________________
१२४
स्थानाङ्ग सूत्रम् ३/१/१३३
इहचप्रथममल्पायुःसूत्रंद्वितीयंतद्विपक्षः तृतीयमशुभदीर्घायुःसूत्रंचतुर्थंतद्विपक्षइतिनपुनरुक्ततेति
प्राणानतिपातनादि च गुप्तिसद्मावे भवतीति गुप्तीराह
मू. (१३४) ततो गुत्तीतो पन्नत्ताओ, तं०-मणगुत्ती वतिगुत्ती कायगुत्ती, संजयमणुस्साणं ततो गुत्तीओ पं० २०-मण० वइ० काय०, तओ अगुत्तीओ पं० २०-मणअगुत्ती वइअगुत्ती कायअगुत्ती, एवं नेरइयताणंजाव थणियकुमाराणं, पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं असंजतमणुस्साणं वाणमंतराणं जोइसियाणं वेमाणियाणं
ततो दंडा पं० तं०-मणदंडे वयदंडे कायदंडे, नेरइयाणं तओ दंडा पण्णता, तं०-मणदंडे वइदंडे, कायदंडे, विगलिंदियवजं जाव वेमाणियाणं
वृ.'तओ'इत्यादि कण्ठ्यं, नवरंगोपनंगुप्तिः-मनःप्रभृतीनांकुशलानांप्रवर्त्तनमकुशलानां च निवर्त्तनमिति, आह च॥१॥ "मणगुत्तिमाइयाओ गुत्तीओ तिन्नि समयके ऊहिं ।
परियोरेयरूवा निद्दिवाओ जओ भणियं ।। ॥२॥ समिओ नियमा गुत्तो गुत्तो समियत्तणंमि महयव्यो।
कुसलवइमुईरंतो जं वइगुत्तोऽवि समिओऽवि" इति, एताश्चतुर्विंशतिदण्डके चिन्त्यमाना मनुष्याणामेव, तत्रापि संयतानां, न तु नारकादीनामित्यतआह-'संजयमणुस्साण मित्यादि, कण्ठयम्॥उक्ता गुप्तस्तद्विपर्ययभूताअथागुप्तीराह
'तओ' इत्यादि कण्ठ्यं, विशेषतश्चतुर्विंशतिदण्डके एताअतिदिशन्नाह-एव'मित्यादि, 'एव'मिति सामान्यसूत्रवन्नारकादीनां तिनोऽगुप्तयो वाच्याः, शेषं कण्ठ्यं, नवरमिहैकेन्द्रियविकलेन्द्रिया नोक्ताः, वाङ्मनसोस्तेषां यथायोगमसम्भवात्, संयतमनुष्या अपि नोक्ताः, तेषा गुप्तिप्रतिपादनादिति॥
___ अगुप्तयश्चात्मनः परेषां च दण्डनानि भवन्तीति दण्डान्निरूपयन्नाह-'तओ दण्डे' त्यादि, कण्ठ्यं, नवरं मनसा दण्डनमात्मनः परेषांचेति मनोदण्डः, अथवा दण्ड्यते अनेनेति दण्डोमन एव दण्डो मनोदण्ड इति, एवमितरावपि, विशेषचिन्तायां चतुर्विंशतिदण्डके 'नेरइयाणं तओ दंडा' इत्यादियावद्वैमानिकानामिति सूत्रंवाच्यं, नवरं विगलिंदियवजं'तिएकद्वित्रिचतुरिन्द्रियान् वर्जयित्वेत्यर्थः, तेषां हिदण्डत्रयंन सम्भवति, यथायोगंवाङ्मनसोरभावादिति॥दण्डश्चगर्हणीयो भवतीति गहाँ सूत्राभ्यामाह
मू. (१३५) तिविहा गरहा पं० २०-मणसा वेगे गरहति, वयसा वेगे गरहति, कायसा वेगेगरहति पावाणंकम्माणं अकरणयाए, अथवा गरहातिविहा, पं०२०-दीहंपेगेअद्धंगरहति, रहस्संपेगे अद्धं गरहति, कायंपेगे पडिसाहरति पावाणं कम्माणं अकरणयाए,
तिविहे पच्चक्खाणे पं० २०-मणसावेगे पञ्चक्खाति वयसा वेगे पञ्चक्खाति कायसावेगे पच्चक्खाइ, एवं जहा गरहा तहा पच्चक्खाणेवि दो आलावगा भाणियव्वा ।
वृ. 'तिविहे' त्यादि सूत्रद्वयं गतार्थं, नवरं, गर्हते-जुगुप्सते दण्डं स्वकीयं परकीयं आत्मानं वा 'कायसावित्तिसकारस्यागमिकत्वात् कायेनाप्येकः, कथमित्याह-पापानांकर्मणामकरणतया हेतुभूतया, हिंसाधकरणेनेत्यर्थः, कायगर्हा हि पापकर्माप्रवृत्त्यैव भवतीति भावः, उक्तंच
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org