Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitamzrI-sthAnAGgasUtram // STHANANG SUTRAM (prathamo bhAgaH) 8 ppppppppppppppppppppppppppppppa phphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphe niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAnipaNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH ___. prakAzakaH rAjakoTanivAsI zreSThizrI-rAmajIbhAI-zAmajIbhAI-cIrANI tatpradatta - dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 rathA. jainazAnoddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH su0 rAjakoTa prathamA-AvRtti vIra saMpat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 2420 2020 1964 mUlyam-rU0 20-0-0 pppppppppppppppppp
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM? zrI ma. sA. 3. sthAnavAsI na zAstroddhAra samiti, hai. gaThiyAvA 3, 211438, (saurASTra). Pablished by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tatva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 3. 20%300 prathama AvRtti: prata 1200 vIra saMvata : 2490 vikrama saMvata 2020 IsavIsana 1964 :mudra4: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghan sil 13, mamahAvAha
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AghamurabbIzrI ( 4 + + 24 : 4 * 0 : 1 ', 1 ke, *. jana. ke che e A ( 1. *", T zeTha rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI-rAjakeTa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rAmajIbhAI, zAmajIbhAI, virANInA TraeNka paricaya satA ane naravIreAnI bhUmi saurASTranA bhAyAvadara gAma pAsenA khIrasarA gAme zrI zAmajIbhAI velajIbhAi vIrANI rahetA hatA. temanAM dharmapatnInuM nAma kaDavIbAI hatuM. banne custa sthAnakavAsI jaina hatAM. dharmAnurAgI, dha parAyaNu tathA svabhAve bhadrika hatAM. zrI zAmajIbhAI ghI tathA kapAsIyAnA vepAra sAthe kheDUta vargImAM dhIradhAranA dhaMdhA karatA hatA. sthiti sAdhAraNa hatI paNa kuTuMba khAnadAna hatuM. (ra) ratnakukSI kaDavIbAe vikrama savata 1950 nA kArataka vide 5 nA rAjaputraratnane janma ApyA. te putra-ApaNA rAmajIbhAI, temane gaLathUthIthI ja dharma ane khAnadAnInA saMskArAnuM pAna karAvavAmAM AvyuM ane e saskArakhIja dinapratini vRddhi pAmavA lAgyuM. (3) cha varSoMnI vaye rAmajIbhAIne dhuDI nizALamAM bhaNavA besADyA. zALAnA gurue--" putranA lakSaNa pAraNAmAM " ja pArakhyA ane rAmajIbhAInI grahaNuzakti, gurubhakti tathA abhyAsamAM niSThA-vagere guNeAthI prabhAvita thayA ane bhaviSyamAM A khALaka kuLadIpaka thaze evAM cinha jotAM, a'gata kALajI tathA premathI sAta ceApaDInA abhyAsa pUro karAvyeA. (4) zrI zAmajIbhAinA parivAramAM eka meTA putrI, tyArabAda rAmajIbhAI ane khIjA cAra putra tathA traNa putrI hatAM, ane tee AvA meATA kuTuMbanI javAkhadArI varlDana karI rahyA hatA. sa'jogA anusAra zrI rAmajIbha Ine 14 varSInI kizAra vayamAM dhadhe karavAnI bhAvanA thaI ane peAtAnA kAkA zrI devarAjabhAI vIrANI sAthe AphrikAmAM AvelA peAludAna gAme gayA. zarUAtamAM rAmajIbhAIne aneka prakAranI yAtanAo tathA parISahA veThavA paDayA. jIvananA aneka taDakA-chAyAnA anubhava thayA. nAnA prakAranAM gharakAmAthI mAMDIne vepAra-dhadhAnI javAkhadArI adA karavAnuM saghaLuM kAma karavuM paDayu'--chatAM teo kadI nirAza thayA nahi. eTalu ja nahi paNu pAtAnA sAhasika svabhAva tathA udyama zIlatAthI ApamaLe jotajotAmAM tee AgaLa vadhyA. (6) paradezamAM pAte have thALe paDayA che evI jyAre peAtAne khAtrI thaI tyAre temaNe zrI durlabhajIbhAI, tathA khIjA bhAione peAtAnI pAse elAvI lIdhA ane dhadhAne paheALA pramANamAM vikasAvye ane samaya jatAM tr zAhe seAdAgara * tarIke nAmanA meLavI ane sarvatra peAtAnI suvAsa phelAvI, ,,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitAnA sagAM-saMbaMdhIo tathA jJAtibaMdhuone paNa pote paradezamAM teDAvatA gayA ane pitAne tyAM ja pitAnI sAthe rAkhIne pagabhara karatA gayA ane pitAnuM eka vaTavRkSa UbhuM karI ApyuM. (2) pitAnA karmacArIo pratye paNa pitAnuM mamatva anerUM ja rahyuM che, teone vepAramAM kuzaLa banAvyAM ane cagya samaye svataMtra dhaMdhAe lagADI ApyAM, pUratuM pretsAhana ApyuM ane ema karavAmAM pite gaurava anubhavyuM.. (9zrI rAmajIbhAInAM lagna bhAyAvadara gAme motIcaMda dharamazI medInAM putrI samaratabahena (dudhIbena) sAthe thayAM che samaratabahena savabhAve zAMta ane suzIla che, dharma pratye khUba ja anurAga dharAve che. A rIte zrI rAmajIbhAInuM dAmpatya jIvana paNa sukhI che. temanA parivAramAM eka putra zrI nagInabhAI tathA sAta putrIo che-ci nagInabhAI paNa zrI rAmajI bhAInAM punIta pagale cAlaze e paNa nivivAda vAta che. (10) rAmajIbhAI jema jema artha upArjana karatA gayA tema tema tenA saduupagane vicAra paNa aMtaramAM uddabhavate gayo ane dAnano pravAha vahevA lAgyuM. teonI sakhAvata asAdhAraNa che, jethI samAja suparicita che. dAna ApI tenAthI kIrti meLavavAnI lAlasA nathI, dAnanuM abhimAna nathI, teozrIne dAnapravAha keI eka kSetramAM vahetuM nathI paraMtu jJAtI, dharma ane samAjanA zreya mATe vaheto rahyo che, e dAnapravAhanI keTalIka saravANIe nIce mujaba cheH (ka) zrI nirmaLAbena, azakta mAtR Azrama-rAjakeTa-A saMsthAnI sane 1955 mAM sthApanA karavAmAM AvI che temAM pacAsa nirAdhAra nirAzrIta bahene pitAnuM jIvana sukhazAMtimAM gALI rahyA che. saMsthAnuM makAna rUpiyA eka lAkhanA kharce baMdhAvyuM che ane saMsthAnA nibhAva mATe eka lAkha rUpiyA bIjA ApyA che ane vRddha mAtAo e lAbha laI rahyA che, pitAnA muMgA AzIrvAda ApI rahyA che. (kha) zrI sArvajanIka bhejanAlaya-rAjakeTa-A bhejanAlayanI zarUAta sane 191 thI karavAmAM AvI che. mAtra dasa navA paisAmAM eka TaMka peTa puratuM sAdu bhejana ApavAmAM Ave che, jene garIba ane sAmAnya sthitinA traNase mANasa hamezA lAbha le che. (ga) zrI saurASTramAM dazA zrImALI jaina bhejanAlaya-muMbaI-mAtra mAsika rU. 15) paMdaramAM zuddha ane sAtvika bhajana saurASTranI TUMkI AvakanA jaina bhAIone ApavAmAM Ave che. dareka jamanAre saurASTramAM temanA upara AdhAra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAkhatI vyaktione amuka rakama dara mahine mokalavAnI ja rahe che ane tenI manIorDaranI lipa sAmeja jamavAne mAsika pAsa ApavAmAM Ave che paMdara rUpiyAmAM jamADavAne hetu-jamanAranA kuTumbIjane mATe bacata karavAno che. A bhejanAlayane ghaNuM bhAIo lAbha laI rahyA che. anAjanI AvI kAramI meMghavArImAM A saMsthA jJAtibaMdhuo mATe AzIrvAdarUpa banI che. A sarathAmAM zrI rAmajIbhAIe ghaNuM maTe phALe Ape che. (gha) zrI sthAnakavAsI jaina dhArmika zikSaNa saMdha-rAjakeTa-zrI caturvidha saMghanA abhyadaya mATe tAjetaramAM ja eka lAkha rUpiyAnI udAra sakhAvata ApI che, tyArabAda A saMsthAe asAdhAraNa pragati karI che. (ca) rAjakeTanI pAMjarApoLamAM duSkALanA varasamAM pacIsa ke vIsa hajAra ane jarUra paDe tyAre te karatA paNa vadhAre rakama ApI, jIvadayAnuM suMdara kAma karI rahyA che ane abola jInA AzirvAda meLavI rahyA che. keIpaNa gAmanI pAMjarApoLanA agara game te dhArmika saMsthAonA phALA mATe AvelA DepyuTezane zrI rAmajIbhAInA dvArethI khAlI hAthe pAchA gayA nathI. | (cha) jJAti, jAti dharmanA bhedabhAva vagara gAmaDAomAM vasatA garIba kuTao mATe dara ziyALAmAM garama dhAbaLAo ane sutarAu kapaDAo strI puruSe ane bALako mATe kAma Ave tevA taiyAra karAvI varSothI ApatA AvyA che. | (ja) cIcapokalInI jaina samAja nIsastA bhADAnI cAlamAM tAjetaramAM ja eka lAkha rUpiyA ApyA che. Ta) keTalIka saMsthAonA aTakI paDelA vikAsane, pitAne dAna pravAha varAvI pharIthI gatImAM mUkI che-navapallavIta banAvI che. (8) zrI rAmajIbhAIe jAhera sakhAvata karI che evuM kaMI nathI, paraMtu temanA gusadAne-pitAne bIje hAtha paNa jANe nahi e rIte moTI saMkhyAmAM ApyA che ane haju te cAlu ja rahyA che. jaina dharmanuM rahasya samAja sArI rIte samajI zake e uddezathI pU. sAdhu-sAdhvIjInA vyAkhyAonuM prakAzana karAve che ane saune sulabhya bane tevI rIte mAtra nAmane dara rAkhI vecANa karAve che. - 3) pita TrasTa karyuM che. zrI kaDavIbAI kanyA vidyAlaya, zrI virANI vividhalakSI hAIskula, zrI virANuM davAkhAnuM, zrI rAjakeTa moTA saMghanI pauSadhazALAne vyAkhyAna hola ane gAmaDAomAM baMdhAvela upAzraye, gauzALAo, zrI vIrA bhAIonI udAra sakhAvate che. jemAM zrI rAmajIbhAIne paNa hisso che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rAmajIbhAI jevA nispRhI nirabhimAnI dAtAo sAmAnya rIte durlabha ja hoya che. temaNe A sakhAvate potAnA jIvananuM kartavya mAnIne karI che. (11) zrI rAmajIbhAIne sthAnakavAsI jaina dharmamAM UMDI zraddhA che. vArasAmAM maLelA dharma saMskAronA preraka baLe zrI rAmajIbhAI tathA temanuM kuTummA AtmasAdhanA karI rahyuM che. keI paNa saMpradAyanA bhedabhAva vagara pU. sAdhu sAdhvIjIo pratye ananya bhaktibhAva dharAve che ane potAnA svadharma ba yuene kevI rIte upayogI thavAya evI bhAvanA seve che. (12) anAtha, apaMga, nirAdhAra mATe to teo "mIThI vIraDI" samAna che, jeonuM kaI na hoya teonI bhera tANavAmAM pitAnI jIMdagIne hA mANI rahyA che. (13) jaina samAjanI nAnI moTI aneka pravRttio sAthe pite saMkaLAyelA che ane temAM moTA bhAge AgevAnI bhAga bhajavI rahyA che, mArgadarzana ApI rahyA che. (14) zrI rAmajIbhAInI prakRti saumya che, svabhAve zAMta tathA milanasAra che. makkama mananA tathA svataMtra vicAraka che, AcAra-vicAranI ekatA che. temanuM aMtaHkaraNa karUNa tathA vAtsalya bhAvathI bhareluM che. (15) tA 28-2-46 nA roja baporanA 12 vAgyAnA sumAre zrI rAmajIbhAInA pU. pitAzrI zAmajIbhAI vIrANInuM rAjakoTa mukAme duHkhada avasAna thayuM che. samAjamAM teo "bApA" nA vAlasoyA nAmathI oLakhAtA hatA. teo khUba dharmiSTa, dayALu svabhAvanA hatA ane temanuM hRdaya anukaMpAthI chalakatu hatu-teo garIbanA belI ane rAMkane mALo gaNAtA hatA. pU. mAtuzrI kaDavIbA, eTalA ja dharmaparAyaNa ane bhakTriIka svabhAvanA hatA. teozrInuM vyaktitva jagadaMbA svarUpa hatuM. teonuM avasAna paNa rAjakeTamAM tA 11-9-54 nA roja savAre 7 30 vAge khUba zAti samAdhimAM, ane dharmamaya vAtAvaraNamAM thayuM che. mAtApitAnuM RNa saMpUrNa adA karavA saMtAne samartha nathI, tema chatAM zrI rAmajIbhAIe pitAnA punita mAvitranI smRti rAkhavA ane kiMcita RNamukta thavA amuka amuka saMsthAo sAthe tenA nAme jeDayAM che. jananI jaNa te bhaktajana, kAM dAtA kAM sUra, nahI te raheje vaMjhaNa, mata gumAve nUra. evI rIte zrI rAmajIbhAIe pitAnA jIvanathI mAtAnI kRkha ujALI che. (16) zrI rAmajIbhAI virANIne Arogya bharelu dIrdhAyuSya maLe ane haju paNa samAja-sevAnA anekavidha kAryo teonA varada haste thatAM rahe, e zAsanadeva pratye amArI namra prArthanA che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo * S: _ * (sva) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA (sva) zeDa raMgajIbhAI mohanalAla zAha bhANavaDa, amadAvAda 1 vacce beThelA moTAbhAi zrImAna mUlaca dajI javAharalAlajI baraMDiyA 2 bAjumAM beThelA bhAI mizrI lAlajI baraDiyA 3 ubhelA sauthI nAnAbhAI pUnamacaMda baraDiyA . . I , ! " "RA s 8 * ** zeThazrI jesiMgabhAI piAcAlAlabhAI amadAvAda, sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo kAka - --- | | | - -- - Sii. - para . . - - -hts che. (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vINa-rAjakoTa. vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI sA jauharI ubhelA suputra ci. mahetAbacandajI sA. jenA nAnA - anilakumAra jaina (dayA) zeThazrI zAMtilAla ma gaLadAsabhAI amadAvAda zrI vinekamAra vIrANI 1 - 3 ) zeThazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda amadAvAda,
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 AdyamurabbIzrIe zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakAra. zezrI mizrIlAlajI lAlacaMdrajI sA, luNiyA tathA rozrI jevatarAjajI lAlaca cha sA (sva) zeThazrI dhArazIbhAi jIvaNalAla khArasI. kAThArI haragAviMda jecaMdabhAI rAjakoTa. 1 sva. zrImAna rozrI mukanacaMdrajI sA mAliyA pAlI mAravADa,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhasurakhIzrI sva. zeThazrI harilAla aneApacada zAha khaMbhAta AdyamukhIzrI dAnavIra sva. zeTha tArAcaMdajI sAheva gelaDA madrAsa.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramAGka 3 4 8 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 sthAnAGgasUtra bhA. 1 pahalekI viSayAnukramaNikA viSaya pahalAsthAna maGgalAcaraNa dharmasvAmIkA jaibUsvAmIko upadeza AtmA ke ekatvakA nirUpaNa kriyAke ekatvakA nirUpaNa alaa raast frrUpaNa aloka ekatvakA nirUpaNa dharma ekatvakA nirUpaNa adharma ekatvakA nirUpaNa ke ekatvakA nirUpaNa mokSake ekatvakA nirUpaNa puNyake ekatvakA nirUpaNa pApake ekatvakA nirUpaNa ar raast nirUpaNa saMvara ekatvakA nirUpaNa vedanA ekatvakA nirUpaNa nirjarAke ekatvakA nirUpaNa jIvake svarUpakA nirUpaNa vikriyA ke svarUpakA nirUpaNa mana ekatvakA nirUpaNa vANI ekatvakA nirUpaNa utpatti ekatvakA nirUpaNa vigati-vinAza Adike ekatvakA nirUpaNa cyavana - AdikA nirUpaNa saMjJA Adike ekatvakA nirUpaNa vedanA Adi ekatvakA nirUpaNa maraNa AdikA nirUpaNa pRSThAGka 1-9 9-14 15-32 33-37 39-40 41-45 46-47 47-53 53-58 58-63 64-70 71-74 75-76 76-79 79-80 80-82 83-84 85-86 87-88 89-90 '91-92 93-94 95-96 97-98 95-100 101-102
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ adharma pratimAke ekatvakA nirUpaNa dharma pratimAke ekatvakA nirUpaNa manake ekatvakA nirUpaNa vacanake ekatvakA nirUpaNa phAya vyAyAmake ekatvakA nirUpaNa kAyavyAyAmake bhedoMkA nirUpaNa jJAnAdike ekatvakA nirUpaNa samaya ke ekatvakA nirUpaNa pradeza Adike ekatvakA nirUpaNa siddhi Adike ekatvakA nirUpaNa zabda Adike ekatvakA nirUpaNa prANAtipAta Adike ekatvakA nirUpaNa prANAtipAta viramaNa Adike ekatvakA nirUpaNa avasarpiNI Adike ekatvakA nirUpaNa nairayika Adike vargaNAkA nirUpaNa jaMbUdvIpAdike ekatyakA nirUpaNa anuttaropapAta Adi vimAnavAsI devoMke zarIrake pramANakA nirUpaNa ekapradezAvagADha pudgalokA nirUpaNa dUsare sthAnakA pahalA uddezaka jIva-ajIva Adike dvitvakA nirUpaNa kriyA Adike dvitvakA nirUpaNa gaha ke dvitvakA nirUpaNa bhAvagarhAmeM prasannacandrarAjarpikA draSTAnta dravyagarhAmeM aGgAramardakAcAryakA draSTAMta patyAkhyAnakI dvividhatAkA nirUpaNa dravyapratyAkhyAnameM rAjaputrIkA draSTAMta pratyAkhyAna jJAnakriyA pUrvaka karane para mokSa sAdhaka hone kA nirUpaNa 103-104 105106-18 109-110 111-114 115-116 116-122 122-123 124-125 126-130 131-138 139-145 146-147 147-152 152-192 193-196 196-198 198-199 45 46 200-208 209-230 230-232 232-243 243-248 249-250 251-253 253-266
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 Arambha aura parigraha ke navAse dharmAdilAbhakA nirUpaNa dharmAdi prApti meM do kAraNoMkA nirUpaNa do samayakA aura unmAdake dvilakA nirUpaNa do prakAra ke daNDakA nirUpaNa do prakAra ke darzanakA nirUpaNa do prakAra ke jJAnakA nirUpaNa zruta cAritryake dvividhatAkA nirUpaNa pRthivyAdi jIvake dvividhatAkA nirUpaNa nArakA dikoMkI dvividhatAkA nirUpaNa bhavyavizepoM ke karttavyakI dvividhatAkA nirUpaNa . dUsare sthAnakA dUsarA uddezaka devanArakAdikoM ke karmavandha aura unake vedanAkA nirUpaNa nArakAdikoM ke gati aura Agati rUpa nArakAdi covIsa daNDakoMkA nirUpaNa adholoka jJAnAdi viSayaka AtmA ke dvaividhyakA ni. dUsare sthAnakA tIsarA udezaka tIsare uddezakakI avataraNikA zabda ke dvaividhyakA nirUpaNa pugakoM ke saMghAta aura bhedake kAraNakA nirUpaNa zabdAdike Atta - anAtta Adi bhedokA nirUpaNa tah dharmakA nirUpaNa jIva utpAta aura udvartanAdi dharma ke dvaividhyatAkA nirUpaNa bharata aura airavatAdi kSetrakA nirUpaNa varAdi parvatoM dvaividhyatAkA nirUpaNa padmahRdAdi ke dvaividhyakA nirUpaNa kAlakSaNa paryAya dharmakA nirUpaNa 266-273 274-276 277-280 281-282 283-287 287-293 294-308 308-317 317-323 324-328 329-324 334-349 350-360 361. 362-366 366-375 375 376-385 386-397 398-401 402-417 418-425 r 425-432
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 77 75 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 96 96 97 98 99 100 101 102 10 kAlakevyaJjaka jyotiSkoMkA nirUpaNa jambUdvIpakI vedikAkA nirUpaNa dvIpasamudra ke indrakA nirUpaNa dUsare sthAnakA cauthA uddezaka cauthe uddezakakI avataraNikA samayAdikA nirUpaNa grAmAdi vastu vizeSakA jIvAjIvarUpakA nirUpaNa vandhakA nirUpaNa AtmA nirvANa (mokSa) kA nirUpaNa kevala prajJapta dharmalAbhakA nirUpaNa palyopama sAgaropamakA nirUpaNa tarah svarUpakA nirUpaNa asiddha jIvoMke svarUpakA nirUpaNa prazasta - aprazasta maraNakA nirUpaNa lobha svarUpakA nirUpaNa buddha - mRDha Adi jIvoMkA nirUpaNa jJAnAvaraNIyAdi karmoM ke dvaividhyakA nirUpaNa mUrcchAke svarUpakA nirUpaNa ArAdhanA ke svarUpakA nirUpaNa tIrthakarake rUpakA nirUpaNa tIrthaMkara rUpita bhAkA nirUpaNa bhavana patyAdikoM kI sthitikA nirUpaNa deva saMbaMdhI vaktavyatA jIva aura pudgala ke svarUpakA nirUpaNa tIsare sthAnakA pahalA uddezaka tIsare sthAnakakI avataraNikA indra ke svarUpakA nirUpaNam vikurvaNA ke svarUpakA nirUpaNa nairayikoM ke svarUpakA nirUpaNa 433-437 438-460 460-467 468 469-479 480-487 488-495 495-499 499-501 501-508 508-510 510- 515 516-526 527-528 528-530 530 -539 540 541-543 543-545 545-548 548-549 549-551 552-557 558 559-562 562-566 567-569
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 .120 121 122 123 124 125 11 paricAraNA ke svarUpakA nirUpaNa yoga svarUpakA nirUpaNa ArambhAdikaraNakA aura kriyAntake phalake svarUpakA nirUpaNa gupti aura daNDake svarUpakA nirUpaNa aura pratyAkhyAnake svarUpakA nirUpaNa vRkSa ke draSTAnta se puruSa ke svarUpakA nirUpaNa tiryaca - jalacara - sthalacara - khecarakI trividhatAkA nirUpaNa nairayikAdikoM kI lezyAkA nirUpaNa jyotiSkoM ke calana prakArakA nirUpaNa utpAtarUpa lokAndhakArAdikA nirUpaNa dharmAcAryAdikoM ke azakya pratyupakAritvakA nirUpaNa dharma ke bhavaccheda meM kAraNatAkA nirUpaNa kAlavizeSakA nirUpaNa yah dharmakA nirUpaNa daNDaka sahita jIvadharmakA nirUpaNa yoni svarUpakA nirUpaNa tIrthakA nirUpaNa kAladharmakA nirUpaNa vAdara tejaskAyAdikoM ke sthitikA nirUpaNa kSetravizepake svarUpakA nirUpaNa vratarahitoMke aura vratasahitoMke utpattikA nirUpaNa deva zarIrakA mAna (nApa) kA nirUpaNa devake zarIra vRddha tIna sUtrakA nirUpaNa samApta 570-574 574 -583 583-589 590-593 593-596 596-603 603-610 611-614 614-617 617-626 626-643 643-646 647-648 648-653 653-655 656-663 664-666 667-672 673-677 678-681 682-686 686-687 688-689
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 3 // // zrI mahAvIrASTakam // (zikhariNI) prabhuH zuddhaH siddho dhavalaguNasindhubhruvamatiH, prabuddho nikSubdho nigamanivirudvo jitaripuH // prasiddhaH siddhIzo'dhamalaparipiddho nirupamo, mahAvIraH svAmI nayanapathagAmI bhavatu ye nirAdhArA''dhAro vihitahitasAro jinavarI, vijityAlaM kAlaM vasati suvizAlaM zivapade // mahAnandasyandaH praNatasuravRndaH sukhakaro, mahAvIraH svAmI nayanapathagAmI bhavatu meM bhavabhrAnti dhvAnta-prazamasavitA sarvajagatAM, satAM dhyAnAdhAro vigalitavikAro guNanidhiH // punIte yanmAgI harati sakalaM karma nikara, mahAvIraH svAmI nayanapathagAmI bhavatu me paraM jyotizcandraM hata muvanatandraM sitataraM, tathA zItIbhUtaM nijamalamalaM hartumakhilam // nabhastadvadbhavyaH zrayati yamamuM so'maravibhumahAvIra svAmI nayanapathagAmI bhavatu me| vipajjAlavAlA prazamanamahAneghasadRzoyadicchAhIno'pi zramaharaNadakSo malayajaH // mahAmithyA dhvAntopacitamanasAM tigmakiraNo, mahAvIraH svAmI nayanapathagAmI bhavatu meM tadekavyApAro jaladhijalamagno dhRtatalastvamApo niHzvAso galitanikhilAzo mRgayate, mahAratna yogItadiva yamina caiti kila sa, mahAvIraH svAmI nayanapathagAmI bhavatu me payaH pItaM smItaM sumadhurasitAdyAH samazitAH, kRnA bhogAsaktistadapi lijavAJchA na vigatA / / yadIya dhyAnenAkhilabhuvanarAjyaM zivamuca, mahAvIraH svAmI nayanapathagAmI bhavatu se pratIraM gaMbhIraM bhadajaladhitIraM jigamipu,muni ghA~sIlAlaH zubhamakRta vIrASTakamidam // paThed avyaM navyaM paramazivasaukhyaM zrayati yaH, mahAvIraH svAmI nayanapathagAmI bhavatu me itizrI mahAvIrASTakaM sampUrNam // 4 // // 6 // // 8 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ || zrIvItarAgAya namaH // zrIjainAcArya - jainadharma divAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlayativiracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam zrI - sthAnAGgasUtram !! // maGgalAcaraNam // ( mAlinIvRnam ) zivamarujamamandaM prAptamAnandakandaM, dalitaduritakandaM naSTakarmArivRndam / vigatakaLatandraM jJAnasAndraM munIndra, bhavi kumudacandra naumi vIra jinendram // 1 // // sthAnAGgasUtra kA hindI anuvAda | zabdArtha - zivam ityAdi - ( arujas) rogarahita (Anandakandam ) avyAvAdha Ananda ke utpattisthAna, ( amandam ) hInAdhikatA se rahita aise advitIya ( zivam ) mukti dhAma ko ( prAptam ) prApta hue ( jinendra vIram ) jinendra vIra ko antima tIrthakara zrI mahAvIra ko maiM (naumi ) namaskAra karatA hUM kyoM ki inhoMne (naSTakarmArivRndam ) ATha karmarUpI vairiyoM ko sarvathA naSTa kara diyA hai (dalitaduritakandam ) ataH ye apane ko saMsArarUpI samudra meM Dubone vAle pAparUpI bhAra se bilakula rahita ho cuke haiM (vigatasakalatandram ) tandrArUpa pramAda se sthAnAMgasUtranA gujarAtI anuvAda zabdArtha -' zivam ' 4tyAhi - ( arujam ) rogarahita, ( Anandakandam ) savyAmAdha ( adhyaSNu latanI sAdhA rahita ) AnaMdhanuM utpattisthAna, ( amandam ) hInAdhitAthI raDita mevAM advitIya - anuSabha ( zivam ) bhukti dhAmane ( prAptam ) bhAge prApta urela che ( jinendram vIram ) mevAM minendra vIrane - antima tIrtha 12 bhaDAvIrane ( naumi ) hu namasra 4 chu, ara e tebha ( naSTakarmArivRndam ) mA 43 zatrumonA sarvathA nAza harI nAbhyo che ( dalitaduritakandam ) bhane tero tethe| sasAra3yI samudramAM DUmAunAra pAya3yI lArathI misaThusa rahita thA yuJjyA che, ( vigatasakalatandram ) tandrA3ya abhAdRthI tebhaye potAnI rakSA harI che, ( jJAnakhAndra ) devalajJAna35 jyoti tha 1
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- sthAnAstre inhoMne apanI rakSA kI hai (jJAnasAndram ) kevalajJAna jyoti se AtmA ko Alokita kiyA hai-isI kAraNa (munIndram ) ve munIndra bane aura (avikakumudacandras) bhavyarUpa kumudoM ke liye ve candrarUpa hue| zlokArtha-isa zloka dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai ki AtmA apane nija ke vikAza ko kaise kara sakatA hai tathA isI AtmavikAza ke patha para cala kara vIraprabhu sacce artha meM mahAvIra kaise bane / AtmavikAza kI sarvaprathama sIDhI "vigatalakalatandra " pada se prakaTa kI gaI hai-" tandrA" zabda upalakSaNa hai inase pAMca 5 pramAdoM kA yahAM grahaNa huA hai-AtmA ke patana kA kAraNa tandrA, Alasya-pramAda-asAvadhAnatA hai-AtmA ke utthAna ke kAraNoM meM Alasya karanA asAvadhAna bane baiThe rahanA yahI cIja nija ke vikAza ko rokane vAlI hotI hai pramAda zAstrakAroM ne yadyapi anekavidha kahA hai| ina para jo mokSAbhilASI dhIre 2 vijaya prApta kara letA hai-zAstrakAra kahate haiM ki vaha yahIM se apane vikAza kA prAraMbhaka ho jAtA hai-AtmA jaba vijitapramAda ho jAtA hai taba vaha kSapaka zreNI para ArUDha hokara AThakoM ko jo ki isake sAtha inhIM pramAda mitroM kI sahAyata se lage hue cale A 43 bhAsAmAna mAlita sya cha bhane te 20 4 ( munIndram ) tase bhunIndra manIna ( bhavikakumudacandrama) saya 35 muhAne mATe yandra. samAna gaNAyA che. zlokAI-A zleka dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke AtmA pitAne vikAsa kevI rIte sAdhI zake che, ane e ja AtmavikAsane paMthe AgaLa vadhIne vIra prabhu kharA arthamAM mahAvIra kevI rIte banyA. AtmavikAsanuM sarva prathama pAna (pagathiyuM) tandrArUpa pramAdanA tyAgane batAvyuM che. "vigatasakalatandraM" mA 54thI merI vAta pra48 42pAmA mAvI che. " tandrA" A pada dvArA pAMca pramAdane grahaNa karavAmAM AvyAM che A tandrA (ALasa -pramAda-asAvadhAnatA) ja AtmAnA patananA kAraNarUpa bane che. AtmAnA utthAnanA viSayamAM ALasa karavAthI ane asAvadhAna rahevAthI AtmAne vikAsa aTakI jAya che. zAstrakAroe pramAdanA aneka prakAra kahyA che. je mokSAbhilASI (mumukSu) jIva pramAda para dhIre dhIre vijaya prApta kare che, te tyArathI ja pitAnA vikAsane prAraMbha karI nAkhe che. AtmA jyAre vijitapramAda thaI jAya che, tyAre te kSapakazreNI para ArohaNa karIne, je AThakarmo anAdi kALathI eja pramAdarUpa mitronI sahAyatAthI tenA AtmAne vaLagelAM
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIko 3 maGgalAcaraNam rahe haiM anAdikAla se, apane pAsa se haTAne ke prayatna meM laga jAtA hai| __ kyoM ki ina ATha koM ne hI AtmA kI abhItaka apane vikAza kI __ gati ko viruddha dizA kI ora calA rakhA hai, aisA usa AtmA ko bhAna pahile se ho jAtA hai| isIkA nAma samyagdarzana hai-isa avasthA meM karma janya pApa bhArase AtmA dhIre 2 rahita bana jAtA hai eka dina aisA bhI AtA hai ki dhAtithA koM para vijaya prApta karatA huA yaha jJAnasAndra (puMja) vana kara kevalajJAna se apane Apako Alokita kara letA hai-avaziSTa aghAtiyA karma sohanIya karma ke alAva se naSTa ho jAte haiM aura unakA jyoM hI sarvathA vidhvaMsa ho jAtA hai tyoM hI yaha aruja, akSaya, amanda, avyAyAdhasvarUpa muktidhAma ko prApta kara letA hai-kramazaH isI AtmotthAna ke mArga kA avalambana kara antima tIrthakara vIra sacce artha meM mahAvIra bane haiM, aura bhavya jIvoM ko unhoM ne jabataka mokSa prApta nahIM kiyA tabataka sukti prApta karane kA mArga samajhAyA hai-isI kAraNa AsanopakArI hone se maiM unheM mana vacana kAya se namaskAra karatA // 1 // hatAM, te ATha kane kSaya karavAno prayatnazIla bane che. kAraNa ke evA AtmAne (jIvane) evu bhAna avazya thaI jAya che ke A ATha karmoe ja mArA AtmAnA vikAsanI gatine virUddha dizA tarapha vALI dIdhI hatI tenuM nAma ja samya darzana che. A avasthAmAM AtmA dhIre dhIre karma janya pApabhArathI rahita banatuM jAya che eka divasa evo paNa Ave che ke jyAre te ghAtiyA karmo para vijaya prApta karIne jJAnasAndra ( jJAnane puja) banIne kevalajJAnanI prApti kare che. bAkInA aghAtiyA karmo mohanIya karmanA abhAvane lIdhe naSTa thavA mAMDe che ane jyAre temane sarvathA vinAza thaI jAya che, tyAre te aruja (garahita), akSaya, amanda, ane avyAbAdha svarUpa muktidhAmane prApta karI le che. kramazaH A A sthAnanA mArganuM avalaMbana karIne atima tIrthakara vIra kharA arthamAM mahAvIra banyA che, ane pitAnA nirvANakALa paryanta temaNe bhavya jIne mekSaprAtine mA samajAvyuM hatuM, te kAraNe evAM paropakArI mahAvIra prabhune huM mana, vacana ane kAyAthI namaskAra karuM chuM 1
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ - % 3D sthAnAgasUtra ( vasantatilakAvRttam ) AnantarAgamasudhArasanijhareNa, saMsicya dharmatarusamucimAlavAlam / svargApavarga sukharAziphalaM pradAya, mokSa gataM tamiha gautamamAnamAmi // 2 // zabdArtha-(AnantarAgamasudhArasanijhareNa ) anantarAgama-arthAt Agama tIna prakArakA hotA hai-AtmAgama anantarAgama aura paramparAgama tIrthakagekA AtmAgama hai gaNadharoM kA anantarogama hai aura anya ke liye paramparAgama hai / AnantarAgamarUpI sudhArasa ke pravAha se (dharmarUpa vRkSa ke samyagdarzanarUpa AlacAla-kyArI ko (saMsicya) sIMcakara jinhoM ne (svargApavargasukharAziphalaM pradAya) bhavyajanoM ke liye usake phalasvarUpa svarga evaM bhokSa ke sukharUpa phaloM ko vitarita kara unheM kalyANasthAnameM pahuMcAyA aise (mokSaM gataM taM gautamam aham iha namAmi) mokSa prApta una gautamasvAmIko maiM bhaktipUrvaka namaskAra karatA huuN| zlokArtha-isa zloka meM prabhu ke mokSa cale jAne ke bAda gautama ne kyA kiyA isa bAta ko spaSTarUpa se prakaTa kiyA gayA hai-prabhu ne jisa dharmarUpI vRkSa ko lagAyA thA- usa kI kyArIrUpa samyagdarzana ko unhoM ne prabhu se prApta upadezadvArA hI siMcita kiyA aura usa dharma ke phalarUpa svargamokSa ke sukhoM ko anyajIvoM ke liye vitarita kiyA-isa ____wall-(AnantarAgamasudhArasa nirjhareNa ) mahAvIra prabhu mAjhe sIdhAvyA mA bhAgabha35 sudhArasanA prapA thI (dharmatarusadrucirAlavAlam ) dharma35 vRkSanarI sabhyazana35 pAsavAnu (yArInu ) ( sasicya ) siMthana 4zane, ( svargApavarga sukharAziphala pradAya) madhya namAne bhATa tenA 58 2135 sAmane mokSanA sukharUpa phaLonuM vitaraNa karIne temaNe kalyANa sthAnamAM pahoMcADanAra ( mokSa gataM taM gautamam aham iha namAmi) mane bhAkSanI prAti 42nAra meai gautamasvAmIne huM bhaktibhAva pUrvaka namaskAra karuM chuM plekArtha-mahAvIra prabhu nirvANa pAmyA pachI gautama svAmIe zuM karyuM te A zlekamAM spaSTarUpe prakaTa karyuM che-sUtrakAra kahe che ke mahAvIra prabhue je dharmarUpI vRkSane repyuM hatuM tenI kayArI rUpa samyagadarzanane temaNe (gautame). temanI pAsethI meLavelA upadeza dvArA ja sicita karyuM, ane temaNe te dharmanA phalarUpa svarga ane mokSanAM sukhonuM bhavya jene mATe vitaraNa karyuM. A rIte mahAvIra prabhue batAvelA mArge teo pote cAlyA ane
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ supA TIkA maMgalAcaraNamU (drutavilambitavRttam ) kamalakomalamajupadadvikaM, vimalabodhidabodhavivodhakam / mukhalasatsahadorakavastrikaM, guruvaraM praNamAmi vizodhakam // 3 // taraha prabhu dvArA uddharita mArga para svayaM calakara unhoMne anya sAMsArika bhanyajIvoM ko bhI calAkara unheM kalyANasthAna meM pahuMcAyA-ataH prabhu ke mArga ke hI pathika una ananta upakArI gautama gaNadhara ko maiM tInakaraNa, tIna yoga se namaskAra karatA hUM // 2 // zabdArtha-( kamalakomalama padadikam ) jinake donoM sundara caraNa kamala ke jaisA manohara haiM (vimalayodhidabodhavivodhakam ) jo nirmalavodhi-samyaktva ko, tathA zrutacAritrarUpa bodha ko dene vAle haiM, (mukhalasat sahadorakavastrika) jinake mukhapara chahakAya ke jIvoM kI rakSA ke nimitta DorAsahita muhapatti sadA baMdhI huI rahatI hai (vizodhakaM guruvara praNamAmi) aise vizodhaka-apanI AtmAko zuddhike mArgameM lagAnevAle-zreSTha gurumahArAjako maiM mastaka jhukAkara namaskAra karatA huuN| - zlokArtha-isa zloka dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai ki-prabhu dvArA upadiSTa mArga para calakara jo sarvathA apanI Atmazuddhi karane meM lage hue haiM tathA prabhu ke vartamAna kAla meM nahIM hone para bhI jo isa bharatakSetra ke AryakhaNDa meM unake dvArA praNIta mokSamArga kA evaM Atmazuddhi anya sAMsarika bhavya jIne paNa te mArge calAvIne temane kalyANadhAmamAM poMcADayA. te kAraNe prabhunA mArganA pathika ane ananta upakArI evAM ne gautama gaNagharane huM traNa karaNa ane traNa coga pUrvaka namaskAra karuM chuM 2 hAtha-( kamalakomalamanjupadadvikam ) ramana ne suMdara ya29ya 4masana i bhanA2 cha, (vimalabodhida bodhavibodhakam ) nirbhara podhisabhyatva tathA zrutayAtri35 godhanA nArA che. ( mukhalasat sahadorakavanika) chakAyanA jInI rakSAne mATe jemanA mukha para dorA sahitathI muhapatti sahA mAghesI 29 cha, ( vizodhakaM guruvaraM praNamAmi ) i viza54-potAnA AtmAne zuddhi mArge prayukta karanArA, zreSTha gurumahArAjane huM mastaka jhukAvIne namaskAra karU chuM. lokArya-A zloka dvArA e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke prabhu dvArA upadiSTa mArga para cAlIne je niraMtara pitAnI Atmazuddhi karavAnA kAryamAM pravRtta thayelA che, prabhu nirvANa pAmyA bAda paNa jeo A bharatakSetranA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( vasantatilakAvRttam ) ratnAdivastu nipuNaibhriyate nidhAne, sthAne tathA gaNadharairnihitaH zubhArthaH / tadbodhanArthamatulArthayutAM vizuddhAM sthAna vyAkhyAM tanomi tanuvuddhihitAya tasmin // 4 // ke kAraNoM kA pracAra evaM prasAra meM dattAvadhAna bane hue haiM ataH aise paramopakArI guru mahArAja ko maiM mana vacana kAya kI zuddhi hone ke liye cAraM bAra namaskAra karatA huuN| kyoMki sAMsArika bhavya jIvoM ko inase hI samyaktva jo mokSa mahala kI prathama sIDhI hai, prApta hotI hai tathA cAritrarUpa dharma kA lAbha hotA hai // 3 // zabdArtha - (nipuNaiH ) jisa prakAra catura-vyakti apanI (ratnAdi vastu) ratnAdirUpa bahumUlya vastuoM ko ( nidhAne ) tijorI Adi rUpa khajAne meM ( mriyate ) surakSita bhara kara rakhatA hai (tathA) usI prakAra ( gaNadharaiH zubhArtha: sthAne nihitaH ) gaNadharoM ne bhI AtmasAdhaka artha ko athavA puNyAnubaMdhI puNya ke kAraNoM ko (sthAne) yogyasthAna meMzAstroM meM nibaddha karake bhara diyA hai rakha diyA hai ataH (tadbodhanArtham) unake vahA~ para bhare hue usa artha ko spaSTa karane ke liye use acchI tarahase khulAzA karake samajhAne ke liye maiM- ghAsIlAla muni - vrati A khaMDamAM prabhu dvArA prarUpita meAkSamArganA ane AtmazuddhinA kAraNeAnA pracAra ane prasAra karavAmAM prayatnazIla anelA che, evAM parameApakArI gurumahArAjane hu' mana, vacana ane kAyAnI vizuddhi prApta karavAne mATe vAravAra namaskAra karu chuM. kAraNa ke sAMsArika bhavyajIvAne meAkSamahelanA prathama seApAna rUpa samyakatva ane zrutacAritrarUpa dharmanI prApti temanA dvArA ja thAya che. / / 3 / / zabdArtha - ( nipuNaiH ) nema atura vyakti potAnI ( ratnAdi vastu ) ratna vagere 35 bhUlyavAna vastuone ( nidhAne ) tilerI yahi 35 jananAmAM ( bhriyate ) bhUmIne surakSita rAme che, ( tathA ) me abhA] ( gaNadharaiH zubhArthaH sthAne nihitaH ) gaNudhazame pazu AtmasAdha arthAne athavA puNyAmadhI cueyanA arAne ( sthAne ) yogya sthAnamAM- zAkhomAM-niSaddha arIne ( gUthAne) bharI hIghe che. (tadbodhanArtham ) te zAstrobhAM laresA te arthane spaSTa khAne mATe bahu ja sArI rIte khulAsA pUrvaka tene samajAvavAne mATe huM-ghAsIlAla
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumA TIkA maGgalAcaraNam (anuSTuvvRttam) sudharmasvAminaM natvA, smRtvA jainIM sarasvatIm / sthAnAGgasyasudhA vyAkhyA, ghAsIlAlena tanyate // 5 // (tanuvuddhi hitAya ) alpabuddhivAle bhavyajIvoMke hitakI kAmanAse prerita hokara ( tasya vizuddhAM vyAkhyAM tanomi ) usakI vizuddha-nirdoSa vyAkhyA karatA hUM / zlokArtha - isa zloka dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai ki bhavyajIva apanA hita guru kI vANI se tabhI kara sakate haiM jaba ki ve nayavAda ko acchI taraha se samajhane kI buddhivAle hoM, jisa prakAra gvAlinI dahI meM mile hue ghRta ko saMthAna daNDa dvArA neti kI mukhyanA aura gauNatA se nikAla letI hai, isI prakAra se bhavyajIva guru ke upadeza ko apanA hita sAdhaka tabhI banA sakate haiM ki jaba ve ubhayanayoM kI vivakSA se use ghaTita karane kI kSamatA vAle hoM, yadi usa kathana ko ve eka hI naya ke mArga se apane meM utAra lete haiM to ve usake dvArA apanA hita na karake ulTe ahitakartA hI banate haiM, kyoM ki eka hI nayakI mAnyatAvAlA prANI siddhAntakAroM kI dRSTi meM mithyAdRSTi kahA gayA hai| ataH ubhayanaya pratipAdita artha kisa prakAra se mukhya gauNa karake Atmahita sAdhaka banAyA jA sakatA hai yaha saba vyavasthA gaNadhara devoM ne apane bhuni ( tanubuddhihitAya ) asya zuddhivAnA lavyalavAnA hitanI bhAvanAthI prerAne ( tasya vizuddhAM vyAkhyAM tanomi ) tenI vizuddha-nirdoSa vyabhyA 3 chaM. artha- --A laika dvArA e vAta samajavavAmAM AvI che ke bhavyajIve gurunI vANI dvArA peAtAnuM hita tyAre ja karI zake che ke jyAre teo nayavAdane sArI rIte samajavAnI buddhivALA DAya che. jevI rIte gvAlinI ( geAvAlaNa ) dahImAM rahelA ghIne leANA dvArA netinI ( leANAne khAdhela netaru) pradhAnatA ane gauNutAthI kADhI le che, eja pramANe bhavyajIvA gurunA upadeza dvArA peAtAnuM hita tyAre ja sAdhI zake che ke jyAre te ubhaya nacenI apekSAe tene ghaTAvI zakavAne samatha hAya che. jo teo te kathanane eka ja nayanA AdhAre peAtAnA jIvanamAM utArI le te teo tenA dvArA pAtAnuM hita karavAne khale ahiMta ja karI bese che, kAraNa ke eka ja nayanI mAnyatAvALI vyaktine siddhAMtakAroe mithyAdRSTi kahela che tethI ubhaya naya pratipAdita ane kayA prakAre mukhya athavA gauNu karIne AtmasAdhaka manAvI zakAya te saghaLI vyavasthA gaNughara devAe pAtAnA dvArA grathita zAmomAM 1
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAnasatre sUtrakRtAGganAmake dvitIye'Gge ravasamayAH parasamayAca sUcitAH / tatasteSAM svaparasamayasiddhAnAM padArthAnAM yathAvat sthitirapi prAptavaktavyataiva bhavati / atasteSAM yathAvatsthitipradarzanAya sUtrakRtAGgAnantaramidaM sthAnAGganAmakaM tRtIyamamupakramate / atrAGge bhagavatA''tmAdayaH padArthoM mandabuddhInAM vineyAnAmanAyAsato'vavodhanArthameAdi dazasthAnatvena prarUpitA / vistaratastu samavAyAne samavAyatvena marUpitAH / 8 dvArA grathita zAstroM meM niSAddha kI hai aura paramparArUpa se vaha jyoM kI tyoM akhaNDarUpa se abhItaka calI ArahI hai, parantu jo mandabuddhivAle bhavyajana haiM ve isa bAta ko nahIM samajha sakate haiM ataH gaNadharoM ke usa abhiprAyako spaSTarUpase unheM samajhAne ke liye maiM-muni-vratI ghAsIlAla isakI vyAkhyA - sudhA nAmakI TIkAko vizada arthopeta karatA hUM // 4-5 // sUtrakRtAGga nAma ke dvitIya aga meM svasamaya ( apanA siddhAnta ) aura parasamaya ( parazAstra ) sUcita kiye gaye haiM / isaliye una svasamaya, parasamaya siddha padArtho kI yathAvat sthiti bhI prApta vaktavyatAvAlI hI hotI hai / ataH unakI yathAvat sthiti ko dikhAne ke liye sUtratAGga ke bAda isa tRtIya aMga kA nirmANa sUtrakAra ne kiyA hai / isa aMga meM bhagavAn ne AtmA Adi padArthoM kA mandabuddhivAle vinayavAn ziSyajanoM ko anAyAsarUpa se - saralatApUrvaka bodha ho jAya isa abhi prAya se unako ekasthAna se lagAkara 10 daza sthAnataka ke rUpa se nibaddha karelI che-( vaNI lIdhelI che), ane te para parArUpe evAM ja svarUpe, akhaMDarUpe hajI sudhI cAlI ja Ave che. parantu mandabuddhivALA bhavyajIve te vAtane samajI zakatA nathI. gaNudharAnA te abhiprAya spaSTarUpe temane sabhannavavAne bhATe, huM ( ghAsIdAsa bhuni ) tenI 'vyAcyA sudhA' nAmanI TIkA vistAra pUrvaka karU chu. 5 4-5 5 sUtrakRtAMga nAmanA khIjA aMgamAM svasamaya ( jaina siddhAMta ) ane para samaya ( parasiddhAMta ) nuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te svasamaya ane parasamaya pratipAdita padArthonI kevI sthiti che kevuM svarUpa che, tenu varNana paNa thavuM ja joIe te kAraNe sUtrakAre khIjA sUtrakRtAMganI racanA karyAM bAda A sthAnAMgasUtra nAmanA trIjA maganI racanA karI che ane temAM te padArthonA svarUpanuM nirUpaNa karyuM che. A aMgamAM, bhagavAne AtmA Adi padArthonA mandabuddhivALA, vinayavAna ziSyAne saralatA pUrvaka medha thaI jAya evA hetuthI temanI eka sthAnathI laIne 10 sthAna panta rUpe prarUpaNA karI che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ supA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 1 sudharmasvAmina upadeza' sthAnAGgamityasya vyutpattistvevam-tiSThanti Asate vasanti yathAvadabhidheyatayA ekatvAdibhirvipitAH AtmAdayaH padArthA yasmistatsthAnam , aGgamitra-kSAyopazamikabhAvarUpasya aGgamivaaGgam , sthAnaM ca tadaGgaM ceti sthAnAGgamiti / tat sthAnAGgaM zuzrUSuNA jambUsvAminA saprazrayaM vijJapto bhagavAn gaNanAyakaH zrI sudharmasvAmI prastutamidamaGgaM sakalamANinAM kalyANAya proktavAn / yasyedamAdisUtrammUlam-suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM ||suu01 // chAyA-zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam ||suu0 1 // prarUpaNA kI hai| inakA vistAra pUrvaka varNana to samavAyarUpa se samavAyA meM kiyA gayA hai| "tiSThinti Asate vasanti yathAvata abhidheyatayA ekatvAdibhiH vizeSitAH AtmAdayaH padArthAH yasmin tat sthAnam" isa vyupatti ke anusAra ekatvAdirUpa vizeSita hue AtmAdika padArtha jisameM yathAvat svarUpa se pratipAdita kiye gaye hoM usakA nAma sthAna hai isa sthAna ko aGga isaliye kahA hai ki yaha kSAyopazamika bhAvarUpa pravacana puruSa kA eka aGgA jaisA aGga hai isa taraha sthAna rUpa jo aGga hai vaha sthAnAGga hai isa sthAnAGga ko sunane kI abhilASAvAle jambUsvAmI ke dvArA saprazraya vijJapta hue bhagavAn gaNanAyaka sudharmasvAmI ne prastuta isa aGga ko sakalaprANiyoM ke kalyANa ke liye kahA hai isakA Adima sUtra yaha haitemanuM vistAra pUrvakanuM varNana te samavAya rUpe samavayAMga sUtramAM karavAmAM mA cha " tiSThanti Asate vasanti yathAvat abhidheyatayA ekatvAdibhiH vizeSitAH AtmAdayaH padArthAH yasmin tat sthAnam " 21 vyutpatti anusAra ekatva Adi rUpe vizeSita evAM AtmAdika padArthonuM jemAM yathAvat (yathArtha) svarUpe pratipAdana karavAmAM AveluM che evA Agamagranthane sthAnAMga kahevAmAM Avela che. A sthAnane aMga kahevAnuM kAraNa e che ke te kSApazamika bhAvarUpa pravacana puruSanA eka aMga jevuM che. A rIte sthAna rUpa je aMga che, tene sthAnAMga kahe che. A sthAnAMgane zravaNa karavAnI abhilASAvALA jabUsvAmI dvArA vinaya pUrvaka te jANavAnI IcchA vyakta karavAmAM AvatA, gaNanAyaka bhagavAna sudharmA svAmIe A aMganu samasta jenA kalyANane nimitte kathana karyuM che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che thA 2
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAmAGgasUtre TIkA-'surya me' ityaadi| 'ausaM ' iti-AyuSman-AyurjIvitaM, tat saMyamamayatvena prazastamastyasyeti AyuSmAn , tatsaMbuddhau, he AyuSman ! jambUH / mayA zrutam-zrotrendriyopayogapUrvaka suyaM se AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-1 sUtrArtha-(AusaM ) he AyuSman jambU (me suyaM) maiMne sunA hai jo (teNaM bhagavathA evamakkhAyaM) una bhagavAna ne aisA kahA hai| TIkArtha-"AusaM" zabda kA artha "ayuSman" hai aura yaha sambodhanake ekavacana meM prayukta huA hai jambUsvAmI ko AyuSman zava dvArA sudharmAsvAmI ne isaliye kahA gayA hai ki saMyamamaya hone se unakA Ayu-jIvana prazasta thA " luthaM " zabda ke prayoga se sudharmasvAmI ne yaha prakaTa kiyA hai ki bhagavAna ke samIpa jo maiMne sunA hai vaha zrotrendriyopayoga pUrvaka hI sunA hai isake sunate samaya anupayoga avasthA kA parihAra ho jAne se unake dvArA kathita artha ko yathAvat maiMne hRdaya meM dhAraNa kiyA hai isa se " jo maiM tuma se kaha rahA hU~ vaha svakapolakalpita nahIM kaha rahA hUM kintu prasu se jo sunA hai vahI tuma se kaha rahA hU~" aisA hone ke kAraNa isa kathana meM svataH pramANatA kA samudbhAvana kiyA hai " tena" zabda ke dvArA yaha samajhAyA gayA hai "mayaM me Ausa | teNa bhagavayA evamakkhAyaM // 2 // sUtrArtha -( Ausa) 3 mAyuSman ! ( me suyaM teNa bhagavayo eva makkhAyaM ) te mApAne (lagavAna mahAvIre) mA pramANu yu che, te meM (pAte ) mama che. -" Ausa" meTale " mAyubhan" mA 254 mahA samAdhananA eka vacanamAM vaparAya che. sudharmA svAmIe jaMbusvAmIne AyuSyanuM zabda dvArA e kAraNe saMdhyA che ke teo saMyamamaya hovAthI temanuM Ayu-(jIvana) prazasta hetu (suyaM ) 54 prayoga dvArA sudharmA svAbhImeM pAta pra48 karI che ke bhagavAna mahAvIranI samIpe pite je sAMbhaLyuM che te kaNendriyanA upagapUrvaka ja sAMbhaLyuM che. tene zravaNa karatI vakhate anupaga avasthAne parityAga thaI javAthI temanA dvArA pratipAdita arthane meM yathArtha rUpe hRda yamAM utArela che tethI "huM tamane je kahI rahyo chuM, te koI kapalakalpita vAta kahI rahyo nathI, paraMtu prabhunA mukhAraviMdamAMthI nIkaLelAM je vacane meM sAMbhaLyA che, eja kahI rahyo chuM." svayaM bhagavAne kahelI hovAthI A vAta ApoApa pramANabhUta banI jAya che-tene bIjAM koI pramANanI jarUra rahetI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 1 sudharma svAmina upadezaH mAkarNitaM, tena = yaH khalu pUrvabhave viMzatisthAnakAnAM punaH punaH samArAdhanena tIrthakaranAmagotrakarmA'nAdimithyAdarzanavAsanAvigamalavdhasamyaktvadharmA, zukladhyAnapavanakRtaghanaghAtighanAghanapaTalavighaTanaprakaTitAkhaNDa vimalakevalabhAnumaNDalaH, caraNakamalAvanatamaNimaulimukuTamaNDalAkhaNDalaH, sakalakalyANamaNinidhAnarUpaH, prAptAnantAcintyanijarUpaH, sakalaizvaryayazo guNairvardhamAnazvaramatIrthakarazrIvardhamAnastena bhagavatA aSTamahApAtihAryarUpasamagrezvaryAdiyuktena evam = amunA vakSyamANena ekatvAdinA prakAreNa AkhyAtam-A-maryAdayA-jIvAjIpAdilakSaNAsaMkirNatA ki una bhagavAna se maiMne aisA sunA ki jina bhagavAn ne pUrvabhava meM bIsa sthAnakoM ko punaH punaH ArAdhanA se tIrthakara nAma gotrakarma kA upArjana kiyA hai anAdimithyAdarzana kI vAsanA ke kSaya se jinhoMne samyaktvarUpa Atmadharma ko prApta kiyA hai zukladhyAnarUpa pracaNDapavana ke dvArA jinhoM ne ghotiyAkarmarUpa meghoM kI ghaTAoM ko haTA diyA hai aura vimalakevalajJAnarUpa sUryamaNDala jina ke prakaTa ho cukA hai aura isIse jinake caraNakamaloM meM AkhaNDalahandra ke maNigarmita mukuTa jhuka gaye haiN| sakalakalyANarUpa bhaNiyoM ke jo eka advitIya nidhirUpa haiM, antahIna evaM acintya nijarUpa ko prApta ho cuke haiM aura jo sakala aizvarya evaM yaza Adi guNoM se vardhamAna haiM aise carama tIrthaDara bhagavAna aSTamahAprAtihAryarUpa samagra aizvaryAdi se virAjamAna-mahAvIra prabhu ne AtmAdika padArthoM kA yaha ekatvAdirUpa se kathana kiyA hai "AkhyAtam" meM jo "A" pada AyA hai vaha maryAdA aura abhividhi ina nathI. " tena " za dvA21 me samantavAma mAthu cha re bhagavAne 5bhavamAM vIsa sthAnakonI pharI pharIne ArAdhanA karIne tIrthaMkara nAma gotrakamanuM upArjana karyuM hatuM, anAdi mithyAdarzananI vAsanAnA kSaya dvArA jemaNe samyakatva rUpa Atmadharmane prApta karyo hate, zukaladhyAnarUpa pracaMDa pavana dvArA jemaNe ghAtiyA karmarUpa vAdaLanI ghaTAne dUra karI dIdhI hatI, vimala kevalajJAnarUpa sUryamaMDala prakaTa thaI javAne kAraNe jemanA caraNakamalemAM Indrane maNijaDita mugaTe paNa jhukI gayAM hatAM, sakala kalyANarUpa maNionA je eka anupama nidhirUpa hatA, ananta ane acitya nijarUpane je prApta karI cukyA che, ane je sakala ezvarya ane yaza Adi guNothI vardhamAna che, aSTamahAprAtihArya rUpa samagra aizvarya AdithI je vibhUSita che, evAM carama tIrthakara mahAvIra prabhue AtmAdika padArthonuM A ekatvAdi rUpe kathana karyuM che,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna rUpayA,samastavastuvistaravyAptilakSaNena abhividhinA vA khyAtam = kathitam AtmAdi samastavastujAtaM kathitamityarthaH (1) athavA zrutaM mayA 'AusaMte' iti AyuSmadante - Ayu:saMyamarUpaM yazaH kIrtirUpaM ca prazastaM prabhUtaM vA yasya sa AyuSmAna- barddhamAnasvAmI, tasya ante=samIpe, 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, bhagavatA evamAkhyAtam (2) 13 donoM ke artha meM AyA hai isa taraha jo AtmAdi padArthoM kA ekatvAdi rUpa se kathana kiyA gayA hai usameM jIva ajIva Adi padArthoM ke lakSaNoM hI vizeSarUpa se varNana kiyA gayA hai tathA vaha samastavastuoM ke varNana meM vyAsarUpa abhividhi se yukta hai (1) athavA- -" AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM " jaba sUtra isa prakAra se par3hA jAvegA -taba isakI saMskRta chAyA " AyuSmadante khalu bhagavatA evamAkhyAtam " aisI hogI yahAM para Ayu zabda ke vAcyArtha saMyama, yaza aura kIrti ye hue haiM so prazasta yA akhaNDa ina rUpa AyuvAle zrI vardhamAna svAmI ke anta - samIpa meM maiMne sunA hai yahAM " NaM " yaha zabda vAkyAlaGkAra meM prayukta huA hai / isa taraha bhagavAn mahAvIra ke pAsa vaha maiMne sunA hai jo bhagavAn ne aisA kahA hai (2) "6 AkhyAtam " bhAM ? 'A' upasarga che te bharyAdA bhane alividhi, me bannenA arthamAM prayukta thayela che A rIte AtmAdi padArthonuM je ekatvAdi rUpe kathana karavAmAM Avyu temAM jIva, ajIva Adi padArthonAM lakSaNAnuMja vizeSarUpe varSoMna karavAmAM Avyu che. tathA te samasta vastuonuM vaNuna vyAsirUpa abhividhithI yukata che. // 1 // athavA -- ( AusaM teNa bhagavayo evamakkhAyaM ) mA prabhA sUtrane le bAMyavAmAM Ave, to tenI saMskRta chAyA yA abhA thaze - ( AyuSmadnte khalu bhagavatA evamAkhyAtam ) aDI 'Ayu' zahanA vAsyArtha " 'saMyama, yaza bhane kIrti " samajavAnA che. tethI A sUtrane A pramANe paNa atha thAya che-- "" prazasta athavA akhaMDa sayama, yaza ane kIrtivALA zrI va mAna svAmInI sabhIce thA pramANe sAMbhajyuM che " sahIM " NaM" mA zabda vADyAsa ra 3 vaparAce che. A rIte A sUtranA artha A pramANe paNa karI zakAya che-- " akhaDa yaza, sayama ane kIrtisa`panna mahAvIra bhagavAnanI samIpe A vAta ( A prakAranuM pratipAdana me sAMbhaLyu che--kahevAnuM tAtpa e che ke huM bhagavAne kahelI vAta ja kahI rahyo chuM. // 2 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 1 sudharma svAmina upadeza. athavA-zrutaM mayA 'AusaMteNaM' iti AyuSmatA (3) yadvA zrutaM mayA AusaMteNaM iti AmazatA bhagavatpAdAravindayugalaM spRzatA-sevamAnena (4) athavA-zrutaM mayA 'AusaM teNaM' iti-AvasatA gurukule nivasatA (5) athavA-zrutaM mayA he AyuSman ! 'teNaM' tat-atra prathamArthe tRtIyA, tata-AtmAdi padArthAnAmekatvAdi svarUpaM bhagavatA evamAkhyAtam (6) athavA-zrutaM mayA he AyuSman ! ' teNaM' athavA-"suyaM me AusaM teNaM aise pATha meM " zrutaM mayA AyumatA" aisI saMskRta chAyA meM "AyuSmatA" yaha pada " mayA" ke sAtha sambandhita hone se AyuSmAn arthAt AyuvAle maiMne sunA hai jo bhagavAn ne aisA kahA hai| (3) ___ athavA-"suyaM me AusaM teNaM" kI saMskRta chAyA jaba-zrutaM mayA AmRzatA" aisI hogI to usameM bhagavAnke caraNAravindayugala kI sevA karate hue maiMne sunA hai " aisA artha hogA (4) athavA--" suyaM me AusaM teNaM" kI saMskRtachAyA jaba " zrutaM mayA AvasatA" aisI hogI to "gurukula meM rahate hue bhagavAna ke pAsa maiMne sunA hai" aisA artha hogaa| (5) athavA-" suyaM me AusaM teNaM evamakkhAyaM" yahAM para " teNaM " yaha prathamAke arthameM tRtIyA vibhakti huI hai isase he AyuSman !AtmAdi padArthoM kA ekatvAdi svarUpa jo bhagavAn ne kahA hai vaha maiMne sunAhai / (6) athavA-(suyaM me Ausa teNa) mA pramANe mA sUtranale vAMyAmA bhAve, to tanI sakRta chAyA mI pramANe manaze-" zrutaM mayA AyuSmatA " bhane tamA 'mAyubhatA' 54 "mayA" sAthai sAvita pAthI, tanI ! pramANu ma pa 43rI zakAya-"bhagavAne AvuM ja kahyuM che te AyuSyamAna evA meM sAMbhaLyuM che. " athA-" suyaM me Ausa teNaM " nI sakRta chAyAne " zrutamayA AmRzatA" 2 // pramANe thAya ta 2 // prabhArI ma thAya cha-" mAnanA padAravinda yugalanI sevA karatAM karatAM meM A pramANe sAMbhaLyuM che " ___maya-" suya me Ausa teNa" nI sakRta chAyAne " zruta mayA AvasatA" 2 pramANe thAya to / sUtranA artha mA prabhArI tharI-" gurukulamAM rahIne bhagavAnanI pAse meM A pramANe sAMbhaLyuM che." che 5 che athavA-" suyaM me Ausa teNa evamakkhAya" mA " teNa" 54trI vibhakitamAM hovA chatAM prathamAnA arthamAM che, ema mAnavAmAM Ave te A sUtrane A pramANe artha thaze-"he AyuSmana ! AtmAdi padArthonuM je eka call 2135 sagavAna 4yu cha, ta me' sainAyuM che. " // 6 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgapatra tadA = zAsanapravartanasamaye bhagavatA evamAkhyAtam (7) / athavA-zrutaM mayA he AyuSman ! (8) / tatra vA samavasaraNe bhagavatA evamAkhyAtam (9) athavA-he AyuSman ! zrutaM 'me' iti mama vartate yatastena bhagavatA evamAkhyAtam ( 10 ) / athavA-zrutaM mayA 'AusaM teNaM' ti-AjuSamANena-vinayamaryAdayA gurumAsevamAnena, bhagavatA evamAkhyAtamiti (11) / sa0 1 // ____ athavA-" teNaM" kI chAyA-jaya " tadA" aisI kI jAvegI taba isakA artha aisA hotA hai ki-he AyuSman / maiMne aisA sunA hai jo zAsana ke pravartana ke samaya meM bhagavAna ne AtmAdika padArthI ko eka tvAdirUpa se kathana kiyA hai / (7) athavA-" teNaM" kI saMskRta chAyA " tasmin // aisI bhI hotI hai to isa chAyA meM aisA artha hotA hai-he AyuSmat / maiMne sunA hai ki " tasmin " paDUjIvanikAya ke viSaya meM bhagavAn ne aisA kahA hai| (8) ___ athavA-he AyuSman ! maiMne sunA hai ki samavasaraNa meM bhagavAnne aisA kahA hai| (1) __ athavA-" me" kI saMskRta chAyA "mama" aisI jaya hotI hai taba isakA tAtparya aisA hotA hai ki jo kucha mere pAsa hai arthAt AtmAdika padArthoM kA jo ekatvAdirUpa se jJAna mere pAsa hai vaha saba bhagavAna ke dvArA aisA hI kahA gayA hai / (10) athavA-" teNa" mA panI chAyA ne " tadA" 56 tarI 25412. vAmAM Ave te A sUtrano artha A pramANe thaze-"he AyuSmana ! zAsananA pravartananA samaye bhagavAne AtmAdika padArthonuM ekatvAdi rUpe je kathana karyuM che, te meM sAMbhaLyuM che." | 7 ___mathA-" teNa" nI sakRta chAyA " tasmin " para thAya che. mane tyAre A sUtrane artha A pramANe thAya che AyuSyan ! meM sAMbhaLyuM che "tasmin // 4Ayana / viSa bhagavAne yA pramANe prayu cha. // 8 // athavA-"he AyuSyan ! samavasaraNamAM bhagavAne A pramANe je kahyuM cha meM samAyu cha." mathavA-"me" nI sakRta chAyA "mama" 54 thAya che. tyAre / satrano artha A pramANe thAya che-"je kaMI mArI pAse che eTale ke AtmA dika padArthonuM ekatvAdirUpa je jJAna mArI pAse che, te badhAnuM bhagavAna dvArA A svarUpe ja pratipAdana thayela che. je 10
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 2 Atmana ekatvanirUpaNam bhagavatA yadAkhyAtaM tadadhunA procyate, tatra sakalapadArzanAM samyamithyA. jJAnazraddhAnAnuSThAnaviSayIkaraNena upayogamApaNAdAtmanaH sakalapadArthApekSayA prAdhAnyamatastamAdau nirUpayitumAha mUlam-ege AyA / sU0 // 2 // chayA-eka AtmA // 10 // 2 // vyAkhyA-'ege AyA' ityAdi AtmA atati-saMtataM jAnAtIti AtmA-jIvaH, ata dhAtorgatyarthatvAd gatyarthAnAM ca jJAnArthatvAt / jIvasya upayogalakSaNatvAt siddhasaMsArItyavasthA athavA-" AusaM teNaM" kI saMskRta chAyA "AjuSamANeNa" aisI jaya kI jAtI hai-taba vinayamaryAdA ko lekara guru kI sevA karate hue mujhe bhagavAn se isa prakAra kahA gayA hai yaha AtmAdika padArtho kA ekatvAdirUpa se pratipAdana kiyA gayA hai / (11) / / sU0 1 // ___bhagavAna ne jo kahA hai vaha aba prakAzita kiyA jAtA hai isameM saba se prathama AtmA kA nirUpaNa kiyA jAtA hai kyoM ki AtmA hI saphalapadArthoM ke samyagjJAna, mithyAjJAna, samdhaka zraddhA, mithyA zraddhA, samyaka anuSThAna aura mithyA anuSThAnoM kA viSaya hotA hai aura inhIM kriyAoM se vaha apanI aura upayukta kiyA jAtA hai isa taraha sakalapadArthoM kI apekSA usameM pradhAnatA A jAtI hai mathA-" Ausa teNa" nI saMskRta chAyA " AjuSamANeNa " pay thAya che. tyAre A sUtrano A pramANe artha thAya" tyAre vinayamaryAdApUrvaka gurunI sevA karatAM evA mane bhagavAna dvArA A pramANe kahevAmAM AvyuM che eTale ke huM jyAre bhagavAna mahAvIranI sevA karatA hatA, tyAre bhagavAna dvArA AtmAdika padArthonuM ekatvAdirUpe mArI samakSa pratipAdana karavAmAM AvyuM hatuM. meM 11 che sU01 che bhagavAna mahAvIre sudharmA svAmIne je dharmatatva samajAvyuM hatuM, te have prakaTa karavAmAM Ave che-temAM sauthI pahelAM te AtmAnuM nirUpaNa karavAmAM Ave che, kAraNa ke AtmA ja samasta padArthonA samyajJAna, mithyAjJAna, samyak zraddhA, mithyA zraddhA, samyapha anuSThAna ane mithyA anuSThAnene viSaya hoya che ane eja kriyAothI te pitAnI tarapha upayukta karAya che A rIte badhAM padArtho karatA AtmAmAM pradhAnatA rahelI jaNAya che.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 sthAnAGgasUtre dvaye'pi upayogabhAvena sArvakAlikAvabodhasya sadbhAvAt / sArvakAlika vodhAbhAve cAjIvatvaprasaGgAt / ajIvatve sati punarjIvatvasyAbhAvaH prasajyeta / ajIvasyAege AyA ityAdi // 2 // sUtrArtha - AtmA eka hai / 33 sAtatya gamana TIkArtha - " atati - satataM jAnAti iti AtmA isa vyutpatti ke anusAra jo nirantara jAnatA hai- vaha AtmA hai AtmA jIva kA aisA koI sA bhI kSaNa nahIM hai jisameM vaha jAnane rUpa upayoga kriyA se zUnya rahatA ho yadyapi " at " dhAtu kA artha - " hai parantu yahA~ para jo at dhAtu kA artha " satataM jAnAti " aisA vivakSita kiyA gayA hai vaha "sarveSAM gatyarthAnAM ca jJAnArthatvAt " isa niyama ko lekara kiyA gayA hai arthAt gatyarthaka dhAtu jJAnArthaka bhI hote haiM / ataH " atati " kriyA pada kA artha jo satata jAnatA hai vaha AtmA hai aisA jJAnArthaka rUpa meM kiyA gayA hai jIvAtmA kA nijalakSaNa upayoga hai yaha upayoga lakSaNa apane lakSya bhUta siddha aura saMsArI samasta jIvoM meM pAyA jAtA hai isase sArvakAlika bodha kA AtmA meM sadbhAva kathita ho jAtA hai yadi AtmA meM sarvakAlika bodha kA abhAva mAnA jAve to jIvameM ajIvatvakA prasaMga prApta hotA hai yadi kahA jAve dr " ege AyA " tyAhi // 2 // sUtrArtha- - AtmA me che. "C artha satatagamana paNa thAya che, "" TIDArthaM - ( atati-satataM jAnAti - itti AtmA ) yA vyutpatti anusAra " je nirantara jANatA ja rahe che tenu nAma AtmA che. " jIvanI evI eke kSaNu pasAra thatI nathI ke jyAre AtmA jANuvArUpa upayAga kriyAthI rahita rahetA hoya. le " atU " dhAtunA parantu aDIM ' at " dhAtunA artha niraMtara jANe che, 'evA karavAmAM bhAvyo che, te " sarveSAM gatyarthAnAM ca jJAnArthatvAt A niyamane AdhAre karavAmAM Avye che. kahevAtu. tAtparya e che ke gatyarthIka dhAtu jJAnAka paNa hoya che tethI sahIM " atati " priyAyahanA artha jJAnArtha 13ye 42tA "? satata jANe che tenuM nAma AtmA che. " A pramANe kahevAmAM koi mAdha rahetA nathI. upayAga ja jIvAtmAenu lakSaNa che. A upayeAga lakSaNu siddha ane saMsArI jIveAmAM meda hoya che tethI AtmAmAM sa`kAlika dhanA sadbhAvanuM pratipAdana thaI jAya je AtmAmAM savakAlika medhanA abhAva mAnavAmAM Ave, te jItramAM ajIvatva mAnavAnA prasaMga prApta thaze. kadAca * C:
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 2 Atmana ekatvanirUpaNam 'pi jIvatvA'bhyupagame AkAzAdInAmapi jIvatvaprasaGgaH / athavA-atati-satataM gacchati-prApnoti svakIyAn paryAyAn ityaatmaa| nanu itthaM svakIyaparyAyeSu sAtatyena gamanameva Atmano lakSaNaM bhavati / tatazcAkAzAdInAmapi svaparyAyeSu satatagamanAtteSvapyAtmatvaM prasajyeta / yadhAkAzAdInAM svaparyAyeSu gamanaM na svIkriyeta, tarhi teSAmapariNAmitvenAvastutvaM prasajyeta ? iti cet atrocyate-sAtatyena ki usameM ajIvatva kA prasaGga prApta nahIM ho sakegA kyoM ki usameM hama jIvatva kA sambandha mAnate haiM to aisA kathana isaliye mAnya nahIM ho sakatA hai ki isa mAnyatA meM AkAzAdi ajIva padArthoM ke sAtha bhI jIvatvakA sambandha mAnanA par3egA aura unameM isa sambandhase sacetanatA. mAnanI par3egI isa taraha maulikarUpameM jIvake abhAvakA prasaGga prApta hogaa| ____ athavA-.' atati-satataM gacchati-prApnoti svakIyAn paryAyAn ityAtmA" isa vyutpatti ke anusAra jo apanI paryAyoM ko nirantara prApta karatA rahatA hai vaha AtmA hai yahAM isa prakAra kI vyutpatti karane se aisI AzaMkA ho sakatI hai ki apanI apanI paryAyoM ko nirantara AkAzAdika ajIva bhI prApta karate rahate haiN| ataH unameM bhI Atmatva hone kA prasaGga prApta hotA hai yadi isa prasaGga prApti ko haTAne ke nimitta aisA kahA jAve ki hama AkAzAdikoM meM apanI 2 paryAyoM ke pratigamana honA svIkAra nahIM karate haiM so aisA kathana isaliye ThIka nahIM evI dalIla karavAmAM Ave ke temAM ajIvatvane prasaMga prApta nahIM thAya, kAraNa ke tenI sAthe ame jIvatvane saMbaMdha mAnIe chIe, te te kathanane te kAraNe mAnya karI zakAya tema nathI ke e mAnyatAnA svIkAramAM te AkAzAdi ajIva padArthomAM paNa jIvatvane sa baMdha mAnave paDaze. ane te saMbaMdhane svIkAra karavAthI temanAmAM sacetanatA mAnavI paDaze A rIte maulika rUpe (mULarUpe) jIvanA abhAvane prasaMga prApta thaze ____--" atati-satataM gacchati-prApnoti svakIyAn paryAyAn ityAtmA " A vyutpatti anusAra AtmAne A pramANe aI thaze-"je pitAnI paryA ene niraMtara prApta karato rahe che tenuM nAma AtmA che ? ahIM koI evI zaMkA uThAve ke "AkAzAdika ajIva paNa pitA potAnI paryAne niratara prApta karatA rahe che, tethI temanAmAM paNa Atmatvane sadbhAva hovAne prasaMga prApta thaze. je A vAtanuM nivAraNa karavA mATe ema kahevAmAM Ave ke ame AkAzAdika padArthomAM pitapotAnI paryAnuM pratigamana thavAnI vAta svIkAratA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstre gamanaM tu Atmano vyutpattinimittameva natu pravRttinimittam / pravRttinimittaM tu ugayoga ev| athavA-saMsAryapekSayA caturgatiSu satatagamanAt muktApekSayA tu bhUtapUrvasya tasyAzrayaNAt AtmA ekA-ekatvasaMkhyAvAn kathaMcit , na tu dvayAbana sakatA hai ki aisI sthiti meM unameM apariNAmitA A jAvegI aura isa apariNAmitAle prabhAvase unameM avastutA mAnanI par3egI to isa AzaMkAkA samAdhAna aisA hai ki AtmAkI vyutpatti karane meM "apanI paryAyoM meM nirantara gamana karanA hai" aisA jo kahA gayA hai vaha so kevala usakI vyutpatti batalAne ke liye hI kiyA gayA hai aisA kathana pravRttikA nimitta nahIM hotA hai pravRttikA nimitta to usameM upayoga hI hotA hai arthAt jahAM upayoga hai vahI AtmA hai isaliye "AtmA' isa zabdakI pravRtti kA nimitta upayoga hai apanI paryAyoM meM nirantara namana karanA nahIM hai| athavA-"atati satataM gacchati itti AtmA" aisI jo AtmA zabdakI yaha vyutpatti kI gaI hai vaha saMsArI AtmAko lekara kI gaI hai kyoM ki saMsArI AtmA nirantara caturgati rUpa saMsAra meM gamana kiyA karatA hai| tathA mukta jIna meM bhI bhUtapUrvanaya kI apekSA lekara yaha vyutpatti ghaTita ho jAtI hai aura isake anusAra ve bhI AtmA haiM aisA kathana bana jAtA hai yaha AtmA eka hai eka saMkhyAvAlA hai-do Adi nathI, te evuM kathana paNa barAbara lAgatuM nathI, kAraNa ke evI sthitimAM te temanAmAM apariNAmitA AvI jaze ane te apariNamitAnA prabhAvathI temanAmAM avastutA mAnavI paDaze. " A AzaMkAnuM samAdhAna A pramANe che--AtmAnI vyutpatti karatI vakhate evuM je kahevAmAM AvyuM che ke "pitAnI paryAyamAM nirantara gamana kare che," te te mAtra tenI vyutpatti batAvavAne mATe kahevAmAM Avela che. evuM kathana pravRttinuM nimitta thatuM nathI. temAM pravRttinuM nimitta te upa ga ja hoya che, eTale ke jyAM upaga-lakSaNane sabhAva hoya che, tyAM ja AtmAne sadUbhAva hoya che. tethI "AtmA" A zabdanI pravRttinuM nimitta upaga che, pitAnI paryAyamAM nirantara gamana karavArUpa nimitta hetuM nathI. __athavA-" atati satataM gacchati iti AtmA " mAmAnI mAre vyutpatti kahI che te saMsArI AtmAonI apekSAe kahI che, kAraNa ke saMsArI AtmAo nirantara caturgatirUpa saMsAramAM gamana karyA kare che. mukta jIvamAM paNa bhUtapUrvanayanI apekSAe A vyutpatti ghaTAvI zakAya che, ane te anusAra teo paNa AtmA che e kathana saMbhavI zake che, te AtmA eka che,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA0 1 0 1 sU0 2 Atmana ekatvanirUpaNam 19 disaMkhyAvAn / ayaM bhAvaH - dravyArthatayA eka dravyatvAdAtmana ekatvaM bodhyam / pradezArthatayA tvasaMkhyeyapradezAtmakatvAttasyAnekatvam / tatra dravyaM ca tadarthazceti saMkhyAvAlA nahIM hai aisA jo kahA gayA hai so usakA bhAva aisA hai ki dravyArthikaya kI apekSA yaha AtmA eka akhaNDa dravyarUpa hai isaliye vaha eka hI saMkhyA vAlA hai / yaha aisA kathana ekAntarUpa se nahIM hai kintu apekSAkRta hI hai ataH jaba AtmA kA vicAra pradezArthatA ko lekara kiyA jAtA hai to vaha asaMkhyAta pradezAtmaka hone se anekarUpa bhI hai jainadarzanakAroM ne pratyeka vastu kA vicAra dravyArthika aura paryAyArthika ina do nayoM ke sahAre se hI kiyA hai jaba dravyAthikanaya kI apekSA se vicAra kiyA jAtA hai taba vicAra kI dRSTi eka mUla dravyapara hI rahatI hai tadvata pradeza guNa aura kramabhAvI paryAyoM para nahIM rahatI hai aisA hone para bhI vaha una saboM kA niSedha nahIM karatA hai kintu vaha unake upara kevala gajanimIlikA hI dhAraNa karatA hai / kyoM ki dravyagata ina saboM kA niSedha karanA isakA hetu hotA hai ekAnta mAnyatA ko prazraya denA jo anekAnta mAnyatA kI dRSTi se sarvathA niSiddha hai paryAyArthikanaya kA hI dUsarA nAma pradezArthatA hai AtmA asaMkhyAta eka saMkhyAvALe che--e Adi sakhyAvALA nathI, A kathananu` spaSTIkaraNa A A pramANe che--dravyAkinayanI apekSAe A AtmA eka akhaMDa dravyarUpa che, tethI te eka ja sakhyAvALA che. A kathana ekAntataH samajavuM joie nahIM, parantu amuka apekSAe ( amuka dRSTie ) ja grahaNa karAyu che ema samajavuM. tethI jyAre pradezAtAnI apekSAe AtmAne vicAra karavAmAM Ave che, tyAre te asakhyAta pradezAtmaka hAvAthI anekarUpa paNa che. jaina darzana kArAe dareka vastune vicAra dravyArthika ane paryAyAki, A banne nayane AdhAre ja karyAM che. jyAre drabyArthika nayanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave che tyAre vicAranI dRSTi eka mULa dravyapara ja rahe che temAM rahelA pradeza, guNu ane kramabhAvI paryAyeApara STi rahetI nathI. Ama AvA chatAM paNu te temanA saunA niSedha karatA nathI, parantu te temanA upara mAtra gajanimIlian (gananibhIsiDA-nyAya prabhAonI vRtti) dhArayu re he. Ara meM dravya gata te madhAne niSedha karavA eTale ekAnta mAnyatAne prazraya ( AdhAra ) devA jevuM mane che, je anekAnta mAnyatAnI dRSTie sarvathA niSiddha che. paryAMcArthika nayanuM ja khIjuM nAma pradezAtA che. " AtmA asaMkhyAta pradezeAvALA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra dravyArthastasya bhAvo dravyArthatA-pradezaguNaparyAyAdhAratA, avayavidravyateti yAvat / tathA prakRSTo dezaH pradezo'vayavarahito'zaH, sacAsau arthazveti pradezArthastasya bhAvaH pradezArthatA guNaparyAyAdhAratA avayavArthateti yAvat / -avayavidravyasiddhiHnanu-avayavidravyatayA''tmA eka ityuktam / tadayuktam-avayavidravyasyAvidyamAnatvAt / tathA hi-avayavidravyAGgIkAre tAvadidamucyatAm-tadavayavidravya kimavayavebhyo bhinnam utAbhinnamiti ? na tAvadabhinnam abhedAGgIkAre'vayavidravyapradezavAlA hai yaha kathana vyavahAra se hai nizcaya se nahIM so jitanA bhI vyavahAra hai vaha saba paryAyAzrita hai paryAya kI apekSA jaba vastu kA vicAra kiyA jAtA hai taba dravya ko gauNa kara kevala paryAya ko hI pradhAna kara liyA jAtA hai isa taraha paryAyArthika dRSTi se aneka paryAyoM kA Azraya hone ke kAraNa AtmA aneka bhI hai| avayavI dravyasiddhizaMkA-avayavI dravyarUpa se AtmA eka hai aisA jo kahA gayA hai vaha ThIka nahIM hai kyoM ki vicAra karane para avayavI dravya kA svatantra astitva sAdhita nahIM hotA hai-aura vaha isa prakAra se avayavIdravya kA matalaba hai apane avayavoM se niSpanna huA dravya so yaha avayavI dravya kyA avayavoM se bhinna hotA hai yA abhinna hotA hai ? yadi kahA jAve ki vaha avayavI dravya apane avayavoM se abhinna hotA hai to che," A kathana vyavahArAzrita che-nizcayAzrita nathI. jeTalA vyavahAra che te paryAyAzrita che, ane paryAyanI apekSAe jyAre vastune vicAra karavAmAM Ave che, tyAre dravyane gauNa karIne mAtra paryAyane ja pradhAnatA apAya che. A rIte paryAyArthika dRSTie vicAra karatAM aneka paryAnA AzrayabhUta hovAthI AtmA aneka paNa che. bhavayavI drvysiddhizaMkA-avayavI dravyarUpe AtmA eka che evuM kathana barAbara nathI, kAraNa ke vicAra karatAM, avayavI dravyanu svataMtra astitva sAbita thatuM nathI. kevI rIte te sAbita thatuM nathI, te nIce batAvyuM che - avayavI dravya eTale avayavamAMthI niSpanna thayeluM dravya. zuM te avayavI dravya avaya karatA bhinna hoya che ke abhinna hoya che? je ema kahevAmAM Ave ke avayavI dravya tenA (pitAnA) avayathI bhinna hoya che, te evA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 u0 1 sU02 Atmana ekatvanimparNam vadavayavAnAmekatvaM prasajyeta / yadvA-avayavavadavayavidravyasyApyanestvaM syAt / yadyavayavebhyo bhinnaM tadavayavidravyamiti svIkriyate, tadA kathaya tAvat , kimavayavi dravyasya pratyekAvayave sarvAtmanA sambandhaH, kiM vA dezataH ? / yadi sarvAtmanA, tadA'vayavasakhyakamavayavidravyaM syAt kathamekatvaM tasya sidhyet / yadi dezaiH sambandha ityucyate, tato yardezairavayaveSu tadvatate, teSvapi dezeSu tat kathaM vartate, kimu aise kathana meM yA to avayavIdravya meM ekatA kA kathana AkAzakusuma kI taraha sarvathA asaMbhava ho jAtA hai kyoM ki avayavoM kI taraha unase abhinna rahe hue dravya meM anekatA AnekA prasaGga prApta hotA hai yA avayavoM meM anekatA kA darzana durlabha ho sakatA hai kyoM ki dravya kI ekatA kI taraha abhinna rahe hue avayavoM meM ekatA A jAtI hai ina doSoM ko dUra karane ke abhiprAya se yadi aisA kahA jAve ki avayavI dravya apane avayavoM se bhinna hai to phira yahAM para aisA prazna upasthita hotA hai ki isa avayavIdravya kA apane avayavoM ke sAtha jo sambandha hotA hai vaha kyA pratyeka avayava ke sAtha sarvarUpa se hotA hai yA dezarUpa se hotA hai ? yadi kahA jAve ki dravya kA sambandha apane pratyeka avayava ke sarvarUpa se hotA hai to dravya ke jitane avayava hai utane hI dravya hone kA prasaGga prApta ho sakatA hai ataH isa sthiti meM avayavI dravya meM ekatva kA kathana kaise siddha ho sakatA hai ? yadi kahA jAve ki avayavI dravya apane avayavoM ke sAtha ekadeza se sambandhita kathanathI te avayavI dravyamAM ekatAnuM kathana AkAza-kusumanI jema asaMbhavita banI jAya che, kAraNa ke avayanI jema, temanAthI abhinna evAM dravyamAM paNa anekatA mAnavA prasaMga prApta thaze, athavA to avayamAM anekatAnuM darzana durlabha thaI jaze kAraNa ke dravyanI ekatAnI jema tenAthI abhinna rahelA avayavomAM paNa ekatA mAnavA prasaMga prApta thaze. je A doSanA nivAraNa mATe evI dalIla karavAmAM Ave ke avayavI dravya pitAnA avayathI bhinna che, te evo prazna upasthita thAya che ke A avayavI dravyano pitAnA avayavonI sAthe je sabaMdha che te zuM pratyeka avayavanI sAthe sarvarUpe hoya che te dezarUpe (aMzataH) hoya che ? evuM kahevAmAM Ave ke dravyano saMbaMdha pitAnA pratyeka avayavanI sAthe sarvarUpe hoya che, te dravyanA jeTalAM avayave che eTalAM ja dravya mAnavAne prasaMga prApta thaze. te evI paristhitimAM avayavI dravyamAM ekatvanuM kathana kevI rIte siddha thaI zake che? je ema kahevAmAM Ave ke avayavI dravya pitAnA avayanI sAthe eka dezathI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMzastra dezataH, kimuta sarvato vA? sarvatazcet , tadeva dUpaNam / yadi dezato vartate, ityucyate tadA punarucyatAm-teSvapi dezeSu kathaM tad vartate, dezato vA, sarvAtmanA vA, ityevamanavasthA syAt / tasmAdavayavi dravyameva nAstIti tadekatvaM gagana kummAyamAnamiti cet, atrocyate-avayavebhyo bhedaH abhedo vA'vayavi dravyasyaikAntato na svIkriyate avayavA eva hi tathAvidhaikapariNAma prAptA avayavidravyatayA vyapadizyante / ta eva hotA hai to isa kathana meM bhI hama yaha pUcha sakate haiM ki vaha avayavIdravya jina apane dezoM se avayavoM meM sambandhita hai una aneka dezoM meM bhI vaha kyA sarvAtmanA rahatA hai yA ekadezataH rahatA hai ? yadi kahA jAye ki vaha apanedezoM meM sarvAtmanA rahatA hai to isa kathana meM vahI pUrvokta doSa usameM aneka hone kI Apatti, AtA hai yadi kahA jAve ki vaha apane dezoM meM ekadeza se rahatA hai to phira yahAM para bhI yahI AzaMkA upasthita banI rahatI hai ki jina dezoM se vaha una dezoM meM rahatA hai to kyA vaha vahAM sarvAtmanA rahatA hai yA dezataH rahatA hai isa taraha punaH 2 Avartana se sUlakSatakAriNI anavasthA kI prasakti prApta hotI hai isaliye yahI mAnanA cAhiye ki jaba avayavI dravya hI nahIM hai taba phira usameM ekatva kI mAnyatA gaganakusuma ke jaisI hai| isa taraha kA yaha yahA~ taka avayavI dravya ko nirAkaraNa karane ke liye pUrvapakSa prakaTa kiyA gayA hai isa viSaya meM uttarapakSa isa prakAra se hai (aMzathI) saMbaMdhita hoya che, te evo prazna upasthita thAya che ke te avathavI dravya je pitAnA dezathI avaya sAthe saMbaMdhita che, te aneka dezomAM paNa zuM sarvAtmanA rahe che ke eka dezataH rahe che? je A praznanA e javAba ApavAmAM Ave ke te potAnA dezomAM sarvAtmanA rahe che, to te kathanathI te temAM anekatA mAnavArUpa pUrvokta doSane ja prasaMga prApta thaze. che ema kahevAmAM Ave ke te potAnA dezamAM eka dezataH rahe che, to ahIM paNa eja AzaMkA kAyama rahe che ke je dezothI te avayavI dravya te dezamAM rahe che, to zuM te tyAM sarvAtmanA rahe che ke dezatA rahe che? A rIte punaH dhunaH mAvata nathI bhUtakSatavie (chenArI) mana52thAnI prasahita (prasa) prApta thAya che, tethI evuM ja mAnavuM joIe ke je avayavI dravya ja nathI, te temAM ekatvanI mAnyatA AkAzasma samAna asaMbhavita che.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA rIkA sthA0 1 0 1 sU0 2 Atmana ekatvanirUpaNam ca tathAvidhavicitrapariNAmApekSayA'vayavA ityucyante / avayavi dravyAbhAve tu ete ghaTAvayavA ete paTAvayavA ityevaM pRthak pRthagavayavavyavasthA na syAt / tathA ca pratiniyatakAryArthinAM pratiniyatavastUpAdAnaM na syAt / tathAsati sarvamasamanjasamApadyata / yadi sanivezavizeSAdaghaTAdhavayavAH pratiniyatA bhaviSyanti, tadarthama. vayavidravyAGgIkAro nAvazyaka ityucyate, tadA sa eva saMnivezavizepo'vayavi dravyamiti vAcyam / jaina darzana meM-dravya apane avayavoM se sarvathA bhinna yA sarvathA abhinna nahIM mAnA gayA hai, ki jisase yaha pUrvokta doSoM kA prasaMga prApta ho sake yahAM to aisA hI mAnA gayA hai ki avayava hI tathAvidha eka pari NAma ko prApta hokara avayavI dravya rUpa se kahe jAte haiM aura ve hI tathA vidha vicitra pariNAma kI apekSA se avayavarUpa se kahe jAte haiN| yadi avayavIdravya na ho to ye ghaTa ke avayava ye paTa ke avayava haiM isa taraha se jo pRthaka 2 rUpa meM avayava vyavasthA hotI hai vaha nahIM ho sakegI aura na pratiniyata kAryArthI puruSoM dvArA jo pratiniyata vastuoM kA AdAnapradAna hotA hai vaha bhI ho skegaa| isa taraha satha hI koma asamaMjasa ho jAveMge-ghuTAle meM par3a jAveMge / yadi kahA jAve ki samastakArya asamaMjasarUpa nahIM ho sakate haiN| kyoM ki saMniveza racanAvizeSa ko lekara ghaTAdikoM ke avayapa pratiniyatarUpa ho jAveMge to hama bhI yahI kahate haiM ki vaha jo saMniveza vizeSa hai vahIM avayavIdravya hai have A zaMkAnuM samAdhAna A pramANe prakaTa karavAmAM AvyuM che - jaina darzanamAM dravyane pitAnA avayathI sarvathA bhinna ke sarvathA abhinna mAnavAmAM AvyuM nathI. te kAraNe pUrvokata doSane prasaMga prApta thavAne sa bhava ja rahetuM nathI. ahIM te evuM ja mAnavAmAM AvyuM che ke avayava ja tathAvidha eka pariNAmane pAmIne avayavI dravyarUpe oLakhAya che ane temane ja tathAvidha pariNAmanI apekSAe avayavarUpe kahevAmAM (oLakhavAmAM Ave che je avayavI dravya na hoya te "A ghaTa (ghaDAnA) avayava che, A paTanA avayava che." A prakAre je alaga alagarUpe avayava vyavasthA thAya che te thaI zake nahIM, ane pratiniyata kAryAthI puruSe dvArA je pratiniyata vastuonuM AdAnapradAna thatuM hoya che te paNa thaI zakata nahIM. A rIte badhAM kAma goTALAmAM paDI jAta je evuM kahevAmAM Ave ke samasta kAma goTALAmAM paDI jatAM nathI, kAraNa ke saMnivezane (racanA vizeSane) AdhAre ghaTAdakonA avayava pratiniyatarUpa thaI jaze, te ame paNa ema ja kahIe chIe ke te je saMniveza vizeSa che, eja avayavI dravya che
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAso 24 -AtmAstitvasiddhiHnanyasvavayavidravyam Atmano'stitvaM tu kathaM sidhyati, tasya pratyakSAdipramA. gairanupalabhyamAnatvAt , tathAhi-atIndriyasvAdAtmA pratyakSagrAhyo nAsti, anumAnamamANamapi nAtmana' sAdhakam , anumAnapravRtteH pratyakSapUrvakatvAt / sAdhya hetusAhacarya darzanenAnumAnaM hi pravartate / Agamo'pi nAtmanaH pratibodhane samarthaH, bhAgamAnAmanyonyaM virodhAditi cet , AtmAstitvasiddhipra.-astu avayavodravya bhale ho-isase AtmA ke astitva kI siddhi kaise hotI hai ? kyoM ki pratyakSAdi pramANa usake sAdhaka nahIM haiM kAraNa una pramANoM dvArA yaha anupalabhyamAna hai una pramANoM dvArA yaha anupalabhyamAna isaliye hai ki yaha atIndriya hai ataH jaba yaha atIndriya indriyoM dvArA grAhya nahIM hai to yaha pratyakSapramANa se nahIM jAnA jAtA hai| kyoM ki indriya grAhya sambaddha pratiniyata padArtha meM hI isakI pravR tti hotI hai AtmA aisA nahIM hai ataH AtmA pratyakSa pramANa se grAlaya nahIM ho sakatA hai rahA anumAna pramANa so vaha bhI AtmAkA sAdhaka isa liye nahIM hotA hai ki usakI pravRtti pratyakSapUrvaka hotI hai sAdhyameM hetu sAhacarya dekhane se hI to anumAna kA utthAna hotA hai Agama AtmA ke pratibodhana karane meM isaliye zaktizAlI nahIM hai ki AgamoM meM para mAtmAna! mastitvanI saamitiipraznadhArA ke avayavI dravyanuM svataMtra astitva mAnI levAmAM Ave to paNa tenA dvArA AtmAnA astitvane kevI rIte siddha karI zakAya? pratyakSa Adi pramANe tene siddha karI zake tema nathI kAraNa ke te atIndriya che-- Indri dvArA jANI zakAya tevuM nathI atindriya e AtmA Indriyo dvArA grAhya nahIM hovAthI pratyakSa pramANathI tene jANI zakAtuM nathI. kAraNa ke indriya zrAdyasaMbaddha pratiniyata padArthamAM ja tenI pravRtti thAya che. AtmA evo nathI, tethI pratyakSa pramANathI Atma grAhya thaI zakatuM nathI. have anumAna pramANane paNa AtmAnuM sAdhana mAnI zakAya tema nathI kAraNa ke tenI pravRtti pratyakSapUrvaka thAya che. sAdhyamAM hetunuM sAhacarya dekhavAthI te anumAnanuM utthAna thAya che. Agamane paNa AtmAne baMdha karAvavAne samartha nathI, kAraNa ke AgamAM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU0 2 mAtmana ekatvanirUpaNam 25 atrocyate-' asti AtmA ' pratyakSAdibhirupalabhyamAnatvAt ghaTavat iti / nacAyamasiddho heturiti vAcyam AtmanaH pratyakSeNAvagamyamAnatvAt / tathA hijJAnAd vyatirikto nAsti, AtmadharmatvAd jJAnasya / jJAnasya ca svasaMvedyatvAt / svara meM virodha hai ataH pratyakSAdi pramANoM se AtmA ke astitva kI siddhi nahIM ho sakane ke kAraNa AtmA nahIM hai aisA hI mAnanA cAhiye / (C $1 (6 23 u0- - yaha kahanA ki AtmA pratyakSAdi kisI bhI pramANa se siddha nahIM hotA hai ataH vaha nahIM hai so ThIka nahIM hai kAraNa kI yahAM para hetu asiddha hai tathA AtmA nAsti pratyakSAdibhiH anupalabhyamAnatvAt " yaha hetu pratisAdhana se pratiruddha bhI hai aura vaha isa prakAra se hai AtmA asti pratyakSAdibhirupalabhyamAnatvAt ghaTavat " yahAM AtmA pakSa hai " asti" sAdhya hai aura " pratyakSAdibhirUpalabhyamAnatvAt " yaha hetu hai " ghaTavat " yaha anvaya dRSTAnta hai yahAM hetu asiddha nahIM hai kyoMki pratyakSa se AtmA jAnA jAtA hai vaha isa prakAra se AtmA jJAna se bhinna nahIM mAnA gayA hai kyoM ki jJAna AtmA kA dharma hai tathA jJAna svasaMvedya hotA hai arthAt jJAna jisa prakAra se para padArthoM kA nizcAyaka hotA hai usI taraha se vaha apanA bhI nizcAyaka hotA hai use apanA (Atma) nizcaya karane meM anya jJAna kI AvazyakatA nahIM hotI hai yadi kahA jAve ki jJAna apanA nizcAyaka hai paNa parasparamAM viSa che. A rIte pratyakSa Adi pramANeA dvArA AtmAnA astitvane siddha karI zakAya tema na heAvAthI AtmA nathI, evuM ja mAnavuM joIe, uttara--< AtmAnuM astitva pratyakSa Adi pramANeAvarDa siddha thatuM nathI, mATe AtmA nathI. " e vAta ucita nathI, kAraNa ke ahIM hatu asiddha che, tathA " AtmAnAsti pratyakSAdibhiH anupalabhyamAnatvAt " mA hetu pratisAdhanathI pratiruddha paNa che eTale ke upara AtmAnA astitvanA virUddhamAM ApavAmAM AvelA arathunuM bhauna pazu tha rAje the. bhaDe " AtmA asti pratyakSAdi - bhirupalabhyamAnatvAt ghaTavat " ahIM "AtmA" pakSa che, " asti " sAdhya che, mane " pratyakSAdibhirupalabhyamAnatvAt " A hetu che bhane " ghaTavat " Amanvaya dRSTAMta che. ahIM hetu asiddha nathI, kAraNa ke pratyakSa pramANa dvArA AtmAne jANI zakAya che. tenu spaSTIkaraNa A pramANe samajavuM AtmAne jJAnathI bhinna mAnyA nathI, kAraNa ke jJAna je prakAre anya padArthone nizcaya karAvanAra hAya che eja pramANe pAtAnA AtmAnA nizcaya karavAmAM anya jJAnanI AvazyakatA rahetI nathI. kadAca evI AzaMkA karavAmAM Ave ke jJAna, AtmAnA nizcaya tha 4
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 sthAnAso nanu jJAnaM svasaMvedyamiti kuto jJAyate ?, shRnnu| nIlajJAnaM mamotpannamAsIditi smRti nisya bhavati, jJAnasya svasaMvedyatvAsAve tadvipayikA smRtipipadyeta / svasaMvidi tasyaiva jJAnasya smRtirutpadyate / anyathA'nyasya pramAturmAnaM smRtigocaraH syAditi, tadevaM jJAnarUpasya guNasya pratyakSatve jJAnaguNavAnAtmA'pi tad vyatiriktatayA svasaMvedya hai isameM kyA pramANa hai ? to isakA uttara aisA hai ki " nIla jJAna mujhe ulna huA thA" aisI jo smRti jJAna ko apanI hotI hai vaha jJAna yadi svasaMvedya na hotA to nahIM ho sakatI aisI apanI smRti to svasaMvidita jJAna ko hI ho sakatI hai yadi kahA jAya ki jJAna apane Apako nahIM jAnane vAlA hokara bhI apanI smRti kara sakatA hai to phira jaise vaha jJAna apanI smRti kara letA hai vaise hI vaha dUsare pramAtA ke jJAna kI smRtiyoMko kyoM nahIM karatA hai use karanA cAhiye tAtparya kahane kA yahI hai ki smRti dekhe gaye jAne gaye padArtha kI hI huA karatI hai jJAna ko jo apanI smRti hotI hai usakA matalaba bhI yahI hai ki jJAna apane Apako jAnatA hai apane Apako jAnanA hI jJAna meM ravasaMvedyatA hai isa taraha se jaya AtmA kA guNa jo jJAna hai vaha pratyakSa kA svasaMvedana pratyakSa kA viSaya hotA hai taba usa guNavAle AtmA kA bhI pratyakSa honA svataH siddha ho jAtA hai kyoM ki AtmA jJAnaguNa se karAvanAra che-svasaMvedya che, evuM kayA pramANane AdhAre mAnI zakAya? te tenuM samAdhAna A pramANe karI zakAya-"nIlajJAna (nIlA raMganI vastunuM jJAna) mane utpanna thayuM hatuM" evI jJAnane je pitAnI smRti thAya che, te je jJAna svasaMvedya na hatA te thaI zakta nahIM evI pitAne lagatI smRti te savidita jJAnane ja thaI zake che. je ahIM evI dalIla karavAmAM Ave ke jJAna pite potAne jANanArU nahIM hovA chatAM paNa je pitAnI smRti karI zake che, te jevI rIte te jJAna pitAnI smRti karI le che evI ja rIte bIjA pramAtAnA (jJAtA) jJAnanI smRti kema karatuM nathI ? tenI smRti paNa karI zakatuM hovuM joIe ! kahevAnuM tAtparya e che ke mRti dekhelA athavA jANelA padArthanI ja thayA kare che. jJAnane je pitAnI smRti thAya che tenuM tAtparya paNa e ja che ke jJAna pitAne (AtmAne) jANe che. pitAne jANatA evA jJAnamAM ja svasaMvedyatA che. A rIte AtmAne guNa je jJAna che te pratyakSa svasa vedanano viSaya che ane tethI te guNavALA AtmAnuM pratyakSa astitva paNa svataHsiddha thaI jAya che, kAraNa ke AtmA jJAnaguNathI abhinna
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 0 2 Atmana ekatvanirUpaNam 27 pratyakSa eva, rUpaguNapratyakSasve rUpiNo ghaTasya pratyakSavavaditi / ye tu sakalapadArtha sArthasvarUpAvirbhAvana samarthajJAnavantasteSAM sarvathaivAtmA pratyakSa iti bodhyam / anumAnato'pyAtmA'vagamyate / tathAhi-idaM zarIraM vidyamAnakartRkam , bhogyatvAd , odanAdivaditi sapakSa dRssttaantH| gaganakusumaM vipkssdRssttaantH| sa ca kartA abhinna hai| jaise rUpaguNa ke pratyakSa hone para rUpI ghaTa pratyakSa ho jAtA hai tathA jo sakala padArtho ke svarUpa ko spaSTarUpa se jAnane vAle jJAna-kevalajJAna vAle haiM unheM to yaha AtmA saverUpase hI pratyakSagamya hai| isa taraha se AtmA kA sadbhAva pratyakSa se pramANita kara aba anumAnadvArA bhI usakA sadbhAva sthApita kiyA jAtA hai| vaha isa prakArase "idaM zarIraM vidyamAnaka ke bhogyatvAt odanAdivat" vidyamAnakartA vAlA yaha zarIra hai kyoM ki vaha odanAdika kI taraha bhogya hai yahAM para pratijJA hetu aura udAharaNa ina tIna aGgoM ko lekara AtmA kI siddhi kI gaI hai " idaM zarIraM vidyamAnakartR kam" yaha pratijJA hai " bhogyatvAt " yaha hetu hai " odanAdivat" yaha dRSTAnta hai tAtparya kahane kA yahI hai ki jisa prakAra se odanAdika bhogya hai ataeva vaha vidyamAna kartA vAlA hotA hai usI prakAra se yaha zarIra bhI bhogya hai isaliye vaha bhI vidyamAnakartA vAlA hai yahAM odanAdi yaha anvaya dRSTAnta hai vAdI prativAdI kI buddhi kI samAnatA kA jo sthAna hotA hai (saMpanna) che. jema rUpaguNane pratyakSa astitvarUpI ghaTa pratyakSa dekhI zakAya che, ema jJAnaguNanA pratyakSa astitvathI AtmAne paNa pratyakSa mAnI zakAya che. tathA samasta padArthonA svarUpane spaSTarUpe dekhanArA kevaLajJAnIone mATe te A AtmA sarvarUpe pratyakSagamya che. A rIte pratyakSa pramANutArA AtmAnuM astitva siddha karIne have anumAnadvArA paNa tenuM astitva siddha karavAmAM Ave che- ___ " idaM zarIra vidyamAnakartRka bhogyatvAt odanAdivat " vidhamAna tApA A zarIra che, kAraNa ke te edanAdinI jema bhege che. ahIM pratijJA, heta ane udAharaNa A traNa aMgenI apekSAe AtmAnuM astitva siddha karyuM che. " idaM zarIraM vidyamAnaka kam // 2 // pratijJA cha, "bhogyatvAt " mA cha bhane " odanAdivat " mA TAMta cha. upAtuM tAt5ya cha ma shnAdika bhAgya che, tethI teo vidyamAna kartAvALA hoya che, e ja pramANe A zarIra paNa legya hevAthI vidyamAna kartAvALuM hoya che. ahIM edanAdi anvaya
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ cUMTa sthAnAsUtre AtmA iti / nanu yathA odanasya kartA mUrtastathA''tmA'pi mUrtaH sidhyatIti sAbhyaviruddho heturiticet, maivam - saMsAriNo jIvasya mUrtatvena svIkArAt / vaha dRSTAnta hai yaha dRSTAnta anvagradRSTAnta aura vyatirekadRSTAnta sapakSadRSTAnta aura vipakSadRSTAnta-ke bheda se do prakAra kA hotA hai sAdhana ke sadbhAva meM jahAM sAdhya kA sadbhAva dikhAyA jAtA hai vaha anvaya dRSTAnta hai aura sAdhya ke abhAva meM jahAM sAdhana kA abhAva dikhalAyA jAtA hai vaha vyatireka dRSTAnta hai odana meM sAdhana-bhogyatva - ke sadbhAva meM sAdhya kA vidyamAnakartRkatva sadbhAva dekhA jAtA hai isI prakAra se gaganakusuma (AkAzakusuma) rUpa vipakSa dRSTAnta meM vidyamAnakartRkatva ke abhAva meM bhogyatva kA abhAva dekhA jAtA hai isa taraha jahA~ 2 bhogyatva hai vahAM 2 vidyamAnakartRkatA hai jaise odana, aura jahA~ vidyamAnakartR - katA nahIM hai vahAM bhogyatA bhI nahIM hai jaise AkAzakusuma ataH bhogarUpa isa zarIra kA jo kartA hai vahI AtmA hai yaha bAta isa anumAna pramANa se sAbita ho jAtI hai| yahAM yadi koI isa prakAra kI AzaMkA kare ki odana kA kartA jA mUrta padArtharUpa hotA hai usI prakAra se isa dRSTAnta ke bala se isa zarIra kA karttA jo AtmA hai vaha bhI mUrta rUpa dRSTAntarUpa che. vADhI prativAdInI buddhinI samAnatAnuM je sthAna hAya che tene dRSTAnta che. tenA me akSara che - (1) anvaya dRSTAnta gane (2) vyatire' dRSTAnta athavA (1) sapakSa dRSTAnta gane (2) vipakSa dRSTAnta sAdhananA sahU bhAvane AdhAre jyAM sAdhyane sadbhAva matAvavAmAM Ave che, te dRSTAntane anvaya dRSTAnta kahe che. ane sAdhyanA abhAvane AdhAre jyAM sAdhananA abhAva batAvavAmAM Ave che, te dRSTAntane vyatireka dRSTAnta kahe che. jemake einamAM sAdhananA bhAgyatvanA sadbhAvane AdhAre sAdhyane-vidyamAna kartRtvane sadbhAva jovAmAM Ave che. paNa gaganakusuma rUpa vipakSa dRSTAntamAM vidyamAna kartRtvanA abhAve karIne bhAgyatvanA abhAva jaNAya che. A rIte jyAM jyAM bhAgyatva che, tyAM tyAM vidyamAna 4rtRtA che, prema hai mohana, bhane lyAM vidyamAna utR tA nathI, tyAM bhAgyatA paNa nathI, jemake AkAzakusuma, tethI bhAgyarUpa A zarIrane je kartA che eja AtmA che, e vAta A anumAna. pramANathI sAmita thaI jAya che. ahIM koi evI zakA uThAve ke " edananA kartA teA bhUta padAtha rUpa ja hoya che, te A dRSTAntane AdhAre zarIranA kartA AtmAne
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkI sthA0 1 u01 sU0 2 mAtmane ekatvanirUpaNama nanu yatra bhogyatvaM, tatra siddhAtmano'sadbhAvAt heladhikaraNe zarIre sAdhyAbhAva iti prakRtamanumAnaM na siddhAtmanaH sAdhakaM syAt , yaduta liGgyavinAbhUtaliGgopalambhavyatirekeNAnumAnasyaiva pravRttinaM bhavatIti cena, hAsyAdiliGgavizeSasya yakSAdi grahAkhyaliGgyavinAbhAvagrahaNamantareNApi yakSAdi grahagamakatvadarzanAt / dehe eva graho nAsti, yenAnyatra taddarzanAbhAvaH khalvavinAbhAvagrahaNasya niyAmako siddha hogA amUrta rUpa nahIM to isakA uttara aisA hai ki siddhAntakAroM ne saMsArI jIva ko mUrtarUpa se svIkAra hI kiyA hai| pra-jahA~ bhogyatva hotA hai vahAM siddha AtmAkA abhAva rahatA hai ataH hetu ke AdhArabhUta zarIra meM sAdhya kA abhAva isase prakaTa hotA hai isa taraha yaha prakRta anumAna siddhAtmA kA sAdhaka nahIM hotA hai, sAdhana apane sAdhya kA sadbhAva syApaka tabhI hotA hai ki jaba vaha liGga sAdhana apane sAdhya ke sAtha avinAbhAva saMbaMdha se viziSTa hotA hai yadi vaha liGga aisA nahIM hai to usake balapara anumAna kI pravRtti usakA utthAna hI nahIM ho sakatA hai| u0--yaha kathana isa liye ucita nahIM mAnA jA sakatA hai ki hAsyAdika liGga vizeSa yakSAdigrahaNarUpa apane sAdhya ke sAtha avinA bhAvagrahaNa kiye vinA bhI to usake gamaka dekhe jAte haiN| yadi kahA jAve ki hama ina donoM kA avinAbhAva sambandha zarIra meM hI mAna legeM paNa mUrtarUpa mAnave paDaze, amUrtarUpa mAnI zakAze nahI ! " te tene uttara A pramANe che-"siddhAMtakAroe saMsArI jIvane mUrtarUpe svIkArela ja che." prazna-jyAM bhegyatva hoya che tyAM siddha AtmAne abhAva rahe che. tethI hetunA AdhArabhUta zarIramAM sAdhyane abhAva tenA dvArA prakaTa thAya che. A rIte vicAratAM A anumAna siddhAtmAnuM sAdhaka thatuM nathI. sAdhana potAnA sAdhyanA sadubhAvanuM sthApaka tyAre ja thAya che ke jyAre te liMga sAdhana (amuka nizAnI) vaDe potAnA sAdhyanI sAthe avinAbhAva saMbaMdhathI yukta hoya che. je te liMga evuM na hoya te tenA AdhAre anumAna dvArA tenuM astitva siddha ja thAya nahIM. uttara-A kathana A kAraNe ucita nathI-yakSAdi graharUpa (yakSa vaLagye che evA) pitAne sAdhyanI sAthe hAsyAdika liMga (lakSaNa) vizeSane avi. nAbhAva grahaNa karyA vinA paNa tenA gamanane dekhI zakAya che, e ja pramANe liMganA saddabhAva vinA paNa sAdhyane sadUbhAva saMbhavI zake che. je evI dalIla karavAmAM Ave ke ame te bannene avinAbhAva saMbaMdha zarIramAM ja mAnI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavet / yathA - dehAdanyatrApi yakSAdi grahastiSThati tathApi yakSAdi grahAnumApakaM hasitAdikaM bhavati tathaivAtmA zarIrAdanyatrApi tiSThati, zarIravyatirekeNa siddhAtmanaH sadbhAvAt tathApi bhogyatvaM zarIrakarturAtmanaH sAdhakaM bhaviSyatIti ! Agamato'pyAtmA'vagamyate -' ege AyA ' iti vacanAt na cAsyAgamAntaraivirodhaH saMbhAvanIyaH, asya sarvajJAptapraNItatvAditi / kiMca- AtmA''bhAve jAvismaraNAdayastathA devAdikRtAnugrahopaghAtau ca nopapadyeran / ito'dhikaM jijJAsumirAcArAGgamutre matkRtAcAracintAmaNiTIkAyAmAsmavAdiprakaraNe draSTavyam / so aisA bhI kahanA ThIka nahIM hai kyoM ki aisA kahanA to TIka taba hotA ki jaba ina donoM sAdhya sAdhana kA avinAbhAva anyatra gRhIta nahIM hotA Agama se bhI AtmA jAnA jAtA hai kyoM ki " ege AyA " aisA Agama meM kahA gayA hai yadi kahA jAve ki AgamAntaroM se isa vacana kA virodha kiyA jAtA hai so aisA bhI kahanA ThIka nahIM hai kyoM ki "ege AyA " kA prarUpaka jo Agama hai vaha sarvajJa Apta dvArA praNIta huA hai ataH asarvajJa anApta dvArA praNIta AgamAntaroM se kiyA gayA virodha mAnya koTi meM nahIM A sakatA hai / kizca - AtmA ke abhAva meM jAtismaraNa Adi tathA devAdikRta anugraha aura upaghAta nahIM bana sakate haiN| isase adhika AtmA ke viSaya meM jAnane ke abhilASiyoM ko matkRta AcArAGga sUtra para kI laizuM, te e vAta paNa ucita nathI, kAraNa ke e vAta te tyAreja ucita gaNI zakAya ke jyAre te mane sAdhya sAdhananA avinAbhAva anyatra gRhIta thai zakatA na hAya. Agama dvArA paNa AtmAne jANI zakAya che, kAraNa AgamamAM ja kahyuM che e "ege AyA" le tenI sAme bhevI hadIsa azvAmAM Ave anya bhaagmemAM A vAtane varedha karyo che, te e vAta paNa nIcenA kAraNe ucita nathI- " ege AyA " "C AtmA eka che" evI prarUpaNA sarvajJa Asa dvArA jaina AgameAmAM karavAmAM AvI che. tethI asana anAsa dvArA anya Aga meAmAM pratipAti viredhane mAnya karI zakAya nahIM. AtmAne abhAva hoya te jAtismaraNa Adi sabhavI zake nahI ane devAdhRita anugraha ane upaghAta paNa sa'bhavI zake nahIM. AtmAne viSe AnA saratAM adhika jANavAnI IcchAvALA vAcakoe me' lakhelI AcArAMgasUtranI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU02 Atmana ekatvanirUpaNam kica-sAmAnyarUpeNAtmA ekaH / yataH sarveSAmAtmanAM svarUpaM tulyamevAsti, anyathA vibhinnarUpatve kazcidekovivakSita eva AtmAsyAt taditare tu sarve'pyAtmAno'nAtmAnaH syuH / sarveSAmAtmanAM svarUpamupayoga eveti sarve tulyasvarUpA eva / 'upayogalakSaNo jIvaH ' iti vacanAt / itthaM copayogarUpaikalakSaNatvAt sarve'pyAtmAna ekarUpAH ekarUpatvAccaikaH, ityAtmana ekatvaM sidhyatIti / athavA-janmamaraNasukhaduHkhAdisaMvedaneSvasahAyatvAdeka Atmeti bhAvanIyam / atra sarvasUtreSu kathaMciditi yojanIyam / kathaMcid vAdasyAvirodhena sarvatra vastuvyavasthA nivandhanatvAt / ukta cagaI AcAracintAmaNi nAma kI TIkA dekhanI cAhiye AtmA ke prakaraNa meM AI huI TIkA meM yaha viSaya spaSTa kiyA gayA hai| kica-sAmAnyarUpa se AtmA eka hai-isakA kAraNa yaha hai ki samasta AtmAoM kA svarUpa eka hI hai yadi inakA vibhinnarUpa mAnA jAve to koI eka vivakSita hI AtmA ho sakegA ina se atirikta ___ AtmA anAtmA hogA / samasta AtmAoM kA upayoga hI eka svarUpa hai isa kAraNa ve saba tulya svarUpavAle hI haiN| "upayoga lakSaNo jIvaH" aisA siddhAnta kA vacana hai| isa taraha upayogarUpa eka lakSaNa hone se samasta AtmAko ekarUpa hone ke kAraNa eka prakAra se AtmA meM ekatva siddha hotA hai| __ athavA--janmamaraNa sukhaduHkha Adi ke saMvedana meM asahAya hone se AtmA eka hai aisA vicAranA cAhiye yahAM samasta sUtroM meM " kthAcAracintAmaNi nAmanI TIkA vAcI levI. tyA AtmAnA prakaraNanI TIkAmAM A viSayanuM spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che sAmAnyarUpe AtmA eka ja che, kAraNa ke samasta AtmAonuM svarUpa eka ja che. je temanuM vibhinnarUpa mAnavAmAM Ave te koI eka amuka cokkasa svarUpavALA AtmAne ja AtmA kahI zakAya ane te sivAyanA AtmAone anAtmAo mAnavA paDaze upaga ja samasta AtmAonuM eka mAtra lakSaNa cha, tethI samasta mAtbhAsA samAna 2135vA che. " upayogalakSaNo jIvaH / jIva (AtmA ) nuM lakSaNa upaga che evuM siddhAMta kathana che. A rIte upayogarUpa eka lakSaNavALA hevAthI samasta AtmAo ekarUpa hoya che, tethI 'ege AyA" mAtmAmA va siddha thAya che. athavA-bhabha26, sukhaduHkha AdinA savedanamAM asahAya hovAthI samasta AtmAomAM ekatva siddha thAya che. mI yA sUtrAmA " kathaJcit " " mabhu dRSTi " phne|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAso " syAdvAdAya namastasmai, yaM vinA sakalAH kriyaaH| lokadvitayabhAvinyo sAGgatyaM naiva vibhrati // 1 // iti / tathA-" nayAstava syAtpadasatvalAJchitA, rasopaviddhAivalauhadhAnavaH / bhavantyabhipretaphalA yataratato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 2 // iti ca / sakalapadArthAnAM jJAnAdibhirvipayIkaraNAdAtmanastaditarapadArthApekSayA prAdhAnyamastItyataH prathamaM tanirdezaH // sU0 2 // Atmana ekatvamabhyupagacchadbhiH kaizcittasya niSkriyatvamaGgIkRtam , tanmataM nirA. kartumAtmanaH kriyAvatvaM vakSyamANaH sUtrakAraH kriyAjanakatvena prathamaM daNDasvarUpamAha mUlam-ege daMDe // suu03|| chAyA-eko daNDaH // 3 // vyAkhyA-'ege daMDe' ityAdi daNDa:-daNDayate-jJAnAdyaizvaryApahAreNa pIDayate nissArI kriyate vA AtmAzcit " pada kA prayoga kara lenA cAhiye kyoM ki kathaJcit vAd sarvatra avirodharUpa se vastu vyavasthA kA kAraNa hotA hai| kahA bhI hai "syAhAdAya tathA ca nayAstava0" ityaadi| AtmA hI jJAnAdikoM dvArA samastapadArthoM ko jAnatI hai isaliye usakA hI itara padArthoM kI apekSA prAdhAnya hai-isI kAraNa yahAM usakA sarvaprathama nirdeza huA hai|suu02|| kitaneka siddhAntakAroM ne-sAMkhya AdikoM ne-AtmA ko eka mAna kara bhI use niSkriya mAnA hai so usake mata ko nirAkaraNa karane ke liye AtmA meM kriyAvatva kA kathana karane vAle sUtrakAra kriyA janaka hone se prathamadaNDa kA svarUpa kahate haiN| ege daNDe / ityAdi // 3 // prayoga tha joIe, kAraNa ke kathaMcitavAda sarvatra avirodharUpe vastu vyavasthAnuM kAraNa hoya che. yu 5 syAdvAdAya tathA ca nayAstava / tyAdi. AtmA ja jJAnAdike dvArA samasta padArthone jANe che. te kAraNe pAchaLa jemanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che te padArtho karatA tenuM prAdhAnya che. te kAraNe ahIM sauthI pahelAM AtmAne nirdeza thayo che sU02 / sAMkhya Adi darzanakAroe AtmAne eka mAnavA chatAM paNa tene niSkriya mAnya che tethI temanI te mAnyatAnuM khaMDana karavAne mATe AtmAmAM kriyAtvanuM kathana karanArA sUtrakAra, kriyAjanaka hovAthI pahelAM daMDanuM kathana kare che " ege daNDe " tyAhi // 3 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU0 4 kriyAyA ekatvanirUpaNam 33 'neneti daNDaH / sa ca dravyato yaSTiH, bhAvato duSprayuktamanovAkAyarUpaH / sa ca daNDa+ekA-ekatvasaMkhyAvAn kathaMcit / ekatvamasya sAmAnyanayApekSayA / evamanyatrApi sarvakatvaM vodhyam / / sU0 3 // - tena daNDena AtmA kriyAM karotitI tAmAha mUlam-egA kiriyA // suu|| 4 // chAyA-ekA kriyA // 4 // vyAkhyA-'egA kiriyA' ityAdi kriyA-karaNaM, kriyA kAyikyAdikA, sA ca ekA-ekatvasaMkhyAvatI, avivakSitavizeSatayA karaNamAtravivakSaNAt / saMgrahanayena sAmAnyarUpamAzritya kriyAyA sUtrArtha-daNDa eka hai // 3 // TIkArtha-jilo mArA AtmA apane jJAnAdikarUpa aizvarya ke apaharaNa ho jAne ke kAraNa pIDita kI jaave| athavA-sAravihIna banAdI jAve vaha daNDa hai vaha daNDa dravya aura bhava ke bheda se do prakAra kA hai yaSTi dravyadaNDa hai duSprayukta mana, vacana aura kAya ye bhAva daNDa hai| aisA yaha daNDa kathaJcit eka saMkhyAvAlA hai| yaha ekatva ila meM sAmAnyanaya kI apekSA se hai| isI taraha se aura bhI saba jagaha ekatva jAnanA cAhiye // mU03 / / usa daNDa se AtmA kriyA karatA hai isaliye usa kriyA ko sUtraH kAra kahate haiN| egA kiriyA ityAdi // 4 // sUtrArtha-kriyA eka hai|4| TIkArtha-kriyA nAma karane kA hai karanerUpa yaha kriyA yadhapi kAyika sUtrA- me che. // 3 // TIkAI-jenA dvArA AtmAne sAravihIna karI nAkhavAmAM Ave che, tenuM nAma daMDa che. kaccha ane bhAvanA bhedathI daMDanA be bheda paDe che. yaSTi (al) dravya che. duSprayukta bhana, kyana mana 4yA, me mA che. e te daMDa amuka dRSTie vicAratA eka che-eka saMkhyAvALe che. temAM A eka sAmAnya nayanI apekSAe che. e ja pramANe bIjI badhI jagyAe paNa ekatva samajavuM te 3 che te daMDanI AtmA kriyA kare che. tethI sUtrakAra have te kriyAnuM pratipAhain re cha- "egA kiriyA" tyAdi // 4 // sUtrArtha-ThiyA ko che. // 4 // TIkAI-karavAmAM Ave te kriyA. te kriyAnAM kAyikI Adi bhedanI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUDha sthAnA#sUtre ekatvamastIti bhAvaH / athavA - ' ege daMDe, egA kiriyA ' iti sUtradvayenAtmano'kriyatvanirAsena sakriyatvamucyate / tathAhi - daNDa kriyAzabdAbhyAM trayodazakriyAsthAnAnyuktAni / tatra - arthadaNDo'narthadaNDohiMsAdaNDo'kasmAddaNDayeti paJcavidhaH paramANApaharaNarUpo daNDo daNDazabdena gRhItaH / ekatvaM cAsya vadhasAmAnyamAzritya vodhyam / kriyAzabdena tu mRpApratyayA, adattAdAnapratyayA, AdhyAtmamatyayA, mAnapratyayA, mitradveSapratyayA, mAyApratyayA, lobhapratyayA, airyApathikI cetyaSTavidhA ! tasyA ekatvaM ca karaNasAmAnyamAzritya bodhyam / ye kilAtmano'Adi kriyA bhedase aneka prakAra kI hai, phira bhI yahA~ para una bhedoMkI vivakSA ko gauNa rakhA gayA hai aura karane rUpa sAmAnya kriyA ko hI mukhya rakhA gayA hai isaliye saMgraha naya se sAmAnyarUpa ko lekara kriyA meM ekatva - eka saMkhyAvatva - prakaTa kiyA gayA hai / 16 athavA - ege daMDe, egA kiriyA " ina do satroM se AtmA meM akriyAvatva kA niSedha kara usameM sakriyatva kahA gayA hai isakA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai daNDa aura kriyA ina do zabdoM dvArA trayodaza kriyA sthAna kiye gaye hai inameM arthadaNDa, anarthadaNDa, hiMsAdaNDa aura akasmAt daNDa Adi rUpa jo paraprANApaharaNa rUpa daNDa hai vaha daNDa zabda se gRhIta huA hai isa daNDa meM sAmAnya prANAtipAta rUpa kI apekSA lekara ekatva kahA gayA jAnanA cAhiye kriyA zabda se mRSA pratyayA, adattAdAnapratyayA, AdhyAtmapratyayA, mAnapratyayA, mitradvepa pratyayA, mAyApratyayA, lobhapratyA aura airyApathika ye ATha prakAra kI kriyA kahI gaI hai - phira bhI yahAM para jo inameM ekatva kahA gayA hai apekSAe tA aneka prakAra che, parantu ahIM te bhedone gauNa sthAna ApIne karavArUpa sAmAnya kriyAne ja prAdhAnya ApavAmAM Avyu che. tethI sagraha. nayanI apekSAe sAmAnya rUpane AdhAra laIne kriyAmAM ekatva-eka saMkhyAvavaprakaTa karavAmAM Avela che. athavA - " ese daMDe ege kiriyA " A e sUtro dvArA AtmAmAM akriyatnanuM khaMDana karIne sakriyatna prakaTa karavAmAM AvyuM che. tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-daDa ane kriyA A be zabdo dvArA 13 kriyAsthAna kahyAM che. adaDa, anadaMDa, hiMsAdaDa ane akasmAta daMDa AdirUpa je paraprANA5 2] u che, tebhate ''u' zabda dvArA graha azvAmAM Ave che. mA daMDamAM sAmAnya prANAtipAta rUpa ekatAnI apekSAe ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. kriyA zabdathI mRSApratyayA, adattAdAnapratyayA, AdhyAtma pratyayA, mAnapratyamA mitradveSa pratyayA, mAyA pratyayA, lAbha pratyayA ane aiyyapathikI, e
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA DIkA sthA0 1 0 1 sU0 4 kriyAyA pakatvanirUpaNam kriyatvaM manyante, teSAM matamatyantamasamaJjasam / yatastairakriyAtvamabhyupagamyApi tasya bhoktRtvamupagamyate / bhoktRtvaM tu bhujikriyA kartRtvaM vinA nopapadyate / vaha kathana sAmAnya kI apekSA se kahA gayA hai jo AtmA ko kriyA rahita mAnate haiM aise sAMkhya AdikoM kA mata atyanta asamanjasa hai kyoM ki ve kriyA vihIna mAna karake bhI AtmA ko bhoktA mAnate haiM parantu bhujikriyA ke prati kartA hue vinA usameM bhoktRtva nahIM banatA hai / jagha vaha bhujikriyA ke prati bhoktA bana jAtA hai taba usameM kriyAtva prApta hI ho jAtA hai / zaMkA - prakRti karatI hai aura prativimvanyAya se puruSa bhoktA hai| isa taraha puruSa AtmA meM akriyatA hone para bhI bhoktRtva A jAtA hai ? u0- prativimvanyAya se jo puruSa ko bhoktA mAnA gayA hai so isase puruSa meM kriyAtva saghatA hai kyoM ki rUpAntara pariNamanarUpa hI prativimva honA hai| tathA rUpAntara pariNati jo AtmA meM hai vahI usameM kriyA hai / yadi AtmA meM kriyA na mAnI jAve to prakRti ke upadhAnayoga meM bhI arthAt sambandha hone para bhI usakA pratibimba par3a hI nahIM sakatA hai aura jaba usakA prativimba par3atA hai to nahIM cAhate hue bhI usameM kriyAtva mAnanA hI par3atA hai / zaMkA - prakRti kI vikRtirUpavRddhi kA hI sukhAdi ke liye AtmA ATha kriyAo grahaNa karAyela che. te kriyAmAM karaNa sAmAnyanI apekSAe ekatva prakaTa karavAmAM Avela che. AtmAne kriyArahita mAnanAra sAMkhya Adi dazanakArAnA mata atyanta gucavaNe ubhI karanArA che, kAraNa ke AtmAne kriyArahita mAnavA chatAM paNa tee tene bhoktA mAne che, parantu bhujikiyAnA kartA anyA vinA temAM leAkatRtva saMbhavI zakatuM nathI. jyAre te bhujikriyAne bheAktA banI jAya che, tyAre temAM kriyAvatva ( kriyAyuktatA ) prApta thaI ja jAya che. zaMkA-prakRti kare che ane pratibiMbanyAyanI apekSAe puruSa bhAtA che. A nyAya anusAra puruSanA AtmAmAM akriyatA hAvA chatAM paNa bhakatRtva AvI jAya che ? uttara-pratikhikhanyAyanI apekSAe jo puruSane bhAkhtA mAnavAmAM Ave, teA tenA dvArA puruSamAM kriyAvatva siddha thAya che, kAraNa ke rUpAntara pariNamana rUpa ja pratibiMba hAya che. tathA rUpAntara pariNati ja AtmAmAM kriyArUpa che. AtmAmAM kriyAne saddabhAva mAnavAmAM na Ave, te prakRtinI sAthe saMbadha hAvA chatAM paNa tenu pratibiMkha paDI ja zakatuM nathI, ane je tenuM pratibiMba paDatuM hoya te anicchAe paNu temAM kriyAtva mAnavuM paDaze. zaMkA-prakRtinI vikRtirUpa buddhinuM ja sukhAdine sATe mAtmAmAM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAnapatra bhujikriyAkartRtve sati tasya kriyAvatvaM prAptameva / nanu prakRtiH karoti purupastu bhukte pratibimbanyAyeneti tasyAkriyatvaM sthitameva iti cedAha-rUpAntarapariNamameM prativimba par3atA hai-AtmA kA prativimva buddhi meM nahIM par3atA hai AtmA meM buddhi kA pratibimba par3anA hI puruSa kA bhoga hai ? -yadi aisI kalpanA kI jAvegI to AtmA meM bhoktRtva hI nahIM bana sakatA hai kyoM ki isa mAnyatA meM AtmA tadavastha rahatA hai| vizeSArtha-sAMkhyoMkI aisI mAnyatA hai ki cetanAzakti AtmA svayaM padArthoM kA jJAna nahIM karatI hai buddhi se hI padArthoM kA jJAna use hotA hai indriyoM dvArA padArtha buddhi meM pratibhAsita hote haiM vuddhi donoM tarapha se darpaNa kI taraha hai isameM eka ora cetanAzakti aura dUsarI ora bAhya jagata jhalakatA hai / vuddhi meM cetanAzakti ke prativimba par3ane se AtmA apane ko buddhi se abhinna samajhatA hai aura isIliye AtmA meM maiM sukhI hU~ maiM duHkhI hUM aisA jJAna hotA hai| uktaM ca-"zuddho'pi puruSaH pratyayaM cauddhamanupazyati, tamanu pazyan atadAtmApi tadAtmakaM iva prtibhaasle"|vuddhi svayaM acetana hai kyoM ki vaha prakRti kA eka vikAra hai-"mUlaprakRtiravikRtimahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta SoDazakazca vikAro na prakRti na vikRtiH puruSaH" pratibiMba paDe che. AtmAnuM pratibiMba buddhimAM paDatuM ja nathI. AtmAmAM buddhinuM pratibiMba paDavuM eja puruSanA bhAgarUpa che, ema kema na mAnI zakAya? uttaka-je evI kalpanA karavAmAM Ave te AtmAmAM bhekatRtva ja mAnI zakaze nahIM, kAraNa ke te mAnyatAmAM te AtmA tadavastha (eja avasthA vALe) rahe che. vizeSArtha-sAMno evo mata che ke cetanAzakti (AtmA) pite ja padArthonuM jJAna karatI nathI, paNa buddhithI ja tene tenuM jJAna thAya che. indri dvArA padArtha buddhimAM pratibhAsita (pratibiMbita) thAya che. buddhi ane bAju rahelA darpaNa jevI che. temAM eka tarapha cetanA zakti ane bIjI tarapha bAhya jagata pratibhAsita thAya che. buddhimAM cetanAzaktinuM pratibiMba paDavAthI AtmA potAne buddhithI abhinna samaje che, ane tethI " subhI chu, hu~ chu," se jJAna mAtmAmA thAya che. 4yuM 5y cha -" zuddho'pi puruSaH pratyayaM bauddhamanupazyati, tamanupazyan atadAtmApi tadAtmakaM iva pratibhAsate " bhuddhi pote manyetana cha, 412 te prakRti me vi12 cha, " mUlaprakRtiravikRtimahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 u0 1 sU04 kriyAyA ekatvanirUpaNam 37 narUpa ena prativimbaH / rUpAntarapariNatistu kriyaiva / tatazca kriyAM vinA prakRtyupadhAnayoge'pi tasya prativimvatvaM nopapadyate / itthaM cAtmanaH kriyAvattvamabhyupagantavyameveti / nanu prakRtivikArarUpAyA buddhereva sukhAdyarthaM prativimbanaM, natvAtmAnaH ? isa kathana ke anusAra jaba svayaM prakRti hI acetana hai to usakI vikAra. rUpa vRddhi bhI acetana hI hai / parantu buddhi meM cetanAzakti kA prativistra par3atA hai isaliye vaha cetana kI taraha pratibhAsita hone lagatI hai / uktaM ca- - cicchakti sannidhAnAcca acetanA'pi buddhizcetanAvatIvAvabhAsate - buddhidarpaNasaMkrAntamartha prativimbakaM dvitIyadarpaNakalpe puMsyadhyArohati tadeva bhoktRtvamasya na tvAtmano vikArApattiH " isa taraha AtmA meM jo bhoktRtva hai kevala buddhi kA vikAra hai puruSa to - 'amUrtazcetano bhogI nityaH sarvagato'kriyaH akartA nirguNaH sUkSmaH AtmA kapiladarzane " isa kathana ke anusAra nirlepa hai bhoga ke viSaya meM vindhyavAsI ne aisA kahA hai| 36 " puruSo'vikRtAtmaiva ' ityAdi / jaise bhinna raMgo ke saMyoga se nirmala sphaTikamaNi kAle pIle Adi rUpa vAlA ho jAtA hai, vaise hI adhikArI cetana puruSa acetana mana ko apane samAna cetana banA lenA hai isa prakAra se yaha saMkSepataH sAMkhpa poDazakazca vikAro na prakRti ne vikRtiH puruSaH prakRti pote ja acetana hAya, teA tenA vikAra hAya parantu buddhimAM cetanAzaktinuM pratibiMJa jevI pratibhAsita thavA lAge che. A kathana pramANe jo rUpa buddhi paNa acetana ja paDatu' havAthI te cetananA " 4 yache ! -" cicchaktisannidhAnAcca acetanA'pi buddhizcetanAvatI - vAvabhAsate - buddhirdarpaNasa krAntamartha prativimbakaM dvitIyadarpaNakalpe pusyavyA rohati, tadeva bhoktRtvamasya natvAtmano vikArApattiH " A rIte AtmAmAM lokatRtva te ThevaNa muddhinA vihAra 4 che. " amUrtazcetano bhogI niSyaH sarva gato'kriyaH akartA nirguNaH sUkSma AtmA kapiladarzane " mA prathama anusAra puruSa tA nile`pa che. bhAganAviSayamAM vidhyavAsIe A pramANe kahyu chepurusso'vikRtaatmaiv ityAdi " 66 jema judA judA raMgAnA sayeAgathI nila sphaTika maNi lAla, kALA, pILA Adi rUpavALA banI jAya che, eja pramANe avikArI cetanapuruSa (AtmA ) acetana manane potAnA jevu... cetana banAvI de che. A pramANe
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgasUtra iti cedAha-tathA sati tasya bhoktRtvameva nopapadyate, tdvsthtvaattsyeti|| muu04|| samprati uktasvarUpasyAtmana AdhArasvarUpaM nirUpayitumAhamUlam-ege loe // suu05|| chAyA-eko lokaH // 5 // vyAkhyA-' ege loe 'iti lokAlokyate-dRzyate kevalajJAnabhAsvatA, iti lokA / dharmAdharmAstikAyAdisakaladravyAdhArabhUtazcaturdazarajjyAtmako vaizAkhasthAnakaTinyastakarayugmapurupopalakSitAkAzavizeSaH / siddhAMta puruSa ke bhoktRtva meM prakaTa kiyA gayA hai isa para siddhAMtakAra kA aisA kathana hai ki-yadi purupa ko bhoktA mAnA jAtA hai to isI se usameM kriyAtva hotA hai phira ise akriya jo kahA gayA hai vaha ThIka nahIM hai yahI saba viSaya yahAM thoDe se rUpameM prakaTa kiyA gayA hai|muu04|| uktasvarUpavAlA AtmA kA AdhAra kyA hai aba isI vipaya ko prakaTa kiyA jAtA hai| 'ege loe' ityAdi // 5 // smUlArtha-loka eka hai| TIkArtha kevalajJAnarUpI sUrya dvArA jisakA avalokana hotA hai vaha loka hai yaha loka dharmAstikAya adharmAstikAya Adi sakala dravyoM kA AdhArabhUta hai aura yaha 14 rAjUpamANa hai donoM paira pasAra kara aura kaTi bhAgapara apane donoM hAtha rakhakara jaisA purupa kA AkAra puruSanA bhakatRtvanI apekSAe sAMkhya siddhAMtanI mAnyatA ahIM saMkSipta rUpe batAvavAmAM Avela che. have te viSenI siddhAMtakAranI mAnyatA prakaTa karavAmAM Ave che-je puruSane joktA mAnavAmAM Ave, te tenA dvArA temAM kiyAvatvanuM ja pratipAdana thAya che. te pachI tene je akriya kahyo che, te vAtanuM Ape Apa khaMDana thaI jAya che. A samasta viSayanuM ahIM saMkSiptamAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. uparyukta svarUpavALA AtmAne AdhAra zuM che, te have prakaTa karavAmAM mAcha-" ege loe" yA // 5 // sUtrArtha- me che. TIkAI-kevaLajJAna rUpI sUrya dvArA jenuM avalokana thAya che te loka che. A loka dharmAstikAya, adharmAstikAya Adi sakaLa dravyanA AdhArarUpa che. te 14 rAjUpramANa che. banne paga pahoLA karIne keDapara banne hAtha rAkhIne
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ '39 % 25 sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU0 5 lokasya ekatvanirUpaNam uktaM ca-dharmAdInAM dRtti, dravyANAM bhavati yatra tat kSetram / taivyaiH saha lokastadviparItaM hathalokAkhyam // 1 // caturdazarajjvAtmaka iti lokapramANamucyate / tatra rajjjupamANaM tu svayaMbhUramaNasamudrasya pUrvapazcimavedikAntaM yAvat , dakSiNottaravedikAntaM vA yAvad bodhyam / ucchyamAnamidamasya adhastAddezonasaptarajjuvistaraH, tithaMglokamadhye ekarajjuvistaraH, brahmalokamadhye pazcarajjuvistIrNaH, uparitu lokAnte ekrjjuvistRtH| iti / athavA-loko nAmAdibhedAdaSTadhA'sti-nAmalokaH1, sthApanAlokaH 2, dravyahotA hai vaisA hI AkAra isa loka kA hai yaha loka AkAzadravya kA hI eka vizeSa bhAga hai| ___ uktaM ca-"dharmAdInAM vRttiH dravyANAM bhavati yatra tat kSetram , taiH dravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam // 1 // isa loka kA jo pramANa 14 rAjU kA kahAhai so 1 rAjU kA pramANa aisA hotA hai-svayaMbhU ramaNasamudra kI pUrvavedikA se pazcimavedikA taka kI jitanI lambAI hotI hai athavA dakSiNa kI vedikA se lekara uttara vedikA taka kI jitanI lambAI hotI hai utanI lambAI pramANa eka rAjU hotA hai| 14 rAjU pramANa loka kI kahI gaI hai nIce kA vistAra isakA kuchakama 7 gajUkA hai| tiryagloka ke madhya meM isakA vistAra 1 rAjU kA hai brahmaloka ke madhya meM isakA vistAra 5 rAjU kA hai aura lokAnta meM isakA vistAra eka rAjU kA hai| athavA-nAmAdika ke bheda se loka ATha prakAra kA hai-nAmaloka ubhelA puruSanA je tene AkAra che. A leka AkAzadravyane ja eka vizeSa mA cha yu 554 che 4-dharmAdInAM vRtti' dravyANA bhavati yatra tat kSetram taiH dravye saha lokamtadviparItaM hya ThokAkhyam // 1 // 14 rA re pramANa batAvyuM che, tenA spaSTIkaraNa mATe eka rAju pramANa kone kahe che te nIce prakaTa karavAmAM AvyuM che-svayaMbhUramaNa samudranI pUrva vedikAthI pazcima vedikA sudhInA aMtarane, athavA dakSiNa vedikAthI uttara vedikA sudhInI jeTalI laMbAI thAya che, eTalI labAI pramANu eka rAjU hoya che A lokane nIcene vistAra 7 rAju karatAM thoDA nyUna pramANavALo che, tiryakanI madhyamAM tene vistAra eka rAju pramANa che. brahmalekanI vacce teno vistAra pAMca rAjupramANa che ane lokAntamAM tene vistAra eka rAjupramANa che. athavA-nAmAdikanA bhedathI nIce pramANe ATha prakAra che-(1) nAmaka,
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 sthAnAsUtra lokaH 3, kSetralokaH 4, kAlalokaH 5, bhavalokaH 6, bhAvalokaH 7, paryAyalokazca 8 / tatra nAmasthApane prasiddha / kSetralokaH-AkAzamAtram / kAlalokaHsamayAvalikAdiH / bhavalokaH-nArakAdiH / svasmin svasmin bhave vartamAnaH / yathA manuSyaloko devaloka iti / bhAvalokaH-audayikAdayaH paG bhAvAH / paryAyalokaH-dravyANAM paryAyamAtrarUpaH / sa ekA-ekatvasaMkhyAviziSTaH / lIkasyaikatvaM tu avivakSitAsaMkhyapradezAdhastiyaMgAdidigbhedatayA sAmAnyarUpeNa kevalajJAnadRzyatvAt // mU05 / / 1 sthApanAloka 2, dravyaloka 3, kSetraloka 4, kAlaloka 5, bhavaloka 6, bhAvaloka 7 aura paryAyaloka 8 nAla aura sthApanA ye do prasiddha haiM AkAzamAtra kSetraloka hai samaya AvalikA AdirUpa kAlaloka hai nArakAdirUpa bharaloka hai jaise apane 2 bhava meM vartamAna jo manuSyAdi haiM ve saba bhavaloka haiN| audayika Adi jo 6 bhAva haiM ve bhAvaloka haiN| dravyoM kI paryAyarUpa paryAyaloka hai| aisA yaha loka ekatva saMkhyAviziSTa hai, isaloka meM jo ekatA kahI gaI hai vaha avivakSita asaMkhyAtadezoM se evaM avivakSita tiryagAdi bhedoM se kahI gaI hai arthAt asaMkhyAtapradezoM kI evaM tiryagAdi dizAbhedoMkI vivakSA gauNa karake kahI gaI hai kyoM ki sAmAnyarUpa se yaha isI prakArase kevalajJAnadvArA gamya hotA hai-dRzya hotA hai|suu05|| (2) 2thApanAso, (3) dravyo , (4) kSetrA, (5) aso, () Max, (7) bhAvalaka ane (8) paryAyaka nAma ane sthApanA, e che te prasiddha che. AkAza mAtra kSetra che. samaya, AvalikA AdirUpa kALaka che. nAraka AdirUpa bhavaleka che. jemake-pitapatAne bhavamAM rahelAM je manuSya Adi che, teo bhavalekarUpa che. dayika Adi je cha bhAva che, te bhAvaka che ane dravyonI paryAyarUpa paryAyaka che. e A leka ekatva saMkhyAvALe che. A lekamAM je ektA prakaTa karavAmAM AvI che te avivakSita asaMkhyAta pradezothI tathA avivakSita tigra Adi bhedone lIdhe kahI che. eTale ke asakhyAta pradezonI ane tiryagAdi dizAbhedanI vivakSAne gauNarUpa ApIne kahI che, kAraNa ke sAmAnyarUpe te A prakAre kevaLajJAna dvArA gamya (dezya) thAya che ke sU0 5 che
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 6 alokasya ekatvanirUpaNam 41 ___ lokasya yathAvatparijJAnaM tatmavipakSabhUtasyAlokasya parijJAnaM vinA na saMbhavati / ataH prasaMgAdalokaM nirUpayati mUlam-ege aloe // suu06|| chAyA-ekaH alokaH // suu06|| vyAkhyA-'ege aloe' ityAdi alokaH-lokaviparIto'nantAkAzAstikAyarUpaH / lokakSetre dravyakAlabhAvA vidyante, aloka kSetra tu tepAmabhAva iti lokavaiparItyam / nanu-aloke'pi AkAzapradezarUpaM dravyamasti vartanAdirUpastu kAlaH agurulaghavazvAnantAH paryAyAstadrUpobhAvazca tat kathaM tatra dravyakAlabhAvAnAmabhAvaH ? iti cet, loka kA yathAvatsvarUpa usake pratipakSabhUta aloka ke jJAna hue vinA nahIM ho sakatA hai ataH isI prasaGga se aloka ke svarUpa kA nirUpaNa sUtrakAra karate haiM ege aloe ityAdi // 6 // mUlArtha-aloka eka hai|6| TIkArtha-loka se viparIta jo ananta AkAzAstikAyarUpa hai vahI aloka hai lokakSetra meM dravya, kAla, bhAva se vidyamAna hote haiN| aloka meM ye nahIM hote haiM yahI isameM lokakI apekSA vizeSatA hai| zaMkA-aloka meM bhI AkAzapradezarUpa dravya hai vartanAdirUpa kAla hai agurulaghurUpa jo anantaparyAyeM haiM inhIM rUpa vahA~ bhAva hai to phira aloka meM dravya, kAla aura bhAva inakA abhAva kaise haiM ? lakanuM yathArtha svarUpa tenA pratipakSabhUta alekanA svarUpane jANyA vinA samajI zakAtuM nathI tethI sUtrakAra have alakanA svarUpanuM nirUpaNa kare che - " ege aloe" tyAhi // 6 // sUtrArtha--aloka eka che. ka che TakArtha-lekathI viparIta aloka che. te anaMta AkAzAstikAyarUpa che. lekakSetramAM dravya, kALa ane bhAva vidyamAna hoya che. alekamAM teone abhAva hoya che, alokamAM loka karatAM eja vizeSatA che. zaMkA-alakamAM paNa AkAza pradezarUpa dravya che, vartanAdi rUpa kALa (parivartanazIla) che ane agurulaghurUpa anata paryarUpa bhAva paNa che, chatAM paNa alekamAM dravya, kALa ane bhAvane abhAva Apa kevI rIte kahe che?
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAlastra ucyate---AkAzapradezAtmakaM dravyaM nanAstIti yaducyate, tanna samyak yataH kSetragrahaNenaiva tasya gRhItatvAt / samayAdirUpasya kAlasya sAdhatRtIya dvIpa eva sadbhAva iti zAstravihitatvAt anyatra tadabhAvaH / vartanAdirUpasya tu kAlasya tatra tIrthakarAdibhiravivakSitatvAt kAlo'pi tatra nAsti / paryAyAzca-iha dharmAdharmapudgalajIvAstikAyadravyasambandhino vivakSitAH, te cAloke na santi / evamAkAzasambandhinastvagurulaghuparyAyA' kSetragrahaNenaiva gRhItatvAnneha vivakSitAH / tasmAdaloke trayANAmapi dravyakAlabhAvAnAmabhAva iti siddhas / ____ alokatvaM ca lokapratipakSatvena, na tvanAlokanIyatvena kevalajJAnena tasyApyAlokanIyatvAt / so'loka ekA-ekatvasaMkhyAvAn / alokasyAnantapadezAtmaka u0-AkAzapradezAtmaka dravya vahA~ hai aisA jo kahA gayA hai vaha ThIka nahIM hai kyoM ki kSetra ke grahaNa se hI usakA grahaNa ho jAtA hai| samayAdi rUpa jo kAla hai vaha DhAI dvIpa meM hI hai isase bAhara meM nahIM hai| aisA zAstra kA kathana hai tathA vartanAdirUpa kAla kI vahAM tirthakarAdikoMne vivakSA nahIM kI hai, ataH kAla bhI vahAM nahIM hai| dharmAstikAya, adharmAstikAya, pudalAstikAya aura jIvAstikAya ina dravyoM kI paryAyeM kSetra ke grahaNa se hI gRhIta ho gaI hai isaliye ve yahAM vivakSita nahIM huI haiN| isaliye aloka meM dravya, kAla aura bhAva ina tInoM kA bhI abhAva siddha hai| isa meM alokatA loka kA pratipakSI hone se haiM na ki anAlokanIya hone se haiN| kyoM ki kevala jJAna dvArA yaha bhI AlokanIya hai aisA yaha aloka eka-eka saMkhyAvAlA hai yaha aloka ananta uttara-AkAza pradezarUpa dravya tyAM che evuM je kahyuM che te ucita nathI, kAraNa ke kSetranA grahaNa dvArA te paNa gRhIta thaI jAya che. samayAdi rUpa kALanuM astitva te aDhI dvIpamAM ja che-tenI bahAra nathI, evuM zAstronuM kathana che. tathA vartanAdi rUpa kALanI tyAM tIrthakaroe vivakSA (ullekha-vAto karI nathI. tethI tyAM kALa paNa nathI. dharmAstikAya, adharmAstikAya, pudgalAstikAya ane jIvAstikAya, A dravyonI paryAye kSetranA grahaNathI ja gRhIta thaI gaI che, tethI temanI paNa tyAM vivakSA thaI nathI. A kAraNe alakamAM dravya, kALa ane bhAvane abhAva siddha thAya che. lokane pratipakSI hovAthI ja temAM alekatA che, anAlokanIya hovAthI temAM aletA kahI nathI, kAraNa ke kevaLajJAna dvArA te paNa alekanIya che. e te aleka paNa-eka saMkhyA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA0 1 30 1 sU0 6 alokasya ekatvanirUpaNam sve'pi bhedasyAvivakSaNAdekatvaM dravyArthatayA bodhyam / nanu lokaikadezaH pratyakSatayopalabhyate, tatazca UrvAdaloko'pi vAdhakapramANAbhAvAt saMbhAvyate / alokastu na dezato'pi pratyakSaH, tatazca tatsatyaM kathaM saMbhAvyate / ityaM caikatvena tatparUpaNA'pi tatsatve eva saMgatA? iti cet , ? ucyate-anumAnAdalokasya sattA vijJAyate / tathAhi-loko vidyamAnavipakSaH, savyutpattikazuddhapa. dAbhidheyatvAt , yad yat savyutpattikazuddhapadAbhidheyaM tattat savievaM bhavati, yathA ghaTasyAghaTaH, savyutpattikazuddhapadAbhidheyazca lokaH, tasmAt sa vipakSaiti / itthaM ca lokavipakSo'loko'pyastyeveti / ? pradezoM vAlA mAnA gayA hai phira bhI bheda kI avivakSA se yaha dravyArthikanaya kI dRSTi se eka kahA gayA hai| zaMkA-loka kA ekadeza pratyakSa se jAnA jAtA hai taba bAdhaka pramANa ke abhAva se u_diloka bhI mAna liye gaye haiM parantu aloka to ekadeza se bhI pratyakSa nahIM hai, taba usakA ladbhAva kaise saMbhavita ho sakatA hai| ataH aloka kI yaha ekatva kI prarUpaNA usake sadbhAva meM hI saMgata ho sakatI hai asadbhAva se nhiiN| u0-anumAna se aloka kA astitva jAnA jAtA hai vaha anumAna isa prakAra se hai-" loko vidyamAnavipakSaH, savyutpattikazuddha padAbhidheyatvAt yad yat savyutpattikazuddha padAbhidheyaM tat tat savipakSaM bhavati yathA ghaTasthAghaTaH, savyutpatikazuddhapadAbhidheyazcalokaH tasmAt savipakSaH" isa anumAna meM pratijJA, hetu, udAharaNa, upayana, vALe che. A aleka anaMta pradezevALe manAya che, chatAM paNa bhedanI avi. vakSAe karIne dravyArthikanayanI apekSAe tene kahyo che. zaMkA-lokane eka deza (aMza) pratyakSa jANuM zakAya che. ane bAdhaka pramANane abhAve urnAdi lekane sadabhAva mAnavAmAM Avela che. paraMtu aleka te eka dezathI paNa pratyakSa jANI zakAtuM nathI, te tene sadubhAva kevI rIte mAnI zakAya? je alakane sadbhAva hoya te ja alekanA ekatvanI prarUpaNA saMgata gaNI zakAya, tenA abhAve A prarUpaNane saMgata kevI rIte gaNI zakAya? uttara-anumAna dvArA alekanuM astitva jANI zakAya che. te anumAna nIya prabhArI cha-" loko vidyamAnavipakSa , savyutpattikazudvapadAbhidheyatvAt yad yat savyutpattikazuddhaM padAbhidheya tat tat savipakSaM bhavati yathA ghaTasyAghaTa. savyutpatikazuddhapadAbhidheyazca lokaH tAmAt savipakSaH " AL_manu bhAnamA pratijJA, tu,
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - sthAnAgasUtre ____ nanu na loko'loka iti aloko lokabhinnAnAM ghaTAdInAmevAnyatayo bhaviSyati, alaM vastvantaraparikalpanAkaSTena ? iti cet , ? ucyate-yazca yaM niSidhya aura nigamana ye pAMca avayava haiM ataH yaha anumAna paMcAvayavopeta hai "loko vidyamAnavipakSaH" yaha pratijJAvAkya hai " savyutpattizuddhapadAbhidheyatvAt" yaha hetu vAkya hai " yad yat savyutpattikazuddhapadAbhidheyaM tat tat savipakSaM bhavati yathA ghaTasyAghaTaH" yaha anvaya dRSTAnta hai "savyutpattikazuddhapadAbhidheyazca lokaH" yaha upanaya ghAkya hai aura " tasmAt savipakSaH" yaha nigamanavAkya hai isa anumAna kA tAtparya aisA hai-vyutpatti yukta zuddha pada ke dvArA abhidheya honese loka vidyamAnavipakSa vAlA hai jo jo savyutpattika zuddha pada se abhidheya hotA hai vaha vaha apane vipakSa vAlA hotA hai jaise ghaTa aghaTarUpa vipakSa vAlA hotA hai savyutpattikazuddhapada se abhidheya loka hai isaliye vaha bhI sarvavipakSa hai zaMkA-" na loko'loko" jo loka nahIM hai vaha aloka hai isa taraha ke naJ samAsa se alokarUpa lokabhinna ghaTAdikoM meM se koI eka udAharaNa, upanaya ane nigamana, e pAMca avayava che. A rIte A anubhaan pAMya avayavAta (pAya avayavAthI yuTata ) cha. " loko vidyamAnavipakSaH" mA pratijJA avayava cha, " savyutpattizuddhapadAbhidheyatvAt " mA tu vAdhya che. yad yat savyutpattikazuddhapadAbhidheyaM tat tat savipakSaM bhavati yathA ghaTasyAghaTaH " mA anya TAnta cha, " savyutpattikazuddhapadAbhidheyazca lokA" mA upanaya pAya cha bhane " tasmAt vipakSaH " mA nizamana 4ya che. 3 mA manu. mAnane bhAvArtha samajAvavAmAM Ave che vyutpattiyukta zuddha padanA dvArA abhidheya (grAhya) hevAthI leka vidyamAna vipakSavALe che. je je padArtha savyutpattika zuddhapada dvArA grAhya hoya che, te te padArtha potAnA vipakSa (pratipakSa) vALa hoya che ja. jemake ghaTa agharUpa vipakSavALo hoya che. leka paNa savyutpattika zuddhapatra dvArA grAhya che, tethI te paNa savipakSa (vipakSayukta) have ja joIe. e rIte lekanA vipakSarUpa alakanuM astitva siddha thAya che,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 6 alokasya ekatvanirUpaNam vidhIyate, tena tattulyenaiva bhavitavyam / atra tu niSedhyatvena loko'bhidhIyate / sa ca jIvAdidravyAdhAra AkAzavizeSa eva / ato'lokazabdenApi AkAzavizeSa eva grAhyo na tu ghaTAdInAmanyatamaH, yathA 'apaNDitaH ' ityukte sadasadvivekavikalavetanAvAn puruSavizeSa eva gRhyate, na tvacetano ghaTAdiH / ato nAsti kazcidopa iti / / suu06|| lokAlokayozca vibhAgo dharmAstikAyAdhInaH, atastaM prarUpayitumAha mUlam-ege dhamme // sU07 // chAyA-eko dharmaH // 7 // ho jAyagA phira lokAbhinna, eka bhinna vastvanantara rUpa aloka kI kalpanA ke kaSTa se kyA lAbha hai ? u0--jisake niSedha se jisakA vidhAna hotA hai vaha usake tulya hI hotA hai isa niyama ke anusAra niSedhya yahAM loka hai aura vaha jIvAdika dravyoM kA AdhArabhUta AkAzavizeSa rUpa hI hai isaliye aloka zabda se bhI AkAzavizepa hI gRhIta hogA na ki ghaTAdikoM meM se koI eka jaise " apaNDita" aisA kahane para sada asada viveka se vikala cetanAvAn puruSavizeSa hI gRhIta hotA hai acetana ghaTAdika nahIM isaliye aloka kI mAnyatA meM bhI koI dopa nahIM hai / suu06|| loka aura alokalA vibhAga dharmAstikAyAdika ke adhIna hai isaliye usa 241--"na loko'loko" rA35 nathI ta ma cha, mA prabhAva na samAsarUpe a padane vigraha thaI zake che. jemake ghaTa nathI te aghaTa che, ema mAnI zakAya che, te je leka nathI te aleka che, ema mAnavAmAM zo vadhe che? lekathI bhinna evI ke anya vasturUpe alekanI kalpanA karavArUpa kaI vaheravAnI jarUra ja zI che ? uttara-2nA nidhI 2 vidhAna thAya cha, tatena tukSya (samAna) heya che, A niyama pramANe ahIM niSedhya leka che ane te jIvAdika dravyanA AdhArabhUta AkAza vizeSarUpa che, tethI aleka zakhathI paNa AkAza vizeSa ja aY 27,-ghamitha aDae thaze naDA. rebha. " 2443" kahevAthI sArA narasAMnA vivekathI rahita cetanAvAna puruSa vizeSa ja grahaNa thAya che acetana ghaTAdika grahaNa thatA nathI, tethI alekanI mAnyatAmAM paNa keI doSa nathI. e sUtra 6 che leka ane alakane vibhAga dharmAstikAyika adhIna che, tethI have
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgapatra vyAkhyA-'ege' ityAdi dharmaH-dharmAstikAyaH, svabhAvata eva gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM tatsvabhAvadhAraNAd dharmaH, astayazceha pradezAH, tepAM kAyA-saMghAtaH-astikAyaH pradezasaMghAta ityarthaH / dharmazcAsau astikAyazca dharmAstikAyaH-jIvapudgalagatyupaSTambhakArI sakalalokavyApI asaMkhyeyapradezI,arUpI ajIvadravyavizepaH / yathA cakSarindriyavataH jJAnasyopagrahakAraNaM dIpo bhavati tadvaddharmAstikAyo jIvapudgalAnAM gatyAdi pariNatAnAmupakArakAraNaM bhavati / dharmAstikAyakI aba prarUpaNA sUtrakAra karate haiM-ege dhamme ityaadi||7|| mUlArtha-dharmAstikAya eka hai // 7 // TIkArtha-gati kriyAvAle jIva aura pudgaloM ko jo unake svabhAva meM dhAraNa karAtA hai vaha dharma hai, asti zabda se yahAM pradezoM kA grahaNa huA hai tathA kAya zabda se ina pradezoM kA saMghAta gRhIta hai| isa taraha pradeza saMghAta kA nAma astikAya hai dharmarUpa jo astikAya hai vaha dharmAstikAya hai yaha dharmAstikAya svabhAvatA gati kriyAyAle jIva aura pudgaloM ko calane meM sahAyaka hotA hai tathA yaha dravya samasta lokAkAza meM tiloM meM taila kI laraha vyApaka hai isake pradeza asaMkhyAta hai yaha arUpI dravya hai tathA ajIvadravya kA eka bheda hai| jisa prakAra se cakSurindriyavAle jIva ko ghaTapaTAdi ke jJAna karane meM sahAyaka dvIpa hotA hai usI prakAra se yaha dharmAstikAya dravya bhI gati pariNata jIvapudgaloM ko suutr||2 te mAstiyanI 535! 42 che--" ege dhamme" tyAhi // 7 // sUtrArtha--dharmAstikAya ema che 7 | TIkArtha-gatikiyAvALAM jIva ane pudgalene je temanA svabhAvamAM dhAraNa kare che, te dharma che. "asti" padathI ahIM pradezane grahaNa karavAmAM mAyA cha bhane " kAya" ya 54thI te prazAnA saghAta gRhIta thaye che. A rIte pradeza saMghAtanuM nAma astikAya che. dharmarUpa je astikAya che, tene dharmAstikAya kahe che. A dharmAstikAya svabhAvataH gatikiyAvALAM jIva ane pudgalene cAlavAmAM sahAyaka thAya che. A dravya samasta kAkAzamAM talamAM vyApelA telanI jema vyApaka bane che. tenA asaMkhyAta pradeza che, te arUpI dravya che ane ajIva dravyanA eka bhedarUpa che. jema negendriyathI yukta jIvane vastunuM jJAna karAvavAmAM dIpaka sahAyarUpa thAya che, e ja pramANe A dhamastikAya dravya paNa gati pariNuta chavapulane cAlavA sahAyaka bane che. te
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 - - sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU07 dharmasya ekatvanirUpaNam ukta ca-"jIvAnAM pudgalAnAM ca, gatyupagrahakAraNam / dharmAstikAyo jJAnasya, dIpazcakSuSmato yathA // 1 // " yadvA-yathA matsyasya gamanAgamanAdikriyApariNatasya jalamapekSAkAraNamasti tathaiva dharmadravyamapi / sa ekaH- ekatvasaMkhyAvAn / yadyapi pradezArthatayA dharmAstikAyasyA'saMkhyAtapradezavatvAdanekatvamasti parantu dravyArthatayA tasyaikatvamiti bhAvaH ||muu0 7 / dharmo'pi savipakSaH, atastadvipakSamadharma nirUpayati mUlam-ege adhamme // sU08 // chAyA- ekaH adharmaH // 8 // calane meM sahakArI hotA hai ataH yaha preraka nahIM hai arthAt unheM yaha preraNA karake nahIM calatA hai jaba ve calate haiM to yaha unake calane meM madada detA hai| kahA bhI hai-" jIvAnAM pudgalAnAM ca " ityAdi yadvA-gamanAgamanAdi kriyA pariNata matsya ko jala jaise apekSA kAraNa hotA hai usI prakAra se yaha dharmadravya bhI svabhAvataH gati kriyAzIla jIvapudgala ko gamana meM apekSA kAraNa hotA hai| kahA bhI hai- gai pariNayANa " ityAdi / aisA yaha dharmadravya ekasaMkhyAvAlA hai yadyapi pradezArthatA kI apekSA se dharmAstikAya meM asaMkhyAta pradezoM vAlA hone ke kAraNa anekatva haiM parantu phira bhI dravyArthatA kI apekSA se usameM ekatva hai // sU07 / / dharmadravya bhI apane vipakSa se yukta hai, ataH usake vipakSabhUta adhcAlavAnI preraNA ApatuM nathI paNa jyAre teo cAle che, tyAre temane yasalAmA ma 42 che. yu 19 che. 'jIvAnAM' ityAdi jema gamanAgamanAdi kriyA pariNata matsyane gati karavAmAM pANInI Ava. zyakatA rahe che, tema svabhAvataH gatikriyAzIla jIva pulane dharmadravyanI apekSA rahe che. eTale ke jaLanI jema dharmadravya paNa apekSAkAraNarUpa che. ghu 59 che. "gai pariNayANa " chatyAdi evuM A dharmadravya eka saMkhyAvALuM che. jo ke pradezonI apekSAe vicAravAmAM Ave te dharmAstikAya asaMthAta pradezevALuM hovAthI temAM anekatva mAnI zakAya che, paNuM ahIM dravyArthatAnI apekSAe temAM ekava ukhu cha. / / 7 / / have sUtrakAra dharmadravyanA vipakSabhUta adhama dravyanuM nirUpaNa kare che--
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgasUtre vyAkhyA-'ege' ityAdi adharmaH-na dhArayati-jIvapudgalAn gatipariNatAvapi tatsvabhAvatayA nAvasthApayati, tasya sthityupaSTambhakatlAdityadharmaH-adharmAstikAyaH / adharmazAsau astikAyazceti / jIvapudgalAnAM sthitipariNAmapariNatAnAM sthitipariNAmopaSTambhakaH sakalalokavyApi asaMkhyAtapradezI arUpI ajIvadravyavizeSaH / sthitirgtinitiH| yathA zrAntasya dharmAtasya pathikasya sthitipariNAmapariNatasya vRkSacchAyA sadAyikA bhavati tadvad adharmadravyamapi jIvapudgalAnAM sthitipariNAmapariNatAnAM sahAyakaM bhavati / yadvA-matsyasya sthalavana sthitisahAyakaM jIvapudgalAnAmadharmadravyam / madravya kA aba sUtrakAra nirUpaNa karate haiN|-ege adhamme ityAdi // 8 // mUlArtha-adharmadravya eka hai // 8 // TIkAtha-jo jIva pudgaloM ko gati pariNati meM nahIM dhAraNa karAtA hai vaha dravya adharma dravya hai kyoM ki isakA kAma sthiti kriyA meM pariNata hae jIva aura putaloM ko Thaharane meM madada dene kA hai, adharmarUpa jo astikAya hai vaha adharmAstikAya hai yaha adharma dravya bhI sampUrNa lokAkAza meM vyApta hokara hI rahatA hai, yaha asaMkhyAta pradezI hai akhpI hai aura ajIva dravya kA eka bheda vizeSa hai gati kI nivRtti kA nAma sthiti hai jisa prakAra mArga meM calate hue zrAntapathika ko jo ki garmI se Akula vyAkula ho gayA hai Thaharane meM sahAyaka chAyA hotI hai usI prakAra se sthiti pariNAma se pariNata jIva aura pudgaloM ko jo Thaharane meM sahAyaka hotA hai vaha adharmadravya hai| " ege adhamme" tyAdi // 8 // sUtrAtha --adhama dravya me che. // 8 // TIkAthe--je dravya jIvapulene gati pariNatimAM dhAraNa karatuM nathI, te dravyanuM nAma adharmadravya che. te dravyanuM nAma gatipariNata jIva ane pudgalene gati karatAM rokavAnuM che temanI gati aTakAvavAmAM madada karavAnuM che. adharma rUpa je astikAya che tene adharmAstikAya kahe che. te adhama dravya paNa saMpUrNa lokAkAzamAM vyApta thaIne raheluM che, te asaMkhyAta pradeza che, arUpI che ane achavadravyane eka bhedavizeSa che. gatinI nivRttinuM nAma sthiti che. rastA para cAlyA jatA, garamIthI AkuLavyAkuLa thayelA pathikane thevAmAM jema chAMyaDe sahAyaka bane che, tema sthiti pariNAme pariNata jIvane ane pulane bhavAmAM adharmadravya sahAyaka thAya che. jema sthaLa matsyane thobha
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA rIkA sthA0 1 u0 1 0 8 adharmasya ekatvanirUpaNam 49 sa evaMvidho'dharmAstikAya ekaH=ekatvasaMkhyAvAn pradezArthatayA'syAsaMkhyeyatve'pi dravyArthatayA ekatvaM bodhyam / nanu dharmAstikAyA dharmAstikAyayorastitvaM kathamavagamyate ? iti cet , ucyate-jIvapudgalAnAM gatyanyathA'nupapattedharmAstikAyostIti bhantavyam , evaM jIvapudgalAnAM sthityanyathA'nupapatteradharmAstikAyo'stIti ca svIkartavyam / yadA-matsya ko jala kI taraha jo jIva aura pudgaloM ko Thaharane meM madada karatA hai vaha adharmadravya hai| uktaM ca-ThANajudANa adhammo ityAdi / isa prakAra kA yaha adharmadravya-adharmAstikAya-eka saMkhyAvAlA hai yadyapi pradezArthatA kI apekSA asaMkhyAtapradezI hone se yaha aneka bhI hai asaMkhyAta bhI hai parantu usakI yahAM vivakSAna hone se yaha dravyArthatA kI apekSA se eka hai aisA jAnanA caahiye| __ zaMkA-dharmAstikAya aura adharmAstikAya inakA astitva kaise jAnA jAtA hai ? ____u0-yadi dharmAstikAya na ho to jIva aura pudgaloM kI gati nahIM ho sakatI hai ataH " jIvapudgalAnAM gatyanyathAnupapatte' dharmAstikAyo. 'sti" dharmAstikAya hai-ailI pratIti isa atumAna se hotI hai isI prakArase yadi adharmAstikAya na ho to jIva aura pudgaloM kI sthiti nahIM ho sakatI hai ata:-" jIvapulanAM sthityanyathAnupapattaH adharmAstikAyo'sti" adharmAstikAya hai aisI pratIti isa anumAna se hotI hai| vAmAM madada kare che, tema jIva ane pulane bhavAmAM je madada kare che, te adharmadravya che. 4dhu 55 che-ThANa judANa // tyAdi A prakAranuM A adharmAstikAya eka sa khyAvALuM che. jo ke pradezAthatAnI apekSAe asaMkhyAta pradezI hovAthI te asaMkhyAtarUpa paNa che, paNa ahIM te dravyArthatAnI apekSAe tene eka kahevAmAM AvyuM che, ema samajavuM. prazna-dharmAstikAya ane adharmAstikAyanuM astitva kevI rIte jANI / ya cha? uttara--je dharmAstikAya na hoya te jIva ane pulanI gati saMbhavI zatI nathI. "jIvapudgalAnAM gatyanyathAnupapatteH dharmAstikAyo'sti " 52- temanI gati sabhavita hovAthI, dharmAstikAyanA astitvanI pratIti thAya che. "jIvapudgalAnAM sthityanyathAnupapatteH " me prabhArI ne mastiyana DAta thA 7
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAnasUtre nanu dharmAstikAyAbhAve'pi jIvapulAnAM gatirbhaviSyati, tathaivAdharmAstikAyAbhAve'pi teSAM sthitirbhaviSyati, dharmAdharmAstikAyasvIkAro nirarthakaH ? iti cet, ucyate - tayorabhAve'pi jIvapudgalAnAM gatisthitisvIkAre tu alokeSpi jIvapudgalAnAM gatisthityoratiprasaGga syAt / yadi tu aloke'pi teSAM gatisthitI iyete ityucyate, tarhi alokasyAnantatvAlokAnnirgatya jIvapuGgalAnAM tatra 50 zaMkA- Apane jo jIva aura pudgaloM kI gati aura sthiti kI anyathAnupapatti rUpa hetu dekara jo dharmAstikAya aura adharmAstikAya kI siddhi kI hai, so ThIka nahIM hai kyoM ki dharmAstikAya aura adharmAstikAya ke abhAva meM bhI inakI gati aura sthiti ho jAyegI phira inakI svIkRti meM kyA lAbha hai / u0- yadi dharmAstikAya aura adharmAstikaya ko na mAnA jAya aura phira bhI jIva aura puloM kI gati evaM sthiti mAnI jAyeM phira isa prakAra kI mAnyatA meM aloka meM bhI jIva pugaloM kI gati sthiti hone kA prasaMga prApta hogA, yadi kahA jAve ki aloka meM bhI inakI gati sthiti ho jAve to isameM hAni hI kyA hai ? to isakA uttara aisA hai ki aloka to ananta hai ataH loka se nikala kara jIva aura pudgaloM tA jIva ane pudgaleAnI sthiti sabhavI zakata nahIM, paNa temanI sthiti zakaya hAvAthI " adharmAstikAyo'sti " sevI pratIti thAya he adharmAstipraya hai zaMkA jIva ane pudgalenI gati ane sthiti anukrame dharmAstikAya ane adharmAstikAyane lIdhe ja zakaya che, ane temanI gati ane sthitinA saddbhava hAvAthI dharmAstikAya ane adharmAstikAyanuM astitva siddha thAya che, " A pramANe Apa je kahA che te kharAkhara nathI, kAraNa ke dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA abhAva hAya te paNu temanI gati ane sthiti sa'bhavI zakaze. te temanI gati ane sthitine AdhAre temanuM astitva kevI rIte svIkArI zakAya ? uttara-jo dharmAstikAya ane adharmAstikayanuM astitva svIkAravAmAM na Ave, ane temane abhAva hoya te paNa jIva ane pudgaleAnI gati ane sthiti svIkAravAmAM Ave te, alAkamAM paNa jIva ane pudgalenI gati ane sthiti mAnavAnA prasaMga prApta thaze. jo evI dalIla karavAmAM Ave ke aleAkamAM paNa temanI gatisthiti svIkAravAmAM zI muzkelI che ? te tenA uttara A pramANe che--aleka teA anata che have jo lekamAthI nIkaLIne chatra ane pudgalle aleAkamAM praveza karI zakatA hAya teA evI
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvA TokA sthA1 u01 sU08 adharmasya ekatyanirUpaNam pravezAdeka dvivyAdi jIvapudgalayuktaH sarvathA tacchnyo vA kadAcillokaH syAt , naitad dRSTam iSTaM ca / ___ yadvA-gatiH sthitizca sakalalokaprasiddha kAryam , kArya ca pariNAmi kAraNApekSA kAraNAdhInatayaiva bhavati / ghaTAdikAryANAM tathaiva darzanAt / tathAhi-pariNAmikAraNasya mRtpiNDasya sattve'pi digdeza kAlAkAzanakAzAdyapekSAkAraNamantareNa ghaTo na bhavati / yadyapekSAkAraNAbhAve'pi kArya syAttahi mRtpiNDa mAtrasya sattve'pi vaTakArya syAt / na ca tathA bhavati, tasmAdapekSAkAraNamapi kAryaniSpakA yA to vahAM praveza ho jAvegA isa se eka do tIna Adi jIvapudgala se hI yaha loka yukta rahegA yA kadAcit sarvathA unase zUnya ho jAvegA parantu aisA na to kabhI dekhA gayA hai aura na yaha bAta iSTa hI hai| ___ yadA-gati aura sthiti ye do kArya hai aisA sakala loka meM prasiddha hai aura jo kArya hotA hai vaha pariNAmI kAraNa ke atirikta apekSA kAraNa kI adhInatA se hI hotA hai jaise ghaTAdikArya, tAtparya isakA aisA hai ki ghaTAdikArya kA pariNAmI kAraNa miTTI kA piNDa hai so ghaTAdikArya kevala isa miTTI ke piNDake sadbhAva meM hI nahIM ho jAte haiM kintu isake sAtha ve apekSA kAraNarUpa jo digdezakAla AkAza prakAza Adi haiM unakI bhI apekSA rakhate haiM aisA to hai nahIM ki kevala miTTI ke piNDa se ghaTa niSpanna ho jAtA ho aura vaha apekSA kAraNoM kI AvazyakatA apanI utpatti meM nahIM rakhatA ho yadi aisA hI mAnA jAve to phira kyA hai kevala mRt piNDa ke sadbhAva meMhI ghaTa kI utpatti ho jAnI paristhiti uddabhave ke kAM te eka, be, traNa Adi jIva ane pulethI ja leka vyApta rahe, athavA temanAthI bilakula rahita paNa thaI jAya. paNa evuM kadI jovAmAM AvyuM nathI ane te ISTa paNa nathI. mayA-ti mane sthiti, me me 2, mesomA prasiddha che. ane kArya ekalA pariNAmI kAraNane adhIna hetuM nathI paNa apekSA kAraNane paNa adhIna hoya che. jemake ghaTAdi kArya mAM pariNamIkaraNa mATIne piMDa che, paraMtu ekalI mATInA piMDanA sadubhAvathI ghaDA Adinu nirmANa thaI zakatuM nathI, sAthe sAthe apekSA kAraNarUpa digezakAla (dizA, pradeza, kALa) AkAza, prakAza AdinI paNa jarUra paDe che. ekalA mATInA piMDamAMthI ghaDe banI jato hoya-apekSA kAraNarUpa prakAza AdinI tene jarUra rahetI na hoya, evuM te zakya ja nathI. je apekSA kAraNenI AvazyakatA ja na hoya te
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 sthAna sUbe tAvAvazyakam / tatheha gatisthitI api pariNAmikAraNarUpayorjIvapudgalayo rvarttamAne api apekSAkAraNaM vinA na bhavitumarhataH, dRzyete ca gatisthitI, atastayo rapekSAkAraNarUpau dharmAdharmAbhyupagantavyA vetra / itthaM dharmAdharma yorastitvaM susiddhameveti / yadvA - pUrvamaloko'bhyupagataH, tadabhyupagame ca lokaparicchedakAriNI dharmAdharmA pratipattayauM / anyathA''kAzasAmye lokAlokavyavasthA'pi na syAt / tathA cAviziSTa evAkAze sati jIvAnAM pudgalAnAM ca gatyabhAvena pratighAtAbhAvAt, cAhiye parantu aisA to hotA nahIM hai isaliye yaha mAnanA cAhiye ki kArya niSpatti meM apekSA kAraNa bhI Avazyaka hotA hai isI taraha se gati aura sthiti bhI pariNAmI kAraNa rUpa jo jIva aura puhala haiM inake satva meM bhI apekSA kAraNa ke binA nahIM ho sakatI hai parantu ye hotI huI to dikhAI detI haiM isaliye yaha mAnanA hI cAhiye ki inake apekSA kAraNarUpa dharmAstikAya aura adharmAstikAyarUpa ye do dravya haiN| isa prakAra se ina donoM kA astitvasiddha hotA hai / yadvA-- pahale aloka mAnA gayA hai isake mAnane para lokakA jJAna karAne vAle dharma aura adharmadravya bhI mAnanA cAhiye nahIM to AkAza kI samAnatA meM loka aura aloka kA vibhAga kaise ho sakegA ? nahIM ho sakegA kyoMki AkAza hI AkAza sarvatra samAna rahegA ataH usa meM jIva aura puloM kI gati ke abhAva ko lekara pratighAta kA abhAva hone se aura sthiti ke abhAva ko lekara sukhaduHkhAdi saMbaMdha ke abhAva ekalI mATImAMthI paNa ghaDAnuM nirmANa thavuM joIe, parantu evu kadI banatuM nathI. tethI e vAta svIkAravI ja paDaze ke kAryaniSpattimAM apekSAkaraNanI paNa AvazyakatA rahe che. eja pramANe jIva ane pudgalenI gati ane sthiti paNa apekSAkAraNeAnA sadbhAva vinA sabhavI zakatI nathI. jIva ane pule nI gati ane sthiti, e bannenA saddabhAva jovA maLe che, tethI e vAta mAna vI ja paDaze ke temanA apekSAkAraNarUpa dharmAstikAya ane adharmAstikAya, e ane dravyeAnA sadbhAva hAya che. athavA--pahelAM aleAkanuM astitva svIkAravAmAM AvyuM che, te leAkanuM jJAna karAvanAra dharmadravya ane adhadravyu paNu mAnavA ja joie. nahIM te AkAzanI samAnatAmAM leAka ane aleAkanA vibhAga kevI rIte thaI zakaze ? ane te rIte teA satra AkAzanA ja kevaLa samAnatA raheze. te temAM jIva ane pudgalAnI gatinA abhAva rahevAthI pratighAtanA abhAva raheze, ane
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u01 sU0 8 adharmasya ekatvanirUpaNam sthityabhAvena ca sukhaduHkhAdisaMbandhAbhAvAt mukhaduHkhabandhAdivyavahAro nopapagheta / ukta ca " tamhA dhammA dhammA, logpriccheykaarinnojuttaa| iharA''gAse talle, logo'logotti ko bheo ? // 1 // logavibhAgAbhAve, paDighAyA'bhAvao'NavatthAo / saMvavahArAbhAve, saMbaMdhAbhAvao hojjA // 2 // chAyA-tasmAd dharmAdhauM lokaparicchedakAriNau yuktau / itarathA''kAze tulye loko'loka iti ko bhedaH ? // 1 // lokavibhAgAbhAve pratighAtAbhAvato'navasthAtaH / saMvyavahArAbhAvaH saMvandhAbhAvato bhavet // 2 // iti sU0 8 // ittham Atmano lokattitvaM dharmAdharmAstikAyopagRhItatvaM sadaNDatvaM sakriyatvaM ca citam / evaMbhUta AtmA karmaNA vadhyate iti bandhaM nirUpayati mUlam-eNe baMdhe // 9 // chAyA-eko vandhaH // 1 // ' hone se sukhaduHkha bandha Adi kA vyavahAra nahIM bana skegaa| kahA bhI hai-"tamhA dhammA dhammA" tathA ca "logavibhAgA bhAve" ityaadi| isa taraha AtmA kA loka meM rahanA tathA dharma aura adharma dravya dvArA gati sthiti meM usakA upakRta honA daNDasahita honA kriyAsahita honA yaha saba yahAM taka sUcita kiyA gayA hai aisA AtmA karma se vaMdhatA hai ataH aba baMdha kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'ege baMdhe' ityAdi // 9 // mUlArtha-vandha eka hai / / 1 / / sthitine abhAva rahevAthI sukhaduHkhAdi saMbaMdhane abhAva raheze. evI pari. sthitimAM sukhadukhabadha Adino vyavahAra ja nahIM saMbhavI zake ! " tamhA dhammA dhammA // tathA ca "logavibhAgA bhAve" tyAha A rIte AtmA lekamAM rahe che, tathA dharma ane adharmadravya dvArA te gatisthitimAM Ave che, te daDasahita hoya che ane kriyA sahita hoya che, e vAtanuM ahIM sudhImAM nirUpaNa thaI gayuM che, e AtmA karmathI baMdhAte hivAthI have baMdhanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che- " ege baMdhe " tyAhi // 6 // sUtrA-maya me che. // 6 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgasUtre vyAkhyA--' ege' ityAdi___ bandhaH-bandhanaM vandhaH, AsravanimittaH kapAyasahitasyAtmanaH pratipradezamaSTavidhakarmapudgalaiH saha saMyogavizeSaH / sa ca sakapAyajIvakartRkarmayogyapudgalAdAnarUpaH, sa ca ekA-ekatvasaMkhyAvAn / yadyapi prakRtisthityanubhAvapradezabhedAd bandhazcatuvivastathApi tasya vandhasAmAnyAdekatvam , muktI satyAM punarbandhAmAvAda vA ekatvam / yadvA dravyabhAvabhedAd bandho dvividhA-dravyato nigaDAdibhiH, bhAvatastu TIkArtha-bandhane kA nAma bandha hai yaha bandha eka prakAra kA saMyoga vizeSarUpa hotA hai isa bandha kA nimitta osrava hotA hai kapAya sahita AtmA kA hara eka pradeza ATha karmoM ke sAtha jo sambandhita hai-gAharUpa se jakar3A huA hai-isI kA nAma bandha hai isa bandha avasthA meM AtmA ke pradeza aura karmoM ke pradeza paraspara meM kSIra nIra kI taraha mile rahate haiN| bandha usI jIva ko hotA hai jho jIva sakapAya hotA hai kyoM ki kaSAya sahita hone se jIva karma ke yogya pudgaloM ko grahaNa karatA hai yaha bandha yadyapi prakRtibandha Adi cAra prakAra kA kahA gayA hai phira bhI vandhasAmAnyakI apekSA vaha ekatva saMkhyAviziSTa kahA gayA hai| ___ athavA-jIva jaba saMsAra se mukta ho jAtA hai taba punaH usako bandha nahIM hotA hai ataH punarvandha ke abhAva se yaha ekatva saMkhyAvi. ziSTa kahA gayA hai| athavA-dravyabandha aura bhAva bandha ke bheda se bandha do prakAra kA TIkAI-bAdhavuM eTale baMdha. te baMdha eka prakAranA soga vizeSarUpa hoya che Asane kAraNe jIva A baMdha kare che. kaSAyayukta AtmAne dareka pradeza a Tha ka vaDe gADharUpe jakaDAyela hoya che, tenuM nAma ja baMdha che. A baMdha dazAmAM AtmAnA pradeza ane karmonA pradeza ekamekanI sAthe kSIra nIranI jema (dUdha ane pANInI jema) bhaLI jAya che sakaSAyI jIva ja karmone baMdha karate hoya che, kAraNa ke kaSAyayukta jIva karmanA gya pulene graheNa kare che. jo ke A baMdhanA prakRtibaMdha Adi cAra prakAro kahyA che, chatAM paNa baMdha sAmAnyanI apekSAe tene eka (eka saMkhyAvALe) kahyo che. athavA-jIva jyAre saMsArathI mukta thaI jAya che, tyArabAda pharIthI A baMdha karatuM nathI. tenI punarbadhanA abhAvanI apekSAe tene eka sadhyAvANI 4yo che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u01 sU0 9 bandhasya yakatvanirUpaNam karmaNA, tayozca bandhasAmAnyavivakSayA ekatvamiti / nanu bandho'tra jIvakarmaNoHsaMyogaH, sa AdimAn anAdi ? tatra yadi prathamaH pakSaH, tarhi kiM pUrvamAtmA samutpannaH ? kiM vA karmasamutpannam ? uta tadabhayaM yugapat samutpannam ? iti vikalpa trayaM bhavati / tatra pUrvam AtmA samutpannaH' iti vikalpo vaktumazakyaH, yatonihatukatvenAtmanaH kharavipANavata saMbhavAbhAvaH syAt / yadyakAraNotpannasyApi saMbhavo manyate, tarhi akAraNotpannasya tasyoparamo'pyakAraNata eva syAt / tathA--pUrva karma hotA hai inameM nigar3Adi dvArA jo bandha hotA hai vaha dravyabandha hai aura rAgadveSAdi ke nimitta se jo karma ke sAtha bandha hotA hai vaha bhAvavandha hai ina donoM meM bandha sAmAnya kI vivakSA se ekatva hai| __ zaMkA-Apane jIva aura karma kA jo paraspara meM saMyogavizeSa hai vaha bandha hai aisA kahA hai so yaha saMyogavizeSa AdimAna hai yA anA dirUpa hai ? arthAt jIva ke sAtha karmo kA yaha saMyogavizeSarUpa saMbaMdha amuka samaya se huA hai yA samaya ke binA huA hai ? yadi kahI jAve ki yaha sambandharUpa bandha amuka samaya se huA hai to isameM ye vikalpa upasthita hote haiM ki pahile AtmA utpanna huA hai yA kameM utpanna huA hai ? yA donoM eka sAtha utpanna hue haiM ? pahilA vikalpa isa liye ThIka nahIM hai ki AtmA to nirhetuka hai aura jo nihetuka hotA hai usakA utpAda khara viSANa kI taraha hotA nahIM hai yadi kAraNa ke vinA bhI utpatti mAnI jAve to phira usako utpitti sadA hotI hI rahanI athavA-dravya dha ane bhAvaba dhanI apekSAe badhanA be prakAra che. jaMjIra (sAMkaLa) Adi dvArA je khadha thAya che tene dravyabadha kahe che, ane rAgadveSAdine kAraNe je baMdha thAya che tene bhAvabaMdha kahe che te banemAM baMdha sAmAnyanI apekSAe ekatva che. zako Ape baMdhanI A pramANe vyAkhyA ApI che-"jIva ane karmanA parasparanA saMyoga vizeSane baMdha kahe che " te te saMga AdimAna che ke anAdirUpa che? eTale ke jIvanI sAthe karmone A sacoga amuka samayathIja che ke anAdikALathI che? je tene e javAba hoya ke te saMbadha amuka samayathI che, te prazna e udabhave che ke " pahelAM AtmA utpanna thaye che ? ke kama utpanna thayela che ? ke bane eka sAthe utpanna thayelA che ? A praznane pahelo vikalpa te e kAraNe mAnya thAya tema nathI ke AtmA te nituka che ane je nirdetuka hoya che tenI utpatti kharaviSANa (gardabhane mAthe ziMgaDAM) nI jema sabhavI zakatI nathI. je kAraNa vinA paNa utpatti mAnI levAmAM Ave te tenI utpatti ja sadA thatI rahevI joIe-te aTa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 sthAnAsatre samutpadyate iti dvitIyo vikalpo'pyasaMgata eva, karturabhAvena tadutpatterasaMbhavAt / yadi karturabhAve'pi karmotpattiritimanyate, tadA karmeti vyapadezo'pi kartumazakyaH syAt / kriyamANasyaiva karmatvena vyapadezAt / kiM ca-kAraNena vinA kotpattibhavatIti manyate, tarhi akAraNotpannasya tasya nAzo'pi kAraNamantareNaiva syAditi / yugapadutpattirUpastRtIyo vikalpo'pyasamaJjasaeva, kAraNaM vinA tayorutpatyasaMbhavAt / kAraNAbhAve'pi yadi yugapadutpattiH syAttarhi ' ayaM kartA idaM karme' cAhie usakA uparama nahIM honA cAhie isa taraha se AtmA kI mukti hone kA samaya hI prApta nahIM ho sakatA hai yadi kahA jAve ki karma pahile utpanna huA hai to yaha dvitIya pakSa bhI saMgata nahIM baiThatA hai kyoM ki kartA ke abhAva meM kriyA kA abhAva rahegA phira kama kI utpatti kaise ho sakatI hai yadi kahA jAye ki kartA ke abhAva meM bhI karmotpatti mAna lI jAvegI to phira usameM "karma" aisA vyapadeza nahIM bana sakegA kyoM ki kriyamANa meM hI karma aisA vyapadeza hotA hai| kiJca-yadi kAraNa ke vinA karmotpatti mAnI jAve to jo vinA kAraNa ke utpanna huA hai usakA nAza bhI vinA kAraNa hI honA cAhiye parantu karma kA vinAza vinA kAraNa hotA hI nahIM hai " yugapat utpatti tRtIya pakSa bhI ThIka nahIM hai kyoM ki kAraNa ke vinA una donoMkI utpatti asaMbhava hai yadi kAraNa ke abhAvameM bhI donoM kI jIva aura karma kI-yugapat utpatti mAnI jAve to " yaha kartA hai yaha karma kavI joIe nahIM. A rIte AtmAnI mukti thavAnI vAta ja zakya banI zake nahIM. je ema kahevAmAM Ave ke karma pahelAM utpanna thayuM che, to te vAta paNa saMgata lAgatI nathI, kAraNa ke kartAnA abhAve kriyAne ja abhAva rahe che, te karmanI utpatti ja kevI rIte thaI zakI? jo ema dalIla karavAmAM Ave ke kartAne abhAvamAM paNa karmanI utpatti thAya che, to temAM "karma" e vyapadeza (hevAra) ja na karI zakAya, kAraNa ke krimANamAM ja karma eve vyavahAra thaI zake che. - je vinA kAraNe karmotpatti mAnavAmAM Ave, to vinA kAraNe utpanna thayelAne nAza paNa vinA kAraNa ke joIe, paraMtu karmane vinAza vinA kAraNa thatuM nathI. "AtmA ane karmanI eka sAthe utpatti thaI che, " A trIjo vikalpa paNa mAnya thaI zake tema nathI kAraNa ke vinA kAraNe te banenI utpatti asaMbhavita che. je kAraNa vinA pa temanI eka sAthe utpatti svIkAravAmAM Ave te " A kartA che ane A karma che," evo vyavahAra
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 'sudhA kA sthA0 1 u01sU0 9 yandhasya paphatvanirUpaNam 57 ti vyavahAro nopapadyateti / itthaM cAdimatpakSe jIvakarmaNoH saMyogo durupapAdaH / / atha cettayoH saMyogo'nAdiriti pakSo'bhyupagamyate, tarhi anAditvAdeva jIvakarma, viyogo na syAt , AtmAkAza saMyogavat , itthaM ca muktireva na syAt ? iti cet, / atrocyate-tatra-AdimatsaMyogapakSo nAzrIyate zAstrAsaMmatatvAt / anAdihai"aisA vyavahAra hI nahIM bana sakatA hai| isa prakAra se dhandha kI Adi mattA meM jIva karma kA saMyoga durupapAda hai| yadi ina donoM kA bandharUpa sambandha anAdi kAla kA mAnA jAve to phira usakA vinAza / ho nahIM ho sakegA isa taraha se jIva aura karma kA jo viyoga ho | jAtA hai vaha AtmA aura AkAza ke saMyoga kI taraha kabhI nahIM ho sakatA hai aura viyoga na ho sakane se AtmA kI mukti kI prApti hI | nahIM ho sakatI hai| u0-karma kA aura AtmA kA saMyogasAdi hai aisA pakSa hama ne / nahIM mAnA hai kyoMki yaha pakSa zAstra saMmata nahIM huA hai| ataH isa pakSa meM nigadita dopoM ke liye vahAM koI avakAza hI nahIM hai rahA / anAdi pakSa so jIva aura karma kA sambandharUpa yaha bandha anAdikAla ' kA hI mAnA gayA hai anAdikAlika ise mAnane para jo inakI mukti nahIM ho sakegI-karma ke sAtha se AtmA kA chuTakArA nahIM ho sakegAaisA jo dopa diyA gayA hai vaha nyAya saMgata isaliye nahIM hai ki suvarNa kA aura pASANakA sambandha anAdikAlika hotA huA bhI viyukta huA paNa thaI zakatuM nathI. A rIte jIvanI sAthe baMdhane saMbaMdha amuka samayathI ja hovAnI vAta siddha thatI nathI. je te bannene sAga anAdikALathI hevAnI vAta svIkAravAmAM Ave te tene vinAza ja saMbhavI zakaze nahIM. A rIte jIva ane kamane je viga thaI jAya che te AtmA ane AkA| zanA saMganI jema kadI paNa thaI zakata nahIM, ane viyoga nahIM thaI zaka'vAthI AtmAne muktinI prApti ja thaI zakata nahIM. uttara-kamane ane AtmAne sacoga sAdi (Adi sahita) che, evI vAta jaina siddhAMtoe kadI svIkArI nathI tethI te mAnyatAmAM rahelA dene mATe jaina siddhAMtamAM te kaI avakAza ja nathI. jenA siddhAMta te jIva ane karmanA saMbaMdharUpa A badhane anAdikALane mAnya che. temane anAdikALathI saMbaMdha hovA chatAM paNa AtmAnI mukti nahIM thaI zake evI vAta karavI te nyAyasaMgata nathI. jema suvarNa ane pASANane sabaMdha anAdikALane
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre 58 39 pakSamAzritya jIvakarmaNorviyogAbhAvarUpo yo doSastvayAbhidhIyate, so'yukta eva / anAditve'pi kAJcanopalayoriva jIvakarmaNoH saMyogovyucchidyamAno dRzyate / uktaJca - " jahaveha kaMcaNovalasaMjogo'NAi saMta gao'vi / vocchijjai sovAyaM taha jogo jIvakammANaM || chAyA -yathA veha kAJcanopalasaMyogo'nAdi santati gato'pi / vyucchidyate sopAyaM tathA yogo jIvakarmaNoH // iti // tathA - anAdirapi santAnI vinazyati, yathA bIjAGkurasantAnaH / uktaJca- dagdhe vIje yathAtyantaM mAdurbhavati nAkaraH / 66 karmavIje tathA dagdhe nArohati bhavAGkaraH // // " sU09 // candhasyAnAditve'pi kasyacid bhavyAtmano mokSo bhavatIti mokSasvarUpamAha - mUlam - ege mokkhe // sU0 10 // chAyA -- eko mokSaH // 10 // dekhA jAtA hai ataH anAdikAlika jIva karma kA sambandharUpa yandha mAnane para jIva aura karma kA yaha bandha vyucchinna nahIM ho sakatA hai aisI doSApatti lAgU nahIM ho sakatI hai / uktaM ca-jaha veha kaMcaNI ityAdi / tathA - anAdi bhI santAnI vIjAGkura saMtAnakI taraha naSTa ho jAtA hai kahA bhI hai- " dagdhe vIje " ityAdi tAtparya kahane kA yaha hai ki jisa taraha bIja ke dagdha ho jAne para aGkura utpanna nahIM hotA hai usI prakAra se karmarUpI yIja ke dagdha ho jAne para naSTa ho jAne para bhavarUpI aGkura utpanna nahIM hotA hai // 9 // hAvA chatAM paNa suvarNa ne pASANuthI alaga karI zakAya che, emaAtmA ane karmAnA saMbaMdha anAdikALanA hovA chatAM paNa karmone AtmAthI alaga karI zakAya che. temane sarvathA kSaya karIne AtmA meAkSanI prApti karI zake che. hyuM che. 8 ha " ityAdi tathA----anAdikALathI AtmAnA pradezeAnI upara jAmelAM karyAM paNa khIjA karAnI jema naSTa thaI jAya che. dhuM pazu che. " dugdhe bIje " ityAhi A kathananA bhAvAya e che ke jema dagdha ( maLI gayelA ) khIjamAMthI Akura utpanna thatA nathI, eja pramANe kamarUpI khIja khaLI javAthI naSTa thaI javAthI--bhavarUpI aMkuranI utpatti thatI nathI. ! sU. 9 u
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA rIkA sthA01 u01 2. 9 mokSasvarUpanirUpaNam vyAkhyA--' ege mokkhe' iti / mocanaM mokSaH / AtmanaH sakalakarmabhyo viyogaH / uktazca-kRtsnakarmakSayAnmokSaH ' iti / ___ sakalakarma vimuktasya jJAnadarzanopayogalakSaNasyAtmanaH svAtmanyavasthAna mokssH| sa caika-ekatvasaMkhyAvAn / jJAnAvaraNIyAdikarmA (kSayA) pekSayA mokSasyASTavidhatve'pi mocanasAmAnyAdekatvam / muktasya punarmokSAbhAvAd vA tasyaikatvam / athavA dravyArtha tayA IpatmAgbhArAkhyakSetramapi mokSa ityucyate / vinirmuktA zeSavandhanasya bandha kI anAditA hone para bhI kisI 2 bhavyAtmA ko mokSa prApta hotA hai isI kAraNa aba mokSa kA svarUpa kahA jAtA hai ege mokkhe ityAdi / / 10 // mUlArtha--mokSa eka hai // 10 // TIkArtha--chuTane kA nAma mokSa hai arthAt AtmA se samasta karmoM kA viyoga honA hI mokSa hai| ukta ca--" kRtsnakarmakSayAnmokSaH" jJAnadarzanarUpa upayogalakSaNa vAle AtmA kA sakalakarmoM se vipramukta hone para jo apane nijarUpa meM avasthAna hotA hai yahI mokSa hai yaha mokSa ekatva saMkhyAvAlA hai jJAnAvaraNAdi karmakSaya kI apekSA se mokSa ATha prakAra kA hai parantu yahA~ jo use eka kahA gayA hai usakA kAraNa mocana sAmAnya hai| athavA jo jIva ekavAra mukta ho jAtA hai vaha duvArA mukta nahIM hotA hai isaliye bhI mokSa eka hai| athavA-ISatprArabhArA nAma kA jo kSetra baMdhanI anAditA hovA chatAM paNa kaI kaI bhavyAtmA mokSa prApta karatA hoya che. te kAraNe sUtrakAra have mokSanA svarUpanuM nirUpaNa kare che- " ege mokkhe " yA // 10 // sUtrA-mAsa se che. TIkArtha-mekSa eTale chuTakAre. AtmAparathI samasta karmone nAza thaI vo tetuM nAma 1 bhAkSa cha. 4yu 55 cha hai-" kRtsnakarmakSayonmokSaH " jnyaandarzanArUpa upara lakSaNavALA AtmAnuM samasta karmothI mukta thaIne pitAnA nijarUpamAM (zuddha svarUpamAM) punaH AvI javuM, eja mokSa che. te mokSa paNa eka ja che. jo ke jJAnAvaraNadi karmakSayanI apekSAe mekSa ATha prakA rane che paraMtu ahI tene eka kahevAnuM kAraNa e che ke te AThe prakAramAM mocana (chuTakAre) sAmAnya te hoya che ja. athavA ekavAra mukta thayelA jIvane bIjIvAra mukta thavuM paDatuM nathI, tethI paNa makSa eka che. athavA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 sthAnAkSasUtra prAptanijasvarUpasyAtmano lokA'nte'vasthAnaM mokSa iti tadAzayaH / sa ca lokAnta IpatmAgbhArAkhya bhUmerUvaM ya uparitano yojanasya caturvizatitamo bhAgaH sa lokAgravartI lokaakaashkhnnddH| sa tasyAbhUmerUz2a caturtha krozasyoparitanaH paSThabhAgastrayastriMzadadhikazatatrayadhanurdvAtriMzadAlapramANo bhavati / IpatmAgbhAropalakSitakSetra vize. pasya mokSAdhAratayA mokSopacAraH / sa ca kSetravizepo dravyamokSa iti / tasya kSetrasyaikatvena mokSasyaikatvam / yadvA-dravyato mokSo nigaDAditaH, bhAvatastu krmtH| tayozca mocanasAmAnyAdekatvam / hai vaha bhI mokSa kahA gayA hai AtmA ko azeSa bandhana se rahita ho jAne para jo nijasvarUpa kI prApti ho jAtI hai aura isa sthitI meM vaha loka ke agrabhAga meM avasthita ho jAtA hai isakA nAma mokSa hai aisA Azaya isakA hai| vaha lokAnta ISatprArabhArA nAma kI bhUmi ke upara hai usakA vaha uparitana bhAga 1 yojana kA 24 vAM bhAgarUpa hai aura vaha lokAgravartI hai evaM lokAkAza kA eka khaNDarUpa hai ISatprArabhArA nAma kI bhUmI ke Upara kA vaha bhAga eka kola kA chaThA bhAgarUpa par3atA hai aura usakA pramANa 336 dhanuSa aura 32 aGgula kA hai ISatprArabhArA pRthivI se upalakSita kSetravizeSa ko jo mokSa kahA gayA hai vaha mokSa kA upacAra huA jAnanA cAhiye aisA yaha jo kSetravizeSa hai vaha dravya mokSa hai yaha kSetravizeSa eka hai ataH ise ekatva saMkhyAvAlA kahA gayA hai yA nigaDAdi se mukti pAnA yaha dravyamokSa hai aura karma IzvatthAmbhArA nAmanA kSetranuM nAma paNa mekSa che. AtmA bandhanathI sarvathA rahita thaIne nijasvarUpanI prApti kare che, ane e sthitimAM te lekanA agrabhAgamAM avasthita thaI jAya che, tenuM nAma mokSa che. te kAnta ISa-AmbhArA nAmanI bhUminI upara che. tene te uparitana bhAga eka janatA 24 mAM bhAga pramANa che, ane te lokAgravartI che ane kAkAzanA eka khaMDa rUpa che. ISa~AmbhArA nAmanI bhUminI uparane te bhAga eka gAunA chaThThA bhAga pramANa che, ane tenuM pramANa 336 dhanuSa ane 22 AMgaLa jeTalu che. ISa-AzmArA pRthvIne nAme oLakhAtA kSetra vizeSane je mokSa kahela che tenuM kAraNa e che ke te kSetra mokSanA AdhArabhUta che. A rIte A prakAranA sthAnamAM mokSane upacAra thayela samajo. A prakAranuM A je kSetravizeSa che, te dravyamakSa che. te kSetravizeSa eka ja hovAthI mokSane eka saMkhyAvALo kahyuM che. jo ke jaMjIra AdithI mukta thavuM tene dravyamakSa kahe che ane karmothI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU010 makSisvarUpanirUpaNam 61 nanu yayoranAdiH saMyogastayorviyogo na bhavati, yathA jIvAkAzayoH, anAdizca jIvakarmaNoH saMyogaH / tatastayorviyogo nopapadyate / tatazca na jIvasya saMsArAbhAvaH saMbhavati / tathA ca sati kuto mokSa iti cet ?, atrocyate - anAderapi jIvakarma saMyogasya viyogo bhavati, kAJcana - dhAtupASANayoriva / nAyaM niyamo'sti yadanAdisaMyogo na bhidyate iti, yataH kAJcana dhAtu pApANayoranAdirapi saMyogo'gnyAdisaMparkeNa vighaTate eva tadvajjIvakarmasaMyogasyApi samyagjJAnakriyAbhyAM viyogo bhavatIti / muktipAnA yaha bhAvamokSa hai ina donoM avasthAoM meM mocatasAnya kI apekSA se ekatva hai / zaMkA-- jina do kA anAdikAla se saMyoga hotA hai unakA viyoga nahIM hotA hai jaise jIva kA aura AkAza kA viyoga nahIM hotA hai isI taraha se jIva aura karma kA saMyoga bhI anAdi kA hai ataH ina donoM kA bhI viyoga nahIM bana sakatA hai phira joca ko saMsAra kA abhAva kaise saMbhava ho sakatA hai aura kaise usake abhAva meM use mukti kI prApti ho sakatI hai ? u0 - anAdi bhI jIva karma kA saMyoga naSTa ho jAtA hai jaise kAJcana aura dhAtupASANa kA saMyoga naSTa ho jAtA hai aisA koI niyama to hai nahIM ki jinakA Apasa meM anAdi se saMyoga ho unakA vaha saMyoga phira naSTa nahIM ho, kyoM ki kAJcana aura dhAtupAcANa kA jo saMyoga hotA hai vaha anAdi kA hI hotA hai parantu phira bhI usakA mukta thavu tene bhAvameAkSa kahe che, chatAM paNa A khanne avasthAemAM meAcana sAmAnyanI apekSAe ekatva ja che. zakA--je e padArthanA anAdikALane sacetra hoya che temanA viyega thatA nathI. jema jIva ane AkAzane viyeAga thatA nathI, tema anAdikALanA jemanA sabadha che evAM jIva ane karmAMnA pazu vicAga sabhavI zakatA nathI. teA pachI jIvanA sasAranA abhAva kevI rIte sabhavI zake che? ane tenA abhAvamAM tene mekSanI prApti kevI rIte thaI zake che? uttara----jema kAMcana ane pASANunA anAdi sacaiAga naSTa thaI jAya che, tema AtmA ane kA anAdi sayeAga paNa naSTa thai jAya che. evA kaI niyama nathI ke jenA ekakhIjA' sAthe anAdikALanA saMcAga hoya te nAza ja na pAmI zake ! jema kAMcana ane pASANunA anAdikALane sAga havA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAzAstra nanu nArakAdiparyAya eva saMsAra ucyate, nAnyaH / nArakAdiparyAyabhinnazca ko'pi jIvo nAsti, nArakAdibhAvAdanyatvena kadAcidapi jIvasyAnupalambhAt / tato nArakAdiparyAyarUpasa'sAranAze jIvasya svasvarUpasya nAzAt sarvathA nAza eva bhavati, tataH kasya mokSaH syAditi cet / ___tadayuktam-nArakatiryagAdirUpeNa yo bhAvaH sa jIvasya paryAya ena na ca paryAyamAtranAze paryAyiNo jIvadravyasyApi sarvathA nAzo bhavati / na hi mudrAdiparyAyanAze suvarNasya sarvathA nAzo dRSTaH / tato nArakAdiparyAyanivRttau muktiparyAagni Adi ke saMparka se vighaTana dekhA jAtA hai isI taraha se jIva aura karma kA saMyoga anAdi kA hotA huA bhI vaha samyagjJAna aura kiyA inake dvArA naSTa huA dekhA jAtA hai| __zaMkA-nArakAdi paryAyarUpa hI saMsAra kahA gayA hai aura to koI saMsAra kahA nahIM gayA hai isI taraha se nArakAdi paryAya se bhinna koI jIva bhI nahIM kahA gayA hai usa paryAya se bhinna rUpa meM kabhI bhI jIva kA upalambha nahIM hotA hai isaliye nArakAdi paryAya rUpa saMsAra ke nAza hone para jIva kA bhI svasvarUpa ke nAza se sarvathA nAza ho jAtA hai phira mokSa kise ho sakatA hai ? u0-aisA kahanA ThIka nahIM hai kyoM ki nAraka tirtag Adi rUpa jo bhAva hotA hai vaha jIva kI paryAyarUpa hI hotA hai paryAya mAtra ke nAza hone meM paryAyI jIva dravya kA sarvathA nAza nahIM hotA hai jaise mudrAdiparyAya ke nAza hone para suvarNadravya kA sarvathA vinAza nahIM hotA hai ? ataH jisa prakAra se mudrAdi paryAya kI nivRtti hone para chatAM paNa agninA saMgathI kAMcanane pASANathI alaga karI zakAya che, e ja pramANe samyakajJAna ane kriyAdvArA karmone AtmAthI alaga karI zakAya che. zaMkA-nArakAdi paryAyarUpa ja saMsAra kahyo che-bIje te kaI saMsAra ko ja nathI. e ja pramANe nArakAdi paryAyathI bhinna e kaI jIva paNa kahyo nathI, kAraNa ke te paryAyathI bhinna rUpe jIva paNa upalabdha thatuM nathI. tethI nArakAdi paryAyarUpa saMsArane nAza thatAM jIpane paNa svasvarUpanA nAzathI sarvathA nAza thaI jAya che. te pachI mokSa kevI rIte saMbhavI zake che? uttara-A kathana kharU nathI, kAraNa ke nAraka, tiryaMcarUpe je bhAva heya che, te jIvanI paryAyarUpa ja hoya che. paryAyamAtrane nAza thavAthI chavadravyane sarvathA nAza thato nathI. jema mudrAdi paryAyane nAza thavAthI suvarNadravya
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA0 1 u01 sU0 10 mokSasvarUpanirUpaNam yAntarotpattirjIvasya nAnupapannA, yathA mudrAparyAyanivRttau suvarNasya krnnpuurpryaayaantrotpttirbhvtiiti| nanu yathA karmaNo nAze saMsAro nazyati, tathA tannAze jIvatvasyApi nAzAnmokSAbhAvo bhaviSyati ? / naitadyuktam saMsAraH karmajanito'sti, tataH karmanAze saMsArasya nAzo yujyate eva kAraNAbhAve kAryAbhAvasya supratItatvAt / jIvatvaM tu karmakRtaM nAsti / tasmAt karmanAze jIvasya nAzo na syAt / kAraNa-vyApakayo reva kAryavyApyanivartakatvAt / karma tu na jIvasya kAraNaM, nAsti vyApakamiti // 10 // ___ityaM mokSasvarUpaM pratipAditam / mokSazca puNyapApakSayAdeva bhavati / ataH puNyasuvarNa kI karNapUrarUpa paryAyAntara se utpatti hotI hai isI prakAra se nArakAdi paryAya kI nivRtti ho jAnepara jIva kI muktirUpa paryAyAntara se utpatti ho jAtI hai| ___ zaMkA-jaise karma ke nAza hone para saMsAra kA nAza ho jAtA hai usI taraha se karma ke nAza hone para jIva kA bhI vinAza ho jAyagI taba phira mukti kA bhI abhAva ho jAvegA? _____u0-aisA kahanA ucita nahIM hai kyoM ki saMsAra karma janita hotA hai isaliye karma ke vinAza meM saMsAra kA nAza to ho jAtA hai kAraNa ke abhAva meM kArya kA abhAva hotA hI hai parantu jIva ke sAtha aisI bAta nahIM yanatI hai kyoM ki vaha karmakRta nahIM hotA haiM isaliye karma ke nAza meM jIva kA nAza nahIM ho sakatA hai kAraNa evaM vyApaka hI apane kArya evaM vyApya ke apane abhAva meM nivartaka hote haiM karma na sarvathA nAza thato nathI, paNa kuMDaLa Adi anya paryAye utpatti thAya che, eja pramANe nArakAdi paryAyanI nivRtti thaI javAthI jIvanI muktirUpa anya paryAyamAM utpatti thaI jAya che zaMkA-jema karmono nAza thaI javAthI saMsArane nAza thaI jAya che, eja pramANe karmone nAza thatAM jIvane paNa vinAza thato haze, te muktine sabhAva ja kevI rIte rahe? uttara-A vAta paNa kharI nathI, kAraNa ke saMsAra karmabhanita hoya che, tethI karmane vinAza thatAM saMsArane paNa nAza thAya che, kAraNanA abhAve kAryane abhAva te rahe ja che. paraMtu jIva karmakRta na hovAthI karmane nAza thavAthI jIvane nAza thaI zakatuM nathI. kAraNa ane vyApaka ja potAnA kArya ane vyAkhyAnA pitAnA abhAvamAM nivaka thAya che. karma jIvanuM kAraNa paNa
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 sthAnAGgasUtre pApayoH svarUpaM nirUpaNIyam / tatrApi mokSasya puNyasya ca zubhasvarUpatayA mokSasvarUpatayA mokSasvarUpavarNanAnantara puNyasvarUpamAha mUlam-ege puNNe // 11 // chAyA-ekaM puNyam // 11 // vyAkhyA-'ege' ityAdi-- puNyaM-punAti-pavitrIkaroti AtmAnamiti puNyam / yahA-puNatIti puNaH, tamahatIti puNyam-zubhakarma', 'pUno yaNNurahasvazca ' (u. 5 / 15 ) yaNa-NugU hAca / 'puNakamaNi zubhe ca iti puNa dhAtoH ''pagupadhaH ' itikA, tacca ekam ekatvasaMkhyAvat / yadyapi puNyaM dvicatvAriMzadvidham , tathAhijIva kA kAraNa hai aura na vyApaka hI hai isaliye usake abhAva meM jIva kA abhAva nahIM ho sakatA hai| sU0 10 // mokSasvarUpa kA varNana karake aba sUtrakAra nirUpaNIya puNyapApa meM se pahile puNya ke svarUpa kA varNana karate haiM mokSasvarUpa ke nirUpaNa ke vAda pugyapApa isaliye nirUpaNIya hue haiM ki mokSa puNyapApake kSayase hI prApta hotA hai isa meM bhI pahile jo puNyasvarUpa kA nirUpaNa kiyA gayA hai vaha mokSa kI taraha zubha svarUpa hotA hai isaliye mokSasvarUpa ke varNana ke bAda puNyasvarUpa kA varNana kiyA jA rahA hai| 'ege puNNe' ityAdi // 11 // mUlArtha--puNya eka hai // 11 // TIkArtha--jo AtmA ko pavitra karatA hai vaha puNya hai aisI puNya zabda kI vyutpatti hai yahA-"puNatIti puNaH tamahatIti puNyam " zubha nathI ane vyApaka paNa nathI tethI tenA abhAvane lIdhe jIvane abhAva.saMbhavI zakato nathI | sUTa 10 che mokSanA svarUpanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra puNya ane pApanuM nirUpaNa kare che. puNya pApanA kSayathI mokSanI prApti thAya che, tethI mokSanuM nirUpaNa karyA pachI pApapuNyanuM nirUpaNa karyuM che. puNya mokSanI jema zubhasvarUpa hoya che, te 42puSyanA 2135nu ni355 57i 42vAmA mA0yu cha. "ege puNNe'tyAdi sUtrArtha-puNya eka che ! 11 che TIkArtha-je AtmAne pavitra kare che te puNya che, evI puNya zabdanI vyutpatti thAya che. mathA-(puNatIti puNa' tamahaM tIti puNyam) zuma bharnu nAma puSya
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA kA sthA0 1 101 sU0 11 puNyasvarUpanirUpaNam sAyaM1 uccAgoyaM 2 naraviridevAu5 nAmaeyAu / maNuyadugaM 7 devadugaM 9 paMceMdiyajAti 10 taNupaNagaM 15 // 1 // aMgovaMgatiyaM pi ya 18 saMghayaNaM vajjarisahanArAyaM 19 / paDhamaMciya saMThANaM20 vanAi caukka supasatthaM 24 // 2 // agurulaha25 parAghAyaM 26 ussAsaM 27 AyavaM ca 28 ujjoyN29| supasatthA vihagagaI30 tasAidasagaM ca 40 NimmANaM 41 / / 3 / / . titthayareNa sahiyA vAyAlA puNNagaIo // chAyA-sAtam 1 uccagonaM 2 naratiyagdevAyurnAma 5 etostu / manujadvikaM 7 devadvikaM 9 paJcendriyajAtiH 10 tanupaJcakam 15 // 1 // karma kA nAma puNya hai yaha puNya eka saMkhyAvAlA hai / yadyapi puNyaprakRtiyAM ina gAthAoM dvArA 42 kahI gaI haiM jaise ki-sAyaM 1 uccAgoyaM 2 naratiridevAu 5 nAmaeyAu / maNuyadurga 7 devadugaM 9 paMceMdiya jAti 10 taNupaNagaM 15 aMgovaMgatiyaM pi ya 18 saMghayaNaM vajjarimahanArAyaM 19 paDhama ciya saMThANaM 20 vanAi cauka supasatthaM 24 // 2 // agurulaghu25 parAdhAyaM 26 ussAsaM 27 AyavaM ca 28 ujjoyaM 29 supasatthA vigagaI 30 tasAidasagaM ca 40nimmANaM 41- // 3 // titthayareNaM sahiyA bAyAlA punnnngiio||| sAtAvedanIya 1 uccagotra 2 narAyu 3 tiryagAyu 4 devAyu 5 manu jadika 6 manuSyagati 7 manuSyagatyAnupUrvI-devadvika-devagati 8 devagatyAnupUrvI 9 paJcendriyajAti 10 tanupaJcaka-audArika zarIra 11 vaikriya che. A puya eka saMthAvALuM che. jo ke A gAthAo dvArA puNya pravRtio 42 kahI che, chatAM paNa sAmAnyanI apekSAe tene eka kahyuM che. te puNya prakRtio nIce pramANe kahI che- sAyaM 1, uccAgoyaM.2, naratiriyadevAyu 5, nAmaeyAu, maNuyadugaM 7, devadugaM 9, paMceMdiyajAti 10, taNupaNagaM 15, aMgovaMgatiya pi18, saghayaNaM vajjarisahanArAya 19, paDhama ciya saThANa 20, vannAi cauka suyasatthaM 24, agurulaghu 25, parAdhAya 26, ussAya 27, Ayava ca 28, ujjoya 29, supasatthAvihagagaI 30, tasAi dasagaca 40, nimmANaM 41, titthayareNaM sahiyA pAyAlA punnnngiio|| (1) sAtAvahanIya, (2) nyagAtra, (3) narAyu, (4) tiyAyu, (5) havAyu, (6) mane (7) manuvi seTa 4 (8) bhanuSyatyAnupUrvI, (8mane) 164-meTale. (8) qula mane (6) devayAnupUrvI, (10) padriya ti tha.9
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre aGgopAGgatrikam 18 api ca sahananaM vacaRpabhanArAcam 10 / prathamameva saMsthAnaM 20 varNAdi catuSkaM 24 guprazastam / / 2 / / agurulaghu25 parAghAtam26 ucchvAsaH27 AtapaH 28 udghotaH29) muprazastA vihagagatiH30 trasAdidazakaM ca 40 nirmANam 41 // 3 // tIrtha kareNa sahitA dvicatvAriMzat puNyaprakRtayaH / / iti // yadvA-puNyAnuvandhi puNyapApAnuvandhi puNyabhedena dvividhamapi puNyam pratipANivaicitryAdanantabhedamapi vA puNyamasti, tathApi puNyasAmAnyAdekamiti / zarIra 12 AhArakazarIra 13 taijasazarIra 14 kArmaNazarIra 15 aGgopAGga trika-audArika aGgopAGga 16 vaikriya aGgopAGga 17 AhAraka aGgopAGga 18 vajra RSabhanArAca saMhanana 19 prathamasaMsthAna 20 prazastavarNa 21 prazastagaMdha 22 aura prazastarasa 23 prazasta sparza 24 agurulaghu 25 parAghAta 26 ucchvAsa 27 Atapa 28 udyota 29 prazasta vihAyogati 30 prasAdidaza 40 nirmANa 41 aura tIrthaGkaraprakRti 42 tathA-puNyAnubaMdhI puNya, evaM pApAnubaMdhI puNya, isa prakArase bhI puNya do prakAra kA kahA gayA hai athavA haraeka prANI meM puNyaprakRti kI vidhivatA hone se anantaprakAra kA bhI puNya kahA gayA hai parantu itane prakAra ke bhedoM vAlA hone para bhI jo puNya ko yahAM eka kahA gayA hai vaha sAmAnya kI apekSA se hI kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / ( 11 thI 15) tanu paMcaka eTale ke audArika zarIra, vaikiya zarIra, AhAraka zarIra, tejasa zarIra ane kArmaNa zarIra, (16 thI 18) aMge pAMgatrikadArika aMgopAMga, vaikiya agopAMga ane AhAraka aMge pAMga, (19) vaja manArAya saunana (20) prathama sthAna, (21) prazastava, (22) prazasta 2sa, (23) prazasta bhaya, (24) prazasta 25za, (25) bhagurusaghu, (26) 52:dhAta (27) zvAsa, (28) mAta5, (28) dhota, (30) prazasta viDAyogAta, ( 31 thI 40) sa dRza, (41) ni bhane (42) tIrtha 42 prati. tathA puNyAnubaMdhI puNya ane pApAnubaMdhI puNya, e pramANe puNyanA be prakAre kahyA che. athavA dareka jIvamAM puNyaprakRtinI vicitratA hovAthI puNya aneka prakAranuM paNa kahyuM che. puNya ATalA prakAranA bhedavALuM havA chatAM paNa sAmAnyanI apekSAe tene eka kahevAmAM AvyuM che.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA kA sthA0 1 0 1 sU0 11 puNyasvarUpanirUpaNam ....... nanu zazavipANavat pramANasiddhatvAbhAvAt kamai va nAsti, tatazcAtra 'eMge puNNe' iti yaduktaM tanna saMgacchate ? iti cet , atrocyate-pramANasiddhatvAbhAvAt yad bhavatA karma nirAkRtaM, tadayuktam / anumAnapramANena karmaNaH siddhatvAt tathA hi-mukhaduHkhAnubhayo hetumAn kAryatvAt aGkuravat / hetuzcAtra kamaiva / tasmAt pramANasiddhameva karma / na ca sukhaduHkhAnubhavasya iSTAniSTaviSayaprAptirUpaH pratyakSa eva heturbhavatu, kiM karma parikalpanayA, na hi dRSTaM nimittamanupAdAya adRSTaM nimittamupA. zaMkA-jisa prakAra zazaviSANa pramANAsiddha hone se apane astitva se rahita hai usI prakAra karma bhI pramANasiddha hone ke kAraNa apane astitva se rahita hai ataH karma ke abhAva meM "egeM puNe" aisA kathana kaise saMgata ho sakatA hai ? ___u0-pramANasiddhatvAbhAvat karmaiva nAsti" aisA jo kahA gayA hai vaha ucita nahIM hai kyoM ki anumAna pramANa se karma kI siddhi hotI hai vaha anumAna isa prakAra se hai-" sukhaduHkhAnubhavo hetumAna kAryatvAt aGkuravat" kAryahone se aGkura jaisA hetuvAlA hotA hai, usI prakAra kArya hone se sukhaduHkha kA anubhava bhI hetuvAlA hotA hai sukhaduHkha ke anubhava kA jo hetu hotA hai-vahI karma hai yadi yahA~ aisA kahA jAve ki sukhaduHkha ke anubhava kA iSTAniSTa viSaya prAptirUpa pratyakSa hI hetu ho jAyagA adRSTakarma kI kalpanA karane se kyA lAbha ? dRSTanimitta ko chor3akara zaMka-jevI rIte zazaviSANa ( sasalAne ziMgaDA hovAnI vAta ) pramANe dvArA sAbita thayela nahIM hovAthI tenuM astitva svIkArI zakAtuM nathI, eja pramANe karma paNa pramANe dvArA asiddha hevAthI tenuM astitva paNuM saMbhavita nathI. to pachI bhanI malAmA " ege puNNe " "zya meM " menu kathana kevI rIte saMgata hoI zake ? uttara-" pramANasiddhatvAbhAvAt kamaiva nAsti " mA prabhAva DAmo AvyuM che te ucita nathI. kAraNa ke anumAna pramANa dvArA karmanuM astitva siddha 26 2 che manumAna mA prabhArI cha- "sukhaduHkhAnubhavo hetumAn kAryatvAta akuravat " Aya vAthI ma2 23 // tupANI DAya cha, mera pramANe karyuM hovAthI sukhadu ane anubhava paNa hetuvALo hoya che. sukhaduHkhanA anubhavane je hetu (kAraNa) che, eja karma che. prazna-sukhaduHkhanA anubhavanA ISTaniSTa (ISTa ane aniSTa) viSaya prApti rUpa pratyakSa hetu ja banI jaze, te adaSTa karmanI kalpanA karavAthI zuM lAbha
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnarat dAtuM yuktam ? iti vAcyam, iSTAniSTaviSayamAptirUpe hetau tulye'pi phalavaiparItya darzanAt / tathAhi - dazyate hi lo ke iSTa- zabdAdi viSayasAdhanasampannaH kazcit sukhI kazcid duHkhI, tathA aniSTavipayasAdhanasampanno'pi kazcit sukhI kazcicca duHkhaH / itthaM ca iSTAniSTasAdhanayoH phalavaiparItyaM pratyakSasiddham / tatazca iSTAniSTasAdhanayoH satorapi yaddhetuvazAt phalabhedo bhavati so'bhyupagantavya eva bhavati, sa cahetuH karmaiva / ataH karmasattA'styeveti / uktaJca -- "" " jo tulasAhaNANaM phale viseso na sa viNA heu / kajjattaNao goyama ! ghaDovva heU ya se krammaM // 1 // chAyA - yastulyasAdhanayoH phale vizeSo na sa vinA hetum / kAryatvAd gautama ! ghaTa itra hetu tasya karma // 1 // iti 1 adRSTanimitta ko svIkAra karane kI ora daur3anA buddhimAn kA kAma nahIM hai so aisA bhI kathana ThIka nahIM hai kyoM ki iSTAniSTa viSaya prApti rUpa hetu kI samAnatA hone para bhI jo phala meM viparItatA dekhI jAtI hai so kyoM dekhI jAtI hai dekho - iSTa zabdAdi viSaya sAdhana sampanna huA koI vyakti to sukhI dikhAI par3atA hai koI duHkhI dikhAI par3atA hai ? isa taraha iSTAniSTa viSaya sAdhanoM meM phalakI viparItatA pratyakSa dikhAI par3ane se yaha mAnanA hI cAhiye ki ina pratyakSa dikhAI denevAle iSTAniSTa sAdhanoM meM jisa hetu ke vaza se phalabheda hotA hai vahI phalAdikartA hetu karma hai isa taraha se karmasattA siddha hotI hai / kahA bhI hai- " jo tulasAhaNANaM " ityAdi yAya tebha che ? dRSTa (pratyakSa ) nimittane choDI dAne mahaSTa ( apratyakSa ) svIkAravuM e buddhimAnanuM kArya nathI. uttara----A vAta paNa vyAjakhI nathI, kAraNa ke ISTAniSTa viSaya prApti rUpa hetunI samAnatA haiAvA chatAM paNa phalamAM viparItatA jevAmAM Ave che. jemake iSTa zabdAdi sAdhana sapanna kaiAi vyakti sukhI dekhAya che ane evI ja koI vyakti du:khI paNa dekhAya che. A rIte ISTAniSTa viSaya sAdhanAmAM phUlanI viparItatA pratyakSa dekhAtI hAvAthI e vAta mAnavI ja paDaze ke A pratyakSa dekhAtA iTAniSTa sAdhanAmAM je hetune adhIna rahIne phUlabheda jaNAya che, te isAhita hetu (Arae) he. mA rIne urmanI sattA siddha thAya che. che " jo tullapAhaNANAM " ityAdi. 4
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ supA TIkA sthA0 1 u01 sU0 11 puNyasvarUpanirUpaNam ___ tathA-cAnyaprakAreNApi karmasattA samupalabhyate / tathAhi-idaM vAlazarIram anyadehapUrvakam , indriyAdimatvAt , yadyadindriyAdimat tattadanyadehapUrvakaM yathA vAladehapUrvakaM yuvazarIram , indriyAdimaccedaM vAlazarIraM, tasmAdanyazarIrapUrvakaM, yaccharIra pUrvakaM cedaM vAlazarIra tatkama, tasmAdastikarma / nanu bhavatu karma, tathApi pApameva ekaM tattvaM manyatAm , kiM puNyatattvena, yacca puNyaphalaM sukhaM, tacca tAratamyena apakRSTasya pApasyaiva phalam / pApasyAtyantotkarSe hi atyantAdhamaphalatA, tasyaiva tAratamyayogena kramazaH paramApakRSTasya yA mAtrA tathA anya prakAra se bhI karmasattA pratIta hotI hai-jAnIjAtI hai jaise " idaM bAlazarIraM anyadehapUrvakam indriyAdimatvAt-yadyat indriyAdimat tattat anyadeha pUrvakam yathA vAladehapUrvakaM yuvazarIram indriyAdi maccedaM vAlazarIraM tasmAt anyazarIrapUrvakam" indriyAdikoMvAlA hone se jaise yuvazarIra bAladeha pUrvaka hotA hai| usI taraha se indriyAdikovAlA hone se yaha bAlazarIra bhI anyadehapUrvaka hotA hai jisa anyadehapUrvaka yaha bAlazarIra hotA hai vahI karma hai isa taraha ke isa anumAna prayoga se bhI kama sattA siddha hotI hai| ___zaMkA-khaira karma kI sattA siddha bhale ho jAve parantu pApa ko hI eka tatva mAnanA cAhiye puNya tatva mAnane se kyA? puNya kA phala jo sukha hai vaha to jaba pApa jaise 2 apakRSTa hotA jAtA hai usI apakRSTa pApakA phala hai, pApa jaba atyanta utkarSa avasthA meM pahuMca jAtA hai to vaha atyanta adhamatA phala vAlA ho jAtA hai aura jase 2 hI yaha tara tathA-manya aAre pAya bhanI sattAnI pratAti thAya che. ma "ida bAlazarIra' anyadehapUrvakam indriyAdimatvAt-yad yat indriyAdimat tattat anya dehapUrvakam yathA coladehapUrvakaM yuvArIra indriyAdimaccedaM vAlazarIraM,tasmAt anyshriipUrvajan IndriyAdikevALuM hovAthI jema yuvAna mANasanuM zarIra bAladehapUrvaka hoya che, e ja pramANe indriyAdikevALuM hovAthI bAlazarIra paNa anyadehapUrvaka hoya che. je anyadehapUrvaka A bAlazarIra hoya che, te anyadeha ja kamarUpa che. A prakAranA anumAna prayogathI paNa karmanI sattA siddha thAya che. zaMkA-bhale karmanI sattA mAnavAmAM Ave, paNa ekalA pApatatvane ja mAnavuM joIe, puNyatatva mAnavAnI jarUra ja zI che ! puNyanA phalarUpa je sukha che, te te pApa jema jema apakRSTa thatuM jAya che tema tema apakRSTa pApanA phalarUpe prApta thatuM ja rahe che. pApa jyAre atyaMta utkarSa avasthAe pahoMcI jAya che, tyAre te atyaMta duHkhadAyaka phala ApanAruM banI jAya che, ane jema
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAso bhavati, tanmAtrAviziSTasya tasya zubhaphalatA, tasyaiva ca pApasya sarvathA kSayo mokssH| yathA'tyantApathyAhArasevanAd rogaH, tasyaivApathyamya kiMcit kiMcidapakarpAda yadA stokatA bhavati, tadA tasya stokApathyAhArasya sevanAtU anArogyaM bhavati, sarvAhAraparityAgAcca prANamokSo bhavatIti / ___atrocyate--' atyantApakarSayuktAt pApAt sukhaprakarpo bhavati ' iti yaduktaM, taMdayuktam , yeyaM sukhaprakarSAnubhUtiH, sA svAnurUpakarma prakarpajanitA prakarSAnubhUtitamabhAvase kramazaH paramApakRSTa avasthAvAlA hotA rahatA hai taise2 zubha phalakA vikAza hotA jAtA hai, ataH paramApakRSTa avasthAsaMpanna pApakA hI zubha phala hai-sukharUpa phala hai aura isa pApa kA jaba sarvathA kSaya ho jAtA hai taba mokSa ho jAtA hai isa taraha sarvathA pApakSaya hI mokSa hai| jaise-atyanta apathya AhAra ke sevana se roga hotA hai aura jaya vahI apathya sevana dhIre 2 kamatI hotA jAtA hai to apathya sevanakI stokatA ho jAtI hai isa taraha usa stoka apathyAhAra sevana se zarIra meM anArogya A jAtA hai aura :sarvAhAra parityAga kara dene se prANamokSa ho jatA hai| u0-aisA jo kahA jA rahA hai ki atyanta apakarSayukta pApa se sukha kA prakarSa hotA hai "so yaha kathana ThIka nahIM hai kyoM ki jo yaha sukhaprakarSAnubhUti anubhava hotI hai vaha apane aNurUpa karma ke prakarSa se jema te vadhAre ne vadhAre apakRSTa avasthAe pahoMcatAM pahecatA paramApaka avasthAthI saMpanna banI jAya che, tema tema zubha phaLane vikAsa thatuM jAya che. tethI paramApakRSTa avasthA saMpanna pApanuM zubha phaLa-sukharUpa phaLa che. ane te pApane jyAre sarvathA kSaya thaI jAya che, tyAre ja mekSa prApta thAya che. A rIte sarvathA pApakSaya ja mokSa che jema atyanta apathya AhAranA sevanathI rega thAya che, ane je eja apacce sevanane dhIre dhIre ochuM karatA javAthI apathya sevananI stotA (alpatA, nyUnatA) thaI jAya che. A rIte te staka apadhyAhAranA sevanathI zarIramAM naregatA AvI jAya che ane AhArane bilakula tyAga karavAthI prANamakSa (maraNa) thaI jAya che. uttara-" matyAta a54135 . 55thI sumanA pra thAya cha, " mA kathana kharU nathI. kAraNa ke je A sukhaprakarSanI anubhUti thAya che, te tene anurUpa karmanA prakarSathI utpanna thayelI hoya che. kAraNuM ke te prakarSa anubhUtirUpa
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA01 30 1 sU0 22 pApasvarUpanirUpaNam / svAt duHkhaprakarSAnubhUtivat / yathA duHkhapakarSAnubhUtiH svAnurUpapApaprakarSa janiteti svayA'bhyupagamyate, tathA sukhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapuNyakarma prakarpa janitA bhavidhyati / itthaM ca sukhakAraNatvena puNyaM svIkartavyameveti // sU011 // atha puNyapratipakSabhUtaM pApaM prarUpayati-- mUlam--ege pAve // sU0 12 // chAyA-ekaM pApam // sU0 12 // vyAkhyA-'ege' ityaadi| pApam-pAMzayati-malinayati-sarajaskaM karotyAtmAnamiti pApam / yadvApAtayati-prakSipani narakAdiSu jIvAniti pApam / tacca ekam ekatvasaMkhyAvat / utpanna hotI hai kyoM ki vaha prakarSAnubhUti rUpa hotI hai / jaise duHkha prakarSAnubhUti, duHkhaprakarSAbhUti svAnurUpa pApa ke prakarSa se janita hotI hai aisA svIkAra kiyA gayA hai to isI taraha se yaha bhI svIkAra karanA cAhiye ki sukhaprakarSAnubhUti bhI svAnurUpa puNyakarma ke prakarSa se janita hogI isa taraha se sukha kA kAraNa hone se puNyatattva svataMtra tatva hai aisA svIkAra karanA hI cAhiye // sU0 11 // puNya ke pratipakSabhUta pApa kI prarUpaNA isa prakAra se hai " ege pAve" ityAdi // 12 // mUlArtha-pApa eka hai / 12 / / TIkArtha-jo AtmA ko "pAMzayati" malinakaratA hai vaha pApa hai| athavA-"pAtayati" jo AtmA ko narakAdikayoniyoM meM DAlatA hai vaha pApa hai yaha pApa eka hai ekatva saMkhyA viziSTa hai ina kathita heya che, jemake du khaprakarSAnubhUti, duHkha,kanubhUti tene anurUpa pApanA prakathI janita hoya che e svIkAra karavAmAM Avyo che, te e vAtane paNa svIkAra kare joIe ke sukhaprakarSAnubhUti svAnurUpa (tene anurUpa) puNyakarmanA prakarSathI janita haze. A rIte sukhanuM kAraNa hovAthI puNyatatva svatatra tatva che, e svIkAra karavo ja joIe. e sU011 puNyanA pratipakSabhUta pApanI prarUpaNu A pramANe che - " ege pAne" tyAdi sUtrArtha-pA5 4 che. At-2 mAtbhAne " pAMzayati" bhalina 42 cha te 55 che. athavA " pAtayati " 2 mAmAne na2464 yonimA nAme che, te 5.5 me che. 2
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 sthAnAGgasUtre pApaM yadyapi " nANaMtarAyadasagaM 10, desaNaM Nava 19 mohaNIya chabbIsa 45 / assAyaM 46 nirayAU 47, nIyAgoeNa aDayAlA 48 // 1 // nirayadurga 2 tiriyadugaM 2, jAicaukkaM ca 8 paMcasaMghayaNA 13 / saMThANA vi ya paMca u 18, vannAi caukkamapasatthaM 22 // 2 // ubaghAya 23 kuvihayagaI 24, thAvara dasageNa hoti cottIsaM 34 / savvAo miliyAo, vAsItI pAca pagaIo 82 // 3 // " chAyA-jJAnAntarAyadazakaM 10 darzanAni nava 19 mohanIyAni paviMzatiH 45 / asAtaM 46 nirayAyuH 47 nIcagotreNa aSTacatvAriMzat 48 // 1 // nirayadvikaM 2 tiryagdvikaM 4, jAticatuSkaM ca 8 paJcasaMhanAni 13 / saMsthAnAnyapi ca paJca tu 18 varNAdi catuSkamaprazastam 22 // 2 // gAthAoM ke anusAra pApa yadyapi 82 prakAra kA hotA hai jaise ki-nANaMtarAyadasagaM 10, daMsaNaM Nava 19 mohaNIya chanvIsaM 45 / assAyaM 46 nirayAU 47 nIyAgoeNa aDayAlA 48 // 1 // nirayadugaM 2 tiriyadurga 2 jAi cauka ca 8 paMcasaMghayaNA 13 // saMThANAvi ya paMcau 18 vannAi caukkamapasatthaM 22 // 2 // uvadhAya 23 kuvihayagaI 24 thAvara dasageNa hoti cottIsaM 34 // savvAo miliyAo yAsItI pAvapagaIo 82 // 3 // jJAnAvaraNIya kI 5, antarAya kI 5, darzanAvaraNIya kI 9, moha. nIya kI 26, asAtAvedanIya 1, narakAyu 1, nIcagotra 1, nirayadhika narakagati, narakagatyAnupUrvI, tiryak dvika-tiryazcagati, tiryaJcagatyAnu. pUrvI, jAticatuSka-ekendriyajAti, dvIndriyajAti teindriyajAti aura ke nIcenI gAthAo dvArA pApanA 82 prakAra kahyA che, paNa azubha sAmAnyanI apekSAe temAM ekatra kahyuM che. pApanA 82 64||2--naannNtraaydsgN 10, daMsaNaNava 19, mohaNIya chavvIsaM45, assAya 46, nirayAU 47, nIyAgoeNa aDayAlA 48 // 1 // nirayadurga 2, tiriyaduga 2, nAicaukaM ca paMcasaMghayaNA 13, saMThANAvi ya pacau 18, vannAi ca3kamapasatyaM 22 // 2 // uvAya 23, kuvihagai 24, thAvara dasageNa heAMti cauttIsa / savvAo miliyAo bAsItI pAvapagaIo // 3 // mAthA-sAnA bhAvArtha jJAnAvaraNIyanA pa, aMtarAyanA 5, darzanAvaraNIyana 9, mohanIyanA 26, asaataavhniiyn| 1. na24Ayu 1, nAyagotra 1. nirayadvika-24gati mane na24tyAnu5 2, tiyadvika tirtha yAti, ti yatyAnupUrvI 2, jatiyatu ekendriya jAti, kIndriya jAti, zrIndriya jAti ane caturindriya jAti,
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 12 pApasvarUpanirUpaNam upadhAtaH 23 kuvihAyogatiH 24, sthAvaradazakena bhavanti catustriMzat 34 / sarvA militA dvayazItiH pApaprakatayaH 82 / / 3 / / iti / jJAnAntarAyAdi dvayazItividhaM puNyAnuvandhipApAnuvandhibhedena dvividhamapi vA, anantaprANyAzritatyAdanantabhedamapi vA pApamasti, tathA'ya zubhasAmonyAdekamiti / nanu karmasattve'pi puNyamevaika karmA'stu, tatpratipakSabhUtaM pApaM karma mA'stu, zubhAzubhaphalAnAM siddhiH puNyAdeva bhaviSyati, tathAhi-paramaprakRSTaM zubhaM puNyotkapeNa janyate, yattu tasmAdapakRSTaM zubhaM, tathA'pakRSTataram , apakRSTatamaM ca tat puNyecauhandriyajAti 4, pAMca saMhanana 5, pAMcasaMsthAna 5, aprazastavarNAdi catuSka 4 upaghAta aprazasta vihAyogati aura sthAvaradazaka tathApApAnubandhI pApa aura puNyAnuvandhI pApa ke bheda se pApa do prakAra kA bhI hotA hai| athavA-ananta prANiyoM ke Azrita hone se vaha ananna bhedavAlA bhI hotA hai parantu phira bhI yahAM para jo usa ekatvasaMkhyAviziSTa kahA gayA hai vaha azubhasAmAnya kI apekSAse batalAyA gayA hai| __ zaMkA-karma kA sadbhAva hone para bhI puNya hI eka karma mAnanA cAhiye puNya kA pratipakSabhUta pApakarma nahIM mAnanA cAhiye kyoM ki zubha azubha phaloM kI siddhi puNya se hI ho jAvegI-isakA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai-paramaprakRSTa jo zubha hai vaha puNya ke utkarSa se janya hotA hai aura jo usase bhI apakRSTa zubha hai vaha tathA apakRSTa tara jo zubha hai vaha, evaM apakRSTatama jo zubha hai vaha saba bhI puNyase hI janya hotA hai pAMca saMhanana pa, pAMca saMsthAna pa, aprazasta varNAdi cAra prakAra 4, upaghAta 1, aprazasta vihAgati ane sthAvara dazaka 10. A rIte pApanA 82 bhedo che. tathA pApAnubaMdhI pApa ane puNyAnuba dhI pApanA bhedathI paNa tenA be prakAra paDe che. athavA ananta prANInA pApanI vividhatAnI apekSAe te ananta bhedavALuM paNa che. paraMtu ahIM azubhasAmAnyanI apekSAe temAM ekatva mAnavAmAM AvyuM che. zaMkA-kamane sadbhAva hovA chatAM paNa puSyane ja eka karma mAnavuM joIe, puNyanA pratipakSabhUta pApakarmane mAnavAnI jarUra ja rahetI nathI kAraNa ke zubha azubha phalenI siddhi puNyathI ja thaI jaze. tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che-paramaprakRSTa je zubha che te puNyanA utkarSajanya hoya che, ane je tenA karatAM paNa apakRSTa zubha che te, tathA apakRSTatara je zubha che te, tathA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsa naiva janyate / yat paramApakRSTasya puNyasya phalaM paramApakRSTaM zubhaM, tadeva prakuSTaM duHkham , tasyaiva paramApakRSTapuNyasya sarvathA kSaye sati puNyAtmakabandhAbhAvAnmokSa iti / yathA'tyantapathyAhArasevanAt puruSasya paramArogyasukhaM bhavati, tasyaiva ca kiMcit kiMcita pathyAhAraparityAgAd apathyAhAraparivRddherArogyasuravahAnirbhavati, sarvathaivAhAraparityAgAt prANamokSo bhavati iha puNyaM pathyAhArasadRzamiticet / atrocyate-yo'yaM duHkhamakarpAnubhavaH, sa svAnurUpakarmamakarpajanyaH prakarSAnubhavatvAt , saukhyaprakarSAnubhavavat , yathAhi saukhyaprakarSAnubhavaH svAnurUpapuNyamakarSa paramApakRSTa puNya kA phala paramApakRSTa zubha hai vahI prakRSTa duHkha hai isI paramApakRSTa puNya ke sarvadhAkSaya hone para puNyarUpa bandha ke abhAva se mokSa hotA hai jaise atyanta pathyAhAra ke sevana se sevanakartA puruSa ke paramArogyarUpa sukha hotA hai aura jaba vahI manuSya thor3e 2 rUpa meM pathya AhAra kA tyAga karane lagatA hai aura apathya AhAra kI ora agrasara hone lagatA hai to usake ArogyarUpa sukha kI hAni hone laga jAtI hai aura jagha vaha sarvathA AhAra kA parityAga kara detA hai to vaha prANarahita jAtA hai-mara jAtA hai puNya pathyAhAra ke jaisA yahAM prakaTa kiyA gayA hai ? u0-aisI mAnyatA ucita nahIM hai kyoM ki puNya kI taraha pApa bhI eka svatantra tatva hai aura vaha isa prakAra se hai-jo yaha duHkha ke prakarSa kA anubhava hai vaha svAnurUpa karma ke prakarSa se janya hotA hai kyoM ki yaha anubhava prakarSAnubhava rUpa hai jaisA saukhya ke prakarSa kA anubhava apakRSTatama je zubha che te purayajanya ja hoya che. je paramApakRSTa puNyanuM phala paramApakRSTa zubha che eja prakRSTa dukha che. eja paramApakRSTa puNyano sarvathA kSaya thatAM puNyarUpa baMdhanA abhAvane lIdhe mokSa maLe che. jema atyanta pacyAhAranA sevanathI paramAregyarUpa sukhanI prApti thAya che, ane jyAre te manuSya dhIre dhIre pacyAhArano tyAga karavA mAMDe che ane apacyAhAranuM sevana karavA mAMDe che tyAre tenA ArogyarUpa sukhane nAza karavA mAMDe che ane jyAre te AhArane sarvathA tyAga karI nAkhe che, tyAre tenuM maraNa thaI jAya che puSyane pathyAhAranA jevuM ahIM prakaTa karyuM che. uttara--A vAta ucita nathI kAraNa ke puNayanI jema pApa paNa eka svataMtra tatva che A kathananuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-A duHkhanA prakaIne je anubhava che, te savAnurUpa karmanA prakarSathI janita heya che, kAraNa ke te anubhava anubhavarUpa hoya che. jevI rIte sukhanA prakarSane anubhava
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 130 1 0 13 mAtravasvarUpanirUpaNam janita iti svayAGgIkriyate, tathA'yamapi duHkhamakarpAnubhavaH prakarSAnubhavatvAt svAnurUpapApakarmaprakarSajanito bhaviSyatIti duHkhakAraNatayA pApaM svIkaraNIyamiti // sU0 12 // puNyaM pApaM ca karma nirUpitam / athAtmanaH karmabandhe yat kAraNaM tat prarUpayitumAha mUlam - ege Asave // 13 // 75 chAyA - eka AsravaH // 12 // vyAkhyA -- ege Asave ' iti - AsravaH- Asravati - pravizati yenAtmani aSTavidhaM karma, sa AsravaH - karmavandhahetu:, sa ekaH = ekatvasaMkhyAvAn / ayamarthaH - Asravo yadyapi - dvicatvAriMzadvidha:hotA hai arthAt saukhya ke prakarSa kA anubhava svAnurUpa puNya ke prakarSa se janita tumane mAnA hai usI prakAra se yaha duHkha ke prakarSa kA anubhava bhI prakarSAnubhava rUpa hone se svAnurUpa pApakarma ke prakarSa se janita hogA aisA bhI tumheM mAnanA cAhiye isa kAraNa pApa duHkha kA hetu hone se hai aisA svIkAra karanA cAhiye || sU0 12 // puNya pApa karma kA nirUpaNa ho cukA aba AtmA ko karmabandha karane meM jo kAraNarUpa Asrava hai usakA prarUpaNa kiyA jAtA hai / " ege Asave " ityAdi // mUlArtha - Asrava eka hai / 13 // 13 // TIkArtha - jisase AtmA meM ATha prakara ke karma praveza karatA hai usakA nAma Asrava hai yaha Asrava karma bandha kA hetu hotA hai yaha eka saMkhyA svAnurUpa puNyanA prakaSa~dhI janita tame mAnyA che, eja pramANe A duHkhanA prakarSanA anubhava paNa prakaGnubhavarUpa hAvAthI svAnurUpa pApakarmanA kaSathI janita haze, evuM paNa tamAre mAnavu' ja joie. A rIte pApa-duHkhanA hetu (Arae) 35 che, se vAtane svIkAravI lekhe // 12 // puNyakama ane pApakanuM nirUpaNa pUru karIne have sUtrakAra kambandhanA 235 yAstravanuM ni35 43 che -- " ege Asave " ityAdi // 13 // mUlA --Asava eka che ! 13 gA TIkA-jenA dvArA AtmAmAM avidha karmo praveza kare che tenuM nAma mAsrava che, te Asrava ka baMdhanA kAraNarUpa che. te eka sakhyAvALe che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre indriyAdi paJca, kapAyAzcatvAraH, avatAni paJca, kriyAH paJcaviMzatiH, yogAstraya iti / athavA-dravyabhAvabhedAdAsabo dvividhaH / tatra dravyAsrA:-jaloparivarti nAvAdau tathAvidhapariNAmotpanna chidrarUpaH, tena hi naukAdau jalapravezo bhavati / bhAvAsravastu indriyAdirUpaH, jIvanaukAyAmindriyAdicchidrataH karmajalapravezo bhavatIti / tathApyAsravasAmAnyAt sa eka eveti // sU0 13 / / athAsravapratipakSabhUtaM saMvaraM nirUpayati mUlam-ege saMvare // 14 // chAyA-ekaH saMvaraH // 14 // vyAkhyA-'ege saMcare' ityAdi saMtriyate-nirudhyate karmaNaH kAraNaM prANAtipAtAdi yena pariNAmena sa saMvaraH, AsravanirodhaH, dvicatvAriMzadvidhasyAsravasya nirodho yaH sa saMbara ityarthaH / vAlA hai-isakA tAtparya aisA hai ki yadyapi indriya pAMca kaSAya 4, avrata 5, kriyA 25 aura yoga 3 inake bheda se Asrava 42 prakAra kA hotA hai| ____athavA-dravyAsrava aura bhAvAsrava ke bheda se Asrava do prakAra kA hotA hai-inameM nAva Adi meM chidra dvArA pAnI kA praveza honA dravyAsrava hai kyoM ki isase naukA meM jala kA praveza hotA hai tathA bhAvAtrava indriyAdirUpa hotA hai ina chidroM dvArA jIvarUpa naukA meM karmarUpa jala kA praveza hotA hai isa taraha se Asrava meM aneka vidhatA AtI hai taya bhI Asrava sAmAnya kI apekSA.vaha Asrava eka rUpa hI hai // sU0 13 // Asrava ke pratipakSabhUta saMvara kA nirUpaNa" ege saMvare" ityAdi / 14 // mUlArtha-saMvara eka hai / 14 / Asavane nIce pramANe 42 bheda che-Indriya pAMca, kaSAya cAra, avrata pAMca, kiyA pacIsa ane pega traNa. athavA dravyAsa ane bhAvAavanA bhedathI ava be prakAranA hoya che. nAva AdimAM chidra dvArA pANIne praveza thavo te dravyAsava che. kAraNa ke tenA dvArA nAvamAM jalane praveza thAya che bhAvAava IndriyAdirUpa hoya che. A chidro dvArA jIvarUpa naukAmAM karmarUpa jalane praveza thAya che. A rIte AstramAM aneka vidhatA jaNAtI hovA chatAM Asava sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. sU013 che. have sUtrakAra AsavanA pratipakSarUpa saMvaranuM nirUpaNa kare che-- " ege saMvare" tyAhi // 14 // sUtrArtha--sava2 me cha. // 14 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 sudhA TIkA sthA01 u01 sU. 14 saMvarasvarUpanirUpaNam AtmanaH karmopAdAnahetubhUtapariNAmAbhAvaH saMvara ityAzayaH / ___ sa caikaH-ekatvasaMkhyAvAn / yadyapi-gupti-samiti-dharmA-'numekSA-parIpahajaya-cAritraH, saMvaro jAyate tena kAryakAraNayorabhedopacArAd guptyAdirapi saMvara ityucyate / tatra-guptayastisraH 3, samitayaH paJca 5, dharmAH daza 10, anuprekSAH dvAdaza 12, parISahajayo dvAviMzatibhedaH 22, tathA cAritraM paJcavidham 5, evaM saptapaJcAzadbhedAH savarasya santi / kiM ca-tapasApi saMvaro jAyate / TIkArtha-jisa pariNAma se karma ke kAraNabhUta prANAtipAta Adi roka diye jAte haiM vaha saMvara hai| karma ke kAraNabhUta prANAtipAtAdi se AtyA meM kamI kA Asrava hotA hai isa Asrava kA rukanA so hI saMvara hai| Asrava 42 prakAra kA kahA gayA hai so yaha 42 prakAra kA Astrava jina AtmapariNAmoM se ho sakatA hai aise ve saba pariNAma saMvararUpa haiN| arthAt AtmA meM karmoM ke Agamana kAraNa jo prANAtipAtAdi rUpa pariNAma hai una pariNAmoM kA abhAva honA hI saMvara hai| yaha saMvara eka saMkhyAvAlA hai yadyapi gupti-samiti-dharma-anuprekSA parISaha jaya evaM cAritra inake dvArA saMvara hotA hai parantu jo gupti 3 hotI hai| samiti 5 hotI hai| dharma 10 hote haiN| anuprekSA 12 hotI haiN| parISaha jaya 22 hote haiM tathA cAritra 5 prakAra kA hotA hai| isa prakAra se saMvara ke 57 bheda hote haiM inake atirikta tapa se bhI saMvara hotA hai| TIkAI--je kAraNa dvArA karmanA kAraNabhUta prANAtipAta Adine rokI devAmAM Ave che, te saMvara che. karmanA kAraNabhUta prANAtipAta Adi vaDe AtmAmAM karmone Asrava thAya che. te Amravane reka tenuM nAma ja saMvara che. Asava kara prakAranAM kahyAM che. te 42 prakAranA Asava- je Atmapari. NAmethI rokAya che, te badhAM pariNAme savararUpa gaNAya che. eTale ke AtmAmAM karmonuM Agamana karAvanArA je prANAtipAtAdirUpa pariNAma che te pariNAme abhAva thavo tenuM nAma ja saMvara che. te saMvara eka che. jo ke gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISaha, jaya ane cAritra dvArA saMvara thAya che, A rIte tene aneka prakAra hovA chatAM paNa saMvara sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. saMvaranA gupti AdinI apekSAe te nIce pramANe 57 bheda che-gupti 3, samiti 5, dharma 10, anuprekSAo 12, parISaha jaya 22, tathA cAritra pAMca prakAranuM hoya che. A rIte tenA kula 57 bheda kahyA che. taduparAMta tapathI paNa saMvara thAya che
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 " evaM tu sa jayassAvi pAvakammanirAsave, bhakkoDI saMciyaM kammaM tavasA nijjarijjai " ityuttarAdhyayanamutra 8 avya0 30 gA0 6, vacanAt / athavA sthAnA#sUtre dvividho dravyato bhAvatazca / tatra jaloparivartinAtrAderanavarata vijjalAnAM chidrANAM tathAvidhadravyeNa sthaganaM dravyasaMvaraH / bhAvasaM varastu jIvanaukAyAmAtravatkarmajalAnAmindriyAdicchidrANAM gupti-samityAdinA nirodhanam / itthaM sa varo'nekavidhastathApi saMvarasAmAnyAdeka iti bhAvaH / savarAstitvasiddhi: pratyakSAnumAnAgamapramANaiH saMvarasya siddhi rbhavati / tathAhi - AtmapariNativizeSasya guptisa mityAdiniSpAdita vizuddhAdhyavasAya rUpasya saMvarasya svAtmani svasa uktaM ca- evaM tu saMjayassA vi ityAdi athavA - yaha saMvara do prakAra kA hotA hai eka dravya saMvara dUsarA bhAva saMvara jaloparivartamAna naukA Adi meM jina chidroM se nirantara jala kA Agamana hotA ho, una chidroM ko tathAvidha dravya se banda kara denA yaha dravya saMvara hai tathA jIvarUpI naukA ke prANAtipAtAdi rUpa chidroM ko ki jinake dvArA karma jala usameM AtA hai gupti-samiti Adi se banda kara denA isakA nAma bhAva saMvara hai isa taraha se yaha saMvara aneka prakAra kA hai phira bhI saMvara sAmAnya kI apekSA se yaha eka hai isIliye yahA~ ise eka kahA gayA hai / saMvara ke astiva kI siddhi -- pratyakSa, anumAna evaM Agamana ina pramANoM se saMvara kI siddhi isa prakAra se hotI hai AtmA meM jo eka vizeSa prakAra kI pariNati hotI hai ki jo pariNati gupti samiti Adi - "" 4 - " evaM tu athavA sauMvara me ahAranA hoya che. (1) dravyasavara bhane (2) lAvasaM vara. pANImAM rahelI naukA AdimAM je chidro mAraphata nirantara jala dAkhala thatu hAya, te chidrone baMdha karI devA. te dravyasa'vara che. tathA jIrUpI naukAnA prANAtipAtAdi rUpa chidro ke jemanA dvArA ka jala temAM praveze che, te chidrone gupti, samiti Adi vaDe adha karI devAM, tenuM nAma bhAvasaMvara che. A rIte A savaramAM anekavidhatA hovA chatAM pazusavara sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva kahyuM che. saMvaranA astitvanI siddhi-- pratyakSa, anumAna bhane Agama, yA prabhAva @AthI saMvaranI siddhi A pramANe thai zake che AtmAmAM eka viziSTa prakAranI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 15 vedanAsvarUpanirUpaNama vedanamatyakSasiddhatvAt , anyatrAtmani tu tajjanitakAryAnumeyatvAt , bAgamasya ca 'ege saMvare' ityAdirUpasya tatpratipAdakasya pradarzitatvAcca saMvaro'stIti vizvasitavyam // sU014 // ayogyavasthArUpe saMvaravizeSe ca karmaNAM vedanaiva bhavati, nabandhaH iti vedanAyAH svarUpamAha mUlam ---egA veyaNA // sU0 15 // chAyA-ekA vedanA // 15 // vyAkhyA-vedanA-vedanaM vedanA-svamAvena udIraNAkaraNena vA udayAvalikAse niSpAdita vizuddha adhyavasAya rUpa mAnI jAtI hai vahI saMvara hai aura yaha saMvara svAtmA meM svasaMvedana pratyakSa se siddha hotA hai aura parakIya AtmA meM yaha saMvara apane dvArA janita kArya se anumeya hotA hai|" ege saMvare" ityAdi rUpa se Agama meM isakA pratipAdana hone se Agama bhI isakA samarthaka hai ataH ina pramANoM dvArA saMvara kI siddhi hone se vaha aisA vizvAsa karanA cAhiye / suu014|| jaba jIva kI avasthA ayogIrUpa hotI hai taba usa saMvara vizeSarUpa ayogI avasthA meM karmoM kI vedanA hI hotI hai karmabandha nahIM hotA hai isIliye yahAM vedanA ke svarUpa kA kathana kiyA jAtA hai| 'egA veSaNA' ityAdi // 15 // mUlArtha-vedanA eka hai / 15 // pariNati thAya che. je pariNatine gupti, samiti Adi dvArA niSpAdita (janita) zuddha adhyavasAyarUpa mAnavAmAM Ave che, e ja saMvara che ane svAtmAmAM svasaMvedana pratyakSa vaDe te saMvarane sadbhAva siddha thAya che ane anyanA AtmAmAM A saMvara pitAnA dvArA janita kAryathI anumeya (anubhaan 431 zaya mev|) DAya che. " ege saMvare" tyAce bhAgabhAM tenuM pratipAdana thayeluM hovAthI Agama paNa tenA samarthaka che. A rIte A pramANe dvArA saMvaranuM astitva siddha thatuM hovAthI te che, evo vizvAsa rAkhavuM joIe. sU014 che jyAre jIvanI avasthA aAgIrUpa thaI jAya che tyAre te saMvara vizeSa rUpa agI avasthAmAM karmonuM vedana ja thAya che-karmabaMdha thato nathI. tethI ve sUtrA2 vanAnI 535942 cha-"egA veyaNA" tyA // 15 // sUtrArtha-vedanA eka che. 15 che
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sthAnAgasUtre praviSTasya kamaNo'nubhavanam / sA epA ekA-ekatvasaMkhyAvatI / ayaM bhAvaH-yadyapi vedanA jJAnAvaraNIyAdikarmApekSayA'STavidhA, vipAkodayapradezodayApekSayA ca dvividhA, AbhyupagamikI-zirolocanAdikA aupakramikI-rogAdijanitA ityevaM vA dvividhA, tathApi vedanAsAmAnyAdekA // iti // su015 // veditaM karma pradezebhyaH parizaTatIti vedanAnantaraM karmaparizaTanarUpAM nirjarAmAha mUlam-egA nijjarA // 16 // choyA-ekA nirjarA // 16 // vyAkhyA-egA' ityAdi TIkArtha-vedana anubhava karane kA nAma vedanA hai svabhAva se athavA udiraNAkaraNa se udayAvalikA meM praviSTa hue karma kA anubhava karanA hI isakA artha hai yaha vedanA eka-eka saMkhyAvAlI hai tAtparya isakA yaha hai yadyapi jJAnAvaraNIyAdi karmI ke anubhava na karane kI apekSA se vedanA ATha prakArakI hotI hai tathA vipAkodaya aura pradezodaya kI apekSAse vaha do prakAra kI hotI hai / zirolocanAdirUpa abhyupagamikI aura rogAdi se utpanna hone rUpa aupakramikI isa taraha se bhI vaha do prakAra kI hotI hai phira bhI yahAM para jo use ekarUpa kahA gayA hai vaha vedanA sAmAnya kI apekSA se kahA gayA hai ||suu015|| vedita huA karma AtmApradezoM se jhar3a jAtA hai isaliye vedanA ke bAda aba sUtrakAra nirjarA kA kathana karate haiN| 'egA nijjarA' ityAdi // 16 // mUlArtha-nirjarA eka hai / 16 // TIkArya-vedana (anubhava) karavuM tenuM nAma vedanA che. svabhAvathI athavA udIraNAkaraNathI udayAvalikAmAM praviSTa thayelAM karmone anubhava kare, tene ja vedanA kahe che. A vedane eka sakhyAvALI che. jo ke jJAnAvaraNIya karmonuM vedana karavAnI apekSAe te vedanA ATha prakAranI hoya che, tathA vipAkedaya ane pradezodayanI apekSAe te be prakAranI hoya che. kezalucana Adikapa AyupagamikI ane rogAdijanita aupakramikI; evI be prakAranI vedanA paNa hoya che, chatAM paNa tene ahIM vedanA sAmAnyanI apekSAe eka kahI che. 15 vedita thayela karma AtmapradezomAMthI jharI jAya che, tethI vedanAnuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra nirAnuM nirUpaNa kare che - " egA nijarA" tyAhi // 16 // sUtrArtha-niza me cha. // 16 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSA TIkA sthA0 70 1 sU016 nirjarAsvarUpanirUpaNam nirjara-nirjaraNaM nirjarA-karmaNAM jIvapradezebhyaH parizaTanam deshtH| vipakyAnAM parizaTanaM hAniriti yAvat / tapasA sevyamAnena karmANyAtmapradezebhyo vighaTante / tapasaH karma santApakatvAt zuSkarasAni karmANyatirUkSatvAnniHsnehavandhanAnibhUtvA parizaTantIti bhAvaH / sA ca ekA-ekatvasaMkhyAvatI / yadyapyaSTavidhakarmApekSayA'STavidhA, dvAdazavidhatapojanitatvena vA dvAdazavidhA, akAmakSutpipAsAzI tAtapadaMzamazakasahanabrahmacaryadhAraNAdyanekavidhakAraNajanitatvena anekavidhA vA, dravya___TIkArtha--karmoM kA pradezoM se ekadeza chuTa jAnA naSTa ho jAnA isakA nAma nirjarA hai, karma jaba paka jAtA haiM taba unakA AtmapradezoM se sambandha chUTa jAtA hai isIko nirjarA kahA gayA hai yaha nirjarA sevita tapasyA ke dvArA hotI hai arthAt kI jA rahI tapasyA se saMvara aura nirjarA ye donoM kAma hote haiN| saMcita karmoM kI nirjarA aura Ate hue karmoM kA nirodha / karmo kI nirjarA hotI hai-isakA tAtparya aisA hai ki tapa karmo kA saMtApaka (nivAraka) hotA hai-ataH tapasyA ke dvArA jaba karma zuSka rasavAle ho jAte haiM taba ve atirUkSa ho jAneke kAraNa niH sneha bandhana vAle hokaha jhar3a jAte haiM-khira jAte haiN| nirjarA eka saMkhyAvAlI hotI hai yadyapi aSTavidha karmoM kI apekSA se nirjarA ATha prakAra kI hotI hai| ____ athavA--12 prakAra ke tapoM dvArA janita hone ke kAraNa yaha 12 prakAra kI bhI hotI hai| __ athavA--samatA pUrvaka kSudhA, pipAsA, zIta, Atapa daMsamazaka TIkA-karmonuM jIvanA pradezomAMthI eka dezathI (aMzataH) naSTa thaI javuM tenuM nAma nirjarA che karma jyAre paripakava thaI jAya che, tyAre Atmapradezo sAthe tene saMbaMdha chUTI jAya che, tene ja nirjarA kahe che tapasyAnA sevana dvArA savAra ane nirjarA thAya che. eTale ke tenA dvArA saMcita karmonI nirjarA thAya che ane navAM karmonA praveza nidhi thAya che. tapane karmonuM saMtApaka (nivAraka) kahela che. tapasyA dvArA jyAre karmo zuSka rasavALAM thaI jAya che, tyAre teo ati rUkSa (cIkAza rahita) thaI javAne lIdhe nikAsaneha baMdhanavALA (cIkAzane abhAve baMdhana rahita) thaI javAthI AtmapradezomAMthI jharI jAya che-kharI paDe che. ATha prakAranA karmonI apekSAe tenA ATha prakAra che, chatAM nirAsAmAnyanI apekSAe temAM ekava prakaTa karavAmAM AvyuM che. athavA-athavA bAra prakAranAM tapajanya hovAthI te bAra prakAranI paNa che. athavA-samatApUrva kSudhA, pipAsA, zIta, mAta5, zamaza: (sa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 myAnAstre bhAvabhedato dvividhA vA nirjarA'sti, tathApi nirjarA sAmAnyAde kaiveti / - nanu nirjarAmokSayoH ko bhedaH ?, ucyate-dezataH karmakSayo nirjarA, sarvatastu karmakSayo mokSa iti / yadyapi mokSaH karmakSayajanito na tu karmakSayarUpastathApi kAryakAraNayorabhedopacArAt mokSaH karmakSayarUpa iti vyapadizyate ||muu016|| . jIvo hi pratyekazarIrAvasthAyAmeva viziSTanirjarAvAn bhavati, natu sAdhAraNazarIrAvasthAyAm / ataH pratyekazarIrAvasthasya jIvasya svarUpaM nirUpayitumAhainake dvArA janya kaSToM ke sahana karane se evaM brahmacarya ke dhAraNa karane se ityAdi anekavidha kAraNoM se janya hone se vaha aneka prakAra bhI hotI hai athavA dravya aura bhAva ke bheda se vaha do prakAra bhI hotI hai hai isa prakArase usameM anekatA AtI hai-phira bhI yahAM jo use ekatva saMkhyAvAlI kahI gaI hai usakA kAraNa nirjarA sAmAnya hai so vahaisa nirjarA sAmAnya kI apekSA se eka hI prakAra kI hotI kahI gaI hai| zaMkA--nirjarA meM aura mokSa meM kyA antara hai ? u0--dezataH karmoM kA kSaya honA nirjarA hai aura sarvataH karmoM kA kSaya honA mokSa hai yadyapi mokSa kameM ke kSaya se utpanna hotA hai ata: vaha karma kSayarUpa nahIM hotA hai phira bhI jo use karmakSayarUpa kahA jAtA hai usakA kAraNa kArya kAraNa meM abhedopacAra hai // 16 // __ jIva pratyeka zarIrAvasthA meM hI viziSTa nirjarAvAlA hotA hai sAdhAraNa zarIrAvasthA meM nahIM isaliye pratyeka zarIrAvastha jIva ke svmacchara AdinA DaMsa rUpa trAsa) Adi janya kaNane sahana karavAthI ane brahAcarya pALavAthI paNa nirjarA thAya che. A rIte nirjarAnA aneka prakAra che. athavA dravya ane bhAvanA bhedathI tenA be prakAra che. A rIte temAM anekatA jaNAtI hovA chatAM paNa tene je eka saMkhyAvALI kahevAmAM AvI che, te nirjarA sAmAnyanI apekSAo kahevAmAM Avela che. prazna-niza mane bhAkSamA tAvata cha ? ___uttara-zata: (zataH) bhni| kSaya thavA tetuM nAma na cha, ane karmone sarvathA kSaya thavo tenuM nAma mokSa che. jo ke mekSa karmonA kSayathI utpanna thAya che, tethI te karmakSaya rUpa nathI. chatAM paNa kAryakAraNumAM abhedepacAranI apekSAe tene karmakSaya rUpa kahevAmAM Ave che. e sU016 jIva pratyeka zarIrAvasthAmAM ja viziSTa nirjarAvALe hoya che-sAdhAraNa zarIrAvasthAmAM heta nathI, tethI pratyeka zarIrAvastha jIvanAM svarUpanuM nirUpaNa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA0 1 0 1 sU0 17 jIvasvarUpanirUpaNam 'ege jIve ' ityAdi / yadA-jIvAdIni nava tattvAni : ege AyA' ityAdinA sAmAnyato nirUpitAni, samprati vizeSeNa jIvatvaM nirUpayitumAha mUlam --ege jIve pADikkaeNaM sarIraeNaM // 17 // chAyAeko jIvaH pratyeka kena zarIrakeNa // 17 // vyAkhyA-'ege' ityAdi jIva iti / yo jIvitavAna jIvati jIviSyati ca, sa jIva-mANadhAraNa. zIla AtmA, sa pratyekakena-ekaM jIvaM pratigataM yaccharIraM pratyekazarIranAmakarmodayAt, tat pratyeka, tadeva pratyekakaM tena tathoktena, zarIrakeNa-zIyate iti zarIram , tadeva zarIrakaM tena upalakSitaH- tadAzrita ityarthaH, pratyekazarIrApekSayeti bhAvaH / ekA-ekatyasaMkhyAvAn bhavati / rUpa ko nirUpaNa karane ke liye "ege AyA" ityAdi sUtroM dvArA jIvAdika jo nau tatva sAmAnyarUpale kahe gaye haiM unameM se jIvakA svarUpa vizeSarUpa se nirUpaNa karane ke liye-' ege jIve paDikkaeNaM sarIra eNaM" aisA sUtrakAra kahate haiN| __ 'ege jIve pADikaeNaM sarIraeNaM' ityAdi // 17|| mUlArtha--pratyeka nAma karma ke udaya se prApta pratyeka zarIra kI apekSA se jIva eka saMkhyAvAlA hai| TIkArtha--jo bhUtakAla meM jiyA hai vartamAna meM jI rahA hai aura bhaviSyatkAla meM jIvegA usakA nAma prANadhAraNazIla jIva hai vaha jIva eka jIva meM pratigati pratyeka zarIra nAma karma ke udaya se prApta pratyeka zarIra kI apekSA se eka ekatva saMkhyAvAlA hai athavA-"paDi. 42vAne bhATe "ege AyA " tyAdi sUtrI dvArA pA na tatvAnu sAmAnyarUpe pratipAdana karavAmAM AvyuM che, have jIvanA svarUpanuM vizeSarUpe ni3555 42vAne bhATa "ege jIve paDikkaeNaM sarIraeNa" mA sUtranu 4thana karavAmAM Ave che- " ege jIve paDikkapaNaM sarIraeNaM " tyAhi // 17 // sUtrArtha-pratyeka nAmakarmanA udayathI prApta pratyeka zarIranI apekSAe jIva eka saMkhyAvALA che. TIkArya-je bhUtakALamAM janme che, vartamAnamAM jIve che ane bhaviSyakALamAM Avaze, tenuM nAma prANadhAraNazIla jIva che te jIva eka jIvamAM pratigata pratyeka zarIra nAma karmanA udayathI prApta pratyeka zarIranI apekSAe me (satya sabhyApAgA)2.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAyace ___athavA-'pADikkaeNaM sarIraeNaM' ityasya 'pratyekake zarIrake' iticchAyApakSe-pratyekasmin zarIre vartamAno yo jIvaH sa eko bhavatItyarthaH / atra NakAradvayaM vAkyAlaMkAre // mU0 17 // vandhamokSAdaya AtmadharmA iha pUrvamuktAH / tatastadadhikArasyA'tra prastutatvAdataH param " egA jIvANaM " ityArabhya 'ege caritte ityantairaSTAviMzatyAsUtrarAtmadhamAn nirUpayatimUlam-egA jIvANaM apariAittA viguvaNA // sU0 18 // chAyA-eka jIvAnAm aparyAdAya vikurvaNA // sU0 18 // vyAkhyA-'egA' ityAdikaeNaM sarIraeNaM" isa kI chAyA jaya "pratyeka ke zarIra ke" aisI kI jAtI hai taba isa pakSa meM pratyeka zarIra meM vartamAna jo jIva hai vaha eka hai aisA artha bodha hotA hai yahAM do jagaha "gaM" vaha pada vAkyAlaGkAra meM prayukta haiM aisA jAnanA cAhiye ||tuu017|| bandha mokSa Adi ye saba Atmadharma hai aisA yahAM pahile kahA jA dhukA hai ataH yahI adhikAra yahAM prastuta hai isaliye isase Age "egA jIvANAM" yahAM se lagAkara " ege caritte" yahAM taka ke 28 sUtroM dvArA sUtrakAra AtmadharmoM kI nirUpaNA karate haiN| 'egA jIvANaM apariAittA viguThvaNA' // 18 // mUlArtha-jIvoM kI vAhya pudgaloM ko grahaNa kiye vinA vikurvaNAvikriyA-eka hai| ___ matha--" paDikkaeNaM sarIraeNaM" tenI chAyAne "pratye! zarIranA" A pramANe karavAmAM Ave te "pratyeka zarIramAM vartamAna (rahela) je jIva cha, te me cha, " mevo mamAya thAya che. mI me yAme "NaM" ! prAga vAkayAlaMkAra rUpe thaye che, ema samajavuM. che sU017 che bandha, mokSa Adi uparyukta badhAM tata Atmadharma che, evuM ahIM pahelAM kahevAmAM AvI cukyuM che. eka adhikAra hajI paNa cAlI rahyo che. tathI ve "egA jIvANaM " thI sana "ege caritte" yA sUtra yantana 28 sUtro dvArA sUtrakAra AtmadharmonI ja prarUpaNa kare che- ___ "egA jIvANaM apariAracA viguvvaNA" // 18 // sUtrArtha-jInI bAhyaputalene grahaNa karyA vinA thatI vikuNA (AAI) me che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMdhA tto| sthA0 1 u. 1 sU) 18 vikriyAsvarUpanirUpaNam ____ jIvAnAm-aparyAdAya caikriyasamuddhAtena vAhyAn pudgalAn paritaH samantAt agRhItvA yA vikurvaNA-svasvotpattisthAne pratyekajIvakartRkA bhavadhAraNIyazarIraracanArUpA vikriyA bhavati, sA ekA-ekatvasaMkhyAvatI bodhyA / patijIvaM bhavadhAraNIyasyaikatvAd vikurvaNAyA ekatvam / ekalaukriyazarIreSu bhavadhAraNIyamekameva bhavati, tadapekSayA vA kathaMcid vikurvaNAyA ekatvamiti / bAhyapudgalAnAdAya tu yA vikurvaNA bhavati sA tUttaravikurvaNaiva / iyamuttaravikurvaNA tu caikriyalabdhisampannasya ekasya jIvasya anekA'pi bhavati, tasya vicitrAbhiprAyavatvAt tathAvidhazaktisampannatvAcceti / nanu atra sUtre-'apariAittA' ityanena uttaravikurvaNAyA vyavacchedaH kriyate / se yamuttaravikuNA vAhyapudgalAdAnapUrvikaiva ? bhavatItyatra kiM pramANam iti cet , TIkArtha-vaikriya samudghAta se vAhya pudgaloM ko saba ora se grahaNa kiye binA jo vikriyA-apane 2 utpattisthAna meM pratyeka jIva kartRka bhavadhAraNIya zarIra racanA rUpa vikriyA hotI hai vaha eka-ekatva saMkhyA vAlI hotI hai haraeka jIvameM bhavadhAraNIya zarIra eka hI hotA hai ataH vikurvaNA meM bhI ekatva hotA hai| ____ athavA-samasta vaiphiyazarIroM meM bhavadhAraNIya zarIra eka hI hotA hai isa apekSA se bhI kathaJcit vikurSaNA meM ekatva hotA hai aisA jAnanA cAhiye parantu yAyapugaloMko grahaNa karake jo vikurvaNA hotI hai vaha to uttara vikurvaNA hI hotI hai yaha uttara vikurvaNA vaikriyalabdhi saMpanna eka jIva ke aneka bhI ho sakatI hai kyoM ki vaha jIva vicitra abhiprAyavAlA hotA hai aura tathAvidha zaktivAlA hotA hai| TIkAI-vaikiya samudughAta dvArA brAhmapudgalene badhI bAjuethI grahaNa karyA vinA, je vikiyA-pitatAnA utpatti sthAnamAM pratyeka jIva koMka bhava dhAraNIya zarIra racanArUpa vikiyA-thAya che, te eka (eka saMkhyAvALA) hoya che. dareka jIvamAM bhavadhAraNIya zarIra eka ja hoya che, tethI vimurvaNAmAM paNa ekatva hoya che athavA samasta kiya zarIramAM bhavadhAraNIya zarIra eka ja hoya che, te apekSAe paNa vikuNAmAM ekatva hoya che ema samajavuM. paraMtu bAhyapudgalene grahaNa karIne je vidurvaNa thAya che tenuM nAma te uttara vikurvaNuM thAya che. te uttara vidurvaNa vikiya labdhi saMpanna eka jIvamAM aneka paNa hoI zake che, kAraNa ke te jIva vicitra (vividha) abhiprAyavALo hoya che ane te prakAranI zaktivALe heya che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAhI atrocyate-bhagavatIsUtre gautamena pRSTo bhagavAn uttaravikuNAyA vAhyapudgalAdAnapUrvakatvameva proktavAn / tathA-hi "deve NaM maMte ! yahiDIe jAva mahANubhAge vAhirae poggale apari AittA pabhU egavannaM egakhvaM viuvittae ?, goyamA ! no iNaDhe samarTa / deveNaM bhaMte ! vAhirae poggale pariyAittA pamU ?, haMtA ! pabhU" iti / __chAyA-devaH khalu bhadanta ! mahaddhiko yAvat mahAnubhAvo vAhyAn pudgalAn aparyAdAya prabhurekavarName karUpaM vikurvitum ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / devaH khalu bhadanta ! vAhyAn paryAdAya pramuH ? hanta ! prabhuH" iti / ata uttara vikurvaNA bAyapudgalAdAnapUrvikaiva vodhyeti / / sU0 18 / / zaMkA--isa sUtra meM "apariAitA" isa vacana dvArA uttara vikurvaNA kA vyavaccheda kiyA gayA hai so yaha uttara vikavaNA vAhyapudgaloM ke AdAna pUrvaka hI hotI hai isa vipaya meM kyA pramANa hai ? u0--bhagavatI sUtra meM gautama ke dvArA pUche gaye bhagavAna ne uttara vikurvaNA ko vAhyapugaloM ko grahaNa karane se hI hotI huI kahA hai| vahAM kA vaha prakaraNa aisA hai__ "deveNaM bhaMte mahiDIe jAva mahAbhAge bAhirae poggale apari AittA pabhU egavanna egaruvaM viuvittae ? goyamA ! No iNahe samaDhe deveNaM bhaMte ! vAhirae poggale pariyAittA pabhU ? haMtA pabhU" iti / isa prakaraNa meM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai he bhadanta ! mahA RdvivAlA A-sUtramA " apari AittA " / payana | uttara vi. vaMNAne vyavaccheda karavAmAM AvyuM che eTale ke tene grahaNa karavAmAM Avela nathI. te uttara vikrvaNuM bAhyaputalene grahaNa karIne ja thAya che, evuM kayA pramANane AdhAre kahe che? , uttara-bhagavatI sUtramAM gautama svAmIe A viSayane anulakSIne pUchelA praznanA uttara rUpe mahAvIra prabhue kahyuM che ke "bAhyaputalene grahaNa karIne ja uttara viturvaNa thAya che." bhagavatI sUtramAM A viSayane anulakSIne A prakAranA praznottaro ApyAM che - ____" deveNaM bhaMte ! mahiDDhIpa jAva mahANubhAge bAhirae poggale apariAittA pabhU egavannaM egarUvaM viuvittae 1" "goyamA ! No iNaTe samaDhe " " deveNaM bhate / bAhirae pogale pariyAittA pabhU?" "hatA pabhU" tyA gautama svAmIne prazna-"he bhagavan! mahAddhivALe ane mahAprabhAvazALI deva zuM bAhyaputalene grahaNa karyA vinA eka varNavALI ane eka
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 - - sudhA rIkA sthA0 1 0 1 sU0 19 manonirUpaNam ___ atha mano nirUpayati mUlam - ege maNe // 19 // chAyA-ekaM manaH // 19 // vyAkhyA-'ege maNe' iti mananaM-manA, iha mana iti bhAvamano gRhyate / dravyamanojanyaM yanmanana-cintanaM tad bhAvamano'bhidhIyate / audArikA dizarIravyApArAhatamanodravya samUha sAcivyAyAvat mahAprabhAvavAlA koI deva bAhirI pudgaloM ko grahaNa kiye vinA kyA ekavarNavAlI, ekarUpavAlI vikriyA karane ke liye samartha ho sakatA hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai to kyA he bhadanta ! vaha bAhyapudgaloM ko grahaNa karake uttara vikriyA karane meM samartha ho sakatA hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai hAM gautama vaha samartha ho sakatA hai isa kathana se yahI bAta pramANita hotI hai ki uttara vikriyA bAhya pudgaloM ko AdAna grahaNa pUrvaka hI hotI hai aisA jAnanA cAhiye // suu018|| aba mana kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'ege maNe' ityAdi // 19 // mUlArtha--mana eka hai / 19 / TIkArtha--manana karanA isakA nAma mana hai, yahAM mana se bhAva mana kA grahaNa huA hai dravyamana kI sahAyatA se janya jo manana hotA hai cintana hotA hai vaha bhAva mana hai tAtparya isakA aisA hai ki audArika rUpavALI vikriyA karavAne mATe samartha hoya che kharo? mahAvIra prabhuno uttarahe gautama! evuM sAMbhaLI zakatuM nathI. gautama svAmIne prazna- he bhagavana! zuM te deva bAhya pulone grahaNa karIne uttaravikiyA karI zake kharo ? uttarahA gautama! khAdyaputalene grahaNa karIne te uttara vikriyA karI zake che. A pramANa dvArA e vAta siddha thAya che ke bApunA AdAna (grahaNa) pUrvaka ja uttara vikiyA thAya che. sU018 have sUtrakAra mananuM nirUpaNa kare che-- " ege maNe" tyAhi // 18 // sUvAtha--mana eka che. 19 sArtha--manana 42 tenu nAma mana che. mI "mana" 56 61 bhAvamanane ja grahaNa karavAmAM AvyuM che. dravyamananI sahAyatAjanya je (ciMtana) cAya che, tenuM nAma bhAvamana che. A kathananuM tAtparya A pramANe che dArika
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre ccintanAtmaka jIvavyApAro bhAvamana ucyate / sa ca jIvavyApAro manoyogaH, manasA sahakArikAraNabhUtena yogo manoyogaH / ata eva mantA jIvo bhAvamana ityucyate / athavA-manyate'neneti manaH - manodravyamAtram / mananayogyairmano vargaNAbhyo gRhItairananteH punarnihataM mananayogyapuGgalamayaM dravyaM dravyamanaityucyate / mananopakArI manaH paryAptinAmakarmodaya saMpAdyo manodravyasamUha evaM dravyamanaM iti / tacca mana:ekam ekatvasakhyAcad bhavati / ayamarthaH - yadyapi manoyogazcaturdhA - satyamanoyogaH ?, asatyamanoyogaH 2, satyAsatyamanoyogaH 3, asatyAmRpAmanoyogaH: 4 iti, yadvA-saMjJijIvAnAmasaMkhye patvAnmano'saMrUpeya bhedaM tathApyekaM mananarUpatvena sarvamanasAmekatvAditi // sU0 19 // - 88 Adi zarIra ke vyApAra se gRhIta jo manodravya samUha hai usa manodravya samUha kI sahAyatA se cintanAtmaka jo jIva kA vyApAra hai vaha bhAvamana hai yaha jIvavyApAra hI manoyoga hai sahakarikAraNabhUta mana ke dvArA yoga Atmaparispanda hotA hai vaha manoyoga hai isIliye mantA jIva bhAvamana aisA kahA gayA hai athavA jisake dvArA cintana kiyA jAtA hai vaha mana hai aisA vaha mana manodravyamAntrarUpa par3atA hai manovargaNAoM se gRhIta aise jo mananayogya anantapudgala skandha hai una pugaloM se nirvRtta jo mananayogya pudgala maya dravya hai vaha dravyamana hai mananakriyA meM upakArI aura manaH paryApta nAma karma ke udaya se saMpAtha aisA jo manodravya samUha hai vahI dravyamana hai yaha mana eka ekatvasaMkhyAvAlI hai yadyapi mana - satyamanoyoga, asatyamanoyoga, satyAsatyamanoyoga aura Adi zararanA vyApArathI gRhIta je maneAdraSyasamUha che, te maneAdravyasamUhanI sahAyatAthI jIvane je cintanAtmaka vyApAra cAle che, te bhAvamana che. A jIvavyApAra ja maneyAga che sahakArI kAraNabhUta mana dvArA je cAga (Atmaparispanha ) thAya che, tene manAyeAga kahe che. tethI ja evuM kahevAmAM AvyuM che ke " jenA dvArA ciMtana karAya che te bhAvamana che. " evuM te mana maneAdravya mAtrarUpa heAya che. maneAvaNNAethI gRhIta ( brahaNa karAyelAM ) evAM je mananayeAgya anaMta pudgala skandha che te pudgaleAthI nivRtta je mananayeAgya yugasabhaya dravya che, te dravyabhana che, bhanana DiyAmAM upaTThArI ( upayogI ) ane mana:paryAmi nAma karmAMnA uDDayathI sa pAdya ( prApta ) je maneAdravyasamUha che, eja dravyasana che. te bhana ! ( me sadhyAvANu ) che. le satyamanoyoga,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - sudhA kA sthA0 1 101 sU0 20 vAgnirUpaNam vAcaM nirUpayatimUlam-egA vaI // sU0 20 / / chAyA-ekA vAk // su0 20 // vyAkhyA-'egA' ityAdi vacanaM vAk,-iha vAgiti bhAvavAg gRhyate / audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhatavAgdravyasamUhasAcivyAd jIvavyApAraH, sa ca jIvavyApAro vAgyoga ucyate / vAcA sahakArikAraNabhUtayA yogo vAgyogaH / sA vAk ekA-ekatvasaM. asatyAmRSAmanoyoga ke bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai tathA saMjI jIvoM kI asaMkhyatA ko lekara vaha asaMkhyAta bhedavAlA bhI kahA gayA hai taya bhI mananarUpa samAnya kI apekSA se samasta manoM meM ekatA hI hai isIliye yahAM usameM ekatA kahI gaI hai|suu019|| vacana kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'egA vaI ' ityAdi // 10 // mUlArtha-vacana eka hai / 20 / TIkArtha-bolanA isakA nAma vacana-vAka hai, yahAM vAk zanda se bhAvavAkkA grahaNa huA hai audArika, vaikriya, AhArakazarIrake vyApAra se gRhIta jo vAradravyasamUha hai usa vAgdravyasamUha kI sahAyatA se jo jIva kA vyApAra hai, vaha vArayoga kahalAtA hai sahakArI kAraNarUpa isa vAkke dvArA jo yoga hotA hai vaha vAgyoga hai vaha vAkU-vANI-eka haiasatyamanega, satyAsatya-maneyoga ane asatyAmRSA-mane yoganA bhedathI mana cAra prakAranuM hoya che, ane saMjJIjInI asaMkhyatAnI apekSAe te asaMkhyAta bhedavALuM paNa kahevAya che, chatAM paNa mananarUpa sAmAnyanI ape. kSAe samasta mane mAM ekatva hevAthI, ahIM tene eka kahyuM che. je 19 have sUtrakAra vacananuM nirUpaNa kare che-- "egA vaI " tyA // 20 // sUtrArtha---qyana se che. // 20 // 14-2 mAsapAmA mAcha, te kyana che. mahA "payana (41)" padathI bhAvavAne grahaNa karavAmAM Avela che. audArika, vaikriya ane AhAraka zarIranA vyApArathI gRhIta je vAphadravyasamUhanI sahAyatAthI jIvane je vyApAra (pravRtti) cAle che tene vALa kahe che. sahakArI kAraNarUpa A vAku (vacana) sArA re yo thAya cha, te yogane saakssyo| cha. te pA5 (40) me 2 12
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 sthAnAstre khyAvatI / yadyapi manoyogavad vAgyogo'pi caturvidhaH satyAdibhedAt , tathApi vacanasAmAnyamAzritya sarvavAcAmekatvAdekA bAgiti bhAvaH // sU0 20 // kAyavyAyAma nirUpayati mUlam-ege kAyavAyAme // sU0 // 21 // chAyA-ekaH kAyavyAyAmaH / / 21 / / vyAkhyA-ege' ityAdi kAyavyAyAmaH-cIyate-barddhate'nnAdibhiritikAyaH, zarIram-tasya vyAyAmo vyApAraH-audArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNAmavizepaH / sa ca ekaH ekavasaMkhyAvAn / ayamaudArikAdibhedena saptavidho'pi jIvAnantatvenAnantavidho'pi eka saMkhyAvAlI hai yadyapi manoyoga kI taraha cAgyoga bhI satyavAnyoga Adi ke bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai tathApi bacana sAmAnya kI apekSA lekara samasta vacanoM meM ekatA hone kI apekSA se vaha yahAM eka prakaTa kiyA gayA hai |sU0 20 // kAyavyAyAma kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'ege kAyavAyAme' ityAdi // 21 // mUlArtha-kAyavyAyAma eka hai / / 21 / / TIkArtha-anna Adi ke dvArA jo bar3hatA hai vaha kAya hai yaha kAya zabda kI vyutpatti hai kAya nAma garIra kA hai isa kAya kA jo vyApAra hai vaha kAyavyAyAma hai audArika Adi zarIra se yukta AtmA kA jo vIryarUpa pariNAma vizeSa hai vahI kAya vyAyAma eka-ekatva saMkhyAvAlA hai yadyapi yaha kAyavyAyAmarUpa kAyayoga audArika kAyayoga 1 audaache. jo ke manoyoganI jema vAganA paNa satyavAna Adi cAra bheda kahyA che, paraMtu vacana sAmAnyanI apekSAe samasta vacanemA ekatA hovAnI apekSAe tene eka kahyuM che 20 || kAyavyAyAmanuM nirUpaNa " ege kAyavAyAme" tyAhi // 21 // sUtrArtha-kAyavyAyAma eka che. te 21 che sAtha-" bhanna 2 // 2 vRddhi pAme cha te 4ya cha, " 20 aya. zabdanI vyutpatti che kAya eTale zarIra. te zarIranA vyApArane (pravRttine) kAyavyAyAma kahe che. audArika Adi zarIravALA AtmAnuM je vIryarUpa pariNAma vizeSa che, tenuM ja nAma kAyavyAyAma che. te kAyavyAyAma ekava saMkhyAyukta che. jo ke A kAyavyAyAmarUpa kAyAganA (1) audArika kAyasega, (2)
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ suDokA sthA0 101 sU0 22 utpattinirUpaNam kAyavyAyAmasAmAnyamAzritya eko'stIti bhAvaH / yacca manaH prabhRtInAmekatvaM nirUpituM tat sUtra eva vizeSeNAgrevakSyate - ' ege maNe devAsuramanuyANaM ' iti / sAmAnyApekSayA ihaikatvaM vyAkhyAtamiti // mru0 21 // utpattiM nirUpayati- mUlam - egA uppA | sU0 22 // chAyA -- ekA utpat // mu0 22 // vyAkhyA--' egA' ityAdi -- utpat-utpattiH, saMpadAdibhyaH kip iti ' padagatau ityasmAdbhAve trip / rika mizrakAyayoga 2 vaikriyakAyayoga 3 vaikiyamizrakAyayoga 4 AhArakakAyayoga 5 AhArakamizra kAyayoga 6 aura kArmaNakAyayoga ke bheda se 7 prakArakA tathA ananta jIvoM kI apekSA ananta prakArakA bhI kahA gayA hai parantu phira bhI ina saba bhedoMkI apekSA na karake vaha sAmAnya rUpa kAyavyAyAmatA kI apekSA se eka hI kahA gayA hai jo sana Adi koM meM ekatA kA nirUpaNa huA hai vaha sUtra meM hI vizeSarUpa se Age kahA jAyagA -"ege maNe devAsuramanuyANaM " ityAdirUpa se ||21|| utpatti kA nirUpaNa kiyA jAtA hai ' egA uppA' ityAdi ||22|| mUlArtha - utpatti eka hai | 22 | TIkArtha -- ut upasargapUrvaka " padgatau " dhAtu se bhAva meM " saMpadAdibhyaH kipU " isa sUtra dvArA kipU karake yaha utpat zabda banA hai mizraprayayoga, (3) vaiyi hAyayoga, (4) mizra kAyayeLa, (5) AhAraka kAyayeAga, (6) AhAraka mizra kAyayeAga ane (7) kANu kAyacALa, nAmanA sAta prakAra paDe che, ane anata jIveAnI apekSAe tene aneka prakAranA paNa kahyo che, chatAM paNa sAmAnyarUpa kAyavyAyAma ( kAya vyApAra ) nI apekSAe temAM ekatva prakaTa karavAmAM Avyu che, ema samajavu. je mana AdikAmAM ekatAnuM nirUpaNa karAyu che, tenuM vizeSa pratipAdana AgaLa AvanArAM "ege maNe devAsuramanuyANa " tyAhi sUtramA vAmAM bhAva // 21 // have utpattinuM' nirUpaNa karavAmAM Ave che-- << egA ThappA "tyAhi // 22 // sUtrArtha - utpatti 4. // 22 // TIartha " ut" "unya's "qanat " ungsini quqni " saMpadA - vibhyaH ktripU " bhI sUtra dvArA kvip' 8 ne sA utpat 'zabda ce "
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sthAnA sA ca ekA-ekatvasaMkhyAviziSTA / ekatvaM cAsyA ekasamaye ekaparyAyApekSayA / nahi tasya yugapadutpatti dvyaadirsti| yadvA-tadvizeSakapadArthAnapekSayA vA'syA ekatvam / / sU022 // vigati nirUpayati-- mUlam-egA viyaI // sU0 23 // chAyA--ekA vigatiH // sU0 23 // vyAkhthA--'egA vigaI' ityAdi-- vigatiH vigamaH ekA-ekatvasaMkhyAviziSTA / ekatvaM cAsyA utpattivad bodhyam / / mu0 23 // isakA artha utpatti hai yaha utpatti eka-eka saMkhyAviziSTa hai isa meM jo ekatva kahA gayA hai vaha eka samaya meM eka paryAya meM yugapat utpatti dvaya nahIM hone ke kAraNa kahA gayA haiM kyoM ki eka samaya meM eka paryAya kI eka rUpa se hI utpatti hotI haiN| do Adi rUpa se nahIM yadyapi anya padArthoM kI bhinna 2 utpattiyAM hotI hai isa apekSA utpatti meM anekatA AtI hai parantu aneka paryAyoM kI isa bhinna 2 utpattiyoM kI yahAM vivakSA nahIM kI gaI hai kevala utpatti sAmAnya kI hI apekSA kI gaI hai, ataH isa utpatti sAmAnyakI apekSA se utpatti meM ekatva kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye ||suu0 22 // vigati kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'egA viyaI' ityAdi // 23 // mUlArtha-eka vigati hai // 23 // che. tene artha utpatti thAya che. te utpatti eka (eka saMkhyAvALI) che. temAM eka kahevAnuM kAraNa e che ke eka samayamAM eka paryAyamAM eka sAthe be utpatti thatI nathI. "eka samayamAM eka paryAyanI eka rUpe ja utpatti thAya che-be AhirUpe thatI nathI." te kAraNe temAM ekatva kahyuM che. jo ke anya padArthonI (judA judA padArthonI) judI judI utpatti thAya che, te apekSAe utpattimAM anekatA dekhAya che, paraMtu aneka paryAnI te judI judI utpattinI vAta ahIM karI nathI, ahIM te utpatti sAmAnyanI apekSAe ja A kathana karavAmAM Avyu che. tethI utpattimAM je ekatva kahyuM che, te utpatti sAmAnyanI apekSAe ja kahyuM che. je sUva 22 che have vizatinu ni35 42vAmAM Ave che-"egA viyaI" tyAhi // 2 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA rIkA sthA0 u01 1.24-25 vigatAbadinispaNam vigatAcI nirUpayati-- mUlam-egA vigayaccA // sU0 24 // chAyA--ekA vigatArcA // sU0 24 // vyAkhyA--'egA vigayaccA' ityAdi-- vigatArcA-vigatasya-vigamato-mRtasya jIvasya arcA zarIraM, sA ekaa| ekatvaM sAmAnyanayamAzritya / / mu0 24 // gati nirUpayati-- mUlam-egA gaI / / sU0 25 // chAyA--ekA gatiH / / sU0 25 // vyAkhyA--' egA gaI ' iti / gatiHmmaraNAnantaraM manujabhavAda nArakAdI jIvasya gamanam , sA ca ekA-3 ekatvasaMkhyAviziSTA / ekasya jIvasya ekadA RjvAdikA narakagatyAdikA vA TIkArtha-vigama kA nAma vigati hai arthAt vinAza utpatti kI taraha isameM bhI ekatA hai aisA jAnanA cAhie // 023 / / vigatArcA kA nirUpaNa kiyA gayA hai| 'egA vigayaccA' ityAdi // 24 // mUlArtha-vigatArcA eka hai / 24 // TIkArtha-vigatArcA-mare hue jIva kA zarIra sAmAnya naya kI apekSA se eka hai ||suu024|| gati kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'egA gaI' ityAdi // 25 // mUlArtha-gati eka hai / 25 / sUtrA--vizati me cha. // 23 // TIkAI--vigamane vigati kahe che. te utpattinA vipakSarUpa che. utpattinI jema vigatimAM paNa ekatA che ema samajavuM. vigatAryAnu ni35-- "egA vigayaccA" tyAhi // 24 // sUtrArtha--vigatAeM eka che. je 24 che TakA-vigatAca eTale marI gayelA jIvanuM zarIra, sAmAnyanayanI apekSA me che. // 24 // gatirnu ni35--" egA gaI" yA6i // 25 // sUtrA--gati se cha. // 25 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstra ekaica gatirbhavati / athavA-sarvajIvapudgalAnAM sthitAveva vailakSaNyaM bhavati natu gatau, ato gaterekatvamiti / / mU0 25 // Agati nirUpayati-- mUlam-egA AgaI // sU0 26 // chAyA-ekA AgatiH // su0 26 // vyAkhyA-'egA AgaI' iti Agamanam AgatiH-narakAdeH pratinivRttiH, sA ekA-ekatvasaMkhyAviziSTA / ekatvaM gativad bodhyam // sU0 26 // cyavanaM nirUpayati- . mUlam ege cavaNe // sU0 27 // chAyA--ekaM cyavanam // sU0 27 // TIkArtha-maraNa ke bAda manuSyabhava se nAraka Adi meM jo jIva kA gamana hai usI kA nAma gati hai yaha gati eka hai ekatva saMkhyAviziSTa hai / eka jIva kI ekakAla meM Rju Adi gatiyAM narakAdi gati eka hI hotI hai / athavA-sarva jIva pudgaloM kA sthiti meM hI vailakSaNya hotA hai gati meM nahIM isaliye gati meM ekatA kahI gaI hai ||suu0 25 // agati kA nirUpaNa kiyA jAtA hai 'egA AgaI ityAdi // 26 // mUlArtha-Agati eka hai / 26 / TIkrArtha-Ane kA nAma Agati hai arthAt narakAdika gati se pratinivRtti honA lauTanA so Agati hai, yaha Agati eka hai ekatvasa khyAvAlI hai isameM ekatA gati ke samAna jAnanI cAhiye / / sU026 / / TIkAI--maraNa bAda manuSyabhavamAMthI nIkaLIne nArakAdi jIvanuM je gamana thAya che, tenuM nAma gati che. te gati eka che. eka jIvanI eka kALamAM ja Adi gati athavA narakAdi gati eka ja thAya che athavA sarva jIva pulanuM sthitimAM ja vilakSaNya ( vilakSaNatA viviya) hoya che, gatimAM hotuM nathI. tethI ja gatimAM ekatA kahI che. 25 che have AgatinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-- "egA AgaI" tyAhi // 26 // sUtrAtha-sAgati se che. TakAtha--narakAdi gatimAMthI pAchA AvavuM tenuM nAma Agati che. te Agati eka saMkhyAvALI che. temAM gatinI jemaja ekatA samajavI. 26
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA01 40 1 sU0 27-28 cyavanAdinirUpaNam vyAkhyA -' ege catraNe' iti / cyavanam - cyutiH, tad- - vaimAnikajyotiSkANAM bhavati, tacca ekam / ekajIvApekSayA cyavanasyaikatvam / athavA - sarvajIvapudgalAnAM cyavane bhedAbhAvAdekatvamiti / su0 27 // upapAtaM nirUpayati mUlam -'ege uvAe' | sU0 28 // 95 chAyA - eka upapatiH / / 0 28 / / vyAsthA - ' ege unavAe ' iti / upaSAtaH-janmavizeSaH / devanArakANAM janma / sa caikaH / ekatvaM cyavanavad bodhyam // 0 28 // cyavana kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| ' ege cavaNe' ityAdi // 27 // mUlArtha - cyavana eka hai / 27 / TIkArtha- cyutikA nAma cyavana hai yaha cyavana vaimAnika aura jyotiSka devoM kA hotA hai eka jIva kI apekSA se yaha cyavana eka kahA gayA hai athavA sarva jIva aura sarva puloM ke cayavana bheda ke abhAva se ekatA hai / sU027 / upapAta kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'ege ucavAe' ityAdi ||28|| mUlArtha - upapAta eka hai // 28 // TIkArtha- deva aura nArakoMkA jo janmavizeSa hotA hai, usakA nAma upapAta hai isameM cyavanakI taraha ekatva hai aisA jAnanA cAhiye // sR028|| bhyavananuM ni3yANu- " ege ghavaNe " ityAdi // 27 // sUtrArtha -- --yyavana me che. // 27 // TIkA-yutine cyavana kahe che. A cyavana vaimAnika ane cetiSika devAnu thAya che. eka jIvanI apekSAe te cyavana eka kahyu che. athavA sa jIva ane sa` pudgaleAnA cyavanamAM bhedane abhAve ekatA che. sU.raNA niya!-- upayAta " ege svavAe " tyAhi // 28 // sUtrArtha - - upayAta me hai. // 28 // TIkA deva ane nAraka gatimAM jIvanI je utpatti (janma vizeSa ) thAya che tenu nAma upapAta che. temAM vananI jema ekatva che, ema samajavuM'.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarka nirUpayati mUlam - "egA takkA' // sU0 29 // chAyA - ekastarkaH / / sU0 29 // 'egA takA' iti / tarkaNaM tarkaH - vimarzaH / IhAvAyAbhyantarAlavartI IhAyA anantaramavAyAt pUrvam vimarzo bhavati" iha ziraH kaNDUyanAdayaH puruSadharmA upalabhyante iti / sa caikaH / ekatvaM ca tarkatvarUpaM sAmAnyamAzritya vodhyam / 'egA takA' ityatra strIvaM prAkRtatvAt // sU0 29 // sthAnAGgasUtre tarka kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'egA takkA ' ityAdi // 29 // mUlArtha - tarka eka hai / 29 / TIkArtha-vimarza (vicAra) kA nAma tarka hai yaha vimarza IhA aura avAya ke antarAla meM hotA hai arthAt IhAjJAna ke bAda aura avAyajJAna ke pahile hotA hai avagrahajJAna ke bAda jaba saMzayajJAna hotA hai taba usakI nirAkRti ke liye jo aisA vicAra hotA hai ki yahAM puruSa ke dharma jo ziraH kaNDUyanAdi zira kA khujalAnA pAyA jA rahA hai isase yaha puruSa honA cAhiye isa taraha se nirNaya kI ora jhukate hue jJAna ke bAda yaha puruSa hI hai aisA jo nizcitajJAna ho jAtA hai vaha avAya hai yaha avAyajJAna usa puruSa gata vizeSadharmo ke vimarza ke bAda hI hotA hai yaha vimarza rUpa tarka tarkatva sAmAnya kI apekSA se eka kahA gayA hai| sU0 29 / have tanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che 66 egA takA " ityAdi // 287 // sUtrArtha -- me che. // 28 // TIkA-vimarzane tarka kahe che. te vimaza ihA ane avAyanA vacagALAnA kALamAM thAya che. eTale IhrAjJAnanI pachI ane avAya jJAnanA pahelAM thAya che. avagraha jJAnanI pachI jyAre saMzayajJAna thAya che, tyAre tenI nirAkRti (nivAraNa ) ne mATe evA je vicAra Ave che ke ahIM mAthAne khajavALavA Adi rUpa puruSanA svabhAva jovAmAM AvatA hAvAthI, te puruSa hAvA joIe. A rIte niNaeNyanI taraph jhukatuM jJAna thayA. khAda "A puruSa ja che" evu je nizcita jJAna thAya che, tene ' avAya ' kahe che. te avAyajJAna te puruSanA vizeSa dharmanA vimarza karyAM khAda ja thAya che. te vimarUpa tane tatva sAmAnyanI apekSAe eka kahyo che. prasU. 29 5
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 30-31 sAdinirUpaNam saMjJAM nirUpayati mUtram - 'egA sannA' | chAyA - ekA saMjJA // mu0 30 // vyAkhyA- 'egA samnA ' iti / saMjJAnaM saMjJA - vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvIti vizeSaH, AhArabhayAdyupAdhikA vA cetanA saMjJA, abhidhAnaM vA saMjJA, sA caikA - ekatvasaMkhyAviziSTA / AhArabhayAdibhedariyaM yadyapi dazavidhA tathA'pi saMjJAsAmAnyena eketi bhAvaH // saM0 30 // marti nirUpayati sU0 30 // mUlam - 'egA mannA' / / sU0 31 // saMjJA kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'egA sannA' ityAdi // 30 // mUlArtha - saMjJA eka hai / sR0 30 / TIkArtha - avagraha jJAna vyaJjanAvagraha aura arthAvagrahake bheda se do prakAra kA hotA hai inameM vyaJjanAvagraha ke uttarakAla meM jo jJAnavizeSa hotA hai usakA nAma saMjJA hai athavA - AhArabhaya Adi vizeSaNayukta cetanA kA nAma saMjJA hai athavA - nAma kA bhI nAmasaMjJA hai jaise devadatta Adi, isa taraha AhArabhaya Adi kI yaha saMjJA daza prakAra kI kahI gaI hai phira bhI yahAM jo ise eka kahA gayA hai vaha saMjJA sAmAnya kI apekSA se kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye ||30 // nati kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'egA mannA' ityAdi // 31 // ct sa'jJAnu nizcayu- " egA sannA " ityAdi // 30 // sUtrArtha --saMjJA me che. // 30 // TIkA---vyaMjanAvagraha ane arthAvagrahanA bhedathI avagrahajJAna be prakA ratu che. vyaMjanAvagrahanA uttarakALe je jJAnavizeSa thAya che tene sattA kahe che. athavA--AhAra, bhaya Adi vizeSaNayukta cetanAne sannA kahe che. athavA devadatta Adi vizeSanAmane paNu saMjJA kahe che. A rIte AhAra, bhaya Adi bhedonI apekSAe sa'nA dasa prakAranI kahI che. parantu ahIM tene je eka kahI che te sa'jJAsAmAnyanI apekSAe kahI che, ema samajavu'. 5 s030 // 97 matinuM nirUpaNu~~~ egA mannA " tyAhi // 31 // 3
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre chAyA-ekA matiH // sU0 31 // vyAkhyA-'egA mannA' iti-- mananaM matiH-kathaMcidarthanirNaye'pi sUkSmadharmaparyAlocanarUpA yA buddhiH seha matirucyate, sA ca ekA / athavA-mati AlocanaM, sA caiketi / asyA avagrahAdi bhedaizcaturvidhatve'pi sAmAnyamAzrityaikatvaM bodhyamiti / / mU0 31 // vijJanirUpayati-- mUlam--'egA vinnU // sU0 32 // chAyA--eko vijJaH // sU0 32 // vyAkhyA-'egA vinnU' iti / vizeSeNa jAnAtIti vijJaH jJAyaka:-jinAgamagRhItasAra ityarthaH, sa caikH| mUlArtha-mati eka hai / 31 / TIkArtha-kathaMcin-kisI taraha se artha kA nirNaya ho jAne para bhI jo tagata sUkSmadharmoM kI paryAlocanarUpa vuddhi hotI hai usakA nAma mati hai alocana bhI isI kA eka nAma hai yaha eka hai-ekatva saMkhyAviziSTa hai yaha mati avagrahAdika ke bheda se yadyapi cAra prakAra kI kahI gaI hai phira bhI matitva sAmAnya kI apekSA yaha eka hotI huI kahI gaI hai / mu031|| vijJakA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'egA vinnu' ityAdi // 32 // mUlArtha-vijJa eka hai| 32 / TIkArtha-vizeSarUpa se jAnane vAle kA nAma vijJa hai isakA dUsarA nAma jJAyaka bhI hai jisane jinAgama se sAra grahaNa kara liyA hai aisA sUtrArtha--mati eka che ke 31 mI TIkAI--keI paNa prakAre arthane nirNaya thaI gayA bAda paNa tenA sUkSama dharmonA paryAlacanarUpa je buddhi hoya che, tene mati kahe che. Alecana paNa tenuM eka nAma che jo ke avagratuM AdinA bhedathI tene cAra prakAranI kahI che, chatAM paNa mativa sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva batAvyuM che. sU031 vijJanu ni3544-- " egA vinnU " tyA // 32 // sUtrArtha--vijJa eka che. te 32 che TIkArya-vizeSa jJAnasaMpanna vyaktine vijJa kahe che tene jJAyaka paNa kahe che. jeNe jinAgamane sAra grahaNa karI lIdho che, e te vijJAbodha sAmA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMghA TIkA sthA0 1 0 1 0 33-34 vedanAdinirUpaNam ekatvaM bodhasAmAnyAd bodhyam / 'pagA' iti ApacyAt-strItvam / / 10 31 / / pUrva sAmAnya karmAnubhavarUpA vedanA proktA, sampati vizeSakarmAnubhavapakSaNAM tAmAha-- mUlam-'egA beyaNA // sU0 33 // chAyA--ekA vedanA // mU0 33 / / vyAkhyA--' egA veyaNA' iti / vedanA pIDArUpA, sA caikA / ekatvaM ca pIDAsAmAnyamAzritya bodhyam // mu0 33 // sampati pIDAyA eva kAraNa vizeSamAha mUlam-'ege cheyaNe' / / sU0 34 // vaha vijJa bodha sAmAnya kI apekSA se eka kahA gayA hai " egA" aisI jo strIliGgatA isameM kahI gaI hai vaha Apa hone kI apekSA se kahI gaI hai / sU0 32 // sAmAnyarUpa se karmo kA anubhava karanA isakA nAma vedanAhai aisA pahile kaha diyA gayA hai aba vizeSarUpa se karmoM ko anubhava karane rUpa jo vedanA hai usakA kathana kiyA jAtA hai| 'egA veyaNA' ityAdi / / 33 // mRlArtha-vedanA eka hai|33| TIkArtha-pIDArUpa pariNati kA nAma vedanA hai yaha pIDArUpa vedanA pIgasAmAnya kI apekSA eka hai aisA jAnanA cAhiye / / 33 / / pIDA ke kAraNavizepa kA kathana kiyA jAtA hai| 'ege cheraNe' ityAdi // 34 // nyanI apekSAe eka kahyo che tene "r" evuM nArI jAtinuM rUpa A hevAnI apekSAo ApavAmAM AvyuM che ke sU032 che sAmAnya rUpe karmonuM vedana karavuM tenuM nAma vedanA che, evuM pahelAM kahevAmAM AvI cUkyuM che. have vizeSarUpe karmonuM veina karavArUpa je vedanA che, tenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che - "egA yeyaNA" tyAhi // 3 // sUtrAya--vanA 4 che. // 33 // TakArtha--pIDArUpa parikRtine vedanA kahe che te pIDArUpa vedanA pIDA sAmAnyanI apekSAe eka che, ema jANavuM. 33 ! have pIDAnAM kAraNuvizenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-- " ege aiyage " yAhi // 34 // - - - - - - -- --- -
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 ekaM chedanam // sU0 34 // " ege cheNe' iti / sthAna chedanam - zarIrasyAnyasya vA khaDgAdinA / athavA-chedanaM = karmaNaH sthitighAtaH, taccaikam / ekatvaM ca sAmAnyavivakSaNAd voSyamiti // bhrU0 34 // 1 mUlam - ege bheyaNe // sU0 35 // chAyA - ekaM bhedanam // 0 35 / / vyAkhyA- ' ege bheyaNe ' iti / bhedanam - kuntAdinA zarIrAdeH / athavA bhedanaM rasavAtaH / taccaikam / ekatvaM ca sAmAnyavivakSaNAditi // sU0 35 // mUlArtha -chedana eka hai / 34 // TIkArtha - zarIra kA yA anya kisI padArtha kA talavAra Adi se kATanA chedanA isakA nAma chedana hai athavA karmoM kI sthiti kA ghAta karanA isakA bhI nAma chedana hai yaha chedana chedana sAmAnya kI apekSA se eka hai aisA samajhanA cAhiye / 34 / ' ege bheyaNe ' ityAdi // 35 // mUlArtha - bhedana eka hai / 35 // TIkArtha-bhAle Adise zarIrAdikakA phADanA bhoMkanA - vidAranAisakA nAma bhedana hai athavA karmoM ke isakA ghAta karanA isakA nAma bheTna hai yaha bhedana yadyapi aneka prakArakA hotA hai phira bhI bhedana sAmAnyakI apekSA se hI vaha eka hai aisA jAnanA cAhiye || sU0 35 // sUtrArtha -- chana che. // 34 // TIkA"--zarIrane athavA anya koi padArtha ne talavAra Adi vaDe kApavuM ( chedavuM) tenuM nAma chedana che athavA karmInI sthitinA ghAta karavA tenuM nAma IMdrana che. te chedana chedana sAmAnyanI apekSAe eka che, tema samajavu. 34 tathA ege bheyaNe " ityAdi // 35 // 88 sUtrA--bhedana eka che ! 35 5 TIkA--bhAlA Adi vaDe zarIrane phADavu... nAma bhedana che. athavA-karmAnA ghAta karavA tenuM bhedananA aneka prakAra che, chatAM paNa na sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva samajavu joie. AslR03pA ( vidyAravuM, vIMdhavuM.) tenuM nAma leina che. jo ke te
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 supA TIko sthA0 1 901 sU036-3, maraNAdinirUpaNam vedanAdibhyazca maraNaM bhavatIti maraNavizepamAha mUlam ..ege maraNe aMtimasArIriyANaM // sU0 36 // chAyA-eka maraNam antimazArIrikANAm // mU0 36 // vyAkhyA-' ege maraNe' ityaadi| antimazArIrikANAm-ante bhavam antimaM-caramam , antimaM ca taccharIraM ceti, antimazarIram , tatra bhavA antimazArIrikAstepAm caramazarIriNAMmaraNam / taccaikam / tadekatvaM ca siddhigatI punamaraNAbhAvAditi // mU0 36 / / antimazarIrazca kevalI bhUtvA mriyate, atastamAha mUlam ---ege saMsuddhe ahAbhUe patte // sU0 37 // vedanAdikoM se maraNa hotA hai ataH aba bharaNavizeSa kA kathana kiyA jAtA hai| ege maraNe aMtima sArIriyANaM ityAdi // 36 // mUlArtha-carama zarIravAloM kA maraNa eka hai / 36 // TIkArya-carama nAma antima kA hai yaha antimazarIra jinakA hotA hai ve antima zArIrika hai arthAt usI gRhIta bhavase jinako mukti prApta hotI hai, aise jIvoM ko antimazArIrika kahA gayA hai ina jIvoM kA maraNa eka hotA hai isa kAraNa meM jo ekatA kahI gaI hai vaha siddhagati meM maraNa ke abhAva se kahI gaI hai arthAta aise jIva jaya siddhi meM pahu~ca jAte haiM taba vahAM unakA punaH maraNa nahIM hotA hai|036|| antimazarIravAlA kevalI hokara ke maratA hai aisA kathana 'ege saMsuddhe ahabhRe patte // 37 // vedanAdikene lIdhe maraNa thAya che, tethI have maraNa vizeSanuM nirUpaNa 42pAmA bhAva cha-" ege maraNe atimasArIriyANaM" chatyAhi // 6 // sUtrArtha--carama zarIravALAonuM maraNa eka che. te 36 che TIkAthe-carama eTale antima. evA antima zarIradhArI jIvane garama zarIrI kahe che. eTale ke gRhIta bhavamAMthI anya bhava karyA vinA mukti prApta karanAra jIvane carama zarIrI kahe che. AvA carama zarIrI jenA maraNamAM ahIM ekava prakaTa karavAmAM AvyuM che. siddhagatimAM maraNane abhAva hovAthI A pramANe kahyuM cheeTale ke cha siddhi prApta kare che (siddhagatimAM jAya che) bharnu N bha21 yatu nathI. // 2036 // anima zarIravALe kevalI thaIne mare che evuM kathana"pge saMsuddhe ahabhUe patte " // 17 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 chAyA - ekaH saMzuddho yathAbhUtaH pAtram // bhrU0 37 // vyAkhyA ege saMsuddhe ' ityAdi " - yathAbhUtaH-trAstavikaH saMzuddhaH = rupAyAbhAvAt azavalacAritraH ekaH = ekasvasaMkhyAvAn bhavati / ayaM ca pAtram - pAtramiva pAtram - atizayavada jJAnAdi sakalaguNaratnAnAmAdhArabhUto bhavati / yadvA - ' prApta ' iti cchAyA, tatazca - prAptaH = guNaprakarSamabhyupagato bhavatIti / ekatvaM ca sAmAnyamAzritya bodhyam || sU0 37 // yaH saMzuddho na bhavatitasya duHkhaM nirUpayati / bhUlam - ege dukkhe jIvANaM egabhUe // sU0 38 // sthAnAsUtre mUlArtha - jo vAstavika saMzuddha hotA hai vaha eka hotA hai aura yaha pAtra kI taraha pAtra hotA hai / 37 // TIkArtha- -yathA bhUta zabda kA artha vAstavika hai aura saMzuddha zabda kA artha kaSAya ke abhAva se jisakA cAritra azavala hai aisA hai jo vAstavika rUpa meM kaSAya ke abhAva se azavala cAritravAlA hotA hai aisA vaha terahaveM guNasthAnavarttI jIva sAtizaya jJAnAdisakala guNarUpa ratnoM kA pAtra AdhArabhUta hotA hai athavA - " patte " kI saMskRtacchAyA pAtra na karake yadi " prApta " aisI kI jAtI hai taba isa pakSa meM vaha guNaprakarSa ko pA letA hai aisA artha hotA hai isameM jo ekatA kahI gaI hai vaha sAmAnya ko Azrita karake kahI gaI hai // sR0 37 // " saMzuddha ke duHkha kA nirUpaNa kiyA jAtA hai " ege dukkhe jIvANaM egabhUe 'd sUtrA --je vAstavika rIte sazuddha hAya che te eka heAya che ane te pAtra hAya che. TIkAthaeN--vAstavika eTale yathAbhUta ( jevuM che tevu') ane sazuddha eTale kaSAyane abhAve azamala ( niLa ) cAritravALA. je vAstavika rUpe kaSAyanA abhAve karIne azakhala (niLa) cAritravALA hAya che evA teramAM guNusthAnava jIva sAtizaya jJAnAdi sakala guNurUpa ratnAnA pAtrarUpa-AdhArabhUta hoya che athavA " patte " A pahanI saMskRta chAyA pAtrane mahaye " samajavAmAM Ave te evA atha thAya che ke " te guNuprakane prApta karI le che. " temAM je ekatA prakaTa karI che te sAmAnya sa'zuddhinI apekSAe karavAmAM Avela che, ema samajavu', ! sU037 // saMzuddhanA duHkhatuM nirUpaNu- "7 prApta " ege dukkhe jIvANaM egabhUe " // 38 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ supA TIkA sthA0 u01 sU. 39 adharmapratimAnirUpaNam ___ // chAyA-ekaM duHkhaM jIvAnAm ekabhUtam / / sU0 38 / / vyAkhyA-'ege dukkhe' ityAdijIvAnAM-mANinAm , ekabhUtam ananyatayA vyavasthitam-AtmopamamityarthaH, yathA mama duHkhaM tathA parasyApItyAgayena duHkham ekam ekatva saMkhyAviziSTaM bhavati // mu0 38 // duHkhaM ca adharmasevanAd bhavatItyadharma nirUpayatimUlam-egAahammapaDimAja se AyA parikilissai |suu039| chAyA-ekA adharmapratimA yat yasyA AtmApariktizyate // mu0 39 // malArtha-jIvoM kA ekabhUta duHkha eka hai // 38 // TIkArtha-prANiyoM kA duHkha "jaisA duHkha mujhe hai ainA hI duHkha parako bhI hai " isa Azaya se ekabhUta honeke kAraNa Atmopama hotA huA duHkha vedana sAmAnya kI apekSA se eka hai tAtparya isa kathana kA aisA hai ki duHkha ke sadbhAva meM pratyeka mohAdhIna prANI ko duHkha rUpa hI vedana hotA hai isaliye usa cedana sAmAnya kI apekSA duHkha eka rUpa hI hai| mR0 38 // jIvoM ko dukha adharma sevana se hotA hai ataH usa adharma kA nirUpaNa sUtrakAra karate haiM 'egA ahammapaDimA jaM se AyA parikilissai' // 39 // mUlArtha-adharma pradhAna pratimA-pravRtti eka hai kyoM ki usakA svAmI AtmA duHkhI hotA hai // 39 / / sUtrArtha--jInA ekabhUta duHkhamAM ekatva che. e 38 che rA--" bhAra cha, mehu manyane pAya cha " ! rIte vicAratA prANIonuM (jItu) duHkha ekabhUta hovAne kAraNe Apama thatuM duHkha vedanasAmAnyanI apekSAe eka che. A kathanane bhAvArtha A pramANe che-duHkhane sadabhAva hovAthI pratyeka mahAdhIna jIvane duHkharUpa vedana ne ja anubhava karavo paDe che. A rIte te vedanasAmAnyanI apekSAe duHkha ekarUpa ja che. sU38 jIvene adharmasevanane lIdhe dukha sahana karavuM paDe che. tethI mUtrakAra te adhamanuM nirUpaNa kare ve-- "egA ahammapaDimA jaM se AyA parikilissai" // 90 38 // sUvA-adharmapradhAna pratimA (adharmanA prAdhAnyavALI pravRtti) eka
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 sthAnAGgasUtre vyAkhyA-'egA AmmapaDimA ' ityAdi adharmapratimA-dharmazca zrutacAritrasvarUpaH, tadviparItastvadharmaH, tadvipayA pratimA pravRttirUpA, adharmapadhAnA pratimA zarIraM vA adharmapratimA, sA ekA-ekatvasaMkhyAviziSTA / ekatvaM ca sarvAsAmadharmapratimAnAM pariklezahetutvena sAmAnyamAzritya bodhyam / amumekatvahetuM sUtrakAraH svayamAha-'jaityAdi / yatnyasmAt kAraNAta ' se ' iti tasyAH adharmapratimAyA:svAmI-AtmA, yadvA-'se' ityasya saH' iticchAyA, sA=adharmapratimAvAn AtmA pariktizyati-janmajarAmaraNAdibhiHkhI bhavati / sA-adharmapratimA ekA / ekatvaM ca sAmAnyamAzrityeti // mU0 39 / / atha adharmapatimApratipakSabhUtaM dharmapratimAM nirUpayati___mUlam-egA dhammapaDimA jaM se AyA pnvjaae|| suu040|| TIkArtha-dharma zruta cAritrarUpa hai aura isa zrutacAritra rUpa dharmase viparIta adharma hai isa samasta adharma pratimAoM meM ekatA parikleza kA hetu hone se hai, kyoM ki adharma pratimA kA svAmI AtmA janma, jarA aura maraNa Adi se duHkhI hotA hai tAtparya isa kathana kA aisA hai ki zrutacAritra rUpa dharma kA pAlana karanevAlA jIva janma, jarA aura maraNa se du:gvI nahIM hotA hai parantu adharma kA pAlana karane vAlA jIva janma, jarA aura maraNa ke duHkhoM se sadA duHkhI rahatA hai isaliye dukha dene rUpa sAmAnya kI apekSA adharma viSayaka pratimA-pravRtti yA adharma pradhAna zarIra eka hai| suu039|| adharma pratimA kI pratipakSabhUta dharma pratimA kA nirUpaNa 'egA dhammapaDimA je se AyA pajjavajAe' // 40 // ' che, kAraNa ke tene svAmI AtmA duHkhI thAya che. 39 che TakAW---dharma mRtacAritrarUpa che te zratacAritrarUpa dharmathI viparIta e adharma che. te samasta adharma pratimAomAM (adharmayukta pravRttiomAM) ekatA mAnavAnuM kAraNa e che ke tene kAraNe jIvane parikaleza (duHkha) sahana karavuM paDe che, tene kAraNe ja adharmapratimAnA svAmI AtmAne janma, jarA, maraNa Adi dukha bhogavavA paDe che. kahevAnuM tAtparya e ke zrutacAritrarUpa dharmanuM pAlana karanAra jIva janma, jarA ane maraNanA duHkho bhogavate nathI, paraMtu adharmanuM sevana karanAra jIva janma, jarA ane maraNanA duHkhathI sadA sukhI rahe che. tethI duHkha devAnA sAmAnya lakSaNanI apekSAe adharma viSayaka pratimA (pravRtti) athavA adharmapradhAna zarIra eka che. e sU0 39
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 mughA TIkA sthA0 1 0 1 0 40 dharmapratimAnirUpaNam chAyA-ekA dharmapratimA yat tasyA AtmA paryavajAtaH / / mU0 40 // vyAkhyA-'egA dhammapaDimA' ityAdi dharmapratimA-dharmaviSayA abhigraharUpA, yadvA-dharmapradhAnaM zarIraM dharmapratimA, sA ekA-ekatvasaMkhyAviziSTA bhavati, yad-yasmAt-kAraNAt , ' se ' tasyAH-dharmapratimAyAH sAmI,-AtmA-jIvaH, 'se.' iti cchAyApakSe-dharmapratimAvAn AtmA paryavajAta:-paryavA: jJAnAdiparyAyA jAtA utpannA yasya sa tathA-samutpannajJAnAdiparyAyo bhavati-vizuddho bhvtiityrthH|1| 'paryavayAtaH' iti cchAyApakSe paryavAnazAnAdiparyAyAn vA yAta prAptaH-paryavayAtaH / 2 / yadvA paryavaH-parijJAnaM parirakSA tatra yAtaH prApta:-paryavayAtaH-parijJAnavAn paTTakAyarakSaNatatparo vA bhavati / 3 / ekatvaM sAmAnyamAzritya bodhyam / / sU040 // mUlArtha-dharma pratimA-dharmapravRtti eka hai kyoM ki usakA svAmI jJAnAdi paryAyoM vAlA hotA hai| 40 // TIkArtha-dharmaviSayaka pratijJA yA zarIra kA nAma dharmapratijJA hai yaha dharmapratimA eka hai kyoM ki dharmapratimA kA svAmI jIva athavA dharmapratimA vAlA jIva samutpanna jJAnAdi paryAyoM vAlA hotA hai-vizuddha hotA hai (1) / athavA-"pajjavajAe" kI saMskRta chAyA " paryavayAtaH " aisI jaya hogI-taya isa pakSa meM jJAnAdi paryAyoM ko prApta hotA hai aisA artha hotA hai (2) athavA-paryava nAma parijJAta yA rakSA kA hai isase yaha artha yodha hotA hai ki paryavayAta-parijJAnavAn jIva paTUkAya jIvoM kI rakSA meM tatpara hotA hai| yahAM ekatA sAmAnya ko lekara kahI gaI hai|suu040|| adharma pratimAnA pratipakSarUpa dharma pratimAnuM nirUpaNa- " egA ghammapaDimA jaM se AyA pajjavajAe // 40 // sUtrArtha-dharmapratimA (dharmapravRtti) eka che, kAraNa ke tene svAmI AtmA jJAnAdi paryAvALo hoya che. 40 che 1 TakAthe--dharmaviSayaka pratimA (pravRtti) athavA zarIranuM nAma dharma che. te dharmapratimA eka che, kAraNa ke dharmapratimAne svAmI jIva athavA dharma pratibhAvALe jIva samutpanna jJAnAdi paryAyavALa hoya che-vizuddha hoya che. mayA "pajjavajAe " mA panI sa24ta chAyA " paryavayAta." mA prabhAvI mAnavAmAM Ave te "jJAnAdi paryAne prApta kare che" e artha thaze athavA parijJAta athavA rakSAne paryava kahe che tethI e baMdha thAya che ke 'parya vayAta'-parikSAta 77yanA yAnI 21 // 42 hAya che mA dharma pravRttinA sAmAnya lakSaNanI apekSAe dharmapratimAmAM ekatva prakaTa karyuM che. 40
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 sthAnAgara dharmapratimA adharma pratimA ceti pratimAdvayaM yogatrayAdeva bhaktIti tad nirUpayati mUlam-ege maNe devAsuramaNu yANaM taMsi samayasi ||suu041|| chAyA-ekaM mano devAsuramanujAnA tasmin tasmin samaye // 0 41 // vyAkhyA-'ege maNe' ityAdi devAsuramanujAnAM-devAH vaimAnikA jyotiSkAH, asurAH bhavanapativyantarAH, manujA manuSyAstepAm tasmin tasmin samaye yasmin yasmin samaye te vicAra kurvanti tasmin tasmin samayalakSaNe kAlavizepe manA-manoyogaH ekam ekatvasaMkhyAviziSTaM na tu dvayAdisaMkhyAviziSTam / ekatvaM ca manaso jIvAnAmekopayogatvAditi bodhyam / ___dharmapratimA aura adharmapratimA ye pratimAdaya yogatraya se hI hote haiM isaliye yogatraya kA nirUpaNa ava kiyA jAtA hai| 'ege saNe devAsuramaNuyANaM taMsiM taMsiM samayaMsi // 41 // mulArtha- usa 2 samaya meM deva, asura aura manuSyoM se manoyoga ekatva saMkhyAriziSTa hotA hai| TIkArtha-vaimAnika evaM jyotiSka ye do nikAya deva pada se tathA bhavanapati aura vAnavyantara ye do nikAya asurapada se gRhIta hue haiN| isa taraha deva asura aura manuSyoM kA usa usa samaya meM jaba ki ve jisa samayameM vicAra karate haiM manoyoga eka saMkhyAvAlA hotA hai do Adi saMkhyAvAlA nahIM hotA hai mana meM jo ekatA kahI gaI hai vaha jIvoM ke eka upayoga vAle hone se kahI gaI hai aisA jAnanA caahiye| dhamapratibhA (dharma pravRtti) mane adhama pratibhA (adhama pravRtti) A banane prakAranI pratimAo mana, vacana ane kAyarUpa traNa bhegathI ja thAya che. tethI have sUtrakAra traNe veganuM nirUpaNa kare che- " eme maNe devAsuramaNuyANaM tasi si samayasi" // 41 // sUtrArtha--te te samaye samayegamAM pravRtta thAya tyAre) deva, asura ane manuSyane manovega eka saMkhyAvALo hoya che TIkArtha--ahIM vaimAnika ane tiSika, e be nikAyanA devane devapadathI gRhIta karAyA che ane "asura" padathI bhavanapati ane vAtavyantara devene grahaNa karavAmAM Avela che. deva, manuSya ane asuro je je samaye vicAra karatA hoya che, mane gamAM pravRtta thAya che, te te samaye temanA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 muMbA TIkA sthA) 1 upa s 0 5 manonipaNam nanu jIvasya ekadA'nekopayogo'pi bhavati, zItoSNasparzayasya yugapatsaM. vedanadarzanAt , ityaM cAtra yadekatvamukta tadayuktam ? iti cena, abocyate-gItopNasparzadvayasaMvedanaM bhinnakAlameva bhavati natu yugapat / yugapatyAvidhopalabdhistu samayamanasoratisUkSmatvAt sthaladhiyAM bhavati, na tu tatvajJAnAm / uktaM ca-" samayAtisuhamayAbho manasi jugavaM ca bhinnkaalNpi| uppaladalasayave ca jaha va tamalAya cakati // 1 // " zaMkA-jIva ke eka samaya meM aneka upayoga bhI hote haiM kyoM ki eka hI samayameM zIta sparza aura uSNasparza ina spoM kA saMvedana hotA huA dekhA jAtA hai ataH yahAM jo ekatva kahA gayA hai vaha ThIka nahIM hai? u0-zItasparza aura uSNasparza ina do sparzI kA eka kAla meM saMvedana hotA hai aisA jo tuma kahate ho so yaha kahanA ThIka nahIM hai kyoM ki zIta sparza aura uSNasparza ina do spoM kA saMvedana eka samaya meM nahIM hotA hai kintu bhinna samaya meM hI hotA hai ina do sparmo kA saMvedana eka samaya meM hotA hai isa taraha se jo yugapat tathAvidha upalabdhi hotI hai vaha samaya aura mana kI atisakSamatA hone ke kAraNa se hI hotI hai so aisI upalabdhi sthUlaghuddhivAloM kA hI hotI hai tatvajJoM ko nahIM hotI hai| kahA bhI hai-'samAyAti suhamayAo" ityAdi mAgamAM eka leya che eka upagavALA hovAthI temanA mane. cegamAM ekatA kahI che. zaMkA-jIva eka ja samaye aneka upagavALA paNa hoya che, kAraNa ke eka ja samaye zIta ane uNa rapaoNnu saMvedana thatuM jovAmAM Ave che tethI ahIM temanA mane gamAM je ekatva prakaTa karyuM che te ucita lAgatuM nathI. uttara-zItasparza ane uSNuparzanuM eka ja samaye saMvedana thAya che," A prakAranI tamArI mAnyatA bhUlabharelI che. kAraNa ke zItaparza ane uSNaspanuM sadana eka sAthe thatuM ja nathI. te bannenuM saMvedana jude jude samaye ja thAya che. chatAM paNa te ne sparzIne eka sAthe anubhava thato heya evuM ja lAge che te samaya ane vananI ati sUkamatAne kAraNe lAge che, ane te prakAranI upalabdhi buddhivALAne ja thAya che, tavone evI upalabdhi thatI nathI. 455 cha -" samayAti " SAE
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 sthAmAtra chAyA-samayAtisUkSmatvAd manyase yugapaJca bhinnakAlamapi / utpaladalazatavedha iva yathA vA tadalAtacakramiti // iti / / kiM ca-ekatra upayukta mano nArthAntaraM saMvedayati / dRzyate ca anyadgatamAnaso jano'gre saMsthitaM hastinamapi na vipayIkurute / / ukta ca-" annaviNi uttamannaM viNiogaM lahai jai maNo teNaM / hatyipi ThiyaM purao kimannacitto na lakkhei // 1 // " chAyA-anyaviniyuktamanyaM viniyogaM labhate manastena / hastinamapi sthitaM purataH kimanyacitto na lakSayati // 1 // iti // purataH sthitaM hastinamapi anyacittaH puruSaH / idaM kim ' ityapi na jAnAtIti bhAvaH / yadi ekasamaye upayogadvayaM saMbhaveta, tadA'nyagatacitto'pi jano hastinaM vipayIkuryAt , na caivaM bhavati, tasmAnnAsti yugapadupayogadvayamiti / jisa prakAra se utpaladalazata kA vedhana kramazaH hotA huA bhI yugapat huA hai aisA jJAna sthUlavuddhivAloM ko hotA hai usI prakAra se eka sAtha do upayoga hote haiM aisA jJAna bhI sthUlavuddhivAloM ko hI hotA hai vAstava meM do upayoga ekasAtha kabhI bhI nahIM ho sakate haiN| kiM ca-ekatra upayukta huA mana arthAntara kA saMvedana nahIM karatA hai dekhA jAtA hai ki-jaba kisI manuSya kA mana anyatra tallIna hotA hai usa samayavaha Age khar3e hue hAthI ko bhI nahIM jAna pAtA hai kahA bhI hai-" annaviNiuttaM" ityaadi| yadi eka samaya meM jIva ko do upayoga hote to anyagata citavAlA bhI manuSya hAthI ko jAna letA parantu aisA to hotA nahIM hai isaliye mAnanA cAhiye ki ekasAtha do upayoga nahIM hote haiN| jevI rIte utpaladalazatanuM (so pAMkhaDIvALA phUlanuM) vedhana kramazaH thatuM. hovA chatAM paNa eka ja sAthe thatuM hoya evo bhAsa sthUla buddhivALAone ja thAya che. vAstavika rIte te be upaga eka sAthe kadI saMbhavatA ja nathI. ekatra upayukta thayelu mana arthAntaranuM (anya padArthanuM) saMvadana karI zakatuM nathI.... kaI eka mANasanuM mana amuka vicAramAM tallIna thaI gayuM hoya, tyAre tenI sAme UbhelA hAthIne paNa te jANa-dekhI zakatA nathI. dhu para che 3-"viNiutta" tyAhi je mANasanuM citta eka ja samaye be vastuomAM ramI zakatuM hetajo jIva eka samayamAM be upagavALe ta-te anyagata cittavALe manuSya pitAnI sAme rahelA hAthIne avazya joI zakata, paNa evuM banatuM nathI. tethI e vAta mAnavI ja paDaze ke jIva eka sAthe be upagavALe hAta nathI,
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIko sthA0 1 0 1 042 dhAgnirUpaNam ___athavA-satyam , asatyam , tadubhayam , tadanubhayamiti catvAro manoyogAH / eteSu manoyogeSu ekadA eka eva satyAdirUpo manoyogo bhavati na vanyaH / dvayAdInAM virodhenA'saMbhavAditi / / mU0 41 // atha vAgyogaM nirUpayatimUlam-egAvaI devAsuramaNuyANaM taMsi taMsi smysi|suu042|| chAyA-ekA vAg devAsuramanunAnAM vasmin tasmin samaye // 42 // TIkA-'egA vaI' ityAdidevAsuramanunAnAM tasmin tasmin samaye vAga-bAgyoga ekA-ekatyasaMkhyA athavA-salamanoyoga, asatyamanoyoga tadubhayamanoyoga aura anubhayamanoyoga isa prakAra se manoyoga cAra prakAra kA hotA hai parantu phira bhI ina cAra meM se eka jIvako eka samaya meM eka hI satyAdi rUpa manoyoga hotA hai anya nahIM hotA hai kAraNa ki eka samaya meM do Adi manoyogoM kA honA virodhayukta hai isaliye vaha asaMbhavina hone ke kAraNa nahIM hotA hai / sU041 / / vAgyoga kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'egAvaI devAsura maNuyANaM taMsi tasiM samayasi // 42 / / mRlArtha-deva, asura aura manuSyoM ko usa usa samaya meM eka hI vAgyoga hotA hai| TIkArtha-deva, asura aura manuSyoM ko eka eka samayameM eka eka hI vAgyoga hotA hai, isa taraha tathAvidha manoyoga pUrvaka hone se hI vAgyoga meM ekatA AtI hai| thA-manAyagAnA nAya prabhAre yA2 2 hai-(1) satya bhanAyoga, (2) asatya bhanAyoga, (3) tamaya bhanAyo (satyAsatya manAyA) bhane (4) anubhaya mane yoga. paraMtu eka samaye eka jIvana A cAramAMthI eka ja mane saMbhavI zake che-be traNa Adi mAga saMbhavI zakatA nathI. mATe temAM eka prakaTa karavAmAM AvyuM che. vAyeganuM nirUpaNuM-- "egA vaI devAsuramaNuyANaM tasiM tAsi samaya si" // 42 / / sUvAI--deva, amura ane manuSyamAM te te samaye (vAyogamAM pravRtta mAya tyAre) eka ja vAra hoya che. TIkArya--deva, amura ane manuSyamAM eka eka samaye eka eka ja
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ana 110 viziSTA / ekaikasmin samaye ekaika eva vAgyogo devAdInAM bhavatItyarthaH / ekatvaM ca vAgyogasya tathAvidhamanoyogapUrvakatvAt, ekasmin samaye satyAdInAmanyatamasyaivasadbhAvAd vA / uktaM cApi - "" -jIvaM vA chahiM ThANehiM NatthijIvANaM iDDIi vA jIva parakamei vA, taM jahA ajIva karaNayAe 1, ajIvaM vA jIvaM karaNAe 2, egasamaraNaM do bhAsAo bhAsita " // chAyA -- pabhiH sthAnai rnAsti jIvAnAm Rddhiriti vA yAvat parAkrama iti vA, tadyathA - jIvaM vA ajIvaM kartum, ajIvaM vA jIvaM kartum / eka samayena dve bhASe bhASitum / iti // mu0 42 // athavA - eka samaya meM satyAdi vAgyogo meM se kisI eka hI vAgyoga kA sadbhAva hotA hai isaliye bhI yahAM ekatA kahI gaI hai aisA jAnanA caahiye| kahA bhI hai "chahiM ThANehiM Natthi jIvANaM iDDIhavA jaIivA, jasehavA, calevA, vIrie vA purisakAra parakkamei vA taM jahA jIvaM vA ajIvaM karaNayAe 1 ajIvaM vA jIvaM karaNayAe 2, ega samaeNaM do bhAsAo bhAsitae 3, sayaM karDa vA kammaM vemi vA mA vA veemi 4, paramANupoggalaM vA chiMditae vA bhittie vA agaNikAeNa vA samodahie 5, bahiyA vA logaMtA gamaNayAe 6 " ina chaha sthAnoM ko lekara ke jIva meM na koI aisIRddhi hai aura na koI aisA parAkrama hai ki jisase vaha jIva ko ajIvarUpa meM evaM ajIva ko jIva rUpameM kara sake aura eka hI samaya meM do bhASAoM ko bola sake ataH jaba jIva meM aisI koI zakti vAgyeAga hAya che A rIte tathAvidha (te prakAranA ) manAyegapUrvaka thavAthI vAgyeAgamAM ekatA hAya che athavA-satyAdi vAgyeAgamAMthI eka samaye kAI eka ja vAgyeAgane sadbhAva rahe che. tethI paNu ahIM vAgyeAgamA ekala aTa yu che. 4 pache -- ( chahi ThANehiM Natthi jIvANaM iDDhIi vA, juIi vA, jasei vA, balei vA, pIrie vA, purisakAraparakamei vA, ta'jahA jIva vA ajItraM karaNayAe 1, ajIvaM vA jIvaM karaNayAera, ega samarpaNaM do bhAsAo bhAkhittae3, sayaM kaDaM vA kamma emiM vA mAvA ve mi4, paramANupoggala vA chiMdittae vA bhittie vA agaNikAraNa vA samodadditta5, bahiyA vA logaMtA gamaNayAe6 ) A cha sthAnAnI apekSAe jIvamAM evI kAI Rddhi paNa nathI ke jethI te parAkrama paNa nathI ke je te (1) jIvane ajIvarUpe ke ajIvane jIvarUpe pheravI zake, (2) ke eka ja samaye e bhASAe khAlI zake, ityAdi, jInamAM ne
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 401 sU053 kAyavyAyAmanirUpaNam atha kAyavyAyAmaM nirUpayati mUlam-~-ege kAyavAyAme devAsuramaNugANaM taMsi tasi samayasi // sU0 43 // chAyA-ekaH kAyavyAyAmo devAsuramanujAnAM tasmin tasmin samaye // 1043 // TIkA-'ege kAyavAyAme' ityAdi devAsuramanujAnAM tasmin tasmin samaye kAyavyAyAmaH kAyayoga ekaH= ektvasaMkhyAviziSTaH / saptama kAyayogeSu madhye devAsuramanujAnAm ekadA eka epa kAyayogo bhavati, na tu yAdikaH, ata evAtra ekatvamuktam / nahIM hai to usake eka samaya meM eka hI vAgyoga hotA hai yAdi vAgyoga nahIM hote haiM isaliye vaha vAgyoga ekatva saMkhyAvAlA kahA gayA hai // 42 // kAyavyAyAma-yoga kA nirUpaNa kiyA gayA hai 'ege kAyavAyAme devAsuramaNuyANaM taMsiM tasiM samayaMsi // 4 // mUlArtha- deva asura aura manuSyoM ke usa usa samaya meM eka hI kAyayoga hotA hai| TIkArtha--yadyapi kAyayoga sAta prakAra kA kahA gayA hai parantu vaha deva, asura aura manuSyoM ke eka samaya meM eka hI hotA hai isa kAraNa ekatva saMkhyAvAlA kahA gayA hai kAyavyAyAma kA matalaba yahAM kAyayoga se hai eka samaya meM vaha eka hI hotA hai isase aisA samajhAyA gayA hai A prakAranI kaI zaktine sadUbhAvaja nathI, te te eka samayamAM eka ja vAgavALa hoI zake che. te be, traNa Adi vAgyegavALe heI zakti nathI. te kAraNe jenA vAyegamAM ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. mUra che yavyAyAma (yayoga)nu ni35-- " ege kAyavAyAme devAsuramaNuyANaM tasita mi samayasi // 4 // svArtha---kAyAgamAM pravRtta thayelA, deva, asura ane manamAM te te samaye eka ja kAyaNane sadbhAva hoya che. TIkAI--je ke kAganA sAta prakAra kahyAM che, paraMtu deva, asura ane manuSyamAM eka ja samaye kAga thato hovAthI, ahIM temanA kAryogamAM 5 4yu. 2 'yvyaayaa| mele "yayo" se samayamA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ra sthAnAGgasUtre natu jIvo yadA AhAraka zarIramAharati tadA tasya audArikazarIramapyavasthitaM bhavatIti zrUyate, tarhi kathamekadA eka eva kAyayoga uktaH ? iti cet, atrocyate - satyapi audArike zarIre tadA tasya vyApAro na bhavati AhAraka zarIrasyaiva vyAmiyamANatvAt / yadi ca audArika zarIramapi tadA vyAmiyamANaM bhavet tarhi mizrayogatA syAt, kevalisamudghAte dvitIyapaSThasaptamasamayeSu audArika mizravat, tataca AhArakaprayoktA evaM nopalabhyeta, itthaM ca saptavidhakAki do Adi kAyayoga eka samaya meM eka jIva ke nahIM hote haiN| isI se usameM ekatA kahI gaI hai zaMkA--jIva jisa samaya AhAraka zarIra kA AharaNa karatA hainirmANa karatA hai usa samaya usake audArika zarIra bhI rahatA hai aisI bAta sunI jAtI hai - to phira eka samaya meM eka hI kAyayoga hotA hai yaha bAta kaise bana sakatI hai ? u0- jIva0 chaThe guNasthAnavartI koI 2 muni- jaba AhAraka zarIra kA nirmANa karatA hai usa samaya usake yadyapi audArika zarIra rahatA hai parantu phira bhI usake usakA vyApAra nahIM hotA hai kyoM ki usa samaya usakA AhAra zarIra hI vyApana hotA hai yadi audArika zarIra bhI usa samaya usakA vyAvRta huA mAna liyA jAve arthAt AhAraka zarIra ke vyApAra karane ke samaya meM audArika zarIra bhI vyApAra kara rahA hai aisA svIkAra kiyA jAve to usake mizrayogatA honI cAhiye jaisI ki kevalI samudghAta ke samaya meM dvitIya, SaSTha, aura saptama eka ja kAyayAga thAya che-jIva dvArA eka ja samaye e traNa Adi kAyayeAga thatA nathI. te kAraNe ja temAM ektA kahI che. zaMkA--jIva je samaye AhAraka zarIranuM nirmANa kare che, te samaye tene audArika zarIrane paNa sadbhAva rahe che, evuM sAMbhaLavAmAM Avyu che, chatAM eka samayamAM eka ja kAyayeAga kevI rIte sabhavI zake che ? uttara--jIva chaThThA gusyAnavI kAI muni-jyAre AhAraka zarIranuM nirmANa kare che, tyAre jo ke tenA audArika zarIranuM astitva teA rahe ja che, parantu te samaye tenA audArika zarIranI pravRtti madha thaI jAya che, je te samaye tenA AhAraka zarIranI sAthe sAthe tenA audyArika zarIranI pravRtti paNa cAlu rahetI hAya, teA tene mizrayeAgatAnA sadbhAva have joie. te prakAranI mizrayeAgatA teA kevalI samudUdhAtanA khIjA, chaThThA ane sAtamAM sama
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA rIkA sthA0 1 0 1 sU042 kAyayAyAmanirUpaNam yayogapratipAdanamasaMgataM syAta, ata ekadA epha eva kAyayogaH pratipattavyaH / evameva yadA cakravAdi vaikriyazarIraM vikraroti, tadA'pyaudArikagarIraM niApArameva tiSThati / yadi audArikazarIramapi yahA savyApAraM bhavettadA ubhayorapi vyApAravattvAt kevalimamudghAtavad mizrayogatA syAt , ata ekadA eka etra kAyayogo bhavatIti mantavyam / atha cet kAyayogo'pi audArikatayA vaikriya. tayA ca krameNa vyApAgyukto bhavati, vyApArasya ca zIvattitayA manoyogavattasya yogapadyabhrAntirbhavati, tadA'pyekatvamavyAhatameveti nAsti kazcid dopH| samayoM meM audArika mizratA hotI hai, isa taraha se AhAraka prayoktA hI ko upalabdha nahIM ho sakegA taba sAta prakAra ke kAyayoga kA prati pAdana asaMgata par3a jAvegA isaliye yahI mAnanA cAhiye ki eka samaya meM eka jIva ko eka hI kAyayoga hotA hai isI taraha se saba cakravartI Adi vaikriyazarIra kI vikurvaNA karate haiM usa samaya bhI audArika zarIra apane vyApAra se rahita hI hotA hai yadi usa samaya audArika zarIra bhI apane vyApAra karanevAlA mAnA jAvegA to aisI hAlata meM donoM hI kAyayoga apanA 2 vyApAra karane vAle eka samaya meM ho jAyeMge to kevalI samudghAta kI taraha vahAM mizrayogatA A jAvegI isaliye yahI mAnanA cAhiye ki eka kAla meM eka jIva meM eka hI kAyayoga hotA hai yadi isa para yoM kahA jAve ki kAyayoga bhI AdArikarUpa se aura vaikriyarUpa se yadyapi phrama 2 se hI apane 2 vyApAra se yukta hotA hai parantu phira bhI unake vyApAra meM Azu (zIghra ) vRttitA hone ke mAM ja saMbhavI zake che. A rIte AhAraka zarIranuM nirmANa karanAra chavamAM je dArika mithatA ja saMbhavatI nathI, te sAta prakAranA kAga te kevI rIte saMbhavI ja zake che tethI e vAta mAnavI ja paDaze ke eka samaye eka * jIvamAM eka ja kAyAgane sadabhAva hoI zake che. e ja pramANe jyAre cakavartI Adi vikiya zarIranI vidurvaNu kare che, tyAre paNa dArika zarIranA vyApAra (pravRtti) no abhAva ja rahe che. je te samaye dArika zarIrane paNa pitAnA vyApArathI yukta mAnavAmAM Ave, te banne kAga eka ja samaye pitapitAnA vyApArathI yukta banI jaze, evI paristhitimAM to tyAM kevalI samudaghAtanA jevI mizramatA AvI jaze. te kAraNe evuM ja mAnavuM paDaze ke eka kALe eka jIvamAM eka ja kAgane bhAva rahe che je ahIM evI dalIla karavAmAM Ave che ane kAyaga-dArikarUpe ane viDiyo rUpe bhale vArApharatI tipitAnA vyApArathI yukta rahetA hoya, paraMtu temanA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 sthAnAsUtre itthaM ca kAyayogasyaikatve siddhe sati manoyoganAgyo gayorekatvaM bodhyam / tathAhi - audArikAdikAyayogAhatAnAM manodravyavAndravyANAM sAcivyAd yo jIvavyApAro bhavati sa eva manoyogo vAgyoga bhavati / manoyogo vAgyogatha ekakAyayogapUrvaka eva / atazvApi - manoyoga cAgyogayorekatvaM sidhyati // sU043 // samprati kAyavyAyAmasyaiva bhedAnAmekatvamAha - mUlam - ege udghANa kammala vIriyapurisakAraparakkame devA kAraNa eka jIvako eka kAla meM eka hI kAyayoga honA hai aimI bhrAnti hotI hai, so isa kathana meM bhI hamArA hI pakSa siddha hotA hai kyoM ki eka kAlameM eka jIva ko eka hI kAyayoga hotA hai yaha hamArA pakSa hai aura isa tumhAre kathana se bhI isI pakSa kI puSTi ho jAtI hai isa prakAra se eka kAla meM eka jIva meM eka hI kAyayoga hone kI siddhi ho jAne para manoyoga aura vAyogya meM bhI ekatva jAnanA cAhiye audArika Adi kAyayogase Ahata manodravyavargaNA aura cAradravyavargaNAoMkI sahAyatA se jo jIvakA vyApAra hotA hai vahI manoyoga aura vAgyoga kahA gayA hai, manoyoga aura vAgyoga eka kAyayogapUrvaka hI hotA hai / isaliye bhI manoyoga aura vAgyoga meM bhI ekatA siddha hotI hai / sR043 // kAyavyAyAma ke hI bhedoM meM ekatva kA kathana " " 'ege uDANakammabalavIriyapurisakAraparakkame devAsuramanuyANaM vyApAramAM zighravRttitA haiAvAne kAraNe eka jIva dvArA eka kALe eka ja kAyayeAga thAya che, eveA bhrama pedA thAya che. te! A kathana dvArA te amArI vAtane ja samarthana maLe che. kAraNa ke ame paNa ema ja kahIe chIe ke eka kALe eka jItra dvArA eka ja kAyayeAga thAya che, ane tamArI vAta dvArA paNa amArI uparyukta mAnyatAne ja puSTi maLe che. A rIte eka kALe eka jIvamAM eka ja kAyayeAganA sadbhAva hAvAnI vAta siddha thavAthI, maneAMceAga ane vacanacegamA pazu ekava siddha thAya che. audArika smAdi kAyayeAgathI Ahata ( jhuMTavAyela ) mane drazya vaNA ane vAndraya vaNuAeAnI sahAyatAthI jIvanI je pravRtti ( vyApAra ) thAya che, tene ja manAyega ane vAgye ga kahevAmAM Avela che. maneyAga ane vAgyeAga eka kAyayeAga pUrvaka ja thAya che tethI paNa maneyAga ane kAyayeAgamAM ekatA siddha thAya che. sU43 mAM kAyavyAyAmanA ja bhedomAM ekatvanuM kathana~-~ " ege uTThANa kammabaLavIriyapurisakAraparaka meM devAsuramanuyANaM tasi
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATIkA sthA0 u0 1 sU0 44 kAyavyAyAmabhedanirUpaNam 115 suramaNuyANaM taMsi taMsi samayasi // sU0 44 // chAyA-ekam utthAnakarma balavIrya puruSakAraparAkramaM devAsuramanujAnAM tammin tasmin samaye // ma0 44 // TIkA-' ege uhANa' ityAdi devAsuramanunAnAM tasmin tasmin samaye utthAnakarmabalavIryapurupakAraparAkramam -tatra utthAnam Uo bhavanarUpA ceSTA karma-kriyA-gamanAdirUpam , balam-zArIrikazaktiH, vIryam=AtmanaH zaktiH, purupakAra:=purupatyAbhimAnaH, parAkramaH utsAhaH, epAM samAhAradvandvaH, utthAnAdikaM pratyekam ekam ekatvasaMkhyAnimiSTam / utthAnAdayazca vIryAntarAyakSayakSayopazamasamutpannA jIvapariNAmavizeSAH / vIryAntarAyakSayakSayopazamavaicitryAt utthAnAdikamekaikaM yadyapi javanyAdi bhedairanekavidham , taMsi taMsi samayaMsi // 44 // ___ mUlArtha-deva, asura, manuSya inake utthAna karma, bala, vIrya, purapakAra aura parAkrama usa usa samaya meM eka hotA hai // 44 // TIkArtha-urvI bhavanarUpa ceSTA kA nAma arthAt uThane kA nAma utthAna hai gamanAdirUpa kriyA kA nAma karma hai zArIrika zakti kA nAma pala hai AtmA kI zakti kA nAma vIrya hai purUpatvAbhimAna-puruSArtha-kA nAma puraskAra hai utsAha kA nAma parAkama hai inameM se pratyeka deva, astura aura manuSyoM ko usa 2 kAla meM eka hI hotA hai ye utthAna Adika vIryAntarAyakarma ke kSaya aura kSayopazamase utpanna hote haiM, ataH ye jIva ke hI pariNAma vizeSarUpa mAne gaye haiN| yadyapi ye utthAnAdika pratyeka, vIryAntarAya ke kSaya aura kSayopazama kI vicitratA ko lekara tami samayasi" // 44 // sUtrArtha --deva, masura bhane manuSyAnA tyAna, 45, 53, pIya, pu25 kAra ane parAkrama te te samaye eka hoya che TIkAI--utthAna eTale uThavuM te athavA uva-bhavanarUpa ceSTA. eTale ke uThavAnI kriyAne ughAna kahe che. gAmanAdirUpa kiyAne karma kahe che. zArIrika zaktine baLa kahe che. Atmika zaktine vIrya kahe che purutvAbhimAna puruSArthanuM nAma puraskAra che, ane utsAhanuM nAma parAkama che te udyAna Adi cha kriyAomAMthI eka ja samaye deva, asura ane manuSyamAM eka ja kriyAne sadabhAva hoya che. varyAntarAya karmanA kSaya ane pazamathI te dAna AdinI utpatti thAya che, tethI temane jIvanA ja pariNAma vizeSarUpa mAnavAmAM AvyAM che. jo ke vIryAntarAyanA kSaya ane sopazamanI vicitratAne lIdhe
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAnA tathApi eka jIvasya ekadA ekavidhaiva kSayakSayopazamamAtrA bhavati, ataratajjanyo jaghanyAyanyatamaviziSTa utthAnAdi reka eva bhavati, kAraNamAtrAdhInatvAt kAryamAtrAyA iti // su0 44 // abhyutthAnAdibhizca jJAnAdirmokSamArgo labhyate, ato jJAnAdikaM nirUpayati mUlam-ege nANe ege daMsaNe ege caritte // suu045|| chAyA-ekaM jJAnam ekaM darzanam ekaM cAritram / / mU0 45 // TIkA-'ege nANe' ityAdi jJAnam-jJAyante paricchidyante yathAvasthitapadArthA aneneti jJAnam-jJAnAvaraNadarzanAvaraNayoH kSayaH kSayopazamo vA, jJAti vA jJAnam-jJAnAvaraNadarzanAvaraNakSaya. jaghanyAdi ke bheda se aneka prakAra ke hote haiM phira bhI eka jIva ke eka kAla meM eka prakAra ke hI kSaya kSayopazama kI mAtrA hone se tajjanya jaghanya utthAna Adi meM se koI eka jaghanyAdi utthAna Adi hI hotA hai kyoM ki kAryamAtra kAraNamAtrAkA AdhIna hotA hai / sU044 // abhyutthAna Adi dvArA jJAnAdirUpa mokSamArga prApta hotA hai isaliye aba sUtrakAra jJAnAdika kA nirUpaNa karate haiM 'ege nANe ege daMsaNe ege caritte' // 45 // sUlArtha-jJAna eka hai darzana eka hai cAritra eka hai| TIkArtha-padArtha yathA vyavasthitarUpa se jisake dvArA jAne jAte haiM usakA nAma jJAna hai athavA-jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa kA kSaya aura kSayopazama jJAna hai athavA jJAti-jAnane rUpa kriyA kA nAma jJAna hai te utthAna Adi pratyeka kAyoganA jaghanya AdinA bhedathI aneka prakAra paDe che, chatAM paNa eka jIvamAM eka kALe eka prakAranA ja kSaya athavA pazamanI mAtrA hovAthI tenA dvArA janita jaghanya uthAna AdimAMthI koI eka jaghanya utthAnAdi ja saMbhavI zake che, kAraNa ke kAryamAtrA (kAryanI mAtrA) kAraNamAtrAne AdhIna hoya che. te 44 abhyathAna Adi dvArA jJAnAdirUpa mekSamArganI prApti thAya che, tethI have sUtrakAra jJAnAdikanuM nirUpaNa kare che- " ege nANe ege daMsaNe ege caritte" // 45 // sUtrArtha-jJAna eka che, darzana eka che ane cAritra eka che. TIkArtha-padArthanA yathArtha kavarUpane jenA dvArA jANI zakAya che, te jJAna che. athavA jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNane kSaya ane kSapazama ja jJAnarUpa che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU0 45 gAnAdinirUpaNam kSayopazamAvirbhUtaM svaparasvarUpaparicchedarUpam / idaM sAmAnyavizegAtmake vastuni vizeSAMzagrahaNapaTu sAmAnyAMzagrAhakaM ca jJAnapaJcakAjAnatrayadarzanacatuSTayasyam / nada jhAnam - ekam ekatvasaMkhyAviziSTam / idaM cAnekavidhamapi jJAnasAmAnyamAnitya ekam / yadvA-ekasamaye eka eka upayogo bhavatIti upayogApekSayA ekatvam / ayaM bhAvaH-labdhiyazAdekasmin samaye yahUnAM jJAnAvizeSANAM yadyapi saMbhavo'sti, tathA'pyupayogata ekameva jJAnaM bhavati, jIvAnAmekopayogitvAditi / / adhavA jJAnAvaraNa darzanAvaraNa ke kSaya aura kSayopazama se anyatra huA jo svapara ke svarUpakA pariccheda hai (nirNaya) vaha jJAna hai yaha jJAna sAmAnya vizeSAtmaka vastu meM vizepAMza aura sAmAnyAMza kA grAhaka hotA hai matizruta Adi pAMca jJAna svarUpa hotA hai matyajJAna, zutajJAna aura vibhaMgajJAna rUpa tIna ajJAna svarUpa hotA hai cakSurdarzana Adi rUpa cAra darzana rUpa hotA hai aisA bhI yaha jJAna eka-ekatva saMkhyAviziSTa hotA hai isa prakAra ke kathana kA kAraNa jJAna sAmAnya hai arthAt pUrvoktarUpa se yadyapi jJAna aneka prakAra kA hotA hai parantu phira bhI vaha jJAna sAmAnya ko apekSA se eka hai athavA jIva ko eka samaya meM eka hI upayoga hotA hai isa apekSA jJAna meM ekatA hai matalaba kahane kA yaha hai yadyapi labdhi ke vaza se eka samaya meM eka jIva meM aneka jJAna ho sakate haiM phira bhI upayoga kI apekSAse eka jIva meM eka hI jJAna hotA hai, kyoM ki jIva eka samaya meM eka hI upayoga vAlA hotA hai| 141-" jJAti " 35 ThiyAne jJAna 4 cha. 25541-jJAnA23 gate darzanAvaraNanA kSaya ane pazama vinA bIjI rIte thayela je va ane paranA svarUpano pariccheda (jJAna) che, tene jJAna kahe che. te jJAna sAmAnya vizeSA tmaka vastumAM vizeSAMza ane sAmAnyAMzanuM grAhaka hoya che. matijJAna, anannAna Adi pAMca jJAnasvarUpa hoya che, ane matyajJAna (mati-ajJAna) thanagAna ane vibhAgajJAna, e traNa ajJAnasvarUpa hoya che. cakSudarzana Adi rUpa cAra darzanarUpa hoya che. evuM te jJAna paNa ekatra saMkhyAviziSTa che. jo ke pUrvota rUpe jJAna aneka prakAranuM hoya che, paNa te jJAnane ahIM jJAnasAmAnyanI ape. kSAe eka kahyuM che. athavA jIvamAM eka samaye eka ja upayogane sajAva hoya che, te daSTie vicAratA jJAnamAM ekatA dekhAya che. kahevAnuM tAtparva che che ke labdhinA prabhAvathI je ke eka jIvamAM eka samaye aneka jJAna : bhAva hoI zake che, chatAM paNa upayoganI apekSAe te eka jIvanamAM eka samaye eka ja jJAna heya che, kAraNa ke jIva eka samaye ekaja uparavALe hoya che.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnIya nanu darzanamapi yad jJAnapadena vyapadizyate, tadayuktam , tayopiyabhedAt , uktaM ca-"jaM sAmannaggahaNaM daMsaNameyaM visesiyaM nANaM // " chAyA-yatsAmAnyagrahaNaM darzanametad vizepitaM jJAnam " iti / / atrocyate-sAmAnyagrAhakatvAd avagrahehArUpaM darzanam , tathA-vizepagrAhakavAdavAyadhAraNe jJAnam , iti darzanaM ca yadyapi pRthagvipayam , tathApi-Agame jJAnazabdena jJAnadarzanomayamapi gRhItam / uktaM ca AbhinivohiyanANe aTThAvIsaM havaMti pyddiio"| chAyA-AbhinivodhikajJAne'STAviMzati bhavanti prakRtayaH-iti / zaMkA-Apane yahAM jo jJAnapada se darzana ko bhI grahaNa kara liyA hai vaha ThIka nahIM hai kyoM ki ina donoM kA viSaya bhinna 2 hai ataH inameM bheda hai| uktaM ca-"jaM sAmannaggahaNaM dasaNameyaM visesiyaM nANaM" sAmAnya ko grahaNa karanevAlA darzana hotA hai aura vizepa ko grahaNa karane vAlA jJAna hotA hai u.-sAmAnya grAhaka hone se avagraha evaM IhArUpa darzana hotA hai tathA-vizeSa grAhaka hone se avAya aura dhAraNArUpa jJAna hotA hai isa tarahase yadyapi jJAna aura darzana pRthak pRthak vipayavAle hote haiM phira bhI AgamameM jJAna zabdase jJAna aura darzana ina donoMkA bhI grahaNa huA hai| zakA-Ape ahIM je jJAnapada dvArA darzanane paNa grahaNa karyuM che, te cagya lAgatuM nathI, kAraNa ke te bannenA viSaya bhinna bhinna che te kAraNe te manmA 6 29o cha. 4ghu 55 cha hai-" jaM. sAmAnnagahaNaM dasaNameya vise. siyaM nANaM " " sAmAnyane paDa 42nA2 zana cha bhane vizeSane aDAyu ' 42nA2 zAna che." uttara-sAmAnyane grahaNa karanArU hevAthI avagraha ane IhArUpa darzana hoya che. tathA vizeSane grahaNa karanArU hovAthI avAya ane dhAraNArUpa jJAna hoya che. A rIte jJAna ane darzana judA judA viSayavALA hovA chatAM paNa te bannene AgamamAM jJAnarUpa ja gaNavAmAM Avela che. A rIte "jJAna" pada dvArA jJAna ane darzanane grahaNa karavAmAM Avela che. By pacha....."AbhiNiyohiyanANe aTThAvIsaM havati payaDIo" mA AyAdA abhinibedhika jJAna" padathI jJAna ane darzana, e bannene grahaNa karavAmAM
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhArIkA sthA0 / u01 sU0 45 jAnAdinirUpaNam ___ atra-AbhiniyovijJAnazabdena jJAnaM darzanaM ca gRhItam / ata evAmya aSTAviMzatirbhadA bhavantIti bodhyam / tasmAt jJAnasAmAnyAd darzanamapi jJAnapadavyapadezyaM bhavati / nanu atra sUtre 'ege daMsaNe' ityanena darzanaM pRthagevoktam , kathaM punInazabdena darzanamapi vyapadizyate ? iti cet , aprocyate tatra hi darzanaM zraddhAnaM vivasitam / yato jJAnAditrayasya samyagbhAvaviziSTasyaiva mokSamArgatvamukta, natu jJAna uktaM ca-"AbhiNiyohiyanANe ahAvImaM havaMti payaDIo" isa gAthAmeM Abhiniyodhika jAna zabdase jJAna aura darzana ye donoM hI gRhIta hue haiM, tabhI jAkara28 bheda hue yahAM samajhAye gaye haiM / imaliye jJAna sAmAnyase darzana bhI jJAnapadavyapadezya huA hai aimA jAnanA caahiye| zaMkA-isa sUtra meM "ege daMsaNe" isa padase darzana jaya alaga hI kahA gayA hai to phira Apa aisA vaise kahate haiM ki jJAna zabdavArAdarzana bhI kaha diyA jAtA hai arthAt jJAnapadakA vAcya darzana bhI ho jAtA hai ? ___ -sUtra meM "darzana" zabda se zraddhAna vivakSita huA hai kyoM kisamyag bhAva se viziSTa hI jAnAditraya meM mokSamArga kahA gayA hai jJAnadarzana cAritra mAtrA meM mokSamArgatA nahIM kahI gaI hai ataH mokSa ke mArgabhUta aise samyagbhAva viziSTa jAnAditya meM darzana zabda zraddhAna rUpa artha kA hI vAcaka hai isaliye koI doSa nahIM hai tAtparya kahane kA yaha hai ki sUtra meM darzanapada zraddhAna rUpa darzana kA vAcaka hai mAmAnya karavAmAM Avela che. tyAre ja Aminibedhika jJAnanA 28 bheda thayelA batAvI zakAya che. A rIte "jJAna sAmAnya padanA prAga dvArA darzana padane paNa temAM samAveza thAya che, ema samajavuM prazna-20 sUtramA " ege saNe " 241 56nA prayA21 zananu sasa rUpe pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te Apa zA kAraNe evuM kahe che ke jJAna zabdanA prayoga dvArA darzanane paNa grahaNa karavAmAM Avela che athavA jJAna padanu vAcaka darzana paNa che? uttara-sUtramAM " darzana " pada zraddhAnA arthamAM vaparAyuM che kAraNu ke samyakSAvathI yukta jJAnAditrayamAM (jJAna, darzana ane cAritramA) moTAbhAgata kahI che-jJAna, darzanacAritramA ja mokSamAgatA karI nathI tethI moinA mArgarUpa samyabhAvayukta jJAnAdiyamAM darzana da zraddhArUpa anu ja vApaka che. tethI tenuM alagarUpe pranipAdana karavAmAM koI jAta nathI. sUtramAM te dazanapada zraddhAvAcaka de-sAmAnyane grahaNa karanAra dazananuM
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAnasUtre darzanacAritramAtrasya / mokSamArgabhUte samyagbhAvaviziSTa jJAnAditraye darzanaM zraddhAnarUpameva vivakSitam , ato nAsti kazcida dopa iti / ___ atha zraddhAnarUpaM darzanaM nirUpayati-'ege daMsaNe' iti / darzanam-dRzyante= zraddhIyante padArthA anena asmAt asminveti darzanam-darzanamohanIyasya kSayaH kSayopazamo vA / yadvA-dRpTidarzanam-darzanamohanI yakSayakSayopazamajanyastatvazraddhAnarUpa AtmapariNAmaH / tat ekam ekatvasaMkhyAviziSTam / yadyapIdamupAvibhedAdako grahaNa karanevAle darzana kA nahIM isIliye sUtra meM usakA pATha alaga se kiyA gayA hai parantu jahAM jJAna darzana kA grahaNa hotA hai vahAM vaha darzana pada zraddhAnarUpa artha ke vAcaka darzana kA bodhaka nahIM hotA hai kintu sAmAnya rUpa artha ko grahaNa karane vAle darzana kA hI vodhaka hotA hai sAmAnya jJAna kI do dhArAe~ bahatI haiM eka dhArA vizeSa grAhaka rUpa hotI hai aura dUsarI dhArA sAmAnyagrAhaka rUpa hotI hai vizepa grAhaka rUpa dhArA kA nAma jJAna hai aura sAmAnya grAhaka rUpa dhArA kA nAma darzana hai isIliye sAmAnya jJAna pada se jJAna aura darzana ina donoM kA grahaNa huA batalAyA gayA hai / zraddhAnarUpa darzana kA nirUpaNa-" ege daMsaNe" jisake dvArA athavA jisase athavA jisake hone para padArtha zraddhA ke viSayabhUta kiye jAte haiM usakA nAma darzana hai yaha darzana darzanamohanIya karma ke kSaya se aura kSayopazama le janya hotA hai aura tattvoM kA zraddhAna karane rUpa AtmA vAcaka nathI. tethI sUtramAM tenuM alagarUpe pratipAdana karAyu che. paraMtu jyAM jJAnapada dvArA darzanane grahaNa karavAmAM AvyuM hoya che, tyAM darzana para zraddhArUpa arthanuM bodhaka thatuM nathI, paNa sAmAnyarUpa arthane grahaNa karanAra darzananuM ja bedhaka thAya che. sAmAnya jJAnanI be dhArAo vahe che-eka dhArA vizeSa grAhakarUpa hoya che ane bIjI dhArA sAmAnya grAhakarUpa hoya che temAMthI vizeSagrAhakarUpa dhArAnuM nAma jJAna che ane sAmAnya grAhakarUpa dhArAnuM nAma darzana che. sAmAnya jJAnapadanA prAgadvArA jJAna ane darzana, e banene grahaNa karavAmAM Ave che zraddhA35 4zananu nip5] - " ege daMsaNe" nA baa2|| athavA renA sadabhAvane lIdhe padArthone zraddhAnA viSayabhUta karAya che padArtho para zraddhA mUkAya che tenuM nAma darzana che. te darzana mehanIya karmanA kSayathI kSayopazamathI janya hoya che, ane te pratye zraddhA rAkhavArUpa AtmanA eka pariNAma vizeSarUpa
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSA TokA sthA01 u01 sU045 sAnAdinirUpaNam 122 nekavidha tathApi zraddhAnasAmyAdekameva / athavA-jIvasya ekasmin samaye ekameva zraddhAnaM bhavatIti hetorasyai vekatvaM vivakSitam / / nanu jJAne darzane cAvabodhasAmAnyamasti, tatazca tayoH ko bhedaH ? iti cetatrocyate-tatvazraddhAnarUpaM darzanamucyate, tatkAraNaM tu jJAnam , ityevAnayo daH / atha cAritraM nirUpayati-' ege cAritte' ityAdi / caryate-mokSArthimirAse. vyate iti cAritram, caryate-gamyate vA'nena nittAviti cAritram , cahA-aSTavidhArmaNAM cayasya rittoraNAt niruktavidhinAcaritraM, tadeva cAritram-cAntrimokA eka pariNAma vizeSa hotA hai yadyapi yaha zraddhAnarUpa pariNAma upAdhi ke bheda se aneka prakAra kA hotA hai phira zraddhAna ke sAmya ko lekara yaha eka hI hotA hai athavA-jIva ko eka samaya meM eka hI aDAna hotA hai hama kAraNa bhI isameM ekatA kahI gaI hai aisA jAnanA caahiye| zaMkA-jJAna aura darzana meM avabodha sAmAnya hai-sAmAnyabodha hai isaliye inameM bheda kyoM kahA gayA hai ? u0-tatva zraddhAnarUpa darzana hotA hai aura isa darzana kA kAraNa jJAna hotA hai isaliye ina donoM meM kAraNa kArya kI apekSA se bheda mAnA gayA hai| cAritra kA nirUpaNa--" ege caritte" mokSAmilApiyoM dvArA jo sekti kiyA jAtA hai usakA nAma cAritra hai athavA gukti meM jisa ke dvArA jAyA jAtA hai vaha cAritra hai athavA-ATha prakAra se karmA kA mana jisake dvArA AtmAse rikta kiyA jAtA hai usakA nAma cAritra hoya che je ke zraddhArUpa pariNAmanA aneka bheda kahyA che, chatAM paNa zraddhAnA sAmyanI apekSAe temAM ekatA batAvavAmAM AvI che athavA jIvane eka samayamAM eka ja zraddhA thatI hoya che, te kAraNe paNa temAM ekatA prakaTa karavAmAM AvI che, ema samajavuM zaMkA-jJAna ane darzanamAM sAmAnya bodhanI apekSAe te ektA rahelI che. chatA te banene alaga alaga zA mATe gayA che ? uttara--darzana tattvazraddhArUpa hoya che ane te darzananuM kAra jJAna hoya che tethI kAraNakAryanI apekSAe te bannemAM bheda mAnavAmAM Avela che yAtrinu ni355-"ege cAritte" bhalipI garnu revana karavAmAM Ave che, tenuM nAma cAritra che athavA jenA dvArA mukti javAya che te cAritra che. athavA ATha prakAranAM karmonA samane jenA dvArA AtamApathI dUra karavAmAM Ave che, tenuM nAma cAritra che. cAritramehanIya
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 sthAnAGgo hanIyasya kSayeNa kSayopazamena ca janita Atmano viratirUpaH pariNAma iti / tatra ekam ekalasaMkhyAviziSTam / sabhedAnAM sAmAyikAdInAM viratisAmAnyena grahaNAccAritrasyaikatvam / athavA-ekasmin samaye ekameva tad bhavatIti cAritrasyaikatva. miti / nanu prathamaM jonaM tato darzanaM tatazcAritramiti yaH kramo vidhIyate, tatra kA yuktiH ? iti cet , ucyate-yataH kimapyajJAtaM na zraddhIyate, yatra zraddhA nAsti, nahi tadanuSThIyate / ata evaM kramo nirdiSTa iti / / mU0 45 // jJAnAdIni idhutpattisthitivigatiyuktAni bhavanti, sthitizca samayAdireveti samayaM prarUpayati mUlam-ege samaye // sU0 46 // chAyA-ekaH samayaH // sU0 46 // hai yaha cAritra cAritramohanIya ke kSaya se aura kSayopazama se utpanna hotA hai isaliye yaha AtmA kA eka viratirUpa pariNAma vizeSa yadyapi isake sAmAyika cAritra Adi aneka bheda haiM phira bhI virati sAmAnyase ina saba kA isI meM grahaNa ho jAtA hai, isaliye yaha eka hai-ekatvasaMkhyAviziSTa hai athavA-eka samayameM vaha eka hI hotA hai isaliye bhI usameM ekatA kahI gaI hai| zaMkA-pahile jJAna hotA hai phira darzana hotA hai yAda meM cAritra hotA hai so isa prakAra ke krama meM kyA yukti hai ? u.-ajJAta koI bhI padArtha zraddhA kA viSaya nahIM hotA hai aura jisa para zraddhA nahIM hotI hai vaha anuSTAnakriyA kA viSaya nahIM hotA hai isIliye aisA krama rakhA hai yahI isameM yukti hai / sU0 45 // kSayathI ane kSayopazamathI A cAritra utpanna thAya che, tethI te AtmAnuM eka viratirUpa pariNAmavizeSa che. jo ke tenA sAmAyika Adi aneka bheda che, chatAM paNa virati sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. athavA-eka samayamAM te eka ja hoya che, tethI paNa tene eka kahyuM che. prazna-pahelAM jJAna thAya che, tyArabAda darzana thAya che ane tyArabAda cAritranI prApti thAya che, te A kramamAM zI yukti rahelI che? uttara-ajJAta hoya evA keI paNa padArtha pratye zraddhA utpanna thatI nathI. ane jenA upara zraddhA utpanna na thAya te anuSThAna (kriyA) ne viSaya paNa banI zakatA nathI. tethI ja A prakArane krama rAkhavAmAM AvyuM che, ane eja temAM yukti rahelI che. sU04pa
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhArIkA sthA0 1 0 1 sU0 46 samayanirUpaNam TIkA-'ege' ityAdi samaya -nirvibhAgaH sarvamakSmakAlAMzaH, sa ca zAstramasiddhAt jIrNa paTTagATikApATanadRSTAntAt zatapatrotpalavevadRSTAntAd vA bodhyaH / sa smyH-ekaaekvsNkhyaavishissttH| ekatvaM ca atItAnAgatayovinaSTAnutpannatvenAsatvAd vartamAnasyaiva ekasya satvAd bodhym| adhavA-samayasya niraMzatvenaikatvAdekatvaM baadhymitiaamuu046| jJAnAdika utpasi sthiti aura vigatiyukta hote haiM ina meM sthiti mo hai vaha samayAdirUpa hI hotI hai ataH satrakAra samaya kI prarUpaNA karate haiM-'ege samae' ityAdi // 46 // mRlArtha-samaya eka hai||| 46 // TIkArtha-jisakA vibhAga nahIM ho sakatA hai aisA jo sarvasmRkSma kAlAMza hai usakA nAma samaya hai yaha zAstraprasiddha jIrNa padRzATikA ke phADane ke udAharaNa se yA zatapatrotpala ke vedhane ke dRSTAnta se bodhya hai yaha samaya ekatva saMkhyAviziSTa hai kyoM ki atIta aura anAgata samaya vinaSTa evaM anutpanna honese ekatvake rUpa meM vivakSita ho jAne ke kAraNa hai nahIM ataH eka vartamAna hI vacatA hai aura yaha vartamAna kAla eka samaya mAtra hotA hai isaliye samaya ko eka kahA gayA hai athavA samaya niraMza hone se eka hotA hai isaliye usameM ekatA kahI gaI hai / / suu046|| jJAnAdi utpatti, sthiti ane vigatirUpa heya che. temAM je sthiti hoya che, te samayAdi rUpa ja hoya che. tethI sUtrakAra have samayanI pra35yA 42 cha-" ege samae " tyAhi // 46 // sUtrArtha-samaya mecha. // 46 // TIkArya-jene vibhAga thaI zaktA nathI evAM kALanA sauthI sUma aMzane samaya kahe che. te zAstra prasiddha karNa padATikA (va)ne phADavAnA udAharaNa dvArA tathA zatapatpala (so pAMkhaDIvALuM puSpa vizepa) nA daSTAnta dvArA bedhya che. eTale ke te be dRSTAnta drArA tene artha samajAvavAmAM AvyuM che. te samayamAM ahIM ekava prakaTa karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke atIta ane anAgata (bhaviSyakALa) kALarUpa samaya vinada ane anutpanna hevAthI asatvanA rUpe (astitvahIna) banI jatA hovAthI tenuM astitvaja rahetuM nathI. tethI eka vartamAnakALanuM ja astitva rahe che. te vartamAnakALanuM astitva paNa eka samayanuM ja heya che. te kAraja samayane eka kahe che athavA samaya niraMza hovAthI eka hoya che, tethI temAM ekatA karI che. sU086 !
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 niraMzaM samayaM nirUpya prAptAvasaro niraMzaM vastvapi nirUpayatimUlam - ege paese ege paramANU // sU0 47 // chAyA - ekaH pradezaH, ekaH paramANuH // mU0 47 // TIkA - ' ege ' ityAdi pradeza:- makuSTo dezaH pradeza: - dharmAdharmAkAzajIvAnAM niraMzo'vayavavizeSaH, sa ca ekaH = ekatvasaMkhyAvAn / ekatvaM cAsya svarUpato vodhyam / atha paramANuM nirUpayati - ' ege paramANu ' iti / paramANuH - paramathAsau aNuzceti dvayaNukAdiskandhakAraNabhUto'pi sUkSmo'NuH, uktaM ca 1 " kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca " // 1 // iti / sthAnAsUtre niraMza samaya kI prarUpaNA karake aba sUtrakAra niraMza vastu kI prarUpaNA karate haiM 'ege pase ege paramANU' ityAdi 47 // mUlArtha - pradeza eka hai paramANu eka hai // TIkArtha - prakRSTa deza kA nAma pradeza hai yaha pradeza dharma, adharma AkAza aura jIvadravyakA niraMza avayavavizeSarUpa hotA hai yaha ekatva saMkhyAviziSTa hai ekatva isameM svarUpa se kahA gayA hai / paramANu kA nirUpaNa -- parama jo aNu hai usakA nAma paramANu hai yaha paramANu iyaNukAdi skandha kA kAraNabhUta hotA hai aura atisUkSma hotA hai / kahA bhI hai- ' kAraNameva tadantyaM ' ityAdi yaha paramANu kAraNarUpa hI hotA hai kAryarUpa nahIM hotA hai kyoM ki yaha nitya mAnA gayA hai isameM ekarasa, ekavarNa, ekagandha aura avi " ege paese ege paramANU " ityAdi // 47 // sUtrArtha - pradeza me che, parama ! che // 47 // TIDArtha -adRSTa hezanuM nAma pradeza che. te pradeza dharma, adharma, bhAaza ane jIvadravyanA niraza avayava vizeSarUpa che. te eka che. temAM svarUpanI apekSAe ekatva samajavAnuM che. paramANunuM nirUpaNu--parama je aNu che tene paramANu kahe che. be, traNu Adi aNuvALA skandhanI utpattimAM A aNu kAraNabhUta haiAya che. te atishy sUkSma hoya che. dhuM pazu che --' kAraNameva' ityAdi A paramANu kAraNarUpa ja hAya che, kArUpa heAtuM nathI, kAraNa ke tene nitya mAnavAmAM Avela che. temAM eka rasa, eka vadhu, eka gaMdha ane kAi
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhA TIkA sthA0 1 u01 sU0 47 pradezAdinirUpaNam sa cAyaM paramANuH, eka-ekatyasaMgkhyAvAn / ekatvaM cAsya vApata para yodhyam / athavA-samayapadezaparamANayo yadyapyanantAH, tathApi teSu anantabhedAtmakasya ekekasya tulyarUpatvamapekSyakatvamiti / / mU0 47 // ___ yathA paramANoratadhAviyaikatvapariNAmavizeSAdekatvaM bhavati, tathaiva tasAvitapariNAmavizeSAdeva anantANumayassanyasyApi ekatyaM syAditi darzayan sagastavAdaraskanyazIrSasthAnIyamIpatmAgbhAranAmakaM pRthivImanyaM prarUpayatimUlam-egA siddhI, ege siddhe, ege parinivyANe, ege prinivvue| rodhI koI se do sparza rahate haiM tathA ila kI siddhi isake kAryabhUta ghaTAdikoM se hotI hai aisA yaha paramANu eka saMkhyAvAlA hotA hai yaha ekatA isameM svarUpase kahI gaI hai athavA-samaya, pradeza aura paramANu yadyapi ananta hote haiM parantu phira bhI inameM se anantabhedAtmaka paka eka meM tulyarUpatAko apekSA lekarale ekatA hai aisA jAnA caahiye|g047|| jisa prakAra se paramANu meM tathAvidha ekatvapariNAmarUpa vizepattA ko lekara ekatva hotA hai usI taraha se tathAvidha ekatvAriNAmalpa vizeSatA ko lekara anantANumaya skandha meM bhI ekatA ho lapAtI hai isI pAta ko prakaTa karane ke liye samasta bAdara skandhoM meM pradhAna jo ItmAgbhAra nAma kA pRthivI skandha hai usakI sUtrakAra prarapaNA karate haiM___ 'egA siTTI, siddhe, ege, parinivyANe, ge parinie // 48 // mRlArtha-siddhi eka hai, siddha eka hai, parinirvANa eka hai, parinivRtta eka hai| 48 // paNa be virodhI sparza vidyamAna hoya che. tethI siddhi tenA kAryabhUta ghaTAdikethI thAya che. te paramaNyamAM tenA svarUpanI apekSAe ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. athavA-je ke samaya, pradeza ane paramANu anaMta hoya che, paraMtu aneka dAtmaka eka ekamAM (pratyekamAM) tulaparUpatA hovAne lIdhe temAM detA hI che, ma samaj. // 47 / / je prakAre paramANumAM tathAviSa ekatva pariNAmarUpa vizeSatAnI ape. kSAe ekatva heya che, e ja pramANe tathAvidha ekatva pariNAmarUpa vinAnI apekSAe anantANamaya adhomAM paNa ekatA hoI zake che tethI samasta bAdara sakamAM mukhya e ja ISAzArA nAmanA pRthvI kapa de, tenI sUtrakAra prarUpaNa kare che-- " pagA siddhi, eo siddha, ege pariniyANe, ege parinicue " // 48 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAnakSatra . chAyA-ekA siddhiH, ekaH siddhaH, ekaM parinirvANam , ekaH parinirdRtaH // sU0 48 // TIkA-'egA' ityAdi siddhiH-sidhyanti-kRtakAyaryA bhavanti jovA yasyAM sA siddhiH-IpatmAgmArA pRthivI, siddhizva yadyapi lokAgram , ukta ca-" iha boMdi caittANaM tattha gaMtUNa sijjhai " / chAyA-iha zarIraM tyaktvA tatra gatvA sidhyati-iti // tathApi-tadupalakSakatvAt IpatpAgamArA'pi sidrirucyate / ukta ca-" vArasahiM joyaNehi siddhI smvtttthsiddhaau|" chAyA-dvAdazabhiyojanaiH siddhiHsarvArthasidAda-iti / / lokAgrameva cet siddhiH syAttarhi" nimmaladagarayavaNNA tusaargokkhiirhaarsrivnnnnaa"|| TIkArtha-jIva jisameM kRtakArya ho jAte haiM usakA nAma siddhi hai yaha siddhi ISatprArabhArApRthivI rUpa hai yadyapi lokAgra kA nAma siddhi hai jaisA ki yahAM kahA hai-" iha bodi caittANaM tattha gaMtUNa sijjhai" jIva yahAM manuSya loka zarIra ko chor3akara ke vahAM jAkara siddha ho jAte haiM-to bhI yaha siddha pada usakA upalakSaka hone se ISatprArabhArA pRthivI bhI siddha pad se vyavahRta ho jAtI hai puktaM ca-"bArasahiM joyaNehiM siddhI samvasiddhAu" sarvArthasiddha se Age 12 yojana para siddhi hai isa taraha siddhi ISatprArabhArA pRthivIrUpa hai yadi loka kA agrabhAga hI siddhi hai aisA mAnA jAve to phira yaha varNana "nimmaladgarayavaNNA tusAra sUtrArtha_siddha eka che, siddhi eka che, parinirvANa eka che ane parinivRtta eka che. 48 che TIkAI-jIva jemAM kRtakArya thaI jAya che, te sthAnanuM nAma siddhi che. te siddhi 75 praamaa2| pRthvI35 . na " iha boMdi caittANaM tattha gaMtUNa sijjhai" 04 DIthI manuSya samadhI zarIrane ch|ddiine tyAM na siddha thaI jAya che," A kathana anusAra kAranuM nAma siddhi che, te paNa A sidvipada tenuM upalakSaka hovAthI ISa~AzmArA pRthvI paNa siddhipadathI gRhIta taya che. yu 5' -" yArasAha joyaNehi siddhI savvadRsiddhAu" sAtha. siddha vimAnathI AgaLa jatAM 12 janane aMtare siddhasthAna che. A rIte siddhi ItmAzmArA pRthvIrUpa ja che. je lekanA agrabhAgane ja siddhi mAna
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ supArIkA sthA0 140 1 0 48 siddhayAdinirUpaNam chAyA-nirmaladakarajovarNA tupAggobhIra hArasadRzavarNA-ityAdi yat siddhisvarUpavarNanaM kRtaM tamma saMgaccheta, lokAgrasyAmUrtavyAt / tasmAdasmin mane siddhipadena-paramArabhArA pRthivyeva yodhyA / sA ca ekA-ekatvamaMgvyAviziSTA / dravyA. tayA pazcacatvAriMzadyojanalakSapramANamkandhasyaikapariNAmatvot siddherekatvam / paryAyAryatayA tu siddheranantatvam / athavA-siddhiH-kRtakRtyatva, lokAgram , aNimAdikA gaa| ekatvaM ca sAmAnyato bodhyam / gokkhIrahArasarivaNNA" ki siddhi nirmala jala, tupAra, gokSIra, aura hAra ke jaisI varNanavAlI hai saMgata nahIM ho sakatA hai kyoM ki lokAgra amUrta hone se varNa sahita kaise varNita kiyA jA sakatA hai kyoM ki loka kA agrabhAga AkAza rUpa hai aura AkAza ko amRta dravya mAnA gayA hai amUrta kA tAtparya hotA hai rUpa rasa gandha aura sparza ina pauna lika guNoM se rahita honA ataH isa prakAra kA usakA varNana rone se yahI mAnanA cAhiye ki IpatprArabhArA pRthivI hI siddha pada se yahAM vAcya huI hai| yaha siddhi ekatva saMkhyAviziSTa hai kyoM ki dravyAdhika dRSTi se yaha siddha rUpa skandha eka pariNAma se pariNata huA hI mAnA gayA hai yadyapi yaha ISatprArabhArA pRthivIrUpa skandha 45 lAkha yojana pramANavAlA hai phira bhI yaha isa dRSTi se bhinna 2 rUpa se pariNata huA nahIM mAnA gayA hai ataH eka pariNAma se pariNata hone ke kAraNa yaha pAbhA mAra, to " nimmalanagarayaNavaNNA tumAragozvIrahArasarivaNNA" siddhi nirmaLa, jaLa, tuSAra, kSIra ane hAra jevA varNavALI che. " A varNana saMgata lAgatuM nathI, kAraNa ke kAgra amUrta hovAthI tene varNa yukta kevI rIte kahI zakAya ? lekane agrabhAga te AkAzarUpa che ane AkAzane te amUrta dravya mAnavAmAM AvyuM che. amUrta dravya te rUpa, rasa gaMdha ane sparza, A polika guNethI rahita ja hoya che siddhine nirmaLa jaLa, tuSAra, gIra ane hAra jevA varNavALI kahelI hevAthI e ja vAta mAnavI paDaze ke IpraznArA pRthvI ja ahIM siddhipada dAga gRhIta thayela che te siddhi eka che, kAraNa ke dravyAkinayanI daSTie A siddharUpa saka-va eka parivAthI pati thayele mAnavAmAM AvyuM che. jo ke A IsnAbhArA pRthvIrapa skanya 45 lAkha ejanapramANavALe che, chatAM paNa te eka pariNAmathI pati thayela levAthI bhinna bhinna rUpe pariNata thayela mAnya nathI. A rIte eka pari
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 sthAnAnasUtre itthaM siddhiM nirUpya samprati siddhimantaM nirUpayati- ' ege siddhe ' ityAdi / siddhaH sidhyati rama = kRtakRtyo'bhavaditi siddhaH, sedhatisma-agacchata apunarASTracyA lokAgramiti vA siddhaH sitaM=baddhaM karmadhmArta = dagdha yena sa iti niruktarItyA siddha: / siddhaca karmaprapaJcarahitaH / sa ca ekaH = ekala saMkhyAviniSTaH / ekatvaM ca dravyAtayA bodhyam / paryAyArthatayA tvanantatvamapi / athanA - siddhAnAmanantatve'pi siddhatvarUpa sAmAnyamAzrityaikatvaM bodhyam / usa dravyArthatA kI apekSA se ekasaMkhyAviziSTa kahA gayA hai tathA paryAyArthatA kI apekSA se siddhi meM anantatA hai / athavA -- kRtakRtyatA kA nAma siddhi hai lokAna kA nAma siddhi hai aNimAdikoM kA nAma siddhi hai phira bhI sAmAnya kI apekSA isa meM ekatA hai aisA jAnanA cAhiye siddhi kA nirUpaNa karake apa sUtrakAra siddhivAle kA nirUpaNa karate haiM-" ege siddhe " jo kRtakRtya ho cuke haiM apunarAvRttirUpa se jo lokake agrabhAgameM pahu~ca cuke haiM / athavA baddhakarmo ko jinhoMne dagdha kara diyA hai ve siddha haiM / aise ve siddha karma prapaJca se rahita hote haiM siddha meM ekatA pArthanA kI apekSA se kahI gaI hai, aisA jAnanA cAhiye tathA paryAyArthatA kI apekSAse anantatA bhI kahI gaI hai| hama prakAra ke siddhoM meM anantA honepara bhI sAmAnyarUpa siddhasvarUpa ko lekara ekatA siddhoM meM prakaTa kI gaI hai / NAmathI piraNata thayeleA haeNtrAthI tene te dravyAtAnI apekSAe eka kahela che. pIyAtAnI apekSAe te siddhimAM anatatA che athatrA-nRtamRRtyatAnuM nAma siddhi the, sokSayanuM nAma siddhi che, adhimArdikanuM nAma siddhi che, chatAM paNa sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva samajavu joie siddhinu nirUpaNa karIne have sUtrakAra siddhonuM ( siddhimAM gayelA AtmAbhaanuN ni3pazu re che" ege siddhe " ne nRtyanRtya yaha gayA hai, le leAkanA agrabhAgamA paheAMcI gayA che, jemanu tyAthI saMsAramAM punarAgamana thavatuM nathI, evAM jIvene siddha kahe che athavA baDhakarmIne jemaNe khALI nAkhyA che te siddha kahevAya che. evAM te siddho kama prapacathI rahita hoya che. siddhamAM dravyAtAnI apekSAe ekatA prakaTa karI che ane poyA tAnI apekSAe ana tatA paNa kahI che. A prakAre siddhomAM anaMtatA haiAvA chatAM paNa sAmAnyarUpa siddha svarUpanI apekSAe siddhomAM ekatA prakaTa karavAmA AvI che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ supArIkA sthA0 1 u01 2048 siddhayAdinirUpaNam 129 yastu karmakSayasiddhastasya dharmastu parinirvANaM bhavatIti parinirvANasvarUpamAha'ege pariniyANe' iti / parinirvANam-pari-samantAd nirvANaM parinirvANamkarmakRtasantApAbhAvena zItalIbhavanam , tat ekam ekatvasaMkhyAviziSTam / ekaTA parinirvANe saMjAte punastanna bhavatIti tasyaikatvaM bodhyamiti / ___ yaH parinirvANadharmayuktaH sa eva karmakSayasiddhaH parinito bhavatIti parinihRtaM nirUpayati-'ege parinivvue ' iti / parinita:-pari-samantAd ni ta = svasthIbhUtaH-zArIrikamAnasikaduHkhena sarvathA rahita ityarthaH / sa ca ekA ekatlasaMkhyAvAn / ekatvaM ca dravyArthatayA vodhyam / paryAyAryatayA tvanantatvam / / mU048 // ___ jo karmakSaya se siddha hotA hai usakA dharma parinirvANa hotA hai isaliye aba sUtrakAra parinirvANa kA svarUpa prakaTa karate haiM-" ege parinivvANe" karmakrana santApa ke abhAva se zItalIbhUta hone kA nAma parinirvANa hai| yaha parinirvANa ekAca saMkhyAviziSTa hai kyoMki ekapAra parinirvANa ho jAne para phira dubArA vaha hotA nahIM hai| jo parinirvANa dharma se yukta hotA hai vahI karmakSaya se siddha huA jIva parinivRtta hotA hai isaliye aba sUtrakAra parinirvRta kA prarUpaNa karate haiM " ege parinivvue" zArIrika evaM mAnasika duHkha se sarvathA rahita jo jIva ho jAtA hai vaha jIva parinivRta kahA gayA hai isa parinivRta meM dravyArthatAse ekatva aura paryAyArthatAse anantatva hai ||suu048|| karmakSayathI siddhapada prApta karanAra AtmAne dharma parinirvANuM hoya che. tethI have sUtrakAra parinirvANanA svarUpanuM nirUpaNa kare che- " ege parinivvANe " bhanita saMtApanA samArane sIdhe zItazIbhUta ghaI javuM tenuM nAma parinirvANa che te parinirvANamAM ekatva hoya che, kAraNuM ke ekavAra parinirvANa thaI gayA pachI, te kAyama ja rahe che. tene abhAva thaI jAya ane pharIthI tenI prApti karavI paDe evuM banatuM nathI parinirvANa dharmathI yukta hoya evo karmayathI siddha thayele jIva ja parinivRtta thAya che, tethI have sUtrakAra parinivRtta AtmAnI prarUpaNA kare che. "ege parininnue " zAza24 bhane mAnami dudhA mayA rakhina thayelA ane parinivRtta kahe che te parinirvatamAM vyAjaMtAnI apekSAe ekava che ane paryAvArthatAnI apekSAe anaMtanA che. sU048 yA 17
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAnasUtre prAyeNa jIvadharmAH prarUpitAH / adhunA pugalAnAM jIvopagrahakatvAt pudgalapAsjIvadharmAH ' ege sadde ' ityArabhya ' jAva lukkhe' ityantena ekatvenaiva prarUyante / tatrAtIndriyANAM paramANvAdInAM pudgalAnAM sattA'numAnato'vagamyate / tathAhi - ghaTAdikAryatastatkAraNabhUtasya paramANvAdeH sattA'numIyate / ghaTAdikAryarUpANAM skandhapudgalAnAM tu sAMvyavahArika pratyakSata eva sattA'vavadhyate / 130 " prAyaH karake jIva ke dharmoM kA to prarUpaNa ho cukA hai aba jIva ke upagrAhaka - upakAraka - hone se puloM ke svarUpa dikhalAte haiM arthAt "ege sadde " yahA~ se lagAkara 'jAva lukkhe " yahAM taka ke sUtra pATha se ekatvarUpa se prarUpita kiye jAte haiM / inameM atIndriya jo paramANu Adi pudgala haiM unakI sattA anumAna se jAnI jAtI hai vaha anumAna isa prakAra se hai - " paramANavaH santi ghaTAdi kAryAnyathAnupapatteH " ghaTAdi rUpa kAryoM kI paramANurUpa kAraNa ke abhAva meM utpatti nahIM ho sakatI - ataH paramANu haiM" isa taraha se paramANu ke kAryabhUta ghaTAdikoM ke pratyakSa se unakI sattA jAnI jAtI hai ye ghaTAdirUpa kArya pula ke skandharUpa hote haiM / inakI sattA vyavahArI jana sAMvyavahArika pratyakSa se jAnate haiM / tAtparya kahane kA yaha hai ki " iMdriyAnindriyanimittaM dezataH sAMvya vahArikaM " jo jJAna pA~ca indriyoM aura mana se utpanna hotA hai vaha sAMvyavahArika pratyakSa kahA gayA hai kyoM ki aise jJAna meM ekadeza se vizadatA rahatI hai pUrNarUpa se nahIM / ghaTapaTAdi jitane bhI padArtha haiM ve 88 have jIvatA dharmanI prarUpaNA te pUrI thaI gaI che. jIvatu' upagrAhaka ( upakAraka ) heAvAne kAraNe have pudgaleAnu' svarUpa khatAvavAmAM Ave che---- egesa " mAsUtrathI sahane " jAva lukkhe " paryantanA sUtrapATha dvArA te pudgaleAnu' ekatla pratipAdita karavAmAM AvyuM che je paramANu Adi pudgala indriyagamya nathI, temanu' astitva nIcenAM anumAneA dvArA jANI zakAya che paramANavaH santi ghaTAdikAryAnyathAnupapatte " ghaTAhiya arthonI paramANurUpa kAraNanA abhAvamAM utpatti ja thaI zakatI nathI. tethI paramANunA kA bhUta ghaTAdikAne jovAthI temanu astitva jANI zakAya che. te ghaTAdarUpa kA pudgalanA skandharUpa hAya che. temanu' astiva vyavahArIjana savyavahArika pratyakSathI jANI zake che, je jJAna iMdriyAnindriyanimitta dezataH sAMvyavahArikaM " pAca indriyA ane mananI sahAyatAthI utpanna thAya che, te jJAnane " sAMbhya vahArika pratyakSa " kahe che, kAraNa ke evA jJAnamAM eka dezanI apekSAe vizadatA rahe che pUrNarUpe rahetI -nathI. ghaTapaTa vagere je padArtho che te skandha 88
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMpArIkA sthA0 1 u01 mU049 zAdinirUpaNam mUlam-ege sde| ege rUve / ege gaMdhe / ege rse| eye phAse / ege subbhisaha / ege dunbhisadde ege surUve / ege durUve / ege dIhe / ege hasle / ege baDhe / ege taMse / ege cauraMse / ege pihule / ege parimaMDale / ege kiNhe / eno NIle / ege lohie / ege halide / ege sukille / ege sudhigaMdhe / ene dubhi gaMthe / egetite| ege kddue| egeksaae| ege aNbile| ege mhure| ege kakkhaDe jAva lukkhe // sU0 19 // chAyA-ekaH zabdaH / eka rUpam / eko gandhaH / eko rasaH ekH-sprshH| ekaH surabhizabdaH / eko durabhizabdaH / ekaM murUpam / ekaM dRrUpam ekaM dIrvam / pakaM istram / eka vRttam / ekaM vyasram / eka caturasram / eka pRthulam ekaH kRssnnH| saba skandharUpa haiM / punala ko zAstrakAroM ne do vibhAgoM meM vibhakta kiyA hai eka paramANurUpa vibhAga meM aura dUsare skandharUpa vibhAga meM-paramANu kisI bhI indriya se gamya nahIM hote haiM-ataH unakI sattA kAryarUpa anumAna se hI jAnI jAtI hai tathA skandharUpa pudgala kI sattA indriyajanya pratyakSa se jAnI jAtI hai / 'ege sadde' ityAdi / 49 / / mUlArtha-zabda eka hai, rUpa eka hai, gandha eka hai, rasa eka hai, sparza eka hai surabhizabda eka hai durabhizabda eka hai surUpa eka hai durUpa eka hai dIrgha eka hai 'isya eka hai vRtta eka hai vyastra eka hai caturamra eka hai rUpa ja hoya che. zAstrakAroe pulanA be vibhAga pADayA che-(1) paramANu rUpa vibhAga ane (2) kanvarUpa vibhAga paramANu kaI paNa indriyathI gamya (anubhavI zakAya evA) nathI, tethI temanI sattA (astitva) kAryarUpa anumAnathI ja jANI zakAya che, tathA skanvarUpa padalanI sattA (astitva) indriyajanya pratyakSathI (anubhavathI) jANI zakAya che. " ege sade" yA // 4 // mUvA-zabda eka che, rUpa eka che, gaMdha eka che, rasa eka che, 5 the, suraNiya ( madhura ) se cha, duni rA me , sa35o cha, 335 me the, hii| cha, samecha, vRtta ( 2)
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtra eko nIlaH / eko lohitaH / eko hAridraH / ekaH zuklaH / ekaH surabhigandhaH / eko durabhigandhaH / ekaH tiktaH / eka kaTukaH / ekaH kapAyaH / ekaH amlaH / eko madhuraH / ekaH karkazo yAvad rUkSaH / / sU0 49 / / TIkA-'ege sade' ityAdi___ zabda:-zavdayate abhidhIyate'rtho'neneti zabdaH, zrotraMndriyagrAhyaniyatakramavarNAtmako dhvaniH / sa ekA-ekatvasaMkhyA viziSTaH / zabdo yadyapi nAmasthApanAdi bhedaizcaturvidhaH, tathApi zabdatvasAmAnyamAzrityaikatvaM vodhyamiti / tathA-rUpamrUpyate avalokyate iti rUpam-AkArazcakSurvipayaH tacca-ekam ekatvasaMkhyAvipRthula eka hai parimaNDala eka hai kRSNa eka hai nIla eka hai lohita eka hai hAridra eka hai zukla eka hai surabhigandha eka hai durabhigandha eka hai tiktarasa eka hai kaTukarasa eka hai kaSAyarasa eka hai amlarasa eka hai madhurarasa eka hai karkaza sparza eka hai yAvat vakSasparza eka hai| TIkArtha-jisake dvArA artha kA kathana kiyA jAtA hai vaha zabda hai aisA yaha zabda zrotrendriya se grAhya niyatakramavarNarUpa dhvanisvarUpa hotA hai / yaha dhvanirUpa zabda ekatvasaMkhyAviziSTa hai yadyapi zabda nAma sthApanA zabda Adi ke bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai tathApi zabdasvarUpa sAmAnya kI apekSA se yaha eka hai, jo dekhA jAtA hai usakA nAma rUpa hai yaha rUpa AkArarUpa hai, cakSa indriya se yaha grAhya hotA hai rUpatva sAmAnya kI apekSA se isameM ekatA kahI gaI hai yahAM me che, yantra (vi ) me cha, yaturana ( yatuoe) me che, pRthuta mecha, pArasa se che, 40 me che, nIyanme cha, sahita (ana) eka che, hAridra (pILe raMga) eka che, zukalavarNa eka che, surabhimanya eka che, durabhigaMdha eka che, tiktarasa (tIkhe svAda) eka che, kaI rasa eka che, kASAyarasa eka che, amlarasa eka che, madhurarasa eka che, karkazasparza eka che ane rUkSasparza paryantanA pratyeka sparzamAM paNa ekatva che. TIkAI-jenA dvArA arthanuM kathana karAya che te zabda che. te zrotrendriya dvArA grAhya niyatakamavarNarUpa dhvanisvarUpa hoya che. te nirUpa zabda eka heya che. jo ke zabda nAma sthApanA zabda AdinA bhedathI tene cAra prakArane kahyuM che, chatAM paNa zabdasvarUpa sAmAnya lakSaNanI apekSAe temAM ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che je dekhavAmAM Ave che te rUpa che. te rU5 AkArarUpa che ane cakSuindriya vaDe grAhya hoya che. rUpatra sAmAnyanI apekSAe temAM ekatA karyuM che. ahIM jemAM jemAM ekava prakaTa karyuM che te sAmAnyanI apekSAe ja
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 301 0 49 zamdAdinirUpaNam 233 ziSTam / ekatvaM ca sAmAnyamAzritya bodhyam / iti sarvatra saMyojyam , tathAgandhaH-ganthyate AghrAyate iti gandhaH-ghANaviSayaH / sa ca ekA-ekatyasaMkhyAvigiSTaH / tathA-rasaH-rasyate-AsvAdyate iti rasaH-rasanendriyavipayaH sa ca ekaH / tathA-sparza:-spRzyate-sparzaviSayI kriyate iti sprsh:-tvgindriyvissyH| sa ca eka' / itthaM zabdAdIna sAmAnyenAbhidhAya sampati tAneva vizeSata Aha / tatra prathama gandasya bhedadvayamAha / tathAhi-surabhizabda:-zubhazabdo manojazabda iti yAvat / sa ekaH / durabhizabda-azubhazabdaH amanojJazabda iti yAvat / sa ekaH / anye'pi zabdabhedA atraivAntarbhUtA vijJeyAH / jinameM ekatva kahA gayA hai vaha sAmAnya kI apekSA se hI kahA gayA hai, aisA jAnanA cAhiye, ghANendriya dvArA jo sUghA jAtA hai vaha gandha hai yaha bhI gandhatva sAmAnya kI apekSA se eka hai, rasanA indriya se jisa kA svAda liyA jAtA hai vaha rasa hai yaha rasa bhI rasatva sAmAnya kI apekSA se eka hai, sparzana indriya se jo chUkarake jAnA jAtA hai vaha sparza hai yaha sparza yadyapi ATha prakAra kA kahA gayA hai phira bhI sAmAnya kI apekSA se yaha eka hai, isa prakAra se sAmAnyataH zabdAdikoM kA kathana karake ava mUtrakAra unhIM kA vizeparUpa se kathana karate haiMisameM sarvaprathama zabda ke do bheda ve prakaTa karate haiM-vanda ke ve do bheda surabhizabda aura durabhizabdarUpa se haiM zubhazabda yA manojazabdakA nAma surabhizabda hai yaha eka isaliye kahA gayA hai ki isameM zabdatvasAmAnya rUpa dharma rahatA hai, azubhazabda yA amanojJa zronendriya ko na ruce aise prakaTa karavAmAM Avela che, ema samajavuM. dhrANendri dvArA je sUghavAmAM Ave che, tenuM nAma gabdha che. temAM paNa gandharva sAmAnyanI apekSAe ekatva che. jIbha dvArA jene svAda levAya che, te rasa che. temAM paNa rasatvasAmAnyanI apekSAe ekatva che. sparzendriyanI sahAyatAthI je sparzajJAna thAya che, temAM paNa etva che. jo ke sparzane ATha prakAra che, te paNa sparzatvasAmAnyanI apekSAe temAM ekatva samajavuM A prakAre zadAdikanuM sAmAnya kathana karIne have sUtrakAra temanI vizeSa prarUpaNa kare che. pahelAM te zabdanA be bhedanuM kAdhana kare che-te be bheda nIce pramANe cha-(1) sumi Avi. A5 manA 6, (2) 2li 256 2051 sabhA jJa-kandriyane na game e zabda, surabhi zabdamAM ekava prakaTa karavAnuM kAraNa e che ke temAM zabda sAmAnyarUpa dharma rahe haiya che. durabhi zabdamAM
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara sthAnAGgasUtre atha surUpAdArabhya zuklaparyantAn rUpasya caturdaza bhedAnAha - ' ege surUve ' ityAdinA / surUpam-zubharUpaM manojJarUpam iti yAvat / taccaikam - dUrUpam-azubharUpam - manojJarUpamiti yAvat / taccaikam / tathA dIrgham = Ayatam / taccaikam / dIrghabhinna tadapyekam / tathA vRtazyatracaturasrapRthulaparimaNDalAkhyAH paJcaskanvasaMsthAnabhedA bodhyAH / tatra vRttaM = vRttasaMsthAnaM modakavat / tacca prataraghanabhedAd dvividham / tadapi punaH pratyekaM samapradezAvagADha tripadezAtra gAThabhedAd dvividhamityevaM vRttaM caturvidham / caturvidhamapIdaM vRttaM " ---- zabdakA nAma durabhizabda hai yaha sAmAnyakI apekSAse eka hai anya aura bhI jo zabda bheda haiM unakA antarbhAva inhIM do bhedoM meM ho jAtA hai| aba surUpa se lekara zuklaparyanta jo rUpa ke 14 bheda haiM ve prakaTa kiye jAte haiM-" ege lurUve " zubharUpa yA manojJarUpa kA nAma surUpa hai yaha surUpa eka hai azubharUpa yA amanojJarUpa kA nAma dUrUpa hai yaha bhI eka hai dIrgha, Ayata, hrasva tathA vRtta - gola, jyasra - tikoNa, caturasra - cau. kora Ayata aura parimaNDala se saba bhI eka hai vRtta Adi ye pAMca skandha saMsthAna ke bheda haiM modakakI taraha jo AkAra gola hotA hai vaha vRttasaMsthAna hai yaha vRttasaMsthAna pratara aura ghana ke bheda se do prakAra hotA hai ina donoM ke bhI samapradezAvagADha aura viSamapradezAvagADha aise do 2 bheda aura hote haiM isa taraha vRttasaMsthAna cAra prakAra kA hotA hai paNa zakhyatve sAmAnyanI apekSAe ekatva che. zabdanAM khIjA je bhedo che temanA samAveza A be bhedomAM ja thaI jAya che. have surUpathI laine zukala - pantanA je rUpanA 14 bhedo che temane prakaTa karavAmAM Ave che. " ege surUve " zubha35 bhanojJa upane suiya Ahe . te goTha che. azubha rUpa ke amaneAsarUpane dRrUpa kahe che te paNa eka che. dIrgha, Ayata, hastra, vRtta (goNAratu ), yatra ( tribhAara ), yaturastra ( yobhUyuM ), Ayata ane parima`Dala, e pratyekamAM pazu ekatra samajavuM joie. vRtta Adi pAMca skansa sasthAnanA bheda che. lADunA jema jene AkAra geALa hAya che tene vRtta saMsthAna kahe che. te vRtta saMsthAnanA be bheda che(1) pratara ane (ra) ghana. te nainA paNa nIce pramANe e bheDhA paDe che-(1) samapradezAvagaDha ane (2) viSamapradezAva gADha, A rIte vRttasasthAta cAra prakAranuM hAya che chatAM paNa vRttatva sAmA jyanI apekSAe tene eka kahevAmAM Avela che.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 sapA kA sthA0 1 0 1 sU049 zAdinirUpaNam vRttatvena ephamiti / tayA-vyastra-tistraH aghayaH koNA amyeti yama-triko. Nam / pUrvapaccedamapi caturvidham / tacca ekam-vyatatvasAmAnyApekSayA / nathAcaturasra-catuSkoNam / idamapi pUrvavaccaturvidham / ekatvaM cAsya sAmAnyApekSayA yodhyam / tathA-pRthulaM-vistIrNam / tacca ekam ekatvamakhyA viziSTam / asmin vipaye'nyatra yat Ayatamucyane, tadeva ceha dIrgha svapRthulazabdai vibhajyocyate / AyatadharmatvAd dIrghAyapi Ayatam / tacca AyataM prataraghanazreNibhedAttrividham / ephai punaH samapadezAvagAha vipamapadezAvagADhatvena dvividhamiti, padavidhamAyatam / yaccAdau AyatabhedayoH isvadIyoramidhAnaM, tat vRttAdipvAyattasyaiva prAyaH samAphira bhI vRttatva sAmAnya kI apekSA se yaha eka kahA gayA hai| tIna koNa jisa saMsthAna meM hote haiM usakA nAma vyastra hai pahile kI taraha yaha bhI cAra prakAra kA hotA hai phira bhI vyatva sAmAnya kI apekSA yaha eka kahA gayA hai astra nAma kone kA hai jisa saMsthAna meM cAra kone hote haiM vaha caturasra saMsthAna hai vistIrNa saMsthAna kA nAma Ayata saMsthAna hai yaha Ayata saMsthAna bhI eka hai isa viSaya meM jo anyatra Ayata kahA gayA hai vahI yahAM dI hasva pRthulagabdoM dvArA vibhakta kara ke kahA gayA hai Ayata ke dharma hone se dIrghAdika bhI Ayata hai| yaha Ayana pratara ghana aura zreNi ke bheda se trividha hotA hai inameM eka eka Ayata samapradezAvayADha aura vipamapradezAvagAda ke bheTa se do 2 prakAra kA hotA hai| isa taraha se Ayata chaha prakAra kA ho jAtA hai Adi meM jo Ayata ke bheda hasvadIrgha kahe gaye haiM, ve isa bAta ko banAne ke liye je saMsthAna (AkAra ) mAM traNa mRNA deya che. te saMsthAnane basa ( trikoNAkAra) saMsthAna kahe che. vRttasaMsthAnanI jema tenA paNa cAra prakAra che, paraMtu vyatva sAmAnyanI apekSAe tene eka kahevAmAM Avela che astra eTale khUNa. je sthAnamAM cAra khUNA hoya che te saMdhAnane caturansa saMsthAna kahe che vistIrNa saMsthAnane ayana sa sthAna kahe che A Ayata sasthAna paNa eka che A viSayane anulakSIne pharIthI je Ayata saMdha nanI vAta karavAmAM AvI che, te dIrgha harA, pRthula Adi zabda dvArA vinamna karIne Ayata saMsthAnanI ja vAta karI che ema samajavuM. ka ra ke Ayana saMsthAnanA dharmarUpa dIrva, hasva Adi pac, Ayata ja che te AyananA (1) prata2, (2) dhana (3) hinA bhI prA2 1.5 , te yenA rAmapradezAvagADha ane vipapradezAvagADha nAma:nA be bheda paDe che. A rIte AyatanA kula cha di che zarUAtamAM AyananA je stra ane dIrgha nAmanA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 sthAnAzAstre vezo bhavatIti darzanArtham / yathA'yaM stambho dIrgha AyataH vRttastryasazcaturasrazce. tyAdi / tathA-parimaNDalam-parimaNDala saMsthAna-valayAkAramiti yAvat / yacca ekam ekatvasaMkhyAviziSTam / yadyapIdaM prataraghanabhedAd dvividhaM, tathApi sAmAnyamAzrityaikaM bodhyam / tathA-rUpabhedo varNaH, sa ca kRSNanIlalohitahAridrazuklabhedAt paJcavidhaH / kRSNAdayaH prasiddhAH navaraM hAridraH pItavarNoM vijJeyaH / kapizAdayastu kRSNAdi saMsargajanyA iti na teSAM pRthagupanyAsaH kRtaH / kRSNAdiSu pratyekamekatva sAmAnyavivakSayA vodhyam / atha gandhabhedAvAha-'ege subhirgadhe, ege dunbhigaMdhe' iti / surabhigandhaH-surabhiH manojJaH sa cAsau gandhazceti surabhikahe gaye haiM ki vRttAdikoM meM Ayata kA hI prAyaH samAveza hotA hai jaise yaha stambha dIrgha hai Apata hai vRtta hai vyasra hai aura caturasra hai ityAdi, tathA valaya ke AkAra jo saMsthAna hotA hai vaha parimaNDala saMsthAna kahA gayA hai yaha parimaNDala saMsthAna bhI ekatva saMkhyAviziSTa hai yadyapi yaha pratara aura ghana ke bheda se do prakAra kA hotA hai phira bhI yaha sAmAnya kI apekSA se eka hI kahA gayA hai, rUpa kA hI nAma varNa hai aura yaha varNa kRSNa nIla lohita hAridra aura zukla ke bheda se pAMca prakAra kA kahA gayA hai pIta (pIle) varNa kA nAma hAridra hai kRSNAdi varNI ke saMsarga se hI kapizAdika varNa banate haiM ataH inakA pRthakarUpa se kathana nahIM kiyA hai ina kRSNAdikoM meM se pratyeka varNa meM ekatA sAmAnya kI vivakSA se hI kahI gaI jAnanI cAhiye, surabhigaMdha aura durabhigaMdha ke bheda se gandha do prakAra kA hotA hai manojJagandha kA nAma bhede kahyA che, te e vAtane prakaTa karavA mATe kahevAmAM Avela che ke vRttAdikamAM Ayatane sAmAnya rIte samAveza thaI jAya che. jemake A staMbha hA cha, mAyata cha, vRtta cha, yasa cha, yaturasa cha tyaadi| valayanA AkAranA saMsthAnane parimaMDala saMsthAna kahe che. tenA paNa pratara ane ghananA bhedathI be prakAra paDe che, paraMtu sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva che. rUpanuM nAma ja vaNe che. tenA nIce pramANe pAMca prakAra kahyAM che. 1) Yoga (2) nalene (3) sapay (4) pAnAva sane (5) sa3 varNa. kRSNAdi varNanA saMsargathI ja kApizAdika varNa bane che, tethI ahIM temanuM alagarUpe kathana karyuM nathI kRSNa Adi pratyeka varNamAM sAmAnyanI apekSAe ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che gaMdhanA be prakAra che-(1) surabhi gaMdha, ane (2) durabhigadha. manejha gadhane surabhi gaMdha ane amanez gaMdhane
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 0 42 zAdAdinirUpaNam 37 gandha:-zubhagandho manokSagandha iti yAvat / sa ca ekaH / ekatvaM ca sAmAnyApe kSayA / tathA-durabhigandhaH-duramiA-amanojaH, sa cAso gandhoti durabhigandhaHazubhagandhaH amanojagandha iti yAvat / sa ca ekaH / ekatvaM sAmAnyApekSayA / atha rasasya paJca bhedAnAha-'ege vitte' ityAdinA / tatra-tiktaH, kaTakA, kaSAyaH, amlaH, madhuraH / tiktAdiSu sAmAnya vivakSayaikatvaM bodhyam / laNasta saMsargajo rasa iti pRthainoktaH / atha sparzasya karkazAdIn aSTabhadAnAha-' ege kakase jAva lukkhe' ityanena / tatra-karkazaH kaThinaH, yAvat-yAvarakaraNAt-mRdu guruladhuzItoSNasnigghara-pAH paT sparzA grAdyAH / tatra-mRduH-komala' / guruH= adhogamagIlaH / ladhuH yAyantiyamUrdhvagamanagIla. / zItaH-stambhanasvabhAvaH / surabhigandha aura amanojagandha kA nAma durabhigandha hai inameM sanojJaganyarUpa surabhigandha sAmAnya kI apekSA se hI eka kahA gayA hai, aura amanojJagandharUpa durabhigandha bhI sAmAnya kI apekSA se eka kahA gayA hai, nikta, kaTuka, kapAca, amla aura madhura ke bheda se rasa pAMca prakAra kA kahA gayA hai ina tiktAdikoM meM sAmAnya kI vivakSA se hI ekatva kahA gayA hai yadyapi lavaNa bhI eka rasa hotA hai parantu vaha svatantrarUpa se rasa nahIM hotA hai saMsarga se janya hotA hai isaliye ise pRthakarUpa se rasa nahIM kahA gayA hai "pakke kakase jAva lakkhe" karkaza-kaThina yAvat-mRddha, guru, lagu, zIta, uSNa, snigdha aura rukSa ina bhedoM se sparza ATha prakAra kA hotA hai komala raparza kA nAma mRdra hai adhogamanazIla sparza kA nAma guru hai prAyaH tiryaga urvagamanazIla sparza kA darabhigadha kahe che. te pratyeka gaMdhamAM sAmAnyanI apekSAe ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. __ 2sanA pAya 2 cha(1) tita (tI), (2) 4431,(3) pAya (tu|) (4) TI mane (5) madhurasa. te pratyemA sAmAnyanI apekSA ekatva kahevAmAM AvyuM che. jo ke lakSaNa paNa eka rasa che, paraMtu tene svataMtrarUpe rasa kahI zakAya tema nathI, te saMsargajanya hovAthI tene alaga rIta 22 5yo nA " ke phakase jAva lukse" 445 (ni), Y, zuru, pu. zIna, , dina (bhuA) ane 26 (42 ), !! thI sparza ATha prakAranuM hoya che. kemala sparzane mRdu pazi kahe che, agamanazIla sparzane guru sparza kahe che, sAmAnyataH niyaM- urvagamanazIla spazane laghu sparza kahe che, stanzana svabhAvavALA sparzane zIta sparza kahe che.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 sthAnAGgasUtre uSNo dAhasvabhAvaH / snigdhaH - cikkaNaH saMyoge sati saMyoginAM vandhakAraNam / rUkSaH=niH snehaH, saMyoge satyapi saMyoginAmavandhakAraNam / karkazAdiSu pratyekamekatvaM sAmAnyavivakSayA vodhyamiti / 049 // itthaM puladharmANAmekatA moktA / samprati pudgalasaMyuktajIvAnAM ye'STAdazapApasthAnarUpA aprazastadharmAsteSAM pratyekamekatvaM - ege pANAivAe ' ityAdinA 'daMsaNasalle ' ityantena sandarbheNa procyate mUlam - ege pANADavAe jAva ege pariggahe / ege kohe jAva lobhe / ege peje ege dose jAva ege paraparivAe / egA aratiratI / ege mAyAmose, ege micchAdaMsaNasalle // sU050 // chAyA - ekaH prANAtipAto yAtrat ekaH parigrahaH / ekaH krodho yAvad nAma laghu hai stambhana svabhAva vAle sparza kA nAma zIta hai dAhasvabhAva vAle svabhAva kA nAma uSNa hai jo sparza cikanA hotA hai vaha snigdha sparza hai yaha snigdha sparza saMyoga ke hone para saMyogI padArthoM ke Apasa meM bandha hone meM kAraNa hotA hai ina karkaza Adi sparzo meM se pratyeka sparza meM sAmAnya kI apekSA se hI ekatA hai aisA jAnanA cAhiye || sU0 49 // isa prakAra se pudgaladharmo meM ekatA kahI / aba pula saMyukta jIvoM ke jo aThAraha pApasthAnarUpa aprazastadharma haiM unameM pratyeka meM ekatA " ege pANAivAe ityAdi sUtradvArA " micchAdaMsaNasalle " isa antima sUtra taka ke saMdarbha se kahI jAtI hai 'ege pANAivAe jAva ege pariggahe " ityA0 // 50 // mUlArtha - prANAtipAta eka hai yAvat parigraha eka hai krodha eka dAhaka svabhAvavALA spAne uSNu sparza kahe che. suvALA sparzIne snigdha spa kahe che. A snigdha sparzIne kAraNe sayAgI padArthoM parasparamAM badhAya che. A kuza Adi pratyeka sparzImAM sAmAnyanI apekSAe ekatva che, ema samajAjA A pramANe pudgala dharmomAM ekatAnuM pratipAdana karIne have sUtrakAra pula-sayukta jIveAnA je 18 pApasthAnakarUpa aprazasta dhama che, te pratyekamAM mevAnuM pratipAdana khA nimitte " ege pANAitrAe " thI za3 rIne "miccha daMsaNasalle " paryantanAM sUtrAnuM nizyA mere che 17 "ege pANAivAe jAva ege pariggadde " ityAdi // 50 // bhAthImANAtipAta eka che, bhUmRi bheTa che, koSa ema che, lena
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 sughA TIkA sthA0 1 u01 1090 prANAtipAtAnirUpaNam lobhaH / ekaM prema eko dvepo yAvat ekaH paraparivAda / ekam atirati / ekA mAyAmRpA, eka mithyAdarzanazalyam // na0 50 // TIkA--' ege pANAivAe' ityAdiprANAtipAtaH-prANA-ucchvAsAdayaH, tepAm-atipAtanaM prANibhyo viyojanaprANAtipAto hiMsetyarthaH, ukta ca " paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / mANAdazaite bhagavadbhiruktAstepAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // 1 // iti / prANAtipAtazca dravyabhAvabhedAda dvividhA, vinAsaparitApa saMkleza bhedAda yA trividhaH / yahA - manasA vAcA kAyena ca prANAtipAtasya karaNAn anuyAvat lobha eka hai rAga eka hai pa eka hai yAvat para parivAda eka hai rati arati eka hai mAyAmRpA eka hai mithyAdAna zalya eka hai / 50 / TIkArtha-- ucchavAsa AdikoM kA nAma prANa hai ina prANoM kA prANiyoM se alaga karanA isakA nAma prANAtipAta-hiMsA hai| kahA bhI hai-" pazcendriyANi " ityAdi / pAMca indriyoM-sparzana 5, rasanA 4, ghrANa 3, cakSu 2, sarNa,-tIna pala-manobala, vacanabala, kAyavala, zvAsocchavAma, AyuH 10 prANa haiM inameM se ekendriya jIva ke 4 prANa hote haiM, do indriya se lekara asaMjJI paJcendriyoM taka ke jIvoM meM kramazaH eka eka indriya kI vRddhi hone se 9 prANa taka hote haiM aura saMjI pazcendriyoM meM manovala kI vRddhi hone se 10 prANa hote haiM ina yathA saMbhava prANoM kA ghAta karanA paryantanA kapALe eka che, prema eka che, je eka che, yAvata para parivAda eka - che, ratiarati eka che, mAyAmRSA eka che mithyAdarzanazalya eka che ApaNA TIkAI-ucchavAsa Adi rUpa 10 prANa hoya cheA prANAthI ene sasasa (2Dita) 25 tenuM nAma AyAtipAta (EiAL) 7. 4 5 cha-" paJcendriyANi " tyA pAyandriya-250ndriya, 2nA, , yazumane , nmanobaLa, vacanabaLa ane kAyadaLa, dhAsahavAsa ane Ayu, A 10 prANa gaNAya che. temAthI ekendriya jIvane cAra prANa hoya che, kandriyathI laIne asaMjJI paMcendriya paryantane jamA kramaza eka eka prAranI vRddhi ghanA vadhAremAM vadhAre prANa saMbhavI zake che. ane rAMNI paMcendriyomAM mobaLanI vRddhinI apekSAe dasa mANane sadabhAva hoya che A cAra bhava prAne vAta karI tenuM nAma prANAtipAta (hiMsA) che. prANAtipAtanA mukhya be
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4o sthAnAsUtra mananAcca prANAtipAto navavidhaH / punaH krodhAdibhedAt patriMzadvidho vA bhavati / sa prANAtipAtazca eka =ekatvasaMkhyAvAn / ekatvaM ca sAmAnyamAzritya bodhyamiti mithyAdarzanazalyaparyantaM vAcyam / yAvatkaraNAd mRpAvAdAdayo bodhyAH / tatra-mRpAvAdaH-mRpAvadanaM mRpAvAdaH-mithyAbhApaNamityarthaH / sa ca ekaH / mRpAvAdazca yadyapi dravyabhAvabhedAd dvividhaH, abhUtodbhAva 1 bhUtanihava 2 vastvantaranyAsa 3 isakA nAma hiMsA hai yaha hiMsArUpa prANAtipAta, dravyaprANAtipAta aura bhAvaprANAtipAta ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai athavA-vinAza, paritApa aura saMkleza ke bheda se tIna prakAra kA bhI kahA gayA hai| ____ athavA-manase hiMsA karanA manase hiMsA karAnA aura manase hiMsA karanevAlekI anumodanA karanA, vacana se hiMsA karanA, vacanase hiMsA karAnA aura vacanase hiMsA karanevAlekI anumodanA karanA kAyase hiMsA karanA, kAyase hiMsA karAnA aura kAyase hiMsA karanevAlekI anumodanA karanA isa prakAra se bhI hiMmA ke bheda hote haiM tathA krodhAdi kapAya ke sAtha inakA guNA karane se hiMsA ke bheda 36 ho jAte haiM isa taraha se itane bhedoM vAlA bhI prANAtipAta eka rUpa jo kahA gayA hai vaha sAmAnya kI apekSA lekara hI kahA gayA hai isI taraha kA kathana mithyAdarzanazalya taka kaha lenA cAhiye yAvat zabda se mRSAvAda AdikoM kA grahaNa huA hai jhUTha bolane kA nAma mRSAvAda hai isakA apara nAma mithyAbhASaNa bhI hai yaha ekatva saMkhyAviziSTa hai yaha mithyAbhASaNa mRSAvAda yadyapi dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra kA hai prakAra che-(1) dravya prANAtipAta ane (2) bhAva prANAtipAta athavA vinAza, paritApa ane saMkalezanA bhedathI tenA traNa prakAra paNa kahyA che. athavA manathI hiMsA karavI, manathI hiMsA karAvavI ane hiMsA karanArane manathI anumodanA ApavI. vacanathI hiMsA karavI, vacanathI hisA karovavI, hiMsA karanArane vacanathI anumodanA ApavI, kAyAthI hiMsA karavI, kAyAthI hiMsA karAvavI ane hiMsA karanArane kAyAthI anumodanA ApavI, A prakAre paNa hiMsAnA nava bheda paDe che. tathA phodhAdi cAra kaSA vaDe A nava bhedano guNAkAra karavAthI kula 36 bheda thAya che. ATalA bhejavALA prANAtipAtamAM paNa je ekava kahevAmAM AvyuM che te sAmAnyanI apekSAe kahevAmAM AvyuM che, ema samajavuM. eja prakAranuM kathana mithyAdarzanazalya sudhInA pApasthAnake viSe "grahaNa karavuM. ahIM "yAvata (sudhI)" padanA prAgadvArA mRSAvAda Adi pApasthAnake grahaNa karavA joIe.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 sudhA TIkA sthA0 u01sU050 prANAtipAtAdinirUpaNam nindAbhicaturvidho vA / tatra-abhUtodbhAvanaM yathA-'sarvagata AtmA' iti / bhUtanihavo-yathA-'nAsti AtmA' iti / vastvantaranyAmo yathA-gaurapi sannavI'yamiti / nindA yathA-kuSTI tvamasi-iti / tathA-adattAdAnam-adattasya-devagururAjasvAmisAdharmikairavitIrNasya-ananujJAtasya-sacinAcittamizralakSaNasya vastu no yad aadaan-grhnnmityrthH| tacca-ekam ekatvasaMkhyAviziSTam / tathA-maithu. nam-mithunasya-strIpuMsalakSaNasya yatkarma tanmaithunam-abrahma sevanamityarthaH / audA. __athavA-abhRtodbhAvana1 bhUtanihavara vastyantaranyAsa aura nindA4 isa prakAra se cAra taraha kA hai inameM jo vastu jaisI nahIM ho use usa prakArakI kahanA isakA nAma abhUtodbhAvana hai jaise AtmAko sarvavyApi kahanA maujUdavastu kA apalApa karanA isakA nAma bhUtanilaya hai jaise yaha kahanA ki AtmA nahIM hai vastu ko viparItarUpa se kathana karanA isakA nAma vastvantaranyAsa hai, jaise gAya hote hue bhI use ghor3A kahanA, niMdA karanevAle bacana kahanA isakA nAma niMdA hai jaise ta kuSTI (koDhavAlA) hai Adi, tathA deva guru rAjA svAmI evaM sArmika jana inake dvArA ananujJAta (inake AjJA vinA) sacitta acitta aura mitravastu kA grahaNa karanA isakA nAma adattAdAna hai yaha adattAdAna bhI ekatva saMkhyAviziSTa hai tathA strI aura puruSa rUpa mithuna kA jo karma hai vaha maithuna hai isIkA dUsarA nAma abrahma sevana hai yadyapi yaha audArika asatya bhAvane mRSAvAda kahe che tenuM bIjuM nAma mithyAbhASaNa paNa che te mRSAvAdanA dravya ane bhAvanI apekSAe be bheda che. athavA (1) abhUtaaddhaapn, (2) bhUtanijhava, (3) 12vantaranyAsa bhane (4) nirel, I pramAhI tenA cAra prakAra paNa che. je vastu jevI na hoya evI kahevI tenuM nAma abhUtaddAvana che jemake AtmAne sarvagata kahe te abhUtAvana che. vidyamAna vastune avidyamAna kahevI tenuM nAma bhUtanitva che. jemake "AmAM nathI" A pramANe kahevuM te bhUtanibaMra che. vastunuM viparIta rUpe kaghana karavuM tenuM nAma vastRtaranyAsa che jemake gAyane ghaDe kahe. nikA karanArAM vacana bolavA tenuM nAma niMdA che. jemake "tu kahiyala (koDhavALa) che." chatAM mithyAvAdamAM sAmAnyanI apekSAe ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. have adattAdAnanuM svarUpa samajAvavAmAM Ave che-deva, guru, rAjA, vAmI ane sAdhamikajananI AjJA lIdhA vinA sacitta, acitta ane mizra vastune grAhaka karavI tenuM nAma adattAdAna che. te adattAdAnamAM paNa ekatva samajavuM. sI ane puruSa sevanarUpa je mithunakama che tene thuina kahe che. tenuM bIjuM nAma abrahmasevana che. jo ke te dArika ane vekiya A be rI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 sthAmAhasUtre rikavaikriyazarIradvayamAzritya manovAkAyAnAM kRtakAritAnumoditabhederida yadyapi aSTAdazavidhaM bhavati, vividhopAdhivagAda vA vividhaM bhavati, tathApi sAmAnyamAzrityekatvaM bodhyam / tathA-parigrahaH-parigRhyate svIkriyate iti parigrahaH / sa ca ekaH / parigraho bAhyAbhyantarabhedena dvidhA / tatra-vAdyaH parigraho dharmopakaraNavyatirikto dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdiranekadhA / Abhyantarastu mithyAtvAviratikapAyapramAdAdiranekadhA / yadvA-parigrahaNaM parigrahaH-mUchetyarthaH / tathA-krodho yAvata lobha ekaH / yAvatpadAd mAnamAye ca grAhye / krodhAdayazca jIvapariNAmAH / ete evaM vaikriya isa zarIradvaya ko Azrita karake mana vacana aura kAya inake kRta kArita aura anumodanA ke bheda se 18 prakAra kA hotA hai / __ athavA-vividha upAdhi ke vaza se aneka prakAra kA bhI hotA hai taba bhI sAmAnya kI apekSA se yaha ekAtvasaMkhyAviziSTa kahA gayA hai tathA parigraha jo svIkAra kiyA jAtA hai vaha parigraha hai yaha bAyaparigraha aura Abhyantara parigraha ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai inameM dharmopakaraNake vyatirikta jo dhana dhAnya dvipada catuSpada Adi rUpa hotA hai vaha bAhaya parigraha hai aura yaha aneka prakAra kA hotA hai aura jo mithyAtva avirati kaSAya pramAda Adi rUpa hotA hai vaha Abhyantara parigraha hai yaha Abhyantara parigraha bhI aneka taraha kA hotA hai| athavA-sUI kA nAma parigraha hai yaha saba bhI apane 2 sAmAnya kI apekSA ekatvasaMkhyAviziSTa hai tathA krodha yAvat-mAna mAyA aura ranI apekSAe mana, vacana ane kAryo dvArA kRta, kArita ane anudanAnA bhedathI 18 prakAranuM hoya che, athavA vividha upAdhinI apekSAe aneka prakAranuM paNa hoya che, chatAM paNa sAmAnyanI apekSAe temAM ekatva batAvavAmAM AvyuM che. je vastune svIkAra (saMgraha) karavAmAM Ave che tene parigraha kahe che. bAhya parigraha ane Abhyantara parigrahanA bhedathI tenA be prakAra kahyA che. dharmasAdhana sivAyanAM je dhana, dhAnya, dvipada, catuSpada AdinA parigrahane bAhyaparigraha kahe che, ane te parigraha aneka prakAranA hoya che. tathA je mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda AdirUpa hoya che, te parigrahane Abhyantara parigraha kahe che. te alpattara parigraha paNa aneka prakAra hoya che. athavA mUcchabhAvane paNa parigraha kahe che. te badhAM paribrahe paNa sAmA nyanI apekSAe ekava saMkhyAvALA che.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU0 50 prANAtipAtAdinirUpaNam 143 ca kapAyamohanIyakarmapudgalodayAt saMjAyante / ete yadyapyanantAnubandhyAdibhedAda asaMgyAtAvyavasAyasthAnabhedAd vA bahuvidhAstathApi sAmAnyamAzrityekatvaM yodhyamiti / tathA-prema-miyasya bhAvaH karma vA prema, tacca-anamivyaktamAyAlobhalakSaNabhedasvabhAvamAsaktimAnaM bodhyam / etacca ekam / tathA-vepaH-pagaM dvapaH, 'dopa' iticchAyApakSe dUpaNaM dopaH / sa ca-anabhittyaktakoSamAnalakSaNabhedambAbhAvo'prItimAtram / ayaM ca ekaH / tathA-' yAvat ' zabdAt kalahaH abhyAkhyAnaM paizunyaM ceti tritayaM grAhyam / tatra-kalahaH-vigrahaH / abhyAkhyAnam amabhRtalobha ye cAra kapAya mohanIya karma ke udaya se jIva meM utpanna hote haiM ataH ye jIva ke vikRta pariNAma vizeSa haiM / ye krodhAdi rUpa pariNAma anantAtuvandhI Adi ke bheda se athavA asaMkhyAta adhyavasAyasthAnoM ke bheda se aneka prakAra ke haiM phira bhI mAmAnya kI apekSA se hI ye ekatvasaMkhyA viziSTa haiM aisA kahA gayA jAnanA cAhiye tathA rAga priya kA jo bhAva yA karma hai vaha rAga hai isameM mAyA aura lobha ke lakSaNa anabhivyakta hote haiM aura yaha AsaktimAtra rUpa hotA hai yaha bhI rUpa se ekatvasaMkhyA viziSTa dveSa anabhivyakta krodhamAna vAlA hotA hai aura vaha aprItimAtra rUpa hotA hai yaha bhI sAmAnya kI apekSA se ekatva saMkhyAviziSTa kahA gayA hai yahAM yAvat zabda se kalaha abhyA khyAna evaM paizunya ina tInoM kA grahaNa huA hai laDAI Adi kA nAma phodha, mAna, mAyA ane lobha, A cAra kaSAya che mohanIya karmanA - udayadhI chavamAM A kAryanI utpatti thAya che. tethI teo jIvanA vikata pariNAma vizeSarUpa che. te kodhAdirUpa pariNAma anantAnubaMdhI AdinA bhedathI athavA asaMkhyAta adhyavasAya sthAnanA bhedathI aneka prakAranA che, chatAM paNa sAmAnyanI apekSAe temane ekatra saMkhyAvALA kahevAmAM AvyA che. priyano je bhAva tene prema kahe che. temAM mAyA ane te bhanAM lakSaNa anabhivyakta hoya che eTale ke temAM mAyA ane lobha35 kone sadabhAva heto nathI, paNa te mAtra AsaktirUpa ja hoya che te paNa sAmAnyanI ape. e eka che deva anabhikta (aprakaTa) kopamAnavALo heya che, ane te mAtra aprItirUpa ja hoya che te DepamAM | sAmAnyanI apee ekatra 21ya tyA206 55||ye| "yAvana' 54thI , azyAcyA ane pA, A traNa pAparasthAnako mAM karavAmAM AvyAM che. DAI, jhaghaDA HIFA # . Mero (51 ) 2. many24
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAzAsUce 144 dopAropaNam / paizunyaM parokSe sadasaddopaprakaTanam / kalahAdiSu pratyekamekatvasaMkhyAviziSTam / tathA-paraparivAdaH-pareSAM parivAdo-nindA / sa ca ekaH / tathAaratiratI-aratizca ratizceti dvandvaH / tatra-aratiH-mohanIyodayAjjAta udvegalakSa. nnshcittvikaarH| ratatizca mohanIyodayaja aanndlkssnnshcittvikaarH| tacca ekam / aratiH ratizcetyubhayamapi ekatvenAtra vivakSitam / yato yatra kvApi vipaye yA ratiH sA viSayAntarApekSayA aratirbhavati / evameva yatra kyApi yA aratiH sA viSayAntarApekSayA ratirbhavati / itthaM ca aratimevarati, ratimeva cArati vyapadikalaha hai asadbhuta doSAropaNa kA nAma abhyAkhyAna hai parokSa meM sat asat doSoM kA Aropa karanA (Ala caDhAnA) isakA nAma paizunya hai ina kalahAdikoM meM pratyeka meM ekatA sAmAnya ko apekSA se hI kahI gaI hai paraparivAda-dUsaroM kI nindA karane rUpa paraparivAda bhI sAmAnya kI apekSA se eka hai tathA mohanIya ke udaya se utpanna huA udvega lakSaNavAlA jo cittavikAra hai usakA nAma ati hai tathA mohanIya ke udaya se utpanna huA jo AnandarUpa lakSaNa cAlA cittavikAra hai vaha rati hai arati rati ye donoM yahAM ekarUpa se vivakSita hue haiM kyoM ki jisa kisI bhI viSaya meM jIva ko jo rati hotI hai vaha viSayAntara kI apekSA se arati hotI hai isI taraha se jisa kisI bhI viSaya meM jo arati hotI hai vaha viSayAntara kI apekSA se rati hotI hai isa tenuM nAma abhyAkhyAna che ane parokSarUpe sAcA khoTA denuM AropaNa karavuM athavA ALa caDAvavuM tenuM nAma pizunya che. kalaha AdimAM sAmAnyanI apekSAe ekatra kahevAmAM Avela che. paravivAda-bIjAM lekanI niMdA karavA rUpa paraMparivAdamAM paNa sAmAnyanI apekSAe ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. mohanIyanA udayathI utpanna thayela udvega lakSaNavALo je cittavikAra che tene arati kahe che ane mahinayanA udayathI utpanna thayela AnaMdarUpa lakSaNavALA cittavikArane rati kahe che. A baMnene ahIM ekarUpe prakaTa karyA che, kAraNa ke je kaI paNa viSayamAM jIvane rati utpanna thAya che, te viSayAntaranI apekSAe aratirUpe palaTAI jAya che. e ja pramANe je kaI viSayamAM arati thAya che, te viSayAntaranI apekSAe ratirUpe palaTAI jAya che. A rIte je rati heya tene ja arati ane arati heya che tene ja rati kahevAmAM Ave
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa sudhA TIkA sthA0 1301 sU0 50 prANAtipAtAdinirUpaNam = zanti | anartyo saipacArikamaikatvaM bodhyam / tathA mAyAmRpA-mAyA kapaTatha mRSA = mithyA ceti indraH / yadvA-mAyayA sahitA mRnA=mRpAvAdI- mAyAmRSAsakapaTamasatyavacanam / sA ca ekA / 'nAvAmose ' iti mutre mAyavAt / idamupalakSaNaM - krodhamAnalo mamRSArUpasaMyogadoSANAmapi / premAdIni viSayabhedaina adhyavasAyasthAnaH bhedena ca yadyapi nahuvidhAni tathApi sAmAnyApekSayA ekale bodhyam / tathA - mithyAdarzanagalyam - mithyAdarzanaM niparItadRSTiH, tat zalyamitrANAdi zalyamitra zanyaM duHkhahetutvAt tacca ekam / mithyAdarzanaM yavapi AbhivahikAnAbhigrahikAbhinivezikAnAbhogi rusAMzayikabhedAt paJcavidham, upAdhibhedAda vA bahuta, tathApi sAmAnyApekSayA ekam // 0 50 // taraha jo rati hotI hai vahI arati aura jo ati hotI hai vahIM rati kahI jAtI hai isaliye inameM aupacArika ekatva hai aisA jAnanA cAhiye, tathA-gAyA kapaTa, aura kRpA mithyA / athavA mAyAsahita kRpAvAda - kapaTasahita asatyavacana ye saca bhI sAmAnya apekSA se ekatvasaMkhyAciSTa haiN| yaha krodha, mAna, loma aura mhapArUpa saMyoga dopoM kA bhI upalakSaka hai dyapi rAgAdika viSayabheda se aura avyavasAya sthAna bhedase aneka prakAra ke hote haiM taba bhI sAmAnya kI apekSA se hI ye saba ekatvasaMkhyAviziSTa kahe gaye haiN| tathA midhyAdarzana zalya viparItaSTikA nAma mithyAdarzana hai yaha bANAdi zalyakI taraha duHkhakA hetu honese kAya jaisI kahI gaI hai yaha bhI sAmAnya kI apekSA se ekatvasaMkhyAviziSTa hai yadyapi mithyAdarzana, abhigrahika, anAbhigrahika, Abhinivezika, anAmofre aura sAMzayika ke bhedase pAMca prakAra kA hai athavA upAdhi ke bheda se aneka prakAra kA bhI hai phira bhI sAmAnya kI apekSA se hI yaha ekatvasaMkhyAvAlA prakaTa kiyA gayA hai / 0 50 // che, te kAraNe te bannemAM aupacArika ekatra che, ema samajavu', eja pramANe bhAyA (48) ne bhRSAbhibhyA-bhAyA sahita pavAra ( upara sadina satya vacana ), A anerA paNu sAmAnyanI apekSAe ekatra samajavu. zodha, mAna, lebha ane mRyArUpa saroga dekhene pa! upalaka che jo ke premArdika viSaya bhedathI ane adhyavasAyasthAna bhedadhI temanA aneka prakAra paDe che, chatA padma sAmAnyanI apekSa e A darekamAM ekavakhata vavAmAM Avyu che. viparIta dRSTine mithyAdarzana karyuM che. te temara dika zalyanI ena dukhatu kAraNu bane che, mATe tene zalya samAna karela che. tenA prakAra che-khAbhitika, atAbhidhahika, abhinivezika, sAMyika, upAdhinA levI te aneka prakAranuM paNa vAya che. nAM khya mAra nyanI apekSAe temAM ekatva batAvavAmA Avyu che. 5 50 thI pa 19 nIce pramANe pAga ane bhebrika ane
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstre 146 ityamaSTAdaza pApasthAnAni nirUpitAni, sampati tadvipakSabhUtAnAM prANAtipAtaviramagAdInAmekatvamAha mUlam-ege pANAivAyaveramaNe jAva pariggahaveramaNe / ege kohavivege jAva micchAdasaNasallavivege // 0 51 // ___ chAyA-ekaM prANAtipAtaviramaNaM yAvat parigrahaviramaNam / ekaMH krodhaviveko mithyAdarzanazalyavivekaH // sU0 51 // TIkA-'ege pANAivAyaveramaNe' ityAdi mANAtipAtaviramaNam-prANAtipAtaH hiMsA, tasmAd viramaNaM-viratiHahiMsetyarthaH / tacca ekam ekatvasaMkhyAviziSTam / yAvat zabdAt-mRpAvAdaviramaNA'datAdAnaviramaNamaithunaviramaNAni grAhyAni / tathA - krodhavivekaH--krodhasya isa prakAra se 18 pApasthAnoM kA ekatva nirUpaNa kiyA aba unake vipakSabhUta jA prANAtipAta viramaNa Adi haiM unakA ekatva nirUpaNa kiyA jAtA hai 'ege pANAivAya veramaNe' ityAdi // 51 // sUlArtha-prANAtipAta viramaNa eka hai yAvat parigrahaviramaNa eka hai krodhaviveka eka hai yAvat mithyAdarzanazalyaviveka eka hai // 51 // ____TIkArtha-hiMsA kA nAma prANAtipAta hai isa hiMsArUpa prANAtipAta se jo virati ho jAtI hai usakA nAma prANAtipAta viramaNa hai isI prANAtipAta viramaNa kA dUsarA nAma ahiMsA hai yaha ekatva saMkhyAviziSTa hai yahAM yAvat zabda se mRSAvAdaviramaNa, adattAdAnaviramaNa, A prakAre 18 pApasthAnanA ekatvanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra temanA vipakSabhUta evAM prANAtipAta viramaNa AdinA ekatvanuM nirUpaNa kare che. " egepoNAivAyaveramaNe" tyAhi // 51 // . sUtrArtha-yAtipAta virabhAbhA me che. (yAvata) pariyaDa vi2. bhae 4 cha. apavitra (odhanI tyAsa) 4 che. ( yAvat) mithyAzana zalyaviveka eka che. TIkAE-hiMsAne prANAtipAta kahe che. te hiMsArUpa prANAtipAtathI dUra rahevAnI kriyArUpa viratine prANAtipAta viramaNa kahe che tenuM ja bIjuM nAma ahiMsA che temAM ahIM ekatva prakaTa karavAmAM Avela che. tyArabAda je yAvat' padane prayoga thaye che, tenA dvArA mRSAvAda viramaNa, adattAdAna
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA01 70 1 0 56 prANAtipAtaviramaNAdinirUpaNam 147 vivekA tyAgaH / yAvat zabdAva-mAnaviveko mAyAviveko lobhavivekaH premavi ko dveSavivekaH kalahavivekaH abhyAkhyAnavivekaH paizunya vivekaH paraparivAdavivekaH atiratiriveko mAyAmRpAviveka., ityete grAhyAH / ekatvaM ca sarvatra sAmAnyApekSayA bodhyam // mu051 // ___ itthaM pudgalAnAM jIvadharmANAM cakatvamuktam / samprati kAlasya sthinirUpatvena vaddharmatvAt kAlavizeSANAmekantram-'egA osappiNI' ityAdi-'egA musamAnusamA' ityantena sandarbhamAha mUlam-egA osappiNI / egA susamasusamA jAva egA dUsamadUsamA / egA ussappiNI / egA dussamadussamA jAba egA susamasusamA // sU0 52 // maithunaviramaNa inakAgrahaNa huA hai tathA krodha ke tyAga kA nAma krodha viveka hai yahAM para bhI yAvat zabda se "mAnaviveka, mAyAviveka, lobhaviveka, premaviveka, dveSaviveka, kalahaviveka, abhyAkhyAnaviveka, paizunya viveka, paraparivAdaviveka, aratirativiveka, mAyApAviveka" inasaya kA grahaNa huA hai ina saba meM ekatA sAmAnyakI apekSA se jAnanI cAhiye // 51 // isa taraha se pudaloM ke aura jIva dharmoM ke ekatva ko kahA, aba sthitirUpa hone se kAlake aura kAlake vizeSarUpa kAloM ke ekatva ko " egA osappiNI" yahAM se lekara "egA susama susamA" yahAM taka ke saMdarbha dvArA kahA jAtA hai / 'egA osappiNI ityAdi' // 52 // viramaNa ane zaithuna viramaNane grahaNa karavAmAM Avela che te pratyekamAM paNa ekatva samajavuM. paripraha viramaNamAM paNa ekatva che. mAdhanA tyAgane kovive he cha. mI "yAt " pathI bhAnavive, bhAyAvi, sonaviya, premaviveka, viveka, kalahaviveka, abhyAkhyAnaviveka, pazUnyaviveka, paraMparivAda viveka, ratiarativiveka, ane mAyAmRSA vivekane grahaNa karavAmAM Avela che. A pratyekamAM tathA mithyAdarzana zalya vivekamAM ekatva hoya che. te badhAmAM sAmAnyanI apekSAe ekava jANavuM. te sU0 para che A rIte lenA ane vadharmonA ekatvanuM pratipAdana karIne have sthitirUpa hovAne lIdhe kALanuM ane kALanA bhedanA ekatvanuM "jo piNI" yA 272 " pagA sumamamusamA '' 55-tanA bhUtrI ni35] 2pAmA mAcha-"egA osapiNI "yA // 52 / /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 148 sthAnAnaMmatra chAyA-ekA avasarpiNI / ekA supamasupamA yAvat ekA duSpamaduSpamA / ekA utsarpiNI / ekA duppamaduSpamA yAvat ekA supamasuSamA / / mu052|| TIkA-'egA osappiNI' ityAdi bakulacampakAzokAdiSu puSpodgamo niyamena dRzyate, tanniyAmakazca kAla eva, ataH kAlaraya sattA nizcIyate / sa ca kAlo'vasarpiNyutsarpiNIbhedena dvividhaH / tatrAvasarpiNyA ekattraM vaktumAha-'egA osappiNI' iti / avasarpiNI-avasapati-hIyamAnArakatayA'vakrAmatItyevaM zIlA / yadvA-avasarpiNI-avasarpayati AyuSkazarIrAdibhAvAn hApayati svalpIkarotItyevaM zIlA / avasarpiNI ca dazasAgaropama koTIkoTipramANaH kAlavizepaH / sA ca ekA / ekatvaM cAsyAH svarUpeNaikatvAd bodhyamiti / avasarpiNyAM hi samastA api zubhA bhAvAH krameNa ana. ntaguNatayA hIyante / azubhAbhAvAH krameNAnantaguNatayA parivartante / / iti / ' mUlArtha-avasarpiNI eka hai suSama suSamA eka hai yAvat duSpamaduSamA eka hai utsarpiNI eka hai duSpasaduSpamA eka hai yAvat supamasuSamA eka hai| ____TIkArtha-rakulacampaka azoka Adi ko meM jo puppodgama niyama se dekhane meM AtA hai to isakA niyAmaka kAla hI hai ataH isase kAla kI sattA kA nizcaya hotA hai yaha kAla avasarpiNI aura utsarpiNI ke bheda se do prakAra kA hotA hai inameM avasarpiNIkAla ekatva saMkhyAviziSTa hai jisakAla meM Ayukta zarIrAdi bhAvoM kI hInatA hotI jAtI hai usakAla kA nAma avasarpiNI kAla hai yaha kAla 10 koDAkoDI sAgaropama kA hai isameM jo ekatA kahI gaI hai vaha svarUpa kI apekSA se kahI gaI hai avasarpiNIkAla meM samasta hI zubha bhAva ananta sUtrArtha-masapie me cha, suSamasuSamA se che, (yAvat) duSabhaduSamA se cha. Gale me cha, duSabhaSamA se che, (yAktU) suSamasuSamA eka che. TIkAtha-bakula, cappA, azeka Adi pu AvavAnI kriyA niyamita rIte amuka samaye thayA kare che. tene niyAmaka kALa ja che. A rIte kALanI sattA puravAra thAya che. te kALa avasarpiNa ane utsarpiNInA bhedathI be prakAra che. je kALamAM AyuSya, zarIrAdi bhAvenI hInatA thatI jAya che, te kALane avasarpikALa kahe che. te 10 ke DAkoDI sAgaropama pramANa hoya che. te avasarpiNI kALamAM svarUpanI apekSAe ahI ekava prakaTa karavAmAM AvyuM che. A avasarpiNa kALamAM samasta zubha bhAva anantagaNa ghaTatAM
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA DIkA sthA0 u01052 gyAdinirUpaNam saMmpati avasarpiNI bhedAnAM grupamamRpamAdInAM paNNAM pratyekamekamarUpayitumAda - 'egA supamakhusamA ' ityAdi / suSThu zobhanAH samA varSANi yasyAM sA grupamA, sA cAsau supamA ceti sumsumaa| yahA-sRSTasamA suSamA, antaM supamA supamasUpamA / dvayoH sAmAnArthayoH prakRSTArthavAcakatvAt atyanta supamA atyantagula 149. mAvA iti yAvat / sA ca ekA ekatvaM cAsyAH svarUpeNaikatvAt / evaM gupamAdipi ekalaM bodhyam / iyaM cAvasarpiNyA: prathamArake bhAti / asyAH pramANaM tu catuH sAgarakoTI koTyAtmakaM bodhyamiti / yAvacchadena - 'egA gusamA, egA samadumA, egA dussamasulamA, egA dussamA ' iti catvAro bhedA yAcAH / guNarUpa se ghaTate jAte haiM aura azubhabhAva krama se anantaguNarUpa se te jAte haiM / yaha avasarpiNIkAla 6 bhedoM vAlA hotA hai inameM prathama bheda supamasuSamA hai yahAM supamasupamA ye donoM zabda samAna arthavAle haiM samA zabda kA artha varSa hotA hai acche varSa kA nAma suSamA hai acche varSa jisakAla meM hote jAte haiM vaha supramasuSamA hai supamA supamA aise ye do zabda haiM jo atyanta sukhasvabhAva ke vAcaka haiM arthAt jisakAla meM atyanta susvabhAvavAle varSa hote haiM vaha suSama supamA kAla hai isa kAla meM svarUpa se ekanA hai aisA jAnanA cAhiye yaha suSamasuvamAkAla avasarpiNI ke prathama Araka meM hotA hai isakA pramANa cAra koDAkoDI sAgara kA hai yahAM yAvat zabda se " egA susamA, egA suramanussamA egA dussamasulamA, egA dussamA " ina cAra bhedoM kA grahaNa huA hai| jAya che, ane azubha bhAtra krame krame anantagaNA vadhatAM jAya che, te avasarpiNI kALanA nIce pramANe cha bheda paDe che. , (1) sukhamasuSamA~~A padamAM ane zabdo samAna arthavALAM che. 'samA'eTale ' varSa ' sArA varSAMte suSamA kahe che, je kALamAM sArAM varSoM Ave che, te kALane suSamasuSamA kahe che. suSamA suLamA A be zabde atyanta sukhasvabhAvanA vAcaka che. kahevAnu tAtparya e che ke je TALamAM atyanta mukhasvabhAvavALAM varSAM AvyAM kare che, te kALanuM nAma sumasuSamAkALa che. A kALamAM svarUpanI apekSAe ekatA samajavI joie. A sudhamasudhamAkALa avasarpiNInA pahelA arakamAM (mArAmAM) Ave che. te cAra keDArADI sAgara pramANunA hoya che, ahIM yavat' padmathI nIcenA cAra bhedane ghaNa vAmAM mAyA che. "egA mukharA, egA sumadumA, ego manamA, egA durakhanA suramAmAM kALa pachI suramA kALa rAph thAya che. te devaLa ng
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 sthAnAGgo tatra-supamA sukhasvabhAvA / ekatvaM cAsyAH svarUpeNaikatvAd bodhyam / asyAH pramANaM trisAgarakoTIkoTayAtmakaM bodhyam / ityavasarpiNyAH dvitIyArakaH 2 / __tathA-mupamaduSpamA-duSTu samA-duSpamA, yadvA-duSThu-duHkhAtmakA:samA varSANi yasyAM sA duSpamA, suSamA cAsau duppamA ceti supamaduSpamA / supamAnubhAvavahulA'lpaduSSamAnubhAvelarthaH / sA caikA / asyAH pramANaM dvisAgarakoTIkoTayAtmakam / ityavasarpiNyAstRtIyArakaH / tathA-duSpamasuSamA-duppamA cAso supamA ceti duSpamasupamA / duppamAnubhAvavahulA'lpasuSamAnubhAvetyarthaH / iyaM ca ekA / asyAH pramANaM tu dvicatvAriMzadvarpasahasronamekamAgarakoTIkoTyAtmakaM bodhyam / ityavasarpiNyAzcaturthArakaH 4 / suSamasuSamA kAla kI apekSA jo kevala sukhasvabhAva vAlA kAla hotA hai vaha suSamA kAla hai isameM bhI ekatva svarUpa kI apekSA se kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye isakA pramANa 3 koDAkoDI sAgara kA hai suSamaduSSamA yaha avasarpiNI kA tRtIya Araka hai isameM sukhAnubhava bahalarUpa se aura duHkhAnubhava alparUpa se hotA hai yaha bhI svarUpa kI apekSA se eka hai isakA pramANa do sAgaropama koTAkoTI kA hai duSSamasuSamA yaha avasarpiNI kA cauthA Araka hai isameM duHkhAnubhava bahuta aura sukhAnubhava alpa hotA hai yaha bhI svarUpataH eka hai isakA pramANa 42 hajAra varSa kama 1 koDAkoDI sAgarakA hai duSSamA-yaha duHkhasvarUpa bhAvavAlA hotA hai yaha bhI svarUpataH eka kahA gayA hai isakA pramANa 21 hajAra varSa kA hai yaha avasarpiNI kA pAMcavA Araka hai duSSamaduSSama sukhasvabhAvavALo ja hoya che. temAM paNa svarUpanI apekSAe ekatva samajavuM joIe. te suSamAkALa traNa ke DAkaDI sAgara pramANuvALA hoya che. avasarSiNInA trIjA ArAne suSamaduSpamAkALa kahe che. temAM adhika pramANamAM sukhane ane alpa pramANamAM dukhane anubhava thAya che. te be kalAkeDI sAgara- pramANavALe hoya che. temAM paNa svarUpanI apekSAe ekatva samajavuM. avasarpiNInA cethA ArAne duSamasuSamA kALa kahe che. te cethA ArAmAM duHkhane adhika ane sukhane alpa anubhava thAya che. te eka keDAcheDI sAgara karatAM 42 hajAra varSa jUnA pramANavALe che. temAM paNa svarUpanI apekSAe ekatva samajavuM. avasarpiNanA pAMcamAM ArAne duSamA kALa kahe che. A ArAmAM ja duHkhane ja anubhava kare che, te 21 hajAra varSane kahyuM che. ane temAM
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA DIkA sthA0 1 0 1 sU0 52 avasarpiNyAdinirUpaNam 151 tathA - duSpamA = duHkhasvabhAvA / sA ca ekA / asyAM pramANam ekaviMzativarSasahasrAtmakaM bodhyam / ityavasarpiNyA: paJcamArakaH 5 / tathA - duSpamaduSyamA atyantaduHkhasvabhAvA / sA caikA / asyA api pramANamekaviMzatisahasra varSAtmakaM bodhyam / ityavasarpiNyAH paNThArakaH 6 // ityavasarpiNI || 1 arpaNa nirUpayati- 'egA ussappiNI' ityAdi / utsarpiNIutsarpanti zubhA bhAvA asyAmiti / utsarpati varddhate arakApekSayA yA sA- utsapiNI / yadvA- utsarpayati-varddhayati krameNAyuSkazarIrAdi bhAvAniti utsarpiNI | sAkA | ekatvamutsarpiNyA: svarUpeNaikatvAd bodhyam evaM duSpamadupamAdiSvapyekatvaM bodhyam / utsarpiNyAM hi krameNa zubhA bhAtrA anantaguNatayA varddhante, azubhA bhAvAtha hIyante iti / iha yAvacchandena 'egA dUsamA, egA dUsamasumamA, egA susamA dUsamA, egA susamA ' iti draSTavyam / tathAca - utsarpiNyA paD yaha atyanta duHkhasvarUpa hotA hai isa kA bhI pramANa 21 hajAra varSa kA haiM yaha avasarpiNI kA chaThA Araka hai| bheda sahita utsarpiNI kA nirUpaNa jisa kAla meM zubha bhAvoM kI vRddhi hotI jAtI hai usakA nAma BeefrpaNa hai athavA jisameM kramazaH AyuSka zarIra AdikoM kI vRddhi hotI jAtI hai usakA nama utserpiNI hai yaha utsarpiNI bhI svarUpataH ekasva saMkhyA viziSTa hai duSpamaduSpamAdikoM meM bhI isI taraha se ekasva kahA gayA jAnanA cAhiye isa utsarpiNI kAla meM kramazaH arakoM kI apekSA zubhabhAva anantaguNarUpa se baDhate rahate haiM aura azubhabhAva anantaguNarUpa se ghaTate rahate haiN| yahAM yAvat zabda se "egA dUsamA egA dUsamasusamA egA susamAdRsamA egA susamA inakA grahaNa 19 varUpanI apekSAe ekatva banAyu che. avasarpiNInA chaThThA ArAne dukhamadukhamA kahe che. A Ara| atyanta dukhasvarUpa hoya che tenuM pramANa paNa 21 hajAra varSanuM kahyuM che. temAM paNa svarUpanI apekSAe ekatva samajavu joie. utsarpiNIkALa ane tenA bhedenuM nirUpaNu je kALamAM zubha bhAvanAonI vRddhi thatI jAya che, te kALane utsarpiNI kahe che. athavA jemAM kramaza AyuSya. zarIra vagerenI vRddhi thatI laya che, te kALane utsarpiNI kahe che. te utsarpiNImAM paNa ravarUpanI apekSAe ekatra samajavuM teie. tenA dukhamaNyamAdika bhedAmA paNu sAmAnyanI apekSAe ekatva samajavuM, A utsarpiNI kALamA kamazaH eka pachI eka ArAmA zubha bhAva anatagamAM vadhatA jAya che ane azubha zAva anaMtagaNAM ghaTatAM jaya he. sarDI " yAvat " pahathI " egA dUsamA, egA dUmasamA, egA sukhamA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAso ArakAH santIti bodhyam ! te yathA-duSamaduSpamA 1, duSpamA 2, duppamamupamA 3, mupamaduppayA 4, supamA 5, supamamupamA 6, iti duppamaduSpamAdInAmarthaH pUrvavad bodhyaH / duSpamaduSpamAdInAM pratyekamekatvasaMkhyAviziSTaM bodhyam / parimANamAsAM pUrvavad vodhyam / ityutsarpiNI // mU0 52 // ___ itthaM jIvapudgalakAlarUpANAM dravyAgAM vividhadharmavizepA ekatvenoktAH / sampati saMsArimukta nIvapudgalAnAM dravyavizeSANAM nArakaparamAvAdInAM samudAyalakSaNadharmasya ekatvaM 'egA neraiyANaM vaggaNA' ityArabhya 'egA ajahaNNukosaguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA ' ilyantena sandarbheNa prarUpyate mUlam-egA neraiyANaM vaggaNA, egA asurakumArANaM vaggaNA, cauvIsadaMDao jAva vemANiyANaM vaggaNA // 1 // egA bhavasiddhiyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhiyANaM vaggaNA, egA bhavasiddhiyANaM neraiyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhiyANaM neraiyANaM vaggaNA, evaM jAva egA bhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vaggaNA // 2 // egA sambaddiSTiyANaM vaggaNA, egA micchaddiTriyANaM vaggaNA, egA sammAmicchadihiyANaM vaggaNA / egA sammaddiSTriyANaM NeraiyANaM vaggaNA, egA micchadiTriyANaM NeraiyANaM huA hai isa taraha utsarpiNI kAla ke ye 6 Araka hote haiN| inameM dumadumpamA 1, duSSamA 2, duSpamastuSamA 3, suSamaduppamA 4, suSamA 5 aura suSamaluSamA 6 ye inake nAma haiN| ina saba kA artha pUrva kI taraha se hai| tathA inakA parimANa bhI jaisA pahile kahA gayA hai vaisA hI jAlanA cAhiye // sU052 // dusamA, egA susamA " mA sUtra542pAmA mAnya che. mA zata Grefen tNanA nAya prabhArI cha maa2| che-(1) duSabhaduSamA, (2) duSamA, (3) huppamasuSamA, (4) suSamahupamA, (5) suSamA bhane (6) suSamasuSamA. 2 // chaene artha pahelAM kahyA mujaba samajo. te pratyekanuM pramANa paNa pahelAM kahyA anusAra samajavuM. | sUpara che
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u0 1 sU052 nArakAdInAM vargaNAnirUpaNam 153 vagaNA, egA sammamicchaddiSTiyANaM NeraiyANaM vaggaNA, evaM jAva thaNiyakumArANaM vagaNA / egA micchAdiTTiyANaM puDhavikAiyANaM vaggaNA evaM jAva vnnssikaaiyaannN| egA sammabiTiyANaM veiMdiyANaM vaggaNA, egA sicchaddiTriyANaM veiMdiyANaM vaggaNA / evaM teiMdiyANaM picauridiyANavi / sesA jahA neracyA jAva egA sammamicchaddiTTiyANaM vemANiyANaM vaggaNA // 3 // egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA, egA suskapakkhiyANaM vaggaNA / egA kapahapakkhiyANaM NerajhyANaM banaNA, egA sukkApakkhiyANaM NeraiyANaM vggnnaa| evaM cubiildNddobhaanniyvyo| egA kaNhalessANaM vaggaNA, egA nIlalessANaM vaggaNA, evaM jAva sukkalestANaM vggnnaa| egA kaNhalessANaM neraiyANaM vaggaNA jAva kAulessANaM NeraiyANaM vggnnaa| evaM jasta jai leslaao| bhavaNavaivANamaMtarapuDhavi AuvaNassaikAiyANaM ca cattArilessA o teuvAuveiMdiya teiMdiya cauridiyANaM tinni lessAo, paM. ciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM challessAo, joiliyANaM egA teulesA, vemANiyANaM tinni uvrislessaao||5|| egA kaNhalessANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNA, evaM chasu vi lestAsu do do payANi bhANiyavANi / egA kaNhalessANaM bhavasiddhiyANaM NeraiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM abhavasiddhiyANaM NeraiyANaM vaggaNA / evaM jassa jai letAo tassa tai bhANiyavAo jAva vemANiyANaM // 6 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre egA kaNhalestAsammaddiDiyANaM vaggaNA, egA kaNhalerasANaM micchaddiTThiyANaM vaggaNA, egA kaNhalessANaM sammAmicchaviDiyANaM vaggaNA / evaM chasu vi lessAsu jAva vaimANiyANaM jesiM jai diDio // 7 // 154 egA kaNhalessANaM kaNhapakkhiyANaM vaggaNA, egA kaNhalessANaM sukapakkhiyANaM vaggaNA, jAva vaimANiyANaM jassa jai lessAo / ee aTU cauvosadaMDayA // 8 // egA titthasiddhANaM, vaggaNA, evaM jAva egA egasiddhANaM vaggaNA, egA aNegasiddhANaM vaggaNA, egA apaDhamasamayasi - dvANaM vaggaNA evaM jAva anaMtasamayasiddhANaM vaggaNA / egA paramANupoggalANaM vaggaNA evaM jAva egA aNatapaesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA / egA egapaesogADhANaM poggalANaM vaggaNA / jAva egA asaMkhejapaesogADhANaM vaggaNA / egA egasamayaThiiyANaM poggalANaM vaggaNA / jAva asaMkhejjasamayaTTiiyANaM poggalANaM vaggaNA / egA egaguNakAlagANaM poragalANaM vaggaNA jAva egA asaMkhejaguNakAlagANaM vaggaNA, anaMtaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA / evaM vaNNA gaMdhA rasA phAsA bhANiyavvA jAva anaMtaguNalukkhANaM vggnnaa| egA jahannapaesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA, egA ukkosapae siyANaM khaMdhANaM vaggaNA, egA ajahannuko sapae siyANaM khaMdhArNA vaggaNA / evaM jaddanno
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u 1052 narakAdInAM gharmaNAnirUpaNam 155 gAhaNyANaM ukkosogAhaNayANaM ajahannukosogAhNayANaM, jaha kosaTTiyA ajahannuko sahijhyANaM, jahannaguNakAlagANaM ukkosaguNakAlagANaM ajahannukko saguNakAlagANaM / evaM vaNNagaMdharasaphAsANaM vaggaNA bhANiyavvA, jAva egA ajahannukko saguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA // sU0 52 // chAyA - ekA nairayikANAM vargaNA, ekA asurakumArANAM vargagA, caturviMzatidaMDako yAvad vaimAnikAnAM vargaNA // 1 // ekA bhavasiddhikAnAM vargaNA, ekA abhavasiddhikAnAM vargaNA, ekA bhavasiddhinairayikANAM vargaNA, ekA abhavasiddhikAnAM nairayikANAM vargaNA, evaM yAvat ekA bhavasiddhikAnAM vaimAnikAnAM vargaNA, ekA abhavasiddhikAnAM vaimAnikAnAM vargaNA ||2|| ekA samyagdRSTikAnAM vargaNA, ekA mithyAdRSTikAnAM vargaNA, ekA sabhyamithyAdRSTikANAM vargaNA / ekA samyagdRSTikAnAM nairayikANAM vargaNA, ekA mithyATikArnA nairayikANAM vargaNA, ekA samyagmithyAdRSTikAnAM nairavikANAM vargaNA evaM yAvat svanitakumArANAM vargaNA / ekA midhyAdRSTikAnAM pRthivIkAyikAnAM vargaNA, evaM yAvad vnsptikaayikaanaam| ekA samyagdRSTikAnAM dvIndriyANAM vargaNA, ekA midhyAdRSTikAnAM dvIndriyANAM vargaNA / evaM trIndriyANAmapi caturindriyANAmapi / zeSA yathA nairayikA yAvat ekA samyagmithyAdRSTikAnAM vaimAnikAnAM vargaNA || 3 || ekA kRSNapAkSikANAM vargaNA, ekA zulapAkSikANAM vargaNA / ekA kRSNapAkSikANAM nairayikANAM vargaNA, ekA zulapAkSikANAM nairavikANAM vargaNA / evaM caturvizatidaNDako bhaNitavyaH // 4 // ekA kRSNalezyAnAM vargaNA, ekA nIlalezyAnAM vargaNA, evaM yAvat zukrazyAnAM vargaNA / ekA kRSNa lezyAnAM nairayikAnAM vargaNA yAvat kApItazyAnAM nairayikANAM vargaNA / evaM yasya yAvatyoleyyAH / bhavana patitryantarapRthivyadhvanaspatikAyikAnAM ca catasro lezyAH, tejovAyuddhIndriyacaturindriyANAM timrolezyAH, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM patra lezyAH, jyotiSikANAmekA tejolezyA, vaimAnikAnAM visra uparitanalezyAH // 5 // ekA kRzNalezyAnAM bhavasiddhikAnAM vargagA, para pavapi lezyA ke pade bhaNitavye | ekA kRSNalezyAnAM bhavamiddhikAnAM nairayikANAM vargaNA, ekA kRSNalepAnAm anavasiddhikAnAM nairayikANAM vargagA / evaM yasya yAvatyo leyAH sya tAvasyo bhaNitavyA yAvad vaimAnikAnAm // 6 // ,
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 sthAnAGgasUtre ____ekA kRSNalezyAnAM samyagdRSTikAnAM vargaNA, ekA kRSNalezyAnAM mithyAdRSTikAnAM vargaNA, ekA kRSNalezyAnAM samyagmidhyAdRSTi kAnAM vargaNA / evaM paTUsvapi lezyAsu yAvad vaimAnikAnAM, yeSAM yAvatyo dRSTayaH // 7 // ekA kRSNalezyAnAM kRSNapAkSikANAM vargaNA, ekA kRSNale zyAnAM zuklapAkSikANAM vargaNA, yAvad vaimAnikAnAM, yasya yAvatyo lezyAH ete aSTa caturvizati daNDakAH // 8 // ekA tIrthasiddhAnAM vargaNA, evaM yAvat ekA ekasiddhAnAM vargaNA, ekA anekasiddhAnAM vargaNA, ekA aprathamasamaya siddhAnAM vargaNA, evaM yAvat anantasamayasiddhAnAM vargaNA / ekA paramANupudgalAnAM vargaNA, evaM yAvat ekA anantapradezikAnAM skandhAnAM vargaNA / ekA ekapradezAvagADhAnAM pudgalAnAM vargaNA, yAvat ekA asaMkhyeyapradezAvagADhAnAM pudgalAnAM vargaNA / ekA ekasamayasthitikAnAM pudgalAnAM vargaNA, yAvat asaMkhyeyasamayasthitikAnAM pudgalAnAM vargaNA / ekA ekaguNakAla- , kAnAM pudgalAnAM vargaNA, yAvat ekA asaMkhyeyaguNakAlakAnAM pudgalAnAM vargaNA, anantaguNakAlakAnAM pudgalAnAM vargaNA / evaM varNA gandhA rasAH sparzA bhaNitavyA yAvat anantaguNarUkSANAM pudgalAnAM vagaMgA ekA jaghanyapradezikAnAM skandhAnAM vargaNA, ekA utkarSapadezikAnAM skandhAnAM vargaNA, ekA ajaghanyotkarpapradezikAnAM skandhAnAM vargaNA / evaM jaghanyAvagAhanakAnAm utkarSAvagAhanakAnAm ajaghanyotkapavigAhakAnAM, jaghanyasthitikAnAm , utkarpasthitikAnAm ajaghanyotkarpasthitikAnAM, jaghanyaguNakAlakAnAm utkaguNakAlakAnAm / evaM varNagandharasasparzAnAM vargaNA bhaNitavyA, yAvat ekA ajaghanyotkarpaguNarUkSANAM pudgalAnAM vrgnnaanu052|| TIkA-'egA neraiyANaM' ityAdi nairayikANAm--nirgatAH ayAt sAtavedanIyAdirUpAt zubhAditi nirayAH, narakAvAsAH teSu bhavA nairayikAH te ca pRthivIpastaTanarakAvAsasthitibhavyatvAdi isa prakAra se jIva pudgala aura kAla ina dravyoM ke vividha dharmavizepa ekatva saMkhyAviziSTa khe| aba saMsArI jIva mukta jIva aura pudgaladravyavizeSoM ke tathA nAraka paramANu AdikoM ke samudAya rUpa dharma kI ekatA kA kathana "egA neracyA NaM" Adi sUtra se lekara ke A rIte jIva, pudgala ane kALa A dravyonA vividha dharmavizeSamAM ekatvanuM pratipAdana karIne have saMsArI jIva, mukta jIva ane pula dravya vizenA tathA nAraka paramANu AdikanA samudAyarUpa dharmanI ekatAnuM prati
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA0 1 0 1 sU052 nArakAdInAM dhargaNAnirUpaNama 245 bhedAdanekavidhAH, terpA vargaNA = rAziH ekA = ekatvasaMkhyAviziSTA / evaM ca nAtparyAyasampAda bodhyam / evamagre'pi sarvatra tattatpayaya sAmyAdakatvaM bodhyam / tathA-anurakumArANAm amRrAtha te kumArAzceti asurakumArAH, kumAratvaM "egA ajahaSNuko saguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA " isa antima saMdarbha dvArA karate haiM- 'egA nerayANaM vaggaNA ' ityAdi // 53 // TIkArtha - sAtAvedanIya Adi zubharUpa karmA se jo sthAna nirgata -rahita hote haiM ve niraya haiM yahA~ nira zabda kA artha nirgati hai aura aya zabda kA artha sAtAvedanIya AdirUpa zubhakarma hai ina nirayoM meM narakAvAsoM meM jo hote haiM ve nairayika hai arthAt ina narakAvAsoM meM jo janma lete haiM ve nAraka haiM / ye nAraka, pRthivI, prastara narakAvAsa, sthiti aura bhavyatvAdi ke bheda se aneka prakAra ke hote haiN| vargaNA nAma rAzi kA hai isa taraha nairayikoM kI rAzi ekatvasaMkhyAviziSTa hai yaha ekatva unameM nArakaparyAya kI samAnatA ko lekara kahA gayA hai / isI taraha se Age bhI apanI 2 paryAya kI samAnatA ko lekara ekatva sanajhanA cAhiye tathA asurakumAroM kI vargaNA meM bhI ekatA hai, ina asuroM ko jo kumAra kahA gayA hai usakA kAraNa inakA sadA navayuvaka jaise 88 egA neraiyANaM A sUtrathI laine egA aNuko maguNalumkhANaM A sUtra paryantanA saMdarbhamAM karavAmAM Ave che. pAdana poggalANaM vaggaNA zd d' "" egA neraiyA vaggaNA " ityAdi // 53 // TIkA sAtAvedanIya Adi zubharUpa karmothI je sthAna nita (rahita) hAya che, te sthAnane 'niraya' se che. ahIM ' ni: ' rASTano artha niti (rakhitatA ) he, gAne 'aya " no artha' sAtAvedanIya gADiya zubha meM che. A nirayeAmAM ( narakAvAseAmAM) janma lenArA jIvezane nairiyA kahe che. naira ciMkAnuM chInnuM nAma nArakA che. te nArake pRthvI, prastara, nakAvAsa, sthiti ane bhukhyatve AdinA bhedathI aneka prakAranA hAya che. rAzine vA kahe che, A rIte vaiyikAnI rAzine ekatva sakhyAvALI kahI che, nAraka paryAyanI samAnatAnI apekSAe teemAM ekatra karyuM che. eja pramANe AgaLa paNa khetapeAtAnI paryAyanI samAnatAnI apekSAe ja ekava samajavuM' asurakumArAnI vaNAmAM paNa dRSTie ja ekatva samajavu teie. traNa asurane
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 sthAnAGgasUtre caiSAM navayauvanatayA kumArasAdRzyena vodhyam / teSAM vargaNA ekA / evameva caturvi zatidaNDakaH caturviMzatipadapratibaddho daNDako vAkyaracanAvizeSo vaktavyaH / catu viMzatidaNDakaca ' neraiyA 1 asurAI 10, puDhavAi 5 veiMdiyAdao ceva 4 / nara 1 vaMtara 1, joisiya 1 vemANI 1 daMDao evaM // " chAyA - nairayikA anurAdiH pRthivyAdi dvIndriyAdayazcaiva / naro vyantaro jyotiSiko vaimAniko daNDaka evam // iti / tatra - bhavanapatayo dazavidhA bhavanti / tathAhi "asurA1, nAgara, suvaNNA3, vijjU4, aggI5, yadIva6, udahI, ya / disiTa, pavaNa9, thaNiya 10, nAmA, dasahA ee bhavaNavAsI // " bane rahanA hai isIliye inameM kumAra kA sAdRzya hone se inheM kumAra kahA gayA hai isI prakAra se caturviMzati daNDakastha jIvoM kI vargaNA meM bhI ekatva samajhanA cAhiye caturviMzatipad pratibaddha jo vAkyaracanA vizeSa hai usakA nAma cauvIsadaNDaka hai vaha caturviMzati daNDaka isa prakAra se hai - ' neraiyA ' ityAdi / nairayika kA ekadaNDaka, asurakumAra Adi dazakA dAdaNDaka 10 pRthivIkAyika Adi pAMca sthAvara kA pAMca daNDaka, do indriyAdi tIna vikalendriyoMkA tIna (Adi zabda se ) tiyaica paJcendriyakA eka daNDaka isa taraha cAra daNDaka 4, nara 1, vyantara 1, jyotiSika 1, vaimAnika 1, isa prakAra se ye 24 daNDaka haiM / kumAra kahevAnuM kAraNa e che ke teo sadA navayuvaka jevAM dekhAya che. A rIte kumAza ane temanI vacce navayauvanarUpa guNunI samAnatA haiAvAthI temane asurakumAre kahyAM che. eja pramANe ra4 daMDakastha jIvAnI vaNAmAM paNa ekatva samajavu' joie. 24 paDha dvArA pratibaddha je vAyaracanA vizeSa che, tene cAvIsa daMDaka kahe che. ne cAvIsa daMDaka nIce pramANe che " neraiyA " tyAhi nArakAnuM eka daDaka, asurakumArAdi dasa bhavanapati deveAnA dasa daMDaka, pRthvIkAyika Adi thAvaranA pAMca daMDaka, dvIndriyathI caturindriya paryantanA vikalendriyanA traNa ane pacendriya tiya cAnuM eka ema cAra daMDaka, manuSyAnuM eka daDaka, vyantarAnuM eka daDaka, jyeAti-AnuM eka ane vaimAnikAnuM eka 35. mI asA mula 24 6 che.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATIkA sthA0 1 0 1 sU052 nArakAdInAM vargaNAnisapaNam chAyA-anurA nAgasuparNA vidyun agnizca dvIpa udadhica / dipavana stanitanAmAno dazadhA ete bhavanavAsinaH // iti / / etadanusatya caturvizatiH sUtrANi vaktavyAni / kiyadavadhi vaktavyAni ? ityAha-'jAca ' ityAdi-vaimAnikAnAM vargaNA ekA vodhyeti / epaH sAmAnyadaNDakaH / nanu nAraka vargaNAyA yadekatvamuktam , tadasaMgatam , nArakasattAyA eva durupapAdatvAt / tathAhi-nArakA asadbhUtAH, tatsAdhaka pramANAbhAvAt , zazazRGgavaditi / anenAnumAnapramANena gamyate, yat nAraka jIvA na santIti ceta , ucyate arakumArAdi10 isa prakAra se haiM-"asurA nAgasuvaNNA" ityAdi / asurakumAra 1, nAgakumAra2, suvarNakumAra 3, vidyutkumAra4, agnikumAra5, dIpakumAra6, udadhikumAra7, dizAkumAra8, vAyukumAra9, aura stanitakumAra10 ina padoM kA anusaraNa karake 24 daNDaka kaha lenA cAhiye ye cauvIsa sUtra kahAM taka kahanA cAhiye-isake liye kahA gayA hai-" jAva vemANiyA vANA" vaimAnikavargaNA taka ye 24 daNDaka kahanA cAhiye yaha sAmAnya daNDaka hai| zaMkA-Apane jo nAraka vargaNA meM ekatva kahA hai vaha asaMgata hai kyoMki nArakoM kI sattA hI siddha nahIM hai tathAhi-nArakoM ke sAdhaka pramANa kA abhAva hone se nAraka haiM hI nahIM jaise sAdhaka pramANa ke abhAva se zazazRGga nahIM hai ? asurakumArAdi 10 daMDake nIce pramANe che- "asurA nAgasuvaNNA" pratyAdi (1) masu24bhAra (2) nAgabhAra (3) suparNa bhA2, (4) vibhA2, (5) mamimA2, (6) 54bhAra, (7) pimA2 (8) dizAmA2 (6) vAyuH mA2 mane (10) tAnatamA2. mA pahone anusarIne 24 sUtra jApAna. "jAva vemANiyA ghaggaNA" te 24 sUtra kayAM sudhI levA joIe ? to sUtrakAra kahe che ke vaimAnika varga paryantanA 24 daMDaka sUtra kahevA joIe. A sAmAnya daMDaka che. zakA-Ape nAraka vargamAM je ekatva prakaTa karyuM che te asaMgata lAge che, kAraNa ke nArakanuM astitva ja siddha thatuM nathI. nArakonA sAdhaka pramANuno abhAva hovAthI nArakanuM astitva ja nathI ema mAnI zakAya che. jema sApaka pramANane abhAve, sasalAne ziMgaDA letA nathI e vAta mAnavI paDe che, eja rIte nArakanuM astitva paNa nathI, ema mAnavAmAM zo vA che?
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 sthAnAnasUtre 'tatsAdhakapramANAbhAvAt / iti yo heturupadarzitaH, sa heturasiddhaH, tatsAdhakAnumAnasadbhAvAt / tathAhi-prakRSTapApaphalaM vidyamAnabhoktRtvaM, karmapAlatvAt , puNyakarmaphalavat , naca viryaDnarA eva prakuSTapApaphalabhoginaH, audArikarArIriNA tasya vedayitumazakyatvAt , viziSTasurajanmahetu prakRSTapuNyaphalavaditi / iti prathamazcaturvizati daNDakaH // 1 // itthaM sAmAnyena caturviMzati daNDakamuktvA sampati vizepatastamAha-egA uttara-nArakoM kI asattA siddha karane ke liye jo " tatsAdhaka pramANAbhAvAt" aisA hetu kahA gayA hai vaha asiddha hai kyoMki nArakoM kI sattA kA sAdhaka anumAna pramANa isa prakAra se hai-" prakRSTa pApaphalam vidyamAna motkRtvaM karmaphalatvAt puNyakarmaphalabat" puNyakarma ke phala kI taraha prakRSTa pApaphala vidyamAna hai bhottA jisa kA aisA hai kyoM ki vaha karma kA phala hai yahAM aisA nahIM kahanA cAhiye ki niyaMJca aura manuSya hI prakRSTa pApa ke phala ke moktA hote haiM kyoM ki prakRSTa pApa phala audArika zarIra se yukta prANI dvArA vedayituM (vedane ke liye) azakya hotA hai jaise viziSTa surajanma kA hetubhUta jo prakRSTa puNyaphala hotA hai vaha audArika dvArA vedayituM azakya hotA hai| isa prakAra se yaha prathama caturvizati daNDaka hai ? isa prakAra sAmAnyataH caubIsa daNDaka kahakara aba vizeSa rUpa samAdhAna--"nArakanA astitvane siddha karavAne mATe sAdhaka pramANane abhAva che," ema kahevuM te barAbara nathI. kAraNa ke nArakanA astitvane siddha karanAra anumAna pramANa mojUda che. te anumAna pramANa nIce pramANe cha-" prakRSTapApaphalam vidyamAnabhoktRtvaM karmaphalatvAt puNyakarma pharavat" puNya karmanA phaLanI jema prakRNa pApaphaLa paNa vidyamAna bhUtAvaLuM hoya che, kAraNa ke te kamanuM phaLa che ahIM evuM nA kahevuM joIe ke tiya ane manube ja prakRNa pApaphaLanA joktA hoya che, kAraNa ke prakRNa pApaphaLa dArika zarIrathI yukta prANI (jIva) dvArA vedAvuM te azakya hoya che-dArika zarIravALe jIva tenuM vedana karI zakatuM nathI jevI rIte prakRi puNyaphaLa audyArika zarIra dvArA vedI zakAtuM nathI paNa deve dvArA ja vedI zakAya che, e ja pramANe prakRNa pApaphaLane bhoktA paNa nAraka jIva ja bane che. A prakAranuM A 24 daMDakamAMnuM pahelu daMDaka che,
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA0 u01 sU052 mArakAdInAM vargaNAnirUpaNam 161 bhavasiddhiyANaM' ityAdi / bhavasiddhikAnAM-bhaviSyatIti bhavAbhAvinI, sA siddhiHniTa tiryeSAM te bhavasiddhikA-bhavyAH, teSAM vargaNA ekA / tadbhinnA abhavasidikA abhavyAstepAmapi vargaNA ekaa| bhavasiddhikAmavasiddhikAmyAM vizepitAnAM caturvigatidaNDakasthapadAnAmekaikasya vargaNA ekA vodhyeti bhAvaH / iti dvitIyazcaturvizati daNDakaH / / 2 / / atha samyagdRSTikAdi vargaNAnAmekatvamAha-'egA sammahiTiyANaM' ityaadi| samyagdRSTikAnAM-samyak aviparItA dRSTi:-darzana-tatvaM prati ruciryepAM te samyadRSTikAsteSAM vargaNA ekaa| mithyAtvamohanIyakSayakSayopazamopazamebhyaH samyagdaSTikA bhavanti / tathA-mithyASTikAnAM-mithyA-viparItA jinoktatattveSu zraddhA se usI ko kahA jAtA hai-"egA bhavasiddhiyA NaM" ityAdi jinheM Age siddhi nivRtti (mokSa ) prApta hotI hai ve bhavasiddhika bhavya jIva haiM inakI vargaNA rAzi ekatva saMkhyA viziSTa hai bhavasiddhikoM se jo bhinna haiM ve abhavasiddhika haiM abhavya haiM ina abhavyasiddhikoM kI vargaNA bhI eka hai bhavasiddhika aura abhavasiddhika ina donoM se viThopita caturvizati daNDakasthapadoMke ekara padakI vargaNA ekatva saMkhyAviziSTa hai yaha dvitIya caturvizati (cauvIsa) daNDakara "egA sammAdihiyANaM" ityAdi-jinakI dRSTi-darzana tattva ke prati laci aviparIta hotI hai unakA nAma samyagdRSTika hai ina samyagdRSTikoM kI vagaMgA-ekatva saMkhyAviziSTa hotI hai mithyAtva mohanIya karma ke kSaya kSayopazama aura upazama se jIva samyag dRSTika hote haiN| tathA jinokta tattvoM meM jinakI A rIte 24 daMDakanuM sAmAnyarUpe nirUpaNa karIne have vizeSarUpe enuMja pratipAdana 42pAmA mA je-"egA bhavasiddhiyANaM " tyAne laviSyamA siddhi-nivRtti (mokSa) prApta thavAnI che, te jIvone bhavasiddhika (bhavya chevo) kahe che. temanI varga (rAzI) mAM ekatva samajavuM vizidakethI ziza evAM je abhAvasiddhi ke che, temanI vagaNAmAM paNa eka rasamajavuM. vAvasiddhika alArasiddhika, A bane padethI vizeSita (yuta) 24 daMDaka ratha padenA pratyeka padanI vargaNAmAM ekatva samajavuM joIe. A dinIya covIsa daThaka ghaNuM para ___"egA sammAdidriyANaM " tyA6. sanI lina ta patre vi. parIta civALI hoya che, evA ne rAmyagdaSTika kahe che te rASTikanI vargama: paNa ekatva samajavuM. mitva mohanIya karmanA copazamathI ane upazamathI chava samarika bane che. tene tamAM jene raddhA detI nathI 21
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre rahitA dRSTiH darzana-ruciH yepAM te mithyA dRSTikA:-mithyAtvamohanIyodayAda jinavacaneju zraddhAnarahitAH / teSAM vargaNA ekaa| tathA-samyamithyAdRSTikAnAM-samyak ca mithyA ca dRSTiryeSAM te samyagmithyASTikAH - ye mizramohanIyodayAjinapraNItatattveSu arthavizuddhazraddhAnavanta ityarthaH, tepAM vargaNA ekA bhavatIti / samyagmithyASTitvaM jIva evaM pratipadyate, tathAhi-apArasaMsArasamudrAntarAle viparivarttamAno jIvos. nAbhoganirvatitena girisaridupalagholanAkalpena yathA-pravRttikaraNena antaH sAgadRSTi zraddhA viparIta hotI hai-jinokta tatvoM meM jinheM zraddhA nahIM hotI hai ve mithyASTika haiM ina jIvoM ko mithyAtva mohanIya karma kA udaya hotA hai isaliye inheM jinokta tattayoM meM zraddhAna nahIM hotA hai inakI vargaNA bhI ekatva saMkhyAviziSTa hai tathA jo samyag mithyAdRSTika jIva haiM arthAt jinake zraddhAnameM lizramohanIya karma ke udadya te na pUrNarUpase zuddhi hai aura na azuddhi hai arthAt jina praNItatatvoMmeM ardhavizuddha zraddhAna se jo yukta haiM aise ve jIva samyag mithyAdRSTika haiM, inakI vargaNA bhI eka hai jIva isa samyag mithyASTitva ko isa prakAra se prApta karatA hai apAra saMsAra rUpI sakSudra ke bhItara gote khAtA huA jIva jisa prakAra se pravAhita nadI ke bhItara par3A huA patthara usake pravAha se idhara se udhara ragaDatA huA gola ho jAtA hai isI prakAra se anAmoga dvArA nivartita yathA pravRttikaraNa se mithyAtva vedanIya karma kI sthiti ko eka jikta tamAM jenI dRSTi zraddhArahita hoya che, evAM jIvane mithyASTika kahe che. te jImAM mithyAtva mohanIya karmane udaya hoya che, tethI te jIvane jikta ta pratye zraddhA utpanna thatI nathI. te mithyAdRSTikenI vargaNAmAM paNa ekatva samajavuM joIe. mizramehanIya karmanA udayathI jene jinekta ta pratye pUrNarUpe zraddhA paNa nathI ane pUrNarUpe azraddhA paNa nathI, eTale ke jenI zraddhAmAM pUrNarUpe zuddhi paNa nathI ane azuddhi paNa nathI-jina prarUpita tamAM je ardha vizuddha zraddhAthI yukta che evAM jIvane samyagRmithyAdaSTika kahe che. temanI vargaNAmAM paNa ekatva samajavuM. jIva A samyagRmithyAdita A pramANe che-jevI rIte nadInA pravAhamAM paDele patthara tenA pravAhamAM ghasaDAte ghasaDAte goLAkArarUpa banI jAya che, eja pramANe apAra saMsArarUpI samudramAM bhramaNa karata-gothAM khAte jIva anAga dvArA nirvartita yathA pravRttikaraNathI mithyAtva vaMdanIya karmanI
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u010 52 nArakAdInAM ghargaNAnirUpaNam ropamakoTIkoTikasthitikaM mithyAtya vedanIyaM karma samupArjayati / tamya bAmagAH sthiterantarmuhattamudayakSaNAdupayatikramyApUrvakaggAnivRttikaraNAbhivAnAbhyAM vizudvivizeSAbhyAm antamuhattakAlapramANamantarakaraNaM karoti / antarakaraNe kane mati tasya karmaNaH sthitidvayaM bhavati / tatra-antarakaraNAdadhamAnI sthitiH prathAsthitiH sA caantmuhrtmaatraa| tathA-tasmAdevAntarakaraNAdaparitanI dvitIyasthitiH / tatra prathamasthitau jIvo mithyAtvadalikavedanAd yithyASTirbhavati / antamuhUna tu tasyAM sthitAvapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evaM aupagamikasamyakttaM prApnoti, sAgaropama koTAkoTi ke bhItara banA detA hai arthAt yathA pravRttikaraNa ke prabhAva se vaha mithyAtva monIya karma kI 70 koDAkoDI sAgagepana kI sthiti ko ghaTAkara use 1 sAgaroema ke bhItara 2 bAra letA hai| phira vaha usa karma kI sthiti ke antarmuharta taka udaya ke bAda apUrva karaNa aura anivRttikaraNa nAma kI do vizuddhiyoM ke kArA antara karaNa karatA hai| isa antarakaraNa kA kAla bhI eka antargahata kA hotA hai isa antarakaraNa ke karane para usa pharma kI do sthitiyAM hotI haiN| antaH karaNa se nIce kI jo sthiti hotI hai vaha prathana sthiti hotI hai yaha antarmuharta mAtra kI hotI hai tathA usI antarakaraNa se jo uparitanI dUsarI sthiti hotI hai vaha bhI eka antarmuharta kI hotI hai prathamasthiti meM jIva mithyAtvadalikoM kA vedana karatA hai isase vaha mithyA dRSTi hotA hai antarmuharta ke bAda jaba vaha sthiti samApta ho jAtI hai naya antara sthitine eka sAgaropama keTakeTalI paNa kaMIka jUna pramANavALI banAvI de che. eTale ke yathA pravRttikaraNanA prabhAvathI te mithyAtva mehanIya karmanI 70 kaDAkaDI sAgaropamanI sthitine ghaTADIne 1 sAgaroparA pramA karatAM paNa ochA pramANuvALI banAvI nAkhe che. tyArabAda tenA dvArA, te karmanI sthitine antargadUta paryantanA udaya bAda apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa nAmanI be vizuddhio dvArA anDarakaraNa karAya che. A antarakano kALa para eka antane hoya che. A antakaraNa karavAthI te kamanI be ridhatio thAya che. antakaraNudhI nIcenI je sthiti thAya che, te prathama sthiti gaNAya che. te anamuhUrtamAtranI ja hoya che. tathA eja anarakathI je uparitanI bIjI sthiti hoya che te paNa eka attamuhUrtanI ja de che. prathama sthitimAM jIva mithyAtva vikenuM vedana kare che, tethI te mithyANi rahe che anta. muhUrta kALa pachI jyAre te sthiti samAna thaI jAya che tyAre anarakana prathama samayamAM ja jIva opazamika samyakatvane prApta kare che, kAra ke te
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtra mithyAtvadalikavedanAyA abhAvAt / yathA hi dAvAnalaH pUrvadagdhendhanam UparaM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanAnirantarakaraNamavApya vidhyAyatIti / tadevamaupadhavizeSa sadRzaM samyaktvamAsAdya madanakodravasthAnIyaM darzanamohanIyam azuddha karma trividhaM bhavati-azuddham ardhavizuddhaM vizuddhaM ceti / tepA trayANAM puJjAnAM svajAtIyaH pRthaka pRthaka puno bhavati / tatra yadA jIvasthAddhavizuddhaH puJjaH samu. deti, tadA tasya tadudayavazAdaddhavizuddhamahaddaSTatatvazraddhAnaM bhavati / tena tadA'sau samyagamithyAdRSTi bhavati antarmuhUrtAvadhi / tata UrdhvaM sa jIvaH samyaktvapuJja karaNa ke prathama samaya meM hI jIva aupazamika samyaktva ko prApta karatA hai kyoM ki usa samaya meM mithyAtva dalikoM ke vedana kA abhAva rahatA hai jisa prakAra dAvAnala pUrvadagdha Indhana ko athavA UsarabhRmi ko prApta kara vujha jAtA hai usI prakAra mithyAtva vedanarUpa agni bhI antakaraNa ko prApta karake bujha jAtA hai isa taraha se jIva auSadhi tulya samyaktva ko prAptakara madanakodrava sthAnIya ke jaise darzana mohanIya karma ko jo ki azuddha karma hai tIna prakAra kA karatA hai darzanamohanIya karma ke jo tIna puMja hote haiM unameM eka puMja azudrUpa hotA hai, dUsarA puMja ardhavizuddha aura tIsarA puMja vizuddharUpa hotA hai ina tInoM puMjoM ke apane 2 jAti ke pRthak puMja hote haiN| inameM jIva ko jaba ardhavizuddha puMja kA udaya hotA hai taba yaha jIva lamyag mithyAdRSTi hotA hai isa avasthA meM isakA arhat dRSTa tatvoM kA zraddhAna ardhavizuddha rahatA hai yaha avasthA isakI antarmuharta taka rahatI hai isake bAda vaha jIva yA to samyaktva puMja ko samaye mithyAtvadalikanA vedanano abhAva rahe che. jevI rIte pUrvadagdha Idhana (lAkaDAM) athavA verAnabhUmi AvatAM ja dAvAnaLa olavAI jAya che, e ja pramANe mithyAtva-vedanarUpa agni paNa aMtaHkaraNa pAse pahoMcIne olavAI jAya che. A rIte jIva auSadhi samAna samyakatvane prApta karIne madanakedrava sthAnIyanA jevAM darzanamohanIya kamane (je azuddha karma hoya che) traNa prakAranuM kare che. dazamehanIya karmanA je traNa pu ja hoya che temAMthI eka paMja azuddharUpa hoya che, bIje muMja adhavizuddharUpa hoya che, ane trIjo puMja vizuddharUpa hoya che. te traNe puMje pitApitAnI jAtinA alaga alaga peja rUpe hoya che. A traNa puMjamAMthI ardha vizuddha puMjane jIvamAM jyAre udaya thAya che, tyAre te jIva samyagamithyAdaSTi bane che. A avasthAmAM ahaMta bhagavAna dvArA dekha ta pratye tene ardhavizuddha zraddhA rahe che. tenI A maphAranI avasthA antamuhUrta paryantaja Take che, tyArabAda kAM to te jIva
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA kA sthA0 1 u0 1 0 52 nArakAdInAM ghargaNAnirUpaNam 165 mithyAtvapuJja vA gacchatIti / samyagdRSTimithyApTisamyamithyA dRSTivipi. tAnAM nArakAdistanitakumArAntAnAM caturviMzati daNDakrasyapadAnAmekekaraya vargaNA ekaikA bhavatIti / __iMdaM darzanatrayaM nArakAdistanitakumArAntAnAmekAdazAnAmeva bhavati, na tu prathivyAdivanaspatyantAnAm / tepAM tu mithyAdarzanameva bhavati / anuevAha mRtrakAra:-'egA micchAdihiyANaM' ityAdi / mithyAdRSTikAnAM pRvivyAdi vanaspatyantAnAme kaikasya vargaNA ekaikA bodhyeti / tathA-samyagdRSTivijJapitAnAM dvIndriyANAM trIndriyANAM caturindriyANAM ca ekaikA vargaNA bodhyA / dvIndriyAdInAM prApta karatA hai yA mithyAtya puMja ko prApta karatA hai samyagdRSTi mithyA. dRSTi aura samyaga mithyAdRSTi vAle nAraka se lekara stanitakumAra taka ke 24 daNDakastha padoM ke jIvoM ke eka2 jIva ke eka 2 vagaNA hotI hai| ye darzana traya nAraka se lekara stanitakumAra taka ke 11 padoM ke hI hote haiM pRthivI se lekara vanaspatikAyika jIvoM ke nahIM hote haiM kyoM ki inake kevala eka mithyAdarzana hI hotA hai hamI kAraNa mRtrakAra ne "egA micchAdiSTiyANaM" ityAdi sUtrapATha kahA hai mithyASTika pRthi. vIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke jIvoM ko eka 2 vargaNA hotI hai tathA-samyagdRSTi evaM mithyAdRSTi vAle dIndriya jIvoM ke tehandriya jIvoM ke aura cauindriya jIvoM ke eka 2 vargaNA hotI hai ina do indriyAdika jIvoM meM samyaga mithyASTirUpa ubhaya avasthA nahIM hotI hai kyoM ki yaha avasthA aisI paJcendriya jIvoM ke hI hotI hai isaliye samyakatva puMjane prApta kare che, athavA mithyAtva pujene prApta kare che. samyaguNi, mithyAdRSTi, ane sabhyamithyAzivALA nArakathI laIne svanitakumAra paryantane 24 daMDakanA jIvamAM pratyeka daMkanA jIvanI vargamAM eka samajavuM joIe. nArakathI laIne svanitakumAra parvatanA 11 daMDakamAM ja A darzanatrayane sAva hoya che. pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika parvatane pAca daMDakanA chayomA mithyAzananI sadalAva DAya che. te // bhUre "egA minchA. viSTiyANa " chatyAla sUtrAnuM 4thana thucha bhidhyA vizvAsAne vanaspatikAvika paryantane jIvemAM eka eka vargo hoya che tathA-sampaNi ane mithyAdivALA hIndriya jInI vargamAM pacekatva samajavuM, trinTi nI varaNAmAM paNa ekatva samajavuM. te dariyAdika jemAM amithyAdaSTi rUpa ubhaya avasthAne sadabhAva te nathI, kAraNa ke A daSTine sadu
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAisUtre samyagramithyAdRSTikatvaM nAsti / samyaga mithyASTistu saMjJinAnena bhavati / ato dvIndriyAdayaH samyagdRSTimithyAdRSTibhyAyeva vizeSitA bhavantIti / tayA-paJcendriyatiryaGmanuSyAdivaimAnikAntAnAM nArakAdivad darzanatrayaM bhavati / atastepAM darzanatraya vizepitAnAmekaikasya vargaNA ekaikA bhavati / ata evAha sUtrakAraH-" sesA jahA neraiyA jAva egA sammAmicchadihiyANaM veyANiyANaM vaggaNA // " iti tRtIyazcaturviMzati daNDakaH // 3 // tathA-kRSNapAkSikANAM-kRSNapakSo'styeSAmiti kRSNapAkSikA! ardhapudgalaparAvAdhikasaMsArabhAjaH, teSAM vargaNA ekA / tathA-zulapAkSikANAM-zuklAnAm Astikatvena vizuddhAnAM pakSAvarga-zuklapakSaH, tatra bhavAH zuklapAkSikAH, ardhapudIndriyAdika jIva samyagdRSTi bhI hote haiM aura mithyAdRSTi bhI hote haiM mizradRSTivAle nahIM hote haiM tathA pacendriya tithaMca manuSya aura vainAnika taka ke jIva nArakAdi kI taraha darzana bhaya vAle hote haiM ataH darzana traya vizeSita una jIvoM ke eka * jIva ke eka 2 vargaNA hotI hai isIliye stutrakAra ne "sesA jahA neraDyA jAva egA sammAmicchAdihiyANaM vemANiyANaM vaggaNA" aisA kahA hai isa prakAra se yaha tIsarA caturvizati daNDaka hai| kRSNapakSa jinake hote haiM ve kRSNapAkSika haiM arthAt aise jIva kRSNapAkSika haiM ki jinakA saMsAra eka pudgala parArvata adhikatara hai alpatara nahIM hai inakI bhI vargaNA eka hotI hai tathA jo jIva zukla. pAkSika haiM arthAt jinakA saMsAra kevala ardhapudgala parAvartanamAtra rUpa raha gayA hai aise jIvoM kI bhI vargaNA eka hI hotI hai ye zuklapAkSika bhAva paMcendriya jIvamAM ja hoya che. tethI ja hIndriyathI caturindriya paryAnA ja samyagdaSTi paNa hoya che ane mithyAdaSTi paNa hoya che, parantu mizra daSTivALA hetAM nathI. tathA paMcendriya tiryaMca, manuSya ane vaimAnika parvatanA daMDakanA jIvamAM eka eka vagaNa hoya che ema samajavuM. tethIja sUtrakAre " sesA jahA neraiyA jAva egA sammamicchAdiTThiyANaM vemANiyANaM vaggaNA" A pramANe kahyuM che. trIjA 24 daMDakanI prarUpaNa ahIM pUrI thAya che. je jIvene eka pula parAvartana kALa karatAM paNa adhika kALa paryata A saMsAramAM bhramaNa karavAnuM hoya che, evAM jIne kRSNa pAkSika kahe che. evAM ane saMsAra eka pula parAvarta kALa karatAM ocho hoto nathI, paNa vadhAre ja hoya che. te kRSNa pAkSika jIvonI vaNAmAM paNa ekatva samajavuM, tathA je jIve zukalapAkSika hoya che. jemane saMsAra ardhapula parA
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ pudhA TIkA sthA: u01 sU. 52 nArakAdInAM vargaNAnirUpaNam 167 dgalaparAvartanasaMsArabhAnaH, teSAM vargaNA ekA bhavati / kRSNayAkSikazuklapAkSikapolakSaNamidamuktam___ " jesimabaDo poggalapariyaTTo sesao u sNsaaro| te mukApakSiyA khalu ahie puNa kiNNapakkhIyA // 1 // " chAyA-yepAsapArthaH pudgalaparAvataH zepamastu saMsAraH / / te zurUpAkSikAH khalu adhi ke punaH kRSNa pakSIyAH // iti / kRSNapAtika zuklapAkSikavizeSitAnAM caturvizatidaNDakasthAnAM nArakAdi caimAnikAntAnAM padAnAM vargaNA ekaisA codhyaa| iti caturthazcaturviMzatidaNDakaH // 4 // jIva Astika bhAva vAle hote haiM zuvalapAkSika aura kRSNapAkSika jIvoM kA lakSaNa aisA kahA gayA hai___"jesimaraDo" ityAdi / jina jIvoM kA saMsAra ardhapadalaparAvatanakAla rUpa ho gayA hai arthAt adhika se adhika itane kAla taka hI saMsAra meM jina jIvoM ko rahanA hai isake bAda niyamataH jinakI mukti ho jAtI hai aise jIva zuklapAkSika haiM aura jina jIvoM kA saMsAra ima se viparIta hai arthAt dIrghatara hai ardhapudgalaparAvartana se adhika hai ve jIva kRSNapAkSika haiM zuklapAkSika aura kRSNapAkSika jIva caturvigAtidaNDakastha nAraka jIva se lekara vaimAnika jIvoM taka meM hote hi inameM bhI eka 2 jIva ko eka 2 cargaNA hotI hai isa prakAra se yaha caturtha catuzitidaNDaka hai| vartana kALa rUpa ja bAkI che, evAM jIvonI vargAmAM paNa eka samajavuM. te zukalapAkSika ke Astika bhAvavALA hoya che. zukalapAkSika ane kupAkSika inAM lakSaNa nIce pramANe batAvyAM che- ___simakAlo" tyAdi.2 yAnA samA2 mata pAvana rUpa thaI ga che-eTale ke vadhAremAM vadhAre eTalA kALa sudhI ja je tene saMsAramAM rahevAnuM che, tyArabAda te avazya jethI mukti thavAnI che, evAM ane kalapAkSika kahe che. je eno saMsAra zulapAkSika ane kupAkSika jo vIrA daMDakastha nAkAthI laIne vaimAnika paryantanA jIvomAM hoya che. temAM paNa pratyeka daMDakanA ane eka eka varga ja hoya che. 24 daMDakane anulakSIne A cothA viSathanI vagaNAmAM ekatva prakaTa karavAmAM bhA09
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAka sUtre 168 tathA - kRSNalezyAnAM - lizyate = saMzliSyate prANI karmaNA yAbhistA lezyAH, uktaM ca " zlepa va varNavandhasya karmabandhasthiti vidhAsyaH " iti / " kRSNAdidravyasAcinyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM zyAzabdaH prayujyate // 1 // " iti ca / iyaM ca zarIranAmakarma pariNatirUpA, yogapariNatirUpatvAt, yogasya ca zarInAmakarmapariNativizeSatvAt / uktaM ca " yogapariNAmo lezyA " / kathaM punaryogapariNAmo lezyA ? yasmAt sayogikevalI zuklalezyA pariNAmena vihRtyAntarmuhurte, zeSe yoganirodhaM karoti, tato tathA - kRSNaleiyAvAloM kI bhI eka vargaNA hai jinake dvArA prANI karmoM se saMzliSTa hotA hai unakA nAma leyA hai kahA bhI hai- "leSa iva varNa0 " ityAdi / kRSNAdi dravya sAcivyAt pariNAmo ya AtmanaH " sphaTikasyeva tatrAyaM lezyA zabdaH prayujyate " // 1 // - tAtparya isakA yahI hai ki kapAyoM ke udaya se anuraMjita jo yoga pravRtti hai usakA nAma lezyA hai yaha lezyA yoga pariNatirUpa honeke kAraNa zarIra nAma karma kI pariNatirUpa hotI hai kyoM ki yoga zarIra nAmakarma kI pariNati vizeSarUpa hotA hai| uktaM ca- -"yogapariNAmo lezyA " lezyA yogapariNAma rUpa isa taraha se hai - sayogi kevalI zuklalezyA ke pariNAma se vihAra karake jaba antarmuhUrta kAla bAkI rahatA hai taba yoganirodha karatA hai isase tathA kRSNaleyAvALAenI paNa eka vA che. jemanA dvArA prANI (jIva) karmAthI pRSTa ( sazliSTa ) thAya che, temane vaizyA kahe che kahyu paNa che - " zleSa iva varNavandhasya " chatyAhi. kRSNAdi - dravyasAcivyAt pariNAmo ya AtmanaH sphaTikasyeva tatrAyaM lezyA. zabdaH prayujyate // 1 // tAtparya - uSAyAnA udhyazI anurakti ne yogapravRtti che, tenuM nAma lezyA che te lesyA cegapariNati rUpa hAvAne lIdhe zarIra nAmakanI pariNatirUpa hAya che, kAraNa ke ceAga zarIra nAma kanI pariti vizeSa3ya hoya che. upa che - " yogapariNAmo lezyA " bezyA yogpariNAmarUpa A rIte che-sayeAgI kevalI zukala lesyAnA pariNAmamAthI vihAra karIne khahAra nIkaLIne jyAre antamuhUtakALa khAkI rahe che tyAre ceganirAdha kare che. tema karavAthI te acegI avarathA ane alezyAvasthA prApta kare che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU0 52 nArakAdInAM vargaNAnirUpaNam 169 yogitvaM ca prApnoti, ano'gamyate - 'yogapariNAmo leyyA' iti / sa punaryogaH- zarIranAmakarmapariNativizeSaH / ukta hi 1 " karmahi kArmaNasya kAraNamanyeSAM ca zarIrANAm " uni / tasmAdaudArikA dizarIrayuktagyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH / tathA audArika kriyAhArakamarI vyApArAhatavAdravyamamUhasAcivyAda vo jIvavyApAraH na cAgyogaH | tathA audArikAdi zarIravyApArAhatamanodravyasamUhasAcivyAdyo jIvavyApAraH sa manoyoga iti / tato yathetra kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti / kecittu -' karmanisyandro dezyA' iti bruvanti / sA ca dravyavaha ayogI avasthA ko aura alezyAvasthA ko prApta karatA hai isase jAnA jAtA hai ki yogapariNAma rUpa lezyA hai tathA yoga zarIra nAma karma kI pariNati vizeSa rUpa isa prakAra se hai-" karja hi kArmaNasya kAraNamanyezaM ca zarIrANAm " karja kArmaNazarIra kA aura audArika Adi zarIroM kA kAraNa hai isa kathana se yahI bAta jAnI jAtI hai ki audArikAdi zarIra yukta AtmA kA jo vIrya pariNAma vizeSa rUpa yoga hotA hai vaha kAyayoga hai tathA audArika vaikriya evaM AhAraka zarIra ke vyApAra se AhRta vAgyadravyasamUha kI sahAyatA se jo jIva kA vyApAra honA hai vaha vArayoga hai tathA audArikAdi zarIra ke vyApAra se Ahata manodravyasamUha kI sahAyatA se jo jIva kA vyApAra hotA hai vaha manoyoga hai to jisa prakAra se kAyAdi karaNayukta AtmA ko vIrya * pariNatirUpa yoga hotA hai usI prakAra se yogapariNatirUpa lekamA bhI hotI hai kitane jana "karmanisyando lelyA " isake anusAra aisA bhI tethI e vAta siddha thAya che ke lezyA caiAgapariNAma rUpa che. tathA cetra zarIra nAma armanI parizuti vizeSa sA rIte hai-" karma hi kArmaNatya kAraNamanyeSAM ca zarIrANAm " dharmIya zarIrasuM mane mohAri mahi zarIranu kAraNa che. A kathanathI e vAta jANI zakAya che ke audAkiAka zarIrayukata AtmAnA je vI pariNAA vizeSarUpa cega DrAya che, te kAyayega he. tathA mohAriDa, paDiya ane AhAra zarIranA vyApArI zAIna ( yetha thAmAM Avela ) vAgdasamUhanI sahAyatAthI jIvanI je pravRtti cAle che tene vAgyeAga kahe che. tathA audAriyAdri zIgnA vyApAthI an nadrazya samRdnI sahAyatAthI jIvanI je pravRtti cAle che tene manepela kahe che prAre kAyAdiyukta AtmAnI thIpani tirUpa cetra taiya che, eja prakAre yogaparisutiya bezyA hoya hai. "devA" gha :
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 sthAnAce bhAvabhedAd dvidhA / tatra dravyalezyA kRSNadravyANyeva / bhAralelyA tu tajjanyo jIva- . pariNAma iti / iyaM lezyA paividhA / pavidhatvaM cAsyAH jambUphalamakSakapuruSapaTakadRSTAntAd grAmaghAtakacaurapurupapaTakadRSTAntAd vA'vaseyamiti / kRSNadravyasAcivyAd jAyamAnA'zubhapariNAmarUpA lezyA kRSNA bhavati / sA lezyA yeSAM te kRSNalezyAsteSAM vargaNA ekA bhavati / tathA-nIlalezyAnA-nIlA-kRSNApekSayA kiMcicchubharUpA lezyA yeSAM te nIlalezyAstepAMvargaNA ekA bhavati / tathA-kApotalezyAnAM-jhApotI-kapotavarNA-dhUmravarNA nIlApekSayA kiMcidadhikazubhapATezyA kahate haiM ki jo karma ke Ane meM kAraNa hotI hai vaha leNyA hai yaha lezyA dravya aura mAya ke bheda se do prakAra kI hai kRSNadravyarUpa dravyalezyA tathA kRSNadravya janya jo jIva kA pariNAma hai vaha bhAvalezyA hai kRSNa, nIla, kApota Adi ke bheda se bhI lezyA 6 prakAra kI kahI gaI hai jambUphala bhakSaka puruSapaTka ke dRSTAnta se athavA-grAmaghAtaka caura pugapaTUka ke dRSTAnna se lezyA meM paDvidhatA zAstroM meM kahI gaI hai kRSNadravya kI sahAyatA se jAyamAna azubha pariNAmarUpa lezyA kRSNa hotI hai yaha kRSNalelyA jinako hotI hai ve kRSNalezya jIva haiM ina kRSNalezya jIvoM kI vargaNA eka hotI hai kRSNalezyAkI apekSA kiJcit zubharUpa nIlalezyA hotI hai yaha nIlalezyA jinako hotI hai ve nIlalezyAvAle jIva haiM inakI bhI vargaNA eka hotI hai dhUmavarNa jaisI kApota lezyA hotI hai yaha nIla lezyA kI apekSA se kucha adhika zubharUpa hotI hai A mAnyatA anusAra evuM paNa kahe che ke je karmanA AgamananA kAraNabhUta che, eja vezyA che. te lesthA dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAranI che kRSNa dravyarUpa dravyalezyA tathA kRSNadravyajanya je jIvanuM pariNAma che te bhAvalesyA che. kRSNa, nIla, kApata, teje, paddha ane zukalanA bhedathI vezyAnA cha prakAra paNa kahyAM che. jAMbunuM bhakSaNa karatAM cha puruSanA dRSTAnta dvArA athavA grAmaghAtaka che eronA deNAnta dvArA zAstrakAroe lesthAmAM vividhatA (cha prakAra cutatA) batAvI che. kRSNadravyanI sahAyatAthI jayamAna (utpanna thayela) azubha pariNAmarUpa je vezyA che tene kRSNalezyA kahe che. te vezyAvALA jIne kRSNalezya kahe che. te kRSNalakSya jIvonI vargaNAmAM ekatva samajavuM joIe. kRSNalezyA karatAM kaMIka zubhArUpa nIlalezyA gaNAya che. je jemAM te nIla glezyAno sadUbhAva hoya che, te jIvone nIla lezyAvALAM kahe che. temanI paNa varga eka hoya che. dhUmADAnA jevAM varNavALI kApitalesyA hoya che. te nIla lezyA karatAM kaMIka adhika zubharUpa hoya che. te dhumravarNavALAM dravyanI
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 u01 sU052 nArakAdInAM ghargaNAnirUpaNam 171 "kApotI" ityucyate / iyaM dhUmravarNadravyasAhAyyAjjAyate / sA lezyA'sti pAM te kApotalezyAH, teSAM vargaNA ekA bhavati / tathA-tejolezyAnAm-nejaH agnijyAlA, tadrapAlezyA-tejolezyA / lohinavaNedravya sAhAyyAjjAyamAnA lennyaa| iyaM lezyA zubhasvabhAvA bhavati / tejo lezyA'sti yepAM te tathA teSAM vargaNA ekA bhAti / tathA-padmalezyAnAM-pAM-kamalaM tadgarbhavarNA pItavarNA TezyA, padAlezyA / pItavarNadravyasAcivyAjjAyamAnAlezyA / iyaM lezyA zubhatarasvabhAnA / sA lezyA yeSAM te tathAbhUtAstepAM vargaNA ekA bhavati / kApotalezya tejolezya pamalezyAnAM saMgraho 'evaM jAva' iti padAd bodhyaH / tathA-zukalezyAnAM zumA-zukravarNA-atyantazubheti yAvat , tadrUpAlezyA-zulalezyA / iyaM zukravaNadravyasAdhiyaha lezyA dhUmavarNavAle dravya kI sahAyatA se utpanna hotI hai kAyota lezyAvAle jovoM kI vargaNA bhI eka hotI hai teja nAma agni jyAlA kA hai isa agni jvAlA rUpa jo lezyA hotI hai bada tejolezyA pIta. lezyA hai yaha tejo lezyA lohita (lAla) varNa vAle dravya kI sahAyatA se utpanna hotI hai aura yaha zubhasvAbhAvavAlI hotI hai tejolezyA vAle jIvoM kI vargaNA bhI eka hotI hai kamala ke garbha ke varNa kI taraha jo lezyA hotI hai vaha pAlezyA hai yaha lezyA pItavarNayAle dravya kI sahAyatA se utpanna hotI hai aura zubhatara svabhAvavAlI hotI hai isa padmalezyAvAle jIvoM kI vargaNA bhI eka hotI he kApotalezyAvAle tejolelyA vAle aura pAlezyAvAle jIvoM kA saMgraha " evaM jAva" hala pada se yahAM huA hai atyantazubharUpa jo lezyA hotI hai vaha zuklalelyA hai sahAyatAthI utpanna thAya che. kApita lezyAvALAM jenI varga paNa hoya che. agni vALAnuM nAma teja che. A agnijavALA rUpa je legyA hoya che, te lesthAnuM nAma tejezyA che. te telezvA pita (pILA varNanI) leDyA che. te vezyA lAla varNavALA dravyanI sahAyatAthI utpanna thAya che ane te zu svabhAvavALI hoya che. A tejalezyAvALA jIvonI vaNa paNa eka heya che. kamalanA garbhanA jevA varNavALI je lehyA che, tene patralezyA kahe che te lecchA pILA varNavALA dravyanI sahAyatAthI utpana thAya che ane tethI karatA adhika zubha svabhAvavALI hoya che. A padmazyAvALA jenI varga paNa eka hoya che kApalekSAvALa, telethAvALA ane pahelesthAvALA vonI sa' ' evaM jAva" 21 56 6121 mI ythe| hai. yanta shunrUpa je lehyA che, tenuM nAma zukala lehyA che. te leyA sapheda varNavALA dravyanI
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAne dhyAjjAyate |-shuklaa lezyA yeSAM te tathA teSAM zuklalezyAvatAM vargaNA ekA bhavatIti / Asu pasa lezyAsu caturvizatidaNDakasthapadAnAM nArakAdInAM madhye ekaikasya yAvatyo lezyA bhavanti, tAvatIbhilezyAbhivizepitAnAM tepAm ekaikA vargaNA bhavati / amarthaM svayamevAha sUtrakAra:-" egA kaNhalesANaM neraiyANaM vaggaNA jAva kAulerasANaM neraDyANaM vaggaNA / evaM jassa jai lessAo / / " ayaM bhAvaH-kRSNalezyAnAM nairayikANAM vargaNA ekA / nIlalezyAnAM nairayikANAM vargamA ekA / kApotalezyAnAM nairayikANAM vargaNA ekA / nAyikAH kRSNAditrividhalezyAvanto bhavanti / atastrividhAnAM pratyekaM vargaNA ekaikA bhavati / evam = anena yaha lezyA zuklavarNavAle dravya kI sahAyatA se utpanna hotI hai zuklalezyAvAle jIvoM kI vargaNA bhI eka hotI hai ina chaha lezyAoM meM se caturviMzatidaNDakastha padavAle nAraka Adi jIvoM meM eka 2 jIva ke jilalI 2 lezyAe~ hotI hai utanI lezyAoM se vizepita una 2 jIvoM kI vargaNA lI sAlAnyarUpa le eka hotI hai yahI ghAta "egA kaNhale. stANaM nerajhyANaM vaggaNA jAva kAulessANaM neraiyANaM vaggaNA evaM jassa jaI lessAo" isa sUtra pATha dvArA sUtrakAra ne kahI hai isakA bhAva aisA hai ki kRSNalezyAvAle jIvoM kI nairayikoM kI vargaNA eka hai nIlalezyAvAle nairayikoM kI vargaNA eka hai kApotalezyAvAle nairathikoM kI vargaNA eka hai nairavika jIva kRSNAdi tIna lezyAoM vAle hote haiM ata: ina tIna prakAra kI lezyAoM vAle nairathika jIvoM kI pratyeka kI eka 2 vargaNA hotI hai kisa jIva ke kitanI lezyAe~ hotI hai-isI bAta ko sahAyatAthI utpanna thAya che. zukala lezyAvALA jIvonI vagaNa paNa eka hAya che. A cha phezyAomAMthI 24 daMDakazya padavALA nArakAdi mAMnA pratyeka daMDakanA jIvamAM jeTalI lezyAo hoya che eTalI vezyAothI yukta te pratyeka daMDakanA jInI varganuM paNa sAmAnyanI apekSAe eka hAye che. me pAta " egA kaNhalessANaM neraiyANaM vaggaNA jAva kAulessANaM neraiyANaM vagaNA evaM jassa leslAo" // sUtra54 // 2 // sUtrAre 4ii che. tene bhAvArtha A pramANe che-kRSNalezyAvALA nArakonI vargaNa eka che, nIlalezyAvALA nArakonI vargaNa eka che, kApata vezyAvALA nArakanI vagaNuM eka che. nAraka jI kRSNAdi traNa lezyAovALA hoya che, tethI te traNa prakAranI vezyAomAMnI pratyeka lezyAvALA nArakenI eka eka vargaNa hoya
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u01 sU0 52 nArakAdInAM dhargaNAnirUpaNam 173 prakAreNa yasya asugaderyAvantyolezyA bhavanti, tAvanIpu lepAnu eka prayA dezyayA vizeSitAnAM teSAM pratyeka vargaNA ekaikA bhavati / vAmya kiyanyo lekhyA mAnti ? iti svayamevAha sUtrakAra:-'bhavaNayai vANamaMta0' ityAdi-bhavanAriyAna vyantarapRthivyAnaspatInAM catasro lezyAH kRSNanIlakApotatejolelyA manti / tejomaya hIndriyatrIndriyacaturindriyANAM tisro lezyAH kRSNanIyApotalelyA bhAnti / paJcendriyaniryagyonimAnAM manuSyANAM paDlezyA:pyAdi guvakAntAH bhavanti / jyotikSANAm ekA tejolezyA bhavati / vaimAnikAnAm ninna uparitanalezyA: tejaH padmazuklalezyA bhavanti / iti paJcamazcariMganidaNDakaH / / 5 / / tathA-kRSNAdilezyAvizepitAnAM bhavasiddhikAnAm abhavasidrikAnAM ca vargamA ekekA bhavati / imamartha gutrakAraH svayamAha-egA kahalesANaM gavasiddhiyANaM' sUtrakAra ne " bhavaNavA vANamaMtara0" ityAdi stra dvArA prakaTa kiyA hai isameM avanapani vyantara pRthivI apa aura vanaspatizAbika ina jIvoM ke kRSNa, nIla, kApota aura tejolelyA ye cAra lezyA hotI hai jasAyika, vAyujJAyika, hIndriya, tendriya aura cAra indriya ina kaNa, nIla aura kApona ye tIla lezyAeM hotI hai paJcendiya tiryoM ke aura manuSya ke chaha lezyAeM hotI hai kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma aura zukla ye una chaha lezyAoM ke nAma haiN| jyotiSka jIvoMko eka tejolezyA hotI hai paimAnikoM ko tejolezyA pATezyA aura zuklalegA ye tIna lezyAeM hotI haiN| isa prakAra se yaha pAMcavAM caturvi nidaNDaka hai tazA kRSNAdilezyAoM se vizepita bhavasiddhika aura abhavasiddhika jIvoM kI vargaNA eka 2 hotI hai yahI bAta natrakAra ne "egA pahalelmANaM yAnI zyAmA DAya chata sUtradhAra "bhavaNa: pauNamanara0" ityAdi sUtra dvArA pragaTa karyuM che. A sUtrapAThamAM e vAta prakaTa karI che ke bhavanapati, vyantara, pRthvIkAyika, aprakAyika ane vanaspatikAcikemAM ka, nIla, kAti ane tejelezyA, A cAra vezyAone sadabhAva hoya che. tejarakAyika, vAyukAyika, zrIndriya, trIndriya ane caturindriya mAM , nIla ane kApita, e traNa lezyAone sadabhAva hoya che. pacendriya tiya ane manuSyamAM kaNa, nIla, kApata, te jetezyA, pAlezyA ane zubhecchA, A chae lesthAone sadUbhAva hoya che. jyotika jemAM te ledhyAne ane vimAnikamAM tejalezyA, paDyA ane zukala lene sadabhAva heya che. A rIte A pAcamAM vIsa daMDake samajavA. tathA kRNAdi legyAethI yukata bhavasiddhika ane abhavariddhika jIvonI pAsa se khAya che. me pAta sUtradhAre "egA phahalesANaM bhava
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 sthAnAGgasUtre ityAdi / ekA kRSNalezyAnAM bhavasiddhikAnAM vargaNA / evaM paTsvapi lezyAsu = kRSNAdiSaDlezyA vizeSaNatvenAzritya dve dve pade bhaNitavye / ayaM bhAvaH,-kRSNalezyAnAM bhavasiddhikAnAM vargaNA ekA / kRSNalezyAnAm abhavasiddhikAnAM vargaNA ekA / evaM nIlAdivizepitA bhavasiddhikA abhavasiddhikAzca vAcyA iti / samprati yathAsvaM kRSNalezyAdivizepitAnAM bhavasiddhikAnAm abhavasiddhikAnAM ca nArakAdInAM pratyekaM vargaNAyA ekatvaM darzayati-"egA kaNhalessANaM bhavasiddhiyANaNeraiyANaM vaggaNA' ityAdi / kRSNalezyAnAM bhavasiddhikAnAM nairayikANAM vargaNA ekA / tathA-kRSNale zyAnAm abhavasiddhikAnAM vargaNA ekA evam amunA prakAreNa yasya yAvatyo lezyA bhavanti tasya tAvatyo vargaNA vaktavyAH / kiyadavadhi vaktavyAH ? ityAha-yAvad vaimAnikAnAm / iti papThazcaturvizati dnnddkH||6|| tathA-kRSNalezyAdivizepitAnAM samyagdRSTikAnAM mithyA dRSTikAnAM samyaGgmithyAdRSTikAnAM ca pratyeka vargagA ekaikA bodhyA / tathA-kRSNAdiSu paTsvapi bhavasiddhiyANaM " ityAdi sUtra dvArA prakaTa kI hai isakA sArAMza aisA hai ki jo kRSNalezyAvAle bhavasiddhika jIva haiM unakI vargaNA eka hai tathA-jo kRSNalezyAvAle abhavasiddhika jIva haiM unakI bhI vargaNA eka hai isI prakAra se nIlAdilezyAoM se vizeSita bhavasiddhika aura abhavasiddhika jIvoM ke sambandha meM bhI kathana jAnanA cAhiye isa taraha se chahoM lezyAomeM ye do do pada kaha lenA cAhiye jisa jIvake jitanI lezyAeM hotI haiM usa jIva ke utanI vargaNAe~ kahI gaI haiM aisA jAnanA cAhiye isa prakAra kA yaha kathana nAraka se lekara vaimAnika takake jIvoM ke sambandha meM vaktavya kahA gayA hai yaha chaThA caturvizatidaNDaka hai / ___tathA-kRSNalezyAdi vizeSita samyagdRSTiyoM kI mithyAdRSTiyoM kI aura sampamithyAdRSTiyoM kI pratyeka kI eka 2 vargaNA hotI hai tathAsiddhiyANaM " tyAdi sUtradvArA pra48 41 . tano mApA nAya prabhArI chje kRSNalezyAvALA bhavasiddhika jIve che, temanI vargaNa eka che. A rIte nIlAdi lezyAovALA bhavasiddhika ane abhavasiddhika jIvane viSe paNa kathana samajavuM A rIte chae lezyAonI sAthe A bakhe padanuM kathana thavuM joIe. je jIrane jeTalI vezyAo hoya che, eTalI tenI vaNAo kahI che, ema samajavuM. A prakAranuM A kathana nArakethI laIne vimAnike paryantanA 24 daMDakanA jI viSe samajavuM. A prakAranA A chaThThA vIsa daMDaka samajavA. tathA kRSNAdi lezyAvALA samyagdaSTi jIvonI, mithyAdaSTi jInI ane samithyASTi jInae pratyekanI eka eka varga hoya che. tathA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhA TIkA sthA0 1 0 1 0 52 nArakAdInAM ghargaNa girapaNam 175 TezyAsu madhye nArakAdivaimAnikAntAnAM yAvatyo lezyA bhavanti, tAvatIbhilaNyAbhirvipinAnAM nArakAdivaimAnikAntAnAM madhye yasya yasya yA yA dRSTirbhavati to tAM dRSTimAzritya tasya tasya ekaikA vargagA gavati / amumevArthamAha-mRtrakAra:'evaM cha7 vi lesAsu' ityAdi / evaM paTambapi lezyA yAvad vaimAnikAnAM yeSAM yAvatyo dRSTayaH / iti saptamazcaturvi zati daNDakaH / / 7 / / tathA-kRSNalezyAnAM kRSNapAkSikrANAm ekA vargaNA / kRSNalezyAnAM zuklapAsikANAm ekA vargaNA / evaM nIlAdilezyA viropitAnAM kRSNapAkSikANAM zunapAkSikANAM ca ekaikA vargaNA yodhyA / tathA-kRSNapAkSikANAM zuklapAkSikANAM ca kRSNAdi cha lezyAoM ke madhya meM nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko jisa jIvake jora dRSTi hotI hai use usa dRSTi ko lekara ke usa 2 jIva ko eka vargagA hotI hai yahI ghAta-"evaM chasu vi lessAzu" ityAdi sUtrapATa horA prakaTa kI gaI hai yaha sAtavAM caturvizatidaNDaka hai / AThavAM caturvi zati daNDaka isa prakAra se hai kRSNalelyAvAle kRSNapAkSikoM kI eka vargaNA tathA kRSNalezyAvAle zuklapAkSikoM kI eka vargaNA hotI hai isI prakArakA kathana nIlAdilezyAvizeSita kapaNapAkSikoM ke aura zuklapAkSikoM ke sambandhameM bhI kara lenA cAhiye arthAt nIlalezyAvAle kRSNapAkSikoM kI aura nIlalelyA vAle zuklapAkSikoM kI eka 2 vargaNA hotI hai isI taraha se yathA yogya kRSNAdi lezyAvAle nAra ka se lekara vaimAnika taka ke kRssnnpaanArakathI laIne vimAnika paryaMtanA 24 daMDakanA jIvomAM kRSNAdi pratyeka lehyAvALA che A traNa prakAranI daSTiemAthI je je daSTivALA hoya che, te te pratyeka dRSTi ane pratyeka lezyAnI apekSAe pratyeka daMDakanA jInI eka me 15 rAya cha. mena pAta " evaM chanu vi rasAmu" tyA bhUtrapATha dArA prakaTa karavAmAM AvI che. A prakAranA A sAtamAM cAvIsa daDake samajavA. AThamAM 24 daMDake nIce pramANe che-kRSNalezyAvALA kRpAkSikenI eka vaNa ane kRgulezyAvALA zukalapAkSikanI eka varga hoya che. eja prakAranuM kadhana nIlAdilezyAyukta kRpAsika ane zukalapAkSike viSe paNa rAjavuM. eTale ke nIlalesyAvALA kupAkSikenI eka ane nIlakathAvALA grakalapa.vikonI eka vargaNa hoya che bAkInI cAre leyAovALA uparyukta kunypAkSika ane zukalapAkSikonI vargAo vize paNa evuM ja kAna grahaNa karavuM. e ja pramANe yathAyogya (je mAM je lesthA saMbhavI zakatI hoya te lezyAonI apedAe) kuNAdi lezyAvALA nArakathI laIne vaimAnika
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 sthAnAne yathAravaM kRSNAdi lezyAvatAM nArakAdivaimAnikAntAnAM pratyekamekaikA varSamA yodhyaa| imamartha sUtrakAraH prAha-'jAva vemANiyANaM' ityAdinA / yAvad vaimAnikAnAM, yasya yAvatyo lezyA iti / itthamuparinirdiSTaprakAreNa aSTacaturviMzati daNDa kA bodhyaa118|| ete'STau caturviMzatidaNDakA evamuktAH, tathAhi"oho 1 bhavyAIhiM visesio 2 saNehiM 3 pakkhehi 4 / lesAhiM 5 bhavya 6 desaNa 7 pakhehiM 8 visiTTalesAhi // 1 // chAyA-odho 1 bhavyAdibhirvizepito 2 darzanaiH 3 pakSaiH / lezyAbhiH bhavyarzana paviziSTalezyAbhiH // iti // atha siddhavargaNA prarUpyate-tatra siddhA dvividhAH anantasiddhAH paramparasiddhAzca / tana-anantarasiddhAH-na vidyate'ntaraM vyavadhAnam arthAt samayena yeSAM te kSika aura zuklapAkSika jIvoM kI bhI pratyeka ko eka 2vargaNA hotI hai aisA jAnanA cAhiye isI bAta ko " jAva mANiyANaM " ityAdi sUtrapATha dvArA vyakta kI gaI hai isa kathana meM jisake jitanI lezyAe~ hotI hai utanI usake kaha lenI cAhiye aura una pratyeka jIvoM kI eka 2 vargaNA hotI hai aisA jAnanA cAhiye ye ATha 24 daNDaka isa prakAra se kahe gaye haiM-"oho 1 bhavyAIhiM visasio." ityaadi| aba siddhavargaNAkI prarUpaNA kI jAtI hai-isameM anantarasiddha aura paramparasiddhake bheda se siddha do prakAra ke hote haiM-jinakI siddhi hone meM eka samaya tahakA bhI antara vyavadhAna nahIM hotA hai ve ajantarasiddha haiM arthAta siddhasva hone ke prathama samaya meM jo vidyamAna hote haiM ye anantarasiddha paryaratanA kRSNapAkSika ane zukalapAkSika jIvomAMnA pratyeka daMDakanA jIvonI 5e the ye 41 DAya cha 21 pAta sUtrAre "jAva vemANiyANaM" ItyAdi sUtrapATha dvArA vyakta karI che A kathanamAM jenI jeTalI vezyAo hoya te kahevI joIe ane te pratyeka vaizyAvALA kRSNapAkSikanI eka eka vaNa kahevI joIe A rIte AThamAM 24 daMDakanuM pratipAdana ahIM pUruM thAya cha ta 24 24 64 20 pramANe 4i cha-' oho1 bhAI hiM visesi o" ityAdi. have siddha vargaNanuM pratipAdana karavAmAM Ave che- anantara siddha ane paraspara siddhanA bhedathI siddha be prakAranA hoya che. jemanI siddhi thavAmAM eka samaya parvatane paNa AMtaro (vyavadhAna) paDato nathI, evAM siddhone anantara siddha kahe che eTale ke siddhava thavAnA pahelA samayamAM je vidyamAna hoya che, temane anantara siMha kahe che.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ supArIkA sthA0 1 0 1 sU052 nArakATInAM vargaNAnirUpaNam 177 tathA-siddhatvaprathamasamayanina ityarthaH, te paJcadazavidhAH / teSu ekai gamya vargagAyA ekatvamAha-'egA titthagiddhANAM' ityAdinA / tIrthasiddhAnAm tIryane saMsArasAgaro'neneti tIrtham dvAdazAGgarUpaM pravacanam , tadAdhAratvena sahaH, tammin pravRtte sati siddhAH-tIrthasiddhAH, vRSabhasenAdayaH-tIrthasiddhAstapAM vargaNA ekA / tayAanIrthamidvAnAm-atIrthe-nIrthasyAnutpatto middhA-atIrthamidA.-maradevIprabhRtayaH, tathA-tIrthavyavanchede-candrapramasvAmi-suvidhisvAmyapAlagale jAtismaraNAdinA siddhAstepAM vargaNA ekaa| tayA tIrthakarasiddhAnAM-tIrtha kurvanti bhAnulomyena hetutvena tAcchIlyena vA yete tIrthakarAH / hai ye anantarasiddha 15 prakAra ke hote haiM inameM evAra kI bagaNAmeM ekatva hai yahI pAna "egA titvasiddhANaM" ityAdi mRtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai saMsArarUpI sAgara jisake prabhAva se tirA jAtA hai usakA nAma tIrtha hai aisA vaha nIrtha dvAdazAGgarUpa praracana hI hai tathA isa hAra gAjhIrUpa pravacana kA AdhAra bhUta sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, AvijJArUpa caturvidha zrImaMdha bhI tIrtharUpa hai isa tIrtha ke pravRtta hone para jo siddha hue haiM ve tIrtha siddha haiN| aise ve tarthasiddha ghRpabhasena Adi haiM ina tIrthasiddhoM kI vargaNA eka hai tathA tIrthakI anutpattimeM jo siddha hue haiM ve atIrthasiddha haiM ye atIrthasiddha marudevI Adi haiM tIrthaka vyavacchedameM jo mida hue haiM ve tIrtha vyavaccheda siddha hai aise tIrthavyavaccheda liddha jIva jAtismaraNa Adi se hote haiM jaise candramabhasvAmI evaM suvidhinAthasvAmIke apAntarAla meM hue haiM inakI vargaNA eka hai tathA tIrthakara miTThoM kI bhI vargaNA eka hai temanA 15 prakAra che. te pratyeka prakAranA anantara siddhonI varga mA ekatva cha / pAta " ego tityasikhANaM " yA bhUtrapA 412 // 41 . saMsAra rUpI sAgara jenA prabhAvathI tarI javAya che tene tIrtha kahe che dAda zAMga (bAra aMga) rUpa pravacana ja evuM tIrtha che. tathA A dazAganA AdhArabhUta sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zAvikArUpa caturvidha zrIsaMgha para tIrtharUpa ja che. A tIrthanI pravartano thayA bAda siddha thayelA chene tIrtha mito kahe che, paraMtu tIrthanI pravartana vinA je siddhio thayA che, temane anIrtha siddho kahe che vRSabhasena Adi tIrthasiddhiA ane devI Adi atIrthasiddha thaI gayA che tIrthane vyavachera (nAza) thayA bAda je siddho thayA che, temane tIrtha vyavadya siddho kahe che jAti mA Adi dvArA A prakAranA sita aya che. jemake candraprabhusvAgI ane suvidhivAmInA antahAlamAM thayelA siddhAM. te pratyeka prakAranA siddhonI eka eka varga hoya che. thA 23
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnADasUtre 178 ukta ca-" aNulomaheutassIlayAya je bhAvatitthameyaM tu / kuvvaMti pagAsati u te tItthagarA hiyatyArA // 1 // chAyA-anulomahetu tacchIlatayA ye bhAvatIrthametattu / kurvanti prakAzayanti tu te tIrthakarA hitArthakarAH // 1 // iti / tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthaMkarasiddhAH RpabhAdayasteSAM vargaNA ekaa| tathA-atIrthakarasiddhAnAm-gautamAdInAM vargaNA ekaa| tathA-svayaMbuddhasiddhAnAM-svayam-AtmanA buddhAH tattvaM jJAtavanto ye te svayaMvuddhAH, te ca siddhAzceti svayambuddhasiddhAsteSAM vagaMgA ekA / tathA - pratyekabuddhAnAma-pratItyasamAzritya eka kamapi vRSabhAdikamanityatAdibhAvanAkAraNaM padArtha buddhAH jJAtavantaH paramArtha ye te pratyekabuddhAsteSAM vargaNA ekA / anulomatA se yA heturUpa se yA usa prakAra ke svabhAva hone se jo tIrtha kI pravRtti karate haiM ve tIrthakara kahalAte haiM uktaM ca-"anuloma heu" ityaadi| tIrthakara hote hue jo siddha hote haiM ve tIrthakara siddha haiM aise tIrthakara siddha RSabha Adi haiM inakI vargaNA sAmAnya se eka hotI hai tathA atIrthakara siddha jo gautama Adi haiM unakI bhI vargaNA sAmAnyataH eka hai tathA-jo svayaMbuddha siddha haiM unakI bhI vargaNA eka hai, svataH hI jo tatvoMko jAna jAle haiM ve svayaMyuddha kahalAte haiM, svayaMvuddha hokara jo siddha hote haiM ve svayaMvuddha siddha hai arthAt jo kisI ke upadeza ke vinA svayaM apanI hI jJAnazakti ke dvArA bodha pAkara siddha hote haiM ve svayaM buddha siha haiM tathA jo anyajJAnI vRSabhAdi ko dekhakara anityAdi bhA. tathA tirthaMkara siddhonI paNa eka vargaNa hoya che. anulomatAthI athavA hetu rUpe athavA te prakArane svabhAva hovAthI jeo tIrthanI pravRtti kare che, temane tIrthakara 4 cha |yuN 54 cha 4-" anuloma heu" tyAhi. tItha 42 42 mA siddha thAya che, temane tIrthakara siddha kahe che. rASabhadeva Adi evAM tIrthakara siddha gaNAya che. temanI vargaNa sAmAnyanI apekSAe eka hoya che, tathA gautama Adi je tIrthakara siddha che temanI vargaNA paNa sAmAnyataH eka che. tathA je svayaMbuddha siddho che, temanI varga paNa eka che. je cha vataH (yAtAnI te) tatvAne ena cha, tabhane svayaM muddha 49 che. svyHbuddha thaIne siddhapada pAmanAra ne svayaMbuddha siddho kahe che. eTale ke anyanA upadeza vinA, pitAnI ja jJAnazakti dvArA bodha pAmIne siddha thanArA ne svayaM buddha kahe che. tathA je vRSabhAdi jevAM anya jJAnIne joIne
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhAgekA sthA0 1 u0 1 sU053 nArakAdInAM vargaNAnirUpaNam 179 nanu svayambuddhapratyekayuddhAnAM ko bhedaH ? iti cet , aAnyane-svayamyudapratyekabuddhAnAM vodhyupadhizrutaliGgakRto bhedaH / tathAhi-svayambudrAnAM vAgAnimittAnapakSo bodhiH / pratyekabuddhAnAM tu vAdyanimittApekSo boviH, epAgupathyAdivarNanamaH nyato'valeyam / tathA-buddhayodhitasiddhAnAm-yuddhaH AcAryAdimivAdhitAH santo ve siddhAste buddhabodhitasiddhAstepAM vargaNA ekA / tathA-eteSAmeva strIlisidAnAM ca pratyekamekaikA vargaNA bhavati / tathA-svaliGgamiddhAnAm -sadorakamupagavikArajoharaNAdidhAritvena svaline sAdhuliGge siddhAnAM vargagA ekA / tathAvanA ke kAraNamUta padArtha ko jAnakara bodha ko prApta karate haiM ve pratyeka yuddha hai inakI bhI sAmAnyarUpa se vargaNA eka hai| zaMkA-svayaMvuddha aura pratyeka buddha meM kyA antara hai ? ____u0-svayaMvuddha aura pratyekayuddha meM bodhi, udhi zruna aura liga inakI apekSAse bheda hai, svayaM buddhoM ko bAhya nimitta ke binA kodhi mApta hotI hai pratyekayuddhoM ko bAyanimittako apekSAle sodhiprAsa hotI hai inakI upadhi Adi kA varNana anya zAstroM se jAna lenA cAhiye AcArya AdikoMse bodhita hokara jo siddha hote haiM ve buddha kodhita haiM inakI bhI vargaNA eka hai tathA strIliGga se jo buddhabodhita e hai yA purupaliGga se jo buddhayodhita hue haiM ina saba kI pratyekI vargaNA eka hai tathA jo svaliGga meM sadorakamukhavadhikA rajoharaNa Adi ke dhAraka hone se sAdhuliGga meM siddha hue haiM unakI bhI varga: anityAdi bhAvanAne kAraNabhUta padArthane jANIne bodha prApta kare che, temane pratyeka buddha kahe che. temanI paNa sAmAnyataH eka vargaNA hoya che prazna-svayaM buddha ane pratyekabuddhamAM zuM taphAvata che ? uttara-svayaM buddha ane pratyekabuddhamAM bedhi, upAdhi, kRta ane liMganI apekSAe bheda che. svayaMbuddhane bedhi prAptimAM bAhya nimittonI AvazyakatA rahetI nathI, paraMtu pratyakSa buddhone badhiprAptimAM bAhA nimittenI jarUra rahe che. temanI upAdhi AdinuM varNana anya zAstromAthI jANI levuM joIe AcArya vagere dvArA bodhita thaIne siddha thanA jene buddhabodhita cito kahe che. temanI vargaNuM paNa eka hoya che strIliMgamAthI budhita thayelA siddhonI ane puruSa liMgamAMthI buddhabodhina thayelA siddhonI paNa eka eka varganuM hoya che. liMgamAMdhI (dorakamukhavasvikA AdinA dhA sAiliMgamAMthI) siddha thayelA jenI varganuM paNa eka heya che. tathA
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ co sthAnAsUtre anyaliGga siddhAnAm = paritrAjakAdiliGgasiddhAnAM vargagA ekA / tathA gRhiliGgasiddhAnAm - gRhiNAM yaliGga tatra siddhAnAM marudevIprabhRtInAM vargaNA ekA / atIsiddhAnAmityArabhya gRhiliGgasiddhAnAmityantaH pAThaH ' evaM jAva ' iti padena grAhyaH / tathA-ekasiddhAnAm = ekaikasmin samaye ekaikasiddhAnAM vargaNA ekA / tathAaneka siddhAnAm - ekasamaye dvibhRtyaSTottarazatAntAnAM siddhAnAM vargaNA ekA / tatraeka samaye'ne ke sidhyanti / te kiyantaH sidhyanti ? iti pratipAditamanyatra / tathAhi " battIsA aDavAlA sahI vAvattarI ya bodhavvA / culasII chanauI duhiya aTThottarasyaM ca // 1 // chAyA - dvAtriMzat aSTacatvAriMzat paSTi dvasaptatitha boddhavyAH / caturazItiH paNnavatiH dvayadhikASTottarazataM ca // 1 // iti / NA eka hai tathA parivAjaka Adi anyaliGgoM se siddha hue jIvoM kA bhI vargaNA eka hai tathA gRhiliGga meM gRhasthoM ke liGga meM jo siddha hue jaise ki marudevI Adi-ve gRhiliGga siddha haiM ina gRhiliGga siddhoM kI bhI vargaNA eka hai " atIrthasiddhAnAm " se lekara ina gRhiliGga siddhoM taka kA pATha yahAM " evaM jAva " isa pada se grahaNa kiyA gayA hai tathA eka siddhoM kI bhI vargaNA eka hai ekara samaya meM jo ekara siddha hote haiM ve eka siddha haiM ekara samaya meM siddha hue ina siddhoM kI vargaNA sAmAnyataH eka hai tathA aneka siddhoM ko eka samaya meM do Adi se lekara 108 taka siddha hue jIvoM kI vargaNA bhI eka hai eka samaya meM jo aneka siddha hote haiM ve kitane hote haiM - yaha saba anyatra isa prakAra se pratipAdita huA hai " battIsA aDavAlA " ityAdi isa gAthA kA bhAva "" parivrAjaka Adi anya liMgAmAthI siddha thayelA jIvAnI paNa eka vA hAya che gRhasthAmAMthI siddha thayelA marudevI Adi jIvAne gRhili'ga siddho kahe che. te gRhiliMga siddhonI paNa vaNA eka che. " atIrtha siddhAnAm ' thI bahane gRDisiMga siddho paryantanA siddhonI yA aDIM " jAva ( yAvat ) padathI grahaNa thayA che. tathA eka eka samayamAM je eka eka siddha thAya che, temane ekasiddha kahe che. evAM esiddhonI vaNAmAM paNa sAmAnyanI apekSAe ekatva samajavu. eka samayamAM be thI laine 108 ntanA je siddho thAya che temanI vA paNa eka haiAya che. eka samayamAM je aneka siddho thAya che te keTalA thAya che tenuM pratipAdana anya siddhAnta graMthAmAM yA abhAye zvAsAM bhAvayuM che -" battIsA aDayAlA " tyAhi mA gAthAne
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 01 0 53 nArakAdInAM vargaNAnirUpaNam 185 ayaM bhAvaH-yadA ekasamayena ekAdaya utkarSeNa dvAtriMgat sidhyanina, nadA dvitIye'pi dvAriMzat sidhynti| evamevatRtIyasamayAdArabhyATI samavAn yAvat manyeka dvAtrinada dvAviMgata midhyanti / tato'gre'vazyamevAntaraM bhavati / punarvadA pratizata Arabhya aSTacatvAriMgat ekasamayena sidhyanti, tadA nirantaraM saptazamayAn gAyat sidhyanti / tano'pamevAntaraM bhavati / punaryadA ekasamayena ekonapazvAzana Arabhya yAvata paSTiH sidhyanti / tadA nirantaraM paT samayAn sidhyanti / pratyekamamaye paSTiH paSTiH sidhyanti / tato'ntaraM bhavatyeva / tato yadA punarekasamayena ekapaSTimArabhya dvisanatiH simyanti, tadA'STamasamayAvadhi tAvanta eva simyanti / tataH paramantaraM aisA hai-zi jisa samaya utkRSTarUpa meM eka se lekara 32 taka sindU eka samaya meM hote haiM taya dvittIya samaya meM bhI 32 hI siddha hote haiM igI taraha se tRtIya samaya taka se lekara ATha samaya taka pratyeka samaya meM 32-32 taka siddha hote haiM isa ke pAda avazya hI liha hone meM antara AjAnA hai bAda meM jara meM jaba 33 se lekara 48 taka siddha hote haiM tara nirantara sAta samaya taka 33 se lekara 48 takadI sihote haiM isake yA avazya hI antara vyavadhAna ho jAtA hai phira jaba eka samaya meM 49 se lekara 60 taka siddha hote haiM taba lagAtAra 6 samaya taka hI itane hI siddha hote rahate haiM isake bAda avazya hI antara A jAtA hai isake bAda jaba eka samaya meM siddha hote haiM taya 61 lekara 72 tAta siddha hote haiM taba aSTama samaya taka itane hI siddha hote haiM isake bAda avazya hI antara A jAtA hai isa kAma se vRddhi hone se eka samaya meM bhAvArtha nIce pramANe che-je eka samayamAM vadhAremAM vadhAre 32 paryantanA siddha thAya che, tyArapachInA bIjA samayamAM paNa 32 ja nido thAya che, A rIte trIjAthI AThamAM samaya sudhInA pratyeka samayamAM paNa 32-32 paryaratanA siddho ja thAya che. tyArabAda siddho thavAmAM avazya AMtara paDI ya che tyArabAda jyAre 33 thI laIne 48 parvatane riddhi thAya che, tyAre niratara sAta samaya sudhI 33 thI laIne 48 paryantanA ja siddho thatA rahe che. tyAra bAda avazya AMtaro paDI jAya che. tyArabAda jyAre eka samayamAM 49 thI ghI laIne 60 sudhInA siddho thavA mAMDe che, tyAre niratara cha samaya sudhI eTalAM ja siddha thayA kare che, tyArabAda avazya AMtaro paDI jAya che. tyAra bAda jyAre eka samayamAM 1 thI laIne 72 sudhInA siddha thavA mAMDe che, tyAre AThamAM samaya sudhI eTalAM ja siddha thayA kare che, ane tyArabAda avazya AMtare paDe che. A kAme vRddhi thatAM thatAM jyAre eka samayamAM
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 sthAnAstre bhavatyeva evaM krameNa ddhayA ekasamayena yadA aSTottaraM zataM sidhyanti, tadA tataH paramavazyamevAntaraM bhavatIti / evaM paJcadazaprakArANAmanantarasiddhAnAM vargaNakatvamuktvA sampati trayodazamakA. rANAM paramparasiddhAnAM parampare ca te siddhAzca paramparasiddhAH siddhatvasamayAd dvacAdisamayavartinasteSAM vargaNekatvamAha-' egA apaDhamasamayasiddhANaM' ityAdi / aprathamasamayasiddhAnAm-aprathamasamayasiddhAH siddhatvahitIyasamayavartinaH teSAM vargaNA ekA / 1 / 'evaM jAva' iti padena-" dusamaya siddhANaM 2 tisamayasiddhANaM 3 causamayasiddhANaM 4 paMcasamaya siddhANa 5 chasamayasiddhANaM 6 sattasamayasiddhANaM 7 aTThasamayasiddhANaM 8 navasamayasiddhANaM 9 dasamayasiddhANaM 10 saMkhijjasamayamidbhANaM jaya 108 siddha hote haiM taba usake bAda avazya hI antara A jAtA hai isa prakAra se 15 bhadavAle ina anantarasiddhoM kI varmaNA meM ekatA kA kathana karake aba 13 prakAra ke jo paramparasiddha haiM unakI vargaNA meM ekatAkA kathana karane ke liye sUtrakAra "apaDhamasamayasiddhANaM' aisA sUtra pATha kahate haiM-paramparArUpa se jo siddha hote haiM ve paraspara siddha haiM siddha hone ke samaya se lekara dayAdi samayavartI jo siddha haiM ve saba paramparasiddha haiM inhIM kA nAma aprathama samaya siddha haiM ye aprathama samayasiddha siddha avasthA ke dvitIya samayavartI hote haiM yahAM " eva jAva" pada se "dusamayasiddhANaM, tisamayasiddhANaM causamayasiddhANaM, paMcasamayasidvANaM, chasamayasiddhANaM, sattasamayasiddhANaM, aTThasamayasiddhANaM, nava sala 108 siddha thAya che, tyAre avazya AMtaro paDI jAya che A pramANe 15 bheTavALA anantara siddhonI vargaNAmAM ekatAnuM pratipAdana karIne have 13 prakAranA paramparasiddhonI-pratyekanI vaNamA ekatvanuM pratipaahn 42pAmA mAve cha -" apaDhamasamayasiddhANaM " tyAdi. 52052 / 32 siddha thAya che temane paraspara siddha kahe che siddha thavAnA samayathI laI te kayAdi samayavatI je siddha che temane parasparasiddha kahe che. temanuM nAma ja aprathamasamayasiddha che. te aprathamasamayasiddha je siddho hoya che, teo siddha avasthaan dvitIya sabhayatI DAya che. " eva jAva" mA 54thA " dusamayasiddhANaM, tisamayasiddhANaM, causamayasiddhANaM, paMcasamayasiddhANaM, chasamayasiddhANaM, sacasamayasiddhANaM, aTThasamayasiddhANaM, navasamayasiddhANaM, dusasamayasiddhANaM sakhijja
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u01 sU0 53 nArakAdInAM vargaNAnirUpaNam 183 11 amaMkhijjayamayasiddhANaM 12" iti grAhyam / dvisamayasiddhAnAM, trisamayasi. dvAnAM, catuH samayasiddhAnAM, paJcasamayasiddhAnAM, paTnamayasihAnAM, saptamamayamiddhAnAM, apTasamayasiddhAnAM, navasamayasiddhAnAM dazasamayasiddhAnAm , saMkhyeyamama yasiddhAnAma, asaMkhyeyasamayasiddhAnAmiticchAyA / dvisamayasiddhAdayaH siddhatvatatIyAdisamayavartinaH, teSAM pratyeka vargaNA ekaikA bhavati / tathA-anantasamayasiddhAnAM 12 vargaNA ekA bhavati / athavA-'aprathamasamayasiddhAnAma ' iti sAmAnyAbhidhAnam / dvisamayasiddhAnAm ' ityAdi tu vizeSAbhidhAnam / iti / samprati dravyakSetrakAlabhAvAnAzritya pudgalavargaNaikatvamAha-'egA paramANupoggalANaM ' ityAdi / paramANupuGgalAnAm-paragANava =niSpradezAH, ye pudgalAste paraghasiddhANaM, dasa samayasiddhANaM, saMkhijjalamayasiddhANa, asaMkhijjasamayasiddhANa" ina padoMkA saMgraha huA hai isa taraha siddha avasthAke aprathama samayavartI siddhoMkI siddha avasthA ke dvitIya, tRtIya, caturtha Adi samayavartI siddhoMkI pratyeka vargaNA ekara hai isa prakAra se ye parampara siddha yahAM taka 12 prakArake kahe gaye haiM 13 prakArake jo parampara siddha have anantasamayavartI siddha haiM ina antasamayavatI siddhoMkI bhI vargaNA eka hotI hai athavA-"aprathamasamayasiddhAnAm " aisA jo kathana kiyA gayA hai vaha sAmAnya kI apekSA se kahA gayA hai aura "disamaya siddhAnAm" ityAdi rUpa se jo kathana kiyA gayA hai vaha vizeparUpa se kiyA gayA hai aisA jAnanA caahiye| aba dravya kSetra kAla aura bhAva inako lekara pudgalabargaNAmeM sUtrakAra ekatA kA kathana karate haiM-" egA paramANupoggalA" ityAdi jina ke samayasiddhANaM, ana khijjasamayasiddhANa" pahAnA mI sa kyo cha. A rIte siddha avasthAnA samayavatI siddhonI vargaNAmAM ekatva hoya che. eja pramANe siddha avasthAnA dvitIya, tRtIya Adi asa khyAta paryantanA samayapata siddhonI, pratyekanI vargaNAmA ekatA hoya che ahIM sudhImAM bAra prakAranA paraspara siddho batAvavAmAM AvyA. have je anantasamayavartI siddha nAmane 13 mo prakAra che, te prakAranA sinI vagaNAmAM paNa eka samAnaye. athavA " aprathamamamayamidvanAm " Ature zvana 32vAmA mA0yu che te sAmAnyanI apekSA yayeyusamarapu sane " dvimamayasiddhanAm" ItyAdi rUpe je thana karavAmAM AvyuM che, te vizeSarUpe thayuM che ema samajavuM have dravya kSetrakALa ane bhAvanI apekSAe pudagalavaNAmAM sUtrakAra saMtAna pratipAdana 42 -" egA paramANu poggalA' urle,
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 sthAnAza mANupudgalAsteSAM vargaNA ekA bhavati / skandhA api pudgalA bhavantIti 'paramANu' iti vizeSaNamupAttam / tathA-' evaM jAva' iti padena-' dupaesiyANaM ' khaMbavANaM ti caupaMcachasattahanavadasasaMkhijjAsaMkhijjapaesiyANaM' iti grAhAm / dvipadezikAnAM tri catuH paJca paT saptASTanavadazasaMkhyeyAsaMkhyeyapradezikAnAM skndhaanaamitinchaayaa| dvipradezikAyasaMkhyeyapradezikAntAnAM pratyekamekaikA vargaNeti / iyaM dravyataH pudgalAnAM vargaNA proktA / __ atha kSetratasteSAM vargaNaikatvamAha-egA egapaesogADhANaM' ityAdi / ekapradezAvagADhAnA-ekapradeze kSetratyaikasminnavayave avagAhAH avasthitAH, ekapadedvitIya Adi pradeza nahIM hote haiM aise niraMzapuddhala kA nAma paramANu hai aise paramANurUpa pudgaloM kI vargaNA eka hotI hai, skandhoM ke vyavaccheda ke liye yahA~ " paramANu" aisA vizeSaNa rakhA gayA hai tathA-"evaM jAva" isa pada se "dupaesiyANaM khaMdhANaM ticaupaMca cha sattaSTha nava dasa savi. jjA paesiyANaM" isa pATha kA saMgraha huA hai isakA bhAva aisA hai ki do pradezoM vAle skandha se lekara ke asaMkhyAta pradezavAle skandhoM taka ke skandhoM kI pratyeka kI vargaNA bhI eka 2 hai yaha dravya kI apekSA lekara pudgaloM kI vargaNA kahI gaI hai| __aba kSetra kI apekSA se inakI vargaNA kI ekatA " eggA emapaesogADhANaM" isa pATha dvArA kahI jA rahI hai-kSetra ke eka pradeza meM be Adi pradeza vinAnA niraza pugalane paramANu kahe che. evAM paramANurUpa pudranI vahu eka hoya che. kAnA vyavacchedane mATe ahIM "52mA " me vizeSaY rAmapAmA mAvyu cha. " eva" jova / pahanA prayoga hai.2|| " dupaesiyANaM khadhANaM ti caupaca chasattadvanavadasa sa khijjApaesiyANaM " mA pAine 19 42vAbhA mAvyA cha. tanuM tAtparya mecha bethI laIne asa khyAta paryantanA pradezovALA je skandha hoya che, te pratyekanI vargaNa paNa eka eka hoya che. A rIte dravyanI apekSAe pudgalonI varga NAnuM pratipAdana karIne have sUtrakAra kSetranI apekSAe temane vargamAM ekatvanuM pratipAdana kare che- " egA egapaesogADhANaM " tyAha, kSetranA eka pradezamAM-avayavamAM-jemanI avagAhanA thAya che evAM eka pradezamAM rahelAM pulane ekapradezAvagADha pule kahe che. evAM eka pradezAva.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU0 53 nArakAdonAM vargaNAnirUpaNamA zAyagADhAsteSAM tabAbhUtAnAM pudgalAnAM vargaNA ekA / ' evaM nAva ityanena mayAdisaMkhyeyapradezAvagADhAntAnAM pudalAnAM pAThaH saMgrAhyaH / teSAM pratyeka vargaNA ekaikA vodhyA / tathA asaMkhyeyapadezAvagAhAnAM pudgalAnAM gaNA ekA yodhyaa| nanu-anantapradezAvagAhAnAM zudgalAnAM varganAyA ekatvaM kayaM noktam ? iti cet , Aha-lokalakSaNasya avagAhakSetrasyAsaMkhyeyapradezatvamevAmti natyanantapradeza svam , ata eva-asakhyeyapradezaparyantAnAM pudgalAnAM vargaNAyA ekatvam , iti nArita dopaH / pudgalAzcAtra ekapadezikAyanantapradezikAntA bodhyAH, dravyapariNAmasyAavayava meM jinakA avasthAna hotA hai ve eka pradezAbagAda pugala hai aise ekapradezAvagADha pudgaloM kI vargaNA eka hotI hai "evaM jAra" ina pATha se do Adi pradezoM se lekara sakhyAta taka meM aggAhapa padaloM kA grahaNa huA hai ina do Adi pradezoM meM tathA saMkhyAta pradezoM meM ayagADha hae pudgalokI pratyekakI bargaNA ekara hai tathA lokake asaMkhyAta pradezoM meM avagADha hue pudgaloM kI bhI vargaNA sAmAnyataH eka hai / zaMkA-anantapradezAvagADha pudgaloM kI vargaNA kA ekatva yahAM sUtrakAra ne kyoM nahIM kahA hai ? ___uttara-yahAM jo aisA nahIM kahA hai usakA kAraNa yA hai ki lokarUpa jo avagAha kSetra hai usameM anantapradezatA nahIM kahI gaI hai usameM to kevala asaMkhyAtapradezatA taka hI kahI gaI hai, isIliye kSetra ke asaMkhyAtapradezoM taka meM avagAhI asaMkhyAtapradezavAle pudgaloM kI vargaNA meM ekatA kA kathana kiyA jAtA hai pudgala eka pradezavAle bhI hote haiM sAda purAnI ang! 4 DAya cha " eva jAva" mA satramA dAga meM pradezathI laIne saMkhyA parvatanA pradezanI avagAhanAvALAM pulo grahaNa karavAmAM Avela che. A bethI laIne saMkhyAta paryantanA pradezonI avagAhanAvALAM pulomAMnA pratyeka prakAranA pulonI vaNA eka eka hoya che. tadhA asakhyAta pradezomAM avagADha thayelAM pulanI paNa sAmAnyanI apekSAe eka vargaNa hoya che zakA-ahI sUtrakAre anantapradezAvagADha dhulenI vargamAM zA kAraNe ekava prakaTa karyuM nathI ? uttara-lokarUpa je avagAha kSetra che temAM ananta pradezatA nI ja nathI. temAM te asa khyAta pradezanA paryantanI pradezatA ja saMbhavI zake che. tethI kSetranA asaMkhyAta parvatanA pradezomAM avagAhI asaMkhyAta pradezAvALA punI vargaNAmAM ekatAnuM kathana karavAmAM AvyuM che. puddala eka pradezavALAM
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 sthAnAGgo cintyatvAt / tathA-suvarNasya saptakarpAH pAradasyaikena karpaNa cAritA ekIbhavanti, punaste prayogeNa vAmitA saptaiva bhavanti, tadvadatrApi bodhyamiti / ____ atha kAlataH pudgalAnAM vagaNaikatvamAha-'egA egasamayaThiiyANaM ' ityaadi| ekasamayasthitikAnAm-eka samayaM yAvat sthitiH-paramANutvAdinA ekamadezAvagADhAditvena ekaguNakAlAditvena vA'vasthAnaM yeSAM te-ekasamayasthitikAH, teSAM pudgalAnAM vargaNA ekaa| 'jAva'zabdAt-dvisamayasthitikAdisaMkhyeyasamayasthitikAntAH pudgalAH saMgrAhyAH, teSAM, pratyeka vargaNA ekaikA bodhyA / tathA-asaMkhyeyasamayasthiasaMkhyAtapradezavAle bhI hote haiM aura anantapradezoMvAle bhI hote haiM kyoM ki dravya kA pariNAma acintya hotA hai jaise sAta tole sone meM vubhukSita pArA milAkara use ghoMTA jAve to vaha usa meM mila jAtA hai aura bAda meM vaha eka tolA bubhukSita pArA usase jaba alaga kara diyA jAtA hai taba bhI vaha sonA 7 tolA hI rahatA hai kamatI nahIM hotA hai isI taraha se yahAM para bhI samajhanA caahiye| ____ aba kAlakI apekSA se pudgaloM kI vargaNA meM ekatA kahI jAtI hai. " egA egasamayaThiiyANaM " ityAdi-paramANurUpa se yA eka pradeza meM avagADha hone rUpa se yA ekaguNakAlAdirUpa se jina pudgaloM kA eka samaya taka avasthAna hotA hai ve eka samayasthitika purala hai aise pudgaloM kI vargaNA eka hotI hai yahAM "jAva" zabda se dvisamayasthitivAle pudgala Adi se lekara saMkhyAta samaya taka kI sthitivAle pudgaloM kA grahaNa paNa hoya che, asaMkhyAtavALA paNa hoya che ane ananta pradezavALAM paNa hoya che, kAraNake dravyanuM pariNAma acitya hoya che. jema sAta telA senAmAM bubhukSita pAre meLavIne te mizraNane ghuMTavAmAM Ave che te temAM maLI jAya che, ane tyAra bAda te eka telA bubhuSita pArAne jyAre te mizraNamAMthI alaga karI nAkhavAmAM Ave che, tyAre paNa tenuM te sAta tolA ja rahe che-temAM ghaTa paDatI nathI, evuM ja ahIM paNa samajavuM. have kALanI apekSAe putranI vargaNAmAM ekatva prakaTa karavAmAM Ave cha-" egA egasamayaThiiyANaM " tyAdi. 52mAe 32 saya 4 pradezamA avagADha thavA rUpe athavA ekaguNa kALAdi rUpe je pulonuM eka samaya sudhInuM avasthAna (astitva hoya che, te pune eka samayasthitika pur| 4 che. mevA purayAnI 4 me DAya che. mahA " jAva (yAvata)" padathI be samayasthitikathI laIne saMkhyAta paryantanA samayasthitika pudgalene
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 0 1 sU053 nArakAdInAM vargaNAnirUpaNam 186 tikAnAM pudgalAnAM vargaNA ekA / anantasamapasthitikAnAM pudgalAnAmabhAvAt , asaMkhyeyasamayasthitikaparyantapudgalAnAM vargaNAyA ekatvamatrAbhihitamiti / ___ atha bhAvataH pudgalAnAM vargaNAyA ekatvamAha-egA egaguNakAlagANaM' ityAdi / ekaguNakAlakAnAm-ekena guNoguNanaM yasya sa ekaguNaH, ekaguNaH kAlovarNoM yeSAM te ekaguNakAlakAH, tepAM yathAbhUtAnAM pudgalAnAM vargagA ekA / yata Arabhya kRSNatarakRSNatamAdirUpA kramaza utkarpaprati bhavati te bhAvA ekaguNakAlakA ucyante / 'jAva' zabdena dviguNakAlakAdisaMkhyeyaguNakAlakAntAH pudgalA huA hai ina sagha pudgaloM kI pratyeka kI vargaNA eka 2 hotI hai, ananta samaya taka kI sthitivAle pudgala hote nahIM hai isIliye yahAM para pudgaloM kI vargaNA nahIM kahI gaI hai isI prakAra se asaMkhyAta samaya taka kI sthitivAle pudgaloM kI vargaNA meM bhI ekatva jAnanA jaahiye|| ___ aya bhAva kI apekSA se punaloM kI vargaNA meM ekatva "egA egaguNa kAlagANaM" isa sUtra dvArA prakaTa kiyA gayA hai-eka guNA kAlA varNa jinameM hotA hai ve eka kAlaka pudgala hai ina pudgaloM kI vargaNA eka hai isI taraha se kRSNatara kRSNatama Adi eka gune kRSNarUpavAle jo pudgala hai ve saba bhI eka guNakAlaka pudgala hai ina pudgaloM meM eka guNe kRSNarUpa kI kRSNatA kRSNatama Adi rUpa se prakarpa vRtti hotI hai ataH aise ye pudgala eka guNakAlaka kahe gaye haiN| yahAM para " jAva" zabda se digune kAlerUpa vAle tigune kAlerUpa vAle caugune kAlerUpa vAle Adi graheNa karavAmAM Avela che. te pratyeka prakAranA pulanI eka eka vaNA hoya che, ane tasamaya sudhInI sthitivALAM pule hotAM nathI, ahIM temanI vagaNAmAM ekava prakaTa karavAmAM AvyuM nathI. e ja pramANe asaMkhyAta samaya sudhInI sthitivALAM pulonI vargaNAmAM paNa ekatva samajavuM joIe. va "egA ega guNakAlagANaM " tyAThi sUtra dvArA sUtrA2 lAnA apekSAe pulanI vargamAM ekatvanuM pratipAdana kare che- eka gaNe kALe varNa je pulomAM hoya che te pulene "ekaguNakAlaka pu " kahe che. A pudranI varga eka hoya che. e ja pramANe kajtara, kRtama Adi eka gaNu kRSNavarNavALAM je pule che, teo badhAM paNa eka guNakAlaka pula che. te pulamAM eka gaNA kRSNarUpanI kRSNanA phalunama Adi rUpe pravRtti vALI hoya che. tethI evAM te pune e guNakAlaka V " AmA bhAvyAM che. mI " jAya (yAvata) 54thI megA ! rUpavALAthI laIne saMdhyAta gaNAM paryantanA kALArUpavALA phalene grahaNa
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 sthAnAGgasUtre gRhyante, teSAM pratyeka vargaNA ekA bodhyA / tathA-asaMkhyeyaguNakAlakAnAM pudgalAnAM vargaNA ekA / tathA-anaMtaguNakAlakAnAM pudgalAnAM vargagA ekA / evam ekaguNanIlAdiprabhRtyanantaguNanIlAdi paryantAnAM varNAtsphAnAM pulAnAm , ekaguNasurabhigandhAdhanantaguNasurabhigandhaparyantAnAm , ekaguNadurabhigandhAdhanantaguNadurabhigandhaparyantAnAM ca gandhAtmakAnAM pudgalAnAm , ekaguNatiktAdiprabhRtyanantaguNatiktodiparyantAnAM rasAtmakAnAM pudgalAnAm , tathA-ekaguNakaTinAdimabhRtyanantaguNakaThinAdi paryantAnAM sparzAtmakAnAM pudgalAnAM ca pratyekam ekaikA vargaNA / amumevArthamAha mUtrakAraHpudgala se lekara saMkhyAtaguNe kAle rUpavAle taruke pudgala grahaNa kiye gaye haiN| so ina pudaloM meM se pratyeka dvigune tigune Adi saMkhyAtagune kRSNavarNavAle pudaloM kI vargaNA eka 2 hai tathA asaMkhyAtaguNita kRSNavarNavAle pudaloM kI bhI vargaNA eka hai isI taraha se anantaguNita kRSNavarNavAle punaloM kI vargaNA eka hai tathA isI prakAra se eka gune nIlAdi se lagAkara anantagune nIlAdi taka ke varNavAle pudgaloM kI pratyeka kI vargaNA eka 2 hai eka gune surabhigandha se lekara anantagune surabhigandha takake gaMdhavAle pudgaloMkI vargaNA bhI pratyeka kI eka2 hai eka gune tikta. rasase lekara anantagune tikta (tIkhA) rasa takake rasaguNavAle punaloMkI pratyeka kI vargaNA eka 2 hai tathA eka gune kaThina Adi sparza se lekara anantagune kaThinAdi sparzavAle pugaloM kI pratyeka kI vargaNA eka 2 hai karavAmAM Avela che te pratyeka prakAranA kRSNavarNavALAM pudgalenI tathA asaM khyAta gaNA kRSNavarNavALAM pulonI varga eka eka ja hoya che ema samajavuM. eja pramANe anantaguNita kRSNatAvALAM pulanI vargaNAmAM paNa ekatva samajavuM. joIe. e ja pramANe eka guNitathI laIne ananta guNita paryantanA nIlAdi varNavALAM pratyeka prakAranA yuddhanI vargaNa eka eka hoya che A rIte lehita, pIta ane zukalavarNavALAM pulanI vagaNa vize paNa samajavuM. eka guNita surabhigadhathI laIne anantaguNita paryatanI surabhigaMdhavALAM pratyeka prakAranA pulonI vargaNa paNa eka eka hoya che. eka guNita tikta rasathI laIne ananta guNita paryantanA tiktarasavALAM pulamAMpratyeka prakAranA yuddhanI eka eka vargaNa hoya che. e ja pramANe anya rasavALAM pudgalenI vargaNa viSe paNa samajavuM. eka guNitathI laIne ananta guNita paryantanA kaThaNa sparzavALAM pulonI apekSAe pratyeka prakAranA pudranI eka eka vargaNa hoya che. bIjA sparzenI vargaNanA ekatvanuM paNa eja
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- saMdhA TIkA sthA0 1 101sU0 53 nArakAdInAM vargaNAnirUpaNam " evaM vaNNA gaMdhA rasA phAsA bhANiyayA / jAva anataguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA / / " iti / etAni sarvANyapi bhAvasUtrANi pazyadhikaratadvayapramANAni bhavanti / tathAhivarNAH paJca, gandhau dvau, rasAH paJca, sparzA aSTo, iti militA viMzatibhAvA bhavanti, teSAm ekaguNakAlAditaH samArabhyadagaguNaparyAntAbhiH, tayA-saMkhyAtA'saMgyAtA'nantaguNakAlAdirUpAbhizca, trayodazasaMkhyAbhirguNanena paSTacadhikAnadvaya (260) parimitA bhAvabhedA bhavanti / sampati tAneva dravyakSetrakAlabhAvAnAzritya jaghanyAdibhedaminnAnAM skandhAnAM vargaNAyA ekatvamAha-' egA jahannappaesiyAgaM' ityAdi / jaghanya madezikAnAm-jayanyAH paryastokAzca te pradezA:-paramANavaH isI bAta ko sUtrakAra ne " eva vaNNA, gaMdhA, rasA, phAsA mANiyacyA jAva aNaMtaguNa lukkhANaM poggANaM vaggaNA"isa vRtra pATha dvArA prakaTa kiyA hai ina saca bhI bhAva ko lekara bhAva kI apekSA se punaloM kI vargaNA ke ekatva kA kathana vAle sUtroM kI saMkhyA 260 hai vaha isa prakAra se hai pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura 8 raparza ye saba milakara 20 bhAva hote haiM ina 20 bhAvoM ke eka gune kAle varNa Adi se lekara dazagune kAle varNa Adi taka 10 sthAna aura saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta taka 3 sthAna milakara 13 sthAna hote haiM 20 ko 13 se guNita karane para 260 bhAva smRtroM kI saMkhyA A jAtI hai aba unhI dravya kSetra kAla aura bhAva ko Azrita karake jaghanyAdi bhedoM vAle skandhoM kI ghargaNA meM ekatva kA kadhana kiyA jAtA hai "egA jahanna papaliyANa" pramANe 4thana thayuno. mA pAtane sUtradhAre eva vaNNA, gadhA, rasA, phAsA bhANiyavyA jAva aNaMtaguNalakkhANaM poggalANaM vagaNA" yA sUtrapAta dvArA vyakta karI che. A badhAM bhAvone dhyAnamAM laIne bhAvanI apekSAe palenI vargaNAnA ekatvanA kathanavALAM 260 sUtra bane che. te A pramANe samajavA-pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa, ane 8 sparza, e badhAM maLIne 20 bhAve thAya che. te 20 bhAvanA eka guNita kALe varNa AdithI laIne 10 guNita kALAvaNuM paryantanA dasa thAna thAya che ane saMkhyAta, asaMkhyAta ane ananta sudhInA traNa sthAne temAM umeravAthI kula 13 sathAna thAya che A 13 sthAnane 20 bhAve vaDe guNavAthI kula 260 bhAva sUtro AvI jAya che. have eja katha, kSetra, kALa ane bhAvane AdhAre jaghanyAdi sahIpaNA andhonI pagaDAmA vana pratipAna 42vAmA Ave che-"egA nahana paesiyANa " tyAnanya prazAA 2-pAnI mecha,
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 sthAnAine dvipradezAdayaH jaghanyapradezAH, jaghanyapradezAH santyepAm iti jaghanyapradezinasta eva jaghanyapradezikAstepAM tathAbhUtAnAM skandhAnAM - dUdhaNukAdInAM vargaNA ekA / jaghanyapradezikA iti sarvacanAderAkRtigaNatvAdinpratyayaH / tathA-utkarpapradezikAnAm-utkarpA utkRSTasaMkhyakAH-paramAnantA iti yAvat pradezAH aNayo yeSAM te utkarpapradezikAH, tepAM tathAbhUtAnAM skandhAnAM vargaNA ekA / eteSAM yadyapyanantA vargaNAH santi, tathApi ajaghanyotkarpa zabdena vyavahriyamANatvAd vargaNakatvaM vodhyamiti / evam anena prakAreNaiva jaghanyAvagAhanakAnAm avagAhante-tiSThanti pudgalA yasyAM sA-avagAhanA kSetrapradezarUpA, jaghanyA-sarvastokA avagAhanA yeSAM jaghanyAvagAhakAH ekapradezAvagADhAstepAM pudgalAnAM vargaNA ekA / tathA-utkaityAdi jaghanya pradezavAle skandhoM kI vargaNA eka hai saba se kama pradezoM kA nAma jaghanya pradeza hai aise jaghanya pradeza dvipradeza Adi rUpa hote haiM aise jaghanya pradeza jina skandhoM meM hote haiM ve jaghanya pradezika yA jaghanyapradezI skandha haiM aise una jaghanya pradezI skandhoM kI vyaNukAdika skandhoM kI vargaNA eka hotI hai tathA jo utkRSTa pradezoM aNuoM vAle skandha haiM una skandhoM kI vargaNA bhI eka hai tathA jo skandha ajaghanyoskRSTa pradezavAle haiM-madhya skandha rUpa haiM una skaMdhoM kI bhI vargaNA eka hai yadyapi ina madhyama skandhoM kI vagaNAeM ananta hotI haiM phira bhI ye ajaghanyotkarSazabda se vyavahiyamANa-vAcya hotI haiM isaliye inameM ekatA kahI gaI hai isI taraha se jo pudgala skandha jaghanya avagAhanAvAle haiM arthAt eka pradezAvagAhI haiM unakI bhI vargaNA eka hotI hai jisameM pudgala rahate haiM usakA nAma avagAhanA hai yaha avagAhanA kSetra pradezarUpa sauthI ochAM pradezane jaghanyapradeza kahe che evAM jaghanyapradeza dipradeza Adi rUpa hoya che evAM jadhanya pradezo je skamAM hoya che, te skandhane jaghanyaprade. zika athavA jaghanyapradeza ska kahe evAM te jaghanyapradezI skanI-be Adi avALA nI vargaNAmAM eka hoya che. tathA utkRSTa pradezavALA skanI varganuM paNa eka hoya che.tathA je skaMdha ajaghanyotkRSTa pradezavALA hoya che. eTale ke madhyama skaMdharUpa hoya che, te skaMdhanI vagaNa paNa eka hoya che je ke te madhyama skaMdhenI vaNAe anaMta hoya che, chatAM paNa te ajaghanyakarSa zabdathI vyavahiyamANa (vA) thAya che tethI teomAM ekatA kahevAmAM AvI che eja pramANe je pudgala kaMdha jaghanya avagAhanAvALA che-eTale ke eka pradezAvagAhI che temanI paNa eka varganuM hoya che. jemAM pule rahe tenuM nAma avagAhanA che. te avagAhanA kSetrapradezarUpa hoya che. jemanI Ava
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 1 u01 053 mArakAdInAM vargaNAnirUpaNam vigAhanakAnAm - asaMkhyeyama dezAvagADhAnAM pudgalAnAM vargaNA ekA / tathA ajaba=yotkarSAvagAha kAnA m==saMkhye yA saMkhyeyama dezAvagADhAnAM pudgalAnAM vargaNA ekA / tathA - jayanyasthitikAnAm - jaghanyA = sarvAlpAsamayamapekSya sthitiryeSAM te jaghanyasthitikA: eka samaya sthitikAsteSAM pudgalAnAM vargaNA ekA tathA utkarSasthitikAnAm = asaMkhyAta samayasthitikAnAM pudgalAnAM vargaNA ekA / tathA ajaghanyotkarSa sthitikAnAM = saMkhyeya sthitikAnAM pudgalAnAM vargaNA ekA / tathAhotI hai saba se kama jinakI avagAhanA hotI hai ve jaghanya avagAhanaka hai aisI jaghanya avagAhanAvAle pula skandha ekapradeza meM avagADha avasthita hote haiM / tathA jo pudgala skandha utkRSTa avagAhanAvAle hote haiM asaMkhyAta pradezoM meM avagADha hote haiM aise una puloM kI vargaNA bhI eka zetI hai tathA jo pulaskandha ajaghanyotkarSa avagAhanA vAle hote haiM saMkhyAta asaMkhyAta pradezoM meM avagADha hote haiM aise paloM kI vargaNA bhI eka hotI hai tathA samaya kI apekSA lekara jinakI sthiti saya se alpa hai ve jaghanyasthitika pahala hai aise jaghanya sthitivAle puloM kI bhI vargaNA eka hai tathA utkRSTasthitivAle jo pudgala heM asaMkhyAta samaya kI sthiti vAle jo pula haiM una pugaloM kI vargaNA bhI eka hai tathA jo pudgala ajaghanyotkarSa sthitivAle haiM saMkhyAna samaya aura asakhyAta samaya kI sthitivAle haiM aise pudgaloM kI bhI vargaNA eka hai tathA jo pudgala d w d zAhanA sauthI ochI hAya che temane jaghanya avagAhanaka kahe che evI jaghanya avagAhanAvALA pula dha eka pradezamAM avagADha thaine rahelA hoya che. tathA je pudgala ska dha utkRSTa avagAhanAvALA hAya che, tee ama'khyAta pradezamAM avagADha ( rahelA) DAya che. evAM te puGenI vaNA paNu eka hoya che. tathA je pudgala skadha ajaghanyeka avagAhanAvALA haiAya che, sakhyAta asakhyAta pradezeAmAM avagADha hAya che, evA pudgaleAnI vaNA paNa eka hAya che tathA samayanI apekSAe jemanI sthiti sauthI alpakALanI che, evAM jadhanyasthitika pudgalAnI vathA paNa eka hAya che asakhyAta sama yanI sthitivALAM je pule che temane utkRSTathatika padye kahe che te utkRSTa sthitivALAM pudgaleAnI vaNA paNu eka hoya che. tathA je pudgale ajaghanya kaMpa sthitivALAM che-eTale ke sakhyAta ane amakhyAta samayanI sthitivALAM je pudbhave che, temanI vaNA paNa eka hAya che. tathA je pulA jaghanya
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgasUtre jaghanyaguNakAlakAnAm jayanyena jaghanyasaMkhyAvizeSeNa-ekasaMkhyayA guNo-guNanaM yasya sa ekaguNaH, sa kAlAkRSNo varNo yeSAM te jaghanyaguNakAlakAsteSAM vargaNA ekA / tathA-utkarpaguNa kAlakAnAmU ajaghanyotkarpaguNakAlakAnAM ca vargaNA ekaikA vodhyA / evam-anena prakAreNa jaghanyotkarpAjaghanyotkarSabhedaiH-nIlAdivarNa vatAM surabhyAdigandhavatAM tiktAdirasavatAM kaThinAdikSAntasparzavatAM ca pudgalAnAM pratye kamaikaikA vargaNA vo yeti // mu0 53 // jaghanyaguNa kRSNavarNavAle haiM unakI bhI vargaNA eka hai arthAt jina pudaloM meM pudgalaskandhoM meM kRSNavarNa eka gunA hI hai aise una pugalaskandhoM kI bhI vargaNA eka hI hai yadyapi aise pudgalaskandhoM kI vargaNAeM ananta bhI hotI hai parantu phira bhI ve jaghanyaguNa kRSNavarNa" isa eka gabda ke dvArA vAcya hone ke samaya sAmAnyataH eka kahI gaI hai| tathA jo punaskandha utkRSTa rUpa se kRSNavarNa vAle haiM aura jo pudgalaskandha saMkhyAtAne asakhyAtagune kRSNavarNavAle haiM-unako bhI vargaNA sAmAnyataH eka 2 hai| isI prakAra se jo pudgalaskandha jaghanya utkarSa aura ajaghanyottApa rUpa se nIlAdi varNa vAle haiM jaghanya surabhi Adi gandhaguNavAle haiM tittAdi rasa vAla haiM aura kaThinAdikSAntasparzavAle haiM aise una pudgalarakandhoM kI pratyeka kI eka 2 vargaNA hai aisA jAnanA cAhiye / sU053 // guNita kRSNavarNavALAM che eTale ke je pulamAM pula dhamAM kRSNavarNa ekagaNe ja che, evA pudgala ska dhonI vargaNa paNa eka ja hoya che je ke te pula dhonI anaMta vargaNAo paNa hoI zake che, chatAM paNa teo "jaghanyaguNita kRSNavarNa" A eka zabda dvArA vAgya hovAne lIdhe temAM sAmAnyanI apekSAe ekava prakaTa karavAmAM AvyuM che tathA je pula skadha utkRSTarUpe kRSNavarNavALA che-eTale ke je pula skaMdha saMkhyAlagaNA ane asaMkhyAtagaNa kRSNavarNavALA hoya che, temanI vargaNa paNa sAmAnyataH eka hoya che e ja pramANe je pudgala skaMdha jaghanya, utkRSTa ane ajaghanyatkarSa rUpe nIlAdi varNavALA hoya che, jaghanya surabhi Adi gadhavALA hoya che, tikatAdi rasavALA hoya che, ane kaThinathI laIne rUkSa parvatanA sparzavALA hoya che, te pudgala skanI, pratyekanI eka eka varga hoya che ema samajavuM. sU53 che
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA0 u0 1 sU054 jaMbUhIpAdInAmekatvanirUpaNam 193 sAmAnyaskandhavargaNaikatvAdhikAraH ma eka nidezika mAgAsya skandhavizeSasyaikatAmAha mUlam -- ege jaMbuddIve dIve savvadIvasamuddANaM jAva alaM kiM visesAhie parikleveNaM // sU0 54 // chAyA - eko jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM yAvat cikiJci dvizepAdhikaM parikSepeNa || sR0 54 // TIkA- ' ege jaMbuddIve ' ityAdi jambUdvIpa:- jamyA jamvRkSeNa upalakSito dvIpa:- jasDIpanAmako dvIpaH, kITAH saH ? ityAha- sarvadvIpasamudrANAM 'jAva' yAvan, atra-vAdena"savvamaMtara savvakhuDDAevaDhe tellAvyasaMThANasaMThie evaM jo AyAvibheNaM, tini joyaNamayasaharasAI solasaharasA doni samAI rAcAvIlAI tinakosA aTThAvIsaM dhaNurAyaM terasaaMgulAI " iti pAThaH saMvAta / sarvAbhyantarakA=sarvadvIpasamudramadhyasthitaH sarvakSudrakA=sakaladvIpekSA laghuH vRttolA, golAkAraH, tailApUpasaMsthAna saMsthitaH - bailApUpAkRtikaH, tathA AyAma vikaNa= sAmAnya skandhavargaNA kI ekatA prastuta hai isaliye jo skandha ajaya pradezoMvAlA hai - saMkhyAta asaMkhyAta pradezovAlA hai aura isI se jo ajaghanyotkarSa pradezAvaha hai loka ke saMkhyA asaMkhyAnapradezoM meM avasthita hai - aise usa svandha vizeSa kI ekatA kA kathana kiyA jAtA hai - " ege jaMbuddIve dIve " ityAdi // 54 // TIkArtha- jambU vRkSa se upalakSita yaha jambUdIpa nAma kA dvIpa jo ki samasta dvIpa aura samudroM ke madhya hai tathA jisakA vistAra eka lAkha yojana kA hai aura jo samaratIyoM kI apekSA laghu hai AkAra jisakA gola hai isI se jo pue jailI hai sAmAnya skavaNAnI ekatAnuM nirUpaNu yAI tu che, tethI je kdha ajadhanyAya dezeAvALA che. sakhyAta asakhyAta pradezavALA che ane tethI ja je ajadhanyAha pradezAvagADha che. lekanA sAta a< eAta prade zemAM je apasthita ( rahele ) che, evA te kavizeSanI ekatAnuM kaMdhana 42vAmAM bhAva he " ege jabahIve " tyAhi // 14 // artha-dIpa se vRkSavI upasadina A yU nAganA dIpa ke je samasta dvIpe| ane samudronIdhyamAM Ave che tathA jene viranAra eka lAkha caiAjanane che, je vAM dvIpa karanAM nAnA che, je mAla gha 25
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 sthAnAjaso dai_vistArAbhyAm ekaM yojanazatasahasram ekalakSayojanAmitaH, tathA-parikSe. peNa-paridhinA trINi yojanazatasahasrANi-trINi lakSANi poDazasahasrANi dve zate saptaviMzatizca yojanAni, bIn krozAn , aSTAviMzati dhanuzzatam aSTAviMzatyadhikazatadhanU pi, trayodazAmulAni, tathA-kicidizepAdhikam aGguilaM ca yAvatmamitaH, sa evaMvidho jambUdvIpamadhyajambUdvIpaH ekA ekatvasaMkhyAviziSTaH / yadyapi jambUdvIpA aneke'pi santi, tathApi etatpamANaviziSTo jambUdvIpa eka eveti||53|| jambUdvIpa uktaH / taraya prarUpakazca agavAn mahAvIra iti tasyaikatvamAha mUlam-ege samaNe bhagavaM mahAvIre imIse osappiNIe cauvvIsAe titthagarANaM caramatitthayare siddhe buddhe mutte jAva savvadukkhappahINe // sU0 55 // chAyA-ekaH zramaNo bhagavAna mahAvIro'syAmavasarpiNyAM caturvizatestIrthakarANAM caramatIrthakaraH siddho buddho mukto yAvat sarvaduHkhaprahINaH // 55 // TIkA-'ege samaNe' ityAdi akhyAs avasarpiNyAm caturvi zatitIrthakarANAM madhye caramatIrthakaraH kIdRzaH saH ? ityAha-zramaNaH-zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH, bhagavAna-samagrezvaryAdijisakI 316227 yojana 3 koza 128 dhanuSa aura 13 / / aMgula kI hai ekatva saMkhyAviziSTa hai yadyapi jambUdvIpa aneka bhI haiM parantu aise pramANavAlA jambUdvIpa eka hI hai / sU0 54 // isa jambUdIpake prarUpaka bhagavAn mahAvIra haiM inameM ekatA kA kathana kiyA jAtA hai-" ege samaNe bhagavaM mahAvIre " ityAdi // 55 // TIkArtha-isa avasarpiNIkAla meM 24 tIrthakara hue haiM unameM ye mahAvIra antima tIrthakara haiM inhoM ne anyajanase asAdhAraNa utkRSTa puvAnA jevA goLa AkArane che, jene paridha 316227 jana 3 keza 128 dhanuSa ane 13 AMgaLa pramANa che, te jaMbudvIpamAM ahIM ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. jo ke ja bUdvIpa aneka paNa che, paraMtu A pramANavALo jabUdvIpa to eka ja che. je sU0 54 | mahAvIra bhagavAne A jaMbudvIpanI prarUpaNA karI che. te mahAvIra prabhumAM ekatvanI prarUpaNa karavAmAM Ave che- " ege samaNe bhagavaM mahAvIre" yAhi // 55 // TIkAI-A avasarpiNIkALamAM 24 tIrthakara thaI gayA che. mahAvIra prabhu te 24 tIrthakaramAM atima tIrthaMkara che. temaNe duSkara tapasyA karI
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ supArIko sthA0 1 301 sU0 55 jamyUhIpAdogAmekatvAnera paNam 195 mAn / tathA-mahAvIra:-vizeSeNa Irayani-mokSaM prati ganchati, gamayati vA'nyAn jApAniti, merayati-karmANi nirAkaroti yA parAkramayati vA rAgAdizatrUn prati yaH sa vIraH / yadvA-vidArayati karmANi yaH, tapasA vA virAjate yaH, tapovIryaNa yA yuktazca yaH sa niruktivazAd vIraH / mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH / mahattvaM cAsyevaravIrApekSayA bodhyam / ___ evambhUtazcaramatIrthakaraH eka eva / siddhA-kRtakRtyo jAtaH, buddhaH kevala. jJAnAlokena sarva bodhyaM vastu buddhavAn , muktA sakalakarmabhyo mukti prAptaH, yAvatkaragAva-parini taH karmakRtavikAravirahAt svasthIbhUtaH, ata eva-sarvaduHkhamahINaHtapoM ko tapA hai isaliye inheM zramaNa kahA hai ye sampUrNa prakArake aizvarya se sampanna the isaliye inheM bhagavAn kahA gayA hai inhoMne samasta karmo ko naSTa kara mokSa prApta kiyA hai athavA anyajIvoM ko mokSaprApta karane ke liye preraNA dI hai yA apane upadezadvArA anyajIvoM ko mukti sthAna meM pahuMcAyA hai yA rAgAdika zatruoM ko inhone parAsta kiyA hai isaliye ye mahAvIrapada se vibhUpita hue haiN| ucavidArayati karmANi tapasA vA viraajte| tapo vIryeNa yuktazca yaH sa vIra ityucyate // inheM jo mahAn vIra kahA gayA hai vaha anyavIroM kI apekSA isI viziSTatA ko lekara kahA gayA hai isa prakAra se vizeSaNoM vAle gharamatIrthakara eka hI haiM ye caramatIrthakara siddha kRtakRtya hue haiM buddha kevalajJAnarUpa Aloka se inhoMne sampUrNa yodhya vastu ko jAna liyA hai hatI, tethI temane zramaNa kahyA che. teo badhAM prakAranA ezvaryathI saMpanna hatA, tethI temane bhagavAna kahyA che. temaNe samasta karmone sarvathA kSaya karIne mekSa prApta karyo che, tathA anya jIvene mokSaprAptino mArga batAvyuM che, athavA rAgAdika zatruone temaNe parAjaya karyo che, tethI temane mahAvIra 4 . 4 55 cha ?- vidArayati pharmANi tapasA yA virAjane / tapo. vIryeNa yuktazca yaH sa vIra ityucyate" anya vaa3| 42di mA 52nI me vizi. datathI teo yukta hatA, te viziSTatAone kAraNe ja temane mahAvIra karavA che. A prakAranA vizeSaNavALA carama tIrthakara eka ja che teo siddha, buddha, mukta, parinivRta ane samarata karmone aMta karanArA banyA che. siddhapadanI prApti karIne teo kRtakRtya thaI gayelA hovAthI temane siddha karavA che kevIjJAnarUpa jJAnanA prabhAvathI temaNe bodha vastune saMpUrNa rUpe jANelI hovAthI
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 sthAnAGgasUtra sarvANi-zArIramAnasAni duHkhAni prahINAni yasya sa tathA-sakalazArIramAnasaduHkharahito jAtaH / asyAmavasarpiNyAM caturvizatitIrthakareSu ekAkitvena ekazcaramatIrthakaro mahAvIra eva mokSaM gtH| ata eva-mahAvIrasyaikatva muktamiti // su055 // bhagavAna mahAvIra eka eva nirvANaM mAptaH / nirvANakSetrapratyAsannAni cAnuttaravimAnAni santi / atastabhivAsinAM devAnAM devapramANamAha__ mUlam-aNuttarovavAiyANaM devANaM egA rayaNI uDDhe uccateNaM paNNatA // sU0 56 // chAyA-anuttaropapAtikAnAM devAnAm ekA raniH ardhvamuccatvena prajJaptA // sU0 56 // mukta sampUrNakarmoM se inakA chuTakArA ho cukA hai yAvat-ye parinirvRta karmakRtavikAroM ke viraha se svasthIbhUta ho gaye haiM ataeva inake sama. sta zArIrika evaM mAnasika duHkha asta ho gaye haiM isa kAraNa ye zArIrika evaM mAnasika duHkhose sarvathA rahita bana cuke haiM, isa avalapiNIkAla meM cauvIsa tIrthaMkaroM meM ekAkI akele hI hone ke kAraNa eka carama tIrthakara mahAvIra hI mokSa gaye haiM isIliye mahAvIra ko eka kahA gayA hai // sU055 // ___ bhagavAna mahAvIra eka hI nirvANa ko prApta hue haiM nirvANa kSetra ke bilakula pAsa anuttaravimAna hai isa kAraNa ava sUtrakAra vahAM ke temane buddha kahyA che. temanA badhAM karmone nAza thavAthI teo kamabaMdhomAMthI . chuTI gayA che, tethI temane mukta kahyA che. karmakRta vikArane abhAve teo svastha thaI gayA che-tethI temanA samasta zArIrika ane mAnasika dukhe asta pAmI gayA che, te kAraNe temane parinivRta kahyA che. temaNe samasta karmone sarvathA kSaya karI nAkhyo che tethI temane samasta duHkhanA aMtakara kahyA che. A avasarpikALamAM covIsa tIrthakaramAM ekAkI hovAne kAraNe eka carama tIrthakara mahAvIra ja mokSe gayA che, te kAraNe mahAvIramAM ekatva prakaTa karavAmAM AvyuM che. sUtra papA bhagavAna mahAvIra nirvANa pAmyA che. nirvANamAM paNa ekatva hovAnuM pratipAdana AgaLa thaI cUkyuM che. nirvANakSetrathI bahu ja najIkamAM anuttara vimAne che. te anuttara vimAna nivAsI denA zarIranA pramANanuM have
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 u01 5. 56 anuttaropAnikAdInAme katyanirapaNam 197 TIkA--' aNunaroSavAi gANaM' ityAdi anunaropapAtikAnAm-anantaratvAn anuttarANi-vijayAdivimAnAni, tatra upapAtaH-anuttaroSapAtaH, sa vidho pAM ne anunaropapAnikAnepo ta rAmanAnAM devAnAm aguvatvena pramANam ekA raniH pranamA / sa0 56 / / ____ anantaraganuttaroSapAtidevAnAmRvAcatvena tatvamuktam / tasmAn vyAdhikAraH prastutaH / ata eva-sampati nakSatradevAnAyakatvamAha mUlam-adANakkhatte enatAre paNNatte, cittANakhatte egatAre paNNatte, sAtINagyate ematAre paNNare // 0 57 // __chAyA-AnikSatrame katAraM prajJAptam , citrAnakSatrametAraM majaptam , svAtInakSapramekatAraM prajJaptam / mu0 57 // ____TIkA-'adANavatte' ityAdinivAsI devoM ke zarIra kA pramANa kahate haiM " aNuttarovavAiyANaM devANaM" ityAdi // 56 // / TIkArtha -anuttara vimAnaganI devoM ke zarIra kI U~cAI kA pramANa eka ratni hai vijayAdi vimAnoM kA nAma anutara hai ina anuttaroM meM jitakA upamata hai vaha anuttaropapAta hai yaha anuttaropapAta jinako hotA hai ye anuttaropapAtika haiM aise ina devoM kA UMcAI kI apekSA se zArIrika pramANa eka ratni kA kahA gayA hai ina apekSA se ina saba meM ekatA hai // ru0 56 // devoM kA adhikAra prastuta hone ke kAraNa aba inakAra nakSatradevoM meM ekatA prakaTa karate haiMsUtrA2 thana 42 hai- aNuttarovavAiyANa devANaM"tyAhi // 16 // TIkA-anuttara vimAnavAgI denAM zarIranI uMcAI eka nipramars che vijaya Adi pAca vimAnane anuttara vimAna kahe che. temAM je upapAta thAya che tene anuropapAta kaDe che A anuttara vimAnamAM jemane upapAta ghAya che te devane anupAtika deve kahe che. te pratyeka devanI zArIrika UMcAI eka eka patnipramANa kahI che A dRSTie temanAmAM sela. ||suu056 // devano adhikAra cAlI rahyo hovAthI sUtrakAra have nakSanI eka tAnuM pratipAdana kare che
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaies ekatAram-ekA tArA=jyotirvimAnarUpA yasya tat - ekatAram / ArdrAcitrAsvAtInAM pratyekamekaikatArakatvaM bodhyamiti / etannakSatratrayameva ekaikatArakam / ata evaiSAmeva ekatArakatvenopAdAnaM kRtam / / 0 57 // anantaramutre ArdrAdinakSatrANAM tArApramANamuktam, vArA va pudgalarUpeti pudgalasvarUpamAha-- sUlam -- egapaesogADhA poggalA anaMtA paNNattA, evamegasamayaDiyA, egaguNakAlagA poggalA anaMtA paNNattA, jAva egaguNalukkhA poggalA anaMtA paNNattA // sU0 58 // // ega ThANaM samattaM // 1 // chAyA - ekama dezAvagADhA : pudgalA anantAH majJaptAH, evamekasamayasthitikA ekaguNakAlakAH pudgalAH anantAH pajJaptAH yAvat ekaguNakhkSA: pudgalA anantAH prajJaptAH // mu0 58 // 3 // ekaM sthAnaM samAptam // 1 // Ta TIkA -' egapaeso gADhA ityAdi ekama dezAvagADhA:- ekasmin pradeze = kSetrasyAMzavizeSe avagADhAH = AzritAH "aANavate etAre paNNatte " ityAdi // 57 // TIkArtha - ArdrA nakSatra, eka hai tArA vimAnarUpa jyoti jisakI aisA hai ArdrA, citrA, svAtI ye tIna nakSatra pratyeka ekara tArAvAle kahe gaye haiM isIliye inakA hI eka tArArUpase yahAM grahaNa huA hai || suu057|| tArA pudgala rUpa hotA hai ataH pudgala ke svarUpa kA kathana aba sUtrakAra kahate haiM | ega esogADhA poggalA " ityAdi // 58 // TIkArtha- kSetrAMzavizeSarUpa ekapradeza meM Azrita paramANurUpa aura skandharUpa pudgala ananta kahe gaye haiM isI taraha se eka samaya kI sthiadAkkhate etAre paNNatte" ityAdi // 57 // TIkAryuM--ArdrA nakSatra eka che. tArA vimAnarUpa ceMtisapanna ArdrA, citrA ane svAti nakSatrA eka eka tArAvALAM kahyAM che. tethI temane ja ahIM eka tArArUpe grANu karavAmAM Avela che. !! pacha aa tArA pudgalarUpa hAya che tethI 42 che -" egapaesogADhA poggalA " TIkA ----kSetrAMza vizeSarUpa eka have sUtrakAra pudgalanA svarUpanuM nirUpaNu ityAdi // 58 // pradezamAM rahelAM paramANurUpa ane ska'dha 66
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhA rIgA sthA0 1 0 1 sU0 58 paradezAgAhapudagalAnAMnirupayAya 129 pudagalA paramANurUpAH sandharUpAzca anantAH manatAH / evara anena prakAreNa ekasamayasthitikA ekaguNakAlakAzca pudgalA anantA. manazA tathA-paguNanIlAdivarNakAH, ekaguNasurabhyAdigandhakA', ekaguNa tiktAdirasakAH, ekaguNakaThinAdisparzakA pudgalAH anantAH prajJaptAH / imamartha sUcayinusAda sUtrakAra:-'jAya egaguNalakkhA' ityAdi // sU0 58 // itizrIvizvavikhyAta-jagadavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazamApAyalita. lalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyane ra granthanirmApaka-bAdimAnamardaka zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjagadatta 'janazAstrAcAryapadabhUpita-kolhApurarAjaguru bAlabamacAri jainAcArya-jainadharma divAkara-pUjyazrI--ghAsIlAlativiracitAyAM sthAnAgamatrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAm prathama sthAnaM sapUrNam // 1 // tivAle aura ekazune kRSNavarNadAle pudgala ananta kahe gaye haiN| tathA ekagune nIlAdivarNavAle ekagune surabhi Adi gandhavAle, ekagune tiktAdi rasavAle aura ekagune kaThinAdi sparzavAle pudgala bhI ananta kahe gaye haiN| isI artha ko sUcita karane ke liye 'jAva pagaguNAbhAvA' ztyodi rUpa se sUtrakArane kahA hai / / tU0 58 // prathama sthAna samApta rUpa pula anaMta kahyAM che. e ja pramANe eka samayanI sthitivALAM ane eka gA kALA varNavALAM pule paNa anaMta kahyAM che. tathA eka nIlAdi varNavALAM, ekagaNI surabhi Adi gadhavALA, ekagaNa tikta Adi rasavALAM ane ekagaNuM kaThinAdi sparzavALAM pule paNa ananta kA che. eja ane 548 425 nimitta sAre "jAva egaNaTakyA" tyA 125 ko .158 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya sthAnaka prathamaM sthAnaM vyAkhyAtam / adhunA saMkhyAkramAgataM caturuddezAtmaka dvitIyaM sthAnaM vyAkhyAyate / asya rathAnasya pUrvasthAnena sahAyamabhisambandhaH-syAhAdasiddhAntAnAM jainAnAM sarva vastu sAmAnya vizeSAtmakamabhimanam / tatra sAmAnyamAzritya prathama sthAne ekatvenAtmAdi vastu nirUpitam / sammati vizeSamAzritya tadeva vastu dviprakArakatvena prarUpyate, Talganena saMbandhenAyAtasya caturuddezAtsakasya dvitIyasthAnasya sUtrAnugage prathamoddezakamyedamAtisUtram__ mUlam-jayasthiNaM loge taM savvaM dupaoyAraM, taM jahA-jIvA ceva ajIvA ceva / tasA ceva thAvarA ceva 1, sajoNiza cava ajoNiyAceva 2, sAuyAceva aNAuyAceva 3, saidiyAceva aNiMdiyAceva 4, saveyagAva aveyagAceva 5, sarUvIcetra arUvIceva 6, sapporagalAcena apoggalAceva7, saMsAramamAvannagAceva asaMsAramamAvannagAceba8, lAlayAceva asAmayAcaM39 // 1 // dvitIya sthAnaka prAramla prathama sthAna vyAkhyAta ho cukA aba sakhyAnAmAgata catundezAtmaka dvitIya sthAna kA vyAkhyAna prArambha hotA hai isa sthAna kA pUyasthAna ke sAtha aisA sambandha hai ki sthADhAdalidvAnta mAnane vAle jainoM ko sarvavastue~ sAmAnyavizeSa dharmAtmaka sahI bAta iSTa hai ataH prathama sthAna meM sAmAnya dharmako lekara AtmAdi gatuoM se ekatA kA kathana kiyA gayA hai aba virodha dharma ko lekara uralI AtmAdirUpa vastu meM dviprakAratAkA kathana kiyA jAtA hai islI samrandha ko lekara prArambha kiye gaye caturudaMzAtmaka dvitIyasthAna ke sUtrAnugasameM prathama uddezakakA vaha sara se pahilA sUtra hai-"jayativaNaM loge nalavyaM dupa poyAraM" ityAdi // 1 // bIjuM sthAnaka prAraMbha pahelA sthAnanI prarUpaNA pUrI thaI have sa khyAkramAnusAra je bIju sthAna Ave che tenI prarUpaNA karavAmAM Ave cheA sthAnane pUrvamyAna sAthe A prakArane sa ba dha che syAdvAdamAM mAnanArA jaino e vAtane svIkAre che ke sava vastuo sAmAnya vizeSa dharmAtmaka hoya che tethI pahelA sthAnamAM sAmAnya dharmanI apekSAe AtmAdi padArthonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che have vizeSa dharmanI apekSAe eja AtmAdi rUpa padArthomAM DhiprakAratAnuM ( kividhatAnuM) kathana karavAmAM Ave che. A saMbaMdhane anulakSIne zarU karavAmAM AvelA cothA uddezAtmaka dvitIya sthAnanA sUtrAnugamamAM pahelA uddezakanuM A sothI par3e sUtra cha-" jayasthiNa loge taM savya dupamaoyAra" tyaale_||1||
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - supA TIkA sthA0 2 01 0 1 jIvAjIvAdInAM hityanirUpaNam 201 __chAyA--yadasti khalu loke tatmavaM dvipanyavatAram , tadyathA-jIvAzcaiva ajIvAcana / sAthai sthAvarAcaiva, 1, sayonikAcaiva ayonikAzcaiva 2, mAyupakSetra anAyupazcaiva 3, sendriyAzcaiva anindriyazciva 4, savedakAzcatra avedapAzcaiva 5, sarUpiNacava arUpiNacava 6, sapudgalAzcava apudgalAcA 7, saMmArasamApanakAzcaiva asaMsArasamApanakAzcaiva 8, zAzvatAzcaiva azAzvatAzcaiva 9 / / 10 1 // TIkA-'jadatthi NaM' ityAdi-- koke-lokyate kevalAlokena iti lokastasmin-paJcAstikAyAtmake loke khalu yat kimapi jIvAdika vastu vidyate, tatsarva dvipratyavatAram-dvayoH vivakSitavastutadviparItavastulakSaNayoH sthAnayoH pratyavatAraH samavanAraH samAvezo yasmin tattathAvidhaM-svarUpavat pratipakSarUpavaccetyarthaH / lokAntargataM saba vastu dvividhamiti bhAvaH, yadvA-yat asti- amtI' ti zabdavyapadezyaM sanmAnaM tad dvipratyavatAraM yodhyam / vastuno dvipatyavatAratvamevAha-'taM jahA' ityAdinA / tadyathA-loka kevalarUpa Aloka (prakAza) ke dvArA jinakA avalokana kiyA jAtA hai usakA nAma loka hai aisA yaha loka paMcAstikAyalpa hai, isa paMcAstikAya rUpa loka meM jo bhI koI jIvAdirUpa vastu vidyamAna hai vaha saya do kA samAveza hai jisameM aisI hai arthAta svarUpavAlI aura pratipakSarUpavAlI hai DhipratyavatAra zabdajJAvazI artha hai nA kevala yahI hai ki lokAntargata samasta hI vastue~ do prakAra kI haiM pratyeka vivakSita vastu apane se viparIta lakSaNavAlI vastu ke samAvegavAlI hai athavA jo vastu " asti" isa zabda dvArA vAcya hai aisI sanmAtra spa vaha vastu vipratyavatAra (do prakAra) dAlI hai vastumeM vipratyaktAratA kaise hai hamI ghAtako kevaLajJAna rUpa Aleka (prakAza) dvArA jenuM avalokana karI zakAya che, tenuM nAma leka che. e A leka paMcAritakAyarUpa che. A pacArikAyarUpa lemAM je koI jIvAdi varatu ne mejuda che, te be prakAravALI che. eTale ke (1) 2535vANI mane (2) prati55 35vANI . "hipatyavatAra" mA phne| ardha e ja che kahevAnuM tAtparya e che ke A kekanI rAgasta vastuo be prakAranI che. pratyeka vivati (amuka) va-tu pitAnA karatAM viparIta la. pANI paratunA samAvezI hAya che bha ne yantu 'agni" . dvArA vAgyA che, te pratyeka vastu divanAra (be prakAra) vALI che gharamAM pA.26
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 sthAnAzAstra sthitavastuno yathA dvisatyavatAratvamasti tadevaM bodhyam ,-jIvAzcaya ajIvAzcava / eva zabdo'trAvadhAraNe / tena ca ye vivakSitapadArthAste jIvA eva, tadvipakSabhUtA ye padArthAste ajIvA eva / anena jIvAjIveti rAzidvayameva svamatA'numoditamiti sUcitam / nanu no jIvAkhyaM rAzyantaramapyasti, pratyakSeNopalabdheH ? iti cet , ucyate'no jIva' ityatra no zabdasya sarvaniSedhakatvena ajIva eva pratIyate / yadi ca no zabdodezaniSedhe, tarhi no jIva zabdena jIvadeza eva pratIyate, dezava nadezi"taM jahA" pada dvArA sUtrakAra vahIM spaSTa karate haiM-"jIcA ceva ajIvA ceva" jIva aura ajIva, yahAM evaM zabda avadhAraNa artha meM prayukta huA hai isa taraha jo padArtha jIvarUpa se vivakSita hote haiM ve jIvarUpa hI haiM aura jo padArtha ajIvarUpa se vivakSita hote haiM ve ajIva rUpa hI haiM jIva ke vipakSa bhUta padArtha ajIva rUpa hote haiM isase jIva ajIva yaha rAziya hI svamatAnumodita hai yaha sUcita kiyA gayA hai| zaMkA-no jIva nAma kI bhI eka tIsarI rAzi hai kyoMki usakI bhI pratyakSa se upalabdhi hotI hai ? u.-"no jIva" meM jo " no" zabda AyA hai vaha kyA sarvaniSedhaka ke rUpa meM AyA hai yA dezaniSedhaka ke rUpa meM AyA hai yadi sarvaniSedhaka ke rUpa meM AyA hai to " no jIva" zabda kA jo jIva rUpa me 412 vI zata 29sI che ta pAta suutr||2 (taMjahA) nIye matAvaai dRnta // 525 // 2 42 cha-" jIvA ceva ajIvA ceva " Aai / paNa che ane ajI paNa che. ahIM "ane pa0 avadhAraNa arthamAM vaparAyuM che. A rIte je padArthone AvarUpe oLakhavAmAM Ave che, te chatrarUpa ja hoya che. ane je padArthone avarUpe oLakhavAmAM Ave che, te ajIvarUpa ja heya che. jIvathI viparIta zabda ajIva che. A rIte ahIM evuM sUcita karavAmAM AvyuM che ke jIva ajIva Arazidraya ja jaino dvArA anumodita (samata) che. zaMkA-jIva nAmanI paNa eka trIjI rAzi che, kAraNa ke tenI paNa pratyakSa upalabdhi thAya che. uttara-ne jIva' A padamAM je "no" zabda Avyo che te sarvaniSedhakarUpe vaparAya che ke dezaniSedhakarUpe vaparAya che, e vAta pahelAM vicAravI paDaze. je te sarvaniSedhakarUpe vaparA hoya te baneva" ne A
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMghA TIkA sthA0 2 0 1 sU01 jIvAjIvAdInAM hityanirapaNam 20) no'tyantavyatirikta ni jIvadezo'pi jIva eveni na rAbhitrayasambhava hani / asya vistRtavarNanam uttarAdhyayanapatrasya priyadarzinITIkAyAM tRtIyA cayane - mmAbhiH kRtamiti tatra vilokanIyam / sammati jIvatatvasyaiva bhedAn saparipakSAnAha- tamA cara' nyAdi / tramAJcaiva sthAvarAdheva-svantoti asAHsanAmakarmAdayAjAtA dvIndriyAdayo jIvAH, tanpratipakSabhUtAH sthAvarAH-sthAvaranAmakarmodayAt tiSThantItyevaM bhIlAH sthAna:-pRthivyAdayaH / tathA-tayonikAya ayonikAcaiva / tatra-saha yonyA-3 nahIM hai vaha nojIva hai pesA artha hone para nojIva zabda se ajIva hI pratIta hotA hai aura yadi vaha deza niSedha rUpa meM AyA hai to nojIva zabda se jIvadeza hI pratIta honA hai jIvadeza apane dezI jIva se atyanta bhinna hotA nahIM hai isaliye jIvadeza bhI jIva rUpahI hai isa taraha rAzitraya kA saMbhava kaise ho sakatA hai isa viSaya kA vistAra rUpa se varNana uttarAdhyayana sUtra kI priyadarzinI TIkA meM tatoya adhyayana meM hamane kiyA hai isaliye vahIM se ise dekha lenA cAhiye / / ___ ana sUtrakAra jIvatatva ke pratipakSa sahita bhedoM kA varNana karate hai " tasA ceya" ityAdi jIvatatva do vibhAgoM meM vibhakta huA hai eka vibhAga hai vasarUpa aura dasarA vibhAga hai sthAvararUpa usa nAmakarma ke udaya se jo apanI icchA se calate phirate haiM aise dIndriya jIva tei. ndriya jIva cauindriya jIva aura paJcendriya jIva usa hai aura sthAvara jIva pramANe ardha thaze-"je jIva rUpa nathI tene ajIva kahe che. " A rIte "jIva " pada dvArA ajIva ja pratIta thAya che. je te dezanidhirUpe prayukta yA kAya, to "nA " 24 dvArA ' ' pratIta yAya che. charadeza pitAnA dezIjIvathI atizaya bina heta nathI. tethI chavadeza paNa ovarUpa ja che. A rIte rAzitraya ahIM saMbhavita nathI, A vijayanuM uttarAdhyAyana sUvanI mArA dvArA lakhAyelI priyadarzinI TIkAmAM trIjA adhyayanamAM vistArapUrvaka pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te jitAyuoe te TIkA vAcI levI. have sUtrakAra chatvanA pratipakSa rakitanA bhedonuM nirUpaNa kare che- " tasA ce" yA tatva meM payAya-2 vinA trasarUpa che ane bIjo vibhAga sthAvararUpa che basa nAmakarmanA udathI je je pitAnI icchA anusAra halanarAlana karI zake che evA hathi, trithi caturIndriya ane paMcendriya ne vasa kahe che. ane pratipayAbhUta sthAvara jIve che. sthAvara nAmakarmanA udayathI je je pitAnI vADI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 sthAnAGgasUtre utpattisthAnena vartante ye te sayonikA saMsAriNo jIvAH, tatmatipakSabhUtAzca ayonikAH siddhAH / tathA-sAyupazcava anAyupazcava / saha AyupA vartante iti sAyupaH saMsAriNo jIvAH, tadbhinnA anAyupA-siddhA ityarthaH / tathA-sendriyA jo ki inake pratipakSamRta haiM sthAvara nAsa karma ke udaya ke vazavartI hote haiM sthAvara nAmakarma ke vazavI huA jIva eka se dUsare sthAnapara apanI icchA se jA A nahIM sakatA hai pratyuta vahIM kA vahIM sthira rahatA hai aise ye sthAvara jIva pRthivI kAyika apkAyika tejaH kAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyika hai jIva sayAnika aura ayonika ke bheda se bhI do prakAra ke hote haiM utpattisthAna kA nAma yoni hai isa sthAnarUpa yoni se jo sahita haiM ve sayonika haiM aise ye layonika jIva saba hI saMsArI jIva hote haiM tathA inake pratipakSIbhUta jIva ayonika haiM, ye ayonika jIva siddha hai sAyuSka aura anAyulka ke bheda se bhI jIva do prakAra ke hote haiM Ayu nAmakarma ke udaya ke vazavI jo jIva haiM ve sAyuSka jIva haiM aura ye saba Ayu sahita jIva saMsArI jIva haiM inase bhinna jo jIva haiM ve nirAyuSa jIva haiM aise nirAyuSa jIva siddha haiM kyoM ki Ayu karmakA udya saMsArI jIvoM ko hI rahatA hai siddha jIva ke nahIM, siddha jIva to Ayukarma ko nAzakara hI banate haiM isI taraha halana calana karI zakatA nathI, paraMtu je jagyAe paDelAM hoya che, tyAM ja paDayAM rahe che, evAM ane sthAvara jI kahe che. pRthvIkAyika, apUkAyika, tejakAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika jIvone sthAvara jIvo kahe che. sAnika ane anikanA bhedathI paNa jIvanA be prakAra hoya che. utpattisthAnane ni kahe che. A utpattisthAnarUpa cenithI yukta je jIve che temane sonika kahe che. badhAM saMsArI che A prakAranA hoya che. sAnikanA pratipakSabhUta jIvane anika kahe che. siddha che A prakAranA hoya che. sAyuSka ane anAyuSkanA bhedathI paNa cha be prakAranA hoya che. AyunAma kamane adhIna hoya evAM jene sAyuSka jI kahe che. badhAM saMsArI jI AyuthI yata heya che, mATe teo sAyuSka hoya che. sAyuSkathI bhinna evAM nirAyuSka je jIve che temane anAyuSka kahe che siddhagatinA cha Ayurahita hoya che, kAraNa ke teo Ayukarmane nAza karIne ja siddha thayelA hoya che. saMsArI jInI mAphaka temanA Ayukamane udaya hetuM nathI.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMghA TIkA sthA0 2 u01 sU0 1 jIvAjI gAnA hityanirUpaNam 205 ava anindriyAcA / tatra-sendriyAH-saMgAriNaH, tanpratipakSamatA anindriyAH siddhAH sayogikavalyAdayazca / sogikavalyAdInAM bhAyopamikamAyAmAbAdanindriyatvA / indriyANi hi kSAyopazamiyAni mananti / tathA-saMvedakA avedakAzcaya / tatrasavedakAH-strIvedAdhudayavantaH saMsAriNaH, tatpratipakSatA avedakAH siddhAdayaH / tathA-sasapiNazcaiva asapiNadhaina / tara satapiNaH-speNa-AkAraNa saha vartante iti sarUpiga -saMsthAnavarNAdimantaH / sazarIrA ityarthaH / tathAse sendriya aura anindriya ke bheda se bhI jIva do prastAra ke kahe gaye haiM inameM sendriya jIva saMsArI hai aura inake pratipakSabhUta jIya nidra anindriya hai tathA sayoga kevalI Adi bhI anindriya jIva hai sayoga kevaliyoM ko jo anindriya jIva kahA gayA hai vaha kSAyopagamika bhAva ke abhAva se kahA gayA hai kyoM ki unameM kSAyika bhAva aura pAriNA. mika bhAva kA bheda jo jIvatva bhAra hai vahI rahatA hai, indriyAMkSAyopazamika holI arthAta indriya janya jJAna kSAyopAmika hotA hai tathA savedaka aura avedakake bheda se bhI do prakAra ke hote haiM jinako jIvana napuMsakaveda aura purupaveda kA udaya hotA hai ve lavedaka jIva hai aura jinako ina vedoM kA udaya nahIM hotA hai ve avedaka jIva haiM ye avedaka siddha Adi jIva haiM tathA rUpI aura alpIke bheda se bhI jIva do prakAra ke haiM rUpa zabda kA artha AkAra hai ina AkAra se sahita jo jIva haiM ye rUpI jIva haiM aura isa AkAra se rahina jo jIva haiM ve arUpI eja pramANe sendriya ane anindriyane bhedathI paNa jo be prakAranA hoya che. saMsArI jIvo IdriyothI yukta hoya che ane siddha anidhi hoya che. tathA sagI kevalI Adi paNa aniyi ja che. yogIvalIone anidriya kahevAnuM kAraNa e che ke temanAmAM bhAvikabhAva ane pariNAmika bhAvane lada ke je jIvatva bhAva che eja rahe che temanI indriya pa mika hoya che eTale ke Indriyajanya jJAna zimika hoya che vedaka ane avekane bhedathI paNa ko be prakAranA hoya che. je chama veda, puruSaveda athavA napuMbakavedane udaya Deya che, te ane daka kahe che jemane te vedane udaba nathI evA ane dika kahe che. saMsArI che sahaka cheya che ane siddha Adi ke padaka hoya che. rUpa ane arUpInA bhedathI pa! jenA be prakAra paDe che ? kAle AkAra. je ja AkArathI yukta hoya che temane rUpI kahe che ane je je
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 / sthAnAMnI tatpratipakSabhUtA arUpigA=ga rUpiNaH-arUpiNaH siddhAH / tathA-sapudgalAcava apudgalAzcaiH / tatra-sapudgalAH karmAdipudgalavantaH saMsAriNo jIvAH, tatpatipakSabhUtAH apudgalA siddhAH / tathA-saMsArasamApannakAzcaiva asaMsArasamApanakA. zvara / tatra-saMsArasamApanakAH-saMsArama-samApanakA matipannAH-saMsAriNo jIvAH, tadbhinA asaMsArasamApanakAH-siddhAH / tathA-zAzvatAzcaitra azAzvatAzca / jIva haiM jitane bhI zarIra sahita jIva haiM ve saba sarUpI jIya haiM aura inake pratipakSata jIva arUpI jIva haiM jIva ke sAtha jaba taka zarIra kA sambandha rahatA hai taba taka vaha saMsArI jIva mAnA gayA hai aura isI kAraNa yaha saMsthAna varNAdi vAlA kahA gayA hai siddha jIva zarIra se rahita hokara hI siddha bane haiM ataH ve saMsthAna vargAdivAle nahIM arUpI kahe gaye haiM lapurala aura apudgala ke bheda se bhI jIva do prakAra ke kahe gaye haiM karmAdipudgaloM sahita jIva sapudgala saMmArI jIva haiM aura inake pratipakSa bhUta jIva apugala liddha mAne gaye haiM saMsAra samApanaka aura asaMsAra samApannaka ke bheda se bhI jIva do prakAra ke kahe gaye haiM saMsAra kA nAma bhava hai isa bhavarUpa saMsAra ko jo prApta hote rahate haiM ve saMsAra samApannaka haiM ye saMsAra samApanaka jIva saMsArI jIva haiM aura jo ina se bhinna haiM bhavagrahaNa se rahita haiM ve alaMsAra samApanaka haiM aise asaM. AkarathI rahita hoya che temane arUpI kahe che. jeTalAM zarIrayukta ja che te badhAM sarUpI che ane zarIrathI rahita hoya evAM jIvone arUpI kahyAM che. jIvanI sAthe jyAM sudhI zarIrane baMdha rahe che, tyAM sudhI te saMsArI jIva gaNAya che ane te kAraNe te saMsthAna (AkAra) varNa AdithI yukta hoya che. siddha che arUpI hoya che. zarIrathI rahita thaIne ja jIva siddha bane che. tethI teo saMsthAna, varNa AdithI rahita hoya che mATe ja temane arUpI mAnavAmAM Ave che. sapula ane apulanA bhedathI paNa jInA be prakAra pADI zakAya che. karmAdi pulethI yukta jIvane sapula ja kahe che. saMsArI che A prakAranA hoya che. tenAthI bhinna evAM apula jIvomAM siddhanI gaNatarI thAya che. saMsAra samApannaka ane asaMsAra samApannakanA bhedathI paNa cha be prakAranA hoya che. bhavarUpa saMsArane je ja prApta karatAM rahe che te jIvone saMsAra samApannaka kahe che. saMsArI jI A prakAranA hoya che. je jIve bhavagrahaNathI rahita thaI gayAM che temane asaMsAra samApanaka kahe che. siddhonI
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA kA sthA0 2 30 1 sU02 jIvAjIvAdInAM viniyam tatra zAdhanA=siddhAnmamaraNAdirahitasyAn rathinAgAriNo jIrA janmamaraNAdisahitatvAditi // 30 1 || syamityavatAraM samati mityavatAraM --- evaM pradarzayitumAha 207 mUlam -- AgAse ceva no AgAse ceva / dhammeva adhamme deva // sU0 2 // chAyA - AkAzazcaiva no AkAzacaitra / dharmacaiva ava // 2 // sArasamApanaka siddha haiM tathA zAzvata aura azAzvata ke bheda se bhI jIva do prakAra ke haiM, siddha jIva zAzvata meM kyoMki janma aura bharaNa Adi se rahita hone ke kAraNa ye jisa sthAna para pahu~ca cuke haiM vahAM se phira janma maraNa ke sthAnasUna saMsAra meM ye nahIM Ate haiM ataH zAkhata sthAna kI prApti hone se ye svayaM zAvana vana gaye haiM athavA jIva kA svabhAva hI zAzvata hai usa zAzvata svabhAva ko siddha jIva prApta ho jAte haiM isaliye ve zAzvata haiM janma maraNa ke cakkara se mahita hone se samArI jIva azAzvata haiM | hR0 1 // jIva ko isa taraha se magatipaya bhUta kaha kara ana ajIva tacca meM sakSA kA kathana karane ke sikAra kahate haiM" AvAse caitra ko AgAse caiva dhasyAdi // 2 // asaMmAra samApantakamA amrutarI thAya che zAzvata ane agAdhdhatanA bhethI pazu jIvenA be prakAra paDe che. siddha jIve zAzrvata ganAya che, kANu ke tee janma, jarA ane rathI rahita haipa che ane teo je sthAne pAyA che tyAdhI janma-marabhunA dhabhUta mAM temane AvatuM paDatuM nathI A rIte jemane zAzvata dhananI prApti thai che enuM te zAzvata banI gayA che. athavA jIvanA svabhAva ja gAta che te zAzrvata svabhAvane ddhi ve! prApta karI le che, tethI te gahana che. janmamAnA pherA karatA sasArI have aA zveta che, 5 1 | ja jIva tatvane sapratipadAghRta kahIne te trakAra avanavA prati pakSana nuM pratipAdana karavAne mATe kare che ?-- "AgAse deva no "himA artha-tatra
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ D 208 sthAnAso TIkA-'AgAse ceva' ityAdi AkAzazcaiva no AkAzazcaitra / tatra-AkAzaH prasiddhaH, tadbhinnaH no AkAza:= dharmAstikAyAdikam / tathA-dharmazcaitra adharmazcaiva / tatra-dharma dharmAstikAyaHgatyupaSTambhakaH / tadbhinno'dharma: adharmAstikAya:-sthityupaSTambhakaH / mu0 2 // atha jIvAnAM bandhAdIni bhavantIti bandhAdInAM dvimatyavatAratvamAha mUlam-baMdheceva mokAvaceva / punneceva pAveceva / Asaveceva saMvareceva / veyaNAceva nijarAceva // sU0 3 // chAyA-bandhazcaiva mokSazcaiva / puNyaM caiva pApaM caiva / Asavaeva saMvaraeva / vedanA caiva nirjarA caiva // mU0 3 // TIkA-'baMdhe ceva' ityAdisapratipakSANi bandhAditattvAni prathamasthAnavad vyAkhyeyAni / / mU0 3 // TIkArtha-ajIva tattva pAMca prakAra kA hai pudgala dharma adharma AkAza aura kAla inameM AkAza to prasiddha hai aura to AkAza dharmAstikAyAdi rUpa hai tathA gati meM sahAyaka dharma dravya hai aura Thaharane meM sahAyaka adharmadravya hai / stU0 2 // . jIvoM ko candha Adi hote haiM isaliye bandha AdikoM meM chipratyavatAratAkA kathana sUtrakAra karate haiM-"baMdhe ceva bhokkhe cev"ityaadi||3|| TIkArtha-dhandha, bhokSa, puNya, pApa, Atrava, saMvara vedanA aura nirjarA ye saba apane 5 pratipakSa sahita haiM pratipakSa sahita ina bandhAdi tatvoM kA kathana prathama sthAnokta kI taraha se kara lenA cAhiye / / 03 / / / ane kALa. temAMthI AkAza te prasiddha che. AkAza dharmAstikAya Adi rUpa che. gatimAM sahAyaka dharmadravya che ane sthitimAM (bhavAmAM) sahAyaka adharmadravya che ke sU. 2 | je badha AdithI yukta hoya che, tethI sUtrakAra have baMdha AdimAM DhiprakAratAnuM pratipAdana kare che " baghe ceva mokkhe ce" tyAhi // 3 // sAtha-4, mokSa, puthya-pA5, mAna-sa'12, vahanA bhane niza e badhAM pitapitA pratipakSathI yukta hoya che. pratipakSasahita A baMdhAdi tonuM kathana prathama sthAnamAM kahyA anusAra karI levuM joIe che sU. 3 |
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 sudhA TIkA sthA0 2 0 1 0 4 kiyAdInAM dvityanirUpaNam kiyAyAM sanyAmeva bhAtmAnobandhAdayo mAntIti kriyAyA himatyavatAratvamAi mUlam-do kiriyAo pannatAo, taM jahA-jIvakiriyAceva ajiivkiriyaaced| jIvakiriyA duvihA pannattA, taM jahAsammattakiriyA caiva micchattakiriyA ceva / ajIvakiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-iriyAvAhiyA cara saMparAigA ceva / do kiriyAo paNNattAo, taM jahA-kAiyA ceva ahiMgarANiyA cev| kAiyA kiriyA duvihA paNNatA, taM jahA-aNuvarayakAya. kiriyA ceva duppauttakAyakiriyA ceva / ahigaraNiyA kiriyA duvihA paNNattA, taM!jahA-saMjoyaNAhigaraNiyA ceva NivvattaNA hi grnniyaa| do kiriyAo papaNattAo taM jahA-pAusiyA ceva pAriyAvaNiyA ceva / pAusiyA kiriyA duvihA paNNattA, taM jahAjIvapAusiyA va ajIvapAusiyA cev| pAriyAvaNiyA kiriyA duvihA paNNattA, taMjahA-sahatthapAriyAvaNiyA ceva parahatyapAriyAva NiyA ceva / do kiriyAo paNNattAo, taM jahA-pANAivAyakiriyA ceva apaJcakkhANakiriyA ceva / pANAivAyakiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-sahatthapANAivAyakiriyA ceva parahasthapANAivAyakiriyA ceva / apacakkhANakiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-jIvaapaJcakkhANakiriyA ceva ajIvaapaJcakkhANakiriyA ceva |do kiriyAo paNNatAotaM jahA-AraMbhiyA gheva pariggahiyA ceva / AraMbhiyA kiriyA duvihA paNNattA,taM jahAjIva AraMbhiyA ceva ajIva AraMbhiyA cev| evaM pariggahiyA vi| bA 27
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - 210 sthAnAnane do kiriyAo paNNattAo, taM jahA-mAyAvattiyA ceva micchAdasaNavattiyA ceva / mAyAvattiyA kiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-AyabhAvavaMkaNatA ceva / parabhAvavaMkaNatA ceva / micchA, dasaNavattiyA kiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-UNAirittamicchAdasaNavattiyA ceva, tavvairittamicchAdaMsaNavattiyA ceva / do kiriyAo paNNattAo, taM jahA-diTiyA ceva puSTriyA ceva / diTriyA kiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-jIvadiTThiyA ceva ajIvadihiyA ceva / evaM puTriyAvi / do kiriyAoM paNNatAo, taM jahA-pADucciyA ceva sAmaMtovaNivAiyA ceva / pADucciyA kiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-jIvapADucciyA ceva / ajIvapADuJciyA ceva / evaM sAmaMtovaNivAiyAvi / do kiriyAo paNNattAo, taM jahA sAhatthiyA ceva NesatthiyA ceva / sAhatthiyA kiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-jIvasAhatthiyA ceva ajIvasAhasthiyA ceva / evaM NesasthiyAvi / do kiriyAo paNNattAo, taM jahA-ANavaNiyA ceva veyAraNiyA gheva / jaheva nnestthiyaao| do kiriyAo paNNattAo, taM jahA-aNAbhogavattiyA ceva aNavakaMkhavattiyA cevA aNAbhogavattiyA kiriyA davihA paNNattA, taM jahA-aNAutta AiyaNatA ceva aNAuttapamajaNatA ceva / aNavakaMkhavattiyA kiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-AyasarIraaNavakakhavattiyA gheva parasarIraaNavakakhavattiyA gheva / do kiriyAo paNNattAo, taM jahA-pejava
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - sumA TokA mA 120 kripAdInAM nityanirUpaNam 211 ttiyA ceva dosavattiyA ceva / pejjavattiyA kiriyA duvihA paNNatA, taM jahA mAyAvattiyA ceva lobhavattiyA ceva / dosavattiyA kiriyA duvihA paNNattA, taM jahA-kohe ceva mANe gheva // suu04|| chAyA-dve kriye prajJapte, tadyathA-jIvakriyA caiva anIvakriyA caiva / jIvakriyA dvividhA prajJaptA, tadyathA-samyaktvakriyA caiva mithyAtvakriyA caiva / anIvakriyA dvividhA prAptA, tadyathA-aipithikI caitra, sAmparAyikI caitra / dve kriye prannapte, tadyathA-kAyikI caitra AdhikaraNikI caitra / kAyikI kriyA dvividhA pramaptA, tadyathA-anuparatakAyakriyA caitra duSprayukta kAyakriyA caitra / AdhikaraNikI kriyA dvividhA prajJaptA, tadhayA-saMyojanAdhikaraNikI caiva nivartanAdhikaraNikI caiva / dve kriye prajJapte, tadyathA-prApikI caiva pAritApanikI caitra / prApikI kriyA dvividhA prAptA, tadyathA-jIvamApikI caiva ajIvaprAdvepinI cava / pAritApAnakI kriyA dvividhA prAptA, tadyathA-svahastapAritApanikI caiva parahastapAritApanikI caiva / kriye prajJapte, tadyathA-prANAtipAtakriyA caiva apratyAkhyAna kriyA caiva / prANAtipAtakriyA dvividhA prajJaptA, tadyathA-svahastaprANAtipAtakriyA cava, parahastamANAtipAtakriyA caitra / amatyAkhyAnakriyA dvividhA prAptA, tadyathA-jIvAmatyAkhyAnakriyA caiva, ajIvApatyAkhyAnakriyA caitra / De kriye prApte, tadyathA-ArambhikI caiva pArigrahikI caiva / ArambhikI kriyA dvividhA majJaptA, tadyathA-jIvArambhikI caitra anIvArambhikI caitra / evaM pArigrahikI api / de kriye prApte, tad yathA-mAyApratyayA caiva, mithyAdarzanapratyayA caitra / mAyApratyayA kriyA dvividhA majJaptA, tad yathA-AtmabhAvavaGkanatA caiva parabhAvayatanatA caitra / mithyAdarzanamatyayA kriyA dvividhA prajJaptA / tad yathA-UnAtiriktamithyAdarzanapratyayA caitra taha atiriktamithyAdarzanapratyayA caitra / dve kriye prajapte, nad yathA-STikA caitra, pRSTikA caiva dRSTikA kriyA dvividhA majJaptA, jIvadRpTikA caitra, anAvapTikA caitra / evaM paSTikA'pi / he kriye prApta / tad yathA-mAtItikI cava, sAmantopanirAtikI caitra / prAtItikI kriyA dvividhA pranaNA tada yathA-jIvamAtItikI caitra, ajIvamAtItikI caina / evaM mAmannopanipAtikI api| de kriye prApte, tad yathA-svAstikI caitra, naima pTiko caitra / rAhantikI kriyA dividhA prAptA, dUta yathA jIvasyAhastikI caiva, ajIvasvAstikI caitra / evaM
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstre naisRSTikI api / dve kriye prajJapte / tad yathA-AjJApanikA caiva, vaidAraNikA caiva / yathaiva naisRSTikA / dve kriye prajJapte, tad yathA-anAbhogapratyayA caiva, anavakAGkSApratyayA caiva / anAbhogapratyayA kriyA dvividhA prajJaptA, tat yathA-anAyuktA''dAnatA caiva, anAyuktapamArjanatA caitra / anavakAkSApratyayA kriyA dvividhA prajJaptA, tad yathA-AtmazarIrAnavakAkSApratyayA caiva, parazarIrAnavakAkSApratyayA caiva / dve kriye prajJapte, tad yathA-premapratyayA caitra, dveSapratyayA caiva / premamatyayA kriyA dvividhA prajJaptA / tad yathA-mAyApratyayA caitra, lobhapratyayA caitra / upapratyayA kriyA dvividhA prajJaptA / tad yathA-krodhazcaiva, mAnazcaiva / / sU0 4 // TIkA-'do kiriyAo' ityAdidve kriye prajJapte-prarUpite tiirthkrairityrthH| karaNaM-kriyA, yadvA-kriyate iti kriyaa| jIvakriyA ajIvakriyA ceti / iha 'ceva' iti samuccaya mAtra eka, api cetyAdivata / tatra jIvakriyA-jIvasya vyApAra tathA-ajIvasya-pudalasamUharUpasya yat karmatvena pariNamanaM sA ajItrakriyA / tatra jIvakriyA-dvividhA prajJaptA-prarUpitA / samyaktva kriyA, mithyAtvakriyA ca / tatra samyaktvam Agamoktatattvavipaye zraddhAnaM, kriyA ke hone para hI AtmA meM bandha Adi hote haiM ataH aya kriyA meM dvipratyavatAratA kA kathana kiyA jAtA hai "do kiriyAo pannattAo" ityAdi // 4 // tIrthaMkaroM ne do kriyAe~ kahI haiM karane kA nAma kiyA hai athavA jo kI jAve usakA nAma kriyA hai yaha kriyA jIvakriyA aura ajIva kriyAke bhedase do prakArakI hai jIvakriyA jIvake vyApArarUpa hotI hai tathA ajIva kriyA pudala ke karmarUpa se pariNamana hone rUpa hotI hai inameM jIva kriyA samyaktvakriyA aura mithyAtvakriyA ke bheda se do prakAra kI kahI gaI hai AgamoktatattvoM kA zraddhAna karanA yaha jIva kriyA hai kyoM ki Aga kriyAne sadabhAva hoya te ja AtmAmAM baMdha Adine sadabhAva rahe che. tethI have sUtrakAra kiyAmAM dvipratyavatAratA (be prakAratA) nuM kathana kare che- " do kiriyAo paNNatAo" tyAdi // 4 // tIrthakoe be kriyAo kahI che. karavAmAM Ave tenuM nAma kriyA, athavA je karAya tenuM nAma kriyA che. jIvakriyA ane ajIvakiyAnA bhedathI te kiyA be prakAranI che. jIvakiyA jIvanA vyApArarUpa hoya che ane ajIvakiyA pudranA karmarUpe pariNamana thavArUpa hoya che. temAMthI jIvakriyAnA be bheda hyA cha-(1) sabhyapachiyA ane (2) mithyApachiyA. bhAgabhArata tatvAmA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArIkA sthA0 2 0 1 0 0 kriyAdInAM dvizvanirUpaNam 213 tadeva kriyA, tasya jIvavyApArarUpalAt samyaktvarUpA kriyA samyaktva kiyaa| evaM mithyAtyakriyA'pi / etAvAn vizeSaH-mithyAtvam-atattvazraddhAnam tasyApi jIvavyApArarUpatvAt / yadvA-samyaktve sati yA kriyA bhAti sA samyaktyakriyA, tathA mithyAtve sati yA kriyA bhavati sA mithyAtvakriyA iti / ajIvakriyA dvividhA prajJaptA, aipithikI, sAMparAyikI ceti / IraNam-IryA-gamanaM, tadviziSTastatpradhAno vA panthA Ipithastatra bhavA airyApathikI / vyutpattimAtramidaM pradamoktatatvoM ko karane rUpa jo kriyA hotI hai vaha jIva ke vyApAra rUpa hI hotI hai isaliye samyaktvarUpa kriyA samyaktva kriyA hai aisA isakA niSkarSa jAnanA cAhiye AgamoktatatvoM kA zraddhAna nahIM honA isakA nAma mithyAtva kriyA hai yaha mithyAtvarUpa kriyA bhI jIva ke vyApArarUpa hI hotI hai jisa kriyA meM jIva kA tatva zraddhAna rUpa vyApAra hotA hai vaha samyaktva kriyA hai aura jisameM tatvazraddhAna rUpa vyApAra nahIM hotA he atatva zraddhAna rUpa vyApAra hotA hai yaha atatva zraddhAna vyApAra rUpa kriyA mithyAtva kriyA hai athavA samyaktva ke hone para jo kriyA hotI hai vaha samyaktva kriyA hai tathA mithyAtva ke hone para jo phriyA hotI hai vaha mithyAtva kriyA hai ajIva kriyA bhI do prakAra kI kahI gaI hai eka airyApadhikI kriyA aura dUsarI sAMparAyikI kriyA IryA nAma gamana kA hai isa gamana viziSTa yA isa gamana pradhAna jo patha hotA hai vaha IryApadha hai isa ryApatha meM jo kriyA hotI hai vaha airyApadhikI kriyA hai yaha to zraddhA rAkhavI tenuM nAma sabhyaphavakriyA che, kAraNa ke te jIvane tatvazradAna rUpa vyApAra (pravRtti) cAle che. A rIte samyakatvarUpa kriyAne sapaka vakriyA kahe che, ema samajavuM. Agamokata ta pratye zraddhA nahIM rAkhavI tenuM nAma mithyAtva kriyA che. te mithyAvarUpa kiyA para chavanA vyApAra rUpa ja hoya che. je kriyAmAM jIvane tatvazraddhAna rUpa vyApAra cAlate heya che, te kriyAne samyaphala kriyA kahe che. paraMtu je kriyAmAM tatvazraddhAna rUpa vyApAra cAlate nathI. ataczraddhAna rUpa vyApAra ja cAle che, te kriyAne mithyAtva kriyA kahe che. athavA samyakatvanA sadUbhAvamAM je kiyA thAya che, te kriyAnuM nAma sabhyakava kiyA che ane mithyAtvanA sadubhAvamAM je kiyA thAya che, te kriyAnuM nAma micchava kriyA che. ajIvakriyA pa be prakAranI kahI che (1) gopavilaya bhane (2) vi GAI. TharyA eTale gamana A gamanane je patha hoya che tene paryApatha kahe che. te IpaghamAM je kriyA thAya che te kiyAne eryA pathikI yiA kahe che.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 sthAnAstre zitam / pravRttinimittaM tu yat upazAntamohasya, kSINamohasya, sayogikevalinazca sAtavedanIyakarmatayA ajIvasya pudgalArAzerbhavanaM, sA aipithikI kriyA / dvisamayasthitikA pramAdakapAyavarjitA, kAyikI vA, vAcikI vA kriyA 'aipithikI' iti tattvam / airyApathikI kriyA yadyapi jIvavyAporArUpA, tathApya jIvasya pudgalarAzeH prAdhAnyavivakSayA iyamajIvakriyA'bhihitA / tathA-sAMparAyikI sAMparAyA:-kapAyAstatra bhavA sAMparAyikI / sA hi ajIvasya-pudgalarAzeH karmatApariNatirUpA, jIvavyApArasyAvivakSaNAdajIvakriyocyate / sA ca sUkSmasaMparAyAntAnAM guNasthAnakavatAM bhavatIti / kevala aipithikI kriyA kI vyutpatti dikhalAI hai isa aipithikI kriyA kI pravRtti kI nimitta to jo upazAktamoha vAle kSINamohavAle aura sayoga kevalIke sAtAvedanIya rUpase ajIva pudgalarAzikA Adana hotA hai vaha hai tAtparya kahane kA yaha hai ki dvi samaya kI sthitivAlI pramAda evaM kaSAya se varjita aisI jo kAyikI athavA vAcikI kriyA hotI hai vaha aipithikI kriyA hai yadyapi yaha airyApathikI kriyA jIva ke vyApAra rUpa hotI hai phira bhI ise jo ajIva kriyA rUpa kahA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki isameM ajIca pudgalarAzi kI pradhAna rUpa se vivakSA huI hai arthAt ajIva pudgalarAzi hI isameM sAtAvedanIyakarma lapa se pariNata hotI hai sAMparAya nAma kaSAya kA hai isa kavAya meM jo kiyA hotI hai vaha saMparAyiko kriyA hai isa kriyA meM ajIva pudgala rAzikI A te kevaLa aiyapathikI kriyAnI vyutpatti ja batAvavAmAM AvI che. khare khara te pramAda ane kaSAyathI rahita evI je kriyA che tenuM nAma ja airyApathikI kriyA che. upazAnta mohavALA kSINamohavALA ane sAgakevalI dvArA sAtavedanIya rUpe jIva pudgalarAzinuM je AdAna thAya che, tene aryA pathikI kriyAnA nimittarUpa mAnavAmAM Ave che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-be samayanI sthitivALI, pramAda ane kaSAyathI rahita je kAyikI athavA vArSikI kiyA thAya che, te aiyapathikI kriyA che. jo ke te airyA pathikI kriyA jIvanA vyApArarUpa hoya che, te paNa ahIM tene je ajIvakiyA rUpa batAvavAmAM AvI che tenuM kAraNa e che ke temAM ajIva pudgala rAzinI ja pradhAna 32 (mukhyatve) vivakSA thaI hoya che. eTale ke ajIva pudgala rAzi ja temAM sAtavedanIya rUpe pariNuta thAya che. sAMparAya eTale kaSAya. te kaSAyamAM je kiyA thAya che tene saMpAyikI kriyA kahe che. A kriyAmAM ajIva pudgala
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ supArIkA sthA0 2 u01 sa0 5 miyAdInAM dvitvanirUpaNam 215 punaranyathA kriyAyA vaividhyamAha-'do kiriyAo' iti / dve kriye prApte / tad yathA-kAyikI caiva AdhikaraNikI caiva / kAyena nitA kAyikI-kAyavyApAraH / tathA-adhikriyate AtmA nagkAdiSu yena, tadadhikaraNam , iha khaGgAdikaM vAdyaM vastu vivakSitam / tatra bhavA AdhikaraNikI / tatra kAyikI dvividhA anuparatakAyakriyA, duppayuktakAyakriyA ceti / tatrAnuparata ___ kAyakriyA anuparatasya sAvadhAnaSTAnAdanivRttasya mithyApTeH samyagdRSTe yA kAyakriyA-utkSepAdirUpA karmavandhasya kAraNaM bhavati gA'nuparatakAyakriyA / tathAkarmarUpa se pariNati hotI hai yahAM jIvake vyApAra kI vivakSA nahIM huI hai ataH ise ajIva kriyA kahA hai yaha sAMparAyikI kriyA sUkSma sAMparAdhAnta taka ke jIvoM ke hotI hai| ___ aba dUsarI prakAra se bhI kriyA meM vividhatA kA pratipAdana kiyA jAtA hai-"do kiriyAo" kAyikIkiyA aura AdhikaraNikI kriyA ke bheda se miyA do prakAra kI kahI gaI hai kAya se jo kriyA hotI hai vaha kAyikI kriyA hai yaha kriyA kAyavyApArarUpa hotI hai narakAdikoM meM jisake dvArA AtmA rakhA jAtA hai pahu~cAyA jAtA hai vaha AdhikaraNikI kriyA hai jIva ko narakAdi gatiyoM meM pahecAne kA kAraNa zAyarUpa se khaDgAdivastue~ haiM anuparatakAya kriyA aura duSprayukta kAyakriyA ke bheda se kAyikI kriyA do prakAra kI hai sAvadha anuSThAna se anivRtta hue mithyAdRSTi ko yA samyagdRSTi kI jo utkSepAdirUpa rAzinI kamarUpe pariNati thAya che. ahIM jIvanA vyApAranI vivaphA thaI nathI, tethI tene ajIva kriyA kahevAmAM AvI che te sAMparAvikI diyA sUkama sAparAyAnta paryaMtanA jIvomAM hoya che. have bIjI rIte kriyAmAM dvividhAtAnuM pratipAdana karavAmAM Ave che- "do kiriyAo" tyAdi zikSA mane mAghi42Ni zrInAthI 5g kiyA be prakAranI kahI che. kAyA vaDe je kiyA thAya che, tene kAyikI kiyA kahe che te kiyA kAyavyApAra rUpa hoya che. je kriyA dvArA jIvane (AtmAne) nakAdi gatimAM javuM paDe che te kiyAne AdhikaraNikI kriyA kahe che jIvane narakAdi gatiomA mekalavAmAM khaDaga Adi varatu ja prakAra 35 bane che. kAyikI kriyAne nIce pramANe be bheda paDe che-(1) anuparatAya diyA ane (2) prayuktakAya kiyA. sAvagha (devayukata) anuSThAnathI anivRtta evAM mithyASTinI athavA samyagadaSTinI je ullepAdi rUpa kAdiyA thAya che, te
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 sthAnAjasane duSprayuktakAyakriyA duSpayuktasya-durbhAvasaMpannasya indriyANyAzritya manojJazabdAdisaMyoge harpaNa amanojJazabdAdisaMyoge ca udvegena, tayA-anindriyamAzrityA'zubhamanaH saMkalpena, saMveganirvedApagamAd mokSamArga prati durvyavasthitasya-pramattasaMyatasyetyarthaH, yA kAyakriyA bhavati, sA duSprayuktakAyakriyA / AdhikaraNikI kriyA'pi dvividhA saMyojanAdhikaraNikI, nirvartanAdhikaraNikI ceti / tatra saMyojanAdhikaraNikI yat khalu pUrvanirmitayoH khaGga-tanmuSTayAdikayoH padArthayoH kriyate, sA saMyojanAdhikaraNikI, / tathA-yat khalu khaDga-tanmuSTayAdikayoH padArthayonivartana nirmANaM, sA nirvartanAdhikaraNikI / punaranyathA kriyAyA dvaividhyamAha-do kiriyAo' ityAdi / dve kriye kAya kriyA karmabandha kA kAraNa hotI hai vaha anuparatakAyakriyA hai tathA indriyoMko Azrita karake manojJazabdAdike saMyoga meM harSa hone se aura amanojJazabdAdikoM ke saMyoga meM udvega hone se tathA anindriya ko Azrita karake azubhamana ke saMkalpa le saMvega nirveda ke apagama se mokSamArga ke prati durvyavasthita hue durbhAvasaMpanna pramatta saMyata ke jo kAya kriyA hotI hai vaha duSprayukta kAyakriyA hai saMyojanAdhikaraNikI aura nirvartanAdhikaraNikIke bhedase AdhikaraNikI kriyA do prakArakI hotI hai pUrvanimitta khaDga aura usakI mUTha Adi padArtho kA Apasa meM saMyojana karanA isakA nAma saMyojanAdhikaraNikI kriyA hai tathA khaDga aura usakI mUTha AdikI racanA karanA banAnA yaha nirvartanAdhikaraNikI kriyA hai| kriyAne anuparatakAya kriyA kahe che. te karmabaMdhanA kAraNabhUta bane che. tathA Indriyone AdhAre manez zabdAdinA saMgamAM harSa thavAthI ane amane zabdAdikanA sAgamAM uga thavAthI, tathA anindriyonI apekSAe azubha mananA saMkalpathI savega niganA apagamathI mokSamArga duvyasthita thayelA durbhAva saMpanna pramatta saMyata dvArA je kAyakriyA thAya che tene duSpayukta kAya kriyA kahe che. AdhikaraNikI kriyAnA paNa nIce pramANe be prakAra paDe che - (1) sajanAdhikaraNikI ane (2) nirvanAdhikaraNikI. pUrva nimitta khaga ane tenI mUTha AdinuM sajana karavuM tenuM nAma saMjanAdhikaraNikI kriyA che. paraMtu khaga, mUTha AdinI racanA karavI te nirvarsanAdhikaraNikI kriyA che.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudhA TokA sthA02 u0sa0 4 phiyAdInAM dvityanirUpaNam 217 prajJapte, tad ythaa-praa|pikii, pAritApanikI ceti / praDe pega ninA praavipikii| tathA-paritApanaM-tADanAdiduHgyavispaM, tena nittA pArinApanikI / tatra mApikI dvividhA-jIva-prAdeSiko, anIvamAdapikI ceti / tatra jIva-pADhe. pikI kriyA jIve pravepAjjAyate / ajIve-pApANAdI gvalanAdinA pravepAjAya. mAnA'nIvamAheSikI paaritaapnikii| cApi kriyA dvividhA-yahastapAritApanikI, paraharatapAritApanikI ceti / sapahastena svadehatya paradehasya vA''rtavyAnAdibhistADanAdirUpaM paritApanaM kurvato jIvasya yA kriyA bhavani, sA mvahastapAritApanikI / tathA-parahastena paritopanaM kArayato jIvamya yA kriyA bhAti, mA prhstpaaritaapnikii| isa prakAra se bhI kriyA do prakAra kI hai eka prAdezikI kriyA aura dUsarI pAritApanikI kriyA jo kriyA pravepa se niSpanna hotI hai vaha prApikI kriyA hai tathA jo paritApana se tADanAdi dunya vizeSa rUpa se utpanna hotI hai vaha paritApanikI kriyA hai inameM prAdepikIkiyA jIva prAdepikI aura ajIva prAdepikI ke bheda se do prakAra kI hai jIva meM jo kriyA pravepa se utpanna hotI hai vaha jIva prApikI kriyA hai pASANa Adi para skhalita Adi hone se janya pradepa se jo kriyA hotI hai vaha ajIva prAdepikI kriyA hai pAritApanikI kriyA bhI do prakAra kI hai-1 svahastapAritApanikI aura 2 parahastapAritApanikI AtadhyAna Adi ke vazavartI hone se apane hI hAthoM dvArA apane zarIra kA yA para ke zarIra kA tATanAdirUpa paritApana karanevAle jIva ko jo kriyA hotI hai vaha svahasta pAritApani kI kriyA hai tathA para ke - prAdezikI, ane pAritApanikInA bhedathI paNa kriyAnA be prakAra paDe che. je kriyA pradezanA kAraNe thAya che, te kriyAne prAdevikI kiyA kahe che je kiyA paritApanA dvArA-mAra mAravAnI kriyA Adi du kha vizeSarUpe utpanna thAya che, te kriyAne paritApanikI kiyA kahe che. prAdepiTI kiyAnA nIce pramANe be che. (1) jIva prAdeSikI ane (2) ajIva prAdezikI. jIvamAM je kriyA pradepathI utpanna thAya che te kine jIvaprApikI kriyA kahe che. para khalita Adi thavAthI anya pradeza dvArA je kiyA thAya che, te kiyAne achavaprApichI kriyA kahe che. paritApanikI kiyAnA 5 be bheda - (1) harita paritApanikI (2) paraharata pAritApanika. A dhyAna Adine adhIna thaIne pitAnA hAthe ja pitAnA zarIra para athavA anyanA zarIra para mAra mAravA je kiyA javArA karAya che, te kriyAne svahasta paritApanikI
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 sthAnAGgasUtre punaranyathA kriyAyA dvaividhyamAha-'do kiriyAo' ityAdi / dve kriye prajJapte / tad yathA-prANAtipAtakriyA, apratyAkhyAnakriyA ceti / prANimANaviyojana-prANAtipAtaH, sa eva kriyA prANAtipAtakriyA / yadvA-prANAtipAtenaprANAtipAtAdhyavasAyena yaH prANAtipAtaH kriyate, sA prANAtipAtakriyA / prANAtipAtAdhyavasAyena jAyamAnA tADanAdirUpA kriyA'pi prANavijanAbhAve'pyupacArataH praNAtipAtakriyaiva vodhyA / tathA-apratyAkhyAnakriyA apratyAkhyAnamaaviratistagnimittAkarmavandharUpA kriyA bhavati, sA aprtyaakhyaankriyaa| sA vAviratAnAM-bhavati / prANAtigatakriyA dvividhA prajJaptA, tad yathA-svahastaprANAtipA takriyA, parahastaprANAtipAtakriyA ceti / tatra-svahastaprANAtipAtakritA-ArtAvasthAyAM vipatprAptau ca nirvedAdinA yaH svahastena svamANAn atipAtayati, krodhAdinA vA svahastena paramANAn atipAtayati, tasya svahastaprANAtipAtakriyA hAtha se paritApana karAne vAle jIva ke jo kriyA hotI hai vaha parahastapAritApanikI kriyA hai isa prakAra se bhI kriyA meM vividhatA hai-eka prANAtipAta kriyA aura dUsarI apratyAkhyAna kriyA jisa kriyA meM prANiyoM ke prANoM kA nAza kiyA jAtA hai vaha prANAtipAta kriyA hai athavA prANAtipAta ke adhyavasAya dvArA jo prANAtipAta kiyA jAtA hai vaha prANAtipAta kriyA hai prANAtipAta karane ke abhiprAya se kiyA gayA tADanAdirUpa karma bhI prANaviyojana ke abhAva meM bhI prANAtipAta kriyA rUpa hI mAnA gayA hai| avirati kA nAma apratyAkhyAna hai isa aviratinimittaka jo karma kA bandha hotA hai vaha apratyAkhyAna kriyA hai yaha apratyAkhyAna kriyA avirata jIvoM ke hotI hai prANAtipAta kriyA do prakArakI hotI hai eka svahasta prANAtipAta kriyA aura dUsarI parahasta kiyA kahe che tathA pArakAne hAthe paritApanA karAvanAra jIva dvArA je kriyA thAya che te kriyAne parahasya pAritApanikI kriyA kahe che prANAtipAta kriyA ane apratyAkhyAna kriyAnA bhedathI paNa kiyAnA prakAra pADI zakAya che. je kriyA dvArA jIvanamAM prANa harI levAmAM Ave che te kiyAne-prANAtipAta kriyA kahe che. athavA prANAtipAtanA adhyavasAya (vicAra) dvArA je prANAtipAta karAya che te paNa prANAtipAta kriyA ja che. prANAtipAta karavAnA hetupUrvaka je tADanAdi karma karavAmAM Ave che, tenA dvArA prANuvicAjana thatuM na hoya te paNa tene prANAtipAta kriyA rUpa ja mAnavAmAM Ave che. aviratine apratyAkhyAna kahe che. A aviratine kAraNe je kamane baMdha thAya che, te apratyAkhyAna kriyA ja che. avirata dvArA A apratyAkhyAna kriyA thAya che. prANAtipAta kriyAnA nIce pramANe be bheda che-(1) svahasta prANAtipAta kiyA ane (2) parahasta prANAtipAta kriyA.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u01 sU0 4 kriyAdInA dinyanirUpaNam bhavati / tayA-parahastenApi prANAtipAtakriyA bhavati, apatyAkhyAnakriyA'pi dvividhA-jIvA'pratyAkhyAnakriyA, ajIvApatyAkhyAnakriyA ceti / jIvipaye pratyAgyAnAbhAvena yaH karmaNAM bandhAdivyApAraH sA jIvApatyAkhyAnakriyA / yanu ajIvepu maghamAMsAdiSu pratyAkhyAnAbhAvAt karmavandhanaM sA ajIcAmatyA. khyAnakriyA, iti / punaranyathA-kriyAyA vaividhyamAha-do kiriyAo' ityAdi / 2 kriye prANAtipAta kriyA svahasta prANAnipAta kriyA usa samaya hotI hai jaba jIva ArtAvasthAmeM vipattike AjAnepara nirvedAdise yukta hokara athavA krodhAdi ke vazavI hokara apane hI hAthoM se apane prANoM ko naSTakara DAlatA hai tathA isI prakArase jaya jIva ke prANoMkA parake hasnAdi dvArA apaharaNa kiyA jAtA hai taba vahAM parahasta prANAtipAta kriyA hotI hai __ apratyAkhyAna kriyA bhI do prakArakI hotI hai eka jIvApratyAkhyAnakriyA damarI ajIvApratyAkhyAnakriyA jIca meM jo pratyAkhyAna ke abhAva se karmo kA bandhanAdirUpa vyApAra hotA hai vaha jIvApratyAkhyAna kriyA hai tathA madyamAMsa Adi ajIva padArtho ke apratyAkhyAna ko lekara jo jIva ke karmabandha hotA hai vaha ajIvApratyAkhyAna kriyA hai| isa prakAra se bhI kriyA do prakAra kI hai-eka ArambhikI aura jIva jayAre krodhAdine kAraNe ArtadhyAna Adine adhIna thaIne pitAnA hAtheja pitAnAM prANene naSTa karI nAkhe che--ApaghAta kare che, athavA anyanA prANono nAza kare che tyAre tenA dvArA svaharata prANAtipAta kriyA thatI hoya che, eja pramANe anyane hAthe jIvanA prANene nAza karAvavA rUpa je kiyA thAya che te kriyAne parata prANAtipAta kiyA kahe che. apratyAkhyAna diyAnA paNa nAye prabhArI ne le-(1) pApratyAbhyAna &iyA bhane (2) 40 nyA. khAna kriyA. pratyAkhyAnanA abhAve karIne karmonA baMdhanAdi rUpa je vyApAra (pravRtti) jIva dvArA thAya che, tene jIvA pratyAkhyAna kiyA kahe che tathA maLa, mArA Adi ajIva padArthone apratyAkhyAnanI apekSAe ja mane baMdhaka bane che. A prakAranI tenI kriyAne ajavApatyAkhyAna kiyA kahe che, AraMbhikI ane parihidIne dathI 5 kiyA be prakAranI hoya che,
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre 220 prajJapte / tad yathA-ArambhikI, pArigrahikI ceti / tatrArambhiko Arambhe bhavA ArambhikI / tathA - parigrahe savA pArigrahikI / ArambhikI kriyA dvividhA - jIvArambhikI, ajIvArambhikI ceti / yat khalu jIvAn ArabhamANasya upamardayataH karmabandhanaM sA jIvArambhikI / tathA-yat khalu ajIvAn jIvakalevarANi, piSTAdimayAn jIvAkArAn, vastrAdIn vA ArabhamANasya karmabandhanaM sA ajiivaarmbhikii| pArigrahikI cApi dvividhA tasyA jIvAjIvaparigrahajanyatvAditi bhAvaH / dUsarI pArigrahIkI Arambha ke hone para yA Arambha ke karane meM jo kriyA hotI hai vaha ArambhikI kriyA hai tathA parigraha ke hone para yA parigraha ke juTAne meM jo kriyA hotI hai vaha pArigrahikI kiyA hai ArabhikI kriyA do prakAra kI hotI hai jIvArambhikI aura ajIvArambhikI AraMbha karate hue jIva ko jIvoM kA upamardana hone se jo karma kA bandhana hotA hai vaha jIvArambhikI kriyA hai ajIvoM ke jIvakalevaroM ke Arambha karane vAle athavA piSTAdimaya jIva kalevaroM yA jIvAkAra vastrAdikoM kA upamardana karane vAle jIva ke jo karma kA bandhana hotA hai vaha ajIvArambhikI kriyA hai tAtparya aisA hai ki " nacArambho vinA vadhAt " Arambha vinA vadha ke nahIM hotA hai isa siddhAnta vAkya ke anusAra jahAM para bhI Arambha hai vahAM niyamataH jIva kA vadha hai cAheM vaha jIvoM kA Arambha ho cAhe ajIboM kA Arambha ho isI prakAra se pArigrahikI kriyA bhI jIva evaM ajIva ke parigraha se do prakAra kI hai Arabha thavAthI athavA AraMbha karavAthI je kriyA thAya che. tene ArabhikI kriyA kahe che parigraha karavAthI athavA parigraharUpa sAmagrIe ekatra karavAthI je kriyA thAya che te kriyAne pArigrahikI kriyA kahe che. Ara'bhikI kriyAnA e bheda che-(1) jIvAra'bhikI ane (2) ajIvAra'bhikI. dvArA jIveAnuM upamana thavAthI je karmAMnA baMdha paDe che te gaNAya che. ajIvAnA-jIvakalevarAnA Ara'bha karanArA athavA viSTAdimaya jIvakalevarA athavA jIvAkAra vastrAdikAnuM upamana karanAra jIvA dvArA je karmanA baMdha karavArUpa kriyA thAya che tene ajIvAra'bhikI kriyA kahe che. A kathananA bhAvArtha nIce pramANe che - " nacArambho vinA vadhAt " " vadha vinA Arabha thatA nathI ? A siddhAnta vAkaya anusAra jyAM jyAM AraMbha thatA hAya che, tyAM tyAM javAnA vadha pazu avazya thatA ja hAtha che, pachI bhale te jIvAnA AraMbha hoya ke ajIvAnA Arabha hAya, pArigrahakI kriyAnA paNu e bheda che- (1) lavapAsthiDiDDI bhane (2) alavapAsthiDiDI. Arabha karatAM jIva jIvAra bhikI kriyA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhI TIkA svA0 2 0 1 0 4 kriyaadiin| divvanirUpaNam punaranyathA kriyAyA daividhyamAha-' do kigyiAo' ityAdi / dve kiye te / tadyathA-mAyAtyayA, mithyAdarzanapratyayA ceti / tatra mAyApratyayA= mAyApatyayo - yasyAH kriyAyAH sA tathA / mAyAhetukakarmavanya kriyetyarthaH / tathAmithyAdarzanaM - mithyAtva, pratyayaH - kAraNaM yasyAH sA mithyAdarzanapratyayA | mAyA pratyayA kiyA dvividhA - AtmabhAvavaDUnatA, parabhAvanatA ceti / apragatasyAtmabhAvasya vakanatA vakrI karaNaM, aprazastAtmabhAvapracchAdanapUrvakaM prazasvabhAvopadarzanamityarthaH sA AtmabhAvatA / sA ca kriyA, vyApArarUpatvAt / tathA-paramAtrasya vanatA - vaJcanatA yA kUTalekha karaNAdibhiH kriyate sA parabhAvavanatA miLavA kriyA ko vividhatA isa prakAra se bhI hai eka mAyA pratyayA aura dUsarI mithyAdarzana pratyayA jisa kiyA kA kAraNa mAyA hotI hai vaha mAyA pratyayA kriyA hai isa mAyA pratyayA kriyA meM karma kA bandha jIva ke mAyAhetuka hotA hai tathA jima kriyA kA kAraNa midhyAdarzana honA hai vaha mithyAdarzana pralayA kriyA hai isa kriyA meM jo karma kA bandha hotA hai vaha mithyAdarzana hetuka hotA hai mAyA pratyayA kriyA Atma bhAvacaka natA aura parabhAvavatA ke bheda se do prakAra kI hotI hai aprazasta AtmabhAva ko vakra karanA arthAt aprazasta AtmabhAva kA pracchAdana karate hue apane meM prazasta bhAva kA upadarzana karanA isakA nAma Amma bhAvanatA hai yaha kriyA vyApArarUpa hotA hai jo kriyA jhUTe sTAmpa vagairaha likhAne Adi se hotI hai vaha parabhAvavanatA hai isa kriyA meM parabhAvoM kI caMcanatA kUTalekha AdikoM dvArA kI jAtI hai midhyAdarzana kriyAnA nIce pramANe e prakAra paNa pADI zakAya che-(1) mAyApratyayA ane (2) mithyAdarzanapratyayA. je kiyAnuM nimitta mAyA hAya che te kriyAne mAyApratyayA kriyA kahe che. A kriyAmAM jIva mAyA nimitte kramanA adha karatA hoya che. je kriyAnuM kAraNu mithyAna che. te kriyAne micchAdana pratyayA kriznA kahe che. te kiyAmA jIva mithyAdanane kAraNe kamanA budha karatA hoya che. mAyApratyayA kriyAnA nIce pramANe e bheda paDe che-(1) Atma bhAvanatA gate (2) paralApavanatA. azA AtmalAvane pAvone ( vahu karIne ) potAnI aMdara prazastabhAvanuM upadarzana karavuM tenuM nAma AtmabhAva vanatA che. A kriyA vyApArarUpa hoya che, je kriyA juDA dastAveja Adi lakhAvavAne kAraNe thAya che tene paraNAvava'kanatA kahe che. te kriyAmAM para bhAveAnI vacanA khATA lekha Adi dvAra! karAya che. mithya darzana prathayA kriyAnA
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ rarara sthAnAgasUtra darzanapratyayA'pi kriyA dvividhA-UnAtiriktamithyAdarzanapratyayA, tahavyatiriktamithyAdarzanapratyayA ceti / unam-svamamANato nyUnam , atirikta-tato'dhikaM yajjIvAdivastu, tadvipayakaM mithyAdarzanaM, tadeva pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA UnAtiriktamithyAdarzanapratyayA / ayaM bhAva:-zaroraparimANamAtmAna ko'pi mithyAdRpTirapRSThaparvapramANaM vA yavamAtra vA zyAmAkatANDulamAnaM vA nyUnatvena jAnAti, tathA-ko'pyanyaH sarvavyApaka vA'dhikatayA jAnAtIti / tathA - tadvayatiriktamithyAdarzanapratyayA-tasmAd - UnAtiriktamithyAdarzanAd vyatirikta mithyAdarzana -' nAstyevAtmA' ityAdimatarUpaM, pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA tathA / pratyayA kriyA bhI do prakAra kI hotI hai eka UnAtirikta mithyAdarzana pratyayA aura dUsarI tavyatirikta mithyAdarzana pratyayA jo Una apane pramANa se nyUna athavA atirikta adhika jIvAjIvAdi vastu ko viSaya karane vAle mithyAdarzanarUpa kAraNa ko lekara kriyA hotI hai vaha kriyA UnAtirikta mithyAdarzana pratyayA hai tAtparya kahane kA yaha hai ki koI mithyAdRSTi jIva apane ko aisA jAnatA hai ki maiM zarIrarUpa hI hU~ athavA aguSTha parva pramANalpa hU~ athavA yavamAtrarUpa hU~ athavAzyAmAka tandulamAtrarUpa hU~ isa prakAra nyUnarUpase apane ko jAnatA hai tathA koI mithyAdRSTi jIva apaneko sarvavyApakarUpa adhikatAse jAnatA hai mAnatA hai usake yaha kriyA hotI hai tathA isa kriyA se atirikta mithyAdarzana jisa kriyA kA kAraNa hotA hai vaha tadvayatirikta mithyAdarzana pratyayA kriyA hai jaise aisA mAnanA ki AtmA hai hI nahIM paNa be bheda che. (1) UnAtirikta mithyAdarzana pratyayA ane (2) tayatirikta mithyAdarzana pratyayA. je kriyA jIva ajIvAdika vastuone nyUna athavA atirikta (adhika) pramANamAM pratipAdita karanArA mithyAdarzanarUpa kAraNane lIdhe thAya che, te kiyAne UnAtirikta mithyAdarzana pratyayA kiyA kahe che. jemake kaI mithyAdaSTi jIva pitAnA AtmAne mATe evuM mAne che ke huM zarIrarUpa ja chuM athavA aMguchaparva pramANarUpa chuM athavA yavamAtrarUpa chuM athavA tandula mAtrarU5 chuM. A rIte te pitAne nyUna rUpe jANe che tyAre kei siggAdaSTi jIva pitAne sarvavyApakarUpa-adhika rUpe mAne che. evA jIva dvArA A kriyA thAya che. tathA te kriyA sivAyanuM mithyAdarzana je kriyAmAM kAraNabhUta hoya che, te kriyAne tathatirikta mithyAdarzana pratyaya kriyA kahe che, jemake-evuM mAnavuM ke AtmA che ja nahIM. kiyAmAM A rIte paNa kivi
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 mughA TokA sthA02 u01 mu04 miyAdInAM hicanizpaNama punagnyathA kriyAyA vaividhyamAha-do phiriyAo' ityAdi / 3 kriya pranapte / tadyathA-dRSTikA, pRSTikA ceti / dRSTaM-darzana, vastu vA kAragatvena yasyAmasti, sA dRSTikA / darzanArtha yA gatikriyA sA dRSTikA / yadvA-diTTiyA' ityasya dRSTijA iticchAyA / dRairjAtA dRpTinA darzanAd yaH karmavandharUpI vyApAraH sA dRpTijetyarthaH / tathA-' pRpTikA' iti / pRSTaM-praznaH, vastu yA kAraNatvena yasyamasti sA pRpTikA / yahA-'puTTiyA' ityasya 'pRSTinA' iticchaayaa| pRSTi:-pRcchA, tato jAtA pRSTijA-sAyadyamazvajanino vyApAraH / tatra-pTikA kriyA dvividhA-jIva dRpTikA, ajIvadRSTikA ceti / azvAdidarzanArthaM gacchato kriyA meM isa prakAra se bhI dvividhatA AtI hai-eka pTi ko lekara aura dUsarI dRSTi ko lekara, jo kriyA hotI hai vaha dRmiTakA kriyA hai aura praSTi ko lekara jo kriyA hotI hai vaha pRSTi kA kriyA hai dRSTa darzana athavA vastu jisa kriyA meM kAraNApa se hai vaha dRSTikA kriyA hai darzana ke liye jo gati kriyA hotI hai vaha dRSTikA hai athavA "dihiyA" kI chAyA" dRSTijA" bhI ho sakatI hai darzana se dekhane se jo karmarandharaspa vyApAra hotA hai vaha dRSTijA kiyA hai pRSTikA prazna athavA vastu kAraNa rUpa se jisa kriyA meM hotA hai vaha pRSTikA kriyA hai athavA-"puTTiyA" isakI saMskRta chAyA "pRSTijA" pasI bhI hotI hai pRSTi kA artha pRcchA hai sAvadha prazna se janita vyApAra se jo karmabandha hotA hai vaha pRSThijA kriyA hai dRSTikA kriyA do prakAra dhatA saMbhavI zake che-eka dRSTinI apekSA ane bIjI pRSTithI apikAe. dRSTinI apekSAe je kiyA thAya che tene dRSTikA kiyA kahe che ane pRSTinI apekSAe je kriyA thAya che tene pRSTikA kiyA kahe che pradarzana athavA vastunA darzAnarUpa kiyA jemAM kAraNarUpa hoya che, te kriyAne TikA kiyA kahe che. darzanane mATe je pratikriyA te thAya che te dRSTi gayA " viTriyA " nI chAyA " dRSTijA" pAya za. nathI athavA dekhavA rUpa kiyAthI je karmaba va 35 vyApAra thAya che tene duSTija kriyA kahe . pRSTi eTale pra, prazna athavA vastu je kriyAmAM 2435 saya, te yAne lihiyA 44 bhaya "pur3iyA " ! 5. 22 7." pRSTijA" 5y ya . cha. pRSTi reTa 5 sa.15 prI janita vyApAra dvArA je baMdha pa vyApAra thAya che tene prati krio kahe che. daSTikA ki be prakAranI hoya che (1) kavaSTika ane (ra)
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 sthAnAce yaH karmavandharUpo vyApAraH sA jIvadRSTikA / tathA-ajIvAnAM citra karmAdInAM, darzanArtha ganchato yaH karmavandharUpo vyApAraH sA'jIvadRSTikA / evaM praSTikA'pi jIvAjIvabhedena dvividhA / rAgadvepAbhyAM jIvavipaye, ajIvavipaye vA pRcchato yaH karmavandharUpo vyApAraH, sA jIvapRSTikA ajIvapRSTikA ceti / ___ punaranyathA kriyAyA dvaividhyamAha-' do kiriyAo' ityAdi / dve kriye prajJapte / tad yathA-prAtItikI, sAmantopanipAtikI / ceti / vAhya vastu pratItyaAzritya yA kriyA bhavati sA pAtItikI / tathA-samantAt-sarvataH, upanipAta:lokAnAM saMmelana, tatra bhavA sAmantopanipAtikI / mAtItikI kriyA dvividhAkI hotI hai eka jIvadRSTikA aura dUsarI ajIvadRSTikA azvAdikoMko dekhane ko jAte hue jIva ke jo karmavandharUpa vyApAra hotA hai vaha jIva dRSTikA kriyA hai tathA ajIva citra karmAdikoM ko dekhane ke liye gAte hae jIva ke jo karmabandharUpa vyApAra hotA hai vaha ajIvaSTi kA kriyA hai isI prakArase pRSTikA kriyA bhI jIva aura ajIva ke bheda se do prakAra kI hai rAgadveSa ke vazavartI hokara jIva ke viSaya meM evaM ajIva ke viSaya meM pUchane vAle ko jo karmavandha rUpa vyApAra hotA hai vaha jIva pRSTikA aura ajIvaSTikA kriyA hai| isa prakAra se bhI kriyA meM dviprakAratA hai eka prAtItikI aura dUsarI sAmantopanipAtikI vAhyavastu kI pratIti karake jo kriyA hotI hai vaha prAtItikI kriyA hai lokoM ke saba tarapha se milane para jo usameM karmabandha rUpavyApAra hotA hai vaha sAmantopanipAtikI kriyA hai pratI achavadRSTikA. azvAdirUpa sajIva vastune jovAne mATe jatAM jIva dvArA je karmabaMdharUpa vyApAra thAya che tene jIvadRSTikA kiyA kahe che. tathA citrAdi ajIva vastuone jevA jatAM jIva dvArA je karmabaMdharUpa vyApAra thAya che, tene ajIvadRSTikA kriyA kahe che. e ja pramANe pRSTikA kiyAnA paNa be bheda che. (1) jIvapRSTikA ane (2) ajIvapRSTikA, rAgadveSathI yukta thaIne jIvane viSe prazna pUchanAra dvArA je karmabaMdharUpa vyApAra thAya che tene jIvapRSTikA kriyA kahe che ane e ja prakAre ajIva viSe prazna pUchanAra jI dvArA je karmabaMdha rUpa vyApAra thAya che tene ajIvapRSTikA kriyA kahe che. ja prAtItikI kriyA ane sAmatopanipAtikI kriyAnA bhedathI pa kiyAnA be prakAra paDe che. bAhya vastunI pratIti karIne je kiyA thAya che tene prAtItidI kriyA kahe che. badhI taraphathI ekatra thavAmAM loko dvArA je karmabaMdha
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 0 1 sU0 4 kriyAdInAM dvityanirUpaNam jI mAtItikI, ajIvaprAtItikI ceti / tatra jIvaM pratItya yaH karmatparUpo vyApAraH sA jIvaprAtItikI / ajIvaM pratItza yo rAgadvepajanya. karmabandhaH samA ajamAvatI / sAmantopanipAtikI cApi dvividhA - jIvAjIvabhedAt / tathAhi - jIvasAmantopanipAtikI, ajovasAmantopanipAtikI ceti / kasyacid valI : gundarastaM ca jano yathA yathA malokayati-prazaMsayati ca, tathA, tatsvAmI hRSyatIti tasya jIvasAmantopanipAtikI kriyA bhavati / tathA - ajIvaM - sthAdikaM dRSTvA pyadisjIva sAmantopanipAtikI ' iti / punaranyathA kriyAyA dvaividhyamAha - ' do kiriyAo ' ityAdi / dve kriye prajJapte / tad yathA svAdasti kI, naisRSTi kI ceti / svahastena nittA svAstikI / tikI kriyA do prakAra kI hai- jIvaprAtIti kI aura ajIvaprAtIti kI jIva kI pratIti karake jo karmabandha rUpa vyApAra hotA hai vaha jIva prAtItikI kiyA hai tathA ajIva ko pratIti karake jo rAgadveSa janya karmabandha hotA hai vaha ajIva prAtItikI kriyA hai sAmAntopanipAtikI kriyA bhI do prakAra kI hai- eka jIva sAmAntopanipAni kI aura dUsarI . ajIva sAmantopanipAtikI kisIkA baila Adi sundara hai use jaise 2 manuSya dekhatA hai vaise 2 usakI prazaMzA karatA hai isa se usakA svAmI adhika harSita hotA hai isa taraha se usake jIva sAmantopanipAtikI kriyA hotI hai tathA ajIva rathAdika rUpa padArtha ko dekhakara harSa mAnane vAle jIva ke ajIva sAmantopanipAtikI kriyA hotI hai rUpa vyApAra thAya che tene sAmantApanipAtikI kriyA kahe che. prAtItikI kriyA be prakAranI che-(1) jIvaprAtInikI ane (2) ajIva prAtItikI. jIvanI pratIti karIne je kama badha rUpa vyApAra thAya che tene jIvaprAtItikI kriyA kahe che. tathA ajItanI pratIti karIne je gagadveSajanya kamamadha thAya che tene ajIva prAnItikI kiyA kahe che. sAmantapanipAtikI kriyAnAM paNa evA ja me leha he-(1) va sAmantopanipAtiThI thAne (2) va sAmantopani patikI. jemake TeineA baLada suMdara che. je je manuSye tene eve che te te manuSya tenI praza'sA kare che. tethI te baLadane mAlika khuza thAya che A rIte tenA dvArA jIvaJAmantApanipAtikI kiyA thaya che tathA achatra raghu vastune joine harSa pAmanAra vyakti dvArA ajIva sAmantapanipAnikI yA thAya che. da yA 29
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 sthAnAsUtra svahastagRhItajIvAdinA jIvaM mArayataH kriyA bhavati / tathA-nisarjana-nisRSTaM kSepaNamityarthaH / tatra bhavA naisRSTikI, nisRSTiM kurvato yaH kavandhaH sA naisRSTikI nisarga eva vA naisRSTikI / svAhastikI kriyA dvividhA-jIvasvAhastikI, ajIvasvAhastikI ceti / yat khalu svahastagRhItena jIvena jIvaM hanti, sA jIvasvAhastikI / yat khalu svahastagRhItenaiva ajIvena-khagAdinA jIvaM mArayati, sA ajIvasvAstikI / athavA svahastena jIvatADana jIvasvAstikI, ajIvatADanaM isa prakAra se do kriyAe~ kahI gaI haiM eka svAstikI aura dUsarI naisRSTikI jIva ko apane hAthase pakar3akara usake dvArA jIvako maravAne vAle jIva ko jo karmavandha rUpa vyApAra hotA hai vaha svAhastikI kriyA hai idhara udhara vastu ko anAbhoga pUrvaka rakhane vAle jIva ko jo karmabandha hotA hai, vaha naisRSTikI kriyA hai athavA svabhAvataH pratisamaya jo karma kA bandha hotA hai vaha naisRSTikI kriyA hai svastikI kriyA do prakAra kI hai-eka jIva svAhastikI aura dUsarI ajIva svAstikI apane hAtha dvArA pakar3e hue jIva se jo dUsare jIva ko maravAtA hai vaha jIva svAhastikI kiyA hai athavA-apane hAtha se jIva ko pakar3a kara dUsare jIva ko ulase mAratA hai vaha svAstikI kriyA hai jaise koI eka jIva baiThA ho aura usake sAthe se dUsare jIva kA mAthA pakar3akara loga mAra dete haiM yahI svAstikI kriyA hai apane hAtha meM gRhIta ajIva talavAra svAhastikI kriyA ane sRSTikI kriyAnA bhedathI paNa kriyA be prakAranI kahI che. jIvane pitAnA hAthathI pakaDIne tenA dvArA jIvane marAvanAra jIvane je karmabaMdha rUpa vyApAra thAya che, tene svAhastikI kriyA kahe che. vastune anAgapUrvaka ahIM tahIM rAkhanAra jIva dvArA je karmabaMdha thAya che, tene naichikI kriyA kahe che. athavA svabhAva prati samaya je kamane baMdha thAya che tene naichikI kriyA kahe che. svAhastika kiyAnA nIce pramANe be beda che. (1) jIva svAhastikI ane (2) ajIva svAhastikI. pitAnA hAthathI pakaDelA jIva vaDe je bIjA jInI hatyA karAvavAmAM Ave che te kiyAne jIva svAhastikI kriyA kahe che. athavA pitAnA hAthathI koI jIvane pakaDavAmAM Ave ane te jIva vaDe koI bIjA jIvane mAravAmAM Ave to te kriyAne svAhastikI kriyA kahe che. jemake kaI eka jIva beThelo hoya tenA mAthAne bIjA koI jIvanA mAthA sAthe aphALIne mAravAmAM Ave che te kriyAne jIva svAhastinI kriyA kahe che. pitAnA hAthamAM grahaNa karela ajIva talavAra Adi
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u010 4 kriyAdonAM dvitvanirUpaNam tu anIvasvAstikI / evaM naisapTikyapi dvividhA-jIvanamRSTikI, ajIyanesRSTikI ceti / rAjAdInAmAjJayA jalasya yantrAdibhinisarjana jIvanImapTikI / yattu vANAdInAM dhanurAdibhinisarjana ajiivnmRpttikii| punaranyathA kriyAyA haividhyamAha-do kiriyAo' ityAdi / dve kriye prajJapte / tad yathA-AjJApanikA, vaidAraNikA ceni / AmApanam Adezastarayeyam AtApanI sevAjJApanikA, tajjanitaH karmabandha ityarthaH / tathA-pidAraNasyeyaM vedAraNI, saira baidAraNikA / tatrAjJApanI dvividhA-jIvA''jJApanikA, ajIvA''jJApaAdi se jo jIva ko mAratA hai vaha ajIca svAstikI miAyA hai athavA apane hAtha se hI jIva kA tAr3ana karanA yaha svAstikI kriyA hai aura ajIva kA tADana karanA yaha ajIca svAstikI kiyA hai naisRSTikI kriyA bhI do prakAra kI hai eka jIvanamRSTikI aura dUsarI ajIvanasRSTikI rAjAdikoM kI AjJA se jala kA yantrAdikoM dvAga nikAlanA yaha jIva naisRSTikI kriyA hai tathA ghANa AdivoM kA dhanupa Adi para caDhAkara chor3anA isakA nAma ajIva naisaTikI kriyA hai yama prakAra se bhI kriyA do prakAra kI hotI hai eka AjJApanikA aura dUsarI vedAraNikA AjJApana nAma AdezakA hai isa Adezajanya kriyA se jo karmabandha hotA hai vaha AjApanikI kriyA hai tathA vidAraNajanya kriyA se jo karmayandha hotA hai vaha baidAraNikA kriyA hai inameM AnApanikA kriyA do prakArakI hai jIva AjJApanikA aura ajiivaanaapvaDe jIvane mAravAnI je kiyA thAya che tene ajIvavAhastinI kriyA kahe che. athavA pitAnA hAthathI ja jIvane mAre te jIvavAhastinI kriyA che ane keI ajIvanuM tADana karavuM te ajIvavAhastinI kriyA che. e ja pramANe naruSTikI kiyAnA paNa be bheda paDe che-(1) jIva sRSTika ane (2) ajava naiRTikI. rAjadinI AjJAthI maMtrAdi dvArA jaLane bahAra kADhavuM te jIvanesazikI kriyA che. tathA bANa Adine dhanuSa para caDAvIne choDavA te avasattiyaa. kiyAnA nIce pramANe be prakAra paga paDe che-(1) AjJAnikA kiyA, (2) vedAraNikA kiyA. AjJApana eTale Adeza A Adezaanya kriyA dvArA je karmabaMdha thAya che tene AjJAnikI kriyA kahe che. tathA virArajanya kriyAthI je karmabaMdha thAya che tene vAraNikA kiyA kahe che AnApanika kriyA be prakAranI che. (1) apinika ane (2) ajIva ApanikA,
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 sthAnAGgamatra nikA ceti / jIvaviSaye AjJApayataH-kriyA jIvAjJApanikA / evamajIvaviSayA ajIvAjJApanikA / tathA-jIvamajIvaM vA vidArayati-sphoTayati yastasya kriyA jIvavaidArikA, ajIvavaidAraNikA vA bhavati / etat sarva naiSTikI varNanava bodhyam / punaranyathA-kriyAyA dvaividhyamAha-' do kiriyAo' ityAdi / dve kriye prajJapte / tad yathA-anAmogapratyayA, anavakAGkSApratyayA ceti / anAmogaHajJAna, pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA anAbhogapratyayA / tathA-anavakAGkSA svazarIrAdhanapekSatva, saiva pratyayo yarayAH sA'navakAMkSApratyayA / anAbhogana tyayAkriyA dvividhA - anAyuktA''dAnatA, anAyuktapramArjanatA ceti / anAyuktA-anAbhogavAn , anupayukta ityarthaH, tasyA''dAnatA - vastranikA jIva ke viSaya meM AjJA denevAleko jIvAjJApanikA kriyA lagatI hai tathA ajIva ke viSaya meM AjJA denevAle ko ajIvAjJApanikA kriyA lagatI hai jIva kA evaM ajIva kA vidAraNa karate hue jo kriyA hotI hai vaha jIva vaidAraNikI aura ajIvavaidArikI kriyA hai yaha saba varNana naisRSTikI kriyA ke varNana jaisA hI jAnanA cAhiye isa prakAra se bhI kriyA do prakAra kI hotI hai eka anAmogapratyayA aura dUsarI anavakAMkSApratyayA jisa kriyA kA kAraNa anAbhoga ajJAna hotA hai vaha kriyA anAogapratyayA hotI hai tathA svazarIra Adi kI anapekSA jisa kriyA kA kAraNa hotI hai vaha anavakAMkSA kriyA hai inameM anAbhogapratyayA kriyA do prakAra kI hotI hai eka anAyuktA''dAnatArUpa aura dUsarI anAyukta mAjenatArUpa, jisakA upayoga sthira na ho aise vyakti kI vastrapAtra Adi ko grahaNa karane rUpa jo kriyA hotI hai vaha jIvanA viSayamAM AjJA denArane jIvAttApanika kriyAjanya doSa lAge che, tathA ajIvanA viSayamAM AjJA denAra jIvane avAjJAnika kriyAjanya deSa lAge che. jIvanuM ane ajIvanuM vidAraNa karatI vakhate je kiyA thAya che tene anukeme jIva vidAraNikI ane ajIva vaidAraNikI kiyA kahe che. A saghaLuM varNana nasRSTikI kriyAnuM varNana pramANe samajavuM. kriyAnA nIce mujabanA be prakAra paNa paDe che - (1) anAga pratyaya ane (2) anavakAMkSA pratyayA. je kriyAnuM kAraNa anAbhoga ajJAna hoya che te kriyAne anAgapratyatyayA kiyA kahe che, tathA svazarIra AdinI anapekSA je kriyAmAM kAraNabhUta hoya che te kriyAne anavakAMkSA kriyA kahe che. temAMnI je anAgapratyayA kiyA che te be prakAranI che-(1) anAyukta AdAnatA rUpa ane (2) anAyukta mA janatA rUpa. upaganI asthiratAmAM vastra,
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMdhA kA sthA0 2 u0 1 sU0 4 kriyAdInAM hityanirUpaNama pAtrAdivipaye grahaNatA-anAyuktA''dAnatA / tathA-anAyuktamyeva yaba pAtrAdivipayA pramAnatA-anAyuktapamAnatA / anasakAisAratyayA-halokaparalokA. pAyabhayarahitasya yA kriyA bhavani, sA'pi kriyA dvividhA-AnmazarIrAnAkAisApratyayA, paragarIrAnava kAsApratyayA ceti / yaH khalu ra zarIrApekSayA abhAvena svazarIrasyAGgavizepacchedanakArakakarmANi napuMsakatyAdijanakAni karoni, nasya niyA AtmazarIrAnavakAGkSApratyayA bhavati / yastu paragarIrasya balIvardA deraganchedanAdikarAgi karmANi karoti, tasya kriyAparagarIrAnayakAikSAtyayA bhAti / anAyuktadAnatArUpa kriyA hai tathA upayoga kI asthiratA meM hI jo vastrapAtrAdikoM kI pramArjanA rUpa kriyA kI jAtI hai vaha anAyukta pramArjanA kriyA hai ihaloka evaM paraloka ke apAya evaM bhaya se varjina hue jIva kI jo kriyA hai yaha anavakAMkSA kriyA hai yaha kriyA bhI do prakAra kI hotI hai eka Atma zarIrAnavakAMkSApratyayA aura dumarI parazarIrAnavakAMkSApratyayA apane zarIra kI apekSA kiye binA hI apane zarIra ke hI agavizepoM kA chedana kArakakarma jo ki napuMsakatA Adi janaka hotA hai karatA hai usakI kriyA AtmagarIrAnavakAMkSApratyayA hai jo valIcardAdirUpa parazarIrake chedanakArakakarmo-dAma lagAnerUpa arthAt tapAI huI loha zalAkA se aMkita karanerUpa Adi lagAnerUpa kAryoM ko karatA hai usako parazarIranavakAMkSApratyayA kriyA honI hai isa prakAra se bhI kriyA do prakAra kI hotI hai eka prema pratyayA aura dUsarI Tepa pratyayA mAyAlobha rUpa rAga jisakA kAraNa hotA hai vaha premapratyayA pAtra Adine grahaNa karavA rUpa je kriyA thAya che tene anAyukta AdAnatA rUpa kriyA kahe che. tathA upayoganI asthiratAmAM je vaja, pAtrAdikanI pramarjanA karavA rUpa kiyA thAya che tene anAyukta pramAnatA kiyA kahe che. Aloka ane paralekanA avAya ane bhayathI rahita jIvanI je kiyA hoya che tene anavakAkSA kiyA kahe che tene paNa be prakAra che-(1) AtmazarIra navakAMdA prathayA, ane (2) parazarIranavakAMkSA pratyayA. pitAnA zarIranI apekSA (darakAra) karyA vinA pitAnAM ja agavizenuM chedana karavA rUpa je kriyA thAya che tene AtmazarIranavakAMkSA pratyayA kiyA kahe che. jemake napusaka banavAnI kiyA. baLada Adi parazarIrane chedavAnI-temane DAma devAnI khasI karavAnI, nAdhavAnI Adi kiyA karanAra vyakti paragarInavakANA mA diyA kare che. premaprayA ane heprayAnA bhedathI para kiyA be prakAranI karI che. mAyA lebharUpa rAga je kriyAnA kArarUpa hoya che te kriyAne premapracayA kiyA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 sthAnAGgo ___punaH prakArAntareNa kriyAyA dvaividhyamAha-'do kiriyAo' ityAdi / dve kriye prajJapte / tad yathA-premapratyayA, dvepa pratyayA ceti / premAH-rAgaH, mAyAlobharUpaH sa pratyayaH-kAraNaM yasyAHsA premprtyyaa| dveSa:-krodhamAnarUpaH sa pratyayaH kAraNaM yasyAH sA dvepapratyayA / premapratyayA kriyA dvividhA-mAyApratyayA lobhapratyayA ceti / tathAdvaipapratyayA'pi dvividhA-krodhapratyayA mAnapratyayA ceti / etat sugamam ||mu04|| mUlam-duvihA garihA pannattA, taM jahA-maNasA vege garihai / vayasA vege garihai ahavA garihA duvihA pannattA / taM jahA-dohaM vege addhaM garihai,rahassaM vege garihai // sU0 5 // __chAyA-dvividhA gardA prajJaptA / tad yathA-manasA vA eko garhate / vacasA vA eko gahate / athavA gardA dvividhA-prajJaptA / tad yathA-dIdhI vA ekaH addhAM garhate / hasyAM vA ekaH addhAM gahate // sU0 5 // TIkA-'duvihA garihA' ityAdi___ gardA-garhaNaM, pApasya prakAzanam / sA ca svaviSayikA, paraviSayikA ceti dvividhA / sA punadravyabhAvabhedena dvividhA / tatra dravyagardA-mithyAdRSTikRtA, upakriyA hai tathA krodhamAna rUpa cheSa jisakA kAraNa hotA hai vaha dveSa pratyayA kriyA hai premapratyayA kriyA do prakArakI hotI hai eka mAyApratyayA aura dUsarI lobha pratyayA tathA dveSapratyayA kriyA bhI do prakArakI hotI hai eka krodhapratyayA aura dUsarI mAnapratyayA yaha saba sugama hai ||suu04|| duvihA garihA pannattA ityAdi // 5 // TokArtha-gardA do prakArakI kahI gaI hai pApakA prakAzana karanA isakA nAma nahIM hai vaha nahIM svaviSayikA aura para viSayikA ke bheda se do prakAra kI kahI gaI hai tathA dravya gIM aura bhAvagardA ke bheda se bhI kahe che. krodhamAna rUpa deSa je kriyAmAM kAraNabhUta hoya che te kriyAne dveSapratyayA kiyA kahe che. premapratyayA kriyAnA be bheda kahyA che-(1) mAyApratyayA ane (2) bamapratyayA. dveSapratyayA chiyAnA 51] nIya pramANe meM le 5 cha-(1) krodhapratyayA ane (2) mAnapratyayA. temanA artha saraLa hovAthI vadhu spaSTatAnI jarUra nathI. che sU04 che " duvihA garihA paNNattA" tyAdi // 5 // gaha be prakAranI che. pApanuM prakAzana karavuM tenuM nAma gaha che. te gahana saviSayikA ane paraviSayaka nAmanA be bheda paDe che. tathA dravyagaha ane bhAvaganA bhedathI paNa tenA be prakAra paDe che. mithyASTi jIva dvArA je
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 0 1 sR04 gAyAM dvitvanirUpaNama yogavajitasamyagdRSTikRtA ca bhavati / sA cAmadhAnagardA, dravyagadamyApradhAnArthasyAt / uktaM ca appAhanne'vi ihaM, katyA diTTho hu davyasado ni / aMgAramahazro jaha, davAyario sayA'bhavyo // 1 // chAyA-aprAdhAnye'pi ha, katthate dRSTa eva dravyazabda iti / adgAramardako yathA, dravyAcAryaH sadA'bhavyaH // 1 // ___ upayogayuktasya samyagdRATestu bhAvagardA bhavatItyevaM caturvidhA nahIM / yahAgarhaNIya bhedAd gahA~ bahuvidhA bhavati / paraMvatra karaNApekSayA gardA dvividhA proyane-' maNasA vege garihai ' iti / ekaH ko'pi sAdhvAdiH, manamA yA gahane-gadya juguppate / iha vA zabdo vikalpArthaH / avadhAraNArtho vA, manaseva nanu vAcA garhate ityarthaH / yathA-prasannacandrarAjarpiH / vaha do narahakI hai mithyASTi jIva dvArA kRta jo gardA hai vaha dravyagardA hai tathA upayoga vajita samgharadRSTi jIva dvArA vRta bhI dravyagIM hai yaha gardA apradhAna nahIM hai kyoM ki dravya zabda apradhAna ardha vAlA hai| kahA bhI hai-"appAhanne" ityAdi / upayogayukta samyagdRSTi jIvakI jo guru ke samakSa gIM hai vaha bhAvagahIM hai isa prakAra se nahIM cAra prakAra kI hai athavA gahaNIya ke bheda se gardA yadyapi ghaTuta prakAra bhI hotI hai parantu yahAM karaNa kI apekSA se gIM do prakAra kI kahI gaI hai "maNasA vege garihaI" koi eka sAdhu aisA bhI hotA hai jo mana se hI gardA karatA hai isakA tAtparya aimA hai ki prasanna candra rAja RSi kI taraha koI sAdhu mana se hI gahIM karatA hai vacana se gardA nahIM karatA hai bhAvagIM meM prasannacandra rAjaRpi kA dRSTAnta hama prakAra se haiga karAya che te gahane dravyagaha kahe che tathA upaga rahita samyagRdRSTi iva dvArA karAtI gaha paNa dravyagoM ja che A gaI apradhAna gaha che, 25 hai dravya 2074 samadhAna athavANA cha / pancha -" apAhana " ityAdi. upaga yukta sabhya dRSTi jIva dvArA gurunI samakSa je pitAnI gaI thAya che tene bhAvagaha kahe che A rIte gaI cAra prakAranI kaDI che adhavA garvIyanA bethI te gayAM aneka prakAranI hoI zake che, paranta ThAM karanI apekSAe gaI che HERE . "gaNasA yega gA" nA 5 saya manathI gaI kare che. teno bhAvArtha A pramANe che
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 sthAnAstre ___ atha bhAvagarhAyAM prasannacandrarApidRSTAntaH procyate AsIjjambUdvIpe dakSiNabharate kSitipratiSThitapure somacandranAmA nRpatiH / tasya putraH prasannacandro jAtaH / rAjA somacandraH prasannacandre putre rAjyabhAraM dattvA pravrajito jAtaH / ekadA prasannacandrasya rAjJaH zira kezAn rAjJI parizodhayituM pravRttA / rAjA prasannacandraH svamukhaM darpaNe vilokayati / tadA'sau giraH-kegon vilokamAnastatrai zukla kezamapazyat / tatastasya vairAgyaM samajani / rAjJI tamudAsInaM vijJAya vadati-nAtha ! kimadhunA bhavAnudAsIno jAtaH ? / vividhaM sarasamazana pAnaM bhavadIya-bhavane vartate / tAmbUlabITikAH pArthe vidyante / nAnAvidharatnairbhavadIyako. ___jambUdvIpa nAmake dvIpameM dakSiNa bharatakSetrameM kSitipratiSTita nAmakA purathA usameM somacandra nAmakA rAjA thA usake putra kA nAma prasannacandra thA rAjA somacandra prasannacandra ke Upara rAjya kA bhAra ragba kara dIkSita ho gaye eka dina kI bAta hai ki prasannacandra rAjA ke zira ke bAloM ko rAnI saMbhAlane lagI usa samaya rAjA prasannacandra ne darpaNa meM apanA mukha dekhA mukha dekhate hI unakI dRSTi apane eka mastaka ke sapheda keza para jAkara par3I sapheda keza dekhate hI unake citta meM vairAgya ne sthAna le liyA udAsIna hue rAjA ko dekhakara rAnI ne kahA-nAtha! Apa isa samaya udAsIna kyoM pratIta ho rahe ho kisa bAta kI Apa ko cintA hai Apake yahAM vividha sarasa azana pAna kI kamI nahIM hai tAmbUla ke bIr3e Apake sadA upasthita rahA karate haiM nAnA prakAra ke ratnoM se ApakA prasannacandra rAjarSinI jema keI sAdhu manathI ja gaha kare che, vacanathI karatuM nathI. bhAvagahanI apekSAe prasannacandra rAjarSituM dRSTAnta A pramANe che-jaMbudvIpa nAmanA dvIpanA bharatakSetramAM kSitipratiSita nAmanuM nagara hatuM tyAM semacandra nAmane rAjA rAjya karatA hatA. tenA putranuM nAma prasannacandra hatuM. prasannacandrane roye soMpIne samagra dIkSA grahaNa karI. tyArabAda eka vakhata evuM banyuM ke prasannacandra rAjAnI rANI tenA (prasannacandranA) keza oLI rahI hatI, tyAre prasanacandra darpaNamAM pitAnuM mukha jevA mAMDayuM. darpaNamAM mukhanuM pratibiMba nirakhatA te rAjAe potAnA mastaka para eka sapheda vALa ja. sapheda kezane dekhatAMnI sAthe ja tenAM manamAM vairAgyabhAva utpanna thaye. udAsa thayelA rAjAne joIne rANIe pUchayuM-"nAtha ! Apa udAsa kema lAge che? Apane zenI ciMtA pajavI rahI che? Apane tyAM sarasa azana-pAnanI kamInA nathI, tAMbUla (pAna) nAM bIDAM te ApanI samakSa sadA upasthitaja
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSA TIkA sthA1 u01 sU0 4 bhAvagIyAM prasannacandrarAja prAnta 233 zAgAraM saMbhRtam / dhanadhAnyapraTa sakaladdhisidbhisamRddhe janapade navAdhikAro'gti / bhAttApAnalasantaptA bhanadIyazatrayo digantamAzritA iyana 'pi lakSyante / murapatisadRzaM bhavattenaH parimphurati / rAjyalakSmIranudinaM zukrapakSa-gagikaleva saMvaImAnA lIlAyate / punaH kena kAraNena bhavadIyaM manaH sagvedamiti vijJAnumibhaMDAra sadA bharapUra banA huA hai dhana dhAnya se Apa kA deza paripUrNa hai mampUrNa prakAra kI Rddhi siddhiyAM hame apanA nivAsa sthAna banAye hue haiM isa para Apa kA akhaNDa sAmrAjya chAyA huA hai Apake pratA. parUpI anala (agni ) se santapta hue zatru aise hahane para bhI nahIM mila rahe haiM aisA pratIta hotA hai ki mAno ve digantoM kA Azrita karake hI chipa rahe haiM Apa kA teja indra ke teja kI taraha cAroM ora camaka rahA hai pratidina rAjyalakSmI rAjyamahala ke prAGgaNa meM zuklapakSa kI zazikalA kI taraha baDhatI huI agraNDa krIDA karatI rahatI hai ataH itanA saba kucha hone para bhI nAtha! ma yaha jAnane ke liye utkaThita ho rahI haiM ki Apa kI hama udAsInatA kA kyA kAraNa hai ? rAnI kI isa prakAra se jijJAsA jAnakara rAjA ne kahA-devi! merI udAsInatA kA kAraNa yama (mRtya) ke saMdezako lekara yamadUtakA AnA hai mAluma par3atA hai ki aba thor3ese hI samaya meM zatru AnevAlA hai ataH usake sAtha hamArA jAnA avazya hI hogA rAjA kI isa bAta ko sunakara rAnI ne kahA-nAtha! Apa yaha rahe che. vividha ratnothI Apane bhaMDAra bharapUra che. dhanadhAnyathI Apa deza paripUrNa che. Apane tyAM badhI prakAranI brisiddhi vidyamAna che. tenA para ApanuM akhaMDa sAmrAjya che ApanA pratAparUpI anala (agni)thI saMtapta thaIne zatruo evA te nAsI gayAM che ke tyAM jaDatAM nathI. jANe ke teo diganene Azraya laIne chupAI gayAM che. ApanuM teja IndranA tejanI jema cAre bAju camakI rahyuM che. pratidina ApanI rAjyalakSmI zukalapaTTAne candranI jema vRddhi pAmatI jAya che. jANe ke te rAjyalakSmI ApaNA rAjamahelanA prAgAma zukalapakSanA cadranI kalAnI jema vRddhi pAmatI akhaMDa kI karI rahI che ATalI ATalI sukha-samRddhi hovA chatAM Apa zA kA udAsa thaI gayA ch|, te napAne dudhI bhAnu24." rANanI A prakAranI jijJAsAne jANIne prasannacanTa gAe tene kahyuM, "he rANI ! mRtyune pagAma laine yamane na AvI rahe che. e ja samayamAM zatru AvI pahecaze, tenI sAthe mAre jarUra javuM paDaze. te kALe Aja mArA manamAM udAsInatA vyApI gaI che." pa30
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAzastre cchAmi / rAjA prAha-devi ! saMdezamAdAya yamadUtaH samAgataH / svalpenaiva kAlena zatruH samAgamiSyati, vivazasmAkaM gamanaM bhaviSyati / rAjJI mAha-bhavantamito netu kA samartho'sti, ahamanupamAmimA svakaramudrikAM pradAya sarvasvamapi vA tasmai samaya' bhavantaM mocayiSyAmi / rAjA prAha -devi ! tvaM bhadrA'si, saralahRdayA'si, tasmAdIdRzaM vacastavamukhAniHsarati / yadi vastupradAnena mRtyurnivAryate, tadA nako'pi priyeta, sarvasaMpatpradAnenApi mRtyuranivAryaH / rAjJI vadati-nAtha ! ko'sau yamadUtaH samAgato'sti ? / rAjA prAha-mama zirasi palita keza eva yamadutaH / kyA kahate haiM ? aisA kauna sAmarthyazAlI hai jo Apa ko yahAM se le jA sake yadi koI Apa ko yahAM se lene ke liye AvegA bhI to maiM apanI isa anupama mudrikA ko yA apane isa sarvasva ko usake liye dekara Apa ko usase chuDA lUMgI phira Apa cintA kisa bAta kI karate hai ? rAnI kI isa bholepana kI bAta sunakara rAjA ne kahA-devi! tuma bholI aura saralahRdaya vAlI ho isIliye tumhAre mukha se aisI bAta . nikala rahI hai| loco to sahI-kahI mRtyu bhI TAlI jA sakatI hai yaha to sirpha tumhArI korI dhAraNA hI hai jo tuma aisA kaha rahI ho ki hama amUlya vastu dekara use lauTA dege, yadi aisA hI hotA to phira kyA thA koI bhI nahIM maratA ataH sarva sampadA de dene para bhI mRtyu anivArya hai yaha tuma dRDha vizvAsa karo rAjA ke isa prakAra ke satyArtha kathana ko sunakara rAnI ne unase pUchA-nAtha ! kaunasA yaha yamadUta AyA huA hai - rAjAnI A prakAranI vAta sAMbhaLIne rANIe kahyuM-"nAtha A Apa zuM kahe che! Apane ahIMthI laI javAne kaNa samartha che je Apane ahIMthI laI javAne kaI Avaze te huM tene mArI anupama mudrikA athavA sarvasva ApIne paNa tenA hAthamAMthI Apane mukta karAvIza. te Ape ciMtA zA bhATe 42vI me !" rANInI A bheLapaNayukta vAta sAMbhaLIne rAjAe tene kahyuM-"devI ! tame bheLAM ane saraLa svabhAvavALAM che, tethI tamArA mukhamAMthI A prakAranI vAta nIkaLI rahI che. zuM motane rokavAnI keImAM zakti che kharI ? zuM amUlya mudrikAdinI bheTa dvArA matane rokI zakAya che kharU! je evI rIte matathI bacI zakAtuM heta te jagatamAM koI paNa vyakti marata ja nahIM ! sarva saMpatti arpaNa karavA chatAM tene TALI zakAtuM nathI, tene rokavAne kaI samartha nathI." mA 42rnu rAjanuM satyArtha 4thana sAmaNIne 29ye hyu-" nAtha !" kyAM che e yamadUta? mane batAve te kharAM ! "
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA kA sthA0 2 u01 sUTa bhAvagIyAM prasannacandragaviTAna 25 zubhaH keza patra sUcayati-mRtyu. samIpe samAgana iti / dhimAm vidamAm / ko zurutAmupagate'pi mayA saMyamo na gRhItaH / iyaM hi kularI nirammAkam-bArata kegaH zuklo na bhavati, tataH prAgevAsmatyulotpannA rAjyalakSmI vidyAya naMgana napamA mbAtmakalyANaM sAdhayanti / mama tAtastu jarAjanita kegokalyAt pUrvameva gajyasamRddhi parityajya dIkSito jaatH| tato'sau prasannacandro narendraH pradhAnapaJcagatakaM samAhaya taiH sahAnamantrya, pAmArAvayaska putraM rAjye saMsthApya pravajito jAtaH / sa grAnAnugrAmaM vidanna banpemujhe bhI use kahiye rAjA ne kahA mugdhe ! dekho vaha yamadana palina (sapheda) keza ke mipa se mere mastaka para ThaharA huA hai ataH yaha zukla keza hI mujhe sUcita karatA hai ki rAjan ! terI mRtyu apa nikaTa hai mujhe yAra 2 dhikkAra hai jo zukla keza ke ho jAne para bhI meM maMyama ko aGgIkAra nahIM kara rahA hU~ hamAre kula kI rIti hI aisI calI A rahI hai ki jaba taka keza sapheda na ho jAye isake pahile hI hamAre baMzajo ne AtmakalyANa ke liye rAjalakSmI kA parityAga kara saMyama aura tapa se apanA nijakA zodhana kiyA hai mere pitA ne bhI aisA hI kArya kiyA hai ve vRddha hone se pahile hI rAjyalakSmI kA parityAga kara dIkSita hue haiN| isa prakAra vicAra kara prasannacandra narendra ne pAMcasI pradhAna puruSAM ko bulAyA aura unake sAtha vicAra kiyA vicAra vimarza karake phira ve chahamAsa ke putra ko rAjya meM sthApita kara dIkSita ho gaye brAmAnu tyAre pitAnA mastakamAMthI sapheda vALane khecI kATI rIte te banAvIne kahyuM-"mugdha ! dekho, A camata sapheda dezanuM rUpa laIne mArA mastaka para caDhI beThe che. te sapheda keza ja mane evuM sUcana kare che ke "he rAjana ! tArU mRtyu najIka che, have te ceta " dhikAra che ke mAthAmAM maMda keza AvI javAM chatAM paNa hu saMyama aMgIkAra karI zake nathI amArA kuLamA te evo niyama cAlyo Ave che ke keza sapheda thaI jAya te pahelAM AtmakathAane nimitta rAjyalakamIne parityAga karIne saMyama ane tapanA nibhAva dvArA AtmAnI zuddhi karavI mArA pitAe paNa e rItane nibhAvI hatI te paNa rAjyalakSmIne parityAga karIne prajita thaI gayA hatA. " A pramANe vicAra karIne prasannacaMdra rAjAe 500 pradhAnone bolAvyA. temanI sAthe maMtraNa karIne pitAne cha mAsanA rAjakumArane gAdIe besaDa ane pite pravajayA aMgIkAra karIne prAmAnugAra vijhAra karavA lAgyA. A rIte vihAra karatA karatAM ghoDA vakhatamAM teo A nagaranA
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 nat naiva kAlena rAjagRhanagaryA vahiH pradeze nirjane vane samAgatya, ekena caraNenotiSThan sUryAbhimukhaM sUryA''tApanAM grahItuM vAhudvayamUrdhvamutthApya zubhadhyAnasaMlagno'bhavat / sa ca hRdaye'rhantaM nidhAya, siddhadhyAnazirastrANaM - ' Topa ' iti bhASAprasiddham, AcAryadhyAnakavacam, upAdhyAyadhyAnarathaM, sAdhudhyAnAstraM samAdAya, karmazatruM vijetuM sotsAhamudyata AsIt / tadA zreNika bhUpasya sumukha- durmukha nAmako dutau tadAsamnamArgeNa samAgatau / tau ca tatra dhyAnasthaM prasannacandrarAjarSiM dRSTavantau / tadA sumukhenoktam- dhanyo'yaM mahAtmA, dhanyAcApyasya jananI janmabhUmizca yo'yaM sudustyajAM surepsitAmapi rAjyalakSmI grAma vihAra karate hue ve svalpakAla meM hI rAjagRhI nagarI ke bAhara ke nirjana vana meM Aye aura vaha Akara ve eka caraNa se khar3e ho gaye aura sUrya kI tarapha muMha karake sUrya kI AtApanA lene ke liye donoM hAthoM ko UMcA karake ve zubha dhyAna meM saMlagna ho gaye usa samaya unhoM ne hRdaya meM arhanta ko virAjamAna karake karma zatruoM ke sAtha yuddha karanA prArambha kara diyA isa yuddha meM siddha bhagavAn ke dhyAna ko unhoM ne Topa banAyA AcArya ke dhyAnako kavaca upAdhyAyake dhyAnako ratha aura sAdhuke dhyAnako astra banAyA isa prakAra yuddha kI sAmagrI se sajadhaja kara ve karma zatru ke sAtha bar3e hI utsAha ke sAtha yuddha karane ke liye pravRta ho gaye / isI samaya zreNika rAjA ke sumukha durmukha nAma ke do dUta unake pAsa ke rAste se hokara nikale una donoM ne vahAM dhyAna meM tallIna hue prasannacandra rAjaRSi ko dekhA dekhakara sumukha kahA- ina mahAtmA ko AvIne tee eka pagane A rIte te banne hAtha bahAranA nirjana vanamA AvI pahAcyA. tyA AdhAre, sUnI tarapha mukha karIne UbhA rahyA. U'cA karIne sUryanI AtApanA levA lAgyA, A rIte UbhAM UbhAM te zubhadhyAnamAM lIna thaI gayA. hRdayamAM arhata bhagavAnane virAjamAna karIne temanuM dhyAna dharIne temaNe kamarUpI zatruenI sAthe laDAI zarU karI. kayAM kayAM zastrothI temaNe te zatruonA mukAmaleA karyAM ? ahatanA dhyAnane teNe peAtAnA TApa manAvyeA, AcAryanA dhyAnane bakhtara manAvyu, upAdhyAyanA dhyAnane ratha ane sAdhunA dhyAnane asra khanAvyAM. A prakAranI yuddhanI sAmaga ethI sajja thaine te kazatruonI sAthe ghaNA ja utsAhapUrvaka laDavA lAgyA. A pramANe jyAre te dhyAnamAM magna hatA, tyAre zreNika rAjAnA sumukha ane durmukha nAmanA be te te mAge thaIne nIkaLyA. temaNe tyAM dhyAnamAM tallIna thayelA prasannacaMdra rASine joyA, temane joine sukhe dukhane
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMghA TIkA sthA0 2 u0 1 sU0 4 bhAvagAyAM prasannacandrarAjavirazAnta. 237 sarvAdhikAra saphalaparivAraM ca parityajya mudazvaraM tapastapati / tadvacanaM zrutyA dagvaH mAha-nAyaM mahAtmA, kiMtu narAdhamo'yam , yato'yaM paNmAsavayaske vAle rAjya bhAraM dattvA mantriNAmaGke putraM nikSipya saMyama gRhItavAn / anena mahadanuvitaM kRtam, yadayaM putrasya bAlyAvasthAyAmasajAnavale tasmin-rAjyabhAraMnyastavAn tadadya mantri dhanya hai inakI mAtAko dhanya hai aura inakI janmabhUmiko bhI dhanya hai jo devadarlabha bhI rAjyavibhUti kA parityAga kara evaM apane eka chatra rAjya se muha mor3akara aura makala parivAra ko chor3akara suduzvara tapa tapa rahe hai sumukha kI isa bAta ko sunakara durmukha ne kahA-ye mahAtmA nahIM hai ye to narAdhama haiM jo chahamAsa ke bacce ko rAjya ke bhAra ko saMbhAlane ke liye mantriyoM kI goda meM rakhakara saMyama kI ArAdhanA meM laga gaye hai| yaha inhoM ne bar3A hI anucita kArya kiyA hai bhalA putra ko bAlyA. vasthA meM chor3akara apane hita kI saMbhAla karanA yaha kaunasI buddhimAnI hai ? inhoM ne jisa prakAra se apane hita karane kA vicAra kiyA hai usa prakAra se yaha vicAra kyoM nahIM kiyA hai ki abhI yaha bacA galyAvasthA meM rahane ke kAraNa ghalavAlA bhI nahIM ho pAyA hai maiM kaise isake Upara rAjya kA bhAra sthApita karU~ isa prakAra dasare ke jIvana se khilavAr3a karanA kahAM kI dharmanIti hai cAlaka kI nirvalatA aura usake ayodhapane A pramANe kahyuM-"dhanya che A mahAtmAne ! dhanya che temanA mAtApitAne ' dhanya che temanI mAtRbhUmine ! pitAnA devadurlabha rAjayabhavano parityAga karIne tathA potAnI eka cakI rAjyasattA tathA kuTuMba parivArane tyAga karIne AvI duSkara tapasyAnuM sevana karanAra A rAjarSine dhanyavAda ghaTe che." sumukhanI A prakAranI vAta sAMbhaLIne mukhe kahyuM "are ! A mahAtmA nathI paNa narAdhama che. pitAnA cha mAsanA bALakane mAthe rAjyane bhAra mUkIne ane pitAnA cha mAsanA bALakane maMtrIone Azare cheDIne saMyama ane tapanI ArAdhanA karanAra A rAjarSi te dhikkArane pAtra che. cha mAsanA bALakane mAthe AvaDI moTI javAbadArI nAkhIne pitAnA ja hitane vicAra karIne saMgAra tyAga karavAmAM zI buddhimAnI rahelI che ? teNe rAjya choDatAM pahelAM e vicAra kema na karyo ke A rAjakumAra hajI bALaka che. rAjyane bhAra vahana karavAne te samartha nathI, AvA mukumAra bALakane maMtrIonA hAthamAM pa te cogya nathI. A pramANe bIjAnA jIvana sAthe khela karavA tene panIti kema kahI zakAya ! balakanI ni yaMtA ane tenI apupatAne lAbha
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 sthAnAnasUtre nItiH parivartitA, yat tasya laghuvayaskasya bAlasyopaghAtaM kRtvA mantriNaH svayaM rAjyamapahariSyanti / durmukhavacanAdayAnataH praskhalitacittaH prasannacandrarAjapirAtaraudradhyAne magnaH san manaH kalpitAstra zastrANi gRhItvA tAn mantrijanAn mArayita bhAvasaMgrAme pravRttaH / ___ atrAntare rAjA zreNikastatrAgataH / sa prasannacandrarAjarSi zubhadhyAnaniSTaM matyA taM namaskRtya bhagavataH zrI mahAvIrasya caraNopAnte smaagtH| bhagavantaM vandityA namaskRtya rAjA zreNikA pRcchati-he bhagavan ! prasannacandrarAjapiradhunA'syAM dhyAnAvasthAyAM yadi kAla kuryAt , tarhi sa kasyAM gatau gamiSyati ? / bhagavatA proktamkA lAbha pAkara Aja mantriyoM kI nIti meM parivartana ho gayA hai ve dekhate 2 niyama se isa laghuvayaska bAlaka kA upaghAta karake svayaM rAjya kA apaharaNa kara legeM durmukha ke isa prakAra ke vacanase dhyAna se prarakhalita citta hue ve prasannacandra rAjaRSi Ata raudra dhyAna meM magna hokara manaH kalpita astra zastroM ko grahaNa karake una mantrijanoM ko mArane ke liye sAvasaMgrAma karane meM laga gaye TIka isI samaya rAjA zreNika vahAM para Aye unhoM ne prasannacandra rAjaRpi ko zubha dhyAna meM tallIna huA mAnakara unheM namaskAra kiyA phira ve bhagavAna mahAvIra ke pAsa pahuMce vahAM pahuMcakara unhoM ne bhagavAna mahAvIra ke vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra karake phira prabhu se isa prakAra unhoM ne pUchA bhagavan ! prasannacandra rAjanapi jo isa samaya dhyAnAvasthA meM tallIna haiM yadi isI avasthA meM kAla dharma ke vasaMgata ho jAveM to ve uThAvIne Aje maMtrIonI buddhi bagaDI che. teo tene mArI nAkhIne rAjayane pacAvI pADavA mAge che. " dukhanA A zabda sAMbhaLI dhyAnamAMthI khalita thayelA te prasannacaMdra rAjarSi raudradhyAnathI yukta thaIne kalpita hathiyArene grahaNa karIne te maMtrIone mArI nAkhavAne mATe bhAvasaMgrAma karavAmAM lIna thaI gayA. barAbara e ja samaye zreNika rAjA tyAM AvI pahocyA, temaNe prasannaca dra rAjarSine zubha dhyAnamAM lIna thayelA mAnIne temane vadaNa namaskAra karyA. vaMdaNA namaskAra karIne tyAMthI teo zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse gayA. tyAM jaIne temaNe mahAvIra prabhune vadaNa karI ane namaskAra karyA. vaMda namaskAra karIne temaNe temane A pramANe prazna pUcha-he bhagavan! prasanacaMdra rAjarSi ke jeo atyAre thAnAvasthAmAM lIna che, teo je A avasthAmAM ja kALadharma pAmI jAya, te kaI gatimAM jAya ?
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u01 sU0 4 bhAgavayAM prasannacandrarAja pantaH 239 saptame narake / etadvacanaM zrutvA rAjA zreNikavintayati aho ! mayA kimidaM zrutam dharmadhurANAM kriyA pAtrANAM vigatavikArANAM natapaH saMyamabhArANAM zubhadhyAninAM mahAmunInAmapi yadIdRzI gatistarhi kA kathA'smAkaM rAjyalolupAnAM kAmabhogaratAnAM mahArambhamahAparigrahAriNAM vividhaviSayacinnAturANAm ? uni / tadAnIM prasannacandra rAjarpiH saMkalpavikalpAsaMgrAme raudravyAnasaMlagna AsIt / tasmin bhAvasamare yadA tasya saMkalpavikalparUpANi khaGga-tomara-dhanurvANAdIni sarvANi niSThitAni tadA mamanacandrarAjarSiNA cintitam - mayA sarve zatravaH samUla kina gati meM jAveM ? zreNika ke isa prazna ko sunakara bhagavAn ne kahA - zreNika ! yadi ve isa avasthA meM kAlagata ho to masamapRthivI meM mAnava naraka meM jA prabhu ke isa kathana ko sunakara rAjA zreNika ne vicAra kiyA- maiM yaha kyA suna rahA hU~ oha ! dharma kI dhurA rUpa kiyA ke pAtra viSaya vikAra vihIta tapaH sama bhAra yukta dhyAnAvasthita aise mahAmunijanoM kI bhI yadi aimI gati ho sakatI hai to phira hamAre jaise rAjya lolupa kAmabhoga rata, sahArambha parigraha sampanna evaM vividha viSaya cinnAturoM kI bAta hI kyA hai ? prasannacandrarAjaRSi jaba saMkalpa vikalpa maya saMgrAma meM raudra dhyAna ke barAvarttI bane hue the, usI bhAva maMgrAma meM jaba unake saMkalpa vikalpa kalpita saGga, tomara, dhanuSa evaM vANa Adi sazastra kAma A cuke mahAvIra prabhue mahArAjA zreNikane A pramANe javAba ApyA--" huM zreNika ! A avasthAmAM ja tee! kALadhama pAmI jAya, te sAtamI pRthvImA (naramA) nA24 3pe tyanna tha zd mahAvIra prabhunA A prakAranA kadhanane sAMbhaLIne zreNika rAntanA manamA A prakAranA vicAra Avye- A huM zuM sAMbhaLI rahyo chuM ! dharmanI pu 35 kriyAne pAtra, viSaya ane vikArAthI vilhIna thaine tapa ane yamanI ArAdhanA karatAM, zubha dhyAnamAM lIna evA mahu munijanAnI paNa A prakAranI gati thaI zakatI hoya, te amArA jevA rAjyalAgrupa, kAmabhagata, mahA khArA ane parigraha sapanna ane vividha viSayeAno ciMtAmAM ja rahe. nAranI to bAta 4 zrI zvI / " caMdradhyAnane AdhIna thaIne prasannagadra rASiSe sthini khaDaga, bhAlA, nu, tIra AdinI sahAyanAthI matrIe sace bhAvamAma relavA mAMDayA. A bhAvasa gAmamAM tyAre tenA sakalpa vikalpa kalpita khaDaga, bhAlA, dhanu,
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 sthAnAgasUtre dhAta hatAH / zastrANyatrANi cApi sarvANi naSTAni, paratveka evaM zatrurUpo mantrI mama puratastiSThati, tamenaM mastakAvasthitamukuTAghAtenaiva haniSyAmi, ityAdi / tato'sau mukuTagrahaNArthaM yadA zirasi hasta nikSipati, tadA luzcitakezaM mastakaM vijJAya sa rAjarpiH pazcAttApamupagataH san , svAtmagahIM kurvan nirvedamApanazcintayati-dhiGmAm , yanmayA punaH punarjanmajarAmaraNAdhivahmijvAlAkalApaparipacyapAsa meM kucha nahIM bacA taba prasannacandra rAjaRSi ne vicAra kiyA maiMne saba zatruoM ko naSTa kara diyA hai astra zastra bhI saba samApta ho cuke hai aba to merA kevala mantrI rUpa eka hI zatru avazeSa raha gayA hai vaha isa samaya mere samakSa upasthita bhI hai ataH maiM ise bhI aba apane mastaka para rahe hue rAjamukuTa ke dvArA hI kyoM na samApta kara daM isa prakAra kI vicAra dhArA se otaprota hue una prasannacandra rAjaRSi ne mantrI ko mArane ke liye jyoM hI mukuTa ko grahaNa karane ke liye apane mastaka para hAtha rakhA to usI samaya unheM luzcitakeza mastaka jAnakara apanI isa anucita vicAra dhArA para pazcAttApa hone lagA unhoM ne usI samaya AtmagahIM karanA prArambha kara diyA isa meM unhoM ne aisA socA-mujha aviveka ke cakkara meM par3e hue ajJAnI AtmA ko bArambAra dhikkAra hai maiM anAdi kAla se hI janma, jarA, maraNa Adhi evaM vyAdhirUpa vahni kI jvAlAoM se jhulasatA huA calA A rahA hU~ rAga bANe Adi samasta zastrAstro kAma AvI cukyAM, ane tenI pAse eka paNa zasa bacyuM nahI, tyAre temanA manamAM A pramANe vicAra Avya-"meM badhAM zatruone saMhAra karI nAkhe, have mArAM astrazastrAdi paNa khalAsa thaI gayAM che. have te maMtrIrUpa eka ja zatru bAkI rahyo che, te hAlamAM mArI sAme ja Ubho che. lAva, tene huM mArA mastaka para rahelA rAjamugaTa vaDe khatama karI nAkhuM!" A prakAranI vicAradhArAthI yukta thayelA te prasannacaMdra rAjarSie maMtrIne mAravAne mATe mugaTa grahaNa karavAne mastaka para hAtha mUkyA, tyAre lucita kezavALuM mastaka hevAne khyAla Ave. pite je raudradhyAnathI yukta thayela hatuM tene mATe tenA dilamAM:pazcAttApa thavA lAgyA. eja vakhate teNe Atmagaha karavA mAMDI te manamAM ne manamAM potAnI jAta para A pramANe phiTakAra varasAvavA lAgya-"avivekanI jALamAM paDelAM evAM mArA ajJAnI AtmAne dhikkAra che! hu anAdikALathI janma, jarA, maraNa, Adhi ane vyAdhirUpa agninI javALAomAM jaLI rahyo chuM. rAga dveSarUpa ugra viSayayukta
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 1 sU05 bhAvagahAMyAM pragsanacandragapidRSTAnta' 241 mAnena, rAgaDhepaviSamaviSadharabhujaGgamAsitena, jJAnAvaraNIyAdhapTavidhArmaramubhiH pratyAtmapradezaM pratinibaddhena caturgatikasaMsArabhayabhItena prANitrANakArakaM sakalakalyANadhArakaM bhavajaladhitArakaM sakaladuHkhahArakaM siddhipadadAyakaM zivamugvavidhAyakaM saMyamazaraNamupagatya cAritramohanIyodayena cAritrataH parAmukhIbhUya, mahAvrata. mukhyaM mANAtipAtaviramaNAkhyaM prathamatrataM virAdhitam / evaM zubhAdhyavasAyena prasannacandrarAjarpiduritakAriNaM svAtmAnaM nindan manasaiva pUrvakarmANi zapayati sma / Tepa rUpa ugra jaharIle soM ke akheda jJAna rUpa jahara se pratyeka gati meM mRcchita huA hU~ merI AtmA kA koI bhI pradeza aisA nahIM banA ki jo jJAnAvaraNIya Adi rUpa kanerajju se kasa kara na baMdhA ho aba kisI bhI taraha se yadi maiM bhaya se bhIta banA hai aura prANitrANa kAraka makA lakalyANa dhAraka mavajaladhinAraka sakaladuHvahAraka, sidripada dAyaka aura zivasukha vidhAyaka saMyama rUpa mahala kI chatrachAyA meM A pahu~cA hU~, to aisI sthiti meM jo maiMne cAritra mohanIya karma ke udaya se isa gRhIta cAritra se isa prakAra ke durvikalpoM ke vAvartI hokara jo yaha parAGmukhatA apanAI hai vaha mere dvArA eka bhayaGkara aparAdha huA hai isase mere Atmazodhana ko eka bahata bar3I Thesa pahu~cI hai usakI sarva pradhama sIDhI rUpa prANAtipAta ciramaNavrata isale Dhaha gayA hai-dhvasta ho cukA hai hAM muza ajJAnI ne yaha kyA kara DAlA isa prakAra Atma gardA rUpa zubhadhyAnAdhyavasAya se prasannacandra rAjaRpi ne pApake cakkara meM jherI sarponA abheda jJAnarUpa viSathI huM pratyeka gatimAM mRti thayA che. mArA AtmAne koI paNa pradeza e nathI ke je jJAnAvaraNIya Adi kAjU vaDe kasIne bAMdhyo na hoya have saMsAranA bhayathI vyAkuLa thaIne hu sakaLa kalyANadhAraka, bhavajaladhitAraka, sakaLa duHkhahAka, siddhapadadAyaka, ane zivasukha vidhAyaka saMyamarUpa mahelanI chatrachAyAmAM AvI paho chuM te evI sthitimAM, cAritramehanIya karmanA udayathI A durvikalpane AdhIna thaIne meM je cAritranI ArAdhanAmAMthI paragamukha ivAnI kriyA karI che te mArA kAga eka bhayaMkara aparAdha thaI gayo che, tene lIdhe mArA AnI zuddhimAM Te avarodha uo thaye che tenA prapama pagathiyArUpa AAtipAta virama rAtanuM tenA dvArA khaMDana (dasa ' thaI gayuM che. meM ajJAnIe ke mA na karI nAkhe che !" A pramANe Atmaga rUpa ja dhyAnAdhyAya
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 sthAnAgasUtre atrAntare punarbhagavantaM zreNikanRpaH pRcchati-he bhagavana ! saMprati sa rAnapiryadi kAlaM kuryAt , tarhi kAM gatiM gacchet? bhagavatA proktm-srvaarthsiddhm| rAjA prAhabhagavan ! pUrva kenAzayenopadiSTam , saMprati kenAzayenopadizyate, iti nAvabudhyate / tato bhagavatA krameNa sarva tad vRttaM tasmai kathitam / tasminneva samaye prasannacandra rAjarpisaMnidhau dundubhidhvaniH samajani, deganAM jayajayanAdazca jAtaH / tadA zreNikA prAha-kiM kAraNam , yadatra dundubhidhvaniH zrUyate, devAnAM jayajayanAdazca / par3I huI apane AtmA kI nindA karate hue mana se hI pUrva karmoM kA kSaya kara diyaa| isake bAda phira zreNika ne bhagavAna se pUchA he bhagavAn / aba rAja Rpi yadi kAlavAvartI ho jAte haiM to ve kisa gati ke pAtra bana sakate haiM ? bhagavAna ne kahA zreNika ! ve sarvArthasiddha ke pAtra bana sakate haiM zreNika ne pUchA he bhagavan ! Apane pahile kisa Azaya se saptama pRthivI meM jAne kI bAta kahI aura aba kisa Azaya se Apa ko una kI bAta sarvArtha siddha meM jAneko kaha rahe haiM ? mujhe isakA kAraNa samajhAie, taba bhagavAna ne pUrva Azaya kA aura vartamAna Azaya kA samasta bheda bhAva unheM samajhA diyA usI samaya prasannacandra rAjaRpi ke samIpa dundubhiyoM kI dhvani hone lagI devoM ne milakara jaya 2 zabda kA uccAraNa kiyA ise sunakara zreNika ne prabhu se pUchA he bhadanta ! dundubhidhvani dvArA te prasannacaMdra rAjarSie pApanA cakakaramAM paDelA pitAnA AtmAnI niMdA karatAM karatAM mana dvArA ja pUrvakane kSaya karI nAkhe. - jyAre te prasannacaMdra rAjarSi A prakAre Atmagaha karavAmAM magna thayelA hatA tyAre zreNika rAjAe mahAvIra prabhune pharIthI eja prazna karyo, "he bhagavan! atyAre ja je te rAjarSi kALadharma pAmI jAya, to kaI gatimAM jAya ?" mahAvIra prabhue kahyuM-"he rAjana ! je teo atyAre ja kALadharma pAmI jAya, to sarvArthasiddhane pAtra banI zake che. " tyAre zreNika rAjAe mahAvIra prabhune A pramANe pUchyuM-"he bhagavana! Ape pahelAM tene sAtamI narakane pAtra kahyo hato have Apa tene sarvArthasiddhane pAtra kaho che, te ApanA A javAbanuM kAraNa zuM che?" tyAre mahAvIra prabhue pUrva Azayane ane vartamAna Azayane samasta bhedabhAva tene samajA. barAbara eja samaye prasannacaMdra rAjarSi pAse daMdubhinAda thavA lAge. dee ekatra thaIne temane ja pokAravA mAMDayo te daMdubhinAra tathA jyanAda sAMbhaLIne rAjA zreNike mahAvIra prabhune pUchayuM-"he bhagavan ! A daMda
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - - - sudhA TIkA sthA0 2 801 105 dravyagarbhAyAm adamadanAcArya haTAnna 243 bhagavatA proktam-zumadhyAnAnmanaH samupajAnapazcAttApAnalamyAnAkalApa-dandA. mAna-sAyakamandhanasya prasannacinnasya kevalotpattI mugarAstanmahimAnaM kurvanti ! iti bhAvagardAyAM prasannacandradRSTAntaH / tapA-'vayasA vege garihaH' iti / bacamA vA ekaH ko'pi gahane / hApi vA gabdo vikalpArthako'vadhAraNArthako vA / tatazca vasava natu manasA gardana ityarthaH / yathA-' aGgAramardanAcAryaH / adha dravyagarbhAyAm aGgAragardanAcAryadRSTAntaH pronyateAsId vasantapure jitagagrunAmako rAnA / ma ca dvAdazAtArA rakamtIrthakara zAsanaprabhAvakaH sadorakamutvavatrikAM dhRtvA umayakAle AvazyakaM karoti / ekadA aura devoM kA yaha jaya 2 nAda kima kAraNa se sunane meM A rahA hai ? taba bhagavAna ne kahA-he zreNika ! zubhadhyAna vAle prasannacandra rAjapapi ko pazcAttApa kI agnijvAlA meM samasta karma rUpI indhana ke jala jAne ke kAraNa kevalajJAna kI utpatihaI hai ataH surAsura saya mIlakara usakI mahimA prakaTa kaha rahe haiM isa prakAra kA yaha dRSTAnta bhAvagIM ke Upara prasAcandra rAjaRSi kA hai| tathA-" vayasA vege garihAi" eka koI muni kevala vacana se hI gahIM karatA hai yahAM para bhI "vA" zabda vikalpArthaka athavA abadhAra. NArthaka hai isa se koI eka muni vacana se hI gahIM karatA hai nAma se nahIM vAratA hai aisA isakA tAtparyArtha hai isake jAra aMgAramardanAcArya kA dRSTAnna isa prakAra se hai-basantapura meM jitazatru nAma kA rAjA dhA bhivAda tathA de dvArA jyanAda kema thaI rahyo che ?" tyAre mahAvIra prabhue temane A pramANe javAba Apyo-"he zreNika! zubhadhyAnayukta prasanacaMdra rAjiinA pazcAttApanI AgamAM samasta kamarUpI Idhana baLIne khAkha thaI javAthI tene kevaLajJAna utpanna thaI gayuM che tethI surAsura maLIne tene mahimA prakaTa karI rahyA che. A prakAranuM prasanacaMdra rASinuM dadAta bhAvagalanuM pratipAdana karavAne mATe ahIM ApavAmAM AvyuM che. tathA "payamA vege garihara" 4 muni 101 121 gaDI kare che ahIM "vA" zabda vikapArthaka athavA vadhArAdhaka che kahevAnuM tAtparya e che ke kaI kaI muni mAtra vacanathI ja ga kare che, manathI ga karatA nathI. vacana dvArA gaThanuM pratipAdana karavA mATe aMgAramadanA. cAryanuM dAna arDa ApavAmAM AvyuM che - vasaMtapura nAme nagara hatuM. tyAM jita nAmane rAjA hatA. te bAra
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sthAnAgasUtre prabhAte tena rAjJA svapno dRSTaH-gajAnAM paJcabhiH zataiH parihataH karo mama nagare samAgata iti / nidrApagame sati rAjJA cintitam kimetanmayA svapne dRSTam , iti / tasminneva samaye ziSyANAM paJcabhiH zataiH paritto rudradevAcAryastatra smaagtH| zubhagrahairyuktaH zaniritra, kalpatarubhiH pariveSTita eraNDavRkSa iva, haMsaH parivRto vaka iva rudradevAcAryastena rAjJA dRSTaH sa rAjA'bhyutthAnavandanAdibhistasya satkAraM kRtavAn / ___ atha rudradevAcAryoM vanapAlA basateravagrahamavagRhya saparivAro'sau ttrodhaane'vsthitH| rAjJA'smin munisamAje svapnamadRSTamkarasamaH ko munirastIti parIkSArtha vaha 12 vratoM kA ArAdhaka aura tIrthakara ke zAsana kA prabhAvaka thA sadoraka chukhavastrikA kA dhAraNa kara vaha donoM samaya meM AvazyakakArya kiyA karatA thA eka dina usa rAjA ne svapna dekhA ki eka sUara pAMca sau hAthiyoM se ghirA huA hokara mere nagara meM AyA hai isa svapna ko dekhakara jyoM hI usakI nidrA bhaMga haI to usane vicAra kiyA yaha kyA maiMne svapna meM dekhA hai isI samaya pAMca sau ziSyoM se yukta hue rudradeva AcArya vahAM para vihAra karate hue Aye zubhagrahoM se yukta zani kI taraha kalpavRkSoM se yukta hue airaNDa vRkSa kI taraha tathA haMso se ghire hue bagulA kI taraha rudradevAcArya ko usa rAjA ne dekhA dekhate hI rAjAne abhyutthAna vandanAdi kriyAoM dvArA unakA satkAra kiyaa| vanapAla se vasatikA avagraha lekara ve rudradevAcArya parivAra sahita vahA~ ke udyAna meM Thahara gaye rAjA ne " isa muni maMDalI meM svapnadRSTa vratane ArAdhaka ane tIrthakaranA zAsanane prabhAvaka hate. sadaraka muhapatI dhAraNa karIne te bane samayamAM avazyaka kArya (pratikramaNa) karatA hatA, te rAjAe eka rAtre evuM svapra dekhyuM ke pAMca hAthIonA samUhathI viTa LAyela e eka bhuMDa mArA nagaramAM Avyo che. A prakAranuM svama AvyA bAda jyAre tenI nidrAne bhaMga thaze tyAre te A svama bAbata vicAra karavA lAgyA. have evuM banyuM ke eka rudradeva nAmanA AcArya pitAnA 500 ziSyonA samUha sAthe eja divase vihAra karatAM karatAM eja nagaramAM AvI pahoMcyA. zubha grahothI yukta zaninI jema, kalpavRkSethI yukta eka eraMDAnI jema, ane haMsonA samUhathI gherAyelA bagalAne je prakAranI dRSTithI jovAmAM Ave che te prakAranI dRSTithI jitazatrue rudradeva AcAryane joyA. dekhatAM ja temaNe aspRthAna, vandanAdi dvArA temane satkAra karyo. mALInI rajA laIne rudradevAcArya pitAnA 500 ziSyo sAthe vasaMtapura nagaranA eka udyAnamAM padhAryA. rAjAe vicAra karyo ke A maMDaLImAM svamamAM
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ sutrATIkA sthA02 u 1 sU05 cahAramanAcAryaSTAnta 245 rAtrau yati samIpe caturdikSu cUrNitAdvArAH sabhRtyairgumarItyA pramAritAH / rAjA caprabhUlA pazyati / tadanukazvinmuniH kAyika pariSThApayituM rajoharaNena bhUmi pramArjayan pariSThApana bhUmau samAgataH / pariSThApana bhUmi mamAyayA bhUma pada nighate, tAvacaraNasparzajanito'GgAracUrNAnAM marmarazabdaH saMjAtaH / muninA jJAtam atra matkoTakAdayastrIndriyajIvA anekarAzirUpeNa vartante ato maccaraNa sparzajanitapIDayAM zabdo jAtaH iti / tato'sau jIvopamardanazayA mithyAhAkRtaM dattvA kAyikImapariSThApyaiva pratinivRttaH / evaM krameNa pratyeka muniH pariSThApanArthe sUkarake jaisA kauna muni hai" isakI parIkSA karane ke liye rAtri meM vasati ke samIpa cAroM dizAoM meM cUrNitAMgAra apane nokaroM dvArA guptarIti se phailavA diye aura svayaM vaha vahIM kahIM para chipa gayA aura dekhane lagA itane meM koI muni kAyikI kriyA kI pariThApanA karane ke liye rajoharaNa se bhUmikI pramArjanA karate hue pariSTAna bhUmi meM Apa parApana bhUmi kI pramArjanA karake jitane meM usane usa bhUmi meM paira rakhA ki itane meM caraNa ke spardhA se una aMgAra cUrNo meM se marsara zabda huA sunine jAnA ki yahAM para marakoTaka (makoDe) Adi trIndriya jIva aneka rAzirUpa se haiM isaliye mere caraNa ke sparza kI pIr3A se yaha usakA zabda utpanna huA hai taba jIvopamardana kI zaMkAmA dekara kAyikI kriyA kI pariSThApanA nahIM kI aura binA pariSThApanA kiye ceAAyela bhuMDa jevA muni keNu che te mAre zeAdhI kADhavu oie. A kasoTI karavA mATe rAjAe te AzrayasthAnarUpa udyAnanI AsapAsa, chupI rIte peAtAnA anucarA dvArA cUrNitAMgAra (cADIne bhUkA) phelAvI dIdheA, ane pote eTalAmAM ja kAI svAne chupAI gayA. rAtre teNe oyu ke koI eka muni laghuza kA karavA mATe rasteharaNathI bhUminI pramArjanA karatAM karatAM pariSThApana bhUmimAM AvyA. piraTApana bhUminI pramAnA karIne temaNe jeve te bhUmipara paga mUkayA ke turata ja caraNanA sparza'thI te a'gAracNu mAthI samara dhvani uDayeA. tethI munie mAnyu ke hIM makeDAdi trIndriya jIvA aneka rAzirUpe rahelA che, ane te kAraNe mA cattunA spI temane pIDA paheAMcavAne kAraNe A mara dhvanI thayeA che. tethI jIvonI virAdhanAnI zakAI mithyAduSkRta daine ( peAtAnI A duSkRta mithyA hai| evuM kahIne-A rIte pAttAnA pApakRtyanI garyA karIne) kAyikIkriyAnI pi 45nA karyA vinA ja tee tyAMthI pAchA pharI gayA. eja pramANe pratyeka
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA sthAnAijUtre bahizcaturdikSu samAgatya pratinivRttaH / tadanantaraM rudradevAcAryaH paripThApanArthamundukaM gRhItvA drutadrutaM vahirgacchati / pariSThApanabhUmau caraNasparzena marma razabde jAte'pyakRtapazcAttApaH kevalaM vacasA mithyAnupkRtaM datvA kAyikI paripThApya prtiniyttH| rAjJA sarva vRttaM vilokya vijJAtam-ayaM rudradevAcArya eva svapnadRSTaskaraH iti / tataH prabhRti tasyA bhavyAcAryasya -- aGgAramardanAcArya ' iti nAma prasiddha jAtam / ____athavA-'maNasA'vege' iti pAThaH / iha-api zabdaH paThayate / sa ca saMbhAvane tenAyamarthaH / manasA eko garhate, eko'nyo vacasA garha te iti saMbhAvyate' hI vaha vahAM se lauTa AyA isI krama se pratyeka munipariSThAna ke liye bAhara cAroM ora A Akara pIche cale Aye, isake pAda rudradevAcArya pariSTApanA ke liye unduka ko lekara bahuta hI zIghratA ke sAtha bAhara ora pariSThApana bhUmi meM gaye vahAM caraNa ke sparza se marmara zabda hone para bhI unhoMne koI pazcAttApa nahIM kiyA kevala vacana se hI mithyAkRta dekara ce kAyikI kriyAkI pariSThApanA karake vahAM se lauTa Aye rAjAne yaha saba unakA kAma apanI AMkhoMse dekhakara jAna liyA ki ye rudradevAcArya hI svapnadRSTa sUkara haiM usa dina se lekara usa abhavyAcAyakA "aMgAramardanAcArya" aisA nAma prasiddha ho gyaa| athavA-"maNasA avege" jaba aisA pATha kiyA jAtA hai taya yahAM saMbhAvanArthaka " api" zabda kA pATha karane para aisA artha hotA muni kAyikI kriyAnI parijhApanAne mATe bahAra nIkaLyAM paNa parijhApanA bhUmimAM jatAM ja uparyukta anubhava thavAthI teo parijhApanA (paraThavAnI kriyA) karyA vinA ja pAchAM pharI gayA tyArabAda rudradevAcArya pote kAyikI kriyAnI parijhApanA karavA bahAra AvyA. teo ghaNuM zIdhra gatithI pariSThApanA bhUmimAM pahoMcyA. tyAM caraNane sparza thavAthI marmara dhvani thavA chatAM paNa temaNe koI prAyazcitta na karyuM. kevaLa vacanathI "mArU duSkRtya mizyA ho", evuM balIne, kAyikI kriyAne laghuzaMkA karIne paraThIne teo tyAMthI pAchA pharyA. rAjAe temanuM A kArya pitAnI najara najara joIne jANI lIdhu ke rudradevAcArya ja svamaSTa bhuMDa che. te divasathI te atyAcAryanuM "aMgAramardanAcArya nAma paDI gayu ___ athavA " maNasA avege" 20 prA2nesUtrapAle 42pAmA mAve, / hI samAnArtha " api" zahanA 54 42pAthI savo martha thAya cha / arthAt kelasA mardana karanAra "keIka muni manathI nahIM kare che, keIka muni
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhArIkA sthA0 2 u0esa05 dRSyagarbhAyAm yahAramarda nAnA paTAnnaH 52 iti / athavA--manasA'pi, na baco mAtrega eko gaI te, tathA-bacamA'pi, na manomAga eko garha te uti ubhapathA'pyeka eka gaI ne ' iti bhaarH| ___prakArAntaraNa garrayA dvaividhyamAha- ahayA' ityAdi / athavA gardA dviviyA pAtA / tad yathA-dIvAM vA ekaH addhAM gahane, syAM vA pakaH, adrAM gaIne / ayamaya:-ekA-ko'pi, doSIM-mRddhatIm , ahAMkAlaM yAvan , yAvajjIyamityarthaH, gahate-gaI NIyam , iti bhAvaH / anya prakAreNApi vivakSayA dIdhanvaM bhAvanIyam / dIrghahasyayorApekSikatvAt / yathA-ekamAsApekSayA dvimAmAdikaH kAlo dIyoM bhavati evam eko'nyaH dUrabAm-bhalyAM vA adAM yAvad garha ne gahaNIyam / hai ki koI eka muni mana se gahIM karatA hai koI eka suni bacana se gardA karatA hai aisA saMbhAvita hotA hai| ____ athavA-koI eka muni kevala vacana mAtra se gahIM nahIM karatA hai kintu mana se bhI vaha gahIM karatA hai tathA koI eka muni levala mano mAtra se gahIM nahIM karatA hai kintu vacana se bhI nahIM karatA hai isa taraha donoM prakAra se bhI koI eka muni gardA karatA hai| __ava prakArAntara se bhI gardA ke do bheda prakaTa kiye jAte haiM "ahavA" ityAdi ___ athavA gahIM do prakAra kI kahI gaI hai jaise-koI eka dIrgha aDhA kI gardA karatA hai aura koI eka hasva addhA kI nahIM karatA hai hamakA artha isa prakAra se hai koI eka bahuta kAla taka yAvajjIva gahaNIya (pApa) kI gahIM karatA hai dIrghatA aura svatA ye donoM ApekSika haiM isaliye anya prakAra se bhI vivakSA dIrghatA samajhI jA sakatI hai jaise vacanathI gaha kare che, evuM saMbhavita hoI zake che. " athavA kaIka muni vacana mAtrathI ja gaha karatA nathI paNa manathI paNa gaTa kare che. tathA kaI muni kevaLa manathI ja garvI karatA nathI, paraMtu vacanathI paNa garlDa kare che. A rIte kaI kaI muni ane prakAre ga kare che. ve anya te pay gAnA gele tApAmA mAye-"jayA" tyAdi-athavA gahana nIce pramANe be prakAra (1) kaI rIlaMkALa paryanta gaDo kare che (2) kaI kasvAddhanI-maMkA kALanI gaDI kare che. keTalAka mApa dIrghakALa sudhI-jIvana paryanta gArDIyanI (pApanI) gAM kayAM kare che. dIrvanA ane kastatA e ane Apaki che. tevI dIrthanAnuM bIjI rIte 5: prati. pAdana karI zakAya che. jemake eka mAsanI apekSAe be mAsa Adi ramaNa
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 sthAnAgasUtre athavA-dIrghAmeva addhAM yAvad garha te gaINIyaM natu iyAM yAvat / tathA-hasvAmeva yAvad garhate natu dIrghAmityarthaH / eka ethavA dvidhA kAlabhedena gaI te gahaNIyabhAvAnAmanerutvAditi / athavA-dIrgha isvaM vA kAlameva gahate / ayaM bhAvaHvirahAkulazcakrayAko rAtri garha te yat-bahudIyaM rAtriryA na kSIyate / saMcaraNAdipratiruddho bubhukSApIDitaulUko divasaM garhate yat-andhakArapradarzako bahudIrgho'yaM divasaH, yo na kSIyate / evam-AdhivyAkulaH puruSo rAtrindivarUpaM kAlaM dIrghatvena garhate / zAtAgaviNThazca isvatvena rAtri divasaM ca garhate, iti // suu05|| eka mAla kI apekSA se dimAsa Adi kA samaya dIrgha hotA hai isI taraha koI eka alpakAla taka garhaNIya kI gahIM karatA hai athavA-dIrdha kAla taka hI garhaNIya kI nahIM karatA hai thor3e kAla taka garhaNIya kI gardA nahIM karatA hai tathA thor3e kAlataka hI gIM karatA hai dIrghakAla taka garhaNIyakI gahIM nahIM karatA hai athavA koI eka do prakAra ke kAlakhedase garhaNIya bhAvoM meM vividhatA hone ke kAraNa garhaNIya kI nahIM karatA hai athavA koI dIrdha aura isva kAla mAna kara usa kI hI gardA karatA hai jaise-viraha se Akula huA cakavAka rAtri kI nahIM karatA hai ki yaha rAtri bahuta dIrdha bar3I hai jo abhI taka bhI kSINa nahIM ho rahI hai saMca. raNAdi se pratirUddha huA bubhukSita ullU divasa kI gahIM karatA hai ki yaha divasa bahuta dIrgha hai jo abhI taka kSINa nahIM ho rahA hai isI taraha se Adhi vyAdhi se vikala panA huA puruSa rAtri aura dina ina donoM dIrgha gaNAya che. A rIte keIka sAdhu alpakALa sudhI gahaNIyanI (pApanI) gaha kare che. athavA-dIrghakALa paryanta pApanI gaha kare che, alpakALa paryanta pApanI gaha karato nathI. tyAre keI sAdhu evA hoya che ke alpakALa paryanta pApanI garyo kare che, dIrghakALa paryanta karatA nathI athavA kaIka sAdhu evAM paNa hoya che ke te be prakAranA kALabhedothI gIMNIya padArthamAM vividhatA hovAthI gIMNayanI gaha kare che. athavAkeI hasvakALane dIrghakALa mAnIne ane kaI dIrghakALane hasavakALa mAnIne tenI ja gaha kare che. jemake virahathI AkuLa vyAkuLa thayela cakavAka pakSi rAtrinI gaha kare che. tene evuM lAge che ke A rAtri ghaNI lAMbI che-te hajIpUrI ja thatI nathI" ghuvaDa pakSI divase dekhI zakatuM nathI, tethI divase te khorAkanI zodhamAM nIkaLI zakatuM nathI. divase bubhUkSita (bhUkhyuM) ghuvaDa divasanI gahIM kare che ke A divasa ghaNe lAMbo : che, hajI pUre ja thato nathI ! " eja rIte AdhivyAdhithI vyAkuLa banela
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudhA TIkA sthA0 2 u0 1 sU06 pratyAyAnanya vidhyanirUpaNama 242 ___ atIte garhaNIye karmaNi gardA gati, tu, bhaniganina manyatmAnaM yAni / uktaMca-'aIyaM niMdAmi, pappanna saMgha remi, agAgayaM pnycmaagi"| chAyA-atItaM nindAmi, pratyutpannaM rAhaNomi, anAgataM tyAnamAmi / tatra pratyAkhyAnamAha mUlam ---duvihe paccayakhANe pannate / taM jahA- saNasA bege paJcakkhAi, vayasA bege paccavalAi / ahayA paccaravANe duvihe pannatte / taM jahA-dIhaM vege addhaM paccanasAi, rahastaM vege addhaM paJcarakhAi // sU0 6 // chArA-dvividhaM pratyAkhyAnaM prajJaptam / tad yathA-mAnAmA vA eka pratyAkhyAti / vacasA vA emAH pratyAkhyAti / athavA-pratyAkhamAna vividha manAnam / tad yathA-dIghI vA ekA AndrAM manyAkhyAti. urakaM vA paraH addhAM matyArakhyAti / / 106 // TIkA-'duvihe paccaravANe' ityAdi pratyAkhyAnaM-pariharaNIyaM vastu pratyAkhyAnam gurusAvika niyattikathanam / yahA-prati-pramAdapratikRtyena-gamAdaparihAreNa svecchA pratipandhipUrvakam ArUpa kAla kI dIrdha honeke kAraNa nahIM karatA hai gAtAdedIya ke udayase garviSTha huA jIya rAtri dinakI rava hone ke kAraNa nahIM karatA hai| ___ jo gahaNIya karma asIta hotA hai usa para hotI hai tathA jo karma bhaviSyatkAlApanna hotA hai usake vipakSa meM pratyAkhyAna hotA hai| ___uktaM ca-"aIya niMdAmi" ityAdi lo amalI pratyAkhyAna kI vividhatA kA varNana satrakAra karate haiM m05|| ___ "duvihe paJcakhANe pannatte" ityAdi / / 6 // puruSa gatri ane divasarUpa bane kALanI gaha kare che, temane gatridivasa lAvA lAge che zAtavedanIyanA udayathI garvika thayelA ane gatridivasa TUMkA lAge che, tethI teo tenI gaha kare che. je gaDuMeNIya kAma thaI gayuM hoya che tenI garla zA che A kalAne bhUtakAvina kAryane niMdanIya anulakSIne gaDA thAya che je gIya (pa) kama bhaviSyakAlamAM thavAnuM hoya che, tene rokavAne nimitta pratyAkhyAna ghAya che. kazuM pay che ke "sarca nirA"i yAdi ne atramAM je pratyAkhyAnanI trividhatAnuM sUtrakAra pratipAdana kare che. e ja pa / tha 32
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 sthAnAstre maryAdayA vivakSitakAlAdimAnayA, khyAnaM-gurogre prakathanaM pratyAkhyAnam / tacca dravyamApadAda Dividham / tatra dravyata:-mithyApTeH pratyAkhyAnam , anupayuktasya samyagdRTezca / yathA-rAjapugAH patyAkhyAnam / bhAvasanyAkhyAnaM tu upayuttaraya samyagdRSTe bhatati / taccAne niyam-deza-sarva-raguNottaraguNa-bhedAra, tathApi TIkArtha-pratyAkhyAna do prakArakA kahA gayA hai inameM koI ekA uma . pratyAkhyAnako manale karatA hai koI eka vacana le karatA hai tyAga karane yogya vastu ke prati AkhyAna karatA guru sAkSI pUrvaka usakI nivRtti kA kathana karanA isakA nAma pratyAkhyAna hai ____athavA-pramAda ko chor3akara apanI icchA kI pravRtti ke parivarjana kA (tyAgakA) vivakSita kAla kI maryAdA taka guru ke samakSa prakAzita karanA isakA nAma bhI pratyAkhyAna hai jaise amusa vastu kA amuka kAla taka bujhe tyAga hai yaha pratyAkhyAla dravya aura bhAva ke bheda le do prakAra kA hai mithyAdRSTi jIva kA jo pratyAkhyAna hai vaha dravya pratyAkhyAna hai __ athavA--anupayukta samyagdRSTi kA jo pratyAkhyAna hai vaha bhI dravyapratyAkhyAna hai jaise rAjaputrI kA pratyAkhyAna bhAvapratyAkhyAna to upa yukta sampadRSTi ko hotA hai radyapi yaha deza, sarva jhUlaguNa aura uttara " duvihe pacca khANe paNNatta" tyA // 6 // pratyAkhyAna be prakAranAM kahyAM che. keI kaI jIvo manathI pratyAkhyAna kare che ane kaI kaI ja vacanathI pratyAkhyAna kare che tyAga karavA yogya vastunA paccakhANa karavA-gurunI sAkSI pUrvaka tenI nivRttinuM kathana karavuM. te vastunA bhakSaNa Adino tyAga kare, tenuM nAma pratyAkhyAna che. athavA-pramAdane tyAga karIne pitAnI IcchAthI pravRttine amuka samaya paryanta gurunI samakSa tyAga jAhera kare tenuM nAma paNa pratyAkhyAna che. jemake kandamULa zivAyanI vastu amuka samaya paryata tyAga karavAnI je pratijJA karavI tenuM nAma pratyAkhyAna che. A pratyAkhyAnanA dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAra kahyA che. mithyAdRSTi jIvanA je pratyAkhyAna hoya che te dravya pratyA khyAna hoya che athavA-anupayukta samyagdaSTinA je pratyAkhyAna hoya che, te paNa dravyapratyAkhyAna hoya che jemake nIce jevuM dRSTAna ApyuM che te rAja. kumArInA pratyAkhyAna, bhAvapratyAkhyAna to upayukta samyagdaSTi jIvanA ja hoya che. jo ke te deza, sarva, mUlaguNa ane uttarasuNanA bhedathI aneka prakA
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunA TomA sthA0 2 301 mya matyA yAne rAjAcyA dRSTAnta 251 pAraNabhedAd dvividhA , ityAha- magamA yo evyApAi' saahi| manamA vA ekA pratyAkhyAtiprANAnipAtAdi parihArArtha manitAM karoti |haaN mAnava vyAkhyegA / aya dravyapatyAkhyAne rAjapuyA. dRSTAnnaH prokaratekecidrAgA saputrI pharamaicitAle pradanA / tasyAH panirNataH / tataH mA pitA svabhavanamAnItA, uktA ca-putri ! dhana janAvara / lA pANDinyo dAnaM dadAti / ekA varSAkAle samAgane 'dharmasapAkani viditvA 'sAmaM na vAdAmi' ni tayA pranyAkhyAnaM kRtam / tano varSAkAla parisamApto pAraNa, gAjayA tadguNa ke bheda se aneka prakAra kA hotA hai phira bhI kAraNa kabheTa se yA do prakAra kA sahA gayA hai koI mana se prANAliyAna kA parihAra (tyAga) karanekI pratikSA karatA hai koI bacanasaM prANAniyAnakA parikAra (tyAga) vArane kI pratijJA karatA hai vAla kA aura mana kathana pahile kI taraha hI vyAkhyA yukta jAnanA cAhiye dravya pratyAkhyAna meM rAjaputrIkSA iSTAnta kisI rojA ne apanI putrI kA vivAda kisI dUsare ke lAya kara diyA kucha samaya bAda usake pati kA dehAvasAno bhayA lo ilatA pitA ise apane ghara para lAyA aura usa se kahane lagA-putri ! Ananda se raho aura dharmAcaraNapUrvaka apanA samaya vyatIna ko pitA kI AjJAnusAra yaha ghara para zAnti se rahane lagI aura dharmAcaraNa karane lagI yaha pAkhaNDiyoM ko dAna detI thI eka dina kI pAna vAcAla ke A jAne para ilane aisA vicAra kiyA ki yada dharma karane jA namaya ranA hoya che, chatAM paNa kAnA bheda thI tenA be prakAra kahyAM che koI navI prANutipAtane tyAga karavAnI pratijJA kare che, koI vacanathI prANAtipAtane tyAga karavAnI pratijJA kare che bAkInuM sArata kathana pahelAMnI jema ja (mahAnA mala) pratipAti ya 2422. dravya pratyAkhyAnamAM rAjaputrInuM dAta- ke rAjAe pinAnI kuMvarInA lara karyA. amuka samaya pachI tenA patinuM avasAna thayu, tethI tene pitA tene pitAne ghera teDI lAve tene tene A prama Ne zikhAmaNa ApI-"beTI! AnaMdapUrvaka rahe ane dharmAcara 1mAM tuM tAre rAmaya vyatIta kara * pitAnI salAha pramANe te dhamAMca pUrvaka DAntithI rahevA lAgI te pAkhaMDIone dAna detI hatI. eka vakhata varSAdaLano rAmaya AvI pahoMcatAM tene evo vicAra ane ke A cArarAne kaLa te dharma karavA mATe kALa che, mAre A kALa daramiyAna mAMsa
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ raMkara sthAnAGgasUtre bhRtyai bahujAtIyajIvAnAM ghAtaM kRtvA vividhAni mAMsAni, anyAnyapi nAnAvidhAni bhojyAni ca niSpAdha tatsamIpe sApanItAni / sA ca yad yasmai rocate tattasmai dadAti / tadavasare tatra pAsakSapaNa pAraNa ke bhikSArthasekastapodhano'nagAraH samAgataH / mAMsagrahaNArtha sA prArthitavatI / muninA kathitaM-mAMsaM na kalpate munInAm / sA prAha-varSAkAlo vyatItastahikathaM na kalpate ?) tenoktam-mAlanivRttyartha sadaiva sAdhUnAM.varSAkAla eva / ityuktvA sa tasyai dharmakathAM kathayati, mAMsadopAn varNayati sma / tathAhihai so maiM mAMsa nahIM khAUgI ataH usane mAM ke pratyAkhyAna kara diyA jaba varSAkAla samAsa ho gayA to pAraNaka ke dina usakI AjJA ke anusAra usake bhRtyoM ne aneka jAlIya jIvoM kA ghAta karake vividha prakAra ke vyaJjanoM ke sAtha2 mAMsa ko pakAyA aura usake samakSa lAkara usa niSpAdita vastu ko rakha diyA jo jisake liye rucatA thA vaha usake liye dene lagI, ThIka isI samaya vahAM bhAlakSapaNa kI pAraNA ke nimitta bhikSA karate hue eka tapodhana anagAra A gaye mAMsa grahaNa ke liye usane unale prArthanA kI muni ne kahA munijanoM ko mAMsa kalpita nahIM hai phira usane kahA mahArAja! varSAkAla samApta ho gayA hai phira yaha kyoM kalpita nahIM hai zuni ne kahA-mAla nivRtti ke liye to sadA hI sAdhuoM kA varSAkAla hI hai aisA kahakara usane usake liye dharma kathA sunAI jisameM mAla ke doSoM kA ulane varNana kiyA "paMciMdiya khAvuM joIe nahIM A vicAra karIne teNe mAMsAhAratA pratyAkhyAna karyA jyAre varSAkALa samApta thaI gaye tyAre pratyAkhyAnano samaya paNa pUre thaI javAthI teNe pitAnA sevake pAse aneka jAtanA jInI hatyA karAvIne vividha prakAranI vAnagIonI sAthe sAthe mAMsa paNu raMdhAvyuM. nekaree A vividha prakAranuM bhejana tenI pAse lAvIne mUkI dIdhu, je koI abhyAgata tyAM Avato, tene te manapasaMda vastu ApatI hatI. have evuM banyuM ke mAsakhamaNanA pAraNuM nimitta ke eka tapodhana aNagAra gocarI karavA nIkaLyA hatA, teo te rAjakumArI pAse AvI pahoMcyA. rAjakumArIe temane vinaMti karI ke A mAMsane Apa grahaNa karo. sAdhue javAba Apyo-"sunijanene sAMsa ka5tuM nathI, amAre mATe mAMsAhArane niSedha che." rAjakuMvarIe kahyuM " bhunirAsa yAmAsu 53 thA Ayu cha, ve to mApane 132 465ii ." munie javAba Ape-mAMsa nivRttine mATe te amAre sadA varSAkALa ja che." A pramANe kahIne temaNe tene dharmakathA saMbhaLAvI, jemAM temaNe mAMsanA
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA svA0 2010 7 kriyApUrna kamokSa nirUpaNam 1 paMcabhUyaM zrImacchaM / " chAyA-pacendriyadhabhUtaM mAM durgandhamazuci bImAm" ityAdi / uktaJcAnyatrApi 16 253 anumantA nizasitA nihantA kraya vikrayI / saMgrtA copahartA ca khAdati vAtAH // 1 // eva ninA prativocitA satI sA rAjaduhitA matrajitA / ityevaM tasyAH pUrva dravyamatyAkhyAnaM, pacAd bhAvamatyAkhyAnaM jAtam / prakArAntareNApi dvaividhyamAha - ' ahavA paJcakkhANe ' ityAdi / dIrghAdvA hasvAdvApadayovyarUpAnaM gahanavad bodhyam // 06 // matvAkhyAnAdikaM jJAnapUrvakameva kriyamANaM gokSasAvakaM bhavatItyata AhamUlam - dohiM ThANehiM aNagAre saMpanne aNAdIyaM aNavayagaM dIhama cAuraMta saMsArakaMtAraM vIivaijA, taM jahA vijAe ceva, caraNeNa caiva // sU0 7 // ', * vaha bhUya maMsaM duggaMdhama luibI maccha " usane kahA mAMsa paJcendriya jIva ke babha se utpanna hotA hai yaha durabhigandha vAlA hotA hai apavitra hotA hai aura bIsa hotA hai ityAdi anyatra bhI aisA hI kahA haianumantA " ityAdi isa prakAra se muni ke dvArA pratibodhita huI vaha rAjaputrI dIkSita ho gaI isa taraha usa rAjaputrIkA pahile dravya pratyAkhyAna huA aura vAda meM bhAvapratyAkhyAna huA " avA paca prakArAntara se bhI pratyAkhyAna meM chiprakAratA hai jo " kkhANe " ina padoM dvArA prakaTa kI gaI hai inameM dIrghAdrA aura svAdvA padoM kA vyAkhyAna gardA sUtra kI taraha se jAnanA cAhiye // 0 // hoponu parjuna 4. "pacidivavabhUyaM maMsaM duggadhamanubIbhancha " tegace batAvyu` ke mAMsa pacendriya jIvanA vadhathI utpanna thAya che, te du dhayukta hAya che, apavitra hAya che ane bIbhatsa hAya hai" ityAdi anyatra pazu "anumantA " dhatyAhi bhunino mA prahArano upadeza sAraNI pratibedhita thayelI te rAjakuvarIe dIkSA caDavu karI, te rAjakuvarI dvArA pahelAM dravyaprayAnthAna ane pAchaLathI bhAvaprayAgAna thayAM. (( je aha temA kALanI apekSAe bIjI rIte pattu pratyAkhyAnamAM dvividhatA chaeN, yadi sutrapADa dvArA te prakaTa karavAmA AvI che. dImaMtA ane ravatAnu dhana gA~ sUtramAM kA anusAra samajavuM, s. | 5 ??
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ spomAtra 254 chAyA-dvAbhyAM sthAnAbhyAnanagAraH saMpannaH / anAdikam anavadana dIrvAddhaM cAturantasaMsArakAntAraM vyatibrajati / tad yathA-vighayA caiva, caraNena caiv||07|| TIkA-'dohiM ThANehiM ' ityAdi dvAbhyAM sthAnAbhyAM guNAbhyAM saMpannA=yuktaH anagAra:-nAstyagAraM gRhaM yasya sa tathA sAdhurityarthaH, anAdikam bhAdirahitam , anavadAm-abadana-paryantastanAsti yasya sAmAnyajIvApekSayA tad anavadanam antarahitamityarthaH, tat , dIrvAddham-dIrghA-addhA kAlo satya tattathA tat-dIrghakAlikamityarthaH, yatA'dIrghAvyam' iticchAyA, dIpaH adhyA-mArgoM yasmiMstad dIrghAdhvam , tada, pratyAkhyAna Adi jJAna pUrvaka hI kiye jAne para mokSa ke sAdhaka hote haiM ataH aba isI bAta ko puSTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM "dohi ThANehiM aNagAre saMpanne" ityAdi // 7 // TIkArtha-do sthAnole sampana anagAra-sAbu Adi rahila evaM sAmAnya jIva kI apekSA antarahita tathA dIrvAddhAcAle-dIrvakAlika atharA lamvemArgabAle aile isa cAturanta saMsArakAntAra ko vidyA jJAna aura caraNa cAritra se hI ullaGghina karatA hai sAdhu ghara rahita hotA hai isaliye usakA nAma anagAra hai saMsAra kI koI prArambhAvasthA nahIM hai isaliye ile anAdi kahA gayA hai avadatra nAma paga kA hai yaha paryanta jisakA nahIM hai usakA nAma anavadana hai sAmAnya jIva kI apekSA se hI saMsAra ko antarahita kahA gayA hai addhA nAma kAlakA hai isa saMsAra kA kAla dIrgha hai isaliye pratyAkhyAna Adi jJAnapUrvaka karavAmAM Ave te ja mokSanA sAdhaka bane che. eja vAtane puSTa karavAne mATe sUtrakAra kahe che ke " dohiM ThANehiM aNagAre saMpanne " tyA // 7 // TIkA_be sthAnethI yukata aNagAra ja anAdi (Adi rahita), ananta, (sAmAnya jIvanI apekSAe anta rahita) dIrghakAlina (sAmAnya jIvanI apekSAe) athavA lAMbA paMthavALA A cAturantasaMsAra kAtArane (1) vidyA-jJAna ane (2) caraNa-cAritra vaDe oLaMgI zake che, A be sthAnanI ArAdhanAthI ja saMsArane tarI zakAya che. - sAdhu ghararahita hoya che, tethI tene zaNagAra kahyo che. saMsAranI koI prAramAvasyA nathI, tathA tena manAhi ho . "avadana" ma saTI paryanta. A parya-tane-ane jemAM abhAva che tene anavadagra kahe che. sAmAnya jIvanI apekSAe ja saMsArane antarahita kahyo che. aDhA" eTale kALa,
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 0 1 0 7 jJAnakriyApUrva va mokSanirUpaNama tANaM cAturanta saMyAnkAntAram - catvAraH antaranibhAnA catu rannam, nadeva cAturastam, tantra sAkArAnaM tad vyaktigata atikAgati - sthAnadvayena gampanno muniH gaMsArakAntAramuddhatItyuktam / tatra tat sthAnayam ? iti vijJAyAyAvAda - taM jahA jyAdi / yAtriyA= jJAnena caiva tathA carana=cAritreNa caiveti / , mt saMsArakAntArAtikramaNaM prati jJAnaM cAritra ceyaM kAraNamityuktaM na jJAnacAstriyordvayoH kAraNatvamasti pratyekaM tayoraikArthavapyakAraNatvAditi bodhyam / (C 19 ise dIrghAdvA vAlA kahA gayA hai athavA addhA kI chAyA " abhyA aisI bhI ho sakatI hai so isa pakSa meM jisameM lambA mArga hai usakA nAma dIrghAva hai saMsAra kA mArga bhI aisA hI hai ataH yaha bhI isa vizeSaNavAlA prakaTa kiyA gayA hai isa saMsAra kA narakAdilpa cA vibhAga hai isa kAraNa ise cAturanta kahA gayA hai anta nAma vibhAga kA turanta hI yaha jJAna aura cAritra ina donoM meM saMsArakAntAra ke atikramaNa karane ke prati jo kAraNatA kahI gaI hai so sinna 2 meM yat kAraNatA nahIM hai kintu donoM ke mela se hI yaha kAraNatA hai aigA jAnanA cAhiye kyoMki inameM se pratyeka meM bhI aihikakAryo ke prati bhI kAraNatA nahIM hai aa sa'sAraneA kALa dIrgha (lAMbe ) hovAthI tene dI DhAvALA (dIrghakAlina ) bhayo che gathavA "addhA" nI chAyA "adhvA" payu thAya che. bhAtenitha khAbhAM Ave te jemA lAMkhA mArga che tenuM nAma dIrghAv ( rA'sAranA mArga paN eve ja hAvAthI tene mATe lAMbA mArgavALA ) che, A vizeSaNu vaparAyuM che. aa sasAranA narakArUipa cAra vibhAga che manta " zo 'vibhAga', jenA cAra vibhAga che evA samArane caturanta sa'sAra ko che. aA menuM tAvavAmAM AvyuM ke jJAna ane cAritra, e bannenI gmArAdhanA dvArA ja A saMsAra rUpI kAnanane pAra karI zakAya che. ekA jJAnanI Aga dhanAthI athavA ekalA cAritranI ArAdhanAthI e vAta sAvI zakanI nathI ane dhAneAnA geLamAM ja pe vAta sAcI zake chetene meLe ja sAra kAntArane tarAvavAmAM kAvruSkRta ane che, ema samajavuM, kAraNa ke mA emAMnA pratyekamAM paNa adhikAryonA pratye paNa kArautA nathI
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 - - - sthAnAsUtra nanu mokSapAptau jJAnacAritrayoH sAmAnyena kAraNatyamuktam atastatra jJAnameva pradhAnaM bhavatu natu cAritras (kriyA) 1, athavA-jJAnamevaikaM kAraNaM bhavatu natu kriyA, kriyAyA jJAnajanyatvAt 2 ! kiJca-yathA jJAnasya phalaM kriyA'sti tathA kriyAnantaraM yat pApyate mokSarUpaM phalaM tadapi jJAnasyaiva phalam , ato jJAnameva tatkAraNatvena vAcyam / kiJca-bodhakAle'pi yat jJeyaparicchedAtmakaM jJAnaM bhavati tasyApi kAraNaM jJAnameva / kiJca-kSeyaparicchedAnantaraM rAgAdi nigraho bhavati tasyApi jJAnameva kAraNam / yathA-mRttikA ghaTasya kAraNaM bhavati sA tadantarAlavatinAM piNDa-zivaka-sthAsa-koza-kuzUlAdInAmapi kAraNaM bhavatyeva, tathA-iha zaMkA-mokSa prApti meM sAmAnyarUpa se hI jJAnacAritra meM kAraNatA kahI gaI hai isaliye mokSaprApti meM pradhAna kAraNa jJAna ko hI mAnanA cAhiye cAritra ko nahIM ? athavA eka jJAna ko hI kAraNa mAnanA cAhiye cAritrarUpa kriyA ko nahIM kyoM ki kiyA jJAna janya hotI hai 2 kiJca-jisa prakAra se jJAna kA phala kriyA hai vaise hI kriyA ke anantara jo prApta hotA hai mokSarUpa phala baha bhI jJAna kA hI phala hai isaliye jJAna hI mokSa kA kAraNa kahanA cAhiye kiJca-bodhakAla meM bhI jo jJeyaparicchedAtmaka jJAna hotA hai usakA bhI kAraNa jJAna hI hai tathA jJeyapariccheda ke ananta jo rAgAdikoM kA nigraha (jItanA) hotA hai usakA bhI kAraNa jJAna hI hai jaise mRttiA ghaTa kA kAraNa hotA hai zaMkA-jJAnacAritrane sAmAnyataH mokSaprAptinA kAraNarUpa batAvyAM che, tethI mokSaprAptimAM pradhAna kAraNa te jJAnane ja mAnavuM joIe, cAritrarUpa kiyAne prAdhAnya maLavuM joIe nahIM. (2) athavA ekalA jJAnane ja mekSa prAptinA kAraNabhUta gaNavuM joIe-cAritrarUpa kriyAne kAraNabhUta gaNavA joIe nahIM. jema jJAnanuM phaLa kriyA che, eja pramANe kriyA bAda je mekSarUpa phaLanI prApti thAya che, te paNa jJAnanA phaLarUpa ja hoya che, tethI jJAnane ja ekSanuM kAraNuM mAnavuM joIe. vaLI bedhakALamAM paNa je parichedAtmaka padArtha jJAna thAya che tenuM kAraNa paNuM jJAna ja hoya che. parichedanA anantara (pazcAt ) je rAgAdikane nigraha (jItavAnuM) thAya che, tenuM kAraNa paNa jJAna ja che. jevI rIte mATI ghaDAnI racanAmAM kAraNabhUta bane che, eja mATI te ghaDAnI racanA pahelAM je piMDa, zivira (mATImAMthI banAvavAmAM Avato thALInA je AkAra vizeSa),
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA0270 1 sU0 7 zAnakriyAya kamoza nirUpaNam 257 jJAnamapi mokSasya, tathA tadantarAlayatinAM ca jeyaparinchedarAgAdi nigrahAdInAM kAraNaM bhaviSyati ? / kizva-yat khalu mantrAnusmaraNamAtreNa viSamakSaNaM, nayA nabhogamanAdikaM cAnekavidhaM kArya dRzyate tadapi jJAnamArasyeva phalam / yathA caitad laukikaM dRSTaM phalaM jJAnasya dRzyate tathaiva lokottaraM mokSarUpamapi phalamanumIyate ? iti| atrocyate-'jJAnamena pradhAna, jJAnameva caka kAraNaM, nanu, kriyA' iti yadukta tanna yuktam , jJAnAdhikriyA bhavati, tatazceSTaphalaprApti , ato iyamapi kAraNaM mantavyam / jJAnamAtrasya kAraNatve kriyAyAH jJAnaphalatvena kalpana vyartham , bhavavahI mRtti kA tadanantarAlabarnA piNDa, zivira, sthAna, koza aura kuza lAdikoM kA bhI kAraNa hotA hI hai usI prakAra se jJAna jaba mokSa kA kAraNa hotA hai taba vaha tadantarAlavartI jeyaparicchenoM kA aura rAgAdi nigrahoM kA bhI kAraNa ho jAyagA kinca-maMtra ke anusmaraNa mAtra se vipa kA uttaranA rUpa pAla tathA AkAza gamanAdirUpa anekavidha kArya jaise dekhe jAte haiM to ve jJAnamAtra kehI phala hote haiM to jannA yaha jAna kA laukika dRSTa phala pratIta hotA hai usI taraha se lokottara jo mokSarUpa adRSTa phala hai vaha bhI jJAna kA hI phala hai aisA anumAna se pratIta ho jAtA hai| 30-"jJAna hI pradhAna hai jAna hI eka kAraNa hai kriyA kAraNa nahIM hai " aisA jo kahA gayA hai vaha yukti yukta nahIM kahA gayA hai kyoM ki jJAna se niyA hotI hai miyA se iSTaphala kI prApti hotI hai isaliye donoM meM kAraNatA mAnanI cAhiye yadi jJAnapAna ko kAraNa koza ane kuzalAdikanI racanAmAM paNa kAraNabhUta hoya che, e ja pramANe jJAnamokSane mATe kAraNabhUta hoya te vacagALAnA reya parienuM ane rAgAdikAnA nirahanuM kAraNa hovuM ja joIe. vaLI maMtranA anumA mAtrathI viSa utarI javArUpa phaLa tathA AkAzagamana Adi rUpa aneka prakAranAM kArya je levAmAM Ave che, te jJAnamAtranA pharakavarUpa ja hoya che te e kAnanu jevuM laukika phaLa pratIta thAya che evuM ja lokottara-meTA prAptirUpa adaI phaLa paNa hAvuM ja joIe, tene paNa jJAnanA phaLasvarUpa mAnavAmAM zuM che ? ___6ttare-"jJAna pradhAna cha, na 1294-5 4:21 nazI" A prakAranuM kathana yuniyukta nathI, kAra ke jJAnathI kiyA thAya che ane kriyAthI phaLanI prApti thAya che, tethI banemAM :kAratA mAnavI daIe, je jJAnamAtrane kAraNe mAnavAmAM Ave, te jJAnane phalarUpa kiyA che evuM
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 sthAnAstre nmate-kriyArahitamapi jJAnamAtraM svakArya sAdhayet , paraMtu tathA na sAdhayati, kAraNatvena kriyAyAH svIkArAt / mokSaprAptau hi cAritrotpAdanena jJAnamupakAraka bhavati jJAnAccAritraM prApnoti, cAritratazca mokSaH, tathA ca mokSa prati kriyaiva sAkSAtkAraNam , kriyAM prati jJAnaM kAraNam / tasmAt mokSaM prati jJAna paraMparA kAraNam / sakSAtkAraNatvena kriyeva pradhAna taraM kAraNaM bhavatItikriyAyA aprAdhAnyamakAraNatvaM ca nopapadyate / ___ yadi jJAna kriyA cetidvayaM mokSaprAptau yugapadupakArakaM manyate, tadA'pi prAdhAnyaM kAraNatvaM cetidvayaM kriyAyAyuktam , natu aprAdhAnyamakAraNatvaM ca kriyAyAH saMbhavati / mAnA jAvegA to jJAna kI phalarUpa kriyA hai aisA mAnanA vyartha hai Apake matAnusAra kriyA rahita bhI jJAnamAtra apane kArya ko siddha kara degA parantu aisA vaha karatA nahIM hai kyoM ki kAraNarUpa kriyA ko svIkAra kiyA gayA hai mokSaprApti meM cAritrotpAdana se jJAna upakAraka hotA hai jJAna se cAritra kI prApti hotI hai aura cAritra se mokSa prApta hotA hai isaliye mokSa prApti meM sAkSAtkAraNa kriyA hI hai kriyA ke prati jJAna kAraNa hai ataH mokSa prApti ke prati jJAna paramparArUpa se kAraNa par3atA hai sAkSAtrUpa se kAraNato kriyA hI par3atI hai isaliye vahI pradhAnatara kAraNa hai isa taraha kriyA meM apradhAnatA aura akAraNatA ghaTita nahIM hotI hai| yadi jJAna aura kriyA ye do mokSaprApti meM eka sAtha upakAraka mAne jAte haiM taba bhI kriyA meM pradhAnatA aura kAraNatA ye donoM sadha jAte haiM isa taraha apradhAnatA aura akAraNatA kriyA meM saMbhAvita nahIM hotI hai mAnavuM vyartha banI jaze. ApanA mata pramANe te kriyA rahita jJAnamAtra ja pitAnA kAryane siddha karI deze, paraMtu evuM banatuM nathI. kAraNa ke kAraNarUpe kriyAno svIkAra karavAmAM Ave che, ekSaprAptimAM cAritrAtpAdana dvArA jJAna upakAra hoya che, jJAnathI cAritranI prApti thAya che ane cAritra vaDe mokSanI prApti thAya che. tethI mokSaprAptimAM sAkSAt kAraNabhUta to kriyA ja che, ane kriyAmAM jJAna kAraNabhUta che. tethI mokSaprAptimAM jJAna paramparArUpe kAraNabhUta bane che, sAkSAta rUpe te kriyA ja kAraNabhUta bane che. A rIte kiyA ja pradhAnatara kAraNasiddha thAya che, tethI kriyAmAM apradhAnatA ane akAraNutA ghaTAvI zakAtAM nathI. je jJAna ane kriyA, e banene mokSaprAptimAM eka sAthe upakAraka mAnavAmAM Ave to paNa kriyAmAM pradhAnatA ane kAraNutAnuM pratipAdana karI zakAya che. A rIte kriyAmAM apradhAnatA ane akAraNutA saMbhavita hatAM nathI,
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 200 1 0 7 zAnakriyApUrvakamokSanirUpaNam 250 yastu kriyAyAH kAraNatvaM na manyate taM prati vizeSeNocyate kiyA hi mokSa mati sAkSAtkAraNatyAdantyaM kAraNam, jJAnaMtu paramparAkAraNatvAdanantyaM kAraNam / tatrAntyaM kAraNaM vihAya yadanantyasyaina kAraNatvena kalpanaM tagnirmUle zAstraviruddhaM va sUtre va " vijAe cetra karaNega cetra ' iti caraNasyaivAntyakAraNatvena svIkRtatvAt / etena kriyAyAH jJAnaphalalamupapAya jJAnamAtrasya yatkAraNatvamuktaM tadapi nirAkRtam / yaduktaM-bodhakAle'pi yo jJeyaparicchedo bhavati, tasya kAraNaM jJAnameveti tasmAd jJAnameva kAraNaM natu kriyeti, tadapyayuktam / yataH jJeyaparicchedo'pi jJAna jo kriyA meM kAraNatA nahIM mAnanA hai usake prati aisA kahA jAtA hai ki kriyA mokSa ke prati sAkSAtkAraNa hone se antyakAraNa hai tathA jJAna paramparAkAraNa hone se anantyakAraNa hai isaliye anantyakA raNa ko chor3akara jo antya ko kAraNarUpa se mAnatA hai yaha nirmUla aura zAstraviruddha hai isI se sUtra meM "vijjAe ceva caraNeNa ceva" isa kathana se caraNa meM antyakAraNatA svakRta huI hai isI kathana se yaha bhI nirAkRta ho jAtA hai ki jJAnakA phala kriyA hai isaliye jJAnamAtrameM kAraNatA hai| tathA aisA jo kahA gayA hai ki nodhakAla meM bhI jo jJeya (padArtha) kA pariccheda (jJAna) hotA hai usakA kAraNa jJAna hI hai tathA rAgAdi nigrahAtmaka jo jJAna hotA hai usakA bhI kAraNa jJAna hI hai isaliye jJAna hI kAraNa hai mokSaprApti meM kiyA nahIM hai so aisA bhI kahanA ThIka nahIM hai kyoM ki jJeya kA jo pariccheda (jJAna) hai yaha svayaM jJAnarUpa hI je leke kriyAmAM kAraNutAnA svIkAra karatAM nathI, tee evI dalIla kare che ke " kriyA mekSaprAptimAM sAkSAt kAraNubhRta hovAthI antyakAraNurUpa che, tathA jJAna paramparA kAraNarUpa hovAthI ananya kAraNurUpa che. " paraMtu A rIte antyane kAraNarUpa na mAnatAM antyane kAra}rUpa mAnavu te nirmULa mane zAstraviddha che tethIla sUtrabhA " vijjAe caiva gharaNe cena 2 kadhana dvArA caraNumAM ( kriyAmAM ) antyakAraNutAne svIkAra thayeA che A ya nathI te vAtanuM pratipAdana thaI taiya che ke jJAnanuM kala je kriyA che, tethI jJAnamAtramAM karaNatA che. vaLI evuM je kahevAmAM AvyuM che ke edhakALamAM paNa je ya ( padArtha ) nApa (jJAna) dhAya he, tetuntu jJAna tethI jJAna ja meprAptimAM kAramRta haiM, kriyA kAraNabhUta nathI " bharAbhara nathI, hAratu hai ( ) kAna bhan (jJAna) yache te
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 sthAnAGgo meva, rAgAdizamazca saMyamarUpA kriyaiva, sA jJeyaparicchedajanyA bhavatIti manyAmahe / tatazca jJeyaparicchedarUpAd jJAnAt saMyamarUpA kriyA bhavati, sA ca mokSaM pratikAraNam / totyaM vicAraH samutpadyate-mokSarUpaM phalaM kiM jJAnasya 1, kiM vA kriyAyAH 2, kiM vA tadubhayasya 3 ?, tatra prathamapakSe na jJAnasthaiva, kriyA phalatvAnmokSasya, yadi tat saMyamarUpAyAH kriyAyaH phalaM na bhavet , tadA jJAnasyaiva phalamivi vaktuM yuktam / yattu mokSa kriyAyA api phalaM bhavati, tat kathaM jJAnasyaiva phalamitivaktuM yujyate / 1 / dvitIyapakSe nApi kevalakriyAyAH phalaM tat yaddhi khalu kriyAhotA hai tathA rAgAdikoM kA jo nigraha hotA hai vaha saMyalarUpa kriyA svarUpa hI hotA hai vaha kriyA jeya pariccheda janya hotI hai aisA hama mAnate haiM isase yaha bAta mAnanI cAhiye ki jJeya paricchedarUpa jJAna se saMyamarUpa kriyA hotI hai yaha saMyamarUpa kriyA mokSa ke prati kAraNa hai isa para aisA vicAra utpanna hotA hai ki mokSarUpa phala kyA jJAnakA hai ? yA kriyAkA hai ? yA ina donoM kA hai ? yadi kahA jAve zimokSarUpaphala jJAnakA hI hai so aisA kahanA isaliye ThIka nahIM hai ki vaha mokSarUpaphala kriyA kA phala hai yadi vaha saMyAmarUpa kriyA kA phala lahotA kevala jJAna kA hI phala hotA hai aisA kahA jA sakatA thA ki vaha jJAna kA hI phala hai jo mokSa kriyA kA bhI phala hotA hai vaha eka jJAna ko hI phala hai aisA kaise kahA jA sakatA hai tathA vaha mokSa kevala kriyA kA hI phala hai so aisA pakSa bhI saMmata nahIM ho sakatA hai kyoMki kriyAnAtra unmatta svayaM jJAnarUpa ja hoya che tathA rAgAdikane je nigraha thAya che te sayama rU5 kiyA svarUpa ja hoya che. te kiyA thaparicchedajanya hoya che evuM ame mAnIe chIe. tethI e mAnavuM ja joIe ke ya paricchedarUpa jJAnathI saMyama rUpa kiyA thAya che. A saMyamarUpa kriyA ekSaprAptimAM kAraNarUpa che, tyAre 'e vicAra utpanna thAya che ke zuM mokSa jJAnanA phalarUpa che? ke kriyAnA phalarUpa che? ke te banenA phalarUpa che? je ema mAnavAmAM Ave ke mekSa jJAnanA phalarUpa ja che, te e vAta barAbara lAgatI nathI kAraNa ke mokSa kiyAnA phalarUpa hoya che. je te saMyamarUpa kiyAnA phalarUpa na hoya ane mAtra jJAnanA ja phalarUpa hoya che e vAta paNa saMgata lAgatI nathI, kAraNa ke je mokSa kriyAnA paNa phalarUpa che tene mAtra jJAnanA ja phalarUpa kevI rIte mAnI zakAya? vaLI mokSa kevaLa kriyAnA phalarUpa ja che e vAta paNa saMgata lAgatI nathI kAraNa ke kriyA mAtra unmatta kriyAnI jema vyartha nIvaDI zake che. tethI
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Baa TIkA sthA0 2 u0 1 0 7 mAnakriyApUya kamokSanirUpaNama 261 mAtra, tadunmatakriyAvad vyartha syAt 2 / tataH parizepyAtRtIyaH pakSa evaM prAya:zAnasahitakriyAyAmtat phalamiti 31 kriyAmAnena saha yugapaJjayatu jJAnAnantaraM yA bhaka, sA jJAnasahabhAvinI, jJAnapUrtikA saMyamakriyA mokSamya kAraNaM nata kriyAmAgaM, na cApi jJAnamAtramiti bodhyam / nanu bhagaduktarItyA jJAnakriyayoH pratyekaM mosasAdhanasAmAvAta samuditAbhyAmapi jAnakriyAzyAM mokSo bhavatIti vastuM na yuktam , sikatAsamudAye nelapaditi kriyA kI taraha vyartha ho sakatI hai isaliye yahI mAnanA cAhiye ki jJAnasahita kriyA kA baha phala hai kriyA jJAna ke sAtha yugapada hove yA cAhe jJAna ke bAda hove yaha jJAnasahabhAvinI yA jJAnapUrvikA saMgama kriyA mokSa kA kAraNa hotI hai kriyAmAtra mokSa kA kAraNa nahIM hotA hai aura na jJAnamAtra mokSa kA kAraNa hotA hai pesA jAnanA caahiye| zaMkA-Apake kahe anusAra jJAna aura kriyA meM pratyeka meM nokSa ke prati sAdhanatA kA abhAva hai evaM jJAna kriyA donoM ke mela meM mAdha natA kA sadbhAva hai so yat pAna bana bhI kaise sakatI hai kyoMki hama dekhate haiM ki jaba vAlukA ke eka bana meM tela nahIM to unake samudAya meM bhI taila nahIM hotA hai isI taraha jaba svatantra jJAna aura kriyAmeM mokSake prati kAraNatA nahIM hai to phira ina donoM ke samudAyameM bhI yaha kaise hogI? ___0-aisI yAta ekAntarUpa se nahIM mAnI gaI hai degyo ghaTAdi padArtha mRttikA, daNDa, cakra evaM jIvara inameM se eka 2 ke dvArA niSpanna e vAta ja svIkAravI paDaze ke te jJAna sahita kiyAnuM te phala che. bhale kiyA jJAnanI sAthe sAthe ja rahetI hoya athavA bhale jJAnanI anugAmI haiya, paraMtu e vAta te nizcita che ke jJAnasahabhAvinI athavA jJAnapUrvaka saMyamakiyA ja mokSaprAptimAM kAraNabhUta bane che. mAtra kriyA ja mokSanuM kAraNa banatI nathI, ane mAtra jJAna ja mokSanuM kAraNa banatuM nathI, ema samajavuM joie. zaMkA-ApanA kahyA pramANe te jJAna ane kiyAma-te pratyekamAM mo prAptinA sAdhanarUpa banavAne abhAva che-te banenA meLAmAM ja sAdhanAne sAbhAva che, te e vAta kevI rIte saMbhavita che? jema retInA kAma tetra hetuM nathI, te tenA samudAyama paDyuM tela saMbhavI zakatuM nathI e ja pramA je svataMtra jJAnamAM athavA svataMtra kriyAmAM mokSa prApti karAvavAnI kAranA nathI, te banenA samudAyamAM te kAraNatA kevI rIte sajAvI zake che? Cra-evI vAnane ekAnarUpe vIvAe rAvanI navI pari paLa mATI, da, caka ane cIvara A cAra mahinA pratyeka sAdhano
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra sthAnAsUtre ceta, atrocyate-ghaTAdipadArthAH mRddaNDacakracI narAdibhyaH pratyekaM na bhavanti, tatsamudAyAt tu te prAdurbhavanto dRzyante / evamadRSTasya mokSasyApi jJAnakriyAsamudA yAt prAdurbhAvo bhavatyeva atra'paro'pi dRSTAntaH - yaH ko'pi tarItuM jAnannapi kAyavyApAraM na karoti sa puruSo nadyAM jalapravAheNa pravahati, evaM jJAnavAnapi cAritrahInaH saMsAranadya pramAdasrotasi pravahati / janmamaraNAntaM na prApnoti / yacca nigaditam - anusmaraNarUpajJAnamAtrAnmantrAdInAM phalaM dRzyate, tadvadmokSarUpamaNDalamapi jJAnasya bhavatItyanumIyate iti, tatrocyate - mantrAdiSTaphalaprAptau nahIM hote haiM to kyA ve inake samudAya se bhI niSpanna nahIM hote haiM ? yadi kahI hote haiM to isI taraha se yahAM para bhI Apako mAnakara saMtoSa karanA cAhiye arthAt adRSTa mokSa kI prApti jJAnakriyA ke samudAya meM jIva ko prApta ho jAtI hai dUsarA dRSTAnta bhI isa para aisA hai ki koI puruSa tairanA to jAnatA hai parantu yadi vaha jalapravAha meM par3a jAtA hai aura hAtha paira nahIM calAtA hai to vaha puruSa avazya hI nadI ke pravAha meM vaha jAtA hai isI taraha jJAnavAn jIva bhI yadi cAritrarUpa kriyA nahIM karatA hai usase vihIna banA rahatA hai to vaha avazya hI pramAdasrotavAlI isa saMsArarUpa nadI meM bahatA jAtA hai arthAt janmamaraNa ke anta ko prApta nahIM kara pAtA hai| tathA - aisA jo kahA hai ki mantrAdikoM kA anusmaraNa rUpa jJAna mAtra se phala dekhane meM AtA hai isI taraha se mokSarUpa adRSTa phala bhI jJAna kA hotA hai aisA hama anumAna lagA lete haiM so isa para hamArA dvArA banI zakatA nathI. eTale zuM temanA samudAya dvArA paNa banI zakatA nathI ? ApaNe temane te sAdhaneAnA samudAya dvArA teA avazya nirmANa thatAM joie chIe. eja pramANe Ape ahIM paNa e vAta svIkAravI ja joie ke adRSTa meAkSanI prApti jIvane jJAna/krayAnA samudAyathI thai zake che. A vAtanuM pratipAdana karavA mATe bIjI dRSTAnta laIe. koI mANasane taratAM AvaDe che, parantu te pANInA pravAhamAM paDIne hAthapaga halAvavAnuM ja adha kare teA te jema pANImAM taNAI jAya che, eja pramANe je cAritrarUpa kriyA karatA nathI-saMyamathI vihIna ja rahe che strotavALI A saMsArarUpa nadInA pravAhamAM taDDAyA ja kare che, eTale ke janma maraNanA pherA karyA ja kare che. jJAnI jIva paNu te te paNa pramAda tathA evuM je kahevAmAM AvyuM che ke ' maMtrAdinA anusmaraNurUpa jJAna mAtranuM phUla jovAmAM Ave che, teA jJAnane pratApe meAkSarUpI aSTa phUlanI prApti
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA rIkA sthA0 2 u0 1 0 7 mAnakriyApUryaphamosanirapaNam 263 na mantrajJAnamAtra kAraNam , kintu mantrasya saciva japanAdi kriyA'pi svAbhilapina phalaprApti sAdhanatvena kAraNaM bhavatIti / nanu dRzyane-mantrAnusmaraNarUpavAnamAtrAdapi kacidiSTaphalaM bhavatIti, tasmAt kriyAmahitamyaiva jJAnasya kAraNatA kalpanaM pratyakSaviruddham , iti cet , anocyate-mantranAnamAoNa tatphalaM na samavati, mantrajJAnasyA'kriyatvAt , iha yat kriyArahitam , tat khalu kAryasya jana na bhavati, yathA-aupadhajJAnam , aupa, di AsevanaM vinA vyAdhinAyakaM na bhavati / yatta kasyacit kAryasya janakaM, tat kriyArahitaM na bhavati, yathA kumbhakAraH, na caitat patya aimA kahanA hai ki mantra se iSTaphala kI prApti meM mantra kA jAnamAtra kAraNa nahIM hai kintu maMtra Adi kI savidhi japanAdi kriyA bhI kAraNa hai tabhI svAbhilapita phala prApti hotI dekhI jAtI hai yadi isa para yoM kahA jAve ki " mantrAnusmaraNa rUpa jJAnamAtra se bhI kahIM 2 dRSTaphala prApti hotI devI jAtI hai phira Apa aimI pratyakSaviruddha bAta kyoM karate ho ki kriyA sahita hI jJAna kAraNa hotA hai " so isa para hamAga aimA kahanA hai ki mantra ke jJAnamAtra se usa mantra kA phala prApta nahIM ho sakatA hai kyoM ki vaha mantrajJAna to kriyA zUnya hotA hai jo jJAna kriyA zUnya hotA hai vaha apane kArya kA janaka nahIM hotA hai jaise auSadhake jJAnamAnase vyAdhikA zamana nahIM hotA hai vyAdhikA mana to usake sevana se hotA hai isaliye yahI mAnanA cAhiye ki jo kisI thAya che evuM anumAna ame karIe chIe " te tenI sAme amArI evI dalIla che ke maMtra dvArA ISTaphaLanI prAptimAM maMtranuM jJAna mAtra ja kAraNabhUta hetuM nathI, paraMtu maMtrAdine vidhipUrvaka jApa karavA rUpa kiyA paNa kAraNabhUta heya che, te prakAranI kriyA vinA Ichita phaLanI prApti thatI nathI. je A kathananI sAme evI dalIla karavAmAM Ave ke "manA sma rUpa jJAnamAtrathI paNa kaI kaI vAra ISTaphaLanI prApti thatI jovAmAM Ave che, 'chatA paNa Apa AvI pratyA viruddhanI vAta kema kare che ke kiyA sahita kAna ja mokSaprAptimAM kAraNabhUta bane che ? to A bAbatanuM samAdhAna A rIte thaI zake-maMtranA jJAnamAtrathI ja te maMtranuM phaLa prApta thaI zakatuM nathI, kAraNa ke maMtragAna te kiyA hoya che. je jJAna kiyAvihIna hoya che te pitAnA kAryanuM janaka hetuM nathI. jema dhane jJAnamAtrathI roga dUra thato nathI, paraMtu tenuM sevana kAthI ja roga ra thAya che, ema mAtra jJAna dvArA ja mokSaprAsa thato nathI paraMtu saMyama rUpa kriyAnI paNa temAM AvazayakatA rahe che. tethI e vAta mAnavI ja pAro ke je
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 sthAnAGgasUtre kSaviruddham, tathA loke darzanAt / evaM jJAnamAtreNa sAkSAt phalaM jAyamAnaM na dRzyate / nanu yatra tu kAcit parijapanAdikriyA nopalabhyate kintu mantrAnusmaraNamAtrAjjAyamAnaM phalamupalabhyate tatra yadi jJAnamAtrasya kAraNatA nAGgIkriyate tarhi tat phalaM kasmAt kAraNAdutpadyate ? iti cet -- atrocyate - tatsamayanivaddhadevatAvizeSebhya iti teSAM devatAvizeSANAM hi sakriyatvena kriyAsAdhyaM tat phalaM natu mantrajJAnamAtrasAdhyamiti / kArya kA janaka hotA hai vaha kriyA rahina nahIM hotA hai jaise kuMbhakAra isa prakAra kA yaha kathana pratyakSa se viruddha nahIM hotA hai kyoM ki loka meM aisA hI dekhA jAtA hai ataH yahI mAnanA cAhiye ki kevala jJAnamAtra se kriyA zunyajJAna se - sat phala utpanna hotA huA nahIM dekhA jAtA hai yadi yahAM para aisA pUchA jAye ki jahAM para parijapanAdi kriyA to nahIM dekhI jAtI hai kintu maMtrAnusmaraNamAtra se jAyamAnaphala dekhA jAtA hai to aisI sthiti meM jJAnamAtra meM usa phala ke prati kAraNatA na mAnI jAve to phira vaha phala kisa kAraNa se utpanna huA mAnA jAvegA ? to isakA samAdhAna aisA hai ki vaha phala basa samaya se maMtra se nibaddha devatA vizeSa kA mAnA jAvegA devatA vizeSa sakriya hote haiM ataH kriyA sAdhya vaha phala hai mantra jJAnamAtra sAdhya vaha phala nahIM hai / vastu (jJAna ) kAi kAnI janaka hAya che, te kriyArahita hAtI nathI jemake kuMbhakAra, tene ghaDAda pAtra manAvavAnuM jJAna hAvuM joIe, tyAre ja te ghaDADaka pAtra manAvI zake che. A prakAranuM A kathana pratyakSa anubhavanI virUddha jatuM nathI, kAraNa lekamAM evuM ja jovAmAM Ave che. tethI ja e vAta mAnavI paDaze ke jJAnamAtrathI-kriyAzUnya jJAnathI-sAkSAt kula utpanna thatuM jovAmAM AvatuM nathI. kadAca evI dalIla karavAmAM Ave ke maMtrAnusmaraNamAM parijapa nAdi kriyA te levAmAM AvatI nathI, parantu ma trAnusmaraNa mAtrathI janita phUla tA tevAmAM Ave che, te evI sthitimAM jJAnamAtrane te phaLanI prAptimAM kAraNabhUta na mAnavAmAM Ave, te te phaLa kayA kAraNe utpanna thayelu mAnavuM? te tenuM samAdhAna A pramANe samajavuM evI paristhitimAM je phUla maLe che, te maMtradvArA nibaddha devatA vizeSane kAraNe jAyamAna gaNavuM joie. devatA sakriya hAya che te kAraNe evu' mAnavu joie ke kriyAsAdhya te phUla che, mAtra maMtrajJAna sAdhya te phula nathI.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ - S supA dIkA sthA. 2 u01 sU0 7 jAnakriyApUrvakamokSanimapaNam 235 nanu samyagdarzanajJAna vAritratapAsi mokSamArga iti siddhAntaH, atratu nAnakri. yAbhyAM mokSAtyunyate, tarhi kathana virudhyate, na ca dvisthAnakAnagaMvAda nirdeza iha kRta iti vAcyam , 'vijAe ceva caraNega cetra' uni nirdagamyAvadhAraNaparatvAt , uti cet, atrocyate-3 vidyAgrahaNena darzanamapi grAnAm , mamyagdarzanamya jJAnabhedatvAt / yathA'patropAmikAmati yaMdA'nAkArA mAmAnyajJAnarUpA tadADAgrahaH, IhA' ityucyate / etadamayaM darzanamityucyate / yadA tu mA'vabodhAmikA maniH sAkArA tadA-gayo, dhAraNA' ityucyate, etadamayaM jJAnamityunyate / zaMkA- samyagdarzanajJAnacAritratapAMsi mokSamArgaH" emA si. dvAnta hai phira yahAM jAnakriyAnyAM mokSaH"aisA jo kathana kiyA gayA hai vaha viruddha kese nahIM par3atA hai ? avazya hI par3atA hai| yadi kahA jAve ki dvisthAna ke anurodha se aisA kahA gayA hai to yaha bhI samana meM nahIM AtA hai kyoM ki-"vijjAe ceva caraNeNa ceva" yahAM yaha nirdevA avadhAraNa paraka hai| u0-yahAM vidyApada ke grahaNa se darzana kA bhI grahaNa ho gayA hai kyoM ki samyagdarzana jJAna kA bheda hai jaise-avayodhAtmaka mati jaya anAkArarUpa-sAmAnyajJAnarUpa hotI hai taba vaha apagraha IhA isa prakAra se kahI jAtI hai ina donoM ko darzana kahA gayA hai aura jaba vaha ava. yodhAtmaka mati sAkAra hotI hai taba vaha avAya dhAraNA aisI kahI jAtI hai ye donoM jJAna kahe gaye haiM evaM jaba nimnayAtmakamati hotI hai ___ - samyagdarzanajJAnacAritratapAMsi mokSamArga." mA siddhAnta anusAra te samyagdarzanane paNa mokSaprAptimAM kAraNabhUta kahyuM che. chatAM ahIM mA5 / ch| "jAnakriyAbhyAM mokSa." zAna ma dhyAthI bhAdaH prAli thAya che, A siddhAnta kathanathI virUddha paDatuM nathI ? che ema kahevAmAM Ave ke be rasthAnanA anurodhathI evuM kahevAmAM AvyuM che, te e paNa gaLe uta2 nayI rA "vijjAe ceva caraNeNa ceva" mA ni malA avadhAraNuparaka che. uttara-ahIM vidyApada dvArA darzana paNa grahaNa thaI gayuM che, kAra ke samyagdarzana jJAnanA bhedarUpa che. "avabodhAtmaka mati jyAre anAkArarUpa sAmAnya narUpa hoya che, tyAre tene avagraha ane IDA rUpe eLakhavAmAM Ave che, te banene darzana ja kahevAya che. ane jyAre te adhAtmaka mani datyAre sAkAra thAya che, tyAre tene zAvAya, dhArA hevAya che e bannene pa jJAnarUpa kA che. ane jyAre niyAmaka mati thAya che, tyAre avAya che
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 sthAnAGgasUtre evaM yadA niyAtmikA matistadAvAyo dvividho bhavati, ruciH, avagamazceti / tatra yo rucirUpoM'zaH sa samyagdarzanam, yastu avagamarUpo'zaH so'vAya eveti na virodhaH, tathA ca- avAyarUpe jJAne samyagdarzanasya samAveza iti bhAvaH / ' ceva ' ityavadhAraNaM tu jJAnacAstrivyatirekeNa nAnya upAyo mokSasyeti darzanArthamiti // 07 // AtmA, jJAnaM cAritraM ca kuto na labhate ityAzaGkyAha-- mUlam -- do ThANAI apariyANittA AyA No kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe / taM jahA AraMbhe caiva pariggahe cetra / do ThANAI apariyANittA AyA No kevalaM bodhiM bujjhejA, taM jahA- AraMbha caitra pariggahe cetra / do ThANAI apariyANittA AyA no kevalaM muMDe bhavitA agArAo aNagAriyaM pavvajjA, taM jahA- AraMbhe caiva pariggahe ceva / evaM No kevalaM baMbharavAsamAvasejjA | No. kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA no kevaleNaM saMvareNaM saMvarejA / no kevalamAbhiNibohiyaNAMNaM uppADejA / evaM suyaNANaM, ohinANaM, maNapajjavanANaM, kevalanANaM ||sU08|| taba avAya do prakAra kA hotA hai eka ruci rUpa aura dUsarA akAma ( sAmAnyajJAna ) rUpa inameM jo rUcirUpa aMza hai vaha samyagdarzana hai aura jo avagamarUpa aMza hai vaha avAya hai isa taraha se yahA~ koI virodha nahIM hai tathA ca avAyarUpa jJAna meM samyagdarzana kA samAveza hai aisA bhAva hai " ceca " pada avadhAraNa meM AyA hai isase yaha kahA gayA hai ki jJAna aura cAritra ina donoM ke mela ke atirikta aura koI dUsarA upAya mokSa kA nahIM hai | sU07 // prAtuM thAya che (1) 335 bhane ( 2 ) aAbha ( sAmAnya jJAna ) 35. temAM je rucirUpa aMza che te samyagdarzana che ane je avagamarUpa aMza che te avAya che. A rIte ahIM kAI virAdha sabhavatA nathI. vaLI avAyarUpa jJAnabhAM sabhyagdarzananA samAveza yA laya che. ' ceva " zabda avadhAraNa arthe vaparAyeA che, tenA dvArA e khatAvavAmAM AvyuM che ke jJAna ane cAritranA arthAt A bannenA meLa sivAyanA khIjo kAi paNa upAya nathI ke jenA dvArA bhokSa prApti DarI zAya // sU. 7 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u00 8 ArammaparigrahAnayodhana dharmAyalAbha ni027 chAyA-chai sthAne aparijJAya AtmA no kaMvalimajataM dharma bhane zravaNanAyeM / tad yathA-Arambhazcaiva, parigrahazcaiva / / sthAne bhAgjiAya AtmA no keralAM bodhi yudhyne| tad yathA-Arambhazcaiva parigrahazcaitra / he rayAne aparinAya AtmA no kevala muNTo bhUtA agArAd anagAritAM pravati / tada. yathA-Arambhazcaiva parigrahAcaiva / evaM no kevalaM brahmacaryavAsamAvasati / no ke lena saMyamena saMyamayati / no kevalena saMvareNa saMvRNoti / no kevalamAminiyodhikasAnamutpAdayati / evaM zrunatAnam , avavijJAnam , manaH payevajJAnam kevalajJAnam / / R0 8 // TIkA-'do ThANAI apariyANittA' ityAdi dve sthAne=Dhe vastunI, aparikSAya = japarijJayA vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA cAmatyAkhyAya AtmA nopa, kepalijJapta-ninoktaM dhama-tacArivalakSaNaM dharma, zravaNatAyai-zrotum , no-naiva la bhate / ye dve nyAne aparinAya ninoktadharmaspa zrANaM durlabha, te ke ubhe tyAzajhyAha-taM jahA-'Ara bhe ceba, parigahe ceva iti / Arambhazcaiva parigrahazcaiva / tA-Arambha -kRpyAdinA pRthivyAdipaTakAyopamarda____ AtmA jJAna aura cAritra ko kisa kAraNa se prApta nahIM kara pAtA hai ? isa viSayako spanda karane ke abhiprAyase sUtrakAra kahate haiM "do TAgAI apariyANittA AyA No kevali pannattaM" ityAdi / 8 // TokArtha-do sthAnoM ko do vastuoM ko japarijJAse jAne vinA aura pratyAkhyAna parijJAse tyAge vinA AtmA keli prajapta jinokta dharma ko zratacAritra rUpa dharma ko sunane ke liye prApta nahIM karatA hai arthAta aise vyakti ko jinokta dharma kA avaNa durlabha hotA hai ve hI do sthAna-- "Arabhe ceva pariggahe ceva" isa pATha dvArA prakaTa kiye gaye haiM khetI Adi kriyA dvArA pakAyake jIvoMkA upamardana karanerUpa jo vyApAra hai, kayA kAraNone laine AtmA, jJAna ane cAritrane prApta karI zakta nathI, e vAtanuM have sUtrakAra nirUpaNa kare che- " do ThANAi apariyANittA AyA No paMcalipannataM" yA ! be sthAnane :(be vastuone) saparivAthI jAthA vinA ane prakhyAkhyAna parijJAthI tyAga karyA vinA AtmA kevalikAsa ninona dhamanuM cAritra rUpa dharmanuM praNa karI zake nathI eTale ke evI zaktine mATe jinena dharmanuM zravaNa durlabha banI jAya che je be sthAna nIcanA sUtrapATha dvArA prakaTa 4212 mA - Arabhe ceSa parigada caya" (1) -AE bhane (2) parigraha, khetI Adi kriyA dvArA kAyanA nuM 15mana karavArUpa je
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ ragha sthAnAdrasatre " nalakSaNaH, tathA - parigrahaH- parigRhyate iti parigrahaH dhanavAnyAdirUpaH / sa caitramdhanam 1, dhAnyas 2, kSetram 3, vAstu 4, rUpyam 5, suvarNam 6, kupyam 7, dvipadaH 8, catuSpadaca 9, iti navavidhaH / yAvad ArambhaM parigrahaM cAnarthamUlaM na jAnAti nApi pratyAkhyAti tAvat ke va liprarUpitaM dharma zrotumapi na zaknotIti bhAvaH / dvesthAne aparijJAya AtmA kevala yuddhAM bodhi-darzanaM samyaktvamityarthaH, no-naiva budhyate - anubhavati / te dve sthAne ke ityAzaGkyAha-' taM jahA ' grahaNa kiyA jAtA hai usakA nAma Arambha hai tathA jo saba ora se vaha parigraha hai aisA yaha parigraha dhanadhAnyarUpa kahA gayA hai / jaise- -dhana 1 ghRtagur3Adi, dhAnya 2, kSetra 3, vAstu 4, rUpya 5, suvarNa 6, kuppa 7, dvipada 8 aura catuSpada 9 yaha nau prakAra kA vAhya parigraha hai jaba taka AtmA Arambha aura parigraha ko artha kA khUla nahIM jAnatA hai aura jaba taka usakA pratyAkhyAna nahIM karatA hai taba taka vaha kevala prajJapta dharma ko sunane ke yogya nahIM ho sakatA hai. isI taraha se AtmA jaba taka jJaparijJAse ina donoM sthAnoM ko nahIM jAna letA hai aura pratyAkhyAna parijJA se inakA parityAga nahIM kara detA hai taba taka vaha zuddha bodhikA samyaktvakA anubhava nahIM kara sakatA hai| isI taraha se ina Arambha parigraharUpa do sthAnoM ko AtmA jJa parijJA se jabataka nahIM jAna letA hai aura pratyAkhyAna parijJA se jaba pravRtti thAya che tene Arabha kahe che, cAre taraphathI je kAi vastu maLe tene grahaNa karIne tenA saMgraha karavAnI pravRttine parigraha kahe che. A parigraha dhanadhAnyAhinA saMgraha 35 hoya che, parigraha nava prAzno hyo che - (1) dhana, (2). dhI, goNa, anAra Adi dhAnya, (3) kSetra, (4) vAstu, dhara ( 5 ) yAMhI, (6) sutrArtha, (7) mukhya (tAMpu ), (8) dviyaH mane (4) atuSpada bhI nava akSaranA khAdyaparigrahA che. jyAM sudhI AtmA AraMbha ane parigrahaeNne ananA mULa rUpa mAnatA nathI, ane jyAM sudhI te keli prajJapta dhanuM zravaNa karavAne ceAgya manatA nathI. tyAM sudhI te ketrali prajJapta dhamanuM zravaNu karavAne ce gyu anate nathI. A rIte AtmA jyAM sudhI jJa parijJAthI A banne sthAnene jANI letA nathI ane pratyAkhyAna rijJAthI temane tyAga karatA nathI tyAM sudhI te zuddha kheAdhinA ( samyakatvanA) anubhava karI zakateA nathI. eja pramANe te AraMbha ane parigraharUpa e sthAneAne AtmA jJa parasAthI jyAM sudhI jANI letA nathI ane pratyAkhyAna parijJAthI jyAM sudhI
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayA TIkA sthA02 u01 sU08 ArambhaparinahAnavayodhana dhamAdhayAma ni0 212, ityAdi / Arambhazcaitra, parigrahazcaiva / vyAgnApUrvavat / Arambha-parigrahAvapakSiyAparityajya ca ko'pi samyaktmAnubhavaM kartuM na nakotIti bhaarH| dve sthAna aparijJAya AtmA muNDaH, patI-muNDaH nilocana gAyanamnA mRNDa:-phapAyAdhapanayanena bhUtvA, agArAdamA , nikamya, kepalA paripakSI, vizuddhAM yA, anagAritAMtrajyAM, no-neya pravanati naiva prApnoti / / evam anena prakAreNa, yathA pUrvavAkye-'do ThANATa apariNAnA AyA' iti pAThamtathA utaH samArabhyottaravAkye yojayitvA paThanIyam / nayA cAyama:he sthAne-prArambha-parigraharUpe, aparijJAya AnmA kevalaM vizuddhaM paripUrNa na. vATasahitaM brahmacaryavAsaMvatmacaryaNa-avratmaviramaNena. bAsA nivAsaH-nAma-varSamA sastam , no-naiva Avasati-Acarati pAlayituM na samartho bhvtiityrthH| taka usakA parityAga nahIM kara detA hai taba taka baha AtmA dvanya aura bhAvarUpa se mugiData hokara AgArAvasthA se anagArAvara yA do pUrNara-pa se yA vizuddha rUpa se nahIM prApta kara pAtA hai / zira ke kegoM kA mana karanA isakA nAma dravya se muNDita honA hai, aura kAra Adi kA parityAga karanA isakA nAma bhAva se muNDita honA hotA hai kevala zabda kA artha paripUrNa athavA vizuddha hai, anagAritA zabda kA artha pravajyA munidIkSA hai aura "no praba jati" kriyApada kA artha nahIM prApta karatA hai aisA hai hamI prakAra se "No kevalaM baMbhacera bAmamAvasejA " AtmA jaya naka Arambha parigrahapa ina do sthAnoM ko parijJA se nahIM jAna detA hai aura pratyAkhyAna parijJA le unakA parityAga nahIM kara denA hai temano parityAga karI deto nathI, tyAM sudhI te AtmA dravya ane bhAvarUpe muMDita thaIne AgArAvasthAne tyAga karIne aNagArAvasthAne pUrNa rUpe athavA vizuddharUpe prApta karI zakti nathI mastakanA kezenuM lucana karavuM tenuM nAma drathanI apekSAe muDita thavuM samajavuM ane kapAya Adi no parityAgaka eTale bhAvanI apekSAe muThita thavuM kevala zabda paripUrNa adhavA vivRddhanA ardhAmAM ahI vaparAya che. pravrajyA laine muni paryAyane dhAra karavI tenuM nAma ane gAritA 2. "no prayajati" mA sUtrAzI bhaya Hit RHY nayI," sevA thAya che. ra prabhArI "No phela bhayAmamAyA " ya bhI kara AraMbha ane parigraharUpa bane dhAnene jJa parijhathI ja nardhA ane
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 sthAnAjasle ___ tathA-dve sthAne-Arambha-parigraharUpe aparijJAya, AtmA kevalena-vizuddhana paripUrNena saMyamena-pRthivyAdirakSaNalakSaNena no saMyamayati AtmAnamiti / ___ tathA-dve sthAne-Arambha parigraharUpe vastunI aparijJAya-apratyAkhyAya ca AtmA kevalena-vizudvena, saMvareNa AstravanirodharUpeNa, nonnetra saMdRNoti AsavachArANi, iti bhaavH| ___ tathA dve sthAne-ArambhaparigraharUpe vastunI aparijJAyaapratyAkhyAya ca AtmA kevalaM-paripUrNa sarva-svaviSayagrAhakam , Abhinivodhika jJAnam-abhi-arthAbhimukhaH, aviparyarUpatvAt niyataH, saMzaya bhinnatvAt , bodhaH-vedanam , abhiniyodhaH / sa taba taka vaha nauvADasahita abrahmaviramaNavrata ko pAlana karane ke liye samartha nahIM hotA hai isI prakAra se-" No kevaleNa saMjameNaM saMjamejjA, no kevalega saMvaregaM saMvarejjA" AtmA jaba taka jJaparijJA se ina Arambha parigraharUpa do sthAnoM ko nahIM jAna letA hai aura pratyAkhyAnaparijJA se jaba taka inakA parityAga nahIM kara detA hai taba taka yaha paripUrNa saMyama se pRthivyAdi saMrakSaNa rUpa lataraha prakAra ke saMyama se apane Apa ko sayalita nahIM kara pAtA hai isI prakAra se vaha AtmA jJa parijJA se aura pratyAkhyAnaparijJA se ina donoM sthAnoM ko jAne binA aura inakA tyAga kiye vinA AtaMtra dvArA nirovakhya vizuddha saMvarako prApta nahIM kara sakatA hai arthAt aisA AtmA AsravadArako nahIM roka sakatA hai| pratyAkhyAna pariNAthI temane tyAga karatA nathI, tyAM sudhI te nava vADa sahita abrAviramaNa vratanuM (brahmacarya vratanu) pAlana karavAne samartha thaI zakato nathI. se pramANe "No kevaleNa saMjameNa sajamejA, no kevaleNaM saMvareNa savarejjA" nayAM sudhI yAtmA parijJAthI mA mA bhane pariya35 be sthAne ne jANatA nathI ane pratyAkhyAna pariNAthI jyA sudhI temane pari. tyAga karatA nathI, tyA sudhI te paripUrNa (vizuddha) saMyamathI potAnA AtmAne saMyamita karI zakato nathI. pRthavIkAya AdinA sa rakSaNarUpa 17 prakArano saMyama kahyo che. AraMbha ane parigrahanA tyAgapUrvaka ja A saMyamanI ArAdhanA thaI zake che. e ja pramANe jayA sudhI AtmA jJa pariNAthI AraMbha ane pari grahanA savarUpane jANatA nathI ane pratyAkhyAna dvArA temane parityAga karatA nathI, tyAM sudhI te Asrava dvAra nidhirUpa vizuddha savarane prApta karI zakate nathI, eTale ke e AtmA AsavArane rokI zakato nathI.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ sughATIkA sthA0 23010 8 ArambhaparigrahAnavayovena dharmApaThAna ni0 271 XX ', evAbhiniyokiM taca tajjJAnaM cetyAsiniyodhikanam indriyamanoni ttiko bodhastat, nova utpAdayati / evam anena prakAreNa, "no kevalaM upADejjA" iti pATho yojanIya iti yAH / tathA cAyamarthaH-dve sthAne aparitAya, AtmA ke parivA " No kevalanAmivihiyanANaM uppADejjA" hasI prakAra se AtmA na parija dvArA aura pratyAkhyAna parijJA dvArA ina Arambha parigraharUpa donoM sthAnoM ko binA jAne aura binA tyAge paripUrNa aile svapigrAhaka Abhinivodhika jJAna ko utpanna nahIM kara pAtA hai yahAM kevala kA artha "paripUrNa" hai " Ami " upasarga randriyatan aura manonimittaka bona meM saMzaya viparyaya jJAna ke abhAva ko prakaTa karane ke liye diyA gayA hai arthAna pAMca indriyoM aura mana se jo pratiniyana saMdra vartamAna vastu kA nova hotA hai vaha AminizeSa matijJAna hai yaha AbhinidoSa jJAna yadi saMjaya aura viparyaya sevana hai tabhI vaha kevala paripUrNa zuddha kahA gayA hai vaha abhini bodha hI abhinivodhika hai "evaM suganANaM ohinANaM, saNapajjavanANaM, kevalanoNaM " hasI taraha se hamI prakAra se AtmA pUrvoktarUpa se apane Apa ko kiye binA jJaparijJA aura pratyAkhyAnaparajJA se Arambha pari rUpa do sthAnoM ko jAne tyAge binA paripUrNa athavA vizuddha ''artha ( " jo kevalamAbhiNiyohivaNArNa uppADejjA" are AtmA yA surI na parinA dvArA AraMbha ane paritra3pa ane nAne jAgRtA navI ane pratyAkhyAna dvArA temane parityAga karateA nathI, tyAM sudhI te i evA viSayaka grAhaka AbhinibeAdhika jJAnane utpanna karI zakatA nathI. ahIM paripU' che. " abhi " upayoga indriyo ane mane nimittaka edhamA saMzaya vipaya jJAnanA abhAva prakaTa karavA Te vaparAyeA che. eTale ke pAca indriye ne manadvArA je pratiniyata 'gaddha vartamAna vastune khAdha thAya che, enuM nAma ja minie dha 'nijJAna gAmitiedha jJAna je azaya ane viSayathI rahita thAya te ja tene keva ( paripUrNa - vizuddha ) zAliniyodhi bhanijJAna devA ne viniyoSa nidhi 35 he. " eva sUcanANaM ohinANa, roja pramANe AtmA jyA sudhI AraMbha ane parUipa passiAthI tAteA nathI ane pratyAkhyAna pAi Dhaga parityAga karane! nadhI, tyAM sudhI te viSNu zvAnane (nAma'numArI te nAnAM nAne na curI nemano
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27ra sthAnAce zrutajJAnaM zrUyate, iti zrutam zabda eva / sa ca bhAvazrutaM pratikAraNamiti tatra jJAnatvopacAreNa sa jJAnarUpaH / zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnam-zrutazAstrAnusArijJAnaM notpAdayatIti / ohinANaM ' iti dve sthAne aparijJAya AtmA kevalaM paripUrNa vizuddhaM vA atradhijJAnam-indriyamanonirapekSam Atmano rUpidravyasAkSAtkaraNaM notpAdayatIti / 'maNapajjavanANaM ' iti / dve sthAne aparijJAya AtmA kevalaM paripUrNa, vizuddhaM cA, manaH paryavajJAnaM-manasaH paryavAH-paryAyAstepAM jJAnaM notpAdayatIti / jJAna ko zutazAstrAnusArI jJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai zruta zabda kA artha " zrUyate iti zrutam" zabda hai yaha zabda bhAvazruta ke prati kAraNa hotA hai isaliye zabda meM jJAna kA upacAra kara diyA gayA hai aura isI meM use jJAnarUpa kaho hai isI prakAra se AtmA parigraharUpa do sthAnoM kA jJa parijJA se jAnakara jabataka pratyAkhyAna parijJA se unakA parityAga nahIM kara detA hai taba taka vaha pUrNa vizuddha avadhijJAna ko indriyamano nirapekSa hokara rUpi dravyamAtra ko dravyakSetra kAla aura bhAva kI maryAdA lekara sAkSAt jAnane vAle jJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai| isI prakAra se otmA Arambha parigraharUpa do sthAnoM kA jJa parijJA se jAnakara jabataka pratyAkhyAna parijJA dvArA parityAga nahIM kara detA hai taba taka vaha pUrNarUpa se yA vizuddharUpa se sanAparyavajJAna ko-mana kI paryAyoM ko sAkSAt jAlanevAle jJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai jAnane ) panna 431 zata nathI. " zrUyate iti zrutam" sA vyutpatti mnusAra "je saMbhaLAya che te zrata che" eTale ke zabdane zrata kahe che. te zabda bhAvakRtamAM kAraNarUpa bane che. tethI zabdamAM jJAnane upacAra karAve che, ane tethI ja tene jJAnarUpa kahevAmAM Avela che. eja pramANe jyAM sudhI AtmA Arabha ane parigraharUpa be sthAne rU pariNAthI jANato nathI ane pratyAkhyAna dvArA temane parityAga karate nathI, tyAM sudhI te pUrNa vizuddha avadhijJAnane utpanna karI zakato nathI, Indri ane mananI apekSA rAkhyA vinA rUpi dravyamAtrane dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI maryAdAnI apekSAe sAkSAt jANanAra jJAnane avadhijJAna kahe che AraMbha ane parigrahanA svarUpane jANIne temanA parityAga pUrvaka ja AtmA A jJAnanI prApti karI zake che. e ja pramANe tyAM sudhI AtmA jJa parijJAthI AraMbha ane parigrahane jANato nathI ane pratyAkhyAna dvArA te bannene tyAga karatA nathI, tyAM sudhI
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ mubhA TIkA sthA0 2 u0108 bArambhaparigrahAnavayodhena dharmAghalAbha ni0 271 _ 'kevalanANaM' iti / dve sthAne aparinAya AtmA kevalaM paripUrNa, vizuddhaM vA kevalajJAna kevalaM-matyAdinirapekSavAdasahAya, yahA-kevalaM-AvaraNamalAmAvAd vizuddham , yahA-kevalaM sakalaM saMpUrNam , yadvA-kevalam-majAtIyadvitIyarahitatvA. yahAM "no kevalaM uppADejA" aimA pATha bhI yojita kara lenA cAhiye imakA aisA vAcyArtha hotA hai ki AtmA japataka jJaparijJA se Arambha parigraha rUpa do sthAnoM ko nahIM jAnakara pratyAkhyAna parijJA se unakA parityAga nahIM kara detA hai, taztaka vaha paripUrNa athavA vizuddha kevalajJAna ko-vinA maryAdA ke rUpI aura arUpI dravyoM ko hastAmalakavat sAkSAt jAnane vAle jAna ko nahIM utpanna kara sakatA hai "kevalanANaM" meM jo jJAna kA vizepaNa yaha kevala pada rakhA hai usase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki vaha jJAna aimA hotA hai ki jisameM mati Adi jAnoM kI nirapekSatA hone ke kAraNa sahAyatA kI cAhanA nahIM rahatI hai| athavA isa kevalajJAna kA nirodhaka jo sarvavAti prakRtirUpa kevalajJAnAvaraNa hai usakA isameM sarvathA kSaya rahatA hai isIliye ise vizuddha kahA gayA hai athavA avadhijJAna aura manaHparyavajJAna jisa prakAra dravyakSetrAdi kI maryAdA lekara rUpI padArtha ko jAnate haiM usa prakAra se yaha maryAdA lekara padArthoM ko nahIM jAnatA hai kintu maryAdA rahita hokara hI yaha te pUrNarUpe athavA vizaddharUpe mana:paryavajJAnane (mananI paryAyone sAkSAta jANanArA jJAnane) utpanna karI zakato nathI. mahA " no phevala uppADejA" mA 54 pa yovale. tenA dvArA e vAcyArtha thAya che ke jayAM sudhI AtmA sa pariNAthI AraMbha parigraharUpa be sthAnane jANIne pratyAkhyAna pariNAthI temane parityAga karato. nathI, tyAM sudhI te paripUrNa athavA vizuddha kevaLajJAnane utpanna karI zako nathI. keI paNa jAtanI maryAdA vinA rUpI ane arUpI dabaeNne hastAmalakavat (hAthamAM rahelA AmaLAnI jema) sAkSAta janArA jJAnane kevaLajJAna 44. " kevalanANa " | 54mAre 34 vizeSa tena vA mATa karavAmAM AvyuM che ke A jJAna evuM hoya che ke temAM matijJAna Adi jJAnanI apekSA rahetI nathI eTale ke te jJAnathI sahAyatAnI AvazyakatA rahetI nathI kevaLajJAnanuM nirodhaka sarvighAti prakRtirUpa je kevaLa jJAnAvara karyuM che, tene temAM sarvathA kSaya thayelo rahe che, tethI tene vizuddha karavuM che avadhijJAna ane mana paryavAna te dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI maryAdAmAM rahIne rUpI padArthone jANI zake che, paraMtu kevaLarAmAM AvI ke maryAdA
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGga sUtre 3 dasAdhAraNam, anantam - yadvA - kevalaM jJepAnantatvAdanantam tacca tajjJAnaM ca kevalajJAnaM notpAdayatIti / iha ' kevalam ' iti vizeSaNena, kevalajJAnasya svarUpamAtraM pradarzitam ||8|| kathaM punaH kevalipajJaptadharmezravaNAdilAbho bhavedityAzaGkyAhamUlam do ThANAI pariyANittA AyA kevalipannattaM dhammaM labheja saMvaNayAe, taM jahA AraMbhe cetra, pariggahe ceva / evaM jAvaM kevalanANamuppADejA // sU0 9 // * dve sthAna parijJAya AtmA ke valiprAptaM dharmaM labhate zravaNatAyai / tad yathAArambhazcaiva parigrahazcaiva / evaM yAvat kevalajJAnamutpAdayati // 09 // TIkA - ' do ThAgAI pariyANittA' ityAdi / dve sthAne-vastunI, parijJAya = jJaparijJayA'narthamUlamiti viditvA pratyAkhyAnarUpI arUpI samasta trikAlavartI padArthoM ko aura unakI paryAyoM ko yugapat jAnatA hai isIliye ise sakalapratyakSa kahA gayA hai athavA kevalajJAna jaisA aura koI dUsarA jJAna nahIM hai, ataH yaha asAdhAraNa jJAna hai 'anantajJAnarUpa hai athavA jJeya ananta hai isaliye yaha ananta hai isa prakAra se yahAM kevala vizeSaNa se kevalajJAnakA svarUpamAtra dikhalAyA gayA hai| jIva kevaliprajJapta dharma kA zravaNAdirUpa lAbha kaise ho sakatA hai isake liye sUtrakAra kahate haiM " do ThANAI pariyANittA AyA " ityAdi // 9 // TIkArtha- AtmA do sthAnoMko jAnakara kevaliprajJapta dharmako zravaNAdi 274 hotI nathI. te to aparimita ( bharyAdA vihIna ) 3yI, a3yI samasta trikALavartI padArthAne ane temanI paryAne eka sAthe jANI zake che, tethI tene sakalapratyakSa kahevAmAM AvyuM che. athavA kevaLajJAna jevuM khIjI koI jJAna nathI, tethI te asAdhAraNu jJAna che ane ananta jJAnarUpa che. athavA jJeya ( padArthaM ) ananta che, tethI te jJAna paNu ananta che A rIte ahIM kevala vizeSaNuthI kevaLajJAnanuM svarUpamAtra matAvavAmAM Avyu che. ! sU. 8 // jIva kevali prajJas dhanA zravaNAdi rUpa lAbha kevI rIte prApta karI zake che te sUtrakAra have prakaTa kare che-- 3 66 do ThANAI pariyANi to AyA " chatyAhi // // AtmA e sthAnene jANIne kevaliprajJakSa dhapane zrAvaNAdi rUpe prApta
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ supArIkA sthA0 2 0 1 sU010 dhamAdiprApno kAraNAdayanirUpaNam 275 parijhayA pratyAranyAya, AtmA kevali manapta dharma zravaNatAye-zravaNArtha, labhate / te dve syAne pradarzayati-taM jahA-tyAdi / tadya thA-Arambhazcaiva, parigrahazca / ayaM bhAvaH-Arambhazca parigrahazcetyubhe myAne parityajya ninokto dharmaH zrotuM sulabho bhavatIti / evaM jAva' ityAdi / evaM yAvat kevalajJAnamutpAdayati / iDa yAvacchandena-pUrvasUtrAt pATho'nusandheyaH // mR0 1 // dharmAdiprAptau punaya kAraNAntaramAha mUlam--dohiM ThANehiM AyA kevalipannattaM dhamma labheja sabaNayAe / taM jahA-soccA ceva, abhisamecca ceva, jAva kevalanANaM uppADejA // sU0 10 // ___ chAyA-dvAmyAM sthAnAbhyAM AtmA kelipajJapta dharma labhate zravaNatAya / taM jahA-zrutvA caitra, yAvat kevalajJAnamutpAdayati // mu. 10 // rUpase prAptakara letA hai arthAt do sthAnoM ko jAnane vAlo AtmA hI kevali prajJapta dharma ko sunane ke yogya bana sakatA hai ve do sthAna haiM Arambha aura parigraha isI taraha se vaha yAvat kevalajJAna ko utpanna kara sakatA hai tAtparya isa kathana kA aisA hai ki AtmA japarijJA se Arambha evaM parigraha ko anartha kA mUla jAnakara aura pratyAkhyAna parijJA se jaya unakA tyAga kara detA hai tabhI use jinokta dharma munane ke liye sulabha hotA hai isI prakAra se aisA hI AtmA gAvat kevalajJAna ko sulabha zAnti utpanna kara letA hai yahAM yAvatpada se pUrva rahana kA samasna pATha gRhIta huA hai / suu09|| karI le che. eTale ke AraMbha ane parigraharUpa be sathAnone pariNAthI jANIne pratyAkhyAna dvArA temane parityAga karanAra a ja kevali prajJasa dharmane zravaNa karavAne pAtra bane che. e ja pramANe te kevaLajJAna paryaMtanA pUrva sUkta padArthone prApta karI zake che eTale ke jyAre AtmA = pari sAdhI AraMbha ane pajhine anarthanA mULa rUpa jIne pratyAkhyAna pariNAthI temane parityAga karI de che, tyAre ja te jinakA dhamanuM saraLatAthI prava; karI zake che, ane e ja AtmA pUrva sena agaritA, saMyama Adi pisAna 5-tanA sAnAne pAsa 46 - "gA " ( yApat ) padavI pUrvasUrane samakAna pAka graha kare Ie, su 9 che
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 sthAnAsUtre TIkA- ' dohiM ThANehiM ' ityAdi / zrutvA - ke velimajJaptasya dharmasyopAdeyatAmA, abhisametya - vAM hRdisaMghArya / ayaM bhAvaH - dharmopAdeyatAyAH zravaNaM, hRdi dhAraNaM ceti dve sthAne dharmazravaNasya kAraNamiti / uktaM ca-" saddharmazravaNAdeva, naro vigatakalmapaH / 1 jJAtatatvo mahAsattvaH paraM saMvegamAgataH // 1 // dharmopAdeyatAM jJAtvA, saMjAtecchotra bhAvataH / dRDhaM svazaktimAlocya grahaNe saMpravarttate // 2 // " dharmAdi prApti meM kAraNAntara daya kA kathana - " dohi ThANehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labhejja satraNayAe ityAdi // 10 // TIkArtha- AtmA do sthAnoMke dvArA kevaliprajJasa dharmako pA letA hai, ve do sthAnarUpa kAraNa hai eka zravaNa aura dUsarA hRdaya meM usakA avadhAraNa isakA tAtparya aisA hai ki AtmA kevali prajJapta dharma upAdeya hai " aisA jaba sunatA hai to isa zravaNamAtra se vaha kevaliprajJapta dharmako grahaNa nahIM kara letA hai, ataH isake liye AvazyakatA hai use hRdaya meM avadhAraga karane kI isIliye yahAM kevali prajJapta dharma ko prApta karane ke liye ina do kAraNoM kA nirdeza kiyA gayA hai uktaM ca- " sarbhazravaNAdeva " ityAdi jinokta sacce dharma sunanese (dharma kA zravaNa karane se ) manuSya kalmaSa (pApa) vihIna ho jAtA hai kyoM ki vaha usake dvArA heya dz dharmAdinI prAptinA nimittarUpa anya be sthAnAnuM nirUpaNu-- " do hiM ThANehiM AyA kevalipaNNatta dhammaM labhejja savaNayAe " ityAdi 10 AtmA che sthAneA dvArA keli prajJakSa dharmane prApta kare che. te e sthAna rUpa kAraNu nIce pramANe che-(1) zravaNu ane (2) tene hRdayamA avadhAraNu karIne. A kathananuM tAtpa nIce pramANe che-- " kali prajJakSa dhama upAdeya che ", evu kathana jyAre AtmA sAMbhaLe che, tyAre eTalA kathananA zravaNu mAtrathI ja te kevaliprapta dharmane grahaNa karI letA nathI, tene mATe te Avazyaka vastu te e che ke tene hRdayamAM avadhAraNa karavA joie. tethI ja sUtrakAre keliprazna dharmane prApta karavA mATe ahIM arakhAnA nirdeza ye che. pazuche' saddharmazravaNAdeva" tyAhi. jinAkta dharmanuM zravaNa karavAthI manuSya kamaSa (pApa rUpa malinatA ) thI vihIna khanI jAya che, kAraNu ke tenA dvArA te heya ane upAdeyanA tattvajJAnathI A
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA kA sthA0 2 u0 1 0 11 samayadayonmAdanatyanirupaNa 207 'jAya' iti ha yAvacchandena-dohi ThANehiM AyA kevalaM yo yunA ' ityAdi / 'jAya kevalanANaM uppADejA' iti paryantaM bovyam / / mR0 10 // kevalajJAnaM ca kAlaviga bhavatIni tamAha mUlam--do samAo pannattAo / taM jahA-olappiNI saMnA ceva, ussappiNI samA ceva // sU0 11 // ____ chAyA-Te same prajJapte / tad yathA-avarpiNI samA caitra, utsarpiNI samA caiva / / mU0 11 // TIkA-'do samAno' iti / samA-kAlavizeSaH / anyat mugamam // 10 11 // aura upAdeya ke tatvajJAna se saMpanna bana jAtA hai jaba AtmA meM heyopAdeya kA tAtvika jJAna jAgRta ho jAtA hai taba AtmA meM eka prakAra kA aisA Atmika bala prakaTa hotA hai ki jinase use parama saMvega utpanna hotA hai "saMsAgat bhItisaMvegaH" saMvega utpanna hone se phira yaha dharma ko jIvana meM utArane kI aisI hada icchA vAlA bana jAtA hai ki jisase vaha apanI zakti ke anunAra dharma ko grahaNa hI kara lenA hai yahAM yAvatzabda se " dohiM ThANehiM AyA kevala ghohiMdujjhajjA" isa pATha se lekara "jAva kevalanANaM uppA. DejjA"isa pATha taka kA grahaNa haA hai // 40 10 // kevalajJAna kAlavizeSa meM hotA hai isaliye aba usI kAlavizeSa ko sUtrakAra kahate haiM-"do samAo pannatAo" ityAdi // 11 // samA nAma kAlavizeSa kA hai aura yaha kAlAMvazeSa utsarpiNI cuta banI jAya che tyAre AtmAmA depAdeyanuM tAtvika jJAna jAgRta thaI jAya che tyAre AtmAnI aMdara eka jAtanuM AtmabaLa prakaTa thAya che ane tanA dvArA tenA mAtmAmA 52ma savagarapana yAya che. " maMsArAt mIni savega" sa pana pAthA te panapanamanapAne niyA bane che. tethI te potAnI zakti anusAra dharmane praha karI le che. ahIM " jAya ( yAvat " 5:thI " dohi ThANehiM AyA phevalA yohi cumnA " pAthI 23 4zana "jAba phevalanA pATenA" mA bhUtrA: 5ytn| pATha grahu chuM karavAmAM Ave che sU0 10 5 kevaLajJAna kALavize mAM ja thAya che, tethI have mUtrakAra te kaLavazenI 359 / 2 -"yo samAo pagNatAmo" tyA // 11 // vizeSatuM nAma "sa" (5). taNavinA .
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 sthAnAstre kevalajJAnamunmAdakSaye satyeva bhavati, ataH sAmAnyena unmAdaM prarUpayitumAha mUlam --duvihe usmAe pannatte / taM jahA-jakkhAveseNaM ceva, mohaNijassa ceva kalmassa udaeNaM / tattha NaM je se jakkhAveseNaM, se suhaveyaNatarAe ceva, suhAvimoyaNatarAe ceva / tatthaNaM je se mohaNijassa kammassa udaeNaM se NaM duhaveyaNatarAe ceva, duhavibhoyaNatarAe ceva // sU0 12 // ___ chAyA-dvividha unmAdaH prajJaptaH / tadyathA-yakSAvezena caitra, mohanIyasya caiva karmaNa udayena, tatra khalu yo'sau yakSAvezena, sa khalu sukhavedanatarakazcaiva, sukhavimocanatarakazcaiva / tatra khalu yo'sau mohanIyasya karmaNa udayena, sa khalu duHkhavedanatarakazcaiva, duHkhavimocanatarakazcaiva / / mU0 12 // TIkA-'duvihe ummAe ' ityAdi unmAdaH-cittavikSepaH, sa dvividhaH prajJaptaH / tad yathA-yakSAvezena-yakSo devastasyA''veza:-manuSyAdizarIre'dhiSThAnaM tena, ya unmAdaH, sa ityekaH / tathAmohanIyasya-darzanamohanIyAdeH karmaNa udayena, ya unmAdaH, so'nya iti / tatra aura avasarpiNI ke bheda se do prakAra kA hai bAkI kA isa viSaya kA kathana pahile kiyA jA cukA hai // suu011|| kevalajJAna unmAda ke kSaya hone parahI hotA hai ataH aba sUtrakAra sAmAnyarUpa se unmAda kI prarUpaNA karate haiM "duvihe ummAe pannatte" ityAdi // 12 // cittavikSepa kA nAma unmAda hai yaha unmAda do prakAra kA kahAM gayA hai eka yakSAvezase huA unmAda aura dUsarA darzanamohanIya karma ke udaya se huA unmAda, manuSyAdi zarIra meM jo deva kA adhiSThAna (1) utsarpiNIkALa ane (2) avasarpiNakALa. A viSayanuM vizeSa kathana pahelAM karavAmAM AvI gayuM che. je sU0 11 che unmAdane kSaya thavAthI ja kevaLajJAna utpanna thAya che, tethI sUtrakAra have sAmAnya3 janamAnI pra35 42 cha "duvihe ummAe paNNatte" tyA // 12 // cittavikSepane umAda kahe che te unmAdane be prakAra kahyA che-(1) yakSAveza dvArA utpanna thayelo unmAda ane () darzana mehanIya karmanA udayathI utpanna thayela unmAda. manuSyAdinA zarIramAM koI devAdine praveza thAya che ane tene lIdhe tenA
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhuSA rokA sthA0 2 101 sU0 12 unmAvagyanirUpaNama tayormadhye yo'sau yakSAvegena mAti, ma sugvavedanataraka eva-atimukhena modajanyo nmAdApekSayA aklezena vedanam-anubhavanaM yasyAso nRgvavedanataraH ma eka sukhavedanatarakaH / tathA-atizayena mukhena vimocana-viyojanaM, yamyA'yo mugyavimocanataraH / sa eva sukhavimocanatarakaH vidhAmantrataMtrAdimAtrasAdhyatvAt unyevaM dvividhA bhavati / tatra khalu yaH unmAdo mohanIyamya karmaNa udayena jAyate, sa gyala dugyavedanataro bhavati, aikAntikAnigayitabhramasvabhAvatayA'tyantaviparItapratinimitatvenA'nantabhavabhramaNakAraNatvAt , tathA''bhyantarakAraNotpannatvena mAghamA yatvAn ho jAtA hai aura usase citta meM jo asAvadhAnI A jAtI hai, vahI yakSAvezajanya unmAda hai tathA darzanamohanIyAdi karma ke udaga ne jo unmAda viparIta pariNAma hotA hai vaha darzanamohanIya pharma janya unmAda hai inameM jo unmAda yakSAveza se janya hotA hai vaha "suha veyaNanagae ceva" sukhavedanataraka hI hotA hai arthAt mohajanya unmAda kI apekSA vaha yakSAvezajanya unmAda aklezase hai anubhava jinakA aisA hotA hai tathA-sukhavimocanataraka vidhAmantrAdi se sAdhya hone ke kAraNa acchI taraha se chur3Ane ke yogya hotA hai arthAt yakSAveza janya jo unmAda hotA hai vaha vidyAmantra Adi ke prabhAva se chUTa jAtA hai parantu jo mohajanya unmAda hotA hai vaha yakSAvezajanya unmAda kI apekSA duHkhavedanataraka hotA hai kyoM ki darzanamohanIya janya unmAda AtmA meM viparIta pariNatirUpa hotA hai isase AtmA anAtmAbhUta padArthoM meM lu. cittamAM je asAvadhAnI AvI jAya che, tene yakSAvezajanya unmAda kahe che parantu darzanamohanIya karmanA udayathI cittamAM viparIta pariNAma rUpa je unmAda pidA thAya che tene darzanamohanIya karma janya unmAda kahe che. A banne umAbhaarii paDesA prazna yahAzaya 6-mA che ta "suhave ynntraae|" sukhadana taraka ja hoya che. eTale ke mehajanya umAda karatA cAnya unmAdane anubhava vadhAre akalezajanaka hoya che. vaLI yazavanya unmAda sukhavimecana taraka hoya che, saraLatAthI dUra karI zakAya evo hoya che kAra ke yakSAveza janya je unmAda hoya che te vivA, matra Adi dvArA saraLatAthI dUra karI zakAya evo hoya che, parantu je hajanya unmAda che te yakSAveza janya unmAda karatA duHkhavedanataraka-vadhAre dukhapUrvaka vedana karavA gogya hoya che, kAraNa ke darzanamehanIya java unmAda A yAmAM viparIta pariniya hoya che. tethI AtmA anAtmabhUta padArthomAM te bhAine da-aninI karapanA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 sthAnAso karmakSayopazamAdibhirevanivAryatvAt / saMsArasya ca duHkhavedanasvabhAvatvAt / mohajonmAdAdanyo yakSajanitonmAdaH sukhavedanatara eva ekabhavisatvAditi // mU0 12 bhAtA huA iSTAniSTa kI kalpanA se Apa ko sukhI dAkhI mAnane lagatA hai jo padArtha apane nahIM haiM inheM apanA mAnatA hai aura jo apane haiM unheM apane nahIM mAnatA hai rAgAdika jo prakaTa meM duHkhoM denevAle haiM unakI hI sevA karatA huA apane ko sukhI mAnatA hai zubha aura azubha karma ke phala meM rati aura arati karatA huA apane nijake pada ko bhUla jAtA hai isa taraha se isa jIva kI darzana mohanIyakarma ke udaya se viparIta pariNati bana jAtI hai tAtparya yahI hai ki yaha isake sadbhAva se samyagdRSTi nahIM bana pAtA hai isa kAraNa isa prakAra kI pravRtti isa ke liye ananta bhavabhramaNa kA kAraNa banatI hai kyoM ki jabataka isa prakAra kI viparIta pariNati rUpa darzanamohanIya janya unmAda kA udaya jIva ko rahatA hai tabataka yaha jIva cAroM gatiyoM meM janmamaraNa ke duHkhoM ko uThAtA rahatA hai-yahI isa unmAda meM duHkhavedanatarakatA hai tathA yaha unmAda darzanamohanIya karmake kSaya kSayopazamAdise hI haTAyA jA sakatA hai vidyAmantrAdi ke prabhAva se nahIM isaliye bhI yaha duHkha. vedanataraka hai tathA yaha unmAd saMsAra kA hI kAraNa hotA hai aura AthI pitAne sukhadukhI mAnavA lAge che je padArtho pitAnA nathI temane te pitAnA mAne che ane je padArtho pitAnA che temane te pArakAM mAne che. duHkhanA kAraNabhUta rAgAdi kenI sevA karavAmAM ja te sukha mAne che. e mANasa zubha ane azubha karmanA phaLamAM rati ane arati karato thake potAnA nijanA padane bhUlI jAya che. A rIte darzanamehanIya karmanA udayathI te jIva viparIta pariNativALA banI jAya che. kaheva nuM tAtparya e che ke A prakAranA unmAdavALe jIva samyagdaSTi banI zakatuM nathI, te kAraNe tenI A prakAranI pravRtti tene mATe ananta bhavabhramaNanuM kAraNa bane che. kAraNa ke jyAM sudhI te jIvamAM darzana mehanIya janya A prakAranI viparIta pariNatine sadbhAva rahe che, tyAM sudhI te cAre gatimAM janmamaraNa rUpa duHkhane sahana kare rahe che. eja A unmAdamAM duHkhavedana tarakatA che A unmAdane darzanamehanayanA kSaya ane pazamAdi dvArA ja dUra karI zakAya che. vidyAmatrAdinA prabhAvathI A prakArane unmAda dUra karI zakAtuM nathI, tethI paNa tene dukha vedanataraka kahevAmAM Avela che. tathA A unmAda saMsAranI vRddhinA kAraNarUpa
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 SSC supA TIkA sthA0 2 201 su0 13 dagaDAyanirUpaNam unmAde sati prANI prANAtipAtAdinape daNDe pranane, daNTa mAjanaM vA bhavatItidaNDa nirUpayati-- mUlam..do daMDA pannattA / taM jahA-aTAdaMDe ceva, aNaTAdaMDe ceva / neraiyANaM do daMDA pannattA, taM jahA-ahAdaMDe ya, aNahAdaMDe ya / evaM caubIsAdaMDao, jAva vimANiyANa // suu013|| chAyA-dvau daNDau prajJaptau / tad yathA-arthadaNDaJcaiva, anarthadaNTacaitra / nairayikANAM dvau daNDau prajJaptau, taM jahA-arthadaNDazca anarthadaNDazca / evaM caniganidaNDa kA, yAvad vaimAnikAnAm / / mU0 13 / / TokA' do daMDA pannattA' ityAdi dvau daNDau prajJaptI-prarUpito bhagavatA / daNDaH prANAnipAnAdiH, ma dvividha ityarthaH / daNDazabdArthaH Avazyakatrasya matkRtAyAM munitopiNI TokAyAsaMsAra dugvarUpa hI hai isaliye bhI yada dugvavedanatara hai tathA yaha unmAda jIva ke sAtha bhaba 2 meM jAtA hai ataH eka bhavika yakSajanya unmAda kI apekSA yaha duHkha vedanataraka hai aura yakSajanina unmAda isa kI apekSA sukhavedanataraka hai ||suu012|| unmAda ke hone para prANI prANAtipAtAdirUpa daNDa meM pravRtti karatA hai athavA daNDakA pAtra hotA hai-isI viSaya kI aba mRtrakAra prarUpaNA pharate haiM-" do daMDA pannattA" ityAdi // 13 // daNDa zabda se yahAM prANAtipAta AdikoM kA praNa huA hai yaha daNDa do prakAra kA hai daNDagabda kA artha Avazyaka satra para jo merI kI huI munitopiNI TIkA hai, usameM vivecita huA hai ataH vahAM se bane che. saMsAra te duHkharUpa ja che, tethI pa tene du khavedananaraka kaLo che. A unmAdane saMbaMdha jIvanI sAthe bhava tAvamAM rahe che. tethI eka vika yakSajanya unmAda karatAM mohanIyajanya unmAdane dukhadanaka ko che yA janya unmAda mehanIyajanya unmAda karatA mukhavedanataka ya che . sa 12 unmAdayukta avasthAmAM ja jIva prANAtipAta di rUpa daDamAM pravRtta thAya che athavA daMDane pAtra bane che. tethI atrakAra have daDanI prarUpaNa kare che __"do daTA eNNattA " tyA // 13 // daMDa zabda dvArA ahIM pratipAta dine karavAmAM Avela che. A daMDane be prakAra che. daMDa zabdano artha, mArA dvArA paNa mananI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 sthAnAGgasUtre mavalokanIyaH / kena prakAreNa dvau daNDau marUpitau ? taM pradarzayati-taM jahA' ityAdi / arthadaNDaH arthAya indriyAdiprayojanAya daNDaH, yastu niSprayojano daNDaH, sa anarthadaNDa iti / uktarUpameva daNDaM sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena nirUpayati'neraiyANaM' ityAdi / nairayikANAmarthadaNDo'narthadaNDazceti dvau daNDau bhavataH / evaM nairayikabara arthadaNDAnarthadaNDAmilApena caturvizatiiNDako, boddhavyaH / tatraitAvAn vizeSaH-nairayikANAmarthadaNDaH svazarIrarakSArthamanyasyopahananam , anarthadaNDastu pradvepakaraNAdeva bhavati / pRthivyAdInAM tu anAbhogenApyAhArakagrahaNe jIvopaghAto ise jAna lenA cahiye daNDa ke ve do prakAra isa taraha se haiM-" aTThA daMDe ceva aNahAdaMDe ceva' eka artha daNDa aura dUsarA anartha daNDa inameM indriyAdi prayojana ke nimitta jo daNDa hai vaha artha daNDa hai| tathA niSprayojana jo daNDa hai vaha anartha daNDa hai isI daNDa kA sarva jIvoM meM caturvizatidaNDa dvArA aba patrakAra prarUpaNa karate haiM " nera. iyANaM" ityAdi nairayika jIvoM meM do daNDa hote haiM eka arthadaNDa aura dUsarA anarthadaNDa nairayika kI taraha hI arthadaNDa aura anartha ke abhilApa se caturvizatidaNDaka jAnanA cAhiye vizeSatA isameM kevala aisI hI hai ki nairathikoM meM jo arthadaNDa hai vaha apane zarIra kI rakSA ke liye anya nArakiyoM kA upahananarUpa hai tathA anarthadaNDa, vyartha ke pradveSa karane rUpa hai tathA pRthivyAdika jIvoM meM anAbhoga se bhI jo AdhAragrahaNa karane je suniSi TIkA lakhavAmAM AvI che, temAM Ape che. tethI jijJAsu pAThakae tyAMthI te vAMcI le daMDanA prakAra nIce pramANe che - " adrA daMDe ceva agavA daMDe ceva" (1) ma sana(2) anartha daMDa. IndriyAdi prajanane nimitte je prANAtipAtAdi rUpa daMDa thAya che, tene artha daMDa kahe che, paNa niprajanayukta je daMDa hoya che tene anartha daMDa kahe che have A daMDanuM samasta jIvamAM 24 daMDaka dArA sUtrakAra nirUpaNa 42 -" negiyANaM" tyAhi. nArImA me hAya cha (1) ma 6 bhane (2) anartha daMDa. eja abhilApa kramathI covIse daMDanA jIvomAM-vaimAnike paryantanA jIvamAM artha daMDa ane anartha daMDanA sadUbhAvanuM kathana thavuM joIe. atha daMDa ane anartha daMDanI apekSAe nArakamAM A pramANe vizeSatA che. nArakamAM pitAnA zarIranI rakSA mATe artha daMDa thatA hoya che ane te anya nArakanA upahanana rUpa hoya che, ane tyAM vyartha pradveSa karavA rUpa anartha daMDane saddabhAva hoya che. pRthvIkAya Adi mAM anAga rUpe AhAra
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhA TIkA sthA02 801014 nirUpaNam 382 bhavati / sa eva teSAmarthadaNDaH, anyathAnarthadaNDaH / athavA-manAntarIyo yo'rthadaNDAdipariNAmastadapekSayA daNDadvayaM pRthivyAdInAM bodhyam // 0 13 || sacArya daNDaH samyagdarzanAditrayatAM na bhavatItyatastastritayaniypaNaM kartumicchan pUrva sAmAnyena darzanasvarUpaM nirUpayati mUlam - dubihe daMsaNe patte / taM jahA sammadaMsaNe caitra, micchAdaMsaNe caiva / sammadaMsaNe dubihe panataM / taM jahA-siggasammadaMsaNe ceva, abhigamasammadaMsaNe caiva / Niggasamma maNe duvipannate / taM jahA paDivAI ceva, apaDivAI ce | abhigamasamma duvihe pannatte / taM jahA paDivAI va apaDivAI cetra / micchAdaMsaNe dudha pannate / taM jahA abhiggahiyamicchAdaMsaNe ceva, aNabhigahiyamicchAdaMsaNe caiva / abhiggahiyamicchAdaMsaNe dubihe patte taM jahA sapanayasie ceva, apajasie caiva / evamaNabhigahiyamicchAdaNe'ci // sU0 14 // chAyA - dvividhaM darzanaM prAptam / tad yathA - samyagdarzanaM caiva mithyAdarzanaM caitra / samyagdarzanaM dvividhaM matam / tad yathA- nisargasamyagdarzanaM caitra, abhigamasamyagdarzanaM caitra / nisargamamyagdarzanaM dvivinaM maham / taM jahA - matipAticaiva, amatipAti caiva / abhigamamamyagdarzanaM dvividhaM prAptam / tad yathA - pratipAti caiva, apratipAti caitra / mithyAdarzanaM dvividhaM mantraptam / tad yathA- -abhigrahikamithyAdarzanaM caitra, anabhigrahikamithyAdarzanaM caiva / abhimahikamidhyAdhIna dvividhaM makSaptam / tada yathA-saparyavasitaM caitra, aparyavasitaM caitra / evamanabhitrahikamithyAdarzanamapi // 14 // 1 1 1 para jIvoM kA upaghAta hotA hai tadrUpa artha daNDa hotA hai isase atirikta vahAM anartha daNDa hotA hai athavA bhavAntarIya jo arthadaNDAdirUpa unakA pariNAma hai usa apekSA se daNDavya pRthivyAdikoM ke hote haiM aisA jAna lenA cAhiye || sU0 13 // maheNu karavAmAM jIveAnA je upaghAta thAya che, te upAta rUpa artha daranA sadUbhAva hAya che. taduparAMta teemAM anatha daDane pa6 sadbhAva hoya che. athavA bhavAntarIya je artha dardi rUpa temanuM pazcima che, te STie ema samajavu eie ke pRthvIkAya AdimAM pa banne prakAranA darane malAva sAtha hai. // sU0 13 //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - sthAnAgave TIkA-'duvihe daMsaNe pannatte' ityAdi darzanaM-zraddhAnam , abhirucirityarthaH / tad dvividham-samyagdarzanam , mithyAdarzana ceti / tatra-sarvajJopadiSTapAramArthikajIvAdipadArthAnAM zraddhAnaM samyagdarzanam , tadviprItaM mithyAdarzanam / sagyagdarzana dvividham-nisargasamyagdarzanam , abhigamasamyagdarzana ca / tatra-nisargaH, svabhAvaH, anupadezaH, ityekArthAH / nisargeNa= svamAvena gurvAdhupadezamantareNa karmopazamAdibhyo jIvasya yadarzanaM samutpadyate tada ___ yaha daNDa samyagdarzanAditraya vAle jIvoM ko nahIM hotA hai isI abhiprAya se ula tInoM kA nirUpaNa karane kI icchAvAle sUtrakAra pahile sAmAnya rUpa se darzana ke svarUpa kA nirUpaNa karate haiM " duvihe daMsaNe pannanta " ityAdi / // 14 // darzana-zraddhAna abhiruci-do prakAra kA kahA gayA hai jaise samyaga / darzana aura mithyAdarzana inameM sarvajJa upadiSTa jIvAdika padArthoM kA jo zraddhAna hai vaha samyagdarzana hai isa samghagdarzana se jo viparIta darzana hai vaha mithyAdarzana hai inameM bhI jo samyagdarzana hai vaha nisargasamyag darzana aura abhigama samyagdarzana ke bheda se do prakAra kA hai jo samyag darzana jIva ko gurvAdika ke upadeza ke vinA utpanna hotA hai vaha samyagdarzana nisarga hai nisargazabda kA artha svabhAva hai isa svabhAva se hue samyagdarzana meM upadeza Adi paranimitta kI apekSA nahIM rahatI hai isameM darzanamohanIya karma kA kSayopazamAdi rUpa pariNAma svataH hotA hai samyagadarzanAdi traNanA saddabhAvavALA e A daMDathI rahita hoya che, tethI have sUtrakAra te traNenuM nirUpaNa kare che pahelAM teo sAmAnya rUpe darza nanu ni35 42 cha-" duvihe daMsaNe paNNatte" tyA // 14 // jinA kathanamAM zraddhA athavA abhirucinuM nAma darzana che. tenA be 12 cha-(1) sabhyazana mana (2) bhithyAzana. sa. vA Ti vaadika padArthomAM zraddhA rAkhavI tenuM nAma samyagdarzana che. A samyagdarzana karatAM viparIta je darzana che tene mithyAdarzana kahe che samyagdarzananA be bheda che, (1) RAM sabhyazana, (2) bhanigama sabhyaza. re sabhyazana mAM guru AdinA upadeza vinA utpanna thAya che, te samyagdarzanane nisarga samyadarzana kahe che. nisarga eTale svabhAva. AvI rIte utpanna thayelA samyagdarzanamAM upadeza Adi paranimittAnI AvazyaktA rahetI nathI. temAM darzana mohanIya karmanA kSapazamAdi rUpa pariNAma svataH thAya che, tethI ja
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ % sudhA TIkA sthA02 701 2014 darzanAyanirUpaNama 285 nisargasamyagdarzanam / yathA zrAvakaputrapautrAgAM kulaparamparAganaM yada darzanam / yathA vA svayambhUramaNamamudrasthitAnAM zrApakathApikAdi saMgdhAnavanA mannyAnAM vilokanena tadAvaraNIyakSayopazamato jIvamya yad darganaM jAyane tan nisargasamyAdarzanam / abhigamaH-upadezaH, tajjaninaM samyagdarzanam, abhigamamyagdarzanam / idaM garvAyupado sati jAyate / tatra nisargaramyagdarzanaM dvividhamU-manipAtiapratipAti c| tatra yat darganamohanIyodayAt patipatati, tat patipatanazIla manipAni, aupayAmika kSAyopagamikaM cetyarthaH / apratirAti-mAyikam tayA-abhigamanamyadarzanaM viviisIliye isakA nAma nisarga samyagdarzana huA hai zrAvaka ke putroM aura pautrAdikoM meM jo kulaparamparAgata darzana hotA hai vaha nisarga samyagdarzana hai tathA svayaMbhUramaNasamudra meM sthita jo zrAvaka zrAvikA Adi ke AkAra vAle matsya haiM una matsyoM ke vilokana se jo jIva ko nadA. varaNIya karma kA darzanamohanIya karma kA kSayopagama hotA hai aura hama kSayopazama se jo usakA darzana hotA hai, vaha nisarga sampagdarzana hai abhigama nAma upadezakA hai ima upadezase jo jIvako darzana prApta hotA hai vaha abhigama samyagdarzana hai yaha samyagdarzana gurvAdika kA upadeza prApta hone para hI hotA hai nisargasamyagdarzana bhI do prakAra kA hotA hai -eka pratipAti aura dUsarA apratipAti inameM darzaka mohanIya karma ke udaya se jo samyagdarzana hokarake chUTa jAtA hai vaha samyagdarzana pratipAti hai aupazamika samyagdarzana aura kSayopAmika samyagdarzana do tenuM nAma nisarga samyagdarzana paDyuM che. zrAvakonA putra putrIomAM je kula paramparAgata darzana hoya che, te nisaga samyagdarzana ja che. tathA svayaMbhUma samudramAM rahelAM je zrAvaka zrAvakAdinAM AkAravALAM mAtra che, te mane dekhavAthI je jInA darzana mehanIya karmane upazama thAya che, ane te kSepazamane kAraNe tene je darzananI prApti thAya che, te darzana pa nirAza samyagdarzana ja che. abhigama eTale upadeza. te upadeza dvArA jIvane je darzananI prApti thAya che, te darzanane abhigama samyagdarzana kahe che A prakAranuM samyagadarzana guru AdinA upadezathI ja prApta thAya che. nisaga rAkhya ninA paNa be bheda paDe che-(1) pratipati ane (2) apratipAni. darzana manIya karmanA udayathI je samyagdarzana chUTI jAya che (nA thaI jAya che) evA rAkhyadarzanane pratipati samarthana kare che. pazaki samyagdarzana ane sApathamika samyagadarzana, A che rAmaDhane pratipati
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstre dham-pratipAti, apratipAti ca / samyaktvasya vizepavarNanam AcArAgasUtrasya prathamazrUtaskandhe caturthIdhyayane matkRtAcAracintAmaNiTokAyAM vilokanIyam / mithyAdarzanaM dvividham-abhigrahikamithyAdarzanam anabhigrahikamithyAdarzanaM celi / mithyAviparItaM, darzanaM mithyAdarzanam , atattve tacAbhinivezaH, tttvecaattvaabhiniveshH| etacca mohanIyakarmodayAdutpadyate / satye tattve azraddhAnaM mithyAdarzanamityarthaH / tad dvividham-abhigrahikamithyAdarzanam-anabhigrahikamithyAdarzanaM ca / tatra-abhisamyagdarzana pratipAti haiM kyoM ki inakA svabhAva pratipatanazIla hotA hai kSAyika samyagdarzana apratipAti hotA hai kyoM ki vaha apane AvAraka (rokanevAle) karma darzanamohanIyAdi karma ke bilakula kSaya se utpanna hotA hai isI taraha se abhigamasamyagdarzana bhI do prakAra kA hotA hai eka pratipAti aura dUsarA apratipAti samyaktva kA vizeSa varNana dekhanA ho to AcArAGga ke prathama zrutaskandha meM caturtha adhyayana kI AcAracintAmaNi TIkA meM dekha lenA cAhiye mithyAdarzana bhI do prakAra kA hotA hai-eka abhinahikamithyAdarzana aura dUsarA anabhigrahika mithyAdarzana viparIladarzana kA nAma mithyAdarzana hai yaha mithyAdarzana atattva meM tatvAbhiniveza rUpa hotA hai athavA tattva meM atattvAbhinive. zarUpa hotA hai jIva kA yaha mithyAdarzana darzanamohanIya karma ke udya se utpanna hotA hai, satya tatva meM azraddhAna kA nAma mithyAdarzana hai isameM jo abhigrahika mithyAdarzana hai vaha kadAgraha jahAM hotA hai vahAM hotA hoya che, kAraNa ke temano svabhAva patanazIla-naSTa thaI jAya evo hoya che. bhAyika samyagdarzana apratipAti hoya che, kAraNa ke te pitAnA AvAraka (AvAraNa karanArA-rekanAra) karma (darzana mahanIya karmana) sarvathA kSaya thavAthI utpanna thAya che. e ja pramANe abhigama samyagdarzana paNa be prA2nu DAya cha-(1) pratipAti bhane (2) mapratipAti. samyakatvanuM vizeSa varNana AcArAMganA prathama zrataskanA cothA adhyacananI AcAra cintAmaNi TIkAmAM karavAmAM AvyuM che. te jijJAsuoe te vAMcI levuM mithyAdarzananA paNa be prakAra che-(1) abhigrahika mithyAdarzana ane (2) anabhigrahika mithyAdarzana. viparIta darzanane mithyAdarzana kahe che. A mithyAdarzana atatvamAM tatkAbhiniveza rUpa hoya che athavA tatvamAM ata vAbhiniveza rUpa hoya che. mithyAdarzana mohinIyanA udayathI jIvanamAM A mithyAdana utpanna thAya che. satya tatvamAM azraddhA rAkhavI tenuM nAma mithyAdarzana che. jyAM kadAgrahane sadubhAva hoya che tyAM abhigrahika mithyAdarzana
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudhA TIkA sthA0 2 30 1 0 15 darzanAyanimpaNam 247 yadA-kadAgrahaH, ma yatrArita tadabhigraTika, naviparItam-anabhigrahikam ni / abhigrahikAmiyAdarzanaM dvividham-maparyavasitam-paryavasAnamahitam , samyaktvamAptI mithyAdarzanamya nAnAva mAnnaminyarthaH, aparyavasitam-paryavasAnarahinam abhavyampa samyaktvAprAptI paryavamAnAsaMbhavAn antaradinapityarthaH / e yamanabhigrahikamiyA. darzane'pi saparyavasitAparyavamitabhedena hai vivyam / tatrApi mavyApekSayA caparyavamitam , abhavyApekSayA aparyavasitamiti // mR0 14 / / ___ ukta darzanam / adhunA jJAnaM varNayavi___mUlam --duvihe nANe pannatte / taM jahA-paccakkhe ceva parokkhe ceva / paccakkhe nANe duvihe pannatte / taM jahA kevalanANe ceva, nokevalanANe ceva / hai isase bhinna anabhigrahika mithyAdarzana hotA hai abhigrahika mithyA. darzana bhI do prakAra kA hotA hai-eka maparyavasita aura dumarA aparyavamita jo mithyAdarzana samyaktva kI prApti hone para naSTa ho jAtA hai vaha saparyavasita mithyAdarzana hai abhavya jIvako jo mithyAdarzana hotA hai yaha aparyavasita mithyAdarzana hai kyoM ki abhavya jIvako samyaktva kI prApti hotI nahIM hai, isaliye usakA mithyAvana paryavamAnale rahita hotA hai isI prakAra se anabhinnahika miH pAdarzana bhI saparyavasina aura aparyavasita ke bheda se do prakAra kA hotA hai bhavya kI apekSA anabhigrahika mithyAtva saparyavasita hotA hai aura abhavya kI apekSA vahI aparyavasita hotA hai // mR0 14 // hoya che. tenAthI bhinna evuM je mithyAdarzana che tene anabisahika mithyAdarzana kahe che. abhigrahika mizyAnanA paga nIce pramANe be bheda paDe che-(1) saparyAvasita ane (2) aparyavasita je mithyAdazana samyakatvanI prApti thatA naSTa thaI jAya che, te mithyAdAnane saparyAvasina ni vAdana kahe che. AzA jIvane je mithyAna prApta thAya che ne aparyAvasita (ananta) hoya che, kAraNa ke avya jIvane kinI prApti thatI nathI, tethI tenuM riyAdana paryAvasAna (asta) zI gati hoya che e ja pramANe anAdimish nanA 5.! -(1) sa550mita ana (2) 155. vasina. bhavya jenI pAse anabhigraDika mi pAva pavani (nta surata) hepa che pas apa che anabipiki nithAva amita (manta rahita) .5 . // 50 14 //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 sthAnAzane kevalanANe duvihe pannatte / taM jahA-bhavatthakevalanANe ceva, siddhakevalanANe ceva / bhavatthakevala nANe duvihe pannatte / taM jahAsajogibhavatthakevalanANe ceva, ajogibhavatthakevalanANe ceva / sajogibhavatthakevalanANe duvihe pannatte / taM jahA-paDhamasamayasajogibhavatthakevalanANe ceba, apaDhamasamayasajogibhavatthakevalanANe ceva / ahavA-carimasamayalajogibhavatthakevalanANe ceba, acarimasamayasajogimavatthakevalanANe ceva / evaM ajogibhavasthakevalanANe'vi / siddhakevalanANe duvihe pannatte / taM jahAaNaMtarasiddhakevalanANeceva, paraMparasiddhakevalanANe ceva / aNaM. tarasiddhakevalanANe duvihe pannatte / taM jahA-ekANaMtarasiddhakevalanANe ceva, aNezANaMtarasiddhakevalanANe ceva / paraMparasiddhakevalanANe duvihe pannatte / taM jahA-ekaparaMparasiddhakevalanANe ceva, aNekaparaMparasiddha kevalanANe cava / no kevalanANe duvihe pannate / taM jahA-ohinANe ceva, maNapajjavanANe ceva / ohinANe duvihe pannatte / taM jahAbhavapaccaie ceva, khaovasamie ceva / doNhaM bhavapaccaie pannatte, taM jahA-devANaM ceva, neraiyANaM ceva / doNhaM khaovasamie pannatte / taM jahA-maNussANaM ceva, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ceva / maNapajjavanANe duvihe pannatte / taM jahA-ujjumaI ceva, viDalamaI ceva /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA sthA0 2 0 1 0 15 zAnadvayanirUpaNam 28.. parokkhanANe duvihe pannatte / taM jahA-AbhiNivAhiyanANe ceva, suyanANe ceva / AbhiNivAhiyanANe duvihe pannate / taM jahA suyanissie ceka, asuyanissie ceva / muyalislipa dubihe pannatte taM jahA-attheggahe cava baMjagoggahe ceva / asuryAnassie'vi emerv| suyanANe duvihe pannatte / taM jahA-aMgapaviha cava, aMgavAhira ceva / aMgavAhire duvihe pannatte / taM jahA-Avassae ceva, Avassayavairitte ceva / Avaslayavairitte dubihe pannatte / taM jahA kAlie ceva, ukkAliya ceva // sU015 // chAyA-dvividhaM jJAnaM prataptam / nada yathA-pratyakSaM caitra, parokSaM caitra / pratyakSaM jJAnaM dvividham / tad yathA-kevalajJAnaM caiva, no kevalajJAnaM caitra / kevalajJAnaM vividha prAptam / nadu yathA-bhavasthakevara mAna caitra, siddhakevalanAnaM caiva / bhavastha kevalajJAnaM dvividhaM prajJaptam / tad yathA-sayogibhavamdhakevalanAnaM caiva, darzana ke viSaya kA kathana samApta huA aya jJAna kA varNana mRtra kAra karate haiM-"duvihe nANe paNNata" ityAdi // 15 // TokArtha-jAna doprakArakA kahA gayA hai jaise eka pratyakSajAna aura damarA parAkSajJAna inameM pratyakSajAna do prakArakA honA hai, eka kevalajAna sakala. pratyakSajJAna aura imarAno kevalajJAna vikala(dega) pratyakSajAna kevalajJAna bhI do prakAra kA kahA gayA hai eka bhavasthakevalI kA kevalajJAna aura damarA siddha kA kevalajJAna / bhavastha kevalIko kevalajAna bhI do prakAra kA hai, eka sayogI bhavasthakevalI kA kevalajJAna, aura dUsarA ayogI darzananI prarUpaNA pUrI karIne have sUtrakAra jJAnanI prarUpaNA kare che- "duvihe nANe paNa" ityAdi // 15 // jJAnanA nIce pramo be prakAra kavAM che-(1) prayakAna (2) parejJAna. temanA pratyakSa =AnanA be prakAra che-(1) kevaLajJAna rAkala prayAjhAna ane (2) no kavaLagAna vizva prakhyAjJAna. kevaLajJAna pas be prakAranuM kevuM che - (1) 12 vI zAna ne (2) na. 1135 ke zana pa be prakAranuM che.ya che (1) bI bhAva kevalInuM vadhanAna
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 sthAnAGgasUtre ayogibhavasthakevalajJAnaM caiva / sayogibhavasthakevalajJAnaM dvividhaM prajJaptam / tadyathA-prathamasamayasayogibhavasthakevalajJAnaM caitra, apathamasamayasayogibhavaratha kevalajJAnaM caina / athavA-caramasamayasayogibhavastha kevalanAnaM caitra, acaramasamayasayogibhavastha kevalajJAnaM caitra / evam ayogibhavastha kevalajJAnamapi / siddhakevalajJAnaM dvividhaM prajatam / tad yathA-anantarasiddha kevalanAnaM cava, paraMparasiddha kevalajJAnaM caiva / anantarasiddhakevalajJAnaM vividha prajJaptam / tad yathA-ekAnantarasiddha kevalajJAnaM caiva, anekAnantarasiddha kevalajJAnaM caitra / paraMparasiddha kevalajJAnaM vividha prajJaptam / tada yathA-ekaparaMparasiddhakevajJAnaM caiva, anekaparaMparasiddhakevaLajJAnaM caiva / / bhavasthakevalI kA kevalajJAna, inameM sayogI bhavasthakebalI kA kevalajJAna bhI do prakAra kA kahA gayA hai- 1 prathamasamaya ke sayogI bhavastha kA kevalajJAna aura 2 aprathama samayavartI sayogI bhavasthA kA kevalajJAna athavA caramasamaya ke sayogI bhavastha kA kevala jJAna aura acaramasamaya ke sayogI bhavastha kA kevalajJAna isI prakAra se ayogI manastha kevalI kA jo kevalajJAna hai vaha bhI do prakAra kA hotA hai, siddhajIva kA jo kevalajJAna hai vaha bhI do prakAra kA hai jaise anantarasiddha kA kevalajJAna aura paramparasiddha kA kevalajJAna anantarasiddha kA kevalajJAna bhI do prakAra kA hai-ekasamayAnantarasiddha ko kevalajJAna aura anekasamayAnantarasiddhakA kevalajJAna paramparasiddhakA kevala jJAna bhI do prakArakA hai eka paramparasiddha kA kevalajJAna aura aneka paramparaliddhakA kevljnyaan| ane (2) ayogI bhavastha kevaLInuM kevaLajJAna temAMnA sagI bhavastha kevaLInuM kevaLajJAna paNa be prakAranuM hoya che. (1) prathama samayanA sagI bhavasthanuM kevaLajJAna ane (2) aprathama samayavartI sagI bhavasthAnuM kevaLajJAna athavA (1) caramasamayanA sagI bhavasthAnuM kevaLajJAna. eja pramANe agI bhavastha kevaLInuM kevaLajJAna paNa be prakAranuM che. siddha jIvanuM je kevaLajJAna che, te paNa be prakAranuM hoya che-(1) anantara siddhanuM kevaLajJAna ane paraspara siddhanuM kevaLajJAna anantara siddhanuM kevaLajJAna paNa be prakAranuM che-(1) ekAntara siddhanuM kevaLajJAna ane (2) anekAntara siddhanuM kevaLajJAna. paraspara siddhanuM kevaLajJAna paNa be prakAranuM che-(1) eka parampara siddhanuM kevaLajJAna ane (2) aneka paraspara siddhanuM kevaLajJAna.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ - --- - - - - - nidhAanA. 20 ma025 jAnAyanikaraNam naukevalAnaM dvividhaM prAptam / tada yathA-prAdhitAna cana, manaH paryavajJAnaM ceca / avavijJAnaM dvividha prakAsam / tada yagA-mamanyAyika naiva, sAyopAmika hasa pUrvokta kathana kA sArAMza romA hai ki handriya aura mana kI sahAyatA ke binA jo kevala AtmAmAtra kI sahAyatA se nirmala jJAna hotA hai vaha pratyArajJAna hai, penA vA pratyazvajJAna mala pratyakSa aura dezApratyakSa ke bheda se do prakAralA kahA gayA hai pratyakSa meM yaha maka. latA aura visalatA kA jo kathana hai vaha kevala viSaya kI apekSA se hI kahA gayA hai prayodavA gurabAnI sayogI kevalI jIvanmukta jIva kA jo kevalajJAna hai, vaha sayogI avasya kevalIkA kevalajJAna hai aura jo caudahaveM guNasthAnavI jIva kA kevalajJAna hai vaha ayogI bhavamba kA kevalajJAna hai levalajJAna prAptakara ke bhI jo abhI na pAmodArika zArIra meM vartamAna hai ve bhavastrayAvadI se mavasyakevalI13 ora 14 va guNasthAnavI jIva hI hote hai, yoga jinako vartamAna hotA hai ye lagogI bhavasvakerala aura yoga jinako nahIM hai ve ayogI bhavasthakecalI hai inhIM do ke kevalajJAna ko lekara paktirUpa se yaha vicAra kiyA gayA hai " nAkebalanANe nucihe paNNatta " no kevalajAna se yahAM dezapratyakSa liyA gayA hai vaha vikala pratyakSa rUpa nokevalajJAna do prakAra A rAmarata pUrvota kathanane bhAvArtha nIce pramANe che- ane mananI gAyatA vinA, mAna AtmAnI rADAya dhI je nirmaLa jJAna prApta thAya che tene pratyakSa kAna kahe che te jJAnane sakala pratyakSa ane nikala pratyaphanA thI be prakAranuM kevuM che. pratyakSamAM A sakalanA ane vikalatAnuM je kAna thayuM che te kevaLa viSayanI apekSAe ja thayuM che temAM guraghAnavana maLI kevalI jInamukta jIvanuM je kevaLajJAna che tene saLI bhavastha kevaLInuM kevaLajJAna kahe che ane caudamA guraghAnava jIvanu je kevaLa mAna che tene agI bhavaruddhanuM kevaLajJAna kahe che kevaLajJAna prApta karyA bAda ja je jIva padAyika zarIramAM vimAna rahe che, evA ane bhavadha kevI kare che. 13 mAM ane 14 mAM gujarAnava jIva ja evA vize kevI I zake che jemane ga ma hoya che evAM kevIne rAgI vAvastha vilI kahe che ane jemanA para mojuda navI evA kevIne enI bara, kerI kahe che ane kevaLajJAnanI apa- punarUpe A vicAra karavAmAM mAhe. "nI pelanAga dudile pakAne mAna" sA
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 sthAnAzastre caiva / dvayo bhavapratyayikaM prajJaptam , tadyathA-devAnAM caiva nairayikANAM caiva / dvayoH kSAyopazamikaM prajJaptam , tad yathA-manuSyANAM caiva, paJcendriyatiryagyonikAnAM caiva / manAparyatrajJAnaM dvividhaM prajJaptam , tadyathA-RjumatizcaMba, vipulamatizcaitra / parokSajJAnaM dvividhaM prajJaptam / tad yathA-AbhinivodhikajJAnaM caiva, zrutajJAnaM caiva / AbhinivodhikajJAnaM dvividhaM prajJaptam / tad yathA-zrutanizritaM caitra, azrutanizritaM kA kahA gayA hai eka avadhijJAna aura dUsarA manaH paryayajJAna avadhijJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se jo jJAna jIva ko prApta hotA hai vaha avadhijJAna hai aura manaHparyavajJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se jo jJAna utpanna hotA hai vaha manaHparyavajJAna hai, avadhijJAna bhI do prakAra kA hai eka bhavapratyayika avadhijJAna aura dUsarA kSAyopazamika avadhi. jJAna deva aura nAraka jIvoMko bhavapratyayika avadhijJAna hotA hai, tAtparya isa kA aisA hai ki devaparyAya aura nArakaparyAya meM utpanna hone para avadhijJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se jAyamAna jJAna avadhijJAna hai tathA manuSya aura paJcendriya tirthaJcoM ke jo tapasyAdi ke prabhAva se jAyamAna avadhijJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se avadhijJAna utpanna hotA hai vaha kSAyopazamika avadhijJAna hai manaHparyavajJAna do prakAra kA hotA hai eka Rjumati aura dUsarA vipulamati vikala pratyakSanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te vikalpa pratyakSa rUpa ne kevaLa jJAna meM prArnu 4yu -(1) mavadhijJAna bhane (2) mana:paya jJAna, mpdhijnyaanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI je jJAna jIvamAM utpanna thAya che, te jJAnane avadhijJAna kahe che. ane manaH5ryavajJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI je jJAna utpanna thAya che, te jJAnane mana:paryavajJAna kahe che. avadhijJAnanA paNa be 2 4hyA cha-(1) pratyayabhavadhijJAna mana (2) kSayopazabhiH bhavadhijJAna. deva ane nAraka jIne bhavapratyayika avadhijJAna thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke devaparyAya ane nAraka paryAyamAM utpanna thatAM, avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI utpanna thatuM je jJAna te bhavapratyayika avadhijJAna che, ane manuSya ane paMcendriya tiromAM tapasyA AdinA prabhAvathI avadhijJAnAvaraNIya karmane kSaye pazama thavAthI je avadhijJAna utpanna thAya che tene kAyika avadhijJAna kahe che. mana 5ryavajJAna paNa be prakAranuM hoya che. (1)numati mAne (2) vidhusamati,
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 0 1 2012 pAnAnirapaNam catra / zrunanizrinaM vividha prAptam / tadyathA-arthAvagrahaka, vyasanAvagrahora / ananizritamaprameya / zrutajJAna vividha prAptam / tad yathA-agamaviSTaM caitra, agavAhI caiva / agavAhI dvividhaM prajJaptama / tad yathA-AvazyakaM caitra, Avazyaka vyatirikta caiva / Avazyakavyatirikta vividha prAptam / tada yathA-kAlikaM caiva utkAlikaM caiva // mR0 15 // TIkA-vihe nANe pannatte' ityAdi sUtrametat sugamam / saMskRta chAyAto'jagantavyam / nandImatramya jhAna candrikATokAyAM jJAnaM savirataraM vargitamasmAbhiriti tatra jinAmRbhirdraSTavyam / / 1015 / / __parokSajAna do prakAra kA kahA gayA hai-eka Abhiniyodhika aura dusarA zunajAna AbhiniyodhikajJAna bhI zrutanizrita aura azrutanidhina ke bheda se do prakAra kA hai anAnizrita Abhiniyodhika jJAna bhI do prakAra kA hai eka adhAvagrahaspa aura dasarA vyakhanAvagrahaspa apratani. zrita AbhiniyodhikajJAna bhI avagraha aura vyaJjanAvagraha ke bheda se do prakAra kA hai zunajAna bhI do prakAra kA hai eka alamaviSTa aura dusaga agavAnya aGgavAcya bhI Avazyaka aura Avazyakavyatirikta ke bheda se do prakAra kA hai, inameM Avazyakavyatirikta bhI do prakAra kA hai eka kAlika aura dasarA utkAlika nandI sUtra kI jJAnacandrikA nAma kI TIkA meM jJAna kA vistArapUrvaka varNana kiyA gayA hai ataH vahIM se yaha saba viSaya acchI tarahase jAnA jA sakatA hai / / mR015|| parezAna paNa be prakAranuM karyuM che-(1) Abhinidhi , ane (2) zrutajJAna abhinibaMdhika jJAnane paNa nIce pramANe be bheda che-(1) zatanizcita ane (2) achUtanizcita. zratanizcita Abhinibodhika jJAna pa be prakAranuM ka che-(1) arthAvagraha rUpa ane (2) vyaMjanAvagraha rUpa. atanizcita AminibAdhika jJAnanA paC nIce pramANe be prakAra che-(1) arthAvarupa mane (2) 05nA5535. anajAnanA par3a me 2 360 -(1) garie ane (2) mAmAhA aMgabAja najJAnanA paLa be bheda che-(1) Avaka ane Avazyaka vyaniti. Avazyakaniridana aMgAdha zatAnanA pa nIce pramANe be bheda kahyA che. (1) vi bhane 61Rs. nadIsUnI nAnacadrikA nAmanI TikAmAM kAnanuM vistArapUrvaka vana karavAmAM AvyuM che. te Aisue A viSayanI vadhu mAhitI hAthI mapIpI. / sU0 15 //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 sthAnAnasUtre jJAna varNitam / atha cAritraM varNayati mUlam -- duvihe dhasse pannate / taM jahA sucadhasme caiva, caritradhasme caiva / suyadhasme duvihe pannatte / taM jahA suttasuyadhamme deva, atthasuyadham ceva / caritam duvihe pannatte taM jahAagAracaritamme veva, aNagAracaritadhAme cetra / duvihe saMjame pannatte, taM jahA sarAgasaMjame ceva, vIyarAgasaMjase caitra / surAgasaMjame duvihe pannate / taM jahA suhumaparAya sarAgasaMjame cetra, vAdarasaMparAyasarAgasaMjame caiva / suhumasaMparAyasarAya saMjame duvihe panna. taM jahA- paDhamasamaya suhuma saMpa rAya sarAgasaMjame ceva, apaDhamasamaya suhumasaMparAyasarAgasaMjame deva | ahavA caramasamaya suhumasaMparAyasarAgasaMjase ceka, acaramasamayasu humasaMprarAya sarAgasaMjane ceva / ahavA-suhumasaMpAyalarAgasaMjame duvihe pannatte / taM jahAsaMkile samAe ceva, visujjhamANae cetra / bAdaraparAyasarAgasaMjame duvihe pannante / taM jahA paDhamasamayavAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva, apaDhamasamayavAda saMprarAyasarAgasaMjame ceva | ahavAcarimasamayavAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva, acarimasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMja me caiva / ahvA-vAyarasaMparAyasarAgasaMjame dubihe pannate / taM jahA paDivAI ceva, apaDivAI ceva / vIyarAga saMjame duvihe pannate / taM jahA - uvasaMta - kasAya - vIyarAgasaMjame cetra, khINakasAyavIyarAgasaM jame cetra / uvasaMta kasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannate, taM jahA- paDhamasamaya uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame ceva, apaDhamasamayauvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame ceva | ahavA
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- --- - - ___sudhA TIkA sthA02 u01 m0 16 ghanacAricAripraviNanipaTama : carimasamayauvartanakasAyavIyarAgasaMjame caMba acarisasamaya uvasaMtakavAyavIyarAgasaMjamaM ceva / vINakalAyavIyarAgasaMjame dubihe pannata taM jahA-chaumatthagbINakasAyavIyarAga saMjame veva, kevalivINakasAyavIyarAgajama ceva / chaumasthAMvINakamAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte-ta jahA-saMyaMbuddhalamattha khINakasAyavIyarAgasaMjaro ceva, buddhaboyi umatthakhaNikasAyavIyagagasaMjame ceva / sayaMbuddhachaumatthakhINakasAyabIyarAgasaMjame duvihe pannatte / taM jahApaDhamasasayAlayabuddhacha umatthakhINakasAyabIvarAgasaMjame ceva, apaDhasasamayasamaMjuddhachaumasthakhINakasAyaboyarAgamaMjame ceva / ahavAcarimasamayasayaMvuddhachausasthavINanasAyavIvarAgasaMjana ceva,acarimasamayasayaMbuddhacha usatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame cev'| buddhabohiyacha upattharakhINakasAyavIyarAgasaMjase duvihe pannatte,taM jahA-paDhamasamayabuddhabohiya chausasthakhINakalAyavIyarAyasaMjame ceba, apaDhamasamayabuddhabohiyachaumatthakhINakapAyavIyarAyasaMjame caiva / ahavAcarimasamayabuddhabohiyachaumatthakhINakalAyavIyarAyasaMjame ceva, acarisasamayabuddhabAhiya chaumasthastrINakarasAyavIyagagasaMjame cev| kevali khINakasAyavIyarAganaMjame duvihe pannate. taM jahA-sajogi balikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva,ajogi kevaligbINakasAyavIyarAgataMjale ceva / sajogI levalisINakasAya bIyarAgasaMjame dubihe panne, taM jahA - paDhamasamayasajogikevali. vANakasAyavIyarAvasaMjame vetra, apaDhasasamayamajogikavAlibINakasAyavIyarAya saMjame caiva / atA - cAramasamayasajogikaMca.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 sthAnAstre likhINakasAyAyarAyasaMjame ceva, acarimasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAyasaMjame ceva / ajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taM jahA - paDhamasamayaajogikevali. khINakasAya vIyarAyasaMjame ceva, aeDhamalamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAyasaMjase ceva, ahavA-carimasamaya- ajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva, acarimasamaya ajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva // sU016 // chAyA-dvividho dharmaH prajJaptaH tad yathA-zrutadharmazcaiva, cAritradharmazcaiva / zrutadharmo dvividhaH prajJaptaH, tad yathA-sUtrazrutadharmazcaiva, arthazrutadharmazcatra / cAritradharmoM dvividhaH, tadyathA-agAracAritradharmazcana, anagAracAritradharmazcaiva, / dvividhaH saMyamaH prajJaptaH, tad yathA-sarAgasaMyamazcaiva, vItarAgasaMyamacaitra / sarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptastadyathA-sUkSmasaMparAyasarAgasaMyamaJcava, vAdarasaMparAyasarAgasaMyamazcaiva / sukSmasaMparAyasarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptastad yathA-prathamasamayamukSma saMparAyasarAgasaMyamazcava, aprathamasamayamukSmasaMparAyasarAgasaMyamacava / athavA-caramasamayasUkSmasaMparAyasarAgasaMyamazcava, acrmsmynuukssmsNpraaysraagsNymshcaiv| mukSmasaMparAyasarAgasayamo dvividhaH prajJaptastad yathA-saMklizyamAnazcaiva, vizudhyamAnazcaitra / vAdarasaparAsarAgasaMyamo dvividhaH - prajJaptastad yathA - prathamasamayavAdarasaMparAyasarAgasaMyamazcaiva, amathamasamayavAdarasaMparAyasarAgasaMyamazcaiva / athavA-caramasamayavAdarasaMparAyasarAgasaMyamazcaiva,acaramasamayavAdarasaMparAyasarAga yamazcaiva / athavA-cAdarasaMparAyasarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptastad yathA-pratipAtI cava, apratipAtI caiva / vItarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptastad yathA-upazAntakapAyavItarAgasayamazcaiva, kSINakapAyatrItarAgasaMyamazcaiva / upazAntakapAyavItarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptastad yathA-prathamasamayopazAntakapAyavItarAgasaMyamazcaiva, apathamasamayopazAntakapAyavItarAgasaMyamazcaiva / athavA-caramasamayopazAntakapAyavItarAgasaMyamazcaitra, acaramasamayopazAntakapAyavItarAgasayamazcaiva / kSINakapAyavItarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptastad yathA-chamarathakSINakapAyavItarAgasaMyamazcaiva, kevalikSINakapAyavItarAgasaMyamazcaiva / chadmasthakSINa
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ mubhA TIkA sthA02 u01 sU0 16 pratavAripradayiSyanirUpaNama 297 kapAyadhInarAgasaMyamo dvividhaHprAptastad yathA-svayaMyuddhasambanINakApAyavInagagasaMyamoSa, buddhayovinalAgthakSINakapAyavInagagagaM yamara / svayaMyuddhagandharvANaka.pAyavIrAgasaMyamo hividhaH prajaptastad yathA-prathA magayara vargaculAmbINakapAyavItarAgamayamauSa, aprathamasamayamvayaMgudadAmyakSINakapAyavItarAgataMyamaya / apavA-garamasanayaravayaMyudbhaunamthakSINakarAyavInagagamaMyamIra, acaramagamayampayaMbuddhalayambakSINa kapAyavItarAgasaMyamacava / buddhabodhitachAmdhatINakapAyavItarAgasaMyamo dvividhaH prajaptamtad yathA-prathamasamayabuddhayocitachAmyakSINakapAyavInagagasaMyamazeva, aprathamasamayabuddhabodhitachamachasthakSINapAyItarAgasaMyamacaitra, apavAcaramasamayabudrodhitachadAsthakSINakapAyavItarAgamaMyamazcaiva, acaramasamayabuddhayodhitachadAmbakSIgaphapAyavItarAgasaMgamazcaiva / kelikSINakapAyavItagagasaMyamo vividha - majaptastada yathA-sayogikevalimINakapAyavItarAgasaMyamazcara, ayogikevalikSINakapAyavItarAgarAMyamazcaiva, sayogikevalimINakapAyavInagagamayamo dvividhaH pramaptaratada yathA-prathamamamayAyogikena likSINakapAyavItarAgasaMyamazcaiva, aprathamamamayasogike likSINakAvItarAgasaMyamacava / athavA-caramamamayasayogikevalikSINakapAyavItarAgasaMyamadacava, acaramasamayamayogikevavikSINakapAyavItarAgamaMyamacaMca, ayogikevalikSINakapAyavItarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptastadayathA-prathamamamayAyogi. kevalikSINakapAyavItarAgasaMyamazcaiva, amayamasamayAyogikevalikSINakapAyavItagagasaMyamazcaitra / athavA-caramasamayAyogikevalikSINakapAyavItarAgasaMyamAcaiva, aca. ramasamayAyogikevalikSINapAyacItagagayayamancaiva // mR0 16 // TIkA-'duvihe dhamme' ityaadi| dharma:-dharatirakSati durgatI patanAt prANinaH, zume sthAne va sthApayati yaH sa tthoktH| sa tathAktatA . ...... ........... .... jJAna kA varNana ho cukA-agha cAritra kA varNana hotA hai"duvihe dhamme pannata" ityAdi // 16 // vargati meM patana hone se jIva kI jo rakSA karatA hai aura zubhasthAnameM use pahuMcA detA hai usakA nAma dharma hai uttaM ca jJAnanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra caritranuM nipa kare che- " duyida pamme pagate " yA // 10 // je jIvane dunimAM pote bacAve che ane yuvA kAnamAM tene para. yAra hai, tenu nAma . " saMsAra Tu sataH "pAni gha038
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstra ukta ca-" durgatiprasRtAn jantUn , yasmAddhArayate punaH / dhatte caiva zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH // 1 // " asau dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-zrutadharmazcaiva, cAritradharmazcaiva / tatra-zrutaM-dvAdazAGgam -tadeva dharmaH shrutdhrmH| tathA-cAritrAM=mUlottaraguNAtmakam , tadeva dharmaH caaritrdhrmH| 'suyadhamme duvihe' ityAdi / zrutadharmoM dvividhaH-mUtrazrutadharmaH, arthazrutadharmazceti / tatra-sUtryante prathyante, dhAtUnAmanekArthatvAt sUcyante vA'rthA anena-asmin veti sUtram , mUlAgamaH / tadrUpaH zrutadharmaH sUtrazrutadharmaH / ayaMte abhigamyate, yadvAayaMte yAcyate mokSAbhilApibhiyaH saH arya: vyAkhyAnam , tadrUpaH zrutadharmaH " saMsAra duHkhataH sattvAn yo dharatyuttame sukhe" tathA "durgati prasRtAna jantUn " ityAdi / yaha dharma do prakAra kA kahA gayA hai, eka zruta-dharma aura dusarA cAritra dharma dvAdazAGgarUpa zrutadharma hai tathA mUlaguNa aura uttaraguNarUpa cAritradharma hai " suyadhamme duvihe " zrutadharma aura azrutadharmake bhedase zrutadharma bhI do prakArakA hai dhAtuoM ke aneka artha hote haiM isa kAraNa yahAM-" sUjyante-sUcyante vA aneke arthAH anena asmin vA sUtram" isa vyutpatti ke anusAra jisake dvArA athavA jisameM artha gUthe gaye haiM yA sUcita kiye gaye haiM vaha sUtra hai aisA vaha sUtra mUlAgama hai isa rUpa jo zrutadharma hai vahI zrutadharma hai " aryate-abhigamyate yahA aryate-yAcyate mokSAbhilASibhiH yaH saH arthaH vyAkhyAnam" isa vyutpatti ke anusAra mokSAbhilASI vyaktiyoM ke dvArA jo prApta kiyA jAtA hai yA prArthita kiyA jAtA hai vaha artha hai aisA vaha artha A dharma be prakArano kahyo che-(1) zrata dharma ane cAritradharma. zratadvAdazAMga (bAra aMga) rUpa che, tathA mUlaguNa ane uttaraguNarUpa cAritradharma che. ___" suyadhamme duvihe " zrutadhamanA bhane sazrutadhamanA methI zratadhama para be prakArane kahyo che. dhAtuonA aneka artha thAya che, te kAraNe ahIM " sUyante-sUcyante vA aneke arthAH anena asmin vA sUtram " mA vyutpatti anusAra "jenA dvArA athavA jenA artha gUMthavAmAM AvyA che athavA sUcita karAyA che, tenuM nAma ja sUtra che, evuM te sUtra mUlAgama che. mUlAgama rUpa je zrutadharma che se zrutadhama 35 cha " arthyate-abhigamyate yadvA arthyate-yAcyate mokSAbhilASibhiH yaH saH arthaH vyAkhyAnam" / vyutpatti anusAra 2 bhAkSA bhilASI vyaktio dvArA prApta karAya che athavA prArthita karAya che, tenuM nAma
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA myA0 . u0 1 0 16 anacAriprovidhyanirUpaNama 250 arthazrunadharmaH / mRtrArtha yopistavyAkhyAunagadhyayanamatramya prathamA-yayane yonitigAyAyAM makatapriyadarzinITI kaayaamvlokniiyaa| 'carina yamme duvihe' ityAdi / cAritradharmA dvividha prajJAnaH, nayA agAgvAstriyama .. anagAra cAritradharmaiceti / tatra-agAraM-gRhaM, tad yogAda agAgAgRhamyAH teSAM yayAritradharma:samyaktramUlANuvratAdipAlanarUpAso'gAracAntridharmaH / na vigrane agAraM = gRhaM yeSAM te-anagArA saMyatAH, teSAM yathAstridharma: mahAvatAdipAlanarUpaH mo'nagAracAritradharmaH / cAritradharmazra saMyama iti saMyamamAha-'davihe maMjame' ityAdi / saMyamo dvividhaH-sarAgasaMyamaH, vItarAgasaMyamazceti / tatra yo rAgeNa = mAyAvyAkhyAna hai isa rUpa jo zrunadharma hai vaha artha zrutadharma hai mRtra aura artha kI vistRta vyAkhyA uttarAdhyayana mRtra ke prathama adhyayana meM 23 voM gAthA kI priyadarzinI TIkA meM kI gaI hai so vahIM se ise dekha lenI cAhiye " cArittadhamme duvihe paNatte" cAritradharma do prakAra kA kahA gayA hai eka agArakA cAritradharma aura damarA anagAra kA cAritra dharma agAra nAma gRha kA hai isa gRha yoga se yahAM agAra zabda se gRhastha jana gRhIta hue haiM ina gRhasthajanoM kA jo samyakva mahita mRlaguNa aNuvrata Adi kA pAlana rUpa dharma hai, vaha agAra cAritra dharma hai tathA jinako gRra kA prativandha nahIM hotA hai ve anagAra haiM aise anagAra saMyata hote haiM ina saMyatajanoMkA jo mahAvatAdi pAlana rUpa cAritra dharma hai yaha anagAra cAritradharma hai cAritradharmakA nAma hI saMyama hai ataH yaha saMyama " duvihe maMjame " ityAdi kathana ke anusAra artha che, evo te artha vyAkhyAna che. A vyAkhyAna rUpa je zatadharma che te ardhasutadharma che sUtra ane arthanI vyAkhyA uttarAdhyayana mUtranA pahelA adhyayananI 23 mI gAthAnI priyadarzinI TIkAmAM vistArapUrvaka ApavAmAM Avela che, te jijJAsuoe te vAcI levI. "cArittadhamo duvi paNNate" yAtriya mAnA 4yo -(1) agArane cAritradharma ane (2) agAne cAritradharma. agAra eTale . aDI agAra zabdathI gRhasthajanane mare karavA joIe. te gRhae sa. katva savina mUlaguNa aNana Adine pALA baMdhanathI hina hoya che temane agAra kahe che evAM ajagara saMyata heAya che, te na mAne che mahAvratAdi pAlanarUpa dharma che tene agAra agnipama kahe che cAritradharmanuM nAma An7. "duSita mAne" yA 55 nusAra to
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 sthAnAGgasUtre virUpeNa saha vartate sa sarAgaH, sa cAsau saMyamazca sarAgasya vA saMyamaH sarAgasaMyamA= skpaaycaaritrmityrthH| vItaH vigato naSTo rAgo yasmAt sa vItarAgaH, sa cAsau saMyamazca vItarAgasaMyamaH-kapAyavarjitacAritramityarthaH / 'duvihe ' tyAdi-sarAgasaMyamo dvividhaH-sUkSmasaMparAyasarAgasaMyamaH, bAdarasaMparAyasarAgasaMyamazceti / tatrasaMparAyeti-saMsarati saMsAraM yena sa samparAyaH krodhAdilakSaNaH kaSAyaH, sa sUkSmaHsvalpaH lobhakapAyarUpo yasya upazamakasya kSapakasya veti sUkSmasaMparAyaH-saMyataH, sa cAsau sarAgasaMyamazceti tasya vA sarAgasaMyamaH mUkSmasaMparAyasarAgasaMyamaH / do prakArakA kahA gayA hai eka sarAgasaMyama aura dUsarA vItarAga saMyama inameM jo saMyama mAyAdirUpa rAgake sAtha pAlita hotA hai vaha sarAgasaMyama hai athavA saroga kA jo saMyama hai vaha sarAga saMyama hai isakA dUsarA nAma kaSAyasahita cAritra hai jisase rAga vinaSTa ho jAtA hai vaha vItaroga hai isa vItarAgarUpa saMyamakA nAma vItarAga saMyama he vaha kaSAyavarjita cAritrarUpa hotA hai "duvihe " ityaadi| sarAgasaMyama do prakArakA kahA gayA hai-eka sUkSmasaMparAya sarAgasaMyama dusarA bAdasaMparAya sarAgasaMyama jIva jisake dvArA saMsAra meM bhaTakatA phiratA hai usakA nAma saMparAya hai, aisA vaha saMparAya krodhAdi kaSAya rUpa hotA hai jisa kSapaka ke yA , upazamaka ke yaha lobha kaSAyarUpa saMparAya svalpa hotA hai aisA vaha svalpa lobha kaSAya sUkSma saMparAya hai yaha svalpa lobhakaSAya rUpa sUkSma saMparAya hI sarAga saMyama hai athavA prakArane kahyuM che- 1) sarAga saMyama ane (2) vItarAgasaMyama. je samayanuM mAyAdirUpa rAgasahita pAlana thAya che, te saMyamane sarAgasaMyama kahe che. athavA sarAga jIvane je saMyama che tene sarAga saMyama kahe che. tene kaSAya sahita cAritra paNa kahe che. je jIvamAMthI rAga nAza pAmI gayo hoya che te jIvane vItarAga kahe che. te vItarAgarUpa saMyamane vItarAga saMyama kahe che, te kaSAyarahita cAritrarUpa hoya che.. "duvihe " tyAdi. 22 sayabhanA 5 nIya prabhAva meM pra2 hyA cha-(1) sUkSma s52|y sarAsa sayama ane (2) mA62 sapa2rAya sazasa sayama. jIva jenA dvArA saMsAramAM bhaTakato rahe che, te saMpUrAya kahevAya che te saMparAya dhAdi kaSAyarUpa hoya che. je kSepakamAM ke upazAmakamAM A lebhakaSAyarUpa saM5rAya svalpa (ghaNAM ochA pramANamAM hoya che, te kSepaka athavA upazamakanA te savalpa lebhakaSAyane sUkSama-saMpAya kahe che. A svalpa lebhakaSAya rUpa sUrama saM5rAya ja sarAga saMyama gaNAya che. athavA sUkSma saMparAyavALA
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhArIkA nyA. 2 30 1 ma016 zubhacAritraviNanirapaNam 301 bAdarA-sthalAH parAyAH kapAyAH yamya cammina ko maMyame ma bAdaragaMparAvAnarAgasaMyamaH / 'muTume ' tyAdi-mUtradvayam / matmaparAyasarAgapaMcamaH dvividha prAmaH, tayathA-prathamasamaya mayaMparAyamarAganayamaH, aprayamasamayamUkSmaparAyamagaganayama ceti / tatra prathamaH ekAeka samayo yamyotpatto ma prathamamamayaH, sacAnA mRhamasaMparAyasarAgamaMyamazceni tasya yA tathoktaH tathA - aprathamaH dvayAdira-paH mamayoM yamya sa tathoktaH, sa cAmo mRtmasaMparAyamarAgamayamazveti nayA / prakAranAreNAha-' ahave' tyAdi -- atharA - carama - antima. mamayaH cAritra. mAptyapekSayA yamya sa tathA. sa cAso nasya vA madamasaMparAyasarAnamaMyamAceni vRkSma saMparAyavAle saMyata kA 10 guNasthAnavI jIva kA jo sarAgasaMyama hai vaha samasaMpagaya sarAgasaMyama hai jisa saMyamI jIvako yA jisa saMyama meM sthUlarUpa kapAyeM rahatI haiM vaha pAdarasaMparAya hai isa bAdara saMparAyavAle jIva kA jo rAgasahita saMyama hai vaha bAdara saMparAyasaMyama hai athavA isa ghAdarasaMparAya ke hone para jo rAga sahita maMyama hotA hai vaha sAdarasaMparAyAMsaMyama hai, sUkSma saMparAya sarAga saMyama bhI do prakAra kA hotA hai eka prathama samaya sUkSmasaMparAya sagagasaMyama aura damarAaprathama samaya sUkSmasaMparAya sarAgasaMyama jisa sadamasaMpagaya sarAga saMyama kI utpatti meM eka hI samaya hotA hai vaha prathama samaya sadamaparAya sarAga maMyama hai nadhA jisa sakSmasaMparAyasaMyama kI utpatti meM prayAdi samaya kA kAla lagatA hai vaha aprathama mamaya sUkSmasaMparAya marAgamayama hai athavA hama taraha se bhI inake do bheda hai-eka caramasamaya skssmsNpsaMyanano dasamAM guNasthAnavarta jIvane je sarAga saMyama che tene sukama saMparAya sarAga saMyama kahe che. je saMyamayukta jIvamAM athavA je rakamamAM kalarUpa kone saddabAva rahe che, te bAhara parAtharUpa che. te bAdara saMpa rAyayukta jIvane je rAga sahita saMyama che tene bAdara saM5rAya saMyama kahe che. suda saparAya sarAga saMyama paNa be prakArane keya che-(1) prathama samaya mUma saM5rAya sarAga saMyama ane (2) apraghama samaya sakama saMpAya sara sayama je sama saparAya rAvaLa saMyamanI utpattimAM eka ja samaya thAya che, tene prathama samaya ma parAya rAga saMyama kahe che. je sama sa parAyanI utpattimAM be Adi samayane kALa lAge che, tene aprathama samaya sara parAga saraLa saMyama kahe che. athavA A rIte pa tenA be beta che (1) rAma samaya bhUmi saMpAya para saMyama ane (2) acarama garAya sUkSma saMpAtha sarAga sava. cAritrapANinI apAe jeno samaya atima hoya
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 Strate tayA / na caramaH acaramaH, zailezyavasthAtaH pUrvabhAgavata samayaH cAritrAprAptyapekSayA yasya sa tathA, sacAsau tasya vA sUkSma saMparAya sarAgasaMyamazceti tathoktaH / punaH prakArAntareNAha - 'ave' tyAdi / athavA anyamakAreNa sUkSmasaMparAyasarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptaH, tadyathA - saMklizyamAnaH vizudhyamAnazceti / tatra - saMklizyamAnasUkSmasaparAyasaMyama upazamazreNyAH pratipatataH, vizudhyamAnasUkSmasaMparAyasarAgasaMyama upazasazreNIM vA samArohato jIvasya bhavati / 'vAdare' tyAdisUtradvayam - bAdarasaMparAyasarAgasaMyamo dvividhaH prathamasamayavAdarasaM parArAyasagasaMyamaH, amthmsmybaadrsNpraaysraagsNymH| atra prathamAprathamasamayatA saMyamapratipattikAlApekSayA bodhyA / athavA - cararAya sarAga saMyama aura dUsarA acaramasamaya sUkSma saMparAya sarAga saMyama cAritra prApti kI apekSA se jisakA samaya antima hotA hai aisA jo sukSmasaMparAya sarAga saMyama hai vaha carama samaya rUkSmasaMparAya sa rAgasaMyama hai tathA zailezI avasthA se pUrva bhAgavartI samaya cAritra prApti kI apekSA se jisakA hotA hai vaha acarama samaya sUkSma saMparAya sarAga saMyana hai athavA sUkSma saMparAya sarAga saMyama isa taraha ke bhI do bhedoM se do prakAra kA kahA gayA hai- eka saMklizya mAna dUsarA vizudhyamAna inameM saMklizyamAna sUkSmasaMparAya sarAga saMyama upazamazreNi se girate hue jIva ke hotA hai aura vizuddhayamAna sUkSmasaMparAya sarAga saMghama upazama zreNI para ArohaNa karate hue jIva ke hotA hai bAdara saMparAya sarAgasaMyama do prakAra kA hai, prathamasamaya bAdara saMparAya sarAgasaMyama aura aprathamasamayavAda saMparAya sarAgasaMyama yahAM saMyama pratipatti kAla kI apekSA se prathama aprathama samayatA jAnanI cAhiye / che evA je sUkSma saparAya sarAga sayama che tene carama samaya sUkSma sapa rAya sarAga sayama kahe che tathA zailezI avasthA karatAM pUrva bhAgavat jene cAritra prAptinI apekSAe samaya hoya che, tene acarama samaya sUkSma sauMparAya sarAga sayama kahe che, athavA sUkSma saMparAya sarAga sayamanA nIce abhAai the leDha LhyA che- (1) saMlizyamAna bhane (2) vizudhyamAna. upazama zreNithI patana pAmatA jIvamAM sa'kilazyamAna sUkSma sa`parAya sarAgasayama hAya che, ane upazama zreNipara ArohaNa karatA jIvamAM vizudhyamAna sUkSma sauMparAya sarAga sayamanA sadbhAva hAya che. khAdara sapAya sarAga saMyamanA paNa be prakAra che-(1) prathama samaya mAdara saparAya sarAga sayama ane (2) aprayama samaya bAdara sa'parAya sarAga sayama, ahIM saMyama pratipatti kALanI apekSAe prathama samayatA ane apra krama samayatA samajavI.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ mughA rIkA myA0 2 10 10 1, navAriripanirapaNam 20 // mAcaramasamayamAzritya mRtraM vAnyam / atra-caramAnaramasamayatA tu yadanantaraM nRkSma saMparAyanA apaMyanatvaM vA bhaviSyati, tadapekSayA bAyA / ropavyAkhyA pUrvekTena / adha prakArAntareNApyAha-' prahaye' tyAdi-athavA anya prakAreNa bAdapAyasarAgamaMyamo dvividhaH manaptaH, tadyathA-pratipAtI ceti apratIpAtI ceti / ayaM saMyamaupazamakamyAnyamya vA pratipAti bhavatI / apratipAtI ta apa kamyati bodhyam / uktaH sarAgamayamaH / saMmati vItarAgamayamamAha-vIyarAge' ityAdi / vItarAganayamo dvividhaH prajJaptastadyathA-upazAntakapAyavItarAgasaMyamaH kSINakapAyavItarAgasaMyamazceti / upazAntAH upamitA vidyamAnA evaM saMkramaNoharnanA'paranAdikaraNodayAyogyatvena vyavasthApitAH pradezato'pyavedyamAnA vA kAyAH athavA-carama samaya yAdaramaMparAyasarAgamayama aura acarama mamaya yAdarasaMparAyasarAgasaMyama isa prakAra se bhI inake do bheda hai yahAM carama samayatA aura acarama samayanA jimake anantara sUkSma saMpagayatA athavA armayatatA hogI usakI apekSA se kaha lenI cAhiye avaziSTa vyAkhyA pUrvavat ho hai athavA isa prakAra se bhI bAdaramaMpagaya. sarAga saMyama do prakAra kA hai-eka pratipAtI aura imarI apratipAtI upazamaka ke adhavA anya ke yaha saMyama pratipAtI hotA hai tathA kSapaka ke apratipAtI hotA hai "vIyarAga saMjame" ityAdi-vItarAgasaMyama do prakAra kA hotA hai eka upazAntakapAyavItarAgasaMyama dumaga kSINakapAyacItagamasaMyama jo jIva vidyamAna kapAyoM ko mAyA lobha kapAyoM ko upazAnta kara athavA A prakAre paNa tenA be bheda kahyA che-(1) carama samaya bAdara saMpAya sarAga saMyama ane (2) acarama bAdara saMpAtha sarAga saMyama ahI carama samayatA ane acarama samayatAnuM dhana jenA anantara ( tyArabAda ) sUrma parAyatA athavA asaMyatatA thaze, tenI apedAe kahevuM joIe, bAkInI vyAkhyA AgaLa mujaba samajavI. athavA bAdara paga rANA saMyamanA nIce pramANe paNa be bheda che-(1) pratipati ane (2) atipati pAkane athavA anyane A saMyama pratipAni hoya che tathA pAkane apratipa ni hoya che. "dhIgarAganaMjane" yA pItA yamanA nIce pramA) 2 che- (1) uparAnta kaSAya vItarAga saMyama ane (ra) ka kA vItarAga saMyama. je jana vidhamAna pAne-mAyA lAbha kone upazAta karI nAkhe che,
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 myAnAmasUtra mAyAlomarUpA yena sa upazAntakapAyaH, sa cAso tasya vA vItarAgasaMyamazceti tathA, ekAdazaguNasthAnavartItyarthaH / kSINA abhAvamApannAH kapAyA yasya sa kSINakapAyaH, sa cAsau vItarAgasaMyamazca tathA kSINakapAyasya yA gItarAgasaMyama iti, tathA, dvAdazaguNasthAnavartItyarthaH / "uvasaMte' tyAdi-upazAntakapAyavItarAgasaMyamaH prathamAmathamasamayamAzritya dvividhaH / 'ave'-tyAdi-athavA-caramAcaramasamayamAzritya upazAntakapAyavItarAgasaMyamasya dvaividhyaM vodhyam / anyat pUrvavat / 'khINakasAye'-tyAti-kSINakapAyavItarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptaH tadyathAchadmasthakSINakapAyavItarAgasaMyamaH, kevalikSINakapAyavItarAgasaMyamazceti / tatradetA hai arthAt saMkramaNa udvartanA apavartanA Adi karaNoM dvArA unheM udaya meM Ane ke ayogya yanA detA hai athavA pradeza se bhI unheM avedya kara detA hai aisA vaha jIva upagAnta kapAya kahA gayA hai, so isa jIva kA jo saMyama hai vaha upazAnta ka.pAya vItarAga saMyama hai tAtparya yahI hai ki gyAraha ve guNasthAna meM jo saMyama hotA hai vahI upazAnta kapAya vItarAga saMyama hai tathA jisa jIva ko kapAya mAyA lobha rUpa kapAyaabhAva ko prApta ho cukI hai aisA vaha jIva kSINakapAya hai isa kSoNa kaSAya kA jo saMyama hai vaha kSINakapAya vItarAgasaMyama hai yaha saMyama 12 veM guNasthAna meM hotA hai upazAnta kaSAya vItarAga saMyama prathama aura aprathama samaya kI apekSA se do taraha kA hotA hai athavA carama samaya aura acarama samaya kI apekSA se bhI vaha do prakAra kA hai| kSINakaSAya vItarAga saMyama chadmastha kSINakaSAya vItarAga saMyama aura kevali eTale ke saMkramaNa, uddhatanA, apavartana Adi kAraNo dvArA temane udayamAM na AvI zake evAM banAvI de che athavA pradezanI apekSAe paNa temane avedya karI nAkhe che, evAM te jIvane upazanta kapAya kahe che. tethI te jIvanA saMyamane upazAnta kaSAya vItarAga saMyama kahe che A kathanano bhAvArtha e che ke 11 mAM guNasthAnamAM je saMyama heya che, te saMyamane ja upazAna kaSAya vItarAga saMyama kahe che. je jIvanA kaSAya-mAyA lebharUpa kaSAya kSINa thaI gayA hoya che-naSTa thaI gayA hoya che, evA jIvane kSINu kaSAya vItarAga saMyamavALo jIva kahe che. A saMyamanI prApti 12 mAM guNasthAnavatI jIvane thAya che. upazAnta kaSAya vItarAga saMyama prathama ane aprathama samayanI apekSAe be prakArano hoya che. athavA carama samaya ane acarama samayanI apekSAe paNa te be prakArano heya che. kSINu kaSAya vItarAga samayanA paNa
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 sudhA TIkA sthA0 2 20 1 0 16 zrutacAriviSyanirUpaNam chAdayanijJAnAdiguNAna AtmanaH svarUpaM veticha yahAA kelyAnaM kela darzanaM cAtmano'neneti chA tatra tiSThatIti yaH sa cA vItarA saMyamatra, tathA kAsyasya vA kSINakaSAyavItarAgameyama iti / nathA-kena= anantajJAnadarzanamamyAstIti kevalI, ma cAso kSINakarAyacIyamaceti / yahA kevalinaH kSINakaSAyavItarAgasaMyama ini tathA / 'upatyetyAdi-bakSINakaSAya vItarAga saMgama ke bheda se bhI do prakAra kA hai AtmA ke jJAnAdi guNoM ko athavA svarUpa ko jo haka detA hai usakA nAma hai athavA - AtmA ke kevalajJAna aura kevaladarzana jima ke dvArA AcchAdita ho jAte haiM vaha chajha hai, isa avasthA meM jo vartamAna rahatA hai usakA nAma jhamtha hai isa kSINakAya vItarAgI kA jo saMgama hai vaha svakSINakaSAya vItarAga saMgama hai tathA kevala jJAnaviziSTa kSINa kapAyavAle vItarAgI AtmA kA jo saMgama hai vaha kevala kSINapAya vItarAga saMgama hai anantadarzana aura anantajJAna kA nAma kevala hai yaha kevala jisake honA hai usakA nAma kevalI hai yaha kevalI niyamataH kSINakapAya vAlA hotA hai kyoM ki kevalI avasthA 13 ve guNasthAna meM hI hotI hai aura kapAyakA sadabhAva 10 guNa taka rahatA hai isaliye 13ve guNasthAnavAlA AtmA kSINa rUpAyavAlA kevalI kahA gayA hai isa kevalI kA jo saMgama hotA hai vahI be bheda che-(1 ) chAstha lIlukaSAyavItarAga sayama ane (2) kaivalI hIlu kaSAya vItarAga sayama, AtmAnA jJAnAdi guNene AvA svarUpane je TAkI Dhe che tenuM nAma chA che athavA kevaLajJAna ane keLAna jenA dvArA AcchAdita caI Aya che, te chadma che. A hA avasthAmAM rahelA chane hAsya kahe che. A chAsyane sva kSINu kAya vItarAgane-> sayama che tene chAstra thINukaSAya vItarAga sayama kahe che kevaLajJAna saMpanna thI!! kAyavALA vItarAgI AtmAnA je gayama che tene valI ga Aya vItarAga sayama kahe che. anaMta darzana ane anata jJAnanuM nAma phaLa che, A kevaLa jJAna jene thAya che te jIvane kevalI kahe che te kevI niyamathI ja zrIsu kapAyavALA DAya che, kAraNa ke kaeNvalI Ava ! 13mAM gusthAne pAchA jIva ja prApta kare chaeN, ane prAyane sadbhAva 10 mAM guvAna rahe che. tethI 13 mA zunusyAnavatA AtmAne InDru kAya nuM ja daivIne je sayama ya che tene ja kevI mI} kayavAna karyo che te cama ke B. 'umaye" ityAdi 1 Da 35.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 sthAnAgasatre sthakSINakapAyavAtarAgasaMyamo dvividhaH prajJaptastadyathA-svayaMvuddhachadmasthakSINakapAyavItarAgasaMyamaH, buddhabodhitachadmasthakSINakapAyavItarAgasaMyamazceti / tatra svayam 'Atmanaiva buddha tattvaM jJAtavAn-iti svayaM buddhaH-sa cAsau, tasya vA chadmasthakSINakapAyavItarAgasaMyamazceti, tathoktaH / buddhena AcAryAdinAvodhitAvodhaM prAptaH buddhavodhitaH, sa cAsau, tasya vA chadmasthakSINa kapAyavItarAgasaMyamazceti tthoktH| 'sayaMbuddhe' tyAdi-svayamvuddhachadmasthakSINakapAyavItarAgasaMyamaH prathamAprathamasamayamAzritya vodhyaH / 'ahave' ityAdi-athavA prakArAntareNa caramasamayAcaramasamaya mAzritya ca sUtraM vAcyam / 'buddha vohiya ' ityAdi-buddhabodhitachadmasthakSINakapAyakevalI kSINakaSAya vItarAga saMyama hai " chaumatthe " ityAdi - chadmastha kSINakaSAya vItarAga saMyama-chamastha kSINakaSAyavAle vItarAga kA saMyama bhI do prakAra kA hotA hai, eka svayaMvuddha chadmastha kSINakaSAya vItarAga saMyama aura dUsarA vuddhabodhita chadmastha kSINa kaSAya saMyama inameM jo apane Apa hI tatvoM ko jAna kara 12 veMguNasthAnavAlA vItarAga banA hai aise jIva kA jo saMyama hai vaha svayaM vuddha chadmastha kSINalaSAya vItarAga saMyama hai tathA jo AcArya Adi ke dvArA bodha ko prApta karake 12 veM guNasthAnavAlA vItarAga banA hai usakA jo saMyama hai vaha vuddhabodhita chadmastha kSINakaSAya vItarAga saMghama hai " svayaMvuddha " ityAdi / svayaMvuddha chadmastha kSINakaSAya vItarAga saMyama prathama aprathama samaya kI apekSA lekara athavA carama samaya acarama samayakI apekSA lekara ke do prakAra kA kahA gayA hai isI taraha se vuddhadhodhita chadmastha kSINakaSAya vItarAga chadyastha kSINa kaSAya vItarAga saMyama-chadyastha kSINa kaSAyavALA vItarAgane saMyama-paNa be prakArane kahyo che-(1) svayaMbuddha chadrastha kSaNa kaSAya vItarAga saMyama ane (2) buddha badhita chadmastha kSINa kaSAya vItarAga saMyama pitAnI jAte ja tane jANIne12 mAM guNasthAnavartI vItarAga banelA jIvane je saMyama che tene svayaMbuddha chadyastha kSINa kaSAya vItarAga saMyama kahe che tathA AcArya AdinA upadeza dvArA baMdha prApta karIne je jIva 12 mAM guNasthAnavata vitarAga banyuM che, tene je saMyama che tene buddhAdhita chadmastha kSaNa kaSAya vItarAga saMyama kahe che. " strayaMbuddha " tyAdi. 21ya muddha chamastha kSI pAya piit| sayamanA prathama ane aprathama samayanI apekSAe be bheda kahyA che. athavA carama samaya ane acarama samayanI apekSAe paNa tenA be bheda kahyA che. e ja pramANe
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ maghATokA 102801 mu016 tacArimAMviSyanirUpaNam 300 cItarAgasaMyamo'pi prayamAmayamasamayamAzrinya mRtraM paThanIyam / 'ahave ' tyAdiathavA-prakArAntareNApyayaM caramamamayAcaramasamayamAzrinya mRga vAcyam / ukta mAyakSINakapAyavItarAgasaMyamaH, saMpati kavalikSINakapAyavItarAga yamaH monyane'kebali' ityAdi kaMvalIgakapAyavItarAgasaM yamo dvividhaH-sayogikevalikSINakapAyavItarAgasaMyamaH, ayogika palikSINakapAyavItarAgamayamazceti / nA saha yogena vyApAreNa vartanta iti sayogA-manovAmAyAH, te vidyanne yasyeti mayogI sa cAmI, tamya vA kevalibhoNakapAyavInarAgasaMyamanceni tayoktaH / na manti yogA yasyeti ayogI, sa cAso tamya vA kevalisINakAyavItarAgamayamazceni tathoktaH / 'sajogI'-tyAdi-sayogikecalijhoNarupAyavItarAgasaMyamaH prayamamama. saMyama bhI prathama aprathama samaya kI apekSA lekara athavA carama samaya acarama samaya kI apekSA lekara ke do prakAra kA kahA gayA hai isI taraha se cuddhayodhita chamastha kSINakapAya vItarAga saMyama bhI prathama :aprathama samaya kI apekSA lekara athavA caramasamaya acarama samayakI apekSA lekara do prakAra kA kahA gayA hai-- kevali kSINakapAya vItarAga saMyama bhI do prakArakA kahA gayA hai-inameM jo 13 veMguNasthAnavI AtmA kA saMyama hai vaha mayogi kevali kSINakapAya vItarAga saMyama hai sayogI ise isaliye kahA gayA hai ki yahAM yogoM kA sadabhAva rahatA hai tathA 14 ve guNasthAnavartI AtmA kA jo saMyama hai vaha ayogI kevali kSINakapAyavItarAga saMyama hai ayogI ise imaliye kahA hai ki yahAM mana, vacana, kAyarUpa yoga buddhAdhita chaghara lIbu kapAya vItarAganA pagu prathama samaya ane aprathama sAyanI apekSAe be bheda kahyA che. athavA carama samaya ane acarama samathanI apekSAe paNa be bheda kahyA che kevalI kSaNa kapAya vItarAga saMyamanA pa be prakAra kA che-temAM je 13 mAM gughAnavatI AtmAne saMyama che tene sogi kevali kapAya vitarAga saMyama kahe che. tene sogI kahevAnuM kAraNa e che ke tyAM rogone bhAva rahe che. paraMtu 14 mAM guNAnava A5ne je saMva che tene agI kevi dhINa kapAya vItarAga saMyama kahe che. tene yogI kahe. vAnuM kAra e che ke tyAM mana, vacana ane kAyArUpa che.no abhAva rahe che. sagI mevali dha vAya vItarAga sayama prathama samaya ane apra
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre yAprathamasamayamAzritya, sUtraM vodhyam / ' ahave ' tyAdi - athavA prakArAntareNa caramasamayAcaramasamayamAzrityApi sUtraM vAcyam / 'ajogI 'tyAdi - evam ayogikevalakSINarupAyavItarAgasaMyamo'pi prathamAprathamasamayamAzritya, athaveti prakArAntareNa caramAcaramasamagamAzritya ca mUtradvayaM bodhyam // mru0 16 // saMyama varNitaH / sa ca jIvAjIva viSaya iti pRthivyAdijIvasvarUpaM varNayatimUlam -- duvihA puDhavikAiyA pannattA, taM jahA - suhumA 'ceva, vAyarAceva 1 | evaM jAva duvihA vaNassaikAiyA pannattA, taM jahA - puhumAce vAyarAceva5 / duvihA puDha viskAiyA pannatA, taM jahA -- pajjattagA caiva apajjattagA ceva6 | evaM jAva vaNa 308 ikAiyA 10 | dubihA puDhavikAiyA pannatA, taM jahApariNayA kSetra apariNayA ceva19 / evaM jAva vaNassaikAiyA 15 / duvihA davvA paNNattA, taM jahA- pariNayA ceva, apariyA va 16 / duvihA puDhavikAiyA paNNattA, taM jahAisa sAvannagA ceva, agailamAvannagA ceva 17 / evaM jAva vaikAiyA 21 | duvihA davvA paNNattA, taM jahAisamAvannagAceva, agaisamAvannagA ceva 22 | duvihA nahIM rahatA hai saMyoga kevali kSINakaSAya vItarAga saMyama prathama samaya aura aprathama samaya kI pratipatti kI apekSA lekara tathA carama samaya aura acarama samayakI apekSA le kara do prakAra kA kahA hai isI prakAra se ayoga kevala kSINakaSAya vItarAga saMyama bhI prathama samaya aura prathama samayakI pratipatti kI apekSA lekara ke tathA carama samaya aura acarama samaya kI apekSA le karake do prakArakA kahA gayA hai| sU0 16 // thama samayanI pratipattinI apekSAe tathA carama samaya ane acarama samayanI pratipattinI apekSAe e prakAranA kahyo che. eja pramANe aAgI kevila kSINu kaSAya vItarAga sayama paNa prathama samaya ane aprathama samayanI pratipattinI apekSAe tathA carama samaya ane acarama samayanI apekSAe e prakAranA kahyo che. !! sU0 16 u
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ mupA TIko sthA0 u 12016 pRvimyAdImA puDhavikkAiyA paNNatA, taM jahA-aNaMtagaMgADhA ceva, paraMparogADhA ceva 23, jAva davyA 28 // suu017|| chAyA-vividhAH pRthivIkAyikAH saptA, tadyathA-kamAncaira bAdarAzcera / evaM yAvad dvividhAH vanaspatikAyikAH mataptAH, tayayA-mukSmAzcera baadraayaa| dvividhAH pRthivI kAyikAH prAptAH, tadyathA-paryApta kAzceva, AryApnakAcava hai| evaM yAvada vanaspatikAyikAH 10 / dvividhA pRthinIkAyikAH prAptA, nayayApariNatAzcaya, apariNatAzcetra 11 / evaM yAvada banaspatikAyikAH 15 / dvividhAni vyANi prajAtAni, tadyathA-pariNatAni caitra apariNatAni / 16 / dvividhAH pRthivI kAyikAH pajJaptAH, yadyayA-gatisamApannakAzcaitra, agatisamApana kAzcaiva 17 / evaM yAvada vanaspatikAyikAH 21 / dvividhAni dravyANi manaptAni, tayadhAgatisamApana kAni caiva, agatisamApana kAni caitra 22 / dvividhAH pRthivIkAyikAH prajJaptAH, tadyayA-anantarAvagADhAzcaiva, paramparAgAhAzcaitra 23 / yAda dravyANi 28 // 10 17 // TIkA-duvihA puDhAvikakAiyA' ityAdi / __ pRthivyeva kAyaH zarIraM yeSAM te pRthivI kAyikAH, te dvividhAH dvimakArAH prajJaptAH, tadyathA-mukSmanAmakarmodayAt mUmAH sarvalokavyApinaH / vAdaranAma karmAdayAd bAdarAH, ye lokaikadeze pRthivIparvatAdiSveva vartante 1 / emapRthivI kAya sUtravan zepANi aptejovAyumUtrANi bAcyAni yAvat vanaspanikAya mUtram-canampa. saMyama kA varNana karake aba rasUtrakAra pRthivyAdi jIva svarUpa kA varNana karate haiM kyoM ki jIva aura ajIva ke viSaya meM hI saMyama hotA hai "duvihA puDhavI phADyA paNattA" ityAdi / 17 / / TIkArtha-pRthivIkAyika jIva do prakArake kahe gaye haiM eka tejaskAyika sUkSmapRthivIkAyika aura dUsare yAdara pRdhiyokAyika isI prakAra se apa. kAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyika bhI sUkSma aura cAdara ke bheda saMyamanuM varNana pUrU thayuM, have sUvAra pRkAya Adi nA svarU panuM varNana kare che, kAraNa ke jIva ane ajIvanA viSayamAM ja sayama thAya che. "duvidA puTapI kAiyA paNNatA" yA // 17 // kArya-kRSIkAyika java be prakAranAM kaLA che-(1) nAbhikama pRthvI kAlika ane (2) badara pRthvI kAyika. e pramANe apathika, vidhi ane vanaspatikAyika che paNa mA ane bAdaranA dithI be prakAranAM ja
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ .308 ___ sthAnAgasUtre yAprathamasamayamAzritya, sUtraM vodhyam / ' ahave' tyAdi-athavA-prakArAntareNa caramasamayAcaramasamayamAzrityApi sUtraM vAcyam / 'ajogI'-tyAdi-evam-ayogikevalikSINapAyavItarAgasaMyamo'pi prathamAprathamasamayamAzritya, athaveti prakArAntareNa caramAcaramasamagamAzritya ca sUtradvayaM vodhyam / / sU0 16 // saMyamo vrnnitH| sa ca jIvAjIvaviSaya iti pRthivyAdijIvasvarUpaM varNayati mUlam-duvihA puDhavikAiyA pannattA, taM jahA - suhamA ceva, baayraacev1| evaM jAva duvihA vaNassaikAiyA pannattA,taM jhaa-muhmaacevaanaayraacev5| duvihA puDhavikkAiyA pannattA, taM jahA--pajjattagA ceva apajjattagA ceva6 / evaM jAva vaNassaikAiyA 10 / duvihA puDhavikAiyA pannattA, taM jahApariNayA ceva apariNayA ceva11 / evaM jAva vaNassaikAiyA 15 / duvihA davA paNNattA, taM jahA-pariNayA ceva, apariNayA ceva 16 / duvihA puDhavikAiyA paNNattA, taM jahAgaisamAvannagA ceva, agailamAvannagA ceva 17 / evaM jAva vaNassaikAiyA 21 / duvihA davA paNNattA, taM jahAgaisamAvannagA ceva, agaisamAvannagA ceva 22 / duvihA nahIM rahatA hai saMyogi kebali kSINakaSAya vItarAga saMyama prathama samaya aura aprathama samaya kI pratipatti kI apekSA lekara tathA carama samaya aura acarama samayakI apekSA le kara do prakAra kA kahA hai isI prakAra se ayogi kevali kSINakaSAya vItarAga saMyama bhI prathama samaya aura aprathama samayakI pratipatti kI apekSA lekara ke tathA carama samaya aura acarama samaya kI apekSA le karake do prakArakA kahA gayA hai / suu016|| thama samayanI pratipattinI apekSAe tathA carama samaya ane acarama samayanI pratipattinI apekSAe be prakArane kahyuM che. e ja pramANe aAgI kevali kSINa kaSAya vIturAga saMyama paNa prathama samaya ane aprathama samayanI pratipattinI apekSAe tathA carama samaya ane acarama samayanI apekSAe me praa2ne| vo cha. // sU0 16 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - supA TokI sthA02 u 1 sU0 16 pRvimyAdInAM . . puDhavikAiyA paNNatA, taM jahA-aNaMtarogADhA ceva, paraMparo. gADhA ceva 23, jAva davyA 28 // sU0 17 // chAyA-dvividhAH pRthivIkAyikA prajJaptA, tadyathA-mUkSmAzcaiva vAdAcaba 1 / evaM yAvad dvividhAH vanaspatikAyikAH prAptAH, tayathA-mukSmAzcaiva vaadraashcaiv'5| dvividhAH pRthivIkAyikAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakAzcaiva, aparyAptakAzcaiva / evaM yAvad vanaspatikAyikAH 10 / dvividhAH pRthivIkAyikAH prAptA , tadyathApariNatAzcaiva, apariNatAzcetra 11 / evaM yAvada vanaspatikAyikAH 15 / dvividhAni dravyANi prajJaptAni, tadyathA-pariNatAni caiva apariNatAni caiva 16 / dvividhAH pRthivIkAyikAH prajJaptAH, yadyathA-gatisamApanakAzcaiva, agatisamApanakAzcaiva 17 / evaM yAvad vanaspatikAyikAH 21 / dvividhAni dravyANi prajAtAni, tadyayAgatisamApanakAni caiva, agatisamApanna kAni caitra 22 / dvividhAH pRthivIkAyikAH prajJaptAH, tadyathA-anantarAvagADhAJcaiva, paramparAvagADhAzcaitra 23 / yAvad dravyANi 28 // sU0 17 // TIkA-'duvihA puDhavikkAiyA' ityAdi / pRthivyeva kAyaH zarIraM yeSAM te pRthivIkAyikAH, te dvividhAH dviprakArAH pajJaptAH, tadyathA-sUkSmanAmakarmodayAt mUkSmAH sarvalokavyApinaH / yAdaranAmakarmAdayAd vAdarAH, ye lokaikadeze pRthivIparvatAdiSveva vartante 1 / evaM pRthivIkAya sUtravat zepANi aptejovAyu mUtrANi bAcyAni yAvat vanaspati kAyamUtram-panaspa saMyama kA varNana karake aya sUtrakAra pRthivyAdi jIva svarUpa kA varNana karate haiM kyoM ki jIva aura ajIva ke viSaya meM hI saMyama hotA hai "duvihA puDhavI kAyA paNNattA" ityAdi / / 17 // TIkArtha-pRthivIkAyika jIva do prakArake kahe gaye haiM ekataijaskAyika sakSamapradhivI kAyika aura dUsare vAdara pRthivIkAyika isI prakAra se apakAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyika bhI sUkSma aura bAdara ke bheda saMyamanuM varNana pUruM thayu, have sUvAra pRIkAya Adi jenA 33. panuM varNana kare che, kAraNa ke jIva ane ajIvanA viSayamAM ja saMyama thAya che. "duvihA puDhavIkAiyA paNattA" tyA // 17 // TIkA-pRthvIkAyika jIva be prakAranAM kahyAM che-(1) tAtkAlika mUma pRthvI kAvika ane (2) bAdara pRthvIkAyika e ja pramANe aprakAyika, vAyukAvika ane vanaspatikAyika jI paNa sUddI ane bAdaranA bhedathI be prakAranA kA
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 sthAnAGgasUtra tikAyikA dvividhAH prajJaptAH-mrakSmA vAdarAzceti 5 / 'duvihA' ityAdi-paryAptakAparyAptakamAzritya pRthivIkAyikAdi vanaspatikAyaparyantaM sUtrapaJcakaM vyAkhyeyam / tatra paryAptinAmakarmodayAt paryAptakAH, tadviparItA apryaaptkaaH| paryAptiH = AhArAdipudgalagrahaNapariNamanaheturAtmanaH zaktivizeSaH / sA-AhArazarIrendriyA''naprANabhASAmana:-paryAptibhedAt paividhA / pRthivyAdivanaspatiparyantAnAM paJcAnAmapi sthAvarANAM bhASAmanovarjitAzcatasraH paryAptayo bhavanti / se do do prakAra ke kahe gaye haiM pRthivI hI jina jIvoM kA zarIra hotA hai ve pRthivI kAyika jIva haiM ina pRthivIkAyika jIvoM meM jinake sUkSma nAmakarma kA udaya hotA hai, ve sUkSma pRthivIkAyika jIva haiM ye sUkSmapRthivIkAyika jIva sarvaloka meM vyApaka haiM bAda nAma karma ke udaya vazavartI jo jIva haiM ve bAdara pRthivIkAyika jIva haiM ye loka ke ekadeza pRthivI parvata AdikoM meM hI rahate haiM ? isI taraha se apkAyika-apa hI jinakA zarIra hotA hai aise jIva bhI teja hI jinakA zarIra hotA hai aise taijaskAyika jIva bhI vAyu hI jinakA zarIra hotA hai aise vAyukAyika jIva bhI aura vanaspati hI jinakA zarIra hotA hai aise vanaspatikAyika jIva bhI hote haiM isaliye inake bhI sUtra isI prakAra se kaha lenA cAhiye yahI bAta "vanaspatikAyikA dvividhAH prajJaptAH sUkSmA bAdarAzca" isa sUtrAMza dvArA prakaTa kI gaI hai isa prakAra se ina ekendriya jIvoM meM dvividhatA prakaTa karake aba anya prakAra se bhI inameM che. pRthvI ja je jIvonuM zarIra hoya che te jIvene pRthvIkAyika kahe che te prakAyikamAM jemane sUma nAmakarmane udaya hoya che, te ja sUkSama pRvI. kAyika hoya che. te sUkama pRthvIkAyika jIve sarva lekamAM vyApelA che. je pRthvIkAyikemAM badara nAmakarmane udaya hoya che, te pRthvIkAyikane bAdara pRthvIkAlika jI kahe che. teo lekanA eka deza-pRthvI, parvata AdikamAM rahe che apU (pANI) ja jemanuM zarIra che, evAM ane apakAyika kahe che. teja ja jemanuM zarIra che, evAM jIvone tejaskAyika kahe che. vAyu ja jemanuM zarIra che, evAM jIne vAyukAyika kahe che. ane vanaspati ja jemanuM zarIra che. evAM ane vanaspatikAyika kahe che. pRthvIkAyikanI jema aprakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika jImAM paNa sUkSma ane bAdaranA methI vividhatA pI. me pAta sUtrasare " vanaspatikAyikA dvividhA prajJaptAH sUkSmA bAdarAzca " mA sUtrAMza dvArA pra48 42rI che.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ mubhA TIkA sthA0 2 u0 1 sU0 16 pRthivyAdInAM vidhyanirUpaNama 311 vikalendriyANAmasajipaJcandriyANAM ca manovarjitAH paJca paryAptayo bhavanti / sajJipavendriyANAM ca papi paryAptayo jAyante / uktaM ca-" AhAra 1 sarIri 2 diyapajjattI 3 ANApANa 4 bhAsa 5 maNe 6 / ___ cattAri paMcachappiya, egidiya-vigala-sannINaM // 1 // iti / " chAyA-AhAra 1 zarIre 2 ndriyaparyAptiH 3 AnANa 3 bhApA 5 manAMsi / catasraH paJca paDapi ca, ekendriya-vikala-sajJinAm || iti / mI api paryAptayaH antarmuhartena nivartyante, tabAhAraparyAptikAla eka eva dvividhatA prakaTa karane ke nimitta satrakAra kahate haiM-pRthivIkAyika se lekara vanaspati kAyika taka ke jIva paryApta aura aparyAptaka ke bheda se bhI do do prakAra ke kahe gaye haiM-jina jIvoM ko paryApta nAmakarma kA udaya hotA hai ve paryAptaka aura jinako paryApta nAmakarma kA udaya nahIM hotA hai ve aparyAptaka haiM AhArAdi pudgaloM ko grahaNa karane kI aura unheM pariNamAne kI hetubhUta jo Atmo kI zakti hotI hai usakA nAma paryApta hai yaha paryApti AhAra, zarIra, indriya, AnaprANa, bhApA aura mana inake bheda se 6 prakAra kI hai pRthivI kAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke pAMca sthAvara jIvoM ke 4 paryAptiyAM hotI haiM bhopA paryApti aura manaH paryApti ke vinA pAMca paryAptiyAM hotI haiM saMjI paJcendriya jIvoM ke 6 paryAptiyAM hotI haiM-uktaM ca-" AhAra sagaridiya" ityaadi|| have sUtrakAra pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikovika paryantanA jIvemAM bIjI rIte paNa vividhatAnuM kathana kare che- pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika parvatanA 9 paryApaka ane aparyAptakanA bhedathI paNa babbe prakAranAM kahyAM che. je kAma paryApta nAma karmane udaya hoya che temane paryAptaka ane jemane paryApta nAmakarmano udaya hoto nathI temane aparyAptaka kahe che AhArAdi pulane grahaNa karavAnI ane temane parimAvavAnA hetubhUta AtmAnI je zakti hoya che, tenuM nAma paryAmi che te paryApti AhAra, zarIra, Indriya, AnaprANa, bhASA ane mananA bedathI cha prakAranI hoya che. pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika parthAntanA pAMca sthAvara jemAM cAra paryAptino sadubhAva heya che. bhArA pati ane mana paryAptine te jIvamAM abhAva hoya che. saMgI paMcendriya jemAM 6 pathami DAya hai. rj 59 -" AhAra sarIridiya ' 5tyAdi.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 sthAnAnasUtre samayaH 10 / 'duvihA puDhavI0' ityArabhya 'dubihA davyA' iti paryantaM pada mRtrI / tatra pRthivyAdayaH paJcasthAvarAH pariNatA apariNatAH, iti dvividhAH santi / tatra pariNatAH svapobhayakAyazastraiH pariNAmAntaramApAditAH acittIbhUtA ityarthaH / apariNatAH tadviparItAH sacitta ityarthaH / pariNatApariNatayovizeSa vyAkhyA dazavaikAlikamUtre caturthAdhyayanam . matkRtAcAramaNimaJjUSAyAM TIkAyAM vilokanIyA 15 / 'duvihA dayA' ityAdi SaSThaM sUtram / tatra dravanti nAnAvidhaparyAyAn prApnuvantIti dravyANi jIvapudgalalakSaNAni / tAni dvividhAni bhavanti-pariNatAni, ___ina chahoM paryAptiyAM kI racanA kA kAla eka antarmuhUrta kA hai inameM AhAraparyApti kA kAla eka hI samaya kA hai " duvihA puDhavI0" yahAM se lekara "duvihA davA" taka paTusUtrI hai ye pRthivI Adika pAMca sthAvara pariNata aura apariNata ke bheda se bhI do prakAra ke haiM svakAya, parakAya aura ubhayakAya rUpa zastroM ke dvArA ye pAMcoM pRthivIkAyika jIva jaba pariNAmAntara ko prApta ho rahe haiM arthAt acitta haiM ve pariNata kahe gaye haiM aura jo aise nahIM haiM ve apariNata sacitta haiM pariNata aura apariNata kI vizeSa vyAkhyA dazakAlika sUtra ke Upara jo AcAra cintAmaNi maMjUSA nAma kI TIkA hai usa meM dekha lenA cAhiye yaha viSaya vahAM caturtha adhyayana meM varNita huA hai "duvihA dayA" ityAdi-aneka prakAra kI una 2 paryAyoM ko jo prApta karate haiM ve dravya haiM aise ve dravya A chae paryAsine racanAkALa eka antarmuhane hoya che temAMnI mAlA pasinA 4 me 11 samayana cha. " duvihA puDhavI" mAthI 23 zana "duvihA davvA" yantanI paTasUtrI che. te pRthvIya bhAl pAMya prakAranA sthAvara jIvonA pariNata ane apariNatanA bhedathI paNa be prakAra paDe che. svakAya, parakAya ane ubhayakAya rUpa zastro dvArA te pAMce pRthvIkAyika jIva jyAre pariNAmAntarane (anya pariNAmane prApta karI rahyA hoya che, eTale ke jyAre teo acitta hoya che, tyAre temane pariNata kahe che je jo A prakAranA nathI, temane apariNata-sacitta kahe che. pariNata ane apasthitanI vizeSa vyAkhyA dazavaikAlika sUtranI upara je AcAra ciMtAmaNI maMjUSA nAmanI TIkA mArA dvArA lakhavAmAM AvI che temAMthI vAMcI levI. tyAM e thA adhyayanamAM A viSayanuM varNana karavAmAM AvyuM che. ___" duvihA vyA" yA. mane prAranI te te paryAyAne 2 prAsa karatAM rahe che, te dravya che evAM te dravya dravyajIva ane pudgalarUpa hoya che.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ supArIkA sthA0 2 u012017 pRthiyAdInAM vaividhyanirUpaNam 313 aparigatAni ceti / tatra pariNatAni-avasthAntaramAptAni-acinIbhUtAnInyarthaH / apariNatAni-pUrvAvasthAsaMpannAnyeca sacinAnItyarthaH / 16 / ' dalihApuvIkATayA' ityArabhya 'darihA dayA' iti payantA pada mRtrI / tatra - pRdhivyAdayo vanaspatiparyantAH paJcasthAvarAH gatisamApannakAH agatisamApannakAzceti vividhAH prajJaptAH taMtra-gatisamApanakAste bhavanti ye pRthivyAditattadAyu kodayAt pRthivyAditattadvayapadezabhAjo vigrahagatyA strotpattisthAnaM gacchanti / ye sthitimantaste cAgatisamApanakAH 21 / pAThe dravyasUtre gatirgamanamAnameva / zepaM tathaiveti 22 / 'duvihA' ityArabhya dravyamUtraM yAvat paTmRtrI / dvividhAH pRthivIkAjIva aura pudgalarUpa haiN| ye jIva aura punalarUpa dravya pariNata aura apa. riNata ke bheda se do prakAra ke haiN| jo dravya avasthAntara ko prApta hai vaha pariNata dravya hai aura jo pUrvAvasthA saMpanna hI banA rahatA hai vaha apariNata dravya hai / tAtparya yaha hai ki jo dravya sacitta hai vaha apariNata aura jo acitta hai vaha pariNana dravya hai " duvihA puDhavIkAyA" yahAM se lekara "dubihA davA" taka paTU strI hai isameM pRthivIkAyika Adi vanaspati paryanta taka ke pAMca sthAvara jIva gati samApanaka ve jIva hote haiM jo pradhivyAdi tattat Ayu ke udaya se pRthivI Adi tattata nAma yukta hae vigrahagati se apane utpatti sthAna ko prApta hote haiM aura jo sthiti vAle haiM ve agati samApanaka haiN| chaThe dravya mUtra meM gati zabda se gamana mAtra hI gRhIta huA hai bAkI kA aura saba kathana vaisA hI hai 22 "duvihA" se prArambha kara dravya sUtra taka paT sUtrI hai pRthivI te jIva ane pudgalarUpa dravya pariNata ane apaNitanA bhedathI be prakAranuM che. je dravya avasthAntara (anya avasthA) pAmeluM che te dravyane paribhUta dravya kahe che, ane je dravya pUrvAvasthA yukta ja rahe che te apariNuta dravya kahevAya che A kathanannu tAtparya e che ke je dravya sacitta che te aparivRta ane 2 mayitta cha ta pariyata 605 le " duvihA puDhIkAiyA " mAyA ne "yihA vyA" 54-tanA 7 sUtramANe pAtarnu pratipAdana 42pAmA mAvyu che ke pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika paryantanA pAMca sthAvara jI gati samApattaka che. gati samApannaka te ja hoya che ke jeo pRthvIkAya Adi te te AyunA udayathI pRthvIkAya Adi te te nAmayukta thaIne vigrahagati dvArA pitAnA utpatti raghAnane prApta kare che, ane je sthitivALAM che teo ani samApaka gaNAya che cha dravya sUtramAM gati zabda dAga gamana mAtra ja na thayuM che, bAkInuM badhuM kathana evuM ja che. 40
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAso yikAH prajJaptAH tadyathA-anantarAvagADhAH, paramparAvagADhAzca / tatra anantaraM-saMmatyeva samaye kvacidAkAzadeze avagADhA AzritA anantarAvagADhAH, paramparayA dvayAdisamayeSu ye'vagADhAste paramparAvagADhAH / athavA-vivakSita kSetra dravyaM vA'pekSya anantaram avyavadhAnena avagADhA anantarAvagAhAH, taditare tu paramparAvagADhA iti 23 / evaM yAvad yAvacchandena apkAyikAH 24 tejaskAyikAH 25, vAyukAyikA 26 vanaspatikAyikAH 27-dravyANi vA vijJeyAnIti 28 ||mu017|| ukta dravyasvarUpam , saprati tadadhikArAdeva dravyavizeSayoH kAlAkAzayoH marUpaNAmAha ___ mUlam--duvihe kAle paNNatte taM jahA -osappiNIkAle ceva, usappiNIkAle ceva / duvihe AgAse paNNate taM jahA--logAgAse va alogAgAse ceva // sU0 18 // kAyika jIva isa taraha se bhI do prakAra ke kahe gaye haiM-inameM eka anantarAvagADha aura dUsare paramparAvagADha haiM, jo abhI hI kvacit AkAza pradeza meM avagADha Azrita hue haiM ve anantarAvagADha pRthivIkAyika jIva haiM tathA dvayAdi samaya ho gaye haiM jinako ve paramparAvagADha pRthivI kAyika jIva haiN| athavA vivakSita kSetra kI yA dravya kI apekSA karake jo vinA kisI vyavadhAna ke avagADha haiM ve anantarAvagADha haiM inase bhinna paramparAvagADha haiM isI taraha se yAvat dravyoM ko jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se apkAyika taijaskAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyikoM kA grahaNa huA hai| sU017 // " duvihA" thA 23 rIne dravya sUtra paryanta 55 sUtra the. tabhA pRthvIkAyika jIne A rIte paNa be prakAranA kahyA che-(1) anantarAvagADha ane (2) paramparAvagADha, jeo hamaNAM ja kaIka AkAza pradezamAM avagADha thaIne Azraya laI rahelAM che, temane anantarAvagADha pRthvIkAyika jIvo kahe che. tathA jeo be adi samayomAM avagADha thayAM che, temane parasparAvagaDha prakAyika jI kahe che. athavA amuka kSetra athavA dravyanI apekSAe je kaI paNa jAtanA vyavadhAna vinA avagADha che evAM pRthvIkAyikene anantarAvagADha kahe che ane temanAthI bhinna pRthvIkAyikene paramparAvagADha kahe che. eja pramANe apUkAyika, tijaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika paryantanA chavadrA viSe paNa samajavuM. | sU0 17 |
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMbhA TIkA sthA0 2 201 ma0 vaividhvanimpaNam 35 chAyA-dvividhaH kAla prataptaH, tayathA-avasarpiNIkAlazcaiva, utmarpiNIkAlazcaiva vividha AkAzaH prajJaptaH, tadyathA-lokAkAzazcaiva alokAkAzazcaitra ||muu018|| TIkA-'duvihe kAle ityAdi / kalyate-paricchidyate jJAyate vastyaneneti kAlaH, kalanaM vA kAlAnAM samayAdi rUpANAM samUho vA kAla:-vartanAdirUpaH 'baTTaNA lavakhaNo kAlo' iti vacanAta / sa cAvasarpiNyutsarpigIbhedena dvividha / jagati mahAvidehAdibhogabhUmipu sadA'vasthitalakSaNastRtIyo'pi kAlo vartate tathA'pyatra dvisthAnakAnurodhAd dvividha evaM phAla: dvandha kA svarUpa kahA jA cukA hai aba dravyAdhikAra ko lekara ke hI dravyavizeSarUpa kAla aura AkAza kI prarUpaNA strakAra karate haiM "duvihe kAle paNNatte" ityAdi / vastu jisake dvArA navIna purAnI hotI huI jAnI jAtI hai usa kA nAma kAla hai athavA kalana kA nAma kAla hai yA samayAdirUpa kalAoM kA nAma kAla hai yaha kAla vartanAdirUpa hotA hai tAtparya isakA aisA hai ki kAla nizcaya aura vyavahAra kI apekSA se do prakAra kA hai vartanAdirUpa kAla nizcayakAla aura ghaDI ghaMTA Adi rUpa kAla vyavahAra kAla hai| uktaM ca-"dabdha parivahavo" ityaadi| yaha kAla utsarpiNI aura avasarpiNIke bhedase do prakArakA kahA gayA hai mahAvideha kSetra meM sadA caturthakAla avasthita rahatA hai tathA bhogabhUmiyoM meM-akarmabhUmime tRtIya Adi kAla avasthita rahatA hai isa taraha se do kAloM ke atirikta eka sadA avasthitarUpa kAla bhI hotA hai phira dravyanA svarUpanuM kathana samApta thayuM, have sUtrakAra ahIM dravya vizeSa rUpa kALanI ane AkAzanI prarUpaNa kare che- " dubihe kAle paNNatta " tyA // 18 // varatu jenA dvArA navI junI thatI lAge che, tenuM nAma kALa che athavA kalananu (jANavuM) nAma kALa che. aAvA samayAdi rUpa kalAenuM nAma kALa che takALa vartanAdi rUpa hoya che. A kaghanane bhAvArtha e che ke kALa nizcaya ane vyavahAranI apekSAe be prakArano che. vartAnAdi rUpa kALane nizcayakALa, ane ghaMTAdi rUpa kALane vyavahAra kALa kahe che. kAM paNa che ke - ___"davya parivaTTalo' tyaG. 21 m mA bhane apanA bhedathI be prakArane kahe che. mahAvideDa trimAM sadA caturgha kALa ja avadhina (vidyamAnI rahe che, tathA bhegabhUmiemAM tRtIyAdi kALa avadhita rahe che,
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 sthAnAsUtre proktaH / ' duvihe AgAse ' ityAdi - AkAzante - dIpyante sva svadharmopetA jIvA dayaH padArtho yatra tad AkAzam / yadvA- AsamantAt kAzante - dIpyante sarvAvyapi dravyANi vyavasthitatayA yatreti - AkAzam / athavA-A-maryAdayA- tatsaMyoge'pi svakIyasvakIyarUpe'vasthAnataH sarvathA tatsvarUpatvAprAptilakSaNayA kAzante= svabhAvalA bhenAvasthitikAraNena ca dIpyante padArthasArthA yatra tad AkAzam / atragAdAnAdvA AkAzam ' nahaM ogAhalakkhaNaM ' iti vacanAt, lokAlokavyApyabhI yahAM dvisthAna ke anurodha se do prakAra kA hI kAla kahA gayA hai / " duvihe AgAse " ityAdi / apane 2 guNaparyAyarUpa dharma se yukta jIvAdika padArtha jahA~ prakAzita hote rahate haiM vaha AkAza hai athavA samasta dravya vyavasthitarUpase jahA~ para vidyamAna rahate haiM eka dravya jahAM dUsare dravyarUpa nahIM hotA hai isakA nAma AkAza hai athavA jahAM apane 2 svarUpa meM pratyeka padArtha rahatA hai eka dUsare ke sAtha saMyoga hone para bhI jo eka dUsare ke svarUpa meM nahIM badalatA hai - aise sthAna kA nAma AkAza hai athavA jo samasta jIvAdika dravyoM ko rahane ke liye sthAna detA hai vaha AkAza hai / ukta ca- avagAdANa jogaM " ityAdi / 66 " nahaM ogAha lakkhaNaM " yaha AkAza vaha dravya hai jo loka aura aloka meM vyApta hokara hai tathA jisake anantapradeza haiM aura jo amUrta hai yaha lokAkAza aura alokAkAza ke bheda se do prakAra kA hai AkAza ke 66 A rIte e kALeA sivAya eka sadA avasthitarUpa kALa pazu hoya che, chatAM paNa ahIM e sthAnanA anurAdhanI apekSAe kALanA be prakAra ja kahevAmAM AvyA che. duvihe AgAse " dhatyAhi potapotAnA paryAya 35 dharbhathI yukta jIvArdika padArtha jyAM prakAzita rahe che, te sthAnanuM nAma AkAza che. athavA samasta dravya vyavasthita rUpe jyAM mejuda rahe che, eka dravya jyAM anya dravyeArUpa hAtuM nathI te sthAnane AkAza kahe che. athavA jyAM pratyeka padA peAtapeAtAnA svarUpe rahe che. eka bIjAnI sAthe saceAga thavA chatAM paNa je eka bIjAnA svarUpamAM badalAtAM nathI, evA sthAnanuM nAma AkAza che. athavA je samasta jIvAne rahevAne mATe sthAna de che, tene AkAza kahe che. kahyuM paNu che - " avagAsadANa jogaM " tyAhi. "nahaM ogAha lakkhaNaM" mA Aza khebuM dravya he ne sone asamAM vyAsa che. tenA ananta aheza che bhane te abhUrta che, tainA meM leDa che-(1)
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ ter DIkA sthA* 2 30 1 sU0 19 nArakAdInAM dvaividhyanirUpaNam 317 nantamadezAtmakodravpavizeSa ityarthaH / tad dvividham-lokAkAzam, alokAkAzaM ceti / tana lokAkAzam = dharmAdharmakA pulajantUnAmAdhAra bhUtam / nahi parItam - alokAkAzamiti // sru0 18 // . I othierarcarrieryaM proktam | lokastu zarIrazarIriNAM sarvathAssdhArabhUta iti nArakAdizarIriNDakena taccharIramarUpaNAmAha mUlam - raiyANaM do sarIraMgA paNNattA, taM jahA - abhaM tarage caiva vAhira ceva / abhaMtarae kammae, bAhirae uhie| evaM devAnaM bhANiyavaM / puDhavikkAiyANaM do sarIragA paNNattA, taM jahA - abhaMtarage cetra vAhirage caiva / abhaMtarage kammae vAhirage orAliyage, jAva vaNassaikAiyANaM / veiMdiyANaM do sarIrA paNNattA, taM jahA - abhaMtarae caitra, bAhirae cetra / abhaMtarage kammae, aTTimaMsasoNiyavadve bAhirae orAlie jAva cauriMdiyANaM / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM do sarIragA paNNattA, taM jahA - abhaMtarage caiva vAhirage ceva, abhaMtarage kammae, aTTimaMsasoNiyaNhAruchirAvaDe vAhirae orAlie / manussA vi evaM ceva / viggahagaisamAcannagANaM neraiyANaM do sarIragA paNNattA, taM jahAteyae caiva kammae ceva, niraMtaraM jAva vemANiyANaM / neraiyANaM dohiM ThANehiM sarIruppattI siyA, taM jahA - rAgeNa caiva doseNa caiva jAva vemANiyANaM / neraiyANaM duTTA nivvattie sarIrage paNNatte taM jahA - rAganivvattie caitra, jitane bhAga meM dharma, adharma, kAla, pula aura jIva rahate haiM- ina dravyoM kA jo AdhArabhUta hai - vaha lokAkAza hai aura isa lokAkAza se bhinna jo AkAza hai vaha alokAkAza hai ||018 // ane (2) gomAza sAmrazanA neTasA lAgabhAM dharma, adharma, kALa, puddala ane jIva rahe che-jeTalu AkAza A dravyeAnuM AzrayasthAna che, eTalA AkAzane leAkAkALa kahe che. leAkAkAzanI bhinna evuM je AkAza che tene bhoza hai, // 20 68 //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre dosanivattie ceva, jAva vemANiyANaM / do kAyA paNNattA taM jahA--tasakAe ceva thAvarakAe ceva / tasakAe duvihe paNNattetaM jahA-bhavasiddhie ceva abhavAsiddhie cev| evaM thAvarakAe vi // 19 // chAyA-nairayikANAM dve zarIre prajJapte, tadyathA -AbhyantarakaM caitra vAyakaM caiva / Abhya tarakaM kAmakam , bAhyakaM vaikriyam / evaM devAnAmapi bhnnitvym| pRthivI kAyikAnAM dve zarIre prajJapte, tadyathA-AbhyantarakaM caitra bAhyakaM caiva / AbhyantarakaM kArmakaM, bAhyamaudArikam , yAvat vanaspatikAyikAnAm / drIndriyANAM dve zarIre prajJapte, tadyathAAbhyantarakaM caiva vAhya kaM caiva / AbhyantarakaM kArmakam , asthimAMsazoNitavaddhaM bAhya kamaudArikam , yAvad caturindriyANAm / paJcendriyatiryagyonikAnAM dve zarIre prajJapte, tadyathA-AmpantarakaM caiva vAhya kaM caiva / Abhyantara kArmakam , asthimAMsazoNitasnAyuzirAvaddhaM vAhyakamaudArikam / manuSyANAmapyevameva / vigrahagatisamApanakAnAM nairayikANAM dve zarIre prajJAte, tadyathA-taijaskaM caitra kArmakaM caitra, nirantaraM yAvad vaimAnikAnAm / nairayikANAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM zarIrotpattiH syAt , tadyathA-rAgeNa caiva dveSeNa caiva yAvad vaimAnikAnAm / nairayikAgAM dvisthAnanirvattikaM zarIrakaM prajJaptaM, tadhathA-rAganitikaM caiva, upanivRttaM caiva / yAvad vaimAnikAnAm / dvau kAyau prajJaptau tadyathA trasakAyazcaiva sthAvarakAyazcaiva, trasakAyaH dvividhaH prajJaptaH tadyathA - bhavasiddhi kazcaiva, abhavasiddhikazcaiva / evaM sthAvarakAyo'pi // sU0 19 // TIkA- nerajhyAga' ityaadi| nairayikANAM dve zarIre bhavataH-AbhyantaraM vAhyaM ca / zIryate-pratikSaNaM vinazya loka aura aloka ke bheda se AkAza meM dvividhatA kA kathana karake aba sUtrakAra zarIra aura zarIra vAloM kA AdhArabhUta kSetra loka hai isa prasaGga ko lekara nArakAdi zarIridaNDaka dvArA unake zarIroM kI prarUpaNA karate haiM-" neraiyANaM do sarIragA paNNattA" ityAdi // 18 // TIkArtha-nairayika jIvoMke do zarIra hote haiM eka Abhyantara zarIra aura leka ane alakanA bhedathI AkAzamAM dvividhatAnuM kathana karIne have zarIra ane zarIravALAnA AdhArabhUta je kSetraleka che, tenuM have sUtrakAra nArakAdi zarIra daMDaka dvArA nirUpaNa kare che. " neraiyANaM do sarIragA paNNattA" tyAhi // 18 // TIkArtha-nAraka chAnAM be zarIra hoya che-(1) Abhyantara zarIra ane
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u01 sU0 19 nArakAdInAM zarIradvaidha tItizarIraM zaTanapatanAdidharmavatvAt / Abhyantare antarAle bhavam Abhyantaram / AbhyantaratvaM cAsyAtmapradezaiH saha kSIranIranyAyena lolIbhUtatvAt , bhavAntaragamane'pi ca jIvasyAnugatiprAdhAnyenApavarakAdyantaH praviSTapurupavacchadmasthA'pratyakSatvA. cceti / tathA-bahirbhavaM bAhyam / vAhyatvaM cAsya jIvapradezaiH saha kasyApi keSucidavayaveSu vyAptyabhAvAt , bhavAntarAnanugAmitayA chaDnasthasyApi prAyaH pratyakSatvAcceti / tatrAbhyantaraM kArmakam kArmaNazarIranAmakarmodayaMnirvayaM karmavargaNAsvarUpaM, saMsArijIvAnAM gatyantarasaMkramaNe sAdhakatamaM, sakalakarmaNAmaGkurabhUmirUpam , azedUsarA bAhya zarIra " zoryate pratikSaNaM iti zarIram" isa vyutpatti ke anusAra pratikSaNa jisakA vinAza hotA rahatA hai usakA nAma zarIra hai yaha zarIra zaTanAdi dharmavAlA hai antarAla meM bhI jo zarIra jIva ke sAtha rahatA hai usakA nAma Abhyantara zarIra hai aisA vaha Abhyantara zarIra taijasa kArmaNarUpa hotA hai taijasa kArmaNa zarIra ko AbhyAntara zarIra kahane kA yaha prayojana hai ki ye donoM zarIra Atma pradezoM ke sAtha kSIranIra kI taraha lolIbhUta (mile hue ) bane hue rahate haiM tathA jIva jaba bhavAntara meM gamana karatA hai taba bhI ye usake sAtha jAte haiM jaya taka jIva ko mukti kI prApti nahIM hotI hai taba taka ye usa kA sAtha nahIM chor3ate haiM tathA apavaraka ( choTA ghara ) Adi ke bhItara praviSTa hue puruSa kI taraha ye chadmasthajanoMko apratyakSa rahate haiM bAhya jo zarIra hai vaha jIva pradezoM ke sAtha kitaneka avayavoM meM vyApta hokara nahIM rahatA hai tathA bhavAntara meM jIva ke sAtha nahIM jAtA hai aura chadmastha janoMko vaha pratyakSa dikhalAi par3atA hai| mAzarI2. "zIryate pratikSaNaM iti zarIrama" mA vyutpatti anusAra nA prati kSaNa vinAza thato rahe che te zarIra kahevAya che. te zarIra zaTanAdi (saDavuM. gaLavuM vagere) dharmothI yukta che antarAlamAM paNa je zarIra jIvanI sAthe rahe che te zarIranuM nAma Abhyantara zarIra che. evuM te Abhyantara zarIra taijasa ane kAryaNarUpa hoya che tejama ane kAmaNa zarIrane Abhyantara zarIra kahevAnuM e kAraNa che ke te ane zarIra AtmapradezanI sAthe kSIranIranI jema otaprota thaIne rahe che. tathA jIva jyAre anya bhavamAM gamana kare che, tyAre paNa teo tenI sAthe jAya che. jyAM sudhI jIvane mukti maLatI nathI tyAM sudhI A zarIra tene sAtha choDatAM nathI, tathA apavaraka (nAnuM ghara) aAdinI a dara praviSTa thayelA puruSanI jema teo chAjanene dekhAtAM nathI je bAhA zarIra che te jIvapradezanI sAthe keTalAMka avayavomAM vyApta thaIne rahetuM nathI, tathA anya bhavamAM jIvanI sAthe jatuM nathI ane ... pratyakSa hemAya che.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre pakarmAdhArabhUtaM ceti / nanu taijasamapi zarIramAbhyantaramastIti tatkathaM noktam ? iti cedAi-kAmakagrahaNe taijasamapi gRhItameva, tayoH sadaiva sahacAritvAt / tathA vAhyaM ca vaikriyakam / evam-bhavanavatyAdi vaimAnikAntAnAM devAnAmapi bhaNitavyam / 'puDhavI ' tyAdi-pRthivI kAyikAdArabhya vanaspatiparyantAnAM paMcasthAvarA. zaMkA-yahAM sUtra meM Abhyantara zarIrakArmaNa zarIra ho gRhIta huA phira apane taijasa zarIrako AbhyantarazarIrarUpa se kaise grahaNa kiyA hai? u0-taijasa aura kArmaNa zarIra kA sambandha pratyeka saMsArI jIva ke sAtha anAdikAla se calA ArahA hai ataH ye sadA se hI sahacArI haiN| isaliye yahAM kArmaNa ke grahaNa honese taijasa kA bhI grahaNa ho gayA hai yaha AbhyantararUpa kArmaNa zarIra nAma karma ke udaya se jIva ko prApta hotA hai ataH yaha kama vargaNA rUpa hai arthAt jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA jo samUha hai vahI kArmaNa zarIra hai yaha zarIra saMsArI jIvoM kA jaya eka gati se dUsarI gati meM gamana hotA hai usameM sAdhakatama hotA hai tathA-sakalakoM ko utpanna hone ke liye yaha bhUmirUpa hai aura azeSakoM kA yaha AdhArabhUta hai nairayika jIvoM ke bAhyazarIra vaikriyazarIra hai isI taraha kA kathana bhavanapati se lekara vaimAnika taka ke jIvoM meM bhI kara lenA cAhiye ," puDhavIkAiyANaM" ityAdi-pRdhivIkAyika se lekara vanaspati kAyika taka ke jIvoM ke-pAMca sthAvara zaMkA-ahI sUtramAM kAmaNa zarIrane ja Abhyantara zarIra rUpe grahaNa karavAmAM AvyuM che. chatAM Ape taijasa zarIrane Abhyantara zarIra rUpe kema graDa yu cha ? uttara-taijasa ane kAmaNa zarIrane saMbaMdha pratyeka saMsArI jIvanI sAthe anAdi kALathI cAlyA Ave che, te kAraNe teo kAyamanA sahacArI che te kAraNe ahIM kAzmaNanI sAthe vaijaya zarIrane paNa grahaNa karavAmAM AvyuM che. Abhyantara rUpa karmaNa zarIra nAma karmanA udayathI jIvane tenI prApti thAya che, tethI karmavarganuM rUpa che eTale ke jJAnAvaraNIya Adi kamane je samUDa che, eja kAmaNa zarIra che. A zarIra jyAre saMsArI jInuM eka gatimAMthI bIjI gatimAM gamana thAya che, tyAre temAM sAktama hoya che. tathA-sakala karmonA utpanna thavAmAM te bhUmirUpa rahe che ane azeSa karmonA AdhArarUpa hoya che. narayika jIvanuM bAhya zarIra vaikriya zarIra hoya che. A prakAranuM kathana bhavanapatithI laIne vaimAnika paryantanA jIvanamAM paNa grahaNa 429 na. " pRDhavIkAiyANaM " tyA:
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 sudhA TIkA sthA0 2 u01 sU019 nArakAdInAM zarIra dvaividhyanirUpaNam NAm AbhyantarabAhyabhedena zarIradvayaM bhavati / tadevAha - AbhyantaraM kArmakam, bAhya caudArikaM zarIraM bhavati, audArikaM nAma maudArika zarIranAmaka moMdayAdudArapudgalanirvRtam / ekendriyANAmaudArikazarIraM kevalamasthyAdivirahitaM bhavati / vAyUnAM vaikriyazarIramapi bhavati kintvatra na vivakSitaM prAyikatvAt / ' veiMdiyANaM ' ityAdi - dvIndriyANAM tadeva zarIradvayaM bhavati AbhyantaraM kArmakam pAdyamaudArikaM ceti / evamaudArikazarIram - asthimAMsazoNitavaddham / eva trIndriya caturindriyANAmapi bodhyam | 'paMcidiye' tyAdi - paJcendriya tiryagyonikAnAM zarIradvayam Abhya " jIvoM ke Abhyantara aura bAhayazarIra ke bheda se do zarIra hote haiM Abhyantara zarIra to taijasakArmaNa hote haiM tathA bAhayazarIra audArikazarIra hotA hai| yaha audArika zarIra audArikazarIra nAmakarma ke udaya se hotA hai isa zarIra ko utpanna karane vAle jo audArika pudgala haiM ve sthUlAkAra se pariNata hote haiN| ekendriya jIvoM kA yaha audArika zarIra kevala asthi Adi se rahita hotA hai vAyukAyika jIvoM ke vaikiya zarIra bhI hotA hai phira bhI vaha yahAM prAyika hone se vivakSita nahIM huA hai " iMdiyA NaM" ityAdi-do indriya jIvoM ke bhI zarIraya hote haiMeka Abhyantara zarIra aura dUsaroM bAhayazarIra Abhyantara zarIra se kArmazarIra hotA hai aura bAhaya zarIra meM audArika zarIra hotA hai yahAM jo audArika zarIra hotA hai vaha asthi mAMsa aura zoNita se baddhayukta hotA hai isI taraha se teindriya aura cauindriya jIvoM ke bhI pRthvIkAyathI laIne vanaspatikAya paryantanA jIvAne-pAMca sthAvara jIveAne Abhyantara ane bAhyazarIranA bhedathI e zarIza hAya che. Abhyantara zarIra te taijasa ane kANu zarIra rUpa hoya che ane bAhyazarIra audArika zarIra rUpa hAya che. A audArika zarIra audArika zarIranAmakarmAMnA udayathI prApta thAya che. A zarIrane utpanna karanArAM je audArika pudgalA DhAya che, teo sthUlAkAre parivruta thAya che. ekendriya jIvAtuM A audArika zarIra kevaLa asthi AdithI rahita haiAya che. vAyukAyika jIvAne vaikriya zarIra paNa DhAya che, chatAM te tyAM prAyika (kayAreka) hAya che, tethI ahIM tenA ullekha thaye nathI. beidiyANaM " dhatyAhi--dvIndriya bhavane pazu me zarIra hoya che- (1) Abhyantara ane (2) khAdya. Abhyantara zarIra kANu zarIra rUpa ane khAdya zarIra audyArika zarIra rUpa hAya che. ahIM je audArika zarIra hAya che te asthi, mAMsa ane zANitathI maddha ( yukta ) hAya che. eja pramANe taiindriya paNa "6 thA 41
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 sthAnAprayo ntaraM kAmakam , bAhyaM caudArikam / tat-asthimAMsazoNitasnAyubhirAvaddhaM bhavati / tatra snAyuH-asthivandhanI nADI / zirA tu sAmAnyA / evaM manuSyANAmapi / viggahagai0 ' ityAdi-vigrahovakra, tatpradhAnAgatiH-vigrahagatiH, tatsamApannAnAM nairayikANAM zarIradvayaM bhavati-taijasaM kAmakaM ceti / evaM nirantaram avyavahitam / Abhyantara aura bAhaya ye do zarIra hote haiM Abhyantara meM kArmaNa zarIra hotA hai aura bAhaya meM audArika zarIra hotA hai yahAM para bhI audArika zarIra asthi mAMsa aura zoNita se baddha hotA hai "paMciMdiya" ityAdi -jo paJcendriya tiryaJca haiM unake bhI Abhyantara aura bAhaya zarIra hote haiM Abhyantara meM kArmaNa zarIra aura bAhaTa meM audArika zarIra hotA hai yahAM para bhI audArika zarIra asthi, mAMsa, zoNita, snAyu aura zirAoM se baddha hotA hai asthiyoM ko bAMdhane vAlI jo nAhI hai vaha snAyu kahalAtI hai tathA sAmAnya jo pIlI 2 naseM hotI haiM ve zirA kahalAtI haiM "maNussA vi evaM ceva" manuSya ke bhI isI taraha se do zarIra hote haiM "viggaha0" vigrahagati moDe sahita jo parabhava ke liye jIva kI gati hotI hai usakA nAma vigrahagati hai athavA navIna zarIra dhAraNa karane ke liye jo gati hotI hai vaha vigrahagati hai-isa vigrahagati samApannaka nairayikoM ke do hI zarIra hote haiM eka taijasa zarIra ane caturindriya mAM paNa Abhyantara ane bAhya zarIrano sadabhAva hoya che. tyAM Abhyantara zarIra kAmaNa zarIra rUpa ane bAhya zarIra audArika zarIrarUpa hoya che. temanuM dAdika zarIra paNa asthi, mAMsa ane zeNitathI baddha (yuta) DAya che." paciMdiya" tyAhi-pathandriya tiya yAne 5 mAsyanta2 mane bAzarIra hoya che. Abhyantara zarIra kArmaNazarIrarUpa ane bAhya zarIra audArika zarIra rUpa hoya che. ahIM paNa dArika zarIra asthi, mAMsa, zeNita, snAyuo ane zirAothI baddha hoya che. asthione bAMdhanArI je nADI hoya che tene snAyu kahe che tathA sAmAnya je pILI pILI naso hoya che tena shiraay| 41 cha. " maNussA vi eva ceva" bhanuSyomA 51 me 2nA be zarIra hoya che. " viggaha" tyAhi-52mamA gabhana 42tI mate nI 2 mA sahitanI (vaLAMka cukta) gati thAya che tene vigrahagati kahe che. athavA navIna zarIra dhAraNa karavAne mATe je gati thAya che tene vigrahagati kahe che. A vigrahagati samApannaka narayikane be ja zarIra hoya che-(1) taijasa ane (2)
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA spardhA0 2 0 saM0 19 nArakAdInAM zarIradvaividhyanirUpaNam 33 asurakumArebhya Arabhya yAvad vaimAnikAnAM taijasaM kArmakaM ceti zarIradvayaM bhavati / 'neraiyANaM ' ityAdi-nairayikANAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM zarIrotpatirbhavati-rAgaNa dveSeNa ceti / evaM yAvad vaimAnikAnAm / neraiyANaM' ityAdi-nairayikANAM dvisthAnanirtitaM zarIraM bhavati-rAganirtitaM dvepanirtitaM ceti / evaM yAvad vaimAnikAnAm / 'do kAyA' ityAdi-dvau kAyau prajJaptau-trasakAyaH sthAvarakAyazceti / tatra sanAmakarmodayAt trasyantIti trasAH, teSAM kAyA rAzistrasakAyaH / sthAvaranAmakarmodayAt tiSThantItyevaM zIlAH sthAvarAH, teSAM kAyA samRhaH sthAvarakAyaH / 'tasakAe' ityAdi-trasakAyo dvividhaH-bhavasiddhikaH abhavasiddhikazceti / evaM sthAvarakAyo'pi / / su0 19 // aura dUsarA kArmaNazarIra isI taraha se vigrahagati samopannaka bhavanapati se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko bhI ye do hI-taijasa aura kArmaNa zarIra hI hote haiM "neraiyANaM dohiM ThANehiM" ityAdi-nairayika jIvoM ke zarIra kI utpatti do sthAnoM dvArA hotI hai eka rAga ke dvArA aura dUsare dveSa ke dvArA isI taraha se zarIrotpatti ke viSaya kA kathana vaimA. nika taka ke jIvoM kA bhI kara lenA cAhiye kAya do prakAra kahA gayA hai eka trasakAya aura dUsarA sthAvarakAya sanAmakarma ke udaya se jo apanI icchA se calate phirate haiM Darate haiM bhAgate haiM ve saba sajIva haiM inakI jo rAzi hai vaha usakAya hai sthAvara nAmakarma ke udaya se jo eka sthAna se dUsare sthAna para A jA nahIM sakate haiM eka hI jagaha sthira rahate haiM ve sthAvara haiM ina sthAvaroM kA jo samUha hai vaha sthAvarakAya hai kAmaNa. e ja pramANe vigrahagati samApannaka bhavanapatithI laIne vaimAnika parya nanA jImAM paNa e be zarIrane ja (taijasa ane kAmaNa zarIrane ja) saddabhAva hoya che. __" neraiyANaM dohiM ThANehi " tyAha-24 wali zarIranI utpatti meM thAnA (2) dvArA thAya cha-(1) (2 / mane (2) dveSadvArA. shrii3tpattine anulakSIne vaimAnika paryantanA jI vize paNa A prakAranuM kathana tha naye. yn| me 12 cha-(1) saya bhane (2) sthA124ya. sa nAmakarmanA udayathI je pitAnI IcchAthI hare phare che, Dare che ane bhAge che, te jIvane trasa jI kahe che evAM jInI rAzi (samUha) ne trasakAya kahe che. sthAvara nAmakarmanA udayathI je cho eka jagyAethI bIjI jagyA jaI zakatA nathI, paNa eka ja jagyAe sthira rahe che, evAM jene sthAvara
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 sthAnAzAstra uktA bhavyazarIriNaH, atha bhavyavizeSANAM yad yathA kartumucitaM tathA procyate mUlam-do disAo abhigijjha kappai NingaMthANaM vA NiggaMthINaM vA pavAvittae, taM jahA-pAINaM ceva udINaM ceva / evaM muMDAvittae, sikkhAvittae, uvaTThAvittae, saMbhuMjittae, saMvasittae, sajjhAyamuddisittae sajjhAyaM samudisittae, sajjhAyamaNujANittae, Aloittae, paDikamittae, niMdittae, garahittae, viuhittae, visohittae, akaraNayAe abhuTTittae, ahArihaM pAyacchittaM tavokamma paDivajittae / do disAo abhigijjha kappai NiggaMthANaM vA NiggaMthINaM vA apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsiyANaM bhattapANapaDiyAikkhiyANaM pAovagayANaM kAlaM aNakaMkhamANANaM viharittae, taM jahA-pAINaM ceva udINaM ceva // sU0 20 // // viThThANasta paDhamo uddesao samatto // 2-1 // chAyA-dve dize abhigRhya kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA pavAjayituMtadyathA-prAcInAM caiva, udIcInAM caitra, / evaM muNDayituM zikSayitum , upasthApayituM, saMbhojayituM, savAsayituM, svAdhyAyamuddeSTuM, svAdhyAyaM samuddeSTuM, svAdhyAyamanujJAtum , AlocayituM, pratikramituM, nindituM, gahiMtuM, vivartayituM (vitroTayituM, vikuTTayituM vA) vizodhayituM, akaraNatayA'bhyutthAtuM, yayAI prAyazcittaM tapaH karmapratipattum / dve dize abhigRhya kalpate nigranthAnAM vA nigranthInAM vA apazcimamAraNAntikasalekhanAjopaNAjUpitAnAM bhaktapAnapratyAkhyAtAnAM pAdapopagatAnAM kAlamanavakAMkSA vihartu, tadyathA-prAcInAM caiva udIcInAM caiva / / sU. 20 / / // dvisthAnasya prathama uddezakaH samAptaH / / inameM sakAya do prakAra kA kahA gayA hai-eka bhavasiddhika aura dUsarA abhavasiddhika sthAvarakAya ko bhI isI taraha se jAnanA caahiye||19|| janA samUhane sthAvarakAya kahe che. trasakAyanA be prakAra kahyA che-(1) bhavasiddhika ane(2) abhAvasiddhika sthAvarakAyanA paNa evA ja be bheda samajavA. sU 19
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 1 sU020 pravrajyAdiyogyadigdaividhya nirUpaNam 325 TIkA' do dimAo ' ityAdi dve dize abhigRdya = aGgIkRtya tadabhimukhI bhUyetyarthaH, nirgranthAnAM nirgranthInAM vA dravyabhAvaparigraharahitAnAM kalpate pratrAjayitu-sadoraka mukhava svikArajoharaNAdidAnena pravrajyAM sAvadha - viratirUpAM dAtuM grahItuM vA / ke te dve dize ? ityAhatadyathA- prAcInAM prAcIM pUrvAdizamityarthaH, tathA udIcInAm - udIcIm uttarAM dizamityarthaH / evam - amunA prakAreNa muNDayitum, muNDanaM dravyabhAtrabhedena dvividham, tatra - dravyataH kezAdyapanayanena, bhAvataH kaSAyApanayanena / zikSayituM = grahaNa zikSA pekSayA sUtrArthI grAhapitum AsevanazikSApekSayA pratilekhanAdikriyAmA sevayituM= " Codpis bhavya jIvoM kA kathana karake aba bhavyavizeSoM ko jo kartavya ucita hai usakA sUtrakAra kathana karate haiM " do disAo abhigijjha " ityAdi // 20 // TIkArtha- do dizAoMkI tarapha mu~ha karake dravyaparigraha aura bhAvaparigraha se rahita nirgranthoM ko tathA nirgranthiniyoM ko sadoraka mukhavastrikA rajoharaNa Adi cihnavAlI sAvadyaviratirUpa pravrajyA lenA athavA denA yogya hai ve do dizAe~ haiM - eka pUrvadizA aura dUsarI udIcI dizA isI prakAra inhIM do dizAoM kI ora mu~ha karake dravyabhAvarUpa se muMDita honA yogya hai kezAdikoM kA luJcana karanA yaha dravyamuMDana hai aura kaSAyoM kA apanayana (dUra) karanA yaha bhAvamuMDana hai isI prakAra pUrva aura uttara dizA kI ora mu~ha karake ziSyajanoM ko grahaNa zikSA kI apekSA sUtra aura artha ko sikhalAnA yogya hai tathA AsevanazikSA kI apekSA pratilekhanAdi bhavyajavAnuM kathana karIne have sUtrakAra bhavizeSAnA ucita kartavyanI a35 42 he " do disAo abhigijjha " ityAdi // 20 // TIkA -me dizAonI tarapha mukha karIne, dravyaparigraha ane bhAvaparigrahathI raDita sevA nirththe| (sAdhuoo) bhane nirgrathiniyoge (sAdhvImeome) sahora bhupattI, roharaNa Adi cihnavALI sAvadya virati rUpa pratrajayA levI athavA devI te yogya che. te meM dizAo mA prabhA che - (1) AthI ( pUrva ) ane (2) udIcI ( uttara ). eja e dizA tarapha mukha karIne dravyabhAva rUpe suDita thavuM cAgya che. kezAdikAnA @canane dravyamuMDana kahe che. ane kaSAyAne dUra karavA tenuM nAma bhAvamuMDana che. eja pramANe pUrva ane uttara dizA tarapha mukha karIne ziSyAne grahaNuzikSAnI apekSAe sUtra ane atha zikhavavA e paNu ceAgya che, ane AsevanazikSAnI apekSAe pratilekhanAdi kriyAo karavI,
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAnasUtre pAlayitumityarthaH / upasthApayituM mahAvratAdiSu samAropayitum / saMbhojayituM saMbhogimunimaNDalISu nivezayitum / sa vAsayituM-sastArakamaNDalyAmupavezayitum / tathA-svAdhyAyaM-su-suSTu A maryAdayA adhIyate iti svAdhyAyaH AcArAGgAdirAgamaH tam uddeSTum upadeSTu pAThayitumityarthaH / svAdhyAyaM samuddeSTuM-' pUrvapaThita sthiraparicitaM kuru' ityAdirUpeNa kathayitum / svAdhyAyam anujJAtuM-' svayamavadhAraya, anyamapyadhyApaya ' ityAdi kathayitum / AlocayituM-gurusamIpe svAticAraM prakAzayitum / pratikramituM-pApAnnivartayitu-zubhayogAdazubhayoge saMkramaNe sati punaH zubhayoge samAgantumityarthaH / ninditu-svasamakSamaticArAn jugupsitum / garhitu-gurusamakSaM tAneva jugupsitum / vivartayitum-aticArAn vicchedayitum / vizodhayitum-aticAramalinamAtmAnaM nirmalIkartum / akaraNatayA'bhyutthAtu'punarevaM na kariSyAmi' ityakaraNamAzrityAbhyupagantum / yathAI-pathAyogya kriyAoM kA karanA mahAvratadikoM meM AtmA ko samAropita karanA saMbhogimunimaNDalI meM apane Apako praviSTa karAnA AcArAGgAdi AgamoM kA upadeza karanA paDhAnA " pahile paDhe hue ko acchI taraha se samajha lo" ityAdi rUpa se kahanA "isakA svayaM nizcaya karalo dUsaroM ko ise paDhAo ityAdi rUpa se kahanA gurU ke samIpa apane aticAroM ko prakAzita karanA, pApa se apane ko haTAnA arthAt zubhayoga se azubhayoga meM saMkramaNa hone para punaH zubhayoga meM AnA, apane samakSa hI apane aticAroM kI nindA karanA unase glAni karanA, gurU ke samakSa unakI nindA karanA unase glAni karanA, aticAroM kA viccheda karanA aticAroM se malina huI AtmA ko nirmala karanA, aba punaH maiM aisA nahIM karU~gA isa taraha akaraNa rUpa se svIkAra karanA tathA yathAyogya mahAvratAdikamAM AtmAne samApita kare, saMbhagi sunimaMDalImAM pitAne praveza karAva, AcArAMga Adi Agamane upadeza de, paDhAvavuM--"pahelAM zIkhelA tane sArI rIte samajI le" ItyAdi rUpe kahevuM, "A vAtane jAte ja nizcaya karI lo, bIjAne A bhaNA" ItyAdi rUpe kahevuM, gurunI pAse pitAnA aticArone prakaTa karavA, pApathI pitAnA AtmAne dUra rAkhe eTale ke zubha yogamAMthI azubha bhegamAM sakrimaNa thAya tyAre pharIthI zubha gamAM AvI javuM, pitAnI samakSa ja potAnA aticAronI niMdA karavI, tene kAraNe manamAM lAni thavI, gurunI samakSa te aticAronI niMdA karavI, tene mATe glAni karavI, aticArane viccheda karavo, aticArothI malina thayelA AtmAne nirmaLa kara, have pharIthI huM evuM nahIM karuM, A prakAranA
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 20 pravajyAdiyogya digdvaividhyanirUpaNam 327 sudhA DIkA sthA0 2 0 1 prAyazcittaM = pApavizuddhirUpaM tapaH karma = anazanAdikaM pratipattuM svIkartum / 'do disAo' ityAdi-dve dize abhigRhya kalpate nirgranthAnAM vA nirgrandhInAM vA / kIhazAnAm ' ityAha-' apacchime ' tyAdi - apazcimamAraNAntikasaM lekhanAjopaNAjoSitAnAm, tatra na vidyate pazcimA asyA ityapazcimA=antimA, sA cAsau - mAraNAntikI = maraNakAlabhAvinI saMlekhanA - saMlikhyate = kRzIkriyate zarIrarupAyAdi yayA sA tathoktA tapovizeSalakSaNA ceti apazcimamAraNAntikasaMlekhanA tasyA jopaNA= sevanA, tathA jopitAnAM = sevitAnAM yuktAnAmityarthaH / yadvA-jhopitAnAM = kSapitAnAM kSapitadehAnAmityarthaH / punaH - bhaktapAnapratyAkhyAtAnAm - bhaktapAne pratyAkhyAte yaiste tathA, ktAntasya paranipAta ArpatvAt, bhaktapAnapratyAkhyAnavatAmityarthaH / pAdapopagatAnAM = pAdapopagamanamaraNamAzritAnAM svIkRtasarvathA parispaprAyazcitta- pApa kI vizuddhirUpa anazanAdi tapakarma grahaNa karanA - ye saba kArya bhI inhIM do dizAoM kI ora mu~ha karake karanA zramaNa nirgranthiyoM ko kalpita kahA gayA hai 46 ' do disAoM " ityAdi - zarIra aura kaSAya Adi jisa se kuza kiye jAte haiM usakA nAma saMlekhanA hai yaha saMlekhanA maraNakAla ke samaya meM hI dhAraNa kI jAtI hai isIliye ise apazcima kahA hai yaha tapavizeSarUpa hotI hai, isa saMlekhanA se jo munijana yukta hai athavAinhoMne isa saMlekhanA ko dhAraNa karane dvArA apane zarIra ko kSapita kiyA hai bhaktapAna kA jinhoMne pratyAkhyAna kara diyA hai pAdapopagamana saMthArA ko jisa saMdhArA meM patita pAdapavRkSa kI taraha zarIra kI sevA saMbhAla hilanA DulanA AdirUpa kriyA sarvathA varjita ho jAtI hai aise aticAra nahI karavAne dRDhanizcayI thavuM, tathA tene mATe cAgya prAyazcittane pApanI vizuddhirUpa anazanAdine--grahaNa karavA, A badhAM kAryAM paNa te e dizA tarapha mukha karIne karavAnuM sAdhuone ka2e che. 66 do disAo " tyAhi- zarIra bhane uSAyAdi nenA dvArA deza urAya che te kriyAne salekhanA ( sathAre ) kahe che. te saMthArA maraNukALa najIka hAya tyAre ja dhAraNa karavAmAM Ave che, te kAraNe tene ' apazcima 'kahe che. te sathArA tavizeSa rUpa hoya che. A saMthArAthI je muni yukta hoya athavA jeNe A sathAro dhAraNa karIne peAtAnA zarIrane kSapita karyuM che, bhaktapAnanA jeNe pratyAkhyAna karyAM che, pa pApagamana saMthArAne jemaNe grahaNa kareleA che ( je saMthArAmAM patita pAdapa-vRkSanI jema zarIranI sevA-sa bhALa, halanacalana Adi rUpa kriyA bilakula badha karI devAmAM Ave che evA sa'thArAne pApA
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAiyo ndavarjitamaraNavizeSANAmityarthaH / punaH-kAlaM-mRtyum anavakAGkSatAm anabhilapatAM maraNe'nutsukAnAmityarthaH, vihartu-sthAtuM 'kalpate' iti pUrveNa sambandhaH / tadeva digdvayamAha-'taM jahe' tyAdi, tadyathA-prAcInAM vA udIcInAM veti||muu020|| itizrI vizvavikhyAta-jagadavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcAryapadabhUpita-kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri jainAcArya-jainadharma divAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM sthAnAGgamUtrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAm dvitIyasthAnasya prathamoddezakaH samAptaH // 2-1|| maraNavizeSa ko jinhoMne dhAraNa kiyA hai aura jo mRtyu ke anabhilApI ghane hue haiM aise munijanoM ko dizAoM kI-pUrva aura uttara dizA kI ora muMha karake rahanA ucita hai, arthAt ina saMthAroM ko dhAraNa kiye hue munijanoM ko ina do dizAoM meM hI muMha karake baiThanA ucita hai // 20 // zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlacativiracita sthAnAGga sUtra kI sudhAnAmaka TIkArtha kA dUsare sthAnaka kA prathama uddezaka samApta // 2-1 / / pagamana saMthAre kahe che), ane je mRtyunA anabhilASI banela che, evAM munijane be dizAo tarapha-pUrva athavA uttara dizA tarapha mukha rAkhIne besavuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke saMyAre dhAraNa karanAra munijanee pUrva athavA uttara dizA tarapha mukha rAkhIne besavuM joIe. e sUtra 20 | zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsalAla muniviracita sathAnAMgasUtranI sudhA nAmanI TIkArthanA bIjA sthAnakane pahelo uddezaka samAsa. e 2-1
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ - atha dvitIyasthAnasya dvitIyodezakaH // anantarodezake dvitvaviziSTA jIvAjIvadharmAH proktAH, dvitoyoddezake tu dvitvaviziSTA eva jIvadharmAH procyante, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdimUtram-prathamoddezakAntimastreNAsyAyamabhisambandhaH-prathamodezakAntyasUtre pAda: popagamanamabhihita, tena ca kepAzcid devatvaM bhavatIti devavizeSapratipAdanena teSAM karmanandhaM tadvedanaM ca pratipAdayannAha mUlam-je devA uDDovavannagA kappovavannagA vimANovavannagA cArovavannagA cArahiiyA gairaiyA gaisamAvannagA, tesiNaM devANaM sayA samiyaM je pAve kamme kajjaha tatthagayAvi egaiyA veyaNaM veti, annatthagayAvi egaiyA veyaNaM veti / dvitIyasthAnakA dvitIya uddezaka anantara uddezakameM bitvaviziSTa jIva dhI aura ajIva dharmoM ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai aba isa dvitIya uddezakameM kevala vizva viziSTa hI jIva dharmoM kA kathana kiyA jAtA hai, isI sambandha ko lekara isa dvitIya uddezaka ko prAraMbha kiyA gayA hai prathama udezaka ke antima sUtrameM pAdapopagamana saMthAroMkA kathana AyA hai so isa saMthAre ko dhAraNa karake marane vAle kitaneka munijanoM kodevatvapada prApta hotA hai ataH deva vizeSoM kA pratipAdana aura unake karmabandha evaM unake vedana kA pratipAdana yahAM sarvaprathama kiyA jAtA hai __ "je devA uDDovavannagA kappovavannagA" ityAdi // 21 // dvitIyasthAnane dvitIya uddezaka pahelA uddezakamAM dvividhatA yukta jIvadharmo ane ajIvadharmonuM kathana karavAmAM AvyuM che A bIjA uddezakamAM mAtra vividhatA nyukta ja chavadhatuM kathana karavAmAM Ave che. A saMbaMdhane anulakSIne A bIjA uddezakano prAraMbha karavAmAM AvyuM che- pahelA uddezakanA aMtima sUtramAM pAdapapagamana saMthArAne ullekha thayo che. te saMthArAne dhAraNa karIne kALadharma pAmanAra keTalAka munijanone devatvanI prApti thAya che. A saMbaMdhane anulakSIne ahIM devavizenuM pratipAdana karavAmAM Ave che ane temanA karmabaMdha ane temanA vedananuM ahIM sarva prathama prati pAhana 42vAbhA mAva-"je devA uDDhovavanagA kappovavannagA" tyAha ya 42
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 sthAnAgasUtre NeraiyANaM sayAsamiyaM je pAve kamme kajjai tatthagayAvi egaiyA veyaNaM veti, annatthagayAvi egaiyA veyaNe vayeti evaM egiMdiyANaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM / maNussANaM sayA samiyaM je pAve kamme kajjai, ihagayAvi egaiyA veyarNa veti, annatthagayAvi egaiyA veyaNaM veyati / maNussavajjA sesA ekkagamA // sU0 21 // chAyA-ye devA UopapannakA, kalpopapannakAH, vimAnopapatrakAH, cAropapatrakAra, cArasthitikAH, gatiratikAH, gatisamApanakAH, teSAM khalu devAnAM sadA samitaM yat pApaM karma kriyate tatra-gatA api eke vedanAM vedayanti, anyatragatA api eke vedanAM vedayanti, nairayikANAM sadA samitaM yat pApaM karma kriyate tatra gatA api eke vedanAM vedayanti, anyatra gatA-api eke vedanAM vedayanti / evamekendriyANAM yAvat paJcendriyatiryagyonikAnAm / manuSyANAM sadI samitaM yat pApaM karma kriyate ihagatA api eke vedanA vedayanti, anyatragatA api eke vedanAM vedayanti / manuSyavarjAH zeSA ekagamAH / / sU0 21 / / ... TIkA-'je devA' ityAdi.. ye vakSyamANA anazanAdinA devatvamApannA devAH, acApapannakAH-arcalo. kotpannA dvividhAH-kalpopapannakAH, vimAnopapannakAzceti / tatra-kalpopapatrakA:saudharmAdidvAdazadevalokotpannAH / vimAnopapannakAH-graiveyakAnuttaralakSaNavimAnotpannAH kalpAtItA ityarthaH / tathA-anye-cAropapatrakAH-jyotizcakrakSetrotpannAH TIkArtha-urdhvaloka meM utpanna hue deva do prakAra ke hote haiM eka kalpopapanna aura dUsare kalpAtIta inhIM kA dUsarA nAma kalpopapannaka aura vimAnopapatraka bhI hai saudharma Adi 12 devalokoM meM jo utpanna hote haiM ve kalpopapannaka deva haiM aura jo aveyaka, anuttara vimAnoM meM utpanna TIkAI-urvalokamAM utpanna thatAM denA be prakAra che-(1) kapa pannaka ane (2) kapAtIta temanA bIjAM nAma A pramANe che-(1) ka55nnaka ane (2) vimAne papannaka. saudharma Adi bAra devalokomAM utpanna thanArA dene papannaka deve kahe che. nava veyaka ane pAMca anuttara vimAnamAM utpanna cAra rane vimane papatraka athavA kapAtIta deve kahe che.
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMbA TIkA sthA02 u02021 devanArakAdInAM karmabandhastadvedamanirUpaNam 331 jyotiSkA ityarthaH, te'pi dvidhA - cArasthitikAH, gatiratikAzceti / tatra - cArasthitikA:- cAre = jyoticakrakSetre sthitiH = avasthAnaM yeSAM te tathoktAH sthirA - samayakSetravahivarttina ityarthaH / gatiratikAH - gatau - gamane rati ryeSAM te tathoktAH samayakSetravarttinaityarthaH gatisamApanakA :- gatimantaH bhavanapativAnavyantarA ityarthaH teSAM hote haiM ve vimanopapannaka deva haiM, jyotiSka deva bhI do prakAra ke hote haiM eka cArasthitika aura dUsare gatiratika jyotiSkacakrakSetra meM jinakI sthiti hotI hai ve cArasthitika hai arthAt samaya kSetra vahirvartI deva rasthitika jyotiSkadeva haiM aura jo 1121 hajAra yojana sumeru kI harat chor3akara isa DhAIdvIpa kI nizya pradakSiNA karane rUpa gati kriyA meM rata rahate haiM ve gatiratika jyotiSkadeva haiM anazana Adi tapasyA ke prabhAva se jo devatva pada ko prApta ho cuke haiM aise deva urdhvopapanaka hote haiM ye urdhvopapanakadeva kalpopapannaka aura vimAnopapanaka isa prakAra se do prakAra ke hote haiM cAropapanakadeva jyotizcakrakSetra meM utpanna hokara vahIM para sthiti karane vAle jyotiSkadeva haiM ye gamanazIla nahIM hote haiM kintu apane apane sthAnapara hI sthira hokara rahate haiM / aise ye cArasthitika deva DhAI dvIpa se bAhara ke kSetroM meM hI rahate haiM / DhAI dvIpa ke bhItara jo jyotiSka deva rahate haiM ve gatiratika jyotiSka deva haiN| tathA bhavanapati evaM vAnavyantaradeva gati samApanaka pada se gRhIta hue jyAtiSTa deve paNa e prakAranA hAya che-(1) cArasthitika ane (2) gatiratika, caiAtiSkrayacakra kSetramAM jemanI sthiti hoya che, te devAne cArasthitika devA kahe che, eTale ke samaya kSetra mahivat ( samaya kSetranI bahAra rahelA) devAne cArasthitika ceAtiSTha devA kahe che. ane je caiAti devA 1121 hajAra ceAjanapramANu sumerunI cATIne ( zikharane) cheDIne A aDhI dvIpanI nitya pradakSiNA karavArUpa gati kriyAmAM pravRtta rahe che, tene gatiratika jAti deve kahe che anazana Adi tapasyAnA prabhAthI je jIvA daivatvane prApta karI cukayA che, evAM deve urvopapannaka hAya che te ufpapannaka devA kalpApapannaka ane vimAnApapannakanA bhedathI be prakAranA hoya che. cArApapannaka ravA jAtizcakra kSetramAM utpanna thaine tyAM ja sthiti rUpa hAya che. teo gamanazIla haiAtA nathI, parantu sthira thaIne rahetA heAya che evAM te cArasthitika deve aDhI dvIpanI bahAranA aDhI dvIpanI aMdara je jAtiSTha devA rahe che, tee, karanArA ceAtika vA petapeAtAnA sthAnamAM ja hoya che. kSetrAmAM ja rahe che. gatirati kyotiSo
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ rU sthAnA , " devAnAM sadA nityaM samitaM - santataM nirantaramityarthaH yat pApaM karma - jJAnAvaraNAdi satatabandhakatvAjjIvAnAm, kriyate badhyate karmakartRprayogo'ya, bhavati saMpadyata ityarthaH / te pUrvoktA devAstasya = svakRtakarmaNo'vadhAkAlAtikrame savi ' tatyagayAthi ' tti - atra 'api ' zabda evakArArthe tena tatragatA eva tatra devabhave gatA api-varttamAnA eva kalpAtItAnAM kSetrAntarAdigamanAsaMbhavAdiha - ' tatra - anyatra iti zabdAbhyAM bhava eva vivakSito'sti natvanyakSetrAdIti / eke= kecana devA vedanAm = udayaM vipAkaM vedayanti = anubhavanti / tathA anyatragatA api devabhavAdanyatra gatAH - utpannA eva vedanAma bhavanti / kecittu ubhayatrApi, kecid vipAkodayApekSayA nobhayatrApi ' iti vikalpadvayamatrasUtre dvitvAdhikArAnnAGgIkRtahaiM / isa taraha kalpopapanna devoM ko vimAnopapanna devoM ko cAropapannaka devoM meM ke bhedarUpa cAra sthitika devoM ko gatiratika devoM ko aura gatisamApanaka rUpa bhavanapati evaM vyantaradevoM ko jo nirantara sadA jJAnAvaraNIyAdi pApakarma baMdhatA rahatA hai vaha unake dvArA bAMdhA gayA pApakarma apane abAdhAkAla ke bAda hI vedita- anubhavita hotA hai ina meM jo kalpAtIta deva haiM ve apane sthAna ko chor3akara anyakSetrAdi meM jAte nahIM haiM isaliye ve usI bhava meM vartamAna raha kara hI usa pApakarmako udaya meM bhogate haiM tathA kitaneka deva devabhava se anyatra bhava meM utpanna hokara hI usa kadrakarma ke udaya ko bhogate haiM kitaneka deva devabhavameM aura anya bhavameM bhI karmodayako bhogate haiM tathA kitaneka deva vipAkodaya kI apekSA ubhayatra bhI udaya ko nahIM bhogate haiM " aise tayA bhavanapati ane vAnanyantara devAne gatisamApannaka patra dvArA grahaNu karavAmA AvyA che. A rIte kalpApannaka devA. vimAnApapannaka vA, cAreApapannaka devAnA bhedarUpa cArasthitika dhruvA, gatiratika devA, ane gatisamApannaka rUpa bhavanapati tathA vAnanyantara dhruve je nirantara jJAnAvaraNIyAdi pApakamAM khAMdhatA rahe che te temanA dvArA khAdhavAmAM AvelAM pApakarmo peAtAnA mAdhAkALa bAda ja veti ( anubhavita ) thAya che temAMnA je kAtIta deve che te peAtAnA sthAnane cheDIne anya kSetrAdimAM jatAM nathI, tethI te eja bhavamAM vamAna rahIne ja te pApakamanA udayane bhogave che. tathA keTalAka DhavA devabhavamAMthI anya bhavamAM utpanna thaIne ja te baddha karmAMnA udayane bhAgave che. keTalAka devA devabhavamAM ane anyabhavamAM paNa kahRdayane bhAgave che. tathA keTalAka devo vipAkeAdayanI apekSAe ubhayatra ( A bhavamAM ane anya bhavamAM) pazu udayane bhegavatA nathI. evAM je A be vikalpe che temane A sUtramAM
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ buMdhA TIkA sthA024020 21 deSanArakAdInAM karmabandha dinanirUpaNam 333 miti / idaM sUtroktameva vikalpadvayaM sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena prarUpayati'neraiyANaM ' ityAdi - sugamam / evam =amunA prakAreNa ekendriyANAM yAvat paJcendriya tiryagyonikAnAM viSaye'pi bodhyam / 'manussANaM ' ityAdi - manuSyANAM sadA samitaM yat pApaM karma kriyate = vadhyate te manuSyA 'ihagayAdi ' iha manuSyabhave gatA api = varttamAnA eka eke= kecana vedanAM vedayanti, eke kecid anyatra = bhavAntare gatAH - varttamAnA eva vedanAM vedayanti / devabhavAdArabhya yAvat paJcendri jo ye do vikalpa haiM ve isa sUtra meM dvitvAdhikAra hone se aGgIkRta nahIM haiM / aba sUtrakAra isa sUtrokta hI vikalpaya ko samasta jIvoM meM caturviMzatidaNDaka dvArA prarUpita karate haiM " neraiyANaM " ityAdi- isI prakAra nairayika jIvoM ke dvArA baddha pApakarma apane abAdhAkAla ke bAda hI vedina hotA hai so vaha kada pApakarma unameM se kitaneka nArakiyoM dvArA usIbhava meM rahakara hI vedita hotA hai tathA kitaneka nArakiyoM dvArA anyatra bhava meM hI jAkara vedita hotA hai isI taraha se apane dvArA baddha pApakarma ko bhogane rUpa kArya ekendriya jIvoM se lekara yAvat paJcendriya tiryazca jIvoM taka ke bhI jAnanA cAhiye manuSyoM ko nirantara jo sadA jJAnAvaraNAdi rUpa pApa karma kA bandha hotA rahatA hai so unameM se kitaneka manuSya usa badra pApakarma ko manuSya bhava meM hI rahakara bhogate haiM tathA kitaneka manuSya anya bhavAntara meM hI jAkara bhogate haiM devabhava se lekara yAvat paJce grahaNa karavAmAM AvyA nathI kAraNa ke ahIM te dvividhatA yukta adhikAranuM ja pratipAdana cAlI rahyu che. have sUtrakAra A sUtrekta be vikalpAnu 24 daDaka dvArA samasta kavAmAM pratipAdana 1re che, " neraiyANaM " tyiAhi eja pramANe nArA khaddha pApakamAM tenA akhAdhAkALa khAda ja vedita thAya che. tethI te banneM pApakama keTalAka nArake te bhavamAM rahIne ja vedana kare che ane keTalAka nArakA anya bhavamAM jaIne tenu vedana kare che. ekendriyAthI pacendriya tiya ca paryantanA jIve paNa peAtAnA dvArA baddha pApakarmone bhega vavAnuM kArya nArakAnI jema ja kare che, eTale ke keTalAka te bhavamAM tenuM vedana kare che ane keTalAka anya bhavamAM tenuM vedana kare che, manuSyA dvArA paNa nirantara jJAnAvaraNIya Adi karmanA badha thatA rahe che. temAthI keTalAka manuSyA te pApakane manuSya bhavamAM rahIne ja bhAgave che ane keTalAka manuSya anya bhavamAM gayA khAda temanuM veina kare che. devabhavathI
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . sthAnAGgo yatiryagyonikAnAM viSaye " tatthagayAvi, annatyagayAvi " ityabhilApo vAcyaH, manuSyadaNDa ke tu " ihagayAvi annatthagayAvi" ityabhilApo vAcyaH, manuSyabhavasya svIkAreNa pratyakSAsannavAcina idaM zabdasya viSayatvAt , ata evAha- maNussavajjA sesA ekkagamA' iti, manuSyavarjitAH zeSAH-anye trayoviMzatidaNDakAH ekagamAH sadRzAlApakAH santi, manuSyAlApake 'ihagayAvi' ityuktatvAt ||suu021|| pUrva caturviMzatidaNDa ke 'tatragatA vedanAM vedayanti ' iti proktamato nArakAdInAM gatimAgatiM ca nirUpayannAi mUlam-neraiyA dugaiyA duAgaiyA paNNattA taM jahA-neraie neraiesu uvavajamANe maNussehiMto vA paMciMdiyatirikkhajoNiehiMto vA uvavajjejjA / se ceva NaM se neraie NeraiyattaM vippandriya tiryazcayoniyoM ke viSaya meM " tatthagayA vi annatya gayA vi" aisA abhilApa kahanA cAhiye aura manuSya daNDaka meM " iha gayA vi annasthagayA vi" aisA abhilApa kahanA cAhiye manuSyAlApaka meM jo " iha "pada kA prayoga kiyA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki manu jyabhava pratyakSa aura Asanna hai pratyakSa aura Asanna artha ke viSaya meM hI idaM zabda kA prayoga hotA hai, kyoMki pratyakSa aura Asanna artha kA vAcaka hI idaM zabda hotA hai isIliye " maNussavajjA sesA ekkagamA" aisA kahA hai ki manuSya varjita zeSa 23 daNDaka sadRza AlApavAle haiM aura manuSyAlApaka "iha gayA vi" isa AlApaka vAlA hai| sU 21 / / dhana pathandriya tiya"yoni paya-tanA samayamA " tatyagayA vi amatya gayA vi" / manitAnu 4thana thaj naye. mane manuSya 64bhA " iha gayA vi amatthagayA vi" 2 mAsAnu 4thana yavu naye manuSya viSaya AlApakamAM je "ggpadane prayoga karavAmAM Avyo che tenuM kAraNa e che ke manuSya bhava pratyakSa ane Asanna che. pratyakSa ane Asanna (samIpa)arthanA viSayamAMja Iha (A) padano prayoga thAya che, kAraNa ke Iha zabda pratyakSa ane bhAsana mane pAya che. tethI04 " magussavajjA sesA ekagamA" se 47. vAmAM AvyuM che ke manuSya sivAyanA 23 daMDaka eka sarakhA AlApavALAM che, bhane manuSya 44 " iha gayA vi" -- AL AAHE vehana 42 cha," mA prakAranA AlApavALuM che. e sU0 21 che
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 2 sU022 nArakAdInAM gatyAgatinirUpaNam 35 jahamANo maNussattAe vA paMciMdiyatirikkhajoNiyattAe vA gacchejjA / evaM asurakumArAvi, NavaraM-se ceva NaM se asurakumAre asurakumArattaM vippajahamANe maNussattAe vA tirikkhajoNiyattAe vA gacchijjA / evaM savvadevA / puDhavikkAiyA dugaiyA duAgaiyApaNNattA taM jahA-puDhavikkAie puDhavikkAiesu uvavajjamANe puDhAvikAiehito vA NopuDhavikkAiehito vA uvavajjejjA / se ceva NaM se puDhavikkAie puDhaviskAiyattaM vippajahamANe puDhavikkAiyattAe vA NopuDhavikAiyattAe vA gacchejjA evaM jAva maNussA // sU0 22 // / ____ chAyA-nairayikA dvigatikA dvathAgatikAH prajJaptAstadyathA-nairayiko nairayikeSu upapadyamAno manuSyebhyo vA paJcendriyatiryagyonikebhyo vA upapadyate / sa eva khalu nairayiko nairayikatvaM viprajahat manuSyatayA vA paJcendriyatiryagyonikatayA vA gacchati / evamasurakumArA api, navaraM sa eva khalu asau asurakumAraH amarakumAratvaM vimajahat manuSyatayA vA tiryagyonikatayA vA gacchati / evaM sarvadevAH / pRthivIkAyikA dvigatikA dvayAgatikAH prajJaptAstathA-pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikeSu upapadyamAnaH pRthivIkAyikebhyo vA upapadyate / sa eva khalu asau pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikatvaM viprajahat pRthivIkAyikatayA vA nopRthivIkAyikatayA vA gacchati / evaM yAvat manuSyAH // sU0 22 / / TIkA- neraiyA dugaiyA' ityAdi nairayikAH-narakajIvAH dvigatikA:-dvayoH manuSyatiryaggatilakSaNayorgatyoradhikaraNabhUtayorgatirgamanaM yeSAM te tathA / dvigatikAH-dvA-yAmetAbhyAmevAdhibhUtA pahile 24 daNDaka meM " tatragatA vedanAM vedayanti" aisA kahA gayA hai so sUtrakAra aba nAraka AdikoM kI gati aura Agati kA nirUpaNa karate haiM-".neraiyA dugaiyA duAgaiyA paNNattA" ityAdi // 22 // paDaai 24 mA " tatragatA vedanA vedayanti " me 4thana 42pAmA AvyuM che tethI sUtrakAra have nArakAdikenI gati ane AgatinuM nirUpaNa kare che, " neraDyA dugaiyA duAgaiyA paNNacA " syAdi // 22 //
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAzAstra bhyAm Agati' AgamanaM yeSAM te tathA, prajJaptAH, tadyathA-nairayikA nArakajIvaH nairayikeSu-narakabhavamanumAptepu jIveSu upapadyamAnaH samutpadhamAnaH manuSyebhyaH, vA=athavA paJcendriyatiryagyonikebhya Agatya upapadyate / nanu manupyatiryaggatI vidyamAno jIvaH kathaM 'nAyikaH' ityucyate ? iti cedAha-uditanArakAyuSkatvAt sa nairayikatvena vyapadizyate iti na kazcidopaH / ' se ceva NaM' ityAdi-sa evAsau narakajIvo nairayikatvaM vipanahat parityajan manuSyatayA vA athavA paJcendriyatiryagyonikatayA gacchati / evam-amunA kAreNa asurakumArA api vovyAH, navaraM-vizepastvayam sa evAsau asurakumAraH asurakumAratvaM viprajahat manuSyatayA ___TIkArtha-nAraka jIva dvigatipha hote haiM arthAt ve nAraka paryAya ko jama chor3ate haiM taba vahAM se ve yA to manuSyagati meM jAte haiM yA paJcendriya tiyaJca gati meM jAte haiM isI taraha nAraka jIva jaya narakoM meM janma dhAraNa karate haiM to yA to ve manuSyagati se Ate haiM yA pazcendriya tiryaza gati se Ate haiM zaMkA-manuSya evaM tiryaJcagati meM vidyamAna jIya "nairayika" isa zabda dvArA kaise kahA gayA hai ? - uttara--manuSyagati se yA tiryaJcagati se jIva jaya narakagati meM jAne lagatA hai tagha usako narakAyu kA udaya ho jAtA hai isaliye usa Ayu ke udaya ho jAne se vaha nAraka kahA gayA hai isI taraha kA kathana asurakumAroM meM bhI jAnanA cAhiye arthAt asurakumAra marakara yA to paJcendriya tiryaJcoM meM utpanna hote haiM yA manuSyoM meM utpanna hote haiM yahAM itanI vizeSatA hai ki asurakumAra pRthivIkAyika apamAyika aura TIkArya-nAraka jI dvigatika hoya che, eTale ke jayAre teo nAraka paryAyane cheDe che tyAre kAM te manuSyagatimAM jAya che ane kAM to paMcendriya tiryaMca gatimAM jAya che. e ja pramANe nAraka gatimAM Avato jIva kAM te manuSya gatimAMthI ane kAM te pacendriya gatimAthI AvIne narakamAM janma dhAraNa kare che. zakA-manuSya ane tivaca gatimAM rahelA jIvana mATe "nAraka gatine jIva" A zabdaprayoga zA mATe karavAmAM Avyo che? uttara-manuSya gatimAMthI athavA tiryaMca gatimAMthI jIva jyAre naraka gatimAM javA lAge che, tyAre tene narakAyune udaya thaI jAya che, te Ayune udaya thaI javAthI tene nAraka kahevAya che. nArake jevuM ja kathana asurakumAremAM paNa samajavuM. eTale ke asurakumAra mArIne kAM te paMcendriya tiyAmAM utpanna thAya che ane kAM te manu
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA02302022 bhavyAdivizeSaNaiH nArakAdi24 daNDakani0 337 vA=athavA tiryagyonikatayA gacchati / asurakumArA na kevalaM paJcendriyeSu tiryagyoni ke vevotpadyante pRthivyatrvanaspatiSvapi teSAmutpattisadbhAvAt / evaM sarva devA api - evam = asurakumAravat dvAdazApi devadaNDaka padAni vAcyAni / ayaM bhAvaH - asurAdideza devanikAya - vyantara-jyotiSkaprathamadvitIyasvargeSu devAnAmAgati manuSyatiryagbhyAm / vyantare tu asajJipaJcendriyatiryaggatito'pyAgati bhavati / gatistu teSAM saMjJimanuSya sajJiyaJcendriyatiryak pRthivyavanaspatiSu bhavati / tRtIyadevalokAdArabhyASTamadeva lokaparyanta devAnAmAgatidvasyAM saMjJimanuSya tirya bhyAm gatirapi teSAM dvayoreva sabjimanuSyatiravo bhavati / natramadevalokAdAra , patikAyika ina ekendriya jIvoM meM bhI utpanna ho jAte haiM, asuraku mAra ke isa kathana kI taraha se hI 12 devaloka kA bhI kathana kara lenA cAhiye tAtparya isakA aisA hai-asurakumAra Adi daza bhavanapati deva nikAya meM vyantara devanikAya meM, jyotiSka, devanikAya meM aura prathama dvitIya svargo meM devoM kI Agati manuSyagati aura tiryazcagati se hotI hai vyantara devoM meM asaMjJi paJcendriya tiryaJca gati se bhI jIva AtA hai tathA inakI vyantaradevoM kI gati saMjJI manuSya saMjJI paJcendriya tiryaJca pRthivIkAya, apakAya aura vanaspatikAya meM hotI hai, tRtIya devaloka se lekara aSTamadevaloka taka ke devoM kI Agati saMjJI manuSya aura saMjJI paJcendriya tiryazca ina do jagahoM se hotI hai inakI gati caiAmAM utpanna thAya che. ahIM eTalI ja vizeSatA samajavI ke asurakumAra pRthvIkAya, asUkAya ane vanaspatikAyarUpa traNa ekendriya jIvAmAM paNa utpanna thAya che asurakumAranA jevuM ja kathana 12 devadaDaka padezanA viSayamAM paNa samajavuM. A kathanane bhAvAtha nIce pramANe che-asurakumAra Adi daza bhavanapati devanikAyamAM, vyantara devanikAyamAM, jayeAtiSTha devanikAyamAM, ane pahelA tathA khIjA devaleAkamAM devAnI Agati (anya gatimAMthI Agamana) manuSya gati ane tiyaca gatimAMthI thAya che byantara deveAmA asaMjJI pacendriya tiryaMca gatimAMthI pazu jIve Ave che tathA vyantara devA peAtAnu devasaMbaMdhI AyuSya pUrU karIne sannI manuSya, sannI paMcendriya tiyA~ca, pRthvInIkAya, asUkAya ane vanaspatikAyikAmA utpanna thAya che. trIjAyI laIne AThamAM devalAka pantanA deva devasava sabadhI AyuSya pUrUM karIne sajJI manuSya ane sannI pacendriya tiya 'cAmAM ja utpanna thAya che, ane e be gatinA jIveA ja 50 43
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 - sthAnAGgo bhyAnuttaravimAnaparyanta deveSu gatirAgatizcakaiva saMjJimanuSyaviSayAvijJeyA / ' puDhavikAiyA' ityAdi-pRthivIkAyikA dvigatikA dvayAgatikAH prajJaptAstadyathApRthivIkAyikaH pRthivIkAyikeSu upapadyamAnaH pRthivIkAyikebhyo vA athavA no pRthivIkAyikebhya Agatyopazyate / no pRthivIkAyikecyA pRthivIkAyikavajitApkAyAdisarvebhyaH, tebhyo vA nArakavarjebhya Agatya samutpayane / sa eva khalu asau pRthivIkAyikaH pRthivIkAyatvaM viprajahat pRthivIkAyatayA vA athavA no pRthivIkAyatayA devanArakavarnA kAyAditayA gacchatIti / evam amunA prakAreNa bhI inhI do meM hotI hai navanadevaloka se lekara anutsara vimAna taka ke devoM meM gati aura Agati eka saMjJI manuSyaviSayaka hI hai " puDhavi kAiyA" ityAdi-pRthivIkAyika jIva dvigatika aura vayAgatika hote haiM arthAt pRthivIkAyikoM meM upapayamAna jIva pRthivIkAyikoM se athavA no prathivIkAyikoM meM se Akara ke utpanna hotA hai no prathidIkAyika se yahAM pRthivIkAyikoM ko chor3akara bAkI ke apkoyikoM kA grahaNa kiyA gayA hai nArakoM ko chor3akara nArakoM se Akara jIva pRthivIkAyika rUpa se utpanna nahIM hotA hai tathA pRthivIkAyika ko chor3akara yaha jIva pRdhivIkAyika rUpa se yA nopRthivIkAyika rUpa se utpanna hotA hai " no pRthivIkAyikarUpa se utpanna hotA hai" aise isa kathana meM deva aura nArakoM ko chor3a diyA gayA hai isaliye apkAyikarUpa se utpanna hotA hai aisA samajhanA cAhiye isI prakAra se yAvat manuSya bhI pRthivIkAyika pitAnI gati saMbaMdhI AyuSya pUruM karIne te devakemAM utpanna thAya che. navamAM devalokathI laIne anuttara vimAna paryantanA devo tyAMthI cyavane saMjJA manuSyanI gatimAM ja jAya che ane saMsI manuSya ja marIne e devalokamAM Mya che. " puDhavikAiyA" tyA pRthvIkAyike dvigatika ane prayAgatika hoya che. eTale ke pRthvIkAyikamAM utpanna thatAM ja pRthvIkAyikamAMthI athavA pRthvIkAyikamAMthI AvIne utpanna thAya che. "ne pRthvI kAyika" pada dvArA ahIM pRthvIkAyika sivAyanA bAkInA apUkAyikone grahaNa karavAmAM AvyA che nArakamAMthI AvIne-naraka gatine cheDane je pRthvIkAyika rUpe utpanna thatAM nathI. tathA pukAyane
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabA TIkA sthA02 u02 sU023bhavyAdivizeSaNaiHnArakAdi24 daNDa ni0 339 yAvat manuSyAH pRthivIkAyikavat 'dvigatikAH' ityAdya bhilArevApkAyAdayo manuSyaparyantAH pRthivIkAyikazabdasthAne'pkAyAdizabdavyapadezaM kurvadbhirabhidhAtavyA iti / vyantarAdInAM tu pUrvamatidezaH kRta eveti // su0 22 // jIvAdhikArAdeva bhavyAdiSoDazavizeSaNairdaNDakArUpaNAmAha-- ___mUlam-duvihA NeraiyA paNNattA taM jahA-bhavasiddhiyA ceva abhavasiddhiyA ceva, jAva vemANiyA 1 / duvihA NeraiyA paNNattA taM jahA-aNaMtarovavannagA ceva paraMparovavannagA ceva jAva vemANiyA 2 / duvihA NeraDyA paNNatA taM jahA-gatisamAvannagA gheva agatisamAvannagA ceva / jAva bemANiyA 3 / duvihA NeraiyA pannattA taM jahA-paDhamasAyovavannagA ceva apaDhamasamayovavannagA ceva, jAva vemANiyA 4 / duvihA geraiyA paNNattA taM jahA-AhAragA ceva aNAhAragA ceva jAva vemANiyA 5 / duvihA NeraiyA paNNattA taM jahA-ussAsagA ceva No ustAsagA kI taraha dvigatika aura dayAgatika jAnanA cAhiye arthAt apUkAya se lekara manuSya taka ke dogati se AnA jAnA Adi lambandhI abhilApa pRthivIkAyika zabda ke sthAna meM apkAyAdi zabdoM ko jor3akara kaha lenA .. cAhiye vyantarAdi ke viSaya kA kathana pahile hI kaha diyA gayA hai||muu022|| cheDIne jIva pRthvIkAya rUpe athavA pRthvIkAya rUpe utpanna thAya che. ane pRthvIkAyikamAM utpanna thAya che," A kathanamAM deva ane nArakene grahaNa karavAmAM Avela nathI-temane choDI devAmAM Avela che, tethI apUkAyika rUpe utpanna thAya che, ema samajavuM joIe eja pramANe manuSya paryAnA chane paNa dvigatika ane prayAgatika samajavA joIe. eTale ke aprakAyikathI laIne manuSya paryantanA dvigatika Adi saMbaMdhI abhilApamAM pRthvIkAyika zabdane badale apUkAyAdi zabdone. prayeAga karIne avilApa kahevA jaIe cantarAdi viSenuM kathana te pahelAM AvI gayuM che. 22 che
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 sthAnAjavI caiva, jAva vemANiyA 6 / duvihA gairaiyA paNNattA taM jahAsaiMdiyA ceva aNidiyA ceva, jAva vemANiyA 7 / duvihA NeraiyA paNNattA taM jahA-pajattagA eva, apajjattagA eva, jAva vemANiyA 8 / duvihA NeraiyA paNNattA taM jahA-sannI ceva asannI ceva, evaM paMciMdiyA savve vigaliMdiyavajA jAva vANamaMtarA 9 / duvihA jeraiyA paNNattA taM jahA-bhAsagA ceva abhAsagA ceva, evamegiMdiyavajjA savve jAva vemANiyA 10 // duvihA neraiyA paNNattA taM jahA sammadiTThiyA ceva micchadiTriyA ceva, evaM egidiyavajjA savve jAva vemANiyA 11 / duvihA jeraiyA paNNattA taM jahA-parittasaMsAriyA ceva arNatasaMsAriyA ceva, jAva vemANiyA 12 / duvihA geraiyA paNNattA taM jahA-saMkhejjakAlasamayaTTiiyA ceva asaMkhejjakAlasamayaTTiiyA ceva, evaM paMciMdiyA egidiyavigaliMdiyavajjA jAva vANamaMtarA 13 / duvihA geraiyA paNNattA taM jahA-sulabhabohiyA ceva, dulahabohiyA cev| jAva vemANiyA 14 / duvihA NeraiyA paNNattA taM jahA-kaNhapakkhiyA ceva sukapakkhiyA gheva, jAva vemANiyA15 / duvihA NeraiyA paNNattA taM jahA-carimA ceva acarimA ceva, jAva vemANiyA 16 // sU0 23 // chAyA-dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-bhavasiddhikAzcaiva abhavasiddhikAzcaiva, paramparopapannakazcai vayAvadvaimAnikAH 1 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-anantaropapannakAcaiva yAvad vaimAnikAH 2 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstathadhA-gatisamApannakAdhava agatisamApannakAzcaiva, yAvad vaimAnikAH 3 / dvividhA nairayikaH prajJaptAstadyathA
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA ThokA sthA02302sU023 bhavyAdi vizeSaNaiH nArakAdi24 daNDaka ni0 345 prathamasamayopapannakAzcaiva, aprathamasamayopapannakAzcaiva, yAvad vaimAnikAH 4 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-AhArakAzcaiva anAhArakAcaiva, yAvad vaimAnikAH 5 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-ucchvAsakAzcaitra noucchavAsakAzcatra, yAvad vaimAnikAH 6 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-sendriyAzcava anindriyAzcaiva, yAvad vaimAnikAH 7 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-paryAptakAzcaiva aparyApta kAzcaiva, yAvad vaimAnikAH 8 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-sajJinazcaiva, asanninazcaiva, evaM paMcendriyAH sarve vikalendriyavarjA yAvad vAnavyantarAH 9 / dvividhA-nairayikAH prajJaptAstadyathA-bhASa kAzcaiva abhASakAzcaiva, evamekendriyavarjAH sarva yAvad vaimAnikAH 10 / dvividhA nairapikAH prajJaptAstadyathA-samyagdRSTikAzcaiva mithyAdRSTikAzcaiva, evamekendriyavarnAH sarve yAvad vaimAnikAH 11 / dvividhA nerayikA prajJatAstadyathA-parItasAMsArikAzcaitra anantasAMsArikAzcaitra, yAvad vaimAnikAH 12 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-saMkhyeyakAlasamayasthitikAzcaiva asaMkhyeyakAlasamayasthitikAzcava, evaM paMvendriyA ekendriyavikalendriyavarjA yAvad vAnavyantarAH 13 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstadyathA-sulabhavodhikAzcaiva durlabhabodhikAzcaiva yAvada vaimAnikAH 14 / dvividhA nairayikAH prajJaptAstacathA-kRSNapAkSikAzcana zuklapAkSikAzcaiva, yAvad vaimAnikAH 15 / dvividhA nairayikAH prajJasAstadyathA-caramAzcaiva, acaramAzcaitra, yAvad vaimAnikAH 16 // su0 23 // TIkA-'duvihA geraiyA' ityAdibhavikadaNDa ke dvividhA nairayikAH bhavanti-bhavasiddhikA abhavasiddhikAzceti / tatra bhavasiddhikA:-bhavena bhavAbhyAM bhave , bhAvinI vA siddhiyapAM te tathA / tadviparItA jIvAdhikAra hone se hI agha sUtrakAra bhavyAdi solaha vizeSaNoM dvArA daNDakakI prarUpaNA karate haiM-"duvihA neraiyA pagattA" ityAdi / / 23 / / bhavika daNDaka meM narayika do prakAra ke kahe gaye haiM eka bhavasiddhika aura dUsare abhavasiddhika jinheM ekabhava se yA do bhavoM se yA aneka bhavoM se siddhi prApta hotI hai ve bhavasiddhika nairayika haiM aura jo inase viparIta haiM abhavya haiM-ve abhavasiddhika haiN| " yAvad vaimAnikAH" 1 jIvAdhikAra cAlI rahyo che, tethI sUtrakAra have bhavyAdi 16 vizeSa dArA 47nI 535 / 42 cha-" duvihA neraiyA paNNattA" chatyAhi // 23 // bhavika daMDakamAM nArake be prakAranA kahyA che-(1) bhavasiddhika ane (2) abhavasiddhika jemane eka bhava, be bhava ke aneka bho karIne siddhi prApta thAya che, evAM nAraka jIvane bhavasiddhika nArake kahe che. temanAthI viparIta
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstre abhavasiddhikA abhavyA ityarthaH, yAvad vaimAnikAH / itipadaM paryAptAparyAptakarayi. karUpASTamamatraparyantaM vAcyam / anantaradaNDake-anantaropapannakAH-na vidyate antaraM samayAdi vyavadhAnaM upapAte yeSAM te tathA ekasmAdanantaramutpannA yadvA vivikSitadezApekSayA ye'nantaratayotpannAste-AdhA ityarthaH, paramparayopapannAH paramparopa pnnaaH2| gatidaNDa ke gatisamApanakAH-narakaM ganchantaH,itare tu nArakatvaM prAptAH narake isI taraha kA kathana yAvat vaimAnika devoM taka kara lenA cAhiye 1 " yAvad vaimAnikAH" yaha pada paryApta aparyAptaka nairayika rUpa 8 veM sUtra taka kahanA cAhiye-anantaradaNDaka meM nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM -eka anantaropapannaka nairapika aura dUsare paramparopapannaka nairayika jinakI utpatti meM samayAdikA vyavadhAna nahIM hotA hai-ve anantara upapannaka haiM eka nAraka kI utpatti ke anantara jinakI utpatti ho jAtI hai ve anantara upapannaka haiM / athavA-vivakSitadeza kI apekSA se jo anantararUpa se utpanna hue haiM ve anantara upapatraka haiN| jo parampa. . rArUpa se utpanna hote haiM ve paramparopapanaka nairayika haiN| isI taraha kA kathana yAvat vaimAnika taka jAnanA cAhiye 2 gati daNDaka meM gatisamApannaka aura agatisamApanaka ke bheda se nAraka do prakAra ke haiM jo jIva nArakagati meM jAne vAle haiM ve nArakagati samApanakaaura jo nAraka 2 naar| cha-malavya 2 naa2hai| cha-tamane manasiddhi 4 cha " yAvad vaimAnikA1" mA 42rnu 4thana vaimAni 3 paryantanA vidhe thana " yAvad vaimAnikAH " parnu thina paryAta aparyAsa thi435 8 mAM sUtra sudhI thavuM joIe anantara daMDakamAM nArake be prakAranA kahyA che-(1) anantarapapannaka nArake ane (2) paramparopapannaka nArake jemanI utpattimAM sayAdinuM vyavadhAna (AMtare) paDatuM nathI, evAM nArakene ana-tara upapatraka nArake kahe che. eka nArakanI utpattinA anantara (utpatti ba da) jemanI utpatti thaI jAya che evAM nArakone anantara upapannaka kahe che. athavA viva kSita (amukI dezanI apekSAe je anantara rUpe utpanna thayAM che, te nArakene anantapannaka kahe che. je nArake paramparA rUpe utpanna thAya che temane paramparA5pannaka nArake kahe che. A prakAranA bhedenuM kathana vaimAnike paryaratanA jI viSe paNa samajavuM. 2 che gatidaMDakamAM gati samApannaka ane agati samApannakanA bhedathI nArakonA be prakAra kA che. je jIve narakagatimAM janArA hoya che te jIvane narakagati
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadhA rIkA sthA02702sU023 bhavyAdivazeSaNa nArakAdi24 daNDakani0 343 vartamAnA ityarthaH3 / samayadaNDa ke prathamasamayopapannakA:-prathamaH samaya upapannAnAM yeSAM te tathoktAH, tadbhinnA aprthmsmyoppnnkaaH4| AhArakadaNDake-AhArakA AhAraparyAptisampannAH, tadbhinnA anAhArakAH-vigrahagatau trasanADImapekSya ekaM dvau vA samayau, nADI vahirgata trasApekSayA tu trIn samayAniti bhaavH5| ucchvAsadaNDake avasthA ko prApta ho cuke haiM-nAraka meM vartamAna haiM-ve agati samApannaka haiM 3 isI taraha kA kathana yAvat vaimAnika devoM taka jAnanA cAhiye samayadaNDaka meM-prathamasamayopapannaka aura aprathamasamayopapannaka ke bheda se nAraka do prakAra ke haiM jina upapanna nArakoM kA prathama samaya hotA hai ve prathama samaya upapannaka nAraka haiM tathA inase bhinna jo nAraka haiM ve aprathama samaya upapannaka nAraka haiM isI taraha kA kathana yAvat vaimAnika devoM taka jAnanA cAhiye 4, AhArakadaNDaka meM-AhAraka aura anAhAraka ke bheda se nairayika do prakAra ke haiM-AhAraparyApti se jo sampanna haiM ve AhAraka aura jo inase bhinna haiM ve anAhAraka haiM isI taraha se AhAraka aura anAhArakake bhedoMkA kathana vaimAnika devoM taka kara lenA cAhiye 5 vigrahagati meM sanADI kI apekSA lekara eka samaya taka do samaya taka aura tIna samaya taka jIva alAhAraka rahatA hai tathA trasa samApannaka nArake kahe che je A nAraka avasthAne prApta karI cukyA che, narakemAM vidyamAna che-temane agati samApaka kahe che A prakAranuM kathana vaimAnika paryantanA jI vize paNa samajavuM ke 3 che samaya daMDakamAM prathama samayopapannaka ane aprathama samApapannakanA bhedathI be prakAranA nArake kahyA che. je upapanna (utpanna thayelA) nArakane prathama samaya hoya che, te nArakane prathama samaya upapannaka nArake kahe che. te nArakethI bhinna evAM je nAraka hoya che temane aprathama u5pannaka nArako kahe che. e ja prakAranuM kathana vaimAnika deve paryAnA cha viSe paNa samajavuM. ThA. AhAraka daMDakamAM AhAraka ane anAhArakanA bhedathI nArakenA be prakAra kahyA che. AhAra paryAptithI yukta je nAraka hoya che temane AhAraka nArake kahe che ane temanAthI bhinna je nArake che temane anAhAraka nArake kahe che eja pramANe AhAraka ane anAhArakanA bhedanuM kathana vaimAnika de paryantanA jI viSe paNa samajavuM. vigraha gatimAM (moDAvALI, vaLAMkavALI gatimAM) trasanADInI apekSAe eka samaya sudhI, be samaya sudhI ane traNa samaya sudhI jIva AhAraka rahe che tathA trasanADImAMthI bahigatatrasanI apekSAe traNa samaya sudhI anAhAraka rahe che. je pa !
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgasUtre ucchvAsakA'-ucchvAsaparyAptisaMpannAH, taditare tu noucchvAsakAH 6 / indriyadaNDake sendriyA: indriyaparyAptimantaH, itare indriyaparyAptivikalAH7 / paryAptaka. daNDake-paryAptakAH paryAptanAmakarmodayAt , tadbhinnA aparyAptakAH 8 / saMjJidaNDakenADI se bahirgata trasa kI apekSA lekara tIna samaya taka jIva anA. hAraka rahatA hai ucchvAsadaNDakameM nAraka do prakAra ke kahe gaye haiM-eka __ ucchavAsaka aura dUsare no ucchvAsaka jo lAraka ucchvAsaparyApti se yukta haiM ve ucchavAsaka aura jo inase bhinna haiM ve no ucchvAsaka hai isI prakAra se ina bhedoM kA kathana yAvat vaimAnika devoM taka meM karanA cAhiye 6 indriyadaNDaka meM-nAraka do prakAra ke kahe gaye haiM-eka sendriya aura dumare anindriya jinakI indriya paryApti pUrNa ho cukI ve sendriya haiM aura jo indriya paryApti se vikala haiM ve anindriya haiM 7 isI taraha se ina bhedoM kA kathana yAvat vaimAnika devoM taka meM kara lenA cAhiye paryAtakadaNDaka meM nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM-eka paryAptaka aura dUsare aparyAptaka jina ko paryAptanAmakarmakA udaya hai ve paryAptaka haiM aura inase bhinna jo haiM ve aparyAptaka haiM 8 isI taraha se ina do bhedoM.kA kathana yAvat vaimAnika devoM taka meM kara lenA cAhiye saMjJidaNDaka meM-nAraka ucchavAsaka daMDakamAM nAraka be prakAranA kahyA che-(1) ucchavAsaka ane (2) no vAsaka. je uvAsa paryAtithI yukta che temane ucchavAsaka kahe che, ane temanAthI bhinna je nAraka che temane ucchavAsaka kahe che A prakAranA bhedanuM kathana vaimAnika deve paryantanA jI viSe paNa samajavuM. 6 - Indriya daMDakamAM nAraka be prakAranA kahyA che.(1) sendriya ane (2) anindriya. je nArakanI Indriya paryApti thaI cukI che te nArakane sendriya nArako kahe che. paraMtu je narake Indriya paryAmithI vikala (rahita) che temane anindriya kahe che A prakAranA bhedenuM kathana vaimAnika deva paryantanA jI viSe paNa thavuM joIe ke 7 | pati bhai nAnA me 54.2 4 // cha-(1) yati bhane (2) aparyAptaka. je nArakanA paryApta nAma karmane udaya che, te nArakane paryAptaka nArako kahe che ane temanAthI judA je nArake che, temane aparyAptaka nArake kahe che. e ja pramANe A be bhedanuM kathana vaimAnika de paryAnA ja viSe paNa thavuM joIe . 8 che
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapA kA sthA02 u02sU023 bhadhyAdivizeSaNaiH nArakAdi24 daNDakani0 345 samjhinA manaHparyAptisapannA,tadbhinnA asjnyinH| 'evaM paMcidiyA' ityAdi-evam amunA prakAreNa yathA nArakA saGgyasajibhedena dvividhAH proktAstathA vikalendriyavarjA:-vikalAni aparipUrNAni saMkhyAmAzritya indriyANi yeSAM te vikalendriyAHpRthivyAdayaH paJcasthAvarAH, dvitri caturindriyAzca, tAna varjayitvA ye'nye caturvizatidaNDa ke paJcendriyAH asurAdayaste sarve'pi sajJino'sajJinazca bhavanti phiyadavadhi ? ityAha-'jAva vANamaMtarA' iti-yAcad vAnavyantaraparyantA iti / nArakAdayo vAnavyantarAvasAnA asajino na bhavanti kintu-asajJibhya Agatya nArakAditayotpadyante tadapekSayA tepAmasajJitvaM vijJeyam / asajJinazca mRtvA do prakAra ke kahe gaye haiM-eka saMjI aura dUsare asaMjJI inameM manaH paryApti se jo sampanna haiM ve saMjJI aura jo manaH paryApti se yukta nahIM haiM ve asaMjJI haiM isI taraha se ina do sedoM kA kathana yAvat vaimAnikadevoM taka meM kara lenA cAhiye " evaM paMciMdiyA" ityAdi jisa prakAra sajJI aura asaMjJI ke bheda se nAraka do prakAra ke kahe gaye haiM usI prakAra se vikalendriyoM ko-saMkhyA kI apekSA teindriya aura caturindriyoM ko chor3akara jo caturvizati daNDaka meM aura asura Adi haiM ve para bhI saMjJI aura asaMjJI hote haiM-sajJI asaMjJI hone kA yaha kathana vAnavyantaradevoM taka jAnanA cAhiye yadhapi nAraka se lekara vAnavyantara taka saba jIva asaMjJo nahIM hote haiM kintu asaMjJiyoM se Akara ce nArakAdi rUpa se utpanna hote haiM isa apekSA inameM sabhI bhA nachInA meM pra42 4aa cha-(1) sabhI mana (2) masI. je nArake manaHparyAptithI yukta hoya che temane saMjJI nArake kahe che. je nArake mana paryAptithI yukta hotA nathI temane asaMjJI nArako kahe che. A pramANe ja A be bhedanuM kathana vaimAnika deve parvatanA cha viSe paNa sabhA. " evaM paciMdiyA" tyAdi. jema saMsI ane asaMjJInA bhedathI nAke be prakAranA kahyA che, tema vikalenindrane cheDIne (dIndriya, teIniMdra ane caturindriyone choDIne) 24 daDakanA je asurakumAra Adi bAkInA jIvo che, temanI paNa saMjJI ane asaMjJInA bhedathI be prakAra paDe che. maMjhI, asaMsI rUpa hovAnuM A kathana vAhanavyantara deve paryantanA badhAM ja viSe paNa samajavuM joIe je ke nArakathI laIne vAnavyantara paryantanA samasta jI asaMzI hatAM nathI, paranta asaMsIomAMthI AvIne teo nArakAdi rUpe utpanna thAya che, te apekSAe 44
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 sthAnAnasUtre nArakAdiSu vyantarAvasAneSvevotpadyante na tu jyotiSkavaimAnikeSu ataH 'jAba vANamaMtarA ' iti proktam 9 / bhASakadaNDa ke - bhASakAH = bhASAparyAptimantaH, dviparItA abhASakAH aparyAptAvasthAyAmiti bhAvaH / evam = amunA prakAreNa ekendriyavajaH - ekendriyAn vihAya sarve yAvada vaimAnikAH - vaimAnikaparyantA bodhyA: 10 | dRSTidaNDake samyagdRSTikA mithyAdRSTikAzceti / evamekendriyavajaH sarve asaMjJitA kahI gaI jAnanA cAhiye asaMjJI jIva marakara nAraka se lekara yantarAnta taka ke jIvoM meM hI utpanna hote haiM / jyotiSka vaimAnika devoM meM ve utpanna nahIM hote haiM / isIliye " jAva vANamaMtarA" aisA pATha kahA gayA hai bhASAdaNDaka meM nairacika do prakAra ke hote haiM eka bhASaka aura dUsare abhASaka bhASAparyAptivAle bhASaka aura inase viSarIta abhASaka haiM arthAt aparyAptAvasthAbAle haiM ve abhASaka haiM " evamekendriya varjAH sarve yAvad vaimAnikAH 10 " isI taraha kA kathana ina donoM kA ekendriya jIvoM ko chor3akara vaimAnikadevoM taka kara lenA cAhiye dRSTi push meM nairayika do prakAra ke hote haiM eka samyagdRSTi aura dUsare mithyAdRSTi ekendriya jIvoM ko chor3akara yAvat vaimAnika devoM taka saba meM samyaSTitva kA aura mithyAdRSTitva kA kathana kara lenA cAhiye yahAM ekendriyoM ko chor3A gayA hai usakA kAraNa unameM samyagda te jIve mAM asarItA kahevAmAM AvI che, ema samajavu.. asa'nI jIve marIne nArakathI laIne nyantara paryantanA jIvAmAM ja utpanna thAya che, jAtika, mane vaimAni hevAmAM tethe utpanna thatAM nathI. tethI " jAva vANamaMtarA " " vAnanyantarA pantanA jIvA ' eve pUrvokta sUtrapATha ApavAmAM Avye che. che. bhASA umbhAM nAranA meM prAra udyA ai - (1) bhASa bhane (2) bhASa bhASA "paryAzivALAne bhASaka kahe che ane bhASA paryAmi vinAnA nArakAne abhASaka kahe che. eTale ke aparyAptAvasthAvALA nArake abhASaka hAya che, " evamekendriyavarjAH sarve yAvad vaimAnikAH " A prakAranA be bhedenuM kathana ekendriyA sivAyanA bAkInA vaimAnikA pantanA samasta jIvA viSe paNa samanvule // 10 // dRSTi haDakamAM nArA e prakAranA kahyAM che-(1) samyagdaSTika ane (2) mithyAdRSTika. A prakAranA be bhedanuM kathana ekendriya sivAyanA bAkInA samasta vaimAnikA pantanA jIvA viSe grahaNa karavu. ephendriyAmAM sabhyaSTi
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA kA sthA02302sU023 bhavyAdi vizeSaNe. nArakAdi24 daNDakAna0 347 yApad vaimAnikAH, ekendriyANAM samyaktvaM nAsti / dvIndriyAdInAM tu sAsvAdanasamyaktvaM bhavedapIti-' ergidiyavajjA' ityuktam 11 / saMsAridaNDake-parItasaMsArikAH-parIta parimitaH saMsAro yeSAM te tathoktAH saMkSiptabhavA ityarthaH / anantasAMsArikA:-ananta: antarahitaH abhavyApekSayA saMsAro yepAM te tathA, yAvad vaimaanikaaH12|| sthitidaNDa ke-saMkhyeyakAlasamayasthitikA:-kAlA-mRtyurapisyAt, samayaH-AcAro'pi syAdityataH kAlacAsau samayazveti kAlasamayaH, saMkhyeyaH varSamamANataH kAlasamayo yasyAM sA saMkhyeyakAlasamayA, sA sthitiH avasthAna yeSAM te tathoktAH dazasahasravarSAdisthitimanta ityarthaH, tadbhinnAstu-asaMkhyeyakAlaSTitva kA abhAva hai tathA jo dIndriyAdika jIva haiM unameM sAsvAdana samyaktva ho bhI sakatA hai isIliye isa prakaraNa meM " egidiya bajA" aisA kahA gayA hai saMsAradaNDaka meM nairayika do prakAra ke kahe gaye haiMeka parItasAMsArika aura dUsare anantasAMsArika jinakA saMsAra parimita raha gayA haiM ve parItasAMsArika haiM, arthAt saMkSipta rUpavAle nairayika parItasAMsArika haiM abhavyApekSA se jinakA saMsAra antarahita hai ve anantasAMsArika nairayika haiM, isI taraha kA kathana yAvat vaimAnika jIvoM taka meM jAnanA cAhiye 12 sthitidaNDaka meM nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM-eka saMkhyAtakAla samaya sthitika dUsare asaMkhyAtakAla samaya sthitika kAla nAma mRtyu kA bhI hai aura samaya nAma AcAra kA bhI hai ataH aisA kAla samaya yahA~ vivakSita nahIM huA hai kintu kAlarUpa tvane abhAva hoya che tethI temane ahIM grahaNa karavAne niSedha karyo che. tathA je dvIndriyadika jIve che, temanAmAM sAsvAdana samyaktva paNa heI zake cha tathA mahI " egidiya vajjA" "mehendriyo sivAyanA" mA 1 241 bhede grahaNa karavAnuM sUcana thayuM che ke 11 che saMsArI daMDakamAM nArakanA be prakAra kahyA che-(1) parIta sAsarika ane (2) anaH sAMsArika jemane saMsAra parimita rahI gayA che evAM nArakane parIta sAMsArika kahe che. ane abhavyatvanI apekSa e je nArakano saMsAra antarahita che, evAM nArakane ananta sAMsArika kahe che A prakAranA bhedanuM kathana vaimAnike paryantanA jIvo viSe grahaNa karavuM joIe. je 12 che sthiti daMDakamAM nArake be prakAranA kahyA che-(1) saMkhyAtakAla samaya sthitika (2) asaMkhyAtakAla samaya sthitika. "kALa" zabda mRtyunA arthamAM paNa vaparAya che "samaya" zabda AcAranA arthamAM paNa vaparAya che paraMtu ahIM evA kALa samayanI vAta karI nathI, paraMtu kALarUpa samaya dvArA varSa
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 sthAnAsUtra samayasthitikAH palyopamAsaMkhyeyabhAgAdisthitimanta ityarthaH / evaM nArakayat ekendriya vikalendriyavarnA paJcendriyAH asurAdayo vijeyA yAvad vAnavyantarAH / ete saMkhyAtAsaMkhyAtakAlasamayasthitirUpomayasvabhAvA bhavanti, jyotiSka vaimAnikAstu na tathA, teSAM niyamAd-asaMkhyAtakAlasamayasthitikatvAt 13 / bodhidaNDake-sulabhavodhikA:-sulabhA = suprAptA bodhiH jinadharmaprAptiryapAM te tathA, tadbhinnA durlabhavodhikAH, yAvad vaimAnikAH 14 / pAkSikadaNDa ke-zuklo vizuddhasamaya se varSapramANa kI apekSA lekara jisa sthiti meM avasthAna meM saMkhyAta kAla kA samaya hai aisI sthiti jinakI hai ve nAraka saMkhyAta kAla samayasthitika haiM arthAt daza hajAravarSa Adi kI sthitivAle nAraka saMkhyAtakAla samaya sthitika kahe gaye haiM aura jinakI sthiti palyopama asaMkhyeya bhAgAdi rUpa hai ve asaMkhyAtakAlasamayasthitika nAraka haiN| ekendriya evaM vikalendriyoM ko chor3akara paJcendriya asurAdikoM meM yAvat vAnavyantaroM meM bhI isI prakAra kA kazna jAnanA cAhiye kyoM ki ye saMkhyAta aura asaMkhyAta kAla kI donoM prakAra kI sthitivAle hote.haiN| tathA jyotiSka aura vaimAnikadeva saMkhyAtakAla kI sthitivAle nahIM hote haiM ye to niyama se asaMkhyAta kAla kI hI sthitivAle hote haiN13| bodhidaNDakameM-nairayikajIva sulabhayodhika aura durlabhayodhika donoM prakAra ke hote haiM 14 / jinheM jinadharma prAptirUpa yodhi sulabha hai ve sulabhavAdhika haiM aura jo inase bhinna haiM ve durlabha vAdhika haiN| slulabhavodhika pramANunI apekSAe je sthitimAM-avasthAnamAM saMkhyAtakALane samaya vyatIta tha ya che. evI sthitivALA nArakone sakhyAtakALa samaya sthitika kahe che eTale ke daza hajAra varSa AdinI sthitivALAM nArakene saMkhyAtakALa sthitika kahevAmAM AvyAM che, ane jemanI sthiti palyopama asaMkheya bhAgAdi rUpa che. temane asaMkhyAtakALa samaya sthitika nArake kahyA che ekendriya ane vikalendriya sivAyanA asurakumArothI laIne vAtavyAra paryantanA jImAM A be bhedanuM kathana thavuM joIe, kAraNa ke teo saMkhyAta ane asaMkhyAta e banne prakAranI sthitivALA hoya che jyotiSka ane vaimAnika devo saMkhyAta kALanI sthitivALA hotA nathI, teo te niyamathI ja asaMkhyAta kALanI sthitivALA hoya che ! 13 bedhi daMDakamAM nArakenA be prakAra kahyA che-(1) sulabha bodhika ane (2) durlabha boSika. jemane jinadharma prANirUpa bodhi sulabha che te nArakene sulabha bodhika kahe che, jemane te durlabha che temane durlabha bodhika kahe che. A
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - sudhA TIkA sthA02302sU023 bhavyAdivizeSage nArakAdira daNDakani 346 vAva pakSa prabhAgamo yeSAM te tathA, yadvA-zuklAnAm astikatvena vizuddhAnAM pakSo vargaH zuklapakSaH, tA bhavAH zuklapAkSikAH-apArddhapudgalaparAvartAbhyantarIbhUtasaMsArA ityarthaH / tadviparItAH kRSNapAkSikAH, yAvad vaimAnikAH 15 / caramadaNDake-caramA:-yeSAM nArakAdibhavazcaramaste tathA, te punarnarakAdi bhave notpatsyante siddhigamanAt / taditare tvacaramA iti 16 / evamete poDaza daNDakAH // mU0 23 // aura durlabhabodhika kA yaha kathana yAvat vaimAnikadevoM taka meM bhI isI prakAra se jAnanA cAhiye pAkSikadaNDaka meM nairayika jIva zuklapAkSika aura kRSNapAkSika ke bheda se do prakAra ke hote haiM vizuddha hone se zukla jinakA pakSa abhyugama mAnyatA hai ve zuklapAkSika haiM athavA-Astika hone se vizuddhoM kA jo pakSa varga hai isa varga meM jo hoM ve zuklapAkSika haiM ina zuklapAkSika jIvoM kA saMsAra ardhapudgala parAvartana ke bhItara vAlA ho jAtA hai inase bhinna jo hote haiM ve kRSNapAkSika nAraka haiM isI prakAra ke zuklapAkSika aura kRSNapAkSika yAvat vaimAnika taka hote haiM 15 caramadaNDaka meM-carama aura acarama ke bheda se nairathika do prakAra ke hote haiM nArakAdi rUpa bhava jina kA carama hotA hai-phira se nArakAdi bhava meM jo utpanna nahIM hote haiM ve caramanairayika haiM ye cara* manairayika nArakaparyAya ko chor3akara manuSyaparyAya lekara siddhi meM gamana karane vAle hone ke kAraNa punaH nArakAdi bhava ko grahaNa nahIM karate haiN| bane bhede kathana vaimAnika de paryantanA jIvanamAM paNa grahaNa karavuM joIe.14 pAkSika daDakamAM nArake be prakAranA kahyA che-(1) zukalapAkSika ane (2) kRSNapAkSika. vizuddha hovAthI zukala jemane pakSa (abyugama, mAnyatA). che, temane zukalapAkSika kahe che. athavA Astika hovAthI jeo vizuddhanA samUhamAM gaNI zakAya evAM che temane zukala pAkSika kahe che. temane sa sAra vadhAremAM vadhAre ardha pudgala parAvartana kALa pramANa hoya che. temanAthI bhinna je nArake che temane kRSNapAkSika kahe che A banne bhedevALAM cha vaimAnika deve paryantanA jIvomAM hoya che. je 15 che 22ma 64mA naa2| me 2 // 4 // -(1) 22bha nA24 mana (2) acarama nAraka nArakAdi rUpa bhava jemane carama (antima) heAya che, je jIvo pharIthI nArakAdi bhavamAM utpanna thavAnA nathI, te jIvone carama nAraka kahe che. jema carama nArake naraka gatimAthI manuSya gatimA jaIne siddhi prApta
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAzAstra pAra vaimAnikAcaramAcaramatvenoktAH, tecAvadhinA'dholokAdIn jAnanti pazyantIti tadvedane jIvasya prakAradvayamAha mUlam-dohiM ThANehiM AyA ahologaM jANai, pAsai, taM jahA-samohaeNaM ceva appANeNaM AyA ahologaM jANai, pAsai, / asamohaeNaM ceva appANeNaM AyA ahologaM jANai, pAsai, AhohI samohayA samohaeNaM ceva appANeNaM AyA ahologa jANai, pAsai, 1 / evaM tiriyalogaM 2 uDDalogaM 3 kevalakappaloga 4 / dohiM ThANehiM AyA ahologaM jANai, pAsai, taM jahA-viuThivaeNaM ceva appANeNaM AyA ahologaM jANai, pAsai, aviuvieNaM ceva appANeNaM AyA ahologaM jANai, pAsai / ahohI viuvviyA viumbieNaM ceva appANeNaM AyA ahologa jANai, pAsai 1 evaM tiriyalogaM 2 / uDDalogaM 3, kevalakappa loga4 / dohiM ThANehiM AyA sadAiM suNei taM jahA-deseNavi AyA sahAI suNei, savveNa vi AyA sahAI suNei, evaM rUvAiM pAsai, gaMdhAiM agbAi, rasAiM AsAei, phAsAiM paDisaMvedei 5 / dohiM ThANehiM AyA obhAsai, taM jahA-deseNa vi AyA obhAsai, sabeNavi AyA obhAsai, ina se bhinna jo nAraka haiM ve acarama haiN| isa prakAra se ye 16 daNDaka haiM isI taraha kA kathana yAvat vaimAnikoM taka meM jAnanA cAhiye |suu023 / karanArA hoya che, te kAraNe teo nArakAdi bhava pharI grahaNa karatA nathI tema nAthI bhinna je nArake hoya che temane acarama nArake kahe che A prakAranA ane bhedenuM kathana vaimAnika deve paryantanA jI viSe paNa grahaNa karavuM joIe 16 A prakAranA 16 daDakenuM kathana ahIM pUruM thAya che | 23 che
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ D pamA TIkA sthA023 1sU0 24 adholokamAnAdiviSaya Atmano vaividhyam 351 evaM pabhAsai, vikumvai, pariyArei, bhAsaM bhAsai, AhArei, pariNAmai, vedei, nijjarei 9 / dohi ThANehiM deve sahAI suNei, savveNa vi deve saddAiM suNei jAva nijjarei 14 / maruyA devA duvihA paNNattA taMjahA-egasarIrAceva bisarIrA ceva, evaM kinnarA, kiMpurisA, gaMdhavvA, NAgakumArA, suvannakumArA, aggikumArA, vAukumArA, 8 / devA duvihA paNNattA taMjahAegasarIrA ceva visarIrA ceva ||suu0 24 // bIyaTThANassa bIo uddesao samatto // 2-2 // chAyA-dvAbhyAM sthAnAbhyAmAtmA adholokaM jAnAti pazyati, tadyathAsamavahatena caiva AtmanA AtmA adholokaM jAnAti pazyati, asamavahatena caiva AtmanA AtmA adholokaM jAnAti pazyati / yathAvadhiH samavahatAsamavahatena caiva AtmanA AtmA adholokaM jAnAti pshyti|1| evaM tiryaglokam 2 Urdhvalokama3 kevalakalpalokam 4 / dvAbhyAM sthAnAbhyAmAtmA'dholokaM jAnAti pazyati, tadyathA-vikurvitena caiva AtmanAAtmA adholokaM jAnAti pazyati, avikurvitena caiva AtmanA AtmA adholokaM jAnAti pazyati / yathAvadhiH vikurvitAvikuvitena caiva AtmanAAtmA adholokaM jAnAti pazyati / 1 / evaM tiryaglokam 2 Urdhvalokam 3, kevalakalpa lokm4| dvAbhyAM sthAnAmyAmAtmA zabdAn zRNoti, tadyathA-dezenApi AtmA zabdAn zRNoti, sarveNApi AtmA zabdAn zRNoti 1, evaM rUpANi pazyati 2, gandhAn-Ajighrati 3, rasAn AsvAdayati 4, sparzAn pratisaMvedayati 5 / dvAbhyAM sthAnAbhyAmAtmA'vabhAsate, tadyathA-dezenApi AtmA avabhAsate sarveNApi AtmA avabhAsate 1, evaM prabhAsate 2, vikurvati 3, paricArayati 4, bhASAM bhApate 5, AhArayati 6, pariNamayati 7, vedayati 8, nirjasyati 9 / dvAbhyAM sthAnAbhyAM devaH zabdAn zrRNoti - dezenApi devaH zabdAn zrRNoti sarveNApi devaH zabdAn zRNoti yAvat nirjarayati 14 / maruto devA dvividhAH prajJaptAstadyathA-ekazarIrA dvizcaivazarIrAzcava / 1 / evaM kinnarAH 2, kiM puruSAH3, gandharvAH4, nAgakumArAH5, suvarNakumArA:6, agnikumArA 7, vAyukumArAH 8 // devAdvividhAH prajJaptAstadyathA-ekazarIrAzcaiva dvizarIrAzcaitra / / su0 24 // // dvitIyasthAnasya dvitIya uddezakaH samAptaH // 2-2 //
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 na sthAnAgasUtre TokA- dohiM ThANehi' ityAdi / sUtracatuSTayam dvAbhyAM sthAnAbhyAM prakArAbhyAmAtmagatAmyAm AtmA avadhidhArI jIvaH adholokaM jAnAti-avadhijJAnena, pazyati-adhidarzanena, tadyathAsamavahatena= kRtavaikriyasamuddhAnena -AtmanA, AtmA-jIvaH adholokaM jAnAti pazyati, asamavahatena kriyasasuddhAtarahitena AtmanA AtmA adholokaM jAnAti pazyatItyAha-' AhohI'-tyAdi-' AhohI ' yathAvadhiH-yathA yatmakAro'vadhiyasya sa tathA, yadvA-'adho'vadhiH' iticchAyA, tatra adhA=paramAvadheradhovatI-ava vaimAnika carama aura acarama hote haiM aisA kahA gayA hai ye vaimAnika avadhijJAna se adholoka Adi ko jAnate haiM aura dekhate haiM so veda (jAna ne) meM jIva ke do prakAra hote haiM vahI aba prakaTa kiyA jAtA hai-"dohiM ThANehiM AyA ahologa jANai pAsa" "dohiM ThANehiM ) ityAdi cAra sUtra haiM Atmagata do prakAroM se AtmA avadhijJAnadhArI jIva apane ko avidhijJAna dvArA jAnatA hai aura avadhidarzana dvArA use dekhatA hai vaha avadhijJAnI jIva samavahata aura asamavahatake bheda se do prakAra kA hotA hai vaikriyasamudghAta jaba vaha karatA hai taba vaha samavahana aura vaikriyasasuddhAta se rahita asamavahata kahalAtA hai donoM hI avasthAoM meM vartamAna vaha avadhidhArI AtmA adholoka ko jAnatA aura dekhatA hai avadhijJAna aneka prakAra kA hotA hai ataH "AhohI" ityAdi sUtrapATha dvArA sUtrakAra pahelAM e ullekha thayo che ke vimAnike carama paNa hoya che ane acarama paNa hoya che te vaimAnike pitAnA avadhijJAnathI adholoka Adine jANe che ane dekhe che. A veda (jANavA) nI apekSAe jIvanA be prakAra hoya che. sUtrakAra have eja vAtane prakaTa kare che- ___" dohi ThANehiM AyA ahologa jANai pAsai" " dohi ThANehiM " tyA yA2 sUtra che. mAmAta meM prA3 mAmA (avadhijJAnadhArI jIva) pitAnA avadhijJAna dvArA alakane jANe che ane avadhidarzana dvArA tene dekhe che. te avadhijJAnI java be prakAranA hoya che. (1) samavahana ane asamavahata. jyAre te vaikiya samudughAta kare che tyAre tene samavahata kahe che, ane jyAre te vaikiya samuddaghAtathI rahita hoya che tyAre tene asamavahata kahe che A banne prakAranI avasthAvALo avadhijJAnI AtmA alakane jANe che ane dekhe che.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapATIkA sthA0 2702sU024 agholAkazAnAdiviSaya Atmanodvaividhyama 353 dhiryasya sa tthaa| niyatakSetraviSayAvadhijJAnItyarthaH / sa samavahatAsamavahatena kadAcit samavahatena kadAcid asamabahatenetyarthaH,AtmanA jIyo'dho lokaM jAnAti pshyti| evam adholokavat ma tiyaglokam Urbalokam , tathA kevalakalpa-samaya bhASayA paripUrNa-caturdazarajjvAtmakaM lokamapi ca jAnAti pazyati 4 / vaikriyasamudghAtAnantaraM vaikriyazarIraM bhavatIti vaikriyazarIramAzrityAdholokAdijJAne prakAradvayamAha'dohi ThANehi ' ilAdi-mUtracatuSTayaM kaNThayam , navaram-vikRrvitena kRtavaikriyazarIreNa AtmanetyarthaH, avikurvitena-tadbhinnena akRtakriyazarIreNetyarthaH / uktaM yaha prakaTa kara rahe haiM ki-jaise avadhijJAnadhArI jIva kA avadhijJAna jisa prakAra kA hotA hai athavA paramAvadhi se adhovI avadhijJAna jisako hotA hai aisA vaha jaba niyatakSetra aura niyataviSaya ko avadhijJAna dvArA jAnatA hai aura dekhatA hai isa prakAra niyatakSetra viSayAvadhijJAnI AtmA kadAcit samavahana hokara aura kadacit asamavahata hokara adholoka ko jAnatA hai, aura dekhatA hai isI taraha se vaha tiryagloka ko aura kevalakalpa sampUrNa loka ko bhI ki jo 14 rAjU kA hai jAnatA hai aura dekhanA hai4 vaikriyasasuddhAta ke anantara hI vaikiyazarIra hotA hai isaliye aba sUtrakAra vaikriyazarIra ko lekara adholokAdike jJAna meM do prakArakA kathana karate haiM "dohi ThANehiM" ityAdi 4 cAra sUtra haiM-ina saba kA artha spaSTa hai parantu jo vizeSatA hai AtmA jaba kRta baikriyazarIra se yukta hotA hai taba aura jaba AsmA bhavadhijJAna bhane pratuMDAya cha ve sUtra.2 " AhohI" tyAta sUtro dvArA e prakaTa kare che ke-avadhijJAnadhArI jIvanuM avadhijJAna je prakAranuM hoya che athavA paramAvadhithI adhevata (utaratI keTinuM) avadhijJAna jenuM hoya che e jIva niyatakSetra ane niyata viSayane avadhijJAna dvArA jANe che ane dekhe che A prakArane niyatakSetra ane niyata-viSayAvadhijJAnI AtmA kyAreka samavahata thaIne ane kayAreka samavahata thayA vinA adhelekane jANe che ane dekhe che eja pramANe te tirthakane, ulakane ane 14 rAjUpramANa kevalaka5 (saMpUrNa) lokane paNa jANe che ane dekhe che sU 4 vaikriya samudaghAnI pachI ja vaikiya zarIra thAya che. tethI sUtrakAre have vaikriya zarIranI apekSAe alakAdinA jJAnamAM dvividhatAnuM kathana kare che- ___ " dohiM ThANehiM" mA viSayane manusakSIna. 5 yAra sUtra sApAmA AvyAM che te badhAno artha spaSTa che, paraMtu je vizeSatA che te nIce pramANe che--AtmA jyAre kRta kiya zarIrathI yukta nathI hote tyAre paNa pitAnA
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre noindriyamatyakSamavadhijJAnam, sAMprata mindriyapratyakSajJAnamAha - ' dohi ThANehiM ' ityAdi paJcasutrI- dvAbhyAM sthAnAbhyAmAtmA zabdAn zRNoti / tadeva sthAnadvayamAha dezenApi sarveNApi ceti / tatra dezena ekazrotreNa dvitIyasyopaghAtAt zabdAn zrRNoti, tathA - sarveNa zrotradvayena ceti / yadvA-dezena - zrotrendriyamAtreNa, tathA sarveNa=saMbhinnazroto labdhyapekSayA sarvairapIndriyaiH zabdAn zRNoti 1 / evaM cakSurindriyAdivijJeyam | navaraM jihvAdezasya pakSAghAtAdi rogeNopaghAtAddezenAsvA 354 kRta vaikiyazarIra se yukta nahIM hotA hai taba bhI vaha apane avadhijJAna se aloka Adi ko jAnatA hai aura dekhatA hai isa taraha noindriyapratyakSa rUpa jo avadhijJAna hai usake viSaya meM yaha kahA hai aba indriyajanya jo pratyakSajJAna hai usa ke viSaya meM sUtrakAra kahate haiM- " dohiM ThANehiM " ityAdi - yaha paJcasUtrI hai do sthAnoM dvArA AtmA zabdAdiko sunatA hai ve do sthAna isa prakAra se haiM- eka dezarUpa sthAna aura dUsarA sarvarUpa sthAna eka kAna ke upaghAta hone se zabda ko eka kAna se sunanA yaha dezarUpa sthAna hai tathA zrotra se sunanA yaha sarvadezarUpa sthAna hai athavA zrotrendriya mAtra ke dvArA jo AtmA zabdoM ko sunatA hai vaha eka dezarUpa sthAna hai tathA saMbhinnazrItopalabdhi kI apekSA se saca hI indriyoM se zabdAdikoM ko jo sunatA hai yaha sarvedezarUpa sthAna hai isI taraha kA kathana cakSu Adi indriyoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye tathA jaba pakSAghAta se jilhA kA eka deza AghAtita ho jAtA avidhajJAnathI adheAlAka Adine jANe che ane dekhe che A rIte indriya pratyakSarUpa je avadhijJAna che tenA viSayamAM A kathana karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra indriyajanya je pratyakSajJAna che tene viSe nIce pramANe kahe che-- dohi ThANehiM " ityAdi pAMca sUtrI saha bhAyavAsAM bhAvyAM che. sthAnA dvArA AtmA zakhvAdikAne sAMbhaLe che, te e sthAna nIce pramANe che. (1) deza35 ( maza35 ) sthAna - ane (2) sarva sthAna zabdo kAne athaDAya ane eka ja kAne sabhaLAya tene dezarUpa sthAnathI zravaNu thayeluM gaNAya che. ane kAnathI zravaNu karavuM tenuM nAma sadezarUpa sthAnathI zravaNu gaNAya che, athavA mAtra zrotrendriya dvANa ja AtmA je zabdone sAMbhaLe che, tene eka dezarUpa sthAna kahe che, tathA sa`bhinna zrotApulabdhinI apekSAe "dhI ja indriyAthI AtmA zakhvAdikanuM je zravaNa kare che tenuM nAma sa dezarUpa sthAna che. A prakAranuM kathana cakSu Adi indriyAnA viSayamAM paNa samajavuM, tathA jyAre jIbhanA eka bhAga pakSaghAtathI nakAmA thaI jAya che, "L
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2302sU024 adholokazAnAdiviSaya Atmanovaividhyam 355 dayatIti 5 / zabdazravaNAdapro jIvapariNAyA uktAH, saMprati tatmastAvAttatpariNAmAntarANyAha- dohi ThANehiM ' ityAdi-dvAbhyAM sthAnAbhyAm AtmA-jIvaH avabhAsate dyotate, dezena sarveNa ceti / tatra dezena khadyotavat , sarveNa pradIparat / yadvA -avamAsate-jAnAti dezato'vadhyAdinA, sarvataH kevalajJAnena 1 / evaM-prabhAsate prakarSaNa botate 2 / vikaroti-degato hastAdivaikriyakaraNena, sarvataH sarvadehasya hai-taba vaha apane ekadeza se hI isa kA AsvAda letI hai-sarvadeza se nahIM zabdazravaNa Adi jIva ke pariNAma haiM-hoinake viSaya meM to kaha diyA gayA hai-aba isI sambandha ko lekara sUtrakAra unake pariNAmAntaroM kA kathana karate haiM-"dohiM ThANehiM" ityAdi-do sthAnoM dvArA AtmA eka deza se aura sarvadeza se camakatA hai prakAzita hotA hai vaha khadyota kI taraha eka deza se aura dIpaka kI taraha sarvadeza se prakAzita hotA hai athavA-" avabhAsate" kriyApada kA artha "jAnatA hai" aisA bhI hotA hai-so isa pakSa meM vaha avadhi Adi jJAna dvArA jo jAnatA hai usakA vaha jAnanA deza se jAnanA hai tathA kevalajJAna dvArA jo jAnatA hai vaha jAnanA usakA sarvadeza se jAnanA hai isI taraha se AtmA do taraha se prakarparUpa se ghotita hotA hai 2 isI taraha AtmA deza aura savarUpa se vikriyA karatA hai hastAdikoM kI vikriyA karanA yaha deza se vikriyA karanA hai aura samastadeha kI cikiyA tyAre te jIbhanA eka bhAgathI (pakSaghAta rahita bhAgathI) ja rasAsvAda le che. tyAre jIma pitAnA sarva bhAgethI rasAsvAda karI zakatI nathI zabdazravaNa Adi jIvanAM pariNAme che, temanA vize te kahI devAmAM AvyuM che. have sUtrakAra A saMbaMdhane ja anulakSIne temanA pariNAmantarane maTa 4re cha-" dohiM ThANehiM " tyAhi me sthaan| 2'mAtmA se zithI (mazata:) athavA sazathI ( sa taH ) yama cha-prazita thAya che. te pataMgiyAnI jema eka dezathI athavA dIpakanI jema sarva dezathI prakAzita thAya cha. athavA-" avabhAsate" yApahanI " " me 5 saya thAya che. A prakArane artha grahaNa karavAmAM Ave te ahIM nIce pramANe artha samaja-AtmA avavijJAna Adi dvArA je jANe che te dezataH jANe che, paraMtu kevaLajJAna dvArA je jANe che te sarva dezathI (sa pUrNa rUpe) jANe che. eja pramANe AtmA be rIte prakarSarUpe ghotita ( prakAzita) thAya che eja pramANe AtmA dezarUpe ane sarvarUpe vikriyA kare che. hasta AdinI vikriyA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ da sthAnAnasUtre vaikiyakaraNena 3 / paricArayati - maithunaM sevate dezena manoyogAdInAmanyatamena, sarveNa - yogatrayeNeti 4 / bhASAM bhASate dezena jihvAgrAdinA, sarveNa samastaistAlvAdisthAnaiH5 / AhArayati - dezena mukhamAtreNa sarveNa oja AhArApekSayA 6 / pariNamayati- pariNAmaM prApayati AThArametra khalarasabhAgena, tatra dezena bhaktAzaya " karanA yaha sarvadeza se vikriyA karanA hai isI prakAra jIva - " paricArayata eka deza se aura sarvadeza se maithuna sevana karatA haimanoyogAdi tIna meM se kisI eka ke dvArA maithuna sevana karanA yaha ekadeza se maithuna sevana karanA hai aura tInoM yogoM dvArA maithuna sevana karanA yaha sarvadeza se maithuna sevana karanA hai 4 isI taraha AtmA jIva ekadeza se aura sarvadeza se bhASA bolatA hai jihvAgrAdi dvArA bhASA bolanA yaha eka deza se bhASA kA bolanA hai aura samasta tAtyAdi svAnoM dvArA bhASA bolanA yaha sarvadeza se bhASA kA bolanA hai isI taraha jIva deza se aura sarvarUpa se AhAragrahaNa karatA hai mukhamAtra se AhAragrahaga karanA isakA nAma deza se AhAragrahaNa karanA hai aura oja AhAra kI apekSA se sarpazarIra se AhAragrahaNa karanA yaha sarvadeza se AhAragrahaNa karanA hai isI taraha se jIva gRhIta AhAra ko khalarasa bhAga rUpa meM eka deza se aura karavI tenuM nAma dezata vikriyA che ane samasta zarIranI vikriyA karavI tenu nAma sadezataH vikriyA che " paricArayati " A kriyApadma dvArA e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke AtmA eka dezathI athavA sadezathI maithu nanuM sevana kare che. maneyAga Aditrazu cegamAMthI kAI paNu eka dvArA maithu nanuM sevana karavuM tenuM nAma eka dezathI maithuna sevana che, ane traNe cegA dvArA maithunanuM sevana karavuM tenuM nAma sA~ dezathI maithuna sena che (4) eja pramANe AtmA ( jIva) eka dezathI ane sa` dezathI bhaSA khele che. eka dezathI bhASA eTalI eTale jinnAga ahi eka sthAnathI bhASA khelavI, sarva dezathI bhASA khelavI eTale taLavA mAdi samasta sthAneA dvArA bhASA elavI. (5) eja rIte chatra dezarUpe ane sarUpe AhAra grahaNa kare che. mAtra mukha dvArAja AhAra grahaNa karavA tenuM nAma dezarUpe AhAra grahaNa karyAM kahevAya che. e ja AhAranI apekSAe AtmA samasta zarIra dvArA je AhAra grahaNu kare che tene sarUpe AhAra grahaNa karyAM kahevAya che. ( 6 ) eja pramANe jIva peAtAnA dvArA grahaNa karAyelA AhArane khalarasa bhAga rUpe
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ KdhA rIkA sthA02302 sU024 adholokazAnAdiviSaya Atmanodvaividhyam 357 dezasya plIhAdinA ruddhatvAt , anyathA sarveNeti 7 / vedayati-anubhavati dezena= hastAdyavayavavizeSeNa, sarveNa-sarvAva pavaiH pariNamitAn AhArapudgalAn iSTAniSTapariNAmataH 8 / nirnarayati-tyajati-AhAritAn pariNamitAn veditAn AhArapudgalAn dezena-apAnAdinA, sarvega-sarvazarIreNaiva prasvedavaditi 9 / (14) atha - vaitAni zabdAdi sparzaparyantAni paJca, tathA 'avabhAsate' ityArabhya nirjarayati, sarvadeza se pariNamAtA hai bhaktAzaya jaba plIhA lIvara roga Adi se ruddha hotA hai taya gRhIta AhArako jIva ekadeza se khalarasabhAgarUpa meM pariNamAtA hai aura jaba aisA nahIM honA hai taba vaha gRhIta AhAra ko sarvadeza se khalarasabhAgarUpa meM pariNamAtA hai 7 isI taraha jIva pariNamita AhAra pudgaloM ko ipTAniSTa pariNAma ke rUpa meM ekadeza se aura sarvadeza se anubhava karatA hai hastAdi avayavavizeSa dvArA anubhava karanA ekadeza se anubhava karanA hai aura sarvAMvayavoM dvArA jo anubhava karanA hai vaha sarvadeza se anubhava karanA hai isI taraha jIva AhArita pariNaSita, vedita AhArapudgaloM ko apAna AdirUpa ekadeza dvArA aura prasvedAdi kI taraha sarvazarIra dvArA chor3anA hai athavA zabda se lekara sparzAnta taka ke sUtra tathA "avabhAsate" se lekara nirjarayati taka ke 9 sUtra ye saba 14 sUtra vivakSita vastu kI apekSA (lehImAM bhaLe evAM to eka dezathI paNa pariNAve che ane sarva dezathI paNa pariNAve che jyAre pAcanakriyA karanArAM jaThara, kALajuM, AMtaraDA Adi aMgomAMnA keI paNa aMgo kaI ragane kAraNe kAma karI zaktAM nathI, tyAre gRhIta AhArane jIva eka dezathI khelarasabhAga rUpe pariNAve che, paNa jyAre evuM banatuM nathI tyAre jIva gRhIta AhArane sarva dezothI khalAsa bhAgarUpe pariNAve che. (7) eja pramANe parimita AhAra pudagalene jIva IniSTa pariNAma rUpe eka dezathI paNa anubhave che ane sarva dezathI paNa anubhave che. hAtha Adi avayava vizeSa dviArA anubhava karI tenuM nAma "eka dezathI anubhava kare", ane badhAM avayave dvArA je anubhava karAya che tenuM nAma "sarva dezathI anubhava kare " gaNAya che. (8) eja pramANe jIva AhArita, pariNamita, ane vedita AhAra yugalane apAna Adipa eka dezathI athavA prasveda Adi rUpe sarva zarIra dArA ch| cha (6). ___athavA zathI ne spazanti sudhAnA pAMya sUtra tathA " avabhAsate" thA ne nirjarayati " sudhAnA na sUtra bhagAne 14 sUtra mana che. 214 sUtra
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMdva ityantAni nava. evametayoH saMkalanena caturdazApi mUtrANi vimakSitaviSayavastyapekSayA vijJeyAni / ayamatra vivekaH dezenApi-dezato'pi zRNoti-bahuSu zabdeSu kA~zcit zabdAn zrRNoti, saNApi-sarvato'pi sAmastyena sarvAn zabdAn zrRgotIti 1 / evaM rUpAdiSvapi bhAvanoyam 14 / / uktaM sAmAnyataH zrANAdikam , vizeSavitrazAyAM devAnAM prAdhAnyAttAnAzritya mAha-' dohi ThANehiM ' ityAdi-caturdazasUtrI dvAbhyAM sthAnAbhyAM devaH zabdAn zrRgoti-dezenApi sarveNApi, vivakSitazabdAdiviSayavastvapekSayA dezataH sarvato se jAnanA cAhiye isakA abhiprAya aisA hai-aneka zabdoM meM se yaha jIva jo ki kitaneka zabdoM ko sunatA hai vaha usakA sunanA deza se sunanA hai aura jaba samasta zabdoM ko sunatA hai so vaha sunanA usakA sarvadeza se sunanA hai isI taraha kA kathana rUpAdikoM ke viSaya meM bhI kara lenA cAhiye 14 ___sAmAnyarUpa se yaha pravaNAdika kA kathana kiyA hai aba sUtrakAra vizeSavivakSA ko Azrita karake devoM kI pradhAnatA le inakA kathana karate haiM-" dohiM ThANehiM" ityAdi-caturdaza sUtrI hai-do sthAnoM ko lekara deva zabdoM ko sunatA hai ve do sthAna ekadeza aura sarvadezarUpa haiM deva ekadezarUpa se bhI zabdoM ko sunatA hai aura sarvadezarUpa le bhI zabdoM ko sunatA hai arthAt vivakSita zandAdi viSayalpa vastu kI vivakSita (amuka) vastunI apekSAe samajavA joIe. A kathananuM tAtparya evuM che ke aneka zabdamAMthI A jIva je keTalAka zabdane sAMbhaLe che, te (temane sAMbhaLavAnI) kriyAne dezarUpa zravaNa kahe che, ane jyAre te samasta zabdane saMbhaLe che tyAre tenA dvArA temanuM je zravaNa thAya che tene sarvadezathI thayeluM zravaNa kahevAya che. e ja prakAranuM kathana rUpAdikanA viSayamAM paNa samajI levuM. 14 sAmAnya rUpe A zravaNAdikanuM kathana ahIM karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra devonI pradhAnatAnI apekSAe temanuM vizeSa kathana kare che- "dohiM ThANehiM" tyAdi 14 sUtrI mI mAmA mAvyAM chbe sthAno dvArA deva zabdane zravaNa kare che-(1) eka dezathI ane (2) sarvadezathI. eTale ke eka dezarUpe paNa deva zabdone sAMbhaLe che ane sarvadezarUpe paNa zabdone sAMbhaLe che. A kathananuM tAtparya e che ke zabdAdi viSayarUpa vastunI apekSAe te deva dezanI apekSAe zabdone zravaNa kare che ane samasta
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u02sU024 adholokazAnAdiviSaya Atmanovaividhyam 359 vA zRNoti yAvat nirjarayati / vyAkhyA sugamA 14 / pUrvoktA bhAvAH zarIre satyeva saMbhavatAMti devAnAM pradhAnatvAtteSAmeva vyaktita' zarIraprarUpaNAmAha ma. rupA tyAcaprasUtrI / marutodevAH dvividhAH-eka zarIrA dvi zarIrAzceti / tatra masto devA lokAntikadeva vizeSAH santi, te caikazarIriNaH-vigrahagatau kArmaNazarIratvAt / upapAtAnantaraM vaikriyazarIrasadbhAvAd dvizarIriNo bhavanti / yadvAbhavadhAraNIyApekSayaikazarIriNaH, uttarakriyA pekSayA tu dvizarIriNaH 1 / evaM kinarAdayaH saptApi devAH bodhyAH, / tatra kinarAH kiM puruSAH, gandharvAcaite trayo vya ntarAH, zepAH nAgakumArAH, suparNakumArAH, agnikumArAH, vAyukumArAzceti catvAro apekSA vaha deva deza se aura sarva samasta zabdoM ko sunane kI apekSA sarvadeza se zabdoM ko sunatA hai isI taraha kA kathana yAvat "nirjarayati taka deva ke sambandha ko lekara jAna lenA cAhiye ina 14 sUtroM kI vyAkhyA sugama hai ye saba sunane AdirUpa bhAva zarIra ke hone para hI ho sakate haiM ataH vyaktirUpa se kauna se deva kitane zarIrabAle hote haiM yaha bAta aba sUtrakAra prakaTa karate haiM-maruta-deva-do prakAra ke hote haiM eka ekazarIravAle aura dUsare do zarIravAle marudeva lokAntika devavizeSa haiM ye eka zarIradhArI hote haiM arthAt vigrahagati meM eka hI kArmaNa zarIra rahatA hai isa apekSA ye ekazarIravAle hote haiM tathA upapAta ke bAda vaikriyazarIra kA sadbhAva ho jAne se ye do zarIravAle hote haiN| athavA bhavadhAraNIya zarIra kI apekSA ye eka zarIravAle hote haiM aura uttara vainiya zarIra kI apekSA ye do zarIravAle hote haiN| isI zabdone zravaNa karavAnI apekSa e te deva sarvadezathI zabdanuM zravaNa kare che mera sarnu thana " nirjarayati" 5yantana pAne manusakSIne, vAna viSa. yamAM ahIM samajI levuM A 14 sUtronI vyAkhyA saraLa che. zravaNa Adi rUpa bhAnuM astitava vinA zarIra saMbhavI zakatuM nathI. A bhAvanuM astitva zarIrayukta jImAM ja saMbhavI zake che. tethI sUtrakAra have e vAta prakaTa kare che ke kayA kayA de keTalAM zarIravALAM hoya che - matadeva be prakAranA hoya che-(1) eka zarIravALA ane (2) be zarIravALA, matadeva lekAtika devavizeSa che. teo eka zarIradhArI paNa heya che, eTale ke vigrahagatimAM eka kAmaNa zarIrane ja saddabhAva rahe che te kAraNe vigrahagati daramiyAna teo eka ja zarIravALA hoya che. paNa upapAta bAda vaikiya zarIrane paNa saddabhAva rahe che, tethI upapAta bAda temanAmAM be zarIrane sabhAva rahe che. athavA bhavadhAraNIya zarIranI apekSAe teo eka zarIravALA hoya che ane uttara vaikiya zarIranI apekSAe be zarIravALA
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 sthAnAso bhavanapatayaH 8 / parigaNitabhedagrahaNaM bhedAnnaropalakSaNaM, na tu vyavacchedArtham , sarvajIvAnAM vigrahagatAvekazarIratvAt . anyaDhA-utpanI-dvi zarIratvAditi / sAmAnyata Aha-'devA duvihA' ityAdi / vyAkhyA sugamA || mR0 24 // itizrI vizvavikhyAta-jagadavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalita. lalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadhanaikagrandhanirmApaka-bAdimAnamardaka zrIzAhachatrapati kolhApurarAjamadatta janazAstrAcArya'padabhUpita-kolhApurarAjaguru bAlavAyacAri jainAcArya-jainadharma divAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM sthAnAGgamatrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAm dvitIyasthAnasya dvinIyoddezakaH samAsaH // 2-2 // taraha se kinnara Adi sAta devoMke sambandhameM bhI jAnanA cAhiye inameM kinnara, kimpurupa aura gandharva ye tIna vyantaradeva haiM nAgakumAra, suvarNakumAra agnikumAra aura vAyukumAra ye cAra bhavanapati deva haiN| ina parigaNita bhedoMkA jo yahAM grahaNa huA hai vaha anya bhedoMko grahaNa karane ke liye hI huA hai unake vyavacchedake liye nahIM huA hai jitane bhI jIva hote haiM una sabako vigrahagati meM eka hI garIra hotA hai aura upapAtake samaya unake do zarIra hote haiM / "devA dvividhAH prajJaptAH" aisA jo kahA gayA hai ki deva do prakAra ke hote haiM eka ekazarIravAle aura dUsare do zarIravAle so yaha kathana sAmAnyarUpa se kahA gayA hai // mR024|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAmIlAlacativiracita sthAnAGga sUtrakI sudhAnAmaka TIkArthakA dusaresthAnakakA dvitIya uddezaka smaapt||2.2|| hoya che. A prakAranuM kathana kinnara Adi sAta prakAranA deva viSe paNa samajavuM. temAMnA kinnara, jiMpuruSa ane gaMdharva, A traNa vyantara de che ane bAkInA nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra ane vAyumAra, e cAra bhavanapati deve che ahIM gaNAvavAmAM AvelA je bhedane grahaNa karAyA che, te anya bhedane grahaNa karavA mATe ja gaNAvyA che, temane vyavaccheda karavAne mATe ahIM temane gaNAvavAmAM Avela nathI. jeTalAM ja hoya che te badhAne vigrahagatimAM eka 1 zarI2 DAya cha bhane 65pAtane samaye tamane se zarIra DAya che. " devA dvividhA prannaptAH " heva me 12nA DAya che. (1) se zarIravArA mane (2) zarIravALA. A prakAranuM je kathana ahIM karavAmAM AvyuM che te sAmAnyarUpe karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM joIe. sU 24 zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsalAla muniviracita sthAnAMgasUtranI sudhA nAmanI TIkAInA bIjA sthAnakano bIjo uddezaka samApta. che 2-2 che
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtIyodezakaH prArabhyateukto hitIyoddezakaH, samprati tRtIyaH prArabhyate, asya dvitIyena sahAyama bhisambandhaH anantarodezake jIvapadArtho'nekavidhaH proktaH, atra tu tadupagrAhakapudgala jIvadharmakSetradravyalakSaNapadArthaprarUpaNA mocyate, ityevaM samvandhenAyAnasyAsyedamAdimaM sUtrASTakam , tatrAntimakhutreNAsyAyaM sambandhaH-iha dvitIyoddezakasyAntyasUtre devAnAM zarIramarUpaNAkRtA, zarIravAMzca zabdAdigrAhako bhavatItyatra zabdastAvannirUpyate dUsare sthAnakakA tIsarA uddezA dvitIya uddezaka kA kathana kiyA jA cukA hai aba tRtIya uddezaka. kA kathana prArambha hotA hai isakA dvitIya uddezaka ke sAtha sambandha aisA hai ki anantara hinIza uddezaka meM jIla padArtha aneka prakAra kA kahA gayA hai so aya isa tRtIya uddezaka meM tadupagrAhaka pugala dharma jIvadharma kSetra aura dravya ina padArthoM kI prarUpaNA kI jAtI hai isa uddezaka kA jo Adima sUtrASTaka hai usakA dvitIya uddezaka ke antina sUtra ke sAtha aisA sambandha hai ki yahAM devoM ke zarIra kI prarUpaNA kI gaI hai so yahAM aba aisA prakaTa karanA hai ki jo zarIrabAlA hotA hai vahI zabdAdikoM kA grAhaka hotA hai isI kAraNa yahAM zabdoM kA sarva prathama prarUpaNa sUtrakAra kara rahe haiM-"dubihe sadde pannatte" ityAdi // sU0 25 // bIjA sthAnakano trIjo uddezakabIjo udezaka pUro thayo. have trIjA uddezakane prAraMbha thAya che A uddezakane bIjA uddezaka sAthe A prakArane saMbaMdha che - bIjA uddezakamAM jIva padArtha aneka prakAranAM kahyAM che. haveM A trIjA uddezakamAM tadupagrAhaka pudgala dharma, jIvadharma, kSetra ane dravya, A padArthonI prarUpaNa karavAmAM AvI che. A uddezAnI zarUAtamAM je sUvASTaka che tene bIjA uddezAnA antima sUtranI sAthe A prakArano saMbaMdha che-pahelA urezakanA chelA sUtramAM denA zarIranI prarUpaNa karavAmAM AvI che. jeo zarIravALA hoya che, teo ja zabdAdikene grahaNa karanArA hoya che. A saba dhane anulakSIne sUvAre ahIM sauthI pahelAM zabdonI prarUpaNa karI che. " duvihe sa pannatte" tyA // sU. 25 / / tha46
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAma mUlam-duvihe sadde paNNatte taM jahA-bhAsAsade ceva NobhAsAsade ceva / 1 / bhAsAsade duvihe paNNatte taM jahA-akkharasaMbaddhe va noakkharasaMvadve ceva / 2 / NobhAsAsade duvihe papaNatte, taM jahA-Aujjasade ceva, NoAujjasadde ceva / 3 / Aujjasade duvihe paNNatte, taM jahA-tate ceva vitate ceva / 4 / tate duvihe paNNatte, taM jahA-ghaNe ceva jhusire ceva / evaM vitate vi| 6 / NoAujjasadde duvihe paNNatte, taM jahA-bhUsaNasade ceva nobhUlaNasade ceva / 7 / NobhUmaNasadde duvihe paNNatte, taM jahA-tAlasadde ceva, lattiyAsadde ceva / 8 / dohiM ThANehi sadupAe siyA, taM jahA-sAhanaMtANa ceva puggalANaM saTuppAe siyaa| bhijjaMtANa ceva poggalANaM saduppAe siyA ||suu025|| chAyA-dvividhaH zabdaH prajJaptastadyathA-bhApAzabda caiva nobhApAzabdazcaiva / bhApAzabdo dvividhaH prajJaptastadyathA - akSarasaMvaddhazcaiva noakSarasaMbaddhazcaiva / nobhApAzabdo dvividhaH prajJaptaptadyathA-toyazavdazcaiva noAtodyazabdazcaiva / Ato. yazabdo dvividhaH prajJaptastadyathA-tatazcaiva vitatazcaiva / tato dvividhaH prajJaptastadyathAghanazcaiva zupirazcaiva / evaM vitato'pi / noAtobagabda dvividhaH prajJaptastadyathAbhUpaNazabdazcaitra nobhUpaNazabdazcaiva / nobhUpaNazabdo vividhaH prajJaptastadyathA-tAlazabdazcaiva latikAzabdazcaiva / dvAbhyAM sthAnAbhyAM zabdotpAdaH syAt , tadyathAsaMhanyamAnAnAM caiva pudgalAnAM zabdotpAdAsyAt , bhidhamAnAnAM caitra pudgalAnAM zabdo tpAdaH syAt / / sU0 25 // TIkA- duvihe sadde' ityAdi mUtrASTakaM sugamam / navaram-bhApAzabda: bhASAparyAptinAmakarmodayApAdito jIvazabdaH, tadanyastu nobhApAzabdaH 1 / TIkArtha-zabda do prakArakA kahA gayA hai-eka bhASAzabda aura dUsarA nobhASAzabda bhASAzabda bhI do prakArakA kahA gayA hai ekaakSara sambaddha dUsarA zabdane nIce pramANe be prakAra kahyA che-(1) bhASAzabda ane (2) ne bhASAzada, bhASAzabdanA paNa nIce pramANe be prakAra kahyA che-(1) akSara saMbaddha
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 3 0 21 zabdadvaividhyanirUpaNam 363 bhASAzando'pi dvividhaH - akSarasambaddhaH = varNavyaktiyuktaH, itaro noakSarasamvaddha 2 / AtodyaM - dundubhyAdi, tasya yaH zabdaH sa AtodyazabdaH, anyo vaMzasphoTAdijanyaH zabdo nobhatodyazabdaH 3 / tataH cINAdijanitaH zabdaH, citataH paTahAdijanitaH no akSara sambaddha inameM jo no bhASAzabda hai vaha bhI do prakArakA kahA gayA hai-eka Atoyazabda aura dUsarA noAtoyazabda Atoyazabda bhI do prakAra kA kahA gayA hai - eka tata aura dUsarA vitata tata bhI ghana aura zuSira ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai isI prakAra se vitata bhI do prakAra kA kahA gayA hai noAtodya zabda bhI do prakAra kA kahA gayA no 'bhUSaNazabda hai eka bhUSaNa kA zabda aura dUsarA nobhUSaNa kA zabda, bhI do prakAra kA kahA gayA hai eka tAlazabda aura latikA zabda do sthAnoMse zabdotpAda hotA hai eka to jaba pudgala saMhatya mAna ( TakarAnA) hote haiM taba zabdotpAda honA hai aura dUsare jaba ve bhidyamAna (bhedana) hote haiM taba zabdotpAda hotA hai, pudgala ke anu aura skandhabhedoM kI avAntara jAtiyAM 23 haiM ina meM eka bhASA vargaNA bhI hai ye bhASA vargaNAe~ loka meM sarvatra vyApta haiM jisa vastu se dhvani nikalatI hai usa vastu meM kaMpana hone ke kAraNa ina bhASA pudgalavargaNAoM meM bhI kaMpana hotA hai, jisase tareMge utpanna hotI haiM ye taraMge hI uttarottara pudgalavargaNAoM meM kampana paidA dUsarA ane (2) nAakSara saMbaddha vaLI nA bhASa zabdanA paNa A be prakAra kahyA che--(1) AAdya zabda ane (2) nAtedya zabda Adya zabdanA paNa e prAra uhyA che-(1) tata ane (2) vitata tatanA pazu meM leha che - (1) dhana ane (2) zuSira. eja pramANe vitatanA paNa e bheda kahyA che neAkhAdya zabdanA paNa e prakAra kahyA che-(1) bhUSaNu zabda ane (ra) ne bhUSaNa zabda nA bhUSalu zahanA yazu mele hyA che - (1) tAsa zamane (2) sati zabda. e sthAnA dvArA detpAda thAya che . (1) jyAre pudgala sahaeNnyamAna athaDAvuM thAya che tyAre zabdotpAda thAya che, ane (2) jyAre te bhidyamAna thAya che ( bhedAya che) tyAre zabdotpAda thAya che. pudgalanA aNu ane skandha bhedonI AvAntara jAtie 23 che, temAMnI eka bhASAvA paNa che. te bhASAva NAe leAkamAM satra vyApta thayelI che. je vastumAMthI ni nIkaLe che te vastumAM kaMpana thavAne lIdhe te bhASA pudgala vaNNAemAM paNa kaMpana thAya che. tene lIdhe taragA ( avAjanAM meAjA e ) utpanna thAya che. te taraMgA ja uttarAuttara pudgala vAemAM kaMpana pedA kare che, ane tene lIdhe eka
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre karatI hai jisa se zabda eka sthAna le udbhUta hokara bhI ignare sthAna para sunAi par3atA hai, vijJAna vAle bhI zabdakA vahana bhI hanI prakAra kI prakriyA dvArA mAnate haiM yadyapi naiyAyika aura vaizeSika gandako AkAza kA guNa mAnate haiM kintu jaina siddhAnta meM ise punaladravya ko vyaJjanaparyAya mAnA hai aura yukti se vicAra karane para bhI yahI siddha hotA hai isa zabda ke bhApAtmaka aura abhApAtmaka aise do leda haiM pApA paryApti nAmakarma ke udaya se utpAdita ( utpanna kiye huma) jo jIva ke dvArA zabda kiyA jAtA hai vaha bhASA zAbda hai aura isase bhinna nobhApA zabda hai 1 bhASA zabda bhI akSara sambAda aura noakSaramambAr3ha ke bheda se do prakAra kA hai inheM bhI sAkSara aura anakSara rUpa se kahA gayA hai jo vividha prakAra kI bhASAe~ bolacAla meM AtI haiM jinameM zAstra likhe jAte haiM ve akSara samandha sAkSara zabda hai yahI bAta "varNavyaktiyuktaH" pada se prakaTa kI gaI hai isa se bhinna jo zabda hai yaha noakSara sambaddha zabda hai yaha dIndriyAdi prANiyoM kI dhvani rUpa hotA hai dundubhi Adi kA jo zabda hai vaha Atodya (bAje kA ) zabda hai tathA caMga (baMza Adi sthAnamAM utpanna thayela zabda bIjA sthAna para paNa sAbhaLI zakAya che. zas (avAja) nuM A prakAre prasaraNa thavAnI vAta vaijJAnike paNa svIkAre che. jo ke naiyAyika ane vaizeSika matavAdoe zabdane AkAzano guNa mAne che, paraMtu jaina siddhAntamAM te tene pudgala dravyanI vyaMjana-paryAya rUpa mAnavAmAM Avela che, ane yuktipUrvaka vicAra karatAM eja vAta siddha thAya che. A zabdanA bhAvAtmaka ane ame maka evAM be bheda che bhASA paryApti nAmakarmanA udayathI utpAdita (upana karAyela) je zabdajIvanA dvArA karavAmAM Ave che tene bhASAzabda kahe che. tenAthI bhinna je zabda che tene no bhASAzabda kahe che (1) bhASAzabda paNa akSara saMbaddha ane akSara saMbaddhanA bhedathI be prakArane kahyo che. temane paNa sAkSara ane akSararUpa be bheda cuta kahevAmAM Avela che. je vividha prakAranI bhASAo bolacAlamAM Ave che, je bhASAomAM zAstro lakhAya che, temane "akSara saMbaddha sAkSaraM zabda na prArama mAvI zAya che. meza pAta * varNavyaktiyuktaH " mA 56 dvArA prakaTa karavAmAM AvI che. tenAthI bhinna je zabda che tene noakSara saMbaMddha zabda kahe che. te dvIndriya vagere prANIonA dhvanirUpa hoya che. hRdubha (2) mAhinA sapane mAtA (patrinA) 76 4 cha, tathA
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u03 2 sU0 25 zabdadvaividhyanirUpaNam 4 / tatazabdo ghanaH zuSirazceti dvividhH| tatra vana:-kAMsyatAlAdijanitaH, zupiraH-vaMzAdijanitaH 5 / evaM vitato'pi ghanazupirabhedena dvividhaH / uktaJca-"tataM vINAdikaM jJeyaM, vitataM paTahAdikam / ghanaM tu kAMsyatAlAdi, vaMzAdi zupiraM matam // 1 // " iti 6 / bhUpaNazabdaH-nU purAdijanitaH, tadbhinno nobhUSaNazabdaH 7 / tAlazabda: hastatAlAdijanitA, lattikAzabda:-pANiprahArajanitaH 8 / anayA'STamucyA ke paraspara TakarAne se jo zabda hotA hai ) hai vaha noAtodya zabda hai vINA Adi se jo zabda utpanna hotA hai vaha tata zanda hai tathA paTaha (Dhola) Adi se jo zabda utpanna hotA hai vaha vitana zabda hai 4 ghana aura zuSira ke bheda se tata zabda do prakAra kA hai-kAMsya tAla Adi se janita jo zabda hai vaha dhanazabda hai vaMza zaMkha Adi se janita jo zabda hai vaha zuSira zabda hai isI taraha se vitata zabda' bhI dhana aura zupira ke bheda se do prakAra kA hai unheM ca-"tataM vINAdikaM " ityAdi / napura Adi se janita zabda bhUSaNa zabda hai tathA isasebhinna jo zabda hai vaha nobhUSaNa zabda hai hAthoM kI tAlI bajAne Adi se jo zabda hotA hai vaha tAlazabda hai tathA eMDI Adi ke prahAra se jo zabda hotA hai vaha lattikA zabda hai isa aSTa sUtroM dvArA zabdoM ke bheda kahe gaye haiM aba zabdotpatti ke viSaya meM sUtrakAra kahate haiM-zabda do kAraNoM se utpanna hotA hai eka to saMghAtarUpa vAMsa Adi paraspara athaDAvAthI ja avAja thAya che tene Adya zabda kahe che. viSNu AdimAthI je avAja nIkaLe che tene tatazabda kahe che, tathA Dhela AdimAdhI je avAja nIkaLe che tene vitatazabda kahe che (4) ghana ane zuSiranA bhedathI tatazabda be prakAranA kahyA che-karatAla, maMjirA AdithI janita je avAja che tene ghanazabda kahe che ane vAMsaLI, zaMkha AdithI janita zabdane zuSira zabda kahe che. vitata zada paNa ghana ane zuSiranA bhedathI- be 42nA cha. 4aa 55 -" tataM voNAdikaM " tyAdi nUpura (jhAMjhara) Adi dvArA janita zabdane bhUSaNa zabda kahe che ane tenA karatAM bhinna evA zabdane bhUSaNa zabda kahe che. hAthethI tALI pADavA Adi vaDe je zabda thAya che tene tAla zabda kahe che. paganI eDI vagerenA prahArathI je zabda thAya che tene latikA zabda kahe che. A aSTastrI dvArA sUtrakAre zabdanA bhedanuM nirUpaNa karyuM che. have sUtrakAra za tpattinAM kAraNanuM nirUpaNa kare che-zabda be rIte utpanna thAya che-saMghAtarUpa avasthAne
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ d sthAnarres zabdabhedAH proktAH, sAmprataM zabdotpattimAha - ' dohiM ThANehiM ' ityAdi- dvAbhyAM sthAnAbhyAM=kAraNAbhyAM zabdotpAda: = zabdotpattiH syAt, tathAhi - ' sAhanaMtANaM ' ityAdI paJcamyarthe paSThI, tena saMhanyamAnebhyaH = saMghAtaM samApadyamAnebhyaH pudgalebhyaH zabdotpAda' syAt / yathA-abhrapavanAdi saMyoge garjanazabdotpattiH tathA - bhidyamAnebhyaH=viyojyamAnebhyaH pudgalebhyatha zabdotpAdaH syAt yathA vRkSa patrAdInAmiti / / 0 25 / / pudgalAnAM saMghAtabhedayoH kAraNa prarUpaNAmAha mUlam - dohiM ThANehiM poggalA sAhaNNaMti taM jahA saI vA poggalA sAhannati, pareNa vA poggalA sAhanaMti 1 / dohiM ThANehiM poggalA bhijjati taM jahA saI vA poggalA bhijjaMti pareNa vA poggalA bhijjati 2 / dohiM ThANehiM poggalA pari sati, taM jahA saI vA poggalA parisaDaMti pareNa vA poggalA parisADijjaMti 3 / evaM parivati 4, viddhaMsaMti 5 / duvihA poragA paNNattA, taM jahA- bhinnA caiva abhinnA va 1 | duvihA poggalA paNNattA taM jahA- bhiuradhammA ceva nobhiradhammA va 2 / dubihA poggalA paNNattA, taM jahAavasthA ko prApta hote hue pudgaloM se zabdotpAda hotA hai jaise abhra ( megha kA zabda ) aura pavana Adi ke zabda hone para garjana rUpa zabda kI utpatti hotI hai dUsare jaba pukUla skandha viyukta hote haiM taba unase zabdotpAda hotA hai jaise vRkSa patra AdikoM kA zabda hotA hai arthAt jaba vastu alaga 2 ho jAtA hai taba unakA jo zabda hotA hai vaha viyukta zabda hai || sU0 22 // prApta karatAM pudgaleA dvArA zabdatpAda thAya che. eTale ke pudgaleAnI arasa-para samAM sagha.ta ( saoNMceAga) thavAthI evuM mane che. jemake metranI garjanA ane pavana AdinA zabda ( susavATa) thavAthI garjanarUpa zabdanI utpatti thAya che. (2) nyAre yugasa 24ndha viyuja ( alaga ) thAya che, tyAre tebhanA dvArA zabdanI utpatti thAya che. jemake vRkSa, patra AdikAnA zabda saMbhaLAya che. kahevAnuM tAtpa e che ke jyAre vastu alaga thAya che tyAre paNa zabdanI utpatti thAya che, // sU. 25 //
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ supI kA sthA02u030 26 pudgalAnAM saMghAtabhedakAraNanirUpaNam. 367 paramANupoggalA ceva noparamANupoggalA ceva 3 / duvihA poggalA paNNattA, taM jahA-suhumA ceva bAyarA ceva 4 / duvihA poggalA paNNattA taM jahA-baddhapAsapuThThA ceva nobaddhapAsapuTThA ceva 5 / duvihA poggalA paNNattA, taM jahA-pariyAiya ceva apariyAiyacceva 6 / duvihA poggalA paNNattA, taM jahAattA ceva aNattA ceva 7 / duvihA poggalA paNNattA taM jahAiTA ceva ANiTThA ceva 8 / evaM kaMnA 9, piyA 10, maNunnA 11, maNAmA 12 // sU0 26 // ___ chAyA-dvAbhyAM sthAnAbhyAM pudgalAH saMhanyante, tadyathA-svayaM vA pudgalAH saMhanyante, pareNa vA pudgalAH saMhanyante 1 / dvAbhyAM sthAnAbhyAM pudralA bhiyante tadyathA-svayaM vA pudgalA bhidyante pareNa vA pudgalA bhidyante 2 / dvAbhyAM sthAnAbhyaM pudgalAH parizaTanti, tadyathA-svayaM vA pudgalAH parizaTanti, pareNa vA pudgalAH parizATayante 3 / evaM paripatanti 4 vidhvaMsante 5 / dvividhAH pudgalAH prajJaptAH, tadyathA-bhinnAzcaiva abhinnAzcaiva 1 / dvividhAH pudgalAH prajJaptAstadyathA-bhiduradharmANazcaiva no bhiduradharmANazcaiva 2 / dvividhAH pudgalAH prajJaptAstadyathA-paramANupudgalAzcaiva no paramANupudgalAzcaiva 3 / dvividhAH pudgalAH prajJaptAdyathA-mUkSmAzcaiva vAdarAzcaiva 4 / dvividhAH pudgalAH prajJaptAstadyathA-baddhapArzvaspRSTAzcaiva no vddhpaarshvspRssttaashcaiv5| dvividhAH pudgalAH prajJaptAstadyathA-paryAttAzcaiva aparyAttAzcaivada / dvividhAH pudgalAH prajJaptAstadyathA-AttAzcaiva anAttAzcaiva 7 / dvividhAH pudgalAH prajJaptAstadyathA-iSTAzcaiva, aniSTAzcava 8 / evaM kAntAH9, miyAH 10, manojJAH 11, mana AmAH 12 // mU0 26 / / punaloM ke saMghAta aura bheda ke kAraNa kI prarUpaNA'dohiM ThANehiM poggalA sAhaNaMti' ityAdi / TIkArtha-yaha paMcasUtrI hai-isakA artha sugama hai, svabhAvase hI jo pudgala paraspara meM mila jAte haiM-jaise ve abhrAdikoM (meghoM) meM mila palenA saMghAta (saga) nI tathA vighaTananA kAraNenI prarUpaNA- " dohiM ThANehiM pogagalA sAhaNaMti" tyA: TakAtha-A paMcasUtrI che, teno artha saraLa che. abhrAdikamAM (meghamAM) pula je rIte eka bIjA sAthe maLI jAya che-piMDarUpa banI jAya che, te
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 - sthAnAGgasUtre } TIkA--' dohi ThANehiM ' ityAdi paJcasUtrI sugamA | navaram - vizeSastvayam svayaM vA svabhAvenaiva abhrAdibhiva pudgalAH saMhanyante = saMbadhyante, piNDIbhavantItyarthaH karmakartRprayogo'yam / cA=athavA pareNa anyena pudgalAH saMhanyante 1 | svayaM pareNa vA bhidyante vighaTante / svayaM vA pudgalAH parizaTanti, avasIdanti kutsitAvasthAM prApnuvanti kuSThAdinA lyAdivat pareNa vA pudgalAH parizATayante madyadravyAdivat 3 | paripatanti parvatAdekhi 4 | vidhvaMsante = vinazyanti ghanapaTalavat 5 / jAte haiM saMbaddhita ho jAte haiM- piNDIbhAva ko prApta ho jAte haiM yaha unake milane meM prathama kAraNa haiM / tathA-para ke dvArA kRna upAya se jo pudgala Apasa meM mila jAte haiM yaha unake milane meM dUsarA kAraNa hai isI taraha jo pugala apane Apa vighaTita ( alaga ) ho jAte haiM yaha unake vighaTita hone kA prathama kAraNa hai nathA jaba ve dUsare kAraNoM se vighaTita ( alaga) kara diye jAte haiM to yaha unake vighaTita hone kA dUsarA kAraNa hai / 2 / isI taraha se unake parizaTina ( saDanA ) hone ke bhI do kAraNa haiM - eka kAraNa vaha hai jisa kAraNa se ve svayaM hI kuSTha (kor3ha) rogAdi se aMgulI kI taraha parizakti ho jAte haiM - kutsitAvasthA ko prApta ho jAte haiN| arthAt saDa jAte haiM, dUsarA kAraNa vaha hai ki jisake dvArA madyAdi dravya kI taraha ( parizaTina ) saDAye jAte haiM 3 isI prakAra se pugaloM ke paripatana ( par3ane ) meM bhI do kAraNa haiM - eka kAraNa vaha hai ki jisase ve parvatAdi kI taraha apane Apa patita ( par3anA ) rItane svAbhAvika sa ghAta ( sa yeAgIkaraNa ) kahe che A sivAya pudgaleAnA saghAtanuM khIjuM kAraNa A pramANe che--paranA dvArA kRta upAya dvArA paNu pueA eka bIjA sAthe maLI jAya che ! 1 // puleAnA vighaTanAmAM (judA thavAmAM) pazu evAMja e kAraNeA rahelAM che.(1) putlA potAnI jAte ja vighaTita ( alaga ) thaI jAya che (ra) athavA tee khIjA kAraNeAthI paNa vighaTana pAme che. // 2 // eja pramANe temanA pirazaTanamAM ( saDavAmAM ) paNa e kAraNeA kAma kare che-(1) jema kADhA rAga dvArA AMgaLI Adi agA saDI jAya che tema svAbhAvika rIte ja puaAmAM pirazaTana thAya che (2) madyAdi dravyanI jema anya upAya dvArA paNa parizaTana thAya che. // 3 // G eja pramANe putlAnuM paripatana ( paDavAnI kriyA ) paNa e kAraNe thAya che (1) patAdinI jema Ape!Apa paripatana thAya che (2) anyanA dvArA paNa temanuM paripatana karAya che. // 4 //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 3 sU026 pudgalAnAM saghAtamedakAraNanirUpaNam 369 punaH pudgalAneva nirUpayati-'duvihA poggalA' ityAdi dvAdazasUtrI kaNThayA, navaram-bhinnAH = vighaTitAH ubhinnAH = saMghAtamA. pannAH 1 / svayameva bhidyate iti bhiduraM = bhiduratvamityarthaH tadeva dharmaH= svabhAvo yeSAM te bhiduradharmANaH - pratikSaNavinazvarazIlA ityarthaH, antarbhUtamAvapratyayo'yam / tadbhinnA no bhiduradharmANaH 2 / paramANupudgalA:-paramAzca te ho jAte haiM aura dUsarA kAraNa yaha hai ki jisake dvArA ve paripatita kiye jAte haiM isI taraha se pudgaloM ke vinAza hone meM bhI do kAraNa hote haiM-eka kAraNa vaha hai ki jisa kAraNa se ve ghanapaTala (medha) kI taraha svataH hI naSTa ho jAte haiM aura dUsarA kAraNa vaha hai ki jisase ve vinaSTa (nAza ) kara diye jAte haiM jaise purAnA ghara Adi 5 / ___ yaha dvAdaza sUtrI hai-isameM bhI pudgala do prakAra ke hI prakaTa kiye gaye haiM-eka vighaTita aura dUsare saMghAtaprApta jo pugala bhinna 2 rUpa meM vighaTita haiM ve bhinna vighaTita (alaga 2) pudgala haiM tathA jo pudgala saMghAta (eka dUsare ke sAtha mila jAnA) ko prApta haiM ve abhinna-saMghAta prApta pudgala haiM 1 isa prakAra se bhI pudgala do prakAra ke haiM-eka bhiduradharmA aura dUsare nobhidaradharmA jinakA svabhAva apane Apa hI pratikSaNa vinazvara (nAza) hone kA hai ve bhiduradharmA pudala haiM aura jinakA svabhAva aisA nahIM hai-bhiduradharmAse jo viparIta haiM ve nobhiduradharmA paramANu pudgala haiM 2 isI prakAra se pudgala do prakAra ke haiM-eka paramANu rUpa pudgala aura eja pramANe paTanA vinAzamAM paNa be kAraNe kAma kare che-(1) meghanI jema teo svataH vinaSTa thaI jAya che (2) athavA purANA gharanI jema anya upA dvArA paNa tene vinAza karAya che. [ 5 che have je dvAdaza sUtrI (bAra sUtro) kahI che tene artha samajAvavAmAM bhAva cha-tabhA pazu purAnA meM prA2 matAcyA cha-(1) vighaTita mana (2) saMghAtaprApta. je muddale jude jude rUpe vighaTita che, teo bhinna vighaTita (alaga alaga) pudgala gaNAya che, tathA je pale saMghAtaprApta (eka bIjA sAthe saMga pAmelAM) che, temane arbhinna saMghApratAsa pule kahe che. enA purAnA mA prabhArI meM 5452 cha-(1) mi2 gharmA mana (2) na! bhidura dhamAM pitAnI jAte ja pratikSaNa naSTa thavAnA svabhAvavALAM pulane bhidura dharmA pule kahe che. tenA karatAM viparIta svabhAvavALAM pudgalene ne bhidura dharmA paramANu pudgala kahe che. je 2 .
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 sthAnAstre aNavazca paramANava-nivibhAgadravyarUpAH, te cate pudgalAzca te tathA skandhatvabhAcamanApannAH kevalAH pagmANaca evetyarthaH / tadbhinnA no paramANupudgalAH skandhabhUtA ityarthaH 3 / sUkSmAH-sUkSmapariNAmAH zItoSNasnigdharUkSalakSaNacatuHsparzava ntazca, ete ca bhASAdayaHsanti, bADharA yAdapariNAmA aSTasparzavantazcodArikA. dayaH 4 / baddhapArzvaspRSTAH pArthena dehatvacA spRSTAH-rajovat pArzvaspRSTAH, tato dasarA no paramANurUpa pudgala jo pudgala nivibhAga dravyarUpa hote haiM ve paramANu rUpa pudala haiM aura jo inase bhinna puddhala haiM ne skandharUpa pudala no paramANurUpa haiM isI prakAra se sUkSma aura bAdara ke bheda se pudgala do prakAra ke hote haiM jo pudgala sUkSmapariNAma se pariNata ho rahe haiM ve sUkSma puddhala haiM-inameM zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa ina cAra spoM meM se koI se do avirodhI sparza rahate haiM athavA bhinna 2 dezoM kI apekSA se unameM ye cAra sparza rahate haiM aise pudala mApAdirUpa hote haiM jo bAdara pariNAma se pariNata haiM ve bAda puddhala haiM hala bAdarapuGgaloM meM AThoM prakAra ke sparza rahate haiM aise ye bAdara pariNata pudgala audArika Adi rUpa haiM isI prakAra se pudgala baddhapAca spRSTa aura no vaddhapArzvaspRSTake bhedase do prakAra ke bhI hote haiM-baddhapAcaspRSTapuGgala ve haiM jo deha kI tvacA (camar3I) ke sAtha raja kI taraha pahile spRSTa hote haiM bAda meM bAha gADhatararUpa meM padralane A pramANe be prakAra paNa paDe che-(1) paramANu rUpa pula ane (2) ne paramANu rUpa pula je pudra nivibhAga dravyarUpa hoya che temane paramANu rUpa pula kahe che. paNa tenA karatAM bhinna je skanvarUpa muddalo. che, temane no paramANurUpa kahe che. eja pramANe sUkSama ane bAdaranA bhedathI paNa pula be prakAranA hoya che. sUma pariNAmathI pariNata je pule che temane sUkSma pudgala kahe che. te prakAranAM pulemAM zIta, uSNa, snigdha ane rUkSa A cAra sparzomAMthI kaI paNa be avidhI sparzIne saddabhAva hoya che. athavA bhinna bhinna deze (a) nI apekSAe temanAmAM te care sparzIne saddabhAva rahe che. evAM pudgale bhASAdi rUpa hoya che. badira pariNAmathI pariNata pudgalene bAdara pule kahe che. te bAdara pukAmAM AThe prakAranA sparzIne sadbhAva rahe che. evAM te bAdara pariNata pule audArika Adi rUpa hoya che. eja pramANe baddhapArzvadhRSTa ane ne baddhapArzvanA bhedathI paNa pula be prakAranA hoya che. je pule zarIranI tvacAnI sAthe rajanI jema
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA0 u03 sU0 26 pudgalAnAM saMghAtamedakAraNa nirUpaNam 371 baddhA: - gADhataraM zliSTAH tanau toyavat pArzvaspRSTAya te vaddhAca =ma dezairAtmasAtkRtAH rAjadantAdivad vaddhapArzvaspRSTAH / uktaJca - " pRTuMreNu va taNummi, baddhamappI kayaM paesehiM " iti / chAyA - spRSTaM reNuvattanau, vaddhamAtmIkRtaM pradeza : " iti // ghrANarasana sparzanendriyagrahaNagocarAityarthaH / ete pudralA yadA prAgarasanasparzanendriyaiH saha spRSTA ddhA bhavanti tadA - gandhaH - surabhyAditvena AghAyate rasaH - madhurAditvenAsvAdyate sparza:- karkazAditvena spRzyate nAnyathA / no vaddhapArzvaspRSTAH pudgalA dviprakArA pradezoM ke sAtha liSTa ho jAte ye haiM kahA bhI hai- 'puDhaM reNuM va' ityAdi reNu (raja) kI taraha zarIra meM jo pudgala pahile spRSTa hote haiM aura bAda meM cipaka jAte haiM ve baddha pArzva spRSTa pudgala haiM / arthAt pArzva spRSTa hokara jo hote haiM aise pula baddhapArzvaspRSTa haiM ye pula ghAga, rasanA aura sparzana indriyoM dvArA apane 2 viSayarUpa se gRhIta hote haiM ye pula jaba ghANa indriya ke sAtha spRSTa hokara baddha hote haiM taba unakA sugandha Adi gaMdha usake dvArA sUcane meM AtA hai aura jaba ye pula rasanA indriya ke sAtha spRSTa hokara baddha hote hai taba unakA madhura (mIThA ) rasa Adi usake dvArA gRhIta hotA hai-AsvAdita hotA hai / tathA jaba ye pula sparzana indriya ke sAtha spRSTa hokara baddha hote haiM - taba unakA karkaza - ( kaThora ) Adi sparza usake dvArA chUA jAtA hai / pahelAM pRSTa rahe che ane tyArabAda jAya che te pudgalene addhapArzva pRSTa gADhatara rUpe pradezeAnI sAthe kSiSTa thaI pudgalA kahe che. kahyuMpaNu che ke " puDhaM reNuva " tyAhi rezu (24) nI prema ke yuddhakheocaDelAM shriiranI sAthe pRSTa thAya che ane pachI zarIranI sAthe cAMTI jAya che, evAM puddhayAne baddhapArzvatkRSTa kahe che. eTale ke pArzva pRSTa ( pahelA pRSTa ) thaIne pachIthI khaddha thanArAM puaAne baddhapArzvatkRSTa puddalA kahe che. te yuddhaleAne ghrANendriya, rasanendriya ane sparzendriya dvArA pAtapeAtAnA viSaya rUpe grahaNu karavAmAM Ave che. te puaA jyAre ghrANendriyanI sAthe pruSTa thaIne mRddha thAya che tyAre temanI sugandha Adi gava tenA dvArA sughavAmAM Ave che. jyAre te pudgala rasanA indriya sAthe spaSTa thaine mRddha thAya che tyAre tenA dvArA temanA bhadhura mAhi rasa ( svAha ) no AsvAha 4rAya che. lyAre te yugalA sparza - ndriyanI sAthe pRSTa thaIne baddha thAya che, tyAre tenA dvArA temanA kaIza Adi sparza anubhavI zakAya che.
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 sthAnI sUtre bhavanti, tatra kecit zrotrandriyagrahaNagoca bhavanti kecittu cakSurmAtra viSayA iti / tatra ye- vaddhA naiva kintu pArzvaspRSTAH, iti vaddharUpaikapadapratipedhena zrotrendriyamAtragrahaNagocarA bhavanti / anye tu no baddhAH, no pArzvaspRSTAH ityubhayapadaniSedhena zrotrAdyavipayAcakSurvipayAzca pudgalA bhavantIti / yahAM aisI zaMkA ho sakatI hai ki rUpAdi guNa to amUrta haiM phira indriyoM dvArA inakA grahaNa kaise ho sakatA hai ? to isakA samAdhAna aisA hai ki guNa guNI - dravya se bhinna nahIM haiM-ataH artha kA grahaNa hone para usase kathaMcit abhinna hue guNoM kA bhI grahaNa ho jAtA hai jaise ghrANa indriya se gaMva kA saMyoga na hokara sugaMdha yA durgaMdha vAle paramANuoM kA hI saMyoga hotA hai kintu ghANa indriya meM gaMdha ko abhivyakta karane kI yogyatA hone se isakA viSaya gaMdha kahA gayA hai| - isI prakAra se anya indriyoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye no baddhapArzvaspRSTa pula do prakAra ke hote haiM- inameM kitaneka zrotrendriya ke viSaya hote haiM aura kitaneka cakSu indriya ke viSaya hote haiM tathA jo pudgala baddha nahIM hai, kintu pArzvaspRSTa hai ve kevala zrotrendriya ke hI viSaya hote haiM tathA jo pudgala na baddha hai aura na spRSTa hai ve egala sirpha eka cakSu indriya ke hI viSaya hote haiM kyoM ki cakSu indriya aprApyakArI zaMkA--rUpAdi guNu te amRta che, te indriyA dvArA temane kevI rIte grahaNa karI zakAya che samAdhAna --guNa guNI-dravyathI bhinna nathI, tethI arthanuM grahaNa thAya tyAre tenAthI kaIka abhinna evAM guAAnuM paNa grahaNu thaI jAya che. jemake ghrANendriyathI gadhanA sarcALa na thavA chatAM paNu sugaMdha ane du dhavALAM paramANu ene ja sacetra thAya che. parantu ghrANendriyamAM gadhane abhivyakta karavAnI caiAgyatAM hAvAthI tenA viSaya tarIke gadhane mAnavAmAM Ave che. viSaya ane che. viSaya ane che. eja pramANe a ya indriyAnA viSayamAM paNa samajavuM. nA khaddhapArzva sRSTa pudgala e prakAranA hAya che. temAMthI keTalAMka zrotrendriyane tenA dvArA anubhavI zakAya che ane keTalAka cakSu indriyanA tathA je pudgale! khaddha nathI hAtAM pazu mAtra pArzvadhRSTa ja hoya che, te mAtra zrotrendriyanA ja viSaya ane che. tathA je pudgala khaddha paNa hatAM nathI ane pRSTa paNa heAtAM nathI, tee mAtra cakSu indriyane ja viSaya ane che, kAraNa ke cakSu indriyane aprApyakArI mAnavAmAM AvI che. kahyuM paNa che ke pu
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA02303 sU026 pudgalAnAM saMghAtabhedakAraNanirUpaNam 373 uktaJca -" puDhe saNei sadaM, rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu / gaMdha rasaM ca phAsaM ca, baddhapuDhe viyAgare // " chAyA-spRSTaM zRNoti zabda, rUpa punaH pazyati aspRSTaM tu / gandhaM rasaM ca sparza ca, vaddhaM spRSTaM vyAyagIyAt / / iti / ukteyamindriyANyapekSya pudgalAnAM baddhapArzvaspRSTatA, evaM jIvapradezApekSayA paramparApekSayA ca vodhyeti 5 / 'pariyAiya' tti-paryAttAsAmastyena gRhItAH karmapudgalavat , tadbhinnA apryaattaaH| yahA-' paryAyAtItAH' iticchAyA tatra mAnI gaI hai| kahA bhI hai-"puDhe stuNei sadaM ityAdi / ____ karNa indriya spRSTa hue zabda ko grahaNa karatI hai cakSu indriya aspRSTa hue rUpa ko grahaNa karatI hai aura ghrANa, rasanA aura sArzana ye tIna indriyAM baddhaspRSTa hue pudgala ko grahaNa karatI haiM / isa prakAra indriyoM kI apekSA lekara yaha pudgaloMkI baddhapArzva spRSTatA kahI hai jIvapradezApekSAse aura paramparApekSAse bhI isI taraha yaha baddhapArvaspRSTatA jAnanA caahiye| ___ isa prakAra se bhI pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM eka paryAttapudgala aura dUsare aparyAtta pudgala, karmapudgala kI taraha jo pudgala sAmastyena (satha aura se) gRhIta hote haiM ve paryAttapudgala haiM aura inase bhinna jo pudgala haiM ve aparyAttapudgala hai athavA " pariyAicceva apariyAicceva" kI saMskRta chAyA "paryAyAtItAH" aura "aparyAtItAH" aisI bhI suNei saI" chatyAha kaNendriya spaSTa thayelA zabdane ja grahaNa kare che, cakSu Indriya apRSTa thayelA rUpane grahaNa kare che, ane prANendriya, rasanAIndriya ane sparzendriya baddha ane pUrNa thayelAM pudgalene ja grahaNa kare che. A pramANe indriyanI apekSAe pulanI baddhapApRSThatAnuM ahIM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. jIvapradezApekSAe tathA paraMparapekSAe paNa e ja pramANe te baddhapArzvadhRSTatA samajavI joIe. pukUlanA nIce pramANe be prakAra paDe che-(1) patta pudgala ane (2) aparyApta pudgala karmapulonI jema je pula badhI taraphathI gRhIta thAya che, te pudgalene paryApta pula kahe che ane temanA karatAM bhinna pulene apatta pusa 4 che. athavA " pariyAiceva apariyAicceva" nI sakRta chAyA " paryAyotItAH " bhane " aparyAyAtItAH " pa 4 OM cha. 2 yuro
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 274 sthAnAce vivakSitaM paryAyamatItAH paryAyAtItAH, itare tadbhinnAH 6 / AttA gRhItAH jIvena zarIrAdidayA parigrahamAtratayA vA svIkRtAH, taditare'nAttAH 7 / ipTA:iSyante prayojanakzAd arthakriyArthibhimanorathapurakatvAditi tathoktAH, tadbhinnA aniSTAH 8 / evaM kAntAH kamanIyAH vishissttvrgaadismpnnaaH|9| priyA: ho sakatI hai isameM jo vivakSita paryAya se atIta-rahita pudgala haiM ve paryAyAtIta pugala hai aura inase bhinna jo pudgala haiM ve " aparyAyAtIta" pudgala haiN|6| ___Atta aura anAtta ke bheda se bhI pudgala do prakAra ke haiM- ina meM jo pudgala jIva ke dvArA zarIra Adi rUpa se gRhIta kiye gaye hai ve Atta pudgala haiM athavA jo parigrahamAtra rUpa se gRhIta kiye gaye haiM ve Atta pudgala haiM inase bhinna anAtta pudgala haiM iSTa aura aniSTarUpase bhI puddhala do prakAra ke haiM, arthakriyArthiyoM dvArA manorathapUraka hone se jo prayojanavaza abhilaSita hote haiM ve pudgala iSTa pudgala haiM aura inase bhinna jo pudgala haiM ve aniSTa pudgala haiN| 8 / ___ isI prakAra kAnta, priya, manojJa aura mana Ama pudgala bhI apane 2 vipakSa sahita samajhanA cAhiye arthAt kAnta aura akAnta ke bheda se bhI pudgala do prakAra ke hote haiM inameM jo pudgala viziSTa varNAdikoM vivakSita paryAyAthI matIta (2hita ) DAya cha, tamana ( paryAyAtIta yuddhaso" kahe che ane temanAthI bhinna evAM je pudra hoya che, temane "aparyAyAtIta pu " kahe che. je 6 che Atta ane anAttanA bhedathI paNa pulanA be prakAra paDe che. je pudgalene jIva dvArA zarIra Adi rUpe grahaNa karavAmAM AvelAM hoya che, te pudgalene Attamudra kahe che. athavA je pulane parigrahamAtra rUpe gRhIta karAyela che, temane Apule kahe che, temanAthI bhinna pulene anAtta padalo kahe che ke 7. Ida ane aniSTanA bhedathI paNa padanA be prakAra kahyA che. artha kriyArthIone mATe je pule mane rathapUrNa karanAra ane abhilaSita hoya che, te pudgalene ISTa pulo kahe che, tenA karatAM bhinna pulane aniSTa pudgale 4. che. // 8 // eja pramANe kAnta, priya, mana ane mana Ama pudgale paNa pitapitAnA vipakSathI yukta hoya che. jemake kAnta ane akAntanA bhedathI paNa pulanA be prakAra paDe che. je pule viziSTa varNAdikethI yukta hoya che,
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - sudhArIkA sthA02303sU027 zabdAdinAmAttAnAcAdimedanirUpaNam 375 prItyutpAdakA indriyAlAdakA ityarthaH / 10 / manojJAH-manasA jJAyante zobhanatvena hitakAritvena ca ye te tathA / 11 / mana AmAH manaH priyAH / yadvA-mano'mAH manasA amyante gamyante vallabhatvenAnusmayante ye te tthaa| vipakSe 'tadbhinnAH' iti vyAkhyeyam 11 // sU0 16 // pudgalAdhikArAdeva taddharmAn zabdAdIn AttAdivizeSaNaviziSTAn nirUpayannAha mUlam-duvihA sahA paNNattA taM jahA-attAceva aNattA cev1|| evaM iTTA jAva naNAmA6 / duvihA rUvA paNNattA taM jahA-attA ceva aNattA ceva, jAva maNAmA 12 / evaM gaMdhA 17, rasA 24, phAsA, evamikike cha cha AlAvagA bhANiyavA 32 // sU0 27 // chAyA-dvividhAH zabdAH prajJaptAstadyathA-AttAzcaiva anAvAzcaiva 1 / evam iSTA yAvat mana AmAH 6 / dvividhAH rUpAH prajJaptAstadyathA-AttAzcaiva anAttAzcaiva, yAvat mana AmAH 12 / evaM gaMdhAH 18, ramAH 24, sparzAH, evamekaike par3a paD AlApakA bhaNitavyAH 32 // sU0 27 // saMpanna hote haiM ve kamanIya pudgala haiM aura inase jo bhinna pudgala haiM ve akamanIya pudgala haiM jo pudgala indriyoM ke AhlAdaka hote hai ve padala priya pudgala hai aura jo inase bhinna pudgala haiM ve apriyapudgala hai mana ke dvArA jo pudgala zobhanarUpa se aura hitakArIrUpa se jAne jAte hai ve manojJa pudgala haiM aura jo inase bhinna pudgala haiM ve amanojJa pudgala haiM jina pudgaloM ko mana ballabha (priya ) rUpa se vAraM bAra yAda karatA hai ve pudgala mano'ma haiM athavA mana ko jo pudgala priya hote haiM ve pudgala mana Ama haiM inase bhinna pudgala manaH anAma haiM // slU0 26 // temane kamanIya pulo kahe che ane temanAthI bhinna pulene akamanIya pudra kahe che. je pule Indriyone mATe AhlAdajanaka hoya che te pulone priya pule kahe che ane temanA karatAM bhinna pulene apriya pule kahe che. je pule manane zobhitA ane hitakArI lAge che, te pulane mane padro kahe che ane temanA karatAM bhinna mudrane amane pulo kahe che. je pulane mana vallabha (priya) putarUpe vAraMvAra yAda kare che, te pulane manema athavA manaAma pule kahe che. evAM ddhale manane priya lAge che. temanAthI bhinna pulane amanema (mana anAma) pulo kahe che. sU. 26
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 sthAnAso TIkA-'duvihA sadA ' ityaadi| asya vyAkhyA-avyavahitapUrvamatre gatA // sU0 27 // uktAH pudgaladharmAH, sampati dharmAdhikArAjjIvadharmAnAha mUlam-duvihe AyAre paNNatte, taM jahA-nANAyAre cetra nonANAyAre ceva 1 / nonANAyAre duvihe papaNatte-taM jahAdasaNAyAre ceva nodaMsaNAyAre ceva 2 / nodaMsaNAyAre duvihe paNNate, taM jahA carittAyAre ceva nocarittAyAre ceva 3 / no pudgalAdhikAra hone se hI aba sUtrakAra unake dharmarUpa zamAdikoM kA AttAdi vizeSaNa sahita varNana karate haiM___ 'duvihA sadA paNNattA' ityAdi / TIkArtha-zabda do prakAra ke kahe gaye haiM eka Attazabda aura dUsare anAttazabda isI pakAra se ve iSTa se lekara yAvat mana Ama taka do do prakAra ke hote haiM esA jAnanA caahiye| isI prakAra se rUpa Atta aura anAtta ke bheda se do prakAra ke hote haiM inake zeSa prakAra jo iSTa se lagAkara mana Ama taka hai unakA bhI kathana karanA cAhiye isI prakAra se gaMdha, rasa aura spoM kA bhI kathana karanA cAhiye arthAt eka eka meM AttAdika 6-6 AlApaka kahanA cAhiye isa satra kI vyAkhyA spaSTa hai ||suu027|| punuM vaktavya cAlI rahyuM che, tethI have sUtrakAra temanA dharmarUpa zabdAdikenuM AjJAdi vizeSaNe sahita varNana kare che- "duvihA sahA paNNacA ' chatyAha TIkAI-zabda be prakAranA kahyA che-(1) Atta zabda ane (2) anAra zabda. e ja pramANe ISTa, aniSTathI laIne mana Ama, mana anAma paryantanA tenA banne prakAra paNa upara mujaba ja samajavA. eja pramANe rUpanA paNa Atta, anAttathI laIne mana Ama, mana anAma paryantanA banne prakAranuM kathana paNa samajI levuM eja pramANe gaMdha, rasa ane sparzenA bhedanuM kathana paNa samajavuM. eTale ke pratyekanA viSayamAM ArAdika 6-6 AlApaka kahevA joIe. A sUtranI vyAkhyA spaSTa hovAthI vadhu vivecena karyuM nathI. A sU 27 che
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIko sthA02 u 3 sU0 28 jIvadharmanirUpaNam 377 carittAyAre duvihe paNNatte taM jahA-tavAyAre ceva vIriyAyAre ceva 4 / do paDimAo paNNattAo taM jahA-samAhipaDimA ceva uvahANapaDimA cetra 5 / do paDimAo paNNattAo taM jahAvivegapaDimA ceva viulaggapaDimA ceva 6 / do paDimAo paNNatAo, taM jahA-bhadA ceva subhaddA ceva 7 / do paDimAo papaNattAo taM jahA-mahAbhadA ceva savao bhadA ceva 8 / do paDimAo paNNattAotaM jahA-khuDDA ceva moyapaDimA mahalliyA ceva moyapaDisA 9 / do paDimAo paNNattAo taM jahA-javamajjhA ceva caMdapaDimA vairamajjhA ceva caMda paDimA10 / duvihe sAmAie paNNatte, taM jahA - agArasamAie cetra aNagAra sAmAie ceva // sU0 28 // chAyA-dvividha AcAraH prajJaptastadyathA-jJAnAcArazcaiva nojJAnAcArazcaiva 1 / nojJAnAcAro dvividha prajJaptastadyathA-darzanAcArazcetra nodrshnaacaarshcaiv| nodarzanAcAro dvividhaH prajJaptastadyathA cAritrAcArazcaiva nocaaritraacaarshcaiv3| nocAritrAcAro dvividhaH prajJaptastadyathA-tapa AcArazcaiva vIryAcArazcaiva4 / dve pratime prajJapte tadyathA -samAvipratimA caitra upadhAnapratimA caiv| dve pratime prajJapte tadyathA-vivekamatimA caiva vyutsargapratimA caitra 6 / dve pratime prajJapte tadyathA bhadrA caiva subhadrA caiva 7 / dve pratime prajapte tayathA-mahAbhadrA caiva sarvatobhadrA caiva 8 / dve pratime prajJapte tadyathA-kSutrA caitra mokapatimA mahatI caiva mokapratimA9 / dve pratime prajJapte tadyathA-cavamadhyA cA candrapatimA bajramadhyA caiva candrapratimA 10 / dvividhaH sAmAyikaH prajJaptastadyathA-AgArasAmAyikazcaiva aNagAra sAmAyikazcaiva ||mu28 TIkA-'duvihe AyAre' ityAdi sUtracatuSTayaM kaNThyam , navaram-AcaryateguNaviddhaya iti-AcAraH zAstravihito vyavahAra ityarthaH jJAna-zrutajJAnaM, tadvi. pudgaloM ke dharma kahe jA cuke haiM aba dharmAdhikAra ko lekara hI sUtrakAra jIvadharmo kA kathana karate haiM-'duvihe AyAre paNNatte ityAdi / mudranA dharmanuM nirUpaNa pUrU thayu have dharmAdhikAranI apekSAe sUtrakAra dhanu 4thana 43 cha " duvihe AyAre paNNatte '' tyAhitha048
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 sthAnAGgasUtre Saya AcAro jJAnAcAraH, sa kAlAdiraSTadhA, uktaJca-"kAle 1 viNae 2 vahumANe 3 uvahANe ? ceya taha aninnhvnne5| vaMjaNa 6 mattha 7 tadubhae 8, aviho nANamAyAro 1 // " iti / chAyA-kAlo vinayo vahumAnaH, upadhAnaM caiva tathA'nidravanam / vyaJjanam (sUtram ) ardhastadubhayam , aSTavidho jJAnAcAraH // iti / ___TIkArtha-AcAra do prakAra kA kahA gayA hai eka jJAnAcAra aura dUsarA no jJAnAcAra, inameM no jJAnAcAra do prakAra kA hai-eka darzanAcAra aura dUsarA nodarzanAcAra, no darzanAcAra ke bhI do bheda haiM-eka cAritrAcAra aura dUsarA no cAritrAcAra, no cAritrAcAra bhI do bheda vAlA kahA gayA hai-eka tapa AcAra aura dUsarA vIryAcAra, pratimA do prakAra kI kahI gaI hai-eka samAdhi pratimA aura dUsarI upadhAnapratimA isa prakAra se bhI pratimA ke do bheda kahe gaye haiM-eka viveka pratimA aura dUsarI vyutlagapratimA bhadrA aura subhadrA ke bheda se bhI pratimA ke do bheda hote haiM, tathA mahAbhadrA aura sarvatobhadrA isa prakAra se bhI pratimAke do bheda haiM, kSudrA mokapratimA aura mahatI moka pratimAke bhedase bhI pratimA do prakAra kI hai yavamadhyA candrapratimA aura vajra madhyA candrapra. timA isa taraha se bhI pratimA do prakArako hai sAmAyika bhI do prakArakA kahA gayA hai-eka agAra sAmAdhika aura dUsarA anagAra sAmAyika / -mAyA2 me. prA2nA 4aa cha-(1) zanAyA2, (2) nAsAnAyA2. nAsAnAyA2nA nAya pramANe me sara cha-(1) zanAyA mana (2) nadarzanAcAra. darzanAcAranA paNa nIce pramANe be bheda che-(1) cAritrAcAra ane (2) nacAritrAcAra. no cAritrAcAranA paNa be bheda kahyA che- (1) tapa AcAra ane (2) vIryAcAra, pratimA (sAdhunA abhigraharUpa niyamane pratimA kahe che.) be prakAranI kahI che-(1) samAdhi pratimA ane upadhAna pratimA. pratimAne A pramANe be bheda paNa kahyA che. (1) viveka pratimA ane (2) vyutsarga pratimA. bhadrA ane subhadrAnA bhedathI paNa pratimA be prakAranI kahI che. tathA mahAbhadrA ane sarvate bhadrA nAmanA paNa pratimAnA be bheda kahyA che tenA mudrAmaka pratimA ane mahatImeka pratimA, A be bheda paNa kahyA che. A sivAya pratimAnA nIce pramANe bebheda paNa kahyA che-(1) cavamadhyAcandra pratimA ane (2) vAdhyAcandra pratimA, sAmAyikanA paNa be prakAra kahyA che-(1) agAra sAmAyika ane anagAra sAmAyika. ahIM cAra sUtra saraLa che. guNonI vRddhi mATe je AcaravAmAM Ave che tene AcAra kahe
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02u03sU028 jIvadharmanirUpaNam no jJAnAcAraH-tadbhinno darzanAdyAcAra iti 1 / darzanaM samyaktvaM, tadAcAro darzanAcAraH sa nizzaGkitAdiraSTavidha eva, uktaJca-"NissaMkiya 1 nirakhiya 2, nivitigicchA 3 amUDhadidvIcyA ubavRha 5 thirIkaraNe 6, vacchalla 7pabhAvaNe 8 aTTa" // 1 // iti / chAyA-nizzahito 1 niSkAsito 2 nirvicikitsA3'bhUDha dRSTizca 4 / upahA5 (vRddhikaraNaM prazaMsAca) sthirIkaraNa,vAtsalyaM7 prabhAvanA8 aSTa |'iti isameM cAra sUtra sugama hai jo guNoM kI vRddhi ke liye Acarita kiyA jAtA hai usakA nAma AcAra hai arthAt zAstravihita jo mArga hai-vyavahAra hai vaha AcAra hai, anajJAna kA nAma jJAna hai isa zrutajJAnaviSayaka jo AcAra hai vaha jJAnAcAra hai yaha jJAnAcAra kAla Adi ke bheda se ATha prakAra kA hai| kahA bhI hai-'kAle viNae' ityaadi| kAlAcAra, vinayAcAra, bahumAnAcAra, upadhAnAcAra, anilavAcAra, vyAcAra, arthAcAra aura tadubhayAcAra jJAnAcAra se bhinna jo AcAra hai vaha nojJAnAcAra hai yaha nojJAnAvAra darzanAcAra aura nodarzanAcAra ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai / darzana zabda kA artha samyaktva hai samyaktva viSayaka jo AcAra hai vaha darzanAcAra hai yaha darzanAcAra niHzaMkita Adi ke bheda se ATha prakAra kA hai| kahA bhI hai-'nissaMkiya nimaMkhiya' ityaadi| che. maTase vilita 2 bhAga ( vyA2) che, tenu nAma sA-2 che. thatajJAnanuM nAma jJAna che. te zrutajJAna viSayaka je AcAra che te AcArane jJAnAcAra kahe che. te jJAnAcAra kALa AdinA bhedathI ATha prakAranA che. kahyuM paNa che ke "kAle viNae" tyAdi-te pr.3| nAya pramANe che-(1) 482, (2) vinayAyA2, (3) mhumaanaa||2, (4) 5dhAnAyara, (5) mnihvaay||2, (6) vyAyA2, (7) aAyA2 mane (8) tanayAyA2. - jJAnAcArathI bhinna je AcAra che tene jJAnAcAra kahe che. te nazAnAyAnA me le 4aa cha-(1) zanAyA2 mane (2) zanAyA2. darzana eTale samyakatva. samyakatva viSayaka je AcAra che, te AcArane darza. nAcAra kahe che. te dazanAcAra ni zakita AdinA bhedathI ATha prakAranA che, kahyuM paNa che ke - " nissaMstriya nikaMkhiya" tyAha- bhAra hI nIya pramANe -
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 sthAnAsUtra no darzanAcAraH cAritrAcAra:-samitipazcakaguptitrayarUpo'pTadhA, uktaJca" pANihANajogajutto, paMcahi samiIhiM tIhiM guttIhi / esacarittAyAro, aTThaviho hoi nAyavyo // 1 // " iti / chAyA-praNidhAnayogayuktaH (prazastamanovAkAyasaMpanna:) paJcabhiH samitibhistisRbhiguptibhiH / epa cAritrAcAraH, ___ aSTavidho bhavati jJAtavyaH // 1 // iti / no cAritrAcAraH-tapa AcArAdi 3 / tapa AcAro dvAdavidhA, Aha ca-"cArasavihami vi take, sammaMtara vAhire kusldi| agilAi aNAjIvI, nAyabdho so tavAyAro // " iti / niHzaMkita, niH kAMkSita, nirvicikitsA, amRDhadRSTi, upahA, sthirIkaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA no darzanAcAra se cAritrAdi kA grahaNa huA hai cAritrAcAra pAMca samiti, tInagupti, rUpa hotA hai ataH yaha ATha prakAra kA hai| kahA sI hai-'paNihANajogajutto' ityaadi| prazasta mana, vacana aura kAya se saMpanna rahanA isakA nAma cAritra hai isa cAritra kA AcaraNa pAMca samitiyoM se aura tIna guptiyoM se yukta hue saMyamI jIva ke hotA hai no cAritra se tapa AcAra Adi gRhIta hue haiM-yaha tapa AcAra bAraha prakAra ko hotA hai-6 bAhya taparUpa aura 6 Anantara taparUpa / kahA bhI hai-'vArasavihaMmi vi tave' ityAdi / jinopadiSTa bAraha prakAra ke tapa meM vAtya AdhAra tA meM-jo (1) nita, (2) AxikSita, (3) viyitsiA , (4) bhUDha dRSTi, (5) 75 DA, (6) sthi:23, vAtsalya bhane (8) sAnA ne darzana cAra dvArA cAritrAdine grahaNa karAyA che cAritrAcAra paMca samiti ane traNa guNirUpa hoya che tethI tenA ATha prakAra kahA che. kahyuM paNa che ke "paNihANa jogajutto" tyA-prazasta mana, vayana bhane yathI sapanna rahevuM tenuM nAma cAritra che pAMca samitio ane traNa guptiothI yukta saMyamI jIva ThArA A cAritranuM AcaraNa ( pAlana) karAya che necAritra' pada dvArA tapa AcAra adi gRhIta thayela che. te tapa AcAra 12 prakAranA che, temAMthI 6 bAhya taparUpa ane 6 Abhyantara tArUpa cha. 4dhu 55 cha : " vArasavihaMmi vi tave" tyAhi. jinopahiTa mAra mAranA (mA ane Abhyatara ) tapamAM A leka AdinI AzaMsAthI (abhilASAthI)
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u03sU0 28 jIvadharmanirUpaNam 381 chAyA-dvAdazavidhe'pi tapasi, sAbhyantara vAhye kuzaladRpTe, (jinopdisstte)| aglAnI anAjIvI (ihalokAdyAzasAvarjitaH) jJAtavyaH sa tapa AcAraH // iti / vIryAcArastu-jJAnAdau svazakteragopanaM nAtikramaNaM ceti, tadAha" aNigRhiya valavIrio parakkamai jo jahuttamAutto / muMjai ya jahAthAma, nAyayo viriyAyAro" // 1 // iti / chAyA-anigRhita balavIyaH, parAkramate yo yathoktamAyuktaH / yunakti ca yathAsthAnaM, jJAtavyo vIryAcAraH // 1 // iti / vIryAcArameva vizeSatayA'bhidhAtuM padamutrImAha 'do paDimAo' ityAdi / pratimA-pratipattiH viziSTaniyamasvIkaraNamityarthaH / samAdhAnaM samAdhiH zrutacAritrarUpaH, tasya pratimA / upadhAnam-ugratapaH, tatpatimA-upadhAnapatimA dvAdazabhikSupatimA ekAdazopAsakapatimAzcetyevaM iha loka Adi kI AzaMsA se varjita honA hai vahI tapa AcAra hai jJAnAdika ke AcaraNa karane meM apanI zakti ko chupAnA nahIM isakA nAma vIryAcAra hai| kahA bhI hai-'aNimUhiyabalavIriyo' ityAdi / isa vIryAcAra ko hI vizeSa rUpa se kahane ke liye sUtrakAra ne isa SaTsUtrI kA kathana kiyA hai-'do paDimAo' ityAdi-viziSTa niyama rUpa abhigraha ko svIkAra karanA isakA nAma pratimA hai-samAdhAna kA nAma samAdhi hai yaha samAdhi zunacAritra rUpa hotI hai isa samAdhi ko svIkAra karanA yaha samAdhi pratimA hai ugratapa kA nAma upadhAna hai ise Acarita karanA isakA nAma upadhAnapratimA hai yaha upadhAnapratimA dvAdaza rahita hovuM tenuM nAma ja tapa cAra che. jJAnAdikanuM AcaraNa karavAmAM pitAnI zaktine chupAvavI nahIM ane zakti pramANe kAma karavuM tenuM nAma vIryAcAra che kahyuM paNa che ke - " aNigRhiya balavIrio" tyAdi. mA vIryAyAnuM mAsa ni355 karavAne mATe sUtrakAre A strInuM (cha sUtrenA samUhanuM) ahIM kathana karyuM cha-" do paDimAo" tyA viziSTa niyamarUpa abhigrahane svIkAra kare tenuM nAma pratimA che. samAdhAnanuM nAma samAdhi che. te samAdhi kRtacAritrarUpa hoya che. A samAdhine aMgIkAra karavI tenuM nAma samAdhi pratimA che. ugra tapane upadhAna kahe che. ugra tapa AcaravuM tenuM nAma upadhAna pratimA che. te upadhAna pratimA 12 bhikSupratimArUpa ane zrAvakanI 11 pratimArUpa hoya che.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 sthAnA rUpeti 1 | vivekapratimA - vivecanaM vivekaH - tyAgaH, sa ca AntarANAM kapAyAdInAM vAhyAnAM gaNazarIrabhaktapAnAdInAmanucitAnAM tatpratipattistathA / vyutsargapratimA kAyotsarga karaNameveti 2 / bhadrApUrvAdidicatuSTaye pratyekaM maharacatuSTayakAyotsargakaraNarUpA ahorAtradvayaparimiteti / subhadrA - sA'pyevaMvidhaiva saMbhAvyate 3 | mahAbhadrA'pyevaMrUpaiva navaram - ahorAtra kAyotsargarUpA ahorAtracatuSTayamamANA / sarvatobhadrA tu dazasu pUrvAdidikSu pratyekamahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtra dazaka pramANeti 4 / mokapratimAkSudrikA mahatI ceti dvividhA | anayorvyAkhyA'nyatobhikSu pratimA aura zrAvaka kI 11 pratimArUpa hai viveka pratimA tyAga kA nAma viveka hai isa vivekameM Antara kaSAyoMkA aura anucita gaNa kA zarIra kA aura bhaktapAna Adi kA tyAga kiyA jAnA hai-isa viveka kI jo pratipatti hotI hai usa kA nAma viveka pratimA haiM 1, kAyotsarga karane kA nAma vyutsarga pratimA hai 2, pUrvAdi cAra dizAoM meM pratyeka meM do dina aura do dinataka cAraprahara taka kAyotsarga karanA yaha bhadrApratimA hai subhadrApratimA bhI aisI hI pratIta hotI hai 3 mahAbhadrApratimA bhI aisI hI hai parantu inameM cAra dina cAra rAta taka kAyotsarga kiyA jAtA hai sarvatobhadra jo pratimA hai usameM daza dizAoM meM se pratyeka dizA meM eka 2 dina rAta kA kAyotsarga dhAraNa kiyA jAtA hai isa prakAra isa pratimA meM dazadina aura daza rAta taka kAyotsarga dhAraNa karanA hotA hai kSudrikA aura mahatI ke bheda se mokapratimA do prakAra "C viveka pratimA--tyAganuM nAma viveka che. te vivekamAM Antara kaSAyAnA, anucita gaNanA, zarIraneA, ane bhakatapAna AdinA tyAga karavAmAM Ave che. A prakAranA viveka (tyAga) thI yukta je pratimA che tene viveka pratimA kahe che. 5 1 5 kAryAtsaga karavA tenuM nAma vyutsaga pratimA che !! 2 ! pUrvAdi cAra dizAomAMnI pratyeka dizAmAM be divasa sudhI cAra prahara panta kAcAtya karavA tenuM nAma bhadrA pratimA che. subhadrA pratimA paNa evI ja che. // 3 // mahAbhadrA pratimA paNa evI ja che, parantu temAM cAra dina ane cAra rAta sudhI kAce tsarga karAya che. satAbhadra nAmanI je pratimA che temAM daza dizAomAMnI pratyeka dizAmAM eka eka dinarAtane kAyAtsaga dhAraNa karavAmAM Ave che. A rIte A pratimAnI ArAdhanAmAM daza dina ane daza rAta suzrI kAryAtsaga dhAraNa karavA paDe che. 5 4 5 mudrikA ane mahatInA bhedathI meAkapratimA e prakAranI kahI che. temanA viSenuM ghana anya zAomAMthI jANI levuM joie, // 5 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u0 3 sU0 28 jIvadharma nirUpaNam 'baseyA 5 / 'jabamajjhA' ityAdi-yavasyeva madhyaM yasyA sA yavamadhyA, yA yavavat kavalairAdhantayohInA madhye ca sthUlA, kalAvRddhihAnibhyAM candra iva yA pratimA / sA cndrprtimaa| iyaM caikamAsena pUrNA bhavati, tathAhi-etatpatimAnatipanaH zuklapatipattaH ekaM kavalamabhyavahatya tataH pratidinamekaikakavalavRddhathA paurNamAsyAM paJcadazakavalAn bhuMkte, punazca kRSNapratipadi paJcadazaiva kAlAn bhuktvA pratidinamekaikahAnyA yAvadamAvAsyAyAmekameva kavalaM yasyAM bhuGkte sA yavamadhyA kI hotI hai| inake viSaya kA kathana anyatrase jAnanA cAhiye5 "javamajjJA" ityAdi-jisa pratimA meM madhya yava ke madhya jaisA hotA hai vaha yavamadhyapratimA hai tAtparya isakA aisA hai ki yaha pratimA yava kI taraha Adi anta meM grAsoM se hIna hotI hai aura madhya meM sthUla hotI hai isa pratimA kA dUsarA nAma candrapratimA bhI hai candramA kI taraha yaha pratimA hotI hai yaha pratimA eka mahIne meM pUrNa hotI hai isa pratimA ko dhAraNa karane vAlA jIva zuklapakSa kI pratipadA meM eka grAsa AhAra kA letA hai aura phira vaha dvitIyAdi dinoM meM pUrNamAsI taka eka 2 grAsa kI vRddhi karatA jAtA hai aura pUnama ke dina 15 grAsa taka AhAra letA hai phira kRSNapakSa meM vaha punaH 15 grAsapramANa AhAra letA hai aura phira amAvasyAtaka eka eka grAsa kI hAni karatA huA AhAra letA rahatA hai isa taraha amAvAsyA ko vaha eka grAma hI AhArameM letA hai isa prakAra karane se isa pratimA kA nAma yavamadhyA yA candrapratimA huA "javamajjhA" tyAdi.pratibhAbhA yavanA madhyamA madhya hAya che, te pratimAne yavamadhya pratimA kahe che. A kathananuM tAtparya A pramANe che-jema yavane madhyabhAga pUla ane antabhAga pAtaLe hoya che tema A pratimAnA AraMbhamAM ane ane grAsa (kenIyA) nuM pramANa nyUna hoya che ane madhyakALe sthUla pramANa hoya che. A pratimAnuM bIju nAma candrapatimA paNa che. jema candramAnI kaLAmAM vRddhi hAnI thAya che tema A pratimAmAM paNuM grAsenA pramANamAM vadhaghaTa thAya che. A pratimA eka mAsamAM pUrNa thAya che. A pratimA dhAraNa karanAra jIva zukala pakSanI ekame eka grAsane AhAra le che, tyArabAda dararoja eka eka grAsanI vRddhi karatAM karatAM pUnamane divase 15 grAsane AhAra kare che. tyArabAda kRSNapakSanI ekame paNa te 15 grAsa pramANu AhAra le che. tyArabAda dararoja eka eka grAsa ghaTADatAM ghaTADatAM amAvAsyAne divase te eka grAsane ja AhAra kare che. A prakAranI A pratimA hovAthI tenuM nAma yavamadhyamAM athavA candrapratimA paDayuM che.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAmadhe candrapratimeti / tathA vajrasyeva madhyaM yasyAM sA vajramadhyA, banavat phanalairAdhantayoM: sthUlA madhye ca tanvI kalAhAniddhibhyAM candra iva pratimA sA candrapratimA / iyamapi caikena mAsena pUrNA bhavati, tathAhi-tatra kRSNapratipadi paJcadazakavalAn bhuktvA tataH pratidina me kahAnyA yAvadamAvAsyAyAme kavalaM bhuGkte, punaH zuklapatipadyapyekameva kavalaM bhuktvA tataH pratidinamekaikadvayA yavAtpUrNimAyAM paJcadazakavalAn bhuGkte sA vanamadhyA candrapratimeti6 / pratimAzca samAyikavatAmeva bhavatIti samAyikamutramAhahai candramA eka pakSa meM apanI kalAoM se bar3hatA hai aura kRSNapakSa meM kramazaH vaha ghaTatA jAtA hai isI prakAra isa pratimA meM bhI zuklapakSa meM eka 2 grAsa kI adhikatA hotI jAtI hai aura phira kramazaH AhAra kI ghaTatI hotI jAtI hai tathA -vajra ke madhya ke jaisA madhya pratimA meM rahatA hai vaha vajramadhyA pratimA hai yaha pratimA bhI eka mAsa ke kAlavAlI hai isameM kRSNapakSa kI pratipadA meM isa pratimA kA dhArI 15 grAsa pramANa AhAra grahaNa karatA hai phira vaha pratidina eka eka grAsa kI hAni se amAvAsyA ke dina kevala eka grAsa pramANa AhAra letA hai bAda meM zuklapakSa kI ekama tithi meM bhI vaha eka grAsa pramANa hI AhAra letA hai isake bAda vaha pratidina eka eka grAsa kI vRddhi se pUrNimA ke dina 15 grAsapramANa AhAra letA hai isa prakAra yaha vajramadhyA candrapratimA hai ye pratimAe~ sAmAyika vAle jIvoM ke hI hotI haiM ataH aba candramAnI kalAe zukala pakSamAM vadhatI jAya che ane kRSNapakSamA kramazaH ghaTatI jAya che. e ja pramANe A pratimAnI ArAdhanA karanAranA AhAramAM zukala pakSamAM eka eka grAsanI vRddhi thatI jAya che ane kRSNa pakSamAM kramazaH eka eka grAsanI nyUnatA thatI rahe che. je pratimAmAM vajInA madhyabhAga je madhyakALa rahe che, te pratimAne vA maLyA pratimA kahe che. te pratimAnI ArAdhanA paNa eka mAsa paryakta karavAmAM Ave che. A pratimA dhAraNa karanAra jIva kRSNapakSanI ekamane divase 15 grAsa pramANe AhAra grahaNa kare che. tyArabAda dararoja kramazaH te eka eka grAsa e che karate jAya che, A rIte amAvAsyAe te mAtra eka grAsa pramANa AhAra grahaNa kare che. tyArabAda te zukala pakSanI ekame paNa eka grAsa pramANa AhAra ja le che. tyArabAda te pratidina eka eka grAsanI vRddhi karatAM karatAM pUrNimAne divase 15 grAsa pramANa AhAra le che. vajA madhyamAM pratimAnuM A prakAranuM svarUpa che. . 6. che
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 303 sU0 28 jIvadharma nirUpaNam 385 C duvi sAmAie ' ityAdi / samaH samatvaM rAgadveSarahitatvena sarveSu jIveSu svAtmatAmyavattvam, sama zabdasyAtra bhAvapradhAna nirdiSTatvAt tasya Aya:- prApti samAyaH pravardhamAnazAradacandrakalAvat pratikSaNavilakSaNajJAnAdilAbhaH, sa prayojanamasyeti sAmAyikam / yadvA-samAnAM jJAnAdInAm AyaH - lAbhaH samAyaH, sa eva sAmAyikam tad dvividham- AgArasAmAyikam, anagArasAyAyikaM ceti / tatra AgArasApAkim gRhasthAnAm, anagArasAmAyikaM ca sarvaviratimatAM munInAM bhavatIti // su0 28 // sUtrakAra sAmAyika sUtra kA kathana karate haiM- ' duvihe nAmAie ' ityAdi - rAgadveSa kI rahitatA se jo samasta jIvoM ke Upara apane AtmA ke jaisI samatA hotI hai usakA nAma sama hai isa saya kI jo Aya prApsi -lAbha hai usakA nAma samAya hai yaha samAya pravardhamAna zArada candrakalA kI taraha pratikSaNa vilakSaNa jJAnAdika jo lAbha hai usa lAmarUpa hotA hai yaha lAbha jisakA prayojana hai vaha sAmAyika hai athavA jJAnAdi rUpa sama kA lAbha samaya hai aura yaha samAya hI sAmAyika hai vaha do prakAra kA hai eka agAra sAmAdhika aura dUsarA anagAra sAmAyika anagAra sAmAyika gRhasthoM ke hotA hai aura anagAra sAmAyika sarva virati munijanoM ke hotA hai | 0 28 // sAmAyikavALA jIveA vaDe ja pratimAo dhAraNa karI zakAya che, tethI have sUtramAra sAmAyika sUtranuM kathana kare che-- (C duvihe sAmAi " ItyAdi. rAgadveSathI rahita thaIne samasta jIve pratye potAnA AtmAnA jevI samatAnA je bhAva rAkhavAmAM Ave tenuM nAma sabha' che. te samanI ne Aya (Ati, sAsa ) che, tenuM nAbha sabhAya che. te samAya pravardhamAna zarai candranI kalAnI jema pratikSaNaplikSaNa jJAnAdika je lAA che te lAbharUpa hAya che. te lAbha jenuM prayAjana che, evI vastune sAmAyika kahe che. athavA jJAnAdi rUpa samanA lAlanuM nAma ja sahAya che, ane te samAya ja sAmAyika che. tenA be prakAra che-(1) agAra sAmA yika ane (2) anamAra sAmAyika agAra sAmAyika gRhasthA dvArA karAya che ane anagAra sAmAyika savirati dvArA thAya che, 5 jU0 28 5 tha 49 L
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnA jIvadharmAdhikAra eva taddharmAntarANi prarUpayannAha mUlam-doNhaM uvavAe paNNatte taM jahA-devANa ceva nerahayANa cev1| doNhaM uThavaNA e0 gattA taM jahA-neraiyANa ceva bhavaNavAsINa ceva 2 / dohaM catraNe paNNatte taM jahA-joisiyANa ceva vemANiyANa cetra 3 / doNhaM gamavaktI paNNattA taM jahA--maNussANa ceva paMciMdiyatirikkhajoNirAga ceva / doNhaM gabbhatthANaM AhAre paNNatte taM jahA--maNussANa caiva paMciMdiyatirikkhajANiyANa ceva 5 / dohaM gabhatthANaM vuDDI paNNatA taM jahA-maNuslANa ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANa cetra 6 / evaM nivvuDDI 7, viguThavaNA8, gahapariyAe9, samugyAe 10, kAlasaMjoge 11, AyAI 12, maraNe 13 / doNhaM chaviSavyA paNNatvA taM jahA--maNuslANa ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 14 / do sujhasoNiya saMbhA paNattA taM jahA-maNustA ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyA ceva 15 / duvihA ThiI paNNattA taM jahA-kAyaTTiI ceva bhavahiI cetra 16 / doNhaM kAyaTTiI paNNatA taM jahA-maNussANa ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 17 / doNhaM bhavahiI paNNattA taM jahA--devANa ceva neraiyANa ceva 18 / duvihe Aue paNNatte taM jahA- adghAue ceva bhavAue caiva 19 / doNhaM adghAue paNNattetaM jahA- maNussANa ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 20 / doNhaM bhavAue paNNatte taM jahA- devANa ceva nerajhyANa cetra 21 / duvihe kamme papaNatte taM jahA--paesakamme ceva aNubhAvakamse ceva 22 / do
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 u0 3 sU0 28 utpAdodvata nAdidvavidhyanirUpaNam 387 ahAuyaM pAleMti taM jahA--devA ceva neraiyA ceva 23 / doNhaM Auya saMvaTTae paNNante taM jahA--maNussANa ceva paMciMdiya tirikkhajoNiyANa ceva 24 // sU0 69 // ___ chAyA-dvayoruSapAtaH prajJaptastadyathA-devAnAM caiva nairayikANAM caiva 1 / dvayorudvattanA prajJaptAtadyathA-nairayikANAM caiva bhavanavAsinAM caiva 2 / dvayo cyavanaM prajJaptaM tadhayA-jyotiSkANAM ca vaimAnikAnAM caiva3 / dvayorgarbhavyutkrAntiH prajJaptA tadyathA manuSyANAM caiva paJcendriya tiryayonikAnAM caiva 4 / dvayogarbhasthayorAhAraH prajJaptastadyathA-manuNyANAM cava paJcendriyatiyagyonikAnAM caiva 5 / dvayorganasthayoIddhiH majJaptA tadyathA-manuSyANAM va paJcendriyatiyagyonikAnAM caiva6 / evaM nivRddhiH 7 vikurvaNA8, gatiparyAyaH9, sasuddhAtaH 10, kAlasaMyogaH11, AyAtiH12, maraNam 13 / dvayozchaviparvANi majJaptAni tadyathA-manuSyANAM caiva paJcendriyatiryagyonikAnAM caiv14| dvau zukrazoNitasaMbhavau prajJaptau tadyathA-manuSyAzcaiva paJcendriyatiryagyonikAzcaitra 15 / dvividhA sthitiH majJaptA tadyathA-kAyasthitizcaiva bhavasthitizcaiva 16AdvayoH kAyasthitiH prajJaptA tayA-majhuNyANAM caiva paJcendriya tiryagyonikAnAM caiva 17 // dvayorbhavasthitiH prajJaptA tathadhA-devAnAM caiva nairayikANAM cava 18 / dvividhamAyuSkaM prajJaptaM tadyathA-addhAyukaM caiva bhavAyuSkaM caiva 19 / dvayoraddhAyuSkaM prajJaptaM tadyathAmanuSyANAM caiva paJcendriyatiryagyonikAnAM caiva 20 / dvayorbhavAyu' : prajJaptaM tadyathA devanAM caiva nairayikANAM caiv21|| dvividha karma prajJaptaM tadyathA-prade karma caiva anu. bhAvakarma caiv22|dvau yathAyuSkaM pAlayatastadyathA-devAzcaiva nairyikaashcv23| dvayorAyukasaMvartakaH prajJaptadyathA-manuSyANAM caiva paJcendriyatiryagyonikAnAM caiv24||029|| TIkA-' doNDaM uvavAe ' ityAdi caturviMzatisUtrI sugamA / navanas-upapatanam upapAtaH-garbhasamUrchanaM vilakSaNo janmavizepaH-devanArakANAM janmetyarthaH 1 / ___ aba sUtrakora jIvadharmAdhikAra meM jIva ke anya dharmoM kI prarUpaNA karate haiM-' doNhaM uvavAe paNNatte' ityAdi / TIkArtha-do kA upapAna kahA gayA hai-eka devoM kA upapAta aura dUsarA nairapikoM kA upapAna, udvartanA do kI kahI gaI hai-nairayikoM kI chavadharmAdhikAra cAlI rahyo che, tethI sUtrakAra have jIvanA anya dharmonI 535 42 cha-" doNha uvAe paNNatte " tyAha ___ -5pAta menI ho cha-(1) devAna pAta bhane (2) // 20 kene u5pAta, udvartana benI kahI che-1) nArakanI udvartana ane (2)
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre udvarttanam-udvartanA tattatkAyAnirgamanaM maraNamityarthaH / epA nairayikANAM bhavanavAsinAmeva vyapadizyate / vyantarAstu bhavanavAsivantabhUtAH 2 / cyuti cyavanaM maraNamityarthaH, jyotiSkavaimAnikAnAM maraNaM cyavanazabdena vyapadizyate 3 / garbhavyutkrAntiH-garbha-garbhAzaye vyutkrAntiH-utpattiH, tathA / iyaM manuSyANAM paJcandriyatiryagyonikAnAM ca bhavati 4 / AharaNam AhAraH, sa ca dvayAnAM garbhasthAnAM bhavati, tathAhi-manuSyANAM pazcandriyatiryagyonikAnAM ca 9 / vardhanaM vRddhiH zarIropacaya ityarthaH / iyamapi garbhasthamanuSyANAM garbhasthapaJcendriyavirazyAM ca bhavati 6 / evam-anenaiva prakAreNa garbhasthAnAM manuSyANAM paJcendriyatirazcAM ca nidirhAnirvAtapittAdibhiH ni zabdo'vAbhAvavAcakaH - yathA nirdhanetyAdi vat 7, vijudaNA, iyaM vaikriyalabdhimatAM manuSya-paJcendriyatirazcAM bhavati 8, gatiutanA aura bhavanavAsiyoM kI uddhaTanA, cyavana do kA kahA gayA haijyotiSakoM kA cyavana aura vaimAnikoM kA cyavana dozI garbhavyutkrAnti kAhI gaI hai-manuSyoM kI aura paMcendriya tiryaJcoM kI garbhastha do jIvoM ke AhAra kahA gayA hai-manunyoM ke aura paMcendriyatiryoM ke garbhastha do jIvoM ke vRddhi kahI gaI hai-manuSyoM ke aura paMcendriyatirthoM ke 6, isI taraha se nirvRddhi bhI kahI gaI jAnanI cAhiye, isI taraha se vidyArpaNA, gatiparyAya, samudghAta, kAlasaMyoga, AyAti aura maraNa ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye do jIvoM ke chaviparva kahe gaye haiM-manuSyoM ke aura paJcendriyaniryaJcoM ke 14 do jIva zukra zoNita se utpanna hue kahe gaye haiM-manuSya aura paMcendriya tiryazca 15 do prakAra kI sthiti kahI gaI hai kAyasthiti aura bhavasthiti do jIvoM ke kAyasthiti ho pAI hai-manuSyoM bhavanavAsI devanI urjAnA. yavana benu kahyuM che-(1) tiSkanuM cyavana ane vaimAnikanuM avana. garbhacukAnti benI kahI che-(1) manuSyanI ane (2) paMcendriya tiyanI. garbhastha jIvamAMnA be prakAranA ane AhAra kahyo che-(1) manuSyone ane (2) paMcendriya tino garbhastha be prakAranA yAnI vRddhi hI cha-(1) manuSyAnI mane (2) 5'yendriya tiya yAnI. 4 pramANe nivRddhinuM kathana paNa samajavuM. e ja pramANe vidurvaNA, gatiparyAya, samudUSAta, kAlasaMyoga, AyAti ane mArA viSe paNa samajavuM be jIvomAMja tvacA ane sadhimadhUnane saddabhAva kahevAmAM Avyo che-(1) manuSyomAM ane (2) paMcendriya tirtha"comAM. be jIne zuka zeNitathI utpanna thayelA kahyA che-(1) manuSya ane (2) paMcendriya tiryaMcanI be prakAranI sthiti kahI che-(1) yasthiti mana (2) sasthiti. mevAnI sthiti hI che,
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u03 mUM0 29 utpAdovatanAdidvaividhyam 389 paryAyaH-calanaM, mRtyA vA gatyantaragamanarUpaH, yacca vaikriyalabdhidharo garbhAmigatya pradezato bahiH saMgrAmayati sa vA gatiparyAyaH 9, yayAsvabhAvasthitAnAmAramapradezAnAM vedanAdibhiH saptabhiH kAraNaiH samantAd udghAtanaM-svabhAvAdanyabhAvena pariNamana sasurAtaH10, kAlasaMyoga:-kAlakRtAvasthAnubhayaH 11, AyAti:garbhAnnirgamaH 12, maraNaM-prANatyAgaH garbhasthAnAM manuSyatirazcAmiti sarvatra yojyam 13 / 'dohaM chavipancA' ityAdi, chavi:-tvacA, tadyuktAni parvANi-sandhi bandhanAni chaviparvANi / imAni garbhasthamanuSyapaJcandriyatirazvAM bhavanti 14 / zukrazoNitAbhyAM saMmava:-utpattipAM te zukrazoNitasaMbhAH, te ke ? ityAhamanuSyAH pnycendriytiyshcshv15| 'duvihA ThiI' ityAdi-sthitiH-avasthAnam , sA dvividhA-kAyasthitiH bhavasthitizveti 16 / tatra kaaysthitiH-sptaapttbhvgrhnnruupaa| sA ca manuSyapaJcendriyatirazcAM bhvti| epA pRthivyAdInAmapi bhavati kintvatra dvisthAnAnurodhAd dvayoreva grahagam 17 / bhave bhavarUpA yA sthitibhavasthitiH-bhavakAla ityarthaH / sA ca devAnAM nairayikANAM ca bhavati, tepA punardevAditvenAnutpatteH 18 // addhA kAlaH, tatpradhAnam Ayu:-paJcamamAyuSkarma-addhAyuH, tadeva-addhAyuSkamkAlAntarAnugAmyAyurityarthaH / bhavapradhAnamAyubhavAyuH, tadeva bhavAyuSkaM, yad bhavAtyaye niyamAdapagacchatyeva na kAlAntaramanuyAti 19 / addhAyupkaM manuSyANAM paJcendriyatirazvAM ca bhavati, kasyacit tad bhavanAze'pi nApagacchati, utkRSTataH saptASTabhavakAlaM yAvadanugacchati 20 / bhavAyuSkaM devAnAM ca bhavati, yad bhavAtyaye niyamAdapagacchatyeva, na kAlAntaramanuyAti / ayaM bhAva:-devA devabhavAccyutvA na punardevatvenotpadyante,evaM nArakA nArakA dunRtya na puna rakatvena samutpadyanta iti21|| ke aura paMcendriyatiryaJcoM ke 17 do jIvoM ke bhavasthiti kahI gaI hai-devoM ke aura nairayikoM ke AyuSka do prakAra kA kahA gayA hai-eka addhA AyuSka aura dUsarA bhavAyuSka do ke adghAyupka kahA gayA hai-eka manuSyoM ke aura dUsare paMcendriyatirthaJcoM ke 20 do jIvoM ke bhavAyuSka kahA gayA hai-eka devoM ke aura dUsare nairayikoM ke 21 karma do prakAra (1) manuSyAnI mane (2) payandriya tiya yAnI. me 3nI mapasthiti hI che-(1) vAnI mana (2) nAnI . mAyu04 me 2 // 4-(1) maddhAyu04 gana (2) vAyu04. me chvAnA maiyAyu04 4aa cha. (1) manuSyAnu bhane () payandriya tiya"yAnu me vAtuM vAyu04 4yuM cha-(1) devo bhane
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtra kA kahA gayA hai eka pradezakarma aura dUsarA anubhASa karma do jIva yathAyuSka kA pAlana karate haiM- eka deva aura dUsare nairayika do jIvoM ke AyuSka saMvartaka kahA gayA hai-manuSyoM ke aura paMcendriyatiyaJcoM ke 24, " doNhaM uvavAe " Adi yaha caturviMzatisUtrI hai-isakA artha sugama hai garbhajanma aura saMmUrcchanajanma se jo janma bhinna hotA-vilakSaNa prakAra kA hotA hai vaha upapAta janma hai yaha janma deva aura nairayikoM ke hotA hai kyoM ki utpatti sthAna meM sthita vaikriyika pugaloM ko zarIrarUpa se pariNamAte hue ve utpanna hote haiM utpattisthAna meM sthita vaikidhika pudgaloM ko zarIrarUpa se pariNamAte hue utpanna honA isI kA nAma upapAta janma hai usa upta kAya se jIva kA nirgamana honA-maraNa honA isI kA nAma udvartanA hai isa udvartanA kA vyapadeza nairayika evaM bhavanAliyoM ke hI hotA hai vyantaradevoM ke bhI utanA kA prayoga hotA hai parantu yahAM jo unheM svataMtra rUpa se nahIM dikhAyA gayA hai usakA kAraNa bhavanabAsiyoM meM unakA antarbhUta honA hai cyavana nAma bhI maraNa kA hI hai parantu jyotiSka aura vaimAnika jIvoM meM bharaNa ke sthAna para cyavana zabda kA hI prayoga hotA hai maraNa zabda kA nahIM 3 garbha meM utpatti (2)|2|tuN. 4 me prA2na! hyA cha-pradeza mane. (2) manulA ma. me ch| yathAyurnu pAlana re cha-(1) 31 mana (2) nA2. me rAnA mAyune savata 4aa cha-(1) manuSyAnA ane. (2) 5.yendriya tiya yAnI. 24 " doNhaM uvavAe " mAha 24 sUtrI mI mA5pAmA mAyA cha tamanA artha saraLa che. garbhajanma ane saMpUrjhana janmathI je janma bhinna hoya che-vilakSaNa prakAra hoya che, te janmanuM nAma "upapAta janma" che. deva ane nArakamAM upapAta janma thAya che, kAraNa ke utpattisthAnamAM rahelAM vaikiyika pudgalene zarIrarUpe pariNAvIne teo utpanna thAya che. utpatti sthAnamAM vaikriyika pudgalene zarIrarUpe pariNAvIne utpanna thavuM tenuM nAma ja upapAta janma che. 1 pitApitAnI kAyamAMthI (gatimAMthI) jIvanuM nirgamana thavuM (maraNa thavuM) tenuM nAma udvartanA kahe che. A udvartanA padane prayoga nAraka bhavanavAsIomAM ja thAya che. vyaktimAM paNa udvartana padane prayoga thAya che, paraMtu ahIM temane svataMtrarUpe prakaTa na karavAnuM kAraNa e che ke bhavanavAsIomAM temane samAveza thaI jAya che. 2 cyavana padane prayoga paNa maraNanA arthamAM ja thAya che. tiSka ane vaimAniko sAthe maraNa padane praga thatuM nathI, paNa vana padane ja pragaTa thAya che. je 8 che
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 103 sU0 29 utpAdodvartanAdidvaividhyam honA isakA nAma garbhavyutkrAnti hai yaha garbhavyutkrAntirUpa garbha meM utpatti do jIvoM kI hI hotI hai eka paMcendriyatiryazca jIvoM kI aura dasarI manuSyoM kI kyoM ki janma ke tIna prakAroM meM se jo garbhajanma hai ghaha paMcendriyatiryaJcoM ke aura manuSyoMko hI kahA gayA hai anyako nahIM 4, tInazarIra aura 6 paryAptiyoM ke yogya pudgala paramANuoM kA grahaNa karanA isakA nAma AhAra hai yaha AhAra garbhastha manuSyoMko aura paMcendriyatiryaJcoM ko hI hotA hai5 zarIropacaya kA nAma vRddhi hai yaha vRddhi bhI garbhastha manuSyoM aura garbhastha paMcendriya tiryaJcoMko hI hotI hai6 isI prakAra se garbhastha manuSyoM ke aura garbhasthatiyaJcoM ke nirvRddhi-vAta-pitta AdidvArA hAni hotI hai yahAM niHzabda "nirlajja manuSya" ityAdi kI taraha abhAva vAcaka hai7 vikurvaNA bhI-vaikriyalabdhisaMpanna manuSya aura paMcendriya tiyaJcoM ko hotI hai, calanA athavA marakara gatyantara meM gamana / karanA isakA nAma gati paryAya hai athavA-labdhidhara jIva garbha se nikalakara pradeza kI apekSA jo bAhara saMgrAma karatA hai vaha gatiparyAya hai 9 yathA svabhAvasthita AtmapradezoM kA vedanA Adi sAta kAraNoM ko lekara apane bhAva se anya bhAvarUpa meM pariNamana karanA isakA nAma garbhamAM utpatti thavI tenuM nAma garbhavyutkAnti che. manuSya ane paMcendriya tiryaMcanI utpatti ja garbhamAM thAya che. janmanA traNa prakAromAMthI je garbhajanma nAmane prakAra che, te prakAre te manuSyo ane paMcendriya tiyo ne ja janma thAya che-anya jemAM te prakAre janma thatuM nathI 4 che traNa zarIra ane cha patiene cogya pudgala paramANuone grahaNa karavA tenuM nAma AhAra che te AhAra garbhastha manuSya ane paMcendriya niyAmAM saMbhavI zake che. je 5 che zarIrepacayanuM nAma vRddhi che. garbhastha manuSya ane pacendriya tiyamAM ja te vRddhi thatI hoya che 6. e ja pramANe garbhastha manuSyanI ane garbhastha tiryacenI ja vAta, pitta Adi dvArA nivRddhi (hAni) thAya cha " ni" B5sa "ni puruSa" tyAlinI ma samApa pAya che. 7 vaikriya labdhisaMpane manuSya ane paMcendriya tiyAmAM ja vikRNa saMbhavI zake che. 8 cAlavuM athavA marIne anya gatimAM javuM tenuM nAma gatiparyAya che athavA labdhidhara jIva garbhamAMthI nIkaLIne pradezanI apekSAe je bahAra saMgrAma kare che, te gatiparyAya che. e 9 che yathA svabhAvasthita AtmapradezanuM vedanA Adi sAta kAraNene laIne pitAnA bhAvamAMthI anya bhAvarUpe pariNumana
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 sthAnAnasUtre sAmudghAta hai 10 kAlakRta avasthAkA anubhavana karanA isakA nAma kAlasaMyoga hai 11, garbhase bAhara nikalanA inakA nAma nirgama hai12 prAgoM kA tyAga karanA isakA nAma maraNa hai ye saba avasthAe~ garbhastha manuSyoM aura garbhasthatiyazcoM ko hI hotI haiM isaliye "garbhasthAnAM manuSyatirazcA" aisA pada sarvatra yojita karanA cAhiye 13 " doNhaM chavipacyA" ityaadi| chavi nAma tvacA camaDI kA hai aura parva nAma sandhi bandhanoM kA hai ye saMdhi parva garbhastha aura pacendriyatiryaJcoM ke hote haiM 14, zukra aura zoNita ina donoM se jinakI utpatti hotI hai ve zukra zoNitasaMbhava jIva haiM aise ve jIva manuSya aura paMcendriya tiryaJca haiM15 avasthAnakAnAma sthiti hai yaha sthiti kAyasthiti aura bhavasthiti ke bheda se do prakAra kI hotI hai sAta ATha bhaya grahaNarUpa kAyasthiti hai yaha koyasthini manuSya aura paMcendriya tirghazcoM ke hotI hai yadyapi pRthivI AdikoM ko bhI yaha hotI hai parantu yahAM visthAnoM ke anurodha se ina do kA hI brahaNa haA hai 17 bhava meM yA bhavarUpa jo sthiti hai vaha bhavasthiti hai bhava. karavuM tenuM nAma samuddaghAta che. te 10 ke kAlakRta avasthAne anubhava kare tenuM nAma kALa coga che. je 11 che garbhamAMthI bahAra nIkaLavuM tenuM nAma nirgama che. prANa tyAga kare tenuM nAma maraNa che, A badhI avasthAone anubhava garbhastha manuSyo ane garbhastha tirthane ja thAya che. tethI ja "garbhasthAnAM manuSyatirazcA" ! pahanA ( sya manuSyAno mana liya yAnI) sarvatra pravega karavAnuM kahyuM che ke 13 che "doNhaM chavi pavA" "chavi seTa piyA bhane " " meTa saMdhibane. te tvacA ane saMdhi parvane sadUbhAva garbhastha manuSyamAM ane pacendriya tiryamAM ja hoya che . 14 ne zuka ane zoNitathI jemanI utpatti thAya che evAM jIvone zukazeNita saMbhava ja kahe che. manuSya ane pacendriya tiryaMconI A prakAranA jIvomAM gaNatarI thAya che ke 15 sthiti eTale avasthAna te sthitinA kAyasthiti ane bhavasthiti nAmanA be bheda paDe che. 16 sAta ATha bhavagrahaNa rUpa kAyasthiti che. te kAyasthiti manuSya ane paMcendriya tiryamAM ja saMbhavI zake che. jo ke pRthvIkAya AdimAM paNa te saMbhavI zake che, paNa ahIM be sthAnanA anurodhanI apekSA e uparyukta bene ja grahaNa karavAmAM Avela che. me 17 | bhavamAM athavA bhavarUpa je
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 3 sU029 utpAdohartanAdidvaividhyam 393 sthiti kA nAma bhavakAla bhI hai yaha bhavasthitirUpa bhavakAla deva aura nairayika jIvoM ko hotA hai kyoM ki devAdiparyAya chor3ane ke anantara punaH devAdiparyAya kI prApti nahIM hotI hai 18, Ayu do prakArakA hotA hai adghAyu aura bhavAyu 19 addhA nAma kAla kA hai isa kAlapradhAna jo pAMcavAM AyuSkarma hai vaha adghAyuSka hai yaha adghAyuSka jIva ke sAtha kAlAntarAnugAmI hotA hai ata: kAlAntarAnugAmI Ayu kA nAma hI addhAyuSka hai bhavapradhAna Ayu kA nAma bhavAyu hai aura isa bhavAyu kA nAma hI bhavAyuSka hai bhavAyuSka bhava ke nAza ho jAne para niyama se chUTa jAtA hai-jIva ke sAtha paralo meM nahIM jAtA hai 20, addhAyuSka manuSyoM aura paMcendriyatiryaJcoM ko hotA hai yaha kisI 2 jIva kA tadbhavanAza ho jAne para bhI naSTa nahIM hotA hai utkRSTa rUpa se yaha sAta ATha bhavakAla taka jIva ke sAtha calA jotA hai bhavAyuSka deva aura nArakiyoM ko hotA hai yaha niyama se usa bhava ke nAza ho jAne para chUTa jAtA hai, kAlAntara meM una jIvoM ke sAtha nahIM jAtA hai kyoM ki devabhava se cyava kara deva punaH deva nahIM hotA hai aura nAraka nArakabhava se mara kara punaH nAraka nahIM hotA hai sthiti che tene bhavasthiti kahe che, tene bhavakALa paNa kahe che. A bhAvasthiti rUpa bhavakALane sadabhAva de ane nArakamAM hoya che, kAraNa ke deva di paryAya choDyA bAda pharIthI devAdi paryAyanI prApti thatI nathI. che 18 Ayu be prakAranuM thAya che, addhAyu ane bhavAyu. 19 addhA eTale kALa. te kALapradhAna je pAMcamuM AyuSkarma che tene addhAyuSka kahe che. te addhAyuSka jIvanI sAthe kAlAntarAnugAmI hoya che, tethI kAlAntarAnugAmI AyunuM nAma ja addhAyuSka che 20 bhavapradhAna AyunuM nAma bhavAyu che ane te bhavAyune ja bhavAyuSka kahe che bhavane nAza thatA bhavAyuSka niyamathI ja chUTI jAya che-jIvanI sAthe paralekamAM jatuM nathI. che 21 che addhAyuSkane sadubhAva manuSya ane paMcendriya tiyAmAM hoya che. koI kaI jIvane te bhava nAza pAmavA chatAM tene nAza thate nathI vadhAremAM vadhAre sAta ATha bhava sudhI te addhAyuSkane jIvanI sAthe saMbadha cAlu rahe che. bhavAyuSkano sadbhAva devo ane nArakAmAM ja hoya che. te bhavane nAza thatAM tene (bhavA. yuSka) paNa avazya nAza thaI jAya che. kAlAntare te AyuSka te jIvonI sAthe jatuM nathI, kAraNa ke devabhavathI cevele deva pharIthI devagatimAM ja thA 50
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sthAnAsUtre 1 'duvi kamme ' ityAde - dvividhaM yamai- pradezArma, anubhAva karma ceti / tatra madezamAtratayA vedyate tan, tasya pradezA eva - pudgalA era vaidyante na yathAvaddho rama iti / anubhAvato vedhate tava yasyAnubhAvo yathAvaddharamo vecana iti 22 / 'do' ityAdi - yathA vaddhamAyuryathAyukam yAvatparimitaM va tAvatparimitamAyurityarthaH, etadAyurdecA nArakAca pAlayanti-anubhavanti teSAM niyamAnirupakramAyuSkatvAt / ayaM vivekaH asaMkhyAtavarSAyuSkAstiryaJco manuSyAya, tathA uttamapurupAzraramazarIrAva, ete niyamAnnirUpakramAyuSmanto bhavanti, anye khyAtavaSkAstiryaJco manuSpAca, anuttamapuruSA acaramazarI Atha sopakramAyukA nirupakramAgupkAicetyubhayasvabhAvA bhavanti, uktaJca (4 kam" ityAdi / pradeza karma aura anubhava karma ke bheda se karma do prakAra kA kahA gayA hai jisakarma ke kevala pradezarUpa pudgala hI vedane meM Ate haiM yathAdarasa cedane meM nahIM AtA hai vaha pradeza karma hai tathA jisa karma kA anubhAvarUpa se vedana hotA hai vaha anubhAva karma hai 22, isa anubhAva karma kA yathA rasa vedane meM AtA hai yathA baTTAyuSkarma jitane kAla kA Ayu bAMdhA hai utane kAla ke Ayu kA bhoganA yaha bAta deva aura nArakiyoM meM hI hotA hai kyoM ki ye anapavartyAyuSka hote haiN| asaMkhpAtavarSa kI Ayu vAle sogabhUmi ke tireva aura manuSya evaM uttamapuruSa aura caramazarIrI jIva ke saba niyama se nirupakrama AyuvAle hote haiM aura saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle tiryaJca, manuSya, nathI ane nAraka gatimAMthI uddhRttanA ( maraNa) pAmIne keipaNa nAraka pharI narakagatimAM jatA nathI. duvihe kamme " ityAdi, pradeza ne anulAvanA leTthI nA be prakAra kahyA che. je kramanA pradezarUpa pudgalanuM' ja mAtra vedana karavAmAM Ave che--yathAbaddha rasanuM vedana karavAmAM AvatuM nathI, te karmIne pradezaka kahe che, je kama'nu' anubhAva rUpe vedana thAya che, te kane anubhAvakamAM kahe che, !! 225 A anubhAva kanA yathAbaddha rasa vedanAmAM Ave che. thathAdvAyukakama eTale jeTalA kALanuM Ayu mAMdhyu hAya eTalA kALanA Ayune bhAgavavuM e vAta deveza ane nArakamA sabhavI zake che, kAraNa ke tee anapavaryAMyuSka hAya che. asakhyAta vanA AyuvALA bhAgabhUminA manuSya, tiryaMca ane uttama puruSa tathA carama zarIrI jIveA niyamathI ja nirukama AyuvALA hoya che. parantu sakhyAta vAyuvALA tiryaMca, manuSya, anuttama puruSa ane acarama 66
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ - suMghA TIkA sthA0 2 u03 sU0- 29. utpAdodvartanAdvaividhyam . " devA neraiyA vi ya, asaMkhavAsAuyA ya tirimnnuyaa| uttamapurisA ya nahA, caramasarIrA ya niruvakamA // 1 // sesA saMsArasthA, bhaiyA sovakamA va iyare vaa| sovakama niruvakkama,-bheo saNio samAseNa" // 2 // iti / chAyA-devA nairayikA api ca, asaMkhyavAyuSkAzca tiyaM mnussyaaH| uttamapuruSAzca tathA, caramazarIrAzca nirupakramAH // 1 // zepAH saMsArasthAH, bhAjyAH sopakramA vA itare vA / sopakramanirUpakrama,-bhedo bhaNitaH samAsena // 2 // " iti 23 / anuttama puruSa aura acarama zarIrI ye sopakrama evaM nirupakrama donoM prakAra kI AyubAle hote haiN| kahA bhI hai-" devA neraDyA vi" ityaadi| "sesA saMsArathA" ityaadi| adhikatara prANiyoM kA viSa, zvAsocchyApta kA avarodha, havAI jahAja se patana, aura rAga Adi ke nimitta se akAla meM maraNa dekhakara yaha prazna hotA hai ki kyA akAlamaraNa hotA hai ? yadi akAla maraNa hotA hai ailA mAna liyA jAya to dUnA yaha bhI prazna hotA hai ki jitane bhI saMsArI jIva haiM una laya kA akAlasaraNa hotA hai yA saba kA na hokara kucha kA hI hotA hai ? inhIM do praznoM kA uttara hameM yahAM isa abhavanAyuka nirupakramAyuSka kI vicAra dhArA se prApta hotA hai kama zAstra ke anusAra bhujyamAna Ayu kA utkarSaNa nahIM ho sakanA kyoM ki utkarSaga bandhakAla meM hI hotA hai udAharaNArtha-kisI zarIrI je sapakema ane nirupakrama, e banne prakAranA AyuvALA hoya che. 4thu 59 cha hai-" devA neraiyA vi" tyAdi / " sesA sasAratyA" tyAha ghaNuM jIvonuM viSa, zvAsocchavAsane avarodha, vimAnI akasmAta ane rega Adi kAraNathI akALe maraNa thAya che. A akALa maraNa joIne e prazna udbhave che ke zuM akAla maraNa saMbhavI zake che kharU? je akAla maraNa thavAnI vAta svIkAravAmAM Ave, te bIje prazna e udbhave che ke zuM samasta saMsArI jIvana akAla maraNa thAya che, ke kaI kaI saMsArI jIvanA akAla maraNa thAya che? A banne praznonA uttara ApaNane A abhavavatyayuSka ane nirupamAyuSkanI vicAradhArAmAMthI maLI Ave che. karmazAstra anusAra bhu. mAna AyunuM utkarSaNa thaI zakatuM nathI, kAraNa ke utkarSaNa bandhakALamAM ja
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstre manuSya va tiryaJca ne prathamavibhAga meM narakAyu kA eka lAkha varSa pramANa sthiti baMdha kiyA aba yadi vaha dUsare tribhAga meM narakAyu kA dasa lAkha varSapramANa sthitibaMdha karatA hai to usa samaya vaha prathamavibhAga meM bAMdhI huI sthiti kA utkarSaNa kara sakatA hai-utkarSaNa kA yaha sAmAnya niyama saya karmoM para lAgU hotA hai| bhujyamAna Ayu kA baMdha usI paryAya meM hotA nahIM, ataH usakA utkarSaNa nahIM hotA yaha vyavasthA to nirapavAda bana jAtI hai kintu apakarSaNa ke liye baMdhakAla kA aisA koI pratibaMdha nahIM hai vaha kucha apavAdoM ko chor3akara kabhI bhI ho sakatA hai jisa paryAya meM Ayu kA baMdha kiyA hai usa paryAya meM bhI ho sakatA hai aura jisa paryAya meM use bhoga rahe haiM usa paryAya meM bhI ho sakatA hai udAharaNArtha-kisI manuSya ne tirthacAya kA pUrvakoTipramANa sthitibaMdha kiyaa| aba yadi use sthitighAta ke anukUla sAmagrI jisa paryAya meM Ayu kA baMdha kiyA hai usI paryAya meM hI mila jAtI hai to usI paryAya meM vaha Ayukarma kA sthitighAta kara sakatA hai aura yadi jisa paryAya meM Ayu ko bhoga rahA hai usameM sthi thAya che dhAre che ke I manuSya athavA tiryace prathama tribhAgamAM narakAyune eka lAkha varSa pramANu baMdha karyo have je te bIjA vibhAga daramiyAna dasa lAkha varSa pramANa narakAyune sthitibaMdha kare, te te samaye te prathama vibhAgamAM bAdha nI sthitinuM utkarSaNa karI zake che. utkarSaNane A sAmAnya niyama badhA karmone lAgu paDe che. bhujyamAna Ayuno baMdha eja paryAyamAM tha nathI, tethI tenuM utkarSaNa thatuM nathI. A vyavasthA te nirapavAda (apavAda vinA, niyamathI ja) banI jAya che. paraMtu apakarSaNane mATe baMdhakALane e kaI pratibaMdha nathI. te keTalAka apavAdone bAda karatAM game tyAre thaI zake che, je paryAyamAM Ayune baMdha karyo che, te paryAyamAM paNa thaI zake che. ane je paryAyamAM tene bhogavI rahyA hoIe te paryAyamAM paNa thaI zake che. dAkhalA tarIke kaI manuSya tiryaMca Ayune pUrva keTi pramANa sthitibaMdha karyo have je tene sthitighAtane mATe anukULa sAmagrI (je paryAyamAM Ayune baMdha karyo hoya eja paryAyamAM) maLI jAya, te eja paryAyamAM te Ayukarmane sthitighAta karI zake che, ane je paryAyanA Ayune te bhegavI rahyo che te paryAyamAM ja
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 303sU029 utpAdodvata nAdidvavidhyam 397 'doNhaM ' ityAdi-saMvarttanaM savataH, sa eva saMvartakaH-upakramaH ityarthaH, AyuSkasya saMvartakaH-AyuSphasaMvartakaH sopakramAyurityarthaH, sa ca manuSyANAM paJcendriyatirazcAM ca bhavati, sopakramoyuSkatvAttepAm 24 // mu0 29 // tighAta ke anukUla sAmagrI milatI hai to usa paryAya meM Ayu karma kA sthitighAta kara sakatA hai / sthiti ghAta hone se Ayu kama ho jAtI hai / apakarSaNa ke isa niyama ke anusAra saba jIvoM kI bhujyamAna Ayu kama ho sakatI hai yaha sAmAnya niyama hai-isa niyama ke anusAra devAdikoM kI bhI bhujyamAna Ayu kama honI cAhiye-parantu isa niyama meM __ jo apavAda hai vaha yahAM kahA gayA hai ki upapAda janma se paidA hone vAle deva aura nArakI, bhogabhUmiyA jIva, uttamapuruSa aura caramazarIrI ina jIvoM kI bhujyamAna Ayu kama nahIM hotI hai jitane kAla kI Ayu kA yandha inhoM ne kiyA hai utanI hI pUrI Ayu kA ye bhoga karate haiM arthAt inakI bhujyamAna AyukA sthitighAta nahIM hotA hai23 isI se yaha niSkarSa nikala AtA hai ki inake sivAya aura saba jIvoM kI Ayu kama ho sakatI hai yahI bAta isa sUtra pATha dvArA kahate hue sUtraH kAra kahate haiM "doNhaM" ityAdi / upakrama kA nAma saMvata hai AyuSka je tene sthitighAtane anukULa sAmagrI maLI jAya che, te te paryAyamAM A yu. karmane sthitighAta te karI zake che, sthitivAta thavAthI Ayu ghaTI jAya che apakarSaNanA A niyama anusAra badhAM januM bhUjyamAna ApyuM nyUna thaI zake che, A sAmAnya niyama che A niyamAnusAra te devadikenuM bhujyamAna Ayu paNa nyUna thavuM joIe. paraMtu te niyamamAM je apavAda che tenuM ahIM nIce pramANe kathana karavAmAM AvyuM che-upapada janmathI pedA thanArA deva ane nArakI, bhegabhUminA cha, uttama puruSa ane carama-zarIrI jIvonuM bhujamAna Ayu ochuM thaI zakatuM nathI. jeTalA kALanA Ayune. baMdha temaNe karyo hoya che eTalA pUrepUro a yune teo bhegave che, eTale ke temanA bhujyamAna Ayune sthitighAta thatA nathI 23 A kathana parathI ApaNe evA nizcayapara AvI zakIe chIe ke temanA sivAyanA badhAM nA AyumAM ghaTA31 yaza cha. merA pA sUtradhare doha" tyAhi sUtra | TeTa karI che. upakramanuM nAma savata che. AyuSkane je upakrama che te AyuSka
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna sUtre paryAyAdhikArAdeva niyatakSetrAzritatvena kSetravyapadezyAn pudgalaparyAyAna pratipipAdayiSuH kSetramakaraNamAha mUlam -- jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayasta uttaradAhiNeNaM do vAsA paNNattA bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM nAivahaMti AyAmavikkhaMbhuccatovvahasaMThANapariNAhaNaM taM jahA I bharahe ceva ekhae ceva / evaM eeNaM abhilAveNaM he caitra, herannava ceva, harivAse cetra rammayavAse ceva / jaMbuddIve dIve maMdarassa vyasta puratthimapaccatthimeNaM do khittA paNNattA bahusamatullA avisesa0 jAva - taM jahAM putravidehe va avaravidehe ceva / jaMbUmaMdarassa pavayasta uttaradAhiNeNaM do kurAo paNNattAo bahusamatullAo jAva taM jahA - devakurA ceva uttarakurA caiva tattha NaM do mahaimahAlayA mahAdugA paNNattA bahusa matullA avisesamaNANattA annamannaM NAivadvaMti AyAmavivakhaMbhuccattovehasaMThANapariNAheNaM, taM jahA - kUDasAmalI cetra jaMbU ceva sudaMsaNA / tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva mahAsokkhA paliotramaTTiyA parivasaMti, taM jahA - garule cetra veNudeve aNADhie caiva jaMbuddIvAhivaI // sU0 30 // 28 kA jo upakrama hai vaha AyuSka saMvarttaka hai - yaha sopakramAyurUpa AyuSka saMvataka manuSya aura paMcendriya tiryazcoM ko hotA hai kyoMki ye sopakrama AyuvAle bhI hote haiN| 24 / / sU0 29 / / paryAyAdhikAra ko lekara hI aba sUtrakAra niyakSetrAzrita hone ke kAraNa kSetra vyapadezya pudgala paryAyoM ko pratipAdana karane kI icchA se savaka che. te sepakamAyurUpa AyuSya savaka manuSya ane pacendriya tiyacAmAM hAI zake che, kAraNa ke tee sepakrama AyuvALA paNa hAya che. / / 24 // // su 29 !! paryAyAdhikAra cAlI rahyo che, have sUtrakAra-niyata kSetrAzrita hAvAne kAraNe - kSetrapadezya puddala paryAyanuM pratipAdana karavAnA hetuthI kSetra -
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___399 sudhArIkA sthA0 2 u0 3 sU0 30 bhara ravatAdi kSetravarNanam ___ chAyA-jambUdvIpe dvIpe mandagsya parvatasya uttaradakSiNena dvai varSe prajJapte bahusamatulye avizeSe anAnAtve anyonyaM nAtivartete AyAmaviSkambhoccatyodvedha saMsthAnapariNAhena, tadyathA-bharataM caiva airavataM caiva / evametenAbhilApena haimavata caitra hairaNyavata caitra, harivarSa caiva, ramyakavarSa caiva / jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya pUrvapazcimena dve kSetra prajJapte bahusamatulye avizeSa yAvat tadyathA-pUrvavidehazcaiva aparavidehazcaiva / jambU mandarasya parvatasya uttaradakSiNena dvau kurU prajJaptau bahusamatulyau yAvan tadyathA-devakuravazcaiva uttarakuravazcaina / tatra khalu dvau mahAtimahAlayau mahAbumo prajJaptau bahumamatulyau avizeSau anAnAtvau anyonyaM nAtivattete pAyAmaviSkambhoccavodvedhasaMsthAnapariNAhena, tadyathA-kUTazAlmalizcaiva jambUzcaiva sudarzanAM / tatra khalu dvau devau maharddhiko yAvat mahAsaukhyau palyopamasthitiko parivasataH, tadyathAgaruDazcaiva veNudevaH anAhatazcaiva jambUdvIpAdhipatiH / / sU0 30 // TIkA-'jaMbuddIve' ityaadi| __ madhyajambudvIpe meruparvatasya uttaradakSiNena uttaradizi dakSiNadizicetyarthaH, dve varSe kSetra prajJapte / kIdRze ? ityAha-vahusamatulye-atyantasadRze, avizeSe-bailakSagyarahite naganagaranadyAdikRtavizeparahite ityarthaH, anAnAtve-nAnAtvarahite-ava. sarpiNyAdikRtAyurAdibhAvabhedavarjite ityarthaH / te dve anyonya-parasparaM nAtivartate kSetraprakaraNa kahate haiM-'jaMbuddIve dIve maMdassa pavvayassa' ityAdi / TIkArtha-madhyajavUdIpa meM meruparvata kI uttara aura dakSiNadizA meM kramazaH do kSetra kahe gaye haiM ye donoM paraspara meM racanA meM tulya haiM, vilakSaNatA rahita haiM-naga, nagara, aura nadI AdikoM kI jaisI racanApramANa AkAra Adi bharatakSetra meM hai vaisI hI ina saba kI racanA airavata kSetra meM hai ye donoM nAnAtva se rahita haiM-avasarpiNI utsarpiNI kAlakRta jo Ayu Adi kI vRddhi hAsa rUpa parivartana hai vaha bhI ina donoM kSetroM meM 542 ni35 42 cha-" javudIve dIve madarassa pavvayassa" tyA TIkAtha-madhya jaMbUdvIpamAM meru parvatanI uttara ane dakSiNa dizAmAM kramazaH be kSetra (bharata kSetra ane airAvata kSetra) AvelAM che, te banenI racanA ekasarakhI che. ekabIjAnI racanAmAM ke vilakSaNatA nathI bharatakSetramAM parvata, nagara, nadI vagerenI jevI racanA, pramANe, AkAra Adi che, evI ja e saunI racanA vagere airAvata kSetramAM paNa che, te bannemAM koI taphAvata nathI. avasarpiNI utsarpiNI kALakRta Ayu AdinI vRddhi ane hAsarUpa paripavartana
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 mghAnAstra itaretaraM nAtikrAmata ityarthaH / kairityAha-AyAmena-deryeNa viSkambheNa-pRthutvena, uccatvena-Urdhvatvena, udvedhena-gAmbhIryeNa, saMsthAnena - AropitajyAdhanurAkAratapeNa, pariNAhena-paridhineti / atraiteSAM dvandvaikavadbhAvaH / tadyathA-nAmnA ne varSe yathA-bharata-bharatakSetram , aizvataM ca-aigyatakSetram / evamanena abhilApena-uccA raNena-daimavata hairaNyavataM ca kSetram , tathA harivarpa ramyakayarSa ca kSetra vizeyam / devakurughu kUTazAlmali mAkSaH, uttarakurupu ca jamnAmAkSaH, adhyApanAma sudarzaneti / tatra-tasmin2 vRkSe ho devI parivasataH / tI devI kIgI ? ityAhamahaddhiko yAvat mahAsaukhyau / atra-yAvacchabdena ' mahAdyutiko mahAnubhAgI mahA Apasa meM ekasA hai usameM koI bheda nahIM hai / lambAI meM aura caur3AI meM donoM kSetra barAbara haiM / hInAdhika nahIM hai| hamI prakAra se UMcAI meM, gAMbhIrya meM, saMsthAna meM-AropitajyA dhanupAkAra jAsI AkRti meM aura paridhi meM bhI ye donoM kSetra paraspara meM samAna haiN| " bhAghe caitra airavae ceca" isa pATha se inhIM donoM paraspara meM samAnatA vAle kSetroM ke nAma prakaTa kiye gaye haiN| " evaM eeNaM abhilAveNaM hemabae ceva herannavara ceva" ityAdi isI prakAra ke ima kathana se haimavata aura hairaNyavanakSetra, hAre varSa aura ramyakavarpa kSetra ke sambandha meM bhI kathana samajhanA cAhiye devakuru meM kUTa zAlmalI nAmakA vRkSa hai aura uttarakumameM jambU nAmakA vRkSa hai isakA dUsarA nAma sudarzanA bhI hai ina vRkSoM para do deva rahate haiM ye deva mahA Rddhi vAle aura mahAsukhabAle haiM yahAM yAvat zabda se "mahAbutiko, mahAnubhAgI, mahAyalo, mahAyazasau" ina padoM kA grahaNa paNa te banne kSetremAM samAna ja che. banne kSetrenI laMbAI ane pahoLAI paNa sarakhI che-temAM kaI bheda nathI. eja pramANe uMcAImAM. gAMbhIryamAM, saMsthAnamAM (Arepita jyA dhanuSAkAra AkRtimAM) ane paridhimAM paNa te sanna kSetrI samAna che. " bhArahe ceva eravae ceva" mA sUtra54 baa| sUtra. kAre parasparamAM samAnatAvALA te banne kSetronAM nAma "bharatakSetra ane merayata kSetra" praTa 4yA che " evaM ee gaM abhilAveNaM hemavae ceva hegnavae ceva" tyA: A prakArane kathana dvArA haimavata ane haraNyavata kSetramAM paNa samAnatA samajavI. harivarSa ane ramyakavarSa kSetramAM paNa samAnatA samajavI. devakurumAM kUTa zAtmali" nAmanuM vRkSa che ane uttarakurumAM jaNU nAmanu vRkSa che. tenuM bIjuM nAma sudarzana paNa che. te vRkSe mAM be deva rahe che. te banne de mahA addhivALA, mahA dhutivALA, mahAnubhAgavALA, mahA baLasaMpanna, mahA
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ naSA TIkA sthA. 2 u03 sU0 30 bharatairatAdi kSetravarNanam 401 balau mahAyazasau ' iti saMgrAhyam / tatra maharkhiko-prabhUtavimAnAdisampattizAlinI mahAdyatiko prArIrAbharaNAdi kAntiyuktau, mahAnubhAgo-caikriyakaraNAdyacintyazaktimantau, mahAvalo-viziSTazarIrasAmarthyavantau, mahAyazasau-vistIrNa lAghAsaMpannau, mahAmAkhyau-prabhUtazAtavedanIyajanitAnandabhAjau, iti / tayo mAhagaruDaH suparNakumArajAtIyo veNudevaH-veNudevanAmA devaH kUTazAlmalikSanivAsI / tathA anAdRtaH-anAhatanAmAdevaH jambUsudarzanAkSanivAsI jambUdvIpAdhipatiH / zepapadavyAkhyA sugamA // 0 30 // huA hai mahaddhika pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ye donoM deva prabhUta vimAnAdi rUpa sampattizAlI hai mahAyutika pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ye donoM deva praSTa zarIrAbhara gAdi kI kAnti se yukta hai mahAnubhAMga chAda se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ye do meM deva caikriya karane Adi kI acintya zakti vAle haiM mahAyala zabda se yaha kahA gayA hai ki ye donoM deva viziSTa zarIra sAmarthya vAle haiM aura mahAyaza zabdase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ye donoM deva vistIrNa zlAghA prazaMsA se saMpanna haiM tathA mahAsaukhya zabdase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki donoM deva prabhUna zAtAvedanIya janya Anandase yukta haiM inake nAma haiM garuDaveNudeva aura anAhanadeva garuDaveNudeva suparNakumAra jAtikA deva hai aura yaha kUTa zAlmali vRkSa para rahatA hai tathA anAhata deva jambUsudarzanA vRkSa para rahatA hai aura jambUdvIpakA adhipati hai zeSapadoMkIvyAkhyAsugama hai||30|| yaza saMpannaane mahA sukhasaMpanna che. mahaddhika (mahA kaddhivALA) padanA prAga dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke te banne deve vimAnAdirUpa vipula saMpattivALA che mahAdyutika padanA prayoga dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke te bane deva adhika zarIrAbharaNa AdinI kAntithI yukta che. mahAnubhAga zabda dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke te banne devo. vidurvaNA Adi karavAnI acitya zaktiva LA che mahAbala zabda dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke te bane devo viziSTa zarIra sAmarthyavALA che mahAyaza zabda dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke teo vistIrNa zlAghA (prazaMsA) thI saMpanna che. tathA mahAsaukhya zabda dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke te bane deva zAtAdanIya janya prabhUta AnaMdathI yukta che. temanA nAma nIce pramANe che-garuDa veNudeva ane anAdata deva. garuDa viSNudeva suparNakumAra jAtinA deva che ane te A kUTa za 9mali vRkSa para rahe che tathA anAdata deva jakhkha sudarzanA vRkSa para rahe che ane je bUdIpanA adhipti cha, mAhInA pahonI vyAcyA saraNa cha. // sU. 30 //
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 sthAnAso mUlam-jaMbU maMdarassa pavatharasa ya uttaradAhiNeNaM do vAsaharapacayA paNNattA, bahusamatullA abisesamaNANattA annamannaM nAivati AyAmaviskhaMbhuccattorehaM saMThANapariNAheNaM, taM jahA cullahimavaMte ceva siharI ceva / evaM mahAhimavaMte caiva sappI ceva / evaM NisaDhe ceva NIlavaMte ceva / jaMbU saMdarasta pavvayassa uttaradAhiNeNaM hemavaeraNNavaesu bAsesu do vaTveyapavvayA paNNattA bahusamatullA aviselamaNANattA jAva taM jahA-sadA. vAI ceva viyaDAbAI ceva / tattha NaM do devA mahiDDiyA jAya paliovasaTriiyA parivasaMti taM jahA-lAI ceva pakSAse ceva / jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM harivAsaramAsu vAsetu do vahaveyaDUpavayA paNNatA vahusama0 jAva taM jahA--gaMdhAbAI ceva mAlavaMtaparivAe ceva / tattha NaM do devA mahiDiyA jAva paliovamahiiyA parivasaMti, taM jahA aruNe ceva pauko veva / jaMbU saMdarasta pavayassa dAhiNeNaM devakurAe puvAvare pAle etya NaM AsakhaMdhagasArasA addhacaMdasaMThANasaMThiyA dovarakhArapavvayA paNNatA vahasamajAvataM jahA-somaNase ceva vijjuppasave cevAjavUmaMdarasa pavvayassa uttareNa uttarakurAe puvAvare pAle etthaNaM AsakkhaMdhagasaritA addhacaMdasaMThANasaThiyA do vakkharapavyayA paNattA bahusamatullA jAva taM jahA-gaMdhamAyaNe ceva mAlavaMte ceva / jaMbUmaMdarassa paJcayassa uttaradAhiNaNaM do dIyaveyaDDapahA paNNatA bahusamatullA jAva taM jahA bhArahe ceva dIhaveyaDDe ceva / eravae ceva dIha
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIko sthA0 2703sU031 varSa dhAdiparvatadvaividhyanirUpaNam 403 veyddddecev| bhAraheNaM dIhaveyaDDhe do guhAo paNNattAo vahusamatullAo avilakSaNANattAo annamanaM NAivahaMti AyAmavikkhaMbhuccattobehasaMThAgapariNAheNaM taM jahA-timisaguhA ceva khaMDagappavAyaguhA ceva / tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva palio. vamahiiyA parivasaMti, taM jahA-kayamAlae ceva nahajhAlae cev| erAvaeNaM dohaveyaDDhe do guhAo paNNattAo jAva taM jahAkayamAlae ceva nahamAlae ceva / jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhi NeNaM cullahimavaMtavAsaharapavvae do kUDA paNNattA bahusamatullA jAba vikvaMbhuJcattovvehasaMThANapariNAheNaM, taM jahA-cullahimavaMta. kUDe ceva, vesalaNakUDe ceva / jaMbUmaMdarassa dAhiNeNaM mahAhimavate vAsaharapabae do kUDA paNNatA bahusama0 jAva taM jahA'mahAhimavaMtakUDe ceva veruliyakUDe ceva / evaM nisaDhe vAsaharapavae do kUDA paNNattA bahusama0 jAva taM jahA-nisaDhakUDe ceva ruyagappabhe ceva / jaMbUmaMdarasta phavayasta uttareNaM nIlavaMte vAsaharapavae do kUDA paNNattA bahusama0 jAva taM jahA--nIlavaMtakUDe ceva uvadalaNakUDe cev| evaM ruppimli vAlaharapacae do kUDA paNNatA bahusAra jAva taM jahA--ruppikUDe ceva maNikaMcaNa kUDe ceva / evaM siharaMbhi vAsaharapathae do kUDA paNNattA bahusama0 jAva taM jahA--siharikUDe cetra tigichakUDe ceva ||suu031|| chAyA-jamvUmandarasya parvatasya ca uttaradakSiNena dvau varSadharaparvatau prajJaptau vahusamatulyau avizeSau anAnAtvau anyonyaM nAtivartate AyAmaviSkambhoccatvodvedhasaMsthAnapariNAhena, tadyathA-cullahimavAn caiA zikharI caitra / evaM mahAhimavAn
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ BAD 504 sthAnAsUtre caiva rukmI caiva / evaM nipadhazcaitra / jambUmandarasya parvataraya uttaradakSiNena haimavate. raNyavanayorvapa yo dvau vRttavaitADhyaparvatI prajaptI bahumamatulyau avizeSau anAnAtvI yAvat tadyathA-zabdApAtI caitra vikaTApAtI caiva / tatra khalu ho devI mahaddhiko 'jaMbU maMdarassa pabvayassa' ityAdi / chAyArtha-madhya jaMbUDhIpa meM jo sandara-sumeru nAma kA parvata hai usakI uttara dizA kI ora aura dakSiNa dizA kI ora kramazaH do varSaghara parvata kahe gaye haiN| ye donoM parvata bahusamatulya haiM / vilakSaNatAle rahita haiN| nAnatvase bhedase rahita haiM / laMbAI aura cauDAIse, uccatA aura uvedha (gaharAI se saMsthAna evaM pariNAha(vizAlatA)-parivise ye donoM paraspara meM eka dUsarese bhinna nahIM haiM / ina donoM parvatoMkA nAma hai-zulahilavAna aura zikharI inameM dakSiNadizAkI ora kSulla himatrAn parvata hai aura uttaradizA kI ora zikharI parvata hai isI prakAra se dakSiNa dizA kI ora mahAhilavAn parvata aura uttaradizA kI ora rukmI parvata hai isI prakAra se niSadha aura nIla haiN| isI prakAra se madhya jaMkUdvIpa ke sumerU partata kI uttaradakSiNa dizA kI ora halabA aura hairaNyayana kSetroM ke do vRtta vaitADhaya parvata kahe gaye haiN| ye donoM vRttavaitAdayAna bhI bahusamatulya, avizeSa aura bhedrahita haiM yAvat AghAna viSkA kI apekSA, ucAI " jaMbUdarassa pavyayassa" tyA: TIkAtha-madhya jaMbudvIpamAM je mandara (sumeru) nAmane parvata che, tenI uttara dizA tarapha kramazaH be varSadhara parvato AvelA che. te bane parvate ghaNAM ja samatulya che, teo vilakSaNata thI rahita che. temanI vacce koIpaNa prakArane taphAvata nathI. laMbAI, pahoLAI ucAI, udha, sarathAna ane pari dhinI apekSAe te banemAM kaI bhinatA nathI. temanAM nAma A pramANe che-(1) sula himavAnuM ane zikharI. kula himavAna parvata mandara parvatanI dakSiNamAM che ane zikharI parvata mandara parvatanI uttare che. e ja pramANe dakSiNa dizA tarapha mahA himAvAna parvata ane uttara dizA tarapha rukamI parvata che. e ja pramANe niSadha ane nIla parvata paNa AvelAM che. e ja pramANe madhya jaMbUDhIpanA sumeru parvatanI uttara dakSiNa dizAmAM hiMmata ane hairaNyavata kSetranA be vRttavaitADhaya (vRtta eTale goLa AkAra) parvate paNa AvelAM che. te bane vRtADhaya parvate paNa bahu samatulya, avizeSa (vizeSatA rahita) ane bhedarahita che. temanI laMbAI, pahoLAI, udvedha, (uMDAI) saMsthAna
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA02703 sU031 varSe dharAdiparvatadvaividhyanirUpaNam 405 yAvat palyopamasthitiko parivasataH, tadyathA-svAtI caika pranAsazcaiva / jambUmandarasya parvatasya uttaradakSiNena harivarpa ramyakapa yohare vRttavADayAtI prajJaptI bahusama0 yAvat tathA-gandhApAtI caiva mAlyavatparyAyazcaina / tatra khalu dvau devI mahaddhiko yAvat palyopamasthitiko parivasataH, tadyathA-araNazcaiva pAzcaiva / jamvUmandarasya parvatasya dakSiNena devakurUNAM pUrvAparanmin pAveM, ana khalu azvaskandhasadRzau arddhacandra saMsthAnasasthitI ho vakSaskAraparva tau prajJaptI bahusamatulyau kI apekSA, udvedha kI apekSA, saMsthAna aura pariNAha kI apekSA ye donoM paraspara meM eka dUsare se car3ha kara nahIM hai bhinna nahIM haiN| kinta ___eka jaise hI hai| inakA nAma zabdApAtI aura dhikaTApAtI hai| inameM do deva rahate haiN| ye donoM deva mahatI Rddhi vAle zAkt palyopana kI sthitivAle haiN| ina devoM ke nAma svAtI aura prabhAsa haiN| isI prakAra madhya / jaMbUdvIpa ke sumeru parvata kI uttara aura dakSiNadizA meM kramazaH vartamAna haricarSa evaM rampakavarSa meM do vRttavaitAtya parvata haiM ye bhI baDasama Adi vizeSaNoM vAle haiN| inake nAma hai gandhArAlI aura mAlyavatparyAya inameM bhI do deva rahate haiM ye bhI paraspara meM mahardika Adi vizeSaNoM vAle haiM inakI bhI sthiti eka palmopana kI hai inake nAma aruNa aura padma haiN| jaMbUhIpa ke sumeru parvata ko dakSiNa dizA meM devakula ke pUrva aura pazcima pArzva bhAga meM azvaskandha ke jaile arddhacandrAkAra do vakSaskAra parvata kahe gaye haiM ye donoM parvata bahusamatulya Adi vizeSaNoM vAle haiM inake nAma ane parivinI apekSAe temanI vacce keI bheda nathI, te bAbatemAM te banne samAna che. temanAM nAma zabdApAtI ane vikaTApAtI che, temAM be deva rahe che. te banne deve mahAaddhi AdithI yukata che ane palyopamanI sthitivALA che. te denAM nAma anukrame svAtI ane prabhAsa che. eja pramANe madhya jaMbudvIpanA sumeru parvatanI uttara ane dakSiNa dizAmAM AvelAM harivarSa ane ramyaka varSamAM paNa be vRttavaitADhaya parvata che teo paNa basama Adi pUrvokta vizeSaNovALAM che. temanA nAma ganhApAtI ane mAlyavatparyAya che. temAM be deva rahe che. te banne devo paNa mahartika Adi pUrvokata vizeSaNavALAM che. temanI sthiti paNa eka palyopamanI che. temanAM nAma nAma A pramANe che-(1) aruNa ane (2) pa jaMbudvIpanA sumeru parvatanI dakSiNa dizAmAM devakurunA pUrva ane pazcima taraphanA bhAgomAM azvarakanyanA jevA ardhacandrAkAra be vRkSasakAra parvate AvelAM
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 sthAnIGgatra yAvat tadyathA-saumanasazcaiva vidyutprabhazcaiva / jambUmandarasya parvatasya uttareNa uttarakurUNAM pUrvAyarasmin pAzve, ana khalu azvaskandhakasadRzau arddhacandrasaMsthAnasaMsthitI dvau vakSaskAraparva to majJaptI bahusamatulyau yAvat-tadyathA-gandhamAdanazcaiva mAlyavAn caiva / jambUmandarasya parvatasya uttaradakSiNena dvau dIrgha vaitADhyaparvatau prajJaptau bahusamatulyau yAvat tadyathA-bhAratazcaitra dIrgha vaitAdayaH, airavatazcaiva dIrgha caitADhayazcaiva / bhArate khalu dIrghavaitADhaye dve guhe prajJapte bahusamatulye avizeSe anAnAtve anyonyaM nAtivaHte AyAmaviSkambhoccatvodvevasaMsthAnapariNAhena, tadyathA-tamisraguhA saumanasa aura vizutpama haiM / jaMbU ! saMdara-sumerukI uttaradizAmeM uttara kuru ke pUrva aura pazcima pArzvabhAga meM azvaskandha ke jaile arddhacandrAkAra do vakSaskAra parvata haiM, ye donoM parvata bahusama Adi vizeSaNoM vAle haiN| inake nAla gaMdhamAdana aura mAlyavAna haiN| isI prakAra se jaMbU mandarasumeru ko uttara dakSiNa dizA kI ora do dIrdha vaitAdaya parvata kahe gadhe haiM ye donoM parvata bhI bahusama Adi vizeSaNoM vAle haiN| Adi pada se yahAM " adhizeSa, anAnAtva, oyAma, viSkaMbha kI apekSA samAnatA, aura uccatA, udvedha, saMsthAna aura pariNAha kI apekSA bhI samAnatA grahaNa kI gaI hai ina do dIrdha vaitADhayaparvatoM ke nAma bharatadIdha vaitADhaya aura airavatadIrdhavaitADhaya haiN| bharatadIrdhavaitADhya parvata meM do guphAe~ haiM jo bahusama Adi vizeSaNoM vAlI haiM inake nAbha tamisrAguphA aura che. temanAM nAma saumanasa ane vighabha che. te bane parvate paNa bahu sama Adi pUrvokta vizeSaNothI saMpanna che jabUdvIpanA sumeru parvatanI uttara dizAmAM uttara kurunA pUrva ane pazcima taraphanA bhAgomAM azvaskandhanA jevAM ardhacandrAkAranA be vakSaskAra parvate AvelAM che, teo paNa basama Adi pUrvokata vizeSaNavALA che temanAM nAma gaMdhamAdana ane mAlyavAna che. eja pramANe jaMbudvIpanA sumerunI uttara-dakSiNa dizA tarapha be dIrva vaitADhaya parvata kahyA che te ane parvate paNa bahu sama Adi vizeSaNavALAM che. Adi padathI ahIM e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke temAM eka bIjAM karatAM koI vizeSatA athavA vividhatA nathI. laMbAI, pahoLAIuMcAI, udveSa, saMsthAna ane paridhinI apekSAe paNa te banemAM samAnatA rahelI che. temanA nAma nIce pramANe che-(1) bharata daI vaitADhaya ane (2) aravata dIdhuM vaiitADhaya. bharata dIrgha vaitADhayamAM be guphAo che. te banne guphAo bahusama Adi vizeSaNavALI che. temanAM nAma A pramANe che-tamisrA guphA ane
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA DIkA sthA0 2 0 3 sU0 31 varSa dharAdiparvatadvaividhyanirUpaNam caitra khaNDakkamapAtAguhA caitra / tatra khalu dvau devau maharddhikau yAvat palyopamasthitiko parivasataH, tadyathA- kRtamAlyakazcaiva nRtyamAlyakazcaiva / aikhate khalu dIrghatAye gupte yAvattadyathA - kRtamAlyakazcaiva nRtyamAlyakazcaiva / jambUmaMdarasya parvatasya dakSiNena cullahimavati varSa dharaparvate dvau kUTau prajJaptau bahumatulya yAvat viSkambhoccatvo dvedhasaMsthAnapariNAhena, tadyathA culla himavatkUTazcaiva vaizravaNakUTazcaitra / jambUmandarasya parvatasya dakSiNena mahAhimavati varSa dharaparvate dvau kUTa prau bahusama0 yAvat - tadyathA - mahAhimavatkUTazcaiva vaiDUryakUTa / / evaM nipadhe varSa gharaparvate dvau kUTau prajJaptau bahusama0 yAvat tadyathA - niSadhakUTazcaiva rucakamacava / jambU khaNDakaprapAtaguphA hai / ina meM do mahARddhi Adi vizeSaNoM vAle deva rahate haiM / inakI sthiti bhI eka palyopama kI hai ina devoM ke nAma kRtamolka aura nRtyamAlyaka haiN| jaMbU maMdara-sumeru kI dakSiNa dizAmeM jo kSullahimavAn parvata hai usa para do kUTa kahe gaye haiM ye donoM kUTa bhI bahusama Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle haiM viSkaMbha, uccatA Adi meM ye donoM kUTa samAna haiM / inake nAma kSullahimavatkUTa aura vaizravaNakUTa hai / jambU mandara kI dakSiNadizA meM jo mahAhimavAn parvata hai usa para bhI do kUTa kahe gaye haiM ina parvatoM ko jo varSadhara kahA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki ye kSetroM kA vibhAga karate haiM mahAhimavAn parvata ke donoM kUTa bhI bahutama Adi vizeSaNoM vAle haiM ina kUToM ke nAma mahAfererkUTa aura vaiDUryakUTa hai isI prakAra niSedha parvata para bhI do kUTa 407 khaDakaprapAta guDhDhA te guphAomAM mahaddhika Adi vizeSaNAvALA e deva rahe che. temanI sthiti paNa eka palyApamanI che. temanAM nAma kRtamAlyaka ane nRtyamAlyaka che. o jadbIpanA madara ( sumeru ) nI dakSiNa dizAmAM je kSulla himavAn pata che, tenA upara e phUTa AvelAM che. te banne phUTa paNa mahusama Adi vizeSaNAthI yukata che. lakhAI, paheALAI, uMcAi AdimAM paNa tee sarakhAM che, tebhanA nAma yA pramANe che - ( 1 ) kSudajha bhikTa bhane (2) vaizravaeTa. ja khUdbIpanA maMdara patanI dakSiNa dizAmAM je mahAhimavAn paryaMta che, tenI upara paNa e phUTa kahyAM che. te pAne vadhara kahevAnuM kAraNa e che ke te kSetrAnI maryAdA kare che mahAhimavAn parvatanA khanne phrUTa paNa bahu sama Adi vizeSaNeAvALAM che te khanne kUTonAM nAma mahAhimavaphrUTa ane vai phUTa che. eja pramANe niSadha paMtapara paNa e phUTa che. te banne phUTI paNa khaDusama Adi vizeSAthI yukata che. temanAM nAma niSaphrUTa ane rucakaprabhaphUTa.
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 sthAnAGgasUtre mandarasya parvatasya uttareNa nIlavati varpadharaparvate dvau kUTau prajJaptau bahusama0 yAvata tadyathA-nIlabatchUTaracaiva, upadarzanakUTazcaiva / evaM rukmiNivapaMdharaparvate dvau kUTau prajJaptau bahusama0 yAvat-tadyathA-rukmikTazcaiva maNikaJcanakUTazcaiva / evaM zikha. riNi varSadharaparva te hrauM kUTI prajJaptau vahusama0 yAvat-tadyathA-zikharikUTazcaiva tigicchikUTazcaiva // su0 31 // TIkA-'jaMbUdIve' ityAdi / sugamam / navaras-ca-ubhayapArthasthite kSetre dharato-vyavasthApayataiti varSadharauM kSetra dvayasImAkAriNau, to canau parvatau ceti kahe gaye haiM ye donoM kUTa bho bahupsama Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle haiN| ina kUToM ke nAma niSadhakUTa aura tacakaprabha kUTa hai| jaMbU mandara parvata kI uttaradizA meM jo nIla varSaghara parvata hai-usameM bhI do kUTa haiM ye do kUTa bhI bahulama Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle haiM inameM eka kA nAma nIlavatkUTa aura dUsare kA nAma upadarzanAkuTa hai isI prakAra se sakmivarSavara parvata para bhI do kUra haiM ye bhI pUrvokta bahusama Adi vizeSaNoM vAle haiM inameM eka kA nAma rukmikrUTa aura dUsare kA nAma maNikaMcanaTa hai isI prakAra se zikhari varSadhara parvata para jo do kUTa pUrvokta bahusama Adi vizeSaNoM se yukta kahe gaye haiM unake nAma zikharikUTa aura tigicchara haiN| TokArtha-isa TUtra kI vyAkhyA sugana hai hinayAna Adi parvatoM ko jo varSadhara kahA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki ye himavAn Adi parvata apanI donoM ora sthita do kSetroM ko dhAraNa karate haiM arthAt unako sImA batAte haiM jaise dakSiNa dizA meM sthita bharatakSetra aura kSetra ja bUDhIpanA maMdara parvatanI uttara dizAmAM je nIla varSadhara parvata che, temAM paNa nilavaTa ane upadanAchUTa nAmanA be phUTe che te bane phUTa paNa baherAma a di vizeSaNavALAM che. e ja pramANe rukima varSaghara parvata para paNa rukimakRTa ane maNikaMcanaphaTa nAmanA be phUTa che. te bane phUTa paNa bahusama Adi vizepavALAM che. e ja pramANe zikharI varSadhara parvata para paNa zikharIkaTa ane tibirachaTa nAmanA be phUTa che. teo paNa basama Adi pUrvokata vizeSaNothI yukata che. TakAtha--A sUtranI vyAkhyA saraLa che himavAna Adi parvate.ne varSadhara kahevAnuM kAraNa e che ke himavAna Adi parvata pitAnI banne bAjue AvelAM kSetranI maryAdA kare che-eTale ke temanI sImA batAve che ane temane alaga
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 3 sU0 31 varSa gharAdiparvatadvaividhyanirUpaNam 109 tathA, tau| kIdRzau ? ityAha-' bahusamatulyau avizeSau anAnAtvau anyonyaM nAtivartete, AyAmaviSkambhocatvodvedhasaMsthAnapariNAhena' iti padAnAM vyAkhyA'nupadaM triMzattamasUtre kRtA tato'vaseyA / tAvAha-kSullahimavAn-laghuhimavAn bharatAnantaram , tathA ziravarI yatparamairavatakSetraM vartate saH / imau dvAvapi pUrvAparato lavaNasamudraspRSTau yojana zatocchAyau paJcaviMzatiyojanAvagADhau AyatacaturasrasaMsthAna saMsthitau staH / anayovizepavarNanamanyato'vaseyam / evaM yathA 'jaMbU dIve dIve' ke bIca kSudrahimavAn parvata hai isI prakAra haimavata kSetra aura harivarSa kSetra ke bIca meM sImA para mahAhimavAn parvata hai harivAma aura mahAvidehakSetra ke bIca meM niSadhaparvata hai videha aura ramyaka kSetra ke bIca meM nIlavAn parvata hai ramyaka aura hairaNyavatakSetrake bIca meM rukmI parvata hai hairaNyavata aura airavatakSetra ke bIca meM zikharI parvata hai isa taraha se ye parvata do do kSetroM kA vibhAga karate haiN| sumeru parvata kI dakSiNadizA meM bharata, haimavata aura harivarSa kSetra haiM aura uttaradizA meM ramyaka hairaNyavata aura airavata kSetra hai videhakSetra meM devakuru dakSiNadizA meM aura uttarakuru uttaradizA meM hai kAlacakra kA parivartana bharatakSetra aura airavata kSetra ina do kSetroM meM hI hotA hai zeSakSetroM meM nahIM ina zeSa kSetroM meM nivAsa karane vAle jIvoM ke upabhoga Ayu zarIra kA parimANa Adi sadA eka se rahate haiM haimavata kSetra meM jIvoM kI Aya eka palya pramANa hotI hai-yahAM nirantara utsarpiNI kA cauthA yA avasarpiNI kA pADe che. jemake dakSiNa dizAmAM AvelA bharatakSetra ane haimavata kSetranI vacce kSudra himavAnuM parvata che. e ja pramANe haimavata ane harivarSa kSetranI vacce, sImA para mAhimavAna parvata che. harivAra ane mahAvideha kSetranI vacce niSadha parvata che, videDa ane ramyaka kSetranI vacce nIlavAna parvata che, samyaka ane hairaNyavata kSetranI vacce kima parvata che ane hairaNyavata ane ravata kSetranI vacce zikharI parvata che. A rIte A parvate babbe kSetronI maryAdA kare che sumeru parvatanI dakSiNa dizAmAM bharata, haimavata ane harivarSa kSetre che, ane uttara dizAmAM ramyaka, haraNyavata ane eravata kSetre che. videha kSetramAM devakuru dakSiNa dizAmAM ane uttara kuru uttara dizAmAM che. kAlacakranuM parivartana mAtra bharatakSetra ane aravata kSetramAM ja thAya che, bAkInA kSetramAM thatuM nathI. te bAkInAM kSetramAM nivAsa karanArA jIvonA upaga, Ayu, zarIranuM pramANa Adi sadA ekasarakhuM ja rahe che. haimavata kSetramAM jIvonuM AyuSya eka patha
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 sthAnAGgasUtre .. tIsarA kAla banA rahatA hai harivarSa kSetra meM prANiyoM kI Ayu do palyapramANa hotI hai yahAM nirantara utsarpiNI kA pAMcavAM yA avasarpiNI kA dUsarA kAla pravartatA hai videha kSetra meM sadA avasarpiNI kA caturthakAla hI rahatA hai yahAM ke prANiyoM kI sthiti 1 koTipUrva kI hotI hai devakurukSetra ke prANiyoM kI sthiti tIna patyapramANa hotI hai yahAM nirantara Beaffit kA chaThA aura avasarpiNI kA pahilA kAla hotA hai haimavata, harivarSa aura devakuru meM kAla kA jo yaha krama prakaTa kiyA gayA hai vahI krama uttara dizA ke uttarakuru ramyaka aura hairaNyavata ina tIna kSetroM meM jAnanA cAhiye uttarakuru meM devakuru ke samAna, ramyaka meM harivarSa ke samAna aura hairaNyavata meM haimavata ke samAna kAla kI pravRtti hai bharatakSetra aura airavata kSetra kI sImA para jo do parvata haiM unake nAma haiM kSudrahimavAn aura zikharI / inameM kSudra himavAn sumeru kI dakSiNa dizA tarapha hai| tathA zikharI parvata sumeru kI uttara dizA tarapha hai kSudrahimavAn parvata bharatakSetra kI samApti jahAM hotI hai usa sImApara hai aura zikharI parvata airavata kSetra kA jahAM se prAraMbha hotA hai aura hairaNyavata kSetra kI jahAM sImA samApta hotI hai vahAM para hai ye donoM parvata paraspara pramANu hAya che. tyAM nirantara utsarpiNInA ceAtheA athavA avasarpaNInA trI kALa ja pravartatA hoya che harivaSa kSetramAM prANIonuM AyuSya e pakSapramANu hAya che. tyAM nirantara utsarpiNInA pAMcamA athavA avasarpiNInA khInne kALa pravartatA hoya che. videha kSetramAM sadA avasarpiNInA ceAthe! kALa ja pravA hAya che ane tyAMnA prANIonI sthiti eka kApUrvanI hAya che. devakuru kSetranA prANIonI sthiti traNa palyapramANu hAya che. tyAM nirantara utsarpiNIne chaThTho athavA avasarpiNInA pahelA kALa pravatatA haiAya che. haimavata, riva ane devakurumAM kALanA je A krama prakaTa karavAmAM AvyeA che, eja krama uttara dizAnA uttarakuru, ramyaka ane hairaNyavata, A traNa kSetramAM paNa samajave. uttarakurumAM devakurunA samAna, ramyakamAM riva samAna, ane hairayavatamAM haimavata samAna kALanI pravRtti samajavI. bharatakSetra ane airavata kSetranI sImApara je e pava tA che temanAM nAma kSudrahimavAna ane zikharI che. temAMthI kSudrahimavAna sumerunI dakSiNa dizA tarapha che ane zikharI paryaMta sumerunI uttara dizA tarapha che. bharatakSetranI jyAM samApti thAya che te sImApara kSudrahimavAna parvata che ane zikharI parvata airavata kSetranA jyAMthI prArabha thAya che
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA0 2 30 3 se0 31 varSa gharaparvatAdidvaividhyanirUpaNa - 411 ityAdi, sUtrAbhilApena himavacchikhariNau proktau tathA mahAhimavadrukmiparvatAvapi vijJeyau / tatra mahAhimavAniti laghuhimavadapekSayA / ' uttaradAhiNeNaM ' iti pAThasya yathAsaMkhyanyAyamanAzritya yathAsattinyAyAdakSiNato mahAhimavAn, rukmIcottameM bilakula samAna haiM inameM kisI bhI prakAra kI eka dUsare se vizeSatA nahIM hai anAnAtva hai kisI bhI prakAra kA inameM bheda nahIM hai AyAma, viSkama, uccatva, udvedha, saMsthAna aura pariNAha ina donoM kA barAbara parAbara hai| laghuhimavAn bharatakSetrakI sImA jahAM samApta hotI hai vahAM para hai aura zikharI parvata hairaNyavata kI sImA jahAM samApta hotI hai vahAM para hai isake bAda airavata kSetra hai ye donoM parvata pUrva se pazcima taka lambe haiM arthAt pUrvapazcima ora lavaNa samudra taka phaile hue haiM ye donoM eka sau yojana ke U~ce haiM aura 25 paccIsa yojana nIce jamIna meM avagAha yukta hai tathA inakA saMsthAna Ayatacaturasra hai inakA vizeSa varNana anya zAstroM se jAnanA caahiye| isa taraha " jaMbuddIve dIve" ityAdi sUtrAbhilApa ke dvArA kSullahimavAn aura zikharI parvata ke sambandha meM jaise yaha kahA gayA hai, isI prakAra kA kathana mahAhimavAn aura rukmI parvata ke viSaya meM bhI karanA cAhiye, ye donoM parvata,bhI kramazaH dakSiNa ane hairaNyavata kSetranI jyAM sImA samApta thAya che, tyAM Avela che. te baMne pate parasparamAM bilakula samAna che te banemAM koIpaNa prakAranI vizeSatA nathI. temanI vacce anAnatva (vividhatA athavA asamAnatAne abhAva) che, temanI vacce bilakula taphAvata nathI. te bane laMbAI, pahoLAI, UMcAI, udvedha, saMsthAna (AkAra) ane paridhinI apekSAe ekasarakhAM che. laghuhimAvAna jyAM bharatakSetranI sImA samApta thAya che, tyAM AveluM che. ane hairaNyavatanI sImAM jyAM samApta thAya che tyAM zikharI parvata Avela che. tyArabAda eravata kSetra che. te bane parvate pUrva pazcima tarapha lavaNa samudra sudhI phelAyelA che. te banne ekaso jana ucA che ane 25 pejanI nIce jamInamAM avagAhayukta che. temanA saMsthAnanI apekSAo-AkAranI dRSTie teo Ayatacatumrasa sthAnavALA che, temanuM vizeSa varNana jijJAsu pAThake e anya zobhAMthI vAMyI se mArI " jaMbuddIve dIve" tyAhi sutra jevuM kathana sua (zuddha) himavAnuM ane zikharI parvatanA viSayamAM karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana mahAhimAvAna ane rukima parvatanA viSayamAM paNa grahaNa karavuM joIe. sumeru parvatanI dakSiNa dizA tarapha mahAhimavAnuM parvata
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnazistra rata, iti / evaM sarvatra vAcyam / evameva nipadhanIlavantau vijJeyo, nvrmepaamaayaamvisskmbhaadyo'nytovseyaaH| caturasraparidhistu AyAmaviSkambhadviguNa iti / aura uttara kI ora haiM-arthAt sumeru parvata kI dakSiNa dizA tarapha mahAhimavAn parvata haiM aura uttaradizA tarapha rukmI parvata hai| isI prakAra kA kathana niSadha aura nIlavanta parvatoM ke viSaya meM bhI karanA cAhiye inake AyAma vistAra Adi kA kathana anya siddhAnta granthoM se jAnanA cAhiye tAtparya isakA " tadviguNadviguNavistArA varSadhara videhAntAH" isa siddhAnta sUtra ke anusAra aisA hai ki videha kSetraparyanta parvata aura kSetra bharatakSetra se dUne dUne vistAra vAle haiM jambUdvIpa meM bharatakSetra kA vistAra 526 yojana 6 kalA kA hai isase dUnA vistAra himavAn parvata kA hai himavAn parvata ke vistAra se dUnA vistAra haimavata kSetra kA hai haimavata kSetra ke vistAra se dunA vistAra mahAhimavAn parvata kA hai isa taraha yaha dUnA 2 vistAra krama videha kSetrataka hai isake bAda ke uttaradizA ke kSetroM kA aura parvatoM kA vistAra dakSiNa ke kSetra aura parvatoM ke jaisA hI hai isa taraha airavata kSetra kA vistAra 526 yojana 6 kalA ko ho jAtA hai jo bharata kSetra ke barAbara hI baiThatA hai| ___-caturasraparidhi to AyAmaviSkaMbha se dUnI hai vRttavaitADhayaparvata palyAkAra haiN| ye vRttavaitADhayaparvata sarvataH eka hajAra yojana ke haiM aura che ane uttara dizA tarapha rukima parvata che. A prakAranuM kathana niSadha ane nIlanta parvatanA viSayamAM paNa samajI levuM. temanI laMbAI, pahoLAI AdinuM varNana anya zAstromAMthI jANI levuM. ___" tadviguNa dviguNavistArA varSadharavidehAntAH" mA sUbanu tAtparya se che ke videhakSetra paryantamAM parvata ane kSetra bharatakSetra karatAM bamaNuM bamaNuM vistAravALAM che. jaMbudvIpanA bharatakSetrane vistAra para6 jana ane 6 kalA pramANe che. tenAthI bamaNa vistAra himavAnuM parvatane che himavAnuM parvata karatAM haimavata kSetrane vistAra bamaNe che. haimavata kSetra karatAM mahAhimavAnuM parvatane vistAra bamaNe che. A rIte bamaNuM bamaNune vistArakama videha kSetra samajI le. mandara patinI uttara dizAmAM AvelA kSetrone ane parva tene vistAra dakSiNa dizAnA kSetre ane tenA vistAra eTale ja che. jemake airavata kSetrane vistAra bharatakSetranA vistAra jeTale ja (pa26 yasana sAnA) cha.
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 303 su0 31 varSadharaparvatAdidvaividhyanirUpaNam 413 ' jaMbU ' ityAdi sugamaM, navaraM - dvau vRttavaivADhyaparvatau vRttau palyAkAratvAd vaitADhyau - vaivADha nAmako parvatau / tau ca sarvataH sahasrayojanaparimitau rajatamayau staH / tatra yathAsattinyAyAzrayaNAdakSiNato haimavate zabdapAtI, uttarata airaNyavate vikaTApAtIti / ' tattha NaM ' iti tatra - tayorR ttavatADhyaparva tayoH krameNa svAtiH prabhAsazceti dvau devau maharddhikau yAvatpalyopamasthitiko vasataH, tatra tadbhavanasadbhAvAditi / 'jaMbU' ityAdi, harivarSe gandhApAtI, ramyakavarSe mAlyavatparyAyaH parvataH / tayoH pUrvoktarUpau aruNAbhidhaH padmAbhidhazceti dvau devau krameNaiva vasata iti / 'jaMbU' ityAdi, jambUdvIpe mandaraparvatasya dakSiNato devakuruSu pUrvAparayoH pArzvayoH pUrva pArzva aparapArthe cetyarthaH kathambhUtayoH pUrvAparapArzvayoH 1 ityAharajatamaya haiN| dakSiNadizA tarapha jo haimavata kSetra hai usameM zabdApAnI vRttavaitAdayaparvata hai aura uttaradizA tarapha jo airaNyavatakSetra hai usameM vikaTApatI vRttavaitAdatha hai ina vaitADhyoM meM kramazaH svAti aura prabhAsa ye do maharddhika Adi vizeSaNoM vAle deva rahate haiM / inakI sthiti eka palyopama kI hai ye vahAM isaliye rahate haiM ki inake vahAM bhavana bane hue haiM / harivarSa kSetra meM gandhApAnI aura ramyakavarSa meM mAlyavatparyAya nAmake caitanyaparvata haiN| inameM pUrvokta rUpa saMpanna do deva jina ke nAma aruNA bhi aura padmAbhidha haiM kramazaH rahate haiM / isI prakAra se jambUdvIpa meM sthita jo mandaraparvata hai usakI dakSiNadizA meM jo videhakSetrastha devakuru haiM unake pUrvapArzva meM aura aparapArzva meM kramazaH saumanasa aura darekanI paridhi AyAma viSNula ( saMbhAI, hojA ) 42tA khamaNI che. vRttavaitADhaya patA palyAkAra che. vRttavaitADhaya patra tenA satra eka hujAra yeAjananA che ane rajatamaya che. dakSiNa dizA tarapha je haimavata kSetra che temAM zabdApAtI nAmanA vRttavaitADhaya parvata che ane uttara dizA tarapha je airaNyavata kSetra che temAM vikaTApAti nAmanA vRttathaitADhaya parvata che te vRttavaitADhaceAmAM anukrame svAti ane prabhAsa nAmanA mahaDriMka Adi vizeSaNAvALA e deva vase che, temanI sthiti eka patyeApamanI che. tee tyAM zA kAraNe rahe che? tyAM temanAM bhavanA manelAM hAvAthI teo tyAM rahe che. hari. va kSetramAM gadhApAtI, ane ramyaka varSa mAM mAhyavaparyAya nAmanA vRttavaitADhaye kramazaH AvelA che. te bannemAM pUrvakti vizeSaNAvALA e deva rahe che, jemanAM nAma anukrame aruNu ane padma che. eja pramANe ja khUdvIpamAM AvelA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM je videha kSetrastha devakuru che tenI pUrva tarapha ane pazcima tarapha anukrame saumanasa
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 sthAnAgasUtra 'etya ' iti, atra-prajJApakenopadayamAnayoH azvaskandhasadRzau Adau nimnau paryavasAne connatI, tayoniSadhasamIpe catuHzata yojanocchitatvAt , merusamIpe tu paJcazata yojanocchUitatvAditi, ardhacandrasaMsthAnasaMsthitau ardhacandrAkArI atrAdazabdena vibhAgamAtra vivakSyate, na tu samamavibhAgateti AbhyAM cArddhacandrAkArA devakuravaH kRtaaH| tau dvau pUrvoktavizeSaNaviziSTau parasparasamAnarUpau krameNa saumanasa-vidyutbhanAmAnau vakSaskAraparvatau / tatra-vakSasi-madhye gopyaM kSetra dvau saMbhUya kuruta iti vakSaskArau, tau ca tau parvatau ceti tathA, 'jaMbU' ityAdi / evamevottarakuruNyapi dvau gandhamAdana-mAlyavannAmAnau vakSaskAraparva tau stH| navaraM yathAsattinyAyamAzrityAparapArzva gandhamAdanaH, pUrva pArzvamAlyavAniti / 'jambU' vidyutprabha nAmake do pakSAmAraparvata haiM ye vakSaskAra AdimeM nimna-nIcA haiM aura anta meM unnata-OMnA haiM ataH inakA AkAra azvaskaMdhake jaisA hai niSadha ke pAsa ye cArasI yojana U~ce haiM, aura meru ke pAsa pAMcaso yojana UMce haiM arddhacandra ke jaise ye saMsthAna vAle haiM yahAM ardha zabda se kevala vibhAgamAtra vivakSita huA hai samapravibhAgatA nahIM inhIM do vakSaskAraparvatoM ne devakuruoM ko arddhacandra ke AkAra jaisA kara diyA hai ye vakSaskAra paraspara meM sAmAnarUpa vAle haiM vakSaskAra aisA nAma inake hone kA yaha kAraNa hai ki ye donoM apane madhyagata kSetra ko gopya kara rakhate haiM isI prakAra uttarakuruoM meM bhI do vakSaskAraparvata gandhamAdana aura mAlyavAna nAma ke haiM aparapAva meM gandhamAdana aura pUrvapAva meM mAlyavAn vakSaskAra parvata hai| isI taraha se jambUdvIpa meM mndrprvtane vidyutaprabha nAmanA be vakSaskAra parvate che te vakSaskAra pate AdimAM nIcA che ane anta bhAgamAM UMcA che, tethI temane AkAra azvaskaMdhanA je lAge che. niSadhanI pAse teo 400 ejana UMcA che ane merunI pAse 500 jana UMcA che. teo ardhacandranA jevAM saMsthAna (Aka2) vALA che. ahIM ardha zabdathI mAtra vibhAga ja darzAvavAmAM AvyuM che-samapravibhAgatA darzAvavAmAM Avela nathI A banne vakSaskAra parvatae devakuruone ardhacandranA AkAra jevAM karI dIdhAM che, teo ekasarakhAM svarUpavALA che. temane vakSaskAra kahevAnuM kAraNa e che ke teo pitAnI vacce rahelA kSetrane pya (najare na paDe evuM) karI nAkhe che. e ja pramANe uttara kuruomAM paNa be vakSaskAra parvata che. temanAM nAma gaMdhamAdana ane mAlyavAna che. pazcima tarapha gaMdamAna ane pUrva tarapha mAlyavAna vakSakAra parvate AvelA che. eja
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSA kA sthA0 2 40 3 0 31 varSadharAdiparvatadvaividhyanirUpaNam 415 ityAdi, jambUdvIpe mandaraparvatasya uttaradakSiNayoH-pUrvoktanyAyAddakSiNottarayoH bharatairavatanamAnau dvau dIrgha vaitADhayaparvatI staH / atra-vRttavaitADhayavyavacchedArtha dIrghagrahaNam / imau ca bharatairavatakSetrayormadhyabhAge pUrvAparato lavaNodadhiM spRSTavantI paJcaviMzatiyojanocchito tatpAdAvagADhau paJcAzad yojanavistRtau AyatasaMsthitI sarvarajatamayAvubhayato bahiH kAJcanamaNDanAGkAviti / 'bhAraheNa ' ityAdi, bhAratebhAratAbhidhe khalu dIrghavaitADhaya dve guhe sta-tamitraguhA, khaNDaprapAtaguhAceti / tatra tasyA'parabhAgatastamisrA guhA vartate, sA ca girivistArAyAmA dvAdazayojanavistArA'STayojanocchyA, AyatacaturasrasaMsthAnA vijayadvAraparimitadvArA sumeru kI uttaradizA meM aura dakSiNadizA meM bharata aura airavata nAmake do dIrgha vainADhayaparvana haiM yahAM dIrghapada kA grahaNa vRttavainADhaya parvatoM ke vyavacchedake liye kiyA gayA hai ye donoM dIrgha vaitADhaya parvata bharata aura airavata kSetra ke madhyabhAga meM pUrva se pazcima taka lavaNasamudra ko chate haiM 25 yojana ke ye U~ce haiM cauthAI bhAga inakA jamIna nIce avagADha hai 50 yojana kA inakA vistAra hai Ayata-lambA-daNDa ke samAna inakA saMsthAna hai sarva prakArase ye rajatamaya haiM ye donoM bAharameM kAJcanamaNDana ke aGka-cihnavAle haiM arthAt bAhyakA bhAga svarNamaya hai bharatanAmake dIrgha vaitADhayaparvataparado guphAe~ haiM ekakA nAma hai tamisrAguphA aura dUsarI kA nAma hai khaNDaprapAtaguphA tamisrAguphA usake pIcheke bhAgameM hai yaha guphA giri ke jitanI vistAra aura AyAmavAlI hai12 yojanakA isakA vistAra hai aura ATha yojana kI yaha UMcI hai isakA saMsthAna AyAtacaturasra hai pramANe jabUdvIpanA mandara (sumeru) parvatanI uttaramAM bhArata ane dakSiNamAM airAvata nAmanA dIrgha vainADhaya parvate AvelA che. ahIM vRttavaitADhaya parvatanA vyavacchedane mATe dIrghapadane prayoga karavAmAM Avyo che. te banne dIghavaitADhaya parvate bharata ane airAvata kSetranI madhyamAM pUrvathI pazcima dizAmAM lavaNa samadra sudhI phelAyelA che. temanI uMcAI 25 cAjananI che temane 1/4 bhAga jamInanI nIce avagADha che. 50 ejanane temane vistAra che. Ayata (lAMbA) daMDanA jevuM temanuM saMsthAna (AkAra) che. teo saMpUrNataH rajatamaya che. te bannene bahAra dekhAva senAnA maMDananA cihnavALe hoya che. arthAta bahAra bhAga suvarNamaya hoya evuM lAge che bharata nAmanA dIrghavitADhaya parvatapara be guphAo che, temanAM nAma tamisrA guphA ane khaMDaprapAta guphA che, tamisA guphA temanA pAchalA bhAgamAM che. te guphAne vistAra ane AyAma (laMbAI) girinA jevI che. 12 cijanane tene vistAra che ane te ATha cIjana UMcI che. te Ayata
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 sthAnAGgako vanakapATapihitA vahumadhye dviyojanAntarAbhyAM triyojanavistArAbhyAmunmagnajalA nimagnajalAbhidhAnAbhyAM nadIbhyAM yuktA'sti / tasyaiva pUrva bhAgata evameya pUrvokta vizeSaNaviziSTA khaNDa prapAtaguhA vartata iti / 'tatyaNaM' ityAdi, tatra-tayoguhayo dvauM devau parivasataH / tatra tamisaguhAyAM kRtamAlyakA, khaNDapapAtaguhAyAM ca nRtyamAlyaka iti / ' erAvae' ityAdi, airavatAkhye dIrdhavaitAhayaparvate'pyevameva guhAvaktavyatA devavaktavyatA ca vAcyeti / 'jaMbU ' ityAdi, jambUdvIpe mandaraparvatasya dakSiNataH kSulahimavatiparva te kSullahimavatkUTaH, vaizravaNakUTazceti dvau kuttiirtH| tatra bahavaH kuTAH santi, teSAM madhye jAyantayoreva grahaNaM dvisthAnakAnurodhAta , vakturvivakSAdhInatvAcca / isakA dvAra vijayanAra ke jitanAmamANa vAlA hai isameM vajra ke kapATa lage hae haiM bIca meM yaha dviyojana ke antara se tIna yojana vistAravAlI unmagnajalA aura nimagnajalA nAmakI do nadiyoM se yukta hai| khaNDaprapAtaguphA usake pUrva bhAga meM hai isakA khaNDaprapAtaguphA kA varNana bhI tamistrAgupho ke jaisA hI hai ina donoM guphAoM meM do deva rahate haiM talisrAguphA meM kRtamAlyaka aura khaNDaprapAtaguphA meM nRtamAlyaka deva rahatA hai airacata nAmake dIrgha vaitADhya parvata ke saMbaMdhameM bhI isI prakAra se guhA :kI vaktavyatA aura deva kI vaktavyatA kahanI cAhiye isI taraha jambUdvIpa meM mandaraparvata kI dakSiNadizA kSullahimavAn parvata para kSulahimavatkUTa aura vaizravaNakUTa ye do kUTa haiM / yadyapi vahAM para aneka kUTa haiM parantu yahAM para Adi aura anta ke kUToM kA hI grahaNa huA hai kyoM ki yahAM para dvisthAnakakA prakaraNa cala rahA hai| tathA varNana jo hotA hai vaha vaktA kI vivakSAke adhIna hotA hai kahA bhI hai- "katthA dasaggahaNaM' ityaadi| catarasa sa sthAnavALI che, tenA dvAranuM pramANa vijayadvAranA jeTaluM ja che. tene vajAnA kamADa lagADelAM che, tenI vacce be ejanathI traNa ejananA vistAravALI umarAjabhA ane nimagnajalA nAmanI nadIo vahe che. te dIva vaitADhayanA pUrva bhAgamAM khaMDaprapAta nAmanI guphA che, te guphAnuM varNana tamisrA guphAnA varNana pramANe samajavuM te bane guphAmAM be deva rahe che, tamisrA guphAmAM kRtamAlyaka ane khaMDaprapAta guphAmAM nRtyamAtyaka nAmanA de rahe che. airAvata nAmanA dIrghavaitADhaya parvatanI guphAonuM varNana ane devenuM varNana paNa uparanA varNana pramANe ja samajavuM. eja pramANe jaMbudvIpanI mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM AvelA kSudrahimAvAna parvata para himavaTa ane vizravaNakUTa nAmanA be phUTa che. jo ke tyA aneka phUTa che, chatAM paNa ahIM kristhAnakanuM prakaraNa cAlatuM
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 3 sU0 31 varSadharAdiparvatadvavidhyanirUpaNam 417 uktaJca-" katthaI desaggahaNaM, katthai dheppati niravasesAi / ukkamakamajuttAI, kAraNavasabho niuttAI // 1 // " iti / chAyA-kutrApi dezagrahaNaM, kutrApi gRhNanti nirayazepANi / utkramakramayuktAni, kAraNavazato niyuktAni // 1 // jaMtra' ityAdi, mahAhimavati paMdharaparvate mahAhimavatkRSTaH, vaiDUryakUTazceti dvo kuuttaustH| atra siddhAdi vaiDUryaparyanlAnyaSTakUTAni santi,, atra teSu dvitIyasyAntyasya ca grahaNaM dvitthAna kaanurodhaaditi| ekAgre'pi sarvatra bodhyam / 'evaM' ityAdi, evaM nipadhaparvate nipadhakUTaH, rucakarabhakUTazceti dvau kUTau / jaMn' ityAdi, jambUdvIpasthamandaratyottarato nIlavatiparva te nIlavarakUTaH / upadarzanakUTazceti dvau kUTau / ' evaM ' ityAdi, evaM-pUrvoktapakAreNa rukmiparvate rukmikaTaH, maNikAJcanakUTazceti dvau kUTau / ' evaM ' ityAdi, evaM zikhariparva te zikharikUTaH, tigichikUTazceti dvau kUTau staH iti / / mU0 31 / / ataH yahAM para Adi aura anta ke hI do kUToM kA grahaNa kara unakA kathana vaktA ne kiyA hai mahAhimazana nAmake varSadhara parvata para eka mahAhilayatkrUTa aura dusarA vaiDUryakUTa aise ye do kUTa haiN| yahAM siddha Adi kUToM se lekara vaiDUryakUTa taka ATha kUTa haiM parantu yahAM histhAnaka ke anurodha se sUtrakAra ne Adi aura anta ke do kaToM kA hI grahaNa kiyA hai isI prakAra kA kathana Age bhI jamajhanA cAhiye nipadhaparvata para niSadhakUTa aura rUca ruprasakUTa ye do kUTa haiM jambUdvIpa ke mandara kI uttaradizA meM lIlavAn parvata para nIlacaskrUTa aura upadAnakUTa aise ye do kUTa haiM rukmiparvatapara kaviramakUTa aura maNikAMcana do kUTa haiM zikhariparvata para zikharikUTa aura tigicchakU ye do kUTa haiM // 31 // hevAthI pahelA ane chellA kUTane ja grahaNa karavAmAM Avela che, kAraNa ke je varNana thAya che te vaktAnI vivakSAne AdhIna hoya che. kahyuM paNa che ke - "katthai damagahaNa " tyAhi tathA 21 patAko (sUtra) mAha mana antanA be phaTone grahaNa karIne ahIM temanuM varNana karyuM che mahAhimavAnuM nAmanA varSadhara parvata para mahimavatkaTa ane vairyakUTa nAmanA be phUTa che. ahIM siddha AdithI laIne virya paryantanA ATha phUTa che, paraMtu dristhAnakane adhikAra cAlatuM hovAthI ahIM paNa prathama ane chelA phaTanI ja vAta karavAmAM AvI che A prakAranuM kathana AgaLa paNa samajI levuM niSadha parvata para niSadhaTa ane rukaprabhaphaTa nAmanA be phUTa che jabUDhIpanA mandara parvatanI uttara dizAmAM nIlavAna parvata para nIlavalUMTa ane upadarzana nAmanA be phUTa che. rukima parvata para zikhariTa ane tibirachaTa nAmanA be phUTa che sU. 31
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre mUlam - jaMbU maMdarasta pavtrayasta uttaradAhiNeNaM cuhyahimavaMtasiharIsu vAsaharapacaesa do mahaddahA paNNattA bahusamatullA avisesamaNANattA aNNamaNNaM NAivahaMti AyAmavikkhaMbhocato haThANapariNAheNaM, taM jahA - pauma ceva puMDarIyadda he caiva / tatthaNaM do devayAo mahiDiyAo jAva paliocamaTTi iyAo parivasaMti, taM jahA- sirI ceva lacchI ceva / evaM mahA mahAhimavaMtarUppIsu vAsaharapavvasu do mahadahA paNNattA, bahusama0 jAva taM jahA - mahApausada he ceda sahApoMDarayida ceva / devayAo hiro deva buddhI ceva / evaM nisaDhanIlavaMtesu vAsaharaare tigichi ceva kesarihe ceva / devayAo dhiI va kittI ceva / jaMbUsaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo mahApausadahAo do mahANaIo pavahaMti, taM jahA - rohiyA ceva harikaMtA ceva / evaM nisaDhAo vAsaharapavayAo tigichidahAo do mahApaIo pavahaMti, taM jahA- harizceva sIoA ceva / jaMbUmaMdarassa padyayassa uttareNa nIlavaMtAo vAsaharapanyAo kesarIhAo do mahANaIo pavahaMti, taM jahA va Pand " sIyA caiva nArikatA caiva / evaM rupIo vAsaharapavvayAo mahApoMDarIyadahAo do mahANaIo pavahaMti taM jahA NarakaMtA caiva ruSpakUlA ceva / jaMbUmaMdararUsa pavvayassa dAhiNeNaM bhArahevAse do pavAyaddahA paNNattA bahusama0 jAva taM jahA- gaMgappavAyada he veva siMdhuSpavAyada he ceva / evaM savaevAse do pAyaddahA paNNattA,
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 419 sudhA TokA sthA02303 sU0 32 padmahadAdi dradvaividhyanirUpaNam bahusama0 jAva taM jahA--zahiyappavAyadahe caiva rohiyaMsappavAyadahe ceva / jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM harivAse vAle do pavAyadahA paNNattA bahulama jAva taM jahA-harippavAyahahe ceva harikaMtappavAyadahe ceva / jaMbUmaMdassa pavyayasta uttaradAhijeNaM mahAvidehavAse do pavAyadahA paNNattA bahulama0 jAva taM jahA-- sIyappavAyadahe ceva sItodappavAyahahe cev| jaMbU maMdarasta pavayassa uttareNaM ramlae vAse do pavAyadahA paNNattA bahusamajAva taM jahA --NarakaMtappavAyadahe ceka gArIkaMtappavAyadahe ceva / evaM heraNNavae vAse do pavAyadahA paNNattA- bahusabha0 jAva taM jahA-suvannakUlappavAyadahe ceva ruppakUlappavAyadahe ceva / jaMbU maMdarAsa pavvayasta uttareNaM eravaevAle do pAyadahA paNNattA bahusamajAva taMjahA rattappavAyadahe ceva rattavaippavAyadahe cevA jaMbU maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM bhArahevAle do mahANaIo paNNattAo bahulama jAva taM jahA-gaMgA ceva siMdhU ceva / evaM jahA pavAyadahA tahA gaIo bhANiyavAo jAva eravae vAle do mahANaIo paNNattAo bahusamatullAo jAva taM jahA-rattA ceva rattavaI ceva ||suu032|| chAyA-jamchu mandastha parvatasya uttaradakSiNena culla (kSudra) himavacchikhariNIvarpadharaparva tayo dvauM mahAdau praptau bahusamatulyau avizepau anAnAtvau anyonyaM nAtivartete, AyAmaviSkambhoccatyodvedhasaMsthAnapariNAhena, tadyathA - padmadazcaiva 'jaMbU maMdarassa pavvayassa' ityaadi| TIkArtha-jambUdvIpastha sumeruparvatakI uttaradizAmeM aura dakSiNa dizAmeM kSudrahimavAn parvana evaM zikharI parvatake Upara do mahAhad draha kahe gaye haiM " javUmadarassa pavvayassa" tyAha TIkAI-buddhIvamAM AvelA sumeru parvatanI uttara dizAmAM ane dakSiNa dizAmAM AvelA sudrahimavAnuM ane zikharI parvata para be mahA hara (sarovara)
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 sthAnAzI pauNDarIkahadazcaiva / tatra khalu dve devate mahardike yAvat palyopamarithatike parivasataH, tadyathA-zrIzcaiva lakSmIzcaiva / evaM mahAhimavadrukmiNo paMdharaparva tayo dvauM mahAdau prajJatau, bahusama0 yAvat-tathA-mahApAdazcaiva mahApauNDarIkahadazcaiva / devate-hozcaiva buddhizcaiva / evaM nipadhanIlavato dharaparvatayostigichidazcaiva kezarihadazcaiva / devate-dhRtizcaiva kIrtizcaiva / jambUmandarasya parvatasya dakSiNena mahAhimavato varSadharaparvatAt mahApagrahadAta dve mahAnadyau prabahataH, tadyathA-rohitA ye donoM mahAhUda paraspara meM pahileke kathanake anusAra-bahumamatulya Adi vizeSaNoMvAle haiM AyAma, viSkama,uccatA, udedha, (gaharAI) saMsthAna aura pariNAhavizAlatAkI apekSAyedonoM barAbara haiN| ina do mahAdoMke nAma, pamahUda aura pauNDarIhUda, inameM mahARddhi Adi vizeSaNoMse saMpanna do deviyAM nivAsa karatI haiM inakI sthiti eka palyopana kI hai ye deviyAM zrI aura lakSmI isa nAmavAlI haiN| isI taraha mahAhisavAra parvata aura rukmI parvata ina do parvatoM para do mahAhUda haiM ye bhI paraspara meM ghanusama Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle haiM ina do bahAdoM ke nAma haiM mahApadma aura mahApuNDarIka inameM do deviyAM rahatI haiM inake nAma haiM hI devI aura buddhi devI isI taraha se nipadhaparvata aura nIlaparvata ila do parvatoM para bhI timicchahUda aura kezarihUda ye do hada haiM inameM bhI do deviyAM rahatI haiM inake nAma hai ghRtidevI aura kIrti devii|| jaMbUdvIpastha sumeruparvata kI dakSiNa dizA tarapha mahAhimavAn varSadharaparvata para jo mahApamahUda hai usase do mahAnadiyAM nikalI haiM inake che te bane hada bahu samatulya Adi pUrvokta vizeSaNavALAM che-laMbAI, pahoLAI, UMcAI, udha, saMsthAna ane paridhinI apekSAe teo samAna cha. manAM nAma nIya pramANe cha-(1) 5 4 bhane (2) 4 . tamA zrI ane lakSamI nAmanI be devIo nivAsa kare che. te bane devIo mahaddhika Adi vizeSaNethI yukta che ane temanI sthiti eka palyopamanI che. eja pramANe mahAhimAvAna ane rukima parvato para be mahAhara che. temanAM nAma mahA padma ane mahA puMDarIka che. te bane hade paNa bahusama Adi vizepaNathI yukta hovAthI ekasarakhAM lAge che, temAM anukrame hI ane buddhi nAmanI be devIo nivAsa kare che. e ja pramANe niSadha parvata ane nIla parvatapara tibichaDada ane kezarIhada nAmanA be hada che. temAM dhRtidevI ane kIrtidevI nAmanI be devIo nivAsa kare che. jaMbudvIpamAM AvelA sumeru parvatanI dakSiNa dizA tarapha AvelA mahA
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA rIkA sthA0 2 u0 3 sU0 32 padmadAdi dravaividhyanirUpaNam 421 caiva harikAntA caiva / eva niSadhAt varSadharaparvatAt timichiddAt dve mahAnadyau pravahataH, tadyathA-harit caiva sItodA caiv| jamb mandarasya parvatasya uttareNa nIlavato varSadharaparva tAt kezarihadAt dve mahAnadyau pravahataH, tadyathA-sItA caiva nArIkAntA caiva / evaM rukmito varSadharaparva tAt mahApuNDarIkahUdAt dve mahAnadyau pravahataH, tadyathA-narakAntA caiva rUppakUlA cava / jambU mandarasya parvatasya dakSiNena bhArate varSe dvau prapAtahUdau prajJaptau, bahusama0 yAvat tadyathA-gaGgAprapAta hadazcaiva, sindhuprapAtahadazcaiva / evaM haimavate varSe dvau prapAtahadau prajJaptI, bahusama0 yAvat tadyathA-rohi taprapAtadazcaiva rohitAMzaprapAtahadazcaiva / jambUmandarasya parvatasya dakSiNena hari varSe dvau prapAtahadI prajJaptau vahusama0 yAvat tadyathA-haritmapAtahadazcaiva haritkAnAma haiM rohitA aura harikAntA isI prakAra niSadha varSadhara parvata para jo tigicchada hai usase do mahAna diyAM nikalI haiM inake nAma haiM harit aura sItodA, isI taraha jaMbUdvIpastha maMdaparvata kI uttara kI ora jo nIlavanta varSadhara parvata hai aura usa para jo kezarIdraha hai usase do mahAnadiyAM nikalI haiM inake nAma haiM sItA aura nArIkAntA isI taraha rukmI varSadhara parvata para mahApuNDarIka jo hada hai usale narakAntA aura rUpyakUlA ye do mahAnadiyAM nikalI haiN| isI taraha jaMbUdIpastha mandara parvata kI dAhinI ora jo bharatavarSa hai usameM do prapAta hUda kahe gaye haiM ye prapAlahUda bahusama Adi vizeSaNoMvAle haiM inake nAma gaMgAprapAtahadadraha aura sindhuprapAtahUda haiN| isI tarahase haimavata kSetra meM do prapAtahUda haiM ye donoM prapAtahUda bhI bahusama Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle haiN| inake himavAnuM varSadhara parvatapara je mahApa hada kaha-(sarovara) che, temAMthI be mahA nadIo nIkaLe che, temanAM nAma rahitA ane harikAntA che eja pramANe niSadha varSadhara parvata para je tigihada che temAMthI harit ane sIterA nAmanI be mahAnadIo nIkaLe che. e ja pramANe ja budvIpanA sumeru parvatanI uttara dizAmAM AvelA nIlavanta varSadhara parvata para AvelA kezarI nAmanA hadamAMthI sItA ane nArIkAntA nAmanI be mahAnadIo nIkaLe che. e ja pramANe rukima nAmanA varSadhara parvata para AvelA mahApuMDarIka hadamAMthI narakAntA ane phUlA nAmanI be nadIo nIkaLe che. e ja pramANe jabudvIpanA mandara parvatanI jamaNI bAjue je bharatavarSa che temAM be prapAtahada AvelAM che, te bane prapAta hada bahu sama Adi vizeSaNovALAM che, temanAM nAma gaMgAprapAta hada ane siMdhuprapAtahata che. eja pramANe haimavata kSetramAM paNa be prapAtahada che, teo paNa bahusama Adi pUrvokta vizeSaNothI yukta che. temanAM nAma A pramANe
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI sthAnAnamatra ntaprapAtahradazcaiva / jambU mandarasya parvatasya uttaradakSiNena mahAvidehavarSe ho prapAtahRdau prajJaptI, bahumama0 yAvat tanyathA-sItApAtahadazcaiva sItodaprapAtahadazcaiva / jambUmandarasya parvatasya uttareNa ramya ke varSe dvau prapAtahadI prajaptI, bahasama0 yAvat tadyathA-narakAntaprapAtahadazcai, nArIkAntaprapAtahadazca / evaM hairaNyavate vo dvau prapAtahadau prajJaptau bahusama0 yAvat tadyathA-guvarNakUlaprapAtahadazcaiva spyaphUlaprapAtaidazcaiva / jambUmandarasya parvatasya uttareNa aikhate varSe ho prapAtahadI pranaptI bahusama0 yAvat tadyathA-raktaprapAtahadazcaiva raktavatpapAtahadazcaiva / jambU mandarasya parvatasya dakSiNena bhArate varSe dve mahAnadyA prApte, bahusama0 yAvat tadyathA-gadgA nAma ye haiM haritprapAtahada aura haritkAntaprapAtakada jambRddhIestha jo mandara parvata hai usakI uttaradakSiNa tarapha jo mahAvidehakSetra hai usameM do prapA. tahada haiM ye donoM prapAtahad pUrvokta basama Adi vizeSaNoM vAle haiM inake nAma haiM sItAprapAtahada aura sItodaprapAta ida jambUmandaraparvata kI uttara dizA tarapha rasyakava kSetra meM do prapAtahada hai ye donoM hada pUrvokta bahusama Adi vizeSaNoM vAle haiM inake nAma haiM narakAntaprapAtahada aura nArIkAntaprapAtahUda isI taraha hairaNyavatavarSa se do prapAtahada hai ye bhI pUrvokta bahusama Adi vizeSaNoM vAle haiM inake nAma haiM-suvarNakUlaprapA. tahada aura rUpyakalaprapAta hUda isI prakAra jammRddhIpastha sandara parvata kI uttaradizA tarapha jo aizvata kSetra hai usameM bhI do prapAtahUda haiM ye donoM hada bhI paraspara meM bahulama Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle haiM inake nAma haiM-raktaprapAtahada aura raktavatprapAta hUda isI prakAra jamvR mandaraparvata kI che-(1) haritnapAtahara ane (2) harikAntaprapAta9da, jabudvIpamAM AvelA mandara ( sumeru) parvatanI uttara-dakSiNa dizAmAM je mahAvideha kSetra che temAM be prapAta che, teo paNa basama Adi pUrvokta vizeSaNothI yukta che. temanAM nAma sItApapAtaUda ane sIdaprapAtahara che. jaMbudvIpadma mandara parvatanI uttara dizA tarapha ramyakavarSa kSetramAM paNa pUrvokta baDhama Adi vizeSAvALAM be prapAtaUda che, temanAM nAma narakAntaprapAtaUda ane nArIkAnta prapAtahara che. e ja pramANe hiraNyavata varSamAM paNa pUrvokta bahusama Adi vizeSaNavALAM be hada che. temanAM nAma suvarNakalaprapApahada ane rukhyakUlaprapAta che. e ja pramANe jabUdvIpanA sumeru parvatanI uttara dizA tarapha je evatakSetra che temAM paNa pUrvokata bahusama Adi vizeSaNovALAM be prapAtahada che. temanAM nAma rakataprapAtahara ane rakatavatnAtahara che. e ja pramANe ja bUdvIpanA mandara
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSA rIkA sthA0 2 u0 3 sU032 pAhadAdi dradvaividhyanirUpaNam 123 caiva sindhu zcaiva / evaM yathA prapAtahadAstathA nadyo bhaNitavyAH yAvat airavate varSe dve mahAnadyau prajJapte vahusamatulye yAvat tadyathA-raktA caiva raktavatIcaiva ||muu032|| ___jaMbU maMdarassa' ityAdi TIkA-vyAkhyA sugmaa| navaram-jambU! mandarasya parvatasya uttaradizi himavati varSadharaparvate padmahUdaH, dakSiNadizi paunnddriikhdH| tatra pAhUde zrIdevI, pauNDarIkahadeca lakSmIdevI te palyopamasthiti ke privsti| ete dve devyau bhavanapatinikAyAbhyantara bhUte, palyopamasthitikatvAttepAm / idamuktaM bhavati-vtantaradevInAmutkarpato'pyardhadakSiNadizA tarapha jo bharatakSetra hai usameM do mahAnadiyAM kahI gaI haiM ina donoM mahAnadiyoM kA vistAra Adi saba ekasA kahA gayA hai ina donoM nadiyoM ke nAma hai-gaMgA aura sindhu isI taraha se Age ke kSetroM meM bhI prapAtahada aura nadiyoM kA kathana karanA cAhiye-yAvat airacata kSetra meM do mahAnadiyAM kahI gaI haiM ye donoM mahAnadiyAM bhI pUrvokta bahusama Adi vizeSaNoM vAlI haiM inake nAma haiM-raktA aura rktvtii| isa sUtra kI vyAkhyA sugama hai jambUmandara parvata kI uttara dizA meM sthita himavAn varSadhara parvata para padmahada hai dakSiNa dizA meM pauNDarIka hUda hai padmada meM zrI devI nivAsa karatI hai pauNDarIka hada meM lakSmIdevI nivAsa karatI hai| ina deviyoM kI sthiti eka palyopama kI hai ye donoM deviyAM bhavanapati nikAya ke bhItara kI haiM / kyoM ki ina kI bhI sthiti eka palyopama kI hotI hai| tAtparya isa kathana kA aisA hai ki vyantara / parvatanI dakSiNa dizA tarapha je bharatakSetra che, temAM mahAnadIo AvelI che, te banne mahAnadIone vistAra vagere ekasarakhAM che, temanAM nAma gaMgA ane siMdhu che. e ja pramANe pachInAM kSetromAM paNa prapAtahara ane nadIonuM kathana karavuM joIe. " airAvata kSetramAM paNa rakatA ane rakata vatI nAmanI be mahAnadIo che, teo paNa vistAra AdinI apekSAe ekasarakhI che, A kathana paryatanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. A sUtranI vyAkhyA saraLa che, jambudvIpanA mandara parvatanI uttara dizAmAM AvelA himAvAna varSadhara parvata para uttare padmahada che ane dakSiNamAM puMDarIka hada che. pahadamAM zrIdevI nivAsa kare che ane puMDarIka hada mAM lakSmIdevI nivAsa kare che. te devIonI sthiti eka palyopamanI kahI che. te bane bhavanapati nikAyanI devIo che, kAraNa ke te devenI sthiti eka palyopamanI hoya che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che -
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 / sthAnAstre palyopamaparimitamevAyubhavati / bhavanapatidevInAM tUnkarSataH sArdhacatuSpalyopamAnyAyuriti / emagre sarvatra vyAkhyeyas / evaM yathA-yannAmAnaH prapAtahUdAstathA -tattannAmnyo nadyo vijJeyAH / yAvat airavate varSe raktA raktavatI ceti dve nadyau // deviyoM kI utkRSTasthiti Adhe palyopama kI hI hotI hai aura bhavanapatideviyoM kI utkarSa se sthiti sADhe cAra palyopana kI hotI hai isI prakAra se Age sarvatra vyAkhyA karanA cAhiye jisanAmavAle prapAta huda hai usI nAmavAlI nadiyAM haiN| yAvat airavata kSetra meM raktA aura raktavatI ye do nadiyAM haiN| ise saMkSepattaH isa prakAra se samajhanA cAhiye jambUdvIpa meM bharata, haipravana, hari, videha, ramyaka, haraNyakta aura airavana ye 7 kSetra haiN| inakA vibhAga karane vAle pUrva se pazcimataka lamve caur3e himavana, mahAhimavan, niSadha, nIla, rukmI aura zikharI ye 6 varSadhara parvata haiN| ina 6 varSadhara parvatoM ke Upara pratyeka meM kramazaH padma, mahApadma, tigiccha, kezarI, puNDarIka aura mahApuNDarIka nAma ke 6 mahAruda haiM inameM pratyeka meM zrI, hI, dhRti, kIrti, buddhi aura lakSmI ye deviyAM kramazaH nizApta karatI haiN| ina saba kI sthiti eka palyopama ' kI hai| ina mahAhadoM se gaMgA, 1 sindhu 2, rohita 3, rohitAMsA 4, harit 5, harikAntA 6, sItA 7, sItodA 8, nArI 9, narakAntA 10, batara devIonI utkRSTa sthiti ardhA pApamanI kahI che, paraMtu bhavanapati devInI utkRSTa sthiti kA palyopamanI kahI che, tethI A baMne devIone bhavanapati nikAyanI devIo kahevAmAM Avela che. A pramANe ja AgaLa sarvatra vyAkhyA karavI joIe. prapAta hadamAM teja prapAtahadanA nAmavALI ja nadIo che "eravata kSetramAM rakatA ane rakatavatI nAmanI be mahAnadIo che." A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. A kathanane saMkSipta sArAMza nIce pramANe samaja - jaMbudvIpamAM bharata, haimavata, hari videha, samyaka, hairaNyavata ane airAvata nAmanAM 7 kSetre che, temane judA pADanArA, pUrvathI pazcima tarapha phelAyelA kSahimavAna, mahAhimavAnuM, niSadha, nIla, rukima ane zikharI nAmanA 6 varSadhara parvate che. te cha varSadhara parvata para anukrame pava, mahApadma, tigiccha, kezarI, puMDarIka ane mahApuMDarIka nAmanA 6 mahAhada AvelAM che. temAM anukrame zro, hI, dhRti, kIrti, buddhi ane lakSmI nAmanI 6 devIo nivAsa cha, tabhanI sepakSyopamanI sthiti cha. 2mA ma mAthI (1) 01, (2) siMdhu, (3) 2|ddit, (4) |dditaaNsaa, (5) ritU, (6) RelntA, (7)
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA02 u03sU0 32 kAlalakSaNaparyAyadha nirUpaNam 425 jambUdvIpAdhikArAt kSetravyapadezyapudgaladharmAdhikArAcca jambUdvIpasambandhi bharatAdi samvandhikAlalakSaNaparyAyadharmAnanekAn prarUpayannAha mUlam-jaMbuddIve dIve bharaheravaesu vAsesu tIyAe ussappiNIe susamadUsamAe samAe dosAgarovamakoDAkoDIo kAle hotthaa1|| suvarNakUlA 11, rUpyakUlA 12, aura raktA 13, raktodA 14, nAmakI ye 14 mahAnadiyAM nikalI hai, jo ina sAta kSetroMme bahatI haiM bharatakSetra meM gaMgA sindhu, haimavatakSetra me rohita aura rohitAMsA, hari varSa meM harit harikAntA, videhakSetra meM sItA aura sItodA, ramyakavarSameM nArI aura narakAntA, hairaNyavat varSa me suvarNakUlA aura rUpyakUlA, tathA airavata kSetrase raktA aura raktavatI-raktodA ye 2 do nadiyAM bahatI haiN| inameM prathama nadI, dvitIya nadI aura cauthI nadI ye tIna nadiyAM padmada se nikalI haiN| tIsarI aura chaThI nadI rohita harikAntA-mahApadmada se nikalI haiN| pAMcavI aura AThavIM mahAnadiyAM harita sItodA-tigiccha hada se nikalI haiM-sAtavIM aura dazavIM mahAnadiyAM sItA narakAntAkezarI hUda se nikalI haiN| 9 vIM aura 12 vIM mahAna diyA-nArI aura rUpyakUlA-mAhapuNDarIkahUda se nikalI haiM-tathA gyArahavIM aura caudahavIM ye 3 mahAnadiyAM-suvarNakUlA, raktA aura raktodA-puNDarIkahada se nikalI haiN| sU0 32 // sItA, (8) sIall, (s, nArI, (10) na2-tA, (11) suvAsA , (12) 2yadA, (13) 24tA, mane (14) 24tAhA nAmanI 14 maDAnahI nANe che, je nadIo te sAta kSetramAM vahe che. bharata kSetramAM gaMgA ane siMdha haimavata kSetramAM zihita ane hitAMsA, harivarSamAM harit ane harikAntA, videha kSetramAM sItA ane sItA, ramyaka varSamAM nArI ane narakAntA, hairayavata varSamAM suvarNakUlA ane rukhakUlA, tathA airAvata kSetramAM rakatA ane rakatavatI (rakatadA), A babe mahAnadIo vahe che temAMthI pahelI, bIjI ane cothI nadI padmahadamAMthI nIkaLe che. trIjI ane chaThThI nadI (rahita ane harikAntA ) mahApAhadamAMthI nIkaLe che, pAMcamI ane AThamI ( harit ane sIdA) mahAnadIo tigicchahadamAMthI nIkaLe che, sAtamI ane dazamI ( nArI bhane 2yatA ) mAdhurI mAthI nANe cha, tathA maniyArabhI, teramI ane caudamI (suvarNakUlA, rakatA, rakatadA) mahAnadIo puMDarIka hadamAMthI nIkaLe che ke 2 thA 54
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 sthAnAisUtre evaM isIse olappiNIe jAba havai 2 / evaM AgamislIe ussappiNoe jAna avissai 3 / jaMbuddIce dIve bharaheravaesu vAsesu tItAe ussappiNIe susamAe samAe maNuyA do gAuyAI uDDhe uccatteNaM hotthA 4 / donni ya paliovamAiM paramAuM paalitthaa5| evaM imIse osappiNIe jAva paalitthaad| evaM AgamessAe uslappiNIe jAva pAlissaMti 7 / jaMbuddIve dove bharaheravaesu vAsesu egajuge egasamae do arihaMtavaMsA upajiMsu vA upajjati bA, upajissaMti vA 8 / evaM cakkavahivaMsA 9, dasAravaMsA 10 / jaMbuddIce dIve bharaherabaesu vAsesu egajuge egasamae do arihaMtA uppAjitu vA, upajati vA, uppajissaMti vA 11 / evaM cakavaTTiNo 12 / evaM baladevA (dasAravaMsA) jAva uppajisu vA uppajjati vA upajissaMti vA 13 / jaMbuhIve dIve dosu kurAsu maNuyA sayA susamasusamaM uttamamiDDUi paJcaNubbhavamANA viharaMti, taM jahA-devakurAe ceva uttarakurAe ceva 14 / jaMbuddIve dIve dosu vAsesu maNuyA sayA susamamuttamaM iDi paccaNubhavamANA viharaMti, taM jahA-harivAse ceva rammagavAse ceva 15 / jaMbuddIve dove dosu vAsesu maNuyA sayA susamadUsasaM uttamamiDDi paJcagubbhavamANA viharaMti, taM jahAhemavae ceva eraNNavae ceva 16 / jaMbuddIce dIve dosu khittesu maNuyA sayA dUsamasusamaM uttamamiDDhei paccaNubhavamANA viharaMti, taM jahA--puvvavidehe ceva avaravidehe ceva 17 / jaMbuddIve dIve
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhAM TokA sthA02u03sU033 kAlalakSaNaparyAyadharmanirUpaNam 424 dosu vAsesu maNuyA chavihaMpi kAlaM paccaNubbhavamANA viharaMti, taM jahA--bharahe ceva eravae ceva 18 // sU0 33 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayopiyoratItAyAmutsarpiNyAM suSamaduSSamAyAH samAyA dve sAgaropamakoTikoTyau kAlo'bhavat 1 / evamasyAmavasarpiNyAM yAvat bhavati 2 / evam AgamiSyantyAmutsarpiNyAM yAvat bhaviSyati 3 / jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayovarSayoratItAyAmutsarpiNyAM supamAyA samAyA manujA dve gavyUtI Urdhva___ jambUdvIpa ke adhikAra ko lekara evaM kSetravyapadezyapudgaladharma ke adhikAra ko lekara aba sUtrakAra jambUdvIpasaMbaMdhI bharatAdikSetra ke aneka kAlarUpa paryAyadharmo kI prarUpaNA karate haiM-'jaMbUdIve dIve' ityAdi / jaMbUdvIpa nAlake dvIpa meM sthita jo bharatakSetra aura airavatakSetra haiM inameM utsarpiNIkAla aura avasarpiNIkAla ye do kAla hote haiM / jisameM jIvoMke upabhoga Ayu aura zarIra Adi uttarottara utsarpaNa zIla (varNAdi vardhanazIla) hote haiM vaha utsarpiNIkAlahai aura jisameM ye saba avasarpaNazIla hote haiM vaha avasarpiNIkAla hai inameM se pratyeka kAlake 66 bheda haiM-jo pIche kahe jA cuke hai / atIta utsarpiNI kAla meM suSamaduSamA nAma kA jo tIsarAkAla hai vaha do koDAkoDI sAgaropama kA thA isI taraha isa vartamAna avasarpiNI me bhI vaha do koDAkoDI sAgaropama kA hai tathA AgAmI kAla meM jo utsarpiNI AvegI usameM bhI vaha itane hI ja budvIpano adhikAra cAlI rahyo che ane kSetravyapadezya pudgala dharmane adhikAra cAlu che. te saMbadhane anulakSIne have sUtrakAra ja bUdvIpamAM AvelAM bharatAdi kSetranA aneka kALarUpa paryAyadharmonI prarUpaNa kare che- " ja buddIve dIve " tyahi jabUDhIpa nAmanA dvIpanA bharatakSetra ane airAvata kSetramAM utsarpiNI kALa ane avasarpiNI kALa, A be kALa hoya che je kALamAM jIvone upaga, Ayu ane zarIra Adi uttarottara utsarSaNazIla (vRddhi pAmatAM) hoya che te kALane utsarpiNI kALa kahe che, jemAM te badhAM avasarSaNazIla hoya che te kALane avasarpikALa kahe che. te pratyeka kALanA 6-6 bheda che, te pratyeka bhedanuM varNana AgaLa karavAmAM AvyuM che atIta utsarpiNI kALane je suSama duSamA nAmano trIjo bheda che te be keDADI-sAgaropama kALapramANana hatuM eja pramANe A vartamAna avasarpiNamAM paNa be keDAcheDI-sAgaropamane ja che. tathA bhaviSyamAM je utsarpiNuM Avaze temAM paNa te eTalA ja pramANane
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaTe sthAnAGgasUtra muccatvena abhavan 4 / dve ca palyopaye paramAyurapAlayana 5, evamasyAmutsarpiNyAM yAvat pAlayanti 6, evamAgamiSyantyAmutsapiNyAM yAvat pAlayiSyanti 7i jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayopiyorekasamaye ekayuge dvau adviMzI udapadyetAM vA utpadyate vA utpatsyete vA 8, evaM cakravartivaM zau 9, dagAravaM zau 10 / jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayorekasamaye ekayuge dvau arhantI udapadyetAM vA utpadyete vA utpapramANa kA hogA jambUdvIpa nAmake isa dvIpa meM bharatakSetra aura airavata kSetra meM atIta utsarpiNI ke dvitIya suSamAkAla meM utpanna hue manuSya ke zarIra kI UMcAI do gavyUti kI arthAt do kopa kI thI unakI utkRSTa Ayu do palyopama kI thI-isI tarahase isa avasarpiNI ke bhI suSamAkAla meM aisA hI hotA hai-isI taraha se AgAmI kAlameM jo utsarpiNI AvegI usameM bhI suSamAkAla meM aisA hI hogA-arthAt do palya kI Ayu hogI, do koza kA zarIra hogA-jambUdIpa nAmake dvIpa meM bharata aura aizvata kSetra meM eka samaya meM eka yuga meM do ahabaMza utpanna hue utpanna hote haiM aura utpanna hoMge 8, isI prakAra se cakravartI vaMza aura do dazAravaMzoM ke saMbaMdha meM bhI jAnanA caahiye| isI taraha se isa jambUdvIpa nAmake vIpameM bharata aura airavata kSetra meM eka yuga meM eka samayameM do arhanta utpanna hue, utpanna hote haiM aura haze. jambudvIpa nAmanA A dvIpamAM AvelA bharatakSetra ane eravata kSetramAM atIta utsarpiNInA bIjA suSamAkALamAM utpanna thayelA manuSyanI ucAI be gabhUtinI eTale ke 2000 dhanuSanI hatI. temanuM utkRSTa Ayu be pApamanuM hatuM A avasarpiNInA suSamAkALamAM paNa evuM ja bane che ane bhaviSyamAM paNa utsarpiNanA suSamAkALamAM evuM ja banaze-eTale ke be pApamanuM Ayu ane be kozanuM zarIra haze. jambudvIpa nAmanA dvipanA bharatakSetramAM ane airavata kSetramAM eka samayamAM eka yugamAM be ahaMdaMza utpanna thayA hatA, utpanna thAya che ane utpanna thaze. e ja pramANe cakravartI vaMza ane be dazAra vazenA ( paasudev|) viSayamA 5 sabhA. A rIte A jaMbudvIpanA bharata ane aravata kSetramAM eka yugamAM eka samayamAM be ata utpanna thayA hatA, utpanna thAya che ane bhaviSyamAM paNa utpana thaze. e ja pramANe be cakravartI, be baladeva ane be
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 425 sudhA TIkA sthA02 u0 3 sU0 33 kAlalakSaNaparyAyadharmanirUpaNam tsye vA 11 / evaM cakravarttinau 12, eva valadevau, ( dazArava zau ) yAvat udapa dyetAM vA, utpadyete vA, utpatsyete vA 13 / jambUdvIpe dvIpe dvikeSu kuruSu manujAH sadA suSamasuSamAmuttamAmRddhiM prAptAH ( tAM ) pratyanubhavanto virahanti tadyathA - devaku ruSu caitra uttarakuruSu caitra 14 / jambUdvIpe dvIpe dvayorvarSayormanujAH sadA suSamAmuttamAmRddhiM pratyanubhavanto virahanti, tadyathA - harivarSe caiva ramyakavarSe caitra 15 / jambUdvIpe dvIpe dvayorvayormanujAH sadA suSamaduSpamAmuttamAmRddhiM pratyanubhavanto viharanti, Age bhI utpanna hoMge 11, isI prakAra do cakravartI, do baladeva aura do vAsudeva (dazAravaMza ) utpanna hue, utpanna hote haiM aura Age bhI utpanna hoMge / isI prakAra se jambUdvIpa meM kurukSetroM meM manuSya sadA suSamasuSamA kAla meM uttama Rddhi ko prApta karane vAle hue haiM, hote haiM, aura Age bhI ve hoNge| ve kuru devakuru aura uttarakuru aise ye do haiM / isI taraha se jambUdvIpastha do kSetroM meM uttama Rddhi ko prApta kiye haiM, vartamAna meM ve prApta kara rahe haiM aura Age bhI ve prApta kareMge ve do kSetra harivarSa aura ramghakavarSa ye haiM | jambUdvIpa nAmake isa dvIpa meM do kSetroM meM manuSyoM ne suSamaduSSamA kAla meM 'uttama Rddhi kA anubhava kiyA hai - vartamAna meM ve vahAM isakA anubhava kara rahe haiM aura Age bhI ve isakA anubhava kareMge ve do kSetra haiM haimavata aura hairaNyavataisI prakAra se jambUdvIpa nAmake isa dvIpa meM do kSetroM ke manuSyoM ne sadA duSSasasuSamA kAla meM uttama Rddhi ko prApta kiyA hai, aba bhI ve vAsudeva ( dazAravaMza ) bhUtakALamA utpanna thayA hatA, vartamAnamAM utpanna thAya che ane bhaviSyamAM paNa utpanna thaze. eja pramANe ja dvIpanA kurukSetramAM manuSya sadA suSamasuSamA kALamAM utpanna Rddhine prApta karanArA rahyA hatA, rahe che ane raheze. uttarakuru ane devakuru nAmanA e kuru che. A rIte jabudvIpamAM AvelAM e kSetramAM manuSyAe sadA suSamakALamAM uttama Rddhi prApta karI hatI, vamAnamAM paNa prApta kare che ane bhaviSyamAM paNa prApta karaze,evAM kSetra hariva ane ramyakavarSa che. ja khUdrIpa nAmanA A dvIpanA e kSetramAM manuSyae sadA suSamAduSamA kALamAM uttama Rddhine anubhava karyAM che, vamAnamAM paNa uttama Rddhine anubhava kare bhaviSyamAM paNa uttama Rddhine anubhava karaze te e kSetre hemavata ane heraNyavata che eja pramANe jamUddIpamAM AvelAM e kSetrAnA manuSyAe sadA duSamasuSamAM kALamA uttama RddhinA anubhava karyo che, vamAnamA paNa kare che ane bhaviSyamAM paNa karaze, te e kSetrAnAM nAma pUvideha ane pazcimaviha che. ane
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 Ent tadyathA - haimavate caiva airaNyavate caitra 16 / jambudvIpe dvIpe dvayoH kSetrayormanujAH sadA duppamasuSamAmuttamAmRddhiM pratyanubhavanto viharati, tadyathA- pUrva videhe caiva, aparavidede caitra 17 / jambUdvIpe dvIpe dvayovayormanujAH pavidhamapi kAla pratyanubhavanto viharanti tadyathA - bharate caiva aivate caitra 18 // mru0 33 // vahAM use prApta kara rahe haiM, aura Age bhI ve use prApta kareMge ve do kSetra haiM pUrvamahAvideha aura pazcima mahAvideha | isI taraha se isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM do kSetroM meM manuSyoM ne SaDU prakAra ke kAla kA anubhava kiyA hai ve do kSetra haiM bharatakSetra aura airavatakSetra | yaha aSTAdaza sUtra hai - isakA bhAva sugama hai - paramAyu kA tAtparya utkRSTa Ayu hai- pAMca varSa kA eka yuga hotA hai- arhazase do arhantoM kA eka sAtha honA liyA gayA hai ye do eka sAtha ekasamaya meM bharata kSetra meM aura airavatakSetra meM hote haiM / tAtparya isa sUtra kA aisA hai - yaha pahile prakaTa kara diyA gayA hai| ki bharatakSetra aura airavata kSetra meM kAla kA parivartana hotA rahatA hai zeSa kSetroM meM nahIM bharatakSetra aura airavata kSetra meM vartamAna meM paMcama kAla pravarta rahA hai isakI sthiti 21 hajAra varSa kI hai isake bAda jo chaThA ArA AvegA isakI bhI sthiti 21 hajAra varSa kI hai isa taraha se jaba yaha avasarpiNI kAla samApta ho jAvegA tatra utsarpiNI kAla kA prathama eja pramANe A ja mUThThIpamAM AvelAM e kSetranA manudhyee chae prakAranA kALanA anubhava karyAM che, te kSetre nAM nAma bharatakSetra ane eravata kSetra che. A prakAranA 18 sUtreA ApyAM che, te sUtreAne bhAvA saraLa che paramANu ' eTale utkRSTa Ayu, pAMca varSanA eka yuga thAya che. * adveza' A padanA prayoga dvArA eka sAthe e atAnA astitvanI vAta kahI che te bannenuM astitva eka sAthe eka ja samaye bharatakSetra ane aravata kSetramAM hAI zake che. 6 A sUtranuM tApa nIce pramANe che-e vAta te! AgaLa prakaTa karavAmAM AvI cukI che ke bharatakSetra ane airavata kSetramAM kALanuM parivartana thatuM rahe che, bAkInAM kSetramAM thatuM nathI bharatakSetra ane aravata kSetramAM atyAre ava sipaiNInA pAMcame kALa ( ArA ) cAle che. te ArAne 21 hajAra varSanA samaya kahyo che, tyArabAda je chaThTho ArA Avaze tenI sthiti paNa 21 hajAra
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u03 sU0 33 kAlalakSaNaparyAyadharmanirUpaNam 431 bheda jo avasarpiNI kA 6 TThA kAla hai prAraMbha hogA isakI bhI sthiti 21000 varSa kI hai isakI samApti ke bAda utsarpiNI kA dvitIya kAla jo avasarpiNI kA pAMcavAM kola hai prAraMbha hogA isakI sthiti bhI 21000 hajAra varSa pramANa hai jaba yaha bhI samApta ho jAvegA taba utsarpiNI kA tRtIya kAla jo avasarpiNI kA 4 cauthA kAla hai prAraMbha hogA isakA pramANa 42 hajAra varSa kama eka koDA koDI sAgaropama kA hai jaba yaha kAla bhI samApta ho jAvegA taba utsarpiNI kA caturtha kAla jo avasarpiNI kA tRtIyakAla hai prAraMbha hogA isakA pramANa do koDAkoDI sAgaropama kA hai isameM manuSyoM ke zarIra kI U~cAI eka kosakI hotI hai eka palpapramANa sthiti hotI hai jaba yaha utsarpiNI kAla kA caturtha Araka samApta ho jAvegA tava utsarpiNI kA pAMcavAM ArA jo avasarpiNI ko dvitIyakAla hai prAraMbha hogA isakA pramANa tIna koDA koDI sAgaropama kA hai yahAM ke manuSyoM ke zarIra kI U~cAI do kosa kI hotI hai Ayu do palyopama kI hotI hai jaba utsarpiNI kA yaha pAMcavAM ArA samApta ho jAtA hai taba utsarpiNI kA 6 DA ArA varSoMnI ja kahI che. A prakAranA A avasarpiNIkALa jyAre pUrA thaze, tyAre utsarpiNInA pahelA bhedarUpa pahelA Are zarU thaze te pahele AreA avasarpiNanA chaThThA ArA jevA haze ane tenI sthiti 21000 varSanI haze, tyArakhAda utsarpiNInA bIjo Are zarU thaze, te avasarpaNInA pAMcamA ArA jevA haze ane tenI sthiti paNa 21000 varSanI haze tyArakhAdya utsarpi NInA trIjo Are zarU thaze, je avasarpiNInA ceAthA ArAnA jevA haze. te ArA eka kADAkeADI sAgarApama karatAM 42000 varSa pramANa nyUna haze, jyAre te kALa paNu samApta thaze tyAre uttirpaNIneA ceAthe Are zarU thaze, je avasarpiNInA trIjA ArA jevA haze, tenI sthiti e kADAkoDI sAgarApamanI kahI che. te ArAmAM manuSyanA zarIranI uMcAI eka gAu jeTalI pramANu hAya che ane Ayu eka palyApamanuM hAya che jyAre utsarpiNIne cAthA ArA pUrA thaze tyAre utsarpiNInA pAMcamAM ArAnA prArabha thaze, je avasarpaNInA khIjA ArA jevA haze. te AreA traNa koDAkoDI sAgaropamanI sthitivALA che, te ArAmAM manuSyeAnA zarIranI uMcAI e gAu jeTalI hoya che ane AyuSya e pacepamanu hoya che. jyAre utsarpiNInA te pAMcamA ArA pUrA thaze, tyAre utsarpiNInA chaThTho Aro zarU thaze te A ava. sippaNInA chaThThA ArA jevA haze, te AreA cAra kaDAkoDI sAgaropamane kahyo
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 sthAnAtasUtre TokA--' jaMbuDhIve dIye' ityAdhaSTAdazasUtrI sugamA / navaram-paramAyuHutkRpTamAyuH apAlayan- anubhavantisma / ekayuge paJcavarSAtmake, ekasamayetasyApyekasmin samaye / arhatAM vaza pravAhaH ahavaMzaH, to dvau bhavataH, tatraiko bharate, dvitIyaaivate / / sU0 33 // jo avasarpiNI kAla kA prathama bheda hai prAraMbha hotA hai isakA pramANa cAra koDAkoDI sAgaropama kA hai imame manuSyoM ke zarIra kI UMcAI tIna kosa hotI hai Ayu tIna palyopama kI hotI hai mahAvidehakSetra meM sadA avasarpiNI kA cauthA kAla hI rahatA hai jisakA nAma duSSamasuSamA hai isa videhakSetra ke pUrvamahAvideha aura aparamahAvideha aise do bheda haiM / haimavata, hari, aura devakuru ye jaMbUDhIpastha mandara kI dakSiNadizA tarapha ke kSetra haiN| yahAM haimaktakSetra meM nirantara utsarpiNI kA cauthA aura avasarpiNI kA tIsarA kAla duppamasuSamA pravartatA hai-harivarSakSetra meM nirantara utsarpiNI kA pAMcavAM kAla aura avasarpiNI kA dUsarA kAla saemAvatetA hai devakuru meM nirantara utsapiNI kA eka lA kAla aura avasarpiNI kA chaTThA kAla pravartatA hai / hairaNyarata, kI vyavasthA bilakula haimavata kSetra ke tulya hai rakhyaka varSa kI vyavasthA bilakula harivarSa kSetra ke tulya hai aura uttarakuru kI vyavasthA devakuru ke jaisI hai bharatakSetra aura airavata kSetra meM hI tIrthakara, cakravartI, baladeva, vAsudeva ye saba che. te ArAnA manuSyanA zarIranI uMcAI traNa gAu jeTalI hoya che ane Ayu traNa palyopamanuM hoya che mahAvideha kSetramAM sadA avasarpiNIne cothe Are ja pravartate hoya che, te ArAne duSama suSamAkALa kahe che. te videhakSetranA pUrva videha ane pazcima videha nAmanA be bhAga che haimavata, hari ane devakuru, e jaMbudvIpanA mandara parvatanI dakSiNa dizA tarapha AvelAM tro che. A haimavata kSetramAM sadA utsarpiNane ce ane avasarpiNIne trIjo kALa ja pravarte che, te kALane duSama suSamAkALa kahe che. harivarSa kSetramAM sadA utsarpiNIne pAMcamo ane avasarpiNIne bIje kALa-suSamAM pravarte che. devakurumAM niraMtara utsarpiNIne prathamakALa ane avasarpiNIne chaThTho kALa pravarte che. hairaNyavatamAM hemavata kSetrane kALa sadA pravarte che. ramyaka varSamAM harivarSa kSetranA je kALa, ane uttara devakurune je kALa sadA pravarte che. bharatakSetra ane eravata kSetramAM ja ! tIrthakara, cakravatI, baladeva, ane vAsudeva vagere 63 zalAkAnA puruSe utpanna
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 30 3 sU0 34 kAlavya jyotiSkANAMnirUpaNam 433 pUrva jambUdvIpe kAlalakSaNadravyaparyAyavizepA uktA, sAmprataM tatraiva kAlapadAthavyaJjakAnAM jyotiSkANAM dvisthAnAnupAtena parUpaNAsAha mUlam-jaMbuddIve dIve do caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsirasaMti vA, dosUriyA tarvisu vA tavaMti vA tavissaMti vaa| do kattiyAo, do rohaNio, do migasirAo, do adAo evaM bhANiyavvaM jAva do bhrnniio| . " katti ye rohiNi magasira, addI ya puNavvasUM ya pUso y| tatto vi assalesA, mahA ya do phAguNIo y|| 1 // hattho cittA sAI, visauhA taha ya hoi aNurAhA / / jeThA mUMlo dhuvvA ya asAhI uttarA ceva // 2 // abhiI sarveNa dhaNiTrI, sayabhinayA~ do ya hoti bhayo / revei assi~Ni bharaNI, NeyavvA ANupuvIe // 3 // " / evaM gAhANusAreNaM NeyadhvaM / ___ do aggI, do payAvaI, do somA, do ruMdA, do adiI, do bahassaI, do sappA, do piyarI, do bhagA, do ajjamA, do saviyA, do taTThA, do vAU~, do iMdaiggI, do mittA, do iMdA, tirasaTha zalAkA ke puruSa utpanna hote haiM avasarpiNI ke caturthakAla duSSamasuSamA meM aura kisI kAla meM anya kSetroM meM nahIM hote haiM tathA bharatakSetra aura airavata kSetra meM bhI anyakAla meM nahIM hote haiM-videhakSetra meM niSedha nahIM hai| isa saba viSaya ko hRdaya meM dhAraNa karake yaha sUtra gamya hai| suu033|| thAya che. teo tyAM avasarpiNInA cethA kALamAM (duSama suSamAmAM) ja utpanna thAya che, bIjAM kaI paNa kALamAM utpanna thatA nathI ane anya kSetromAM paNa utpanna thatA nathI. bhArata ane eravata kSetramAM paNa teo anya koI paNa kALamAM utpanna thatA nathI. videha kSetramAM niSedha nathI. A samasta viSayane hadayamAM utAravAmAM Ave te A sUtrane bhAva saraLa thaI jAya che. A sU. 33 thA 55
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre do niraI, do AU~, do vissI do bamhA, do viNhai, do vasU, do varuNA, do a~yA, do viveMddhI, do pussA, do assA do jmaa| do iMgAlagI, do viyAlagA, do lohiyakkhI, dA saNiJcarA, __do AhuNiyA, do pAhuNiyA, do kaNA, do kaNagA, do kaNakaNagA, do kaNagavitANagA, do kaNagasaMtoNagA, do somo, do sahiyA, do AsAsA, do kajogA, do kabbaDeMgA, do ayakaragA, do duMdubhaMgA, do saMkhA, do saMkhavannA, do saMkhavannAbhA, do kaMsA, do kaMsavannA, doM kaMsavannAbhA, do ruppI, do ruppAbhAsA, do golA, do NIlAbhAsI, do bhAsA, do bhAsarAsI, do tilA,do tilapupphavaNNA, do dagA,do dagapaMcava'nnA, do kauMkA, do kakkaMdhA, do iMdaggIvA, do dhUmakeU~, do harI, do piMgalI, do baMdhA, do sukA, do vahasai, do rauMhU, do agaitthI, do mANavargoM, do kA~sA, do phA~sA, do dhuMrA, do pamuMhA, do viyaMDA, do visaMdhI, do niyallA, do pahalloM, do jaDiyAIlagA, do aruNA, do aggillA, do kArlaMgA, do mahA~kAlagA, do sotthiyAM, do sovatthiyA, do vaddhamANegA, (do+ prasamANagA61, do aMkusA 62) do palaMbA, do niccAlomA, do NiccujoyA,do sayaMpaibhA, do obhAsA, do seyaMkarA~, do khemaMkarA, do AbhaMkarA, do pabhaMkarI, do aparAjiyoM, do arayA, do asogA, do vigayasogA, do vimalA, do + ime dve nAmAntararUpeNastaH, ato na gaNanIye /
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA0 u0 3 sU0 34 kAlavyakajyotiSkANAMnirUpaNam 435 vitalA, do vitatthA, do visAlA, do sAlA, do suvvayA, do aNiyaTTI, do egaMjaiDI, do durjaDI, do karekarigA, do rAyagagalA, do pupphakeU, do bhAvaU~ // sU0 34 // ___chAyA-jarabUdvIpe dvIpe dvau candrau prabhAsetAM vA prabhAsete vA prabhAsiSyete vA, dvau sUryo atapatAMcA, tapato vA, tapiNyaMto vA / dve kRttike, dve rohiNyau, dve mRgazIrSe, dve Ardra, evaM bhaNitavyaM yAvat dve bharaNyau / "kRttikA rohiNI mRgaziraH, ArdrA ca punarvasuzca puSyazca / tato'pi azleSA maghA ca dve phAlgunyau ca // 1 // hastazcitrA svAtI vizAkhA tathA ca bhavati anurAdhA / jyeSThA mUlaM pUrvA ca ASADhA uttarA caiva // 2 // abhijit zravaNaM dhaniSThA zatabhiSagU dve ca bhavataH bhAdrapade / revatI azvinI bharaNI jJAtavyAni ( nakSatrANi ) AnupUrvyA // 3 // " evaM gAthAnusAreNa jJAtavyam / dvau agnI, dvau prajApatI, dvau somau, dvau rudrau, dve aditI, dvau bRhaspatI, dvau sau, dvau pitarauM, dvau bhagau, dvau aryamaNoM, dvau savitAro, dvau tvaSTArau, dvau vAyU, dvau indrAgnI, dvau mitro, dvau indrau, dvau nitI, dvike ApaH, dvau vizvau, dvau brahmANI, dvau viSNU, dvau vasU, dvau varuNau, dvau ajau, dve vivRddhI, dvau pUSaNau, dvau azvinau, dvau yamau / dvau aGgArako, dvau vikAlako, dvau lohitAkSau, dvau zanaizcarau, dvau AdhunikI (ApUrNiko ) dvau prANiko, dvau kaNo, dvau kanakau, dvau kanakanako, dvau kanakavitAnakau, dvau kanakasantAnako, dvau somau, dvau sahitau, dvau AzvAsanau, dvau kAryoMpakau, dvau karvaTako, dvau ajakarako, dvau dundubhakau, dvA zahau, dvau zaGkhavarNI, dvau zaGkhavarNAbhau, dvau kAMsyau, dvau kAsyavaNI, dvau kAMsyavarNAbhI, dvau rukmiNI, dvau rukmAbhAsau, dvau nIlo, dvau nIlAmAsau, dvau bhasmanau, dvau bhasmarAzI, dvau tilau, dvau tilapuSpavarNI, dvauM dakau, dvau dakapaJcava, dvau kAkau, dvau karkandhU, dvau indragrIvau, dvau dhumaketU , dvau haritau dvau piGgalau, dvau budhau, dvau zukrau, dvau bRhaspatI, dvau rAhU, dvau agastyau, dvau mANavako, dvau kAsau, dvau sparzI, dvau dhurau, dvau pramukhau, dvau vikaTau, dvau visandhI, dvau niyallau, dvau pAdiko, dvau jaTilAdilakI, dvau aruNau, dvauamilo, . dvau kAlako, dvau mahAkAlako, dvau svastikau, dvau sauvastiko dvau vardhamAnako, (dvau puSyamAnako61, dvau aGkuzau62, ) dvau pralambo, dvau nityAlokauM, dvau nityodghoto, + dvau puSpamAnako dvau aGkuza' ime dve nAmAntararUpeNastaH, ato na gaNanIye /
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 sthAnAgAstra dvau svayaMprabhau, dvau avamAsau hI zreyaskarau, dvau kSemakarau, dvau AbhaGkarau, dvau prabhaGkarau, dvau aparAjitau, dvau arajasau, dvau azoko, dvau vigatazoko, dvau vimalau, dvau vitattau dvau vitrastau, dvau vizAlau, dvau zAlo, dvau subatau, dvau anivartinau, dvau ekajaTino, dvau dvijaTinau, dvau karakariko, dvau rAjAgalau, dvau puSpaketU , To bhAvaketU / / 034 // TIkA-'jaMbuddIve dIve' ityAdi do bhAvakeU' ityantaM sarva nigaDhasiddham / navaram-jambUdvIpe dvIpe dvau candrau 'pabhAsiMsu vA' iti mAbhAsetA prakAzete smabhUtakAle, evaM prabhAsete-vartamAnakAle, prabhAsiSyete'nAgatakAle'pIti trikAlaviSayamidaM sUtram / anena candrayoH zAzvatatvaM mucitam / evamagre'pi sUrya-nakSatratadevatA'STAzItigrahANAM vipaye'pi bhAvanIyam / evaM dvau sUryA 'taviMsu vA ' iti atapatAM vA, evaM tapataH, tapsyato vA / atra candrayoH saumyadIptikatvAt prabhAsa___ pahile jaMbudvIpa meM kAla ke dvArA hone vAle dravyaparyAyoM kA kathana kiyA gayA hai aba vahIM para usa kAla ke vyajaka jo jyotiSka haiM unakI dvisthAna ke anurodha se prarUpaNA kI jAtI hai-(jaMbuddIve dIve) ityaadi| TIkArtha-"jaMbuddIve dIve" yahAMse lekara "do bhAvakeja" isa antima pATha taka kA saba kathana isa satra me jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai aura vaha suspaSTa hai vizeSa-jambUdIpa nAmake isa dvIpa meM do candramA haiM bhUtakAla meM ina donoMne yahAM prakAza diyA hai, vartamAna meM ye donoM prakAza de rahe haiM aura AgAmIkAla meM bhI ye donoM prakAza deMge isa prakAra se yaha sUtra trikAla viSayaka hai isa kathana se jaMbUdvIpa meM do caMdramA zAzvata jaMbUDhIpamAM kALanA dvArA thanArA dravyaparyAyonuM kathana pahelAnA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. have te kALanA vyaMjaka je tibbo che temanI ahIM ' 'disthAnanA anurodhane laIne prarUpaNa karavAmAM Ave che- " javuddIve dIve" tyaah_..-.2|| sUtrapA4thI ne " do bhAvakeU" yantana mantima sUtranA bhAvArtha ghaNuM ja saraLa che. vizeSa kathana nIce pramANe samajavuM- jaMbudvipa nAmanA A dvIpamAM be caMdramAM chebhUtakALamAM te banne candra . ahIM prakAzatA hatA, vartamAnamAM paNa teo ahIM prakAze che ane bhaviSyamAM te paNa prakAzita raheze. A rIte traNe kALane anulakSIne A sUtranuM kathana karAyu che, A kathana dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke jaMbUDhIpamAM
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSA TIkA sthA0 2 u03 sU0 34 kAlavyaJjakajyotiSyANAMnirUpaNam 437 namAtramuktam / Adityayozca khararazmikatvAttapanamuktam / ' dokattie ' ityAdi / jambUdvIpe dvIpe dve kRttike-kRtikAnakSo / kRtikAyA dvitvaM nakSatrApekSayA, na tu tArakApekSayeti sarvatra vodhyam / evaM kRttikAta Ara. bharaNIparyantAnyaSTAviMzatinakSatrANi pratyeka dvisaMkhyakAni vijJeyAni / tathaiteSa kRttikAdyaSTAviMzatinakSatrayugmAnAmagnita Arabhya yamaparyantAH krameNASTAviMzatidavatAH (yugmAni ) santIti sUtrato'vaseyam / tathA~-aGgArakAdArabhya bhAvaketuparyantAnyaSTAzItihayugmAni santi, tAnyapi sUtrato vodhyAni / / 34 / / mU0 34 // haiM aisA kahA gayA hai isI taraha se Age bhI sUrya, nakSatra, inake devatA aura 88 grahoM ke saMbaMdha meM bhI jAnanA cAhiye ___ isa jambUdvIpa meM do sUrya haiM bhUtakAla meM ye yahAM tape haiM, aba bhI ye yahAM tapate haiM aura AgAmIkAla meM bhI ye yahAM tapeMge candra kA prakAza zItala hotA hai isaliye isakA prabhAsana kahA hai aura sUrya tIkSNa kiraNoM vAlA hotA hai isa kAraNa isakA tapana kahA hai jambUdvIpa meM do kRttikA nakSatra hote haiM nakSatra kI apekSA se hI kRttikA meM dvitva kahA gayA hai tAraka kI apekSA se nahIM aisA hI sarvatra samajhanA cAhiye isa taraha kRttikA se lekara bharaNi taka 28 nakSatra haiM vai pratyeka do do haiM, tathA kRttikA Adi 28 nakSatra yugmoM ke agni se lekara yamataka kramazaH 28 devatAyugma haiM-yaha bAta sUtrase hI jAnanI cAhiye tathA aGgAraka se lekara bhAva ketutaka88 grahayugma haiM ye bhI sUtra se hI jaanniicaahiye||34|| bane candramAM zAzvata che, e ja pramANe sUrya, nakSatra, temanA devatA ane 88 grahonA saMbaMdhamAM paNa samajavuM joIe. A jambudvIpamAM be sUrya che. bhUtakALamAM teo ahIM tapatA hatA, vartamAnamAM paNa tape che ane bhaviSyamAM paNa tapaze. caMdrane prakAza zItala hoya che, tethI tenI sAthe prabhAsana zabdane prapega karAya chesUrya tIkSaNa kiraNovALe hoya che, tenI sAthe "tapana" padane prayoga karAve che. jaMbu dvIpamAM be kRttikA nakSatra hoya che. nakSatranI apekSAe ja kRtikAmAM dhitva prakaTa karavAmAM AvyuM che-tArAnI apekSAe dvitva prakaTa karAyu nathI, evuM ja kathana sarvatra samajI levuM A rIte kRttikAthI laIne bharaNi paryantanA 28 nakSatra che. te pratyekamAM dviva ThaheNuM karavuM joIe tathA kRttikA Adi 28 nakSatrayumenA agnithI laIne yama paryantanA kramazaH 28 devatAyugamo che. e vAta sUtrane AdhAre samajI levI joIe tathA aMgAraka (maMgaLa) thI laIne bhAvaketu paryantanA 88 grahayu che, temane viSe paNa sUtramAMthI mAhitI meLavI levI. che sU. 34 che
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAMnAGgo P r - - - - - - 438 jambUdvIpAdhikArAdevedamaparaM vedikAdisvarUpamAha mUlam-jaMbuddIvasta NaM dIvasta veiyA do gAuyAI ur3e uccatteNaM pnnnnttaa| lavaNe NaM samudde do joyaNasayasahaslAI cakavAlavikkhaMbheNaM paNNatte / lavaNassa NaM samudassa veiyA do gAuyAiM uTheM uccatteNaM pnnnnttaa| dhAyaIsaMDadIve purasthimaddheNaM maMdarasta pavvayassa uttaradAhiNaNaM do vAsA paNNattA bahusamatullA jAva taM jahA-bharahe ceva eravae cev| evaM jahA jaMbuddIve tahA etthavi bhANiyavvaM jAva dosu vAsesu maNuyA chavvihaMpi kAlaM paccagunbhavamANA viharaMti taM jahA-bharahe ceva eravae ceva, NavaraM kUDasAmalI ceva dhAyairukhe ceva, devA garule ceva veNudeve, sudaMsaNe ceva / dhAyaIsaMDadIvapaccasthimaddheNaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA paNNattA bahusama0 jAva taM jahA-bharahe ceva eravae ceva, jAva chavihaMpi kAlaM paccaNubhavamANA viharAMti, taM jahA - bharahe ceva eravae ceva, NavaraM kUDasAmalI ceva mahAdhAyaIskkhe ceva, devA garule ceva veNudeve piyadasaNe ceva / dhAyaIsaMDe NaM dove do bharahAiM, do eravayAiM, do hemavayAiM, do herannavayAI, do harivAsAI do rammagavAsAiM, do putvavidehAiM, do avaravidehAiM, do devakurAo, do devakurumahaddumA, do devakurumahaddumavAsI devA / do / uttarakurAo, do uttarakurumahadumavAsI devA / do cullahi
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA DIkA sthA02 u03 sU035 jambUdvIpavedikAnirUpaNaM 439 mavaMtA do mahAhimavaMtA, do nisaDhA, do nIlavaMtA, do ruppI, do siharI, do sadAvAI, do sadAvAyavAsI sAtI devA, do viDAvAI, do viyaDAvAivAsI pabhAsA devA, do gaMdhAvAI, do gaMdhAvAIvAsI aruNA devA, do mAlavaMtapariyAgavAsI paumA devA / do mAlavaMtA, do cittakUDA, do pamhakUDA, do naliNakUDA, do egaselA, do tikUDA, do samaNakUDA, do aMjaNA, do mAyaMjaNA, do somaNasA, do vijjuppabhA, do aMkAvAi, do pamhAvAI, do AlIvisA, do suhAvahA, do caMdapacayA, do sUrapacayA, do nAgapavvayA, do devayA, do gaMdhamAyaNA, do usugArapavayA, do cullahimavaMta kUDA, do vesamaNakUDA, do mahAhimavaMtakUDA, do veruliyakUDA, do nisaDhakUDA, do ruyagakUDA, do nIlavaMtakUDA, do uvadaMsaNakUDA, do ruppikUDA, do maNikaMcanakUDA, do siharikUDA, do tigicchikUDA, do paumaddahA, do paumahavAsiNIo siridevIo, do mahApaumaddahavAsiNIo hirIdevIo / evaM jAva puMDarIyaddahA do puMDarIyadda havAsiNIo, lacchIdevIo, do gaMgappavAyaddahA jAva do rattavaippavAyacahA, do rohiyAo jAva do ruppakUlAo, do gAhAvaIo, do paMkavaIo, do tattajalAo, do mattajalAo, do ummattajalAo, do khIroyAo, sIhasoyAo, do aMtovAhiNIo, do umma mAliNIo, do pheNamAliNIo, do gaMbhIramAliNIo, do kacchA 1, do sukacchAra, do mahAkacchAra, do kacchAgAvaI 4,
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ chao sthAnAharu do AvattA5, do maMgalAvattA6, do pukkhalA7,do pukkhalAvai8, do vacchA9,dA suvacchA10 do mahAvacchA11,do bacchagAvai12, dorammA13, do rammagA14, do ramaNijjA 15, do maMgalAvaI16, do pamhA17, do supamhA18, do mahApamhA19, do pamhagAvaI 20, do saMkhA21, do NaliNA22, do kumuyA23, do salilAvaI24, do vappA25,do suvappA26, do mahAvappA 27, do vappagAvaI28, do vaggU29, do suvaggU30, do gaMdhilA 31, do gaMdhilAvaI 32, do khemAo1, do khemapurIora, do rahao3, do rihapurIo4, do khaggIo5, do maMjusAo6, do osahoo, do puMDarigiNIo, do susImAo9, do kuMDalAo10, do aparAjiyAo 11, do pabhaMkarAo12, do aMkAvaIo 13, do pamhAvaIo14, do subhAo 15, do rayaNasaMcayAo 16, do AsapurAo 17, do sIhapurAo18 do mahApurAo 19, do vijayapurAo 20, do aparAjiyAo21, do avarAo22, do osAyAo23, do vigayasogAo 24, do vijayAo 25, do vejayaMtIo 26, do jayaMtIo27, do aparAjiyAo28,do cakapurAo29 do khaggapurAo30, do avajjhAo31, do aujjAo 32, do bhadasAlavaNA, do gaMdaNavaNA, do somaNasavaNA, do paMDagavaNA / do paMDukaMvalasilAo do atipaMDukaMvalasilAo, do rattakaMbalasilAo, do airattakaMbalasilAo, do maMdarA, do mNdrcuuliyaao|
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA DIkA sthA0 2 0 3 sU0 39 jambUdvIpAdInAM vedikAnirUpaNam 0441 dhAyaIlaMDassa NaM davisla veiyA do gAuyAI uDDuM uccateNaM paNNattA / kAlodassa gaM samuddala veiyA do gAuyAI uccaNaM paNNattA / pukkharavaradIvaDDapurasthimaddheNaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA paNNattA, bahusamatullA jAva taM jahA - bharahe cetra ekhae ceva / taheva jAva do kurAo paNNattAo taM jahA - devakurA caiva uttarakurA cetra / tattha NaM do mahaI mahAlayA mahaddumA paNNatA taM jahA - kUDasAmalI ceva paumarutrakhe caiva / devA garule caiva veNudeve, paume ceva, jAva chavipi kAlaM paccaNubhavamANA viharati / pukkharavaradIvaDUpaccatthimaddheNaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA paNNattA taM jahA taheva NANattaM kUDasAmalI ceva mahApaumarukkhe ceva, devAgale deva veNudeve puMDarIe ceva / pukkharavara dIva dIve do bharahAI, do eravayAI jAva do maMdarA, do maMdaracUliyAo / pukkharavarassa NaM dovasta veiyA do gAuyAI u uccatteNaM paNNattA / savvesiM piNaM dIvasamuddANaM veiyAo do do gAuyAI uDUM uccateNaM paNNattAo // sU0 35 // chAyA - jambUdvIpasya khalu dvIpasya vedikA dve gavyUtI Urdhvamuccatvena jambUdvIpa ke saMbaMdha ko lekara hI aba sUtrakAra isakI vedikA Adi ke svarUpa ke saMbaMdha meM kathana karate haiM-'jaMbuddIvassa NaM dIvassa' ityAdi / sUtrArtha - jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa kI jo ki saba se pahilA aura saba dvIpa samudroM ke bIca meM hai arthAt jisake dvArA koI dvIpa yA samudra veSTita jabUdrIpanu kathana cAlatuM hAvAthI sUtrakAra tenI vedikA AdinA svarUpanuM nipA 13 che - " ja buddIvassa Na dIvarUna " ityAdi sUtrA-jIpa nAmanA dvIpa ke je sauthI pahelA che ane saghaLA dvIpasamudronI vacce che-eTale ke tenA dvArA kAi dvIpa athavA samudra parivaSThita tha 56
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgasUtre pajJaptAH / lavaNaH khalu samudro dviyojanazatasahasrANi cakravAlaviSkambheNa prjnyptH| lavaNasya khalu samudrasya vedikA dve gavya'tI Urdhvamuccatvena prajJaptA / dhAtakI khaNDe dvIpe pUrvAdhe na mandarasya parvatasya uttaradakSiNena dve varSe prajJapte bahusamatulye yAvat tadyathA-bharataM caiva airavataM caiva / evaM yathA jambUdvIpe tathA'trApi bhaNitavyaM yAvat dvayorvapa yormanujAH padavidhagapi kAlaM pratyanubhavanto viharanti, tadyathA-bharate caiva nahIM huA hai vedikA do gavyUti (do kosa) pramAga UMcI hai isa dvIpako cAroM ora se veSTita karane vAlA lavaNa samudra hai javRddhIpa kA viSkama eka lAkha yojana pramANa hai isaliye lavaNa samuMdra kA viSkaMbha do lAkha yojana kA hai lavaNa samudra kI vedikA do kosapramANa UMcI hai dhAtakI khaNDadvIpa ke do vibhAga haiM eka pUrvArdha aura dUsarA pazcimArdha isa vibhAga ko ipvAkAra nAma vAle do parvato ne kiyA hai pUrvArdha meM sandara parvata kI uttara dakSiNa dizA meM bharata aura airavata kSetra haiM ye donoM kSetra bahusama Adi vizeSaNoM vAle haiN| isa dhAtakIkhaNDadvIpa meM ina bharatakSetra aura airavata kSetra kA varNana jambUdvIpAntargata bharatakSetra aura airakta ke hI tulya hai| ataH isa taraha ke kathana se ina donoM kSetroM ke manuSya chahoM prakAra ke Are kAla kA anubhava karate haiM / tAtparya aisA hai ki jambUdvIpa kI apekSA dhAtakIkhaNDa meM meru varSa aura varSadhara tathA nadI aura ida Adi kI saMkhyA dUnI 2 hai arthAt usameM do meru, caudaha (vAye ) nathI, tanI hI meM nyUti (2) mA yI che. A dviIpa cAre tarapha lavaNasamudrathI gherAyelo che, tene (jabUdvIpane) viSkabha (vistAra) eka lAkha janapramANa che, tethI lavaNa samudrane vistAra be lAkha janane che, lavaNa samudranI vedikA be gabhUti (keza) pramANa UMcI che. pAtaDIma' dIpanA me vimA cha-(1) yal sane (2) pazcimAdha. IvAkAra nAmanA be parvatee A vibhAga karyA che. pUrvArdhamAM mandara parvatanI uttara-dakSiNa dizA tarapha bhArata ane airAvata kSetra che, te bane kSetre bahasama Adi vizeSaNavALA che. dhAtakIkhaMDamAM AvelAM bhArata ane airAvata kSetronAM varNana jaMbUdvIpamAM AvelAM bhArata ane aravata kSetronA jevAM ja samajavAM. A kathanane AdhAre e vAta grahaNa karavI joIe ke A baMne kSetronA manuSya chae prakAranA kALane (Arane) anubhava kare che jabUdvIpa karatAM dhAtakIkhaMDamAM meM, kSetre, varSadhare, nadIo ane hara AdinI saMkhyA bamaNI bamaNuM che. eTale ke temAM be meru, 14 kSetre, 12 varSadhara parvate 28
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ a~dhA TIkA sthA0 2 u0 3 sU0 35 jambUdvIpadInAM vedikAnirUpaNam 46 aivate caiva / navara kUTazAlmalizcaiva dhAtakIkSazcaiva / devo garuDazcaiva veNudevaH, sudarzanazcaiva / dhAtakIkhaNDadvIpapazcimAdhai khalu mandasya parvatasya uttaradakSiNena dve varSe prajJapte, bahusama0 yAvat tadyathA-bharataM caiva airavataM caitra, yAvat paDU vidhamapi kAlaM pratyanubhavanto viharanti, tadyathA-bharate caiva airavate caitra / navaraM kUTazAlmalizcaiva dhAtakIvRkSa mahAzcaiva, devau garuDazcaiva veNudevaH, priyadarzanazcaiva / dhAtakIkhaNDe.khalu dvIpe dve bharate, dve airavate, dve haimavate, dve hairaNyacate dve harivarSe, dve ramyakavarSe, dvau varSa (kSetra) aura bAhara varSadhara haiM, aTThAIsa nadI aura bAraha ida, pUrvArdha meM eka meru, sAtakSetra, 6 varSadhara Adi haiM aura pazcimAdha meM bhI aise hI haiM isIliye yahAM unake do meru, caudahavarSa Adi rUpa se kathana kiyA gayA hai isa dvIpa meM parvata pahiye ke Are ke samAna haiM aura kSetra AroM ke bIca meM sthita vivara ke samAna haiN| yahAM kUTazAlmali aura dhAtakIvRkSa haiN| do deva haiM-garuDaveNudeva aura pludarzana / dhAtakI khaNDa ke pazcimA me mandara parvata kI uttara aura dakSiNadizA meM kramazaH do kSetra hai ye donoM bahumama Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle haiN| inakA bhI nAma saratakSetra aura airavata kSetra haiN| yahAM ke manuSya utsarpiNI aura avasarpiNI ke 6 AroM kA anubhava karate rahate haiN| yahAM kUTazAlmali aura mahAghAtakovRkSa haiN| deva garuDaveNudeva aura priyadarzana haiM dhAtakI khaNDadvIpa me do bharata, do airakta, do haimavata, do nadIe ane 12 hada Adi AvelAM che, temanAM nAma jaMbudvIpanA prakaraNamAM batAvyA anusAra ja che. dhAtakI khaMDanA pUrvArdhamAM eka meru, 7 kSetro 6 varSadhara parvate, 14 nadIo ane 6 hada (kahe) che, ane pazcimamAM paNa meru AdinI saMkhyA eTalI ja che. tethI ja tyAM be meru, 14 kSetre Adi hevAnuM kathana karavAmAM Avyu che A dvIpamAM paiDAnA ArAnA samAna parvate che ane ArAnI vacce AvelA vivAranA (ArA vaccenA khAlI bhAga) samAna kSetro che, tyAM paNa phUTazAmali ane dhAtakIvRkSa che, temAM garuDaveNudeva ane sudarzanadeva nivAsa kare che dhAtakIkhaMDanA pazcimArdhamAM mandara (meru) parvatanI uttara ane dakSiNa dizA tarapha paNa anukrame bharatakSetra ane aravata kSetra nAmanAM be kSetre AvelAM che te banne kSetre paNa bahusama Adi vizeSaNavALAM che. tyAMnA manuSya paNa utsarpiNa ane avasarpiNI kALanA chae ArAne anubhava kare che. tyAM phUTazAmati ane mahAdhAtakI vRkSa che. temAM garuDaveNudeva ane priyadarzana deva rahe che. dhAtakIkhaMDa dvIpamAM be bharatakSetra, be airavata kSetra, be
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ LE tafa , pUrvavideau dvau aparavideho, dvike devakustra dvau devakurumAmI, dvau devakurumahAdrumavAsinau devau / dvike uttarakuravaH dvau uttarakurumahAzumI, dvau uttarakurumahAma vAsinI devI hamavantau dvau mahAhimavantau dvau nipaDhau, dvau nIlavanto, dvau rukmiNau dvau zikhariNo, dvau zabdApAtinau dvau zabdApAtavAsinI svAtI devau / dvau vikaTApAtinau dvau vikaTApAtakAsinau prabhAsau devau / dvau gandhApAtinI gandhApAtivAsina aruNau devau / dvau mAlyavatparyArthI hau mAlyavatparyAyavAsinau 1 devI dvau mAlyavantau dvau citrakUTo, ho padmakUTI ho nalinakUTI ho ekazailau dvau trikUTo, dvautre zravaNakUTau dvau aJjanI, dvau mAtaJjano dvo saumanamo, ho vidyutprabho, dve aGkAvatyo, dvepadmAvatyo dvo AzIbipI ho sukhAvaho, ho candraparvato, dvau sUryaparvatau dvau nAgaparvatau dvau devaparvata dvIgandhamAdanoM, dvau ikSukAraparvatoM, dvau kSullahimavatkRTau dvau hairaNyavata, do harivarSa do ramyakavarSa, do pUrvavideha, do aparavideha, do devakuru, do devakurumahAdruma, do devakurumahAdrumavAsIdeva, do uttarakuru, do uttarakurumahAdruma, do uttarakurumahAdrumavAsIdeva, do kSullakahimavAn, do mahAhimavAn, do niSadha, do nIlavanta, do rakmI, do zikharI, do zabdApAtI, do zabdApAtinivAsIsvAti deva, do vikadApAtI, do vikaTApAtivAsI prabhAsadeva, do gandhApAtI, do gandhApAtInivAsI aru deva, do mAlyavatparyAya, do sAlyavatparyAMyavAsI padmadeva, do mAlyavanta do citrakUTa, padmakUTa, do nalinakUTa, do ekazaila, do trikUTa, do caitravaNakUTa, do aJjana, do mAnajajna, do saumanasa, do vidyutprabha, do raat, do padmAvatI, do AzIvipa, do sukhAvaha, do candraparvata, do sUryaparvata, do nAgaparvata, do devaparvata, do gandhamAdana, do ikSukAraparvata, Daibhavata, meraeyavata, me harivarSa, ramyamvarSa, me pUrva viheDa, ko pazcima vidveDa, me devakuru mahAkuma, e devakuru mahA kramavAsI deva, khelaghu himavAna, khe mahAhimavAn, je niSedha, me nisavanta ko rumbhI, me zimarI, zabdAyAtI ko zabdAyAtInivAsI svAtidveSa, yo viSTApAtI, me viSTAyAtI pralAsa heva, me gandhAyAtI, ko jndhaapAtinivAsI aruNudeva, khe mANyavatparyAya, khe mAlyavanparyAyavAsI padmadeva, je bhAjhyavanta, me citraITa, meM padmachUTa, me nasinaTa, meoDazesa, meM trisTa, yo vaizravayuTa, je anna, me bhAta bhana, ko saumanasa meM vidyutprala, me - vatI, the padmAvatI, me bhAzIviSa, meM subhAvaDe, me yandraparvata, me sUrya parvata, ko nAgaparvata, je devaparvata, je gandhamAhana, mekSuara parvata, me kSudrahibha.
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 3 0 55 jambUdvIpAdInAM vaidikAnimarpaNam 445 vaizravaNakUTau, dvau mahAhimavatkUTau, dvau vaiDUryakUTI, dvau niSadhakUTI, dvau rucarakUTo dvau nIlavatkUTau, dvau upadarzanakUTI, dvau rukmikUTau, dvau maNikaJcanakUTI, dvau zikhaskUiTI, dvau tigicchikUTau, dvau pAhUdau, dve pannahadavAsinyau zrI devyau, dvau mahApadmAdI, dve mahApAhadavAminyo hI devyo / evaM yAvata dvau puNDarIka hadI, dve puNDarIkahadavAsinyau, lakSmIdevyau, dvau gaGgAmapAtahadI, yAvat dvo raktavatpapAtahadau / dve rohite yAvat dve rUpyakUle, dve grAhAvatyo, dve paGkavatyau, dve taptajale, dve mattajale, dve unmattanale, dvekSIrode, dve siMhasrotasyo, dve antarvAhinyo dve amimAlinyau, dve phenamAlinyau dve gambhIramAlinyau, dve kacche 1, dve sukacche2, dve mahAkanche 3, dve kacchakAvatyau4, dve Avarta5, dve maMgalAvarte6, ve puSkale 7, dve puSkalAvatyau8, dve vatse9, dve suvatse 10, dve mahAvatse11, he vatsakAvatyau 12, he ramye 13, ke do kSullahimavatkUTa, do vaizravaNakUTa, do mahAhimatkUTa, do vaiDUryakUTa, do niSadhakUTa, do rucakakUTa, do nIlavatkUTa, do 'upadarzanakUTa, do rukmikUTa, do mapi kaMcanakUTa, do zikharikUTa, do tigicchakUTa, do padmahUda, do padmaidavAsinI zrI deviyAM, do mahApadmada, do mahApadmadavAsinI hI deviyAM isI taraha se yAvat do puNDarIkahUda, do puNDarIkahUnivAsinI lakSmI deviyAM. do gaMgAprapAtahada, yAvata do raktavatprapAtahada, do rohitanadiyAM, yAvat do rUpyakUlA, nadiyAM, do grAhAvatI, do paGkavatI, do taptajalA, do mattajalA, do unmattajalA, do kSIrodA, do siMhasrotasI, do aMtavAhinI, do urmimAlinI, do phenamAlinI, do gaMbhIramAlinI, do phacchA, do sukacchA, do mahAkacchA, do kacchakAvatI, do AvartA, do maGgalA. vartI, do puSkalA, do puSkalAvatI, do vatsA, do suvAlA, do mahAvatsA, do vatsakAvatI, do ramya do ramyaka do ramaNIya do maMgalavatI, do padmA, do supanA, do mahApadmA, do padmakAvatI, do zaMkhA, do nalinA. vaskUTa, be vaizravaNakUTa, be mahAhimaskUTa, be paiDUryakUTa, be niSadhakUTa, be caka dUTonasapaTa, naTa, me 24bhITa, me mayinaTa, me zimarIDUTa, be tigicchakUTa, be pahada, be padmahadavAsinI zrIdevIo, be mahApadmahada, be mahApahedavAsinI hIdevIo, be puMDarIka hada, be puDarIka hadanivAsinI lakSmIdevIo, be gaMgAprapAtahara, be raktapAtahara, be hita nadIo, yAvat be adhyakUlA nadIo, be grAhAvatI be padmAvatI, be tasajalA, be mattejala, be unmattajalA, be kSIradA, be siMhasrotasI, be saMtavAhinI be umimAlinI, be phenamAlinI, be gabhIramAlinI, be kacchA, e succhA, be mahAkachA, be kachikAvatI, be AvartA, be maMgalAvartA, be puSkalAvatI, be be vatsa be suvatsA, be mahAvatsA, be vatsakAvatI, be ramya, be ramyaka, be
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ pha sthAnAsU , ramya ke 14, che ramaNIye 15, dve maGgalAvatyau 16, dve padme 17, dve supane 18, he mahA 19, dve padmAvatyau 20 me zaGkhe 21, dve naline 22, dve kumude23, dve salilAvatyau 24, dve me 25, che suvapre26, dve mahAtrame 27, devamAvatyau 28, dve valgU29, dve subalgU 30, dve gandhile 31, dve gandhilAvatyau 32, he kSeme 1, kSemapUra, ripTe3, dve ripUryo4, he khaDDacau5, dve maMjUpe6, dvau auSadhyA 7, dve puNDarikiyo 8, de susIme 9, dve kuNDale 10, dvaM aparAjite 11, dve bhare 12, dve aGkAvatyau13 de padmAvatyau 14 de zubhe 15, dve ratnasaMcaye 16 dve atrapure 17, dve siMhapure 18, dve mahApure 19, dve vijayapure 20, he aparAjite 21 dve apare22, dve azoke 23, dve vigatazo ke 24, dve vijaye 23, dve vaijayantyau 26, 'dve jayantyau27, dve aparAjite 28, dve cakrapure21, dve khaDgapure 30, dve avadhye 31 dve ayodhye 32, dve bhadrazAlavane, dve nandanavane, dve saumanasavane, dve paNDakatrane, dve pANDukambalazile, dve atipANDukambalazile, dve raktakambalazile, dve atiraktakambalazile, do kumudA, do salilAvatI, do vaprA, do suvaprA, do mahAvanA, do prakA ''vatI, do balgU, do suvalgU. do gaMdhilA do gaMdhilAvatI, do kSemA, do kSemapurI, do riSTA, do riSTApurI, do khaDgI, do maMjUSA, do auSadhi, do puNDarIkiNI, do khusImA, do kuNDalA, do aparAjitA, do prabhaGkarA, do aGkAvatI, do padmAvatI, do zubhA, do ratnasaMcayA, do azvapurA, do siMhapurA, do mahApurA, do vijayapurA, do aparAjitA, do aparA, do azokA, do vigatazokA, do vijayA do vaijayantI, do jayantI, do aparAjitA, do cakrapurA, do khaNDapurA, do avadhyA, do ayodhyA, do bhadrazAlanana, do nandanavana, do saumanasyavana, do paNDuruvana, do pANDukambalazilA, do atipANDukambalazilA, do raktakambalazilA, do atiraktakambalazilA, ramaNIya, me bhagavatI, me padmA, me supadmA, meM bhaDAyajhA, meM padmAvatI, me zayyA, me nasinA, me humaDA, me savidyAvatI, me vaprA, mesuvA, me bhaDAvayA me vatrAvatI, me vahagu, me sutrahagu, me gaMdhiyA, meM ghisAvatI, meM kSebhA, meM kSebhapurI, meriSTA, meriSTapurI, me jaDgI, me bhabhUSA, me yoSadhi, me yuDarIDiyI, me susIbhA, me kuMDalA, me aparAnnatA me prala42, the aAvatI, the padmAvatI me zulA, me ratnasa yayA, me azvapurA, me siNhbe purA, me bhaDApurA, me vizyapurA meM aparAhitA, me aparA, je azodha, me vigatazodha, me vinayA, me vainyantI, je bhayantI, meM aparAnitA, vyapurA, aDyurA, meM avadhyA, me ayodhyA meM ladrazAsavana, nandanavana, ma
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 / sU0 35 jambUdvIpAdInAM vedikAnirUpaNam 4.7 dve mandare, dve mandadacUlike / dhAtakIkhaNDasya khalu dvIpasya vedikA dve gavyUtI Urdhvamuccatvena praaptaa| kAlodasya khalu samudrasya vedikA dve gavyUtI Urdhvamuccatvena prajJaptA / puSkaravaradvIpArdhapUrvArdhe khalu mandarasya parvatasya uttaradakSiNena dve varSe prajJapte vahusamatulye yAvat tadyathA bharataM caiva airavata caitra, tathaiva yAvat dvike kuravaH prajJaptAstadyathA devakuravazcaiva uttarakuravazcaiva / tatra khalu dvau mahAti mahAlayau mahAdrumau prajJaptau tadyathA kUTazAlmalizcaiva, padmakSazcaiva / devau garuDazcaiva veNudevaHpadmazcaiva, yAvat paGvidhamapi kAlaM pratyunubhavanto viharanti / puSkaravaradvIpAdhapazcimArdu khalu mandarasya do mandara, do mandaracUlikA isa prakAra se ye saba do do haiM / dhAtakI khaNDadvIpa kI vedikA do gavyUtipramANa UMcI hai| kAloda samudra kI vedikA do ganyUtipramANa UMcI hai / puSkaravaradvIpA ke pUrvAdha meM mandara parvata kI uttara dakSiNa dizA meM do varSakahe gaye haiN| ye donoM varSa bahusama Adi pUrvokta vizeSaNoMvAle haiN| ye do kSetra haiM bharata aura airavata isI taraha se yahAM yAvat dA kuru kahe gaye haiM do devakuru aura do uttarakuru do bahuta bar3e mahAdruma haiM-kUTazAlmali aura padmavRkSa garuDaveNudeva aura padmadeva ye do deva haiM yAvat yahAM chahoM prakAra ke kAla kA anubhava hotA hai arthAt yahAM jo bharatakSetra aura airavata kSetra haiM unake nivAsI chahoM prakAra ke kAla kA anubhava karate haiN| isI taraha se puSkaravaradvIpArdha ke pazcimA meM bhI mandaraparvata kI uttaradakSi be samasyavana, be paDakavana, be pAMDukammalazilA, be ati pAMDakambalazilA. e rakatakaMbalazilA, be atirata kaMbalazilA, be mandara ane be mara calikA che. A rIte ahIM te dhAba babbanA hisAbe che. dhAtakIkhaMDa dvIpanI vedika be gabhUti (keza) pramANa UMcI che kAleda samudranI vedikA be gabhUtipramANa U cI che. puSkaravara dvIpanA tamA mandara parvatanI uttara-dakSiNa dizAmAM be varSa (kSetra) AvelAM che. te banane bahasama Adi pUrvokta vizeSaNavALAM che te ane kSetronAM nAma paNa bharata ane aravata che eja pramANe te puSkaravara dvIpArdhamAM paNa che karu parvatanA pUrvokta kSetre AvelAM che, eTale ke tyAM be devakuru ane be uttarakaru paryantanA kSetro che tyAM phUTazA9mali ane padmavRkSa nAmanA be mahAdama mahAvRkSa) che te mahAkumomAM garuDa veNudeva ane padyadeva nAmanA be deve nivAsa kare che tyAM je bharatakSetra ane aiMravata kSetra AvelAM che, tenA mana chae prakAranA kALane anubhava kare che. e ja pramANe puSkaravara dvIpa Ine pazcimArdhamAM paNa mandara parvatanI uttara-dakSiNa dizAmAM be varSa (kSetro)
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 thaanaa parvatasya uttaradakSiNena dve varSe prajJate tadyathA-tathaiva, nAnAtvam kUTazAlmalizcaitra mahApadmAzcaipa, devau garuDazcaiva, veNudevaH puNDarIkazcaiva / puSkaravaradvIpAddha khallu dvIpe dve bharate dve airavate yAvat dvau mandarI, dve mandaracUlike / puSkaravarasya khallu dvIpasya vedikA dve gavyUtI UrdhvamuJcatvena prajJaptA / sarvepAmapi khalu dvIpasamudrANAM vedikA / dve dve gavyUtI Urdhvamuccatvena prajJaptAH / / mU0 35 // TIkA-'jaMbuddIvassa ' ityAdi, sugamam / navaraM-vedikA-pa mavaravedikA, sA ca-paJcazatadhanurvistIrNA jambUdvIpajagatyA bahumadhyadezabhAge parikSepeNa jagati parimitA, ubhayato vanapaNDaparitA gavAkSaNadizA meM do varSa kahe gaye haiM ye bhI pahusama Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle haiM yahAM kUTazAlmali aura mahApadmavRkSa hai deva-garuDaveNudeva aura puNDarIka haiM puSkarabaraDIpArdha dvIpa meM do bharata haiN| do airavatakSetra haiM yAvat do sandara haiM, domandracUlikAe~ haiM pukAravara dvIpa kI vedikA do gamyUti pramANa U~cI hai| jitane bhI dvIpa aura samudra haiM una sapa kI vedikA U~cAI meM do do gavyUtipramANa hai| TIkArtha- 35 yA vana yadyapi sugama hai phira bhI jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai-vedikA se yahAM padmavara dedikA gRhIta huI hai yaha padmavaravedikA pAMcasI dhanuvistIrNa-caur3AI vAlI hai jambUdvIpa kI jagatI ke bahumadhyadezabhAga meM yaha sthita hai ataH parikSepa kI apekSA AvelAM che, te bane kSetre paNa bahusara Adi pUrvokta vizeSa vaLAM che. tyAM paNa kUTazAmali ane mahApadravRkSa che ane temAM nivAsa karanArA garuDa veNudeva ane puMDarIka nAmanA deve che, te kSetronAM nAma paNa bharata ane aravata zretra ja che. pukaravara hIpArSamAM A rIte be bharatakSetra, be aravata kSetra Adi che ahIM Adi pada dvArA e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke tyAM be mandara che ane be mandaracUlikA" paryantanuM uparyukata badhuM che. puSkaravAra dvIpanI vedika che, gabhUti (keza) pramANa UMcI che. jeTalAM dvIpa ane samudro che te badhAMnI vedikAnI UMcAI babbe galUtipramANu samajavI. TIkArya-A 35 muM sUtra che ke sugama che, te paNa temAM je vizethatA che te A pramANe che-vedika padanA prayoga dvArA ahIM pAvara vedika grahIta karavAmAM Avela che. te padmavara vedikA 500 dhanuSanA viratAravALI (4statNI ) che. jaMbudvIpanI jagatInA (keTana) bahumadhya dezabhAgamAM te AvelI che. tethI parikSepa (paridhi) nI apekSAe te jagatI pramANa che. tethI banne tarapha
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA02303 sU035 jambUdvIpAdInAM vedikAnirUpaNam / hemakiGkiNI ghaNTAparimaNDitA devAnAmAsanazayanAdivividhakrIDAsthAnabhUtA dvi gavyUtocchritA'sti / jambUdvIpAnantaraM lavaNasamudrasya sadbhAvAttadvaktavyatAmAha 'lavaNeNaM' ityAdi kaNThayam / cakravAlaviSkambhega dvilakSayojanaparimitasya lavaNasamudrasya vedikA'pyevameva / lavaNasamudravaktavyatAnantaraM dhAtakIkhaNDavaktavyatAmAha--'dhAyaisaMDe' ityAdi / vedikAmUtraparyavasAnaM sarva sugamam / navaram-dhAtakInAM-vRkSavizeSANAM khaNDo-vanasamUho yasmin sa dhAtakIkhaNDaH, etanAmA dvipaH / dhAtakIkhaNDamakaraNamapi valayAkRti dhAtakIkhaNDamAlikhya himabadAdi varSadharAn parvatAn jambUdvIpAnusAreNaivobhayapArzvataH pUrvAparavibhAgena bharata haimavatAdi varSANi ca vyavasthApya pUrvA radizorvalayaviSkambhamadhye meraMca kalpayaha jagatI pramANa hai isake donoM tarapha vanaSaNDa hai| gavAkSoM, hema kI kSudraghaMTikAoM eva ghaMTAoM se yaha parimaNDita hai, devoM kI Asanazayana AdirUpa vividha prakAra kI krIDAoM kA yaha sthAnarUpa hai.do koza kI isakI U~cAI hai jambUdvIpa ko ghere hue lavaNa samudra hai ataH aba sUtrakAra isake saMbaMdha meM vaktavyatA kA kathana karate haiM-cakravAlaviSkaMbha kI apekSA lavaNasamudra jambUdvIpa ke vistAra se dUnA hai arthAt lavaNasamudra kA vistAra do lAkha yojana kA hai isakI vedikA bhI jambUdvIpa kI vedikA ke jaisA hI vistAravAlI hai ghAtakI khaNDa meM aneka prakAra ke dhAtakI nAmake vRkSavizeSoM kA samudAya hai ataH isakA nAma dhAtakIracaNDa hai dhAtakI khaNDa nAmakA vaha dvIpa hai yaha dvIpa bhI valayAkRti hai himavadAdi varSadharaparvatoM ko jambUdvIpa ke anusAra hI donoM ora pUrva se vanaSa ( ) cha. gavAkSo, suvarNa nI nAnI nAnI TImI, ma. TAthA te parimaMDita (vIMTaLAyelI) che. devanAM Asana, zayana AdirUpa vividha prakAranI kIDAo mATe te sthAnarUpa che, tenI UMcAI be kezanI che. jabU dviIpane vIMTaLAyele lavaNasamudra che. tethI have sUtrakAra te lavaNasamudranI vakatavyatAnuM kathana kare che, cakravAla viSkabhanI apekSAe lavaNasamudrane vistAra jabudvIpanA viratAra karatAM bamaNe che, eTale ke lavaNasamudrane vistAra be lAkha ejanane che tenI vedikA paNa jaMbudvIpanI vedikAnA jeTalA ja vistA2vALI che dhAtakIkhaDamAM aneka prakAranA dhAtakI nAmanA vRkSene samudAya che, tethI tenuM nAma dhAtakIkhaMDa paDayuM che. dhAtakIkhaMDa nAmanA te dvIpane AkAra valayanA jevo che, te dhAtakIkhaMDa dvIpamAM himavana Adi varSadhara parvate jabUdvIpanI jema ja pUrvathI pazcima tarapha AvelAM che. tyAM paNa bharata Adi
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ e sthAnAsUtre fasatom / anenaiva krameNa puSkaravaradvIpArddha prakaraNamapIti / dhAtakIkhaNDasya pUrvAparArdhatAca lavaNasamudravedikAto dakSiNata uttaratazca dhAtakIkhaNDavaidikAM yAvadvatAbhyAmiSukArapavatAbhyAM dhAtakIkhaNDasya vibhaktatvAd vijJeyA / ' evaM jahA jaMbuddIve tahA' ityAdi / evaM dhAtakIkhaNDa pUrvArdhapazcimArdhaprakaraNadvayamapi pratyekamekonasaptatimutraM yAvat jambUdvIpaprakaraNavadadhyetavyam / pazcima taka prakaTa kiyA gayA hai bharata Adi kSetroM kI racanA kI gaI hai pUrvadizA aura pazcimadizA kI ora meru kI racanA kI gaI hai tAtparya isakA yaha hai ki jambUdvIpa kI racanA ke anusAra hI dhAtakI khaNDadvIpa meM himavadAdi parvatoM kI aura bharata Adi kSetroM kI racanA huI hai yahAM do meru haiM isaliye eka eka meru saMbaMdhI sAta 2 kSetra Adi kI racanA hone se yahAM ina saba kI pUrvArdha aura aparAdha ko lekara dUnI racanA prakaTa kI gaI hai dhAtakI khaNDa dvIpa ke samAna puSkarArdha meM bhI meru, varSa, a nadI AdikoM kI saMkhyA dunI hai kyoM ki isa dvIpa ke bhI iSvAkAra parvatoM ke nimitta pUrvArdha aura pazcimArdha aise do vibhAga kahe gaye haiM isa taraha DhAI dvIpa meM pAMca meru paiMtIsavarSa, tIsa varSadhara, satraha mahAnadiyAM aura tIsa hUda haiM / jambUdvIpa meM videhakSetra kA vistAra 33684-4/19 yojana hai aura madhya meM lambAI eka yojana hai ThIka bIca meM seru parvata hai isake pAsa se do gajadanta parvata nikalakara niSadha meM jA mile haiN| isI prakAra uttara kSetrAnI racanA prakaTa karavAmAM AvI che. A kathananA bhAvArtha e che ke jakhU dvIpanI jema ja dhAtakIkhaMDa dvIpamAM paNa himavan Adi patAnI, ane bharatAdi kSetranI racanA samajavI joie tyAM khe meru che, tethI eka eka meru saMbaMdhI sAta sAta kSetra AdinI racanA heAtrAthI tyAM saunI pUrvAdha ane pazcimAnI apekSAe khamaNI racanA prakaTa karavAmAM Avela che. dhAtakIkhaMDa dvIpanI jema puSkarAmAM paNa meru, kSetre, vadhA ane nadIe AdinI sakhyA khamaNI batAvavAmAM AvI che, kAraNa ke-A dvIpamAM paNu IzvAkAra patAne lIdhe pUrvAdha ane pazcimA evA be vibhAga thaI gayA che. A rIte aDhI dvIpamAM pAMca meru, 35 kSetre, trIsa varSoMdhara patA, 17 mahA nadIe ane 30 hada AvelAM che. jabudvIpamAM AvelA videha kSetranA vistAra 33684-4/19 tetrIsa hajAra chase cAryAzI hajAra cAra ogaNIzAMza ceAjananA che. ane madhyamAM laMbAi eka ceAjananI che, temAM vacce kharAkhara meru parvata che. tenI pAsethI e gajadanta paryaMtanIphaLIne niSyamAM jaI maLyA che. eja
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkAM sthA0 23030 35 jambUdIpAdInAM vedikAnirUpaNam 459 meM do gajadanta parvata nIla meM jA mile haiN| isase videhakSetra cAra vibhAgoM meM vibhakta ho jAtA hai dakSiNadizA meM gajadaMtoM ke madhya kA kSetra devakuru aura uttaradizA meM gajadantoM ke madhya kA kSetra uttarakuru kahAte haiM / tathA pUrvadizA kA saba kSetra pUrvavideha aura pazcimadizA kA saba kSetra pazcimavideha kahA gayA hai isase devakuru aura uttarakuru meM uttabhogabhUmi hai pUrvavideha aura pazcimavideha meM karmabhUmi hai| ina donoM antima bhAgoM ke sItA aura sItodA nadiyoM ke kAraNa do do bhAga ho jAte haiM isa prakAra kula cAra bhAga hote haiM jo cAroM bhAga nadI aura parvatoM ke kAraNa ATha-ATha bhAgoM meM baTe hue haiM jisase jambUdvIpa ke mahAvijaya kSetra meM kula (32) battIsa vijaya ho jAte haiM / inameM bharata aura airavata ke samAna AryakhaNDa aura mlecchakhaNDasthita haiM, padavIdhara mahApuruSa, va tirthaMkara AryakhaNDoM meM hI utpanna hote haiM jambudvIpa meM kula 34 aura DhAI dvIpa meM eka sau sattara AryakhaNDa haiM eka sAtha hone vAle kula tIrthakaroM kI saMkhyA ekasau sattara kahI gaI hai vaha inhIM kSetroM kI apekSA se kahI gaI hai videhoM meM jo isa samaya sImaMdhara Adi bIsa tIrthakara kahe jAte haiM so ve DhAI dvIpa ke bIsa vijaya kI apekSA se kahe pramANe uttaramAM khe gajadnta paryaMta nIla patamAM jai maLyA che, tene lIdhe videhakSetra cAra vibhAgeAmAM vaheMcAi gayu che. dakSiNa dizAmA gajadantAnI madhyanuM kSetra devakuru nAme ALakhAya che ane uttara dizAmAM gajadantAnI madhyanuM kSetra uttarakuru nAme eLakhAya che, tathA pUrva dizAnuM AkhuM kSetra pazcima vidyuhane nAme oLakhAya che. tene lIdhe devakuru ane uttarakurumAM uttama bhegabhUmi che ane pUrvAvideha ane pazcima videhamAM kamabhUmi che. A ane antima bhAgeAne sItA ane sItAdA nadIe babbe vibhAgeAmAM vibhakata kare che, A rIte kula cAra bhAga paDe che. te cAre bhAgeA nadI ane patAne kAraNe ATha ATha bhAgeAmAM bhakata thayelA che, te kAraNe ja buddhIpamAM kula 32 mahAvideha thaI jAya che. temAM bharatakhaMDa ane eravata kSetranA jevAM A khaDa ane mlecchakhaDA AvelA che. padavIdhara mahApuruSA ane tirthaMkarA A kha`DAmAM ja utpanna thAya che ja khUdvIpamAM kula 34 ane aDhI dvIpamAM kula 117 A khaMDa che eka sAthe utpanna thanArA tIrthaMkarAnI je 117 nI sakhyA kahI che te A kSetranI apekSAe ja kahevAmAM Avela che. videhAmAM je A samaye sImaMdhara Adi 20 tItha kareA kahevAmAM Ave che te aDhI
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sthAnAgasUtra vyAkhyApi tathaiva / kiyaGkaram ? ityAha- jAva dosu vAsesu maNuyA' ityAdi, tadane dhAtakIkhaNDAdau candrAdi jyotiSAM bahutvAnna sAmyam / atratu dvisthAnakatvAd dvikasyaiva grahaNam / zeSaM sugamam / vizeSamAha-' navaraM ' ityAdi / kUTazAlmaliH, dhAtakI vRkSazceti dvau vRkSau stH| tatra-garuDaH-suparNajAtIyo veNudevaH sudarzanazceti dvau devau parivasataH / dhAyaisaMDadIvapaJcatthimaddheNaM' ityAdi, pazcimAI prakaraNaM pUrvAdhavad vijJeyaM yAvat-'chaviha pi kAlaM' ityAdi / vishepmaah-'nnvr| ityAdi, navaraM-vizeSastvayam-kUTazAlmaliH, mahAdhAtakIkSaH, etau dvau vRkSau / gaye jAnanA cAhiye-kyoM ki pUrvokta vibhAgAnusAra jambUdvIpa ke cAra aura DhAIdvIpa ke bIla vijaya hote haiM / dhAtakIkhaNDAdika meM candrAdi jyotiSakoM kI bahutA hone se inameM samAnatA nahIM hai| yahAM histhAnaka kA prakaraNa hai isaliye do hI kA hI grahaNa huA hai| bAkI kA pATha sugama hai| yahAM kUTazAlmalI aura dhAtakIvRkSa ye do vRkSa haiM / garuDazabda se suparNa jAti ke veNudeva aura sudarzana deva ye do deva gRhIta hue haiM ye do deva yahAM rahate hai / pazcimAI kA prakaraNa pUrvA rdhaprakaraNa kI taraha se hI hai aisA jAnanA cAhiye kUTa zAlmali aura mahAdhAtakI vRkSa ye do vRkSa yahAM para haiM suparNajAtIya veNudeva aura priyadarzanadeva ye do deva yahAM rahate haiN| dhAtakIkhaNDameM do bharata Adi kA varNana sugama hai / yAvat yahAM do aparavideha haiM / devakuru meM do kUTazAlmalI vRkSa haiM / do ina vRkSoM para rahanevAle veNudeva haiN| uttarakurumeM dvIpanA 20 mahAvidehenI apekSAe kahevAmAM Ave che ema samajavuM, kAraNa ke pUrvokata vibhAga anusAra jabUdvIpanA cAra ane aDhI dvIpanA vIsa mahA videha thAya che. dhAtakI khaMDAdikamAM jyotiSionI vipulatA hevAthI temanI vacce samAnatA nathI. ahIM dristhAnakane adhikAra cAlatuM hovAthI ahIM bene ja grahaNa karAyA che, bAkIne pATha saraLa che. ahIM phaTazAmalI ane dhAtakIvRkSa nAmanA be vRkSa che. garuDa zabdano prayoga dvArA suparNa jAtinA veNudeva ane sudarzanadeva, e be deva gRhIta thayA che, te bane devo tyAM nivAsa kare che. pazcimArdhanuM varNana pUrvArdhanA varNana anusAra ja samajavuM. tyAM phUTazAlmalI ane mahAdhAtakI vRkSa nAmanAM be vRkSo che suparNa jAtinA veNudeva ane priyadarzanadeva tyAM nivAsa kare che. dhAtakIkhaMDamAM AvelAM be bharata AdinuM varNana sugama che. tyAM be aparavideha paryantanA kSetre che. devakurumAM be phUzAlmalI vRkSo che ane te vRkSo para nivAsa karanArA be veNudeva
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA02303 sU0 35 jamuMdrIpAdInAM vedikAnirUpaNam 453 tatra-suparNajAtIyau veNudeva-priyadarzanau dvau deva privstH| 'dhAyai saMDeNaM ' ityAdi, dhAtako khaNDasya bharatAdi kSetrayugalavarNanaM sugamaM yAvat dvau aparavidehI iti / 'do devakurAo' ityAdi, devakuruSu dvau kUTazAlmalirakSI, dvau tadvAsinau devau veNudevau uttarakurUSu dhAtakI mahA dhAtako nAmAnau dvI vRkSau tadvAsinau sudarzana-priyadarzanau dvau devauM / 'do cullahimavaMtA' ityAdi, kSulahimavadAdIni zikhariparyantAni paDvadharaparvatayugalAni / vRttavetADhayaparvata catuSTayayugalaparUpagAmAha--'do sadAbAI ' ityAdi / dvau zabdApAvinau vRttavaitADhayaparvato, tannivAsinau svAtinAmAnau dvau devau 1, evaM vikaTApAtinau, tannivAsinI, prabhAsAkhyo devau 2, gandhopAtinau, tannivAsinau aruNAbhidhAnI dhAtakI aura mahAdhAtakI nAma ke do vRkSa haiM / ina para sudarzana aura priyadarzana do deva rahate haiM / kSulla himavanta se lekara zikharI varSadhara taka varSadhara parvatoM ke 6 yugala hai arthAt do kSullaka himavanta do mahA himabana Adi varSadhara parvata do do hai / aba sUtrakAra cAra vRtta vaitADhya parvata ke yugaloM kI prarUpaNA karane ke nimitta kahate hai-"do saddAvAI" ityAdi / yahAM do zabdApAtI vRttavaitADhaya parvata hai| ina para nivAsa karanevAle svAti nAmake do deva hai / vikaTApAtI nAma ke bhI do vRtta vaitAdaya parvata hai / ina para nivAsa karanevAle prabhAsa nAmake do deva hai| gandhApati nAmake bhI do vRtta vaitADhaya parvata hai ina para nivAsa karanevAle aruNa nAmake do deva haiN|maalyvtpryaay nAmake bhI do vRttavaitADhya parvata haiM-ina para nivAsa karane vAle padmanAbha nAmake do deva haiN| isa taraha se ye cAravRttavaitADhayayugaloM ke nAma haiN| "do mAlavaMtA" do mAlya. che. uttarakurumAM dhAtakI ane mahAdhAtakI nAmanA be vRkSo che, te vRkSo para sudarzana ane priyadarzana nAmanA be de rahe che. kSudra himayAna thI laIne zikharI varSadhara parvata paryaratanA varSadhara parvatanA 6 yugala che eTale ke be kSudra himavana, be mahAhimavana, Adi varSadhara pate babbe che. ve sUtrA2 yA vRttavatAya patanA yuvAnI pra35! "do sadAvAI" ItyAdi sUtra dvArA kare che ahIM be zabdApAtI vRttavaitADhaya parvate che. te parvata para svAtI nAmanA be deve nivAsa kare che. vikaTApAtI nAmanA paNa be vRttavaitADhaya parvate che, te parvata para prabhAsa nAmanA be deva rahe che, gaMdhApati nAmanA paNa be vRttavaitADhaya parvata che, te parvateyara nivAsa karanAra aruNa nAmanA be de che. mAlyavatparyAya nAmanA paNa be vRttavaitADhaya
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAta etra devau / 'do mAlavaMtA' ityAdi, mAlyavantau-uttarakurutaH pUrva digvartinI gajadantako gajadantAkArau parvatau staH / tato bhadrazAlabanatadvedikA vijayebhyaH parau zItottara kUlapatinau dakSiNottarAyatau citrakUTI vakSaskAraparvatau / tato vijayenAntara-nadyA vijayena cAntaritau vijayAnantaraM padmakUTaH, tato'ntaranadI, tataHpunaH padmakUTaH, tato vijayaH, evamantaritau dvau pajhakUTau, tathaivAnyo nalinakUTau, punastathaivAnyau eka zailAviti / punaH pUrvavana mukhavedikA vijayAbhyAmavarvAka zItAdakSiNakUlavauni catvAri parvatayugalAni santi, tathAhi-trikUTI 1, vaizravaNakUTauM 2, aJjanau 3, vantaparvata uttarakuru se pUrvadizA meM haiM inakA dUsarA nAma gajadanta parvata bhI hai kyoM ki ye gajadanta ke jaise AkAra vAle haiN| yahAM se bhadrazAlavana aura usakI vedikA aura vijaya inase Age uttara dakSiNa taka caur3e-lambe sItA ke uttarakulavartI citrakUTa nAmake do vakSaskAra parvata haiN| do padmakUTa haiM ! ye pannakUTa vijaya aura antara nadI le antarita haiN| arthAt pahile vijaya hai yAda meM padmakUra hai usake bAda antara nadI hai phira padmakUTa hai, usake bAda vijaya hai isa taraha se antarita do padmakUTa hai isI prakAra se do nalinakUTa haiM do dUsare eka zala haiN| pUrvavanamukhavedikA aura vijaya inake sAmhane sItAnadI kI dakSiNadizA ke taTa para cAra parvata yugala haiM jaise do trikUTa, do vaizravaNakUTa, do aMjanakUTa aura do mAtaMjana inake bAda do saumanasa parvata haiM ye do saumanasa parvato che ane te parvata para padmanAbha nAmanA be de rahe che A prakAranA te cAra vRttavaitADhayAnA yuganAM nAma che. "do mAlavaMtA" uttararunI hizAmA me. bhAdayanta 5to cha. temanuM bIjuM nAma gajadanta parvate paNa che, kAraNa ke temane AkAra hAthInA dAMta je che. tyAMthI AgaLa jatAM bhadrazAlavana ane tenI vedika ane vijaya, tyAMthI AgaLa jatAM sItA nadInA uttara kinArA tarapha citrakUTa nAmanA be vakSaskAra parvane che te bane parvata uttara dakSiNa tarapha vistarelA che. be pAkUTa che. te bane padyakRTa vijaya ane attara nadIthI antarita che. eTale ke pahelAM vijayakSetra Ave che. tyArabAda padmaTa che, tyArabAda antara nadI che ane tyArabAda pAkUTa che, ane tyArabAda vijaya che. A prakAre antarita be pAkUTa che. e ja pramANe be nalInakUTa che ane be bIjA eka zaila che. pUrvavana mukhavedikA ane vijayanI sAme, sItA nadInA dakSiNa kinArA tarapha nIce pramANe cAra parvatayugala che-be citrakUTa, be vaizravaNakUTa, be aMjana, ane be mAtajana. tyArabAda be saumanasa parvata AvelA che. te bane sauma
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSA rIkA sthA0 2 703 sU0 35 jambUdvIpAdInAM vedikAnirUpaNam 455 mAtaJjanau 4 ceti / tataH saumanasau devakuspUrvadigvartinI gajadantakau-gajadantAkArau parvatau / tato gajadantakAveva devakurupazcimabhAgavatinau vidyutpabhau / tato bhadrazAlavanatadvedikAvijayebhyaH paratastathaivAkAvatyAdInAM parvatAnAM catvAri yugalAni zItodAdakSiNakUlavartIni santi, tathAhi-aGkAvatIdvikam 1, padmAvatIdvikam 2, AzIviSadvikam 3, sugvAvaha dvikaM 4 ceti / punaranyAni pazcimavanamukhavedikAntyavijayAbhyAM pUrvataH krameNa tathaiva candraparvatAdInAM catvAri yugalAni santi, tathAhi-candraparvatau 1, sUraparva tau2, nAgaparvatau 3, devaparva tau 4 ceti / tato dvau gandhamAdanau uttarakurupazcimabhAgavartinau gajadantakAviti / ete dhAtakIkhaNDasya pUrvArdva pazcimArdai ca bhavantIti dvau dvAvuttAviti / ighukAraparvatau tu parvata devakuru kI pUrva dizA meM haiM aura inakA AkAra gajadantoM ke jaisA hai| isI taraha se devakuru kI pazcimadizA meM vitprabha nAmake do gajadantAkAra parvata haiN| bAda meM bhanzAlavana, isakI vedikA aura vijaya inase Age aGkAvatI Adi parvatoM ke cAra yugala hai ye cAra yugala zItodAnadI kI dakSiNa dizA ke taTa para sthita haiM / ina yugaloM ke nAma isa prakAra se haiM-do aGkAvatIparvata, do padmAvatIparvata, do AzIviSaparvata, aura do sukhAvahaparvata pazcimavanamukhavedikA aura antyavijaya inakI pUrvadizA meM krama se candraparvata AdikoM ke cAra yugala haiM-ve yugala isa prakAra ke nAmavAle haiM-do candraparvata, do sUraparvata, do nAgaparvata aura do devaparvata inake pazcAt do gandhamAdana nAmake gajadantAkAra parvata hai ye do gandhamAdana parvata uttarakUrU ke pazcima bhAga meM hai| vedo do dhAtakIkhaNDa ke pUrvAdha meM aura pazcimAdha meM kahe gaye haiN| do 2 kahane nasa parvate devanI pUrva dizAmAM che, ane temane AkAra gajadantanA jevo che. e ja pramANe devanI pazcima dizAmAM vidyutaprabha nAmanA be gajadantAkAra parvate che. tyArabAda bhadrazAlavana, tenI vedikA ane vijaya, tyAMthI AgaLa jatAM A kAvatI Adi parvatenA cAra yugala Ave che. te cAra parvatayuga zIdA nadInI dakSiNa dizAnA taTapara AvelA che, temanAM nAma nIce pramANe che--be aMkAvatI parvata, be pAvatI parvata, be AzIviSa parvata ane be sukhAvaha parvata. pazcimana mukhavedikA ane anya vijayanI pUrva dizAmAM anukrame nIce pramANe cAra parvatanA yugala che-be candraparvata, be sUraparvata, be nAgaparvata ame be devaparvata tyArabAda gandhamAdana nAmanA be gajadantAkAra parvate AvelA che. te banne gandhamAdana parvatA uttarakurunA pazcima bhAgamAM che. dhAtakIkhaMDanA pUrvArdhamAM ane pazcimArdhamAM evA babbe gandhamAdana parvata
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre dakSiNottarayordizodhAta kIkhaNDa vibhAgakAriNau staH iti / 'do culla himavaMta kUDA' i0 himavadAdayaH patra varSadharaparvatAH santi teSu yau dvau dvau kUTau jambUdvIpaprakaraussaau tau parvatAnAM dviguNatvAd ekaikazo dvau dvau syAtAmiti tigicchikUTaparyantAni dvAdazakUTayugalAni bhavanti / atha idAnAM hadavAsidevInAM ca vaktavyatAmAha - ' do paramadahA ' ityAdi, " padmahadAdArabhya puNDarIkahUdaparyantAH SaD hadA api dviguNitA dvAdazA bhavanti, uktaM ca---- " paume 1 ya mahApaume 2, timicchI 3 kesarI 4 dahe cetra / hara mahApuMDarIe 5 puMDarIe 6 caiva ya dahAo // 1 // - padmazca 1 mahApadma: 2, timicchI 3 kezarI 4 ihazcaitra / hado mahA puNDarIkaH 5 puNDIka 6 zcaiva ca idAH // 1 // chAyA- 456 kA tAtparya yaha hai ki jambUdIpa kI apekSA yahAM parvanAdikoM kI saMkhyA dviguNita kahI gaI hai / iSukAra jo do parvata haiM ye dakSiNa aura uttaradizA meM haiM aura dhAtakIkhaNDa do vibhAgoM meM vibhakta haiM / ( do cullahimavaMtakUDA) ityAdi himavaMta Adi jo 6 varSadhara parvata haiM inameM do do kUTa jo ki jambUdvIpa ke prakaraNa meM kahe gaye haiM ve parvatoM ke dviguNa hone se eka 2 varSadharaparvata meM do do haiM isa taraha tigicchakUTa taka 12 kUTa yugala ho jAte haiM / " do paumaddahA " ityAdi padmada se lekara puNDarIka hada paryanta chaha hada bhI do do hone se 12 ho jAte haiN| kahA bhI hai " paumeya mahApause " ityAdi / kahyA che. ahIM babbe gandhamAdana parvate kahevAnuM kAraNa e che ke jamUdrIpa karatAM ahIM patAdinI sakhyA khamaNI batAvavAmAM Avela che je e hyukAra patA che tee dakSiNa ane uttara dizAmAM che, ane temanA dvArA dhAtakIkhaDanA e vibhAgeA thaI jAya che "C do culla himavaMtakUDA " tyAhi Dibhavata Adi ne varSadhara paratA che, temAM babbe phUTa AvelA che. jamUdrIpanA prakaraNamA temanAM nAma khatAvavAmAM AvyAM che. ahIM patAnI sakhyA bamaNI hAvAthI eka eka va dhara patamAM babbe phUTa che. A rIte nitrikUTa pantanA 12 sUyugala thaI jAya che. padmadathI laIne puMDarIkahada paryantanA cha sarDI bhAvesA cheu che" pameya " do paramadahA yugasa hovAthI mahAparame " tyAhi. " ityAdi. bhAra
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 80 3 sU0 35 jambUdvIpAdInAM ghedikAnirUpaNam 457 taddevyo'pyevaM dvAdazeti / caturdazAnAM gaGgAdimahAnadInAM pUrvArddhapazcimA pekSayA dviguNatvAttatprapAtahadA api dvau dvau syurataevAha-' do gaMgappavAyahahA' ityArabhya 'do rattavaippavAyadahA / ityantAni pUrvoktadvAtriMzattamasUtroktAni caturdeza prapAtahadayugalAni bhavanti / 'do rohiyAo' ityAdi, rohidAdayo rUpyakUlAparyantA avasthadvAtriMzattamasUtroktA aSTau nadyo yugalatvena santi, tathAhirohitA 1, harikAntA 2, harit 3, zItodA 4, zItA 5, nArIkAntA 6, nara. kAntA 7, rUpyakUlA 8 / ' do gAhAvaIyo' ityAdi, citrakUTa-pannakUTa-vakSaskA. raparvatayorantare nIlavadvapaMdharavaparva taikabhAgavyavasthitAda grAhavatIkuNDAikSiNatoraNa__ina hadoM meM nivAsa karanevAlI deviyoM kI bhI saMkhyA 12 ho jAtI hai| isI taraha se gaMgA sindhu Adi mahAnadiyoM ke pUrvArddha aura pazcimAdha kI apekSA dviguNa hone se prapAtahUda bhI do do haiN| isIliye "do gaMgappavAyadahA se lekara "do rattavaippavAyadahA" taka ke 32veM sUtra meM 14 prapAtahada yugala prakaTa kiye gaye haiM / " do rohiyAo" ityAdi rohitA se rUpyakUlA taka nadiyoM ke do do yugala haiN| "do gAhAvaIo" ityAdi do grAhavatI nadiyAM haiM / ye nadiyAM citrakUTa aura padmakUTa nAmake do vakSaskAra parvatoM ke antara meM nIlavarSadhara parvata ke ekabhAga meM vyavasthita grAhavatIkuNDa se dakSiNatoraNa se vinirgata hai inakI parivAra nadiyAM 28-28 hajAra haiN| ye donoM grAhayatI nadiyAM sItAnadI meM jAkara milI haiN| sukaccha aura mahAkaccha nAmaka do vijayoM kA inase te hademAM nivAsa karanArI devIonI saMkhyA paNa 12 nI che. e ja pramANe gaMgA, sidhu Adi nadIonI saMkhyA paNa pUrvAddha ane pazcimAdhanI apekSA bhI thatI pAthI apAtA paY 52 . tethI " do gagappavAha dahA" thAne "do rattavaippavAyadahA" yantanA 32 mAM sUtramA 14 prapAtahiMda yugale prakaTa karavAmAM AvyA che. "do rohiyAo" tyA hitAthI sAdhana rupyatA 5-tanA nahI. sAnA madhye sura cha. " do gAhAvaI o" tyAdi. me prAvatI nadImA che. te nadIo citrakUTa ane padmaTa nAmanA be vakSaskAra parvatanI vacce nIlavat varSadhara parvatanA eka bhAgamAM AvelA grAhavatIkuMDanA dakSiNa teraNamAMthI nIkaLe che, temanI parivAra nadIe 28-28 che. te bane chAvatI nadIo sItA nadIne maLe che. sukaccha ane mahAka7 nAmanA be vijayenuM thA 58
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 sthAnAGgasUtre vinirgatA'STAviMzatinadI sahasraparivArA zItAbhigAminI sukacchamahAkacchavijayovibhAgakAriNI grAhavatI nadI varttate / evaM yathAyogyaM dvayordvayoH vakSaskAraparvatayovijayayorantare krameNa pradakSiNayA grAhavatIta Arabhya gambhIramAlinI paryantAni dvAdazApyantaranadI yugalAni yojyAni / / 'do kacchA' ityAdi, mAlyavadgajadantaka-bhadrazAlavanAbhyAmArabhya kacchAdIni gandhilAvatIparyantAni dvAtriMzad vijayakSetrayugalAni (32) prdkssinnto'vgntvyaaniiti| 'do khemAo' ityAdi / pUrvoktepu kacchAdidvAtriMza dvijayakSetrayugaleSu krameNa kSemAdIni ayodhyAparyantAni dvAtriMzadeva purIyugalAni (32) yodhyAni / 'do bhadasAlavaNA' ityAdi, merudvaye bhadrazAlAdIni paNDakAntAni catvAri vanayugalAni santi / 'do paMDakaMvalasilAo' ityAdi, pANDukambalazilAta ArabhyAtirikta 'kambalazilAparyantA yugalatvena catasraH zilAH santi / 'do maMdarA' ityAdi, vibhAga huA hai| isI taraha yathAyogya do do vakSaskAra parvata aura 'vijayoM ke antara meM kramazaH dakSiNadizA meM grAhavatI nadI se lekara gaMbhIramAlilI taka 12 antara nadI yugaloM kI yojanA karanI caahiye| - "do kacchA" ityAdi-bhAlyavadgajadantaka aura bhadrazAlavana se 'lagAkara dakSiNadizA tarapha gandhilAvatI taka kacchAdika 32 vijaya kSetra mugala hai| "do khemAo" ityAdi-ina 32 kacchAdika vijayakSetrayugaloM meM kama se ayodhyAparyanta kSemAdika 32 hI purI yugala haiN| "do ahalAlavaNA" ityAdi do meruparvatoM meM paNDakavanataka bhadrazAla Adi vana do do haiN| "do paMDakaMbalasilAo" ityAdi-pANDakambalazilA se lekara atiriktakambalazilAtaka cAra zilAyugala hai / " do maMdarA" ityAdi meruparvata do haiM aura do meruculikA hai / zikharavizeSa temanA dvArA vibhAjana thayuM che. e ja pramANe yathAyogya babbe vakSaskAra parvata ane vijayenI vacce kramazaH dakSiNa dizAmAM grAhatI nadIthI laIne gaMbhIra mAlinI parvatamAM 12 ataranadI yugalenI yojanA samajI levI "do kacchA " tyAdi. mAjhyavat 6-sane madrazAsavanI dhana dakSiNa dizA tarapha gandhilAvatI paryantamAM kacchAdika 32 vijayakSetra yugala che. "do khemAo" tyAdi. mA 32 42 viyatra yugamA mazaH ayodhyA paryantanA kSamA mAha 32 purIyugaso cha. "do bhadasAlavaNA" 'ityAdi-be meru parvatemA paMDakavana paryantanA bhadrazAla Adi babbe vana che. " do paDukavalasilAo" tyAhi- yAma zikSAthI ne matirita pazisA parya-tanA yA zivAyugamA cha- " do maMdarA" tyAdi-the bheru parvata che ane be merucUlikA che, zikhara vizeSane cUlikA kahe che.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ suyA TokA sthA0 2 03 sU0 35 jambUdvIpAdInAM vedikAnirUpaNam 459 mandarau-meruparvatoM dvau, dve ca mandaracUlike / cUlikA-zikharavizeSa iti / 'dhAyaisaMDassa NaM' ityAdi, dhAtakokhaNDadvIpasya vedikA jambUdvIpavad dve ganyUtI Urdhvamuccatvena prajJaptA bhagavateti / dhAtakIkhaNDAnantaraM kAlodaH samudro'stIti tatmarUpaNAmAha- kAlodassaNaM' ityAdi / kAloda samudravedikA mUtramidaM sugamam / kAlodasamudrAnantaramavyavahitatvAdeva puSkaravaradvIpavaktavyatAmAha-'pukkharavara dIvar3apuratthimeNaM ' ityaadi| puSkaravaradvIpasya pUrvArddha-pazcimArddha-tadubhayarUpANi trINyapi prakaraNAni sugamAni prasiddhAni ca / artho'pi sugama eva / asya pUrvArddhatA ca dhAtakIkhaNDavadipukAraparvatAbhyAmavagantavyA / asya vedikA'pi pUrva vad Urboccatvena gavyUtadvayakA nAma cUlikA hai / " dhAiyalaMDassaNaM' ityAdi-dhAtakI khaNDadvIpakI. vedikA jambUdvIpa kI vedikA kI taraha do gavyUtipramANa U~cI hai| dhAtakI khaNDa ke pIche kAlodasamudra hai isaliye aba sUtrakAra isakI prarUpaNA ke viSaya meM kahate hai-" kAlodassa NaM" ityAdi / yaha kAlodasamudra kI vedikA kA sUtra sugama hai-kAlodasamudra ke anantara avyaH vahita hone se hI puSkaravaradvIpa kI vaktavyatA ke viSaya meM sUtrakAra ne "pukkharavaradIvaDapurasthimeNaM" ityAdi yaha sUtra kahA hai-puSkaravaradvIpa ke pUrvAdha, pazcimArddha aura tadubhayarUpa tInoM hI prakaraNa sugama aura prasiddha haiM / artha bhI sugama hI hai| puSkaravaradvIpa kI pUrvAddhatA aura parArdhatA dhAtakI khaNDa kI taraha do iSukAraparvatoM se hI huI hai aisA jAnanA cAhiye-isakI vedikA bhI U~cAI meM pUrvakI taraha hI do gayUti ___ " dhAiyasaMDassaNaM" tyAha-pAtImanI as or dvIpanI vahinI . jema be gabhUti (keza) pramANa UMcI che. dhAtakIkhaMDa dvIpa pachI kAleda samudra Avela che, tethI sUtrakAra have kAleda samudranI prarUpaNa kare che - "kAlodassa NaM" tyA:- state samudranI vahinuM sUtra sugamache. kAleda samudranI pachI turata ja AvatuM hovAthI ja puSkaravara dvIpanI vaktavya. tAnA viSayamA sUtrA3 " pukkharavaradIvaDhapurasthimeNaM " tyAdi sUtra 4 che. puSkaradvIpanA pUrvAdha, pazcimAddha ane tadubhava (bane) rUpa traNenuM varNana te sugama ane prasiddha che tethI tenuM ahIM vadhu varNana karyuM nathI. puSkaravAra dvIpanA pUrvAddhatA ane parArdhatA (pazcimArdhatA) dhAtakIkhaMDanI jema be ISakAra parvatathI ja thaI che ema samajavuM. tenI vedikA paNa dhAtakIkhaMDanI vedikanI jema be gabhUtipramANa che, tathA temAM bIjA paNa dvIpa ane
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 sthAnAsU parimitaiva boddhavyA / itareSAM dvIpasamudrANAM vedikA kiM mamANA ? ityatrAda' savvesipi ' ityAdi, sarvepAmapi pUrvaktibhya itareSAM samastAnAmapi dvIpasamudrANAM vedikA Urdhvacitvena gavyUtadvayaparimitA evaM prajJatAH - bhagavatA kathitAH, na nyUnA nAdhikA ityarthaH || sU0 35 // ete ca mudrA indrANAmutpAtaparvatAzrayA itIndravaktavyatAmAha - mUlam - do asurakumAriMdA pannattA, taM jahA - camare cetra valI caiva // 1 // do nAgakusAriMdA paNNattA, taM jahA dharaNe ceva bhUSANaMde caiva // 2 // do suvaNNakumAriMdA paNNattA, taM jahA - veNudeve ceva veNudAlI va | 3 | do vijjukumAriMdA paNNattA, taM jahA- haricceva harissatar || do aggikumAriMdA paNNattA, taM jahA - aggisihe deva aggamANa cetra | 5| do dIvakumAriMdA paNNattA, taM jahApunne caiva visaTTe ceva / 6 / do udahikumAriMdA paNNattA, taM jahA --jalakaMte caiva jalappabhe caiva / 7 / do disAkumAriMdA paNNattA, taM jahA - asiyagaI ceva abhiyavAhaNe ceva | 8 | do vAyukumAriMdA paNNattA, taM jahA- velaMbe caiva pabhaMjaNe ceva |9| do thaNiyakumAriMdA paNNattA, taM jahA ghose cetra mahAghose caiva |10| do pisAiMdA paNNattA, taM jahA-kAle ceva mahAkAle va |1| do bhUiMdA paNNattA, taM jahA surUve ceva paDive caiva |2| do jakkhidA paNNattA, taM jahA-punnabhadde caiva mANibhadde ceva pramANa hai| tathA isame aura bhI dvIpa evaM samudra hai unakI vedikA bhI do gavyUtipramANa hI UcI hai / kamatI bar3hatI nahIM hai // sU0 35 // samudro che. temanI vedikA paNa e gabyUtipramANu U*cI che-nyUna athavA adhiSTha nathI. // sU. 35 //
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ brA sudhAM TokA sthA02 u03 sU036 dvIpasamudrANAmindranirUpaNam | 3 | do rakkhasiMdA paNNattA, taM jahA bhIse ceva mahAbhIme va | 4 | do kinnariMdA paNNattA, taM jahA- kinnare ceva kiM purise ceva | 5| do purisiMdA paNNattA, taM jahA sappurise ceva mahArise veva | 6| do mahoragiMdA paNNattA, taM jahA aikAe ceva mahAkAe caiva / 7 / do gaMdhaviMdA paNNattA, taM jahA - gIyaraI caiva gIyajase caitra / 8 / do aNapaniMdA paNNattA, taM jahA -- saMnihie caiva sAmaNNe ceva / 1 / do paNapaniMdA paNNattA, taM jahA - dhAe caiva vidhAe ceva / 2 / do isivAiMdA paNNattA, taM jahA - isI caiva isivAlae ceva | 3| do bhUyavAiMdA paNNattA, taM jahA- -isare caiva mahisare cetra || do kaMdiiMdA paNNattA, taM jahA - suvacche caiva visAle caiva / 5 / do mahAkaMdi iMdA paNNattA, taM jahA - hasse caiva hastaraI ceva / 6 / do kuhaMDiMdA paNNattA, taM jahA - see cetra mahAsese ceva |7| do paraMgiMdA paNNattA, taM jahA - patae cetra patayavaI caiva // 8 // joisiyANaM devANaM do iMdA pannattA, taM jahA - caMde ceva sUre ceva, sohammIsANesu NaM kappe do iMdApannatA, taM jahAsakke caiva isA ceva / evaM sarNakumAramAhiMdesu NaM kappesu do iMdA pannatA, taM jahA - saNakumAre ceva sAhiMde ceva / baMbhalogalaMtasu NaM kappe do iMdA pannatA, taM jahA- vaMbhe ceva laMtae ceva / mahAsukka saharasA resu NaM kappesu do iMdApannattA, taM jahA - mahAsukke caiva sahastAre ceva / ANayapANayAraNaccuesu NaM kappe do iMdApannattA, taM jahA-pANae caiva accue ceva /
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ chara sthAnAMmadhUtre mahAsukkasahassAresu NaM kappesu vimANA duvannA paNNattA, taM jahA-hAliddA ceva suskillA cev| gevijjagANaM devANaM ( ogAhaNA ) do rayaNIyo uhUM uccatteNaM paNNattA ||suu036|| // bIyANe taio uddeso samatto // 2-3 // chAyA-dau asurakumArendrau prajJaptau, tadyathA-camarazcaiva valizcaiva1 / dvau nAgakumArendrau prajJaptau, tadyathA-dharaNazcaiva bhUtAnandazcaitra 2 / dvau suparNakumArendrau prajJaptau, tadyathA-veNudevazcaiva veNudAlizcaiva 3 / dvau vidyutkumArendrI prajJaptau, tadyathAharizcaiva harisahazcaiva 4 / dvau agnikumArendrau prajJaptau, tadyathA-agnizikhazcaika, agnimANavazcaiva 5 / dvau dvIpakumArendrau prajJaptau, tadyathA-puNyazcaiva, viziSTazcaiva 6 / dvau udadhikumArendrau prajJaptau, tadyathA-jalakAntazcaiva, jalaprabhazcaiva 7 / dvau dikku the dvIpa aura samudra indroM ke utpAtaparvata ke AzrayabhUta hote haiM ataH aba sUtrakAra indra saMbaMdhI vaktavyatA kA kathana karate haiM 'do asurakumAriMdA pannattA' ityAdi / sUtrArtha-camara aura bali ye do indra asurakumAroM ke kahe gaye haiM-dharaNa aura bhUtAnanda ye do indra nAgakumAroM ke kahe gaye haiN| veNudeva aura veNudAli ye do indra suvarNakumAra ke kahe gaye haiN| hari aura harisaha ye do indra vidyutkumAra ke kahe gaye haiM // 4 // agnizikha aura agnimANava ye do indra agrikumArake kahe gaye haiM 5 / puNya aura viziSTa ye do indra dvIpakumAra ke kahe gaye haiM 6 / jalakAnta aura jalaprabha ye do indra udadhikumAra ke kahe gaye haiM 7 / amitagati aura amitavAhana ye te dvI ane samudro IndronA utpAta parvatanA AzrayabhUta hoya che, tethI have sUtrakAra te IdronI vaktavyatAnuM kathana kare che- ___"do asurakumAriMdA paNNatA" tyA sUvAtha-asurakumAranA be IdronAM nAma amara ane bali che. nAgakumAronA be indronAM nAma dhAraNa ane bhUtAnaMda che. suparNakumAranA be IndronAM nAma virudeva ane zudAli che. vidya--mAranA be IndronAM nAma hari ane harisaha che agnikumAranA be IndronAM nAma agnizikha ane agnimANava che. dvIpa kumAranA be IdronAM nAma puNya ane viziSTa che. udadhikumAronAM be IndronAM nAma jalakAnta ane jalaprabha che. dikakumAronAM be IndronAM nAma amitagati
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u0 3 sU0 36 dvipasamudrANAmindranirUpaNam 463 mArendrau prajJaptau, tadyathA-amitagatizcaiva amitavAhanazcaiva 8 // dvau vAyukumArendrau prajJaptau, tadyathA-velamcazcaitra, prabhaJjanazcaiva 9 / dvau stanitakumArendrau prajJaptI, tadyathAghopazcaiva mahAghopazcaiva 10 / dvau pizAcendrau prajJaptau, tadyathA-kAlazcaiva mahAkAlazcaiva 1 / dvau bhUtendrau prajJaptau, tadyathA-surUpazcaiva matirUpazcaiva 2 / dvau yakSendrau 'prajJaptau, tadyathA-pUrNabhadrazcaiva mANibhadrazcaiva 3 / dvau rAkSasendrau prajJaptau, tadhathAbhImazcaiva mahAbhImazcaiva 4 / dvau kinnarendrau prajJaptau, tadyathA-kinnarazcaiva kiMpurupazcaiva 5 / dvau kiMpurupendrau prajJaptau, tadyathA-satpurupazcaiva mahApurupazcaiva 6 / dvau mahoragendrau prajJaptau, tadyathA-atikAyazcaiva mahAkAyazcaiva 7 / dvau gandharvendrau prajJaptI, tadyathA-gItaratizcaiva gItayazAzcaiva 8 / dvau apajJaptikendrau prAptau tadyathA-saMnihitazcaiva sAmAnyazcaiva 1 / dvau paJcapajJapti kendrau prajJaptau, tadyathA-dhAtAcaiva vidhAdo indra dikkumAra ke kahe gaye haiM 8 / velamba aura prabhaJjana ye do indra vAyukumAra ke kahe gaye haiM 9 / ghoSa aura mahAghopa ye do indra stanitakumAra ke kahe gaye haiM 10 / kAla aura mahAkAla ye do indra pizAca ke kahe gaye haiM 1 / surUpa evaM pratirUpa ye do indra bhUtoM ke kahe gaye haiM 2 / pUrNabhadra aura mANibhadra ye do indra yakSa ke kahe gaye haiM 3 / bhIma aura mahAbhIma ye do indra rAkSasoM ke kahe gaye haiN| kinnara aura kiMpuruSa ye do indra kinnaroM ke kahe gaye haiM 5 / satpuruSa aura mahApurupa ye do indra kiM puruSoM ke kahe gaye haiM 6 / atikAya aura mahAkAya ye do indra maho. ragoM ke kahe gaye haiM 7 / gItarati aura gItayaza ye do indra gandharyoM ke kahe gaye haiM 8 / sannihita aura sAmAnya ye do indra aprajJaptika ke ko gaye haiM 1 dhAtA aura vidhAtA ye do indra pazcaprajJaptika ke kahe gaye haiM 2 ane amitavAhana che vAyukumAranA be IdronA nAma velamba ane prabhajana che. svanitakumAronA be IndronAM nAma zeSa ane mahAgheSa che. 10 pizAconA be IdronAM nAma kALa ane mahAkALa che. bhUtanAM indronAM nAma surUpa ane pratirUpa che. yakSonAM be IndronAM nAma pUrNa bhadra ane maNibhadra che. rAkSasane be IndronAM nAma bhIma ane mahAbhIma che kinnaronA be IndranAM nAma kinnara ane jiMpuruSa che. liMpuruSanAM be IndronAM nAma puruSa ane mahApuruSa che. mahAragonA be IndranAM nAma atikAya ane mahakAya che. gaMdhanA be IndronAM nAma gItarati ane gItayaza che ! 8 aprajJaptikanA be InAM nAma sannihita ane sAmAnya che. paMcaprajJaptikanA be IndronA nAma dhAtA ane vidhAtA che. trASivAdanAM be IdronAM nAma RSi.
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ "465 sthAnAsUtre tAcaitra 2 / dvau RSivAdIndrau prajJaptau, tadyathA-RSizcaiva, RSipAlakazcaiva 3 / dvau bhUnavAdIndrau prajJaptau, tadyathA-Izvarazcaitra, mahezvarazcaiva 4 / dvau kranditendrau prajJaptI tadyathA-suvatsazcaiva vizAlazcaitra 5 / dvau mahAkranditendrau prajJaptI, tadyathA-hAsyazcaiva hAsyaratizcaiva 6 / dvau kUSmANDendrau prajJaptau, tadyathA-zvetazcaiva, mahAzvetazcaiva 7 / dvau pataGgendrau prajJaptI, tadyathA-pataGgazcatra pataGgapatizcaiva 8! ___ jyotiSkANAM devAnAM dvau indrau prajJaptau, tadyathA-candrazcaiva mRrazcaiva / saudharmazAnayoH khalu kalpayo dvau indrau prajJaptau, tadyathA-zakrazcaiva, IzAnazcaiva / evaM sanatkumAramAhendrayoH khalu kalpayo dvo indrau prajJaptau, tadyathA - sanatkumArazcaiva, mAhendrazcaiva / brahmalokalAntakayoH khalu kalpayo dvA indrau prajJatau, tadyathA-vrahmA caiva, lAntakazcaitra / mahAzukasahasrArayoH khalu kalpayo dvau indrau prajJaptau, tadyathAmahAzukrazcaiva, sahasvArazcaiva / AnatANatAraNAcyuteSu khalu karapeSu dvau indrau RSi aura RSipAlaka ye do indra RzbiAdI ke kahe gaye haiM 3 Izvara aura mahezvara ye do indra bhUtavAdI ke kahe gaye haiM 4 suvatsa aura vizAla ye do indra krandita ke kahe gaye haiM 5 hAsya aura hAsyarati ye do indra mahAkranditoM ke kahe gaye haiM 6 zvata aura mahAzveta ye do indra kUSmANDa ke kahe gaye hai 7 pataMga aura pataMgapati ye do indra pataMga ke kahe gaye haiM jyotiSka devoM ke do indra isa prakAra se kahe gaye haiM -eka candra aura dUsarA sUrya saudharma aura IzAna ina do kalpoM ke zaka aura IzAna ye do indra kahe gaye haiN| isI taraha sanatkumAra aura mAhendra kalpa ke sanatkumAra aura mAhendra ye do indra kahe gaye haiM / brahmaloka aura lAntaka ina do kalpoM ke brahma aura lAntaka ye do indra kahe gaye hai / mahAzukra aura sahastrAra hana do kalpoM ke mahAzukra aura sahasrAra ane RSi pAlaka che. bhUtavAdanA be IndrionAM nAma Izvara ane mahezvara che kanditanA e IndrAnA nAma suvatsa ane vizAla che. mahAkandritonAM nAma hAsya ane hAsyarati kahyAM che. kUSmAMDanA be IndronAM nAma zveta ane mahAta kahyAM che. . 7 pataMga ane pataMgApati e be pataMganA Indra kahyAM che. 8 ) tiSka denA be IndronAM nAma nIce pramANe che-(1) candra ane (2) sUrya saudharma ane IzAna indronAM nAma zaka ane IzAna kahyAM che. eja pramANe sanaskumAra ane mahendra kapanA IndronAM nAma sanaskumAra ane mahendra kahyAM che. brahmaleka ane lAntaka kapanA IndronAM nAma brahma ane lAntaka che. mahAzuka ane sahastrAra kalpanA IndronAM nAma mahAzukra ane sahastrAra che.
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 0 3 sU0 36 dvIpasamudrANAmindra nirUpaNam 565 prajJaptau, tadyathA-prANatazcaiva acyutazcaiva / mahAzukrasahasrArayoH khalu kalpayovimAnAni dvivarNAni prajJaptAni, tadyathA-hAridrANi caiva zuklAni caiva / aveyakAnAM devAnAM-( avagAhanA ) dve ratnI ardhvamuccatvena prajJaptA / / mU0 36 // .. // dvitIyasthAne tRtIyoddezakaH samAptaH / / 2-3 // TIkA-'do amarakumAriMdA ' ityAdi / asurakumArAdi stanitakumAraparyantAnAM dazAnAM bhavanapatinikAyAnAM merumAzritya dakSiNottaradigdvayAzritatvena dvividhatvAt viNshtirindraaH| tatra camaro dakSiNadigvartinAm indraH, valI tUttaradigvartinAmityevaM sarvatra vijJeyam 20 / evaM pizAye do indra kahe gaye haiM / Anata prANana AraNa acyuta ina kalpoM ke prANata aura acyuna ye do indra kahegaye hai tathA mahAzukra aura sahasrAra kalpoM ke vimAna hAridravarNa (pIlA) aura zuklavarNa vAle kahe gaye haiN| graiveyaka devoM ke zarIra kI avagAhanA hi ranipramANa hai| ____ asurakumAra se lekara stanitakumAra taka daza bhavanapatinikAyoM ke 20 indra hai meru kI dakSiNa aura uttaradizA ko lekara bhavanapatinikAya do prakAra ke ho jAte haiM inameM jo dakSiNadigvartI bhavanapatinikAya hai usakA indra ,camara hai aura jo uttaradigavartInikAya hai usakA indra yalI hai, isa taraha se nAgakumAra Adi ke viSaya meM bhI dakSiNa aura uttara dizA meM rahane kI apekSA se kramazaH dharaNa aura bhUtAnandaAdi indroM kI vyavasthA samajhanA caahiye| Anata, prANata, AraNa, azruta, A kalapanA be indronAM nAma prAkRta ane azruta kahA che ! 10 | mahAzuka ane sahastrAra kalapanA vimAne hAridra (pILA) ane sapheda varNavALAM kahyAM che. daiveyakavAsI devanA zarIranuM pramANa be ranipramANa kahyuM che. asurakumArathI laIne svanitakumAra sudhInA daza bhavanapatinikAnA 20 Indro che. meranI dakSiNa ane uttara dizAnI apekSAe bhavanapatinikAyanA be prakAra paDI jAya che. dakSiNa dizAvata je bhavanapati nikAya che tene Indra camara che ane uttara dizAvartI je bhavanapati nikAya che tene Indra bali che. eja pramANe nAgakumAra AdinA viSayamAM paNa samajavuM. dakSiNa ane uttara dizAmAM rahenArA nAgakumAronA IndronAM nAma anukrame dharaNa ane bhUtAnaMda samajavA. eja pramANe bAkInA suparNakumAra AdinA uttara ane dakSiNanA Indro viSe paNa samajavuM.
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasatre cAnArabhya gandharva paryantAnAmaSTAnAM vyantaranikAyAnAM dviguNatvAt poDazendrAH16 / aprajJaptika (aNapanniya ) devAnArabhya patagadevAntAnAmapyaSTAnAmeva vyantaravizeSarUpa nikAyAnAM dviguNatvAt poDazendrA iti 16 / jyotiSkadevAnAM candrasUryANAmasaMkhyAtatve'pi jAtimAtrApekSayA dvAveva candrasUryAkhyAvindrau 2 / saudharmAyacyutapayantAnAM dvAdazAnAM kalpAnAM dazasaMkhyakA indrAH 10 / ityevaM sarvasaMkalane catu:paSTirindrA bhavantIti / devAdhikArAttannivAsabhUtavimAnavaktavyatAmAha-'mahAsukka0' ityAdi, sarva sugamam / navara hAridrANi pItAni, zuklAni-zvetAni / saudharmAdi . isI prakAra pizAca se lekara gandharvataka ke ATha vyantaranikAyoM ke dviguNa hone se indra 16 hote haiN| aprajJaptika Adi deva vyantara vizeSa haiM / ye bhI ATha hI hote haiM / ina AThoM ke bhI eka 2 ke do 2 indra hote haiM isa taraha inake bhI 16 indra hote haiN| yadyapi jyotika devarUpa candra aura sUrya asaMkhyAta haiM phira bhI jAti mAtrakI apekSAse hI eka candrako aura eka sUryako indra kahA gayA haivaise to jitane candra aura sUrya haiN| saudharma se lekara acyuta paryaMta 12 kalpoM ke 10 indra haiN| saba milakara ina indroM kI saMkhyA 64 hai| devoM ke adhikAra ko lekara sUtrakAra aba unake nivAsasthAnabhUta vimAnoM ke viSaya meM kathana karate hai-kyoM ki deva vimAnoM meM rahA karate haiM (mahAlukka0) ityAdi-yaha saba sugama hai-hArindra padase pIlA varNa aura zuklapada se zvetavarNa gRhIta hue haiM / saudharma Adi vimAnoM " eja pramANe pizAcathI laIne gandharva paryantanA ATha vyatara nikAcimAM paNa pratyekanA be Indrone hisAbe kula 16 indro thAya che. aprajJaptika Adi deva vyantara vizeSa ja che. te ATha prakAranA vyatara vizenA paNa babbe Indro hoya che, tethI temanA kula 16 Indro thAya che. je ke tiSka de rUpa candra ane sUrya to asaMkhyAta che, chatAM paNa jAtimAtranI apekSAe ja eka candra ane eka sUryane indra kahevAmAM Avela che. Ama te jeTalA cadra ane sUrya che te sau IndrarUpa ja che. saudharmathI laIne azruta paryAnA bAra kapanA 10 indro che. A rIte prAthA bhajIne 20+18+16+2+1864 ghandro thAya che devene adhikAra cAlI rahyo hovAthI have sUtrakAra temanA nivAsasthAnarUpa vimAnanA viSayamAM prarUpaNa kare che, kAraNa ke teo vimAnamAM 24 cha " mahAmukka0 " tyAla. mA sUtrAno mApA sugama che, DAridrayasthI paLe varNa ane zukalapathI vetavarNa grahaNa karAve che. saudharma Adi
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMbA TIkA sthA0 2 u0 3 0 36 dvIpasamudrANAmindranirUpaNam saddauM 1 vimAnavarNaviSayaH kramazcAyam - saudharmezAnayoH paJcavarNAni vimAnAni / tato dvayoH sanatkumAramAhendrayoH kRSNavarNavarjitAni caturvarNAni / punardvayorbrahmalokalAntakayoH kRSNanIlavarNe vihAyAnyatrivarNAni / tataH punardvayormahAzukrasahasrArayoH pItAni zuklAni ca / tato'nantara zuklAnyeveti, uktaJca - " sohamme paMcavannA, ekkagahANI uvajA sahassAro / do do tullAkappA, teNa paraM puMDarIyAI // 1 // " chAyA - saudharme paJcavarNAni, ekaikahAnistu yAvat sahasrAraH / dvau dvau tulyau kalpau tena paraM puNDarIkANi || 1 || iti / devAdhikArAdeva dvisthAnakAnupAtinIM teSAmavagAhanAmAha - 'gevejjagANaM ' ityAdi, graiveyakAnAM devAnAmavagahanA Urdhvoccatvena dve ratnI - ratni dvayaparimitA prajJaptA bhagavatA // sU0 36 // // iti dvisthAnakasya tRtIya uddezakaH samAptaH || 2-3 // ke varNa isa prakAra se hai saudharma aura IzAna meM pAMcoM varNavAle vimAna haiM / sanatkumAra aura mAhendra ina do kalpoM meM kRSNavarNavarjita cAravarNa vAle vimAna haiM / brahmaloka aura lAntaka meM kRSNa, nIla varNa varjita tIna varNavAle vimAna hai mahAzukra aura sahAsrAra devaloka meM pIta aura zuklavarNavAle vimAna hai / inake bAda zuklavarNake hI vimAna haiM / kahA bhI hai - " sohamme paMcacannA " ityAdi / yahAM dvisthAnoM kA prakaraNa cala rahA hai isaliye graiveyaka nivAsI devoM kI hI yahA~ zarIrAvagAhanA kahI gaI hai ki - " gevejagANaM " graiveyaka devoMkI zarIrAvagAhanA U~cAIkI apekSA ratnipramANa hai || sU0 26 // dUsare sthAnakakA tIsarA uddezA saMpUrNa / / 2-3 vimAnAnAM vadhu A pramANe che-saudhama ane izAnamAM pAMce varNavALA vimAne che. sanatkumAra ane mAhendra kAmAM kRSNavarNa sivAyanA cAre vaNunAM vimAnA che brAleAka ane lAntakamAM kRSNa ane nIlavarNa sivAyanA traNe varSoMnAM vimAnA che. mahAzuSka ane sahasrAra kalpamAM pIta ane zukala vaNunAM vimAnA che. tyArapachInAM kAmA zukalavarNavALAM ja vimAne che. kahyuM paNa che ke-- " sohamme pacavannA " dhatyAhi. e sthAnAnA adhikAra cAlatA hAvAthI traiveyakanivAsI devAnI ja zarIrAvagADunA bhar3IM aSTa zvAsAM bhAvI che. " gevenjagANaM " caiveya nivAsI devAnA zarIranuM pramANu-uMcAInI apekSAe e ratnipramANu kahyuM che. 5 sU. 36ll khIna sthAnakanA trIje uddezaka sapUrNa 5 2-3 // }:
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtra - atha catuthoMdezakaH prArabhyategatastRtIya uddezakaH, sAmprataM caturthaH prArabhyate, asya ca jIvAjIvanirUpamamatibaddhasya pUrveNa sahA'yamabhisambandhaH-pUrvasminnudezake puladharmA jIpavarmAzvAbhihitAH, yatra tu 'sarvajIvAjIrAtmaka ' mitivAcyam , anena sambandhana prApta syAsyoddezakasyemAnyAyAni paJcaviMzatiH mUtrANi-' samayADavA' ityaadi| ___ evamanantaramutreNa cAyaM sambandhaH-tRtIyodeza karayAntimamane jIvavizeSANAmu. catvapakSaNo dharmo nirUpitaH, atra tu dharmAdhikArAdeva samayAdisthitilakSaNo dharmoM jIvAjIvasambandhI jIvAjIvatayA dharmamigorabhedenocyate, tatra yAvantaH kAla caudhA uddezekA prAraMbha tRtIya uddeza samApta ho cukA, aba cauthA uddezA prAraMbha hotA hai isameM jIva aura ajIva kA nirUpaNa huA hai-tRtIya udveze ke sAtha isa kA saMbaMdha isa prakAra se hai-tRtIya uddeza meM puladharma aura jIva dharma kahe gaye haiM yahA~ saba jIvAtmaka hai yaha kahanAhai imI saMbaMdha se prApta usa uddezaka ke ye " samathAi vA" ityAdi 25 sUtra hai| ina sUtroMkA bhI anantara sUtra ke sAtha aisA sambandha hai ki tRtIya uddezaka ke antima sUtra meM jIva vizeSoM kA uccatvarUpa dhana nikhapita huA hai, parantu yahAM dharma ke adhikAra ko lekara hI jIvAjIva saMbaMdhI samayAdi sthitirUpa jo dharma aura dharmI ke abheda kI apekSA se jIvA jIvalpa se kahA jAne vAlA hai so inameM jitane bhI kAla ke pramANa haiM cothe udezaka prAraMbha traNa uddezaka pUro thaye, have cothA uddezakano prAraMbha thAya che. A uddezakamAM jIva ane ajIvanuM nirUpaNa thayuM che. trIjA uddezaka sAthe A udde zakane saMbaMdha A pramANe che-trIjA uddezamAM pudgaladharma ane dharmanuM kathana karyuM che. ahIM e kahevAnuM che ke badhAM dravya jIva ane ajIrarUpa che. bhA sadhane anusakSIne " samayAi vA" ityAhi 25 sUtrI mI ApavAmAM AvyAM che. A sUtrane AgalA sUtra sAthe A prakArano saMbaMdha che-trIjA uddezakanA chelA sUtramAM jIvavizenI uMcAIrUpa dharmanuM nirUpaNa thayuM che. paraMtu ahIM dharmanA adhikArane anulakSIne ja jIvAjIva saMbaMdhI samayAdi sthitirUpa je dharma che tene dharma ane dharmanA abhedanI apekSAe jIvAjIva rUpe prakaTa karavAmAM AvavAnuM che. kALanA jeTalAM pramANa che e sau pramANamAM
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 ghATIkA sthA02 u04 khU0 37 samayAdinAM nirUpaNam pramANAsteSAM sarve pAyAdyaH paramasUkSmaH samaya iti tamadhikRtya kAlaprarUpaNAmAha samayAi vA ' ityAdi / " vara mUlam - samayAi vA AvaliyAi vA jIvAi ya ajIvAi ya paccai 1 | ANapANUi vA thovAi vA jIvAI ya ajIvAi ya paccai 2 / khanAi vA lavAi vA jIvAi ya ajIvAi ya paccai 3 | evaM muhuttAi vA, ahoratAI vA4, pakhAi vA mAsAi vA 5, uddhati va ayaNAr3a vA6, saMtra charAi vA jugAi vA7, vAsasyAi vA vAsasahassAi vAda, vAsasyasahassAi vA vAsakoDIna vA9, puvyaMgAi vA ghudhAi vA 10, tuDiyaMgAi vA tuDiyAi vA 11, aDaDaMgAi vA aDaDAi vA 12, avavaMgAi vA avavAi vA12, hUhU aMgAI vAhUhUyAi vA 14, uppalaMgAi vA uppalAi vA 15, paumaMgAi vA paumAi vA16, NaligaMgAi vA galiNAi vA 17, acchaNikuraMgAi vA acchaNiurAivA 18, auyaMgAi vA aucAi vA 19, uyaMgAi vA NauyAi vA 20, pauyaMgAi vA pauyAi vA 21, cUliyaMgAi vA cUliyAi vA22, sasipaheli caMgAi vA sIsapaheliyAi vA 23, paliovamAi vA sAgarovamAi vA 24, ussappiNIti vA osappiNIti vA jIvAi ya ajIvAi ya pavuccai // sU0 37 // chAyA - samayA iti vA AvalikA iti vA jIvA iti ca ajIvA iti ca procyate 1 | AnamANA iti vA svokA iti vA jIvA iti ca ajIvA iti ca mocyate 2 | kSaNA iti vA lavA iti vA jIvA iti ca ajIvA iti ca mocyate 3 / evaM muhUrtA iti vA ahorAtra iti vA 4, pakSA ivi vA mAsA iti vA 5,
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ red sthAarres Rta iti vA ayanAnIti vA 6, saMvatsarA iti vA yugA iti vA 7, varSazatA nIti vA varSasahasrANIti vA 8, varSazatasahasrANIti vA varSa koTaya iti vA 9, pUrvAGgAnIti vA pUrvANIti vA 10, truTitAGgAnIti vA truTitAnIti vA 11, aTaTAGganIti vA aTaTAnIti vA 12, avavAGgAnIti vA avavAnIti vA 12, kAnI vA kAnIti vA 14, utpalAGgAnIti vA utpalAnIti vA 15, padmAGganIti vA padmAnIti vA 16, nalinAGgAnIti vA nalinAnIti vA 27, akSanikurAGganIti vA akSanikurANIti vA 18, ayutAGgAnIti vA ayutAnIti vA 19, nayutAGgAnIti vA nayunAnIti vA 20, prayutAGgAnIti vA prayutAnIti vA 21, cUlikAGgAnIti vA cUlikA iti vA 22, zIrSa prahelikAGgAnIti vA zIpa mahelikA iti vA 23, palyopamAnIti vA sAgaropamAgIti vA 24, utsarpiNya iti vA avasarpiNya iti vA jIvA iti ca ajIvA iti ca procyate / TIkA -' samayAi vA ' ityAdi - samayA iti vA / 'samayAH' ityatra atItAdivivakSayA bahutvAd bahuvacanam / evaM sarvatra vijJeyam samayaH-paTazATikApATanakamaladalagata pratibheda - tArayantrazabdasaM caraNAdyane kodAharaNo una saba meM saba se prathama paramasUkSma samaya hai ataH isI bAta ko lekara sUtrakAra ne yahAM kAla kI prarUpaNA kI hai 6 'samayAha vA AvaliyAha vA ' ityAdi TIkArtha- samaya athavA AvalikA ye jIva aura ajIvarUpa kahe gaye haiM isakathana kA tAtparya aisA hai ki yahAM jo "samayAH " aisA bahuvacana rakhA gayA hai vaha atInAdi samayoM meM bahutA hone kI vivakSA se rakhA gayA hai isI taraha se anyatra bhI jAnanA cAhiye yaha samaya parama sUkSma honA hai isakA khaNDa nahIM ho sakatA hai yaha nirarUpa hotA hai - tathA yaha kAla vizeSarUpa hotA hai samaya kI sattA ke anumApaka paTa - sauthI vadhAre sUkSma samaya che. te kAraNe sUtrakAra have samaya Adi rUpa kALanI nIce pramANe a3pA re che " samavAi vA AvaliyAi vA " ityAdi. samaya athavA AvalikA, e bannene jIva ane ajIvarUpe prakaTa kara vAmAM Avela che A kathananuM tAtparya nIce pramANe che-- sahIM " samayA: " * samaye evuM mahuvacana vAparavAmAM AvyuM che te anIta ( bhUtaka La ) Adi samayeAmAM mahuttA heAvAnI apekSAe vaparAyuM che, eja pramANe anyatra paNa samajavuM A samaya atizaya sUkSma hoya che, tenA vibhAga thaI zakatA nathI, te niravayarUpa hoya che, tathA te kALavizeSa rUpa gaNuAya che. samayanI sattAnA anumApaka ( mApavAnA sAdhanarUpa) padma
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 0 4 su0 37 samayAdInAM nirUpaNam 471 palakSitaH paramamukSmo'bheyo niravayava kAlavizeSaH / yathA paTazAdikApATane pUrva prathamatantucchedo bhavati, tatrApyekatantAvasaMkhyAtAH pakSamasaMghAtA vartante, eva cekasmin samaye yAvantaH saMghAtAcchiyante tairanantaiH saMghAtaH sthUlatara eka eva saMghAto vivakSyate, etAdRzAzca sthUlatarAH saMghAtA ekaikrasmin pakSmaNyasakhyAtA bhavanti, teSAM krameNa chedane asaMkhyAtasamayairevoparitanapakSamacchedo bhavatyekasya pakSmaNacchedane / yAvAn kAlo vyatyeti tasyAsaMkhyAtatamo'zaH samaya ucyte| samayasya vizepavyAkhyAjijJAsubhirupAsakadazAGgamUtrasya prathamasUtre matkRtAyAmagAradharmasaJjIvanITIkAyAM zATikA kA pATana, kamala ke zatadaloM (so dala) patra kA chedana aura tArayantra zabda saMcAraNa Adi aneka udAharaNa haiM-hama jaba paTazATikA ko phADate haiM taba hameM pratIta to aisA hI hotA hai ki paTazATikA bahuta hI zIghratA se phaTa gaI hai-parantu aisA nahIM hai kyoMki paTazATikA jaba phADI jAtI hai taba usa samaya usakA prathama tantu phaTatA hai isa prathama tantu meM bhI asaMkhyAta pakSma saMghAta hote haiM eka samaya meM jitane saMghAta chidate haiM phaTate haiM-una ananta saMghAtoM kA sthUlatara eka hI saMghAta vivakSita hotA hai-aise sthUlatara saMghAta eka pakSma meM asaMkhyAta hote haiM isa krama se chedana hone para asaMkhyAtasamayoM meM hI uparitana pakSma kA chedana hotA hai-isa taraha eka pakSma ke chedane meM jitanA kAla lagatA hai usakA asaMkhyAtavAM aMza hI samaya kahA gayA hai isa samaya kI vizeSa vyAkhyA ke icchukoM ko upAsakadazAGga kI AgArasaMjIvanI TIkA ke zATikAnuM pATana (vastrane phADavAnI kriyA ), kamalana zatadalenuM chedana, ane tArayaMtra zabda saMcAraNa Adi aneka udAharaNa che jyAre ApaNe koI vastrane phADIye chIe, tyAre ApaNane evuM lAge che ke te vastra ghaNuM ja ochA samayamAM phATI jAya che, paraMtu te mAnyatA barAbara nathI, kAraNa ke jyAre te paTazATikAne (varune) phADavAmAM Ave che, tyAre (te samaye) te tene prathama tata phATe che te prathama taMtumAM paNa asaMkhyAta pakSama (ati bArIkamAM bArIka) saMghAta hoya che. eka samayamAM jeTalA saMghAta chedAya che-phATe che te ananta saMghAtane sthUlatara eka ja saMghAta vivalita hoya che evAM zUlatara saMghAta eka palmamAM asa khyAta hoya che A krame chedana thatAM thatAM asaMkhyAta samayamAM ja uparitana ( sauthI uparanA) pakSamanuM chedana thAya che A rIte eka palmanA chedanamAM jeTalo kALa lAge che tenA asa khyAtamAM aMzarUpa kALane samaya kahe che A samayanI vizeSa vyAkhyA jANavAnI icchAvALA pAThakae upAsakadazAMganA pahelA sUtranI agAsaMjIvanI TIkA
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 sthAnAsUtre vilokniiym| tathA-asaMkhyAnasamayasamudAyAtmikaikA''AlikA, sA ca kSullakamadhagrahaNakAlasya paTpaJcAzaduttaradvizatatamabhAgabhUtA / samayA iti vA AvalikA iti vA yaH kAlapadArthastadavirodhena jIvA iti ca jIvaparyAyatvAt paryAyaparyAyiNozca kathaJcida bhedAt , tathA anIpAnAM pudgalAdInAM paryAyatvAd anIyA iti va pocyate / samayAdayo jIvAdivyatirekamAjo na bhavanti, tathAdisAdi saparyavasAnAdibhedabhinnA yA jIvAjIvAdInAM sthitistadabhedA: samayAdayaH santi / sA ca sthiti vAjIvayodhaH, sa dharmazca dharmiNo nAtyanta bheTavAn , ato dharmadharmiNorabhedopacArAt samayA AvalikAca jIvAjIvatvena vyayadizyante / prathama sUtra kI TIkA meM avalokana karanA caahiye| tathA asaMkhyAta satrayoM kI eka Avali kA hotI hai-yaha AvalikA kSullaka managrahaNarUpa kAla kI256 veM bhAgarUpa par3atI hai, samaya athavA AvalikAspa jo kAlavizeSa hai lo inake sAtha jIvAdikA koI virodha nahIM hai ataH the jIva ke paryAyarUpa haiM aura paryAya aura paryAyI meM kathaMcit aledamAnya huA hai isaliye ye jIva aura ajIva AdirUpa kahe gaye haiN| samayAdika jIvAdika se bhinna nahIM hai isa kathana kA bhAva aisA hai ki sAdi laparyavasAna Adi bhebAlI jo jIrAjIvAdikoM kI sthiti hai umlI ke bheda to samayAdika haiM yaha sthitijIva aura ajIva kI dharmarUpa hai yaha dharma apane dharmI se atyanta meda vAlA nahIM hotA hai isaliye dharma aura dharmA meM aledopacAra se salara aura AvalikA ye saba jIva aura ajIvarUpa se vyapadeza ko prApta ho jAte haiN| yadi dharma kA dharmI le atyanta bheda mAnA jAyagA to vaha umase sarvathA viprakRSTa vAMcI levI. asaMkhyAta samayenI eka avilikA thAya che. A AvalikA mulaka bhavagrahaNa35 kALanA 256 mAM bhAgapramANa hoya che. samaya athavA AvalikArUpa je kALavizeSa che, temanI sAthe jIvAdikane kaI virodha nathI tethI teo jIvanI paryAyarUpa che ane paryAya ane paryAyImAM kaMIka aMze abheda mAnavAmAM Ave che, tethI temane jIva ane ajIva adirUpe kahevAmAM AvyA che. samayAdika jIvAdikathI bhinana nathI." A kathanano bhAva nIce pramANe che. sAdi saparyavasAna (anta yukata) Adi bhedavALI jIvAdikanI je sthiti che, tenA ja bheda te samayAdika che. A sthiti jIva ane ajIvanA dharmarUpa che. A dharma pitAnA dharma karatAM atyata bhedavA hotA nathI tethI dharma ane dhamamAM apacAranI apekSAe samaya ane AvalikA jIva ane ajIva rUpa vyavahArane prApta thaI jAya che. je dharmane dharmathI atyanta bheda mAnavAmAM Ave, to tenA karatAM bilakula bhinna thaI javAne
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 sudhA TIkA sthA0 2 u0 4 sU0 37 samayAdInAM nirUpaNam atyantabhede hi viprakRSTadharma mAtropalabdhau pratiniyatadharmiviSayaH saMzayo na syAt , tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAt / dRzyate ca yadA kazcit haritatarutaruNazAkhAprasaravivarAntarataH kimapi zuklaM pazyati tadA 'kimiyaM patokA kiM vA vlaakaa?| ityevaM pratiniyatadharmiviSayaH saMzaya iti / abhede'pi sarvathA saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAditi / iha tvabhedanayAzrayaNAt--' jIvAi ya' ityAdhuktam / iha ca samayAvalikAlakSaNapadArthadvayasya pratyekaM jIvAjIvAtmakatayA -bhinna ho jAne ke kAraNa usakI upalabdhi hone para pratiniyata dharmIviSayaka jo saMdeha hotA hai vaha nahIM ho sakegA, kyoM ki vaha jisa prakAra se vivakSita dharmI se bhinna hai usI prakAra se vaha anya avivakSita dharmI se bhI bhinna hai to phira vaha pratiniyatadharmIviSayaka hI saMdeha ko kyoM utpanna karegA anya dharmIviSayaka saMdeha ko usI kAla meM vaha kyoM nahIM utpanna karegA avazya hI utpanna karegA pratiniyata vastu viSayaka saMdeha hotA nahIM hai aisA to nahIM hama jaba bahUta dUra se hare vRkSa kI zAkhAoM ke madhya meM koI sapheda vastu dekhate haiM to hameM aisA saMdeha hotA hI hai -ki kyA yaha patAkA hai yA balAkA (bagaloMkI paMkti) hai ? yadi dharmakodharmI se sarvathA abhinna hI mAnA jAyagA-tabhI pratiniyatavastu viSayaka saMdeha utpanna nahIM ho sakegA kyoM ki guNake grahaNase usase abhinna usa vastu kA grahaNa ho hI jAvegA isI kAraNa abhedanaya ke AzrayaNa se "jIvAi ya" ityAdi pATha kahA gayA hai| yahAM ye samaya AvalikArUpa padArthadvaya kAraNe tenI upalabdhi (prApti) thatAM pratiniyata dharmiviSayaka je saMdeDa thAya che te nahIM thaI zake, kAraNa ke je prakAre te vivaNita dhamIMdhI bhinna che eja prakAre te avikSita dharmathI paNa bhinna che, te pachI te pratiniyana dharmi viSayaka ja saMdeDa kema utpanna karaze? anyadhamiviSayaka saMdeha eja kALe te kema nahIM utpanna kare ? avazya utpanna karaze ja pratiniyata vastuviSayaka saMdeha utpanna na thato hoya evI vAta to banatI nathI ApaNe jyAre lIlA vRkSanI zAkhAonA madhyabhAgamAM koI sapheda vastune dekhIe chIe tyAre ApaNane eve sadeha thAya che ke te patAkA che ke bagalAnI paMkti che? je dharmane dharmIthI sarvathA abhinna ja mAnavAmAM Ave te paNa pratiniyata vastuviSayaka sadeha utpanna nahIM thaI zake, kAraNa ke guNanA grahaNathI te guNathI abhinna evI te vastu grahaNa thaI ja jaze. eja kAraNe abheda nayane AdhAre "jIvAi ya" tyAdi kAma mAvyeche. mahAte samaya bhane bhApavilA thA 60
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 sthAnAGgasUtre bhaNanAd dvisthAnakAvatAro vijJeyaH / evamuttarasUtrANyapi jJeyAni / vizeSatu vakSyAmaH- ANApANUti vA' ityAdinA AnaprANa.-ucchavAsaniHzvAsakAlA, sa ca saMkhyAtAvalikApramANaH / uktaJca-" haTThassa aNavagallassa, niruvakissa jaMtuNo / ege UsAsanIsAse esa pANutti buccaI / / 1 // " iti / chAyA-haTasthAnavaglAnasya, nirupakliSTasya jantoH / eka ucchvAsaniHzvAsaH, eSa mANa ityucyate / / 1 / / iti / yadvA-dvipaJcAzadadhikatricatvAriMzanchata (4352 ) saMkhyakAvalikAparimita eka AnamANa iti vRddhaaH| jIva ajIvarUpa haiM isa prakAra ke kathana se dvisthAnaka meM unakA avatAra huA hai aisA jAnanA cAhiye isI taraha se Age ke stroM ko bhI jAnanA cAhiye 1 / "aNapANUha vA thocAi vA jIvAha ya ajIvAda ya" ityAdi / zvAsocchvosa athavA stoka ye saba bhI jIvarUpa aura ajIvarUpa haiM ucchvAsaniHzvAsa kAla kA nAma AnaprANa hai| yaha ucchvAsa niHzvAsa kAla saMkhyAta AvalikA pramANarUpa hotA hai| kahA bhI hai" hahassa aNavagallassa" ityAdi / jo manuSya duSTa arthAt utsAhayukta ho tathA anavaglAna glAnirahita arthAt nIrogI ho, tathA nirUpakliSTa arthAt mAnasika aura phauTumbika kleza se rahita ho, aise manuSya ke eka ucchcosa nizvAsa ko prANa kahate haiM // 1 // __ athavA-4352 AvalijhApramANa eka AnaprANa hotA hai aisA rUpa be padArthone jIva avarUpa prakaTa karavAmAM Avela che. A prakAranA kathanane lIdhe dristhAnamAM be bela) temanI gaNatarI karavAmAM AvI che, ema samajavuM. e ja pramANe pachInAM sUtre viSe paNa samajavuM. 5 1 | " ANapANUi vA thovAi vA jIvAi ya ajIvAi ya " tyAha zvAsocchavAsa ane staka paNa chavarUpa ane ajIvarUpa che uzvAsa nizvAsakALanu nAma AnaprANa che. te ucchavAsa niHzvAsakALa saMkhyAta Avaliprmaannu utya che. 4yuM paY cha-" hadussa aNavagallassa" dhyAha je manuSya utsAhayukta hoya, anavaglAna (glAnirahita athavA nI regI) hoya, tathA nirupakilaNa (mAnasika ane kauTuMbika kalezathI rahita) hoya, evA manuSyanA eka ucchavAsa niHzvAsane prANa phahe che. 1 che
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA0 u04 sU0 37 samayAdInAM nirUpaNam 475 uktazcataiH-" ego ANApANU , teyAlIsaM sayA u vAvannA / ____ AvaliyapamANeNaM, aNaMtanANIhiM nidiho // 1 // " iti / chAyA-eka AnaprANaH tricatvAriMzacchatAni dvipaJcAzat / / ___AvalikApramANela, anantajJAnibhinirdiSTaH // 1 // iti / stokaH-saptAnamANapramANaH / kSaNa:-saMkhyAtAnaprANapramANaH-lavA-saptastokapramANaH / evamiti, evaM-yathA prAktanasutratraye 'jIvA iti ca ajIvA iti ca mocyate iti pATho bhaNitastathaivetaHprabhRti sarvettarasUtropu bodhya ityarthaH / muhUrtaH -saptasaptatilavapramANaH, uktazca-" satta pANANi se thove satta thovANi se lave / lavANaM sattahattarie, esa muhutte riyAhie // 1 // tiNi sahassA satta sayANi tevattari caUsAsA / esa muhatto bhaNibho, samvehi aNaMtanANIhi // 1 // " (bha01 za0 13 u) chAyA-sapta prANAH sa stokA, saptastokAH sa lavaH / lavAnAM saptasaptatiH, eSa muhUttoM vyAkhyAtaH / / 1 / / trINi sahasrANi saptazatAni trisaptati shvaasocchvaasaaH| eSa muhUttoM bhaNitaH, sabai ranantajJAnibhiH / / 2 / / iti / vRddhajana kahate haiM kahA bhI hai-" ego ANApANU tepAlIsaM" ityAdi / sAta AnaprANa pramANa eka stoka hotA hai| saMkhyAta AnaprANapramANa eka kSaNa hotA hai / sAta stoka pramANa eka lava hotA hai| jisa prakAra pahile ke ina tIna sUtroM meM "jIvA iti ca ajIvA iti ca procyate" aisA pATha kahA gayA hai usI prakAra se " evaM muhuttAi vA ahorattAi vo, pakkhAi vA mAlAi bA" ityAdi 24 veM sUtrataka "jIvA iti ca, ajIvA iti ca procyate" isa pATha kA Ayojana karanA cAhiye 77 lavoM kA eka muharta hai| athavA 4352 AvalikA pramANu eka AnaprANa hoya che, evuM vRddhajane 49 che 4yu 5 cha-" ego ANApANU teyAlIsaM " tyAla. sAta AnaprANa pramANe eka stAka hoya che. saMkhyAta AnaprANa pramANa eka kSaNa heya che, ane sAta stokapramANe eka lava hoya che. 2 zate mA 1 sUtra sAthe "jIvA iti ca, ajIvA iti ca procyate" mA sUtrA bhAvAmA maavy| che, me pramANe " evaM muhattAivA ahora tAivA, pakkhAi vA mAsAi vo" tyAhi 24 mAM sUtra sudhA jIvA iti ca, ajIvA iti ca procyate " mA pArnu mAyona 42 naye, 77
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAnasUtre ahorAtraH - triMzanmuhUrttamamANaH / pakSaH paJcadazAhorAtrayamANaH mAsaH - pakSaDhayam / RtuH-mAsadvayapramANaH vasantAdirUpaH / ayanam - Rtutrayaparimitam / saMvatsaraH- ayanadvayapramANaH / yugam - paJcasaMvatsarANi / varSazatAdIni prasiddhAni / pUrvAGgam - caturazItilakSaca pramANam / pUrvam - pUrvAGgameva caturazItilakSaguNitam / pUrvaparimANaM yathA 46 chaMda puvvassa u parimANaM, sayariM khalu hoMti koDilakkhAo / chapannaM ca sahassA, boddhavvA vAsa koDINaM // 1 // iti // chAyA - pUrvasya tu parimANaM, saptatiH khalu bhavanti koTilakSAH / SaTpaJcAzacca sahasrANi, boddhavyAni varSANAM koTayaH // 1 // aGkato'pi ca - 70560000000000 / saptatiH, taduparipaTpaJcA zat, tadupari ca dazazUnyAni sthApanIyAnIti / truTitAGgaM caturazIti-lakSaguNita kahA bhI hai- " satta pANANi se thove " ityAdi / tIsa muttoM kA eka ahorAtra hotA hai / 15 ahorAtroM kA eka pakSa hotA hai do pakSoM kA eka mAsa hotA hai do mAsa kI eka vasantAdi Rtu hotI hai| tIna RtuoM kA eka ayana hotA hai do ayanoM kA eka saMvatsara hotA hai pAMca saMvatsaroM kA eka yuga hotA hai varSazata Adi prasiddha hI haiM / 84 lAkha varSo kA eka pUrvAGga hotA hai, 84 lAkha pUrvAGga kA eka pUrva hotA hai| pUrva kA pramANa aisA hI kahA gayA hai- " puvvassa u parimANa" ityAdi / tAtparya isa gAthA kA aisA hai ki 84 lAkha ko 84 lAkha se guNA kiyA jAtA hai taba isameM varSoM kI saMkhyA kA pramANa 705600 00000000 sattara lAkha karor3a chappana hajAra karor3a varSa jaba hotA hai taba eka pUrva hotA hai, pUrva kA jitanA pramANa hotA hai use savAnuM bhuhUrtta thAya cheuchu pazu che-" satta pANANi se thove " ityAdi. 30 muhUrtonA eka divasarAta ( aheArAtra) thAya che. 15 aheArAtAnA me pakSa ( yavADiyaM ) thAya che meM pakSAnI the! bhAsa thAya che. me bhAsanI vasatAdi eka Rtu thAya che. traNa RtuenuM eka ayana thAya che ane e ayananuM eka saMvatsara ( varSa ) thAya che . pAMca sa'vatsarAne eka yuga thAya che. 84 lAkha varSoMnuM eka pUrvAMga thAya che ane 84 lAkha pUrvAMgAnA eka pU thAya che. pUrvanuM pramANa putrasya u parimANaM " ityAdi sUtra dvArA mA prAra khatAvyuH-84 lAkhane 84 lAkha vaDe guNatAM je 70560000000000 eka pUtu varSa pramANu sittera lAkha karoDa, chappana hajAra karoDa che te kALane eka pUrva kahe che. eka pUrvanuM jeTaluM pramANu kahyuM che <<
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 4 sU0 37 samayAdInAM nirUpaNam pUrvaparimANam | evaM truTitAdiSu pUrvasya pUrvasya saMkhyAnasya caturazItilakSaguNanenottaramuttara saMkhyAnaM bhavati / evaM zIrSa mahelikA paryantaM vijJeyam / tasyAM caturnavatyadhikamaGkasthAnazataM bhavati / atra gAthA 477 84 lAkha se guNA karane para eka truTitAGga kA pramANa hotA hai, 84 lAkha truTitAMga kA eka truTita hotA hai, 84 lAkha truTitoM kA eka aTaTAGga hotA hai, 84 lAkha aSTAMga kA eka aTaTa hotA hai 84 lAkha aTaTa kA eka avavAMga hotA hai, 84 lAkha avavAGga kA eka avava hotA hai caurAsI lAkha avadha kA eka hUhUkAMga hotA hai, caurAsI lAkha hUhUkAMga kA eka hUhUka hotA hai, caurAsI lAkha hUhUka kA eka utpalAGga hotA hai, caurAsI lAkha utpalaoNga kA eka utpala hotA hai, caurAsI lAkha utpala kA eka pAMga hotA hai, caurAsI lAkha padmAMga kA eka padma hotA hai, caurAsI lAkha padma kA eka nalinAMga hotA hai, caurAsI lAkha nalinAMga kA eka nalina hotA hai, caurAsI lAkha nalina kA eka akSinikurAGga hotA hai, caurAsI lAkha akSinikurAMga kA eka akSinikura hotA hai, caurAsI lAkha akSinikura kA eka ayutAMga hotA hai, caurAsI lAkha ayutAMga kA eka ayuta hotA hai| caurAsI lAkha ayuta kA eka nayutAMga hotA hai, caurAsI lAkha nayutAMga kA eka nayuta hotA hai, caurAsI lAkha nayuta kA eka prayutAMga hotA hai, caurAsI lAkha prayutAMga kA eka prayukta hotA eTalA pramANune 84 lAkha vaDe guNavAthI eka truTitAMga pramANukALa thAya che. 84 lAkha truTitAMganuM eka truTita thAya che. 84 lAkha truTitAnuM eka aTaToga thAya che ane 84 lAkha aTaTAgonuM eka aTaTa thAya che. 84 lAkha aTaTanA eka avavAga thAya che ane 84 lAkha avAMganuM eka avava thAya che. 84 lAkha avavanuM eka hUhUkAMga thAya che ane 84 lAkha hUhUkAMganuM eka huka thAya che. 84 lAkha TUMkanuM eka upalIMga thAya che ane 84 lAkha upalAMganuM eka utpala thAya che. 84 lAkha utpalanuM eka padmAMga thAya che ane 84 lAkha padmAMgAnuM eka padma thAya che. 84 lAkha padmanuM eka nalinAMga thAya che ane 84 lAkha nihnAMgatu eka nalina thAya che 84 lAkha nalinanuM akSinikurAMga thAya che ane 84 lAkha akSinikurAganuM eka akSinikura thAya che, 84 lAkha akSinikranuM eka aNutAga thAya che ane 84 lAkha amrutAMganuM eka ayuta thAya che 84 lAkha yutanuM eka nayutAMga thAya che ane 84 lAkha nayutAMganu eka nayuta thAya che. 84 lAkha nayutanu eka prayutAMga thAya che ane 84 lAkha
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 sthAnAgapatra __" icchiya ThANeNa guNNaM, paNasunnaM caurasIti guNiyaM ca / kAUNaM taivAre, puvvaMgAINa muNa saMkha // 1 // " iti / chAyA-icchitasthAnena guNyaM, zUngapazcakaM caturazItiguNitaM ca / pUrvAGgAdInAM saMkhyA trivArAn kRtvA jAnIhi // 1 // " iti / zIrSa prahelikAntaH kAlaH sAMvyAvahArikaH saMkhyAtaH kAlaH mocyate / anena ca prathamapRthivIgatanArakANAM bhavanapativyantarANAM, bharatairavateSu supamaduSSamAyAH pazcime bhAge manuSyatirazvAM cAyurmIyata iti / kizca-zIrSaprahelikAyAH parato'pyasti saMkhyAtaH kAlaH, sacAnatizAyinAM na vyavahAraviSaya iti kRtvaupamye hai, caurAlI lAkha prayuta kA eka cUlikAMga hotA hai, caurAsI lAkha cUlikAMga kI eka cUlikA hotI hai, caurAsI lAkha cUlikAMga kA eka zIrSaprahelikAMga hotA hai, caurAsI lAkha zIrSaprahelikAMga kI eka zIrSaprahelikA hotI hai| yahAM taka laukika gaNita hai palyopama Adi saya lokottara gaNita haiN| zIrSaprahelikA meM 194 3 aGgasthAna hote haiM / gAthA --" icchiya ThANeNa guNNa" ityAdi / icchita sthAnase caurAsIlAkha ko guNita karo jitanI bAra guNAoge utanI bArahI pUrvAGga AdikI saMkhyAko jAnalo, arthAt pUrvAGga AdimeM jisakI saMkhyA jAnanI cAheM / usako corAsI lAkhase guNAne para agalekI saMkhyA AjAvegI, jaise pUrvAGga ko corosI lAkhase guNAne para pUrvakI saMkhyA A jAvegI, pUrvako corAsI lAkhale guNAne para truTitAMgakI saMkhyA AvegI, truTitAMgako corAsI lAkhase guNAne para truTitako saMkhyA AjAvegI ityAdi jAna prayutAMganuM eka prayuta thAya che. 84 lAkha prayutanuM eka cUlikAMga thAya che ane 84 lAkha cUlikAMganI eka cUlikA thAya che 84 lAkha cUlikAnuM eka zIrSaprahelikAMga thAya che ane 84 lAkha zIrSa prahelikAMganI eka zIrSaprahelikA thAya che. ahIM sudhInuM laukika gaNita che. papama Adi lekettara gaNita (gatarI) che. ' zIrSaprahelikA nAmane je kALa che te 194 a kevALI saMkhyA (varSone limAme ) cha. 01-" icchiya ThANeNa guNNaM " tyAUiPchata sthAnathI yArAsI lAkhane guNAkAra karo, jeTalIvAra guNaze teTalIvAra pUrvAga AdinI saMkhyA jaNAI Avaze. arthAt pUrvAga AdimAM jenI saMkhyA jANavAnI IcchA hoya tene coryAsI lAkhathI guNavAthI AgalAnI saMkhyA AvI jaze. jemake pUrvAgane rAsI lAkhathI guNavAthI pUrvanI saMkhyA AvI jaze. pUrvane coryAsI lAkhathI guNavAthI truTitAMganI saMkhyA AvI jaze truTitAMgane ceryAsI lAkhathI guNavAthI truTisanI saMkhyA AvI jaze. ItyAdi samajI levuM. zIrSaprahelikA paryaratanA
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 479 sudhA TIkA sthA0 2 u05 sU0 38 grAmAdInAM jIvAjIvatvanirUpaNam makSiptaH, ataeva zIrSaprahelikAyAH parataH palyopamAdyupanyAsaH / tatra palyenopamA yasya tat palyopamam - asaMkhyAtavarSa koTikoTipramANam sAgareNopamA yasya tat sAgaropamam - palyopamakoTikoTi dazakamAnamiti / dazasAgaropamakoTikoTa utsapiNI / evamavasarpiNIti // sU0 37 // kAlavizeSavad grAmAdivastuvizepA api jIvAjIvA eveti dvisthAnakaiH saptacatvAriMzatyaiH mAha lenA cAhiye || zIrSaprahelikA taka kA kAla sAMvyAvahArika kAla saMkhyAtakAla kahA hai isa saMkhyAtakAla se prathamapRthivIgata nArakoM kI, bhavanapatiyoM kI, vyantaroM kI, bharatakSetra airavata kSetra meM suSama duSSamA ke pazcima bhAga meM vartamAna manuSya tiryaJcoM kI AyukA pramANa mApA jAtA hai / kizca - zIrSaprahelikA se Age bhI saMkhyAtakAla hai parantu vaha atizaya jJAna rahita jIvoM ke vyavahAra kA viSaya nahIM hotA hai, aisA samajha kara hI use upamAna meM prakSipta kara diyA hai isI bAta ko batAne ke liye zIrSaprahelikA se Age ke kAla ko palyopama Adi rUpa se prakaTa kiyA gayA hai / palya se jisakI upamA ho vaha palyopasa hai yaha palyopamarUpa kAla asaMkhyAta koTi koTi varSa pramANa kA hotA hai| sAgara se jisakI upamA ho vaha sAgaropama hai daza koTikoTi palyopasa kA eka sAgaropama hotA hai / 10 koDAkoDI sAgaropama kI eka utsarpiNI aura 10 hI koTAkoTI sAgaropama kI eka avasarpiNI hotI hai arthAt are koDAkoDI sAgaropama kA eka kAla cakra hotA hai || sU0 37 // kALane sAMvyAvahArika kALa-sakhyAtaka,La kahyo che. te sakhyAtakALa dvArA pahelI pRthvInA nArakAnA, bhavanapationA, vyantAnA, bharatakSetra ane eMvata kSetramAM suSamaSamAnA pazcima bhAgamAM vartamAna (vidyamAna ) manuSyA ane tiya". ceAnA AyunuM pramANa mApI zakAya che. vaLI zISa prahelikA pachI paNa sakhyAtakALa che, parantu te anatizAyI ( atizayajJAna vinAnA) jIvAnA vyavahAranA viSayarUpa hAtA nathI, ema samajIne ja tene upamA dvArA batAvavAmAM Avye che. e vAtane atAvavAne mATe zISa prahelikAthI AgaLanA kALane palyApama ArUipe prakaTa karavAmAM A vela che. pakSanI (mATA khADA ) sAthe jenI upamA ApI zakAya che tevA kALane paceApama kALa kahe che te palyApamarUpa kALa asakhyAta kaTi kATi varSa pramANavALA hoya che. je kALane sAgaranI upamA ApI zakAya che, evA kALanuM nAma sAgarApama kALa che daza koTi koTi palyApamanA ekasAgarApama kALa thAya che. 10 kADA kADIsAgarApamanI eka utsarpiNI thAya che ane eTalA ja (10) kADAkADI sAgarApamanI eka avasarpiNI thAya che. sU. 37
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 sthAnAgasUtra mUlam-gAmAi vANagarAi vA1, nigalAi vArAyahANIi vAra, kheDAi vA kabbaDAi vA 3, maMDavAivA doNamuhAi vA 4,paTTaNAi vA AgarAi vA 5, AsamAi vA saMvAhAi vA 6, saMnivesAi vA ghosAivA7, ArAmAivA, ujjANAi vA8,vaNAi vA vaNasaMDAi vA 9,vAvIti vA, pukkharaNIti vA 10, sarAi vA sarapaMtIti vA 11, agaDAi vA talAgAi vA12, dahAi vA NadIti vA13, puDhavIti vA udahIti vA 14, vAyakhaMdhAi vA uvAsaMtarAi vA 15, valayAi vA, viragahAi vA 16, dIvAi vA, samudAi vA17, velAi vA, veDyAi vA18, dArAi vA, toraNAi vA 19, gairaiyAi vA NeraiyAvAsAi vA jAva 20-42 vemANiyAi vA vemANiyAvAsAi vA43, kappAi vA kappavimANavAsAi vA 44, vAsAi vA, vApsaharapavvayAi vA 45, kUDAi vA kUDAgArAi vA 46, vijayAi vA rAyahANIti vA, jIvAi ya ajIvAi ya pavuccai 47 / chAyAi vA AyavAi vA1, doliNAi vA aMdhagArAi vAra, omANAi vA ummANAi vA 3, aijANagihAi vA ujANagihAi vA 4, avaliMbAi vA saNippavAyAi vA jIvAi ya ajIvAi ya pavvuccai 5 / do rAsI paNNattA taM jahA jIvarAsI ceva ajIvarAsI ceva // sU0 38 // chAyA-grAmA iti vA nagarANIti vA 1, nigamAnIti vA rAjadhAnya iti vA2, kheTAnIti vA karvaTAnIti vA 3, maDambAnIti vA droNamukhAnIti vA4, pattanAnIti vA AkarA iti vA 5 AzramA iti vA saMvAhA iti vAda, saMnivezA iti vA ghoSA iti vA7, ArAmA iti vA udyAnAnIti vA 8, banAnIti vA vanakhaNDA iti cA9, vApya iti vA puSkariNya iti vA 10, sarAMsIti vA saraHpaktaya iti vA 11, apaTA iti vA taDAgA iti vA 12, hUdA iti vA nadya iti vA 13 pRthivya iti vA udadhaya iti vA 14, vAtaskandhA iti vA avakAzAntarANIti vA 15, valayAnIti vA vigrahA iti vA 16. dvIpA iti vA samudrA iti vA 17, velA iti vA vedikA iti vA 18, dvArANIti vA toraNAnIti vA 19, nairayikA iti vA nairayikA vAsA iti vA yAvat 20-42 vaimAnikA ti vA vaimAnikAvAsA iti vA 43, kalpA iti vA kalpavimAnAvAsA iti vA 64. vANoti vA varSa dharaparvatA iti vA 45, kUTAnIti vA kUTAgArANIti vA 46. vijayA iti vA rAjadhAnya iti vA jIvA iti ca ajIvA iti ca procyate 471
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - sudhA kArI sthA0 2 u0 4 sU0 38 prAmAdInAM jIvAjIvatyanirUpaNam 441 chAyA-iti vA AtapA iti vA 1, jyotsnA iti vA andhakArANIti vAra, avamAnAnIti vA, unmAnAnIti vA 3, atiyAnagRhANIti vA udyAnagRhANIti vA4, avaliMvA iti vA zanaiH prapAtA iti vA jIvA iti ca ajIvA iti ca * procyate 5 / dvau rAzI prajJaptau tadyathA-jIvarAzIzcaiva ajIvarAzizcaiva / / sU0 38 // ___TIkA-'gAmAivA' iti / eSu saptacatvAriMzatsUtreSu pratyeka dvike 'jIvAiya ajIvAiya pavuccaI' ityAlApakA saMyojanIyaH, tathAhi gAmAibA nagarAivA jIvAiya ajI. vA iya pavuccai, nigamAivA rAyahANIivA jIvAiya ajIvAiya pavuccai " evaM sarvatra vijJeyam / grAmAdInAM ca jIvAjIvatA prasiddhaiva teSu tavayoniyamataH sadbhAvAt / anyat sugamam / navaram-grAmAH-karAdigamyAH, yadvA-grasanti guNAnitigrAmAH, ____kAlavizeSa kI taraha grAmAdivastuvizeSa bhI jIva ajIva rUpa hI hai isa viSaya ko aba sUtrakAra dvikasthAnakavAle 47 sUtroM dvArA prakaTa karate haiM-"gAmAi vA garAi bA nigamAi vA" ityaadi| TIkArtha-ina 47 sUtroM meM pratyeka do do sUtroM meM "jIvAi ya ajIvAi ya pavuccada" aisAAlApaka jor3anA cAhiye jaise-"gAmAi vA nagarAi vA jIvAi ya ajIvAi ya pavucaha, nigamAi vA rAyahANI vA jIvAha ya ajIvAi ya pavubaha " isI taraha se sacetra jAnanA cAhiye grAmAdikoM meM jIvAjIvarUpatA prasiddha hI hai kyoM ki unameM ina donoM kA niyama se sadbhAva rahatA hai| bAkI kA aura saba sugama hai| jinameM Teksa kara Adi lagatA hai ve grAma haiM athavA guNoM kA jahAM grasana hotA hai arthAta ghodha rahita jahAM kI janatA hotI hai ve grAma haiM, jahAM para 18 aThAraha kALavizeSanI jema prAmAdi vastuvizeSa paNa jIva ajIva rUpa ja hoya che. A viSayane sUtrakAra visthAnakavALAM 47 sUtra dvArA prakaTa kare che - " gAmAi vA NagarAi vA nigamAi vA " tyAha ma 47 sUtra dvArA pra3pita pratye: madhye sUtranI sAthe "jIvAi ya ajIvAi ya pavuccai " 2sUtrAne yA na ma-" gAmAi vA nagarAi vA jIvAi ya ajIvAi ya pavuccai, nigamAi vA rAyahANIi vA jIvAi ya ajIvAi ya pavuccai" yA pramANe pratye madhye sUtrAMnI sAthai mAyA sabhala levA joIe. prAmAdikamAM jIvAjIva rUpatA prasiddha ja che, kAraNa ke temAM te banene niyamathI ja saddabhAva rahe che, bAkIne saghaLA bhAva sugama che. jayAM kara Adi lAgu paDe che evA sthaLane grAma kahe che. athavA gaLona jyAM prasana thAya che-eTale ke bodharahita jyanI janatA hoya che evAM sthaLane grAma kahe che. jyAM 18 prakAranA kara lAgatA nathI evAM
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 nakarANi - nakaro yeSu tAni-aSTAdazakararahitAni jananivAsasthAnAnItyarthaH 1 | nigamA - vaNigjana nivAsAH, rAjadhAnyaH yatra rAjAno vasanti 2 / kheTAni - dhUli prAkArayuktAni karmAni-kunagarANi 3, maDambAni yeSAM parito'rddha yojanAda parato'vasthitagrAmANi droNamukhAni - jalasthalamArgahayagabhyAni 4 pattanAnisamastavastu prAptisthAnAni, yadvA-pattanaM dvividhaM - jalapattanaM sthalapattanaM ca yatra jalamArgeNa nAvAdinA gamyate tajjalapattanam, yatra sthalamArgeNa zakaTAdinA gamyate tatsthalapattanam, tAni / yadvA patanti-samAgacchanti sarvadigbhyo janA yeSu tAni / 'paTTAni vA iti chAyA tatra paTTanam yannaubhiH zakaTaivI gamyate, uktazcaprakAra kA kara nahIM lagatA hai aise jo jananivAsa sthAna haiM ve nakaranagara haiN| jahAM vaNigjanoM kA nivAsa rahatA hai vaha nigama hai| jahAM rAjA rahatA hai vaha rAjadhAnI hai| dhUli ke koTa se jo yukta hote haiM ve kheTa haiN| kunagaroM kA nAma kaTa hai jinake AsapAsa Adhe yojana se Age aDhAI 2 kosa Age vasati hotI hai ve maDamba haiM / jalamArga se aura sthala mArga se jinameM AnA jAnA hotA hai ve droNamukha haiM / samasta vastuoM kI prApti ke jo sthAna hote haiM ve pattana haiM athavA patana do prakAra ke hote haiM eka jalapattana aura dUsarA sthalapattana jahAM para jalamArga se naukA Adi dvArA hokara jAyA jAtA hai vaha jalapattana hai aura jahAM sthalamArga se gAr3I Adi dvArA jAyA jAtA hai vaha sthalapattana hai / athavA jaha para sarvadizAoM se manuSya Ate haiM ve pattana haiM / athavA " paTTana " aisI jaba isakI saMskRtacchAyA hotI hai taba naukAoM dvArA yA gAr3I dvArA jananivAsasthAnane nagara kahe che jyAM viSNukA ( vyApArIe ) rahetA hoya che evA sthAnane nigama kahe che. jyAM rAjA rahe che te nagarane rAjadhAnI kahe che. dhULa athavA mATInA kATathI yukta evA nagarane kheTa kahe che. kunagarAne purNATa uhe che. lenI AsapAsabhAM / yeonnathI ( 2 // 2 // , azathI ) hara 'vasati hAya che evA jananivAsa sthAnane maDamba kahe che. jyAM jaLamArga ane jamInamArge avarajavara thAya che evA sthAnane droNumukha kahe che. jyAM adhI vastuo maLI zake che evuM sthAna pattana kahevAya che. athavA pattananA be prakAra che-jalapattana ane sthalapattana. jyAM jaLamArge ja naukA Adi dvArA jaI zakAya che evA sthAnane jaLapattana kahe ane jamInamArge jaI zakAya evA gAmane sthaLapattana kahe che. athavA-jyAM badhI dizAomAthI mANase bhAveM che, tene pattana he che. athavA nyAre " paTTana " mevI tenI saMskRta chAyA thAya che, tyAre " naukAo athavA gADI dvArA jyAM javAya che, tene L sthAnAsa f
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u04 sU0 38 prAmAdInAM jIvAjIvatvanirUpaNam 483 " pattanaM zakaTaigamyaM, ghoTakainaubhireva ca / naubhireva tu yadgamyaM paTTanaM tatmacakSate // 1 // " iti / AkarA:-lohAdidhAtUtpattibhUmayaH 5 / AzramAH-tApalAvAsAH, yatra prathama tApasA vasanti pazcAdanye'pi lokA Agatya vasanti te / saMvAhA:-durgabhUmau yatra kRSIvalAH samabhUmau kRSi kRtvA rakSArtha dhAnyAni yatra saMvahantinayantItyarthaH 6 / sannivezAH-sArthasenAdinivAsAH, ghoSAH-AmIrapalyaH7 / ArAmA:-vividhakSasaMkulAni kadalIgRhAdizobhitAni strIpuMsA krIDA sthAnAni, udyAnAni ut-utkRSTAnAM vividhavepabhUpA'laMkRtAnAM janAnAM yAnaMgamanaM yeSu tAni puSpaphalopetakSasamUhazobhitAni nagarapratyAsanbhavatikrIDAsthAnAjahAM jAyA jAtA hai vaha paTTana hai aisA isakA artha hotA hai kahA bhI hai / -"pattanaM zakaTaigamyaM" ityAdi / lohAdi dhAtuoM ko utpanna karane vAlI jo bhUmi hotI hai vaha Akara hai tApasa janoM kA jo AvAsasthAna hotA hai vaha Azrama hai pahile jahAM tApasa basate hoM aura pIche jahAM Akara anya loga bhI vasa gaye ho aisA jo sthAna hai vaha Azrama hai| kRSIvala (kisAna) jisa samabhUmipara khetI karake rakSA ke liye dhAnya le Ate haiM usa sthAna kA nAma saMvAha hai| jahAM senA Adi rahatI hai usa sthAna kA nAma sanniveza-chAvanI hai| jahAM para gvAlA rahate haiM usasthAna kA nAma ghoSa hai ArAma nAma ula udyAna kA hai ki jisameM aneka prakAra ke vRkSa hote haiM aura kelA Adi ke nikuja hote haiM tathA strI puruSoM kA jo krIDA kA sthAna hotA hai| " ut utkRSTAnAM yAnaM gamanam yatra iti udyAnam " paTTana De cha," sevA ta ma thAya cha. 4 5 cha hai-" pattana zakaTaigamyaM " ityAdi. lo Adi dhAtuone utpanna karanArI je bhUmi hoya che tene Akara kahe che. tApasanA jyAM nivAsasthAna hoya che evI jagyAne Azrama kahe che. athavA pahelAM jyAM tApase vasatA hoya ane tyArabAda jayAM anya loke ; paNuM AvIne vasatA hoya evA sthAnane Azrama kahe che. kheDUte khetI karIne je samabhUmipara rakSAne nimitta dhAnya laI Ave che, te sthAnanuM nAma saMvAha cha. jyAM senA mAhi 27 cha, te sthAnane sanniveza (cha19) 43 cha. cyA govALiyAo rahe che te sthAnane ghaSa kahe che je udyAnamAM aneka prakAranAM vRkSe hoya che, keLA AdinA nikuMja hoya che ane jyAM strIpuruSe pharavA jatAM hoya che, je temane krIDAsthAna rUpa hoya che evAM udyAnane ArAma 4 the-" ut utkRSTAnAM yAnaM gamana yatra iti udyAnam " 40 vyutpatti ganu.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtra nItyarthaH8vanAni-ekajAtIyavRkSasaMkulAni, vnkhNddaa:-anekjaatiiydRksssNkulaaH9| vApya:-caturasrAjalAzayavizepAH, puSkariNyaH-tA eva vRttAH 10 / sarAMsi-vistRta jalAzayavizeSAH, saraH paMktayaH-tAnyeva paMktivaddhAni 11 / avaTA:-kRpAH, taDAgAH lokamasiddhAH 12 / idAH nadhazca prasiddhA eva 13 / pRthivya:--ratnaprabhAdayaH udadhayaH-tadadhovartighanodadhayaH / vAtaskandhA:-dhanavAtatanuvAtA itare vA, avakAzAntarANi-vAtarakandhAnAmadhastAdAkAzAni, jIvatvaM cepAM, sUkSmapRthivIkAyiisa vyutpatti ke anusAra jisameM vividha prakAra kI veSabhUSA se alaMkRta hue manuSyoM kA gamana hotA hai vaha udyAna hai| yaha udyAna puSpaphaloM se yukta vRkSasamUhoM se zobhita hotA hai aura nagara ke pAsa rahatA hai eka jAtIya vRkSoM se jo yukta hotA hai vaha vana hai tathA aneka jAtIyavRkSoM se jo yukta hotA hai vaha vanakhaNDa hai jo jalAzaya caukora hotA hai baha vApI hai tathA jo jalAzaya gola hotA hai vaha puSkariNI hai jo jalAzaya vizeSarUpa se vistRta hotA hai vaha saraH hai ye sara hI jaba paMktibaddha hote haiM to ve saraH paMkti ke nAma se kahe jAte haiN| kUpa kA nAma akTa hai sAmAnya tAlAba kA nAma laDAga hai| hada aura nadI ye prasiddha hI haiN| ratnaprabhA Adi pRthiviyAM yahAM pRthivI zabda se gRhIta hue haiN| tathA inake nIce jo ghalodadhi Adi haiM ve udadhi zabda se gRhIta hue haiN| vAtaskandha-ghanavAta aura tanuvAta athavA sAmAnyavAyu se vAtaskandha se gRhIta hue haiM tathA vAtaskandhoM ke nIce jo AkAza hai vaha avakA sAra jemAM vividha prakAranI veSabhUSAthI vibhUSita manuSyanuM gamana thAya che, tenuM nAma udyAna che te udyAna phaLaphelethI yukta vRkSasamUhathI suzobhita hoya che ane nagaranI pAse hoya che eka jAtanA vRkSothI je yukata hAya che tene vana kahe che ane aneka jAtanA vRkSothI yukata sthAnane vanakhaMDa kahe che. catuSkothAkAra jaLAzayane vApI kahe che ane gaLAkAranA jaLAzayane puSkariNI kahe che. bahu ja vistRta jaLAzayane sara (sarevara) kahe che ane evAM sarenI hAramALAne sarapaMkita kahe che. avaTa eTale phUpa (phU) taDAga eTale sAmAnya taLAva. hada ane nadI te jANItAM che pRthvI padathI ahIM ratnaprabhA Adi pRthvIo (naraka) grahaNa karavAnI che ane temanI nIce AvelA ghodadhi Adine udadhi pada dvArA grahaNa karavAnA che. vAtaskandha eTale dhanavAna ane tanuvAta athavA sAmAnya vAyu samajavA. vAtanI nIce je AkAza che te avakAzAnAra padathI grahaNa karAyela che. A badhAne AvarUpa
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA02 u04 sU0 38 grAmAdInAM jIvAjIvatvanirUpaNam 485 kAdi jIvavyAptatyAt , ajIvatvaM ca prasiddhameva 15 // valayAni-pRthivInAM veSTanAni dhanodadhidhanavAtatanuvAtarUpANi, vigrahAH-lokanADIcakrANi. jIvatvaM caiSAM sUkSmapRthivyAdi jIvavyAptatvAt 16 / dvIpAH samudrAzca pratItAH 17 / velAH-samudrajalavRddhayaH, vedikA:-jarabUdvIpajagatyAdi sambandhinyaH prasiddhAH18 / dvArANi-vijayAdIni, toraNAni - teSAmevAvayavavizepAH 19 / nairayikA:nArakA', ajIvatva caipAM karmapudgalAdyapekSayA, jIvatvaM ca pratItameva, nairayikAvAsAH zAntara pada se gRhIta huA hai ina saba ko jo jIvarUpa se kahA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki ye saba sUkSmapRthivIkAyika Adi jIvoM se vyApta hote haiM tathA inameM ajIvatA to svabhAvataH hI hai valaya zabda se pRthiviyoM ke veSTanarUSa ghanodadhi, dhanavAta aura tanuvAta ye saba gRhIta hue haiN| vigraha zabda se lokanADI cakra gRhIta hue haiN| ina saba meM jIvatA sUkSmapRthivIkoyika jIvoM se vyApta hone ke kAraNa kahI gaI hai tathA ajIvatA svabhAvataH kahI gaI hai| dvIpa aura samudra prasiddha hI haiM samudrajala kI vRddhi hotI hai vaha velA hai, jambUdvIpa kI jagati AdirUpa vedikA hotI hai vijayAdika dvAra haiM, tathA ina dvAroM ke jo avayavavizeSa haiM ve toraNa haiN| ye saba pUrvoktarUpa se hI jIva aura ajIvarUpa haiM / nairathikoM meM jo jIvatva kahA gayA hai vaha jIvAdhiSTila hone kI apekSA se kahA gayA hai tathA ajIvatva jo kahA gayA hai vaha karma pudgaloM se yukta hone ke kAraNa se kahA gayA hai-isI taraha se kahevAnuM kAraNa nIce pramANe che-te badhAM sthAne sUkSma pRthvIkAyika Adi jIthI vyApta hoya che. tathA temAM ajIvatA te svabhAvataH ja hoya che. valaya pada dvArA pRthvIonA veinarUpa ghodavi, ghanavAna ane tanuvAtane grahaNa karavAmAM Avela che. vigrahapadathI lokanADI cakra grahIta thayela che. te badhA sUkSma svIkAyika jIvothI vyApta hovAthI teomAM jIvatA prakaTa karavAmAM Avela che ane ajIvatA svabhAvataH prakaTa karavAmAM Avela che. dvIpa ane samudro jANatA hovAthI ahIM temanI vyAkhyA ApI nathI. samadranA pANInI je vRddhi thAya che tene velA kahe che. jabUdIpanI jagati Adi rUpa vedikA hoya che vijayAdika kAra che ane te dvAranA avayava vizeSarUpa toraNe hoya che. e badhAM pahelAM batAvyA mujaba ja jIva ane avarUpa che nArakamAM je jIvatva prakaTa karavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa temanI jIvayukatatA che ane teo karmapatalethI yukata hovAthI temanAmAM ajIvavuM prakaTa karavAmAM AvyuM che. e ja pramANe narayikAvAmAM paNa jIvavA ane
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgAsava nArakotpattibhUmayaH, tepAM ca jIvatvaM pRthivIkAyikAdyapekSayA, ajIvatva ca masiddhameva 20 / ityevaM caturvizati daNDako'bhidhAtavyaH yAvat-vaimAnikAvAsA iti vA 43 / kalpAH-saudharmAdi devalokAH, kalpatrimAnAvAsAH-tadekadezA eva 44 varSANi-bharatAdi kSetrANi, varpadharaparvatA:-himavadAdayaH 45 / kuTAni-himavatkUTAdoni, kUTAgArANi teSveva devabhavanAni 46 / vijayAH-cakravartivijetavyAni kacchAdIni kSetrakhaNDAni, rAjadhAnyaH-tepAmeva kSemAdikAH puryaH, ' jIvA iti ca ajIvA iti ca procyate' iti sarvatra sambandhamiti 47 / ye'pi pudgaladharmAste'pi tathaivelAha-" chAyA i vA' ityAdi, sUtrapaJcakaM kaNThayam / navaram-chAyAH-vRkSAdInAm , AtapAH sUryasya 1 / 'dosiNA' nairayikAvAsa bhI jIva aura ajIvarUpa haiM ye nairayikAbAsa nairayika jIvoM kI utpatti ke sthAnarUpa hote haiM-inameM jIvatva pRthivIkAyika AdirUpa hone ke kAraNa se kahA gayA hai aura ajIvatA svabhAvataH inameM hai hI-isa taraha se 24 daNDaka kahanA cAhiye yAvat vaimAnika aura vaimAnikAvAsa saudharmAdikarUpa kalpa, aura kalpavimAnAvAsa, bharatAdikSetra, himavadAdi varSadharaparvata, himavatkUTa AdikTa, unhIM meM rahe hue devabhavanAdirUpa kUTAgAra, cakravartivijetavya kacchAdikakSetrakhaNDarUpavijaya, tathA inakI kSemAdika purIrUpa rAjadhAniyAM ye sagha bhI jIva aura ajIvarUpa kahe gaye haiM aba sUtrakAra jo pudgaladharma haiM ve bhI jIva aura ajIvarUpa haiM aisA pratipAdana karane ke nimitta-" chAyAha vA " ityAdi sUtra kahate haiNajItva samajavuM joIe. te narakavA nAraka jInA utpatti sthAnarUpa hoya che, te narakAvAsamAM jIvaMta prakaTa karavAnuM kAraNa e che ke teo pRthvIkAyika AdirUpa hoya che ane temanAmAM ajIvatva te svabhAvataH rahelu ja cha, mA pramANe 24 64 4DavA naye. "vaimAni mana vaimAnikavAsa, saudharma Adi devalekarUpa kalpa, kapavimAnAvAse, bharatAdi kSetre, himavatAdi varSadhara parvate, himavalUTa Adi phUTe, temAM rahelA devabhavanerUpa kUTAgAre, cakravarti vijetavya chAdika kSetrakhaMDarUpa vijaya tathA temanI kSemA Adi rAjadhAnIe, e saune paNa jIva ane ajIvarUpa kahyAM che. have sUtrakAra pula dharmone paNa jIva ane ajIvarUpa pratipAdita karavA nimitta " chAyAi vA tyAha sUtranu 4thana 42 cha
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA02 404 sU0 38 grAmAdInAM jIvAjIvatvanirUpaNam 487 iti jyotsnAH-candrikAH andhakArAH - prasiddhAH 2 / avamAnAni-kSetrAdInAM pramANAni hastayaSTayAdIni, unmAnAni tulAyAH karpagujA se TikAdIni 3 / atiyAnagRhANi-nagarAdipraveze yAni gRhANi udyAnagRhAgi-tAni, udyAnarUpANi gRhANi pratItAni 4 / avaliMvAH zanaiH prapAtAzca dezavizepAH, ete sarve jIvA iti ca jIva vyAptatvAt , tadAdhAratvAdvA, ajIvA iti ca pudgalAdyajIvasvarUpatvAt tadAdhAratvAdvA procyate-evaM sUtrapaJcake'pi 'jIvAi ya ajIvAi ya' iti pratyeka dvike saMyojanIyamiti / __ atha samayAdikaM sakalavastu jIvAjIrUpamevAsti tadbhinarAzyantarAbhAvAta, ata evAha-do rAsI' ityAdi, -dvau rAzI prajJaptau-tadyayA-jIvarAzizcaiva ajIvarAzizcaitra, dvayamantareNa tRtIyarAzyabhAvAditi // mu0 38 // vRkSAdikoM kI jo chAyA hai vaha, sUrya kA jo Atapa hai vaha, candramA kI jo cAMdanIrUpa jyotsnA hai vaha, tathA andhakAra evaM kSetrAdikoM kA pramANa, tolA mASA AdirUpa unmAna, atiyAnagRha-nagarAdi ke praveza meM jo gRha haiM ve, tathA udyAnagRha-udyAnarUpagRha, avaliMba aura zanaiH prapAta ye dezavizeSa haiM, ye lagha bhI jIva aura ajIvarUpa haiM-jIvoM ke AdhArabhUta hone se yA jIvoM se vyApta hone se ye jIvarUpa haiM aura pudgalAdi ajIvarUpa hone se za ajIva ke AdhArabhUta hone se ajIvarUpa haiN| ___ samayAdirUpa samastavastu jIvAjIvarUpa hI hai kyoMki jIvarAzi aura ajIva rAzi se bhinna aura tIsarI rAzi kA abhAva hai-isI yAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra ne-'do rAsI' ityAdi sUtra kahA hai // sU0 38 // vRkSAdinI je chAyA hoya che te, sUryane taDake, candramAnA prakAzarUpa nA, tathA aMdhakAra, kSetrAdikenAM pramANa, tolA, bhASA AdirUpa unmAna (vajananAM mApa), atiyAnagRha (nagarAdinA praveza sthAnamAM je gRha hoya cha ta), dhAna, mavi bhane zanaH prapAta (bhA meM zivizeSa che), e badhAM jIva ane ajIvarUpa che. temane jIvarUpa kahevAnuM kAraNa e che ke teo jIvathI vyApta hoya che athavA jIvonA AzrayasthAnarUpa hoya che ane padvalAdi avarUpa hovAthI athavA ajIvanA AdhArabhUta hovAthI temane avarUpa kahevAmAM Avela che. samayAdirUpa samasta vastu jIva ane ajIvarUpa ja che, kAraNa ke jIvarAzi ane ajIvarAzithI bhinna evI koI trIjI rAzinuM astitva ja nathI. sara vAtane sUtradhAre "do rAsI" ityAdi sUtra dvArA pra48 : che. sU. 38
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAkasUtre jIvarAzi baddhamuktabhedAd dvividhaH, tatra prathamaM vadvAnAM. bandhanirUpaNAya mAhamUlam - duvihe baMdhe paNNatte taM jahA pejabaMdhe deva dosabaMdhe | jIvANaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM baMdhaMti, taM jahA -- rAgeNaM ceva doseNa caiva / jIvANaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM udIrAMti, taM jahA- abbhovagamiyAe ceva veyaNAe uvakkamiyAe caiva veyaNAe 1, evaM vedeti 2 / evaM nijareMti - abbhovagamiyAe ceva veyaNAe, uvakkamiyAe cetra veNAe 3 // sU0 39 // chAyA -- dvividho vandhaH prajJaptastadyathA - premabandhazcaiva dveSavandhazcaiva / jIvAH khalu dvAbhyAM sthAnAbhyAM pApaM karma vadhnanti tadyathA - rAgeNa caitra dveSeNa caitra / jItrAH khalu dvAbhyAM sthAnAbhyAM pApaM karma udIrayanti, tadyathA - AbhyupagamikyA caitra vedanayA, aupakramikyA caiva vedanayA 1 evaM vedayanti 2 / evaM nirjarayanti AbhyupagamikyA caiva vedanayA, aupakramikyA caiva vedanayA3 || sU0 39 // TIkA- 'duvihe badhe' ityAdi / bandho dvividhaH - premavandhaH, dveSavanyatha tatra prema - rAgo mAyAlobha kaSAyalakSaNaH, dveSaH - krodhamAna - kapAyalakSaNaH, uktaJca -- mAyAlohakasAo, icceyaM rAgasanniyaM dadaM / 44 koho mANo doso, iccevaM samAsanidviTTo || 1 || iti / baddha aura mukta ke bheda se jIvarAzi do prakAra kI hai- inameM jo baddha haiM unake bandhanirUpaNa ke liye aba sUtrakAra kahate haiM 488 'duvihe baMdhe paNa te ' ityAdi / bandha do prakAra kA kahA gayA he eka prema - (rAga) bandha aura dUsarAdveSabandha inameM mAyA aura lobhakaSAyarUpa jo hotA hai vaha prema (rAga) hai, aura krodha evaM mAnakaSAya jo hotA hai vaha dveSa hai| kahA bhI hai khaddha ane mukatanA bhedathI jIvarAzi e prakAranI che temAMnI je addha rAzi che tenA andhaniyA nimitte sUtrabhara " duvihe bandhe paNNatte " ityAdi sUtranuM kathana kare che-- adha meM ahAranA udyA he - ( 1 ) prema ( rAga ) aMdha ane (2) dveSaNadha. mAyA ane lAbhakaSAyane prema kahe che, ane krodha ane sAnakaSAyane dveSa kahe
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIko sthA02 4 sU0 39 yandhanirUpaNam chAyA-mAyAlobhakaSAyaH, ityetad rAgasajJitaM dvandvam / krodho mAno dveSaH, ityevaM samAsa nirdiSTaH // 1 // premNaH-premalakSaNacittavikArakArakamohanIyakarmapudgalarAzeH bandhaH-jIvapradezeSu yogapratyayata. prakRtirUpatayA pradezarUpatayA ca sambandhanam , tathA kaSAya. pratyayataH sthityanubhAgavizeSApAdanaM ca premavandhaH / evaM dveSamohanIyasya bandho dveSavandha iti, uktazca-"jogApayaDipaesaM Thiti aNubhAgaM kasAyao kuNai / / iti 'mAyAlohakasAo' ityAdi / isa premarUpa mohanIya karmapudgala kA jo ki citta ko vikRtakarane vAlA jo bandha honA yaha premavandha hai-mana vacana aura kAyarUpa yogase prakRti aura pradezayandha honA hai aura kaSAya se sthitirandha aura anubhAgavandha hotA hai karma pudgala jaba kevala yoganimitta se AtmA meM Ate haiM-sambandha ko prApta hote haiM-tama ve vahAM prakRti aura pradezarUpale pariNamita hokara lampaddhita rahate haiM aura jaba ve kaSAya ke nimitta se AtmA meM Ate hai-sambandhita hote haiM-taba ve vahAM sthiti aura anubhAgarUpa se pariNamita hokara vahAM rahate haiM-tAtparya kahane kA yahI hai ki karmapadaloM meM AtmA ke sAtha sambaddhita hone ko maryAdA jo hai tathA manda, tIvra, tIvratara, Adi rUpa se rasa dene kI yogyatA inameM AtI hai vaha saba kapAya ke nimitta se hI AtI hai isa taraha prema kA paMdha-prema lakSaNacittavikAra kAraka mohanIya karmapudgalarAzIkA jo bandha cha. 4thu 52 cha -" mAyAlohakasAo" tyAla. vitta vita 42 // 2 // A premarUpa mehanIya pulene je baMdha thAya che tene premabaMdha kahe che. mana, vacana ane kAyarUpa gadhI prakRti ane pradezabaMdha thAya che ane kayAyathI sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha thAya che. karmaputale jyAre yogane kAraNe AtmAmAM praveza kare che-AtmAnI sAthe saMbaMdha pAme che, tyAre teo tyAM prakRti ane pradezarUpe pariNamita thaIne saMbaddhita rahe che, ane jyAre teo tyAM sthiti ane anubhAgarUpe pariNamana pAmIne tyAM rahe che. A kathanano bhAvArtha e che ke-karma pudramAM AtmAnI sAthe saMbaddha thavAnI je maryAdA paDe che tathA maMda, tIvra, tIvratara AdirUpe rasa devAnI je yogyatA temanAmAM Ave che, te saghaLI yegyatA kaSAyane kAraNe ja Ave che. e ja pramANe premalakSaNa cittavikArakAraka mehanIya karma pudgalarAzine je baMdha che tene prema tha 62
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 sthAnAGgasUtre ___ chAyA-yogebhyaH prakRtipadezaM sthityanubhAgaM kapAyataH karoti // premadvepala kSaNAbhyAM karmabhyAmudayamAptAbhyAM jIvAnAmazubhakarmavandhomavatItyAha-'jIvANaM ' ityaadi| ___ athavA pUrvapatramanyathA vyAkhyAya sambandhAntaramasya kriyate-'duvihe vadhe' ityAdi / vandhaH sAmAnyena dvividho bhavati-premataH dvepataJceti / sacAnivRtti sUkSmasaMparAyaparyantaguNasthAnavatAmapekSayA vijJeyaH / yaratu-upazAntamohakSINamoha-sayogi-kevalinAM bhavati sa yoga pratyaya evAtaH sa bandhatvena na vivakSitaH / vandho'pi saH zepakarmabandhavilakSaNatvAd avandhasadRza eveti, yasya hi karmaNo'sau vandhaH, tadalpasthitikAdivizeSaNamasti, hai vaha premabaMdha hai tathA upamohanIya kA jo bandha hai vaha devabandha hai| kahA bhI hai-"jogA paDipaesa" ityAdi / yaha jIva udayaprApta premaddheparUpa kamoM ke dvArA ajJAbhakaloM kA baMdha karatA hai| isIliye-" jIvANaM dohiM ThANehi " ityAdi melUtra ailA kahA gayA hai ki jIva do sthAnoM se pApa karmakA baMdha kiyA karatA haieka rAga se aura dUsare deSa se| athavA-yahAM bandhazabda se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki baMdha do prakAra kA hotA hai-eka prema se aura dUsare deza se yaha sAmAnya baMdha anivRttikaraNa se lekara sUkSmasAparAya guNasthAnavAle jIvoM kI apekSA se jAnanA cAhiye tathA-jo upazAntamoha, kSINamoha aura saMyogi kevaliyoM ke hotA hai vaha yoga pratyaya hI hotA hai isaliye vaha baMdharUpa le vivakSita huA hai yadyapi yogapratyaya baMdha bhI bandharUpa hI hai, parantu baMdha kahe che ane zreSohanIyano je baMdha che tene cheSabaMdha kahe che. kahyuM pAna cha-" jogo payaDipaesaM" yAha. 20 ayapAsa bhadveSa35 4 dvaar| mazuma bhni| ma 42 che. tethii| hyu cha "jIvANaM dohiM ThANehiM" ItyAdi-jIva be sthAnake dvArA pApakarmane baMdha karyA kare che-eka rAgathI mana bhI dveSathI. athavA ahIM baMdha zabdathI e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke baMdha be prakArane hoya che-(1) premane nimitte. (2) cheSane nimitte A sAmAnya baMdha anivRttikaraNathI laIne sUmasAMparAya paryAnA guNasthAnavALA nI apekSAe samaja joIe. tathA upazAntamoha, kSINameha ane sagi kevaviomAM te te cogapratyaya ja hoya che, tethI tene ahIM baMdharUpe gaNAvavAmAM Avela nathI. jo ke gapratyayabaMdha paNa badhirUpa ja che, paraMtu te zeSakarmonA baMdhathI vila
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 40 4 0 39 vandhanirUpaNam "" uktazca- alpaM vAyaramauyaM bahuMca rukkhaMca sukilaM cetra / maMda mahanvayaM tiya, sAyAbahulaMca taM karamaM / / 1 " iti / chAyA - alpaM vAdaraM mRdukaM bahu ca rUkSaMca zuklaM caiva / mandaM mahAvyayamiti ca zAtA bahulaM ca tatkarma // 1 // 1 dare tatra alpaM sthitimapekSya, bAdaraM pariNAmamAzritya, mRdukam anubhAvApekSayAM, vahu- pradeza bahutvAt, rUkSam - bAlukAvat, mandaM -lepamapekSya, mahAvyayaM - sarvApagamena / etadeva darzayati--' jIvANaM ' ityAdi / vaha zeSakarmoM ke baMdha le vilakSaNa hone ke kAraNa abandha ke jaisA hI kahA gayA hai jisa karma kA yaha baMdha hotA hai vaha karma alpasthitika Adi vizeSaNoM vAlA hotA hai| kahA bhI hai- ( appaM bAyara mauyaM ) ityAdi / yahAM jo karma ko alpa kahA gayA hai vaha sthiti kI apekSA lekara kahA gayA hai tathA bAdara jo kahA gayA hai vaha pariNAma kI apekSA lekara kahA gayA hai mRduka jo kahA gayA hai vaha anubhava kI apekSA lekara kahA gayA hai yaha jo kahA gayA hai vaha pradeza bahutA ko lekara kahA gayA hai rUkSa jo kahA gayA hai vaha nirasa hone kI apekSA se bAlukA kI taraha ho jAne se kahA gayA hai manda jo kahA gayA hai vaha lepa kI apekSA lekara kahA gayA hai tathA mahAvyaya jo kahA gayA hai vaha sampUrNarUpa se vyaya ho jAne kI apekSA se kahA gayA hai yahI bAta sUtrakAra ne " jIvANaM " ityAdi sUtra dvArA pradarzita kI kSaNa ( bhinna prakAranA) hAvAne lIdhe tene akha dhanA jevA ja kahevAmAM Avye che. je karmAMnA A madha hAya che te kama` alpasthitika Adi vizeSaNeAvALu hoya . che - " appa bAyaramauyaM " ityAdi sahIM usane alpa kahevAmAM AvyuM che te sthitinI apekSAe kahevAmAM AvyuM che, ane tene je mAdara kahevAmA Avyu che te pariNAmanI apekSAe kahevAmA AvyuM che. tene je mRduka kahevAmAM AvyuM che te anubhavanI apekSAe kahevAmAM Avyu che, tene je bahu vizeSaNu lagADayuM che te pradezamahuttAnI apekSAe lagADayu' che, tene je rUkSa kahevAmA Avyu che te retInI jema nIrasa thaI javAnI apekSAe kahevAmAM AvyuM che, tene je manda kahevAmAM Avyu te lepanI apekSAe kahevAmAM Avyu che, tathA tene je mahAtmaya kahevAmAM AvyuM che te sapUrNarUpe tenA gaya thaI javAnI apekSAe kahevAmAM Avyu che, mevAta sUtradvAre " jIvANaM " tyiAhi sUtra dvArA auTa harI che.
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 425 sthAnAsUtra jIvAH-pANinaH Namiti vAkyAlakAre dvAbhyAM sthAnAbhyAM-kAraNAbhyAM pApam-azubha-azubhabhavanivandhanatyAd azubhaM vadhnanti sRSTAdyavasthAM kurvanti na svanuvandharahitaM dvirAsayasthitikaM zubhaM vadhnanti tasya kevalayogapatyayatvAditi / kena kAraNadvayena ? ityAha-'rAga' ityAdi, rAgeNa dveSeNa ca kapAyarityarthaH / nanu vandhahetavastu mithyAtvAviratikaSAyayogAH mocyante tatkathamatra kevalaM kapAyA evoktAH ? iti ceducyate-kapAyANAM pApakarmabandha prati prAdhAnyakhyApanArtham / prAdhAnyaM ca teSAM sthityanubhAgaprakarSa kAraNatvAditi / yadvA teSAmahai-isa taraha jIva do sthAnoM se azubhabhava kA kAraNa hone se azubhakarma kA bandha karate haiM-unheM spRSTa Adi avasthAvAlA karate haiM-anubandha rahita unheM nahIM karate haiM arthAt hisamaya kI sthitivAle zubha karma kA ve bandha nahIM karate haiM kyoM ki jo karma do samaya kI sthitivAlA hotA hai usa karma kA bandha kevala yoganimittaka hI hotA hai jIvoM ke azubha karmo ke bandha ke kAraNa rAga aura dveSa haiN| yahI bAta ( rAgeNa ceva doleNa ceva ) isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai yahAM aisI AzaMkA ho sakatI hai ki karmabandha ke kAraNa to mithyAtva, adhirati, pramAda, kaSAya aura yoga kahe gaye haiM phira yahAM kevala kavAyoM ko hI karmabaMdha kA kAraNa kyoM kahA hai to isakA samAdhAna aisA hai ki yahAM jo kaSAyoM ko hI karmabandha kA kAraNa kahA gayA hai vaha karnabandha meM inakI pradhAnatA prakaTa karane ke liye kahA gayA hai / kyoM ki karmabandha hone para bhI jo karmoM A rIte jIva be sthAne vaDe azubhabhAvanA kAraNarUpa azubhakamane baMdha kare che, temane (karma pudgalene) pRSTha Adi avasthAvALAM kare che-temane anubaMdha rahita karatA nathI. eTale ke be samayanI sthitivALe zubhakarmone baMdha teo karatA nathI, kAraNa ke be samayanI sthitivALuM je karma hoya che, te kamane baMdha kevaLa roganimittaka ja hoya che. jenA azubhakarmonA baMdhanuM 429 2 // mane dveSa 04 gAya che. me pAta sUtra "rAgeNa ceva doseNa ceva" mA sUtrapA dvArA 548 4rI che. mI dhana hAya savI za' thAya ke karmabaMdhanA kAraNa to mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane roga kahyAM che, chatAM ahIM mAtra kaSAyane ja zA mATe kamabaMdhanA kAraNarUpa kahevAmAM AvyA che? A zaMkAnuM nIce pramANe samAdhAna karI zakAya-kamabaMdhamAM temanI pradhAnatA prakaTa karavA nimitte ja ahIM temane (kaSAyone) karmabaMdhanA kAraNe rUpa batAvavAmAM AvyA che, kAraNa ke karmabaMdha thAya tyAre karmonI sthiti
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u040 31 bandhanirUpaNam tyantamanarthakAritvAt / 66 Adaca- htH prAyAllo, kasya saukhyaiva vismayaH / ko vA na labhate mokSaM, rAgadvepaM na ced bhavet // 1 // iti | yadvA-dvisthAnakAnurodhAd bandhahetu dezagrAhakamevedaM sUtramiti na doSaH / pUrvoktasthAnadvayena vaddhasya ca pApakarmaNo yathodIraNavedana - nirjaraNAni prANinaH kurvanti tathA sUtratrayegAha - 'jIvANa' ityAdi / dvAbhyAM sthAnAbhyAM jIvA' pApaM karma meM sthiti aura anubhAga kI prakarSatA hotI hai usake prati kAraNa kaSAyeM hotI hai athavA ce kaSAyeM atyanta anarthakArI haiM isa bAta ko prakaTa karane ke liye yahAM kapAyoM ko kahA gayA hai| so hI kahA hai- " ko duHkhaM prApnuyAloke " ityAdi saMsAra meM kauna duHkha pA sakatA hai, aura sukhamilane meM kauna sA Azcarya hai tathA kauna mokSa ko nahIM pA sakatA hai jisake agara rAgadveSa rUpa kaSAya na ho // 1 // gharak athavA sthiAna ke anurodha se yaha sUtra bandhahetuoM meM se eka dezabandha ke hetuoM kA grAhaka hai / ataH isa prakAra ke kathana meM koI Apatti nahIM hai aba sUtrakAra yaha kahate haiM ki pUrvokta do sthAna se yaddhapApakarma kI jIva jisa taraha se udIraNA karate haiM, unakA vedana karate haiM, aura unakI nirjarA karate haiM ve kahate haiM ki jIva do sthAnoM athavA te ane anumAganI prakatAnA kAraNarUpa te kaSAye| ja hAya che kaSAye ghaNA ja ana`kArI che e vAtane prakaTa karavA mATe ahIM kama baMdhanA kAraNarUpa kaSAyAne batAvavAmAM Avela che. eja vAta nIcenI gAthA dvarA vyasta thAya che - " ko dukha prApnuyAlloke " tyAha- je jIvamAM rAgadveSane abhAva hAya che te jIvane koI duHkha bhAgavavuM paDatuM nathI, evA jIvane sukha prApta thAya te temAM Azcaya zuM che ? ane evA jIva mekSa paNa prApta karI zake che. // 1 // athavA dristhAnanA anurAdhanI apekSAe A sUtra khahetuomAMnA eka dezakhadhanA hetuo ( kAraNeA ) tuM grAhaka che. tethI A prakAranA kathanamAM phAi doSa nathI. have sUtrakAra e prakaTa kare che ke pUrvakti e sthAneA dvArA bahu pApa kramanI jIva kevI rIte udIraNA kare che, kevI rIte temanuM vedana kare che, ane phaeNvI rIte temanI niza kare che-jIva e sthAnevarDa pApakamanI uddIraNA kare
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAzAstra udIrayanti-amAptAvasara evodayAyalijhAyAM pravezayanti / tadeva sthAnadvayaM darzayati'abhovagamiyAe' ityAdi, AbhyupagamikyA-abhyupagamena-svIkaraNena nittA, abhyupagame bhavAbA-AbhyupagamikI svecchayA svIkRtetyarthaH, tayA-pravajyA svIkaraNena brahmacaryabhUmizayana kezalucanAtApanAdirUpayA vedanayA-pIDayA ! tathA-aupakramikyA-upakrameNa kamoMdIraNakaraNena niyaMtA, modIraNakAraNe bhavA vA-aupakramikI -svayAdayaM prAzA barAtisArAdinanyA, tayA vedanayA / 'eka' miti evamle pApakarmakI udIraNA karate haiM karma ke udaya meM Ane ko aksara to nahIM hai parantu use jabardastI udghAvalikA meM lAnA isakA nAma udIraNA hai| udIraNA karane ke ve do sthAna ye hai-eka AbhyupAlisI vedanA aura dUsarI aupakramikI vedanA, AyugamikIvedanA vaha hai jo svecchA se svIkRta kI jAtI hai jaise pravajyA kA svIkAra karanA, brAyaM kA pAlanA, bhUmi para zayana karanA, kezoM kA laJcana karanA aura AtApanA Adi lenA, ina saba ke karane para jIvoM ko vedanA kA anubhava to honA hai para isa vedanA ko zAntibhAva se sahana karane se bamoM kI udoraNA hotI hai| ataH isa taraha kI kriyAoM se janya vedanA se jo kanoM kI udIraNA hotI hai vaha AbhyupAmikI vedanA janya udIraNA hai tathA kamoM ko udIraNA karaNa se jo nivRtta hotI hai athavA karmodIraNakAraNa ke hone para jo hotI hai vaha aupakraliko vedanA hai jaise jvarAtisArAdijanya vedanA isa vedanA se jo karmoM kI udIraNA hotI hai vaha aupkrche kamane udayamAM AvavAne avasara na hoya te paNa jabardastIthI tene udayAvalikAmAM lAvavuM tenuM nAma urI rahyuM che udIraNuM karavAnA te be sthAna nIce pramANe che-(1) AbhyapagamikI vedanA ane (2) aupakamiTI vedanA, je vedanAno svecchAe svIkAra karavAmAM Ave che te vedanAnuM nAma AvyupagamikI vedanA che. jemake pratrajyA aMgIkAra karavI, brahmacaryanuM pAlana karavuM, bhUmipara zayana karavuM, leca kare, AtApanA levI vagere. A badhAnuM sevana karavAthI jIvene vedanAne anubhava thAya che, paraMtu te vedanAne zAntibhAvapUrvaka sahana karavAthI karmonI udIraNA thAya che. A prakAranI kriyAothI janya vedanAthI karmonI je udIraNuM thAya che, te AkyupagamikI vedanAjanya udIraNuM kahevAya che. karmonI udIraNakaraNa dvArA je nivRtti thAya che, athavA karmohiraNakAraNa udabhavavAthI je vedanA anubhavavI paDe che tene pakamikI vedanA kahe che. jemake navarAdi janyavedanA, te prakAranI vedanA vaDe karmonI je udIghaNuM thAya che tene aupakanikI vedanAjanya udIraNuM kahe che eja pramANe jIva
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ supA TIkA sthA02u04sU040 AtmaniryANanirUpaNam 495 pUrvoktaprakAreNa sthAnadvayenaiva jIvAH pApaM karma vedayanti-udIritaM sad vipAkato'nubhavanti / evam anenaiva prakAreNa ca jIvAH pApaM karma nirjarayanti-AtmapradezebhyaH zaTayanti-pRthakkurvatItyarthaH // 0 39 // karmaNAM dezataH sarvathA vA nirjaraNe jIvasya bhavAntare siddhigatau vA gacchataH zarIrAnniryANaM bhavatIti niryANavaktavyatA sUtrapaJcakenAha ____ mUlam-dohi ThANehiM AyA sarIraM phusittANaM NijjAi, taMjahA-deseNa vi AyA sarIraM phusittANaM NijjAi, savveNavi AyA sarIraM phusittA NaM NijjAi 1 // evaM phurittA gaM 2 // evaM phuDittA gN3| evaM saMvadRittA gN4| evaM nivvdRintaannN5||suu0||40 ___ chAyA-dvAbhyAM sthAnAbhyAmAtmA zarIraM spRSTvA khalu niryAti, tadyathAdezenApi-AtmA zarIraM spRSTvA khalu niryAti, sarveNApi-AtmA zarIraM spRSTvA khalu niryAti 1 / evaM sphorayitvA khalu0 2 / evaM sphuTitvA khalu0 3 / evaM saMvatye khalu0 4 / evaM nivatyaM khalu0 5 // sU0 40 // mikI vedanA janya udIraNA hai isI prakAra se jIva inhIM do sthAnoM dvArA pApakarma kA vedana karate haiM-udIraNA kareM kA nipAkanaH phala se anubhava karate haiN| isI prakAra se jIva pApakarma kI nirjarA karate haiM-AtmapradezoM se unheM pRthak karate haiN| sU 39 // ____ jIva ke karmoM kI jaba dezataH athavA sarvataH nirjarA hotI hai taba vaha savAntara meM yA isI bhava meM siddhigati meM prApta ho jAtA hai siddhigati meM prApta hone samaya isakA gRhIta zarIra se niryANa-nikalanA hotA hai isI liye aba sUtrakAra nirmANa saMbaMdhI vaktavyatA pAMca uparokta be sthAne dvArA ja pApakarmonu vedana kare che. udIrita karmanA vipAka svarUpe phaLane anubhava kare che eja pramANe jIva te be sthAna dvArA ja pApakarmanI nirjarA kare che-AtmapradezathI temane alaga karI nAkhe che sU 39 jIvanA karmonI tyAre dezataH (aMzataH) athavA sarvataH nirjarA thAya che, tyAre bhavAntaramAM athavA eja bhavamAM siddhagatine prApta kare che siddhi gatine prApta karatI vakhate tenuM gRhIta zarIramAthI nirmANa-bahAra nikaLavAnuM thAya che. tethI sUtrakAra have pAMca sUtro dvArA nirmANa viSayaka vaktavyatA 538 42 cha-" dohi ThANehiM AyA sarIra " tyA
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAmasUtre TIkA-'dohi' ityaadi| dvAbhyAM prakArAbhyAmAtmA-jIvaH zarIraM-dehaM spRSTvA niryAti-maraNakAle zarIrAnnissarati, tadevAha-dezenApi sarveNApi ca / tatra dezena-katipayapadezAnA milikAgatyA bahiH kSepaNena jIvaH zarIrato nissarati / yathelikA jIvavizeSaH 'svasyAgrapAdau pUrvamagre saMsthApya pazcAdanyapAdau tata utthApyAnyatra gacchati, tatho. sAdasthAnaM gacchan jIvaH katipayAnAtmapradezAn zarIrAbahiH prakSipya nissaratIti bhAvaH / sarveNa sarvAtmanA kandukagatyA sarvapradezAnAM yugapad vahi nissAraNena, yathA kandukaH sarvAtmanotpatati tathotpAdasthAnaM gacchan jIvo'pi sarvAn svAtmasUtroM dvArA prakaTa karate haiM-dohi ThANehiM AyA sarIraM' ityAdi / do prakAra se jIva deha kA sparza karake maraNakAla meM zarIra se ghAhara nikalajAtA hai-ve do prakAra ye haiM-eka ekadeza aura dUsarA sarva deza jIva jaba deza se maraNakAla meM zarIra se bAhara nikalatA hai taba vaha kitane AtmapradezoM ko ilikA-(kRmi vizeSa) gati se unheM bAhara nikalatA hai-jisa prakAra ilikA apane Age ke pagoM ko pahile Age jamAletI hai aura bAda meM vaha anya pagoM ko uThAkara calatI hai, usI prakAra utpAda sthAna ko jAne kI taiyArI vAlA jIva pahile apane thoDe se AtmapradezoM ko zarIra se bAhara nikAla detA hai aura phira vaha samasta AtmapradezoM ke sAtha bAhara nikala jAtA hai aura jaba sarvadeza se maraNakAla meM AlapradezoMko bAhara nikAlatA hai-taba vaha kandakagati kI taraha apane pradezoM ko yugapat zarIra se bAhara nikAla detA hai-arthAt kanduka jaise sarvAtmanA uchalatA hai usI taraha se utpAda be prakAre jIva dehane sparza karIne maraNakALe zarIramAMthI bahAra nikaLI jAya che, te be prakAre nIce pramANe che-(1) eka deza ane (2) sarvadeza. jIva jyAre dezadvArA zarIramAMthI bahAra nIkaLe che, tyAre te keTalAka Atmapradezone IlikA (kRmivizeSa) gatithI bahAra kADhe che. jema IlikA (kRmi) pitAnA AgalA pagene pahelAM jamIna sAthe dRDhatAthI jamAvI le che ane tyArabAda anya pagane uThAvIne cAle che, e ja pramANe utpAda sthAna tarapha javAnI taiyArIvALo jIva pahelAM potAnA thaDA Atmapradezone zarIranI bahAra kADhI le che ane tyArabAda te samasta AtmapradezonI sAthe bahAra nIkaLI jAya che. ane jyAre te maraNakALe sarvadezathI Atmapradezone bahAra kADhe che tyAre te kabdakanI (daDAnI) gatinI jema potAnA pradezane eka sAthe zarIramAMthI bahAra kADhe che. eTale ke jema kaduka sarvAtmanA (Akhe Akho) uchaLe che, e ja pramANe
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u04sU0 40 AtmaniryANanirUpaNam 497. pradezAn samakAlaM nissArayatIti bhAvaH yadvA-dezenA'pi-dezato'pi, apizabdena sarveNApItyarthaH AtmA zarIraM-zarIraikadezaM pAdAdikaM spRSTvA'vayavAntarebhyaH pradeza saMhArAnniti, saca saMsArI jIvaH, sarveNA'pi-sarvatayA'pi, api zabdena dezenApItyarthaH, sarvamapi zarIraM spRSTvA niryAti, saca siddhajIvaH / vakSyateca "pAyaNijjANA Niraesu 'uvavajjati' ityAdi yAvat " savyaMgaNijjANA siddhesu" iti / chAyA-pAdaniryANA nirayepRtpadyante, " sarvAGga niryANAH siddheSu" / sthAna ko jAtA huA jIva bhI eka sAtha hI AtmapradezoM ko zarIra se bAhara nikAla detA hai| ____ athavA-deza se bhI aura sarvarUpa se bhI AtmA zarIra ke eka dezarUpa caraNAdikoM kA sparza karake avayavAntaroM (anya avayavoM se) se pradezoM kA saMhAra karake zarIra se bAhara nikala jAtA hai-saMhArazaddha kA artha yahAM saMkoca karanA hai aisA vaha saMsArI jIva hai| sarvarUpa se bhI samastazarIra ko sparza kara AtmA usase bAhara nikala jAtA hai esA vaha siddhajIva hai| "paNijjANA Niraesu uvavajaMti" yAvat "sacaMgaNijjANA siddhesa" esA svayaM zAstrakAra Age kaheMge, jo jIva caraNaniryANavAle (pagakI taraphase jIvako nikAlanevAle) hote haiM ve jIva nairayiko meM utpanna hote haiM aura jo sAMganiryANavAle hote haiM ve siddhoM meM utpanna hote haiN| utpAdasthAne jato AtmA paNa eka sAthe ja Atmapradezane zarIramAMthI bahAra kADhI le che. athavA-dezata paNa ane sarvata; paNa AtmA zarIranA eka dezarUpa caraNAdikene sparza karIne avayavAntaro dvArA (anya avayave dvArA) prade zene saMhAra karIne zarIramAMthI bahAra nIkaLI jAya che. ahIM saMhAra kare eTale saMkecavuM artha grahaNa karavAnuM che. e te sarvarUpe saMsArIjIva che. samasta zarIrane sparza karIne AtmA zarIramAMthI bahAra nIkaLI jAya che ane dezarUpe paNa samasta zarIrane sparza karIne AtmA zarIramAMthI bahAra nIkaLI naya che, meva te siddha che "pApaNijjANA Niraesu uvavajjati " yAvat " savvagaNijjANA siddhesu" se zAsa2 pote 1 mA pratipAhana 422. je jI caraNanirmANavALA (paga taraphathI jIvane bahAra kADhavAvALa) hoya che, teo nArakamAM utpanna thAya che ane je ja sarvAganirmANavALA hoya che,
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 sthAnAstra AtmanA zarIre spRSTe sati zarIrasya sphuraNa bhavatItyata Aha-'eva' mityAdi, evaM-pUrvapakAreNaivAsyApyAlApakaH paThanIyaH, tatra dezenApi kiyaddhirapyAtmapradezairilikAgatikAle, sarveNApi sarvairapyAtmapradezaiH kandukagatikAle zarIra sphorayitvA-saspandaM kRtvA niryAti / athavA zarIraM dezena-dezataH zarIraikadezamityarthaH pAdAdi niryANakAle sphorayitvA, sarveNa-sarvataH sarva zarIraM sarvAGganiryANAvasara ityarthaH 2 // sphoraNAcca sAtmakatvaM sphuTaM bhavatItyAha-' eva'-mityAdi, evaM-tathaiva dezena-Atmaikadezena zarIraM sphoTayitvA sacetanatayA sphuraNaliGgata ilikAgato sphuTaM kRtvA, sarveNa sarvAtmanA kandukagatau sphuTaM kRtveti ! yadvA-zarIraM dezenadezataH sAtmakatayA pAdAdinA niryANakAle sphuTaM kRtvA, sarveNa-sarvataH-sarvAGga niryANakAle iti / athavA-sphoTayitvA-vizIrNa kRtyA, tatra dezena-akSyAdi vidhAtena, sarveNa-savizaraNena dIpavat vidyullatAvacca 3 / zarIraM sAtmakatayA sphu. TIkurvan kazcittatsaMvartanamapi karotItyAha-'eva' mityAdi, evaM-tathaiva saMvayaM saMkocya zarIraM dezena-ilikAgatau zarIrasthitapradezaiH, sarveNa-sarvAtmanA kandukagatau sarvAtmapradezAnAM zarIrasthitatvAnniryAtIti / yadvA-zarIram-upacArAd daNDa yogAddaNDapuruSavat zarIriNamityarthaH, tatra dezena-dezataH saMvartanaM mriyamANasya saMsAri jIvasya pAdAdigatajIvapradezasaMhArAt, sarveNa-sarvatastu nirvANaM gacchataH praanninH| athavA-zarIraM dezena-hastAyekadezasaMkocanena saMvayaM sarveNa-zarIrasaMkocakapipIlikAdi jIvavizeSavat sarva zarIrasaMkocanena saMvatyati4 / Atmanazca saMvatanaM kurvan jIvaH zarIrasya nivarttanaM karotItyAha-'eva' mityAdi, eva-pUktipakAreNa AtmA dvArA zarIra ke spRSTa hone para zarIra kA sphuraNa hotA hai isI bAta ko aba sUtrakAra kahate haiM-isa sambandha meM AlApa pUrvokta rUpa se hI kahanA cAhiye-arthAt isakA gati kI taraha kitaneka Atma pradezoM ko spandita karake jIva zarIra se bAhara nikalatA hai tathA kandu. kagati kI taraha yugapat samasta AtmapradezoM ko spandita karake vaha zarIra se bAhara nikalatA hai isI taraha se ekadeza aura sarvadeza kI teo siddhomAM utpanna thAya che AtmA dvArA zarIrane pRSTa karAvAthI zarIranuM kuraNa thAya che, eja vAtane have sUtrakAra prakaTa kare che A viSayane anulakSIne pUrvokta kathana ja grahaNa karavuM joIe. eTale ke IlikA (kRmi vizeSa) gatinI jema keTalAka Atmapradezane spendrita karIne jIva zarIramAMthI bahAra nIkaLe che, tathA kanka gatinI jema eka sAthe samasta Atmapradezane spendrita karIne te zarIramAMthI bahAra nIkaLe che. e ja pramANe
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TokA sthA02 u0 4 sU0 41 kevaliprajJaptadharmalAbhanirUpaNam dhruva nivartya - jIvapradezebhyaH zarIra pRthakkRtvetyarthaH, tatra dezenelikAgatau sarve / athavAdezena zarIra nivartyAtmanaH pAdAdiniryANavAn / sarveNa - sarvAGganiryANavAnIti / yadvA - paJcavidhazarIrasamudAyApekSayA dezataH zarIram audArikAdikaM nivartya - parityajya taijasakArmaNe tvAdAyaiva tathA sarveNa sarve zarIrasamudAyaM nivartya - parityajya niryAti - sidhyatItyarthaH 5 / / sU0 40 // pUrvaM yat sarvaniryANamuktaM tacca paramparayA dharmazravaNalAbhAdibhirbhavatIti tatmAptiprakAraM pradarzayati mUlam - dohiM ThANehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe taM jahA -khaeNa ceva, uvasameNa ceva, jAva kevalaM maNapajjavanANaM uppADejA, taM jahA khaNNa ceva uvasameNa caiva // 41 // chAyA--dvAbhyAM sthAnAbhyAmAtmA kevaliprajJaptaM dharmalabhate zravaNatayA, tadyathA kSayeNa caitra upazamena caiva yAvat kevalaM manaHparyavajJAnamutpAdayati, tadyathA kSayeNa caiva upazamena caiva || su041 / / - TIkA - ' dohiM ' ityAdi / sugamam / navaram - udayaprAptayorjJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyayoH karmaNornirjaraNena upazamena - anuditayostayorvipAkAnanubhavanena apekSA lekara kathana sphuraNa ke viSaya meM, sphuTana ke viSaya meM, saMvartana ke viSaya meM aura nivartana ke viSaya meM bhI karanA cAhiye-TIkA meM yaha viSaya spaSTarUpa se prakaTa kiyA gayA hai // 40 // pahile jo sarvaniryANa kahA gayA hai vaha jIva ko paramparArUpa se dharmazravaNa ke lAbha Adi se prApta hotA hai ataH aba sUtrakAra usakI prApti ke prakAra ko pradarzita karate haiM ( dohiM ThANehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labhejA ' ityAdi / do sthAnoM ko lekara AtmA kevaliprajJapta dharma ko sunane se prApta eka deza ane sarva dezanI apekSAe sphuraNanA viSayamAM, spheTananA viSayamAM, saMvananA viSayamAM ane nivatananA viSayamAM paNa kathana samajavuM joie TIkAmAM A viSaya spaSTarUpe prakaTa karavAmAM AvyeA che !! sa 405 AgaLa je saoNMniyaMNu prakaTa karavAmAM Avyu che te jIvane para parArUpe dharma zravaNunA lAbha AdithI prApta thAya che. tethI sUtrakAra have tenI prAptinA aJjAranuM niSaSNu 42 che- " dohiM ThANe hiM AyA kevalipaNNatta dhammaM labhejjA" tyAhi. TIkA-e sthAne dvArA (be prakAre) AtmA kevaliprajJapta dharmane zravaNu dvArA Apta kurI zarteM che. te me sthAna nIce pramANe che- (1) kSayazya bhane (2)
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre , kSayopazamenetyuktaM bhavati / evaM jAva ityAdi, yAvacchAdena" kevalaM bohi bujhejjA, muDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA, kevalaM vaMbhaceravAsamAvasejjA, kevaleNaM saMjameNaM saMjamijjA, kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, kevalaM AbhiNivohiyanANamuppADejjA " iti saMgrAhyam / 500 chAyA - kevala bodhi budhyate, muNDo bhUtvA agArAd anagAritAM mavrajati, kevalaM brahmacaryavAsamAvasati, kevalena saMyamena saMyamayati, kevalena saMvareNa saMvRNuyAt, kevalamAbhinivodhikajJAnamutpAdayati / kara sakatA hai ve do sthAna haiM eka kSayarUpa aura dUsarA upazamarUpa isI prakAra se vaha yAvat kevalajJAna ko aura manaH paryavajJAna ko utpanna kara sakatA hai udayaprApta jJAnAvaraNIya aura darzanAvaraNIya karmA kI nirjarA se inhIM kI anudita avasthA meM inake vipAka ke anubhava se evaM inake kSayopazama se jIva matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryayajJAna ko prApta karatA hai tathA cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ko prApta karatA hai - yahAM yAvat zabda se " kevalaM bohiM bujjhejjA, muMDe bhavittA, agArAo aNagAriyaM pavvajjA, kevalaM vaMbhaceravAsamAbasejjA, kevaleNaM saMjameNaM saMjamijjA, kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, kevalaM AbhiNibohiyanANamuppADejjA " isa pATha kA saMgraha huA hai| yahAM bodhizabda se matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryayajJAna cAra jJAnoM kA grahaNa huA hai / kevalajJAna kA grahaNa isaliye upazamarUpa. eja pramANe (te e sthAnA dvArA ) te manaHvajJAna ane kevaLajJAna pantanA jJAnAne prApta karI zake che. udayamAma jJAnAvaraNIya ane danAvaraNIya karmonI nirAthI temanI anudita avasthAmAM temanA vipAkanA anubhavathI ane temanA kSaceApazamathI jIva matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:pavajJAnane prApta kare che, tathA cakSukana, acakSudana, ane avadhidarzanane prApta kare che. ahIM yAvat ( paryanta ) pada vaDe nIcenA pAThanA sa'graha thayA che ema samajavuM, "kevalaM voIi bujjhenjA, muMDe bhavitA, agArAo aNagAriyaM pavvajjA, kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA, kevaleNaM saMjameNaM saMjamijjA, kevaleNaM saMvareNa saMvarejjA, kevalaM AbhiNibohiyanANamuppADejjA " sahIM godhi zabda dvArA matijJAna, zrutajJAna, vidhijJAna, ane manaHpavajJAna, A cAra jJAnane grahaNu
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA0 2 30 4 sU. 42 palyaupamasAgaropamanirUpaNam 50 evam-anayaivarItyA dvAbhyAM sthAnAbhyAmAtmA kevalAM vodhi budhyate, ityArabhya 'kevalaM manaHparyavajJAnamutpAdayati' ityantaM sarva bodhyam / kevalajJAnaM tu karmaNAM kSayAdevotpadyata iti tanAtra gRhItam / iha ca yadyapi bodhyAdayaH samyaktvacAritrarUpatvAt kevalena kSayeNa kevalena upazamena ca bhavanti tathA'pyete kSayopazamenApi bhavanti / zravaNAdIni manaH paryavaparyantAni tu kSayopazame naiva bhavantIti sarva sAdhAraNaH kSayopazamaH padadvayenokta iti // sU0 41 // vodhi-matizrutAvadhijJAnAni cotkarSa taH SaTSaSTisAgaropamasthitikAni bhavanti, sAgaropamANi ca palyopamAzritAnIti tadvitayamarUpaNAmAha___mUlam-duvihe addhovamie pannatte, taM jahA-paliovameva sAgarovame ceva / se kiM taM paliovame ?, paliovame-"jaMjoyaNavisthiNaM, pallaM egAhiyaparUDhANaM / hojjaNiraMtaraNiciyaM, bhariyaM vAlaggakoDINaM // 1 // vAsasae vAsalae, ekeke avahaDammi jo kAlo / so kAlo bolo, uvamA egassa pallassa // 2 // eesi pallANaM koDAkoDI havejja dasaguNiyA taM sAgarovamasla u, egassa bhave parImANaM // 3 // sU0 42 // nahIM huA hai ki vaha jJAna jJAnAvaraNa karma ke sarvathA kSaya se hI utpanna hotA hai yadyapi bodhi Adika samyaktvacAritrarUpa hone se kevala kSaya se aura kevala upazama se hote haiM-parantu ye kSayopazama le bhI hote haiM kyoM ki zravaNAdika se lekara manaH paryava taka jJAna kSayopazama se hI hote haiMisI kAraNa sarva sAdhAraNa kSayopazama isa padadvaya se kahA gayA / / 41 // karavAmAM Avela che. kevaLajJAnane grahaNa nahIM karavAnuM kAraNa e che ke te jJAna te jJAnAvaraNa kamanA sarvathA kSayathI ja utpanna thAya che. jo ke badhi Adika samyaktva cAritrarUpa hevAthI kevaLa kSaya vaDe ane kevaLa upazama vaDe ja prApta thAya che. paraMtu teo zapazama vaDe paNa prApta thAya che, kAraNa ke zravaNAdikathI laIne mana paryava paryantanA jJAna lApazamathI ja thAya che eja kAraNe A pada dvaya (be pa) dvArA sarvasAdhAraNa kSapazamanu ja kathana karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. che sU. 41 che
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 501 sthAnAGgasUtra chAyA-dvividhamaddhaupamikaM pakSaptaM, tadyathA-palyopamaM cava sAgaropamaM caiva / atha kiM tat palyopamam ? palyopam-yad yojanavistIrNa palyamekAhikamarUdAnAm / bhavenirantaranicitaM, bhRtaM bAlAgrakoTInAm // 1 // varSazate varSazate ekaikasmin apahate yaH kAlaH ! sa kAlo boddhavyaH, upamA ekasya pallyasya // 2 // eteSAM pallyAnAM koTAkoTI bhaveddazaguNitA, tat sAgaropamasya tu ekasya bhavet parimANam / / sU0 42 // TIkA-'duvihe addhovamie' ityAdi / upamayA nivRttam aupamikam , addhA-kAlaH, tadviSayamopamikam advaupamikam , yatkAlapramANamupamAnaM vinA sAmAnyajanena grahItuM na zakyate tad advaupamikamiti bhAvaH / tacca dvividhampalyopamaM sAgaropamaM ceti| palyaH-lATadezamasiddho dhAnyAdhAravizeSaH, palyavatpallyA, tenopamA yasya tat pallyopam / sAgareNopamA yasya tat sAgaropamam , ghodhi aura mati, zruta, avadhijJAna the utkRSTa se 66 sAgaropama kI sthiti vAle hote haiM aura sAgaropama palyopamakA Azrita hotA hai isa kAraNa sUtrakAra ina donoM kI prarUpaNA karate haiM (davihe addhovamie pannatte) ityaadi| TIkArtha-upamAse jAnAjAne vAlA kAla aupamika kAla hotAhai kyoMki yaha upamA se nivRtta hotA hai aupamika kAla sAmAnya jana dvArA vinA upamAna kA jAnA nahIM jA sakatA hai isaliye ise addhopamika kahA gayA hai yaha advopamika palyopama aura sAgaropama ke bheda se do prakAra kA hotA hai lATadezaprasiddha dhAnyAdhAra vizeSa kA nAma palya hai isa palya se jisakI upamA ho vaha palyopama kAla hai tathA sAgara se jisakI upamA ho vaha sAgaropamakAla hai arthAt sAgara ke samAna jo kAla bodhi ane mati, kRta, avadhijJAna, te utkRSTanI apekSAe 66 sAgazipamathI sthitivALAM hoya che, ane sAgaropama kALa palyopamane AdhAre jANI zakAya che. tethI have sUtrakAra te bannenI prarUpaNa kare che- " duvihe addhovamie paNNatte " tyA TIkA-je kALane upamA vaDe jANI zakAya che te kALane aupamika kALa kahe che, kAraNa ke te kALanuM pramANa upamA vaDe ja nIkaLI zake che. tethI tene addhopamika (aDhA eTale kALa upamA dvArA jANI zakAya tevA kALane addhapamika kahe che) kahe che. te addhomikanA palyopama ane sAgarepama nAmanA be bheda che. lATa dezamAM vaparAtA evAM dhAnyAdhAra vizeSane palya
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u0 4 sU0 42 palyopamalAgaropamanirUpaNa 503 sAgaravanmahAparimANamityarthaH / tatra palpopama-lakSaNamabhidhitsurAha-' se kitaM ' ityAdi, atha kiM tat palyopamaM yad addhaupamikatayA nirdiSTam ? iti praznaH, uttaramAha-' paliovame ' ityAdi / palyopamam-pUrvoktamaddhaupamikaM palyopamaM vakSyamANalakSaNaM bhavatIti gAthA dvayenAha-'jaM' ityAdi, yad yojanavistIrNam, vistIrNazabdasyopalakSaNatvAd yad AyAmaviSkambhagambhIratvena sarvato yojanapramANaM palyasadRzatvAt palyaH-dhAnyasthApanapAtravizepaH, sa ekAhikamarUDhAbhiH,'mutre tRtIyArthepaSThI'-ekAha eva ekAhikastena zirasi muNDite satyekadivasena yAH prarUDhA:vRddhi prAptAstAbhiH, upalakSaNato'nuyogadAroktAnusAreNa yAvatsaptAhArUDhAmiH vAlAgrakoTIbhiH-bAlAgrANAM koTayaH-vibhAgAstAbhiH sapUrvoktaH palyo bhRtaHma hApariNAmavAlA hotA hai vaha sAgaropamakAla hai, he bhadanta ! vaha palyopama kola kyA hai ? arthAt palyopama kAla kA kyA svarUpa hai ? he gautama! vaha addhopamika palyopana kAla ina do gAthAoM dvArA isa prakAra ke svarUpa vAlA hai-ve do gAthAe~ ye haiM-(jaM joyaNavitthinnaM) ityaadi| ina gAthAoM dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai ki eka yojana lambA, eka yojana caur3A aura eka yojana gaharA aisA eka khaDDA khodA jAya aura usameM eka dina se lekara sAta dina taka ke bhItara 2 ke uge hue yAloM ke agrabhAga bhare jAveM arthAt jisa dina zira ko muNDita karA liyA jAve usake bAda ekadina se lekara sAta dinataka jame hue bAloM ke agra vibhAgoM se vaha khaDDA isa prakAra se marA jAve ki jisase una kahe che te palyanI sAthe jenI upamA ApI zakAya evA kALane pApama kALa kahe che, tathA sAgaranI sAthe jene sarakhAvI zakAya evA kALanuM nAma sAgaropamakALa che. eTale ke sAgaranI samAna mahA parimANavALA kALanuM nAma sAgaropamakALa che "he bhagavan! te palyopamakALanuM svarUpa kevuM che?" gautama svAmInA A praznano uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke gautama! te addhomika palyopama kALanuM svarUpa nIcenI be gAthAomAM matAcyA pramANe -"ja joyaNavitthiNaM" tyAhi ta bhanne saamaan| bhAvArtha nIce pramANe che- eka jana lAMbe, eka jana pahoLo ane eka yojana UDe eka kR davAmAM Ave, temAM ekathI laIne sAta divasa sudhImAM ugelA vALane agrabhAgene bharavAmAM Ave. eTale ke mAthuM muMDAvyA pachI ekathI laine sAta divasa parvatamAM ugelA vALanA agrabhAgethI te kUvAne e
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 sthAnAkasUtre , paripUritaH kathaMbhUtaH ? ityAha- nirantara nicitaH nirantaraM antararahitaM paramparaM liTaM ghanaM yathAsyAttathA nicitaM - niviDatayA nicayavatkRtaM pukhavatkRtamityaryaH bhavet syAt / tasmAtpalyAt 'bAmasae' ityAdi, varSagate, iti vISyAyAM pratyekavarSazate, ekaikasmin vAle apahate - niSkAsite sati yaH kAlastasya patyasya riktI bhavane jAyate sa kAlaH ekasya palyasya upamAupameyaH boddhavyaH- vijJeyaH / idamukta bhavati - pUrvoktaH kAlo vyAvahArikaM palyopama kathyate / atha sAgaropamamamANamAha'eesa ' ityAdi gAthA, eteSAM palyAnAM - palyopamAnAM yA koTIkoTI dazaguNitA - izakoTIkoTatha ityarthaH sA ekasya vyAvahArikasAgaropamasya parimANaM bhavatIti / etadvaya prarUpaNAmAtrasvarUpameva / atra vizeSamAha - palyopamam - uddhArAddhA kSetrabheTena trividham / punaretattrayamapi sUkSmavyAvahArikabhedAtpratyekaM dvividham / tatra tAvada vyAvahArikohArapalyo - bAlAgroM meM thor3A sA bhI antara avakAza na rhe| isa prakAra se ve bAlAgra khUba ThasAThasa niviDarUpa meM usa khaDDA meM bhara diye jAveM isa prakAra se jaba kUTa 2 kara una bAlAyoM se vaha khaDDA khUba bhara jAve tatra sau sau varSa ke bAda usameM se eka 2 bAlAgra bAhara nikAlA jAve- isa prakAra nikAlate 2 jaba ve samasta cAlAya usa khaDDe meM se bAhara nikAla diye jAyeM to inake nikAlane meM jitanA kAla samApta hotA hai vaha kAla eka palya se upameya kahA gayA hai yaha pUrvokta kAla vyAvahArika palyopama kahA gayA hai sAgaropama kA prabhAga isa prakAra se hai - palyopama koTikoTi ko 10 se guNA karane para eka vyAvahArika mAgaropama kA pramANa hotA hai arthAt 10 koDAkoDI palyopama kA eka vyAvahArika sAgarIpasa kAla honA hai| bharavA eie ke jethI karIne te khAlAtho vacce bilakula atara na rahe, eTale ke te phUvAne khUba ThAMsI ThAMsIne te bAlAceAthI bharI devA joie. tyArabAda dara seA seA varSe temAMthI eka eka mAlAthane bahAra kADhave joie A rIte temAMthI 100-100 varSe eka eka mAlAgrane bahAra kADhatAM kADhatAM samasta khAlAgrAne bahAra kADhavAmAM jeTalAM varSe vyatIta thaI jAya che teTalAM va pramANa kALane eka patyeApama kALa kahe che. A pUrvokta kALane vyAvahArika palyeApama kahevAmAM Ave che. sAgaropamanuM pramANu A prakAranuM che--palyeApama kreDiTa kreDiTane 10 vaDe guNuvAthI eka vyAvahArika sAgaropamanuM pramANu thAya che. eTale ke 10 kADAkeADI padyeApamanA eka vyAvahArika sAgare pamakALa thAya che.
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u04 sU042 palyopamasAgaropamanirUpaNam pamaM vyAkhyAyate - yojanAyAmaviSkambhagambhIraH palyo muNDanAnantaramekAdisaptAnvAhorAtramA''grairniviDatayA bhRtaH yaH pratisamaya me kaika vAlA nissArite sati yAvatA kAlena nirlepo niSThito bhavati sa - kAlo vyAvahArikoddhAra palyopamaM kathyate / evaM vyAvahArikoddhArasAgaropamaM pUrvoktapalyAnAM dazabhiH koTIkoTIbhirbhavati / ete dve api prarUpaNAmAtravipaye eva / sUkSmamuddhArapalyopamaM tu yat-tairevaikAdisaptAntAhorAtrapa dvairdRSTayavagAhanAto'saMkhyeyabhAgamAtraiH sukSmapaanitata zarIrAvagAhanAto'saMkhyeyaguNaiH pratyekamasaMkhyA takhaNDIkRtaiva lAgairnivitayA bhRtaH palyaH pratisamayamekaikasmin vAlAgre niSkAsite sati yAvatA kAlena 505 vizeSatA - uddhAra, addhA aura kSetra ke bheda se patyopaya trividha kahA gayA hai tathA ye tInoM patyopama bhI sUkSma aura vyAvahArika ke bheda se do do prakAra ke kahe gaye haiM inameM vyAvahArika udvAra palyopama kA svarUpa isa prakAra se hai jo eka yojana kA lambA, eka yojana kA caur3A aura eka yojana kA gaharA khaDDA ho aura use muNDanAntara eka dina se lekara sAta dinataka ke uge hue bAlAyoM se khUba dAba 2 kara nieisrUpa se bhara diyA jAve so aba usameM se eka 2 bAlAgra ko prati samaya bAhara nikAlanA cAhiye isa taraha karate 2 jitane kAla meM vaha khaDDA una bAlAgroM se khAlI ho jAtA hai utane kAla kA nAma vyAvahArika udvArapalyopama hai isa vyAvahArika uddhArapalya kI 10 koTi koTi kA eka vyAvahArika udvAra sAgaropama hotA hai / arthAt 10 koTikoTi vyavahArika uddhArapatyoM kA eka vyAvahArika uddhArasAgaro vizeSatA----uddhAra, addhA ane kSetranA bhedathI paceAyamanA traNa prakAra kahyA che tathA te traNe prakAranA patyeApamanA paNa sUkSma ane vyAvahArikanA bhedathI kho prakAra kahyA che. temAMnA vyavahArika uddhAra paDyeApamanuM svarUpa A prakAranuM che-je eka ceAjana lAMbe, eka ceAjana paheALA ane eka ceAjana UMDA kUvA kahyo che tene mAthu muDAvyA khAda ekathI sAta divasa paryantamAM ugelA keza grAthI khUba ThAMsI ThAMsIne bharI devA joie, pachI temAMthI prati samaya eka eka kezAgrane khar3Ara kADhavAmAM Ave, te A pramANe karatAM karatAM jeTalA kALamAM te kUve te kezAgrAthI sa`pUrNa khAlI thaI jAya che, eTalA kALane vyAvahArika uddhAra paceApama " kahe che te vyAvahArika uddhAra pApamanI 10 keDiTa kArTanA eka vyAvahArika uddhAra sAgarApama thAya che eTale ke 10 keTikoTi vyAvahArika uddhAra patyeAnA eka vyAvahArika uddhAra sAgaropama thAya che, have sUkSma uddhAra palyeApamanuM svarUpa batAvavAmA Ave che--pUvekti pramANuvALA phUvAmAM te khAlAge'nA TukaDAo ThAMsI ThAMsIne bharI Dho. pratyeka 64 tha
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 sthAnAGga sUtre nile po niSThito bhavati sa kAlaH sUkSmamuddhArapalyopamaM mocyate / tathaiva ca terpA dazabhiH koTI koTIbhiH sUkSmuddhArasAgaropamaM jAyate / anena sUkSmoddhArapalyopameNa ca dvIpasamudrAH parisaMkhyAyante 1 / vyAvahArikAddhApalyopama - sAgaropamayoH svarUpaM tu sUtre proktameva / sUkSmamaddhApalyopamaM tu asaMkhyeyakhaNDIkRtasyaikaikasya vAlAgrasya varSazate varSazate nissAraNe pama hotA hai / tathA sUkSma jo uddhArapalyopama hai usakA pramANa aisA hai ki jitane bAlAyoM se vaha pUrvokta pramANa vAlA khaDDA bharA gayA hai una bAlAgoM meM se pratyeka bAlAgra ke sUkSmapanaka jIva ke zarIra kI jitanI avagAhanA hotI hai usa avagAhanA se asaMkhyAta gurNe TukaDA karo ye saba TukaDe apanI buddhi se hI kalpita karake karanA cAhiye tAtparya aisA hai ki eka 2 bAlAya ke asaMkhyAta 2 TukaDe apanI buddhi se karo aura phira usa khaDDe ko unase khUba ThAMsa 2 kara nidhirUpa meM bharado aura phira eka samaya meM eka 2 TukaDe ko unase bAhara nikAlo isa taraha karate 2 jitane kAla meM vaha gartta khAlI ho jAtA hai utane samaya kA nAma sUkSma uddhAra palyopama hai ina sUkSmaudvAravalyopasa kI 10 10 koTikoTi ko eka sUkSma udvAra sAgaropama hotA hai isa sUkSma uddhAra pasyopama se janya sAgaropama se dvIpa aura samudroM kI ginatI kI jAtI hai / vyAvahArika advApalyopama aura sAgaropama kA svarUpa sUtrakAra ne sUtra meM hI prakaTa kara diyA hai| sUkSma addhApalyopama kA svarUpa isa prakAra khAlAthanA keTalA TukaDA karavA te nIce pramANe samajavuM sUkSmapanaka jIvanA zarIranI jeTalI avagAhanA hAya che, te avagAhanAthI asakhyAtagaNuAM TukaDA te khAlAgrAnA karavA joIe. evAM TukDAnI kalpanA pAThake peAtAnI buddhithI ja karavI joIe, kAraNa ke vyavahAramAM A prakAranI vAta sabhavI zakatI nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke evAM khAlAgrAnA asaMkhyAta TukaDA kalpanAthI ja karavAnuM zakaya che. have te khAlAmAnA te TukaDAo vaDe te kUvAne ThAMsI ThAMsIne bharI devA joIe tyAramAda prati samaya temAMthI eka eka TukaDAne bahAra kADhatAM kADhatAM te kUvA jeTalA samayamAM te khAlAgrAnA TukaDAothI rahita thaI jAya che, bilakula khAlI thaI jAya che, teTalA kALane sUkSma uddhAra palcApama " kahe che. te sUkSma uddhAra palyApamanI 10 koTikreTinA eka ' sUkSma uddhAra sAgaropama kALa thAya che. te sUkSma uddhAra pazrcApamathI janya sAgarApama dvArA dvIpA ane samudronI gaNatarI thAya che. 7 vyAvahArika addhApalyupama ane sAgarApamanuM svarUpa te sUtrakAre A sUtranI zarUAtamAM ja khatAvI dIdhuM che. have sUkSma addhApApamanuM svarUpa
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhI kA sthA0 2 0 4 sUra 42 palyopamasAgaropamanirupaNam 507 kRte sati bhavati / evaM sUkSyamadvAsAgaropamaM teSAM palyAnAM dazabhiH koTIkoTIbhirjAyate / anena sukSmAtApalyopamasAgaropameNa nairayika-tiryagyonika-manuSyadevAnAmAyumarmIyate 2 / kSetrapalyopamamapyevameva, navaraM patisamayaM vAlAgraspRpTaikaikAkAzapradezanissAraNe kRte sati yAvatA kAlena palyo nile po niSThito bhavati sa kAlo vyAvahArika kSetrapalyopamaM kathyate / evaM vyAvahArikasAgaropamaM teSAM dazabhiH koTIkoTIbhise hai asaMkhyAta khaNDIkRta eka eka bAlAna ko sau sau varSa jaba vyatIta ho jAveM taba nikAlanA cAhiye isa taraha karate2 jaba vaha narsa pUrNarUpa se una ghAlAnoM se rikta ho jAtA hai-taba inake khAlI karane meM jitanA kAla samApta huA utane kAla kA lAla sUkSma aApalpopama hai| sUkSma advApalyopama kI10 koTikoTi se sUkSma addhAsAgaropama niSpanna hotA hai arthAt 10 koTAkoTisUkSma addhA palyopama kA eka sUkSma addhAlAgaropama hotA hai isa sUkSma addhApalpopamajanya sUkSma advAsAgaropama se nairayika, tirthagyonika, manuSya aura devoM kI Ayu ko pramita kiyA jAtA hai kSetrapalyopala bhI isI prakAra se hai parantu isameM kathana kI aisI vizeSatA hai kiSAlAgrase spRSTa eka eka AkAza pradezako eka eka samaya meM vahAMle nikAlojitane samaya meM vaha phlya isa prakAra karate 2 unase khAlI ho jAtA hai uttane kAla kA nAma vyAvahArikakSetrapalyopama hai isa prakaTa karavAmAM Ave che-jenA asaMkhyAta khaMDa karavAmAM AvyA hoya evA bAlAtho vaDe uparyukta pramANavALA kUvAne khUba ja ThAMsI ThAMsIne bharI devAmAM Ave. tyArabAda so so varSe te kUvAmAMthI eka eka bAlAkhaMDane bahAra kADhavAmAM Ave. Ama karatAM karatAM jeTalA samaye te kUve te bAlAkhathI bilakula rahita (khAlI) thaI jAya che, eTalA kALane "sUkSama addhA papama kahe che " sUkSama addhA pApamanI 10 kaTi koTi pramANane "sUkSama addhAsAgaropama" kALa hoya che. A sUkSama addhApalyopama janya sUkSma addhAsAgaropama dvArA nArake, tinike, manuSya ane devanA AyuSyanA mApanI gaNatarI karI zakAya che. kSetrapalyopama paNa eja prakAranuM che, parata tenA kathanamAM nIce pramANe vizeSatA che - bAlAjhathI spaSTa eka eka AkAzapradezane prati samaya bahAra kADhatAM kADhatAM jeTalA amayamAM te phUve temanAthI khAlI thaI jAya, eTalA kALanuM nAma vyAvArika kSetra pakSama che. evA vyAvahArika kSetra palyopamanI 10
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 sthAMnAGgasUtra rjAyate / etadvayaM prarUpaNAmAtraviSayameva / yattu-asaMkhyAtakhaNDIkRtairvAlAyauH spRSTA aspRSTA vA''AkAzapradezAH pratisamayamekaikazo nissAryante, evaM nissArite sati yAvatAkAlena palyo nile po niSThito bhAti sa kAlA sUkSmakSetrapalyo. pamamucyate / evaM sUkSmakSetrasAgaropamaM teSAM dazabhiH koTIkoTIbhirbhavati / anena sukSmakSetrapalyopama-sAgaropameNa dRSTivAre dravyANi miiynte| atra-udArapalyopama-kSetrapalyopamayograhaNaM na kRtam , anupayogitvAt , sUtre 'addhe'-ti vizeSaNasyoktatvAcceti // sU0 42 // pUrvoktaiH palyopamAdibhiryeSAM krodhAdInAM phalabhUtakarmasthitinirUpyate tatsvarUpanirUpaNaM kurvannAha mUlam-duvihe kohe paNNattetaM jahA-AyapaiTThie ceva parapaiTrie ceva evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / evaM jAva micchAdaMsa_Nasalle // sU0 43 // chAyA-dvividhaH krodhaH prAptaH, tadyathA-AtmapratiSThitazcaiva parapratiSThitazcaiva / evaM nairayikANAM yAvad vaimAnikAnAm / evaM yAvat mithyAdarzanazalyam // mU0 43 // vyAvahArikakSetra palyopama kI 10 koTAkoTi se eka vyApahArika kSetra sAgaropama banatA hai isa sUkSmakSetrapalyopamajanya sAgaropama se dRSTivAda meM dravyoM kI ginatI kI jAtI hai 3 / yahAM sUtra meM uddhArapalyopama aura kSetrapalpopamaphA jo grahaNa nahIM kiyA gayAhai vaha inake yahAM anupayogI hone se nahIM kiyA gayA hai / tathA sUtra meM " addhA" aisA vizeSaNa kahA gayA hai / mu042 // pUrvoktapalyopama AdikoM dvArA jina kodhAdikoM kI phalabhUta karmasthiti kA nirUpaNa hotA hai aba sUtrakAra usake svarUpa kA nirUpaNa keTiTi pramANavALe eka "vyAvahArika kSetra sAgaropama * kALa hoya che. A sUkSama kSetrapAma janya sAgaropama dvArA dRSTivAdamAM dravyonI gaNatarI karavAmAM Ave che. ahIM sUtramAM uddhAra pAma ane kSetrapApamane je grahaNa karAyA nathI tenuM kAraNa e che ke ahIM teo anupayogI che. tathA sUtramA " addhA" mA 54 vizeSaya33 15rAyuM che. // sU 42 // pUrvokta popama Adi dvArA krodhAdikenI phalabhUta karma sthitinuM nira. paNa thAya che. tethI have sUtrakAra te krodhAdikanA svarUpanuM nirUpaNa kare che-
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 u0 4 sU0 42 krodhAdonAM svarUpanirUpaNam 509 ___TokA-'duvihe kohe' ityAdi / krodho dvividhaH-AtmapatiSThitaH parapra tiSThitazceti / tatrAtmapratiSThina. svAparAdhAd bhityAdau ziraHprabhRtInAM skhalanena vastuvizeSavinAzena vA svAtmani matiSThitaH janitaHthAtmaviSayo jAta ityarthaH, saH tathoktaH 1 / yadvA-ya AtmanA parasmin prANinyAkrozAdinA pratiSThitaH sa tathokta / parapratiSThinaH-yaH pareNAkrozAdinA pratiSThitaH-udIritaH, svAtmanA thA parasmin pratiSThitaH-jAtaH utpannaH sa tathoktaH 2 / iti / idamukta bhavatisvayamAcaritasya aihikamapAyamavavudhya yadA kazcitsvAtmanyeva krodhaM karoti tadA sa krodha AtmapratiSThitaH kathyate, yadA tu paraH ko'pyAkrozAdinA krodhamudIrayati karate haiM-(duviheM kohe paNNatte) ityAdi / TIkArtha-krodha do prakArakA kahA gayA hai eka AtmapratiSThita aura dUsarAparapratiSThita apane hI aparAdhase bhitti AdimeM zira vagairahake laga jAne se athavA vastu ke vinAza se jo krodha AtmA meM utpanna ho jAtA hai vaha svAtma pratiSTita krodha hai athavA jo krodha paraprANI ke Upara Akroza Adi ke karane se apanI AtmA meM pratiSThita ho jAtA hai vaha AtmapratiSThita krodha hai tathA Akroza Adi ke karane se dUsaroM ke dvArA AtmA meM udIrita kiyA jAtA hai vaha parapratiSThita krodha hai athavA apane dvArA para meM jo krodha utpanna karAyA jAtA hai vaha parapratiSThita krodha hai| tAtparya isa kathana kA aisA hai ki svaya Acarita kiye kArya kA aihika apAyarUpa phala samajha kara jo apanI nijakI AtmA para hI krodha " duvihe kohe paNNatte " tyAha TIkALuM-kaidha be prakArane kahyo che-(1) AtmapratiSThita ane (2) parapratiSThita pitAnA ja aparAdha (deSa) ne lIdhe dIvAla Adi sAthe zira Adi atha DAvAthI athavA vastunA vinAzathI je kAMdha AtmAmAM utpanna thAya che. te krodhanuM nAma svAtmapratiSThita krodha che. athavA para prANInA upara Akroza Adi karavAthI je kAMdha pitAnA AtmAmAM pratiSThita thAya che-utpanna thAya che, te krodhanuM nAma AtmapratiSThita krodha che je krodha anyanA Akeza Adine kAraNe eTale ke anyanA dvArA AtmAmAM udIrita karAya che, te krodhane parapratiSThita krodha kahe che athavA potAnA dvArA anya jImAM je krodha utpanna karAvAya cha, tenuM nAma 52pratiSThita dha cha. A kathananuM tAtparya e che ke, pite ja AcarelA kAryanuM aihika apAyarUpa phala samajIne pitAnA ja AtmA para je kodha ubhave che, te krodhane AtmapratiSThita krodha kahe che ane jyAre keI bIjI vyakti tenA Akroza
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 sthAnAM tadA yastadviSayaH krodha upajAyate sa parapratiSThitaH krodhaH kathyate iti / evam - anenaivA''lApakena yAvat - mithyAdarzanazalyaM mAnamArasya mithyAdarzanazalyaparyanta vijJeyam / tatra ' jAva ' iti yAvacchabdena krodhAnantaraM mAnAdInAmaSTAdazAnAM pApasthAnAnAM grahaNaM bhavati / eteSAM krodhAdInAM sarvapAmapi svavikalpajanitapara vikalpajanitatvAbhyAM svAtmasthitaparAtmasthitAbhyAM vA svaparamatiSThitakhamavadhAraNIyam // 43 // evametAni sarvANi pApasthAnAni ' siddhe' ti vakSyamANagAthokteSu siddhAdi viparyayA'siddhAdiSu trayodazasvapi jIveSu bhavanti, pApasthAnAnAM saMsAriSyeva sadbhAvAditi tadbhedAnAha mUlam -- duvihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA, taM jahA tahA caiva thAvarAce vA duvihA savvajIvA paNNattA taM jahA- siddhA caiva asidvA / duvihA savvajIvA paNNattA taM jahA-saiMdiyA ceva aNidiyA ceva / evaM esA gAhA phAseyavvA jAva sasarIrI deva asarIrI ceva--'" siddhesaiMdiyaMkAe3, joge4, dee5, kasAya 6, lesA7 ya / pAtra ogAhAre, bhAsa~ga cairime ya sasairIrI ||suu044|| udbhAvita hotA hai vaha krodha AtmapratiSThita kahalAtA hai / aura jaba koI vyakti apane Akoza Adi ke dvArA krodha karavAtA hai taba vaha dUsarA parapratiSThita kahalAtA hai / isI AlApaka se mithyAdarzanazalya, taka arthAt mAna se lekara mithyAdarzanazalyataka - aisA hI jAnanA cAhiye arthAt krodha se lekara mAnAdika aThAraha pApasthAnoM kA grahaNa hotA hai so ina saba meM svavikalpajanita paravikalpajanita ina do bhedoM ko lekara athavA svAtmasthita aura parAtmasthita ina do ko lekara sva aura para meM pratiSThitatva jAnanA cAhiye / / 043 // Adi dvArA ApaNA AtmAmAM krodha pedA karAve che, tyAre te krodhane parapratiSThita kahe che mAnathI laIne mithyAdarzanazalya pantanA pApasthAnAmAM pazu A pramANe ja samajavuM, eTale ke svavikalpa janita ane paravikalpa janita e e bhedonI apekSAe te pratyekanA paNa svAtmasthita ( svAtmapratiSThita ) ane parAtmasthita (parapratiSThita ) nAmanA ambe prakAra samajI levA AsU 435
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 70 4 0 43 asiddha jIvasvarUpanirUpaNam 511 chAyA-dvividhAH saMsArasamApanakA jIvAH prajJaptAstadyathA-trasAzcaiva sthAvarAzcaiva / dvividhAH sarvajIvAH prajJaptAstadyathA-siddhAzcaiva asiddhAzcaitra / dvividhAH sarvajIvAH prajJaptAstadyathA-sendriyAzcava anindriyAzcaiva / evamepA gAthA sparzanIyA yAvat sazarIriNazcaiva azarIriNazcaira-"siddha 1, sendriya2, kAyam 3, yogo4, vedaH 5, kapAyo6, he zyA ca 7 / jJAno 8, payogA 9, hAram 10, bhASakaH11, caramazca 12 sazarIrI 13 // sU0 44 // TIkA-'duvihA saMsAra0 ' ityAdi / saMsaraNaM-caturgatiparizramaNaM saMsAra:-nArakatiyagnarAmaramavAnubhavalakSaNastaM saM-samyag ekIbhAvena ApannAH-prAptAH saMsArasamApanakAH, svArthe ka pratyayaH, saMsAriNa ityarthaH / te dvividhAH-nasAH sthAvarAzceti jIvA' saMsAriNa eva santi utAnye'pivA ? itit- santye ve '-ti pradarzanAya sapatipakSAM trayodazasUtrI isa prakAra ye saba pApasthAna Age kahe jAne vAlI (siddha) ityAdi gAthA meM kahe hue siddha Adi se viparIta asiddha Adi teraha jIvoM meM hI pAte haiM isaliye inake bheda batalAte haiM-(duvihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA) ityaadi| cAroM gatiyoM meM parizramaNa karane kA nAma saMsAra hai yaha saMsAra nAraka, tiryaka nara aura devarabhavoM ke anubhava karane rUpa hai isa saMsAra ko jo ekIbhAva se prApta kara cuke haiM ve saMsAra samApannA jIva haiN| aise ye sasArasamApannaka jIva saMsArI jIva kahe gaye haiM ye saMsArI jIva prasa aura sthAvara ke bheda se do prakAra ke hote haiM yahI vividhatva kI ghAta-" duvihA savvajIvA" isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai tAtparya A aDhAre pApasthAnakano saddabhAva asiddha Adi 13 jIvomAM heya cha. "siddha" tyAhi gAthA mAgaNa uvAmA sAvadhAnI che te gAthAmA je siddha Adi ja prakaTa karyA che, temanA karatAM viparIta A asiddha Adi ja che sUtraphAra te asiddha Adi 13 prakAra have prakaTa kare che- " duvihA saMsArasamAvanagA jIvA paNNattA" tyAla. TIkA-cAra gatiomAM paribhramaNa karavuM tenuM nAma saMsAra che nAraka, tiryaMca, manuSya ane devabhanA anubhava karavA rUpa te saMsAra che A saMsArane ekI bhAvathI (saMsAramAM dUdha ane pANInI jema ekarUpa) prApta karI cukelA je jIve che, temane saMsAra samApaka jI kahe che. evA saMsArasamApannaka jIvane saMsArI jIvo kahyA che. te saMsArI jIvo trasa ane sthAvaranA tathI meM prazna cha, ma vividhatvanI vAta " duvihA savvajIvA "
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 sthAnAnakSatre mAha-'dunihA sayajIyA' ityAdi / sarvajIvAH-samastapANinaH dvividhAH prajJaptAH / tadeva prakAradvayamAha-siddhA asiddhAzca / tatra sidhyanti smeti siddhAH karmaprapaJcanimuktAH / asiddhAH-tadbhinnAH 1 / punarapi sarvajIvAnAM daividhyamAha-'duvihe 'tyAdi spaSTam / navaram-sendriyA anindriyAzceti / tatra sendiyA:-indriya sahitAH saMsAriNaH / anindriyAH-indriyarahitAH-aparyAptakAH, kevalinaH, siddhAzceti 2 / evam-anena prakAreNa epA-anupadaM vakSyamANA gAthA-prastutasapratipakSamatratrayodazI saMgrAhakapadyarUpA sparzanIyA-anusaraNIyA-etadanusAreNa trayodazApi sUtrANi isa sUtra kA aisA hai ki yahAM para kisI ne aisI AzaMkA kI ki jIva saMsArI hI hai yA aura bhI jIva hai ? taba uttara diyA gayA ki anya jIva bhI haiM isI bAta ko dikhAne ke liye isa sapratipakSa trayodaza 13 sUtroM ko sUtrakAra ne kahA hai isake dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai ki samasta prANI do prakAra ke kahe gaye haiM jaise eka siddha aura dUsare asiddha inameM jo karmaprapaJca se rahita ho cuke haiM ve siddha hai aura jo karmaprapaJca se rahita nahIM hue haiM ve asiddha jIva haiM isI prakAra se sendriya aura anindriya ke bheda se bhI sarva jIva do prakAra ke kahe gaye haiM inameM jo indriyasahita haiM ve sendriya jIpa-saMsArI jIva haiM aura jo indriyoM se rahita haiM aise ve aparyAptaka, kevalI aura siddha indriyarahita jIva haiM 2 isI prakAra se yahAM yaha gAthA anusaraNIya hai-kahAM taka ki jIva A sUtrapATha dvArA prakaTa karavAmAM AvI che. A sUtranuM tAtparya evuM che ke kadAca keIne evI zaMkA thAya ke zuM A saMsArI ja hoya che ke asaMsArI paNa hoya che kharAM? te tene uttara e che ke saMsArI sivAyanA che paNa che kharAM. eja vAtanuM pratipAdana karavA mATe pratipakSa sahitanA 13 sUtra sUtrakAre kahyAM che. tenA dvArA e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke samasta che. be prakAranA kahyA che-jemake siddha ane asiddha. je che karmaprapaMcathI rahita thaI cukyA che, te jene siddha kahe che ane je che karmaprapaMcathI rahita thayA nathI temane asiddha jI kahe che. je 1 che eja prakAre sendriya ane anindriyanA bhedathI paNa jo be prakAranA kahyA che. je jI IndriyothI yukta che temane sendriya jI kahe che saMsArI jIne sendrimAM samAveza thAya che. je jI indriyothI rahita che temane anindriya jI kahe che. aparyAptaka, kevalI ane siddhano anidriya jIvomAM samAveza thAya che. . 2 | eja pramANe zarIrI ane azarIrI ja paryantanA prakAre A gAthA dvArA
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u04 su0 44 asiddhajIva svarUpanirapaNam 513 paThitavyAnIbhyarthaH / kriyadadhi ? ityAha-jAva' ityAdi-' siddha ' ityArebhya 'sasarIrIceva asarIrIceva' hatyantam / tAmevagAthAmAha-'siddha ' ityAdi / epA gAthA samatipakSA vAcyA tathAhi-siddhAH-siddhajIvAH, asiddhAH-siddhaviparItAH 1, sendriyAH-indriyasahitAH, anindriyA:-indriyavarjitAH 2, evaM 'kAe ' tti sakAyAH-pRthivyAdayastAnAzritya sarve jIvAH sapratipakSA vAcyAH / evaM sarvANi vyAkhyeyAni / vAcanA caivam-" sakA yacceva 2, akAyacceva, 3, sajogacceva, ajogacceva 4, saveyacceva aveyacceva 5, ityAdyAlApakAH sarvatra saMyojyAH / sakAyA:--pRthivyAdipavidha kAya-viziSTA' saMsAriNaH, akAyAstadbhinnAH siddhAH 3 sayogA:-saMgAriyA, ayogA:-ayoginaH siddhAzca 4 / savedAH-saMsAriNaH, sazarIrI hote haiN| vaha gAvA isa prakAra se hai-"siddhasaiMdiyakAe" ityAdi / yahAM yaha gAthA sapratipakSa kahanA cAhiye arthAt-isa gAthA ke anusAra siddha, lendriya, Adi jIva yAvat sazarIrI taka apane 2 pratipakSa sahita kahanA cAhiye-siddha jIva, asiddha jIva, sendriya (indriyasahita) jIva, anindriya-indriyavarjitajIva isa prakAra sakAyaprathivIkAya Adi jIva hana sagha ko Azrita karake samasta jIva sapratipakSa kahanA caahiye| jisa prakAra liddha asiddha 1, sendriya anindriya 2 ye apane 2 pratipakSa sahita teraha kahe gaye haiM, isI prakAra se pRthivI Adi SaDvidhakAyaviziSTa saMsArI jIva, aura tadbhinna akAya jIva-siddha jIva 3 sayoga saMsArI jIca, aura ayoga-caudahaveM guNasthAnavI jIva aura siddha jIva 4, saveda-vedasahita saMsAro jIva matAvAwi sAsa cha ta // n l prabhA -" siddha sahadiyakAe" ItyAdi. A gAthA sapratipakSa (pratipakSa sahita) kahevI joIe eTale ke A gAthAmAM prakaTa karelA siddha, sendriya Adi sazarIrI paryAnA pita. pitAnA pratipakSa sahita kahevA joIe. jemake siddha jIva ane asiddha jIva, sendriya jIva ane anidriya jIva, eja pramANe sakAya pRthvIkAya Adi jene Azrita karIne samasta jIvonuM temanA pratipakSa sahita kathana thavuM naye. ma siddha-siddha, mana (2) sandriya-manindriya mA vAna paatpitAnA pratipakSa sahita prakaTa karavAmAM AvyA che, (3) eja pramANe pRthvI Adi vidhakAya viziSTa (chakAya jI) saMsArI che ane tenAthI bhinna evAM akAya chasiddha che, (4) saga saMsArI jIva ane ayoga 14 mAM guNarathAnavartI jIva ane siddha jIva, (5) veda (veda sahita) 65 tha
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre avedAH-anivRttimAdarasamparAyavizeSAdayaH paT, sidvAzca 5 / saphApAyAHsUkSmasampayAntAH, apAyA:-upazAntamohAdayazcatvAraH, siddhAzca 6! salezyA:sayogiguNasthAnaparyantAH saMsAriNaH, alezyA:-ayoginaH siddhAzca / jJAnina:samyagdRSTayaH, ajJAnina:-mithyAdRSTayaH 81 upayoginaH-sAkAropayuktAH, anAkA. ropayuktAzceti dvividhAH, saha AkAreNa-vizezagrahaNazaktirUpeNa vartate ya upayogaH sa sAkAropayogaH jJAnopayoga ityarthaH, tenopayuktAH sAkAropayuktAH, anAkArastu tadvilakSaNa-upayogaH darzanopayoga ityarthaH tenayuktA anaakaaropyuktaaH9| aura aveda-vedarahita 9-10-11-12 13 aura 14 vAM guNasthAnavartI jIva aura siddha jIva 5, kaSAyalahita-saMsArI jIva-sUkSmasaMparAyataka ke jIva, aura akaSAya jIva-upazAntamohAdika cAra jIva aura siddha 6, salezya jIva-sayogiguNasthAnataka ke jIva saMsArI jIva, aura alezya jIva-ayogi jIva evaM siddha jIva 7, jJAnI jIva samyagdRSTi jIva evaM ajJAnI jIva mithyAdRSTi jIva8, upayoga do prakArakA hotAhai eka sAkAropayoga aura dUsarA anAkAropayoga sAkAropayoga se jo jIva yukta hotA hai vaha sAkAropayoga yukta jIva hai aura anAkAropayoga se jo jIva yukta hotA hai vaha anAkAropayoga yukta jIva hai jo upayoga vizeSoMko grahaNa karanekI zaktirUpa AkArale yukta hai vaha sAkA ropayoga hai isakA dUsarA nAma jJAnopayoga hai| isa upayogase bhinna jo upayoga hai vaha anAkAropayoga hai-isa anAkAropayoga saMsArI 4 ane, ave ( va 2hita) 6, 10, 11, 12, 13 bhane 14 mAM guNasthAnavata che ane siddha che, (9) sakaSAyI saMsArI jI-sUkSama sAMparAya paryantanA jIva ane akaSAyI cha-upazAnta mohAdika cAra ane siddho, (7) salephTa jI-sagi guNasthAna paryantanA jI-saMsArI jIve mana mavezya !-mayogi cha bhane siddha wal, (8) jJAnI -sbhydaSTi che ane ajJAnI che-mithyAdaSTi che, (9) sAkApAga ane anAkArapagayukta jI (upaga be prakAranA che-eka sAkAropayoga ane bIje anAkAro paga.)je jIva sAkAro pagathI yukta hoya che tene sAkAropayoga yukta kahe che ane anAkAra upagathI yukta jIvane anAkArIgayukta kahe che. je upayoga vizeSAMzane grahaNa karavAnI zaktirUpa AkArathI yukta hoya che tenuM nAma sAkAre che. tenuM bIjuM nAma jJAna paNa che. A upagathI bhinna je upaga che tenuM nAma anAkAropayoga athavA darzane paga che.
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u04 sU0 44 asiddhajIvasvarUpanirUpaNam 515 AhArakAH ojolomakavalabhedabhinnAhAravizeSagrAhiNa', anaahaarkaaH-vigrhgtismaapnnaadyshctvaarH| uktazca-" viggahagaimAvaNNA 1, kevaliNo samohayA 2 ayogI 3 ya / siddhA 4 ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA / / chAyA-vigrahagati mApannAH 1 kevalinaH samavahatAH (samuddhAtAvasthAvartinaH) 2, ___ ayoginazca 3 / siddhAzca 4 anAhArAH, zepA AhArakA jiivaaH||1|| iti / bhASakAH-bhASAparyApti paryAptAH, abhASakAH-bhASAparyApti rahitAH ayoginaH siddhAzca 11 / caramA:-yeSAM caramo bhavo bhaviSyati mokSagAmina ityarthaH, acaramA:-yeSAM bhavyatve satyapi caramo bhavo na bhaviSyati, mokSaM na prApsyantItyarthaH 12 / sazarIriNaH-saha yathAsambhava paJcavidhazarIreNa vattante ye te sazarIrA AtmapradezAH te vidyante yeSAM te tathoktAH-saMsAriNaH azarIriNaH-zarIrarahitAH siddhA ityarthaH 13 // sU0 44 // kA dUsarA nAma darzanopayoga hai 9 AhAraka-oja AhAra, roma AhAra aura kavalAhAra ina bheda vAle AhAravizeSa ko grahaNa karane vAle jIva AhAraka haiM aura vigrahagati samApanna Adika cAra jIva anAhAraka haiN| kahA bhI hai-(viggahagahamAvaNNA) ityaadi| vigrahagati samApannaka jIva 1, samudghAtAvasthA yukta kevali jIva 2 ayogijIva 3 aura siddhajIva 4 ye cAra jIva anAhAraka hote haiM 10 / bhASaka-bhASAparyApti se paryApta hue jIva, abhASaka-bhASAparyApti se rahita jIva, ayogi jIva, siddha jIva 11, caramajIva-mokSagAmI jIva, acaramajIva-bhavyatva bhAva se viziSTa hone para bhI jinakA caramabhava nahIM hogA-jo mokSa ko prApta nahIM kareMge aise jIva 12, tathA (10) eja AhAra, rAma AhAra ane kavalAhAra, A bhedavALA AhAra vizeSane grahaNa karanArA jIvone AhAraka kahe che ane vigrahagati samApana mA yAra manA 24 7 gAya che. yuM 5 cha-" viggahagaimAvaNNA" ItyAdi-vigrahagati samApanaka jIva, samudraghAtAvasthAyukta kevali jIva, agI jIva ane siddha jIva, A cAra prakAranA cha anAhAraka hoya che (11) bhASaka ane abhASaka jI bhASA paryAptithI paryApta thayelA ane bhASakamAM ane bhASAparyAmithI rahita chane-agi jIva ane siddha jIvana-abhASakamAM samAveza thAya che (12) carama jIva-mokSagAmI jIva ane acarama jIva. bhavyatva bhAva saMpanna hovA chatAM jemane cAlu bhava caramabhava nathI evA jIvane acarama jI kahe che. (13) sazarIrI jIva-thA saMbhava pAMca
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAMnA ___ete ca saMsAriNaH siddhAzca maraNAmaraNadharmazIlAH, aprazastayazastamaraNatazcaite bhavantIti prazastAprazastamaraNanirUpaNaM kurvan natrasUtrI mAha mUlam-do bharaNAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNeNaM NiggaMthANaM No gicaM vanniyAI, No NicaM kittiyAI, No NiccaM buiyAI, No NiccaM pasaMsiyAI, No NiccaM abbhaNunnAyAiM bhavanti, taM jahA-balAyamaraNe beva vasahamaraNe- ceva 1 / evaM giyANamaraNe ceva tablavasaraNe ceba2, giripaDaNe ceva tarupaDaNe ceva3, jalappavese ceva jalaNappavese cevaTa, visabhakkhaNe ceka satthovADaNe ceva / do paraNAI jAva No NiccaM abbhaNunAyAiM avaMti, kAraNeNa puNaM appaDikuTAI, taM jahA-vehANase ceva giddhapaDhe ceva 6 / do bharaNAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM niragaMthANaM NiccaM vanniyAI jAva abbhaNunnAyAI bhavaMti, taM jahA-pAovagamaNe ceva, bhattapaccakkhANe ceva 7 / pAogamaNe duvihe paNNatte, taM jahA-NIhArime ceva aNIhArime ceva niyamaM apaDiko 8 bhittapaccarakhANe duvihe paNNattetaM jahANIhArise ceva aNIhArimecevaNiyamaMsapaDikkame 9||suu.45|| sazarIrI jIva-yathA saMbhava pAMca prakAra ke zarIroM se jinake Atmapradeza yukta ho rahe haiM aise jIva aura azarIrIjIva-zarIrarahita siddha jIva 13 // sU044 // ye saMsArI jIva aura sidjIpa kramazaH maraNa dharma aura amaraNadharmazIla hote haiM maraNa prazasta aura aprazasta bheda se do prakAra kA prakAranA zarIrathI jemanA Atmapradeza yukta thaI rahyA che evAM che, ane azarIrI jIva-zarIra rahita siddha jIva. sU 44 te saMsArI jIva ane siddha jIva anukrame maraNadharma ane amaraNa dharmazIla hoya che. maraNanA prazasta ane aprazasta, evA be bheda che.
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u04 sUra 4549 prazastA prazasta maraNanirUpaNam 517 chAyA -- dve maraNe zramaNena bhagavatA mahAvIreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM no nityaM varNite, no nityaM kIrttite, no nityaM vyudite, no nityaM prazaMsite, no nityaM abhyanujJAte bhavataH, tadyathA-valanmaraNaM caitra vazArttamaraNaM caitra 1 / evaM nidAnamaraNaM caiva tadbhavamaraNaM caiva 2, giripatanaM caitra tarupatanaM caitra 3, jalapavezazcaitra jvalanapravezazcaitra 4, viSabhakSaNaM caitra zastrAvapATanaM caitra 5 / dve maraNe yAvat no nityam abhyanujJAte bhavataH, kAraNena punarapratikruSTe, taM jahA - hAyasaM caiva gRdhrapRSTha caitra 6 | dve maraNe zramaNena bhagavatA mahAvIreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM nityaM varNite yAvad abhyanujJAte bhavataH, tadyathA- pAdapopagamanaM caiva bhaktamatyAkhyAna caitra 7 / pAdapopagamanaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA - niharimaM caiva niyamAd apratikarma 8 / bhaktapratyAkhyAnaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-nirdhArimaM caitra, aniharima caiva niyamAt samatikarma 9 // sU0 45 // TIkA- ' do maraNAI' ityAdi - sugamam / navaram - dve maraNe no-naiva varNite - upAdeyatayA na kathite / no kIrtite - upAdeyatayA na nirUpite / no vyudite - vyaktavAcA na nigadite / no prazaMsite- na lA~ghate no abhyanujJAte - 'kuru' iti rUpeNa nAnumate / tadevAha - calanmaraNaM vazAttamaraNaM ceti / tatra - valanAM - saMyamAnnivarttamAnAnAM maraNaM valanmaraNam etad bhagnavratapariNAmAnAM vratinAmeva bhavati hotA hai so aba sUtrakAra isI maraNa kA nirUpaNa isa navasUtrI se karate haiM - ( do maraNAI samaNeNa bhagavayA mahAvIreNa ) ityAdi / TIkArtha-zramaNa bhagavAn mahAvIra ne do maraNa zramaNa nirgranthoM ko upAdeya rUpa se nahIM kaheM haiM / upAdeya rUpa se unheM nirUpita nahIM kiyA hai vyakta vacana dvArA unheM prarUpita nahIM kiyA hai unakI zlAghA -prazaMzA nahIM kI hai tuma inheM karo - arthAt ina maraNoM se saro isa prakAra ke inakI anumodanA nahIM kI hai ve do maraNa ye haiM- eka valanmaraNa aura dUsarA vazAmaraNa saMyama se bhraSTa hue jIvoM kA maraNa hotA hai vaha balanmaraNa hai sUtrakAra have nIcenAM nava sUtra dvArA te maraNtu nirUpaNa kare chedo maraNAi samaNeNa bhagatrayA mahAvIreNaM " tyAhi 66 TIkA-zramaNu bhagavAna mahAvIre e prakAranA maraNeAne zramaNa nigraMthA mATe upAyarUpa kahyAM nathI, te maraNeAne temaNe upAdeya rUpe nirUpita karyo nathI, vyakta vacanA dvArA temane prarUpita karyA nathI, temanI praza sA ( zlAghA ) karI nathI, temanI anumeAdanA karI nathI. te e maraNeA nIce pramANe samajavA (1) valanmaraNu (2) vAmaraNu. sayamathI bhraSTa thayelA jIvAnAM je maraNu
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAMnAGgo anyeSAM saMyamayogAnAmevAsambhavAt 1 / vazAtInAm-indriyavazavartinAM yat snigdhadIpakalikAvalokanAkulitazalabhAnAmiva maraNaM tad vazArtamaraNam , uktaMca"sajamajogavisammA, maraMti je taM valAya maraNaM tu / / iMdiya visayavasagayA, maraMti.je taM vasaTTaM tu // 1 // " chAyA-saMyamayogaviSaNNA mriyante ye tad valanmaraNa tu / iMdriyaviSayavazagatA mriyante ye tad vazAttatu / / 1 / / iti / 'evaM niyANamaraNe' ityAdi-evamiti pUrvoktAlApakAnusAreNottarasUtre api vijJeyamiti sUcanArtham / nidAnam-nidAyate-lUyate AnandarasopetamokSaphalA yaha bharaNa bhagnavratapariNAmavAle vratI jIvoM ko hI hotA hai kyoM ki anya jIvoM ke saMyamayogoM kI hI saMbhAvanA nahIM hotI hai indriyoM ke vazavatI hue jIvoM kA jo snigdhadIpakalikA ( sataila jalate dI pakalikA ) ke avalokana se Akulita hue zalabhoM kI taraha maraNa hotA hai vaha vazAtaimaraNa hai| kahA bhI hai-(saMjamajogavisannA) ityaadi| saMjabhayoga se viSaNNa (bhraSTa) hue jIvoM kA jo maraNa hotA hai vaha maraNa valayamaraNa hai aura indriya ke viSayoM se Arta bane hue jIvoM kA jo maraNa hotA hai vaha vazAta maraNa hai " evaM niyANamaraNe" isI pUrvokta AlApaka ke anusArasUtroM meM bhI jAnanA cAhiye arthAt nidAna maraNa aura tadbhavamaraNa bhI zramaNa bhagavAna mahAvIra ne nirgranthoM ke liye acchA nahIM kahA hai jisa prakAra parazu (kuThAra ) dvArA latA kATa dI jAtI hai usI prakAra se jisa maraNa ke dvArA aanndrsopetmokssphlthAya che te maraNane valammaraNa kahe che. A prakAranA maraNa bhagnavrata pariNAmavALA vatI jIvanA ja thAya che, kAraNa ke anya jIvamAM to saMyamayegonI saMbhAvanA ja hotI nathI. saLagatA dIvAnI tarapha AkarSAIne maraNa pAmatAM pataMgiyAonI jema Indriyone adhIna banelAM jIvenAM je maraNa thAya che te bharanuM nAma zAttabharaNa che 5 che De-" saMjamajogavisannA" tyAhi. saMyamagathI viSANa (braNa) thayelA jIvonuM je maraNa thAya che te maraNane valayamaraNa kahe che, ane indriyenA viSathI A banelA jIvanuM ra bha245 thAya che ta bhane pazAta bha265 4 cha. " eva niyANamaraNe" A pUrvokta AlApakanA jevuM ja kathana havenAM sUtromAM paNa grahaNa karavuM joIe. eTale ke nidAna maraNa ane taddabhava maraNa paNa zramaNa nigraMthane mATe bhagavAna mahAvIre sAruM kahyuM nathI. je rIte kuhADI vaDe latAne kApI
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - suSA TIkA sthA0 u04 sU0 45 prazastAprazastamaraNani paNam 519 jJAnAcArAdhanAlatA yena parazuneva devendrAdiguNaddhimArthanAdhyavasAyena tattathoktamdivyamAnupaRddhisaMdarzanazravaNAbhyAM tadabhilApAnuSThAnamityarthaH, tatpUcaka maraNa nidAnamaraNam / yasmin bhave jIvo vartate tadbhavayogyamevAyuSkaM baddhA punaniyamANasya yanmaraNaM tat tadbhavamaraNam / etaddhi saMkhyAtAyugkakarmabhUmijanaratirazcAmeva bhavati, teSAmeva tadbhavAyurvandhasadbhAvAt punastatraivotpatteH / tatkiM teSAM sarveSAmeva bhavati 1 na, yeSAM tadbhavopAdAnurUpa evAyuSkarmopacayo bhavati, tepAmeva tadbhavamaraNaM jAyate nAnyepAmiti / uktaJcavAlI aisI jJAnAdirUpa ArAdhanAlatA devendraguNaddhi kI prApti kI AkAMkSA se naSTa kara dI jAtI hai vaha nidAnamaraNa hai divdha athavA mAnuSa-saMbaMdhI Rddhi ke darzana aura avaNa se AgAmI avameM hasa kI cAhanA karanA aura isa cAhanA pUrvaka hI bharaNa karanA isakA nAma nidAnamaraNa hai jisa bhava meM jIva hai.tadbhava yogya hI AyuSka kA baMdha karake punaH mriyamANa jIva kA jo maraNa hai vaha taddhavasaraNa hai yaha maraNa saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle karmabhUmija manuSya-tiryazcoM ke hI hotA hai. yugaloM ke nhiiN| kyoMki unake hI tadbhava kI Ayu ke bandha kA sadbhAva hotA hai / isase ve vahIM para utpanna ho jAte haiN| zaMkA-kyA yaha tadbhavamaraNa una saba ke hI hotA hai ? uttara-aisA niyama nahIM hai jina jIvoM ke tadbhavopAdAnAnurUpa hI AyuSka karma kA upacaya hotA hai unake hI yaha tadbhavamaraNa hotA hai nAkhavAmAM Ave che e ja pramANe je maraNa dvArA Ananda rasopeta mokSaphala vALI jJAnAdirUpa ArAdhanA latAne devendra guNavRddhinI prAptinI abhilASAne kAraNe naSTa karI nAkhavAmAM Ave che te maraNane nidAna maraNa kahe che. eTale ke divya athavA mAnuSa saMbaMdhI RddhinAM darzana thavAthI athavA tenI vAta sAMbhaLavAthI AgAmI bhavamAM tenI cAhanA karavI ane te cAhanApUrvaka karavuM tenuM nAma nidAna maraNa che. je bhavamAM jIva hoya tebhavane gya ja AyuSyane baMdha karIne punaH zriyamANa (maratA) jIvanuM je saraNa che te maraNane tadubhava maraNa kahe che. A prakAranuM maraNa saMkhyAta varSanA AyuSyavALA karma bhUmi ja naratiryaMcanAM ja thAya che-yugalanAM thatAM nathI kAraNake taddabhavanA AyunA bandhane saddabhAva te jIvamAM ja hoya che, tethI teo tyAMja pharI utpanna thaI jAya che. zaMkA-zuM te badhAnuM tadUbhava maraNa ja thAya che? uttara-e niyama nathI. je cha dvArA taddabhava upAdAnane anurUpa ja AyuSkarmane upacaya thAya che, teo ja te taddabhava maraNe mare che-anya
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 - - sthAnAstre "mottuM akammabhUmi ya nAtirie suragaNe ya nehae / sesANaM jIvANaM tabbhayamaraNaM tu kesidhi // 1 // " chAyA-muktvA arma bhUmija naratiyaJcaH suragaNAn ca nerayiyAn / zepANAM jIvAnAM tadbhavamaraNaM tu kepAJcit // 1 // 2 // giripatana-tarupatana 3-jalapraveza-jvalanapraveza 4-vipabhakSaNamaraNAni prasiddhAni / zastrAvapATanam -zastreNa-karapanAdinA avapATanaM-strazarIrasya vidAraNaM yasmin tattathoktaM maraNam 5 / 'do maraNAI ' ityAdi / vakSyamANe ve maraNe zravaNena bhagAtA mahAvIreNa 'jAra' iti 'no nityatraNite ' ityArabhya yAvat anya jIvoM ke nhiiN| kahA bhI hai-(sotuM akasmabhUmi ya ) ityaadi| akarmabhUmi ke nara tiryazcoM ko, devagaNoM ko, aura nairayikoM ko chor3akara ke zeSa jIvoM ke yaha tadbhavamaraNa hotA hai zepa jIvoM meM bhI satra ko yaha maraNa nahIM hotA hai kintu kisI 2 ke hI hotA hai isI taraha se parvata se girane para jo maraNa ho jAtA hai vaha giripanana maraNa hai, vRkSa se girane para jo maraNa hotA hai vaha tarUpatana maraNa hai jala meM DUya jAne para jo maraNa ho jAtA hai yaha jalapravezamaraNa hai, agni meM praveza karane se jo naraNa hotA hai vaha jvalanapravezamaraNa hai vipabhakSaNa karane para jo saraNa ho jAtA hai vaha viSabhAkSaNasaraNa hai tathA zastrakarapatra -(kAvana) Adi se apane zarIra kA jo vidAraNa ho jAne para maraNa ho jAtA hai vaha zastrApATanamaraNa hai ina maraNoM se maranA bhI vAnI mAgatamA meyumana nathI. 4yu 55 che -"mottuM ammabhUmi ya" tyAla akarmabhUminA nara tiryaMcA, devagaNe ane nArako sivAyanA cha ja tadubhava maraNathI mare che te jImAM paNa badhAM jIvo e prakAranA marathI maratAM nathI paraMtu kaI kaI cha ja e maraNathI mare che. - giripatana maraNa-parvata parathI paDI javAne lIdhe je maraNa thAya che, tene giripatana maraNa kahe che vRkSa parathI paDI javAne lIdhe je maraNa thAya - che, tene tarupatana maraNa kahe che. pANImAM DUbI javAthI je maraNa thAya che, tene jalapraveza maraNa kahe che agnimAM praveza karavAthI je maraNa thAya che, tene javalanapraveza maraNa kahe che. jhera khAvAthI je maraNa thAya che, tene viSabhakSaNa maraNa kahe che karavata Adi za vaDe zarIranuM vivAraNa thavAthI je maraNa thAya che, tene zaAvapATana maraNa kahe che. giripatana maraNa Adi marathI maravuM te zramaNa bhagavAna mahAvIre zramaNa ni che mATe prazasta kahyuM
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA02 304 sU0 45 prazastA prazastamaraNanirUpaNam no nityamabhyanujJAte - vakSyamANasaraNadvayena sunInAM maraNaM niSiddhaM bhagavatetyarthaH / atrApavAdamAha - ' kAraNeNapuNa' ityAdi, kintu kAraNena kAraNamAzritya darzanamA - linya zIlabhaGgAdikAraNe samupasthite sati tadrakSaNArthamityarthaH, udAyitRSAnubhU tatathAvidhAcAryavat te dve api saraNe apatikuSTe--anivAritena niSiddhe bhagavatetyarthaH / tadevAha - vaihAyasaM gRghrapRSThaM ceti / tatra vRkSazAkhAdAvRddhatvAd vihAyasi namasi bhavaM vaihAyasaM galapAzena maraNamityarthaH / gRpRSTha - gRghAH mRtakamakSakapakSivizeSA, upakakSaNaM zakunikA zivAdInAM vairbhakSyaM pRSThamupalakSaNatvAdudarAdikaM vA mriyamANasya yasmin tat tathoktam, asmin hi - alaktaka ( lAkSArasa ) pUrNikApuTa nenApi zarIraM pRSThAdau gRghrAdibhiranivAraNAdinA bhakSyate / munijanoM ke liye zramaNa bhagavAn mahAvIra ne niSiddha kiyA hai isI prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sunijanoM ke liye ina do maraNoM se maranA bhI niSiddha kiyA hai. ve do maraNa ye haiM eka vaihAyasa aura dUsarA gRpRSTha parantu yadi darzanamAlinya, zIlabhaGgAdirUpa kAraNa kI upasthiti hotI hai to unakI rakSA ke liye usa samaya ye donoM karaNa udAyi nRpAnubhUtamathAvidha AcArya kI taraha munijanoM ke liye zramaNa bhagavAn mahAvIra ne niSiddha bhI nahIM kiye haiM / gale meM phAMsI lagAkara sarano isakA nAma vaihAyasa maraNa hai / jo maraNa vRkSazAkhA Adi meM rassI Adi DAlakara aura usakA phaMdA banAkara usa phaMde ko gale meM DAlane se mriyamANa jIva mara jAtA hai vaha vaihAyasa maraNa hai jisa maraNa meM mriyamANa ke zarIra ko bhakSaNa karane vAle gRdhra, zakunikA, zivA Adi jIva khA jAte haiM vaha gRdhapRSThamaraNa hai isa maraNa meM mriyamANa ke zarIra para lAkSArasa kI pUrNikA kA puTa diyA jAtA hai isase vaha pRSThAdibhAga 521 Found nathI--A maraNAthI maravAne pazu niSedha karyAM che. zramaNu bhagavAna mahAvIre nIcenA be prakAranA maraNeA paNa zramaNa nigra the! mATe anupAdeya-niSiddha kahyAM che (1) vaihAyasa maraNa (2) gRdhrUpRSTha maraNu gaLAmAM phrAMse lagAvIne maravuM tenu nAma vaiDAyasa maraNa che ' jemake jhADanI DALI AdimAM doraDuM' bAMdhIne tenA gALiyAmAM gaLu laTakAvIne phrAMse khAIne maravuM, te prakAranA maraNune vaihAyasa maraNu kahe che je maraNumAM maratAM jIvanA bhakSaNane mATe gIdha, samaDI Adi jIvA ekaThAM thAya che te marane gRdhrupRSTha maraNa kahe che A prakAranA maraNathI maratI vyakitanA zarIrapara lAkhanA rasanI pUrNikAnA paTa lagADavAmAM Ave che. tethI te zarIranA pRSThAdi bhAge gIdha Adi dvArA khavAI jAya che. A prakAranA maraNu dvArA maratA jIva A pramANe pazu kare che tha 16 .
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgo yadvA gRvaspRSTamiticchAyA, tatra gRpraiH spRSTaM-sparzanaM bhakSaNamityarthaH yasmistatta. thoktam , mahAsattvasya mumUrpoH zarIrasya tadbhakSyamRtakarikarabhAdi kalevarAntaH pravezena gRghrAdibhiH pRSThAdezakSaNamityarthaH etacca karmanirjarAM prati pradhAnatvAnmahAsattvairevAcaryate na kAtarairiti bhaavH| uktaJca-"giddhAisakkhaNaM giddhapiThaM ubaMdhaNAi vehAsaM / ee dunnivi maraNA, kAraNajAe aNuNagAyA // 1 // chAyA--gRghrAdi bhakSaNaM gRdhrapRSTham, udvandhanAdi vaihAyasam / / ete che api maraNe kAraNajAte anujJAte // 1 // // 6 // uktAnyaprazastamaraNAni, tadanantaraM tAni prazastAni bhavyAnAM bhavantIti prazaratamaraNavaktavyatAmAha- do maraNAI' ityAdi, pUrvavadAlApakaH ptthniiyH| meM gRddhoM dvArA khA liyA jAtA hai isa maraNa meM briyamANa jIva aisA bhI kAtA hai ki jaba vaha viziSTa zaktivAlA jIva bharane kI icchAvAlA ho jAtA hai taba vaha apane zarIra ko gRdhrAdikoM dvArA bhakSya mRta karipharabha Adi ke kalevara ke bhItara DAla detA hai isase gRghrAdi mAMsa akSaka jIva usake pRSTha Adi kA akSaNa karane laga jAte haiN| yaha maraNa karma nirjarA ke prati pradhAna kAraNa hotA hai ataH mahA zaktizAlI jIva hI isa maraNa ko Acarita karasakate haiM kAyara puruSa nhiiN| kahA bhI hai-(giddhAibharAvaNaM) ityaadi| ye saba aprazasta maraNa kahe gaye haiM ina maraNoM ke bAda aba sUtrakAra prazasnamaraNoM ko kahate haiM-ye prazasta maraNa bhavya jIvoMko hote haiM (do saraNAI) ityAdi yahAM para * jyAre te viziSTa zakitasa panna jIva maravAnI IcchAvALe bane che tyAre te pitAnA zarIrane mRta hAthI AdinA kalevaramAM nAkhI de che. gIdha Adi mAMsabhakSaka che jyAre te hAthI AdinA zarIranuM mAMsa khAvA Ave che, tyAre te mRtyukalevaramAM rahelA te zarIranA pITha Adi bhAgonuM mAMsa paNa temanA dvArA khavAya che. A prakAranuM maraNa karmanirjarAnA mukhya kariNarUpa hoya che. mahAzakitazALI puruSe ja A prakAranA maraNI marI zake che-kAyare te A maraNa maravAnI hiMmata ja karI zakatA nathI, paraMtu amuka saMjogomAM A banne maraNena niSedha nathI-darzanamAlinya, zIlabhaMga Adi rUpa kAraNe upasthita thAya tyAre temanI rakSAne mATe te ane prakAranA maraNene niSedha nathI jemake udAyitRpAnubhUta tathAvidha mAnyAyarnu bha2. yu 54 cha ?--" giddhAibhakkhaNaM" chatyAdi A sUtramAM kahyA anusAra gIdhAdi dvArA zarIranuM bhakSaNa karAvavAthI je maraNa thAya che tene aprazasta kahevAmAM Avela che. A have sUtrA2 prazasta bharonI pra35 42 -" do maraNAI" tyAdi
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA0 u04 sU0 45 prazastA prazasta maraNanirUpaNam 523 tadevAha - pAdapopagamanaM bhaktapratyAkhyAnaM ceti / tatra pAdapo-vRkSastam upagacchatisAdRzyena prApnotIti pAdapopagamanam idamuktaM bhavati yathaiva pAdapaH kvacit kathaJcinnipatitaH samatvaM viSamatvaM cAvibhAvayannizcala evAste tathA'yamapi svIkRtapAdapopagamanaH saMyatiH svasya yad aGgaM yathA samaviSamadezeSu samatayA viSamatayA vA prathamata eva patitaM na tattatazcAlayatIti / chinnapatitataruvadatyanta nizceSTatayA - 'vasthAnaM yasmin maraNe bhavati tatpAdapopagamanamaraNamucyataiti bhAvaH / prathamasaMhananadharAdhIrA evaitanmaraNaM pratipadyante / pahile kI taraha hI AlApaka kahanA cAhiye prazastaraNoM meM pAdapopagamana aura bhaktapratyAkhyAna ye do maraNa haiM pAdapa nAsa vRkSa kA hai isa vRkSa kI taraha avasthAna jisa maraNa meM rahatA hai vaha pAdapopagamana saraNa hai tAtparya isakA aisA hai ki jaise vRkSa jahAM kahIM para bhI jisa kisI bhI avasthA meM gira jAtA hai, vaha yaha nahIM dekhatA hai ki yaha bhUmi sama hai yA viSama hai aura gira kara vaha jaise nizcala hI par3A rahatA hai isI prakAra se jisa sAdhu ne yaha pAdapopagamana maraNa svIkAra kiyA hai usa sAdhu ke aMga jisa kimI bhI sama viSama pradeza meM jaisI bhI avasthA meM pahale se par3a cuke hoM vaha sAdhu unheM phira vahAM se haTAnA nahIM hai ataH yaha maraNa chinnapatitavRkSa kI taraha atyanta nizceSTa rUpa se avasthAna vAlA hotA hai isa maraNa ko ve hI jIva dhAraNa karate haiM jo bhavya jIveAnAM maraNa ja prazasta hAya che ahIM paDelAMnI jema ja AlApaka kahevA joie pApApagamana maraNu ane bhakatapratyAkhyAna maraNane prazasta maraNa kahe che. pAdapa eTale vRkSa te vRkSanA jevuM avasthAna je maraNamAM rahe che, te maraNane pApApagamana maraNa kahe che. jema vRkSa paDe che tyAre eve vicAra karatuM nathI ke paiAte je bhUmimAM paDavAnu che te bhUmi sama che ke viSama che, ane paDayA pachI te nizcala ja pacu rahe che, eja pramANe pApApagamana maraNu svIkAranAra sAdhunA aMge pazu je kAI sama viSama pradezamAM je kAI paNa avasthAmAM pahelethI paDI cukelAM heAya che, sthAmAM ja paDayAM rahevA devAmAM Ave che. te agene tyAMthI khaseDavAmAM AvatAM nathI te kAraNe te maraNu tUTI paDelA vRkSanI jema atyaMta niHceSTa rUpe avasthAnavALu hAya che. A prakAranA maraNuthI maravAnu... e puruSA dvArA ja zakya bane che ke jee prathama vaRRSabhanArAca sa'hunanavALA ane dhIra hAya te ava
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - sthAnAgane cintayatica-" dhIreNa vi mariyamvaM, kApuriseNavi avassaM mariyavyaM / tamhA avassamaraNe, varaM khu dhIrattaNe mari u|| 1 // " chAyA-dhIreNApi marttavyaM, kA puruSeNApi avazyaM marttavyam / tasmAdavazyamaraNe varaM khalu dhIratve martum / / 1 // iti / bhaktasya-trividhasya caturvidhasyavA''hArasyaiva, upalakSaNAdupadherapi natu pAdapopagamanavacceSTAyAH pratyAkhyAnaM vajanaM yasmin tad bhaktapratyAkhyAna-maraNAvadhi bhojanAdi parityAga ityrthH| Aha ca-" tivihaM ca asaNapANa cauvvihaM jAya vAhirA ucahI / ambhitaraM ca uvahiM jAvajjIviyaM ca yosire // 1 // " chAyA-trividhacAzanapAnaM caturvidhaM yazcavAhya upadhiH ( tN)| Abhyantara copadhiM yAvajjIvita ca vyutsRjet / / iti // anayoH pratyekaraya bhedadvayaM bhavatItyAha-'pAovagamaNe duvihe ' ityaadi| pAdapopagamana dvividha-nihArimaM anihArimaM ceti / tatranihArima-yasmin vasaprathama-vajaRSabhanArAca saMhanana ke dhArI dhIra hote haiM ve aisA vicAra karate haiM "dhIreNa vi mariyavvaM" ityaadi| jisa maraNa meM caturvidha AhAra kA yA trividha AhAra kA aura upalakSaNa se upadhikA bhI pratyAkhyAna hotA hai pAdapopagamana kI samAna ceSTA kA pratyAkhyAna nahIM hotA hai vaha bhaktapratyAkhyAnamaraNa hai maraNataka caturvidha AhAra kA parityAga hI aktapratyAkhyAna hai ___ kahA bhI hai-(tivihaM ca asaNapANaM) ityAdi / inameM pratyeka maraNa do do bhedoM vAlA kahA gayA hai yahI bAta "pAovagamaNe" ityAdi cha. tasA savA viyA2 42 che-dhIreNa vi mariyavvaM" tyAha. je maraNamAM cAre prakAranA AhArane athavA traNa prakAranA AhArane ane upalakSaNanI apekSAe upadhine (sAdhunA upakaraNe) paNa tyAga karI devAmAM Ave che-pAdapapagamananI jema ceSTAne tyAga (pratyAkhyAna dvArA tyAga) karAtuM nathI, te maraNane bhakata pratyAkhyAna maraNa kahe che. maraNa paryanta caturvidha AhAranA parityAgane ja bhakatapratyAkhyAna kahe che. kahyuM paNa che- "tivihaM ca asaNapANaM " tyAdi. upara kahelA ane prakAranA maraNanA paNa babbe bhede che. e ja vAta " pAovagamaNe" tyAdi sUtra dvArA 48 43rI che pAhAmana bharaghunA
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhuSA TIkA sthA02u04sU045 prazastAprazastamaraNanirUpaNam 525 verekadeze grahaNAccharorasya tatpadezAniharNa nissAraNa kriyate tat , yatmistu girikandarAdau gatvA grahaNena tatpadezAccharIrasya niharaNaM-nissAraNaM na kriyate tada ani rima kathyate / etat dvividhamapi pAdapopagamana 'NiyamaM ' ti vibhaktivyatyayena niyamAt na tu bhajanayA apratikarma-zarIrapratikriyArahitaM bhvti| zarIra sevA bajitamityarthaH / Aha ca tatsva rUpam - " NiccalaNippaDikammo, Nikkhilae jaM jahi jahA aMgaM / eyaM pAovagama NIhAriM vA aNIhAriM // 1 // pAovagamaM bhaNiya, samavisamo pAyavovajaha paDio / Navara parappaogA, kapejja jahA phalatarupa // 2 // chAyA-nizcalaniSpatikarmA nikSipati yad yatra yathA-aGgam / etat pAdopagama, ni:rimaM vA anirdArimam // 1 // pAdopagamaM bhaNita, samavipamaH pAdapa iva yathA ptitH| navara paramayogAt kampate yathA phalataruriva // 2 // iti / evameva bhaktamatyAkhyAnamapi nirjharimA'nihIM rimabhedena dvividhaM, vyAkhyA sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai-pAdapopagamana ke do bheda isa prakAra se haiM --eka nirjharima aura dUsarA anihArima vasati ke jisa ekadeza meM pAdapopagamana saMdhArA dhAraNa kiyA gayA hai usI vasnIle saMdhArA pUrNa hone para jo zarIra kA bAhara nikAlanA hotA hai vaha nihArisa pAipopagamana hai aura jisa girikandarA meM jAkara yaha saMthArA grahaNa kiyA gayA hai vaha anihArima pAdapopagamana saMthArA hai yaha donoM prakAra kA pAdapopagamanasaMthArA niyama se, bhajanA se nahIM sevA suzrUSA se rahita hotA hai aisA hI isakA svarUpa kahA gayA hai-(NiccalaNi paDikammo) ityaadi| isI taraha aktapratyAkhyAna maraNa bhI nihIMrima aura ani rima nIce pramANe be prakAra che-(1) nirima ane (2) aniharima vasatinA je eka dezamA pAdapapagamana saMthAra dhAraNa karavAmAM AvyuM hoya, te pradeza mAMthI ja maraNa bAda zarIrane bahAra kADhavAmAM Ave che, tyAre te saMthArAne nihArima pAdapapagamana saMthAre kahe che. girikandarAmAM jaIne pAdapipagamana saMthAre grahaNa karavAmAM AvyuM hoya, te evA prakAranA saMthArAne anirima pAda pipagamana sa thAro kahe che A baMne prakAranA saMthArA niyamathI ja (vikalpa nahIM) zarIra pratikriyAthI rahita hoya che. evuM ja tenuM varUpa kahyuM che- "NicalaNi paDikammo" tyAdi. eja pramANe bhakatapratyAkhyAna maraNanA paNa nirdhArima ane aniharima
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 nAsUtre pUrvavat, navarasa - etad niyamAt samatikarma - yathAsamAdhi zarIrapratikriyAsahitaM bhavati, asmin samAdhimapekSya zarIrasya pratikriyA kriyate iti bhAvaH 9 / udbhimaraNatviha dvisthAnakAnurodhAnnakathitam / asmitha - niyamAccaturvidhAddAratyAgaH, paraparikarmavivarjanaM ca bhavati / sthaNDile ekAkI chAyAta uSNamuSNataca chAyAM saMkrAmanniGgitabhUmau saceSTaH samyagdhyAnaparAyaNaH prANAn jahAvIti / uktaJca - " iMgiya desaMmi sayaM, cauvvihAhAracAya niSkaNNaM / uccattaNAijuttaM, naNeNa u iMgiNImaraNaM // 1 // chAyA - iGgitadeze svayaM caturvidhAhAratyAga niSpannam / udvarttanAdiyuktaM nAnyena viGgitamaraNam || iti // mR0 45 // ke bheda se do prakAra kA hai, nirdhArima aura aniharisa kI vyAkhyA pahile jaisI hI hai pAdapopagamana saMdhArA kI apekSA isa bhaktapratyAkhyAna saMdhAre meM vizeSatA kevala itanI sI hI hai ki yaha saMdhAga supratikarma hotA hai arthAt samAdhi ke anusAra yaha zarIra kI pratikriyA sahita hotA hai isameM samAdhi kI apekSA rakhakara zarIra kI pratikriyA kI jAtI hai 9 / eka maraNa haGgitamaraNa bhI hai para visthAnaka ke anurodha se usakA yahAM kathana nahIM kiyA gayA hai. iGgitamaraNa meM niyama se cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga rahatA hai, aura dUsaroM ke dvArA parikarma karane kA vivarjana rahatA hai arthAt dUsarA vaiyAvaca nahIM karatA hai yaha sthaMDila meM akelA rahatA hai chAyA se dhUpa meM aura dhUpa se chAyA meM AnA jAtA hai iGgita bhUmi meM saceSTa rahatA huA yaha samyaradhyAna meM lavalIna rahatA hai aura isI sthiti meM apane prANoM ko chor3atA hai| kahA bhI hai( iMgiya desaMmi sayaM ) ityAdi / 045 || nAmanA be bheda kahyA che nirharima ane aniArimanI vyAkhyA upara pramA @ ja samajavI. pAdapepagamana saMthArA karatAM bhakatapratyAkhyAna saMthArAmA eTalI ja vizeSatA che ke A sathAre| sapratikama hoya che, eTale ke samAdhi anusAra te zarIra nI pratikriyA (sevA suzrUSa) sahita hoya che, temAM samAvinI apekSAe zarIranI pratikriyA karavAmA Ave che !! huM gha igitamaraNu nAmanuM khIjuM eka maraNu pazu zasta gaNAya che. paNa ahIM e sthAnAnA adhikAra cAlatA hovAthI, tene samAveza karyAM nathI. A prakAranA maraNumAM paNa niyamathI ja cAre prakAranA AhvArAnA parityAga karAya che. A prakAranA sathAro karanAra Adhu anyanA dvArA thatI vaiyAvacane paNa parityAga kare che. te sthaDilamAM (bahAranI bhUmimAM) ekalA rahe che chAMyaDAmAMthI taDakAmAM ane taDakAmAMthI chAyaDAmAM jAte ja Ave jAya che, IMgita bhUmimAM saceSTa
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u04sU0 46 lokasvarUpanirUpaNam 527 idaM ca maraNAdi svarUpaM bhaganatA loke prarUpitamiti praznottararUpeNa lokasvarUpaprarUpaNAmAha mUlam-ke ayaM loge? jIvacceva ajIvacceva / ke aNaMtA loe ? jIvacceva ajIvacceva / ke sAsayA loe ? jIvacceva ajIvacceva // sU0 46 // ___ chAyA-ko'yaM lokaH ? jIvAzcaitra ajIvAzcaiva / ke'nantAloke ? jIvAzcaiva ajIvAzcaiva / ke zAzvatAloke ? jIvAzcaiva ajIvAzcaitra / / su0 46 // TIkA-ke ayaM ityAdi / ayaM lokaH kaH iti praznaH / atra 'idam / zabdo dezataH pratyakSasya Asannasya ca vaackH| yatra bhagavatA'prazastaprazastama ramaraNAdi samastavastustomatattvamabhihitaM sa ityarthaH / lokaH-lokyate kevalAlokena yaH sa lokaH-paJcAstikAyAtmaka', so'yaM lokaH kaH kathaMbhUtaH ? iti praSTurAzayaH / uttaramAha-jIvAzca ajIvAzceti jIvAjIvasvarUpo loka-ityarthaH / loka isa prakAra ke ina maraNoM kA svarUpa bhagavAn ne isa zloka meM prarUpita kiyA hai ataH aba sUtrakAra praznottara ke rUpa se loka ke svarUpa kA kathana karate haiM-(ke ayaM loge? jIvacceva ajIvacceva) ityaadi| ___TIkArtha-yaha loka kyAhai ? aisA yaha prazna hai ataH bhagavAna ne jahAM para aprazasta aura prazasta maraNAdirUpa samastavastuoM kA svarUpa kathana kiyA hai aisA vaha loka hai ? isake uttara meM kahA gayA hai ki " jIvAzcaiva ajIvAzcaiva " yaha loka jIva aura ajIvarUpa hai-arthAt paJcAstikAyarUpa yaha loka hai kevalarUpa Aloka (prakAza) ke dvArA jo dekhA jAtA rahe e te samyagU dhyAnamA lIna rahe che ane e sthitimAM ja pitAnAM prAya ch| cha hyu pacha-" igiya desaMmi saya" tyAdi. // sU. 45 // bhagavAne A prakAranA A maraNenuM svarUpa A lekamAM prarUpita karyuM che. tethI have sUtrakAra praznottara rUpe lokanA svarUpanuM nirUpaNa kare che- ____ " ke ayaM leAge 1 jIvece ajIveceva" tyaahTakArtha-"A leka zuM che?" A prakArane prazna ahIM pUchavAmAM Avyo che. eTale ke bhagavAne jyA aprazasta ane prazasta maraNadirUpa samasta vastuonA svarUpanuM kathana karyuM che e te leka kevA svarUpavALe che tenA uttara rUpe mevu vAmAM mA0yu cha hai-" jIvAzcaitra ajIvAzcana " mA so 01 mane. ajIva rUpa che eTale ke paMcAstikAya rUpa A loka che kevaLajJAna rUpa Aloka (prakAza) dvArA jene dekhI zakAya che, te laka kahevAya che ane e te leka jIvAjIvasvarUpa che.
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 sthAnAstre svarUpabhUtAnAM ca jIvAjInAnAM svarUpaM praznapUrvakaM mUtradvayenAha-'ke aNaMtA' ityAdi, ' ke sAsayA' ityAdi ca, loke kepadArthA anantAH santi, uttaramAha -jIvA ajIvAzceti / atha ca ke zAzvatAH santi ? uttarayati-jIvAzca ajIvAzca dravyArthatayeti / / mU0 46 // ye caite lo ke jInA anantAH zAzvatAzca santi te bodhi-mohalakSaNadharmadvayayogAd yudvA mUDhAzca bhavantIti darzayituM satracatuSTayamAha___mUlam-duvihA bohI paNNattA taM jahA--NANavohI ceva saNavohI ceva1 / duvihA buddhA pagattA taM jahA--NANabuddhA ceva dasaNabuddhA ceva 2 / evaM mohe 3, mUDhA 4 // sU0 47 // chAyA-dvividhA bodhiH prajJaptA, tadyathA-jJAnabodhizcatra darzanabodhizcaiva 1 / dvividhA yuddhAH prajJaptAstadyathA-jJAnabuddhAzcaiva darzanabuddhAzcaitra 2 / evaM mohaH 3, mUDhAH 4 // sU0 47 // hai vaha loka hai aura vaha loka jIvAjIvasvarUpa hai loka meM kauna padArtha ananta haiM aura kauna padArtha zAzvata haiM ? isake uttara meM kahA gayA hai phi loka meM jIva aura ajIba ye padArtha ananta haiM aura ye hI padArtha zAzvata haiN| ina padArtho meM zAzvatatA kA kathana havyArthika naya kI apekSA se kahA gayA jonanA cAhiye / / mU0 46 // ___loka meM jo ye jIva ananta aura gAzvata kahe gaye haiM ve podhi aura moha ke yoga se kramazaH yuddha aura nRDha hote haiM-so isI yAta ko dikhAne ke liye aba sUtrakAra isa sUna catuSTayI kA kathana kara rahe haiM(dudhihA gehI paNNattA) ityaadi| "lokamAM kayA kayA padArtho anata che ane kayA kayA padArtho zAzvata che? A praznanA uttara rUpe A pramANe kahyuM che temAM jIva ane ajIva, A padArtho anaMta che ane e padArtho ja zAzvata che. A padArthomAM je zAzvatatA batAvavAmAM AvI che te zAzvatatAnuM kathana dravyarthika nayanI apekSAe ja 42vAmA mA0yuM che, ama sabha. // sU. 46 // lejamAM anaMta jIvo rahelA che, te jIvone zAzvata kahevAmAM AvyA che. te che badhi ane mehanA rogathI anukrame baddha ane mUDha hoya che. e ja vAtane sUtrakAre nIcenI sUvacatuSTayI dvArA prakaTa karI che- "duvihA vohI paNNatA" tyAha
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u 4 sR0 47 buddhamUDhajIvasvampanirUpaNam 529 ___TIkA-' duvihA bohI' ityAdi / bodhanaM vodhiH-prAptiH / sA dvividhAjJAnayodhiH, darzanabodhizceti / tatra jJAnavodhiH jJAnAtaraNakSayopazamaprabhavA jnyaanpaaptiH| darzanavodhiH-darzanamohanIyakSayopazamAdisampannA zraddhAnamAptiriti 1 / bodhimantobuddhAH, te'pi dvividhAH-jJAnabuddhA darzanabuddhAzceti / ete ca dharmata eva / bhinnA na dharmikyA, jJAnadarzanayoranyonyAvinAbhUtatyAditi 2 / evaM yathA bodhiyuddhAzca-dvividhAH moktAstathA 'moho sUDhAzca' ityapi vAcyAH, AlApakazcaivam 'duvihe mohe paNNate taM gahA-mANamohe ceva daMsaNamohe ceva / duvihA mUDhA paNNattA taM jahA-NANamUhA ceva dayaNamUhA ceva iti / TIkArtha-"yodhanaM vodhiH" ke anusAra bodhi zavdatA artha prApti hai yaha podhi do prakAra kI kahI gaI hai eka jJAnabodhi aura dUsarI darzanabodhi jJAnAvaraNakarma ke kSayopazama ke prabhAva se jo jJAna kI prApti hotI hai vaha jJAnayodhi hai darzanamohanIya karma ke kSayopazama Adi se jo zraddhAna kI prApti hotI hai vaha darzanayodhi hai bodhi vAle jo jIva haiM ve buddha haiM / ye vuddha bhI do prakAra ke hote hai eka jJAnavuddha aura dUsare darzanayuddha ye dharma kI apekSA se hI bhinna haiM dharmirUpa se bhinna nahIM hai| kyoM ki . jJAna aura darzana ye paraspara meM avinobhAvi sabaMdha vAle haiN|| jisa prakAra ghodhi aura vuddha do prakAra ke kahe gaye haiM usI prakAra se mAha aura mRDha ye bhI do prakAra ke kahe gaye haiN| isa viSayaka AlApaka isa prakAra se hai-"duvihe mohe pagatte' moha do prakAra kA kahA gayA hai (NANa mohe ceva daMraNamohe ceva) eka jJAnamoha aura dUsarA darzanamoha TI-"bodhana' yodhi." mA vyutpatti anusAra mAvi zahanA ma nainayamAnI prApti che. te bevi be prakAranI kahI che-(1) jJAnadhi ane (2) dazanabodhi jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI je jJAnanI prApti thAya che, tenuM nAma jJAnadhi che darzanamohanIya karmanA kSopazama AdithI je zraddhAnI prApti thAya che, tene darzanAdhi kahe che. bedhivALA jIvone buddha kahe che. te buddhanA paNa be prakAra che-(1) jJAnabuddha ane (2) darzanAbuddha. teo dhamanI apekSAe ja ninna che, dharmarUpe bhinna nathI, kAraNa ke jJAna ane darzana vacce avinAbhAvI saMbadha hoya che. jema badhi ane buddha be prakAranA kahyA che, e ja pramANe meha ane mUha paNa be prakAranA kahyA che A viSayanuM kathana nIce pramANe che - __ " duviShe mohe paNNatte" bhADa me 52 4o cha-" NANamoheceva saNamoheceva" (1) jJAnamAra bhane (2) dRzanamAha se prabhArI bhU8 58
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre chAyA - dvividho mohaH prajJaptastadyathA - jJAnamodacaiva darzanamohana | dvividhA mUDhAH prajJaptAstadyathA - jJAnamUDhAzcaiva darzanamUDhAzcaiva iti / vyAkhyA sugamA, navaram - jJAnaM mohayati - AcchAdayatIti jJAnamoha : - jJAnAvaraNodayaH / evaM darzanaM mohayatIti darzanamohaH- samyagdarzanamohodayaH / tathA jJAnamUDhA' - uditajJAnAvaraNAH darzanaprUDhA mithyAdRSya iti // sU0 47 // 530 dvividho'pyayaM moho jJAnAvaraNAdi karmanibandhanamastIti sambandhena jJAnAvaraNAdikarmaNAM dvaividhyamaSTabhiH sUtrairAha mUlam -- NANAvaraNijje kasse duvihe paNNatte taM jahAdesaNANAvaraNijje caiva savvaNANAvaraNijje ceva 1 / darisaNA varaNijje kamme evaM ceva 2 | veyaNijje kamme duvihe paNNatte taM jahA - sAyA Nijje ceva asAyAveyaNijje caitra 3 | mohaNijje kamme duvihe paNNatte taM jahA - daMsaNamohaNijje ceva cattimahaNije ceva 4 / Aue kamme duvihe paNNatte taM jahA -- isI prakAra "duvihA mUDhA paNNattA" sUDha do prakAra ke kahe gaye haiM- (NANamUDhA caiva daMsaNamUDhA cena) eka jJAnamUDha aura dUsarA darzanamUDha, jJAnAvaraNodaya jJAnamoha hai kyoM ki - "jJAnaM mohayati AcchAdayatIti" isa vyutpatti ke anusAra vaha jJAna ko AcchAdita karatA hai isI prakAra se - " darzana mohayatIti darzanamohaH " darzanamohanIya kA udaya darzanamoha isa darzanamoha ke udaya meM samyagdarzana kA jIva ke udaya nahIM hotA hai jinake jJAnAvaraNa karma kA udaya hai ve jJAnasUDha haiM tathA jinake mithyAdarzana kA udaya hai aise mithyAdRSTi jIva darzanamUDha haiM || sU047 // (1) jJAnabhUDha ane (2) 66 me aAranA hyA che-" NANamUDhAceva daMsaNamUhAceva" danamUDha. jJAnAvaraNeAdaya jJAna meha rUpa che, kAraNu dayatIti A vyutpatti anusAra te jJAnane AcchAdita kare che. eja pramANe jJAna' mohayati AcchA "" 88 darzana' mohayatIti darzanamohaH " darzana bhoddniiyne| udaya darzana bhoD3ya che. te darzanamahanA uDhaya hAya tyAre jIvamAM samyag-dananA uDDaya hateA nathI. jemanA jJAnAvaraNIya kanA uDDaya hAya che evAM jIvA ane jemanA mithyAdarzananeA udaya hAya che evAM mithyASTi hoya che, // su. 47 ! jJAnamUDha hoya che jIve danamUDha
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA kohI sthA02 u04 su048 jJAnAvaraNAdi karmaNAM dvaividhyanirUpaNam 531 adbAue cetra bhavAue ceva / NAme kamme duvihe paNNatte taM jahA - subhaNAme ceva asubhaNAme caiva 6 / gote kamme duvihe paNNatte taM jahA uccAgotte ceva NIyAgotte caiva7 | aMtarAie kamme duvihe paNNatte taM jahA paDuppannaviNAsae ceva pihiya AgAmipahaM ceva ||suu048 // chAyA - jJAnAvaraNIyaM karma dvividhaM prajJaptaM tadyathA dezajJAnAvaraNIyaM caiva sarvajJAnAvaraNIya caitra 2 / darzanAvaraNIya karma evameva 2 | vedanIyaM karma dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-sAta vedanIyaM caitra asAtAvedanIyaM caitra 3 | mohanIyaM karma dvividhaM prajJaptaM, tadyathA - darzanamohanIyaM caiva cAritramohanIyaM caiva 4 | AyuSkaM karma dvividhaM prajJaptaM, tadyathA - addhAyuSkaM caiva bhavAyukaM caitra 5 / nAmakaM karma dvividhaM prajJaptaM, tadyathA - zubhanAma cai azubhanAma caitra / gotraM karma dvividhaM majJaptaM, tadyathAuccagotraM caiva nIcagotraM caiva 7 / AntarAyikaM karma dvividhaM majJaptaM, tadyathApratyupannavinAzitaM caiva pihitAgAmipathaM caitra | sU0 48 // TIkA- ' NANAvara Nijje ' ityAdi / -- jJAnamAdRNoti- samAcchAdayatIti jJAnAvaraNIyam / Aha ca - " sara uggayasa sinimmala, - yarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / NANAvaraNaM kasmaM, paDovamaM hoi evaM tu // 2 // " hai donoM prakAra kA bhI yaha moha jJAnAvaraNAdi karmoM kA kAraNa hotA isa sambandha se jJAnAvaraNAdi karmoM kI dvividhatA sUtrakAra isa aSTasUtra dvArA prakaTa karate haiM - ( NANAvaraNijje kasme duvihe paNNatte ityAdi / TIkArya - jJAnAvaraNIya karma do prakArakA kahA gayA hai yaha jJAnAvaraNIya karma AtmA ke jJAnaguNa ko AcchAdita karatA hai isaliye ise paTa kI upamA dI gaI hai / kahA bhI hai- ( sara uggaya sasinimmalayarassa) upara kahela banne prakAranA meha jJAnAvaraNAdi karmAnu kAraNa hAya che te kAraNe sUtrakAra jJAnAvaraNAdi karmInI dvividhatA nIcenAM ATha sUtra dvArA prakaTa kare che. " NANAvara Nijje kamme duvihe paNNatte " tyAhi TIkA-jJAnAvaraNIya karmAMnA be prakAra kahyA che A jJAnAvaraNIya krama AtmAnA gurune AcchAdita karI nAkhe che, tethI tene paTanI ( pardAnI ) upamA ApI che. 4 che - " sara ugAya khasi nimmalayararasa " tyAhi
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAvaM chAyA-zaradudgatazazinirmalatarasya jIvasyA''cchAdanaM yadida / jJAnAvaraNa karma, paTopamaM bhavatyevaM tu / / iti // tatkarma dvividhaM prajJaptaM bhagavatA, taghadhA-dezajJAnAvaraNIyaM sarvajJAnAvaraNIya ceti / tatra dezajJAnAvaraNIya-deza- jJAnasyaikadezamAbhinivodhikAdikamAtraNotIti tattathoktam / sarvajJAnAvaraNIyaM-sarvajJAnaM-kevalajJAnamAraNotIti tattathoktam / kevalAvaraNaM hi-Adityakalpasya kevalajJAnarUpasya jIvAsvA''cchAdakatayA sAndrameghavRndakalpamiti tatsarvajJAnAvaraNam , matyAdyAvaraNaM tu ghalAnicchAditAdityepatmabhAkalpasya kevalajJAnadezasya kaTakuTayAdirUpAvaraNatulyamastIti tad dezajJAnAityAdi / arthAt paTa jisa prakAra se vastu ko AcchAdita kara detA hai Dhaka letA hai usI prakAra se yaha jJAnAvaraNIya karma bhI zaratkAla ke candramA jaise nirmala jIva ke jJAnaguNa ko AcchAdita kara detA hai isaliye jJAna kA AvAraka (DhakanevAlA) hone se isa karma ko jJAnAvaraNIya karma kahA gayA hai yaha jJAnAbaraNIya karma dezajJAnAbaraNIya aura sarvajJAnAvaraNIya ke bheda se do prakAra hai jisake dvArA jJAna ke eka dezabhUta Abhiniyodhika Adi jJAna AvRtta kiye jAte haiM vaha dezajJAnAvaraNIya hai tathA jisake dvArA kevalajJAna AvRtta kiyA jAtA hai vaha sarvajJAnAgharaNIya hai kevalAvaraNa Adityatulya kevalajJAna rUpa jIva kA AcchAdaka hone ke kAraNa lAndra (ghana ) meghavRnda ke jaisA hai isaliye vaha sarvajJAnAvaraNIya hai mati Adi kA AvaraNa ghana se AcchAdita sUrya kI ISa. eTale ke jevI rIte pardI vastune DhAMkI de che, e ja pramANe A jJAnAvaraNIya karma paNa zaradakamaLanA candramAM jevAM nirmaLa jIvanA jJAnaguNane paNa DhAkI de che. A rIte jJAnanuM AvAraka (DhAMkI denAra) hovAthI A karmane jJAnAvaraNIya karma kahe che. te jJAnAvaraNIya karmanA be bheda nIce pramANe che-(1) deza jJAnAvaraNIya ane (2) sarva jJAnAvaraNIya. jenA dvArA jJAnanA eka deza rUpa AbhinibaMdhika Adi jJAnane AvRta (AcchAdita) karI nAkhavAmAM Ave che, te karmanuM nAma dezajJAnAvaraNIya che. tathA jenA dvArA kevaLajJAnane AvRta karavAmAM Ave che, te karmanuM nAma sarva jJAnAvaraNIya che. sUrya samAna kevaLajJAnanuM AvAraka kevalAvaraNIya karma sAndra (ghana) meghavRndanA jevuM che, tethI tene sarva jJAnAvaraNa rUpa kahela che. matijJAnAvaraNa Adi ghana (vAdaLethI) AcchAdita sUryanI ISatrubhA jevAM kevaLajJAna dezanA caTTAI,
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0230 3 sU048 dhAnAdharaNAdi karmaNAM dvavidhyanirUpaNam 532 varaNam 2 / tathA darzana-sAmAnyArtha bodharUpamAtraNotIti darzanAvaraNIyam , / uktaJca-" desaNasIle jIve, desaNaghAyaM karei jaM kammaM / ta paDihArasamANaM, dasaNAvaraNaM bhave jIve // 2 // " chAyA-darzanazIle jIve darzanaghAtaM karoti ytkrm| tatmatIhArasamAna darzanAvaraNaM bhavejajIve / / iti / 'evaM ceva ' iti-etadapi evameva-dezadarzanAvaraNIya-sarvadarzanAvaraNIya ceti dvividham / tatra dezadarzanAvaraNIyaM-cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNIyam , sarvadarzanAvaraNIyaM-nidrApaJcakaM kevaladarzanAvaraNIyaM karmApi dvividham-sAtavedanIyam prabhA ke jaise kevalajJAnadeza kA kaTakuDayAdirUpa ( caTAI aura bhIta ) AvaraNatulya hai isaliye vaha dezajJAnAvaraNa hai tathA sAmAnya artha ghodharUpa darzana kA AvaraNakartA darzanAvaraNIya karma hai / kahA bhI hai(dasaNasIle jove ) ityaadi| jisa prakAra pratIhAra-dvArapAla rAjA Adi ke darzana nahIM karane detA hai usI prakAra se yaha darzanAvaraNIyakarma bhI AtmA ke darzanaguNa ko rokatA hai usakA darzana nahIM karane detA hai yaha darzanAvaraNIya karma bhI dezadarzanAvaraNIya aura sarva darzanAvaraNIya ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai 'cakSudarzana, acakSudarzana aura avadhidarzana ko rokane cAlA jo darzanAvaraNIya karma hai vaha dezadarzanAvaraNIya karma hai arthAt cakSudarzanAvaraNIya, acakSudarzanAvaraNIya aura avadhidarzanAvaraNIya ye saba dezadarzanAvaraNIya hai nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA styAnaddhi aura kevaladarzanAvaraNIya the darzanAvaraNIya sarvadarzanAvaraNIya haiM, divAla Adi AvaraNutulya che, tethI te deza jJAnAvaraNa rUpa che tathA sAmAnya artha dharUpa darzananuM AvaraNa kartA darzanAvaraNIya karma che. kahyuM paNa che - " daMsaNasIle jIve " tyA jevI rIte dvArapAla rAjA AdinA darzana karavA janArane roke che, eja pramANe A darzanAvaraNIya karma paNa AtmAnA darzanaguNane roke che-tenAM darzana karavA detuM nathI. tenA paNa deza darzanAvaraNIya ane sarva darzanAvaraNIya nAmanA be bheda che cakSudarzana, acakSudarzana ane avadhidarzanane rokanAre je darzanAvaraNIya karma che, tene deza darzanAvaraNIya karma kahe che. eTale ke cakSu darzanAvaraNIya, acakSu dazanAvaraNIya, ane avadhi darzanAvaraNIya karmone deza darzanAvaraNIya kahe che. nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pralApracalA, tyAnaddhi ane kevala darzanAvaraNIya, A darzanAvaraNIyane sarva darzanAvaraNIya kahe che.
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 sthAnAlastra asAtavedanIyaM ceti / tatra vedyate-anubhUyata iti vedanIyam , sAta, sukhaM, tadrUpatayA vedhate yattat sAtavedanIyam , asAtarUpatayA-duHkharUpatayA yad vedhate tad asAtavedanIyam, etadvayaM madhuliptakhaGganizitadhArAyA jihayA lehanavat ( AsvAdanavat ) mukhaduHkhotpAdakaM vijJeyam 3 / uktazca" mahulittanisiyakaravAladhArajIhAe jArisaM lihaNaM / tArisayaM veyaNiyaM muhadui uppAyagaM muNaha // 2 // " chAyA-madhuliptanizitakaravAladhArAyA jiyA yAdRzaM lehanam / tAdRzaM vedanIya, sugvaduHkhotpAdakaM jAnIta // iti 3 // mohayati-sadasadvivekavikalaM karotyAtmAnamiti mohanIyam , etat karmapuruSa madyavat paravazaM karoti, uktazcavedanIya karma bhI do prakAra kA hotA hai-eka sAtAvedanIya aura dUsarA asAtAvedanIya jo karma sukharUpa se vedita kiyA jAtA hai vaha sAtAve. danIya karma hai, aura jo duHkharUpa se vedita kiyA jAtA hai vaha asAtAvedanIya karma hai jisa prakAra zahada-madhu le lipta huI talavAra ke cATanese jIbha kaTa jAtI hai to duHkha hotA hai aura madhuke svAdase sukha hotAhai usI prakAra yaha karmajIvoMko sukha aura duHkhakA utpAdaka hotaahai| - kahA bhI hai-(mahulittanisiyakaravAla) ityaadi| AtmA ko jo khoTe khare ke jJAna se vikala-rahita kara detA hai vaha mohanIyakarma hai yaha karma madya kI taraha jIva ko vebhAna kara detA hai ataH jIva paravaza ho jAtA hai mohanIya pharma do prakAra kA hai eka darzanamohanIya aura dUsarA cAritramohanIya inameM darzanamohanIya karma - vedanIya karmanA paNuM satAvedanIya ane asatAvedanIya nAmanA be bheda kahyA che. je karmane sukharUpe vedita karavAmAM Ave che, te kamane sAtavedanIya kahe che, ane je kamane duHkharUpe vedita karavAmAM Ave che, te kamane asAtAvedanIya kama kahe che. jema madhathI lipta thayelI talavArane cATatA cATatAM je jIbha kapAI jAya te dukha thAya che ane madhanA svAdathI sukha thAya che, eja pramANe A karma paNa chanA sukha ane duHkhanuM utpAdaka hoya che. 4yuM para che 3-" mahulitta nisiyakaravAla" tyA AtmAne kharA ane peTAnA bhAvathI rahita karI denAra karmane mohanIya kama kahe che. A karma madirAnI jema jIvane bebhAna karI nAkhe che, tene lIdhe jIva paravaza thaI jAya che. mohanIya karmanA be prakAra che-(1) darzana
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - sudhA TokA sthA02u04 sU048 dhAnAvaraNAdi karmaNAM vaividhyanirUpaNam 535 " jahamajjapANamUDho loe puriso parabyaso hoi / taha moheNavi mUDho, jIvo u eravyaso hoi / / 2 // " iti / chAyA- yathA madyapAnamUDho loke puruSaH paravazo bhavati // tathA mohenApi mUDho jIvastu paravazo bhavati / / iti / tad dvividhaM darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ceti / tatra darzanamohanIyaM-mithyAtvamizrasamyaktyabhedAtmakaM, cAritraM-sAmAyikAdi, tad mohayati tadvipayaM vaiparItyaM janayatIti cAritramohanIyaM - kapAya 16 nokapAya 9 bhedena paJcaviMzavividham 4 / eti-patisamayaM gacchatItiyAyuH, yadvA-eti-Aganchati prApnoti prativandhakatA svakRtakarmAvAptagatetiSkramitumanaso'pi jIvasyeti-AyuH tadeva-AyuSkaM nigaDarUpametat yadAhamithyAtva, samyaga mithyAtva aura samyakprakRti ke bheda se tIna prakAra kA hai, sAmAyika Adi cAritra ko jo lohita kara detA hai-arthAt unake viSaya meM viparIta Abhiniveza ko utpanna karatA hai vaha cAritramohanIya hai yaha cAritra mohanIya karma 16 kapAya aura 9 no kaSAya ke bheda se 25 prakAra kA hai arthAt darzanasohanIya karma ke tIna bheda milAne se aThAIsa bheda hote haiN| jisakA prati samaya vinAza hotA hai arthAt jo pratisamaya vyatIta hotA rahatA hai vaha Ayu hai athavAapane kRtakarmake udayAnusAraprApta gatise nikalane kI abhilASA vAle bhI jIva ko jo usa gati se nikalane dene meM pratibandhaka hotA hai vaha Ayukarma hai yaha karma ver3I ke jaisA hotA hai arthAt pAMca meM par3I huI ber3o jisa prakAra se jIva ko usI sthAna para roka kara rakhatI hai isI mohanIya ane (2) cAritra mohanIya darzana mohanIyanA paNa nIce pramANe trale 4Acha-(1) mithyAtva, (2) mizra bhAnIya, sane (3) sabhya prakRti. sAmayika Adi cAritrane je meDita karI nAkhe che eTale ke viSayamAM viparIta temanA abhinivezanI utpatti kare che, te prakAranA kamane cAritra mahanIya kahe che. te cAritra mohanIya kama 16 kaSAya ane 9nokaSAyanA bhedathI 25 prakAranuM che, darzana mehanIya karmanA traNa bhedone temAM umeravAthI kula 28 bheda thAya che. tathA jene pratisamaya vinAza thato rahe che eTale ke je pratisamaya vyatIta thata rahe che, te Ayu che. athavA-pitAnA kRtakarmanA udayAnusAra prApta gatimAMthI nIkaLavAnI abhilASAvALA jIvane paNa je gatimAMthI nIkaLavA devAmAM prati. badheka (rokanAra) che, te karmanuM nAma Ayukarma che. te karma beDI jevuM heya che. pagamAM rahelI beDI jema jIvane te sthAne ja rokI rAkhe che, e ja
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 " dukkhaM na de Au, navi ya suhaM de ca usuvi gaIsuM / dukkha suhANAdhAra, dhare dehaDiya jIva || 2 || " sthAnAGgasUtre chAyA -- duHkha na dadAti AyuH, nApi ca sukhaM dadAti catasRSvapi gatiSu / duHkhakhAnAbhAvAra dharati dehasthitaM jIvam // iti / AyukaM karma dvividham- addhAyuSkaM bhavAyuSkaM ceti / tatra advAyuSkaM -phAyasthitirUpaM tacca manuSyANAM paJcendriyatiryagyonikAnAM ca bhatrati kasyacittad bhavanAze'pi nApagacchati / utkRSTataH saptASTabhavakAlaM yAvadanugacchatIti / bhavAyukaM bhavasthirUpaM tacca devAnAM nairavikANAMca bhavati yad bhavAtyaye niyamA gacchatyeva na kAlAntaramanuyAtIti 5 / namayati-vicitraparyAyaiH pariNamayati prakAra se Agururma bhI jIva ko prApta zarIra meM hI apanI samApti taka roka kara rakhe rahatA hai kahA bhI hai- ( dukkhaM na dei ArDa ) ityAdi / Ayu karma jIva ko na duHkha detA hai aura na sukha detA hai kintu sukhaduHkha ke AdhAra bhUna prApta deha meM yaha jIva ko roka kara rakhanA hai yaha Ayukarma do prakAra kA hai eka advAyuSka aura dUsarA bhAvAyuSka, addhAyuSka kA sthiti rUpa hai yaha advAyuSka manuSya aura paJcendriyaticoM ko hotA hai kisI 2 ke yaha usa bhava ke nAza hone para bhI nahIM jAtA hai nahIM chUTatA hai / isakA utkRSTa kAla sAta ATha bhavagrahaNa pramANa hai arthAt koI bhI manuSya yA paMcendriya tiryaJca apanI manuSya jAti meM yA paMcendriya tirthacagati meM lagAtAra sAta ATha bhava-janma taka raha sakatA hai auusake pazcAt meM vaha usa jAti ko chor3a detA hai / bhavAyuka bhavasthitirUpa hotA hai yaha deva aura nairayikoM ko hotA hai yaha pramANe ANuka paNa jIvane prApta zarIramAM ja peAtAnI samApti thAya tyAM sudhI phAkI rAkhe pache - " dukkha na dei Au "chatyAhi Ayuka jIvane du:kha ke sukha ApatuM nathI, parantu sukhaduHkhanA AdhArarUpa prAptadeDumAM te jIvane rekI rAkhe che te ANukanA nIce pramANe e prakAra che- (1) dvAyuSTra bhane (2) latrAyuSGa zraddhAyuSTu ayasthitiya che bhanuSya ane pace ndraya tiya cAmAM alTrAyuSkane sadbhAva hoya che kAi kAI jIvAnA vartamAnabhavane nAza thavA chatAM paNa te jatuM nathI-chUTatuM nathI. tene utkRSTa kALa sAna-ATha bhatrao pramANa che eTale ke kaI paNu manuSya athavA pacendriyatiya`ca peAtAnI manuSyagatimAM aMdhavA pace ndrayatiya cagatimAM lagAta 2 sAta ATha bhatra ( janma ) sudhI rahI zake che ane tyArabAda te e gatine cheDI de che.bhavAyuka bhavasthitirUpa hAya che. deve! ane nArakAmAM *
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapA TokA sthA02 u04 sU04. jJAnAvaraNAdi karmarNA vaividhyanirUpaNam 537 jIvamiti naam,| uktazca-"jaha cittayaro niuNo, aNegarUbAikuNai ruvAI / sohaNamasohaNAI, cokkhamacokkhehiM caNNehiM // 1 // taha nAma pi hu kamma, aNegakhvAiM kuNai jIvassa / sohaNamasohaNAI, iTANihAI loyassa // 2 // " chAyA-yathA citrakaro nipuNaH anekarUpANi karoti rUpANi / zobhanAzobhanAni, cokSAcovaNaH // 1 // tathA nAmApi khalu karma, anekarUpANi karoti jIvasya / zobhanAzobhanAni, iSTAniSTAni lokasya // 3 // iti / tad dvividha-zubhanAma azubhanAma ceti / zubhanAma-tIrthakarAdi, azubhanAma__ anAdeyatvAdida / garyate-saMzavyate uccAvacaiH zabdayat-tadgotraM, tatsvarUpaM yathA usa bhava ke vyatIta ho jAne para niyama se chUTa hI jAtA hai / kAlAntara meM sAtha nahIM jAtA hai 5, / jo jIva ko vicitra paryAyoM se pariNamAtA hai vaha nAmakarma hai| kahA bhI hai-"jaha cittatharo niuNo" ityaadi| jisa prakAra citra banAne vAlA citerA aneka prakAra ke khilone lAla pIle Adi raMgoM vAle canA detA hai usI prakAra se yaha nAma karma bhI jIva ko aneka AkAroM ko banA detAhai lokako cAhe ve sundara lage yA nahIM lageM, iSTa ho yA iSTa na hoM yaha karma isakA paravAha nahIMkaratA hai| __yaha karma zubhanAmakarma aura azubhanAmakarma ke bheda se do prakAra kA hai| tIrthaMkara prakRti Adi rUpa zubhanAmakarma hai, aura anAdeya aaditene sadUbhAva hoya che, te bhava vyatIta thatA te niyamathI ja chUTI jAya che, kAlAnta mAM sAthe jatuM nathI. . pa . __"jaha cittayaro niuNo" tyAha jema citra banAvanAra citrakAra aneka prakAranAM ramakaDAMone lAla, pILAM, Adi raMgavALAM banAvI de che, eja pramANe A nAmakarma paNa jIvane vividha AkAravALe banAvI de che lokene bhale te suMdara lAge ke na lAge, ISTa lAge ke na lAge, tenI paravA te karatuM nathI. ta mAnA meM se che-(1) zubha nAma mana (2) azubha nAmama. tIrthakara prakRti AdirUpa zubha nAmakarma che ane anAdeya Adi rUpa azubha
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638 sthAnAgasUtre __"jaha kuMbhAro bhaMDAiM kuNai pujjeyarAI loyarasa / iyagoyaM kuNai jiyaM, loe pujjeyarAvatthaM // 1 // chAyA-yathA kumbhakAro bhANDAni karoti pUjyetarANi lokasya / iti (evaM) gotra karoti jIvaM, loke pUjyetarAvastham // iti / tad dvividham-uccairgotramAnanIyanivandhanam , nIcairgotram-amAnanIya nibandhanamiti / uktaJca-saMtANakameNAgaya jIvAyaraNassa gottamiti saNNA / ucca nIca caraNaM uccaNIya havegottaM // chAyA-santAnakrameNAgata jIvAcaraNasya gotramiti saMjJA / ucca nIcaM caraNaM, ucca nIcaM bhaved gotram / / rUpa azubhanAmakarma hai ucca aura nIca zabdoM dvArA jo loka meM kahA jAtA hai vaha gotra karma hai-kahA bhI hai-(jaha kuMbhAro bhaMDAiM ityaadi| gotrakarma jIva ko uccanIca kuloM meM janma karAne meM kAraNa hotA hai yaha gotrakarsa do prakAra kA hai eka uccagotra aura dUsarA nIcagotra, jisake udyale jIvakA uccakulameM-lokamAnanIyakula meM janma hotA hai vaha uccagotra hai aura jisake udaya se lokanindita kula meM janma hotA hai vaha lIcagotra hai uccagotra pUjyatA kA kAraNa hotA hai aura nIcagotra apUjyatA kA kAraNa hotA hai / kahIM 2 aisA bhI kahA gayA hai "saMtANakameNAgaya" ityaadi| saMtAnakrama se-gotranAmakarma ke udaya se prApta vaMzaparamparA seAgata jIvakA jo AcaraNavizeSa hai vaha gotra hai jahAM ucca AcaraNa nAmakarma che. ucca ane nIcanA nAmathI je lekamAM oLakhAya che, te zetrashubh che. yuM cha -"jaha kuMbhAro bhaMDAI" yAha jIvane ucca athavA nIca kuLamAM janma karAvavAmAM gotrakarma kAraNabhUta bane che. te gotrakarmanA be prakAra che-(1) ucca gotra ane nIca zetra, je kamanA udayathI jIvane ucca kuLamAM, loka mAnanIya kuLamAM janma thAya che, te karmane ucca gotra karma kahe che. je karmanA udayathI lokanindrita kuLamAM jIvano janma thAya che, te karmane nIca gotra karma kahe che ucca gotra pUjyatAnuM kAraNa bane che ane nIca gotra apUjyatAnuM kAraNa bane che. kaI kaI nyAya 565 uyuM che :-" saMtANa kameNAgaya" chatyAhi saMtAnakrame (gotra nAma karmanA udayathI prApta vaMzaparamparAthI) Agata jIvanuM je AcaraNa vizeSa che tene gotra kahe che. jyAM ucca AcaraNa thAya che te ucca gotra che, ane jyAM nIca AcaraNa thAya che, te nIca gotra che.
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ surdhA TIkA sthA02 u04 sU048 jJAnAvaraNAdi karmaNAM dvaividhyanirUpaNam 539 antaH - dAtRpratigrAhakayormadhye vighnarUpeNa AyAtIti antarAyaH, tatra bhavam AntarAyikaM, yathA rAjA kasmaicidAtumupadizati tatra bhANDAgAriko'ntarAle vighnaCreat bhavati tadvadidaM karma dAnAdyantarAyajanaka bhavati, / 23 uktaJca -- " jaha rAyA dANAI, Na kuNDa bhaMDArie vikUlammi / evaM jeNaM jIvo, kammaM taM aMtarAyaMti // 1 // chAyA -yathA rAjA dAnAdi, na karoti bhANDArike vikUle / evaM yena jIvaH karma tadantarAyamiti // 1 // tad dvividhaM pratyutpannavinAzitaM pihitAgAmipatha ceti / tatra pratyutpannaMmanamA vinAzitam upahataM yena tattathoktam / tathA pihitaH -- AcchAdivaH AgAmino - labdhavyasyArthajAtasya panthA - mArgoM yasyeti tattathoktam 8 // sU0 48 // hotA hai vaha ucca gotra hai aura jahAM nIca AcaraNa hai, vaha nIcagotra hai / dAtA aura pratigrAhaka ke bIca meM jo vighnarUpase Akara upasthita ho jAtA hai vaha antarAya hai isa antarAyameM jo kAraNarUpa hotA hai vaha Anta rAyika hai jaise rAjA kisI ko dAna dene ko kahatA hai, parantu bhaNDArI antarAla meM usameM vighna DAla detA hai usI prakAra se yaha karma dAnAdikoM antarAya kA janaka hotA hai / kahA bhI hai- "jaha rAyA dANAI" ityAdi / yaha antarAyakarma do prakAra kA hotA hai, eka pratyutpanna vinAzita aura dUsarA pihitAgAmipatha jisake dvArA vartamAna kAla meM labdha artha - dravya naSTa kara diyA jAtA hai vaha prathama prakAra hai tathA jisake dvArA AgAmI kAla meM prApta hone yogya artha kA rAstA roka diyA jAtA hai vaha dUsarA prakAra hai || su048 // - dAtA ane pratigrAhakanI vacce vighna ( antarAya ) rUpe AvI paDanAra kanu nAma AntarAyika kama che. jemake rAjA koIne dAna devAnu kahe che, paNa bhaMDArI temAM vacce vighna Ubhu` kare teA yAcakane dAna prAptimA antarAya UbhA thAya che, e ja pramANe A kama dAnAdikamAM antarAyajanaka hAvAthI tene mantarAya De che. upa che - " jaha rAyA dANAI " ityaahite antarAya karmInA nIce pramANe e prakAra che-(1) pratyutpanna vinAzita ane (ra) pihitAgAmipatha. jenA dvArA vartamAnakALamAM prApta thanAra artha (dravya ) ne naSTa karI nAkhavAmA Ave che evA antarAya kanuM nAma pratyupanna vinAzita che. tathA jenA dvArA bhaviSyamAM prApta thanAra artha ( dravyalAbhADhi ) nA mAga aTakAvI devAmAM Ave che, te kanu nAma pihitAgAmipatha antarAya karyuM che. ! sU. 48 5 /
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640 sU pUrvoktamaSTavidhaM karma mUrcchAjanyaM bhavatIti mUrcchAstrarUpamAha - mUlam - duvihA mucchA paNNattA, taM jahA pejavattiyA deva dosavattiyA ceva / pejjavattiyA mucchA duvihA paNNattA, taM jahA - mAyA ceva lobhe ceva / dosavattiyA mucchA duvihA paNNattA taM jahA -- kohe ceva mANe caiva // sU0 49 // / chAyA - dvividhA mUrcchA prajJaptA, tadyathA - premapratyayA caiva dveSa pratyayA caitra 1 / premapratyayA mUrcchA dvividhA prajJaptA, tadyathA - mAyAcaiva lobhazcaitra 2 / dveSapatyayA mUrcchA dvividhA prajJaptA - tadyathA - krodhazcaiva mAnazcaiva 3 // sU0 49 // , TIkA - ' duvihA murcchA' ityAdi / mUrchA - mohaH sadasadvivekanAzaH / sA dvividhA - premapratyayA dveSapratyayA ceti / prema - rAgaH tat pratyayo heturyasyAH sA premapratyayA / evaM dveSo heturyasyAH sA dveSapratyayA 1 / premapratyayA mUrcchAdvividhA - mAyAlobhazca - mAyArUpA lobharUpA ceti 2 / evaM dveSapratyayA mUrcchA'pi dvividhA - krodhaH, mAnava, krodharUpA mAnarUpA ceti 3 || sU0 49 // pUrvokta aSTavidha karma sUcrchAjanya hotA hai ataH aba sUtrakAra mUrcchA kA svarUpa kahate haiM - ( duvihA mucchA pannattA ) ityAdi / TIkArtha- sadasadviveka ke vinAza kA nAma mUrcchA-moha hai yaha mUrcchA do prakAra kI kahI gaI hai eka premapratyayA aura dUsarI dveSapratyayA rAga-prama jisa mUrcchA kA kAraNa hotA hai vaha premapratyayA mUrcchA hai, tathA dveSa jisa mUrcchA kA kAraNa hotA hai vaha dveSa pratyayA mUrcchA hai / inameM premapratyayA (premanimitta) sUrcchA bhI do prakAra kI hai eka mAghArUpa aura dUsarI lobharUpa isI taraha se dveSa pratyayA (dveSanimitta mUrcchA bhI do prakAra kI hai eka krodharUpa aura dUsarI mAnarUpa || sU0 49 // pUrvokta AThe prakAranA kama mUrchAjanya hAya che, tethI have sUtrakAra bhUchanA svapanu ni3 re -" dubihA mUcchA paNNattA " ityaadiTIkA-sArAM narasAMnA vivekanA vinAza thavA tenuM nAma mUrchA che, tenuM khIju nAma maiAha paNa che. mUrchAnA nIce pramANe e prakAra che-(1) premapratyayA-premanimatta (2) dveSapratyayA ne bhUrchA prema ( rAga ) ne aho ulave che, te bhUchane premapratyayA kahe che, dveSane kAraNe udbhavatI mUrchAne dveSapratyayA kahe che. prema pratyayA mUrchAnA paNa e prakAra che-(1) mAyArUpa ane (ra) lebharUpa, dveSapratyayA bhUrachanA yA me akSara che - ( 1 ) dha35 (2) bhAna35 // sU 46 //
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 u04 sU0 50 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam 541 ma gRhItakarmazca kSaya ArAdhanayA bhavatItyA''rAdhanAM sUtratrayeNAha mUlam-duvihA ArAhaNA paNNattA, taM jahA--dhammiyArAhaNA ceva kevaliArAhaNA ceva 1 / dhammiyArAhaNA duvihA paNNattA, taM jahA--suyadhammArAhaNAceva carittadhammArAhaNA cev| kevali ArAhaNA duvihA paNNatA, taM jahA--aMtakiriyA ce vA kappavimANovavattiyA ceva 3 // sU0 50 // ___ chAyA-dvividhA ArAdhanA prajJaptA, nadyathA-dhArmikArAdhanA caiva kevalikArAdhanA caitra 2 / dhArmikArAdhanA dvividhA prajJaptA, tadyathA-zrutadharmArAdhanA caitra, cAritradharmArAdhanA caiva 2 / kevalikArAdhanA dvividhA prajJaptA, tadyathA-antakriyA caitra, kalpavimAnopapattikA caiva 3 // su0 50 // TIkA-'duvihA ArAhaNA' ityaadi| ArAdhanamArAdhanA, sA jJAnAdivastuno'nukUlavartitvaM niraticArajJAnAdyAsevanetyarthaH / sA dvividhA-dhArmikArAdhanA, kevalikArAdhanA ceti / tatra dharmaNa mUrchA se gRhIta karma kA kSaya ArAdhanA se hotA hai isaliye sUtrakAra tIna sUtroM dvArA ArAdhanA kA kathana karate haiM (duvihA ArAhaNA pannattA) ityAdi / TIkArtha-ArAdhana-zAstra kI rIti se pAlana karane kA nAma ArAdhanA hai, yaha ArAdhanA jJAnAdirUpa vastu ke anukUla rahane rUpa hotI hai, jIva jJAnAdirUpa vastu kA anukUla apane ko tabhI rakha sakatA hai ki jaba jJAnAdikoM meM aticAra na lagAve ataH niraticAra rUpa se jJAnAdikoM kA Asevana karanA yahI ArAdhanA hai| yaha ArAdhanA do prakAra kI hai eka dhArmikArAdhanA aura dUsarI kevalikArAdhanA, zrutacAritrarUpa dharma mUcha dvArA gRhIta karmane kSaya ArAdhanAthI thAya che. tethI have sUtrakAra traNa sUtra dvArA ArAdhanAnuM kathana kare che. ___ " duvihA ArohaNA paNNattA" tyaahTIkAtha-ArAdhana-zAstranuM zAstrokta rIte pAlana karavuM tenuM nAma ArAdhanA che. te ArAdhanA jJAnAdirUpa vastune anukULa rahevA rUpa hoya che. jIva tyAre ja pitAne jJAnAdika vastune anurUpa rAkhI zake che ke jyAre tene jJAnAdikemAM aticAra (deSa) lAgI jatAM nathI te kAraNe niraticAra rUpe jJAnAdi kenuM Asevana karavuM tenuM nAma ja ArAdhanA che. te ArAdhanA be prakAranI kahI che.
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 sthAnAGgastre zrutacAritralakSaNena caranti ye te dhArmikAH-sAdhavaH, tepAmiyaM dhArmikI, sA cA. sAvArAdhanA ca dhaarmikaaraadhnaa| kevalikAnAM zrutAradhimanaHparyaya kevalajJAninAmayaM kevalikI, sA cAsAvArAdhanA ceti kevalikArAdhanA 3 / dhArmikArAdhanA dvividhA-zrutadharmArAdhanA cAritradharmArAdhanA ceti / vyAkhyA sugamA 2 / kevalikArAdhanA dvividhA-antakriyA, kalpavimAnopapattikA ceti / tatra-antobhavAntastasya kriyA-antakriyA avaccheda ityarthaH, tahetubhUtA yA-ArAdhanA zailezIrUpA sA-antakriyeti, upacArAta / eSA ca kSAyikajJAne kevalinAmeva bhavati / tathA kalpeSu-devalokeSu na tu jyotizcAre, vimAnAni-devAvAsavizeSAH, ke anusAra jo calate haiM ve dhArmika haiM aise dhArmika sAdhujana hote haiM una sAdhujanoM kI ArAdhanA dhArmizArAdhanA hai| zrutajJAnavAloM kI, avavijJAnavAloM kI, manaHparyayajJAnavAloM kI aura kevalajJAna vAloM kI jo ArAdhanA hai vaha kevalikArAdhanA hai dhArmikArAdhanA do prakAra kI hai zrutadharmArAdhanA aura cAritradharmArAdhanA inakI vyAkhyA sugama hai kevalikArAdhanA do prakAra kI hai antakriyA aura kalpavimAnopapattikA bhavacchedaka zailezIrUpa jo ArAdhanA hotI hai vaha antakriyA kevalikArAdhanA hai antakriyA nAma bhavaccheda kA hai parantu isakA heturUpa ArAdhanA ko jo antakriyA kahA hai vaha upacArale kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / yaha kSAyikajJAna ke hone para kevaliyoM kA hI hotI hai kalpoM meM-devalokoM meM jyotizcAra meM nahIM, jo devAvAsavizeSa haiM unameM athavA (1) dhArmika ArAdhanA ane (2) kevali ArAdhanA. jeo mRtacAritra rUpa dharmAnusAra cAle che, teo dhArmika kahevAya che sAdhuo evA dhArmika hoya che, te sAdhuonI ArAdhanAne dhArmikArAdhanA kahe che. zrutajJAnavALAnI, avadhijJAnavALAnI, mana 5ryavajJAnavALAthI ane kevaLajJa navALAnI ArAdhanAne kevalikArAdhanA kahe che. dhArmikArAdhanA be prakAranI che. (1) zratadharmArAdhanA ane (2) zAstriyArAdhanA, mAnane pahe! 22 // che. sirAdhanA me 112 naach(1) antakriyA (2) kalpavimAne papattikA bhava chedaka lezIrUpa je ArAdhanA hoya che, tenuM nAma akhtakriyA kevalikArAdhA che bhavachedanuM (bhavano vinAza) nAma ja antakriyA che, paraMtu tenA heturUpa ArAdhanAne je antakriyA kahela che te aupacArika rIte kahela che, ema samajavuM. sAyika jJAna thAya tyAre kevalIomAM ja tene sabhAva rahe che. ka9pamAM-devalekamAM (tizcAramAM nahIM) je devAvAsa vizeSa che te devAvAsamAM athavA saudharmAdi vimAnamAM ane preveyaka
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ subA TIkA sthA0 2304 0 50 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam C 543 athavA kalpAH - saudharmAdayaH, vimAnAni - taduparivarttiyaiveyakAdIni kalpavimAnAni, teSu upapattiH- upapAto janma yasyAH sakAzAt sA kalpavimAnopapattikA jJAnAdhArAdhanA / epA ca zrutakevalyAdInAM bhavatIti / evaM phalA ceyamanantara - pa dvAreNoktA, paramparayA tvepA bhavAntakriyAnupAtinyeveti / ' suyadhamme ' - tyAdau viSayabhedenArAdhanAbhedaH proktaH, ' kevali ArAhaNe ' - tyAdau tu phalabhedenArAdha nAbheda iti // sU0 50 // -phala pUrva jJAnAdhArAdhanA moktA, tatphalabhUtAzca tIrthakarAH tairvA sA samyagArAdhitA, prarUpitA veti tIrthakaramarUpaNAM dvisthAnakAnupAtena prAha mUlam --do titthayarA nIluppalasamA vanneNaM paNNattA taM jahA -- munisuvvae ceva ariTTha nemI ceva / do titthayarA piraMgusamA varNa paNNattA, taM jahA - mallI ceva pAse veva / do titthayarA paumagorA vaNNaNaM paNNattA taM jahA- paDasappa he caitra vAsupujje ceva / do titthagarA caMdago vanneNaM paNNattA taM jahA - caMdappabhe ceva puSpadaMte caiva // sU0 51 // saudharmAdikoM meM cAra inake Upara graiveyaka Adi vimAna haiM unameM jisase jIva kA janma hotA hai aisI vaha ArAdhanA kalpavimAnopapattikA hai / yaha ArAdhanA kevalI AdikoM ko hotI hai yaha ArAdhanA anantara phaladvArA aisI phalavAlI kahI gaI hai paramparAphala kI apekSA to yaha ArAdhanA bhavAntakriyAnupAtinI hI hotI hai, " suyadhammA" ityAdi meM viSaya bheda se ArAdhanAkA bheda kahA hai aura "kevali ArAhaNA" ityAdi meM phalabheda se ArAdhanAbheda kahA hai | sR0 50 // Adi vimAnAmAM jenA dvArA jIvaneA janma thAya che evI te jJAnAdi AAdhanane kavimAne papattikA ArAdhanA kahe che. zrutakevalI AphrikAnI ArA dhanA A prakAranI hAya che. A ArAdhanA anantara phala dvArA A prakAranA phUlavALI kahI che. paramparA phUlanI apekSAe te A ArAdhanA bhavAntakriyAnupaatinii hoya che. suyadhammA " tyAhiyAM viSayalehanI apekSA me bhAra dhanAle auTa arthA che bhane "kevalI ArAhaNA " ityAddimAM isalehanI ape kSA ArAdhanAnAle hyache // sU. 50 //
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 sthAnAGgasUtre ___ chAyA-dvau tIrthakarau nIlotpalasama varNena prajJaptI, tadyathA-munisuvratazcaiva ariSTanemizcaiva 3 1 dvau tIrthakarau priyagusamau varNena prajJaptau, tadyathA-malizcaiva pArzvazcaitra 2 / dvau tIrthakarau pAgorau varNena prajJaptau, tadyathA-padmaprabhazcaiva vAsupUjya caitra 3 / dvau tIrthakarau candra gaurau varNana prajJaptau, tadyathA-candraprabhazcaiva puSpadantazcaiva 4 // su0 51 // TIkA-'do titthayarA' ityAdi, sUtracatuSTayaM sugamam / navaram-piyaMgusamau' priyajusamau, priyAH-phalinItarustatsamau varNena nIlAvityarthaH / 'paumagorA ' iti pUrva meM jJAnAdi ArAdhanA kahI gaI hai isake phalabhUta tIrthakara hote haiM unhoM ne isakA acchI taraha se ArAdhanA kiyA hai aura unhoM ne hI isakI prarUpaNA kI hai, ataH aba sUtrakAra visthAnakAnupAta ko lekara tIrthakara phI prarUpaNA karatehaiM-(do titthayarA nIluppalasamAvanneNaM paNNattA) ityaadi| TIkArtha-munisuvrata aura ariSTanemi ye do tIrthakara nIlakamalake varNa jaise varNavAle kahe gaye haiM mallI aura pArzvanAtha ye do tIrthakara priyaGgu ke varNa jaise varNa vAle kahe gaye haiM padmaprabha aura vAsupUjya ye do tIrthakara padma ke varNa jaise varNa vAle kahe gaye haiM arthAt pama ke samAna gaura varNa vAle kahe gaye haiM candraprabha aura puSpadanta ye do tIrthakara candramA ke jaise gaura varNa vAle kahe gaye haiN| priyaGgu nIlavarNa vAlA phalinIvRkSa hotA hai, ataH mallI aura pAcanAtha ye do tIrthakara bhI nIlavarNa ke haiM rakta kamala kA pahelAnA sUtramAM jJAnAdi ArAdhanAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. tenA kulabhUta tIrthakara hoya che. temaNe ja tenu sArI rIte ArAdhana karyuM che ane temaNe ja tenI prarUpaNa karI che. tethI have sUtrakAra kisthAnakAnupAtanI ape. kSAe tirthaMkaranI prarUpaNa kare che - TI-" do titthayaro nIluppalasamAvanneNaM paNNacA" tyAha munisuvrata ane ariSTanemI nAmanA be tIrthakara nila-kamaLanA jevAM varNavALA hatA. mallI ane pArzvanAtha nAmanA tIrtha kare priyaMgunA jevAM varNa vALA hatA. padmaprabha ane vAsupUjya nAmanA tIrthakare padmanA jevA gaura varNavALA hatA. candraprabha ane puSpadanta nAmanA be tIrthakare candramAnA jevA gaura varNavALA hatA priyaMgu nAmanuM nIlavarNanA phaLavALuM vRkSa hoya che. malI ane pArzvanAtha nAmanA tIrthakarone varNa nIla hovAthI temane priyaMgunA
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA02304 sU0 51 torthaMkaravarNanirUpaNam 545 padmagaurau, tatra padmaM - raktakamalaM, tadvad gaurau raktAvityarthaH / ' caMdagorA ' iti candragaurI, tatra candravat gaurau-zuklau zvetavarNAvityarthaH / 16 uktazca paumAbha vAsupUjjA, rattA sasipupphadaMta sasigorA / sunvayanemIkAlA, pAso mallI viyaMgAbhA // 8 // " chAyA - padmaprabha - vAsupUjyau, raktau candrasuvidhI zazigaurau / suvratanemI kRSNau, pArzvamallI priyaGgvAma // 7 // iti / 051 // anantara tIrthakara svarUpamuktam / sarvabhAvAnAM tIrthakaraprarUpitatvAt katipaya bhAvAn dvisthAnakenAha - mUlam - saccappavAyapuvvasta NaM duve vatthU paNNatte / puvvAbhavayA Nakkhatte dutAre paNNatte / uttarabhadavayA Nakkhatte dutAre paNNatte / evaM putraphagguNI, uttarA phagguNI / aMto NaM maNussa khettassa do samuddA paNNattA, taM jahA lavaNe gheva kAlode caiva / do aparicattakAmabhogA kAlasAse kAlaM kiccA ahe samAe puDhavIe appaTTANe Narae NeraiyattAe ubavannA taM jahA - subhUme caiva baMbhadatte caiva // sU0 52 // chAyA - satyapravAdapUrvasya khalu dve vastunI prajJapte / pUrvAbhAdrapada nakSatraM dvitAra prajJaptam / uttarAbhAdrapada nakSatraM dvitAraM prajJaptam / evaM pUrvAphAlgunI, uttarA phAlgunI / antaH khalu manuSyakSetrasya dvau samudrau mahaptau tathathA - lavaNazcaiva kAlodazcaiva / dvau 1 nAma padma hai isa padma ke samAna gaura varNa vAle padmaprabha aura vAsupUjya haiM candraprabha aura puSpadanta candra ke jaise zveta varNa vAle haiN| kahA bhI hai - " paunAbhavAsupUjjA " ityAdi || sU051 || tIrthaMkara ke rUpakathana ke bAda aba sUtrakAra sarvabhAva ke prarUpaka tIrthakara hone ke kAraNa unameM se kitaneka bhAvoM kI dvisthAnaka ko samAna nIlavarNA kahyAM che. raktakamaLane padma kahe che. te padmanA samAna gaura vadhu vALA padmaprabha ane vAsupUjya hatA. candraprabha ane puSpannantanA vadhu candranA neve| gore| (zveta) hato. upache hai - "paunAbha vAsupujjA" hatyAhisU. 51 tIrthaMkarAnA varNanuM kathana karIne have sUtrakAra keTalAka bhAvAnI TvisthAnakanI apekSAe prarUpaNA kare che. sabhAvanA prarUpaka tItha kareA hoya che, A sa 69
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ d sthAnAGgasUtre cakravarttinau aparityaktakAmabhogau kAlamAse kAlaM kRtvA adhaH saptamyAM pRthivyAm apratiSThAne narake nairayikatayA upapannau tathathA subhUmazcaiva brahmadattazcaiva // 052 // TIkA - saccappavAya putrassa NaM ' ityAdi / ( , saddbhyo - jIvebhyo hitaH satyaH - saMyamaH satyavacanaM vA sa sabhedaH samatipakSa pra-prakarSeNa udyate-abhidhIyate yatra tat satyapravAdaM, tacca tat pUrvaM ca sakalazrutAt pUrva kriyamANatvAditi satyamavAdapUrvam / tacca caturdazasu pUrveSu paSThamasti / tatparimANaM ca- - ekApadakoTI SaT padAdhikA / uktaJcachAyA - " egA payANakoDo, chacca payA saccavAryami / " ekA padAnAM koDI paT ca padAni satyavAde / iti // asya pUrvasya dve vastunI - adhyayanAdi vattadvibhAgavizeSau prajJapte - tIrthakaraiH kathite / atha dvisthAnakena nakSatravaktavyatAmAha- f puvvAbhavayA0 nakkhatte ' lekara prarUpaNA karate haiM - ( saccappavAyapuvvasma ) ityAdi / TIkArtha- jIvoM kA hitakAraka jo hotA hai vaha satya hai aisA satya saMyama yA satyavacana hotA hai / isa satya kI jisameM prarUpaNA acchI taraha se kahI gaI hai vaha satyapravAda hai, yaha satyapravAda saMpUrNa zruta kI apekSA pahile kriyamANa hone se " satyapravAda pUrva " isa nAma se kahA gayA hai yaha caudaha pUrvo meM 6 TThA pUrva hai isakA pariNAma 6 pada adhika eka pada koTi hai / kahA bhI hai- " egA payANa koDI chacca payA sacca vAyami " || isa pUrva kI do vastu haiM adhyayana Adi kI taraha usakA do vibhAga vizeSa haiM aisA tIrthakaroM ne kahA hai / nakSatra vaktavyatA- puurvaabhaadrpdsaMbaMdhane anulakSIne have keTalAka bhAvAnI prarUpaNA karavAmAM Ave che. TIDArtha-" saccappadAyapuvvassa " tyAhi jIvAnuM hitakAraka je hAya che tene satya kahe che. evuM satya sayama athavA satya vacana haiAya che. A satyanI jemAM sArI rIte prarUpaNA karavAmAM AvI che, tenuM nAma satyapravAda che. A satyapravAda sapUrNa zrutanI apekSAe pahelAM kriyamANu hAvAthI tene 'satyapravAdapUrva" kahevAya che te 14 pUrvamAM huM pUryAM che. tenuM piramANu eka koTi ane 6 lAkha adhika padanuM che. // che"egA payANa koDI chacca payA khacca vAmi " A satya pravAdapUrvanA eka karADa ane cha lAkha pada che. A pUrvanI e vastu che--adhyayana AdinI jema tenA be vibhAga vizeSa che, evuM tItha karAe kahyuM che, nakSatra vaktavyatA-pUrvA bhAdrapada nakSatra e tArA
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ supATIkA sthA0204 sU052 tIrthaMkaraprarUpitabhAvanirUpaNam 547 ityAdi, nakSatraviSayaM sUtracatuSTayaM sugamam / dvisthAnakena samudravaktavyatAmAha aMto NaM' ityAdi, manuSyakSetrasya paJcacatvAriMzallakSayojanapramANasya manuSyotpasyAdi viziSTAkAzakhaNDasya antaH-madhye dvau samudrau prajJaptau-lavaNasamudraHkAlodadhi samudrazceti / cakravarti vaktavyatAM dvisthAnakenAha-'docakavaTTI' ityAdi, cakreNa-cakraratnena vartituM zIlaM yayostau cakravartinau dvau aparityaktakAmabhogau= aparityaktA-na tyaktAH kAmabhogAH, kAmau zabdarUpe, bhogAH-gandharasasparzAH, yadvA-kAmyanta iti kAmAH-manojJAH, bhujyanta iti bhogAH-zavdAdayaH yAbhyAM tau tathoktau, kAlamAse-maraNAvasare kAlaM kRtvA-mRtvA adhaHsaptamyAM pRthivyAM tamastamAyAmityarthaH apratiSThAne pazcAnAM narakAvAsAnAM madhyame narakAvAse nairanakSatra do tAroM vAlA kahA gayA hai uttarAbhAdrapadanakSatra do tAroM vAlA kahA gayA hai isI taraha pUrvAphAlgunI aura uttarAphAlgunI bhI do 2 tAre vAle jAnane caahiye| 45 lAkha yojana pramANa vAle manuSya kSetra ke-manuSyotpatti AdiviziSTa AkAzakhaNDa ke madhya meM do samudra kahe gaye hai eka lavaNa samudra aura dUsarA kAlodadhi samudra / cakravartivaktavyatA-cakra ratna se vartana (vijaya prApta ) karane kA jinakA svabhAva hotA hai ve cakravartI haiN|do cakravartI aparityakta kAmabhoga kI avasthA meM bharakara adhaH saptamI pRthivI meM kahe gaye haiM, kAma zabda se zabda aura rUpa gRhIta hue haiM aura loga zabda se gandhAdika gRhIta hue haiM saptamIpRthivI meM pAMca narakAvosa hai| una nArakA vAsoM ke madhya meM jo apratiSThAna nAmakA narakAvAsa hai usameM ye do cakravartI ki jinameM se eka kA nAma subhUma cakravartI thA aura jo vALuM kahyuM che, uttarA bhAdrapada nakSatra paNa be tArAvALuM kahyuM che. e ja pramANe pUrvA phAgunI ane uttarA phAlagunI nakSatro paNa babbe tArAvALAM che. 45 lAkha ejananA pramANavALA manuSyakSetranA-manuSyotpatti Adi viziSTa AkAza bha'unI bhadhyama se samudrI 4aa cha-(1) aq samudra mana (2) sodhi samudra cakravarti vaktavyatA-cakaranathI vartana (vijaya prApta) karavAne jemane svabhAva hoya che, temane cakavartI kahe che. be cakravartI aparityakta (kAmaga na choDavAthI) kAmaganI hAlatamAM marIne nIce sAtamI narakamAM gayelA che. "kAma" padathI zabda ane rUpa grahaNa karAyela che, ane "ga"padathI gabdha gRhIta thayAM che. sAtamI narakamAM pAMca narakAvAso che. te narakAvAsanI madhyamAM je apratiSThAna nAmanuM narakAvAsa che temAM te bane cakavartI nAraka paryAye utpanna thayA che. temAMnA
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna yikatayotpannau, tadyathA - subhUmaH - aSTamazcakravartI brahmadattazca dvAdazaH / tatra ca tayostrayastriMzatsAgaropamANi sthitirastIti / / 0 52 // sthiti prasaGgAd bhavanapatyAdInAM sthiti pratipAdayituM paJcamUtrI mAha 548 mUlam - asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM desUNAI do palio mAI ThiI paNNattA 1| sohamme kappe devANaM ukkoseNaM do sAgarovamAI ThiI paNNattA 2 | IsANe kappe devANaM ukkoseNaM sAigAI do sAgarovamAI ThiI paNNattA 3 | saNaMkumAre kappe devANaM jahanneNaM do sAgarovamAI ThiI paNNattA4 / mAhiMde kappe devANaM jahanneNaM sAiregAIM do sAgarovamAI ThiI paNNattA || sU0 53 // chAyA -- asurendravarjitAnAM bhavanavAsinAM devAnAM dezone dve palyopame sthitiH prajJaptA 1 / saudharmekalpe devAnAmutkarSeNa dve sAgaropame sthitiH prajJaptA 2 / IzAne kalpe devAnAmutkarSeNa sAtireke dve sAgaropame sthitiH prajJaptA 3 / sanatkumAre kalpe devAnAM jaghanyena dve sAgaropame sthitiH prajJaptA 4 | mAhendre kalpe devAnAM jaghanyena sAtireke dve sAgaropame sthitiH prajJaptA 5 // su0 53 / / AThavAM cakravartI huA hai tathA dUsare kA nAma brahmadattacakravartI thA yaha 12 vAM cakravartI huA hai nairayika kI paryAya se utpanna hue haiM vahAM inakI 33 sAgaropama kI sthiti hai || sU052 // sthiti ke prasaGga se atha sUtrakAra bhavanapati AdikoM kI sthiti ko pratipAdana karane ke liye isa paJcasUtrI kA kathana karate haiM( asuriMda vajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM ) ityAdi / ekanuM nAma subhrama AThamA cakavI ane bIjAnuM nAma brahmadatta cakravartI hatuM. bhUma AThame cakravartI thai gayA ane brahmadatta khAramA cakravartI thaI gayA. te ane sAtamI narakamAM utpanna thayA che. tyAM temanI sthiti 33 sAgarIpnii uhI che, // sU. 52 // pahelA sUtramAM sthitineA ullekha thayA che. A saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAre nIcenAM pAMca sUtramAM bhavanapati Adi devAnI sthitinuM pratipAdana yu che - " asuvijjiyANaM bhavaNaSAkhINaM devANaM " tyAhi
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA TIkA sthA0 27040 53 bhavanapratyAdInAM sthitinirUpaNam 549 TIkA-'asuriMda0 ' ityAdi / asurendrau-camaravalI, tadvarjitAnAM bhavanavAsinAM devAnAM sthitirutkarSato dezone-krizcinnyUne dve palyopame krizcintyUnapalyopamadvaya parimitetyarthaH prajJaptA 11 ' sohamme ' ityAdi sUtracatuSTayaM sugamam / navaraM'sAiregAiM ' iti sAtireke-sAdhike kiJcidadhike ityarthaH 5 // sU0 53 // devasthitiprastAvAda dvisthAnakAvatAreNa devavaktavyatAM saptasUtryA prAha mUlam-dosu kappesu kappatthiyAo paNNattAo taM jahAsohamme ceva IsANe ceva 1 / dosu kappesu devA teulessA paNNattA, taM jahA-sohamme ceva IsANe ceva 2 / dosu kappesu devA kAyapariyAragA paNNattA, taM jahA-sohamme caiva IsANe ceva 3 / dosu kappesu devA phAsapariyAragA paNNattA taM jahA-laNaMkumAre ceva mAhide ceva 4 / dosu kappesu devA rUvapariyAragA paNNattA taM jahA--baMbhaloge ceva laMtage ceva 5 / dosu kappesu devA sadapariyAragA paNNattA, taM jahA mahAsuke ceva sahassAre ceva 6 / do iMdA maNapariyAragA paNNattA, taM jahA-pANae ceva acchue ceva // sU0 54 // TIkArtha-asurendroM ko camara aura bali ko chor3akara bhavanavAsI devoM kI sthiti utkRSTa rUpa se kucha kama do palyopama kI kahI gaI hai| saudharma kalpa meM devoM kI utkRSTasthiti do sAgaropama kI kahI gaI hai| IzAna kalpa meM devoM kI utkRSTasthiti kucha adhika do sAgaropama kI kahI gaI hai| sanatkumAra kalpa meM devoM kI jaghanya sthiti do sAgaropasa kI kahI hai mAhendrakalpa meM devoM kI jayasthiti kucha adhika do sAgaropama kI kahI gaI hai // 53 // TIkArtha--asurendro (camara ane bali) sivAyanA bhavanavAsI devAnI utkRSTa sthiti be palyopama karatAM thoDI nyUna kahI che. saudharma kalpanA devenI utkRSTa be sAgaropama karatAM saheja adhika kahI che. IzAna kalpamAM deve nI utkRSTa sthiti be sAgaropamanI kahI che sanakumAra kalapanA devonI jaghanya sthiti be sAgaropamanI kahI che. mahendra kalpanA devenI jaghanya sthiti be sAgaropama karatAM DI adhika kahI che. e sU 53 che
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 557 chAyA-dvayoH kalpayo kalpastriyaH prajJaptA, tadyathA-saudharme caiva IzAne caiva / dvayoH kalpayordevAH tejolezyAH prajJaptAH, tadyathA-saudharme caiva IzAne caiva 2 / dayoH kalpayordevAH kAyaparicArakAH prAptAH, tadyathA-saudharme caiva IzAne caiva 3 / dvayoH kalpayordevAH sparzaparicArakAH prajJaptAH, tadyathA-sanatkumAre caiva mAhendre caiva 4aa dvayoH kalpayo devAH rUpaparicArakAH prajJaptAH, tadyathA-brahmaloke caiva lAntake caiva d| dvayoH kalpayordevAH zabdaparicArakAH prajAtAH, tadyathA-mahAzukre caiva sahasrAre caiva 6 / dvau indrau manaHparicArako prajJaptau, tabathA prANate caiva acyutecaiv|mu054|| TIkA-'dosu kappesu' ityAdi / dvayoH kalpayo.-devalokayoH pradhamaDi. tIyadevalokamadhye ityarthaH kalpastriyaH devyaH prajJaptAH, nAnyeSu devaloke viti bhaavH| tahevAha-saudharme IzAne ca 1 / tejolezyA sUtra mRgamam / etayoreva saudharmazAnadevalokayo devAH kAyaparicArakAH-kAyena-zarIreNa manuSyatrIpuMsAnAmiva paricAro-maithunopasevanaM yepAM te kAyaparicArAH ta eva kAyaparicArakAH devasthiti kI vaktavyatA ko lekara aba sUtrakAra dvisthAnakAvatAra se deva saMbaMdhI vaktavyatA kA kathana 7 sUtra dvArA kahate hai (dosu kappesu kappatthiyAo paNNattAo) ityaadi| TIkArtha-do kalpoM meM prathama dvitIya devalokoM meM kalpastriyoM kA deviyoM kA sadbhAva kahA gayA hai arthAt saudharma aura IzAna ina do kalpoM meM hI deviyoM kI utpatti hotI hai anyakalpoM meM nhiiN| aisA tIrthaMkaroM ne kahA hai do kalpoM meM-saudharma aura IzAna meM tejolezyAvAle deva kahe gaye haiM inhIM do kalpoM meM kAya se kAyararicAra kahA gayA hai-manuSya strI kI taraha zarIra se maithuna sevana karanA kahA hai do kalpoM meM-sana| devasthitinI vaktavyatAnuM kathana have sUtrakAra dristhAnakenI apekSAe deva saMbaMdhI vaktavyatAnuM sAta sUtro dvArA kathana kare che- tha-" dosu kappesu kappasthiyAo paNNatAo" tyaahbe kalAmAM ja (pahelA ane bIjA devalekamAM ja) kalapastrIone devIone) saddabhAva kahyo che. eTale ke saudharma ane IzAna nAmanA be kamAM ja devIonI utpatti thAya che bIjAM kalpamAM devIonI utpatti thatI nathI, evuM tIrthakaree kahyuM che. be kapamAM ja (saudharma ane IzAna kapamAM ja) tejalezyAvALA deva hoya che te be kapamAM ja kAyAdvArA kAyaparicAra (manuSya ane strInI jema maithuna sevana) thAya che, evuM kahyuM che. eTale ke te be kalAkamAM ja deva-devInI sAthe saMbhoga karIne pitAnI kAmA
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA02 u04 sU0 54 devavaktavyatA nirUpaNam 751 prajJaptAH 3 / sanatkumAre mAhendre ca sparzaparicArakAH - zarIrasparzamAtrA devopazAntadararur: 4 | brahmaloke lAntake ca devA rUpaparicArakAH - rUpAvalokanamAtrata evopazAntavedAH 5 / mahAzukre sahasrAre ca devAH zabdaparicArakAH- devAGganAnAM zabdazravaNamAtreNaivopazAntavedAH 6 / prANate'cyute ca devA manaH paricArakAHdeatri manasA smaraNamAtrata evopazAntavedA bhavanti // sU0 54 // anantaraM paricAraNAproktA, sA ca karmato bhavati, karmaca jIvAH svahetubhiH kumAra aura mahendra kalpoM meM sparza se maithuna sevana karanA kahA gayA hai deva devIkA sparza karake apanI kAmAgni ko zAnta kara letA hai aura devI deva kA sparza karake apanI kAmAgni ko zAnta kara letI hai / do kalpoM meM brahmalA aura lAntaka kalpoM meM rUpa se kAyaparicAra kahA gayA hai- arthAt deva devI kA rUpa dekhakara aura devI deva kA rUpa dekha kara apanI kAmAgni ko zAnta kara letI hai / do kalpoM meM zabda se kAya parivAra kahA gayA hai ve do kalpa ye haiM- mahAzukra aura sahasrAra ina do kalpoM meM deva devI ke manohara zabdoM ko sunakara aura devI deva ke manohara zabdoM ko suna kara apanI kAmavAsanA zAnta kara lete haiM do indra manase kAya paricAra karanevAle kahe gaye haiM eka prANata indra aura dUsarA acyuta indra arthAt prANata aura acyuta meM deva mana se paricAra karanevAle kahe gaye haiM / deva devI kA manase smaraNa karake aura devI devakA manase smaraNa karake upazAnta vedavAlI hotI hai ||suu. 54 / / gnine zAnta kare che. sanatkumAra ane mAhendra kapamAM sparzathI ja maithuna sevana karAya che. tyAM deva devIne sparza karIne ja peAtAnI kAmAgnine zAnta kare che, ane devI-devanA spa karIne peAtAnI kAmAgnine zAnta kare che. brAleka ane lAntaka kalpAmAM rUpa dvArA kAyaricAra kahyo che-eTale ke tyAM deva-devInu rUpa joIne tathA devI-devatu. rUpa joine peAtAnI kAmAgnine zAnta kare che. mahAzuSka ane sahasrAra A e kalpAmAM zabda dvArA ja kAyaparicAra kahyo che. te ane kalpAmAM deva-devInA manahara zaDhAne sAMbhaLIne pAtAnI kAmavAsanA zAnta kare che. prANata ane azruta kalpanA indro ane anya devA manathI ja kAyaparicAra kare che. eTale ke tyAM deva manathI ja devInuM smaraNa karIne ane devI manathI ja devanuM smaraNa karIne kAmavAsanA zAnta karIne upaza.nta vedavALA thaI jAya che. " sU. 54 //
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre 552 kAlatraye'pi cittAdyavasthaM kurvantIti jIvapudgalayorvaktavyatAmAha- mUlam--jIvANaM dudvANaNivvattie poggale pAvakammattAe ciNisu vA citi vA ciNissaMti vA, taM jahA--tasakAya Nivvattie cetra thAvarakAyaNitrattie caitra 1 / evaM uvacirNisu vA uvaciNaMti vA uvaciNissaMti vA 2 / vaMdhiMsu vA baMdhaMti vA baMdhissaMti vA 3 / udIriMsu vA udIreMti vA udIrissaMti vA 4 | vedeM vA vedeti vA vedissaMti vA 5 / NijjariMsu vA NijariMti vA NijarissaMti vA 6 / dupaesiyA khaMdhA anaMtA paNNattA 1 / dupaesogADhA poggalA anaMtA paNNattA 2 / evaM jAva duguNalukkhA poggalA anaMtA paNNattA23 ||suu055 duhrANassa cauttho uddeso samatto // 4 // duDANaM samantaM // 2 // chAyA - jIvAH khalu dvisthAnanirvarttitAn pudgalAn pApakarmatayA acinvan vA, cinva nti vA, ceSyanti vA, tadyathA - trasakAyanirvarttitAn caiva sthAvara kAyanirvartitAn caiva 1 | evam upacinvan vA upacinvanti vA upaveSyanti vA2 / avaghnan vA badhnanti vA bhantsyanti vA 3 / udairayan vA udIrayanti vA udIrayiSyanti vA 4 | avedayan vA vedayanti vA vedayiSyanti vA 5 / nirajarayan vA nirjarayanti vA nirjarayiSyanti vA 6 / dvipradezikAH skandhA anantAH prajJaptAH / dvipradezAvagADhA pudgalA anantAH majJaptAH / evaM yAvad dviguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptAH | 055 // // dvisthAnakasya caturtha uddezaH samAptaH // 4 // || dvisthAnaM samAptam // 2 // abhI jo paricAraNA kahI gaI hai so yaha paricAraNA karma se hotI hai karma ko jIva apane hetuoM dvArA kAlatraya meM bhI cittAdi avasthAvAlA karate haiM ataH aba sUtrakAra jIva aura pudgala kI vaktavyatA ke pahelAnA sUtramAM je paricAraNAnuM nirUpaNu karavAmAM AvyuM che, te para ca rA kathI thAya che. kamane jIvA peAtAnA hetuo dvArA kALatrayamAM paNa cittAdi avasthAvALu kare che. have sUtrakAra jIva ane pudgalanI vaktavyatAnA
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSI TIkA sthA02 u04 sU0 55 jIvapudgalasvarUpanirUpaNam 553 TIkA-'jIvANaM' ityAdi, SaT mUtrANi / jIvAH kecit prANinaH ca dvirathAnanirvatitAn-dvayoH sthAnayostrasasthAvararUpayoH samAhAro-dvisthAnam, tasmin nirvatitAH-mithzatvAviratyAdibhiH sAmAnyata upArjitA vakSyamANa cayanAdi paDavasthArUpeNa sampAditAstAn pudgalAn pApakarmatayA-pApakarma-jJAnAvaraNIyAditadbhAvastattA, tayA tathoktayA 'ciNisu' iti-acinvan-upArjitavanto'tItakAle, cinvanti-upArjayanti-vartamAnakAle, ceSyanti-upArjayiSyanti bhaviSyatkAle 1 cayanaM-phapAyAdipariNatasya karmapudgalopAdAnamAtram 1 // evam 2 upacayanaM-cittasyAvAdhAkAlaM vihAya jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sacetyam-prathamasthitau bahutaraM karmadalinaM nipiJcati, viSaya meM kathana karate haiM-'jIvANaM duTThANaNibattie poggale' ityAdi __ jIvoMne-prANiyoM ne-nasa sthAvararUpa do sthAnoM meM mithyAavirati Adi rUpa kAraNoM se sampAdita karmapudgaloM ko cayanAdi SaDaghasthArUpa meM sampAdita kiyA hai aura sampAdita kiye gaye una karmapudgaloM ko unhoMne jJAnAcaraNIyAdi rUpa se atItakAla meM pariNamAyA hai tathA vartamAnakAla meM le unheM upArjita karake usa rUpameM pariNamAte rahate haiM, aura AgAlI kAlameM bhI ve unakA cayana-upArjana karake usa rUpameM unheM pariNamAte rhege| kaSAyAdise pariNata hue jIva ke jo karmapudgaloM kI upAdAna grahaNa hotA hai usakA nAma cayana hai, gRhIta karma kA agAdhAkAla ko chor3a kara jo jJAnAvaraNIyAdi rUpa se niSeka hotA hai vaha upacayana hai, vaha upacayana isa prakAra se hotA hai, prathama sthiti meM bahatara karmadalika kA niSeka-upacayana hotA hai isake bAda dvitIya viSayarnu 4thana 43 cha-" jIvANaM dudvANaNibattie pogaLe " tyAha A e (prANIone ) trasa ane sthAvararUpa be sthAnamAM mithyAavirati Adi rUpa karothI rAmpAdita kamaputalene cayanAdi rUpa cha avasthA rUpe sampAdita karyA che ane sampAdita karavAmAM AvelAM te pulane temaNe jJAnAvaraNIya Adi rUpe bhUtakALamAM pariNamAvyAM che, tathA vartamAnamAM pazu teo temane upArjita karIne te rUpe pariNamAvyA kare che, ane bhaviSyamAM paNa teo temanuM cayana (upArjana) karIne temane te rUpe pariNamAvatA raheze. kaSAyAdi bhAvothI yukta thayelA jIva dvArA karma pudgalenuM je upAdAna (grahaNa) tha ya che tenuM nAma cayana che akhAdhAkALane cheDIne gRhIta karmane je jJAnAvaraNIya Adi rUpe niSeka thAya che tenuM nAma upacayana che te upacayana A prakAre thAya che prathama sthitimAM bahuta kamalike niSeka (upacayana) thAya 70 tha
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 __ sthAnA tato dvitIyAyAM sthitau vizepahInam , evaM yAvad utkRSTAyAM sthitau vizeSahIna niSiJcati 2 / 3 bandhanaM-tasyaiva jJAnAvaraNIyAditayA nipiktasya punarapi kapAyapariNati vizeSAtsalepaNam 3 / 4 udIraNam-udayamamAptasya karmadalikasya vIryavizeSeNa samAkRSyodayAvalikAyAM pravezanam 4 / 5 vedanaM-svabhAvena-udIraNAkaraNena udayAvalikAmaviSTasya karmaNo'nubhavanam 5 / 6 nirjaraNa-karmaNo'karmatA bhavanaM jIvamadezebhyaH karmaNAM parizaTanamityarthaH 6 / karmaca pudgalAtmakamiti pudgasthiti meM vizeSahIna-cayahIna karmadalikA niSeka hotA hai, isI taraha se yAvat utkRSTa sthiti meM vizeSa hIna karmadalikakA niSeka hotA hai| dhandhana-jJAnAvaraNIyAdirUpa se niSikta hue usa karmapadala ko punaH kaSAyapariNati se jo saMzleSaNa hotA hai vaha bandhana hai 3 udIraNa udaya ko nahIM prApta hue karmadalikakA vIryavizeSa se khIMcakara udayAvalikAmeM lAnA isakA nAma udIraNA , 4, vedana-svabhAva se aura udIraNAkaraNa se udayAvalikA meM praviSTa hue karmakA anubhava karanA isakA nAma vedana hai 5 / nirjaraNakarmakA akarmarUpa se honA-jIva pradezoM se karmapudaloM kA jharanA naSTa honA isakA nAma nirjaraNa hai| isa prakAra se ye karmaputaloMkI avasthAe haiN| ina 6 ho avasthAoM kA yahAM bhUta, vartamAna aura bhaviSyatkAla kI apekSA se sutrakArane kathana kiyA hai| karma pudgalAtmaka hai isaliye sUtrakAra apa pudgaloM kA dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI apekSA le dvisthAnakoM kA avatAra lekara nirUpaNa che. tyArabAda bIjI sthitimAM vizeSahIna-cayahIna kamaMdalike karma pujanika thAya che e ja pramANe (yAvat ) chelle utkRSTa sthitimAM vizeSahIna kamaMdali. kone niSeka thAya che. (2) anyana-jJAnAvaraNIya Adi rUpe niSikta thayelAM (upacayana pAmelAM) te karmaphatanuM punaH kaSAyapariNatithI je saMleSaNa thAya che, tene bana kahe che. (3) udIraNa-udaya prApta na thayA hoya evAM kamalikane vIryavizeSa vaDe kheMcIne udayAvalikAmAM lAvavA tenuM nAma udIraNuM che. (4) vedana-svabhAvathI athavA udIraNAkaraNa dvArA udayAvalikAmAM AvelAM kamanuM vedana-anubhavana karavuM tenuM nAma veda che. (5) nija raNa-karmanuM akamarUpa banI javuM-jIvapradezamAMthI karmapulanuM jharI javuM (naSTa thaI javuM) tenuM nAma nijeraNa che. (2) A pramANe A karma pudgalenI 6 avasthA che. A chae avasthAonuM sUtrakAre bhUta, vartamAna ane bhaviSyakALanI apekSAe ahIM kathana karyuM che. karma pularUpa hoya che. tethI have sUtrakAra pulanuM
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 2 0 sU0 51 jIvapudgalasvarUpanirUpaNam 665 lAn dravyakSetra kAlabhAvairdvi sthAnakAvatAreNa nirUpayannAha - 'dupaesiyA' ityAdi sUtrANi trayoviMzatiH / sRgamAni caitAni, navaram dravyato dvipadezikAH skandhA anantAH prajJaptA 1 / kSetrato dvipadezAvagADhA pudgalA anantAH 2 | evam-anenaivAbhilApena - ' jA ' iti yAvacchdAt- 'dusamayahiyA pugga kA anaMtA paNNattA ityArabhya ' dugugalakkhA puggalA anaMtA paNNattA ' iti paryantena kAlamAzritya tathA - varNa- gandha-rasa-sparzAcAzrityaikaviMzatiH sUtrANi vAcyAni / tathAhi "dusamayaDiyA poggalA anaMtA paNNattA 3 / evaM duguNakiNhA jAva duguNasukilA 8| dugu subhagaMdhA duguNa dubhigaMdhA 10 / duguNatittA jAtra duguNamahurA0 15 / duguNakakkhaDA jAva duguNalukkhA poggalA anaMtA paNNattA 23" / karate haiM- " dupaesiyA " ityAdi - dvipradezika skandha ananta kahe gaye hai / pradezAvagADha ela skandha ananta kahe gaye haiM isI taraha se yAvat dviguNarUkSaguNavAle pula ananta kahe gaye haiM tAtparya ina sUtroMkA aisA hai ki dravya kI apekSA se dvipradezika skandha ananta kahe gaye haiM 1, kSetrakI apekSA se dvipradezAvagADha pudgala ananta kahe gaye haiM 2 isI prakAra yAvat zabda se gRhIta visamaya sthitivAle pula isI abhilApa ke anusAra ananta kahe gaye haiM- isa viSaya meM abhilApa aisA haigeet poglA aNatA paNNattA 39 isa abhilApa se lagAkara 45 duguNalukkhA puggalA agaMnA paNNattA " yahAM taka kAla ko Azrita karake tathA-varNa- gandha-rasa-sparza inako Azrita karake ye 21 sUtra aura kahanA cAhiye / isa prakAra se dravya kSetra kAla aura bhAva ko dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe e sthAnakAnA AdhAre kathana kare che. graferar" Seule " 66 dvipradezika kanya aneka kahyAM che. dvipradezAvagADhapudgala skandha anata kahyAM che, eja pramANe dvigujIrUkSa paryantanAguNavALAM pudgale kahyAM che. A kathanane bhAvA nIce pramANe che-(1) dravyanI apekSAe dvipradezika kanya anata kahyAM che. (2) kSetranI apekSAe dvipradezAvagADha pudgale anaMta kahyAM che. (3) eja pramANe 'yAvat' padathI gRhIta e samayanI sthitivALAM pudgale paNa A abhilApa anusAra anata kahyAM che. A viSaya sakha`dhI nIce pramANe lilAca he - "dusamayaTThijhyA poggalA agatA paNNattA " me samayanI sthitivALAM pudgaleA anata kahyAM che. " A abhilASathI zarU karIne duguNalukkhA poggalA aNatA paNNattA " me galI 3kSatAvANAM yuddho anaMta udyA che. mA abhilApa paryantanA abhilASeA kALanI apekSAe vratuNu karavA joie. tathA vaNuM, gandha, rasa ane sparzIne anulakSIne 21 khIjA' sUtra kahevA joie.
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAna sUrya chAyA - dvi samayasthitikAH pudgalA anantAH prajJaptAH 3 | evaM dviguNakRSNA yAvat dviguNazuklA: / dviguNasurabhigandhAH 9 dvigugadurabhigandhAH 10) dvigutiktA yAvat dviguNamadhurAH 15) dviguNakarkazA yAvat dviguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptAH || 23 || iti // sU0 55 // iti sthAnAGga sUtre dvitIyasthAnasya caturthIdezakaH samAptaH ||4|| itizrIvizvavikhyAta - jagadavallama-masiddhavAcaka- paJcadaza bhASAkaLitalalitakalA pAlApaka-pravizuddha gadyapadyanekagrantha nirmApaka - vAdimAnamardaka zrIzAhU chatrapati kolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya padabhUSita - kolhApura rAjaguru nAlabrahmacAri jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyAM sthAnAmasUtrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvitIyaM sthAnaM sampUrNam // 2-4 // "6 yaha Azrita karake kahe gaye ye saba sUtra 23 ho jAte haiM- inameM dravya kI apekSA se dvipradezika skandha ananta kahe gaye haiM " yaha prathama sUtra hai / tathA " kSetrakI apekSA se vipradezAvATa pugala ananta kahe gaye haiM " aisA dvitIya sUtra hai " dusamahiyA poggalA anaMtA paNNattA 3 do samaya kI sthitivAle pula ananta haiM - aisA yaha sUtra tIsarA hai isI taraha se " duguNa kivhA jAba duguNa suzillA 8 duguNa kRSNa se lekara yAvat dviguNazukla taka 8 sUtra ho jAte haiM / isI taraha - "duguNa subhagaMdhA duguNa bhigaMdhA 10 " dviguNa surabhigaMdha se lekara dviguNa durabhigaMdha taka ke do do sUtra aura hote haiM isa prakAra se ye dasa sUtra 23 dd A prakAre dravya, kSetra, kALa ane bhAvane AdhAre kahelAM sUtreAnI kula saMkhyA 23 thAya che. pahelu sUtra A pramANe che-dravyanI apekSAe dvipradezika skenya anaMta kahyAM che, khIjhu' sUtra A pramANe samajavuM-kSetranI apekSAe e prade zASagATha yuddhakheo anaMta chetrI sUtra yA pramANe che - " dusamaya TThiyA pogAlA anaMtA paNNattA " me samayanI sthitivANAM yuddhaso anaMta udyAM che. prabhA " duguNakiNhA jAva duguNasukillA " me gayAM hRSNuvavANAM puaA anaMta kahyAM che. eja pramANe e gaNAM zukala paryantanA varNavALAM putlA paNu ana`ta kahyAM che. A rIte varNanI apekSAe anatAM pAMca sUtrane traNa sUtreAmAM umeravAthI ATha sUtra mate che duguNa subhigaMdhA, duguNa bhigaMdhA 10" (8) me galI surabhIvANAM anaMta yuddhaso udyA che. (10) e gaNI du`dhavALA anata pudgaleA kahyAM che. A rIte 10 sUtra thayAM.
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghA Toko sthA0 2 u0 4 sU0 55 jIvapudgalasvarUpanirUpaNam hote hai " duguNa tittA jAva duguNa mahurA" ye pAMca sutra rasa sambandhI hote hai so dasa meM pAMca milAnele paMdraha mantra ho jAte haiM tathA "viguNa kakkhaDA jAva duguNa lukkhA poggalA aNaMnA paNNattA" ina 8 spazoM ke 8 sUtroM ko paMdara meM milAne se kula cAra varNa sambandhI 23 sUtra. bana jAte haiM / isa taraha se ye 23 sUtra viguNa rUpa, rasa, gaMdha aura sparza ko Azrita kara ke kahe gaye haiM // 50 55 // dUsare sthAnakakA cauthA uddezaka samApta // 2-4 // zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita zrI sthAnAGga sUtrakI sudhAnAmaka TIkArthakA dUsarA sthAnaka samApta // 2 // " duguNa titA jAva duguNa maharA" mA zata 2sanI apekSAye 5 yAya sUtra bane che AgalA 10 sUtramAM A pAMca sUtre umeravAthI 15 sUtro yAya che. " dviguNa kakkhaDA jASa duguNa lukkhA poggalA aNatA paNNattA" eja pramANe karkazathI laIne rUkSa paryantanA ATha sparzI viSenA paNa ATha sUtra bane che. AgalA 15 sUtramAM A ATha sUtre umeravAthI kula 23 sUtra bane che. A prakAranA A 23 sUtre dviguNa rUpa, rasa, gaMdha ane sparzane anulakSIne kahevAmAM AvyAM che ke sU. 55 | che bIjA sthAnakane cothe uddezaka samApta che 2-4 che zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAla muniviracita sthAnAMgasUtranI sudhA nAmanI TIkArthanuM bIjuM sthAnaka samApta. | 2 | HTTER
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnajasase atha tRtIyaM sthAnaM prArabhyategataM dvitIya sthAnaM, sampati caturuddezAtmakaM tRtIya sthAnamArabhyate, asya ca pUrvasthAnenAyamabhisambandhaH - dvitIyasthAne dvisthAnaprAptAH bhAvAH prarUpitAH, asmistu kramaprAptAH tristhAnakAbhAvAH marUpyante / tatra dvisthAnakasyAntimoddezaka gatA'ntimasUtreNa sahAsya tRtIyasthAnagataprathamoddezakaprathamasUtrasyAyaM sambandhaHdvisthAnake caturthoM dezakasyAntimasUtre pudgaladharmA uktAH, pudgalajIvayoH paraspara sambandhAdatra prathamasUtro jIvadharmA ucyante tRtIyasthAna-prathama uddezaka dvitIya sthAna kahA jA cukA hai, aba cAra uddezAtmaka tRtIya sthAna prAraMbha hotA hai isakA dvitIyasthAna ke sAtha aisA sambandha hai ki dvitIyasthAna meM visthAnaprApta bhAvoM kI prarUpaNA kI gaI hai aura isa tRtIyasthAna meM kramaprApta tIna sthAnavAle bhAvoM kI prarUpaNA hotI hai| dvisthAna ke antima uddezaka meM gata antimasUtra ke sAtha isa tRtIyasthAna ke prathama uddezaka ke prathamasUtra kA aisA sambandha hai ki dvisthAnaka ke caturtha udezaka ke antima sUtra meM pudgaladharmoM kI prarUpaNA kI gaI hai so pudgala aura jIva kA paraspara meM anAdi kAla se sambandha calA A rahA hai ataH aba isa sthAnaka ke prathama sUtra meM jIva dharmoM kA kathana sUtrakAra kara rahe haiM-(tao iMdA paNNattA ) ityaadi| trIjA sthAnane-pahelo uddezaka dvitIya sthAnanI prarUpaNuM pUrI thaI. have tRtIya sthAnanI prarUpaNAne prAraMbha thAya che. cAra udeza dvArA sUtrakAre tRtIya sthAnanI prarUpaNA karI che. dvitIya sthAnamAM be sthAnamAM gaNAvI zakAya evA bhAvonI prarUpaNuM karavAmAM AvI che. have A tRtIya sthAnamAM krama prApta traNa sthAnavALA bhAvanI prarUpaNA karavAmAM Avaze. dvitIya sthAnanA chelA uddezakanA chelalA sUtra sAthe tRtIya sthAnanA pahelA uddezakanA pahelA sUtrane A pramANe saMbaMdha chedvitIya sthAnanA chelA uddezakanA chellA sUtramAM pudgala dharmonI prarUpaNA karavAmAM AvI che pudgala ane jIvane anAdikALathI saMbaMdha cAlyo Ave che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra A sthAnanA pahelA sUtramAM jIva dhAna thana 42 cha-" tao iMdA paNNacA" tyAha
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA03 u0 1 sU0 1 indrasvarUpanirUpaNam 559 mUlam -- tao iMdA paNNattA, taM jahA -- NAmiMde ThavANaMde davide | tao iMdA paNNattA, taM jahA NANiMde daMsaNiMde varittiMde | tao iMdA paNNattA, taM jahA deviMde asuriMde maNuside // sU. 1 // chAyA - traya indrAH prajJaptAH, tadyathA-nAmendraH sthApanendraH dravyendraH / traya indrAH prajJaptAH, tadyathA - jJAnendraH darzanendraH cAritrendraH / traya indrAH majJaptAH, tadyathA - devendraH asurendraH manuSyendraH // sU0 1 // TIkA- ' tao iMdA ' ityAdi sUtratrayaM sugamam / " navaram -- nAmendraH sacetanasya yasya kasyacid gopAladArakAdeH acetanasya vA vastunaH prAsAdAde: ' indra: ' ityayathArthaM nAma kriyate / sa nAmendraH nAmamAtreNendra ityarthaH 1 | sthApanendraH - yad indrAdyabhiprAyeNa sthApyate kASThakarmAdI sadbhAvasthApanayA asadbhAvasthApanayA vA indra: ' iti sthApanA kriyate 2 / TIkArtha - tIna indra kahe gaye haiM jaise nAmendra, sthApanendra aura dravyendra isa taraha se bhI tIna indra kahe gaye haiM- jaise jJAnendra, darzanendra aura cArivendra tathA devendra, asurendra aura manuSyendra sacetana jisa kisI gopAladAraka AdikA athavA acetana prAsAda Adi vastukA jo indra aisA nAma kiyA jAtA hai vaha nAma indra hai nAmaindra meM jisa indra kA nAma rakhA gayA hai usa indra ke guNa Adi usameM nahIM hote haiM kevala vyavahAra calAne ke liye hI yaha nAma nikSepa kiyA jAtA hai sthApanA do prakAra kI hai eka sadbhAva sthApanA aura dUsarI asadbhAva sthApanA indra Adi ke abhiprAya ke vazavartI hue jIva ke dvArA jo kASTha pASANa Adi meM usake AkAra kI athavA vinA AkAra kI Indra traNa kahyA che, jemake nAmendra, sthApanendra ane dravyendra. A rIte paNa traNa Indra kahyA che-jJAnendra, danendra ane cAritrandra. tathA bIjI rIte paNa traNa indra kahyA che-devendra, asurendra ane manuSyendra sacetana je kAI gApAladAraka AdinuM athavA acetana prAsAda (bhuvana) mAhi vastunu' 'chendra' bhevu nAma sapAya che, tene 'nAbhendra' he che. nAmendramAM je Indranu nAma rAkhavAmAM AvyuM hAya che te indranA guNu AdinA sadA sAva ja hateA nathI, paraMtu mAtra vyavahAra aalvavAne mATe ja te nAma ApavAmAM AvyuM hAya che. sthApanA e prakAranI kahI che-(1) sadUbhAva sthApanA, (2) asadUbhAva sthApanA. indra AdinI mAnyatAne adhIna thayelA jIva dvArA kA, pASANu AdimAM, tenA AkAranI ke anAkAranI
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAstre 560 dravyendraH- dravati- gacchatitAMstAn paryAyAniti dravyam - vivakSitayoratIta bhaviSyadubhAvayoH kAraNam, anubhUtavivakSitabhAvamanubhaviSya dvivakSitabhAvaM vA vstvityrthH| dravyalakSaNaM sAmAnyata itthaM vodhyam 64 'bhUtasya bhAvino vA, bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tatrajJaiH, sacetanAcetanaM kathitam // 1 // " iti / tatra sacetana - purupAdi, acetanaM kASThAdi ca bhavati / evaM dravyarUpa indro dravyendraH / nAmasthApanAdrayANAM savistaravarNanamanuyogadvArasUtrasya matkRtAyAmanu yaha indra hai isa prakAra kI buddhi se sthApanA kI pratiSThA kI jAtI hai vaha sthApanendra hai jo una 2 paryAyoM ko prApta karatA hai vaha dravya hai yaha dravya atIta aura bhaviSyat bhAva kA kAraNa hotA hai jisase vivakSita bhAva kA pahile anubhava kara liyA hai athavA vivakSita bhAva kA Age vaha anubhava karegA aisI vastu dravya kahI gaI hai sAmAnya se dravya kA lakSaNa aisA kahA gayA hai - ( bhUtasya bhAvino vA ) ityAdi / puruSAdi sacetana aura kASThAdi acetana hotA hai| isa taraha dravyarUpa jo indra hai vaha dravyendra kahA gayA hai isakA abhiprAya aisA hai ki jisa prakAra gaddI para se alaga kiye gaye vyakti ko lokavyavahAra meM rAjA kahA jAtA hai aura bhaviSyatkAla meM jise rAjyapada kI prApti hotI hai aise yuvarAja ko rAjA kahA jAnA hai usI prakAra se jisa jIva ne pUrva meM indrapada ko bhoga liyA hai athavA jo jIva bhaviSyatkAla meM A Indra che. te prakAranI buddhithI je sthApanA ( pratiSThA ) karAya che, tenu. nAma sthApatendra che. have drajyendranA atha spaSTa karavA nimitte pahelAM dravya eTale zuM te samajAvavAmAM Ave che-judI judI paryAyAne prApta karanAra vastune dravya kahe che te dravya atIta ( bhUtakAlina ) ane bhaviSyakAlina bhAvanuM kAraNu hAya che jeNe amuka bhAvane bhUtakALamAM anubhava karI lIdheA che athavA amuka bhAvanA bhaviSyamAM anubhava karavAnA che, evI vastune dravya kahevAya che. sAmAnya rIte dravyanu A prakAranuM lakSaNa kahyuM che-- bhUtasya bhAvino vA " tyAhi 66 puruSa Adi sacetana hoya che ane kASThAdi acetana hAya che. mA rIte dravyarUpa je indra che tene dravyendra kahe che. A kathananeA bhAvA nIce pramANe che--jema rAjagAdIthI alaiMga karAyela vyaktine paNa leke vyavahAramAM te rAjA ja kahe che ane bhaviSyamAM rAjA bananAra yuvarAjane paNa rAjA ja kahe che, e ja pramANe je jIve pahelAM indrapadyane bheLavI lIdhu hAya che, athavA
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 u0 1 sU0 1 indrasvarUpanirUpaNam yogacandrikA TIkAyAmavalokanIyam / ' anupayogo dravyamapradhAnaM ceti, tatra dravyaM cAsAvindrazceti dravyendraH 3 / / uktA nAmasthApanA dravyendrAH, sAmprataM prasthAnakAvatAreNa bhAvendramAha'tao iMdA' ityAdi, traya indrAH prajJaptAH-jJAnendraH, darzanendraH, cAritrendra iti / tatra-indanAt-dIpanAt-paramai dharyAda indraH, jJAnena jJAnasya jJAne vA indra:-paramezvaraH jJAnendraH-sAtizayazrutAdyanyatarajJAnavazAtprarUpitasakalavastuvistaraH zrutAvadhimanaH paryavAdyanyatarajJAnadharo muniH, kevalI vA 1 / evaM drshnendr:-kssaayiksmygdrshnii2| indrapada ko bhogegA use indra kahanA yaha dravyendra nikSepa hai / nAma, sthApanA aura dravya ina nikSepoM kA savistara varNana anuyogadvAra kI anuyogacandrikA TIkA meM dekhanA cAhiye "jo jIva indra ke Agama kA jJAtA hai aura vartamAna meM usameM upayoga se zUnya hai aisA vaha jIva Agama kI apekSA dravyendra hai isa taraha trikasthAnaka ke avatAra se nAma, sthApanA aura dravya indra kahe aba tristhAnaka ke avatAra se bhAva indra kA kathana sUtrakAra karate haiM-" tao iMdA" tIna indra kahe gaye haiM eka jJAnendra, dUsarA darzalendra aura tIsarA cAritrendra paramaaizvarya kA jo anubhava karatA hai vaha indra hai jJAna se, athavA jJAna kA athavA jJAna meM jo indra-paramezvara hai vaha jJAnendra hai sAtizaya zruta Adi anyatara jJAna ke vaza se prakhapita kiyA hai sakalavastu kA vistArajisane, aisA zrata avadhi, manaH paryaca Adi anyatara jJAna ko dhAraNa karane vAlA je jIva bhaviSyamA Indrapadane bhegavavAne che tene Indra kahe eja dravyendra nikSepa che. nAma, sthApanA ane dravya, A nikSeponuM savistara varNana anu gadvAranI anuga candripa TakAmAM ApavAmAM AvyuM che te jijJAsu pAThake te varNana tyAMthI vAMcI levuM "je jIva IndranA Agamano jJAtA che ane vartamAna samaye temAM upayogathI rahita che, e te jIva AgamanI apekSAe dravyadra che A rIte tristhAnakene AdhAre nAme dra, sthApanendra ane dravyendranuM kathana ahIM pUruM thAya che ve sUtrA2 bhAvandrituM ni3544 42 cha-" tao idA "ndra ! sau cha-(1) jJAnendra, (2) 4zanendra mAne (3) yArindra 52ma shaishvyn| manu. bhava karanArane indra kahe che. jJAnathI, jJAnane athavA jJAnamAM je Indra (paramezvara che. tene jJAnendra kahe che sAtizaya zrata Adi anyatara jJAnane AdhAre jemaNe sakala vastunI prarUpaNa karI che evA zruta, avadhi, mana:paryava Adi anyatara jJAnane dhAraNa karanArA muni athavA kevalIne jJAnendra kahe che. kSAyika thA 71
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 sthAnAstra cArigendraH-yathAkhyAtacAritraH 3 / eteSAM ca bhAvendratA sakalabhAvapradhAnakSAyikalakSaNena vivakSitakSAyopazamikalakSaNena vA bhAvena, yadvA-bhAvataH paramArthataH indrasvAt-sakalasaMsAryaprAptApUrvaguNalakSmIlakSaNaparamaizvaryayuktatvAbhAvendratA vijnyeyeti3| uktamAdhyAtmikaizvaryApekSayA bhAvendranauvidhyam / atha vAhyezvaryApekSayA tadevAha-' tao iMdA' ityAdi, spaSTa, navaradevAH-vaimAnikA rUDhejyotiSka vaimAnikA bA tepAmindro devendraH 1 / asurAH-bhavanapativyantarA vA, tepAmindraHasurendraH 2 manuSyendraH-cakravAdiriti / mu0 1 // muni yA kevalI jJAnendra hai kSAyika samyagdarzanavAlA jIva darzanendra hai yathAkhyAta cAritrazAlI jIva cAritrendra hai inameM jo bhovendratA hai vaha sakalabhAyapradhAna kSAyika bhAva le athavA vivakSita kSAyopazamika bhAva se athavA paramArthataH sakala saMsArI jIvoM dvArA aprApta apUrva guNalakSmI rUpa aizvarya yukta hone se hai aisA jAnanA cAhiye 3 isa prakAra yaha bhAvendratA AdhyAtmika aizvarya kI apekSA tIna prakAra kI kahI gaI hai aba bAhya aizvarya kI apekSA le indratA sUtrakAra kahate haiM-"tao iMdA" ityAdi sUtra kI vyAkhyA sugama hai deva pada se yahAM jyotiSkadeva aura vaimAnika deva gRhIta hue haiM inakA jo indra hai vaha devendra hai asurazabda se bhavanapativizeSa athavA surapratiSedha se avanapati aura vyantaradeva ye gRhIta hue haiM inakA jo indra hai vaha assurendra hai manuSyendra se cakravartI Adi gRhIta hue haiM / sU01 // samyagu navALA jIvane darzanendra kahe che. yathAkhyAta cAritrazAlI jIvane cAritra kahe che. emAM je bhAvendranA kahI che te sakala bhAvapradhAna zAyika bhAvanI apekSAe athavA vivakSita kSApazamika bhAvanI apekSAe che. athavA je apUrva guNalakSamIrUpa aizvaryanI prApti moTA bhAganA saMsArI jI. karI zakatA nathI, te aizvaryanI prApti temaNe karI hoya che, te dRSTie paNa temanAmAM bhAvendratA saMbhavI zake che. te bhAvedratAnA aizvaryAnI apekSAe uparyukta traNa prakAra kahyA che. have sUtrakAra bAhA aizvaryAnI apekSAe IdratAnuM kathana kare che- " to iMdA" tyAhi sUtranI vyAcyA sa27 cha. " " 54thI mahI tiSka deva ane vaimAnika deva gRhIta thayA che, temanA Indrane devendra kahe che asura zabda dvArA bhavanapati vizeSa athavA surapratiSedha dvArA bhavanapati ane vyantara devane grahaNa karavAmAM AvyA che, ane temanA Indrane asurendra kahevAmAM Ave che. cakravartI Adine manuSyandra kahe che. e sU. 1 |
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMghA TIkA sthA0 3 30 1 sU0 2 vikurvaNA svarUpanirUpaNam 563 trayANAmapyeSAM devendrAdInAM vaikriyakaraNAdizaktisaMpannatvAdindratvamiti sA mAnyato vikurvaNA sUtratrayamAha - mUlam --tivihA viuvvaNA paNNattA taM jahA - bAhirae po - ugale pariyAittA egA viuvvaNA 1, bAhirae poggale apariyA ittA egA viThavaNA 2, bAhirae poggale pariyAittAvi apa riyAittAvi egA viDavvaNA 3 |1| tivihA viuvtraNA paNNattA, taM jahA - abhaMtarae poggale pariyAittA egA viuvvaNA 1, abhyaMtarae poggale apariyAittA egA viuvvaNA 2, abhyaMtarae poggale pariyAitAva apariyAittAvi egA viuvvaNA 3 / 2 / tivihA viuvvaNA paNNattA taM jahA - bAhirabbhaMtarae poggale pariyAitA egA viuThavaNAra, bAhirabdhaMtarAe pogale apari yAitAegA vivvaNAra, bAhira aMtarae poggale pariyAittAvi apariyAittAvi egA viubvaNA 3 | 3| sU0 2 // chAyA - trividhA vikurvaNA prajJaptA, tathA vAhyAn pudgalAn paryAdAya ekA vikurvaNA 1, vAhyAna pugalAn aparyAdAya ekA vikurvaNA 2, vAhyAna pudgalAn paryAdAyApi paryAdAyApi ekA vikurvaNA 3 / 2 / trividhA vikurvaNA prajJaptA, tadyathA-AbhyantarAn pudgalAn paryAdAya ekA vikurvaNA 1, AbhyantarAn pudgalAn aparyAdAya ekA trikuNA2, AbhyantarAna pudgalAna paryAdAyApi aparyAdAyApi ekA vikurvaNA 3 |2| trividhA vikurvaNA prajJaptA, tadyathA-vAhyAbhyantarAn pudgalAn paryAdAya ekA vikurvaNA, vAhyAbhyantarAn pudgalAn aparyAdAya ekA cikuva' NA2, vAhyaspantarAn pudgalAn paryAdAyApi aparyAdAyApi ekA vikurvaNI 3|3|| ina tInoM devendrAdikoM meM vaikriya karane kI zakti se saMpannatA rahatI hai isaliye inameM indratA hai isI bAta ko lekara aba sUtrakAra sAmAnyarUpa se vikurvaNA saMbaMdhI tIna sUtrakahate haiM - (tivihANA paNNattA ) ityAdi uparyukta traNe prakAranA indro vikuNA zaktivALA hAya che. tethI ja teomAM indratA che e ja saMdhanI apekSAe have sUtrakAra sAmAnya rUpe vidurvayA samAdhI traSu sUtra uDe - " tividhA viuThavaNA paNNattA " dhatyAhi
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgo TIkA-'tivihA' ityAdi sutratrayaM sugamam / navaraM-vikurvate iti vikurvaNA vividharUpAdi karaNam / sA trividhA, tathAhibAhyAna-bhatradhANIya zarIrAnavagADhakSetrapradezavartinaH pudgalAn-paryAdAya-caikriya samudghAtena gRhItvA ekA-prathamA vikurvaNA kriyate 1 / pUrvoktasvarUpAn pudgalAn aparyAdAya agRhItvaiva yA vikurvaNA bhavadhAraNIyarUpaiva sA'nyA 2 / yatpunarbhavadhAraNIyasyaiva kiJcidvizeSapratipAdana sA paryAvayA'pi apayaudAyApi kriyate iti tRtIyA vikurvaNA vyapadizyate 3 / athavA vikRrvaNA-vibhUpAkaraNam, tatra vAhyae. dgalAn AbharaNAdIn parmAdAya 1, aparyAdAya-bAhyAn AbharaNAdIn agRhItvA TIkArtha-vividha prakAra ke rUpAdikoM kA karanA isakA nAma vikurvaNA hai yaha vikurvaNA tIna prakAra kI kahI gaI hai eka cikurvaNA vaha hai jisameM bhavadhAraNIyazarIra se anavagAha kSetrapradeza meM varnI pudgaloM ko vaikriya samuddhAta dvArA grahaNa karake kiyA jAtA hai tathA dUsarI vikurvaNA vaha hai jo pUrvokta svarUpAle pugaloM ko vinA grahaNa karake hI kI jAtI hai aisI yaha vikurvaNA avadhAraNIyahA hI hotI hai 2 tIsarI vikarSaNA aisI hai ki jo pUrvokta svarUpavAle yugaloM ko grahaNa karake bhI aura nahIM grahaNa karake bhI kI jAtI hai 3, isa prakAra kI yaha vikurvaNA bhavadhAraNIya zarIra meM hI vizeSa utpanna karanevAlI hotI hai athavA cikurvaNA isa prakAra se bhI tIna prakAra kI hotI hai-yahAM vikurvaNA zabda kA artha zarIrako vibhUSAyukta krnaahai|aabhrnnaadiruupyaay pudgaloMko grahaNa karake vividha prakAranAM rUpanuM nirmANa karavuM tenuM nAma vikrvaNA che. te vikurvaNa traNa prakAranI kahI che. pahelA prakAranI vidurvaNa e che ke je bhavadhAraNIya zarIra dvArA anavagADha kSetravata pudgalene vaikriya samudraghAta dvArA grahaNa karIne karavAmAM Ave che, tathA bIjA prakAranI vikuvaNa e che ke je pUrvokta svarUpavALA pulane grahaNa karyA vinA ja karavAmAM Ave che. evI te vipharvaNa bhavadhAraNIya rUpa ja hoya che. trIjA prakAranI vikarSaNa evI che ke je pUrvokta svarUpavALAM pudgalene grahaNa karIne paNa thAya che ane grahaNa karyA vinA paNa thAya che. A prakAranI A vimurvaNu bhavadhAraNIya zarIramAM ja vizeSatA utpanna karanArI hoya che. athavA-vikurvaNanA nIce pramANe traNa prakAra paNa kahyA che-ahIM vikaNa eTale zarIrane vibhUSita karavuM, A prakArano artha samaja. (1) AbharaNAdi rUpa bAhya pulone graheNa karIne zarIrane vibhUSita karavuM, A pahelA prakAranI vikrvaNu che. (2) bAhya AbharaNAdine grahaNa karyA vinA ja
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 40 1 sU0 2 vikurSaNAsvarUpanirUpaNam 665 kezana khasamAracanAdinaiva vibhUSA kriyate sAnyA 2 / tRtIyA tUmayatheti / athavAaparyAdAya bAhyapudgalAniti kRkalAsasarpAdInAM vikurvaNA, tatra kRkalAsasya raktapItAdi varNaparivartanarUpA, sarpasya phaNAdi karaNalakSaNeti 3 / dvitIyasUtramapyevameva, navaraM tatra AbhyantarapudgalAn- bhavadhAraNIye naudArikeNavA zarIreNa ye kSetrapradezA avagADhAsteSvetra ye varttante tAn paryAdAyeti vyAkhyeyam / vibhUSApakSe tu - AbhyantarapudgalAn niSThIvanAdIn paryAdAya netrAdInAM malAdyapanayanena vibhUpAkaraNam / zarIrako : vibhUSita karanA yaha prathama prakAra kI vikurvaNA hai / tathA vAya AbharaNAdikoM ko vinA grahaNa kiye hI keza nakha Adi koM kI samA racanA dvArA hI zarIra ko vibhUSita karanA yaha dUsarI vikurvaNA hai tRtIya prakAra kI vikurvaNA donoM prakAra se hotI hai / athavA kRkalAsa - giradhaulA aura sarpa AdikoM kI jo vikurvaNA hotI hai vaha bAhya puloM ko vinA grahaNa kiye hI hotI hai / kRkalAsa meM raktarIta Adi varNoM ke parivartanarUpa yaha vikurvaNA hotI hai aura sarpa meM phaNA Adi karane rUpa yaha vikurvaNA hotI haiM dvitIya sUtrakI vyAkhyA bhI isI prakAra se hai- vizeSatA kevala aisI hI hai bhavadhAraNIya zarIra ke dvArA athavA audArika zarIra ke dvArA jo kSetrapradeza avagADha haiM unameM hI jo abhyatara pudgala maujUda haiM unako lekara yaha vikriyA vikurvaNA hotI hai / isa prakAra se yahAM dvitIya sUtra meM vyAkhyA karanI cAhiye vibhUSA pakSa meM Abhyantara pula jo niSThIvana Adika haiM unako tathA netra AdikoM keza, nakha AdinI sajAvaTa dvArA ja zarIrane vibhUSita karavuM A khIjA prakAranI viNA che (3) trIjA prakAranI vikuNuA uparanI ante rItanA samanvayathI thAya che. athavA-kAciMDA, sarpa AdinI je viku.NA thAya che te te khAdya pudgalene grahaNa karyAM vinA ja thAya che. kAciMDAmAM lAla, pILA Adi vanA parivana rUpa A viNA hAya che, ane samAM phaNA Adi phelAvavA rUpa A vikaNA hoya che. khIjA sUtranI vyAkhyA paNa A prakA ranI ja che, vizeSatA kevaLa eTalI ja che ke-bhavadhAraNIya zarIra dvArA athavA audyArika zarIra dvArA je kSetrapradeza avagADha hoya che temAM je je Abhyantara pudgalA mejUda hoya che, temane grahaNa karIne A vikriyA ( vikaNA ) thAya che. A pramANe ahIM khIjA sUtranI vyAkhyA karavI joie. vabhUSA pakSamAM ( zarIrane vibhUSita karavA rUpa vikuNuAnI apekSAe ) Abhyantara pudgala je niSTIvana mArdika che temane tathA netra AphrikAnA melane dUra karIne zarIrane
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre aparyAdAya AbhyantarAniti vAhyapudgalAn paryAdAyetyarthaH / tRtIyapakSe tu vAhyAbhyantarapudgalayogena vibhUpAkaraNa vijJeyamiti / tathAhi-ubhayepAmupAdAnAd bhavadhAraNIyaniSpAdanaM, tadanantaraM tasyaiva kezAdiracanaM ca 1, anAdAnAcciravikurvitasyaiva mukhAdivikArakaraNam 2, ubhayatastu vAhyAbhyantarANAmanabhimatAnAmAdA. nataH, abhimatAnAM cAnAdAnato'nabhimatasya bhavadhAraNIyasya vaikriyasya cetyubhaya zarIrasya racanAmiti 3 / / su0 2 // ke mala ko dUra karake zarIrako vibhUpAyukta karanA hotA hai / Abhyantara pudaloMko grahaNa nahIM karanA isakA nAma aparyAdAna hai aura bAhya pudgaloM ko grahahaNa karanA isakA nAma paryAdAna hai tathA tRtIya pakSameM pAya aura Abhyantara pudgaloM ke yoga se vibhUSita karanA hotA hai aisA jAnanA cAhiye / bAhya aura Abhyantara pudgaloM ke upAdAna se bhavadhAraNIya zarIrakA niSpAdana honA aura tadantara usIke kezAdikoM kI racanA honA yaha prathama prakArakI vikurvaNA hai, cirakola se vikurvita zArIra ke mukhAdikoM kA vikArarUpa karanA isameM bAhya aura Abhyantara pudgaloM kA anAdAna hotA hai, yaha dvitIya prakAra kI vikRrvaNA hai| tRtIya prakArakI vikurvaNAmeM aisA hotAhai ki anabhimata anicchitA yAhyA A. bhyantara pudgaloM kA AdAna hotA hai aura abhimata (mAnya) unakA anAdAna hotA tathA anabhimata (amAnya) bhava dhAraNIya zarIra kI aura vaikriya zarIrakI racanA hotIhai yaha tRtIya prakArakI vikurvaNAhai ||m.2|| vibhUSita karavAmAM Ave che. Abhyantara pulane grahaNa na karavA tenuM nAma aparyAdAna che ane mAdA pulane grahaNa karavA tenuM nAma paryAdAna che tathA trIjA prakAranI vikRrvaNA bAhya ane Abhyatara pulanA cogathI zarIrane vibhUSita karavArUpa hoya che, ema samajavuM. bAhya ane Abhyantara pulanA upAdAnathI bhavadhAravIya zarIranuM niSpAdana (nirmANa) thanuM ane tyArabAda tenA kezAdikanI racanA thavI, te prathama prakAranI vimurvaNu che. cirakALathI vikavita zarIranA (khAdikamAM vikAra utpanna karavAmAM bAhya ane Abhyantara pulanuM anAdAna thAya che, A bIjA prakAranI vidurvaNuM che. trIjA prakAranI vi4NAmAM evuM bane che ke anabhimata (amAnya) bAhya Abhyantara pulanuM AdAna thAya che ane abhimata (mAnya) bAhya Abhyantara punuM anAdAna thAya che. tathA anabhimata (amAnya) bhavadhAraNIya zarIranI ane kriya zarIranI racanA thAya che, A trIjA prakAranI vidurvaNuM che. sU. 2 che
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 567 sudhA TIkA sthA. 3 u0 1 sU0 3 nairayikasvarUpanirUpaNam uktA vikurvaNA, sA ca nArakANAmapi bhavatIti tristhAnakena nArakAn nirUpayati mUlam-tivihAneraiyA paNNattA, te jahA--kaisaMciyA, akai saciyA, avattavvasaMciyA / evamogadiyavajjA jAva vemANiyA // sU0 3 // ___ chAyA-trividhA nairayikAH prajJaptAH, tadyathA-katisaMcitAH, akatisaMcitAH, avaktavyakasaMcitAH / evamekendriyavarjA yAvadvaimAnikAH / / sU0 3 / / TIkA-tivihA ' ityAdi sugamam ! navaraM-kati zabdazcAnyatra praznaviziSTa saMkhyAvAcakatayA rUDho'pIda saMkhyAmAtre draSTavyaH / tatra nairayikA:-katItisaMkhyAtA dvayAdi saMkhyAvantaH te ca ekaikasamaye ye utpannAH santaH saMcitAzca Upara kahI gaI yaha vikurvaNA nArakoM ko bhI hotI hai ataH ava sUtrakAra tIna sthAnoM se lArakoM kI prarUpaNA karate haiM - 'tivihA neraiyA paNNattA' ityAdi / isa sUtra kA artha sugama hai parantu jo isameM vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai-yapi kati zabda dUsarI jagaha prazna viziSTa saMkhyA ke kahane meM rUDha hai-parantu vaha yahAM saMkhyAmAtra meM kahA gayA hai praznakartAne jo aisA pUchA hai ki nairayika kitane kahe haiM to uttara meM aisA kahA gayA hai ki nairayika tIna prakAra ke kahe gaye haiM inameM eka haiM katisaMcita aura dUsare haiM akati saMcita tathA tIsare haiM avaktavyaka saMcita; kati saMcita kA tAtparya aisA hai ki eka samaya meM utpanna hokara jo upara jevI vAta karavAmAM AvI che te vimurvaNa nArakamAM paNa thAya che. tethI sUtrakAra traNa sthAnI apekSAe nArakanI prarUpaNa kare che- "tivihA neraiyA paNNattA " tyAha A sUtrane artha saraLa che, paraMtu temAM A prakAranI vizeSatA che- je ke "kati pada praznaviziSTa saMkhyAne prakaTa karavAne mATe sAmAnya rIte te vaparAya che, paraMtu ahIM tene praga saMkhyAmAtrane prakaTa karavA mATe thaye che. prazna-" nA24 821 pra2nA 4aa cha ?" uttara-nAraka traNa prakAranA kahyA che, te traNa prakAre nIce pramANe che (1) timayita, (2) matisathita sane (3) avatavya sayita.
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 sthAnA saMkhyAtotpatti sAdhAd buddhayA rAzIkRtAste katisaJcitAH 1 / tathA nakati na saMkhyAtA ityakati-asaMkhyAtA anantA 'vA, atra asaMkhyAta rUporthoM gRhmate tatra ye ati-asaMkhyAtA ekaiphasamaye utpannAH santastathaiva saJcitAste-akatisaJcitAH / tathA yaH parimANavizepo na kati nApyakatItyubhayamapi vaktaM zakyate saH avaktavyakaH tat saMzcitA avaktavyaka sazcitAH, samaye samaye ekatayotpannA ityarthaH / utpadyante devA nAratAzcaikasamaye ekAdayo'saMkhyeyAntAH, / uktaMca devaparimANamnairayika saMcita ho jAte haiM ye katisaMcita nairayika haiM, aura jinakA saMcaya saMkhyAtarAzi se pare hotA hai ve atisaMcita-nairayika haiM aise amati sacita lairayika asaMkhyAta hote haiM / yahAM ati-saMcita pada asakhyAta aura ananta kA bodhaka hai parantu yahA~ vaha asakhyAta kA hI bodhaka hai kyoM ki nArakI adhika se adhika asaMkhyAta hI hote haiM ananta nahIM, akatisaMcita-bhasaMkhyAta nairayika ve haiM jo eka eka samaya meM utpanna hAkara asaMkhyAtarUpa meM saMcita ho jAte haiN| tathA jo parimA. NavizeSa kati aura akati ina donoM rUpa se nahIM kahA jA sake vaha akktavyaka hai isa prakAra ke avaktavyaka se jo saMcita hote haiM ve avaktavyAsaMcita nairayika haiN| ye eka 2 samaya meM eka 2 rUpa se hote haiM / deva aura nairayika eka samaya meM eka se lekara asaMkhyAta taka utpanna hote haiM uktaM ca devaparimANam eka samayamAM utpanna thaIne je nArake sacita thaI jAya che te nArakene katisaMcita nArake kahe che saMkhyAtathI adhika rAzimAM je nArakono saMcaya thAya che temane atisaMcita nArake kahe che. evAM atisaMcita nAraka asaMkhyAta hoya che. akatisaMcita pada asaMkhyAta ane anantanuM bodhaka hovA chatAM paNa ahIM tene asaMkhyAtanuM bedhaka ja samajavuM joIe, kAraNa ke nAraka che adhikamAM adhika asaMkhyAta ja hoya che-anaMta hotA nathI. akatisaMcita-asaMkhyAta nArake te che ke je eka eka samaye utpanna thaIne asaMkhyAta rUpe saMcaya pAmatA rahe che. kati ane akatinA parimANa vizeSa dvArA jemane vyakta karI zakAtA nathI temane avaktavyaka kahe che. A prakAranA avaktavyaka rUpe jemane saMcaya thAya che te nArAne avaktavyaka saMcita nArake kahe che teo eka eka samaye eka eka rUpe saMcita thAya che. de ane nAraka eka samayamAM ekathI laIne asaMkhyAta sudhInI saMkhyAmAM utpanna thAya che. devanuM parimANa A pramANe kahyuM che-
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03 u0 1 sU0 3 nairayikasvarUpanirUpaNam "" " ego va dova tini va, saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / uvavajjetevaiyA, uccatA vi emeva ( devA ) // 1 // chAyA - eko vA dvau vA trayo vA saMkhyAtA vaikasamayena / utpadyante etAvantaH, udvattante'pyevameva (devAH) // iti // etadeva nArakaparimANaM yat uktam- " saMkhA puNa suravaratullA" chAyA(nArakANAM ) saMkhyA punaH suravaratulyA, iti / 569 caturviMzati daNDakoktAnAmasurAdInAM kavisaMcitAdikamatidizannAha - ' evaM ' ityAdi, evaM - nArakavacchepAzcaturviMzatidaNDakoktA ekendriya-varjA vAcyAH, teSu pratisamayamasaMrUpAtAnAmanantAnAM vA akatizabdavAcyAnAmevotpattisadbhAvAt na tveka: ' saMkhyAtA vA' iti // mU0 3 // 3 ( ego va do tiSni va ) ityAdi / eka samaya meM eka, do, tIna Adi prakAra se saMkhyAta aura asaMkhyAta nairayika utpanna hote haiM aura itanehI marate haiM isI tarahakA kathana devoMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye yahI nArakoM kA pariNAma hai kyoM ki kahA hai- " saMkhyA puNa sura vara tulA " ki nArakoM kI saMkhyA devoM ke tulya hai aba sUtrakAra caturviMzatidaNDaka meM ukta asurAdikoM ke katisaMcina Adi ko atideza se prakaTa karane ke abhiprAya se kahate haiM" evaM " ityAdi isI taraha kA kathana yAvat ekendriyavarja vaimAnika devoM ke sambandha meM bhI jAnanA caahiye| yahAM jo ekendriya jIvoM ko chor3akara kathana kiyA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki ekendriya jIvoM meM pratisamaya akatizabdavAcya asaMkhyAta athavA ananta ekendriya " ego va dotra tinniva " ityAhi eka samayamAM eka, che ane traNathI laIne sakhyAta ane asakhyAta pantanA nArakA utpanna thAya che, ane eTalAM ja mare che. A prakAranuM kathana deve| viSe pazu samana. "saMkhA puNa saravaratullA kahyu' paNa che ke nArakAnI saMkhyA veAnI sakhyA kharAkhara che. have sUtrakAra ra4 daDakAmAM asurakumArAdi je anya jIveAnA samAveza thAya che, temanA utisa trita mAhi lehonuM nizcaya 4re che-" evaM " tyAhi. nArakeAnA jevu` ja kathana ekendriya sivAyanA bAkInA vaimAnika paryantanA jIve viSe pazu samajavuM. ahIM ekendriya jIvAne nahIM gaNavAnuM kAraNa e che ke ekendriya jIveAmA prati samaya akatizabda vAcya asaMkhyAta athavA anaMta 72 tha
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 sthAnAsUtre ukta vaimAnikAnAM devAnAM katisaMcitAdiko dharmaH, sAmprataM devAdhikArAttepAmeva sAmAnyena paricAraNAdharma nirupayannAha - mUlam - tivihara pariyAraNA paNNattA, taM jahA -- ege deve anne deve annasaM devANaM devIo ya abhijuMjiyara pariyArei, appaNijjiyAo devIo abhirjujiyara paricArei, appANameva apaNA vivvira pariyArei 1 / ege deve No anne deve No annesiM devANaM devIo abhijuMjiyara pariyArei, appaNijiyAo devIo abhijuMjiyara pariyArei, appANameva appaNA viunviya pariyArei 2 | ege deve No anne deve jo aNNesiM devANaM devIo abhirjujiyara pariyArei, No appaNijjiyAo devIo abhijuMjiyara pariyArei, appANameva appaNA viuddiyara pariyArei3 | tivihe mehuNe paNate, taM jahA--dive maNussae tirikkhajoNie 1 / tao mehuNaM gacchati, taM jahA - devA maNussA tirikkhajoNiyAra / tao mehuNaM sevaMti, taM jahA -- itthI purisA NapuMsagA 3 // sU0 4 // chAyA - trividhA paricAraNA prajJatAH, tadyathA - eko deva anyAn devAnanyeSAM devAnAM devIzva abhiyujya ra paricArayati, AtmIyA devIrabhiyujya 2 paricArayati, AtmAnameva AtmanA vikurvitvAra paricArayati 1, iti, yathA eko devo no anyAn devAn no anyeSAM devAnAM devIrabhiyujya2 paricArayati, AtmIyA devIrabhiyuSyara paricArayati, AtmAnameva AtmanA vikurvitvAra paricArayati 2 / eko devo no anyAn devAn no anyeSAM devAnAM devIrabhiyujya2 paricArayati jIvoM kI hI utpatti hotI rahatI hai, eka athavA saMkhyAta ekendriyoM kI nahIM // su. 3 // } ekendriya jIvAnI utpatti thatI rahe che. tyAM prati samaya eka athavA sakhyAta ekendriyAnI utpatti thatI nathI te kAraNe upayukta traNa bheda ekendriAmAM saMbhavI zatA nathI. // sU. 3 //
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 3 1 sU0 4 paricAraNa(dharmanirUpaNam 57 no AtmIyA devIrabhiyujya2 paricArayati, AtmAnameva AtmanA vikurvivAra paricArayati 3 / trividhaM maithunaM prajJaptaM tadyathA-divyaM mAnuSkaM tiryagyonikam / trayo maithunaM gacchanti, tadyathA-devA manuSyAH tiryagyonikAH / trayo maithunaM sevante, tadyathA-striyaH puruSA napuMsakAH // sU0 4 // TIkA-tivihA' ityAdi, paricAraNAsUtratrayaM maithunasUtratrayaM ceti sUtrapaTaka sugamam / navaraM-paricaraNaM paricAraNA deva maithunasevanarUpA / eka:-kazcit RddhayA disAmarthyasaMpanno devaH na sarve'pIti, kim ? - 'aNNe deve' iti, anyAn devAn-alpaddhikAn , tathA'nyeSAM devAnAM sambandhinI devIzcAbhiyujyAbhiyujgaazlilyAzliSya-vazIkRtya vA paricArayati-vedanAvAdhopazamAya paribhukate / iti prathamaparicAraNAyAH prathamo bhedaH (1-1) evamAtmIyA devIrapyabhiyujya2 pari vaimAnikoM kA isa prakAra se katisaMcita Adi dharma kahA aba devAdhikAra se hI satrakAra unake sAmAnyarUpa se paricAraNAdharma kA kathana karate haiM-(tivihA pariyAraNA paNNattA) ityaadi| ThIkArtha-paricAraNA tIna prakArakI kahI gaIhai paricaraNakA nAma paricAraNA hai yaha paricAraNA devamaithunasevanarUpa hotI hai, RddhayAdirUpa sAmaNsapanna koI eka deva (saba deva nahIM) alparddhi vAle anyadevoM ko tathA anya devoM kI deviyoM ko vaza meM karake yA unakA AliGgana karake apane veda kI bAdhA ko upazAnta karane ke nimitta unake sAtha paribhoga karatA hai| yaha prathama paricAraNA kA pahilA bheda hai (1-1) tathA isI kI deviyoM ko bhI AliGgana karake yA unheM vaza meM karake vaha deva vaimAnikena A prakAranA katisa cita Adi dharmanuM kathana thayuM. have devAdhikAranI apekSAe sUtrakAra temanA paricAraNuM dharmanuM sAmAnyarUpe kathana 42 cha-" tivihA pariyAraNA paNNattA " tyAha paricAraNA traNa prakAranI kahI che. paricaraNa (maithuna sevana rUpa) nuM nAma paricAyuM che. deve dvArA je maiithuna sevana thAya che, te maiithuna sevana rUpa paricAraNAnA traNa prakAre nIce pramANe che-adhika trAddhisaMpanna (sAmarthya rUpa RddhisaMpanna) keI kaI deva (badhAM devene A vAta lAgu paDatI nathI) a5 jasTisaMpanna anya devene tathA anya devanI devIone potAne vaza karI laIne temane AliMgana karIne pitAnI kAmAgnine upazAnta karavAne mATe temanI sAthe paribhaMga kare che. A pahelI paricAraNane pahele bheda che. (2) pitAnI devIone vaza karI laIne temane AliMgana kare che ane pitAnI kAmAgnine
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 172 sthAna sUtre cArayati iti dvitIya bhedaH (2) tathA - AtmanA AtmAnameva devItvena devatvena vA vikurvatvA 2 parivAraNAyogyaM vidhAya 2 paricArayatIti tRtIyo bhedaH (3) evaM prakAratrayarUpApyekeyaM paricAraNA, samarthotkaTakA maikaparicArakavazAditi prathamA paricAraNA 8 / atha dvitIyaparicAraNAmAha - eko deva AtmIya devIrabhiyujya2, tathA AtmAnamevA''tmanA devatvena devItvena vA vikurvitvA2 paricArayatIti dvitIyeyaM paricAraNA, asamarthatvAd ucitakAmaparicArakatvAcceti 2 / 'atha tRtIya | paricAraNAmAha eko deva AtmAnamevAtmanA devatvena devItvena vA vikurvitvAra unake sAtha apane veda kI bAdhA ko zAnta karane ke nimitta paribhoga karatA hai yaha prathama paricAraNA kA dvitIya bheda hai tathA apane Apa ko hI devIrUpa se yA deva rUpa se vikurvita karake aura use paricAraNA ke yogya vanA karake vaha usake sAtha apane veda kI upazAnti ke nimitta paribhoga karatA hai yaha prathamaparicAraNA kA tRtIya bheda hai 3, isa prakAra se yaha eka hI paricAraNA tIna rUpa vAlI hotI hai parantu phira bhI yaha paricAraNA kI apekSA se eka hI hai / aisI isa paricAraNA ko jo deva samartha aura adhika se adhika kAmuka hotA hai vahI karatA hai yaha prathama paricAraNA hai aisI yaha paricAraNA pahalI hai, dvitIya paricAraNA isa prakAra se hai koI eka deva apanI devI ko AliGgana karake yA use vaza meM karake usake sAtha athavA apane Apako hI devarUpa se yA devIrUpa se vikurvita karake usake sAtha paricAraNA karatA hai / tRtIya paricAraNA isa prakAra se hai koI eka deva apane Apako hI upazAnta karavA mATe temanI sAthe pibhAga kare che, A prathama paricAraNAnA khIje leka che (3) kAI kAI deva pAte ja deva athavA devInA rUpanI viSuvA karIne tenI sAthe pibhAga sevIne peAtAnI kAmAgnine satANe che, A prathama paricAraNAnA trIjo bheda che. A pramANe A eka ja paricAraNA traNa prakAra vALI che, parantu ricAraNA sAmAnyanI apekSAe te eka ja prakAranI che. A prakAranI vicAraNA je deva samatha ane adhikamAM adhika kAmuka hAya tenA dvArA ja karAya che. pahelI ricAraNAnA svarUpanuM kathana karIne have sUtrakAra dvitIya paricAraNAnuM kathana kare che-- kAIka deva peAtAnI devIne AliMgana karIne athavA tene vaza karIne tenI sAthe rilega kare che athavA peAtAne ja deva athavA devIrUpe vikruvita karIne tenI sAthe paricAraNA kare che. have trakAra trIjA prakArathI paricAraNAnuM kathana kare che-keAIka deva pAtAne ja deva athavA devIrUpe vikavita karIne tenI sAthe
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMghA TIkA sthA0 3 u01 0 4 paricAraNAdharmanirUpaNa 573 paricArayatIti tRtIyeyaM paricAraNA, anutkaTakAmatvAd alparkhibAdeva vizepatyAcceti 3 / paricAraNetyeko maithunaprakAraH proktaH, sAmprataM tadeva maithunaM sAmAnyataH prarUpayati-'tivihe mehuNe ' ityAdi, prathamaM maithunagunaM sugamam / navaraM mithu. nasya-strIpuMsayugmasya karma maithuna, tattu devamanuSyatirazcAmeva bhavatItyatastasya "traividhyaM, nArakANAM dravyatastadasaMbhavAditi caturthaM nAstyeveti, maithunakarmakArakAsnaya evetitAnAha- tao' ityAdi, trayo devamanuSyatiryaJca eva maithuna gacchantiprApnuvanti-sevanta ityarthaH 2 / tasyaiva manuSyaviSaye bhedAnAha-' tao' ityAdi, devarUpa se yA devI rUpa se vikurvita karake usake sAtha paricAraNA karatA hai aisI yaha paricAraNA vahI deva karatA hai jo anutkaTakAmavAsanAvAlA hotA hai tathA alpaRddhi vAlA hotA hai| paricAraNA yaha eka maithuna sevana karane kA prakAra sUtrakAra ne kahA hai aba ve sAmAnyarUpa se isI maithuna kI prarUpaNa-"tivihA mehuNe paNNante" ityAdi sUtra dvArA karate haiM-isameM prathama bhaithuna sUtra sugama hai vizeSatA jo hai vaha aisI hai strI aura puruSa kA donoM kA Apasa meM eka dUsare ke sAtha zArIrika sambandha karane se jo kriyA hotI hai vaha maithuna hai yaha maithu. nakriyA deva, manuSya aura tiryazcoM meM hI hotI hai isa kAraNa ise trividha kahA gayA hai nAraka jIvoM meM yaha maithuna karma dravya kI apekSA hotA nahIM hai isaliye maithuna meM caturtha prakAratA nahIM hai isa maithunarUpa kriyA ke ko ye tIna hI hote haiM deva, manuSyoM aura tiryazca manuSya meM bhI strI, puruSa aura napuMsaka ye tIna hote haiM striyoM meM puruSoM kI abhiparicAraNA kare che A prakAranI paricAraNA e deva ja kare che ke je anukaTa kAmavAsanAvALA hoya che ane alapa RddhivALe hoya che. parica rane mithuna sevananA eka prakAra rUpe prarUpita karIne have sUtrakAra sAmAnya 33 me bhaithunanI "tivihe mehuNe paNNatte" tyA sUtrI dvArA prarUpaNa kare che. temAMnuM paheluM mithuna sUtra saraLa che. strI ane puruSane banenA eka bIjA sAthe zArIrika saMbaMdha karavAthI je kriyA thAya che tene mithuna kahe che. deva, manuSya ane tiyAmAM ja mithuna kriyA saMbhavI zake che. te kAraNe tenA traNa prakAra kahyA che. nAraka jImAM A mithuna karma draSyanI apekSAe thatuM nathI, te kAraNe maithunamAM cAra prakAre saMbhavI zakatA nathI. A mithuna rUpa kriyAnA kartA paNa traNa prakAranA cha ja hoya che-(1) deva, (2) manuSya mana (3) tiya 32. manuSyAmA 5 zrI, 25 bhane nadhusa
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ wf sthAnA trayaH-striyaH purupA naSu sakAzca maithuna sevante / strISu puMskAmitA putpeSu strIkAmitA, napuMsakeSu mohAnalamadIpanavazAt strIpusayo yorapi kAmitAvartate / styAdilakSaNamAha" stanayonivatIstrIsvAd zmazrumehanavAn pumAn / ubhayorantaraM yacca, tadabhAve napuMsakam / / 1 / / ityAdi / / 10 4 // ete ca yogavanto bhavantIti yoga prarUpaNAmAha / mUlam-tivihe joge paNNate, taM jahA-maNajoge, vayajoge, kAyajoge / evaM rakSyANAM vigaliMdayavajANaM jAva vemANiyANaM 1 / tivihe paoge paNNatte, taM jahA-maNapaoge, vaipaoge, kAyapaoge jahA jogo vigaliMdiyavajAgaM tahA paogovi 2 / tivihe karaNe paNNatte taM jahAM-bhagakaraNe, vakaraNe, kaaykrnne| evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM 3 / tivihe karaNe paNNatte taM jahA--AraMbhakaraNe saMraMbhakaraNe samAraMbhakaraNe / niraMtaraM jAva mANiyANaM // sU0 5 // lASA rahatI hai aura puruSoM meM striyoM kI abhilApA rahatI hai arthAt strI puruSa ke sAtha maithuna sevana karane kI icchAbAlI hotI hai aura puruSa strI ke sAtha maithuna sevana kI icchA vAlA hotA hai parantu jo napuMsaka hotA hai usameM mohAgni kI adhika pradIpti rahatI hai isa kAraNa usameM strI ke sAtha aura puruSa ke sAtha donoM ke sAtha maithuna sevana karane kI abhilASA hotI hai| strI Adi kA lakSaNa isa prakAra se hai-" stana yonivatI strI" ityAdi // 04 // A traNa prakAra hoya che strI puruSanI sAthe maithuna sevavAnI IcchAvALI hoya che ane puruSa strInI sAthe maithuna sevananI IcchAvALe che.ya che, paraMtu je napuMsaka manuSya hoya che temAM mahAzi adhika pramANamAM pradIpta rahe che, te kAraNe te strInI sAthe ane puruSanI sAthe banenI sAthe maithuna sevananI malitASA seve cha. zrI mAlinai ARY 240 prabhAye cha-" stanayonivatI strI" ItyAdi, strI stana ane cenithI yukta hoya che. e sU. 4
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 575 sudhA kA sthA03 u01sU. 5 yogasvarUpanirUpaNam chAyA-trividho yogaH prajJaptaH, tadyathA-manoyogaH, vAgyogaH, kAyayogaH / evaM nairayikANAM vikalendriyavarjAnAM yAvad vaimAnikAnAm 6 / trividhaH prayogaH, prajJata, tadyathA-manaH prayogaH, vAraprayogaH, kAyamayogaH / yathA yogo vika lendriyavarjAnAM tathA prayogo'pi 2 / trividhakaraNaM prajJaptaM, tadyathA-manaHkaraNaM, vAkkaraNaM kAyakaraNam / eva vikalendriyavaja yAdad vaimAnikAnAm / trividhaM karaNaM prajJaptaM, tadyathA-ArambhakaraNaM, saMrambhakaraNaM, samArambhakaraNam / nirantaraM yAvad vaimAnikAnAm 4 sU0 5 // TIkA-"tivihe joge ' ityAdi / / yojanaM yogaH-vyApAraH / iha vIryAntarAyakSayakSayopazama--samutthalabdhivizeSa pratyayamabhipAyA'nabhipAyapUrvamAtmano vIrya yogaH procyate / uktaJca "jogI vIriyaM thAmo, ucchAha parakamo tahA cehaa|| sattI sAmatthaM ti ya, jogasta vaMti pajjAyA // 1 // ye saba yogavAle hote haiM-isaliyo satrakAra aba yoga kI prarUpaNA karate haiM-(tivihe joge paNNatte ) ityAdi / TIkArtha-"yojanaM yogaH" isa vyutpatti ke anusAra yoga zabda kA artha vyApAra hai vIryAntarAya karma ke kSaya aura kSayopazama se samuttha jA labdhivizeSa vaha labdhivizeSa hai kAraNa jilakA aisA jo abhiprAya evaM anasaprAyapUrvaka AtmA kA vIrya hai usakA nAma yoga hai tAtparya isa kathana kA aisA hai ki AtmapradezoM kA jo parispanda kampana vyApAra hotA hai vaha yogA kahA gayA hai AtmapradezoM meM yaha kampana vyApAra vIryAntara karma ke kSaya se yA kSayopazama se tathA pudaloM ke Alambana se hotA hai| kahA bhI hai-"jogo vIriyaM thAmo ityAdi / yaha yoga do uparyukta (upara kahyA pramANe) badhAM ja yogayukta hoya che, tethI sUtra12 ve yAnI 53542 cha-" tivihe joge paNNatte" tyAha -" yojanaM yogaH " A! vyutpatti anusAra ye zahanA matha vyApAra ( pravRtti) che. vIryAntarAya karmanA kSaya ane kSapazamathI janya labdhivizeSa jenuM kAraNa che evuM je abhiprAya ane abhiprAyapUrvaka AtmAnuM vIrya che. tenuM nAma ga che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che-AtmapradezanuM je parispandana (kampana vyApAra ) thAya che, tene vega kahe che AtmapradezamAM te kampana vyApAra vIryAntarAya karmanA kSayathI athavA kSapazamathI tathA sonA sAmanathI thAya che chu 55 cha -" jogo vIriyaM yAmo" tyAla.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 chAyA - yogo vIrya sthAma utsAhaH parAkramastathA ceSTA / zaktiH sAmarthyamiti ca yogasya bhavanti paryAyAH // 1 // iti / sa ca dvidhA - sakaraNo'karaNa, tatrAlezyasya kevalinaH kRtsnayorjJeya dRzyayorarthayoH kevalajJAna darzana copayuJjAnasya yo'sAvaparispando'pratighovIrya vizeSaH so'karaNaH, asya nehAdhikAraH, sakaraNasyaivAdhikArAt yujyate jIvaH karmabhiyena sa yoga " kammaM joganimittaM vajma 3' iti vacanAt ! yadvA- yuGkte - prayuGkte ye paryAyaM sa yogaH - vIryAntarAyakSayopazamajanito jIvapariNAmavizeSa iti / uktaMca - " maNasA vayasA kAraNa vAvi juttasta vIriyapariNAmo / jIvassa appaNijjo sa jogasanno jiNakkhAo // 1 // seo jogeNa jahA, rattattAI ghaDamsa pariNAmo | jIvakaraNapaoe, vIriyamavi tahaSpapariNAmo // 2 // chAyA - manasA vacasAkAyena vA'piyuktasya vIryapariNAmaH / jIvasya AtmIyaH sa yogasaMjJo jinAkhyAtaH // 1 // tejoyogena yathA raktatvAdiH ghaTasya pariNAmaH / jIvakaraNaprayogaH, vIryamapi tathA''tmapariNAmaH // 1 // iti / sthAnAsUtre prakAra kA honA hai sakaraNa aura akaraNa inameM akaraNa yoga jo aleiya kevalI haiM ve jaba kRtsna jJeya aura dRzya ina do padArthoM meM kevalajJAna aura kevala darzana ko upayukta karate haiM usa samaya unake jo aparispandAtmaka apratigha vIryavizeSa hotA hai vaha akaraNayoga hai, isa akaraNa yoga kA yahAM adhikAra nahIM hai kevala sakaraNa yoga kA hI adhikAra hai isase jIva jisake dvArA karmoM se yukta hotA hai vaha yoga hai kyoM ki " kammaM joganimittaM bajjhai " aisA vacana hai athavA " yuGkte " iti yoga:" isake anusAra vIryAntarAya karma ke kSayopazama se janita jo jIvakA pariNAma vizeSa hai vaha yoga hai / kahA bhI hai-" maNasA vayasA te yojanA meM ahAra che - (1) sa42 bhane (2) 42. alezya kelI jyAre kRtsva jJeya ( saMpUrNa jANuvA ceAgya ) padArtha ane dRzya, A e padArthomAM kevalajJAna ane kevala darzanane upayukta kare che, te sace temanAmAM je aparipa'dAtmaka pratigha vIrya vizeSa hAya che, tenuM nAma akaraNu caiAga che. te akaraNa caiAganA adhikAra ahIM cAlu nathI, ahIM teA sakarajI ceAganA ja adhikAra cAlI rahyo che. jIva jenA dvArA karmAMthI yukta thAya che, tenuM nAma yoga che. ara hai - " kammaM joga nimittaM bajjhai evuM zAstranu vayana che athavA "yuGkte iti yogaH" vyApAra re tenuM nAma yoga hai. mA vyutpatti anusAra vIryoMntarAya kanA kSaceApazamathI janita je jIvatuM 66 zd
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 0 1 sU0 5 yogasvarUpanirUpaNam sa trividhaH - manoyogaH, vAgyogaH, kAyayogaH / tatra manasA sahakArikAraNabhUtena yuktasya jIvasya yogaH- vIryaparyAyo durbalasya yaSTikAvadupaSTambhakArako manoyoga iti / kutaH punarayaM manoyogaH ? yatastena jJeyaM jIvAjIvAdi tattvaM manyate cintyate'tastasya manoyogatvamiti / sa ca caturvidhaH - satyamanoyogaH 1, mRSAmanoyogaH 2, satyamRSAmanoyogaH 3, asatyA'mRSAmanoyoga 4 veti / manaso vA yogaH-karaNakAraNAnumatirUpo vyApAro manoyogaH / evaM vAgyogo'pi / evaM kAyayogo'pi vijJeyaH, navaraM sa saptavidhaH - audArikau 'dArikamizra 2 kriya kANa " ityAdi / usa yoga ke tIna nAma isa prakAra se hai- manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga sahakArikAraNabhUta manase yukta jo jIvakA yoga vIryaparyAya hai vaha manoyoga hai yaha manoyoga durbalako yaSTikA (lakaDI) ke avalamba kI taraha jIva ko upaSTambha (AdhAra) kAraka hotA hai kyoMki jIva mana se jJerrUpa jIva aura ajIvAdi tatva kA cintana karatA hai isa kAraNa ise manoyoga kahA gayA hai yaha manoyoga sasthamanoyoga, asatyamanoyoga, ubhayamanoyoga aura vyavahAra manoyoga ke bheda se cAra prakAra kA hai athavA mana kA jo karaNa kAraNa aura anumatirUpa jo vyApAra hai vaha manoyoga hai, isI taraha kA kathana vAgyoga ke sambandha meM bhI karanA cAhiye / aura isI taraha kA kathana kAyayoga ke sambandha meM karanA cAhiye, kAyayoga sAta prakAra kA hotA hai / audArika 1, audArikamizra 2, vaikiya 3, vaikriyamizra 4, AhAraka 5, AhAraparilAbha vizeSa che tenu' nAma yoga che yayu che hai- "maNasA vayasA kAraNa" 4tyAhi 577 te caiganA traNa prakAra A pramANe che-(1) manAyeAga, (2) vacanaceAga ramane (3) ayayoga, sahaari arayubhUta bhan2athI yukta bhavano ? yoga ( vIrya - paryAya ) che, tenu' nAma manAyeAga che, jema dubaLane lAkaDI AdhAra rUpa mane che, tema te manAyeAga jIvane AdhArakAraka ane che, kAraNa ke jIva manathI zeyarUpa jIva ane jIvAdi tattvanuM cintana kare che. te kAraNe ja tene manAceAga kahyo che. te maneyAganA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) satya bhanoyoga, (2) asatya bhanoyoga, (3) ubhaya bhanoyoga bhane (4) vyavahAra maneyAga. athavA mananA je karaNu, kAraNu ane anumati rUpa vyApAra che tenuM nAma manAyeAga che, eja prakAranuM kathana vacanayoga ane kAyaceAganA viSayamAM paNa samajavuM joie. kAyayeAga sAta prakArane kahyo che-(1) bhauhAri4, (2) mohAriGa mizra, (3) vaiDiya, (4) vaiDiya mizra, (5) AhAra 73 tha
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 sthAnAnAso mizrA 4 ''hArakA 5 ''hArakamizra 6 kAmaNakAyayoga 7 bhedAditi / tatraudArikAdayaH zuddhAH suvodhAH, audArikamizrastu-audArika evAparipUrNoM mizra ucyate, yathA guDamizraM dadhi na guDatayA nApi dadhitayA vyapadizyate, tattAbhyAmaparipUrNatvAt / eva maudArika kArmaNena mizraM naudArikatayA nApi kArmaNatayA vyapadeSTuM zakyate, aparipUrNatvAditi tasyaudArikamizravyapadezaH / evaM vaikriyAhArakamizrAvapIti / yadvA-audArikAdyAH zuddhAstatparyAptakasya, mishraastvpryaaptksyeti| tatrotpattAvaudArikakAyaH kArmaNena audArikazarIriNazca vaikiyAhArakakaraNakAle vaikriyAhArakAbhyAM mizro bhvtiityevmaudaarikmishrH| tathA-vaikriyamizro kamizra 6, aura kArmaNa kAyayoga 7, jaba taka audArika aparipUrNa rahatA hai tabataka vaha audArika mizra kahA gayA hai / jaile gur3amizra dadhi na gur3arUpa sehI kahA jAtAhai aura na dadhirUpale hI, isI prakAra audArika zarIra kArmaNa se mizra ho kara na audArikarUpa se kahA jA sakatA hai aura na kArmaNarUpa se hI kahA jA sakatA hai, kyoM ki vaha aparipUrNa hai isa liye usameM audArikaminnatA kahI gaI hai / isI prakAra se vaikriya aura AdhAraka meM lI mizratA jAnanI caahiye| athavA audArika Adi zuddha zarIra pargata jIvoMkoM hote haiM, aura mizra-aparyAptaka jIvako hotA hai, utpatti meM audArika zarIracAle kA audArikakAya kArmaNa se aura vaikriya, AhAraka karane ke kAla meM caikriya aura AhAraka inase mizra hotA hai / isa taraha se audArika meM sitA jAnanI cAhiye / vaikriya (6)AhAraka mizra ane (7) kAmaNa kAyayoga, dArika Adi zabdano artha saraLa che jyAM sudhI hArika aparipUrNa rahe che, tyAM sudhI tene audArika mizra kahe che. jevI rIte goLamizrita dahIM goLa rUpe paNa oLakhAtuM nathI ane dahIM rUpe paNa oLakhAtuM nathI, eja pramANe kAmanI sAthe mizra evA audArika zarIrane audyArika paNa kahI zakAtuM nathI ane kAmaNa paNa kahI zakAtuM nathI, kAraNa ke te aparipUrNa che, tethI tene audArika mizra kahevAmAM Ave che. e ja pramANe vaikiya ane AhAramAM paNa mithatA samajavI. athavA-dArika Adi zuddha zarIrano bhAva paryApta jIvamAM ja hoya che, ane hArika mizra Adi zarIrane saphabhAva aparyAptaka jIvamAM ja keya che. utpatti kALe dArika zarIravALAnuM audArika zarIra kAmaNa sAthe ane vikriya zarIra, AhAraka karavAne kALe vaikiya ane AhAraka zarIra sAthe mizra hoya che. A rIte dArimAM miznatA samajavI, devAdi paryAyanI utpattimAM
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMghA TIkA sthA0 3 u0 1 sU05 yogasvarUpanirUpaNam 579 devAdyutpattau kArmaNena, kRtavaikriyasya caudArikapravezAdvAyAmaudArikeNa, AhAramizrastu sAdhitAhArakakAyaprayojanaH . punaraudArikapraveze audArikeNeti / kArmaNakAyayogastu vigrahagatau kevali samuddhAteveti / sarva evAyaM yogaH paJcadazadheti / atrAyaM saMgrahaH-" saccaM 1 mosaM 2 mIsaM 3, asaccamosaM 4 maNodaIceva ca kAo urAla 1 vikiya 2 AhAraga 3 mIsa 6 kammajo. gotti 7 // 1 // chAyA-satya mRpA mizram asatyAmRpA manovAk caiva / kAya audArika kriyAhArakamizrAH kArmaNayoga iti // " sAmAnyena yoga nirUpya vizeSatonArakAdi caturviMzati daNDa keSu taM prarUpayannAha-' evaM ' ityAdi sugama, navaramatimasaGga nivAraNAyAha-' vigaliMdiya kApa devAdi paryAya kI utpatti meM kArlaga se mizrita hone para baiMkriya mizra hotA hai tathA jisane vikriyA kI hai aisA jIva audArika meM praveza karatA hai usa kAla meM yaha vaikriya zarIra vaikriyamitra hotA hai| tathA AhAraka zarIravAlA jIva jaba AhArakakAya kA prayojana sApita kara letA hai aura phira audArika zarIra meM praveza karatA hai taba vaha audArika se mizra ho jAtA hai isa taraha AhAraka meM mizratA jAnanI cAhiye, kArmaNa kAyayoga vigraha gatimeM athavA kevali samudghAta meM hotA hai yaha saba yoga 15 prakArakA hotA hai isa viSaya meM saMgrAhaka zloka isa prakAra se haiM-"sacca mosaM-mIlaM" ityAdi / tAtparya isa zloka kA aisA hai ki mana ke cAra 4 prakAra, vacana ke 4 prakAra aura kAya ke 7 prakAra saba mila kara paMdraha prakAra kA yoga ho jAtA hai| isa vaikiyakAya kAraNa sAthe mizra hoya che tethI tene vaikriya mizra kahe che. tathA jeNe vikriyA karI hoya e jIva jyAre hArikamAM praveza kare che, tyAre te kriya zarIra vaikiya mizra hoya che. tathA AhAraka zarIravALo jIva jyAre AhArakAyanuM prayojana siddha karI le che ane pharI audArika zarIramAM praveza kare che, tyAre te zarIra audarika sAthe mizra hoya che, A rIte AhArakamAM mikatA samajavI. kAmaNa kAga vigrahagatimAM athavA kevali samudaghAtamAM thAya che. A badhAM yoganA 15' prakAra che. A viSayane nIcenI saMgrahagAthAmAM 48 42vAmAM Ave che-" sacaM mosaM mIsaM" tyAha.. A gAthAno bhAvArtha nIce pramANe che- ma ganA cAra prakAra, vacana cenA cAra prakAra ane kAyayeganA sAta prakAra maLIne gAnA kula 15
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - 580 sthAnAGgasUtra vajjANaM' iti, vikalendriya varNAnAm , atra vikalendriya zabdena-dvitricaturindriyA grAhyAH, tatraikendriyANAmekaH kAyayoga eva bhavati, dvitricaturindriyANAM tu kAyavAgrarUpau dvau yogau teSAM manaso'sadbhAvAt / manaHprabhRtiyoga sambandhenedamaparamAha-'tivihe paoge' ityAdi sugama, manaH prabhRtInAM vyApriyamANAnAM jIvena hetu kartRbhUtena yat prakarpaNa vyApAraNaM-prayojanaM sa prayogaH, manasaH prayogo manaH prayogaH / evaM vAkprayogaH kAyaprayogo'pi / 'jahA ' yathA yogasUtre vikalendriprakAra sAmAnyataH yogakI prarUpaNA karake aba sUtrakAra vizeSarUpa se norakAdi caturviMzati daNDakoM meM isakI prarUpaNA karane ke nimitta" evaM" ityAdi sUtra kahate haiM / isake dvArA unhoM ne aisA kahA hai ki yaha vividha yoga vikalendriyoM ko chor3a kara bAkI ke samasta nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko hotA haiM / yahA~ vikalendriya pada se do indriya, tendriya aura cauindriya jIvoM kA grahaNa huA hai / ekendriya jIvake kevala eka kAyayoga hI hotA hai, do indriya, teindriya aura cauindriyoM ke kAya aura vacana ye do yoga hote haiN| kyoM ki inameM manoyoga nahIM hotA hai| aba sUtrakAra mana Adi yoga ke sambandha ko lekara aisA kahate haiM ki-"tivihe paoge paNNatte" prayoga tIna prakAra kA kahA gayA hai| jIva ke dvArA manaH Adi yogoM ko jo prakarSa rUpa se vyApArayukta kiyA jAtA hai, vaha manaHprayoga Adi hai| mana prakAra che-A rIte sAmAnyanI apekSAe ganI prarUpaNa karIne have sUtrakAra nArakAdi 24 daMDakanA jIne anulakSIne cAganI vizeSa prarUpaNa kare che, " evaM" ityAdi A sUtra dvArA sUtrakAre e vAta prakaTa karI che ke vika%i sivA yanA nArakathI laIne vaimAnika paryaMtanA samasta jImAM A trividha gane saddabhAva hoya che. ekendriya, prindriya, trIndriya ane caturindriya jIne vikendriya kahe che. e kendriya jIvamAM mAtra kAgane ja saddabhAva hoya che. kIndriya, trIndriya ane caturindriya jImAM kAga ane vacanagane saddabhAva hoya che, paNa manegane sadubhAva heta nathI. moga Adi gonI prarUpaNA karIne have sUtrakAra pragonI prarU. 5 // 42 cha-" tivihe paoge paNNatte " prayAsa ra 4AranA dyA cha. jIvana dvArA manaH Adi bhegone prakaSarUpe vyApArayukta karavAnI je kiyA pAya cha tara prayAsa 4 cha.. tanA asara nIya prabhArI che-(1) mana:prayAsa,
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 u01 sU05 yogasvarUpanirUpaNam yavarnAnAM nairayikAdi vaimAnikAntAnAM yogaH proktastathA prayogo'pi bhAvanIyaH / manovAkAyasambandhenaivakaraNamUtramAha-'tivihe karaNe' ityAdi, kriyate yena tata karaNaM mananAdi kriyAsu pravartamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathAtathA pariNAmayuktaH pudgalasaMghAta ityarthaH, tat trividham-manAkAraNaM, vAkkaraNaM, kAyakaraNaMceti / tatra mana evakaraNaM-manaHkaraNam / evamitare api vAcye / ' evaM ' ityAdi, evam-pUrvoktapakAreNaiva yogaprayogasUtravadatrApi nArakAdArabhya vikalendriyavarjavaimAnikaparyanta. ko adhika se adhikarUpa me vyApArayukta karanA isakA nAma manaHprayoga hai vacana ko adhika se adhika rUpameM prayukta karanA vacanaprayoga hai| kAyako adhika se adhika rUpa meM prayukta karanA kAyayoga hai / yaha trividha prayoga bhI nairayika se lekara vaimAnika taka ke jIvoM meM hotA hai / manaHprayoga aura vacanaprayoga ekendriya jIva meM aura manaHmayoga vikendriyoM me do indriya, teindriya aura cauhandraya jIvoM meM nahIM hotA hai| aba sUtrakAra manovAkAya ke sambandha se hI karaNa sUtra kA kathana karate haiM-"tivihe karaNe" ityAdi-mananAdi kriyAoM meM pravarta. mAna AtmAko upakaraNa bhUta jo tathA tathA pariNAmayukta pudagalasaMghAta hai usakA nAma karaNa hai| vaha karaNa tIna prakAra kA hai| manaHkaraNa, vacanakaraNa aura kAyakaraNa, manarUpa karaNa kA nAma manaHkaraNa hai, vacanarUpa karaNa kA nAma vAkaraNa aura kAyarUpa karaNa kA nAma kAyakaraNa hai, (2) vacanaprayoga ane (3) kAyamayega. manane adhikamAM adhika rUpe vyApArayukta karavuM tenuM nAma manaHga che. vacanane adhikamAM adhika rUpe vyApArayukta karavuM tenuM nAma vacanaga che ane kAyane adhikamAM adhikarUpe vya pArayukta karavI tenuM nAma kAyama cheA traNe prayogane sadUbhAva paNa nArakethI laIne vaimAnika parvatanA jIvamAM hoya che. ekendriya jIvemAM mana prAga ane vacana pragane sadbhAva hete nathI, temaja hIndriya, trIndriya ane caturindriya jIvomAM mana prayogane sadUbhAva hote nathI. have sUtrakAra mana, vacana ane kAyarUpa traNa karaNanuM nirUpaNa kare che - "tivihe karaNe" tyAhi mananAdi kriyAomAM pravRtta thayelA AtmAne upakaraNabhUta evA te te pariNAmayukta pukalane je saMghAta thAya che, tenuM nAma karaNa che. te karaNanA nIya prabhArI 2 -(1) manaH26, (2) kyana 4261 (vA42) ane (3) kAyakaraNa, manarUpa karaNanuM nAma manaHkaraNa che, vacanarUpa karaNanuM nAma vAkukaraNa che ane kAyarUpa karaNanuM nAma kAyakaraNa che. roga ane praganI
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna sUtre 582 5 vAcyamiti bhAvaH / athavA-yogaprayogakaraNazabdA ekArthavAcakA iti nArthabhedaH, trayANAmapyeSAmekArthatayA''game bahuzaH pravRttidarzanAt / atha makArAntareNa karaNatraividhyamAha -- ' titrihe ' ityAdi, ArambhaNamArambhaH - pRthivyAdyupamardanaM, tasya karaNaM, sa eva vA karagamityAramnakaraNam / evaM saMrambhakaraNaM samArambhakaraNa - mapi vAcyam / tatra - saMrambhakaraNaM pRthivyAdi viSaye manasaH saMklezakaraNaM, samArasmaraNaM pRthivyAdInAM santApakaraNamiti / I uktaM cAtrArthe - " saMkappo saMraMbho parivArakarI bhave samAraMbho / AraMbhI uddavao, suddhanayANaM tu savvesiM // 1 // yogaprayoga sUtroM kI taraha yahA~ para bhI nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM meM ina tIna karaNoM kA sadbhAva kahanA cAhiye / isa kathana meM ekendriya aura vikalendriya jIvoM kA parihAra karanA cAhiye / kyoM ki unameM ve tIna karaNa nahIM hote haiM / athavA yoga prayoga aura karaNa zabda ye saba eka hI artha ke vAcaka hai ataH inameM arthabheda kucha bhI nahIM hai / ye tInoM ekArthaka hai / aba hatrakAra prakArAntara se punaHkaraNa kI vividhatA kA kathana karate haiM - " tivihe " ityAdi / ArambhakaraNa, saMrabhakaraNa aura samAraMbhakaraNa pRthivyAdi jIvoM kA upamardana karanA yaha AraMbhakaraNa hai pRthivyAdi jIvoM ke viSaya meM manako saMklezita karanA yaha saMrambhakaraNa hai tathA pRthivyAdika jIvoM ko santApa pahu~cAnA yaha samArambha karaNa hai / kahA bhI hai- " saMppo saMraMbho " yaha karaNa jema A traNe karAneA nArakathI laIne vaimAnika pantanA jIvAmAM sadbhAva che, ema samajavuM. ekendriya jIveAmAM mAtra kAyakaraNanA ja sadbhAva hoya che ane dvIndriya, trIndriya ane caturindriyAmAM vADkaraNa ane kAyakaraNane sad. bhAva hAya che. A rIte vikalendriya jIveAmAM traNe traNa karaNAnA sadbhAva hAtA nathI, pazu uparyukta vacana ane kAya mekaraNAne ja sadUbhAva hAya che. athavA-cAga, prayAga ane karaNamAM kai abheda nathI. te traNe zabda ekAaeka ja che. have sUtrakAra anya prakAre karaNanI trividhatA prakaTa kare che-- 8" tivi " ityAdi. karaNanA nIce pramANe paNa traNa prakAra paDe che-(1) ArabhakaraNa, (2) saMrabhakaraNa ane (3) samAra'bhakaraNa. pRthvIkAya Adi jIvAnuM upamardana karavuM, tenuM nAma Ara'bhakaraNa che. pRthvIkAya Adi jIvAnA viSayamAM bhanane soSita ( ujhezayukta ) ukhu, tenu nAma sarala che, tathA pRthvI. kAya Adi jIveAne saMtApa paheAMcADavA, tenuM nAma samArabhAraNa che, kahyu -" sappo saMraMbho " tyAhi
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 u01 sU0 5 yogasvarUpanirUpaNama 1-Agame-prajJApanAyAM yathA-" kaiviheNa bhaMte poge paNNatte' ityAdi / Avazyake karaNatayoktaM tathAhi-' juMjaNa karaNaM tivihaM ' ityAdi / chAyA--saMkalpaH saMrambhaH paritApako bhavet samArambhaH / Arambha upadravataH zuddhanayAnAM tu sarvepAm // 1 // iti / idaM karaNatrayaM caturviMzatidaNDa keSu bhavatItyAha-' niraMtaraM ' ityAdi / nirantaraM-antararahitaM nArakAdArabhya vaimAnikaparyantAnAM sarveSAmapi vAcyamiti bhAvaH / navara-saMrambhakaraNamasaMjJinAM pUrvabhavasaskArAnuttimAtratayA vibhAvanIyamiti // 5 // ArambhAdikaraNasya kriyAntarasya ca phalamupadarzayan mUtracatuSTayamAha-- mUlam --tihi ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pakaroti, taM jahA--pANe aivAittA bhavai 1, susaMvaittA bhavai 2, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANa khAimasAimeNaM paDilAbhittA bhavai3, icceehi tihiM ThANehiM jIvA appAuyatsAe kassaM pakareMti 1 / tihiM ThANehiM jIvA dIhAuyattAe kasaM pakareMti, taM jahA-No pANe aivAittAbhavai 2,No musaMvaittA bhavai, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsue. saNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhittA bhavai 3, icceehiM tihiM ThANehiM jIvA dIhAuyattAe kamsa pakareMti 2 // traya cauvIsa daNDakoM meM hotA hai / isIliye yahAM-" niraMtara " aisA pATha kahA gayA hai / nAraka se lekara vaimAnika takake saba jIvoM ko yaha karaNatraya hotA hai, yahAM ekendriya aura vikalendriyoM kA varjana nahIM kahA hai| asaMjJI jIvoM kA saMraMbhakaraNa pUrva bhava ke saMskAra kI anuvRtti mAtrarUpa se samajhanA cAhiye // sU05 // A karaNatrayane sadbhAva vIze daMDakamAM hoya che, te kAraNe ahIM - niraMtara " zabda prayoga karyo che. nArathI laIne vaimAnike paryantanA saghaLA jemAM A traNe karaNane sadbhAva hoya che. ekendriya ane vikalendriya jemAM paNa A karaNatrayane sadbhAva rahe che, asaMjJI jemAM sarabhaM. karaNa pUrvabhavanA saMskAranI anuvRtti mAtra rUpe samajavuM joIe. ! sU. 5
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnasUtre 584 tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pakareMti, taM jahA-pANaM avAisA bhavai 1, musaM vaittA bhavai 2, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA hAlittA niMdittA khiMsittA garahittA avamANittA annayare NaM amaNunneNaM apIikAraeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhittA bhavai 3, icceehiM tihiM ThANehiM jIvA asubha dIhAuyattAe kammaM pakareMti / 3 / tihiM ThANehiM jIvA subhadIhAuyattAe kammaM pakareMti, taM jahA-No pANe aivAitA bhavai 1, No musaMvaittA bhavai 2, tahArUvaM samaNaMvA mAhaNaM vA vaMdittA naMmaMsittA sakAritA sammANittA kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsittA saNunneNaM pIikAraeNaM asaNapANakhAimalAi meNaM paDilA bhittA bhavai 3, icceehiM tihiM ThANehiM jIvA suhRdIhAuyattAe kammaM pakareMti / 4 // sU0 6 // chAyA -- tribhiH sthAnairjIvA alpAyuSkatayA karma prakurvanti, tadyathA prANAn anipAtayitA bhavati 1, mRpAvaktA bhavati 2, tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM vA amAaba sUtrakAra ArambhAdi karaNakA aura kriyAntara kA phala dikhAte hue sUtracatuSTaya (cAra sUtroM ) kA kathana karate haiM-- ' tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pakareti' ityAdi / sUtrArtha - ina tIna sthAnoMse jIva alpa AyuSya Adi rUpa se karma kA bandha karatA hai / jaise-eka vaha jo prANoM kA vinAzakarttA hotA hai1, dUsarA vaha jo supAvaktA hotA hai / tIsarA vaha jo tathArUpavAle zramaNa ko have sUtrakAra ArabhAdi karaNanuM ane kriyAntaranu` phUla darzAvatAM cAra sUtro na re che-" tihiM ThANehiM jIvA apnAuyattAe kammaM pakareti " ityAdi. sUtrA-nIce darzAvelAM traNa sthAne kAraNeA dvArA jIva alpa AyuSya Adi 3ye 'bhanA aba hare he - (1) AvinAza azvAthI, (2) asatya mAsapAthI bhane (3) tathA35 ( muhapattI, raharazu Adi dhAraNu uranArA ) ) zrabhAzu
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ sughATIkA sthA030106 ArambhAdikaraNasya kriyAntarasya phalanirUpaNam 585 sukena aneSaNIyena azanapAnakhAdyamasvAdyena pratilambhayitA bhavati 3, ityetaistribhiH sthAnairjIvA alpAyuSkatayA karmamakurvanti // 1 // tribhiH sthAnairjIvA dIrghA - yuSkatayA karma prakurvanti, tadyathA - no prANAn atipAtayitA bhavati 1, no mRSAvaktA bhavati 2, tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM vA prAsukaiSaNIyena azanapAnakhAdyasvAdyena pratilambhayitA bhavati 3, ityetaistribhiH sthAnairjIvA dIrghAyuktayA karmaprakurvanti ||2 // tribhiH sthAnairjIvA azubhadIrghAyuSkatayA karmaprakurvanti, tadyathA- prANAn atipAtayitA bhavati 1, mRpAvaktA bhavati 2, tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM vA hIlitA, ninditA, khisitA, garhitA, avamAnayitA anyatareNa amanojJena amItikAra keNa athavA mAhana ko aprAzuka evaM aneSaNIya azana, pAna, khAdya aura svAyarUpa AhAra se pratilAbhita karatA hai / isa taraha ina tIna sthAnoM se jIva alpa AyuSkarUpa se karmakA bandha karatA hai / ina tIna sthAnoM se jIva dIrgha AyuSkarUpa se karma kA bandha karatA hai / jaise- jo prANoM kA vinAza karanevAlA nahIM hotA hai eka vaha, tathA dUsarA vaha jo mRSAvAdI nahIM hotA hai, tathA tIsarA vaha jo tathArUpa vAle zramaNa ko athavA mAhaNa ko prAsuka evaM eSaNIya azana, pAna, khAdya aura svAdyarUpa AhAra se pratilAbhita karatA hai / isa taraha ke ina tIna sthAnoM se jIva dIrgha AyuSkarUpa se karma kA bandha karatA hai | ina tIna sthAnoMse jIva azubhadIrgha AyuSkarUpa se karma kA bandha karatA hai| jase - jo prANAtipAta-prANoM kA vinAzaka hotA hai eka vaha, tathA dUsarA vaha jo mRSAvaktA hotA hai 2 tathA tIsarA vaha jo tathArUpavAle zramaNa athavA mAhanane aprAsuka ane aneSaNIya azana, pAna, khAdya ane svAdyarUpa caturvidha AhAra vaheAvarAvavAthI. A traNu sthAna vaDe jIva alpa AyuSya rUpe ka`nA khadha kare che, nIcenA traNa sthAneA (kAraNeA) dvArA chatra dIrgha AyuSya rUpe ka nA adha are che-(1) Ayena vinAza nahI uravAthI, (2) bhRSAvAhI nahIM janavAthI, ane (3) tathArUpa zramaNa ane mAhanane prAsuka ane eSaNIya azana, pAna, khAdya ane svAdyarUpa AhAra vaheArAvavAthI. A traNa sthAnethI jIva dIrdhAcuSka rUpe karmane baMdha kare che, nIcenA traNa sthAne dvArA jIva azubha dI AyuSka rUpe kamanA badha 42 - (1) Agono vinAza 12vAdhI, (2) bhRSAvAdI ( asatya mosanAra ) thavAthI ane (3) tathArUpavALA zramaNa ajanA mAhaNunI bhaTsanA karavAthI, thA u
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 sthAnAgasUtre azanapAnakhAdyasvAcana pratilambhayitA bhavati 3, ityete stribhiH sthAna vA azubhadIrghAyuSkatayA karma prakurvanti // 3 // tribhiH sthAnIvAH zubhadIrghAyuSkatayA karmaprakurvanti, tadyathA-no prANAn atipAtayitA bhavati 1, no mRpAvaktA bhavati 2, tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM vAvanditA namasyitA satkartA saMmAnayitA kalyANa maMgalaM daivata caityaM payupAsitA manojJena prItikArakeNa azanapAnakhAdhasvAdhena pratilambhayitA bhavati 3, ityetaitribhiH sthAnarjIvAH zubhadIrghAyuSkatayA karma prakucanti // 4 // suu06|| mAhaNako asanA karatA hai, nindA karatA hai, apamAna karatA haitiraskAra karatA hai / dhikAra Adi zabdapUrvaka unakA anAdara karatA hai aura jo unako kisI eka amanojJa, agrItikAraka aise azana, pAna, khAdya evaM svAdyarUpa AhArase pratilAbhita karatA hai| isa prakArase ina tIna sthAnoM se jIva azubhadIrgha AyuSkarUpa se karma kA bandha karatA hai| ina tIna sthAnoM se jIva zubha dIrghAyupkarUpa se karma kA ghandha karatA hai / jaile eka vaha jo prANoM kA vinAzaka nahIM hotA hai| dasarA vaha jo mRSAvAdI nahIM hotA hai 2, tathA tIsarA vaha jo tathA. rUpaghAle zramaNa ko tathA mANa ko vandanA karanevAlA hotA hai, unheM namaskAra karanevAlA hotA hai, unakA latkAra karanevAlA hotA hai, unakA sanmAna karanevAlA hotA hai tathA unheM kalyANarUpa, maGgalarUpa, devarUpa evaM jJAnarUpa mAnakara unakI savidhi sevA karanevAlA hotA hai, aura unheM manojJa-gItikAraka azana AdirUpa cAroM prakArake AhArase pratilAbhita karatA hai / aisA jIva zubha dIrgha AyuSkarUpa le karmakA dhandha karatA hai| nindA karavAthI, apamAna karavAthI, tiraskAra karavAthI, dhikAra Adi zabdapUrvaka temane anAdara karavAthI, ane temane amaneza, aprItikAraka azana, pAna, khAdya ane svAdyarUpa AhAra vahorAvavAthI A prakAranA traNa sthAnanuM sevana karIne jIva azubha dIrgha AyuSya rUpe kamane baMdha kare che. nIce darzAvelAM traNa sthAne dvArA jIva zubha dIrdhAyuSya rUpe karmane baMdha kare che-(1) prANane vinAza nahIM karavAthI, (2) mRSAvAdI nahIM hovAthI ane (3) tavArUpa zramaNa ane mAhaNane vaMdaNa karIne, namaskAra karIne, temane satkAra karIne, temanuM sanmAna karIne, temane kalyANarUpa, maMgaLarUpa, devarUpa ane jJAnarUpa gaNIne temanI vidhisahita sevA karavAthI, ane temane maneza, rItikAraka azana, pAna, khAdya ane svAdyarUpa AhAra vaDarAvavAthI. e jIva zubha dIrgha AyuSka rUpe karmane baMdha kare che.
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ sughATIkA sthA03.106 ArammAdi karaNasya kriyAnArastha phalaniSaNam 587 TIkA-'tihiM ThANe hi' ityAdi mUtracatuSTayaM mugamam / navaram-karma-AyuSkAdi prakurvanti-vadhnatItyarthaH / prANAn-prANinaH atipAtayitA-vinAzayitA ityarthaH / pragatA asavaH prANAH yasmAttat prAsukamacittaM, tanniSedhAd amAsukaM sacittamityarthaH, tena epaNIyam-udgamAdidoparahitaM taniSedhAd anepaNIyam-akalpyamityarthaH, tena pratilambhayitA-lAbhavantaM karotItyevaM zIlo bhavati / hIlitA-janmakarmamarmodghATanapUrvakaM nirbharsayitA, ninditA kusmitazabdapUrvakaM dopodghATanenAnAdarakartA, khisitA-hastamukhAdivikAra TIkArtha-yahAM karma zabda se AyuSkAdi karma kA grahaNa huA hai / jisa se prANa pragata (naSTa ) ho jAte haiM / yaha prAsukakA hI dUsarA nAma acitta hai |jo padArtha prAsluka nahIM hai, sacitta hai-vaha aprAsuka hai| amAluka hone se hI vaha munijalo ke liye epaNIya nahIM kahA gayA hai, eSaNIya padArtha udmAdi doSoM se rahita hotA hai aura jo udgamAdi doSoM se sahita hotA hai vaha aneSaNIya hotAhai akalpanIya hotAhai aise amAtuka anepaNIya AhAra se jo tathArUpadhArI munijana ko aura mAhaNa ko lAbhayukta karanevAlA svabhAvavAlo hotA hai, vaha prANI alpAyuSka rUpa se karma kA bandha karatA hai, janma, karma, marma udghATanapUrvaka jo nirbhamanA karatA hai vaha hIlanA hai, kutsita zabda kahatA huA jo dopodghATana se anAdara karatA hai vaha nindanA hai, hasta mukha Adiko vikRta banAkara jo tiraskAra karatA hai vaha avamantA hai, guru Adi ke TIkAI-ahIM "kama padanA prayoga dvArA AyuSkAdi kamane grahaNa karavAmAM Avela che. jemAMthI prANa pragata (naSTa) thaI gayA hoya che evI vastune prAsuka kahe che. prAsukanuM ja bIjuM nAma acitta che. je padArtha prAsuka nathI, sacitta che-te padArthane aprAsu kahe che evA amAsuka padArtho ja munijanene mATe aneSaNIya gaNAya che. je padArtha udgama Adi dothI rahita hoya che, te padArthane eSaNIya kahe che, paraMtu je padArtha udhUma Adi dothI sahita hoya che, te padArthane aneeNIya (akaththa) kahe che e aprAka ane aSaNIya AhAra tathArUpadhArI zrama athavA mAhaNene vaherAvavAnA svabhAvavALe mANasa alpAyuSka rUpe kamane baMdha kare che. sama, bhagana manAghATana ( 1) pUre nirasana (ti224||2) karavAmAM Ave che tenuM nAma hIlanA che. kutsita zabdane uccAra karatAM karatAM dene prakaTa karIne je anAdara karavAmAM Ave che tenuM nAma nindA che. hAtha, sukha Adine vikRta karIne je tiraskAra karavAmAM Ave che tenuM nAma avara
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna sUtre 588 pUrvakamavamantA garhitA- gurvAdisamakSaM dopAviSkaraNapUrvakaM tiraskarttA, avamAnayitAdhikArAdi- zabdapUrvakamapamAna karttA | amanojJena svarUpato'zobhanena bhoktumaza ado kadannAdinA, aprItikArakega arucijanakena virasena - rasavarjitena pratilambhakAjIvA (dAyakA) azubhadIrghAyuSkatayA karma kurvantIti sambandhaH / vanditA vAcA stutikarttA, namasthitA-kAyena natrIbhUtaH satkarttA ayutthAnAdinA''darakarttA, samAnayitA-vastrabhaktAdidAnena mAnadAtA / kalyANaM- kalyo- mokSaH karmajanitasakalopAdhirahitasvAda, tam AsamantAt nayati prApayati, athavA kalyena jJAnadarzana- cAritrasamakSa dUsaroM ke doSoM ko jo prakaTa karatA hai vaha tiraskartA hai, dhikkAra Adi zabdocAraNapUrvaka jo apamAna karatA hai vaha avamAnayitA hai, amanojJa zabda se aisA AhAra yahAM sUcita kiyA gayA hai jo azobhana ho, khAne ke yogya na ho, aise arucijanaka virama AhAra se jo unheM pratilAbhAnvita karatA hai, aisA jIva azubhadIrgha AyuSkarUpa karmakA bandha karatA hai / tathA vacana se stuti karanevAlA jIva vanditA kahA gayA hai / kAya se namrIbhUta honevAlA jIva namasthitA kahA gayA hai, abhyutthAna Adi kriyAoM dvarA Adara karanevAlA jIva satkartA kahA gayA hai, vastra aura bhojana Adi dene dvArA mAna denevAlA jIva sammAnayitA kahA gayA hai, " kalvaM nayati iti kalyANam isa vyutpatti ke anusAra jo karmajanita sakala upAdhirahita hone se mokSa kI ora jo apane Apako aura bhavya prANiyoM ko le jAtA hai vaha kalyANa hai / " mantA (apamAna karanAra)che. guru AdinI samakSa anyanA dezane je prakaTa karavAmAM Ave che tenuM nAma tiraskAra che. dhikkAra Adi zabdoccAraNApUrNAMka je apamAna karavAmAM Ave che. tenuM nAma avamAniyatA che amaneAjJa AhAra eTale azAbhana AhAra athavA khAvAne cAgya na hoya evA AhAra arucijanaka AhAra eTale virasa AhAra. je jIva sAdhujanAne A prakAranA amanAjJa ane arucikara AhAra vahAvarAve che, te jIva azubha dIrgha AyuSka rU5 kramanA adha kare che. vacanathI stuti karanAra jIvane vandanakartA kahe che. kAyAthI namana karanAra jIvane namayitA (namana karanArA ) kahe che. abhyutthAna Adi kriyAe dvArA Adara karanAra jIvane satkartA ( satkAra karanArA ) kahyo che. vastra ane bheAjana Adi dvArA mAna denAra jIvane samAyitA ( sanmAna karanArA ) kahe che " kalyaM nayati iti kalyANam A vyutpatti anusAra je karmAMjanita sakaLa upAdhithI rahita hAvAthI peAtAne tathA anya sabhyajIvAne mAkSanI tarapha dorI jAya che, te kalyANurUpa che, ""
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhAMDIkA sthA033 106 AramvAdi karaNasya kriyAntarasya phalanirUpaNam 582 lakSaNenA''rogyeNa ANayati - jIvayati saMsArama e habAlAnalajvAlAvalIDhAn sUDAna prANinaH prazamayatIti vA taM tathoktam-mokSadAyaka bhityarthaH, maGgala - maM-bhavasambandhi bandhanaM, nibandhanaM duHkhaM vA gAlayati - nAzayatIti taM tathoktam, yadvA-pacateprApyate svargo mokSo vA'neneti maGgaH - varmaH taM lAti- gRhNAtItivA, taM tathoktaM matrabhayakamityarthaH daivata - devateva daivataM dharmadevamityarthaH, caityam - citiH - samyajJAnaM tadeva caityaM - jJAnasvarUyaM samyagjJAnavantamityarthaH paryupAsitA - savidhise vidyA bhavati / tathA - manojJena prItikAra keNAzanAdinA pratilammakA jIvAH zubhadIrghAyukatA karma kurvantIti sambandhaH // 06 // athavA " kalyena ANayati " iti kalyANaM isa vyutpatti ke anusAra jo saMsAra ke prati mohazAlI hue jIvoM ko moharUpa agni kI jvAlA se atyanta dUgdha hue sUDha prANiyoM ko zAnta karatA hai / usa jvAlAkI vedanA se rahita karane kA mArga batAtA hai arthAt mokSadAyaka upadeza ko jo unheM detA hai - isa taraha se jo unheM sacce jIvana kI ora prerita karatA hai - sacce jIvana se jAnekI jo unheM zikSA detA hai vaha kalyANa hai / maGgala meM jo " maM" hai vaha isa bAtakA bodhaka hai ki jo bhabakA bandhu karAnevAlA karma hai use athavA vaha karma jo duHkha kA kAraNa hai usa duHkha ko jo naSTa karatA hai vaha maGgala hai / athavA - " maGgayate prApyate svargo mokSo vA anena iti maGgaH " jisake dvArA svargaM athavA mokSa prApta kiyA jAtA hai vaha maGga hai aisA vaha maGga, dharmarUpa hai isa maGgarUpa dharma ko jo grahaNa karatA hai vaha maGgala hai arthAt bhavake bhaya kA jo athavA - " kalyena ANayati iti kalyANaM " mA vyutpatti anusAra je sa'sAranA mehamAM DUbelA jIvAne-meharUpI agninI javALAthI atyanta dugdha thayelA mUDha jIvAne te jvAlAnI vedanAthI rahita thavAnA mArga matAve che, eTale ke je temane meAkSadAyaka upadeza de che ane A rIte je temane sAcuM jIvana jIvavAnI preraNA Ape che-sAcu jIvana jIvavAnI je temane zikSA Ape che, te sAdhujanene kalyANurUpa kahevAmAM Ave che. have maMgaLa zabdanA artha samajAvavAmAM Ave che-bhavanA kha dha karAvanAra krane nAza karanArane athavA te karma je duHkhanuM kAraNa che te duHkhaneA nAza karanArane bhaMgaNaiya !De che. " mayaye prApyate svarge mokSo vA anena iti maGga. dvArA svarga athavA meAkSanI prApti thAya che tene mahaga ' evuM te maLa dharUpa che. A marUpa dharmane je grahaNa kare che te magala che, eTale ke bhavanA bhayanA je bhajaka che tene " nenA < aDe che. ma"gala kahe che. dharmAMdevanuM
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 590 sthAnAko prANAtipAtAdi niSedhazca gukSisadbhAve bhavatIti guptiprarUpaNAM tatsambandhA ddaNDa prarUpaNAM cAha - ___ mUlam--tao guttIo paNNatAo, taM jahA- saNaguttI vaiguttI kAyaguttI / saMjayamaNussANaM tao guttIo paNNattAo, taM jahAmaNaguttI vaiguttI kaayguttii| to aguttIo paNNatAotaM jahAmaNa aguttI vai aguttI kAya aguttI / evaM neraiyANaM jAva thANiyakumArANaM, paMciMdiyatirikkha joNiyANaM, asaMjatamaNussANaM, vANamaMtarANaM, joisiyANaM, vemaanniyaannN|| tao daMDA paNNattA, taM jahA--maNadaMDe vaidaMDe kAyadaMDe / neraiyANaM tao daMDA paNNattA, taM jahA--maNadaMDe vaidaMDe kAyadaMDe, vigaliMdiyavajjaM jAba vemANiyANaM // sU0 7 // chAyA-tisro guptayaH prajJaptAH, tadyathA-manoguptiH, vAgguptiH, kAyaguptiH / saMyatamamanuSyANAM tisro guptayaH prajJaptAH, tadyathA-manoguptiH, vAggupti kAyaguptiH / tisrodeg 'gupta yaH prajJaptAH, tadyathA-mano'guptiH vAgaguptiH, kAyAguptiH / evaM nairayikANAM yAvatstanita kumArANAM, paJcendriyatiryagyonikAnAm , asaMyatamanuSyANAM, vAnavyantarANAM, jyatiSkANAM, vaimAnikAnAm / trayodaNDAH prajJaptAH, tadyathA-manodaNDaH, vAgdaNDaH, kAyadaNDaH / nairayikANAM trayo daNDAH prajJaptA', tadyathA-manodaNDaH, cAgdaNDaH, kAyadaNDaH / vikalendriyavarja yAvad vaimAnikAnAm / sU0 7 // bhaMjaka hai vaha maGgala haiM dharmadeva kA nAma daivata haiM, "caitya" yaha pada "citI saMjJAne" dhAtu se banA haiM isakA artha sammak jJAna se jo yukta hotA hai yaha hai / / sU06 // prANAtipAta AdikA niSedha guptike sadbhAvameM hotA hai, isa kAraNa aba sUtrakAra guptikI prarUpaNA aura usake sambandha se daNDakI prarUpaNA karate haiM-' tao zuttIo paNNatAo' ityaadi| nAma haivata cha. " caitya " yaitya 56 " citI saMjJAne" dhAtumAdhI manyuM che. je samyaka jJAnathI yukta hoya che tene ja rItyarUpa mAnavAmAM Ave che. sU. 6 guNinA sadUbhAvamAM ja prANAtipAta Adine niSedha saMbhavI zake che. te kAraNe have sUtrakAra guptinI prarUpaNa kare che ane tyArabAda tenAthI vipasht mevAnI 35 42 cha-" tao guttIo paNNattAo" tyAla
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ sughATIkA sthAna 30106 ArambhAdi karaNasya kriyAntarasya phalanirUpaNam 521 TIkA -' to guttIo ' ityAdi sugama, navaraM - gopanaM guptiH Agantuka - pApakacavara nirodhaH, azubhayoganirodho vA manovAkkAyAnAM kuzalatvena pravarttanamakuzalatvena ca nivarttanamiti bhAvaH / etAstisroguptayaH kepAM bhavantItyAha TIkArtha- guptiyAM tIna kahI gaI haiN| manogupti, vacanagupti, aura kAyagupti, saMyata manuSyoM ke ye tInoM guptiyAM hotI haiN| anuziyAM bhI tIna kahI gaI haiM / eka mano agupti, dUsarI vacana agupti aura tIsarI kAya agupti, nairayika se lekara yAvat stanita kumAra taka tathA paMcendriya tiryaJca, asaMyata manuSya, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika ina saba ke ye tIna agupsiyAM hotI haiN| daNDa tIna kahe gaye haiM, eka manodaNDa, dusarA vacodaNDa aura tIsarA kAyadaNDa, nairayikoM ke tIna daNDa kahe gaye haiM / manadaNDa, vacana daNDa, aura kAyadaNDa, isI taraha kA kathana vikalendriyoM ko choDakara yAvat vaimAnikoM taka jAnanA cAhiye / gopana kA nAma gupti hai arthAt Agantuka pAparUpa kacavara ( kacarA ) kA nirodha karanA isakA nAma gupti hai / yA kuzala mana vacana aura kAya kA pravartana karanA aura akkuzalatA kI ora se unheM haTAnA isakA nAma gupti hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki sana, vacana kAya kI kriyA tathA yoga kA sabhI tarahase nigraha karanA gupti nahIM hai, kintu prazasta nigraha hI gupti hai, pradAsta Tomartha-gupsiyo traSu prahAratI hI che - ( 1 ) manogupti, vayanagupti bhane (3) kAyagupti. sayata manuSyeAmAM A traNe guNiyAnA sadbhAva hAya che atruptinA pazu trAyu aara - (1) bhanaH zusi (2) vayana sagupti rahane ( 3 ) chAya anupti. nArakAthI laine stanitakumArA pantanA jIvAmAM, paMcendriya tiyacAmAM asayata manuSyAmAM, vAnanyantarAmAM, jyAtiSTha devAmAM ane vaimAnika devemAM A traNa azukriyAnA sadbhAva hoya che. iMDenA zutra akSara udyA - ( 1 ) manohara, (2) kyou (vAha MDa) ane (3) kAyadRDhaM. nArakAmAM A traNe daDaneA sadbhAva kahyo che. vikalendriyA sivAyanA bAkInA vaimAnika paryantanA samasta jIveAmAM pazu traNe daMDane sadgu bhAva hoya che. geApananuM nAma gupti che eTale ke Agantuka pAparUpa kacarAne nirAya karavA tenuM nAma gupti che. athavA azusa cAganA nidha karavA tenuM nAma gupti che. athavA kuzala mana, vacana, kAyanuM pravaCna karavuM ane akuzalatAthI temane dUra rAkhavA tenu nAma gupti che, A kathananuM tAtpaya e che ke mana, vacana ane kAyAnI kriyA tathA caiAganA saMpUrNa paNe niradha ( nigraha ) karavA tenu nAma gupti nathI, pazu prazarata nigrahanuM nAma ja gupti che.
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaTare 4 saMjayamANaM ' ityAdi, etAzcaturviMzatidaNDake cintyamAnAH saMyatamanuvyANAM saMpatAnAM viratimatAM manuSyANAM bhavanti nAnyeSAM nAni nArakAdInAmiti / uktA guptayaH, athatadviparyayabhUtA agRtI rAha - ' taobhaguttIo ' ityAdi sugamaM, navaraM vizeSata eteSAM caturviMzati daNDake'videzamAha-' evaM ' ityAdi, eva - sAmAnya sUtravannArakAdInAM mRtroktAnAM vaimAnikaparyantAnAM tisro'guptayo bAcyAH kendriyavikalendriyA noktAH teSAM vAGmanasayoryathAyogamasambhavAt / saMyatamanuSyA api na gRhItAH guptimaccAttepAmiti / aguptayatha svapareSAM daNDa 592 - nigrahakA artha hai soca samajhakara tathA zraddhApUrvaka svIkAra kiyA gayA arthAt buddhi aura zradvApUrvaka, mana, vacana aura kAya ko unmArga se rokanA aura sanmArga meM lagAnA ye tIna guptiyA~ kinake hotI haiM ? yahI " saMjayasapurANa " ityAdi sUtradvArA samajhAyA gayA hai / jo saMgramI haiM virati se yukta haiM aise manuSyoM ke hI ye tIna guptiyAM hotI haiM / aviratiloM ke tathA nArakAdikoM ke nahIM hotI haiM, ina guptiyoM kI vipakSabhUta jo aguptiyAM haiM ve bhI tIna hI prakAra kI hotI haiM, ye tIna anuptiyAM nArakase lekara vaimAnika taka ke jIvoM meM hotI haiM, kyoM ki yahAM virati hone kA abhAva haiM isa kathana meM ekendriya aura vikalendriyoM ko grahaNa nahIM kiyA gayA hai kyoMki ekendriya jIvoM ke mana aura vacana nahIM hote haiM tathA vikalendriyoM ke mana nahIM hotA hai / jIva ko daNDa usakA aparAdhI bananA paDe isakA nAma daNDa prazasta nigrahanA artha A pramANe che-vicAra, samajaNu ane zraddhApUrvaka mana, vacana ane kAyane unmAge ( avaLe mArge ) jatAM rokavA ane sanmArge vALavA tenuM nAma ja prazasta nigraha che. " saMjayamaNussANaM " tyAhi sUtramAM e prakaTa karavAmAM Avyu che ke e traNa gutiyAne sadbhAva saMyamI ( viratiyukta ) manuSyeAmAM ja hAya che, aviratiyukta manuSyeAmAM tathA nArakAdikAmAM tenA sadbhAva hAtA nathI. A zuceinI vipakSabhUta anusiye paNa traNa prakAranI ja kahI che. nArakeAthI laIne vaimAnika paryantanA jIve.mAM A traNe aNusiyAne sadbhAva heAya che, kAraNa ke te jIvAmAM virati sabhavI zakatI nathI, parantu A kathana ekendriya ane vikalendriya jIvAne lAgu paDatuM nathI, kAraNa ke ekendriya jIveAmAM mana ane vacanane abhAva haiAya che tathA vikalendriyAmA mananA abhAva hAya che jene kAraNe jIvane aparAdhI banavuM paDe che, tenA traNa prakAra upara batAvavAmAM AvyA che. ekendriya ane vika
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 u0 1 0 8 gardA-pratyAkhyAnasvarUpanirUpaNam 593 nAni bhavantIti daNDanirUpayati-' to daMDA' ityAdi sugama, navaraM manasA svaparepo daNDanaM manodaNDaH / yadvA-daNDayate'neneti daNDA, mana eva daNDo manodaNDa iti / evamitAvapi / caturSi zati daNDa ke yu nArakAdArabhya vikalendriyatra miti ekadvitricArindriyAn vayitvetyarthaH / vaimAnikaparyantAnAM trayodaNDA. vAMcyAH / vikalendriyANAM hi daNDaayaM na saMbhavati, teSAM vAGmanasoyathAyogama bhAvAditi / / suu07|| ____daNDazca garhaNIyo bhavatIti gahIM, tatsambandhAt pratyAkhyAnaM ca sUtracatuSTayenAha - mUla-tivihA garihA paNattA, taM jahA saNasA vege gariha i, vayasA vege garihai, kAyanA bege garihai, pAtrANaM kammANaM akaraNayAe // 1 // ahavA garihA tivihA paNNatA, taM jahAdIhaM pege addhaM garihai, rahassaM pege ajhaM garihai, kAyaM pege paDilAharai, pAvANaM kammANaM akrnnyaae||tivihe paccakkhANe paNNatte, taM jahA maNasA vege paJcakkhAi, vayasA bege paJcakkhAi, kAyasA vege paJcaslAi 11 // evaM jahA garahA tahA pacakhANe vi do AlAvagA bhANiyavA sU0 8 // hai ye daNDa bhI tIna hote haiN| ye bhI ekendriya aura vikalendriyoM ko choDa kara nairayikase caimAnika taka ke jIvoM meM tIna hI hote haiN| ekendriyameM eka aura vikalendriyoM meM do daNDa hote haiM, tIla nahIM hote haiM, isaliye yahAM inakA parihAra kiyA gayA hai / mU07 / / daNDa gahaNIya hotA hai so isI abhiprAya se mUtrakAra aba nahIM aura isake sambandha se pratyAkhyAna ko kathana sUtra catuSTaya se karatA haiM -'tivihA garihA paNNatA ityAdi / sendriya sivAyanA badhA ja mA-nArakathI vaimAnika paryantanA jIvanamAM traNe prakAranA daMDano sadubhAva heya che ekendrimAM mAtra kAyadaDa ane vikale ndrimAM vAgadaMDa ane kAyadaMDane saddabhAva hoya che. te jamA traNe daMDane saddabhAva saMbhavI zakato nathI, te kAraNe te jIvone uparyukta kathana lAgu paDatuM nathI. sU. 7 daDa gahaNIya hoya che A saMbadhane anulakSIne sUtrakAra have nahIM , ane pratyAkhyAnanI prarUpaNa karavA nimitte nIcenAM cAra sUtre kahe che - ___ thA 75
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 myAnAzastra ___ chAyA-trividhA gardA prajJaptA, tadyathA-manamA ko garhate, vacamA vaiko garhate kAyena vaiko gahate, pApAnAM karmaNAmakaraNanayA // 1 // athavA gardA trividhA prajJaptA, tadyathA-dIrghAmapyeko'ddhAM gaI te, hasyAmapyeko'ddhAM garhate, kAyamapyekaH patisaMharati pApAnAM karmaNAgakaraNatayA / 2 / trividhaM pranyAkhyAnaM prAptaM, tadyathAmanasA baikaH pratyAkhyAti, vacasA vaikaH pratyAkhyAti, kAyena vaikaH pratyAkhyAti / eva yathA gardA tathA pratyAkhyAne'pi dvAvAlApako bhaNitavyau / / 0 8 // TIkA-'tivihA garihA' ityAdi, gardImatradvayaM mRgamam / ___ navara-gahate-jugupsate daNDaM svakIyaM parakIyamAtmAnaM yaa| kathamityAhapApAnAM karmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA hiMsAdivarjanenetyarthaH, kAyagIM hi pApakarmA'prattyaiva bhavatIti bhAvaH 1 / athavA-prakArAntareNApi gardA trividhA bhavati, tathAhi-dIhaMpege' ityAdi, ekA-kazcit dIrghAmapyA -dIya kAlaM yAvadgarhate / evamekaH kazrid husvaM kAlaM yAvad gaI te / ekaH kazcit kAyamapi TIkArtha-gahatIna prakArakI kahI gaI hai / jaise koI eka manale gardA karatA hai koI eka vacana se nahIM karatA hai / koI eka kAya se gardA karatA hai, gahIM kinakI karatA hai / isake liye kahA gayA hai ki-"pAvANaM kammANa akaraNayAe" kRta pApakarmoM kI akaraNa rUpase gardA karatA hai arthAt jo pApavarma mere dvArA pahile kiye gaye haiM ara maiM una pApako ko nahIM karU~gA / isa prakAra ke unake prati AtmaglAni karatA huA bhaviSya meM unake na karane ke liye apane Apako taiyAra karatA hai yahI gardI hai, koI mana se hue pApakarmo para 1, koI vacana se harA pApakarmoM para 2, "tivihA garihA paNNatA "tyAha TI-patra prA2nI hI hai-(1) 4471 bhanathI gaI42 cha, (2) keIka jIva vacanathI gaha kare che ane (3) koI jIva kAyAthI gaha kare che. te jIva zenI gaha kare che? mA prazna utta2 32 me upAbhA mAyuM che -" pAvANaM kammANaM akaraNayAe" te 1 ta 5.54manI 25426535 ga 42 the. meTa pitAnA dvArA je pApakarmonuM sevana thaI gayuM che, te pApakarmonuM bhaviSyamAM pite sevana nahIM kare e nizcaya kare che ane thaI gayelAM pApakarmone mATe tene AtmA glAnI anubhave che tathA bhaviSyamAM evuM na karavAne mATe pitAne taiyAra kare che. A pramANe karavuM tenuM nAma ja gaha che. (1) koI manathI thayelA pApakarmo para ghaNA prakaTa kare che, (2) koI vacanathI thayelAM pApakarmo
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596 sudhA TIkA sthA0 3 30 1 0 8 gardA pratyAkhyAnasvarUpanirUpaNam strazarIramapi pApAnAM karmegAmakaraNatayA pApAnnivartanArthamityarthaH saMdarati niruNaddhi kAyena pApaprati na karotIti bhAvaH / ga'tIte daNDe bhavati / bhaviSyati tu pratyAkhyAnamiti pratyAkhyAnaM sUtradvayenAha - ' tivihe ' ityAdi sugamaM, navaram' evaM ' ityAdi, evaM - pUrvoktaprakAreNa yathA ' garihA ' iti garhAyAM tathA pratyAaura koI kAyase hue pApakarmoM para ghRNA prakaTa karatA hai aura Age aba aisA nahIM karUMgA isa prakAra se kahatA hai yahI gaha hai / " garihA tivihA paNNattA athavA gardA tIna prakArakI kahI gaI hai jaise koI eka dIrghakAla taka gardA karatA hai1, koI eka thoDe kAla taka ga karatA hai 2, aura koI eka pApakarma se apane Apako haTAne ke liye zarIra se pApapravRtti nahIM karatA hai / ahavA 39 pratyAkhyAna tIna prakAra kA kahA gayA hai- koI eka manase pratyApAna karatA hai, koI eka vacana se pratyAkhyAna karatA hai, koI eka kAya se pratyAkhyAna karatA hai, isa taraha gardA ke sambandha meM jaise do AlApaka kahe gaye haiM vaise hI ve do AlApaka pratyAkhyAna ke sambandhameM bhI kahanA cAhiye / gardA nAma jugupsA kA hai, apane dvAroM kRta pApa ke prati athavA para ke dvArA kRta pApa ke prati yA apanI AtmA ke prati jo jugupsA karatA hai yaha saba ga meM AtA hai / pApa karmoM ko aba maiM nahIM karUMgA, isa pratye dhRNA prakaTa kare che ane (3) kaiAI kAyAthI thayelAM pApakarmo pratye dhRNA prakaTa kare che, ane bhaviSyamAM evuM nahIM karU tema kahe che, tenuM nAma ja gA~ che. " avA garihA tivihA paNNattA " athavA ganA nIce pramANe trA prakAra paNa kahyA che--(1) kAIka jIva dIrghakALa sudhI gA~ kare che, (2) kAi jIva alpakALa sudhI gA~ kare che ane (3) koI jIva pApakamathI peAtAnI jAtane dUra rAkhavA mATe zarIrathI pApapravRtti karatA nathI. pratyAkhyAnanA paNa traNa prakAra kahyA che-(1) kaiAI jIva manathI pratyA myAna kare che, (2) keAi jIva vacanathI pratyAkhyAna kare che ane (3) koi jIva kAyAthIpratyAkhyAna kare che. garhAnA viSayamAM jevA e AlApaka kahevAmAM AvyA che, evAM ja e AlApaka pratyAkhyAnanA viSayamAM paNa samajavA joIe, garha eTale jugupsA ( ghaNA ) peAtAnA dvArA athavA anya dvArA karAyelA pApakarmAM pratye athavA je jugupsAnI dRSTithI jovAmAM Ave che tenuM nAma ja karAyelAM pApakamAM pratye peAtAnA AtmAnI pratye gA~ che, " pAkamAM
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626 saMdhAnAGgo khyAne'pi-pratyAkhyAnasUtre'pi dvAvAlApako vAkyaracanArUpo bhaNitavyo-vAcyau, vizepastvayam garihada' ityasya sthAne 'paccakkhAi ' iti vaktavyam / pratyAkhyAti pApAnnivata ityarthaH / / 0 8 / / pApakarmapatyAkhyAtArazca pAopakAriNo bhavantIti vRkSapTAntena tepI purupANAM prarUpaNAya nava sUtrImAD mUlae-to rukkhA paNNatA, taM jahA- pattovae phovara phalo. ve| ekAkSetra to purisajAyA pagamattA, taMjahA-pattovagalakhasamANA pupphovagarukkhasamANA phalobagarakhasamANA 2 / tao purisajAyA paNNatA taM jahA-nAmapurise ThapaNapurise dayapurise 3 / to purilajAyA paNNattA, taM jahA-nANapurise dasaNapurine carintapuri 4 / tao purimajAya paN gattA, taM jahA- vedapurile prakAra ke nizcaya se jo hiMsAdika kA tyAga kara detA hai vahI kRtadaNDa ke prati jugumA karanA kahA hai / pApakarma meM kAya le pravRtti nahIM karanA yaha kAgha yahIM hai| isa taraha yaha kAra nahIM pApakarma meM apravRtti karane se hI hotI hai| isI prakAra se bacanagI aura manogI ke sambandha meM bhI kathana jAnanA cAhiye / nAhIM atItadaNDa-pApa meM hotI hai aura pratyAkhyAna Age honevAle daNDa-pApa para hotA hai| gardA ke do AlA. pakoM ke anusAra pratyAkhyAna ke sambandha meM bhI do Alopaka kahanA cAhiye aisA jo kahA gayA hai to pratyAkhyAna ke AlAeka meM "paJcakkhAi" ailI kriyApada kA prayoga " garihaha" isa kriyApada ke sthAna me karanA cAhiye, pApa se apanI AtmA ko haTA lenA isa kA nAma pratyAkhyAna hai / / sU08 // have huM nahIM karuM," A prakAranA nizcayapUrvaka je hiMsAdikano tyAga karavAmAM Ave che tenuM nAma ja kRdaMDa pratye jugupsA karI kahevAya che pApakarmonuM kAyAthI sevana na karavuM tenuM nAma kAyagarlo che, A rIte pApakarmomAM apravRtti rahevAthI ja kAyagaha thAya che. e ja pramANe vacanagaThuM ane mane garlo viSe paNa kathana samajavuM. atIta daMDa (pApakarma) nI gartA karAya che ane bhavidhyamAM thanArA daMDa (pApakarma) nA pratyAkhyAna thAya che. goMnA be AlApaka jevA ja be AlApaka pratyAkhyAna viSe paNa kahevAtuM je AgaLa sUcana karapaamaa mAthyu cha, ta sUyana anusAra mAdAya? manAvatI 1mata "garihai" mAThiyApahane mahase " paccakkhAi" mAyApahana prayAsa 42 me. pitAnA AtmAne pApathI dUra rAkhave tenuM nAma pratyAkhyAna che. te sU. 8
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 u0 1 sU0 9 vRkSapTentena puruSaprarUpaNam 597 ciMdhapurise abhilAvapurise 5 / tivihA purisajAyA paNNattA, taM jahA--uttamapurisA majjhimapurisA jahannapurisA 6 / uttamapurisA tivihA paNNatA, taM jahA--dhammapurisA bhogapuritA kammapurisA / dhasmapurisA arihaMtA, bhogapurisA cakATTI, kamma purisA vAsudevA 7 / majjhimapurisA tivihA paNNattA, taM jahA uggA bhogA rAyannATa / jahannapurisA tivihA paNNatA, taM jahA--dAlA sayagA bhAillagA 9 // sU0 9 // ___chAyA-trayo vRkSAH prakSaptAH tadyathA-patropagaH, 1 puSpopagaH 2 phalopagaH, evameva trINi puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-patropagakSasamAnA', 2 / puSpopagarakSa samAnAH phalopagavRkSasamAnAH, trINi puruSajAtAni prajJAptAni tadyathA nAmapuruSaH sthApanApuruSaH, dravyapuruSaH, 3 / zrIgi puruSajAtAni pakSaptAni, tadyathA-jJAnapuruSaH, darzanapurupaH, cAritrapuruSaH 4 / trINi purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-vedapuruSaH, cihnapuruSaH, abhilApapuruSaH 5 / trividhAni puruSajAtAni, prajJaptAni, tadyathA-uttama puruSAH, madhyamapuruSAH, jaghanya puruSAH 6 / uttamapuruSAstrividhAH prajJaptAH, tadyathAdharmapuruSAH, bhogapuruSAH, karmapurupAH / dharmapurupAH arhantaH, mogapurupAzcakravartinaH, karmapuruSA vAsudevAH 7 / mavyamapuruSAstrividhAH prajJaptAH, tadyathA ugrAH, bhogAH, rAjanyAH8 jaghanyapuruSAstrividhAH prajJaptAH, tayathA dAsA, bhRtakAH, bhaagikaaH9||suu09| TokA-'torukkhA ' ityAdi / trayo vRkSAH prajJaptAH, te yathApatropagaH, puSpopagaH, phalopagaH / tatra patrANi-upagacchati-prApnotIti patropagaH pApakarma kA pratyAkhyAna karanevAle jIva paropakArI hote haiN| isa bAta kI prarUpaNA aba sUtrakAra vRkSa ke dRSTAntadvArA nau sUtroM se karate haiM-" tao rukkhA paNNattA' ityAdi / TIkArtha-vRkSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM-eka patropaga-patrabahula, dUsare puSpopaga-puSpabahula aura tIsare phalopaga-phalabahula, isI taraha puruSa pApakarmanA pratyAkhyAna karanAre jIva paropakArI hoya che. A vAtanI prarUpaNA sUtrakAra vRkSanA dRSTAMta dvArA nava sUtranI madadathI kare che- " tao rukkhA paNNattA " tyaaTIkAI-vRkSe traNa prakAranAM kahyAM che-(1) papaga (pAnanI vipulatA sapanna) (2) puNyA55 (0pAnI viyatA sapanna ) mana (3) 555 (jAnI
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598 sthAnAma prakAra bhI tIna kahe gaye haiM-eka patropaga vRkSasamAna, dusare puSpopaga vRkSasamAna, tIsare phalopaga vRkSasamAna isa prakAra se bhI purupa tIna prakAra ke kahe gaye haiM jaise nAmapuruSa, sthApanA purupa aura dravyapuruSa / ____ isa prakArase bhI puruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM-jaise jJAnapurupa, darzanapurupa aura cAritrapuruSa / isa prakAra se bhI tIna puruSa kahe gaye haiM-jaise-vedapuruSa, cihapurupa ora abhilApapuruSa / isa prakAra se bhI puruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, uttamapurupa, madhyamapuruSa aura jaghanyapuruSa, inameM uttamapuruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM-jaise-dharmapurupa bhogapurupa aura karma puruSa / arhanta dharmapuruSa haiM, cakravartI bhoga puruSa haiM / tathA vAsudeva karmapuruSa haiM, madhyamapuruSa bhI tIna prakArake haiM / jaise-ugrapuruSa, bhogapurupa aura rAjanya puruSa / jaghanyapuruSa bhI tIna prakAra ke haiM-dAsa, bhRtaka aura bhAgika, vRkSoM ke tIna prakAroM meM jo vRkSapatroM ko prApta kiye hue hote haiM ve patropaga vRkSa haiM arthAt patra jinameM adhika hote haiM aise vRkSapatropaga vRkSa haiN| vipulatAvALA) e ja pramANe mANasanA paNa traNa prakAra che-(1) papaga vRkSa samAna mANase, (2) pupipaga vRkSa samAna mANasa ane (3) paga vRkSa samAna mANase puruSanA nIce pramANe paNa traNa prakAra kahyA che-(1) nAma puruSa, (2) sthApanA puruSa mane (3) dravya puruSa. puruSanA nIce pramANe paNa traNa prakAra kahyA che-(1) jJAnI puruSa, (2) zana puruSa mana (3) yA puru5. puruSanA nIce pramANe traNa prakAra paNa kahyA che.(1) veda puruSa, (2) cit puruSa ane (3) abhilASa puruSa A pramANe bIjA traNa prakAra paNa kahyA che-(1) uttama puruSa, (2) (2) madhyama puruSa ane (3) jaghanya puruSa temAM uttama puruSanA paNa traNa prakAra cha-(1) ma puruSa, (2) mA puruSa bhane (3) bha puru5. mahata dharma puruSa che, cakravartI bhega puruSa che ane vAsudeva karma puruSa che. madhyapa purupatA paNa traNa prakAra kahyA che-(1) ugra puruSa, (2) bhega puruSa ane rAjanya dhuruSa. 15nya puruSanA patra 12 cha-(3) hAsa, (2) 813 (3) mA1i. vRkSanA traNa prakAranI spaSTatA-je vRkSa adhika patrathI yukta hoya che, te vRkSane papaga vRkSa kahe che. adhika phUlethI yukta vRkSane puSpapaga vRkSa
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 u01 sU0 9 vRkSadRSTAntena puruSaprarUpaNam patrabahulaH / evaM puSpopagaH-puSpabahulaH 1 phalopagaH-phalabahulaH, / dAntika yojanAmAha-'evAmeva' ityAdi, evameva anenaiva patropagAdikSadRSTAntena trINi puruSajAtAni puruSapakArAH puruSavizeSAH prajJaptAni, tatra-patra puSpaphalabahulA vRkSA arthiSu sAmAnyaviziSTa-viziSTataro-pakArakAriNo bhavanti / tathAhi-patrabahulAvRkSAzchAyAdAnena, puSpavahulAH-surabhigandhadAnena, phalabahulAH-phalapradAnenopakuvantyarthijanAn / evaM lokottarapuruSA api zipyajanAn patrasthAnIyasUtradAnena, puSpasthAnIyArthadAnena, phalasthAnIyobhayadAnenopakurvantIti / evaM yathAyogamanyavastudAnAdinA'pi lokottarapuruSA upakArakAriNo bhavantIti 2 / atha puruSamaisI prakArase jinameM puSpoM kI bahulatA hotI hai ve puSpopagavRkSa haiN| aura jinameM phala adhika hote haiM ve phalopagavRkSa haiN| ye dRSTAntarUpa meM yahAM prayukta kiye gaye haiM / aba dAnti ko ina ke sAtha ghaTita karatehue sUtrakAra kahate haiM-ki isI taraha se puruSaprakAra -puruSavizeSa bhI tIna hote haiM-eka ve jo ziSyajanoM ko patra szanIya sUtradAna se unakA upakAra karate haiN| dUsare ve jo puSpasthAnIya arthadAnase unakA upakAra karate haiN| tIsare ve jo phalasthAnIya ubhayadAna le satra aura artha donoM ke dAnase unakA upakAra karate haiM / patra puSpa aura phala inase bahula jo vRkSa hote haiM ve adhijanoM ko sAmAnya rUpase viziSTa rUpa se aura viziSTatararUpa le upakArI hote haiM / isI taraha se lokottara puruSa bhI ziSya janoM ke pUrvaktirUpa se upakArI hote haiN| isa taraha se anya vastu pradAnAdidvArA bhI lokottara puruSa janatA ke upakArI hote haiM aisA jAnanA cAhiye 2 / kahe che ane adhika phaLethI saMpanna vRkSane phalepa vRkSa kahe che have puru nA je patre paga vRkSa samAna Adi traNa prakAre upara batAvavAmAM AvyA che. tenI spaSTatA karavAmAM Ave che--pitAnA ziSyAne patrasthAnIya sUtradAna dvArA je upakRta kare che evA puruSane patrapagavRkSa jevAM kahyA che pitAnA ziSyane puSpasthAnIya arthadAna dvArA upakRta karanArA puruSane pupapaga vRkSa samAna kahyA che. phalasthAnIya ubhayadAnathI-sUtra ane arthanA dAnathI ziSyane upakAra karanAra gurujanene phalepaga vRkSa samAna kahyA che. jema pAna, phUla ane phaLethI saMpanna vRkSe arthijanene sAmAnya rUpe, viziSTa rUpe ane viziSTatara rUpe upakAraka hoya che, e ja pramANe anya vastunA pradAna Adi dvArA lekettara pue paNa janatAne mATe upakArI thaI 5 cha, sama sabhA.
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 sthAnAne stAvAt puruSavaktavyatAM saptamUcyA nirUpayati-'tao purisajAyA' ityAdi, sugamam / navaraM puruSaprarUpaNA kriyate-nAmapuruSaH 'puruSa' iti nAmamAtram , sthApanA puruSaH-lepyacitrAdiSu purupAkRtimAtram , purupajJAnasaMpanno'pyanupayukto dravyapuruSaH * aNuvaogo davyaM ' iti vacanAt / nAmasthApanAdInAM vizeSavivaraNamanuyogadvArasUtrasya matkRtAyAmanuyogacandrikATIyAyAmavalokanIyam 3 / punaH puruSatraividhyamAha-tatra jJAnarUpabhAvapradhAnaH purupo jJAnapurupaH, evaM darzanapuruSazcA. ____aba sUtrakAra punaH saptamaMtrI dvArA isI puruSa vaktavyatAkA kathana karate haiM-mAmapuruSa ve haiM jo nAmamAtra ke purupa haiM arthAt kisI bhI vastu kA puruSa aisA jo nAma loka vyavahAra calAne ke liye rakha liyA jAnA hai vaha nAmapuruSa hai ima nAma puruSa meM ghumapa ke jaise koI bhI lakSaNa nahIM hote haiM / lepya, citra AdikoM meM jo puruSAkRti kI sthApanA karalI jAtI hai, vaha sthApanApuruSa hai| puruSajJAnasaMpanna huzA bhI jIva anupayukta avasthAvAlA hai, to vaha dravyapurupa hai kyoM ki " aNuvaogo vvaM " aisA siddhAnta vacana hai, nAmasthApanA AdikA vizeSa vivaraNa anuyogadvAra sUtra kI anuyoga candrikA TIkAmeM maiMne likhA hai-ataH jijJAsuoM ko yaha TIkA avazya degvanI cAhiye / isa prakAra se bhI puruSa tIna hote haiM-jJAnapuruSa Adi yahAM jJAnapuruSa meM jJAnarUpa bhAvapradhAna purupa liyA gayA hai| isI prakAra se darzanarUpa bhAvapradhAnapurUpa darzanapuruSa meM aura have sUtrakAra sAta sUtre dvArA eja puruSa vaktavyatAnuM vizeSa kathana kare che-nAmapuruSa te che ke je nAmamAtranI apekSA e ja puruSa che. eTale ke ke I paNa vastunuM puruSa evuM je nAma lokavyavahAra calAvavAne mATe rAkhavAmAM Ave che, te nAmapuruSa che. A nAmapuruSamAM puruSanAM jevAM keI lakSaNe hetAM nathI. lepya citra AdimAM je puruSAkRtinI sthApanA karavAmAM Ave che, tene sthApanA puruSa kahe che puruSajJAna saMpanna jIva je anupayukta avasthAvALa hoya che, to tene dravyapuruSa kahe che, upaga vagaranAne dravya kahevAya cha. 1295 "aNuvaogo davvaM " 20 prA2nu siddhAMta 4thana cha, nAma, sthApanA AdinuM vizeSa vivaraNa anugadvAra sUtranI anugacandrikA TIkAmAM mArA dvArA lakhavAmAM Avela che te jijJAsu pAThake ne te vAMcavA bhala maNa che. have jJanapuruSa Adi traNa prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- jJAnarUpa bhAvanI pradhAnatAvALA puruSane jJAnapuruSa kahe che, darzanarUpa bhAvanI pradhAnatAvALA puruSane darzana puruSa kahe che ane cAritrarUpa bhAvanI pradhAnatAvALA puruSane cAritra puruSa kahe che. '
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03 90 1 sU09 vRkSadRSTAntena puruSaprarUpaNam 601 ritrapuruSazcApi vAcyaH 4 / punaH purupatraividhyay , tatra-puvedAnubhavanapradhAnaH puruSo vedapuruSaH / sa ca puruSavedAnubhUtikAle strI punapuMsakeSu tridhvapi bhavati, "veyapuriso tiliMgo vi purisa veyANubhUikAlAmma " iti vacanAt , yathA- strIkAmitArUpapurupavedasaMpannAni strI puruSa napu sakAnIti / idamuktaM bhavati-strIkAmukI strI, strIkAmukaH puruSaH, strI purupa kAmukaM napusakaM ceti / yahA-strInapusakaveSadhArI puruSo vedapurupaH kathyate, ayaM vedena puruSaH veSeNatu strI, napusakaM vApi bhavati 1, cihnaH-purupacihna zmazuromAdibhirUpalakSitaH puruSazcihnapuruSaH, cihnamAgeNa purupo na tu yathArthatayA, yathA-upazupabhRticihnayuktaM napuMsakamiti / yadvA-cina-veSeNa purupacihna cAritrarUpa bhAvapradhAna puruSa cAritra puruSameM liyA gayA hai| vedapuruSoM puMvedAnubhava pradhAnatAvAlA purupa gRhIta huA hai / yaha puMvedAnubhavapradhAna purupa bedAnubhUti kAlame strI, punapusaka tInoM meM bhI hotA hai| kahA bhI hai-"veyapurisotiliMgovi purimaveyANubhUikAlasmi" strI punapuMsaka strIkAmitAlpapuruSavedasaMpanna hote hai / nAtparya isa kAthanakA aisA hai ki puruSa kI cAhanAvAlI strI hotI hai, strIkI cAhanAvAlA puruSa honA hai / aura strIpurupa donoM kI cAhanAvAlA napuMmaka hotA hai / athavA strI napuMsaka veSadhArI jo puruSa hotA hai vaha vedapuruSa hai / aimA puruSa kevalaveda se puruSa hotAhai veSale to vaha strI yA napugnaka hotaahai| mazru, roma dADhI-mUcha AdirUpa jo puruSacihna hai una cihnoMse upalakSita jo puruSahai vaha cihna puruSa hai, yaha cihna purupacihna mAtra se puruSa hotAhai yathArtha rUpameM purUSa nahIM hotaa| vedapuruSamAM puvedAnubhavanI pradhAnatAvALA puruSa grahaNa karavAmAM Avela che. te pu vedAnubhava pradhAna puruSa, puruSavedAnubhUtikALamAM strI, 5 (puruSa) ane nasa4, ye tromA pADAva za che 4ghu 5 53 cha ?-" veyapuriso tiliMgo vi purisaceyANubhUikAlammi 'jIna'nasa strI mitA35 52534 sapanna hoya che. A kathananu tAtparya e che ke puruSanI cAhanAvALI strI hoya che, AnI cAhanAvALe puruSa hoya che, ane strI ane puruSa, e banenI cAha nAvALe napuMsaka hoya che athavA-srIpu saka vaiSadhArI je puruSa hoya che tene vedapuruSa kahe che, e puruSa kevaLa vedanI apekSAe ja puruSa hoya che, veSanI apekSAe te te strI athavA napusaka hoya che zma, roma (dADhI-mUcha) Adi rUpa je puruSacihna che, te cihnothI upalakSita je puruSa che tene cihnapuruSa kahevAya che. te tripuruSa te cihnonI apekSAe ja puruSa lAge che, paNa yathArtha rUpe te puruSa hote 76 tha
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 sthAnAGgasUtre puruSaH purupavepadhArI stryAdiriti / purupavedo vA citapurupa dati 2 / abhilapyate'neneti-abhilApaH-zabdaH, sa eva puliGga tayA'bhidhAnAt purupa:-abhilApapuruSaH, zabdamAhoNa purupa ityarthaH yathA ghaTaH kUToveti / uktaJca-" abhilAbo pulligAbhihANamettaM ghaDova0 " iti 3, / punaH purupatraividhyamAha-uttamapurupA madhyamarUpA jaghanyapuruSAH 6 / eteSvapi-uttamapuruSAstrividhA:-dharmapurapAH, bhogapurupAH, karmapurupAH / tatra-dharma:-kSAyikacAritrAdiH, tadarjanaparAH puspAH dharmapuruSAH arhantaH bhogAH manojJazabdAdayaH, tatparAyaNAH pura pAH-bhogapuruSAHjaisA ki zmazru Adi puruSa cihnoM se yukta napuMsaka hotA hai| adhavA cihna zabda kA artha veSa hai / isa veSa se jo purupa hai vaha cihnapurUpa hai / aise cihnapuruSa purupaveSadhArI strI Adi hote haiM athavA puruSavedavAlA cihna puruSa hai 2 jo pulliGga zabdaghAlA hotA hai vaha abhilAe purUpa hai arthAt pulliGga zabda dvArA jisakA abhidhAna-kathana hotA hai vaha abhilApapuruSa hai jaise " ghaTaH kUTaH" Adi, kahA bhI hai-" abhilAyo puMlligAbhihA. NamettaM ghaDova0 " iti 5 / / isa prakAra se bhI puruSaprakAra tIna hote haiM-jaise uttamapuruSa Adi inameM bhI uttamapuruSa trividha hote haiM jaise dharmapuruSa Adi kSAyikacAritra Adi kA nAma dharma hai isa dharma ke upArjana karane meM tatpara jo purupa haiM ve dharmapurupa haiM aise dharmapuruSa arhanta haiM manojJazabdAdirUpa bhoga haiM ina bhogoM kI pradhAnatAvAle jo puruSa haiM ve bhogapuruSa haiM, aise bhogapuruSa cakravartI nathI. jemake mathu Adi puruSacihno nI napu saka paNa yukata hoya che. athavA ci zabdano artha veSa paNa thAya che. te veSanI apekSAe je puruSa hAya che tene paNa cipuruSa kahe che. evAM cihna puruSamAM puruSaveSadhArI strI Adine gaNAvI zakAya che. athavA puruSavedavALAne cipuruSa kahe che je puliMga tarIkhuM gaNI zakAya evo hoya tene abhilApapuruSa kahe che. eTale ke pulliMga (nara jAtinA zabda dvArA jenuM kathana thAya che tenuM nAma abhilA5puruSa che. jema hai " ghaTaH kUTaH " ghaDI 2. yu pazu cha hai " abhilAvo paMlliMgAbhihANamettaM ghaDova0 " tyAhi-puruSanA nIya pramANe 54.2 5 cha-uttama puruSa mAhi. uttama puruSanA traNa prakAra paDe che-jemake dharmapuruSa Adi. kSAyika cAritra AdinuM nAma dharma che te dharmanuM nAma upArjana karavAne tatpara hoya evA puruSane dharmapuruSe kahe che evAM dharmapuruSe ahale che. mane jJa zabdAdirUpa bhAga che. tebhegonI pradhAnatAvALA je puruSa hoya che temane bhegapuruSe kahe che.
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ suyA TIkA sthA03 u01 sU0 9 vRkSadRSTAntena puruSaprarUpaNam 603 cakravartinaH / karmANi-kaNTakoddhArarUpANi tatparAyaNAH puruSAH karmapuruSA:-vAsu. devA 7 / iti / madhyamapurupA api-ugramogarAjanyabhedAca trividhAH / tatra-ugrAH bhagavata RpabhadevasvAmino rAjyakAle ye ArakSakA Asan te / bhogAH kulgurvH| rAjanyA:-rAjamitrANi 8 / jaghanyapuruSANAM vidhyamAha-'dAsA' ityAdi, dAsAH-dAsIputrAdayaH / bhRtakAH-vetanena karma karAH / 'bhAillaga' ti bhAgikAH bhAgo vidyate kRNyAdau yeSAM te bhAginaH, taeva bhAgikAH zuddhacAturthikAdi bhAgavanta ityarthaH // su0 9 // ukta manuSyapuruSANAM traividhya sAmprataM sAmAnyatastirazcAM jalacarasthalacarakhacaravizeSANAM zaividhyaM dvAdazasUtryA, tiryagAdistrInapusakAnAM ca dazamacyA, evaM dvAviMzatisUtryAtadAha mUlam-tivihA macchA paNNatA, taM jahA--aMDayA poyayA saMmucchiyA 1 / aMDayA macchA tivihA paNNattA, taM jahA-itthI purisA napuMsagA 2 / poyayA macchA tivihA paNNatA, taM jahA-- itthI purilA napuMsagA3 / tivihA parakhI paNNatA, taM jahA-- hote hai / kaNTakodvArarUpa karma meM parAyaNa jo puruSa hote hai ve karmapurupa haiM, aise karmapuruSa vAsudeva hote hai, madhyamapuruSa ke bhedoM meM jo ugra puruSa kahe gaye haiM ve bhagavAna RSabhadevasvAmI ke rAjyakAlameM jo ArakSaka ( rakSA karanevAle ) the ve haiM / kulaguru bhoga puruSa hai, rAjamitra puruSa hai / jaghanya puruSoM kI vividhatA meM dAsI putrAdirUpa dAsa, vetana se kAma karanevAle bhRtaka, aura khetI kisAnI Adi meM jinakA bhAga hotA hai ve bhAgika puruSa haiM // sU09 // evAM bhegapuruSe cakravatIo hoya che. kaMTake dvAra (zatrurUpI kATAne kahADanAra) rUpa karmamAM parAyaNa je puruSa hoya che temane karma puruSe kahe che. evAM kamapuruSa vAsudeva hoya che. madhyama puruSane eka bheda je ugra puruSa kahevAmAM AvyA che tenA daSTAnta rUpe traSabhadeva svAmInA rAjakALamAM je ArakSaka (rakSA karanArA) hatA, temane gaNAvI zakAya che. kulagurune bhegapuruSa, rAjamitrane rAjanya puruSa kahe che. bhUtaka ane bhAgika A traNa prakAranA jaghanya puruSa hoya che. dAsIputrane dAsa kahe che, vetana laIne kAma karanArane bhUtaka kahe che ane khetI vADI AdimAM jemane bhAga hoya che temane bhAgikapuruSe kahe che.sUla
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 sthAnAGgasUtre aMDayA poyagA samucchimA 4 / aMDayA padavI tivihA paNNattA, taM jahA-itthI purilA napuMsagA 5 / poyayA parakhI tivihA paNNattA, taM jahA--itthI purisAnapuMsagA 6 / evameteNaM abhilAvaNaM uraparisappAvi bhANiyabA 9, bhuyaparisappA vi bhANiyavvA 12 // evaM cetivitA tirikkhajoNiyA paNNatA, taM jahA-itthI purisA napuMlagA 1 / tivihA itthIo paNNattAo, taM jahAtirikkha joNatthIo, maNussitthIo, devisthIo 2 / tirikkhajoNisthIo tibihAo paNNatAo, taM jahAjalacarIo thalacarIo, khahacarIo 3 |mnnussitthiio tivihAo papaNattAo, taM jahA--manmabhUliyAo, akammabhUmiyAo, aNtrdiikyiaao4|| tivihA purilA paNNattA, taM jahA-tirikkhajoNiyapurisA, maNustapurisA, devapurisAe / tirikkha joNiyapurisAtivihA paNNattA, taM jahA-jalayarA, thalayarA, khahayarA 6 / maNussapurisA tivihA paNNatA, taM jahA-kammabhUmiyA, akasmabhUmiyA, aMtaradIvayA7 / tibihA napuMsagA paNNattA, taM jahANeraiyanapuMsagA, tirikkhajoNiyanapuMsagA, snnussnpuNsgaa8| tirikkhajoNiyanapuMsagA tivihA paNattA, taM jahA-jalayarA, thalayarA, khahayarA 9 / maNussanapuMsagA tivihA paNNatA, taM jahA-kammabhUmiyA akammabhUmiyA aMtaradIvayA 10 // sU010 // isa taraha se manuSya puruSoM kI vividhatA kahI , aba sAmAnyataH tiryaJcoM kI jalacara, thalacara aura khecara vizepoM kI vividhatA sUtrakAra A rIte manuSya puruSonI vividhatAnuM pratipAdana karIne have sUtrakAra tiyanI -jaLacara, sthaLacara ane khecaranI-trividhatAnuM bAra sUtro dvArA
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMghA TokI sthA03 u01 saM010 niracI-jalavasthala barakhavararUpaNam 605 chAyA-trividhAmatsyAH prajJaptAH, taprathA-aNDajAH, potajAH, saMmUcchimA:11 aNDajA matsyAstrividhAH pranaptAH, tabathA-striyaH purupA namakAH 2 / potajA matsyAtrividhAH prajJaptAH, tadyathA-triyaH puruSA napusakAH 3 / trividhAH pakSiNaH prajJaptA', tadyathA-aNDa nA hotajAH samUcchiyAH 4 / aNDajAH pakSiNavividhAH prajJaptA, tadyathA-striyaH purupA nathumakAH 5 / pota jAH pakSigastrividhAH prajJaptAH, tadyathA-striyaH puruSA napuMsakAni 6 / evayetenAbhilApena u parisI api bhaNitavyAH 9, bhujaparisA api bhaNitavyAH 12 // evayeva trividhAstiryagyonikAH prajJaptAH tadyathA-striyaH purapA napuMsakAni 1 / trividhAH striyaH prajJaptAH, tayathA-tiryagyonikatriyaH, manupyatrikA, devastriyA / tiryagyonikastriyastrividhAH prajJaptAH, tadyathA-jalacaryaH, rathalacaryaH, khacaryaH3 / manuSyastriyastrividhAH prajJaptAH, tadyathA-karma bhUmijAH, akarma bhUmijAH, antaradvIpajAH 4 / trividhAH puruSAH prajJaptAH, tadyathA-tiyagyonikapuruSAH, manuSyapuruSAH, devapurupAH 5 / tiryagyonikapuruSAstrividhA. majJaptAH, tadyathA-jalacarAH, sthalacarAH, khacarA 6 / manuSyapuruSAstrividhAH prajJaptAH, tadyathA--karyabhUmijAH akarmabhUminAH, antaradvIpajAH / trividhAH napusakAH prajJaptAH, tabadhA-nairathikanapuMsakAH, tiryagyonikanapuMsakAH, manuSyanapuMsakAH 8 tiryagyonikanapuMsakAstrividhAH prajJaptAH, tadyathA-jalacagaH, sthala carAH, khacarAH 9 / manuSyanapuMsakAtrividhAH manaptAH, tadyathA-karmabhUmijAH, akarmabhUmi nAH, antaradvIpanAH 10 / / mU0 10 // TIkA-'tivihA macchA' ityAdi dvAdazasUtrI sugamA / navara-aNDe-pakSyAdi prAdurbhAvasako jAyante-utpadyante ityaNDa jAH / potA eva jAtA na jarAvAdinA veSTitAH pUrNAvayavA yoninirgatamAza eva dvAdazasUtra dvArA aura tiryagAdi strInapusakoM kI vividhatA dazasUtra dvArA kahate hai-'tivihA macchA paNNattA' ityaadi| TIkArtha-jalacara jIvarUpa jo matsya hai ve tIna prakArake kahe gaye hai-jaise aNDaja, potaja aura saMmRcchima 1, aNDaja matsya-strI, puruSa aura napuMsaka ke bheda se tIna prakAra ke kahe gaye haiN| khecara pakSI bhI tIna kathana kare che ane tiryagAdi strI, punapusakenI vividhatAnuM dazA sUtro dvArA 4thana 42 che--" tivihA macchA paNNattA" tyaahTIkA-jaLacara jIvarUpa je maryA che tenI nIce pramANe traNa prakAra kahyA che. (1) 251, (2) pota gane (3) bhUmi , 43 matsya 5 zrI, puruSa ane napuMsaka evAM traNa bheda kahyAM che khecarapakSInA paNa nIce pramANe
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ cuNwn sthAnI prakAra ke kahe gaye hai - jaise- aNDaja, ponaja aura sRmi, inameM jo aNDaja pakSI haiM ve strI puruSa aura napuMsaka ke bheda se tIna prakAra ke kahe gaye hai-potaja pakSI bhI tIna prakArake kahe gaye hai - strI, puruSa aura napuMsaka isa tarahake isa abhilApadvArA uraH parisarpa aura suna parisarpake viSayameM bhI kathana karanA caahiye| isI taraha se trividha tiryagyonika kahe gaye haiM- jaise- strI, ekA aura napuMsaka inameM striyAM tIna makAra kI kahI gaI haiM / jaise tiryagyonika striyAM, manuSyatriyAM aura devatriyAM tiryagyoniliyAM bhI tIna prakArakI kahI gaI hai - jalacarI, svalacarI aura khecarI manuSyastriyAM- karmabhUmijA, akarma sRjinA aura antaraThIpajA ke bheda se tIna prakArakI rotI haiM, niryagyonika puruSa, manuSya puruSa aura devapuruSa ke bheda se puruSa tIna taraha ke hote haiM / tiryagyonikapuruSa bhI tIna prakAra ke hote haiM / jaise jalacara, sthalacara aura khecara, manuSya puruSa karmabhUmija, akarmabhUmija antaradvIpaja aise tIna bhevAle hai / napuMsaka bhI tIna prakAra ke hote haiM-nairavika napuMsaka ti napuMsaka aura manuSyanapuMsaka, tiryagyoni napuMsaka bhI tIna prakAra haiM / jalacara, nAyu amara hyA che- (1) saDa4, potana bhane ( 3 ) sabhUmi, temAMthI ne 'Daja pakSI che tenA nara, nArI ( mAdA ) ane napusaka evA traNu bheda kahyA che. petara pakSInA paNu nara, mAdA, ane napuMsaka evA traNa prakAra che. A rIte ja-A prakAranA abhilApa dvArA ura`risa ane bhurrisarpanA bhedonuM kathana paNa samajavuM joie. eja pramANe tiya caiAnikanA paNa traNu amara hyA che - (1) jI, (2) puruSa bhane ( 3 ) napuMsaH tiryagyoni khonA nIce pramANe traNa prakAra che-(1) tiyagyeAnika strIe, (2) manuSyayeAnika strIo ane (3) devazrIe (devIe )tiyaiAnika strIonA traNa prakAra che- (1) 4sayarI, (2) sthAtharI gale (3) meyarI, manuSya sIyonA pazu trayu akSara che. (1) bhUmila (2) armabhUmila (3) antaradvIpala puruSatA pazu trazu prakAra hAya hai- (1) tiryagyeniH puruSa, (2) manuSyapuruSa bhane (3) devapuruSa. tiryagyoniH puruSanA pazu yA pramANe tra se: che - (1) 4sayara, (2) sthalayara bhane (3) pheyara. bhanuSya puruSanA yA che -(1) - bhUmija, (2) akama bhUmija ane (3) antaradvIpa4. napuMsakanA paNa traNu traNa prakAra che-(1) napuM sa nAra, (2) napuM sam tiyo bhane ( 3 ) napuMsa! manuSyo npusaka tiya cAnA paNa nIce pramANe traNa bheda che-(1) jaLacara, (ra) sthaLacara ane
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03u01 sU010 tirazvAM-jalacarasthalacarakhacaraprarUpaNam 607 parispandAdi sAmoM petAH potjaaH| yadvA-poto vastra tena tatsamAjitA lkssynte| tathA ca-potA ica-vastrasaMmAjitA iva garbhaveTanarmA'nAmRtatvAta jAyante-utpa dhante iti, tathA-potAt-garmaveSTanacama rahinagarbhAt jAyanta iti vA potajAH / sthalacara aura khecara, manuSya napuMsaka bhI tIna ke haiM-karma bhUmija, akarma bhUmija aura antaradvIpaja / __ pakSI Adi jisameM se prAdurbhUna hokara bAhara nikalate haiN| aise kopa kA nAma aNDa hai, isa aNDa se jinakI utpatti hotI hai ve aNDaja haiM, garbha janma kA yaha eka leda hai / arthAt saMsmRcchima janma garbhajanma aura upapAda janma isa taraha se janma ke tIna bheda hote haiM, inameM potajanmavAloM ke aNDe le jo paidA hote haiM unakA aura jo jarAyu se paidA hote haiM unakA garbhajanma hotA hai, ataH aNDe se paidA honevAle jitane jIva haiM ve saba garmajanmavAle hote haiM / isI taraha jo jarAyu Adi le veSTita nahIM hote haiM jintu mAtAke udara se bAhara nikalate hI parispandAdi (halanacalanakriyA ) sahita hote haiM ve potaja haiM athavA pota nAma vastra kA hai / utpanna hote hI jo aise jJAna hoveM ki mAnoM ye vana se hI puche hue utpanna hue hai / ataH ye pota janmacAle garbhaveSTanacarma se anAvRta rahane ke kAraNa vastrase saMmArjita hue (3) ya2 bhatuSya napusanA 59 kA 42 che(1)-bha mUbhina, (2) 14 bhUmija, ane (3) antaradvIpaja pakSI Adi jemAM pedA thaIne bahAra nIkaLe che, evAM keSane aDa (iDuM) kahe che. IDAmAMthI je jIvanI utpatti thAya che, te javane aMDaja kahe che garbhajanmano te eka bheda che. eTale ke saMsUraIma janma, garbha janma ane upapada janma, A rIte paNa janmanA traNa prakAra paDe che pitajanma vALAnA IDAMmAMthI pedA thanAra che ane jarAyumAMthI pedA thanAra che garbha janmavALA heya che te kAraNe iDAmAMthI pedA thanArA je je jIva hoya che, te badhAM garbhajanmavALA ja hoya che e ja pramANe je ja jarAyu AdidhI veSTita (vIMTaLAyelA) hotA nathI paNa mAtAnA garbhamAMthI bahAra nIkaLatAnI sAthe ja rispandAdi (halanacalana Adi) kiyAthI yukta hoya che, te jIvone pita ja kahe che athavA-pita eTale vastra janmatAnI sAthe ja je jIvo vastrathI lUchayA hoya evA nirmaLa lAge che te chone pitA kahe che pitA janmavALA je garbhaveina carsathI anAvRta rahevAne kAraNe vastrathI mAjita
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 sthAnAjaso saMmUcchimAH-sammUcrchana samUrcha:-garbhAdhAnamantareNaiva svayaM samutpattistena, yadvAsamannato dehasya mUrcchanam-azyAsaMyogastena ni! tAH saMchimA.-agarbhanAH mAtA pitRsaMyoga vinaiva ravayaM samutpannA ityarthaH / saMmUcchimAnAM snyAdibhedo nAsti, napuMsakatvAtteSAmiti na sUtre drshitH| aNDajAH pakSiNaH-haMsAdayaH potajAH kuJjarazallama-zaza-nakula mUpika-carma caTakA-balgulI prabhRtayaH, samUcchimAH khajanakAdayaH epAmudbhijjatve'pi samUcchimatvavyapadezo bhavati, udbhijjAdInAM samUcchimavizeSatvA diti 6 / ' evaM ' ityAdi, evaM-pakSivat etena pakSimatroktenAbhilApena 'tivihA kI taraha garbha se utpanna hote haiM / athavA garbha se ye utpanna hote haiM vaha garma, garbha veSTanacarma le rahita hotAhai isalie bhI ye potaja kahe jAte haiN| garbhAdhAna ke vinAhI jinako svayaM utpatti ho jAtIhai ve jIva saMcchima haiN| athavA saba tarapha se jo dehakA chala hai- avayava mayogahai ima avayava saMyoga se jo nirvRtta hote haiM ve macchima hai / ye agaja hote haiM / mAtA pitA ke saMyoga ke binA hI svayaM utpanna hote haiM / ina saMmU cchima jIvoM meM strI Adi kA bheda nahIM hai kyoM ki ye napuMsaka hI hote haiM / isaliye sUtra meM ise nahIM digvalAyA gayA hai, aNDe se utpanna pakSI-haMsAdika haiM, potaja-kuMjara (hAthI), zallaka, zaza, nakula, mUSaka aura camagAdaDa Adi haiM aura saMchi ma khajanaka Adi hai / inameM udbhijatA hone para bhI samUchimatva vyapadeza hotA hai| kyoMki udbhi daja saMmRcchima vizeSa hote haiM / isa pakSI khatrokta abhilApa se aisA thayA hoya evI rIte garbhamAMthI bahAra Ave che. athavA je garbhamAM teo utpanna thAya che te garbha, garbhaSTanacarmathI rahita hoya che, tethI paNa temane pitaja kahe che. garbhAdhAna vinA ja jInI ApoApa utpatti thaI jAya che te jene saMmRchima kahe che. athavA badhI prakAranA avayava sayogathI je nivRtta hoya che, evAM jIvane samR7ima kahe che. te jo agarbha ja hoya che-mAtApitAnA sa yoga sivAya ja teo svaya utpanna thaI jAya che te saMmUchima chamAM nara ane nArI jAtinA bheda hotA nathI, kAraNa ke te jI napuMsaka ja hoya che, te kAraNe sUtramAM saMmUchima jIvonA traNa bheda batAvavAmAM AvyA nathI. haMsa vagere pakSI IMDAmAMthI utpanna thatA hoya che, tethI temane aMDa ja kahe che hAthI, sasalAM, neLiyAM, uMdara, cAmAcIDiyAM Adi jIvane pita ja kahe che khaMjanaka Adi jo saMmUchima janmavALA gaNAya che. temanAmAM ubhijatA hovA chatAM paNa sAmUrichamatvane vyapadeza (vyavahAra) thAya che, kAraNa ke udubhida ja saMmU7imavizeSa hoya che. A pakSi
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ bATokA u0 1 sU0 10 tirazcAM - jalacarasthalacara khacaraprarUpaNam 609 uraparisappA paNNattA' ityAdirUpeNa uraH parisarpAH bhujaparisarpAzca bhaNitavyAHvAcyAH / urasA-cakSamA parisarpanti calantIti - uraH - parisarpAH - sarpAdayaH 9 / bhujAbhyAM=bAhubhyAM parisarpantIti bhujaparisarpA - godhA nakulAdayaH 22 / atha - strI purupanapuMsakAnAM vidhyamAha - ' evaM cetra ' ityAdi - dazasUtrI mugamA, navaram - evameva yathA pakSigastathaiva tiryagyonikA strividhAH prajJaptAH, tadyathA - striyaH puruSA napusakA iti / kRSyAdi karmapradhAnA bhUmiH karmabhUmiH - bharatAdikA paJcadazavidhA, tatrajAtAH karmabhUmijAH / evam karmabhUmiH - bhogabhUmiH devakurvAdikA triMzadvidhA, bhI jAna lenA cAhiye ki uraH parisarpa-sarvAdika vageraha aura bhuja. parisarpa-jo donoM bhujAoM se calate haiM aise godhAnakula Adi ye saba bhI strI, puruSa aura napuMsaka ke bheda se tIna bhedAle hote haiM / uraH parisarpa meM jo chAtI ke balale calate haiM ve liye gaye haiM- jaise sarpa Adi, kRpyAdi pradhAnajUmi kA rAma karmabhUmi hai / ye karmabhUmiyAM bharata Adike bheda se pAMca bharata pAMca eravata aura pAMca mahAvideha, isa taraha se 15 hotI haiM / ina karmabhUmiyoM meM jo utpanna hote haiM ve karmabhUmija haiM / akarmabhUmi- bhogabhUmi meM jo utpanna hote haiM ve akarmabhUmija haiM / aDhAI dvIpameM bhogasRmiyoM kI saMkhyA tIsa 30 hai / haimavata, harivarSa, ramyakavarSa, devakuru, uttarakuru aura hairaNyavata ye 6 jambUdvIpa meM bhogabhUmiyAM haiM ghAtaka NDa meM ye bAraha haiM aura puSkarArdha meM bhI hamI nAma kI hai / isa prakAra se ye kula jogabhUmiyAM tIsa 30 ho jAtI haiM / sUtreAkta abhilApa dvArA e paNa samajavuM joie ke ura:parisarpa ( sa vagere ) ane bhuparikSapa ( banne bhujAelanA baLathI cAlanArA neALiyA vagere ) nA pazu nara, nArI ane napu'maka evAM traNa jAtibheda hoya che. chAtInA khaLathI cAlanArA sarpa Adi jIvAneA ura:parisarpanA vibhAgamAM samAveza thAya che kRSNa dipradhAna bhUminu nAma kabhUmi che. paca bharata, pAMca eMvata ane pAca mahAvideha, e rIte kula 15 karmabhUmi che te karmIbhUmimAM je jIve utpanna thAya che temane kamabhUmi ja kahe che. akamabhUmiemAM ( bhAga bhUmie!mAM) utpanna thatAM jIvAne aka bhUmi ja kahe che. maDhI dvIpamA Dula 30 logalUmiyA che, Daibhavata, virSa, varSa, devaru, uttarakuru ane haiMraNyavata, A 6 jabudvIpamAM AvelI bhegabhUmie che. pAtakIkhaDamA 12 ane puSkarAmA paNa eja nAmanI 12 bhegabhUmie che. A rIte kula 30 bhAgabhUmie (akama pU e ) che. samudranI madhyamAM je dvIpA sa 77
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ D 610 sthAnAnasUtre tatra jAtA akarmabhUmijAH / antare-savye samudrasya dvIpA ye te antaradvIpAH, teSu jAtA antaradvIpajAH // sU0 10 // __ syAdipariNatizca jIvAnAM lezyAvazato bhavatIti lezyAH prarUpayan daNDakeSu tA Aha mUlam-neraiyANaM tao lekhlAo paNNatAo, taM jahA. kaNhalessA, nIlalessA, kAuleslA 1 / asurakumArANaM tao leslAo saMkiliTAo paNNattAo, taM jahA-kahaleslA, nola. leslA, kAuleslA 2 / evaM jAya thaNiyakumArANaM 11 / evaM puDhavikAiyANaM 12 / Au-vaNaslaikAiyANavi 13-14, teukAiyANaM 15, bAukAiyANaM 16, beiMdiyANaM 17, teMdiyANaM18, cauridiyANavi tao lessAo jahA neraiyANaM 19 / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lessAo saMkilihAo paNNattAo, taM jahA-kaNhalessA, nIlalessA, kAuleslAo20 / paMcidiyatirikkhajoNiyANaM tao lessAo asaMkiliTrAo paNNattAo, taM jahA-teulessA, pamhaleslA, suklessaa21| evaM aNurulANavi 23 / vANamaMtarANaM jahA asurakumArANaM 24 / vemANiyANaM tao lessAo paNNatAo taM jahA-teulessA pamhalessA, sukalessA 25 // suu.11|| samudra ke madhya meM jo dvIpa haiM ve antaradvIpa haiN| ina antaradIpoM meM jo utpanna hote haiM ve antaradvIpaja haiN| ye antaradvIpa kSevala lavaNasamudra meM hI hai inakI saMkhyA chappana hai // sU010 // che temane antaradvIpa kahe che. te antaradvIpamAM je jI utpanna thAya che, temane antaradvIpa ja kahe che. lavaNa samudramAM ja evAM antaradvIpe AvelA che ane temanI saMkhyA 56 nI che sU010 che
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIko sthA03701 sU0 11 nairayikAdInAM lezyAnirUpaNam 6 chAyA - nairayikANAM tisrolezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA 1| asurakumAraNAM tisro lezyAH saMkliSTAH prajJatAH, tadyathA - kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA 2 / evaM yAtrat svanitakumArANAm 11 | evaM pRthivIkAyikAnAm 12, av-vanaspatikAyikAnAmapi 13 - 14 | tejaskAyikAnAM 15, vAyukAkA 16, dvIndriyANAM 17, trIndriyANAM 18, caturindriyANAmapi vistro lezyA yathA nairayikANAm 19 / paJcendriyatiryagyonikAnAM visrolezyAH saMkliSTAH prajJaptA, tadyathA - kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotaleiyA 20 / paJcendritiryagyonikAnAM tisro lezyA ameliSTAH majJaptAH tadyathA-tejolezyAH, padmalezyAH, zulalezyAH 21 | evaM manuSyANAmapi 23 / cAnanyantarANAM yathA asurakumArANAM24 | vaimAnikAnAM tisro lezyAH prajJaptAH, tadyathA - tejolezyA, padmalezyA, zulalezyA 25 / / sU0 11 / / jIvoM kA strI Adi ke viSaya meM pariNati ( Asakti ) leiyA ke vaMza se hotI hai isaliye dezyAkI prarUpaNA karate hue sUtrakAra daNDa koM meM unakA kathana karate hai -' neraiyANaM tao lessAo paNNattAo' i0 sUtrArtha- nairayikoM ke tIna leiyAe~ kahI gaI haiM jo isa prakAra se haiMkRSNalezyA, nIlalezyA aura kApotaleiA / asurakumAroM ke bhI ve hI tIna leiyAe~ saMkliSTarUpa meM kahI gaI hai isI taraha kA kathana yAvat stanitakumAroM taka jAnanA cAhiye, pRthivIkAyikoM ke aSkAyikoM ke aura vanaspatikAyikoM ke tathA tejaskAyikoM ke, vAyukAyikoM ke, dvIndriyoM ke, teindriyoM ke evaM cauindriyoM ke bhI nairayikoM kI taraha se hI tInoM kRSNAdi lezyAe~ jAnanI cAhiye, tathA jo paJcendriya tiryazca haiM unako saMkliSTa rUpameM ye kRSNAdi tIna leiyAe~ aura asaMkliSTa rUpameM chavAmAM A AdinA viSayamA je pariNati ( Asakti ) hAya che, te lezyAne lIdhe hAya che tethI have sUtrakA2 24 6DakAnA jIvAmAM lezyAonI 3 re -" neraiyANaM tao lekhAo paNNattAo dhatyAhi sUtrA -nArakAmAM kRSNulezyA, nIlalezyA ane kApAtalezyA, AtraNa lesyAone sAva hAya che. asurakumArAmAM paNa eja traNa lesyAonA sakilaSTa rUpe sadUbhAva kahyo che. A prakAranuM kathana stanitakumAreA pantanA bhavanapati devA viSe yazu samabhavu. pRthvI ayika, ayUjayi, vanaspatiprAyika, tensasAyika, vAyukAyika, dvIndriyeA, trIndriya ane caturindriyamAM pazu nArakonI jema kRSNa, nIla ane kApAta vaizyAne sadbhAva ya che. pacendriya tiya cAmAM kRSNAdi lezyAonA sakilaSTarUpe sadbhAva samajave ane teolezyA, padmalesyA ane
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtre ____TIkA-' neraiyANaM ' ityAdi daNDakAratrANi sugamAni / vizepamAhanairayikANAM kRpyanIlakApotalezyAH saMlipTAdi vizeSa garahitA uktAH, teSvetAsAmeva tiTaNAM sadbhAvAditi ? / amurakumAreSu saMkliTatejolezyA sahitAzcatasrolezyA bhavantItyatra tristhAnakAvatArAt saMlipTA iti vizeSaNaM proktam 2) evaM stanitakumAraparyantaM vijJeyam 11 / ' evaM ' ini-anenaiva prakAreNa asurakumAravadevetejolezyA, patha lezyA, aura zuklalezyA ce tIna lezyAe~ kahI gaI jAnanI cAhiye / isI taraha kA kathana lekhyAoM ke sambandha meM manuSyoM ke sI jAnanA cAhiye, vAnavyantaroM ke lezyAoM kA sAdhana asurakamAroMke kahI gaI levAoM ke kathana ke jaisA jAnanA cAhiye, vaimAnikoM meM ye tIna lezyAe~ hotI haiN| jaise-tejolezyA ena leyA aura shuklleshyaa| TIkArya-bairathikoM meM jo kRSNa, nIla aura kApona ce tIna lezyAe~ saMkliSTa vizeSaNa se rahita kahI gaI hai to isakA kAraNa aisA hai ki vahAM para se hI tInoM lezyAe~ hotI haiM aura dUlarI nhiiN| tathA asurakumAroM meM asaMkliSTa tejolekSyAsahita cAra lezyAe~ hotI hai, parantu yahAM tristhA naka ke prakaraNa hone se unameM kRSNAdi tIna lezyAe~ saMlliSTa rUpa meM hotI haiM isIliye " asaMkliSTa" aisA vizeSaNa dizA hai isI taraha kA kathana stanitakumAra taka ke bhavanapatiyoM meM inhIM lezyAoM ke hone zukala lene asaMkilaSTa rUpe saddabhAva samaja manuSyanI vezyAo viSenuM kathana paMcendriya tiryacenI lezyAonA kathana pramANe samajavuM vAtavyantaronI lezyAonuM kathana asurakumAranI lezyAonA uparyukta kathana pramANe samajavuM. vimAnikomAM nIce pramANe traNa lezyAone sadUbhAva hoya che-telezyA, palezyA ane zukalakezyA. TIkAI-nArakamAM je kRSNa, nIla ane kApota,e traNa lezyAone sadbhAva sa kilaNa vizeSaNathI rahita batAvavAmAM Avyo che eTale ke te traNa lezyAeno ama kilaSTa rUpe sadbhAva hoya che-tenuM kAraNa e che ke temAM e traNa lezyAo ja hoya che, bAkInI eke lesyA hetI nathI. asurakumAramAM asaMkilaSTa tejezyA sahita cAra lezyAo hoya che, paraMtu ahIM tristhAnakano adhikAra cAlatuM hovAthI temanAmAM kRSNAdi traNa lekSAone sadubhAva saMkilaSTa rUpe samajavAnuM che ane tene sthAne sadbhAva asa kilaSTa rUpe samajavAnuM che. A prakAranuM kathana svanitakumAra parvatanA deva viSe paNa
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMbA TIkA sthA03 u01 sU0 11 nairayikAdonAM lezyAnirUpaNam 613 tyarthaH pRthivyav vanaspatiSu ' sakliSTAH' iti savizeSaNAstisro lezyAH proktAH, devotpattisamvAdaparyAptAvasthAyAM caturthyAM akliSTatejolezyAyA api sadbhAvAt | 14| tejovAyudvitricaturindriyeSu nairayikavannirvizeSagAstisro lezyA uktAH, teSu devotpAdasyAsadbhAvAt 19 / paJcendriyatirathAM manuSyANAM ca saMkliSTAsaMkliSTarUpAH SaDapilezyA bhavantIti savizeSaNA catuHsRtro 23| vyantarANAmasurakkumAravatsaMkliSTAstisro lezyAH vAcyAH 24 | vaimAnikeSu nirvizeSaNAstisro'sakliSTA lezyAH santi, tatra tAsAmeva sadbhAvAt, vizeSaNaM tu vyavacche prasadbhAva eva ke saMbaMdha meM bhI jAnanA caahiye| jisa prakAra se saMkliSTarUpa meM kRSNAdi lezyAe~ asurakumAroM ko kahI gaI haiM usI prakAra se ye hI tInoM kRSNAdi zyAeN saMkliSTarUpa meM pRthivIkAyika meM, apakAyika meM aura vanaspatikAyikoM meM kahI gaI jAnanA cAhiye / kyoM ki inameM devotpatti kI sambhavatA se aparyAptAvasthA meM asaMkliSTa cauthI tejolezyAkA bhI sadbhAva ho sakatA hai / paJcendriya tiryaJcoM ko aura manuSyoM ko saMkliSTa aura asaMkliSTa rUpa chahoM bhI leiyAe~ hotI haiM isaliye yaha savizeSaNA catuHsUtrI hai / arthAt - savizeSaNa cAra sUtra haiM / asurakumAroM kI taraha vyantaroM ko saMkliSTa kRSNAdi tIna lezyAeN hotI haiM / vaimAnikoM meM nirvizeSaNa jo tejo Adi tIna lezyAe~ kahI gaI haiM usakA kAraNa unameM inhIM tInoM kA honA hai / vyavacchedya ke sadbhAva meM hI vizeSaNa saphala hotA hai, isI kAraNa - 'vaimANiyANaM nao lessAo paNNattAo' samajavu eTale ke bhavanapati devemAM kRSNuAdi trazu lezyAe sa`kalaSTa rUpe ane tejovezyA asakilaSTa rUpe hAya che.eja pramANe pRthvikAyikA, apU kAyikA ane vanaspatikAyikamAM paNa kRSNAdi traNa laizyAo sakilaSTa rUpe ane tejalezyA asakilaSTa rUpe hAya che ema samajavuM, kAraNa ke temAM devAtpattinI sabhAvanAne lIdhe aparyApta vasthAmAM asaMkilaSTa teolezyAne saddabhAva paNa hAi zake che. paMcendriya tiya ceA ane manuSye mAMsa kila ane asa kilaSTa rUpa chae lephsAe hAya che, tethI temane viSe savizeSaNa cara sUtra ApyAM che. asurakumArAnI jema bhyantarAmAM paNa saliSTa kRSNAdi traNa lezmAe hAya che vaimAtikAmAM A vizeSaNathI rahita je tejo, padma ane zukala lezyAene sadbhAva kahyo che tenuM kAraNa e che ke temanAmAM e traNa leyAe ja hoya che vyacchedyanA sadbhAvamAM ja che, te jara " vemANiyANa tao lessAo paNNattAo " vizeSaNa saphaLa thAya mA amaratA sUtrapATha
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAisUtra yujyate 25 / jyotiSkeSu tejolezyAyA ekasyA eva sadbhAvena tristhAnakAvatArA jjyotiSkasUtraM noktamiti // m0 11 // pUrva vaimAnikAnAM lezyA dvAreNeha tristhAnakAvatAra uktaH, jyotiSkANAM tu yathA tadasambhavAJcalanavarmeNa tristhAnakAvatAramAha--- mUlam-tIhiM ThANehiM tArArUve callijA taM jahA-vikuchabhANe vA pariyAremANe vA ThANAo vA ThANaM saMkamanANe tArArUve calejA / tIhi ThANehiM deve vijjuyAraM karejA, taM jahA-vikubamANe vA pariyAremANe vA tahArUvasta lamaNassa vA mAhaNassa vA iDi juiM jasaM balaM vIriyaM purisakkAraparakkame uvadaMsemANe deve vijjuyAraM krejaa| tIhiM ThANehiM deve thaNiyasaI karejA taM jahA-vikubamANevA, evaM jahA vijjuyAre taheva thaNiyasapi // sU0 12 // chAyA-tribhiH sthAnastArArUpa calati, tadyathA-vikurva yA paricArayamANaM vA sthAnAd vA sthAnaM saMkrAmat tArArUpa calati / tribhiH sthAnairdevo vidyutkAraM kuryAta , tayathA, vikurvadvA paricArayamANaM vA tathArUpasya zramaNasya vA mAhanasya vA RddhiM dhutiM yazovalaM vIrya puruSakAraparAkramam upadarzayan devo vidyutkAraM karoti / tribhiH sthAnai devaH stanitazabdaM karoti, tadyathA-vikurvadvA, evaM yathA vidyutkAra tathaiva stanitazabdamapi / / sU0 12 // aisA pATha kahA gayA hai jyotiSkadevo meM kevala eka tejolezyA kA hI sadbhAva hai-ataH yahAM tristhAnakake prakaraNa kA sambandha hone se jyotiSkasUtra sUtrakArane nahIM kahA hai / / sU011 / / pahile vaimAnikoM ke lezyAdvArako lekara vidhAnakakA prakaraNa kahA, parantu jyotiSakoM ke eka hI tejolezyA hone ke kAraNa isa kahyo che. je tiSka devamAM mAtra tejalezyAne ja saddabhAva hoya che ahIM tristhAnakanuM prakaraNa cAlatuM hovAthI sUtrakAre jatiSka sUtranuM kathana karyuM nathI ke sU.11 che pahelAnA sUtramAM vamAnikanA lehyAdvAranI apekSAe tristhAnakanA prakaraNanuM kathana karyuM. paraMtu jyatiSkamAM mAtra tejolezyAne ja saddabhAva hovAthI
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03 u01 sU012 jyotiSkANAM calanaprakAranirUpaNam 615 TIkA-'tIhi ThANehiM ' ityAdi / tribhiH sthAnaH-kAraNaiH tArArUpaM tArakA. mAtra calati-svasthAnaM tyajati / tadeva sthAnatrayaM darzayani-vaikriyaM kurvan , paricArayamANaM-maithunAtha saMrambhayukta sat sthAnAd-svasthAnAt sthAnAntaram-anya. sthAnaM saMkrAmat-ganchat , yathA-kvacinmaharddhi ke devAdI camaravadvai kriyAdi kurvati sati vanmArgadAnArthamapi calatIti / uktaMca-" tatvaNaM je se vAghAie aMtare se jahanneNaM donni chApaTTe joyaNasae, ukkoseNaM vArasa noyaNasahassAiM" iti / chAyA-tra khalu yattadvyAghAtikamantaraM tajjaghanyena dve paTpaSTiH yojanazate ( paTpaSTayadhi ke dve yojanazate ) / utkarpaNa dvAdazayojanasahasrANi / sambandha meM visvAnakAvatAra nahIM kahA-isaliye aba sUtrakAra unameM calanadharmako lekara tristhAnakake avatAra kA kathana karate haiM-'tIhiM ThANehiM tArAkhve calijjA' ityaadi| TIkArtha-tIna sthAnoMse tIna kAraNAMse-tAre calate haiM arthAt apane sthAna ko chor3ate haiM-ve tIna kAraNa isa prakAra se haiM -eka kAraNa hai viniyA karane kA arthAt jaba ve vikriyA karane lagate haiN| taba apane sthAna ko ve choDakara vikriyA karate haiM / tathA jaba ve bhaithuna sevana ke abhilApI hote haiM-taba ve apane sthAna ko chor3a kara hI maithuna sevana karate hai| tathA jaba koI mahaddhika deva camara kI taraha vaikriya Adi karatA hai, taba use rAstA dene ke liye ve apane sthAna ko chor3a dete haiN| kahA bhI hai" tattha NaM je se vAghAie" ityAdi / tristhAnakanI vaktavyatAmAM temanI sthAonuM pratipAdana karAyuM nathI paranta teo calanadharmathI yukta hoya che. te calanadharmanI apekSAe sUtrakAra have trae sthAna ni3544 42 cha-" tIhiM ThANehiM tArArUve calijjA" tyAha zIkA nIce darzAvelA traNa sthAnothI-traNa kAraNone lIdhe-tArAo cAle che. eTale ke pitAnuM sthAna cheDe che-(1) jyAre teo vikiyA kare che tyAre pitAnuM sthAna choDe che. (2) jyAre teo maithuna sevavAnI irachA kare che, tyAre teo potAnA sthAnane choDIne ja maithuna sevana kare che (3) jyAre koI mahaddhika deva amaranI jema vikriyA Adi kare che, tyAre tene mArga ApavAne mATe teo pitAnuM sthAna cheDe che. kahyuM paNa che ke - ___"tasthaNaM je se vAghAie " tyAha
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616 sthAnAGgasUtre tatra vyAghrAtirumantaraM maharddhikadevasya mArgadazanAt mervapekSayeti kAdAcitkamantaraM tulakSayojana parimita papi bhavati camarAdyAgame iveti / pUrva tArakAdevacalanakriyAkAraNAni proktAni, sAmprataM devasyaiva vidyutstanitakriyayoH kAraNAni sUtradvayenAhatIhi ' ityAdi sugamaM, navaraM - vidyut-vizuddhatA saiva kriyate itikAraH-kArya, vidyuto vA kAraNaM kAraH- kriyA- vidyutkArastaM vidyutaM kuryAdityarthaH / vaikriyakaraNAdIni hi sAbhimAnasya bhavanti tatra pravRttasya ca darSollAsavatacalana vidyudgarjanA dInyapi bhavantIti calanavidyutkArAdInAM vaikriyAdikaM kAraNatayoktamiti / Rddhi " yahAM jo vyAghAtika antara hai vaha jaghanya se 266 yojanakA hai, aura utkRSTa se cAra hajAra yojana kA hai| meru parvata kI apekSA se, yaha maharddhika deva ko mArgadAna dete samaya vyAghAtika antara hotA hai| tathA kAdAcitka jo antara hai vaha to eka lAkha yojana kA bhI honA hai / isa taraha se ye tArA devoM ke calanakriyA ke kAraNa kahe gaye haiM / aba sUtrakAra devake hI vidyut aura stanitakriyA ke kAraNoM kA kathana karate hue kahate haiM-ki- " tIhi ThANehiM deve vijjugAra karejA " i0 tIna kAraNoM ko lekara deva vidyutkAra karate haiM ve tIna kAraNa isa prakAra se haiM - jaya deva vikriyA karatA hai taba vaha vidyutkAra karatA hai / jaba vaha maithuna sevana meM pravRtta hotA hai taba vaha vidyutkAra karatA hai tathA jaba vaha tathArUpavAle zramaNa aura grAhaNa ko apanI Rddhi, buti, yaza, vala, vIrya, puruSakAra parAkrama dikhAtA hai / taba vaha vidyutkAra karatA hai ye vaikriyakaraNa AdirUpa kArya sAbhimAna ( abhimAnasahita ) devake ahIM je vyAghrAtika atara che ta ochAmA Achu 266 ceAjananuM ane vadhAremAM vavAre khAra hajAra yojananuM hoya che meru paryaMtanI apekSAe, A mahaddhika devane mArga ApatI vakhate A vyAghAtika antara thAya che. te antara kayAreka eka lAkha ceAjananuM pazu hAya che tArA rUpa devenA calananA A kAraNeA kaDevAmA AvyA che have sUtrakAra devanI vidyuta ane svanita (gana) kriyAonA kAraNeAnuM nirUpaNu karatA kahe che ke-- CL ' tihi ThANeAha deve vijjuyAra karejnA " tyAhi nIce darzAvyA pramANenA traNa kAraNeAne lIdhe deva vidyutkAra kare che-(1) jyAre deva vikriyA kare che, tyAre vidyutkAra kare che. jyAre deva maithuna sevatamAM pravrutta hAya che, tyAre vidyatkAra kare che (3) jyAre te tathArUpavALA zramaNu athavA mAhaNane peAtAnI Rddhi, zruti, yaza, kha, vIya ane puruSakAra parAkrama khatAve che, tyAre paNa te vidyutkAra kare che. A vaikriyakaraNa Adi kAya abhi
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA03 u01 sU0 13 utpAdarUpalo kAndhakArAdInAMnirUpaNam 617 vimAnavastrAbhUSaNAdivRddhiM surti zarIrAbharaNAdidIrti, yazaH- rUpArti, valaM zarIraM sAmarthya, vIryaM - jIvAmatraM vala tathA puruSakAraH - pauruSAbhimAna vizeSazca parAkramaHniSpAditasvaviSayaH puruSakAra eva ceti purUSakAraparAkramaM tat sarvam upadarzayamAno deva vidyutkAraM svarAda meghagarjitazabdaM ca karotIti sambandhaH // sU0 12 // anantaramutpAtarUpa vidyutkArasta nita zabdau proktau, sAmpratamutpAtarUpANyeva lokAndhakArAdIni poDazacyA mAha mUlam - tahiM ThANehiM logaMdhayAre siyA, taM jahA - arihaMtehiM bocchijja mANehiM, arihaMtapannatte dhamme vocchijamANe, pucagara vocchimANe 1 / tIhiM ThANehiM logujjoe siyA, taM jahA - arihaMtehiM jAyamANehiM, arihaMtesu pavtrayamANesu arihaM hote haiM. tathA isa kriyA meM prayukta jo deva hotA hai usake darpa (ahaMkAra) aura ullAsa bhI hote haiM / ataH aise deva ke svasthAna se calati aura vidyutkAra tathA garjanAdi kriyAe~ bhI hotI haiM / isI se ina calana, vidyutkAra AdikoM kA vaikriyAdikaraNa ko kAraNarUpa se kahA gayA hai / vimAna vastra AbhUSaNa Adi samRddhi kA nAma Rddhi hai, zarIra AbharaNa Adi kI dIpti kA nAma yuti hai, khyAti kA nAma yaza hai / zArIrika sAmarthya kA nAma bala hai. jIva se udbhUta vala kA nAma vIrya hai, puruSArthakA nAma puruSakAra hai / yaha puruSaprakAra hI parAkrama hai. ina Rddhi Adi ko dikhAtA huA deva vidyutkAra aura stanita zabda ko segha kI garjanA jaise zabda ko karatA hai | sU02 // mAnayukta deva ja kare che. A kriyAmAM pravRtta thanAra je deva hAya che te detramAM 45 ( ahaMkAra ) ane ullAsa paNa hAya che tethI evA deva peAtAne sthAnethI calanakriyA, vidyutkAra tathA garjanAdi kriyAo paNa kare che. tethI ja evuM kahyuM che ke A calana, vidyutkAra ahi kriyAo vaikriyakaraNa Adine kAraNe thAya che. vimAna, vastra, AbhUSaNa Adi samRddhinu nAma Rddhi che. zarIra, saalraNa AdinI dIptinuM nAma vruti che. khyAtinuM nAma yaza che. zArIrika sAma nu nAma maLa che AtmabaLanuM nAma vI che. puruSArthanuM nAma puruSakAra che. te puruSakAra ja parAkramarUpa hoya che. potAnI A Rddhi AdinuM pradarzIna karatA deva vidhutkAra ane stanitazabda-meghanI garjanA jevA avAja kare che. ! sU. 125 za 78
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre 618 tANaM NANuppAyamahimAsura / tIhi ThANehiM devaMdhayAre siyA, taM jahA arihaMtehiM vocchijja mANehi, arihaMtapannatte ghara me vocchijjamANe, punagae vocchijja mANe 3 / tIhiM ThANehiM devujjoesiyA, taM jahA - arihaMtehiM jAyamANehiM, arihaMtehiM padyayamANehi, arihaMtANaM NANuppAyamahimAsu 4 / tIhi ThANehiM devasaMnivAe siyA, taM jahA - arihaMtehiM jAyamANehiM, arihaMtehi pacayamANehiM, arihaMtANaM nANuSpAyamahimAsu 5 / evaM devakkaliyA 6, devakahakahae 7 / tIhi ThANehi deviMdA mANussaM logaM havamAgacchaMti, taM jahA - arihaMtehiM jAyamANehiM, arihaMtehiM pacayamANehiM arihaMtANaM NANuSpAyamahimAsu 8 / tIhiM ThANehiM logaMtiyA devA mANustaM logaM havvamAgacchati taM jahA - arihaMtehiM jAyasANehi, arihaMtehi pavayamANehi arihaMtANaM NANuSpAyamahimAsu 9 | evaM sAmArNiyA 10, tAyantIlagA 11, logapAlA devA 12. aggamahisIo devIo 13, parisovavannagA devA 14, aNiyAhivaI devA 15, AyarakkhagA devA mANussaM logaM havamAgacchaMta 16 / tIhi ThANehiM devA abbhuTTijjA, taM jahA - arihaMtehiM jAyamANehiM jAva taM caiva 1 / evamAruNAI calejjAra, sIhaNAyaM karejjA 2, celuvakhevaM karejjA 4 | tIhi ThANehi devANaM cehayarukkhA calejA, taM jahA - arihaMtehiM taM caiva 5 // sU0 13 //
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMghA TIkA sthA0 u01 sU013 utpAdarUpalokAndhakArAdInAMnirUpaNam 612 chAyA-tribhiH sthAna lokAndhakAraH syAt , tadyathA-arhatsu vyucchidyamAneSu arhatmajJapte dharme vyucchiyamAne, pUrvagate vyucchidyamAne 16 tribhiH sthAnoM ko dyotaH syAt , tadyathA-arhatsu jAyamAneSu, atsu panajatsu, ahaMtAM jJAnotpAdamahimAsu / tribhiH sthAnairdevAndhakAraM syAt , tadyathA-arhatsu vyucchidyamAneSu, ahatmajJapte dharme vyucchidyamAne, pUrvagate vyucchidyamAne 3 / tribhiH sthAnairdevodyotaH syAt , tadyathA-arha tsu jAyamAnepu, arhatsu pravrajatlu, arhatA jJAnotpAdamahimAsu utpAtarUpa vizutkAra aura starita zabda deva karatA hai aisA kathana kiyaa| aba utpAraspa hI lokAndhakAra Adi ko sUtrakAra SoDazastra dvArA kahate haiM-tIhiM ThANehiM logaMdhayAre siyA' ityAdi / sUtrArtha-tIna kAraNoMse lokAndhakAra-lokameM andhakAra hotAhai, ye kAraNa isa prakAra se haiM-eka jaba arhanta bhagavanta nirvANa ko prApta hote hai taba lokameM andhakAra ho jAtA hai, dUsarA kAraNa aisA hai ki jaba ahanta prarUpita dharmakI vyacchitti hotI hai-tIrtha vyavacchedakAla hotA hai taba loka meM andhakAra hotA hai, tathA utpAda Adi caudahapUrva jaba vyuccheida hote haiM taba loka meM andhakAra hotA hai| tIna kAraNoM se loka meM udyota hotA hai, ve tIna kAraNa aise haiMeka jaba arhanta prabhu utpanna hote haiM taba tathA arhanta bhagavAla java dIkSA dhAraNa karate haiM taba, aura jaba arhanta prabhuke jJAnotpAda kI mahimA hotI hai tth| deva dvArA utpAtarUpa vidhutkAra ane svanita zabda-meghanI garjanA jevo avAja karAya che, evuM kathana pahelAnA sUtramAM karavAmAM AvyuM. have utpAtarUpa kAlpakAra AdinuM sUtrakAra 16 sUtro dvArA kathana kare che- "tIhi ThANehi logaMdhayAre siyA" tyaahsUtrArtha-traNa kAraNene lIdhe lokamAM aMdhakAra thaI jAya che te kAraNe A pramANe che-(1) jyAre ahaMta bhagavAna nirvANa pAme che, tyAre lokamAM aMdhakAra vyApI jAya che. (2) jyAre a ta prarUpita dharmanI vyachitti (vinAza) thaI jAya che eTale ke jyAre tIrtha-vyavachedakALa Ave che, tyAre lekamAM aMdhakAra vyApI jAya che. (3) jyAre utpAda Adi caude pUrvo eNchidyamAna (vinag) thAya che, tyAre temAM aMdhakAra vyApI jAya che. RSya ne dI sabhA Gdhota ( A) vyAdhI jaya cha-(1) jyAre ahaMta prabhu utpanna thAya che, (2) jyAre ahaMta prabhu dIkSA aMgIkAra 42 cha, bhana (3) byAre mata prabhunA jJAnAtyAhanA bhalibhA yAya che, tyAre lekamAM prakAza vyApI rahe che,
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 sthAnAsUtre 4 / tribhiH sthAnairdevanizataH syAt, tathA arhatsu jAyamAne, arhat patrajatsu, arhatAM jJAnotpAdamahimA 5 / evaM devotkalikA 6, devakahahakaH 7| tribhiH sthAne devendrA mAnuSyaM lokaM havyamAgacchanti, tadyathA arhatsu jAyamAnepu, apravrajatsu, arhatAM jJAnotpAdamahimA 8 / tribhiH sthAnaikAntikA deza mAnuSyaM lokaM havyamAgacchanti, tadyathA - arhansu jAyamAnepu, arhatgu pravrajatnu, arhatAM jJAnotpAdamahimAsu 9 / evaM sAmAnikAH 10, cAyatrikA: 11, loka tIna kAraNoM se devaloka meM andherA ho jAtA hai, ve tIna kAraNa isa prakAra se haiM - eka jaba arhantaprabhu nirvANagata hote haiM taba tathA arhantaprarUpita dharma jaba vyucchinna hotA hai taba tathA pUrvagata zruta jaba vyucchinna hotA hai taba | tIna kAraNoM se devobota hotA hai-jaise jaba arhantamakA janma hotA hai taba, tathA jaba arhantaprabhu dIkSA dhAraNa karate haiM taba, aura jaba arhataprabhu ke jJAnotpAdakI mahimA kI jAtI hai taba tIna kAraNoM se deva samAgama hotA hai-jaise jaba arhataprabhu kA janma hotA hai taba, tathA jaba arhataprabhu dIkSA dhAraNa karate haiM taba, aura jaba arhataprabhuke jJAnotpAda kI mahimA kI jAtI hai taba isI taraha se haira fear devoMkA eka jagaha ekatrita honA hotA hai, isI taraha se devoM kA kahakahata hotA hai / AnandAtireka se devoM kA zabda hotA hai / kalakala traNa kAraNeAne lIdhe devaleAkamAM adhakAra vyApI jAya che. te traNa kAraNeA nAthe abhAze sabhabhavA-(1) ahuta prabhu nirvANu yAme che tyAre, (2) mahata prarUpita dhama yAre nyucchinna thaI jAya che tyAre, (3) pUgata zruta jyAre nyucchita thaI jAya che tyAre. traNa kAraNeAne lIdhe devaleAkamAM udyota vyApI jAya che-(1) jyAre arhata prabhunA janma thAya che tyAre, (2) jayAre ahu ta prabhu dvIkSA dhAraNa kare che tyAre ane (3) jyAre ahaMta prabhunA jJAneAtpAda| mahimA thAya che tyAre. traNa kAraNe devasamAgama thAya che--(1) jyAre ahuta prabhunA janma thAya che tyAre, (2) jyAre a`ta prabhu dIkSA le che tyAre ane (3) jyAre arhata 3 bhunA jJAnAtpAdanane ( kevaLajJAna prAptinA ) maheAtsava karavAmAM Ave che. A traNa kAraNeAne lIdhe devAtkalikA (devenu' eka jagyAe ekatra thavAnu') thAya che. eja traNu kAraNeAne lIdhe devAne atizaya AnaMda thAya che, ane te AAna dAtirekane lIdhe tee khaDakhaDATa hase che
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA kAhI sthA03 u01 sU013 utpAdarUpalokAndhakArAdInAMnirUpaNam 621 pAlA devAH 12,-, agramahiSyo devyaH 13 paripadupapanakA devAH 14, ani. kAdhipatayodevAH 15, AtmarakSakA devA mAnuSyaM lokaM havyamAgacchanti 16 / tribhiH sthAnairdevA abhyuttiSThanti tadyathA-arhatsnu jAyamAnepu, yAvat tadeva 1 / evamAsanAni calanti 2, siMhanAdaM kurvanti 3, celorakSepaM kurvanti / / tribhiH sthAnairdevAnAM caityakSAzcalanti, tabayA-arhatsu tadeva 5 // su0 13 / / / tIna kAraNoM ko lekara devendra manuSyaloka meM zIghratA ke sAtha Ate haiM / jaise jaba arhantaprabhu kA janna hotA hai taba, tathA arhantaprabhu jaba dIkSA dhAraNa karate haiM taba aura jadA arhantaprabhu ke jJAnotpAda kI mahimA kI jAtI haiM taba-inhIM tIna kAraNoM se lokAntika deva bhI bahuta jaldI manuSyaloka meM Ate haiN| inhIM tIna kAraNoM ko lekara sAmAnika deva, bAyastriMzakadeva, lokapAla deva, agramahiSiyA-deviyAM, pAripatka deva, anikAdhipatideva aura AtmarakSabhadeva bhI isa manuSyaloka meM bahuta jaldI Ate haiN| inhIM tIna kAraNoM ko lekara deva apane 2 AsanoM se siMhAsanoM se uTha baiThate haiN| inhIM tIna kAraNoM se lekara zAkAdi devoM ke Asana calAyamAna hote hai| inhIM kAraNoM se lekara ve siMhanAda karate haiM aura celotkSepa bhI karate haiM / ye saba kArya pramoda ke bazartI hokara ve karate haiN| tathA inhIM tIna kAraNoM ko lekara caityavRkSa-devavRkSa vizeSa calAyamAna hote haiN| - nIcenA traNa kAraNone lIdhe devendro ghaNI ja zIghratAthI manuSyalekamAM yA cha-(1) yAre mata pramunI mathAya che tyAre, (2) yAre mahata prabhu dIkSA le che tyAre, mane (3) nyAre mata asunA jJAnotpAhanA bhddiisava karavAmAM Ave che, tyAre devendro ghaNI ja zIvratAthI manuSyalekamAM Ave che. A traNa kAraNone lIdhe lekAntika de paNa ghaNI ja jhaDapathI manuSyalokamAM Ave che. A traNa kAraNane lIdhe sAmAnika deve, trAsviMzaka de, agrasahiSI devIo, pAriSaka de, anIkAdhipatI devo ane AtmarakSaka de paNa ghaNI ja jhaDapathI A manuSyalekamAM Ave che. A traNa kAraNane lIdhe ja de pitapotAnA siMhAsana parathI uThe che. A traNa kAraNane lIdhe ja zakrAdi denA Asana calAyamAna thAya A traNa kAraNone lIdhe ja teo siMhanAda kare che ane celekSepa paNa kare che. A badhAM kAryo Anadane kAraNe ja teo kare che. A traNa kAraNe ja maityavRkSa (devavRkSa vizeSa) calAyamAna thAya che.
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaze sthAnAGgalane TIkA-'tihiM ThANehiM ' ityAdi-poDazamUtrI sugamA / navaraM-tribhiH sthAna-kAraNaiH loke-kSetraloke-UrvAvastiryaka rUpe'ndhakAra lokAndhakAra dravyato dRSTi vighAtAnubhAvarUpaM, bhAvataH prakAzazasvabhAvajJAnAmAvasvarUpaM bhavati / kSetraloka svarUpamAha"AgAsassa paesA, uDca ahe ya tiriyaloe ya / jANAhi khettaloya, azaMtajiNadesiyaM sammaM // 1 // " chAyA-AkAzasya pradezA Urdhvamadhazca tiryagloke ca / jAnIhi kSetralokam . anantajinadezitaM samyak // tAnyeva kAraNAnyAha-' arihaM tehiM ' ityAdi, arIn-jAnAparaNIya-darzanAvaraNIyamohanIyAntarAyarUpANi ghAtikamaNi nanti nAzayantIti-arihantasteSu, asya vizepavyAkhyA-Avazyakatraraya matkRtAyAM nunitopiNI TIkANaM vilokanIyA / vyucchidyamAneSu nirvAgaM gacchat iti prayanaM kAraNam 1,tathA atmApte dharme TIkArtha-uvaloka, adholoka aura tirtharaloka ye tIna lokA, loka zabdale yahAM gRhIla hue haiN| dravyAndhakAra aura bhAvAndhakArake bhedale do prakArakA andhakAra hotA hai, jisale dRSTi kA vidhAta hotA hai vaha dravyAndhakAra hai / tathA prakAzaka svasAvarUpa jJAna kA jo abhAva hai vaha mAvAndhakAra hai, kSetralokakA svarUpa isa prakAra se kahA gayA hai- Agasassa paelA uDUM ca ' ityAdi / jJAtAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura anta. rAyarUpa cAra dhAtiyA kI kA jo nAza kara dete haiM ve arihanta haiN| isakI vizeSa vyAkhyA Avazyaka sUtra kI munitopiNI TIkA meM dekhanI cAhiye / vyucchidyamAna zabda kA artha hai jaba ve nirvANa jAne lagate haiM ailaa| pUrva zabda se kahAM utpAda pUrva se lekara lokabindusAra taka TIkArtha-leka zabdathI uleka, aleka ane tiryaka ahI grahaNa karAyA cha. ma 42nA me le cha-(1) F0-42 ane. (2) mApA- 2. nA dvArA daSTine vighAta thAya che, tenuM nAma dravyAkAra che, tathA prakAzaka svabhA varUpa jJAnane je abhAva che tenuM nAma bhAvA-dhakAra che kSetranuM svarUpa A pramANe 4hyu cha-" AgAsassa parasA uDUDhaM ca " tyAha jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mehanIya ane antarAya, A cAra ghAtiyA karmone jemaNe kSaya karI nAkhe che, temane ahaMta kahe che. A padanI vistRta vyAkhyA Avazyaka sUtranI muniSi TIkAmAM ApavAmAM Avela che. "yuniyamAna " 20 " bhni| kSaya zata ni mAge viyaratA."
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03 u01 sU013 utpAdarUpalo kAndhakArAyAnAMnirUpaNAra 623 vyucchidyamAne tIrthavyavacchedakAle ityarthaH iti dvitIya kAraNam 2, pUrvANiutpAdAdIni lokavindusAraparyantAni caturdaza, teSu gataM-praviSTaM tadabhyantarIbhUtaM yacchUta tatpUrvagataM dRSTivAdAntargatazrutAdhikAravizepaH, tasmin vyucchidyamAne satIti tRtIyaM kAraNam 3 lokAndhakAra syAditi sampandhaH / ahaM dAdiSu vyucchidyamAneSu kathaM lokAndhakAraM syA ? diti nAza GkanIyam , rAjamaraNadezanagarAdi bhaGge dizAM rajasvalatayA ca dRzyate jagati lokAndhakAra, yatpunarnikhilathuvanabhUtamAtrAnavadyanayanarAmAnepu (bilokacakSuH sadRze vityarthaH / bhagaradahadAdiSu vyucchidyamAneSu losAndhakAra bhavati tatkimAzcaryamiti / 1 / tribhiH sthAna lokodyotaH syAt-lokatraye prakAzo bhavati, dravyato ghaTapaTAdiprakAzakarUpaH, bhAvato lokatraye'pi sukhotpAdakaheturUpaH / ahajjanma 1-pratrake caudaha pUrva liye gaye haiM ina pUryA meM praviSTa jo zuta hai vaha pUrvagata zruta hai / yaha pUrvagata zruta dRSTivAda ke antargata zutAdhikAra vizeSarUpa hai, "ahaMdAdikoM ke vyucchidyamAna hone para loka meM andhakAra kaise ho sakatA hai " aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye / kyoMki rAjAke marane para evaM dezabhaMga tathA nagara Adike bhaGga hone para dizAoM ke dhUmila rUpa ho jAne se java jagata meM lokAndhakAra dikhalAI par3atA hai to phira samasta bhuvanavartI lokamAtra ke nirmala nayanoM meM jo samAdhI digyate hoM aise bhagavAn arhata Adi ke vyucchiyamAna honepara lokameM aMdhakAra ho jAye to isameM Azcarya jaisI kyA bAta hai ? / udyota zabdadA arthaprakAza hai yaha prakAza bhI dravya aura bhAva ke bheda le do prakAra kA ghaTapaTa AdikoM ko prakAza denevAlA jo hotA hai vaha dravyaprakAza hai pUrva' zabdanA prayoga dvArA utpAda pUrvathI laIne lebindusAra sudhInA 14 pUrya grahaNa karavAnA che te pUrvomAM praviNa je zrata che tene pUrvagata zrata kahe che. pUrvagata zrata daSTivAdanA antargata kRtAdhikAra rUpa che. "ahajatAdika jyAre nirvANa pa the vicare che, tyAre lokamAM andhakAra kevI rIte thaI zake che," A prakAranI zaMkA asthAne che, kAraNa ke rAjA AdinuM mRtyu thatAM ane deza tathA nagarAdine nAza thatAM cAre dizAomAM dhuMdhaLuM vAtAvaraNa thaI javAthI je jagatamAM adhakAra vyApI jAya che, te samasta bhuvanavartI lekenA nirmaLa nayanomAM je samabhAvI dekhAya che, evAM ahaMta bhagavAna AdinA nirvANa kALe lekamAM aMdhakAra vyApI jAya, temAM navAI pAmavA jevuM zu che? udyota eTale prakAza te prakAza paNa dravya ane bhAvanA bhedathI e prakArane kahyo che. ghaTa, paTa Adi vastuone prakAza ApanArI je vastuo
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 sthAnahasUtre jyA 2-jJAnotpAdamamaye 3 devakRtamahotsavailokodyoto bhavatIti / 2 // atha devAndhakArasUtramAha-'tihiM ' ityAdi, tribhiH sthAna vA-dhakAraM syAt devAnAM bhavanAdiSu anyakAraM devAndhakAraM, tatpUrvokta kAraNatrayeNaiva bhAti / nanu ukte'pi lokAndhakAre kiM punardevAndhakAramuktaM devAnAmapi lokAntargatatvAdeveti cedAhatatsarvatrAndhakAravyApti pradarzanArthamiti 31 tathA-devodyotaH-devaprakAzaH 4 / devasaMnipAtaH-devasamAgamo bhavati, bhuvi de samAtArAt 15} 'vaM ' ityAdi, evam-pUrvavata devotkalikA-devasamunnayasyaikatrI bhavanam 6, devakAkahA:- devAnAM pramodotpannaH kalakalazabdaH pUktistribhireva kAraNe rjAyante 171 devendrANAM tathA lokatraya meM bhI jA sukhotpAdaka kA heturUpa hotA hai vaha bhAvanakAza hai ahenta prabhu kA java janma hotA hai. aura jaba ve pravajyA grahaNa karate haiM tathA unheM jaba kaivalya kI prAsi hotI hai, usa samaya devakRta mahotsavoM dvArA loka meM udyota hotA hai; devoM ke bhavanAdinoM meM jo andhakAra hotA hai vaha devAndhakAra hai yaha devAndhakAra bhI pUrvokta kAraNa traya se hI hotA hai| zaMkA-jaba Apane lokAndhakAra kA kathana hara diyA hai to phira svatantrarUpa se devAndhakAra ke kahane kI bayA AvazyakatA thI, kyoMki deva to lokAntargata hI hote hai| uttara-aisA jo kathana kiyA gayA hai mo andhakAra kI sarvatra vyApti ho jAtI hai isa bAta ko dikhAne ke liye kiyA hai kI devoche temanA prakAzane dravyaprakAza kahe che. paraMtu traNe lokamAM sukha upajAvanAra 24||sh DAya chete prazane mAvaza 49 che. bha........ ahata prabhuno jyAre janma thAya che, jyAre teo pravajyA aMgIkAra kare che tathA jayAre temane kevaLajJAnanI prApti thAya che, tyAre devakRta mahesU dvArA lekamAM prakAza thAya che. A prakAranA prakAzane bhAvaprakAza kahe che. denA bhavanAdimAM je andhakAra thAya che tenuM nAma devAntakAra che. ahaMtanirvANa Adi pUrvokta traNa kAraNone lIdhe te devAntakAra thAya che. zaMkA-je Ape kAlpakAranuM kathana karI dIdhuM che, to devAntakAranA svataMtra kathananI zI AvazyakatA che? lekamAM ja devakano paNa samAveza thaI jato hovAthI zuM AvuM kathana jarUrI che kharuM? uttara-aMdhakAra sarvatra vyApI jAya che ema darzAvavA mATe ja A kathana karavAmAM AvyuM che.
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA03301 sU013 utpAdarUpalo kAndhakArAdInAM nirUpaNam 625 manuSyalokAgamanaM tribhireva pUrvokta kAraNe bhavati havyamiti zIghram |8| devalokasya brahmalokasya antaH samIpaM kRSNarAjIlakSaNaM kSetranivAso yepAMte lokAntikAH, yadvA-lokAnte - audayikabhAvalokAvasAne bhavA anantarabhave muktigamanAditi lokAntikAH sArasvatAdayaH / ete'pipUrvoktaistribhiH sthAnarmanuSyalokaM havyamAgacchanti / evaM pUrvoktenaivAlApakena sAmAnikAH - indrasamAnayaH 10, prAyastriMzakA mahattarakalpAH pUjyA devAH 11, lokapAlAH - somAdayaH pUrvAdidiG niyuktA devAH 12, mahityaH- agrabhUtAH pradhAnA mahiSyaH - mAryAdevendrapaharAiya ityarthaH 13, paripadupapannakAH - parivAropapannakA devAH 13, anIkAdhipatayaH - dhota, devasaMnipAta, devotkalikA - devasamUha kA eka jagaha ekatrita honA, devakahakahaka devoM kA pramodotpanna kalakalazabda, yaha saba bhI pUrvokta tIna kAraNoM ke hone para hotA hai "havyam" yaha zIghra artha kA vAcaka avyaya hai devaloka aura brahmaloka ke pAsa kRSNarAjIrUpa kSetra jinakA nivAsa sthAna hai ve lokAntika haiM athavA audayika bhAva loka ke avasAna meM jo haiM ve lokAntika haiM kyoM ki anantarabhava meM inakA mukti meM gamana avazyaMbhAvI hotA hai / sArasvata Adi inake nAma haiM sAmAnika deva- indra ke jaisI Rddhi vAle devoM kA nAma sAmAnika deva hai, mahattaratulya jo deva pUjya hote haiM ve trAstrizaka deva haiM pUrvAdidizAoM meM niyukta jo soma Adi deva haiM ve lokapAla haiM devendroM kI jo mukhyadeviyAM hai ve agramahiSiyAM haiM parivAropapannaka jo deva haiM devedyota, devama nipAta (devenuM peAtAnA devaleAkamAMthI nIkaLavAnu), vetkalikA devAnA samUhanuM eka jagyAe ekatra thavAnuM, ane devAnu khaDakhaDATa hAsya, paNa upayukta ( ahaMta bhagavAnanA janma ) Adi traNa kAraNe ja thAya che havyam A padma zIghra anu. vAcaka avyaya che devalAka ane brAlekanI pAse kRSNarAjIrUpa kSetra nAmanu' nivAsasthAna che, temane leAkAntika kahe che. << " athavA~~auyika bhAvaleAkanA avasAnamAM je che, kahe che, kAraNa ke anantara bhavamAM (pachInA bhavamAM) te pAme ja che. sArasvata Adi temanAM nAma che. IndranA jevI devA che temane sAmAnika devA kahe che, gurusthAnIya je deve spriMzaka devA kahe che. pUrvAdi dizAomAM niyukta je sAma Adi leAkapAle kahe che. devendronI mukhya devIone agramahiSIe kahe che. pari temane trAya. devA che temane 2 tha 79 temane leAkAntika cAkkasa mukti RddhivALA je
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626 sthAnAstre gajAdisainyAdhipatayo devAH 14, AtmarakSakAH-rAjJAmivAdgarakSakA devA mAnuSyaM lokaM havyamAgacchantIti pratisUtre saMyojanIyam 15 // manuSyalokAgamane devAnAM yAni trINi kAraNAni santi tAnyeva devAbhyumyAnAdInAM kAraNAni sUtrapaJcakenAha-'tIhiM' ityAdi, sugama, navaraM-amyuttihanti-siMhAsanAduttiSThanti / 1 / evaM-pAvaktAmilApena AsanAni-zakrAdInAM siMhAsanAni calanti / 2 / siMhanAdacelotkSepau pramodakAyauM kurvanti / 4 / ebhireva tribhiH sthAnaH caityakSAH-devavRkSavizeSAzcalanti / 5 / 20 13 // kimartha bhadanta ! zakrAdidevA manuSyalokamAgacchanti ? atrAha-dharmAcAryatayA mahopakAritvAtsevAdyarthamAgacchanti, azakyapatyupakArAzca bhagavanto dharmAcAryAH iti sadRSTAntaM pradarzayan sUtratrayamAha mUlam-tiNhaM duppaDiyAraM lasaNAuso!, taM jahA-ammApiuNo 1, bhahissa, dhammAyariyassa / saMpAovi ya NaM keipurise ammApiyaraM sayapAgasahassapAgehi tellehi abhaMgettA surabhiNA gaMdhahaeNaM uvvahitA tihi udagehiM majAvittA savvAve parivadupapannaka deva haiN| gajAdisenA ke adhipati jo deva haiM ye anIkAdhipati deva haiM, rAjAoM ke aGgarakSakoM kI taraha jo deva hote haiM ve AtmarakSaka deva haiN| ye saba bhI ina kAraNoM ko lekara manuSyaloka meM zIghra Ate haiM aisA kathana pratyeka sUtra meM lagAnA cAhiye manuSyaloka meM Ane ke jo ye kAraNa prakaTa kiye gaye haiM ve hI kAraNa devAbhyutthAnAdi ke bhI haiM, yahI vAta sUtrakAra ne " tIhiM" ityAdi pAMca sUtroM dvArA prakaTa kI hai // sU013 // vAro55naka je deve che temane pariSadu55naka deve kahe che. gAdi senAenA adhipati je de che temane anIkAdhipati deve kahe che, je de rAjAonA aMgarakSakonI jema IdronA aMgarakSake samAna hoya che, temane AtmarakSaka deve kahe che. A badhAM deve pUrvokta kAraNone lIdhe manuSyalokamAM zIgha Ave che, A prakAranuM kathana pratyeka sUtramAM samajI levuM. je kAraNe teo manuSyalekamAM Ave che, te kAraNone lIdhe ja teo potAnA siMhAsana 52thI he che, 431312 se che, tyA pAta sUtradhAre " tIhi " tyAdi pAMca sUtre dvArA prakaTa karI che. je sU. 13 che
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 suMdhA TIko sthA03 u 1 sU014 dharmAcAryAdInAM azakyapratyupakaparitvam 627 laMkAravibhUsiyaM karettA maNunnaM thAlIpAgasuddhaM aTArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhoyAvettA jAvajjIvaM piTThivaDeMsiyoe parivahejjA teNAvi tassa ammApiussa duppaDiyAraM bhavai, aheNaM se taM ammApiyaraM kevalipannatte dhamme AghavittA pannavittA parUvittA ThAvitA bhavai teNAmeva tassa ammApiussa suppaDiyAraM bhavai samaNA uso ? // 1 // . kei mahacce daridaM samujhasejjA,taeNaM se daridde samukihe samANe pacchA puraM ca NaM viulabhogasamiisamannAgae yAvi viharejjA, taeNaM se mahacce annayA kayAiM daridohae samAge tassa daridassa aMtie havamAgacchejjA, taeNaM se daride tassa bhahissa savvaslamavi dalayamANe teNAvi tassa duppaDiyAraM bhavai ahe NaM se taM bhaTi kevalipannatte dhamme AghavittA pannavittA parUvittA ThAvittA bhavaI teNAseva tassa bhahissa'suppaDiyAraM bhavai // 2 // kei tahArUvasa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AriyaM dhammiyaM suvayaNaM socA nisamma kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavanne, taeNaM se deve taM dhammAyariyaM dubhikkhAo desAo susikkhaM desaM sAharejjA, kaMtArAo vA NikaMtAraM karejjA, dIhakAlieNaM vA rogAyaMkeNaM abhibhUyaM samANaM vimoejjA, teNAvi tassa dhammAyariyassa duppaDiyAraM bhavai, ahe NaM se taM dhammAyariyaM kevalipannattAo dhammAo bhaTTa samANaM bhujjovi kevalipannatte dhamme AghavittA pannavittA parUvittA ThAvittA bhavai, teNAmeva tassa dhammAyari. yassa supaDiyAraM bhavai // sU0 14 // - ..
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnA - 3 chAyAyANAM duSpratikAraM zramaNAyuSman / tadyathA - bhambApituH 1, bhattuH 2, dharmAcAryasya 3 | saMmAtarapi ca khalu ko'pi puruSaH amvApitaraM zatapAka sahasrapAkaistailairabhyajya surabhiNA gandhATTakena udvartya tribhirudakairmajjapitvA sarvAlakAravibhUSitaM kRtvA manojJaM sthAlIpAkazuddham aSTAdazavyaJjanAkulaM bhojanaM bhojayitvA yAvajjIvaM pRSTavataMsikAyAM parivahet tenApi tasya ambApiturduSpratikAraM bhavati, atha khalu sa tam ambApitaraM kevaliprajJapte dharme AkhyAya prajJApya marUpya sthApayitA bhavati tenaiva tasyAmvApituH supratikAraM bhavati zramaNAyuSman ? / 1 / ko'pi mahAcaiH daridraM samutkarSayet, tataH khalu sa daridraH samutkRSTaH [san ] pazcAt purA ca khalu vipulabhogasamitisamanyAgatathApi viharet, tataHkhalu sa mahAH anyadA kadAcit daridrIbhUtaH san tasya daridrasyAnti ke hanyamAgacchet, tataH khalu sa daridrastasmai bhatrai sarvasvamapi dadat tenApi tasya duSpratikAraM bhavati / atha khalu sa va bharttAraM kevaliprajJapte dharme AkhyAya prajJApya prarUpya sthApayitA bhavati tenaiva tasya bharttuH supratikAraM bhavati 2 628 htspi tathArUpasya zramaNasya vA mAhanasya vA'ntike ekamapi Arya dhArmika suvacanaM zrutvA nizamya kALamAse kAlaM kRtvA'nyatameSu devalokeSu devatayA upapanaH, tataH khalu sa devastaM dharmAcArya durbhikSAd dezAt subhikSaM dezaM saMharet, kAntAt vA niSkAntAraM kuryAt, dIrghakAlikena vA rogAtaGkena abhibhUtaM santaM vimocayet, tenApi tasya dharmAcAryasya duSpratikAraM bhavati, atha khalu sa taM dharmAcArya kevalajJaptAt, dharmAd bhraSTaM santaM bhUyo'pi kevaliprajJapte dharme AkhyAya majJApya marUpya sthApayitA bhavati tenaiva tasya dharmAcAryasya supratikAraM bhavati / 3 / / / su0 14 / / danta ! zAdi deva manuSyaloka meM kyoM Ate hai ? to isakA uttara aisA hai ki dharmAcAryarUpa hone se bhagavAn samasta jIvoM kA bahuta baDA upakAraka hote haiM isaliye ve unakI sevAdi karane ke nimitta se Ate haiM / bhagavAn dharmAcArya azakya pratyupakAravAle hote haiM so aba isI bAta ko sUtrakAra dRSTAntasahita prakaTa karate hue tIna sUtroM se kahate haiM - ' tinhaM duppaDiyAraM samaNAuso' ityAdi / prazna--he bhagavan ! zakrAdi devA manuSyalAkamAM zA mATe Ave che ? uttara-proMcAya rUpa hAvAthI ahu ta bhagavAnA samasta jIvAnA ghaNA upakAraka hAya che, tethI temanI sevAdi karavAne mATe tee Ave che. temanA upakAranA madale vALI zakAya tema nathI. tethI temane azakaya pratyupakAravALA kahyAM che. temanA upakAranA khadale vALI ApavAnu... kAma keTaluM badhuM azakaya che te sUtrakAre nIcenAM sUtra dvArA dRSTAMta sahita prakaTa karyu che
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ sughATIkA sthA03401014 dharmAcAryAdInAma rAkpratyupakAritvanirUpaNam 629 sUtrArtha he zramaNAyuSman ! ina tInakA pratyupakAra karanA azakya hai, eka mAtA pitA kA, dUsare bharttA - poSaka kA aura tIsare dharmAcArya kA, koI suputra apane mAtApitA kI prAtaH hote hI zatapAka, sahasrapAka tailoM se mAliza kara sugaMdhita gaMdhacUrNa se unakA ubaTana kara gaMdhodaka se, uSNaudaka se, aura zIta udaka se unheM snAna karAkara phira sarvA laGkAroM se vibhUSita kara manojJa, tathA sthAlIpAka se zuddha evaM aThAraha prakAra ke vyaMjana se yukta aise bhojana jimA kara jIvanaparyanta apane kaMdhoM para rakha kara phiratA hai to bhI vaha apane mAtApitAke RNa se uRNa nahIM ho sakatA hai / arthAt unake kRta upakAroM kA badalA vaha nahIM cukA sakatA hai. yadi vaha apane mAtApitA ko kevala prajJapta dharma kahakara acchI taraha se use samajhA kara aura prarUpita kara sthApita kara detA hai to avazya hI vaha unake upakAra kA badalA cukAnA hai / acchI taraha se unakA pratyupakAra karatA hai, isI taraha yadi koI aizvaryazAlI manuSya kisI daridra puruSa ko dhanAdipradAnadvArA utkRSTa banA detA hai aura vaha usa dAtAke parokSa meM yA samakSa meM vipula bhogoM ko bhogane laga jAtA hai, aba dAtA bhAgyavazAt kisI samaya durbhAgya ke cakkara meM tiNDaM dupahiyAra samaNAuso " tyAhi 66 f sUtrA--huM zramaNAyuSman ! A traNanA upakAranA khadale vALavAnuM kAma azamya gAya che-(1) bhAtApitAnA, (2) bharttAno (SaDano ) ane ( 3 ) dharmA cAya nA, dhArA ke keI suputra peAtAnA mAtApitAnAM aMgAne dararAja prAtaHkALe zatapAka ane sahasrapAka teleA vaDe mAliza kare, pachI suga dhikAra gadhacUNu vaDe temanA zarIranu ulaTana kare (zarIrane cALe), pachI garama ane ThaMDA pANIthI temane snAna karAve, pachI saghaLA alaMkArothI vibhUSita karIne temane maneAjJa tathA zuddha 32 prakAranA AhAra ane 18 prakAranA vyaMjanAthI yukta bhajana jamADe ane jIvana paryanta peAtAnA khabhApara laIne pharyAM kare, te pazu te mAtA pitAnA RNune pheDI zakatA nathI, eTale ke temanA upakAranA badale vALI rAkatA nathI. jo te temane keliprajJama dharmI kahe, te dharmanu pratipAdana kare, te dhamanI temanI pAse prarUpaNA karIne temane te dharma tarapha vALI le-te dharmanA upAsaka banAvI de, te ja temanAM upakArInA badale te cukavI zake che, A badhuM karavAthI ja te mAtApitAnuM RNa pheDI zake che. G eja pramANe dhAze ke, kAi azva sa'panna manuSya kAI daridra AdamIne dhana vagerenI madada karIne tenI unnati karI nAkhe che, dhArA ke te dAtAnuM nasIba
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnogasUtra A jAtA hai aura bilakula daridra ho jAtA hai, isa taraha se sarvathA daridra banI huI avasthA meM vaha apane dvArA dhanI banAye gaye usa purupa ke samIpa A jAtA hai aura vaha puruSa apane isa upakAra karttA ke liye yadi apanA sarvasva bhI arpaNa kara detA hai, to aisI sthiti meM bhI vaha apane upakAra karane vAle usa manuSya ke RNa se uRNa nahIM ho sakatA hai arthAt usake upakAra kA badalA nahIM cukA sakatA hai, yadi vaha use kevaliprajJapta dharma kI chatrachAyA meM usakA kathana karake, use samajhA karake aura usakI prarUpaNA karake pahu~cA detI hai-sthApita kara detA hai to avazya hI vaha usa apane svAmI kA pratyupakAraka ho jAtA hai| isI taraha koI bhavya tathArUpa dhArI zramaNa athavA mAhaNa ke pAsa eka bhI Arya dhArmika vacana kA pAna kara aura usa para acchI taraha se vicAra kara kAla mAsa meM kAla karatA hai aura kAlakara vaha kisI eka devaloka meM deva kI paryAya se utpanna ho jAtA hai aba vaha dharmAcArya kisI durbhikSavAle deza meM vihAra karatA 2 A jAtA hai jahAM bhikSA kI prApti use sarvathA asaMbhava jaisI ho jAtI hai aisI sthiti dekhakara vaha deva usa dharmAcArya ko apanI devazakti ke prabhAva se surbhikSa palaTAya che, kamanasIbe te riddhAvasthAmAM AvI jAya che. tyArabAda te pitAnI madadathI dhanavAna banelA te mANasanI pAse jAya che. dhAro ke te mANasa pitAnA upara upakAra karanAra te mANasane potAnuM sarvasva dhana ApI de che. Ama karavA chatAM paNa te tenA upakArane badale vALI zakato nathI. paraMtu je te tenI samakSa kevaLiprasa dharmanuM kathana karIne, tene kevaLiprata dharma samajAvIne, te dhamanI, tenI pAse prarUpaNA karIne tene te dharmane ArAdhaka banAvI de te ja te tenA upakArane badale avazya vALI zake che. ,' se prabhArI madhya tathA3paMdhArI zrama "mAnI se eka paNuM Arya dhArmika vacananuM zravaNa karIne ane tenA para sArI rIte vicAra karIne temanA dvArA upadiSTa mArge cAlIne, kALa avasara Ave keLadharma pAmIne kaI mANasa kaI eka devakamAM devanI paryAye utpanna thaI jAya che. have dhAro ke te dharmAcAryuM ke evA dezamAM jaI caDe che ke jyAM temane dubhikSa (duSkALa)ne kAraNe AhAre prApti karavAnuM sarvathA asaMbhavita thaI jAya che. A paristhiti joIne te deva te dharmAcAryane pitAnI devazakitanA prabhAvathI keI subhikSa (sukALa dezamAM laI jAya che, athavA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ supATIkA sthA03301sU014 dharmAcAryAdInAmazakyapratyupakAritvanirUpaNam 631 TIkA- tiha' ityAdi / bhagavAnAha-he, zramaNAyuSman / he AyuSman zramaNa ! iti komalAmantraNam / trayANAmanupadaM vakSyamANAnAM duSpatikaraM-duHduHkhena pratikriyate kRtopakAreNa puMsA pratyupakriyata iti duSpatikaraM-pratyupakattu mazakyamityarthaH bhavati / tadevAha-ambApituH-mAtApitrorityarthaH 1, bhartuHpopakasya 2, dharmAcAryasya dharmaguroH dharmadAtuH dhrmshaayksyetyrthH| deza meM le AtA hai, athavA jaba vaha dharmAcArya kisI gahana kAntAra meM phaMsa jAtAhai to vaha use usa kAntAra jaMgalase bAhara nikAla letAhai, athavA vaha dharmAcArya jaba kisI rogAtaMka se abhibhUta ho jAtI hai to vaha use usa-rogAtaMka se apanI prabala zaktise mukta karA detA hai| tava bhI vaha aisI hAlatameM usakA pratyupakAraka nahIM ho sakatA hai, kisI kAraNavaza yadi vaha dharmAcArya kevali prajJapta dharma se bhraSTa ho jAtA hai aura vaha use usa kevali prajJapta dharma ko kaha kara, prajJApita kara aura prarUpita kara punaH sthApita kara detA hai to isa se vaha usa dharmAcAryakA pratyupakAra kartA ho jAtA hai.1 - . TIkArtha-isa sUtrakA bhAvArtha aisAhai-prabhu kahate haiM he AyuSman zramaNa ! ina tIna janoMkA kA pratyupakAra karanA jIva ke liye bar3A muzkila se bharA huA kAma hai / arthAt inakA pratyupakAra karanA bahuta bhArI kaThina hai, yahI bAta yahAM sUtrakArane dRSTAnta 'dekara samajhAI hai ve tIna ye haiMmAtA pitA poSaka jala aura guru dharma denevAle, dharma meM sahAyaka honete dharmAcArya keI gahana vanamAM mArga bhUlIne aTavAya che, te te temane te gahana vanamAMthI bahAra laI jAya che, athavA--jyAre te dharmAcArya koI bhayaM. kara rogathI pIDAtA hoya tyAre te pitAnI prabaLa zakitathI temane te roga dUra karI nAkhe che. ATalAM ATalAM upakAra karavA chatAM paNa te deva temanuM RNa pheDI zakavAne samartha thato nathI. paraMtu koI paNa kAraNe te dharmAcArya kevali prajJapta dharmathI bhraSTa thaI jAya ane tyAre te deva je tene kevaliprajJasa dharma kahIne, te te dharmanI prajJApanA ane prarUpaNA karIne, te dharmAcAryane pharIthI kevaliprajhama dharmamAM thApita karI de te ja te dharmAcAryanA upakArane badale vALI zake che. TIkartha-A sUtrano bhAvArtha nIce pramANe che-prabhu kahe che ke he AyuSyana zramaNa ! A traNa upakAra kartAone upakArano badalo vALavAnuM kAma ghaNuM muzkela gaNAya che. sUtrakAre e ja vAtane traNa dekhAte dvArA prakaTa karI che. (1) mAtApitA, (2) poSayatA bhane (3) 5 mA sahAya thanA21 payAyo, n .
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ spAnAma uktaMca-" duppaDiyArA mAyA piyaro sAmI gurU ya loetya / tatya gurU duyaloe aidukkaratarapaDIyAro // 1 // iti / chAyA-duSpatikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'tra / tatra guru dvaiyaloke ati duSpharataramatIkAraH // 1 // tatra prathama mAtApitroduSpratikaratAM pradarzayati-ko'pi puruSa-muputra pratyarthaH / ambApitaram-ambayA-mAtrA sahitaM pitaraM mAtApitarAvityarthaH, saMprAtarapi-saMsamyak prAtaH saMpAtaH-aruNodayasamakAlameghetyarthaH ambA pitaraM-svajananIjanaka zatapAsahasrapAtaleH abhyajya-tailAbhyaGga zarIrasaMvAhanaM kRtvA surabhiNA-sugandhiyuktena gandhATTakena gandhacUrNena udvartya-udvartanaM ' uvaTanA' iti prasiddhaM kRtvA punastribhirudakaiH-gandhodakena uSNodakena zItodakena ca majjayitvA-svahastena snapayitvA tayA sarvAlaGkAravibhUpita kRtyA patrAt mano-musvAdukaM sthAlIpAka zuddhaM-pAkapAtre musiddha vinApAkapAtreNa kevalAgninA pAko na suniSpamo bhavatItivizepaNametat / punaH kIdRzamityAha-' aTArasa0 / ityAdi, aSTAdaza vyanjanAni rasavyanakavastUni sUpAdIni, aSTAdazavyaJjanAni yathAvAle, aise dharmaguru ke yahAM dharmAcArya kahA gayA hai| kahA bhI hai'duppaDiyArA mAyApiyaro' ityaadi| mAtA pitA ke pratyupakAra karane ke pATha meM jo manojJa vizeSaNa AhArakA AyA hai usakA tAtparya susvAda bhojana se hai / sthAlIpAka zabda se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki pApAnameM pakAyA gayA bhojana acchI taraha se paka jAtA hai, vinA pAka pAtrake kevala agnise niSpanna bhojana suniSpanna nahIM hotA hai jina aThAraha prakAra ke vyaJjanoM se vaha bhojana sahita hotA hai, unake nAma isa prakAra se haiM yahAM vyaMjana zabda A traNene upakAra eTale badhe hoya che ke temane badalo vALavAnuM kArya 042 56 59 che. 4hyu naya che -" duSpaDiyArA mAyApiyaro" tyAla. mAtApitAnA upakArano badale vALavAnA kathanamAM AhAranI sAthe je mane jJa vizeSaNa vaparAyuM che, tenA dvArA susvAdu bhojana sUcita karAyuM che. sthAlIpAka" zabda dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke pApAtramAM pakAvavAmAM AveluM bhojana sArI rIte pAkI (2 dhAI jAya che, pAkapAtrane upayoga karyA vinA mAtra azithI taiyAra thayelu bhajana suniSpanna (sArI rIte taiyAra thayeluM) hetuM nathI te bhejananI sAthe je 18 prakAranA vyaMjana pirasavAnI vAta karI che, te vyaMjananAM nAma nIce ApavAmAM AvyAM che.
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhATIkA sthA03u.1sU014 dharmAcAryAdInAmazakyapratyupakAritvanirUpaNam 633 " muo 1 niTThanaM 2 ciya, karava 3 kaMjI 4 ya bhajiyA 5 ravyA / duvihA 7 jUso 8 opA-maNayaM 2 aMvagaraso dasama 10 // 1 // pANagadavvaM tiviha13, kayalIphalameva 14, secaNaM davyaM 15 / / gorasadavyAi tini ya 18, vaMjaNavvAiM eyAI" // 2 // iti / chAyA-sUpo 1 niSThAnnaM 2 caiva karasvaH 3 kaMjI 4 ca bharjikA 5 vyA / dvividhA 7 yuSaH 8 avasAvaNaM 9 Amrakaraso dazamam (vyaJjanam) 10 // 1 // pAnakadravyaM trividhaM 13 kadalIphalameva 14 secanaM 15 dravyam / gorasadravyANi trINi ca 18, vyaJjanadravyANi-etAni // 2 // tatra sUpaH-hiMgyAdi saMskRtA mudgAdidAliH 1, niSThAnna-' kaDhI' iti bhASAprasiddha dravyam / karamba:-susaMskRtaM bhaktadrAkSAdimizraM miSTaM dadhi 3 / kaMjIvyAghAritamamlikAdipAnIyaM ' kAMjI' iti prasiddham 4 / bharjikA-patrazAka ' bhAjI-tarakArI' iti prasiddham 5 / ravyA dvividhAguDaravyA takrarabvA ca ' rAvaDI' iti prasiddham 7 / yUpaH-jIrakAdi vyAghArito mudgAdi rasaH 8 avasrAmaNaM-vyAdhArita siddhatandulapAnIyaM / kaTa-osAmaNa' se sUpAdika rasarUpa vyaMjana liye gaye haiM-'sUo nihannaMciya' ityAdi hiMgu Adi se saMskRta mUga AdikI dAlakA nAla mUpa hai, kaDhIkA nAma niSThAnna hai, bhakta drAkSA Adise mizra mIThe dahI kA nAma karasya hai jisameM vaghAra diyA gayA hai aise imalI Adike pAnI kA nAna kAMjI hai, bhAjI patra zAkakA nAma bharjikA hai, guDaravyA aura taka rabbAke bheda se ravyA do prakArakI hotI hai, taka ravyA kA nAma rAbaDI-maherI hai / jIre Adike vadhArase yukta mudgAdi kA jo rasa hai usakA nAma yUSa hai, vaghArase yukta mAMDakA nAma osAmaNa hai, Amake rasa kA nAma aamahIM vyaMjana padathI sUpAdika rasarUpa vyaMjana gRhIta thayela che- ___"sUo nidannaM ciya" yAhi hiMga Adi nAkhIne maga AdinI dALane sUpa kahe che-kaDhIne niSThAnna kahe che. drAkSAdithI mizrita mIDA dahIMne karamba kahe che, vaghArelA AMbalI mAhinA pANI la 49 che. mAla (paiesiqui methI, bhU, taliyo) ne bhajiMkA kahe che. rabaDI be prakAranI che-(1) geLanI rabaDI ane (2) maherI (chAzamAM rAMdhelA anAjanI eka vAnagI-gheza) jIrA AdinA vaghArathI yukta maga AdinuM je osAmaNa hoya che tene yUSa kahe che, vaghArathI yukta mAMDa (bhAtanuM osAmaNa) ne osAmaNa kahe che. kerInA rasane Amarasa kahe
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 sthAnAsUtre iti prasiddham 9 | AmrarasaH - ' Amarasa' iti prasiddham 10, pAnaka dravyaM trividhaMmiSTapAnakaM ' zarbata ' iti prasiddham 11, tiktapAnakaM marIcAdi saMyuktam 12, amlapAnakam - amlikAdinippannam 13 kadalIphalaM ' kelA ' iti prasiddham 14 | secanaM dravyaM ' caTanI ' iti prasiddham 15 // trINi gorasadravyANi dadhidugdhatakrarUpANiti 18 / etairaSTAdazavyajanaiH saMyukta bhojanaM dvAtriMzadvidhaM tathAhi--- " bhaktaM 1 zrIghRtapUrakaM 2 ca vaTikA 3 cUrI 4 tathA pUrikA 5, zrIkhaNDaM 6 khalumodakaM 7 ca lapasI 8 zrI kuNDalI 9 piTikA 10 | khadyAH 11 mutrakaphINikA 12 ca puTikA 13 vAtAdapastApuTI 14, pUpA: 1 5 parpaTikA 16 tathA dadhivaTA 17 gujAH 18 karaJjA 19 matAH // 1 // piNDAH 20 pAyasabhojanaM 21 bahusitAyuktA ca vAsuMdikA 22, miSTA pUraNapolikA 23 ca baraphI 24 khurmA 25 ca kharjUrikA 26 | bhaktaM kezaradazarkarA samadhikaM 27 grUpaM 28 tathA jAmunam 29, kaJccorI 30 kalakandako 31 rasagulA 32 dvAtriMzaka bhojanam " ||2|| tatra - bhaktaM- ' bhAta ' iti prasiddham 1, zrIghRtapUrakaM - ' cevara ' itiprasi Dam 2 | vaTikA -' vaDI ' iti prasiddham 3 cUrI - ' nukatIdAnA ' iti masi - rasa hai, pAnaka dravya tIna prakArakA hai jaise miSTapAnaka zarbata, tikta pAnaka- kAlImirca Adise yukta peya, aura amlapAnaka- khaTAI Adi DAlakara taiyAra kiyA gayA peya, kadalIphala kelA, secanadravya - caTanI aura dadhi, dUdha aura taka ye tIna gorasadravya, isa prakAra se ye aThAraha vyaMjana padArtha haiM, ina aThAraha vyaMjana padArtho se yukta bhojana32 prakArakA hotA hai / jaise - " bhaktaM zrIghRtapUrakaM ca caTikA " ityAdi / 1bhakta - bhAta, 2ghevara, 3vaTikA -bar3I, 4cUrI- nukatIdAnA, 5 pUrikA, 6 zrIkhaMDa, 7 modaka, 8 lapasI, 9 zrI kuMDalI, jalebI10 piSTikA peThA, che, pAna dravya ( cIlA ) tra prazaranAM che - ( 1 ) bhiSTayAna (zaryaMta) (2) tistayAna ( bharI mAhithI yukta peya ), mane (3) abhyAna - jaTAza sAhi nAkhIne banAvelu peya. keLAne kadalIla kahe che, caTaNIne secanadrazya kahe che, dUdha, dahIM ane chAzane gArasadravya kahe che, A pramANe A 18 vyaMjana padArtho samajavA. A 18 vya'janAthI yukta bhAjata 32 prakAranuM hAya che. prema - " bhaktaM zrIghRtapUrakaM ca vaTikA " tyAhi (1) lata- lAta, (2) gheara, (3) vaTia-vaDI, (4) yUrI - tutIhAthA, (4), yUriDa (9) zrIma:, (7) sAI ( bhAI ), (8) sAyasI, (5) zrIusI
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ sughATIkAM sthA03301sU014 dharmAcAryAdInAmazakyaM vatyupakAritvanirUpaNam 635 { m | pUrikA - pUDI ' iti prasiddham 5 / zrIkhaMDa - ( zIkhaMDa ) iti prasiddham 6 / modakaM - laDDu ' iti prasiddham 7 lapasI - prasiddhA 8 zrIkuNDalI - ' jalebI iti prasiddham 9 / piSTikA - ' peThA ' iti khyAtam 10| khAdyAH - ' khAjA ' iti prasiddham 11 / sUtrakaphINikA - ' mUtaraphINI ' iti prasiddham 12 | puTikAsaMpuTa yuktA pUDI ' iti prasiddham 13 / vAtAdapastApuTI - ' vAdAmapuDI - pistApuDI' iti khyAtA 14 / pUSA: ' mAlapuvA' iti prasiddham 15 / parpaTikA - tilapApaDI ' iti prasiddhA 16 | dadhivaTA - ' dahIvaDA ' iti prasiddham 17| guJjAprasiddhAH, sitopalagarbhA - kUrcikAniSpannaM dravyam 18| karajAH - dezavizepaprasiddhaM madhuradravyam 19 | piNDAH ' peDA ' iti prasiddhAH 20 / pAyasabhojanaM khIra iti prasiddham 21 | bahusitAyuktA vAsuMdikA -zarkarA bahulAgADha dugdharUpA 'vAsundI' iti prasiddhA 22 | miSTA pUraNapolikA - miSTadravyagarbhApuTikA ' pUraNapolI ' iti masiddhA 23 | baraphI lokaprasiddhA - dugdhavikArarUpA 24| khurmA - dezavizeSaprasiddha miSTadravyam 25, kharjarikA - miSTadravyagarbhA godhUmapiSTaniSpannA 'khijUrI ' iti bhASA prasiddhA 26 kezarazarkarAmamadhikaM bhakta ' kezariyA bhAta ' iti khyAtam 27| yUSaM - ' mAtrA khomA' iti prasiddhas 28| jAmunam -' gulAba - jAmuna ' iti prasiddham 29 | kacorI - tiktadravyasaMpuTA piSTaniSpannA ' kacorI ," " 11 khAdyA- khAjA, 12 sUtrakaphINikA - sUtaraphINI, 13 puTikA - puDI, 14 ghAtAdapastApuTI - bAdAmapuDI - pistApuDI, 15 pUpA - mAlapUvA, 16 parpaTikA - tilapApaDI, 17 dadhivadA - dahIvar3A, 18 guMjA - gojhA, 19 karaMjadezaprasiddha, madhuradravyavizeSa, 20 piNDa - peDA, 21 pAyasa bhojana - khIra, 22 adhika zakkara seyukta-vAsuMdikA rabar3I, 23 miSTa puraNa polikA pUranapuDI, 24 varapho, 25 khurmA - sakkarapAre, 26 kharjUrikA zakkara DAlakara gehUM kI piTI se niSpanna kiyA gayA eka jAta kA haluvA khijUrI sohana haluvA, 27 kezariyA bhAta 28 yUSa- mAvA - khovA, 29 jAmuna - gulAbajAmuna, 30 kacaur3I 31 kalAkanda aura 32 rasagullA yaha semI (10) piSTi, (11) jAla, (12) sUtaralI, (13) yuTibha ( curI ) (14) hAsa bhane pistAnI purI, (15) bhAtamA, (16) tApApaDI, (17) haDDIvaDA, (18) zubha, (18) 1204, (20) peMDA, (21) pAyasaleonna-dudhapAu jIra, (22) yAsuTTI, (23) pUrayeojI, (24) 2rI, (25) sarayArA; (26) khajUrakA, ( eka jAtanA ghauMnA medAmAMthI banatA halavA ), (27) kezarIyA bhAta, (28) yUSa-bhAvAnI me miThAI, (28) gusAmala bhU. (3) thoDI, (31) sAunDa bhane ( 32 ) rasagussA A matrIsa prAranAM lobhana che.
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgale iti prasiddhA 30 / kalakandakam-' kalAkanda ' iti khyAtam 31 / rasagulA-rasabhRtaM golAkAradravyaM svanAmnA prasiddham 32 / iti dvAtriMzadvidhaM bhojanam bhojayitvA, punaH kim ? ityAha-' jAvanIvaM ' ityAdi, yAvajjIvam jIvanaparyantaM pRSThayavataMsikayA-pRSThau-skance avataMsa bhAvataMsaH pRSThibhUpagamiya, tasya karagam avataMsikA pRSThayavataMsikA, tayA pRTyavatasiruyA parivahet mvAmbApitarau pRSThayAropitau kRtvA yadi gacchet , tenApi parivahanena tasyAmbApituppratikara-pranyupakAra kartumazakyaM bhavati, anubhUtopakAritayA pratyupakArakaraNodyato'pyuktakAryeNa pratyupakataM na zakno32 prakAra kA bhojana hai 18 vyaMjanoM se yukta 32 prakAra ke bhojana ko koI suputra apane mAtApitA ko pratidina khilAye to bhI vaha unakA pratyupakAraka nahIM bana sakatA hai-aisA sambandha lagA lenA cAhiye aisA saba kucha karatA huA bhI vaha suputra itanA aura kare ki vaha unheM apane pairoM se bhI na calane de kintu apane donoM kaMdhoM para rakhakara jahAM ve jAnA cAheM vahAM unheM le jAve aisI yaha prakriyA vaha unake sAtha eka do dina Adi sanayanaka lagAkara hI na kare kintu " yAvajIvaM" apane jIvana paryanta lagAtAra karatA rahe itanA karatA huA bhI vaha yadi aisA samajhe ki maiM inake upakAra se rahita ho gayA hai to aisA samajhanA usakA ThIka nahIM hai kyoM ki jo upakAra mAtA pitA ke dvArA kiyA gayA hai usakA badalA to kisI bhI paddhati se cukAyA hI nahIM jA sakatA hai yahI bAta strakAra ne- 'dupratikaraM" zabda dvArA prakaTa kI hai yadyapi aisI sevA nAtA pitA kI koI karatA nahIM hai parantu 18 prakAranAM vyaMjanothI yukta A 32 prakAranAM bhajana, mAtApitAne dararoja khavarAvavAmAM Ave te paNa temanA upakArano badalo vALI zakAte nathI, evo saMbaMdha ahIM AgaLanA vAkaya sAthe samajI le. vaLI te suputra tenA mAtApitAne jIvana paryanta pitAne khabhe caDAvIne temanI IcchAnusAra phera-eTale ke temane page cAlava, ja de nahIM ane temanI IcchA hoya tyAM temane khabhe besADIne laI jAya, te paNa temanA upakArano badale te vALI zakate nathI. (ahIM eka be divasa ame caDAvIne pheravavAnI vAta karI nathI, jIvana paryanta ema karavAnuM kahyuM che chatAM mAtApitAnA upakArane badale pUrepUro vALI zakAto nathI, ema kahevAmAM AvyuM che.) mAtApitAne upakArano badale koI paNa rIte vALI zakAtA nathI. maka vAna sUtrAya " duSpratikaraM" 54 dvArA praTa 43rI cha / mAtApitAnI ATalI badhI sevA karanAra bhAgye ja koI saMbhavI zake che, paraMtu dhAre ke
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ sughATIkA sthA03u. 1 sU014 dharmAcAryAdInAmazaMkya pratyupakAritvanirUpaNam 637 tIti bhAvaH / evaM tarhi kathamamvApituH supatikaraM bhavatI ' tyAha--' aheNaM se ' ityAdi, athacet sa suputrastam - ambApitaraM dharme jinapraNIte zrutacAritrarUpe sthApayitA-sthApanazIlo bhavettadA supratikaraM bhavatIti sambandhaH / kiMkRtvA sthApafear bhavatItyAha AkhyAya - svamAtApitre jinadharma kathayitvA prajJApya - sodAharaNaM bodhayitvA marUpya - bhedAbhedato nirUpya sthApayitA bhavati tenaiva dharmasthApanenaitra yadi koI bhAgyazAlI putra aisI bhI sevA unakI kare to bhI vaha unake kRta upakAra ke badale meM unakA pratyupakAraka nahIM ho sakatA hai - yahI bAta yahAM " parivahet " isa vidhyarthaka prayoga se prakaTa kI gaI hai / to phira unake upakAra kA pratyupakAra kaise kiyA jA sakatA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai ki - ( ahe NaM se) ityAdi - unake upakAra ko pratyupakAra isI se ho sakatA hai ki vaha unheM jinapraNIta cAritrarUpa dharma meM sthApita kara deM, saba se pahile vaha unheM yaha samajhA ki yaha jinadharma jinendra dvArA praNIta hai ataH isase hinakA - rakatA ke sivAya ahitakAratA kathamapi nahIM hai janma janmAntara se chUTane kI yahI paramauSadhiprApta ho sakatI hai anyatra nahIM janma, jarA aura maraNa rUpa roga kA saccA ilAja samyagdarzana jJAna cAritra ke sevana se hI jIva ko prApta ho sakatA hai isa prakAra se unheM samajhAkara phira isake sevana se kina2 jIvoMne AtmalAbha prApta kiyA hai, kauna 2 jIva evA koi suputra hAya ke je peAtAnA mAtApitAnI upara darzAvelI paddhatithI sevA karatA hAya, teA paNa te tenA mAtApitAe tenA upara je upakAra karyAM hAya che tenA pratyupakAra vALI ApavAne samartha thai zakate nathI. eja vAta " parivaheta " yA vidhyartha prayoga dvArA vyasta ravAmAM bhAvI che. tA temanA upakAranA khadalA te kevI rIte vALI zake? A praznanA uttara 3ye mahAvIra prabhu che" aheNaM se" tyAhi tebhanA upahAranA badale vALavAnA mAtra eka ja upAya che, te upAya nIce pramANe che-- teNe temane zrutacAritrarUpa dharma tarapha vALI levA joie. teNe temane samajAvavuM joie ke jaina dhama jinendra bhagavAnA dvArA prarUpita thayele che te dhama ja sa'sArI jIvAnuM hita karanArA che, A dharmamAM batAvavAmAM AvelA mArge cAlavAthI sa sArI jIvAnuM koI ahita thatuM nathI, janmamaraNanI ja'jALamAMthI chUTavAnI A eka ja paramauSadhi che. janma, maraNu ane jarA rUpa rAganA kharA IlAja samyagdarzana, jJAna ane cAritranA sevanathI ja jIvane sAMpaDI zake che A prakAre temane samajAvIne teNe temane evAM jIvAnAM prAntA ApavA joie ke jemaNe kevala prarUpita dharmanI samyak rIte ArAma
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ va sthAnA sUrya navabhpaGgAdibhiH tasyAmyApituH supratikaraM su-sukhena pratikriyate pratyupakriyata iti suptikaraM - pratyupakAraM karttuM zakyaM bhavati matyupakAraH kRto bhavatItyarthaH dharmasthApa nasyaiva mahopakAratvAt 1 utaJja - " saMmattadAyagANaM, duppaDiyAraM bhavesu bahue / savvaguNameliyA hivi, ubagArasahassakoDIhi ||1| chAyA - samyaktvadAyakAnAM, duSpratikaraM bhaveSu bahukeSu / samIlitAbhirapi upakAra sahasrakoTIbhiH // 1 // anekabhatrakRtasarvaguNamuktopakArasaha koTyapekSayA zreSThamiti bhAvaH / samyaktvadharmadAna nirAmaya (karmaroga rahita ) bane haiM ityAdi rUpa se aura samajhAve aura bhedAnubheda se usa dharmakA nirUpaNa kare yadi vaha isa taraha se unheM samajhA bujhAkara jinapraNIta dharma meM sthApita kara detA hai to avazya hI vaha unake upakAra kA pratyupakAra karttA ho jAtA hai kyoM ki jinadharma meM sthApita yaha eka bahuta bar3A upakAra hai bhale hI abhyaGgAdi lagAne se, uttamottama bhojya vastuoM ke khilAne se zarIra kA poSaNa ho jAya parantu AtmA kA poSaNa nahIM hotA hai AtmA kA poSaNa to jinadharma ke sevana se hI hotA hai aura jo aisA karatA hai vaha apanA, para kA aura donoM kA ghar3A upakAra karatA hai - yahI bAta isa kathana se sUtrakAra ne pradazita kI hai| kahA bhI hai- ( sammattadAyagANaM duppaDiyAraM ) ityAdi / tAtparya isakA yahI hai ki samyaktvadAyaka puruSoMkA aneka bhavameM srvgunndhanA karIne AtmalAbha ( mekSa ) prApta karyAM hAya. teNe bhedAnubhedyapUrNAMka temanI pAse A dhanuM nirUpaNu karavuM joie. A rIte temane samajAvIne jo te temane jinapraNIta dharmamAM sthApita karI zake che, te nai rIte te avazya temanA upakAranA khale vALI zake che. kAraNa ke koI paNa vyaktine jaina dhamamAM sthApita karavI eja tenApara meATAmAM meTo upakAra karyAM gaNu ya che, bhale abhya gAdi lagAvavAthI ane uttama bheAjana khavarAvavAthI zarIranuM pASaNa thatuM hoya, paNa tenA dvArA AtmAnuM poSaNa te nathI ja thatuM AtmAnu poSaNa te keli-prarUpita jaina dharmanI ArAdhanAthI ja thAya che tethI evuM karanAra vyakti peAtAnuM anyanuM ane ubhayatu. kalyANu karI zake che. e ja vAta A kathanathI sUtrakAre ahIM prakaTa karI che. kahyuM paNa che ke " sammattadAyagANaM duppaDiyAraM " ityAdi. A kathanane bhASAtha nIce pramANe che-aneka bhavamAM sayukata karAyelA karArA upakArathI paNa samyakatladAyaka puruSanA upakAranA khalA
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhATIkA sthA03301sU014 dharmAcAryAdInAmazakyamatyupakAritvanirUpaNam 639 ___ atha bharturduSpatikaratAM pradarzayati- kei mahacce' ityAdi, ko'pi na sarvaH, mahatI arcA-ezvaryAdirUpaM tejo yasya sa mahArcaH / yadvA-mahAzcAsau aya'zca-arthapatitayA pUjya iti mahAryaH / athavA mahAtya-mahattvaM, tad yogAnmAhatyaH, aizvaryasaMpanna ityartha', daridra-kaJcid daridrapurupaM samutkarpayet dhanAdi dAnenotkRSTa kuryAt / tataH sa samutkRSTaH dhanAdisamRddhaH san pazcAt-svapoSakasya parokSe purazca-tatsamakSaM vipulAnAm-udAraNAM bhogAnAM-zavdAdiviSayAnAM samitiHsamudayaH sAmagnItyarthaH, tayA samanvAgata:- yuktazcApi viharet-tiSThet / tataH pazcAt khalu sa mahAryaH-daridrapoSakaH svAmI anyadA kadAcit daridrIbhUtaH durbhAgyavazAdati du sthito jAtaHsan tasya svapoSitasya daridrasya antike-samIpe havyam-ananyazaraNatayA zaraNasya tatra zakyatvAbhisandheH Agacchet tadA sa daridraHyukta kiye gaye karor3o upakAra se bhI pratyupakAra nahIM kiyA jA sakatA hai kyoM ki samyaktva dAna se AtmA kI bhavaparamparA vizvasta (napTa) hojAtI hai anya upakAroM se nhiiN|| ava sUtrakAra svAmIkA upakAra anya pratyupakAroM dvArA azakya hai yaha prakaTa karate haiM-"ke mahacce" ityAdi-jisake pAsa aizvaryAdi tejarUpa arcA mahatI hai, athavA loka meM jo viziSTa sampatti zAlI hone se janatA se mAnya huA hai athavA-jo saba prakAra ke aizvarya se sampanna hai aisA koI manuSya kisI daridrapurupa ko dhanAdipradAna dvArA utkRSTa kara detA hai, isa taraha vaha daridra puruSa apanI daridratA se chUTakara dhanasaMpanna bana jAtA hai aura kAlAntara meM daridratA ke cakkara meM par3e hue apane poSaka ko pratyakSa aura parokSa meM hara taraha se sahAyatA vALI zakAtuM nathI, kAraNa ke samyakatva dAnathI AtmAnI bhavaparaMparA naSTa thatI jAya che-anya dAnathI (upakArathI) evuM banatuM nathI. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke bhanta (piSaNakartA) nA upakArane pratyu542 42vAnu jaya 55 042 cha-" kei mahacce" tyAdi. jenI pAse aizvaryAdi tejarUpa arcA mahatI (ghaNuM ja) che, athavA je viziSTa sampattizALI hovAthI saMsAramAM janatA dvArA mAnanIya gaNAya che, athavA je saghaLA prakAranA aizvaryathI saMpanna che e ke manuSya, koI daridra manuSyane dhanAdi arpaNa karIne tenI unnati karavAmAM madadarUpa thAya che. A rIte te daridra manuSya pitAnI daridratAmAMthI mukata thaIne dhanavAna banI jAya che have kamanasIbe pele dAtA daridra banI jAya che. tenI sahAyatAthI dhanavAna banela mANasa tene pratyakSa ane parokSa rIte dareka prakAranI madada kare
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre 640 3 bhUtapUrvadaridraH tasmai - pUrvopakAriNe svAmine yadi sarvasvamapi svapArzvasthita sarva dhanAdikamapi dadat tenApi evaM sarvasvadAnenApi tasya sarvastradAtuH duSpratikaraMpratyupakAraM karttumazakyaM bhavati / evaM tarhi kathaM sumatikaraM bhavatI ? tyAha- ' aheNaM ' ityAdi, atheti prakArAntaradyotakaH, atha-makArAntareNa khalu yadi sa bhUtapUrvadaridraH taM svopakArakaM svAminaM kevalimajJapte dharme tatsvarUpakathanAdinA sthApapitA bhavati tenaiva-dharmasthApanenaiva na tu sarvasvadAnAdinA tasyopakAriNaH svAminaH sumatikaraM bhavati pratyupakAraH kRto bhavatItyarthaH // 2 // pradAna karane lagatA hai ityAdi saba kathana mUlArtha kI taraha se yahAM lagAnA cAhiye to kyA vaha isa prakriyA kA karttA puruSa apane svAmI ke upakAra kA pratyupakAra kara sakatA hai ? arthAt nahIM kara sakatA / yadi saMsAra se pare koI kriyA hai to vaha apane ko aura para ko dharma meM zrutacAritrarUpa meM sthApana karane rUpa hai yahI yAna sUtrakAra ne isa rUpa se kahI hai ki vaha daridra hokara dhanasaMpanna huA vyakti yadi apane upakAraka ko samajhA bujhAkara ke kevaliprajJapta dharma meM sthApana kara detA hai to isake samAna usake upakAraka kA pratyupakAra aura koI nahIM hai / yahI saba zreSTha mArga usake kRta upakAra se chUTane kA hai sarvasvapradAna Adi dvArA vaha usakA pratyupakAraka nahIM hotA hai| AtmA ko saccI zAnti pradAna karane vAlA eka dharma hI hai aura jo isa dharma meM apane upakAraka ko nirata kara detA hai usake jaisA usakA aura koI pratyupakAraka nahIM hotA hai 2 / che. dhArA ke te peAtAnI saghaLI sapatti tene aNu karI de che. te zuM A rIte te tenu RNa pheDI zake che kharA ? evuM karavA chatAM pazu te peAtAnI upakAraka vyakitanA upakArane badale vALI zaktA nathI. kAI paNa prakAranA sAMsArika lAbha karAvavAthI tenA upakAranA badale vALI zakAtA nathI, parantu jo te mANasa peAtAnA upakArakartAne zrutaca ritrarUpa dharmImAM kAI paNu rIte sthApita karI zake che, teA tenA upakAranA badale jarUra vALI zake che. peAta nA saghaLA dravyanA aNu dvArA tenA upakArane khale vALI zakAtA nathI, paNa tene dAkhalA dalIlA dvArA samajAvIne keli prarUpita dharmAMnA ArAdhaka manAvavAthI ja te tenu RNa pheDI zake che. AtmAne sAcI zAnti ApanAra dharma ja che. tethI te dharmamAM peAtAnA upakArane sthApita karAvI devA jeve! bIjo kaceA upakAra hAi zake ?
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ supATIkA sthA03301sU014 dharmAcAryAdInAmazakyapratikAranirUpaNam 61 ___ atha dharmAcAryasya duSpatikaratAmAha- kei ityAdi / ko'pi-kazcit na sarvaH tathArUpasya-vyato dhRtasadorakamuvivastikAdimunivepasya, bhAvato dharmocitasvabhAvasya zramaNasya-saMsAravipayaviraktasya muneH, bA-athavA mAhanasya-'mAina' ityevaM yo'nyaM pratyupadizati sa mAhanaH mUlottaraguNavAn saMyataH, tasya antike samIpe ekamapi Aryam-pApakarmabhya ArAd-durayAtamAryam-Aryasambandhika tIrthakarasambandhikamityarthaH, ataera dhArmika-dharmasambandhikaM suvacanaM vAkyaM zrutvAzrotrapuTAbhyAM pItvA nizamya-hRyavadhAyaM kAlamAse kAlaM kRtvA anyatameghu-deva. lokeSu-devalokAnAM madhye'nyanamai kasmiMzcidevalo ke ityarthaH devatayA-devaparyAyeNa upapannaH, tataHkhala dezopapattyAntara sa ravapUrvabhave AryadhArmikasuvacanazrotA deva___ aba dharmAcArya ko jIva pratyupakAra kartA kaise ho sakatA hai isa pAta ko mUtrakAra pradarzita karane ke abhiprAya se kahate haiM-"keha" ityAdi / koI eka saya jIva dravya kI apekSA se sadorakATulapatrikA Adi munikSepa bAle aura bhAva kI apekSA dharmocitasvabhAva gale zramaNa jana ke adhayA "zana bhAro' harU prakAra se dUsaroM ko upadeza dene vAle saMyata ke samIpa eka bhI pApa karma se jo dUra jA cuke haiM aise Aryaslambandhika-tIrthakara sambandhika dhArmika suvacana ko-vAkya ko sunakara aura hRdaya meM use avadhAraNa kara kisI eka devaloka meM deva kI paryAya se utpanna ho jAtA hai aura phira utpatti ke bAda vaha apane avadhijJAna se una dharmAcArya ke vacana se merI yaha paryAya huI hai ataH ve mere mahopakArI haiM isa prakAra se unake upakAra ke vazavartI huA - have sUtrakAra e vAta samajAve che ke jIva dharmAcAryane pratyupakArakartA hecI zata manI 3 cha-" kei " lyAhi. TIkAI--kaI eka bhavya jIva dravyanI apekSAe sarakamukhavastrikA Adi muniveSavALA ane bhAvanI apekSAe dharmocita svabhAvavALA zramaNanI pAse athavA "bhA , bhADA " me 52 // mApanA2 sayatanI pAse, pApakarmathI jeo nivRtta thaI gayA che evAM AryasaMbaMdhika-tIrthakara saMbaM. dhika-dhArmika suvacanane zravaNa karIne ane tene hRdayamAM avadhAraNa karIne koI eka devalokamAM devanI paryAye utpanna thaI jAya che. A rIte devalokamAM utpanna thayA bAda te pitAnA avadhijJAna dvArA jANI le che ke te dharmAcAryanA upa deza anusAra cAlavAthI ja mane A devagati prApta thaI che, tethI temaNe mArA upara mahAna upakAra karyo che. mAre temanA upakArane badale vALa ja joIe.
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUce staM--suvacanapradAtAraM dharmAcArya yadi durbhikSAd duSkAlapIDitAd dezAt niSkAsya subhikSaM sukAlaM sasyAdi saMpannaM dezaM saMharetdevazaktyA''nayet, vA- athavA kAntA rAt-nirjanATavItaH niSkAntAraM janAkulaM pradezaM kuryAt-nayedityarthaH, vA-athavA dIrghakAlikena cirakAlAvasthAyinA rogAtaGgena-rogaH-kAlasahaH kuSTAdiH, AtaGkaHsadyoghAti zUlAdiH, tayordvandvaikatve rogAtavaM, tena, yadvA-rogAtaGkenetyekapadaMrogadaHkhenetyarthaH abhibhUtaM-pIDitaM santaM vimocayet devazaktyA muktaM kuryAta , tenApi-evaM karaNenApi tasya dharmAcAryasya duSpratikara bhavati sa pratyupakartA na bhavatItyarthaH / tarhi kathaM pratyupakartA bhavatI ? tyAha-'aheNaM' ityAdi, athayadi khalu sa taM dharmAcArya kevaliprajJaptAddharmAd bhraSTaM-patitaM santaM bhUyo'pi-punavaha deva yadi ve saMyata kadAcit kisI duSkAra pIDita deza meM vihAra karate hue A jAte haiM, aura vaha deva unheM usa duSkAla pIDita deza se bAhara nikAlakara subhikSavAle deza meM apanI devazakti ke prabhAva se le AtA hai athavA jaya ve kisI durgama gahana kAntAra meM patita ho jAte haiM taba vaha deva usa sthAna se unheM nikAla kara janasamudAya vAle pradeza meM pahuMcA detA hai yA jaba ve rogAtaMka se-roga se-kAlasaha kuSTAdi se evaM sadyoghAti zulAdirUpa AtaMka se athavA rogaduHkha se pIDita ho jAte haiM, taba vaha apanI devazakti se unhe niroga phara detA hai, to isa prakAra se unakI saMbhAla karane vAlA vaha deva unake kRta upakAra kA badalA nahIM cukA sakatA hai-unakA pratyupakA nahIM ho sakatA hai to phira vaha pratyupakArakartA kaise ho sakatA hai ? to isake uttara meM sUtrakAra kahate haiM-"ahe NaM" ityAdi-yadi vaha deva unakA A bhAvanAthI prerAIne kayAreka koI duSkALa pIDita dezamAM vicaratA te dharmacAryane te deva pitAnI devazaktinA prabhAvathI subhikSavALA (sukALavALA) dezamAM laI jAya che. athavA jyAre te dharmAcAryuM ke gahana aTavImAM phasAI jAya che-mArga bhUlIne aTavAtA hoya che, tyAre te temane tyAMthI janasamudAyavALA koI sthAnamAM pahoMcADI de che. athavA jyAre teo koI gataka ( javara, koDha Adi regathI ane acAnaka utpanna thayelA zUlAdi rUpa AtaMka) thI pIDAtA hoya che, tyAre pitAnI daivIzaktithI te temane nIrogI banAvI de che. A prakAre temanI saMbhALa rAkhavA chatAM paNa te deva temanA upakArane badale vALI zakti nathI. have sUtrakAra e batAve che ke te deva temane 15412 vI zata pAnI za cha-" aheNaM" tyAli.
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ supATAkA sthA03301sU0 19 dharmAcAryAdInAmazakyapratikAritvanirUpaNam 643 rapi tasmin dharme upadezadAnAdinA sthirIkartA bhavati tadA sa tasya dharmAcAryasya pratyupakartI bhavatItyarthaH / evaM karaNenaiva sa dharmAcAryasya niNo bhavatIti bhAvaH, uktaJca"jo jeNa jammi ThANammi ThAvio desaNe va caraNe vA / so taM taocuyaM ta-mpriceva kAuM bhave niriNo // 1 // " iti / chAyA-yo yena yasmin sthAne sthApitaH darzane vA caraNe vA / sa taM tatazcyutaM tasminneva kRtvA bhaved niRNaH // sU0 14 // dharme sthApanena cAsya bhavacchedarUpaH pratyupakAraH kRtaHsyAditi dharmasya bhavacchedakAraNatAmAha mUlam-tIhi ThANehi saMpaNNe aNagAre aNAdiyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vIIvaejjA, taM jahA-aNidANayAe, dihisaMpannayAe jogavAhiyAe // sU0 15 // ___chAyA-tribhiH sthAnaH saMpanno'nagAraH anAdikamanavadanaM dIrghAddhaM cAturantaM saMsArakAntAra vpativrajati, tadyathA-anidAnatayA dRSTisaMpannatayA, yogavAhitayA // // mU0 15 // pratyupakArakartA honA cAhatA hai to vaha deva jaba ve dharmAcArya kevaliprajJapta dharma le patita ho jAveM phira se unheM usa jinapraNIta dharma meM sthira kara detA hai, to isa prakAra se vaha unake kRta upakAra kA pratyupakAra kA ho jAtA hai arthAt unake kRta upakAra se vaha uThaNa ho jAtA hai| kahA bhI hai-"jo jeNa jammi ThANammi" ityAdi / sN014|| dharma meM sthApita karane se jIva kA bhavaccheda rUpa pratyupakAra ho sakatA hai-isa taraha dharma bhavaccheda kA kAraNa hotA hai yahI bAta aba kadAca keI kAraNe te dharmAcArya kevaliprajJapta dharmathI patita thaI jAya, ane te deva kaI paNa upAye temane pharIthI te dharmamAM sthira karI de, te ja tenA dvArA tenA upakArane badale vALI zakAya che. kevalI prajJasa dharmane mAge temane vALI laIne ja te temanA AtmAnuM kalyANa karI zake che ane e zate te tamanu 33 za cha. 4dhu 5y cha -"jo jeNa jammi ThANammi" tyAhi // sU. 14 // dharmamAM sthApita karavAthI jIvane bhavaDedarUpa pratyupakAra thaI zake che. A rIte dharma bhavacchedamAM kAraNabhUta bane che. eja vAta have sUtrakAra prada
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAlA ___TIkA-'tIhi ' ityAdi mugamaM, navaram-anAdikam-na vidyate AdiH prathamotpattiryasyeti-anAdikaM tat-AdirahitamityarthaH, anavayam-na vidyate avadagraM-paryanto yasya tadanavagraM tattathA aparyavasAnam anantamityarthaH / dIrghAddhaMdIrghA addhA kAlo yasya tad dIrghAvaM-tattayA, dIrghakAlagamyamityarthaH, yadvA-dIrghaH adhyA mArgoM yasya tad dIrghAvaM, tattathA dIrghamArgagamyamityarthaH, cAturantaM-catvAro'ntAH-gatayo yasya tattathA caturantamena cAturantaM caturgatikanityarthaH, etAdRzaM saMsArakAntAra-saMsAra eva kAntAraM-nirjalabAgarahito durgamo'raNyapradezaH, tadiva kAntAraM-saMsArATabImityarthaH vyatitranati-samullaGghante pAra prApnotItyarthaH / tadeva sthAnatrayamAha --anidAnatayA nizcitaM dAna nidAna yahA-nidAyate-lUyate jJAnAcArAdhanAlatA avyAvAdhamugvarasopetamokSaphalA yena parazune ra divyamAnupaRddhi prArthanAdhyavasAyena tannidAnaM cAritrArAdhanena svargamAdi bhogamArthanetyarthaH yadAzritya mohanIyaM kamediyametIti bhAvaH, tasva mAvastatA, sadvarjanam anidAnatA, sUtrakAra pradarzita karate haiM-(tIhiM ThANehiM saMpaNge agagAre) ityaadi| TIkArtha-jisakI prazanotpatti prAraMbha nahIM hai vaha anAdihai arthAt jo Adi rahita hai tathA avadana-paryanta (anta) jisakA nahIM hai vaha anavadana hai arthAt jo ananta hai tathA jisakA kAla dIrgha hai vaha dIrdhAddha hai arthAt jo dIrdhakAlaganya hai athavA-jisakA mArga dIrgha haivaha dIrNaca hai arthAt jisakA mArga rAstA bahuta bar3A lambA hai aura jo cAra gati vAlA hai aisA yaha saMsArarUpa kAntAra hai isa dIrghakAntAra konirjala vANarahita durgama araNyapradeza ke jaise saMsAra ko-jIva tIna kAraNoM se pAra kara detA hai-inameM eka anidAnarUpa kAraNa hai dUsarAzita 42 cha-" tIhiM ThANehiM sapaNNe aNagAre" tyA TIkArtha-jenI prathamatpatti (prAraMbha) nathI tene anAdi kahe che. eTale ke je Adi rahita che tene anAdi kahe che. avadaga-paryanta (anta) ne jemAM abhAva hoya che tene anavadagra athavA ananta kahe che. jene kALa dIdhuM che tene dIrvAddha kahe che, eTale ke jene pAra karavAmAM dIrghakALa vyatIta thaI jAya che athavA jene mArga dIrgha che tene dIrvAdava kahe che eTale ke jeno mArga atizaya lAMbo che ane je cAra gativALA che evA A saMsAra rUpa kAntArane (gahana aTavIne) nirjana trANarahita durgama araNya pradeza jevA saMsArane jIva traNa kAraNe (upAya) dvArA pAra karI zake che. te traNa upAse nIce pramANe che-(1) anidAnarUpa kAraNa, (2) dRSTisaMpannatArUpe kAraNa mane (3) yogvaahit||35 2.
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA kA sthA03 u0 1 2015 dharmasya bhavacchedakAraNatAnirUpaNam 65 : tayA bhogasamRdviprArthanA rahitatayetyarthaH 1 / dRSTisaMpannatayA -dRSTiH- samyagdR STistayA saMpannaH yuktaH, taddhAvastattA, tayA samyagdRSTitayetyarthaH 2 / yogavAhi. tayA-yogena -cittasamAdhinA sarvatrAnutsukatvalakSaNena vahatItyevaM zIlo yogavAhI, samAdhisthAyItyarthaH, uktaJca-yogavAhilakSaNamdRSTisaMpannatArUpa kAraNa aura tIsarA yogavAhitArUpa kAraNa hai avyAyAdha sukharUpa rasa se yukta aura muktirUpa phalavAlI jJAnAdi ArAdhanArUpa latA jisa kuThAratulya divyamAnuSaRddhi athavA devaloka kI Rddhi kI cAhanA se kATa dI jAtI hai vaha nidAna hai cAritra kI ArAdhanA karatA huA jIva parabhava meM svarga, martya Adi ke bhogoM kI cAhanA karatA hai isase cAritra mohanIya karma udya ko prApta hotA hai arthAt nidAna (niyANA) karane vAlA jIva parabhava meM bhogAdikoM kI cAhanA se prerita hokara cAribArAdhana karatA hai isase tapasyA usakI niSphala ho jAtI hai kyoMki aisA karane se usa jIva ko cAritramohanIya karma kA udya hotA hai yadyapi cAritra kI prApti jIva ko cAritramohanIya karma ke kSaya kSayopazama le hotI hai parantu nidAna bandha sahita cAritrArAdhana samyak cAritrArAghanarUpa nahokara vaha eka prakAra kA DhoMgarUpa hotA haidravyacAritrarUpa hotA hai isase karma kI nirjarA aura saMvara na hokara pratyuta usase cAritramohanIya Adi karmoM kA baMdha aura udaya hotA rahatA hai ataH aise jIva kA saMsAra ghaTatA nahIM hai ulTA paDhanA rahatA avyAbAdha sukharUpa rasathI yukta ane muktirUpa phaLavALI jJAnAdi ArAdhanArUpa latA je kuThAra (kuhADI) tulya divya manuSya saMbadhI Rddhi athavA devakanI RddhinI cAhanAthI chedAI jAya che, te cAhanAnuM nAma "nidAna" che cAritranI ArAdhanA karato jIva je parasavamAM svarga, matya AdinA bhegonI kAmanA kare che, te tenA kAraNe cAritra mohanIya karmane udaya thAya che eTale ke nidAna (niyANuM) karanAre jIva parabhavanA bhegAdi kenI cAhanAthI prerAIne cAritrArAdhanA kare che, te kAraNe tenI tapasyA niSphaLa jAya che, kAraNa ke evuM karavAthI te jIvanA cAritramehanIya kamane udaya thAya che. jo ke cAritramehanIya karmanA kSaya ane kSApazamathI ja jIvane cAritranI prApti thAya che, paraMtu nidAnabandha sahitanI cAritrArAdhanA sabhya cAritrArAdhana rUpa hetI nathI te te eka DhaMgarUpa ja hoya che-dravya cAritrarUpa hoya che, tethI kamanI nirjarA ane saMvara thavAne badale cAritramehanIya Adi karmone baMdha ane udaya thatuM rahe che. tethI evA jIvane saMsAra ghaTavAne badale
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAMnA sarva "NIyAvittI acavale amAI akuUdale, viNIyaviNae daMte jogavaM uvahAgAvaM ' // ( utta. adhya 34 gA. 27) kiJca-" payaNukohamANeya, mAyAlobhapayaSNue / pasaMtacitte daMtappA, jogavaM uvahANa / / " ( utta. adhya. 34 gA 29) chAyA-nIcavRttiracapaLaH amAyI akutUhakaH / vinItaviSayo dAnto yogavAn upadhAnavAn / tathA-pratanukrodhamAnazca, mAyAlobhapatanukaH / prazAntacitto dAntAtmA, yogavAn upadhAnavAn / tasya bhAvastattA. tayA samAdhisthAyitayetyarthaH 3 // su0 15 // hai isIliye saMsAra se pare hone ke liye anidAna ko eka kAraNa rUpa se yahAM ginAyA gayA hai| saMsAra se pare hone ke liye eka dUsarA aura bhI kAraNa hai jisakA nAma dRSTisapannatA hai samyagdarzana se yukta honA isakA nAma dRSTisaMpannatA hai isI taraha se eka tIsarA kAraNa yogavAhitA hai citta ko samAdhistha rakhanA yogavAhitA citta yadi sAMsarika padArthoM meM utsukatA se yukta banA rahatA hai to vaha cAritrArAdhana meM bAdhaka hotA hai ataH nirmala aura atIcAroM se rahita cArivArAdhana ho isake liye citta kA samAdhistha honA paramAvazyaka hai isase bhI jIva saMsAra ko pAra kara detA hai yogavAhI kA lakSaNa isa prakAra ko kahA gayA hai-"NIyAvitto acavale amAI" ityAdi, (uttarAdhya 34 gA. 29) " payaNukohamANe ya" ityAdi / mu015 // vadhato ja rahe che. te kAraNe saMsAra pAra karavAne mATe anidAnane eka kAraNa rUpe ahIM gaNAvavAmAM Avela che. saMsAra pAra karavAne mATe bIjo upAya daSTisaMpannatA che. samyagdarzanathI yukta thavuM tenuM nAma ja dRSTisaMpannatA che. saMsAra pAra karavAne eka trIje upAya nIce pramANe che. gavAhitAthI paNa jIva tarI jAya che. cittane sama dhistha rAkhavuM tenuM nAma yogavAhitA che. sAMsArika padArthomAM je citta lIna rahe che te cAritrArAdhanA thaI zakatI nathI. nirmaLa ane aticArothI rahita cAritrArAdhanA mATe cittanuM samAdhistha havuM atyanta avazyaka che. A rIte gavAhitA dvArA paNa jIva saMsAra katArane pAra karI nAkhe che. gavAhinuM A pramANe lakSaNa karyuM che" NIyAvittI acavale amAI " tyAdi- ( uttarAdhya 34 // 26) " payaNukohamANe ya" tyAhi // sU. 15 //
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 647 % 3D sudhA kA sthA03 u0 1 2016 kAlavizeSanirUpaNam bhavavyativrajanaM ca kAlavizeSa eva syAditi kAlavizeSanarUpaNAmAi- ___ mUlam-tivihA osappiNI paNNatA, taM jahA-ukkosA, majjhimA, jahannA 1 / evaM chappi samAo bhANiyavvAo jAva dUsamadUsamA / tivihA ustappiNI paNNattA, taM jahA-ukkosA majjhimA jahannA 8 / evaM chappi samAo bhANiyavAo jAva susamasusamA 14 // sU0 16 // ___ chAyA-trividhA avasarpiNI prajJaptA, tadyathA-utkRSTA, madhyamA, jaghanyA 9 / evaM paDapi samA bhaNitavyAH, yAvat duSpamaduSpamA 6 / trividhA utsarpiNI prajJaptA, tadyathA-utkRSTA, madhyamA jaghanyAca evaM paDapi samA bhaNitavyA yAvat susamasusamA 14 // sU0 16 // ___TIkA-tivihA' ityAdi-caturdazasUtrI sugmaa| navaram-avasarpiNIprathame'rake utkRSTA, tri catuHpaJcamarUpeSu catuvaMrakepu madhyamA, caramepaSThe'rake jaghanyA 1 // evaM supamasuSamAdiSu paTsvapi samAsu pratyekamutkRSTa-madhyamajaghanyarUpaM trayaM trayaM kalpanIyaM yAvat-duSpamaduSpamA 7) tathA-utsarpiNyAH, duSpamaduSpamAditad saMsAra se pAra jIva kAlavizeSa meM hI hotA hai ataH aba sUtrakAra kAlavizeSa kI prarUpaNA karate haiM-(tivihA osappiNI paNNattA) ityaadi| TIkartha-avasarpiNI tIna prakAra kI kahI gaI gaI hai eka utkRSTa avasapiNI, dasarI madhyama avasarpiNI aura tIsarI jaghanya avasarpiNI inameM prathama araka meM utkRSTa avasarpiNI hotI hai, dvitIya, tRtIya aura cauthe tathA pAMcaveM araka meM madhyama avasarpiNI hotI hai aura chaThe araka meM jaghanya avasarpiNI hotI hai isI taraha se suSamasuSamA Adi chahoM kAloM meM bhI pratyeka kAla meM uttama, madhyama aura jaghanyarUpa tIna 2 kALavizeSamAM ja chatra saMsAra pAra kare che. tethI sUtrakAra have kALavishessnii pr354|| 42 cha-" tivihA osapiNI paNNattA " tyAha sAtha-masapie 3 42nI 4DI cha-(1) Srge mapasaqiI , (2) madhyama avasarpiNa ane (3) jaghanya avasarpiNI pahelA ArAmAM utkRSTa avasarpiNa hoya che, bIjA, trIjA, cethA ane pAMcamAM ArAmAM madhyama avasarpiNa hoya che ane chaThThA ArAmAM jaghanya avasarpiNI hoya che. e ja pramANe suSamasuSamA
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 648 bhedAnAM cAvasarpiNyuktaviparyayeNotkRSTamadhyamajaghanyatvaM prAgnad yojyaM, tathAhiutsarpiNI pazcime'rake utkRSTA, caturyu madhyamA, prathame jaghanyA / evaM duppamaduppamAdiSu SaTsu samAsUtkRSTamadhyamajaghanyarUpaM trayaM trayamavasarpiNyuktapiparya yeNa vAcyamiti // mU016 // kAla lakSaNA acetanadrapadharmAH prAguktAH, tatsAdhA pudgalabarmAn nirUpayan paJca sUtrANi sadaNDakAnyAha___mUlam----tIhiM ThANehiM acchinne poggale calejjA, taM jahA-AhArijamANe vA poggale calejA, vikubamANe vA poggale calejjA, ThANAo vA ThANaM saMkAmijjamANe poggale clejaa| tivihA uvahI paNNatA, taM jahA-kammovahI, sarIrovahI, pAhirabhaMDamattokahI / evaM asurakumArANaM bhaanniyii| evaM egidiya nesavalaM jAtra vegANiyANaM 11 azvA tidihA vahI paNNattA taM jahA-sacittA acittA lIlayA / evaM merajhyANaM niraMtaraM jAva bheda kalpita kara lenA cAhiye tathA utsarpiNI ke duSpamaduSpamAdi jo bheda haiM unameM, avasarpiNI meM jo uttama madhyama Adi kahe gaye haiM unase viparItarUpa meM utkRSTAdi bheda kahanA cAhiye jaise-utsarpiNI kA jo pazcima Araka hai usameM utkRSTa utsarpiNI hai, cAra arakoM meM madhyama utsarpiNI hai aura prathama araka meM jaghanya utsarpiNI hai isI taraha se duSSamaduSamAdi 6 kAloM meM utkRSTa, madhyama aura jaghanyarUpa tIna 2 bheda avasarpiNI meM kathana ke ulTerUpa meM kahanA caahiye| s016|| Adi chae kALamAM paNa pratyeka kALanA uttama, madhyama ane jaghanyarUpa traNa bhede samajI levA joIe tathA utsarpiNInA duSamaduSamAdi je bhede che temAM, avasarpiNInA je uttama, madhyama Adi bhede kahyA che, tenA karatAM viparIta rUpe utkRSTa bhedanuM kathana karavuM joIe. eTale ke utsarpiNInA chelA ArAmAM utkRSTa utsapiNI hoya che, vaccenA cAra ArAmAM madhyama utsarpiNI heya che ane pahelA ArAmAM jaghanya utsarpiNI hoya che, ema samajavuM. eja pramANe duSamaduSamAdi cha kALamAM utkRSTa, madhyama ane jaghanyarUpa traNa bhedenuM kathana avasarpiNInA kathana karatAM ulTI rIte karavuM joIe. e sU. 16 che
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhATIkAsthA0 3301sU017 pudgaladharmanirUpaNam vemANiyANaM 2 / tivihe parigahe paNNate, naM jahA-kammapariggahe, sarIrapariggahe, bAhirabhaMDamattapariggahe / evaM asurakumA. rANaM / evaM egidiyaneraiyavajja jAba vesANiyANaM 3 / ahavA tivihe pariggahe paNNatte, taM jahA--sacitte acitte miile| evaM neraiyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 4 // sU0 17 // chAyA-tribhiH sthAnaracchinnaH pudgalazcalati, tadyathA-AhArya mANo vA pudgalazcalati, vikriyamANo vA pudgalazca rati, sthAnAhA sthAnaM saMkraman pudga lazcalati / trividha upadhiH prajJaptastadyathA-kopadhiH, zarIropaSiH, bAhyabhANDAmatropadhiH / evamasurakumAraNAM bhagitavyam / evamekendriyanairayikatra yAvad vaimAnikAnAm 9 / athavA trividha upadhiH prajaptastadyathA macittaH acittaH mizrakaH / evaM nairayikANAM nirantaraM yAvad vainAnikAnAm / trividhaH parigrahaH prajJaptaH tadyathAkarma parigrahaH, zarIraparigraha , bAbabhANDAmatraparigrahaH / evamasurakumArANAm / evamekendriya rayikarja yAvada vaimAnikAnAma 3 / athavA-trividhaH parigrahaH prajJaptaH, tathA sacittaH, acittaH, mizrakaH / evaM nairayikANAM nirantaraM yAvad vaimAnikA. nAm 4 // sU0 17 // TIkA-tIhi ThANe hiM' ityAdi / khaDgAdinA chinnaH pudgalaH samudAyAcala-yevetyata Aha-' acchinne puggale' iti / tribhiH kAraNaiH khar3agAdibhiracchinna eva pudgalazcalati / tAnyeva kAraNA. acetana dravyarUpa jo kAla hai usake dharma isa prakAra se kahe apa usake sAdharmya se inakAra pudgala dharmoM kI nirUpaNA karane ke nimitta sadaNDaka pAMcasUtroM kA kathana karate haiM-(tIhiM ThANehiM acchinne poggale) ityaadi| TokArtha-khaDga Adi dvArA chinna huA pudgala samudAya se calAyamAna hotI hI hai ataH sUtrakAra ne yahAM aisA kahA hai ki khaDga Adi se chinna nahIM huA pudgala jina kAraNoM se calAyamAna hotA hai ve kAraNa isa prakAra acetana dravyarUpa je kALa che tenA dharmanuM A pramANe kathana karIne have sUtrakAra tenA sAmyanI apekSAe pudgala, dharmonI prarUpaNA karavA nimitte AE3 pAMyasUtronuM 4thana 42 cha-" tIhi ThANehiM acchinne poggale " dhyAha. TIkArtha-paga Adi dvArA chinna thayelu puva samudAyamAthI calAyamAna thAya che ja, tethI sUtrakAre ahIM evuM kahyuM che ke khaDraga AdithI china na thayuM hoya evuM pula nIcenA traNa kAraNone lIdhe calAyamAna thAya che-(1) jIvanA yA82
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 sthAnAGgo nyAha-AhAryapANa:-AhAratayA jIvena gRhyamANaH pudgalo jIvenA''karSaNAda svasthAnAccalati 1 // evaM vikriyamANaH pudgalaH vaikriyakaraNavazavartitayA calati 2 / tathA sthAnAtsthAnAntaraM hastAdinA saMkrAmyamANazcalati 3 / 'tivihA uvahI' ityAdi, upadhIyate-poSyate, saMsAre sthApyate vA jIvo'nenetyupadhiH / sa trividhastathAhi-karmavopadhiH karmopadhiH 1, zarIramevopadhiH zarIropadhiH 2, bhaNDAnibhAjanAni, amatrANi-kAMsyAdibhAjanAni bhANDAmatrANi, tAnyevopadhiH bhANDAmatropadhiH, vaahyH-shriirbhirvtocaasau bhaannddaamtropdhishceti-baahybhaannddaamtropdhiH| se haiM-jIva ke dvArA jo pudgala AhArarUpa se gRhyamANa hotA hai usa pula kA jIva ke dvArA AkarSaNa hotA hai isaliye vaha apane sthAna se calAyamAna hotA hai yaha prathama kAraNa hai / isI taraha se jo pudgala vikriyamANa hotA hai vaha pudgala vikriyA karanerUpa kriyA ke dvArA vazavartI hone ke kAraNa apane sthAna se calAyamAna hotA hai yaha dasarA kAraNa hai tathA eka sthAna se dUsare sthAna para jaba pudgala jAtA hai-taba vaha calAyamAna hotA hai yaha tIsarA kAraNa hai, saMsAra meM jisake dvArA jIva rakhA jAtA hai usakA nAma upadhi hai vaha upadhi tIna prakAra kI hai eka karmopadhi, dUsarI zarIropadhi aura tIsarI bhANDamatropadhi karmarUpa jo upadhi hai vaha karmopadhi hai zarIrarUpa jo upadhi hai vaha zarIropadhi hai tathA bhAjanarUpa evaM kAMsthAdibhAjana rUpa jo upadhi hai vaha bAhyabhANDamatropadhi hai yaha bhANDamatropadhi zarIra se bhinna hotI hai isa bAta ko prakaTa karane ke liye yahAM bAyazabda kA prayoga huA hai athavA dvArA je pudgalane AhAra rUpe grahaNa karavAmAM Ave che, te pudgalanuM jIvana dvArA AkarSaNa thAya che, tethI te pitAne sthAnethI calAyamAna thAya che. (2) je pula vikiyamANa thAya che, te pula vikriyA karavArUpa kriyA dvArA-vijhiyAne adhIna thaIne-pitAne sthAnethI calAyamAna thAya che. (3) jyAre pulane eka sthAnethI bIje sthAne laI javAmAM Ave che, tyAre paNa te calAyamAna thAya che. saMsAramAM jenA dvArA jIvane rAkhavAmAM Ave che, tenuM nAma upadhi che. te pavitra pra412nI cha-(1) padhi, zarIrApachi mana (3) mamatrApadhi. karmarUpa je upadhi che tene karmopadhi kahe che. zarIrarUpa je upAdhi che tene zarIre padhi kahe che, tathA bhAjanarUpa ane kAMsyAdi (kAMsu Adi) bhAjanarUpa je upadhi che tene bAhA bhAMDamatro dhi kahe che. A bhAMDamodhi zarIrathI bhinna hoya che, e vAtane prakaTa karavAne mATe ahIM "bAhya" zabdane praga
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhAkA sthA03 301017 pudgaladharmanirUpaNam 659 athavA ' cA bhAmAtropadhi: ' iticchAyA, tatra bhANDa - vastrAbharaNAdi, tadeva mAtrA - paricchedaH, saivopadhiH, vAhyazvAsau iti karmadhArayaH / evam anena prakA reNa caturviMzatidaNDaka cintAyAmanurakumArAdInAM trayo'pyupadhayo vAcyAH / evamekendriyanAraka yAvad vaimAnikAnAM trayo'pyupadhayo vijJeyAH, nArakai kendriyANAmupakaraNasyAbhAvAttanniSedhaH 1 | dvIndriyAdInAM tu keSAJcidupakaraNaM dRzyataeva athaveti prakArAntaradyotakaH, athavA prakArAntareNopadhistrividhaH prajJaptaH - sacitto'citto mizra iti| sacittopadhiH zailadaritapatrAdibhAjanam, acitto vastrAdiH mizraHvastrAbharaNAdika rUpabhANDa kA jo pramANa kara liyA jAtA hai vaha bhANDamatropadhi hai aura yaha bhANDamatropadhi bAhyarUpa hai antaraMga rUpa nahIM hai, isa taraha se caturviMzatidaNDaka kI cintA meM asurakumAra AdikoM ke yaha tInoM prakAra kI upadhi hotI hai ekendriya aura nArakoM ko chor3akara yAvat vaimAnikoM ke bhI yaha tInoM prakAra kI upadhi hotI hai nAraka aura ekendriyoM ke upakaraNa ke abhAva se tIna prakAra kI upadhi nahIM hotI hai isIliye inakA yahAM niSedha kiyA gayA hai kitaneka dIndriya AdikoM ke to upakaraNa dekhA hI jAtA hai athavA prakArAntara se bhI upadhi tIna prakAra kI hai jaise sacitta acitta aura mizra jo upadhi sacita hotI hai vaha sacitopadhi hai jaise-zaila, haritapatrAdi kA banAyA bhAjana, jo upadhi acitta hotI hai vaha acittopadhi hai jaise zarIrAdi aura jo upadhi mizrarUpa hotI hai vaha mizropadhi hai jaise karAyeA che. athavA vastrAbharaNa AdarUpa bhAMDatu je pramANa karI levAmAM Ave che tene bhaDamatrAdhi kahe che, ane te bhAMDamApadhi bAhyarUpa hAya che--antara'ga rUpa hAtI nathI. 24 daMDakanA asurakumAra Adi jIvAne te traNe prakAranI uSinA sadbhAva hAya che. ekendriya jIveA ane nArake sivAyanA bAkInA vaimAnika pantanA jIvAmAM paNu A traNe prakAranI urSinA sadbhAva hoya che nArakA ane ekendriyAmAM upakaraNanA abhAvane lIdhe traNe prakAranI upadhine sAva hAtA nathI, te kAraNe ahIM temanA niSedha karavAmAM AnyA che. keTalAka Indriya Adi jIveAnA upakaraNa te joI zakAya che athavA anya rItezu upadhinA trAsa paDe che - (1) satti, (2) atti bhane (3) mizra. je upaSi sacitta hoya che tene sacittopadhi kahe che. jemake zaila, harita patrAdinuM banAvelu bhAjana (pAtra) je upadhi sacitta haiAya che tene acittopadhi kahe che. jemake zarIra vagere je upadhi mizrarUpa hoya che tene mitrepadhi kahe che, jemake parivrutaprAya zailabhAjana, 1
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgasUtre pariNatamAyaM zailabhAjanameveti / evam-anena prakAreNa daNDa cintAyAM nairayikANAM nirantaraM traya upadhayo vAcyAH yAvat-vaimAnikAnAM vaimAnikaparyantamityarthaH / tatra nArakANAM sacittopadhiH zarIram , acetana utpattisthAnam , mizraH zarIramevocchvA sAdipudgalayuktam , ucchvAsAdInAM sacetanaM cetanatvena mizravasya vivakSaNAt / evaM zeSANAmapi mizratvaM vijJeyamiti 3 / parigrahaprarUpaNAmAha-tivihe pariggahe' ityAdi, parigRhya te svIkriyate iti parigrahaH-mU viSaya iti / ihaca 'epAmayam ' iti vyapadezabhAgevagrAhyaH / sa trividhaH-karmaparigraha', bAhya bhANDAmatraparipariNataprAya zailabhAjana caturvizatidaNDaka kI cintA meM nairayikoM ko nirantara ye tInoM upadhiyAM hotI haiM-yAvat vaimAnikoM ko bhI ye tInoM upadhiyAM hotI haiM, nArakoMko sacittopadhi zarIra hai acittopadhi unakI utpatti kA sthAna hai aura ucchavAna Adi se yukta zarIra hI mizra upadhi hai kyoMki ucchvAsa AdikoM ko sacetana aura acetana donoM rUpa se vivakSita kiyA gayA hai isI prakAra se zepoM meM bhI mizratA jAnanI caahiye| parigraha bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai-jo svokAra kiyA jAtA hai, vaha parigraha hai arthAt sUrchA kA jo viSaya hotA hai vaha parigraha hai vaise to parigraha mUrchAbhAva hI hai vaha parigraha karmaparigraha, zarIra parigraha aura bAhyabhANDAmatraparigraha ke bheda se tIna prakAra kA kahA gayA hai-inameM jIva ko jo ye mere haiM aisA pariNAma hotA hai vahI parigraha hai parantu mUrchAbhAva ke nimitta hone se zarIrAdikoM ko lo parigraharUpa 24 daMDakanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te nArakamAM A traNe upadhiono sadA saddabhAva rahe che. vaimAnika paryantanA saghaLA mAM paNa A traNe upadhione sadbhAva hoya che. narakamAM sacittopadhi rUpa zarIra hoya che, acittopadhi temanuM utpatti sthAna hoya che, ane ura vAsa AdithI yukta zarIra ja mie pAdhi rUpa hoya che, kAraNa ke uvAsa Adine sacetana ane acetana e bane rUpe vivakSita karavAmAM Avela che. eja rIte bAkInAmAM paNa mizratA samajI levI parigraha paNa traNa prakArane kahyo che. jene svIkAra karavAmAM Ave che tene parigraha kahe che. eTale ke mUchIne je viSaya che tene parigraha kahe che. Ama te parigraha mUchabhAva rUpa ja gaNAya che te parigrahanA nIce pramANe 12 4aa cha-(1) bha pariyaDa, (2) zarI2 pariyaDa mane (3) mAhya bhAMDamatra parigraha. "A mArUM che," evAM jIvanA pariNAmane parigraha kahe che, paraMtu mUchabhAvanA nimitta rUpa hevAne lIdhe zarIra vagerene paNa
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvAMDokA sthA033.19018 sadaNDakaistribhissU traijIvadharmanirUpaNam grahaH / evam anena prakAreNa trividho'pi parigrahossurakumAraNAM bhavati / evamekendriyanairathikarjam, ekendriyAn nairadhikAMzca varjayitvA yAvadvaimAnikAnAM - vaimAniparyantaM trividho'pi parigraho bhavati / ekendriyANAM nArakANAMca karmAdireva saMbhavati natu bhANDAdiriti // sU0 17 // pudgaladharmANAM tritvaM nirUpya saMpati jIvadharmANAM tritvaM sadaNDakaistribhiH sUtrairAha --- mUlam - tivihe paNihANe paNNatte, taM jahA-maNapaNihANe, vayapaNihANe, kAyapaNihANe / evaM paMcidiyANaM jAva vaimANiyANaM / tivihe suppaNihANe paNNatte, taM jahA --maNasuppaNihANe, vayasuppaNihANe, kAya suppaNihANe / saMjayamaNussANaM tivihe suppaNihANe paNNatte, taM jahA- maNasuppaNihANe, vayasuppaNihANe, kAya suppaNihANe | tivihe duSpaNihANe paNNatte, taM jahA - maNaduSpaNihANe, vayadupapaNihANe, kAyadupaNihANe / evaM paMciMdiyANaM jAva vemANiyANaM // sU0 18 // " chAyA - trividhaM praNidhAnaM prajJaptaM, tadyathA - manaHpraNidhAnaM vacaHpraNidhAnaM, kAya praNidhAnam / evaM paJcendriyANAM yAvada vaimAnikAnAm / trividhaM supraNidhAnaM majJaptaM, tadyathA - manaHsupraNidhAnaM vacaH sumaNivAnaM, kAyamupraNidhAnam / saMyatamanuSyANAM trividhaM supraNidhAnaM prajJaptaM, tadyathA - manaH supraNidhAnaM vacaH supraNidhAnaM, kaha diyA gayA hai| yaha tInoM prakAra kA parigraha ekendriya aura nairathika ko chor3akara yAvat vaimAnikoM taka hotA hai ekendriyoM meM aura nairayikoM meM karmAdirUpa parigraha hI hotA hai bhANDAdirUpa parigraha nahIM isaliye yahAM inako chor3a diyA gayA hai || sU0 17 // parigraha rUpe prakaTa karavAmAM Avela che. A traNe prakAranA parigrahAne sadbhAva nArakA ane ekendriya sivAyanA vaimAnika pantanA samasta jIvAmAM hAya che. ekendriya ane nArakemAM karmArUpa parigrahanA ja mAMDAki rUpa parigrahanA saddabhAva hAtA nathI, te kAraNe devAnuM che. // sU. 17 // sadbhAva hAya che. temane ahIM cheDI
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654 sthAnAMhastra kAya supraNidhAnam / trividhaM duppaNidhAna prajapta, tadyathA-manoduppaNidhAnaM, vacoduSpraNidhAna, kAyaduSpaNidhAnam / evaM paJcandriyANAM yAvad vaimaanikaanaam||muu018|| TIkA-tivihe paNihANe ' ityAdi, sugama, navaram-praNihitA-praNidhAnam ekAmyam , tacca manovAkAyabhedAttrividham / tatra manasaH praNidhAna mana:praNidhAnam , evamitare api / tacca caturvizatidaNDake paJcendriyANAM bhavati / isa prakAra se puladharmo meM trirUpatA kA kathana karake aba sUtrakAra jIba dharmo meM daNDakasahita tInassUtroM dvArA vividhatA kA kathana karate haiM (tivihe paNihANe paNNatte ) ityAdi / sUtrArtha-praNidhAna tIna prakArakA kahA gayAhai eka manaH praNidhAna, dUsarA vacana praNidhAna, aura tIsarA kAyapraNidhAna isI taraha kA kathana paMcendriyoM se lekara yovat vaimAnika devoM taka karanA cAhiye / supraNIdhAna bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai eka manaH supraNidhAna, dArA vacanasupraNidhAna, aura tIsarA kAya supraNidhAna, saMyata manuSyoM ko yaha tInoM prakAra kA supraNidhAna hotA hai praNidhAna bhI tIna prakAra kahA gayA hai jaise-manaH duSpraNidhAna, vacana duSpraNidhAna aura kAyaduSpraNidhAna yaha duSpraNidhAna bhI paMcendriya jIvoM se lekara yAvat vaimAnika jIvoM taka hotA hai TIkArtha - ekAgratA kA nAma praNidhAna hai yaha praNidhAna, mana, vacana aura kAya ke bheda se tIna prakAra kA kahA A rIte pula dharmomAM vividhatAnuM kathana karIne have sUtrakAra jIvadharmomAM daMDaka sahita vividhatAnuM kathana karavAne mATe traNa sUtronuM kathana kare che. ____"tivihe paNihANe paNNatte" tyA sUtra.4:-prabidhAnanA nIya pramANe tra prasara 4 cha-(1) manaH praNidhAna, (2) vacana praNidhAna ane (3) kAya praNidhAna. A prakAranu kathana paMcendriyethI laIne vimAnike paryantanA jIva viSe samajavuM. supraNidhAnanA 59] 12 cha-(1) manaH supraNidhAna, (2) vacana supraNidhAna, ane (3) kAya supraNidhAna, saMyata manuSyamAM A traNe prakAranA supraNidhAne sadbhAva hoya che. dupraNidhAnanA paNa traNa prakAra AL cha-(1) mana praNidhAna, (2) vayana vidhAna bhane (3) 4ya dudha. NidhAna A dupraNidhAnane sadbhAva paNa pacendriyathI laIne vimAnike parya nAnA jIvamAM hoya che TI -meyatArnu nAma pradhAna cha. te praNidhAna mana, vacana ane kAyAnA bhedathI traNa prakAranuM kahyuM che. mananI ekAgratAne manA
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhATIkA sthA037.1sU018 sadaNDakaitribhisvarjIvadharmanirUpaNam 155 eka dvitricaturindriyANAM tu na bhavati teSAM sAmastyena yogAbhAvAt / yAvada vaimAnikAnAM vaimAnikaparyantaM trividhamapi praNidhAna bhavati / praNidhAna hi zubhA. zubhabhedAd dvividha, tatra prathamaM zubhapraNidhAnamAha-'tivihe ' ityAdi, manovAkAyabhedAtmapraNidhAna trividham / sAmAnyamUtrametat / vizepamAzritya tu caturvizatidaNDa kacintAyAM trividhaM suraNidhAnaM manuSyANAmeva tatrApi saMyatAnAmeveda bhavati, cAritrapariNAmarUpatvA dasyeti / athAzubhamAha-'tivihe ' ityAdi, duSTa praNigayA hai inameM jo mana kI ekAgratA hai vaha manaH praNidhAna hai isI prakAra se vacana kI aura kAya kI ekAgratA ko lekara vacanapraNidhAna aura kAyapraNidhAna jAnanA cAhiye yaha tInoM prakAra kA praNidhAna caturvizatidaNDaka meM paMcendriyajIvoM ko hotA hai ekendriya dohandriya. tehandriya aura cauindriya jIvoM ko yaha nahIM hotA hai kyoM ki inako tInoM yoga nahIM hote haiN| isI prakAra se yAvat vaimAnika jIvoM taka meM yaha tInoM prakAra kA praNidhAna hotA hai| praNidhAna zubha aura azubha ke bheda se do prakAra kA hotA hai inameM zubhANidhAna manaH supraNidhAna aura vacana evaM kAya ke supraNidhAna ko lekara tIna prakAra kA hai yaha kathana sAmAnya kathana hai vizeSa kathana kI apekSA lekara jaba caturvizatidaNDaka meM isa trividha supraNidhAna kI cintA kI jAtI hai taba yaha trividha supraNidhAna saMyata manuSyoM ko hI hotA hai kyoM ki yaha supraNidhAna cAritra pariNAmarUpa hotA hai azubhapraNidhAna-duSTapraNidhAna azubha meM prvRttipraNidhAna kahe che, vacananI ekAgratAne vacana praNidhAna kahe che ane kAyAnI ekAgratAne kAyapraNidhAna kahe che. A traNe prakAranA praNidhAnene sadUbhAva paMcendriyathI laIne vaimAnike paryantanA jIvamAM ja hoya che. ekendriya, dviIndriya trIndriya ane caturindriya jIvemAM traNe praNidhAnene sadbhAva hoto nathI, kAraNa ke te jemAM traNe pegene sadbhAva hotuM nathI. eja pramANe vimAnike paryantanA jIvomAM A traNa prakAranA praNidhAna hoya che. praNidhAna zubha ane azubhanA bhedathI be prakAranuM hoya che temAMthI zubha praNidhAnanA nIya pramANe tra se che-(1) manaH supraNidhAna, (2) vayana supraNidhAna ane (3) kAya supraNidhAna. A kathana sAmAnya kathana che. vizeSa kathananI apekSAe jyAre 24 daMDakanA jImAM tene vicAra karavAmAM Ave, te saMyata manuSyamAM ja A traNe supraNidhAnone sadubhAI hoI zake che, kAraNa ke A supraNidhAna cAritra pariNAma rUpa hoya che azubha praNidhAna (dura praNidhAna) azubha pravRtti rUpa hoya che. te paNa mana, vacana ane
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAce dhAnaM duSpaNidhAnam , azubhapattirUpam , tadapi manovAkAyabhedAntrividham / etadapi sAmAnyANidhAnavat paJcendriyANAM yAvad vaimAnikAnAM bhavatIti / / sU0 18 // __ 'jIvaparyAyAdhikArAd yonisvarUpamAha - mUlam-tivihAjoNI paNNattA,taM jahA--sIyA usinnaasiiosinnaa| evaM egidiyANaM vigaliMdiyANaM teukAiyavajjANaM samucchimapaM. ciMdiyatirikkhajoNiyANaM saMmucchimamaNussANa ya / tivihA joNI paNNattA, taM jahA-sacittA, acittA miisyaa| evaM egi diyANaM vigaliMdiyANaM saMmucchimapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM saMmucchimamaNustANa ya / tivihA joNI paNNattA, taM jahAsaMbuDA viyaDA saMbuDaviyaDA |tivihaa joNI paNNattA, taM jahAkummunnayA-saMkhAvattA vaMsIpattiyA / kummunayA NaM joNI uttamapurisamAUNaM / kummunna yAeNaM. joNIe tivihA uttamapurisA gambhaM vakamaMti, taM jahA-arahanA cakavaTTIvaladevavAsudevA / saMkhAvattA joNI itthIrayaNasma / saMkhAvattAe NaM joNIe bahave jIvA ya poggalA ya vakamaMti, viukramati, cayaMti, uvavajjati, no ceva NaM nipphjjti| rUpa hotA hai yaha bhI mana vacana aura kAya kI azubhapravRtti ko lekara tIna prakAra kA hotA hai yaha praNidhAna bhI sAmAnyapraNidhAna kI taraha paMcendriya jIvoM se lekara yAvat vaimAnikoM taka hotA hai / mu018 // kAyAnI azubha pravRttinI apekSAe traNa prakAranuM hoya che A traNe prakAranA dupraNidhAnene sadbhAva sAmAnya praNidhAnanI jema pacendriyathI vaimAnike paryantanA jIvamAM hoya che. je sU. 18 che
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03 70 1 sU0 19 yonisvarUpanirUpaNam paMsIpattiyANaM joNI pihajjaNassa / baMsIpattiyAe NaM joNie bahave pihajaNA gabhaM vakamaMti // sU0 19 // ___ chAyA-trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA-zItA, uSNA, zItoSNA / evamekendriyANAM vikalendriyANAM tejaskAyikavarjAnAM saMmUcchima paJcandriyatiryagyonikAnAM saMmUchimamanuSyANAM ca / trividhA yoniH prAptA, tadyathA-sacittA, acittA, mizrakA evasekendriyANAM vikalendriyANAM samUcchimapaccendriyatiryagyonikAnAM saMmUchimamanuSyANAM ca / trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA-saMvRtAvitA saMta__jIvaparyAya ke adhikAra ko lekara aba sUtrakAra yoni ke svarUpa kA kathana karate haiM-tivihA joNI paNNatA) ityAdi / sutrArtha-yoni-jIvoM kA utpatti sthAna tIna prakAra kI kahI gayI hai jaise zItayoni, ucNayoni, aura zItoSNayoni yaha yoni tejaskAyika varja ekendriyoMko, vikalendriyoM ko, saMmRcchimapaMcendriyatiyacoMko aura saMmUcchimamanuSyoMko hotI hai| isa prakAra se bhI yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai-sacitta, acitta aura mizra yaha yoni ekendriyoM ko, vikalendriyoM ko, saMmUcchimapaMcendriyatithaMca yoniyoMko aura saMmUcchima manuSyoM ko hotI hai| tathA isa prakAra se bhI yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai-saMvRta, vivRta, aura saMvRtavivRta yaha yoni deva, nAraka, ekendriya, garbhajapaMcendriya tiryaJca aura manuSya, vikalendriya, agaleja paMcendriya manuSya aura niryaca / athavA-kUrmonnata, zAvarta aura jIvaparyAyanA adhikAranI apekSAe have sUtrakAra ninA svarUpanuM kathana 42 cha-" tivihA joNI paNNattA" tyA: sUtrArtha-jInA utpatti sthAnane ni kahe che. te yoninA traNa prakAra kA cha-(1) zItayoni, (2) BAyoni, sane (3) zItayoni. te424Ayi sivAyanA ekendriya jIvone, vikalendriya jIvone, saMmUchimapaMcendriya tiryaene ane saMmUrNima manuSyone A ni hoya che. yoninA nIce pramANe a 42 55 54 cha-(1) sayitta, (2) mathitta mana (3) bhizra. mA nine ekendriyamAM, vikalendrimAM, saMmUchima paMcendriya tiya"ca eni. kemAM ane saMmUrNima manuSyamAM saddabhAva hoya che. ninA nIce pramANe traNa 12 5Y 5 cha-(1) sakta, (2; vikRta mana (3) satavikRta mA yoninA sadabhAva deva, nAraka, ekendriya, garbhaja paMcendriya tiryaMca ane manuSya, vikalendriya, agarbhaja paMcendriya manuSya ane tiryaMcamAM hoya che.
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 sthAnA vitA / trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA-kUrmonnatA, zaGkhAvA, vaMzIpatrikA / kUrmonnatA khalu yoniH uttamapuruSamAtRNAm / kUrmonnatAyAM khalu yonau trividhA uttamapuruSA garbha vyutkrAmanti, tadyathA-arhantaH, cakravartinaH, valadevavAsudevAH / zaGkAvartA yoniH strIratnasya / zavAvartIyAM khalu yonau, vayo jIvAzca pudgalAzca vyutkrAmanti vyavakrAmanti cyavante upapadyante, no caiva khalu niSpadhante / vaMzIpatrikA khalu yoniH pRthagajanasya / vaMzIpatrikAyAM khalu yonau vahavaH pRthagUjanA garbha vyutkrAmanti // mU. 19 // TIkA-'tivihA joNI' ityAdi / yuvanti-taijasakArmaNazarIravantaH santo jIvA audArikAdizarIreNa mizrI bhavantyasyAmiti yoniH-jIvasyotpattisthAnam / sA trividhA zItA, uSNA, vaMzIpatrikA ke bheda se bhI yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai-uttama puruSoM kA janma kUrmonnatayoni se hotA hai arthAt uttamapurupoM kI mAtAoM kI karmonnata yoni hotI hai konata yoni meM trividhatA uttama puruSa garbhameM aatehaiN| tIna prakArake uttamapuruSa isa prakAra se hai-arhanta, cakra. vartI aura baladeva vAstudeva, strI ratnakI zaGakhAvarta yoni hotIhai, zaGkhAvarta yoni meM koI bhI jIva niSpanna nahIM hotA hai / yadyapi zaMkhAvartayoni meM aneka jIva aura pudgala Ate haiM aura bharate haiM ilale anyayoni meM bhI jAte haiM aura vahAM se utpanna hote haiM para barjarUpa meM ve vahAM niSpanna nahIM hote haiM, vazapatra yoni sAmAnyajana kI hotI hai vaMza patrikA yoni meM aneka pRthaka jana garbha meM avatarita hote haiN| TIkArtha-taijasa aura kArmaNa zarIradhArI jIva audArika Adi zarIra ke athavA ceninA nIce pramANe traNa prakAra paNa paDe che- 1) pharmonnata, (2) AmAvata, mane (3) patri4. uttama puruSAnI ma nnata yoni. mAMthI thAya che eTale ke uttama puruSenI mAtAonI yoni kurmonnata hoya che. ahaMta, cakavartI ane baladeva vAsudeva, A traNe uttama puruSe gaNAya che. A trividha uttama puruSe kRrmonnata nimAM AvIne utpana thAya che. strIratananI ni zekhAvata hoya che zaMkhAvarta nimAM kaI jIva utpanna thato nathI ke zaMkhAvarta nimAM aneka jIva ane pudgala Ave che ane mare che, tyAMthI anya nimAM paNa teo jAya che ane tyA utpana thAya che parantu teo tyAM garbharUpe niSpana thatA nathI vaMzapatra nine sadabhAva sAmAnyajanamAM hoya che. vaMzapatrikA yonimAM aneka pRthaphajana (jIva) garbhamAM avatarita thAya che (mAve che.) TIkAryuM-tejasa kArmANa zarIradhArI jIva dArika Adi zarIranI sAthe jyAM
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMghA TIkA sthA0 3 u01sU0 19 yonisvarUpanirUpaNama, 659 zItoSNA / tatra zItA-zItasparzapariNAmA, uSNA-uSNasparzapariNAmA, zItoSNAubhayasparzapariNAmA / evaM-yathA sAmAnyatastrividhA yonistathA caturvizatidaNDakacintAyAM tejaskAyikavarjAnAM tejaskAyikAn muktvA, tepAmuSNayonikatvAt , sAtha jahAM mizrita hote haiM usakA nAma yoni hai arthAt jIvoM kI utpatti sthAna kA nAma yoni hai yaha yoni nau prakAra kI kahI gaI hai sacitta, acitta aura sacitAcitta, zIta, uSNa aura zItoSNa, saMvRta, vivRta aura saMvRtavivRta pacapi 84 lAkha yoniyAM vistAra se kahI gaI hai inameM pRthivIkAra Adi jisa 2 kAya vAle jIvoM ke sparza, rasa, gandha, aura varNa vAle jitane 2 utpatti sthAna haiM ve saba pilAkara caurAsI lAkha ho jAte haiM yathA-pRthivI, jala, agni, vAyu inakI sAta 2 lAkha, pratyeka vanaspati kI 10 lAkha, sAdhAraNa banaspati ke 14 / lAkha, chIndriya teindriya aura cauindriya inakI do do lAkha, deva, nArakI aura tiryaMca inakI cAra 2 lAkha aura manuSya kI 14 lAkha yoniyAM hotI haiM / inhIM ke yahAM saMkSepa meM vibhAga karake ye nau bheda prakaTa kiye gaye haiN| ____zItasparzapariNAmavAlI zIta yoni hotI hai uSNasparzapariNAma vAlI uSNa yoni hotI hai aura ubhayasparzapariNAmavAlI zItoSNa yoni hotI hai, yaha sAmAnyataH yoniviSayaka kathana hai parantu caturvizati mizrita thAya che, te sthAnanuM nAma ni che eTale ke jIvanA utpattisthAnane ni kahe che. te conI nava prakAranI kahI che-sacitta, acitta ane saci rAcita, zIta, uSNa ane zataNa, sa vRta, vivRta ane saMvRtavivRta, je ke vistArapUrvaka 84 lAkha penio kahI che, temAMthI pRthvIkAya Adi je je kAyavALA jInA sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA jeTa jeTalAM utpattisthAne che te saune saravALo 84 lAkha thaI jAya che. jemake pRthvI, jaLa, agni, ane vAyunI sAta sAta lAkha, pratyeka vanaspatinI 10 lAkha, sAdhAraNa vanaspatinI 14 lAkha dvIndriya, trIndriya ane caturindriyanI babbe lAkha, deva, nArakI ane tirya canI cAra cAra lAkha, ane manuSyanI 14 lAkha penio hoya che. temanAM ja ahIM saMkSiptamAM vibhAga karIne nava bheda prakaTa karavAmAM AvyA che. zItaparza pariNAvALI zIta ni hoya che, uSNasparza pariNAmavALI uSNu ni hoya che ane ubhayasparza pariNAmavALI zIteNu ni hoya che. niviSayaka A sAmAnya kathana samajavuM. have 24 daMDakanA janI ape.
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtra ekendriyANAM-pRthivIkAthikAdInAM, vikalendriyANAM-dvitricaturindriyANAM samUcchimapaJcendriyatiryagyonikAnAM saMmUcchi mamanuSyANAM ca trividhA'pi yonirbhavati, zepANAM vanyaprakArA, uktaJca "sIosiNa joNIyA, savve devA ya gmbhvkkNtii| ___ usiNA ya teukAe, duhaNirae tithiha se sANaM // 1 // iti / chAyA-zItoSNayonikAH sarve devAzca garbhavyutkrAntikAH / upNA ca tejaskAye dvidhA narake trividhA zeSANAm // 1 // iti / atha prakArAntareNa yoniviSyamAha-'tivihA joNI' ityAdi, sacittAcittamizrabhedAd yonistrividhA prajJaptA / evaM-sAmAnyatayA yonitraividhyavat daNDakoM meM jaba isakA vicAra kiyA jAtA hai to vaha isa prakAra se hai -tejaskAyikoM ke kevala uSagayoni hotI hai, isaliye isa kathana meM unheM chor3akara pRthivIkAdhikAdika ekendriyoM ko,vikalendriyoM ko-dIndriya, teindriya aura cauindriyoM ko samUcchimapaMcendriyatiryaMcoM ko aura saMmUcchima manuSyoM ko tInoM prakAra ko yoni hotI hai| bAkI ke jIvoM ko anya prakAra kI yoni hotI hai| kahA bhI hai-" sIosiNa joNiA" ityaadi| - samasta deva aura garbhajanmavAle jIva zIta aura uSNa yonivAle hote haiM, tejaskAyika jIva uSNa yonivAle hote haiN| nAraka jIva bhI zIta aura uSNa yonivAle hote haiM, bAkI ke aura saba jIva pUrvokta rUpase zIta, uSNa aura mizrarUpa yonighAle hote haiN| sacitta, acitta aura mizrake bheda se bhI yoni jo tIna prakAra kI kahI gaI hai usakA vicAra cauvIsa daNDakoM kI apekSA se isa kSAe conine vicAra karavAmAM Ave che tejaskAvikomAM mAtra uSNa yuni ne ja saddabhAva hoya che. tejarakAyika sivAyanA pRthvIkAyika Adi ekendriya jImAM, dvIndriya, trIndriya ane caturindriya, ane vikendriya jImAM, saMmUchima paMcendriya tiryaMcamAM ane saMmUchima manuSyamAM A traNe prakA ranI nione sadabhAva hoya che, bAkInA jIne anya prakAranI ni DAya che. 4yu 52 cha -" sIosiNa joNiyA " tyAha samasta deva ane garbhajanmavALA jI zIla ane uSNanivALA hoya che tejaskAyika jIvo upaNa nivALA hoya che, nArake paNa zIta ane uSNu nivALA hoya che. bAkInA samarata ja pUrvokta rUpe zIta, uSNa ane mizra nivALA hoya che. ninA sacitta, acitta ane mizra rUpa je traNa prakAro kahevAmAM AvyA che, temanI apekSAe have 24 daMDakanA jenI yeninuM varUpa batA
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 1 sU0 19 yonisvarUpanirUpaNam daNDakacintAyAmekendriyAdInAM pUrvoktAnAM sacittAdistrividhA'pi yonirbhavati / zeSANAmanyaprakArA, uktaJca " acittA khalu joNI, neraiyANaM taheva devANaM / mIsA ya gambhavasahI, tivihA joNI ya sesANaM / / 1 / / iti / chAyA-acittA khalu yoniH, nairayikANAM tathaiva devAnAm / . mizrA ca garbhavasatInAM, trividhA yonizca zeSANAm / / 1 // iti / punaranyathA yoni gaividhyamAha-'tivihA' ityAdi, sugamam | navaramsaMhatA-ghaTikAlayavat , vivRtA-tadviparItA, sahatavitA - ubhayarUpeti / kA yoniH kepAM bhavatIti tadvibhAgo yathAprakArase hai-pAMca sthAvara, tIna vikalendriya aura saMcchima paMcendriya tiryaJca tathA manuSya inako tInoM prakArakI yoni hotI hai. bAkI ke jIvoM ko anya prakAra kI yoni hotI hai-arthAt-nAraka aura devake acitta yoni hotI hai, garbhaja manuSya aura tiryaJcoM ke sacittAcitta (mi) yoni hotI hai / kahA bhI hai-'acittA khalu joNI' ityAdi / ___ saMvRtta, vivRtta aura saMvRttanivRtta ke bheda se bhI yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai, inameM nAraka, deva aura ekendriyoM ke saMvRtta yoni hotI haiM / garbhaja paMcendriya tiryaJca aura manuSya inako saMvRtta vivRtta (mizra ) yoni hotI hai. tInoM vikalendriyoMko aura saMmUcchima paMce ndriya tirthazca manuSyoMko vivRtta yoni hotI hai, ghaTikAlaya kI taraha jo yoni DhakI rahatI hai vaha sa vRtta yoni hai, jo yoni khulI rahatI hai vavAmAM Ave che-pAMca sthAvara, traNa vikasendriye, ane sAmUchima paMcendriya tiryaMca tathA manuSyane A traNe prakAranI ni hoya che, bAkInA jIvane anya prakAranI ye ni hoya che. eTale ke nAraka ane devane acitta ni hoya che, garbhaja manuSya ane tiyAne sacittAcitta (mizra) ceni hoya cha. :( pa cha -" acittA khalu joNI " tyAha saMvRta, vivRta ane saMskRtavivRtanA bhedathI paNa yoni traNa prakAranI kaDI che nAraka deva ane ekendriyone sAvRta yoni hoya che garbhaja paMcendriya tiryaMca ane manuSyane saMvRtavivRta (mizra) ni hoya chetraNe vikalendri. ne (kIndriya, trIndriya ane caturindriyane) ane saMmUchima paMcendriya tiryo ane manuSyane vidyuta ni hoya che. ghaTikAlayanI jema je yoni kAyelI (AcchAdita) rahe che, te enine saMvRta eni kahe che. je eni
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaanaai " egidiya neraDayA, saMvuDajoNI havaMti devA ya / vigaliMdiyANa viyaDA, saMbuDaviyaDA ya gabhami / / 1 // " iti / chAyA-e kendriyanairayikAH saMvRtamonikA bhavanti devAzca / vikalendriyANAM vikaTA, saMhata-vitA ca garbha // 1 // iti / punarapi yoniauvidhyamAha-'tivihA' ityAdi / trividhAyonistathAhikarmonnatA, zaddhAvartA, vazIpatrikA ceti / tatra kUma:-kacchapaH, tadvat-tatpRSThavad unnatA kUmennitA / zaGkhAsyevAyattoM yasyAM sA zaGkhAvA / vaMzyAH-vaMzajAlyAH patrakamiva yA sA vaMzI patrikA / kUnnitA yoniH kAsAM strINAM bhavatItyAha'kummunnayA' ityAdi, kUnitA yoniruttamapuruSamAtRRNAM bhvti| tadeva spaSTayati -'kummunnayAe NaM' itpAdi, kUmennitAyAM yonau trividhA uttamapuruSA garbha vyuttAmanti-prApnuvanti garne uttadhanta ityarthaH / tadyathA-uttamapuruSAyathA-arhantaH, cakravartinaH, valadevavAsudevAH / etayorvaradevavAsudevayoH sahacaratvAdekatvavivakSaNam / zamavittI yoniH strIratnasya bhavati / strIratna-paJcendriyaratnavizeSaH, yasya sparzamAtreNa lohanirmitapuruSo galati dravito bhavati, utkRSTAtizayitakAmavikArajanitapaya ThoSNatApavizeSatvAdasyeti / ata evAsyAM jIvA na niSpadyante ityAhavaha vivRtta yoni hai, aura jo donoM prakArakI hotI hai vaha mizra yoni hai / arthAt kucha DhakI hotI hai aura kucha khulI hotI hai vaha saMvRtta vivRtta yoni hai / kauna yoni kinako hotI hai| yahI isa gAthA dvArA prakaTa kiyA gayA hai-" egidiya neracyA saMvuDajoNI " ityAdi / ___isa prakAra se bhI yoni tIna prakAra kI hotI hai-kUrmonnata, zaGkhA. varta, aura vaMzapatrikA jo yoni kUrma-kacchapa ke pRSTa kI taraha unnata hotI hai vaha kUmennita yoni hai, jisameM zaMkhakI taraha Avarta hote haiM vaha zekhAvata yoni hai, vaMzajAlI ke patrukI taraha jo yoni hotI hai khUlI rahe che te yonine vidyuta ni kahe che thoDe aMze DhaMkAyelI ane De aMze khullI heya e pI enine sa vRtavivRta (mizra) ni kahe che. kyA jIvane kayA prakAranI ni hoya che te nIcenI gAthAmAM samajAvyuM che " egidiya neraiyA savuDajoNI" tyAha ninA A pramANe paNa traNa prakAra paDe che-(1) pharmonnata, (2) zaMkhAvata, ane (3) vaMzapatrikA. je canei kAcabAnI pIThanA samAna unnata haya che, te nine kRvata ni kahe che je nimAM zakhanA jevAM Ava7 (vaLake) hoya che, te ce nine zaMkhAvarta thAni kahe che vaMzajAlInA patranA jevI je ni heya che, te yonine vazapatrikA ni kahe che A enio
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 30 sU012 yonisvarUpanirUpaNam 663 4 1 saMkhAvattANaM ' ityAdi / zaGkhAvarttAyAM yonau bahavo jIvA pudgalAzra vyutkrAmanti- Agacchanti, tathA - vyavakrAmanti - vinazyanti / cyavante tadyonito yonyantaraM gacchanti, utpadyante -yonyantare samutpadyante, kintu no caitra-naiva niSpadyantetatrotpannA jIvAH pariniSThitA na bhavantItyarthaH / vaMzIpatrikA yoniH pRthagjanasya sAmAnyajanasya bhavati / vaMzI patrikAyAM yonau bahavaH pRthagjanAH - sAmAnyajanA garbhaM vyutkrAmanti prApnuvanti garbhe utpadyanta ityarthaH / / 0 19 // anantaraM yonimarUpaNato manuSyAH marUpitAH, adhunA manuSyasya sadharmiNo arrantpatikAyikAn prarUpayati mUlam - tivihA taNavaNassaikAiyA paNNattA, taM jahA saMkhejja jIvayA, asaMkhejjajIvayA, anaMtajIvayA // sU0 20 // chAyA - trividhA tRNavanaspatikAyikAH prajJaptAH, tadyathA - saMkhyeyajIvakAH, asaMkhyeyajIvakAH, anantajIvakA // mu0 20 // vaha vaMzapatrikA yoni hai, ye yoniyAM kina 2 ko hotI hai yaha saba mUlArtha meM likha diyA gayA hai / TIkA ke hI anusAra strIratna ke zaMkhAvarta yoni hotI hai, strIratna yaha paMcendriya ratna vizeSa hai, isa ratna ke sparza mAtra se lohanirmita puruSa bhI gala jAtA hai- dravita ho jAtA hai, kyoM ki yaha utkRSTa evaM atizakti kAma ke vikAra se janita cala uSNatApa vizeSavAlA hotA hai " na niSpadyante "kA tAtparya aisA hotA hai ki vahAM utpanna hue jIva pariniSThita ( jIte ) nahIM hote hai / vaMzI patrikA yoni meM sAmAnya jana janma dhAraNa karatA hai | su019 // yoni kI prarUpaNA se manuSyoM kA prarUpaNa ho jAtA hai aba manuSya ke sadharmI pAdara vanaspatikAyikoM kI sUtrakAra prarUpaNA karate haiNkayA jIvAne hAya che te mUlAthamAM khatAvavAmAM Avela che. tyAM lakhyA anu sAra strIratnane zakhAvata caini DAya che. strIratna e 5 cendriya ratnavizeSa che. A ratnanA sparza mAtrathI leAhanirmita puruSa paNa dravI ( pIgaLI) jAya che, Ara te utkRSTa ane atizAcita kAmanA nikArathI janita prabaLa upayutAya vizeSANuvANI hoya che. " naniSpadyante " mA phne| bhAvArtha se che ke tyAM utpanna thayelA jIvA pariniSThita ( jIvita ) rahetA nathI. vaMzapatrikA cenimAM sAmAnyajana janma dhAraNa kare che. ! sU. 19 ! ceAninI prarUpaNA dvArA manuSyanI prarUpaNA thaI jAya che. have manuSyanA sadharmI bhAdara vanaspatikAyikAnI sUtrakAra prarUpaNA kare che--
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 664 sthAnAine TIkA-'tivihA taNa0' ityAdi / tRNavanaspatikAyikAH bAdaravanaspataya jJatyarthaH / te trividhAH, tathAhi-saMkhyAtA jIvA yeSu te saMkhyAtanIvAH, ta eva saMkhyAtajIvakAH-nAlikAbaddhakusumAni jAtyAdIni 1 / asaMkhyAtajIvakA:nimbAmrAdInAM mUlakandaskandhatvaka zAkhAprabAlAH 2 / anantajIvakAH-panakAdaya iti / eSAM vizeSavarNanaM prajJApanAsUtrasya prathamapadagatajIvaprajJApanApakaraNato'. vaseyam // mU0 20 // pUrva tristhAnakAvatAreNa vanaspatayo varNitAH, te ca jalAzrayA bahavo bhavantIti sambandhAjjalAzrayabhUtAnAM tIrthAnAM prarUpaNAya paJcadazamUtrImAha mUlam-jaMbuddIve dIve mArahe vAse tao titthA paNNattA taM jahA- mAgaha, varadAme, pabhAse 1 / evaM eravae vi 2 / jaMbuddIve "tivihA taNavaNastaikAiyA paNattA" ityaadi| tRNa vanaspatikAyika se tAtparya cAdaravanaspatikAyika se hai, bAdara vanaspatikAyika jIva tIna prakAra ke hote haiM-jaise-sa khyAta jIvakAarthAt jinameM saMkhyAta jIva hote haiM ve, tathA asaMkhyAta jIva jinameM hote haiM ve asaMkhyAta jIvaka-jaise nimba AdikoM ke mUla, kanda, skandha svaka, zAkhAprabAla tathA ananta jIva jinameM hote haiM ve ananta jIvakajaise-panaka pUlana Adi inako vizeSa varNana prajJApanA sUtra ke prathama pada jIva prajJApanA prakaraNa se jAnanA cAhiye // suu020|| tIna sthAnoM ke prakaraNa se vanaspati kA varNana kiyA, vanaspatikA. yika jIva adhikatara rUpameM jalAzrayavAle hote hai ataH isI sambandhako lekara aba sUtrakAra jalAzrayabhUta tIrthoM ko prarUpaNA karane ke liye "tivihA taNavaNassaikAiyA paNNattA" tyAha bAdara vanaspatikAyikane tRNa vanaspanikAyika kahe che. te bAda vanaspatikAyika jIva traNa prakAranA hoya che-(1) sa khyAta chavaka-jemAM saMkhyAta jI hoya che te, (2) asaMkhyAta jIvaka-jemA asaMkhyAta cha hoya che te, ma sImA mahinA bhUta, 44, 24-5, 78, zAmA bhane 50. (3) anaMta chavaka-jemAM anaMta jI hoya che tene anaMta jIvaka kahe che. jemake panaka, phUla Adi. A viSayanuM vistRta varNana prajJApanA sUtranA jIvaprajJApanA nAmanA paDeTA 56mAMthI pAMyI . // sU. 20 // traNa sthAnanA adhikAranI apekSAe vanaspatinuM varNana karavAmAM AvyuM vanaspatikAdhika jI khAsa karIne javAzrayavALA hoya che A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra jalAzrayabhUta tIrthonI prarUpaNuM karavA nimitte 15
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 0 1 sU0 21 sorthanirUpaNam 665 dIve mahAvidehe vAse egamege cakkavahivijayetao titthA paNNatA, taM jahA mAgehe, varadAme, pabhAse 3 / evaM dhAyaisaMDe dIve purasthimadvevi 6, paccatthimadve vi 9, pukkharavaradaviddhe purasthi - maddhe vi 12, paJcatthimaddhe vi 15 // sU0 21 // chAyA - jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe trINi tIrthAni prajJatAni, tadyathA mAgadhaM, varadAma, prabhAsam 1 / evamaizvate'pi 2 | jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe ekaikasmin cakravarttivijaye trINi tIrthAni prajJaptAni tadyathA-mAgadhaM varadAma, prabhAsam 3 | evaM ghAtakIkhaNDe dvIpe paurastyArde'pi 6, pAzcAtyArde'pi 9, puSkaravaradvIpArddhe paurastyArddhe'pi 12, pAcAtyApi 15 // sru0 21 // TIkA- 'jaMbuddIve' ityAdi paJcadazasUtrI sugamA, navaraM - tIrthAni jalatIrthAni / tAni jambUdvIpasya bhArate varSe bharatakSetre pUrvAdikrameNa svanAmakhyAtAni trINi paJcadazasUtrI kA kathana karate haiM-' jaMbUddIve dIve bhArahe vAse ' ityAdi sUtrArtha - jambUdvIpa nAmake dvIpameM sthita bharatakSetra meM tIna tIrtha kahe gaye haiM jaise- nAgadha 1, varadAma 2, prabhAsa 3, isI taraha se airavata kSetra meM bhI tIna tIrtha kahe gaye haiM, isI taraha se jambudvIpa meM sthita jo mahAvideha kSetra hai usameM eka cakravarti ke vijaya meM tIna tIrtha kahe gaye haiM - jaise mAgadha, varadAma aura prabhAsa isI taraha se dhAtakI khaNDadIpa meM pUrvArdha meM bhI 3, pazcimArdha meM bhI 3, puSkara vara dvIpArdha meM pUrvArdha meM bhI 3 aura pazcima meM bhI 3 haiM aisA samajhanA cAhiye / TIkArtha - yahA~ tIrthazabda se jalatIrtha kahe gaye haiM ye jalatIrtha jambUdvIpake sUtrAnuM sthana che-" jaMbUdIve dIve bhArahe vAse " 4tyAhi sUtrArtha -jamUdrIpa nAmanA dvIpamAM AvelA bharatakSetramAM nIce pramANe traNa tItha 4hyA che- (1) bhagadha, (2) varahAbha bhane (3) pralAsa. me prabhA bhairavata kSetramAM paNa traNa tItha kahyAM che. eja pramANe ja khUdrIpamAM AvelA mahAvideDa kSetranA eka eka cakravartInA vijayamAM tratru tItha kahyAM che, jemake mAgadha, varadAma ane prabhAsa. eja pramANe dhAtakIkhaDa dvIpanA pUrvAdhaCmAM paNa traNa ane pazcimA mAM paNa traNa tIrtho che. e ja pramANe puSkaravara dvIpAdhanA pUrvA mAM paNa traNa ane pazcimAmAM paNa traNa tIrthaM che. TIkA -ahIM tItha zabdanA jalatInA athamAM prayAga thayA che. ja budvIpanA thA 84
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ 666 sthAnAzastre varttante / tathAhi - mAgadham 1, varadAma 2, prabhAsam 3 / evam airavate'pi trINi tIrthAni santi / evaM jambUdvIpe mahAvidehe varSe cakravarttinAmekaikasmin vijaye etanAmAnyena trINi tIrthAni santi / atrAyaM vizeSa:- vijayakSetreSu kSetramadhyabhAgeSu varttante / tIrthAni cakravarttinaH zItAdi mahAnavadyavataraNalakSAni tannAmaka devanivAsabhUtAni 15 / paJcadazasUtrANi cettham - jambUdvIpasya bharatairavatamahAvidehacakrabarti vijayaviyANi trINi sUtrANi 3 / evaM dhAtakIkhaNDasya pUrvArddha bharatairavatamahAvidehacakravarttivijayatriSayaM sUtratrayam 6 pazcimArthe'pyevameva sUtratrayamiti navasUtrANi 9 tathA puSkaravaradvIpArddhasyApi pUrvArddha viSayANi trINi pazcimArddha vi payANi ca trINItyevaM paT sUtrANi / evaM sarvasaMkalanayA paJcadaza sUtrANi bhavanti 15 // mu0 21 // bharata kSetra meM pUrvAdikrama se apane 2 nAma se prasiddha tIna haiN| isI taraha se airavatakSetra meM bhI tIna kSetra haiM mahAvideha meM bhI cakartiyoM ke eka 2 vijaya meM inhIM nAmavAle tIna tIrthakSetra haiN| vijayakSetra se yahAM kSetra kA madhyabhAga gRhIta huA hai isa taraha vijayakSetroM meM kSetra ke madhyabhAgoM meM ye tIrthakSetra haiM ye cakravartI ke tIrthakSetra zItA Adi mahAnadiyoM ke avataraNa rUpa hote haiM aura jaisA-tIrthoM kA nAma hai usI nAma ke deva vahAM rahate haiM / paMcanadazasUtra yahAM isa prakAra se haiM- jambUdrIpa ke bharata, airavata, mahAvideha aura cakravarti vijaya inake tIna sUtra, dhAtakIkhaNDa ke pUrvArdha maiM bharata, airavata, mahAvideha aura cakravartivijaya inake tIna sUtra, pazcimArdha meM bhI isI taraha se tInasUtra, puSkaravaradvIpArdha ke bhI bharata kSetramAM magadha Adi pUrvIkta nAmavALAM traNa jalatIrtho che eja pramANe eravata kSetramAM paNa traNa jalIthoM che. mahAvidehaeNmAM paNa cakravartiyAnA eka eka vijayamAM eja nAmavALAM traNu tI kSetra che. vijayakSetra eTale kSetranA madhya bhAga ahIM grahaNa karAyeA che. A rIte vijayakSetramAM-kSetranA madhya bhAgamAM te traNa tIkSetra che. te cakravartInA tIkSetra zItA Adi mahAnadIenA avataraNarUpa hAya che ane jevAM tIrthonAM nAma che, eja nAmanAM devA tyAM rahe che. ahIM 15 sUtra A pramANe che-jammUDhIpanA bharata, bhairavata, mahAvideha ane cakravati vijayanA traNa sUtreA, dhAtakIkhaDanA pUrvAdhamAM AvelA bharata, aravata, mahAvideha ane cakravarti vijayanA traNu sUtra, pazcimAmAM paNa eja pramANe traNa sUtrA, puSkaravara dvIpAnA pUrvAdhamAM AvelA bharatAdinA
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA ThokA sthA0 3 u0 1 sU0 22 kAladharmanirUpaNam 667 jambUdvIpAdau manuSyakSetre tIrthAni prarUpitAni, sampati tatraiva tristhAnopayoginaM kAlaM sUtratrapaJcadazakena, tathA kAladharmAca sUtradvAtriMzakenAhamUlam -- jaMbuddI dAve bharaheravaesu vAsesu tIyAe ussappi - NIe susamAe samAe tinni sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hotthA 1 / evaM olappiNIe, navaraM paNNatte 2 AgamissAe ussapirNA bhavissai 3 / evaM dhAyaisaMDe purasthima 6 / paccatthimaddhe vi9 / evaM pukkharavaradIvaddhe, purasthimaddhe paccatthimaddhe vi 3 kAlo bhANiyantro 15 / jaMbuddIve dIve bharavasu vAlesu tIyAe ussappiNIe susamasusamAe samAe maNuyA tiSNi gAuyAI uI uccateNaM tinni paliosAI paramAuM pAlaitthA8 / evaM isIse osapiNIe 2, AgamissAe ussappiNIe 3 / jaMbuddIve dove devakuru uttarakurAsu maNuyA tiSNi gAuyAI uD uccateNaM, tinni paliosAI paramAuM pAlayaMti 4 / evaM jAva pukkharavaradaviddhapaccatthimaddhe 20 | jaMbuddIve dIve bharavasu vAsesu egamegAe osappiNI ussappiNIe tao vaMsA uppajiMsu vA uppajjeti vA upajjissaMti vA, taM jahA-arahaMtavaMse, cakkatrahivase, dasAravaMse 28 | evaM jAva pukkharavaradobaddha paccatthimaddhe 25, jaMbuddIve dI bharaheravaesu vAsesu egamegAe osappiNI pUrvArdha meM bharatAdikoM ke tIna sUtra aura pazcimArdha meM bhI bharatAdikoM ke tIna sUtra isa prakAra se ye saba milakara 15 sUtra hote haiM // 21 // traNa sUtra ane pazcimamAM AvelA bharatAdikAnA traNa sUtre, A rIte mAM maLIne 15 sUtreA thaI jAya che, 5 su. 21 //
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMgama ussappiNIe tao uttamapurisA uppajisu vA, uppajjaMti vA, uppajjissaMti vA, taM jahA-arahaMtA, cakravaTTI, baladevavAsu devA 26 / evaM jAva pukkharavaradIvaddhapaJcatthimaddhe 30 / tao ahAuyaM pAlayaMti, taM jahA-arahaMtA cakavaTTI valadeva vAsudevA 31 / tao majjhimAuyaM pAlayaMti, taM jahA-arahaMtA, cakavaTTI, baladevavAsudevA 32 // sU0 22 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayopiyoratItAyAmutsarpiNyAM supamAyAM samAyAM trayaH sAgaropamakoTi koTayaH kAla AsIt 1 / evamavasarpiNyAM, navara prajJaptaH 2 / AgamiSyantyAmutsarpiNyAM bhavipyati 3 / eva dhAtakIkhaNDe paurastyA? jaMbUdvIpa Adi manuSyakSetra meM tIrthaprarUpita kiye jA cuke haiM aya sUtrakAra vahIM para tristhAnopayogI kAla kA kathana 15 sUtroM se tathA kAladharmoM ko kathana 32 sUtroM se karate haiM-(jaMbuddIve dIve bharaheravaesu ghAsesu) ityAdi sUtrArtha-jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM sthita bharatakSetra aura airavanakSetra meM atIta utsarpiNI meM suSamA Araka meM tIna sAgaropama koDAkoDIpramANa kAla thA isI taraha se vartamAna avasarpiNI meM lupamA Araka meM bhI jAnanA cAhiye AgAmI utsarpiNI meM bhI bharatakSetra aura airavata kSetra meM suSamA Araka meM tIna sAgaropama koDAkoDI pramANa kAla hogA " evaM dhAyaisaMDe purathimaddhe " dhAtakIkhaNDa meM bhI pUrvArddha bhAga meM jabUDhIpa Adi manuSyakSetramAM AvelAM tIrthonI prarUpaNA pUrI thaI. have sUtrakAra tyAMnA tristhAne pagI kALanuM 15 sUtre dvArA ane kALadharmonuM 32 satra 21 4thana 42 cha-" javUddIve dIve bharaheravaesu vAsesu" tyaasUtrA-jaMbUDhIpa nAmanA dvipanA bharatakSetra ane airAvata kSetramAM atIta ( vyatIta thaI cukele) utsarpiNIne suSamA A traNa sAgaropama keDAcheDI pramANa kALane hate. e ja pramANe vartamAna avasarpiNanA suSamA ArAnA kALa viSe paNa samajavuM. AgAmi (bhaviSyanA) utsarpiNamAM paNa bharatakSetra ane eravata kSetrane suSamA A traNa sAgaropama keDIkeDI pramANe kALane ja . " evaM dhAyaisaMDe purasthimaddhe" yAtahI manA pUdhi bhAgamA 5 matAta
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ gar TIkA sthA0 3 0 1 sU0 22 kAladharmanirUpaNam , zrAtyAddhe 30 | trayo yathAyuSkaM pAlayanti, tadyathA - arhantaH, cakravarttinaH valavAsudevAH 31 / yo madhyamAyuH pAlayanti tadyathA - arhantaH, cakravartinaH, baladevAsudevAH 32 // 22 // TokA - jaMbuddIve ' ityAdi sarva sugamam / navaram - 'pannatta ' iti prajJapta', ityanena avasarpiNIkAlasya varttamAnatva sUcitam / atra hotthA' iti vyapadezo na kAryaH / " ' 670 jaMbuddIce ' ityAdIni ' caladevavAsudevA ' ityantAni dvAtriMzat kAladharmasUtrANi sugamAni, navaram - ' ahAuyaM pAlayati ' yathAyukaM pAlayanti nirupakramAyukatvAt ' majjhimAuyaM pAlamaMti ' madhyamAyuH pAlayanti vRddhatvAbhAvAditi 1 pUrI Ayu kA pAlana karate haiM - arhanta, cakravartI aura valadeva vAsudeva, ye tIna madhyamAyu kA pAlana karate haiN| arhanta, cakravartI aura valadeva vAsudeva / -- 'TokArtha - " navaraM prajJaptaH " aisA jo kahA gayA hai so usakA tAtparya aisA hai ki sUtrakArane avasarpiNI kAlameM vartamAnatA sUcita kI hai, isaliye yahA~ " hotthA " aisA bhUtakAlakA nirdeza nahIM karanA cAhiye / "( * yathAyuka kA pAlana karate haiM " isa kathana kA tAtparya aisA hai ki ye nirupama Ayu vAle hote haiM ataH jitanI Ayu kA baMdha inheM hotA hai use pUrI 2 pAlate haiM inako akAlamaraNa nahIM hotA hai / "" 'madhyamAyu kA pAlana karate haiM " isakA tAtparya aisA hai ki ye saba vRddhAvasthA se pare rahate haiM - arthAt inako vRddhatA nahIM AtI hai / pUrepUrA AyunuM pAlana kare che-arhata, cakravartI ane khaladevavAsudeva-" navA prajJapta A kathananA bhAvAtha nIce pramANe che-sUtrakAre avasarpiNI kALamAM vartamAnatA sUcita hurI che, tethI aDIM " hotthA " mA prAzno bhUtAnA nirdeza karavA joIe nahIM. " yathAyuSyanu pAlana kare che " A kathananu tAtparya A pramANe che-- tee nirupakrama AyuvALA hoya che. tethI temaNe jeTalA AyunA khadha karyo hAya che eTalu Ayu pUrepUra bhAgave che, temanuM akAle marachu thatuM nathI. " teo madhyama Ayu bhegave che" A kathananA bhAvAya evA che ke teo vRddhAvasthA prApta karatA nathI. temanu' jIvana vRddhAvasthAthI rahita hoya che.
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 sthAmA 32 // dvAtriMzatsUtrANi cetyam-jambUdvIpamya bharataravatayoratItotsarpiNI-vartamAnAvasarpiNyanAgatotsapiNIkAlavipayANi trINi sUtrANi, ekaM ca devakurUttarakU. ruviSayamiti catvAri 4, evaM dhAtakIkhaNDasya pUrvArdha viSa pANi catvAri, pazcimAdhaviSayANi ca catvArItyaSTa, ena puSkaravarahIpArdhasya pUrvAdha-pazcimA vipayANi cASTa, ityevaM poDaza, evaM pUrvoktasUtracatuSTayena saha saMkalanena viMzatisUtrANi bhavanti 20 / bharatairavatayorva zaviSayamekaM sUtram 1 / evaM dhAtakIkhaNDasya pUrvAdhapazcimAviSayaM sUtradvayam 3 / punaH puSkaravaradvIpAsya pUrvArdhapazcimAviAya mUtradvaya. miti paJca / evaM pUrvoktaviMzatisUtraiH saha saMkalanena paJcaviMzatitrANi bhavanti 25 / jambUdvIpasya maratairava tayoruttamapuruSotpattiviSaya me kam 1, punardhAtakI khaNDasya pUrvArdhapazcimAviSayaM mUtradvayam 2, puSkaravaradvIpAsya pUrvAdha-pazcimA vipayaM mUtradvayaM 2 ceti pazca 5 / evaM pUrvoktapaJcaviMzatisUtraiH saha saMkalanena triMza yahAM 32 sUtra isa prakAra se haiM-jaMbudvIpa saMbaMdhI bharata aura airavatakSetra ke atIta utsarpiNI, vartamAna avasarpiNI, evaM anAgata utsarpiNIkolaviSayaka tIna sUtra tathA uttara kuru evaM devakuru viSayaka ekasUtra, tathA dhAnako khaNDa ke pUrvArdhaviSayaka 4 sUtra, aura pazcimA viSayaka 4 sUtra, isI taraha se puSkara vara dvIpAI ke pUrvArdha aura pazci. mArtha viSayaka 8 sUtra kula ina solaha sUtroM meM pahile cAra 4 sUtra milA dene se 20 sUtra ho jAte haiM bharata aura airavata kSetra ke vaMzaviSayaka eka sUtra tathA dhAtakIkhaNDa ke pUrvAdha aura pazcimAdha viSayaka 2 sUtra, tathA puSkaravaradvIpA ke pUrvAdha, pazcimAdha ke 2 sUtra isa prakAra 5 pAMca sUtra ye pUrvokta 20 mantroM meM milA dene se 25 sUtra ho jAte haiM ahIM 32 sUtra nIce pramANe che-jabUdvIpanA bharata ane airAvata kSetranA utsarpiNa, vartamAna avasarpiNa ane AgAmI utsarpiNI kALaviSayaka traNa sUtra, uttarakuru ane devamuru viSayaka eka sUtra, dhAtakIkhaMDanA pUrvArdha viSayaka cAra sUtro ane pazcimArtha viSayaka cAra sUtre, e ja pramANe puSkaravara dvIpAdhnaa pUrvAdha bhane pazcimA viSaya mA4 sUtrI mAzate 312+4+4+8 =20 sUtrane sasudhImAM batAvyuM baha che. bharatakSetra ane airAvatakSetra vaMzaviSayaka eka sUtra, dhAtakIkhaMDanA pUrvArdha ane pazcimAI viSayaka be sUtra, tathA puSkaravADhIpAdhanA pUrvArdha ane pazcimAdhanA be sUtra maLIne je pAca sUtre thAya che temane pUrvokta 20 satramAM umeratAM 25 sUtra thAya che bharata ane eravatakSetramAM uttama puruSanI utpatti vizenuM eka sUtra, dhAtakIkhaMDanA pUrvArdha ane pazcimAI viSayaka be sUtra, ane puSkaravara dvIpAdhanA pUrvArdha ane pazcimArtha viSayaka be sUtra maLIne
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03 u01 2023 vAdaratejaskAyodAnAM sthitinirUpaNam 673 sUtrANi bhavanti 30 / punarAyuviSayakaM mutradvayamiti sarvasaMkalanayA dvAtriMzatsUtrANi bhAnti 32 // sU0 22 // AyuSkAdhikArAsthitimUtramAha mUlam -bAyarateukAiyANaM ukkoseNaM tinni rAiMdiyAI ThiI paNNattA / bAyaravAukAiyANaM uskoseNaM tinni vAsasahassAI ThiI paNNattA / aha bhaMte ! sAloNaM vIhINaM godhUmANaM javANaM javajavANaM, eesi NaM dhannANaM kohA uttANaM pallA uttANaM maMcA uttANaM mAlAuttANaM olittANaM littANaM laMchiyANaM muddiyANaM pihiyANaM kevaiyaM kAlaM joNI saMcihii ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhutte, ukkoseNaM tiNi saMvaccharAI, teNa paraM joNI pamilAyai, teNa paraM joNI paviddhaMsai, teNa paraM joNI viddhaMsai, teNa paraM bIe abIe bhavai, teNa paraM joNI boccheo pnnnnnto| doccAe NaM sakkarappabhAe puDhavIe geraiyANaM ukkoseNaM tiSiNa sAgarovamAiM ThiI paNNatA / taccAe NaM vAluyappabhAe puDhavIe NeraiyANaM jahanneNaM tinni sAgarovamAiM ThiI paNNattA // sU0 23 // bharata airaktakSetra meM uttamapuruSotpattiviSayaka 1 sUtra, tathA dhAtakIkhaNDa ke pUrvArdha pazcimArddha viSayaka 2 sUtra aura puSkaravaradvIpA ke pUrvArdha aura pazcimAdha ke 2 sUtra-ye 5 sUtra, 25 sUtroM ke sAtha milAne se 30 sUtra ho jAte haiM / tathA Ayu viSayaka 2 sUtra aura inameM jor3a dene se kula 32 sUtra hote haiM // sU022 // je pAca sUtra thAya che temane pUrvokta 25 sUtremAM umeravAthI 30 sUtra thAya che. te 30 sUtromAM AyuviSayaka be sUtra umeravAthI kula 32 sUtra 25 naya che. // sU. 22 //
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 sthAnAstre chAyA-vAdaratejaskAyikAnAmutkaNa trINi rAkidivAni sthitiH prjnyptaa| vAdara voyukAyikAnAmutkarSaNa trINi varSasahasrANi sthitiH prajJaptA / atha bhadanta ! zAlInAM vrIhINAM godhUmAnAM yavAnAM yavayavAnAm , eteSAM khalu dhAnyAnAM koSThA guptAnAM, pallyAguptAnAM, maJcAguptAnAM, mAlAguptAnAm , avaliptAnAM, liptAnAM, lanchitAnAM mudritAnAM, pihitAnAM kiyat kAlaM yoniH satiSThate ? gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtam , utkarSeNa trINi saMvatsarANi, tataH paraM yoniH pramlAyati, AyuSka kA adhikAra hone se aba sUtrakAra sthiti sUtra kA kathana karate haiM-( bAyarateukAiyANaM ukkoseNaM ) ityAdi / sUtrArtha-bAdara tejaskAyika jIvoM kI utkRSTasthiti tIna ahorAtra-(tIna dinarAta) kI kahI gaI hai, bAdara vAyukAyika jIvoM kI utkRSTa sthiti tIna hajAra varSa kI kahI gaIhai, he bhadanta ! kuzUla-koThImeM saMrakSita, palya meM saMrakSita, maMca meM saMrakSita, mAla meM saMrakSita, govara Adi se muMha ko Dhakakara kisI AdhAravizepa meM saMrakSita, miTTI Adi se khUba acchI taraha se Dhakakara saMrakSita, lAkha Adi se mudritakara kisI AdhAra meM saMrakSita, tathA lohe Adi ke paTiyA se AcchAdita kisI AdhAravizepa meM saMrakSita aise zAlyAdi dhAnyoM meM kitane kAlataka aGkurotpatti karane kI zakti rahatI hai ? arthAt ye saba dhAnya kahAMtaka sacitta rahete haiM ! he gautama ! jaghanya se antarmuhUrta taka zakti rahatI hai aura utkRSTa se tIna varSataka zakti AyuSka adhikAra cAlI rahyuM che, tethI have sUtrakAra sthitisUtranuM 4thana 42 cha-" bAyarateukAiyANaM ukkoseNa" tyAha sUtrArtha-bAdaratejaskAyika jIvanI utkRSTa sthiti traNa aherAtranI (traNa dinarAtanI) kahI che. bAdara vAyukAyika jInI utkRSTasthiti traNa Data2 varSI 4hI. cha. " san ! zUsa (hI) mA sa2kSita, pakSyamA saMrakSita, maMcamAM saMrakSita, mAlamAM saMrakSita, gomaya (chANa) AdithI bahu ja sArI rIte DhAMkI daIne saMrakSita, lAkha AdithI mudrita karIne kaI pAtramAM saMrakSita, leDhA AdinA patarAvaDe AcchAdita evA kaI pAtramAM saMrakSita, evAM DAMgara Adi dhAnyamAM keTalA kALa sudhI aMkurotpatti karavAnI zakti rahe che? uttara-"he gautama! ochAmAM ochA aMtamuhUrta pramANakALa sudhI ane vadhAremAM vadhAre traNa varSa sudhI bIjamAM aMkurotpAdana zakti rahe che.
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03 u01 sU023 vAdaratejaskAyAdInAM sthitinirUpaNam 675 tataH paraM yoniH pravidhvaMsate, tana para yonirvidhvaMsate, tataH paraM bIjam avIja bhavati, tataH paraM yonivyunchedaH prajJaptaH / dvitIyAyAM khalu zarkarAprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAmutkarpaNa trINi sAgaropamANi sthitiH prjnyptaa| tRtIyAyAM khalu vAlukAmabhAyAM pRthivyAM nairayikANAMjaghanyena trINi sAgaropamANiH sthiti prjnyptaa|muu023|| ___TIkA-'vAyarateu0' ityaadi| bAdaratejaskAyikAnAM sthitirutkarpaNa trINi rAtrindivAni, vAdaravAyukAyikAnAM ca trINi varSasahasrANi-varSANAM sahasatrayaM sthiti bhavatIti / atha sthityadhikArAt zAlyAdi dhAnyAnAM yonisthiti praznottareNa prAha-'aha bhaMte ' ityAdi, ' atha' paripraznArthaH - bhaMte ' iti he bhadanta / he-bhagavan ! bhadantazabdasya vizeSavyAkhyA AvazyakasUtrasya matkRtAyAM munitopiNI TIkAyAM ' karemi bhaMte sAmAiya' ityatra vilokanIyA / zAlyAdidhAnyAnAm , kodRzAnAm ? ityAha-koSThAguptAnAM-kuzUle sarasitAnAM, palyAgurahatI hai isake bAda aGkurotpAdana zakti unameM se naSTa ho jAtI hai arthAt bIja aboja ho jAtA hai usakI yoni vicchinna ho jAtI hai| varNa gaMdha rasa sparza Adi se vaha hIna ho jAtI hai, "vinazyati, vidhvaMsate," Adi kriyApada isI artha kA samarthana karate haiM dvitIya zarkarA prabhApRthivI meM nairayikoM kI utkRSTasthiti tIna sAgaropama kI kahI gaI hai tIsarI vAlukAprabhA pRthivI meM nairayikoM kI jaghanya sthiti tIna sAgaropama kI kahI gaI hai| TIkArtha-yahAM sUtrakAra ke tIna sthAnakakA prakaraNa honese saMbaMdha rakhanevAlI vAda tejaskAyika AdikoM kI sthiti ke viSaya meM kathana kiyA hai isameM kahA gayA hai ki bAira tejaskAyikoM kI sthiti utkRSTa se tIna ahorAtra (tIna dinarAta ) kI hai tathA bAdara vAyukArika jIvoM tyArabAda tenI a pharotpAdana zakti avazya nAza pAmI jAya che eTale ke traNa varSamAM to bIja abIja rUpa thaI jAya che-tenI yoni vicchinna thaI jAya che, gadha, 2sa, 25 mAhithI 2Dita jaya cha " vinazyati, vidhvaMsate" Adi kriyApade A arthanuM ja samarthana kare che. zarkaraprabhA nAmanI bIjI narakanA nArakonI utkRSTasthiti traNa sAgaropamanI kahI che. vAlukAprabhA nAmanI trIjI narakanA nArakanI jaghanyasthiti traNa sAgaropamanI kahI che. TIkAryuM-traNa sthAnakane addhikAra cAlato hovAthI sUtrakAre ahIM traNa sthAno sAthe saMbaMdha rAkhatA bAdara tejasAyika AdinI sthiti viSe kathana karyuM che. ahIM evuM kahevAmAM AvyuM che ke bAdara tejaskAyikenI utkRSTasthiti traNa dinarAtanI heya che, tathA bAra vAyukAyika jInI utkRSTasthiti traNa hajAra
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnasUtra hAnAM, palyaM-vaMzakaTa kAdikRto dhAnyAdhAravizeSaH, tatrAguptAnAM-saMrakSitAnAm / mazcAguptAnAM-maJcaH-spUNAnAmuparisthApito vaMzakaTakAdinirmito bhittirahito lokaprasiddhaH, tatra saMrakSitAnAm / mAlAguptAnAM-mAlasaMrakSitAnAM-mAlaka:-gRhasyoparitanabhAgaH, uktaJca 'akkuDDo hoi mevo, mAlo ya gharopari hoi' iti / chAyA-akuDayo bhavati maJcaH, mAlazca gRhopari bhavati / abaliptAnAMdvAradezaM pidhAya gomayamRttikAdilepenA''cchAditAnAm / liptAnAM-sarvatomattikAdinA''cchAditAnAm / lAJchitAnAM-rekhAdikaraNena kRtalAJchanAnAm / muditAnAM-lAsAdimudrAvatAm / pihitAnAM-loSTapaTTakAdinA sthagitAnAM zAlyAdidhAnyAnAM kiyat kAlaM yAvat yoniH-aGkurotpattisAmarthya saMtiSThate ? uttaramAha-he gautama ! jaghanyena antarmuhUrta-muhartAbhyantarakAlaM yAvat saMtiSThate, kI utkRSTa sthiti tIna hajAra varSa kI hai tathA koSThagupta-koThI meM bhara kara rakhe gaye, palya meM vaMzanirmita dhAnyAcAravizeSa meM rakhe gaye tathA maJca-khaMbhe Adi ke Upara laTakokara cAMsa Adi ke bane hue piTAre meM rakhe gaye, mAlaka gRha ke uparitana bhAga meM rAzI karake rakhe gaye, avalipta-koThi Adi kA muMha gocara Adi se banda karake usameM rakhe gaye, lipta-miTTI Adi ke dvArA DhaMka kara rakhe gaye, lAMchita karake rakhe gaye, arthAta-eka hI jagaha pArTIzana karake baMDA Adi meM bhare gaye tathA lAkha Adi kI muhara karake kisI vartana meM bhara kara rakhe gaye aise zAlyAdika dhAnoM meM aGkarotpatti karane kI zakti kavataka rahatI hai? to isake uttara meM prabhu kahate hai ki ina meM aGkurotpanna karane kI zakti varSanI hoya che tathA keThImAM bharIne rAkhelA, palyamA-vAsanirmita dhAnyA dhAra vizeSamAM (pAtramAM) rAkhelA, maMca upara rAkhelA-thaMbha Adi upara laTakAvelI vAsa AdinI peTImAM rAkhelA, mAlakanAM (gharanA sauthI uparanA mALe, Dhagalo karIne rAkhelA, avalisakeThI AdinA mukhane chANa, mATI AdithI badha karIne temAM rAkhelA, lisa-mATI Adi dvArA DhAMkIne rAkhelA, la chita karIne rAkhelA eTale ke eka ja jagyAe pa Tazana karIne vaDA (vakhAra) AdimAM bharelA, tathA lAkha Adi vaDe sIla lagAvIne koI pAtramAM bharI rAkhelA zAlyAdi (DAMgara vagere) dhAnyamAM aMkutpatti karavAnI zakti keTalA kALa sudhI rahe che? A praznano uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke "te dhAnyamAM aMkutpatti karavAnI zakti ochAmAM ochA eka antamuhUrta sudhI ane
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA sthA-3 u01 sU0 25 kSetravizeSasvarUpanirUpaNam kurvanti navA ? ityatrAha-'timuNaM ' ityAdi, Asveva pUrvoktAsu tispu pRthivISu nairayikA uSNa vedanA pratyanubhavantaH / uSNavedanAyA anubhavaM kurvANAstiSThanti / atra yat-nArakAmAmuSNavedanAM kathayitvA punavedanAnubhavakathanaM tadvedanAyAH sAtatyamadazanArthamiti 3 // sU0 24 // kSetrAdhikArAt kSetra vizeSasvarUpaM nirUpayan mUtradvayamAha mUlam-tao loge samA sapakkhi sappaDidisiM paNNattA, ta jahA-appaihANe Narae, jaMbuddIce dIve, savaThThasiddhe mahAvi. mANe 1 / tao loge sasA sapakkhi lappaDidisiM paNNattA, taM jahA-sImaMtaeNaM Narae, samayakhette IsIpabbhArA puDhavI ||suu025 ___ chAyA-trINi loke samAni sapa sapatidik prajAtAni, tadyathA apratiSThAno narakaH, jambUdvIpo dvIpaH, sarvArtha siddha mahAvimAnam 1 / trINi loke samAni sapakSaM sapatidicha majJaptA, tadyathA-sImAntakaH khalu naraka , samayakSetra, IpatmAbhArA pRthivI // sU0 25 // ___TIkA-'to' ityAdi / loke trINi vastUni samAni-tulyAni trayANAmapi yojanalakSamamANatvAt , sapakSa-pakSANAM-dakSiNavAmAdipArthAnAM sadRzatAsamatA sapakSamityavyayIbhAvastena samapArzvatayA samAnItyarthaH / sapratidina-pratinairapika uSNavedanA kA anubhava karate haiN| yahAM nArakoM ke uSNavedanA kA kathana karake jo punaH isa vedanA kA anubhava unameM kahA gayA hai usakA kAraNa usa vedanA kA vahAM sAtatya dikhalAnA hai / sU024 // kSetrAdhikAra ko lekara apa sUcakAra kSetra vizeSa ke svarUpa kA nirupaNa karate haiM-(tao loge samA sapakkhi ityaadi| TokArtha-lokameM tIna vastue~ tulya kahI gaIhaiM yaha tulyatA yojanalakSaNapramoNa kI apekSA se jAnanI cAhiye tathA pArzva bhAgoM meM samAnatA vedanAne anubhava kare che. ahIM nArakenI uSNavedanAnuM kathana karIne pharIthI te vedanAne anubhava karavAnI je vAta karI che tenuM kAraNa e che ke sUtrakAra te vedanAnuM tyAM sAtatya prakaTa karavA mAge che. je sU. 24 , kSetrAdhikAranA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra kSetravizeSanA svarUpanuM nirU55 4re cha-" to loge samA sapakkhi" tyA TIkA-lekamAM tra vastuo tulya (samAna) kahI che. A tulyatA janalakSa pramANunI apekSAe, tathA pAzvabhAgomAM samAnatA ane dizAo ane vidi
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ ADA Thaw sthAnAgasUtre dizAM vidizAM sadazatA sapatidika, tena samapratidiktayA'pi samAnItyarthaH / sadeva darzayati-apratiSThAnaH-saptamyAM pRthivyAM paJcAnAM narakAvAsAnAM madhyamo bharakAvAsaH 1, jambUdvIpo dvIpaH-sakaladvIpamadhyamo dvIpaH 2, sarvArthasiddha vimAna-pazcAnAmanu naravimAnAnAM madhyamaM vimAnamiti 3 // 1|-tthaa-' tao' ityAdi sarva pUrvavat , navaraM sImantakaH-prathamapRthivyAM madhamaprastaTe tadabhidhAno nara* kAvAsaH 9, samayaH-kAlaH, tatsattopalakSita kSetraM samayakSetra manupyaloka ityarthaH, 2 / Ipad-alpo'nyapRthivyapekSayA yojanASTakabAilyatvAt-prAgbhAraH-pudgalani. aura dizAoM evaM vidizAoM kI sadRzamA se jAnanI cAhiye ve tIna vastue~ isa prakAra se haiM-eka apratiSThAna, dUsarA jambUdvIpa aura tIsarA sarvArthasiddha vimAna arthAt ye tInoM eka 2 lAkha yojana ke pramANa vAle haiM inake pratyeka ke dakSiNa vAmAdi pAvabhAga samAna hai aura pratidizA meM evaM cidizA meM ye sahaza haiM apratiSThAna yaha narakAvAsa hai yaha sAtavIM pRthivI meM hai aura pAMca narakAvAsoM ke madhya meM sthita hai jambUdvIpa yaha sakaladvIpoM ke madhya meM rahA huA dvIpa hai sarvArthasiddha vimAna pAMca anuttara vimAnoM ke bIca meM haiM loka meM ye tIna samAna haiN| yaha samAnatA pramANa kI apekSA pAvabhAgoM kI apekSA aura dizA aura vidizAoM kI sadRzatA kI apekSA se haiM aimA jAnanA cAhiye ve tIna ye haiM-eka sImannaka naraka, mamaya kSetra aura IpatprAbhArASTra thivI, prathamapRthivI meM prathamaprastaTa meM sImaMtapha nAma kA yaha narakAvAsa zAonI samAnatAnI apekSAe samajavI joIe. je traNa vastuo nIce pramANa cha-(1) 2mapratiSThAna, (2) 1 pUr3I5 mana (3) sAtha siddha vimAna. eTale ke te gaNe eka eka lAkha janane pramANuvALAM che. te pratyekanA jamaNa, DAbA Adi pArzva mAga samAna che ane pratidiza mAM ane vidizAmAM sadaza (samAna) che pratiSThAna nAmane narakAvAsa sAtamI narakamAM Avela che te pAMca narakAvAsanI madhyamAM Avela che. je bUDhIpa saghaLA dvIponI madhyamAM Avele eka kapa che. sarvArthasiddha vimAna pAMca anuttara vimAnonI vacce raheluM che. apratiSThAna, bUDhIpa ane sarvArthasiddha vimAna, A gANe vastuo lekamAM samAna che te samAnatA pramANanI apekSAe, pAuMbhAganI apekSAe, dizAonI apekSAo ane vidizAonI apekSAe che, ema samajavuM joIe. eja pramANe nIcenA raNamAM paNa samAnatA prakaTa karavAmAM AvI che-(1) sImantaka naraka, (2) samayakSetra ane (3) ISaprAgabhArA pRthvI. pahelI pRthvI (naraka ) nA pahelA prastaTamAM sImaMtaka nAmane A narakAvAsa Ave che.
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TokA sthA03 u01 sU025 kSetravizeSasvarUpanirUpaNam 681 , yo yasyAH sA paramArabhArA-aSTamIpRthivItyarthaH asyA IpatmArabhAratvaM ratnaprabhA dizeSapRthivInAmItyAdi sahasrAdhika yojanackSavAhalyena mahAprAgbhAratvAt / eSAM sImantakAdInAM samatvaM paJcacatvAriMzad yojanalakSamaNatvAt // 0 25 // hai isa narakAvAsa kA pramANa 45 lAkha yojana kA hai / samayakSetra kA pragANa aura ISatprAgbhArApRthivI kA prasANa bhI itanA hI hai samaya nAma kAla kA hai isa kAla kI sattA se upalakSita jo kSetra hai vaha samaya kSetra - manuSyaloka hai prArabhAra zabda kA artha pulaniya hai anya pRthiviyoM kI apekSA se yaha prArabhAra jisakA alpa hai-arthAt bAhalya kI apekSA ATha yojana kA hai aisI vaha " ISatprAgbhArA" nAmakI AThavIM pRthivI hai isakA prArabhAra isaliye alpa kahA gayA hai ki ratnaprabhA Adi jo aura pRthiviyAM haiM ve moTAI meM isakI apekSA bahuta adhika haiM jaise - prathamapRthivI kI moTAI 1 eka lAkha assI hajAra yojana kI hai, dUsarI pRthivI kI moTAI bAhalya eka 1 lAkha battIsa hajAra yojana kI hai, tIsarI kI moTAI 1 eka lAkha aTThAisa hajAra yojana kI hai, cauthI kI moTAI eka 1 lAkha bIsa hajAra yojana kI hai pAMcavI kI moTAI eka 1 lAkha aThAraha hajAra yojana kI hai chaTI kI moTAI eka lAkha solaha hajAra yojana kI hai aura sAtavIM kI moTAI eka lAkha ATha hajAra yojana kI hai / su025 // te narakAvAsanu pramANu 45 lAkha ceAjanatu che. samayakSetra ane ISaprAgmArA pRthvInuM pramANa paNa eTalu ja che. samaya eTale kALa. te kALanI sattAthI upalakSita je kSetra che tene samayakSetra kahe che. manuSyaleAka ja te samayakSetra rUpa che." prAbhAra " eTale ' punicaya ' anya pRthvIe karatAM A prAgmAra jenA alpa che eTale ke bAhulyanI apekSAe ATha ceAjananA che, evI te 8 ISaSThAbhArA " nAmanI AThamI pRthvI che. tenA prAbhAra alpa kahevAnu kAraNa e che ke ratnaprabhA Adi je anya pRthvIe che, temanA vistAra iSaprAgbArA karatAM ghaNeA vadhAre che, jemake pahelI ratnaprabhA pRthvInA vistAra 1 lAkha 80 hajAra ceAjananA che, mIjI zakarAprabhAnA vistAra 1 lAkha 32 hajAra ceAjananA che, trIjI vAlukAprabhAnA vistAra 1 lAkha 28 hajAra cAjananA che, ceAthI pakaprabhAnA vistAra 1 lAkha 20 hajAra cAjananeA che, pAMcamI dhUmaprabhAnA vistAra 1 lAkha 18 hajAra ceAjananA che, chaThThI tama: prabhAnA vistAra 1 lAkha 16 hajAra ceAjananA che ane sAtamI tamastamaprabhA pRthvInA vistAra 1 lAkha 8 hajAra ceAjananA che ! su. 25 // za 86
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAsUtre da92 kSetrAdhikArAdeva ye'patiSThAne narakakSetre, ye cA'pratiSThAnasya sthityAdibhiH samAne sarvArthasiddhamahAvimAne utpadhante tAnAha mUlam-tao loge NissIlA NivvayA NigguNA NimmerA NippaccakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA ahe sattamAe puDhavIe appaiTANe Narae NeraiyattAe uvavajjati, taM jahA-rAyANo, maMDaliyA, je ya mahAraMbhA koDaMbI / taoloe sasIlA savvayA saguNA samerA sapaccakkhANaposahovavAsA kAla mAse kAlaM kiccA savvaTasiddhe mahAvimANe devatAe uvavattAro bhavati, taM jahA rAyANo paricattakAlabhogA, seNAvaI pstthaaro| sU. 2 26 // chAyA-trayo loke nizzIlA nirvatA nirguNA nimaryAdA niSpratyAkhyAna. pauSadhopavAsAH kAlamAse kAlaM kRtvA adhaH saptamyAM pRthivyAmapratiSThAne narake nairayikatayA upapadyante, tadyathA-rAjanaH, mANDalikAH, yeca mahArambhAH kuTumbinaH / trayo kSetra ke adhikAra ko lekara hI sUtrakAra aba yaha prakaTa karate haiM ki jo apratiSThAna narakakSetra meM aura jo sthiti Adi kI apekSA se apratiSThAna ke samAna sarvArthasiddha mahAvimAna meM utpanna hote haiM ve ye haiM (tao loge NissIlA NibayA NigguNA) ityaadi| sUtrArtha-lokameM ye tIna puruSa adhaH saptamI pRthivImeM apratiSThAna nAmake narakAvAsa meM nairayikarUpa se utpanna hote haiM kyoM ki ye zIla se rahita hote haiM vrata se rahita hote haiM maryAdA se hIna hote haiM pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa se rahita hote haiN| ataH jaba ye kAlamAsa meM kAla karate haiM taba ye saptama naraka meM apratiSThAna nAma ke narakAvAsa meM nAraka kI paryAya se utpanna hote haiN| ve tIna ye haiM-1 rAjA, 2 mANDalika aura kSetranA adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUgakAra apratiSThAna narakakSetramAM ane sarvArthasiddha mahA vimAnamAM kayA kayA jIva utpanna thAya che, te 2 3re cha-" tao loge NissIlA NivvayA NigguNA" tyahi sUtrArtha-rAjA, mAMDalika ane mahAraMbhavALA kuTuMbIjana, A traNe apratiSThAna nAmanA narakAvAsamAM nAraka rUpe utpanna thAya che, kAraNa ke teo zIlathI - rahita, vratathI rahita ane maryAdAthI vihIna hoya che teo pratyAkhyAna ane paSadhapavAsathI paNa rahita hoya che. te kAraNe kALane avasara AvatA kALa
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03 u01 sU 26 nivratAnAM savratAnAM cautyattinirUpaNam 683 loke sazIlAH savratAH saguNAH samaryAdAH samanyAkhyAnapauSadhopavAsAH kAlamAse kAlaM kRtvA sarvArthasiddhe mahAvimAne devatayA upapattAro bhavanti, tayArAjAnaH parityakta kAmabhogAH,-1 senApatayaH,-2 pragAstAraH // 0 26 // ___TIkA-'to' ityAdi / loke-manuSyaloke trayaH-trisakhyakAvakSyamANAH purupAH, kIdRzAH ? nizzIlA:-zIlarahitAH brahmacaryapariNAmarahitAityarthaH, nivratAH-sthUlapANAtipAtaviramaNAyanuvratarahitAH, niguNA -guNebhyaH-darzanakAri jo mahAraMbha vAle kuTumbIjana haiM ve, tathA ye tIna manuSyalokameMse sarvArtha siddha mahAvimAna meM deva kI paryAya se utpanna hote haiM kyoM ki ye zola ' sahita hote haiM, vrata sahita hote haiM, guNa sahita hote haiM, maryAdA yukta hote haiM, pratyAkhyAna aura paudhopavAsa se sahita hote haiM, isaliye kAlamAsa me ye javya marate haiM to sarvArthasiddha mahAvimAna meM deva paryAya se utpanna ho jAte haiN| ve tIna ye haiM jinhoM ne kAma bhoga choDa diyA hai aise rAjA, senApati aura acche zAsaka / TIkA-isa sUtradvArA sUtrakAra ne apratiSThAna naraka meM aura sarvArthasiddha mahAvimAna meM kista paristhiti se yukta hue manuSya bharakara nAraka rUpa meM aura devaparyAyarUpa meM utpanna hote haiM yaha kahA hai ki naraka meM-apraniSTAna nArakAvAsa meM ve hI jIva jAte haiM jo cakravartI Adi pada pAkara brahmacarya pariNAma se rahita hote dharma pAmIne teo sAtamI narakamAM AvelA apratiSThAna nAmanA narakAvAsamAM nArakanI paryAye utpanna thaI jAya che nIce batAvelA traNa che manuSyalekamAMthI kALane avAra AvatA kALa karIne sarvArthasiddha nAmanA mahAvimAnamAM devanI paryAye utpanna thAya che (1) jemaNe kAmagane parityAga karI dIdho che evAM rAjA, (2) senApati ane (3) sArA zAsake te traNe tyAM utpanna thavAnuM kAraNa e che ke teo zIlavAna hoya che, trAsahita hoya che, guNayukta hoya che, maryAdAthI yukta hoya che, ane pratyAkhyAna tathA pauSadhapavAsathI yukta hoya che A prakAranA para kALano avasara Ave kALadharma pAmIne sarvArthasiddha mahAvimAnamAM devanI pace utpanna thaI jAya che. TIkALuM--A sUtramAM sUtrakAre e vAta prakaTa karI che ke kevA che marIne apratiSThAna nAmanA sAtamI narakanA narakAvAsamAM utpanna thAya che, ane kevA puruSe marIne sarvArthasiddha nAmanA mahAvimAnamAM devanI paryAye utpanna thAya che. apratiSThAna nAmanA narakAvAsamAM eja jIve jAya che ke jeo cakravartI Adi pada prApta karIne brahmacarya pariNAmathI rahita hoya che, sthUla prANAti
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ 684 sthAna trarUpebhyaH kSAntyAdilakSaNebhyo vA niSkrAntAH / nirmaryAdA:- pratipannaparipAlanAdi maryAdA rahitA, dharmanivyavasthA rahitA vA, nimatyAkhyAnapauSadhopacAsA:pratyAkhyAnaM-pariharaNIyavastu parityAgaH, namaskArasahitAdi vA paupavaH - aSTamyAdi parva dinAnuSTheyaH zAstravihito'nazanAdivata vizeSa, tatropacasanamupavAsaH pauSadhopavAsaH 'tau pratyAkhyAnapautropasa niSkrAntau yeSAM te tathA tadrahitA ityarthaH, etAdRzAH puruSAH kAlamAse - kAlAvasare kAlaM kRtvA mRtvetyarthaH atha saptamyAmadhobhAgasthitAyAM saptamyAM pRthivyAM tamastamAyAmityarthaH, adhograhaNaM vinA saptamI upariSTAccintyamAnA ratnaprabhA'pi syAdityadhograhaNam, tatra - apratiSThAneapratiSThAnanAmake narake - narakAvAse paJcAnAM narakAvAsAnAM madhyasthite narakAhaiM, tathA sthUlaprANAtipAta viramaNa Adi aNuvratoM se rahita hote haiM tathA darzana cAritra rUpa athavA kSAnti Adi rUpa guNoM se rahita hote haiM tathA svIkRta vratAdikoM ke paripAlanAdi rUpa maryAdA se rahita hote haiM athavA dharmaniyamoM kI vyavasthA se rahita hote haiM, pariharaNIyacastu kA tyAga karanA so pratyAkhyAna hai aura aSTamI Adi parvadinoM meM zAstravihita anazanAdivatoM kA pAlana karanA pauSadha hai, ina pratyAkhyAna aura anazAnAdivatoM kA jo pAlana nahIM karate haiN| kyoMki ve isI taraha kI paristhiti meM vartamAna rahakara apanA jIvana samApta kara dete haiM / ataH aise cakravartI Adi puruSa adhaH saptamI pRthivI me sthita aprati STAna nAma ke narakAvAsa meM nairayika kI paryAya se utpanna hote haiM saptamI pRthivI ke sAtha jo adhaH pada diyA hai vaha ratnaprabhA pRthivI pAta viramaNu Adi aNu teAthI rahita hAya che, tathA dana cAritrapa athavA kSamA AdirUpa guNuAthI rahita hAya che, tathA svIkRta nAdi kAnA paripa lana AdirUpa maryAdAthI rahita hAya che, athavA dhaniyameAnI vyavasthAthI rahita hoya che. tyAga karavA ceAgya vastune tyAga karavuM tenuM nAma pratyAkhyAna che. Ama Adi pardinAmAM zAstravihina anazana asikanuM pAlana karavuM tenuM nAma pauSadha che yu kta jIvA te pratyAkhyAna ane anazanAdi vratanuM pAlana karatA nathI, kAraNa ke teo kAlegemAM ja racyApacyA rahIne peAtAnuM Akhu jIvana samapta karI nAkhe che. tethI evAM cakravartI Adi puruSa adha.saptamI pRthvImAM AvelA apratiSThana nAmanA narakAvAsamAM nArakanI paryAye utpanna thaI jAya che ahIM sAtamI pRthvInI sAthe * adhaH ' padmanA prayAga karavAnuM kAraNu e che ke jo ahIM A adhaH' padanA prayoga ta karavAmAM Ave tA ratna "
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdhA ThIkA sthA03 u010 26 nirvatAnAM sanatanacotpattinirUpaNam 685 vAse ityarthaH, nairacikatayA - nArakatvena upapadyante / te trayaH ke ? ityAha- ' taMja'tyAdi, tadyathA - te yathA rAjAnaH, cakavaryAdayaH, mANDalikA :- maNDalAdhipatayaH ye ca puna mahArAH - paJcendriyAdi vyaparopaNamabhRtikarmakAriNaH paJcandriya ghAta ketyarthaH / kuTumbina iti / evadviSayamAha-'namo' ityAdi / loke trayaH puruSAH, Career ? ityAha 'sasIlA' sazIlA zIlasaMpannAH, satratAH prANAtipAta viramaNAdyaNuvratayuktAH, saguNA: darzanacAritrarUpaguNasahitAH kSAntyAdirUpaguNamahitA vA samaryAdAH- pratipannaparipAlanAdi maryAdA saMpannAH, dharmaniyamavyavasthAyuktA vA, sapratyAkhyAnapoSadhopavAsAH - pUrvI kasvarUpapratyAkhyAnapopadhopavAsasahitAH, meM saptamItva kI nivRtti ke kiye diyA hai yadi yaha pada isa pRthivI ke sAtha nahIM diyA jAtA to isa tamastamA ke Upara kI ratnaprabhApRthivI bhI sAtavIM ho sakatI hai ataH yaha sAtavIM na mAnI jAve isIliye isake sAtha adhaH pada prayukta kiyA gayA hai / apratiSThAna yaha narakAvAsa pAMca narakAvAsoM ke madhya me sthita hai mANDalika pada se maNDalAdhipatiyoM kA grahaNa huA hai tathA jo jIva rAtadina mahAraMbhavAle hote haiM, - paMcendriyAdi jIvoM ke vyaparopaNa Adi kArya me lage rahate haiM, aise jIva bhI marakara apratiSThAna narakAvAsa se nairayika kI paryAya se utpanna ho jAte haiM / tathA jo jIva ina pUrvokta manuSyoM kI apekSA zIlasaMpanna hote haiM, prANAtigata viramaNa Adi vratoM ke ArAdhaka hote haiM, darzana cAritrarUpa guNoM se athavA AntyAdi rUpa guNoM se yukta hote haiM pratyAkhyAna sahita pauSadhopavAsa karate haiM aise puruSa kAlamAsa meM saraNakara sarvArthasiddha nAmake mahAvimAna meM deva kI paryAya se utpanna ho jAte prabhA pRthvIne paNa sAtamI pRthvI gaNavAnA prasaga Ubhe thAya che jo satamI tamastamA pRthvIne adhasaptamI na kahevAmAM Ave te sauthI uparanI ratnaprabhA pRthvIne paNa sAtamI pRthvI kahI zakAya che. apratiSThAna nAmane narakAvAsa adha.saptamInA pAMca narakAvAsAnI madhyamAM che. mAMDalika pa6thI maDalAdhipati ene grahaNa karavAmAM Avela che tathA je jIveA mahA Ara bhALA haiya che. paMcendriyAdi jIveAnA vadhAdinI pravRttimA rAtadina racyApacyA rahe che, te jIve paNa marIne apratiSThAna narakAvAsamAM nArakanI paryAye utpanna thAya che je jIveA zIlayukta hAya che, prANAtipAta viramaNu Adi tenA ArAdhaka hoya che, dana cAritrarUpa guNeAthI athavA kSAntyAdi rUpa guNeAthI yukta hoya che, pratyAkhyAnathI ane pauSadheApavAsathI yukata hoya che, evAM jIve manuSyabhava saMbadhInuM temanuM AyuSya pUrU karIne sarvAsiddha nAmanA mahA vimAnamAM devanI paryAye utpanna thaI jAya che evAM jIvA cakravatI mAhi
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAgasUtra etAdRzAH puruSAH kAlamAse kAlaM kRtvA sarvArthasiddhe mahAvimAne devatayA-deva. tvena upapattAra'-utpattizIlA bhavanti / te ke ? iti tAnAha-rAjanaH, kIdRzA ! parityaktakAmabhogA:-kAmA:-kamanIyAH bhogAH zabdAdayaH, te parityaktA yaiste tathA sarvaviratA ityarthaH / etadvizeSaNasyAgrenanapadayorapi sambandhastena-etadvize. paNa viziSTAH senApataya -senAnAyakAH, prazAstAraH-zAsakAH zikSApradAtAro dharmazAstrapAThakA ityarthaH / / mu0 26 // pUrvoktasarvArthasiddhavimAnasAdhAdU vimAnAntaraprarUpaNamAha mUlam-vaMzalogalaMtaesu NaM kappesu vimANA tivvaNNA paNNattA, taM jahA kiNhA nIlA lohiyA // sU027 // chAyA-brahmalokalAntakayoH khalu kalpayo vimAnAni trivarNAni prAptAni, tadyathA-kRSNAni, nIlAni, lohitAni // sU0 27 / / TokA-baMmaloga0 ' ityAdi sugamam / navaram brahmalokalAnta kalparimAnAni kRSNa-nIla-lohitavarNAni santi / / sU0 27 // vimAnAni ca deva zarIrAdhiSThitAni bhavantIti devazarIramAnamAha mUlam-ANayapANayAraNaccuesu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNijasarIrA unakoseNaM tiNi rayaNIo uDDhe uccatteNaM paNNattA // sU0 28 // hai aise jIva cakravartI Adi rAjA hote haiM, sarvaviratisaMpanna mAnava hote haiM, senApati hote haiM aura zAsaka-zikSAdAtA dharmazAstra ke pAThaka hote haiM / / mU026 / / / ___ aba sUtrakAra sarvArthasiddhavimAna ke sAdharmya se anya vimAnoM kI prarUpaNA karate haiM-( vaMbhalogalataeplu NaM kappepTa ) ityAdi / TIkArtha-brahmaloka aura lAntaka kalpoM ke vimAna tIna varNa vAle kahe gaye haiM jaise kRSNavarNavAle, nIlavarNavAle aura lohitavarNavAle // sU027 // rAjA hoya che, sarvavirati saMpanna mANaso hoya che, senApati haya che ane zAsaka-zikSAdAtA athavA dharmazAstranA pAThaka hoya che ke sU. 26 che sarvArthasiddha vimAnanA sAdhamyanI apekSAe have sUtrakAra anya vimAnaanii pra35 43 cha-" ghaMbhalogalaMtarasuNaM kappesu" tyaahiTIkAI-brahAleka ane lAntaka kapanA vimAne nIce pramANe traNa varNavALAM hyA cha. (1) pR05 vAi, (2) nAsa varSAmA bhane (3) sADita (ane) mavANai. // sa. 27 / /
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA03701 sU0 28 devazarIramAnanirUpaNam __chAyA-AnataprANatAraNAcyuteSu khalu kalpeSu devAnAM bhavadhAraNIyA zarIrANi utkarSeNa tiso ratnaya arvoccatvena prajJaptAni / / mu0 28 // TIkA-'prANaya0 ' ityAdi-sugama, navaram AnatAdiSu triSu zalpeSu devAnAM bhavadhAraNIyazarIrANi-bhava-devagatilakSaNa dhArayantIti bhavadhAraNIyAni, tAni ca tAni zarIrANi ceti tAni tathoktAni, uttaravaikriyasya lakSapramANatvAttadvayavacchedaH, tAni utkarSeNa na tu jaghanyatvAdinA jaghanyena tasyotpattisamaye'GagulAsakhyeyabhAgamAtratvAt , tisro ratnayaH-ratnitrayaparimitAni hastanayamitAnItyarthaH, Urboccatvena-UrvabhAgoccatayA santoti / / sU0 28 // devazarIrapativaddhAni trINi sUtrANIti tatsvarUpamAha( ANayapANayAraNaccue su NaM ) ityAdi / ANata, prANata, AraNa aura acyuta ina kalpoM meM devoM ke bhava. dhAraNIya zarIra utkRSTa se tIna arani UMce kahe gaye haiN| TIkArtha-yahAM avadhAraNIya zarIra se deva devabhava meM jisa zarIra ko dhAraNa kiye rahate haiM vaha zarIra liyA gayA hai isase uttara caikriya zarIra ko vyavaccheda kiyA gayA hai kyoM ki vaha zarIra se utkRSTa se eka lAkha yojana pramANa ho jAtA hai yahAM jo bhavadhAraNIya zarIra kI UMcAI tIna ratnI kI batAI gaI hai vaha utkRSTa kI apekSA se kahI gaI hai kyoM ki jaghanya se isakI UMcAI utpatti ke samaya meM aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotI hai ratnitraya se tIna hAtha U~cA hotA hai aisA jAnanA cAhiye / sU028 / / " ANayapANayAraNaccuesu NaM " tyAha ANata, prANata, AraNa ane acuta kalpanivAsI devonA bhavadhAraNIya zarIranI utkRSTa ucAI traNa ranipramANu kahI che. TIkArya-devabhavamAM je zarIra dhAraNa karIne deva rahe che, te zarIrane te devanuM bhavadhAraNIya zarIra kahe che. bhavadhAraNIya zarIrano spaSTa ulalekha thavAne kAraNe ahIM uttara vekiya zarIrane ApoApa vyava cheda thaI jAya che, kAraNa ke te zarIranI utkRSTa uMcAI te eka lAkha janapramANu hoya che. ahIM je bhava dhAraNIya zarIranI uMcAI traNa ranipramANa kahI che, te utkRSTanI apekSAe ja samajavAnI che. A upavAsI devonI jaghanya (ochAmAM ochI) uMcAI to utpattinA samaye aMgulanA asa khyAtamAM bhAgapramANa ja hoya che. traNa ranipramANa eTale traNa hAtha UMcuM samajavuM. e sU. 28
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 sthAnAgasUtre mUlam-tao pannattIo kAleNaM ahijaMti, taM jahA-caMdapannattI, sUrapannattI, dIvasAgarapannatI // sU0 29 // ||tittraannruus paDhamo uddeso lamatto // 3.8 // chAyA-tilaH prajJaptayaH kAlena adhIyante, tadyathA-candraprajJaptiH, sUryaprajJaptiH, dvIpasAgaramajJaptiH // sU0 29 // ||visthaansy prathama uddezakaH samAptaH // 3-1 // TIkA-'to' ityAdi / tinaH prajJaptayaH kAlena-prathamapazcima-pauru. pIlakSaNena hetubhUtenAdhIyante-paThayante, vyAkhyAprajJapti-jambUdvIpaprajJaptyoH sUtrokta tisRbhiH prajJaptibhiH saha saMmIlanena prajJaptInAM paJcatve'pyatra tristhAnakAnurodhAtti. straeva vivakSitAH / tA Aha-candramajJapti:-mukhyatvena candrAcAravicArarUpA, sUramajJaptiH-mukhyatvena sUryAcAravicArarUpA, dvIpasAgaraprajJaptiH-dvIpAnAM sAgarANAM ca yatra mukhyatvena prarUpaNaM sA // 29 // (tao pannattIo kAleNaM ahijjati ) ityAdi / TIkArtha-ye tIna prajJaptiyAM-candraprajJapti, sUryaprajJapti, aura dvIpasAgara prajJapti prathama aura pazcima kAla meM par3hI jAtI hai, yadyapi vyAkhyAprajJapti aura jambUdrIpaprajJapti ina do prajJaptiyoM ko ina tIna prajJaptiyoM ke sAtha milA dene se pAMca pajJaptiyAM ho jAtI hai parantu yahAM tristhAnaka ke anurodha se tIna hI prajJaptiyA~ vivakSita huI haiM candraprajJapti mukhyarUpa se candra saMbaMdhI cAra kSetra kI vicArarUpa hai, sUryaprajJapti mukhyarUpa se sUrya ke cAra kSetra kI vicArarUpa hai tathA hIpattAgara prajJapti mukhyarUpa se dvIpa aura sAgaroM kI prarUpaNA karane rUpa hai nandIsUtra meM sUryaprajJAsi ko utkAli " tao pannattIo kAleNaM ahijjati" tyaahTIkArya-A traNa prajJaptio-candraprajJami. sUryaprajJapti ane dvipasAgara prajJapti, prathama ane pazcima ( chellA) kALe adhyayana karavA yogya che je ke vyAkhyA prajJapti ane jabUdvIpa prajJaptine A traNa prajJaptiomAM umeravAthI kula pAMca prajJapti thAya che, paNa ahIM visthAnakane adhikAra cAlatuM hovAthI traNa prajJaptione ja ullekha thayo che. candraprAptimAM candra saMbaMdhI cAra kSetranuM mukhyatve pratipAdana thayuM che, sUryaprajJaptimAM sUrya saMbaMdhI cAra kSetrano vicAra karavAmAM AvyuM che. dvIpasAgara prajJaptimAM mukhyatve dvIpa ane sAgaronI
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhA TIkA sthA0 3 0 1 sU0 uddezakasamApti : 689 nandI sUtre sUryaprajJaptirutkAlikatvena proktA, atra tu kAlikatveneti tattvaM kevaligamyam / itizrIvizvavikhyAta - jagadballabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka- pravizuddhagadya padya naikagrantha nirmApaka - vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainazAstrAcArya padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bALabrahmacAri jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI- ghAsIlAlavativiracitAyAM sthAnAgamutrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyasthAnasya prathamoddezakaH samAptaH || 3-1 | karUpa se kahA gayA hai aura yahAM use kAlikarUpa se kahA gayA hai so isa viSaya ko hArda kevaligamya hai || su029 // zrI jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla prativiracita sthAnAGgasUtrakI sudhAkhya TIkAke tIsare sthAnakakA pahalA uddezaka samApta // 3-1 // prarUpaNA karI che, nandIsUtramAM sUryaprajJaptine utkAlika rUpe prakaTa karI che, ane ahIM tene kAlika rUpe prakaTa karI che. A viSayanuM hArda keligamya che, zobha sabhavu // sU. 28 // zrI jainAcAya jainadhama divAkara-pUjya zrI ghAsIlAla muniviracita sthAnoMgasUtranI sudhA nAmanI TIkA"nA trIjA sthAnakanA pahelA uddezaka samAsa. 5 3-1 //
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAMga sUtra bhA. 1 zuddhipatraka zuddha peja 333 336 azuddha 336 336 artha lAIna 15 26 11 17 60 artha 218 dazaka 285 309 tejaskArika AhAraka 31 343 117 451 451 25 jabUdvIpamAM kula batrIsa mahAvideha thaI jAya che 333 anartha darzana e zabda kADhIne vAMcavuM anAhAraka 170 jaMbudvIpanA mahAvijaya kSetranA kula batrIza vijaya thaI jAya che aDhI dvIpanA vIsa vijaya thAya che ArabhyAtirakta atirakta atirakta pAyaNijjANA vALa jJAna * 452 458 21 aDhI dvIpanA vIsa mahAvideha thAya che ArabhyAtirikta atirikta 30 atirikta 15 payaNijjANA 28 pALisLATI 458 458 497 497