________________
सुधारीका स्था० १ ० १ सू० ४६ समयनिरूपणम्
टीका-'एगे' इत्यादि
समय -निर्विभागः सर्वमक्ष्मकालांशः, स च शास्त्रमसिद्धात् जीर्ण पट्टगाटिकापाटनदृष्टान्तात् शतपत्रोत्पलवेवदृष्टान्ताद् वा बोध्यः । स समयः-एकाएकवसंख्याविशिष्टः। एकत्वं च अतीतानागतयोविनष्टानुत्पन्नत्वेनासत्वाद् वर्तमानस्यैव एकस्य सत्वाद् बोध्यम्। अधवा-समयस्य निरंशत्वेनैकत्वादेकत्वं बाध्यमितिामू०४६।
ज्ञानादिक उत्पसि स्थिति और विगतियुक्त होते हैं इन में स्थिति मो है वह समयादिरूप ही होती है अतः सत्रकार समय की प्ररूपणा करते हैं-'एगे समए' इत्यादि ॥ ४६॥
मृलार्थ-समय एक है।॥ ४६॥
टीकार्थ-जिसका विभाग नहीं हो सकता है ऐसा जो सर्वस्मृक्ष्म कालांश है उसका नाम समय है यह शास्त्रप्रसिद्ध जीर्ण पदृशाटिका के फाडने के उदाहरण से या शतपत्रोत्पल के वेधने के दृष्टान्त से बोध्य है यह समय एकत्व संख्याविशिष्ट है क्यों कि अतीत और अनागत समय विनष्ट एवं अनुत्पन्न होनेसे एकत्वके रूप में विवक्षित हो जाने के कारण है नहीं अतः एक वर्तमान ही वचता है और यह वर्तमान काल एक समय मात्र होता है इसलिये समय को एक कहा गया है अथवा समय निरंश होने से एक होता है इसलिये उसमें एकता कही गई है ।। सू०४६॥
જ્ઞાનાદિ ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને વિગતિરૂપ હેય છે. તેમાં જે સ્થિતિ હોય છે, તે સમયાદિ રૂપ જ હોય છે. તેથી સૂત્રકાર હવે સમયની प्र३५या ४२ छ-" एगे समए " त्याहि ॥ ४६ ॥
सूत्रार्थ-समय मेछ. ॥ ४६॥
ટીકાર્ય–જેને વિભાગ થઈ શક્તા નથી એવાં કાળના સૌથી સૂમ અંશને સમય કહે છે. તે શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ કર્ણ પદાટિકા (વ)ને ફાડવાના ઉદાહરણ દ્વારા તથા શતપત્પલ (સો પાંખડીવાળું પુષ્પ વિશેપ) ના દષ્ટાન્ત દ્વારા બેધ્ય છે. એટલે કે તે બે દૃષ્ટાન્ત દ્રારા તેને અર્થ સમજાવવામાં આવ્યું છે. તે સમયમાં અહીં એકવ પ્રકટ કરવામાં આવ્યું છે, કારણ કે અતીત અને અનાગત (ભવિષ્યકાળ) કાળરૂપ સમય વિનદ અને અનુત્પન્ન હેવાથી અસત્વના રૂપે (અસ્તિત્વહીન) બની જતા હોવાથી તેનું અસ્તિત્વજ રહેતું નથી. તેથી એક વર્તમાનકાળનું જ અસ્તિત્વ રહે છે. તે વર્તમાનકાળનું અસ્તિત્વ પણ એક સમયનું જ હેય છે. તે કારજ સમયને એક કહે છે અથવા સમય નિરંશ હોવાથી એક હોય છે, તેથી તેમાં એકતા કરી છે. સૂ૦૮૬ !
