________________
स्थानं -५, -उद्देशकः-३
३७१ समितिप्ररूपणं च जीवरक्षार्थमितिजीवस्वरूपप्रतिपादनाय सूत्राष्टकमाह
मू. (४९६) पंचविधा संसारसमावनगा जीवा पं० २०-एगिंदिता जाव पंचिंदिता १॥ एगिंदिया पंचगतिइयापंचागतितापं० तं०-एगिदिए एगिदितसुउववजमाणे एगिदितेहिंतोजाव पंचिंदिएहिंतो वा उववजेजा, से चेव णं से एगिदिए एगिदितत्तं विप्पजहमाणे एगिदित्ताते वा जाव पंचिंदित्ताते वा गच्छेज्जा २ दिया पंचगतिता पंचागइया एवं चेव ३ । एवंजाव पंचिंदिया पंचगतिता पंचागइया पं० तं०-पंचिंदिया जाव गच्छेज्जा ४-५-६ । पंचविधा सव्वजीवा पं० तं०कोहकसाई जाव लोभकसाई अकसाती ७ । अहवा पंचविधा सव्वजीवा पं० २०-नेरइया जाव देवा सिद्धा।
वृ. 'पंचविहे'त्यादि स्फुटार्थं, नवरं संसारसमापना-भववर्तिनः, विप्रजहत्-परित्यजन्, सर्वजीवाः-संसारिसिद्धाः,अकषायिणः-उपशान्तमोहादयः।जिवाधिकारद्वनस्पतिजीवानाश्रित्य पञ्चस्थानकमाह
मू. (४९७) अहभंते! कलमसूरतिलमुग्गमासणिप्फावकुलत्थाआलिसंदगसतीणपलिमंथगाणं एतेसिणंधनाणंकुहाउत्ताणंजधा सालीणंजाव केवतितं कालं जोणी संचिट्ठति?, गोयमा जहन्नेणंअंतोमुहुत्तंउक्कोसेणं पंचसंवच्छराई, तेण परंजोणी पमिलायतिजावतेण परंजोणीवोच्छेदे पन्नते।
वृ. 'अहे'त्यादि त्रिस्थानकवद् व्याख्येयं, नवरं कला-वट्टचणगा मसूरा-चणईयाओ तिलमुग्गमासाःप्रतीताः निष्फावा-वल्लाः कुलत्थाः-चवलगसरिसा चिप्पिडया भवन्तिआलिसिंदयाचवलया सईणा-तुवरी पलिमन्थाः-कालचणगा इति । अनन्तरं संवत्सरप्रमाणेन योनिव्यतिक्रम उक्तः, अधुना स एव संवत्सरश्चिन्त्यते इति,।
मू. (४९८) पंच संवच्छरा पं० तं०-नक्खत्तसंवच्छरे जुगसंवच्छरे पमाणसंवच्छरे लक्खणसंवच्छरे सर्णिचरसंवच्छरे १, जुगसंवच्छरे पंचविहे पं० २०-चंदे चंदे अभिवहितै चंदे अभिवहित चेव २, पमाणसंवच्छरे पंचविहे पं० २०-नक्खत्ते चंदे ऊऊ आदिचे अभिवहित ३, लक्खणसंवच्छरे पंचविहे पं० २०
वृ. 'पंच संवच्छरे'त्यादिसूत्रचतुष्टयं, तत्र 'नक्खत्त संवच्छरे'त्ति इह चन्द्रस्य नक्षत्रमण्डलभोगकालोनक्षत्रमासः, सच सप्तविंशतिः दिनानिएकविंशतिः सप्तषष्टिभागा दिवसस्येति २७ २॥ एवंविधद्वादशमासो नक्षत्रसंवत्सरः, स चायं-त्रीणि शतान्यहनां सप्तविंशत्युत्तराणि एकपंचाशच्च सप्तषष्टिभागा इति ३२७ १/?, एवं पञ्चसंवत्सरात्मकं युगं तदेकभूदेशभूतो वक्ष्यमाणलक्षणश्चन्द्रादियुगसंवत्सरः २,
प्रमाणं-परिमाणंदिवसादीनांतेनोपलक्षितोवक्ष्यमाणएव नक्षत्रसंवत्सरादिःप्रमणसंवत्सरः ३, स एव लक्षणानां वक्ष्यमाणस्वरूपाणां प्रधानतया लक्षणसंवत्सरः४, यावता कालेन शनैश्चरो नक्षत्रमेकमथवा द्वादशापि राशीन् भुङ्कते स शनैश्चरसंवत्सर इति, यतश्चन्द्रप्रज्ञप्तिसूत्रम्"सनिच्छरसंवच्छरे अट्टावीसविहे पन्नत्ते-अभीईसवणेजाव उत्तरासाढा, वासनिच्छरे महग्गहे तीसाए संवच्छरेहिं सव्वं नक्खत्तमंडलं समाणेइ"त्ति।
युगसंवत्सरः पञ्चविधः, तद्यथा-चंदे'त्तिएकोनत्रिंशद्दिनानि द्वात्रिंशच द्विषष्टिभागा दिवस
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org