________________
सुया टीका स्था०३ उ०१ सू० ९ वृक्षदृष्टान्तेन पुरुषप्ररूपणम् ६०३ चक्रवर्तिनः । कर्माणि-कण्टकोद्धाररूपाणि तत्परायणाः पुरुषाः कर्मपुरुषा:-वासु. देवा ७ । इति । मध्यमपुरुपा अपि-उग्रमोगराजन्यभेदाच त्रिविधाः । तत्र-उग्राः भगवत ऋपभदेवस्वामिनो राज्यकाले ये आरक्षका आसन् ते । भोगाः कुलगुरवः। राजन्या:-राजमित्राणि ८ । जघन्यपुरुषाणां विध्यमाह-'दासा' इत्यादि, दासाः-दासीपुत्रादयः । भृतकाः-वेतनेन कर्म कराः । 'भाइल्लग' ति भागिकाः भागो विद्यते कृण्यादौ येषां ते भागिनः, तएव भागिकाः शुद्धचातुर्थिकादि भागवन्त इत्यर्थः ॥ सु० ९॥
उक्त मनुष्यपुरुषाणां त्रैविध्य साम्प्रतं सामान्यतस्तिरश्चां जलचरस्थलचरखचरविशेषाणां शैविध्यं द्वादशसूत्र्या, तिर्यगादिस्त्रीनपुसकानां च दशमच्या, एवं द्वाविंशतिसूत्र्यातदाह
मूलम्-तिविहा मच्छा पण्णता, तं जहा--अंडया पोयया संमुच्छिया १ । अंडया मच्छा तिविहा पण्णत्ता, तं जहा-इत्थी पुरिसा नपुंसगा २ । पोयया मच्छा तिविहा पण्णता, तं जहा-- इत्थी पुरिला नपुंसगा३ । तिविहा परखी पण्णता, तं जहा-- होते है । कण्टकोद्वाररूप कर्म में परायण जो पुरुष होते है वे कर्मपुरुप हैं, ऐसे कर्मपुरुष वासुदेव होते है, मध्यमपुरुष के भेदों में जो उग्र पुरुष कहे गये हैं वे भगवान ऋषभदेवस्वामी के राज्यकालमें जो आरक्षक ( रक्षा करनेवाले ) थे वे हैं । कुलगुरु भोग पुरुष है, राजमित्र पुरुष है । जघन्य पुरुषों की विविधता में दासी पुत्रादिरूप दास, वेतन से काम करनेवाले भृतक, और खेती किसानी आदि में जिनका भाग होता है वे भागिक पुरुष हैं ॥ सू०९ ॥ એવાં ભેગપુરુષે ચક્રવતીઓ હોય છે. કંટકે દ્વાર (શત્રુરૂપી કાટાને કહાડનાર) રૂપ કર્મમાં પરાયણ જે પુરુષ હોય છે તેમને કર્મ પુરુષે કહે છે. એવાં કમપુરુષ વાસુદેવ હોય છે. મધ્યમ પુરુષને એક ભેદ જે ઉગ્ર પુરુષ કહેવામાં આવ્યા છે તેના દષ્ટાન્ત રૂપે ત્રષભદેવ સ્વામીના રાજકાળમાં જે આરક્ષક (રક્ષા કરનારા) હતા, તેમને ગણાવી શકાય છે. કુલગુરુને ભેગપુરુષ, રાજમિત્રને રાજન્ય પુરુષ કહે છે. ભૂતક અને ભાગિક આ ત્રણ પ્રકારના જઘન્ય પુરુષ હોય છે. દાસીપુત્રને દાસ કહે છે, વેતન લઈને કામ કરનારને ભૂતક કહે છે અને ખેતી વાડી આદિમાં જેમને ભાગ હોય છે તેમને ભાગિકપુરુષે કહે છે.સૂલ
