatoyaH yathA bhAvanAyAmAcArAGgadvitIyazrutaskandhapaJcadazAdhyayane tathA ayaM varNako vAcya iti bhAvaH, kiyaDUraM yAvadityAha-'jAva
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 505 sthAnaM-9,suhuye'tyAdi, suSThu hutaM-kSiptaM dhRtAdIti gamyate yasmin sa suhutaH sa cAsau hutAzanazca-vahiriti suhutahutAzanastadvattejasA-jJAnarUpeNa taporUpeNa vA jvalan-dIpyamAnaH, mU. (873) kaMse saMkhe jIve gagane vAte ya sArae salile / pukkharapatte kuMbhe vihage khagge ya bhAraMDe / vR.atidiSTapadAnAMsaGgrahaMgAthAbhyAmAha-'kaMse gAhA, kuMjara gAhA, 'kaMse'tti 'kaMsapAIva muktatoye' saMkhetti saMkheiva niraGgaNe' raGgaNaM-rAgAdhuparaJjanaM, tasmAnnirgata ityarthaH, 'jIve'tti jIva iva appaDihayagaI' saMyame gatiH-pravRttirna hanyate asya kathaJciditibhAvaH, 'gagaNe'tti 'gaganamiva nirAlambaNe' nakulagrAmAdyAlambanaitibhAvaH, 'vAyeya'tti vAyuriva appaDibaddhe' grAmAdiSvekarAtrAdivasAt 'sArayasalile'tti sArayasalilaM va suddhahiyae' akaluSamanastvAt, 'pukakharapatte'tti 'pukkharapattaMpivaniruvaleve' pratItaM, 'kumme'tti 'kummovaguttidie' kacchapohi kadAcidavayavapaJcakena gupto bhavatyevamasAvapIndriyapaJcakeneti, 'vihage'tti vihaga iva vippamukke' muktaparicchadatvAdaniyatavAsAcceti, 'khagge ya'tti 'khaggivisANaMva egajAe' khaGgaH-ATavyo jIvastasya viSANaMzrRGgaM tadekameva bhavati tadvadekajAtaH-ekabhato rAgAdisahAyavaikalyAditi, 'bhAruMDe'tti 'bhAraMDapakkhIva appamatte' bhAruNDapakSiNoH kilaikaM zarIraM pRthaggrIvaM tripAdaM ca bhavati, tau cAtyantamapramattatayaiva nihiM labhete iti tenopameti / mU. (874) kujara vasahe sIhe nagarAyA ceva saagrmkhobhe| caMde sUre kaNage vasuMdhara ceva suhuyhue| vR. 'kuMjare'tti kuMjaroiva soMDIre' hastIvazUraH kaSAyAdiripUnprati, 'vasabhe'tti vasabho iva jAyathAme gaurivotpannabalaH, pratijJAtavastubharanirvAhaka ityarthaH, 'sIhe'tti 'sIhoivaduddharise' parISahAdibhiranabhibhavanIya ityarthaH, nagarAyAceva'ttimaMdaroiva appakaMpe' merurivAnukUlAdhupasagairavicalitasattvaH, 'sAgaramakkhohi'ttimakAro'lAkSaNikaH sAgaravadakSobhaH sAgarAkSobhaiti sUtrasUcA, sUtraMca 'sAgaroiva gaMbhIre' harSazokAdibhirakSobhitatvAditi, 'caMde'tti caMde iva somalese' anupatApakAripariNAmaH, 'sUre'tti sUre ivadittatee' dIptatejA dravyataH zarIradItyA bhAvatojJAnena, 'kaNage'tti 'jaccakaNagaMpivajAyarUvejAtaM-labdhaM rUpaM-svarUpaMrAgAdikudravyavirahAyena sa tathA, 'vasuMdharAceva'tti 'vasuMdharAiva savvaphAsavisahe' sparzAH-zItoSNAdayo'nukUletarAH, 'suhuyahue'tti vyaakhyaatmeveti.| mU. (875) natthiNaM tassa bhagavaMtassa katthai paDibaMdhe bhavai, se ya paDibaMdhecauvvihe paM0 taM0 - aMDaNa vA poyaei vA uggahei vA paggahiei, vA jaMNaM jaMNaM disaM icchai taMNaM taMNaM disaM apaDibaddhe sucibhUe lahubhUeaNappagaMthesaMjameNaM appANaMbhAvemANe viharissai, tassaNaMbhagavaMtassa anuttareNaM nANeNaM anuttareNaM daMsaNeNaM anuvacarieNaM evaM AlaeNaM vihAreNaM ajjave maddave lAdhave khaMtI muttI guttI sacca saMjamatavaguNasucariyasovaciyaphalaparinivvANamaggeNaM appANaMbhAvamANassa jhANaMtariyAe vaTTamANassa anaMte anuttare nivvAdhAe jAva kevalavaranANadasaNe smuppnyjihiti| tae NaM se bhagavaM araha jiNe bhavissai, kevalI savvannU savvadarisI sadevamaNuAsurassa logassa pariyAgaM jANai pAsai savvaloe savvajIvANaM AgaiM gatiM ThiyaM cayaNaM uvavAyaM takkaM
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 sthAnAGga sUtram 9/-/875 manomAnasiyaMbhuttaM kaDaMpariseviyaM AvIkammarahokammaM arahA arahassa bhAgItaMtaMkAlaM maNasavayasakAie joge vaTTamANANaM savvaloe savvajIvANaM savvabhAve jANamANe pasamANe viharai, taeNaMse bhagavaM teNaM anuttareNaM kevalavaranANadaMsaNeNaM sadevamaNuAsuralogaMabhisamiccA samaNANaM niggaMthANaM (je kei uvasagga uppAjaMti, taM0 - divvA vA mANusA vA tirikkhajoNiyAvA teuppanne sammaMsahissaikhamissai titikkhassaiahiyAsissai, tateNaMse bhagavaManagArebhavissati IriyAsamite bhAsa0 evaM jahA vaddhamANasAmI taM ceva niravasesaMjAva avvAvAraviusajogajutte, tassa NaM bhagavaMtassa eteNaM vihAreNaM viharamANassa duvAlasahiM saMvaccharehiM vItikaMtehiM terasahi ya pakkhehiM terasamassa NaM saMvaccharassa aMtarA vaTTamANassa anuttareNaM nANeNaM jahA bhAvanAte kevalavaranANadasaNe samuppajihinti jiNe bhavissati kevalI savvannU savvadarisI saNeraIe jAva) paMca mahavvayAiM sabhAvaNAiMchacca jIvanikAyadhamma desemANe viharissati, se jahAnAmate ajo! matesamaNANaMniggaMthANaMege AraMbhaThANe pannatte, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM niggaMthANaMegaMAraMbhaTThANaMpannavehiti sejahAnAmate ajomate samaNANaMniggaMthANaM duvihe baMdhaNe paM0 taM0 - pejabaMdhaNe dosabaMdhaNe, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM NiggaMthANaM duvihaM baMdhaNaM pannavehitI taM0 - pejabaMdhaNaM ca dosabaMdhaNaM ca, se jahAnAmate aJjo mate samaNA0 niggaMthANaM tao daMDA paM0 taM0 - manadaMDe 3 evAmeva mahApaumevi samaNANaM niggaMthANaM tato daMDe pannavehiti, taM0 - manodaMDaM 3, se jahAnAmae eeNaM abhilAveNaM cattAri kasAyA paM0 taM0 - kohakasAe 4 paMca kAmaguNe paM0 taM0 - sadde 5 chajjIvanikAtA paM0 taM0 - puDhavikAiyA jAva tasakAiyA, evAmeva jAvatasakAiyA, se jahAnAmate eeNaM amilAveNaM satta bhayaTThANA paM0 taM0 evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM niggaMthANaM satta bhayahANA pannavehiti, evamaTTha mayaTThANe, nava baMbhaceraguttIo dasavidhe samaNadhamme evaMjAvatettIsamAsAtaNAuttisejahAnAmate ajo! matesamaNANaMniggaMthANaM naggabhAve muMDabhAve aNhANate adaMtavaNe acchattae anuvAhaNate bhUmisejA phalagasejA kaTThasejA kesaloe baMbhaceravAse paragharapavese jAva laddhabaladdhavittIu pannatAo evAmeva mahApaumeviarahA samaNANaM niggaMthANaM naggabhAvaM jAva laddhAbaladdhavittI pannavehitI, se jahAnAmae ajjo ! mae samaNANaM ni0 AdhAkammieti vA uddesitetivA mIsajjaeti vA anjhoyaraeti vA pUtie kIti pAmicce acchejje anisaDhe abhihaDeti vA kaMtArabhatteti vA dubhikkhabhatte gilANabhatte vadalitAbhattei vA pAhuNabhattei vA mUlamoyaNeti vA kaMdabho0 phalabho0 bIyabho0 hariyabhoyaNeti vA paDisiddhe, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM0 AdhAkammitaM vA jAva haritabhoyaNaM vA paDisehissati, se jahAnAmate ajo ! mae samaNANaM paMcamahavvatie sapaDikkamaNe acelate dhamme pannatte evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM niggaMthANaM paMcamahavvatitaMjAva acelagaMdhammaM pannavehitI, sejahAnAmae ajjo! mae paMcAnuvatite sattasikhAvatite duvAlasavidhesAvagadhamme pannatte evAmeva mahApaumeviarahA paMcAnuvvatitaMjAva sAvagadhammapannavessati, sejahAnAmateajjo! maesamaNANaM0 sejatarapiMDeti vA rAyapiMDeti vA paDisiddha evAmeva mahApaumeviarahAsamaNANaM0 sejjatarapiMDeti vA paDisehissati, se jahAntamate ajo! mama nava gaNA igArasa gaNadharA evAmeva mahApaumassavi
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 9, 507 arihato nava gaNA egArasa gaNadharA bhavissaMti, se jahAnAmate ajjo! ahaMtIsaMvAsAiMagAravAsamajhe vasittAmuMDe bhavittA jAva pavvatite duvAlasa saMvaccharAiM terasa pakkhA chaumatthapariyAgaM pAuNittA terasahiM pakkhehiM UNagAiM tIsaM vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNittA bAyAlIsaM vAsaiM sAmannapariyAgaMpAuNittA bAvattari vAsAI savvAuyaM pAlaittA sinjhissaM jAva savvadukkhANamaMtaM karessaM evAmeva mahApaumevi arahA tIsaM vAsAiMagAravAsamajhe vasittAjAva pavvihitI duvAlasa saMvacchArAiMjavabAvattarivAsAiMsavvAuyaM pAlAittA sijjhihitI jAva savvadukkhANamaMtaM kAhitI vR. 'natthI'tyAdi, nAsti tasya bhagavato mahApadbhasyAyaM pakSaH, yaduta kutrApi pratibandhaHsneho bhaviSyatIti, 'aNDae iva'tti aNDajo-haMsAdiH mamAyamityullekhena vA pratibandho bhavati, athavA aNDakaM mayUryAdInAmidaM ramaNakaM mayUrAdeH kAraNamiti pratibandhaH syAdityathavA'NDajaM paTTasUtrajamiti vA, potajo hastyAdirayamiti vA pratibandhaH syAta, athavA potako bAlaka iti vA, athavA potakaMvastramiti vA pratibandhaH syAt, AhAre'picavizuddhe sarAgasaMyamavataHpratibandhaH syAditi darzayati ____ 'uggahie iva'tti avagRhItaM-pariveSaNArthamutpATitaM-pragRhItaM-bhojanArthamutpATitamiti, athavAavagrahikamiti-avagraho'syAstIti vasatipIThaphalakAdiH,aupagrahikaMvA daNDakAdikamupadhijAtaM, tathA prakarSeNa graho'syeti pragrahikam-audhikamupakaraNaM pAtrAdIni, athavA aNDaje vA potaje vetyAdi vyAkhyeyamikArastvAgamika iti, 'jannaM'ti yAM yAM dizaM Namiti vAkyAlaGkAre tuzabdo vA ayaMtadartha eva, icchati tadA vihartumiti zeSaH, tAMtAM dizaMsavihariSyatIti sambandhaH, saptamyarthA veyaM dvitIyA tasyAM tasyAmityarthaH zucibhUto bhAvazuddhito laghubhUto'nupadhitvena . gauravatyAgena ca, ___ 'anuppaggaMthettianurApatayA-aucityena viratena tvapuNyodayAdanurapivA-sUkSmo'pyalpo'pi pragato grantho-dhanAdiryasya yasmAdvA'sAvanupragranthaH apevRttyantarbhUtatvAdanupragrantho vA athavA 'aNuppatti anaryaH anarpaNIyaH aDhaukanIyaH pareSAmAdhyAmikatvAt granthavat-dravyavat granthojJAnAdiryasya so'naprayagrantha iti, bhAvemANe ttivAsayannityarthaH, anuttareNaM'tinAstyuttaraM-pradhAnamasmadityanuttaraM tena, 'eva'miti anuttareNeti vizeSamanuttaratrApi sambandhanIyamityarthaH, 'Alayena' vasatyA vihAreNaikarAtrAdinA ArjavAdayaH krameNa mayAmAnagauravakrodhalobhanigrahAH guptirmanaHprabhRtInAMtathA satyaM ca-dvItayaM mahAvrataM saMyamazca-prathamaMtapoguNAzca anazanAdayaH sucaritaM-suSThAsevitaM 'socaviyaM'ti prAkRtatvAcchaucaM ca-tRtIyaM mahAvrataM, athavA 'viya'tti vicca vijJAnamiti dvandvastatazcaitAnyevaitAeva vA 'phala'ttiphalapradhAnaH parinirvANamArgo-nitinagarIpathaH satyAdipa-rinirvANamArgastena, dhyAnanayoH-zukladhyAnadvitIyatRtIyabhedalakSaNayoranantaraM-madhyaM dhyAnAntaraM tadeva dhyAnAntarikA tasyAM vartamAnasya, zuklasya dvitIyAjhedAduttIrNasya tRtIyamaprAptasyetyarthaH, ___anantamanantaviSayatvAt anuttaraM sarvottamatvAt nivyAghAtaM dharaNIdharAdibhirapratihatatvAt nirAvaraNaM sarvAvaraNApagamAt kRtsnaM sarvArthaviSayatvAt pratipUrNaM svarUpataH paurNamAsIcandravat
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 sthAnAGga sUtram 9/-/875 kevalamasahAyamata eva varaMjJAnadarzanaMpratItaM kevalavarajJAnadarzanamiti araha'ttiarhan aSTavidhamahAprAtihAryarUpapUjAyogAt jino rAgAdijetRtvAt kevalI paripUrNajJAnAditrayayogAt sarvajJaH sarvavizeSArthabodhAt sarvadarzI sakalasAmAnyArthAvabodhAt tatazca saha devaizca-vaimAnikajyotiSkalakSaNairAmatyaizca-manujairasuraizca-bhavanapativyantaralakSaNairyaH sa sadevamAsurastasya lokaHpaJcAstikAyAtmakastasya pariyAgaM'tijAtAvekavacanamitiparyAyAn-vicitrapariNAmAn 'jANai pAsaitti jJAsyati drakSyati cetyarthaH, etacca devAdigrahaNaM prAdhAnApekSamanyathA sarvajIvAnAM sarvaparyAyAn jJAsyati, ata evAha'savvaloe' ityAdi, 'cayaNaM'ti vaimanikajyotiSkamaraNaM upapAtaM-nArakadevAnAMjanmatarka-vimarza manaH-cittaMmanasi bhavaM mAnasikaM-cintitaM vastu bhuktamodanAdikRtaM ghaTAdi pratiSevitaM-AsevitaM prANivadhAdi AviSkarma-prakaTakriyAMrahaHkarma-vijanavyApAraMjJAsyatItyanuvartate, tathA arahA' navidyate raho-vijanaMyasya sarvatratvAdasAvarahAH, ataevarahasyasya-pracchannasyAbhAvo'rahasyaMtadbhajate ityarahasyabhAgI, taM taM kAlaM Azrityeti zeSaH, saptamI veyamatasmatasmiMstasmin kAla ityarthaH, 'maNasavayasakAie'tti mAnasazca vAcasazca kAyikazca mAnasavAcasakAyikaM tatra yoge-vyApAre isvatvaM ca prAkRtatvAditi, vartamAnAnAM - vyavasthitAnAM sarvabhAvAn-sarvapariNAmAn jAnan pazyanvihariSyati, 'abhisamecca'tti abhisametya avagamya, ___ 'sabhAvaNAIti sahabhAvanAbhiH pativrataMpaJcabhirIryAsamityAdibhiryAni tAnisabhAvanAni tAsAMca svarUpamAvazyakAnmantavyaMSaDjIvanikAyAnkSaNIyatayA 'dhammatievaMrUpaMcAritrAtmakaM sugatau jIvalasya dhAraNAd dharmaM zrutadharmaM ca dezayan-prarUpayaniti, atha mahApadbhasyAtmanazca sarvajJatvAtsarvajJayozcamatAbhedAbhede caikasyAyathAvastudarzanenAsarvajJatAprasaGgAdityubhayobhagavAn samAM vastuprarUpaNAM darzayannAha se jahe'tyAdi, 'se' ityathArtho athazabdazca vAkyopanyAsArthaH yathetyupamAnArthaH, 'nAma e'tti vAkyAlaGkAre 'aJjo'tti he AryAH ziSyAmantraNaM, 'ege AraMbhaTThANe'tti Arambha eva sthAnaMvastu ArambhasthAnamekameva, tattatpramattayogalakSaNatvAt tasya, yadAha-"savvo pamattajogo samaNassa u hoi AraMbho" iti, itaH zeSamAvazyake prAyaH prasiddhamitinalikhitaM, tathA phalakaM-pratalamAyataMkASThaM-sthUlamAyatameva labdhAnicasanmAnAdinA'palabdhAni ca nyakkArapUrvakatayA yAni bhaktAdIni tairvRttayo-nirvAhA labdhApalabdhavRttayaH, 'AhAkammieiva'ttiAdhAya-Azritya sAdhUna karma-sacetanasyAcetanIkaraNalakSaNAacetanasya vA pAkalakSaNA kriyA yatra bhaktAdau tadAdhAkarma tadevAdhAkarmikam, uktNc||1|| "saccittaM jamavittaM sAhUNa'hAe kIrae jNc| accitameva paccai AhAkammaM tayaM bhaNiyaM / / " ihacekAraHsarvatrAgamikaH itizabdo vA'yamupapradarzanArthaparovA vikalpArthaH, 'uddesiyaMti arthinaH pAkhaNDinaH zramaNAnirgranthAnvoddizya durbhikSAtyayAdau yadbhaktaM vitIryatetadauddezikamiti, uddezebhavamaudezikamitizabdArthaH, yadvAtathaiva yaduddharitaMsadadhyAdibhirvimizraya dIyatetApayitvA vA tadapi tathaiveti, ihAbhihitam
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 9, - 119 11 "uddesiya sAhumAI omavvaya bhikkhaviyaraNaM jaM ca / uddhariyaM mIseuM taviuM uddesiyaM taM tu // " iti 'mIsajAe va 'tti gRhisaMyatArthamupaskRtatayA mizraM jAtaM - utpannaM mizrajAtaM, yadAha"paDhamaM ciya gihisaMjaya mIsaM uvakkhaDai mIsagaM taM tu // " iti'ajjhoyarae' tti svArthamUlAgrahaNe sAdhvAdyarthaM kaNaprakSepaNamadhyavapUrakaH, Aha ca" saTTA mUladdahaNe ajjhoyara hoi pakkhevo // " iti'pUIe' tti zuddhamapi karmAdyavayavairapavitrI kRtaM pUtikaM, uktaM ca"kammAvayavasameyaM saMbhAvijjai jayaM tu taM pUI // " iti - 'kIe' tti dravyeNa bhAvena vA krItaM svIkRtaM yattatkrItamiti, yato'bhyadhAyi"davvAiehiM kiNaNaM sAhUNaTThAi kIyaM tu // " iti'pAmiccaM' apamityakaM-sAdhvarthamuddhAragRhItaM, yato'bhihitam"pAmiccaM sAhUNaM aTThA ucchidiuM diyAvei" iti'AcchedyaM' balAd bhRtyAdisatkamAcchidya yatsAvamI sAdhave dadAti, bhaNitaM ca"acchejjaM cAchiMdiya jaM sAmI bhiccamAINaM" iti - 'anisRSTaM' sAdhAraNaM bahUnAmekAdinA ananujJAtaM dIyamAnaM, Aha ca"aNisaTTaM sAmannaM goTThiyamAINa dayau egassa" iti 'abhyAhRtaM' svagrAmAdibhya AhRtya yaddadAti, yato'vAci"saggamaparaggAmA jamANiyaM abhihaDaM tayaM hoi" iti eSAM zabdArthaH prAyaH prakaTa eveti, kAntArabhaktAdaya AdhAkarmAmadibhedA eva, tatra kAntAraMaTavI tatra bhaktaM- bhojanaM yatsAdhvAdyarthaM tattathA, evaM zeSANyapi, navaraM glAno- rogopazAntaye yaddadAti glAnebhyo vA yad dIyate, tathA vaddalikAmeghADambaraM tatra hi vRSTayA bhikSAbhramaNAkSamo bhikSukaloko bhavatIti gRhI tadarthaM vizeSato bhaktaM dAnAya nirUpayatIti, prAradhUrNakAH-AgantukAH bhikSukA eva tadarthaM yadbhaktaM tattathA, prAdhUrNako vA gRhI sa yaddApayati tadarthaM saMskRtya tattathA, mUlaM punarnavAdInAM tasya bhojanaM tadeva vA bhojanaM bhujyata iti bhojanamitikRtvA, kandaH - sUraNAdiH phalaM trapuSyAdi bIjaM dADimAdInAM haritaM madhuratRNAdivizeSaH, jIvavadhanimittatvAccaiSAM pratiSedha iti / 'paMcamahavvaie' ityAdi prathamapazcimatIrthakarANAM hi paJca mahAvratAni zeSANAM mahAvidehajAnAM ca catvArIti paJcamahAvratikaH, evaM saha pratikramaNena ubhayasandhyamAvazyanakena yaH sa tathA, anyeSAM tu kAraNajAta eva pratikramaNamiti, uktaM ca 119 11 "sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchi massa ya jinassa / majjhimANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM // " iti, 509 . tathA avidyamAnAni - jinakalpikavizeSApekSayA asattvAdeva sthavirakalpikApekSayA tu jIrNamalinakhaNDitazvetAlpatvAdinA celAni-vastrANi yasmin sa tathA dharmmaH cAritraM, na ca sati cele acelatA na loke pratItA, yata uktam 119 11 "jaha jalamavagAhaMto bahucelo'vi siraveDhiyakaDillo |
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 sthAnAGga sUtram 9/-/875 bhannai naro acelo taha muNao sNtcelaavi||" ataH- "parisuddhajunnakucchiyathovAniyaannabhogabhogehiM / muNao mucchArahiyA saMtehiM acelayA hoMti // " naca vastraM saMsaktirAgAdinimittatayA cAritravighAtAyAdhyAtmazuddheH zarIrAhArAdivaditi, na hi zarIrAGkAdisaMsaktina bhavati rAgo vA notpadyate, uktNc||1|| "aha kuNasi thullavatthAiesu mucchaM dhuvaM sriire'vi| akkejadullabhatare kAhisi mucchaM viseseNaM // " iti -adhyAtmazuddhabhAve'celakatvamapi na cAritrAya, ythoktm||1|| "apariggahAviparasaMtiesu mucachAkasAyadosehiM / ___aviNiggahiyappANo kammamalamanaMtamajaMti // " iti, -jinodAharaNAdacelakatvameva zreya iti na vaktavyametat, tyo'bhydhaayi||1|| "na parovaesavisayA na ya chaumatthA provesNpi| diti na ya sIsavagaM dikkhaMti jinA jahA savve // // 2 // taha sesehi ya savvaM kajjaM jai tehiM savvasAhammaM / evaM ca kao titthaM? na cedacelatti ko gAho? // " api ca-ucitacelasadbhAve cAritradharmo bhavatyeva tadupakAritvAccharIrAhArAdivaditi, atha kathaM celasya cAritropakAriteti cet, ucyate, zItAditrANato jIvasaMsaktinimittatRNa parihArAdihetutvAt, uktNc||1|| "taNagahaNAnalasevAnivAraNA dhmmsukkjhaanntttthaa| diTuM kappaggahaNaM gilANamaraNaTThayA ceva // " iti, tathA 'sejayare'tti zerate yasyAM sAdhavaH sA zayyA tayA tarati bhavasAgaraM iti zayyAtarovasatidAtA tasya piNDo bhaktAdiH zayyAtarapiNDaH, sa ca azanAdi 4 vastrAdi 4 zUcyAdi 4 zceti, tadgrahaNe dossaastvmii||1|| "titthaMkarapaDikuTTho annAyaM uggamo'viyana sujjhe / avimuttI alAghavatA dullahasejjA viuccheo|" iti, rAjJaH-cakravarttivAsudevAdeH piNDo rAjapiNDaH, idAnImubhayorapijinayoH samAnatAnigamanArthamAhamU. (876) "jaMsIlasamAyaro arahA titthaMkaro mhaaviiro| tasslasamAyaro hoti u araha mhaapume||" vR. 'jassIla gAhA, yau zIlasamAcArau-svabhAvAnuSThAne yasya sa yacchIlasamAcAraH tAveva zIlasamAcArau yasya sa tatheti // mahApadbhajino hi mahAvIravaduttaraphAlgunInakSatrajanmAdivyatikara iti nakSatrasambandhAtnakSatrasUtraM mU. (877) nava nakkhattA caMdassa pacchaMbhAgA paM0(taM0)
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -9, vR. kaNThyaM, ca navaraM 'pacchaMbhAga'tti pazcAdbhAgazcandreNa bhogo yeSAM tAni pazcAdbhAgAni candro'tikramyayAni bhuGkate, pRSThaM dattvetyarthaH / mU. (878) abhitI samaNo dhaNiTThA revati assiNi maggasira puuso| hattho cittA ya tahA pacchaMbhAgA nava hvNti|| vR. 'abhiI'gAhA, 'assIi'tti azvinI matAntaraM punrevm||1|| "assiNibharaNI samaNo anuraahdhnnitttthreviipuuso| miyasirahattho cittA pacchimajogA muNeyavvA / / " iti nakSatravimAnavyatikara ukta iti mU. (879) ANatapANataAraNacutesu kappesu vimANA nava joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paM0 vR. vimAnavizeSavyatikarasUtraM, vyaktaM / anantaraM vimAnAnAmuccatvamuktamitimU. (880) vimalavAhaNe NaM kulakare nava dhanusatAi uddhaM uccatteNaM hutthaa| vR. kulakaravizeSasyoccatvasUtraM kulakarasambandhAvRSabhakulakarasUtraM mU. (881) usabheNaMarahAkosaliteNaMImIse osappiNIe navahiM sAgarovamakoDAkoDIhiM viIkvaMtAhiM titthe pvttite| vR. RSabho manuSya ityantaradvIpajamanuSyakSetravizeSapramANasUtraM ca, sugamAni caitAni / mU. (882) ghaNadaMtalaTThadaMtagUDhadaMtasuddhadaMtadIvANaM dIvA navanavajoyaNasattAI AyAmavikkhaMbheNaM pnnttaa| vR.navaraMdhanadantAdayaH sptmaaantrdviipaaH|nvyojnshtaaniityuktmiti samadharaNItalAdupariSTAnnavayojanazatAbhyantaracAriNo grahavizeSasya vyatikaramAha mU. (883) sukkassa NaM mahAgahassa nava vIhIo paM0 taM0- hayavIhI gatavIhI nAgavIhI vasahavIhI govIhI uragavIhI ayavIhI mitavIhI vesaannrviihii| vR. 'sukkasse'tyAdi, zukrasya mahAgrahasya nava vIthayaH-kSetrabhAgAH prAyastribhistribhinakSatrairbhavanti, tatrahayasaMjJA vIthI hayavIthItyevaMsarvatra, saMjJAcavyavahAravizeSArthaM, yAceha hayavIthI sA'nyatra nAgavIthIti rUDhA nAgavIthIcairAvaNapadamiti, etAsAMca lakSaNaM bhadrabAhuprasiddhAbhirAyaryAbhiH krameNa likhyte||1|| bharaNI svAtyAgneyaM 3 nAgAkhyA 1 vIthiruttare maarge| rohiNyAdi 3 ribhAkhyA 2 cAdityAdiH 3 suragajAkhyA 3 // // 2 // (Agneya-kRttikA, AdityaM punarvasuriti) vRSabhAkhyA 4 // 4 paitryAdiH 3 zravaNAdi 3 madhyame jaradgavAkhyAH 5 / proSThapadAdi 4 catuSke govIthi 6 stAsu madhyaphalam // // 3 // paitryaMmaghA madhyame iti-mArge proSThapadA ajavIthI7 hastAdi 4 maMgavIthI 8 vaindradevatAdi syAt / dakSiNamArge vaizvAnASADhadvayaM brAhamyam / /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 sthAnAGga sUtram 9/-/883 // 4 // etAsu bhRgurvicarati nAgagajairAvatISu vIthiSu cet / bahu varSet prjnysulbhaussdhyo'rthvRddhishc|| // 5 // pazusaMjJAsu ca 3 madhyamasasyaphalAdiryadA cared bhRgujH| ajamRgavaizvAnaravIthiSvarthabhayArdito lokaH // iti / vIthivizeSacAreNa ca zukrAdayo grahA manujAdInAmanugrahopaghAtakAriNo bhavantIti dravyAdisAmaNyA karmaNAmudayAdisadbhAvAditisambandhAtprastutAdhyayanAvatAri karmasvarUpamAha mU. (884) navavidhe nokasAyaveyaNijje kamme paM0 taM0-ithivete purisavete napuMsagavete hAse ratI arai bhaye soge duguNche| vR. 'navavihe'tyAdi, iha nozabdaH sAhacaryArthaH kaSAyaiH-krodhAdibhiH sahacarA nokaSAyAH, kevalAnAM naiSAMprAdhAnyaM kintu yairanantAnubandhyAdibhiH sahodayaM yAnti tadvipAkasadRzameva vipAkamAdarzayantIti, budhagrahavadanyasaMsargamanuvartante, evaM ca nokaSAyatayA vedyate yatkarma tannokaSAyavedanIyamiti, tatrayadudayena striyAH puMsyabhilASaH pittodayenamadhurAbhilASavatsa phuphukAgnisamAnaH strIvedaH, yadudayena puMsaH striyAbhilASaH zleSmodayAdamlAbhilASavat sa dAvAgnijvAlAsamAnaH puMvedo, yadudaye napuMsakasya strIpuMsayorubhayorabhilASaH pittazleSmaNorudaye majjitAbhilASavat sa mahAnagaradAhAgnisamAno napuMsakaveda iti, yadudayena sanimittamanimittaM vA hasatitatkarma hAsyaM, yadudayena sacittAcitteSubAhyadravyeSu jIvasya ratirutpadyate tadratikarma, yadudayena teSvevAratirutpadyatetadaratikarma, yadudayena bhayavarjitasyApi jIvasyehalokAdi saptaprakAraM bhayamutpadyate tadbhayakarma, yadudayena zokarahitasyApi jIvasyAkrandanAdiH zoko jAyate tacchokakarmeti, yadudayena ca viSThAdibIbhatsapadArthebhyo jugupsate tjjugupsaakmrmeti| mU. (885) cauriMdiyANaM nava jAikulakoDIjoNipamuhasayasahassA pannattA, bhuyagaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiNAM navajAikulakoDijoNipamuhasayasahassA pa0 / vR. navaraM 'nava jAI'tyAdi, caturindriyANAM jAtau yAni kulakoTInAM yonipramukhANAMyonidvArakANAM zatasahAmrANi tAni tathA, bhujairgacchantIti bhujagAH-godhAdaya iti / ___ anantaraMkarmoktaM, tadvazavartinazca nAnAkulakoTIbhAjobhavantIti kulakoTisUtresadgatAzca karma cinvantIti cayAdisUtraSaTkaM mU. (886) jIvA NaM navaTThANanivattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA 3 puDhavikAiyanivattite jAva paMciMditanivattite, evaM ciNa uciNa jAva nijarA cev|| mU. (887) nava paesitA khaMdhA anaMtA pannattA navapaesogADhA poggalA anaMtA pannattA evaM navaguNalukkhA poggalA anaMtA pnnttaa|| vR. karpudgalaprastAvAt pudgalasUtrANi, sugamAni caitAni / sthAnaM-9 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAGgasUtre navamasthAnasya TIkA prismaaptaa|
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10,. 513 (sthAnaM-10) vR. atha saGghayAvizeSasambandhameva dazasthAnakAdhyayanamArabhyate, asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane jIvAjIvA navatvena prarUpitA iha tu ta eva dazatvena nirUpyanta ityevaMsambandhasya caturanuyogadvArasyAsyedamAdi sUtram mU. (888) dasavidhA logahitI paM0 taM0-jaNNaM jIvA uddAittA 2 tattheva 2 bhujo 2 paJcAyaMti evaM egA logahitI pannattA 1 jaNaM jIvANaM satA samiyaM pAve kamme kajjati evaMppegA logaDitI pannattA 2 jaNNaM jIvA sayA samitaM mohaNijje pAve kamme kajjati evaMppegA logadvitI pannattA 3 na evaM bhUtaM vA bhavvaM vA bhavissati vA jaMjIvA ajIvA bhavissaMti ajIvA vA jIvA bhavissaMti evaMppegA logaTTitI pannattA 4 na evaM bhUtaM 3 jaM tasA pANA vocchijissaMti thAvara pANA vocchijissaMti tasA pANA bhavissaMti vA evaMppegA logaTTitI pannattA 5, naevaM bhUtaM 3 jaM loge aloge bhavissati aloge vA loge bhavissati evaMppegA logadvitI pannattA 6 na evaM bhUtaM vA 3 jaM loe aloe pavissati aloe vA loe pavissati evaMppegA logahitI7jAva tAvaloge tAvatAva jIvA jAva tAva jIvAtAva tAvaloe evaMppegA logahitI 8 jAva tAva z2IvANa ta pohaggalANa ta gatiparitAte tAva tAva loe jAva tAva loge tAva tAva jIvANa yapoggalANata gatiparitAte evaMppegA logaTTitI 9 sabvesuviNaM logatesuabaddhapAsapuTThA poggalA lukkhattAte kajjati jeNaM jIvA ta poggalA ta no saMcAyaMti bahitA logaMtA gamaNayAte evaMppegA logar3hatI pannattA 10 / / vR. 'dasavihA loge' tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-pUrvaM navaguNarUkSAH pudgalA anantA ityuktaMtecAsaGkhayeyapradezelokesaMmAntIti lokasthitirataH saivehocyate ityevaMsambandhasyAsyavyAkhyA, ihApisaMhitAdicarcaHprathamAdhyayanavat kevalaM lokasya-paJcAstikAyAtmakasya sthitiH-svabhAvaH lokasthitiryadityuddezeNamiti vAkyAlaGkAre 'uddAitta'tti apadrAya mRtvetyarthaH, 'tattheva'ttilokadezegatauyonaukulevAsAntaraMnirantaraMvaucityena bhUyo bhUyaH-punaH punaH 'pratyAjAyante' pratyutpadyanta ityevamapyekAlokasthitiriti, apizabda uttaravAkyApekSayA, 'apiH kvacinna dRzyate, ____ atha dvitIyA-'janna'mityAdi, sadA-pravAhato'nAdyaparyavasitaM kAlaM 'samiya'ti nirantaraM pApaM karma-jJAnAvaraNAdikaM sarvamapi mokSavibandhakatvena sarvasyApi pApatvAditi kriyate-badhyate ityevamapyekA anyetyarthaH, satataM karmabandhanamiti dvitIyA 2, ___ 'mohaNijjetti mohanIyaM pradhAnatayA bhedena nirdiSTamiti sataM mohanIyabandhanaM tRtIyA 3, jIvAjIvAnAmajIvajIvatvAbhAvazcaturthI4,trasAnAMsthAvarANAMcAvyavacchedaH paJcamI 5, lokAlokayoralokalokatvenAbhavanaM SaSThI 6, tayorevAnyo'nyApravezaH saptamI7, 'jAva tAvaloe tAva tAva jIva'tti yAvallokastAvajIvAH, yAvati kSetre lokavyapadezastAvataki jIvA ityarthaH, 'jAvAtAva jIvA tAvatAva loe'tti, iha yAvajjIvAstAvattAvalloko, yAvati yAvati kSetrecejIvAstAvatkSetraM loka iti bhAvArthaH, 'jAva tAve'tyAdivAkyaracanA tu bhASAmAtramityaSTamI 8, .. __ yAvajIvAdInAM gatiparyAstAvalloka iti navamI 9, sarveSu lokAnteSu 'abaddhapAsapuTTha'tti | 3 33
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 sthAnAGga sUtram 10/-1888 baddhA-gADhazleSAH pArzvaspRSTAH-chuptamAtrA yena tathA te'baddhapArzvaspRSTAH rUkSadravyAntareNeti gamyate tatsamparkAdajAtarUkSapariNAmAH santaiti bhAvaH, lokAntesvabhAvAtpudgalAH rUkSatayA kriyanterUkSatayA pariNamanti, athavAlokAntasvabhAvAdyA rUkSatA bhavatitayAtepudgalAavaddhapArzvaspRSTAHparasparasambaddhAH kriyante, kiM sarvathA?, naivaM, apitu tenetyasya gamyamAnatvAttena rUpeNa kriyante yena jIvAH sakarmapudgalAH, pudgalAzca-paramANvAdayo, 'no saMcAyaMti'ttinazaknuvanti bahistAllokAntAd gamanatAyai-gantumiti, chAndasattvena tumarthe yuTpratyayavidhAnAditi, evamapyanyA lokasthitirdazamI, zeSaM knntthymiti|| lokasthitereva viziSTavaktRnisRSTA api zabdapudgalA lokAnta eva gacchantIti prastAvAcchabdabhedAnAha mU. (889) dasavihe sadde paM0 (taM0) vR. 'dasavihe' ityAdimU. (890) nIhAri 1 piMDime 2 lukkhe 3, bhinne 4 jajarite 5 it| dIhe 6 rahasse 7 buhutte 8 ta, kAkaNI 9 khiMkhinissare 10 // vR. nIhArI' silogo, nirhArI-ghoSavAn zabdoghaNTAzabdavat piNDena nivRttaH piNDimoghoSavarjitaH DhakkAdizabdavat rUkSaH kAkAdizabdavabhinnaH kuSThAdhupahatazabdavatjhajharitojarjarito vA satantrIkakaraTikAdivAdyazabdavat dIrgho-dIrghavarNAzrito dUrazravyo vA meghAdizabdavat isvoisvavarNAzrayo vivakSayA laghurvA vINAdi zabdavat, 'puhatte yatti pRthakatve-anekatve, ko'rtho ?nanAtUryAdidhyayoge yaH svaro yamalazaGkhAdizabdavat sa pRthakatva iti, 'kAkaNI'ti sUkSmakaNThagItadhvaniH kAkalIti yo rUDhaH 'khikhiNI'ti kiMkiNI-kSudraghaNTikA tasyAH svaro-dhvaniH kihinniisvrH| mU. (891) dasa iMdiyatthAtItA pannattA paM0 taM0-deseNavi ege saddAiMsuNiMsu savveNavi ege saddAiMsuNiMsu deseNavi ege rUvAI pAsiMsu savveNavi ege ruvAiM pAsisaMsu, evaM gaMdhAiM rasAiM kAsAIjAva savveNaviege phAsAiM paDisaMvedeMsu, dasaiMdiyatthA paDuppannApaM0 20-deseNaviege saddAiMsuNeti savveNaviege saddAiMsuNeti, evaMjAva phAsAI, dasa iMdiyatthA anAgatApaM020-deseNaviege saddAiMsuNissaMti savveNaviege sAiMsuNessaMti evaM jAva savveNavi ege phAsAiM pddisNvedessNti| vR.anantaraM zabda uktaH, sa cendriyArtha iti kAlabhedenendriyArthAn prarUpayansUtratrayamAha'dasaiMdiye tyAdi, kaNThyaM, navaraM deseNavi'tivivakSitazabdasamUhApekSayAdezena-dezataH kAMzcidityarthaH ekaH kazcicchutavAniti / 'savveNavittisarvatayA sarvAnityarthaH, indriyApekSayAvAzrotrendriyeNa dezataHsamminnazrotolabdhiyuktAvasthAyAM sarvendriyaiH sarvato'thavaikakarNenadezata ubhAbhyAM sarvataH, evaM sarvatra, 'paDuppanna'tti pratyutpannA vrtmaanaaH| indriyArthAzca pudgaladharmA iti pudgalasvarUpamAha mU. (892) dasahiM ThANehimacchinne poggale calejA, taM0-AhArijjamANe vA calejA pariNAmejamANe vA calejA ussasijamANe vA calejA nissasijamANe vA calejA vedejamANe vA
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, - ___ _515 calejjA nijarijamANevAcalejAviuvijamANe vAcalejA pariyArijjamANovAcalejAjakkhAtiDhe vA calejA vAtapariggahe vA clejaa| vR. 'dasahI'tyAdi spaSTaM, navaraM 'acchinne'tti acchinnaH-apRthagbhUtaH zarIre vivakSitaskandhe vAsambaddhaHcalet-sthAnAntare gacchet 'AhArejjamANe'tiAhriyamANaH-khAdyamAnaH pudgalaH AhAre vA abhyavahriyamANe sati pudgalazcelet pariNamyamAnaH pudgala evodarAgninA khalarasabhAvena pariNamyamANe vA bhojane ucchvasyamAna;-ucchAsavAyupudgalaH ucchvasyamAne vA-ucchvasite kriyamANe evaM niHzvasyamAno niHzvasyamAne vA vedyamAno nirjIryamANazca karmApudgalo'thavA vedyamAne nirjIryamANeca karmANi, vaikriyamANo-vaikriyazarIraratayA pariNamyamAnaH vaikriyamANe vA zarIre paricAryamANomaithunasaMjJAyA viSayI kriyamANaHzukrapudgalAdiH paricAryamANevA-bhujyamAnestrIzarIrAdauzukrAdireva yakSAviSTo-bhUtAdyadhiSThitaH yakSAviSTe vA sati puruSe yakSAveze vA sati taccharIralakSaNaH pudgalaH vAtaparigato-dehagatavAyupreritaH vAtaparigate vA dehe sati bAhyavAtena vokSita iti / pudgala / dhikArAdeva pudgaladharmAnindriyArthanAzritya yadbhavati tadAha mU. (893) dasahi ThANehiM kodhuppattI siyA taM0-maNunAiM me saddapharisarasarUvagaMdhAimavahariMsu 1 amaNunAI ye saddapharisarasarUvagaMdhAiM uvahariMsu 2 maNunnAI ye saddapharisarasarUvagaMdhAiM avaharai 3 amaNunAiM se saddapharisajAvagaMdhAiM uvaharati 4 maNunnAiM me sadda jAva avaharissati 5, amaNunnAiaM me sadda jAva uvaharissati 6 maNunnAiM me sadda jAva gaMdhAiM avahariMsu vA avaharaiavaharissati7amaNunnAiMmesadda jAva uvaharisuvA uvaharati uvaharissati 8 aNunnAmaNunnAiMsadda jAva avahariMsuavaharati avaharissai uvahariMsu uvaharati uvaharissati 9 ahaMca NaM AyariyauvajjhAyANaM sammaM vaTTAmi mamaM caNaM AyariyauvajjhAyA micchaM paDivannA 10 / vR. 'dasahI'tyAdi gatArthaM navaraM sthAnavibhAgo'yam-tatra manojJAn zabdAdIn me'pahRtavAnityevaM bhAvayataH krodhotpattiH syAdityekaM, evaMamanojJAnupahatavAn-upanItavAn, iha caikavacanabahuvacanayornavizeSaHprAkRtatvAditi dvitIyaM,evaMvartamAnanirdezenApidvayaMbhaviSyatApidvayamityevaM SaT, tathA manojJAnAmapahArataHkAlatrayanirdezana saptamaH, evamamanojJAnAmupahArato'STamaM, manojJAmanojJAnAmapahAropavahArataH kAlatrayanirdezenanavamaM, ahaMcetyAdidazamaM 'micchaMti vaiparItyaMvizeSeNa pratipannau viprtipnnviti|| mU. (894) dasavidhe saMjame paM0 taM0-puDhavikAtisamajame jAva vaNassatikAyasaMjame beiMditasaMjame teMditasaMjame cauriditasaMjame paMciMdiyasaMjame ajiivkaaysNjme| dasavidheasaMjame paM0 taM0-puDhavikAtitaasaMjame Au0 teu0 vAu0 vaNassati0 jAva ajiivkaayasNjme| dasavidhesaMvarepaM020-sotiMdiyasaMvarejAva phAsiMditasaMvaremaNa0 vaya0 kAya0 uvakaraNasaMvare sUcIkusaggasaMvare / dasavidhe asaMvare paM0 -sotiditaasaMvare jAva sUcIkusaggaasaMvare / vR. krodhotpattiH saMyaminAM nAstIti saMyamasUtraM, saMyamavipakSazcAsaMyama ityasaMyamasUtramasaMyamavipakSaH saMvaraiti saMvarasUtrasaMvaraviparIto'saMvaraityasaMvarasUtraM, sugamAni caitAni, navaramupa
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 10/-/894 karaNasaMvaraH-apratiniyatAkalpanIyavastrAdyagrahaNarUpo'thavA viprakIrNasya vastrAdyupakaraNasya saMvaraNamupakaraNasaMvaraH, ayaM caudhikopakaraNApekSaH tathA zUcyAH kuzAgrANAM ca zarIropaghAtakatvAdyatsaMvaraNaM-saGgopanaM sa zUcIkuzAgrasaMvaraH, eSa tUpalakSaNatvAtsamastaupagrahikopakaraNApekSo draSTavyaH, iha cAntyapadadvayena dravyasaMvarAvuktAviti / - asaMvarasyaiva vizeSamAha mU. (895) dasahiM ThANehiM ahamaMtIti thaMbhijjA, taM0-jAtimateNa vA kulamaeNa vA jAva issariyamateNa vA 8 nAgasuvannA vA me aMtitaM evvamAgacchaMti 9 purisadhammAto vA me uttarite ahodhite nANadaMsaNe samupparanne 10 / vR. 'dasahI' tyAdi, spaSTaM, navaraM 'ahamaMtI' ti ahaM aMtA iti anto-jAtyAdiprakarSaparyanto'syAstItyantaH ahameva jAtyAdibhiruttamatayA paryantavarttI, athavA'nusvAraprAkRtatayeti ahaM atiH - ati zayavAniti evaMvidhollekhena 'thaMbhijja' tti stabhnIyAt stabdho bhavet mAdyedityarthaH, yAvatkaraNAt 'balamaeNa rUvamaeNa suyamaeNa tavamaeNa lAbhamaeNe 'ti dRzyaM, tathA 'nAgasuvanne ti nAgakumArAH suparNakumArAzca vA vikalpArthaH me mama antikaM samIpaM 'havvaM' zIghramAgacchantIti, puruSANAM - prAkRtapuruSANAM dharmo-jJAnaparyAyalakSaNastasmAdvA sakAzAt uttaraH- pradhAnaH sa evauttarikaH 'ahodhiya'tti niyatakSetraviSayo'vadhistadrUpaM jJAnadarzanaM pratItamiti / 516 mU. (896) dasavidhA samAdhI paM0 taM0-pANAtivAyaveramaNe musA0 adinnA- mehuNApariggahA0 IritAsamitI bhAsAsamitI esaNAsamitI AyANa0 uccArapAsavaNakhelasiMdhANagapAriTThAvaNitAsamitI, dasavidhA asamAdhI paM0 taM0-pANativAte jAva pariggahe iritA'samitI jAva uccArapAMsavaNakhelasiMghANagapAriTThAvaNiyA' samitI / vR. navaraM 'samAhi'tti samAdhAnaM samAdhiH- samatA sAmAnyato rAgAdyabhAva ityarthaH, sa copAdhibhedAddazadheti / mU. (897) dasavidhA pavvajjA paM0 (taM0) - vR. uktamadavilakSaNaH samAdhiriti tatsUtrametadvipakSo'samAdhiriti tatsUtraM, samAdhItarayorAzrayaH pravrajyeti tatsUtraM - mU. (898) chaMdA 1 rosA 2 parijunnA suviNA 4 paDissunA 5 ceva / sAraNitA 6 rogiNItA 7 aNADhitA 8 devasannattI 9 // vacchaNubaMdhitA 10 vR. 'chaMdA' gAhA, 'chaMda' tti chandAt svakIyAdabhiprAyavizeSAdgovindavAcakasyeva sundarInandasyeva vA, parakIyAdvA bhrAtRvazabhavadattasyeva yA sA chaMdA 'rosA ya'tti roSAt zivabhUteriva yA sA roSA 'parijuNNa' tti paridyunA dAridrayAtkASThahArakasyeva yA sA parighUnA 'suviNe' ti svapnAt puSpacUlAyA iva yA svapne vA yA pratipadyate sA svapnA 'paDisuyA ceva' tti pratizrutAt pratijJAnAd yA sA pratizrutAzAlibhadrabhaginIpatidhanyakasyeva 'sAraNiya'tti smAraNAdyA sA smAraNikA mallinAthasmAritajanmAntarANAM pratibuddhayAdirAjAnAmiva 'rogiNiya'tti rogaH AlambanatayA vidyate yasyAM sA rogiNI saiva rogiNikA sanatkumArasyeva 'aNADhiya'tti anAtAd - anAdarAdyA sA anAtA naMdiSeNasyeva anAdhtasya vA zithilasya yA sA tathA 'devasannatti 'tti devasaMjJapte:devapratibodhanAdyA sA tathA metAyaderiveti, 'vacchANubaMdhA ya'tti gAthAtiriktaM vatsaH putrastadanubandho yasyAmasti sA vatsAnubandhikA, vairasvAmimAturiveti / -
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, mU. (899) dasavidhe samaNadhamme paM0 ta0-khaMtI muttI ajave maddave lAghave sacce saMjame tave citAte baMbhaceravAse / dasavidhe veyAvace paM0 taM0-AyariyaveyAvacce 1 uvajjhAyaveyAvacce 2 theraveyAvacce 3 tavassi04 gilANa05 seha06 kula07gaNa08 saMghave 9 sAhammiyaveyAvacce10 vR. pravrajyAvatazca zreNadharmastadvizeSazca vaiyAvRttyamiti tatsUtre jIvadharmAzcaita iti jIvapariNAmasUtrametadvilakSaNatvAdajIvapariNAmasUtraM, sugamAni caitAni, zramaNadharmo vyAkhyAta eva, navaraM 'ciyAe'tti tyAgo dAnadharma iti / vyAvRtto vyApRto vA vyApArastatkarma vaiyApRttyaM vaiyAvRttyaM vA bhaktapAnAdibhirupaSTambha ityarthaH, 'sAhamiya'ttisamAno dharmaH sadharmastena carantIti saadhrmikaaH-saadhvH| mU. (900) dasavidhejIvapariNAme paM020-gati pariNAmeiMditapariNAmekassAyapariNAme lesA0 jogapariNAme uvaoga0 nANa0 desaNa0 caritta0 vetprinnaame| dasavidhe ajIvapariNAme paM0, taM0-baMdhaNapariNAme gati0 saMThANapariNAme bheda0 vaNNa0 rasa0 gaMdha0 phAsa0 agurulahu0 sddprinnaame| vR. pariNAme'tyAdi, pariNamanaM pariNAmastadbhAvagamanamityarthaH, ydaah||1|| "pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnaM / naca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH // " -drvyaarthnysyekti.||1|| "satparyayeNa nAzaHprAdurbhAvo'satAca pryytH| dravyANAM pariNAmaH proktaH khalu paryayanayasya / / " iti, jIvasya pariNAmaH2 iti vigrahaH, sacaprAyogikaH, tatra gatirevapariNAmo gatipariNAmaH, evaM sarvatra, gatizceha gatinAmakarmodayAnArakAdivyapadezahetuH tatpariNAmazcA''bhavakSayAditi, saca narakagatyAdizcaturvidhaH, gatipariNAme ca satyevendriyapariNAmo bhavatIti tamAha _ 'iMdiyapariNAme'tti sa ca zrotrAdibhedAt paJcadheti, indriyapariNatau ceSTAniSTaviSayasambandhAdrAgadveSapariNatiriti tadanantaraM kaSAyapariNAma uktaH, sa ca krodhAdibhedAccaturvidhaH, kaSAyapariNAmecasatilezyApariNatirnatulezyApariNatau kaSAyapariNatiH, yena kSINakaSAyasyApi zuklalezyApariNatirdezonapUrvakoTiM yAvadbhavati, yata uktm||1|| "muhuttaddhaM tu jahannA ukkosA hoi puvkoddiio| navahiM varisehiM UNA nAyavvA sukklessaae||" iti ato lezyApariNAma uktaH, sa ca kRSNAdibhedAt SoDheti, ayaM ca yogapariNAme sati bhavati, yasmAniruddhayogasya lezyApariNAmo'paiti, yataH-'samucchinnakriyaM dhyAnamalezyasya bhavatI'tilezyApariNAmAnantaraM yogapariNAma uktaH, sa ca manovAkkAyabhedAvidheti, saMsAriNAM ca yogapariNatAvupayogapariNatirbhavatIti tadanantaramupayogapariNAma uktaH, sa ca sAkArAnAkArabhedAd dvidhA, saticopayogapariNAme jJAnapariNAmo'tastadanantaramasAvuktaH, sacAbhinibodhikAdibhedAt paJcadhA, tathA mithyATenimapyajJAnamityajJAnapariNAmo matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnala
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 10/-/900 kSaNastrividho'pi vizeSagrahaNasAdharmyAt jJAnapariNAmagrahaNena gRhIto draSTavya iti, jJAnAjJAnapariNAme ca sati samyakatvAdipariNatiriti tato darzanapariNAma uktaH sa ca tridhA samyakatvamidhyAtvamizrabhedAt 518 samyakatve sati cAritramiti tatastatpariNAma uktaH, sa ca sAmAyikAdibhedAt paJcadheti, stryAdivedapariNAme cAritrapariNAmo na tu cAritrapariNAme vedapariNatiryasmAdavedakasyApi yathAkhyAtacAritrapariNatirddaSTeti cAritrapariNAmAnantaraM vedapariNAma uktaH sa ca stryAdibhedAt trividha iti / 'ajIve' tyAdi, ajIvAnAM pudgalAnAM pariNAmo'jIvapariNAmaH, tatra bandhanaM- pudgalAnAM parasparaM sambandhaH saMzleSa ityarthaH sa eva pariNAmo bandhanapariNAmaH, evaM sarvatra, bandhanapariNAmalakSaNaM caitat 119 11 "samaniddhayAe baMdho na ho samalukkhayAyavi na hoi / vemAyaniddhalukkhattaNeNa baMdho u khaMdhANaM // " etaduktaM bhavati-samaguNasnigdhasya samaguNasnigdhena paramANvAdinA bandho na bhavati, samaguNarUkSasyApi samaguNarUkSeNeti, yadA viSamA mAtrA tadA bhavati bandho, viSamamAtrAnirUpaNArthamucyate || 9 || "niddhassa niddheNa duyAhieNaM, lukkhassa lukkheNa duyAhieNaM / niddhassa lukkheNa uvei baMdho, jahannavajjo visamo samo vA // " iti gatipariNAmodvividhaH-spRzadgatipariNAma itarazca tatrAdyo yena prayatnavizeSAt kSetrapradezAn spRzan gacchati, dvitIyastu yenAspRzanneva tAn gacchati, na cAyaM na sambhAvyate, gatimaddravyANAM prayatnabhedopalabdheH, tathAhi abhraGkaSahamyatalagatavimuktAzmapAtakAlabheda upalabhyate anavaratagatipravRttAnAM ca dezAntaraprAptikAlabhedazcetyataH sambhAvyate'spRzadgatipariNAma iti, athavA dIrghahasyabhedAt dvividho'yamiti, saMsthAnapariNAmaH parimaNDalavRttatryanacaturanAyatabhedAtpaJcavidhaH, bhedapariNAmaH paJcadhA, tatra khaNDabhedaH kSiptamRtpiNDasyeva 1 pratarabhedo'bhrapaTalasyeva 2 anutaTabhedo vaMzasyeva 3 cUrNabhedaH cUrNanaM 4 utkarikAbhedaH samutkIryamANaprasthakasyeveti, varNapariNAmaH paJcadhA gandhapariNAmo dvidhA rasapariNAmaH paJcadhA sparzapariNAmo'STadhA na gurukamadhogamanasvabhAvaM na laghukamUrdhvAgamanasvabhAvaM yaddravyaM tadagurukaladhukaM atyantasUkSmaM bhASA manaHkarmadravyAdi tadeva pariNAmaH pariNAmatadvatorabhedAt agurulaghukapariNAmaH etadgrahaNenaitadvipakSo'pi gRhIto draSTavyaH, tatra gurukaM ca vivakSayA laghukaM ca vivakSayaiva yad dravyaM tadgurulaghukaM audArikAdi sthUlataramityarthaH, idamuktasvarUpaM dvividhaM vastu nizcanayamatena vyavahAratastu caturddhA, tatra gurukaM - adhogamanasvabhAvaM vajrAdi laghukaM-UrdhvagamanasvabhAvaM dhUmAdi gurukaladhukaM - tiryaggAmi vAyujyotiSkavimAnAdi agurulaghukaM - AkAzAdIti, Aha ca bhASyakAraH 119 11 // 2 // - "nicchayao savvagurU savvalahuM vA na vijaI davvaM / bAyaramiha gurulahuyaM agurulahu sesayaM davvaM // guruyaM lahuyaM ubhayaM nobhayamiti vAvahAriyanayassA / davvaM leTThU 1 dIvo 2 vAU 3 vomaM 4 jahAsaMkhaM / / " iti
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, 519 zabdapariNAmaH zubhAzubhabhedAd dvidheti|ajiivprrinnaamaadhikaaraat pudgalalakSaNAjIvapariNAmamantarikSalakSaNAjIvapariNAmopAdhikamasvAdhyAyikavyapadezyaM 'dasavihe'tyAdinA sUtreNAha mU. (901) dasavidhe aMtalikhite asaljhAie paM0 20-ukkAvAte disidAdhe gaJjite vijute nigghAte jUyate jakkhAlitte ghUmitA mahitA rataugghAte / dasavihe orAlite asajjhAtite paM0 taM0-ahi maMsaM soNite asutisAmaMte susANasAmaMte caMdo varAte sUrovarAe paDaNe rAyavuggahe uvasayassa aMto orAlie sarIrage vR. tatra aMtalikkhae'tti antarikSa-AkAzaMtatrabhavamAntarIkSakaM svAdhyAyo-vAcanAdiH paJcavidho yathAsambhavaM yasminnasti tatsvAdhyAyikaM tadabhAvo'svAdhyAyikaM tatrolkA-AkAzajA tasyAH pAtaH ulkApAtaH, tathA dizo dizi vAdAho digdAhaH, idamuktaM bhavati-ekataradigvibhAge mahAnagarapradIpanakamiva ya udyoto bhUmAvapratiSThito gaganatalavartI sa digdAha iti, garjitaMjImUtadhvaniH, vidyut-taDinirghAtaH-sAbhre nirabhrevA gaganevyantarakRtomahAgarjitadhvaniH, 'jUyae'tti sandhyAprabhA candraprabhAca yayugapadbhavatastatjuyagottibhaNitaM, sandhyAprabhAcandraprabhayormizratvamiti bhAvaH, tatracandraprabhA''vRtAsandhyAapagacchantonajJAyatezuklapakSapratipadAdiSu dineSu, sandhyAcchede vA'jJAyamAne kAlavelA na jAnantyatastastrINi dinAni prAdoSikaM kAlaM na gRhNanti tataH kAlikasyAsvAdhyAyaH syAditi, ulkAdInAM cedaM svruupN||1|| "disidAho chinnamUlo ukkasarehA payAsajuttA vA / saMjhAcheyAvaraNo juyao sukke diNe tinni|" jakkhAlittaMtiyakSAdIptamAkAze bhavati, eteSu svAdhyAyaM kurvatAM kSudradevatAchalanAMkaroti, dhUmikA-mahikAbhedovarNatodhUmikAdhUmAkArAdhUnetyarthaH, mahikApratItA, etaccadvayamapikArttikAdiSugarbhamAseSubhavati, tacca patanAnantarameva sUkSmatvAtsarvama kAyabhAvitaMkarotIti, rayaugdhAe'tti vizrasApariNAmataH samantAdreNupatanaM rajaudghAto bhaNyate / asvAdhyAyAdhikArAdevedamAha 'dasavihe orAlie'ityAdi, audArikasya-manuSyatiryakzarIrasyedamaudArikamasvAdhyAyikaM, tatrAsthimAMzoNitAnipratItAni, tatrapaJcendriyatirazcAmasvAdhyAyikaMdravyato'sthimAMsazoNitAni granthAntare cApyadhIyate, yadAha-"soNiyaM maMsaM cammaM aTThIvi ya hoMti cattAri" iti, kSetrataH SaSTihastAbhyantare,kAlataH sambhavakAlAdyAvattRtIyApauruSImArjArAdibhimUSikAdivyApAdane'horAtraM ceti, bhAvataH sUtraM nandyAdikaMnAdhyetavyamiti, manuSyasambandhyapyevameva, navaraM kSetrato hastazatamadhye kAlato'horAtraM yAvat ArttavaM dinatrayaM strIjanmani dinASTakaM puruSajanmani dinasaptakaM asthIni tu jIvavimokSadinAdArabhya hastazatAbhyantarasthitAni dvAdaza varSANi yAvadasvAdhyAyikaM bhavati, citAgninAdagdhAnyudakavAhena vAvyUDhAnyasvAdhyAyikaMnabhavati, bhUminikhAtAnyasvAdhyAyikamiti, tathA azucIni-amedhyAnimUtrapurISANiteSAM sAmantaM0samIpamazucisAmantamasvAdhyAyika bhavati, uktaMca kAlagrahaNamAzritya-"soNiyamuttapurIseghANAloyaMpariharejjA" iti zmazAnasAmantaMzabasthAnasamIpaM, candrasya-candravimAnasyoparAgo-rAhuvimAnatejasoparaJjanaMcandroparAgograhaNamityarthaH, evaM sUroparAgo'pi, iha tacedaMkAlamAna-yadicandraH sUryo vA grahaNe sati sagraho'nyathAvanimajjati ___
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sthAnAGga sUtram 10/-/901 dalA grahaNakAlaM tadrAtrizeSaM tadahorAtrazeSaMcatataH paramahorAtraMcavarjayanti,Ahaca-"caMdimasUruvarAge nigghAe guMjie ahorattaM" iti AcAritaMtu yadi tatraiva rAtrau dine vA muktastadA candragrahaNetasyA eva rAtreH zeSa pariharanti, sUryagrahaNe tutaddinazeSaM parihRtyAnantaraM rAtrimapi pariharantIti, Ahaca-"AinaMdiNamukke socciya divsovraaiiy|" iticandrasUryoparAgayozcaudArikatvaM tadvimAnapRthivIkAyikApekSayA'vaseyamAntarIkSakatvaMtusadapina vivakSitaM, AntarIkSatvenoktebhya Akasmikebhya ulkAdibhyazcandrAdivimAnAnAM zAsvatatvena vilakSaNatvAditi, 'paDaNe'tti patanaMmaraNaM rAjAmAtyasenApatigrAmabhogikAdInAM, tatra yadA daNDikaH kAlagato bhavati rAjA vA'nyo yAvana bhavati tadAsabhayenirbhayevAsvAdhyAyaMvarjayatIti nirbhayazravaNAnantaramapyahorAtraMvarjayantIti grAmamahattare'dhikAraniyukte bahusvajanevAzayyAtarevApuruSAntarevA saptagRhAbhyantaramRte'horAtraM svAdhyAyaM varjayanti zanairvA paThanti, nirduHkhA eta iti gahA~ loko mA kArSIditi, Aha c||1|| "mayahara pagae bahupakhie ya sattadhara aMtara myNmi| niDhukkhattiya garahA na par3hati snniiygNvaavi|" iti tathA rAyavuggahe'tti rAjJAMsaGgrAma upalakSaNatvAtsenApatigrAmabhogikamahattarapuruSastrImallayuddhAnyasvAdhyAyikaM, evaM pAMzupiSTAdibhaNDanAnyapi, yata ete prAyo vyantarabahulAsteSu pramattaM devatAchalayenirduHkhAeta ityuDDAho vA'prItikaMvA bhavedityato yadvigrahAdikaMyaccirakAlaM yasmin kSetre bhavati tatra vigrahAdike tAvatkAlaM tatra kSetre svAdhyAyaM pariharantIti, uktNc||1|| "seNAhiva bhoiya mayahare ya puMsitthimallayuddhe y| loTTAibhaMDaNe vA gugjhaga uDDAha aciyattaM // iti, tatho pAzrayasya-vasaterantaH-madhye vartamAnamaudArikaM manuSyAdisatkaM zarIrakaM yadyudbhinnaM bhavati tadAhastazatAbhyantare'svAdhyAyikaMbhavati, athAnubhinnaMtathApi kutsitatvAdAcaritatvAcca hastazataM vaya'te, pariSThApite tu tatra tasthAnaM zuddhaM bhvtiiti| . mU. (902) paMciMdiyANaM jIvANaM asamArabhamANassa dasavidhe saMjame kaJjati, taM-- soyAmatAo sukkhAo avavarovettA bhavati sotAmateNa dukkheNaM asaMjogettA bhavati evaM jAva phAsAmateNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavati, evaM asaMyamovi bhaannitvyo| vR. paJcendriyazarIramasvAdhyAyikamityanantaramuktamiti paJcendriyAdhikArAttadAzritasaMyamAsaMyamasUtre gatArthe / / saMyamAsaMyamAdhikArAt tadviSayabhUtAni sUkSmANi prarUpayannAha mU. (903) dasa suhumA paM0 20-pANasuhume paNagasuhume jAva siNehasuhume gaNiyasuhume bhNgsuhme| vR.'dasa suhume tyAdi,prANasUkSma-anuddharitakunthuH panakasUkSma-ullI yAvatkaraNAdidaMdraSTavyaM, bIjasUkSma-brIhyAdInAMnakhikA haritasUkSma-bhUmisamavarNaM tRNaMpuSpasUkSma-vaTAdipuSpANiaNDasUkSmakITikAdyaNDakAnilayanasUkSmakITikAnagarAdisnehasUkSme-avazyAdItyaSyamasthAnakabhaNitameva idamaparaM gaNitasUkSma-gaNitaM saGkalanAdi tadeva sUkSmaM sUkSmabuddhigamyatvAt, zrUyate ca vajrAtaM gaNitamiti, bhaGgasUkSma' bhaGgA-bhaGgakA vastuvikalpAsteca dvidhA-sthAnabhaGgakAHkramabhaGgakAzca, tatrAdyA
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, - yathA dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH 1 anyA bhAvato na dravyataH anyA bhAvato dravyatazca 3 anyA na bhAvato nApi dravyataH 4 iti, itare tu dravyato hiMsA bhAvatazca 1 dravyato'nyA na bhAvataH 2 na dravyato'nyA bhAvataH 3 anyA na dravyato na bhAvataH 4 iti tallakSaNaM sUkSmaM bhaGgasUkSmaM, sUkSmatA cAsya bhajanIyapadabahutve gahanabhAvena sUkSmabuddhigamyatvAditi / mU. (904) jaMbUmaMdaridAhiNeNaM gaMgAsiMdhumahAnadIo dasa mahAnadIo samappeti, taM0jauNA 1 saraU 2 AvI 3 kosI 4 mahI 5 siMdhU 6 vivacchA 7 vibhAsA 8 erAvatI 9 caMdrabhAgA 10 / jaMbUmaMdarauttareNaM rattArattavatIo mahAnadI o dasa mahAnadIo samappeti, taM0-kiNhA mahAkiNhA nIlA mahAnIlA tIrA mahAtIrA iMdA jAva mahAbhogA / 521 vR. pUrvaM gaNitasUkSmamuktamiti tadviSayavizeSabhUtaM prakRtAdhyayanAvatAritayA jaMbuddIvetyAdi gaGgAsUtrAdikaM kuNDalasUtrAvasAnaM kSetraprakaraNamAha, kaNThyazcedam, navaraM gaGgAM samupayAnti dazAnAmAdyAH paJca itarAH sindhumiti, evaM raktAsUtramapi navaraM yAvatkaraNAt 'iMdaseNA vAriseNa 'tti draSTavyamiti / mU. (905) jaMbuddIve 2 bharahavAse dasa rAyahANIo paM0 (taM0 ) - 1 vR. 'rAyahANIo'tti rAjA dhIyate -vidhIyate abhiSicyate yAsu tA rAjadhAnyaH - janapadAnAM madhye pradhAnanagaryaH, I mU. (906) caMpA 1 mahurA 2 vANArasI 3 ya sAvatthI 4 tahata sAtetaM 5 / hatthiNaura 6 kaMpillaM 7 mihilA 8 kosaMbi 9 rAyagihaM 10 // vR. 'caMpA' gAhA, campAnagarI aGgajana padeSu mathurA sUrasenadeze vArANasI kAzyAM zrAvastI kuNAlAyAM sAketamayodhyetyarthaH kozaleSu janapadeSu ' hatthiNapuraM' ti nAgapuraM kurujanapade kAmpilyaM pAzcAleSu mithilA videhe kozAmbI vatseSu rAjagRhaM magadheSviti, etAsu kila sAdhavaH utsargato na pravizanti taruNamaNIyapaNyaramaNyAdidarzanena manaHkSobhAdisambhavAt, mAsasyAntardvistrirvA pravizatAM tvAjJAdayo doSA iti, 119 11 etAzca dazasthAnakAnusAreNAbhihitA na tu dazaivetAH arddhaSaDvizatAvAryajanapadeSu SaDvizaternagarINAmuktatvAditi, ayaM ca nyAyo'nyatra granthe teSu teSu prAyazcittadivicAreSu prasiddha eveti, vyAkhyAtaM ca dazarAjadhAnIgrahaNe zeSANAmapi grahaNaM nizIthabhASye, yadAha"dasarAyahANigahaNA sesANaM sUyaNA kayA hoi| mAsasaMto dugatiga tAo aiMtaMmi ANAI // -doSAzceha"taruNAvesitthivivAharAyamAIsu hoI saikaraNaM / AujjagIyasadde hatthI sadde ya saviyAre // " iti mU. (907) eyAsu NaM dasarAyahANIsu dasa rAyANo muMDA bhavettA jAva pavvatitA, taM0bhara he sagarI madhavaM saNakumAro saMtI kuMthU are mahApaume hariseNo jayanAme / vR. 'etAsvi' ti anantaroditAsu dazasvAryanagarISu madhye anyatarAsu kAsuciddaza rAjAnaH // 2 //
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 sthAnAGga sUtram 10/-/907 cakravartinaHpravrajitaityevaMdazasthAnake'vatArasteSAMkRtaH, dvaucasubhUmabrahmadattAbhidhAnaunapravrajitI narakaMca gatAviti, tatrabharatasagarauprathamadvitIyau cakravartirAjausAketenagare vinItA'yodhyAparyAya jAtau pravrajitau ca, maghavAn zrAvastyAM, sanatkumArAdayazcatvArohastinAgapure mahApabhovANArasyAM hariSeNaH kAmpilye jayanAmA rAjagRhe iti, na caitAsu nagarISu krameNaite rAjAno vyAkhyeyAH granthavirodhAt, uktNc||1|| "jamaNaM viNIya ujjhA sAvatthI paMca hthinnpurNmi| vANArasi kaMpille rAyagihe ceva kaMpillA / / " iti, apravrajitacakravarttinautuhastinAgapurakAmpilyayorutpannAviti, ye ca yatrotpannAste tatraiva pravrajitA iti, idamAvazyakAbhiprAyeNa vyAkhyAtaM, nizIthabhASyAbhiprAyeNatudazasvetAsunagarISu dvAdaza cakriNo jAtAH, tatra navasvekaikaH ekasyAM tu traya iti, Aha c||1|| "caMpA mahurA vANArasI ya sAvatthimeva sAkeyaM / hathiNapurakaMpillaM mihilaakosNbiraaygihN|| // 2 // saMtI kuMthUya aro tinnivi jiNacakki ekkahiM jaayaa| teNa dasa hoMti jattha va kesava jAyA jaNAinna / " tti, mU. (908) jaMbuddIve 2 maMdare pavvae dasa joyaNasayAI uvveheNaM dharaNitale dasa joyaNasahassAiMvikhaMbheNauvariMdasajoyaNasayAiMvikhaMbheNaMdasadasAiMjoyaNasahassAiMsavvaggeNaM pnnttaa| vR.mandaro-meruH, 'uvveheNa ntibhUmAvavagAhataH, viSkambheNa' pRthutvena 'upari'paNDakavanapradeze dazadazatAni sahasamityarthaH, dazadazakAnizatamityarthaH,?-yojanasahasrANAM, lakSamityarthaH, IdazI ca bhaNitirdazasthAnakAnurodhAt, 'sarvAgreNa' sarvaparimANata iti| mU. (909) jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa bahumajjhadesabhAge imIse rayaNappabhAte puDhavIte uvarimaheDillesu khuDagapataresu, ettha NaM aTThapatesite ruyage paM0 jao namitAto dasa disAo pavahaMti, taM0-puracchimA 1 puracchimadAhiNA 2 dAhiNA 3 dAhiNapaJcatthimA 4 paJcatthimA 5 paccatthamuttarA 6 uttarA 7 uttarapuracchimA 8 uddhA 9 aho 10, eesiNaM dasaNhaM disANaM dasa nAmadhijjA paM0 (taM0) vR. uvarimahehillaisuttiuparitanAdhastanayoH kSullakapratarayoH, sarveSAM madhyetayorevalaghutvAt, tayoraghaM upari ca pradezAntaravRdhyA varddhamAnataratvAllokasyeti, 'aTThapaesie'tti aSTau pradezA yasminnityaSTapradezikaH, svArthikapratyayavidhAnAditi, tatra coparitane pratare catvAraH pradezA gostanavaditaratrApicatvArastathaiveti, ImAu'tti vakSyamANAH 'dasatticatasrodvipradezAdayodvyuttarAH zakaTorddhisaMsthAnA mahAdizazcatana eva ekapradezAdayo'nuttarA muktAvalIkalpA vidizaH, tathA dve catuSpradezAdike anuttare UrdhvAdhodizAviti, 'pavahatti'tti pravahaMti prbhvntiityrthH,| mU. (910) iMdA aggIi jamA neratI vAruNI ya vaayvvaa| somA IsANAviya vimalA ya tamA ya boddhavvA / vR. iMgAda' gAhA, indrodevatA yasyAH sAaindrI evamAgneyI yAmyetyAdi, vimalA vitimiratvA
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, dUrdhvadizo nAmadheyaM, tamA andhakArayuktatvena rAtritulyatvAdadhodizazceti / mU. (911) lavaNassa NaM samuhassa dasa joyaNasahassAiM gotitthivirahite khette paM0, lavaNassa NaM samuddassa dasa joyaNasahassAiM udagamAle pannatte, savvevi NaM mahApAtAlA dasadasAI joyaNasahassA muvveheNa pannattA, mUle dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNa pannattA, bahumajjhadesabhAge egapaesitAte seDhIe dasadasAiM joyaNasahassAiM vikkhaMbheNa pannattA, uvariM muhamUle dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM pannattA, tesi NaM mahApAtAlANaM kuDDA savvavairAmayA savvatthasamA dasa joyaNasayAiM bAhalleNaM pannattA, savvevi NaM khuddA pAtAlA dasa joyaNasatAiM uvveheNaM paM0, mUle dasadasAiM joyaNAiM vikkhaMbheNa, bahumajjhadesabhAge egapaesitAte seDhIte dasa joyaNasatAiM vikkhaMbheNaM paM0, uvari muhUmUle dasadasAiM joyaNAiM vikkhaMbheNa paM0, tesi NaM khuDDApAtAlANaM kuDDA savvavairAmatA savvattha samA dasa joyaNAI bAhalleNaM pannattA / 523 vR. 'lavaNasse' tyAdi, gavAM tIrthaM-taDAgAdAvavatAramArge gotIrthaM, tato gotIrthamiva gotIrthaMavatAravatI bhUmiH, tadvirahitaM samamityarthaH, etacca paJcanavatiyojanasahANyarvAgbhAgataH parabhAgatazca gotIrtharUpAM bhUmiM vihAya madhyebhavatIti, 'udakamAlA' udakazikhA veletyarthaH, dazayojanasahasrANi viSkambhataH uccaistevana SoDazasahasrANIti, samudramadhyabhAgAdevotthiteti, 'savvevI'tyAdi, sarve'pIti pUrvAdidikSu tadbhAvAccatvAro'pi 'mahApAtAlAH' pAtAlakalazAH valayAmukhakeUrajUyakaIzvaranAmAnazcatuHsthAnakAbhihitAH, kSullakapAtAlakalazavyavacchedArthaM mahAgrahaNaM, dazadazakAni zataM yojanasahasrANAM lakSamityarthaH, 'udvedhena' gAdhanetyarthaH 'mUle' budhne dazasahasrANi madhye lakSaM, kathaM ?, mUlaviSkambhAdubhayata ekaikapradezavRdhdhyA vistaraM gacchatAM vA ekapradezikA zreNI bhavati tayA, anena pradezavRddhirupadarzitA, athavA ekapradezikAyAH zreNyA atyantamadhye, tato'dhaupari ca pradezonaM lakSamityarthaH, tathA upari, kimuktaM bhavati ? - ata Aha'mUkhamUle' mukha pradeze, 'kuDDa' tti kuDyAni bhittaya ityarthaH, sarvANi ca tAni vajramayAni ceti vAkyaM, 'sarve'pI' ti saptasahasrANyaSTazatAni caturazItyadhikAnItye vaMsaGkhyAH kSullakA mahadapekSayA, udvedhena madhyaviSkambheNa ca sahaM, mUle mukhe ca viSkambheNa zataM, kuDyAbAhalyena ca daza / mU. (912) dhAyatisaMDagA NaM maMdarA dasajoyaNasayAiM uvveheNaM gharaNitale desUNAI dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM uvariM dasa joyaNasayAiM vikkhaMbheNa pa0 / pukkharavaradIvaddhagANaM maMdarA dasa joyaNa evaM ceva / vR. 'dhAyai' ityAdi, 'maMdara' tti pUrvAparau merU, tatsvarUpaM sUtrasiddhaM, vizeSa ucyate119 11 "dhAyaisaMDe merU culasIisahassa UsiyA dovi / gADhA ya sahassaM hoMti ya siharaMmi vicchinnA / / mUle paNanauisayA cauNauisayA ya hoM tidharaNiyale" iti, mU. (913) savvevi NaM vaTTaveyaddhapavvatA dasa joyaNasayAiM uddhaM uccatteNaM dasa gAuyasayAimuvveheNaM savvatthasamA pallagasaMThANasaMThitA, dasa joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM paM0 / vR. sarve'pi vRttavaitADhyaparvatAH viMzatiH pratyekaM paJcasu haimavatairaNyavataharivarSaramyakeSveSAM zabdAvatIvikaTAvatIgandhAvatImAlavatparyAyAkhyAnAM bhAvAditi, vRttagrahaNaM dIrghavaitADhyavyavacchedArthamiti /
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 sthAnAGga sUtram 10/-1914 mU. (914) jaMbuddIve2 dasa khettApaM020-bharahe eravate hemavateherannavate harivasserammagavasse puvvavidehe avaravidehe devakurA uttarakurA / mU. (915) mANusuttareNaM pavvate mUle dasa bAvIse joyaNasate vikkhaMbheNa paM0 / vR. mAnuSottarazcakravAlaparvataH prtiitH| mU. (916) sabveviNaMaMjanagapavvatAdasajoyaNasayAimuvveheNaM mUle dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM uvariMdasajoyaNasatAivikkhaMbheNa panna0, savveviNaMdahimuhapavvatA dasajoyaNasatAI uvveheNaM savvatthasamA pallagasaMThANasaMThitA dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM paM0, savvevi NaM ratikaragapabbatA dasajoyaNasatAiMuddhaM uccatteNaMdasagAuyasatAiMubveheNaMsavvatthasamAjhallarisaMThitA dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM paM0 / vR.aJjanakAzcatvAro nandIzvaradvIpavartinaH, dadhimukhAH pratyekamaJjanakAnAM dikvatuSTayavyavasthitapuSkariNImadhyavartinaH SoDazeti, ratikarA nandIzvaradvIpe vidigvyavasthitAH catvArazcatuHsthAnakAbhihitasvarUpAH / mU. (917) ruyagavare NaM pavvate dasa joyaNasayAI uvveheNaM mUle dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM uvariMdasa joyaNasatAivikkhaMbheNaM pN0| evaM kuNddlvrevi| vR. rUcako-rUcakAbhidhAnastrayodazadvIpavartI cakravAlaparvataH / kuNDalaH-kuNDalAbhidhAna ekAdazadvIpavartIcakravAlaparvataeva, evaM kuNDalavare'vI tyaneneha kuNDalavaraudvedhamUlaviSkambhopariviSkambhai racakavaraparvatasamAna ukto, dvIpasAgaraprajJatyAM tvevmuktH||1|| "dasa ceva joyaNasae bAvIse vitthaDo u muulNmi| . cattArijoyaNasae cauvIse vitthaDo sihari // " iti rucakasyApi, tatrAyavizeSa uktaH-mUlaviSkambhodazasahAmrANi dvAviMzatyadhikAnizikhare tucatvAri sahasrANi cturviNshtydhikaaniiti| anantaraM gaNitAnuyoga uktaH, atha dravyAnuyogasvarUpaM bhedata Aha mU. (918) dasavihe daviyANuoge paM0 20-daviyAnuoge 1 mAuyAnuoge 2 egaTTiyAnuoge 3 karaNAnuoge 4 appitanappite 5 bhAvitAbhAvite 6 bAhirAbahire 7 sAsayAsAsate 8 tahanANe 9 atahanANe 10 / vR. 'dasavihe davie'tyAdi, anuyojana-sUtrasyArthena sambandhanaM anurUpo'nukUlo vA yogaHsUtrasyAbhidheyArthaM prativyApAro'nuyogaH, vyAkhyAnamiti bhAvaH, sa ca caturddhA vyAkhyeyabhedAt, tadyathA-caraNakaraNAnuyogo dharmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogazca, tatra dravyasya-jIvAderanuyogo-vicAro dravyAnuyogaH, saca dazadhA, tatra 'daviyAnuoge'tti yajIvAdevyatvaM vicAryatesa dravyAnuyogo, yathA dravati-gacchatitAMstAn paryAyAn drUyate vAtaistaiH paryAyairiti dravyaM-guNaparyAyavAnarthaH, tatra santi jIve jJAnAdayaH sahabhAvitvalakSaNA guNAH na hi tadviyukto jIvaH kadAcanApi sambhavati, jIvatvahAneH, tathA paryAyA api mAnuSatvabAlyAdayaH kAlakRtAvasthAlakSaNAstatra santyeveti, ato bhavatyasau guNaparyAyavattvAt dravyamityAdi dravyAnuyogaH1,
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, 525 tathA 'mAuyAnuoge'tti iha mAtRkeva mAtRkA-pravacanapuruSasyotpAdavyayadhrauvyalakSaNA padatrayItasyAanuyogo, yathAutpAdavajjIvadravyaMbAlyAdiparyAyANAmanukSaNamutpattidarzanAdanutpAde ca vRddhAdyavasthAnamaprAptisaGgAdasamaJjasApatteH, tathA vyavajjIvadravyaM pratikSaNaM bAlyAdyavasthAnAM vyayadarzanAdavyayatve ca sarvadA bAlyAdiprApterasamaJjasameva, tathA yadi sarvathA'pyutpAdavyayavadeva tat na kenApi prakAreNa dhruvaM syAttadA akRtAbhyAgamakRtavipraNAzaprApyA pUrvadRSTAnusmaraNAbhilASAdibhAvAnAmabhAvaprasaGgenacasakalehalokaparalokAlambanAnuSThAnAnAmabhAvato'samaJjasameva, tato dravyatayA'sya dhrauvyamityutpAdavyayadhrauvyayuktamato dravyamityAdi mAtRkApadAnuyogaH, 2, tathA egaTThiyAnuoga'ttiekazcAsAvarthazca-abhidheyojIvAdiH sayeSAmastitaekArthikAHzabdAstairanuyogastatkathanamityarthaH, ekAthikAnuyogoyathAjIvadravyaMpratijIvaH prANI bhUtaHsattvaH, ekAthikAnAMvA'nuyogoyathAjIvanAt-prANadhAraNAjIvaH, prANAnAM-ucchavasAdI-nAmastitvAt prANI, sarvadA bhavanAdbhUtaH, sadA sattvAtsattvaH ityAdi 3, tathA 'karaNAnuogo'tti kriyate ebhiritikaraNAni teSAmanuyogaH karaNAnuyogaH, tathAhijIvadravyasya karturvicitrakriyAsu sAdhakatamAni kAlasvabhAvaniyatipUrvakRtAni naikAkI jIvaH kiJcana kartumalamiti, mRdravyaM vA kulAlacakracIvaradaNDAdikaM karaNakalApamantareNa na ghaTalakSaNaM kAryaM prati ghaTata iti tasya tAni karaNAnIti dravyasya karaNAnuyoga iti 4, tathA 'appiyAnappie'tti dravyaM hyarpitaM-vizeSitaM yathA jIvadravyaM, kiMvidhaM? -saMsArIti, saMsAryapi trasarUpaM trasapUpamapi paJcendriyaM tadapi nararUpamityAdi, anarpitaM-avizeSitameva, yathA jIvadravyamiti, tatazcArpitaM ca tadanarpitaM cetyarpitAnaptiM dravyaM bhavatIti dravyAnuyogaH 5, / . tathA 'bhAviyAbhAvie'ttibhAvitaM-vAsitaMdravyAntarasaMsargataH abhAvitamanyathaiva yat, yathA jIvadravyaM bhAvitaM kiJcit, tacca prazastabhAvitamitarabhAvitaM ca, tatra prazastabhAvitaM saMvignabhAvitamaprazasta-bhAvitaMcetarabhAvitaM, tadvividhamapivAmanIyamavAmanIyaMca, tatravAmanIyaM yatsaMsargajaMguNaMdoSaMvA saMsargAntareNavamati,avAmanIyaMtvanyathA, abhAvitaMtvasaMsargaprAptaM prAptasaMsarga vA vajratandulakalpaMna vAsayituMzakyamiti, evaM ghaTAdikaM dravyamapi, tatazca bhAvitaMca abhAvitaM ca bhAvatAbhAvitam, evambhUto vicAro dravyAnuyoga iti 6, tathA bAhirAbAhire ttibAhyAbAhya, tatrajIvadravyaMbAhyaMcaitanyadharmeNAkAzAstikAyAdibhyo vilakSaNatvAttadevAbAhyamamUrtatvAdinA dharmeNa amUrttatvAdubhayeSAmapi, caitanyena vA abAhya jIvAstikAyAccaitanyalakSaNatvAdubhayorapi, athavAghaTAdidravyaMbAhyaM karmacaitanyAditvabAhyamAdhyAtmikamitiyAvaditi, evamanyo dravyAnuyoga iti7, tathA 'sAyAsAsae'tti zAzvatAzAzvataM, tatra jIvadravyamanAdinidhanatvAt zAzvataM tadevAparAparaparyAyaprAptito'zAzvatamityevamanyo dravyAnuyoga iti 8, tathA tahanANa'ttiyathAvastu tathA jJAnaM yasyatattathAjJAnaM samyagdRSTijIvadravyaM tasyaivAvitathajJAnatvAta, athavA yathA tadvasta tathaiva jJAnaM-avabodhaH pratItiryasmiMstattathAjJAnaM,ghaTAdidravyaM ghaTAditayaiva pratibhAsamAnaM jainAbhyupagataM vA pariNAmi pariNAmitayaiva pratibhAsamAnamityevamanyo dravyAnuyoga iti 9,
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 sthAnAGga sUtram 10/-/918 'atahanANe'ttiatathAjJAnaMmithyASTijIvadravyamalAtadravyaM vA vakratayA'vabhAsamAnamekAntavAdyabhyupagataM vA vastu, tathAhi-ekAntena nityamanityaM vA vastu tairabhyupagataM pratibhAti ca tatpariNAmitayeti tadatathAjJAnamityevamanyo dravyAnuyoga iti 10 // punargaNitAnuyogamevAdhikRtyotpAtaparvatAdhikAramacyutasUtraM yAvadAha mU. (919) camarassa NaM asuriMdassa asurakumArarano tigicchikUDe uppAtapavvate mUle dasabAvIse joyaNasate vikkhNbhennNpN0| camarassaNaMasurindassaasurakumAraranno somassa mahAranno somappabhe uppAtapavvate dasa joyaNasayAiM uddhaM uccatteNaM dasa gAuyasatAiM uvveheNaM mUle dasa joyaNasayAiM vikkhNbhennNpN0| camarassaNamasuriMdassa asurakumArarannojamassa mahAranojamappabhe uppAtapavvateevaM ceva, evaMvaruNassavi, evaM vesmnnssvi|blissnnNbiroynniNdssvtirotnnrnno ruyagiMde uppAtapavvate mUle dasabAvIse joyaNasate vikkhaMbheNaM pN0| balissaNaM vairoyaNiMdassa somassa evaMcevajaghAcamarassalogapAlANaMtaMceva balissavi dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumArarano dharaNappabhe uppAtapavvate dasa joyaNasayAI uddhaMuccatteNaM dasa gAuyasatAiMuvveheNaMmUle dsjoynnstaaivikkhNbhennN|dhrnnss nAgakumAriMdassa NaM nAgakumAraranno kAlavAlassa mahAranno mahAkAlappabhe uppAtapavvate joyaNasayAI uddhaM evaM ceva, evaM jAva saMkhAvAlassa, evaM bhUtAnaMdassavi, evaM logapAlANaMpi se jahA dharaNassa evaM jAva thaNitakumArANaM salogapAlANaM bhANiyavvaM, savvesiM uppAyapavvayA bhANiyavvA srisnaamgaa| sakkassa NaM deviMdassa devaranno sakkappabhe uppAtapavvate dasa joyaNasahassAiM uddhaM uccatteNaM dasa gAuyasahassAiM uvveheNaM mUle dasa jodoyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM paM0, sakkassa NaM deviMdassa deva0 somassa mahAranojadhA sakkassa tadhAsavvesiM logapAlANaM savvesiMca iMdANaMjAva accuyatti, savvesiM pmaannmegN| vR. 'camarasse'tyAdi, sugamaM navaraM 'tigichikUDe'tti tigiMchI-kiMjalkastapradhAnakUTatvAttigicchikUTaH tatpradhAnatvaMcakamalabahulatvAtsaMjJAceyaM, 'uppAyapavvae'ttiutpatanaM-UrddhavagamanamutpAtastenopalakSitaH parvata utpAtaparvataH, sa ca rucakavarAbhidhAnAt trayodazAtsamudrA- dakSiNato'saGkhayeyAndvIpasamudrAnatilaGghaya yAvadaruNavaradvIpAruNavarasamudrautayoraruNavarasamudraMdakSiNato dvicatvAriMzataM yojanasahANyavagAhya bhavati, tprmaannNc||1|| "sattarasa ekkavIsAiMjoyaNasayAI so smuvviddho| dasa ceva joyaNasae bAvIse vitthaDo heTThA // // 2 // cattArijoyaNasae cauvIse vitthaDo u mjjhNmi| satteva ya tevIse siharatale vitthaDo hoi||" iti saca ratnamayaH padmavaravedikayA vanakhaNDena ca parikSiptaH, tasya ca madhye'zokAvataMsako devaprasAda iti / 'camarasse' tyAdi, mahAranno'tti lokapAlasya somaprabhautpAtaparvataH aruNodasamudra eva bhavati, evaM yamavaruNavaizramaNasUtrANi neyaaniiti| 'balisse'tyAdi, rucakendra utpAtaparvato'ruNodasamudre eva bhavati, ythoktm||1|| "aruNassa uttareNaM bAyAlIsaM bhave sahassAI / __ ogAhiUNa udahiM silanicao raayhaanniio||" iti
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, 527 'balisse'tyAdi, 'vaI'tyAdi sUtrasUcA, evaM ca dRzyaM 'vairoyaniMdassa vairoyaNaranno somassa ya mahAranno' 'evaM ceva'tti atidezaH, etadbhAvanA-'jahe tyAdi, yathA yatprakAraMcamarasya lokapAlAnAmutpAtaparvatapramANapratyekaMcaturbhiH sUtreruktaM 'taMceva'tti tatprakArameva caturbhiHsUtraiH balino'pivairocanena ndrasyApi vaktavyaM, samAnatvAditi, 'gharaNasse tyAdi,dharaNasyotpAtaparvato'ruNoda eva samudre bhavati, ____ 'dharaNasse'tyAdi prathamalokapAlasUtre 'evaM ceva'ttikaraNAt 'uccatteNaM dasa gAuyasayAI uvveheNa'mityAdi sUtramatidiSTaM, 'evaMjAva saMkhapAlassa'ttikaraNAccheSANAMtrayANAMlokapAlAnAM kolavAlaselavAlasaMkhavAlAbhidhAnAnAmutpAtaparvatAbhidhAyIni trINyanyAni sUtrANi darzayati / "evaM bhUyAnaMdassavitti bhUtAnandasyApi audIcyanAgarAjasyApi utpAtaparvatastasya nAma pramANaM ca vAcyaM, yathA dharaNasyetyarthaH, bhUtAnandaprabhazcotpAtaparlato'ruNoda eva bhavati, kevalamuttarataH, "evaM logapAlANavise'tti 'se' tasya bhUtAnandasya lokapAlAnAmapi, evamutpAtaparvatapramANaMyathA dharaNalokapAlAnAmiti bhAvaH, navaraM tannAmAni catuHsthAnakAnusAreNa jJAtavyAnIti, 'jahA dharaNasse'ti yathA dharaNasya evamiti-tathA suparNavidyutkumArAdInAM ye indrAsteSAmutpAtaparvatapramANaMbhaNitavyaM, kiMparyantAnAM teSAmityataAha-'jAvathaNiyakumArANaM'ti prakaTaM, kimindrANAmeva netyAha salogapAlANaM ti, tallokapAlAnAmapItyarthaH, 'savvesimityAdi, sarveSAmindrANAMtallokapAlAnAMcotpAtaparvatAHsahagnAmAno bhaNitavyAH, yathA dharaNasya dharaNaprabhaH, prathamatallokapAlasya kAlavAlasya kAlavAlaprabha ityevaM sarvatra, te ca parvatAH sthAnamaGgIkRtyaivaM bhvnti||1|| - "asurANaM nAgANaM udahikumArANa hoti aavaasaa| ___ aruNodae samudde tattheva ya tesi uppaayaa|| // 2 // dIvadisAaggINaM thaNiyakumArANa hoti aavaasaa| ___ aruNavare dIvaMmi u tattheva yatesi uppaayaa|" iti 'sakkasse tyAdi, kuNDalavaradvIpakuNDalaparvatasyAbhyantare dakSiNataHSoDaza rAjadhAnyaH santi, tAsAMcatasRNAMcatasRNAMmadhye somaprabhayamaprabhavaruNaprabhavaizramaNaprabhAkhyA utpAtaparvatAHsomAdInAM zakralokapAlAnAM bhavanti, uttarapArve tu evamevezAnalokapAlAnAmiti, yathA zakrasya tathA'cyutAntAnAmindrANAM lokapAlAnAM cotpAtaparvatA vAcyAH, yataH sarveSAmekaM pramANaM, navaraM sthAnavizeSo vishesssuutraadvgntvyH| yojanasahasrAdhikArAdeva yojanasAhanikiAvagAhanAsUtratrayam mU. (920)bAyaravaNassatikAtitANaM ukkoseNaMdasajoyaNasayAiMsarIrogAhaNA pannattA, jalacarapaMcediyatirikkhajoNitANaM ukkoseNaM dasa joyaNasatAI sarIrogAhaNA panna0 uraparisappathalacarapaMciMditatirikkhajoNitANaM ukkoseNaM evaM ceva / vR. 'bAdare' tyAdi kaNThyaM, navaraM bAdare ttibAdarANAmevana sUkSmANAMteSAmaGgulAsaGkhayeyabhAgamAtrAvagAhanatvAt, evaMjaghanyato'pimAbhUdataH 'ukkoseNa' tyabhihitaM, daza yojanazatAni utsedhayojanena, na tu pramANayojanena, "ussehapamANAu miNe deha" iti vacanAt, zarIrasyAvagAhanA
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 sthAnAGga sUtram 10/-/920 meSu pradezeSuzarIramavagADhaM sAzarIrAvagAhanA, sAcatathAvidhanadyA dipadbhanAlaviSayA draSTavyeti _ 'jalacare'tyAdi, iha calacarA matsyAH garbhajA itare ca dRzyAH,"micchajuyale sahassa" miti vacanAt, eteca kila svayambhUramaNa eva bhavantIti / 'urage' tyAdi uraHparisAiha garbhajA mahoragA dRzyAH, "uragesu ya gbbhjaaiisu"| iti vacanAt, ete kila bAhyadvIpeSu jalanizritA bhavanti, 'evaM ceva'tti 'dasajoyaNasayAiMsarIrogAhaNA pannatteti sUtraM vaacymityrthH| mU. (921) saMbhavAoNamarahAto abhinaMdaNearahAdasahiM sAgarovamakoDisatasahassehiM vItikaMtehiM smuppnne| vR.evaMvidhAzcArthA jinairzitA iti prakRtAdhyayanAvatAri jinAntarasUtraM sambhave' tyAdi, sugamaM / abhihitapramANAzcAvagAhanAdayo'nyepipadArthA jinairanantA dRSTA ityanantakaM bhedata Aha mU. (922) dasavihe anaMtatepaM0 20-nAmAnaMtate ThavaNAnaMtatedavvAnaMtate gaNaNAtanaMtate paesAnaMtate egatonaMtate duhatonaMtate desavitthArAnaMtate svvvitthaaraanNttesaasyaanNtte| vR. 'dasavihe'tyAdi nAmAnantakaM-anantakamitiyeSA nAmabhUtA varNAnupUrvI yasya vA sacetanAdervastuno'nantakamitinAmatannAmAnantaka sthApanAntakaM-yadakSAdAvanantakamitisthApyate, dravyAnantakaM-jIvadravyANAM pudgaladravyANAM vA yadanantatvaM, gaNanAnantakaM yadeko dvau traya ityevaM saGkhyAtA asaGkhyAtAanantA iti saGkhyAmAtratayA saGkhyAtavyAnapekSasaGkhyAnamAtrevyapadizyata iti, pradezAnantakaM-AkAzapradezAnAMyadAnantyamiti, ekato'nantakamatItAddhAanAgatAddhAvA, dvidhA'nantakaMsaddhiA, dezavistArAnantakaMeka AkAzaprataraH, sarvavistArAnantakaM-sarvAkAzAstikAya iti, zAzvatAnantakamakSayaM jIvAdidravyamiti / mU. (923) uppAyapuvvassa NaM dasa vatthU paM0 atthinasthippavAtapuvvassa NaM dasa cUlavatthU pNnnttaa| vR. evaMvidhArthAbhidhAyakaM pUrvagatazrutamiti pUrvazrutavizeSamihAvatArayan sUtradvayamAha'uppAye'tyAdi, utpAtapUrvaprathamaMtasya daza vastUni-adhyAyavizeSAH, astinAstipravAdapUrvaMcaturthaM tasyamUlavastUnAmuparicUlArUpANivastUni cuulaavstuuni|puurvgtaadishrutnissiddhvstuunaaNsaadhorydvidhaa pratiSevA bhavati tadvidhAM tAM darzayannAha mU. (924) dasavihA paDisevaNA paM0(taM0)mU. (925) dappa 1 pamAya 2 nAbhoge 3, Aure 4 AvatIsu 5t| saMkite 6 sahasakkAre 7 bhaya 8 ppeyosA 9 ya vImaMsA 10 // vR. 'dasavihe'tyAdi, pratiSevaNA-prANAtipAtAdyAsevanaM, 'dappa'silogo, do-valganAdi, 'dappopuNavaggaNAIo' itivacanAt, tasmAdAgamapratiSiddhaprANAtipAtAdhAsevAyAsAdarpapratiSevaNeti, evamuttarapadAnyapi neyAni, navaraM pramAdaH-parihAsavikathAdiH, "kaMdappAi pamAo" iti vacanAd, vidheyeSvaprayatnovA, anAbhogo-vismRtiH, eSAM samAhAradvandvastatra, tathA Ature-glAne sati pratijAgaraNArthamiti bhAvaH, athavAAtmanaMevAturatvesati, luptabhAvapratyayatvAt, ayamarthaHkSutpipAsAvyAdhibhirabhibhUtaH san yAM karoti, uktaMca-"paDhamabIya(ovAhiovajaMsevaAurAesA' iti tathA ApatsudravyAdibhedena
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 529 sthAnaM - 10, - caturvidhAsu tatra dravyataH prAsukadravyaM durlabhaM kSetrato'dhvapratipannatA kAlato durbhikSaM bhAvato glAnatvamiti, uktaM ca-'"davvAiaMlabhe puNa cauvvihA AvayA hoi" iti tathA zaGkite eSa Ne'pyaneSaNIyatayA "jaM saMke taM samAvajje " iti vacanAt, sahasAkAre - akasmAtkaraNe sati, sahasAkAralakSaNaM cedam119 11 "puvvaM apAsiUNaM pAe chUDhaMmi jaM puNo pAse / na caei niyatteuM pAyaM sahasAkaraNameyaM // " iti bhayaM ca-bhItiH nRpacaurAdimya: pradveSazca mAtsaryaM bhayapradveSaM tasmAcca pratiSevA bhavati, yathA rAjAdyabhiyogAnmArgAdidarzayati siMhAdibhayAdvA vRkSamArohati, uktaM ca- 'bhayamabhiuggeNa sIhamAi vatti" iha pradveSagrahaNena kaSAyA vivakSitAH, Aha ca- 'kohAIo paoso "tti tathA vimarza:zikSakAdiparIkSA, Aha ca-"vImaMsA sehamAINaM" iti tato'pi pratiSevA-pRthivyAdisaGghaTTAdirUpA bhavatIti / mU. (926) dasa AloyaNAdosA paM0 (taM0 ) vR. pratiSevAyAM cAlocanA vidheyA, tatra ye doSAste parihAryAM iti darzanAyAhamU. (927) AkaMpaittA 1 anumAnaittA 2 jaMdiTTaM 3 bAyaraM 4 ca suhumaM vA 5 / chaNNaM 6 saddAulagaM 7 bahujaNa 8 avvattaM 9 tassevI 10 // vR. 'dase'tyAdi, 'AkaMpa'gAhA, Akampya AvarjyetyarthaH, yduktm||1|| "veyAvaccAIhiM puvvaM AgaMpaittu Ayarie / Aloi kahaM me thovaM viyarijja pacchittaM ? // " iti 'anumAnaittA' anumAnaM kRtvA, kimayaM mRdudaNDa utogradaNDa iti jJAtvetyarthaH, ayamabhiprAyo'sya-yadyayaM mRdudaNDastato dAsyAmyAlocanAmanyathA neti, uktaM ca 119 11 "kiM esa uggadaMDo miudaMDo vatti evamanumAne / anne paliMti thovaM pacchittaM majjha dehijjA / " iti 'jaM diTTha'ti yadeva dRSTamAcAryAdinA doSajAtaM tadevAlocayati nAnyaM doSaM, AcAryaraJjanamAtraparatvenAsaMvignatvAdasyeti, uktaM ca - " diTThA va je pareNaM dosA viyaDei te cciya na anne / 119 11 sohiyA jANatuM ta eso eyAvadoso u // " iti, 'bAyaraM va'tti bAdaramevAticArajAtamAlocayati na sUkSmamiti, 'suhumaM va'tti sUkSmameva vA'ticAramAlocayati yaH kila sUkSmamAlocayati sa kathaM bAdaraM santaM nAlocayatyevaMrUpabhAvasampAdanAyAcAryasyeti, Aha ca 119 11 "bAyara vaDDavarAhe jo Aloei suhuma nAloe / ahavA suhumA loe varamannaMto u evaM tu // jo hu Alo so kaha nAloya bAyare dose ?" ti 'channaM'ti pracchannamAlocayati yathA''tmanaiva zrRNoti nAcAryaH, bhaNitaMca -"channaM taha Aloe jaha navaraM appaNA suNai // " iti, 334
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 sthAnAGga sUtram 10/-/927 'saddAulaya'ti zabdenAkulaM zabdAkulaM-bRhacchabda, tathA mahatA zabdenAlocayati yathA'nye'pyagItArthAste zrRNvantIti, abhANi ca- "saddAula vaDDeNaM saddeNAloya jaha agIyAvi bohei / / " iti 'bahujaNaM ti bahavojanA-AlocanAcAryAH yasminnAlocane tadvahujanaM, aymbhipraayH||1|| "ekkassAloettA jo Aloe puNovi annassa / teceva ya avarAhe taM hoi bahujaNaM nAma // " iti, avyaktasya-agItArthasya guroH sakAze yadAlocanaM tatsambandhAdavyaktamucyate, uktaMca"joyaagIyatthassAAloetaMtuhoiavvattaM" iti tassevittiyedoSAAlocayitavyAstatsevI yogurustasyapuratoyadAlocanaMsatatsevilakSaNaAlocanAdoSaH, tatra caaymbhipraayHaalocyituH||1|| "jaha eso mattullo na dAhI gurugameva pcchittN| iya jo kiliTThacitto dinnA AloyaNA teNaM // " iti mU. (928) dasahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati attadosamAloettate, taM0-jAisaMpanne kulasaMpanne evaMjadhAaTThANejAva khaMte daMte amAtI apacchAnutAvI, dasahi ThANehiM saMpanne anagAre arihati AloyaNaMpaDicchittae, taMjahA-AyAravaMavahAravaMjAva avAtadaMsIpitadhammedaDhadhamme, dasavidhe pAyacchitte paM0 taM0-AloyaNArihe jAva aNavaThThappArihe paarNciyaarihe| vR.etaddoSaparihAriNA'pi guNavataevAlocanA deyetitadguNanAha-'dasahi ThANehI'tyAdi, evaM anena krameNa yathA'STasthAnake tathA idaM sUtraM paThanIyamityarthaH, kiyaDUraM yAvatkhaMte daMtettipade, tathAhi-'vinayasaMpanne nANasaMpanne daMsaNasaMpanne caraNasaMpanne'tti, 'amAyI apacchAnutAvI ti padadvayamihAdhikaM prakaTaMca, navaraM granthAntaroktaMtatsvarUpamidaM-"no paliuMce amAyIapacchayAvIna paritappe'ti / evaMbhUtaguNavatA'pi dIyamAnA''locanA guNavataiva pratyeSTavyeti tadguNAnAha 'dasahI'tyAdi, AyAravaM'tijJAnAdyAcAravAn 1 'avahAravaM'tiavadhAraNAvAn 2 jAvakaraNAt 'vavahAravaM' AgamAdipaJcaprakAravyavahAravAn 3 'uvvIlae' apavrIDakaH lajjApanodako yathA paraH sukhamAlocayatIti 4 pakuvvI' Alocite zuddhikaraNasamarthaH 5 nijavae' yastathA prAyazcittaMdatteyathA paronirvoDhumalaM bhavatIti 6 aparissAvI' AlocakadoSAnupazrutya yonodgirati 7 'avAyadaMsI' sAticArasya pAralaukikApAyadarzItipUrvoktameva 8'piyadhamme 9 daDhadhamme' 10 tti adhikamiha priyadharmA-dharmapriyaH heDhadhAya Apadyapi dhani cltiiti| AlocitadoSAya prAyazcittaM deyamatastatprarUpaNasUtraM-AlocanA-gurunivedanaM tayaiva yacchuddhayatyaticArajAtaMtattadarhatvAdAlocanAha, tacchudhdhyarthaMyaprAyazcittaMtadapyAlocanAha~, taccAlocamaivetyevaM sarvatra, yAvatkaraNAt 'paDikkamaNArihe' pratikramaNaM-mithyAduSkRtaM tadarha 'tadubhayArihe' AlocanApratikramaNArhamityarthaH 'vivegArihe parityAgazodhyaM viusaggArihe kAyotsargArha tavArihe' nirvikRtikAditapaHzodhyaM 'chedArihe' paryAyacchedayogyaM mUlArihe' vratopasthApanArha aNavaThThappArihe' yasminnAsevite kaJcana kAlaM vrateSvanavasthApyaM kRtvA pazcAccIrNatapAstaddoSoparato vrateSu sthApyate tadanavasthApyAha~, 'pAraJciyArihe' etadadhikamiha, tatra yasmin pratiSevite liGgakSetrakAlatapobhiH pArAJciko-bahirbhUtaH kriyate tatpArAJcikaM tadarhamiti /
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna - 10, - 531 pArAJciko mithyAtvamapyanubhavedato midhyAtvanirUpaNAya sUtram mU. (929) dasavidhe micchatte paM0 taM0 - adhamme dhammasannA dhamme adhammasannA amagge maggasannA magge ummaggasannA ajIvesu jIvasannA jIvesu ajIvasannA asAhusu sAhusannA sAhusu asAhusannA amuttesu muttasannA muttesu amuttasannA / vR. tatra adharme zrutalakSaNavihInatvAdanAgame apauruSeyAdau dharmmasaMjJA - AgamabuddhirmithyAtvaM, viparyastatvAditi 1 dharme-kaSacchedAdizuddhe samyakzrute AptavacanalakSaNe'dharmmasaMjJA sarva eva puruSA rAgAdimanto' sarvajJAzca puruSatvAdahamivetyAdippamANato' nAptastadabhAvAttattadupadiSTaM zAstraM dharmma ityAdikuvikalpavazAdanAgamabuddhiriti 2 tathA unmArgonirvRtipurIM prati apanthAH vastutattvApekSayA viparItazraddhAnAnAnuSThAnarUpastatra mArgasaMjJA- kuvAsanAto mArgabuddhiH 3 tathA mArge'mArgasaMjJeti pratItaM 4 tathA ajIveSu - AkAzaparamANvAdiSu jIvasaMjJA 'puruSa eveda' mityAdyabhyupagamAditi tathA - 'kSitijalapavanahutAzanayajamAnAkAzacandrasUryAkhyAH / iti mUrttayaco mahezvarasambadhinyo bhavantyaSTau // " iti 5, tathA jIveSu pRthivyAdiSvajIvasaMjJA yathA na bhavanti pRthivyAdayo jIvAH ucchvAsAdInAM 'prANidharmmANAmanupalambhAd ghaTavaditi 6 tathA'sAdhuSu SaDjIvanikAyavadhAnivRtteSvauddezikAdibhojiSyabrahmacAriSu sAdhusaMjJA, yathAsAdhava ete sarvapApapravRttA api brahmamudrAdhAritvAdityAdivikalparUpeti 7 tathA sAdhuSu-brahmacaryAdiguNAnviteSu asAdhusaMjJA, ete hi kumArapravrajitA nAstyeSAM gatiraputratvAtsnAnAdivirahitatvAdvetyAdavikalpAtmiketi 8 tathA'mukteSusakarmmasu lokavyApArapravRtteSu muktasaMjJA, yathA 119 11 "aNimAdyaSTavidhaM prApyaizvaryaM kRtinaH sadA / modante nirvRtAtmAnastIrNAH paramadustaram // " ityAdivikalpAtmiketi 9 tathA mukteSu sakalakarmmakRtavikAravirahiteSvanantajJAnadarzanasukhavIryayukteSu amuktasaMjJA, na santyevadhzA muktAH, anAdikarmmayogasya nivarttayitumazakyatvAdanAditvAdeva AkAzAtmayogasyeveti, na santi vA muktAH muktasya vidhyAtadIpakalpatvAdAtmana eva vA nAstitvAdityAdivikalparUpeti 10 / mU. (930) caMdappabheNaM arahA dasa puvvasatasahassAI savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahINe, dhammeNamarahA dasa vAsasayasahassAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahINe, namI NamarahA dasa vAsasahassAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAva pahINe, purisasIhe NaM vAsudeve dasa vAsasayasahassAI savvAuyaM pAlaittA chaTTIte tamAe puDhavIe neratittAte uvavanne, nemI NaM arahA dasa dhaNUI uDDuM uccatteNaM dasa ya vAsasayAiuM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahINe, kaNhe NaM vAsudeve dasa dhaNUiM uddhaM uccatteNaM dasa ya vAsasayAiM savvAuyaM pAlaittA taccAte vAluyappabhAte puDhavIte neratiyattAte uvavanne / vR. anantaraM mithyAtvaviSayatayA muktA uktAH, idAnIM tadadhikArAttIrthakaratrayasya dazasthAnakAnupAtena muktatvamabhidhIyate -'caMdappabhe NaM' ityAdi sUtratrayamapi kaNThyaM, navaraM siddhe
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 sthAnAGga sUtram 10/-/930 'jAva'tti yAvatkaraNAt 'siddhe buddhe mutte aMtakaDe savvadukkhappahINe'tti sUtraM draSTavyamiti, uktatIrthakarAzca mahApuruSA iti tatsambandhi 'purisasIhe'tyAdisUtratrayaM kaNThyaM / mU. (931) dasavihA bhavanavAsI devA paM0 20-asurakumArAjAva thaNiyakumArA / eesi NaM dasavidhANaM bhavaNavAsINaM devANaM dasa cetitarukkhA paM0(taM0)mU. (932) Asattha 1 sattivane 2 sAmali 3 uMbara 4 sirIsa 5 dahivanne 6 / vaMjulaM 7 palAsa 8 vappe tateta 9 kaNitArarukkhe 10 // vR.nairayikatayeti prAguktaM, nArakAsannAzca kSetratobhavanavAsina ititadgataMsUtradvayaMkaNThyaM, navaraM // 1 // "asurA 1 nAga 2 suvannA 3 vijU 4 aggI 5 ya dIvA 6 udahI 7 ya / disi 8 pavaNa 9 thaNiyanAmA 10 dasahA ee bhvnnvaasii||" iti, anena krameNAzvatthAdayazcaityavRkSA ye siddhAyatanAdidvAreSu zrUyanta iti / mU. (933) dasavidhe sokkhe paM0 (taM0)vR.prAgbhavanavAsino devA uktAsteSAM ca kila sukhaM bhavatIti sukhaM sAmAnyata AhamU. (934) Arogga 1 dIhamAuM 2 aDDhejaM 3 kAma 4 bhoga 5 saMtose 6 / asthi suhabhoga 8 nikkhammameva 9 tatto anAbAhe 10 // vR. 'dasavihe'tyAdi, 'Aroga'gAhA, ArogyaM-nIrogatA 1 dIrghamAyuH-ciraMjIvitaM, zubhamitIha vizeSaNaM dRzyamiti 2, 'aDDeja'tti ADhyatvaM-dhanapatitvaM sukhakAraNatvAtsukhaM, athavA ADhayeH kriyamANA ijyApUjA ADhayejyA, prAkRtatvAdaDDhejjatti 3, 'kAma'tti kAmau-zabdarUpe sukha- kAraNatvAt sukhaM 4, evaM bhoge'tti bhogAH-gandharasparzAH 5, tathA santoSaH-alpecchatA tatsukhameva AnandarUpatvAtasantoSasya, uktNc||1|| "ArogasAriyaM mANusattaNaM saccasArio dhmmo| vijjA nicchayasArA suhAiM sNtossaaraaii||" iti 'asthi'tti yena yena yadA yadA prajoyanaM tattattadA tadA'sti-bhavati jAyate iti sukhamAnandahetutvAditi 7, 'suha bhoga'ttizubhaH-aninditobhogo-viSayeSu bhogakriyeti sa sukhameva sAtodayasempAdyatvAttasyeti 8, tathA nikkhammameva ttiniSkramaNaMniSkramaH-aviratijambAlAditi gamyate, pravrajyetyarthaH, iha ca dvirbhAvo napuMsakatAca prAkRtatvAt, evakAro'DavadhAraNe, ayamarthaHniSkramaNamevabhavasthAnAMsukhaM, nirAbAdhasvAyattAnandarUpatvAt, ataevocyate-'duvAlasamAsapariyAe samaNe niggaMthe anuttarANaM devANaM teullesaM vIivayaitti, tthaa||1|| "naivAsti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva sAdhorlokavyApArahitasyA // " iti, zeSasukhAni hi duHkhapratIkAramAtratvAt sukhAbhimAnajanakatvAcca tattvato na sukhaM bhavatIti 9, 'tatanAbAhittitato-niSkramaNasukhAnantaraManAbAdhaM-na vidyateAbAdhA-janmajarAmaraNakSutpipAsAdikA yatra tadanAbAdhaM mokSasukhamityarthaH, etadeva ca sarvottamaM, yata uktam
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, ____533 // 1 // "navi asthi mANusANaM taM sokkaM naviya svvdevvaannN| jaM siddhANaM sokkaM avvAbAhaM uvagayANaM / / " iti, niSkramaNasukhaM cAritrasukhamuktaM, mU. (935) dasavidhe uvaghAte paM0 taM0-uggamovaghAte uppAyaNovaghAte jaha paMcaThANe, jAva pariharaNovaghAte nANovadhAte daMsaNovaghAtecarittovaghAteaciyattovaghAte sArakkhaNovaghAte dasavidhA visohI paM0 taM0-uggamavisohI uppAyaNavisohI jAva saarkkhnnvisohii| vR. taccAnupahatamanAbAdhasukhAyetyatazcAritrasyaitatsAdhanasya bhaktAdeAnAdecopaghAtanirUpaNasUtraM, tatra yadudgamena-AdhAkAdinA SoDazavidhenopahananaM-virAdhanaM cAritrasyAkalpyatAvA bhaktAdeHsaudgamopaghAtaH 1,evamutpAdanayA-dhAtryAdidoSalakSaNayAyaHsa utpAdanopaghAtaH 'jahA paMcaTThANe'tti bhaNanAt tatsUtramiha dRzyaM, kiyat ?, ata Aha-'jAva parI'tyAdi, / taccedam-'esaNovaghAe' eSaNayA-zaGkitAdibhedayAyaHsaeSaNopaghAtaH 'parikammovaghAe' parikarma-vastrapAtradisamAracanaM tenopaghAtaH svAdhyAyasya zramAdinA zarIrasya saMyamasya vopaghAtaH parikarmopaghAtaH 'pariharaNovaghAe' pariharaNA-alAkSaNikasyAkalpasya vopakaraNasyA''sevA tayAyaHsapariharaNopaghAtaH, tathA jJAnopaghAtaH zrutajJAnApekSayApramAdattaH, darzanopaghAtaH zaGkAdibhiH, cAritropaghAtaH samitibhaGgAdibhiH, 'aciyattIvadhAe'tti aciyattam-aprItikaM tenopaghAto vinayAdeH, 'sArakkhaNovadhAe'tti saMrakSaNena zarIrAdiviSaye mUrchA upaghAtaH parigrahavirateriti saMrakSaNopaghAta iti / upaghAtavipakSabhUtavizuddhinirUpaNAya sUtram, tatrodgamAdivizuddhirbhaktAdernivaradyatA, jAvattikaraNAtesaNetyAdivAcyamityarthaH, tatraparikarmaNA-vasatyAdisAravaNalakSaNena kriyamANena vizuddhiryA saMyamasya sA parikarmavizuddhiH pariharaNayA-vastrAdeH zAstrIyayA''sevanayA vizuddhiH pariharaNAvizuddhiH, jJAnAditrayavizuddhayastadAcAraparipAlanAtaH, aciyattasya-aprItakasya vizodhistanivartanAdaciyattavizodhiH, saMrakSaNaM saMyamArthaM upadhyAdestena vizuddhizcAritrasyeti saMrakSaNavizuddhiH, athavodgamAdhupAdhikA dazaprakArA'pIyaMcetaso vizuddhirvizuddhamAnatA bhaNiteti idAnIM cittasyaiva vizuddhivipakSabhUtamupadhyAdhupAdhikaM saGkalezamabhidhAtumupakramate, tatra sUtram mU. (936) dasavidhesaMkilese paM0 taM0-uvahisaMkilese uvassayasaMkilese kasAyasaMkilese bhattapANasaMkilese manasaMkilese vatisaMkilese kAyasaMkilese nANasaMkilese daMsaNasaMkilese carittasaMkilese / dasavihe asaMkilese paM0 20-uvahiasaMkilese jAva crittasNkilese| vR. 'dase' tyAdi, saGkalezaH-asamAdhiH, upadhIyate-upaSTabhyate saMyamaH saMyamazarIraM vA yena sa upadhiH-vastrAdistadviSayaH saGkalezaH upadhisaGkalezaH, evamanyatrApi, navaraM 'uvassaya'ttiupAzrayovasatistathA kaSAyA evakaSAyairvA saGkalezaH kaSAyasaGkalezaHtathA bhaktapAnAzritaH saGkalezo bhaktapAnasaGkalezaH tathA manaso manasi vA saGkalezo vAcA saGkalezaH kAyamAzritya saGkaleza itivigrahaH, tathAjJAnasyasaGkalezaH-avizuddayamAnatAsajJAnasaGkalezaH, evaMdarzanacAritrayorapIti etadvipakSo'saGkalezastamadhunA''ha-'dase'tyAdi, kaNThyaM asaGkalezazca viziSTejIvasyavIryabale
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 sati bhavatIti sAmAnyato balanirUpaNAyAha mU. (937) dasavidhe bale paM0 taM0-sotiMditabale jAva phAsiMditabale nANabale daMsaNabale carittabale tavabale vIritabale / vR. 'dase' tyAdi, zrotrendriyAdInAM paJcAnAM balaM svArthagrahaNasAmarthyaM 'jAva' tti cakSurindriyabalAdi vAcyamityarthaH, jJAnabalaM atItAdivastuparicchedasAmarthyaM cAritrasAdhanatayA mokSasAdhanasAmarthyaM vA, darzanabalaM sarvavedivacanaprAmANyAdatIndriyAyuktigamyapadArtharocanalakSaNaM cAritrabalaM yato duSkaramapi sakalasaGgaviyogaM karotyAtmA yaccAnantamanAbAdhamaikAntikamAtyantikamAtmAyattamAnandamApnoti, tapobalaM yadanekabhavArjitamanekaduHkhakAraNaM nikAcitakarmmagranthi kSapayati, vIryameva balaM vIryabalaM, yato gamanAgamanAdikAsu vicitrAsu kriyAsu varttate, yaccApanIya sakalakaluSapaTalamanavaratAnandabhAjanaM bhavatIti / cAritrabalayuktaH satyameva bhASata iti tannirUpaNAyAha sthAnAGga sUtram 10/-/936 mU. (938) dasavise sacce pannatte vR. dasavihe 'tyAdi, santaH prANinaH padArthA munayo vA tebhyo hitaM satyaM dazavidhaM tatprajJaptaM, tadyathA- mU. (939) 'jaNavaya 1 sammaya 2 ThavaNA 3 nAme 4 rUve 5 paDuccasacce 6 ya / vavahAra 7 bhAva 8 joge 9 dasame ovammasacce ya 10 // vR. 'jaNavaya'gAhA, 'jaNavaya'tti satyazabdaH pratyekamabhisambandhanIyaH, tatazca janapadeSudezeSu yadyadarthavAcakatayA rUDhaM dezAntare'pi tattadarthavAcakatayA prayujyamAnaM satyamavitathamiti janapadasatyaM yathA koGkaNAdiSu payaH piccaM nIramudakamityAdi, satyatvaM cAsyAduSTavivakSAhetutvAnnAnAjanapadeSTiSTArthapratipattijanakatvAd vyavahArapravRtteH, evaM zeSeSvapi bhAvanA kAryeti, 'samaya'tti saMmataM ca tat satyaM ceti sammatasatyaM, tathAhi - kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM samAne paGkasambhave gopAlAdInAmapi sammatamaravindameva paGkajamiti atastatra saMmatatayA paGkajazabdaH satyaH kuvalayAdAvasatyo'saMmatvAditi, 'ThavaNa' tti sthApyata iti sthApanA yallepyAdikamrmmArhadAdivikalpena sthApyate tadviSaye satyaM sthApanAsatyaM, yathA ajino'pijino'yamanAcAryo' pyAcAryo'yamiti, 'nAme' tti nAma- abhidhAnaM tatsatyaM nAmasatyaM, yathA kulamavarddhayannapi kulavarddhana ucyate evaM dhanavarddhana iti, 'rUve' tti rUpApekSayA satyaM rUpasatyaM, yathA prapaJcayatiH pravrajitarUpaM dhArayan pravrajita ucyatena cAsatyatA'syeti, 'paDuccasacce ya'tti pratItya- Azritya vastvantaraM satyaM pratItyasatyaM, yathA anAmikAyA dIrghatvaM hrasvatvaM ceti, tathAhitasyAnantapariNAmasya dravyasya tattatsahakArikAraNasannidhAne tattadrUpamabhivyajyata iti satyatA, 'vavahAra' tti vyavahAreNa satyaM vyavahArasatyaM, yathA dahyate giriH galati bhAjanaM, ayaM ca girigatatRNAdidAhe vyavahAraH pravarttate, udake ca galati satIti, 'bhAva'tti bhAvaM bhUyiSThazuklAdiparyAyamAzritya satyaM bhAvasatyaM, yathA zuklA balAketi, satyapi hi paJcavarNasambhave zuklavarNotkaTavAt zukleti, 'joge' tti yogataH saMbandhataH satyaM yogasatyaM, yathA daNDayogAd daNDaH chatrayogAcchatra evocyata iti, dazamamaupamyasatyamiti upamaivopamyaM tena satyamaupamyasatyaM yathA samudravattaDAgaM
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, - 535 devo'yaM siMhastvamiti, sarvatraikAraH prathamaikavacanArtho draSTavya iheti / mU. (940) dasavidhe mose paM0 (taM0) vR. satyavipakSaM mRSAha-'dase'tyAdi, 'mose' tti prAkRtatvAt mRSA'nRtamityarthaH / mU. (941) kodhe 1 mANe 2 mAyA 3 lobhe 4 pijje 5 taheva dose 6 ya / hAsa 7 te 8 akkhAtita 9 uvadhAtanissite dasame 10 // vR. 'kohe' gAhA, 'kohe' tti krodhe nizritamiti sambandhAt krodhAzritaM kopAzritaM mRSetyarthaH, tacca yathA krodhAbhibhUtaH adAsamapidAsamabhidhatta iti, mAneM nizritaM yathA mAnAdhmAtaH kazcit kenacidalpadhano'pi pRSTaH sannAha- mahAdhano'hamiti, 'mAya'tti mAyAyAM nizritaM yathA mAyAkAraprabhRtaya AhuH - 'naSTa golakaH' iti, 'lobhe' tti lobhe nizritaM vaNikprabhRtInAmanyathAkrItamevetthaM krItamityAdi, 'pija' tti premaNi niHzritaM atiraktAnAM dAso'haM tavetyAdi, 'taheva dose ya'tti dveSe nizritaM matsariNAM guNavatyapi nirguNo'yamityAdi, 'hAse' tti hAse nizritaM yathA kandarpikANAM kasmiMzciMtkasyacitsambandhini gRhIte pRSTAnAM na dRSTamityAdi, 'bhaye' tti bhayanizritaM taskarAdigRhItAnAM tathA tathA asamaJjasAbhidhAnaM, 'akkhAiya'tti AkhyAyikAnizritaM tavpratibaddho'satpralApaH, 'uvaghAyanissie'tti upaghAte- prANivadhe nizritaM - AzritaM dazamaM mRSA, acaure cauro'yamityabhyAkhyAnavacanaM, mRSAzabdastvavyaya iti / mU. (942) dasavidhe saccAmose paM0 taM0 uppannamI sate 9 vigatamIsate 2 uppannavigatamIsate 3 jIvamIsa 4 ajIvamIsae 5 jIvAjIvamIsae 6 anaMtamIsae 7 parittamIsae 8 addhAmIsa 9 addhaddhAmIsae 10 / vR. satyAsatyayoge mizraM vacanaM bhavatIti tadAha- 'dese 'tyAdi, satyaM ca tanmRSA ceti prAkRtatvAt saccA mosaMti, 'uppannamIsae'tti utpannaviSayaM mizra - satyAmRSA utpannamizraM tadevotpannamizrakaM, yathaikaM nagaramadhikRtyAsminnadya daza dArakA utpannA ityabhidadhatastanyUnAdhikabhAve vyavahArato'sya satyAmRSA - tvAt, zvaste zataM dAsyAmItyabhidhAya paJcAzatyapi dattAyAM loke mRSAtvAdarzanAdanutpanneSvevAdatteSveva vA mRSAtvasiddheH, sarvathA kriyA'bhAvena sarvathA vyatyayAd, evaM vigatAdiSvapi bhAvanIyamiti 1, 'vigatamIsae' tti vigataviSayaM mizrakaM vigatamizrakaM, yathaikaM grAmamadhikRtyAsminnadya daza vRddhA vigatA ityabhidadhato nyUnAdhikabhAve mizramiti 2, 'uppannavigayamIsae'tti utpannaM ca vigataM ca utpannavigate tadviSayaM mizrakaM utpannavigatamizrakaM, yathaikaM pattanamadhikRtyAsminnadya daza dArakA jAtAH daza ca vRddhA vigatA ityabhidadhatastanyUnAdhikabhAva ' iti 3, 'jIvamIsae' tti jIvaviSayaM mizraM satyAsatyaM jIvamizraM, yathA jIvanmRtakRmirAzI jIvarAziriti 4, 'ajIvamIsae'tti ajIvAnAzritya mizramajIvamizraM yathA tasminneva prabhUtamRtakRmirAzAvajIvarAziriti 5, 'jIvAjIvamissae 'tti jIvAjIvaviSayaM mizrakaM jIvAjIvamizrakaM yathA tasminneva jIvanmRtakRmirAzau pramANaniyamenaitAvanto jIvantyetAvantazca mRtA ityabhidadhatastanyUnAdhikatve 6, 'anaMtamIsae'tti anantaviSayaM mizrakamanantamizrakaM yathA mUlakandAdau parItapatrAdimatya
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 sthAnAGga sUtram 10/-/942 ntakAyo'yamityabhidadhataH 7, ___'parittamissae'tti parIttaviSayaM mizrakaM parIttamizrakaM yathA anantakAyalezavati parItte parItto'yamityabhidadhataH8, addhAmissae'ttikAlaviSayaMsatyAsatyaM yathAkazcit kasmiMzcitprayojane sahAyAMstvarayan pariNataprAye vA vAsare eva rajanI vartata iti bravIti 9, 'addhaddhAmIsae'tti addhA-divasorajanIvAtadekadezaH praharAdiH addhaddhA tadviSayaM mizrakaM-satyAsatyaM addhAddhAmizrakaM, yathA kazcitkasmiMzcitprayojane praharamAtra eva madhyAhna ityAha - bhASAdhikArAtsakalabhASaNIyArthavyApakaM satyabhASarUpaM dRSTivAdaMparyAyatodazadhA''ha mU. (943) diTTivAyassaNaMdasanAmadhejA paM0 taM0-diTTivAtetivA heuvAtetivAbhUyavAteti vAtaccAvAteti vA sammAvAteti vA dhammAvAteti vA bhAsAvijatetivApuvvagateti vA anujogagateti vA savvapANabhUtajIvasattasuhAvaheti vA / vR. 'diTThI' tyAdi, dRSTayo darzanAni vadanaM vAdaH dRSTInAM vAdo dRSTivAdaH dRSTInAM vA pAto yasminnasau dRSTipAtaH, sarvanayadRSTaya ihAkhyAyanta ityarthaH, tasya daza nAmadheyAni nAmAnItyarthaH, tadyathA-dRSTivAda itipratipAditameva, itizabda upapradarzane vAzabdovikalpe,tathA hinoti-gamayati jijJAsitamamiti hetuH-anumAnotthApakaM liGgamupacArAdanumAnameva vA tadvAdo hetuvAdaH, tathA bhUtAH-sadbhUtAH padArthAsteSAMvAdobhUtavAdaH, tathA tattvAni-vastUnAmaidamparyANiteSAMvAdastattvavAdastathyo vA-satyo vAdastathyavAdaH, tathA samyag-aviparItovAdaH samyagvAdaH, tathA dharmANAMvastuparyAyANAM dharmasya vA-cAritrasya vAdo dharmavAdaH, tathA bhASA-satyAdikA tasyA vicayoniraNayo bhASAvicyaH, bhASAyAvA-vAcovijayaH-samRddhiryasminsabhASAvijayaH, tathA sarvazrutAtpUrvaM kriyaMtaitipUrvANi-utpAdapUrvAdInicaturdazateSugataH-abhyantarIbhUtastatsvabhAvaityarthaitipUrvagataH, tathA'nuyogaH-prathamAnuyogastIrthakarAdipUrvabhavAdivyAkhyAnagrantho gaNDikAnuyogazca bharatanarapativaMzajAnAM nirvANagamanAnuttara vimAnavaktavyatAvyAkhyAnagrantha iti dvirUpe'nuyoge gato'nuyogagataH, etaucapUrvagatAnuyogagatauSTivAdAMzAvapiSTivAdatayoktI avayavesamudAyopacArAditi, tathA sarve-vizve te ca te prANAzca-dvIndriyAdayo bhUtAzca-taravaH jIvAzca-paJcendriyAH sattvAzca-pRthivyAdayaH iti dvandve sati karmadhArayaH, tatasteSAMsukhaM zubhaMvAAvahatIti sarvaprANabhUtajIvasattvasukhAvahaH, sukhAvahatvaM ca saMyamapratipAdakatvAt sattvAnAM nirvANahetutvAcceti / prANAdInAMsukhAvahodRSTivAdo'zarUpatvAt zastrameva hiduHkhAvahamitizastraprarUpaNAyAha mU. (944) dasavidhe satthe paM0 (taM0)mU. (945) 'satthamaggI 1 visaM 2 loNaM 3, siNeho 4 khAra 5 maMbilaM 6 / duppauttomaNo 7 vAyA 8, kAyA 9 bhAvo ta aviratI 10 // vR. 'dase'tyAdi, zasyate-hiMsyate aneneti zastraM, 'satyaM silogo, zastraM-hiMsakaM vastu, tacca dvidhA-dravyatobhAvatazca, tatradravyatastAvaducyateagniH-analaH, saca visadRzAnalApekSayA svakAyazaM bhavati, pRthivyAdyapekSayA tu parakAyazaM 1 viSaM-sthAvarajaGgamabhedaM 2 lavaNaM-pratItaM 3 snehaH-tailaghRtAdakSAro-bhasmAdi 5 amlaM-kAjikaM 6 / 'bhAvo yatti iha draSTavyaM tena bhAvo-bhAvarUpaM zastraM, kiM tadityAha-duSprayuktaM-akuzalaM
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, 537 mano-mAnasaM 7 vAg-vacanaM duSpratyuktA 8 kAyazca zarIraM duSprayukta eva 9, iha ca kAyasya hiMsApravRttau khaGgAderupakaraNatvAt kAyagrahaNenaiva tadgahaNaM draSTavyamiti, aviratizca-apratyAkhyAnamathavA aviratirUpo bhAvaH zastramiti 10 / mU. (946) dasavihe dose paM0 (taM0) - mU. (947) tajjAtadose 1 matibhaMgadose 2 pasatthAradose 3 pariharaNadose 4 / salakkhaNa 5 kkAraNa 6 heudose 7, saMkAmaNaM 8 niggaha 9 vatthudose 10 // vR. aviratyAdayo doSAH zamityuktamiti do prastAvAddoSavizeSanirUpaNAyAha'dasavihe'tyAdi, 'tajjAye'tyAdi vRttaM, ete hi guruziSyayorvAdiprativAdinorvA vAdAzrayA iva lakSyante, tatra tasya guvadirjAtaM jAtiH prakAro vA janmamarmakarmAdilakSaNaH tajjAtaM tadeva dUSaNamiti - kRtvAdoSastajjAtadoSaH, tathAvidhakulAdinA dUSaNamityarthaH, athavA tasmAt prativAdyAdeH sakAzAjjAtaH kSobhAnmukhastambhAdila- kSaNo doSastajjAtadoSaH 1 tathA svasyaiva mateH-buddherbhaGgovinAzo matibhaGgo - vismRtyAdilakSaNo doSa matibhaGgadoSaH 2 tathA prazAstA- anuzAsako maryAdAkArI sabhAnAyakaH sabhyo vA tasmAd dviSTA- dupekSakAdvA doSaH prativAdino jayadAnalakSaNo vismRtaprameyaprativAdinaH prameyasmAraNAdilakSaNo vA prazAstRdoSaH 3, ityAzabdo laghuzrutiriti tathA pariharaNaM- AsevA svadarzanasthityA lokarUDhyA vA anAsevyasyatadeva doSaH, pariharaNadoSaH, athavA pariharaNaM-anAsevanaM sabhArUDhyA sevyasya vastunastadeva tasmAdvA doSaH pariharaNadoSaH athavA vAdinopanyastasya dUSaNasya asamyakparihAro jAtyuttaraM parihaNadoSa iti, yathA bauddhenoktamanityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavaditi, atra mImAMsakaH parihAramAha-nanughaTagataM kRtakatvaM zabdasyAnityatvasAdhanAyopanyasyate zabdagataM ?, yadi ghaTagataM tadA tacchabde nAstItyasiddhatA hetoH, atha zabdagataM tannAnityatvena vyAptamupalabdhamitya dhAraNAnaikAntiko heturityayaM na samyak parihAraH, evaM hi sarvAnumAnocchedaprasaGgaH, anumAnaM hi sAdhanadharmmamAtrAt sAdhyadharmmamAtranirNayAtmakaM, anyathA dhUmAdanalAnumAnamapi na siddhet, tathAhi agniratra dhUmAdyathA mahAnase, atra vikalpyatekimatretizabdAnirddiSTaparvataikapradezAdigatadhUmo'gnisAdhanAyopAttaH uta mahAnasagato ?, yadi parvatAdigataH so'gninA na vyAptaH siddha ityAsAdhAraNAnaikAntiko hetuH, atha mahAnasagatastadA nAsau parvataikadeze varttata ityasiddho heturiti ayaM pariharaNadoSa iti 4, tathA lakSyate tadanyavyapohenAvadhAryate vastvaneneti lakSaNaM svaM ca tallakSaNaM ca svalakSaNaM yathA jIvasyopayogo yathA vA pramANasya svaparAvabhAsakajJAnatvaM 5, tathA karotIti kAraNaM-parokSArthanirNayanimittamupapattimAtraM yathA nirupamasukhaH siddho jJAnAnAbAdhaprakarSAt, nAtra kila sakalalokapratItaH sAdhyasAdhanadharmmAnugato dRSTAnto'stItyupapattimAtratA 6, dhSTAntasadbhAve'syaiva hetuvyapadezaH syAt, tathA hinoti-gamayatIti hetuH sAdhyasadbhAvabhAvatadabhAvAbhAvalakSaNaH, tatazca svalakSaNAdInAM dvandvaH, teSAM doSaH svalakSaNakAraNahetudoSaH, iha kAzabdaH chando'rthaM dvibaddha dhyeyaH 7, athavA saha lakSaNena yau kAraNahetU tayordoSa iti vigrahaH tatra lakSaNadoSo'vyAptiratirvyAptirvA, tatrAvyAptiryathA yasyArthasya sannidhAnAsannidhAnAbhyAM jJAnapratibhAsabhedasta
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 sthAnAGga sUtram 10/-/947 tvasvalakSaNamiti, idaM svalakSaNalakSaNaM, idaMcendriyapratyakSamevAzritya syAtna yogijJAnaM, yogijJAne hina sannidhAnAsannidhAnAbhyAM pratibhAsabhedo'stItyatastadapekSayA na kiJcisvalakSaNaM syAditi, ativyAptiryathA arthopalabdhihetuH pramANamiti pramANalakSaNaM, iha cArthopalabdhihetubhUtAnAM cakSurdadhyodanabhojanAdInAmAnantyenapramANeyattAnasyAt, athavA dArzantiko'rtho lakSyate'neneti lakSaNaM-dRSTAntastaddoSaH-sAdhyavikalatvAdiH, tatrasAdhyavikalatAyathA nityaH zabdomUtatvAdghaTavad, iha ghaTe nityatvaM nAstIti kAraNadoSaH sAdhyaM prati tad-vyabhicAro yathA apauruSeyo vedo vedakAraNasyAzrUyamANatvAditi, azrUyamANatvaM hi kAraNAntarAdapi sambhavatIti hetudoSo'siddhaviruddhAnaikAntikatvalakSaNaH, tatrAsiddho yathA'nityaH zabdazcAkSuSatvAd ghaTavaditi, atra hi cAkSuStvaM zabdena siddhaM, viruddhoyathA nityaH zabdaH kRtakatvAtghaTavad, iha ghaTekRtakatvaM nityatviruddhamanityatvameva sAdhayatIti, anaikAntikoyathA nityaH zabdaH prameyatvAdAkAzavad, iha hi prameyatvamanityeSvapi varttate, tataH saMzaya eveti 7 tathA saGkramaNaM-prastutaprameye'prastutaprameyasya pravezanaM prameyAntaragamanamityarthaH athavAprativAdimateAtmanaH saGkrAmaNaMparamatAbhyanujJAnamityarthaH tadeva doSa iti 8, tathA nigrahaH-chalAdinA parAjayasthAnaM sa eva doSo nigrahadoSa iti, tathA vasataHsAdhyadharmasAdhanadhAvatreti vastu-prakaraNAtpakSastasyadoSaH-pratyakSanirAkRtatvAdiH, yathAazrAvaNaH zabdaH, zabde hyazrAvaNatvaM pratyakSanirAkRmiti / mU. (948) dasavidhe visese paM0 (taM0) vR. eteSAmeva tajjAtAdidoSANAM sAmAnyato'bhihitAnAM tadanyeSAM cArthAnAM sAmAnyavizeSarUpANAM satAM vizeSAbhidhAnAyAha - 'dase' tyAdi, vizeSo bhedo vyktiritynrthaantrN| . mU. (949) vatthu 1 tajAtadose 2 ta, dose egahitaiti 3 t| kAraNe 4 ta paDuppaNNe 5, dose 6 nivve 7 hiaTThame 8 // __attaNA 9 uvanIte 10 ta, viseseti ta, te dasa // vR. 'vatthu' ityAdiH sArddha zlokaH, vastitvatiprAktanasUtrasyAntoktoyaH pakSaH, 'tajjAta'miti tasyaivAdAvuktaM prativAdyAderjAtyAdi tadviSayo doSo vastutajjAtadoSaH, tatra vastudoSaH-pakSadoSastajAtadoSazca-jAtyAdihIlanametaucavizeSau doSasAmAnyapekSayA, athavA vastudoSe-vastudoSaviSaye vizeSo-bhedaHpratyakSanirAkRtatvAdiH, tatra pratyakSanirAkRtoyathAazrAvaNaH zabdaH, anumAnanirAkRto yathA nityaH zabdaH, pratItinirAkRto yathA acandraH zazI, svavacananirAkRto yathA yadahaM vacmi tanmithyeti, lokarUDhanirAkRto yathA zuci naraziraH-kapAlamiti, tajjAtadoSaviSaye'pi bhedo janmamarmakarmAdibhiH, janmadoSo yathA - // 1 // "kacchullayAe ghoDIe jAo jo gaddaheNa chUDheNa / tassa mahAyaNamajhe AyArA pAyaDA hoti / / " ityAdiranekavidhaH 2, cakAraH samuccaye, tathA 'dose'tti pUrvoktasUtre ye zeSA matibhaGgAdayo'STAvuktAste doSA doSazabdeneha saGgrahItAH, te ca doSasAmAnyApekSayA vizeSA bhavantyeveti doSo-vizeSaH, athavA 'dose'tti doSeSu
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, 539 zeSadoSaviSaye vizeSo-bhedaH, sa cAnekavidhaH svayamUhyaH 3, 'egaTThie ya'tti ekazcasAvarthazcaabhidheyaH ekArthaHsayasyAstisa ekArthikaH ekArthavAcaka ityarthaH, itiH-upapradarzanecaH samuccaye, saca zabdasAmAnyApekSayaikArthiko nAma zabdavizeSo bhavati, yathA ghaTa iti, tathA anekArthako yathA gauH, yathoktaM- 'dizi 16zi 2 vAci 3 jale 4 bhuvi 5 divi 6 vaje 7'zau 8 pazau 9 ca gozabdaH" iti, ihaikArthikAvizeSagrahaNenAnekarthiko'pi gRhItastadviparItatvAt, na cehAsau gaNyate, dazasthAnakAnurodhAt, athavA kathaJcidekArthika zabdagrAme ya kathaJcidbhedaH sa vizeSaH syAditi prakramaH, ___ 'iya'tti pUraNe, yathAzakraH purandara ityatraikArthe zabdadvayezakanakAla evazakraH pUrdAraNakAla eva purandaraH evaMbhUtanayAdezAditi, athavA doSazabda ihApi sambaddhayate, tatazca nyAyodgrahaNe zabdAntarApekSayA vizeSa iti4, tathA kAryakAraNAtmake vastusamUhe kAraNamiti vizeSaH,kAryamapi vizeSo bhavati, nacehokto, dazasthAnakAnuvRtteH athavA kAraNe-kAraNaviSaye vizeSo-bhedo yathA pariNAmikAraNaMmRtpiNDaH, apekSAkAraNaM digdezakAlAkAzapuruSacakrAdi, athavopAdAnakAraNaMmRdAdi nimittakAraNaM-kulAlAdi sahakArikAraNaM-cakracIvarAdItyanekadhA kAraNaM, ___ athavA doSazabdasambandhAt pUrvavyAkhyAtaH kAraNadoSo doSasAmAnyApekSayA vizeSa iti caH samuccaye, tathA pratyutpannovArttamAnikaH abhUtapUrva ityarthaH doSaH-guNetaraH, sa cAtItAdidoSasAmAnyApekSayA vizeSaH 5, athavA pratyutpanne-sarvathA vastunyabhyupagatevizeSoyodoSo'kRtAbhyAgamakRtavipraNAzAdiH sadoSasAmAnyapekSayA vizeSa iti 6, tathA nityoyodoSo'bhavyAnAM mithyAtvAdiranAdyaparyavasitatvAt sa doSasAmAnyapekSayA vizeSo'thavA sarvathA nitye vastunyabhyupagate yo doSo bAlakumArAdyavasthA'bhAvApattilakSaNaH sa doSasAmAnyApekSayA doSavizeSa iti 7, tathA 'hiahame'tti akAraprazleSAdadhika-vAdakAle yatparapratyAyanaM pratyatiriktaM dRSTAntanigamanAdi taddoSaH, ' tadantareNaiva pratipAdyapratItestadabhidhAnasyAnarthakatvAditi, Aha c||1|| "jiNavayaNaM siddhaM ceva bhannae katthaI udAharaNaM / __ Asajja u soyAraM heUvi kihiMci bhannejjA / tathA-katthai paMcAvayavaM dasahA vA savvahA na paDikuTuM / " iti, tatazcAdhikadoSo doSavizeSatvAdvizeSa iti, athavA'dhike dRSTAntAdau sati yo doSo- . dUSaNaMvAdinaHso'pidoSavizeSa eva, ayaMcASTama Adito gaNyamAnaiti 8, 'attaNa'ttiAtmanA kRtamiti zeSaH, tathA upanItaM-prApitaM pareNeti zeSaH, vastusAmAnyApekSayA''tmakRtaMca vizeSaH, paropanItaMcAparo vizeSa iti bhAvaH 9, cakArayorvizeSazabdasyaca prayogo bhAvanAvAkye darzitaH, athavA doSazabdAnuvRtterAtmanA kRto doSa paropanItazca doSa iti, __ doSasAmAnyApekSayA vizeSAvetau iti, evaM te vizeSA daza bhavantIti, ihAdarzapustakeSu 'nijje'hiaTThame'tti dRSTaM, naca tathA'STau pUryanta iti, nicce iti vyAkhyAtaM, ihoktarUpa vizeSAdayo bhAvA anuyogagamyAH, anuyogazcArthato vacanatazca, tatrArthato yathA - "ahiMsA saMjamo tavo" ityatrAhiMsAdInAM svarUpabhedapratipAdanaM, vacanAnuyogastveSAmeva zabdAzrito vicAra iti tadiha
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 sthAnAGga sUtram 10/-/949 vacanAnuyogaM bhedata Aha mU. (950) dasavidhe suddhAvAtAnuoge paM0 taM0 - caMkAre 1 maMkAre 2 piMkAre 3 setaMkAre 4 sAtaMkare 5 egatte 6 pudhatte 7 saMjUhe 8 saMkAmite bhinne 10 / vR. 'dase'tyAdi, zuddhA-anapekSitavAkyArthA yA vAk-vacanaM sUtramityarthaH tasya anuyogovicAraH zuddhavAganuyogaH, sUtre ca apuMvadbhAvaH prAkRtatvAt, tatra cakArAdikAyAH zuddhavAco yo'nu-yogaH sa cakArAdireva vyapadezyaH, tatra 'caMkAre'tti atrAnusvAro'lAkSaNikayathA 'suMke saNiMcare' ityAdau, tatazcakAra ityarthaH, tasya cAnuyogo, yathA cazabdaH samAhAretaretarayogasa muccayAnvAcayAva-dhAraNapAdapUraNAdhikavacanAdiSviti, tatra "itthIo sayaNANi ya" iti, iha sUtre cakaraH samuccayArthaH strINAM zayanAnAMcAparibhogyatAtulyatatvapratipAdanArthaH 1, maMkAre'tti makarAnuyogo yathA 'samaNaM va mAhaNaM vA' itisUtre mAzabdo niSedhe, athavA 'jeNAmeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNAmeve'tyatra sUtre evamapi anyathA'pIti prakArAntarasamuccayArtho'pizabda iti 3, ___'seyaMkare'ttiihApyaMkAro'lAkSaNikastena sekArA iti, tadanuyogoyathA 'sebhikkhUve'tyatra sUtresezabdo'thArthaH, athazabdazca prakriyApraznAntaryamaGgalopanyAsaprativacanasamuccayeSvityAnantaryArthaH sezabda iti, kvacidasAvityarthaH, kvacittaMsyetyarthaH, athavA 'seyaMkAra' iti zreya ityetasya karaNaM zreyaskarAH zreyasa uccAraNamityarthaH, tadanuyogo yathA 'seyaM me ahijiuM sajjhayaNa'mityatra sUtre zreyaH-atizayena prazasyaM kalyANamityarthaH,athavA 'seyakAle akammavAvi bhavaI tyatra seyazabdo bhaviSyadarthaH 4, _ "sAyaMkAre'tti sAyamitinipAtaH satyArthastasmAd 'varNatkAra' ityanena chAndastvatkArapratyayaH karaNaM vA kArastataH sAyaMkAra iti tadanuyogo yathA satyaM tathAvacanasabhAvaprazneSviti, ete ca cakAradayo nipAtasteSAnuyogabhaNanaM zeSanipAtAdizabdAnuyogopalakSaNArthamiti 5, 'egatti'tti ekatvamekavacanaM tadanuyogo yathA 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' ityatraikavacanaM samyagdarzanAdInAM samuditAnAmevaikamokSamargatvakhyApanArthaM, asamuditatve tvamokSamArgateti pratipAdanArthamiti 6, _ 'puhutte'tti pRthakatvaM-bhedo dvivacanabahuvacane ityarthaH, tadanuyogo yathA 'dhammatthikAye dhammatthikAyadese dhammatthikAyappadesA' iha sUtre dharmAstikAyapradezA ityetadbahuvacanaM teSAmasaGkhyAtatvakhyApanArthamiti 7, 'saMjUhe'tti saGgataM-yuktArthaM yUthaM-padAnAM padayorvA samUhaH saMyUthaM, samAsa ityarthaH, tadanuyogo yathA "samyagdarzanazuddhaMmityAdiranekadhA iti 8, _ 'saMkAmiya'ttizaGkAmitavibhaktivacanAdyantaratayApariNAmitaMtadanuyogoyathA- 'sAhUNaM vaMdaNeNaMnAsatipAvaM asavaMkiyA bhAvA' iha sAdhUnAmityetasyAH SaSThayAH sAdhubhyaH sakAzAdityevaM lakSaNaM paJcamItvena vipariNAmaM kRtvAazaGkitA bhAvA bhavantItyetatpadaMsambandhanIyaM, tathA "acchaMdA je na bhujuMti, na se cAitti vuccaI" ityatra sUtre na sa tyAgItyucyate ityekavacanasya bahuvacanatayA pariNAmaM kRtvA na te tyAgina ucyanta ityevaM padaghaTanA kAryeti 9, 'bhinnaM'mitikramakAlabhedAdibhirbhinna-visazaMtadanuyogo yathA - 'tivihaM tiviheNa miti
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, - saGgrahamuktvA punaH 'maNeNa 'mityAdinA tiviheNaMti vivRtamiti kramabhinnaM, krameNaM hi tivihamityetanna karomyAdinA vivRtya tatastrividheneti vivaraNIyaM bhavatIti, asya ca kramabhinnasyAnuyogo'yaM yathAkramavivaraNe hi yathAsaGkhyadoSaH syAditi tatpariharArthaM kramabhadaH, tathAhi - na karomi manasA na kArayAmi vAcA kurvantaM nAnujAnAmi kAyeneti prasajyate, aniSTaM caitatpratyekapakSasyaiveSTatvAt, tathAhi - manaHprabhRtibhirna karomi taireva na kArayAmi taireva nAnujAnAmIti, tathA kAlabhedo'tItAdinirddeze prApte varttamAnAdinirdezo yathA jambUdvIpaprajJaptayAdiSu RSabhasvAminamAzritya 'sakke deviMde devarAyA vaMdati nama'sati' tti sUtre, tadanuyogazcAyaM varttamAnanirdezastrikAlabhAviSvapi tIrthakareSveta nyAyapradarzanArtha iti, idaM ca doSAdisUtrayamanyathApi vimarzanIyaM, gambhIratvAdasyeti vAganuyogastvarthAnuyogaH pravarttata iti dAnalakSaNasyArthasya bhedAnAmanuyogamAhamU. (951) dasavihe dAne paM0 (taM0) mU. (952) anukaMpA 1 saMgahe 2 ceva, bhaye 3 kAluNiteti ya 4 / lajjAte 5 gAraveNaM ca 6, ahamme uNa sattame 7 // dhamme ta aTTame vutte 8, kAhIti, ta 9 kartati ta 10 // vR. 'dase'tyAdi, 'anukaMpe'tyAdi zlokaH sArddhaH, 'anukaMpa'tti dAnazabdasambandhAdanukampayAkRpayA dAnaM dInAnAthaviSayamanukampadAnamathavA anukampAto yaddAnaM tadanukampaivopacArAt uktaM ca vAcakamukhyairUmAsvAtipUjyapAdaiH 11911 ca - "kRpaNe'nAthadaridre vyasanaprApte ca rogazokahate / yaddIyate kRpArthAdanukampA tadbhaveddAnam // " saGgrahaNaM saGgrahaH-vyasanAdau sahAyakaraNaM tadarthaM dAnaM saGgrahadAnaM, athavA abhedAddAnamapi saGgraha ucyate, Aha ca - - 11911 - 11911 "abhyudaye vyasane vA yatkiJciddIyate sahAyArtham / tatsaGgaGgrahato'bhimataM munibhirddanaM na mokSAya // " iti, tathA bhayAt yaddAnaM tat bhayadAnaM, bhayanimittatvAdvA dAnamapi bhayamupacArAd, iti, uktaM "rAjArakSapurohitamadhumukhamAvalladaNDapAziSu ca / yaddIyate bhayArthAttadbhayadAnaM budhairjJeyam // " iti 3, 541 'kAluNie iya'tti kAruNya-zokastena putraviyogAdijanitena tadIyasyaiva talpAdeH sa janmAntare sukhito bhavatvitivAsanAto'nyasya vA yaddAnaM tatkAruNyadAnaM, kAruNyajanyatvAdvA dAnamapi kAruNyamuktamupacArAditi 4, tathA 'lajjayA' hriyA dAnaM yattalajjAdAnamucyate, uktaM ca"abhyarthitaH pareNa tu yaddAnaM janasamUhamadhyagataH / paracittarakSaNArthaM lajjAyAstadbhaveddAnam // " iti, 5 11911 'gAraveNaM ca 'tti gauraveNa-garveNa yaddIyate tadda gauravadAnamiti, uktaM ca "naTanarttamuSTikebhyo dAnaM sambandhibandhumitrebhyaH / yaddIyate yazo'rthaM garveNa tu tadbhaveddAnam // " 6,
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 sthAnAGga sUtram 10/-/952 adharmapoSakaM dAnamadharmadAnaM, adharmakAraNatvAdvA adharma eveti, uktNc||1|| "hiMsAnRtacauryodyataparadAraparigrahaprasaktebhyaH / yaddIyate hi teSAM tajjAnIyAdadharmAya / / " iti 7, -dharmakAraNaM yattaddharmadAnaM dharme eva vA, uktaM cN||1|| "samatRmamaNimuktebhyo yaddAnaM dIyate supaatrebhyH| __ akSayamatulamanantaM taddAnaM bhavati dharmAya / / " iti, 8 'kAhI iya'ttikariSyatikaJcanopakAraMmamAyamitibudhyAyadAnaMtatkariSyatItidAnamucyate 9, tathA kRtaM mamAnena tatprayojanamiti pratyupakArArthaM yaddAnaM tatkRtamiti, uktNc||1|| "zatazaH kRtopakAro dattaM ca sahasrozo mmaanen| ahamapi dadAmi kiJcitpratyupakArAya taddAnam // " iti 10 / mU. (953) dasavidhA gatI paM0 taM0 - nirayagatI nirayaviggahagaI tiriyagatI tiriyavihaggagaI evaM jAva siddhigaI siddhivigghgtii| vR. uktalakSaNAddAnAcchubhAzubhAgatirbhavatItisAmAnyatogatinirUpaNAyAha- 'dase'tyAdi, 'nirayagati'tti nirgatA ayAt-zubhAditi nirayA-nArakAH teSAM gatirgamyamAnatvAnnakagatistadgatinAmakarmodayasampAdyonArakatvalakSaNaH paryAyavizeSo vetinarakagatiH, tathA nirayANAMnArakANAM vigrahAt-kSetravibhAgAnatikramya gatiH-gamanaM nirayavigrahagatiH sthitinivRttilakSaNA RjuvakrarUpA vihAyogatikA pAdyA veti, evaM tiryaGnaranAkinAmapIti, 'siddhigati' iti sidhyanti-niSThitArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH sA cAsau gamyamAnatvAt gatizceti siddhigatiHlokAgralakSaNA, tathA siddhaviggahagai'ttisiddhasya-muktasyavigrahasya-AkAzavibhAgasyAtikrameNagatiHlokAntaprAptiH siddhavigrahagatiriti, vigrahagatirvakragatirapyucyate paraM siddhasya sA nAstIti tatsAhacaryAnnArakAdInAmapyasau na vyAkhyAteti, athavA dvitIyapadainArakAdInAM vakragatiruktA, prathamaistunirvizeSaNatayApArizeSyAjugatiH, siddhigaittisiddhau gamanaM nirvizeSaNatvAcAnena sAmAnyAsiddhigatiruktA, 'siddhiviggahagai'ttisiddhAvavigraheNa-avakreNa gamanaMsidhdhavigrahagatiH, anena ca vizeSApekSAyAM viziSTa siddhigatiruktAsAmAnyavizeSavivakSayA cAnayorbheda iti / siddhigatirmuNDAnAmeva bhavatIti muNDanirUpaNAyAha mU. (954) dasa muMDA pannattA paM0 taM0 - sotiditamuMDe jAva phAsiMditamuMDe kohamuMDe jAva lobhamuMDe dasame sirmuNdde| vR. 'dase' tyAdi, muNDayati-apanayatIti muNDaH, saca zrotrendriyAdibhedAddazadheti, zeSaM sugamaM / muMDA dazeti saGkhyAnamatastadvidhaya ucyante, mU. (955) dasavidhe saMkhANe paM0(taM0)mU. (956)parikammaM 1 vavahAro 2 rajjU 3 rAsI 3 rasI4 kalAsavanne 5 y| jAvaMtAvati 6 vaggo 7ghaNo 8 ta taha vagga vaggo 9 vi|| kappo ta 10 // vR. 'dase' tyAdi, 'parikamma gAhA, parikarma-saMkalitAdyanekavidhaM gaNitajJaprasiddhaM tena
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 543 sthAnaM -10,yatsaGkhayeyasya saGkhyAnaM-parigaNanaMtadapiparikarmetyucyate 1, evaMsarvatreti, 'vyavahAraH' zreNIvyavahArAdiHpATIgaNitaprasiddho'nekadhA2, rajjutti, rajvAyatsaGkhyAnaMtadrajjurabhidhIyate, tacca kSetragaNitaM 3, 'rAsitti dhAnyAderutkarastadviSayaM saGkhyAnaM rAziH, saca pATyAM rAzivyavahAra iti prasiddhaH 4, 'kalAsavanne ya'ti kalAnAm-aMzAnAM savarNanaM savarNaH savarNaH-sadhzIkaraNaM yasmin saGkhyAne tatkalAsavarNaM 5, 'jAvaMtAvaitti 'jAvaMtAvanti vA guNakArottivA egaTTha'mitivacanAd guNakAra'stena yatsaGkhyAnaM tattthaivocyate, tacca pratyutpannamiti lokarUDhaM, athavA yAvataH kuto'pi tAvata evaguNakarAdyAcchikAdityarthaH yatra vivakSitaM saGkalitAdikamAnIyatetadyAvattAvatsaGkhyAnamiti, tatrodAharaNam - // 1 // "gaccho vAJchobhyasto vAJchayuto gacchasaGguNaH kaaryH| dviguNIkRtavAJchahate vadanti sngklitmaacaaryaaH||" atra kila gaccho daza 10, te ca vAJchayA yAdRcchikaguNakAreNASTakenAbhyastAH jAtA'zItiH, tato vAJchAyutAste aSTAzItiH 88, punargacchena dazabhiH saGguNita aSTau zatAnyazItyadhikAni jAtAni 880, tato dviguNIkRtena yAdRcchikaguNakAreNa SoDhazabhirbhAge hRte yallabhyate tazAnAM saGkalitamiti 55, idaM ca pATIgaNitaM zrUyate iti 6, yathA vargaH-saMkhyAnaM yathA dvayorvargazcatvAraH 'sazadvirAzighAta' iti vacanAt 7 ghaMNo yatti dhanaH saGkhyAnaM yathA dvayordhano'STau 'samatrirAzihati'riti vacanAt 8, 'vaggavaggo'tti vargasya vargo vargavargaH, sa ca saGghayAnaM, yathA dvayorvargazcatvArazcaturNAM vargaH SoDazeti, apizabdaH samuccaye 9, 'kappe yatti gAthAdhikaM, tatra kalpaH-chedaH krakacena kASThasya tadviSayaM saGgyAnaM kalpa eva yatpATyAMkrAkacavyavahAra itiprasiddhamiti, ihacaparikAdInAM keSAJcidudAharaNAni mandabuddhInAM duravagamAni bhaviSya,yantyato na pradarzitAnIti 10 / . -daza muNDA uktAste ca pratyAkhyAnato bhavantIti pratyAkhyAnanirUpaNAyAha - mU. (957) dasavidhe paJcakkhANe paM0 (taM0) vR. 'dasavihe'tyAdipratikUlatayAA-maryAdayAkhyAnaM-prakathanaMpratyAkhyA nivRttirityrthH,| mU. (958) anAgaya 1 matikaMtaM 2 koDIsahiyaM 3 niyaMTitaM 4 ceva / sAgAra 5 manAgaraM 6 parimaNakaDaM 7 niravasesaM 8 // saMkeyaM 9 ceva addhAe 10, paccakkhANaM dsvihNtu|| vR.'anAgaya'gAhAsArddhA 'anAgaya'ttianAgatakaraNAdanAgataM-paryuSaNAdAvAcAryAdivaiyAvRttyakaraNAntarAyasadbhAvAdArata eva tattapaHkaraNamityarthaH, uktNc||1|| "hohI pajjosavaNA mama ya tayA aMtarAiyaM hojjaa| guruveyAvacceNaM tassi gelanayAe vA / / so dAi tavokammaM paDivajjaitaM anAgae kAle / eyaM paccakkhANaM anAgaya hoinAyavvaM / " 'aikvaMtaMti evamevAtIti paryuSaNAdau karaNAdatikrAntaM, Aha ca - // 1 // "pajosavaNAe tavaM jo khalu na karei kaarnnjjaae| guruveyANavacceNaM tavassigelannAyAe vA // // 2 //
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 // 2 // so dAi tavokammaM paDivajjai taM aicchie kAle / eyaM paJcakkhANaM aikkataM hoi nAyavvaM // " iti 2, 'koDIsahiyaM' tikoTIbhyAM ekasya catuthadirantavibhAgo'parasya caturthAdirevArambhavibhAga ityevalaMkSaNAbhyAM sahitaM-militaM yuktaM koTIsahitaM militobhayapratyAkhyAnakoTezcaturthAdeH karaNamityarthaH, abhANi ca -- 11911 "paTThavaNao u divaso paJcakkhANassa niTThavaNao ya / hiyaM samiti dunni taM bhannai koDisahiyaM tu / / iti 'niyaMTiyaM' ti nitarAM yantritaM pratijJAtadinadau glAnatvAdyantarAyabhAve'pi niyamAtkarttavyamiti hRdayaM, etacca prathamasaMhananAnAmeveti, abhyadhAyi ca - 11911 "mAse mAse ya tavo amugo amugadivase ya evaio / gilANa va kAyavvo jAva UsAso // eyaM paJcakkhANaM niyaMTiyaM dhIrapurisapannattaM / gita nagArA anissiyappa apaDibaddhA || coddasapuvvI jiNakappiesu paDhamaMmi ceva saMghayaNe / eyaM vocchinnaM khalu therAvi tayA karesIyA // " iti, 'sAgAraM'ti Akriyanta tyAkArAH-pratyAkhyAnApavAdahetavo'nAbhogAdyAstairAkAraiH saheti sAkAraM 5, 'anAgAraM'ti avidyamAnA AkAra- mahattarAkArAdayo nicchinnaprayojanatvAt pratipartturyasmiMstadanAkAraM, tatrApi anAbhogasahasAkArAvAkArau syAtAM mukhe'GgulyAdiprakSepasambhavAditi6, 'parimANakaDaM' ti parimANaM saGkhayAnaM dattikavalagRhabhikSAdInAM kRtaM yasmiMstatparamANakRtamiti, yadAha // 2 // // 3 // __sthAnAGga sUtram 10/-/958 - 11911 "dattIhi va kavalehiM va dharehiM bhikkhAhiM ahava davvehiM / jo bhattapariccAyaM karei parimANakaDameyaM // " iti 'niravasesaM'ti nirgatamavazeSamapi alpAlpamazanAdyAhArajAtaM yasmAttat niravazeSaM vAsarvvamazanAdi tadviSayatvAnniravazeSamiti, abhihitaJca - 11911 " savvaM asaNaM savvaM ca pANagaM savvakhajjapejjavihiM / pariharai savvabhAveNa eyaM bhaNiyaM niravasesaM // " iti, 'saMkeyayaM ceva' tti ketanaM ketaH- cihnamaGguSThamuSTigranthigRhAdikaM sa eva ketakaH saha ketakena saketakaM granthAdisahitamityarthaH, bhaNitaM ca -- 11911 "aMguTThamuTThigaMThIgharaseussAsathibugajoikkhe / bhaNiyaM sakeyameyaM dhIrehi anaMtanANIhiM // " iti - 11911 'addhAe' tti addhAyAH - kAlasya pauruSyAdikAlamAnamAzrityetyarthaH, nyagAdi ca "addhApaccakkhANaM jaM taM kAlappamANacheeNaM / purimaddhaporasIhiM muhuttamAsaddhamAsehiM // " iti 'paJccakkhANaM dasavidhaM tu'tti pratyAkhyAnazabdaH sarvatrAnAgatAdau sambandhyate tuzabda evakArArthaH
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, 545 tato dazavidhameveti, ihopAdhibhedAt spaSTa eva bheda iti na paunruktymaashngkniiymiti| / / pratyAkhyAnaM hi sAdhusAmAcArIti tadadhikAradanyAmapi sAmAcArI nirUpayannAha - mU. (959) dasavihA sAmAyArI paM0 (20) vR. 'dase'tyAdi, samAcaraNaM samAcArastabhAvaH sAmAcAryaM tadeva sAmAcArI saMvyavahAra ityrthH,| mU. (960) icchA 1 micchA 2 tahakkAro 3 AvassitA 4 nisIhitA 5 / ApucchaNA 6ya paDipuccha 7, chaMdaNA 8 nimNtnnaa9|| uvasaMpayA 10 ya kAle sAmAyArI bhavedasavihA u|| 'vR. icche'tyAdi sArddhazlokaH, 'icchA'iti, eSaNamicchA karaNaM kAraH, tatra kArazabdaH pratyekamabhisambandhanIyaH, icchayA-balAbhiyogamantareNa kAra icchAkAraH icchAkriyetyarthaH, icchA cecchAkAreNa mamedaMkuru, icchApradhAnakriyayAna balAbhiyogapUrvikayetibhAvArthaH, asyacaprayogaH svArthaM parArthaM vA cikIrSan yadA paramabhyarthayate, uktNc||1|| "jai abbhattheja paraM kAraNajAe karejja se koi / tattha uicchAkArona kappai balAbhiogo u // " iti tathA mithyA vitathamanRtamiti paryAyAH, mithyAkaraNaM mithyAkAraH mithyAkriyetyarthaH, tathA ca saMyamayoge vitathAcaraNe viditajinavacanasArAH sAdhavastakriyAvaitathyapradarzanAya mithyAkAraM kurvate, mithyakriyeyamiti hRdayaM, bhnnitNc||1|| "saMjamajoge abbhuTTiyassa jaM kiMci vitahamAyariyaM / micchA eyaMti viyANiUNa micchatti kAyavvaM / " iti 'tathAkaraNaMtathAkAraH, sacasUtrapraznAdigocaraH, yathAbhavAdbhiruktaMtathaivedamityevaMsvarUpaH, gditNc||1|| "vAyaNapaDisuNaNAe uvaese suttatthkhnnaae| avitahameyaMti tahA paDisuNaNAe thkkaaro|" iti, -ayaM ca puruSavizeSaviSaya eva prayoktavya iti, agAdi c||1|| "kappAkappe pariniTThiyassa tthaannesupNcsutthiyss| saMjamatavaDvagassa u avigappeNaM thkkaaro||" iti, 'AvassiyA yatti avazyakarttavyairyogairniSpannA''vazyakI, caH samuccaye, etatprayoga AzrayAnnirgacchataH Avazyakayogayuktasya sAdhorbhavati, Aha hi||1|| "kajje gacchaMtassa u guruniddeseNa suttniiiie| Avassiyatti neyA suddhA anntthjogaao|" tathA niSedhena nivRttA naiSadhikI-vyApArAntaraniSedharUpA, prayogazcAsyA Azraye pravizata iti, yata aah||1|| "evoggahappavese nisIhiyA taha nisiddhjogss| eyassesA uciyA iyarassana ceva nsthitti||" 335
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 sthAnAGga sUtram 10/-/960 tathAApRcchanamApRcchAsA vihArabhUmigamanAdiSuprayojaneSuguroH kAryA, cazabdaH pUrvavat, ihoktm||1|| "ApucchaNA u kaje guruNotassaMmayassa vA niymaa| evaM khu tayaM seyaM jAyai sai nijraaheuu||" iti tathA pratipRcchApratipraznaH, sA ca prAgniyuktenApi karaNakAle kAryA, pUrva niSiddhena vA prayojanatastadeva kartukAmeneti, ydaah||1|| "paDipucchaNA u kajje puvvaniuttassa krnnkaalmmi| kajjantarAdiheuM niddiTTA smykeuuhiN||" iti -tathA chandanA ca-prAggRhItenAzanAdinA kAryA, ihaavaaci||1|| "puvvagahieNa chaMdaNa guruANAe jahArihaM hoi| asaNAdiNA u esA neyeha visesavisayatti // " tathA nimantraNA-agRhItenaivAzanAdinA bhavadarthamahazanAdikamAnayAmyevaMbhUtA, ihArthe abhydhaayi||1|| "sajjhAyA uvvAo gurukicce sesage asNtNmi| taM pucchiUNa kajje sesANa nimaMtaNaM kujA / / " iti tathA 'uvasaMpaya'tti upasaMpat-itobhavadIyo'hamityabhyupagamaH, sAca jJAnadarzanacAritrArthatvAt tridhA, tatrajJAnopasampatsUtrArthayoH pUrvagRhItayoH sthirIkaraNArthaM tathA vitruTitasandhAnArthaM tathA prathamato grahaNArthamupasampadyate, darzanopasampadapyevaM, navaraM darzanaprabhAvakasammatyAdizAstraviSayA, cAritropasampacca vaiyAvRttyakaraNArthaM kSapaNArthaM copasampadyamAnasyeti, bhaNitaM hi||1|| "uvasaMpayA ya vitihA nANe taha daMsaNe crittey| daMsaNanANe tivihA duvihA ya crittatttthaae|| // 2 // vattaNasaMghaNagaDhe suttatthobhayagayA u estti| ve yAvacce khamaNaikAle puNa Avakahiyatti // " iti, 'kAle'tti upakramaNakAle AvazyakoSodghAtaniryuktyabhihitesAmAcArI dazavidhAbhavati mU. (961) samaNebhagavaMmahAvIrechaumatthakAlitAte aMtimarAtitaMsI imedasamahAsumiNe pAsittANaMpaDibuddhe taMjahA-egaMcaNaMmahAghorarUvadittadharatAlapisAyaM sumiNe parAjitaM pAsittA NaM paDibuddhe 1, egaMca NaM mahaM sukkilapakkhagaMpusakoilagaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 2, egaMca NaM mahaM cittavicittapakkhagaM pusakoilaM suviNe pAsittA NaM paDibuddhe 3, egaM ca NaM mahaM dAmadugaM savvarayaNAmayaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 4, egacaNaM mahaM setaMgovaggaM sumiNe pAsittANaM paDibuddhe 5, egaMcaNaM mahaM paumasaraM savvao samaMtA kusumitaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 6, egaM ca NaM mahAsAgaraM ummIvIcIsahassakalitaM bhuyAhiM tinnaM sumiNe pAsittANaMpaDibuddhe 7, egaMcaNaM mahaM dinayaraMteyasAjalaMtaMsumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 8, egaM ca maM mahaM hariverulitavannAbheNaM niyateNamaMteNaM mANusuttaraM pavvataM savvato samaMtAAveDhiyaMpariveDhiyaM sumiNe pAsittAMNaMpaDibuddhe 9, egaMcaNaM mahaMmaMdarepavvatemaMdaracUliyAto
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, 547 uvariM sIhAsaNavaragayamattANaM sumiNe pAsittANaM paDibuddhe 10, jaNNaM samaNe bhagavaMmahAvIre egaMmahaMghorarUvadittadharaMtAlapisAtaM sumiNe parAtitaMpAsittA NaM paDibuddhe tannaM samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM mohaNijje kamme mUlAo ugdhAite 1, jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaMmahaM sukkilapakkhagaMjAva paDibuddhe taMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sukkajjhANovagae viharai 2, jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM cittavicittapakkhagaM jAva paDibuddhe taMNaM samaNe bhagavaMmahAvIre sasamataparasamayitaM cittavicittaMduvAlasaMgaMgaNipiDagaMAghavetipannaveti paraveti daMseti nidaMseti uvadaMseti taM0 - AyAraM jAvadiTThIvAyaM 3, jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM dAmadugaMsavvarayaNAjAvapaDibuddhetaMNaMsamaNebhagavaM mahAvIre duvihaM dhammapannaveti, taM0-agAradhamma ca anagAradhammaMca 4, jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM setaM govaggaM sumiNe jAva paDibuddhe taMNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa cAuvvaNNAiNNe saMghe taM0 - samaNA samaNIo sAvagA sAviyAo 5 jaNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM paumasaraMjAva paDibuddhe taMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre cauvihe deve pannaveti, taM0 - bhavanavAsI vANamaMtarA joisavAsI vemANavAsI 6, jaNNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM ummIvIcIjAva paDibuddhe taM NaM samajeNaM bhagavatA mahAvIreNaManAtIteanavadagge dIhamaddhe cAuraMtasaMsArakaMtAre tine7jaNNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaMmahaM dinakaraMjAvapaDibuddhe tannaM samaNassa bhagavato mahAvIrassa anaMte anuttare jAvasamuppanne 8 jaNNaM samaNe bhagavaM egaM mahaM hariverulita jAva paDibuddhe taNNaM samaNassa bhagavato mahAvIrassa sadevamaNuyAsure loge urAlA kittivannasaddasilogA pariguvvaMti iti khalu samaNe bhagavaM mahAvIre iti09 jaNNaM samaNe bhagavaM mahAvIre maMdare pavvate maMdaracUlitAe uvariMjAva paDibuddhe taMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sadevamaNuyAsurAte parisAte majjhagate kevalipannattaM dhammaM Aghaveti pannaveti jAva uvadaMseti 10 / ___vR. iyaM ca sAmAcArI mahAvIreNeha prajJApitA ato bhagavantamevorarIkRtya dazasthAnakamAha'samaNe'tyAdi sugama, navaraM 'chaumatthakAlie'tti prAkRtatvAt chadbhasthakAle yadA kila bhagavAn trikacatuSkacatvaracaturmukhamahApathAdiSa paTupaTahapratiravodghoSaNApUrvaM yathAkAmamupahatasakalajanadAridyamanavacchinnamabdaM yAvanmahAdAnaM dattvA sadevamanujAsurapariSadA parivRttaH kuNDapurAnirgatya jJAtakhaNDavane mArgazIrSakRSNadazamyAmekakaH pravrajya manaHparyAyajJAnamutpAdyASTau mAsAn vihRtya mayUrakAbhidhAnasannivezabahiH-sthAnAM dUyamAnAbhidhAnAnAM pAkhaNDikAnAM sambandhinyekasminnuTaje tadanujJayA varSAvAsamArabhya avidhIyamAnarakSatayA pazubhirupadrUyamANe uTaje'prItikaM kurvANamAkalayya kuTIrakanAyakamunikumArakaM tato varSANAmarddhamAse gate'kAla eva nirgatyAsthikagrAmAbhidhAnasannivezAbahiH zUlapANinAmakayakSAyatane zeSaM varSAvAsamArebhe, tatra ca yadA rAtrau zUlapANirbhagavataH kSobhaNAya jhaTiti TAlitATTAlakamaTTahAsaM muJcan lokamutrAsayAmAsa tadA vinAzyate sa bhagavAn deveneti bhagavadAlambanAMjanasyAdhRtiMjanitavAn punarhastipizAcanAgarUpairbhagavataH kSobhaM kartumazakruvan ziraHkarNanAsA dantanakhAkSipRSThivedanAH prAkRtapuruSasya pratyeka prANApahArapravaNAH sapadi sampAditavAn tathApi pracaNDapavanaprahata
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 sthAnAGga sUtram 10/-/961 suragirizikhamivAvicaladbhAvaMvarddhamAnasvAminamavalokya zrAntaH sannasau jinapatipAdapadbhavandanapurassaramAcakSe-kSamasvakSamAzramaNaititathA siddhArthAbhidhAnovyantaradevastannigrahArthamuddadhAva, babhANaca-are re zUlapANe aprArthitaprArthaka hInapuNyacaturdazIka zrIhIdhRtikIrttivarjita durantaprAntalakSaNa! najAnAsi siddhArtharAjaputraM putrIyitanikhilajagajIvaMjIva tasamamazeSasurAsuranaranikAyanAyakAnAmenaMcabhavadaparAdhaMyadijAnAti tridazapatistatastvAM nirviSayaM karotIti, zrutvA cAsau bhIto dviguNataraM kSayamayatisma, tathA siddhArthazcatasya dharmamacakathat, sacopazAnto bhagavantaM bhaktibharanirbharamAnasogItanRttopadarzanapUrvakampUpujat, lokazcacintayAJcakAra-devAryaka vinAzyedAnI devaH krIDatIti, svAmIca dezonAMzcaturo yAmAnatIva tena paritApitaH prabhAtasamaye muhUrttamAtraM nidrApramAdamupagatavAn tatrAvasare ityartho'thavA chadbhasthakAle bhavA avasthA chadbhasthakAlikI tasyAM ___ 'aMtimarAiMyasittiantimA antimabhAgarUpAavayavesamudAyopacArAtsAcAsaurAtrikA cAntimarAtrikA tasyAM rAtreravasAna ityarthaH mahAntaH-prazastAH svapnA-nidrAvikRtavijJAnapratibhAtArthavizeSAste ca te ceti mahAsvapnAstAn 'svapane' svApakriyAyAM 'egaM ceti cakAra uttarasvapnApekSayA samuccayArthaH 'mahAghoraM' atiraudra rUpam-AkAraM 'dIptaM jvalitaMdaptaM vA-darpavaddhArayatIti mahAghorarUpadIptagharastaptagharovA, prAkRtatvAduttaratra vizeSaNanyAsaH, tAlo-vRkSavizeSastadAkArodIrghatvAdisAdhA pizAco-rAkSasastAlapizAcastaM parAjitaM' nirAkRtamAtmanA 1 'egaM ca'tti anyaM ca 'puMsakokilagaM'ti pumAMzcAsau kokilazca-parapuSTaH puMskokilakaH sa ca kila kRSNo bhavatIti zuklapakSa iti vizeSitaH 2 'cittavicittapakkha'tti citreNeti-citrakarmaNA vicitrau-vividhavarNavizeSavantau pakSau yasyasatathA 3 'dAmadurga'timAlAdvayaM 4 'govaggaM'ti gorUpANi 5 'paumasara'tti pabhAni yatrotpadyante sarasi tatpadbhasaraH 'sarvataH' sarvAsu dikSu samantAt-vidikSuca kusumAni-padbhalakSaNAni jAtAni yatra tatkusumitaM 6 _ 'ummIvIisahassakaliya'ti UrmayaH-kallolAH tallakSaNA yA vIcayastA UrmivIcayaH, vIcizabdo hi loke'ntarArtho'pi rUDhaH, athavormIvIcyorvizeSo gurutvalaghutvakRtaH, kvacidvIcizabdo napaThyate eveti, UrmivIcInAM sahaiH kalito-yukto yaH satathA taM 'bhujAbhyAM' bAhubhyAmiti 7 tathA dinakaraM 8 ekena ca NamityalaGkAre 'maha'nti mahatA chAndasatvAt egaMca NaM mahaMti pAThe mAnuSottarasyaite vizeSaNe 'hariveruliyavannAbheNaM'ti hariH-piGgo varNaH vaiDUryamaNivizeSastasya varNo-nIlo vaiDUryavarNaH, tato dvandvaH taddAbhAti yattaddharivaiDUryavarNAbhaMtena, athavA harivannIlaMtaccatadvaiDUryaM cetizeSatatheva, nijakena-AtmIyenAMtreNa-udaramadhyAvayavizeSeNa AveDhiyaM' ti sakRdAveSTitaM 'paraveDhiyaM ti asakRditi 9 'egaM ca NaM mahaMti Atmano vizeSaNaM 'sihaMsaNavaragayaMtisiMhAsanAnAMmadhye yadvaraMtatsiMhAsanavaraMtatragato-vyavasthito yastamiti 10 eteSAmevadazAnAMmahAsvapnAnAMphalapratipAdanAyAha-'janna'mityAdisugama, navaraM mUlaotti AditaH sarvathaivetyarthaH, 'uddhAie' udghAtitaM vinAzitaM vinAzayiSyamANatvenopacArAt, sUtrakArApekSayA tvayamatItanirdezaevetyevamanyatrApi, 'sasamayaparasamaiyaMtisvasiddhAntaparasiddhAntau yatra staityarthaH, gaNinaH-AcAryasya piTakamiva piTakaM vaNijaivasarvasvasthAnaMgaNipiTakaM Adhavei'tti
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 549 sthAnaM-10,AkhyApayati sAmAnyavizeSarUpataH prajJApayati sAmAnyataH prarUpayatipratisUtramarthakanena darzayati tadabhidheyapratyupekSaNAdikriyAdarzanena, iyaM kriyebhirairupAttAitthaM kriyata iti bhAvanA, nidaMsei'tti kathaJcidagRhNataH parAnukampayA nizcayena punaH punardarzayati nidarzayati 'uvadaMsei'tti sakalanayuktibhiriti 3, 'cAuvvaNNAiNNe'tti catvAro varNAH-zramaNAdayaH samAhRtA iti caturvarNaM tadeva cAturvaNyaM tenAkIrNaH-AkulazcAturvaNyAkIrNaHathavAcatvArovarNAH-prakArAyasminesatathA, dIrghatvaMprAkRtvAt, caturvarNazcAsAvAkIrNazca jJAnAdibhirmahAguNairiti caturvarNAsIrNaH, 'cauvihe deve panavei'tti vandanakutUhalAdiprayojanenAgatAnprajJApayati-jIvAjIvAdInpadArthAnbodhayati-samyakatvaMgrAhayati ziSyIkarotItiyAvat, lolebhyo vAtAnprakAzayati, anaMte' ityAdau sUtreyAvatkaraNAt nivvAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe'tti dRzyamiti, "sadeve'tyAdi, saha devaiH vaimAnikajyotiSkairmanujaiH-narairasuraizca-bhavanapativyantaraizca vartataiti sadevamanujAsurastatraloketrilokarUpe 'urAla'tti pradhAnAkIrtiH-sarvadigvyApI sAdhuvAdaH varNa: ekadigvyApI zabda:-arddhadigvyApI zlokaH-tattatsthAna eva zlAdhA eSAM dvandvaH tata ete 'pariguvvaMti' parigupyanti vyAkulIbhayantisatataMbhramantItyarthaH,athavA parigUyante-gUGghAtoHzabdArthatvAt saMzabdyate ityarthaH, pAThAnantarataH paribhrAmyanti, kathamityAha-'iti khalvi'tyAdi, itiHevaMprakArArthaH khalukyiAlaGkAretatazcaivaMprakAro bhagavAn sarvajJAnI sarvadarzI sarvasaMzayavyavacchedI sarvebodhakabhASAbhASI sarvajagajjIvavatsalaH sarvaguNigaNacakravartI sarvanaranAkinAyakanikAyasevitacaraNayuga ityarthaH, 'mahAvIra' iti nAma, etadevAvatyatezlAghAkAriNAmAdarakhyApanArthamanekatvakhyApanArthaM ceti, 'AghaveI' tyAdi puurvvt| svapnadarzanakAle bhagavAn sarAgasamyagdarzanIti sarAgasamyagdarzanaM nirUpayannAha mU. (962) dasavidhe sarAgasammaiMsaNe pannatte, (taM0)mU. (963) nisagu 1 vatesaruI 2 ANarutA 3 sutta 4 bItarutimeva 5 / / abhigama 6 vitthArarUtI 7 kiriyA 8 saMkheva 9 dhammarutI 10 // vR. 'dasavihe'tyAdi, sarAgasya-anupazAntAkSINamohasya yatsamyagdarzanaM-tattvArthazraddhAnaM tattathA, athavA sarAgaMcatatsamyagdarzanaM ceti vigrahaH sarAgaMsamyagdarzanamasyetiveti, nisagga'gAhA, rucizabdaH pratyekaM yojyate, tato nisargaH-svabhAvastena ruciH-tattvAbhilASarUpA'syeti nisargarucinisargatovAruciriti nisargaruciH,yohijAtismaraNapratibhAdirUpayAsvamatyA'vagatAn sadbhUtAn jIvAdIn padArthAn zraddadhAti sa nisargaruciriti bhAvaH, ydaah||1|| "jo jiNadiDhe bhAve caubbihe saddahAi sayameva / emeva nannahatti ya nisaggaruitti naayvvo|" iti tathopadezogudinA kathanaM tena ruciryasyetyupadezaruciH tatpuruSapakSaH syavamUhyaH sarvatreti, yohi jinoktAnevajIvAdInAntIrthakaraziSyAdinopadiSTAn zraddhattesa upadezaruciriti bhAvaH, yata aah||1|| "ee ceva u bhAve uvaiDhe jo pareNa sddhi| chaumattheNa jiNeNa va uvaesaruI muNeyavvo // " iti
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 sthAnAGga sUtram 10/-/963 tathA''jJA-sarvajJavacanAtmikA tayA ruciryasyata sa tathA, yo hi pratanurAgadveSamithyAjJAnatayA''cAryAdInAmAjJayaiva kugrahAbhAvAjjIvAdi tatheti rocate mASatuSAdivat sa AjJAruciriti bhAvaH, bhaNitaM ca || 9 11 "rAgo doso moho annANaM jassa avagayaM hoi / ANA to so khalu ANAruI hoI // " iti, 'suttabIyaruImeva' tti ihApi rucizabdasya pratyekamabhisambandhAt sUtreNa-Agamena ruciryasya sa sUtraruciH, yo hi sUtrAgamamadhIyAnastainaivAGgapraviSTAdinA samyakatvaM labhate govindavAcakavat sa sUtraruciriti bhAvaH, abhihitaM ca 119 11 "jo suttamahijjaMto sueNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa va so suttaruitti nAyavvo / " iti tathA bIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthapratibodhotpAdakaM vacastena ruciryasya sa bIjaruciH, yasya hyekenApi jIvAdinA padenAvagatenAnekeSu padArtheSu rucirupaiti sa bIjaruciriti bhAvaH, gaditaM ca 11:9 11 "egapaeNegAI payAiM jo pasaraI u sammatte / udavva tilla biMdU so bIyaruitti nAyavvo / " iti 'eve 'ti samuccaye, tathA 'abhigamavitthArarui' tti ihApi pratyekaM rucizabdaH sambandhanIyaH, tatrAbhigamo-jJAnaM tato ruciryasya so'bhigamaruciH, yena hyAcArAdikaM zrutamarthato'dhigataM bhavati so'bhigamaruciH, abhigamapUrvakatvAttadvaceriti bhAvaH, gAthA'tra 119 11 "so hoi abhigamaruI suanANaM jassa atthao diTTaM / ekkArasa aMgAI painnayaM diTThivAo ya // " iti tathA vistAro - vyAsasto ruciryasya sa tatheti, yena hi dharmAstikAyAdidravyANA sarvaparyAyAH sarvairnayapramANairjJAtA bhavanti sa vistAraruciH, jJAnAnusArirucitvAditi, nyagAdi ca"davvANa savvabhAvA savvapamANehiM jassa uvaladdhA / savvahiM nayavihIhiM vittharAruI muNeyavvo // " iti // 1 // tathA kriyA- anuSThAnaM rucizabdayogAt tatra ruciryasya sa kriyAruciH, idamuktaM bhavatidarzanAdyAcArAnuSThAne yasya bhAvato rucirastIti sa kriyAruciriti, uktaM ca 119 11 bhAvaH, Aha ca 119 11 jo kiriyAbhAvaruI so khalu kiriyAruI hoi / / " iti tathA saGkSepaH-saGgrahastatra rucirasyeti saGkSeparuciH, yo hyapratipannakapilAdidarzano jinapravacanAnAbhijJazca saGkSepeNaiva cilAtiputravadupazamAdipadatrayeNa tattvarucimavApnoti sa saGkSeparuciriti " " nANeNaM daMsaNeNa ya tave carite ya samiiguttIsu / "anabhiggahiyakudiTThi saMkhevaruitti hoi nAyavvo / avisArao pavayaNe anabhiggahio ya sesesu // " iti tathA dharme zrutAdau ruciryasya sa tathA, yo hi dharmAstikAyaM zrutadharmma cAritradharmmaca jinoktaM
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, - zraddhatte sa dharmmaruciriti jJeyaH, yadagAdi 11911 551 "jo atthikAyadhammaM suyadhammaM khalu carittadhammaM ca / saddahai jiNAbhihiyaM so dhammaruitti nAyavvo / iti ayaM ca samyagdhaSTirdazAnAmapi saMjJAnAM krameNa vyavacchedaM karotIti tA AhamU. (964) dasa saNNAo paM0 taM0 - AhArasaNNA jAva pariggahasaNNA 4 kohasaNNA jAva lobhasaNNA 8 logasaNNA 9 ohasaNNA 10, neratitANaM dasa saNNAto evaM ceva, evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 24 / vR. 'dase' tyAdi saMjJAnaM saMjJA Abhoga ityarthaH, manovijJAnamityanye, saMjJAyate vA AhArAdyarthI jIvo'nayeti saMjJA-vedanIyamohanIyodayAzrayA jJAnadarzanAvaraNakSayopazamAzrayA ca vicitrA AhArAdiprAptaye kriyaivetyarthaH, sA copAdhibhedAdbhidyamAnA dazaprakArA bhavatIti, tatra kSudvedanIyodayAt kavalAdyAhArArthaM pudgalopAdAnakriyaiva saMjJAyate'nayetyAhArasaMjJA, tathA bhayavedanIyodayAdbhayomdrantasya dRSTivadanavikAraromAJcodabhedAdikriyaiva saMjJAyate'nayeti bhayasaMjJA, tathA puMvedodayAnmaithunAya stryaGgAlokanaprasannavadanasaMstambhitoruvepathuprabhRtilakSaNA ca kriyaiva saMjJAyate 'nayeti maithunasaMjJA, tathA lobhodayAt pradhAnabhavakAraNAbhiSvaGgapUrvikA saccittetaradravyo- pAdAnakriyA ca saMjJAyate'nayeti parigrahasaMjJA, tathA krodhodayAttadAvezagarbhA prarUkSamukhanayanadantacchadaceSTaiva saMjJAyate'nayeti krodhasaMjJA, tathA mAnodayAdahaGkArAtmikotsekAdipariNatireva saMjJAyate'nayeti mAnasaMjJA, tathA mAyodayenAzubhasaMklezAdanRtasambhASaNAdikriyaiva saMjJAyate'nayeti mAyAsaMjJA, tathA lobhodayAllAlasatvAnvitAtsacittetaradravyaprArthanaiva saMjJAyate'nayeti lobhasaMjJA, tathA matijJAnAdyAvaraNakSayopazamAcchabdAdyarthagocarA sAmAnyAvabodhakriyaiva saMjJAyate'nayetyoghasaMjJA, tathA tadvizeSAvabodhakriyaiva saMjJAyate'nayeti lokasaMjJA 10, tatazcaudhasaMjJA darzanIyapayogaH lokasaMjJA jJAnopayoga iti, vyatyayamanye, anye punaritthamabhidadhati-sAmAnyapravRttirodhasaMjJA lokaSTirlokasaMjJA, etAzca sukhapratipattaye spaSTarUpAH paJcendriyAnadhikRtyoktAH, ekendriyAdInAM tuprAyo yathoktakriyAnibandhakarmodayAdipariNAmarUpA evAvagantavyAH, yAvacchabdau vyAkhyAtArthI, etA eva sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena nirUpayati- 'neraiye 'tyAdi, 'evaM ceva' tti yathA sAmAnyasUtre evameva nArakasUtre'pItyarthaH 'evaM nirantara' miti yathA nArakasUtre saMjJAstathA zeSeSvapi vaimAnikAnteSvityarthaH / anantarasUtre vaimAnikA uktAH, te ca sukhavedanA anubhavanti / mU. (965) neraiyA NaM dasavidhaM veyaNaM paJccanubhavamANA viharaMti, taM0 - sItaM 1 usiNaM 2 khudhaM 3 pivAsaM 4 kaMDuM 5 parajjhaM 6 bhayaM 7 sogaM 8 jaraM 9 vAhiM 10 / 1 vR. tadviparyastAstu nArakA yA vedanA anubhavanti tA darzayati- 'neraiyA' ityAdi, kaNThyaM, navaraM vedanAM pIDAM tatra zItasparzajanitA zItA tAM, sA ca caturthyAdinarakapRthvISviti, evamuSNAM prathamAdiSu kSudhaM bubhukSAM pipAsAM tRSaM kaNDUM kharju 'parajjhaM ti paratantratAM bhayaM bhItiM zokaM dainyaM jarAM vRddhatvaM vyAdhiM jvarakuSThAdikamiti / amuM ca vedanAdikamamUrttamarthaM jina eva jAnAti na chadmastho yata Aha
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 sthAnAGga sUtram 10/-/966 mU. (966) dasa ThANAiMchaumattheNaM savvabhAveNa najANatina pAsati, taM0-dhammatthigAtaM jAva vAtaM, ayaM jiNe bhavissati vA na vA bhavissati ayaM savvadukkhANamaMtaM karessati vA navA karessati, etANi ceva uppannanANadasaNadhare [arahA] jAva ayaM savvadukkhANamaMtaM karessati vA navA kressti| vR. 'dase' tyAdi gatArthaM, navaraM chadmastha iha niratizaya eva draSTavyo'nyathA'vadhijJAnI paramANvAdi jAnAtyeva, 'savvabhAveNaM'ti sarvaprakAreNa sparzarasagandharUpajJAnena ghaTamivetyarthaH, dharmAstikAyayAvatkaraNAdadharmAstitakAyaMAkAzAstikAyaMjIvamazarIrapratibaddhaparamANupudgalaM zabdaMgandhamiti, 'aya'mityAdidvayamadhikamiha,tatrAyamiti-pratyakSajJAnasAkSAtkRto 'jinaH' kevalI bhaviSyati na vA bhaviSyatIti navamaM, tathA'yaM 'savve'tyAdi prakaTaM dshmmiti| etAnyeva chadmasthAnavabodhyAni sAtizayajJAnAditvAjino jAnAtIti, Aha ca"eyAI'ityAdi, yAvatkaraNAt 'jiNe arahA kevalI savvannU savvabhAveNa jANai pAsai, taMjahAdhammatthikAya'mityAdi, yAvaddazamaM sthAnaM, tacoktameveti / sarvajJatvAdeva yAn jino'tIndriyArthapradarzakAn zrutavizeSAn praNItavAMstAn dazasthAnakAnupAtino darzayannAha mU. (967) dasa dasAo paM0 taM0-kammavivAgadasAo uvAsagadasAo aMtagaDadasAo anuttarovavAyadasAoAyAradasAopaNhAvAgaraNadasAobaMdhadasAodogiddhidasAodIhadasAo sNkhevitdsaao| kammavivAgadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 taM0 vR. 'dasadase' tyAghekAdazasUtrANi, tatra 'dasattidazasaGkhyA 'dasAuttidazAdhikArAbhidhAyakatvAddazA iti bahuvacanAntara strIliMGgaM zAstrasyAbhidhAnamiti, karmaNaH-azubhasya vipAkaHphalaM karmavipAkaHtapratipAdikA dazadhyayanAtmakatvAddazAH karmavipAkadazAH, vipAkazrutAkhyasyaikAdazAGgasya prathamazrutaskandhaH, dvitIyazrutaskandho'pyasya dazAdhyayanAtmaka eva, na cAsAvihAbhimataH, uttaratra vivariSyamANatvAditi, tathA sAdhUn upAsate-sevanta ityupAsakAH-zrAvakAstadgatakriyAkalApapratibaddhAH dazAdazAdhyayanopalakSitAupAsakadazAH saptamamaGgamiti, tathA anto-vinAzaH sacakarmaNastatphalabhUtasya vA saMsArasya kRto yaiste'ntakRtaH te ca tIrthakarAdayasteSAM dazAH antakRzAH, iha cASTamAGgasya prathamavarge dazAdhyayanAnIti tatsaGghayopalakSitatvAdantakRzA ityabhidhAnenASTamamaGgamabhihitaM, tathA uttaraH-pradhAnonAsyottarovidyataityanuttaraH upapatanamupapatojanmetyarthaH anuttarazcAsAvupapAtazcetyanuttaropapAtaH so'sti yeSAM te'nuttaropapAtikAH sarvArthasidhyAdivimAnapaJcakopapAtina ityarthastadvaktavyatApratibaddhA, ___dazA-dazAdhyayanopalakSitA anuttaropapAtikadazAH navamamaGgamiti, tathA caraNamAcAro jJAnAdiviSayaH paJcadhAAcArapratipAdanaparAdazA-dazAdhyayanAtmikAAcAradazAH, dazAzrutaskandha itiyArUDhAH, tathApraznAzca-pRcchAH vyAkaraNAnica-nirvacanAnipraznavyAkaraNAnitapratipAdikA dazAH-dazAdhyayanAtmikAH praznavyAkaraNadazAH dazamamaGgamiti, tathA bandhadazAdvigRddhidazAdIrghadazAsajhepikadazAzcAsmAkamapratItA iti|
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, - 553 mU. (968) miyAputte 1 ta gottAse 2, aMDe 3 sagaDeti yAvare 4 / mAhaNe 5 naMdiseNe 6 ta, soriyatti 7 uduMbare 8 // sahasuddA Amalate 9 kumAre lecchatI 10 iti 2 vR. karmmavipAkadazAnAmadhyayanavibhAgamAha- 'karme' tyAdi, 'mige' tyAdi zlokaH sArddhaH, mRgA - mRgagrAmAbhidhAnanagararAjasya vijayanAmno bhAryA tasyAH putro mRgAputraH, tatra kila nagare mahAvIro gautamena samavasaraNAgataM jAtyandhanaramavalokya pRSTo bhadanta ! anyo'pIhAsti jAtyandho ?, bhagavAMstaM mRgAputraM jAtyandhamanAkRtimupadideza, gautamastu kutUhalena taddarzanArthaM tadgRhaM jagAma, mRgAdevI ca vanditvA''gamanakAraNaM papraccha, gautamastu tvatputradarzanArthamityuvAca tataH sA bhUmigRhasthaM tadudghATanatastaM gautamasya darzitavatI, gautamastu tamatighRNAspadaM dRSTvA''gatya ca bhagavantaM papraccha ko'yaM janmAntare'bhavat ?, bhagavAnuvAca ayaM hi vijayavardhamAnakAbhidhAne kheTe makAyItyabhidhAno laMcopacArAdibhirlokopatApakArI rASTrakUTo babhUva, tataH SoDazarogAtaGkAbhibhUto mRto narakaM gataH, tataH pApakarmavipAkena mRgAputro loSTadhakAro'vyaktentriyo durgandhijatiH, tato mRtvA narakaM gantA ityAdi tadvaktavyatApratipAdakaM prathamamadhyayanaM mRgAputramuktamiti 1, 'gottAse 'tti gostrAsitavAniti gotrAsaH, ayaM hi haritanAgapure bhImAbhidhAnakUTagrAhasyotpalAbhidhAnAyAH bhAryAyAH putro'bhUt, prasavakAle cAnena mahApAsattvenArATyA gAvastrAsitAH, yauvane cAyaM gomAMsAnyanekadhA bhakSitavAn tato nArako jAtaH, tato vANijagrAmanagare vijayasArthavAhabhadrAbhAryayorujjhitakAbhidhAnaH putro jAtaH, sa ca kAmadhvajagaNikArthe rAjJA tilazo mAMsacchedanena tatkhAdanena ca catuSpathe viDambya vyApAdito narakaM jagAmeti gotrAsavaktavyatApratibaddhaM dvitIyamadhyayanaM gotrAsamuccayate, idameva cojjhitakanAmnA vipAkazrute ujjhitakamucyate 2, 'aMDe' tti puramatAlanagaravAstavyasya kukkuTAdyanekavidhANDakabhANDavyavahAriNo vANijakasya ninnakAbhidhAnasya pApavipAkapratipAdakamaNDamiti, sa ca ninnako narakaM gatastata udvRtto'bhagnasenanAmA pallIpatirjAtaH, sa ca purimatAlanagaravAstavyena nirantaraM dezalUSaNAtikopitena vizvAsyA''nIya pratyekaM nagaracatvareSu tadagrataH pitRvyapitRvyAnIprabhRtikaM svajanavargaM vinAzya tilazo mAMsaccedanarudhiramAMsabhojanAdinA kadarthayitvA nipAtita iti, vipAkazrute cAbhagnasena itIdamadhyayanamucyate 3, 'sagaDetti yAvare' zakaTamiti cAparamadhyacayanaM, tatra zAMkhAMjanyAM nagaryAM subhadrAkhyasArthavAhabhadrAbhidhAnatadbhAryayoH putraH zakaTaH, sa ca susenAbhidhAnAmAtyena sudarzanAbhidhAnagaNikAvyatikare sagaNiko mAMsacchedAdinA'tyantaM kadarthayitvA vinAzitaH, sa ca janmAntare chagalapure nagare channikAbhidhAnaH chAgaliko mAMsapriya AsIdityetadarthapratibaddhaM caturthamiti 4, 'mAhaNe' tti kozAmbyAM bRhaspatidattanAmA brAhmaNaH, sa cAntaHpuravyatikare udayanena rAjJA tathaiva kadarthayitvA mArito janmAntare cAsAvAsIt mahezvaradattanAmA purohitaH, sa ca jitazatro rAjJaH zatrujayArthaM brAhmaNAdibhirhomaM cakAra tatra pratidinamekaikaM cAturvaNyadArakamaSTamyAdiSu dvau dvau catuvarmAsyAM catuzcaturaH SaNmAsyAmaSTAvaSTau saMvatsare SoDaza 2 paracakragame aSTazataM 2 paracakraM ca jIyate, tadevaM mRtvA'sau narakaM jagAmetyevaMbrAhmaNavaktavyatanibaddhaM paJcamamiti 5,
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 sthAnAGga sUtram 10/-/968 _ 'nandisene yati mathurAyAM zrIdAmarAjasuto naMdiSeNoyuvarAjo vipAkazruteca nandivarddhanaH zrUyate, sacarAjadrohavyatikare rAjJAnagaracatvaretaptasya lohasya draveNasnAnaM tadvidhasiMhAsanopavezanaM kSAratailabhRtakalazai rAjyAbhiSekaM ca kArayitvA kaSTamAreNa parAsutAM nIto narakamagamat, sa ca janmAntare siMhapuranagararAjasya siMharathAbhidhAnasya duryodhananAmA guptipAlo babhUva anekavidhayAtanAbhirjanaM kadarthayitvAmRtaH narakaMgatavAnityevamarthaSaSThamiti 6, soriya'tti zaurikanagare zaurakadatto nAma matsyabandhaputraH,sacamatsyamAMsapriyo galavilagnamatsyakaNTako mahAkaSTamanubhUya mRtvAnarakaMgataH, sacajanmAntarenandipuranagararAjasya mitrAbhidhAnasya zrIkonAmamahAnasiko'bhUt jIvaghAtaratiH mAMsapriyazca, mRtvA cAsau narakaM gatavAniti saptamaM, idaM cAdhyayanaM vipAkazrute'STamamadhItaM 7, . __'udumbare'tti pADalISaNDe nagare sAgaradattasArthavAhasutaH udumbaradatto nAnA'bhUt, saca SoDazabhirrAgairekadAbhibhUtomahAkaSTamanubhUya mRtaH, sacajanmAntare vijayapurarAjasya kanakarathanAmno dhanvantarinAmA vaidya AsIt mAMsapriyo mAMsopadeSTA cAtikRtvA narakaM gatavAnityaSTamaM 8, ___'sahasuddAhettisahasA-akasmAduddAhaH-prakRSTodAhaH sahasoddAhaH sahANAM vA lokasyoddAhaH sahoddAhaH, 'Amalae'tti razruterlazrutirityamarakaH-sAmastyena mAriH, evamarthapratibaddhaM navamaM, tatra kila supratiSThe nagare siMhaseno rAjAzyAmAbhidhAnadevyAmanuraktastadvacanAdevaikonAni paJca zatAni devInAM tAM mimArayiSUNi jJAtvA kupitaH san tanmAtRNAmekonapaJcazatAnyupanimantrya mahatyagAre AvAsaMdattvA bhaktAdibhiH saMpUjya vizrabdhAni sadevIkAni saparivArANi sarvato dvArabandhapUrvakamagnipradAnena dagdhavAn tato'sau rAjA mRtvA ca SaSThayAM gatvA rohItake nagare dattasArthavAhasya duhitAdevadattAbhidhAna'bhavat sAcapuSpanandinA rAjJA pariNItAsacamAturbhaktiparatayA tatkRtyAni kurvanAsamAsa tayAca bhogavighnakAriNItitanmAturcalallohadaNDasyApAnaprakSepAtsahasAdAhena vadho vyadhAyi rAjJA cAsau 'vavidhaviDambanAbhirviDambya vinAziteti vipAkazrute devadattAbhidhAnaM navamamiti iti, 9, / __ tathA 'kumArelecchaIiya'tti kumArA-rAjyArhAH,athavA kumArAH-prathamavayasthAstAn 'lecchaI iya'tti lipsUMzca-vaNija Azritya dazamamadhyanamitizabdazca parisamAtpau bhinnakramazca, ayamatra bhAvArthaH-yaduta indrapure nagarepRthivIzrINAmagaNikA'bhUt, sAcabahUna rAjakumAravaNikputrAdIn mantracUrNAdibhirvazIkRtyodArAn bhogAn bhuktavatI SaSThayAM ca gatvA varddhamAnanagare dhanadevasArthavAhaduhitA ajjUrityabhidhAnA jAtA sA ca vijayarAjapariNItA yonizUlena kRcchaM jIvitvA narakaM gateti, ata eva vipAkazrute apeiti dazamamadhyayanamucyata iti 10 // mU. (969) uvAsagadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 (taM0)vR. upAsakadazA vivRnnvnnaah-'dse'tyaadi,.| mU. (970) AnaMde 1 kAmadeve 2 a, gAhAvati cUlaNanapitA 3 / surAdeve 4 cullasatate 5, gAhAvati kuMDakolite 6 saddAlaputte 7 mahAsatate 8, naMdiNIpiyA 9 sAlatiyapitA 10-3 / vR.'Anande'sArdhaH zlokaH, 'AnaMde'ttiAnando vANijanAmAbhidhAnanagaravAsI maharddhiko
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -10,gRhapatirmahAvIreNa bodhita ekAdazopAsakapratimAH kRtvotpannAvadhijJAno mAsikyA saMlekhanayA saudharmamagamaditivaktavyatApratibaddhaM prathamamadhyanaM Ananda evocyata iti 1, 'kAmadeve'tti kAmadevazcampAnagarIvAstavyastathaiva pratibudhaH parIkSAkAridevakRtopasargAvicalitapratijJastathaiva divamagamadityevamarthaM dvitIyaM kAmadeva iti 2, . 'gAhAvai cUlaNIpiya'tti culanIpitRnAmnA gRhapatirvANArasInivAsI tathaiva pratibuddhaH pratipannapratimo vimarzakadevena mAtaraM trikhaNDIkriyamANAM dRSTvA kSubhitazcalitapratijJo devanigrahArthamuddadhAva punaH kRtAlocanastathaiva divaM gata itivaktavyatApratibuddhaM culanIpitetyucyate 3, 'surAdeve'tti surAdevo gRhapatirvArANasInivAsI parIkSakadevasya SoDaza rogAtaGkAn bhavataH zarIre samakamupanayAmi yadi dharmaM na tyajasItivacanamupazrutya calitapratijJaH purAlocitapratikrAntastathaiva divaMgata itiva- ktavyatAbhidhAyakaM surAdeva iti 4, _ 'cullasayae'tti mahAzatakApekSayA laghuH zatakaH cullazatakaH, sa cAlambhikAnagaravAsI devenopasargakAriNA dravyamapahriyamANamupalabhya calitapratijJaH punarniraticAraH san divamagamad yathA tathA yatrAbhidhIyate taccullazataka iti 5, 'gAhAvai kuMDakolie'tti kuMDakoliko gRhapatiH kAmpIlyavAsI dharmadhyAnastho yathA devasya gozAlakamatamudgrAhayata uttaraM dadau divaMca yayau tathA yatra abhidhIyate tattatheti 6, 'saddAlaputte'tti saddAlaputraH polAsapuravAsI kumbhakArajAtIyogozAlakopAsako bhagavatA bodhitaH punaH svamatagrAhaNodhanastathaiva divaM gata itivaktavyatApratibadaM saddAlaputra iti 7, 'mahAsayae'tti mahAzatakanAmno gRhapate rAjagRhanagaranivAsinayodazabhAryApaterupAsakapratimAkRtamaterutpannAvadhisaMjAtAdhigate revatyabhidhAnasvabhAryAkRtAnukUlopasargAcalamateH saMlekhanAjAtadivigatervaktavyatAnibaddhaMmahAzatakaiti 8, 'naMdiNIpiyatti nandinIpitRnAmakasya zrAvastIvAstavyasya bhagavatA bodhitasya saMlekhanAdigatasya vaktavyatAnibandhanAnnaMdinIpitRnAmakamiti 9, sAlaiyApiya'ttisAlaikApitRRnAmnaHzrAvastInivAsino gRhamedhinobhagavato bodhilAbhino'nantaraM tathaiva saudharmAgAmino vaktavyatAnibaddhaM sAlepikApita-nAmakaMdazamam iti, 10 / dazApyamI viMzativarSaparyAyAH saudharme gatAzcatuHpalyopamasthitayo devA jAtA mahAvidehe ca setsyntiiti|| mU. (971) aMtagaDadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 (20) vR.athAntakRddazAnAmadhyayacanavivaraNamAha-'aMtagaDe'tyAdi, iha cASTau vargAstatraprathamavarge dazAdhyayanAni, tAni cAmUnimU. (972) nami 1 mAtaMge 2 somile 3 rAmagutte 4 sudaMsaNe 5 ceva / jamAlI 6ta bhagAlIta 7 kiMkame 8 pallatetiya 9 // ___phAle aMbaDaputte ta10, emete dasa AhitA 4 // vR. 'namI'tyAdi sArddha rUpakam, etAni ca namItyAdikAnyantakRtsAdhunAmAni antakRddazAGgaprathamavarge'dhyayanasaGgrahe nopalabhyante, yatastatrAbhidhIyate
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 sthAnAGga sUtram 10/-/972 // 2 // // 1 // "magoyama 1 samudda 2 sAgara 3 gaMbhIre 4 ceva hoi thimie 5 y| ayale 6 kaMpille 7 khalu akkhobha 8 paseNaI 9 viNhU 10 // " iti tatovAcanAntarApekSANImAnItisambhAvayAmaH,nacajanmAntaranAmApekSayaitAnibhaviSyantIti vAcyaM, janmAntarANAM ttraanbhidhiiymaantvaaditi|| mU. (173) anuttarovavAtiyadasANaM dasa ajjhayaNA, paM0 (taM0) vR. adhunAnuttaropapAtikadazAnAmadhyayanavibhAgamAha-'anuttaro'ityAdi, iha ca trayo vargAstatra tRtIyavarge dRzyamAnAdhyayanaiH kaizcit saha sAmyamasti na sarvaiH, yata ihoktammU. (974) IsidAse ya 1 dhaNNateta 2, suNakkhate ya 3 kAtite 4 / saTThANe 5 sAli- bhadde ta 6, ANaMde 7 tetalI 8 tita dasannabhadde 9 atimutte 10, emete dasa AhiyA 5 // vR. 'isidAse'tyAdi, tatra tu dRzyate "dhanne ya sunakkhatte, isidAse yaahie| pellae rAmaputte ya, caMdimA poTTike iy|| peDhAlaputte anagAre, anagAre poTTile iy| vihalle dasame vutte, emee dasa AhiyA / / " iti tadevamihApi vAcanAntarApekSayA'dhyayanavibhAgauktonapunarupalabhyamAnavAcanApekSayeti, tatradhanyakasunakSatrakathAnakeevaM-kAkanyAMnagA~bhadrAsArthavAhIsutodhanyako nAmamahAvIrasamIpe dharmamanuzrutya mahAvibhUtyA pravrajitaH SaSThopavAsI ujjhyamAnalabdhAcAmlapAraNo viziSTatapasA kSINamAMsazoNito rAjagRhe zreNikamahArAjasya caturdazAnAMzramaNasahAmrANAMmadhye'tiduSkarakAraka itimahAvIreNavyAhRtastenacarAjJAsabhaktikaMvanditaupabRMhitazca kAlaMcakRtvAsarvArthasiddhavimAna utpanna iti, evaMsunakSatro'pIti, kArtika itihastinAgapure zreSThIibhyasahasraprathamAsanikaHzramaNopAsako jitazatrurAjasyAbhiyogAcca parivrAjakasya mAsakSapaNapAraNake bhojanaMpariveSitavAn tameva nirvedaM kRtvA munisuvratasvAmisamIpe pravrajyAMpratipannavAn dvAdazAGgadharobhUtvA zakratvenotpanna ityevaM yo bhagavatyAM zrUyate so'nya eva ayaM punaranyo'nuttarasureSUpapanna iti, __'zAlibhadra' iti yaH pUrvabhavasaGgamanAmAvatsapAlo'bhavat, sabahumAnaMcasAdhavepAyasamadAt, rAjagRhe gobhadraveSThinaH putratvenotpanno, devIbhUtagobhadrazreSThisamupanItadivya bhojanavasanakusumavilepanabhUSaNAdibhirbhogAGgairaGganAnAM dvAtriMzatA saha saptabhUmikaramyahamyatalagato lalati sma, vANijakopanItalakSamUlyabahuratnakambalA gRhItA bhadrayA zAlibhadramAtrA vadhUnAM pAdaproJchanIkRtAzcetizravaNAjAtakutUhaledarzanArthaMgRhamAgatazreNikamahArAjejananyA'bhihito-yathA tvAMsvAmI draSTumicchatItyavataraprAsAdazrRGgAtsvAminaMpazyetivacanazravaNAdasmAkamapyanyaH svAmIti bhAvayan vairAgyamupajagAma varddhamAnasvAmisamIpe ca pravavrAja, vikRSTatapasA kSINadehaH zilAtale pAdapopagamanavidhinA'nuttarasureSUtpannavAniti so'yamiha sambhAvyate, kevalamanuttaropapAtikAGge nAdhIta iti, 'tetalItiya'ttitetalisuta itiyojJAtAdhyayaneSuzrUyate, sanAyaM, tasya siddhigamanazravaNAt,
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, tathA dazArNabhadro dazArNapuranagaravAsI vizvaMbharAvibhuH yo bhagavantaM mahAvIraM dazArNakUTanAgaranikaTasamavasRtamudyAnapAlavacanAdupalabhya yathA na kenApi vandito bhagavAMstathA mayA vandanIya iti rAjyasampadavalepAdbhaktitazca cintayAmAsa, tataH prAtaH savizeSakRtasnAnavilepanAbharaNA divibhUSaH prakalpitapradhAnadvipapatipRSThAdhirUDho valganAdivividhakriyAkArisadarppasarppaccaturaGgasainya- samanvitaH puSmANavasamuddhuSyamANAgaNitaguNagaNaH sAmantAmAtyamantrirAjadauvArikadUtAdiparivRtaH sAntaHpurapaurajanaparigata Anandamayamiva sampAdayan mahImaNDalamAkhaNDala ivAmarAvatyA nagarAnnirjagAma nirgatya ca samavasaraNamabhigamya yathAvidhi bhagavantaM bhavyajananalinavanavibodhanAbhinavabhAnumantaM mahAvIraMvanditvopaviveza, avagatadazArNabhadrabhUpAbhiprAyaM catanmAnavinodanodyataM kRtASTamukhe pratimukhaM vihitASTadante pratidantaM kRtASTapuSkariNIke pratipuSkariNi nirUpitASTapuSkare pratipuSkaraM viracitASTadale pratidalaM viracitadvAtriMzadbaddhanATake vAraNendre samArUDhaM svazriyA nikhilaM gaganamaNDalamArapUrayantamamarapatimavalokya kuto'smAdhzAmIdhzI vibhUtiH kRto'nena niravadyo dharma iti tato'hamapi taM karomIti vibhAvya pravavrAja, jito'hamadhunA tvayeti bhaNitvA yamindraH praNipapAteti so'yaM dazArNabhadraH sambhAvyate paramanuttaropapAtikAGge nAdhItaH kvacitsiddhazca zrUyata iti, tathA atimuktaH evaM zrUyate antakRddazAGge polAsapure nagare vijayasya rAjJaH zrInAmyAdevyA atimuktako nAma putraH SaDvArSiko gautamaM gocaragataM dRSTvAevamavAdIt ke yUyaM kiM vA aTatha ?, tato gautamo'vAdIt zramaNA vayaM bhikSArthaM ca paryaTAmaH, tarhi bhadantAgacchata tubhyaM bhikSAM dApayAmIti bhaNitvA aGgulyA bhagavantaM gRhItvA svagRhamAnaiSIt, tataH zrIdevI hRSTA bhagavantaM pratilambhayAmAsa, atimuktakaH punaravocatyUyaM kva vasatha ?, bhagavAnuvAca-bhadra ! mama dharmAcAryAH zrIvarddhamAnasvAmina udyAne vasaMti tatra vayaM parivasAmaH, bhadanta ! AgacchAmyahaM bhavadbhiH sArddha bhagavato mahAvIrasya pAdAnU vandituM ?, gautamo'vAdIt yathAsukhaM devAnAM priya !, tato gautamena sahAgatyAtimuktakaH kumAro bhagavantaM vandate, dharmma zrutvA pratibuddho gRhamAgatya pitarAvabravIt-yathA saMsArAnnirvviNNo'haM pravrajAmItyanujAnItaM mAM yuvAM tAvUcatuH - bAla ! tvaM ki jAnAsi ?, tato'timuktako'vAdIt- he ambatAta yadevAhaM jAnAmi tadeva na jAnAmi, yadeva na jAnAmi tadeva jAnAmi, tatastau tamavAdiSTAMkathametat ? so'bravIt - ambatAta ! jAnAmyahaM yaduta jAtenAvazyaM marttavyaM, na jAnAmi tu kadA vA kasmin vA kathaM vA kiyaccirAdvA ?, tathA na jAnAmi kaiH karmmabhirnirayAdiSu jIvA utpadyante etatpunarjAnAmi yathA svayaMkRtaiH karmmabhiriti, tadevaM mAtApitarau pratibodhya pravavrAja tapaH kRtvA ca siddha iti iha tvayamanuttaropapAtikeSu dazamAdhyayanatayoktastadapara evAyaM bhaviSyatIti, 'dasa Ahiya'tti dazAdhyayanAnyAkhyAtAnItyarthaH / " * 557 mU. (975) AyAradasANaM dasa ajjhayaNA paM0 taM0-vIsaM asamAhiTThANA 1 egavIsaM sabalA 2 tettIsaM AsAyaNAto 3 aTThavihA gaNisaMpayA 4 dasa ciMtasamAhiTThANA 5 egArasa uvAsagapaDimAto 6 bArasa mikkhupaDimAto 7 pajjovasaNA kappo 8 tIsaM mohaNijaTTANA 9 AjAiTThANaM 10-6 / paNhAvAgaraNadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 taM0-uvamA 1 saMkhA 2 isibhAsiyAI 3
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtram 10/-/975 AyariyabhAsitAiM 4 mahAvIrabhAsiAiM 5 khomagapasiNAiM 6 komalapasiNAiM 7 addAgapasiNAI 8 aMguTThapasiNAI 9 bAhupasiNAI 10-7 / baMdhadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 taM0-baMdhe 1 ya mokkhe 2 ya devaddhi 3 dasAramaMDalevita 4 AyariyavippaDivattI 5 uvajjhAtavippaDivattI 6 bhAvaNA 7 vimuttI 8 sAto 9 kamme 10 -8 / dogehidasANaM dasa ajjhavaNA paM0 taM0-vAte 1 vivAte 2 uvavAte 3 sukkhitte kasiNe 4 bAyAlIsaM sumiNe 5 tIsaM mahAsumiNA 6 bAvattariM savvasumiNA 7 hAre rAme 9 gutte 10 emete dasa AhitA 9 / dIhadasANaM dasa ajjhAyaNA paM0 taM0 caMde 1 sUrate 2 sukke 3 ta siridevI 4 pabhAvatI 5 dIvasamuddovavattI 6 bahUputtI 8 maMdareti ta 9 there saMbhUtavijate 8 there pamha 9 UsAsanIsAse 10-10 / 558 saMkhevitadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 taM0-khuDDiyA vimANapavibhattI 1 mahalliyA vimANapavibhattI 2 aMgacUliyA 3 vaggacUliyA 4 vivAhacUliyA 5 aruNovavAte 6 varuNovavAe 7 garulovavAte 8 velaMdharovavAte 9 vesamaNovavAte 10-11 / vR. AcAradazAnAmadhyayanavibhAgamAha - 'Ayare 'tyAdi, asamAdhiH- jJAnAdibhAvapratiSedho''prazasta bhAva ityarthaH tasya sthAnAni padAni asamAdhisthAnAni-yairAsevitairAtmaparobhayAnAmiha paratra cobhayatra vA asamAdhirutpadyate tAnIti bhAvaH, tAni ca viMzatiH drutacAritvAdIni tata evAvagamyAnIti, tatpratipAdakamadhyayanamasamAdhisthAnAnIti prathamaM, tathA ekaviMzatiH 'zabalAH' zabalaM-karburaM dravyataH paTAdi bhAvataH sAticAraM cAritraM, iha ca zabalacAritrayogAcchabalAssAdhavaste ca karakarmmaprakArAntaramai thunAdInyekaviMzatipadAni tatraivoktarUpANi sevamAnA upAdhita ekaviMzatirbhavanti tadarthamadhyayanaM ekaviMzatizabalA ityabhidhIyate 2, 'tettIsamAsAyaNAu' tti jJAnAdiguNA A-sAmastyena zAtyante- apadhvasyante yakAbhistA AzAtanA-ratnAdhikaviSayAvinayarUpAH puratogamanAdikAstatprasiddhAstrayastriMzabhedA yAtrAbhidhIyante tadadhyanamapi tathocyata iti 3, 'aTThe'tyAdi, aSTavidhA gaNisampat AcArazrutazarIravacanAdikA AcAryaguNArddhiraSTasthAnakoktarUpA yatrAbhidhIyate tadadhyayananapi tathocyata iti 4, 'dase'tyAdi, daza cittasamAdhisthAnAni yeSu satsu cittasya prazastapariNatijAyate tAni tathA, asamutpannapUrvakadharmacintotpAdAdIni tatraiva prasiddhAnyabhidhIyante yatra tattathaivocyata iti 5, 'ekkAre'tyAdi, ekAdazopAsakAnAM zrAvakANAM pratimAH- pratipattivizeSAH darzanavratasAmAyikAdiviSayAH praratipAdyante yatra tattathaivocyata iti 6, 'bArasetyAdi, dvAdaza bhikSUNAM pratimAH- abhigrahA mAsikIdvimAsikIprabhRtayo yatrAbhidhIyante tattathocyate, 'pajjo' ityAdi, paryAyA RtubaddhikAH dravyakSetrakAlabhAvasambandhina utsRjyante ujjhayante yasyAM sA niruktavidhinA paryAsavanA athavA parIti-sarvataH krodhAdibhAvebhyaH upazamyate yasyAM sA paryupazamanA athavA pariH sarvathA ekakSetre jaghanyataH saptatidinAni utkRSTataH SaNmAsAn vasanaM niruktAdeva paryuSaNA tasyAH kalpaH- AcAro maryAdetyarthaH paryosavanAkalpaH paryupazamanAkalpaH
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ __559 sthAnaM - 10,paryuSaNAkalpo veti, sa ca 'sakkosajoyaNaM vigainavaya'mityAdikastatraiva prasiddhastadarthamadhyayanaM sa evocyata iti 8, tIsa'mityAdi, triMzanmohanIyakarmaNobandhasthAnAninbandhakAraNAni vArimajje'vagAhittA, tase pANe vihiMsaI tyAdikAnitatraivaprasiddhAnimohanIyasthAnAnitatpratipAdakamadhyayanaMtathaivocyata iti 9, 'AjAiTThANa miti AjananamAjAtiH-sammUrchanagarbhopapAtato janma tasyAH sthAnaMsaMsArastatsanidAnasya bhavatItyevamarthapratipAdanaparamAjAtisthAnamucyata iti 10 // praznavyAkaraNadazA ihoktarUpA na dRzyante dRzyamAnAstu paJcAzravapaJcasaMvarAtmikA iti, ihoktAnAM tUpamAdInAmadhyayanAnAmakSarArthaH pratIyamAna eveti, navaraM 'pasiNAIti praznavidyAH yakAbhiH kSaumakAdiSu devatAvatAraH kriyata iti, tatra kSaumakaM-vastraM addAgo-AdarzaH aGguSThohastAvayavaH bAhavo-bhujA iti|| bandhadazAnAmapi bandhAdyadhyanAni zrautenArthena vyaakhyaatvyaani| dvigRddhidshaashcsvruupto'pynvsitaaH| dIrghadazAH svarUpato'navagatAeva, tadadhyayanAni tukAnicinnarakAvalikAzrutaskandhe upalabhyante, tatracandravaktavyatApratibaddhaM candramadhyayanaM, tathAhirAjagRhe mahAvIrasya candro jyotiSkarAjo vandanaM kRtvA nATyavidhiM copadarya pratigato, gautamazca bhagavantaM tadvaktavyatAM papraccha, bhagavAMzcovAca-zrAvastyAmaGgajinnAmA ayaM gRhapatirabhUt pArzvanAthasamIpecapravrajito virAdhyacamanAkzrAmaNyaM candratayotpanno mahAvidehe ca setsyatIti, tathA sUravaktavyatApratibaddhaM sUraM, sUravaktavyatA ca cndrvt| navaraM supratiSTho nAmnA babhUveti, zukro-grahastadvaktavyatA caivaM-rAjagRhe bhagavantaM vanditvA zukrepratigate gautamasya tathaivabhagavAnuvAca-vANArasyAMsomilanAmAbrAhmaNo'yamabhavat, pArzvanAthaM cApRcchat-tebhaMte! uvaNijja', tathA sarisavayAmAsAkulatthAyatebhojjA ? egebhavaMduvebhava'mityAdi, bhagavatA caiteSu vibhakteSvAkSiptaH zrAvako bhUtvA punarviparyAsAdArAmAdilaukikadharmamasthAnAni kArayitvA dikprokSakatApasatvena pravrajya pratiSaSThapAraNakaM krameNa pUrvAdidigbhya AnIya kandAdikamabhyavajahAra, anyadA'sau yatra kvacana gartApatiSyAmitatraiva prANAMstyakSyamItyabhigrahamabhigRhya kASThamudrayAmukhaMbaddhA uttarAbhimukhaHpratasthau, tatraprathamadivase'parAhnasamaye'zokataroradho homAdikarma kRtvovAsa, tatra devena kenApyuktaH-aho somilabrAhmaNamaharSe ! duSpravrajitaM te, punardvitIyahani tathaiva saptaparNasyAdha uSita uktaH tRtIyAdiSu dineSvazvatthavaTodumbarANAmadha uSitaH bhaNito devena, tataH paJcamadine'vAdIdasau-kathaMnunAmameduSpravrajitaM?, devo'vocat-tvaMpArzvanAthasyabhagavataH samIpe'NuvratAdikaM zrAvakadharma pratipadyAdhunA anyathA vartasa iti duSpravrajitaM tava, tato'dyApi tamevANuvratAdikaM dharmapratipadyasva yena supravrajitaMtava bhavatItyevamuktastathaiva cakAra, tataH zrAvakatvaMpratipAlyAnAlocitapratikrAntaH kAlaM kRtvA zukrAvataMsake vimAne zukratvenotpanna iti| tathA zrIdevIsamAzrayamadhyayanaM zrIdevIti, tathAhi sA rAjagRhe mahAvIravandanAya saudhadiAjagAma, nATyadarzayitvApratijagAmaca, gautamastatpUrvabhavaMpapraccha, bhagavAMstaMjagAda-rAjagRhe sudarzanazreSThIbabhUva priyAbhidhAnAcatadbhAryAtayoH sutAbhUtAnAmabRhatkumArikA pArzvanAthasamIpe
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 sthAnAGga sUtram 10/-/975 pravrajitA zarIrabakuzA jAtA sAticArA ca mRtvA divaMgatA mahAvidehe ca setsytiiti| tathAprabhAvatI-ceTakaduhitAvItabhayanagaranAyakodAyanamahArAjabhAryA yayAjinabimbapUjArthaM snAnAntaraM ceTyA sitavasanArpaNe'pi vibhramAdraktavasanamupanItamanavasaramanayeti manyamAnayA manyunA darpaNena ceTikA hatA mRtA ca, tato vairAgyAdanazanaM pratipadya devatayA yayA babhUve, yayA cojjayinIrAjaM prati vikSepeNa prastitasya grISme mAsi pipAsAbhibhUtasamasta sainyasyodAyanamahArA jasya svacchazItalajalaparipUrNatripuSkarakaraNenopakarA'kArItyevaMlakSaNaprabhAvatIcaritayuktamadhyayanaM prabhAvatIti sambhAvyate, na cedaM nirayAvalikAzrutaskandhe zyata iti paJcamaM, tathA bahuputrikAdevIpratibaddhaM saivAdhyayanamucyate, tathAhi rAjagRhe mahAvIravandanArthaM saudharmAdvahuputrikAbhidhAnA devI samavatatAra, vanditvA ca pratijagAma, keyamiti pRSTe gautamena bhagavAnavAdIt-vArANasyAM nagaryAM bhadrAbhidhAnasya sArthavAhasya subhadrAbhidhAnA bhAryeyaM babhUva, sA cavandhyAputrArthinI bhikSA mAgatamAryAsaMghATakaMputralAbhaM papraccha sacadharmamacakathat prAvrAjIca, sA bahujanApatyeSuprItyA'bhyaGgodvartanAparAyaNA sAticArA mRtvA saudharmamagamat, tatazcyutvAca vibhele sanniveze brAhmaNItvenotpatsyate, tataH pitRbhAgineyabhAryA bhaviSyati yugalaprasavA ca,sA SoDazabhirvarSaHdvAtriMzadapatyAnijanayiSyati, tato'sautannirvedAdAryAH prakSyatitAzcadharma kathayiSyanti zrAvakatvaM ca sA pratipatsyate, kAlAntare pravrajiSyati, saudharme cendrasAmAnikatayotpadya mahAvidehe setsytiiti| tathA sthaviraH-sambhUtavijayo bhadrabAhusvAmino gurubhrAtA sthUlabhadrasya sagaDAlaputrasya dIkSAdAtA tadvaktavyatApratibaddhamadhyayanaM sa evocyata iti navamaM, zeSANi trINyapratItAnIti / saMkSepikadazA apyanavagatasvarUpA eva, tadadhyanAnAM punarayamarthaH-'khuDDie'tyAdi, ihAvalikApraviSTetaravimAnapravibhajanaM yatrAdhyayane tadvimAnapravibhaktiH, taccaikamalpagranthArthaM tathA'nyanmahAgranthArthamataH kSullikAvimAnapravibhaktimahatI vimAnapravibhaktiriti, aGgasya-AcArAdecUlikA yathA''cArasyAnekavidhA, ihoktAnuktArthasaGgAhikA cuulikaa|| _ 'vaggacUliya'ttiihacavargaH-adhyayanAdisamUho, yathAantakRddazAsvaSTauvargAstasya cUlikA vrgcuulikaa| 'vivAhacUliya'tti vyAkhyA-bhagavatI tasyAzca likA vyAkhyAcUlikA, 'aruNopapAta' itiihAruNonAmadevastatsamayanibaddho granthastadupapAtaheturaruNopapAto, yadAtadadhyayanamupayuktaH san zramaNaH parivartayatitadA'sAvaruNodevaH svasamayanibaddhatvAccalitAsanaH sambhramondrAntalocanaH prayuktAvadhistadvijJAya hRSTaprahRSTazcalacapalakuNDaladharo divyayA dhutyA divyayA gatyA yatraivAsau bhagavAn zramaNastatraivopAgacchati, upAgatyacabhaktibharAvanatavadanovimuktavarakusumavRSTiravapatati, avapatya catadAtasya zramaNasyapurataH sthitvAantarhitaH kRtAJjalika upayuktaH saMvegavizudhdyamAnadhyavasAnaH zRNvaMstiSThati, samApte ca bhaNati-susvAdhyAyitaM susvAdhyAyitamiti, varaM vRNISva 2 iti, tato'sAvihalokaniSpitrapAsaHsamatRNamaNimuktAleSTukAJcanaHsiddhivadhUnirbharAnugatacittaH zravaNaHpratibhaNati-na mevareNArtha iti, tato'sAvaruNodevo'dhikatarajAtasaMvegaHpradakSiNAMkRtvA vanditvA namasthitvA pratigacchati, evaM varuNopapAtAdiSvapi bhnnitvymiti|
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 561 sthAnaM - 10, - evaMbhUtaM ca zrutaM kAlavizeSa eva bhavatIti dazasthAnakAvatAri tatsvarUpamAha 'dasahI' tyAdi sUtradvayaM sugamaM / yathopAdhivazAt kAladravyaM bhedavattathA nArakAdijIvadravyANyapItyAha mU. (976) dasa sAgarovamakoDAkoDIo kAlo ussappiNIte dasa sAgarovamakoDAkoDIo kAlo osappiNIte / mU. (977) dasavidhA neraiyA paM0 taM0 - anaMtarovavannA paraMparovavannA anaMtarAvagADhA paraMparAvagADhA anaMtarAhAragA paraMparAhAragA aNaMtarapajattA paraMparapajjattA carimA acarimA, evaM niraMtaraM jAva vemANiyA 24 / cautthIte NaM paMkappabhAte puDhavIte dasa niratAvAsasatasahassA paM0 1 rayaNappabhAte puDhavIte jahanneNaM neratitANaM dasavAsasahassAiM ThitI paM0 2 cautthIte NaM paMkappabhAte puDhavIte ukkoseNaM neratitANaM dasa sAgarovamAiM ThitI pannattA 3 paMcamAte NaM dhUmappabhAte puDhavIte jahanneNaM neraiyANaM dasa sAgarovamAiM ThitI paM0 4 / asurakumArANaM jahanneNaM dasavAsasahassAiM ThitI paM0, evaM jAva thaNiyakumArANaM 14 bAyaravaNassatikAtitANaM ukkoseNaM dasavAsasahassAiM ThitI paM0 15 vANamaMtaradevANaM jahanneNaM dasa vAsasahassAiM ThiI paM0 16 baMbhaloge kappe ukkoseNaM devANaM dasa sAgarovamAiM ThitI paM0 17 laMtate kappe devANaM jahanneNaM dasa sAgarovamAiM ThitI paM0 18 / vR. dasavihe 'tyAdi, sUtrANi caturviMzatiH, na vidyate antaraM vyavadhAnasyetyanantaro - varttamAnaH samayaH tatropapannakAH anantaropapannakAH yeSAmutpannAnameko'pi samayo nAtikrAnsta eta iti, yeSAM tUtpannAnAM dvyAdayaH samayA jAtAste paramparopapannakAH paramparasamayeSUpapannatvAt teSAmityayaM kAlavizeSopAdhikRto bhedaH, tathA vivakSitapradezApekSayA anantarapradezeSvavagADhA avasthitA anantarAvagADhAH athavA prathamasamayAvagADhAH - anantarAvagADhA etadvilakSaNAH paramparAvagADhAH, ayaM kSetrato bhedaH, tathA anantarAn-avyavahitAn jIvapradezairAkrAntatayA spRSTatayA vA pudgalAnAhArayantItyanantarAhArakAH, sa ye tu pUrvaM vyavahitAn sataH pudgalAn svakSetramAgatAnAhArayanti te paramparAhArakAH, athavA prathamasamayAhArakA anantarAhArakAH itare tvitare, ayaM tu dravyakRto bheda iti, na vidyate paryAptatve'ntaraM yeSAM te anantarAste ca te paryAptakAzcetyanantaraparyAptakAH, prathamasamayaparyAptakA ityarthaH, itare tu paramparaparyAptakAH, ayaM bhAvakRto bhedaH, paryApterbhAvatvAditi, caramanArakabhavayuktatvAccaramAH na punarnArakA bhaviSyanti ye iti bhAvastadviparItA acaramAH, ayamapi bhAvakRta eva bhedaH, caramAcaramatvayorjIvaparyAyatvAditi / 'eva' mityAdi nArakavaddazaprakAratvamidaM nairantaryeNa caturviMzatidaNDakoktAnAM vaimAni - kAntAnAmapi yojanIyamiti / daNDakasyAdau dazadhA nArakA uktAH atha tadAdhArAn nArakAdisthitiM cadazasthAnAnupAtato nirUpayan 'cautthIe'tyAdisUtrASTAdazakamAha, sugamaM caitaditi / anantaraM lAntakadevA uktAste ca labdhabhadrA iti bhadrakArikarmmakAraNAnyAha - mU. (978) dasahiM ThANehiM jIvA AgamesibhaddattAe kammaM pagareti, taM0-anidANatAte ? diTThisaMpannayAe 2 jogavAhiyattAte 2 khaMtikhamaNatAte 4 jiMtidiyatAte 5 amAillatA te 6 3 36
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 sthAnAGga sUtram 10/-/978 apAsatthatAte 7 susAmaNNatAte 8 pavayaNavacchallayAte 9 pavayaNaubbhAvaNatAe 10 / vR. 'dasahI'tyAdi,AgamiSyad-AgAmibhavAntarebhAvibhadraM-kalyANaMsudevatva-lakSaNamanantaraM sumAnuSatvAprAptayA mokSaprAptilakSaNaMca yeSAMte AgamamiSyadbhadrAsteSAM bhAvaH AgamamiSyadbhadratA tasyaiAgamamiSyadbhadratAyaitadarthamityarthaH AgamiSyadbhadratayA vA karma-zubha-prakurvate-badhnanti, tadyathA-nidAyate-lUyate jJAnAdhArAdhanAlatA AnandarasopetamokSaphalA yena pazuneva devendrAdiguNaddhiprArthanAdhyavasAnena tannidAnaM avidyamAnaM tadyasya so'nidAnastadbhAvastattA tayA hetubhUtayA nirutsukatayetyarthaH 1, / dRSTisampannatayA-samyagdRSTitayA 2, yogavAhitayA-zrutopadhAnakAritayAyogenavAsamAdhinA sarvatrAnutsukatvalakSaNena vahatItyevaMzIla yogavAhI tadbhAvalastatA tayA 3, kSAntyA kSamata iti kSAntikSamaNaH, zAntigrahaNamasamarthatAvyavacchedArthaM yato'samartho'pi kSamata iti kSAntikSamaNasya bhAvastattA tayA 4, jitendriyatayAkaraNanigraheNa 5, _ 'mAilayAe'ttimAillo-mAyAvAMstapratiSedhenAmAyAvAMstabhAvastattAMtayA 6, tathA pArvebahirjAnAdInAM dezataH sarvato vA tiSThatIti pArzvasthaH, uktNc||1|| "so pAsattho duviho dese savve ya hoi nAyavyo / savvaMmi nANadasaNacaraNANaM jo upaasttho|| // 2 // desaMmi upAsattho sejaayrbhihddniiypiddNc| nIyaM ca uggapiMDaM bhuMjai nikkAraNe ceva // " ityAdi, niyatapiNDo yathA-mayaitAvaddAtavyaM bhavatA tu nityameva grAhyamityevaM niyatatayA yo gRhyate 'nIya'miti nityaH sadAagrapiNDaH apravRtte pariveSaNe AdAveva yogRhyata iti pArzvasthasya bhAvaH pArzvasthatA na sA'pArzvasthatA tayA 7, tathA zobhanaH-pArzvasthAdidoSavarjitatayA mUlottaraguNasampanatayA ca sa cAsau zramaNazca-sAdhuH suzramaNastadbhAvastattA tayA 8 / tathA prakRSTaM prazastaM pragataM vA vacanaM-AgamaH pravacana-dvAdazAGga tadAdhAro vA saGghastasya vatsalatA-hitakAritA pratyanIkatvAdinirAseneti pravacanavatsalatA tayA 9, tathA pravacanasya-. dvAdazAGgasyodbhAvanaM-prabhAvanaM prAvacanikatvadharmakathAvAdAdilabdhibhirvarNavAdajananaM pravacanobhAvanaM tadeva pravacanodbhAvanatA tayeti 10 // .. etAnicAgamiSyadbhadratAkAraNAni kurvatA AzaMsAprayogona vidheyaiti tatsvarUpamAha mU. (979) dasavihe AsaMsappaoge paM0-ihalogAsaMsappaoge 1 paralogAsaMsappaoge 2 duhatologAsaMsappatoge 3 jIviyAsaMsappatoge 4 maraNAsaMsappatoge 5 kAmAsaMsappatoge 6 bhogasaMsappatoge 7 lAbhAsaMsappatoge 8 pUyAsaMsappatoge 9 sakkArAsaMsappatoge 10 / vR. 'dase'tyAdi, AzaMsanamAzaMsA-icchA tasyAH prayogo-vyApAraNaM karaNaM AzaMsaiva vA prayogo-vyApAraHAzaMsAprayogaH, sUtreca prAkRtatvAtAsaMsappaogetti bhaNitaM, tatraiha-asmin prajJApakamanuSyApekSayA mAnuSatvaparyAye yo vartate lokaH-prANivargaH sa ihalokastadvayatiriktastu paralokaH, tatrehalokaM prati AzaMsAprayogo yathA bhaveyamahamitastapazcaraNAccakravAdaritIhalokAzaMsAprayogaH, evamanyatrApi vigrahaH kAryaH 1, paralokAzaMsAprayogoyathA bhaveyamaha
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM -10, 563 timastapazcaraNAdindra indrasAmAniko vA 2, dvidhAlokAzaMsAprayogo yathA bhaveyamahamindrastatazcakravartI, athavA ihaloke-ihajanmani kiJcidAzAste evaM parajanmanyubhayatra ceti 3, etatrayaM sAmAnyamato'nye tadvizeSA eva, astica sAmAnyavizeSayorvivakSayA bheda ityAzaMsAprayogANAMdazadhAtvaMna virudhyate,tathAjIvitaMpratyAzaMsAciraM me jIvitaM bhavatviti jIvitAzaMsAprayogaH 4, tathA maraNaM pratyAzaMsA-zIghraM me maraNamastviti maraNAzaMsAprayogaH 5, tathA kAmau-zabdarUpe tau manojJau me bhUyAstAmiti kAmAzaMsAprayogaH 6, tathA bhogA-gandharasasparzAste manojJA me bhUyAsuriti bhogAzaMsAprayogaH 7, tathA kIrtizrutAdilAbhobhUyAditi lAbhAzaMsAprayogaH 8,tathA pUjA-puSpAdipUjaname syAditi pUjAzaMsAprayogaH 9, satkAraH - pravaravastrAdibhiH pUjanaM tanme syAditi satkArAzaMsAprayoga iti 10 // uktalakSaNAdapyAzaMsAprayogAt keciddharmamAcarantIti dharmaM sAmAnyena nirUpayannAha mU. (980) dasavidhedhamme paM0-gAmadhamme 1 nagaradhamme 2 raTTadhamme 3 pAsaMDadhamme 4 kuladhamme 5 gaNadhamme 6 saMghadhamme 7 suyadhamme 8 carittadhamme 9 asthikAyadhamme 10 / vR.'dase'tyAdi, grAmA-janapadAzrayAsteSAM teSu vAdharmaH-samAcArovyavastheti grAmadharmaH, saca pratigrAmaM bhinna iti, athavA grAmaH-indriyAgrAmo rUDhestaddharmo-viSayAbhilASaH 1, nagaradharmonagarAcAraH, so'pi pratinagaraM prAyo bhinna eva 2, rASTradharmo-dezAcAraH 3, pAkhaNDadharmaHpAkhaNDinAmAcAraH 4, kuladharmaH-ugrAdikulAcAraH, athavA kulaM cAndrAdikamArhatAnAM gacchasamUhAtmakaM tasya dharmaH-sAmAcArI 5. / gaNadharmo-mallAdigaNavyavasthA jainAnAM vA kulasamudAyo gaNaH-koTikAdistaddharmaHtatsAmAcArI6, saGghadharmo-goSThIsamAcAraH ArhatAnAMvAgaNasamudAyarUpazcaturvaNo vA saGghastaddharmaHtatsamAcAraH7, zrutameva-AcArAdikaMdurgatiprapAtajjIvadhAraNAtadharmaH zrutadharmaH 8,cayariktIkaraNAcAritraM tadeva dharmazcAritradharmaH 9, astayaH-pradezAsteSAM kAyo-rAzirastikAyaH sa eva dharmo-gatiparyAye jIvapudgalayordhAraNAdityastikAyadharmaH 10 // ayaM ca grAmadharmAdirdharmaH sthaviraiH kRto bhavatIti sthavirAnnirUpayati mU. (981) dasa therApaM0 20-gAmatherA 1 nagaratherA 2 raTTatherA 3 pasatthAratherA 4 kulatherA 5 gaNatherA 6 saMghatherA 7 jAtitherA 8 suatherA 9 paritAyatherA 10 / vR. 'dase'tyAdi, sthApayanti-durvyavasthitaMjanaM sanmArge sthirIkurvantIti sthavirAH, tatra ye grAmanagararASTreSuvyavasthAkAriNobuddhimantaAdeyAH prabhaviSNavastetasthavirAiti 1-2-3 prazAsatizikSayanti ye te prazAstAraH-dharmopadezakAste ca te sthirIkaraNAt sthavirAzceti prazAstRsthavirAH 4, ye kulasya gaNasya saGghasya ca laukikasya lokottarasya ca vyavasthAkAriNastadbhaGkatuzca nigrAhakAste tathocyante 5-6-7, jAtisthavirAH SaSTivarSapramANajanmaparyAyAH 8, zrutasthavirAHsamavAyAdyaGgadhAriNaH 9, paryAyasthavirA-viMzativarSapramANapravrajyAparyAyavanta iti 10 / mU. (982) dasa puttA paM0-attate 1 khettate 2 dinnate 3 vinnate 4 urase 5 mohare 6 soMDIre 7 saMbuddhe 8 uvayAtite 9 dhammaMtevAsI 10 / vR.sthavirAzcaputravadAzritAn paripAlayantItiputranirUpaNAyAha-dasa putre'tyAdi, punAti
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 sthAnAGga sUtram 10/-/982 pitaraM pAti vA pitRmaryAdAmiti putraH sUnuH, tatra AtmanaH pitRzarIrAjjAtaH AtmajaH, yathA bharatasyAdityayazAH 1, kSetraM - bhAryA tasyA jAtaH kSetrajo, yathA paNDoH pANDavAH lokarUDhyA tadbhAryAyAH kuntyA eva teSAM putratvAt na tu paNDoH dharmAdibhirjanitatvAditi 2, 'dinnae' tti dattakaH putratayA vitIrNo yathA bAhubalino'nilavegaH zrUyate sa ca putravatputraH, evaM sarvatra 3, 'vinnae'tti vinayitaH zikSAM grAhitaH, 'urase' tti upagatojAto rasaH putrasnehalakSaNo yasminpitRsnehalakSaNo vA yasyAsAvuparasaH urasi vA-hRdaye snehAdvarttate yaH sa orasaH 5, mukhara eva maukharo mukharatayA cATukaraNatoya AtmAnaM putratayA abhyupagamayati sa maukhara iti bhAvaH 6, zoMDIro yaH zauryavatA zUra eva raNakaraNena vazIkRtaH putratayA pratipadyate yathA kuvalayamAlAkathAyAM mahendrasiMhAbhidhAno rAjasutaH zrUyate 7, athavA''tmaja eva guNabhedAdbhidyate, tatra 'vinnae'tti vijJakaH-paNDito'bhayakumAravat, 'urase' tti urasA varttata iti oraso- balavAn bAhubalIvat zoNDarIH zUraH vAsudevavat garvito vA zauNDarIH 'zauDa garva' iti vacanAt, 'saMvuDDhe ' ti saMvarddhito bhojanadAnAdinA anAthaputrakaH 8, : 'uvajAiyata'tti upayAcite - devatArAdhane bhavaH aupayAcitakaH, athavA avapAtaH - sevA sA prayojanamasyetyAvapAtikaH-sevaka iti hRdayaM 9, tathA ante- samIpe vastuM zIlamasyetyantevAsI, dharmArthamantevAsI dharmmAntevAsI, ziSya ityarthaH 10 // dharmAntevAsitvaM ca chadmasthasyaiva na kevalino'nuttarajJAnAditvAt, kAni kiyanti ca tasyAnuttarANItyAha mU. (983) kevalissa NaM dasa anuttarA paM0 taM0-anuttare nANe anuttare daMsaNe anuttare carite anuttare tave anuttare vIrite anuttarA khaMtI anuttarA muttI anuttare ajjave anuttare maddave anuttare lAghave 10 / vR. 'dase' tyAdi, nAstyuttaraM pradhAnataraM yebhyastAnyanuttarANi tatrajJAnAvaraNakSayAt jJAnamanuttaraM evaM darzanAvaraNakSayAddarzanamohanIyakSayAdvA darzanaM, cAritramohanIyakSayAccAritraM, cAritramohakSayAdantavIryatvAcca tapaH- zukladhyAnAdirUpaM vIryAntarAyakSayAd vIryaM, iha ca tapaHkSAMtimuktyArjavamArddavalAghavAni cAritrabhedA eveti cAritramohanIyakSayAdeva bhavanti, sAmAnyavizeSayozca kathaJcidbhedAd bhedenopAttAnIti / mU. (984) samatakhette NaM dasa kurAto paM0 taM0 paMca devakurAto paMca uttarakurAto, tattha NaM dasa mahatimahAlayA mahAdumA paM0 taM0 - jaMbU sudaMsaNA 1 dhAyatirukkhe 2 mahAdhAyatirukkhe 3 paumarukkhe 4 mahApaumarukkhe 5 paMca kUDAsAmalIo 10, tattha NaM dasa devA mahiddhiyA jAva parivasaMti, taM0-aNADhite jaMbuddIvAdhipatI sudaMsaNe piyadaMsaNe poMDarIte mahApoMDarIte paMca garulA veNudevA 10/ mU. ( 985) dasahiM ThANehiM ogADhaM dussamaM jANejjA, taM0 - akAle varisai kAle na varisai asAhU pUiajaMti sAhU na pUijjaMti gurusu jaNo micchaM paDiva amaNunnA saddA jAva phAsA 10 / dasahiM ThANehiM ogADhaM susamaM jANejjA taM0-akAle na varisati taM caiva viparItaM jAva maNunnA phAsA / :
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, - 565 vR. kevalI ca manuSyakSetra eva bhavatIti daza sthAnAkAnupAtipadArtha 'samaye' tyAdikaM 'pukkharavaradIvaDhapaccacchimaddhevI' tyetadantaM samayakSetrapramANamAha, kaNThyaM caitat / mU. (986) susamasusamAe NaM samAe dasavihA rukkhA uvabhogattAe havvamAgacchaMti, taM0 mU. (987) mattaMgatA 1 ya bhiMga 2 tuDigaMtA 3 dIva 4 joti 5 cittaMgA 6 / cittarasA 7 maNiyaMgA 8 gehAgArA 9 aNataNA 10 t|| vR. navaraM 'mattaMge' tyAdi gAthA, mattaM madastasyAGga- kAraNaM madirA taddadatIti mattAGgadAH, caH samuccaye, 'bhiMga' tti bhRtaM bharaNaM pUraNaM tatrAGgAni - kAraNAni bhRtAGgAni bhAjanAni, na hi bharaNakriyA bharaNIyaM bhAjanaM vinA bhavatIti tatsampAdakatvAd vRkSAH api bhRtAGgAH, prAkRtatvAcca bhiMgA ucyante, truTitAni-tUryANi tatkAraNatvAt truTitAGgAH- tUryadAyinaH, uktaM ca"mattaMgesu ya majjaM 1 bhAyaNANi bhiMgesu 2 / tuDiyaMgesu ya saMgatatuDiyAI bahuppagArAI 3 // " - 119 11 "dIvajoicittaMgA' iti ihAGgazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tato dIpaH - prakAzakaM vastu tatkAraNatvAddIpAGgAH, jyotiH - agnistatra ca suSamasuSamAyAmagnerabhAvAjjyotiriva yadvastu saumyaprakAzamiti bhAvastatkAraNatvAt jyotiraGgAH, tathA citrasya anekavidhasya vivakSAprAdhAnyAnmAlyasya kAraNatvAccitrAGgAH, tathA citrA - vividhA manojJA rasA-madhurAdayo yebhyaste citrarasA bhojanAGgA iti bhAvaH, uktaM ca 119 11 "dIvasihAjoisanAmayA ya 4-5 ee kariMti ujjoyaM / cittaMgesu ya mallaM 6 cittarasA bhoyaNaTThAe 7 // " maNInAM-maNimayAbharaNAnAM kAraNatvAnmaNyaGgAH AbharaNahetavaH, gehaM gRhaM tadvadakAro yeSAM te gehAkArAH, 'aNiyaya'tti vastradAyinaH, uktaM ca 119 11 "maNiyaMgesu ya bhUsaNavarAI 8 bhavaNAI bhavaNarukkhesu 9 / Aine dhaNiyaM vatthAI bahuppagArAI 10 ||" iti kAlAdhikArAdeva kAlavizeSabhAvikulakaravaktavyatAmAha mU. (988) jaMbUdIve 2 bharahe vAse tItAte ussappiNIte dasa kulagarA hutthA, (taM0)pU. (989) "sayajjale sayAU ya anaMtaseNe ta amitaseNe ta / takkaseNe bhImaseNe mahAbhImaseNe ta sattame / / daDharahe dasarahe sayarahe / vR. 'jaMbuddIve' tyAdi sUtradvayaM kaNThyaM, navaraM 'tIyAe 'tti atItAyAM 'ussappiNIe 'tti utsarpiNyAM kulakaraNazIlAH kulakarAH - viziSTabuddhayo lokavyavasthAkAriNaH puruSavizeSAH. / mU. (990) jaMbUdIve 2 bhArahe vAse AgamIsAte ussappiNIe dasa kulagarA bhavissaMti, taM0-sImaMkare sImaMdhare khemaMdhare vimalavAhaNe saMmutI paDisute dRDhadhaNU dasadhaNU satadhaNU / " bR. 'AgamissAe 'tti AgamiSyantyAM varttamAnA tu avasarpiNI sA ca noktA, tatra hi saptaiva kulakarAH, kvacitpaJcadazApi dRzyanta iti / mU. (991) jaMbudIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM sItAte mahAnatIteubhato kUle dasa vakkhArapavvatA paM0 taM0-mAlavaMte cittakUDe vicittakUDaDe baMbhakUDe jAva somanase / jaMbu- maMdarapaJccatthime
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 sthAnAGga sUtram 10/-/991 NaM sIotAte mahAnatIte ubhato kUle dasa vakkhArapavvatApaM0 20-vijuppabhejAva gaMdhamAtaNaevaM dhAyaisaMDapuracchimaddhevi vakkhArA bhANiavvA jAva pukkharavaradIvaddhapaccatthimaddhe vR. puSkarArddhakSetrasvarUpamabhihitaM prAgataH kSetrAdhikArAdeva kalpAnAzritya dazakamAha-- mU. (992) dasa kappA iMdAhiTThiyA paM0 taM0-sohamme jAvasahassAre pANate accue, ekesu NaM dasasu kappesu dasa iMdA paM0 taM0-sakke IsANe jAva accute, etesu NaM dasaNhaM iMdANaM dasa parijANitavimANA paM0 taM0-pAlate pupphae jAva vimalavare svvtobhdde| vR. 'daze'tyAdi, saudharmAdInAmindrAdhiSThitatvameteSvindrANAM nivAsAdAnatAraNayostu tadanadhiSThitatvaM tannivAsAbhAvAt, svAmitayA tu tAvapyadhiSThitAveveti mantavyaM, yAvatkaraNAt 'IsANe 2 saNakkumAre 3 mAhiMde 4 baMbhaloe 5 laMtage 6 sukke 7'tti zyamiti, yata evaiteSu indrA adhiSThitA ata evaite dazendrA bhavantIti darzayitumAha-eesu'ityAdi, zakraH-saudharmendraH, zeSA devalokasamAnanAmAnaH, zeSaM sugamamitita // indrAdhikArAdeva tadvimAnAnyAha-'ete'ityAdi, pariyAnaM-dezAntaragamanaM tatprayojanaM yeSAM tAni pariyAnikAnigamanaprayojanAnItyarthaH yAnaM-zibikAdi tadAkArANi vimAnAni-devAzrayA yAnavamAnAni natuzAzvatAni, nagarAkAraNItyarthaH, pustakAntareyAnazabdona gRzyate, 'pAlae' ityAdInizakrAdInAMkrameNAvagantavyAnIkati, yAvatkaraNAt 'somanasse 3 sirivacche 4 naMdiyAvatte 5 kAmakame 6pIigame7 manorame 8'iti draSTavyamiti, AbhiyogikAzcaitedevA vimAnIbhavantIti evaMvidhavimAnayAyinazcendrAH pratimAdikAt tapaso bhavantIti dazakAnupAtinI pratimA svarUpata Aha mU. (993) dasa dasamitA NaM bhikkhupaDimA NaM egeNa rAtidiyasateNaM addhachaTehi ya bhikkhAsatehiM ahAsuttA jAva ArAdhitAvi bhavati vR. 'dase'tyAdi, daza dazamAni dinAni yasyAM sA dazadazamikA dazadazakaniSpannetyarthaH, bhikSUNAM pratimAH-pratijJA bhikSupratimAH, 'ekene tyAdi, daza dazakAni dinAnAM zataM bhavatIti, prathame dazake daza bhikSA dvitIye viMzatirevaM dazame zataM sarvamIlane paJca zatAni paJcAzadadhikAni bhavantIti, 'ahAsutta'mityAdi, ahAsuttaM-sUtrAnatikrameNa, yAvatkaraNAt 'ahAattha "arthasyaniyuktyAderanatikrameNa 'ahAtaccaM' zabdArthAnatikrameNa, 'ahAmaggaM' kSAyopazamikabhAvAnatikrameNa 'ahAkappaM tadAcArAnatikrameNa samyakkAyena na manorathamAtreNa 'phAsiyA' vizuddhapariNAmapratipattyA 'pAliyA' sImAM yAvattatpariNAmAhAnyA 'zodhitA'niraticAratayA zobhitAvA tatsamAptAvucitAnuSThAnakaraNataH, 'tIritA' tIraM nItA pratijJAtakAloparyapyanuSThAnAt, kIrttitA nAmataH idaM cedaM ca karttavyamasyAM tatkRtaM mayetyevamiti, ArAdhitA sarvapadamIlanAt 'bhavati' jAyata iti / / mU. (994) dasavidhA saMsArasamAvanagA jIvA paM0 20-paDhamasamayegiMditA apaDhamasamayaegiditA evaMjAva apaDhamasamayapaMciMditA 1 dasavidhA savvajIvApaM0 taM0-puDhavikAiyA jAva vaNassaikAtitA bediyA jAva paMceMditA aniMditA 2 athavA dasavidhA savvajIvA paM0 taM0paDhamasamayaneratiyA apaDhamasamayaneratitA jAva apaDhamasayadevA paDhamasamayasiddhA apaDhamasamayasidA /
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, - vR. pratimAbhyAsaH saMsArakSayArthaM saMsAribhiH kriyata iti saMsAriNo jIvAn jIvAdhikArAt sarvajIvAMzca 'dase' tyAdinA sUtratrayeNAha, tacca sugamaM, navaraM prathamaH samayo yeSAmekendriyatvasya te prathamasamayAste ca te ekendriyAzceti vigrahaH, viparItAstitare, evaM dvitricatuHpaJcendriyA vAcyAH, Ahaca- 'evaM jAve'tyAdi, 'aNiMdiya'tti anindriyAH siddhAH aparyAptAH upayogataH kevalinazceti saMsAriparyAyavizeSapratipAdanAyaivAha mU. (995) vAsasatAussa NaM purisassa dasa dasAo paM0 (taM0) - vR. 'vAse' tyAdi, varSazatamAyuryatra kAle manuSyANAM sa varSazatAyuSkaH kAlastatra yaH puruSaH so'pyupacArAdvarSazatAyuSkaH, mukhyavRttyA varSazatAyuSi puruSe gRhyamANe pUrvakoTyAyuSkapuruSakAle varSazatAyuH puruSasya kasyacitkumAratve'pi bAlAdidazAdazakasamAptiH syAt na caivaM tata upacAra eva yukta iti / mU. (996) bAlA 1 kiDDA 2 ya maMdA 3 ya, balA 4 pannA 5 ya hAyaNI 6 / pavaMcA 7 padabhArA 8 ya, muMmuhI 9 sAvaNI 10 tathA // vR. 'daze'ti saMkhyA, 'dasAu'tti varSadazakapramANAH kAlakRtA avasthAH iha ca varSazatAyurgrahaNaM viziSTataradazasthAnakAnurodhAt viziSTataratvaM ca dazasthAnakasyaivaM varSadazakapramANA dazA dazeti, anyathA pUrvakoTyAyuSo'pi bAlAdyA dazAvasthA bhavantyeva, kevalaM dazavarSapramANA na bhavanti, bahuvarSA vA alpavarSA vA syuriti bhAvaH, tatra bAlasyeyamavasthA dharmadharmmiNorabhedAdbAlA, svarUpaM cAsyAH 119 11 119 11 'jAyamettassa jaMtussa, jA sA paDhabhiyA dasA / na tatta suhadukkhAI, bahuM jANaMti bAlayA // " iti, - tathA krIDApradhAnA dazA krIDA, uktaM ca"biiyaM ca dasaM patto, nANAkIDAhiM kIDai / na tattha kAmabhogehiM, tivvA uppajjae maI / " 567 119 11 46 tathA mando - viziSTabalabuddhikAryopadarzanAsamartho bhogAnubhUtAveva ca samartho yasyAmavasthAyAM . uktaM ca sA mandA, "taiyaM ca dasaM patto, AnupuvvIe jo naro / samattho bhuMjiuM bhoe, jai se atthi ghare dhuvA // " iti, bhogopArjane tu manda iti bhAvanA, tathA yasyAmavasthAyAM puruSasya balaM bhavati sA balayogAd balA, uktaM ca 119 11 "cautthI ya balA nAma, jaM naro dasamassio / samattho balaM dariseuM, jai hoi niruvaddavo // " iti, tathA prajJAbuddhirIpsitArthasampAdanaviSayA kuTumbakAbhivRddhiviSayA vA tadyogAddazApi prajJA prakarSeNa jAnAtIti vA prajJA dazA tasyA eva kartRtvavivakSayeti, uktaM ca 119 11 "paMcamiM ca dasaM patto, AnupuvvIe jo naro / icchiyatthaM viciMtei, kuDuMba cAbhikakhai // " iti
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 ' sthAnAGga sUtram 10/-/996 tathAhApayatipuruSamindriyeSviti-indriyANi manAk svArthagrahaNApaTUnIkarotIti hApayati prAkRtatvena ca hAyaNitti, Aha c||1|| "chaTThI u hAyaNI nAma, jaM naro dsmssio| virajaI ya kAmesu, iMdiesuya hAyai // " iti tathA prapaJcate-vyaktIkaroti prapaJcayati vA-vistArayati khelakAsAdi yA sA prapaJcA prapaJcayati vA-sayati ArogyAditi prapaJcA, Aha c||1|| "sattamiMcadaMsa patto, AnupuvvIe jo nro| nicchUhai cikkaNaM khaleM, khAsaI ya abhikkhaNaM // " iti tathA prAgbhAramISadavanatamucyate tadevaMbhUtaM gAtraM yasyAM bhavati sA prAgbhArA, ytH||1|| "saMkuciyavalIcammo, saMpatto aTThamiM dsN| nArINamaNabhippeo, jarAe prinnaamio|" iti, tathA mocanaM muk jarArAkSasIsamAkrAntazarIragRhasya jIvasya mucaM prati mukhaM-AbhimukhyaM yasyAM sA mumukhIti, tatsvarUpaM cedm||1|| "navamI muMmuhI nAma, jaM naro dsmssio| jarAdhare vinassaMte, jIvo vasai akaamo||" iti tathA zAyayati-svApayati nidrAvantaM karoti yA zete vA yasyAM sA zAyanI zayanI vA, tatheti samuccaye, ttsvruupmidm||1|| "hINabhinnassarodINo, vivarIo vicitto| dubbalo dukkhio vasaI, saMpatto dsmiNdsN||" iti| anantaraM puruSadazA uktAH, atha puruSasamAnadharmakANAM vanaspatInAM tAH prakArAntarata Aha mU. (997) dasavidhA taNavaNassatikAtitA paM0 20-mUle kaMde jAva pupphe phale biiye| vR. 'dase'tyAdi, tRNavadvanaspatayaH tRNavanaspatayaH, tRNasAdharmyaca bAdaratvenatena sUkSmANAM nadazavidhatvamiti, mUlaM-jaTA kandaH-skandhAdhovartI yAvatkaraNAt 'khaMdhe'tyAdInipaJca draSTavyAni, tatra skandhaH-sthuDamiti yatpratItaMtvak-valkaH zAlA-zAkhApravAlaM-aGkuraH patraM-parNaMpuSpaM-kusumaM phalaM-pratItaM biijN-miNjeti| __ mU. (998) savvatoviNaM vijAharaseDhIodasadasajoyaNAivikkhaMbheNapannattA, savvatovi NaM abhiogaseDhIo dasa dasa joyaNAiM vikkhaMbheNaM pN0| .. vR. dazasthAnakAdhikAra eva idamaparamAha-savve'tyAdi sUtradvayaM, sarvAH-sarvadIrghavaitADhyasambhavAH vidyAdharazreNayaH-vidyAdharanagarazreNayaH, dIrghavaitADhyA hi paJcaviMzatiryojanAnyuccaistvena pazcAzacca mUlaviSkambheNa, tatradazayojanAnidharaNItalAdatikramya dazayojanaviSkambhA dakSiNata uttaratazca zreNaya bhavanti, tatra dakSiNataH paJcAzanagarANi, uttaratastuSaSTiriti bharateSu, airavateSu tadeva vyatyayena, vijyessutupnycpnycaashtpnycpnycaashditi|tthaa vidyAdharazreNInAmuparidazayojanAnyatikramya dazayojanaviSkambhA ubhayata AbhiyogikadevazreNayo bhavanti, tatrAbhiyogaH-AjJA
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 569 sthAnaM - 10,tayA carantItyAbhiyogikA devAH, zakrAdisambandhinAM lokapAlAnAM somayamavaruNavaizramaNAnAM sambandhino vyantarA iti, tacchreNInAmupari parvataH paJca yojanAnyuccatayA daza viSkambhata iti / mU. (999) gevijagavimANANaM dasa joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM pnntaa| vR. AbhiyogikazreNayo hi devAvAsA ityadhunA tadvizeSAnAha-'gevejje'tyAdi kaNThya, navaraM prAgdevAnAmAvAsA uktaaH| mU. (1000) dasahiM ThANehiM saha tetasA bhAsaMkuJjA, taM0-keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA acAsAtejA, se ya acAsAtite samANe parikuvite, tassa tetaM nisirejjA, se taM paritAveti, settaMparitAvettA tAmeva saha tetasA bhAsaMkujA 1, keti tahArUvaM samaNaM mAhaNaM vA accAsAtejA se ya accAsAtite samANe deve parikuvie tassa teyaM nisirejA settaM paritAveti settaM 2 tameva saha tetasA bhAsaMkuJjA 2, keti tahArUvaMsamaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtejjA, se ya accAsAtite samANe parikuvie devetaparikuvite, duhato paDiNNA tassa teyaM nisirejjA tetaM paritAviMti te taMparitAvettA tameva saha tetasA bhAsaM kujA 3, keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAdejA se ya accAsAtite parikuvie tassa teyaM nisirejjA tattha phoDA saMmucchaMti te phoDA bhijaMtate phoDA bhinnA samANA tAmeva saha tetasA bhAsaM kujA 4 keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtejA se ya accAsAdite deve parikuvie tassa teyaM nisirejA, tattha phoDA saMmucchaMti, te phoDA bhijaMti, te phoDA bhinnA samANA tameva saha tetasA bhAsaM kujA 5, keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAejA se ta acAsAtite parikavie devevi parikuvie te duhato paDinnA te tassa tetaM nisirejjA, tattha phoDA saMmuccaMti sesaM taheva jAva bhAsaM kujjA 6, keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtejjA se ya accAsAtite parikuvie tassa tetaM nisirejjA, tattha phoDA saMmucchaMti phoDA bhijaMti tattha pulA saMmucchaMti te pulA bhijaMti te pulA bhinnA samANA tAmeva saha teyasA bhAsaM kujjA 7 ete tinni AlAvagA bhANitavvA 9, ___ keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtemANe tetaM nisirejjA se ta tattha no kammaino pakammati, aMciyaM 2 kareti karettA AtAhiNapayAhiNaM kareti 2 ttA uDDhe vehAsaM uppatati 2 seNaM tato paDihate paDiNiyattati 2 tA tameva sarIragamanudahamANe 2 saha tetasA bhAsaM kujjA jahA vA gosAlassa maMkhaliputtassa tavetete 10 / vR.devAzcamaharddhikA bhavantyato devAnAMmunInAMcamaharddhikatopavarNanAya tejonisargaprakArapratipAdanAyAha-'dasahI'tyAdi, dazabhiH sthAnaiH-prakAraiH saha-sArddhatejasA-tejolezyayA vartamAnamanAe~ 'bhAsa'nti bhasmeva bhasmavat kuryAt vinAzayedityarthaH, zravaNa iti gamyate, tadyathA 'kei'tti kazcidanAryakarmakArIpApAtmA tathArUpaM-tejolabdhiprAptaM zramaNaM-tapoyuktaMmAhanaMmA hana-mA vinAzaya ityevaMprarUpaNAkAriNaM vAzabdau vizeSaNasamuccayArthau atyAzAtayedAtyantikImAzAtanAMtasya kuryAt, 'se yattisaca zramaNo'tyAzAtitaH-upasargitaH parikupitaHsarvathA kruddhaH san 'tassa'tti upasargakarturupari tejaH-tejolezyArUpaM nisRjet-kSipet 'se'tti 'sa' zramaNaH tamityupasargakAriNaMparitApayati-pIDayatitaMparitApya 'tAmeve titameva tejasA paritApitaM __
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 sthAnAGga sUtram 10/-/1000 dIrghatvaM prAkRtatvAt sahAparergamyamAnatvAt tejasApi tejolezyAyuktamapItyarthaH balavattvAt sAdhutejasa iti bhAsaM kujja' tti prasiddhamityekaM, zeSANi navApi sugamAni, navaraM 'se ya accAsAiya'tti sa ca muniratyAzAtitastadanantarameva ca tatpakSapAtI devaH parikupitaH san taM bhasma kuryAditi dvitIyamubhAvapi parikupitau 'te duhao' tti tau dvau munideva 'paDinna'tti upasargakAriNo bhasmakaraNaM prati pratijJAyogAt pratijJau-kRtapratijJau hantavyo 'yamityabhyupagatAvitiyAvaditi tRtIyaM caturthe zramaNastejonisargaM kuryAt, paJcame devaH SaSThe ubhAviti, kevalamayaM vizeSaH 'tatre 'ti upasargakAriNi 'sphoTAH' sphoTakAH samutpadyeran agnidagdhe iva, te ca sphoTakAH bhidyante-sphuTanti, tataste bhinnAH santastamevopasargakAriNaM saha tejasA-tejolezyAvantamapi zramaNadevatejasorbalavattvAt tejasopahananIyatvAd bhasma kuryuH nipAtayeyuriti, saptamASTamanavameSvapi tathaiva, navaraM tatra sphoTAH sammUrcchanti bhidyante ca tatastatra pulAH-pulAkikA laghutarasphoTikAH sammUrcchinti tato bhidyante, te ca pulAH bhinnAH santastamevopasargakAriNaM sahaiva tejasA bhasma kuryurityetAni nava sthAnAni sAdhudevakopAzrayANi, dazamaM tu vItarAgAzrayaM tatra 'uccAsAemANe ' tti upasargaM kurvan gozAlakavattejonisRjet, 'se ya tattha'tti tacca tejastatra-zramaNe nisRSTaM mahAvIra iva no kramate ISat no prakramate prakarSeNa na prabhavatItyarthaH . kevalaM 'aMciaMciyaM 'ti utpatanipatAM pArzvataH karoti, tatazcAdakSiNataH pArthyAt pradakSiNApArzvabhramaNamAdakSiNapradakSiNA tAM karoti, tatazcorddham upari dizi 'vehAsaM' ti vihAya AkAzamityarthaH utpatati, utpatya ca, 'setti tattejaH tataH zramaNazarIrasannidhestanmAhAtmyapratihataM sat pratinivarttate pratinivRttya ca tadeva zarIrakamupasargakArisambandhi yatastannirgataM tamanudahan- nisargAnantaramupatApayan kiMbhUtaM zarIrakaM ? - saha tejasA varttamAnaM tejolabdhimat bhasma kuryAditi, ayamakopasyApi vItarAgasya prabhAvo yatparatejo na prabhavati, atrArthe dRSTAntamAha 'jahA vA' yathaiva gozAlakasya-bhagavacchiSyAbhAsasya maGkhalyabhidhAnamaGkhaputrasya, maGkhazcacitraphalakapradhAno bhikSukavizeSaH, 'tavetee' tti tapojanitatvAttapaH kiM tat ? -tejostejolezyeti, tatra kilaikadA bhagavAn mahAvIraH zrAvastyAM viharati sma gozAlakazca tatra ca gautamo gocaragato bahujanazabdamazrauSIt-yathA iha zrAvastyAM dvau jinau sarvajJau - mahAvIro gozAlakazceti zrutvA bhagavadantikamAgatya gozAlakotthAnaM pRSTavAn, bhagavAMzcovAca-yathA ayaM zaraNavagrAme gobahulabrAhmaNagozAlAyAM jAto maGkhalinAmno maGkhasya subhadrAbhidhAnatadbhAryAyAzca putraH SaD varSANi yAvacchadbhasthena mayA sArddhaM vihRto'smatta eva bahuzrutIbhUta iti nAyaM jino na ca sarvajJaH, idaM ca bhagavadvacanamazrutya bahujano nagaryAH trikacatuSkAdiSu parasparasya kathayAmAsa - gozAlako maGkhaliputro na jino na sarvajJaH, idaM ca lokavacanamanuzrutya gozAlakaH kupitaH AnandAbhidhAnaM ca bhagavadantevAsinaM gocaragatamapazyat, tamavAdIcca bho Ananda ! ehi tAvadekamaupamyaM nizAmaya, yathA kecana vaNijo'rbhArthino vividhapaNyabhRtazakaTA dezAntaraM gacchanto mahATavI praviSTAH pipAsitAstatra jalaM gaveSayantazcatvAri valmIkazikharANi zADvalavRkSasyAntaradrAkSuH, kSipraM caikaM vicikSipustato'tivi
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM-10, 571 pulamamalajalamavApuH, tatpayo yAvatpipAsamApItavantaH payaHpAtrANi ca payasA paripUrayAmAsuH, apAyasambhAvinA vRddhana nivAryamANA apyatilobhAdvitIyatRtIyazikhare bibhiduH, tayoH krameNa suvarNaM ca ratnAni ca samAsAdayAmAsuH, punastathaiva caturthaM bhindAnAH ghoraviSamatikAyamaanapuJjatejasamaticaJcalajilayugalamanAkalitakopaprasaramahIzvaraM saGghaTTitavantaH, tato'sau kopAdvalmIkazikhamAruhya mArtaNDamaNDalamavalokya nirnimeSayA dRSTayA samantAdavalokayaMstAn bhasmasAccakAra, tannivArakavRddhavANijakaMtunyAyadazItyanukampayA vanadevatAsvasthAnaMsAhAreti, evaM tvadIyadharmAcAryamAtmasampadA'parituSTamasmadavarNavAdavidhAyinamahaM svakIyena tapastejasA'dyaiva bhasmasAtkariSyAmItyeSa pracalito'haM, tvaM tu tasyemamarthamAvedaya, bhavantaM ca vRddhavANijamiva nyAyavAditvAdrakSiSyAmIti zrutvA'sAvAnandamunirbhIto bhagavadantikamupAgatya tatsarvamAvedayat, bhagavatApyasAvabhihitaH-eSa AgacchatigozAlakastataH sAdhavaH zIghramito'pasarantupreraNAM ca tasmai kazcidapimA dAditi gautamAdInAM nivedayeti, tathaiva kRte gozAlaka Agatya bhagavantamabhi samabhidadhau-suSThu AyuSyaman kAzyapa ! sAdhu AyuSman kAzyapa ! mAmevaM vadasigozAlako maGkhaliputro'yamityAdi, yo'sau gozAlakastavAntevAsI sa devabhUyaM gataH ahaM tvanya eva taccharIrakaM parISahasanasamarthamAsthAya varte ityAdikaM kalpitaM vastUdgrAhayan tatpreraNApravRttayordvayoH sAdhvoH sarvAnubhUtisunakSatranAmnostejasA tena dagdhayorbhagavatAbhihito___ he gauzAlaka! kazciccauro grAmeyakaiH prArabhyamANastathAvidhaMdurgamalabhAmAno'GgulyA tRNena zUkena vA''tmAnamAvRNvannAvRtaH kiM bhavati?,anAvRta evAsau, tvamapyevamanyathAjalpanenAtmAnamAcchAdayan kimAcchAdito bhavasi ?, sa eva tvaM gozAlako yo mayA bahuzrutIkRtastadevaM mA vocaH, evaM bhagavataH samabhAvatayA yathAvat bruvANasya tapastejo'sau kopAnnisasarja, uccAvacAkrozaizcAkroza-yAmAsa, tattejazca, bhagavatyaprabhavattaMpradakSiNIkRtya gozAlakazarIrameva paritApayadanupraviveza, tenacadagdhazarIro'saudarzitAnekavidhavikriyaH saptamarAtraukAlamakArSIditi mahAvIrasyabhagavato namannikhilanaranAkinikAyanAyakasyApijaghanyato'pikoTIsaGkhyabhaktibharanirbharAmaraSaTpadapaTalajuSTapAdapadbhasyApi vividhaRddhimataravineyasahaparivRtasyApi svaprabhAvaprazamita- yojanazatamadhyagatavairamAriviDvaradurbhikSAdhupadravasyApyayamanuttarapuNyasambhAra- syApi yadgozAlakena manuSyamAtreNApi ciraparicitenApi ziSyakalpenApyusargaH kriyate tadAzcaryamityAzcaryAdhikArAdidamAha mU. (1001) dasa accheragA paM0 (taM0)-/ vR. 'dase'tyAdiA-vismayatazcaryante-avagamyanta ityAzcaryANi-adbhutAni, iha casakAraH kaarskaaraaditvaaditi.| mU. (1002) "uvasagga 1 gabbhaharaNaM 2 itthItitthaM 3 abhAviyA parisA 4 / kaNhassa avarakaMkA 5 uttaraNaM caMdasUrANaM 6 // vR. 'uvasagge'tyAdi gAthAdvayaM, upasRjyate kSipyatecyAvyate prANI dharmAdebhirityupasargAdevAdikRtopadravAH, te ca bhagavato mahAvIrasya chadbhasthakAle kevalikAle ca narAmaratiryaka tA abhUvan, idaMca kilana kadAcidbhUtapUrva, tIrthakarA hi anuttarapuNyasambhAratayAnopasargabhAjanamapi
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 sthAnAGga sUtram 10/-/1002 tu sakalanarAmaratirazcAM satkArAdisthAnamevetyanantakAlabhAvyayamartho loke'dbhutabhUta iti 1, tathAgarbhasya-udarasattvasya haraNaM-udarAntarasaGkaGkAmaNaMgarbhaharaNaMetadapi tIrthakarApekSayA'bhUtapUrvasadbhagavato mahAvIrasya jAtaM, purandarAdiSTena hariNegameSidevena devAnandAbhidhAnabrAhmaNyudarAtrizalAbhidhAnAyA rAjapalyA udare saGkamaNAd, etadapyanantakAlabhAvitvAdAzcaryameveti 3, tathA strI-yoSittasyAstIrthakaratvenotpannAyAH tIrtha-dvAdazAGga saGgho vA strItIrthaM, tIrthaM hi puruSasiMhAH puruSavaragandhahastinastribhuvane'pyavyAhataprabhubhAvAH pravarttayanti, iha tvavasarpiNyAM mithilAnagarIpateH kumbhakamahArAjasya duhitA mallayabhidhAnA ekonaviMzatitamatIrthakarasthAnotpatIrthaM pravartitavatItyanantakAlajAtatvAdasya bhAvasyAzcaryateti 3, tathA abhavyA-ayogyA cAritradharmasya parSat-tIrthakarasamavasaraNazrotRlokaH, zrUyate hi bhagavato varddhamAnasyajRmbhikagrAmanagarAbahirutpannakevalasya tadanantaraMmilitacaturvidhadevanikAyaviracitasamavasaraNasya bhaktikutUhalAkRSTasamAyAtAnekanarAmaraviziSTatirazcAM svasvabhASAnusAriNA'timanohAriNA mahAdhvaninA kalpacaripAlanAyaiva dharmakathAbabhUva, yato na kenApitatra viratiH pratipannA, na caitattIrthakRtaH kasyApi bhUtapUrvamitIdamAzcaryamiti 4, tathA kRSNasya-navamavAsudevasya avarakakA rAjadhAnI gativiSayA jAtetyapyajAtapUrvatvAdAzcarya, zrUyate hi pANDavabhAryA draupadI ghAtakIkhaNDabharatakSetrAparakaGkArAjadhAnInivAsipadbharAjena devasAmarthyenApahRtA, dvArakAvatIvAstavyazca kRSNovAsudevo nAradAdupalabdhatadvayatikaraH samArAdhitasusthitAbhidhAnalavaNasamudrAdhipatirdevaH paJcabhiH pANDavaiH saha dviyojanalakSapramANaMjaladhimatikramya padmarAjaMraNavimaddena vijityadraupadImAnItavAn, tatra ca kapilavAsudevo munisuvratajinAt kRSNavAsudevAgamanavArtAmupalabhya sabahumAnaM kRSNadarzanArthamAgataH, kRSNazca tadA samudramullaGghayati sma, tatastenA paJcajanyaH pUritaH kRSNonApi tathaiva tataH parasparazaGkhazabdazravaNamajAyateti 5, / tathA bhagavato mahAvIrasya vandanArthamavataraNamAkAzAt samavasaraNabhUmyAM candrasUryayoH zAzvatavimAnopetayorbabhUvedamapyAzcaryameveti 6 / mU. (1003) harivaMsakuluppattI 7 camaruppAto ta 7 aTThasayasiddhA9 / assaMjatesu pUA 10, dasavi anaMteNa kaalenn|| vR.tathAhareH-puruSavizeSasya vaMzaH-putrapautrAdiparamparAharivaMzastallakSaNaMyatkulaMtasyotpattiH harivaMzakulotpattiH kulaM hyanekadhA ato harivaMzena viziSyate, etadapyAzcaryameveti, zrUyate hi bharatakSetrApekSayA yattRtIyaM harivarSAkhyaM mithunakakSetraM tataH kenApi pUrvavirodhinA vyantarasureNa mithunakamekaM bharatakSetre kSiptaM, tacca puNyAnubhAvAdrAjyaM prAptaM, tato harivarSajAtaharinAmno puruSAdyo vaMzaH sa tatheti 7, tathA camarasya-asurakumArarAjasyotpana-UrdhvagamanaM camarotpAtaH, so'pyAkasmikatvAdAzcaryamiti, zrUyate hi camaracaJcArAjadhAnInivAsI camarendro'bhinavotpannaH sannUrdhvamavadhinA''lokayAmAsa, tataH svazIrSoparisaudharmavyavasthitaMzakraMdadarza, tato matsarAmAtaH zakratiraskArAhitamatirihAgatya bhagavantaMmahAvIraMchadbhasthAnavasthamekarAtrikI pratimAMpratipannaM suMsumAranagarodyAna
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, 573 vartinaM sabahumAnaM praNamya bhagavaMstvatpAdapaGkajavanaM me zaraNamariparAjitasyeti vikalpyaviracitaghorarUpolakSayojanamAnazarIraH parigharatnaMpraharaNaMparito bhramayanaM garjannAsphoTayandevAMstrAsayannutpapAta, saudharmAvataMsakavimAnavedikAyAMpAdanyAsaMkRtvAzakramAkrozayAmAsa, zakro'pikopAjAjvalyamAnasphArasphuratamsphuliGgazatasamAkulaMkulizaMtaMpratimumoca, sacabhayAtpratinivRttyabhagavatpAdau zaraNaMprapede,zakro'pyavadhijJAnAvalagatatadravyatikarastIrthakarAzAtanAbhayAtzIghramAgatya vajramupasaMjahAra, babhANa ca mukto'syaho bhagavataHprasAdAt nAsti mattaste bhayamiti 8, tathA'STAbhiradhikaM zatamaSTazataM aSTazataM ca te siddhAzca-nivRtAH aSTazatasiddhAH, idamapyanantakAlajAtamityAzcaryamiti 9, tathA asaMyatAH-asaMyamavanta ArambhaparigrahaprasaktA abrahmacAriNaH teSu pUjA-satkAraH, sarvadA hi kila saMyatA eva pUjArhAH, asyAM tvavasarpiNyAM viparItaM jAtamityAzcarya, ata evAhadazApyetAni anantena kAlena-anantakAlAt saMvRttAni asyAmavasarpiNyAmiti / anantarasUtre camarotpAta uktaH sa ca ratnaprabhAyAH saJAta iti ratnaprabhAvaktavyatAmAha mU. (1004) imIse NaM rayaNappabhAte puDhavIe rayaNe kaMDe dasa joaNasayAiM bAhalleNaM pannatte, imIse rayaNappabhAe puDhavIe vatare kaMDe dasa joyaNasatAIbAhalleNaM pannatte, evaM verulite 1 lohitakkhe 2 masAragalle 3 haMsagabbhe 4 pulate 5 sogaMdhite 6 jotirase 7 aMjaNe 8 aMjaNapulate 9 ratate 10 jAtaruve 11 aMke 12 phalihe 13 riTTe 14 jahA rayaNe tahA solasavidhAbhANitavvA vR.'imIseNa mityAdi, yeyaM rajjurAyAmaviSkambhAbhyAmazItisahAdhikaMyojanalakSaMbAhalyataH uparimadhye'dhastAcca yasyAH kharakANDapaGkabahulakANDajalabahulakANDAbhidhAnAHkrameNa SoDazacaturazItyazItiyojanasahabAhalyA vibhAgAH santi, 'imIse'tti etasyAH pratyakSAsannAyAH ratnAnAM prabhA yasyAM ratnairvA prabhAti-zobhate yA sA ratnaprabhA tasyAH pRthivyA-bhUmeryattat kharakANDaM tatSoDazavidharalAtmakatvAtSoDazavidhaM,tatrayaH prathamo bhAgoratnakANDaMnAmataddazayojanazatAni bAhalyena, sahamekaMsthUlatayetyarthaH, evamanyAni paJcadazApisUtrANivAcyAni, navaraMprathamaM sAmAnyaratnAtmakaM zeSANi tadvizeSamayAni, caturdazAnAmatidezamAha____ "eva'mityAdi, 'pUrva'miti pUrvAbhilApena sarvANi vAcyAni, 'veruliya'tti vaiDUryakANDaM, evaMlohitAkSakANDamasAragallakANDaMhaMsagarbhakANDamevaMsarvANi, navaraMrajataM-rUpyaMjAtarUpaM-suvarNamete api ratne eveti ||rtnprbhaaprstaavaat tadAdheyadvIpAdivaktavyatAM sUtracatuSTayenAha mU. (1005) savvevi NaM dIvasamuddA dasajoyaNasatAiM uvveheNaM pannattA / savvevi NaM mahAdahA dasa joyaNAiM uvveheNaM pannattA / savveviNaM salilakuMDA dasajoyaNAI uvveheNaM pannattA siyAsIoyA NaM mahAnadIo muhamUle dasa dasa joyaNAI uvveheNa pnnttaao| vR. "savve'tyAdi sugama, navaramudvedhaH uMDattaMti bhaNiyaM hoi, dvIpAnAM uMDattaNAbhAve'vi adhodizi sahayAvaddavIpavyapadezo, jaMbUdvIpetupazcimavidehe jagatIpratyAsattauuMDattamaviasthitti mahAhnadAH himavadAdiSu padbhAdayaH, 'salilakuMDa'tti salilAnAM-gaGgAdinadInAM kuNDAni-prapAtakuNDAni prabhavakuNDAni ca salilAkuNDAnIti, 'muhamUle'tti smudrprveshe| mU. (1006) kattiyAnakkhatte savvabAhirAto maMDalAto dasame maMDale cAraM carati, anurAdhAnakkhatte savvabhaMtarAto maMDalAto dasame maMDale cAraM crti|
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 sthAnAGga sUtram 10/-/1006 vR. dvIpasamudrAdhikArAt tadvatinakSatrasUtratrayamAha-'kattie'tyAdi, iha kila sUryasya caturazItyadhikaMmaNDalazataM bhavati candrasya paJcadaza nakSatrANAMtvaSTau, maNDalaMca mArga ucyate, tacca yathAsvaM sUryAdivimAnatulyaviSkambha, tatra jambUdvIpasyAzItyadhike yojanazate paJcaSaSTiH sUryasya maNDalAni bhavanti, candrasya paJca, nakSatrANAMdve, tathAlavaNasamudraMtrINi triMzadadhikAniyojanazatAnyavagAhya ekonaviMzatyadhikaM sUryasya maNDalazataM bhavati, ___ candrasya daza, nakSatrANAM ca SaT, eteSAM ca sarvabAhyaM sumeroH paJcacatvAriMzati yojanAnAM saheSu triMzadadhikeSu ca triSu zateSu bhavati, sarvAbhyantaraM ca catuzcatvAriMzati saheSu aSTAsu ca viMzatyadhikeSuzateSu bhavatIti, evaM ca kRttikAnakSatraMsarvabAhyAt 'maNDalAutticandramaNDalAddazame candramaNDale sarvAbhyantarAtSaSThaityarthaH 'cAraMcaraitti bhramaNamAcarati, anurAdhAnakSatraM sarvAbhyantarAt candrasya maNDalAt dazame candramaNDale sarvabAhyAtSaSTha ityarthaH cAraM caratIti vyAkhyAtameveti / mU. (1007) dasa nakkhattA nANassa viddhikarA paNNattA, taM0 vR. 'viddhikarAItietannakSatrayukte candramasi sati jJAnasya-zrutAnasyoddezAdiryadi kriyate tadA jJAnaM samRddhimupayAti-avighnenAdhIyate zrUyate vyAkhyAtate dhAryate veti, bhavati ca kAlavizeSastathAvidhakAryeSu kAraNaM, kSayopazamAdihetutvAttasya, ydaah||1|| "udayakkhayakhaovasamovasamA jaMca kammuNo bhnniyaa| davvaM khettaM kAlaM bhaveca bhAvaMca saMpappa // " iti, mU. (1008) migasiramaddA pusso tini ya puvvAI muulmssesaa| hattho cittA yatahA dasa vuddhikraaiNnaannsy|| vR. tadyathA 'migasira'gAhA kaNThyA / dvIpasamudrAdhikArAdeva dvIpacArijIvavaktavyatAM sUtradvayenAha mU. (1009) cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNitANaM dasa jAtikulakoDijoNipamuhasatasahassA pannattA, uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNitANaM dasa jAtikulakoDijoNipamuhasatasahassA pnnttaa| vR. 'cauppaye'tyAdi, catvAri padAni-pAdA yeSAM te catuSpadAste ca te sthale carantIti sthalacarAzceti, catuSpadasthalacarAste catepaJcendriyAzceti vigrahaH, punastiryagyonikAzcetikarmadhArayaH, teSAM 'daze'ti dazaiva, 'jAtau' paJcendriyajAtau yAni kulakoTInAM-jAtivizeSalakSaNAnAM [zatAnAM] yonipramukhANi-utpattisthAnadvArakANi zatasahasrANi-lakSANi tAni tathA prajJaptAni sarvavidA, tatra yoniryathA gomayo dvIndriyANAmutpattisthAnaM, kulAni tatraikatrApi dvIndriyANAMkRmyAdyanekAkArANi pratItAnIti, tathA urasA-vakSasA parisarpanti-saJcarantItyuraH parisappAste ca te sthalacarAzcetyAdi tathaiva // jIvaviSayaM dazasthAnakamabhidhAyAdhunA'jIvasvarUpapudgalaviSayaM tadAha mU. (1010)jIvANaMdasaThANanivvattitA poggale pAvakammattAe ciNiMsuvA 3, taMjahApaDhemasamayaegiMdiyanivvattie jAva phAsiMdiyanivvattite, 'evaMciNa uvaciNabaMdha udIra veya taha nijarA cev'|
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM - 10, - 575 dasapatesitA khaMdhA anaMtA pannattA dasapatesogADhA poggalA anaMtA pannattA dasasama - taThitItA poggalA anaMtA pannattA dasaguNakAlagA poggalA anaMtA pannattA evaM vannehiM gaMdhehiM rasehiM phAsehiM dasaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA / vR. 'jIvANa' mityAdi, athavA jAtiyonikulAdivizeSA jIvANAM karmmaNazcayopacayAdibhyo bhavantIti trikAlabhAvino dazasthAnakAnupAtena karmmaNazcayAdInAha- 'jIvA Na' mityAdi, jIvAjIvanadharmANo na siddhA iti bhAvaH, Namiti vAkyAlaGkAredazabhiH sthAnaiH prathamasamayaikendriyatvAdibhiH paryAyaiH hetubhirye nirvirttitA-bandhayogyatayA niSpAditAste tathA dazabhiH sthAnairnirvRttirvA yeSAM te tathA tAn pudgalAn-karmmavargaNArUpAn pApaM-ghAtikarmma sarvvameva vA karmma tacca takriyamANatvAt karmmaca pApakarmma tadbhAvastattA tayA pApakarmatayA 'ciNisu' tti citavanto gRhItavantaH cinvantigRhNanti ceSyanti-gRhISyantyanenAtmanAM trikAlanvayitvamAha, sarvathA ananvayitve'kRtAbhyAgamakRtavipraNAzaprasaGgAditi, vAzabdA vikalpArthAH, tadyathA- prathamaH samayo yeSAmekendriyatvasya te tathA te ca te ekandriyAzceti prathamasamayaikendriyAstaiH sadbhirye nirvarttitAH karmmatayA''pAditA avizeSato gRhItAste tathA tAn, etadviparItairaprathamasamayaikendriyairnirvarttitA ye te tathA tAn, evaM dvibhedatA dvitricatuSpaJcendriyANAM pratyekaM vAcyeti, etadevAtidezenAha - 'jAve' tyAdi, yathA citavanta ityAdi kAlatrayanirdezena sUtramuktamevamupacitavanta ityAdInyapi paJca vaktavyAnItyetadevAha ' evaM ciNe 'tyAdi, iha caivamakSaraghaTanA- ciNatti - yathA cayanaM kAlatrayavizeSitamuktamevamupacayo bandha udIraNA vedanA nirjarAca vAcyAH, 'ceva' tti samuccaye navaraM cayanAdInAmayaM vizeSaH cayanaM nAma kaSAyAdipariNatasya karmmapugadgalopAdAnamAtraM, upacayanaM gRhItAnAM jJAnAvaraNAdibhAvena niSecanaM bandhanaM-nikAcanaM udIraNA-karaNata udaye pravezanaM vedanaM - anubhavanaM nirjarA - jIvapradezebhyaH parizaTanamiti / pudgalAdhikAra evedamAha - 'dase' tyAdi sUtravRndaM sugamaMca, navaraM daza pradezA yeSAM te tathA ta eva dazapradezikA-dazANukAH skandhAH samuccayA iti dravyataH pudgalacintA, tathA dazasu pradezeSvAkAzasyAvagADhA - AzritA dazapradezAvagADhA iti kSetrataH tathA daza samayAn sthitiryeSAM te tatheti kAlataH tathA dazaguNaH-ekaguNakAlApekSayAdazAbhyastaH kAlo-varNavizeSo yeSAM te dazaguNakAlakAH evamanyaizcaturbhirvarNairdvAbhyAM gandhAbhyAM paJcamI rasairaSTAbhiH sparzaiH vizeSitAH pudgalAH anantA vAcyAH ataevAha-'eva'mityAdi, 'jAva dasaguNalukkhA poggalA anaMtA pannatte' tyanena bhAvataH pudgalacintAyAM viMzatitama AlApako darzitaH / iha cAnantazabdopAdAnena vR-dhyAdizabdenevAntamaGgalamabhihitaM, ayaM cAnantazabda iha sarvAdhyanAnAmante paThati iti sarveSvapyantamaGgalatayA boddhavya iti // sthAnaM - 10 samAptam tatsamAptau ca samAptaM sthAnAGgavivaraNaM, tathA ca yadAdAvabhihitaM sthAnAGgasya mahAnidhAnasyovonmudraNamivAnuyogaH prArabhyata iti taccandrakulInapravacanapraNItApratibaddhavihArahAricaritazrIvardhamAnAbhidhAnamunipatipAdopasevinaH pramANAdivyutpAdanapravaNaprakaraNaprabandhapraNAyinaH prabuddhapratibandhapravaktRpravINApratihatapravacanArthapradhAnavAkprasarasya suvihitamunijanamukhyasya
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 sthAnAGga sUtram 10/-/1010 zrIjinezvarAcAryasya tadanujasya ca vyAkaraNAdizAkartuH zrIbuddhisAgarAcAryasya caraNakamalacaJcarIkakalpenazrImadabhayadevasUrinAmnAmayAmahAvIrajinarAjasantAnavarttinA mahArAjavaMzajanmaneva saMvignamunivargazrImadajitasiMhAcAryAntevAsiyazodevagaNinAmadheyasAdhoruttarasAdhakasyeva vidyAkriyApradhAnasya sAhAyyena smrthitN|tdevN siddhamahAnidhAnasyeva samApitAdhikRtAnuyogasya mama maGgalArthaM pUjyapUjA-namo bhagavate vartamAnatIrthanAthAya zrImanmahAvIrAya namaH pratipanthisArthapramathanAya zrIpArzvanAthAya namaH pravacanaprabodhikAyai zrIpravacanadevatAyai namaHprastutAnuyogazodhikAyai zrIdroNAcAryapramukhapaNDitaparSade namazcaturvarNAya zrIzramaNasaGghabhaTTArakAyeti / evaM ca nijavaMzakatsaralarAjasantAnikasyeva mamAsamAnamimAyAsamatisaphalatAM nayanto rAjavaMzyA iva varddhamAnajinasantAnavarttinaH svIkurvantu yathocitamito'rthajAtamanutiSThantu suSThUcitapuruSArthasiddhimupayuJjatAJca yogyebhyo'nyebhya iti // kiNc||1|| satsampradAyahInatvAt, sadUhasya viyogtH| sarvasvaparazAstrANAmadhTerasmRtezca me // 1 // // 2 // vAcanAnAmanekatvAt, pustakAnAmazuddhitaH / sUtrANAmatigAmbhIryAnmatabhedAcca kutrAcit / / // 3 // jhUNAni sambhavantIha, kevalaM suvivekibhiH / siddhAntAnugato yo'rthaH, so'smAd grAhyona cetrH|| // 4 // zodhyaM caitajjine bhaktairmAmavadbhirdayAparaiH / saMsArakAraNAdghorAdapasiddhAntadezanAt // // 5 // kAryA na cAkSamA'smAsu, yt'smaabhirnaagrhaiH| etad gamanikrAmAtramupakArIti carcitam // // 6 // tathA sambhAvya siddhAntAda, bodhyaM madhyasthayA dhiyaa| droNAcAryAdibhiH prAjJainarekairAptaM ytH|| // 7 // jainagranthavizAladurgamavanAduccitya gADhazrama, sadvayAkhyAnaphalAnyamUni mayakA sthAnAGgasadbhAjane / saMsthApyopahitAni durgatanaraprAyeNa labdhyarthinA, zrImatsaGgavibhorataH paramasAveva pramANaM kRtii|| // 8 // zrIvikramAdityanarendrakAlAcchatena viMzatyadhikena yukte| samAsahe'tigate vihabdhA, sthAnAGgITIkA'lpadhiyo'pi gmyaa|| // 1 // pratyakSaraM nirupyAsyA, granthamAnaM vinizcitam / anuSTubhAM sapAdAni, sahanANi cturdsh| | 3 tRtIyaM agasUtraM sthAnAGga sUtraM samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAGga-tRtIya aGgasUtrasya TIkA parisamAptA / * * *
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bhadubAha svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri | (anAmI) sarve zrata sthavara maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agatsyasiMha sUri zIlAM kAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNita vIrabhadra RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya -zUrNi-vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU karyA | sarve RtAnurAgI pUjyapuruSone AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka rajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha pabecaradAsa 5. jIvarAjabhAI paM. bhagavAnadAsa 50 rUpendrakumAra 50 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka AgamasUtranAma vRtti-kartA 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. upAsakadazA 8. antakRddazA 9. anuttaropapAtikadazA 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAjIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdvIpaprajJapti 19thI nirayAvalikA 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 25. Atura pratyAkhyAna 26. mahApratyAkhyAna 27. bhaktaparijJA 28. tandula vaicArika 29. saMstAraka 30. gacchAcAra 31. gaNividyA mUla zloka pramANa 2554 zIlAGkAcArya 2100 | zIlAGkAcArya 3700 abhadevasUri 1667 abhayadevasUri 15751 abhayadevasUri 5450 abhayadevasUri 812 abhayadevasUri 900 abhayadevasUri 192 abhayadevasUri 1300 abhayadevasUri 1250 abhayadevasUri 1167 | abhayadevasUri 2120 | malayagirisUri 4700 malayagirisUri 7787 malayagirisUri 2296 | malayagirisUri 2300 malayagirisUri 4454 zAnticandraupAdhyAya 1100 candrasUri - 80 vijayavimalayagaNi 100 guNaratnasUri ( avacUri) 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 500 vijayavimalagaNi 155 guNaratna sUri (avacUri) 175 vijayavimalagaNi 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) vRtti zlokapramANa 12000 12850 14250 3575 18616 3800 800 400 100 5630 900 3125 3700 14000 16000 9000 9100 18000 600 (?) 200 (?) 150 176 215 (?) 500 110 1560 105
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama AgamasUtranAma 32. devendrastava 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniyukti piNDaniryukti 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra [3] vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNi (cUrNi) saGghadAsagaNi (bhASya ) 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNa (bhASya ) 373 | malayagiri * mUla zloka pramANa saGghadAsagaNi (bhASya ) 896 - ? - (cUrNa) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 4548 130 haribhadrasUri ni.1355 droNAcArya ni. 835 malayagirisUri 835 haribhadrasUri 2000 zAMtisUri 700 malayagiriri 2000 maladhArIhemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 1000 22000 (?) 7500 00000 7000 noMdha : (1) ukta 45 khAgama sUtrobhAM vartamAna aNe pahelA 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI 38 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAbhe hAsa prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) vRtti-jAhi 4 noMdha che te sabhe urela saMpAhana bhuSanI che. te sivAyanI pAza vRtti - cUrNi khAhi sAhitya mudrita } amudrita avasthAmAM hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi nA vikalye caMdAvejjhaya ne vIrastava prakIrNaka khAve che. abhe "AgamasuttANi" bhAM bhUja 3ye jane "bhAgamahIpa'' mAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e 16000 7732 5900
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] paMkajyanuM bhASya ame kAmasuttaLamAM saMpAdIta karyuM che. (5) mogha ane uig e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mULamUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mAdhyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (ka) cAra prakI sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-zA-nitA e traNenI pU ApI che. jemAM dazA ane nItA e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA radezanI ja vRtti no ullekha maLe che. ( vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivAH ) krama niryakti zlokapramANa | krama | niyukti zlokapramANa che. savAra-nivRtti | 410 | | kAvaya-nivRtti | 2100 2. sUtravRtta-nivRtti | ra66 | 7 | monivRtti | 216 bRhatkalpa-niyukti - 8.| piNDaniyukti 835 vyavahAra-niyukti * ___9. dazavaikAlika-niyukti 500 | |dazAzruta-nivRtti | 180 | 10. uttarAdhyayana-nivRtti | 700 noMdha:(1) ahIM Apela jJovA pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "3ra akSarano eka zloka' e pramANathI noMdhAyela zloka pramANa che. (2) * vRdajIrU ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maharSi e mArga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) koya ane viSNanivinA svataMtra mUDama svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana kAma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.). (4) bAkInI cha nivAmAMthI TrAkRtabdha nitti upara pUrNa ane anya pAMca niryukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha nijita spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivRttikartA tarIke madravAdasvAmI no ullekha jovA maLe che.
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] - - bhASya gAthApramANa krama 1. 2. / vartamAnaNe 45bhAgamabhA 59 bhASyaM bhASya zlokapramANa krama nizISabhASya - 7500 6. AvazyakabhASya * bRhatkalpabhASya / 7600 | 7. | oghaniyuktibhASya * vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya | 3185 / 9. dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya / 3125 10. / uttarAdhyayanabhASya (?) 483 322 8. 46 4. 6 5. noMdha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na ta saGghadAsagaNi DovAnuM 49||y che. bhbhaa2|| saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tanI vRtti sAye samAviSTa thayu cha. (2) paJcakalpabhASya samA. AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya bhai outhA prbhaa|| 483 sayuM mAM 183 PuthA mULabhASya 35 cha bhane 300 uthA anya bhASyanIche.na. samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM mAM yo cha. [2. vizeSAvazyaka bhASya bhUma4 prasidhdha yuM che 59 te samaya AvazyakasUtra- 652nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI ma ga vRtti mA peTa vivo to Avazyaka bhane jItakalpa meM bane 752 bhaNe cha. haino atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no. samAveza tenI tanI vRtti mAM yo 4 cha. 5 teno tA. vizena. Gedy amone maNera nathI. [oghaniyukti 652 3000
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] | cUrNi 5850 (vartamAna ANe. 45mAgamamA 560 cUrNiH ) krama | cUrNizlokapramANa| krama | zlokapramANa 1. AcAra-cUrNi 8300 | 9. dazAzrutaskandhacUrNi 2225 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10. paJcakalpacUrNi 3275 | 3. bhagavatI-cUrNi 3114 | 11.| jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi / 1500 12. | AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 / 13. | dazavaikAlikacUrNi 7000 6. nizIthacUrNi | 28000 | 14. uttarAdhyayanacUrNi / 7. bRhatkalpacUrNi | 16000 / 15. | nandIcUrNi 1500 | 8. vyavahAracUrNi | 1200 16. anuyogadAracUrNi / 2265 nodha:(1) 631 16 cUrNimAthI. nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa kSetra cUrNi abhaa|| 2 // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta vU pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. dazavaikAlikanI kI cUrNi 4 agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prAzana pUzya zrI. punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize 28 30414praznAyita. muM43 . bhagavatI cUrNi to maje4 cha, 59 zIta. nathI.. tema04 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa bhejastapato.sabhecha 59 zIta yayAnurAma nathI. (5) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattaran / nAma bhujyatve saMbhapAya che. 324 mate. amuka jUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMgI" yintyamAmata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAtI 32ii yintya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamA 652 / paNa nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. sArI sis bhASya, yAM niyukti mane jyAM cuurnnin| mAmA vartamAna meM suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattiyo vgairen| 555 57.
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA :- ame saMpAdita karela kAmasuttaLi-seTIva mAM bekI naMbaranA pRSTho. upara jamaNI bAju pAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/14 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake savAramAM prathama aMka kutarudhano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka yUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka ddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane mAthA/padya ne padyanI sTAIlathI ! - || goThavela che. " pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (7) pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) AcAra - zrutaskandhaH/cUlA/adhyayana/uddezakaH/mUlaM dhUnI nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandhAmAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (3) thAna - thAna/dhyayana/mUrta (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM (5) bhagavatI - zataka/vargaH-aMtarazataka/uddezakaH/malaM ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) 3. (2) saMtazata kemake zata 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : jaNAvela che. zataka - rU3,34,31,36, 40 nA peTA vibhAgane saMtarazataka athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakathA- zrutaskandhaH/varga:/adhyayana/mUlaM pahelA zrutajya mAM adhyayana ja che. bIjA vRtabdha no peTAvibhAga ja nAme che ane te vA nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. (7) upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- vargaH/adhyayanaM/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayanaM/mUlaM (10) praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM sAtha ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene kADhavA ane saMvaradvAra kahyA che. (koIka kAra ne badale zrutajya zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayanaM/mUlaM (12) gaupapati- mUrta (13) rAjapraznIya- mUlaM anal
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama - * pratipattiH /* uddezakaH / mUlaM khA bhAgabhabhAM usta tra vibhAgo ryA che to patra samaza bhATe pratipattiH pachI bheDa peTAvilAgi nodhanIya che. bhar3e pratipatti - 3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva sevA yAra peTAvilAgo thaDe che. tethI tipatti/ (neraiya Adi ) / uddezakaH / mUlaM ye rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha zate dRzabhI pratipatti nA uddezakaH nava nathI patra te peTAvibhAga pratipattiH nAbhe 4 che. (15) prajJApanA- padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgabhAMDayAM uddezakaH che, jyAM dvAraM chepa pada-28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM dArUM paNa che. (16) sUryaprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM bhAgabha 18-17bhAM prAbhRtaprAbhRta na pratipattiH nAma peTA vilAgi che. pahA uddezakaH khahi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH /mUlaM (19) nirayAvalikA adhyayanaM/mUlaM adhyayanaM / mUlaM (20) kalpavataMsikA (21) puSpitA adhyayanaM/mUlaM - (22) puSpacUlikA - adhyayanaM /mUlaM (23) vahidazA - adhyayanaM / mUlaM Agama 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmadhI sAdhe bheovA bhaNe che Dema tene upAMganA pAMya varga tarI sUtradvAre khojajAvesA che. mAM varga-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagere bhagavA - (24 thI 33) catuH zaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH / mUlaM uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa (36) vyavahAra uddezakaH /mUlaM dazA / mUlaM (37) dazAzrutaskandha (38) jItakalpamUlaM ( 39 ) mahAnizItha - adhyayanaM / uddezakaH /mUlaM (40) Avazyaka adhyayanaM/mUlaM ( 41 ) ogha / piNDaniyukti mUlaM (42) dazavaikAlika adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana adhyayanaM //mUlaM (44-45 ) nandI - anuyogadvAra mUlaM - - - -
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 806 | sh 4 . 47 amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra | mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA AcAra | 552 147 24. | catuHzaraNa / 63 sUtrakRta | 723 | 25. | AturapratyAkhyAna 71 70 sthAna 1010 169 | 26. | mahApratyAkhyAnaM 142 142 samavAya 383 27. bhaktaparijJA 172 bhagavatI 1087 114 / 28. taMdulavaicArika 161 | 139 6. | jJAtAdharmakathA 241 / 57 | 29. | saMstAraka 133 / 133 upAsaka dazA 13 / 30. | gacchAcAra 137 / 137 antakRddazA 62 / 12 / 31. | gaNividyA 82 | anuttaropapAtika | 13 | 4 | 32. | devendrastava | 307 | 307 10. praznavyAkaraNa maraNasamAdhi 664 664 11. vipAkazruta nizISa 1420 12. aupapAtika 77 bRhatkalpa 215 | 13.| rAjaprazniya 85 | - | 36. | vyavahAra 285 14. | jIvAbhigama | 398 / 93 | 37. | dazAzrutaskandha 114 / 56 | prajJApanA 622 jItakalpa 103 | 103 16.| sUryaprajJapti 214 / 103 | 39. | mahAnizItha | 1528 17. candraprajJapti 218 107 | 40. Avazyaka 92 / 21 18.| jambUdIpaprajJapti 131 41. oghaniyukti 1165 1165 | 19. | nirayAvalikA 41. | piNDaniyukti 712 / 712 20. kalpavataMsikA 42. dazavaikAlika 540 | 515 21. puSpitA 11 43. | uttarAdhyayana 1731 / 1640 22. puSpacUlikA | 1 44. nandI .] 168 / 93 23. vaNhidazA 1 | 45. | anuyogadvAra | 350 141 47 | 34. 231 38. 365 noM :- 35d gAthA saMdhyAno samAveza mUlaM mAM 45 deg4deg1ya che. te mUla sivAyanI asA gAthA sama4vI nA. mUla zamna meM sabhI sUtra bhane gAthA bane bhATe no sApeko saMyukta bhanuma che. gAthA 5i04 saMpAnImA sAmAnya . gharAvatI hovAthI teno asara Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI.
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12]. [13] * [14] (15) [16] [10]. - amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya-ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha]. caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be]. zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa japa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUna aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA (AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [18] [19] [21] [24] (25) [2] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] [35]
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-pa [33] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIDA - adhyAya 8 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 [36] [40] [41] prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [43] sUyagaDo [44] ThANaM [45] samavAo [ 46 ] [ 47 ] vivAhapannati nAyAdhammakahAo [48] uvAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo [50 ] anuttovavAiyadasAo [51] paNhAvAgaraNaM [52] vivAgasUyaM [ 53 ] uvavAiyaM [ 54 ] rAyappaseNiyaM jIvAjIvAbhigamaM pannavaNAsutaM [ 55 ] [ 56 ] [57] sUrapannatiH caMdapannattiH [ 58 ] [59] jaMbUddIvapannati [60] nirayAvaliyANaM [61] kappavaDiMsiyANaM [62] [ 63 ] pumphiyANaM puSphacUliyANaM vahidasANaM causaraNaM [ 64 ] [ 65 ] [ 66 ] AurapaccakkhANaM [ 67 ] mahApaccakkhANaM [ 68 ] bhattapariNNA [AgamasuttANi-1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi-3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasuttANi-7] [AgamasuttANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi 10 ] [AgamasuttANi-11] [AgamasuttANi 12] [AgamasuttANi-13 ] [AgamasuttANi 14 ] [AgamasuttANi 15] [AgamasuttANi- 16 ] [AgamasuttANi 17 ] [AgamasuttANi-18 ] [AgamasuttANi 19 ] [AgamasuttANi-20 ] [AgamasuttANi-21 ] [AgamasuttANi 22 ] [AgamasuttANi-23 ] [AgamasuttANi- 24 ] [AgamasuttANi-25 ] [AgamasuttANi-26 ] [AgamasuttANi-27] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMga taiyaM aMgasutaM catyaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMga sattamaM aMgasutaM aTThamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekkarasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgasutaM bIaM uvaMgasutaM taiyaM uvaMgasutaM utthaM gataM paMcamaM uvaMgasuttaM chaThThe uvaMgasutaM sattamaM uvaMgataM aThThamaM uvaMgasutaM navamaM uvaMgasutaM dasamaM uvaMgasutaM ekkarasamaM uvaMgataM bArasamaM uvaMgataM paDhamaM paNNagaM vIaM paNNagaM tIyaM paNNagaM cautthaM paINNagaM
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 69 ] taMdulaveyAliyaM [ 70] saMthAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [ 73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] [ 77] [ 78 ] vIratthava nisIha buhatkappo [79] vavahAra [80] dasAsuyakkhaMdhaM [ 81] jIyakappo [82] paMcakaSpabhAsa [83] mahAnisIhaM AvasassayaM [ 84 ] [85] ohanijutti [86] piMDanijutti [87 ] dasaveyAliyaM [88] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUrya [10] anuogadAraM [1] khAyAra [2] sUryagaDa - [3] hAe - [94] samavAya[stha] vivAhapatratti - [C] nAyAghambhaDahA. - [12] [AgamasuttANi 28 ] [AgamasuttANi - 29 ] [AgamasuttANi- 30/1] [AgamasuttANi-30/2 ] [AgamasuttANi- 31 ] [AgamasuttANi-32 ] [AgamasuttANi- 33/1 ] [AgamasuttANi- 33 / 2 ] [AgamasuttANi-34 ] [AgamasuttANi- 35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi- 37 ] [AgamasuttANi-38/1 ] [AgamasuttANi- 38/2 ] [AgamasuttANi- 39 ] [AgamasuttANi-40 ] [AgamasuttANi - 41/1 ] [AgamasuttANi - 41/2 ] [AgamasuttANi 42 ] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [1] upAsagahasA - [8] aMtagauhasA - gujarAtI anuvAda [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [100 ] pahAvAgarA paMcamaM paINNagaM chaThThe paNNagaM sattamaM paNNagaM - 9 sattamaM paINNagaM - 2 aThTha paNNagaM navamaM paINNagaM dasamaM paNNagaM- 9 dasamaM paNNagaM-2 paDhamaM cheyasuttaM bIaM chettaM taiyaM cheyasuttaM [AgamasuttANi-43 ] [AgamasuttANi-44 ] [AgamasuttANi-45 ] prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. utthaM chettaM paMcamaM cheyasuttaM - 9 paMcamaM cheyasutaM - 2 chaThThe cheyasuttaM paDhamaM mUlasutaM bIaM mUlasutaM - 9 bIaM mUlasuttaM - 2 taiyaM mulasutaM utthaM mUlattaM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra gujarAtI anuvAda bIjuM aMgasUtra [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] gujarAtI anuvAda trIjuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra [AgamadI5-2] [AgamadIpa-3] chaThThuM aMgasUtra AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] paDhamA cUliyA bitiyA cUliyA sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ [101] vivAgasUya - [102] uvavAiya [103] rAyappaseNiya - [104] jIvAjIvAbhigama - [105] pannavaNAsutta [106] sUrapannatti - [107] caMdapannati - [10] jaMbuddIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [110] kappavarDisiyA - [111] pulphiyA - [112] pucUliyA - [113] varNAidasA - [114] causaraNa - [115] AuraccakkhANa - [116] mahApaccakkhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMdulaveyAliya - [119] saMthAraga - [120] gacchAyAra [121] caMdAveRya - [122] gaNivijjA - [123] devidatyao - - [124] vIratthava - [125] nisIha - [126] butakalpya - [127] vavahAra - [128] dasAsuyakSaMdha - [129] jIyakappo - [130] mahAnisIha - [131] Avasaya - [132] onijjutti - [133] piMDani'tti - [134] dasavaiyAliya - [13] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] AgamadIpa-4] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] agiyAramuM aMgasUtra paheluM upAMgasUtra bIjuM upAMgasUtra trIjuM upAMgasUtra cothuM upAMgasUtra pAcamuM upAMgasUtra chaThThuM upAMgasUtra sAtamuM upAMgasUtra AThamuM upAMgasUtra navamuM upAMgasUtra dazamuM upAMgasUtra agiyAramuM upAMgasUtra bAramuM upAMgasUtra pahelo payajJo bIjo payazo trIjo payajJo cotho payajJo pAMcamo payajJo chaThTho payajJo sAtamo payajJo-1 sAtamo payajJo-2 AThamo payajJo navamo payajJo dazamo payajJo paheluM chedasUtra bIjuM chedasUtra trIjuM chedasUtra cothuM chedasUtra pAMcamuM chedasUtra chaThThuM chedasUtra paheluM mUlasutra bIjuM mUlasutra-1 bIjuM mUlasutra-2 trIjuM mulasUtra
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [34] uttarayA - [135] naMhIsutaM - [137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140 ] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM [142 ] sthAnAGgasUtraM saTIkaM [143 ] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144 ] bhagavatI aGgasUtraM saTIkaM [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153 ] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155 ] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160 ] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162 ] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163] catuH zaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM [164 ] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM cothuM mUlasutra pahelI cUlikA AgamasuttANi saTIkaM - 9 AgamasuttANi saTIkaM-2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM-4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM 7 AgamasuttANi saTIkaM -7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM - 9 AgamasuttANi saTIka - 10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM 12 AgamasuttANi saTIka - 13 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM -14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 AgamakRta prakAzane pragaTa karela che. -: saMpa stha: 'mAgama mArAdhanA un' zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, hAI senTara, khAnapura amadAvAda-1
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasuttANi bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga - 5-6 bhAga-7 [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivara samAviSTA AgamAH bhAga-8 bhAga-9 bhAga-10-11 bhAga- 12 bhAga- 13 bhAga- 14 AyAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI ( aparanAma vyAkhyAprajJapti) jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya jIvAjIvAbhigama prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti | niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi | bhAga- 15-16-17 nIzItha | bhAga - 18-19-20 bRhatkalpa bhAga - 21-22 vyavahAra bhAga - 23 bhAga - 24-25 bhAga - 26 bhAga- 27 bhAga - 28-29 bhAga - 30 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniyukti, piNDaniryukti | dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASya For Private & Personal-Use Only