________________
प्रियदर्शिनी टीका अ. १४ नन्ददत्त-नन्दप्रियादिवइजीवचरितम् ८७५ द्विजाः पक्षिण आमोदमाना गच्छन्ति । एवं विवेकिनोऽप्यभिष्वङ्गाभावायत्र-यत्र संयमयात्रानिर्वहणं तत्र गच्छन्तीति भावः ॥४४॥ पुनरर्यादिषु रागं निवर्तयितुं राजानं प्रति कमलावती पाह
मूलम्इमे यं बंद्धा फंदंति, मम हत्थज्जमागया।
'वयं च सत्ता कामेसु, भविस्सोमो जहा इमे ॥४५॥ छाया-इमे च बद्धाः स्पन्दन्ते, मम हस्तमार्य ! आगताः ।
वयं च सक्ताः कामेषु, भविष्यामो यथा इमे ॥ ४५ ॥ हुए (कामकमा दिया इव गच्छंति-कामक्रमाः द्विजाः इव गच्छन्ति) यथेच्छ भ्रमण करनेवाले पक्षीयोंकी तरह विचरते रहते हैं।
भावार्थ-जिस प्रकार पक्षियोंको किसी भी स्थानमें ममत्व नहीं होता है, और वे प्रमुदित मन होकर स्वेच्छानुसार इधर उधर विचरते हैं उसी प्रकार ये विवेकी जन भी भोगोंको भोगकर पश्चात् उनको कटुक विपाकवाले जानकर उनका परित्याग कर देते हैं और इस तरह ये विवेकी जन जिस प्रकार वायु सर्वथा लघु होती है, उसी तरह वैषयिक भारसे रहित बनकर लघु बन जाते हैं अथवा उनके त्यागसे संयम जीवन व्यतीत करते हुए अप्रतिबद्ध विहारी होजाते हैं । इनको विहारमें बाधा करने वाली किसी भी शक्तिका साम्हना नहीं करना पडता है। जहां इनको जाना होता है वहीं पर चले जाते हैं। संयमके निर्वाहमें जहां भी इनको बाधाका अभाव प्रतीत होता है वहीं पर जाते हैं ॥४४॥ ननमनुम१ ४२त. २हीन कामकमा दिया इव गच्छंति-कामक्रमाः द्विजाः इव गच्छन्ति यथे२७ श्रम ४२१॥4॥ पक्षीयानी भा३४ वियरत॥ २९ छे.
ભાવાર્થજે પ્રમાણે પક્ષી એને કઈ પણ સ્થાનમાં મમત્વ થતું નથી અને પ્રમુદિત મન બનીને સ્વેચ્છાનુસાર અહિં તહીં વૈરવિહાર (સ્વેચ્છા વિહાર) કરે છે. એ પ્રમાણે વિવેકી જન પણ ભેગોને ભેગવીને પછીથી તેને કડવાં ફળ આપનાર તરીકે જાણીને એને પરિત્યાગ કરી દે છે, અને એ રીતે એ વિવેકી જન જે પ્રમાણે વાયુ સર્વથી હલકો-નાને હોય છે એ માફક વૈષયિક ભારથી રહિત બનીને લઘુ બની જતા હોય છે. અથવો એના ત્યાગથી સંયમ જીવન વ્યતીત કરીને અપ્રતિબદ્ધ વિહારી થાય છે. એમને વિહારમાં બાધા કરનાર કેઈ પણ શક્તિને સામને કરે પડતું નથી. જ્યાં તેમને જવું હોય છે ત્યાં તેઓ ચાલ્યા જાય છે. સંયમના નિર્વાહમાં જ્યાં પણ તેમને બધાને અભાવ પ્રતીત થાય ત્યાં તેઓ જાય છે. ૪૪
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
