________________
१४६
स्थानाङ्ग सूत्रम् ३/२/१७५ 'तिविहे त्यादि, सुबोधं, नवरं नोपज्जत्त तिनोपर्याप्तकानोअपर्याप्तकाः-सिद्धाः, “एव मितिपूर्वक्रमेण सम्मद्दिट्ठीत्यादिगाथार्द्धमुक्तानुक्तसूत्रसङ्ग्रहार्थमिति । "तिविहा सव्वजीवा पं० तं०-परित्ता १ अपरित्ता २ नोपरित्तानोअपरित्ता ३' तत्र परीत्ताः-प्रत्येकशरीराः अपरीत्ताः-साधारणशरीराः, परीत्तशब्दस्य छन्दोऽथ व्यत्यय इति, 'सुहुम त्ति तिविहा सव्वजीवपं० तं०-सुहुमा बायरा नोसुहुमानोबायरा, एवं संज्ञिनो भव्याश्च भावनीयाः, सर्वत्र चतृतीयपदे सिद्धा वाच्या इति॥
सर्व एव चैते लोके व्यवस्थिता इति लोकस्थितिनिरूपणायाह
मू. (१७६) तिविधा लोगठिती पं० तं०-आगासपइट्ठिए वाते वातपतिट्ठिए उदही उदहिपतिट्ठिया पुढवी, तओ दिसाओ पं० २०- उद्धा अहा तिरिया १, तिहिं दिसाहिं जीवाणं गती पवत्तति, उड्डाए अहाते तिरियाते २, एवं आगती ३ वकंती ४ आहारे ५ वुद्धी ६ निवुड्डी७ गतिपरियाते ८ समुग्धाते ९ कालसंजोगे १० दंसणभिगमे ११, नाणाभिगमे १२, जीवाभिगमे
तिहिं दिसाहिं जीवाणं अजीवाभिगमे पं० तं०-उडाते अहाते तिरियाते १४, एवं पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं, एवं मणुस्साणवि।
वृ. 'तिविहे त्यादिकण्ठयं, किन्तुलोकस्थितिः-लोकव्यवस्थाआकाश-व्योमतत्रप्रतिष्ठितोव्यवस्थित आकाशप्रतिष्ठितो वातो-घनवाततनुवातलक्षणः"सर्वद्रव्याणामाकाशप्रतिष्ठितत्वात् उदधिः-घनोदधिः पृथिवी-तमस्तमःप्रभादिकेति ।उक्तस्थितिकेच लोकेजीवानांदिशोऽधिकृत्य गत्यादिभवतीति दिग्निरूपणपूर्वकंतासुगत्यादि निरूपयन् 'तओदिसे त्यादि सूत्राणिचतुर्दशाहसुगमानिच, नवरं दिश्यते-व्यपदिश्यतेपूर्वादितयावस्त्वनयेति दिक, साचनामादिभेदेन सप्तधा, आह च॥१॥ “नामं १ ठवणा २ दविए ३ खेत्तदिसा ४ तावखेत्त ५ पनवए ६।
सत्तमिया भावदिसा७ सा होअट्ठारसविहाउ" तत्रद्रव्यस्य-पुद्गलस्कन्धादेर्दिक्द्रव्यदिक्, क्षेत्रस्य-आकाशस्य दिक्क्षेत्रदिक्, साचैवं॥१॥ “अट्ठपएसो रुयगो तिरियंलोयस्स मज्झयारंमि।
एस पभवो दिसाणंएसेवभवे अनुदिसाणं" तत्रपूर्वाद्यामहादिशश्चतम्रोऽपिद्विप्रदेशादिकाढ्युत्तराः,अनुदिशस्तुएकप्रदेशाअनुत्तराः, ऊर्धाधोदिशौ तु चतुरादी अनुत्तरे, यतोऽवाचि॥१॥ "दुपएसादि दुरुत्तर ४ एगपएसा अनुत्तरा चेव ।
चउरो ४ चउरोयदिसा चउरादि अनुत्तरा दुन्नि २ ॥२॥ सगडुद्धिसंठिआओ महादिसाओ हवंति चत्तारि ।
मुत्तावलीउ चउरोदो चेव य हुंति रुयगनिभा"
-नामानि चासाम्॥१॥ "इंद १ ग्गेयी २ जम्मा य ३ नेरई ४ वारुणी य ५ वायव्वा ६।
सोमा ७ ईसाणाविय ८ विमला य ९तमा १० यबोद्धव्वा" तापः-सविता तदुपलक्षिता क्षेत्रदिक् तापक्षेत्रदिक, साच अनियता, यत उक्तम्॥१॥ "जेसिंजत्तो सूरो उदेइ तेसिंतई हवइ पुव्वा ।
तावक्खेत्तदिसाओ पयाहिणं सेसियाओ सिं"
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org