________________
-
-
६४८ भेदानां चावसर्पिण्युक्तविपर्ययेणोत्कृष्टमध्यमजघन्यत्वं प्राग्नद् योज्यं, तथाहिउत्सर्पिणी पश्चिमेऽरके उत्कृष्टा, चतुर्यु मध्यमा, प्रथमे जघन्या । एवं दुप्पमदुप्पमादिषु षट्सु समासूत्कृष्टमध्यमजघन्यरूपं त्रयं त्रयमवसर्पिण्युक्तपिपर्य येण वाच्यमिति ॥ मू०१६ ॥
काल लक्षणा अचेतनद्रपधर्माः प्रागुक्ताः, तत्साधा पुद्गलबर्मान् निरूपयन् पञ्च सूत्राणि सदण्डकान्याह___मूलम्----तीहिं ठाणेहिं अच्छिन्ने पोग्गले चलेज्जा, तं जहा-आहारिजमाणे वा पोग्गले चलेजा, विकुबमाणे वा पोग्गले चलेज्जा, ठाणाओ वा ठाणं संकामिज्जमाणे पोग्गले चलेजा। तिविहा उवही पण्णता, तं जहा-कम्मोवही, सरीरोवही, पाहिरभंडमत्तोकही । एवं असुरकुमाराणं भाणियई। एवं एगिदिय नेसवलं जात्र वेगाणियाणं ११ अश्वा तिदिहा वही पण्णत्ता तं जहा-सचित्ता अचित्ता लीलया । एवं मेरझ्याणं निरंतरं जाव भेद कल्पित कर लेना चाहिये तथा उत्सर्पिणी के दुष्पमदुष्पमादि जो भेद हैं उनमें, अवसर्पिणी में जो उत्तम मध्यम आदि कहे गये हैं उनसे विपरीतरूप में उत्कृष्टादि भेद कहना चाहिये जैसे-उत्सर्पिणी का जो पश्चिम आरक है उसमें उत्कृष्ट उत्सर्पिणी है, चार अरकों में मध्यम उत्सर्पिणी है और प्रथम अरक में जघन्य उत्सर्पिणी है इसी तरह से दुष्षमदुषमादि ६ कालों में उत्कृष्ट, मध्यम और जघन्यरूप तीन २ भेद अवसर्पिणी में कथन के उल्टेरूप में कहना चाहिये। स०१६॥ આદિ છએ કાળમાં પણ પ્રત્યેક કાળના ઉત્તમ, મધ્યમ અને જઘન્યરૂપ ત્રણ ભેદે સમજી લેવા જોઈએ તથા ઉત્સર્પિણીના દુષમદુષમાદિ જે ભેદે છે તેમાં, અવસર્પિણીના જે ઉત્તમ, મધ્યમ આદિ ભેદે કહ્યા છે, તેના કરતાં વિપરીત રૂપે ઉત્કૃષ્ટ ભેદનું કથન કરવું જોઈએ. એટલે કે ઉત્સર્પિણીના છેલા આરામાં ઉત્કૃષ્ટ ઉત્સપિણી હોય છે, વચ્ચેના ચાર આરામાં મધ્યમ ઉત્સર્પિણી હેય છે અને પહેલા આરામાં જઘન્ય ઉત્સર્પિણી હોય છે, એમ સમજવું. એજ પ્રમાણે દુષમદુષમાદિ છ કાળમાં ઉત્કૃષ્ટ, મધ્યમ અને જઘન્યરૂપ ત્રણ ભેદેનું કથન અવસર્પિણીના કથન કરતાં ઉલ્ટી રીતે કરવું જોઈએ. એ સૂ. ૧૬ છે
