________________
५३६
उत्तराध्ययनसूत्रे
इत्येवं भावना शीलोऽपकारिणां प्रत्युतोपकारको भवति । उक्तश्च - " सुजनो न याति विकृति, परहितनिरतो विनाशकालेऽपि ।
""
छेदेऽपि चन्दनतरुः, सुरभयति मुखं कुठारस्य ॥ १ ॥ " इति । तथा - प्रियवादी - मधुरभाषी भवति, यतः प्रियवादिनां सर्वेऽपि लोकस्तुष्यति । उक्तञ्च - " सिक्खह पियाई वोत्तुं सव्वो तूसह पिय भगंताणं । किं कोइलाहि दिन्न, किं व हियं कस्स काएहिं ॥ १ ॥ करयलमलियस्स वि दमणयस्स महमहइ पेसलो गन्धो । कुवियस्स वि सज्ज माणुसस्स महुरो समुल्लावो ॥ २ ॥ छाया - शिक्षध्वं प्रियाणि वक्तु, सर्वस्तुष्यति प्रियं भणद्भ्यः । किं कोकिलाभिर्दत्तं किंवा हृतं कस्य काकैः ? ॥ १ ॥ करतलमृदितस्यापि दमनकस्य (सुगन्धिद्रव्यविशेषस्य ) प्रसर्पति पेशलो गन्धः । कुपितस्यापि सज्जन मानुषस्य मधुरः समुल्लापः ॥ २ ॥ इति ।
"
हे आत्मन् ! यदि तू अपने अपकारी पर क्रोध करता है तो इस धर्म, अर्थ, काम एवं मोक्ष इन चारों पुरुषार्थो का शत्रु क्रोधरूप अपariपर क्रोध क्यों नहीं करता है-ऐसा विचार कर वह उल्टा उपकारी का भी उपकारी होता है। कहा भी है
“सुजनो न याति विकृतिं परहितनिरतो विनाशकालेऽपि । छेदेऽपि चंदनतरू, सुरभयति मुखं कुठारस्य ॥ २ ॥ सज्जन का कुछ स्वभाव ही ऐसा होता है कि वह अपने विनाशकाल में भी विकृति को प्राप्त नहीं होते हैं। जिस प्रकार चंदन वृक्ष अपने काटने वाले कुठार के मुखको भी सुरभित सुगन्धित करता है । (पियंवाई - प्रियवादी) मधुर भाषी हो, क्यों कि सदा मधुर भाषण से लोक प्रसन्न होते है कहा भी है
હું આત્મન્! જે તું તારા અપકારી ઉપર ક્રોધ કરે છે, તેા આ ધર્મ, અથ કામ અને મેાક્ષ એ ચારે પુરૂષાના શત્રુ એવા ક્રોધ જેવા મહાન અપકારી પર ક્રોધ કેમ કરતા નથી ? આવા વિચાર કરીને તે અપકારી ઉપર પશુ ઉપકાર કરે છે કહ્યુ પણ છે
सुजनो न याति विकृति, परहितनिरतो विनाशकालेऽपि । छेदेऽपि चदनतरुः, सुरभयति मुखं कुठारस्य ॥ २ ॥ સજ્જનાના સ્વભાવ જ એવા હાય છે કે તેઓ પેાતાના વિનાશકાળે પણ વિકૃતિ પામતા નથી. જેમ કે ચન્દનવૃક્ષ તેને છેદનારા કુહાડાના મુખને पशु सुगंधवा मनावे छे. भाटे पियंवाई - प्रियवादी मधुर भाषी मनी, अर કે મીઠી વાણીથી લેાકેા સદા રાજી થાય છે. કહ્યું પણ છે કે—
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
