________________
प्रियदर्शिनी टीका अ. ११ गा. १०-११ विनीतत्वस्य पञ्चदश कारणानि ५३१ स्थानभाषाभावभेदाच्चतुर्विधः । तत्र - गतिचपलः - द्रुत द्रुतचारी, स्थानचपल: = तिष्ठन्नपि हस्तपादादिभिश्चलन्ने वास्ते, असदभ्यासमीक्ष्या देशकालमलापभेदाद् भाषाचपलोऽपि चतुर्विधः । तत्र -असत्प्रलापी = असद् - अविद्यमानम् अस्ति खपुष्पम् ' इत्यादि प्रलपतीत्येवं शीलः । असभ्यप्रलापी = असभ्यम् - खरपरुषादि प्रलपतीत्येवं शीलः, असमीक्ष्यप्रलापी= असमीक्ष्य = पूर्वा परसम्बन्धमनालोच्य प्रलपनशीलः । अदेशकालमलापी = देशकालविषये विपरीतभाषणशीलः । यथा - मरुदेश ' वङ्ग' इति कथयति, वङ्गं च मरुमिति । वर्तमानं भूतं कथयति, भूतं च वर्तमानम् ' इत्यादि । भावचपलः = प्रस्तुतं सूत्रमर्थं च असमाप्यान्यद् ग्रहणशीलः । तथा-' अमायी = मायावर्जितः, 'अकुतूहल = इन्द्रजालाद्यपूर्व वस्तुदर्शनोत्कण्ठा वर्जितः ॥ १० ॥
एवं भाव के भेद से चपलता चार प्रकार की है- शीघ्रता से चलना गति की अपेक्षा चपलता है । बैठे हुए होने पर भी हाथ पैर चलाते रहना यह स्थान की अपेक्षा चपलता है । भाषाकी अपेक्षा चपलता चार प्रकार की है - १ असत्प्रलाप - अविद्यमान वस्तुका कथन करना - जैसे - " आकाशपुष्प है " - २ असभ्यप्रलाप खर परुष अति कठोर शब्दोंका बोलना-३ असमीक्ष्यमलाप - पूर्वापर संबंध का विचार नहीं करके बोलना, (४) अदेशकाल प्रलाप - देशकालके विषय में विपरीत भाषण करना - जैसेमरुदेश को बंगदेश कहना, बंगदेशको मरुदेश कहना, वर्तमान कालको भूतकाल कहना एवं भूतकालको वर्तमानकाल कहना, इत्यादि । ये भाषाकी अपेक्षा चपलनाके चार प्रकार है । प्रस्तुत सूत्र एवं अर्थकी परिसमाप्ति न कर के अन्य सूत्र एवं अन्य अर्थको ग्रहण करनेकी भावना का नाम भावचप
ભાષા અને ભાવના ભેદથી ચપલતા ચાર પ્રકારની છે-શીવ્રતાથી ચાલવુ તેને ગતિની અપેક્ષાએ ચપળતા કહે છે ખેઠાં બેઠાં પણ હાથ પગ હલાવ્યા કરવા તેને સ્થાનની અપેક્ષાએ ચપળતા કહે છે. ભાષાની અપેક્ષાએ ચાર પ્રકારની ચપળતા છે-(૧) અસત્ય પ્રલાપ્ર—એટલે કે અવિદ્યમાન વસ્તુનું કથન કરવું. જેમ કે 66 આકાશ પુષ્પ છે. '' (૨) અસભ્યપ્રલાપ-અતિ કઠોર શબ્દો ખેલવા, (૩) અસમીક્ષ્યપ્રલાપ-પૂર્વાપર સંબંધના વિચાર કર્યાં વિના ખેલવુ', અને (૪) અદેશકાલ પ્રલાપ-દેશ કાળના વિષયમાં વિપરીત બેલવુ`. જેમ કે મારવાડને બંગાળ કહેવું, વર્તમાનકાળને ભૂતકાળ અને ભૂતકાળને વર્તમાનકાળ કહેવા વગેરે. આ પ્રમાણે ભાષાની અપેક્ષાએ ચપલતાના ચાર પ્રકારની છે. પ્રસ્તુત સૂત્ર અને અર્થની પરિસમાપ્તિ કર્યા વિના અન્ય સૂત્ર અને અર્થ अड ४२वानी भावनानु नाम लावयपक्षता छे. ( 3 ) ( अमाई - अमायी ) भाया
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
