________________
सुधा टीका स्था० १ ० १ सू०१० मक्षिस्वरूपनिरूपणम्
६१
ननु ययोरनादिः संयोगस्तयोर्वियोगो न भवति, यथा जीवाकाशयोः, अनादिश्च जीवकर्मणोः संयोगः । ततस्तयोर्वियोगो नोपपद्यते । ततश्च न जीवस्य संसाराभावः संभवति । तथा च सति कुतो मोक्ष इति चेत् ?,
अत्रोच्यते - अनादेरपि जीवकर्म संयोगस्य वियोगो भवति, काञ्चन - धातुपाषाणयोरिव । नायं नियमोऽस्ति यदनादिसंयोगो न भिद्यते इति, यतः काञ्चन धातु पापाणयोरनादिरपि संयोगोऽग्न्यादिसंपर्केण विघटते एव तद्वज्जीवकर्मसंयोगस्यापि सम्यग्ज्ञानक्रियाभ्यां वियोगो भवतीति ।
मुक्तिपाना यह भावमोक्ष है इन दोनों अवस्थाओं में मोचतसान्य की अपेक्षा से एकत्व है ।
शंका-- जिन दो का अनादिकाल से संयोग होता है उनका वियोग नहीं होता है जैसे जीव का और आकाश का वियोग नहीं होता है इसी तरह से जीव और कर्म का संयोग भी अनादि का है अतः इन दोनों का भी वियोग नहीं बन सकता है फिर जोच को संसार का अभाव कैसे संभव हो सकता है और कैसे उसके अभाव में उसे मुक्ति की प्राप्ति हो सकती है ?
उ०
- अनादि भी जीव कर्म का संयोग नष्ट हो जाता है जैसे काञ्चन और धातुपाषाण का संयोग नष्ट हो जाता है ऐसा कोई नियम तो है नहीं कि जिनका आपस में अनादि से संयोग हो उनका वह संयोग फिर नष्ट नहीं हो, क्यों कि काञ्चन और धातुपाचाण का जो संयोग होता है वह अनादि का ही होता है परन्तु फिर भी उसका
મુક્ત થવુ તેને ભાવમેાક્ષ કહે છે, છતાં પણ આ ખન્ને અવસ્થાએમાં મેાચન સામાન્યની અપેક્ષાએ એકત્વ જ છે.
શકા—જે એ પદાર્થના અનાદિકાળને સચેત્ર હોય છે તેમના વિયેગ થતા નથી. જેમ જીવ અને આકાશને વિયેાગ થતા નથી, તેમ અનાદિકાળના જેમના સબધ છે એવાં જીવ અને કર્માંના પશુ વિચાગ સભવી શકતા નથી. તેા પછી જીવના સસારના અભાવ કેવી રીતે સભવી શકે છે? અને તેના અભાવમાં તેને મેક્ષની પ્રાપ્તિ કેવી રીતે થઈ શકે છે?
ઉત્તર——જેમ કાંચન અને પાષાણુના અનાદિ સચૈાગ નષ્ટ થઈ જાય છે, તેમ આત્મા અને કા અનાદિ સયેાગ પણ નષ્ટ થઇ જાય છે. એવા કઈ નિયમ નથી કે જેના એકખીજા' સાથે અનાદિકાળના સંચાગ હોય તે નાશ જ ન પામી શકે ! જેમ કાંચન અને પાષાણુના અનાદિકાળને
સાગ હવા
