Page Text
________________
६०२
स्थानाङ्गसूत्रे पुरुषः पुरुपवेपधारी स्त्र्यादिरिति । पुरुपवेदो वा चितपुरुप दति २ । अभिलप्यतेऽनेनेति-अभिलापः-शब्दः, स एव पुलिङ्ग तयाऽभिधानात् पुरुप:-अभिलापपुरुषः, शब्दमाहोण पुरुप इत्यर्थः यथा घटः कूटोवेति । उक्तञ्च-" अभिलाबो पुल्लिगाभिहाणमेत्तं घडोव० " इति ३, । पुनः पुरुपत्रैविध्यमाह-उत्तमपुरुपा मध्यमरूपा जघन्यपुरुषाः ६ । एतेष्वपि-उत्तमपुरुषास्त्रिविधा:-धर्मपुरपाः, भोगपुरुपाः, कर्मपुरुपाः । तत्र-धर्म:-क्षायिकचारित्रादिः, तदर्जनपराः पुस्पाः धर्मपुरुषाः अर्हन्तः भोगाः मनोज्ञशब्दादयः, तत्परायणाः पुर पाः-भोगपुरुषाःजैसा कि श्मश्रु आदि पुरुष चिह्नों से युक्त नपुंसक होता है। अधवा चिह्न शब्द का अर्थ वेष है । इस वेष से जो पुरुप है वह चिह्नपुरूप है । ऐसे चिह्नपुरुष पुरुपवेषधारी स्त्री आदि होते हैं अथवा पुरुषवेदवाला चिह्न पुरुष है २ जो पुल्लिङ्ग शब्दघाला होता है वह अभिलाए पुरूप है अर्थात् पुल्लिङ्ग शब्द द्वारा जिसका अभिधान-कथन होता है वह अभिलापपुरुष है जैसे " घटः कूटः” आदि, कहा भी है-" अभिलायो पुंल्लिगाभिहा. णमेत्तं घडोव० " इति ५।।
इस प्रकार से भी पुरुषप्रकार तीन होते हैं-जैसे उत्तमपुरुष आदि इनमें भी उत्तमपुरुष त्रिविध होते हैं जैसे धर्मपुरुष आदि क्षायिकचारित्र आदि का नाम धर्म है इस धर्म के उपार्जन करने में तत्पर जो पुरुप हैं वे धर्मपुरुप हैं ऐसे धर्मपुरुष अर्हन्त हैं मनोज्ञशब्दादिरूप भोग हैं इन भोगों की प्रधानतावाले जो पुरुष हैं वे भोगपुरुष हैं, ऐसे भोगपुरुष चक्रवर्ती નથી. જેમકે મથુ આદિ પુરુષચિહ્નો ની નપુ સક પણ યુકત હોય છે. અથવા ચિ શબ્દનો અર્થ વેષ પણ થાય છે. તે વેષની અપેક્ષાએ જે પુરુષ હાય છે તેને પણ ચિપુરુષ કહે છે. એવાં ચિહ્ન પુરુષમાં પુરુષવેષધારી સ્ત્રી આદિને ગણાવી શકાય છે. અથવા પુરુષવેદવાળાને ચિપુરુષ કહે છે જે પુલિંગ તરીખું ગણી શકાય એવો હોય તેને અભિલાપપુરુષ કહે છે. એટલે કે પુલ્લિંગ (નર જાતિના શબ્દ દ્વારા જેનું કથન થાય છે તેનું નામ અભિલા૫પુરુષ છે. જેમ है " घटः कूटः " घडी २. यु पशु छ है " अभिलावो पंल्लिंगाभिहाणमेत्तं घडोव० " त्याहि-पुरुषना नीय प्रमाणे ५४.२ ५ छ-उत्तम पुरुष माहि.
ઉત્તમ પુરુષના ત્રણ પ્રકાર પડે છે–જેમકે ધર્મપુરુષ આદિ. ક્ષાયિક ચારિત્ર આદિનું નામ ધર્મ છે તે ધર્મનું નામ ઉપાર્જન કરવાને તત્પર હોય એવા પુરુષને ધર્મપુરુષે કહે છે એવાં ધર્મપુરુષે અહલે છે. મને જ્ઞ શબ્દાદિરૂપ ભાગ છે. તેભેગોની પ્રધાનતાવાળા જે પુરુષ હોય છે તેમને ભેગપુરુષે કહે છે.
| SR No. | 009307 |
| Book Title | Sthanang Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 706 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sthanang |
| File Size | 41 MB |