________________
उत्तराध्ययनसूत्रे
किंच
कार्यसा वयसा मत्ते, वित्तै गिद्धे य इत्थिसु । दुहओ मलं संचिणइ, सिसुणागु व मट्टियं ॥१०॥ छाया-कायेन वचसा मत्तो, वित्ते गृद्धश्च स्त्रीषु ।
द्विधा मलं संचिनोति, शिशुनाग इव मृत्तिकाम् ॥ १० ॥ टीका-'कायसा' इत्यादि ।।
स बालः कायेन शरीरेण, वचसा-वाचा च मत्तः गर्वितः, तत्र कायेन मत्तः -अहं बलवानस्मि, रूपवानस्मि, इति चिन्तयति, वचसा मत्तः-अहं स्ववाचा जनान् वशीकत समर्थोऽस्मि, इति भावयति । उपलक्षणत्वात् मनसाऽपि मत्तः, अहं धोरणाशक्तिमानस्मीति मन्यते । अत्र 'कायसा' इति प्रयोग आषेत्वात् । तथा-वित्ते-धने, स्त्रीषु च गृद्धः आसक्तो भवति । 'वित्ते गृद्धः' इति अदत्तादानपरिग्रहोपलक्षणम् , 'कायसा वयसा' इत्यादि ।
अन्वयार्थ-वह अज्ञानी प्राणी (कायमा वयसा मत्ते-कायेन वचसा मत्तः) शरीर से एवं वचन से सदा गर्वित होता है-मैं बलवान हूं, मैं रूपवाला हूं-इस प्रकार विचारा करता है । मैं अपने वचनों द्वारा मनुष्यों को वश में करने के लिये समर्थ हूं, इस प्रकार अपनी वाणी की प्रशंसा किया करता है-यही वचन से गर्वित होना है। उपलक्षण से वह मन से भी मत्त होता है-मैं धारणा आदि शक्ति से संपन्न हूं, ऐसा माना करता है । तथा (वित्ते गिद्धे य इत्थिसु-वित्ते स्त्रीषु च गृद्धः) बालजीव धन में एवं स्त्रियो में विशेषरूप से आसक्ति रखा करता है। "वित्ते गृद्धः" यह पद अदत्तादान और परिग्रह का उपलक्षक है, क्यों
“कायसा वयसा" त्याहि.
सन्क्याथ- मज्ञानी प्राणी कायसा वयसा मत्ते-कायेन वचसा मत्तः शरी રથી અને વચનથી સદા ગતિ રહે છે–જાણે હું જ બળવાન છું, હું જ રૂપવાળે છું આ પ્રકારે ફુલાયા કરે છે. હું મારા વચનથી ભલભલા મનુષ્યોને વશ કરી શકું છું, આ રીતે પિતાની વાણીથી પોતાની પ્રશંસા કર્યા કરે છે-એનું નામ જ વચનથી ગતિ થવું એ છે, ઉપલક્ષણથી તે તે મનથી પણ મત્ત બને છેई पा२५ मा शतिथी सपन्न छु मे मान्य। ४२ छ. तथा वित्ते गिद्धे य इत्थिसु-वित्त स्त्रीषु च गृद्धः सव मापनमा भने श्रीमाभांश भासहित सध्या रे छ. “ वित्ते पृद्धः" म प महत्तान मन पश्शिलक्ष छ.
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
