Page Text
________________
ચૂંટ
स्थानासूत्रे
आत्मा इति । ननु यथा ओदनस्य कर्ता मूर्तस्तथाऽऽत्माऽपि मूर्तः सिध्यतीति साभ्यविरुद्धो हेतुरितिचेत्, मैवम् - संसारिणो जीवस्य मूर्तत्वेन स्वीकारात् ।
वह दृष्टान्त है यह दृष्टान्त अन्वग्रदृष्टान्त और व्यतिरेकदृष्टान्त सपक्षदृष्टान्त और विपक्षदृष्टान्त-के भेद से दो प्रकार का होता है साधन के सद्भाव में जहां साध्य का सद्भाव दिखाया जाता है वह अन्वय दृष्टान्त है और साध्य के अभाव में जहां साधन का अभाव दिखलाया जाता है वह व्यतिरेक दृष्टान्त है ओदन में साधन-भोग्यत्व - के सद्भाव में साध्य का विद्यमानकर्तृकत्व सद्भाव देखा जाता है इसी प्रकार से गगनकुसुम (आकाशकुसुम) रूप विपक्ष दृष्टान्त में विद्यमानकर्तृकत्व के अभाव में भोग्यत्व का अभाव देखा जाता है इस तरह जहाँ २ भोग्यत्व है वहां २ विद्यमानकर्तृकता है जैसे ओदन, और जहाँ विद्यमानकर्तृ - कता नहीं है वहां भोग्यता भी नहीं है जैसे आकाशकुसुम अतः भोगरूप इस शरीर का जो कर्ता है वही आत्मा है यह बात इस अनुमान प्रमाण से साबित हो जाती है। यहां यदि कोई इस प्रकार की आशंका करे कि ओदन का कर्ता जा मूर्त पदार्थरूप होता है उसी प्रकार से इस दृष्टान्त के बल से इस शरीर का कर्त्ता जो आत्मा है वह भी मूर्त रूप
દૃષ્ટાન્તરૂપ છે. વાઢી પ્રતિવાદીની બુદ્ધિની સમાનતાનું જે સ્થાન હાય છે તેને दृष्टान्त छे. तेना मे अक्षर छे - (१) अन्वय दृष्टान्त गने (२) व्यतिरेऽ दृष्टान्त अथवा (1) सपक्ष दृष्टान्त गने (२) विपक्ष दृष्टान्त साधनना सहू ભાવને આધારે જ્યાં સાધ્યને સદ્ભાવ મતાવવામાં આવે છે, તે દૃષ્ટાન્તને અન્વય દૃષ્ટાન્ત કહે છે. અને સાધ્યના અભાવને આધારે જ્યાં સાધનના અભાવ બતાવવામાં આવે છે, તે દૃષ્ટાન્તને વ્યતિરેક દૃષ્ટાન્ત કહે છે. જેમકે એઇનમાં સાધનના ભાગ્યત્વના સદ્ભાવને આધારે સાધ્યને-વિદ્યમાન કર્તૃત્વને સદ્ભાવ જોવામાં આવે છે. પણ ગગનકુસુમ રૂપ વિપક્ષ દૃષ્ટાન્તમાં વિદ્યમાન કર્તૃત્વના અભાવે કરીને ભાગ્યત્વના અભાવ જણાય છે. આ રીતે જ્યાં જ્યાં ભાગ્યત્વ छे, त्यां त्यां विद्यमान ४र्तृता छे, प्रेम है मोहन, भने ल्यां विद्यमान उतृ તા નથી, ત્યાં ભાગ્યતા પણ નથી, જેમકે આકાશકુસુમ, તેથી ભાગ્યરૂપ આ શરીરને જે કર્તા છે એજ આત્મા છે, એ વાત આ અનુમાન. પ્રમાણથી સામિત થઈ જાય છે. અહીં કોઇ એવી શકા ઉઠાવે કે “ એદનના કર્તા તેા ભૂત પદાથ રૂપ જ હોય છે, તે આ દૃષ્ટાન્તને આધારે શરીરના કર્તા આત્માને
| SR No. | 009307 |
| Book Title | Sthanang Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 706 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sthanang |
| File Size | 41 MB |