________________
१७
-
-
सुधा टीका स्था० १ ० १ सू०७ धर्मस्य एकत्वनिरूपणम् उक्त च-"जीवानां पुद्गलानां च, गत्युपग्रहकारणम् ।
धर्मास्तिकायो ज्ञानस्य, दीपश्चक्षुष्मतो यथा ॥ १॥"
यद्वा-यथा मत्स्यस्य गमनागमनादिक्रियापरिणतस्य जलमपेक्षाकारणमस्ति तथैव धर्मद्रव्यमपि ।
स एकः- एकत्वसंख्यावान् । यद्यपि प्रदेशार्थतया धर्मास्तिकायस्याऽसंख्यातप्रदेशवत्वादनेकत्वमस्ति परन्तु द्रव्यार्थतया तस्यैकत्वमिति भावः ॥मू० ७ । धर्मोऽपि सविपक्षः, अतस्तद्विपक्षमधर्म निरूपयति
मूलम्-एगे अधम्मे ॥ सू०८ ॥
छाया- एकः अधर्मः ॥८॥ चलने में सहकारी होता है अतः यह प्रेरक नहीं है अर्थात् उन्हें यह प्रेरणा करके नहीं चलता है जब वे चलते हैं तो यह उनके चलने में मदद देता है। कहा भी है-" जीवानां पुद्गलानां च " इत्यादि
यद्वा-गमनागमनादि क्रिया परिणत मत्स्य को जल जैसे अपेक्षा कारण होता है उसी प्रकार से यह धर्मद्रव्य भी स्वभावतः गति क्रियाशील जीवपुद्गल को गमन में अपेक्षा कारण होता है।
कहा भी है- गइ परिणयाण " इत्यादि ।
ऐसा यह धर्मद्रव्य एकसंख्यावाला है यद्यपि प्रदेशार्थता की अपेक्षा से धर्मास्तिकाय में असंख्यात प्रदेशों वाला होने के कारण अनेकत्व हैं परन्तु फिर भी द्रव्यार्थता की अपेक्षा से उसमें एकत्व है ॥ सू०७ ।।
धर्मद्रव्य भी अपने विपक्ष से युक्त है, अतः उसके विपक्षभूत अधચાલવાની પ્રેરણા આપતું નથી પણ જ્યારે તેઓ ચાલે છે, ત્યારે તેમને यसलामा म ४२ छे. यु १९ छे. 'जीवानां' इत्यादि
જેમ ગમનાગમનાદિ ક્રિયા પરિણત મત્સ્યને ગતિ કરવામાં પાણીની આવ. શ્યકતા રહે છે, તેમ સ્વભાવતઃ ગતિક્રિયાશીલ જીવ પુલને ધર્મદ્રવ્યની અપેક્ષા રહે છે. એટલે કે જળની જેમ ધર્મદ્રવ્ય પણ અપેક્ષાકારણરૂપ છે.
घु ५९ छे. “गइ परिणयाण " छत्यादि
એવું આ ધર્મદ્રવ્ય એક સંખ્યાવાળું છે. જો કે પ્રદેશોની અપેક્ષાએ વિચારવામાં આવે તે ધર્માસ્તિકાય અસંથાત પ્રદેશેવાળું હોવાથી તેમાં અનેકત્વ માની શકાય છે, પણું અહીં દ્રવ્યાર્થતાની અપેક્ષાએ તેમાં એકવ उखु छ. ।। ७ ।।
હવે સૂત્રકાર ધર્મદ્રવ્યના વિપક્ષભૂત અધમ દ્રવ્યનું નિરૂપણ કરે છે--
