________________
स्थानं-६,
३८७
__ तपः-अनशना दिलाभोऽन्नादीनांपूजा-स्तवादिरूपातत्पूर्वकः सत्कारो-वस्त्रभ्यर्चनं पूजायां वा आदरः पूजासत्कार इति।
मू. (५४०) छव्विहा जाइआरिया मणुस्सा पं०(तं०)वृ.जातिः-मातृकः पक्षः तयाआर्याः-अपापा निर्दोषाजात्यार्याः विशुद्धमातृका इत्यर्थः, मू. (५४१) अंबट्ठा य कलंदा य, वेदेहा वेदिगातिता।
हरिता चुंचुणा चेव, छप्पेता इब्भजातिओ॥ वृ. अंबढेत्याद्यनुष्टुप्प्रतिकृतिः, षडप्येता इभ्यजातय इति, इभमर्हन्तीतीभ्याः, यव्यस्तूपान्तरित उच्छ्रितकदलिकादण्डो हस्ती न दृश्यते ते इभ्या इति श्रुतिः, तेषां जातय इभ्यजातयस्ता एता इति
मू. (५४२) छविधा कुलारिता मणुस्सा पं० २०-उग्गा भोगा राइना इक्खागा नाता कोरव्वा।
वृ. कुलं पैतृकः पक्षः, उग्रा आदिराजेनारक्षकत्वेन ये व्यवस्थापितास्तद्वंश्याश्च, ये तु गुरुत्वेन ते भोगास्तद्वंश्याश्च येतुवयस्यतयाऽऽचरितास्ते राजन्यास्तद्वंश्याश्च इक्ष्वाक्वः प्रथमप्रजापतिवंशजाः ज्ञाताः कुरवश्च महावीरशान्तिजिनपूर्वजाः, अथवैते लोकरूढितो ज्ञेयाः।
मू. (५४३) छविधा लोगट्टिती पं० तं०-आगासपतिठिते वाए वायपतिट्ठिए उदही उदधिपतिहिता पुढवी पुढविपइट्ठियातसाथावरापाणा अजीवाजीवपइट्ठियाजीवा कम्मपतिढ़िया
वृ. इयं च जातिकुलार्यादिका लोकस्थितिरिति लोकस्थितिप्रत्यासत्त्या तामेवाह'छविहे'त्यादि, इदं पूर्वमेव व्याख्यातं, नवरमजीवा-औदारिकादिपुद्लास्ते जीवेषु प्रतिष्ठिताःआश्रिताः, इदंचानवधारणंबोद्धव्यं,जीवविरहेणापिबहुतराणामजीवानामवस्थानात्, पृथिवीविरहतोऽपित्रसस्थावरवदिति,तथाजीवा:-कर्मसुज्ञानावरणादिषुप्रतिष्ठिताः,प्रायस्तद्विरहितानां तेषामभावादिति ॥ अनन्तरं कर्मप्रतिष्ठिता जीवा उक्ताः, तेषांच दिक्ष्वेव गत्यादयो भवन्तीति दिशस्तासु गत्यादींश्च प्ररूपयन्नाह
मू. (५४४)छद्दिसाओपं०२०-पातीणापडीणादाहिणा उतीणा उड्डाअधा, छहिं दिसाहिं जीवाणं गती पवत्तती, तं०-पाणाते जाव अधाते १ एवमागई २ वक्कंती ३ आहारे ४ वुड्डी ५ निवुड्डी ६ विगुव्वणागतिपरिताते ८ समुग्धाते ९ कालसंजोगे १० सणाभिगमे ११ नणाभिगमे १२ जीवाभिगमे १३ अजीवाभिगमे १४, एवं पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणवि मणुस्साणवि । . वृ.'छद्दिसाओ' इत्यादि सूत्रकदम्बकं, इदंचत्रिस्थानकएवव्याख्यातं, तथापि किञ्चिदुच्यतेप्राचीना-पूर्वा प्रतीचीना-पश्चिमा दक्षिणा-प्रतीता उदीचीना-उत्तराऊर्द्धमधश्चेतिप्रतीते, विदिशो नदिशो विदिक्तवादेवेतिषडेवोक्ताः,अथवाएभिरेवजीवानां वक्ष्यमाणा गतिप्रभृतयः पदार्थाः प्रायः प्रवर्तन्ते, षट्स्थानकानुरोधेन वा विदिशो न विवक्षिता इति षडेव दिश उक्ता इति।
षभिर्दिग्भिर्जीवानांगतिः-उत्पत्तिस्थानगमनंप्रवर्तते, अनुश्रेणिगमनात्तेषामित्येवमेतानि चतुर्दश सूत्राणि नेयानि, नवरं गतिरागतिश्च प्रज्ञापकस्थानपेक्षिण्यौ प्रसिद्ध एव, व्युत्क्रान्तिःउत्पत्तिस्थानप्राप्तस्योत्पादः, साऽपिऋजुगतौषट्स्वेव दिक्षु, तथाआहारःप्रतीतः,सोऽपिषट्स्वेव दिक्षु, एतदव्यवस्थितप्रदेशावगाढपुद्गलानामेव जीवेन स्पर्शनात् स्पृष्टानामेव चाहरणादिति,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org