________________
२०४
उत्तराध्ययनसूत्रे इष्टसंयोगादिजनितं सुखं सर्वस्यात्मनः प्रियं स्यात् , इष्टवियोगादिजनितं दुःखं सर्वस्यात्मनोऽप्रियं स्यादिति विदित्वेत्यर्थः । तथा-प्राणान्-पाणिनः जीवान् , मियात्मकान्=प्रियः-आत्मा येषां ते प्रियात्मकास्तान् प्रियात्मकान् , दृष्ट्वा, तथा चोक्तम्-" सव्वे जीवा वि इच्छंति, जीविउं न मरिजिउं" इति हृदि विचार्य, पाणिनः जीवस्य, प्राणान् इन्द्रियोच्छ्वासनिश्वासायुर्वाङ्मनः कायबलरूपान् न हन्यात्-नातिपातयेत् , इदमुपलक्षणं तेन-नापि घातयेत् , नापि वा घ्नन्तमन्यमनुमोदयेत् । प्राणातिपातास्रवनिरोधः प्रतिपादितः 'पाणिणो' इत्येकवचनं जातिविवक्षया ॥७॥ वेदक है'-ऐसा समझकर-इष्ट पदार्थ के संयोग आदि से जनित सुख समस्त आत्माओं को अत्यंत प्रिय होता है, एवं इष्ट पदार्थके वियोग आदिसे जनित दुःख समस्त आत्माओं को अधिक अप्रिय होता है ऐसा अनुभव कर, तथा (पाणे पियायए प्राणान् प्रियात्मकान् ) समस्त प्राणियोंको अपने२ प्राण प्रिय हैं, क्यों कि 'सव्वे जीवा वि इच्छंति जीविडं न मरिज्जिउं' ऐसा सिद्धान्त है कि समस्त जीव जीने की ही इच्छा करते हैं मरने की नहीं, ऐसा जानकर (पाणिणो पाणे न हणे-प्राणिनः प्राणान् न हन्यात् ) किसी भी प्राणी के प्राणों का व्यपरोपण न करें-पांच इन्द्रिय प्राण, तीन बलप्राण, ९ आयुप्राण एवं १० श्वासोच्छास प्राण, इन दस प्राणों का हनन न करे उपलक्षण से दूसरों से हनन न करावे और न हनन करते हुए की अनुमोदना करे, यह भी समझना चाहिये। - भावार्थ-जैसे अपने प्राण अपने को प्रिय हैं इसी तरह समस्त जीवों को अपने २ प्राण प्रिय हैं । सुख दुःख का अनुभव प्रत्येक आत्मा સુખદુઃખ આદિના વેદક છે–એમ સમજીને ઈષ્ટપદાર્થના સંગ આદિથી ઉત્પન્ન થયેલ સુખ સમસ્ત આત્માઓને પ્રિય હોય છે. અને ઈષ્ટપદાર્થના વિશે આદિથી ઉત્પન્ન થયેલ દુઃખ સમસ્ત આત્માઓને અપ્રિય હોય છે. એ અનુભવ કરીને तथा पाणे पियायए-प्राणान् प्रियात्मकान् समस्त प्राणीमान पातान प्रा प्रिय डाय छे. ४।२५ , “ सम्वे जीवावि इच्छति जीविउन मरिज्जि" मेवा સિદ્ધાંત છે કે, સઘળા જીવો જીવવાની જ ઈચ્છા કરે છે મરવાને કઈ ઈચ્છતું જ नथी. मे शीन ४५ पोणिणो पाणे न हणे-प्राणिनः प्राणान् न हन्यात् પ્રાણુના પ્રાણનું સ્થપોપણ કરે નહીં.-પાંચ ઈન્દ્રિય પ્રાણ, ત્રણ બલ પ્રાણ, નવ આયુષ્ય પ્રાણુ અને દસ વાસોચ્છવાસ પ્રાણુ આ દસ પ્રાણેને હણે નહીં. ઉપલક્ષણથી બીજા મારફત હણવે નહીં તેમજ હણવાવાળાને અનુમોદન આપે नही. से ५ समाने.
ભાવાર્થ–જે રીતે આપણે પ્રાણ આપણને પ્રિય હોય છે તે જ રીતે
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
