Page Text
________________
-
-
-
-
५८०
स्थानाङ्गसूत्र वज्जाणं' इति, विकलेन्द्रिय वर्णानाम् , अत्र विकलेन्द्रिय शब्देन-द्वित्रिचतुरिन्द्रिया ग्राह्याः, तत्रैकेन्द्रियाणामेकः काययोग एव भवति, द्वित्रिचतुरिन्द्रियाणां तु कायवाग्ररूपौ द्वौ योगौ तेषां मनसोऽसद्भावात् । मनःप्रभृतियोग सम्बन्धेनेदमपरमाह-'तिविहे पओगे' इत्यादि सुगम, मनः प्रभृतीनां व्याप्रियमाणानां जीवेन हेतु कर्तृभूतेन यत् प्रकर्पण व्यापारणं-प्रयोजनं स प्रयोगः, मनसः प्रयोगो मनः प्रयोगः । एवं वाक्प्रयोगः कायप्रयोगोऽपि । 'जहा ' यथा योगसूत्रे विकलेन्द्रिप्रकार सामान्यतः योगकी प्ररूपणा करके अब सूत्रकार विशेषरूप से नोरकादि चतुर्विंशति दण्डकों में इसकी प्ररूपणा करने के निमित्त" एवं" इत्यादि सूत्र कहते हैं । इसके द्वारा उन्हों ने ऐसा कहा है कि यह विविध योग विकलेन्द्रियों को छोड़ कर बाकी के समस्त नारक से लेकर वैमानिक तक के जीवों को होता हैं । यहाँ विकलेन्द्रिय पद से दो इन्द्रिय, तेन्द्रिय और चौइन्द्रिय जीवों का ग्रहण हुआ है । एकेन्द्रिय जीवके केवल एक काययोग ही होता है, दो इन्द्रिय, तेइन्द्रिय
और चौइन्द्रियों के काय और वचन ये दो योग होते हैं। क्यों कि इनमें मनोयोग नहीं होता है। अब सूत्रकार मन आदि योग के सम्बन्ध को लेकर ऐसा कहते हैं कि-"तिविहे पओगे पण्णत्ते" प्रयोग तीन प्रकार का कहा गया है। जीव के द्वारा मनः आदि योगों को जो प्रकर्ष रूप से व्यापारयुक्त किया जाता है, वह मनःप्रयोग आदि है। मन પ્રકાર છે-આ રીતે સામાન્યની અપેક્ષાએ ગની પ્રરૂપણ કરીને હવે સૂત્રકાર નારકાદિ ૨૪ દંડકના જીને અનુલક્ષીને ચાગની વિશેષ પ્રરૂપણ કરે છે, " एवं" इत्यादि
આ સૂત્ર દ્વારા સૂત્રકારે એ વાત પ્રકટ કરી છે કે વિક%િ સિવા યના નારકથી લઈને વૈમાનિક પર્યંતના સમસ્ત જીમાં આ ત્રિવિધ ગને સદ્દભાવ હોય છે. એકેન્દ્રિય, પ્રિન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય જીને વિકેન્દ્રિય કહે છે. એ કેન્દ્રિય જીવમાં માત્ર કાગને જ સદ્દભાવ હોય છે. કીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય જીમાં કાગ અને વચનગને સદ્દભાવ હોય છે, પણ મનેગને સદુભાવ હેત નથી.
મોગ આદિ ગોની પ્રરૂપણા કરીને હવે સૂત્રકાર પ્રગોની પ્રરૂ. ५॥ ४२ छ-" तिविहे पओगे पण्णत्ते " प्रयास र ४ारना द्या छ. જીવન દ્વારા મનઃ આદિ ભેગોને પ્રકષરૂપે વ્યાપારયુક્ત કરવાની જે કિયા पाय छ तर प्रयास ४ छ.. तना असर नीय प्रभारी छे-(१) मन:प्रयास,
| SR No. | 009307 |
| Book Title | Sthanang Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 706 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sthanang |
| File Size | 41 MB |