________________
४८
स्थानाङ्ग सूत्रम् २/१/६० दो किरियाओ पं० तं० - दिट्ठिया चेव पुट्ठिया चेव १९, दिट्ठिया किरिया दुविहा पं० तं० -जीवदिहिया चेव अजीवदिट्ठिया चेव २०, एवंपुट्ठियावि२१, दो किरियाओ पं०तं० - पाडुच्चिया चेव सामंतोवणिवाइया चेव २२, पाडुच्चिया किरिया दुविहा पं० तं० - जीवपाडुच्चिया चेव अजीवपाडुच्चिया चेव २३, एवं सामंतोवणिवाइयावि २४,
दो किरियाओ पं० २० - साहत्थिया चेव नेसत्थिया चेव २५, साहत्थियाकिरिया दुविहा पं० तं० - जीवसाहत्थिया चेव अजीवसाहत्थिया चेव २६, एवं नेसत्थियावि २७,
दो किरियाओ पं० तं० - आणवणिया चेव वेयारणिया चेव २८, जहेव नेसत्थियाओ २९-३०, दो किरियाओ पं० तं०-अनाभोगवत्तियाचेवअनवकंखवत्तिया चेव ३९, अनाभोगवत्तिया किरिया दुविहापं०२०-अनाउत्तआइयणताचेवअनाउत्तमपजणताचेव३२, अणवकंख वत्तिया किरिया दुविहा पं० आवसरीरअनवकंखवत्तिया चेव परसरीरअनवकंखवत्तिया चेव
दो किरियाओ पं० तं० - पिज्जवत्तिया चेव दोसवत्तिया चेव ३४, पेजवत्तिया किरिया दुविहा पं० तं० - मायावत्तिया चेव लोभवत्तिया चेव ३५, दोसवत्तिया किरिया दुविहा पं० २० - कोहे चेव माणे चेव ३६,
वृ. 'दो किरिये' त्यादि सूत्राणि षट् त्रिंशत्, करणं क्रिया क्रियत इति वा क्रिया, ते च द्वे प्रज्ञप्त-प्ररूपिते जिनैः
तत्रजीवस्य क्रिया-व्यापारो जीवक्रिया, तथाअजीवस्य-पुद्गलसमुदायस्य यत्कर्मतया परिणमनं सा अजीवक्रियेति, इह चियशब्दस्यचैवशब्दस्य च पाठान्तरे प्राकृतत्वाद्दिवर्भावइति, चैवेत्ययं च समुच्चयमात्र एव प्रतीयते, अपचित्यादिवदिति, जीवकिरिये'त्यादि, सम्यक्त्वं-तत्त्वश्रद्धानंतदेवजीवव्यापारत्वातक्रिया सम्यक्त्वक्रिया, एवं मिथ्यात्वक्रियाऽपि, नवरंमिथ्यात्वम्अतत्त्वश्रद्धानं तदपि जीवव्यापार एवेति, अथवा सम्यग्दर्शनमिथ्यात्वयोः सतोर्ये भवतः ते सम्यक्त्वमिथ्यात्वक्रिये इति।
तत्र 'ईरियावहिय'त्ति-ईरणमीर्या-गमनं तद्विशिष्टः पन्था ईपिथस्तत्रभवा ऐर्यापथिकी, व्युत्पत्तिमात्रमिदं, प्रवृत्तिनिमित्तं तु यत्केवलयोगप्रत्ययमुपशान्तमोहादित्रयस्य सातावेदनीयकर्मतया अजीवस्य पुद्गलराशेर्भवनं सा ऐर्यापथिकी क्रिया, इह जीवव्यापारेऽप्यजीवप्रधानत्वविक्षायाऽजीवक्रियेयमुक्ता, कर्मविशेषो वैर्यापथिकीक्रियोच्यते, यतोऽभिहितं - "इरियावहिया किरिया दुविहा-बज्झमाणा वेइजमाणा य, जा(व) पढमसमये बद्धा बीयसमये वेइया साबद्धा पुट्टवेइया निज्जिण्णा सेयकालेअकम्मवाविभवती ति, तथासम्परायाः-कषायास्तेषु भवा सांपरायिकी, सा ह्यजीवस्य पुद्गलराशेः कर्मतापरिणतिरूपा जीवव्यापारस्याविवक्षणादजीवक्रियेति, सा च सूक्ष्मसम्परायान्तानां गुणस्थानकवतां भवतीति ।
पुनरन्यथा द्वे 'दो किरिये' त्यादि, 'काइयाचेव'त्तिकायेन निवृत्ता कायिकी-कायव्यापारः, तथा अहिगरणियाचेव'त्ति अधिक्रियतेआत्मा नरकादिषुयेन तदधिकरणम्-अनुष्ठानं बाह्यं वा वस्तु, इह च बाह्यं विवक्षितं खड्गादि, तत्र भवा आधिकरणिकीति ॥
कायिकी द्विधा - 'अनुवरयकायकिरिया चेव'त्ति अनुपरतस्य-अविरतस्य सावद्यात् मिथ्याटेः सम्यग्दृष्टेर्वा कायक्रिया-उत्क्षेपादिलक्षणा कर्मबन्धनिबन्धनमनुपरतकायक्रिया, तथा
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org