________________
तर्क निरूपयति
मूलम् - "एगा तक्का' ॥ सू० २९ ॥
छाया - एकस्तर्कः ।। सू० २९ ॥ 'एगा तका' इति ।
तर्कणं तर्कः - विमर्शः । ईहावायाभ्यन्तरालवर्ती ईहाया अनन्तरमवायात् पूर्वम् विमर्शो भवति" इह शिरः कण्डूयनादयः पुरुषधर्मा उपलभ्यन्ते इति । स चैकः । एकत्वं च तर्कत्वरूपं सामान्यमाश्रित्य वोध्यम् । 'एगा तका' इत्यत्र स्त्रीवं प्राकृतत्वात् ॥ सू० २९ ॥
स्थानाङ्गसूत्रे
तर्क का निरूपण किया जाता है । 'एगा तक्का ' इत्यादि ॥ २९ ॥ मूलार्थ - तर्क एक है । २९ ।
टीकार्थ-विमर्श (विचार) का नाम तर्क है यह विमर्श ईहा और अवाय के अन्तराल में होता है अर्थात् ईहाज्ञान के बाद और अवायज्ञान के पहिले होता है अवग्रहज्ञान के बाद जब संशयज्ञान होता है तब उसकी निराकृति के लिये जो ऐसा विचार होता है कि यहां पुरुष के धर्म जो शिरः कण्डूयनादि शिर का खुजलाना पाया जा रहा है इससे यह पुरुष होना चाहिये इस तरह से निर्णय की ओर झुकते हुए ज्ञान के बाद यह पुरुष ही है ऐसा जो निश्चितज्ञान हो जाता है वह अवाय है यह अवायज्ञान उस पुरुष गत विशेषधर्मो के विमर्श के बाद ही होता है यह विमर्श रूप तर्क तर्कत्व सामान्य की अपेक्षा से एक कहा गया है। सू० २९ ।
હવે તનું નિરૂપણ કરવામાં આવે છે
66
एगा तका " इत्यादि ॥ २८७ ॥
सूत्रार्थ -- मे छे. ॥ २८ ॥
ટીકા-વિમર્શને તર્ક કહે છે. તે વિમશ ઇહા અને અવાયના વચગાળાના કાળમાં થાય છે. એટલે ઈહ્રાજ્ઞાનની પછી અને અવાય જ્ઞાનના પહેલાં થાય છે. અવગ્રહ જ્ઞાનની પછી જ્યારે સંશયજ્ઞાન થાય છે, ત્યારે તેની નિરાકૃતિ (નિવારણ ) ને માટે એવા જે વિચાર આવે છે કે અહીં માથાને ખજવાળવા આદિ રૂપ પુરુષના સ્વભાવ જોવામાં આવતા હાવાથી, તે પુરુષ હાવા જોઈએ. આ રીતે નિણૅયની તરફ્ ઝુકતું જ્ઞાન થયા. ખાદ “આ પુરુષ જ છે” એવુ જે નિશ્ચિત જ્ઞાન થાય છે, તેને ‘ અવાય ’ કહે છે. તે અવાયજ્ઞાન તે પુરુષના વિશેષ ધર્મના વિમર્શ કર્યાં ખાદ જ થાય છે. તે વિમરૂપ તને તત્વ સામાન્યની અપેક્ષાએ એક કહ્યો છે. પ્રસૂ॰ ૨૯ ૫
