Jain Stotra Sandohe Part 02

Author(s): Chaturvijay
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090207/1

Page #1

- પચિન યાયિ - ] ઉબાલ
કોમ ,Jason |

Page #2

FFERCHOIHION WHIDHM MAHIMore:mam monumaNDILIATE
श्रीप्राचीनजैनसाहित्योद्धारप्रन्थावल्याश्चतुर्थ पुष्पम् मन्त्राधिराज-चिन्तामणि ।
अनेकजैनाचार्यविरचितः जैनस्तोत्रसन्दोहः
तस्य द्वितीयो विभागः।
सम्पादकः संशोधकश्च पूज्यपाद-दक्षिणविहारिश्रीमदमरविजयमुनिवर्य
चरणारविंदचश्चरीकः चतुरविजयो मुनिः ।
withimuAMMATERathmRImamallyHI
ME
प्रसिद्धिकारका साराभाई मणिलाल नवाब-अमदावाद. वीरसंवत् २४६२. प्रथमावृत्तौ प्रतयः ५०० सने १९३६ विक्रमसंवत् १९९२ मूल्यं रू. ७-८-० आत्मसंवत् ३९
TamilyaRemiummaNidhwamalinuumindime

Page #3

प्राप्तिस्थान
साराभाई मणिलाल नवाब नागजी भूदरनी पोळ अहमदावाद.
सर्वहक प्रकाशकने स्वाधीन छे.
: मुद्रक : मणिलाल कल्याणदास पटेल धी : सूर्यप्रकाश प्रिन्टींग प्रेस पानकोर नाका- अमदावाद

Page #4

સમર્પણ.
આગમતારક આચાર્યદેવ શ્રી સાગરાનરસૂરીશ્વરજીના
કરકમલમાં.
સારાભાઈ નવાબ

Page #5


Page #6

વિષયસૂચી.
પાનું
વિષય ૧ સમર્પણ ૨ પ્રાર્થન 8 નમઃ ૪ પ્રાસંગિક નિવેદન ૫ પ્રસ્તાવના । खोत्राणि ૭ ગૂજરાતી અનુવાદ ८. यन्त्राणि
૭-૧૨ ૧૩–૧૫
૫-૨૦ ૧-૧૪૦
૧-૨૮૮ ૨૯૧-૩૪૦,
૧-૬૪

Page #7


Page #8

!! જી નેતાગાય નમઃ ।।
પ્રાકથન
વિ. સ. ૧૯૮૭ની સાલમાં ‘ શ્રીદેવિરતિ ધર્મારાધક સમાજ’ તરફથી અમદાવાદના શેઠ ભગુભાઈના વડામાં શ્રી જૈન સાહિત્ય પ્રદર્શન ’ ભરવામાં આવ્યું હતું. તે સમયે તેની વ્યવસ્થાપક સમિતિ તરફથી ચિત્રકળા, લેખનકળા તથા મયંત્રાદિ વિભાગના તરરી સેક્રેટરી તરીકે મારી નીમણુક કરવામાં આવેલી. એ પુણ્ય પ્રસંગે સેકડા વર્ષોથી જૈનભંડારાના ભૂમિગૃહોમાં છુપાએલ સાહિત્યરસ્મિનું નિરીક્ષણ કરવાની અણુમાલી તઃ પ્રથમવાર મને સાંપડી, અને જેમ જેમ તે સાહિત્યરશ્મિનુ બારીકાઈથી હું નિરીક્ષણુ કરતા ગયા તેમ તેમ તે રશ્મિના સર્જક જૈનાચાર્યા તેમજ ધર્મધુરંધર સાવરા તરફ પૂજ્ય અને પવિત્ર ભાવ વધતા ગયે;—સાથે સાથે તે સાહિત્યરશ્મિને પૂજ્ય અને પવિત્ર ભાવથી આશ્રય આપનાર જૈન મંત્રીશ્વરા તથા જૈન શ્રેષ્ઠિ તરફ પણ માનની લાગણી ઉત્પન્ન થઈ; ––એકલા પૂજ્ય અને પવિત્ર ભાવ ઉત્પન્ન થયા એટલું જ નહિ, પરંતુ તે પૂજ્યે મહાનુભાવાએ વિશાળ દૃષ્ટિથી અને આત્મકલ્યાણની પવિત્ર ભાવનાથી સર્જન કરેલાં અને જંગમાત્રના કલ્યાણની ભાવનાથી આશ્રય આપીને આજ સુધી સાચવી રાખેલાં તે સાહિત્યરશ્મિના વારસાને નાશ થતા અટકાવવા, તેના વારસદારાને તેની ખરી કિંમત સમજાવવા મારા મનમાં નિશ્ચય બંધાયા.
'
મારા આ નિશ્ચયના પરિણામે જ ચાલુ સાલના શિયાળામાં લગભગ અગિયાર હજાર રૂપૈઆના ખં કરીને “ જૈચિત્રકલ્પદ્રુમ નામના બહુમૂલ્ય ગ્રંથ જૈન જનતા સમક્ષ રજૂ કરી શકયેા; અને તે ગ્રંથમાં જ પાટણના પ્રાચીન જ્ઞાનભંડારાના દસ દસ વર્ષના બારીક નિરીક્ષણ ઉપરથી રાત્રિદિવસ અથાગ મહેનત કરીને ‘ લેખનકળા'ના વિષય ઉપર અજવાળું પાડતા વિર્ય મુનિમહારાજ શ્રીપુણ્ય
29

Page #9

વિજયજીએ “ભારતીય જૈન શ્રમણ સંસ્કૃતિ અને લેખનકળા” નામને એક સ્વતંત્ર પુસ્તક જેટલો વિસ્તૃત નિબંધ તૈયાર કરીને, આધુનિક મુદ્રણયુગમાં અદશ્ય થતી પ્રાચીન લેખનકળા અને તેનાં સાધના સંરક્ષણ કરવા તરફ જાહેર જનતાનું લક્ષ્ય દોર્યું. સાથે સાથે મેં પણ મારા પાંચ પાંચ વર્ષના અવલોકન દરમ્યાન મારા જાણવામાં આવી તેટલી સાધનસામગ્રીને ઉપયોગ કરી “ગુજરાતની જેનાશ્રિત કળા અને તેનો ઇતિહાસ” તથા “ચિત્રવિવરણ” નામના બે સ્વતંત્ર નિબંધ લખીને મોગલ સમય પહેલાંની ગુજરાતની, ખાસ કરીને જેનોથી આશ્રય પામેલી ચિત્રકળા તરફ સૌથી પ્રથમ ધ્યાન દોરવા પ્રયત્ન કર્યો છે, અને મને જણાવતા આનંદ થાય છે કે આવા વિકટ સમયમાં પણ મારા ધાર્યા કરતાં ઘણી જ સુંદર રીતે તે ગ્રંથની લગભગ બધી નકલો ખરીદી લઈને મારા કાર્યમાં આગળ વધવા જનતાએ ગર્ભિત રીતે પ્રેરણા કરી છે. અજાયબીની વાત તો એ છે કે શ્રીમાન અને ઉદાર એવી જૈન કોમના દરેકે દરેક આગેવાને તથા પૂજ્ય અને પવિત્ર એવા મુનિમહારાજાઓએ મને સાથ આપ્યો છે. આ રીતે ઉપર્યુક્ત ત્રણ વિભાગે પિકી (૧) ચિત્રકળા અને (૨) લેખનકળાની સામગ્રી મેં જનતા સમક્ષ રજુ કરી છે, જ્યારે બાકી રહેલા (૩) મંત્રમંત્રાદિ વિભાગની જેટલી સામગ્રી મને પ્રાપ્ત થઈ છે તેમાંથી કેટલીક પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં અને બાકીની સામગ્રી હવે પછી ટૂંક વખતમાં મારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થનાર “ભૈરવપદ્માવતીક૯૫ માં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે. હું આશા રાખું છું કે જાહેર જનતા મારા આ સાહસને વધાવી લેશે અને મને બીજા અમૂલ્ય ગ્રંથોનું પ્રકાશન કરવા પ્રેરણા કરશે જ.
પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં મુખ્યત્વે કરીને આદેય નામકર્મના ઉદયવાળા,
૪ આ નિબંધની પુસ્તકાકારે પણ ઘેડી નફ્લો બંધાવેલી છે, જેની કિંમત રૂા. ૮–૯–૦ આઠ રૂપૈઆ રાખવામાં આવી છે.

Page #10

જંગમ કલ્પવૃક્ષ સમાન, પુરુષાદાનીય શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુને લગતાં મંત્રમંત્રાદિગર્ભિત તેમ જ યમકશ્લેષાદ્યયંત નાની મોટી ૬૪ કૃતિઓને સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. તે કૃતિઓની રચના કરનાર મહાપુરુષો વગેરેની એતિહાસિક ચર્ચા સંપાદકે પ્રસ્તાવનામાં કરેલી હોવાથી તે તરફ વાચકેનું ખાસ ધ્યાન ખેંચવાની રજા લઉં છું.
આટલા સૂચન બાદ આ પુસ્તકપ્રકાશનને અંગે જેમને હું ઋણી છું તેમનું ઋણ જાહેર કરીને પણ અદા કરવાની શિષ્ટ પુરુષની પ્રથાનું હું અનુકરણ કરૂં તે સ્થાને જ ગણાશે. પાટણ બિરાજતા પૂજ્ય પ્રવર્તક શ્રીકાંતિવિજયજી તથા તેઓશ્રીના પ્રશિષ્ય વિઠઠર્ય મુનિમહારાજ શ્રીપુણ્યવિજયજીનો અને દક્ષિણવિહારી શ્રીઅમરવિજયજી તથા પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદક અને સંશોધક પૂજ્ય ગુરુદેવ શ્રી ચતુરવિજયજીને અત્યંત આભારી છું.
આ ગ્રંથમાં છાપવામાં આવેલી કૃતિઓ પૈકી “શ્રીઉવસગ્ગહરસ્તોત્ર'ની પાર્ષદેવગણિકૃત ટીકા પ્રથમ શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તકેદ્વારા ફંડ તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલી તે છાપવા પરવાનગી આપવા માટે શ્રીયુત છવણચંદ સાકરચંદ ઝવેરીને તથા શ્રી જેનાનંદ પુસ્તકાલય, સુરત અને શ્રી આત્મારામ જૈન જ્ઞાનમંદિર વડોદરાના વહીવટક્તઓને પણ હસ્તલિખિત પ્રત આપવા માટે આ તકે આભાર માનું છું. આ પુસ્તકના અગાઉથી ગ્રાહક થઈને જે જે પૂજ્ય મુનિ. મહારાજાઓએ તથા ભાઈઓએ મહને ઉત્તેજિત કર્યો છે તેઓને પણ આભાર માનું છું. ઈચ્છું છું કે–મહારાં ભવિષ્યનાં પ્રકાશમાં પણ હારી સાથે ઉભા રહીને આ બધાજ હારી ભાવનાને સફલ બનાવશે.
આ ગ્રન્થમાં છાપવામાં આવેલા યંત્રના પ્રકાશનના છાપવા છપાવવાના સર્વહક્ક પ્રકાશકને જ સ્વાધીન હોવાથી પ્રકાશકની મંજુરી વિના કોઈપણ સંસ્થા અગર ગૃહસ્થને નહિ છપાવવા આગ્રહભરી વિનંતિ છે. વળી આ અતિ દુર્લભ યંત્ર પૂજનીય તથા વંદનીય છે તેમજ

Page #11

શાન સ્વયં પણ પૂજ્ય છે એટલે વાચક અને દર્શક બંને પ્રત્યે નગ્ન વિનંતિ છે કે તેઓ કૃપા કરીને તેની જરા પણ અવગણના ન કરે. આ ગ્રન્થમાં છપાએલા બધા યંત્રોની આકૃતિઓ વયોવૃદ્ધ ગુરુદેવ આચાર્ય શ્રીજયસિંહસૂરિજીએ પોતાના હાથે જ દોરી આપેલી છે તે માટે તેઓશ્રીને હું જેટલો આભાર માનું તેટલો ઓછો છે.
આ ગ્રન્થ આગમે દ્ધારક આચાર્યદેવ શ્રીસાગરાનંદસૂરીશ્વરજીના કરકમલમાં એ જ કારણે સમર્પિત કરાય છે કે તે જ પુણ્યપુરુષની પ્રેરણાથી પ્રાચીન જૈન સાહિત્યનો આસ્વાદ લેવાને હું ભાગ્યશાળી થયો છું.
આ સંગ્રહમાં “શ્રીનમિણસ્તોત્ર'ની મંત્રમય ટીકા તથા તેના એકવીસ યંત્ર સુશ્રાવક શિવનાગ વિરચિત “શ્રીધરણરગેન્દ્રસ્તોત્ર'ની મંત્રય ટીકા તથા તેના ઓગણીસ યંત્ર, સુપ્રસિદ્ધ “વિજયપહત્ત
સ્તોત્ર'ના મંત્રા—ાય તથા તેના ૨૦ વીસ યંત્રો, “અમઢે” મંત્રના ત્રણ યંત્રો તેની વિધિ સાથે અને “મંત્રાધિરાજતેત્રમાં બતાવેલી વિધિ પ્રમાણે તૈયાર કરેલે ચિંતામણિયંત્ર' વગેરે કુલ ૬૪ ચોસઠ યંત્રો પહેલી જ વાર પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલા છે. સાથે સાથે “સંતિકરસ્તાત્ર ના અધિષ્ઠાયક દેવનાં ચિત્રો સાથેના પ્રાચિન ચિત્રપટના યંત્રની પ્રતિકૃતિ પણ આપવામાં આવી છે. વિશેષ મંત્રસાધના કરવાની ઈચછાવાળાઓને માટે “મંત્રસાધનોપયોગી કાષ્ટક તથા તેને લગતાં મુખ્ય મુખ્ય અંગેનું સ્પષ્ટીકરણ ગૂર્જર ભાષામાં સંપાદકે કરેલું હોઈ તેના બાકીનાં બીજ અંગેનું સ્પષ્ટીકરણ મહારા તરફથી હવે પછી પ્રસિદ્ધ થનાર “ભરવપદ્માવતીક૯૫નો પ્રસ્તાવનામાં કરવામાં આવનાર હોવાથી તે તરફ વાંચકેનું ધ્યાન ખેંચવાની રજા લઉં છું. મન્ના
મન્ચ એટલે અમુક પ્રકારના અક્ષરની સંકલના. જેમ આકર્ષસુશીલ વિદ્યુત અને પ્રેરક વિદ્યુતના સમાગમથી તણુઓ ઉત્પન્ન થાય

Page #12

છે તેમ જૂદા જૂદા સ્વભાવવાળા અક્ષરોની યથાયોગ્ય રીતે સંકલના –ગુંથણી કરવાથી કેઈ અપૂર્વ શક્તિને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. એ તે જાણીતી વાત છે કે મહાપુરુષોએ ઉચ્ચારેલા સામાન્ય શબ્દોમાં પણ અદ્દભુત સામર્થ્ય રહેલું છે. તે પછી ઉદ્દેશપૂર્વક વિશિષ્ટ વર્ણોની સંકલનાથી યોજેલા પદના સામર્થ્યની તે વાત જ શી ? આવા પદેના–મન્નપદેના–રચયિતા જેટલે અંશે સંયમ અને સત્યના પાલક હેય તેટલે અંશે તેમાં વિશિષ્ટતા સંભવે છે; તેથી જ મન્ચની ભાષામાં પરિવર્તન કરવામાં આવે અર્થાત તદ્દગત અર્થ અન્ય ભાષા દ્વારા રજુ કરવામાં આવે છે તે પરિવર્તન મન્ટની ગરજ સારી શકે નહિ. મન્ન ઘણા જ પ્રકારના હોય છે, કેટલાક યોગસાધનાને માટે ઉપયોગી હોય છે અને કેટલાક રોગોની શાંતિ માટે ઉપયોગી હોય છે, કેટલાક લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિ માટે હોય છે અને કેટલાક દુશ્મનને નાશ કરવા માટે યોજેલા હોય છે. દરેક મિત્રની સાધના માટે એકાગ્રતા અને તેના ફળ પરત્વે દઢ વિશ્વાસની પ્રથમ આવશ્યકતા હોય છે. કેટલાકનું એવું માનવું છે કે પ્રાચીન સમયમાં જે મનૅ હતા તેને નાશ થઈ ગએલે છે અને જો તેમ ન માનવામાં તે આજકાલ તે મન્ચના અધિષ્ઠાયક દેવો પ્રત્યક્ષ કેમ નથી આવતા ? અને તે પ્રમાણે પ્રત્યક્ષ નહિ આવવાથી તેના પ્રત્યેનો વિશ્વાસ ઘટતો જાય છે. આ વાત જરૂર વિચારવા જેવી છે અને તેનો બરાબર વિચાર કરવામાં આવે તે તુરત જ જણાઈ આવશે કે આજકાલ મન્ત્રો પણ તેના તે જ છે અને અધિષ્ઠાયક પણ બદલાયા નથી, પરંતુ પ્રાચીન સમયમાં તેના સ્મરણ તથા સાધના કરવાવાળાઓમાં જે શ્રદ્ધા, સાહસિકતા અને પવિત્રતા હતા તે આજકાલના સાધકેમાં નથી જોવામાં આવતી. યેગ્યતાની વાત તે દૂર રહી, પણ તેના શબ્દચ્ચાર પણ બરાબર તેઓ કરી શકતા નથી. પૂર્વપુરુષોએ તેની પેજના કરવામાં અને તે સંબંધી વિધિ બતાવવામાં જરા પણ બાકી રાખી નથી, પિતપોતાના ધ્યેય અનુસાર બંને એ વર્તન સાચવ્યું છે, પરંતુ તે

Page #13

૧૨
મહાપુરુષાનાં ધ્યેય અને સાષાના ધ્યેય જૂદાબૂદા હાવાથી સિદ્ધિ થતી નથી. આ વિષે ઘણું ધણું કહી શકાય તેમ છે, પરંતુ સ્થાનાભાવે તેની ચર્ચા હવે પછીના મ્હારા ભૈરવપદ્માવતીક૫ 'ના પ્રકાશનમાં કરવાની ઇચ્છા રાખતા આ વિષય અત્રે જ સમાપ્ત કરું છું.
"
છાપકામ માટે, સૂર્યપ્રકાશ પ્રેસના માલિક, યંત્રના બ્લોકા તથા ટાઈટલ વગેરે સુંદર રીતે છાપી આપવા માટે કુમાર કાર્યાલયવાળા શ્રીયુત બચુભાઇ રાવત, તથા યંત્રવિવરણુના છાપ કામ માટે શ્રો શારદા મુદ્રણાલયના વ્યવસ્થાપકાને અત્રે હું આભાર માનું છું.
છેવટે મ્હારા આ ગ્રન્થ પ્રકાશન કાર્યમાં પ્રેસદાષ અગર દૃષ્ટિદોષથી કાંઈપણ સ્ખલના રહી જવા પામી હોય તે સુન ખ સુધારી લેશે એવી ઈચ્છા રાખતા વિરમું છું.
સંવત ૧૯૯૨
ભાદ્રપદ શુક્લ દશમી
વડેાદરા તા. ૨૬-૯-૧૯૩૬
પ્રકાશક
સારાભાઈ મણિલાલ_નવામ નવી પત્થરચાલ, કાલેજસામે
વડાદરા.

Page #14

अनुक्रमणिका
-
स्तोत्रप्रतीकः
कर्ता.
पृष्टम् १उवसग्गहरं. ( द्विजपार्श्वदेवगणिकृता टीका ) भद्रबाहुस्वामी, १ २ नमिऊण० ( भयहरस्तोत्रम् ) मानतुङ्गसूरिः (सटीकम् ) १४ ३ धीचिन्तामणिकल्पः मानतुङ्गसूरिशिष्यधर्मघोषसूरिः
चिन्तामणिसम्प्रदाय: ४ श्री चिन्तामणिकम्पसारः ५ श्रीस्तम्भन० ( स्तम्भनपार्श्व०) तरुणप्रभाचार्यः । ६ जस्स फणिंद० ( मन्त्रगर्भितं ) कमलप्रभाचार्यः ७ नमिउण. ( , ) रत्नकीर्तिसूरिः ८ श्रीपार्श्वः पातु० ( मन्त्राधिराजः ) ९ जगद्गुरुं जगदेवं (चिंतामणिपार्श्वमंत्रगर्भितम् ) जिमपतिसूरिः ४४ १० ॐ नमो देवदेवाय ( अमटेमन्त्रगर्भितम् ) मेस्तुङ्गसूरिः " जसु सासणएवि० (मन्त्रयन्त्रादिमयं स्तम्भन०) पूर्णकलशः ५०
( सटीकम् ) १२ धरणोरगेन्द्र० । सटीकं मन्त्रादिगर्भितम् ) शिवनागः ७० १३ श्रीमदेवेन्द्र० ( मन्त्रगर्भितं कलिकुण्डपार्श्व० ) . १४ ॐ नमो भगवते ( अट्टेमट्टे मन्त्रगर्भितम् ) अजितसिंहाचार्यः ९० १५ ॐनत्वा ० ( पार्श्वसप्ततीर्थी०) सङ्घविजयगणि १६ स्तुवे श्रीस्तम्भनाम्भोज० ( स्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् ) . १५ स्तवीमि तं पार्श्व०
, शृङ्खलाबद्धम् १८ स्फुरत्केवल० .
., देवसुन्दरसूरिः १९ श्रीस्तम्भनं पार्श्वजिनं
,, जिनसोमसूरिः २० योगात्मना० (यमकमयं स्वोपज्ञाक्चुरियुतं च ) जयसागरः २१ श्रीमान् पार्श्व:० ( महेशानामण्डन० ) रत्नशेखरसूरिशिष्य

Page #15

१४
११६
१२९
२२ श्री चारूप० ( चारूपमण्डन० )
. १०९ २३ महानन्दलक्ष्मी० ( शर्केश्वर० )
हंसरत्नः ११० २४ सकलसुरासुर० ( ,, छन्दः )
१११ २५ षट्पत्तनपुटभेदन०
. जिनभद्रसूरिः ११३ २६ जीरापल्लिपुरो०
. सौभाग्यमूर्तिः ११५ २७ श्रीवामेयं० (जीरापल्लि.), सटीकम् लक्ष्मीसागरसूरिः । २८ सुधाशनमाधर
उदयधर्मगणिः १२५ २९ भरिहथुणामि ( नवग्रह स्वरूपगर्भितम् ) . . १२६ ३० ॐ ह्रौं अर्ह मथो० ( अटेम?मन्त्रगर्भितम् ) . १२८ ३१ सदा वासना सटीकम्
अं० जयकीर्तिसूरिः ३२ शश्वच्छासन ( जीरापल्लि०, गुप्तभेदालङ्कृतम् सिद्धान्तरूचिः १४० ३३ शर्मप्रयच्छ.. शर्मस्तवः ( जीरापल्लि.)
१४३ ३४ ग्रभु जीरिकापल्लि.
महेन्द्रसूरिः १४४ ३५ श्रीणां पदं०
भुवनसुन्दरसूरिः १४९ ३६ श्रियः क्रीडा गेहं , ३७ महाभाग्य ( कुल्पपाकमण्डन ऋषमजिनस्तवनम् ) ,, ३८ श्रीयोऽभिवृद्धि० ( जीरापल्ली० )
, ३९ महाप्रातिहार्य० (पावकदुर्गभण्डनसम्भवजिनस्तवनम् ),, ४० श्रीशत्रुञ्जयशैल० ( श्रीऋषभजिनस्तवनम् ) , ४१ विजयते वृषभः ( यमकमयं चतुर्विंशतिजिनस्तवनम् ,, १७१ ४२ ॐ ही श्री मन्त्राक्षरगर्भित ४३ श्रीपार्श्वभावतः ( यमकममं ) जिनप्रभसूरिः १७५ ४४ जिनराज!
पत्तनस्थमुनिरत्नचतुरविजयः ४५ आनन्दमन्द० ( जेशलमेरुमण्डन । जिनसभुद्रसूरिः १७७ ४६ कुङकुमरोला० ( जालोर-स्वर्णगिरि० ) . ४७ श्रीपाश्चनवखण्डाख्य० (गन्धारमण्डन० समस्यामयम् ) . ४८ विपुलमङ्गल. ( नवखण्ड० ) आनन्दमाणिक्यः १८३
१५३
१७६
१८०
१८१

Page #16

૧૫
४९ उद्यत्फणा० ( मांगरोलमण्डन नवपल्लव ० ) लक्ष्मीलाभः ५० श्री श्रीपुरा ० ( श्रीपुरमण्डन - अन्तरीक्षपार्श्व ० ) ५१ कल्याणकारं ( मगसीपार्श्वस्तवनम् ) महोपा० कल्याणविजयः
५२ श्रीपार्श्वनाथ ० ( यमकमयं ) आल्हादमन्त्री
१८४
१८७
१९०
१९२
१९४
O
१९६
५५ श्रीपार्श्व परमात्मानं
जिनप्रभसूरिः
१९७
५६ बिभति यद्भा० ( यमकमयं, सावचूरिकम् ) श्रीसोमसुन्दर सूरिः १९८
५७ शान्तानम्रो ( गतप्रत्यागमकमयम् )
शिवसुन्दरः
२०४
५३ जयति भुजग०
५४ पार्श्वनाथ ०
०
बिल्हण कविः
रविसागर:
२०५
विद्याविमलशिष्याणुः २०६
२०८
२१७
२२७
५८ श्रीअश्वसेन ० यमकाङ्कितम्
५९ निजगुरो ०
६० कल्याणके लि० ( कल्यणामन्दिस्वरणपूर्तिः )
६१ श्रीनिवृति ० ( कमलशब्दश्लेषमयं ) सटिप्पनम् हेमविमलसूरिः ६२ कल्याणाकुर वारिदः ( मन्त्राधिराज कल्पः ) सागर चन्द्रसूरि :
०

Page #17


Page #18

પ્રાસંગિક નિવેદન. જેનો નીરાગ ઈશ્વર (વીતરાગ)ના ઉપાસક છે. એમનું મુખ્ય ધ્યેય મોક્ષ છે અને મોક્ષાભિલાષી ખરા જેને રાગ દ્વેષાદિ દેષરહિત શ્રીજિનેશ્વર (અહંન) શિવાય અન્ય દેવની કદિ પણ ઉપાસના કરે નહી. તથાપિ જેઓ તેટલી હદે પહોંચ્યા નથી એવા ઐહિક સુખના અભિલાષી ભવાભિનંદી ઇને પણ સ્વાર્થ સાથે પરમાર્થ સધાય તેવા હેતુથી ભયાપહારક, રોગપશામક, સંપદ્ વિજ્યાદિપ્રાપક અને સર્વ મનોકામનાદાયક અનેક યંત્ર, મંત્રોની પણ પૂર્વાચાર્યોએ પેજના કરેલી છે. વિદ્યાપ્રવાદ નામના પૂર્વમાં એવા અનેક વિધાને હતા એમ કહેવાય છે. હાલમાં પણ નમસ્કાર મંત્રકલ્પ, શકસ્તવ (
નત્થણું) કલ્પ, લોગસ્સકલ્પ, સૂરિમંત્ર કલ્પ, વર્ધમાન વિદ્યાકલ્પ, ચિતામણકલ્પ, જવાલામાલિની કલ્પ, પ્રત્યગિરાકલ્પ, અંબિકાકપ, ભૈરવપદ્માવતીક૫, હતકારકલ્પ, ઘંટાકર્ણ મંત્રકલ્પ તેમજ અંગવિદ્યા વગેરે અનેક ગ્રંથ દષ્ટિગોચર થાય છે.
૧ કલ્પ એટલે શાસ્ત્ર તે અનેક જાતના હોય છે, ૧ તીર્થક૯૫, ૨ વનસ્પતિ (ઔષધિ) કલ્પ, ૩ મંત્રમંત્રાદિ ક૯પ અને મણિકલ્પ વિગેરે. : - ૨ શ્રીચંદ્રપ્રભ તિર્થેશ્વરની શાસન દેવતા સર્વાત્રા મહાજવાળા.
૩ આ કલ્પને કેટલાક વિદ્વાન બદ્ધરચિત માને છે, પરંતુ ચાદમી શતાબ્દીમાં થયેલા શ્રીજિનપ્રભસૂરિના કથનાનુસાર શ્રી પર્વત ઉપર ઘંટાકર્ણ સંજ્ઞક શ્રી મહાવીર હતા (જુઓ સિંધી જૈનગ્રંથમાળા તરફથી પ્રકટ થયેલા તીર્થકલ્પમાં ૪૫ મો ચતુરશીતિ મહા તીર્થ નામ સંગ્રહ કલ્પ) તેમની સ્તુતિરૂપ આ સ્તોત્ર સંભવે.
૪ પ્રેસમાં..

Page #19

જૈનસ્તવ્યસંદેહના પ્રથમ વિભાગમાં અમેએ માત્ર ચંદ્રાદિના શેખીને માટે ચંદ્રસૂરિકૃતટીકાયુક્ત ઉવસગ્ગહ૨સ્તવ, પાર્શ્વદેવગણિકૃતવૃત્તિવિભૂષિત પદ્માવત્યષ્ટક, અને શુભસુંદરકૃત દેઉલવાડામંડન શ્રીયુગાદિજિનસ્તવન મંત્ર સાથે પ્રગટ કર્યા હતાં. અને પ્રસ્તુત વિભાગમાં પાર્ષદેવગણિકૃત ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર, કર્તાના નામ શિવાયની અવચૂરિયુક્ત ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર, ટીકાયુક્ત ધરણેરગેંગદ્રસ્તવ અને પૂર્ણકળશ ગણિકૃત પજ્ઞવૃત્તિવિભૂષિત શ્રીસ્તંભન પાર્શ્વનાથસ્તવન તેમજ ચિંતામણી યંત્રને લગતાં ભિન્ન ભિન્ન આચાર્ય કૃત નાનાં, નાનાં તેત્રે ચિંતામણિ ક૯૫ તથા મંત્રાલિરાજ ક૯પ વગેરે આપવામાં આવ્યાં છે. - પ્રથમ વિભાગ મોટા ભાગે નિર્વાણગિરાવિભૂષિત હોવાને લીધે તેના લાભથી વંચિત રહેતી સામાન્ય જનતા તરફથી સાથે સાથે ટૂંકાણમાં પણ ગુજરાતી અનુવાદ આપવાની માંગણું થવાથી તેમના સંતેષ ખાતર આ વિભાગમાં વિદ્રોગ્ય ચમકાદિ અલંકૃત સ્તોત્રો શિવાય કેટલાંક સ્તોત્રને ભાવાર્થ આપવામાં આવેલ છે. અને ગ્રંથના અંતે વિધિયુક્ત યંત્ર પણ જોડી દેવામાં આવ્યા છે.
મનુષ્ય પ્રકૃતિ સ્વાભાવિકતયા ચમત્કારપ્રિય હોય છે. જનતાને માટે ભાગ સિદ્ધિઓ ખોળે છે અને તેના માટે બનતા પ્રયત્ન આદરે છે. છતાં જ્યારે નિષ્ફળતા પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે દ્રાક્ષાના સ્વાદથી અતૃપ્ત રહેલા શિયાલની માફક “યંત્ર, મંત્ર આદિ સર્વ કાલ્પનિક છે. શાકત સંપ્રદાયની અસર દરમ્યાન ઉપજાવી કાઢેલાં છે” વગેરે અનેક દષારોપણ કરી એ વિદ્યાનેજ વખોડવા મંડી જાય

Page #20

છે. પરંતુ વિદ્યા આ જે સર્વથા ખોટી હોત તે ભૂતકાળમાં થએલા ત્યાગી, વૈરાગી શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જેવા મહાપુરૂષો આ બાબત ઉપર વિશેષ લક્ષ્ય આપત નહી. દરેક સંપ્રદાયમાં મંત્રમંત્રાદિને લગતા પ્રાચીન સમયમાં રચાયેલા વિવિધ
થે દષ્ટિગોચર થાય છે અને કેટલાય મહાત્માઓની ચમત્કારિક કથનિઓ સાંભળવામાં આવે છે, તે પછી તે વિદ્યાને સર્વથા ખોટી શી રીતે કહી શકાય?.
કાણે ઘડે સમુદ્રમાં ગયા છતાં ભરાય નહી, જગત ભરની સૂફમમાં સૂક્ષ્મ વસ્તુને પ્રગટ કરનારા સૂર્યના પ્રકાશમાં ઘુવડ દેખી શકે નહી તેમ આપણને કોઈ પણ પ્રકારે સવિદ્યાની પ્રાપ્તિ થતી નથી તેમાં દોષ કેને?, આપણે પિતાને કે અન્ય કેઈને?. મારી સામાન્ય બુદ્ધિ પ્રમાણે તે એ વિદ્યાને લગતી ઘણી ઘણી બાબતે જાણવાની હોય છે, તેને અભાવ જ કારણભૂત છે. સાધનાને લગતી કેટલીક વિચારણીય બાબતે નીચે મુજબ છે.
પાત્રતા. સાધકમાં માનસિક અને શારીરિક બળની પૂર્ણતા હોવી જોઈએ. મનમાં ખરાબ વિકાર, અશુદ્ધ ભાવના અને અપવિત્રતા હોવી જોઈએ નહીં. કુંભક, રેચક પૂરક યોગને અભ્યાસ કરી મનને એક સ્થળે રોકી રાખતાં શીખવું જોઈએ, અને શરીર પણ અત્યંત સહનશીલ બનાવવાની આવશ્યકતા છે. કારણ મંત્રાદિ સિદ્ધ કરનારાઓ ઉપર પ્રતિસમય અનેક ઉપદ્રવ, અનેક કષ્ટ અને અનેક આપદાઓ ઝઝુમ્યા કરે છે. એ સર્વ ઉપર વિજય પ્રાપ્ત ન કરી શકે

Page #21

તા સાધકના હાલ બૂરા થાય છે. ધેાખીના કુતરા ના ઘરના અને ના ઘાટના’ એવી દશા પ્રાપ્ત કરે છે.
મંત્ર સાધના કરતાં અમુક ગાંડા થયા, ફલાણા મૃત્યુ પામ્યા વગેરે અનેક દૃષ્ટાંતા સાંભળવામાં આવે છે. તે સ કારણ તેમનામાં શારીરિક અને માનસિક બળની ખામી છે. હરકાઇ મંત્રની સાધના કરતાં પહેલાં મનુષ્યે પાતામાં માનસિક અને શારીરિક ખળ કેટલું છે તે જરૂર તપાસવું જોઇએ. જો તેવા મળની ચેાગ્યતા જણાય તા કંઇ પણુ શંકા આણ્યા વગર આરાધન પ્રારંભી શકે. અને જો ખામી માલુમ પડે તેા રાત દિવસ અભ્યાસ કરી શારીરિક અને માનસિક શક્તિ સંપાદન કરી પછી કામ ઉપાડે. અભ્યાસ કરવા છતાં પણ એ પેાતે તેટલી ચેાગ્યતા પ્રાપ્ત કરી શકે નહી તેા કામ છેડી દેવું જોઈ એ. કારણ કે માધ્યમિક સ્થિ તિવાળા જીવા મત્ર સાધનથી લાભ મેળવી શકશે કે કેમ એ અમને શકા છે ?, એ શિવાય ઇંદ્રિય અને કષાયના જય; મિતાહારપણું, બ્રહ્મચર્ય, શ્રદ્ધા, મૌન, દયા, દાક્ષિણ્ય, અને પાપકારિત્વ વિગેરે ગુણૢા કેળવવાની ખાસ જરૂર હાય છે.
ગુરુગમની જરૂર.
ચારિત્રમુદ્ધચાદિ ગુણ્ણા મેળવ્યા શિવાય ગુરુની પ્રસન્નતા થાય નહી, અને તે શિવાય સવિદ્યાની પ્રાપ્તિ થવી એ આકાશકુસુમવત્ છે. હરકેાઈ વિદ્યામાં શિક્ષકની ખાસ જરૂર હાય છે, તે શિવાય યથાર્થ રીતે સમજી શકાય નહી. વિવિધ પ્રકારનાં ખાદ્ય પદાર્થ બનાવતાં આપણે ઘણી

Page #22

વખતે નજરે નિહાળેલાં હોય છે તથાપિ પ્રેક્ટીશ મેળવ્યા વગર બનાવવામાં આપણને મુશ્કેલી ઓછી નડતી નથી. કોઈ ઠેકાણાના વાસણ વખણાય છે, અન્ય શહેરની મિઠાઈ (પકવાન) પંકાય છે, ત્યારે અમુક જિલ્લાના વસ્ત્ર પ્રશ્ય ગણાય છે. અને તેની નકલ કરવા પ્રયત્ન કરવા છતાં તેવી બનાવટ બીજા ઉપજાવી શકતા નથી. તેનું કારણ તેમની ગુરુગમ જ છે. આવી રીતે હરહંમેશના ચાલુ કાર્યમાં પણ ગુરુગમની જરૂર પડે છે તો પછી મંત્ર સાધનાદિ જેવા ગહનકાર્યમાં ગુરુગમ શિવાય નાસીપાસ થવાય તેમાં નવાઈ પણ શી ?.
સાધાદિ ભેદ. દેવાદિકની પ્રતિષ્ઠામાં તેમજ લગ્નાદિ પ્રસંગે વર્ગમૂળ, રાશિમળ, તારામૈત્રી વગેરે જોવામાં આવે છે તેવી રીતે મંત્રાદિકમાં પણ સાધ્યાદિ ભેદો તપાસવાની ખાસ આવશ્યકતા છે. સાધ્ય અને સાધકનો મેળ ન ખાય તેમાં મંત્રાદિક આરાધન કરતાં, કરાવતાં અનેક વિઘ ઉપસ્થિત થાય, અને છેવટે પરિણામ અનિષ્ટ નિપજે છે.
સાયાદિ ભેદો તપાસવાની અનેક રીતે જોવામાં આવે છે. તેમાંની થોડીક લેકોના હિતાર્થે અત્રે રજુ કરું તે અસ્થાને નહી ગણાય. . (૧) ભદ્રગુપ્તાચાર્ય કૃત અનુભવસિદ્ધમંત્રદ્વત્રિશિકા
પ્રમાણે ' એ, ઈ, ઉ, એ, ઓ એ પાંચ સ્વરથી આરંભી ડ, I , ણ અક્ષરે વર્જિને પાંચ લાઈનમાં સર્વ માવિકાક્ષર લખવાં.

Page #23

પછી સાધ્યનામથી ગણતાં સાધકનું નામ જે સ્થાને આવે તેવું ફળ આપનાર મંત્ર જાણ. પાંચનાં નામ
૧ સાધ, ૨ સિદ્ધ, ૩ સુસિદ્ધ, ૪ શત્રુરૂપ, અને ૫ મૃત્યુદાયી. આ પાંચ ભેદમાંથી આદ્ય ત્રણ ભેદ અનુક્રમે શ્રેષ્ઠ, મધ્ય, અને સ્વ૫ ફળ આ૫નાર હોવાથી શિષ્યની યેગ્યતા પ્રમાણે આપી શકાય છે. પરંતુ છેવટના બે ભેદ નામ પ્રમાણે ગુણવાળા હોવાને લીધે કેઈને પણ આપવા રોગ્ય નથી.
સ્થાપના
||
જ

Page #24

૧૧
(૨) શ્રી મલ્લિષેણસૂરિ વિરચિત ભૈરવ પદ્માવતી કલ્પના અનુસારે
પ્રથમ સાધ્ય અને સાધકના નામના સ્વર, વ્યંજન છુટા પાડી બે પંક્તિમાં (ઉપર નીચે) લખીયે. તેમાં સાધ્યનામ ઉપર લખવું અને સાધક નામ તળે. આ પ્રમાણે લખી સાધકના નામાક્ષરોની સંખ્યાથી સાધ્યનામાક્ષરાદિ ગણીયે. તેમાં જે જ, , , લુ અક્ષરો આવતાં હોય તો છેડી દેવાં. પછી તે રાશિને ચારથી ભાગ દીજે. જે આય આવે તે સાધ્ય, સાધકના છુટા પાડેલા વર્ષોની આદ્યપં ક્તિમાં મુકીયે. પછી અનુક્રમે ૧ સિદ્ધ, ૨ સાધ્ય, ૩ સુસિદ્ધ અને શત્રુભેદ જાણીયે. સિદ્ધ થોડા દિવસમાં, સાધ્ય ઘણું કાળે અને સુસિદ્ધ તરત ફળે પરંતુ જે શત્રુ હોય તે પ્રાણ અને ધનાદિકને નાશ કરે. " એજ પદ્ધતિ પ્રમાણે ત્રણ વખત તપાસતાં આદ્યભાગમાંજ શત્રુ આવે તે તે મંત્રને ત્યાગ કર. ત્રણ સ્થાને શત્રુ હોય તે મૃત્યુ અગર કાર્યને નાશ થાય. આદ્યમાં શત્રુ હોય, મધ્યમાં સિદ્ધ અને છેવટમાં સાધ્ય ભેદ આવે તે મહામહેનતે સિદ્ધ થાય પણ જુજ ફળ આપે શરૂઆતમાં તથા મધ્યમાં સિદ્ધ હોય અને અંતે શત્રુ આવે તો પ્રારંભથી ઉઠાવેલી મહેનત સાથે સર્વકાર્ય નિષ્ફળ જાય. એજ પ્રમાણે શરૂઆતમાં અગર છેવટમાં સિદ્ધ તથા સુસિદ્ધ
ભેદ આવે પરંતુ તે જે શત્રુથી જોડાયેલ હોય તે તે મંત્ર - સાધતાં અત્યંત કલેશ અનુભવ પડે, તેથી તેવાં મંત્ર
સાધવાનું કામ છેડી દેવું જોઈએ.

Page #25

31 pm]}
સિદ્ધ ૯
(૩) છૂટક પત્ર ઉપરથી ઉપલબ્ધ થયેલી સહેલી રીત
અરિ ૧૨
સિદ્ધ ૧
અ, ટ,
ಪ
zz
• Balà
કૅ ¢ ‘1ke
આ ઝ, ૫, ૩,
૧૨
'È Ù
અ, ૪. અ, ક, ડ, મ, આ ખ,
સ. 1,
0
अ क ड म
चक्र
' 'ર
સાધ્ય ર
‘
y
, ધ, ત, લ,
'1 '3 're
૪, ગ, ૭૨,
સુસિદ્ધ ૩.
{qlk
૩, ૩, ૨, ૬,
O
ર ૪
સિદ્ધ પ
2 ta
ળ રૂપુરિ
અ કાષ્ટક બનાવી સાધકના નામાક્ષરથી સાઘ્યમત્રના આદ્યાક્ષર અથવા મંત્રના અધિપતિદેવના નામના આદ્યાક્ષર સુધી ગણીયે. તેમ ગણતાં ૧, ૫, ૯ સંખ્યામાં આવે તે સિદ્ધ ૨, ૬, ૧૦ આવે તા સાધ્ય ૭, ૧૧ હાય તા સુસિદ્ધ અને ૪, ૮, ૧૨ મા નખરે આવે તા શત્રુ સમજવો. ફળ ઉપર પ્રમાણે.

Page #26

૧૩
( ૪ ) સિદ્ધનાગાર્જુન કક્ષપુટકમાં કહ્યુ` છે કે અનુસ્વાર, વિસગ, જિહામૂલીય તેમજ અપભ્રંશાક્ષરાને બાદ કરી સાધ્ય તથા સાધકના નામના કેવળ વ્યંજન અને સ્વરા જુદા જુદા લખી વ્યંજનથી વ્ય ંજન, સ્વરથી સ્વર, આદ્યથી આદ્ય અને ખીજાથી ખીજા પ્રેમ સર્વને શેાધીયે અને અનુક્રમે મુકી સિદ્ધ સાધ્યાદિ ભેદ ઉપજાવીયે. આ વિધિ જરા અઘરી હાવાથી સામાન્ય રીતે સમજમાં આવે તેમ નથી. ) (૫) મંત્રપદ્ધતિના મતે—
આડાં, ઉભાં ચાર ચાર કેકે અનાવી અકારથી હુ સુધીની વણુ માત્રિકા લખીયે. અને જે ચારસમાં સાધકના નામના આદ્યાક્ષર હાય. ત્યાંથી મંત્રના અદિ વર્ણ સુધી ગણીયે. અને સિદ્ધ, સાધ્યાદિના નિશ્ચય કરીયે.
તે કાષ્ઠક આ પ્રમાણે
અ, ૪, ૨,
આ, ડે, વ,
ઈ, ધ, ન,
૩, ૩; ૫, આ, ખ, ૬,
ઊ, ચ, ક્રૂ,
લ, ઝ, મ, ઔ, ઢ શ,
લ, ઝ, ય,
75, or, ભ,
ઇ, ગ, ધ,
ઋ, છ, બ,
અ, ત, સ,
, ૪, ૧,
અ, ણુ, ૧,
એ. ટ, ૨,
૧ માતૃકાના અક્ષરો લખવાને ક્રમ—અકારથી પ્રાર ભ સ્વર અને સર્વ વ્યંજન અનુક્રમે ૧, ૩, ૧૧, ૯, ૨, ૪, ૧૨, ૧૦, ૬, ૮, ૧૬, ૧૪, ૫, ૭, ૧૫, ૧૩, આ દર્શાવેલાં કોષ્ઠકોમાં લખીયે.

Page #27

આ જણાવેલા ભેમાંથી સિદ્ધ હોય તો વિધાનમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે જાપ કરવાથી સિદ્ધ થાય. સાધ્ય હોય તે ડબલ જાપ કરવાથી ફળ આપે. સુસિદ્ધ અર્ધ જાપથી પણ કાર્ય સાધક બને અને શત્રુ નિષ્ફળ જ નિવડે. એમાં પણ સાધ્યસાધ્ય, સાધ્યસિદ્ધ, અને સુસાધ્યસિદ્ધ વગેરે પેટભેદ ૧૬ થાય છે, પરંતુ તે બારીક રીતો ગુરૂગમથી જાણી લેવી.
કેઈપણ મંત્ર યક્ત જાપ કર્યા વિના સિદ્ધ થાય નહી, એટલે જાપ હોય તેના દશાંશ હોમ કર્યા સિવાય ફળ ન આપે. અને તેનું ધ્યાન ધર્યા વગર કાર્ય ન કરે. તેથી જાપ, હમ અને ધ્યાન એ ત્રણે કરવાં જોઈએ.
સકલીકરણ. १ नमो अरिहंताणं हूँ। शीर्ष रक्ष रक्ष स्वाहा । २ ॐ नमो सिद्धाणं ही वदनं रक्ष रक्ष स्वाहा । ३ ॐ नमो आयरियाणं हूँ हृदयं रक्ष रक्ष स्वाहा ४ ॐ नमो उवज्झायाणं है। नाभिं रक्ष रक्ष स्वाहा। ५ ॐ नमो लोए सव्वसाहूणं हः पादौ रक्ष रक्ष स्वाहा ।।
આ પ્રમાણે અંગન્યાસ કરી પંચાંગ રક્ષા કરીયે. અથવા ક્ષિા 8 હાં આ પાંચ બીજાક્ષરોથી પણ પંચાંગ રક્ષા થાય છે ?
૧ હોમ કરવાના કુંડ તથા કોઇ પણ દરેક કાર્યમાં ભિન્ન ભિન્ન જાતનાં વપરાય છે.
૨ નમસ્કાર મંત્રના પાંચ પદથી પાંચે અંગુલી વડે સલીકારણ કરાય છે. તેની રીત
નમો હિંતાણં ઘી હવા અંગુઠે વાર ત્રણ ગણીયે.

Page #28

૧૫
અને પ્રસ્તુત વિભાગમાં દર્શાવેલા શ્રી ચિતામણીમાત્રનું આરાધન કરતાં છ હી યુક્ત જીન પ્રતિમા લલાટે સ્થાપિયે, | ડાબા ખભે, ડાખી ભુજાએ, ના બને ઢીંચણે, શા બને હાથે, ૪ જમણું ઢીંચણે, હી દક્ષિણ ભુજાએ, નમઃ જમણે ખભે, અને દૈ નાભિ પ્રદેશે. આ પ્રમાણે અંગ ન્યાસ કરીયે.
આ ઉપરાંત ભૂમિશોધન, સ્નાન, વસ્ત્રાદિ ધારણ કરવાનાં મ ગુરૂગમથી જાણી લેવાં.
દીપનાદિ પ્રકાર. દીપનથી શાન્તક કર્મ, પલ્લવથી વિદ્વેષણ, સંપુટથી વશીકરણ, રાધનથી બંધન, ગ્રથનથી આકર્ષણ અને વિદfણથી સ્તંભન કાર્ય કરવામાં આવે છે. આ છ ભેદ દરેક મંત્રને લાગુ પડે છે તેથી તેમનાં ઉદાહરણ સહિત લક્ષણે નીચે મુજબ
૧ મંત્રના શરૂઆતમાં નામ સ્થાપન કરવું તે દીપન. ઉદાહરણ-દેવદત્ત છે.
૨ મંત્રના અંતે નામ દર્શાવવું તે પલ્લવ. હો દેવદત્ત.
૩ મધ્યમાં નામ જણાવવું તે સંપુટ. હે દેવદત્ત હી. - ૪ આદ્ય અને મધ્યમાં ઉલ્લેખ કરે તે રોધ. દે હો વ હી દ હી ત:
ૐ નમો સિદ્ધાળે તે સવાલ તર્જની આંગળીએ વાર ત્રણ ગણીયે - ' નો મારિયામાં સ્વાર્દીિ મધ્યમા આંગળીએ aઝ નમો ઉવાચા સ્વાદ અનામિકા આંગળીએ ,
નો રોષ aણાહૂ હૂં સ્વાદ કનિષ્ઠિકા આંગળીએ ,

Page #29

૧૬
૫ એક મત્રાક્ષર, ખીન્ને નામાક્ષર, ત્રીજો મંત્રાક્ષર એવી રીતે સ'કલિત કરવાં તે ગ્રંથન. હાઁ તે હી વડો દ હીત્ત ડી.
૬ મંત્રના છે એ અક્ષરા બાદ એકેક નામાક્ષર મૂકવા તે વિદર્ભ ણુ.
ઉદાહરણ-હો ન હો દ હો ત્ત હી દે.
સુગમતા ખાતર અહિં હોકારમાત્રથી ઉદાહરણ જણાવેલ છે. પરંતુ સંપ્રદાયાનુસાર અન્ય ખીજાક્ષરાથી પણ બની શકે છે.
પચાપચાર પૂજા.
મંત્રની આરાધના દરમ્યાન સાધકે દરરાજ સાધ્ય દેવની ૫ચાપચાર પૂજા કરવી જોઇએ. તેના ક્રમૐ હૈં? નમોસ્તુ’........વૃત્તિ સિંદ્ આદ્ગાન. .fag fag 3: 3: 3: ZYIYA. मम सन्निहिता भव भव वषट् સન્નિધીકરણ
,,
""
'
એ જ પ્રમાણે મસ્તક ઉપર ચારે દિશામાં સ્થાપન કરી જાપ કીજે અન્ય મત પ્રમાણે પ્રથમ પદ નાભિએ, બીજુપદ હ્રદયે, ત્રીજી પદ ક, ચેાથુ પદ મુખે અને પંચમ પદ મસ્તકે સ્થાપન કરવાથી અંગરક્ષા કરાય છે.
વિશેષ માટે જુએ ‘આત્મરક્ષા' ‘જિનપ’જર’ વગેરે સ્તે.
૧
આ ખાલી જગ્યાએ જે દેવની આરાધના હોય તેનું નામ
એલીયે. જેમ કે ભગવત ! પદ્માવતિ ! દિવ ! ”

Page #30

..... પવિત્ર શ્રદ્ ગૃષ્ટ નમઃ પૂજન. છે ......થાનં જીજ્ઞ: : ના વિસર્જન. आवानं नैव जानामि न च जानामि पूजनम् । विसर्जनं न जानामि प्रसीद परमेश्वर ! २ ॥ आज्ञाहीनं क्रियाहीनं मन्त्रहीनं च यत् कृतम् । क्षमस्व देव ! तत् सर्व प्रसीद परमेश्वर ! ॥
આવી રીતે અનેક બાબતો સાધકે જાણવાની જરૂર હોય છે. મેં તે માત્ર રૂપરેખા બતાવી છે. આને કેઈએ સંપૂર્ણ વિધિ માની લેવાની ભૂલ કરવી નહી. સંપૂર્ણ વિધિ તે તત્વને જ્ઞાતા ગુરુ ઉપર રહી શીખવે તે જ પ્રાપ્ત થાય અને સાધનામાં ફતેહમંદ પણ ત્યારેજ થવાય. તે શિવાય પોતાની મેળે પુસ્તકાદિ સાધન ઉપરથી જેઓ પ્રયત્ન આદરે છે તે તે માત્ર હવામાં બાચકા ભરવા જેવું જ કરે છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કહે છે કે –
ध्यानं विधित्सता ज्ञेयं ध्याता ध्येयं तथा फलम् । सिध्यन्ति न हि सामग्री विना कार्याणि कहिचित् ॥
યેગશાસ્ત્ર પ્ર. ૭. લે. ૧. ભાવાર્થ– ધ્યાન કરવાની ઈચ્છાવાળા મનુષ્યએ, ધ્યાન ન કરનારમાં કેટલી યેગ્યતા હોવી જોઈએ, જેનું ધ્યાન કરવું
છે તે દયેય કેવું હોવું જોઈએ ? અને ધ્યાન કરવાથી ફળ શું થાય? એ ત્રણે (ધ્યાતા, ધ્યેય અને ફળ)નું સ્વરૂપ
૨. દેવી હેય તે દેવિ ! અને પરમેશ્વરિ! એમ સ્ત્રીલિંગ વાકય ઉચ્ચારીયે.

Page #31

જાણવું જોઈએ. સંપૂર્ણ રામગ્રી ખાત્રી મેળવ્યા સિવાય કે પણ વખત કાર્યો સિદ્ધ થતાં નથી.
નદર્શન અનેકાંતિક છે. કાળ, સ્વભાવ, ભવિતવ્યતા, કર્મ અને પુરૂષાર્થ એ પાંચ સમવાયના સમયે કાર્યની સિદ્ધિ સ્વીકારે છે. બીજ શુદ્ધ હોય તે પણ હવા, પાણી, અને મૃત્તિકા વગેરે સર્વ અનુકૂલ સાધને હેય તેજ કુલપ્રાપ્તિ થાય છે, તે શિવાય બની શકે નહીં. એ જ પ્રમાણે મંત્રાદિકમાં પણ સમજવું. હાલમાં દુષમા કાળ છે, મનુષ્યમાં દિનપ્રતિદિન શારીરિક તેમજ માનસિક બળની હાનિ થતી જાય છે, પુણ્યપ્રકૃતિની ખામી જોવામાં આવે છે, ગુરામની દુર્લભતા છે, અને સ્વાર્થ, પ્રમાદ, કષાયાદિકનું જોર વધતું જાય છે. આવા સંગોમાં અનાયાસે સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થવી શક્ય હોઈ શકે ખરી ?
પ્રયત્ન કરનાર કેઈ પણ વ્યક્તિને હતાશ કરવાને મારો આશય નથી. મેં માત્ર મારો અનુભવ દર્શાવ્યો છે. વિષય ગહન હોવાને લીધે સ્કૂલના થવા સંભવ છે. પરંતુ તે તરફ લક્ષ્ય ન આપતાં ક્ષીરનીરના વિવેકી હંસચંચુવત વાચકે આમાંથી કાંઈક પણ સાર ગ્રહણ કરશે તે હું મારો પ્રયત્ન સફળ થયે માનીશ.
ઈત્યાં વિસ્તરણ. લી. મુનિ ચતુરવિજય. સિનેર

Page #32

તૈયાર થાય છે!
તૈયાર થાય છે! જેન ત્રિશને મહાન ગ્રન્થ
श्री भैरवपद्मावतीकल्प ગુજરાત કોલેજના સંસ્કૃત તથા અર્ધમાગધી
ભાષાના અધ્યાપક પ્રો કે. વી. અત્યંકર
તથા વિધુર્ય મુનિ મહારાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી તથા શ્રી ચતુરવિજયજી
દ્વારા સંશોધિત તથા સંપાદિત શ્રી મલ્લેિષણસૂરિ વિરચિત તેમના જ ગુસભાઈ શ્રી બધુણની દરેકે દરેક શબ્દ ઉપરની વિસ્તૃત ટીકા સહિત
શ્રી ભૈરવપદ્માવતીક૯૫ જેની સંપૂર્ણ ટીકાયુક્ત હસ્તલિખિત પણ જવલ્લેજ અને મહામુસીબતે મળે છે તે આ ગ્રંથ અમારા તરફથી = લીંબડી, અમદાવાદ, પાટણ, વડોદરા તથા પૂજ્ય મુનિવર્યોના
ગ્રંથભંડારોની પ્રતે મેળવીને છાપવો શરૂ કર્યો છે. આ ગ્રંથમાં દસ અધ્યાય છે, અને તેમાં મન્નસાધનાને લગતા દરેક અંગનું વિસ્તારથી સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. વધુમાં તેમાં જણાવેલ અધિકારો ઉપરથી જૂની હસ્તલિખિત પ્રતા ઉપરથી આચાર્યશ્રી જ્યસૂરિશ્વરજીએ તૈયાર કરેલા બેતાલીશ યંત્રના બ્લોક બનાવી આર્ટપેપર ઉપર છાપીને મૂકવાના છે.

Page #33

20 DE DONACE LOHI
પરિશિષ્ટમાં
milliamon
ulllas
ullllllu
ullllllu
ullllllu
allllllu
છ અધ્યાયની વ્યાખ્યાવાળો શ્રી અમુત પદ્માવતી कल्प, श्रीरक्त पद्मावती पटल, श्री पद्मावती दण्डक, श्री पद्मावतो सहस्रनाम, श्री पद्मावती मंत्रामान्याय વિધિ તથા શ્રી મહિલષેણસૂરિ વિરચિત શ્રી રાવત
૫, શ્રી બપભદ્રિસૂરિ વિરચિત થી વારંવત ૧ew શ્રી જિનપ્રભસૂરિ વિરચિત શ્રી પદ્માવતી રતુwવી અને શ્રી સંવિવ વા વગેરે યંત્ર સહિત તથા યક્ષ યક્ષિણીઓનાં પ્રાચીન ચિત્રો વગેરે આપવાનાં છે. કુમાર પ્રિન્ટરીમાં છપાએલ સંપૂર્ણ ગ્રન્થ, પાકું બાઇન્ડીંગ છતાં અગાઉથી ગ્રાહક થનાર પાસેથી કિસ્મત ફક્ત રૂ. ૧૦–૦-; પાછળથી રૂા. ૧૫–૦-૦. ગ્રાહક થનારે અગાઉથી રૂપીઆ મનીઓર્ડરથી નીચેના સરનામે મોકલવા
illllllll.
III
IIIIIIIIII
ill
IIIIII
Illu
SBILDUN DELI
નવાબ સારાભાઈ મણિલાલ
નાગજી ભુદરની પિળ-અમદાવાદ. EWICIELLIODE

Page #34

પ્રસ્તાવના.
यत्र तत्र समये यथा तथा योऽसिसोऽस्यलिधया यया तया। वीतदोषकलुषः स चेद् भवानेक एक भमक्न् ! नमोऽस्तु ते ॥
–શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય. અનેક જૈન મહાત્માઓની અપ્રતિમ પ્રતિભારૂપ સૂક્તાસમૂહમાંથી વેરાએલાં અને જૈનસાહિત્યરૂપ વિશાળ મહાસાગરના ઉદરમાં સંતાએલાં ૧૧૦ અપૂર્વ તેત્ર મૌક્તિકને સંગ્રહ કરી, યોગ્ય સંસ્કાર આપી, અને યથાસ્થાને સંયોજી ઈ. સ. ૧૯૩૨માં જૈન તેત્ર સંદેહના પ્રથમ વિભાગ તરીકે અમેએ અર્ધહારની ભેટ ધરી હતી. જેનો એતદેશીય તેમજ પાશ્ચાત્ય સાક્ષરોએ સાભાર સ્વીકાર કરી અમારા આનંદમાં વધારો કર્યો હતો. તેથી તેના સમાનકેટીના બલકે તેથી પણ વિશેષ કિમતી અન્ય સ્તોત્રરત્નોથી પરિપૂર્ણ આ તેને દ્વિતીય વિભાગ આજે પુનઃ સાદર ભેટ કરવામાં આવે છે. આશા છે કે એને પણ વિદ્વાનો હૃદયપટ પર સ્થાન આપી પિતાના આત્માને જરૂર અલંકૃત બનાવશે. " પ્રસ્તુત વિભાગમાં માત્ર જેનોના ત્રેવીસમા તીર્થંકર પુરૂષાદાનીય શ્રી પાર્શ્વનાથને લગતાં મંત્રમંત્રાદિગર્ભિત તેમજ યમકશ્લેષાઘલંકત ૬૪ સ્તોત્રો આપવામાં આવેલ છે. જેમાંથી કેટલાંકના કર્તાઓનો તે નામ સરખો પણ ઉલ્લેખ મળી શકતા નથી, અને કેટલાક આચાર્યોની એકથી વધુ કૃતિઓ અને સંગ્રહિત કરેલી હેવાથી કર્તાના નામની સંખ્યા ૪૦ની થાય છે. તે આ પ્રમાણે ( ૧ શ્રીભદ્રબાહસ્વામી, ૨ શ્રીમાનતુંગસૂરિ, ૩ ધર્મષસરિ, ૪ સુશ્રાવક શિવનાગ, ૫ મહાકવિ બિહણ, ૬ પાWદેવગણિ, ૭ સાગ

Page #35

ઘીનૈનસ્તોત્રરવોદ [૧ શ્રીભદ્રરચંદસરિ, ૮ આલ્હાદન મંત્રી, ૯ અજિતસિંહરિ, ૧૦ જિનપતિસૂરિ, ૧૧ પૂર્ણકળશગણિ, ૧૨ મહેન્દ્રસૂરિ, ૧૩ કમલપ્રભ+ ૧૪ જિનપ્રભસૂરિ, ૧૫ તરૂણુપ્રભસૂરિ, ૧૬ મેરૂદંગસૂરિ, ૧૭ જ્યકીર્તિરિ, ૧૮ જિનભદ્રસૂરિ, ૧૯ જયસાગરગણિ, ૨૦ સિદ્ધાન્તરૂચિ, ૨૧ જિનસમુદ્રસૂરિ, ૨૨ રત્નકીર્તિ, ૨૩ ઉદયધર્મ, ૨૪ દેવસુંદરસૂરિ, ૨૫ સેમસુંદરસૂરિ, ૨૬ મુનિસુંદરસૂરિ, ૨૭ ભુવનસુંદરસૂરિ, ૨૮ રત્નશેખરસૂરિ, ૨૯ લક્ષ્મીસાગરસૂરિ, ૩૦ જિનસેમસૂરિ, ૩૧ હેમવિમળસૂરિ, ૩૨ આનંદમાણિક્ય, ૩૩ મહોપાધ્યાય કલ્યાણવિજય,૩૪ સંઘવિજયગણિ, ૩૫ રવિસાગર, ૩૬ હંસરત્ન ૩૭ વિદ્યાવિમળ, ૩૮ શિવસુંદર+ ૩૯ સૌભાગ્યમૂર્તિ, ૪૦ લક્ષ્મીલાભ.
આ સર્વ મહાપુરૂષોનાં જીવન પ્રસંગ, રચિતગ્ર, અને શિષ્ય સંતતિ વગેરેને અંગે મુદ્રિત અમુદ્રિત યથોપિલબ્ધ સાધનો દ્વારા પ્રાપ્ત થએલી કિંચિત્ રૂપરેખા અત્રે અનુક્રમે રજુ કરવામાં આવે છે
+ આ નિશાનીવાળા મહાપુરુષોનાં કેવળ નામ માત્ર મળી આવે છે તે ઉપરથી ક્યા ગ૭માં, કયે સમયે થયા? કોના શિષ્ય હતા વગેરે બાબતેને નિર્ણય કરવો અશક્ય હેવાથી સમાન નામવાળા યથાજ્ઞાત દરેક વિદ્વાનોની ટુંક નેધ આપી સંતોષ માનવામાં આવ્યો છે.
* પૂર્વકાલીન મહાત્માઓ છવનપ્રસંગ વર્ણવવા વિશેષ ગૌરવ ધરાવતા નહોતા. તેથી સાધનના અભાવે દરેકનાં સંપૂર્ણ જીવનચરિત્ર આલેખવાનું બની શકે તેમ નથી તથાપિ ગુણત્કીર્તનરૂ૫ રાસ, સઝાય, સ્તુતિ, શિલાલેખ, પ્રતિમાલેખ, ગ્રંથ પ્રાન્તગત પ્રશસ્તિઓ અને પુષિકાઓને આધારે યથામતિ પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યું છે.

Page #36

બાહુ સ્વામી ] પ્રસ્તાવના.
(૧) શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી.
उवसग्गहरं थोत्तं काऊणं जेण संघकल्लाणं । करुणायरेण विहियं स भद्दबाहू गुरू जयउ ।
ઉવસગ્ગહર સ્તોત્રના કર્તા શ્રી ભદ્રબાહુ છે એમ તે સર્વ કોઈ કબૂલ કરે છે. પરંતુ તે પંચમ શ્રુતકેવલી છે કે આવશ્યકાદિ નિર્યુક્તિકાર બીજા ભદ્રબાહુ છે. તે સંબધે મતભેદ ઉપસ્થિત થાય છે. પૂર્વકાલીન ગ્રંથકાર તે એક જ માનતા આવેલા છે તથાપિ ઐતિહાસિક દષ્ટિએ નિહાળતાં બન્ને ભિન્ન ભિન્ન માલુમ પડે છે.
૧ જુઓ ઈતિહાસપ્રેમી મુનિશ્રી કલ્યાણવિજયજીએ લખેલું વિનિજસંવત ઔર વછના નામનું હિંદી પુસ્તક, અને
ન્યા. વ્યા. તીર્થ પં. બેચરદાસ જીવરાજ સંશોધિત પૂર્ણભદ્રાચાર્ય ચિન્દ્રાચાર્ય વિરચિત ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર લઘુવૃત્તિ-જિનસૂર મુનિવિરચિત પ્રિયંકર નૃપડ્યાસમેત–માંની પ્રસ્તાવના. (શારદાવિજયગ્રંથમાળા. ભાવનગર દ્વારા પ્રકાશિત) २ बंदामि भद्दबाहुं पाईणं चरमसयलसुयनाणि । . सुत्तस्स कारयमिसि दसास्तु कप्पे य ववहारे ॥
દશાશ્રુતસ્કંધણિ. પી. ૪, ૧૦૦ પંચ કલ્પભાષ્ય ( શતાબ્દિ) સંધદાસગણિ. પી. ૪, ૧૦૩
अनुयोगदायिन : सुधर्मस्वामिप्रभृतयो यावदस्य भगवतो नियुक्तिकारस्य भद्रबाहुस्वामिनश्चतुर्दशपूर्वधरस्याचार्यस्तान् નિતિ
–શીલાંકાચાર્યવૃત આચારાંગ સૂત્ર વૃત્તિ.

Page #37

श्रीजैन स्तोत्रसन्दोह
[ १ श्री सद
શ્રીયશાભદ્રસૂરિના શિષ્ય ૧૪ પૂધર ( પંચમશ્રુતદેવલી ) ચંદ્રગુપ્તના સમયમાં થયા હતા અને વીરનિર્વાણુ ૧૭૦મા વર્ષે જ દેવ
अरिहंते वंदित्ता चउदसपुब्वी तदेव दसपुव्वी । एक्कारसंगसुत्तधारण सव्वसाहू य ॥
આધનિયુક્તિ પ્રથમગાથા.
આ ગાથામાં દશપૂર્વ વગેરેને નમસ્કાર કરવાથી નિયુક્તિકાર ચતુર્દશપૂર્વી નથી એમ ચેાક્કસ થાય છે. અને એટલા માટે જ टीडाकार शंभ उठावे छेउ - ' भद्रबाहु स्वामिनश्चतुर्दशपूर्वधरत्वात् दशपूर्वधरादीनां न्यूनत्वात् किंतेषां नमस्कारमसौ करोति ? " પરંતુ તે સમયે ઐતિહાસિક સાધનાની બહુધા દુર્લભતા ઢાવાને કારણે પાર'પરિક પ્રધાષને અનુસારે નિયુક્તિકારને ચતુર્દશપૂર્વ ધર પીને યથામતિ શંકાનું સમાધાન કરેલ છે.
दशवैकालिकस्य च निर्युक्तिश्चतुर्दशपूर्वविदा भद्रबाहुस्वामिना कृता । –મલયગિરિષ્કૃતા પિઽનિયુક્તિવૃત્તિ. अस्य वातीवगम्भीरार्थतां सकलसाधु-श्रावक वर्गस्यनित्योपयोगितां च विज्ञाय चतुर्दशपूर्वधरेण श्रीभद्रबाहुस्वामिना तद्व्याख्यारूपा ' आभिनिबोहियनाणं सुअनाणं चेव ओहिनाणं च । ' इत्यादिप्रसिद्धग्रन्थरूपा निर्युक्तिः कृता ।
--મલારિ હેમચંદ્રસૂરિષ્કૃતા શિહિતાખ્યા વિશેષાવશ્યકવૃત્તિ. ૩ ચદ્રગુપ્તને રાજ્યારેહણ કાળ વીરનિર્વાણુથી ૧૫૫ મું વ छ. यो परिशिष्ट पर्व सर्ग मानो निम्नलिखित श्लोड-एवं च श्रीमहावीरमुक्तेर्वर्षशते गते ।
पञ्चपञ्चाशदधिके चन्द्रगुप्तोऽभवन्नृपः ॥ ३३९ ॥ ४ वीरमोक्षाद् वर्षशते सप्तत्यग्रे गते सति । भद्रबाहुरपि स्वामी ययौ स्वर्ग समाधिना
- परिशिष्ट पर्व स. ९. लो. ११२

Page #38

માડું સ્વામી ]
પ્રસ્તાવના.
લેાક પામ્યા હતા. એમના જીવન વિષે જુનામાં જુના ઉલ્લેખ મારા ધારવા પ્રમાણે આવશ્યકનિયુક્તિમાં દૃષ્ટિગાચર થાય છે. તેમાં શ્રીસ્થૂલિભદ્રને પૂર્વીની વાચના આપ્યાની હકીકત છે. પરંતુ વરામિહર તેમજ એમણે રચેલા ગ્રંથૈા સંબંધી નામનિશાન પણ નથી. જો નિયુક્તિઓ વગેરે ગ્રંથા એમની કૃતિ હેત તા સમ વિદ્વાન શ્રીહેમચંદ્રાચા તેના ઉલ્લેખ કર્યા સિવાય રહેત નહી.
આવશ્યકનિયુક્તિની ગાથા ૨૩૦માં શ્રીવસ્વામીનેપ અને ૨૩૨માં શ્રીઆ`રક્ષિતના અનુયાગના પૃથક્કરણના અંગે ઉલ્લેખ આવે છે. ત્યાર બાદ સાત નિન્દ્વવા પરત્વે વર્ણન કરતાં મહાવીર નિર્વાણુ બાદ ૪૯મે વર્ષે મેટિક (દિગંબર) મતની ઉત્પત્તિ જણાવેલ છે. આ રહી તે ગાથાઓ—
बहुरय परस अव्वत्त सामुच्छा दुग तिग अबद्धिभा वेव । एसि निग्गमणं बोच्छामि अहाणुपुव्वीप ॥ २३५ ॥ बहुरय अमालिपभवा जीवपरसा य तीसगुत्ताओ । मसा साढाओ सामुच्छे अस्समिताओ ||
૫ વી. નિ. સંવત્ ૪૯૬ (વિક્રમ સ. ૨૬)માં વતા જન્મ, વી. નિ. સ. ૫૦૪ ( વિ. સં. ૩૪ )માં દીક્ષા, વી. નિ. સં. ૫૪૮ ( વિ. સં. ૭૮ )માં યુગપ્રધાનપદ અને વી. નિ. સ. ૫૮૪ ( વિ. સં. ૧૧૪)માં સ્વર્ગવાસ થયા હતા.
વી. નિ સં. પર૨ ( વિ. સં. પર)માં જન્મ, વી. નિ. સં. ૫૪૪ ( વિ. સં. ૭૪ )માં દીક્ષા, વી. નિ. સં. ૫૮૪ ( વિ. સં. ૧૧૪ )માં યુગપ્રધાનપદ, અને વી. નિ. સ. ૧૯૭ (વિ. સ. ૧૨૭) માં સ્વર્ગવાસ થયા હતા. માથુરી વાચનાનુસાર ૫૮૪માં સ્વર્ગવાસ
મનાય છે.

Page #39

[૧ શ્રી ભદ્ર
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
गंगाओ दोकिरिया छलुगा तेरासियाण उप्पत्ती ! थेरा य गोट्ठमाहिल पुट्ठमबद्धं परूविति ॥
सावत्थी उसभपुरं सेयंबिया मिद्दिल उल्लुगातीरं । पुरिमंतरंजिया दसरह वीरपुरं च नयराई ॥ चोद्दस सोलस वासा चोइस वीसुत्तरा य दुणि सया । अट्ठावीसा य दुवे पंचेव सया य चोआला ॥ २३९ ॥ पंच सया चुलसीओ छन्चेव सया नवुत्तरा हुंति । નાનુવ્વતી, કુવે પુષ્પન્ના નિવ્રુપ સેલા ॥ ૨૪૦ ॥ ઇત્યાદિ ગા. સુધી.
અ—ભગવાન મહાવીરને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી ચૌદ વષે શ્રાવસ્તી નગરીમાં જમાલ આચાર્યથી બહુરત નિન્દ્વવ થયા. ૧, ભગવાનની જ્ઞાનેાત્પત્તિ પછી સેાળ વર્ષે ઋષભપુર નગરમાં તિષ્યગુસાચા થી છેલ્લા પ્રદેશમાં જીવત્વ માનનાર નિન્દ્વવ થયા. ૨, ભગવતના નિર્વાણુ કાળ પછી ખસેાને ચૌદ વર્ષે શ્વેત બિકાનગરીમાં આષાઢાચાર્ય થી અવ્યક્તવાદી નિન્દવ થયા. ૩, ભગવાનના નિર્વાણ પછી ખસેાને વીસ વર્ષે મિથિલાનગરીમાં અશ્વમિત્રાચાર્ય થી સામુચ્છેદિક નિન્દ્વવ થયા. ૪, બસેાતે અઠ્ઠાવીસ વર્ષે` ઉલ્લુકાતીરે ગંગાચા`થી િિક્રય નિ~વ થયા. ૫, પાંચસાતે ચુમાલીસ વષે... અંતર - જીકાનગરીમાં ષડુલ્લુકાચાર્ય'થી ત્રરાશિક નિન્દ્વવ થયા. ૬, પાંચસાતે ચેારાસી વર્ષે દસપુરનગરમાં સ્પષ્ટ કમ પ્રરૂપનાર સ્થવિર ગાષ્ઠામાહિલથી અબદ્ધિક નિન્દ્વવ થયા. ૭, અને આઠમા ખેાટિક (દિગંબર) નિન્દવ રથવીરપુરનગરમાં ભગવંતના નિર્વાણ પછી સાતે નવ વર્ષ થયા. ૮, એવી રીતે ભગવાનને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી એ અને નિર્વાણ પછી ૬ એમ આઠ નિન્દ્વવ થયા.
આથી પણ નિયુક્તિકાર ભદ્રબાહુસ્વામી પંચમ શ્રુતકેવલીથી ભિન્ન હાવાના નિશ્ચય થાય છે. કારણ કે પૂર્વે થઈ ગએલ વ્યક્તિ

Page #40

બાહુ સ્વામી ]
પ્રસ્તાવના.
વર્ષે અમુક
ભવિષ્યમાં થનાર માટે ‘ અમુક થયેા. એવા પ્રયાગ કરે નહી, માટે નિયુÖક્તિકાર શ્રીભદ્રબાહુને સમય વીનિર્વાણુ ખાદ ૧૭૦મે વર્ષે હાઈ શકે નહી.
,
の
શ્રીસંધતિલકસૂરિષ્કૃત સમ્યકત્વસપ્રતિકાવૃત્તિ, વગેરે શ્વેતાંબર ગ્રંથેામાં શ્રીભદ્રબાહુને પ્રખર જ્યાતિથી વરાહમિહરના ભાઈ તરીક વર્ણવેલા છે. વરાહમિહરના રચેલા ચાર ગ્રંથા અત્યારે ઉપલબ્ધ થાય છે. તેમાં છેલ્લા ગ્રંથ ખગાલ શાસ્ત્રનું વ્યવહારૂ જ્ઞાન આપનાર
७ तत्थ य चउदसविज्जाठाणपारगो छक्कम्ममम्मविऊ पयईए भद्दओ भहबाहू नाम माहणो हुत्था । तस्स परमपिम्मसरसीरुहमिहरो वराहमिहरो सहोयरो ।
-સઘ્ધતિ॰ સમ્યક્ત્વસ૦ I
૮. વરાહમિહરને જન્મ ઉજજૈન આગળ થયા હતા. એણે ગણિતનું કામ આસરે ઈ. સ. ૫૦૫માં કરવા માંડયુ, અને એના એક ટીકાકારના કહેવા પ્રમાણે એ ઇ. સ. ૧૮૭માં મરણ પામ્યા.
-પ્રેા. એ., ભેંકડાનલકૃત સંસ્કૃત સાહિત્યના ઇતિહાસ પૃ. ૫૬૪
*
""
૯. ‘ બૃહત્સ ંહિતા ’ ( જે ૧૮૬૪–૧૮૬૫ની “ Bibliothica Indica ”માં કને પ્રસિદ્ધ કરી છે. અને Journal of Asiatic Society ”ના ચેાથા પુસ્તકમાં એનું ભાષાંતર થયું છે. એ જ ગ્રંથની ભટ્ટોલની ટીકા સાથની નવી આવૃત્તિ ૧૮૯૫–૯૭માં એસ. દ્વિવેદીએ ખનારસમાં પ્રસિદ્ધ કરી છે. શાસ્ત્ર ( જેનું મદ્રા સના સી આયરે ૧૮૮૫માં ભાષાંતર કર્યું છે ). ઘુનાતરૢ (જેના થોડાક ભાગનું વેબરે અને જંકાખીએ ૧૮૭૨માં ભાષાંતર કર્યું છે. ) અને પંચવિદ્વાન્તા બનારસમાં થીખા અને એસ દ્વિવેદીએ ૧૮૮૯માં પ્રસિદ્ધ કરેલ છે અને તેના માટા ભાગનું ભાષાંતર પણ કર્યું છે.

Page #41

રીઝનારીગરા [૧ શ્રી ભદ્ર પંચારિત નામ છે. તેમાં તેને રચના કાળ શાકે ૪૨૭ જણાવેલ છે. જુઓ નિમ્નલિખિત આર્યા–
सप्ताश्विवेद (४२७) संख्यं शककालमपास्य चैत्रशुक्लादौ । अर्धास्तिमिते भानौ यवनपुरे सौम्यदिवसाये ॥
વરાહમિહરને સમય ઈસ્વીસનના છઠ્ઠા સૈકાને છે (પ૦૫પ૮૫ સુધીમાં) તેથી બીજા ભદ્રબાહુને સમય પણ છઠ્ઠો સકે નિર્વિવાદ સિદ્ધ થાય છે અને
'तेहिं नाणबलेण वराहमिहरवंतरस्स दुच्चिट्ठियं नाऊण सिरिपाससामिणो ‘उवसग्गहरं' थवणं काऊण संघकए હિયં ”
-સંધતિલકકૃતા સમ્યવસપ્તતિકાવૃત્તિ (સં. ૧૪૨૨) ઈત્યાદિ વૃત્તાંત ધ્યાનમાં લઈએ તે ઉવસગ્ગહું સ્તોત્રના પ્રણેતા આજ ભદ્રબાહુ સ્વામી નિશ્ચિત થાય છે.
એમના રચેલા ગ્રંથો– ૧ આવશ્યક નિર્યુક્તિ..... ૨ દશવૈકાલિક ૩ ઉત્તરાધ્યયન , ૪ આચારાંગ પ સૂત્રકૃતાંગ
૧૦. આ નિક્તિઓનાં નામ ગ્રંથકાર પોતે આ પ્રમાણે જણાવે છે –
आवस्मयस्स दसकालियस्स तह उत्तरमझमाथारे । सूयषडे मिति घोच्छामि तहा इसाणं च ॥ कप्पस्स व गिज्जुक्ति ववहारस्स य परमनिउणस्त । सूरियपण्णत्तोए चोच्छं इलिभासियाणं च ।
–આવશ૧.નિ. ગા. ૮૨-૮૩

Page #42

બાહુ સ્વામી ]
પ્રસ્તાવના.
૬ સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ નિયુ†ક્તિ.૧૧
૭ ઋષિજ્ઞાતિનિયુકિત મૂળ પણ પોતે રચેલું અને નિયુકિત
પણ પેતે રચી છે.
૮ વ્યવહારસૂત્ર નિયુક્તિ ૯ બૃહત્કલ્પસૂત્ર નિયું`કિત ૧૦ દશાશ્રુતક ૧ ૨ ૧૧ પિંડ નિયુ‘કિત ૧૩ ૧૨ સ ંસકતક નિયુક્તિ. ૧૩ એધનિયુ'કિત.
૧૪ ભદ્રબાહુ સંહિતા.૧૪ ૧૫ નવગ્રહશાંતિસ્તોત્ર.૧૫
૧૬ દ્વાદશ ભાવજન્મ પ્રદીપ.૬
૧૧. આ નિયુક્તિ અત્યારે ઉપલબ્ધ નથી. જીએ નિમ્નલિખિત
ઉલ્લેખ—
अस्या निर्युक्तिरभूत पूर्व श्रीभद्रबाहु सूरिकृता । कलिदोषात् साऽनेशत् व्याचक्षे केवलं सूत्रम् ॥ —મલયગિરિષ્કૃતા સૂર્ય`પ્રતિવૃત્તિ.
૧૨. પંજાબમાં આવેલા ફગવાડા ગામમાં યતિજીના જ્ઞાનભંડારમાં સંપૂર્ણ પ્રાચીન પ્રતિ છે. હાલમાં મંગલનિમિત્તે પર્યુષણુપ માં વંચાય છે તે કલ્પસૂત્ર આ ગ્રંથનું આઠમું અધ્યયન છે. १३ येनैषा पिण्डनिर्युक्तिर्युकिरम्या विनिर्मिता । द्वादशाङ्गविदे तस्मै नमः श्रीभद्रबाहवे || —મલયગિરિષ્કૃતા પિ ́ડનિયુŚક્તિવૃત્તિ.
૧૪. ૧૫. આ બન્ને ગ્રંથા માટે નિશ્ચય નથી. હાલમાં જે ભદ્રબહુસહિતા ' એ નામનું પુસ્તક છપાયું છે તે આ ભદ્રબાહુકૃત નથી. ૧૬. આ ગ્રંથ સંસ્કૃત પદ્યબંધ છે. એને ત્રુટક ભાગ અમારા જોવામાં આવેલા છે.

Page #43

૧૦
શ્રીનસ્તોત્રરજો
[૧ શ્રી ભદ્ર
૧૭ વસુદેવહિંડી. ૧૭ આ ગ્રંથ મૂળ પ્રાકૃતમાં રચેલ કે જે સવા લાખ શ્લેક પ્રમાણ હતું એમ પ્રસિદ્ધ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના ગુરૂ શ્રીદેવચંદ્રસૂરિ જણાવે છે. ભદ્રબાહુને જન્મ, દીક્ષા, અવસાન સમયે તથા શિષ્યાદિ સંતતિ જાણવા માટે આપણી પાસે કોઈ ચોક્કસ સાધન નથી. શ્રીભદ્રબાહુસ્વામી પોતાના નિર્યુક્તિ વગેરે કઈ પણ ગ્રંથમાં રચનાકાળ જણાવતા નથી. માત્ર કલ્પસૂત્રમાં–
समणस्स भगवओ महावीरस्स जाव सव्वदुक्खप्पहीणस्स नव वाससयाइं विइकंताई, दसमस्स वाससयस्स अयं असीइमे संवच्छरे काले गच्छइ. वायणंतरे ८ पुण अयं तेणउए
છ aણે છ -સૂત્ર ૧૪૮
१७ वंदामि भद्दबाई जेण य अइरसियं बहुकहाकलियं । रइयं सवायलक्खं चरियं वसुदेवरायस्स ।
–શાંતિનાથચરિત્ર મંગળાચરણ. ૧૮ આ વાક્યને અર્થ કલ્પસૂત્રના ટીકાકારે પૈકી ઘણાખરા ભિન્ન ભિન્ન રીતે ઉપજાવે છે. પરંતુ ખરી હકીકત તો એમ લાગે છે કે–તે સમયે વિક્રમ સંવત ૫૧૦ ચાલતો હશે અને તે વિક્રમના રાજ્યારેહણ દિવસથી તેમજ સંવત્સર પ્રવૃત્તિ દિવસથી ગણવામાં મતભેદ હશે, વીર નિર્વાણથી ૪૭૦ વર્ષે વિક્રમરાજા ગાદીએ બેઠા અને ત્યાર બાદ ૧૩ મે વર્ષે સંવત્સર પ્રવર્તાવ્યો હતો. માટે વિક્રમ સંવતમાં ૪૭૦ ઉમેરતાં વીર સં. ૯૮ આવે અને ૪૮૩ ઉમેરીએ તે ૯૯૩ વર્ષ આવે. આ બાબતના સમર્થન માટે જુઓ કાલિકાચાર્યની પરંપરામાં થએલા શ્રીભાવદેવસૂરએ બનાવેલી કાલિકાચાર્ય કથાની નિમ્ન લિખિત ગાથાઓ– विकमरजारंभा पुरओ सिरिवीरनिव्वुई भणिया । सुन्नमुणिवेयजुत्त (४७०) विक्कमकालाउ जिणकालं ॥

Page #44

બાહુ સ્વામી]
પ્રસ્તાવના.
૧૧
આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ નજરે પડે છે એ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાયેાગ્ય છે; આપણે આ ગ્રંથને એમની પ્રાથમિક કૃતિ માનીએ. જો આચાય - શ્રીએ પેાતાની ૧૫ વર્ષ લગભગની કિશાર વયે ગ્રંથરચનાની શરૂઆત કરી હેાય અને વરામિહરના અવસાન (ઇ. સ. ૧૮૫) બાદ ચાર પાંચ વર્ષ સુધી હયાતી ધરાવતા હાય એમ માનીયે તે એમનું સયુ વર્ષ ૧૨૫થી ઉપર અને ૧૫૦ વચ્ચેનું ધારી શકાય છે. પરંતુ એટલા લાંબા આયુષ્ય માટે શંકાને સ્થાન મળે ખરૂં.
વીરનિર્વાસ વત્ ૯૮૦ ( વાચનાંતરે ૯૯૩ )વર્ષે દૈિ ગણિક્ષમાશ્રમણે પુસ્તક લખાવવાની પ્રવૃત્તિ આરંભી. તે સમયે એમણે આ સ્થવિરાવલી ( પટ્ટાવલી ) બનાવેલી છે એમ માનવામાં૧૯ આવે છે પરંતુ તે માન્યતા દોષ રહિત નથી, અન્યકૃત ગ્રંથમાં ખીજાએ પ્રકરણ વગેરે ઉમેરવાથી તે ગ્રંથની મહત્તાને હાની પહોંચે છે. એવું કાર્ય શિષ્ટ પુરુષ કદિ પણ કરે નહી. ચેડા સમય માટે આપણે
विक्कम रज्जाणंतर तेरस वासेसु १३ वच्छरपवत्ती । લિનિવી મુવઓ લા ચઙલયતેલી૬ (૪૮] વાલાજી || जिणमुक्खा चउवरिसे [४] पणमरओ दूसमउ य संजाओ અચા ચલયનુળલી [॰૭૨) વાત્તેદિ વિધામં વાણં
१९ एतत्सूत्रं श्रीदेवद्विगणिक्षमा भ्रमणैः प्रक्षिप्तमिति क्वचित् पर्युषणाकल्पावचूर्णी, तदभिप्रायेण श्रीवीरनिर्वाणात् नवशताशीतिवर्षातिक्रमे सिद्धान्तं पुस्तके न्यसद्भिः श्रीदेवद्विगणिक्षमाश्रमणैः श्रीपर्युषणाकल्पस्यापि वाचना पुस्तके न्यस्तातदानीं पुस्तकलिखनकालज्ञापनायैतत् सूत्रं लिखिસમિતિ ।
—કલ્પદીપિકા (સ’૦ ૧૬૭૭ વિજય )

Page #45

૧૨
श्री जैनस्तोत्र सन्दोह
[૨ શ્રી માન
સ્થવિરાવલી દેવદ્ધિળુિક્ષમાશ્રમણ્કૃત માની લઇએ તેા પછી તેના
છેવટમાં આપેલી—
सुतत्थरयणभरिए खमदममद्दवगुणेहि संपुण्णे । देवखिमासमणे कासवगुत्ते पणिषयामि ॥
આ ગાથાની શી દશા થાય? કાઈ પણ વિદ્વાન સ્વયં પેાતાને માટે આવા શબ્દો ઉચ્ચારે ખરા ? માટે તે જરૂરી અન્યકૃત માનવી પડશે. આખા ગ્રંથ કાઈ રચે, વચ્ચે પ્રકરણ અન્ય ઉમેરે અને તેમના માટે ઉલ્લેખ ત્રીજી વ્યક્તિ કરે એમ બની શકે ખરું ? માટે મારા ધારવા પ્રમાણે તે। મૂળ ગ્રંથ, અને અંત્યગાથા સુધીની સ્થવિરાવલી એ સ એકજ વ્યકિત (બીજા ભદ્રબાહુ)ની રચના છે.
ગ્રંથકાર ઉપરાકત ગાથા લખી પટ્ટાવલી અટકાવે છે તેથી તે દેવધિ ક્ષિમાશ્રમણના સંતાનીય છે કે અન્ય વંશના છે તેના માટે ઉહાપાઠ કરવાને અવકાશ રહે છે.
ર માનતુ ગર.
આ આચાય. બનારસનિવાસી ધનદેવશેઠના પુત્ર હતા. એમણે પ્રથમ ચાકીતિ નામના દિગ્બર પાસે દીક્ષા લીધી હતી. ત્યાં એમનું નામ મહાકી િસખ્યું હતું. પાછળથી એમણે પાતાની બહેનના કહેવાથી શ્રીજિનસિંહસૂરિ પાસે શ્વેતાંબર મતની દીક્ષા સ્વીકારી હતી.
આ વખતે બનારસમાં (પ્રભાવક ચરિત્રના મતે) ખાણ અને મયૂર નામના બ્રાહ્મણ પંડિતાની વિદ્યાથી આકર્ષાયલા હ્ર દેવ નામના બ્રહ્મક્ષત્રિય ( થાણેશ્વરના વૈશ્ય વંશીય રાજા શ્રીહર્ષ) રાજા સાથે એમના મેલાપ થયા.૨૦ રાજાએ ચમત્કાર જોવા ઈચ્છા જણાવી ત્યારે આચાર્યે કહ્યું કે—‘ રાજન્’અમે ગૃહસ્થ નથી, કે વિદ્યા અને ગુણનું પ્રકાશન કરીને રાજાએ પાસેથી ધન પ્રાપ્ત કરીએ. અમે
૨૦. એઝાજી. રા. ૪. પ્રથમ ભાગ પૃ. ૧૪૨.

Page #46

તુગરિ ૩]
પ્રસ્તાવના.
જે કાંઈ કરિએ તે કેવળ ધર્મને માટે જ. આવાં નિરીહ વચને સાંભધાને રાજાએ સાંકળથી બાંધી અંધારી કોટડીમાં પૂરી દેવા સેવકેને આજ્ઞા આપી અને તરત તેનો અમલ થયો (અન્ય ગ્રંથકારોના મતે સ્વેચ્છાથી પૂરાયા હતા), પણ આચાર્યો ત્યાં જ પિતાના ઈષ્ટદેવ શ્રી આદિનાથની મમત આ વાકયથી શરૂ થતા સ્તોત્રથી સ્તવના કરી પિતે બંધન અને કેદમાંથી છુટી રાજાને જઈને મળ્યા. આચાર્યની અદ્દભુત શક્તિ જોઈ રાજા પ્રસન્ન થયા અને તે જ સમયથી જૈનધર્મ તથા જૈન સાધુઓને ભક્ત બને.
એમની કૃતિ–૧ ભક્તામર સ્તોત્ર,૨૧ ૨ ભયહર-નમિઉણસ્તવ ૩ ભત્તિબ્બર–પંચપરમેષ્ઠિસ્તવ સુપ્રસિદ્ધ છે. મણિકલ્પના૨ રચપિતા એ જ છે કે અન્ય તે શંકાસ્પદ છે. સત્તરમા સૈકાની દિગંબરીય પટ્ટાવલીમાં ૧ ચિંતામણિકલ્પ, ૨ મણિકલ્પ, ૩ ચારિત્રસાર, ૪ ઉવસગ્ગહર સ્તોત્ર ૫ ભકતામર સ્તોત્ર એમ પાંચ ગ્રંથના રચયિતા જણાવેલ છે. - શ્રીહર્ષને રાજવકાળ વિ. સં. ૬૬૩ થી ૭૦૪ અને કર્નલટાડના લખવા પ્રમાણે વૃદ્ધ ભજનો સમય પણ વિક્રમને સાતમે સંકે (સં. ૬૩૧) છે એટલે આ આચાર્યને પણ તે જ સમય સંભવે છે. તથા એમની દિગંબરાવસ્થાના “ ગુરૂના ચારૂકીર્તિ અને એમના પિતાના મહાકાર્તિ” આ નામ ઉપરથી પણ એઓ છઠ્ઠી સાતમી
૨૧. જુઓ મુનિસુંદરસૂરિકૃત ગુર્નાવલી. . ૩૫-૩૬-૩૭, તથા દેવવિમળગણિ વિરચિત હીરસૌભાગ્યે (સ. ૪, પૃ. ૧૬૪). ૭૫ થી ૭૮.
૨૨ આનું બીજુ નામ રત્નપરીક્ષા છે. લગભગ ૨૨૫ શ્લેક પ્રમાણે છે. અંત્ય પદ્ય નીચે મુજબ છે – गुणेषु रागः सुकृतेषु लाभः, रोषश्च दोषश्च भवश्व कामः । श्रीमानतुङ्गस्य तथापि धर्मः, श्रीवीतरागस्य स एव वे ति॥

Page #47

નૈનાસ્તોરણ ૬
[૩ઘમષસૂરિ
શતાબ્દીના જ હોવાનું સિદ્ધ થાય છે. કારણ કે દિગંબર સંપ્રદાયમાં આવાં નામે બહુ પ્રાચીનકાળમાં અપાતાં નહતાં. વિશેષ માટે જુઓ ઇતિહાસપ્રેમી મુનિશ્રી કલ્યા. કૃત પ્રભાઇ ચ૦ પ્ર. પર્યાચના.
૩ ધર્મષસૂરિ. श्रीमानतुङ्ग शिष्येण धर्मघोषेण सूरिणा। रचितोऽनघकल्पोऽयं चिन्तामणि जगत्प्रभोः ॥ ४७ ।।
અહિં પૃષ્ઠ ૩૪ ઉપર મુદ્રિત શ્રી ચિંતામણિકલ્પને અને માત્ર આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ હેવાથી કર્તા કયા સમયમાં અને કયા ગચ્છમાં થયા તેનો નિર્ણય કરવો અશક્ય છે, કારણકે ઉપરોક્ત માનતુંગસૂરિ ઉપરાંત તે નામના બીજા પણ આચાર્યો થયા છે. જેમકે –
૧ સં. ૧૩૩૩માં શ્રેયાંસ ચરિત્રના કર્તા. ૨ પરિગ્રહપ્રમાણના રચયિતા. (પી. પરિ. ૧, પૃષ્ઠ. ૯૪) ૩ વટ-વડગચ્છના સર્વદેવસૂરિ જયસિંહ-ચંદ્રપ્રભ-ધર્મ ઘેષ-શીલગુણસૂરિ શિષ્ય. સં. માં જયંતી પ્રશ્નોત્તરસંગ્રહના રચયિતા. એમના જ શિષ્ય મલયપ્રભ સં. ૧૨૬ માં ઉપરોક્ત જયંતી પ્રશ્નોત્તર પર સિદ્ધ જયંતી વૃત્તિ રચી (પી. ૩, ૩૭) અને તે પ્રાગવાટજ્ઞાતીય શ્રેષ્ટિ ધવલ મરૂની પુત્રી નાઉ નામની શ્રાવિકાએ સં. ૧૨૬૧ આશ્વિન વદિ ૭ રવ પુષ્ય નક્ષત્રે શુભયોગે અણહિલપુર પાટણમાં આત્મશ્રેયાર્થે પંડિત મુંજાલ પાસે મુકુંશિકા સ્થાને લખાવીને અજિતપ્રભસૂરિને સમર્પિત કરી. (પી. ૩, ૪૫ તથા શાંતિ. શા. સં. ખંભાત ).
૪ અંચલગચ્છીય મહેંદ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય જયશેખરસૂરિએ સં. ૧૪૩૬માં રચેલી ઉપદેશ ચિંતામણુની ટીકાના લેખક (તેમના ગુરૂબંધુ અને સતીર્થ). તથા ચંદ્રકુળના માનદેવસૂરિના વંશમાં ત્રીજે ચોથે માટે માનતુંગસૂરિનું નામ હર વખતે દેખાય છે. જુઓ શાં. જ્ઞા. ભં. ખંભાતમાં ગશાસ્ત્ર સ્વપજ્ઞ વૃત્તિની પ્રતની પુપિકા (પ્રશ. પૃ. ૫)

Page #48

૪ શિવનાગ ]
પ્રસ્તાવના.
૧૫
દરેક આચાયૅના અંગે કાળજીપૂર્વક તપાસ કરવા છતાં ક્રાઈ સ્થળે ધર્માંધાષ નામના શિષ્યના ઉલ્લેખ દષ્ટિગોચર થતા નથી. જૈનસ્તાત્રસમુચ્ચયના પૃષ્ઠ ૨૫૯ પર મુદ્રિત લ્યાયામ સરક આદ્ય પદાર્થ નામ ગર્ભિ॰ શ્રી મહાવીરજિનસ્તવનના પ્રણેતા પણ શ્રી માનતુંગસૂરિના શિષ્ય સભવે છે. (નામ નિર્દેશ નથી તેથી એજ છે કે એમનાથી ભિન્ન તે વિચારણીય છે. ) ૪ શિવનાગ.
આ એક ગૃહસ્થ વિદ્વાન છે. ધૂમરાજવંશમાં ઉત્પન્ન થએલ દેવરાજના રાજ્ય સમયે શ્રીમાળ ( હાલ ભિન્નમાલ )ના રહેવાસી હતા, એમની વંશ પરપરાને ક્યાંય ઉલ્લેખ મળતા નથી. જાતે વિક્ અને કાટિધ્વજ શેઠ હતા. એમણે ધરણેન્દ્રને આરાબ્યા હતા તેથી તેણે સ ંતુષ્ટ થઈને સર્વ સિદ્ધિ કરનાર તથા જાપ કે હામાદિક વિના તરત વિષને દૂર કરનાર એવા મંત્ર આપ્યા હતા. કે જે મંત્ર પુણ્યહીન જતેાને મળવા દુ`ભ તથા ફૂંક અને હાથના સ્પર્શી માત્રથી આઠ નાગકુળાના વિષનેા નાશ કરતા. એટલે એણે તે મ ંત્રની રચના અને પ્રભાવ યુક્ત ઘરોìન્દ્ર સ્તવન બનાવ્યું. જેના સ્મરણ માત્રથી ઉપદ્રવ દૂર થતા.
એને પૂર્ણલતા નામે પત્ની હતી. જેનાથી રત્નદીપક સમાન વીર નામે પુત્ર થયેા. જે વીરસૂરિ નામે મહાપ્રભાવક આચાર્ય થયા હતા. (જીએ પ્રભાવક ચરિત્ર પ્રબંધ નં. ૧૫).
વીરસૂરિના જન્મ વિક્રમ સંવત્ ૯૩૮માં થયા હતા. પાતાના પિતાના અવસાનથી વૈરાગ્યવાસિત થયા અને તપશ્ચર્યાં તથા ગામ બહાર કાયાત્સર્ગાદિ કરતા. એક સમયે સબ્યાસમયે ખાદ્યભૂમિએ કાયાત્સ કરવા જતા મથુરા નગરીથી આવતા ૧૦૦ વર્ષોંના વૃદ્ વિમળગણિના ભેટા થતાં તેમની પાસે સ. ૯૮૦માં દીક્ષા લીધી. અને ત્રેપન વનું સર્વાયુ ભાગવી ૯૯૧માં સ્વગૅ ગયા હતા. એમના પટ્ટર શ્રીભદ્ર થયા.

Page #49

૧૬
શ્રી નરોત્રાન્ચોદ
[પ મહાવિ
એમના વાસક્ષેપના પ્રભાવે અણહિલપુર નરેશ ચામુંડરાજને વલ્લભરાજ વગેરે પુત્ર રત્નની પ્રાપ્તિ થઈ હતી તેથી તે ભકત બજો હતો.
વીરરિના વૈરાગ્યનું કારણ પિતાનું અવસાન જણાવેલ છે તેથી શિવનાગને સમય વિક્રમની દશમી શતાબ્દી નિશ્ચિત થાય છે.
ધરણોરગેંદ્ર સ્તોત્ર ઉપરાંત એની કઈ કૃતિ હશે કે કેમ તે નિશ્ચિત નથી. પુરાતત્ત્વવેત્તાઓ બહાર આણશે તે ઉપકાર થશે.
એમના સમયે શ્રીમાલમાં રાજ્ય કરતા ઘૂમરાજ વંશીય (? પરમાર ) દેવરાજ તેમજ અણહિલપુરના રાજા ચામુંડરાજ ૩ વગેરેના સમય ઉપર લક્ષ્ય આપી ઇતિહાસ પ્રેમી મુનિશ્રી કલ્યાણવિજ્યજી મહારાજ વરસૂરિને અસ્તિત્વકાળ અગ્યારમી સદીને પૂર્વ ભાગ ઠરાવે છે. (જુઓ પ્રભાવક ચરિત્ર-પ્રબંધ પર્યાચના) ૨૪
૫ મહાકવિ વિલ્હણ. કવિ વિલ્હણથી પામી, સ્વચ્છતા જે સરસ્વતી. ઘન દુર્જનથી યે તે, કદિ મેલી નથી થતી–કીતિ કૌમુદી ૧-૧૭
આ કવિએ પોતે ઈ. સ. ૧૦૮૫માં રચેલા વિક્રમાંક ચરિત્ર મહાકાવ્યના અંતિમ (૧૮મા) સર્ગમાં પિતાની વંશપરંપરા, સ્થાન વગેરે વિસ્તારપૂર્વક આપેલ છે. તે તથા અન્ય સાધનોઠારા જે હકીક્ત પ્રાપ્ત થઈ છે તે નીચે મુજબ–
| વિલ્હણ કવિ ઈ. સ. ૧૦૬૬થી ૧૦૮૫માં હતા (કી. કૌ.
૨૩ મેરૂતુંગની વિચારણ-સ્થવિરાવલી પ્રમાણે સં. ૮૪૪૯૭૧ (વર્ષ ૨૭) અને એઝાઝના મતાનુસાર સં. ૧૦૫ર૧૦૬૬.
૨૪ પ્રસિદ્ધકર્તા આત્માનંદ જૈન સભા ભાવનગર. સં. ૧૯૮૭ ૨૫ જુઓ લેક ૧થી ૧૦૮ સુધી.

Page #50

બિહુણ ]
પ્રસ્તાવના.
૧૭
તા. પૃ. ૧૪૫ ). તે કાશ્મીરના ૬ ખાનમુખ ગામનેા રહીશ, કૌશિક ગાત્રી બ્રાહ્મણ હતા. એના વિદ્વાન પૂર્જાને કાશ્મીરના ગેાપાદિત્ય રાજાર૭ મધ્યદેશમાંથી૮ કશ્મીરમાં લાવ્યા હતા. જેમાં મુખ્ય મુક્તિકળશ હતા, તે અગ્નિહેાત્રી હતા. તેના પુત્ર રાજકળશ તે પણ અગ્નિહેાત્રી હતા. ઉપરાંત દાની, પરાક્રમી અને વેદવિદ્યાપારગત હતા. એણે જનસુખા વ્યાખ્યાન સ્થાના, કુવા અને પ કરાવી હતી. તેને પુત્ર જ્યેષ્ઠ કળશ હતા તેણે મહાભાષ્ય૨૯ ઉપર ટીકા કરી છે ( પણ ડૉ. મુલ્હર કહે છે કે તે ક્યાંય ઉપલબ્ધ થતી નથી ). તેને નાગદેવી નામની સ્ત્રીથી ખ઼રામ, વિષ્ણુ અને આનંદ એમ ત્રણ પુત્રો થયા. તે ત્રણે વિદ્વાન અને કવિ હતા. વિલ્હેણું કાશ્મીરમાં રહીને વેદ, વેદાંગ, વ્યાકરણ, સાહિત્ય આદિ શાઓને અભ્યાસ કર્યાં અને એની કવિતાની ખ્યાતિ દૂર દૂર સુધી ફેલાઇ.
રાજા કળશના સમયમાં તેની સાથે કાંઈક કચવાટ થવાથી તે ત્યાંથી નીકળ્યા. અને કર્ણાટકમાં જઇને રહ્યો. તથા સ્વદેશમાં મુસાફરી કરી. તે મથુરાં, વૃંદાવન, કનેાજ, પ્રયાગ અને કાશીમાં
૨૬ હાલનું ખુનમેાહ જે કાશ્મીરની રાજધાની શ્રીનગરથી ૩ માઈલ દૂર જયંવત નામના સ્થાન પાસે છે.
૨૭ ગેાનંદવંશી અક્ષને પુત્ર હતા.
૨૮ હિમાચલ અને વિંધ્યાચલની વચ્ચેના પ્રદેશ. જેને આજકાલ સંયુકત પ્રાંત કહેવામાં આવે છે. વિશેષ માટે જુએ નાગરીપ્રચારિણી પત્રિકા પુ. ૩, અંક ૧માં છપાએલા 'શ્રીયુત ધીરેન્દ્રવર્મા M. A,ના મધ્યદેશને વિકાસ' એ નામને લેખ,
૨૯ પાણીનીએ રચેલી અષ્ટાધ્યાયી ઉપર પાતંજલ ઋષિએ કરેલા ભાષ્યની જ મહાભાષ્ય સંજ્ઞા છે.
૩૦ કાશ્મીરના રાજા ઈ. સ. ૧૦૬૩-૧૦૮૯

Page #51

૧૮
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[પ મહાકવિ
કેટલાક દિવસ રહ્યો અને ત્યાંના પતિથી શાસ્ત્રાર્થ કરતા ડાહા (ચેદી)ના કરાજાના દરબારમાં પહોંચ્યા. જ્યાં પંડિત ગંગાધરને શાસ્ત્રામાં જીતીને તે ધારામાંo આવ્યા પણ તે સમયે ત્યાંના વિદ્વાન રાજા ભાજ જીવતા ન હતા.૩૨ ત્યાંથી ગુજરાતમાં પદાર્પણ કર્યું અને રાજા કર્ણદેવ સાલકીના સમયમાં અહિલવાડમાં ઉતર્યાં. ત્યાં કેટલાક સમય સુધી નિવાસ કરી સેામેશ્વરની યાત્રા કરી સમુદ્રમાર્ગે દક્ષિણમાં પહોંચ્યા. ત્યાંથી રામેશ્વર થઇને પાછા ઉત્તરમાં કલ્યાણપુરમાં આવ્યા હતા. ત્યાંના સાલકી રાજા વિક્રમાદિત્યે (૬) તેનું સન્માન કરીને પેાતાને ત્યાં રાખ્યા અને વિદ્યાપતિ (મુખ્ય પડિત)ની ઉપાધિ (કિાબ) તથા વિશાળ સમૃદ્ધિ પ્રદાન કરી. કવિએ પેાતાની પાછળની અવસ્થા અહિંજ વિદ્યાવ્યાસંગમાં પસાર કરી હતી.
વંશવૃક્ષ. મુક્તિકળશ
1 રાજકળશ
જ્યેષ્ઠકળશ – નાગદેવી
ઇષ્ટરામ
ખિલ્હેણ એણે રચેલા અને ઉપલબ્ધ થતા ગ્રંથા આ પ્રમાણે—
{
આનંદ
,
૩૧ વિશેષ માહિતી માટે જુએ ઈ. સ. ૧૯૩૩ જુનના શારદાના અંકમાં છપાયેલ ‘ ભાજરાજાની ધારાનગરી ' નામને ન્યા. વ્યા. તથ મુનિશ્રી હિમાંશુવિજયજીને લેખ.
૩૨ જીઆ સોળીયોા પ્રાચીન પ્રતિજ્ઞાન પૃ. ૧૨૧–૧૨૨ નું ટિપ્પન.

Page #52

બિહુણ ]
પ્રસ્તાવના.
૧૯
૧ શ્રીપાનાથસ્તવ.૩૩ બિહાષ્ટક પ્રસ્તુત વિભાગમાં રૃ. ૧૯૪ ઉપર મુદ્રિત.
૨ કર્ણ સુંદરી નાટિકા. પાટણ નરેશક દેવ૩૪ સેાલકીના મહામાત્ય સપત્થર૩૫ (સાંતૂમહેતા )ની પ્રાનાથી પ્રેરિત થઈ ઉક્ત
૩૩. પાટણના ભ’ડારામાં તાડપત્ર પર લખાએલી એની પ્રતા મળે છે. જુએ સ્વ. ચિમનલાલ દલાલને ‘ગુજરાતનું સંસ્કૃત નાટક સાહિત્ય ’નામના લેખ.— વસંત ’; એઝાજી રા. ઈ. ૧, પૃ. ૨૧૭; નાથુરામ પ્રેમી કૃત વિદ્રત્નમાળા રૃ. ૯૭ ટિપ્સન.
૩૪. કર્ણદેવે વિ. સં. ૧૧૨૦ થી ૧૧૫૦ પર્યન્ત રાજ્ય કર્યું હતું.
૩૫ આમાં દેલવાડા ગામમાં બાંધેલા વિમળશાહના મદિરા સાથે સબંધ ધરાવનાર દક્ષિણ તરફની દેવકુલિકાઓમાંની એક અંદરની મૂર્તિના આસન ઉપર નિમ્નલિખિત આશયના એક લેખ કારેલા છે—
૬ વિ. સં. ૧૧૧૯માં રાજા ભીમના પ્રીતિપાત્ર થારાપદ્રીય વંશના અમાત્ય શાંતિની સ્ત્રી શિવાદેવીએ પેાતાના પુત્ર નિંન્ન(નીના) અને ગીગાના કલ્યાણાર્થે આ પ્રતિમા સ્થાપન કરી. ' આ લેખ પ્રાચીન લેખ સંગ્રહ દ્વિતીય ભાગ (જીનવિ.) પૃ. ૧૨૬, સંખ્યા ૧૫૪માં છપાયેલ છે પરંતુ તે બહુ જ અશુદ્ધ છે. ખરી રીતે તે નીચે મુજબ જોઈ એ—
थारापद्रीयसन्ताने भीमभूपाल वल्लभः । शान्त्यमात्यो महीख्यातोऽजनि श्रावकसत्तमः ॥ भार्या तस्य शिवादेवी श्रेयसे प्रतिमामिमाम् । नीन्नमीगाख्ययोः सुन्वोः कारयामास निर्मलाम् ॥
આ લેખમાં શાંતિ અને પ્રબંધચિંતામણિના શાંતુ એકજ પુરૂષ છે. આ લેખ ઉપરથી એ પણ જણાઈ આવે છે કે કદેવના પિતા ભીમના સમયમાં શાંતુ મંત્રી પદ પર નિમાયેા હતા.

Page #53

૨૦
श्रीजेनस्तोत्र सन्दोह
[ પ મહાકવિ
મંત્રી દ્વારા પ્રવર્તિત થએલ ભગવાન્ નાભેય [ઋષભદેવ ]ની યાત્રા મહાત્સવ પર અભિનય કરાવવા સારૂ આ નાટિકા રચવામાં આવી હતી. જેને નાયક સ્વય' રાજા કર્ણદેવ હતા. આ નાટિકામાં ગર્જન ઉપર ગૂજરાએ ચઢાઇ કરીને ત્યાંના લશ્કરને હરાવ્યું. એવા ઉલ્લેખ કરેલા છે, તે સંબધમાં એવું ધારી શકાય કે ગૂર્જર સૈન્યે ગીઝની વંશના બાદશાહના લશ્કર સાથે યુદ્ધ કર્યું હશે.
કવિએ નાંદીમાં પ્રથમ જિનેશ્વરનું આશીર્વાદાત્મક મંગલાચરણ કરેલું છે એનું કારણ એ છે કે મહામાત્ય સૌંપત્ઝર તરફથી તેને સારે આશ્રય મળેલા હતા.
૩ વિક્રમાંક દેવચરિત. આ કાવ્ય પેાતાની વૃાવસ્થામાં આશ્રય આપનાર કલ્યાણપુરના રાજા વિક્રમાદિત્યને ઉદ્દેશીને વિક્રમ સ. ૧૧૪રના આસપાસમાં રચ્યું. એ ગ્રંથ દક્ષિણના સેાલકીયાના ઇતિહાસ જાણવા સારૂ ઉપયાગી છે.
૪ વિષ્ણુ ચરિત્ર. આની અધિકાંશ પ્રતિમાં કર્તાનું નામ મળતું નથી, પરંતુ કાવ્યમાળામાં છપાયેલ પુસ્તકના કર્તાનું નામ • કાશ્મીરિક બિલ્હેણુ કવિ' મળે છે. જે વિશ્વાસ કરવા યાગ્ય નથી.
વાસ્તવિક રીતે જોતાં તેા એ ગ્રંથ બિલ્હણના રચેલા નથી જણાતા. અને તેના કર્તાને બિલ્હણના વૃત્તાન્તનું જ જ્ઞાન નથી. ઉકત પુસ્તકમાં લખેલું છે કે— ગુજરાતના રાજા વૈરસિહના ૬ રાજ્ય
૩૬ કેટલાક વિદ્વાનેાનું એમ માનવું છે કે એ સ` પાત્રો કલ્પના રૂપ છે. કારણ કે એક જગાએ કવિ બિલ્હણ પંજાબના હાકેમ ક્ષિતિપતિ કિવા ક્ષિતિપાળને ત્યાં રહ્યો હતા તે દરમ્યાન તેની પુત્રી સાથે સ્નેહ બંધાયા અને વાત જાહેર થતાં દેશ ત્યાગ કરવા પડયેા. તેના સ્મરણરૂપ બિલ્હણે આ પંચાશિકા રચી એમ લખ્યું છે ત્યારે જૈન સાધુ જ્ઞાનાચાયે ( જૈન શ્વેતાંબર કાન્ફરન્સ તરફથી છપાયેલી જૈન રાસ માળા મુજબ સારંગે ) જુની ગુજરાતીમાં બિલ્હેણુ કાવ્ય રચ્યું છે

Page #54

બિહુણ ]
પ્રસ્તાવના.
૨૧
કાળમાં કાશ્મીરી પંડિત બિહણ અણહિલવાડમાં આવ્યો હતો. રાજા વૈરસિંહે તેની પ્રગાઢ વિદ્વતા જોઈને પિતાની પુત્રી શશિકળા સારૂ શિક્ષક તરીકે તેની નિમણુંક કરી. થોડા સમય પછી બિહણ રાજકન્યાના પ્રણયમાં ફસાયા. જ્યારે એ સમાચાર રાજાના કાને પહોંચ્યા ત્યારે તેને પ્રણાદંડની સજા કરવામાં આવી. વધસ્થળમાં બિલ્હણને ઈષ્ટદેવનું સ્મરણ કરી લેવા સારૂ કહેવામાં આવ્યું, પરંતુ બિલ્હણે પિતાની પ્રાણેશ્વરી રાજકન્યા શશિકલાના સ્મરણમાં અદ્યતં પાનવાનર એ પઘથી પ્રારંભ કરી એવાં ૫૦ લેકે રચ્યાં. એટલામાંજ રાજાએ સહસા પોતાની મહારાણીના મોંઢાથી પિતાની કન્યા શશિકલાને પૂર્ણ પ્રેમ બિહણ પર હોવાનું સાંભળ્યું. રાજાને કોપ શાંત પડયો અને બ્રાહ્મણવધના પાપથી ભયભીત થઈને બિલ્હણનો અપરાધ માફ કર્યો તથા તેની સાથે પિતાની પુત્રી શશિકળાનું લગ્ન કરી આપ્યું અને સાથે જ દ્રવ્ય–સમૃદ્ધિ આપીને તેની ક્ષમાં પણ માગી.” એ સમસ્ત કથા સર્વથા કપિલ કલ્પિત છે અને તેના લેખકે બિહણના પ્રતિ મોટો અન્યાય કર્યો જણાય છે કારણકે તે સમયમાં ગુજરાતનો રાજા કર્ણ હતા. વૈરસિંહ નહિ. વૈરસિંહ ચાવડા (ચાત્કટ) વંશનો રાજા હતા અને બિહણના સમયમાં તેને (વૈરસિંહને) મરણ પામે ર૦૦ વર્ષથી પણ વધારે સમય થઈ ગયો હતો.૩૭
એ ૫૦ લેકનું ખંડકાવ્ય ચૌરપંચાશિકા અથવા સુરતપંચાશિકાના નામથી પણ પ્રખ્યાત છે. એના બધા લેક દ્વિઅર્થી તેમાં શશિકળાના પિતાનું નામ પૃથિવીચંદ્ર આપ્યું છે ને તેને પાટણના રાજા કહ્યું છે. અને પંડિત વામનાચાર્ય ઝાલંકકર કહે છે કે કર્ણાટકમાં પંચાશિકાનું હસ્તલિખિત પુસ્તક છે તેમાં રાજાનું નામ મદનાભિરામ અને તેની દિકરીનું નામ યામિની પૂર્ણતિલકા હતું. તે અને પંચાલદેશની રાજધાની લક્ષ્મી મંદિરમાં રહેતાં હતાં.
૩૭ એણે ઇ. સ. ૮૩૮ થી ૮૪૯ સુધી ગુજરાતમાં રાજ્ય કર્યું હતું.

Page #55

૨૨
vw
,
શ્રીજૈનસ્તોત્રજોદ [૬ મહાકવિછે. જેમ તે કેને આશય રાજકન્યા સાથે ઘટે છે તેમ દુર્ગાના પક્ષમાં પણ ઘટિત થાય છે. તેના હસ્તલિખિત આદર્શોમાં કોઈ સ્થળે બિહણ તે અન્ય સ્થળે રદ કવિનું તથા સુંદર૩૯ કવિનું પણ નામ દષ્ટિગોચર થાય છે. બિલ્હણના ઉપર્યુક્ત બન્ને ગ્રંથની કવિતા અને કવિત્વમાં રાતદિવસને ભેદ જણાય છે.૪૦ પંચાશિકાને અંગ્રેજી કવિતામાં અનુવાદ સર એડવીન આર્નોલ્ડ કર્યો છે. સોમેશ્વરદેવ કીર્તિકૌમુદીમાં એની વિદ્વત્તાના વખાણ કરે (સ. ૧, લે. ૧૭) છે.
૩૮ ડે. રાજેન્દ્રલાલ મિત્ર સંગ્રહીત “નેટિસિઝ એફ સંસ્કૃત મેન્યુસ્કિટસ, વોલ્યુમ ૧, પૃ. ૨૫૦, નં. ૪૪૧.
३८ इति सुंदरकविविरचितं चौरपंचाशिकाख्यं काव्यं समाप्तं । श्रीकाली जयति ॥ शाके नवग्रहहिमांशुसमुद्रचन्द्रे
सूर्ये गते परिमिते मिथुनं गिरीशम् । श्रीसुन्दरेण रचितं प्रथमं सुकाव्यं
काश्यादिनाथचरमद्विज आलिलेख ॥ ( કલકત્તાના સંસ્કૃત કાલેજ લાયબ્રેરીના સંસ્કૃત પુસ્તકોની સૂચી ૧૭ કાવ્ય પૃ. ૨૬, નં. ૪૪).
૪૦ બિહણને વિશેષ વૃત્તાંત જાણવા સારૂ સોલંકીકા પ્રાચીન ઇતિહાસ પ્રથમ ભાગના પૃ. ૧૨થી ૧૨૪ સુધી જુઓ.
૪૧ સેમેશ્વર દેવ ચૌલુક્ય કુલગુરૂ હતા અને મંત્રીશ્વર વસ્તુપાળને ગાઢ મિત્ર હતો. તેણે વસ્તુપાળની કીર્તિને અમર કરવા માટે કીતિકૌમુદી નામનું ઉત્તમ કાવ્ય બનાવ્યું છે, સુરત્સવ, ઉલ્લાઘરાઘવ, રામશતક આદિ બીજા પણ તેના કરેલા ગ્રંથ વિદ્વાનેમાં આદર પામેલા છે.
૪૨ આ ગ્રંથ વિ. સં. ૧૨૮૨ લગભગ રચાયો છે. અને સ્વ. વલ્લભજી હરિદત્ત આચાર્ય સંપાદિત ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાઈટી તરફથી મુદ્રિત થએલ છે.

Page #56

બિલ્ડણ ]
પ્રસ્તાવના.
બિહણ નામની અનેક વ્યક્તિઓ ભિન્ન ભિન્ન સમયે થએલી છે. જેમકે-૧ સં. ૧૧૯૪માં જયસિંહ રાયે ભરૂચમાં તાડપત્ર પર વિમલસૂરિકૃત પરિચરિત્રની પ્રત લખનાર (જે. ૧૭). ૨ વિજાપુર પૌષધશાળાના ચાર કાર્યવાહક પૈકીને એક
–જુઓ પ્રશસ્તિસંગ્રહ ભા. ૧ પૃ. ૪૮-૪૯-૫૪. ૩ વિધ્યવર્માને સંધિવૈગ્રહિક અને મંત્રી. એ અજુનવર્મા અને દેવપાળના સમય સુધી મંત્રીપદે રહ્યો હતો. માંડુમાંથી મળેલા વિંધ્યવર્માના લેખમાં નીચેના શબ્દો નજરે પડે છે-વિચથર્મવૃત્તેિ પ્રારંભૂ સાબૈિદિક વિહુવિ સં. ૧૨૯૨ માં દેવપાળના રાજ્યકાળમાં ત્રિષષ્ટિસ્કૃતિ અને વિ. સં. ૧૩૦૦ જૈતુગિદેવના રાજ્યકાળમાં ધર્મામૃતશાસ્ત્ર ઉપર ભવ્યકુમુદચંદ્રિકા ટીકા રચનાર જૈન પંડિત આશાધરે૪૪ ઉપરોકત ધર્મામૃતની ટીકામાં આ વિહણને ઉલ્લેખ કર્યો છે. અને તે જ આશાધર સં. ૧૨૮પમાં
૪૩ આ લેખમાં જણાવેલ છે કે – बाललीलाहवे यस्य जयसिंहे पलायिते ।
दिक्पालहासव्याजेन यशो दिक्षु विजृम्भितम् ।। અર્થાત જયસિંહને પરાભવ આ દાનપત્રના સમયપૂર્વે હોવો જોઈએ એ બનાવની મોડામાં મોડી સાલ સં. ૧૨૭ર સંભવે છે. આ સંબંધમાં પ્રભાસપાટણના મોટા દરવાજા ઉપરને સં. ૧૨૭૩નો ભીમદેવને લેખ વિચારો. * ૪૪ આ આશાધર પંડિત નલકચ્છનિવાસી સુશ્રાવક આહણને પુત્ર હતા. વિધ્યવર્માના સંધિવૈગ્રહિક વિલ્હણના મિત્ર સુભટ વર્મા
અને અજુનવર્માના સમયમાં તેમ તેના પછી દેવપાળ અને જૈતુગિ. દેવ કિવા જયસિંહદેવ (બીજા)ના સમય સુધી હયાત હતા. એણે અર્જુનવર્માની પ્રીતિ પણ મેળવી હતી. એણે પોતાના રચેલા ગ્રંથોને નામનિર્દે શ પ્રતિષ્ઠાસારોદ્ધારની પ્રશસ્તિમાં કરેલ છે. ( જુઓ મુદ્રિત આવૃત્તિ હિંદી ભાષાનુવાદ યુક્ત).

Page #57

૨૪
છીૌનસ્તોત્રકો [૬ શ્રી પાર્શ્વ પિતાના રચેલા પ્રતિષ્ઠાસાહારમાં વિલહણને પિતાની સ્તુતિ કર્તા તરીકે દર્શાવેલ છે. જુઓ નિમ્ન લિખિત કલેક–
इत्युपश्लोकितो विद्वद् विल्हणेन कवीशिना । श्रीविन्ध्यभूपतिमहासान्धिविग्रहिकेण यः ॥ ७ ॥
પરંતુ આ સર્વેમાંથી કોઈએ રચેલા ગ્રંથો અદ્યાવધિ મારા જોવામાં આવ્યા નથી અને અહિં પૃ. ૧૯૪ ઉપર મુકિત પાર્શ્વનાથ તેત્રને અંતે મહાવિકિ: આ ઉલ્લેખ છે તેથી હું ઉપરક્તજ કર્તા સ્વીકાર્યા છે.
૬ પાશ્વદેવગણિ - ઇ. સ. ૧૯૩૨ માં અમે પ્રસિદ્ધ કરેલા રેનસ્તોત્ર સંદેહના પ્રથમ વિભાગની પ્રસ્તાવનામાં ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રની ટીકા તથા પદ્માવત્યષ્ટક વૃત્તિના રચયિતા તરીકે શ્રીચંદ્રસૂરિ (અપરનામ) પાશ્વદેવગણિ ઉલ્લેખ કરેલો, પરંતુ આ વિભાગમાં મુદ્રિત ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રની વૃત્તિના અને કર્તાએ રચના સંવત, ગ૭ કે ગુરૂનામ વગેરે કંઈ જણાવેલ નથી, અને જુદા જુદા ગચ્છોમાં આ નામની ત્રણ વ્યક્તિઓ થએલ છે તેથી અનાગમાં કેઈને અન્યાય અપાઈ જાય નહી એટલા માટે દરેકને અહિં ટુંકમાં પરિચય આપ ઉચિત ધારીએ છીએ.
૧ વિ. સં. ૧૧૬૯માં ચંદ્રગચ્છ યા સરવાળગચ્છના ઈશ્વરણિના શિષ્ય વીરગણિએ દધિપ્રદ (દાહોદ)માં રચેલી ૭૬૯૧ ગ્લૅક પ્રમાણ પિંડનિર્યુક્તિ પરની વૃત્તિમાં મહેન્દ્રસૂરિ અને દેવચંદ્રગણિ સાથે આધારભૂત હતા તે.
૨. વિ. સં. ૧૧૯માં બૃહદ્દગચ્છના જિનચંદ્રસૂરિના શિષ્ય આમદેસૂરિએ યશોનાગશેઠની વસતિમાં રહીને આરંભેલી દેવેંકગણિ–નેમિચંદ્રસૂરિકૃત આખ્યાનક મણિકેષ પરની વૃત્તિ ધવલપુર (ધોળકા)માં અદ્ભુતની વસતિમાં પૂર્ણ કરી હતી તેના લેખન, શોધનાદિ અને આધાહરણમાં નેમિચંદ્ર અને ગુણકર સાથે સહાય કરનાર.

Page #58

દેવગણ ]
૨૫
ૐ ચંદ્રકુળના શીલભદ્રસૂરિના શિષ્ય ધનેશ્વરસૂરિના શિષ્ય. એમનું આચાર્યાવસ્થામાં શ્રીચંદ્રસૂરિ નામ હતું. એમણે સ’. ૧૧૬૯માં ખૌહાચાય દિનાગના ન્યાયપ્રવેશ નામના બૌદ્ધ ન્યાયગ્રંથ ઉપરની રિભદ્રસૂરિ (પહેલા)ની વૃત્તિ પર પજિકા રચી ( પી. ૧,૮૧, પ્ર. ગા. એ. સી.), સ. ૧૧૭૧માં પેાતાના ગુરૂ ધનેશ્વરસૂરિએ રચેલી જિનવલ્લભસૂરિષ્કૃત સૂક્ષ્માવિચારસાર–સાર્ધશતક પરની વૃત્તિમાં સહાયતા આપી, સં. ૧૧૭૩માં જિનદાસ મહત્તરની નિશીથ પર વિશાદ્દેશક વ્યાખ્યા રચી, ગુર્જરેશ્વર કુમારપાળના રાજ્યમાં સ.૧૨૨૨ના ચૈત્ર સુદિ ૧૦મીએ ૨૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણુ શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણત્રવૃત્તિ (જે. ૬, પી. ૧, ૩; ૩ અંગ્રેજી પ્રત ૧૪), નદીટીકા દુર્ગાપદ વ્યાખ્યા (સ. ૧૨૨૬ની પ્રત જે. ભ, માં છે. જે. ૬; પી. ૫, ૨૦૨) સ. ૧૨૨૭માં ૧૧૨૦ શ્લોક પ્રમાણ જીતકલ્પ બહણિ વ્યાખ્યા, સ. ૧૨૨૮માં નિરયાવલિ ( પાંચે ઉપાંગ ) પર વૃત્તિ અને તે ઉપરાંત ૫૫૦ શ્લાક પ્રમાણુ ચૈત્યવંદનસૂત્રવૃત્તિ, પ્રતિષ્ઠાકલ્પ, સસિદ્ધાંત વિષમપદપર્યાય, સુખમેાધાસમાચારી (પ્ર. દે. લા.) આદિ અનેક ગ્રંથા રચ્યા છે. ( જે. પ્ર. ૨૧)
પ્રસ્તાવના.
સાહિત્ય સર્જનમાં એમના જ મોટા ફાળા હેાવાથી પદ્માવત્યષ્ટક વૃત્તિ તેમજ ઉવસગ્ગહરં સ્તેાત્રની વૃત્તિ પણ એમની જ કૃતિ સંભવે છે. પરંતુ એક જ વ્યકિત તેના તે ગ્રંથ ઉપર સરખી રીતની ખે વૃત્તિ રચે એ સંભવિત નથી લાગતું. સાક્ષરા વિચારી નિણૅય લાવશે. ૭ સાગરચંદ્ર.
આ નામની ત્રણ વ્યક્તિએ નજરે પડે છે. તે આ પ્રમાણે— ૧ ગૂજરેશ્વર સિદ્ધરાજ જયસિંહની સભામાંના એક વિદ્વાન સ. ૧૧૯૩માં ગોવિંદસૂરિના શિષ્ય વર્ધમાનસૂરિએ રચેલા ગણરત્ન મહાદ્ધિ (પ્ર. ચાખ` ભા. ગ્રં॰) નામના ગ્રંથમાં એમના કેટલાક શ્લા ઉધૃત કરેલા છે તેથી એમણે સિદ્ધરાજના વન રૂપી કાઈ કાવ્ય

Page #59

શીનનસ્તોત્રનો
[૭ સાગરચંદ્ર
લખ્યું હશે એમ અનુમાન થાય છે, મુનિરત્નસૂરિ કૃત અગમચરિત્રની પ્રથમદર્શ પ્રત લખનાર પણ આજ હોય. (જુઓ પી. ૩, ૯૮.)
गुर्जरवंशोद्योतनपुत्रोदयराजमन्त्रितनुजन्मा। विद्वान् सागरचन्द्रः प्रथमादर्श लिलेखास्य ॥ - ૨ રાજગચ્છીય શીલભદ્ર-ભાણિ-ભરતેશ્વર-વૈરસ્વામી-નેમિચંદ્ર શિષ્ય એમણે સં. ૧૨૪૬ માં મમ્મટકૃત કાવ્યપ્રકાશ સંકેત નામની ટીકા રચી (પ્ર. આનંદાશ્રમ ગ્રંથમાલા પૂના, સં. ૧૨૭૧ ની પ્રત જેપા. સુ. નં. ૬૭ ), પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (પી. ૩, ૧૫૭. જે.૫) રચ્યું તે ભિલ્લમાલવંશીય શ્રેષ્ટિ દેહડજાની પ્રાર્થનાથી સં. ૧૨૭૬માં દીવાળી દિને વેલાકૂલ શ્રી દેવકૂપકમાં પૂર્ણ કર્યું, એ ઉપરાંત શાંતિનાથ ચરિતાદિ (જે. પ્ર. ૪૯ ) ગ્રંથ રચ્યા.
૩ ખરતરગચ્છીય. એમને શ્રી જિનરાજસૂરિએ આચાર્યપદ આપ્યું હતું. અને તેજ જિનરાજસૂરિના આદેશથી જેસલમેરના ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથના મંદિરમાં સં. ૧૪૫લ્માં જિનબિંબની સ્થાપના કરી હતી. જેશલમેરનો રાજા લક્ષ્મણદેવ રાઉલ એમને ભક્ત અને પ્રશંસક હતોકપ (જુઓ. જે. પરિ. ૧, ગ્લૅ. ૧૪-૨૧ ).
એમણે સં. ૧૪૬૧ માં આષાડ વદિ ૧૦ દિને દેવકુલપાટકમાં શાહ નાન્હાએ કરાવેલા નંદિમહોત્સવ પૂર્વક પૂર્વાદિ દેશમાં વિચરી ४५ गाम्भीर्यवत्वात् परमोदक-त्वाद्
धार यः सागरचन्द्रलक्ष्मीम् । युक्तं स भेजे तदिदं कृतज्ञः
सूरीश्वरान् सागरचन्द्रपादान् ॥ १४ ॥
नवेपुवाद्धीन्दु (१४५९) मितेऽथवर्षे निदेशतः श्रीजिनराजसूरेः । अस्थापयन् गर्भगृहेऽत्र बिम्ब मुनीश्वराः सागरचन्द्रसाराः॥२१॥

Page #60

૮ આહ્વાદમંત્રી ]
પ્રસ્તાવના.
૨૭
સંધાતિ અને ગદ્ધિ કરનાર જિનવનને આચાર્ય પદવી આપી હતી, પરંતુ પાછળથી ચતુર્થાં વ્રતમાં શંકા લાગવાથી સર્વમુનિ મંડળની સન્મતિ મેળવી તેમને પદચ્યુત કરી સ. ૧૪૭૫ માં મહા સુદિ ૧૫ દિને જિનભદ્રસૂરિને પદાર્ઢ કર્યાં હતા.૪૬
આ ત્રણમાંથી અહિં પૃ. ૨૨૭ ઉપર મુદ્રિત મંત્રાધિરાજપના કર્તાના નિશ્ચય કરવા દુષ્ટ છે. તથાપિ તદંતર્ગત અભયદેવ, પદ્મદેવ, લલિતપ્રભ, શ્રીપ્રભ, નેમિપ્રભ, પુણ્યસાગર, અને યશશ્ચંદ્ર નામની વ્યક્તિએ તે અંગે વિશેષ તપાસ કરતાં કંઇ પણ વિશેષ માહિતી મળી રહેવા સંભવ છે.
૮ આહ્વાન.
આ મહાન્ દંડનાયક હતા. એમનું કુલ ગલ્લક નામથી પ્રસિદ્ધ હતું અને તે સમસ્તકુલ નાગેન્દ્રગચ્છના સાધુઓને ગુરૂ તરીકે સ્વીકારતું હતું. મંડળપતિ ય્યિગના પ્રતિખેાધક નાગેન્દ્રગચ્છીય વીરસૂરિપરમારવંશીય વર્ધમાનસૂરિ-રામસરિ-ચંદ્રસૂરિ–દેવસરિ–અભયદેવસૂરિ૪૭ ધનેશ્વરસૂરિ–વિજયસિંહસૂરિના શિષ્ય વર્ધમાનસૂરિના ઉપદેશથી એમણે અણહિલપુરનગરમાં શ્રીવાસુપૂજ્ય પ્રભુના દેરાસરના જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા હતા તે પ્રસ ંગે એમની અભ્યર્થનાથી વધુ માનસૂરિએ સ. ૧૨૯૯માં દરેક સને અન્તે આહ્લાદન શબ્દથી મતિ ચાર સ`માં ૫૪૯૪.
४६ संवत् १४६१ वर्षे आषाढ वदि १० श्रीदेवकुलपाटके सा. नान्हा कारितनन्द्यां सागरचन्द्राचार्यैः स्थापितानां प्राच्यादिषु देशेषु कृतविहाराणां संघोन्नति - गणवृद्धिकारिणां चतुर्थव्रतविराधना शङ्कया तैरेव पृथक्कृतानां श्रीजिनवर्धनसूरीणां शाखा पिप्पलगणो जातः ।
ખ. પટ્ટાવલી. ૪૭ શ્રી હેમસૂરિએ રાજા સમક્ષ એમની તારીફ કરી હતી.

Page #61

૨૮.
શ્રીનસ્તોત્રો [ શ્રી અજિતલેક પ્રમાણ નવીન વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર રચ્યું. (વે. નં. ૧૭૭૨, પ્ર. જૈ. ધ. પ્ર. સભા. નં. ૧૮), અને તેની પ્રશસ્તિમાં એમના પૂર્વજો વગેરેને નીચે મુજબ ઉલ્લેખ કરે છે–
| ‘પૂર્વે નાગેન્દ્રગ૭ના ભક્ત ગલકફળમાં વાધુ નામે શ્રેણી થયે, જેણે સંગમખેટકમાં મહાવીર ચૈત્ય બંધાવી સે હળ–સાંતીવાળી જમીન વાડી સહિત તે ચૈત્યને અર્પણ કરી. તેના પુત્ર કાદિએ વટસર નામના ગામમાં ઋષભદેવયુગાદિદેવનું ચૈત્ય બંધાવ્યું. તેના પુત્ર આમ્રદેવને રાણુકા નામની પત્નીથી દેવચંદ્ર પુત્ર થયો અને તે દેવચંદ્રને પદ્મિની નામક સ્ત્રીથી ચાર પુત્ર થયો. છ અંબડ સચિવ હતો, બીજે જહણ, ત્રીજે આલ્હાદન નામે દંડનાયક (સેનાધિપતિ) થયે અને ચોથો પ્રહાદન. આમાં અંબડ મંત્રી ૮ સ્વર્ગસ્થ થતાં આહાદન દંડનાયકે સત્યપુર (સાચોર) માં વરસાદમાં ઋષભદેવની, થારાપદ્ર (થરાદ)ના નામેય ચૈત્યમાં પાર્શ્વનાથની તથા ચંદ્રપ્રભસ્વામી, સીમંધર યુગમંધરની અને અંબિકા, ભારતી વગેરેની મૂર્તિઓ સ્થાપન કરી. ૪૯સંગમખેટક અને વટસરમાં એમના પૂર્વજોએ બંધાવેલા પૂર્વોક્ત બને ચૈત્યોને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્ય, પિતાના ગુરૂઓ માટે અણહિલપુર પાટણૂમાં વસતિ ( ઉપાશ્રય ) બનાવી અને પુસ્તક વગેરે લખાવી સાહિત્યસેવા બજાવી.”
એ સેનાધિપતિના વ્યવસાયવાળો હોવા છતાં વિદ્યાવ્યાસંગી તેમજ કાવ્યશક્તિસંપન્ન પણ હોવો જોઈએ. એની અન્ય કઈ કૃતિ જોવામાં આવી નથી.
૪૮ આ સંબડ મંત્રી સં. ૧૨૯૬ માં ભીમદેવને મહામાત્ય હતે. જુએ ઉપદેશ કંદલી લેખન પ્રશસ્તિ. પી. ૫, ૫૦.
૪૮ ગાયકવાડના તાબાને સંખેડા પ્રાંત તથા હાલ પણ સંખેડા મેવાસ કહેવાતો રેવાકાંઠા એજન્સિના નજીકનો ભાગ જે ડઈ નજીક આવેલ છે. અને બહાદરપર-સંખેડા કહેવાય છે તે હેય. ત્યાં ઉચ્છ અને એર નામની બે નદીઓને સંગમ થાય છે.

Page #62

પ્રસ્તાવના.
સિંહસૂરિ] ' પ્રસ્તાવના
૯ અજિતસિંહસૂરિ. આ નામના ત્રણ આચાર્યો થયા છે. તેમાં–
૧ સમ્મતિતર્કવૃત્તિપ” (વાદમહાર્ણવ) ના રચયિતા કપચાનન અભયદેવસૂરિના શિષ્ય ધનેશ્વરસૂરિપ૧ (રાજગચ્છ સંસ્થાપક ) ના શિષ્ય. એમની પરંપરામાં ચતુર્થ પાટે થયેલા વૈરસ્વામીના શિષ્ય નેમિચંદ્રસૂરિએ કણદ-વૈશેષિકમતનું ખંડન કર્યું. તેમના શિષ્ય
૫૦ આ ટીકાનું નામ તસ્વાવવધવિધાયિની છે. પુરાતત્ત્વ મંદિર [અમદાવાદ ] તરફથી છ વિભાગમાં મુદ્રિત કરવામાં આવી છે.
૫૧ ધારાધીશ મુંજરાજાની સભામાં વિજેતા તરીકે પંકાતા અને તે રાજાના માનીતા ગુરૂ હતા. પિતે મૂળ ત્રિભુવનગિરિના સ્વામી કર્દમભૂપતિ હતા. તેમણે રાજા થઈ દીક્ષા લીધી અને તેઓ રાજાના માન્ય થયા તેથી તેમના ગચ્છનું નામ રાજગ૭ પડયું. મુંજનું મરણ સં. ૧૦૫ને ૧૫૪ વચ્ચે થયું છે. તેનું દાનપત્ર સં. ૧૦૩૧નું મળે છે. તેમજ સં. ૧૦૫૦ માં દિગંબરાચાર્ય અમિતગતિએ સુભાષિતરત્ન સદેહ નામને ગ્રંથ તેના રાજ્યમાં રચ્યો છે. (અ. નિ. સા. પ્રેસ મુંબઈ)
તુઓ પ્રભાવક ચરિત્ર નિમ્નલિખિત ઉલ્લેખ– त्रिभुवनगिरिस्वामी श्रीमान् स कर्दमभूपति- '
स्तदुपसमभूत् शिष्यः श्रीमद्धनेश्वरसज्ञया । अजनि सुगुरुस्तत्पट्टेऽस्मात् प्रभृत्यवनिस्तुत" રજુ વિલિત વિષે છેઃ સાપવોત્તIn ५२ षटूतकी ललनाविलासवसतिश्चञ्चत्तपोऽहर्पति
स्तत्पट्टोदयचन्द्रमाः समजनि श्रीनेमिचन्द्रः प्रभुः । · · निःसामान्यगुणैभूवि प्रसृमरैः प्रालेयशैलोज्ज्वलै
यश्चके कणभोजिनो मुनिपतेय॑थै मतं सर्वतः ॥

Page #63

૩૦. છીનસ્તોત્રો [ ૧૦ શ્રી જિનસાગરેન્દુસૂરિના શિષ્ય માણિક્યચંદ્રસૂરિએ સં. ૧૨૧(૪) માં કાવ્યપ્રકાશસંકેત એ, ભિલ્લમાલવંશીય શ્રેષ્ટિ દેવડની પ્રાર્થનાથી સં. ૧૨૭૬માં દીવાલીદિને વેલાકૂલ શ્રીદેવકૂપકમાં પાર્શ્વનાથચરિત્ર (પી. ૩, ૧૫૭; જે. ૫) પૂર્ણ કર્યું, અને શાંતિનાથ ચરિત્રાદિ ( જે. પ્ર. ૪૯. ) ગ્રંથ રચ્યા. તથા એમના જ સમુદાયના છઠ્ઠા પુરૂષ ચંદ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય પ્રભાચંદ્ર થયા કે જેમણે સં ૧૩૩૪માં પ્રભાવક ચરિત્ર રચ્યું.
૨ ઉપરોકત અજીતસિંહથી ચતુર્થ પાટે થએલા ભદ્રેશ્વરસૂરિના શિષ્ય એમના શિષ્ય દેવભદ્રસૂરિએ સં. ૧૨૪૮ માં પ્રમાણુ પ્રકાશ અને શ્રેયાંસચરિત્ર રચ્યાં. તેમના શિષ્ય સિદ્ધસેનસૂરિએ નેમિચંદ્રકૃત પ્રવચનસારોદ્ધાર પર સં. ૧૨૪૮ માં તત્ત્વજ્ઞાનવિકાશિની નામની વૃત્તિ રચી. ( પી. ૨, ૮૮. . નં. ૧૬૪૦-૪૧, પ્ર. દે. લા. નં. ૫૮ અને ૬૪) એમાં સિદ્ધસેનસૂરિ પોતાના અન્યગ્રંથો નામે સ્તુતિઓ, પદ્મપ્રભચરિત્ર અને સામાચારીને પણ ઉલ્લેખ કરે છે, (પ્ર. સા. વૃત્તિ. પૃ. ૧૮૭, ૪૪૦ અને ૪૪ર).
૩ અંચલગચ્છના ૫૧મા પટ્ટધર શ્રીસિંહપ્રભસૂરિપ૪ના શિષ્ય.
માણિક્યચંદ્રકૃત પાર્શ્વનાથ ચરિત્રને કાવ્યપ્રકાશની પ્રશસ્તિ. પી. ૧૬૦ અને ૩૨૧, ડે શતીશચંદ્રને ન્યાયશાસ્ત્રને ઈતિ. પૃ. ૪૦.
૫૩ એમના શિષ્ય હરિભદ્રાચાર્યથી આચાર્યપદને પ્રાપ્ત થએલા જિનચંદ્રસૂરિના શિષ્ય વિજયસિંહરિએ ઉમાસ્વાતિવાચકકૃત જંબુદ્વીપ સમાસાર વિનેયજનહિતા ટીકા (પ્ર. સત્યવિજય, ગ્રંથમાળા નં. ૨) સં. ૧૨૧૫ માં શરદઋતુમાં પાલીમાં સાહારષિના ઘરમાં રહીને રચી હતી.
૫૪ વીજાપુરના શ્રેષ્ઠિ અરિસિંહ પીતા. પ્રીતિમતી માતા, જન્મ સ, ૧૨૮૩, દીક્ષા સં. ૧૨૯૧, આચાર્ય તથા ગચ્છનાયક પદ સં. ૧૩૦૯ (મેરૂ. પ્ર. સં. ૧૩૦૮), સ્વ. ૩૦ વર્ષની વયે સ. ૧૩૧૩માં.

Page #64

પતિસૂરિ]
પ્રસ્તાવના. એમને જન્મ સં ૧૨૮૩ ડોડગામમાં (મેરૂ. પ્ર. તથા શતકમાં કોક ગામમાં ) થયો હતો. જિનદેવશેઠ પિતા. જિનદેવી માતા. સં. ૧૨૯૧માં દીક્ષા. સં. ૧૩૧૪ અણહિલપુરમાં આચાર્ય પદ. સં. ૧૩૧૬ જાલેરમાં ગચ્છનાયકપદ અને સં. ૧૩૩૯માં ૫૬ વર્ષની વયે સ્વર્ગવાસ.
આ ત્રણેમાંથી અહિં. પૃ. ૯૦ ઉપર છપાએલ અદ્દેમટ્ટે મંત્ર ગર્ભિત પાર્શ્વનાથ તેત્રના રચયિતા કયા હશે એ કહેવું કઠિન છે. કારણ કે આ ત્રણે આચાર્યોને સમુદાય વિદ્વાન હતા અને તેમણે અનેક ગ્રંથ રચી જૈન સાહિત્યને સમૃદ્ધ કર્યું છે, પરંતુ એમની પિતાની એકે કતિ હજી સુધી જોવામાં આવી નથી તેમજ કોઈ ચોક્કસ પુરાવો મળ્યો નથી. વિદ્વાને સ્વયં નિર્ણય કરી લે.
૧૦ શ્રીજિનપતિસૂરિ. वाग्मि ग्रामशिरोरत्नं वन्देमत्यैश्वरस्तुतम् । भक्तया सुमेधसां धुर्य श्रीमज्जिनपतिं गुरुम् ।।
જન્મ સંવત ૧૨૧૦ ચૈત્ર વદિ ૮ માલગોત્રીય યશોવર્ધનશાહ પિતા. સુહરદેવી માતા. સં. ૧૨૧૮ ના ફાલ્ગન વદિ ૮ દિને દિલ્હીમાં દીક્ષા, સં, ૧૨૨૩ના કાર્તિક સુદિ ૧૩ને દિને તેમનું પદસ્થાપન જયદેવાચાર્યું કર્યું. એમણે પ્રતિબોધ આપી મર્કટ નિવાસી શ્રેષ્ટિ નેમિચંદ્ર ભાંડાગારિકને જૈનધર્મી બનાવ્યા હતા [ ભાં. ૪ ૧૪૯, ] તે શ્રેષ્ઠિએ સં. ૧૨૪૫ માં જિનવલ્લભસૂરિગીત રચેલ છે તેમજ સક્રિય (ષષ્ઠિશતક) નામને ઉપદેશમય પ્રકરણ ગ્રંથ પ્રાકૃતમાં રઓ (વે. નં. ૧૬૭૦-૭૨ ). સં. ૧૨૩૫ માં આ શ્રેષ્ઠિના પુત્ર દીક્ષા લઈ પછી જિનપતિસૂરિના પટ્ટધર નામે જિનેશ્વર સૂરિ તરીકે થયા. . : વાદિદેવરિના શિષ્ય મહેંદ્રસૂરિશિષ્ય પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ વાદસ્થળ નામનો ગ્રંથ રચ્યો હતો તેમાં આશાપલ્લીના ઉદયનવિહારમાં -

Page #65

૩૨
જૈન સ્તોત્રો [ ૧૦ શ્રી જિનતાંબર યતિથી પ્રતિષ્ઠિત થએલાં જિનબિંબ પૂજનીય નથી એવો વાદ ખરતર જિનપતિસૂરિના મતાનુયાયિઓ કરતા હતા તેનું ખંડન છે ( જે. પ્ર. ૨૭ ) તે ગ્રંથનાં સામે આ આચાર્યે વિધિપ્રબંધવાદ સ્થળ નામનો ગ્રંથ રચ્યો કે જેમાં પિતાના મતનું પ્રતિપાદન કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે (જે. પ્ર. ૨૮). સં. ૧૨૩૩ માં એમણે કલ્યાણ નગરમાં મહાવીરપ્રતિમાં પ્રતિષ્ઠિત કરી. એમણે રચેલ તીર્થમાળા, જિનવલ્લભકૃત સંઘપટ્ટક પર ટીકા ૫૫ બ્રહદ્દવૃત્તિ, જિનેશ્વરસૂરિકૃત પંચલિંગી પર વિવરણ [વે. નં. ૧૬૨૩ ] ઈત્યાદિ સુપ્રસિદ્ધ છે, એમણે ચૈત્યવાસિઓને વધુ ખરા કર્યા હતા, તે ઉપરાંત ચિંતામણિ પાર્થસ્તવ, અંતરીક્ષપાસ્તવ, ચતુર્વિશતિ જીનસ્તવ વિધાલંકારમંડિતા સાવચેરિકા ઋષભસ્તુતિ (પ્ર. દે. લા. પુ. ફંડ) વગેરે પણ એમની કૃતિઓ છે.
સં ૧૨૯૦ની આસપાસ વિશેષાવશ્યક પર શિષ્યહિતા નામની ટીકાની તાડપત્ર પરની પ્રત આશાદિત્ય નામના દ્વિજે લખી, તે લેખકે આ આચાર્યના પરમભકત મોઢવંશીય શાંતિ નામના શ્રાવકને યશામતિ નામની ભાર્યાથી થએલ પદ્યુમ્ન નામના પુત્રની ભાર્યા લક્ષ્મી માટે પ્રશસ્તિ રચી પ્રાંતે મુકી છે. તે લક્ષ્મીએ વર્ધમાન (વઢવાણ) નામના નગરમાં દેવભદ્રસૂરિના વ્યાખ્યાન સાંભળી આ પ્રત લખાવી તેજ સૂરિને અર્પણ કરી હતી. તે ભાં. ઈ.માં મૌજુદ છે.
એમના શિષ્યો–
પૂર્ણભદ્ર–એમણે સં. ૧૨૮૨માં પાલણપુરમાં અતિમુક્તક ચરિત્ર રચ્યું. સ. ૧૨૮પમાં જેસલમેરમાં છ પરિચછેદવાળુ ધન્યશાલિભદ્ર५५ तत्पट्टे श्री जिनपतिसूरिजशेऽथ पञ्चलिङ्गी यः ।। श्री सङ्घपट्टकमलं विवृत्त्य चक्रे बुधाश्चर्यम् ॥ १६ ॥
અભયકુમારચરિત્ર પ્રશસ્તિ-લક્ષતિલકગણિ,

Page #66

પાંતસૂરિ ]
૩૩
ચરિત્ર તેમજ સં. ૧૩૦૫ જેશલમેરમાં કૃતપુણ્યકારિત (માટી ટાળી ભ. પાલિતાણા) આદિ રચ્યાં છે. આ ધન્યશાલિભદ્ર ચરિત્રમાં સર્વાંદેવસૂરિએ પ ૬ સહાય આપી છે. સં. ૧૨૫૫માં પંચાખ્યાન (પંચતંત્ર) રોધ્યું કે જેના પર ઈટલીના વિદ્વાન હર્ટ લ મુગ્ધ થયા છે. સ. ૧૨૭૫માં આનંદાદિ દશ ઉપાસક કથા (જે. પ્ર. ૧૭) રચી.
પ્રસ્તાવના.
જિનપાલ–એમણે સં. ૧૨૬૨માં જિનેશ્વરસૂરિષ્કૃત ષસ્થાનક પર વૃત્તિ રચી (મુસ્ડ. ૬, નં. ૭૭૬), સનકુમાર ચરિત્ર મહાકાવ્ય સટીક, સ. ૧૨૯૩ માં જિનવલ્લભસૂરિષ્કૃતપ દ્વાદશકુલક પર વિવરણુ, સ. ૧૨૯૪માં જિનદત્તસૂરિષ્કૃત૫૮ ઉપદેશરસાયન ઉપર વિવરણું, પંચલિંગી વિવરણુ—ટિપ્પન, સં. ૧૨૯૪ માં જિનદત્તસૂરિષ્કૃત ચર્ચરી નામના અપભ્રંશ કાવ્ય પર વિવરણ (પ્ર. ગા. એ. સી), તે ઉપરાંત સ્વપ્નવિચાર ભાષ્યાદિ રચ્યાં. (અપભ્રંશકાવ્યત્રયી પ્રસ્તાવના પૃ. ૬૫-૭૦. જેસ. પ્ર. ૪૧. વે. નં. ૧૬૨૩).
સુમતિગણિ—એમણે સ’. ૧૨૯૫માં જિનદત્તસૂરિષ્કૃત ગણધરસાર્ધ શતક પર બૃત્તિ રચી. તે વૃત્તિ પહેલાં ખંભાતમાં માર’ભીને ધારાપુરી—નલકચ્છાદિ તરફ વિહાર કરતાં છેવટે મંડપ૬ ( માંડવગઢ )માં પૂરી કરી. તેને જૈન વિદ્વાન જહૂણે લખી અને તેને પ્રથમાદ જિનેશ્વરસૂરિ શિષ્ય કનક, લખ્યા. (જેસ. ૩૯, જે. પ્ર. ૫૦, ભાં. રી. ૧૮૮૨-૮૩ પૃ. ૪૮).
સૂરપ્રભ—આ મહાત્માએ સ્તંભતીર્થાંમાં પેાતાના જ૫–વાણી વડે દિગંબરવાદિ યમદંડને જીત્યા હતા. કાલસ્વરૂપ કુલકવૃત્તિ સ્તંભનકેશપાશ્વ જિનસ્તવન ( પ્ર. જે. સ્તા. સમુચ્ચય. ) તેમજ કવિતામાં બ્રહ્મકપ રચ્યા હતા. ચદ્રતિલક ઉપાધ્યાયને વિદ્યાનંદ નામનું
૫૬ એમણે સ. ૧૨૮૭ માં જેસલમેરમાં સ્વપ્નસસતિકાøત્તિ રૂચી ( કાં. છાણી. )
૫૭-૫૮ નુ જૈનાત્ર સદેહ ભા. ૧ની પ્રસ્તાવના પા. ૨૫ અને ૩૩.
૩

Page #67

૩૪
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[11 શ્રી પૂર્ણ
વ્યાકરણ ભણાવ્યું હતું. અને પૂર્ણભદ્રગણિકૃત ધન્યશાલિભદ્ર ચરિત્ર સંશાધ્યું હતું.
જિનેશ્વરસૂરિ—મકાટ્ટના રહેવાસી શ્રેષ્ઠિ નૈમિચંદ્ર ભાડારિકના પુત્ર હતા. માતાનું નામ લક્ષ્મી. સ. ૧૨૪૫ માગશર સુદિ ૧૧ દિને જન્મ. મૂળ નામ અભડ. સ. ૧૨૫૫માં ખેડનગરમાં દીક્ષા લીધી તે સમયે વીરપ્રભ નામ ધારણ કર્યું. સ. ૧૨૭૮ ના માધ સુદિ તે દિને સર્વીદેવાચાચે તેમની જાલેર ( જાવાલ ) નગરમાં સ્થાપના કરી. સ. ૧૩૩૧ના આધિનવદિને દિને સ્વસ્થ થયા,
વિશેષ માટે જુએ સ. ૧૭૩૧ માં સામમૂર્તિરચિત જિનેશ્વરસૂરિ દીક્ષાવિવાહવષ્ણુનરાસ, (પ્ર. જે; અ. . કા. સ'. પૃ. ૨૨૪) ખરતરગચ્છ પટ્ટાવલી, સંધપુરસ્થ શિલાલેખ અને અભયકુમારચરિત્ર પ્રાપ્તિ વગેરે. એમણે રચેલા ગ્રંથા–સં. ૧૩૧૩માં પાલણપુરમાં સંસ્કૃતમાં શ્રાવકધર્મ વિધિ રચી (જે. સ. પ્ર. ૩૬) અને તેના પર સ. ૧૩૧૭ માં પોતે જાવાસિપુર (જાલેાર)માં બૃહદ્ઘત્તિ રચી સંભળાય છે. જ્યારે એમના શિષ્ય લક્ષ્મીતિલકે પણ વૃત્તિ રચી છે (કાં. વડા. નં. ૨૧૪), રૂચિતઙક સ્તુતિ કે જે સં. ૧૬૨૪માં લવર્ધ (લેાધી)માં જિનહું સસુરિ–પુણ્યસાગર ઉપા.ના શિષ્ય પદ્મરાજે રચેલી વૃત્તિ-વ્યાખ્યા યુક્ત (પી. ૬, ૪૮) ઉપલબ્ધ થાય છે. વિ. સ. ૧૦૮૦ હરિભદ્રીય અષ્ટકવૃત્તિપ૯ કથામ્રાષ, પંચલિ’ગી૬° પ્રકરણ પ્રમાલક્ષ્મ, ૧ સ્થાન પ્રકરણ, નિર્વાણલીલાવતીર આદિના કર્તા ચૈત્યવાસીઓને વિજય મેળવનારા જિનેશ્વરસૂરિ વ માનસુરિના શિષ્ય હાવાથી એમનાથી ભિન્ન સમજવા.
૫૯. પ્ર. છે. મ. ભ. અમદાવાદ. ૬૦ પ્ર. જિનદત્તસૂરિ જ્ઞાનભંડાર સૂરત. ૬૧. પ્ર. તત્ત્વવિવેચક સભા અમદાવાદ.
૬૨ Co :—of 2nd ઉત્સાહૈં।કૃતિ શ્રીવર્ધમાનરિ शिष्यावतंस वसतिमार्गप्रकाशक प्रभुश्री जिनेश्वरसूरिविरचित प्राकृत श्रीनिर्वाणलीलावतीकथेतिवृत्तोद्धारे लीलावतीसारे નિનાà etc.

Page #68

કળાણિ ]
૩પ
પ્રસ્તાવના.
૧૧ પૂર્ણ કળશગણિ
આ મહર્ષિ અત્યંત વિદ્વાન હતા. અત્યારે ઉપલબ્ધ થતી એમની એક એજ કૃતિ વિદ્વાનેાને મુગ્ધ બનાવે છે. પરંતુ અસાસની વાત છે કે એમના જીવન પ્રસંગ સંબંધી કંઈ પણ વિશેષ ખાના પ્રાપ્ત થતી નથી તેથી વતન, માતા, પિતા, જ્ઞાતિ, દીક્ષા, અને અવસાન વગેરેની જિજ્ઞાસા મનમાં જ સમાવી દેવી પડે છે. માત્ર એએ ઉપરાક્ત જિનેશ્વરસૂરિના શિષ્ય હતા, શ્રીજિનરત્નાચાર્ય પાસે ભણ્યા હતા. અને ચૌદમી શતાબ્દીને વિભૂષિત કરતા હતા એટલી જ હકીકત મળે છે.
પ્રસ્તુત વિભાગમાં આપેલ મંત્રયંત્રાદિગર્ભિત સ્ત ંભન પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર ઉપરાંત એમણે સ. ૧૩૦૭ માં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત પ્રાકૃત હ્રયાશ્રયકાવ્યની વૃત્તિ રચી છે. જે એમના જ ગુરૂબંધુ લક્ષ્મીતિલકે સંશાધન કરેલી છે, (સં. શંકર પાંડુર ંગ પડિત. પ્ર૦ મુંબઈ સસ્કૃત સિરીઝ સને ૧૯૦૦).
એમના ગુરૂએ ધણા હતા અને સમર્થ વિદ્વાન હતા તે પૈકી કેટલાક ને- પરિચય નીચે મુજબ—
૧ વીરકળશ—એમણે સ. ૧૨૯૫માં આવશ્યકવૃત્તિ ( કાં, છાણી ), અને સ. ૧૨૯૬ માં ઉપદેશક દીવૃત્તિ પુસ્તકની તાડપત્ર ઉપર પ્રતા લખાવી. ( પી. ૫, ૪૨ ).
૨ કનકચંદ્ર—સુમતિણિએ રચેલી ગણધરસા શતક બૃહદ્વ્રુત્તિ ના પ્રથમાદ એમણે લખ્યા હતા. ( જેસ. ૩૯. જે. પ્ર. ૫૦; ભાં. રી. ૧૮૮૨-૮૩ પૃ. ૪૮ ).
૩ કુમારકવિ—સ. ૧૩૧૨માં ચંદ્રતિલક ઉપાધ્યાયે રચેલા અભય કુમારચરિત્રની પ્રશસ્તિ એમણે રચી છે ( પ્ર. વીજાપુર વૃત્તાંત, ).
સ. ૧૦૯૫ માં ધનેશ્વરસૂરિએ રચેલા સુરસુંદરી કહા નામના ગ્રંથ (પ્ર. જૈન વિવિધ સાહિત્ય શાસ્ત્રમાળા)ની પ્રશસ્તિમાં આની અત્યંત પ્રશ ંસા કરી છે.

Page #69

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह [૧૧ શ્રી પૂર્ણ -
૪ ધર્મ તિલક—સં. ૧૩૨૨ માં જિનવલ્લભના ઉદ્ઘાત્ત્વિક્રમથી શરૂ થતા અજિતશાંતિસ્તવ ઉપર વૃત્તિ રચી છે ( જુએ તે વૃત્તિની પ્રશસ્તિકલાટ. ).
૩૬
૫ દેવમૂર્તિ ઉપાધ્યાય—હેમપ્રભમૃત પ્રનેત્તર રત્નમાળાની વૃત્તિના અંતે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ નજરે પડે છે— श्रीजिनेश्वरसूरीणां पादाम्भोजमधुव्रतैः । श्रीदेवमृत्युपाध्यायैर्निर्मितैषा प्रशस्तिका ॥
इति प्रश्नोत्तर रत्नमालावृत्तिपु० साधु, अभयचन्द्रलिखिતાયા: પ્રાન્તિઃ સમાત્તા ।
—જેશ. ભા. સૂ. પૃ. ૧૦
૬ વિવેકસમુદ્ર—એમણે સં. ૧૩૩૪ માં જેશલમેરૂમાં પ્રથમ કાર્તિક પૂર્ણિમાના દિવસે પુણ્યસાર કથાનક રચ્યું. (જેસ. પ્ર. ૧૩; કાં. વડા.) સં. ૧૩૮૩ માં જિનદત્તસૂરિષ્કૃત ચૈત્યવંદન-દેવવંદનકુલક ઉપર વૃત્તિ (તાડપત્ર કી. ૨, ન. ૧૯; કી. ૩. ન. ૧૪૮; કાં. વડા. નં. ૧૮૨ પ્ર. જિ. ના. ભ. સૂરત) રચનાર જિનકુશલસિર એમને પેાતાના વિદ્યા ગુરૂ તરીકે દર્શાવે છે. સમ્યકત્વાલંકાર (જે. ૮; જે. પ્ર. ૩૭) નામક ગ્રંથ પણ રચ્યા છે.
૭ પ્રખાધચંદ્ર—આ મહાત્મા પદ્મદેવણિ પાસેથી લક્ષણ અને સાહિત્ય, જિનચંદ્રસૂરિ શિષ્ય ગુણભદ્ર વાચનાચાર્ય પાસેથી કાત ત્રપંજિકા, વિજયદેવસૂરિ પાસેથી તર્કશાસ્ત્ર અને જિનપાલ ઉપાધ્યાય પાસેથી આગમ શિખ્યા હતા. સ. ૧૩૨(૦)૧ માં સદેહદાલાવલી પર અવૃત્તિ રચી, જેનું સંશાધન લક્ષ્મીતિલક ઉ॰, જિનરત્ન, અને ચંદ્રતિલક ઉપાધ્યાયે કર્યું હતું (લીં; કાં. વડે. નં. ૨૫૦)
૮ પ્રખાધમૂર્તિ—જન્મ સં, ૧૨૮૫, પિતા શાહ શ્રીચંદ્ર, માતા સિરિયા દેવી, મૂળ નામ પર્વત. દીક્ષા સં. ૧૨૯૬ ફાગુણ બિંદુ પ

Page #70

કળશગણિ]
પ્રસ્તાવના.
૩૭
દિને ચિરાપદ્ર (થરાદ) નગરમાં, દીક્ષા નામ પ્રબોધમૂર્તિ. સં. ૧૩૩૧ ના આશ્વિન સુદિ પંચમીને દિને પટ્ટાભિષેક અને તેજ વર્ષે ફા. વદિ ૮ દિને પદ મહત્સવ થયો હતો. આચાર્ય પદવીનું નામ જિનપ્રબોધસૂરિ ૩ સ. ૧૩૨૮માં કાતંત્ર વ્યાકરણ ઉપર દુર્ગપદપ્રબોધ નામની ટીકા રચી (જે. પ્ર, ૫૭). વિવેકસમુદ્રકૃત પુણ્યસાર કથાનક એમણે સશેપ્યું છે. સં. ૧૩૫૧માં જિનચંદ્રસૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત કરેલી એમની મૂર્તિ ખંભાતમાં છે.
૯ શ્રીજિનરત્નસૂરિ–એમણે જિનયુક્ત નિર્વાણલીલાવતી કથા સાર તેમજ સિદ્ધાંતરનિકા વ્યાકરણ રચેલ છે અને પ્રબોધચંદ્રકૃત १३ सामान्यावस्थायां प्रबोधमूर्तिगणिनामधेयैः श्रीजिनेश्वरमूरिपट्टालङ्कारैः श्रीजिनप्रबोधसूरिभिर्विरचितो दुर्गपदप्रबोधः સંપૂઃ છે . ટુ. ઇ.
તથા શ્રી જિનેશ્વરસૂરિ દીક્ષાવિવાહ વર્ણન રાસને અંતે સેમમૂર્તિગણિ જણાવે છે કે
સિરિજાવાલિપુરમ ડિએહિ જેહિ નિય અંતસમયે મુર્ય મુણેવિનિય પમિ સઈ હત્યિ સંઠાવિઓ વાણારિઉ પ્રબોધમૂર્તિગણિ ૩૦ સિરિજિણપ્રધરિ દિનુ તસુ નામુ, તઉ ભણિ સલસંધમ્સ અગે અહિ જિમ એહુ માનવઓ સંધિ જુગપવરૂ જિનપ્રબેધસૂરિ ગુરૂ. ૩૧
१४ निर्वाणाध्वरविं कथां नवरसां निर्वाणलीलावती . . सूत्रं वृत्तियुतं कथानकमहाकोशस्य संवेगकृत् । .. तर्कन्यायविलासनकचतुरं सन्नीतिरत्नाकर तर्क यो विदधे धियां जलनिधिः संविज्ञचूडामणिः ॥
–અભયકુમારચરિત્ર પ્રશસ્તિ. આ ઉપરથી એમણે રચેલા અન્ય ગ્રંથ પણ હવાને સંભવ રહે છે.

Page #71

૩૮
શ્રીનસ્તોત્રણવાદ [૧૧ શ્રી પૂર્ણ– સંદેહદોલાવલીની બહવૃત્તિ સંશોધનમાં મદદ આપી હતી. પ્રસ્તુત પૂર્ણકળશગણિ અને લક્ષ્મીતિલક ઉપાધ્યાયને તેઓ વિદ્યાગુરૂ હતા.
૧૦ ચંદ્રતિલકપાધ્યાય—એમણે સં. ૧૩૧માં ૯૦૩૬ શ્લેક પ્રમાણ અભયકુમારચરિત્ર વા_ભટ્ટમેરૂ (બાડમેરમાં શરૂ કરીને દીવાલીને દિને વીસળદેવના રાજ્યમાં ખંભાતમાં પૂર્ણ કર્યું. તેનું સંશોધન લક્ષ્મીતિલક અને અભયતિલકે કર્યું હતું. આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિ કુમાર કવિએ રચી છે. (પ્ર. વીજપુરવૃત્તાંત). એમાં કર્તા પિતાના વિદ્યાગુરૂઓનાં નામ જણાવે છે કે
તપસ્વી નેમિચંદ્રગણિએ સામાયિત્રુતાદિ ભણાવી પાળે, સિદ્ધસેનમુનિએ પ્રભાણિ શીખવ્યાં, જિનચંદ્રસૂરિના મોટા શિષ્ય વાચનાચાર્ય ગુણભદ્રસૂરિએ પંચિકા ભણાવી, સૂરપ્રભ વિદ્યાનંદ વ્યાકરણ શીખવ્યું. વિજયદેવસૂરિએ પ્રમાણુ સાહિત્ય શીખવ્યું, જિનપાલ ઉપાધ્યાયે નંદ્યાદિ મૂળ આગમોની વાચના આપી હતી.
૧૧ લક્ષ્મીતિલકપાધ્યાય—એમણે જિનરત્નસૂરિ પાસે અધ્યયન કર્યું હતું અને અભયતિલક વગેરેને ભણાવ્યા હતા. પ્રસ્તુત પૂર્ણકળશગણિએ રચેલી પ્રાકૃતિદ્વયાશ્રયકાવ્યની વૃત્તિ (પ્ર. મુંબઈ સંસ્કૃત સીરીઝ) એમણે સધી હતી અને સં. ૧૩૧૧માં સત્તર સવાલ જિનલયંકયુક્ત સંસ્કૃતમાં પ્રત્યેકબુદ્ધચરિત્ર મહાકાવ્ય ( જે. પ્ર. પ૧ ) રચ્યું.
૧૨ અભયતિલકપાધ્યાય—એમના દીક્ષાગુરૂ જિનેશ્વરસૂરિ અને વિદ્યાગુરૂ લક્ષ્મીતિલકપાધ્યાય હતા. એમણે સં. ૧૩૧રમાં હેમચંદ્રાચાર્ય વિરચિત ર૦ સર્ગાત્મક સંસ્કૃત દયાશ્રયકાવ્ય ઉપર વૃત્તિ રચીને પાલણપુરમાં પૂર્ણ કરી. તે દશ સર્ગ સુધીની પ્રસિદ્ધ થઈ છે, અને તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર સ્વ. મણભાઈ નભુભાઈકૃત ગાયકવાડ કેળવણી ખાતા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયું છે (જે. પ્ર. ૬૦) પરંતુ જોઈએ તેવું શુદ્ધ નથી. આ ગ્રંથની રચના સમયે જ ચંદ્રતિલકે

Page #72

કળાગણિ ]
પ્રસ્તાવના
પાધ્યાયકૃત અભયકુમાર ચરિત્રનું સંશાધન કર્યું હતું, ઉપદેશમાળાની બૃહદ્વ્રુત્તિના અંતે એમણે પ્રશસ્તિ રચી છે. (જે. નં. ૨૮૯), અને ન્યાયાલંકારટિપ્પન અપર નામ પંચપ્રસ્થન્યાયત વ્યાખ્યા રચી (જેસ. પ્ર. ૭૧). એટલે ૬પઅક્ષપાદનું ન્યાયતર્ક સૂત્ર, તે પર વાત્સ્યામનનું ભાષ્ય, ભારદ્વાજનું વાર્તિક, વાચસ્પતિની તાપ ટીકા, તે ટીકા ઉપર ઉડ્ડયનની તપરિશુદ્ધિ-ન્યાયતાત્પર્યાં પરિશુદ્ધિ અને તે પર શ્રીકંઠની ન્યાયાલંકારવૃત્તિ અને તે શ્રીકની વૃત્તિ ઉપર એમણે પચ પ્રસ્થન્યાયતર્ક નામની વ્યાખ્યા રચી વિદ્વત્સમૂહને ઋણી બનાવ્યા છે. એ સિવાય ૬૬દ્ધિસાગર, અમરકીતિ વગેરે વિદ્વાન ગુરૂબંધુઓ હતા.
૧૩ જગડુ-એણે સ. ૧૨૭૮ અને સં. ૧૩૩૦ વચ્ચે સમ્યકત્વ ચઉપષ્ટ રચી. (પ્ર. પ્રા. ગૂ. કા. સંગ્રહ,
૧૪ સામકાતિ- એમણે સં. ૧૪૧૧ માં અણહિલપુરપત્તને ક્રાતંત્રવૃત્તિપજિકા લખી (જે ૧૨).
૩૯
૬૫. ન્યાયત= ૨, માઘ્ય ૨, યતિજ રૂ, તાત્પર્યેटीका ४, तत्परिशुद्धि ५, न्यायालङ्कारवृत्ति ६, पंचप्रस्थ न्याय तर्काणि क्रमशः अक्षपाद - वात्स्यायन- भारद्वाज - वाचस्पति- उदयन - श्रीकण्ठ - अभय तिलकोपाध्यायकृतानि षપિ ૩૦૦૦-મહદ્
न्यायसूत्र १, भाष्य २, न्यायवार्तिक ३, तात्पर्यटीका ४, तात्पर्य परिशुद्धि ५, न्यायालङ्कारवृत्तयः क्रमेणक्षपाद - વાત્સ્યાયન—સુચીતાર-વાચસ્પતિ- શ્રીચન—શ્રી,
अभयतिलकोपाप्याय विरचिताः ५४०००
---ષદર્શીનસમુચ્ચય ટીકા, ગુણરત્નસૂરિ
१९. सुरिजिनरत्न इह बुद्धिसागरसुधीरमरकीर्तिः कविः पूर्णकलशो बुधः । ज्ञौ प्रबोधेन्दुर्गाणि - लक्ष्मितिलकौ પ્રીતિમૂલ્યોિ દિનૈયાઃ ।।-અભયતિલક
—સંસ્કૃત દ્દયાશ્રય કાવ્યવૃત્તિ પ્રશસ્તિ,

Page #73

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
૧૨ તરૂણ પ્રભાચાય
.
ખરતરગચ્છીય શ્રીજિનચંદ્રસૂરિ૬૭ (ત્રીજા) પાસે એમણે દીક્ષા લીધી હતી. યશઃકીર્તિ અને રાજેન્દ્રચંદ્રક૮ પાસે એમણે અભ્યાસ કર્યાં હતા. શ્રી જિનકુશળસૂરિએ ૬૯ એમને મૂરિપદ આપ્યું હતું. અણુ
૪૦
[ ૧૨ તરૂણ
૬૭ જન્મસંવત્ ૧૩૨૬ ના માગશર સુદ ૪ તે દિને, સ્થાન સમિયાણા ગામમાં. પિતા મંત્રી દેવરાજ, ગાત્ર છાજહુડ, માતા કમલાદેવી. મૂળનામ ખંભરાય. દીક્ષા જાલેારમાં સ. ૧૩૩૨ માં. પદ્માત્સવ સ. ૧૩૪૧ ના વૈશાખ શુદ્ધિ ૩ ને સેામવારે. એમણે ચાર રાજાઓને જૈન કર્યાં. અને કલિકેવલી નામના બિરૂદથી પ્રસિદ્ધ થયા. સ. ૧૩૭૬ માં કુસુમાણાગ્રામમાં સ્વર્ગવાસી થયા. એમને સ. ૧૩૪૩ માં યુગાદ્ધિવચરિત્ર અને સ. ૧૩૫૪ માં હિરભદ્રસૂરિ કૃત ઉપદેશ પદનુ પુસ્તક શ્રાવકાએ વ્હારાવેલું (જે. નં. ૧૭૭). એમના શિષ્ય વિનયપ્રભ ઉપાધ્યાયે સ. ૧૪૧૨ માં ગૌતમરાસા બનાવી પેાતાના નિર્ધન થયેલા ભાઈને સમૃદ્ધ બનાવ્યા. એ અમીઞ'જના તેમનાથના મંદિરાન્તત જ્ઞાનભંડારસ્થ પ્રાચીન પટ્ટાવલીમાંના પાઠ— तथा श्रीगुरुभिः ( श्री जिनकुशलसूरिभिः) विनयप्रभादि - शिष्येभ्य उपाध्याय पदं दत्तम्, येन विनयप्रभोपाध्यायेन निर्धनीभूतस्य निजभ्रातुः सम्पत्तिसिद्ध्यर्थ मंत्रगर्भित गौतमरासो विहितः, तद्गुणेन स्वभ्राता पुनर्धनवान् जातः । ઇત્યાદિ. ૬૮. એમણે સ. ૧૩૮૭ માં શ્રી જીનકુશળસૂરિએ રચેલી ચૈત્યવંદનકુળક (મૂળ જીનદત્તસૂરિ કૃત) વૃત્તિના સ ંશોધનમાં સહાયતા
આપી હતી.
૬૯. જન્મસંવત્ ૧૩૮૭ સમિયાણા ગ્રામમાં. પિતા મંત્રી જિલ્હાગુરુ. માતા જ્યતિશ્રી. ગાત્ર છાજહડ, દીક્ષા સં. ૧૩૪૭ માં. સૂરિમંત્ર રાજેન્દ્રાચાર્ય પાસેથી સ. ૧૩૭૭ ના જ્યેષ્ઠ વદ એકાદશીને દિને લીધા. સ. ૧૩૮૯ ના ફાલ્ગુન વિદ અમાવાસ્યાએ દેરાઉરામાં સ્વ -

Page #74

પ્રભાચાર્ય
પ્રસ્તાવના
હિલપત્તનમાં પાતશાહ પિરોજશાહિરા ઠકકર બલિરાજની અભ્યઈનાથી સં. ૧૪૧૧ માં દીપિલ્લવી દિવસે એમણે ષડાવશ્યકવૃત્તિપર બાલાવબેધ-શ્રાવક પ્રતિક્રમણુસૂત્ર વિવરણ રચ્યું હતું. સં. ૧૩૮૯ માં જેઠ શુદિ ૬ને દિવસે દેરાઉરપુરમાં શાહ હરપાલે શ્રી જિનપદ્મસૂરિને નંદિમહોત્સવ કર્યો હતો, તે પછી આઠમે વર્ષે આ આચાર્યું તેમને સરિમંત્ર પ્રદાન કર્યું હતું, અને શ્રી જિનલબ્ધિસૂરિ તેમજ શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ (થા)ને પણ એમણે સરિમંત્રથી નવાજ્યા હતા. શ્રાવકોએ ભક્તિભાવથી એમણે વહોરાવેલી ત્રિષષ્ટિ-વીરચરિત્ર અને
વનિયુક્તિવૃત્તિ (દ્રોણાચાર્યકૃત) ની પ્રતે જેસલમેરના ભંડારોમાં અદ્યાવધિ સચવાઈ રહેલી છે (જુઓ. જે. નં. ૧૮૧, ૩૨૮). વાસ. દાદાજી નામથી પ્રસિદ્ધ થયા. એમના ઉપદેશથી સં. ૧૩૮૯ માં નૈષધકાવ્યની તાડપત્રની પ્રત ખરીદાઈ (જ. ૧૨૪). અને સં. ૧૩૮૯ માં કલ્પચૂણિ (જે. ૨૯૭) તેમજ જંબુદ્વીપ પ્રાપ્તિની વૃત્તિ લખાઈ (જે. ન. ૧૯૧). એમના શિષ્યોમાં જયધર્મ, લબ્લિનિધાન વિનયપ્રભઆદિ ઉપાધ્યાયે જિનપદ્વરિએ મુખ્ય હતા. સં. ૧૩૮૧ માં જિનપ્રબંધસૂરિની મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી કે જે મૂતિ ઉદેપુર પાસે દેલવાડાના મંદિરમાં છે.
જુઓ રત્નસાગર ભા, ૨ પૃ. ૧૧૮. - ૭૦. આ બાલાવબોધને અનુસરીને સં. ૧૫૩૫ માં ખ. જિનભદ્રસૂરિરત્નમૂર્તિ શિષ્ય મેરૂસુન્દર ઉપાધ્યાયે માંડવગઢમાં વડાવશ્યક
બાલાવબંધ ર. : - ૭૧. વંશ છાજહડ, જન્મ પંજાબમાં સં. ૧૩૮૨ માં, પાટણ પાસે સરસ્વતીતટ ઉપર સરસ્વતીનું વરદાન મેળવ્યું અને અન્ત માવત્ત હિતા. નવીન કાવ્ય બનાવી ઉપદેશ દીધો. પછી બાલધવલ કૂર્ચાલ સરસ્વતી એવું બિરૂદ પામ્યા. અને સં. ૧૪૦૦ ના વૈશાખ શુદિ ૧૪ ના દિવસે પાટણમાં સ્વર્ગે ગયા. એમના પ્રતિમા લેખ સં. ૧૯૯૧-જુઓ. ના. ૨.

Page #75

ગ્રીન સ્તોત્રસાદ [ ૧૩ કમળસં૧૪૧૫ ના આષાડ સુદિ ૨ ના દિને સ્તંભતીર્થમાં શ્રી જિનદયસૂરિની૪ પદસ્થાપના કરી. એમના સદુપદેશથી સં. ૧૩૯૧ માં નૈષધકાવ્યની તાડપત્રની પ્રત શ્રાવકો તરફથી ખરીદાઈ (જે. ૧૪). અને સં. ૧૪૩૦ માં અભયદેવસૂરિ કૃત ભગવતીસૂત્રવૃત્તિની પ્રત (સં. ૧૨૭૪ માં લખેલી) ભંડારમાં મૂકાઈ (જે. નં. ૨પર) ૨૭ ટુંકમાં સ્થૂલિભદ્ર ફાગ ઓ.
ઉર. મૂળવતની પાટણના. નવલખા ગેત્રીય શાહ ઈશ્વરદાસે નંદીમહત્સવ (પત્સવ) કર્યો હતો. સં. ૧૪૦૬ માં નાગપુરમાં સ્વર્ગસ્થ થયા. એમને સં. ૧૪૦૧ માં ભેટ અપાયેલી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રવૃત્તિની તાડપત્રથી પ્રત ભાં. ઈ. માં છે.
૭૩, સં. ૧૪૦૬ માં માઘ શુદિ ૧૦ દિને નાગપુરના રહેવાસી શ્રીમાળશાહ હાથીએ કરેલા નંદી મહોત્સવ સહિત પદસ્થાપના થઈ સં. ૧૪૧પના અષાડ વદિ ૧૦ને દિને સ્તંભતીર્થમાં દિવંગત થયા. એમની શિષ્યા ગુણસમૃદ્ધિ મહત્તરાએ સં. ૧૪૦૭ માં જેસલમેરૂમાં પ્રાકૃતમાં અંજનાસુંદરી ચરિયું રચ્યું. સં. ૧૪૧૧ માં એમના શિષ્ય
મકીર્તિગણએ પિતાને માટે કાતંત્ર વૃત્તિવિવરણ પંજિકા લખાવી. સં. ૧૪૧૨ માં એમને શ્રાવકોએ નિરયાવલિશ્રુતસ્કંધની પ્રત વહેરાવી.
૭૪ જન્મ સં ૧૩૭૫, પાલણપુરના વતની શાહ રૂદ્રપાળ પિતા. ધારલદેવી માતા. મૂળનામ સમરે. દીક્ષા નામ સોમપ્રભ સં. ૧૪૧૫ માં આષાડ સુદ ૨ ને દિને તરૂણપ્રભાચાર્યના હસ્તે પદસ્થાપના. પદ સ્થાપનાની જગ્યાએ જિનોદિયસૂરિએ અજિત જિન ચૈત્ય પ્રતિષ્ઠિત કર્યું તથા શત્રુંજયની યાત્રા કરી ત્યાં પાંચ પ્રતિષ્ઠા કરી. સં. ૧૪૩૨ ભાદ્રવા વદિ ૧૧ ના દિને પાટણમાં મરણ. સં. ૧૪૨૩માં શ્રાવક શા. ઉદયસિંહે શતકવૃત્તિ નામનું પુસ્તક હોરાવ્યું (જે. નં. ૨૮૬). એમણે સં. ૧૪૧૫ માં ત્રિવિક્રમરાસ રચ્યો છે. સં. ૧૪૯ર માં જિનદયસૂરિ વિવાહલ, અજિતશાંતિસ્તવ તથા

Page #76

પ્રભ]
પ્રસ્તાવના
૧૩ કમળપ્રભ. જુદા જુદા ગચ્છમાં ભિન્ન ભિન્ન સમયે આ નામની પણ અનેક વ્યક્તિઓ થએલી છે. જેમકે – ( ૧ રૂદ્રપલ્લીય ગચ્છના દેવપ્રભાચાર્યના શિષ્ય. એમણે રચેલા જિનપંજરસ્તોત્ર પ્રસિદ્ધ છે. સમય નિર્ણય માટે સાધન નથી.
૨ પૌણિમ ગચ્છના ચક્રેશ્વરસૂરિ૫–ત્રિદશપ્રભ-તિલક૬ -ધર્મપ્રભ–અભયપ્રભ-રત્નપ્રભસૂરિના શિષ્ય. એમણે સં. ૧૩૭રમાં પુંડરીક ચરિત્ર રચ્યું. પ્ર. લે. સં. ૧૩૭૯, ૧૩૮૭-બુ. ભા. ૧, લે. ૪૮૬, ૧૮૪. સીમંધર જિનસ્તવન અપ્રભ્રંશ ( પ્ર. જિ. સ્ટે. સં. ભાગ ૧ લે ) બનાવનાર મેરૂનંદનના, તેમજ સં. ૧૫૦૧ માં નેમિચંદ્ર ભાંડાગારિક કૃત પ્તિશતક પર ટીકા (વિવેક. ઉદે; લીં; કાં. વડે; વે. નં. ૧૬૭૦–૭ર) માં તથા ઉત્તરાધ્યયન લધુવૃત્તિના રચનાર સાધુનંદનના શિષ્ય તપોરત્ન અને ગુણરત્નના દીક્ષા ગુરૂ. એમની વિશેષ હકીકત માટે જુઓ. મેરૂનંદન કૃત જિનદયસૂરિ વિવાહલે (પ્ર. જૈ. ઈ. ગૂ. ક સં. તેમજ એ. રા. સં. ૩) તથા ૧૪૧૫ માં જ્ઞાનકળશકૃત જિનદયસૂરિ પટ્ટાભિષેક રાસ. (પ્ર. જે. અ. ગૂ. કા. સં. )
૭૫. એમના ગુરૂ વર્ધમાનસૂરિ હતા. એમણે રચેલા ગ્રંથો પૈકી જીવલ્લભસૂરિકૃત સાર્ધશતક ઉપર પ્રાકૃત વૃત્તિ (તાડપત્ર), શતક બૃહદ્ ભાષ્ય. લે. ૧૪૧૩ (સં. ૧૧૭૯) પૌષધ વિધિ પ્રકરણ ગા. હર, સિદ્ધાંતસારોદ્વાર પ્રકરણ ગા. ૧૧૩, પદાર્થ સ્થાપના સંગ્રહ પ્રકરણ. ગા. ૧૧૯, ઉપધાન પૌષધ પ્રકરણ. સૂક્ષ્માર્થ સપ્તતિ પ્રકરણ ગ. ૭૫, ચરણકારણસપ્તતિ પ્રકરણ. ગા. ૫૫, સભાપંચકસ્વરૂપ પ્રકરણ. ગા. ૪૩, સૂક્ષ્માર્ચસપ્તતિકાકતિપયપદગણિતટિપ્પન (પ્ર. કે, આ. સં. ઈદેર-માળવા) વગેરે ઉપલબ્ધ થાય છે. ચંદ્રપ્રભસૂરિકૃત પ્રાકૃત સમ્યકત્વ પ્રકરણ-દર્શનશુદ્ધિ પર વૃત્તિ રચવા માંડેલી. પરંતુ અધુરી મુકી સ્વર્ગે જતાં એમના પ્રશિષ્ય તિલકાચા સં. ૧ર૭૭માં પૂરી કરી હતી. એમના શિષ્ય પરમાનંદસૂરિના ઉપદેશથી

Page #77

amma
શ્રીજોનારતોરણોદ [૧૪ શ્રી જીન૩ મંડાહડગચ્છીય. એમના શિષ્ય અમરચંદ્ર, સં. ૧૫૧માં કલ્પસૂત્ર પર બાલાવબોધ રો (કે જેની તેજ વર્ષમાં લખેલી પ્રત લીં. દા. ૧૨ પ્રત નં. ૪ર મેજૂદ છે.)
૪ નાગૅદ્રગથ્વીય પ્ર. લે. સં. ૧૫૨૯ (બુ ભા. ૧), પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં પૃ. ૩૯ ઉપર મુદ્રિત પાર્શ્વનાથ સ્તવનના અંતે ગ૭, ગુરૂ નામ અને રચના સંવત શિવાય માત્ર નામને જ નિર્દેશ કરેલ હોવાથી અન્ય સાધનો મેળવ્યા સિવાય અમુકની જ કૃતિ છે એમ નિર્ણય કરવો મુશ્કેલ છે.
૧૪ શ્રીજીનપ્રભસૂરિ.. સં. ૧૩૩૧માં લઘુખરતર શાખા પ્રવર્તાવનાર શ્રીજિનસિહસૂરિના શિષ્ય હતા.
આ આચાર્ય દિલ્હીની આસપાસ વિચરતા હતા તે વખતે દિલ્લીમાં મહિમ્મદશાહની સભામાં જ્યોતિષી ધારાધરે વર્ણવેલા સં. ૧૨૨૧માં પાટણમાં કુમારપાળના રાજ્ય અને વડાવલીમાં કુમારપાળના કૃપાસ્પદ ધારાવર્ષના રાજ્યમાં લખાયેલી રત્નચૂડથાની તાડપત્રની પ્રત પાટણમાં છે (પી. ૭, પૃ. ૬૯-૭૦). આ પરમાનંદસૂરિ કર્મવિપાકના વૃત્તિકાર હશે.
૭૬. સં. ૧૨૬૧માં પ્રત્યેકબુદ્ધચરિત્ર, સં. ૧૨૭૪માં જીતકલ્પવૃત્તિ, સં. ૧૨૭૭માં સમ્યકત્વપ્રકરણ વૃત્તિ, સં. ૧૨૯૬ આવશ્યક લઘુવૃત્તિ સં. ૧૩૦૪ () દશવૈકાલિક ટીકા, સમાચારી, (મુદ્રિત) શ્રાવક પ્રાયશ્ચિત સમાચારી, પૌષધિક પ્રાયશ્ચિત સમાચારી, ત્યવંદના વંદન-પ્રત્યાખ્યાન લધુવૃત્તિ, શ્રાવકપ્રતિક્રમણુસૂત્ર વૃત્તિ, સાધુ પ્રતિક્રમણસૂત્ર વૃત્તિ, પાક્ષિકસૂત્ર, પાક્ષિકક્ષામણુકાવચૂરિ વગેરે શ્રીપદ વિશિષ્ટ ગ્રંથના રચયિતા તિલકાચાર્ય ચંદ્રગથ્વીય ચંદ્રપ્રભસૂરિ ધર્મઘેષચંદેશ્વર શિષ્ય શિવપ્રભસૂરિના શિષ્ય હેવાથી એમનાથી ભિન્ન હોવા સંભવે.
૭૭. સં. ૧૩૮રથી ૧૪૦૦ વર્ષ ૨૫ રાજ્ય.

Page #78

Au
પ્રભસૂરિ]
પ્રસ્તાવના ગુણથી આકર્ષાયેલા શાહે સં. ૧૩૮૫ના પિષ સુદિ બીજે સંધ્યા સમયે ગુરૂને પ્રથમ સમાગમ કર્યો. અર્ધરાત્રી સુધી ધર્મગોષ્ઠી ચાલી. સંતુષ્ટ થએલા શાહે પ્રભાતે બેલાવીને હજાર ગાયે, ૧૦૦ વસ્ત્ર, ૧૦૦ કંબલ, પ્રધાન બાગ, પુષ્કળ દ્રવ્ય અને અગર, ચંદન કર્પરાદિ સુગંધી દ્રવ્ય આપવા માંડયા, પરંતુ સાધુઓને એ ન કલ્પે એમા કહી આચાર્યે નિષેધ્યા અને રાજાને અપ્રીતિ ન થાય એવા હેતુથી ઉપગ પુરતાં કંબલાદિ ગ્રહણ કર્યા. પછી નાના દેશના વિદ્વાન વાદિઓ સાથે વાદ કરાવીને બે હાથી મંગાવી એક ઉપર ગુરૂ અને બીજા ઉપર શ્રીજિનદેવાચાર્યને બેસારી મહોત્સવ પૂર્વક પૌષધ શાળામાં પ્રવેશ કરાવ્યું. પાતશાહે સર્વ ભવેતાંબરીય દર્શનના ઉપદ્રવના નિવારણાર્થે ફરમાન પત્ર આપે. અન્યદા ગુરૂએ શત્રુંજય, ગિરનાર, લેધી વગેરે તીર્થોનાં રક્ષણ માટે ફરમાન માંગ્યા. શાહે સાદર આપ્યાં એટલે તે તે તીર્થોમાં મેલાવી આપ્યાં અનેક બંદી મુકાવ્યા.
પાતશાહના ફરમાન બતાવી શાહ પેથડ, શાહ સહજા, ઠ. અચળે કરાવેલા ચૈત્યોનો તુરકથી થતો ભંગ અટકાવીને જિનશાસનની પ્રભાવિના કરતા, મુનિઓને સિદ્ધાંતની વાચના આપતા, તપસ્વીઓને અંગ ઉપાંગના ગોહન કરાવતા, શિષ્યોને તેમજ અન્ય ગચ્છના મુનિએને પણ પ્રમાણ, વ્યાકરણ, કાવ્ય, નાટક, અલંકારના શાસ્ત્ર શીખવતા અને ઉદ્દભટ વાદિઓના ગર્વને ગાળતા આ આચાર્ય કંઈક અધિક ત્રણ વર્ષ સુધી દેલતાબાદ તરફ વિચરતા રહ્યા. તે પ્રસંગે સં. ૧૩૮૫માં અલ્લવિયવંશમાં જન્મેલા ઘરપરિ નામના આસીનગરના શિકદારે કંટાવાસ સ્થળ ભાંગી સાધુઓને અને શ્રાવકેને બંદીવાન બનાવ્યા, પાર્શ્વનાથની પાષાણમય પ્રતિમાને ભંગ કર્યો. અને
મહાવીર પ્રભુની પ્રતિમાને કંઈ પણ નુકશાન કર્યા સિવાય ગાડામાં ઘાવી દિલ્હી લાવીને તુગલકાબાદમાં સ્થાપેલા સુરત્રાણના ભંડારમાં
૭૮. આ પ્રતિમા ચેલદેશના કન્નાનય નગરમાં વિક્રમપુર (વીકાનેર)ના રહેવાસી જિનપતિસૂરિના કાકા શ્રેષ્ઠી માનદેવે કરાવેલી અને

Page #79

શ્રીરૈનસ્તોત્રરન્દ્રો [ ૧૪ શ્રી જનરાખી. સુરત્રાણ આવીને જેમ ફરમાવશે તેમ એની વ્યવસ્થા કરીશું એમ વિચારી ૧૫ મહિના સુધી તાબામાં રાખી.
મહમ્મદશાહ સુલતાન દેવગિરિથી (દોલતાબાદથી) યોગિનીપુર દિલ્હી આવ્યા. ત્યાં પંડિતની ગોષ્ટીમાં શંકા પડતાં શાહે ગુરૂને સંભાય, દેલતાબાદથી આવેલા તાજિલમલિકે અવસર જોઈ કહ્યું કે આચાર્ય દેલતાબાદ વિરાજે છે, પરંતુ ત્યાંનું પાણી નહી સદવાથી કૃશ થઈ ગયા છે. એ જ જિનપ્રભસૂરિના પૂર્વાચાર્ય જિનપતિસૂરિએ સં. ૧૨૩૩માં પ્રતિષ્ઠિત કરેલી. સં. ૧૨૪૮માં સુરત્રાણ ૫ સાહવદીને (સં. ૧૨૪૦૧૨૬૬ વર્ષ ૨૬ રાજ્ય) ચૌહાણ કુલ પ્રદીપ પૃથ્વીરાજ નામના રાજાનો વિનાશ કર્યો તે સમયે રાજપ્રધાન પરમશ્રાવક શ્રેષ્ઠી રામદેવે સંધને પત્ર લખ્યો કે અહિં મ્લેચ્છ રાજ્ય થયું છે માટે પ્રતિમાને સુરક્ષિત સ્થળે ગુપ્ત કરો. શ્રાવકોએ કર્યાવાસ ગામ નજીક વાલુકામાં ગોપવી. સં. ૧૪૧૧માં અતિ દારૂણ દુભિક્ષ થતાં જેજક નામને સુથાર કુટુંબ સહિત આજીવિકાથે સુભીક્ષ દેશ તરફ જતા હતા. તેણે કર્યાવાસ સ્થળમાં પ્રવાસની પ્રથમ રાત્રી ગાળી. અર્ધરાત્રિએ સ્વપ્નમાં દેવતાએ કહ્યું કે તું સૂતો છે ત્યાં આટલા હાથ નીચે મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમા છે. દેશાંતરે ન જા. અહિં જતા નિર્વાહ થશે. સુથારે જાગીને પુત્રાદિ પાસે જમીન ખોદાવી; પ્રતિમા મળી. નગરમાં જઈ સંધને વાત કરી. શ્રાવકેએ આડંબરપૂર્વક લાવી દેરાસરમાં પધરાવી. ત્રિકાળ પૂજાવા લાગી. અનેકવાર મુસલમાનોના ઉપદ્રવોથી બચી. શ્રાવકેએ સુથારને રોજ બાંધી આપી. પ્રતિમાના પરઘરની તપાસ કરી પણ પ્રાપ્ત થયે નહી. કોઈ જગ્યાએ પડ્યો હશે. તેના ઉપર પ્રશસ્તિ તેમ સંવત વગેરે હોવા સંભવ છે. એક વખતે હવણ કરાવતાં પ્રભુના અંગે પરસે જોવામાં આવ્યો. લુંછતાં પણ બંધ થય નહીં. ત્યારે શ્રાવકોએ કેઈ ઉપદ્રવ થવાની કલ્પના કરી. એટલામાં મુસલમાનોની ધાડ આવી.

Page #80

પ્રભસૂરિ]
પ્રસ્તાવના
૪૭
શાહે દેલતાબાદના દિવાન ઉપર પત્ર લખી બહુમાનપૂર્વક તેડાવ્યા. એટલે જયેષ્ઠ સુદિ ૧૨ રાગે ગુરૂએ પ્રસ્થાન કર્યું. માર્ગમાં અલ્લા પપુરે દેઢ માસ સ્થિરતા કરી જૈનધર્મની પ્રભાવના કરતા કરતા પાતશાહને મલ્યા.
એક દિવસે વરસતા વરસાદમાં કાદવથી ખરડાયલા પગે ગુરૂ શાહ પાસે પહોંચ્યા. શાહે મલિક્ઝાકૂર પાસે શ્રેષ્ઠ વસ્ત્રથી પગ લૂછાવ્યા. ગુરુએ આપેલા આશિર્વાદથી શાહ ખુશ થયો. ગુરૂએ અવસર જેઈ ઉપરોક્ત મહાવીર પ્રભુની પ્રતિમાની માગણી કરી. શાહે તુગુલકાબાદના ભંડારમાંથી મંગાવી અર્પણ કરી. પાલખીમાં પધરાવી મલિતાજદીન સરાઈમાં લાવી વાસક્ષેપ નાંખી સ્થાપિત કરી. - ચૈત્ર સુદિ દશમીએ રાગ શાહને પુછી શા. થિદેવના પુત્ર ઠ.મદને કરાવેલા નંદી મહોત્સવ પૂર્વક પાંચ શિષ્યોને દીક્ષા આપી, અને માલારોપણાદિ ક્રિયાઓ કરાવી. અષાડ સુદિ ૧૦ મીએ ૧૩ નવીન જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી. જેમાં બિંબ ભરાવનારાઓએ તેમજ શાહ મહારાજનના પુત્ર અન્યદેવે દ્રવ્યને સદુપયોગ કર્યો.
ગુરૂને હમેશાં આવતાં જતાં કષ્ટ થાય એમ સમજી શાહે પિતાના મહેલ પાસે જ નવીન સરાય બનાવી ભટ્ટારક સરાય નામ આપ્યું અને સુરિજીને શ્રાવકે સહિત ત્યાં રહેવા ફરમાવ્યું. ત્યાં શાહે પિૌષધશાળા અને મહાવીર ચેત્ય બનાવ્યાં. સં. ૧૩૮૯ અષાડ વદિ ૭ના રોજ મહત્સવપૂર્વક ગુરૂએ પૌષધશાળામાં પ્રવેશ કર્યો.
મહમ્મદશાહને પુછીને ૧૪ સાધુઓ સાથે જિનદેવસૂરિને દિલ્હીમાં સ્થાપિત કરી ગુરૂએ દક્ષિણ દેશ (મરહમંડળ) તરફ વિહાર કર્યો. શાહે સુખાસનાદિ સામગ્રી આપી. ગામેગામ ધર્મની પ્રભાવના કરતા . કેમે કરીને દોલતાબાદ પધાર્યા. પ્રવેશ મહત્સવ થયો ત્યાંથી પ્રતિષ્ઠાન
પુરે સંઘપતિ જગસિહ–સાહણ-માલદેવ પ્રમુખસંધ સાથે જીવિતસ્વામીમુનિસુવત પ્રતિમાની યાત્રા કરી.

Page #81

૪૮
જૈન સ્તોત્રો [૧૪ શ્રી જનપાછળ દિલ્હી નજીક વિજયકટકમાં જિનદેવસૂરિનો શાહ સાથે મેળાપ થયો. શાહે બહુમાનપૂર્વક એક સરાય અર્પણ કરી. જેનું નામ સુરત્રાણસરાય રાખ્યું. ત્યાં ૪૦૦ શ્રાવકના કુળાને રહેવાને આદેશ કર્યો. પૌષધશાળા અને ચૈત્ય બંધાવ્યાં. ચૈત્યમાં મહાવીર પ્રભુની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરી.
અન્યદા પૂર્વદેશની વિજયયાત્રાએ જતાં શાહિએ ગુરૂને સાથે લીધા. ઠેકઠેકાણે બંદિ મોચનાદિ વડે જૈનધર્મની પ્રભાવના કરી. મથુરાતીર્થને ઉદ્ધાર કર્યો, સૈન્ય સાથે હમેશાં પ્રયાણ કરવાથી ગુરૂને કષ્ટ થાય છે એમ જાણી જે જહાં મલિકની સાથે ગુરૂને આગરાથી પાછા વળાવ્યા. હસ્તિનાપુર સંબંધી ફરમાન મેળવી ગુરૂ પિતાને સ્થળે આવ્યા. ચાહડિસાહના પુત્ર સાધુ બેહિત્યને સંઘપતિ તિલક કરી ચતુર્વિધ સંધ સાથે હસ્તિનાપુરની યાત્રા કરી અને ત્યાં શાંતિ, કુંથું, અરનાથના નવીન કરાવેલા બિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી. યાત્રા કરી પાછા આવી શાહીરાજે કરાવેલા દેરાસરમાં વૈશાખ સુદિ ૧૦ ને દિવસે ખુબ ધામધૂમ પૂર્વક મહાવીર પ્રભુના બિબની સ્થાપના કરી.૩૯
આચાર્યો શાહિને વિજયયંત્ર ભેટ ધર્યો. અને તેને પ્રભાવ પ્રત્યક્ષ બતાવ્યો. શાહે ગૂર્જરદેશમાં જવાના ઈરાદાથી વડ નીચે પડાવ કર્યો. શાહની ઇચ્છાથી ગુરૂએ વડને સાથે ચલાવ્યો, કેટલા માર્ગે જઈ પાછો વળાવ્યો.
૭૯. આચાર્યે પોતે રચેલા તીર્થકલ્પાંતર્ગત કન્યાનનીય મહાવીર પ્રતિમાકલ્પ, તથા સંઘતિલકસૂરિના આદેશથી વિદ્યાતિલકમુનિએ રચેલા કન્યા મહાવીર કલ્પ પરિશેષમાં આ હકીકત હોવાથી ખાસ વિશ્વસનીય ગણાય. (જુઓ જીનવિ, મુદ્રિત તીર્થક૫. પૃ. ૪૫-૯૫) અહિંથી નીચેની બાબતો સં. ૧૫૦૩ માં ચારિત્રરત્નસૂરિના શિષ્ય સેમધમે રચેલી ઉપદેશ સપ્તતિકા પંચમ ઉપદેશ ઉપરથી લીધી છે.
(પ્ર. ઓ. જૈ. સભા. ભાવનગર)

Page #82

પ્રભસૂરિ ]
પ્રસ્તાવના.
પાટણમાં તપાગચ્છીય સોમપ્રભસૂરિને મળવા ગયા ઝોળીકાદિને નુકશાન કરતા ઉંદરોને વિદ્યાબળે આકર્ષ્યા અને અપરાધીને તારવી શાળા બહાર કઢાવી કૌતુક બતાવી સાધુઓને પ્રસન્ન કર્યા.
ત્યાંથી સંધ સાથે પાતશાહ શત્રુ જ્ય ઉપર ગયે. પિતે સંધપતિનાં કર્તવ્ય બજાવ્યાં. ગુરૂએ રાયણને દૂધથી વર્ષાવી. ત્યાંથી પાછા સ્વસ્થાનકે આવ્યા.
પાતશાહની સભામાં એક જણે અદ્ધર રાખેલા ટોપી અને ઘડાને ગુરૂએ પિતાના રજોહરણવડે હણ નીચે પાડ્યા અને ઘડામાંના જળને નિરાધાર સ્તંભાવી સર્વને ચક્તિ કર્યા.
આ સૂરિને પ્રતિદિન નવું સ્તોત્ર રચી નિરવા આહાર ગ્રહણને અભિગ્રહ ( પ્રતિજ્ઞાવિશેષ ) હતા. એમણે યમક-શ્લેષ-ચિત્ર-દે વિશેષમાં નવ નવ જાતનાં ૭૦૦ સ્તવન ૮૧રચી તપાગચ્છના રસમતિલકસૂરિને અર્પણ કર્યા હતાં (કાવ્યમાળા ગુચ્છક ૦, પૃ. ૮૬).
એમના પાસેથી ન્યાયકંદલી શીખીને સં. ૧૪૦૫ માં પ્રબંધકષર્તા ૮૩રાજશેખરે ન્યાયતંદલી વિવૃત્તિ રચી. (પી. ૩,૨૭૩) અને સં.૧૪રરમાં સમ્યકત્વ સપ્તતિકા રચનાર રૂપલ્લીયગચ્છના સંયતિલક૮૪મૂરિના પણ એ વિદ્યાગુરૂ હતા. સં. ૧૩૪૯માં નાગૅદ્રગચ્છીય મહેંક
૮૦ પરિચય માટે જુઓ જે. સ્ત. સંદેહ ભાગ ૧ ની પ્રસ્તાવના. પૃ. ૬૧ તથા તપાગચ્છીય પટ્ટાવલી.
૮૧ અદ્યાવધિ ઉપલબ્ધ સ્તોત્રો માટે જુઓ. જે. તે. સં. ભા. ૧ ની પ્રસ્તાવના પૃ. ૬૫. ( ૮૨ આ આચાર્ય ઉપરોક્ત સેમપ્રભસૂરિના શિષ્ય હતા. વિશેષ
માટે જુઓ જે. સ્ત. સંદે. ભા. ૧ ની પ્રસ્તા. પૃ. ૬૨. * ૮૩ એમની ગુરુપરંપરા તથા વિશેષ હકીક્ત માટે જુઓ , “શ્રીવિજયાનંદસૂરીશ્વર જન્મશતાબ્દીસ્મારકગ્રંથ'માં પ્રકાશિત વાચના
ચાર્ય સુધાકળશ અને તેની ગુરુપરંપરાશીર્ષક મારે લેખ. ન ૮૪ જુઓ, જે. સ્ત. સંદેહ ભા. ૧ની પ્રસ્તાવના. પૃ. ૭૦.,

Page #83

[ ૧૪ શ્રી જન-શાંતિઆનંદપુરિભદ્ર−૮૬ વિજયસેન-૭ઉદયપ્રભસૂરિના શિષ્ય મલ્લિષેણે રચેલી સ્યાદ્વાદમંજરીમાં એમણે સહાયતા આપી હતી. પી. ૪,
૮૫ એમણે તથા એમના ગુરૂબંધુ અમરચંદ્રસૂરિએ બાલ્યાવસ્થામાં વાદિઓને જીતેલા હેાવાથી સિદ્ધરાજ જયસિંહે બન્નેને અનુક્રમે વ્યાઘ્રશિશુક અને સિંહશિશુક બિરૂદ આપ્યાં હતાં. જી ઉદયપ્રભસૂરિકૃત ધર્માભ્યુદયકાવ્ય ( પી. ૩, ૧૮ ) ની પ્રશસ્તિમાંના ઉલ્લેખ— आनन्दसूरिरिति तस्य बभूव शिष्यः
पूर्वोऽपरः शमधरोऽमरचन्द्रसूरिः । बाल्येऽपि निर्दलितवादिगजौ जगाद व्याघ्रसिंह शिशुकाविति सिद्धराजः || એમાંના અમરચંદ્રસૂરિએ સિદ્ધાંતાણ્વ નામને મહાગ્ર ંથ રચ્યા. ૮૬ એમણે ર્કાલકાલ ગૌતમ બિરૂદ મેળવ્યું હતું અને તત્ત્વપ્રમેાધાદિક અનેક ગ્રંથ રચ્યા હતા.
૮૭ મંત્રીશ્વર વસ્તુપાળના પિતૃપક્ષના ગુરૂ હતા. આબુગિરિપરના દેલવાડા ગામમાં મંત્રીશ્વરે કરાવેલા લૂસિંહ (ભૂણિગ) વસહિકા નામના તેમનાથ પ્રભુના દેરાસરની સ'. ૧૨૮૭ના (ગૂ.) ફાગણુ (માર) ચૈત્રવિદ ૩ રવિવારે એમણે પ્રતિષ્ઠા કરી હતી. સ. ૧૨૪(૭)૮માં બાલચંદ્રસૂરિએ રચેલી આસડ વિકૃત વિવેકમ ંજરી ટીકા ( કી. ૨, પ; પી. ૩, ૧૦૦)ના સંશોધનમાં એમને પણ ફાળા હતા.
૩૩
૮૮ એમને મ`ત્રીશ્વર વસ્તુપાળે સૂરિપદથી અલંકૃત કર્યા હતા. એમણે રચેલા ગ્રંથા-લક્ષ્ય કયુક્ત ૧૬ સĆમય ધર્માભ્યુદય (સંઘપતિચરિત્ર) મહાકાવ્ય કે જે નરચદ્રસૂરિએ સાધ્યુ હતું (પી. ૨, પી. ૩, ૧૬; પા. ભ. તાડપત્ર) જ્યાતિષનેા ગ્રંથ નામે આરભસિદ્ધિ (પુરૂષાત્તમ ગીગાભાઈ ભાવ. ભાષાં. જે. ધ. પ્ર. સભા.) સંસ્કૃત તેમનાથરિત્ર, ષડશીતિ અને કર્માંસ્તવસ જ્ઞક ક ગ્રંથા પર ટિપ્પન સ ૧૨૯૯માં ધર્મદાસણિકૃત ઉપદેશમાળા પર ઉપદેશમાળાકર્ણિકા નામની ટીકા ધોળકામાં રચી. અને સુકૃતમ્પ્લેાલિની ( કાં. છાણી ) નામનું પ્રશસ્તિકાવ્ય (પ્ર. હમ્મીરમદમર્દન પરિ• ૩ ગા. એ.સી.) વગેરે.
૫૦
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह

Page #84

પ્રભસૂરિ || પ્રસ્તાવના ૧૨૫; . નં. ૧૬૯૯; પ્ર. હિંદી અનુવાદસહિત પરમકૃત પ્રભાવક મંડળ, ગૂ. અનુવાદયુક્ત. ભીમશી માણેક, મૂળ આહંતમતપ્રભાકર પૂના અને ખંભા ગ્રંથમાળા. સને ૧૯૦૦ કાશી.
એમણે રચેલા ગ્રંથે –
સ. ૧૩૫રમાં કાયસ્થ ખેતલની અભ્યર્થનાથી વચ ધાતોહિતવાહીનાં સંજ્ઞક કાતંત્રવિભ્રમ (હેમવિશ્વમ) ઉપર યોગિનીપુરમાં દિલ્હીમાં) ૨૬૧ લેકની વૃત્તિ (જે. પૃ. ૫૮), સં. ૧૩પ૬માં દ્વયાશ્રયમહાકાવ્ય (શ્રેણિક ચરિત્ર), સં ૧૩ ૬૩ની વિજ્યાદશમીને દિને કેસલા નગરમાં વિધિપ્રપા નામક સામાચારી ગ્રંથ, જેનો પ્રથમદર્શ એમના શિષ્ય વાચનાચાર્ય ઉદયાકરે લખે (પી. ૪, ૧૧૪; વેબર નં. ૧૯૪૪), સં. ૧૩૬૪ વર્ષે અયોધ્યામાં સંદેહવિષૌષધિ નામક કલ્પસૂત્રવૃત્તિ (વેબર નં.૧૮૮૭) સં.૧૩ ૬૪ સાધુપ્રતિક્રમણુસૂત્રવૃત્તિ, સં. ૧૩૬પમાં દશરથપુરી (અયોધ્યા)માં અજિતશાંતિવૃત્તિ (પ્ર. કૂ. ખે. વલાદ) અને ઉવસગ્ગહરસ્તેત્રિવૃત્તિ (વિવેક. ઉદે. પ્રદેલા.ગ્રં. ૮૧), સં. ૧૭૬૫ સાકેતપુરમાં માનતુંગસૂરિકૃત ભયહરસ્તોત્ર પર્ વૃત્તિ (પી. ૧, પર, વેબર નં. ૧૯૬૫) સં. ૧૭૮૦માં પાદલિપ્તસૂરિકૃત સ્વર્ણસિદ્ધિગર્ભિત મહાવીર સ્તવન અવસૂરિ (બુહુ. ૨, નં. ૩૨૬) રચી સં. ૧૩૨૭ થી સં. ૧૩૮૯ વિવિધતીર્થકલ્પ–કલ્પપ્રદીપ (બુહ ૩, ૧. ૯૭; પી, ૪, ૯૧; પ્ર. બિલ્લી ઇં. કલકત્તા તથા સિંધી જૈન ગ્રંથમાળા.) એ સિવાય સવદુલ્લેખરહિત અનુયોગચતુષ્કોપેત ગાથા (પ્રાદે. લા. પુ. નં.૮૧), ધર્માધર્મપ્રકરણ પ્રા. (પી. ૫, ૧૧૧), આવશ્યક સૂત્રાવચૂરિ (ષડાવશ્યક ટીકા), રહસ્યકલ્પદ્રુમ,૯૦ ચતુર્વિધ ભાવના
૮૯ સં. ૧૬૨૫ માં ખ. વાચક મતિભદ્રના શિષ્ય ચારિત્રસિંહે રચેલી અવચૂરિ યુક્ત આ. કે. સંસ્થા રતલામ (માળવા) તરફથી સારસ્વત વિભ્રમના નામે પ્રસિદ્ધ થએલ છે. મૂળ કર્તા માટે કંઈ કહી શકાય તેમ નથી.
૯૦ જુઓ અનુયોગ ચતુષ્ટ વ્યાખ્યાંતર્ગત ઉલ્લેખ– - आम्नायस्त्वं रहस्यकल्पद्रुमेऽस्मभिः प्रकटितः ।

Page #85

પર
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोह [ ૧૫ શ્રી મહેદ્ર
કુલક, તપોમતકુટ્ટન, સૂરિમંત્રપ્રદેશવિવરણ, જ્ઞાનપ્રકાશ, ચૈત્ય પરિપાટી, પદ્માવતીચતુષ્પદ્રિકા,૯૧ પરમસુખદ્વાત્રિંશિકા, ન દાસુંદરીસ'ધી, નૈમિનાથ–મુનિસુવ્રત જન્માભિષેક, ષટ્સ'ચાશતર્દિકુમારિકાભિષેક, તેમનાથરાસ, પ્રાયશ્ચિત્તવિધાન, યુગાદ્રિજીનચરિત કુલક, સ્થૂલિભદ્રકાગ, વગેરે.
એમના શિષ્ય જિનદેવ—જિનમેરૂ–જિનહિતસૂરિ–કલ્યાણરાજ શિષ્ય ચારિત્રવને સં.૧૫૦૫ માં ભીષણ ઠકકુરની વિનંતીથી સિંદૂરપ્રકરણ પર ટીકા રચી (ડેાસા. ભાવ. તેજ સં. ૧૫૦૫ની, લખ્યાની પ્રત પ્ર. કાં. વડા નં. ૧૮૭૨ છે.), અને શ્રીમાળ સાલિંગના પુત્ર અરડકમલના કહેવાથી કાલિદાસ કવિ કૃત રઘુવ શકાવ્યપર શિશુદ્ધિનૈષિણી નામની ટીકા રચી છે (પી. ૩, ૨૧૦).
શત્રુ ંજય ઉપર રહીને મનરેહાસધિ (સં. ૧૨૯૭) વગેરે અનેક અપભ્રંશ કૃતિના કર્તા જિનપ્રભસૂરિ આગમગચ્છીય દેવભદ્રસૂરિના શિષ્ય હાવાને લીધે એમનાથી ભિન્ન હેાવા સભવે. વિસ્તારથી જીએ જૈ. ગૂ. ક. ભા. ૧, પ્રસ્તાવના પૃ. ૭૯–૮૩. ૧૫ મહેંદ્રસૂરિ.
ભિન્ન ભિન્ન ગચ્છાના ઇતિહાસ તરફ દષ્ટિપાત કરતાં આ નામના અનેક આચાર્યો થઈ ગયેલા નજરે પડે છે. જેમ કે
૧ મહાકવિ ધનપાળના પ્રતિખાધક અને મળ્યામ્મોન થી શરૂ થતી યમકમય ચતુર્વિશતિજિન સ્તુતિના રચયિતા શાલનમુનિના ગુરૂ, સત્તા સમય ૧૧ મી શતાબ્દી નુએ પ્રભાવકચરિત્રાંત ત મહેન્દ્રસૂરિ પ્રબંધ,
૨ સ્વશિષ્ય મુનિચંદ્ર માટે સ. ૧૧૬૧ માં પૃથ્વીચંદ્રચરિત્ર (કાં. છાણી; જે. ×, ૪૬) ચન્દ્રકુળના બૃહદ્દગચ્છના તેમિચંદ્રના શિષ્ય શાંતિસૂરિએ સિદ્ધ નામના શ્રાવકે બંધાવેલ તેમિચૈત્યમાં પેાતાની પાટે સ્થાપેલા ૮ આચાર્યોમાંના એક.
૯૧ જુએ ટુંક સમયમાં અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થનાર ભૈરવપદ્માવતીપ. રિ. ૧૦.

Page #86

સૂરિ]. પ્રસ્તાવના
૫૩ ૩ પિતાના શિષ્યની અભ્યર્થનાથી સં. ૧૧૮૭માં પ્રાકૃતમાં નર્મદાસુંદરી કથાના રચયિતા.
જ સં. ૧૧૬૯માં દધિપ્રદ (દાહોદ)માં ૭૬૯૧ લેક પ્રમાણ પિંડનિર્યુક્તિની વૃત્તિના પ્રણેતા વીરગણિના ગુરૂબંધુ.
૫ કુમારપાળ નૃપ પ્રતિબોધક, કલિકાળસર્વસુ, પૂર્ણતલગચ્છીય શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના શિષ્ય.સં.૧૨૪૧માં અનેકાર્થકેરવાકર કૌમુદીના કર્તા. - ૬ વાદિદેવસૂરિના શિષ્ય અને વાદસ્થળ નામના ગ્રંથના રચયિતા પ્રદ્યુમ્નસૂરિના ગુરૂ. સત્તાસમય શતાબ્દી ૧૩.
૭ સં. ૧૨૮૭ના (ગુ.) ફાલ્ગન (મારૂ) ચૈત્ર વદિ ૩ ના રવિવારે આગિરિપરના દેલવાડા ગામમાં વિમળવસહિ સામે મંત્રીશ્વર વસ્તુ પાળ, તેજપાળે કરાવેલા લૂણસિંહ (ણિગ) વસહિકા નામના ભવ્ય દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર નાગૅદ્રગચ્છીય.
૮. સં. ૧૪૨માં કુમારપાળ મહાકાવ્ય (પ્ર. ગોડીજીની પેઢી મુંબઈ)ને રચયિતા કૃષ્ણર્ષિગચ્છીય જયસિંહસૂરિના ગુરૂ. એમની નિર્લોભતા જોઈ મહમ્મદશાહે પ્રશંસા કરી હતી.
૯. મદનસૂરિના શિષ્ય, દિલ્હીના ફિરોજશાહ તઘલખના મુખ્ય જ્યોતિષી અને સં. ૧૪૨૭માં યંત્રરાજ નામના જ્યોતિવિષયકગ્રંથના બનાવનાર.
૧૦ અંચલગચ્છના પ૬મા પટ્ટધર અને જયશેખર તેમજ મેરૂતુંગ સૂરીના ગુરૂ. આ સર્વમાંથી અને પૃ. ૧૪૪ ઉપર છપાયેલા છરાપદ્વિીપાર્શ્વ સ્તવનના ર્તા છેલ્લા (અંચલગચ્છીય) હોવાનો સંભવ છે. . કારણ કે વિધિપક્ષપઢાવલીમાં નીચે મુજબ તે સંબંધી ઉલ્લેખ મળે છે–
“એકદા મરૂસ્થળે નાણીગ્રામે શ્રાવકેએ ચોમાસું રાખ્યા. તિહાં વ્યાસીમે દિવસે વિધ્ર થયું જાણીને ધર્મની વાહર કરાવી, એટલે આશ્વિન સુદિ ' આઠમને દિવસે મધ્યરાત્રીને અવસરે ગુરૂમહારાજ કાર્યોત્સર્ગમાં
બેઠા છતાં તેમને કાળદારૂણ સર્પ ડો. તેવારે મંત્ર, તંત્ર અને બીજી પણ અનેક જંગલની ઔષધીઓ કરવાને ભ્રમ ત્યાગીને એકાંતે

Page #87

૫૪
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोह
[૧૫ શ્રી મહેક
દઢ મન રાખી એક જ શ્રીપાર્શ્વનાથ ભગવાનનું ધ્યાન ધર્યું, તેમાં જ નિશ્ચલ રહ્યા. જે વારે તે દશ પ્રહર ધ્યાનમાં રહ્યા તેવારે લહેર વાજી, પણ ધ્યાનને મળે તે સર્પે પ્રાણ તન્મ્યા. સમગ્ર વિષવ્યાપ ટાળ્યા. આકાશે જયજયારવ પ્રવત્યાઁ. સમસ્તલેાક આનંદ પામ્યા,
""
એમને જન્મ સ. ૧૩૬૩ વડગામમાં, એસવાળ જ્ઞાતીય શેઠ આશા (મેરૂ. પ્ર. પારેખ આભા) જીવણાદે માતા. દીક્ષા વીજાપુરે સ, ૧૩૭૫ (મેરૂ. પ્ર. અને શત. ૧૩૬૫). નામ મહેદ્રપ્રભ. આચાર્ય પદ ૧૩૯૩ (મેરૂ. પ્ર. ૧૩૮૯) અણહિલપુર પાટણમાં સ. ૧૩૯૮ સ્તંભતીર્થ (ખંભાત)માં ગચ્છનાયક પદ. એકાશી વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવી સ. ૧૪૪૪ (મેરૂ. પ્ર. શત૦ ૧૪૪૩)માં સ્વ`વાસ.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સ. ૧૪૫૪ મુ. ૧. ભ્રાંત જણાય છે. એમણે દીક્ષિત કરેલા શાખાચા ૯૨ભુવનતુંગર માટે “રાઉલ ખેંગારની સમક્ષ જુનાગઢમાં (ખેંગાર ૪થે. રાજ્ય સ. ૧૩૩૬-૯૦) જીએ આ સર્વે વેસ્ટ ઈંડિયા. ૨, પૃ. ૧૬૪-૬૫) તક્ષનાગને પ્રત્યક્ષ આણી ૧૬ ગારૂડીએના વાદ જીત્યા ને તેમની પાસે જિંદગી સુધી સર્પ પકડવાનેા અને ખેલાવવાના ધંધા ન કરવા એવા નિયમ કરાવ્યા. પાતશાહની મંજૂરીયાતથી સવા લાખ જાળ છેાડાવી, ૫૦૦ ભઠ્ઠી બંધ કરાવી.” આવેશ ઉલ્લેખ હાવાથી પણ મંત્રવિદ્યામાં એમની પ્રવીણતા પુરવાર થાય છે.
એમના ખીજા શિષ્ય જયશેખરસૂરિ (શાખાચા) થયા. તેમણે (નૃ સમુગક) રોકડા ગ્રામમાં સ.૧૪૩૬ માં ૧૨૦૦૦ શ્ર્લોકપ્રમાણ સ્ત્રાપજ્ઞવૃત્તિ યુકત ઉપદેશચિંતામણિ. (ભાંડારકર રીપોર્ટ સ. ૧૮૮૩-૮૪ પૃ. ૧૩૦, ૪૪ર-૪; વે. ન. ૧૫૬૫; પ્ર. હી. હ.), સં. ૧૪૬૨માં ખંભાતમાં પ્રમેાધચિંતામણિ (કીલડૅા રીપોર્ટ પૃ. ૯૫, પ્ર. જે. ધ. પ્ર. સભા
૯૨ એમણે સ. ૧૩૮૦ પહેલાં ઋષિમ`ડળ પર (જે. ૧૨૬, જે. પ્ર. ૫૪). આતુર પ્રત્યાખ્યાન ( કાં. વડાઃ મુહુ ૪ નં. ૧૨૪ ) અને ચતુઃશરણ પર વૃત્તિએ રચી છે.

Page #88

સૂરિ]
પ્રસ્તાવના
ભાવનગર), ધમ્મિલકુમારચરિત્ર કાવ્ય સં. ૧૪૬ર. (લીં; પ્ર. હી. હં), જૈન કુમાર સંભવ ૯૩ (પ્ર. ભી. મા; વે. નં. ૧૫૬૫ અને ૧૭૨૧), શત્રુંજય-ગિરનાર મહાવીરદાવિંશિકાત્રયી (પ્રા. આ. સભા.), આત્માવબોધકુલક અને બીજા ૧૨ કુલક ( પ્રા. ), ધર્મસર્વસ્વ, ઉપદેશમાળાવચૂરિ (વેબર નં. ૨૦૦૩, પુષ્પમાળાવચૂરિ, ગાથાબદ્ધ નવતત્વ, (ગૂ. ભા. સહિત નવતત્ત્વ સાહિત્યસંગ્રહમાં પ્ર. વિજયાદયસૂરિ) (વિવેક ઉપે), સંસ્કૃત અજિત શાંતિસ્તવ લે. ૧૭, (પી ૧, નં. ૩૧૬), સબોધ સપ્તતિકા (જુઓ પીટર્સને પહેલો રીપોર્ટ, પૃ. ૧૨૫; વે. નં.૧૬૯૧–૯૧. પ્ર. ગૂ. ભા. સહિત આત્માનંદસભા સને ૧૯૨૨), બ્રહદ્દઅતિચાર (વિધિ પક્ષ પ્રતિક્રમણમાં છપાયેલ છે), આદિ અનેક ગ્રંથો રચ્યા છે. આ ઉપરાંત નલદમયંતી ચંપૂ, કલ્પસૂત્ર પર સુખવધ નામનું વિવરણ, અને ન્યાયમંજરી નામના ગ્રંથ રચાનું હી. હં. જણાવે છે. ગુ. ભાષામાં ત્રિભુવનદીપકપ્રબંધ–પરમહંસપ્રબંધ પ્રબોધચિંતામણિ ચેપાઈ, અંતરંગ ચોપાઈ (પ્ર. પં. લા. ભ. યશે. ગ્રંથમાળા), ૫૮ કડી નેમિનાથ ફાગ તથા કેટલાક સ્તવન વગેરે રચ્યાં છે. પિતાને વાણદત્તવર' તરીકે ઓળખાવે છે
એમના સમયમાં શાખાચાર્ય અભયસિંહસૂરિ થયા, તેમના ઉપદેશથી સં. ૧૪૩રમાં પાટણનિવાસી મીઠડીયા ગોત્રના શા. ખેતા નેડીએ પાર્શ્વ પ્રતિમા ભરાવી કે જે ગેડી પાર્શ્વનાથજી હાલ વિદ્યમાન છે. (જુઓ ગેડી પાર્શ્વનાથનું ચઢાલીયું. વિધિપક્ષ પ્રતિક્રમણમાં છપાયું છે તે, તથા ભંડારકર ૧૮૮૩-૮૪નો રીપોર્ટ. પૃ. ૩૨૩).
૯૩ એમના શિષ્ય ધર્મશેખરે કુમારસંભવ કાવ્ય પર સં. ૧૪૮રમાં ટીકા રચી છે તેમાં જણાવે છે કે –
.श्रीमदश्चलगच्छे श्रीजयशेखरसूरयः । चत्वारस्तैर्महाग्रन्था: कविशक्रेविनिर्मिताः॥ प्रबोधश्चोपदेशश्च चिन्तामणिकृतौत्तरौ। कुमारसम्भवं काव्यं चरित्रं धम्मिलस्य च ।।

Page #89

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह [૧૬ . મેરૂતુ ગ
સ. ૧૪૪૪માં એમણે તીર્થં માળા પ્રકરણ રચ્યું: પ્રાકૃત વિચારસપ્તતિકા પણ પ્રાયઃ એમની જ કૃતિ હરશે.
૫૬
૧૬ આં. મેરૂતુ ંગર
ન. ૧૫ માં જણાવેલા અંચલગચ્છીય મહેન્દ્રપ્રભૂસૂરિ પટ્ટધર, એમનેા જન્મ નાણી (મર્દેશે છપુર) ગામમાં સ. ૧૯૦૩માં પોરવાડ જ્હારા વઈરસિંહ પિતા, ન્હાલદે માતા. સં ૧૪૧૮માં દીક્ષા. સ. ૧૪૨૬માં આચાર્ય ૫૬. સ. ૧૪૪૬માં ગચ્છનાયકપદ. ૬૮ વર્ષની વયે સ. ૧૪૭૧માં માગશર સુદ ૫મે પાટણમાં કાળધર્મ, એમના પ્રતિષ્ઠા લેખા; સ. ૧૪૫૬-૬૮-૭૦ યુ. ૧, સ. ૧૪૪૫-૬૮ જી. ૨. સં. ૧૪૬૯ ના. ૨. સ. ૧૪૭૧-૪૯ ના. ૧.
સ્તોત્રની ઉત્પત્તિનું કારણ ‘એકદા વિચરતા આચાર્ય મહારાજ વડનગર આવ્યા.અહિં નાગરના ૩૦૦ ઘર મિથ્યાત્વી હતા. ગામની બહાર તળાવ ઉપર ઉતર્યાં. શિષ્યા ગામમાં ગેાચરી ગયા. ગેાચરી ન મળી. ગુરૂને વાત કહી. ગુરૂએ કહ્યું કે રૂડું થયું. તપાવૃદ્ધિ થઈ. ઘેાડા વખતમાં આ જ નગરના એક કાટિધ્વજ શેઠના એકના એક પુત્ર સર્પદંશથી મરણ પામ્યા. ગુરૂએ પુછાવ્યું કે જીવતા કરૂં તે શું આપે ? તેમણે ભારેાભાર સાનું આપવા ઈચ્છા બતાવી. ગુરૂ નિસ્પૃહ હતા. સર્વને શ્રાવક થવા કહ્યું. તેમણે કબૂલ કર્યુ. પછી ૐ નમો વૈવહેવાય॰થી શરૂ થતું સ્તાત્ર રચી નવકુળ નાગને આકર્ષ્યા. શેલા સર્પને કે વળગાડી સર્વને રજા આપી. સપે ઝેરને ચૂસી લીધું. પુત્ર જીવતા થયા. જૈનધર્મ અંગીકાર કરી સર્વ શ્રાવક બન્યા. વડનગરમાં હજી સુધી નાગરવાણિયાનાં કેટલાક ઘર શ્રાવક છે.” એમણે વઢિયારદેશમાં મહાતી શખેશ્વર પાસે લાલાડગામમાં પાતે રચેલા ઉપરોકત સ્તોત્રથી વિઘ્ન નિવાયુ અને તેજ ગામમાં બાદશાહ મહમ્મદની ચઢી આવેલી ફાજને પાર્શ્વનાથના મહિમાથી પાછી વાળી. લીંબડી ભંડારમાં મેરૂતુંગરને રાસ. (દા. ૪૨, નં. ૨૫) છે તે આ સૂરિના સંબંધમાં વધારે પ્રકાશ પાડી શકે તેમ છે.

Page #90

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૫૭
એમના રચેલા ગ્રંથે-જૈનમેઘદૂત કાવ્ય.૯૪. પડદર્શનસમુચ્ચય (વે.ને.૧૬૬૬) સં. ૧૪૪૪માં કાતંત્ર વ્યાકરણ પર સંસ્કૃત બાલાવબોધ વૃત્તિ રચી (વે. નં. ૨૨), સં. ૧૪૪૯માં સપ્તતિભાષ્ય પર ટીકા બનાવી ૫ તેમાં મુનિશેખરસૂરિએ રચવામાં ઉત્તેજન આપેલું હતું. ભાવકર્મપ્રક્રિયા, શતકભાષ્ય, નમેલૂણું પર ટીકા, ઉપદેશમાળાની ટીકા, સુસસ્થા, ધર્મોપદેશ, લઘુશતપદી. સં ૧૪૫માં, પિતાની ૫૩ વર્ષની વયે એટલે સં. ૧૪૫૬ અથવા તે શતકના પ૩મા વર્ષે એટલે સં. ૧૪૫૩માં શતપદિકાસારોદ્ધાર, રિમંત્રકલ્પસારોદ્ધાર (જુઓ પીટર્સન રીપોર્ટ પૃ. ૨૪૮). શ્રી કંકાલય રસાધ્યાય ( જુઓ વેબર વર્ષ ૧, પૃ. ૨૯૭), તથા નાભિવંશસંભવકાવ્ય, યદુવંશસંભવકાવ્ય, નેમિદૂતકાવ્ય આદિ કાલીદાસ, માઘ વગેરેના પાંચ કાવ્યની પેઠે પાંચ કાવ્ય, જેસાજી પ્રબંધ વગેરે. ( જેમાં ઉમરકેટના જેસાજીએ ત્યાં આ સૂરિના ઉપદેશથી શાંતિનાથને ૭ર દેવકુલિકાવાળો પ્રાસાદ કરાવ્યું, શત્રુંજયાદિ તીર્થોની યાત્રા કરી વગેરેનું વર્ણન છે.) એમના શિષ્ય
૧ માણિક્યસુંદરસૂરિ–એમણે સં. ૧૪૮૪માં ગુણવર્માચરિત્ર (જુઓ કાં. છાણુ; બુદ્દ ૪ - ૨૪૧; ખેડા ભંડાર; બેન્ડલ જર્નલ
૯૪ આ કાવ્ય ઉપર શીલરત્નસૂરિકૃત ટીકા મુદ્રિત થઈ છે. (આ. જૈ. સ. ભાવનગર)
૯૫ આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં કર્તા પિતે આ પ્રમાણે જણાવે છે– शिष्यप्रशिष्यस्मरणार्थमेतै विनेयवात्सल्यरसाभ्युपेतैः । व्यतानि नन्दाम्बुधिवेदसोम (१४४९) संवत्सरे सप्तति
માષ્યરી | काव्यं श्रीमेघदूताख्यं, षड्दर्शनसमुच्चयः । वृत्तिबलावबोधाख्या धातुपारायणं तथा ॥ एवमादिमहाग्रन्थनिर्मापणपरायणाः । चतुराणां चिरं चेतश्चमत्काराय येऽन्वहम् ॥

Page #91

૫૮
જૈનસ્તોત્રણનોદ ૧૭ શ્રી જય- . પૃ. ૬૪), સત્તરભેદી પૂજા કથા, પૃથ્વીચન્દ્રચરિત્ર (વેબ વર્ઝ ૨, પૃ. ૧૭૫, નં. ૨૪૧ સને ૧૮૭૩-૭૪; બુલ્ડર રી; કસ્તૂરસાગર ભં. ભાવનગર), ચતુઃ૫વકથા–ચંપૂ, ચંદ્રધવલ ધર્મદત્ત કથાનક (બુહ ૩, નં. ૧૬૦; કાં. છાણી, રીપોર્ટ સન ૧૮૭૨-૭૩ નં. ૧૬૦; વે. નં. ૧૭૪૪); શુકરાજકથા ભા. ૧, નં. ૮૩; ૧૮૮૦-૮૧ રીપોર્ટ પૃ. ૨૭, (પ્ર. હંસ. જે. ફી ગ્રંથમાળા. નં. ૨૦), મલયાસુંદરી કથા ગુજરાતના શંખરાજાની સભામાં (ક. છાણ; પી. નં. ૩૧૩ પૃ. ૧૨૩), સરખાવો તેની પ્રશસ્તિ–વસ્થ શ્વાસ્થ પુરતtsળ્યું ! સંવિભાગવતકથા (મિત્ર, નોટીસીઝ નં. ૮, પૃ. ૨૩૭, ૩૮), શ્રીધર ચરિત્ર. સં. ૧૪૬૩ માં (ક. છાંણી) વગેરે રચેલ છે. ૨ માણિકયશેખર–
એમણે રચેલી આવશ્યક નિર્યુક્તિદીપિકા (ન. ૩૭૬-સને ૧૮૭૯-૮૦ સં. ઈ, તથા બુહ ૮, નં. ૩૭૦) ની પ્રશસ્તિમાં પોતે રચેલા ગ્રન્થનો આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ કરે છે -પિંડનિર્યુક્તિદીપિકા ( નં. ૩૮૯ સન ૧૮૭૯-૮૦ ભાં. ઈ; તથા બુહ. નં. ૩૮૯)
ઘનિર્યુક્તિદીપિકા, દશવૈકાલિકદીપિકા, ઉત્તરાધ્યયનદીપિકા, આચારાંગદીપિકા, કલ્પનિર્યુક્તિ પર અવચૂરિ (નં. ૧૯ સન ૧૮૭૭-૭૮ ભાં. ઈ. તથા બુ. ૭, નં. ૧૮), નવતત્વવિવરણ. આ ગ્રંથમાં કર્તા પોતે લખે છે કે એક કતૃત્વથી આ સર્વે એના સહદર રૂપ છે. (પતૃતા પ્રસ્થા અને સંસ્થા: સરદા)
સં. ૧૪૦૯ માં કામદેવચરિત્ર (ાં. વડ.) અને સં. ૧૪૧૩ માં સંભવનાથચરિત્રના કર્તા મેરૂતુંગ એમનાથી ભિન્ન છે. જિતકલ્પસાર અને ઋષિમંડળસ્તંત્રના કર્તા માટે ચોક્કસ નિર્ણય નથી. સં. ૧૩૬૧ માં વર્ધમાનપુર (વઢવાણ)માં પાંચસર્ગમાં પ્રબંધચિંતામણિ (પી. ૨૮૬; વે. નં. ૧૭૫૩; ગૂ. ભા. સહિત રામચંદ્ર દીનાનાથ; અંગ્રેજી ભા. બિ. ઈ. સન ૧૯૦૨), વિચારશ્રેણી-સ્થવિરાવલી અને મહાપુરૂષચરિત્ર (ઉપદેશશતી) પી. ૩, ૨૬૬; પી. ૬-૪૩, વેબર. ૨,

Page #92

અ
કીર્તિસૂરિ]
પ્રતાવના ૧૦૨૪નં.૧૯૮૬)ના રચયિતા મેરૂતુંગરિ નાગૅદ્રગથ્વીય ચંદ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય હોવાથી અને લગભગ એક શતાબ્દી જેટલું બને વચ્ચે અંતર હેવાથી એમનાથી ભિન્ન સમજવા. વિશેષ માટે બેખે બ્રાન્ચ કૈયલ એશિયાટીક સોસાયટી જર્નલ ઈ. સ. ૧૮૬૭-૬૮ પૃ. ૧૪૭ જુઓ
૧૭ જયકીર્તિસૂરિ ઉપરોક્ત શ્રી મેરૂતુંગરિના શિષ્ય હતા. એમને જન્મ સં. ૧૪૩૩, તિમિરપુરમાં શ્રીમાળી ભૂપાળશેઠ પિતા, ભરમાદે માતા. સં. ૧૪૪૪માં દિક્ષા સં. ૧૪૬૭ ખંભાતમાં સૂરિપદ સં. ૧૪૯૩ (૭૩ 8) પાટણમાં ગચ્છનાયકપદ. ૬૭ વર્ષની વયે સં. ૧૫૦૦ માં સ્વર્ગસ્થ થયા.
એમની કૃતિ શ્રીપાળચરિત્ર ગદ્ય, પાર્શ્વજીનસ્તવન વગેરે. એમના પ્રતિ લેખો સં. ૧૪૮૧-૮૭-૮૮-૯૩-૯૯–૧૫૦૧–૧૫૦૫ બુ. ૧, સં. ૧૪૭૩-૮૪-૮૭-૯૦-૯૧–૯૯- બુ. ૨; સં. ૧૪૮૧– ૮૩ ના. ૧; સં. ૧૪૮૩–૯૦-૯૨ ના. ૨.
પ્રાકૃત શીલપદેશમાળાના કર્તા જયસિંહસૂરિના શિષ્ય હોવાને લીધે એમનાથી ભિન્ન છે. એમના શિષ્ય
૧ ઋષિવર્ધન એમણે સં, ૧૫૧રમાં ચિત્રકેટ (ચિતડ)માં નલદમયંતી રાસ, જિનેન્દ્રાતિશયપંચાશિકા (ડોસા. ભાવા.), ૨૪ જનનાં ૨૪ ચૈત્યવંદન ( વિધિપક્ષ પ્રતિ), નેમિસ્તવન વગેરે આ
૨ મહિમે-યિાગુપ્તછનસ્તુતિપંચાશિકા ( ઓ. સભા. ૧), જૈનમેધદૂતકાવ્ય ટીકા, કલ્પસૂત્રાવચૂરિ વગેરેના રચયિતા.
૩ શીલરત્ન–એમણે મેરૂતુંગરિકૃત મેઘદૂત કાવ્ય પર સં. ૧૪૯૧ ચૈત્ર વદિ ૫ બુધે અણહિલપુર પાટણમાં વૃત્તિ રચી. જેનું સંશોધન ઉપરોકત માણિજ્યસુંદરસૂરિએ કર્યું હતું. (જુઓ પીટર્સન ત્રીજે રીપેર્ટ,

Page #93

૬૦
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोह
[૧૮ ખ. શ્રી જિન
પૃ. ૨૬૯-૫૦ તથા ઈં. એ. વા. ૧૯ પૃ. ૩૬૬ ). તે ઉપરાંત ચૈત્યવંદન ચતુર્વિશતિકા, સીમધરજિનાષ્ટક, (પ્ર. આ. . સ.) વગેરે રચેલ છે. ૧૮ શ્રી જિનભદ્રસૂરિ
ખરતરગચ્છના ૫૫ મા પટ્ટધર શ્રી જિનરાજસૂરિના શિષ્ય હતા. એમની પહેલાં જિનવનસૂરિને સ. ૧૪૬૧માં જિનરાજસૂરિએ પેાતાની પાટે સ્થાપિત કર્યા હતા, પણ ચતુર્થાં વ્રતને ભંગ જાણી તેમને અપાત્ર હરાવ્યા અને તેમની જગ્યા સ. ૧૪૭૫ ના માધ સુદિ ૧૫ ને દિવસે એમને આપવામાં આવી. એમનેા જન્મ સ
૯૬ સ. ૧૯૩૨ ના ફાલ્ગુન વદિ તે દિને પાટણમાં શાહ ધરણે કરાવેલા નદીમહાત્સવ પૂર્ણાંક સૂરિ પદ મળ્યું હતું. સવાલાખ પ્રમાણ-ન્યાયશાસ્ત્રના અભ્યાસ કર્યાં હતા અને સર્વ સિદ્ધાંતના પારગામી થયા. સ’. ૧૪૬૧ દેલવાડા ગામમાં સ્વર્ગવાસ સં. ૧૪૬૯ વર્ષે જિનવનસૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત એમની મૂર્તિ દેવકુળપાટકમાં હજી વિદ્યમાન છે. એમના પ્રતિમા લેખ સ. ૧૪૩૮-૪૧-૪૯ જુએ ના. ૧ અને સ. ૧૪૫૮ યુ. ૧.
૯૭ એમણે સ. ૧૪૭૪ માં પિપ્પલક ખરતર શાખા ચલાવી. સ. ૧૪૭૪ માં શિલાદિત્યકૃત સપ્તપદાર્થી પર (ભાં. ૩, ન. ૨૯૧; કાં. વડા. ) અને વાગ્ભટાલંકાર પર ( વેબર ન. ૧૭૧૯ ) વૃત્તિ રચી. એમના શિષ્ય ન્યાયસુંદરે સં. ૧૫૧૬ માં વિદ્યાવિલાસ નરેંદ્ર ચેાપાઈ રચી અને જિનચંદ્રસૂરિના શિષ્ય જીનસાગરસૂરિ (સમય સ ૧૪૮૯-૧૫૦૫) એ હેમવ્યાકરણ પર હું ઢિકા હેમલત્તના ૪ અધ્યાયની દીપિકા ( ખે. સંધ. ભ. ) તથા કપૂરપ્રકરણ .પર અવસૂરિ–લઘુ ટીકા કે જેને પ્રથમાદ શિષ્ય ધર્મચંદ્રે લખ્યા તે રચી (વે. નં. ૧૭૯૮ પ્ર. હી. હું; જૈ ધ. પ્ર. સભા સં. ૧૯૭૫ ) આ ધર્માંચદ્રે જૈનેતર કવિ રાજશેખર કૃત કપૂરમ ́જરી પર ટીકા રચી (લે. નં. ૧૨૮૧, ભાં. ૩, નં. ૪૧૮–૧૯).

Page #94

ભદ્રસૂરિ]
પ્રસ્તાવના
૬૧.
૧૫૦ ગોત્ર ભણશાલી, મૂળનામ ભાડે, દીક્ષા સં. ૧૪૬૧. વાચક શીલચંદ્ર ગણિ પાસે વિદ્યાભ્યાસ કર્યો હતે. અને સં. ૧૫૧૪ (૫) માં સ્વર્ગસ્થ થયા હતા.
એમણે સં. ૧૪૮૫ થી ૧૪૯૩ સુધીમાં લખાવેલાં આગની તાડપત્રોની પ્રતે જેસલમેર ભંડારમાં અદ્યાવધિ સુરક્ષિત છે. (જુઓ જે. નં. ૪, ૧૨, ૧૯, ૨૩, ૩૧, ૩૬, ૩૮, ૪૨, ૪૩).
એમના ઉપદેશથી ગિરનાર, ચિત્રકૂટ (ચિતોડગઢ), માંડવ્યપુર(મંડોવર) આદિ અનેક સ્થળમાં શ્રાવકેએ મેટાં મોટાં જનભવન બંધાવ્યાં હતા, જેસલમેર, જાબાલિપુર (જાલેર) દેવગિરિ, અહિપુર (નાગોર) અને અણહિલપુરપાટણ આદિ સ્થાનમાં એમણે વિશાળ પુસ્તક ભંડાર સ્થપાવ્યાં હતાં. મંડપદુર્ગ (માંડવગઢ) અલ્લાદનપુર (પાલનપુર), તલપાટક (મારવાડ-જોધપુર રાજ્યમાં આવેલ તરવાડા) આદિ નગરમાં અનેક જનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી. પોતાની બુદ્ધિથી અનેકાંતજયપતાકા જેવા પ્રખર તકના ગ્રંથ અને વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય જેવા મહાન ४८ श्री उज्जयन्ताचल चित्रकूट-माण्डव्यपूर्जाउर मुख्यकेषु । स्थानेषु येषामुपदेशवाक्यान्निर्मापिताः श्राद्धधरैविहाराः॥ . अणिहिलपाटकप्रमुखस्थानेषुयरकार्यन्त । श्रीझानरत्नकोशा विधिपक्षश्राद्धसङ्घन ॥ मण्डपदुर्गप्रहलादनपुरतलपाटकादिनगरेषु ।।
यैर्जिनवरबिम्बानां विधिप्रतिष्ठाः क्रियन्ते स्म ॥ . . -જિનભદ્રગુરૂવર્ણનાષ્ટક-જેસલમેર જિનાલયપ્રશસ્તિ. સં. ૧૪૯૭ ... श्रीमज्जेसलमेरुदुर्गनगरे जावालिपुर्या तथा
श्रीमद्देवगिरौ तथा अहिपुरे श्रीपत्तने पत्तने । भाण्डागारमबीभरद् वरतरैर्नानाविधैः पुस्तकैः . . स श्रीमजिनभद्रसूरिसुगुरुर्भाग्याद्भुतोऽभूद् भुवि ।।
–સમયસુંદર કૃત અષ્ટલક્ષી પ્રશસ્તિ

Page #95

ર
श्री जैनस्तोत्र सन्दोह
[ ૧૮ ખ.શ્રીજિન
સિદ્ધાંતિક ગ્રંથે એમણે અનેક મુનિઓને શીખવ્યા હતા. અને કર્મપ્રકૃતિ જેવા ગહન ગ્રંથાના રહસ્યપર વિવેચન કરીને પર પક્ષીય મુનિએને પણ ચમત્કાર પમાડતા હતા.
રાઉલશ્રી વૈરિસિંહ (જેસલમેરના રાજા કે જેણે સ. ૧૪૯૫ માં જેશલમેરમાં પંચાયતનપ્રાસાદ લક્ષ્મીકાંત પ્રીત્યર્થ બંધાવ્યું કે જે હાલ લક્ષ્મીનારાયણનું મંદિર કહેવામાં આવે છે જુએ જે. પિર. ૪) અને ત્ર્યંબકદાસ જેવા નૃપતિ એમના ચરણમાં પડતા,એમના ઉપદેશથી શા.શિવા આદિ ચાર ભાઇએએ જેશલમેરમાં સ.૧૪૯૮માં મેાટુ ભવ્ય જિનમંદિર અંધાવ્યુ અને તેમાં સ. ૧૪૯૭ માં આ મૂરિએ સંભવનાથ પ્રમુખ ૩૦૭ જિનબિંષ્માની પ્રતિષ્ઠા કરી. ( જુએ તે સંબધીના શિલાલેખની પ્રશસ્તિ ભાં. ૨, પૃ. ૯૬, ૯૭; જે. પરિશિષ્ટ) સ. ૧૪૮૪ વર્ષ માઘમાસની દશમીએ જયસાગરાપાધ્યાયે એમને વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણી ગ્રંથ અર્પણ કર્યાં અને સ. ૧૪૯૫ માં જયસાગરે રચેલી સંદેહદલાવલી વૃત્તિ એમણે સંશાધી હતી. સ. ૧૫૦૧ માં તપારત્નકૃત શિતક વૃત્તિ શેાધી હતી. દ્વાદશાંગી પપ્રમાણ કુલક ( પ્ર. જે. સ્તા. સો. ભા. ૧ ) અને ૨૨૦ પ્રાકૃત ગાથા બહુ જિનસકૃતિકા, વગેરે ગ્રંથ રચેલ છે. ભાવપ્રભાચાર્ય, કીતિરનાચાર્ય વગેરેને એમણે આચાર્ય પદવી આપી હતી.
૧ જીનચંદ્રસૂરિ,૯૯ ૨ કમળસ યમેાપાધ્યાય,૧૦૦
૩ ઉપા॰ સિદ્ધાંત૯૯ એમને જન્મ સ. ૧૪૮૭, જેશલમેરવાસ્તવ્ય ચમ્મડગાત્રીય શાહ વચ્છરાજ પિતા, માલ્હાદેવી માતા. સં. ૧૪૯૨ દીક્ષા. સં. ૧૫૧૪ વૈશાખ હિંદ ખીજે કુંભલમેરૂ વાસ્તવ્ય (મેવાડ રાજ્યાંતર્યંત અરવલી પહાડીવાળા પ્રસિદ્ધ સ્થળના રહેવાસી ) કુક્કડા ચેાપડાગાત્રોય શાહ સમરસિંહે કરાવેલા નદી મહાત્સવપૂર્વક શ્રીકીર્તિરનાચાર્યે પદસ્થાપના કરી. આ ઉપરાંત આત્રુ ઉપર નવફણા પાર્શ્વનાથની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર શ્રી ધ રત્નસૂરિ, ગુણરત્નસૂરિ વગેરે અનેકની પદસ્થાપના કરી. સં. ૧૫૩૦ જેશલમેર નગરે સ્વસ્થ થયા. એમણે પ્રતિષ્ઠિત કરેલા તી પટ્ટિકાના લેખા માટે જીએ (જે. પરિ. ૧૪, ૧૫, ૧૬, ૧૭, ૧૮).
૧૦૦ એમણે સ. ૧૪૭૬ માં દીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી. સ.

Page #96

ભસૂરિ
પ્રસ્તાવના
રૂચિ,૧૦૧ ૪ પંપૂણ્યમૂર્તિગણિ, ૫ લક્ષ્મીસુંદરગણિ, ૬ પં.મતિવિશાલગણિ પં. લબ્ધિવિશાલગણિ, ૮ વાચનાચાર્ય રત્નમૂર્તિગણિ,૧૨ ૮ પં.મતિરાજગણિ,૧વા. મુનિરાજગણિ, ૧૧ પં.સહજશીલમુનિ, ૧૨ ૧૫૧૮માં જિનચંદ્રસૂરિની આજ્ઞાથી પૂર્વદેશમાં વિહાર કરી અનેક યાત્રાઓ કરી હતી. જિનસમુદ્રસૂરિના આદેશથી ૧૪૦૦૦ શ્લેકપ્રમાણ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર પર સર્વાર્થસિદ્ધિ નામની ટીકા રચી. (પ્ર. ય. વિ. ગ્રન્થમાલા ) જેનું સંશોધન ભાનુમેરૂ વાચકે કરેલ છે. સં. ૧૫૪૯માં રચેલ કર્મસ્તવ વિવરણ જે. ભ. માં છે ( જુઓ. જૈનગ્રંથાવલી પૃ. ૧૧૯) સં. ૧૫૧૧માં સં. નગરાજની પુત્રી સેનાએ જિનવલ્લભસૂરિકૃત સંક્ષિપ્ત વીરચરિત્રની પ્રત સોનેરીશાહીથી લખી એમને વહેરાવી હતી. અને સં. ૧૫રરમાં દિલ્લીમાં જિનચંદ્રસૂરિ સાથે ચેમાસું કર્યું હતું તે વખતે સૂરિની આજ્ઞાથી સં. કાલીદાસની સ્ત્રી. સ. હરસિણીએ સુંદર ચિત્રયુક્ત સોનેરી કલ્પસૂત્રની પ્રત ભેટ ધરી. જે હાલ શાંતમૂર્તિ હંસવિ. મહારાજના ભંડારમાં (વડોદરા) મોજુદ છે. આ પ્રતની આજુબાજુના અજોડ અને અદ્વિતીય શુશોભન કળાના નમૂનાઓ માટે જૂઓ સારાભાઈ મ. નવાબદ્વારા સંપાદિત તાજેતરમાં પ્રસિદ્ધ થએલ જેનચિત્રકલ્પદ્રમ' નામના ગ્રન્થમાંની ત્રિરંગી ચિત્રપ્લે. એમના ઉપદેશથી યવનપુર (જનપુર)માં શ્રીમાળી મલ્લરાજે સર્વસિદ્ધાંત લખાવ્યા. તે પૈકી ભગવતીસૂત્રની પ્રત ગુ. નં. ૩૬૮માં વિદ્યમાન છે. એમના શિષ્ય મુનિમેરૂ ઉપાધ્યાયે સ. ૧૫૪૯ વર્ષે લખેલી ચૂણિની પ્રત જે. નં. ૧૦૧ માં છે.
૧૦૧ એમના અંગે હવે પછી આગળ લખવામાં આવશે.
- ૨ એમના શિષ્ય મેરૂસુંદરે સ. ૧૫ર૫ માં માંડવગઢમાં પડાવશ્યક બાલાવબોધ ર.

Page #97

૬૪
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोह
[૧૮ ખ. શ્રી જિન
પ. પદ્મમેનિ,૧૦૩ ૧૩ ૫. સુમતિસેનગણિ, ૧૪ વિવેકતિલમુનિ,
૧૦૩ એમના શિષ્ય મતિવન–મેરૂતિલક-દયાકળશ-અમરમાણિકયનાશિષ્ય કનકસેામે સ. ૧૬૩૮ વિજયાદશમીએ આષાઢભૂતિ ચેઢાલિયું, સ. ૧૬૪૪ અમરસરમાં આકુમાર ચાપાઇ, અને સ ૧૬૪૯ મુલતાનમાં મંગલકળશ ચાપાઇ રચી, બીજા શિષ્ય સાધુકીર્તિગણિએ મેાગલસમ્રાટ્ અકબરની સભામાં તેની પાસેથી વાદીન્દ્રનું બિરૂદ મેળવી ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી હતી. સં. ૧૬૧૭માં જિનચંદ્રસૂરિએ રચેલ પૌષધવિધિ વૃત્તિનું સંશાધન કર્યું હતું. અને સ. ૧૬૧૮માં સત્તરભેદી પૂજા રચી. સ. ૧૬૨૪માં આષાઢભૂતિ પ્રબન્ધ, ૧૬ કડીનું શત્રુજય સ્તવન તથા ૪ કડીની પ્રાસ્તાવિક સ્તુતિ વગેરે રચેલ છે,
એમના શિષ્ય સં. ૧૬૧૯માં સંધપટ્ટક પર અવસૂરિ લખી (આ. ક. પાલી॰) સાધુસુંદર જિનહિસસૂરિ રાજ્યે (સં. ૧૬૭૦ તે ૧૬૭૪ ની વચ્ચે) શબ્દરત્નાકર ( ×, થ. વિ, ગ્ર.) ઉકિતરત્નાકર ગ્રંથ (પી. ૩, નં. ૫૭૮; પી. ૪ પૃ. ૧૪; વે. નં. ૧૦૩), સ. ૧૬૮૦માં ધાતુપારાયણ પર ધાતુરત્નાકર તે પર સ્વાપન્ન ટીકા નામે ક્રિયાકલ્પલતા સહિત ( પા. ૫, ૧૫૬-૧૬૦) અને સં. ૧૬૮૩માં જેશલમેરૂ દુર્ગસ્થ પાર્શ્વનાથની સ્તુતિ (વિવેક. ઉદ્દે) આ સાધુસુંદરના ત્રણુ શિષ્યનો પરપરા મળે છે. તે પૈકી પ્રથમ અને એ સાધુસુંદરના વિમળકાર્તિ– વિજયહર્ષના શિષ્ય નામે ધર્મ વર્ષને (ધમ સિંહે) ભકતામર સ્તેાત્રની પાદપૂતિરૂપ. કાવ્ય અને રાસાદિ પુષ્કળ બનાવેલ છે. ખીજા શિષ્ય મહિમસુંદર–નયમેરૂ લાવણ્યરત્નના શિષ્ય કુશલસાગરે (કેશવે ) સં. ૧૭૪૫ વિજયાદશમી સેામવારે નવાનગરમાં ઉદયભાણ રાસ રચ્યા. સ. ૧૭૩૨ માં કેશવખાવની રચી.
ત્રીજા શિષ્ય હેમસૂરિ-જ્ઞાનમેરૂએ સ. ૧૬૭૪ આસા સુદિ ૧૩ વિગયપુરીમાં ગુણકર ડ–ગુણાવલી રાસ રમ્યા.

Page #98

ભદ્રસૂરિ ]
પ્રસ્તાવના.
૧૦૭
૧૫ ક્રિયાતિલક મુનિ, ૧૬ ભાનુપ્રભમુનિ,૧૦૪ ૧૭ સમયધ્વજ,૧૦૫ ૧૮ દયાકમળ,૧૦ ૬ વગેરે એમના વિદ્વાન શિષ્યા હતા. સ. ૧૫૩૬માં જેશલમેરમાં દેવક ના રાજ્યમાં અષ્ટાપદ પ્રાસાદની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર જિનસમુદ્રસૂરિ એમના પ્રશિષ્ય હતા. અને પરમહંસ સબંધ ચરિત્રકાર નયરંગ પણ એમનાજ સંતાનીયા હતા. જે નયરંગના શિષ્ય વિમળવિનયના શિષ્ય રાજસિંહે સં. ૧૬૮૭ જેઠ સુદ ૮ બાહડમેરમાં આરામશેાલા ચેપાઈ રચી.
૬૫
જોધપુર (મારવાડ) રાજ્યના ખેડગઢની નજીક નગરગામના જૈનમંદિરના ભોંયરામાં એમની મૂર્તિ સ્થાપિત છે. જે મૂર્તિ કેશવંશના
૧૦૪ એમના ૪ શિષ્ય નામે મતિસેન, મહિમાલાભ, કુશલસિંહ અને ચંદ્રવર્ધન, તે ચારેના ત્રણ શિષ્ય મેઘનંદન, દયાનંદન અને જયવિજયજી. તે પૈકી મેનદનના શિષ્ય રત્નાકર પાર્ક શાંતિસૂરિના પ્રા. જીવવિચાર પર સંસ્કૃત વૃત્તિ રચી. (કાં. વડા; પ્ર. યશેાવિ. પાઠશાળા–મહેસાણા.)
૧૦૫ એમના શિષ્ય જ્ઞાનમંદિર–ગુણશેખર વાચકના શિષ્ય નયરંગે અર્જુન માલાકાર કથા ( ભાં. ૬, નૈ. ૧૪૭૬ ), સં. ૧૯૨૪માં લાલપતાકાપુરીમાં પરમહંસ સંખાધચરિત રચ્યું, અને એમના શિષ્ય વિમળવિનય—ધર્મમંદિર–પુષ્કળશ શિષ્ય જયરંગે (જેતસી) સં. ૧૭૦૦ દિવાળી દિને જેશલમેરમાં અમરસેન યરસેન ચેાપાઈ, સં. ૧૭૨૧ વિકાનેરમાં યવન્નરાસ રચ્યા, અને એમના શિષ્ય તિલકચ’દે સં. ૧૭૪૧ જાલેારમાં પરદેશીનૃપ સબંધ રચ્યા.
૧૦૬ એમના શિષ્ય શિવનદન દેવકીર્તિ શિષ્ય દેવરત્ને સ. ૧૬૯૮ કાર્તિક માસે વાલસીસરમાં શીલવતી ચેાપાઈ રચી.
૧૦૭, જિનર ંગના સમયમાં પૈ. વિનયવલ્લભે લખેલી પટ્ટાવલોમાં જિનભદ્રસૂરિના ૧૮ શિષ્યા હેાવાના ઉલ્લેખ છે—
तस्य अदष्टाश शिष्याः सिद्धान्तरुचिपाठक - कमलसंयमोपाध्यायादयो विद्वांसः ॥

Page #99

ચીનનtતોત્રનોદ [૧૯ ઉપા. સિદ્ધાંત
કાયસ્થ કુળના કોઈ શ્રાવકે (નામોલ્લેખ નથી) સં. ૧૫૧૮ માં બનાવરાવેલ છે. જુઓ ભાવનગર પ્રાચીન શોધ સંગ્રહ ભા. ૧, સંવત ૧૯૪૨ માં છપાયેલ પૃષ્ઠ (પરિશિષ્ટ) ૭૧ અને સં. ૧૫૨૪ માં જિનચંદ્રસૂરિના રાજ્યમાં તેમના આદેશથી કમળસંયમોપાધ્યાયે પ્રતિછિત કરેલી એમની પાદુકા વૈભારગિરિ (રાજગૃહ) ઉપર હજુ વિદ્યમાન છે.
એમના પ્રતિમા લેખો પુષ્કળ સાંપડે છે. જુઓ સં. ૧૪૭૯-૮૪ ૯૭–૧૫૦૩-૧૫૦૪-૧૫૦–૧૫૯-૧૫૧૧–૧૫૧૨–૧૫૧૫ ના. ૧, સ. ૧૪૮૨–૯૩–૯૯-૧૫૦૩-૦૭-૦૯–૧૧–૧૭ ના. ૨, સં. ૧૫૦૫ ૦૯. બુ ૨, સં. ૧૪૭૯-૮૮-૯૨-૯૬–૯–૧૫૦૫-૦૯–૧૦–૧૧ ૧૨. બુ. ૧.
છેવટમાં જણાવવાનું કે એમના શિષ્ય પદમામેરૂની પરંપરામાં થએલા અમરમાણિક્યના સાધુકીર્તિ ઉપરાંત અન્ય શિષ્ય પ્રશિષ્યાદિ સંબંધે નીચે મુજબ માહિતી મળે છે –
ક્ષમારંગ-રત્નલાભના શિષ્ય રાજકીર્તિ ગણિએ સં ૧૬૮૧ માં લખેલી અભિધાન ચિંતામણુ (નામમાળા ) ની પ્રતિ આ. વિ. વી. સુ. જ્ઞા. મં. રાધનપુરમાં છે. (પ્રશ. ભા. ૨, પૃ. ૧૮૯), અને ઉપરોક્ત કનકસોમ (સં. ૧૬૩૮-૧૬૪૮)ના શિષ્ય લક્ષ્મીપ્રભ– સોમકળશના શિષ્ય માનસિહે સં. ૧૭૧૪માં લખેલી પરિશિષ્ટ પર્વની પ્રત જૈ. આ. પુ. સુરતમાં છે. (પ્રશ. પૃ. ૨૨૩)
એ શિવાય એમની શાખાના હેમરાજ ૦૮ અને વિજય
૧૦૮ જુઓ જૈન વિદ્યાશાળા જ્ઞાનભંડાર (અમદાવાદ)માંની પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્રવૃત્તિની પુપિકા-સંવત્ હ્રદ્ વર્ષે સારો सुदि विजयदशमी दिवसे श्रीजिनभद्रसूरिशाखायां श्रोवाचनाचार्य हेमराजगणीनां शिष्य पं. लाभतिलकमुनीनां शिप्य पं. चारित्रकीर्ति मुनीनां पं. सुखकीर्तिमुनिना लिखिता। प्रतिरियं । शुभं भवतु। कल्याणमस्तु श्रीदेवगुरुप्रसादात्।
– પ્રશસ્તિ સંગ્રહ ભા. ૨, પૃ. ૧૯૨.

Page #100

३थि ]
મંદિરની૧૦૯ પણ શિષ્યસંતતીનાં કેટલાંક નામે પરંતુ તે ક્યા શિષ્યની પરાપરામાં આવેલાં છે તે નિણૅય નહી હાવાથી વંશવૃક્ષમાં સકલિત કર્યા નથી. १८ उपा. सिद्धांतथि.
પ્રસ્તાવના
ઉપરાત જિનભદ્રસૂરિના શિષ્ય હતા. એમણે શ્રી. જીરાવલી ૧૧૦
૧૦૯ જુએ શ્રી મેાહનલાવજી જ્ઞાનભંડાર (સુરત)માંની વવાઈ સૂત્રની પ્રતિના પ્રાન્તગત નિમ્નલિખિત ઉલ્લેખ—
૬૭
પ્રાપ્ત થાય છે; સંબધી ચેસ
सं. १७१७ वर्षे श्रावण सुदि १५ दिने शुक्रवारे श्री धडसीसर मध्ये श्रीजिनभद्रसूरिशाखायं । वा० श्री विजयमंदिरगणीनां शिष्य पं. सौभाग्य मेरुणीनां शिष्य पं. इलाचीविधानगणि तच्छिष्य पं. जीवरत्न तच्छिष्य कमलनंदनमुनिना लिखितमिदम् ॥
– प्रशस्ति. ला. २, पृ. २२६.
૧૧૦ જુઓ સાધુસામ કૃત મહાવીરચરિત્ર ટીકાની પ્રશસ્તિગત નિમ્નલિખિત કાવ્ય—
श्रीखरतरगच्छेशश्रीमज्जिनभद्रसूरिशिष्याणाम् । नीरापल्ली पार्श्वप्रभुलब्धवरप्रसादानाम् ॥ १ ॥ श्रीग्यासदीनसा हेर्महासभालब्धवादिविजयानाम् । श्री सिद्धान्तरुचिमहोपाध्यायानां विनेयेन ॥ २ ॥ साधु सोमगणी नाक्लेशेनार्थप्रबोधिनी । श्रीवीरचरिते चक्रे वृत्तिश्चित्तप्रमोदिनी ॥ ३ ॥
X
X
X
X
चार्वी चरित्रपञ्चकवृत्तिर्विहिता नवैकतिथि ( १५१९) वर्षे । • हर्षेण महर्षिगणैः प्रवाच्यमाना चिरं जयतु ॥ ४ ॥

Page #101

૬૮
જૈન સ્તોત્રનોદ [ ર૦ ઉપા. જયપાર્થ પાસેથી પ્રસાદ મેળવ્યા હતા અને માંડવગઢના ૧૧૧ ગ્યાસુદીનશાહની મહાસભામાં વાદિઓને વિજય પ્રાપ્ત કર્યો હતો.
એમના જન્મ, દીક્ષા, અવસાન, જન્મભૂમિ, કુળ અને માતાપિતા સંબંધે તપાસ કરવા છતાં કયાંય સાધન પ્રાપ્ત થયા નહિ
એટલે નિરૂપાય છું. વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણીમાં જયસાગરપાધ્યાયે પણ તેઓને સિદ્ધાંતરૂચિગણિ એવા સામાન્ય વિશેષણથી તેઓને નિર્દેશ કર્યો છે તેથી ત્યાર બાદ એમને મહાપાધ્યાય પદ મળ્યું હોય એમ સંભાવના થાય છે.
એમના શિષ્યો
૧ સાધુસેમ-એમણે સં. ૧૫૧૨માં અમદાવાદમાં ખીમરાજની શાળામાં પુષ્પમાળા પર વૃત્તિ, સં. ૧૫૧માં જિનવલ્લભસૂરિકત મહાવીરચરિયં–- (ચરિત્ર પંચક) પર વૃત્તિ અને નંદીશ્વરસ્તવવૃત્તિ ( બાલચંદ્ર યતિ ભં. કાશી) રચી.
૨ વિજયસેમ-એમની સહાયતાથી માંડવગઢના મંડન શેઠે (મંડન ૧૨ કવિએ) શાસ્ત્રસંગ્રહ લખાવ્યા હતા. તેમાંની સં. ૧૫૩૨માં લખાયેલી ભગવતીસૂત્રની પ્રત પાટણના શેઠ હાલાભાઈના ભંડારમાં, દર્શનશુદ્ધિપ્રકરણ વૃત્તિની પ્રત આ. વિ. વી. સૂ. સં. શા. ભ. રાધનપુરમાં (પ્રશસ્તિસંગ્રહ ભા. ૨, પ્રત નં. ૧૫૦), અને ખરતરગચ્છીયા સમાચારીની પ્રત જે. આ. પુ. સુરત (પ્રશ. ભા. ૨, પ્ર. નં. ૧૫૨ ) માં અદ્યાવધિ સુરક્ષિત દષ્ટિગોચર થાય છે.
૩ અભયસેમ-એમના શિષ્ય હર્ષરાજે સંધપક પર લઘુવૃત્તિ રચી (પી. ૫, ૨૧૫).
૧૧૧ માંડવગઢના પાતશાહ ખિલજી મહમૂદના પુત્ર.
૧૧૨ એ પિતે શ્રેષ્ઠ વિદ્વાન હતું. એણે વ્યાકરણ, કાવ્ય, સાહિત્ય, અલંકાર, અને સંગીત આદિ વિષયો પર મંડન શબ્દાંક્તિ અનેક ગ્રંથ લખેલ છે. એની વિદ્યમાનતામાં જ એના મિત્ર મહેશ્વરકવિએ સાત સર્ગમાં કાવ્ય મનહર રચેલ છે. જેમાં એના પૂર્વજો અને એને જીવનવૃત્તાંત સંક્ષેપમાં વર્ણવેલ છે.

Page #102

સાગર ]
પ્રસ્તાવના
૨૦. ઉપા, જયસાગર નં. ૧૮ માં જણાવેલા ખરતરગચ્છીય જિનરાજસૂરિના શિષ્ય હતા. જિનવર્ધનસૂરિ પાસે વિદ્યાધ્યયન કર્યું હતું, અને શ્રીજિનભદ્રસૂરિએ ઉપાધ્યાય પદ આપ્યું હતું. પ્રાદનપુર (પાલનપુર-ઉત્તર ગુજરાત) માં માલ્હા શ્રાવકની વસતિ (ઉપાશ્રય) માં રહી પોતાના શિષ્ય સત્યરૂચિની પ્રાર્થનાથી સં. ૧૫૦૩માં રચેલા પૃથ્વીચંદ્રચરિત્રની પ્રશસ્તિમાં પિતે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ કરે છે– तत्पशाहलवक्षः स्थलको स्तुभसन्निभः ।। श्रीजिनराजसूरीन्द्रो योऽभूद् दीक्षागुरुर्मम ॥३॥ तदनु च श्रीजिनवर्धनसरिः श्रीमानुदैदुदारमनाः । लक्षणसाहित्यादिग्रन्थेषु गुरुर्मम प्रथितः ॥ ४ ॥ श्रीजिनभद्रमुनीन्द्राः खरतरगणगगनपूर्णचन्द्रमसः । ते चोपाध्यायपदप्रदानतो मे परमपूज्याः ॥५॥ श्रीजयसागरगणिना तेन मया वाचकेन शुचि वाच्यम् । पृथ्वीचन्द्रचरित्रं विरचितमुचितप्रविस्तारम् ॥६॥ પ્રણિધાનપુરના ત્રિવિત્યુતિથિ (૧૫૩) વરે જે પ્રસ્થા माल्हाश्रावकवसतौ समाधिसन्तोषयोगेन ॥ ७॥ अभ्यर्थना सत्यरुचेर्बभूव साहाय्यकारी गणिरत्नचन्द्रः । उपक्रमोऽयं फलवान् ममाभूत् क्रिया हि साहाय्यकसव्य
વેક્ષા. ૮ ઉપાધ્યાયપદ અપાયાને સંવદુલ્લેખ નથી. પરંતુ અનુમાન થાય છે કે–સં. ૧૪૭પમાં જિનવર્ધનસૂરિને પદભ્રષ્ટ કરી સાગરચંદ્ર
સરિએ શ્રીજિનભદ્રસૂરિને સ્થાપન કર્યા તે સમયે પિતાના પક્ષમાં લેવા • એમને ઉપાધ્યાય પદ આપ્યું હોય. કેમકે સં. ૧૪૭૮માં એમણે રચેલી પર્વરત્નાવલીમાં ઉપાધ્યાય વિશેષણ વિશિષ્ટ જોવામાં આવે છે. એમની સાહિત્યસેવા–

Page #103

શ્રીનૈનસ્તોત્રણન્દ્રોહ [ ૨૦ ઉપા. જય
૧. સ. ૧૫૦૩માં પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર (વીરખાઇ પાઠશાળા, પાલીતતણા; કાં, વડા. નં. ૨૯), સં. ૧૪૭૮માં પાટણમાં ૬૨૧ ગાથાની પરત્નાવલી કથા. (ક્રાં. વડા; મુહૂ ૪, નં. ૧૬૭). સં. ૧૪૮૪માં સિંધુદેશના મક્ષિકવાહણુપુરથી તે વખતે અણુહિલપુરમાં ચાતુમાસ રહેલા ગચ્છનાયક જિનભદ્રસૂરિ પ્રત્યે મેકલેલ વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણી, (પ્ર. આ. સભા. ભાવ.) તીર્થરાજીસ્તવન, ઉવસગ્ગહરંમ્તાત્રવૃત્તિ, જિનદત્તસૂરિષ્કૃત ગુરૂપારતથ્યાદિ સ્તવે પર વૃત્તિ, જિનદત્તસૂરિષ્કૃત સ્મરણાસ્તવ પર વૃત્તિ (વિવેક. ઉદ્દે; કાં. છાણી) ભાવારિવારણ પર વૃત્તિ, સં. ૧૪૯૫માં જિનદત્તસૂરિષ્કૃત સંદેહદાલાવલી પર લધુવૃત્તિ (પ્ર. જિનદત્તસૂરિ ભંડાર ગ્રંથમાળા સૂરત નં. ૯), જિનકુશલસૂરિ ચતુષ્પદી સં. ૧૪૮૭માં ચૈત્યપરિપાટી અને શાંતિજિનાલય પ્રશસ્તિ વગેરે ગ્રંથા રચ્યા. સ. ૧૪૭૩માં જેશલમેરના પાર્શ્વ જિનાલયની પ્રશસ્તિ શેાધી.
૭૦
આશાપલ્લીના ૧૩ જ્ઞાનકેાશ માટે તેમજ પાટણના કાશ માટે એમણે પેાતાના ઉપદેશદ્વારા શ્રાવકાને પ્રતિમાધ આપી હજારા પુસ્તક્રાનું પુનલે`ખન સં. ૧૪૯૫-૯૭ સુધીમાં કરાવ્યું હતું, સં. ૧૪૯૫માં એક શાસ્ત્રની પ્રત એમણે લખાવેલી તે પાટણના ભંડારમાં વિદ્યમાન છે. વિશેષ માટે જુએ જિનવિ. સંપા. શ્રીવલ્લભરચિત શિલાંટીકા, વગેરેના આધારે એમની વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણીની પ્રસ્તાવના.
૧૧૩ હાલમાં જે સ્થાને અહમદશાહે વસાવેલ અમદાવાદ છે તે જ સ્થળે પૂર્વે કર્ણાવતી નગરી હતી. જેનું બીજુ નામ આશાપલ્લી હતું.

Page #104

સાગર ]
પ્રાણાવના.
.
શિષ્ય સંતતિનું વૃક્ષ.
જયસાગારપાધ્યાય
રત્નચંદ્રોપાધ્યાય ૧
(પ્રધાન શિષ્ય).
મેધરાજ.
સેમકુંજર ૬ સત્યરૂચિ. ૭
ભક્તિલાભ ૨
ચારિત્રસારપાધ્યાય. ૩
ભાવસાગર.
૮ ચારચંદ્ર (સેમચંદ્ર)
ભાનુમેરૂ
જીવકળશ
નકકળશ.
જ્ઞાનવિમળ ૪
તેજેરંગ.
૫ શ્રીવલણપાઠક જ્ઞાનસુંદર. જ્યવલ્લભ.
[આ વૃક્ષમાં આપેલી વ્યક્તિઓ સંબધે કિંચિત ઉપલબ્ધ હકીકત. ૧ રત્નચંદ્રપાધ્યાય
વિપિત્રિવેણુમાં એમને ભુલક–નવદીક્ષિત જણાવેલ છે તેથી સં. ૧૪૪ લગાગમાંજ એમણે દીક્ષા દીધેલી હેવી જોઈએ અને શાસ્ત્રાભ્યાસમાં સારી પ્રગતિ કરી ટુંક સમયમાં જ ઉચ્ચકક્ષાએ પહોંચ્યા હશે. યેચ્યતા પ્રાપ્ત કર્યા બાદ ગચ્છપતિ તરફથી એમને ઉપાધ્યાય ૫દ મળ્યું હશે. ઉપાધ્યાય પદ વિશિષ્ટ ઉલેખો સર્વથી પ્રથમ ૧૫ર૧ની સાલના મળે છે. તેથી તે પહેલાં એટલે ૧૫૧૫ પછી ૭ વર્ષના વચ્ચે એમને ઉપાધ્યાય ૫દ મળ્યા સંબંધે અનુમાન થઈ શકે છે. પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્રની રચનામાં એમની સહાય હતી. એમના ઉપદેશથી લખાયેલી

Page #105

શ્રીજૈનસ્તોત્રનો
૨૧ જિનસમુદ્ર
સં. ૧૫૨૧ના ઉલ્લેખયુક્ત સિદ્ધહેમ વ્યાકરણની પ્રત પાટણ વાડીપાશ્વ નાથના ભંડારમાં છે. એમના અધ્યયન માટે સં. ૧૫૦૦ની ઉલેખયુક્ત ક્રિયારત્નસમુચ્ચયની ખાસ જયસાગરજીના પિતાના હસ્તાક્ષરે લખાયેલી પ્રત પાટણના ભંડારમાં છે..
૨ એમના માટે સં. ૧૫૩૨ માં લખાયેલી પ્રાકૃત વ્યાકરણની પ્રત પાટણના સંઘના ભંડારમાં છે તેના ઉપર સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. એમના રચેલા કોઈ પણ ગ્રંથ હજુ સુધી અમારા જેવામાં નથી આવ્યા. જે. ચં. પૃ. ૨૯૮માં એમણે બાલશિક્ષા વ્યાકરણ રચાનું જેસલમેરની ટીપમાં જણાવેલ છે.
૩ એમના અધ્યયન માટે લખાયેલ શશધર નામના તર્કગ્રંથની પ્રત હાલાભાઈના ભંડારમાં (પાટણમાં) સંગ્રહિત છે. તેના ઉપર પણ ઉલ્લેખ છે.
૪ એ સારા વિદ્વાન હતા. સં. ૧૬૫૪માં બીકાનેર (રાજપુર તાના મારવાડ)માં રાજસિંહના રાજ્યમાં એમણે મહેશ્વર કવિ કૃત શબ્દપ્રભેદકોષ ઉપર વિસ્તૃત વૃત્તિ રચી હતી (પી. ૨, ૧૨૪) આ ટીકાની એમના જ ઉપદેશથી સં. ૧૬૫૭માં લખાયેલી (ઉલ્લેખયુક્ત) પ્રત પાટણના સાગરગચ્છના ઉપાશ્રયમાં મોજુદ છે.
૫ ઉપરોક્ત ટીકા રચવામાં એ સહાયક હતા. અને જિનેશ્વરસૂરિ (યા જિનદેવ ?) કૃત શિલછનામકશ પર ટીકા, સં. ૧૬ ૬ ૧માં જોધપુરમાં સૂરસિંહના રાજ્યમાં હેમચંદ્રાચાર્યના લિંગાનુશાસનપરની દુર્ગપ્રબંધનામની વૃત્તિ (કાં. છાણી) . નં. ૧૬૯૨, સં. ૧૬ ૬૭ માં અભિધાનનામમાલા પર સારોદ્ધાર નામની વૃત્તિ રચી હતી, વિશેષ ધ્યાન ખેંચે તેવી વાત તો એ છે કે પોતે ખરતરગચ્છના હોવા છતાં અને તપાગચ્છ સાથે ઝઘડા ચાલતા હોવા છતાં તપાગચ્છના આચાર્ય વિજયદેવસૂરિની સ્તુતિરૂપે ૧૯ સર્ગમાં સં. ૧૬૯૯ માં પુરું કરેલું વિજયદેવસૂરિ મહામ્ય ટુંકી ટીકા સહિત રચ્યું (બુહુ ૩, , ૧૫૬; પ્ર.

Page #106

સર ]
૭૩
જૈન સા. સં. સમિતિ ) અને જિનમાણિક્યસૂરિ૧૧૪ રાજ્યે રચેલું અરનાથસ્તુતિ વૃત્તિ ( મુ. ૪, નં. ૨૨૬) નામે ટુંકુ કાવ્ય
પ્રસ્તાવના.
ઉપલબ્ધ થાય છે.
૬ એ પણ સારા વિદ્વાન હતા. એમણે જેશલમેરના સંભવનાથમદિરની પ્રશસ્તિ રચી છે. અને વિત્રિ. માં પૃ. ૬૧-૬૩ સુધીમાં એમણે રચેલાં ચિત્રકાવ્યા નજરે પડે છે. તે ઉપરાંત સ. ૧૪૮૫ માં ઠા. સારંગે લખાવેલી શીલાચાર્ય કૃત આચારાંગવૃત્તિ (સં. ૧૪૯૨માં એમણે શાધેલી ) ની પ્રત. જે. નં. ૩૩૬ જણાવેલ છે. સં. ૧૪૯૫ માં એમણે સ્વગુરૂકૃત સંદેહદેાલાવલીની પ્રથમ પ્રતિ લખી હતી. ૭ એમણે પેાતાની બાલ્યાવ્યસ્થામાં પ્રાથમિક કૃતિ તરીકે ઉત્તમચરિત્ર કથા રચી. (વે. નં. ૧૭૦૨) જેનું સ ંશાધન ચારિત્રસારાપાધ્યાયે ર્યું હતું.
૮ એમની અભ્યર્થનાથી જ પૃથ્વીચંદ્રચરિત્ર રચાયું હતું. જ્યસાગર નામની ખીજી પણ વ્યક્તિએ થયેલી છે. જેમકે— ૧ સ. ૧૪૮૨માં વયરસ્વામી ગુરૂરાસના કર્યાં.
૨ સ. ૧૬૮૧ના પ્રથમ ચૈત્ર વદિ ૫ ગુરૂવારે સ્વર્ણગિરિ ઉપર મહાવીરબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર, તપા॰ મહેાપાધ્યાય વિદ્યાસાગરગણિ શિષ્ય પ'. સહેજસાગરગણિના શિષ્ય. ( જિન. લે. ૩૫૪-૩૫૮ ) વગેરે. પરંતુ એમના વિશેષ ગ્રંથા
ઉપલબ્ધ થતા નથી.
૧૧૪ જન્મ સ. ૧૫૪૯, કુક્કડ ચાપડા ગાત્ર, શાહ જીવરાજ પિતાં. પદ્માદેવી માતા. સ. ૧૫૬૦ દીક્ષા. સ. ૧૮૫૨ના ભાદ્રવા વિદ ૯ દિત શાહ દેવરાજે કરેલા નદીમહેાત્સવ પૂર્વક પદસ્થાપના સ. ૧૫૯૩માં બીકાનેરવાસી વાસુત મંત્રી કર્મસિંહે કરાવેલા તેમિનાથના ચૈત્યમાં બિંબ પ્રતિષ્ઠા કરી. સં. ૧૬૧૨ના અષાડ સુદિ ૫ દિને જેશલમેરમાં જળના અભાવે પિપાસા પરિસહથી એમના સ્વર્ગવાસ થયા. એમના પ્રતિમાલેખ સ, ૧૮૫૩૯૩-૯૮ યુ. ૧, સ. ૧૮૫૪ મુ. ૩, સ. ૧૬૦૬ના ૨.

Page #107

જૈન સ્તોત્રના [રા જિનસમુદ્રપ્રસ્તુત ઉપાધ્યાયજી જબરા સાહિત્યોપાસક હતા એટલે અહિં પૃ.૯૯ ઉપર મુદ્રિત સ્વપજ્ઞાવચૂરિ યુક્ત પાશ્વતેત્રમાં ગુર્વાદિ ઉલ્લેખ ન હોવા છતાં હું એમની જ કૃતિ ધારું છું. અન્યાય અપાતે હોય તે વિદ્વાને ક્ષમા કરે.
૨૧ જિનસમુદ્રસૂરિ. આ આચાર્ય જિનચંદ્રસૂરિ (૫) ના શિષ્ય હતા. જન્મસંવત ૧૫૦૬, બાડમેરવાસી પારેખગોત્રીય દેકાશાહ પિતા. દેવલદેવી માતા. સં. ૧૫૨૧માં દીક્ષા. સં. ૧૫૩૦ મહા સુદિ ૧૩ ના રોજ જેસલમેરવાસી સંઘપતિ સેનપાળે કરેલા નંદમહોત્સવપૂર્વક શ્રીજિનચંદ્રસૂરિએ પિતાના હાથે સૂરિમંત્ર આપી સૂરિપદ ઉપર સ્થાપિત કર્યા હતા. સં. ૧૫૫૫માં અમદાવાદમાં દેવલોક પામ્યા.
સ. ૧૫૭૬માં એમણે જેસલમેરના કર્ણદેવરાયે અષ્ટાપદ પ્રાસાદમાં પ્રતિષ્ઠા કરી. જુઓ જે. પરિ ૫ એમના પ્રતિમા લેખ સં. ૧૫૪૭–૪૯ બુ. ૧, સં. ૧૫૩ ૬-૩૭–૪૮–૧૧–૫૩ના ૧; સં. ૧૫૫૩ અને સં. ૧૫૫૫ના ૨, સં. ૧૫૩૬ જિ. ૨.
શિષ્યો–
૧ જિનહંસસૂરિ ૧૧૫–જન્મ સંવત ૧૫૨૪. પિતાશાહ મેઘરાજ માતા કમળાદેવી. ગોત્ર ચોપડે. સં. ૧૫૩૫ માં દીક્ષા. સં. ૧૫૫૫
૧૧૫ એમના શિષ્ય પુણ્યસાગરે સં. ૧૬૦૪માં જેસલમેરમાં સુબાહુ સંધિ, સં. ૧૬૪૦ માં નિવલ્લભસૂરિકૃત પ્રશ્નોત્તર કાવ્યની વૃત્તિ, અને સં. ૧૬૪૫ માં જેશલમેરમાં ભીમરાઉલ રાજ્ય જેઠીપપ્રજ્ઞપ્તિ પર વૃત્તિ રચી (ગુ. પિથી ને. ૧૨; જે. પ્ર. ૧૯) કે જેમાં તેમના શિષ્ય સ. ૧૬૪૪ (૧૬૩૪) માં ભુવનહિતાચાર્ય કૃત રૂચિત દંડક સ્તુતિ પર વૃત્તિ (જે. પ્ર. ૧૯; વિવેક વિ. ઉદે.) ના કર્તા પદ્યરાજે સહાય આપી હતી. ને તેની પ્રથમદર્શ પ્રતિ પદ્મરાજના શિષ્ય જ્ઞાનતિલકે લખી. આ જ્ઞાનતિલક તેજ કે જેણે સં. ૧૬ ૬૦ માં દીવાળીદિને ગૌતમકુળકવૃત્તિ રચી (જે. પ્ર. ૧૯; ગુ. નં. ૪૮-૩૫) રચી.

Page #108

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
અમદાવાદમાં પદસ્થાપના સં. ૧૫૮૨ પાટણમાં સ્વર્ગવાસ થયો. એમના પ્રતિજ્ઞા લે સં. ૧૫૫૭ બુ. ૧, સં. ૧૫૫૮-૬ફ૩-૬૫-૬૮––૭૬ ના. ૧, સં. ૧૫૫૯-૬૨ ના ૨. એમણે સં. ૧૫૮૨ માં શીલાંકાચાર્ય કૃત સવિસ્તર વૃત્તિને દુર્વિગાહ સમજી સભ્યના અનુગ્રહથી વ્યાખ્યાતાઓ માટે સુખાવહ એવી આચારંગ સૂત્ર પર દીપિકા રચી. (પી. ૪, ૭૩ પ્ર. ધ. બાબુ)
૨. સાગરચંદ્રસૂરિ–એમના શિષ્ય રત્નકીર્તિ-સમયભક્તના શિષ્ય પુણ્યનંદિએ સં. ૧૫૮૨માં રૂપકમાળા રચી.
એમના પ્રતિષ્ઠાલેખાંક સં. ૧૫૩ ૬. જિન વિ. ૨,૪૧૬.
ઉદેપુરસ્થ શાંતિનાથ જિનસ્તોત્ર કડી ૨૧, પાર્શ્વનાથ ગીત, વિધિ ચૈત્રી પૂર્ણિમાગર્શિત શત્રુંજય તીર્થ સ્તવન, પંચમીસ્તવરૂપક વર્ધમાન જિનતેત્ર સં. ૧૬૯૮ માં સમીયાણા નગરે, સ્થૂલિભદ્ર સઝાય છે (૧૪-૧૭ કડીની) છવ અને કરણને સંવાદ. પંચમી સ્તોત્ર કડી ૯, ચંદ્રોપમાગર્ભિત પાર્શ્વનાથ સ્તવ ૧૩ કડી, સીમંધરસ્વામી વિનતીર્તન સં. ૧૬૯૮ શિવાણમાં, અધ્યાત્મ પચ્ચીશી વગેરેના રચયિતા જિનસમુદ્ર પણ જિનચંદ્રસૂરિના શિષ્ય છે, પરંતુ તે ખરતરગ૭ની ચોથી વેગડશાખાના હોવાથી એમનાથી ભિન્ન છે.
રર રત્નકીર્તિ. અહીં પૃ. ૪૦ ઉપર મુદ્રિત શ્રી પાર્શ્વજિનસ્તોત્રના અંતેसिरिमुणिसमुहसुहगुरुसीसेणं रयणकित्तिणा रइयं । . . भवियाण मंगलकरं संथवणं पासनाहस्स ॥
આ પ્રમાણેને ઉલ્લેખ છે, પરંતુ બારીક તપાસ કરવા છતાં મુનિસમુદ્ર શબ્દ નજરે પડતા નહિ હોવાથી, અનુમાન થઈ શકે છે કે ઉપરોક્ત જિનસમુસૂરિના શિષ્ય સાગરચંદ્રનું ટુંકું પર્યાય વાચી નામ સમુદ્ર શબ્દથી દર્શાવવામાં આવ્યું હોય. એમના અંગે બીજી કાંઈ પણ હકીકત ઉપલબ્ધ નહિ થવાથી તેમજ અન્ય કોઈ કૃતિ પણ દૃષ્ટિગોચર નહિ થવાથી તેમના નામોલ્લેખ સિવાય બીજું કાંઈ વર્ણન આપી શકાયું નથી.

Page #109

૭૬
~~~
નૈનસ્તવનોદ [ ૨૩ ઉદય
ર૩ ઉદયધર્મ આ મહાત્મા બૃહતતપાગચ્છીય ૧૬ રત્નાકરસૂરિની પર પરામાં સમુદ્રકારિ અભયસિંહસૂરિ ૧૭–જયતિલકસૂરિ ૧૮–
૧૧૬ આ આચાર્ય નામ પ્રમાણે ગુણવાળા હતા અને એમના નામથી તપગણ રત્નાકરગચ્છથી ખ્યાતિ પામે, સ્તંભતીર્થવાસી વ્યવહારી શાહ શાણરાજે ગિરનાર પર વિમળનાથ પ્રાસાદ બંધાવ્યું તેમાં આપેલી પ્રશસ્તિમાં જણાવ્યું છે કે તેમની પાસેથી ધર્મપ્રાપ્તિ કરી પૃથ્વીધરે (પેથડે) ૯૨ વિહાર બંધાવ્યા, તથા સિદ્ધાચલ પર હેમકળશવાળું ઋષભનાથ મંદિર બંધાવ્યું. ગિરનાર પર હેમમય ધ્વજા ચઢાવી. સમરાશાહે કરાવેલી શત્રુંજયના મૂલનાયક ઋષભદેવની પ્રતિમાની આ આચાર્ય સં. ૧૩૭૧માં પ્રતિષ્ઠા કરી હતી. એમના પછી રત્નપ્રભ–મુનિશેખર–ધર્મદિવસૂરિ-જ્ઞાનચંદ્ર આચાર્યો થયા.
૧૧૭ ગિરનાર પ્રશસ્તિના આધારે ઉપરોક્ત જ્ઞાનચંદ્રસૂરિની પાટે આ આચાર્ય આવ્યા હતા. પરંતુ પટ્ટાવલીઓના કથન પ્રમાણે ધર્મદેવસૂરિની પાટે આ આચાર્યું છે. એમણે મહાવીર તપ કર્યું હતું. કહ્યું છે કે –
अभूचरमतीर्थकृतः समस्तमास्वत्तपाः। ततस्तपमहोदयस्त्वभयसिंहसरिर्गुरुः ।।
આચાર્યપદ લીધા પછી છએ વિકૃતિઓને તેઓએ ત્યજી હતી, વળી પચપચાશત્ આચાર્મ્સ (આંબિલ) તપ નિરંતર ત્રીજે વારે કરતા હતા. અને દુઃસાધ્ય એવું અંગવિદ્યાનું પુસ્તક અર્થસહિત સારી રીતે વાંચ્યું હતું. પટ્ટાવલીઓમાં કઈ સ્થળેથી ઉધૃત કડીઓ નીચે મુજબ દૃષ્ટિગોચર થાય છે –
આબુ તારણ ગઢ ગિરિહિં, છઠ્ઠ કિયા ઇગવીસ, વિમળાચલિ સિત્તરિ કિયા, રેવઈ ગિરિ અડવીસ. ૧

Page #110

ધર્મ ] પ્રસ્તાવના
૭૭ રત્નસિંહસૂરિના ૧૧૯શિષ્ય હતા એ શ્રેષ્ઠ કવિ અને પ્રખર વિદ્વાન હતા. તથાપિ એમના કેઈ બહત પ્રમાણ ગ્રંથ દષ્ટિગોચર થતા નથી. તેમજ અન્ય રાસાદિ સાધન પણ પ્રાપ્ત થયા નથી જેથી એમના જીવન પરિચય માટે જિજ્ઞાસા અપૂર્ણ જ રહે છે.
શિવકુમારના છ કિય, દે સય એગુણતીસ, દુસમ દુવાલસ વિવિધ તપ, સોસિય તણ નિસદીસ. ૨ તપ સિંગાર અલયિ દેહ, નિમ્મલ ચરણ કરણ વર ગેહ, અભયસિંહસૂરિ હરિસિય, કરિયસ તપ છ માસી વરસિય. ૩ ઘટ્ટ પદ વરસી તપસિરિ, મુકુટ બેઉ છાસી, કુંડળ ચઉમાસી માસી, હાર અદ્ધ હાસુ, નિમ્મલ ભદ્ મહાભદ્ બેઉ બાહિરષા વષાણું, પ્રતિમા સર્વતોભદ્ર હૃદય, સિરિવચ્છ જણું, અંબિલ નિરંતર પચ સઈ, મહારયણમય હાર ખપ; સિરિ અભયસિંહસૂરિહિંગુરિ, કિદ્ધ દેહસિણગાર તા. ૪
૧૧૮ એ આચાર્ય ચારિત્રપ્રભના શિષ્ય હતા. કદિયક્ષે એમને મહિમા પ્રગટ કર્યો હતો. અનેક આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, ન્યાસ, મુનીશ્વર, મહત્તરા વગેરે ૨૨૦૦ સાધુ સાધ્વીના પરિવારવાળા, ૨૧ વાર શત્રુ યાદિ તીર્થયાત્રા કરનાર, ૧૨૫ શ્રાવકને સંઘપતિનું તિલક આપનારા થયા. એમણે ત્રણ આચાર્ય બનાવ્યા. ધર્મશેખરસૂરિ, માણિક્યસૂરિ, રત્નસાગરસૂરિ, તે પછી કરેલા ચોથા આચાર્ય સંઘતિલસૂરિ પ્રભાવક થયા કે જેણે નિર્વિકલ્પ સુમિત્ર કલ્પ કાઢો. પ્રતિમા લેખ સં. ૧૪૫૯ બુ. ૨. સ. ૧૪૫૬માં સ્તંભતીર્થમાં બહપૌષધશાળીમાં એમણે અનુગદ્વાર ચૂર્ણિને ઉદ્ધાર કરાવ્યો (પી. ૩, પરિ. પૃ. ૧૮૫. પી. ૫. પરિ. પૃ. ૫૩) તે પ્રતને છેવટે લખેલ છે કે-સંવત ૨૪૬ વર્ષ श्रीस्तभ्भतीर्थ वृद्धपौषधशालायां भट्टारक श्रीजयतिलकસૂરિના અનુયાળ ઉદ્ધાર: પિતા અને તેજ સ્થળે એમના ઉપદેશથી કુમારપાલપ્રતિબંધની પ્રત તાડપત્ર પર લખાઈ.

Page #111

223
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[ ૨૩ ઉદય
અત્યારે ઉપલબ્ધ થતા એમણે રચેલા ગ્રંથા—. વાક્યપ્રકાશ નૈતિક રચના સેં. ૧૫૦૭ સિદ્ધપુરમાં ( ગુ. નં (પી. ૫. ૩૯૬) એ બન્ને પ્રતા પાટણભંડારમાં મૌજુદ છે. એમના શિષ્ય યાસિ હુગાિએ સ. ૧૫૨૯માં ક્ષેત્રસમાસપર ગુજરાતી ભાષામાં બાલાવખેાધ રચ્યા.
મલયાસુંદરી ચરિત્ર ( પ્ર દે. લા. ) સુલસાચરિત્ર, (પ્ર. હી.હું.) સુપા ચરિત્ર, મહાબલચરિત્ર રચ્યું. તે ઉપરાંત શ્રીવીતરાગસ્તવ, ઋષભજિનસ્તવ હરિવિક્રમચરિત્ર (પ્ર. ભુવન વિ.) વગેરે ગ્રંથે। રચ્યા.
૧૧૯ ગિરનાર પ્રશસ્તિના ક્ષેા. ૭૭ થી ૮૨ સુધીમાં એમના અંગે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. એમણે સં. ૧૫૦૯ માત્ર સુદિપને દિને વિમળનાથના પ્રાસાદમાં ગિરનાર પર પ્રતિષ્ઠા કરી.
સં. ૧૪૫૨માં સ્તંભતીર્થમાં શાણરાજે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક જયંતિલકસૂરિએ એમણે આચાર્યપદારૂ કર્યાં હતા.
શાણુરાજની વ’શાવલી વગેરે હકીકત ગિરનાર પ્રશસ્તિના ૬થી ૩૭ સુધીના શ્લોકેાથી નીચે મુજબ મળે છે—
*
પૂના-જગત્-વાઘણના પુત્ર વિક્રમાદિત્ય થયા કે જેણે તિમિરિપુર (મારવાડ—જોધપુર રાજ્યમાં આવેલ તિંવરી)માં પાનાથનું ઉચુ વિશાળ મંદિર બંધાવ્યું. તેના પુત્ર માલદેવે સંધ કાઢી શત્રુજય ને ગિરિનારની યાત્રા કરી સંધપતિ બિરૂદ મેળવ્યું. તેના પુત્ર વયસિંહને ભાર્યો ધવળઢથી પાંચ પુત્ર થયા. ૧ હુરપતિ. ૨ વયર. ૩ સહુ. ૪ રામ, ૫ ચંપર્ક. હરપતિને એ ભાર્યો નામે હેમાદે અને નામલઢેથી છ પુત્રા સજ્જનાદિ થયા. અને પતિએ સ. ૧૪૪૨માં પડેલા દુષ્કાલમાં બહુ અન્ન વસ્ત્ર દાન કર્યું. પિપ્પલડું ગામના રહીશાને ત્યાંના અધિષે બંદીવાન કર્યાં હતા તે છેડાવ્યા. ગૂરપાતશાહ પાસે સારી ખ્યાતિ મેળવી અને યુતિલકસૂરિના ઉપદેશથી સં. ૧૪૪૯માં ગિરનાર પર નેમિપ્રાસાદને ઉદ્ધાર કર્યાં. પાતશાહનું ફરમાન લઈ ૭ દેવાલય સાથે સિદ્ધગિરિ અને

Page #112

ધ ]
પ્રસ્તાવના
૭૯
૪૬૦૫ પ્ર. જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ–મહેસાણા.), દ્વાત્રિ શલકમળબંધ સન્નમન્ત્રિદર્શન મહાવીર સ્તોત્ર (પૂના રાજયવિજય સંગ્રહ, પ્ર. જૈન ગિરનાર પર સંધ લઈ યાત્રા કરી. સ. ૧૪૫૨માં સ્તંભતીર્થમાં જયતિલકસૂરિએ સિહુને આચાર્યપદ આપ્યું તેના મહેાત્સવ કર્યાં. રત્નચુલા સાધ્વીને મહત્તરાપદ્મ આપ્યું. તેના ઉક્ત પુત્ર સજ્જનસિંહને કૌતુગઢથી શાણરાજ નામના પુત્ર થયા જેણે પેાતાની બહેન કર્માંદેવીના શ્રેયાર્થે મહેશાણામાં ઋષભદેવને પરિકર રચાવ્યે, માઢેરા પુર વાસી દ્વિજ તે તથા વિષ્ણુક જાતિના બંદીવાનેાને છે।ડાવ્યા. ગિરનાર પર વિમળનાથ પ્રાસાદ બંધાવ્યા અને ચાર ગૂર પાતશાહ (અહુમ્મટ્ઠાદિ ) પાસે સારૂ માન મેળવ્યું. પ્રસ્તુત શાણરાજે આ માચાના ઉપદેશથી સાતેક્ષેત્રમાં ધન ખર્યું. એ સૂરિએ ગિરિપુર (ડુંગરપુર) નગરમાં ઘીયાવિહાર નામના ઋષભદેવ પ્રાસાદમાં ૧૨૫થી અધિક મણુના પિત્તલના સપરિકર ઋષભદેવ ખિંખની ચૈત્ય પ્રતિષ્ઠા કરી, કાનગરમાં પિત્તલમય સુભવજિન ર્મિંબ અને પ્રાસાદની પ્રતિષ્ઠા કરી. એમ માલવક, મેદપાઢ, ખડગ, વાગડ, ગુર્જર, સૌસષ્ટ્ર, કુકણુ, દક્ષિણાપચ વગેરે દેશમાં સ્થાને સ્થાને આ આચાયે પ્રતિષ્ઠિત કરેલાં ચૈત્ય બિંખા જોવામાં આવે છે.
અમદાવાદના સુલતાન બાદશાહ અહુમંદને પ્રતિખાધી શાનાન્નતિ કરી હતી, કહ્યું છે કે—
तत्पट्टे सूरयः शश्वद् रत्नसिंहा दिदीपिरे । सद्भ्यः स्वेष्टप्रदानेन यैर्लब्ध्या गौतमाथितम् ॥ जायेते स्माहम्मदाबादाधिपः शाहिर हिम्मदः । तं प्रबोध्य महीपीठे चक्रिरे शासनोन्नतिम् ॥
એમના પ્રતિમાલેખા—સ. ૧૪૮૯, ૧૫૧૦–૧૧–૧૨-૧૩ ના. ૨, સ. ૧૪૮૧-૮૯–૧૧૧૩ ના, ૧, સ. ૧૪૫૯ (?) ૮૪-૫-૮૭
-૮-૩-૧૫૦૦-૦૩-૦૪-!-૦૮-૦૯-૧૦-૧૧-૧૪-૧૫-૧૭–

Page #113

જૈન સ્તોત્રનોદ
[૨૩ શ્રી ઉદય
સ્તોત્ર સમુચ્ચય. નિ. સા.) આદિજિનસ્તવન–ચિત્રકાવ્ય. કાવ્ય ર૪, અને આ વિભાગમાં મુદ્રિત જિરાપલ્લી મંડન પાર્શ્વજિનસ્તવન વગેરે.
આ નામની બીજી પણ વ્યકિતઓ થઈ છે તે આ પ્રમાણે
૧ બ. ત. રત્નાકર પક્ષના જ્ઞાનસાગરસૂરિશિષ્ય અને સં. ૧૫રપમાં મંગળકળશ રાસના રચયિતા મંગળધર્મના ગુરૂ
૨. સ. ૧૫૪૩માં મલયસુંદરી રાસ તથા સં. ૧૫૫માં કથા બત્રીસીના કર્તા. આગમગીય (મતિ) મુનિસાગર શિષ્ય.
૩ તપાગચ્છીય લાવણ્યધર્મના શિષ્ય–જેમણે સં. ૧૬૦૫માં વિજયદાનસૂરિ રાજ્ય ઉપદેશમાળાની ૫૧મી પ્રાકૃત ગાથા (તત્તરમૂઢ)િના ૧૦૦ અર્થ કરી શતાથી રચી. (કા. વડે, હાલા. પાટણ),
એમની શિષ્ય પરંપરાને અંગે પણ કંઈ માહિતી મળી નથી. કેટલાક ગુરૂબંધુઓની હકીકત મળે છે. તે અહિં રજુ કરું છું
૧ ચારિત્રસુંદર–એમણે સં. ૧૪૮૪(૭)માં સ્તંભતીર્થ-ખંભાતમાં શીલદૂતકાવ્ય (બુહુ ૨ નં. ૩૧૬, પ્ર. ય. ગ્રં. નં. ૧૮), ૧૮–બુ. ૧, સં. ૧૪૮૧-૮૬-૮૮–૧૫૦૩-૦૭-૦૯-૧૦–૧૧–૧૩૧૬-૧૭ બુ. ૨.
સુલતાન અહમ્મદશાહે સં. ૧૫૦૯ માઘ સુદી ૫ દિને આ આચાર્યના પગની પૂજા કરી હતી. કહેવાય છે કે–“રત્નસિંહસૂરિ ૧૬ વર્ષ સુધી પૃથ્વીમાં વિચરતા હતા, તે સમયે અહમ્મદ બાદશાહે અહમ્મદનગર વસાવ્યું, તેને પત્થરનો દુર્ગ બંધાવ્યો, તે દુર્ગમાં ૬૪ કેષ્ટક (કાઠા) કર્યા હતા. તેમાં ૬૪ જોગણીને નિવેશ થયો. રાત્રે સુરત્રાણ પલંગ પરથી ભૂમિ પર પડત. આથી સુલતાનના વચનથી બધા જૈન દર્શનીઓને દેશ બહાર ક્ય, અહિં રાજનગર–અમદાવાદમાં શેઠ શ્રીમાલી ભાઈઓ વ્યવહારી રત્ના ફતા નામના રત્નસિંહસૂરિના ભક્ત રહેતા હતા. તે સમયે સુરત્રાણે સર્વ અન્ય દાર્શનીકાને બેલાવી પુછયું કે યોગિનીને ઉપદ્રવ નિવારનાર કઈ છે ?

Page #114

ધર્મ ]
પ્રસ્તાવના
દશસર્ગમય કુમારપાલ ચરિત મહાકાવ્ય (પ્ર. ઓ. સભા નં. ૫૭), મહીપાલચરિત્ર, આચારપદેશ, ધર્મચૂલા સાધ્વી સ્વાધ્યાય. (પ્ર. જે. ઐ. ગૂ. કા. સંચય. પૃ. ૨૧૫ નં. ૨૫) આદિજિનસ્તવ ( સાવચૂરિક) આદિ રચ્યા.
૨ દયાસિંહ–એમણે સં. ૧૪૯૭માં સંગ્રહણીસૂત્ર પર અને સં. ૧૫૨૯ માં ક્ષેત્રસમાસ પર બાલાવબોધ ર.
૩ માણિકયસુંદરગણિ–સં. ૧૫૦૧ માં માલધારી હેમચંદ્રસકૃિત ભવભાવના સૂત્ર પર દેવકુલપાટકમાં બાલાવબોધ ર.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૫૧૯ ના. ૧, સં. ૧૫ર૧ ના ૨, સં. ૧૫૧૪-૧૦-૨૧ બુ. ૧, સં. ૧૫૧૯-૨૧ બુ. ૨.
૪ ઉદયવલભ-એમના શિષ્ય જ્ઞાનસાગરસૂરિએ સં. ૧૫૧૭માં વિમળનાથચરિત્ર રચ્યું. (કા. વડ; ગૂ. ભા. પ્ર. આ. સભા.) એમના પ્રતિષ્ઠાલેખ-સં. ૧૫રપ-૨૮ના. ૨, સં. ૧૫૩૨૩૬-૪૯-૫૧ના. ૧, સં. ૧૫૦–૨૩-૨૪-૨૭–૨૮-૩૧ બુ. ૧, સં. ૧૫ર૪-૨૭–૨૮–૨૯-૩૦-૩૧ બુ. ૨; સં. ૧૫૦૦ જિન. ૨. તેઓએ અનેક ઉપાયો બતાવ્યા પરંતુ એક ઉપાયથી આ ઉપદ્રવ શઓ નહિ, છેવટે આ આચાર્યો શાંત કર્યો તેથી બાદશાહ તેઓને ભક્ત બન્યા હતા. (અહમ્મદનું રાજ્ય સં. ૧૪૫૪-૧૪૮૫, વર્ષ ૩૨, અહમ્મદાવાદની સ્થાપના સં૧૪૬૮ વૈશાખ વદિ ૭ રવિ પુષ્ય). - એકેનપંચાશત્ પ્રકરણસંગ્રહ (પ્ર. . . રતલામ ) માં મુદ્રિત પ્રકરણોના રચયિતા ધર્મસૂરિના શિષ્ય હોવાને લીધે એમનાથી ભિન્ન સમજવા.
શ્રી નયસુંદર કવિ નલદમયંતી ચરિત્રમાં જણાવે છે કે – હેમશકુળ રત્નાકરસૂરિ, પ્રજ્ઞાઈ જિર્યું સુરસૂરિ. ૨. મુનિશેખર દેવ દેવ મુણિંદ, અભયસિંહ તપસી સુરિંદ. તેહના તપનું ન લહું પાર, શ્રી જયંતિલકસૂરિ ગુણધાર. ૩. .
રત્નસિંહ શ્રી સદ્દગુરૂ તણું, અહમ્મદશાહ ગુણ બર્લિ ઘણું. - પાતશાહ પ્રતિબોધક સરિ, પ્રભાવ વંદુ મદ ચૂરિ. ૪.

Page #115

શ્રીરૈનસ્તોત્રનીદ [૨૪ શ્રીદવસુંદપ શિવસુંદર–આ મહર્ષિ સમર્થ વિદ્વાન હતા તે ઉપરાંત સુવર્ણસિદ્ધિ વગેરે લબ્ધિના પણ પાત્ર હતા–જુઓ નીચે ઉલ્લેખ
શિષ્ય તેહ પંડિત મુખ્ય, શ્રીશિવસુંદર ગ્રંથઈ દક્ષ હેમસિદ્ધિ વિદ્યાનું ધણી, બીજી લબધિ સુણીજી ઘણી. શ્રીગિરનારિ પાજ બંધાઈ, તુ જુતે ગુરૂ સદ્દઉં પસાઈ. શિવસુંદરી પાજનું નામ, આજ લગિ દીસઈ અભિરામ.
–સં. ૧૬૬૨ કનકસુંદરકૃત કપૂરમંજરી રાસ પ્રશસ્તિ. ૬ હેમસુંદર–એમનું નામ ગિરનાર પ્રશસ્તિમાં જોવામાં આવે છે.
વૃક્ષ- ' રત્નસિંહસૂરિ.
_| | ઉદયધર્મ ચારિત્રસુંદર દયાસિંહ માણિકયસુંદર ઉદયવલ્લભ શિવસુંદર હેમસુંદર
જ્ઞાનસાગરસૂરિ ઉધમ.
મંગળધર્મ ૨૪ શ્રીદેવસુંદરસૂરિ. તપાગચ્છના ૪૯ મા પટ્ટધર હતા. જન્મ સં. ૧૩૯૬, વ્રત સં. ૧૪૦૪ મહેશ્વરગ્રામમાં, સૂરિપદ સં. ૧૪૨૦ અણહિલપુરપત્તનમાં.
એમના આદેશથી સં. ૧૪૬૬ માં ગુણરત્નસૂરિએ ક્રિયાત્મસમુચ્ચય ર (પી. ૬, ૧૭ ને ૧૯; પ્ર. યશ વિ. ચં. નં. ૧૦) અને તેજ વર્ષમાં મુનિસુંદરસૂરિએ ત્રિદશતરંગિણી નામે વિજ્ઞપ્તિગ્રંથ એમની સેવામાં મોકલ્યો હતો. એમના પ્રતિષ્ઠાલેખ-સં. ૧૪૫૮ ના. ૨, સં. ૧૪૬૬ બુ. ૧,

Page #116

૮૩
સૂરિ]
પ્રસ્તાવના. કૃતિ–સાધારણ જિનસ્તવન (પ્ર. જૈ. સ્ટે. સં. ભા. ૧), ઉત્તમઋષિ સંસ્મરણ ચતુષ્પદી, પાર્શ્વજિનસ્તવન (ભા. ૨, પૃ. ૯૫), વગેરે.
એમણે અનેક પુસ્તકે તાડપત્ર પર હતાં તેને કાગળ ઉપર લખાવી તેનો પુનરૂદ્ધાર કર્યો હતો. એમની આજ્ઞાથી સં. ૧૪૪૪માં એક શ્રાવિકાએ તિકરંડકવૃત્તિ, તીર્થકલ્પ, ચૈત્યવંદનચૂણિ આદિ તાડપત્ર પર લખાવ્યાની નેધ છે. (જુઓ ક. છાણી ભં. માની એક વૃત્તિની પ્રતની પ્રશસ્તિ).
એમના શિષ્ય
૧ જ્ઞાનસાગર–જન્મસં. ૧૪૦૫, દીક્ષા, સં. ૧૪૧૭, સૂરિપદ સં. ૧૪૪૧, સ્વર્ગ. સં. ૧૪૬૦ એમના રચેલા ગ્રંથે. સં ૧૪૪માં આવશ્યકસૂત્રપર અવચૂર્ણિ, સં. ૧૪૪૧માં ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર પર અવચૂણિ (પી. ૨, નં ૨૮૪), ઓપનિર્યુક્તિ પર અવચૂણિ (બુ. , નં. ૧૮), મુનિસુવ્રતસ્તવન, ઘનૌધ નવખંડ પાર્શ્વનાથસ્તવન. (પ્ર. જે. સ્ત. સં. ભા. ૧) શાશ્વતચૈત્યસ્તવન વગેરે.
૨ ફળમંડન–જન્મ સં. ૧૪૯, વ્રત ૧૪૧૭, સૂરિપદ ૧૪૪ર. સ્વર્ગ ૧૪૫૫ના ચૈત્રમાં. એમણે રચેલા ગ્રંથ-સં. ૧૪૪૩ (રામાબ્ધિ શક) માં વિચારામૃત સંગ્રહ ( કાં. વ.), પ્રવચન પાક્ષિકાદિરૂપ અધિકારવાળા આલાપક નામે સિદ્ધાંતાલાપોદ્ધાર, ૧૨૦ પ્રજ્ઞાપનાવચૂર્ણિ, પ્રતિક્રમણસ્ત્રાવચૂરિ, કલ્પસૂત્રાવચૂરિ (ડે. ભાવ.), પ્રા. કાયસ્થિતિસ્તંત્ર પર અવચૂરિ (વે. નં ૧૮ ૦૨, પ્ર. આ. સભા. સં. ૧૯૬૮) વિશ્વશ્રીદ્ધ અષ્ટાદશારચક્રબંધસ્તવ (જૈન. સ્તો. સમુ.પૃ. ૮૭) ગરી ગુણ હારબંધસ્તવ (પ્ર. પયરણ સંદેહ. કે. ઋ. પેઢી, રતલામ.), અને કાકબંધ ચોપઈ વગેરે.
१२० श्रुतगतविविधालापक समुद्धताः समभवंश्च सूरिन्द्रा : कुलमण्डना द्वितीया
અર્થદીપિકા-રત્નશેખર,

Page #117

૮૪
શ્રીનગરો [૨૫ શ્રી સમસુંદર૩ ગુણરત્ન
એમણે સં. ૧૪૫૭માં કલ્પાન્તર્વાચ (ભક્તિ વિ. ભાવ.), સં. ૧૪૫૯ સપ્તતિકાપર દેવેંદ્રસૂરિની ટીકા પર આધાર રાખી અવચૂર્ણિ (ડો. ભાવ.), તેજ વર્ષમાં દેવેંદ્રસૂરિકૃત કર્મગ્રંથ પર અવસૂરિઓ, ૪ પન્ના (પ્રકીર્ણક) પર અવસૂરિઓ, સામતિલકસૂરિના ક્ષેત્રસમાસ પર અવચૂરિ (પી. ૬, ૪ર), નવતત્ત્વ પર અવચૂરિ (વે.નં. ૧૬રર) વાડતિકા પ્રકરણ--અંચલમત નિરાકરણ (બુહ, ૮, નં. ૩૮૪),
ઘનિર્યુક્તિનો ઉદ્ધાર, સં. ૧૪૬૬ માં પોતાના ગુરૂ દેવસુંદરસૂરિના નિદેશથી ક્રિયારત્નસમુચ્ચય (પી. ૬, ૧૭ ને ૧૯ પ્ર. યશે. પ્ર. નં. ૧૦), હરિભદ્રસૂરિકૃત પડદનસમુચ્ચય પર તર્ક રહસ્યદીપિકા નામે ટીકા રચી (પ્ર. ડં. સ્વાલિ સંધિત બિ. ઈ. માં, તથા જે. આ. સભા: વે. નં. ૧૬૬૭-૬૯). પ્રતિ. લે. ૧૪૬૯ બુ. ૧, ભુવન- ૨૧ મુંદરાદિના વિદ્યાગુરૂ હતા.
જ સાધુરત્ન- એમણે સં. ૧૪૫૬માં સેમપ્રભસૂરિકૃત યતિજીતકલ્પ પર વૃત્તિ અને તેજ સમયની આસપાસ નવતત્વ પર અવચૂરિ (વે. નં. ૧૬૨૨)ની રચના કરી તથા અસમ્મદ આદિ સ્તોત્રોના કર્તા. ૫ સોમસુંદર–એમના માટે હવે પછી નં. ૨૫મા લખવામાં આવશે.
૨૫ સેમસુંદરસૂરિ ઉપરોકત દેવસુંદરસૂરિના પટ્ટધર શિષ્ય હતા. જન્મ સં. ૧૪૩૦ અલ્હાદનપુર (પાલણપુર) માં સજજન શ્રેષ્ઠિ પિતા. માહદેવી માતા જન્મ નામ સોમ. સં. ૧૪૩૭માં માત્ર સાતવર્ષની વયે જયાનંદસૂરિ પાસે દીક્ષા. નામ સેમસુંદર સં. ૧૪૫૦ માં વાચક પદ મેળવી દેવકુળ १२१ षड्दर्शनवृत्ति-क्रियारत्नसमुच्चय-विचारनिचयसृजः । श्रीभुवनसुन्दरादिषु भेजुर्विद्या गुरुत्वं ये ॥ १४ ॥
–અર્થદીપિકા-રત્નશેખર

Page #118

સર ]
પ્રસ્તાવના
૮૫
પાટણ ગયા, ત્યાં લાખારાણાના માનીતા મંત્રી રામદેવ અને મુડે પ્રવેશ મહેાત્સવ કર્યાં, સ. ૧૪૫૭માં પાટણમાં નરસીહ શેઠે કરેલા અદ્દભુત મહેાત્સવપૂર્વક ધ્રુવસુંદરસૂરિએ આચાર્ય પદ આપ્યું.
ઈડરના ગાવિંદ સાધુએ (જેણે તાર’ગાળ ઉપર રહેલા કુમારપાલે કરાવેલા વિહારના ઉદ્ધાર કરાવ્યેા) સધપતિ થઈ એમની સાથે શત્રુંજય, ગિરિનાર, સેાપારક વગેરે તીર્થાની યાત્રા કરી તારણગિરિ ( તારંગા ) ના દર્શીન કર્યાં. પછી તેમાં અજિતપ્રભુનું નવીન માટું ^િબ બનાવરાવી એમના હાથે પ્રતિષ્ઠિત કરાવ્યું. રાણપુરના ધરણ નામના સંધપતિના આગ્રહે રાણપુર જઈ તે સંધપતિએ કરાવેલા ત્રિભુવનદીપકઢિારની સં. ૧૪૯૬માં પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ગિરનાર પર લક્ષામા નામના સંધપ તિએ કરાવેલા ચતુર્મુ ખ જિનાલયમાં, મુજિંગનગરના મૂ’જ શ્રેષ્ઠિએ ભરાવેલાં પિત્તળમય અસંખ્યચાવીસી બિંખે વગેરેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી.
વિશેષ હકીકત માટે જીએ મુનિસુદરસૂરિ કૃત ગુર્વાવલી. સ. ૧૪૫૫, ચારિત્રરત્નગણિ કૃત ચિત્રકૂટ મહાવીરપ્રાસાદ પ્રશસ્તિ સ. ૧૪૯૫, પ્રતિષ્ઠાસેામ કૃત સામસૌભાગ્યકાવ્ય સં. ૧૫૨૪, સામચારિત્રગણિકૃત ગુરૂગુણરત્નાકર સ. ૧૫૪૧, જૈનસાહિત્યને સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ રા. મા. દ. દેશાઇકૃત, વગેરે દેવકુલપાટક ( પ્ર. શા વિ. શ્ર. )
એમના પ્રતિષ્ઠાલેખા પુષ્કળ મળે છે. સ’. ૧૪૭૫-૮૫-૯૬-૯૯ ના. ૧, સે. ૧૪૮૨-૮૪-૮૫-૮૭-૮૮-૮૯-૯૧-૯૨-૯૪ ના. ૨, સં. ૧૪૪૯-૭૨-૭૪ ૭૮-૭૯-૮૧-૮૨-૮૩-૮૪-૮૫-૮૬-૮૭-૮૮ ૮૯-૯૦-૯૧-૯૩-૯૪-૯૫-૯૬-૯૮-૩. ૧, સં. ૧૪૭૧-૭૪-૭૯ ૮૦-૮૫-૮૬-૮૭-૮૮-૮૯-૯૦-૯૧-૯૩ યુ. ર, સં. ૧૪૮૫૧૪૯૬ ( રાણપુર) જિ. ૨; વિશેષ માટે જી મારા સામસુંદરસૂરિ નામના લેખ.

Page #119

શીર્વનરોત્રનો [૨૫ શ્રી સેમસુંદરએમણે રચેલા ગ્રંથ
ચઉશરણપયન્ના ઉપર સંસ્કૃતમાં અવચૂરિ (વેબર ને ૧૮૬૨), ભાષ્યત્ર ચૂર્ણિ, કલ્યાણકસ્તવ, રત્નકેષ, અષ્ટાદશસ્તવી (યુષ્મદ્દશબ્દ નવસ્તવી અને અમ્મદશબ્દ નવસ્તવી) ઉપદેશમાળા બાલાવબોધ, સં. ૧૪૮૫ મેગશાસ્ત્ર બાલાવબોધ પડાવશ્યક બાલાવબોધ, આરાધનાપતાકા બાલાવબોધ નવતત્વ બાલાવબોધ ( સ. ૧૪૯૬ ), પાર્શ્વજિનસ્તવન, પંચકલ્યાણકસ્તોત્ર, ચતુર્વિશતિજિનસ્તવન, નેમિનિસ્તવન, શાંતિજિનસ્તોત્ર, કલ્યાણકસ્તોત્ર, યુગાદિજિનસ્તવન, જિનપંચક સ્તવન (છ ભાષા), ચતુર્વેિશતિજિનસ્તવન સંવિગ્ન સાધુ મર્યાદા કુલક એમની ઉગ્રવિહારતાની આછી ઝાંખી કરાવે છે.
માંડવગઢના સંગ્રામસનીએ આચાર્યશ્રીને ચોમાસું રાખી ભગવતીસૂત્ર વંચાવ્યું હતું, અને પ્રત્યેક નામ! શબ્દ સોનામહોરે. ચઢાવી હતી એકંદર સંગ્રામે ૩૬ ૦૦૦ સોનામહોર, તેની માતાએ ૧૮૦૦૦ અને તેની સ્ત્રીએ ૯૦૦૦ એમ કુલ ૬૩૦૦૦ સેનામહોર ચઢાવી હતી. તેની અંદર ૧ લાખ અને ૪૫૦૦૦ સેનામહોરો બીજી ઉમેરી તે બધું દ્રવ્ય સં. ૧૪૭૧ની સાલમાં કલ્પસૂત્ર અને કાલિકાચાર્યની કથાની પ્રતિઓ સચિત્ર સુવર્ણ અને રૂપેરી અક્ષરે લખાવામાં વાપર્યું હતું. આ બધી પ્રતિઓ સાધુઓને વાંચવા માટે આપી હતી. વળી તેજ સંગ્રામે સુપાર્શ્વનાથનું મંદિર બંધાવ્યું હતું. કવિ બહષભદાસ કહે છે કે –
માંડવગઢને રાજિઓ, નામે દેવ સુપાસ. કષભ કહે જિન સમરતાં, પહોંચે મનની આશ.
એ ઉપરાંત બક્ષ્મીજીમાં પાર્શ્વનાથની મૂર્તિ સ્થાપિત કરાવી હતી. તેમજ ગુરૂના ઉપદેશથી સિદ્ધાચલની યાત્રાએ આવી ગિરનારની

Page #120

સૂરિ 1
પ્રસ્તાવના
યાત્રા કરી તેમનાથના ત્રણ કલ્યાણકના ચૈત્ય—એટલે વસ્તુપાળના પ્રાસાદના ઉદ્ધાર પેાતાના કાકા માલદેવની સમ્મતિથી કર્યાં.
પાટણ જૈન સંધના જ્ઞાન ભંડારમાં રહેલી સ. ૧૪૯૨ માં શ્રી સામસુંદરસૂરિના ઉપદેશથી લખાયેલી એક કાલિકાચાર્યકથાની ૨૨ પ્રતિપાંતગત પ્રશસ્તિ ઉપરથી એમને વંશવૃક્ષ નીચે મુજબ ફલિત
થાય છે.
સાધુ વીરા ( સરસ્વતીપત્તન-સિદ્ધપુરના રહેવાસી. ) ક`ણિપત્ની.
62
T
1
શાહુ સજ્જન. શા. સુભટ શા. શાલિગ સૌંગ્રામસિંહ સરવષ્ણુ.
ભાયંદેશ
એમના શિષ્ય પરિવાર વિશાળ હતા. તથાપિ ગ્ર ંથકાર અને વિદ્વાન મહાત્માઓની જેટલી હકીકત પ્રાપ્ત થઇ છે તે ઉપયાગી હાવાથી અત્રે રજુ કરવામાં આવી છે—
૧ મુનિસુદરસૂરિ—જીએ. નં. ૨૬
૧૨૨ પ્રશ. ભા, ૨ પૃ. ૬ ઉપરની નોંધમાં માત્ર કાલિકાચાર્યની કથાનું જ નામ જણાવેલ છે. પર ંતુ કલ્પસૂત્રની ( કાલિકાચાર્યકથા યુક્ત ) ની પાંચ પ્રતા લખાવેલી તે પૈકીની આ એક હાવી જોઈ એ. જુઓ તદંતર્ગત ઉલ્લેખ—ઝીલેવનુંયુોત્તમસૂરિશિષ્ય શ્રીસોમમુન્દ્ર तपासुगुरूपदेशात् । श्रेयस्कृते विशदकल्पप्रतीश्च पञ्च ॥ १२ ॥
साप्रतिलिखद्विगजरत्नशरथात्म
* નાગપુર ( નાગાર ) માં એશવાળવશી હીરા શાહ રહેતા. તેમને મિણિ નામની પત્નીથી પૂર્ણસિંહ અને કેશવ નામે એ પુત્ર અને દેઉ નામે એક પુત્રી થઈ.

Page #121

૮૮ શ્રીજૈન સ્તોત્રો [ ૨૫ શ્રી સેમસુંદર
૨ ભાવસુંદર–એમણે ઉજ્જૈનમાં પાનવિહારમંડન મહાવીર સ્તવન રચ્યું. - ૩ ભુવનસુંદરસૂરિ—એમના માટે હવે પછી નં. ર૭મા લખવામાં આવશે. - ૪ જયચંદ્રસૂરિ–એમણે પિતાની વિદ્વતાથી કૃષ્ણસરસ્વતીકૃષ્ણવાઝેવતા એવું બિરૂદ ધારણ કર્યું હતું. (જુઓ ગુરુગુણરત્નાકર આદિ), એમણે કાવ્યપ્રકાશ, સન્મતિતિક જેવા મહાન અર્થવાળા ગ્રંથ શિષ્યોને ભણાવ્યા હતા. અને પ્રત્યાખ્યાન સ્થાનવિવરણ, સમ્યક્ત્વકૌમુદી, પ્રતિક્રમણવિધિ સં. ૧૫૦૬માં (મુળ પ. ૪, ૧૦૦) આદિ પ્રકરણો રચ્યાં હતાં. (ઉ. ધર્મસાગરજીની પટ્ટાવલીમાં આવેલ જયસુંદર નામ ખરું નથી લાગતું).
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૫૦૩-૧૫૦૫-૧૫૦૪ બુ. ૧, સં. ૧૪૯૬-૧૫૨-૩-૪-૫-૬ બુ. ૨, સં. ૧૫૩-૪-ના. ૧, ૨.
એમના ઉપદેશથી અણહિલપુરના શ્રીમાલી પર્વતે એક લક્ષ પ્રમાણગ્રંથો લખાવ્યા. તેમાંની મલયગિરિ કૃત પિંડનિર્યુક્તિ વૃત્તિની પ્રત મળે છે. (વિરમગામ. ભ)
એમના શિષ્ય છનહર્ષ સં. ૧૪૯૭માં ચિતડમાં વસ્તુપાલ ચરિત્ર (ગૂ. ભા. જે. ધ. પ્ર. ભાં. . નં. ૧૭૧૦, ૧૮૭૧) પ્રાકૃતમાં રયણસેહરી કહા ચિતોડમાં (પી. ૪, ૧૧૧; મુ. આત્મા, જે. સભા) સં. પ્રા. માં વિંશતિસ્થાનપ્રકરણ (વિચારામૃત સંગ્રહ) વિરમગામમાં સં. ૧૫૦૨માં (પી. ૧, ૧૧૨; પ્ર. દે. લા. નં. ૬૦), પ્રતિક્રમણ વિધિ સં. ૧૫રપમાં, પ્રાયઃ આરામશોભાચરિત્ર ૪૫૧ લેકમાં (ખેડા ભે), અનરાઘવવૃત્તિ અષ્ટભાષામય સીમંધરજિનસ્તવન (પ્ર. જૈનતિ . વર્ષ ૧ અંક ૨) આદિ ગ્રંથ રચ્યા હતા. એમના દરેક ગ્રંથો હષક એટલે હર્ષ શબ્દથી અંકિત છે.

Page #122

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
એમની સંતતિમાં સાધુ-વિજય,૨૩ શુભવધન વગેરે સમર્થ વિદ્વાને થયા હતા.
૫ જિનસુંદરસૂરિ–મધુમતીપુરી (મહુવા) માં સંધપતિ ગુણરાજે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક શ્રી સેમસુંદરસૂરિના વરદ હસ્તે એમને સૂરિપદ પ્રાપ્ત થયું હતું. સં. ૧૪૮૩ માં એમણે દીપાલિકાકલ્પ (કાં. વડા.ન. ૧૦૧૫ લી) રો. એમના શિષ્ય ચારિત્રરત્નગણિએ ચિત્રકૂટ (ચિતોડ)ના મહાવીરસ્વામીના મંદિરની પ્રશસ્તિ તરીકે મહાવીર પ્રશસ્તિ-ચિત્રકૂટપ્રશસ્તિ (કાથવટે રી; જુઓ ટિ. નં. ૪૪૦ અને ૪૪૪), સં. ૧૪૯૯ માં ચિતોડમાં જ દાનપ્રદીપ ગ્રંથ રચ્યા (પ્ર, આત્મા. જ, સભા. નં. ૬૬; ગૂ. ભા. આ. સભા. નં. ૫૦ ). સ્તોત્ર વગેરે રચ્યા અને એમના શિષ્ય હેમહંસગણિએ સં. ૧૫૦૧માં ષડાવશ્યક પર બાલાવબેધ,૨૪ સં. ૧૫૧૪માં રત્નશખરસૂરિના રાજ્યમાં ગુર્જર આશાપલ્લીમાં ઉદયપ્રભસૂરિકૃત આરંભસિદ્ધપર વાતિક રઓ (પ્ર. ય. ચં., ગૂ. ભા. જૈ ધ. પ્ર. સભા)
૧૨૩ એમણે વાદિવિજય પ્રકરણ. (કા. વડે; જયવિ. ડભોઈ) તથા હેતુબંડન પ્રકરણ (કેશરવિજય ભ. વઢવાણ) વગેરે રચ્યાં. અને તેમના શિષ્ય શુભવધને પ્રાદશશ્રાવક ચરિત્ર (ક. છાણું) અને હેમવિમળસૂરિના રાજ્યમાં સ. ૧૫પરમાં વર્ધમાનદેશના (ખેડા ભં; 4. આત્મા. જે. સ) રચી, અને તેજ સૂરિના રાજ્યમાં ઋષિમંડળ પર વૃત્તિ રચી (પી. ૪, ૭૮; વે. નં. ૧૭૯૭), એમના શિષ્ય સં. ૧૫૭૫માં સ્થૂલિભદ્રરાસ રચેલ છે. (ર્તાએ નામ જણાવ્યું નથી). અને અષાઢભૂતિમુનિરાસ.
૧૨૪ આ ગ્રંથમાં પિતાને જ્યચંદ્રસૂરિના શિષ્ય જણાવે છે અને આરંભસિદ્ધિ વાતિકમાં રત્નશેખરસૂરિના ચારિત્રરત્નમણિના શિષ્ય હેવાનો ઉલ્લેખ કરે છે.

Page #123

છારતોત્રો [ ૨૫ શ્રી સમસુંદરસં. ૧૫૧૫ માં ન્યાયપરિભાષા અને સં. ૧૫૧૬ માં તે ઉપર ન્યાયાર્થમંજૂષા નામની ન્યાયબહદવૃત્તિ અમદાવાદમાં રચી, (પી. ૪, ૧૭; વે. નં. ૭૬) તથા તે ઉપર ન્યાય ર.
ચારિત્નગણિના શિષ્ય પૈકી લઘુઉપદેશસપ્તતિકા (પ્ર. જૈ. ધ. સભા)ના કર્તા સેમધર્મગણિ અને સરસ્વતી શબ્દ યમકમય યુગાદિજિનસ્તવન રચયિતા જિનમાણિજ્યગણિ એમના શિષ્ય હતા.
૬ અમરસુંદર–એમના શિષ્ય ધીસુંદરગણિએ સં. ૧૫૦૦, લગભગમાં આવશ્યકનિર્યુક્તિ પર અવચૂર્ણ બનાવી. (મોટી ટાળીને ભં. પાલીતાણા)
જિનકીર્તિસરિ—દેવકુળપાટકના લાખાજા (સં. ૧૪૩૯ –સં. ૧૪૭૫) ના માન્ય શ્રેણી વીલના પુત્ર ચંપકે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક શ્રી સમસુંદરસૂરિના હસ્તે એમને સૂરિપદારૂઢ કરવામાં આવ્યા હતા.
બેદરનગરમાંના પાતશાહના માન્ય પૂર્ણ ચંદ્ર કે ઠારીએ ગિરનાર ઉપર બંધાવેલા જિનચૈત્યમાં એમણે પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. એમણે રચેલા ગ્રંથો–
સં. ૧૪૯૪માં નમસ્કારસ્તવ પર પત્તવૃત્તિ (બુહુ ૨ નં. ૨૯૨; ૬. નં. ૭૩૦; અમરવિ. જ્ઞા. ભ. ડભોઇ), ઉત્તમકુમારચરિત્ર (પી. ૧, નં. ૨૪૪), શીલ વિષય પર શ્રીપાલગોપાળ કથા (વે. નં. ૧૭૬૧ પ્ર આત્માનંદ સભા.જ્ય ગ્રં. ડભોઈ), ચંપકષ્ટિકથા, પંચજનસ્તવન, સં. ૧૪૯૭ માં ધન્યકુમારચરિત્ર દાનકલ્પદ્રુમ ૧૨૫ (ગુ. નં. ૧૪-૬ પ્ર. દે, લા. ) સં. ૧૪૯૮ માં શ્રાદ્ધગુણસંગ્રહ (બુહ ૬ નં. ૬૭૫) વગેરે વગેરે.
૧૨૫ આ સંસ્કૃત પદ્ય ગ્રંથ પરથી સંસ્કૃત ગદ્યમાં ત. જ્ઞાનસાગર ઉપાધ્યાયના શિષ્ય ધન્યચરિત્ર રચ્યું. (વે. નં. ૧૭૪ર)

Page #124

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૮ રત્નશેખરસૂરિ—નુ ન. ૨૮ મેા. ૯ સામદેવ૧૨૬ એમણે સામસુંદરસૂરિ કૃત યુષ્પદ્રુમ્ભ
૯૧
૧૨૬ આ મુનિ શબ્દાનુશાસનમાં ક્ષ હતા અને મુનિસુંદરસૂરિ કૃત મિત્રચતુષ્ક ( સુમુખાદિનૃપચતુષ્ક ) કથાનું સંશાધન એમણે કર્યું હતું. સં. ૧૪૯૬ માં તેમજ રત્નશેખરસૂરિ કૃત અદીપિકા પણ શોધી હતી.
એમની શાખામાં થયેલા શુભવિમળ, શુવિમળ, અમરવિજયકમળવિજયના શિષ્ય હેમવિજય એક સારા કવિ અને ગ્રંથકાર હતા. તેમણે સ. ૧૬૩૨ માં પાર્શ્વનાથરિત્ર ( પ્ર. મેાહનલાલજી જૈન ગ્રંથમાળા નં. ૧) સં. ૧૬૫૬ માં ખંભાતમાં ઋષભશતક કે જેને લાલવિયણુએ સાધ્યું. ( કાથ ૧૮૯૧–૯૫ રીપોર્ટ) અને સં. ૧૬૫૭ માં અમદાવાદમાં દશ તરંગમાં ૨૫૦ કથાવાળા કથારત્નાકર . ( કાં. વડા પ્ર. હી હૈં. ), અન્યાક્તિ મુક્તામહાદધિ, કાર્તિકલેલિની ( વિજયસેનસૂરિની પ્રશ'સા રૂપે ) સૂક્તરત્નાવલી, સદ્ભાવશતક, ચતુર્વિશતિનિસ્તુતિ, ( શ્લેષમય સટીક ) કમળબુધ સ્તુતિ ચતુર્વિ શતિ ( પ્ર. જૈનસ્તાત્રસમુચ્ચય ) સ્તુતિત્રિદશતર‘ગિણી, કસ્તુરપ્રકર અને સેંકડા સ્તોત્રા વગેરે રચેલ છે. તે ઉપરાંત આબૂ ઉપરના કર્માંશાહના જીર્ણોદ્ધારની પ્રશસ્તિ લખી છે અને પેાતાના ગુરૂના જીવન પ્રસંગને અનુસરી સ ૧૬૬૧ મહેસાણામાં કમળવિજય રાસ અને તેમિજીન ચંદ્રાવળા વગેરે ગુજરાતી પદ્યમાં લખ્યું છે. તે ઉપરાંત વિજયપ્રશસ્તિકાવ્યના ૧૬ સ રચી પોતે સ્વસ્થ થતાં તેમના ગુરૂભાઇ વિદ્યાવિજયના શિષ્ય ગુણવિજયે પાંચ સ રચી પૂર્ણ કરી અને તે આખા ગ્રંથ ઉપર સં. ૧૬૮૮ માં તેમણે પોતે જ વિજયદીપિકા ટીકા રચી. ( પ્ર, ય, ગ્ર નં. ૨૩. આ કાવ્યમાં મુખ્યપણે વિજયસેનસૂરિનું ચરિત્ર છે. ) પ્રશસ્તિમાં ગુણવિજયે હેમવિજય સંબંધી જણાવ્યું છે કે

Page #125

હર બ્રીગેનરોગી [૨૫ શ્રી સેમસુંદરછબ્દ અષ્ટાદશસ્તવી ઉપર સં. ૧૪૯૭ માં અવચૂરિ બનાવી (વે. નં. ૧૭૯૫) અમરવિ. જ્ઞા. સં. ડભોઈ, શ્રેય શ્રીમન ચતુર્વેિતિજિનસ્તવન રચ્યું, અને બીજા શિષ્ય સિદ્ધાંતસમુદ્રના શિષ્ય કમળરત્નગણિએ સં. ૧૫૦૧ માં લખેલી ત્રિભુવનદીપકપ્રબંધની પ્રત હ. વિ. શા. સં. વડોદરામાં છે. (પ્રશ. પૃ. ૩૪) એમના ચારિત્રહંસના શિષ્ય સમચારિત્રગણિએ સં. ૧૫૪૧ માં ગુરુગુણરત્નાકરકાવ્ય રચ્યું. (પ્ર. ય. ચં. ૨૪)
૧૦ સુધાનંદનસૂરિ–મંડપદુર્ગના વાસી શ્રી પ્રાગવાટાતિય સં. સૂર અને વીરાએ કાઢેલા સંધ સાથે, એમણે સિદ્ધાચલની યાત્રા કરી હતી અને ઉંબરહટ્ટ (ઉમરેઠ) ગામમાં શુભવાચકને ચૂરિપદે પ્રતિષ્ઠિત કર્યા હતા. એમના શિષ્ય સં. ૧૫૨૯માં જ૯૫મંજરી (ભા. ૬ . ૧૩ ૬૮) તથા ઈડર ચૈત્યપરિપાટી રચી (જુઓ જન યુગ સં. ૧૯૮૫ માહથી ચૈત્રને અંક પૃ. ૩૪૧)
૧૧ જિનમંડનગણિ–એમને સોમસુંદરસૂરિએ વાચક પદ આપ્યું હતું. એમણે રચેલા ગ્રંથ–સં. ૧૮૯૨ માં કુમારપાળ પ્રબંધ, (વે. નં. ૧૭૦૮-૯; પી. ૧, ૨૨; કી. ૧૭૭, પ્ર. આ. સભા નં. ૩૪ સં. ૧૯૭૧ ) સં. ૧૪૯૮ માં શ્રાદ્ધગુણસંગ્રહવિવરણ (મિત્ર ૮, ૨૩૩; પ્ર આ. સભા) અને ધર્મ પરીક્ષા (પ્ર આ. સભા, નં. ૬૭; ગૂ. ભા. આ. સ.) જયશ્રીનેતા ચતુર્વિશતિજીનસ્તવન,
૧૨ રત્નહંસગણિ—એમના હસ્તાક્ષરની ચતુર્વિશતિજનસ્તુતિश्री हेमसुकवेस्तस्य हेमसूरेरिवाभवत् । वाग्लालित्ये तथा देवे गुरौ भक्तिश्च भूयसी यदीया कविता कान्ता न केषां कौतुकावहा । विना पिहिरजो यस्माद् यशः सुतमस्त या ॥

Page #126

૯૩
સૂરિ ]
ની પ્રત મુનિશ્રી અમરવિજયજી મહારાજના જ્ઞાન ભંડાર (ડભાઈ )માં છે અને સ. ૧૫૦૯માં પાટણમાં એમના વાંચવા માટે લખાયેલ શાંતિનાથચરિત્રની પ્રત આ. વિ. દા. શા. સં. છાણીમાં છે. એમના શિષ્ય માણિકયમંદિરે સ. ૧૬૬૧ માં લખેલી સતિશતસ્થાનકની પ્રત પાટણમાં છે. ( પ્ર. પૃ. ૧૬૫)
પ્રસ્તાવના
૧૩ સાધુરાજગિણ—એમના એક શિષ્યે ભરટકદાત્રિંશિકા રચી ( મુદ્રિત ) અને ખીજા શિષ્ય વીરદેવ મુનિએ સર્વાં પદમાં મહાવીર શબ્દવાળું યમકમય સમવસરણુસ્થ મહાવીર સ્તવન રચ્યું. એમના શિષ્ય આનદરતે સ ૧૪૧૦ માં લખેલી સાવસૂરિક પિંડવિશુદ્ધિની પ્રત કાં. વડા. માં છે. પ્ર. પૃ. ૨. નં. ૭,
૧૪ વિવેકસમુદ્ર—એમમા શિષ્ય અમરચંદ્રે સ. ૧૫૧૮ વષૅ ફા. શુ॰ ૧૧ દિને બુધવારે કરા મહાગ્રામે લખેલી ઉપદેશમાળા પ્રકરણાવસૂરિની પ્રત દર્દષ્ટગોચર થાય છે.
એ ઉપરાંત એમના વિશાળ સમુદાયમાં શુભરત્ન, સામય વગેરે આચાર્યો, સત્યશેખર, પુણ્યરાજ, વિવેકસાગર પડિત, રાજવન, અને ચારિત્રરાજ કે જેણે દક્ષિણના વાદિને જીત્યા હતા, શ્રુતશેખર, વીરશેખર, સામોખર, જ્ઞાનકીર્તિ, શિવમૂર્તિ, હષકીર્તિ, વિજયરોખર, લક્ષ્મીભદ્ર, સિંહદેવ, રત્નપ્રભ, શીલભદ્ર, શાંતિચંદ્ર કે જેણે શાંતિનાથનું સ્મરણ કરી વીર પ્રભુએ કરેલા તપ જેવું ઉગ્ર તપ કર્યું હતું. તપસ્વી વિજયસેન, હુ સેન, હષઁતિસંહ આદિ વાચક–ઉપાધ્યાયે પડિતા હતા.
૨૬ મુનિસુ ંદરસર
આ આચાર્ય અત્યંત પ્રતિભાસંપન્ન અને શ્રીસામસુંદરસૂરિના મુખ્ય પટ્ટધર હતા. એમને જન્મ સ. ૧૪૭૬, વ્રત સં ૧૪૪૩, વાચકપદ સં. ૧૪૬૬, વૃદ્ઘનગર (વડનગર)ના શ્રેષ્ઠિ દેવરાજે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક સૂરિપદ

Page #127

શ્રીનસ્તોત્રોz [ રદ મુનિસુંદરસં. ૧૪૭૮ અને સં. ૧૫૦૩ કાર્તિક સુદિ ૧ને દિવસે કારટામાં સ્વર્ગસ્થ થયા હતા. એમને સ્તંભતીર્થમાં ત્યાંના નાયક દરખાને (જફરખાં. જુઓ એઝાઇન ર, ઈ. પૃ. ૫૬૬ ટિ. ૨) વાદિગોકુલસંઢ એ નામનું બિરૂદ આપ્યું હતું (હીરસૌભાગ્ય ૧૪, ૨૦૪), અને દક્ષિણમાં કાલીસરસ્વતીનું બિરૂદ મળ્યું હતું. એક હજાર અને આઠ અવધાન કરવા જેટલી ધારણ શકિત તેઓ ધરાવતા હતા એટલે સહસ્ત્રાવધાની હતા એમની સૂરિમંત્રનું સ્મરણ કરવાની શક્તિ અજબ હતી તેથી અને પષ્ટઅબ્દમાદિ તપે વિશેષથી પદ્માવતી આદિ દેવીઓ એમને પ્રત્યક્ષ થતી હતી એઓ સિદ્ધ સારસ્વત કવિ હતા. દેવકુળપાટક (મેવાડ દેશમાં આવેલ દેલવાડા)માં સતિ નામક નવીન સ્તવન રચી મહામારીને ઉપદ્રવ નિવાર્યો હતો. અને રોહિણી (શિહી) નામના નગરમાં તીડના ઉપદ્રવને નાશ કરવાથી તે નગરના રાજાએ મૃગયા (શિકાર) ને નિષેધ કર્યો અને દેશમાં અમારી પ્રવર્તાવી હતી.
એમણે ૧૨-૧૪ વર્ષની નાની ઉમરમાં (સં. ૧૪૫૫માં વિદ્ય ગાણિ (મુદ્રિત, કી. ૨, નં. ૩૭૯) નામનો ગ્રંથ રચ્યો હતો. સં.૧૪૬ માં એમણે એક વિજ્ઞપ્તિગ્રંથ પોતાના ગુરૂ (આચાર્ય) દેવસુંદરસૂરિની સેવામાં મોકલ્યો હતો જેનું નામ ત્રિદશતરંગિણી હતું. તે ૧૦૮ હાથ લાંબે હતા અને તેમાં એકથી એક વિચિત્ર અને અનુપમ એવાં સેંકડો ચિત્ર અને હજારે કાવ્ય લખવામાં આવ્યાં હતાં. તેમાં ત્રણ સ્ત્રોત અને ૬૧ તરંગ હતા તે હાલ સંપૂર્ણ મળતા નથી. માત્ર ત્રીજા સ્ત્રોતને ગુર્વાવલિ નામનો એક વિભાગ અને પ્રાસાદાદિ ચિત્રબંધ કેટલાંક તેવો અહિં તહીં છુટાં મળે છે. ગુર્નાવલિ યશોવિ. ગ્રંથમાળામાં પ્રસિદ્ધ થઈ છે. એ ઉપરાંત એમણે રચેલા ગ્રંથ અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ–શાંતરસંભાવના છે. નં. ૧૬ ૬૨; પ્ર. ધનવિજયકૃત ટીકા સહિત નિ. પ્રે; મ. ભ; (તત્ત્વવિવેચક સભા) ગૂ. ભા. જે. ધ. પ્ર. ભા.), ઉપદેશરત્નાકર પવૃત્તિ સહિત (પ્ર. કે. લા. નં. ૨૨; પ્રથમ ભાગ ગૂ. ભા. સહિત જેનવિદ્યાપ્રસારકવર્ગ; વે. નં.

Page #128

૫
સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
~~~~~~~ ~~~~~~~~~ ૧૫૭૨), અનેક પ્રસ્તાવોમાં જિનસ્તોત્રરત્નમેષ (પ્રથમ પ્રસ્તાવ પ્ર. જૈનસ્તોત્ર સંગ્રહ. ય ગ્રં; વે. નં. ૧૮૦૦), જયાનંદ ચરિત્ર ( કાં. વડે; ગુ. ભા. જે. ધ. પ્ર.), મિત્ર ચતુષ્કકથા (જેનું સંશોધન શબ્દાનુશાસનમાં દક્ષ એવા લક્ષ્મીભદ્રમુનિએ કર્યું. મુ. આત્મા જે. સ.), સં. ૧૪૮૪માં સીમંધર સ્તુતિ વગેરે વિદ્વતંગને આનંતિ બનાવે છે.
શિષ્યાદિ પરિચય–
૧ શ્રીરત્નશેખરસૂરિ–જુઓ. નંબર ૨૮ મે. એમના શિષ્ય સંઘકળશે સં. ૧૫૦૫ અષ્ટભાષામાં સમ્યકત્વરાસ રચ્યો.
૨ સંધવિમળ–એમણે સં. ૧૫૧માં જેઠ સુદ ૪ ગુરૂવારે સુદર્શનશ્રેષ્ઠિને રાસ-પ્રબંધ ર.
૩ જયચંદ્રસૂરિ એમના શિષ્ય હેમહંસગણિએ સં. ૧૫૦૧માં પડાવશ્યક બાલાવબોધ ર.
૪. હસેન એમના શિષ્ય હર્ષભૂષણે સં. ૧૪૮૦માં શ્રાદ્ધવિધિવિનિશ્ચય (કાં. વ. ન, ૧૦૧૬) અંચલમત દલન પ્રકરણ (કી. ૨, નં. ૩૬૦), તથા સં. ૧૪૮૬માં પર્યુષણ વિચાર ર.
૫ શુભશીલગણિ–એમણે સં. ૧૪૯૨માં વિક્રમચરિત્ર (પ્ર. છે. ગ્રં. અમદાવાદ), સં ૧૫૦૪માં પ્રભાવક કથા (ડે. ભાવ.), સં. ૧૫૦૯માં કથાકેષ અપરના ભરતેશ્વરબાહુબલિવૃત્તિ (પી. ૪, ૧૧૦; મિત્ર ૮, ૧૬૩; પ્ર. ગૂ. ભા. મગનલાલ હઠીસિંગ. સં૧૯૦૯), સં. ૧૫૧૮માં શત્રુ કલ્પવૃત્તિ અને અભિધાનચિંતામણિને અનુસરી ઉણાદિ નામમાળા (સાગરને ભંડાર, પાટણ.) વગેરે ગ્રંથ રચ્યા. સં. ૧૫૪૦માં શાલિવાહનચરિત, પૂજાપંચાશિકા પુણ્યધન કથાનક.
૬ વિશાલરાજ—આ મુનિવર્ય અત્યંત પ્રભાવશાળી હતા. એમનો પરિવાર વિશાળ હશે પરંતુ તેમાંથી ઉપલબ્ધ થતાં નામે નિચે મુજબ છે –

Page #129

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[ ૨૬ મુનિસુદર–
વિવેકસાગર—એમણે હરિશ་ગર્ભિત વીતરાગ સ્તવન રચ્યું. મેરૂરત્નગણિ—એમના શિષ્ય સયમમૂર્તિએ લખેલી એક પ્રત ઉપર નીચે મુજબ ઉલ્લેખ નજરે પડે છે—
'लिखीतं श्रीवटपद्रनगरे श्रीसोमसुन्दर सूरिशिष्य श्रीविशालराजसूरितच्छिष्य पं. मेरुरत्नगणि- तच्छिष्याणु संयममूर्तिगणिना ।
દ
કુશલચારિત્ર—એમના શિષ્ય રંગચારિત્રે સ. ૧૫૮૯માં લખેલી : ક્રિયાકલાપની પ્રતિ આ. તિ. વિ. જી. મ પુ. ચાણસ્મામાં છે. (પ્ર પૃ. ૯૧)
સુધાભૂષણ—એમના શિષ્ય જિનસૂરે સ. ૧૯૦૫ની આસપાસ ગૌતમપૃચ્છા બાલાવબેાધ, ઉવસગ્ગહરં સ્તાત્રના મહાત્મ્યને દર્શાવનાર પ્રિયકરનૃપકથા. ( પ્ર. શારદાવિજય જૈન ગ્રંથમાળા, તથા શ્વે. દે. લા. પુ. ¥. સુરત પ્રથાંક ૮૦) તથા રૂપસેન ચરિત્ર વગેરે રચ્યાં.
“સુધાભૂષણ”ના અન્ય શિષ્ય કમળભૂષણગણિ શિષ્ય મુખ્ય પ વિશાલસૌભાગ્યગણિએ સ. ૧૫૯૫માં લખેલી કલ્પસૂત્રની પ્રતિ સિનાર જૈન જ્ઞાનભંડારમાં છે.
સિદ્ધાંતસ્તવવૃત્તિ (પ્ર. કાવ્યમાળા. ગુ. ૭), વાગ્ભટાલ કારવૃત્તિ, અને સં. ૧૫૧૨માં રચાયેલી વીતરાગસ્તત્રપજિકા (પ્ર. ત્રે. દે. લા. પુ. ફં.) પર સ્પષ્ટ નામ નિર્દેશ નહિ હાવાથી હજુ અનિશ્ચિત રહે છે. ૭ ૫. શિવસમુદ્ર—એમના શિષ્ય પર્યાં. હેમમંગળણિએ સ. ૧૫૧૭માં લખેલી શ્રીનેમિનાથચરિત્રની પ્રતિ જૈનસ ધ જ્ઞાનભંડાર (પાટણ)માં છે. (જુએ. પ્રશ. પૃ. ૨૨)
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખા સ. ૧૫૦૧ ના. ૧, સ. ૧૪૮૮– ૧૫૦૦-૧૫૦૧ ના. ૨, સ. ૧૪૯૭–૯૯-૧૫૦૦-૧૫૦૧ મુ. ૧, સ. ૧૪૮૯-૯૯-૧૫૦૧ મુ. ૨. આદ્દે વર્ષ સુધી યુગપ્રધાનપદે રહ્યા.

Page #130

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના.
ર૭ ભુવનસુંદરસૂરિ ઉપરોકત શ્રી સેમસુંદરસૂરિના શિષ્ય હતા. એમનો પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૪૮૩ ના. ૧. એમણે રચેલા ગ્રંથે આ સંગ્રહમાં આપેલાં સ્તોત્રો ઉપરાંત પરબ્રહ્મોત્થાપન સ્થળવાદ ગ્રંથ, મહાવિદ્યાવિડંબન વૃત્તિ, મહાવિદ્યાવિડંબન ટિપ્પન–વિવરણ, લઘુમહાવિદ્યાવિડંબન (વે. નં. ૧૦૫૬; પ્ર. ગા. ઓ. સીરીઝ), અને વ્યાખ્યાન-૧૨૭ દીપિકા વગેરે. (જુઓ રત્નશેખરત શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણવૃતિ–અર્થદીપિકાનું મંગલાચરણ) નિંબનામ રટના સંઘપતિએ કરાવેલા ઉત્સવપૂર્વક શ્રીસેમસુંદરસૂરિના હસ્તે એમને સૂરિપદમાં પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવ્યા હતા.
૨૮ રત્નશેખરસૂરિ ઉપરોકત થી સેમસુંદરસૂરિના શિષ્ય હતા. જન્મ સં. ૧૪૫૭ (કવચિત ૧૪૫ર), વ્રત ૧૪૬૭, પંડિત પદ સં. ૧૪૮૩, દેવગિરિવાસી મહાદેવે દેલવાડા (મેવાડ)માં કરેલા ઉત્સવપૂર્વક સં. ૧૪૯૩ માં વાચકપદ (ઉપાધ્યાયપદ) સં. ૧૫૦૨ સૂરિપદ સં. ૧૫૧૭ પષ વ ૬. સ્વર્ગવાસ સ્તંભતીર્થવાસી બાબીભ એમને બાલવયમાં બાલ સરસ્વતી બિરૂદ આપ્યું હતું. અને એમણે બાલ્યવયમાં પણ દક્ષિણ દિશાના (બેદરપુર આદિના) વાદિઓને જીત્યા હતા. (ગુરુગુણરત્નાકરકાવ્ય પૃ. ૧૭), એમણે ૧૧ વર્ષ યુગપ્રધાન પદવી ભેગવી લ, પી. પટ્ટાવલી પ્રમાણે એમણે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ અને સેમદેવસૂરિને આચાર્ય પદવી આપી હતી.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખે સં ૧૫૦૬-૦૭-૦૮-૦૯-૧૦-૧૧૧૨-૧૩–૧૪-૧૫-૧૬ બુ. ૧, સં. ૧૫૦૬-૦૭-૦૮-૦૯-૧૦-૧૧ १२७ तेषां विनेयवृषभा भाग्यभुवी भुवनसुन्दराचार्याः।
व्याख्यानदीपिकाधैर्ग्रन्थैर्य निजयशोऽयथ्नन् । ૧૨૮ આ મહાનુભાવે ખાગતડીમાં જિનમંદિર કરાવ્યું હતું.

Page #131

श्रीजैन स्तोत्रसन्दोह
[ ૨૮ શ્રીરત્નશેખર
-૧૨-૧૩-૧૫-૧૭ છુ. ૨, સં. ૧૫૦૭-૧૦-૧૨-૧૩-૧૪-૧૫૧૬ ના. ૧, સં. ૧૫૦૨-૦૪-૦૬-૦૭-૦૮-૦૯-૧૦-૧૧-૧૨૧૩–૧૬-૧૭ તા. ૨, સં. ૧૫૦૮-૧૪ જિ. ૨.
૧
એમણે રચેલા ગ્રંથેા—પડાવશ્યકવૃત્તિ શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ સૂત્ર પર અદીપિકા નામની વૃત્તિ (સ. ૧૪૯૬ ) કે જેનું સંશાધન લક્ષ્મીભદ્રગણિએ કર્યું હતું, ( ભાં. ૪, ૪૬૪ પ્ર. દે. લા. ન. ૪૮), શ્રાદ્ધવિધિવૃત્તિ ૨૯—વિધિકૌમુદી સં. ૧૫૦૬ ( પ્ર. આ. સભા ન. ૪૮, ગૂ. ભા. જૈન ગ્રંથાવલી નં. ૩ ), આચારપ્રદીપ ૩૦ ૪૦૬૫ શ્લાક પ્રમાણ સ. ૧૫૧૬ માં ( ભાં. ૬, ૪૦ પ્ર. દે લા. ન. ૭૧ ) કે જેમાં જિનહુ સગણુએ શેાધન, લેખનાદિમાં સહાય કરી હતી, લક્ષેત્રસમાસ અને હેમવ્યાકરણ પર અવસૂરિ, પ્રોાધચંદ્રોદયવૃત્તિ આદિ પણ રચ્યા હાય. એ ઉપરાંત મહેસાણા મંડન પાર્શ્વજિનસ્તવન ( પૃ. ૧૦૮ ), નવખંડ પાર્શ્વજિનસ્તવન, પાસ્તવન, અર્ધું દાદ્રિ મંડનપા નેમિસ્ટવ, ચતુર્વિ’શતિ જિનસ્તવન, અને રત્નચૂડરાસ સ. ૧૫૧૦ આસપાસ એમ કવચિત્ કથન મળે છે. શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ વૃત્તિ વગેરેમાં પાતાને જીવનસુંદરસૂરિના શિષ્ય હાવાનું પણ જણાવે છે.
એમના શિષ્યાદિ સબંધી ટુંક માહિતી—
૧ સંવેગદેવ——એમણે સ. ૧૫૧૩ માં પિંડવિશુદ્ધિ પર અને સ. ૧૫૧૪ માં આવશ્યકની પીઠિકા પર બાલાવબેાધ રચ્યા. એમના શિષ્ય ઉડ્ડયનદીના શિષ્ય સઘકળશગણિએ તલવાડામાં અષ્ટભાષામાં સં. ૧૫૦૭ માં સમ્યક્ત્વ રાસ રચ્યા.
૯૮
૧૨૯ સુપ્રસિદ્ધ શ્રી યવિ ઉપા॰ના ગુણવજય-સુમતિ વિજય શિષ્ય ઉત્તમવિજયે વિજયાજને સૂરિ રાજ્યે સ. ૧૮૪૧ થી ૧૮૮૪ વચ્ચે આ ગ્રંથ ઉપર બાલાવમેધ રચ્યા. ૧૩૦ સ. ૧૭૯૮ માં ભેાજસાગરે આ ગ્રંથ ઉપર બાલાવમેધ રચ્ચે.

Page #132

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૨ સોમદેવ
આ મહાત્મા પ્રખર વાદી હતા. એમને વાચક પદ ગદાએ કરેલા મહત્સવ પૂર્વક અપાયું હતું. એમની નવીન કાવ્ય કળાથી મેવાડપતિ કુંભકર્ણ રાજા રંજિત થયા હતા. એમણે પૂરેલી સમસ્યાથી જીર્ણદુર્ગના રાજા મંડલિક (ત્રીજે ઈ. સ. ૧૪૫૧ થી ૧૪૭૩ ) ચમત્કાર પામ્યો હતો. અને એમના વચનોથી પાવાપુર, ચંપકનેર (ચાંપાનેર) ને રાજા જયસીંહ પ્રસન્ન થઈનો હતો. અને એમને સૂરિ પદ રાણપુરમાં ધરણ સંધપતિએ કરેલા ઉત્સવપૂર્વક રત્નશેખરસૂરિએ આપ્યું હતું. (સમસૌભાગ્ય, સ. ૧૦ લેક ૩૨ થી ૪૩, ગુરુગુણરત્નાકર કાવ્ય પૃ. ૧૯-૨૦ , એમણે સં. ૧૫૦૪ માં કથામહોદધિ નામને કથા ગ્રંથ ગદ્યપદ્યમાં રો. જેમાં હરિ કૃત કપૂરપ્રકરમાં સૂચિત પ૭ કથાઓ છે ( કાં. વડે; પી. ૩, ૩૧૬, વેબર નં. : ૦૧૫, વે. ન. ૧૭૦૫), અને જિનપ્રભસૂરિ કૃત સિદ્ધાંતસ્તવ પર વૃત્તિ રચી (લખ્યા સં. ૧૫૧૪ કી. ૭, નં. ૧૮૮). એમને સ્વર્ગવાસ વાગડ દેશના વઢિયાર નગરમાં થયો. (વીરવંશાવલી જે. સા. સંશોધક નં. ૧, પૃ. ૪૯-૫૦) એમના શિષ્ય સુમતિનું ર થયા. જેમને આબુવાસી શિાહ સંડાએ ઉપાધ્યાય પદ અને સુંડાકના કુંતા નામના સંઘવીએ આચાર્ય પદવી અપાવી હતી. માંડવગઢના સં. વેલાએ એમના ઉપદેશથી સુલતાનનું ફરમાન લઈ જિન યાત્રા માટે સંધ કાઢયો હતે તથા એમના ઉપદેશથી સં. સહસાએ ૩૧ લક્ષ ૧ લાખ)
૧૩૧ મેવાડના કુંભકર્ણ રાજાથી સત્કારિત એવા સંધપતિ જે ધરણાએ રાણકપુરમાં ચોમુખ ચૈત્ય બંધાવ્યું. તેના પ્રથમ બંધુ
નસિંહને સં. ચાલિગ નામનો પુત્ર થયો. તેને પુત્ર સં. સહસા થયો, કે જેને માલવાધીશ ગ્યાસુદીને ધર્મના ભાઈથી અધિક મિત્ર કર્યો હતો.

Page #133

૧૦૦ જૈનતોત્રરોદ [૨૯ શ્રીલમીસાગરરાણુની અનુમતિ લઈ આબુના અચેલદુર્ગ શિખર પર મેટે
મુખ પ્રાસાદ કરાવી તેમાં ૧૨૦ મણ પિત્તલનું જિનબિંબ કરાવી પ્રતિષ્ઠિત કર્યું.
૩ નંદિરત્ન–એમને શિષ્ય રત્નમંદિરગણિએ સં. ૧૫૧૭ માં ભેજપ્રબંધ–અપર નામ પ્રબંધરાજ (બુહ ૬, નં. ૭૨૩ વે. નં. ૧૭૫૪ પ્ર. પં. ભગવાનદાસ અમદાવાદ સં. ૧૯૭૮ ગૂ. ભાષાં. પ્ર. જે. ધ. સભા, ભાવનગર) તથા ઉપદેશતરંગિણી (પ્ર. ય. ગ્રં; ગૂ. ભાષાં. પ્ર. ભી. મા.) વગેરે રચા. નેમનાથ નવરસ ફાગ, નારીનિવાસ ફાગ વગેરે ગૂર્જર ગિરાની કૃતિઓ પણ રચી છે.
ગુરુગુણષત્રિશિકા ( આ. જે. સ. ), શ્રીપાલચરિત્ર પ્રા. (પ્ર. દે. લો. હી. હ.), ષડદર્શનસમુચ્ચય, ગુણસ્થાનક્રમારોહ, (પ્ર. દે. લા. ગૂ. ભા. મહેસાણા) સંબંધસપ્તતિકા ( આત્મા. જે. સભા ), દિનશુદ્ધિદીપિકા, વિનોદકથાસંગ્રહ વગેરેના રચયિતા રત્નશેખરસૂરિ હેમતિલકસૂરિના શિષ્ય હોવાથી એમનાથી ભિન્ન સમજવા.
રત્નશેખરસૂરિ
સગદેવ
સામદેવ
મંદિરત્ન
સેમસાગર
ઉદયનંદી રત્નહંસ
રત્નમંદિર
સંધકળશ સુમતિસુંદર
૨૯ શ્રી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ આ આચાર્ય ઉપરોક્ત તવ શ્રીરત્નશેખરસૂરિ (નં. ૨૮ )ના પટ્ટધર હતા. એમનું જીવનચરિત્ર ગુરૂગુણરત્નાકરકાવ્યમાં વિસ્તારથી આપેલ છે તેને ટુંક સાર–જન્મ સં. ૧૪૬૪ ભાદ્રવ વદિ ૨,

Page #134

સૂરિ | પ્રસ્તાવના
૧૦૧ માત્ર છ વર્ષની વયે સં. ૧૪૭ માં ઉમાપુરમાં શ્રી મુનિસુંદરસૂરિ પાસે દીક્ષા લઈ સિદ્ધાંત શીખી લીધા અને દુર્વાદિઓના માન ઉતારી બાળદશા છતાં જીર્ણદુર્ગમાં મહિપાળ રાજાને રંજિત કરેલ હતા. કમે કરીને વિવાહપ્રવૃપ્તિ (ભગવતી)ના ગોઠહન કરી ગણિપદ પ્રાપ્ત કર્યા પછી સં. ૧૪૯૩ (૬)માં દેવગિરિથી આવેલા શાહ મહાદેવના કરેલા ઉત્સવપૂર્વક પંડિત પદ આપ્યું. સં. ૧૫૦૧માં મુંડસ્થળમાં મુનિસુંદરસૂરિએ વાચકપદ આપ્યું, જેને ઉત્સવ સંઘપતિ ભીમે કર્યો. સૂરિપદ સં. ૧૫૦૮ પેથાપુરમાં. વિદ્યાપુર લાટપલિમાં પદસ્થાપના શાહ નગરાજે મહત્સવ કર્યો. સં. ૧૫૧૭ ગચ્છનાયકપદ. ગચ્છનાયક બન્યા પછી માલવદેશ અવલકી ગુજરાતમાં આવી સ્તંભતીર્થમાં રત્નમંડન અને સોમદેવસૂરિ સાથે ગ૭મેળ કર્યો–પૃથક્ પક્ષ જેવું થઈ ગયું હતું તે દૂર કર્યું. સં. ૧૫૧૮માં યુગપ્રધાનપદવી લાટપલી (લાલ)માં સંધપતિ મહાદેવે (જુઓ દેવફલપાટક પૃ. ૮ તથા ગુરૂગુણરત્નાકરકાવ્ય સ. ૩લે. પ-૭) કરેલા મેટા ઉત્સવપૂર્વક આપવામાં આવી હતી. આ સૂરિએ સુધાનંદન અને હેમહંસને વાચનાચાર્યની અને ઉદયચુલા ૧૩ ગણિની સાધ્વીને મહત્તરની પદવી આપી હતી. લધુ. પૌ. પટ્ટાવલીમાં લખ્યું છે કે તે મહાદેવના ઉત્સવપૂર્વક બે ને ઉપાધ્યાયની અને ૧૧ ને આચાર્ય પદવી આપી હતી. સં. ૧૫૫રમાં ગ૭પરિધાપનિક વિધિ કરી અનેકને આચાર્યપદ, વાચસ્પદ, વિબુધપદ આપ્યાં તેની સૂચિ માટે જુઓ સર્ગ બીજો). ગૂર્જરત્રા, મરૂ અને માલવદેશના પ્રસિદ્ધ શ્રાવકે અને તેમના કરેલા ઉત્સવપૂર્વક બિંબ પ્રતિષ્ઠાદિને ઉલ્લેખ ત્રીજા સર્ગમાં છે. ગિરિપુર (ડુંગરપુર)માં ઉકેશજ્ઞાતિને શાહ સાહુ તે સેમદાસ રાજાને મંત્રી હતા તેણે ૧૨૦ મણ પિત્તલની જિનમૂર્તિ કરાવી તેની અન્ય બિંબ સાથે આ આચાર્યો પ્રતિષ્ઠા કરી. દક્ષિણ
૧૩ર એના જીવન માટે જુઓ જે. એ. ગૂ. કા. સંચય. પૃ. ૨૨૧ નં. ૨૬

Page #135

૧૦૨ છીનસ્તોત્રોદ્દ [ ર૯ શ્રીલક્ષ્મીસાગર દેવગિરિના શાહ મહાદેવે શત્રુંજયાદિ તીર્થયાત્રા કરી લાટપટિલ આદિમાં પુષ્કળ દ્રવ્યથી કરેલા ઉત્સવપૂર્વક અનેકને વાચક, મહત્તરાપદ આપ્યા, હાડવટિ માલદેવના પ્રજાપ્રિય અહમ્મદના મુખ્ય મંત્રી મંડપ (માંડવગઢ)ના વાસી પ્રાગવાટ વંશના સંઘપતિ ચંદ્રસાધુચાંદાશાહે ૭ર કાષ્ટમય જિનાલય અને ધાતુના ૨૪ જિનના પટ્ટો વગેરે કરાવ્યા તેની પ્રતિષ્ઠા પણ એમણે કરેલો, અને સુમતિ સાધુને સૂરિપદ આપ્યું. અમદાવાદના વાસી શ્રી દરાજ (ગદા) મંત્રીએ . સોઝીંત્રક (તરા)માં કરેલા ઉત્સવપૂર્વક શુભરત્નને વાચસ્પદ આપ્યું અને મંડનશ્રેષ્ટિવાળા આશાપલ્લીપુરમાં આ આચાર્યે સેમલબ્ધિને ગણિનીનું પદ આપ્યું. તથા ઉંબરહર્ટ્ઝમાં ૨૪ પટ્ટ પ્રતિષ્ઠા કરી અને શુભત્ન વાચકને સૂરિપદ અર્પણ કર્યું. અમદાવાદના શ્રી સંઘમુખ્ય સંઘવી ગદાએ અબુંદમાં પરિકર સહિત ૪૦ અંગુલની પ્રતિમા કરાવી, સિરોહીમાં કેટલાક મુનિઓને સૂરિપદ આપવાને ઉત્સવ સં. ખીમાકે કર્યો હતો. પેથાપુરમાં ચારને ઉપાધ્યાય પદવી આપી. તેમાં પં. ચરણપ્રમોદગણિ શિષ્ય પ્રમુખ ૨૪ ને પંડિત પદવી આપી. તે ચરણપ્રમોદગણિએ ઘણું સાધુ પરિવારને કલ્પપ્રદાન કર્યું. વિબુધ, મહારા, પ્રવર્તિનીની પદવી ઘણાને આપી. ૫૦૦ સાધુને દીક્ષા આપી. આમ આ મહાભાગ્યસુરિ થયા. (લ. પૌ. પટ્ટાવલી).
અકમીપુરના૧૩૩ ઓશવંશીય સેની ઈશ્વર અને પતા એ બે ભાઈઓએ ઇડરના ભાણરાજાના દુર્ગ ઉપરના પ્રાસાદ કરતાં ઉંચો પ્રાસાદ કરાવી તેમાં ઘણું બિંબ સાથે સં. ૧૫૩૩માં આ આચાર્ય પાસે અજિતનાથના બિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. પુનઃ માલવદેશમાં ધારાનગરે એમના ઉપદેશથી પ્રાગ્વાદ્ધ સં. હર્ષસિંહે સઘડી
૧૩૩ આ સંબંધી હકીક્ત સુધાનંદનસૂરિના શિષ્ય તે સમયે રચેલી ઈડરચૈત્યપરિપાટીમાંથી લેવામાં આવી છે. જુઓ જેનયુગ સં. ૧૯૮૫, મહાથી ચૈત્રને અંક પૃ. ૩૪૧

Page #136

સૂરિ 1
૧૦૩
સુવર્ણ ખર્ચ કરી પ્રાસાદ અગિયાર નિપજાવ્યા. સ. ૧૫૪૭માં ગૂ રહેશે ધાનધાર ખડે (પાલનપુર પાસેના દેશમાં) શ્રીયક્ષની ઉત્પત્તિ થઈ. સૂરિએ ભૂતિગામે, બલદુઠે (સિરાહી પરગણા ઝોરામગરામાં) પાંચ પ્રાસાદ પ્રતિષ્ઠયા. સં. ૧૫૩૭ (?) હાડાતી દેશે સુમાહલી ગામમાં આ સરિતા સ્વર્ગવાસ થયા.
એમણે અગિયારને આચાર્ય પદ આપેલાં તેનાં નામ—
૧ સુધાનંદન, ૨ રત્નમંડન, ૩ શુભરત્ન, ૪ સામય, ૫ જિનસેામ, ૬ જિનહંસ, ૭ સુમતિસુંદર, ૮ સુમતિસાધુ, હું ઈંદ્રનંદિ, ૧૦ રાજપ્રિય, ૧૧ સામદેવ
પ્રસ્તાવના
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખા—સ. ૧૫૧૭-૧૯-૨૧-૨૨-૨૩-૨૪૨૫–૨૭–૨૯-૩૦-૩૨-૩૩-૩૪-૩૫-૩૬-૩૭-૩૯ ના. ૧, સ. ૧૫૧૮-૧૯-૨૦-૨૧-૨૨-૨૩-૨૪-૨૫-૨૭-૨૯-૩૦-૩૪-૩૫-૩૬-૪૧-૪૨-૫૦ ના. ૨, સ. ૧૫૧૭-૧૮-૧૯-૨૦-૨૧-૨૨-૨૩ -૨૪–૨૫–૨૭–૨૮-૨૯-૩૦-૩૧-૩૨-૩૩-૩૪-૩૫-૩૬-૩૭૩ : -૪૦-૪૨ છુ. ૧, સ. ૧૫૧૮-૨૧-૨૨-૨૭-૨૮-૨૯ ૩૦-૩૧૪૨-૪૩ છુ. ૨, સં. ૧૫૧૮-૧૫૨૫ જિન વિ. ૨.
આ આચાર્યાંના તેમજ સામજયસૂરિના ઉપદેશથી સ. ૧૯૩૮માં અમદાવાદના શ્રીમાલ દેવાએ જ્ઞાનકાષ લખાવ્યા. તે પૈકી પત્રવણાસૂત્રની પ્રત (ગુ. પેાથી ૧૦) વિદ્યમાન છે.
શિષ્યાદિપરિચય
૧ સામદેવ—એમના શિષ્યા પૈકી—
રત્નહુ સગણ—એમના ઉપદેશથી સ, ૧૫૧૧માં માલવદેશના ખરસઉદ્દનગરના સા. સિંહે પ ંચમી તપના ઉદ્યાપન નિમિત્તે

Page #137

૧૦૪
જૈનસ્તોત્રી [ ૩૦ શ્રીજિનસમલખાવેલ શાંતિનાથચરિત્રની પ્રત આ વિ. દા. સુ. શા. સં. છાણમાં છે.
રત્નમંડન–એમણે સુકૃતસાગર કાવ્ય રચ્યું. (પ્ર. આ. સ. ભાવ.) એમના શિષ્ય આગમમંડન-હર્ષકલેલના શિષ્ય લક્ષ્મીકલેલે સં. ૧૫૬૬ વર્ષે આચારાંગસૂત્ર પર તસ્વાવગમ નામની અવચૂરિ રચી. (વે. નં. ૧૩૯૭) અને સેમવિમ
સૂરિ રાજ્ય (સં. ૧૫૯૭-૧૬૩૭ વચ્ચે) જ્ઞાતાસૂત્રપર મુગ્ધાવબધા નામની લઘુવૃત્તિ રચી (વે. નં. ૧૪૭૩).
રત્નમંડનના બીજા શિષ્ય સમજ્યસૂરિ થયા.
૨ શ્રુતસૂતિ–એમણે સં. ૧૫૧૭ કાર્તિક વદિ ૧૦ ગુરૂવારે સ્તંભતીર્થમાં લખેલી દ્વત્રિશિકાની પ્રત જે. સં. શા. ભ. પાટણમાં છે. પ્ર. પૃ. ૨૩.
૩ જિનમાણિક્ય—એમના અનંતકીર્તિગણિએ સં. ૧૫૨૯ કા. વદિ ૮. શનિવારે સં. ગદાભાર્યા સં. સાસૂ પઠનાર્થે લખેલી શીલેપદેશમાળાની પ્રત જે. સં. શા. સં. પાટણમાં છે. પ્રશ. પૃ. ૩૩
૪ સુમતિસાધુ–એમના માટે આગળ લખવામાં આવશે.
૫ શુભસુંદર–એમણે રચેલ મંત્ર, યંત્ર આષધિ પ્રયોગ ગર્ભિત દેઉલવાડામંડન અષભજિનસ્તવન સટીક જે. સ્ત. સંદે. ભા. ૧ માં મુદ્રિત છે.
૬ વર—એમના શિષ્ય શુભલાભે સં. ૧૫૩૬ માગસર સુદિ સોમવારે લખેલી ઉપદેશમાળાવચૂરિની પ્રત જૈ. સં. શા. ભ. પાટણમાં છે. (પ્રશ. પૃ. ૩૯).

Page #138

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
-
૧૦૫
૧૦૫
વંશવૃક્ષ લીસાગરસૂરિ
વીર
સેમદેવ શ્રતમૂર્તિ જિનમાણિકય સુમતિસાધુ શુભસુંદર
અનંતકીર્તિ રત્નહંસ રત્નમંડન
શુભલાભ
અનસ રનન અને કાર્તિ
આગમમંડન
સોમજય
હર્ષકલેલ
લક્ષ્મીકલેલ
૩૦ આચાર્યજિનસેમ નં. ૨૯માં દર્શાવેલા શ્રીલક્ષ્મીસાગરસૂરિના શિષ્ય ૧૩૪સેમદેવ રત્નમંડન૩૫–સમજયના ૩૬ શિષ્ય હતા એમને લક્ષ્મી
૧૩૪ જુઓ નં. ર, લક્ષ્મીસાગરસૂરિના પરિવારની હકીક્ત.
૧૩૫ જુઓ. ન. ૨૯ - ૧૭૬ એમને પાટણમાં લક્ષ્મીસાગરસૂરિએ સૂરિપદ આપ્યું હતું ઉપર્યુક્ત મંત્રી સંઘવી ગદાએ કરાવેલા ૧૦૮ મણ પિત્તલમય ઋષભદેવના બિબની અને અન્ય પ્રતિમાઓની આબુના ભીમવિહારમાં સં. ૧૫૧૫માં આ આચાર્યે પ્રતિષ્ઠા કરી હતી શિહીમાં એમની દેશના સાંભળી ૮૪ આર્યદંપતી સહિત બ્રહ્મચર્યવ્રત સ્વીકાર્યું હતું. અમદાવાદના "સુલતાનના મંત્રી પ્રાગવાટ કર્મણ સંઘવી, દશજિનાલયવડે પત્રી કપૂરી સહિત શત્રુંજયની યાત્રા કરનાર ગુણરાજ સંધપતિ, દો. મહિરાજ. અને દો. હેમા એ ચાર જણાએ અમદાવાદથી આવી

Page #139

૧૦૬ શ્રીનનતોત્રનોદ [૩૦ શ્રીજિનસેમસાગરસૂરિએ પાટણમાં ઉપાધ્યાય પદ આપ્યું અને ગૂર્જર જ્ઞાતિના આગ્રહ કરતાં આ આચાર્યો દરેકના તરફથી અનુક્રમે મહીસમુદ્ર, લબ્ધિસમુદ્ર, અમરનંદિ અને જિનમાણિક્યને વાચકપદ આપ્યાં હતાં. પ્રસ્તુત આચાર્ય જિનોમ ઉપરાંત એમના શિષ્ય
. ૧ સત્યહંસ—એમના શિષ્ય ધર્મમંગ સં. ૧૫૩૩ પિષ સુદિ ૬ લખાવેલી શ્રી આવશ્યકસૂત્રનો પ્રત આ. વિ. મ. સૂ જ્ઞા. ભ. અમદાવાદમાં છે. (પ્રશ, પૃ. ૬૩)
૨ ઇંદ્રનંદિ– અમદાવાદના અકમીપુરના ઉકેશ જ્ઞાતીય અને પદ પ્રતિષ્ઠા કરનાર ઈશ્વરના લઘુભાઈ પતા અને પુત્ર હરિશ્ચંદ્ર કરેલા ઉત્સવપૂર્વક લક્ષ્મીસાગરસૂરિએ એમને સૂરિપદ આપ્યું હતું અને અમદાવાદના મેઘ મંત્રીએ એમના શિષ્ય ધર્મહંસ અને પ્રશિષ્ય ઇંદ્રહસને વાચકપદ અપાવ્યાં હતાં ઘમહંસના જીવનને અંગે જુઓ ઉપદેશકલ્પવલી (ગૂ. ભા. ભા. પૃ. ૨૦) આ ઇંદ્રહંસગણિએ સં. ૧૫૫૪માં ભુવનભાનુચરિત્ર (સં. ગદ્ય) સં. ૧૫૫૫માં શ્રાવકના કૃત્યની મUTહ નિuri બાર વાલી પાંચ ગાથાની સ્વાધ્યાય પર ઉપદેશક૫વલ્લી નામની ટીકા (ગુ. ભા. પ્ર. જૈ. ધ. સભા. ભાવ) તથા સં. ૧૫૫૭માં બલિનરેંદ્ર કથા (કાં. છાણી) રચ્યાં આજ ઇંદ્રનંદિના અન્ય શિષ્ય સિદ્ધાંતસાગરે સં. ૧૫૭૦માં દર્શનરત્નાકર નામનો ગ્રંથ બનાવ્યું. તથા એમના પટ્ટધર સિભાગ્યનંદિસૂરિએ હમીરપુરમાં રહી સં. ૧૫૭૬માં મૈનએકાદશી કથા રચી. (ચુનીજી. ભ. કાશી) અને સં. ૧૫૭૮માં વિમળચરિત્ર રચ્યું
૩ સમયરત્ન-એમના શિષ્ય મહાકવિ લાવણ્યસમય થયા. એમને જન્મ અમદાવાદમાં સં. ૧૫૧ શાકે ૧૩૮૨ પિષવદિ ૩ અશ્લેષા નક્ષત્રે એમના પૂર્વજ સંગ પાટણથી અમદાવાદ આવી વસ્યા હતા. તેમને ત્રણ પુત્રો પૈકી શ્રીધર વડિલ હતા. તેજ એમના પિતા અજદર પરામાં રહેતા તેમને ઝમકદેવી નામની ભાર્યાથી વસ્તુપાલ, જિન

Page #140

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૦૭
વણિક સુલતાનના મંત્રી ગદાના ૩૭ આગ્રહથી સુધાનંદન-૧૩૮ સૂરિએ એમને સ્વહસ્તે આચાર્યપદવી આપી હતી.
પ્રસ્તુત ગ્રંથના પૃ. ૯૮ ઉપર મુદ્રિત સ્તંભનપાર્શ્વજિનસ્તોત્ર ઉપરાંત ઋષભવર્ધમાન જિનસ્તોત્ર ( દ્વિસંધાન. ગા. ૯), તારંગામંડન અજિતજિનસ્તવન લે. ૮, અને મહાવીર સ્તવન વગેરે ઉપલબ્ધ થાય છે.
ઉપરોક્ત ગદા મંત્રી એ ભરાવેલ અને સં. ૧૫૨૫ ફા. સુ. ૭ શનિવારે પ્રતિષ્ઠિત ૧૦૮ મણ પ્રમાણ પિત્તલમય શ્રી ઋષભજિનબિંબ અબુદાચલ ભીમાશાહના મંદિરમાં છે. તેના ઉપરના લેખમાં એમનું નામ પણ નજરે પડે છે. ( જુઓ પ્રા. જે. લે. સં; જીનવિ. ભા. ૨, સે. ૨૪૯, ૨૫૧, ૨પર, ૨૫૬). દાસ, મંગળદાસ, લહુરાજ નામે ચાર પુત્ર અને લીલાવતી નામે પુત્રી થઈ. લહુરાજે વૈરાગ્ય થવાથી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ પાસે દીક્ષા સં. ૧૫ર૯ જેઠ સુદિ ૧૦ પાટણમાં લીધી. સમયરત્નના શિષ્ય થયા. સરસ્વતીની કૃપા વડે ૧૬મા વર્ષમાં સં. ૧૫૩૭માં કવિત્વ શકિત ઉદ્દભવી. સં. ૧૫૫૫માં પંડિત પદ મળ્યું. વિશેષ માટે જુઓ યશો. જૈ. ગ્રંથ. તરફથી પ્રગટ થએલ ઐતિહાસિક રાસ સંગ્રહ અને કૃતિઓ માટે જે. ગૂ. કવિઓ ભા. ૧ પૃ. ૭થી તથા જૈ. સં. ઈ. પૃ. ૫૨૪ એમની કૃતિઓ ઉપરથી સં. ૧૫૮૯ સુધી એમની વિદ્યમાનતા પુરવાર થાય છે.
૧૩૭ આ મંત્રીના પિતાનું નામ મંત્રી સુંદર હતું. આ મંત્રી ભાનુ (ઈડરને ભાણ) અને લક્ષ (મેવાડના લાખા) તરફથી સન્માન પાત્ર હતા. એણે પ્રતિષ્ઠિત કરાવેલી પ્રતિમા આજે આબુજી ઉપર ભીમવિહાર કે જે ભીમાશાહ વાળુ ઋષભદેવનું મંદિર પૂર્વ સં. ૧૩૭૩ પછી બનેલું ને પિત્તળહર એ નામથી ઓળખાય છે તેમાં વિદ્યમાન છે જુઓ મુનિ કલ્યાણવિ. ને લેખ “આબુના જૈન શિલાલેખ” જેન. તા. ૧૬-૧૦-૨૭
૧૩૮ જુઓ નં. ૨૫માં સોમસુંદરસૂરિના શિષ્યો સંબંધી વર્ણન.

Page #141

૧૦૮
શ્રી વૈનસ્તોત્રમોદ [૩૧ શ્રી હેમવિમળન
વૃક્ષ લક્ષ્મીસાગરસર
સામદેવ
1
રત્નમ ડન
સામજય
ઇંદ્રનંદિ
ધ ઇસ સૌભાગ્યનંદિસૂરિ સિદ્ધાંતસાગ
જિનસેામ સત્યહંસ સમયરત્ન
| ધર્મમંગળ લાવણ્યસમય
ઈંદ્રસિ
૩૧ શ્રી હેમવિમળસૂરિ
તપાગચ્છની ૫૪મી પાટપર શ્રી સુમતિસાધુ૧૩૯સૂરિ થયા,
૧૩૯ જન્મ સંવત ૧૪૯૪ મેવાડના જાઉર (જાવરા)માં થયા હતા. પિતા ગજપતિશાહ, માતા સપૂરીદેવી. મૂળનામ મનપરાજ. સ. ૧૫૧૧માં શ્રી રત્નશેખરસૂરિ પાસે દીક્ષા. દીક્ષા નામ સુમતિસાધુ, શ્રીલક્ષ્મીસાગરસૂરિએ પતિપદ આપ્યું, અને તેજ સૂરિએ પછીથી સ. ૧૫૧૮મા ઈડરમાં શ્રીપાલ આદિએ કરેલા ઉત્સવપૂર્ણાંક આચાર્ય (ગચ્છનાયક) પદ આપ્યું. સ. ૧૫૫૧માં ખમણૂર ગામમાં સ્વર્ગવાસ થયા. જીએ સુમતિસૂરિ વિવાહલા (જૈ. ઇ, રા. સં ભા. ૧)
વીરવંશાવલીમાં જણાવ્યું છે કે–જન્મ અર્બુ દાસન્ને વેલાંગર નગરે પ્રા. રૃ. નારણગાત્રે શા. ટીડ, સ્ત્રી રૂડી કુખે સ’. ૧૪૯૪, દીક્ષા સ. ૧૫૧૧, ગચ્છનાયક પદ સ. ૧૫૧૮ ( ૧૫૩૮ સંભવે).

Page #142

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૦૯
તેમણે પ્રથમ ઈંદ્રનદિ૪° અને કમળકળશ૧૪૧ નામના બે શિષ્યોને આચાર્ય પદ આપ્યું હતું, પરંતુ પાછળથી તેમને સૂરિમંત્રના અધિતેમણે જેસલમેર, કૃષ્ણગઢ, અદ્ભુદાસન, દેવપટ્ટણ, ગઢનગર, ખંભાયત, ગંધાર, ઈડર નગરે ગીતાર્થ પાસે જ્ઞાનકેષ શોધાવ્યા. તેમના ઉપદેશથી માળવદેશે માંડવગઢ પ્રા. વૃ. સરહડીયા ગ શા સહસાએ અબુંદગિરિ ઉપર અચલગઢમાં પાંચ લાખ મનુષ્યોનો સંઘ લઈ ઋષભદેવનો ચતુર્મુખ પ્રાસાદ નિપજાવી તેમાં ચાર બિંબ કરાવ્યાં. તેમાં૮ બિંબ કાઉસગીઆ ને ૪ બિંબ ચતુર્મુખ પ્રાસાદના પધરાવ્યા અને તેની પ્રતિષ્ઠા સં. ૧૪૫૪ ( ૧૫૪૪)માં આ સૂરિએ કરી હતી. સં. ૧૫૫૧માં ખમણુર ગામમાં સ્વર્ગવાસી થયા.–જૈ. સા. સશે. નં. ૧, અં. ૩, પૃ. ૫૧. - લઘુપૌશાલની પટ્ટાવલીમાં દર્શાવ્યું છે કે તેઓ મંડપદુર્ગમાં ગયા.
ત્યાં પ્રવેશત્સવ મહાડંબરથી કરવામાં આવ્યો. ૧૧ શેર સુવર્ણ ને ૨૨ શેર રૂપાની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરી. વટપતિમાં સૂરિમંત્ર આરાધી હેમવિમળસુરિને પટ્ટધર પદે સ્થાપ્યા. તેની પૂર્વે સૂરિપદ પર ઇંદ્રનંદી તથા કમળકળશને સ્થાપ્યા હતા. પણ તે ગ૭ભેદ કરશે એમ જાણી પિતાના પટ્ટ પર તે પૈકી કોઈને સ્થાપ્યા નહી. ૬૦૦ સાધુઓને દીક્ષા આપી. તેઓને ૧૮૦૦ સાધુઓને પરિવાર હતે.”
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો સં. ૧૫૪૪-૪૬-૪૭–૪૮ બુ સા. ૧; સં. ૧૫૪૦-૪૬-૪૭ બુ. ૨.
૧૪૦ પ્રતિમા લેખ સંવત ૧૫૧ર અને ૧૫૬૯ ના. ૧, સં. ૧૫૫૬-૫૮-૬૧-૬૩ બુ. ૨, સં. ૧૫૬૩ બુ ૧, તેમના શિષ્ય
સૌભાગ્યનંદિસૂરિ (સં. ૧૫૭૧ થી ૧૫૯૦) પ્રા. લે. સં. ૧૫૭૧ : 'જિન વિ, ભા. ૨, સં. ૧૫૯૧ ના. ૧, સં. ૧૫૭૬-૮૯-૯૦-૯૭
બુ. ૧. અને પ્રમોદસુંદર પ્ર. લે. ૧૫૭૧ ના. ૧, એમની શાખાવાળા “કુતુબપુરા” કહેવાયા.

Page #143

૧૧૦
શ્રાનનસ્તોત્રજ્ઞસ્ત્રોત [ ૩૧ શ્રી હેમવિમળ”
ફાયક દેવે કહ્યું કે એ એને આચા`પદ આપ્યું તે ઠીક કર્યું નહિ, કારણ કે તેઓ ગચ્છને ભેદ કરશે.
નિગમ પ્રાદુર્ભાવક—નિમિયા તપાગચ્છ કાઢનાર અને કુતુમ પુરા ગચ્છના ઇંદ્રનદિ કદાચ એક જ હશે. સ, ૧૫૫૪ માં ભુવનભાનુચરિત્ર ગદ્ય અને સ ૧૫૫૫ માં ઉપદેશકલ્પવલ્લીના કર્તા નિમિયા ઈ સગણ ( ઇંદ્રનાદ્રિ શિષ્ય ધર્મ હુ‘સ વાચકના શિષ્ય પોતાની પ્રશસ્તિમાં ઈંદ્રન દિન લક્ષ્મીસાગરસૂરિ સામદેવસર-રત્નમ`ડનર સમયસર અને તેના શિષ્ય તરીકે જણાવે છે. ઈંદ્રન`દિના બીજા શિષ્ય હમ્મીરપુરમાં રહી સં. ૧૫૭૬ માં ( ચુની” ભ. કાશી ).
સૌભાગ્યન દિસૂરિએ મૌનએકાદશી
કથા રચી
૧૪૧ કમળફળા ( લક્ષ્મીસાગર તથા સામજયસૂરિ શિષ્ય સુમતિસુંદર સૂરિ શિષ્ય ) ગચ્છનાયક ( પ્રા. લે. ૧૫૫૨૫૩–૧૬૦૩ ના, ૧ ), તેના શિષ્ય જકલ્યાણર પ્રા. લે. સં. ૧૫૬૬ જિ. ૨, સં. ૧૫૬૩ ખુ. ૨.
આ આચાર્ય સ. ૧૫૬૬ ના ફાલ્ગુન સુદ દશમીએ આશ્રુ પર્વત પર પ્રાગ્વાટે જ્ઞાતિના સં. સહુસાએ અચલગઢ ઉપર મહારાજાધિરાજ જગમાલના રાજ્યમાં ચતુર્મુખ વિહાર બનાવ્યા, તેની પ્રતિષ્ટા કરી હતી તે વખતે તેમની સાથે ચરણસુંદરસૂરિ આદિ ખીજો પણ કેટલાક શિષ્ય પરિવાર હતા, જીએ લેખાંક ૨૬૩ અને ૨૬૮ શ્રી જિનવિજય સ`પાદિત પ્રાચીન જન લેખ સંગ્રહ • ભાગ ખીજો.
કમળકળશ ગચ્છસ. ૧૫૭૨ માં થયે। એવું વીજાપુર વિદ્યાશાળાના ૩૧ મા દાબડામાં એક પટ્ટાવલી છે તેમાં ચેાથે પાને લખ્યું છે.
લહેરૂભાઈ વકીલના જ્ઞાન ભંડાર ( પાટણ ) માંની શ્રી દશવૈકાલિકસૂત્રની પ્રત ઉપર નીચે મુજબ ઉલ્લેખ નજરે પડે છે.

Page #144

સૂરિ]
પ્રસ્તાવના.
૧૧૧
નક
#
તેથી તેમણે ફરીથી સં. ૧૫૪૮માં ગુજરાતના પંચાસરા ગામમાં શ્રીમાળી પાતએ કરેલા ઉત્સવપૂર્વક એક નવા આચાર્યની સ્થાપના કરી તેમનું નામ હેમવિમળસૂરિ રાખ્યું.
આ આચાર્યને જન્મ સં. ૧૫૨૨માં મારવાડના વડગામમાં થયે હતો. પિતા ગંગારાજ અને માતા ગંગારાણુ. મૂળ નામ હાદકુમાર. દીક્ષા સં. ૧૫૩૮, દીક્ષા નામ હેમધર્મ સં. ૧૫૫૬ માં ક્રિોદ્ધાર કર્યા પછી ઈડર અને શ્રીપાળે એમનો પદત્સવ કર્યો જેમાં રાજા રાયભાણે પણ ભાગ લીધો હતો.
હેમવિમળસૂરિની શાખા પાલણપુરા (હેમશાખા) નામથી પ્રસિદ્ધ થઈ અને તે વધુ વિસ્તાર પામી. સં. ૧૫૫૦ માં દેવદત્તના સ્વપ્નાનુસાર સ્તંભતીર્થના શ્રી સંધસાથે મહોત્સવપૂર્વક શત્રુંજયની યાત્રા કરી. સં. ૧૧૫ર માં સોની જીવા જગાએ પ્રતિષ્ઠા કરેલી તે વખતે દાનધીરને સૂરિપદ આપ્યું પણ તે છ માસમાં સ્વર્ગવાસી થયા, ત્યારપછી ગુરૂએ લાલપુરામાં ચોમાસું કર્યું. ત્યાં સં. ચિરાસમક્ષ સૂરિમંત્ર આરાધે; તે પ્રમાણે સં ૧૫૭૦ માં ડાભિલા ગામમાં સ્તંભતીર્થના ની જીવા જગાએ આવીને કરેલા મહોત્સવ પૂર્વક આનંદવિમળ ને સૂરિ પદવી અને દાનશેખર તથા માણિજ્યશેખને વાચક પદવી આપી. સં ૧૫૭૨માં સ્તંભતીર્થ જવા ઈડરથી ચાલતાં કર્પટવાણિજ્ય (કપડવંજ) આવતાં સંઘે મેટો પ્રવેશોત્સવ કર્યો કેઈ ચાડીયાએ આવા પ્રવેશોત્સવ માટે પાતશાહ મુજફર પાસે વાત કરી. તેણે પકડવા બંદિ મોકલ્યા. ગુરૂ ચુણેલી આવતાં આ
तपागच्छाधिराज भट्टारक पुरन्दर-श्री सोमसुन्दरसरि शिष्य भट्टारक प्रभुश्री सोमदेवसूरि शिष्य भट्टारक श्री • सुमतिसुंदरसूरि शिष्य भट्टारक प्रभुश्री कमलकलशसरि शिष्य पं भुवनसोमगणिभिः आनन्दभुवनगणि पठनार्थ लिखितम् । सं. १५५१ डीसा नगरे ।

Page #145

૧૧૨
જૈનસ્તવનોદ [ ૩૧ હેમવિમળા આ વિદ્ધની ખબર પડતાં રાતોરાત નીકળી સોજીત્રા ને ત્યાંથી ખંભાત પહોંચી ગયા. ખજકેએ ગુરૂને બદિસ્થાનકે રક્ષિત કર્યા. સંધ પાસેથી ૧૨૦૦૦ લીધા. પછી તેમણે ફરી સૂરિમંત્ર આરાખ્યો. ત્યારપછી શતાથી હર્ષકુલગણિજર પં સંઘહુષગણિ, પં. કુશલસંયમ ગણિ, શીઘ્રકવિ પં. શુભશીલગણિ૪૩ એ ચારને ચંપકદુર્ગ (ચાંપાનેર) મોકલ્યા તેમણે સુલતાનને સ્વકાવ્યથી રંજીત કરી દ્રવ્ય પાછું વળાવ્યું અને સૂરિને સુલતાને વંદન કર્યું. સં. ૧૫૭૮માં પત્તનમાં ચોમાસું કર્યું.
સ્તંભતીર્થમાં પ્રતિષ્ઠા કરી. પુનઃ પત્તને દે. ગોપાકે જિનપદ કરાવ્યા ને સૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત ક્ય. વિદ્યાનગરે કોઠારી સાયર શ્રીપાલે
૧૪ર એ સમર્થ વિદ્વાન હતા. સં. ૧૫૮૩ માં સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર પર દીપિકા નામની ટીકા રચી (બર નં, ૧૭૭૭, વે. નં. ૧૫૫૦ -પર, બુ. ૩, નં. ૧૪૫), બંધહેતૃદયત્રિભંગી, વાક્યપ્રકાશ (લી ), કવિક૯૫કુમ, સં. ૧૫૫૭ માં લાસમાં વાસુદેવ ચોપાઈ રચી સં. ૧૫૭૭માં પૌણિમાગચ્છીય ચંદ્રપ્રભ સૂરિ સંતાનીય વિઘારને રચેલા કુર્માપુત્રચરિત્રનું સંશોધન કર્યું. સં. ૧૫૯૧ માં ગુજરાતના બહાદુરશાહ (સં. ૧૫૮૧-૯૨) ના રાજયમાં ખંભાતમાં એમની પાસેથી હેમપ્રાકૃત વ્યાકરણ શીખીને . ત. સૌભાગ્યસાગરસૂરિ શિષ્ય હૃદયસાગરે હેમપ્રાકૃત વૃત્તિ નામે ટુઢિકામાં સુપિત્તિદીપિકા નામની વૃત્તિ રચી (વે. નં. ૭૨).
૧૪૩ શ્રી મુનિસુંદરસૂરિના શિષ્ય હતા. એમણે ભરતેશ્વરબાહુબલિવૃત્તિ (કથાકેષ), વિક્રમચરિત્ર, પ્રભાવકકથા સં. ૧૫૦૪ (ડે. ભાવ.), સં. ૧૫૧૮ માં શત્રુજય કલ્પવૃત્તિ, અભિધાનચિંતામણિને અનુસારે ઉણાદિ નામમાળા (સાગ. સં. પાટણ), સં. ૧૫૪૦ શાલિવાહનચરિત્ર, પૂજાપંચાશિકા, શાંતિછનસ્તોત્ર, નેમિસ્તવન, વગેરે અનેક ગ્રંથ રચ્યા છે.

Page #146

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૧૩
કરાવેલ પ્રાસાદમાં પ્રતિષ્ઠા કરી. ૫૦૦ સાધુઓને દીક્ષા આપી. તે વર્ષમાં આનંદવિમળસૂરિએ કમગિરિમાં મારું કર્યું અને શ્રી પૂજ્યની આજ્ઞા વિના નાની વયની સાધ્વીને દીક્ષા આપી ને પછી સિદ્ધપુર શિરેણીમાં ૪ ચોમાસાં આનંદવિમળે કર્યો. ગુજરાતમાં આવી શ્રીપૂજ્યને પુછયા વગર સં. ૧૫૮૨ વૈશાખ સુદિ ૩ને દિને જુદા ઉપાશ્રયમાં રહ્યા, ત્યાં તેલ ધૂસરથી મલિન વસ્ત્રોની ઋષિ મતિ જેવી પ્રવૃત્તિ થઈ. શ્રીપૂ સં. ૧૫૮૩ માં વિસનગરમાં અસમાધિ થતાં વટપત્નિથી ચોમાસું રહેલા આનંદવિમળને બોલાવી ગ૭ભાર લેવા કહ્યું, પિતાને ગ૭ભારની જરૂર નથી એમ કહ્યું એટલે હેમવિમળસૂરિએ સ્વહસ્તથી સૌભાગ્યહર્ષસૂરિને પિતાની પાટે સ્થાપ્યા. સં. ૧૫૮૩ માં આશ્વિન સુદિ ૧૩ ના દિને સ્વર્ગસ્થ થયા.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો સં. ૧૫૪૧-૪૬-૪૭-૪૮-૫૧-પર૫૩–૫૪–૫૫-૫૬-૫૭-૫૮-૬૧-૬૩-૬૪-૬૭–૭૧-૭૨–૭૬-૭૭૮-૮૧-૮૪ બુ. ૧, સં. ૧૫૫૧-૫૩-૫૫-૫૬-૬૩-૬૫-૬૬૬૭-૬૮-છ–૮૦-૮૪-૮૭ બુ. ૨, સં. ૧૫૫૯-૬૪-૬૬-૭૧૭૬ ના. ૧, સં. ૧૫૫-૫૪-૫૭-૬૦-૬૧-૬૫-૬૬-૮૦ ના. ૨, . એમને શિષ્ય પરિવાર બહોળો હતો, પરંતુ નીચે મુજબનાં નામે પ્રાપ્ત થયાં છે.
૧ આનંદવિમળસૂરિ–એમને જન્મ સં. ૧૫૪૭ ઈલાદર્શ (ઈડર) માં, પિતા ઓસવાળ મેઘજી, માતા માણેક, મૂળ નામ વાઘજી, દીક્ષા હેમવિમળસૂરિ પાસે સં. ૧૫૫ર માં, દીક્ષા નામ આનંદવિમળ (અમૃતમેરૂ–વીરવંશાવલી), સં. ૧૫૬૮ માં ઉપાધ્યાય પદ મળ્યું. સિદ્ધપુરમાં આચાર્ય પદ. સં. ૧૫૭૦ ડાબલા ગામમાં ખંભાત નિવાસી સોની જીવુ અને જળરાજે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક પદ સ્થાપના થઈ. આ સમયે શિથિલતા પ્રવર્તતી હતી.

Page #147

११४
श्रीजैनस्तोत्रमलो શ્રી નૈનસ્તોત્રનો
[ ૩૧ હેમવિમળ
.
તપઃ ક્રિયા વગર મેટી પદવી ધરાતી હતી. જિનાજ્ઞા વિરૂદ્ધ આચ-. રણ થતાં હતાં કથની કંઈને રહણ કંઈ એમ છતાં લેકે પાસે વંદના કરાવાતી. અભિમાન વિશેષ, પરિગ્રહનું ગ્રહણ, આદિ શુદ્ધ સાધુતા નહતી. આથી એમણે શુદ્ધ સાધુને ઉગ્ર આચાર પાળી અને સ્થળે સ્થળે જઈ ઉગ્ર વિહાર કરી ક્રિાદ્ધાર સં. ૧૫૮૨ માં પાટણ પાસે વડાવલીમાં કર્યો, તેમાં શિષ્ય વિનયભાવની મદદ લીધી. પૂર્વે સેમપ્રભસૂરિએ મરૂભૂમિમાં પાણીની દુર્લભતા જોઈ સાધુ વિહાર બંધ કરે તે એમણે મરૂભૂમિમાં વિહાર કરી ખુલ્લે કર્યો. જેસલમેરમાં ૬૪ દેરાસરે બંધ હતાં તે ઉઘડાવી તેમાં પૂજા ચાલુ કરાવી. એમણે ઉપવાસાદિ તપસ્યા કરી હતી. સં. ૧૫૯૬ ના ચૈત્ર સુદિ ૭ ને દિને તેઓ અમદાવાદમાં સ્વર્ગસ્થ થયા.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૫૯૫ ના. ૨, સં. ૧૫૯૦-૯૫ બુ. ૧, સં. ૧૫૯૫ બુ. ૨.
એમની પાટે શ્રીવિજયદાનસૂરિ૪૪ આવ્યા અને તેમના શિષ્ય શ્રી વિજયહીરસૂરિએ મોગલ સમ્રાટ અકબરને પ્રતિબો .
૧૪૪ એમને જન્મ સં. ૧૫૫૩ માં જામલામાં, પિતા ભાવ, માતા ભરમાદે. મૂળ નામ લક્ષ્મણ. નવ વર્ષની લઘુ વયે સં. ૧૫૬૨ માં દાનહુષ પાસે દીક્ષા. તેમના પાસેથી માગીને સં. ૧૫૮૭ માં શિહીમાં આનંદવિમળમૂરિએ આચાર્ય પદવી આપી પોતાની પાટે સ્થાપન કર્યા અને વિજયદાનસૂરિ નામ રાખ્યું. સં. ૧૬૨૨ ના વૈશાખ સુદિ ૧૨ ના દિવસે પાટણની પાસે આવેલ વડાવલીમાં તેઓને સ્વર્ગવાસ થયો હતો. વિશેષ માટે જુઓ ઐતિ. સઝાયમાળા ભાગ પહેલે.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો–સં. ૧૬ ૦૩-૧૬૧૨ ના. ૧, સે. ૧૫૯૬-૧૬ ૦૧–૧૬-૧–૧૯-૨૨ ના. ૨, સં. ૧૫૯૬–૧૬ ૧૫-૧૭ બુ. ૧, સં. ૧૫૯૨–૯૫–૯૬-૯૮-૧૬ ૦૪-૧૨-૧૭ બુ. ૨.

Page #148

સૂરિ 1
પ્રસ્તાવના
૧૧૫
વર્તમાનમાં વિચરતા સાધુ સમુદાય માટા ભાગે એમની જ પરપરાના છે.
વિશેષ માટે જીએ આન દિવમળસૂર રાસ ઐ. રા.સ ભા. ૩, તે સૂરિની સઝાયા અ. સઝાયમાળા તથા જૈન ઐતિહાસિક ગૂર્જરકાવ્યસ ંચય.
૨ દયાવન—એમના શિષ્ય હંસધીરે સ. ૧૫૫૪ શ્રાવણ માસમાં શ્રી હેવિમળસૂરિ ફાગ રચેલ છે.
૩ કુળચરણ— એમના શિષ્ય હકળશે. સં. ૧૫૫૭ માં યાસ નગરમાં વસુદેવચઉપાઈ રચી.
૪ જ્ઞાનશીલ—એમના શિષ્ય સીંહુકુશલે સ, ૧૫૬૦ ચૈત્ર સુદિ ૧૩ ગુરૂવારે નંદબત્રીસીચઉપાઈ બનાવી.
૫ સાધુવિજય—એમના શિષ્ય કમળસાધુના શિષ્ય આણુ દે સં. ૧૫૬૨ માં ચેવીસજીનસ્તવન રચ્યું.
૬ અન’તહુ સ—એમણે ઇડરગઢનાં ચૈત્યાનાં વર્ણન રૂપે સં. ૧૫૭૦ લગભગમાં ઈલાપ્રકાર ચૈત્યપરિપાટી રચી અને સ. ૧૫૭૦ પહેલાં ખારવ્રતસઝાયની રચના કરી.
૭ કમળધ——એમના શિષ્ય હુંસસામે સ. ૧૫૬૫ માં પૂર્વ દેશ ચૈત્યપરિપાટી રાસ રચ્યા.
૮ ફુલવીર અને કુલધીર—એમના શિષ્ય કુશલસયમે રિઅલના રાસ રચ્યા.
૯ ધનદેવ—એમના શિષ્ય સૂરહંસના શિષ્ય લાવણ્યને સ. ૧૫૭૧ દેવિંગરમાં વત્સરાજદેવરાજરાસ, સ ૧૫૭૩ મત્સાદરરાસ, લાવતી–કમલાવતીરાસ વગેરે રચ્યાં.
૧૦ કુલરન—એમના માણિકયનંદિ—માણિકયમંદિર –– સઘમાણિકય—સહજમંદિર-વિવેકધર્મના શિષ્ય વિષયને

Page #149

~
૧૧૬
શ્રીનિસ્તોત્રનોદ [૩૧ હેમવિમળસં. ૧૫૬૩ માં લખેલી ઉપદેશમાળાની પ્રત અમદાવાદ જૈન વિદ્યા શાળાના ભંડારમાં છે.
૧૧ કમળભુવન–એમના શુભાગમગણિ – હંસસમયગણિ– ઉદયકમળ મુનિએ સં. ૧૫૬૪ માં લખેલી જ્ઞાતાસૂત્રની પ્રત જૈન સંઘ જ્ઞાન ભંડાર (પાટણ) માં છે.
૧૨ ધર્મમંગળ–એમના શિષ્ય સુંદરધર્મગણિએ એ ૧૫૭૨ માં લખેલી પાર્શ્વનાથચરિત્રની પ્રત જેન વિદ્યાશાળા જ્ઞાન ભંડાર (અમદાવાદમાં) છે.
૧૩ પ્રમોદમંડન–એમના શિષ્ય સુમતિમંડનગણિએ સં. ૧૬૦૦ માં ફાગણ વદિ ૧ સેમવારે દીવાલીકલ્પ બાલાવબોધની પ્રત ગંધારબંદરમાં લખી. તથા સં. ૧૬૪૪ માં દીપપૂજા વિષયે તેજસારરાસની પ્રત લખી. (જે. ગૂ. ક પૃ. ૨૧૫) એમના શિષ્ય સહજવિમળે સં. ૧૬૫૪ માં અણહિલપુરમાં લખેલી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણસૂત્રની પ્રત ઉ. વિ. જ્ઞા, ભ. ચાણસ્મામાં છે, જે વિદ્યાવિમળ અને વિજયવિમળના વાચનાર્થે લખેલ છે.
૧૪ વિજયચંદ્રગણિ—એમના શિષ્ય–ચેલા વીરચંદે સં. ૧૬૨૦ મા કાર્તિક સુદિ ૧૧ બુધે શલશિક્ષારાસની પ્રત લખી.
૧૫ સુમતિવિમળ–એમના સુદ વિમળ–શિવવિમળ– ધીરવિમળાના શિષ્ય સૌભાગ્યવિમળે સં. ૧૬૭૧ માં કાર્તિક સુદિ ૧૩ દિને કડી નગરે શ્રીકર્મગ્રંથત્તિની પ્રત લખી, પં. લા. વિ. રૂા. ભં. રાધનપુર.
૧૬ લક્ષ્મીભદ્ર–એમણે મુનિસુંદરસૂરિ કૃત સુમુખાદિ નૃપચતુષ્કકથાનું તેમજ રત્નશેખરસૂરિ કૃત શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ સૂત્ર વૃત્તિ (અર્થદીપિકા) નું સંશોધન કર્યું હતું. એમના શિષ્ય આનંદમાણિક્યના શિષ્ય શ્રુતસમુદે સં. ૧૫૫૮ માં લખેલી મુત્રકનાંગસૂત્રની પ્રત જે. સં. શા. ભં. પાટણમાં છે.

Page #150

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૭ હૈ લગણિ——ટુંક હકીકત ઉપર આપી છે. ૧૮ ચારિત્રરત્ન—દાનપ્રદીપ. અસ્તેશ્રી ચતુર્વ’શિતિજનસ્તવન, ત્તિનર્ષમ॰ ચતુર્વિજ્ઞતિજિનસ્તવન આદિના રચયિતા. એમના શિષ્ય જિનમાણિકય૧૪૫ સુમતિસાગર-શિષ્ય સિ‘હુસારે સ. ૧૫૫૮માં ચૈત્ર સુદ ૩ ને ગુરૂવારે લખેલી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણવૃત્તિની પ્રત હૈ. સં. ના. ભ. પાટણમાં છે.
૧૧૭
૧૯ આનંદમાણિકય—એમણે નવખંડપા જીનસ્તવન રચેલ છે. (જુઓ. પૃ. ૧૮૩)
૨૦ સાભાગ્યહુ સૂરિ—એમના જન્મ સ. ૧૫૫૫. ૫. શ્રી હર્ષીદાનગણિ વિહરતા વૃદ્ધુનગર (વડનગર) આવ્યા સ. ૧૫૬૩માં હેવિમળસૂરિએ દીક્ષા આપી અને તેમણે જ સ. ૧૫૮૩માં આશ્વિન સુદિ ૧૦ ના રાજ સૂરિપદ આપી નિજપટ્ટે સ્થાપિત કર્યાં. તે વખતે વ્યવહારી ભીમશી રૂપા, દેવદત્ત કમા, જયવત પ્રમુખે એક લાખ ખચી પદ મહેાત્સવ કર્યાં. સ’. ૧૫૮૬માં અલવર નગરથી આવેલ અને વૃદ્ઘનગરમાં રહેતા ટંકશાલીય શા. ડાહ્યા પ્રમુખ ભ્રવિદાસ ભવાનીદાસે ત્યાંના ગુજરાતના શ્રીસંધસહિત આ સુરીશ્વર સાથે પત્તન” (પાટણ)થી માંડી શત્રુ ંજય-ગિરનાર સુધીના દરેક નગરે સુવર્ણટક ખર્ચી સ્તંભતીર્થની યાત્રા કરી. સ્તંભતીર્થમાં સ. ૧૫૮૯ જ્યેષ્ઠ સુદિ ૯ રવિવારે ગચ્છનાયક પદ મહાત્સવ કર્યો.
૧૪૫ જીએ જૈનસ્તોત્રદાહ ભા, ૧, પૃ. ૭૦ અને જૈનતેાત્રસમુચ્ચય ભા. ૧, પૃ. ૧૯૩
એમને શતાર્યાં. સામપ્રભના મિત્ર કહેવામાં આવે છે. જુએ હેવિમળસૂરિ રાજ્યે એમના જ શિષ્ય અનંત સ કૃત દશદૃષ્ટાન્તચરિત્ર (આ. કે. પાલિતાણા)
तेषां च विजयराज्ये शतार्थितोमप्रभप्रभोः सजुषाम् । जिनमाणिक्य गुरूणां प्रसादत्तः प्राप्तविधेन ॥
એમણે પ્રાકૃતમાં કુપુત્ર ચરિત્ર રચેલ છે. (પી. ૩, નં. ૫૮૮).

Page #151

૧૧૮ યૌનસ્તોત્રજોદ [૩૧ હેમવિમળવિદ્યાપુર (વિજાપુર)માં સં. ૧૫૯૫ પોષ સુદિ ૫ ગુરૂ પુષ્પગે અમદાવાદના સંધે મળીને ૫. સોમવિમળીને વાચકપદ આપ્યું, તેજ વિષે ઈડરમાં ૫૦૦ પાષાણ પ્રતિમા ને ૭૦૦ દિગબર, ૫૦૦ અન્યગચ્છી યતિ ૭૦૦ સ્વદર્શની સાધુ સમક્ષ પરિધાપનિકાપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરી. સં. ૧૫૯૬માં અમદાવાદ આવ્યા. શ્રીસંઘે સં. ૧૫૯૭માં આશ્વિન સુદ ૫ દિને વાચક સામવિમળ તથા સકલહષ મુનિને સૂરિ પદવી આપી. તેનો મહોત્સવ શા. ગંગાદાસ પુત્ર દેવચંદે ર્યો. વિજયકુલ અને વિનયકલને ઉપાધ્યાય પદવી આપી. એસવંશના ૩૦૦ શ્રાવકને સાધુ દીક્ષા આપી. સં. ૧૫૯૭ના કાર્તિક સુદિ ૧૨ સ્વર્ગવાસ.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ-સં. ૧૫૮૪ બુ. ૨, સં. ૧૫૯૦ બુ. ૧.
સૌભાગ્યહર્ષસૂરિના એક શિષ્ય કલ્યાણ નામે હતા જેમણે સં. ૧૫૯૪ ગંધારમાં કૃતવર્મ રાજાધિકારરાસ રચે છે.
બીજા શિષ્ય સેમવિમળસૂરિ–ખંભાત પાસે કંસારી ગામના વૃદ્ધ પ્રાગ્વાટ મંત્રી સમધરવશે મંત્રી રૂપા (કવચિત શ્રીપંત) ભાર્યા અમરાદે કુખે જન્મ સં. ૧૫૭૦, અમદાવાદમાં હેમવિમળસુરિ પાસે દીક્ષા સં. ૧૫૭૪ વૈશાખ સુદી ૩, દીક્ષા મહોત્સવ સં. ભૂલચ જસુકે કર્યો. ખંભાતમાં પ્રાગ્વાટ શા. કીકાએ સં. ૧૫૯૦ગ્ના ફા. વદિ અને દિવસે ખુબ દ્રવ્યને વ્યય કરી ગણિપદ અપાવ્યું. સં. ૧૫૯૪ ફા. વદિ ૫ ને દિને શિરેહમાં સૌભાગ્યસૂરિએ ગાંધી રાણા જેવાએ કરેલા ઉત્સવપૂર્વક પતિપદ આપ્યું. અજાહરીમાં શારદા આરાધી વર લીધે, ત્યાંથી સુરૂ સાથે વિદ્યાપુર આવ્યા. ત્યાં તેજા માંગાએ ઉત્સવ કરી વાચક પદ અપાયું સં. ૧૫૯૫ અમદાવાદમાં સૌભાગ્યહર્ષસૂરિએ સં. ૧૫૯૭માં સૂરિપદ આપ્યું, તેજ વર્ષમાં ચૈત્ર માસે વીજાપુરના દે. તેજાએ બહુગામના સંઘ સાથે ૩૦૦ સાધુ સહિત સેમવિમળસૂરિ સંગાથે ૪ લાખના વ્યયથી વિમળાચળની યાત્રા કરી. સં. ૧૫૯૯ પાટણમાં ચતુર્માસ, સં. ૧૬૦૦ કાર્તિક સુદિ ૧ને દિને પત્તનના

Page #152

૧૧૯
સૂરિ ]
સધ સાથે શત્રુ ંજય, રૈવતાચલની યાત્રાએ ગયા. ત્યાંથી દીવબંદર જઇ ચૈત્ર સુદિ ૧૪ દિને અભિગ્રહ લીધા, તે પુરા થયા પછી શત્રુંજયની યાત્રા કરી ધેાલકા, ખંભાત ને ત્યાંથી કાન્હમ દેશે વણુછરા ગામે આવ્યા. ત્યાં આનંદપ્રમોદને વાચકપદ આપ્યું. પછી આમ્રપદ (આમેદ) આવીને સં. માંડણના કરેલા ઉત્સવપૂર્વક વિદ્યારત્ન, વિદ્યાજયને વિષ્ણુધની પદવી આપી. સ. ૧૬૦૨ અમદાવાદમાં ચતુર્માસ. સ. ૧૬૦પના માત્ર સુદ ૫ દિને ગચ્છાધીશ પદ મળ્યું, સં. ૧૬૦૮ રાજપુરમાં ચામાસું. પછી ત્યાં વૈશાખ સુદિ ૩ને દિને ચીઠીયા અમિષાલે કરાવેલી પ્રતિમાએ પ્રતિષ્ઠી. સં. ૧૬૧૭માં અક્ષયદુર્ગે ચામાસું. ત્યાં આસે! શુદિ ૧૪ને દિને અશુભસૂચક ચિન્હ જોતાં સંધને જણાવ્યું કે તે દુર્ગાના ભંગ થશે એમ કહી સાતમે ગુરૂ હાથિલ ગામમાં જઇ હુંડપદ્રની મરકી નિવારવા ત્યાંના સંઘના આગ્રહથી હુંડપદ્રમાં જઈ મરકી નિવારી. સ. ૧૬૧૯માં ખંભાત ચૈામાસું કરી પછી નંદુરબારમાં. સં. ૧૬૨૩માં અમદાવાદમાં છ વિગયને ત્યાગવાને અભિગ્રહ એમ અનેક અભિગ્રહ કર્યાં અને પાળ્યા. અષ્ટાવધાની, પ્રુચ્છાલિપિવાચક, વમાનવિદ્યા, સૂરિમંત્ર સાધક, ચૌર્યાદિ ભય તથા કુષ્ટરાગાદિ નિવારક અને શતાર્થ બિરૂદ ધારક થયા. કુલ ૨૦૦તે દીક્ષા આપી.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખા સ. ૧૬૦૩-૨૨ છુ. ૨, સ. ૧૬૩૭ માગશર માસે સ્વર્ગવાસ. વિશેષ માટે જીએતેમના શિષ્ય આનંદસામે સં. ૧૯૧૯માં રચેલ શ્રીસોમવિમળસૂરિ રાસ. ( પ્ર. જે. એ. ગૂ. કાવ્યસંચય. જિન વિ. સંપાદિત), એમના હસ્તાક્ષરની લખેલી સ ૧૬૦૪ની અંતકૃશાંગસૂત્રની પ્રત મુનિ શ્રીદેાલતવિજય સંગ્રહિત શાસ્ત્રસંગ્રહ (છાણી)માં છે.
પ્રસ્તાવના
એમની સાહિત્યસૃષ્ટિ—ચપશ્રેષ્ઠિ રાસ સં. ૧૬૨૨ના શ્રાવણ સુદિ ૭ શુક્રવારે વિરાટનગરમાં, દેશદૃષ્ટાંતગીતા. કલ્પસૂત્ર ખાલાવોાધ. ૨. સ. ૧૬૨૫, લ. સં. ૧૬૫૯-૧૬૭૮ દશવૈકાલિક ખાલાવખાધ.

Page #153

૧૨૦ નવી [ ૩૧ હેમવિમળવિપાકસૂત્ર બાલાવબોધ. લ. સ. ૧૬૨૭ ધમ્મિલકુમારરાસ. સે, ૧૫૯૧ ગૌતમપૃછા બાલાવબોધ. લ. સં. ૧૬૪૫ પટ્ટાવલી સજઝાય. સ. ૧૬૦૨ શ્રેણિકરાસ (સમ્યકત્વસાર) ૨ સં. ૧૬ ૦૩ ભાદ્રવા સુદી કુમારગિરિમાં. નવતત્વ જેડ સં. ૧૬૨૨ પહેલાં. સુલ્લક કુમારરાસ. સંદ ૧૬૩૩ ભાદ્રવ વદિ ૮ અમદાવાદના રાજપરામાં.
એમને શિષ્ય પરિવાર–
આનંદમ–જન્મ સં. ૧૫૯૬ કા.સુ. ૧૫ દીક્ષા સં. ૧૬૦૧ કા. સુ. ૧૫. પતિપદ પા. સાંડાએ કરેલ ઉત્સવપૂર્વક મળ્યું. સં. ૧૬૨૫ વિ. સુ. ૫ ને દિને પત્તનમાં સં. દેવજત ઉત્સવથી શ્રી સેમવિમળસૂરિએ સૂરિપદ આપ્યું, અમદાવાદમાં સં. ૧૬૩૦ માઘ સુદિ પર આચાર્યવંદન મહેત્સવ થયો તે વખતે હંસલેમ અને દેવસેમને વાચક પદવી આપી. તે ઉત્સવ વૃદ્ધનગરના સંધવી લખમણ પુત્ર નાનજી આદિએ કર્યો, સં ૧ ૬૩૬ ભાદ્રવા વદિ ૫ દિને એમને સ્વર્ગવાસ થયો, તેથી સેમવિમળસૂરિએ હમસોમને સૂરિપદ આપ્યું.
૨ હેમમ–ધાણધાર(પાલણપુર પાસે) દેશમાં પ્રા. 9. શા. ધરાજની પત્ની રૂડીથી સં. ૧૬ર૩માં જન્મ, મૂળનામ હરખે (હર્ષરાજ) આઠ વર્ષની વયે વડગામમાં આવેલા સેમવિમળસૂરિને વાંદવા જતાં ત્યાં સં. ૧૬૩ માં દિક્ષા. દિક્ષા નામ હેમસોમ. સં. ૧૬૩૫માં સ. લખમણે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક પંડિતપદ, સં. ૧૬૩૬ વૈશાખ સુદિ. ૨ દિને સં. લખમણ તેમજ વૃદ્ધનગર (વડનગર) વાસી બધા સંઘે મળીને શ્રી સોમવિમળસૂરિના હસ્તે સૂરિપદ અપાવ્યું.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ. સં. ૧૬ ૬-૭, બુ. ભા. ૧. એમના શિષ્ય વિમળસેમ – આનંદપ્રદ-સુકૃતપ્રદના શિષ્ય તેજ

Page #154

સૂરિ]
પ્રસ્તાવના
૧૨૧
પ્રમોદે તથા આનંદવીર–સંધવીર-ઉદયવીર૪૬– ઉદયસિંહે સં. ૧૮૪૬ માં લખેલી રત્નશેખરસૂરિકૃત શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણવૃત્તિ (અર્થદીપિકા ) ની પ્રત ખંભાત શ્રી શાંતિનાથજીના ભંડારમાં છે.
૩ મોદશીલ–સં. ૧૬૧૩ના ફ. સુ ૧ના વીસવિહરમાનના પાંચ બોલ સંયુક્ત ૩૭૦ જિનનામસ્તવન રચ્યું.
૪ સઘચારિત્ર–એમના શિષ્ય વિમળચારિત્રે રાં. ૧૯૦૫ શ્રાવણ સુદિ ૧ ગુરૂવાર નટપદ્ર (નડીયાદમાં રાજસિંહરાજ-નવકાર ચૌપાઈ રચી અને તેમના શિષ્ય હેમચારિત્રે લખી.
પલક્ષ્મીભદ્ર –એમના ઉદયશીલ-ચારિત્રશીલ-પ્રમોદશીલ ના શિષ્ય દેવશીલ સં. ૧૬૧૯ બીજા શ્રાવણ વદ ૮ રવિવારે વડવા ગામમાં વૈતાલપચીશી રાસ રચ. બીજા શિષ્ય આનંદમાણિક્યના શિષ્ય શ્રુતસમુદ્ર શોધેલ સૂત્રકૃતાંગની પ્રત સં. ૧૫૫૮ની જૈ. સં. શા. ભ. પાટણમાં છે.
૬ હંસલેમના વિમળસેમ-વિશાલ સેમ-જિનકુશલના શિષ્ય લક્ષ્મીકાલે સં ૧૬૯૪ ફા. સુ ૧૩ શુક્રવારે ઈડર પાસેના ઓડગામમાં ઘસાર-રત્નપ્રકાશ ર.
૭ હસેમ—એમના જશસોમના શિષ્ય જ્યએ સં. (૧૭૧૪માં છ કર્મગ્રંથ ઉપર બાલાવબોધ ર. ( ૮ વિવાવિજ્ય—એમના શિષ્ય શ્રી વિજયે સં. ૧૫૯૭માં માગશર વદિ ૨ રવિવારે નંદબાર નગરમાં શ્રી સિદ્ધાંતવિચારરાસ લખ્યા. (લે એ પાટણ)
૯ રત્નસમ–એમના શિષ્ય વિદ્યામે સ. ૧૬૮૭માં લખેલી શાંતિનાથચરિત્રની પ્રત વિ. દા. સુ. શા. સં. છાણીમાં છે. (પ્ર. પૃ. ૧૯૮)
૧૪૬ એમણે સં. ૧૬૫૪ માં પાર્શ્વનાથચરિત્ર ગદ્ય રચેલ છે. (મુદ્રિત. જે. ધ. પ્ર. સભા ભાવનગર).

Page #155

૧રર
જૈન સ્તોત્રનો [૩૩મહ૦ કલ્યાણ આ પ્રમાણે એમની પરંપરા વિસ્તૃત અને વિદ્વતાસંપન્ન હતી. મને મળી આવ્યા એટલાને મોં ઉલ્લેખ કર્યો છે. અન્ય વિદ્વાને વધુ પ્રકાશ પાડશે તે તેમનો આભાર માનીશ.
પ્રસ્તુત વિભાગના પૃ. ૨૧૭ ઉપર આપેલ કમળશબ્દ શ્લેષમય શ્રી પાર્શ્વજિનસ્તવન સિવાય શ્રીહેમવિમળસૂરિની કોઈ પણ કૃતિ હજુ સુધી મારા જાણવામાં કે જોવામાં આવી નથી, તેઓ ઉગ્ર વિહારી, મહાતપસ્વી અને પ્રભાવક હતા.
વાચકેની સુગમતા ખાતર ઉપરોક્ત સર્વ મુનિઓની પરંપરા વૃક્ષરૂપે સાથેના કેડામાં આલેખવામાં આવી છે–
૩ર આનંદમાણિકય આ મહાત્મા નં. ૩૧માં દર્શાવેલા હેમવિમળસૂરિના શિષ્ય હતા. હેમવિમળસૂરિને જન્મ સં. ૧૫રમાં અને સ્વર્ગવાસ સં. ૧૫૮૩માં થયું હતું તેથી એમનો પણ સત્તાકાળ એજ હોઈ શકે. એમની અન્યકૃતિ ઓ વગેરે હજુ સુધી ક્યાંય મારા જેવામાં કે જાણવામાં નહી આવવાથી વિશેષ પરિચય આપવાનું બની શકે તેમ નથી,
૩૩ મહેપાધ્યાય ક૯યાણવિજય જન્મસ્થળ લાલપુર૧૪૭. પિતા હરખાશાહ૧ ૪૮. માતા પુંછ૪૯. સં. ૧૬૦૧ના આ વદિ ૫ શનિવારે જન્મ. નામ ઠાકરશી
૧૪૭ ગૂર્જર દેશના પલખડી નગરમાં પ્રાગવાટવંશીય સંઘવી આજડ રહેતો હતો. તેને પુત્ર સંઘવી ઝીંપુર (!) હતું તેને બે પુત્ર થયા. તેમાં રાજસી નામને પુત્ર અતિ ઉદાર હતા. તેને પુત્ર થિરપાળ નામે હતો. આ વખતે ગુજરાત દેશમાં મહમૂદ (પહેલે બેગડે. ઇ. સ. ૧૪૫૯-૧૫૧૩ ) નામનો સુલતાન રાજય કરતે હતો તેની પાસે થિરપાળ ગયો અને સુલતાને બહુ માન આપી તેને લાલપુર ગામ ભેટ આપ્યું. ત્યાર પછી તે ત્યાં રહેવા લાગ્યા. સં. ૧૫૬૩ માં

Page #156

વિજય ]
પ્રસ્તાવના
૧૨૩
(કુરસિંહ) પાડવામાં આવ્યુ. સ. ૧૬૧૬ વૈશાખ વદ ૨ ને દિવસે એમના મામા સામદત્તે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક શ્રીહીરરિજયસૂરિના૧૫૦
થિરપાળે એક જિનમંદિર કરાવ્યું. અને સ. ૧૫૬૫ માં પુષ્કલ વિત્ત ખરચી આન દિવમળસૂરિને ઉપાધ્યાય પદવી અપાવી અને સાથે જિનબિંબ પ્રતિષ્ઠા કરાવવામાં આવી હતી.
૧૪૮ ઉપરાસ્ત થિરપાળને છ પુત્ર થયા. તેમનાં નામ— મોટા, ૨ લાલા, ૩ ખીમા, ૪ ભીમા. ૫ કરમણ, ૬ ધરમણ, સંઘપતિ થયા. સંઘવી ભીમાને પાંચ પુત્ર નામે—સંઘપતિ હીરા, હરખા, વિરમાળ, તેજક, પ્રમુખ થયા. તે પરણ્યા, જુદા થયા અને પછી માબાપ અનશન કરી સ્વર્ગે સિધાવ્યા. એમાંના હુરખાશાહે તે પ્રસ્તુત મહાત્માના પિતા,
૧૪૯ મહેસાણા નગરમાં ચંપર્ક નામને વિષ્ણુક વસતા હતા. તેને બે પુત્ર સામદત્ત અને ભીમજી તથા પુત્રી પુંજી હતી. તે ઉપરાત સ. હરખાશાને પરણાવી હતી.
૧૫૦ નં ૩૧માં જણાવેલ આનંદિવમળસૂરિના પટ્ટધર શ્રી વિજયદાનસૂરિના પટ્ટ પ્રભાવક હતા એમને જન્મ સં. ૧૫૮૩ માગશર સુદિ ૯ પાલણપુરમાં કુંવરજી પિતા. નાથી માતા. દીક્ષા પાટણમાં સં. ૧૫૭૬ના કાર્તિક વદ ૨. વાચકપદ નારદપુરીમા વરકાણુક ઋષભદેવના મંદિરમાં સં. ૧૬૦૮ના માધ સુદિ પ સૂરિપદ શિરેાહીમાં સં. ૧૬૧૦માં સ્વર્ગગમન ઉમ્ના (હાલના ઉના) નગરમાં સં. ૧૬પરના ભાદ્રપદ સુદિ ૧૧ને દિને થયું હતું. એમણે મેાગલ સમ્રાટ્ અક્બરને પ્રતિખાધ્યા હતા. તીર્થરરક્ષાના ફરમાના મેળવ્યાં હતાં, અને પશુાદિ દિનેામાં (એકંદર છ માસ) જીવહિંસા બંધ કરાવી હતી એમણે સં. ૧૬૩૯માં જમુદ્દીપપ્રજ્ઞપ્તિ ટીકા (વે. નં. ૧૪૫૯) અંતરિકપાસ્તવ આદિ કૃતિ રચી છે.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખા-સં. ૧૬૧૧-૨૩-૨૮-૩૦-૩૪-૩૮-૪૪

Page #157

૧૨૪ . કૌનોકરજોઇ [૩૩ મહેકલ્યાણવરદ હસ્તે દીક્ષા લીધી. અનેક શાસ્ત્રોને અભ્યાસ કરી સારી વિતા, મેળવી સં. ૧૬૨૪ના ફાગણ વદિ છે ને દિને પાટણમાં વાચકપદ (ઉપાધ્યાયપદ) ગુરૂએ આપ્યું.
સં. ૧૬ કલ્માં શ્રીવિજ્યહીરસૂરિએ રચેલી જબુદિપપ્રાપ્તિ વૃત્તિ તથા ધર્મસાગર ઉપાધ્યાયકૃત સવૃત્તિક ગુર્નાવલી (પટ્ટાવલી)ના સંશોધનમાં સ. ૧૬૫૮ વર્ષમાં અમદાવાદમાં પણ એમણે ભાગ લીધો હતો.
૧૬૭૧માં દેવવિજય શિષ્ય જયવિજયે રચેલી શેભનસ્તુતિવૃત્તિમાં એમને પિતાના વિદ્યાગુરૂ જણાવ્યા છે.
સં. ૧૬૪૪નાં શ્રીમાલવંશીય શ્રેષ્ઠી ભારમલ્લના પુત્ર સંઘપતિ ઇંદ્રરાજે વૈરાટનગરમાં નવીન બંધાવેલા ઈંદ્રવિહાર નામના જિનમં. -૪૭ ના. ૧, સં. ૧૬ ૧૭–૨૪-૨૭–૨૮–૩૩-૩૭-૩૮-૪૧-૪૨૪૪–૫૧ ના. ૨, સં. ૧૬૨૪ ૨૮-૩૦-૩૬-૩૭ બુ. ૧, સં. ૧૬૨૨ –૨૪–૨૬-૨૭–૨૮-૩૦–૩૧ ૩૨-૩૭–૩૮-૪૪–૫. બુ. ૨; સં. ૧૬૨૦-૪૨–૫૦ ગે. રે. એમના સ્વર્ગવાસ પછી ઉનામાં લાડકીબાઈએ સૂરિને સ્તૂપ બનાવી પગલાંની સ્થાપના કરી હતી.
વિશેષ માટે જુઓ સંસ્કૃત હીરસૌભાગ્યકાવ્ય (નિર્ણયસાગર મુદ્રિત), વિજયપ્રશસ્તિકાવ્ય (નિ. સા. મુ) ઋષભદાસકૃત હરવિજયસૂરિને રાસ, આ. કા. મહોદધિ. સૂરિશ્વર અને સમ્રા ( મુનિ વિદ્યાવિજયજી), હીરવિજયસૂરિ સઝાય. એ. સઝાયમાળા અને જૈ. ઐ, કાવ્યસંચય વગેરે.
૧૫૧ રાજપુતાનાના જયપુર રાજ્યમાં આવેલું બૈરાટ નામે ગામ. જેના આજુબાજુના પ્રદેશને હજુ પણ લેકે મસ્યદેશ કહે છે. અહિં જોવાલાયક કણ વસ્તુઓ જણાય છે. ૧. પાર્શ્વનાથનું મંદિર ૨ બીજક પહાડ ૩ ભીમકી ડુંગરી. પાર્શ્વનાથનું મંદિર અત્યારે દિગંબરીઓને તાબે છે પરંતુ નિર્વિવાદ રીતે કહી શકાય છે કે મૂળ એ મદિર વેતાંબરોની માલિકીનું હતું, વિશેષ માટે જુઓ જિનવિ. જે. પ્રા. લે. ભા. ૨, અવકન પૃ. ૨૬૯ ની કુટનેટ.

Page #158

વિજય] પ્રસ્તાવના
૧૫ દિરની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. વિશેષ માટે જુઓ શ્રીબુદ્ધિસાગરસૂરિ સંપાદિત જૈન રાસમાળા ભા. ૧માં મુદ્રિત એમના જ શિષ્ય જયવિજય કૃત કલ્યાણવિજયસૂરિ રાસ.
એમને શિષ્ય પરિવાર–પં. લાભવિજય–વ્યાકરણ શાસ્ત્રમાં અત્યંત પ્રવીણ હતા. યોગ શાસ્ત્રના શ્લોક રાત્રિ ઉપર ૫૦૦ અર્થ કરેલ છે એમ પટ્ટાવલીઓમાં ઉલ્લેખ મળે છે. ઉપરોક્ત દ્રવિહારની પ્રશસ્તિ એમણે રચી છે. (જુઓ જિન વિ.૨, ૩૭૯), સં. ૧૬૪૪ માં વૈરાટનગરના દેરાસરની પ્રશસ્તિ લખી. સં. ૧૬૫ર માં વિજયસેનસૂરિના શિષ્ય વિનયકુશળ રચેલા સ્વપન વૃત્તિયુક્ત મંડળ પ્રકરણ (પ્ર. આ. સભા.) સં. ૧૫૬ ખંભાતમાં હેમવિજયે રચેલા ઋષભશતકનું, સં. ૧૬૫૮ માં કલ્યાણવિજય અને મુનિ વિજ્યના શિષ્ય દેવવિજયગણિ કૃત જિનસહસ્ત્રનામનું સ્તોત્ર (તેની સુબાધિકા વૃત્તિયુક્ત) અને કમળવિજય શિષ્ય હેમવિજય ગણિ વિરચિત ચિંતામણિપાર્શ્વનાથ નામક દેરાસરની પ્રશસ્તિનું એમણે સંશોધન કર્યું હતું, એમની શિષ્ય સંતતિમાં–
૧ જીતવિજયપર–એમના શિષ્ય પદ્ધવિજયપ૩ થયા. ૨ નયવિજય–૧૫૪ એમના શિષ્ય સુપ્રસિદ્ધ ન્યાય વિશારદ
૧૫ર એ ગૃહસ્થ અવસ્થાએ નાગરના વતની હેઈ બાદશાહ, અકબર પાસે રહેતા અને તેના માનપત્ર ગણાતા. નામ જોતાશાહ. બાદશાહની અનુમતિથી મટી ધામધૂમપૂર્વક શ્રી હીરવિજયસૂરિ પાસે તેમણે દીક્ષા લીધી હતી.
– જુઓ સૂરીશ્વર અને સમ્રાટ પૃ. ૨૨૯ ૧૫૩ મહાપા. યશોવિ. ના ગૃહસ્થાવસ્થાના સગા ભાઈ હતા નામ પદમસી.
૧૫૪ એમણે સં. ૧૬૯૨માં મેરવિજય કૃત યમકમય ચતુવિંશતિજિનસ્તોત્રની પ્રત મુનિ જશવિજયના વાચન માટે લખેલી હાલમાં અમને પ્રાપ્ત થએલી છે.

Page #159

૧૨૬
શ્રી નૈનસ્તોત્રમન્તોદ [૩૩ મહા૦ કલ્યાણુ
ન્યાયાચાર્ય મહાપાધ્યાય શ્રી યશાવિજયજી૧૫૫ થયા. એમના જીવન પ્રસંગ માટે જીએ શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય ( દે. લા. પુ. ફૅ) પ્રતિમાશતક (પ્ર. મુ. ક. મા. ), જૈનસ્તત્રસદેહ ભા. ૧ ( પ્ર. નવાબ સારાભાઈ ) યશેવિ. ગૂર્જરકાવ્યસ ંગ્રહ વગેરેની પ્રસ્તાવના એ જ,
૧૫૫ અને અપ્રાસંગિક હાવા છતાં અદ્યાવિધિ અપ્રસિદ્ધ હાવાને લીધે એમની શિષ્ય પરપરા સંબધી કેટલીક ઉપલબ્ધ થતી નામાવલી ટુંક હકીકત સાથે રજુ કરૂં છું—
૧ તત્ત્વવિજય—એમણે સ. ૧૭૨૪ વસંતપંચમી ગુરૂવારે સ્યાણી શહેરમાં અમરત્તમિત્રાણુંદરાસ રચ્યા તથા જ્ઞાનપ ંચમી સ્તવન, ચાવિસી વગેરે બનાવેલ છે. એમના શિષ્ય પુણવિના શિષ્ય રત્નવિજયે સં. ૧૯૯૪માં લખેલી જ્ઞાનસાગર કૃત શ્રીપાળ રાસની પ્રત ૩૩-૧૩ લી. માં છે.
૨ લક્ષ્મીવિજય—એમણે સ. ૧૬૫૦માં વ્યાસ કલ્યાણે લખેલી સારસ્વત વ્યાકરણ પૂર્વાર્ધની પાંચ પાટી પ્રત પેાતાને માટે લીધી હતી તે હાલ સિનેર જૈન સંધના જ્ઞાનમદિરમાં છે. એમના શિષ્ય પ્રેમવિજય થયા. જેમણે ઉપરાત તત્ત્વવિજયકૃત સ્તવન ચાવીસીની પ્રત સ. ૧૭૩૫ વર્ષે પાસ વિદ ૩ દિને શ્રી વીજાપુરના શ્યાહપુરમાં લખી. ૮–૧૪ આ. કે. આ પ્રતના પ્રારંભમાં લક્ષ્મીવિને નમસ્કાર કરેલ છે.
૩ ગુણવિજય—એમના શિષ્ય કેશરવિજયે સ. ૧૭૬૪ પોષ સુદિ ૩ દિને અમ્મદપુર ચૌમાસુ રહીને લખેલી જ્ઞાનસાગર કૃત શાંતિનાથરાસની પ્રત પ્ર. કાં. વા. ૫૪ પત્ર, ૪૭-૧૬મા. અને કેશરવિજયના શિષ્ય વિનીતવિજયના દૈવવિજયે સ. ૧૭૯૭ વષે આષાડ વદિ ૩૦ દિને રાત્રિના પ્રથમ પ્રહરે લખેલી મહેાષા શા મૃત દષ્ટિવિચાર સઝાયના ખાલાવખેાધની પ્રત મલી આવી છે. જે પ્રતના પુત્ર ૧૬ છે. ( પ્ર. કાં, વા. )

Page #160

વિજય ]
૧૨૭
સાહિત્ય પરિષદના અહેવાલમાં મુદ્રિત......તથા જૈન જ્યાતિ કાર્યાલય તરફથી પ્રકાશિત યશાવેલી ભાસ વગેરે. એમણે રચેલા ગ્રંથાના આદિ અંત વિભાગ સાથેની યાદિ ( સ્તુતિચતુર્વિશતિકાની ભૂમિકા.)
પ્રસ્તાવના
૩ ધર્મવિજય૧ ૧૫૬–સ. ૧૬૬૫માં રાજનગરમાં શ્રી વિજયદેવસૂરિની આજ્ઞાથી શુભવિજયે રચેલા કાવ્યકલ્પલતામકરંદ ( જે. ૫૭. પી. ૬, ૨૬; ખે. ભ. ), તથા દેવેદ્રસૂરિ કૃત દાનાદિ ચાર કુલક ઉપર સ. ૧૬૬૬ માં દેવવિજયે રચેલી ધર્મરત્નમંજૂષા નામકવૃત્તિ સઘવિજય સાથે એમણે સ ંશાધી હતી.
ગુણવિજયના ખીજા શિષ્ય સુમતિવિજય થયા. એમના શિષ્ય પ્રતાપવિજયે મીયાનગરે હરખચંદ પડનાર્થે લખેલી મહા યશેવિકૃત સીમંધરસ્વામી સ્તવન (૧૨૫ ગાથા)ની પ્રત ૧૨ જૈ. સ. એ. ૧૩૨૮માં છે.
<
સુમતિવિજયના બીજા શિષ્ય ઉત્તમવિજયે વિજયજિને દ્રસૂરિ રાજ્યે ( સ. ૧૮૪૧ થી ૧૮૮૪ વચ્ચે ) શ્રી રત્નશેખરસૂરિ કૃત શ્રાદ્ધવિવિધ ઉપર બાલાવબેાધ રચ્યા. ઉપરાક્ત ૧૨૫ ગાથાના સ્તવનની પ્રતના પ્રારભમાં એમને નમસ્કાર કરેલ છે.
૪ હેમવિજય-એમણે ‘ જબલગ ઉપશમ નાંહી રતી 'એ સઝાય રચેલી છે. તેની છેલ્લી કડીમાં—
શ્રી નયવિજય વિષુધવર રાજે, જાને જગ કીરિત.
શ્રી જવિજય ઉવઝાય પસાયે, વ્હેમ પ્રભુ સુખ સંતતિ ॥૬॥ આ પ્રમાણે પેાતાના નામના નિર્દેશ કરે છે, છતાં ઘણી ખરી પ્રતામાં ઉપાધ્યાયજીની કૃતિ તરીકે જ એળખાવવામાં આવે છે.
એમના શિષ્ય
જયવિ—શુભવિ૰—સુમતિવિરુના
શિષ્ય
રામવિજય થયા. જેએ વ્યાખ્યાન કળામાં ઘણા કુશળ હતા. એમણે ધર્માંદાસણ કૃત ઉપદેશમાળા ટીકા રચી ( પ્ર. હી. . ) અને

Page #161

૧૨૮
છો તૈનાતો રાહ [ ૩૩ મહેતુ કલ્યાણ ગુજરાતીમાં સં. ૧૭૬ માં તેજપાળરાસ, સં. ૧૭૬૬માં ધર્મદા
ઋષિરાસ, સં. ૧૭૮૫ વૈશાખ સુદિ ૭ ગુરૂવારે રાજનગરમાં શાંતિજિનરાસ, સં. ૧૭૮૮ પછી લક્ષ્મસાગરસૂરિ નિર્વાણરાસ, ચોવિસી, ૨૦ વિહરમાનજિનસ્તવને વગેરે રચાં.
એમના હસ્તાક્ષરની લખેલી પ્રત અમારા ભંડારમાં છે. '
એમના શિષ્ય પ્રતાપવિ—વિવેકવિ –પં. હેતવિ–પં. લખમીવિજયે સં. ૧૮૭૧ વર્ષે પ્રથમ ભાદ્રવા સુદિ ૧ દિને
૧૫૬ રેહ (આબૂથી લગભગ દક્ષિણમાં ૧૨ માઈલ ઉપર રાજપુતાના માળવા રેલ્વે સ્ટેશનનું ગામ )ના રહેવાસી શ્રીવંત શેઠ અને તેના કુટુંબના બીજા નવ જણાએ એકી સાથે દીક્ષા લીધી તે દશે આ હતા
શ્રીવંતશેઠ તેમની સ્ત્રી લાલબાઈ (બીજું નામ શિણગારદે) હતું. તેમના ચાર પુત્રો (ધારો મેધા) કુંવરજી (ક્લ) અને અજો. તેમની પુત્રી, તેમની બહેન, તેમના બનેવી અને ભાણેજ.
આ દશેનાં નામે આ પ્રમાણે રાખવામાં આવ્યાં– ૧ શ્રીવંત શેઠનું–કાંઈ જાણવામાં નથી. ૨ સ્ત્રીનું લાભશ્રી. ૩ ધારાનું
ધર્મવિજય. ૪ મેઘાનું મેરૂવિજય. ૫ કુંવરજી (કલે)નું વિજયાનંદસૂરિ ૬ અજાનું અમૃતવિજય. ૭ પુત્રીનું સહજશ્રી. ૮ બહેનનું રંગથી. ૯ બનેવીનું શાર્દૂલઋષિ. ૧૦ ભાણેજનું ભક્તિવિજય.

Page #162

વિજયે | પ્રસ્તાવના
૧૨૯ રાધનપુરમાં આત્માથે લખેલી શાંતિજિનરાસની પ્રતિ ૨૬૬-૧૫ વિ. ને. નં. ૩૧૬૫.
ધર્મવિજયના બીજા શિષ્ય ધનહર્ષ થયા. એમણે સં. ૧૬૫૩માં તીર્થમાળાસ્તોત્ર, સં. ૧૬૭૭ મકરસંક્રાતિ–પોષ સુદિ ૧૩ દિને જબૂદીપવિચારસ્તવન, દેવકુરૂક્ષેત્રવિચારસ્તવન, મદરીરાવણસંવાદ, વગેરે સેનાપુર (શિનર) માં, રચેલ છે. હરિઆલીઓ જેનયુગમાં પ્રગટ થએલ છે.
૪ ધનવિજ્યપ૭–એમણે સં. ૧૬૫૦ આસપાસ હરિણશ્રીષેણરાસ રચ્યો. સં. ૧૬૫૪ના વૈશાખ વદિ ૧૩ દિને અમદાવાદમાં પિતાના શિષ્ય ગુણવિજયને વાંચવા માટે હૈમવ્યાકરણ બહવૃત્તિદીપિકા લખી સં. ૧૬૭૨ અને ૧૬૮૫ની વચમાં વિજયદેવસૂરિના રાજ્યમાં દેવવિમળગણિએ રચેલ હીરસૌભાગ્ય કાવ્ય, સં. ૧૯૭૪માં વિજયસેનસૂરિશિષ્ય સંઘાવજ ગણિએ રચેલી કલ્પસૂત્રદીપિકા સં. ૧૬૮૧માં, સિંહવિમળગણિ કૃત જિનવૃષભ સમવસરણપ્રકરણ તથા ભવિષ્પકરણ એમણે સંશોધ્યા હતા. (જુઓ રાજકોટની ત્રીજી ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદૂના અહેવાલમાં પ્ર. આનંદશંકર બાપુભાઈ ધ્રુવને ગુજરાતનું સંસ્કૃત સાહિત્ય” નામને લેખ). મુનિસુંદરસૂરિ કૃત અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ–શાંતરસ ભાવના (વે. નં. ૧૬૬૨) ઉપર સંસ્કૃતમાં ટીકા રચી. (પ્ર. તત્ત્વવિવેચક સભા અમદાવાદ), સં. ૧૬૯૯માં રાજનગરના ઉષ્મા (ઉસમાન) પુરમાં ધર્મોપદેશલેશ નામનું આભાણુક શતક ૧૦૮ શ્લેકમાં રચ્યું. (પ્ર. આગ. સમિતિ ન. ૪૯ ), અને સં. ૧૭૦૦માં સપ્તતિકા નામના કર્મગ્રંથ પર બાલાવબોધ રચ્ય સં. ૧૭૦૨ જેઠ વદિ ૧૦ ગુરૂવારે લખેલી કર્મગ્રંથસ્તબક (ટબા)ની પ્રા. આ. વિ. મે ના. ભં.
: ૧૫૭ એમણે પોતાના માતાપિતા અને બે ભાઈ (કમળ અને વિમળ) સાથે દીક્ષા લીધી હતી.

Page #163

૧૩૦.
શ્રીનાસ્તોત્રો [૩૩ મહેકલ્યાણઅમદાવાદમાં છે. વિજયહીરસૂરિને બાદશાહ અકબર સાથે થએલા મેલાપમાં, ડામર તળાવ છેડાવવાના પ્રસંગમાં એમના નામને નિર્દેશ જેવામાં આવે છે, અને સં. ૧૬૪૮ની સાલમાં આઝમખાન પાસેથી તીર્થરક્ષાના ફરમાનને અમલ કરાવવામાં એમના શિષ્ય પૈકી
૧ ગુણવિજય–ઉપર જણાવેલ છે.
૨ કુંવરવિય–એમના શિષ્ય દીપવિજયના શિષ્ય દેવવિજયે સં. ૧૭૬૯ માંડવીમાં શીતળજિનસ્તવન, સં. ૧૭૭૮ મહા સુદિ ૭ રવિવારે કડીનગરમાં રૂપસેનકુમાર રાસ, સં. ૧૭૬ માં નેમરાજુલા ૧૨ માસ વગેરે રચ્યાં.
૩ વિમળવિજ્ય-એમના એક શિષ્ય કીર્તિવિજયના શિષ્ય જિનવિજયે સં. ૧૭૩૪ દશાડામાં જયવિજયકુવર પ્રબંધ એ.
બીજા શિષ્યો વિનીતવિજયે–સં. ૧૭૭૦ આસો સુદ 9 ભોમે જાબાલનગરે લિખિત સુમિત્રરાજર્ષિાસની પ્રત ૧૫-૧૫ ધો.
ત્રીજા શિષ્ય શુભવિજયના રામવિજયે સં. ૧૭૭૧ ભાવા સુદિ ૧ બાહુબલિ સ્વાધ્યાય, સં. ૧૭૭૨માં વિજયાદશમીએ ગેડી પાસસ્તવન, સં. ૧૭૭૩ આષાડ સુદ ૫ સુરતમાં વીરજિનપંચકલ્યાણકસ્તવન, ચોવીસી. સં. ૧૭૭૩ ભાદવા વદિ ૨ પછી વિજયરત્નસૂરિ રાસ વગેરે રચ્ય અને સં. ૧૭૫૯ મહા વદિ ૧૪ બુધે સૂર્યપુરનગર લખેલી કવિ ઋષભદાસ કૃત શ્રેણિકરાસની પ્રત. ૬૬-૧૫ પ્રા કાં. નં. ૩૭૫.
૪ સંઘવિજયે –ઉપરોક્ત ધર્મમંજૂષાના સંશોધન કાર્યમાં એમની પણ હાજરી હતી. સં. ૧૬૮૮ (?)વિક્રમસેન શનિશ્ચર રાસ રચ્યો.
૫ વિજય–એમણે હીરવિજ્યના પુણ્યપ્રાણીસઝાય અને સં. ૧૬૫૫માં ઉપા. કલ્યાણવિજય રાસ રચ્યો. (આ વખતે પ્રસ્તુત ઉપાધ્યાય વિદ્યમાન હતા. એ ધ્યાનમાં રાખવા લાયક છે).
૬ સેમકુશળ–વૈરાટનગરની પ્રશસ્તિના અંતે એમના નામને નિર્દેશ કરેલ દષ્ટિગોચર થાય છે.

Page #164

વિજ્ય ]
પ્રસ્તાવના
૧૩૧
^^
^^^
^^^^
^
^
પ્રસ્તુત મહોપાધ્યાય કલ્યાણવિજય, ઉપા. ધર્મવિજય પં. ધનવિજય, શુભવિજય, ધનહર્ષ વગેરેનાં પ્રશ્નો અને ઉત્તરે સેન– પ્રશ્ન તેમજ હીરપ્રનમાં સંકલિત કરવામાં આવેલાં છે.
૭ સાઇવિજય—એમના શિષ્ય જીવવિજયના શિષ્ય ચંદ્રવિજયે ધન્નાશાલિભદ્ર ચોપાઈ રચી.
બીજા શિષ્ય લાવણ્યવિજયના એક શિષ્ય નિત્યવિજયે સં. ૧૭૩૪માં એકાદશાંગસ્થિરીકરણ સઝાય રચી અને તેમના જ શિષ્ય વિજયે સં. ૧૭૬૦ આષાડ સુદિ ૧૧ સેમવારે સૂર્યપુરમાં લખેલી પ્રત સિનેર જે. સં. જ્ઞાનમંદિરમાં છે. ત્રીજા શિષ્ય ગંગાવિજયે સં. ૧૭૭૨ કાતિક વદિ ૧૦ ગુરૂવારે ગજસિંહકુમારરાસ અને સં. ૧૭૭૭ કાર્તિક સુદિ ૧૩ દિને માતરમાં કુસુમશ્રીરાસ ર.
૮ શુભવિજ્ય-સં. ૧૯૬૧માં હૈમનામમાળા બીજક (વિવેક ઉદે.), સં. ૧૬૬૩માં તર્ક ભાષા વાર્તિક કે જે પદ્મસાગરે શષ્ય (ક. વડો.), સં. ૧૬૬૫માં રાજનગરમાં વિજયદેવસૂરિની કાવ્યકલ્પલતા વૃત્તિ મકરંદ (જે. ૫૭, પી. ૬, ૨૬; ખેડા ભં) કે જે કલ્યાણવિ. ઉપા. શિષ્ય ધર્મવિજયે તથા મેરૂવિ શિષ્ય લાવણ્યવિજયે સંશોધેલ, સં. ૧૬૬૭માં સ્યાદ્વાદભાષા (કા. વડે. પ્ર. દે. લા. નં. ૩) અને તે પર વૃત્તિ, સં. ૧૬૭૧માં ક૯પસૂત્ર ૫ર ટીકા કે જે કતિવિમળ શોધી હતી. વિશેષમાં એમણે વિજયસેનસૂરિના રાજ્યમાં તે સૂરિને પુછાયેલા પ્રશ્નોના ઉત્તરોના સંગ્રહરૂપે ચાર ભાગમાં પ્રશ્નોત્તરરત્નાકર–પ્રોત્તરસંગ્રહ બીજું નામ (સેનપ્રશ્ન) સંકલિત કરેલ છે. તેમાં પોતાના ઉક્ત સર્વગ્રંથન (કલ્પસૂત્ર ટીકા સિવાય) ઉલ્લેખ કરેલ છે તેથી તે ગ્રંથ સં. ૧૬૫૭ને ૧૬૭૧ની વચમાં સંગ્રહિત કર્યો છે જોઈએ. એસ. પ્ર ૬૩ પ્ર. દે. લા. નં. ૫૧. એમના શિષ્ય (નામનિદેશ નથી) ગૂજરાતી ભાષામાં (સં. ૧૬૭૧થી”

Page #165

રૂ
૧૩ર શ્રીરૈનતીત્રો [૩૪ શ્રી સંઘવિજય સં. ૧૭૧૩ની વચમાં મહાવીર ૨૭ ભવ સ્તવન રચ્યું. પ૮(સાગર ભ. પાટણ પત્ર ૪ પ્ર. કાં. ભં.)
એમના શિષ્ય લાલવિજ સં. ૧૬૭૩ આષાડ વદિ ૪ રવિ છઠીડામાં જ્ઞાતાધર્મ ૧૯ અધ્યયન સઝાય (પ્ર. કાં.) નંદનમણીયારાસ (વિદ્યા.), સુદર્શનસઝાય સં. ૧૬૭૬ માગશર–કડીમાં, વિચારસઝાય, ભરતબાહુબલી સઝાય, યવનઋષિસઝાય વગેરે રચ્યાં છે.
૩૪ સંઘવિજયગણિ મેગલ સમ્રા અકબર નૃપ પ્રતિબંધક શ્રી હીરવિજયસૂરિજી પાસે મેઘછઋષિએ લેકા મતને ત્યાગ કરી સં. ૧૬૨૮માં દીક્ષા લીધી અને મેઘજીનું નામ ઉદ્યોતવિજય રાખ્યું. આ પ્રસંગે અમદાવાદના જૈન સંઘે માટે ઉત્સવ કર્યો હતો. આ દીક્ષા અવસરે મેઘજીની સાથે તેને ત્રીશ (અઠ્ઠાવીશ) શિષ્યોએ પણ તપાગચછની દીક્ષા લીધી હતી તે પૈકી ગણે નામના શિષ્યનું ગુણવિજય નામ રાખ્યું હતું. અને તેમના શિષ્ય તે પ્રસ્તુત કવિ સંઘવજયપ પોતે અહિં પૃ.
૧૫: ઉપરોક્ત સર્વ ગ્રંથમાં પોતાને હીરવિજયસૂરિના શિષ્ય જણાવે છે ત્યારે અહિં–શ્રી વીરપાટ પરંપરાગત, આનંદવમળ સૂરીસરે –
શ્રી વિજયદાનસૂરિ તાસ પાટિ, હીરવિજયસૂરિ ગણધશે. શ્રી વિજયસેનસૂરિ તાસ પાર્ટિ, વિજયદેવસૂરિ હિતધરો.
શ્રી કલ્યાણવજય ઉવઝાય પંડિત, શ્રી શુભાવજય શિષ્ય જય કરશે. આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે. છતાં એ બન્ને એક જ હોવાને સંભવ છે
૧૫૯ ગૂજરાત પાટણને વતની સંઘજી નામનો ગૃહસ્થ હતા. તેને સ્ત્રીથી એક પુત્રી થઈ હતી. પિતાને ૩૨ વર્ષની ઉમર થતાં હીરવિજયસૂરિના ઉપદેશથી દીક્ષા લેવાનું મન થતાં છેવટે સ્ત્રીની અનુમતિ લઈ, પિતાની પુત્રીનું લગ્ન કરી આપવા માટે ખોટી થયા વગર દીક્ષા લીધી, અને તેની સાથે બીજા સાત જણાએ દીક્ષા લીધી.

Page #166

ગણિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૩૩
૯૯ પર મુદ્રિત સસતીથી સ્તવનના અંતે વિજયસેનસૂરિના શિષ્ય હાવાનું જણાવે છે.
એમણે સ. ૧૬૬૯ આસા સુદિ ૩ શ્રી ઋષભદેવાધિદેવ જિનરાજ સ્તવન રચ્યું. જેની કર્તાએ પેાતે સ. ૧૬૭૦માં લખેલી પ્રત વિ. ધ. ભંડારમાં છે. સ. ૧૬૭૪માં વિજયદેવસૂરિ રાજ્યે કપસૂત્ર ઉપર કલ્પપ્રદીપિકા વૃત્તિ રચી. શ્ર. ૩૩૦૦, એની સ. ૧૯૮૧માં લખેલી પ્રત લીંબડીના જ્ઞાનભંડારમાં ૧૨મા દાબડામાં સચવાઇ રહી છે. પત્ર સંખ્યા ૧૫૫, સ. ૧૬૭૮માં સિંહાસનબત્રીસી, સ ૧૬૭૯ માગસર સુદિ ૫ અમરસેનવયરસેનરાજર્ષિ આખ્યાનક રચ્યું. સ. ૧૬૮૮માં દેવિજયે રચેલી દેવેદ્રસૂરિષ્કૃત દાનાદિ ચાર કુલક પરની ધરત્નમંજૂષા નામની વૃત્તિના સંશોધક તરીકે પણ એમનેા ઉલ્લેખ મળે છે.
એમના શિષ્ય વૃદ્ધિવિજય હતા કે જેમણે લખેલી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ વૃત્તિની પ્રતિ. કાં. વડા.માં છે. તેના ઉપર નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે—
सं. १६७४ वर्षे आश्विन सितत्रयोदश्यां लिखितं तपागच्छाधिराज भट्टारक श्रीविजयसेनसूरीश्वर तत्पट्टालङ्कार भट्टारक श्रीविजयतिलकसूरिराज्ये पं. श्रीसंघविजयगणि शिष्प ग वृद्धिविजयेन श्रीराजनगरसत्के शाखापुर उस्मा
નામ સૂરિજીએ સવિજય રાખ્યું ( જીએ સૂરીશ્વર અને સમ્રાટ્ પૃ. ૨૧૦ અને ૨૨૫). એ સંવિજય એમનાથી ભિન્ન હેાવા સંભવે. હીરવિ–સુમતિ વિ.ના શિષ્ય સિંહુવિજય હતા. જેમણે સ. ૧૫૭૫માં લખેલી મૃગાવતી આખ્યાનની પ્રત નિ. વિ. જી. મ. પુ. ગ્રાણસ્મામાં છે. ( જીઓ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ પૃ ૧૮૪, નં. ૭૭૧ ) એમને પણ કવચિત્ સઘવિજયના સ્થળે મુકી દેવા ભૂલ થઇ જાય છે.

Page #167

૧૩૪ શ્રી નૈનસ્તોત્રોદ [૩૬ હસપુરે તિમ બીજા શિષ્ય સૂરવિજ્ય-એમણે સં. ૧૬૬રમાં લખેલી સપ્તપદાથીની પ્રત રાધનપુરમાં છે. (પ્રશ. પૃ. ૧૬૭).
૩૫ રવિસાગર તપાગચ્છીય હસાગર શિષ્ય રાજસાગર શિષ્ય સહજસાગરના શિષ્ય થાય છે. એમણે સં. ૧૬૩૬માં રૂપસેનચરિત્ર (કાં. છાણી), સં. ૧૬૪૫ માંડલમાં ખેંગાર રાજ્ય કર૦૦ શ્લેક પ્રમાણ પ્રદ્યુમ્નચરિત્ર (કા. વડ, હાલા. પાટણ, પ્ર. હી, હ) અને સં. ૧૬૫ વર્ષે ઉન્નત (ઉના) નગરમાં મૌન એકાદશીકથા (બુલર ૨, નં. ૨૨૬. હાલા. પાટણ, ગુ. નં. ૪૮, ૨૨), વીરસ્તુતિ, મહાવીરસ્તાવ, ગૌતમસ્તુતિ બે, નેમિળનસ્તવન, હીરવિજયસૂરિસ્તવન (આમાં દરેક પદના અક્ષરે મેળવતાં શ્રીઆનંદવિમળસૂરિ. શ્રીવિજયદાન મુનીશ, શ્રી રાજપાળ ૬૦ વિશારદ અને ગુરુ હીરવિજય યતિ પાદ આ પ્રમાણે નામો નિકળે છે.) વગેરે રચેલ છે.
એમણે હીરવિજયસૂરિને પુછેલા પ્રશ્નો હીરપ્રશ્નમાં અને વિજયસેનસૂરિને પુછેલા સેનપ્રશ્નમાં દૃષ્ટિગોચર થાય છે.
૩૬ હંસરત્ન તપાગચ્છીય વિજયરાજસૂરિના? ૬૧ શિષ્ય જ્ઞાનરત્ન-ન્યા
૧૬૦ પિપ્પલકગ૭ સ્થાપક શાંતિસૂરિના સંતાનને પટ્ટ પર પરામાં પૂર્ણચંદ્ર શાખામાં ૧૫મી પાટે પધ્વતિલકસૂરિધર્મસાગરસૂરિ વિમળપ્રભસૂરિના શિષ્ય હતા. એમણે સં. ૧૬૪૨માં મહા વદિ ૭ રવિવારે જંબુકુમાર રાસ રચેલ છે. એમની પાસે વિદ્યાભ્યાસ કર્યો હેય અગર કોઈ કારણને લઈને પૂજ્ય ગણતા હોય.
૧૬૧ ગૂર્જરદેશના કડીવાસી શ્રીમાલીવંશીય ખીમાશાહ પિતા ગમત દે માતા મૂળનામ કુંવરજી જન્મ સં. ૧૬૭૭ વૈશાખ સુદિ ૩, દીક્ષા સં ૧૬૮૯ અષાડ સુદિ ૧૦ ને દિને રાજનગરમાં શાહ મનજીએ કરાવેલા ઉત્સવપૂર્વક વિજયાનંદસૂરિ પાસે પિતા સહિત

Page #168

રત્ન ]
પ્રસ્તાવના
૧૩૫
નરત્નના શિષ્ય હતા. એમને સત્તાકાળ સં. ૧૭૫૫થી સં. ૧૭૮૬ એમણે સં. ૧૭૫૫ માઘ સુદિ ૩ મંગળવારે ગ્રેવીસી રચી. સં. ૧૭૮૧ માં ધનેશ્વરસૂરિકૃત શત્રુંજય મહામ્ય ઉપરથી શત્રુંજય મહા
મોલ્લેખ નામને ૧૫ સર્ગમાં સાદા સંસ્કૃત ગદ્યમાં સાર રો (વે. નં. ૧૭૭૬), સં. ૧૭૮૬ ફાગણ વદિ પ ગુરુવારે ઉનામાં શિક્ષાશતક દુહા બનાવ્યા. સં. ૧૭૯૮ પહેલાં અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ ઉપર લીધી. દીક્ષા નામ કુશળકિય સૂરિપદ સં. ૧૭૦૪ (૧૭૦૩) શિરેણીમાં વિજયાનંદસૂરિએ આપી પિતાના પટ્ટધર બનાવ્યા. શા. રાઉતે પદ મહોત્સવ કર્યો. સં. ૧૭૦પમાં ખંભાતમાં વિમળાદે શ્રાવિકાએ વંદના મહોત્સવ કર્યો. સં. ૧૭૦૬માં ખંભાતમાં ભટ્ટારક પદ. સં. ૧૭૨માં દુષ્કાળ પડતાં અમદાવાદના મનિયા સુત શાંતિદાસે તે માટે પુષ્કળ દ્રવ્ય ખચ્ચે સં. ૧૭૪૨ અષાડ વદિ ૧૩ ખંભાતમાં સ્વર્ગવાસી થયા.
મેહનાતીય શ્રીવંતલાલજી પિતા. લલિતાદે માતાના બે પુત્રો નામે માલજી અને રામજીએ અમદાવાદથી શત્રુંજયને સંઘ કાઢો ને આ સૂરિ સાથે યાત્રા કરી. સં. ૧૭૨૩ ફ, સુદિ ૭ (જુઓ વિજયરાજસૂરિ રાસ પરથી હકીક્ત. જેયુગ કા. માગશર ૧૯૮૩ ને અંક).
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૭૦૬–૧૭૧૦ના. ૨, સં ૧૭૦૬ ૨૧-બુ. ૧, સં. ૧૭૦૬-૧૦-૨૧ બુ. ૨, સં. ૧૭૨૧ જિ. ૨.
આ વિજ્યરાજસૂરિના શિષ્ય દાનવિજયે પિતાના શિષ્ય દશનવિજય માટે કલ્પસૂત્ર પર દાનદીપિકા નામની ટીકા ( ક. છાણી.). અને સં. ૧૭૭૦ની આસપાસ ગૂર્જરધરામાં વિખ્યાત • એવા શેખ ફત્તના પુત્ર બેડમીયાને શીખવા માટે શબ્દભૂષણ નામનું એક સંસ્કૃત વ્યાકરણ પદ્યમાં રચ્યું (વે નં. ૮૫; ભાં. ૧૮૮૨– (૩ નં. ૪૫૭ ).

Page #169

૧૩૬
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[ ૩૭ શ્રી વિદ્યાવિમળ–
બાલાવબેાધ રચ્યા. ( પ્ર. પ્રકરણ રત્નાકર ભા. ૩ ) તે ઉપરાંત શખેશ્વરપાનાથછંદ, વાસુપૂજ્યજિનસ્તવન, વગેરે રચેલ છે.
સ. ૧૭૬૪ ચૈત્ર સુદ ૧૫ ગુરુવારે પાટણમાં લખેલી એમના હસ્તાક્ષરની યશેાધરચરિત્રની પ્રત જૈ. આ. પુ. સૂરતમાં છે ૩૭ વિદ્યાવિમળ
અહિં પૃ. ૨૦૬ ઉપર મુદ્રિત પાર્શ્વજિનસ્તવનના કર્તા પોતાને વિદ્યાવિમળના શિષ્ય હાવાનું જણાવે છે. પોતાનું નામ દર્શાવતા નથી. વિદ્યાવિમળના રચેલા કાઇ ગ્રંથ અદ્યાધિ ઉપલબ્ધ થયા નથી તેથી એમની ગુરૂપર’પરા માટે ચાક્કસ નિર્ણય થઈ શકે તેમ નથી. તથાપિ ૫. . વિ. સં. ના. ભ. ચાણસ્મામાં અત્યારે અસ્તિત્વ ધરાવતી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણુસૂત્રની પ્રતિની અન્તે
तपागच्छनायक परम्परागत श्रीश्रीश्रीश्री श्री श्री श्रीहेमविमलसूरिश्वराणामन्तेवासिनां पं. श्री ३ श्री प्रमोदमण्डनगणिवराणां शिष्यदेश्य पण्डितमण्डलीमण्डन-भूभामिनीभालस्थलतिलकायमान - अस्मादशां चित्तचकोरमण्डनपण्डितशिरोमण्डन - पण्डितश्रेणीशिरोमणि पण्डित श्री श्रीश्री सुमतिमण्डनगणितच्छिष्याणुना सहजविमलेना लेखि । स्ववाचनकृते पण्डित श्री श्री श्रीविद्याविमलवाचनकृते तथा ग० श्री १९२ विजय विमलवाच्यमाना आचन्द्रार्क नन्दतु वाच्यमाना । श्री शङ्खेश्वरपार्श्वनाथ प्रसादात् लिपीकृता संवत् १६५४ वर्षे अणहिल्लपुरनगरे । श्रीः । -પ્રશસ્તિસંગ્રહ ભા. ૨, પૃ. ૧૫૪. પ્રત નં. ૬૦૫
૧૬૨ તપાગચ્છીય (ન.૩૧) આનંદવિમળસૂરિના શિષ્ય હતા. એમણે વિજયદાનસૂરિરાજ્યે (સં. ૧૬૨૨ પહેલાં) ગચ્છાચારપયન્ના પર ટીકા લખી (પ્ર. આ. સમિતિ ન. ૩૬) સ. ૧૬૨૩માં ઔપમિકાદિ ૫ ભાવ ઉપર ભાવપ્રકરણ અને તેની સ્વાપન્નવૃત્તિ અવસૂરિ (મુદ્રિત), બંધાય સત્તા પ્રકરણ અને તેના ઉપર સ્વાપન અવસૂરિ

Page #170

ગણિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૩૭
આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ નજરે પડે છે તેથી સહુજવમળના જ શિષ્ય હાવા સંભવે. મારી આ કલ્પના સત્ય જ હાય ! એમના વશવૃક્ષ આ પ્રમાણે ફલિત થાય
હેવિમળર
પ્રમાદમ નગણિ
સુમતિમ ડનણુ. I
સહજાવમળ
1
વિદ્યાવિમળ
વિજયવિમળ
સં. ૧૫૩૪માં આનંદિવમળમુરિશિષ્ય વાનરૠષિ-વિજયવિમળ કૃત ગચ્છાચારપયન્નાની ટીકા ( પ્ર. વ્યાવિમળ ગ્રંથમાળા ન. ૨૫) ના લેખન અને સ ંશાધન કાર્ય માં પણ એ મદદગાર હતા. સ. ૧૭૦૩ કાર્તિક સુદિ ૧૦ શનિવારે એમણે લખેલી ભરતખાહુબલિ પ્રબંધની પ્રત રત્ન. ડે. માં છે.
(પ્ર.આ. સભા.)- પ્રથમ રચેલી ગચ્છાચારપયન્નાની લઘુ ટીકા ઉપરથી સ. ૧૬૩૪માં વિસ્તૃત (મેટી) ટીકા. (પી. ૫, ૧૬૧, કાં. વડા. મુહૂ ૬ ન. ૮૩૫ પ્ર. યા. વિમળ ગ્રંથમાળા. ન. ૨૫), તદુલવેયાલિયપયન્તા પર અવર (પ્ર. દે. લા. નં. ૫૯) કે જેના પરથી સં. ૧૬ ૫૫માં તેના શિષ્ય વિશાલચુ દરે નાગપુર (નાગાર)માં સક્ષેપ કર્યાં. (પ્ર. કાં.) જિતેંદ્રવ્યા॰ અનિદ્રકારિકા અવસૂરિ (વિવેક. ઉદ્દે.) જયાન દસૂરિ કૃત સાધારણજિનસ્તવન પર અવર પી. ૪, ન. ૧૩૬૯), સ. ૧૬૬૨માં હર્ષ કુલગણિકૃત બંધ હેતૂથ્ય ત્રિભંગી પર અવર ભાં. ન, ૧૧૬૫ ) પ્રાચીન ૪ કગ્રન્થોની · પ્રસ્તાવના પ્રતિલેખનાકુળક ૨૮. પ્રા. ગાથામાં રચ્યું (કાં. વડા.) સ. ૧૬૩૯માં હીરવિજયસૂરિએ રચેલી જખૂદ્દીપપ્રજ્ઞપ્તિ વૃત્તિના સશાષક તરીકે એમના પણ ઉલ્લેખ નજરે પડે છે.

Page #171

૧૩૮ જૈન સ્તવનોદ [૮ શ્રી શિવ સુંદર
૩૮ શિવસુંદર આ નામની બે વ્યક્તિઓ ઇતિહાસને પાને ચઢેલી નજરે પડે છે તે આ પ્રમાણે—
૧ ખરતરગચ્છીય ખેમશાખા સંસ્થાપક ક્ષેમકીર્તિ સંતાનીય શિવસુંદર પાઠક. એમના શિષ્ય હેમસેમ-જ્ઞાનાનંદના શિષ્ય ભુવનકીતિ (બીજા)એ સં. ૧૭૦૩ મહાવદિ ૧૧ ગુરૂ ખભાતમાં ગજસુકુમાળચોપાઈ, સં. ૧૭૦૬ મહા સુદિ ૩ ગુરૂ ઉદયપુરમાં અંજનાસુંદરીરાસ ર.
૨ કવળાગચ્છીય. (જિનવિ. પ્રા. લે. . ૩૧૬ સં. ૧૯૦૩). આ બેમાંથી અહિં પૂ. ર૦૪ પર મુદ્રિત યમકમય સ્તોત્રના કર્તા કેણ હશે તેને નિર્ણય કરવું મુશ્કેલ છે. તથાપિ પ્રતે જરા જીર્ણ અવસ્થાની ઉપલબ્ધ થાય છે તેથી ખેમશાખાના જ આચાર્ય હેય એમ મારું માનવું છે.
આ સિવાય એમની કૃતિ વસંવરસંગ પાર્શ્વજિનસ્તવન સટીક પ્ર. જે. છે. મહેસાણા મળી આવે છે. ' ઉપસંહાર–
આ વિભાગમાં આપેલાં દર સ્તોત્રોના ૩૮ રચયિતાઓને ટુંક પરિચય અહિં સમાપ્ત થાય છે. ગચ્છવ્યાહ તથા કદાગ્રહને દૂર રાખી
ખરતર, તપ, અંચલ, અને પાર્ધચંદ્ર વગેરે કોઈને પણ ભેદભાવ રાખ્યા સિવાય દરેકને એગ્ય ન્યાય આપવામાં આવેલ છે, છતાં ઈતિહાસને વિષે અત્યંત ગહન અને પુષ્કળ શોધખોળને માંગનારો હોવાથી કોઈ સ્થળે ખુલના થવા પામી હોય અગર કોઈની લાગણી દુખાય તેવા શબ્દો લખાયા હોય તે તેની ક્ષમા આપવી એ સજ્જનને ધર્મ છે.
પ્રસ્તાવના લગભગ ચાર પાંચ ફરમા જેટલી લખવા ધારેલી, પરંતુ તેત્રપ્રણેતાઓની ગુરુપરંપરા, શિષ્યસંતતિ, અન્ય કૃતિઓ

Page #172

પાક]
પ્રસ્તાવના
૧૩૯
અને સમાન નામધારક ભિન્નભિન્ન ગચ્છમાં થએલી વ્યકિતઓ વગેરેની નોંધ લેતાં અનાયાસે બમણી વિસ્તૃત બની ગઈ છે. તથાપિ કેટલીક ઉપયોગી અને નવીન બાબતો ઉપર પ્રકાશ નાંખતી હેવાથી વાંચકોને અપ્રિય નહી લાગે તેમજ જેને સળંગ ઈતિહાસ
જવાની ઈચ્છા ધરાવનારાઓને કંઈક અંશે માર્ગદર્શક થશે એવી આશા છે.
આ ગ્રંથના સંપાદન કાર્યમાં પ્રાચીન પ્રતિ વગેરેના પ્રદાનથી સહાયતા આપનાર પાટણ બિરાજતા વયોવૃદ્ધ પૂજ્યપાદ પ્રવર્તકજી શ્રીકાંતિવિજયજી મહારાજ તથા પરમ પૂજ્ય પ્રાતઃસ્મરણીય ગુરૂદેવ (દક્ષિણ વિહારી શ્રી અમરવિજ્યજી મહારાજ)ને ઉપકાર કદિ પણ ભૂલી શકાય તેમ નથી. આ પ્રસ્તાવના યોજવામાં– ગ૭મતપ્રબંધ
સંપાદક આચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરજી. જેનરાસમાળા ભા. ૧ ધાતુપ્રતિમા લેખ સંગ્રહ ભા. ૧-૨ , પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ ભા. ૨ શ્રી જિનવિજયજી. જૈન ઐતિહાસિક ગૂર્જરકાવ્ય સંચય ,, વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણી. ઐતિહાસિક સઝાયમાળા ભા. ૧ , વિધમસરિજી. ઐતિહાસિક રાસ સંગ્રહ ભા. ૨ ,, પ્રભાવચરિત્રપલેચન પેજક મુનિ શ્રી કલ્યાણવિજયજી જૈન ગૂર્જર કવિઓ ભા. ૧-૨ વકીલ મેહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ જૈન સાહિત્યને સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ પ્રશસ્તિસંગ્રહ
, જૈન સાહિત્ય પ્રદર્શન અમદાવાદ જેસલમેરૂભાંડાગારીયસૂચિ પ્ર. ગા. એ. સિરીઝ વડેદરા. વગેરે મુદ્રિત ગ્રંથને આધાર લેવામાં આવેલ છે, માટે તે તે ગ્રંથના સંપાદક મહાશયે તેમજ પ્રકાશકોને અને આભાર માનવામાં આવે છે.

Page #173

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
મારી અલ્પમતિ પ્રમાણે કાળજીપૂર્વક સંશાધન કાર્ય કર્યું છે; છતાં અનાભાગ પ્રમાદવશાત્ જે કંઈ અશુદ્ધિ રહેલી દષ્ટિગાયર ચાય તેની ક્ષમા યાચી, સુધારી વાંચવા માટે વાચકેાને અભ્યના કરી, જિનેશ્વરદેવનાં ાત્રાનું પઠન—પાઠન કરી ભવ્ય જીવા સમ્યક્ત્વની નિલતાપૂર્ણાંક આત્મશુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી અને અપાર સંસારસમુદ્રને સુતર બનાવા એવી હાર્દિક અભિલાષા રાખતા વિરમું છું.
તા. ૨૦-૯૫૩૬
શીનાર. જૈન ઉપાશ્રય.
૧૪૦
દક્ષિણવિહારિ મુનિશ્રીઅમરવિજયજી મહારાજના ચરણસેવક મુનિ ચતુવિજ્ય

Page #174

૧૪૧ જૈનસ્તોત્રસંહ
ભાગ ૧ લો.
સંપાદક મુનિ મહારાજ શ્રી ચતુરવિજ્યજી
કિમત પાંચ રૂપિઆ લગભગ ૭૦૦ પાનાં, બેરંગી જેકેટ, ઉવસગ્ગહરે તેત્રનાં (૧) જગવલ્લભ, (૨) સૌભાગ્યદાયિ, (૩) લક્ષ્મીવૃદ્ધિકર, (૩) ભૂતાદિનિગ્રહકર, (૫) સર્વજવરહર, (૬) શાકિનીનિગ્રહકર તથા (૭) વિષનિગ્રહકર સાત યંત્ર અને કલિકુંડ પાર્શ્વનાથનો યંત્ર વગેરે આઈપેપર ઉપર છાપેલાં આઠ યત્રા.
– તથા :–
૧. શ્રી ધર્મષસૂરિકૃત મહામ—ગર્ભિત શ્રી અજિતશાન્તિસ્તવ, (૨) શ્રી વાદિદેવસૂરિકૃત કલિકુપાર્શ્વજિનસ્તવ (૩) શ્રી મુનિચન્દ્રસૂરિકૃત કલિકુડપાર્શ્વજિનસ્તવ, (૪) શ્રી જિનપ્રભસૂરિકૃત મંત્રગર્ભિત ; શ્રી ગૌતમસ્તોત્ર, (૫) શ્રી આર્યનન્દિાલકૃત મંત્રમય વૈરાટવાસ્તવ, (૬)
શ્રી શુભસુન્દરમણિકૃત યંત્રમંત્રભેષજાદિગર્ભિત શ્રી યુગાદિદેવસ્તવ, (૭) મન્નાધિરાજસ્તોત્ર, (૮) ઉપસર્ગહરસ્તોત્ર શ્રી ચન્દ્રસૂરિની મત્રમય ટીકા સહિત (૯) પદ્માવત્યક પાંચસે બાવીસ લેક પ્રમાણ શ્રી પાર્ષદેવગણિ વિરચિત મંત્રમય ટીકા તથા (૧૦) શ્રી ધર્મઘોષસૂરિકૃત શ્રી પાર્શ્વનાથમાલામ–સ્તવ વગેરે મંત્રમય તેને અમૂલ્ય સંગ્રહ. જેના ઉપર પશ્ચિમાત્ય વિદ્વાનોના સેંકડે અભિપ્રાયો મળી ચૂકેલા છે, તેમાંના કેટલાક અભિપ્રાય જોડેનાં પાનાંઓ ઉપર વાંચવા વાચકને ભલામણ છે.

Page #175

982 કેટલાક અભિપ્રાય
(1) Prof. M. Winternitz Prague ( Czechoslovakia)
Jan. 5th. 1933. * * * * This beautiful collection of Jaina Stotras will be welcome to all students of Jaina literature.
Yours sincerely,
M. Winternitz. (2) Professor Dr. Stien Konow
Oslo. Jan. 8th. 1933. Dear Mr. Nawab,
I beg to send you my sincere thanks for kindly letting me have a copy of the beautiful edition of the Jaina Stotra Sandoha Part I. It has been a pleasure to look through it, and it will be very convinient also as a handy reader, I am convinced that many European scholars would welcome an edition of the Sacred Scriptures of the Jaina religion on similar lines, in small handy volumes, and some day I hope that we shall get such a series.
Yours sincerely, Stien Konow.

Page #176

983
(3) Dr. L. Alsdorf. Ph. D.
Berlin. 7th. Feb. 1933. Dear Sir,
I have much peasure in acknowledging the receipt of " Jaina Stotra Sandoha Part I.' x x x * * * May this promising first volume of the new series soon be followed by other jewels from the hidden treasures of Jain literature !
Yours truly, . Dr. L. Alsdorf. Ph. D. (4)
British Museum,
London. W. C. I. 4th, Jan. 1933. Sir,
x x x x The book is very interesting and in many respects valuable; I wish you all success in your enterprise.
Yours faithfully,
L. D. Barnett. (5)
Walter Ruben
Frankfurt. A. M.
28-1-33 (Germany) Dear Sir,
Itbank you very much for your valuable book. The learned Introduction, the very full

Page #177

988
index, the.diagrams and the other appendices are extremely useful additions to the prayers who are till now not in any sense known in Europe as they are worth to be! We European scholars generally read only the philosophical books and biographies of the Jains, but up to date we did not know what a great treasure of religious feelings and high-class poetry is invested in your prayers ! Many thanks for this welcomed gift ! I hope that you will be in a position further to pursue your edition of such jewels of your religion ! That will be a good help for the science of India, of Jainism, of the general history of religions, and you will get many friends by this work !
Sincerly yours Walter Ruben.
NOTE
Besides these valued opinions we have felicitations from Dr. Schubring of Germany, Dr.Guerinot of Paris, Dr. Stien of Prague, Dr. Glesenap of Koenigsberg and many other distinguished scholars. We regret, encroachment on our limited space does not allow us to print them all.
-Sarabhai Nawab.

Page #178

ही श्री पार्श्वनाथाय नमः | अनेकजैन पूर्वाचार्यविरचितः
श्रीजैन स्तोत्रसन्दोहः ।
द्वितीयो विभागः ।
*
[ १ ] श्रुतकेवलिश्रीभद्रबाहुस्वामिसूत्रितं श्रीद्विजपार्श्वदेवगणिरचितलघुवृत्त्या विभूषितं उपसर्गहरस्तोत्रम् ।
--- 88520
धरणेन्द्रं नमस्कृत्य, श्रीपार्श्व मुनिपुङ्गवम् । ' उपसर्गहर' स्तोत्र - वृत्तिं वक्ष्ये समासतः ॥ १ ॥
प्रणतसुरासुरललाट विन्यस्तमुकुटश्रेणिसमाश्रितस्य चञ्चच्चूडामणिदम्भोछिप्रमुख रत्नप्रभाप्राग्भार प्रकाशितपादपङ्केरुहस्य श्रीपार्श्वनाथस्य सम्बन्धि मन्त्रस्तोत्रं ' उपसर्गहर 'नामप्रख्यातं पञ्चगाथाप्रमाणम् । तस्य मया कथित - वृद्धोपदेशेन अस्यैव स्तोत्रकल्पानुसारेण चात्मनः स्फुटावबोधनिमित्तं संक्षिप्तावृत्तिर्विधीयते । [ मध्यगाथा ] तस्य चाद्यां गाथामनुक्रमेणाह -
उवसग्गहरं पासं पासं वंदामि कम्मघणमुक्कं । विसहरविसनिन्नासं, मंगलकल्लाणआवासं ॥ १ ॥
·
,
, वयं ' (?) इति ख पाठः ।

Page #179

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभद्रबाहुअस्य व्याख्या-वन्दामि-स्तौमि । के कर्मतापन्नम् ? पार्श्वनाथस्वामिनं अशोकायष्टमहाप्रातिहार्यपूजासमन्वितं चतुस्त्रिंशद् बुद्धातिशयोपेतं त्रयोविंशतितीर्थकरेभ्यः श्रीपार्श्वमाथस्वामिनः समवसरणभूतलं तत्सर्वबाह्य तस्य सम्बन्धापनमनेकं प्राकारत्रयालडकृतगोपुररत्नमयकवसीस(पिशीर्ष)तो. रणविराजितमवनितलानि । योजनहारीणि २प्रसन्नभव्यलोकहृदयानन्दकारीणि प्रधानाऽर्धमागधीभाषाविशेषेण समकालमेव चित्रस्वरूपनरामरादिजन्तुसंशयसन्दोहापोह समन्वाद्यनेन (सम्पादनेन)स्वविहारपवनप्रसरेण ? पञ्चविंशतियोजनप्रमाणं चतुर्दिग्विभागमहीमण्डलमध्ये सर्वव्याधिरजोराशेरपसारणेन चतुर्विधश्रीश्रमणसङ्घदेवनरेन्द्रदानवचारणविद्याधरकिन्नरनारीतियञ्च (क ?)प्रमृतिभिरमृतरसं(मिव) पीयमानं निरन्तरं चित्तालाददानमिति ध्यानमित्युच्यते । पुनरपि कथम्भूतम् ? उपसगेहरमिति । कः शब्दार्थः ? उच्यते-'सृज विसर्ग' (पा. धा० १४१५) इत्यस्य धातोरुपशब्दपूर्वकस्य उपसर्जनं उपसगः । 'भावे' (कातन्त्रे सू० ७५० पृ० २१४ ) घञ्प्रत्ययः ‘नामिनश्चोपधाया लघो: ' ( कातन्त्रेभू० १०६ पृ० ११७ ) इत्यनेन सूत्रेण गुणे कृते पश्चात् 'चजो: कगौ धुवानुबन्धयोः' (कातन्त्र सू० ५४२, पृ० १९०) इत्यनेन सूत्रेण गादेशे कृते उपसग इति सिद्धम् । 'हुञ् हरगे' (पा. धा० ८९९) इत्यस्य धातोः हरणं इरः ‘स्वरबृदृगमिग्रहाम् ( अल ) (कातन्त्रे सू० ५७५ पृ० १९४ ) ' अलप्रत्ययः । 'नाम्यन्तयोर्धातुविकरणयोर्गुणः' (कातन्त्रे सू० ३२, पृ० १८७) हरः इति सिद्धम् । उपसर्गहर-प्रत्यहविध्वंसकमित्यर्थः । पार्श्वमितिशब्देन पार्श्वनामा यक्षः स उच्यते । तत्र पार्श्वनाथतीर्थसमुत्पन्नस्त्रयोविंशत्तिमो यक्षराट् अष्टाचत्वारिंशत्सहस्रयक्षपरिवृतः श्रीपार्श्वनाथपादयुग्मसेवां करोति । पुनः कथम्भूतम् ? ' कर्मघनमुक्तं', क्रियन्ते इति कर्माणि, घनानि च तानि कर्माणि
१ ‘यान्वमने ' इति ख-पाटः । २ 'प्रसरन्त' इति ख पाठः। ३ 'समत्पाद्यनेन ' इति ख-पाठः । ४ एष सूत्रपृष्टाको दोयते १९५२ तमे थैक्रमीयाब्दे हीराचन्द्रनेमिचन्द्रप्रेष्ठिना प्राकाश्यं नीतायाः कातन्त्ररूपमालाया आधारेण ।

Page #180

स्वामिप्रणीतम् ] उपसर्गहरस्तोत्रम् । च. 'क्वचित् परनिपातोऽपि' इति ( वचनात् ) कर्मघनानि तैर्मुक्तम् , निबिडकर्मरहितमित्यर्थः । पुनरपि कथम्भूतम् ? ' विषधरविषनि शं' दुपसर्पविषविनाशकमित्यर्थः । कथम्भूतम् ? 'मङ्गलकल्याणावासं' । मङ्गलमिति कः शब्दार्थः ! उच्यते-'अगि-रगि-लगि-मगी'ति दण्डकधातुरस्य ‘इदितानुसधातोः' इति विहितकुणादिकाडलभूतप्रत्ययान्तस्य अजुबन्धले पे च कूने प्रथमकवचनान्तस्य मङ्गलमिति रूपं भवति । मङ्गयते यथाहितमनेनेति मालम् । मङग्यते-विधिना गम्यते-साध्यते इति यावत् । अथवा मङ्गेति धर्माभिधानम् । ‘रा ला आदाने' इत्यस्य धातोर्मङ्ग उपपदे ' आतोऽनुपसर्गात् क: ' ( कातन्त्रे सू० ५८७, पृ० १९५ ) इति कप्रत्ययान्तस्य ‘आतो लोप इट् कित्रित्ती (?)' अनेन सूत्रेणाकारलोपे च कृते प्रथमैकवचनान्तस्यैव मङ्गलमुभ(रूपं?)सिद्धमिति। कल्याणमिति कः शब्दार्थः ? उच्यते-'अण रण' इत्यादिदण्डकधातोः कल्यशब्दपूर्वकस्य कल्यमणतीति कल्याणं कर्मण्यपि ' अस्योपधाया ( दीपों वृद्धिर्नामिनामिनिचटसु') ( कातको सू० २२३, पृ० १३६ ) इत्यनेन सूत्रेण अकारदीर्घत्वम् । 'समानः सवर्ण दी, भवति ( परश्च लोपम्' ( कातन सू. २४ पृ. ५ ) इत्यनेन दीर्घ कृते द्वितीयैकव बनान्तस्यैव कल्यागं सिद्धमिति । आवासमिति कः शब्दार्थः ? उच्यते- वस निवासे' इत्यस्य धातोः आशब्दपूर्वकस्य आवासनं आवासः। भावे घनि कृते च समासे 'अस्योपधाया० ' ( कातन्त्रे सू० २२३ ) इत्यनेन सूत्रेण कृते दीर्घ आवासं-निवासं रमणीयं स्थानं श्रीपार्श्वनाथजिनाज्यम् । इति गाथार्थः ॥ १ ॥
अधुना वृद्धसम्प्रदायः- उपसर्गहरं पार्श्व प्रत्येकमष्टयन्त्रमन्त्रदर्शनायाह-क्षकारनामगभिंतस्य बायेषु चतुर्दलेषु पार्श्वनाथ दातव्यम् । दलाग्रेषु हरः ४ इति न्यसेत् । बाह्ये ह हा हि ही हु हु हे है हो हो हं हः वेष्टयेत् , मायाबीजे त्रिगुणं वेष्टिते यन्त्रम् । १
*वंकारनामगभिंतस्य बहिश्चतुर्दलेषु पार्श्वनाथ दातव्यम् । बहिर्हरर . * द्वितीययन्त्रज्ञापकः पाठः पतितो भाति ।

Page #181

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभद्रबाहुनिरन्तरं पूरयेत् । बाह्य द्वादश ह हा इत्यादि वेष्टयेत् । बाह्ये अकारादिक्षकारपर्यन्तं वेष्टयेत् । मायाबीजं त्रिगुणं वेष्ट्य, तृतीयं यन्त्रम् । ३
हूंकारनामगर्भितस्य शेषं पूर्ववत् सर्व द्रष्टव्यम् ४। हं हं नामगभिंतस्य हकारं वेष्टयेत् । बाह्ये षोडश स्वरानावेष्टयेत् शेष पूर्ववत् ५ ।
___ पश्चमयन्त्रवद् झंनामगर्भितस्य बहिरष्टदलेषु ॐ पार्श्वनाथाय स्वाहा दातव्यं, शेषं पूर्ववत् यन्त्रम् ६। हं (हं?) कारनामगभितस्य बाह्ये मायया वेष्टयेत् । बहिः ॐ पार्श्वनाथाय स्वाहा वेष्ट्यं, शेषं पूर्ववत् ॥ ७ ॥
एतेषां 'सप्तयन्त्राणामपि कुङ्कमगोरोचनया भूर्जपत्रे संलिख्य कुमारी(कतिंत) सूत्रेणावेष्टय वामभुजदण्डे धारणीयं जगद्वल्लभसौभाग्ययशोलश्मीवृद्धिभूतपिशाचराक्षसज्वरप्रहदोषशाकिनीविषमविषधरप्रभृतिभयरक्षा भवति । ॐ ह्रीं श्रीं हर हर स्वाहा । अस्य क्रिया-अष्टोत्तरशतश्वेतपुष्पैदिनत्रयं श्रीपार्श्वनाथसमीपे क्रियमाणेन सर्वसम्पदादिकं भवति । ॐ गमख्वर्यु (गम्य ?) त्रिशूलमुद्रया गाँ प्री ग्रं प्रौं प्राहय २ छिंद २ भिद र विवारिम (निवारय?) २ दमलवयू (म्यं ) वां वीं + द्रौं व्रः हा हा ताडय २ घमलव! ( यू) घ्रां प्रीं धूं ध्रौं घ्रः घ्राः यूं २ हुं २ फट् हमलवयू (झल्व्य) ह्रां ह्रीं ह्रौं हः हा हा घे २ (घे २) कठोरमुद्रायां ज्वल २ वालय २ प्रज्वल २ प्रज्वालय २ ॐ नमो भगवते पार्श्वयक्षाय चण्डकोधाय सप्तफणाय हुं शं श्रृं शमलवयू (इम्व्य ) श्रां श्रीं धं श्रौं श्रः हा २ घे२ वज्रासित्रिशूलधारया हर २ इदं भूतं हन २ पच २ त्रासय २ ख • खाहि २ मन्त्रराज आज्ञापयति हुं फट् स्वाहा । पार्श्वयक्षमन्त्रः ॥ ____ अधुना भूतपिशाचप्रेतप्रभृतिरक्षामाह-अग्नेय मण्डले त्रिकोणेषु रांकारे दातव्यं ज्वालाग्रे रेफस्वस्तिकभूषितम् । तन्मध्ये रमलवयू (म्यू)संलिख्य बाह्ये ॐ रमलवयू (म्यूँ )रपरां हाः हां आं क्रों क्षीं ह्रीं क्लीं ब्लं हां -हीं पार्श्वयक्षिणी ज्वल २ प्रज्वल २ दह २ पच २ इदं भूतं निर्धाटयरधूमान्धकारिणी ज्वलनशिखे ! हूं फट(व) मात्रीदूतिकासहिते पार्श्वयक्षिणी आज्ञापयति स्वाहा।
१ एतेषामाकृतयो विलोक्यन्तामस्यैव प्रन्थस्य प्रथमे विभागे ग परिशिप्रदत्ताः । २ 'मण्डलत्रये' इति ख-पाठः ।

Page #182

स्वामिप्रणीतम् ]
उपसर्गहरस्तोत्रम् ।
एतन्मन्त्रेण वेष्टयेदुच्चाटय इमं पिण्ड ललाटे ध्यायेदग्निवर्ण सर्वाङ्गं भूतं ज्वरं शाकिनीप्रमृति नाशयतीत्यर्थः ॥
इदानीं भूतमन्त्रानन्तरं सर्वविषापहारमहाविषधरविषनिर्नाशभावमाह-ॐ वमलवयं ( म्यू ) वं ५ हां आं क्रों क्षीं क्लीं ठलं ह्रां ह्रीं ज्वालामालिनी झङ्कारिणी प्रतिसहितवियं निर्विषं कुरु २ स्थावरविषं निर्विषं कुरु १ स्थावरविषं अङ्गजं कृत्रिमं विषं जाठर जोगजङ्गमविषं अपहर २ इम डंक अमृतेन अभिषिञ्चय २ उत्थापय २ दण्डेनाक्रम्य विषमं विषं ठ: ३ ज्वालामालिन्याज्ञापयति स्वाहा । पुरुषप्रमाणं दण्डं गृहीत्वा अष्टोत्तरशत. वारमभिमन्त्रयेत् साडयेदूर्व साधेया सर्वसन्धिषु कालदष्टो उत्थापयति । ॐ नमो भगवते श्रीघोणे हर २ दह २ चर २ मथ २ वर २ घर २ कप २ जरसीद्ध ग्रस २ मं २ अं • क्षीं ह्रीं ह्रां ह्र भगवति श्रीमं वोणघः सः ३ ट: ३ ड: ३ रः ३ घेन् क्रीन् वींबरविहंगमानुजेषन दारि करवरिदासोरय २ गं ३ ठ २ हूं फट् स्वाहा । श्रीघोणमन्त्रः-ॐ नमो भगवते श्रीघोणे हर २ दर. २ सर २ घर २ मध २ हरसा २ क्ष २ व २ हमलबरयूं क्षमलबरयूं धमलवरयं रमलवयू वमलवरयूं सर्पस्य गतिस्तम्भं कुरु कुरु स्वाहा । एतन्मन्त्रद्वयं स्मरयेत् (स्मरेत् ) त्रिसन्ध्यं सर्पभयं नाशयति ॥ ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय पद्मावतीसहिताय हिलि २ मिलि २ चिलि २ किलि २ ह्रां ह्रीं हूं ह्रौं हः क्रो २ यां २ हंस हुं फट् स्वाहा । सर्वज्वरनाशनमन्त्रः॥ज्वरानन्तरं देवकुलं दर्शयन्नाह । तद्यथा-यमल घरयूं क्षमलवरयूं समलवरघु नामगर्भितस्य बाह्ये प्रत्येकं हमलवरयूं वेष्टयेत् , बाह्ये षोडश स्वराः पूरयेत् , तबहिरष्टदलेषु कचतटक्षठपयव ममलवरयूं पिण्डाक्षराणि दातव्यानि । बहिरष्टपत्रेषु ब्रह्माणी कुमारी इन्द्राणी माहेश्वरी बाराही वैष्णवी चामुण्डा गणपतये ॐकारपूर्व नामान्तं दातव्यम् । तद्बाह्ये यमलवरयं य: ५ हाः हां आं को क्षीं क्लीं ब्लु द्रां द्रीं पाश्वयक्षिणी मात्री • ब्रह्माणी दूतिकासहिते नमः । ( आ )वेष्टय पूर्वोक्तक्रमेण ककारादिहका. रपर्यन्तं पिण्डाक्षराणि बिन्दुकलाविभूषितानि वेष्टयेत् । बाह्ये मायाबोज त्रिधा वेष्टयेत् । यन्त्रत्रयस्य मन्त्रम्-ॐ आं क्रों क्षीं ह्रीं क्ली ब्लू हां

Page #183

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभद्रबाहुह्रीं ज्वालामालिनी नमः । मूलविद्या । अष्टोत्तरशतं निरन्तरं त्रिसन्ध्यं ध्यायमानेन सर्वसिद्धिवृद्धिलक्ष्मीर्भवति ॥ १॥
इदानीं प्रथमगाथायाः कल्पानुसारेण मन्त्रं यन्त्रं च व्याख्याय गाथथाऽनन्तरं अष्टारमष्टवलयारचक्र सप्रपञ्चमाह
विसहरफुलिंगमंतं कंठे धारेइ जो सया मणुओ। तस्स गह-रोग-आरा-जरा जति उवसामं |॥ ॥ __ अस्य व्याख्या--यान्ति-गच्छन्ति । के एते कर्तारः ? प्रहरोगमारिदुष्टज्दरा इति । आदित्यप्रभृतयोऽष्टाशीतिग्रहपीडा नाशयन्ति. रोगावातपित्तम्मि कामयादयः । मारी-क्षुद्रयन्त्रमन्त्रयोगिनीकृतमहाघोरोपसर्गज्वररुप्रभृतयः । दुष्टज्वरा अनेकप्रकारा-दाघ-(ह)-ज्वर-वातज्वर पित्तज्वर-विषमज्वर-नित्यज्वर-वेलाज्वर- मुहूर्तज्वरादयः। कं कमतापन्नम् ? उप शामम्' विनाशं यान्तीत्यर्थः । कस्य ? तस्य । यः किं०? आत्मना[म]नुजःपुरुषा धारयति-व्यवस्थापयति । कं कर्मतापन्नम् ? · विषधरस्फु. लिङ्गमन्त्रं' विषधरस्फुलिङ्गस्य मन्त्रस्तम् । विषधरस्फुलिङ्गमन्त्रोपलक्षणत्वात् तथैवप्रकारं पञ्चनमस्कारचक्रमष्टारमष्टवलयारचक्रमुच्यते । क्व धारयति ? कण्ठे । निरन्तरं एकाग्रमानसध्यायमानसवेकल्याणसम्पत्कारकमित्यर्थः । कथम् ? 'सदा' सर्वकालम् । इति गाथार्थः ॥
अस्य भावनाविशेषः वृद्धसम्प्रदायः-प्रथमं तावदष्टारमष्टवल. यारमध्ये हूंकारनामगर्भितस्य बहिरष्टदलेषु ॐ पार्श्वनाथाय ह्रीं नमः संलि. ख्य दक्षिणपार्श्वे पार्श्वयक्षं संस्थाप्य वामपार्थे पार्श्वयक्षिणी संस्थाप्य बाह्य चतु। क्षु ॐ ब्रह्मणे नमः, ॐ धरणेन्द्राय नमः, ॐ नागाय नमः, ॐ पद्मावत्यै नमः, संलिख्य बाचे षोडश स्वरानावेष्टयेत् । बहिरष्टपत्रेषु * हीश्री १ नमिऊण २ पासनाह ३ विसहर ४ वसह ५ जिण ६ फुलिङ्ग ७ ह्रीं नमः ८ संलिख्य, ताहिरष्टपत्रे ॐ नमो अरिहंताणं ह्रीं नम:, ॐ नमो] सिद्धागं ह्रीं नमः, ॐ नमो आयरियाणं ह्रीं नमः, ॐ [नमो]उवज्झायागं ह्रीं नमः, ॐ नमो
१ ‘नन्तरी दुटु अटार' इति ख-पाठः ।

Page #184

स्वामिप्रणीतम् 1 उपसर्ग हर स्तोत्रम् |
AMR
लोए सव्वसाहूणं ह्रीं नमः, ॐ ज्ञानाय ह्रीं नमः, ॐ दर्शनाय ह्रीं नमः, ॐ चारित्राय ह्रीं नमः आलिख्य तदबाये षोडशपत्रेषु षोडशविद्यादेव्या नामानि तद्यथा - रोहिण्यै नमः, प्रज्ञप्त्यै०, वज्रशृङ्खलायै०, वज्रा - डुश्यै०. अप्रतिचक्राये ० पुरुषदत्ताये०, काल्यै०, महाकाल्यै०, गौयँ०, गान्धायै०, सर्वास्त्रमहाज्वालायै०, मानव्ये०, वैरोट्या थे ०. अच्छुप्तायै०, मानस्यै० ॐ ह्रीं महामानस्यै, नमोऽन्तं सर्वत्र द्रष्टव्यम् । तद्बाह्ये चतुर्विंशतितीर्थङ्करजननीनामानि । तद्यथा - -ॐ ह्रीं महदेवाय नमः, विजयायै ०. सेनाये ०, सिद्धार्थाय ० मङ्गलाय, सुसामाये ० पृथिव्यै०, लक्ष्मणायै रामायै०, नन्दायै वैष्णव्ये ०, जयाये०, श्यामायै०, सुजसाय, सुव्रतायै • अचिरा, श्रियं०, देव्यै०, प्रभावत्यै०, पद्मावत्यै० वप्रायै०. शिवादेव्यै०, वामादेव्यै०. ॐ ह्रीं त्रिशलाय नमः, ॐ नमोऽन्तं सर्वत्र द्रष्टव्यम् । तद्द्बाह्ये षोडशपत्रेषु – ॐ इन्द्राय नमः, ॐ जयायै ह्रीं नमः, ॐ अग्नये नमः ॐ अजितायै ह्रीं नमः ॐ यमाय ह्रीं नमः, ॐ अपराजितायै ह्रीं नमः ॐ नैर्ऋत्याय ह्रीं नमः, ॐ जम्भायै नमः, ॐ वरुणाय नमः ॐ मोहायै नमः, ॐ वायवे नमः, ॐ वीरायै (?) ह्रीं नमः, ॐ कुबेराय नमः, ॐ नारायणाय नमः, ॐ ईशानाय नमः, ॐ विजयायै ह्रीं नमः, आलिख्य तद्बहिरटपत्रेषु ॐ आदित्याय नमः, ॐ सोमाय नमः, ॐ मङ्गलाय नमः, ॐ बुधाय नमः, ॐ बृहस्पतये नमः, ॐ शुक्राय नमः, ॐ शनैश्चराय नमः ॐ राहुकेतुभ्यो (भ्यां नमः |
-
बा मायाबीजं त्रिगुणं वेष्टयेत्. माहेन्द्रमण्डलं वज्राङ्कितं चतुष्कोणेषु शिकारमालिख्य अस्य चक्रस्य सम्बन्धिमूलमन्त्रेण ह्रीं श्रीं क्लीं कों ग्रों ग्लें ब्लं अहं नमः । ॐ नमो भगवओ अरिहओ पासस्स सिज्झउ में भगवई महाविज्जा उग्गे महाउग्गे जसे पासे सुपासे २ पस्समालिनि ठः ३ स्वाहा । एयाए विज्जाए गामं नगरं पट्टणं कव्वडं घरं खित्तं विवरं कुहागारं बहुइ कमवा मधूयं दायं वा खेमं सिवं निरोगं माणुमं बहुदव्यं सुपीगा सुखा
१-२ सर्वेषु इति ख- पाठः । ३ ' कमं चाभिधूयं दायं वा सेमं सिवं नीरोगं मानुसं' इति ख- पाठः ।
:

Page #185

श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीमद्रबाहु
वहेवरु । ॐ वम्माएवि ! सपुत्ति ! सवाहणि ! सअपरिकरं मज्जं आगच्छ २ अत्र स्थाने तिष्ठ तिष्ठ स्वाहा ।
८
ु
आह्वानमन्त्रानन्तरं द्वितीयं बृहच्चकं कल्पानुसारेण चिन्तामणिनामचक्रस्य सम्बन्धि विस्तरेण बीजाक्षरं दर्शयन्नाहअष्टारमष्टवलयारमध्ये ॐ ह्रीं श्रीं वां हं हं अं ह्रीं ह्री वाँ श्रीं ॐ वां ऐं ह्रीं वां क्षीं वा हं सं वमलवरयूं वा मध्यभागे हुंकारे नामगर्भितमालिख्य बाह्ये चतुर्दषु पार्श्वनाथं संलिख्य बा हकार ( सं ) वेष्टय त्रिगुणं बहिरटकोणोपेतं चक्रमालिख्य कोणेषु ब्रह्माणं च ममलवरयूं धरणेन्द्राय धमलवर नागान् नमलवरयूं संलिख्य पद्मावतीं यमलवरयं संलिख्य बाह्ये ह्रीं ॐ हः ३ ह्यदेवाभयहरन्नान्न ॐ ह्रीं (ज्रीं ?) सं हं सः यः ३ क्षिप स्वाहा । ह्रीं ह्रौं संबेष्टय बाह्ये पोडशकमलमध्ये षोडश स्वरान् संलिख्य प्रथममध्यदले द्वौ द्वौ संलिख्य ऊर्ध्वभागे दलाये ॐ ह्री श्री नमिऊण पासनाह बिसहरवसहजिणफुलिंग ह्रीं श्रीं नमः । पुनरपि बाधे कमलमध्येषु ॐ नमो अरिहंताणं ह्रीं नमः, ॐ [ नमो ] सिद्धाणं ह्रीं नमः, ॐ नमो आयरियाणं ह्रीं नमः, ॐ नमो उवज्झायाणं ह्रीं नमः, ॐ नमो लोए सव्बसाहूणं ह्रीं नमः, ॐ नमो ज्ञानाय ह्रीं नमः, ॐ दर्शनाय ह्रीं नमः, ॐ चारित्राय ह्रीं नमः . विदिगरे [ ॐ ] उवसग्गहरं पासं पास २ वंदामि : कम्मघणमुक्कं ४ विसहर ५ विसनिन्नासं ६ मंगलकलाण आवासंट स्वाहा इति संलिख्य. ततो बाह्य अनन्तकुलिकवासुकिशङ्खपाल तक्षकककटपद्ममहापद्म ॐकारपूर्व नमोऽन्तमालिख्य विदिगरेपु ॐ विसहरफुलिंगमंतं १ कंठे धारेइ २ जो सया २ मणुओ ४ तस्स गह ५ रोगमारी ६ दुहजरा जंति ७ उवसामं ८ स्वाहा संलिख्य, पुनरपि बाधे षोडशविद्यादेव्या नामानि षोडशदलेषु ऐं ह्रीं क्लीं रोहिण्यै नमः ( एवं ) सर्वेषु द्रष्टव्यानि । पुनरपि बाह्ये तीर्थङ्कर जननीनामानि मरुदेव्यादीनि दलेषु प्रत्येकं २ ॐ ह्रीं नमोऽन्तं संलिख्य बाह्यदलेषु प्रत्येकं २ इन्द्राग्नियमनिर्ऋतवरुणवायव्यकुबेरईशाननागान् ब्रह्माणं ॐकारपूर्व नमोऽन्तं संलिख्य विदिगरेषु चिट्ठउ १ दूरे मंतो २ तुज्झ पणामो वि ३ बहुफलो होइ ४ नरतिरिए ५ वि जीवा ६ पार्वति न ७
1

Page #186

स्वामिप्रणीतम् ] उपसर्गहरस्तोत्रम् । बुक्सदोहग्गं ८ स्वाहा इति संलिख्य बाधे चतुर्विंशतिदलेषु आदित्य-जया सोम-अजिता, मङ्गल-अपराजिता, बुध-जम्मा, बृहस्पति-मोहा, शुक्र-गौरी, शनैश्चर-गान्धारी राहु-केतू संलिख्य विदिगरेषु तुह सम्मत्ते लड़ १ चिन्तामणि २ कप्पपायवब्भहिए ३ पावति ४ अविग्घेणं ५ जीवा ६ अयरामरं ७ ठाणं ८ स्वाहा लिख्य उं (ॐ?)वामादेवि ! महावाहणि! सपरिकरि ! महि आगच्छ २ अत्र स्थाने तिष्ठ २ स्वाहा । मायाबीजं त्रिगुणं (सं)वेष्टय माहेन्द्रवज्राङ्कितस्य तु चतुष्कोणेषु क्षिकारं देयं । चक्रं कुङ्कमगोरोचनया सुगन्धद्रव्यैर्भूर्जपत्रे संलिख्य श्वेतवस्त्रैश्चन्दनाभरणादिभिर्निरन्तरं त्रिसन्ध्यं ध्यायन् अष्टोत्तरशतपुष्पैर्जापः क्रियते सर्वसम्पत्करणम् । कुङ्कुमगोरोचनया सुगन्धद्रव्यैर्भूर्जपत्रे संलिख्य कण्ठे धारणीयम् । सर्वभयरक्षां करोति । द्वितीयचक्रमिति ॥ २ ॥
इदानी चिन्तामणिबृहच्चक्रानन्तरं शुभाशुभं यन्त्रं सप्रपञ्चमाहचिदूर दूरे मंतो तुझ पणामो वि बहुफलो होई । नरतिरिएसु वि जीवा पावंति न दुक्खदोहग्गं ॥ ३ ॥
अस्य व्याख्या ...तिष्ठतु-आस्तां दूरे-व्यवहितदेशे रमणीयमित्यर्थः । पचनमस्कारसम्बन्धी ॐ ह्रीं हूं नमो अरिहंताणं ह्रीं नमः । त्रिसन्ध्यं निरन्तर अष्टोत्तरशतश्वेतपुष्पैरेकान्तस्थानेन जापेन क्रियमाणेन सर्वसम्पत्करी लक्ष्मीर्भवति । अथवा ध्यायेत(ध्यानेन?) हरहासकाशशङ्खगोक्षीरहारिणी(णा) हारकुन्देन्दुधवलनिबद्धं हृत्पुण्डरीके मनसि धत्वा धारणं सञ्जाता तत्प्रत्येकान्तासमापूरितध्याननिरुद्धाः करणवृत्तयः आविर्भूतस्वरूपाः । पुण्य इवार्थनिभासः सञ्जातसमाधिविहितो अमूर्धानाहतु संयमक्षतमन्तमूर्धानं त्रिकालं सर्वसम्पत्करी ईप्सितफलदायिनी सर्वकल्याणकारिणी ध्यानमित्युच्यते । तवभवतः प्रणामः-प्रबोभाव इत्यर्थः । बहुफल:-प्रचुरफल इत्यर्थः । भवतिविद्यते । नरा-मनुष्याः तिर्यक्ष्वपि जीवाः-प्राणिन इत्यर्थः । प्राप्नुवन्तिआसादयन्ति न दुःखदौर्भाग्यमिति-पीडा भव्योभयमिति गाथार्थः । अपिपशब्दोऽत्र समुच्चयार्थः।
१ महाबिहा (विजा) बाहणि' इति ख-पाठः। २ 'डालभव्योमभय०' इति ख-पाठः।

Page #187

श्री जैन स्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीभद्रबाहु
ಅಲ್ಲಿ
यन्त्रं सूच्यते । अस्य भावमाह - ह्रींनामगर्भितस्य बहिरष्टदलेषु ह्रीं ह्रीं ४ देवदत्तं ४ दातव्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचना दिसुंगन्धपत्रे संलिख्य नारीबाहौ धारणोयम् । वन्ध्या गुर्विणी भवति, मृतवत्सा गर्भ धारयति, काकवन्ध्या प्रसवति, सर्वभूतपिशाचरक्षा (च) भवति (१) | वंकारनामगर्भितस्य बाधे षोडश स्वरान् वेष्टयेत् । ॐ हाँ ह्रीं चामुण्डे ! स्वाहा | आवेष्टय बाधे बलं २ पूरयेत् । एतद् यन्त्रं तु कुङ्कुमादि सुगन्ध - द्रव्यः सूर्जपत्रे संलिख्य बाहाँ धारणीयम् । बालग्रहरक्षा भवति ( २ ) । माया
१०
गुणं नामगर्भितस्य बहिरटदलेषु ह्रीं दे इत्यादि दातव्यम् । एतद् यन्त्रं भूर्जे कुङ्कुमगोरोचनया आलिख्य स्त्रीपुरुषबाहौ धारणीयम् । सौभाग्यं भवति(३) । वकारं नामगर्भितस्य वहिश्चतुदेलेषु वंकारं दातव्यम् । बरिष्टपत्रेषु रकार दातव्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूजपत्रे संलिख्य(ते) क्षुद्रोपद्रवोपसर्गदोषा 'उपशाम्यन्ति । आ (वै? ) रोटयानामविद्या (४) । ह्रींनामभितस्य बहिरष्टपत्रेषु देयं हमल्यू ह्रीं दातव्यम् । एतम् यन्त्रं गोरोचनया भूर्जपत्रे संलिख्य कण्ठे हस्ते वा बद्ध्वा चौरभयं न भवति ( ५ ) । rain नाम विद्या । ह्रींकारनामगर्भितस्य बहिरष्टदलेषु मायाबीजं दातस्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे संलिख्य बाहौ धारणीयम् । सौभाग्यं भवति ( ६ ) | मायागर्भितस्य बहिरष्टपत्रेषु ह्रींकारं दातव्यम् । एतद् यन्त्र कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे संलिख्य बाहौ धारणीयम् । सर्वजनप्रियो भवति (७) | मायानामगर्भितस्य बहिरष्टपत्रेषु रकारं दातव्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे विलिख्य (ते) बालानां शान्तिपुष्टिकरी रक्षा भवति (८) | मायावीजं नामगर्भितत्रिगुणं (सं) वेष्टय बहिरष्टपत्रेषु ह्रींकारं दातब्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे आलिख्य कण्ठबाहुभ्यां धारयेत् | आयुषः अपश्रितज्वर भूत पिशाच स्कन्दोपस्मारग्रहगृहीतस्य बन्धे तत्क्षणादेव शुभं भवति (९) । ह्रां [ह्रीं ] श्रीं ह्रीं श्रीं ह्रीं नामगर्भितस्य बाह्ये षोडशपत्रेषु ह्रीं श्रीं ठकारं दातव्यम् । एतद् यत्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्ज - पत्रे विलिख्य (ते) दुर्भगनारीणां सौभाग्यं करोति (१०) ॥ ३ ॥
१ 'उपशमयन्ति' इति ख- पाठः । २ 'विदर्भितस्य' इति ख- पाठः ।

Page #188

स्वामिप्रणीतम्] उपसर्गहरस्तोत्रम् ।
इदानी पञ्चनमस्कारस्मरणीयफलं सप्रपञ्चमोह - तुह सम्मत्ते लद्धे, चिंतामणिकप्पपायवब्भहिए । पावंति अविग्घेणं जीवा अयरामरं ठाणं ॥ ४ ॥
व्याख्या-'प्राप्नुवन्ति ' लभन्ते । के ते कर्तारः ? ' जीवाः' प्राणिनः । कं कर्मतापन्नम् ? — अजरामरं स्थानं ' शाश्वतं धवलं गोक्षीरकुन्देन्दुशङ्खहारसंकाशं सिद्धिक्षेत्रं रमणीयमित्यर्थः । पुनरपि कथम्भूतम् ? 'अविघ्नेन' निर्विघ्नेन । कस्मिन् ? 'तुह सम्मत्ते लद्धे' तव सम्यक्त्वे लब्धे सति-सम्यग्दर्शने प्राप्ते । कीदृशे ? 'चिन्तामणिकल्पपादपाभ्यधिके' चिन्तारत्नानेकप्रकारार्णववज्रवैडूर्यमहानीलकतनपद्मरागमरकतपुष्परागचन्द्रका. तरुचकमेचकाद्यनयात्नराशिपरिपूरितावित्यर्थः ।( परिपूरयिता इत्यर्थः ) कल्पवृक्षसुसमधिके । [ कल्पवृक्षस्य ] दश प्रकारा दृश्यन्ते । उक्तं च' चत्तारि सागरोव मकोडाकोडीण संतई काले ।
एगंतमुस्समा खलु जिणेहिं सव्वेहिं निद्दिष्टा ॥ १ ॥ तीइ पुरिसाणमाऊ तिन्नि २उ पलियाई तह उपरीमाणं । तिन्नेव गाउआई आईए ४भणइ समयन्नू ॥ २ ॥ उवभोगपरीभोगा जम्मंतरसुकयबीयजाया उ । कप्पतरुसमूहाओ होंति किलेसं विना तेसि ॥ ३ ॥ ते पुण दसप्पयारा निद्दिटा समणसमयकेहिं । धीरेहिं५ कप्पतरुणो रकारवासरमामया (!) एए ॥ ४ ॥ मत्तंगया य भिंगा तुडियंगा दीवजोइचित्तंगा। चित्तरसा मणियंगा गेहागारा य अणियक्खा ॥ ५ ॥
१ 'कोडिकोडीउ संतईए उ एगंत सुस्समा' इति पाठोऽवतारितो - नदीमत्रस्य श्रीमलयगिरिसूरिकृतायां वृत्ती १९६ तमे पत्रे । २ 'य', ३ पमाणं च', ४ ‘भणंति', ५ 'कप्पतरू'. ६ 'विनिदिहा मणोरहपूरगा 'अकिय(गि )णा य'

Page #189

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीभद्रबाहु
मत्तं गए मजं सुहपेज्जं भायणाणि भिंगेसु । तुडयंगे य संगय (सयनं) तुडियाणि बहुप्पयाराणि ॥ ६ ॥ दीवसिहा जोइसनामया य निच्चं करेंति उज्जोयं । २चियन्नणसु ( चिंत्तगेसु ) य मलं चित्तरसा भोयणट्टाए ॥७॥ मणिगे य भूसणवराणि भवणाणि भवणरुक्खेसुं ।
अयि पित्थववत्थाणि बहुप्पयाराणि ॥ ८ ॥ एएस य अन् य नरनारिगणाण ४ भायणवसुभोगा । भवि पुणभवरहिया इय सब्वन्नू जिणा बेति ॥ ९ ॥ इत्यादयः कस्य सम्बन्धी ( धिनः ) न भवन्ति इति गाथार्थः ॥ ४ ॥
इदानीं स्तुतेः उपसंहारमाह
१२.
इसंधुओ महास ! भत्तिब्भरनिब्भरेण हियएण । ता देव ! दिज्ज बोहिं भवे भवे पासजिणचंद ! ॥ ५ ॥
व्याख्या - संस्तवः संस्तवनम् । कोऽसौ ? महायशः - महाकीर्तिः । पुनरपि कथम्भूतेन ? 'भक्तिभरनिर्भरेण हृदयेन' वहुमानसमन्वितेन चेतसा । कथमिति ? अमुना प्रकारेण पर्यन्तं शान्तिकपौष्टिकयन्त्रमन्त्र उच्यते । तस्मादेव हि बोधिः । यस्मादेवं तस्माद् वेति । देव ! कं कर्मतापन्नं ! बोधिम् - सम्यक्त्वं भवे भवे पार्श्वजिनचन्द्र ! जन्मनि जन्मनि श्रीपार्श्वनाथ !, स्वामिनो नामग्रहणेन क्षुद्रोपद्रवनानमिति गाथार्थः ॥
१ ' गाराणि', २ 'चित्तेसु', ३ 'आइण्णे (अणिगिणे ) स य इच्छि यवत्याणि बहुपगाराणि', ४ 'ताणमुवभोगा' इति तत्रत्यानि पाठान्तराणि । स्थानाङ्गवृत्तौ ५१७त्मे पत्रेऽपि सप्तमाष्टमनवमा गाथाः कतिपया विद्यन्ते, तद्गतविशिष्टपाठान्तराणि एवम् - * 'मत्तंगेसु य मज्जं संपज्जइ', * ' आइन्नेसु य धणियं वत्थाई' ।
५ 'देसु बोहि' इति पाठान्तरम् । ६ 'चंदो' इति ख- पाठः ।

Page #190

स्वामिप्रणीतम् ]
उपसर्गहरस्तोत्रम् ।
__अस्य भावमाह-चक्रं हूं य:, क्षिनामगर्भितस्य बहिः ठकारं वेटयेत् । बहिः षोडश स्वरानावेष्टय बहिरष्टदलेषु पार्श्वनाथाय ह्रीं श्रीं स्वाहा । बापद्वादशपत्रेषु हर २ दातव्यम् । बाह्ये क्रीं क्ष्वी हं स: वेष्टयेत् । बाह्य हकार युगसम्पुटस्थं बहि: पवर्ण युग्मतम्पुटस्थ बहिः क्षीकारं त्रिगुणं वेष्टयम् । एतयन्त्रस्य तन्त्रं ॐ वं ह्वां पक्षि ह्रीं क्ष्मी हंसः स्वाहा । एतन्मन्त्रेण श्वेतपुष्पैरष्टोत्तरशतप्रमाणं दिनत्रयं यन्त्रं पूजयेत् । शान्तिकपौष्टिकज्वररुक्शाकिनीभूतप्रेतराक्षसकिन्नरप्रभृतीन् नाशयति । यन्त्रं शुभद्रव्यैः भूर्जपत्रे संलिख्य कुमारीसूत्रेणावेष्ट्य बाहो धारणीयम् । सर्वकल्याणसम्प. कारि यन्त्रं भवति ॥
द्विजपार्श्वदेवगणिविरचिते यत् किमपि (विरुद्धं ) श्रीधरणेन्द्रपार्श्वयक्षपद्मावतोप्रमुखाभिः स्वदेवताभिर्मम क्षमितव्यमिति । यच्च किश्चिद् १ विरूपं मन्त्रमितः सर्वस्य मिथ्यादुष्कृतमिति ॥ ५ ॥
इति उपसर्गहरस्तोत्रस्य वृत्तिरियम् ॥ छ ॥ श्रीरस्तु ॥ मधुसुं । ॥ श्री ॥
१ रु यंत्रं मंसित (?)' इति ख-पाठः ।
२ 'वृत्तिः समाप्ता ॥ संवत्सरे विक्रमनृपतौ सप्त-नन्द-काय-भू (१६९७ )-युते वर्ष आश्विनमासे शुभ्नपक्षे दुष्टिम्या तिथों लिषित जगबीवर्षिणा स्वात्महेतवे । कल्याणमस्तु । भव्यं भवतु । ___ अक्खरमत्ताहीणं जं मया लिहियं अयाणमाणेणं ।
तं (ख)मह मुज्झ सामी जिणिंदमुहनिग्गया वाणी ॥ १ ॥ शालदुर्गे स्थिते सति लेष( ख)क-पाठकयोर्जयः' इति ख-पाठः ।

Page #191

श्री जैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमानतुङ्ग.
[२] .. श्रीमानतुङ्गमरिप्रणीतं 'नमिऊणा' पराभिधानं
भयहरस्तोत्रम् । नमिऊण पणयसुरगणचूडामणिकिरणरंजिअं मुणिणो । चलणजुअलं महाभयपणासणं संथवं वुच्छं' ॥ १ ॥
वृत्तिः । सिद्धार्थपार्थिवसुतं सिद्धार्थ सिद्धशासनं वीरम् ।
नवा चरमजिनेन्द्रं भयहरवृत्तिं भणिष्यामि ॥ १ ॥ 'नमिऊण. ' नत्वा चरणयुगलम् । कस्य ? 'मुनेः ' पार्श्वनाथस्य । प्रणतसुरगणचूडामणिकिरणरञ्जितम् । महाभयप्रणाशनं संस्तवं वक्ष्ये ।
इत्यक्षरार्थः ।। सम्प्रदायः प्रोच्यते
हुंकारे देवदत्तनामालिख्य बहिरष्टाम्बुजं विधेयम् , दले ॐ श्री पार्श्वनाथाय स्वाहा प्रत्येकं संलिखेत् , बाह्ये षोडशस्वरैर्वष्टयेत् ।
इदं चक्रं कुङ्कुमगोरोचनादिसुरभिद्रव्यैर्यपत्रेषु शुभेऽह्नि संलिख्य कुमारीसूत्रेणावेष्टय सहस्रवारजापः, त्रिकोणकुण्डे होमः क्रियते, सहस्र १२, तदिने उपोषणः क्रियते । तद्दिने दानादिकं दीयते । श्रीपार्श्वनाथबिम्बे पूजा । पश्चात् शुभदिने बाहौ धारणीयम् । महाभयहरं भवति ।
पूजाविधिःसोपारी १२ मुद्रा १,आच्छादन वस्त्र पुष्पादि । [आद्यं यन्त्रमिदम्॥१॥] पुनः द्वासप्ततिशतं यन्त्रं प्रारभ्यते
चतुःस्थाने अजित-शान्ति-पार्श्व-वर्द्धमानाः । ॐ रोहिण्यादिषोडश विद्यादेवी, मध्यकोष्ठके क्षिप ॐ स्वाहा इति, वर्णरुपरि च
१ वोच्छं क-पाठः ।

Page #192

सरिप्रणीतम् ] भयहरस्तोत्रम् । " वरकनक-शङ्ख-विद्रुम-मरकत-घनसन्निभं विगतमोहम् । सप्ततिशतं जिनानां सर्वामरपूजितं वन्दे ॥ १॥ ॐ भवणवइ – वाणवन्तर – जोइसवासी विमाणवासी य । जे केवि दुदुदेवा ते सव्वे उवसमंतु मम स्वाहा ॥"
इत्यालिख्य गृहे पूज्यमानं शान्तिदायकं भवति । इदं सप्ततिशतं यन्त्रम् ॥ २ ॥
तथा 'ॐ कालाक्षिपतये स्वाहा ' अनेन प्रसूतिसमये तैलमभिमन्य योनौ क्षिपेत् सुखं प्रसूते । [ द्वितीयं यन्त्रम् ॥ २ ॥ ]
'ॐ घण्टाकर्ण ! महावीर ! सर्वव्याधिविनाशक ! ।
विस्फोटकभये प्राप्ते रक्ष रक्ष महाबल ! स्वाहा ॥' गृहो स्वरे (?) गेहे लिखितं पूजितं विस्फोटकभयं नाशयति ॥
प्रथमं षट्कोणचक्रमालिख्य मध्ये ह्रीकारोदरे नाम दवा तदुपरि ॐकार दत्त्वा ॐ २५ ह्री ८० - १५ क्षं ५० सुं २० सः ४५, द ३०, ॐ ७५, ॐ ७० ही ३५ । हूँ ६० क्षं ५ मुं ५५,सः १० ह्र ६५ ह्री ४० इति यन्त्रमालिख्य
ॐ ह्रीं श्री नमिऊण विसहर वसह जिणफुलिंग ह्रीं नमः ' इति मूलमन्त्रेण वेष्टयित्वा बहिरैन्द्रपुरं वज्राङ्कितं चतुरस्रमालिख्य यन्त्रं पूजयेत् 'सर्वकार्यसाधकोऽयं यन्त्रः ॥ वृद्धसप्ततिशतं यन्त्रम् । [तृतीयं यन्त्रम् ३ ]
बाह्यकोणेषु ही दत्त्वा ॐ कुरुकुल्ले ! स्वाहा मन्त्रेण वेष्टनीयम्, पुनरपि बहिः अ आ इत्यादि क्षकारपर्यन्तया मात्रिकया वेष्टयेत् । वाह्ये. . ॐ त्रिशूलिनी प्रेतकपालहस्तां नृमुण्डमालावलि...कङ्कणाम् ।
कृतान्त्रहारां रूधिरौघसंप्लुतां त्वामेवं रौद्री सततं स्मरामि ॥" इत्यनेन वेष्टनीयम् इदं यन्त्रम् । [ चतुर्थ यन्त्रम् ४ ]

Page #193

[ श्रीमानतुङ्ग
सडियकरचरणनहमुहनिवुड्डनासा विवण्णलायण्णा । कुट्टमहारोगानलफुलिंगनिद्दड्डू सव्वंगा ॥ २ ॥ ते तुह चलणाराहणसलिलंजलिसे अवडिउच्छाहो । वणदवदड्ढा गिरिपायव व्व पत्ता पुणो लच्छिं ||३|| युग्मम् ॥ वृत्तिः ।
अप्रतिचक्रे ! कुरु कुरु मपाद्यन्तमदाद्यंतमपि म (म)र्पित ही हूँ क्षू ॐ सः ठः ही नमोऽस्तु ते विचक्राय स्वाहा । अनेन मन्त्रेण संपूज्य बाहो धृतं ज्वालागर्दभ-शीतलिका - लूता - विस्फोटिका - दन्ती - कीटकान्नाशयति ॥१॥ [ पञ्चमं यन्त्रम् ५ ]
सडिय०, ते तुह०, व्याख्या
१६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
6
शटितकरचरणनखमुखनिमग्ननाशा विवर्णलावण्याः । कुष्ठमहारोगानलस्फुलिंगनिर्दग्धसर्बाङ्गाः । ते तव चरणाराधनसलिलाञ्जलिसे कबर्द्धितोत्साहाः । गिरिदवदग्धा गिरिपादपा इव प्राप्ताः पुनर्लक्ष्मीम्
इति गाथायुगलार्थः ॥ २ । ३ ॥
सम्प्रदायः प्रोच्यते
श्रीकारगर्भं माम कृत्वा बहिरष्टपत्रेषु श्राकारमेव दद्यात् । ततस्त्रिधा मायाजेन वेष्टयेत् । [ षष्ठं यन्त्रम् ६ ]
तथा हरिप्रियाक्षरे स्वं नाम कृत्वा बहिश्चतुर्दलेषु प्रत्येकं श्री श्री चेति दातव्यम् । उपरि मायाबीजेन वेष्टनीयम् । [ सप्तमं यन्त्रम् ७ ] पार्श्व श्री (श्राँ) नाम नामगर्भितस्य बहिरष्टपत्रे पत्रे ।
v
तथा श्रीकारादिषु ॐ ह्रीं श्री पार्श्वनाथाय नमः इति प्रत्येकं दातब्यम् । तदुपरि षोडशस्वराणां वेष्टकाः कार्याः । [ अष्टमं यन्त्रम् ] १ बुड्डियच्छाया क–पाठः ।

Page #194

सरिप्रणीतम् ] भयहरस्तोत्रम् । ____ तथा ॐ दे श्री व ही द श्री त इति कल्पनां कृत्वा बहिष्टपत्रं कमलं विधाय, कमलदलेषु ॐ ह्री पार्श्वनाथाय ह्रीं नमः इति दत्त्वा ॐ ही श्री भगवते श्रीपार्श्वनाथाय हर हर स्वाहा इति मन्त्रेण सर्वतो वेष्टना कार्या । त्रिगुणमायाबीजमुपरि देयम् । [ नवमं यन्त्रम् ९ ] ____ तथा श्रीकारोदरे नाम कृत्वा बाद्य द्वादशच्छदमम्बुजं विधाय पदे पदे ॐ ह्री श्री इत्यक्षरद्वयं दत्त्वा उपरि स्वरैरावेष्ट्य तदुपरि त्रिगुणमायापीजं देयम् । [ दशमं यन्त्रम् १०] इति यन्त्रपरिकल्पना । अमीषां पञ्चानामपि यन्त्राणां विधिरयम्___ कुङ्कमगोरोचनादिसुरभिद्रव्यैर्भूर्यपत्रे लिखित्वा कुमारीसूत्रेणावेष्टय कण्ठे बाहो वा धारणीयम् । अल्पमृत्यु-ज्वरा-ऽपस्मार-भूत-प्रेत-पिशाचाऽऽदिरक्षा यथासक्यं भवति । पूजामन्त्रोऽयम्
ॐ ह्री श्री भगवते श्रीपार्श्वनाथाय हर हर स्वाहा ।
अस्य पूर्वसेवायां जापो दश सहस्राणि देयो दक्षिणकरेण, ततोऽष्टोत्तरशतपुष्पैरनेन मन्त्रेण पूजा कार्या ॥ अलमयापहारमाह
दुव्वायखुभिअजलनिहिउब्भडकल्लोलभीसणारावे । संभंतभयविसंठुलनिजामयमुक्कवावारे ॥ ४ ॥ अविदलियजाणवत्ता खणेण पावंति इच्छिअं कूलं । पासजिणचलणजुअलं निच्चं चिअ जे नमंति नरा ॥५॥ युग्मम्।।
व्याख्यादुर्वाताभितजलनिधौ उद्भटकल्लोलभीषणारावे । सम्भ्रान्तभयविसंस्थुलनिर्यामकमुक्तव्यापारे ॥ अंविदलितयानपात्राः क्षणेन प्राप्नुवन्तीप्सितं स्थानम् । ये पार्श्वजिनचरणयुगलं नित्यमेव प्रणमन्ति नराः ॥
इति सङ्केपादक्षरार्थः ।

Page #195

१८
श्री जैनस्तोत्रसन्दोहे
इदानीमाम्नायो भण्यते
हूँ ततो नाम, ततो क्लों (क्षू) कृत्वा बाह्ये बहिरष्टबह्रै कमलमालिख्य ॐ ह्रीँ पार्श्वनाथाय स्वाहा विन्यस्य स्वरैरावेष्टयेत् । ततः षोडशदलं कमल
[ श्रीमानतुङ्ग
ठकारसम्पुटेन वेष्ट इत्यक्षराणि प्रतिदलं
पुनः
कृत्वा दलेषु
ु
ँ
ह्रः
a
हाँ दत्वा उपरि च ऐं हा ह्रीँ हाँ हाँ क्लीँ ब्लूँ क्लीँ हाँ हाँ हँ ह्रीँ ठः ठः ठः इत्यक्षरैः सर्वतो वेष्टनीयम् । उपरि च रेखात्रयं दातव्यम् । न मायाबीजम् । [ एकादशं यन्त्रम् ११]
इदं यन्त्रं कुङ्कुमादिद्रव्यैर्हरितालमित्रैर्लिखितं, प्रधानपुष्पैरष्टाधिकसहस्रसङ्ख्यैराचतं, प्रचुरनैवेद्यफलादि दत्त्वा आत्मसमीपे धारयितव्यं जलभयमपहरति प्रवहणिकवणिजां, नात्र सन्देहः ।
तहा - ॐ भेलुषे मरौ मरौ अबहिं जालाकरेहिं ताला हियए मुहे भेलुषे माए ठः ठः स्वाहा ।
मन्त्रोऽयम् । तथा- -ॐ इंदसेण महाविज्जा देवलोगाउ आगया । दिट्टिबंधं करिस्सामि भंडाणं भोइआणं अहीणं 'दिट्टीणं चोराणं चारियाणं जोहाणं वग्घाणं सीहाणं सूआणं महोरगाणं गंधव्वाणं अन्नेर्सि दुसत्ताणं दिट्टिबंधणं करिस्सामि इंधनरिंदे स्वाहा ।
अनया जाप्यमानया सर्वत्रापि भयं न भवति
रत्ता मत्ता चोरा मारहिं ( मरेहिं ) निलाडेहिं खिल्ला ॐ सेइ ॐ तस्कररक्षामन्त्रोऽयम् ।
प्रथमं सहस्र १००८ जाप्यं । वार २१ कार्यसिद्धिः स्यात् ।
एषोऽपि पूर्वोक्तरीत्या गुरूपदेशतः साध्यः ॥ इतो जलभयानन्तरं ज्वलनभयापहारमाह
१ ° दड्डीणं° क । २ ° करेमि क ।

Page #196

सूरिप्रणीतम् ] भयहरस्तोत्रम् ।
खरपवणु अवणदवजालावलिमिलियसयलदुमगहणे । डझंतमुद्रमयवहुभीसणरवभीसणंमि वणे ॥ ६ ॥ जगगुरुणो कमजुअलं निव्वावियसयलतिहुअणाभोअं । जे संभरंति मणुआ न कुणइ जलगो भयं तेसिं ॥ ७ ॥
व्याख्याखरपवनोद्धृतवनदवज्वालावलिमिलितसकलद्रुमगहने । दह्यमानमुग्धमृगवधूभीषणरवभीषणे वने ॥
ये मनुजा जगद्गुरोः श्रीपार्श्वनाथस्य क्रमयुग्मम् । निर्वापितसकलत्रिभुवनाभोगं यो संस्मरन्ति न करोति ज्वलनो भयं तेषाम् ॥
इत्यक्षरार्थः । वृद्धसम्प्रदायश्चात्र-- .
प्रथममाग्नेयमण्डलं परिकल्प्य मध्ये श्रीकाराक्षरपूर्वं देवदत्तनामालिख्य तदपि च अकाराक्षरैर्यथेष्टं वेष्टयेत् । उपरि षोडशस्वरैर्वेष्टनीयं, उपरि भागे त्रिगुणमायाबीजमित्येकं यन्त्रम् । द्वादशं यन्त्रम् १२] ___तथा प्रणवोभयसम्पुटं नामालिख्योपरि मायाबीजेनावेष्टय बहिरष्टपत्रे षोडश स्वराणि दत्वा क्ली इत्यक्षरः सर्व सर्वतो वेष्टयित्वा ठकारेण वेष्टनीयम् । उपरि निरन्तरं ब्लू इत्यक्षरं सर्वतो दापयेत् । ईकारेणोज़ वेष्टयित्वा माहेन्द्रमण्डले स्थापनीयम् । [ त्रयोदशं यन्त्रम् १३ ] ___इति यन्त्रद्वयं कुङ्कुमादिद्रव्यैरालिख्य बाहौ धारणीयं प्रदीपनादिभयं रक्षति। ... ॐ ह्रो क्ली बूं ठः ठः स्वाहा । अनेन मन्त्रेण अष्टोत्तरशतपुष्पैः पूज
नीयम् । इदंमपि च आकर्षणे आग्नेयमण्डलस्थं तानभाजने कुनट्या लिखेत् । वैश्वानरेण तापयेत् । आग्नेयध्यानेन सप्तरात्रेण आकर्षयति ।

Page #197

www.mera
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमानतुङ्गअथवा-हरितालेन भूर्ये लिखित्वा गृहद्वारे निखनेत् शत्रोः कार्याणि न सिद्धयन्ति । विशेषतः पुनरिदमपि कुङ्कुमगोरोचनया कनिष्ठिकारक्तेनालिख्य बाहौ धारयेत्, परमत्र पार्थिवमण्डलं कर्तव्यम् ।
इति यन्त्रविधिः । अधुना मन्त्रसम्प्रदायःॐ सुवर्णपक्षं वैनतेयं महाबलं ।
नागान्तकं जितारिं च अजितं विश्वरूपिणम् । कपिलजटाजूट रहि रहि ॐ क्रौ अग्निं स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा । ,
मन्त्रोऽयं रक्तकणवीरपुष्पैर्जपनीयः त्रिसन्ध्यम् । सप्तदिनामि यावत् , ततस्तीरस्थमग्निमभिमन्त्रयेत् । तैलधारा दह्यते (दीयते) प्रदीपने काञ्जिकधारा देया ।
मन्त्रः
ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय हा हंसः अमृतहंसः वनदेवहसः वा गदेव हंसः हाँ हंसः अग्निं स्तम्भय स्तम्भय हुं फट् स्वाहा । एषोऽपि वन्हि स्तम्भयति ॥
एकविंशतिवारं काञ्जिकमभिमन्त्र्य धारां दद्यात् प्रदीपनके गृह न दह्यते ॥
अधुना वन्हिस्तम्भनानन्तरं विषधरमन्त्रप्रतिपादकं गाथायुगलमाह
विलसंतभोगभीसणफुरिआरुणनयणतरलजीहालं । उग्गभुअंगं नवजलयसत्थहं भीसणायारं ॥ ८॥ मन्नंति कीडसरिसं दूरपरिच्छू डविसमविसवेगा । तुह नामक्खरफुडसिद्धमंतगुरुआ नरा लोए ॥ ९ ॥युग्मम्।।

Page #198

रिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम्
२१
व्याख्या
मन्यन्ते कीटसदृशं उग्रभुज नवजलदसच्छायं विलसद्भोगभीषणं स्फुरितारुणनयनतरलजिह्वं दूरपरित्यक्तविषमविषवेगाः तव नामाक्षरस्फुटसिद्धमन्त्रगुरवो नरा लोके । इत्यक्षरार्थः ।
प्रथममात्मरक्षा
क्षिकारं वसुसख्यया पादाभ्यां पीतवर्ण न्यस्तव्यम् । ततः त्रयो - दशसङ्ख्यया एकारं श्वेतवर्ण नाभिपर्यन्तं न्यस्तव्यम् । ततः ॐकारमष्टसंख्यं रक्तवर्णे हृदये कृष्णवर्ण वायुबीजं स्वाक्षरं मुखे धूम्रवर्ण, आकाशबीजं हाक्षरं शिरसि न्यस्तव्यम् । तथा क्षिमनुष्ठे पकारं तर्जन्याम्, ॐकारं मध्यमायाम्, स्वाकारं अनामिकायाम्, हाकारं कनिष्ठिकायाम् । पुनरपि हाकारं इति प्रतिलोभतो न्यस्य वारत्रयं ततो वासुकीशङ्खपालाचाङ्गुष्ठे मस्तके-हृदये - मणिसहितौ न्यस्य अनन्त कुलिकौ तर्जन्याम्, तक्षकमहापद्मौ मध्यमायाम्, कर्कोटक - पद्मौ अनामिकायाम्, जयविजय कनिष्ठिकायां विन्यस्य पुनरपि हस्ततले सत्व रजस्तम इति त्रिकं त्रिकं सर्वाङ्गुलिपर्वसु न्यस्यते । हरहुंह:, सरसुंसः इत्यक्षराणि प्रणवाद्यानि सर्वाङ्गुलिमूर्धन्यस्यन्ते । एवं च त्रिपञ्चसप्तवारमात्मरक्षां कृत्वा ॐ नमो भगवओ अरहंत - सिद्ध-आयरिय- उवज्झाय - साहु - सव्वधम्म तित्थयराणं (स्स ?) ॥ १ ॥
ॐ नमो भगवईए सुअदेवयाए सब्वेसिं पवयण देवयाणं दसह दिसापालाणं पंचण्ह्वं लोगपालाणं ऐं ह्रीं श्रीं नमः ।
अनेन सप्ताभिमन्त्रितेन ग्रन्थिबन्धनीयः तस्करभयं न भवति । अन्येsपि व्यालादयो दूरतो यान्ति ।
ॐ नमो भगवओ पाससामिस्स जस्सेअ जलंतं गच्छइ चक्कं तेण चक्रेण जं विसं, चउरासीवायाओ, बत्तीसं भूआई, सत्तावीसं अंधगडाई,

Page #199

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीमानतुङ्ग
अट्ठावीसं लूयाओ ॐ हन हन दह दह पच पच मथ मथ छिन्द छिन्द भिंद भिंद सुदर्शनचक्रेण चन्द्रहासखङ्गेन इदं सवज्रेण हुं फट् स्वाहा । अन गडादीनामुञ्जनं कार्यम् |
तथा - - ॐ पद्मे ! पद्माक्षि ! पद्मसुभगे ! हुं फट् चक्रे चक्राय स्वाहा । अक्ष्णोरुञ्जनं भस्मना कार्यम् । तथा —
२२
ॐ सुदर्शनचक्रेण छिन्द छिन्द ठः ठः ठः कण्ठ- गलमालामन्त्रः । तथा - ॐ नमो भगवओ अरहओ पाससामिस्स सिज्जउ मे जलतं गच्छइ चक्कं चक्कं सव्वत्थ अपराजिअं आयावणी ओहावणी मोहणी थंभिणी जम्भिणी हिलि हिलि कालि कालि अरीणं भंडाणं भोहया अहीणं दट्ठोणं सिंगीणं चोराणं चारियाणं 'जक्खाणं रक्खसाणं पिसा - याणं मुहं बंधामि दुइबंधणं करिस्सामि ठः ठः ठः
एया एव च उत्थेण भूयतिहीए पाससामिस्स भवणे अद्रुत्तरसयअक्खं अखंडजवाकुसुमेहिं वा तप्पमाणेहिं कायव्वो । पंथे भयपत्ता इयाणं उवगरणस्सयस्स संघस्स रक्खा कीरइ ।
एकविंशतिवारं जप्त्वा धूल्या प्रक्षेप्या सर्वभयहरी विद्या ।
अधुना यन्त्रमुच्यते
प्रथमं देवदत्त नामालिख्यते,
तदुपरि अष्टदलकमलं कृत्वा कमलदलेषु अनन्त-वासुकी - तक्षक-कर्कोटक - पद्म- महापद्म - शङ्ख-कुलिकेतिनामानि सृष्टया दलेषु न्यस्येत् । पश्चादुपरि संहारेण हा है हे हो हु हू ह हः । [ चतुर्दशं यन्त्रम् १४ ]
•
"
अपि च दला आलिख्य सुरभिद्रव्यैरचितं वामकरस्थितजलेनाच्छोयेतू, यन्त्रं बाहौ ध्रियते सर्वविषापहारं करोति ॥
"
इति पन्नगभयापहरणानन्तरं तस्करभयापहं गाथायुगलमाह
अडवी भिल्लतकरपुलिंदसदूलसद्दभीमासु ।
भयविहरवुन्नकायरउल्लूरियपहियसत्थासु || १० ||

Page #200

खरिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम् ।
अविलुत्तविहवसारा तुह नाह ! पणाममत्तवावारा । ववगयविग्घा सिग्धं पत्ता हियइच्छियं ठाणं ॥ ११ ॥
॥ युग्मम् ॥ व्याख्या
प्राप्ता हृदयेप्सितं स्थानम् , किंविशिष्टाः ? अविलुप्तविभवसाराः, तव नाथ ! प्रणाममात्रव्यापाराः, व्यपगतविघ्नाः । शीघ्रम् । कासु ? अटवीषु । किंविशिष्टासु ?। भिल्ल-तस्कर-पुलिन्द-शार्दूलशब्दभीमासु । भयविह्वलउनकातरोरुलूरितपथिकसार्थासु । इत्यक्षरार्थः ।
अधुना वृद्धसम्प्रदायो दृष्टव्यः
एह अंबे गच्छामि पंथं बंधि दुपयं पंथं बंधि चउप्पयं घोरं आसीविसं बंधे जाव न गंठी मुंचामि । ___पंथे धूली जपित्वा दशस्वपि दिक्ष प्रतिक्षिपेत् तस्करभयं न प्रभवति ।
तथा ॐ नमो अरिहंताणं आभिणि मोहिणि मोहय मोहय स्वाहा । एषा मार्गे गच्छद्भिः स्मर्तव्या । तस्करदर्शनमपि न भवति ।।
ॐ धनु धनु महाधनुर्धरी पद्मावती देवी सर्वेषां चौराणां सर्वदुष्टानामायुधं बन्ध बन्ध मुखस्तम्भं कुरु कुरु स्वाहा । . एनया विद्यया मार्गे सप्त वारान् यष्टिमभिमन्त्रयेत् , पथि धनुषमालिखेत् चौरभयं न भवति । कूपान्तरं यावत् । ____ ॐ नमो भगवते धरणेन्द्राय खड्गविद्याधराय धनुः खङ्गं गृह गृह
स्वाहा ।
__ अष्टोत्तरशतं श्वेतपुष्पैर्जपेत् दिनत्रयेण सिद्धिर्भवति । खगस्तम्भन... मन्त्रः ।

Page #201

२४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमानतुङ्गॐ कुबेराय मुह(मह?)चौरं गृह गृण्ह, स्थानं दर्शय दर्शय आगच्छ आगच्छ स्वाहा । आदित्यदिने दुग्ध भस्म करोटके क्षिप्वा रक्तकणवीरपुष्पैः पूजयेत् अष्टोत्तरशतसङ्ख्यया कुमारीहस्तेन चम्पाव्यते यत्र चौरस्य नाम तत्र आगच्छति ।
. तथा ॐ देव ह्री दत्त हँ ब्लँ इत्यादि लिखित्वा वलकंबाये ॐ ही हूँ स्वाहा इत्यक्षरैरुपरितो वेष्टनीयं तदुपरि अटदलकमलमालिख्य दिपत्रेषु चतुर्पु ॐनमो अरिहंताणं स्वाहा, कोणेषु ॐ ह्री हूँ नमः ह्री ह्रः इति सर्वत्र पदानि न्यस्येत् । बहिस्त्रिगुणमायाबीजेन वेष्टनीयम् । [पञ्चदशं यन्त्रम् १५ ] कुङ्कुमादिसुरभिद्रव्यैरालिखितं रणे राजकुले मार्गे सर्वत्र भयं हरति ।
मन्त्रश्चात्र
ॐ नमो ही हँ (हूँ ,अरिहंताणं नमः । अस्य मन्त्रस्य पूर्वसेवायां करजाप्येन द्वादश सहस्राणि जाप्यन्ते ततः सिद्धयति । सिद्धश्च सर्वकार्येषु रक्षाकरः ।
यन्त्रस्याष्टोत्तरशतपुष्पैः पूजा कर्तव्येति । इति तस्करभयानन्तरं सप्रपञ्चं मृगारिभयरक्षां गाथाद्वयेमाह
पजलियानलनयणं दूरवियारियमुहं महाकायं । णहकुलिसघायवियलियगइंदकुंभत्थलाभो ॥ १२ ॥ पणयससंभमपत्थिवनहमणिमाणिकपडियपडिमस्स । तुह वयणपहरणधरा सोहं कुद्धं पि न गणंति ॥ १३ ॥
__ व्याख्याप्रज्वलितानलनयनं दूरविदारितमुख महाकायम् । नखकुलिशघातविदारितगजेन्द्रकुम्भस्थलाभोगम् ॥ प्रणतससम्भ्रमपार्थिवनखमणिमाणिक्यपतितप्रतिमस्य । लव वचनप्रहरणधराः सिंहं क्रुद्धमपि न गणयन्ति । इत्यक्षरार्थः ।

Page #202

सूरिप्रणीतम् ]
सम्प्रदायश्चात्र
सिंहादिभये प्राप्ते मला म्ली म् म्लौ म्लः इति पञ्चाङ्गुलि - पञ्चाक्षराणि पञ्चाङ्गुलिषु न्यस्यैकाग्रमानसैः स्लूँ मन्त्रं परिजप्य सम्मुखं पुष्पादि क्षेप्यम् । सिंहभयं न भवति, अपि प्रत्यनीको विलयमेति ।
भयहरस्तोत्रम् |
今
२५
तथा परप्रवादभयप्राप्तौ म्लो म्ला म्ली म्लू म्लः कराङ्गन्यासं कृत्वा म्लाँ मन्त्रं परवादजिह्वायां ध्यायमानमेकाग्रमानसैस्तेषां वाचमपहरति । परविद्याविच्छेदे आतुरशरीरे ध्यातं परमन्नानपहरति ।
तथा शत्रुप्रतिकृतिं नदीउभयतटमृत्तिकया कृत्वा हरितालेन म्ल मन्त्रमालिख्य सलवणं तस्य हृदये निधाय उपरि पाषाणं दत्वा पादप्रहारेण ताडयित्वा धारयेत् सप्तरात्रेण शत्रुं वश्यमानयति ॥ १४ ॥ अधुना गजेन्द्रभयमाह
ससिधवलदंतमुसलं दीहकरुल्लाल बुडिढउच्छाहं । महुपिंगनयणजुअलं ससलिलनवजलहरारावं ।। १४ ।। भीमं महागदं अच्चासन्नपि ते न वि गणंति । जे तुम्ह चलणजुअलं मुणिवइ ! तुंगं समल्लीणा ॥ १५ ॥
व्याख्या
भीमं महागजेन्द्रमत्यासन्नमपि ते न विगणयन्ति । ते किं० ? ये समालीनाः तव चरणयुगं मुनिपते ! तुङ्गं समाश्रिताः । किंविशिष्टं गजेन्द्रम् ? शशिधवलदन्तमुशलं दीर्घ करोल्ला लबर्द्धितोत्साहम्, मधुपिङ्गनयनयुगलम्, सुसलिलनवजलधरारावम् । इत्यक्षरार्थः ।
पकारोदरे देवदत्तनामालिख्योपरि ह्रींकारेण वेष्टयेत् । बाह्ये षोडश - `स्वरैरावेष्टयेत्, तद्बाह्य ॐ हाँ हाँ चामुण्डे ! स्वाहा निरन्तरं वेष्टय वलयं पूरयेत् । उपरि मायाबीजं दत्वा यन्त्रं कारयेत् । [ षोडशं यन्त्रम् १६] इदं यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्ये संलिख्य धारणीयं हस्तिभयं मुक्त - सीत्कारप्रचुरमपि न भवति ॥ १५ ॥

Page #203

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमानतुजअधुना रणरक्षोच्यतेसमरम्मि तिक्खखग्गाभिघायपावद्धउद्घअकबंधे। कुंतविणिभिन्नकरिकलहमुक्कसिक्कारपउरम्मि ॥ १६ ॥ निज्जिअदप्पुद्धररिउ-नरिंदनिवहा भडा जसं धवलं । पावंति पावपसमिण ! पासजिण ! तुह पभावेणं ॥ १७ ॥ व्याख्यासमरे तीक्ष्णखङ्गधाराभिघातप्रविद्धोद्धतकबन्धे । कुन्तव्रणभिन्नकरिकलभमुक्तसीत्कारप्रचुरे ॥ . निर्जितदपोद् धुररिपुनरेन्द्रनिवहा भटा यशो धवलम् ।
प्राप्नुवन्ति पापप्रशमन ! पार्श्वजिनं ! तव प्रभावेन ॥ इत्यक्षरार्थः। वृद्धसम्प्रदाय इदानीम् --
मायाबीजगभ नाम कृला ठकारेण वेष्टनीयं, बहिरश्वतुर्दलेषु ह्री पा १ ही व २ ह्रो ना ३ ह्री थ ४ अधः सृष्टया नाम दत्वा बहिरष्टपत्रं कमलमालिख्य कमलदलेषु स्नँ इत्यक्षरं देयं, ततो मायाबीजेन त्रिर्वेष्टनीयम्। [ सप्तदशं यन्त्रम् १७ ]
इदं यन्त्रं सुरभिद्रव्यैरालिख्य बाही बद्धं ह्री हूँ स्. हम्ल्यू क्यूँ
पार्श्वनाथाय ! स्वाहा । अनेन मन्त्रेण अष्टोत्तरसहस्रत्रयकुसुमैरर्चितं रणे काण्डघातनिवारणं करोति । नात्र संशयः कार्यः । तथा- पारदाचूरितां शस्तां संग्रामे च कपर्दिकाम ।
गलिकां धारयेत् यस्तु काण्डवृष्टया न बाध्यते ॥ पूर्वोक्तमन्त्राभिमन्त्रितं । तथा-कटुतुम्बिनीमूलं दोपोत्सवदिनसन्ध्यायां नानीभूत्वा गृहीत (को) लोहेनावेष्टय मुखे युद्धकाले कर्तव्यं असिमुशलकाण्डघातनिवारणं कुरुते ॥
इदानीं अष्टानामपि भयस्थानानां रक्षामाह

Page #204

सूरिप्रणीतम् ] भयहरस्तोत्रम् |
रोगजलजलाविसहर चोरारिमइंद्गय रणभयाई । पासजिणनामसंकित्तणेण पासमंति सव्वाई ॥ १८ ॥ व्याख्या - प्रशाम्यन्ति । कानि ?
रोगजलज्वलन विषधर चोरारिमृगेन्द्रगजरणभयानि । पार्श्वजिननामसङ्कीर्तनेन ( प्रशाम्यन्ति ) सर्वाणि ॥ चेत्यक्षरार्थः ॥
२७
यन्त्र मधुना -
हुं ततो देवदत्त हुं कृत्वा ठकारेण वेष्टनीयम् । ततः षोडशस्व रै - वलयं पूरितव्यम् । बाह्ये ककारादिहपर्यन्तवर्णैरावेष्टय बाह्ये मायाबीजेन वेष्टनीयम् । [अष्टादशं यन्त्रम् १८ ] इदं यन्त्रं सुरभिद्रव्यैर्लिखितं मूलमन्त्रेण
ु
ॐ ह्रीं श्री नमिऊण पास विसहर वसह जिणफुलिंग श्री नमः स्वाहा " एतल्लक्षणेन पूजितं सर्वभयरक्षां करोति ।
अधुना उपसंहारमाह
एवं महाभयहरं पासजिणिंदस्स संथवमुआरं । भविअजणानंदयरं कल्लाणपरंपरनिहाणं ॥ १९ ॥
रायभय जक्खरक्खसकुसुमिदुस उणरिक्खपीडासु । संझासु दोसु पंथे उवसग्गे तह य रयणी ॥ २० ॥
व्याख्या
एवं महाभयहरं पार्श्वजिनेन्द्रस्य संस्तवमुदारम् । भविकजनानन्दकरं कल्याणपरम्पर निधानम् ॥
राजभययक्षराक्षसकुस्वप्नदुःस्वप्नऋक्षपीडासु । सन्ध्ययोर्द्वयोः पथि उपसर्गे वा तथा रजनीषु ॥ इत्यक्षरार्थः । गुरुसम्प्रदायश्चात्र
प्रथमं क्षकारोदरे देवदत्तनामा लिख्य ऐड्ङ्कारेण ॐकारेण स्वाकारेण हाकारेण च वेष्टय उपरि वलयं कृत्वा षोडशस्वरैर्वेष्टनीयम् । बाह्ये ह

Page #205

श्री जनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमानतुङ्गहा हि ही हु हू हे है हो हो हं हः एभिरक्षरैर्निरन्तरं पूरयेत् , तबहिः ॐ पार्श्वजिनेन्द्राय इवी क्ष्वी हंसः हर हर स्वाहा । अनेन मन्त्रेण वेष्टनीयम् । ततस्त्रिगुणमायाबीजं कृत्वा कलशोदरे क्षेप्यं, कलशमुखे ॐकारो न दातव्यः । [एकोनविंशं यन्त्रम् १९] इदं यन्त्रं काश्मीरजादिसुरभिद्रव्यैलिखितं सुरभिश्वेताष्टोत्तरशत-संख्यपुष्पैरेतदर्चितं दक्षिणबाहुधृतं शान्तिदं पुष्टिदं सर्वभयापहं भवति।
ॐ पार्श्वजिनेन्द्राय इवो क्ष्वी हंसः हर हर स्वाहा । अयं पूजा-मन्त्रः । उद्धृतमन्त्राः प्रस्तावान्निगद्यन्ते--
___ ॐ नमो भगवते पार्श्वनाथाय येन मन्त्रेण समाधिः क्रियते शरीररक्षां कुरु कुरु वने ग्रामे नगरे वा त्रिके वा चत्वरे वा चतुष्पथे वा द्वारे वा गृहे वा वाराही सूत्राणी ब्रह्माणी क्षत्रियाणी वैश्यी चाण्डाली मातङ्गिनी ॐ ह्रा ही है है हो ह हः मन्त्रप्रसादेन शरीरमवतरन्तु दुष्टनिग्रहं कुर्वन्तु हुं फट् स्वाहा ।
अनया विद्यया निरन्तरं स्मयमात्रेण सर्वरक्षा भवति ॥
ॐ नमो अरिहंताणं ॐ नमो भगवईए चंदाई महाविजाए । गामपवेसे सत्तवारं जवियाए अन्नपानलाभो भवति । परं पढमं चउत्थेण पासनाहजम्मदिणे सहस्सवारं जपयित्वा साध्या ।
ॐ बदबदवपूर्वो वज्रमुंडी क्षा क्षो क्षु क्ष क्षौ क्षः तैलं स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा ।
अनेन मन्त्रेण गुडादितैलमभिमन्त्र्यम् । ॐ ह्री श्री क्ली क्लौ बँअर्ह नमः । अयं मन्त्रं त्रिसन्ध्यं जपेत् सर्वकार्याणि सिद्धयन्ति ।
ॐ नमो भगवओ अरहओ अजिय...भगवई महाविजाए अजिअए उवसोमए अणिहए महाविजा सुभंकरे स्वाहा ।

Page #206

सरिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम् ।
२९
चतुर्थेन साधनम् | अर्हदायत ने सहस्र १०० ( ० ) ८ जापेन सिद्धयन्ति । सर्वकामिकोऽयम् । यन्त्रविद्या |
जो पढड़ जो अनिसुणइ ताणं कइणो उ माणतुंगस्स । पासो पावं पसमेउ सयलभुवर्णान्चियचलणो ॥ २१ ॥
व्याख्या- - यः पठति यः शृणोति च तस्य कवेर्मानतुङ्गस्य च पार्श्वनाथो, न पार्श्वयक्षः पापं प्रशमयतुं सकलभुवनाचिंतचरण इत्यक्षरार्थः ।
सम्प्रदायश्चात्र
सकलं त्रिभुवनतिलकं विजयाजयात्तचामरं धरणेन्द्रधृतातपत्रं त्रिनयनं पद्मासनोपविष्टं श्वेतवर्ण दण्डं परिकल्प्य प्रथमं तवौचकं (तस्वपञ्चकं ? ) कृत्वा बाह्येऽष्टदलाम्भोजतलेषु केवलं मायावीजं दत्वा सृष्ट्या स्वरैर्वैष्टयित्वा उपरि त्रिगुणमायाबीजं दातव्यम् | [विंशं यन्त्रम् २०] इदं यन्त्रं कुक्कुमादिना लिखितं शुभाष्टोत्तरशतपुष्पैरचितं सर्वत्रापि जयावहं भवति । मूलमन्त्रेण पूजनीयमिति ॥
उवसग्गते कमठासुरम्मि झाणाउ (ओ) जो न संचलिओ । सुरनरजुवईहिं संधुओ जयउ पासजिणो ॥ २२ ॥ एयरस मज्झ्यारे अट्ठारस अक्खरेहिं जो मंतो ।
जो जाणइ सो झायइ परमपयत्थं फुडं पासं ॥ २३ ॥* व्याख्या --- उपसर्गयति कमठासुरे ध्यानात् यो न सञ्चालितः । सुरनरयुवतिभिः संस्तुतो जयतु पार्श्वजिनः ॥
एतस्य ( स्तोत्रस्य ) मध्ये अष्टादशभिरक्षरैः ( नमिऊण पास विसहरवसह जिणफुलिंग इत्येतैः ) यन्मन्त्रम् ।
यो जानाति स ध्यायति परमपदस्थं स्फुटं पार्श्वम् ॥
* मुद्रितपुस्तकेषु निम्नलिखितेयं गाथाऽभ्यधिकापासह समरण जो कुणइ संतुट्ठे हियण । अत्तरस्य वाहि भय नासेइ तस्स दूरेण ॥ २४ ॥

Page #207

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
समाप्तमिति ।
साह श्री वच्छासु साह सहस्रकिरणेन पुस्तकमिदं गृहीतं सुत साह वर्द्धमानशान्तिदास पाल ( पठ) नार्थम् ।
[ ३ ]
३०
श्रीमानतुङ्गसूरिशिष्य श्रीधर्मघोषसूरिविरचितः श्रीचिन्तामणिकल्पः ः ।
[ श्रीधर्मघोष
।
किञ्चिद् गुरूणां वदनारविन्दानिशम्य सम्यक् परमार्थमुचैः । विलिख्यते स्वान्यजनोपकृत्यै श्रीपार्श्व चिन्तामणिमन्त्रकल्पः ॥ १ ॥
नव्वा प्रणतनागेन्द्रं पार्श्वनाथं जिनेश्वरम् । चिन्तामणि सुमन्त्रस्य वक्ष्ये कल्पं समासतः चिन्तामणिर्मूलमन्त्रः कामधुक् कल्पपादपः । मन्त्रराजः सर्वकर्मा निधिः कामघटोsपि च पाठान्तरः
कल्पवृक्षो महातेजा महाचिन्तामणिर्नवः । कामधुक् कल्पराट् कर्मनिधिः कामघटोऽपि च एतानि तस्य नामानि मन्त्रशास्त्रपरायणैः । प्रथितानि प्रयत्नेन ज्ञातव्यानि गुरोर्मुखात् यस्य तस्य न दातव्यो मन्त्रोऽयं गुरुणापि हि यतः कुपात्रदानेन दोषाः स्युरुभयोरपि कुलीनं धार्मिकं भक्तं पूजाकर्मरतं तथा । धनिनं दानशीलं च गुरोर्वचनतत्परम् ईदृशं साधकं ज्ञात्वा मूलमन्त्रं प्रकाशयेत् । विधाय परमां पूजां दीपोत्सवादिपर्वणि
॥ २ ॥
॥३॥
|| 8 ||
॥ ५॥
॥ ६ ॥
॥ ७ ॥
॥ ८ ॥

Page #208

श्रीचिन्तामणिकल्पः ।
लब्धे मन्त्रे ततो धीमान् श्रीमत्पार्श्वजिनप्रभोः । विधायाष्टाहिकापूजां गुरोर्वस्त्रैश्च पूजनम्
सूरिप्रणीतः ]
सौवर्णे राजते पात्रे ताम्रपात्रे सिताम्बरे । कर्पूररोचनावर्णैलिखेद् यन्त्रं प्रयत्नतः गुरुः प्रतिष्ठयेद् यन्त्रं पूजां कर्तुं समुद्यते । शिष्ये पवित्रगात्रेषु (sथ) धौताम्बरावृते मुखे शुचिस्थाने न्यसेद् यन्त्रं देवालये सुनिश्चितम् । पूर्वोत्तरमुखो भूत्वा श्रीपाणिपुटकेऽपि वा आत्मरक्षां विधायोच्चैर्भूमिशुद्धिं प्रकल्पयेत् । हंसपूजां ततः कृत्वा पुष्पं शिरसि धार्यते ईडायां वहमानायां ततः पूजाः समारभेत् । दक्षिणा वर्तमाना चेत् कृत्वा स्नात्रविधिं पुरा
वीरासनोपविष्टेन पूजा कार्या सुधीमता । वामेतरकराङ्गुष्ठपवित्राङ्गुलियोजनात् शतपत्रैर्जातिपुष्पैर्वकुलैश्वम्पकैस्तथा । कर्पूरागुरुसम्मिश्रैः पूजा कार्या विवेकिना
अथाहं सम्प्रवक्ष्यामि यन्त्रोद्धारं शुशोभनम् । येन विज्ञातमात्रेण फलसिद्धिः प्रजायते
मध्यभागे प्रभोर्बिम्बं फणिमण्डपराजितम् । पार्श्वयक्षं यक्षिणीं च दक्षिणोत्तरभागयोः
३१
113 11
॥१०॥
॥११॥
॥१२॥
॥१३॥
॥१४॥
॥१५॥
॥१६॥
॥१७॥
॥ १८॥

Page #209

३२
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
प्रणवाद्यं प्रभोर्नाम ँ नम इतिसंयुतम् । फणिचक्रोपरि न्यासे प्रथमं वलयं मतम् ॥ १९ ॥ चतुर्दलं द्वितीयं तु वामादेवीतिनामकम् । आह्वाननाख्य(मवाचन्ती) तार्तीयीकं चतुर्दलम् ॥ २० ॥
ँ
प्रणवाद्यं चतुर्थं तत् ही नम इति संयुतम् ।
ब्रह्म- धरण - नागाश्च पद्मावत्यपि नामतः ॥ २१ ॥
[ श्रीधर्मघोष
षोडशार्धदलं तुयं मूलमन्त्रसमन्वितम् । अआ आदौ अंअः अन्ते दले दले स्वरद्वयम् ॥ २२ ॥
पञ्चमे वलये पञ्च पदानि परमेष्ठिनाम् ।
७
ॐ नमो ही नम इति पदाद्यन्ते ज्ञानादि च ॥ २३ ॥ षष्ठे षोडश नामानि देवीनां प्रणवैः सह ।
ह्री नमोऽन्तः प्रविष्टानि रोहिण्यादि दले दले || २४ ॥ प्रणवो मरूदेव्यादिः सप्तमे जिनमातरः । चतुर्थ्यन्तपदैर्युक्ताः पत्रे पत्रे तु ही नमः ॥ २५ ॥ अष्टमे वलये चाष्टां द्विगुणानि ग्रहैः सह । विजयाद्येकान्तरितः प्रणवो ही नमस्तथा ॥ २६ ॥ नवमे वलये चाष्टाविन्द्राद्याः प्रणवैः सह । ही नमश्चात्र सर्वत्र चतुर्थ कवचं पुनः ॥ २७ ॥ मायाबीजेन संवेष्टय प्रणवेन तथोपरि । अङ्कुशं चापि रेखान्ते विद्यामन्त्रेण वेष्टयेत् ॥ २८ ॥ पृथ्वीमण्डलमध्यस्थं लक्षाक्षरत्रिशूलयुक् । कल्पद्रुमसमायुक्तः गुरुपादुकयान्वितः ॥ २९ ॥

Page #210

AAAAAAAA
AAAAAAAAAwar
॥३०॥
॥३१॥
॥ ३२॥
॥३३॥
॥ ३४॥
सूरिप्रणीतः] श्रीचिन्तामणिकल्पः ।
यन्त्रोद्धारः समासेन विवृतो मन्दमेधसा । जापध्यानक्रमं वच्मि विधिवद् गुरुणोदितम् अर्वाचीनफलं ज्ञेयं वश्यस्तम्भनमोहने । विद्वेषोच्चाटकर्माणि मनसापि न चिन्तयेत् शान्तिकं पौष्टिकं चापि धर्मध्यानविवर्द्धकैः । इहलोकार्थकृन्नित्यं सङ्घकार्ये विशेषतः करजापो द्विघा ज्ञेयः सृष्टिसंहाररूपतः । नन्दावर्तः श्रुते कार्ये शङ्खावर्तस्तु मङ्गले अथालम्बनहेतुत्वात् शुद्धः स्फटिकमालया । कुर्याज्जापं प्रयत्नेन कर्मक्षयनिबन्धनम् अक्षतैः कुसुमैश्चापि जापः कार्यो निरन्तरम् । मूलमन्त्रस्य यत्नेन परलोकविधित्सया ध्यानकाले प्रथमतश्चन्द्रकान्तसमप्रभम् । पार्श्वनाथप्रभोर्बिम्बं संस्थाप्य प्रविचिन्तयेत् आत्मनश्च प्रभोश्चापि नान्तरं चिन्तयेद् बुधः । दुग्धधाराप्रवाहश्च विद्यमानं विचिन्तयेत् मूलमन्त्रस्य बीजानि षट्सु स्थानेषु योजयेत् । शिरसि वक्षःकरयोः सृष्टिमार्गेण धीधनैः नादबिन्दुकलाभ्यासाज्ज्योतिरुत्पद्यते पुनः । तत्प्राप्तौ च मनुष्याणां जायते परमं पदम् परमेष्ठिमुद्रयाथ सौभाग्यमुद्रयाथवा । ध्यायेत् परमबीजानि साधकः सुसमाहितः
॥३५॥
॥३६ ॥
॥३७ ॥
॥ ३८ ॥
॥ ३९ ॥
॥४०॥

Page #211

३४
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे
विद्या सौभाग्यमारोग्यपुत्रप्राप्तिविभूतयः । कल्याणं सफलं विद्धि करुणां च कुटुम्बितः दश त्रिंशद्विशहितैः सहस्रैर्लक्षयाथवा ।
जपेद् यः परमं मन्त्रं स प्राप्नोति शिवालयम् विधाय सकलां पूजां प्रभोश्चिन्तामणेरपि । ढौकयित्वा च नैवेद्यं जलताम्बूलसंयुतम् ततः कर्पूरफालीनि घण्टान। दपुरस्सरम् । आरात्रिकं विधायोच्चैर्मङ्गलं च प्रभोः पुरः लवणाञ्चलमुत्तार्य स्तूयात् स्तोत्रैः सदण्डकैः । पञ्चाङ्गप्रणतिं कृत्वा योजयेत् करसम्पुटम् माता पिता जगत्राता भ्राता स्वामी त्वमेव मे । त्वमेव जीवितं नाथ ! भूयो जन्मनि जन्मनि श्रीमानतुङ्गशिष्येण धर्मघोषेण सूरिणा । रचितोऽनघकल्पोऽयं चिन्तामणिजगत्प्रभोः
[ श्रीधर्मघोष
॥ ४१ ॥
॥। ४२ ।।
॥ ४३ ॥
[ ३ ] अधुना चिन्तामणिसम्प्रदायः ।
|| 88 ||
।। ४५ ।।
॥ ४६ ॥
॥ ४७ ॥
७
ॐ ह्री श्री अर्हं नमिऊग पास विसहर वसह जिणफुल्लिंग ही
नमः । एष मूलमन्त्रः ।
चिन्तामणिचक्रं वहिकापट्टे कुङ्कुमगोरोचनाकस्तूरिकाकर्पूरा

Page #212

wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww.rrmmmmm
सरिप्रणोतः] श्रीचिन्तामणिकल्पः। दिभिः सुगन्धद्रव्यैः पूर्वलिखितपटसन्दर्शनेन श्रीपार्श्वनाथस्य जन्मकल्याणकदिने जन्मनक्षत्रे च सूरिणा शिष्येण च कृतस्नात्रेण ब्रह्मचर्योपवासरतेन च सदशवस्त्राभरणेन साधिष्ठायकश्रीपार्श्वनाथप्रतिमाकृतपञ्चामृतस्नात्रपूजोपचारेण तदने बलिधूपनैवेद्यपूजापूर्व एष मन्त्रः प्रदातव्यः । अस्य करजापो लक्षमेकं कार्यः । पुष्पजापः श्वेतजातिपुष्प २४००० ततः सिद्धिः । सर्वकर्मकरः।
श्रीचिन्तामणिकल्पसारः।
अष्टदलपद्मकोशे श्रीमत्पाश्च जिनेश्वरं न्यस्य । नागेन्द्रविधृतछत्त्रं प्रियमुपत्रावदाताङ्गम् ॥१॥ विजयाजयात्तचमरं वैरोट्यावन्दितं विगतमोहम् । सत्प्रातिहार्यकलितं देवीपद्मावतीपूज्यम् ॥२॥ श्रीपार्श्वयक्षसकलत्रसंस्तुतं चाष्टनागकुलकलितम् । विद्यादेवीषोडशपरिकरितं ध्याययेद् देवम् ॥३॥ प्रणवं न्यस्य ललाटे जिनस्य गोक्षीरचन्द्रकरतुल्यम् । . मायाबीजं हृदये ध्येयं तरुणार्कबिम्बनिभम् ॥४॥ हरिकान्ताया बीजं काञ्चनवर्ण निधाय पदकमले । अहमिति देवबीजं ध्येयं शिष्यैर्गुरोर्वचसा ॥५॥ शान्तिकपौष्टिकहेतोः श्वेतं ध्यायेच्छशाङ्ककरकल्पम् । पीतं स्तम्भादिविधौ वश्याकृष्टौ तथा रक्तम्

Page #213

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीधर्मघोषधूम्राभमथोचाटे कृष्णाभं मारणं विनिर्दिष्टम् । मोक्षार्थं व्योमाभं ध्येयं श्रीपार्श्वनाथजिनम् . ॥ ७ ॥ यो योगी श्रावकः साधुः शुक्लध्यानपरायणः । ध्यायति श्रीजिनं देवं वामेयं भुजगावृतम् ॥८॥ भूतप्रेतपिशाचाद्यो नालम्भूष्णुस्तदग्रतः । नित्यावेलाकृतो रात्रिस्तथैकान्तरस्यन्तरः (?) ॥९॥ त्रि-चतुर्थ-पक्ष-मास- षण्मास-व्यन्तरादिकाः। ज्वराः सर्वेऽपि नश्यन्ति वातपित्तकफोद्भवाः ॥१०॥ डाकिनी शाकिनी चण्डी याकिनी राकिनी तथा । लाकिनी नाकिनी सिद्धा सप्तधा शाकिनी स्मृता ॥११॥ एतेषां खलु ये दोषास्ते सर्वे यान्ति दूरतः । चिन्तामणिसुचक्रस्थपार्श्वनाथप्रसादातः ॥१२॥ विलिख्य काञ्चनस्थाले श्रीखण्डेन घनेन च । चिन्तामणिमहच्चक्रं दर्भमूलेन योगिना ॥१३॥ लिखनीयमिदं चक्रं गन्धधूपादिपूजितम् । जातिपुष्पसहस्रेण मूलमन्त्रेण पूजितम् प्रक्षाल्याथ च दुग्धेन वारिणा वा प्रयत्नतः । ज्वरदोषादिभिर्मस्तं पात्रं पातव्यमेव हि ॥१५॥ एवं सप्तदिनान्याशु पुष्पजाप्यपुरस्सरम् । पीतं हि रोगदोषादीन् विनाशयति निश्चितम् ॥ १६ ॥

Page #214

सूरिप्रणीतः] श्रीचिन्तामणिकल्पसारः।
कार्मणं याति दूरेण यन्मध्यात् केनचित् कृतम् । यन्त्रपानप्रयोगेण देहिनां नात्र संशयः ॥१७॥ रक्तकणवीरपुष्पैदिशसङ्ख्यैः सहस्रसञ्जप्तम् । वश्याकर्षणकार्य करोति मन्त्राधिराजोऽयम् ॥१८॥ स्तम्भयति शत्रुवाचं पोतध्यानेन पोतपुष्पौधैः । ईतिस्तम्भं करोति विधिना वरवालुकां जप्त्वा ॥१९॥ अनवच्छिन्ना रेखा देया क्षेत्रेषु मूलमन्त्रेण । नाशयति शलभवृन्दं गुरूपदेशेन सञ्जप्तम् ॥२०॥ श्मशानकर्पटे खलु श्मशानाङ्गारराजिका च विषैः । धत्तूरकरसलिखितं परिजप्तं काहलीपुष्पैः ॥ २१॥ उच्चाटयति महेश्वरध्वजातिबद्धं समस्तशत्रुगणम् । मारयति चिताङ्गारैः परिजप्तं नास्ति सन्देहः ॥२२॥ इति सङ्केपेण मया कथितं चिन्तामणेः फलं सारम् । विस्तरतो विज्ञेयं बृहदुद्धारान्महामतिभिः ॥ २३ ॥ इत्येवं तीर्थनाथप्रवरगुणगणं पार्श्वनाथस्य सम्यक् __चक्र चिन्तामणियः स्मरति विधिपरो भावशुद्धिस्त्रिसन्ध्यम् ।
सम्प्राप्नोत्याशु राज्यं त्रिदशपतिपदं तीर्थपत्वं च सिद्धि .. का वार्ताऽशेषसिद्धिप्रदभुवनपतेः पादपद्मप्रसादात् ।।२४ ॥

Page #215

३८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[५]
श्री तरुणप्रभसूरिविरचितं श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् |
[ श्रीतरुणप्रभ
१ :
श्रीस्तम्भन ! स्तम्भनपार्श्व ! नेत: ! प्रतिष्ठितारिष्टघटापनेत ः ! | मृगारिनागारिमहाविनेत ! -जय प्रणम्रात्मशिवप्रणेतः ! वामेतराङ्घ्रौ धरणोरगेण वामे च पद्मासनपद्मया त्वम् । निषेव्यमाणोऽष्टदले मदीये हृत्पुण्डरीके निविशस्व पार्श्व ! ॥ २ ॥ पदोस्तले नागकुलानि यस्याधिमस्तकं ब्रह्म परं स नन्द्यात् । दुर्वर्ण सू........रत्न.... शाल श्री शोभन ! स्तम्भनपार्श्वनाथ ! ॥३॥ अर्हं परब्रह्म रविस्फुलिङ्ग ँ ही नमः श्री नमदिन्द्रवृन्द ! | प्रणम्यसे पार्श्व ! विषं हर त्वं जिनर्षभ ! श्री भवते नमो ही ॥ ४॥ दले दले मन्त्रपदादधस्ताद् वर्णोऽनुमानां रुचिरस्वराणाम् । सयागवाहैर्युगलैः प्रकीर्त्यः श्रीपार्श्व चिन्तामणिमन्त्र एषः ॥ ५ ॥ द्वितीयपङ्क्तौ वलयच्छदेषु तस्यौं पदाद्यं परमेष्ठिनाम | रत्नत्रयस्यापि च नाम नित्यं स ही नमोऽन्तं प्रयतः स्मरामि || ६ || दलस्थिताभिर्वलये तृतीये सभाजितः षोडशदेवताभिः । तुर्ये चतुर्विंशतिदेवमातृस्वनामभिः पत्रगतैः समयः ॥ ७ ॥ दिगष्टके दिक्पतयः सखेटा देव्योऽन्तरे श्रीअपराजितान्ताः । जयाजिता श्रीविजया च जम्भा मोहा च वीरा र (स) हिता महन्ति ॥ ८ ॥ अयस्वभावः प्रकटप्रभावो गुरूपदेशेन विना न गम्यः । ध्यानं च कर्मक्षय हेतुरस्याभीष्टप्रदं निर्विषये विधेयम् ॥ ९ ॥

Page #216

खरिप्रणीतम्] श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् । कृत्वा चेतः स्वतन्त्रं त्रिदिवशिववशीकारसंस्कारतन्त्रं
सम्मोहापोहमन्त्रं त्रिभुवनजनताभाग्यसौभाग्यतन्त्रम् । दुर्गालीभङ्गयन्त्रं मदमदनरिपुध्वंसतन्त्रं सुयन्त्रं ये ध्यायन्ति मिमेसां(?) मुदितहृदि सदाध्यक्षलक्ष्योऽस्ति पार्श्वः॥१०॥ इति मया तरुणप्रथया चितं
परिणुतः प्रभुपार्श्वजिनेश्वरः । त्रिजगतीबलिराजसभाजितः
स्वचरणं....मम यच्छतु ॥ ११ ॥
[६] श्रीकमलप्रभाचार्यप्रणीतं श्रीपार्श्वप्रभुस्तवनम् ।
जस्स फणिंदफणोहो सोहइ सीसम्मि पणयमणुयाणं । मणिदित्तिहिं दलणो दुरियतमं जगपईवु व्व ॥ १॥ वजसारिक्खनहे सरणागयवज्जपंजरब्भहियं । तं झाएमि तिसंझं पासजिणं परमभत्तीए ॥ २ ॥ क्षिप में स्वाहा अक्खरपंचयरक्खाइ रक्खिओ संतो। पासपसायाइ जणो भमेउ भुवणम्मि निविग्धं ॥ ३ ॥ नमिऊण पास विसहर वसह जिणफुलिंगहीय(म)ते । से ही श्री नमक्खरेहि मह वंछियं दिसउ ॥ ४ ॥

Page #217

४०
श्रीजैन स्तोत्रसन्दोहे [ श्रीकमलप्रभ
न दरिदय तसु दीणय भिचंति सुरासुराइ दासंति । जो समरइ पास पहुं फुलिंगवर मंतमज्झत्थं ॥ ५ ॥ रक्खस पिसाय साइणि गहा वि गच्छति दूरदेसम्मि । पासस्स नामवरसिद्धमंतजावेण किं बहुणा || ६ || इय हणिऊण तमोहं फुलिंगमंतक्खरप्पहापसरो । हवउ जणे सुहहेऊ कमलप्पहगुरुप्पसायाओ ॥ ७ ॥
[ ७ ] श्रीरत्नकीर्तिमूरिप्रणीतं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
।
नमिऊ पासनाहं विसहरविसनासिणं तमेव धुणे । वसहजिणफुलिंगजयं फुलिंगवर मंतमज्झत्थं ॥ १ ॥ पणवो मायाबीयं नमो जयं सयललच्छिवुड्डि करं जो झाइ तिकालं सो कल्लाणं लहइ विउलं ॥ २ ॥ जलजलणवाहिविसहररायभय जक्खर+खसग्गहणं । चोरा य भूयसावयजरडाइणिसाइणीण भयं ॥ ३ ॥ रक्खइ सिरिपासजिणो अडदलकमलम्मि संठिओ संतो । धरणिंदवंदियकमो पउमावइसेविओ निच्चं ॥ ४ ॥ किं देवदेवीहिं किंवा अण्णेहिं मतजंतेहिं । किं पढियबहुयत्थेहिं झाइज्जइ पासजिणनाहो ॥ ५ ॥

Page #218

श्रीपार्श्वप्रभुस्तोत्रम् |
जा हवइ पढमगाहा सा गाहा होइ बिइयठाणम्मि
जा पढमा सा बोया एयं पत्तेयसारं च ॥ ६ ॥
सूरिप्रणीतम् ]
থক
सिरिमुणिसमुद्दसुहगुरुसीसेणं रयणकित्तिणा रइयं ।
भवियाण मंगलकरं
संथवणं पासनाहस्स ॥ ७ ॥
[6]
मन्त्राधिराजस्तोत्रम् |
श्रीपार्श्वः
ः पातु वो नित्यं जिनः परमशङ्करः । नाथः परमशक्तिश्च शरण्यः सर्वकामदः ॥ १ ॥ सर्वविघ्नहरः स्वामी सर्वसिद्धिप्रदायकः । सर्वसत्वहितो योगी श्रीकरः परमार्थदः ॥ २ ॥ देवदेवः स्वयं सिद्धश्चिदानन्दमयः शिवः । परमात्मा परब्रह्म परमः परमेश्वरः ॥ ३ ॥ जगन्नाथः सुरज्येष्ठो भूतेशः पुरुषोत्तमः । सुरेन्द्रो नित्यधर्मश्च श्रीनिवासः शुभावः ॥ ४ ॥ सर्वज्ञः सर्वदेवेशः सर्वदः सर्वगोत्तमः ।
सर्वात्मा सर्वदर्शी च सर्वव्यापी जगद्गुरुः || ५ || तत्त्वमूर्तिः परादित्यः परब्रह्मप्रकाशकः । परमेन्दुः परप्राणः परमामृतसिद्धिदः ॥ ६ ॥
४१

Page #219

श्रोजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीरत्नकीतिअजः सनातनः शम्भुरीश्वरश्च सदाशिवः । विश्वेश्वरः प्रमोदात्मा क्षेत्राधीशः शुभप्रदः ॥ ७ ॥ साकारश्च निराकारः सकलो निष्कलोऽव्ययः । निर्ममो निर्विकारश्च निर्विकल्पो निरामयः ॥ ८॥ . अमरश्चाजरोऽनन्त एकोऽनङ्गः शिवात्मकः। अलक्ष्यश्चाप्रमेयश्च ध्यानलक्ष्यो निरञ्जनः ॥ ९ ॥ ॐकाराकृतिव्यक्तो व्यक्तरूपस्त्रयीमयः । ब्रह्मद्वयप्रकाशात्मा निर्भयः परमाक्षरः ।। १० ।। दिव्यतेजोमयः शान्तः परामृतमयोऽच्युतः । आद्योऽनाद्यः परेशानः परमेष्टी परः पुमान् ॥ ११ ॥ शुद्धस्फटिकसङ्काशः स्वयम्भूः परमाच्युतः । व्योमाकारस्वरूपश्च लोकालोकावभासकः ॥ १२ ॥ ज्ञानात्मा परमानन्दः प्राणारूढो मनःस्थितिः । मनःसाध्यो मनोध्येयो मनोदृश्यः परापरः ॥ १३ ॥ सर्वतीर्थमयो नित्यः सर्वदेवमयः प्रभुः । भगवान् सर्वतत्त्वेशः शिवश्रीसौख्यदायकः ॥ १४ ॥ इतिश्री पार्श्वनाथस्य सर्वज्ञस्य जगद्गुरोः । दिव्यमष्टोत्तरं नामशतमत्र प्रकीर्तितम् ॥ १५ ॥ पवित्रं परमध्येयं परमानन्ददायकम् भुक्तिमुक्तिप्रदं नित्यं पठतो मङ्गलप्रदम् ॥ १६ ॥ श्रीमत्परमकल्याणसिद्धिदः श्रेयसेऽस्तु वः । पार्श्वनाथजिनः श्रीमान् भगवान् परमः शिवः ।। १७ ॥

Page #220

सूरिप्रणीतम् ] श्रीपार्वजिनस्तवनम् ।
धरणेन्द्रफणच्छत्रालङ्कतो वः श्रियं प्रभुः । दद्यात् पद्मावतीदेव्या समधिष्ठितशासनः ॥ १८ ॥ ध्यायेत् कमलमध्यस्थं श्रीपार्श्व जगदीश्वरम् । ॐ ह्री श्री हः समायुक्तं केवलज्ञानभास्करम् ॥ १९ ॥ पद्मावत्यान्वितं वामे धरणेन्द्रेण दक्षिणे । परितोऽष्टदलस्थेन मन्त्रराजेन संयुतम् ॥ २० ॥ अष्टपत्रस्थितैः पञ्चनमस्कारैस्तथा त्रिभिः । ज्ञानाद्येष्टितं नाथं धर्मार्थकाममोक्षदम् ॥ २१ ॥ सत्षोडशदलारूढं विद्यादेवीभिरन्वितम् । चतुर्विंशतिपत्रस्थं जिनमातृसमावृतम् ॥ २२ ॥ मायावेष्टत्रयाग्रस्थं कौकारसहितं प्रभुम् । नवग्रहावृतं देवं दिक्पालैर्दशभिर्वृतम् ॥ २३ ॥ चतुष्कोणेषु मन्त्राद्य--चतुर्बीजान्वितैर्जिनः । चतुरष्टदशद्वित्रिद्विधाङ्कसंज्ञकैयुतम् ॥ २४ ॥ दिक्षु क्षकारयुक्तेन विदिक्षु लाङ्कितेन च । चतुरस्रेण वज्राङ्कक्षितितत्त्वे प्रतिष्ठितम् ।। २५ ।। श्रीपार्श्वनाथमित्येवं यः समाराधयेजिनम् । तं सर्वपापनिर्मुक्तं भजते श्रीः शुभप्रदा ॥ २६ ॥ जिनेश ! पूजितो भक्त्या संस्तुतः प्रस्तुतोऽथवा । ध्यातस्त्वं यैः क्षणं वापि सिद्भिस्तेषां महोदया ॥ २७ ॥ श्रीपार्श्वमन्त्रराजान्ते चिन्तामणिगुणास्पदम् । शान्तिपुष्टिकरं नित्यं क्षुद्रोपद्रवनाशनम् ॥ २८ ॥

Page #221

श्रीजेनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीजिनपति
ऋद्धिसिद्धिमहाबुद्धिधृतिश्रीकान्तिकीर्तिदम् । मृत्युञ्जयं शिवात्मानं जपन्नानन्दितो जनः ॥ २९ ॥ सर्वकल्याणपूर्णः स्याजरामृत्युविवर्जितः । अणिमादिमहासिद्धिं लक्षजापेन चाप्नुयात् ।। ३०॥ प्राणायाममनोमन्त्रयोगादमृतमात्मनि । त्वामात्मानं शिवं ध्यात्वा स्वामिन् ! सिद्धयन्ति जन्तवः।॥३१॥ हर्षदः कामदश्चेति रिपुघ्नः सर्वसौख्यदः । पातु वः परमानन्दलक्षणः संन्तुतो जिनः॥ ३२ ॥ तत्त्वरूपमिदं स्तोत्रं सर्वमङ्गलसिद्धिदम् । त्रिसन्ध्यं यः पठेन्नित्यं नित्यां प्राप्नोति स श्रियम् ॥ ३३ ॥
[९] श्रीजिनपतिमूरिविरचितं श्रीचिन्तामणिपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
जगद्गुरुं जगदेवं जगदानन्ददायकम् । जगद्वन्द्यं जगन्नाथं पार्श्वनाथं जिनं स्तुवं ॥ १॥ नरा ध्यायन्ति तत्वार्थमिह त्वां ज्ञानदीपकम् । ऊर्ध्वमिन्द्रादयः सर्वे नमन्ति मुक्तयेऽनिशम् ॥ २ ॥ पातालेऽनन्तनागाद्याः सर्वे वासुकितक्षकाः । वितन्वन्ति सदा क्रीडां सर्वज्ञ ! त्वत्प्रसादतः ॥ ३ ॥

Page #222

४५.
खरिप्रणीतम् ] चिन्तामणिपार्श्वनाथस्तोत्रम्।
हरिरुद्रादयः स्वामिन् ! रमन्ते भुवनत्रये । वरदास्त्वत्प्रसादेन सर्वे ते विश्वनायक ! ॥ ४ ॥ हतारिं योगिनः सर्वे जिन ! त्वां जगदीश्वरम् । नमन्ति परमात्मानं फुल्लप्रवरपङ्कजैः ॥ ५ ॥ लिङ्गैर्युक्ता वियुक्ताश्च गरीयस्तत्त्वसंज्ञकम् । हीरूपं हृदि पश्यन्ति नमः स्वाहादिभिः सह ॥ ६॥ श्रीमत्पङ्कजमध्यस्थं चञ्चन्नीलमणिप्रभम् । केवलज्ञानसम्पूर्ण उ ही श्री अर्हमन्वितम् ॥ ७ ॥ चतुर्भिरेभिरालीढं संस्मरेद् योगिनं जिनम् । शिरोवामभुजापाददक्षिणस्थितिषु क्रमात् ॥ ८ ॥ वामे पद्मावती देवी शासनोत्सवकारिणी। श्रीविभोः सर्वदा भक्तो धरणेन्द्रस्तु दक्षिणे ॥ ९ ॥ श्लोकपञ्चकपादाद्यैरक्षरैःरसद्वितीयगैः । प्रोक्तस्तैमन्त्रराजोऽसौ परितोऽष्टदलस्थितः ॥ १० ॥ रोहिणीप्रमुखा देव्यः षोडशाम्बुजसंस्थिताः । चतुर्विशतिपत्रेषु जिनमातृः स्मरेत् सदा ॥ ११ ॥ त्रिधाम्बुजमायाबोजवेष्टिरेखात्रयाग्रतः । क्रोकारस्थापिते वर्णे दिक्पालग्रहसंवृते ॥ १२ ॥ मन्त्राद्यबीजसंयुक्तान् जिनानके प्रकल्पितान् । चतुरष्टदशद्वयादिरूपान् कोणेषु तु द्विधा ॥ १३ ॥

Page #223

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीजिनपतिएवं भूमण्डले ध्यायेत् सवज्रचतुरस्रकैः । धरावर्णाङ्कितैर्दिक्षु विदिग्भागेषु लाञ्छितम् ॥ १४ ॥ इति चिन्तामणि म चकं त्रैलोक्यपूजितम् । झानबीजं जगद्वन्धं सर्वतत्त्वैकनायकम् ॥ १५॥ मालतीनां सहस्रेस्तु पुष्पैदशभिर्व रैः । विधिनाचाम्लभक्तस्थो मन्त्रराजेन योऽर्चयेत् ॥ १६॥ लेखिन्या हेमजात्या वा लिखित्वेदं सुगन्धिकैः । तानेऽथ वहिकापट्टे भूजे गोरोचनादिकैः ॥ १७ ॥ तस्य सन्तुष्य प्रत्यक्षं पार्श्वनाथो जिनेश्वरः । दर्शयत्यात्मकं रूपं कामं दद्यात् समीहितम् ॥ १८ ॥ अथान्तरात्मशुद्धयर्थं प्रभुं ध्यायेचतुर्विधम् । पिण्डस्थं च पदस्थं च रूपस्थं रूपवर्जितम् ॥ १९ ॥ आदौ पवित्रमात्मानं शुद्धमत्यन्तनिर्मलम् । प्रोक्ताभिर्धारणाभिश्च पञ्चभिः पार्थिवादिभिः ॥ २०॥ क्षिपनस्वाहेति पञ्चमहद्भूतैश्च तैरपि । साक्षादिव्यमयं कृत्वा चतुर्धा ध्यानमभ्यसेत् ॥ २१ ॥ अब्जगर्भसमासीनमात्मानं तद्विभोरिव । तत्त्वोपलक्षितं ध्यायेत् तत् पिण्डस्थं प्रकीर्तितम् ॥ २२ ॥ ततोऽस्मिन्निश्चलाभ्यासाद् योगस्तन्मयतां गतः । मन्त्रराजं स्मरेद् वीरस्तत् पदस्थं च संस्मृतम् ॥ २३ ॥ संस्मरेन् मन्त्रराजस्य त्रिशुद्धयाऽष्टोत्तरं शतम् । भुञ्जानोऽप्युपवासस्य प्राप्नोति तपसः फलम् ॥ २४ ॥

Page #224

सूरिप्रणीतम् ] श्रीचिन्तामणिपार्श्वनाथस्तोत्रम् । ४७
अमुमेव महामन्त्रं लक्षसङ्ख्यमिति स्मरन् । ध्यात्वा ज्ञानमवाप्नोति छित्त्वा कर्माष्टकल्मषम् ॥ २५ ॥ शनैर्मन्त्रगुणोद्भूतमात्मानं सिद्धरूपकम् । चिन्तयन् सर्वगं शान्तं सर्वज्योतिर्मयं शिवम् ॥ २६ ॥ सर्वावयवसम्पूर्ण सर्वलक्षणलक्षितम् । निष्पन्नं पुरुषाकारं रूपस्थं तबुधैर्मतम् ॥ २७ ॥ सर्वं विहाय सालम्बं ध्यानं ध्यायेच केवलम् । आत्मन्येव यदात्मानं तदा मुक्तिर्न चाऽन्यथा ॥ २८ ॥ ज्योतिर्मयं महाबीजममूर्त परमेश्वरम् । सर्वात्मगं तमीशानमनन्तं विश्वव्यापिनम् ॥ २९ ॥ पश्यन्निति निरालम्बं परमात्मानमव्ययम् । शिवसौख्यागतश्चासौ रूपातीतं हि मन्यते ॥ ३० ॥ इत्येवं मोक्षकल्पेन पार्श्वनाथः स्तुतो मया । स जिनः पातु मां देवः पतन्तं भवसागरे ॥ ३१ ॥ इति जिनपतिदिव्यस्तोत्रलक्षान्तरेण
परमपदनिमित्तं ज्ञानयोगस्वरूपम् । प्रकथितमिह नूनं पार्श्वनाथप्रसादात् तदखिलमपि धीरैः सर्वदान्वेषणीयम् ॥ ३२॥

Page #225

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमेरुतुङ्ग
[१०] श्रीमेरुतुङ्गमरिविरचित श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
ॐ नमो देवदेवाय नित्यं भगवतेऽहते ।। श्रीमते पार्श्वनाथाय सर्वकल्याणकारिणे ॥१॥ ही रूपाय धरणेन्द्रपद्मावत्यर्चिताङमये। सिद्धातिशयकोटीभिः सहिताय महात्मने ॥ २ ॥ अट्टे मट्टे पुरो दुष्टविघटे वर्णपङक्तिवत् । दुष्टान् प्रेतपिशाचादीन् प्रणाशयति तेऽभिधा ॥ ३ ॥ स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा शतकोटिनमस्कृतः अधमत् कर्मणां दूरादापतन्तीविडम्बनाः ॥ ४ ॥ नाभिदेशोद्भवन्नाले ब्रह्मरन्ध्रप्रतिष्ठिते । ध्यातमष्टदले पद्मे तत्त्वमेतत् फलप्रदम् ॥ ५ ॥ तत्त्वमत्र चतुर्वर्णी चतुर्वर्णविमिश्रिता । पञ्चवर्णक्रमध्याता सर्वकार्यकरी भवेत् ।। ६ ॥ क्षिप उ स्वाहेति वर्णैः कृतपञ्चाङ्गरक्षणः । योऽभिध्यायेदिदं तत्त्वं वश्यास्तस्याऽखिलाः श्रियः ॥७॥ पुरुषं बाधते बाढं तावत् क्लेशपरम्परा । यावन्न मन्त्रराजोऽयं हृदि जागर्ति मूर्त्तिमान् ।। ८॥

Page #226

सूरिप्रणीतम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । व्याधिबन्धवधव्यालानलाम्भःसम्भवं भयम् । क्षयं प्रयाति पार्श्वेशनामस्मरणमात्रतः ॥९॥ यथा नादमयो योगी तथा चेत् तन्मयो भवेत् । तदा न दुःकरं किश्चित् कथ्यतेऽनुभवादिदम् ॥ १० ॥ इति श्रीजीरिकापल्लीस्वामी पार्श्वजिनः स्तुतः । श्रीमेरुतुजसूरेः स्तात् सर्वसिद्धिप्रदायकः ॥ ११ ॥ जीरापल्लीप्रभुं पाच पार्श्वयक्षेण सेवितम् । अर्चित धरणेन्द्रेण पद्मावत्या प्रपूजितम् ॥ १२॥ सर्वमन्त्रमयं सर्वकार्यसिद्धिकरं परम् । ध्यायामि हृदयाम्भोजे भूतप्रेतप्रणाशकम् ॥ १३ ॥ श्रीमेरुतुङ्गसूरीन्द्रः श्रीमत्पाचप्रभोः पुरः । ध्यानस्थितिं हृदि ध्यायन् सर्वसिद्धिं लभेद् ध्रुवम् ॥१४॥

Page #227

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलश
[११] श्रीपूर्णकलशगणिप्रणीतं
मन्त्रयन्त्रादिगर्मित श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् ।
जसु सासणदेविवएसि कयाभयदेवगुरूहि पइद्वतया । अरिथंभणए अरिभणए पुरि पासमिमं थुणि पुण्णकए ॥१॥
स्वोपशा वृत्तिः। जं संथवणं विहियं तस्स य टिप्पेमि किंचि मंताई। उवयारत्थं संघे संभरणत्थं च अप्पस्स ॥ १ ॥
जुमोणेण०२ इत्यादिद्वितीये वृत्ते-'ॐ ह्री नमः' इति श्रीजिनदत्तसुरोणां मूलविद्या । तथा च 'श्रीजिनदत्तसूरिपादैरेवोक्तम्" वर्णान्तः पार्श्वजिनो रेफस्तदधः स धरणेन्द्रः ।
तुर्यस्वरः सविन्दुः स भवेत् उपद्मावतीसंज्ञा ॥ त्रिभुवनजनमोहकरी विद्येयं प्रणवपूर्वनमनान्ता ।।
एकाक्षरेति सङ्घा जपतः फलदायिनी नित्यम् ॥" ( श्रीमल्लिषेणसूरिविरचिते श्रीभैरव पद्मावतीकल्पे ३देव्याराधनक्रमे
गा. ३३३३४) वार्तिकोऽथों लिख्यतेजुमोणेण त्या द्वितीय वृत्तन विष/ ॐ ह्रीं नमः धति શ્રીજીનદત્તસૂરિ મૂળ વિદ્યા મંત્ર. કાર્યસિદ્ધિદાયક શ્રી પાર્શ્વનાથ ધરણે પદ્માવતી સાધન મારા १ तैरवोक्तम् • क-ख-ग । २ गणधरेन्द्रः । ग । ३ °देवी ॥ग।

Page #228

गणिप्रणीतम् ] श्रीस्तम्भन पार्श्वजिनस्तोत्रम् । ५१ जुमोणेण ँ ही नमोऽणेण मंते मगोवंधियं झत्ति देई सरंते । स ते मे जिणो पासु इटुं करिजा मणोवंछिआ लच्छि सिद्धी उ 'दिजां ॥ २ ॥ जु कोपं धुरे हंस हंसेण मंते विसं नासए थावरं भत्तिमंते । अयावारि - हिंगू - वजाजोगि जेवं भुअंगस्स झायामि तं पासदेवं । ॥ ३ ॥ वृत्तिः ।
,
जु कोपं धुरे ३ इत्यादि - ' कोपं हंसः हंसः वार १०८ अनेन मन्त्रेण पानीयमभिमन्त्र्य पाय्यते हस्तवाहनं च क्रियते स्थावरविषनाशः ।
तथा - हिंगु वचा सममात्रा सूदमीकृत्य अजामूत्रेण सह पातव्यं ४सर्पविषनाशः । स्थावरविषये किञ्चिदनुक्तमपि दृष्टप्रत्ययत्वाद् लिख्यते - 'हउं सिव हउं संकरु हउं सुपरम तात 'विषहरं विष खाउं विस अवलेवणि करडं जादिसि चाहउं सा दिसि निर्विस करउं हरो हर: सिव नास्ति विसु ।' स्थावरविषभक्षणमन्त्रः । भक्षिते वा कालापानीयं पातव्यं वार २७ अभिमन्त्र्य पाय्यते ७ विषनाशः । नीलकंठमहि रावण कंठह विस हरइ जाहि विससउखंड तं संकरसइ भगइ हरो हरः शयः नास्ति विषं । भक्षिते विषे मुखे चरचराटो भवति । अनेन वार ७ अभिमन्त्रय कण्ठे बध्यते सुस्थो भवति ॥३॥ '
वार्तिकोऽर्थः ।
जु कोपं धुरे छत्याहि 3 वृत्तन विषध कोपं हंस हंस वा२ १०८ પણ મ ંત્રિ કરી જય અભિમંત્રી કરી પાયઇ, હાય વાહિયઇઝાડિય” સ્થાવર વિષે ઉતરo. ॥૩॥
०
०
१° सुहसिद्धिविज्जा ग । २ 'जल' क ख । ३ ° स्थावरविषोपशमो भवति । क ख । ४ सर्पदष्टविषोपशमो भवति । क - ख । .५ ° येऽनुकमपि दृष्टप्रत्ययमाह क ख । ६° विस रंजउं क । विसरह उजडं ख । ७ ● निर्विषः स्यात् क ख । ૮ ॰હાથસ્યું ઝાડા हीन ४. सायविष उत२४. ग ।
0

Page #229

५२
જૈન સ્તોત્રો
[શ્રીપૂર્ણ
समा पिप्पिली सिंधवं तह मिरीया तहिं तुल्लमेलेवि निम्बस्स बीया। विसं नासिआ सप्पकरं हरंती तहा नाम ते पास ! सिद्धा मुणति॥४॥
વૃત્તિકા ' वृत्ते सर्पविषस्य औषधं प्रोक्तम् । पुनुराह
समा पिप्पली इत्यादि । पिप्पली-सैन्धव-मरीचि-निम्बबीजानि सममात्रया मेलयित्वा पानीयेन सह धृष्ट्वा नाशो दियते सर्पविषं નારાતિ ૪ |
વાતોડ .. તથા પીપેર. સંધવ અથવા હીંગુ, વચા સમમાત્રા કરી સૂક્ષ્મ કીજઇ, છાલી મૂત્ર સેતી પાઈયઈ સર્પ વિષ ઉતરઈ. સ્થાવર વિષને ઉપચાર અત્ર અણુ કહ્યો પિણ લિખિયે છે, દષ્ટ પ્રત્યયથી “ શિવ” એ સ્થાવરવિષભક્ષણ મંત્ર. કિણહી વછનાગ પ્રમુખ વિષ ખાધુ હુઈ તેહનઈ છોઈ મંત્રિ કરી કલવાણુ વાર ૨૭ અભિમંત્રી પાઈયઈ, વિષ ઉપશમઈ.
नीलकंठ महिरावण कंठह विसु हरइ जाहि विस । सयखंड तसं करिशइ भणइ हरो हरः शिव नास्ति विषम् ॥ ३ ॥
વિષા વિષ ખાધઈ ગળઉ ઘુંટીજઈ તિવારઈ એ મંત્ર ભણી ભણું ગળઈ હાથિ ફેરી જઈ વાર ૭ ગળઉ સાજઉ થાઈ. વિષ ઉતરઈ છે ૩ છે
સમા વિgિણી ૪ વૃત્તનઈ વિષઈ પીપલી, સીંધવ, મિરચ, નીંબા બીજ સમમાત્રા મેલ કરી પાણી સતી ઘસી નાસ દીકઈ સર્પ વિષ નાઈ. જા

Page #230

गणप्रिणीतम्] श्रीस्तम्भनपार्श्वस्तवनम् । जहा उनमोऽतोऽपि रत्नत्रयाय ततश्चामले ! विमले ! स्वायहाय । विसं उंजिभ सप्पकरं हरेई तहा नामु ते पास ! सिद्धिं समेई ॥५॥ जहा उ तु कं खं फटो वांत साहा विसं लंगेली मूल जे आलिढाहा । करंताण नासेइ नामस्स जावो तुहं पास ! तेणं अचिंतप्पभावो ॥६॥
वृत्तिः । जहा ॐ नमो ५ इत्यादि । ॐ नमो रत्नत्रयाय अमले ! विमले। स्वाहा । १०८ हस्तवाहनं क्रियते अभिमन्त्रितवारिपानं च सर्पविषनाशः। कदाचित् कोऽपि विषं चटापयति तदा तस्य विषमन्त्रोऽयम्४ 'ही हूँ ह्रः' अनेन वार ५२१ तथा १०८ हस्तवाहने विषबन्धः। तथा 'क्षः' इति स्मर्यते सर्पो न लगति । तथा ॐ कुरुकुल्ले ! मातङ्गशबराय शङ्ख वादय वादय ही फट् स्वाहा । ५मान्त्रतवालुकाक्षेपे गृहात् सपों नश्यति । इति मन्त्रत्रयं वृत्तेऽनुकमपि सोपयोगित्वाल्लिखितम् ॥ ५ ॥
जहा ॐ तु कं ६ इत्यादि । 'ॐ कं खं फट् स्वाहा' ७वृश्चिकविषं नश्यति । तथा लागलीमूलं पानीयेन संघृष्य डंके देयं वृश्चिकविषं
वार्तिकोऽर्थः । जहा० ५ वृत्तन विष/ ॐ नमो रत्नत्रयाय अमले विमले स्वाहा એણઈ મંત્રઈ વાર ૧૦૮ કલવાણ કરી પાવિયાઈ સપવિષ નાશમાં,
या२४ ४ तनध विष 13 तहन ही हूं ह्रः ४शि મંત્રિ કરી વાર છારના૧૦૮ હાથ ઝાડીયઈ વિષ ઉતરઈ તથા ક્ષા धति मात्र समरि स५ न सा तथा ॐ कुरुकुल्ले ! मातङ्ग
१ नंगली क-ग। २ °बालिहाहा क-ग। ३ °पानीयमत्रिमन्त्र्य पाय्यते' क-ख । ४ °यथा' ख । ५ °वालुकाऽभिमन्त्र्य वार ... .२१ गृहे क्षिप्यते° क-ख । ६ °त्रयमप्येतदनुक्तं क-ख । ७ °वृश्चि
कविषमन्त्रः क-ख । ८ ° उत्तरति° क-ख । ९ डायरयुं ॥२ ॥४, .. अथवा 36 ४.

Page #231

५४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलशजु ॐ भूरु भूरेत्यतो वांत साहा वडीनं कवित्थस्स खज्जूर बाहा। जिवं सागजो बाहा ठठो वांतसाहा हरेई स पासो हविजह्म नाहा ॥७॥
वृत्तिः । याति। यदुक्तं विजयप्रकरणे–'अह १लंगलीअ मूलं आलेवे हणइ विच्छिआण विसं ।' ____ तथा ॐ हृदये ठः ठः, ललाटध्याने डङ्कादपि वृश्चिक उत्तरत्ति । इति। तथा कासपमर्दिकामूलं उर्व स्पृश्यते तदा चटति, अधो वा नीयते तदा उत्तरति । सुमुहूर्ते ग्राह्यम् । इदमप्यनुक्तम् ॥ ६ ॥
जु ॐ भूरु ७ इत्यादि । ॐ भूरु भू स्वाहा । वार २१ हस्तवाहनं क्रियते २खर्जूरकविषनाशः । तथा कपिकच्छूवटिका पानीयेन सह
__ वार्तिकोऽर्थः । शवराय शङ्ख वादय वादय ह्रीं फट् स्वाहा वा२ २१ आणि भत्रिरी વાલૂકા મંત્રી ઘર મળે નાંખીયઈ ગૃહથકી સર્પ નીકળી જાઈ.
ઈતિ મંત્ર ૩ અનુક્ત સોપયોગ લિખિત છે ૫ છે
जहा ॐ तु १ वृत्तन विष ॐ कं खं फट् स्वाहा મંત્રિ કરી વીંછું વિષ ઉતરઈ. જંગલી (ઉત્તર વારૂણ, બીજઉ નામ દૂધેલી) મૂલ પાણી સંઘાતિ ઘસી કરી કિ લગાડી જઈ વિઠ્ઠ વિસ उत२४. ॐ हृदये ठः ठः मे मंत्र गुहारे, तिवारे काटन। ध्यान કીજે. વીછીને વિષ ડંક સુધી ઉતરે. તથા કાસમર્દિકની જડ ઉંચી ઉંચી ફરસી જઈ તઉ વિષ ઉંચાઈ ઉંચઉ ચડઈ. નીચી નીચીફરસી જઈ તઉ વિષ ઉતરઈ, પર રૂડઈ દિહાડઇ, રૂડઈ મુહૂર્તઇ લીજઈ એમ આમ્નાય અત્ર અણકહ્યા લિખ્યા છઈ છે ૬ છે
ॐ भूरु• यति ७ वृत्तन विष/ ॐ भूरु भूरु स्वाहा वा२ २१
१ नंगलीअ° ख । २ °खर्जुरकविषोपशमो भवति° क-ख । ३ °से पीछी मात्र ग ।

Page #232

गणिप्रणीतम्] श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् । ५५ जु रांतरी रूंतरौं रः सुवाहा हरे कामलं उंजियंणेण वाहा । तहों क्षीति होतं सिरस्सावि पासो हरिजा दुहं पत्तनिव्वाणवासो॥८॥ मिरोया वया कुटू पत्था बिभीया तमिजाण सखाण नाही अकीया । अयाजोइ पीसेवि गोली अ छाए परंतं जणे अक्खिरोगा जियाए॥९॥
वृत्तिः सघृष्य डङ्के दीयते स्वर्जरकविषं तत्क्षणादेव व्रजति । ॐ ठः ठः स्वाहा । वार २१ हस्तवाहने श्वानविषोपशमः ।। ७ ॥
जु ॐ रांत ८ इत्यादि । ॐ रां री रूं रौं रः स्वाहा । वार २१ उंजने कामलवातोपशमः । तथा ॐ क्षा क्षीं क्षः हः शिरोऽतरुपशमः ॥८॥
मिरीया वया ९ इत्यादि०, मरीच-वचा-कुष्ठ-पथ्या-बिभीतकमिज्जाशङ्खनाभिसममात्रया मेलयित्वाऽजामूत्रेण पेषयित्वा शतभिषक्नक्षत्रे गुटिकाः कृत्वा छायायां शोष्यन्ते, ताभिश्चक्षुरञ्जने नेत्ररोगोपशमः । मरीच-मणशीलसममात्रयाऽजामूत्रेण सह पेषयित्वा गुटिकाः कारयेत् , पानीयेन सह चक्षुरञ्जने चक्षुरोगोपशमः ॥ ९ ॥
वार्तिकोऽर्थः । એણઈ મંગિ કરી ઝાડિયઇ કાનખજૂરાની વિસ ઉતરઈ. તથા કઈ વડી (કઉંચીની જડ) પાણી સંવાતિ ઘસી ડંકિ દીજઈ કાનખજૂરાનઉ વિસ ઉતરઈ.
ॐ ठः ठः स्वाहा वार २१ हाय वालियर्थ श्वान विस उत२५.७
जु ॐ धाति । 'वृत्तन विष: ॐ रां रौं ६ रा रः स्वाहा वार २१ । ही भणो गय८. ॐ क्षां क्षीं क्षः हः स्वाहा हायस्यु મંત્રી જઈ મઘવાય જાયઈ. માથઉ દૂખતઉ રહઈ છે. ૮ !
मिरी०९ भिरी, १, ४, १२३४, मेहमीर, मनामि यता ઔષધ સમમાત્રા મેલી છાલીમૂત્રર્યું ગોળી કી જઈ, છાંહડી સુકાવીજ દેખતે નક્ષત્ર (શતભીખા) પાણી સંઘાતિ ઘસીને નેત્રાંજન કીજઇ नीसिनाम नत्र .. १°रोगे जिवाए क।२ °अर्द्धशिरोऽतिनाशः' क। ३ °31 °ग।

Page #233

~
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलशमिरिया मणाईसिला जाइमुत्ते
जिवं पीसि चक्खू अ अंजीय सुत्ते । भरी अंखि पुल्लं बहेडाण बीअं हरे सिंघवं संखनाही जितेअं ॥ १०॥ तहा तुझ नामस्स भेसजजोगे हरेई अ अन्नेवि अक्खीण रोगे । अभो अग्गए पासधन्नंतरीसो महं फोरिअं होइ लोए विमीसो ॥११॥
वृत्तिः । तथा-विभीतकबीजानि सैन्धवं शङ्खनाभिश्च सममात्रा सूक्ष्मं चूर्ण कृत्वा नेत्राजने पुष्पकं याति । तथा शर्करासमुद्रफेनयुता सममात्रचूर्ण कृत्वा नेत्राजने पुष्पकं याति । तथा कदलीमूलं अश्वमूत्रेण घृष्ट्वा नेत्राउने - जनमात्रेण नीलीनाम रोगो याति । एतदोषधद्वयं सोपयोगित्वादनुकमप्युक्तम् ॥१०॥
डुंगर ११ इत्यादि. यथेयं गाथा सूर्यवायुहत्री, तथैष, मन्त्रः-जिवं सुज्जवायं (गा° १२ ) इत्यादि ।
वार्तिकोऽर्थः । मिरीया मणासीलजाई० १० भिरी, भासिय, महे, सैंधव, શંખનાભિ, અજામૂત્ર ગેલી ૧૪ દિન અંજને સર્વ નેત્રરોગ જાઈ સત્ય છે
મિરચ ૧ મણસિલ ૨ જાઇર ફૂલ ગળી ફૂલઉ જાઈ સિંધવ, બહેડામજી, શંખનાભિ એ ૪ બરાબર મેલી છાલીમૂત્રસ્ય ગોળી કરી. છહ સુકવીયઈ, અંજન કી જઈ; ફૂલી જાઈ શાકર, સમુફેણ સમમાત્રા ચૂર્ણ કી જઈ આંખિ આંજીયઈ ફૂલઉ જાઈ. કણયરમૂળ ઘોડાના મૂત્રસ્યું ઘસી આંખિ આંજીયઈ નીલબિંદ જાયઈ. એ ઔષધ मे मया सिध्या ७४. ॥ १० ॥
तहा तुम्ह नामस्स भेसज्ज० मे मे वृत्त प्राय गणिया. ११

Page #234

गणिप्रणीतम् ]
ँ डुंगर उप्पर रिसि मुअउ सोअ अप्पुत्तु वराउ ।
तसु कारण महं पाणिउ दिन्नउ फिउ सूरजवाउ ॥ १२ ॥ जिवं सुज्जवायं इमं उंजणेणं तहेां श्रीं द्वि ठः स्वादिहाणं खणेणं । हुडुक्कीअ नासेइ नामं तुम्हाणं तहा पास ! चित्तं अओ पंडियाणं ॥ १३॥ जहा ँ इटीतो मिटीतोऽपि भस्सं करि खाद्य हेति प्रजप्तं जलं स्वम् । करे पिट्टपीडापहारेण सुत्थं पवीअं तहा पास ! नामं तवित्थं ॥ १४ ॥ वृत्तिः ।
श्रीस्तम्भन पार्श्वजिनस्तवनम् ।
५७
ॐ श्री ठः ठः स्वाहा हस्तवाहनात् हुडुक्की 'याति ॥१२॥ ॐ उदितो भगवान् सूर्यः पद्माक्षः वृक्षकेतने । आदित्यस्य प्रसादेन अमुकस्यार्द्धभेटकं नाशय नाशय स्वाहा ॥ अनेन १०८ धारणा ध्रियते । अथवा कुङ्कुमेन भूर्जे लिखितं कर्णे बद्धं अर्द्धभेटकं नाशयति ॥ १३ ॥
जहा ॐ इटि १४ इत्यादि०, ॐ इटिमिटि भस्मंकरि स्वाहा ॥ बार ७ तथा २१, १०८ पानीयमभिमन्य पाय्यते उदरपीडा याति ॥ १४॥ वार्तिकोऽर्थः ।
डुंगर उप्परि० ४ गाथा आउछ उसवाशी सूर्यवात
४ ॥ १२ ॥
जिव सुज्जवायं ॐ श्री ठः ठः स्वाहा ४९४ मंत्रि जाउ ह हिउडी घ्यावती २४४ तथा ॐ उदितो भगवान् सूर्यः पद्माक्षो वृक्षकेतनः । आदित्यस्य प्रसादेन अमुकरयार्द्धभेटकं नाशय नाशय स्वाहा वार ૧૦૮ માથઈ હાથ દે ગુણીજ'. અથવા કુંકુમ કરી ભૂજ પત્રિ એ મંત્ર લિખી યંત્ર કરી કાનિ બાંધીજઈ આધાસીસી જાઈ ૧૩ના
जहा ॐ इटीतो● ॐ इटि मिटि भस्मंकरि ! स्वाहा वा२ ७,
ण उपशाम्यति । क-ख ।

Page #235

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलश-- जु ॐ चक्रवाकी सुवाहाय मंते वडे सत्तकीअंगमाणेण 'सुत्ते । .. गुडेणं समंताभिमंते वि गोली जहा नासयंती जणे वालओली ॥१५॥ जहो यस्ततः क्षस्ततः स्वाद्यहेणं जिवं तेव ! पास ! नामं खणेणं । न वा चित्तमेअं जओ दंसणेणं सुही हुंति ते पाणिणो तक्खणेणं ॥१६॥
वृत्तिः । जु ॐ चक्रवाकी १५ इत्यादि । ॐ चक्रवाकी स्वाहा, सूत्रं पुरुषप्रमाणं उसप्तवडं कृत्वा अनेन मन्त्रेण वार १०८ जपित्वा गुडमध्ये धूपोद्वाहपूर्वकं प्रक्षिप्य गुटिका कार्या, तां च गुटिको 'भक्षापयेत् वालके भनाशयति ॥ १५॥
जहों०१६ इत्यादि । ॐ यः क्षः स्वाहा अनेनापि सर्व तथैव कार्य बालकोपशमः। तथा ॐ ह्री श्री कलिकुण्डस्वामिने अप्रतिचक्रे जये विनये अजिते अपराजिते स्तम्भे मोहे स्वाहा । नरमानं कन्याकर्तितं सूत्रमादाय रखो १०८ जपपूर्व खण्डानि कृत्वा गुडमिकविंशतिगुटिकाः कृत्वा भक्षयेत् वालको
वार्तिकोऽर्थः । ૨૧, ૧૦૮ ઇ@ઈ મંત્રઈ કરી પાણી મંત્રી પાઇજઈ, અથવા પેટ છાંટીયઈ ઉદર પીડા ઉપશમઈ સર્વ દૂખતુ રહઈ. મેં ૧૪ છે
जु ॐ चक्रवाकी १५ वृत्तन विष ॐ चक्रवाकी स्वाहा विधिકુમારી બાલિકા કાતિયઉ સૂત્ર પુરૂષ પ્રમાણ વડ ૭ કરી તેહના ૭ ટુકડા કરી ઈણિ મંત્રિ કરી વાર ૧૦૮ જપી ધૂપ ઉગાહી ગુલની ગોલી મળે તે ઘાલી ખવાવિયઈ વાલઉ જાઈ સત્ય છે ૧૫
जहों यस्ततः क्षः १६ वृत्तन विष। ॐ यः क्षः स्वाहाशी भनि કરી જલિ પૂવિલી વિધિ કી જઈ ( વાર ૧૦૮ મંત્રી કુમારીકાંત્યું
१ °माणेसुणत्ते° क । २ नरमान क । ३ °सप्तशिरं° ख। ५ तगिलने वालको नश्यति । 'क। ५ °वालको न भवति° ख ।

Page #236

गणिप्रणीतम् ]
श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तोत्रम् | ५९
जिव ँ इटि तिटि स्वाहा मंति वार उ करकबिलाई उजिअ जाई तिम तुह पास ! नामसज्झाइ ॥ १७ ॥
अद्भुत्तर
सयं निब्भंति ।
वृत्तिः ।
ु
ँ
न भवति । ॐ क्ली फूँ क्षीं ही स्वाहा । वार २१ तैलमभिमन्त्र्य दीयते वालको नश्यति । ॐ ह्रीँ श्रीँ म्यूँ स्वाहा । अनेन मन्त्रेणार्कपत्राणि ७ संलिख्य चुल्लके बध्यते । तथा तन्वोपरि बन्धनाद्वा उपशाम्यति । ॐ समे समे भ्रमते भ्रमते गर्दभी भ्रामके सिरा अमुकस्य महरकं बन्धामि ठः ठः स्वाहा । अनेन मन्त्रेण वार २१ उज्यते । तथा खौ कुमारिकाकर्तितधूपप्रदानपूर्वकं ।
सूत्रं सप्तसरदवर कं कृत्वा भणित्वा एकैका गण्ठिका देया एवं ग्रंथि ७ तद्दवर कमभिमन्त्रय तदुपरि बन्धनाद्, वा वालको याति । इदमनुक्तं दृष्टप्रत्ययमिति लिखितं ॥ १६ ॥
जिव ओ० १७
ॐ इटि तिटि स्वाहा ३ दिनं यावत् १०८ वारान् उञ्जने काखबिलाई
याति ॥ १७ ॥
वार्तिकोऽर्थः ।
>
સૂત્ર શરીર પ્રમાણુ છ ટુકડા કરી ગુલ ગાળામાંહે ધાતીને वास ४. ॐ ह्रीं श्रीं कलिकुण्डस्वामिने अप्रतिचक्रे जये विजये ! अजिते अपराजिते स्तम्भे मोहे स्वाहा कुमारी अतिय सूत्र पुरुष प्रमाणु से याहिત્યાર ૧૦૮ એજી મંત્ર જપી ખંડ ૨૧ કીજઇ પછષ્ટ ગુલમિશ્ર गोसी डीई वाविया वास हा दृष्टप्रत्ययोऽयंमन्त्रः । स्तवपाठेऽकथितोऽप्ययं वृत्त्यनुसारतोऽलेखि ।
जिवं ॐ इटि० १७ वृत्तनष्ट विष ॐ इटि तिटि स्वाहा से मंत्र ૩ દિન ૧૦૮ વાર ઉજિયઈ કાખંબલાઇ સમાધિ થાઇ, ॥ ૧૭ | १ याति क
A

Page #237

६०
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीपूर्णकलश
जु ँ चंद्रपारिश्रमं द्विः सुवाहा मुणा हत्थमाणं सरं गिण्ह वाहा ।. हरे रिं घिणीं ताडिया तेण मंते जिवं तेव ! पासो किओ ने हु चित्ते ॥ १८ ॥ गडूची हरिदा य रंधूअसन्नं तहा दुद्ध मेलेवि गोली मणुन्नं । हरे पीसि दिनं वणं तक्खणेणं जिवं तेव! ते पास ! नामं खणणं ॥ १९ ॥ ततो ग्रांच हुं फट् वणेणं जणे उंजिअ साइणी तक्खणेणं ।
ँ ७
वृत्तिः ।
जुॐ चन्द्र० १८
ॐ चन्द्रपरिश्रमः चन्द्रपरिश्रमः स्वाहा । हस्तप्रमाणं शरं गृहीत्वा रिंघिणीवातं ताडयेत् दिनानि २१ यावत् नश्यति विशीर्यते वा ॥ १८ ॥ गुडूची० १९
गडूची हरिद्रा धूंसउ द्रो सममात्र या एकत्र सम्मील्य जलेन वर्तयित्वा बध्यते व्रणो याति । तथा ॐ पक्षि स्वाहा यः यः यः फट् स्वाहा । दुष्टव्रणमन्त्रः । ॐ वं क्षः स्वाहा | गडमन्त्रः । एतावप्यनुक्तो दृष्टप्रत्ययौ १९ जहाँ ह्रीं० २०
ॐ ह्रीं ग्रॉ हुँ फट् स्वाहा हस्तवाहनं १०८ शाकिनी याति । वार्तिकोऽर्थः ।
जु ॐ चन्द्र० १८ वृत्तन विष ॐ चन्द्रपरिश्रमः चन्द्रपरिश्रमः સ્વાહા હાથ પ્રમાણુ શર્લેઇ દિન ૨૧ રાંધિણિ તાડીયઇ (ઝાડા દીજઇ) રાંધિણિવાય જાઇ ૧૮
गडूची १८ वृत्तन विषष्ठ गिसोध, बसिह, धभास, द्रोय सर्व સમમાત્રા એકત્ર મેલી પાણી સંક્રાતિ પીસી ત્રણ વિષઁ ત્રણુ મંત્ર, તથા लगाडीयष्ठ हुष्ट व्रणु लघु तथा ॐ पक्षि स्वाहा यः यः यः फट् स्वाहा ॐ वं क्षः स्वाहा गड मंत्र मे मे मंत्र अनुतां उद्या ॥१८॥
७
जहाँ ही ततो २० वृत्तन४ विष ॐ हाँ ग्राँ हुँ फट् स्वाहा वार
"ख । २° शाकिन्यो नश्यन्ति क+ख 3 हाथ मे सां
१ निर्यात

Page #238

गणिप्रणीतम् ] श्रीस्तम्भनपार्श्वनाथस्तोत्रम्। ६१ वणीमूल हिंगू अ सुंठी अनासं जले पीसि कीअं तहुजोइ वासं ॥२०॥ जिवों पक्षिपक्षौ सुवाहेति मंते हरे वाहिए हस्थि भूए खणंते।
वृत्तिः । तथा वणिमूल हिङ्गु-सुंठि सममात्रया जलेन सह पेषयित्वा नाशो २देयः शाकिनी याति ॥ २० ॥
जिवों पक्षि० २१
ॐ पक्षि पक्षौ स्वाहा । हस्तवाहनं २१ भूतदोषोपशमः। तथा ॐ अप्रतिचक्रे फट विचक्राय स्वाहा । ६४ सर्षपा जलेन वार ७ प्रक्षाल्य अनेन तन्मध्यादेकैकं अभिमन्य भृतकटोरिकामध्ये तारयेत् समैः शाकिनी, विषमैर्भूतदोषः। अथ न तरति तदा भूतशाकिन्योर्मध्यात् एकोऽपि दोषो नास्ति । एवं च ४दोषज्ञाने अननैव मन्त्रेण सप्ताभिमन्त्रितमुदूखलं तादयेत् चीवरं फाटयेत्
वार्तिकोऽर्थः । ૧૦૮ ઉજિયઈ ઝાડિયઈ શાકિની દેષ ઉતરઈ. તથા વણિમૂળ, હથુિં, સુંઠ, એ ૩ સમમાત્રામાં પાણી સઘાતિ પીસી કરી નાસ દીજઇ samv. सत्य ॥ २० ॥
जिवो पक्षि २१ वृत्तनविष ॐ पक्षिपक्षो स्वाहा मेरा भंत्र 30 13133 rd भूत उपशम. तथा ॐ अप्रतिचक्रे फट विचक्राय स्वाहा विधि-सष ५ ६४ रसेन पेक्षा ७ ५माक्षी री मे એક સરિસવ મંત્રિયઈ, વાટલી પાણી ભરી તે મળે સરિસવ ઘાલીથઇ, દષાલ માણસનઈ કિનારઈ બસ કચેલી માંડી જઈ તે જોઈ સરિસ એક એક મંત્રી કચોલીમાં મુકી જઈ. પછે દોષાઈલ કઈ ગુણાઈજઈ, દષાઈલ ગિશુઈ નહી તઉ કુમારી છોકરી તથા છોકરા પાસે
ગુણઈજઈ, તે સરિસવ મળે જે સરિસવ તરઇ તે જઉ સમ હવાઈ • १ हाय मंते° क। २ °नाशो दीयते शाकिनी नश्यति क+ख।
३ °भूतदोषो नश्यति° क-ख ४ °दोषे परिज्ञाते° क-ख । ५ °लिय/ हाय ३४, अथवा विटांगुली नीया १४° ग।

Page #239

. ६२
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीपूर्णकलश
जिवं पास ! ते नामु एवं मुणित्ता जि लीणा सुही ते हुआ झत्ति सत्ता ॥ एहु उग्गए सूरो एए झिज्झति तिमिरसंघाया । नलिणीवणो विबुद्धो अमुगस्स जरं पणासेउ स्वाहा ॥ २२ ॥ सयं मंतु अट्टुत्तरं जस्स नामं भणेवी गुणिजंतु तं निव्विरामं । हरेई अ सत्तावरी जिम्व हत्थे सिया पास ! ते तेव ! नामत्थि सत्थे ॥ वृत्तिः ।
यथा यथा ताडयते स्फाटयते तथा तथा शाकिनी क्रन्दमाना मुञ्चति । अथवा अनेन हस्तवाहनेऽपि शाकिनीभूत प्रेत पिशाचादीनां नाशः स्यात् निश्चयेन बहुशो दृष्टप्रभावोऽयमनुक्तोऽपि लिखितः ॥२१॥
ॐ एह जु २२ इत्यादि० इयं मन्त्रगाथा १०८ यस्य नाम्ना गुण्यते तस्य 'ज्वरं प्रणश्यति । तथा शुष्कशितावरीखण्डं हस्ते बद्ध ज्वरं नाशयति । २२ । २३ ।
वार्तिकरूपोऽर्थः ।
२,४,६ था त शाहिनी घोष लव, मना ०४३ १,३,५,७ વિષમ ઉપરિ તરિ આવર્ષ ત ભૂતોષ જાણિવ', અનઇ જઉ ૧ માત્ર ન તરષ્ઠ ત કાઇ દેષાશ્રય નહીં. મ શાકિની, ભૂતના દાષ જાણી એણુઇ મંત્ર કરી છ વાર ઠાલો ઉખલ મંત્રી કરી ( ખાંડીયઈ ) તાડીય, જિમજિમ લુગડું મુસલસ્યું ફ્રાડિય’ તિમતિમ શાકિની નાસી જા. અથવા ઉજિયઇ, ઝાડિય’ શાકિની ભૂતદોષ નિવઇ નિશ્ચય કરી. ઘણીવાર દૃષ્ટ પ્રત્યય એ મત્ર सत्यम् . भगुम्यो सिफ्यो छे. ॥ २१ ॥
૨ ૬ દુજી ઇત્યાદિ ૨૨ ગાથા પ્રકટા, એ ગાથા જિષ્ણુરો નામ લેખક ૧૦૮ વાર ગુણીજ' તિરો જવર જાઈ. તથા શુષ્ક શિતાવરી હાથિ બાંધી જઇ જવર જાઈ. ॥ ૨૨ ॥ ૨૩ ॥
१ ० ज्वरो याति क ख । २ • गितां लूला, अपर न ५उछ त शाहिनी घोष नही. भूत होष पिए नहीं° ग ।

Page #240

गणिप्रणीतम् ] श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् । ६३ जिवं ॐ हरे र्भिमद्विश्च चक्षुः सुवाहेति पूगं कृतं कटकटाक्षं । हरे दंतदोसं प्रजप्येह निदा खणे तक्खणे तेव ! ते पास ! मुद्दा । जिवं सेयवंझाइ कंकोडियाए जिवासंधिना गावि दुद्धे कियाए । हवे पुत्त इत्थीण सिद्धीइ जोगे तिवं पास ! ते नाम झायंति लोगे॥ बंधस्स मुक्खकरणी वासरजप्पं सहस्सजावेणं ।
वृत्तिः । ॐ हर द्वि० २४ इत्यादि, हर हर भ्रम भ्रम चक्षुः स्वाहा । वार १०८ पूगीफलान्यभिमन्यन्ते, स्वापकाले तत् खण्डं मुखे क्षिप्त्वा सुप्यते ततो दन्तकडकडाटो न भवति ॥ २४ ॥
जिवं सेत० २५ इत्यादि, श्वतवन्ध्याककोंटिकामूलं एकवर्णगोदाघेन सह पिबेत् वन्ध्या गर्भ धारयति । एवमश्वगन्धामूलमपि । परं स्नानानन्तरं कार्यम् ॥ २५ ॥
बंधस्स २६-२७ इत्यादि। ॐ हिलि हिलि नमः स्वाहा इतिपर्यंत प्रतिदिनं सहस्रमेकं गुण्यते शीघ्रं बन्दिमोक्षो भवति । तथा हा ह हा इति
. वार्तिकोऽर्थः । जिवं ॐ हरद्वि २४ वृत्तन विष हर हर भ्रम भ्रम चक्षुः स्वाहा એણુઈ મંત્રઈ કરી વાર ૧૦૮ સુપારી ફાલિ મંત્રી મુખ મળે ઘાલિઇ ३२७३१ २७४ २४
जिवं सेत० २५ .वृत्तनध विष, श्वेतवध्या अनी १४ એકવણું ગાઈના દુધસેતી ઋતુસ્નાન કિયાં પછી પાઇજઈ તઉ વંધ્યા ગર્ભ ધરાઈ, ઈમ આસગંધા મૂળ પુણિ પાઈજઈ, ગર્ભ થાઈ, પર ઋતુ સ્નાનાનંતર દિન ૩ ફિજઈ તથા ઉંધાડૂતી પંચાંગ છાયાશુષ્ક કીજઇ. ર ટાંક મધુર્યે ગોળી બાંધીયઈ. ૬ ઋતુસમયે વંધ્યા પણ ગર્ભ ધરઈ. મેં ૨૫ છે ___बन्धस्स २६-२७ ॐ हिलिहिलि नमः ति पर्यंत मे महिन प्रति स&M में गुणियध, पब्लुि धि भाक्ष या. तया हाहहा

Page #241

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलशहिलि हिलि विज्जाए तहा रिउदलदप्पं पणासेउ स्वाहा ॥२६॥ ॐ हिलि हिलि नामिण मंतिण बंदिमुक्ख जिम होइ सरंतिण । तह हाहह नहु इणि सिद्धिहिं तिम तुह पासनाम बहुबुद्धिहिं ॥२७॥
__ वृत्तिः । एकचित्तेन गुणिते सति समरे२ प्रहारा न लगन्ति । ॐ नमो रत्लत्रयाय मोचिनि ! मोचिनि ! मोक्षिणि ! मोंक्षिणि ! मिलि मिलि मोक्षय मोक्षय जीवं स्वाहा । सततं जापेन बन्दिमोक्षः । तथा ओ चामुण्डे ! चक्रपाणे ! हुं फट् ठः ठः स्वाहा । बद्धो मुच्यते । निगदादि भज्यते । अयं मन्त्रो जप्यते तथा ॐ हरि खिल्ल गरुडखिल्लं चामुण्डा खिल्लं दुष्ट पिशुन चिल चिलान्त ऊर्ध्व फाटि । मरइ, बन्धमोचनं स्मरणजलपानउंजनादिभिः परकृतकार्मणादि नश्यति । इदमपि वृत्तसूत्रेऽनुक्तं सप्रभावम् ॥२६॥२७॥
वार्तिकोऽर्थः । એ મંત્ર એકાગ્રચિત્તિ ગુણિયઈ, બંદિ વિષઈ માર્ગે જતાં પ્રહાર ન साग. तथा ॐ नमो रत्नत्रयाय मोचिनि ! मोचिनि ! मोक्षिणि ! मोक्षिणि! मिलि ! मिलि ! मोक्षय मोक्षय जावं स्वाहा से मात्र निरंतर १४४ arrior मधिमोक्ष या. तथा ॐ चामुण्डे ! चक्रपाणे ! हुं फट ठः ठः स्वाहा माथि छू. मेरी बेट४ तथा ॐ हरिखिल्लं गरुडखिल्लं चामुण्डाखिल्लं दुष्ट पिशुन चिलचिलांति ऊर्ध्व फाटि मरइ महिमायनमत्र. એ મંત્ર સ્મરણ કીધઈ તથા ઈશુઈ મંત્રી પાણી મંત્રી પાવિયાં, ઉજિયઈ, તઉપરાયું કીધું કામણ દેષ જાઈ. એ પુણિ મંત્ર પ્રસંગાગત | ૨૬૨૭ |
१ °जमइलि° क। २ °सन्धिसमये फ-ख । ३ °बंधस्स मोक्षणी जापसन्त्या° क-ख । ४ °बन्धं मोचयति, निगडानि भजयेत् क-ख । ५ मध्यान भार न ५४४° ग ।

Page #242

गणिप्रणीतम् ] श्रोस्तम्भनपाश्वजिनस्तवनम् । ६५ ॐ नमो भगवओ पासनाहस्स थंभेउ सवाउ ईईओ जिणिंदुणाइ एमाइ। इह हि अभिभवंतु सुवाहिणा भुज्जि कुंकुमि लिहि
तिविक्खिति जिवस्सए ।॥ २८ ॥ तहा वालुआ एण अट्टत्तरेणं जबित्ता पखित्ता य खित्ते सए णं । हरे ईइ जेवं तिवं नाम तुम्हं मणो पास ! एअं पराणं च अम्हं ॥२९॥
वृत्तिः । ॐ नमो० २८.२९ ॐनमो भगवओ पासनाहस्स थंभेउ सव्वाओ वि ईईओ। जिणाणाए मा इह अभिभवंतु स्वाहा । एष मन्त्रो १०८ जप्त ईतेः १ उपशमं करोति । यत्र क्षेत्रे अनेन १०८ वार जपित्वा वालुका सभस्माक्षता प्रक्षिप्यते । तथा अयमेव भूर्ज संलिख्य कुंकुमेन स्तम्भे बध्यते तत्र ईतयो न भवन्ति ॥२८॥२९॥ जिवों को सुवाहे ३० इत्यादि। ॐ को स्वाहा । अयं मन्त्रो रविवारे कुङ्कम
वातिकोऽर्थः । ॐ नमो २८ वृत्तन ४ि ॐ नमो भगवओ पासनाहस्स भेउ सव्वाओ ईईओ निणाणाए मा इह अभिभवंतु स्वाहा ये मत्र વાર ૧૦૮ જપિજઈ ઇતિ ઉપસમઈ. જિઈ ક્ષેત્ર ઇતિ હવઈ તિહાં એ મંત્ર કરી વાર ૧૦૮ વાલૂ, ભસ્મ, અક્ષત મંત્રી કરી નાંખિયઈ, તથા એ મંત્ર ભૂજ પત્રિ યકર્દમ કરી લિખી ક્ષેત્રમાણે થાંભલઈ બાંધીયઈ. ઇતિ જાઈ ! ૨૮ર૯ છે
विवो कॉ० ३० वृत्तन विष/ ॐ को स्वाहा साहित्यकार કુકમઈ કરી ભૂપત્રિ એ મંત્ર લિખિ રક્ષાવિધાન કરી મુદ્રિકા
१ °अस्मिन्नष्टोत्तरशते जापे ईत्युपशमः ° क-स्त्र ।
य

Page #243

६६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीपूर्णकलश
जिवों को सुवाहेति भुजे लिहित्ता घरे वामअंगुल्लि पक्खित्तु तत्ता ।
वरं रोयेणा मेलि टिल्लं व कीअं जयं देइ पासे वि जं नाम लीअं ॥३०॥
ु
ु
जिवां ह्रीतको हूं फट् सुबाहे
मिणा जाव दिन्नं फलाए सिगाहे ||
वसे आए ही ते नामि सव्वं अओ पासनाहुप्प किंपी अपुवं ॥ ३१ ॥ वृत्तिः ।
गोरोचनाभ्यां भूर्जे लिखित्वा वामकराङ्गुल्यां वीटीकृत्वा ध्रियते राजकुलादौ जयो भवति । तथा कुङ्कुमगोरोचनया तिलकं कृत्वा व्रजति राजकुलादौ जयङ्करः ॥३०॥
ँ
ँ
जियों ह्री० ३१ तमित्यादि । ॐ ह्रीँ को ही हूँ फट् स्वाहा । अनेन मन्त्रेण पूगफलवस्त्रपत्रकुसुमानि वार १०८ अभिमन्त्र्य यस्मै दीयते स सानुकूलो भवति । तथा हीमन्त्रः केवलोऽपि जप्यमानः सर्वाभीष्टार्थप्रदः, प्रणवादिर्नमोऽन्तश्च प्रागेव व्यावणितस्वरूपः ॥ ३१ ॥
वार्तिकोऽर्थः ।
સ્થાનિક, ડાવજી હાથષ્ઠ પહિરીય રાજભય દિવાનભય ન થાઇ. તથા કુંકુમગોરાચના કરી એણુઇ મ ંત્રઇ તિલક કીજઇ રાજકુલ વક્ષ્ય થાઇ,
यहु ॥ ४० ॥
ु
जिवाँ हाँ ४१ वृत्तनष्ठ विषध ॐ ह्रीं को ही हो हूँ फट् स्वाहा સુપારી, પાન, વસ્ત્ર, ફૂલ, ઇષ્ટ મંત્રષ્ટ કરી વાર ૧૦૮ મંત્રી કરી જેનર્જી દીજઈ તે વક્ષ્ય થાઇ. तथा ॐ हाँ नमः ये मंत्र सहा જપિયષ્ટ સ ઇસદ્ધિ થાઇ. મનેવાંછિત સંજo ॥ ૩૧ ॥
१ • पावणा क । २
वते
क ग । ३ ° सर्ववाञ्छितकरः " 1

Page #244

गणिप्रणीतम् ]
श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तोत्रम्।
६७
जिवो हो श्री क्ली कलिकुण्डदण्डस्वामिन्नागच्छद्वि अखंड । ' परविजाच्छेदं कुरु कुरु त्त स्वाहा इति निसल्लं निरुत्त ॥ ३२ ॥ भवंती जवित्ता य तेलं तएणं पलेवाउ नाभिस्स त्थीओ' खणेणं । जिवं चाउलं भेधिया पीसि वंसा जडा पास ! ते नाम तेम पसंसा ॥ वज्जपहरणमुग्गरमुट्टिआर विन्नवउं भराडा खित्तवाल । नरनयरनारीपुरपट्टणाई वणविहरविंझंगुहिरंबराइं ॥ ३४ ॥
वृत्तिः । जिवों ह्री० ३२-३३ इत्यादि । ॐ ह्री श्री झी कलिकुण्डदण्डस्वामिन्नागच्छ आगच्छ परविद्याच्छेदं कुरु कुरु स्वाहा । वार २१ अथवा १०८ वारान् तैलमभिमन्त्र्य प्रसूतिकाले नाभिलेपे सर्वाङ्गमदने सुखेन प्रसूतिः । तथा वंशजडतण्डुलोदकेन पेषयित्वा पाने सुखेन प्रसूतिः ॥ ३२-३३ ॥ वज्जपहरण ३४ इत्यादि वृत्तेन ही खोभि ही खोभि भएतत्पर्यन्तेन मन्त्रण ककेराः ७ गंडाहरमध्यात् गृह्यन्ते, वार १०८ जपित्वा क्षीरवृक्षः एकैकेन कर्करेण ताडयते, प्रथमं कर्करं मुक्त्वा सप्तमो मध्यमो वा कर्करो
वार्तिकोऽर्थः । . जिवा ही श्री. ३२, भवंति जवित्ता य० ३३ वृत्तन विष४ ॐ ह्रो श्री वी कलिकुण्डदण्डस्वाभिमागच्छ आगच्छ परविद्याच्छेदं कुछ कुरु स्वाहा वा२ २१. १०८ भी 3 ते। भत्री स्त्रीनाभि अधाय व्यापा, स्त्री सुमध असJ. (छूट४) ॥ ३२-33 ॥ .. वज्जपहरणमुग्गर• ३४ तह्री खोभिह्नि ३५ तओ पट्टणाईइ ३६ ॐ वज्जमुग्गर तहि खोभिह्री खोभि मे भत्रने छ ह्रीं स्वाहा । ही
એણઈ મંત્રિ કરી કાકરી ૭ બેત્ર (ગડારા) ભૂમિ મધ્ય થકી લાજ, * વાર ૧૦૮, જપી મંત્રી ક્ષીરવૃક્ષ આક, અથવા રાયણિ १°बीओ° ग। २ °भिधीया क । ३ °धण° ग । ४ °विंझत्तिग। ५ °एतत्पदम् । अनेन क-ख ।

Page #245

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीपूर्णकलश
तहि खोभि ही खोभि एएण जत्ता सयं कक्करा सत्त खीरदुखित्ता । लिए बीअगंडाहरा उप्पडता पुरं मिल्हि मज्झं तु वत्थेण तंता ॥३५॥ तओ पट्टणाईइ मझमि मग्गे पक्खित्तोणुजाई करेंतमि वग्गे। जिवं तेव ! ते नामु एयं मुणंतीति पासुस्स 3 ही नमस्वं कुणंती ।। ढिल्याशीर्नागकन्या नयनसुखपुरी मांडहिल्लाप्रबौन्दी श्रीसूपावन्यनेकक्षितितलतिलकग्रामवर्गेषु नन्दी ।
___ वृत्तिः । गृह्यते। वस्त्रेण भूमौ अप्राप्तः आगत्य च नगरादिमध्ये चतुःपथे २निःक्षिप्यते तत्रस्थः सर्वोऽपि लोकोऽनुयायी भवति ॥३४-३५॥३६॥
ॐ चिवि चिवि स्वाहा । अनेन मन्त्रेण वार २१ सूत्रमभिमन्त्र्य खट्वापादेऽभिवध्यते शत्रणां मुखस्तम्भः । ॐ ह्री सर्वे प्रहाः सोमसूर्याङ्गारकबुधबृहस्पतिशुक्रशनैश्चरराहुकेतुसहिता मम सानुग्रहा भवन्तु, ॐ ह्री असिआउसा स्वाहा । २१ । ७ स्मृता ग्रहपीडां नाशयति । दृष्टिमहादृष्टि विदृष्टि स्वाहा । दृष्टिउत्तारणमन्त्रः । ॐ राजा मुखि राजाधिमुख वश्यमुखि वश्याधिमुखि वश्याधिमुखि ॐ श्रीं श्रीं श्रृं क्लीं क्लां सर्वजनस्य मुखद्वयं मम वश्यं कुरु कुरु स्वाहा । पानीयमभिमन्त्र्य मुखं क्षालनीयं सर्वजनवश्यता ।
ॐ विद्ये विद्ये गोविद्ये टगमग स्वाहा । वार २१ जिह्वप्रादिमृतकलं नीत्वा वामकरेणाधोमुखं तिलकः क्रियते सर्वजनवश्यता ।
वार्तिकोऽर्थः । એકેક કાંકરઈ કરી તાડીયઈ, પહેલું ૧, સાતમું ૭ અથવા ચઉથું કાકરૂ ભૂમિ અણપડિયઉ લુગડાં કરી લીજઇ, પછઈ આવી नगरमध्ये 4862, गास, पोलि, प्रभुमस्थान ते ४४२९ नामी
१ °वाससा° क । २ °निक्षिपेत्° क-ख ।

Page #246

गणप्रिणीतम्] श्रीस्तम्भनपार्श्वस्तवनम् । कृत्वा यत् प्रापि पुण्यं तदिह जनहितं स्वे सुसङ्घोपचारीत् मन्त्रै रत्नैः सुपूर्ण कलशमिव कृतं पार्श्व ! ते स्तोत्रमेतत् ॥३७॥
वृत्तिः । ॐ कपाल कपाल मांहि सीनि सीनीमांहि सीस करामसाहइ भीम उतारइ बावनप्रचण्डवीरकी शक्ति फुरइ । एकसासि वार २७ उज्यते । शिरोऽर्तिर्याति । अनुक्तान्यप्येतानि सोपयोगित्वाल्लिखितानि ।
जिम एयं मंताई कुणंति पुव्वुत्तमेव तुह नामं ॥ एवं कुणेई सव्वं ॐ ह्री नमः ४मंतविज्जाण ॥ १॥ कहइ वाणारिओ पुण्णकलसो इमं थवणु जिम दिहु तिम लिहवि मंते सभं । किंपि वित्तीइ जण . मुणवि घणदुक्खिअं तं गुणित्ता तयं हो उ जगि सुक्खि ॥ २ ॥ वाचनाचार्यपुण्यकलशगणिकृतिरियम् ।
वार्तिकोऽर्थः १४ ( भा२५ मही गाडी ) ते नयन सो सटु वश्य था. નગરમણે જય જય હુઇ. લેક સર્વ તેહના આજ્ઞાકારક હુઈ. (માયા કરઈ, જિ કાંઈ કહી જઈ સઉ કરઈ) રાત્ય વિશેષ આખ્યાય એહના શ્રીગુરૂપ્રસાદ થકી જાણવા.
१. जनयितुं° ग । २ सुसङ्घोपकारान्° क-ग । ३ °स्तौम्यहं तत्° क। ४ ° मंतति उज्जागे° ख । मंतविऊ ज्जाण' क ।

Page #247

[१२] श्रीशिवनागविरचितं श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
धरणोरगेन्द्रसुरपति विद्याधरपूजितं जिनं नत्वा । क्षुद्रोपद्रवशमनं तस्यैव हि महास्तवं वक्ष्ये ॥ १ ॥
सुरलोकनाथपूजित ! हर हर हरहासरोषजुष्टमपि । पन्नगविषं महाबल ! शुक्लध्यानानलाक्षेपात् ॥ २ ॥ वृत्तिः । प्रणिपत्य लोकनाथं सर्वज्ञं सर्वसत्त्वहितयुक्तम् । मन्त्रस्तवस्य वृत्तिं वक्ष्ये 'ज्ञानोपदेशेन ॥ येषामन्यगारुडेष्वज्ञानतो ग्राहस्तान् प्रत्याह-
6
,
उक्तानि च तत्त्वज्ञै विपतिषु शास्त्रेषु मन्त्रबीजानि । तान्यपि भगवन्मन्त्रस्तवानुसारेण सञ्चिन्त्य ॥ सग्रहः कण्डकं स्तोभो मण्डलं स्तम्भनिर्विषम् । सङ्क्रामं चार्द्धनारीश जैनाहाक्षरयोगतः ॥ भवतीति क्रिया ॥ धरणोरगेन्द्र जिनं नत्वेति क्रिया । किंविशिष्टम् ? धरणश्चासावुरगेन्द्रश्च स च सुरपतयश्च विद्याधराश्च तैः पूजितं पुष्पादिभिरचितम् जिनं नत्वा । यै: ( ये ) क्षुद्रसत्वैः कृता उपद्रवास्तेषां 'शमनं' नाशकं नत्वा तस्यैव महास्तवं ' वक्ष्ये ' कथयिष्ये इत्यर्थः । एतच्चादौ मङ्गलार्थम् ॥१॥ सुरलोक हे सुरलोकानां नाथैः पूजित ! पन्नगविषं हर हर नाशय नाशय । किम्भूतम् ? हरस्य हारो - वासुकिस्तस्य रोषस्तेन 'जुष्टम्' आसेवितम् । हे महाबल । निर्विषभावं नय । कथम् ? शुक्लध्यानमेवाग्निस्तस्य क्षेपेण । अपिशब्दाद् विषमपि लोकानां नैगमाद्यभिगमेन विनाशयेति ॥
"
०
०
ज्ञानो क ।
·
०
०
२ र्द्वि क । ३ निर्विषतां ।

Page #248

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
विद्यासहस्र षोडशगणनायकवीरवर्धितानन्द ! पन्नगकुलं कुलोत्तम ! निर्विषतां नय नयाभिगमात् ॥ ३ ॥ सर्वेऽपि महानागा नागाधिपकृतफणा तपच्छाय ! | कलिकुण्डदण्डनिहता नश्यन्ति विषापहारेण ॥ ६ ॥ वृत्तिः :1
5
अस्यामार्यायां यन्त्रमुपन्यस्तम् । तन्मध्यमगण्डिकाभिधानस्य प्राक् प्रतिपादितम् ।' पार्श्वनाथे 'भिधानं क्रमाचतुर्षु दलेषु न्यसेत् दलायेषु दलान्तरेषु च हर हरेति क्रमेण न्यसेत् ' नयस्य गमो नयाभिगमस्तस्मात् नयाभिगमात् पन्नगविषं एतद्यन्त्रस्य स्थापना ।
हकारस्य आभिमुख्येन निर्विषतां नयेति ॥ २ ॥
[ प्रथमं यन्त्रम् १ ]
विद्यासहस्र० स च पूर्वसिद्धाभिः कला भिर्देष्टनीयो भूयस्त्रिगुणमाय
या चेति । अस्य यन्त्रस्य फलम् ----
कुङ्कुमगोरोचनया भूयें संलिख्य वामभुजदण्डे ।
०
४
धारयति यस्तु पुरुषः स भवति जनवल्लभः श्रीमान् ॥ अपुत्रा लभते पुत्रं निन्दवो जीवितप्रजाः । यन्त्रधारणमात्रेण दुर्भगा "सुभगायते ॥
प्रभवति विषं न भुक्तं सन्निहिता लूतपिटकभूताश्च ! संस्मरणादस्य सतां पापमपि नाशमुपयाति ॥ विन्यस्तं करतलयोरेतद् विषनाशनं क्षणात् कुरुते । ह्रीँ हर हुंहः भणनाद् वामकराक्षेपण नियोगात् ॥ द्विपुटे भूर्ये विद्या लिखनीया ॥ ३ ॥
सर्वेऽपि नागानामधिपैः कृता फणाभिः आतपच्छाया यस्य, तस्यामन्त्रणम् । हे भगवन् ! तव पादप्रसादेन नश्यन्ति सर्वेऽपि महानागा भटाः इव कलिकुण्डदण्ड निहताः सन्तः । कथम् ? अपहृतविषशस्त्रा इत्यर्थः ॥ ४॥
पिक । २° ॐसर्व' ग । ३
●
सुभगा भवेत् ख ।
१
४ ° स्त्री वा ग । ५
७१
o
o
साफल्यम्क ।

Page #249

श्री जैनस्तोत्र सन्दोहे
ढँकारसम्पुटगतं वामकरे दण्डरूपकं ध्यातम् । ज्वालालिपरिस्फुरन्तं कलिकुण्डाज्ञामिवामोघम् ॥ ५ ॥
७२
नाशयति सर्वनागान् भूतान् व्यालग्रहांश्च विस्फोटान् । ज्वालागर्दभशाकिनिविषवेगांश्चापि रोगांश्च ॥ ६ ॥
दैत्यामरेन्द्रपूजित ! निर्नाशितदुष्टकर्ममलपटल ! । क्षिपय जिन ! हुं फट् त्वं पन्नगकुलविषमविषदर्पम् ॥ ७ ॥
वृत्तिः ।
तस्यैव कलिकुण्डदण्डस्य फलस्वरूपमाह -
ॐकारं नाशयति.
[ श्रीशिवनाग
O
0
मारण स्तम्भनं चव शत्रोरचाटनं तथा ।
ॐ ॐहूँ ॐहूँ ॥ ६ ॥
मोहनं द्वेषणं चापि क्रियाभेदात् करोति तत् ॥ ५ ॥ [ द्वितीयं यन्त्रम् २] दैत्यारे हे दैत्यामरेन्द्रपूजित ! निर्नाशितं दुष्टकर्म एव मलपटलं येन स तथा । तस्यामन्त्रणम् । हे जिन ! क्षिपय-क्षयं नय । किं तत् ? पन्नगकुलानां विषमं विषदर्पम् । हुं फट्कारनादेनेति ॥ ७ ॥
निर्विषीकरणमन्त्रबीजं सूचितम् । अष्टदलपद्ममध्यस्थस्य देवदत्तस्य क्रमेण दलेषु ॐ नमो अरिहंताणं जिननामाक्षरसहितानि कृत्वा । क्षिपहुं फटपदैस्तद् वेष्टयेत् । तत् करशाखासु ध्यात्वा गरुडकल्पेन वामकरेण तत्पदोच्चारणसहितेन सर्वे विषमविषं अपहरतीति । यन्त्रं दर्शयति
[ तृतीयं यन्त्रम् ३ ]
०
ज्वालाभिः क । 'ज्वालालि ख । २
O
फुडुत्थं° क ।

Page #250

विरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । निर्मथितभवभयोल्वण ! षोडशविद्याधिपत्वमुपपन्न ! । श्रीपार्श्वनाथ ! विषहर ! हिलि हिलि मातङ्गिनी स्वाहा ॥ ८ ॥ ॐ हर हर हुतभुपबनेरितज्वलितमङ्कुशं ध्यायेत् । उत्थापयति सरोषं पुनरुक्तैर्मोगहस्तोऽयम् ॥ ९ ॥ आगच्छन्तु महानागाः पन्नगाश्च महाविषाः । गरुडस्येनां विद्यां हिलि हिलि मातङ्गिनो स्वाहा ॥ १० ॥
वृत्तिः । निर्मथित० निर्मथितं भवभयं उल्वणं-अधिकं येन सः, तस्यामन्त्रणम् । षोडशविद्याधिपत्वमुपपन्नं -प्राप्तं येन सः तथा, तस्यामन्त्रणम् । हे श्रीपार्श्वनाथ ! हिलिहिलि मातङ्गिनी स्वाहा प्रयोगेण विषं हरति यः स तथा, तस्यामन्त्रणं क्रियते । हे टिषहर ! प्राणिनां जरामरणविषहर इत्यध्याहार्यम् ॥ ८ ॥
सूचितं परमं तत्त्वं पवित्रं यन्त्रमुत्तमम् । साधनं तस्य पुण्येऽन्हि क्रियते स्वामिनोऽप्रतः ॥ श्वेतवस्त्रः शुचिर्भूत्वा सितपुष्पविलेपनैः । समभ्यर्च्य जिनं पार्श्व बलिं कुर्यात स्वशक्तितः ॥ आत्मरक्षां ततः कृत्वा परमेष्ठिस्तवाक्षरैः। 'नाभ्यास्याक्षिशिरोदिक्षु सोङ्कारन्यासयोगतः ॥ पार्श्वनाथं पङ्कजान्तस्थमात्रारूपाभिरावृतम् । देवीभिर्यन्त्रमाभिस्तद् द्वयष्टसङ्खयाभिरंशकैः ।। विद्यां मातङ्गिनीं तस्य विलिखेच्च समन्ततः । अष्टोत्तरसहस्रं तु जातिपुष्पैस्ततो जपेत् ॥
पूजयित्वा ततः साधून भूयः पार्श्व च भक्तितः५ । 1 °नाभ्यास्यहृच्छिरा° ग-घ । २ °यन्त्रमात्राभि° ग । ३ °ततः क्रमात् घ । ४ °पूजयेच्च° घ । ५ °श्रीपाच भक्तितः° ख ।

Page #251

७४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीशिवनाग
पार्श्वनाथ ! सुरपतिमुकुट तटोद्धृष्टपादन लिनयुगम् । नागाष्टकुलविषापह ! हा है है हो हुहू हं हः ॥ ११ ॥ वृत्तिः ।
ततः सिद्धि वहेद् योगं बाहौ विद्यासुसम्पुटम् ॥ शान्त्यर्थे शान्तिदं तस्य पुष्टवर्थे पुष्टिदं भवेत् । धनार्थे धनदं ज्ञेयं सुतार्थे तदं भवेत् ॥
सर्वसौभाग्यजननं सर्वोपद्रवनाशनम् ।
कर्तनं सर्वपापानां जिनभक्त्या भवेत् फलम् ॥ ९-१० ॥ [ चतुर्थं यन्त्रम् . ४ . ] ॐ पानाथ ! • हे श्रीपार्श्वनाथ ! सुरपतीनां मुकुटतटानि तैः उत्- प्राबल्येन घुष्टं - परामृष्टं पादपद्मयुतं यस्य स तथाविधः तस्यामन्त्रणम् । नानामष्ट कुलानि तेषां विषं तत् अपहन्ति यः स तथाविधः तस्यामन्त्रणं हे नागाष्टकुलविषापह !, कथम् ? । हा है है हो हु हू हं हः प्रयोगेण तस्यामन्त्रणम् । हे विषापह ! विषमविषं अपहर इत्यध्याहार्या क्रिया । अस्याम् — सूचितं कामदं यत्रं सर्वनागात्मकं परम् ।
२
नागानां हृदयं यस्मात् कालभेदेन तु क्रमात् ॥ समभ्यर्च्य जिनं पार्श्व पुष्पदीपानुलेपनः । अष्टोत्तरसहस्रं तु विचित्रकुसुमैर्जपेत् ॥
सिद्धो मन्त्रो गरुड इव करोति विषनाशनम् । क्रीडते सर्वनागैस्तु सर्वभूतमयावहः ॥
कजपत्रे स्थितान् नागान् यो वहेत् शाकिनीभयम् । तस्योपजायते नव दाघज्वरोपशामकम् ॥
ॐ पा हूँ र्श्व हूँ ना हूँ थ हूँ स्वा हूँ हाँ हूँ
१ श्री° ग घ । २ कालभेदादिह घ । ३ 'गरुडवत् ग । मेव घ । ४ °च° ख । ५ ° नागा नो० ख ।
0

Page #252

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
सकलभुवनाभिवन्दित ! गरुडस्त्वं पन्नगेन्द्रकृतपूज ! | विषमविषानलशमनो जलद इव जलप्लुतालोकः ॥ १२ ॥
७५
वृत्तिः । आद्यन्तस्थो विपतिर्भगवन्नामान्तरेषु हूं न्यासः । न्यस्तो हस्तेऽपविषं करोति नागात्मकजलेन ॥ [ पञ्चमं यन्त्रम् ५ ] ॐ पार्श्वनाथ है स्वाहा । अस्यैव मूलमन्त्रस्य हूँकारं न्यसेत् विशेष इति ॥ ११ ॥
"
सकल० हे भगवन् ! सकलभुवनाभिवन्दित ! पन्नगेन्द्रकृतपूज ! त्वं वर्त । कथम् ? विषय एव विपं तदेवानको विषयविषानल: तस्य यत् शमनं तत्र 'जलद इव- मेघ इव । असावपि विशेष्यते जलप्लुतालोक ' इति । (वियां काका) अस्यां विद्यां काका सूचयति । पन्नगेन्द्रसमासान्तः तद्बोजयोगं साधयति । जलपरधाराधेयतया तद्वीजयोगं च गरुडग्रहणात् क्षिपॐॐॐ स्वादा रेबीजान्याख्यातानि । भगवन्नामग्रहणान्नित्यं लक्ष्मीगवतीति एतत् साधयति, (रु) श्री । अत एषा विद्या रचिता - ॐ ह्रो लाह्रा पं लक्ष्मीं कुरु २ ॐ स्वाहा । इति पूजा । पूजयित्वा जिनं पार्श्व पुष्पानुलेपनैः । शुचिर्दश सहस्राणि जपेद विद्यां तदयनः ॥ शाकविन्याकन्दायैः सर्वधान्यैः फलैः शुभैः । दधिपक्कान्ननैवेद्यैर्बलिदीपेन सिद्धयति ॥
स्यन्दनं जायते गात्रे नाडीनां च प्रबोधनम् । वामेा त्वितरा पिङ्गला सुषुम्णोभवं तथा ॥ स्त्रीपुंनपुंसकाख्यास्ताः साध्यासाध्यं च ज्ञापकम् । तत्प्रवाहाद् विजानीयात् सैकविंशतिवर्तना ॥ स्तम्भ स्तोभविवादांश्च निर्विषीकरणानि च ।
४
क्ष क्ष क्ष क्ष क्षः कंडके (क.) करोति विद्यासमायोगात् ॥१२॥ १००८ क्षं विचित्र पुष्पैः ।
: कथम् घ । २ ' वीजान्याख्याति क ख ग । ३ ' वामेडा त्वितरा पिङ्गा सुषुम्णा तूझ्या मता ग । ४ " प्रभावात् ख। ५ ' क्षोभ ग ।

Page #253

७६
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे
दैत्योपसर्गभीषणजलधरधारा 'विधौतकर्ममल ! । सर्वज्ञ ! नागवन्दित ! सर्वविषाक्षेपण ! नमस्ते ॥ १३ ॥
वृत्तिः
दैत्योपसर्ग ० -- दैत्येभ्य उपसर्गस्तेन
भीषण जलधरधारात्मकेन २ विशेषेण धौतः कर्ममलो यस्य स तथा तस्यामन्त्रणम् । हे सर्वज्ञ !, नागवन्दित !, हे सर्वेषां विषाणां आक्षेपण ! ते तुभ्यं नमो भवत्विति । अस्यां चक्ररूपतायां भगवन्नमस्कारः सूचितः ।
नष्टज्ञान ! नयस्थान ! नलिनानन ! नम्योsयान ! न संस्थान ! न त्वं केन [ षष्ठं यन्त्रम् अष्टदलकमलम् ६ ]
कथम् ? सर्वज्ञभणनान्नष्टाज्ञान इति । यत एव नष्टाज्ञान अत एव नैगमादिनयस्थान ! । उपसर्गभणनात् संस्थानं सूचयति । तत्र हे नलि नान ! - विकसितपद्ममुख ! | जलधरोच्चारणात् हे सुस्वन ! नम्यस्त्वं न केन ? अपि तु सर्वेणापि । अहे जिन ! नमो भवते । धौतकर्ममल त्वात् अयान ! - वाहनरहित ! न संस्थान ! - व्यपगतरूप ! इति ॥
[ श्रीशिवनाग
सङ्ग्रहं कण्डकं चैव स्तोभो मण्डलकं तथा । स्तम्भो निर्विषसङ्क्रामं अर्द्धनारीश्वरं विदुः ॥
シン
ॐ क्षा क्षी क्ष क्ष क्षः
.
ॐ ह्रीं लाहा पलक्ष्मी स्वा स्वाहा । सङ्ग्रहः पूर्वोक्त एव ।
कण्डकबन्धः ।
ँ ँ
ॐ ह्री
今
हः स्तोभः । ॐ
लङ्कृते ! स्वाहा । मण्डलप्रोक्षणम् ।
यः । स्तम्भः ।
सुस्वन ! | नमो जिन ! ॥
भूरिसी भूतधात्री विचित्रवर्णैर
ॐ यः यः यः पक्षि हुं
ॐ पक्षि यः यः यः स्वाहा । निर्विषीकरणम् ।
१ ° धारानिपातधौत ग घ । २° विविध ग घ ।

Page #254

७७
विरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । हैं हन हन दह दह पच पच संहर संहर क्षिप हुं चचाल कलिकुण्ड !। धम धम पूरय पूरय विषोल्वणं हुं फट् स्वाहा ॥ १४ ॥
वृत्तिः । ॐ यः यः यः पक्षि ॐ स्वाहा ॐ स्वाहा ॐ स्वाहा ॐ पक्षि यः यः यः। सक्रामणम् । ॐ क्षि यः यः यः क्षिप ॐ स्वाहा । अर्द्धनारीश्वरम् ।
एतत्परमसद्भावं मन्त्रोच्चारणमुत्तमम् ।
सारं तु सर्वशास्त्राणां ज्ञानत्रिज्ञानदं २विदुः ॥ १३ ॥ *हन हन०
हे कलिकुण्ड ! प्रणतानां विषमुरुवणं हन हन, दह दह, पच उपचपरिपाकं नय, सम्-एकीभावेन हर, क्षिप-दिक्षु विदिक्षु प्रेरय प्रेरय. हु चचाल यतस्त्वमन्येषामपि कम्पितवान् । बम धम-ध्यानाग्निना भस्मीकुरु, पुरय पूरय प्रणतानामीहितं हु फट् स्वाहा । योग इति ।।
[सप्तमं यन्त्रम् ७ ] हन हन दह दह पच पच संहर संहर चचाल २ कलिकुण्ड ! धमधम पूरय पूरय एतान्यष्टौ महामन्त्रपदानि अष्टसु पद्मदलेषु परिपाटया कुर्वीत पद्ममध्योच्चारणात् पार्श्वनाथं हुंकाररूपं पद्ममध्ये लिखेत् , क्षिप हुं फट स्वाहा अनेन समन्ताद् वेष्टयेत् । यत उत्कम् --- (व्यस्तसमस्तं विपति) बहुधा परिकल्प्य विपतिमाकाशे (पञ्चभिर्वर्णैः) । जिननामाक्षरसहितं पदं पदं सर्वविषमथनम् ॥ इति ।
( गा. २१ ) त्रिगुणमायया वेष्टयेत् । १°शुभम्° घ। २ गप्रतौ त्वेवमियं गाथाॐ हन हन दह दह पच पच मथ मथ संहर क्षिप हुँ चचाल । कलिकुण्डदण्ड ! धम धम पूरय पूरय विषोल्वण हुं फट् स्वाहा ॥ ३ पच पचेति° ग-घ।

Page #255

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीशिवनाग
उ चुरु चुरु मुरु मुरु फुर फुरु फर फर फार फार फलदस्त्वम् । किलि किलि कलकल कलितैः कलिकुण्ड ! कलाकलापज्ञ ! ॥१५॥
वृत्तिः
।
पूजाविधानतस्त्वेतद् वृत्तं कल्याणकारकम् । निष्फलं भक्तिहीनस्य जिनपादाम्बुजं यथा ॥ नृपवन्हिपिशाचानां हरितस्करहस्तिनाम् । नाशनं विषदुष्टानां शाकिनीशत्रुमर्दनम् ॥
[ अष्टमं यन्त्रम् ८ ] कुङ्कुमगोरोचनया भूर्यदले कनकलेविनीलिखितम् । घृतमधुमध्यनियुक्तं व्यर्थकरं शत्रवर्गस्य ॥ हुं फटकारवितीनं गृहनिहतं तत्कुल क्षयं नयति । विषरुधिरचिताङ्गारैः श्मशानचीवरेऽग्निसन्निहितम् ॥
यन्त्रं मङ्गलदिनेऽमावास्यायां वा ॥ १४ ।। ॐ चुरु चुरु०-हे कलिकुण्ड ! कलानां कलापः कलाकलापः तं जानातीति कलाकलापज्ञः, तस्यामन्त्रणम् । फारादपि फारतरं फलं प्रयच्छतीति फारफारफलदस्त्वम् । भवसीति क्रिया । ॐकारपूर्वैः चुरु चुरु मुरु मुरु फुरु फुरु ,फर फर फारफारपदैश्चिन्तामणिकल्पैः किलि किलि कलकलकलितैरेतदुपलक्षितैरिति ।
चतुरष्टषोडशदलं जिनबीजकलाभिरावृतं कमलम् । अपहरति समस्तविषं न्यस्तं कुम्भे करे दण्डे ॥ कुङ्कुमगोरोचनया लिखितमिदं दुष्टपिटकलूताख्यान् । ज्वालागर्दभशाकिनीविस्फोटकसङ्घांश्च नाशयति ॥ १५ ॥
[ नवमं यन्त्रम् ९]

Page #256

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
यः यः यः सः सः हः हः चः वः उरुरिल्लय रुह ( हु )
रुहान्त ! शान्त त्वम् ।
विषवन्देर्विध्यपनं कुरु शीघ्रमुरुलवाख्यानात् ॥ १६ ॥ दंष्ट्राकरालभीषणकुपिता सुरज उदजलधरापातैः । अभ्यस्ततपोऽनलजाज्वलन्त ! दह दुष्टनागविषम् ॥ १७ ॥
७९
वृत्तिः ।
ॐ यः यः० हे शान्त ! त्वं नम विषात्मकस्य वन्हेविध्यपनंउपशमनं शीघ्रं कुरु-कुरुष्व । कथम् ? उरुप्लवाद - विस्तीर्णवेगात् । यः यः सः सः हः हः वः वः उरुरिल्लय सहदेहान्तमन्त्रपदाख्यानजलसेकात् इति । यः यः सः सः हः हः वः वः कलितं पद्मं हृदि दष्टकस्य विन्यस्य पार्श्वषु तस्य बीजानि मध्ये देवं कलातीतम् - मन्त्रमुद्राकलातीतं ह्रस्वदीर्घकलोज्झितम् । सर्वतत्त्वनिरपेक्ष्य ध्येयधारणवर्जितम् ॥ कावृषभोट्रेभ्यो तान्निनाशसम्भवात् । निर्विषीकरणं कुर्याल्लोकविस्मयकारकम् || १६ |
[ दशमं यन्त्रम् १० ] दंष्ट्रा०--दंष्ट्राभिः करालाभिः भीषणः - भीमः स चाखौ । कुपितासुरच, निर्जलोऽपि मेघः स्यादतो विशेष्यते कुषितासुरजलदजलधराणां आ - समन्तात् पातास्तैः अभ्यस्ततपोऽनलेन हे जाज्वलन्त ! - देदीप्यमान ! पार्श्वनाथ ! दहभस्मीकुरु । दुष्टानां नागानां विषमिति । जाज्वलन्तेति छन्दोभङ्गभयात् कृतम् । अस्यां जिननाम्नैव यन्त्र सूचयति । जाज्वलन्तं जिनमेवामन्त्रयति
.का पोम विसालं चउदलकलियं पासनाहस्स नाम
मज्झे पासेसु तत्तं सकलकलगयं तंपि विज्जाहिगुढं ।
१ धृताग्निकपिसम्भ्रमात् ग - घ । २° भीषणश्चासौ क - ख ।

Page #257

८०
-
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीशिवनाग • कमलदलस्थितदिक्पतिमध्ये भुजगावृतं जिनं नत्वा । षोडशदेवी' सहितं बीजाक्षरसंयुतं तद्धि ॥ १८ ॥ वन्ध्यानां सुतजननं म्रियमाणापत्यरक्षणं परमम् । पद्ममिदं रोगहरं ग्रहशाकिनिभूतनिर्माशम् ॥ १९ ॥
वृत्तिः । पूआपुव्वं २ जिणाणं फलयति लिहियं कुंकुमाईहि लोए : __नासेई ईइदोसं अकमवरिसणं सीयवन्हीण दाहं ॥
एकादशं यन्त्रम् ११] ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय ज्वल ज्वल प्रज्वल प्रज्वल हूं हूं महाग्नि स्तम्भय स्तम्भय हुं फट् स्वाहा । एकविंशतिवारान् जप्तं जलं अग्निं स्तम्भयति ।
ॐ नमो भगवओ पासनाहस्स थंभेउ सव्वाओ ईईओ जिणाण आणाए मा इह अहिहवंतु स्वाहा । अष्टोत्तरशतजापात् ईत्युपशमं करोति । दुष्टराजानं च पुष्पदानेन शमयति ॥ १७ ॥
कम-अस्यामार्यायामशेषयन्त्रख्यापनायात्मनैव यन्त्रमुक्तम् । अष्टसु पद्मदलेषु दिक्पाला४ भिधानानि । पद्ममध्ये भुजगावेष्टितं जिनमिति हुंकारम् । तस्योपरि ब्रह्माणमधस्तानागान् पूर्वोक्तान् भूयो भूयः षोडश पत्रेषु देव्यः ॐ चुरु चुरु बीजैः प्रथमार्योक्तैर्वेष्टयेत् , ततो भूयष्ठकारवेष्टितम् । किलि किलि कल कल बीजर्वेष्टयेत् ततस्त्रिगुणमायया वेष्टयेदिति शेषः ॥१८॥
[द्वादशं यन्त्रम् १२. ] यन्त्रफलदर्शनायास्य फलं दर्शयति । वन्ध्यानां -
वन्ध्यानां पुत्रदम् , म्रियमाणापत्यानां प्रधानमपत्यरक्षणम् । एन पद्म-कुवलयं रोगिणां रोगहरम् , बालानां ग्रहशाकिनीभूतोपद्रवनाशकमिदमिति ॥ १९ ॥
१ °देव्योपगतम्° ग-घ । २ पूअं° ग । ३ ° सुकय° ख । ४ °दिक्पत्यभि ख।

Page #258

विरचितम् )
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
दष्टकसर्वाङ्गगतं पद्ममिदं ध्यायतोऽमृतप्लवहम् । कुर्याद् विषापहारं प्रणवाद्यैः पञ्चभिर्वर्णैः ॥ २० ॥
वृत्तिः । भूयोऽपि फलमाह
दष्टक-दष्टकस्योपरि सर्बाङ्ग गतं इदं पद्म अमृतप्लवहं ध्यायतोध्यायमानस्य विषापहार-विषक्षयं कुर्यात् । प्रणवाद्यैः-ॐकारपूर्वैः पञ्चभिवर्ग:-अक्षरैः । पञ्चेति सङ्ख्यां कुर्वन् पद्मनामचतुरक्षरं सूचयति-' तं च रकुवलय' मिति । अनेन व्यस्तसमस्तेनानै कथा कर्म कुर्यात् । कुंवत् वलय कुवलयं कुवलयमेव च वलयं च कुवलयवलयं यन्त्रं, तत्तु विचिन्तयेत् ॥
किं तद्वर्णचतुष्टयेन वनजं वर्गस्त्रिभिर्भूषणं ___ आद्यैकेन मही 'द्वयेन विहगो २मध्यद्वये प्राणदम् । व्यस्ते गोत्रतुरङ्गचारि कुसुमं प्रान्ते च सम्प्रेषणं
ये जानन्ति विचक्षणा भुवि नरास्तेषामहं किङ्करः ।। कृत्त्वा पूजां जिनेभ्यो दधिफलनिकरैर्धान्यपगन्नपूरैः
शुभ्रवस्त्रैः सुपुष्पैरनुगतनिजभूश्चन्दनेनानुलिप्त्वा (प्तः) । दत्ताक्षः पञ्चवर्णैः कुसुमशरशतैर्जापमेतद् विदध्या
उन्मन्त्रः सिद्धस्ततोऽसौ विलसति भुवने पक्षिराजेव नागैः ॥ व्यस्तसमस्तं०- मन्त्रोपसंहारमतस्तत्त्वकथनात् करोति--व्यस्तक्रमेण पञ्चभिर्वर्णविपति वक्ष्यमाणं बहुधा-अनेकप्रकारैः परिकल्प्य जिना. भिधानाक्षरसहितैस्तैर्विपतिवणैः सर्वमपि पदं-मन्त्रबीजं तत् सर्वविषमथनम् । विपति दीर्घकलायुक्तं कृत्वान्तरितो दलेषु विन्यस्तं मध्येषु तत्समन्तात् । ॐ नमो भगवते पार्श्वनाथाय क्षि हा पह्रीं ॐहूँ स्वाहा हा हा अष्टशतजापात् सिद्धयति । [त्रयोदशं यन्त्रम् १३ ]
पुनश्च - क-ख । २ °मध्ये बलप्राणदम् क-ख। यातः सिद्धि° स्व.।
.

Page #259

૮૨
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
व्यस्त समस्तं विपतिं बहुधा परिकल्प्य पञ्चभिर्वर्णैः । जिननामाक्षरसहितैः पदं पदं सर्वविषमथनम् ॥ २१ ॥ क्षिप स्वाहा पञ्चकमनिन्दितं पञ्चभूतपरिकल्पम् । नागाष्टककुलोपेतं सत्वरजस्तमः कलानुगतम् ॥ २२ ॥
वृत्तिः कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जदले जातिलेखिनीलिखितम् । धारयति यस्तु बाहौ स भवत्यपराजितो लोके ॥ कामनं विषष्टिकां (दष्टानां ) यशः श्रीसौख्यदायकम् । धर्मार्थकाममोक्षाणां चैनं नित्यं समुद्रद्देत् ॥ एतत् परमसद्भावं एतत् तत्त्वं मनोरमम् । सारं तु सर्वशास्त्राणां सर्वकर्मसु योजयेत् ॥ २१ ॥ क्षिप ॐ स्वाहा पञ्चक०अस्यां तमेव विपतिं ' सप्रपञ्चं कथयति - 'क्षिपॐ स्वाहा' अयं अनिन्दितो विपतिः, भूम्यादिभूतयुक्ताः सुरपतिजलवन्हिवायुमण्डलगाः । अकवासतमकपाख्या नागा विप्रादयः क्रमशः ॥ [ अजिताः ] कृष्णा रक्ताः शुक्ला : ( श्वेता : ) । पीताः कुलिशाब्जस्वस्तिकध्वजैः कलिताः ॥ करशाखासु न्यस्ताः सत्वादित्रितययुक्ताः स्युः ॥ देव्यश्च जया विजया अजिता अपराजिताः स्थितास्ताः स्युः । एवं हि विपतिवर्णाः स्तीभस्तम्भादिकं कुर्युः ॥
करन्यासं पुराकृत्वा (पुरस्कृत्वा ) स्वदेहविपतिं ततः । न्यसेत् पश्चाद्धि दष्टस्य ततः कर्म समाचरेत् ॥ २२ ॥
समारमेत् • । ग-ध ।
१ ° सपरिकरं ग घ । २
[ श्रीशिवनाग
०

Page #260

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
रेफसम्पुट मध्यस्थः केकारो वन्हिमण्डले ।
आक्रान्तदीप्तवर्णाभः स्तोभयेत् त्रिदशानपि ॥ २३ ॥
नीलोत्पलदलश्यामैः कैकारोपरि संस्थितः । यकारवेष्टितः तः शुद्धः पर्वतानपि चालयेत् ॥ २४ ॥
लसद्वज्रद्वयाक्रान्तमिन्द्रगोपुरमध्यगम् ।
पद्मकिञ्जल्कसङ्काशं स्तम्भयेत् त्रिपुरान्तकम् ॥ २५ ॥ वृत्तिः । 'रेफसम्पुट०
तमेव स्तोभं दर्शयति
अग्निमण्डले एकारसंस्थाने स्वस्तिकविभूषिते स्वकीय ॐकारविपतियुक्ते धकारो देवदत्तनामगर्भो रेफसम्पुटमध्यस्थः समन्ततोऽग्निबीजाक्रान्तः तद्वर्णाभैव त्रिदशानपि स्तोभयति-व्याकुलितचित्तान् करोति ॥ २३ ॥ [ चतुर्दशं यन्त्रम् १४ ]
८३
नीलोत्पल ० – नीलोत्पलदलश्यामो वकारो वायुबीज -यकारस्तस्य उपरि स्थितः ठकाररूपवायव्यमण्डलस्थः शुद्धः - धवलः पर्वतानपि चालयेत् । अनन्तरोदित वायव्यमण्डलस्थ इति । किमुक्तं भवति ? अग्निसन्तापदं दह्यमानधूमध्यामलितगात्रो नश्यति । [ पञ्चदशं यन्त्रम् १५ ]
अग्लुकफलके लिखितं यन्त्रमिदं काकपिच्छलेखिन्या । निजरकचिताङ्गारैस्तापितं नाशयेत् शत्रून् ॥ २४ ॥
अधुना स्तम्भमाह
บ
लसद्वज्र०
देवदत्ताभिधानं लसत् मध्यस्थं वज्रद्वयेनाक्रान्तं स्वनाम्ना च कान्तं इन्द्रगोपुरस्य - माहेन्द्र मण्डलस्य च मध्यगं भूयस्तत्पद्मरूपं किञ्जल्कबत पीतवर्ण त्रिपुरान्तकमपि - शङ्करमपि स्तम्भयति ॥ २५ ॥
[ षोडशं यन्त्रम् १६ ]
१. धकारो ० ख । २० मं० ख । ३
४ तकारावेष्टित ख । ५° जानय° ख ।
° धकारं योपरि ख ।

Page #261

श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीशिक्वाद
कुन्देन्दुशङ्खवर्णाभं निर्वाहं यस्तु चिन्तयेत् । . निर्विषं कुरुते क्षिप्रं विषं स्थावरजङ्गमम् || २६ ॥ हरहारशङ्खगौरं वकारं कलशाकृतिम् ।
ठेकारवेष्टितं सुद्धं प्लवन्तं विषनाशनम् ॥ २७ ॥ वृत्ति' ।
शतपत्रस्थितेनेति शराव सम्पदस्यान्तः शिलाय
काक्वाभिहितेन फलकेऽपि वा लिखितं किञ्जलपीतवर्णेन - हरितालेन हरिद्रया वा इदम् । कुन्देन्दु०
निर्विषीकरणमाह
· -
श्वेतवर्णम् । निर्वाहेति निर्वाहो ऽवसानो मातृकान्तःस्थः हंसरूपं पक्षिराजं च यश्चिन्तयेत् - ध्यायेत् तं च अमृतलालाप्लुतं दष्टकं जिघ्रसितुं सर्वमपि समस्तमपि विषं निर्विषीकरोति ॥ २६ ॥
हर०
जीवरक्षां - शुभ्रवण वारुणं बीजं कलसांकृति- कुम्भाकारं हकारेण सकल लागतेन वेष्टितं पुनस्त्रिगुणमायया वेष्टितं अमृतेन लवन्तं विषमपि निर्विषीकरोति ॥ २७ ॥ आस्तामुपविषमिति । [ सप्तदशं यन्त्रम् १७ ] हस्ताङ्गु० -
11
विहगपतेर्भूतानां चैकत्वं दर्शयत - हस्ताङ्गुलीषु विन्यस्तं भूतपञ्चक
च प्रभावं कथयति
पृथिव्यादीनां भूतानां वैचित्र्यभावात् तदबीजानां सर्वं समस्तं - सर्वगारुडोपन्यस्तम् । क्षिप ॐ क्षीं क्षं क्षै क्षः शिवं शिखागेगे सुरविन्दु सः सुवर्णचिन्ताय हां हीं हूं है हः जीवोद्धरणे साधकमुष्टिक्रमः तस्व बन्धः तस्मात् तेनेति ॥
स्वाहा
एतदत्रव । क्षां
हाँ ह्रीं क्षांक्षों स अपहरति समस्त विषम् ।
अन्त्यान्तःस्थं सबिन्दु प्रवरकमलगं नामगर्भ सलेश ह्रीं क्षः ठं बीजवेष्टयं दिशि विदिशि दले लिव्य पद्मविकल्पम् । संaौषट् यन्त्रकोष्ठो तदपि शशिकलायुक्तठेनोप [ नाभि ] वेष्टयं शान्ति कुर्याश्वश्यं गणधर रचितं यन्त्रमेतद् गृहस्थम् ॥
०
१ "हकरा ख । २ प्लु ० ख ।

Page #262

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
हस्ताङ्गुलीषु विन्यस्तं वामकरे भूतपञ्चकं सकलम् । अपहरति समस्तविषं साधकमुष्टिक्रमाबन्धात् ॥ २८ ॥ धरणोरगेन्द्रसुरपतिविद्याधरदैत्यदेवताभिनुतम् । जिनगरुडमप्रमेयं चतुर्वर्णविभूषितं स्मरयेत् ॥ २९ ॥ आजानुकनकगगरं आनाभेः शङ्खकुन्दहरधवलम् । आकण्टतो नवदिवाकरकान्तितुल्यमामूर्धतोऽञ्जननिभं
गरुडस्य रूपम् ॥ ३० ॥
वृत्तिः । वारुणमण्डलबीज-वकार पार्थिवबीज-लकाग्युक्तम् , वारुणषीज ह्रींकारेण पुनर्वेष्टितं च पार्थिवबीजाक्षरेण क्षकारेण वेष्टितं, च-पुनः पद्मरूपवारुणमण्डलमध्यस्थं पत्रेयु वारुणबीजं-वकारं पद्मसहितं न्यसेत् , तत्परिणाहे आकाशभूताख्यं संवौषट्सहितं सबिन्दु ठकारवेष्टितं ग्रहशान्ति कुर्यादिति ।
[ अष्टादशं यन्त्रम् १८ ] एकैकभूते पञ्च पञ्च वर्णा अभिहितास्ते चवं रचनाविशेषतः सर्वकर्मकराः ।
माहेन्द्रं वारुणं योज्यं सर्वेषु शुभकर्मसु ।
आग्नेयं चैव वायव्यं मण्डलं दुष्ट कमेसु ॥ कुङ्कभगोरोचनया चन्दनेन लिखनीयमिति ॥ २८ ॥
धरणोरगेन्द्र०-भो लोका ! यदि विषविघातं कर्तुमीप्सथ ततो जिनगारडं स्मरत । कथम्भूतम् ? 'धरणोरगेन्द्र सुरपतिविद्याधरदैत्यदेवताभिनुतम् , ' अभिन तम्-प्रणतम् । अप्रमेयं-अतुलम् । वरज्ञानतेजोभिर्वक्ष्यमाणवर्णचतुष्कोपशोभितम् ॥ २९ ॥
आजानु०-यावज्जानुनी तावत् तप्त कनकाभं पीतम् , तस्मानाभि यावच्छभ्रम् , तस्मात् कण्ठं यावद् दिवाकरकान्तिवद् रक्तम् , तस्माच्छिरो यावत् कृष्णं स्मरयेत् इत्यतीतार्यायां क्रिया ॥ ३० ॥
. गरुडस्वरूपं° ख ।

Page #263

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे. [ श्रीशिवनागसुवर्णपक्षं वैनतेयं पक्षिराजं महाबलम् । नागान्तकं जितारिं च अजितं विश्वरूपिणम् ॥ ३१ ॥ विनतायाः सुतं दैत्यं विहङ्गं पन्नगोत्तमम् । गरुन्मन्तं खगेशं च ताक्ष्यं काश्यपनन्दनम् ॥ ३२॥ द्वादशैतानि नामानि गरुडस्य महात्मनः । यः स्मरेत् प्रातरुत्थाय स्नातो वा यदि वाशुचिः ॥३३॥ विषं न क्रमते तस्य न च हिंसन्ति पन्नगाः । न दुष्टा द्रावयन्त्येनं सर्वकार्याणि साधयेत् ॥ ३४ ॥ एवंभूतैस्तु यो नामैः श्रीपार्श्व स्मरयेजिनम् । तस्य रोगाः प्रणश्यन्ति विषं च प्रलयं व्रजेत् ॥ ३५ ॥
वृत्तिः । तदभिधानान्याह
सुवर्ण वैनतेयं च तार्क्ष्य काश्यपनन्दनम् ।
महावलं जितारिं च अजितं विश्वरूपिणम् ॥ ३१ ॥ शोभनवर्णत्वात् सुवर्णम् । विनयेन नता विनता, तस्या अपत्यं वैनतेयम् । काश्यपगोत्रराज्ञः पुत्रम् । अमितबलत्वान्महाबलम् , शत्रुविनाशाज्जितारिम् । रिपूणामभावाद् अजितम् । सर्वगतत्वाद् विश्वरूपिणम् जिनगण्डं भो लोका ! विषघ्नं स्मरत इति ।
फलं दर्शयति- एवंभूतैरन्यैरपि नामभिर्यः पुरुषः श्रीपार्वजिनं स्मरयेत् -चिन्तयेत् तस्य पुरुषस्य रोगाः-ज्वरादयः प्रणश्यन्ति-दूरमपसरन्ति, 'विषं तु-पुनः प्रलयं ब्रजेत्-गच्छेत् ॥ ३५ ॥

Page #264

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
ग्रहदुःस्थसुस्थजननं सर्वविषोच्छेदनं प्रशान्तिकरम् । प्रध्वस्तदुरितनिचयं पार्श्व योगीश्वरं वन्दे ॥ ३६ ॥ इति मालामन्त्रपदैरभिष्टुतं यः स्मरेत् त्रिसन्ध्यमपि । स करोति नागक्रीडां शिव इव विश्वेदनातीतः ॥ ३७ ॥ भक्तिर्जिनेश्वरे यस्य गन्धमाल्यानुलेपनैः । सम्पूजयति यश्चैनं तयैतत् सफलं भवेत् ॥ ३८ ॥
इति श्री पार्श्वनाथस्तोत्रम् | लि० राजविजयसूरिशिष्य... विजयेन स्वपठनार्थम् । शुभं भवतु ||
वृत्तिः ।
स्तवोपसंहारमाह
ग्रहदुःस्थ०
८७
O
अन्त्यमङ्गलमेतत् ।
पार्श्वनाम्ना तीर्थकरम् | योगो ध्यानाभ्यामो विद्यते येषां ते योगिनःसाधवस्तेषामोशः- स्वामी तमहं वन्दे । कथम्भूतम् ग्रहैः दुःस्थं ग्रहदुःस्थं प्रकृता या पीडा तदपनोदनेन सुस्थ जननम् । स्थावरजङ्गमविषस्य च्छेदनं - विनाशनम् । प्रकर्षेण शान्तिकरं इत्यर्थः । ध्वस्तदुरितसङ्घातं पार्श्व वन्दे । इति ॥ ३६ ॥ तत्प्रणामादैहिकं फरं भूयो दर्शयति
इति मालामन्त्रपदः०
इति---अनेन प्रकारेण मालामन्त्र पदैः मालारूपतया व्यवस्थितमन्त्रमुस्तुतं पार्श्वजिन यः पुरुषः स्मरयेत् - ध्यायेत् त्रिसन्ध्यम् । अपिशब्दात् भक्त्या स एवम्भूतो नागक्रीडां करोति । शिव इव - महादेव इव विषवेदनोज्झितः इति ।
शिवनागयोः संशब्दनादात्माभिधानं कर्ता सूचयति ॥ ३७ ॥ भक्तिरित्यादि-यस्य जिनेश्वरे पार्श्वनाथे भक्तिरस्ति वस्त्रगन्धमास्यनुलेपनद्रव्यतः सम् - एकीभावेन पूजयति भावपुष्यैरेनं पार्श्वजिनं तस्यैत. न्मन्त्रस्तवनं सफलं -साथकं भवेत् भवनति ॥ ३८ ॥
इति पार्श्वजिनस्तवनटीका ।
लिम्बिना सं. १५२३ वर्षे वैशाख शुदि २ दिने पं० हंसहर्षगणि शिष्येण गन्धारम (ब)न्दिरे ॥
श्रीधरणारगेन्द्र स्तवनटीका समाप्तेति ॥

Page #265

८८
श्रीजैन स्तोत्रसन्दोहे
[ १३ ] महामन्त्रगर्भितं
श्री कलिकुण्डपार्श्वजिनस्तवनम्
श्रीमद्देवेन्द्रवृन्दा मलमुकुटमणिज्योतिषां चक्रवालैर्यालीढं पादपीठं शठकठकृतोपद्रवा बाधितस्य ।
लोकालोकावभासिस्फुरदुरुविमलज्ञानसदीप्रदीपः
क्ष
[ अशा
प्रध्वस्तध्वान्तजालः स वितरतु सुखं पार्श्वनाथोऽत्र नित्यम् ॥
ँ
हो हे ह्रौ विभास्वन्मरकतमणिभाकान्तमर्ते ! हि बं मों हँ तँ तँ बीजमन्त्रैः कृतसकलजगत्क्षेमरक्षोरुवक्षाः ।
क्ष क्ष क्ष क्ष समस्त क्षितितलमहित ! ज्योतिरुथोतिताशः
ु O ७
क्षौ क्षः क्षिप्तबीजात्मकसकलतनुः सत्पदः पार्श्वनाथः ||२॥
कारे रेफयुक्तं रररररररां देव ! संसँ सयुक्तं
w ु
ft क्ल ब्लूद्रां [ह्रीं] समेतं वियदमलकला क्रोञ्चकोद्भासि हुँ हूँ । धुं धुंधुं धूम्रवर्णैरखिलभिह जगन्मे विधेयानुकृष्णं
वौषड्द्मन्त्रं पठन्तस्त्रिजगदधिपते ! पार्श्व ! मां रक्ष नित्यम् ॥३॥
न
आ का हा सर्ववश्यं कुरु कुरु सरसं कार्मणं तिष्ठ तिष्ठ क्षं क्षं हं रक्ष रक्ष प्रबलबलमहाभैरवारातिभीतेः ।
दां द्रीं ह्रीं द्रावयन्तो द्रव हन हन तं फट् वषट् बन्ध बन्ध स्वाहा मन्त्रं पठन्त त्रिजगदधिपते ! पार्श्व ! मां रक्ष नित्यम् ॥४॥

Page #266

कर्तृकम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
हँ हँ झाँ झाँ क्षहंसः कुवलयकलितैरश्चिताङ्ग ! प्रमत्तैझां हं यक्ष हंस हर हर हरहूं पक्षि वः सत्क्षिकोपं । वंज्ञं हं सः सहंसः वससरसरसं सः सुधाबीजमन्त्रै
स्त्रायस्व स्थावरादेः प्रबलविषमुखं हारिभिः पार्श्वनाथ ! ||५||
७ ु ु
क्ष्मा पो क्ष्क्ष् क्ष्मरेतैरहपतिवितनुर्मन्त्रबाजैश्च नित्यं
हाहाकारोग्रनादैर्श्वलद्नलशिखाकल्पदीर्घोर्ध्वकेशः । पिङ्गाक्षैर्लोलजिहै र्विपम विषधरालङ्कृतैस्तीक्ष्णदण्डै
भूतैः प्रेतैः पिशाचैर्धनदकृतमहोपद्रवाद रक्ष रक्ष ॥ ६ ॥
झाँ झौं झः शाकिनीनां सपदहरसदं भिन्द्धि शुद्धबुद्धे !
ु ु
ग्लौ क्ष्म ठ दिव्यजिह्वागतिमतिकुपितः स्तम्भनं संविधेहि । फट् फट् सर्वाधिरोगहमरणभयोचाटनं चैव पार्श्व ! त्रायस्वाशेषदोषादमरनरवरैर्त्तिपादारविन्दः ॥ ७ ॥
इत्थं मन्त्राक्षरोत्थं वचनमनुपमं पार्श्वनाथस्य नित्यं
विद्वेषोच्चाटनं स्तम्भन वन (?) जय वशं पापरोगापनोदैः ।
प्रोत्सङ्गमादिस्थविरविषमुखध्वंसनं स्थायुदीर्घ
.मारोग्यैश्वर्ययुक्तो भवति पठति यः स्तौति तस्येष्टसिद्धिः ॥ ८॥

Page #267

श्री जैन स्तोत्रसन्दोहे [ श्रीअजितसिंह
[ १४ ] श्री अजित सिंहाचार्यविरचितं
' अट्टे मट्टे ' मन्त्रगर्भितम् श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
७
ँ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय ही प्रगे 1 धरणेन्द्रपद्मावतोसहिताय सदा श्रिये ॥ १ ॥ अट्टे मट्टे तथा क्षुद्रविघट्टे क्षुद्रमेव हि ।
स्तम्भय स्तम्भय क्षुद्रान् स्वाहान्तैरेभिरक्षरैः ॥ २ ॥ पद्ममष्टदलोपेतं मायाङ्कं जिनलाञ्छितम् ।
पद्ममध्यान्तरालेषु पत्रोपरि यथाक्रमम् ॥ ३ ॥ अष्टौ अष्टौ तथैवाष्टौ विन्यस्याक्षरमंण्डलम् ।
तत्राष्टशतजापेन ज्वरमेकान्तरादिकम् ॥ ४ ॥ रिपुचौरमहीपालशाकिनोभूतसम्भवाम् ।
अरण्यदेहिजां भीतिं हन्ति बद्धं भुजादिषु ॥ ५ ॥ पुष्पमालां जपित्वा च मन्त्रेणोष्टशताधिकम् ।
प्रक्षिप्ता पात्रकण्ठेषु भूतादीन् स्तम्भयेद् ध्रुवम् ॥ ६ ॥ गुग्गुलस्य गुटीनां च शतमष्टोत्तरं हुतम् ।
दुष्टमुच्चाटयेत सद्यः शान्तिं च कुरुते गृहे ॥ ७ ॥ देवस्याजितसिंहस्य नीलवर्णस्य संस्तवात् ।
भन्ते श्रेय सिद्धिं कवयो वाञ्छतैः सह ॥ ८ ॥

Page #268

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
श्रीअश्वसेनकुलपङ्कजन भास्करस्य पद्मावतीधरणराज निषेवितस्य ।
वामाङ्गजस्य पदसंस्तवनालभन्ते
भव्याः श्रियं सुभगतामपि वाञ्छितानि ॥ ९ ॥
[ १५ ] श्रीसङ्घ विजयगणिप्रणीतं श्रीपार्श्व सप्ततीर्थीस्तवनम् ।
नवाजिनमण्डलीसुरगवी मिष्टार्थ सम्पादन
स्मृत्वा सद्वरदायिनी भगवत श्रीसारदां सारदाम् ॥
७
ऐ क्ला मन्त्रपदैर्मुदा मुनिजनध्येयां नमद्दैवतां
झौ स्वाहाक्षर संयुतैः सुखकरी श्रीसप्ततीर्थी स्तुवे ॥ १ ॥
जयति नमदनेका खण्डलश्रेणिमौलि
प्रकटमणिमयूषोद्योतिपादारविन्दः ।
९१
भुवनविदितनामा ध्येय 'शङ्खेश्वरोऽयं
दुरितहरण पार्श्वः पार्श्वनाथः प्रसिद्धः ॥ २ ॥ वन्दे श्रीअणहिलपत्तनपुरालङ्कारहारोपमं श्रीपञ्चासरपार्श्वनाथमनघं प्रौढप्रभावास्पदम् ।
ही श्री धरणेन्द्रसेवितपदं विश्वत्रयीमण्डनं विघ्नव्राततमः प्रसारमथने पाथोजिनीवल्लभम् ॥ ३ ॥

Page #269

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसङ्घविजयवीजापुरस्थितमहं प्रणमामि नत्रश्रीपार्श्वयक्षमतुलातिशयैकगेहम् । वैरोट्यया स्तुतपदं जिनपार्श्वनाथं पद्मावतीहृदयपङ्कजचञ्चरीकम्॥४॥ श्रीभीडभञ्जन इति प्रथिताभिधानः
श्रोपावसार्वमुकुटो जयमश्नुते स्म । कंसारिनामनगराबनिभासमानः
प्रध्वस्तदुःखदुरितो हतविघ्नवृन्दः ॥ ५ ॥ श्रीगोडीगुरनायकं त्रिभुवनप्रत्यूहविध्वंसकं'
साधुश्रेणिसरोजवासरमणिं सम्पत्तिसम्पादकम् । भेजे भक्तसमस्तदुःखदलनं निःशेषदापहं
कल्याणद्रुमसेचने जलधरं वामेयतीर्थाधिपम् ॥ ६ ॥ श्रीमन्तं वरकाणपार्श्वमवनीख्यातं भजे भक्तितो
___ वामाकुक्षिसरोजशोग-वरणं श्रीअश्वसेनात्मजम् । दुष्टव्यालविषान्धकारहरणे स्निग्धं सरोजन्मना
महन्तं ग्रहशाकिनीनरपतिस्तेनादिभीतिच्छिदम् ॥ ॥ ७ ॥ श्रीमन्मालवदेशभूमिललनाभालस्थलीभूषणं
सेवेऽहं मगसीश्वरं जिनपतिं पाच प्रमोदप्रदम् । आधिव्याधिविनाशकं सुरवरध्येयं मनःपङ्कजे
दुष्टम्लेच्छनृपोत्थकष्टहननं कल्याणलीलालयम् ॥ ८ ॥ सप्तैतानि समस्तसंयमवतां तीर्थानि विघ्नं जवात्
विश्वत्राणपराणि दैत्यविभुना निघ्नन्तु निर्मापितम् ।

Page #270

पणिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । एतत्कृत्यविधौ विलम्बमधुना कुर्वन्तु तीर्थानि नो - किं ध्वान्तौघविवाशने दिनपतिः कुर्याद् विलम्ब क्वचित् ॥९॥ सत्तीर्थसप्तकमिदं भुवि सर्वतीर्थमुख्यं जगत्रयविपत्तिविनाशहेतुः । विघ्नं छिनत्तु सुरराजकृतं....सन्तो भवन्ति परकार्यकृतौ हि दक्षाः॥१० विराजमानं वरमन्त्रवर्णैः श्रीसप्ततीर्थीस्तवनं सदैव । सूर्योदये ये सुधियः स्मरन्ति भवन्ति ते भूरिविभूतिभाजः ॥ ११ ॥ स्वकण्ठपीठे बिभराम्बभूवुये सप्ततीर्थीस्तवहारवल्लीम् । स्फुरत्प्रभावस्फुटरत्नरम्यां तदङ्गणे क्रीडति कामधेनुः ॥ १२ ॥ देयादियं विजयसेनमुनीन्द्रशिष्यशिष्यस्य सङ्घविजयस्य सुसप्ततीर्थी । दुष्टाष्टभीतिकजराजिहिमांशुलेखा सानन्दमङ्गलसदोदयसिद्धिवृद्धिम्।१३ इत्य सप्तभयापहारनिपुणा श्रीसप्ततीर्थी स्तुता
सप्तद्वीपसमस्तजन्तुहितकृत् सप्ताब्धिकोर्तिस्थितिः । यावत् सप्ततुरङ्गमो जलरुहां प्रीति विधत्तेऽशुभि
जर्जीयात् तावदियं विपत्तिदलना सा सर्वभत्र्यात्मनाम् ॥१४॥
[१६] श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् ।
स्तुवे श्रीस्तम्भवाम्भोजराजहंससमं जिनम् । श्रीपार्थमिष्टदं सर्वविघ्नसङ्घातघातकम् ॥ १ ॥ श्रीदश्चिन्तामणिः कल्पपादपः कामदो घटः । ना ना त्वत्समो मुक्तिचङ्गश्रीसङ्गकारकः ॥ २ ॥

Page #271

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीअज्ञातन रोगो न च सम्मोहो न शोको न च साध्वसम् ।. . न दुःखं न च दारिद्रयमलं स्थातुं नते त्वयि ॥ ३ ॥ तव प्रभावतः स्वामिन् ! कलिकालो विनश्वरः । जज्ञे कृतयुगाश्लेष इव लोकोऽपि वैभवात् ।। ४ ॥ जय श्रीस्तम्भनाधीश ! श्रीपार्श्व ! पुरुषोत्तम ! । चूरयन्नघसङ्घातं पूरयन् नरवाञ्छितम् ॥ ५ ॥
[१७]
श्रृङ्खलालङ्कारमयं श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् ।
स्तवीमि तं पाश्वजिनं सदैव तं वतंसकं स्तम्भनपत्तनावनेः । वनेचरा मत्तमतङ्गजादयो दयोदधिं नाभिभवन्ति यं श्रितान् ॥ १॥ श्रितामराधीशमधीशमागता गता महासङ्गरगोचरं नराः । न राजिभिर्जेयवपुःपराक्रमाः क्रमानमन्मल्लमतल्लिकोत्कराः ॥ २ ॥ करा न किं राजभरस्य दुःखदाः खदारण ! त्वां श्रयतां शमाश्रयम् । श्रयन्ति सिंहेन किमङ्कितं वनं वनन्त उच्चैर्मुगधूर्तसञ्चयाः ॥ ३ ॥ चयाय लक्ष्मीर्यतते प्रमेदुरा दुरायतिर्नश्यति तस्य सुप्रिया । प्रिया च पुत्राः सुजनाः स्युराश्रवाः श्रवाय यः पार्श्वगिरः प्रमोदवान् ॥१ दवानल: शाम्यति वारिधिर्धरा धराधरो मन्दिरमिन्दिराकुलम् । कुलं पिशाचादि कुलन्तमहतोऽर्हतो नमस्यां जगतोऽपि यः स्मरेत् ॥५॥

Page #272

कर्तृकम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । ९५ स्मरेशुलक्षं न तवेश ! मानसं न सङ्गतं मानमहीभृताऽनिभम् । 'नेभं त्यजंल्लोभपयोधिरोधनं धनञ्जयं क्रोधरिपुं जयन्नुमः ॥ ६ ॥ नु मह्यमेनं जगतामधीश्वरं स्वरं ब्रुवन्तं ससितं सुधारसम् । रसं त्रिलोकाद्भुतमंगमिश्रितं श्रितं न के: कैः प्रवदन्ति कोविदाः॥७॥ विदालोकैकप्रकटनपटुः स्तम्भनपतिः ।
पतित्वादावज्रयोर्विनुत इति भावेन भगवान् । गवा भव्यश्रोत्राण्यवटकुहराणीक्षुशिरया
रयात् प्रीणन् मह्यं तरुणकरुणं रातु चरणम् ॥ ८ ॥
[१८] श्रीदेवसुन्दरमूरिप्रणीतं श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
स्फुरत्केवलज्ञानचारुप्रकाशं फगामण्डपाडम्बरोद्योतिताशम् । महाकर्मपङ्कौघनाशे दिनेशं स्तुवे स्तम्भनाधीशपाच जिनेशम् ॥ १॥ प्रभो ! सद् गुणश्रेणिलक्ष्मीनिवासं भवन्तं प्रदत्तान्तरारिप्रवासम् । जगद्वन्ध ! पादाम्बुजं कोऽस्तहासं जनः स्तोतुमीष्टे लसदेवदासम् ॥२॥ महानन्दलक्ष्मीविलासैकगेहं तथापि प्रभो ! किञ्चन त्वां स्तुवेऽहम् । महाभक्तिरागेरितो नीलदेहं जिनाज्ञोऽपि भव्यावलीपूरितेहम् ॥ ३॥ जय त्वं प्रभो ! प्राप्तसंसारतीर ! स्फुरत्पापधूलीप्रणाशे समीर ! । महामानमायावनीसारसोर ! ज्वलत्क्रोधदावानले मेघनीर ! ॥४॥

Page #273

९६
जैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीदेवसुन्दर अहं त्वां निरीक्ष्याद्य जज्ञे कृतार्थः सनाथीकृताशेषभध्याङ्गिसार्थ !। . तथा धन्यभावो ममावेश ! जातः सदा सेवकीभूतदेवेन्द्रजात ! ॥५॥ ममाद्याभवनेत्रयुग्मं पवित्रं महादोषमालातृणालीलवित्रम् । यतो दृष्टमेतद् गुणश्रेणिपात्रं त्वदीयं मया भाग्ययोगेन गात्रम् ॥६॥ वचः स्यात् तदेवात्र लोके प्रधानं भवन्तं स्तुते यद् गुणानां निधानम् । मनोऽपि प्रशस्यं भवेदेतदेव त्वमानन्दतो ध्यायसे येन देव ! ॥७॥ सदा देवलोके सुरेशा भवन्तं मुदाऽभ्यर्चयन्त्यद्भुतज्ञानवन्तम् । तथा पनगा नागलोके स्तुवन्ति प्रभो ! मर्त्यलोके नरेन्द्रा नुवन्ति ॥८॥ प्रमोदेन येनार्यसे नाथ ! नित्यं विहाय प्रभाते समतान्यकृत्यम् । असौ संस्मृतौ नाथ! नो बम्भ्रमीति क्षणात् सिद्विवध्वा समं रंरमीति ॥ जिन! त्वां जनो यः सदा तोष्टवीति त्रिलोकीस्तुतोऽसौ क्रमाद् बोभवीति। तव ध्यानतः स्वं च यः पोपवीति स्वकर्माणि सर्वाण्यय लोलवीति॥१०॥ मनो यो विधत्ते तव ध्यानवश्यं क्रमात् त्वं मनोऽभोष्टमाप्नोत्यवश्यम् । लभेताऽथवा कामितं को न कल्पद्रुमं संश्रितः पुण्यलक्ष्म्यैकतल्पः ॥ स्फुरन्मोहमिथ्यात्वघोरान्धकारे प्रभो ! दुःषमाकालगे पञ्चमारे । मया भाग्ययोगेन दीपोपमानस्त्वमद्यासि दृष्टो गुणैर्दीप्यमान !॥१२॥ तवालोकनादेव मे देव ! कष्टं समग्रं जिन ! स्तम्भनाधीश ! नष्टम्। प्रभातेऽथवा भानुबिम्बेऽपि दृष्टे तमोजालमुर्त्यां किमु स्थातुमीष्टे ! ॥ गुणागार ! संसृत्यरण्यान्तराले भवानन्यतीर्थावलोवृक्षजाले । मयापि स्वतो भ्राम्यता सार्थनाथः शिवाध्वन्यवापे भयौघाग्निपाथः ॥ सुपर्वद्रुमस्वर्गवीकामकुम्भस्फुरदेवरत्नादिका अप्यदम्भ ! । न भावाः विभो ! दुर्लभाः किन्त्वपापं त्रिलोकोतले शासनं ते दुरापम् ।।

Page #274

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । तथाभव्यतादित्यकान्तिप्रयोग प्रबुद्धेषु विध्वस्तरागादिरोग !। सतां मानसाब्जेषु खेलन् सहेलं प्रभो ! भृङ्गसि श्यामलाङ्गोऽनुवेलम् ।। त्वदीयोरुमाहात्म्यवन्नाममन्त्रस्मृतेरयनन्ताद्भुतज्ञानसत्र ! । करिव्याघ्रसिंहोरगारातिभूतादिभीतिः क्षणात् क्षीयतेऽतिप्रभूता॥१७॥ भवापारवारां निधौ विश्वनेतर्महादुःखनीरेऽन्तरङ्गारिजेतः ! । नृणां मजतां तारगायोरुकाष्टं तरण्डायते शासनं ते गरिष्ठम् ।।१८॥ चरीकति तेऽची जनो यो वरिष्टां बरीभर्ति भक्तिं च चित्ते पटिष्ठाम् । नरीनर्ति कोतिर्जते तस्य कार्य सरोसात चाचिन्तितं सर्वमार्यम् ॥ प्रसर्पत्प्रभावस्य तेऽल्पस्वभावा विभो ! नैव साम्यं श्रयन्तेऽन्यदेवाः । प्रभाभ्राजमानस्य भानोः किमेता लभन्ते तुलां तारका अध्यनन्ताः ॥ स्वचित्तालवालप्रारूढा वरेण्यक्रियातोयारेग सिक्ता शरण्य !। तवाज्ञामहाकल्पवल्ली जनानां फलं पम्फलोटोप्सितैः सज्जनानाम् ॥२१॥ सदाचीचरद् देवराजैः स्वदास्यं तथाचीकरयो महेशेन लास्यम् । जनेऽवीवृतत् त्वामिहाज्ञां च कामं त्वमहेनजैप्रोस्तमप्याशु काम् ॥२२॥ विभो ! कल्पवृक्षोऽस्यभीष्टार्थदाने सुधाम्मोदसि क्षेमवल्लीविताने । दिनेशायसे भव्यराजीवचके.. ................॥ २३॥ अदीपिष्ट भूमौ भवानीश ! विश्वं स्वतोऽबोधि सज्ञानयोगेन विश्वम् । अपूरिष्ट कोया समस्तं त्रिलोकं तथाऽतायि सूक्ष्मेतरं जीवलोकम्।।२४॥
श्रीस्तम्मनाभरण ! पार्थ ! भवन्तमेवं
प्रातः स्तुते प्रतिदिनं घनवासनो यः । वश्याः श्रयन्ति भगवन् ! मनुजाधिराज
श्रोदेवसुन्दररमाशिवसम्पदस्तम् ॥ २५ ॥
-
-

Page #275

जैनस्तोत्रसन्दोहे . [ श्रीजिनसोम
- [ १९ ] श्रीजिनसोमसूरिपादैः प्रणीतं श्रीस्तम्भनकपार्श्वजिनस्तवनम् ।
श्रीस्तम्भनं पार्श्वजिनं निरञ्जनं स्तुमः समग्रातिशयाश्रयं वयम् । फणीश्वरस्फारफणागणोल्लसन्मणिप्रभाडम्बरमण्डिताम्बरम् ॥१॥ स्तुत्यस्त्वमय॑स्त्वमसि प्रणम्यस्त्राता त्वमेव त्वमुपासनीयः । त्वत्तः प्रभुः स्तम्भनपार्श्व ! विश्वे न कश्चिदन्यः श्रितवत्सलोऽत्र ॥२॥ कृतानि तीर्थानि सुराः श्रिताश्च यन्त्राणि तन्त्राण्यपि सूत्रितानि । स्मृताश्च मन्त्रा न हि तैरसाधि फलं जिन ! त्वच्चरणप्रसत्तेः ॥३॥ अथ प्रभो ! जाग्रदभङ्गभाग्ययोगेन केनापि तवाधिसेवा । लेभे मया तेन कृपालुमौलेमन्ये मनःकामितमद्य जातम् ॥४॥ हित्वा वपुःपञ्चकमङ्गिनस्त्वद्ध्यानादनङ्गत्वमधुः शिवाप्ताः । चित्रं प्रसादात् तव चङ्गमङ्गं लब्ध्वाऽधुनाऽत्र स्मररूपिणः स्युः ॥५॥ ददे मुनीन्द्राभयदेवसूरेर्वपुस्त्वया दिव्यमपास्य कुष्ठम् । कृपां कुरु क्षिप्रमपाकुरुष्व दुष्कर्मरोगं मम सुप्रसन्नः ॥ ६॥ कर्मव्यथाभिर्विधुरं वराकं त्वदेकभक्तं शरणागतं माम् । उपेक्ष्यमागस्य जगत्प्रभो ! ते कृपा कृपालोर्न हि किं भवित्री ? ॥७॥ असह्यबाह्यान्तरोगहन्ता त्वमेव विश्वेऽस्यनवद्यवैद्यः । जगत्प्रभो ! ते शरणागतस्य प्रसय मे रोगहरो भव त्वम् ॥ ८ ॥

Page #276

सूरिविरचितम् ] श्रीस्तम्भनपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
न मत्समः कोऽपि परोऽस्ति दुःखी न दुःखहन्ता तु जिन ! त्वदन्यः। मया त्वदके निहितं शिरस्तत् तवोचितं यत् कुरु तन्ममाशु ॥९॥ त्वमेव तीर्थ मम देवता त्वं प्राणास्त्वमात्मापि मम त्वमेव । पुनः पुनर्विज्ञपयामि नाथ ! नीरोगतां यच्छ जगच्छरण्य ! ॥१०॥
इति स्तुतिः स्तम्भनपार्श्व ! नेत
श्वेतस्विचेतोऽर्थितदानदक्ष !। श्रीस्तम्भतीर्थाभरण ! प्रसद्य
भक्तस्य मे पूरय पूरयाशाम् ॥ ११ ॥
[२०] श्रीजयसागरविरचितं
यमकमयं श्रीपाश्वजिनस्तवनम् ।
योगात्मनां यो मधुरं धुरन्धुरं भिन्दानमेनः सकलं कलङ्कलम् वामेयमाहुस्सदयो दयोदयो मुदे स मेऽदभ्रमहामहामहा ॥
स्वोपज्ञावचूरिः।
_ नमो जिनाय । आत्मकृतं स्तवनमिदं व्याख्यायते
योगो-ज्ञानदर्शनचारित्रलक्षणः तत्प्रधान आत्मा येषां ते योगात्मानःसामान्यकेवलिनः तेषां मध्ये 'मधुर' मनोज्ञम् । 'धुरन्धुरं' मुख्यम् , तथा

Page #277

१००
जैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीजयसागर
अहो तवास्था चरणे रणेरणे यदद् भुताकारधरा धराधरा । ..." सुराङ्गना स्वान्तमनामनामनानयद् विकारं न विभा विभा विभा॥
___ अवचूरिः । 'भिन्दान' दूरीकुर्वाणम् । किं तत् ? 'एनः' पापम् । कीदृशम् ? 'सकलं' निरवशेषम् । कलङ्कान्-असद्भूतदोषारोपान् लाति-गृह्णातीति ‘कलङ्कलम् । एवंविधं 'वामेयं' वामासुतम् श्रीपार्श्वजिनं 'आहुः' कथयन्ति कवयः । सन्शोभनः शुभभाग्यं यस्थ स 'सदयः' ( तथा दयया-कृपया उदयं-वृद्धि थाति 'सदयोदयः,' अथवा दयाया उद्भबो यस्मात् ‘सदयोदयः' । तथा अदभ्र इत्यादि । अदर्भ-सर्वातिशयादू बहुलं महः-शरीरशुतिर्देवादिकृतउत्सवो वा वस्य स 'अनमहाः', महन्तश्च ते आमाश्च-रोगाश्च तान् हन्तीति 'महामहा' । एवंभूतः स वामेयो 'मे' मम 'मुदे' हर्षाय भवत्विति क्रिया ।
'अहो ! अहो इत्याश्चर्ये, तव-भवतः आस्था-द्रढिमा चरणेचारित्रे च रणो-भावरणः संसारः तस्य ईरणं-क्षेपणं यस्मात् तद् रणेरणं तत्र रणेरणे । यद्-यस्माद् अद्भुताकारधरा-हृदयाक्षेपकरूपधारिणी । धरां-पृथिवीं अधरयति सौन्दर्यादिगुणैः, प्रोच्चैः स्वर्गवास दिना वा अधःकरोति या सा धराधरा । सुराजना-देवनारी तासां स्वान्त- मनः अनाम! नामेति, न विद्यन्ते अमाः-रोगा यस्य स अनामः, नामेति कोमलामन्त्रणे । ततो हे अनाम! नानयत्-न प्रापयति स्म । विकार-विपर्यासभावम् । नवभेत्यादि०, भावाः परमनोमोहोपजनकाः प्रतीताः, भा-देहातिः, भावाश्च भाव भावभा च न वाश्च ता भावभाश्च नवभावभा । एषा पदघटना । पदार्थस्त्वेवम्
हे नाथ ! चरणे रणेरणे अहो तवास्था यदद भुताकारधरा धराधर। 'नवभावमा ईदृशा सुराङ्गना । हे अनाम ! तव स्वान्तं मनः न,म विकार ततून नियदहो चारित्रे दृढत्वं महदिति भावः ॥२॥

Page #278

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
१०१
विभो ! तवासेवनयाऽनयाऽनया निवारिता वाच्यमया मया मयाः । अतः प्रसादाद् भवतोऽवतो वतोत्तीर्णोऽस्मि दुःखात् परमारमार मा ।। यन्मौलिदेशे त्वमदा मदामदा वाञ्छार्थसम्पत्तिकरं करं करम् । तन्मनोऽस्त हरौ हरौ हरौ मायामये नापि भवे भवे भवे ॥४॥ अवचूरिः ।
"
विभो० '
हे विभो ! तव आसेवनया - पर्युपस्त्या, अनया - अधुनैव क्रियमाणया अनया:- उन्मार्गमथा निवारिताः किम्भूता द्या (?) अनया ? इत्यत आहवाच्येत्यादि० वाच्यमयाः - अवर्णवादमयाः कायवाङ्मनसोद्वेजकाः सङ्क्लेशरूपा येभ्यस्ते वाच्यमयाः । मया मया : - करभाः इति यत एवं अतः कारणात् भवतः - तव अवतः - जगद् रक्षतः, प्रासादाद् बत इति विस्मये ।.. दुःखात् उत्तीर्णोऽस्मि इत्यर्थः ।
अन्यथा ( द्वा) परमेत्यादि०, परमा- प्रकृष्टा रमा-श्रीः, मा-इति माम् आर-प्राप, लक्ष्मीं च प्राप्तोऽहमित्यर्थः । आम ' अमादेश ' ( इतिसूत्रेण अमा सह युष्मदः स्थाने मा इत्यादेश इति ॥३॥
>
यन्मौलि०
--
हे देव ! यन्मौलिदेशे – यस्य मस्तकोपरि इत्यर्थः । त्वं अदाःदत्तवान् । कीदृशमदा - जात्यादयः, आमाः - रोगाः, मदाव अमाश्च मदामास्तान् द्यति - छिनत्ति यः मदामदाः, किं त्वं दत्तवान् ? करं - दक्षिणहस्तम् । कीदृशम् ? वाञ्छार्थसम्पत्तिकरम् समस्तवाञ्छित सिद्धिविधायकम् । तथा - सुखं रातीति करं सुखदम् । कस्येदं विशेषणद्वयम् ! | यन्मस्तके त्वं हस्तं दत्तवान् तस्य किं जातमित्याह-न तन्मनो इत्यादिः तस्य न मनोऽरंस्त-न रमते स्म । केष्वित्याह - हरौ - नारायणे, हरौ - इन्द्रे, हरौ -सूर्य, तथा नापि भवे-ईश्वरे मयाम ये - मुधा देवत्वाभिमानभाजि इत्यर्थः । एतद् विशेषणं सर्वत्र हर्यादिषु सम्बन्धनीयम् । भवे भवे प्रत्येक जन्मनीति । अयमिह भावः - यन्मौलो त्वं करं दत्तवान् तस्य मनो नान्यस्मिन् लौकिकदेवादौ रमते, नहि कश्चित् प्राप्तपर्याप्तपरमान्नभोजनः कथं ( ? ) कुशकवलमभिषतीत्यर्थः॥४॥

Page #279

૨૭૨
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीजयसागरदिष्टया स्तम्भनकेश ! पार्श्व ! भगवन् ! नानागुणग्रामणी
रेषा श्रीजयसागरेण रचिता स्वल्पाक्षरापि स्तुतिः । तर्कव्याकरणादिशास्त्रविदुषां यायादुपादेयतां सौवर्णाभरणं सुरत्नखचितं यद्वा न कस्य प्रियम् ॥ ५॥
अवचूरिः । , 'दिष्टया स्तम्भनकेश !' इत्यादि, अत्र दिष्टया-हर्षेण नानागुणप्रामणोः इति कर्तुर्वक्तुर्वा अनेकसम्यकशुद्धयादिना गुणसमूहप्राप्तिकारिणीति स्तुतेर्विशेषणम् । शेषं पूर्वा सुगमम् । अथ आशीर्वचनद्वारेण स्तुतेाह्यतामाह-तकेंत्यादि०, तर्कव्याकरणादिशास्त्रे विद्वांसस्तेषामेव एषा स्तुतिर्मत्कृता उपादेयतां-प्राह्यतां यायात्-गच्छतु, न मूर्खाणाम् । यतः
मूढाः कदाग्रहास्ता न सूक्तं बहुमन्यते । - काकानां केवलं विष्ठा मिष्टा भाति न शर्करा ॥
अमुमेवार्थ दृष्टान्तेन दृढयति । यद्वा-अथवा सौवर्णाभरणं-सुवर्णमयालङ्कारः अन्यच्च सुरत्नखचितं-जात्युज्ज्वलमाणिक्यसंबद्धं कस्य सचेतसः प्रियं-प्राह्यतयाऽभीष्टं न भवति । अपि तु सर्वस्यापि तत् प्रियमेक भवतीति ॥५॥ .
॥ इति 'योगात्मना ' यमकबन्धनोपार्श्वनाथस्तवावत्रिः समाप्ता ॥

Page #280

शिष्यविरचितम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम्'।
[२१] श्रीरत्नशेखरमरिशिष्यकृतं ___ महीशानापुरालङ्कार श्रीपार्श्वजिनस्तवनम्।
श्रीमान् पार्श्वः प्रभुरभिमतं भावभर्तुर्बिभर्तु ___ स्मर्तुः पुंसः पुरवरमहीशानको॰वतंसः । रात्नं भास्वत्तिलकमलके भाति यस्य स्मरारे ___स्तार्तीयीकं नयनमनिभं चित्रभान्वात्मकं तु ॥ १ ॥ श्रीवामाभूभवतु भवतुद् दृग्द्वयोपुण्डूदम्भात्
साक्षात्कृत्यादढयदिति यः सत्सुरत्नव्यवस्थाम् । स्थित्या तुल्येऽकलयत किल ज्ञानशीले फलादौ
ताभ्यामत्राभ्यधिकमहिमामर्शनं दर्शनं तु ॥ २ ॥ विश्वाधीशः शमयतु सतामश्वसेनाङ्गजन्मा
जन्मायती प्रतिकृतिगतैनॆत्रयुग्मोघ(च्च)पण्डैः । तुल्यावस्थौ विभवमदनौ ज्ञापयन् कार्यरूपो ____ धर्म प्रोच्च न्यगददनयोः कारणं यस्त्रिवर्गे ॥ ३ ॥ सत्वानां स्यात् सुहृदसुहृदोस्तुल्यवृत्तिर्यदासौ . बुद्धिः शुद्धा सपदि घटते केवलश्रीस्तदैव । सव्यान्याक्ष्णोरिव समभृता पुण्डभङ्गया ममास्ये..
मूर्तिर्यस्य ध्रुवमिति वदत्यस्तु पावः श्रियेऽसौ ॥४॥

Page #281

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीरत्नशेखरसरिपार्श्वः सोऽर्हन् सुरपरिवृढाभ्यर्हणीयाज्रिपन्नः
पद्माभोगं घटयतु गतच्छद्मसेवोंधतानाम् । रत्नोद्भूता तिलककलिता यस्य भालाग्रभागे
___ भाति प्रौढोदयगिरिस्यंशुमन्मण्डलीव ॥ ५ ॥ ईदृग् नान्यत् पदमुदयकृद् विद्यतेऽस्माकमुच्चै___स्त्रैधेऽप्यस्मिञ् जगति बत सञ्चिन्त्यमानं किमेवम् । ध्यात्या लोकत्रितयकमलाः संश्रियुर्यन्मुखाब्जं
दृग्वन्द्वोद्यत्तिलकतनवः पार्थदेवः स जीयात् ॥ ६॥ बिभ्रद् गर्भात् प्रभृति विमलज्ञानऋद्धीः समिद्धा
स्तिस्रोऽजस्रं प्रभुरतिशयी कृत्स्ननृभ्यस्तदाभूत् । इत्यैतिचं स्मरति मतिमान् प्रेक्ष्य यस्याक्षिपुण्ड्रान्
सार्वः पार्श्वः स भवतु भवक्ष्मारुहे पार्श्ववन्मे ॥७॥ त्रय्यास्तेजश्चयशुचिवपुर्मार्गगैर्यिमाणः
क्षितोत्सर्पन्निबिडजडिमाप्रपञ्चैकबीजम् । ईदृक्षोऽपि श्रयति न तुलां पङ्कजन्मर्द्धिकृत्वा
यद्वक्त्रे गाम्बरमगिरसौ मां पृणात्वेष पार्श्वः ॥ ८ ॥ सप्तस्फूर्जफगमणिलसल्लोचतोयल्ललाम
व्याजात् प्रामृत्यकृत किमिह स्वस्वमेकैकरत्नम् । दिपालौघो दशहरिदधीशस्य यस्य प्रसत्यै ...... शैवं शर्म प्रदिशतु सतामाश्वसेनिर्जिनोऽसौ ॥ ९ ॥

Page #282

शिष्यविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
श्रीवामेयः प्रथयतु ममामेयमाहात्म्यगेयः ___प्रेयः श्रेयस्तिलकनयनाद्यत्फणारत्नदम्भात् । . धत्ते दातुं दश सुरमणीन् भास्वरांस्तुल्यकालं
चेतोऽभीष्टान्यधिदशहरित्तस्थुषां नेमुषां यः ॥ १० ॥ पोपोषीति स्वयमविरतं पोषयेच्चापरैर्नः
स्वामी विश्वेऽप्ययमिति मुदा किन्त्वमान्तो यदङ्गे । एतेऽभूवन् बहिरनिभृताः साधुधर्मप्रकाराः
प्रेतत्पुण्ड्रेक्षणफणमणिव्याजतः पातु सोऽर्हन् ॥११॥ अष्टार्ना यः शुभमृगदृशांकेलये सिद्धिनाम्नां
धत्ते रात्नान् प्रवरमुकुरान् स्वेन पाणौ कृतानाम् । प्रोद्यत्पुण्डस्फुटमणितनून्नूनमन्यूनऋद्धयै
भूयाद् भूयोऽतिशयभवनं वः स वामाङ्गजोऽर्हन्॥१२॥ एकाग्रोऽष्टौ प्रवचनमताः पालयेद् यः किलाम्बाः । ___स स्यान्मद्वत् परमपदसम्प्राप्तिमात्रं किमेतत् । ज्ञीप्सुयस्ताः स्वशिरसि सतां दर्शयेद् यः स्फुटास्ताः
प्रोद्यत्पुण्ड्रस्फुटमणिनिभाद् भूतय स्तात् स पाश्वः ॥१३॥ त्रैलोक्येऽप्यद् भुतगुणवरं प्राप्य वेगाद् वरोतुं - प्रीत्योपेता किलनवनिधिश्रीवधू धूतभेदम् । सम्यक् सम्भावयितुमभवत् सङ्गमाद् योऽपि तावन्
मूर्तिः पुण्डूस्फुटमणिगणे स श्रिये वोऽस्तु पार्श्वः ॥१४॥ शङ्के काष्ठाष्टकगतनृणां मुक्तिमार्गप्रचारे दग्व्यालोऽपि प्रबलतमसरिछत्तये व्यक्तशक्तीन् ।

Page #283

२०६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीरत्नशेखरसूरि
अष्टौ पुण्ड्रस्फुटमणिनिभाद् यो बिभर्त्ति प्रदीपान् स श्रीवामात्मजजिनपतिः पातु नः पङ्कपातात् ॥ १५ ॥ अङ्गान्यष्टौ न जहति हिताभोगयोगस्य येना'कालैकात्म्यार्जितदृढसुहृत्त्वानि मुक्तेऽपि यस्मिन् । अत्रस्थां यत्प्रतिकृतिमपि प्रेमनिर्बन्धतः किं
पुण्डप्रेस फणमणिमिषात् सैष देवो मुदे वः ॥ १६ ॥ शास्त्रेऽस्माकं मुनिभिरवमं द्रव्यतो मङ्गलत्वं
ख्यातं तन्नः प्रवितर शुभं भावतस्तत् स्वसंस्थम् । विज्ञप्त्यै यं किमिति समुपेतानि सान्द्राणि भद्रा -
ण्यष्टौ पुण्ड्रस्फुटमणिनिभाद् भद्रकृत् सोऽस्तु पार्श्वः ॥ १७॥ नन्द्याद् विद्याधरनरसुरारब्धपादाब्जसेवः
पार्श्वों देवः फणमणिलसत्पुण्डसङ्क्रान्तियोगात् । दधे मूर्तीर्नव हितमनाः किं नु सत्वादितत्त्वान्याख्यातुं यः कृतिजनततेर्विस्तरेणैककालम् ॥ १८ ॥ स्थास्नुर्यस्य प्रकट महिमान्यानने काननेऽस्मिन्
श्रीमान् शान्तः प्रविदितरसाधीशिताऽसाधयन्नु । लक्ष्यं पुण्ड्रच्छलमसिवरं सूर्यहासं द्विभेद
द्वेषिश्रेणीमदभिदमसौ पार्श्वदेवो मुदेवः ॥ १९ ॥ प्रात् कोटिं लवणिमरमा यस्य सदेह गेहे
तेनासौ किं कनति निहितो रत्नपुण्ड्रच्छलेन ।
शृङ्गे तस्य प्रसृमररुचीचोनचीरध्वजः श्री
पार्श्वः
शश्वत् स भवतु भवभ्रान्तिभिद् भावभाजाम् ||२०lt

Page #284

१०७
शिष्यविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । कुर्याद् धूर्यांश्चरणरथधूर्धारणे वारणेन्द्र
प्रोन्निद्राङ्गच्छविरविरतं पार्थविश्वेश्वरो वः । भाले यस्य स्फुरति तिलकं कम्रकालेयकान्ति
प्राणम्राणां भुवि शिवपुरप्रापकः किं नु दण्डः ? ॥ २१ ॥ तन्याद् धन्यात्मकजनततौ नस्ततौजः प्रतिष्ठां
श्रीवामासूस्तिलकमलकालङ्कृति ति यस्य । मन्ये न्यञ्चत्कुगतिनगरद्वारसंरोधकारी
मक्तानामप्रतिघमरिघः सज्जवनात्मकोऽसौ ॥ २२ ॥ वक्त्राम्भोजेऽभिमुखमभितो बिम्बभृद्भिः फणोद्यद्
स्नैस्तारावलयमभवत् तस्य मध्ये दधौ च । सट्टादृश्यं ध्रुववररमां यस्य दीयल्ललाम
स्थाम स्थेयः स दिशतु जिनः कर्मवैरिच्छिदे नः ॥२३॥ देयाद् गेयानणुगुणरमां पार्श्वनामा ममाह
न्नैतद्रानं तिलकमनिभं यस्य बाभाति भाले । किन्त्वाक्रान्तं प्रकटमहिमामत्रमन्त्रप्रयोगै
गोशीर्षोत्थं भुवनसुदृशां वश्यकृद् विष्वगेतत् ॥ २४ ॥ एवं श्रीगुरुरत्नशेखरतुलस्फूर्जत्फणामण्डलः - श्रीपार्श्वस्तिलकाङ्किताघरचनारुच्यः स्तवेन स्तुतः । दद्यान्मे निरवद्यमुद्यमगुणं स्वाज्ञापरिज्ञाविधौ
येन स्यां नवसोमसुंदरपरब्रह्मैकलोलालयः ॥ २५ ॥ इति श्रीमहोशानकपुरवरालङ्कारश्रीअश्वसेननृपनन्दनजिननायकस्तवनम् श्रीतपागच्छाधिराजपरमगुरुप्रभुश्रीश्रीरत्नशेखरशिष्यपरमाणुविरचितम् ।

Page #285

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रोरत्नशेखरपूरि
__ [२२] श्रीचारूपमण्डनपार्श्वजिनस्तवनम् ।
श्रीचारूपपुरप्रधानवसुधालङ्कारचूडामणि- प्रायं स्फारफणामणिद्युतिभरैराभासिताशामुखम् । कल्पक्षोणिरुहातिशेशववयःपत्रालिवित्रासकृत्
कायच्छायमहं स्तवोमि मुदितः श्रीपार्श्वविश्वेश्वरम् ॥ १॥ अतुल्यकल्याणलसल्लतानामारोढुमूर्ध्वं तव मूर्धसंस्थाः। . जगत्प्रभो ! स्फारफणाः श्रयन्ते श्रियं सदा माण्डपिकीमखण्डाम् ॥२॥ अङ्के शिरोऽग्रे च भुजङ्गधारी दृष्टोऽपि दुर्दोषविषापहारी । एकातपत्रो भुवने नरेन्द्रस्त्वमेव नम्रामरमानवेन्द्रः ॥ ३ ॥ धर्मोपदेशे फणनिःसपत्नरत्नोश्रमिश्रीकृतकृष्णकान्तिः । गर्जस्तडित्वानिव देव ! दत्से मुदं न केषाममृतार्थिनां त्वम् ।। ४ ॥ फणामणीनां तव देव ! दीप्रतरा छुतो व्योमनि विस्फुरन्त्यः । राजन्ति रेषा इव काञ्चनस्य कषोपले जात्यतरस्य दत्ताः ॥ ५ ॥ तव प्रभो ! स्फारफणा भुजङ्गाः स्फुरन्मणिश्रेणिरुचारुणाङ्गाः । तथा दशन्त्यान्तरवैरिवारं यथा प्रतीकारकथा पुनर्न ॥६॥ सत्कज्जलश्यामलतां वहन्ती फणानणोयोमणिभिर्विभान्ती। . दीपालिकारात्रिरिव प्रदीप्रदीपाऽस्तु मूर्तिस्तव हर्षहेतुः ॥ ७ ॥ फणाग्रजाग्रन्मणिराजिराजमानेन्द्रनीलामलनीलकायः । सत्पुष्पभृत् पत्रलहेमपुष्पमहोरुहौपम्यमशिश्रियस्त्वम् ॥ ८ ॥ विभिद्य माद्यदुरपोहमोहमहान्धकार प्रकटानि कुर्युः । सप्तापि तत्त्वानि विभो ! फणाग्रजाग्रत्तमास्ते मणिदीप्रदीपाः ॥९॥

Page #286

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
सदर्पसर्पा अपि सर्पशत्रु कदर्थनाभीतिभिवावहन्तः । त्वामाश्रयन्तीश ! फगामिषेण त्रैलोक्यरक्षाविहितैकदीक्षाम् ॥१०॥ फणोरगाणां प्रणताङ्क्षिपापभेकांस्त्वमाहारपदे प्रयच्छन् । स्वां देव ! सर्वाभयदानदीक्षां यन्नात्यचारीस्त दिहाति चित्रम् ॥११॥ अद्यापि मूर्ध्ना धरणोरगेन्द्रसेव्यस्ति पिद्धां महोपसर्गम् । वहन्यमानां विपदेशतत्त्वं नेतः ! कृतज्ञेषु धुरि स्थितोऽसि ॥ १२ ॥
१०९.
स्फुरत्फणानां तव निःसपत्नप्रभा व्योमनि विस्तरन्त्यः । लोकत्रयोलोचनदत्तचित्रं विनापि भितिं रचयन्ति चित्रम् ॥ १३ ॥ प्रभो ! गभीर प्रकृतेर्विनीलदलोत्पलश्यामल भूरिभासः । फणास्तवाब्धेरिव भान्ति रत्नमिश्रोत्पतत्तुङ्गतरङ्गतुल्याः ॥ १४ ॥ स्फुरन्मणिस्फारफगान् दधाना अपि प्रदर्पास्तव देव ! सर्पाः । हर्षं प्रवर्षन्ति जनस्य दृष्टाः स्पृष्टाश्च सङ्गो हि सतां शमाय ॥ १५ ॥ श्रिताः फणास्त्वां मणिराजिभाजो रेजुः कृतार्थी कृतभव्यसार्थ ! | अतुल्यबल्लयः कुसुमाभिरामाः कल्पद्रुमं नन्वधिरूढवत्यः ॥ १६ ॥ अतुल्यकल्याण महानिधानं लभ्यं लसद्भाग्यभरोदयेन । प्रभो ! भजन्ते भुजगा भवन्तं युक्तं मणीमण्डितमौलिमध्याः ॥१७॥
'स्फारस्फूर्जत्फणानामनणुमणिगणोद्योतविद्योतिताशा
चक्रं चारूपनामप्रवरपुरमहीमण्डनं पार्श्वनाथम् । यः स्तौत्येवं तमालद्मदलपटलस्फर्द्धमानामलाङ्गज्योतिर्जाल स शर्माण्यनुभवति भवाम्भोधिपार स्थितात्मा ॥

Page #287

जैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीहंसरत्न
श्रीहंसरत्नविरचित श्रीशर्केश्वरपार्श्वनाथस्तोत्रम् । 'महानन्दलक्ष्मीघनाश्लेषसक्त ! सदा भव्यवाञ्छाविदानाभियुक्त !। सुरेन्द्रादिसम्पल्लतावारिवाह ! प्रभो ! पार्श्वनाथाय नित्यं नमस्ते ॥१॥ नमस्ते लसत्केवलज्ञानधारिन् ! नमस्ते महामोहसंहारकारिन् ! । नमस्ते सदानन्दचैतन्यमूर्ते ! नमस्ते नमस्ते नमस्त्रे नमस्ते ॥ २॥ नमस्ते जगज्जन्तुरक्षासुदक्ष ! नमस्तेऽनभिज्ञाततत्त्वैरलक्ष ! (क्ष्य !) नमस्तेऽव्ययाचिन्त्यविज्ञानशक्ते ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥३॥ नमस्ते गहादर्पकन्दर्पजेतनमस्ते शुभध्यानसाम्राज्य ! नेतः !। नमस्ते मुनिस्वान्तपाथोजभृङ्ग ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥४॥ नमस्ते सदाचारकासारहंस ! नमस्ते कृपाधार ! विश्वावतंस !। नमस्ते सुरप्रीयसंगीतकीत ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥ ५ ॥ नमस्ते सुदुस्तारसंसारतायिन् ! नमस्ते चतुर्वर्गसंसिद्धिदायिन ! । नमस्ते परब्रह्मशर्मप्रदायिन् ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥६॥ नमस्तेऽमितागण्यकारुण्यसिन्धो ! नमस्ते त्रिलोक्याप्त सम्बन्धबन्धो !! नमस्ते त्रिलोकीशरण्याय नाथ ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥७॥ नमस्ते सुरेन्द्रादिसंसेव्यपाद ! नमस्ते नतेभ्यः सदा सुप्रसाद ! । नमस्ते तमःस्तोमनि शभानो ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥ ८ ॥

Page #288

मुनिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
१११
नमस्ते विभो ! सर्वविद्यामयाय नमस्तेऽङ्गिसल्लब्दिलीलालयाय । नमस्तेऽसम श्रेष्ठ देवेश्वराय नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥९॥ जय त्वं जगन्नेत्रपीयूषपात्र ! जय त्वं सुधांशुप्रभागौरगात्र ! |
जय त्वं सदा मन्मनः स्थायिमुद्र ! जय त्वं जय त्वं जय त्वं जिनेन्द्र ! ॥ १० ॥ इत्थं स्वल्पधियापि भक्त (ति) जनितोत्साहान्मया संस्तुतः
श्रीशङ्खेश्वरपार्श्वनाथ ! नतसद्भक्तैकचिन्तामणे ! |
सर्वोत्कृष्ट पद प्रदान रसिकं सर्वार्थसंसाधकं
तन्मे देहि जिनाङ्घ्रिपद्मविमल श्रीहंसरत्नायितम् ॥ ११ ॥
[ २४ ]
श्री हंसरत्नमुनिविनिर्मितं श्रीशङ्खे श्वरपार्श्वनाथच्छन्दः ।
आर्या
सकलसुरासुरखन्धं हृद्यगुणं जगदनिन्द्यमहिमानम् । श्रीशङ्गेश्वरपुरवरमण्डनमभिनौमि पार्श्वजिनम् ॥ १ ॥
त्रिभङ्गीच्छन्द:
'शिवसुखदातारं विश्वाधार सौम्याकारं नेतारं
जित मदनविकारं करुणागारं हतरिपुवारं जेतारम् ।

Page #289

जैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीहंसरत्न
कृतभवनिस्तारं परमोदारं स्तवनापारं त्रातारं । गुणपारावार कोर्तिस्फारं केवलधारं धातारम् ॥ २॥ आनंदसक्तं तोषितभक्तं छद्मविमुक्तं सुव्यक्तं
मदमत्सरमुक्तं तारणसक्तं विषयविरक्तं शियरक्तम् । अव्याहतभद्रं धैर्यगिरीन्द्रं क्षमासमुद्रं सन्मुद्रं
मुखनिर्जितचन्द्रं प्रणतसुरेन्द्रं महामुनीन्द्रं निस्तन्द्रम् ॥३॥ सुखदायोशरणं दुःखितशरणं वन्दितचरणं विगतरणं
कृतदीनोद्धरणं कलिमलहरणं विमलोकरणं प्रवरपणम् । प्रकटीकृतविनयं दर्शितसुनयं प्रवचननिलयं सत्यमय
अगणितगुणनिचयं मुनिजनहृदयं लब्धसुविनयं क्षपितभयं ॥४ कवलीकृतकालं नापिकरालं नतजनपालं सुदयालु...
दुष्कृततृणदात्रं स्तुतिशतपात्रं सुखकृद्यात्रं सत्गात्रम् । भयलतालवित्रं परमपवित्रं चारुचरित्रं दिनरात्रम्
........॥ ५॥ जम्भितकलिजातं त्रिभुवनतातं योगिध्यातं विख्यातं
विहिताधविघातं क्षपितासातं निर्जितपातं निष्णातम् । सम्भादितदासं मुक्तायासं विश्वावासं सद्भासं
कीर्तिस्थगिताशं विभुमविनाशं सदाप्रकाशं पूर्णाशम् ॥६॥ अकलितमहिमानं बुद्धिनिधानं मुक्तिनिदानं गतमानं
कृतकमठविगानं जगत्प्रधानं परमात्मानं सुज्ञानम् । यदुकुलकृतरक्षं सर्वसमक्षं विद्युतविपक्षं दुर्लक्ष्यं
दुर्गतिहतिदक्षं साधुसपक्षं वशीकृताक्षं पद्माक्षम् ॥७॥

Page #290

mmmmmmmmmm
सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । स्तुतिशतैरमेयं परममुपेयं सुरनरगेयं सुध्येयं
अनुभवविज्ञेयं स्वान्तध्येयं वि (जि) ष्णुमजेयं वामेयम् । भुजगेश्वरकेतुं भवजलसेतुं मलमपनेतुं सद्धेतुं शान्त्या समुपेतं श्रुतिसमवेतं सिद्धिनिकेतं वन्दे तम् ॥९॥
गीतिःइत्थं स्तुतोऽति भक्त्या
निजसेवां सततमीश ! मे वितर । बुधनानरत्नचरणा
रविन्दसंसेविहंसरत्नाय ॥ ९॥
[२५] श्रीजिनभद्रमूरिप्रणीतं
'षट्पत्तनमण्डनश्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
षट्पत्तनपुटभेदनमण्डनमभिनौमि पार्श्वजिनमेनम् । सिंहासनमासीनं सातिशयं नीलकान्तिधनम् ॥१॥
यः पञ्चविघ्नहास्यादिषट्कमिथ्यात्वविरतिचिदभावान् । निद्रां कामं रागद्वेषौ च निहत्य निरपायः ॥ २॥

Page #291

श्रीजन स्तोत्रसन्दोहे
जीवाजीवादिपदार्थसार्थनिर्भासकं निरावरणम् । सकलं केवलमतुलं प्राप्याभूत् सर्ववेदी यः ॥ ३ ॥ वचनातिशयैः पञ्चत्रिंशतालङ्कृतं य इह वचनम् । साष्टगुणं द्वात्रिंशदोषैर्विकलं कलं वदति ॥ ४ ॥ सेन्द्राः सुरा भुवनपा ज्योतिष्का व्यन्तराः सपरिवाराः । सव्यापाराः साराः सेवन्ते यच्चरणकमलम् || ५ ॥
११४
[ श्रीजिनभद्र
मूलातिशया एते चत्वारो यस्य जगति राजन्ते । अपरेऽपि चतुस्त्रिंशत् सङ्ख्याः ख्याता सकललोके ॥ ६॥
चत्वारः सहजाता एकादशघातिकमैघातोत्थाः । एकोनविंशतिरथो देवकृताश्चेति सर्वेऽपि ॥ ७ ॥ इत्थं श्रीअश्वसेनान्वयजलधिसमुल्लासचन्द्रोपमानः प्रोद्यन्मोहान्धकारप्रशमनविधये सूर्य तुल्योपमानः । नूतः सर्वादभुतेनातिशयगुणगणेनेह पार्श्वो जिनेन्द्रः सम्पत्तिं वस्तुनोतु प्रसुमरजिनभद्रानुगां सोऽस्तन्द्रः ॥ ८ ॥

Page #292

११५
सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
[२६] श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
जीरापल्लिपुरोत्तमाङ्गतिलकः श्रीपार्श्वकल्पद्रुमः
श्रीवर्मोदरनन्दनः शिवकरः श्रीअश्वसेनाङ्गभूः । काशश्वासभगन्दरज्वरभरातीसारसंस्फेटकैः
श्रीदेवेन्द्रनरेन्द्रचन्द्रपटलैः संसेव्यमानोऽवतात् ।। १ ॥ न घेता नैव भूता न च निचितबला मुद्गला नो पिशाचा .
नो शाकिन्यो न चोरा न च नरपतयो विग्रहा नो ग्रहा नो । नो रोगाः स्पष्टमष्टाधिकशतमितयस्तं जनं पीडयन्ति
श्रीजोरापल्लिपार्श्वस्मृतिरतिमहिमा स्थेयसी यस्य चित्ते ॥२॥ देशाधीशसपादलक्षहृदयालङ्कारसारस्फुर
न्मुक्तास्रफलवधिकाभिधपुरीमध्यस्थितो नायकः । सर्वाशाः परिपूरयन्निजमहस्फूर्त्या सुकीर्त्या दध
च्छोभा कामपि वः पिपर्वभिमतं श्रीपार्श्वचिन्तामणिः ॥३॥ सौभाग्यमूर्तिः सश्रीको नानागोपगणैः स्तुतः । रातु मां परमां प्रीतिं श्रीपार्श्वः पुरुषोत्तमः ॥ ४ ॥

Page #293

११६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीलक्ष्मीसागर
[ २७ ] श्रीलक्ष्मीसागरसूरिविरचितं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
श्रीवायं विधुमधुसुधासारसारस्वभावं न्यायापेतोद्धतमतिचमत्कारकारिप्रभावम् ।
'जीरापल्ली' पदमविपदं वारिदच्छायदेहं
निःसन्देहं विमलकमलाकेलिगेहं स्तुवेऽहम् ॥ १ ॥ अवचूरिः ।
(
अहं श्रीवायं स्तुवे । वामाया अपत्यं वामेयः तम् । किं विशिष्टं वामेयम् ? विधुमधुसुधासारसारस्वभावम् विधु: - चन्द्रः, मधु - मधुरं वस्तु, सुधा-अमृतं, तेषां आसारो - वेगवती त्रृष्टि: तद्वत् सार:श्रेष्ठः स्वभावो यस्य तम् । न्यायापेतोद्वतमतिचमत्कारकारिप्रभावम् । ' न्यायापेता - न्यायरहिता ये उद्धतमतय- उत्कटमतयस्तेषां चमत्कारकारकारी प्रभावो यस्य स तम् । पुनः किंविशिष्टम् ? जीरापल्लीपदम्' जीरा पल्ल्यां पदं स्थानं यस्य । विपद्ररहितम् । पुनः कीदृशम् ? चासौ कमला च विमलकमला तस्याः भाषार्थ
पुनः कीदृशम् ? अविपदन् ' ' विमलकमलाकेलिगेहम् केलिगेहम् - क्रीडागृहम् ॥
विमला १ ॥
,
८
9
હું શ્રીવામેચ–પાર્શ્વનાથનઈં સ્તવ્, ન્યાયિકરી અપેત-રહિત છઈ જે ઉષ્કૃતમતિ-ઉત્કટમતિ તેહન્હઈ ચમત્કાર કારિ જેહન પ્રભાવ-મહિમા છઈ. करापब्बी-करावी तिहां यह स्थान छ, 'विष' वियहु-ष्टि रहित ઇ, વિમલ નિર્મલ છઈ જે ક્રમલા-લક્ષ્મી તેહુન્ડઇ કેલિગેહ-ક્રીડાગૃહ ६४ ॥ १ ॥

Page #294

सुरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । स्फाराकारा ननु जिनपते ! दृश्यते ते न मूर्तिः
स्फूर्तिस्तस्याः पुनरनुपमा विश्वविश्वप्रसिद्धा । शौण्डीराणां न खलु महिमा मूर्तिमात्रानुयायी
यद् बालोऽपि प्रबलकरटिध्वंसधीरो मृगारिः ॥ २ ॥ चोराचारप्रचुरचरटव्यालमालाकराले प्रायो यस्मिनलभत पुरा न प्रवेशं मनोऽपि ।
अवचूरिः। हे जिनपते ! ननु-निश्चितम् , तव मूर्तिः स्फाराकारा न दृश्यते, पुनस्तस्या मूर्तेः स्फूर्तिः अनुपमा वर्तते । पुनः किंविशिष्टा मूर्तिः ? 'विश्वविश्वप्रसिद्धा ' सकलजगद्विख्याता । खलु-निश्चितम् । शौण्डीराणां महिमा मूर्तिमात्रानुयायी न । यतो-यस्मात् कारणात् बालोऽपि मृगारि:-सिंहः प्रबलकरटिध्वंसधीरो भवति ॥ २ ॥
हे नाथ ! भवद्भक्तिदक्षा मनुष्याः साम्प्रतं तं गुरुगिरिपथं गेहागणमिव लङ्घन्ते । किंविशिष्टा मनुष्याः ? 'वीतशङ्कातङ्काः ' प्रायो
___सापाथહે જીનપતે ! પાર્શ્વનાથ! તારી મૂર્તિ મ્હાર-મિરૂલ આકાર એવવિધ ન દીસઈ પણ તેહ મૂર્તિની સ્વર્તિ–કુરિવું અનુપમા
मानडित वर्त, विश्व-सघमा विश्व-गति प्रसिद-विभ्यात ७७, ખલ-નિશ્ચિઈ. શૌડીર પુરૂષતણું મહિમા મૂર્તિમાત્રાનુયાયી-મૂર્તિ જેવડું નહી. જે કારણ તુ બાલ-બાલુઈ મૃગારિ-સિહ પ્રબલ–મદોન્મત્ત કરતીહસ્તી તણ ધ્વસનઈ વિષયિ ધીર-વૈર્ચયુક્ત હુઈ ૨
હે નાથ ! તાહરી ભક્તિનઈ વિષયી દક્ષ-પ્રવીણ મનુષ્ય-પુરૂષ હવડાં તે ગુરૂ-ગુરૂક ગિરિ–પર્વત તણુ પંથા-માર્ગ, ગેહાંગણ-ઘરતણું આંગણાની પરિ ઉધઈ, વાત-ગિઉ શકાતણું આતંક-ભય છઈ, પ્રાચબાહુચૂિઈ જેહ

Page #295

११८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीलक्ष्मीसागर -
तं लङ्घन्ते गुरुगिरिपथं साम्प्रतं वीतशोका
तङ्का गेहाङ्गणमिव भवद्भक्तिदक्षा मनुष्याः ॥३॥ येषां क्रीडा परधनपर प्राणसंहाररूपा
भूपाः सर्वेऽपि हि बहुबला येषु कुण्ठस्वरूपाः । जीरापल्ल्याः पथि विचरतां सोदरन्त्येव तेऽपि
स्तेना येनानुपमितिबलो रक्षकस्त्वं जिनेश | ॥ ४ ॥ अवचूरिः ।
बाहुल्येन यस्मिन् मार्गे पुरा - पूर्वे मनोऽपि प्रवेश न अलभत । किंविशिष्टे मार्गे ? चौराचारप्रचुरचरटव्यालमालाकराले ॥ ३ ॥
हि - निश्चितम्
येषां चौराणां परधनपरप्राणसंहाररूपा क्रीडा वर्तते, येषु चौरेषु सर्वेऽपि भूपा - राजानः कुण्ठस्वरूपा वर्तन्ते । किं विशिष्टा भूपा: ? बहुबला : ? तेऽपि स्तेना:- चौरा जीरापल्स्याः पथि विचरतां पुरुषाणां सोदरन्त्येव हे जिनेश ! येन कारणेन त्वं रक्षकोऽसि । किं विशिष्टस्त्वम् ? अनुपमितबलः ॥ ४ ॥
भाषार्थ
માર્ગનઇ વિચિ પુરા-પૂવિઈ મનિઇ પ્રવેશ ન લીધું. ચોરના આચારનિ વિષ” પ્રચુર-ધણા છઇં જે ચરટ-અન્યાયીયા, તેણુ જે ક્ષણિત, ન્યાલ દુષ્ટ જીવ તેહ તણી જે માલા-શ્રેણી તેણેિ કરાલ-રૌદ્ર છઈ ॥ ૩ ॥
હિ-નિશ્ચઈ જે ચારની પરધન અનઈ પર પ્રાણનઈં સંહારરૂપ–સંહરિવાનઈ વિષઇ ક્રીડા વઇ. જેહુ ચેારનઇ વિષયિં સઘલા ભૂપ–રાજાન, કુંડ-મંદસ્વરૂપ स्वभाव मेवंविध वर्त महु-धालु-मस - सैन्य छ६. ते स्तेन-योर-रायविना પંથનઈ-માર્ગન” વિષય વિચરતા-જાતા પુરૂષ હૂં'ઈ તેહન' સેાદરપણું આચરઈ. હું જિનેશ !–શ્રી પાર્શ્વનાથ ! જેણઈં કારણ તું રક્ષક-રાખણહાર ४६. अनुपभित-उपभानरहित जस छ ॥ ४ ॥

Page #296

रिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । सार्थः पार्यो न च न च बलं क्वापि कस्याप्यपेक्ष्यं
भूयो भूयो गहनगहनो गाहनीयश्च पन्थाः । एकैकस्यापि च विचरतस्त्वत्प्रसादेन मार्गे
जीरापल्ल्याः परपरिभवो नैव भूतो न भावी ॥ ५ ॥ ये त्वद्ध्यानोपगतमतयो दूरदेशेऽपि तेषां स्वस्थानस्थः स्थगयसि रुजः प्राणिनां प्राणतोऽपि ।
अवचूरिः । हे नाथ ! जीरापल्ल्था मार्गे सार्थो न च प्रार्थ्यः, च-अन्यत् जीरापल्ल्याः मार्गे क्वापि कस्यापि बलं न अपेक्ष्यम् । च-अन्यत् भूयो भूयः-पुनरपि पुनः जीरापल्ल्याः पन्था गाहनीयः । किं विशिष्टः पन्थाः ? महनगहनः । च-अन्यत् हे नाथ ! त्वत्प्रसादेन एकैकस्यापि पुरुषस्य विचरतः सतः परपरिभवो नैव भूतो न भावी ॥ ५ ॥
हे नाथ | ये पुरुषाः दूरदेशेऽपि त्वद्ध्यानोपगतमतयो वर्तन्ते । तेषां प्राणिनां रुजः-रोगान् स्वस्थानस्थः सन् प्राणतोऽपि-बलात्कारेण
भाषार्थनाय ! पान भाग सार्थ-संधात न यि - ailwj, ચ-અનંત જીરાપલ્લીનઈ માગિ કિહિંઈ કેહિનૂ બલ ન વાંછિવું.ચ-અનઈ भूयः भूयः-440 460 ०२।५वीनु भार्ग गा, गहन पनि २ गहन-भ. ગાહ છઈ. ચ-અનઈ હે નાથ ! તાહરઈ પ્રસાદિઈ એકેકા પુરૂષ હુઈ વિચરતાં
જતાં હતા પર–અનેરાનું પરિભવ-પરાભવ ન હુઉ-ન હ હસિઈ છે ૫ ' હે નાથ ! પુરૂષ દૂરદૈશિ–વેગલઈ ડૂતા તાહરા ધ્યાનનઈ વિષયિ ઉપગત
બઈ મતિ-બુદ્ધિ એવંવિધ વર્તઈ, તેહ પ્રાણીના રૂજ-ગ-સ્વ-આપણુઈ સ્થાનિ સ્થિત-હિકડુંતું પ્રાણ-બલાત્કારિઈ સ્થગઈ–ફેડઈ. એ તાહરૂ પ્રભાવ–મહિમા

Page #297

१२० श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीलक्ष्मीसापरनासम्भाव्यो भवति भवतो भावितोऽयं प्रभावः .
सूरो दूरोऽपि हि न सहते लोकमध्येऽन्धकारम् ॥६॥ मुक्ता वैद्यैरपि बहुविधैरौषधैरप्यसाध्या
विध्याता ये चिरविरचितैर्नापि मन्त्रादियोगैः । तेऽप्यातङ्का गतभव ! भवन्नामधेयाभिराम
ध्यानादेवाम्बुन इव दवा नाम निर्नाम नेशुः ॥७॥
अवचूरिः । स्थगयसि । अयं भवतः-तव प्रभावः भावितः सन् असम्भाव्यो न भवति । हि-निश्चितम् । सूरः-श्रीसूर्यः दूरोऽपि सन् लोकमध्ये अन्धकारं न सहते ॥
हे नाथ ! ये आतङ्काः-रोगा वैद्यैरपि मुक्ताः, ये रोगा औषधैः बहुविधैरपि असाच्या वर्तन्ते, पे रोग मन्त्रादियोगैरपि न विध्याताः, किंविशिष्टैर्मन्त्रादियोगैः ? चिरविरचितैः । हे 'गतभव!' गतसंसार !। नाम इति कोमलामन्त्रणे । तेऽपि आतङ्काः, निर्नाम यथाभवति तथा। नेशुः-नाशं प्रापुः। कस्मात् ? 'भवन्नामधेयाभिरामध्यानादेव।' के इव ? दवा इव, यथा दवा अम्बुनः-पानीयात् निर्नाम नश्यन्ति तथा ॥ ७ ॥
मापार्थભાવિત-મનિ ચિતવિક હૂક અસંભાવ્ય ન હઈ. હિ-નિશ્ચિઈ સૂર-શસૂર્ય ६-नई तुला माहिं ॥२-संधा३ न सह ॥ ६ ॥
હે નાથ ! જે આતંક-રોગ વૈદ્યએ મૂક્યા, જે રેગ ઔષધિ બહુવિધ -નાનાવિધે અસાધ્ય વર્તાઈ, જે રોગ મંત્રાદિ કાગિ નહી વિધ્યાત-હલવ્યા, ચિરકાલ જાણું વિરચિત-રસ્યા છઈ. નામ ઇસિ કોમલામત્રણિ, તેહઈ આતંકरोग, निनाम-भि हु४ तिम. ना-नाश पाभ्या. है! नामधेयનામના અભિરામ-મજ્ઞ ધ્યાન-ધ્યાચિવા તુંછ, જિમ દવ-દવાનલ અબુપાણતુ નિર્નામ નાઈ કે ૭ |

Page #298

१२१
सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् । काशश्वासज्वरकरशिरःकुक्षिचक्षुर्विकाराः
शोषं श्लेष्मा क्षतमबलता वातपित्तप्रकोपाः । कण्डू कुष्टश्वयथुदवथुर्गुल्म दुर्नाम पामा
रक्षां दक्षे त्वयि विदधति व्याधयो नैव बाधाम् ॥८॥ रोगाभोगा गहनदहनव्यालदुमन्त्रयोगा
ध्याते तात ! त्वयि तनुमतां नो भवेयुः पुरोगाः ।
अवचूरिः । हे नाथ ! त्वयि दक्षे रक्षां विदधति सति व्याधयो बाधां नैव विदधति-कुर्वन्ति। के ते व्याधयः? कासश्वासज्वरकरशिरःकुक्षिचक्षुर्विकाराः, शोषः, श्लेष्मा, क्षतम् , अबलता, वातपित्तप्रकोपाः, कण्डू कुष्ठश्वयथुदवथुः गुल्म, दुर्नाम, पामा ॥ ८ ॥
हे नाथ ! त्वयि ध्याते सति तनुमतां-प्राणिनां रोगाभोगा गहनदहनव्यालदुर्मन्नयोगाः पुरोगा नो भवेयुः । हे नाथ ! जगति-विश्व एष
भाषाહે નાથ તઈ દલ–ડાહઈ રક્ષા કરતાં હૂતઈ વ્યાધિ-રોગ બાધા-પીડા २७. san व्याधि? स- स, श्वास-सास, १२-ताव, ४२स्तत १४२, शि२-भस्तता वि२, क्षि-मुमत वि७२, · यक्ष:मानित वि२, शोष-तृषा, श्लेष्म, क्षुत-छी, ममता- , पात , पित्त५, डू-मन, मुट-हैद, वयथु-AllGS, थु-ताप, शुभ-ils, भि-टनाम, पाभा-मा० ॥ ८ ॥
હે નાથ ! તઈ ધરાઈ હતઈ તનુમત-પ્રાણી નહીં રોગ તણું આભોગવિસ્તાર, ગહન-દુસ્તર દહન વૈશ્વાનર, વ્યાલ-દુષ્ટ જીવ, દમૈત્રયોગ-શાકિની મંત્રાદિક પુરેગ-અગ્રેસર ન હઈ, હે નાથ ! જગતિ-વિ%િ એ બાહ્ય-બહિ

Page #299

१२२ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीलक्ष्मीसागरबाह्योऽप्येष श्रुतिपथगतः कस्य चित्ते विधत्ते
नैवाश्चर्यं जगति महिमा तावकीनो नवीनः ॥९॥ यस्मिन्नन्येऽजनिषत सुरा निःप्रभा निःप्रभावाः
काले तस्मिन्नपि विलसति त्वत्प्रतापप्रभावः । यद् ग्रीष्मर्तुनयति सलिलोल्लासमस्तं समस्तं
तस्मिन् काले कलयति किल प्रत्युताम्भोधि ऋद्धिम् ॥
अवचूरिः । बाह्योऽपि तावकीनो महिमा श्रुतिपथगतः सन् कस्य चित्ते आश्चर्य नैव विधत्ते ?। अपि तु सर्वस्यापि विधत्ते । कि विशिष्टो महिमा ? 'नवीनः' ॥९॥
हे नाथ ! यस्मिन् काले अन्ये सुराः निःप्रभावाः अजनिषत, किंविशिष्टाः सुराः ? निःप्रभाः । तस्मिन्नषि काले त्वत्प्रतापप्रभावः विल. सति । यतः-यस्मात् प्रोष्मतुः समस्तं सलिलोल्लासं अस्तं नयति । किल इति सत्ये । तस्मिन् काले प्रत्युत अम्भोधिः ऋद्धिं कलयति ॥ १० ॥
पार्थભૂતઈ તાહરૂ મહિમા-પ્રભાવ શ્રુતિપથગત-સાંજલિ હતુ કહિનઈ ચિત્તિ આશ્ચર્ય ન ધરઈ ? અપિ તુ સર્વનઈ ચિત્તિ ધરઈ. નવી-નવું છઇ હા
नाय ! २९ आदि अने। सु२-३ नि:प्रमा-भावरहित लामा, નિત-ગઈ પ્રભા છઈ તેણઈ કાલિ તાહરા પ્રતાપનું પ્રભાવ–મહિમાવિલસઈ, જેહ કારણ તુ ગ્રીષ્મઋતુ સમસ્ત-સઘલુ સવિલોલ્લાસ-જલાશય અસ્ત ५मा४. सि सि साय. तेष जाति प्रत्युत-हायमासी (2) संसाधिસમુદ્ર ઋદ્ધિ પામઈ | ૧૦ |

Page #300

सूरिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
१२३
विश्वाधारामतरलतरत्तारतारामुदारा
मीश ! स्वीयां क्षिप मयि दृशं देव ! ते सेवकोऽस्मि । ॐ कुर्वाणे भवति भवति स्वार्थसिद्धिः समस्ता
तन्मां स्वाहासनपतिनतोपेक्षितुं ते न युक्तम् ॥ ११ ॥ किं कल्पद्रुः किममरगवी कामकुम्भोऽपि किं वा
दत्ते चिन्तामणिरपि च किं किं च धन्वन्तरिा ? ।
अवचूरिः । हे ईश ! मयि विषये स्वीयां दृशं क्षिप । किंविशिष्ठां दृशम् ? विश्वाधाराम् । पुनः कीदृशीम् ?, अतरलतरत्तारताराम् । पुनः किम्भूतां दृशम् ? उदाराम् । हे देव ! अहं ते-तव सेवकोऽस्मि । भवति-त्वयि ॐ कुर्वाणे सति समस्ता स्वार्थसिद्धिर्भवति । हे स्वाहासनपतिनत !-हे देवेदस्तुत ! तत्-तस्मात् कारणात् ते-तव मां उपेक्षितुं युक्तं न ॥ ११ ॥
कल्पद्रु:-कल्पवृक्षः किं दत्ते ? अमरगवी किं दत्ते ?, वा-अथवा कामकुम्भोऽपि किं दत्ते ?, च- अन्यत् चिन्तामणिरपि किं दत्ते ?, धन्वतरिक किं दत्ते ?, हे श्रीवामेय ! त्वयि प्रसन्ने सति अवश्यं निरन्तरं
__भाषा
હે ઈશ ! માહરઈ વિષઈ સ્વય–આપણી દશ-દષ્ટિ ક્ષિપ-આરેપિ, વિશ્વહઈ આધારભૂત છઈ. અતરલ-નિશ્ચલ તરત-તરતી તારા–મનેશ, તારા-કીકી કનીનિકા છઈ. ઉદાર-ઉત્કૃષ્ટ છઈ. હે દેવ ! હું તાહરૂં સેવક છું. તઈ કરતઈ–સ્વીકાર કરતઈ હતઈ સમસ્ત-સઘલી સ્વ–આપણું અર્થની સિદ્ધિ હુઈ. હે સ્વાહાસન-દેવ તેહનું પતિ ઇન્દ્ર તેણઈ નત-સ્તુત ! તેહ
२५ j-तुर हुए-म. वेमका युत नही ॥ ११ ॥ ___ega ASE?, अमरावी-मधेनु सिEि ?, -24441 કામકુંભ-પૂણશકિસિહં દિઈ, ચ-અન્યત ચિંતામણિ કિંસિલ દિઈ?, વા

Page #301

રરક
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीउदयधर्मश्रीवामेय ! त्वयि विधुरितोद्धारधन्ये प्रसन्ने___ऽवश्यं वश्या भवति भविनां लीलया सर्वसिद्धिः ॥१२॥ धीरा जीराउलीवरपुरीसारशृङ्गारभूतं - ये श्रीपार्श्वप्रभुमभिनवप्रीतिभाजः स्तुवन्ति । दुःस्थावस्था खलु विफलतां याति तेषामशेषाः
सम्पद्यन्ते हृदयदयिता एव लक्ष्मीविशेषाः ॥ १३ ॥
अवचूरिः । भविना-प्राणिनां लीलया सर्वसिद्धिर्वश्या भवति । किं विशिष्टे त्वयि ? विधुरितोद्धारधन्ये ॥ १२ ॥
ये धीराः श्रीपार्श्वप्रभु स्तुवन्ति । किं विशिष्टं श्रीपार्श्वप्रभुम् ? 'जीराउलिवरपुरीसारशृङ्गारभूतम् ' । किविशिष्टा धीराः ? अभिनवप्रीतिभाजः । खलु-निश्चितम् । तेषां धीराणां अशेषा - समस्ता दुःस्थावस्था विफलतां याति । लक्ष्मीविशेषाः हृदयदयिता एव सम्पद्यन्ते ॥ १४ ॥
लापार्थ
અથવા ધન્વન્તરિ કિસિ દિઈ, હે શ્રીરામેય! તઈ પ્રસન્ન હતઈ અવશ્યનિરન્તર ભવિયા-સંસારિયા, પ્રાણહઈ લીલાં-કણ પાખઈ સર્વસિદ્ધિ વશ્ય હુઈ વિધુરિત-વિવલનઈ ઉદ્ધારવઈ કરી ધન્ય છઈ છે ૧૨ છે
જે ધીરપુરૂષ શ્રી પાર્શ્વનાથ નઈ સ્તવઈ. રાઉલી વર-શ્રેષ્ઠ પુરી-નગરી તેહઈ સાર-મનોજ્ઞ શૃંગારભૂત છઈ. ખલુ-નિશ્ચિઈ. તેહ ધીરપુરૂષઈ, અશેષ–સઘલી દસ્થ-દુખતણી અવસ્થા વિફળતા જાઈનિફળ હુઈ. લક્ષ્મીવિશેષરત્નાદિક હૃદયનઈ વિષચિ દચિત–વલ્લભ સંપજઈ ! ૧૩ .

Page #302

श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
[ २८ ] श्रीउदयधर्म गणिप्रणीतं श्रीजीरा पल्लिपार्श्वनाथस्तवनम् ।
गणिविरचितम् ]
१२५
सुधाशनक्ष्माधरधीर ! जोरिका पुरीपुरन्ध्रीमृगनाभिपुण्ड्रक ! | अयं जनः पार्श्वविभो ! विभावरीविभुप्रभान् भासयते भवद्गुणान् ॥ अमेय ! वामेय ! जिनेश ! नेशते सुरासुरा अप्यखिलास्तव स्तवे । क्व तत्र मादृक्षजनस्य मूढतायुतस्य विस्फूर्तिमियर्ति शेमुषी ? ॥२॥ तदप्यमन्दप्रमदप्रकर्षवः प्रभो ! गुणास्तव कांश्चन ब्रुवे । सधर्मतां संश्रयते रजोऽपि किं न भानुभानुप्रकरप्रभावतः ? ॥३॥ न दृश्यते नाथ ! तवातनुस्तनुः प्रभाप्रभावः पुनरद्भुतावधिः । महातमो हन्त्यणुरप्यथांशुमान् महस्विमाहात्म्यमहो महत्ततः ॥४॥ श्रितेषु सर्वेषु सुरेष्वदृश्यतां जिनेश ! जागर्ति भवान् प्रतापवान् । तपे हि तापेन सरस्सु निर्जलोकृतेषु वारांनिधिरेव गर्जति ॥ ५ ॥ स्थलेऽनलेद्धे मकराकुले जले वने घने चापि महारणे रणे । वदोयनाम स्मरतां सतां सतां न जातु भीतिर्भुवि बोभवीति वैं ॥६॥ कठोरचोरस्फुटसङ्कटोत्करे स्वसद्मनीवाध्वनि यात्रिका जनाः । अपायमुक्ताः प्रचुरं चरन्ति यन्महान् प्रतापः खलु तावकः सकः ॥७॥ सकासकण्डूश्वयथुक्षतनमिस्फुरन्मत्पित्तकफज्वरादिभिः ।
नरो न रोगैरधिपाभिभूयते शरण्य ! यस्त्वां शरणं प्रपद्यते ॥ ८ ॥ न तस्य दस्यूरगवारिवारिधिद्विपद्विपद्वेष्य हितानलादयः । भवन्ति भीत्यै भयभित् व्वमीश ! यन्मनोऽम्बुजे राजसि राजहंसवत् ॥

Page #303

१२६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीकर्तृनाम
पिशाच दुर्मुद्गलवानमन्तरा महोरगा राक्षसयक्षकिन्नराः । परेऽप्यसदृष्टि सुरास्तव क्रमाश्रितान् न हन्तुं प्रभविष्णुविक्रमाः ॥ १० ॥ भयंकरा भिल्लभरैर्धनुर्धरैः सुदुर्गमा कर्कश कर्करोत्करैः । अलङ्घनीया गिरिकूटकाटिभिर्विसङ्कटा कण्टकितैस्तरुच्चयैः ॥११॥ अपीदृशी त्वत्पदपद्ममण्डिता बलातुलैर्वैरिबलरखण्डिता । सुभूरभूत् पल्लिरियं पुरीनिभा सतां हि सङ्गः शुभसम्पदां पदम् ॥ युग्मम् ॥ सदा त्वदास्यद्युतिसारसागरे सुवृत्तमुक्तोपमदन्तसन्ततौ । सन्नेत्रमीने फणभृत्फणामणिप्रभाः प्रवालाङ्कुरवद् विरेजिरे ॥ १३ ॥ प्रभा भवत्यञ्चति धोरताखिला श्रयत्यपि श्रीः कलयत्यलं कला । इयर्ति मुक्तिर्न चिरात् तमादरात् प्रयासि यस्य त्वमिह प्रसन्नताम् ॥ एवं पन्नगराजराजितपदं पद्मावतीपूजितं
जीरा पल्लिपुरी पुरन्दरमहं पापच्छिदेऽस्तग्रहम् ।
संस्तुत्योदयधर्मभासनपरं श्रीपार्श्वतीर्थङ्करं
नाथे नाथमिदं तदङ्घ्रियुगळे चेतो ममालीयताम् ॥ १५ ॥
[ २९ ] नवग्रहस्वरूपगर्भितं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
अरिहं थुणामि पासं लच्छिनिवासं गुणाण आवासं । दुरियारिकयविणासं पसमियपावं नमह पासं ॥ १ ॥ सोलसविज्जादेवी पउमा विजया जया य वइरुट्टा । कलिकुंड धरण पासो पास जिर्णिदं नमसंति ॥ २ ॥

Page #304

विरहितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
१२७
जाओ कलिंगदेसे भरणीए रत्तिकंत पउमकरो । उड्ढमहो गहनाहो सहसकरो पणमए पास ॥ ३ ॥ समदिछि सोमकंती चित्ताए जवणदेससंभूओ । अमियकरो सोलकरो चंदो पणमेइ जिण पासं ॥ ४ ॥ अरुणो मालवभाए उत्तरसाढाइ उड्ढदिट्ठीए । नवकिरणो भूमिसुओ पणमइ पासं समुल्लासं ॥५॥ पीओ कडक्खदिट्ठी जाओ मगहे धणिटुरिक्खंमि । रोहिणिवल्लहतणओ पंचंसु बुहो नमइ पासं ॥ ६ ॥ नीलरुइ सम्मदिट्ठी बारसकिरणो य सिंधुदेसभवो । उत्तरफग्गुणिजाओ सुरमंती नमइ जिण पास ।। ७ ॥ जिट्ठ मरहट्ठ भूओ सोलसकिरणो कडक्खदिट्ठी य । गहभूओ असुरगुरू सुक्को सुक्को नमइ पासं ।। ८ ॥ कसिणो सुरदुदेसे सत्तंसू रेवईइ अहिदिवी। सूरसुओ पणइपिओ पणमइ पासं सुणिभंतं ॥ ९ ॥ अहिदिवि फसिणकंती बब्बरकूलम्मि भरणिरिक्खम्मि । सिरमित्तो गहमल्लो राहू पगमेइ जिणपास ॥ १० ॥ जाओ पुलिंददेसे असले साए अणेगवण्णो य । अइकूर रुददिट्ठी सफणो केऊ नमइ पासं ॥ ११ ॥ इय गहगणपणयपयं पूयंति थुणंति जे जिणं पासं । ते सिद्धिबुद्धिवररिद्धिसंजुया हुंति नरपवरा ॥ १२ ॥ ..
+ नवग्रहस्तुतिः-ॐ आदित्य-सोम-मंगल-बुध-गुरु-शुक्र-शनैश्चरराहु-केतुप्रमुखाः खेचरा जिमपदपुरतोऽवतिष्ठन्तु स्वाहा ।

Page #305

१२८
जैनस्तोत्रसन्दोहे
[३०]
मन्त्राक्षर गर्भितः
श्रीपार्श्वनाथस्तवः |
[ कर्तृनाम
ही अर्हमथो नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय यो
मध्ये पङ्कजमूर्ध्नि मूर्तिरतनुः स्फारस्फटामण्डितः ।
ँ
ॐ ह्रीं श्री धरणेन्द्रसेवितचतुर्दिक्पार्श्वभागेऽष्टभिःपत्रस्थैः सहिताय वर्णनिवहैः पद्मावतीमुख्यकैः ॥ १ ॥ अट्टेमट्टे जिनेन्द्रकमकजनिकटे क्षुद्रसंसद्विघट्टे
·
क्षुद्रं द्राग् देवि ! पार्श्वक्रमकमलजुषां स्तम्भय स्तम्भयोच्चैः । स्वाहान्तेऽथ त्रिलोकीत्रिगुणपरिवृता कोंनिरुद्धे ! विदध्याः
सद्यः सिद्धिं मनीषां विजयमसुमतामिष्टदा कामधेनुः ॥ २ ॥ आस्थानेषु महीभुजां स विजयी नश्यन्त्यवश्यं ततो
वेलैकान्तरिकत्रिनित्यकमहाचातुर्थिकाद्या ज्वराः ।
नालं मुद्गलशाकिनीप्रभृतयस्त्रातुः पुरस्त्वादृशे
निर्भीको भुवि बम्भ्रमीति य इमां त्वत्पादसेवां वहेत् ॥ ३॥
*स्तवेऽत्र गुप्तीकृतस्त्रिभुवनविजयपताकानाम - श्रीपार्श्वनाथमन्त्रश्चैवम्ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय हीँ धरणेन्द्र पद्मावतीसहिताय अट्टेमेट्टे क्षुद्रविघट्टे क्षुद्रान् स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा ।

Page #306

विरचितम्]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
१२९
[३१] श्रीजयकीर्तिमूरिविरचितं श्रीपार्श्वदेवस्तवनम् ।
सदा वासना पासना पाय पेषी नवां काज संसारनां हो उवेषो । धरइ नाम जे ताहरउं देव ! हीयइ महीना हि तेना हवा मे महीयइ ।।
व्याख्या । ॐ नमः श्रीसर्वज्ञाय ॥ श्रीपूज्याराध्यध्येय-श्रीमदश्चलगच्छेशश्रीजयकीर्तिसूरीश्वरविरचितश्रीपार्श्वदेवस्तवनावचूरिः सङ्खपतो लिख्यते । तत्रेदमादिवृत्तम्[सदावासनापासनापायपेषी नवाङ्काजसं सारनाहो ! उवेषी । धरइनामजेताऽहर उदेव हि य इमहीनाहितेना हवामे महीय इम् ! ॥
'हे 'सारन !' सारं नं-ज्ञानं यस्य, तत्सम्बोधनम् । हे 'अहीनाहितेन !' अहीनः-धरणेन्द्रस्तत्र आहिता-न्यस्ता या ई-लक्ष्मीः तस्या इन !, सेवकश्रियः स्वाम्यायत्तत्वात् । 'हे अहवामे' अहो सम्बोधने । यस्त्वम् ईषद्धीनसत्वतया अल्प मे अमे (१। ई-कामं अहरः-हृतवान् । 'ही' इति विस्मये। किंविशिष्टं इम् ? 'नवाकाजसम् ' नवा अङ्का-अक्षसूत्राद्या येषां ते अजाः-ब्रह्मायास्त्रयो देवास्तान् स्यसि-विडम्बयति इति , यस्तम् । किंरूपस्त्वम् ? सदावासनायाः-सुश्रद्धायाः अपासनं-निराकरणं यैस्तान् अपायान्-क्लेशान् पिनष्टि-चूर्णयति इति 'सदावासनापासनापायपेषी'। पुनः किंविशिष्टस्त्वम् ? ऊः-ज्ञानं तया वेवेष्टि-विश्वं व्याप्नोति इत्येवंशीलः । यद्वा उः-शिवः तद्वद् वेवेष्टि इति 'उवेषी' । तथा 'धरइनामजेता' धरः-कुलाचलः, इनः-सूर्यः तद्वद् आमानां-रोगाणां जेता । ' आरोग्य भास्करादिच्छेत् ' (
) इति वचनात् । 'उङ् कुड' धातोः क्विपि उत् । ततः उदेव-वक्ता एव, अर्थात् धर्मस्य । 'ई' सम्बो. धने । अहम् । यत्तदोनित्यसम्बन्धात् । तं त्वां महीये ''महीङ्' कण्ड्वादिगणसत्कः, पूजयामि ॥ ॥

Page #307

१३०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीजयकीति
अथ अन्यध्यानापनयनायाहजगन्नाथ ! सेवा करउ कोटनामी मलउ मान माया न ही के मुधामी । इस्या ध्यान तोरा धरइ चित्त मोरा सही च्छांडिवा मार संचार दोरा।। कलावंत आहू रहई द्रव्यकाजे महामोहिमूली जतां केडि धाजे । प्रभो! हउं तुहाऽरा कमा राग मारा न जाणउ कि माया पतीजउ सकारा।।
व्याख्या । [ जगन्नाथसेवाकर उ कोटनामी, मल उमानमाया नही के मुधाऽमी। इस्या ध्यानतोऽराधरइ ! चित्तमोरासहीच्छां डिवा मा रसं चारदोरा ॥ ]
अहं उमायाः आना:-प्राणाः शिवः, मां-लक्ष्मी यातीति विष्णुः, आ-ब्रह्मा तान् । शशि ‘लुगातोऽनापः' ( सिद्ध० २।१।१०७ ) इत्यत 'उमानमाया।' न 'मले' न दधामि । किंरूपोऽहम् ? 'जगन्नाथसेवाकरः' 'उ:' पूत्यै । कोट:-कौटिल्यं तं नमयतीत्येवंशील: 'कोटनामी। ' तथा 'ही' इति खेदे। 'के ? ' कियन्मात्राः । 'अमी'-ब्रह्मादयः 'मुधा'-निष्फलाः । तथा हे 'इस् !' कामविनाशक ! | ‘हे अराधरइ !' अरे-दुःषमारूपे अधरो -हीनसत्वा यस्तत्र 'इ' इत्यनुकम्पकः । ‘आध्यानतो' अर्थात् भवद्ध्यानं यावत् 'चित्तं' मनोयोग: । 'इच्छा' तृष्णाम् । रस-राग मा रत्-मा यासीत् । कया ? 'ओरा' । उव्वै तुवै धातोः क्विपि ऊर् -हिंसा ईषत् : ओर तया। किंविशिष्टया ? 'लिवा' 'लिम्पति कर्मणेति । किंविशिष्टं चित्तं ?
ओः-शिवस्य । आ-सामस्त्येन सहते इत्येवंशीलं 'ओरासहि ॥ २ ॥ [ कलावन्त आहू रह इन्द्र ! व्यकाजे ! महामोऽहिमूलीजताऽङ्केलिधाजे ! । प्रभोह उ तु हाऽरा कमारागमारानजाण उ किमाया पतीज उसनारा ॥]
कहावन्तः 'रस'-एकान्ते आहुस्त्वाम् इति । अर्थात हे इन्द्र !परमैश्वर्ययुक्त ! ' हे व्यकाजे ! ' विगतं अकं-दुःखम् , आजिश्च सामो यस्य । हे अहिमूलीजत !' अहीनाम् मू:-बन्धनं यस्मात् सोऽहिमूः । ली.

Page #308

सूरिविरचितम् ]
श्रीपार्थमाथस्तवनम् ।
१३१
सयालू नही नाह! ता माय ताय प्रभो ! बंदिवा हेव नितु देवपाय । अहो ऊपमा नाथ ! तउ साररेहा दमउ भाविको पावना नाम केहा ॥
अवचूरिः। क्वचिल्लुकिता भीतत्वात् , इजता-कामसत्तैव यस्मात् सः । ततः संलग्नविशेषणद्वयसम्बोधनम् । हे 'अङ्केडिधाजे ! ' अं-परब्रह्म तत् क्रीडाधा- . रिका आजिः-समभूः । वयं त्वां महामः । तथा 'हे प्रभ ! ' प्रकृष्टा भा यस्य । ' हे अज!' हे 'अणो !' दृग्गोचराभावात् । उ:-भर्सने । उंईश्वरम् । किं इत्याक्षेपे । 'आयापती '-ब्रह्मविष्णू । 'हा' खेदे । 'ऊहे'-विचारयामि । 'अराकमारागमारान् ।' अरा-शस्त्री तद्वस्या इव अकं-दुःखं, मारश्च-मरणम् , तयोः आगमो येभ्यः । आरा:-अरिसमूहाः । कर्मधारये, ते, तान् । तुः-अवधारणे । तथा यः कामो निलीय स्थितः स किं रूपः? ईज:-लक्ष्मीनन्दनः । 'उसकारा' उस-ईश्वरविडम्बकः अत एव कारा-गुप्तिगृहम् । तद्धेतुत्वात् , विशेषणयुग्मम् । आयापती ईजे इत्यत्र अन्यमते न सन्धिः ॥३॥ [ मया लूनहीनाहतामायताय ! प्रभोऽवन्दि वाहेऽवनितुदेऽवपाय ! । अहो ऊपमा नाऽथ त उ साररेहाऽदम उभाविकोपावनानाम ! केहा ?]
'हे अवनितुदे वाहेऽवपाय !' अवनि:-जगत्त्रयभूः , अर्थात् तत्र स्थितान् तुदते-व्यथते इति अवनितुदे । 'वाहे' संसारप्रवाहे । ऊ:-दीप्तिस्तस्याऽपायो-वपायः । न वपायो अवपायः तत्सम्बोधनम् । मया भवान् अबन्दि-स्तुतः । किंरूप: ? हीना-निन्द्या अहताश्च-केनापि पूर्व अदृश्या आमा लूनाः-छिन्नाः, लूनाश्च ते अहीनाहतामाश्च तैः अयता-अबद्धाआयस्य-लाभस्य प्रभा यस्य सः । 'अहो' इति विस्मये । 'उः' सम्बोधने । हे 'सारर !' सारं-ज्ञानादि रातीति-ददातीति सा । इह ते-तव ऊः-ज्ञानं तदुपमा नाऽस्ति। 'अथ' इति प्रतिज्ञायाम् । यतस्त्वं उभौ इकोपौं-कामक्रोधौ अदमः-दान्तवान् । हे ' अनानाम !' अनाना-अप्राणा, अलक्ष्मीर्यस्मात् । ईशा-इच्छा का-कियन्मात्रा ? यदि तन्मूली कामक्रोधौ दान्ताविति ॥४॥

Page #309

१३२
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीजयकीर्ति
वहइ मान माया महामोह साह्या गमइ राग साचा रही लांबि बाह्या ।. न को नां हतां सारतउ देव टाली न वेरउदही नेह तउ कर्म जाली ॥ नवा मांग राजिनं काज केवा रुली नाथ ! तर वासना स्वामि ! सेवा । प्रभो ! भंजिवा मोहना नाद पूरा मया छई जितां लोभ एवारिवरा ॥६॥
अवचूरिः ।
[ वह इमा न माया महामोऽहसा ह्यागम इराग ! साचार ! हीलाssम्बि बाह्या । नको नाहता सार ! तु उदेवटाली न बेर उदहीनेहत उ कर्मजाली ॥ ]
हे नाथ ! इमाः माया न वहे । 'हि:' यस्मात् । अहसाः सन्तस्त्वां महाम: । 'हि:' यस्माच्च । इला - भूः बाह्या, न त्वात्मन: । इति आम्बिकथिता तत्त्वज्ञैरिति । हे अग ! - निश्चल ! | ' हे साचार ! ' आचारोदेशनादिः । तुः - पुनः । हे 'अनाहत !' महोदयप्राप्तत्वात् । 'हे सार ! ।' हे 'हे बेर उदहीन ! बेरे- शरीरे उत्-प्राबल्येन अहीन ! कः त्वां अर्हन्तं न fe ? किस्वरूपः ' उदेवटाली' उदेवं शिवं टालयितुं यस्य । अतो न कर्मजाली - कर्मजालमुक्तः, यत् उत्कृष्टकस्थितौ भगवदुपलब्धिर्न । 'उ' पूयै ॥ ५ ॥
,
शीलं
[ न वामाङ्गजेऽराजि नं काजकेवार् ! उ लीनाऽथ त उवा सना स्वाऽऽमि सेवा । प्रभोऽञ्जि वामोहना नादपूरा मयाऽच्छ ! इंजिता लोभ एवारिवरा ॥ ]
हे जिन ! त्वयि वामाङ्गजे नं - ज्ञानं न अराजि ? अपि तु अराजि । अजः - विष्णुः ईश्वरो वा क- आत्मा, वारं - अवसरम्
सत्कर्मविधानायाss
' हे काजकेवार !' कः - ब्रह्मा जातावेकवचनम् काजकं तस्मिन्
चष्टे इति वारयतीति क्विपि वा
| हे लीन !
लयप्राप्त ! | अथ
- तव सेवा आमि-प्राप्ता । किंरूपा उवा - प्रीत्या सना - नित्यं स्वा-ssत्मीया ।
किम्भूता ?
' अच्छे ! '
!
-
हे प्रभो ! भवता वामा - प्रतिकूला ऊहना - वितर्को अभ ि।
6
नादपूरामया' नादपूरी - वाग्जालं तदेवामयो यस्याः । हे

Page #310

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् । न ही सामिनइं नामि ते ताम लागी रहइ राग वीरागमायावि भागी। अरे दोहिला माणुसा जन्मलंभो महारउ दया जीवतां मूढ ! दंभो ॥ नवी नवी तामई देव वात भोगे स दीधी नवसातघात । विभो ! वली आपि न माम हाम पराभवइ नाह सवामकाम ।।८॥
अवचूरिः । अच्छा-निर्मला ज्ञानादिई:-लक्ष्मीर्यस्य तत्सम्बोधनम् । त्वया लोभ एव लोभोऽपि अभञ्जि । 'एव' इत्यवधारणे । अमज्येव । किम्भूतेन ? इजिता-कामजिता । तथा 'अरियूरा' अरीणां ऊ:-दीप्तिस्तां उर्वतेविनाशयतीति 'अरिवूरा' ॥६॥ [ नही साऽऽमिन इनामितेताऽमला गी रह इरागवीरागमाऽयाविभागी ! । अरेऽदोऽहिलाऽमा न साजन्मलं भो ! महार उदया जीयतामूढदम्भोऽ ! ॥]
हे आमिन इन !-रोगिणां सूर्य ! त्वयि अमिता-घना सा-लक्ष्मीः , अमला गी:-सरस्वती रह:-एकान्ते न इता-न प्राप्ता । अपि तु प्राप्ता । 'ही' विस्मये। किम्भूता सा लक्ष्मीः। 'इरागवीरागमा' इरायां-पृथ्व्याम् , अगः-सूर्यः तद्वद ये दीप्ता वीरास्तेषां आगमः-प्राप्तिर्यस्याः सा । पुनः किंरूपा ?'अयाविभाक्' 'अयां-अलक्ष्मीम् विभजते-पृथकरोति । अथवा अयं-अनुकूलं देवं न विभजते । 'ई' सम्बोधने । किंरूपा गीः ? इरायां-वाण्यां भाषणे अगवद् वीरा-निश्चला आगमाः-सिद्धान्तास्तेषां आय-लाभं न विभजते । अथाऽयं भगवत उपदेशः । अरे मूढ ! अदः-प्रत्यक्षोपलक्ष्यमाणेन स्त्रैणेन इति शेषः । अमा-मह अहिल-न हावं कुरु । यतः अदः स्त्रैणं 'साजन्मलं' सा-लक्ष्मी: जन्मापि च लाति-हरति । भो ! 'उदया ! " उत्-प्रावल्येन अयः-अनुकूलं दैवं येषां ते । महान् अरिसमूहो महारःरागारिजर्जीयताम् । किम्भूतः ? 'ऊढदम्भः' प्राप्तकपटः । अकारः पूर्स ॥ ७ ॥ [ नवीन ! वीताम इदेववातभोगे! ऽसदीधीनवसातघात !। . विभो ! वली आपि न मासहाम पराभव इनाहसवामकाम ! ॥]

Page #311

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीजयकीर्ति
सुखजूरलुंदे भरी भूरि भाणां न वा माप थीणां सिंहां घी नमाण । नवी द्वाष साकर सुमुंडी मरुक्की रगइ दाढए जीभ ! रे तुं फुरकी ॥
१३४
अवचूरिः ।
6
हे ' इदेववातभोगे ! ' सर्पः भोगसर्पः पिण्डः तघात !' सत् - सत्यम, ई - सम्पत्, चेति सदोधीनवसातानि । यस्मात् तत्सम्बोधनम् । त्वं
नवीनः - नवस्तवः तद्वम्लो नविनः तेषां इनः - स्तुत्यानामपि स्वामीति । इदेवः - कामदेवः स एव वातभोगः तत्र भोग:स एव ई: - लक्ष्मीर्यस्य । हे असदधीनवसाधीः - बुद्धिः नवं सातं - सौख्य विद्यते सदीधीनवसातानां घातः - अन्तो वीतामो' गतरागोऽसि । अत वली आपि प्राप्तः । ततः हे इन !न विद्यते हसं वामश्च काम:-अभिलाषः
न
(
,,
एव हे विभो ! मया भवान् नाथ ! हे 'अहसवामकाम ! यस्येति तत्सम्बोधनम् । अह पूजायाम् अहां मां-संयमादिलक्ष्मी न आम-न प्राप्तः । अपि तु प्राप्तः । किरूपोऽहम् ? पराभवः - पराणां - वैरिणां अभवो -असत्ता यस्य सः ॥ ८ ॥
>
[ सुखजूर लुन्दे भरी भूरिभाणां, नवाऽमाऽपथीणान्ति हाऽङ्घी न माणाऽम् । न वीद्राख ! साकरसुमुण्डी मरुक्की रगइ दाढए जीभ रे तुं फुरक्की | ]
हे 'भूरिभ !' बहुप्रभ ! भवान् परब्रह्म आण - कथयामास । किंरूपम् ? ' सुखज्जू: ' सुखमिवाचरन्तीति सुखन्त: - विषयाः सूर्यन्ते -क्षीयन्ते यस्मिन् तत् । किंरूपो भवान् ? अलते-समर्थो भवतीत्यल् । क्व ?
उन्दे ' क्लेदने, कठिनानामपि आदींकरणे । 'भरी' अतिशयवान् । हे 'नव !' न कदापि जीर्ण इति । त्वया अमा-अलक्ष्मी आन्ति- बद्धा 'अतु बन्धने' । किंरूपा अमा ? 'अपथी' सन्मार्गरहिता । तथा अणानिष्फला । तथा हे नाथ ! अहं अं - अर्हन्तं त्वां आण - आजगाम । 'अः स्यादति सिद्धे च विष्णौ ' ( ) इति वचनात् । किंरूपोऽहम् ? ' हा ' विस्मये । विस्मयं अङ्घते - गन्तुमारभते
6

Page #312

सूरिविरचितम् ]
श्रीपाश्वनाथस्तवनम् ।
यः खलु दण्डादिक्रियाक्षमः स प्रभुरित्यतस्तदाह
करंबा भरी वाटना थाट बाधा चलू ले करी ताम तंबोल लाधा ।
सुयाली तिहां सेज तां पाथरावी सुयउ वायनी लहरि तु फार फावी ||
अवचूरिः ।
इत्येवंशीलः अङ्गी । किम्भूतं अम् ? ' इनम् ' । विगता ई: - लक्ष्मीः येषां ते व्यो - निर्धनाः । न वीनां द्राखः - शोषणं यस्मात् सः । यतस्त्वं 'साकरसुमण्डी - ' साया :- लक्ष्म्याः आकरः अत एव सुष्ठु मण्डते - आश्रितमित्येवंशीलः । विशेषणयुग्मम् । मरुक्की म:- चन्द्रः तद्रुचः ताः किरतिविक्षिपतीति ' महक्की ' अतिसौम्यत्वात् ॥ ९ ॥
(
[ रुच्याम्भोजनस्वामिनिनाऽऽमिपाम्यां मयाङ्घ्रि...... । ॥ १० ॥ ]
,
१३५
स्वामी
"
प्राप्य रुचिः - कान्तिरेव । आ-सामस्त्येन अम्मो यस्य स रुच्या म्भाः, कान्त्या वपुषि जललहरिवल्लसन्नित्यर्थः । जनानां - लोकानां जनस्वामी - राजादिः, रुच्याम्माश्वासौ जनस्वामी च रुच्यांभोजनस्वामी तस्य सम्बोधनं हे रुच्याम्भोजनस्वामिन् ! इन ! जाता वेकवचनमत्र, जनस्वामिनामपीत्यर्थः । हे 'आमिप !' ' आमिन :- रोगिण: तान् पातीति । हे 'अभ्यां ! अम् शब्दविभक्त्योः इति धातोः अम्यं - कथनीयम् अं- परब्रह्म यस्य इति । केवलं तत्त्वमेव वाच्यमस्येति भावः । मया अमा- अलक्ष्मीः आङ्घ्रि-उल्लङ्घिता अतिक्रान्ता इति यावत् । अश्रीस्त्वतिक्रान्ता इति युक्तं त्वदुपादानमिति
" 6
त्वयि उपात्ते श्री : - प्राप्ता, दशमपद्यार्थः ॥ १० ॥
,
[ करं वा भरी घाटनाऽथाऽऽट बाघाचलूले करीतामतुम्बो रराधाऽ । सुबाली तिहासे जतापाऽथ रावी सुय उवाऽय ! नील ! हरितुम्फाऽऽरफाssवी ॥]

Page #313

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीजयकीर्ति
wwwwwwwwww
अवचूरिः ।
हे 'ईनाटन !' ई-लक्ष्मा त्रायते इति ईत्रं-लक्ष्मीपालकं अटनंविहारो यस्यासौ तत्सम्बोधनम् । भगवद्विहारे सपञ्चविंशतियोजनशतान्तः ईतिवैरिमारिदुर्भिक्षस्वपरचक्रभयाद्यभावात् जनाः परमसम्पदः सञ्जायन्ते इति युक्तमेतदामन्त्रणम् । भवान् करंवा 'वा' उपमानार्थः । करमिव करंप्रायश्चित्तदानादि 'आट'-जगाम । 'अथ' इति अधिकारार्थे । यो यदधिकार अशुभं आचरितवान् तस्य तदधिकारकरं प्रायश्चित्तरूपं कृतवानित्यर्थः । किंविशिष्टो भवान् ? 'भरी' अतिशयवान् । तथा 'बाधाऽचल !' बाधनं बाधः-शीतोष्णादिपीडा तेन न चलति-न क्षुभ्यतीति बाधाचल ! । अयमुपनयः। यो निजजनपदसम्पत्पालनाय दिग्विजययात्रापरायणः स्वप्रतापातिशयत्रासितद्विषद्गणः शीतोष्णक्षुत्पिपासाद्यनातुरः सम्यग न्यस्तन्यायानुसारिकरः स एव खलु प्रभुः । इति, स एव च सर्वतो वद्धते इत्याह । 'अ' इति सम्बोधने । हे प्रभो ! भवान् रराध-ववृधे । 'राधं च वृद्धौ' इति धातोः रलयोरैक्यम् । रलयोर्डलयोः, क्वचिच्छसयोः' ( ) इति वचनात् । कस्मिन् मध्ये ? 'ऊले' उवं-दीप्ति लाति-गृह्णातीति ऊलो- दीप्तिमान् जनस्तन्मध्ये भवान् वद्वते स्म । अक्षयपदप्राप्त्या महोदयभाक्त्वात् । किं रूपः सन् ? ' करीतामतुंबः' करिणो-हस्तिनः तद्वत् इता:-प्रबलगर्जिततया जाता आमाः-सन्निपातादयो रोगाः तेषां तुम्बोविनाशो यस्य स 'करीतामतुम्बः' । ' लुबण् तुबण अर्दने' इति तुम्बनं तुम्बः । तथा हे ' असेजताप ! ' ईजः-कामः तस्य ताप ईजतापः । ईजतापेन सह वर्तते इति सेजतापो, न सेजताप: असेजतापस्तस्य सम्बोधनम् । हे 'अय !'-अनुकूलदैव ! त्वमेव अनुकूलं दैवं नाऽन्यदित्यर्थः । हे 'नील !' नीलवर्णत्वात् । हे 'हरितुम्फ !' हरि-मृत्यु तुम्फति-हिनस्तीति हरितुम्फः। अजरामरपदप्रदायित्वात् । अथेति माङ्गलि. क्यार्थे । त्वं उवा-दीप्त्या 'आवी' अः-कृष्णः, अविः-सूर्यः तौ आरफ

Page #314

सूरिविरचितम् ]
अथ भगवद् गुणस्तुतावलसायाः स्वीयरसनाया
उपदेष्टुमित्याह -
एवली न रसना मिन ढौके पासनाह हीयडा मन मूंके । एक एकहतको भमाडी मेरुतुंग गुरु वाणि सुमाडी ॥ १२ ॥
श्री पार्श्वनाथस्तवनम् ।
अवचूरिः ।
पालक:
व्याप्नोषि । वर्फ रफ ' इत्यादि 'रफ' गत्यर्थो धातुः । आङा सह व्याप्त्यर्थः आङोऽभिव्याप्त्यर्थत्वात् । अयमर्थः । यद् विष्णुः सूर्यः प्रकाशक इति तत्तद् गुणव्याप्तिरिति । किंविशिष्टस्त्वम् ? ' सुयाली' सुः -पूजायाम्, सुरासुरैः पूजितां यां - तीर्थाधिपत्यलक्ष्मीं अलते- भूषयतीत्येवं शील : ' सुयाली ' । सु-अतिशयेन यां - समवसृतिलक्ष्मीं अलतीत्यादिना वा सुयाली इति । 'ह' इत्यागमे । सिद्धान्ते हि तीर्थकर श्रीरतिशयेन वर्ण्यत इति । तथा 'रावी' रावः - शब्दो - धर्मस्य भाषणं विद्यते यस्य स रावी । तथा सुयः सुष्ठु - शोभनं अर्थात् मोक्षं सर्वोत्तमं वस्तु याति-व्याप्नोतीति एकादशपद्यार्थः ।। ११ ।
[ एव लीनरसनामिन ! ढौकेऽपासनाह ! हीयडाssमन मूके ! | एक एकइत कोपभमाडी मेरुतुङ्ग गुरुवाणी सुमाडी ॥ ]
१३७
हे इन ! - स्वामिन् ! हे 'अपासनाह ! ' अपासनं मरणं आसामस्त्येन हापयति त्याजयतीति 'अपासनाह ! ' शाश्वतपदप्रदत्वात् । अहं ' लीनरसनां प्रति ढौके ' लीनेव लीना - आलस्याल्लुकितेति यावत् । लीना चासौ रसना च लीनरसना तां तव स्तवाय उत्साहयामि इत्यर्थः 'एवः' अवधारणे । व्यवहितोऽपि क्रिययोपयुज्यते । ढोके एवेति । किं रूपोऽहम् ? एक:- अद्वितीयः संसारे सर्वेषां अपि एकाकित्वात् । अथवा एकः - श्रेष्ठः, योऽर्द्दन्तं लब्धवान् स श्रेष्टः इति । तथा 'एकहतकोपभमाडी' हता कोपस्य भा-प्रभा यया सा हतको पभा । एका-केवला । एका च
3

Page #315

१३८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीजयकीर्ति
इह स्तुतिपरिसमाप्तौ यत् स्वामिनो विज्ञप्यं तदाह कविः - इसी भावभोली कही नाह मोरी करउ वीनती रंगतउ सफल घोरी । दयालू न वा मारभावारवारी करे वीरहीरोषिते सारसारी ॥ १३ ॥
अवचूरिः ।
6
इतकोपभा च एकइतकोपभा एवं विधायै मायै - रामलक्ष्म्यै अडति - उद्यमं कुरुते इत्येवंशीलः । परतः स्त्रीपुंवत् ० ' ( सिद्ध० ३।२।४९) इत्यादिना पुंवद्भावात् हस्वत्वे एकहत कोपभमाडी । पुनः किंरूपोऽहम् ? 'मेरुतुङ्गगुरुवाणिसुमाडी' मेरुतुङ्गगुरूणां श्रीमदञ्चलगच्छाधीशश्रीमेरुतुङ्गसूरीन्द्रगुरुपादानां वाणि- वाणीं सुष्ठु - अतिशयेन मलते - धारयतीत्येवंशीलः । तेषां शिष्यलेशत्वात् गुरुवचनधारणत्वात् सकलश्रेयोऽवाप्तिरिति । गुरुमन्तरेण चाद्भारको दुराप इति युक्तं निजगुरुनामग्रहणम् । तद्वचनधारणं च । रसना अलसा सती भगवतः स्तुतौ कथं उत्साहिता ? इति तदाह
6
"
6
इत्यत्र
मूके !
"
हे मूके ! ' हि ' स्फुटम् । अड - उद्यम कुरु, कथमलसा सती तिष्ठसि ? हियड ' इवर्णादे० ' ( सिद्ध० १।२।२१ ) इत्यनेन अग्रे यत्त्वं दधियेतत् मधुवेतत् इति वचनात् । तथा हे आमन - वद, कथं मौनमाधाय तस्थुषी ? इति द्वादशपचार्थः ।। १२ ।। [ इशीभाविभोऽलीकहीन ! अह मोरीकर उवीनतीरङ्गत उ सफल ! घोरी । दयालुनवामारभावारवारी करे वीरहीरोषिते सारसारी ॥ ]
'अह पूजायाम् ' हे अलीकहीन ! - हे असत्यरहित ! मा ऊरीकुरु - मां स्वीकुरु । सेवकतया इत्यर्थः । विस्वरूपस्त्वम् ? ' इसीभाविभ: '
6
9
— शीभृङ् बीभृङ् शल्लि कथने' शीभनं शीभा ' क्तेऽटो ० (सिद्ध० ५।३।१०७ ) इत्यः । इशीभा - कामकथा तस्या न विद्यते विभा यत्र सः, इशीभाविभः । शसयोरैक्यम् । ' क्वचिच्छसयोः ' (
)

Page #316

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
१३९
अवचूरिः। इति वचनात् । तथा अव ' उवीन ! तीरङ्गतः।' ऊः-प्रीतिः, आ-ईषत् ऊः उः तस्याः स्वल्पप्रीतेः, उवि-वृद्धिविषये इन !-स्वामिन् ! प्रभो ! क्षम इति यावत् । 'तीरम् ' संसारसागरपारं गतः-प्राप्तः, 'उः' सम्बोधनार्थः । तथा हे सफल ! । धोरणं धोरः-गतेश्चातुर्य स विद्यते यस्यासौ 'धोरी' गजगतित्वात् । डुकृग करणे ' इति धातोः प्रकृतेर्यथा उप्रत्ययस्तथा शिवप्रत्ययाऽपि । एवमुक्तत्वात् 'उरीकर उवीन' इत्यत्र एवं सन्धिः । अउ माडीति पदेन उरीकुरस्थस्याकारस्य उकारे लुक् । ततः 'ऊरीकरो' इति रूपम् ' ओदौतोऽवाव ' (सिद्ध. १।२।२४ ) इति पदेन निमित्तभूतेन उवि उ फरीकरो उकारस्य अव 'स्वरे वा ' (सिद्ध० १।३।२४ इति वलोपः इति सिद्धं हरीकर उवीति । 'अहं' इति पूजार्थो मङ्गलाथै स्तुतिपरिसमाप्तौ गृहीतः । स्वामिना स्वीकृते यज्जातं तदाह-दयया लूनाः-छिन्ना वामाः-प्रतिकूलाः करदृष्टयादिना आरभावाः-क्रूरग्रहमङ्गलरूपाः अरयो-वैरिणो यया सा 'दयालूनवामारभावारिः। एवरूपा वारी-सरस्वती 'वारिर्घव्यां सरस्वत्याम्'
(हेम्यने० का० २. श्लो० ४४४ ) __ इत्युक्तेः । सा सर्वजनप्रसिद्धा ई-लक्ष्मीः करे-हस्ते उषिते-वसतः स्म, हस्तगते सजाते इत्यर्थः । किंरूपा लक्ष्मीः ? ' आरसारा ' अरीणां समूह आरः तं सारयति-निर्गमयतीति आरसार् । ममेति शेषः । विषमवृत्तषु द्वयाश्रयादिषु क्वचित् क्वचित् साध्याहारवचःप्रयोगदर्शनात् इह क्वचित् तत्प्रयोगो न दोषाय इति । यदि भगवान् प्रसन्नस्तर्हि लक्ष्मीसरस्वत्यो हस्तगते स्यातामिति किं चोद्यम् । 'वीरहीर ' इति जिनसम्बाधनम् । वीरेषु-सत्पुरुषेषु हीरः-वज्ररत्नम् ॥
इति त्रयोदशपद्यार्थः ॥ १३ ॥ __. इति समर्थितः स्तुत्यर्थलेशः ॥

Page #317

१४०
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीसिद्धान्तरुचि
[ ३२ ] श्री पूज्य श्रीजिनभद्रसूरिशिष्येण सिद्धान्तरुचिना कृतं गुप्तभेदालङ्कृतं
श्रीजयराजपुरीशश्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
शश्वच्छासन वैरिदानव वधूवैधव्य दानोद्गतं
गीतं किन्नरकिन्नरीभिरभितो यस्य प्रतापं मुहुः | श्रुत्वा तेsपि कुलाचलाः परिलसन्नीलप्ररोहच्छलाद्
रोमाञ्चं दधते स मे जिनपतिः श्रीआश्वसेनिः श्रिये ॥ १ ॥ यन्नाममन्त्राक्षर जापलेशाद् भव्या भवन्त्येव चिरं महेशाः । तं गुप्तभेदेर्भुवनाभिरामं श्रीपार्श्वनाथं विनुवामि कामम् ॥ २ ॥ परेभ्यो जिनेभ्योऽपि वृद्धचै जिनेशस्त्वदालोकनोत्काधिकं स्याद् विशिष्या । न पूर्णोऽपि वार्णोऽधिरिंदूदयार्थी न वेलाग्रहार्थं न वेलासु भूयात् ॥ ३ ॥ [ कर्तृगूढम् ] तदा मन्दरं गत्वरायुर्जनस्ते स्तुतेस्तात ! चेच्छित्तिविच्छित्त्यतुच्छः । न किं चात्र दारिद्र्यमुद्रादरिद्रो भवेन्निर्धनः कामधेनुप्रधानः ॥ ४ ॥ [ कर्मगूढम् ] प्रसीद देवात्मपदाश्रयं श्रिया त्रिलोकलोकेतरलोकितस्थिते ! | त्वदेकरागस्य ममेदमान्तरं कदापि किं योजयितुं त्वमर्हसि ॥ ५ ॥ [ करणगूढम् ] विदेकचित्तं चरितोच्च ! चारुचारित्र ! चक्षुर्विषयीकृतस्त्वम् । मां मुक्तिकान्तस्पृहयालुमेव त्रायस्व विश्वेश्वर ! विश्वमूर्ते ! ॥ ६ ॥ [सम्प्रदानगूढम् ]

Page #318

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
१४१
कृता देव ! वामाभुवस्ते स्तुतिर्न भूतं भयं भूरिभव्येषु तेषु । तदन्तर्गन्तं लोलचक्षुःकटाक्षैः क्षतं वीक्ष्य किं मामुपेक्षां करोषि ? ॥७॥
[ अपादानगूढम् ] भवेतां पदौ सर्वदौ सर्वदा ते स्तुतौ तात ! सैषा स्तुतिस्ते न सम्यक् । यदेते न रोगं न चानिष्टयोगं न चेष्टैर्वियोगं लभन्ते कदापि ॥८॥
[सम्बन्धगूढम् ] जिन ! रुचिरमणीनां भूषणानां भरेणाभिनवलवणिमाब्धेऽप्रस्थितेनास्पदेन। तव चरणनखानां नाकिनाथेन नम्रोन्नतमुकुटगलच्छोणाश्मनां मोह ऊहे ॥
[आधारगूढम्] येन ते चरणपर्युपासिनाऽभावि भाविशिवभूविलासिना । तेन सा त्रिजगती स लोचना लोचना किमपरास्तशोचना ॥ १० ॥
[ सम्बोधनगूढम् ] पर्वतात् धीरिमाधारो गम्भीरो वारिधेरपि । दानशौण्डोऽम्बुदेभ्योऽपि देवो वश्चित्तचिन्तितम् ॥ ११ ॥
[क्रियागूढम् ] आनन्दरोऽरुचिरपातककूटकालः क्षिप्तस्त्वयावनतदेव ! नयाश्रितस्त्वम् । किं पूर्यते मम स तेन गुणोर्भिमालिनोंवैरितस्त्रसति यो भजते हितात् ___त्वाम् ॥ १२ ॥ [ सप्तकारककसम्बोधनैकक्रियाद्विकर्मगूढम् ] ये भजन्ति नियतं त्रिकालवित् त्वां नवात्मभिमतांस्तनोषि किम् । देव ! सेवकमिमं विभालयं किं निभालयसि नो भवालयम् ॥ १३ ॥
[ पादगूढम् ]

Page #319

श्रीमनस्तोत्रसन्दोहे
श्रीसिद्धान्तप
नाथ ! ते पदपयोजदर्शनं पूर्वपुण्यविभवेन यो जमः । दर्शनं सुपदताप नाथते पूर्वपुण्यविभवेन तासु न ॥ १४ ॥ [ द्विपादगूढम् ]
.१४२
सन्दोहापोहकारी मदमदनगजे केशरी सारवाक्यो निर्वाणं सम्प्रयातो वृजिनगणभवामापदां पिष्टिसज्जः ।
यो नित्यं वन्द्यमानः सुरनरविसरैर्नागचिन्हः परघ्नो नन्द्याद् व्याधिप्रमन्था मुकुरसममुखः पार्श्वराट् कृष्णतेजाः ॥ १५॥
[ श्लोकगूढम् ]
श्लोकश्चायम् -
संसारवासनिर्नाशकरणं परमं जिनम् ।
यो वन्दते सकृदपि स निधिः सुखसम्पदाम् ॥ १६ ॥ इत्थं मया कम्रकवित्वपङ्क्तिकर्पूरपूरैर्महितः सुयुक्तिः । जीरापुरीशः सुखमातनोतु स्वकीयसिद्धान्तधियं धिनोतु ॥१७॥ ॥ इति गुप्तभेदैः श्रीजयराजपुरीशपार्श्वजिनस्तवनम् || कृतं श्रीपूज्य श्री जिनभद्रगणिशिष्येण पं० सिद्धान्त रुचिगणिना ॥

Page #320

विरचिवम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
awww
[३३] श्रीजयराजपल्लीमण्डनश्रपिार्श्वजिनस्तवनम् ।
(शर्मस्तवाऽपराभिधानम् ) +शर्म प्रयच्छ सुदशर्म तदेव शर्म शर्मासारविदशर्मवितानशर्मन् । शर्मप्रभासितसुशर्मनरेशशर्म शर्मप्रनिर्मितसुशर्मपुरेशशर्म ॥ १॥ शर्मय॑सन्नतकशर्मदहृद्वशर्म शर्मज्जनास्तकुदशमलसद्वशर्म । शर्मर्मभेदकुलिशमहिमालिशर्म शर्मध्यनिर्मितदिशर्म यशोभृशर्म ॥२॥ शर्म श्रियोऽस्मि कुलशर्म च जातिशर्म शर्म श्रुतस्य बलशर्म च कीर्तिशर्म । शर्म प्रियस्य सुतशर्म कलत्रशर्म शर्मप्रभुत्वजनशर्महभेन्यशर्म ॥ ३ ॥ शर्म प्रसिद्धहरिशर्म सयज्ञशर्म शर्मप्रभूतगुणशर्म ससोमशर्म । शर्म प्रशस्य जयशर्म सदेवशर्म शर्मप्रणूत जयशर्मपुरस्थशर्म ॥४॥ शर्मप्रदः सकलशर्मकरोऽस्तु शर्म शर्मप्रकाश्यमलशर्मकृतेऽस्तु शर्म । शर्म प्रथो ग्रथितशर्म सुमोऽस्तु शर्म शर्मक्रमाशिषि सशर्म....शर्म॥५॥ शर्मत्वदा विदुरशर्म पणाद्यशर्म शर्मत्वशर्म तरशर्मतमित्विशर्म ।। शर्म प्रभास्वदिनशर्म वदायिशर्म शर्मत्वकाम्ययनशर्म मुखानि शर्म ॥६॥ शर्म प्रभो! प्रियमशर्म न किं त्वशर्म शर्मश्रियो नृपतिशर्म सुरेन्द्रशर्म । शर्मप्रधानतमशर्मद मुक्तिशर्म शर्मत्वभागसदशर्मद देहि शर्म ॥ ७ ॥ शर्मत्तचन्द्रसदृशर्मह यास्यशर्म शर्मच्छिदा कुसुमशर्मदनादिशर्म । शर्मत्स्यसृज्जलधिशर्मणि नेत्रशर्मशर्मत्युपास्य शुभशर्मरकाद्यशर्मन् ॥८॥
+ वृत्त्यावभावात् दुष्करः पदच्छेदः ।

Page #321

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीमहेन्द्र
शर्मप्रदानिशमशर्मवतामशर्म शर्मन्ननन्त तमशर्म शिवस्थशर्मन् । शर्मप्रराहि सुरशर्म मनुष्यशर्म शर्मप्रमोच्य भवशर्म तदाश्वशर्म ||९|| शर्म श्रितातुलमशर्म ममानुशर्म शर्मप्रधावितमशर्म मनः कुशर्म । शर्मक्षयि प्रतनुशर्म वहाप्यशर्म शर्मत्विदं हि शिवशर्म नुवेत्य शर्म ॥ १० ॥ इत्थं श्रीजयराजपल्लिनगरी सीमन्तिनीशेखरः श्रीमत्पार्श्वजिनेश्वरः सविजयप्रौढप्रभावाकरः ।
१४४
शर्मप्रौढपदत्रिरूपकलितायन्तान्तरालाखिल
प्रोल्लासिक्रमवृत्त.... विनुतः सम्पद्यतां शर्मणे ॥११॥
[ ३४ ] श्रीमहेन्द्रमृरिसत्रितंश्रीजीरिकापल्लीतीर्थालङ्कारश्री पार्श्वनाथस्तवनम् ।
प्रभुं जीरकापलिवली वसन्तं लसदेहभासेन्द्रनीलं हसन्तम् । मनः कल्पितानल्पदानैकदक्षं जिनं पार्श्वमीडे कलौ कल्पवृक्षम् ॥१॥ बुधा रत्नभूताः सुधासारवाचः क्व ते मन्दधोः क्वाहमेषोऽल्पकाचः । तथापीश ! भक्तिस्तु मां मौनमेषाऽधुना मोचयत्येव मान्त्रीव लेषा ॥ बुधानां गिरस्तुष्टुवुर्यं महार्थी ममाज्ञस्य कास्तत्र चैता अपार्थाः । विहायोऽध्वना येन वा वैनतेयः प्रयातः स किं चाटकैरण हेयः ! ॥ पुरा भूषणे दूषणे निर्विशेषा परिस्पृश्य मिथ्यात्वमातङ्गमेषा । मतिमैं जिन ! ध्यानतीर्थेषु शान्ताऽधुना स्नातु शुध्यै सतीवातिकान्ता ॥

Page #322

सूरिसूत्रितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । १४५ कुदेवान्तराणां कृता चाटुदाऽऽशी रसज्ञे! रसज्ञाऽपि किं वञ्चिताऽऽसीः । तव क्षारनीरैर्यतो नो पपाथ त्वमग्रे सुधाभं जिनस्तोत्रपाथः ॥ ५ ॥ क्षमासिन्धुरेकोऽपि निर्द्वन्द्वभावस्वमेवारुणः सप्रतापप्रभावः । अमित्रं जगज्जैत्रमुर्वीशमोहं तवार्हन् ! स्तवायाभवं मागधोऽहम् ॥६॥ शिवश्रीकृते त्वद्विना वीतरागान्महेत् कः सुधीरन्यदेवान् सरागान् । अपास्यामृत कोऽत्र वा तृन्छिदाऽलं पिबेदारनालं दहत्कण्ठनालम् ॥ नमस्ते विभो ! विश्वविश्वकभर्ने नमस्ते समस्तापदापातहर्ने । नमस्ते चिदानन्दकन्दाम्बुदाय नमस्ते गुणातीतसङ्ख्यार्बुदाय ॥ ८॥ नराः किन्नराश्चामरा यस्य सेवाममी कुर्वतेऽखर्वगर्वा न के वा। द्युताः सम्पदः स्वं पदं याचमानाः प्रसादे सदापीशितुः सावधानाः ॥ गराध्मातदाः प्रसर्पन्ति सर्पा न मर्माविधो भूभुजां वावसर्पाः। निबद्धावनीविग्रहाः कुग्रहा वा घनोच्छृङ्खला नो खला दुष्टभावाः ॥१०॥ स्फुटं चौरिकावृत्तिशूरा न चोराः क्षुधाग्रस्तलोकाः समा नापि रोराः । यमस्यैव दूताः प्रभूता न भूता न देहेऽपि रोगाश्चिरं वाऽनुभूताः ॥ मदोन्मत्तकोपोद् धुराः सिन्धुरा वा न च व्याघ्रसिंहा महाघोररावाः । न दावानला भूरिजिह्वाकराला न वाऽऽतङ्कदा वार्द्धिकल्लोलमालाः ॥ महाकोपकालानला भूमिपालाः सशस्त्रा न योधाः कलौ भीमभालाः । पुरस्तस्य पीडाहराः शुद्धवर्णा विभो ! येन जप्ता भवन्नामवर्णाः ॥
- चतुर्भिः कलापकम् । तदैकव वामोदरस्थेन देव ! त्वया राजिता रत्नगर्भा नवैव ।
यतस्त्वत्समं कापि पुण्यं न माता पुरासूत पुत्रं पवित्रावदाता ॥१४॥ ..... स्तवायाऽभवं नाथ ! ते मागधोऽहं । इति भाति ।
-

Page #323

१४६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीमहेन्द्र
पुरी मे हर्षान्ननर्त्ति काशिर्भवज्जन्मनि प्रस्फुरत्सौवराशिः । चलद्वैजयन्ती करैर्मन्यमाना कृतानुग्रहं पावनं स्वं समाना ॥ १५ ॥ धराधीश्वरस्याश्वसेनस्य गेहे त्वयीशागते पुण्यलावण्यदेहे । सुदीपोत्सवोऽपि माङ्गल्यरूपे जने विश्वरूपे सदोद्योतरूपे ॥ १६ ॥ ग्रहाः कौतुकेनेव यद्रष्टुकामा ययुः स्थानमुच्चं समस्ता अवामाः । क्षणे जन्मनो ज्ञानलक्ष्मीसनाथः शिवं मे स दद्याज्जिनः पार्श्वनाथः ॥ पपौ स्तन्यमन्याभवत् यो न मातुः स्मितैरेव सा तेन सम्प्रीणिता तु । ययौ वृद्धिमङ्गुष्ठपीयूषपोषैः शिशु फलैवामृतैरस्तदोषैः ॥ १८ ॥ क्षमायां द्विधा मन्दमन्दं दधानं पदं वोदय मातापि यं सावधानम् । हृदीदं दधौ जङ्गमः कल्पवृक्षः कथं मेऽङ्गणेऽसौ नमद्देवलक्षः ||१९|| विभुः शैशवे हेलया नागराजं ज्वळवन्हितोऽमोचयदाहभाजम् । कृपालुश्च यः प्रापयामास ऋद्धिं स मे पार्श्वनाथः क्रियात् कार्यसिद्धिम् ॥ क्षमोsपि प्रभुयैवने राज्यभारं वितृष्णो न शिश्राय जानन्नसारम् । किल ज्ञानवान् यो महानन्दलुब्धः कथं सोऽल्पऋद्धया भवेद् विप्रलुब्धः॥ ततिर्योषितां रूपतो या घृताची निरस्ता समस्ताऽपि चाशापिशाची । त्वया मोहमल्लं पराजित्य देवाऽनिशं तेन मे स्वत्पदद्वन्द्व सेवा ||२२|| कथं प्राणिति प्राणवन् मोहजेतुः पुरस्ते स लोभद्विषस्तस्य केतुः । हते वा नृपे सेवकस्तत्सपक्षः किमु स्यात् प्रभूणां न वध्यो विपक्षः ॥ गृहे सुव्रतोऽपि व्रतं यद् त्वमीशाग्रहीरत्र हेतुं तु के वक्तुमीशाः ? परं वाक्यदश्वमाचार एष त्वया भाविनां भाविनां लन्धरेषः ॥२४॥

Page #324

सूरिविरचितम्] श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् । १४७ कलौ नाम शैले सरः कुण्डमस्ति स्वयम्भूर्भवांस्तत्तटे स्माविरस्ति । तदासन्नभूपालभक्त्येति चित्रं पवित्रं च तद् वेद कस्ते चरित्रम् ? ॥ तडित्पातघातस्फुटच्छैलशृङ्गास्तरत्तलनीला लुठद्ग्रावशृङ्गाः । अदभ्राभ्रगर्जाहृतप्राणिताशाः स्फुरदर्दिनासाररुद्धाखिलाशाः ॥ २६ ॥ तवांहोमठाः कामठा वारिवाहा न निर्वापयामासुरापूर्णवाहाः । स्वचेतोऽभ्रकागारगं ध्यानदीपं भजन्तं चिदानन्दसौख्यं समीपम् ॥ यदूर्व फणाः सप्त नागाधिराजः स्फुरद्रत्नचूडा बभुर्भक्तिभाजः । विजित्येवतानारकान् दुर्गभारीन् सदोपा ध्वजा उच्छ्रिता दुर्गमारीन् । विधोर्येन्महो यच्च वा चण्डभानोर्मणीनां तु यच्चाविरासीत् कृशानोः । अहो यन्महो ज्योतिषां विश्वभर्तः ! स सर्वोऽपि ते ज्ञानतेजोविवर्तः ॥ भवाम्भोनिधौ कर्मणां भीतिभीतस्तवाज्ञान्तरीपं हि पुण्यादभीतः । कृपालो ! नृपालोकमार्गाध्वनीनं ततो मामवाऽनाथमेनं सुदीनम् ॥३०॥ त्वया देव ! जिग्ये पुरा यस्तपस्वी सकोऽनङ्गवीरोऽधुना किं तरस्वी ? महामोहराजो बले जायते न तृणेढि श्रितानाशुगैस्तेन तेन ॥ ३१ ॥ समाधिं निधिं हे मनस्त्वं गृहाण स्वोर्गत्यदुःखं समस्तं मुषाण । अनङ्गादिनागैर्नभोनीलिमाभैः सदा रक्षके पार्श्वनाथे च मा भैः ॥३२॥ तवास्याम्बुजे यो मनश्चञ्चरीकः पपावाधिवात्याभरात् कान्दिशीकः । कणेहत्य लावण्यपीयूषपूरं स कृष्णोऽन्यतः श्वेतपक्षोऽस्तदूरम् ॥३३॥ उचलत्क्रोधदावानलं मानगोत्रं छलाशापिशाचीकुलाकीर्णगोत्रम् । महालोभदुःपूरगर्ताकरालं रसोत्तालपञ्चेन्द्रियव्यालमालम् ॥३४॥ महामोहपल्लीशशोकादिभिल्लं तमस्तल्पसङ्कल्पजल्पाच्छभिल्लम् । कलिश्राद्धरामाशिवाघोररावं रटच्चाटुवाचाटदोषाटदावम् ॥ ३५ ॥

Page #325

१४८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीभुवनसुन्दर
परिभ्रम्य भीमं भवारण्यमापं सरस्वत्युपान्तं विभो ! ते दुरापम् । अपामागमं चामृतं यद्वरीयस्ततो मे पदं निर्वृतेन दवीयः ॥३६॥ सुधावर्षिणी वक्त्रचन्द्रप्रभा ते सदा भासमाना स्मृता सुप्रभाते । मनो मोदयन्मे परं दृक् चकोरस्तदा नाप तृप्तिं विषादः स घोरः ॥ तवाज्ञामहं मौलिमौलिं सयत्नं परागं पदाम्भोजयोर्भालरत्नम् । गुणोत्कीर्त्तनं कण्ठभूषामपारं स्मृतिं नाथ ! दध्यामुरस्तारहारम् ॥ प्रपा शीतला ते कृपा जीवलोकेऽभ्रमं त्वत्समं यत्परं नालुलोके । मनः पापतापाध्वखेदावभग्नं जगत्रातरत्रात एवाद्य, लग्नम् ॥ स्मृतौ मानसं निर्मलं मन्यमानः प्रभोदर्शने दर्शने स्वे पुनानः । नतौ भालदुर्वर्णवल्लीं लुनानः स्तुतौ स्यामहं वावदूकाभिधानः ॥४०॥ पुरो दह्यमानागुरुस्तोमधूपभ्रमद्धूममालोक्य रूपैकभूप ! | तवेन्दोवरश्याममूर्त्तेर्हताशः कलिर्देशनाशं ननाश श्रिताशः ॥ ४१ ॥ सतीवास्ति रत्नत्रयी रागरोषादिभिर्दस्युभिर्मुष्यमाणापदोषा । प्रमत्तस्य मे त्वद्विधेयस्य तारं पुरः पूत्करोम्येष ते तामवारम् ॥४२॥ भवेच्चेन्मुखे लोललोलासहस्रं तथा जीवितं पूर्वकोटीरजस्रम् । स्तर्वैर्नव्यनव्यैः स्तुवे चेदुदारं ततोऽपीश ! तृप्तो मुदामस्मि नारम् ॥ प्रकृष्टाणवः सन्ति यावन्त एते त्रिलोकीगता मोघितानङ्गहेते ! । तवांही प्रणन्निर्ध्नि तत्संख्य वारं ततोऽपीश ! तृप्तो मुदामस्मि नारम् || एवं देवाधिदेवं प्रतिदिनमपि यो जीरिकापल्लिरानं
पार्श्व स्तौति त्रिसन्ध्यं त्रिदशविटपिनं भक्तिभाजामवन्ध्यम् । विश्वा विश्वाद्भुतास्ता नवनिधिरुचिरा ऋद्वयः सिद्धयो वा तस्योत्सपैति पुंसः सपदि जगति याः श्रीमहेन्द्रस्तवाहः ॥ ४५ ॥

Page #326

सूरिप्रणीतम् ]
१४९
श्रीजीराउलीपार्श्वस्तवनम् ।
[३५] श्रीभुवनसुन्दरसूरिप्रणीतं
श्रीजीराउलीमण्डनश्रीपाश्वजिनस्तवनम् ।
श्रीणां पदं सपदि दुर्विपदं विजेतुं 'पार्श्वप्रभुं । सकलमङ्गलकेलिहेतुम् । जीराउलीनगरमण्डनतारहारं तं संस्तुवे त्रिजगदभ्युदयावतारम् ॥१॥ वन्दारुसादरसुरेश्वरमौलिमौलिमाणिक्यमांसलमरीचिचयाम्बुभासि । देव ! त्वदायचरणाम्बुरुहे मदीयं चेतो मधुव्रतकलां कलयत्यजस्रम् ॥ सौवर्णपूरुषसुरद्रुमहाप्रभावधिक्कारकारिणि सुवारिणि दुःकृताग्नौ । त्वदर्शने भवति तीर्थकरे हितार्थसार्थस्तरुर्मम फलेग्रहिरव भावी ॥३॥ श्रीमज्जिनेश्वर ! तव स्तवनप्रभावाल्लप्स्येऽहमुज्ज्वलगुणप्रभवां प्रतिष्ठाम् । प्रातः सहस्रकिरणारुणकान्तियोगात् प्रोत्फुल्लमुल्लसति पङ्करुहं न किं वा।। रागादिवैरिनिकरः परितोऽपि पीडात्रीडावहो मम समस्ति जगत्रयेश!। तत्रायकस्त्वदपरो नहि कोऽपि विश्वे त्वामेव देव ! तदहं शरणं
श्रितोऽस्मि ॥ ५॥ अन्येऽप्यमी हरिहरप्रमुखा जिनेंद्र ! सन्त्येव तेषु न मनो मम लालगीति। चिन्तामणावनणुदातरि वाऽऽप्यमाने कः काचखण्डमुररीकुरुते मनस्वी।। मुक्तिं न दातुमलमन्यसुरास्त्वमेव तद्दानशौण्डमतिरस्यरिवलाङ्गभाजाम् । • त्वत्सेवकोऽहमपि देव ! ततस्तदर्थी त्वामेव विश्वजनवत्सलमाश्रयामि ॥
विश्वप्रभौ सकलदातरि विद्यमाने देवे भवत्यपि परे परमार्थशून्याः । - दुर्देवतान्यपि भजन्त्यथवा विहाय द्राक्षावणानि करभाः कलयन्ति
निम्बम् ॥ ८॥ - त्वदर्शने भवति भास्वरधर्मवृद्धिधर्मप्रवृद्धिवशतस्तव दर्शनं च। .
स्वर्भूर्भुवःप्रणतपादपयोरुहेत्यन्योन्याश्रयं मम निराकुरु देवदेव ! ॥

Page #327

१५० श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरलोकेशताहयगुणं प्रगुणं स्वयम्भूभृत्युञ्जयत्वमपि शङ्कर एष देवः ।.. लक्ष्मीपतिश्च पुरुषोत्तमतामवापुस्त्वत्पूजनस्तवनसंस्मृतितो जिनेन्द्र ! ॥ सच्चित्रवल्लिसुरधेनुसुपर्ववृक्षस्वःकुम्भमुख्यशुभकारिपदार्थसाथैः । आराधितैर्य इह सौख्यभरो नृणां स्यात् त्वन्नामसंस्मरणतः स भवेदनन्तः॥ रागादयः प्रबलकष्टकरा हि तावत् तावच्च संस्मृतिपरिभ्रमण महीयः । पीयूषवृष्टिकलया तव देव! दृष्टया स्पृष्टो न यावदयमङ्गिगणः सहेलम्॥ इन्दुः सुधानिधिवपुः कलकान्तिकान्तं भानुः समग्रजगतीतलभासकत्वम् । इन्द्रादयोऽपि परमेश्वरतामवापुस्त्वद्ध्यानतः सकलवाञ्छितदानरक्ष ! ॥ ते चक्रिणः स्फुटचतुर्दशदीप्ररत्नभास्वन्निधानतुरगेभसवृद्धिबृद्धाम् । यत्प्राज्यराज्यकमलां विमलां लभन्ते तत्तावकीनचरणार्चनजः फलांशः ॥ नारायणा हलधरप्रमुखाश्च भूपा रूपातिशायिवपुषः सुखसन्ततीद्वाः। भोगप्रयोगसुभगं सुखमाप्नुवन्ति तत्ते मताश्रयणजोऽतिशयांश एव ॥ गङ्गाजलेषु विलुठन्तु पठन्तु वेदान्
ध्यायन्तु किञ्चिदथ भान्तु तपस्क्रियाभिः । देवान् नमन्तु विरमन्तु भवात् तथापि
__ त्वद्ध्यानशून्यहृदयेषु विभो ! न मुक्तिः ॥१६॥ तेपे तपो न समयोऽपि समो न पेठे नेमे न तीर्थमथ दानगुणे न रेमे । कश्चिन्नरैरलसमूर्तिधरैस्तथापि त्वद्ध्यानतः शिवपदं जिनराज ! लेभे ॥ स्वान्यप्रकाशकरणप्रवणस्वरूपं यल्लक्षणं निजगदे जगदेकनाथ ! । भास्वत्प्रमाणयुगलस्य जिन! त्वयेदं बाभाति सत्यमपरं तु न युक्तियुक्तम्।।

Page #328

सूरिप्रणीतम् ] श्रीजीराउलीपार्श्वस्तवनम् । १५१ मच्चेतसस्तव गिरश्च सदाप्यभावमन्योन्यपूर्वकमपास्य जगन्नमस्य ! । तादात्म्यमेव कुरु येन विभो ! भजेयं तत्तावकीनपदमभ्युदयावदातम् ॥ यास्यत्ययं कुगतिमेव कुकर्मकृत्त्वादित्येष हेतुरिह लक्षणलक्षिताङ्गः । सिद्धोऽप्यसिद्धपदवीमयते यतीश ! त्वद्ध्यानबन्धुरतरस्य नरस्य सद्यः।। भास्वत्प्रमाणयुगलोज्ज्वललोचनश्रीर्देव ! त्वया सदसदात्मकवस्तुरूपः । स्याद्वाद एष निहितः प्रणिहन्ति सद्यः कण्ठीरवः
कठिनवादिमदद्विपेन्द्रान् ॥२१॥ कालाद्यभेदवशतो युगपत् समग्रादेशात्मिका निगदिता खलु सप्तभङ्गी । स्वामिन् ! प्रमाणवचनं भवतेयमाशु वादे ददाति विजयश्रियमेव पुंसाम् ॥ वस्त्वंशमात्रकथनादसमप्रभावादेशात्मिका नयवचःशुचिसप्तभङ्गी । स्यादेवकारकलिता भवता न्यगादि या सापि देव !
- कुमतद्विपराजिसिंही ॥ २३ ॥ एकत्र वस्तुनि जनिस्थितिनाशरूपैः कालत्रयेण गुणितैः स्वपरत्वयुक्तैः । भङ्गैस्त्वयोक्तमवगच्छति वस्त्वनन्तधर्मात्मकं प्रवरधीधन एव नाऽन्यः।। उच्चारितेऽपि तव नाम्नि विपद्विनाशः सम्पद्यते सपदि सम्पदपि प्रकृष्टा। मुक्त्यङ्गनाऽपि वृणुते तदयं जनौघो रात्रिंदिवं स्मरति देव ! तदेव हर्वात्।। जन्मक्षणे तव विभो ! सुरसुन्दरीणां
नाट्यत्रुटत्प्रवरहारलताच्युतैस्तैः । सद्रत्नमौक्तिकगणमहिलेव मेरो
भूः काञ्चनीसुभगतां समवाप सद्यः ॥ २६ ॥ ब्रह्मात्मकं परमसौख्यमयं प्रधानै___श्वर्य कुकर्मरहितं सहितं गुणौधैः ।

Page #329

M
१५२ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीभुवनसुन्दरत्वद्रपमेव समवेक्ष्य निजस्वरूपं
ते योगिनस्तव पदं भगवल्लभन्ते ॥ २७ ॥ त्वद्गोत्रमन्त्रवरवर्णततिं स्वकीये
हृत्पङ्कजे प्रवरपत्रततौ निधाय । यो ध्यायति त्रिजगदीश्वर ! तस्य पुंसो
वश्या भवन्ति सकला अपि सिद्धयस्ताः ॥ २८ ॥ सालत्रयान्तरतिशुभ्रतरातपत्रं
सिंहासनस्थममरेश्वरसेव्यमानम् । त्वां भासुरातिशयमाशयदेशमध्ये
ध्यायनरो भवति भाजनमीशतायाः ॥ २९॥ निःस्पर्शरूपरसगन्धमजन्ममृत्यु
सिद्धं निरञ्जनमनन्तचतुष्टयाड्यम् । यश्चिन्तयत्यविरतं तव रूपमीदगू
देव ! ध्रुवं पदमसौं लभते क्रमेण ॥ ३० ॥ चौरा इव प्रबलरोगगणा जिनेन्द्र !
___ त्वद्ध्यानभानुवशतः प्रलयं प्रयान्ति । पद्माकरा इव शुभप्रकराः श्रयन्ति
___ प्रोल्लासमाशु पुरुहूतनमस्कृताङ्ग्रे ! ॥ ३१ ॥ श्रीसोमसुन्दरगुरूत्तमसूरिराजशिष्याणुना भुवनसुन्दरसूरिणा त्वम् । देव ! स्तुतः प्रवरभक्तिभरेण दद्याः सानन्दशाश्वतपदाभ्युदयस्य लक्ष्मीम् ॥
इति श्रीजीराउलिमण्डनश्रीपार्श्वनिनस्तवनम् ।
भट्टारकश्रीभुवनसुन्दरसूरिकृतम् ॥

Page #330

सूरिसन्दृब्धम् ] श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम् | १५३
[ ३६ ] श्रीभुवन सुन्दरसूरिसन्दब्धं श्रीजीराउलीमण्डनश्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
श्रियः क्रीडागेहं रुचिरुचिरदेहधुतिभरं त्रिलोकीविख्यात प्रकटपटुमाहात्म्यविभवम् । स्तुवे जीरापल्ली युवतिगुरुमल्लीयमुकुटं
प्रभुं श्रीवायं प्रणवमयताध्येयमनिशम् ॥ १ ॥ तव ध्यानं स्वामिन्ं ! विदधति सदा येऽधिमनसं
न सन्देहस्तेषाममरनिकरः किङ्कर इव । भुजिष्यीभावं सा भजति नृपतिश्रेणिरपि च
प्रभो ! होकारात्मन् ! जनततिरतस्त्वां श्रितवती ॥२॥ सुपर्वद्रुश्रेणीसुरवरगवीनामनुपमः
सुधाभुक्कुम्भादेरपि च महिमा विश्वविदितः ।
भवेत् खद्योतश्रीर्यदुरुमहिमादित्य पुरतः
प्रभो ! श्रीबीजात्मन् ! स भव भविनां त्वं सुखकरः ॥
सदाप्यर्हन्तं त्वाममरपतिसंसेव्यचरणं
चतुस्त्रिंशत् प्रौढातिशयक मलोल्लासनरविम् ।
स्फुरद्रत्नस्वर्णप्रकरमयसिंहासनजुषं
श्रयन् भव्यः प्राणी भजति भगवंस्तत् तव पदम् ||४||
नमस्कुर्वे सर्वे हितसुखकरं त्वां त्रिजगती
-
शरण्यं सार्वश्रीयुवतिहृदये हारसदृशम् ।

Page #331

१५४ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरसुपर्वस्वाम्यालीस्फुटमुकुटकोटीतटलुठन्- ...
___ मणिज्योतिोत्यप्रवरचरणाम्भोजयुगलम् ॥ ५ ॥ प्रतिष्ठां पुष्यन्ते हरिहरविरिश्चप्रभृतयः ।।
सुपर्वश्रेणीशा अपि च यदवपुर्जिनपते ! । तव स्वामिन् ! पद्मानिलय ! कमलाभाङ्घ्रियुगली
___ सपर्या वर्यासौ सततविहिताहेतुरिह तत् ॥ ६॥ निषिद्धा सिद्धान्ते सकलममता यद्यपि विभो !
__ तथापि त्वं स्वामी जिनवर ! सदा मे नहि परः । मयेत्थं निर्णिन्ये तदियमुचिता तेऽपि भगवन् !
ममानुग्राह्योऽसाविति च करुणा सन्ततमपि ॥७॥ अकुण्ठाः श्रीकण्ठाच्युतविधिमुखानामपि चिदो
नदीयन्ते तेऽस्मिन् प्रवरतरविज्ञानजलधौ । त्वमेव ध्येयोऽतत्वमसि शरणं त्वं च सुखकृत्
ततस्त्वामेवाहं शरणमभजं दैवतनत ! ॥ ८॥ अहं याचे मुक्तिं न च हरिविरिञ्चप्रभृतयः
समर्थास्तां दातुं तदहममलं ते पदयुगम् । श्रितस्तत्त्वं विश्वाधिप ! सकलकर्मामयमलं
मलं हत्वा सद्यो वितर तरसा तां श्रितवते ॥९॥ प्रभूता भूताद्याः प्रबलतररोगा अपि तथा
तव स्वामिन् ! नाम स्मरणवशतो यान्ति विलयम् । प्रचण्डे मार्तण्डे स्फुरति यदि वा घोतितदिशा
समूहेऽतिव्यूहस्तिमिरनिकरस्य प्रभवति ॥१०॥

Page #332

श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम् । १५५
सूरि सन्दृब्धम् ]
प्रियप्राप्तेर्हेतुः सततमबलानामपि धरावनश्रीशोभाकृत् प्रवरसुमनः शालिफलदः । सदालिप्रोल्लासी सुखिततमपुंस्कोकिल ! लससालाभ देवत्वमसि सुरभिः प्रीतभुवनः ॥ ११ ॥ सद्यादोनाथो रचयसि मुदं सोमरुचिभिः
प्रताप श्रीपोषं प्रबलजडताशोषमपि च । मरुच्चक्रासेव्यः परिमललसच्चम्पकतति
जगदढौक्यात्रौघां जयसि भगवंस्त्वं तपऋतुः ॥१२॥ जिन ! त्वत्तो रम्या प्रभवति सरस्वत्यमृतदा
निमित्तं शस्यानां त्वमपि सकलानां जिनपते ! | त्वदायत्तः सर्वो भुवनजनतायाः सुखभरः
पयोदस्त्वं चित्रं हरसि सकलं मेघपटलम् ॥ १३ ॥ सदाशालिस्फातिर्भवति सफला साशु कविभिः
श्रिता त्वत्तः स्वामिन् ! प्रवरवृषपोषैकनिपुण ! स्फुरत्पद्मोल्लासिन् ! सकलभुवनानां कलुषता
निराकर्तुस्तत्त्वं जयसि शरदस्तुल्यमहिमा ॥ १४ ॥ सदा पुन्नागश्रीः प्रभवति विभो ! दुर्भगतमा
लभन्ते सौभाग्यं प्रसरति हिमाली जनततौ । जनः प्रौढज्योतिःपटलपरिषेबी स्फुटतमा
भावाद्यस्यासौ त्वमसि गुरुहेमन्तविभवः ॥ १५ ॥ पलाशानां पातं विदधति सदा पादपततौ
ofit स्वामिन् ! दोषाकरगुरुगवां नो प्रथयति ।
-

Page #333

१५६ . श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरसदानालीकालीर्दहति विलसत्कुङ्कमततौ
___ स्फुरत्कुन्दामोदे त्वयि शिशिरताऽसौ समुचिता ॥१६॥ जरासिन्धून्माथी नरकरिपुहा कामजनकः
स्फुरन्मायास्थानं प्रवरगुणगोपीवरतमः । सदानन्दोल्लासी जिनवर ! यशोदायकधनो
जगन्नाथोऽपि त्वं तदधिकगुणो रागहरणात् ॥१७॥ अनात्मानो भूमिरुह इह विना कर्म यदि भोः
श्रयन्ते वृद्धयादीन् फलमुखभुजां भाग्यवशतः। तदा वर्णिन्योऽपि स्वपतिकृतपुण्यातिशयतो
भजन्तामुत्पत्तिप्रभृति समयुक्तीक्षणवशात् ॥ १८ ॥ तदीया भर्तारोऽप्यथ च महिलाकर्मवशतो
जुषन्तां जन्मादिस्वकृतवृषजन्त्वादिविकलाः । सदापीत्थं यूथ्याः परमतगता युक्तिरहिता
विडम्बन्ते येषां त्वमसि नहि शास्ताऽस्तकुमते ! ॥१९॥ हराद् भूतो ब्रह्मा रचयति जगन्तीह किमसौ
हरेरेतानि प्राग् यदुरुजठरे सन्ति सततम् । बहिश्चेदेतानि प्रणयति हरिस्तन्न जगता
मभिव्याप्तेत्येवं त्वदपरकथा नाथ ! वितथा ॥ २० ॥ जगद्विश्रामाथ यदि पशुपतिः संहृतिविधा
वदृष्टं संरुन्द्धे प्रसतकरुणास्तन्न कुरुते । कुतो दुष्टादृष्टव्यथितवपुषः स्वक्रमजुषो
जनान्नित्यानन्दाननृतमिति नाथाऽन्यवचनम् ॥२१॥

Page #334

सूरिसन्दृब्धम् ] श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम् । समर्थः संहारे यदि पुररिपुश्चेतनमनाः
__ ककुप्कालाणूनां किमु न कुरुते संहृतिमसौ । स्वभावादुत्पत्तिस्थितिविलयिताभिस्त्रिपदिका
____ त्वयोक्ता या साऽतस्त्रिभुवनपतेऽर्थेषु घटते ॥२२॥ त्वया साई स्पों दधदतिगभीरत्वरमया
बभूवाभिक्षारक्षततनुरिहायोऽम्बुधिरतः । अयोग्यत्वात् क्षिप्तो बहिरपि जगल्याः स विधिना
जनैरित्युक्तस्तत् प्रबलजडधोरूपमृदयम् ॥ २३ ॥ यथा दुग्धः शण्डः स तरुरवकेशीव शरदो
ऽम्बुदो यद्वद् वन्ध्या युवतिरिव काशे कुसुमवत् । परे देवाः सेवाकृति नरि फलं नैव ददते
श्रितस्तत्त्वां स्वामिन्नभिमतविधाने सुरतरुम् ॥ २४ ॥ विभो ! कल्याणात्मन् ! सकलभुवनोत्कृष्टगरिमन् !
क्षमारामारम्याभरण ! शरण ! त्वं सुमनसाम् । जिन ! प्रोद्यज्जन्मावसरसुरक्लप्तोत्सवततिः
सुखाभोगाश्लेषी जयसि सततं मन्दरगिरिः ॥२५॥ मया स्पर्द्धि प्रौढ्या तव गुरुहृदातोऽभवमघात्
घनश्याम तन्मां कुरु जिनपते ! सुन्दरवपुः । किलेल्थं विज्ञफ्यै ग्रहततिरियं प्रैषि नभसा
त्वदययाः सा लग्ना सकलमनुजैर्वीक्ष्यत इह ॥२६॥ विभो ! त्वामेव श्रीनिकरमुरुभावात् प्रददतं
गुरुकृत्य प्रौढामरतरुगणः शिष्य इव यः ।

Page #335

१५८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीभुवनसुन्दर
सदभ्यस्तोचक्र प्रवरतरदानं कथमसौ
प्रदातृत्वात् तुल्यो भवति भगवंस्ते सुरनत ! ॥ २७॥ यतो लोकः सर्वो भवति कलितः शस्यरमया
___ श्रयन् नव्या भूषां विलसति सदा मोदकतया । स्फुरज्ज्ञानज्योतिःपटलकृतनीराजनविधि
र्जिनेश ! त्वं दीपोत्सव इव जयस्येष गुणवान् ॥२८॥ अशोकः शोकार्ति हरति कुरुते चाद्भुतसुखं
सदा पौष्यी वृष्टिः किमु नु सुखसृष्टिस्त्रिजगतः । ध्वनिर्दिव्यः श्रोत्रेष्वमृतरसदानैकरसिकः
__ शरच्चन्द्रज्योत्स्नाधवलचमराली गतमला ॥ २९ ॥ स्फुरदात्नं सिंहासनमुरुरुचां मण्डलमिदं
जनान्हादि प्रोद्यन्मधुरिमगुणो दुन्दुभिरवः । सितज्योतिश्छत्रत्रितयमिति रम्या अतिशया
__ स्तव स्वामिन् ! ध्याता अपि विदधते मङ्गलततिम् ॥ प्रौढश्रीगुणरत्नरोहणगिरे ! श्रीपार्श्व ! विश्वप्रभो !
त्रैलोक्याम्बुधिसोममुन्दरगुरो ! देवेन्द्रवृन्दस्तुत !। श्रीजीराउलिनामधेयनगरीशृङ्गारहार ! प्रभो!
भूयास्त्वं भुवनस्य वाञ्छितविधौ चिन्तामणिः सर्वदा ॥ श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् । श्रीभुवनसुन्दरसूरिकृतम् ।

Page #336

सूरिप्रणीतम् ] श्रीऋषभजिन स्तवनम् ।
[ ३७ ]
श्रीभुवनसुन्दरसूरिप्रणीतं
श्रीकुल्पपाकतीर्थालङ्कारश्रीॠषभजिनस्तवनम् ।
१५९
महाभाग्य सौभाग्यलक्ष्मीनिवासं प्रदत्तप्रमादादिदोषप्रवासम् । त्रिलोकप्रका शिस्कुरज्ज्ञान गेहं युगादिप्रभुं कुल्पपाके स्तुवेऽहम् ॥१॥ यथा भूष्यते भूतलं भानुकान्त्या वनंवा स्फुरद्गन्धविभ्राजिजात्या । यथा कल्पवृक्षेण मेरुप्रदेशस्त्वया नाथ ! तद्वत् तिलङ्गाह्वदेशः ॥ २ ॥
ललाटे विराराष्टि पीयूष चिः प्रधानौष्ठबिम्बे च ते तीक्ष्णशोचिः । विभो ! नाभिदेशे च ते लिङ्गरूपं कराम्भोजयोः शङ्खचक्रस्वरूपम् ॥ स्वदीयेन पुत्रेण ते नारुमूर्तिर्विभो ! चक्रिणाऽकारि विस्तारिकीर्त्तिः । जटाकाररेखाङ्कितांसप्रदेशा लसन्नीलमाणिक्यरूपा नतेशा ॥ ४ ॥ अहं स्पृष्टमात्रोऽपि देवेश ! दिष्टया त्वदीयामृतस्यन्दिरोचिष्णुदृष्टया । अभूवं कुकर्मामयैर्विप्रमुक्तस्तथाभीष्टलक्ष्मीविलासैः प्रयुक्तः ॥ ५॥ RSSज्ञात्वा यदा द्यधारि तदैवाखिलः पापपङ्कोऽप्यहारि । त्रिलोकाद्भुतप्रौढलक्ष्मीरचारि स्वचित्तं च हर्षामृतस्यन्धकारि ।। ६ ।। सुपर्वद्रुचिन्तामणीकामकुम्भस्फुरत्कामधेन्वादिवस्तूपलम्भः । प्रभो ! दर्शने तावकीनेऽद्य जातः प्रमोदाचितानम्र देवेन्द्रनात ! ॥७॥

Page #337

१६० श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरमया प्रापि भाग्येन ते नाथ ! वाणी जडत्वादिदोषारिवृन्दे कृपाणी। त्वदने ततो नाथ ! संयोज्य पाणी स्तुतौ स्यामहं कोविदेषु प्रमाणी॥ मयान्तर्भवं भ्राम्यता देवदेव ! जरामृत्युविच्छेदकारी त्वमेव । प्रमोदोत्थरोमाञ्चितेनाऽद्य दृष्टस्तदैवापदोघः समग्रः प्रणष्टः ॥ ९॥ मया वक्त्रलक्ष्मीस्त्वदीयाऽद्य दृष्टा भवभ्रान्तिभीतिस्तदैवाशु नष्टा । तमःस्थेमरूपं भजेत् किं नु भानौ तृणौघोऽथवा सुस्थिरः स्यात् .
कृशानौ ? ॥१०॥ मुखे कोटिशश्चेद् भवेयू रसज्ञा दृशश्चापि रूपस्वरूपेषु विज्ञाः । गुणान् वक्तुमालोकितुं रूपधेयं तथापि प्रभुः कस्तवेन्द्रादिगेयम् ॥ समर्थः प्रभुः कोऽपि नास्ति त्वदन्यः कृपास्थानकं नास्ति विश्वे मदन्यः। ममोपर्यतो देहि दृष्टिं प्रसन्नां प्रकुर्वे यतः कामसेनां विभिन्नाम् ॥१२॥ आराध्य सुस्थितसुरं लवणाब्धिमध्यादानीय शङ्करनृपो भगवस्तिलङ्गे । त्वां कुल्पपाकनगरे प्रकटप्रभावं प्रातिष्ठिपद् विपुलमङ्गलऋद्धिवृद्धयै ॥ रुचिरचमरमाला श्वेतरम्यातपत्र--
त्रितयमनुपमोऽयं दुन्दुभीनां निनादः । विविधकुसुमवृष्टिश्चैत्यवृक्षः सुगन्धो
मणिनिकरविनिर्यकान्तिसिंहासनं च ॥ १४ ॥ प्रसृतबहुलतेजःपिण्डभामण्डलश्रीः
श्रवणपरमसौख्यादायिदिव्यध्वनिश्च । इति जिनवर ! वीक्ष्य प्रातिहार्यश्रियं ते न भवति भुवनालङ्कार ! कस्य प्रमोदः ? ॥ १५ ॥
युग्मम् ।

Page #338

सूरिप्रणीतम् ] श्रीजीराउलापार्श्वनाथस्तवनम् । १६१ इत्थं श्रीश्रितकुल्पपाफनगरालङ्कारचूडामणिं श्रीमन्नाभिनरेन्द्रबंशकमलप्रोल्लासनाहर्मणिम् ।
यः श्रीआदिजिनं निरस्तवृजिनं तोष्ट्रयते भक्तिभाक् तं वृण्वन्ति जगत्त्रयाद्भुतरमा रामा इवोत्कण्ठिताः ॥ १६॥ इति श्रीकुल्पपाकतीर्थ श्रीऋषभजिनस्तवनम् । श्रीश्रीसोमसुन्दरसूरिशिष्यश्रीभुवनसुम्दरसूरिकृतम् ॥
( ३८ ) श्रीभुवनसुन्दरसूरिप्रणीतं श्रीजीराउलिमण्डन पार्श्वनाथस्तवनम् ।
श्रियोऽभिवृद्धिं विजयोत्सवांश्च यस्यानुभावाल्लभते जनोऽयम् । जीराउलीमण्डनपार्श्वनाथ स्तोष्ये प्रभुं तं किमपि स्वभक्त्या ॥१॥ प्रो भवेन्नैव सहस्रजिह्वो न वाक्पतिः सन्मतिभाजनं सः । त्वदवर्णनायां तदपि प्रभो ! मां भक्तिस्तवैषा तरलीकरोति ॥ २ ॥ रमापतिः प्रागरमोऽपि भाग्यैस्त्यक्तोऽपि भाग्याभ्युदयप्रधानः । आरोग्यवान् रोगयुतोऽपि सद्यस्त्वदर्शनादेव भवेन्नरोऽयम् ॥ ३ ॥ अकीर्त्तिरप्युज्ज्वलकीर्त्तिलक्ष्म रूपश्रियं रूपविवर्जितोऽपि । अबुद्धिरप्यद् भुतबुद्धिसिद्धिमासादयेदेव ! तव प्रसादात् ॥ ४ ॥ कल्पद्रुलम्भः शुभकामकुम्मश्चिन्तामणिर्नाम महामणिश्च । नैव दातुं प्रभवो भुवोऽपि ददासि सद्यस्तदपि प्रभो ! त्वम् ||५||
११

Page #339

१६२
____ोजेनस्तोत्रसन्दोहे [भीभुषनसुन्दरतवैव भक्तिर्जिन ! भुक्तिमुक्ति हेतुन रेष्वेव च सा समग्रा। .. भ्यात्वेति देवा मनुजावतारं मनोहरं न स्पृहयन्ति के के ! ॥ ६ ॥ प्रभो ! त्वदाज्ञावरहारवल्ली विभूषणं यस्य हृदो बभूव । सौभाग्यभगौसुभगं वृणीते तं सिद्धिलक्ष्मीरपि दुर्लभा सा ॥७॥ तदेव वर्ष गुरुहर्षहेतुः स एव मासः सुखसन्निवासः । दिनं घनांहोमथनं तदेव त्वं वीक्ष्यसे यत्र विभो ! जितात्मा ॥८॥ रत्नानि रोहणगिरेः कनकानि मेरो रूप्यानि च प्रवररूप्यगिरेगृहीत्वा । सालत्रयं प्रवररत्नमयं नु यस्यां देवैरतवेश ! रचितं निचितं महोमिः।। यस्यां तवोपरि परिस्फुटचन्द्रकान्तचन्द्रेशचन्द्रकरशुभ्रमदभ्रमूर्ति । छात्रयं प्रवरमौक्तिपरत्नराजिविभ्राजि राजति तबोज्ज्वलकीर्तितुल्यम् ।। तापप्रचारशमनः सुमनोनिषेव्यः पादः पवित्रतधरो नृसुरप्रमोदी। स्कन्धश्रिया प्रवरयाऽतिविराजमानश्चैत्य द्रुमस्त्वमिव देव ! विभाति
यस्याम् ॥ ११ ॥ भास्वन्मणीमयमुदारतरप्रभाम्भः पनीभवत्प्रणतदेवकिरीटकोटि । भाति त्वदीयवपुषांशुपुषा हि यस्यां सिंहासनं म्फुटरचा मणिनेव मौलिः।। सुरासुरैनिर्मितदण्डमण्डितः सच्चामरैः शुभ्रतरः प्रवीजितः । त्वं राजसे यत्र जगत्पते ! यथा सौदामिनीदामविराजिताम्बुदः । १३॥ तेजःश्रिया निर्जितभानुमण्डलं त्वद्रूपलक्ष्म्याः किल कर्णकुण्डलम् । प्रमोदिताखण्डलमण्डलं मुहुर्भामण्डलं राजति यत्र ते विभो ! ॥१४॥ सुरनिकरकराप्रसस्तमन्दारजाति
प्रमुखकुसुमवृष्टेर्दम्भतः सेवितुं त्वाम् ।

Page #340

सरिप्रणीतम् ] श्रीजोराउलापाश्वस्तवनम् ।
उड्डततिरवतीर्णा किं नु यत्र त्वदीय
स्फुरदुरुतरकीत्यो स्फूर्तिमत्या जितेयम् ॥ १५ ॥ भयमिव जिनभर्ता दुःखहर्ता सुसम्प
न्मयशिवपदकर्ता वर्त्ततेऽभ्यो न कश्चित् । इति वदति नभःस्थो दुन्दुभिस्ते पुरस्ता
ज्जिन ! जलधरगर्जि तर्जयन् यत्र नादैः ॥ १६ ॥ विलसदमृतधाराः किं पिबाम्येष हर्षा
न्मधुरतरपयो वा कामधेनुस्तनोत्थम् । इति जननिकरेण ध्यायताऽपायि यस्यां
पुलकिततनुभाजा नाथ ! गौस्तावकीना ॥ १७ ॥ मोहाभूपतिरयं जगतामसाध्यो
ऽसाधि त्वया मदनमुख्यभटैर्युतस्तत् ।। उत्तम्भितस्तव पुरः सुरसेव्य ! यस्या
मिन्द्रध्वजस्य मिषतो विजयध्वजोऽयम् ॥ १८ ॥ धैर्येणाधरितेन मेरुगिरिणा सर्वसहत्वेन वा
पृथ्व्या निर्जितया स्वरत्ननिचयः प्रादायि यस्ते विभो ! । तेजःश्रीभिरपाकृतैर्दिनकरैर्यद्वा रुचां मण्डलं
तैरेतद् विदधे किमित्यविरतं यत् तय॑ते कोविदैः ॥१९॥ • नद्धर्मचक्र भगवस्तवाग्रे देदीप्यते दीप्तिविराजि यत्र ।। श्रीतीर्थलक्ष्मीललनाललाटे ललामशोभां प्रथयत् सदापि ॥ २० ॥
॥ युग्मम् ।।

Page #341

श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीभुवनसुन्दर
मणिमयकपिशीर्षकालिरुद्यत्किरणगणागुरुवप्रशीर्ष संस्था | मुकुरति गगनस्पृशां सुरीणां वदनविलोकविधौ सदापि यत्र ॥ २१ ॥ मणिमभुवि बिम्बितं निरीक्ष्यामरनिकरं किमु नः पुरीर्जिघृक्षुः । प्रचलति सुरसार्थ एष इत्याकुलहृदयोऽजनि यत्र दैत्यवर्गः ॥ २२ ॥ यत्रेन्दुकान्तमयभूमिषु चन्द्रकान्त्याश्लेषाद्रवामृतरसैर्वचनैश्च तेऽईन् ! | पद्भ्यों हृदोsपि च चलन्मृगलोचनानां रागः प्रयात्यविकलो मलव्रज्जलेन ॥ २३ ॥ द्वारेषु मौक्तिकमयीः प्रतिबिम्बभाजो माला विलोक्य मणिभूषु सितेतरासु ।
त्रस्ता किमस्मदुरुहारलतेति यस्यामव्याकुला मृगदृशो हृदयं स्पृशन्ति ॥ तोरणस्थशितिरुमणिमालां बिम्बितां स्फटिकभूमिषु यत्र ।
वीक्ष वातचपलां चलतोऽहेर्भीतितोऽतितरला महिलाः स्युः ||२५|| स्फटिककुट्टिमकोटितटोलुठद्विविधनीलमणीननणीयसः । समवलोक्य हरित्तृणवाञ्छया यदुपरि त्वरिता हरिणा न के ॥ २६ ॥ हर्षोत्कर्षवशप्ररूढरभसप्रारब्धनाट्यक्रिया
भ्रश्यन्निर्मलहारमौक्तिकगणं यं पातय । ञ्चकुषी । पौलोमी पुलकोल्लसत्तनुलता विश्वेश्वर ! त्वत्पुरस्तस्या यत्र स एव बीजति महानन्दद्मोद्भूतये || भक्त्याविष्कृतभावभासुरनरस्वर्वासिनां सन्तते -
१६४
रुद्गच्छत्पुलक प्रवर्द्धिततनौ चित्तेऽपि यस्यां मुहुः । स्वामिंस्तेऽङ्घ्रितिविष्टविस्फुटन खप्रोद्यद्रुचां मण्डलं
न्याहाराश्च मनोहराः सततमप्युद्योतमातन्वते ॥ २८ ॥

Page #342

सूरिप्रणीतम् ] श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम् ।
इति विविधविकल्पांस्तन्वती कोविदानां समवसरणभूमिः कस्य न स्यान्मुदे सा । जिनवर ! तव यस्याः श्रीविशेषावलोकाद्भवति तदपि नूनं स्वर्विमानं विमानम् ॥ २९ ॥ किन्नर्यो गिरिकन्दरेषु महिला भूवल्लभानां क्षितौ पाताले दनुजस्त्रियः सुरवधूवृन्दानि देवालये । व्यन्त विविधाश्रयेषु भगवन् ! सङ्ख्यातिगांस्ते गुणान्
वीणावेणुवरकगातिमधुरं गायन्ति रात्रिन्दिवम् ॥ ३० ॥ मोहद्रोह कदाग्रहग्रह मदोन्मादप्रमादस्फुर
१६५
लोभक्षोभमुखान्तरारिनिकरैः पीडां परां प्रापितः । स्वाभिस्त्वां शरणं श्रितोऽस्मि जगतां दुःखक्षयायैव यन्मुक्तिस्थोऽप्यवतीर्णवानसि भुवं त्वं विश्वविश्वेश्वरः ॥ ३१ ॥ निन रेऽम्बुरुहं मरौ सुरनदीदौस्थ्ये सुरदुः कुहू
तम्यां पूर्णनिशाकरो हिमभरे मध्यान्हभानूदयः । भूत्येऽप्यद्भुतराज्यमापदि महासम्पत्प्रकर्षः कलौ
कालेऽस्मिन्नपि यज्जगत्रयपते ! त्वदर्शनं देहिनाम् ||३२|| सौधे लक्ष्मीरगण्या पटुकरटिघटा वाजिनः स्वर्णभूषा
आयुः प्रौढं प्रभुत्वं विमलतरयशो व्यापदः सम्पदान्यः रूपं चातुल्यरूपं त्वदमल चलनोपासना कल्पवल्ले:
पुष्पाण्येतानि विश्वाधिप ! शिववनितास्वामिता फलंतु ॥ ३३ ॥ श्रीजी पल्लिदेव ! त्रिजगदधिपते ! प्राज्यराज्यादिलक्ष्मीदातस्तात ! त्वदीयामलचलनयुगोपासनावासनातः ।

Page #343

१६६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरस्तुत्वैवं प्रार्थये त्वां महिमदिनकरज्योतिरुथोतिताशं यस्मात् त्वं प्रार्थितार्थस्फुटघटनविधौ कल्पवृक्षाधिकश्रीः ॥३४॥ ॥ इति श्रीजीराउलिमण्डनपार्श्वनाथस्तवनम् ।
भट्टारकश्रीभुवनसुन्दरसूरिकृतम् ॥
( ३९)
श्रीभुवनसुन्दरसूरिविरचितं श्रीपावकदुर्गमण्डनश्रीशम्भवनाथस्तवनम् ।
महाप्रातिहार्यश्रिया शोभमानं सुवर्णादिवप्रत्रयीदीप्यमानम् । स्फुरत्केवलज्ञानवल्लीवसन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥ १ ॥ कलाकेलिकेलीविनाशैकदक्षं समस्ताङ्गिनां प्रार्थिते कल्पवृक्षम् । त्रिलोकीतले पापपूरं हरन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥ २ ॥ महामोहसर्पप्रणाशे सुपर्ण प्रभामण्डलोल्लासिगाङ्गेयवर्णम् । महाभाग्यसौभाग्यभङ्गी धरन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥३॥ मुधासोदरोल्लासिवाणीविलासं प्रमादादिविद्वेषिदत्तप्रवासम् । त्रिलोकीस्थितान् सर्वभावान् विदन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् । स्थितं पुण्डरीकाचलस्यावतारेऽखिलक्ष्माधरश्रेणिशृङ्गारहारे । तृतीयं जिनं कुन्ददन्तं भदन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥५॥ प्रभो ! मज्जता भीमसंसारकूपे मया देव ! लब्धोऽसि दुःखौघरूपे । दालम्बनं यस्त्वमहस्तदन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥६॥

Page #344

सूरसूत्रितम् ] श्रीशम्भवजिन स्तवनम् ।
१६७
ददास्यङ्गिनां देव ! सर्वार्थसिद्धिं हरस्युप्रमिध्यात्वमायादिबुद्धिम् । अतोऽभीष्टदो यस्त्वमेवोल्लसन्तं स्तुवे पावके भूवर शम्भवं तम् ॥७॥ प्रभो ! देवरत्नं मया लब्धमय समासादितः कल्पवृक्षोऽपि सद्यः । यतः प्रापि भाग्योदयैर्भद्रवन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥८॥ चाम्पानेरपुरावतंसविशदः श्रीपादौ स्थितं
सार्वं शम्भवनायकं त्रिभुवनालङ्कारहारोपमम् । इत्थं यो गुरुभक्तिभावकलितः संस्तौति तं वृण्वते ताः सर्वा अपि मङ्गलोत्सव रमाभोगान्विताः सम्पदः ||९|| इति श्रीपावक दुर्गमण्डन श्रीश 'भवजिनस्तवनम् । श्रीभुवनसुन्दरसूरिविरचितम् ।
[ ४० ]
श्रीभुवनसुन्दरमूरिमूत्रितं 'श्रीशत्रुञ्जयस्तवनम् ।
श्रीशत्रुञ्जय शैलभासुरशिरःशृङ्गारचूडामणे ! श्रीनाभेय ! जगन्मनोऽम्बुजवनप्रह्लादनाहर्मणे । ।
रम्यां सिद्धिवधूं वुवूषुरखिलं पापं जिहीर्षुर्निजं
वामज्ञोऽपि निनीषुरस्मि भगवन् ! मार्गे गिरां किश्चन ॥१॥ भाग्यैरुत्पलमण्डलैरिव जगद्भुतः । समुन्मीलितं प्रौढप्राच्यभवार्जितैर्मुकुलितं पापैः सरोजैरिव ।

Page #345

१६८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीभुवनसुन्दर
आनन्दाम्बुधिना च मेऽद्य भगवन् ! कल्लोललीलायित .
त्वद्वक्त्रामलचन्द्रमण्डललसद्भामण्डलेक्षोत्सवे ॥ २ ॥ त्वयात्रागतदेहिनां गजपतेः स्कन्धाधिरूढा सती
त्वन्मातव समग्रपापपटलं बेभियते प्रागपि । तेन त्वं जगतां पते ! किल कलप्रासादमध्यस्थितो
ध्यानासीन इवेक्ष्यसे विगततचिन्ताचयः प्राणिभिः ॥३॥ चेतश्चिन्तितदानदेवततरुः श्रीकपर्दीश्वर
स्त्ववक्षाधिप एव देव ! सकलान् विघ्नान्निजेनीयते । यत्प्रागेव समग्रयात्रिकजनवातस्य रात्रिंदिवं
तद्व्यापारविधौ समस्तु भगवंतत्ते कुतस्त्यः श्रमः ! ॥ ४ ॥ त्वत्प्रासादशिरोऽधिरुह्य भगवन् ! दौकूल एष ध्वजः
प्रान्तालिङ्गितकिङ्किणीक्वणनिभाद् ब्रूते किलेतद्वचः । हे लोका ! यदि सिद्धिनामकपुरौं द्रष्टुं समुत्कण्ठते
चेतस्तत्तदधीश्वरं जिनममुं सेवध्वमत्यादरात् ॥ ५ ॥ स्वामिस्ते गगनापलग्नशिखरः प्रासाद एव ध्रुवं
हन्तुं पापभटानतीव विकटान् यद् गाढबद्धोधमः । दण्डं चण्डममुं बिभर्ति तदयं तत्खण्डनायोत्कटं
तबन्धाय च पाशमप्यतिलसल्लम्बध्वजव्याजतः ॥ ६॥ देव ! त्वन्मुखवीक्षणक्षणभवद्रोमाञ्चसंवर्मित.
त्रैलोक्योत्कटरागमुख्यसुभटान् शत्रून् यदत्राणभृत् । ध्यानास्त्रेण जयत्यहर्निशमतः शत्रुञ्जयेत्याख्यया
विख्यातस्तव भूधरोऽपि भगवन् ! लोकाप्रचूडामणे ! ॥७॥

Page #346

सरिसूत्रितम् ] श्रीशत्रुञ्जयस्तवनम् । श्रीधर्मोज्ज्वलनैकमण्डलमिलन्मानातिगप्राणिनां
माघदुष्कृतमण्डलं कुलमिव क्रीडस्कुरङ्गावलेः । मन्ये त्रासयितुं त्वदीयभवनद्वाराङ्गणे रङ्गतो
व्याघीयं स्थितिमादधाति सकलप्राचीनबर्हिःस्तुत ! ॥८॥ राष्ट्राणि प्रचुराण्यपीह भुवने जाग्रत्युदप्रश्रिया
नैकस्यापि परं सुशब्दघटना प्राग जाघटीति प्रभो !। किन्त्वेतज्जगदद्भुतां सुभगतालक्ष्मी समासीसदत्
त्रैलोक्याभरणेन देव ! भवता ख्यातं सुराष्ट्रत्यतः ॥९॥ स्वामिस्त्वन्मुखमण्डलोल्लसितरुक्पूरैः प्रभातोड्ये
स्पृष्टा ये न हि दुर्गतिं स्पृशति तान् वन्दारुजन्तूनिह । ये वोचत्प्रवलप्रतापतपनोद्दीप्रप्रभाचक्रकैः
श्लिष्टाः श्लिष्यति तान् किमञ्जनघनश्यामा तमिश्रावली ॥१०॥ मन्ये सिद्धरसः प्रसिद्धमहिमा स्वामिस्त्वदीयोल्लस
त्पादाम्भोरुहसम्भवदशनखप्रेसत्विषां मण्डलम् । यत्पृष्टाः किल कोटिशोऽपि मनुजाः कल्याणलक्ष्मी नका
मासायाभरणीभवन्ति भगवन् ! सिद्धयङ्गनाया यतः ॥११॥ पीयूषद्रववर्षणं नयनयोस्त्वद्वक्त्रसंवीक्षणं . . सञ्जातं प्रकरोति देव ! भगवन् ! भाग्योत्तमत्वं मयि । किं नोल्लासयति प्रकाशितजगञ्चित्तो वसन्तोत्सवः
क्रीडत्कोकिलमण्डलीषु मधुरारावस्य लीलायितम् ॥१२॥ . : नान्यो रत्नमहीधरोऽस्ति भुवने सोऽप्यस्तु वा किं सता
- तेन प्रस्तरखण्डमण्डितभुवा रत्नाचलः किन्त्वमम् ।

Page #347

१७० श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरख्यातस्ते धरणीधरः प्रविलसन् यत्रैष चिन्तामणि___ स्वं नाथ ! प्रथयस्यभीष्टमखिलं कालेऽधुनाप्यङ्गिनाम् ॥१३॥ कीर्तिस्तम्भयुगं पदौ विजयिनो धर्मस्य कल्पद्रुमौ
पाणी तत्सरलाङ्गलीततिरिय स्वःशाखिनां पल्लवाः । स्कन्धौ बन्धुरशातकुम्भकलशौ सौवर्णपट्टाहि हृत् ___ कण्ठः कम्बुरयं स्वशन्दविधिना विश्वस्य कल्याणकृत् ॥१४॥ चन्द्रः सान्द्ररुचिर्मुखं नयनयोर्युग्मं नवाम्भोरुहं
कर्णी काञ्चनशुक्तिके मुकुरयोर्द्वन् कपोलस्थली,। नाशाम्भोरुहनालमद्भुतमिति त्वद्रपलक्ष्मी प्रभो !
प्रातर्मङ्गलकारिणी प्रतिदिनं पश्यन्ति धन्या जनाः ॥१५॥ युग्मन कालेऽस्मिन् भवसम्भवश्रमभरैरापीड्यमानाङ्गिनां ___ स्वामिस्त्वं निजदर्शनामृतरसैरानन्दनिस्यन्दिभिः । तापव्यापमपाकरोषि सकलं वीक्ष्येति भूमण्डलात् ___ स्वःपातालतले सुधाप्यचकलन्निहेतुकावस्थितिम् ॥१६॥ रवं भक्तिप्रणमनरासुरसुराधीशाय॑मानः प्रभो ! __ तापं खण्डयसि प्रचण्डमपि य जाड्यं च जन्मस्पशाम् । तस्मात् सघटने पटुत्वकमलामालिङ्गमानाविभौ
सूर्याचन्द्रमसौ त्वदीयतुलनामासादयेतां कथम् ! ॥ १७ ॥ रत्नालङ्कृतिभारिणी नयनयोर्नव्यामृतोद्गारिणी
माघन्मोहलिदारिणी स्फुरदुरुज्योतिःकलाधारिणी । स्फूर्जन्मङ्गलकारिगी त्रिजगतामानन्दविस्तारिणी
मस्तेिऽवनिवारिणी जिनपते ! दत्ते मनोवाञ्चितम् ॥१८॥

Page #348

सूरिसन्दृन्धम् ] श्रीचतुर्विंशति जिन स्तवनम् । १७१
रम्योऽशोकतरुः स्फुरत्परिमलाकृष्टालिमालाकुला
दृष्टिः सौमनसी सुरैर्विरचिता दिव्यो ध्वनि धुरः । चञ्चच्चामरमण्डलं स्फुरदुरुश्वेतातपत्रत्रयी
भास्वद्रत्नगणाऽनणुद्युतिभरैराभासि सिंहासनम् ॥१९॥ व्योमन्यन्द इवाजिन्द्रमधुरध्वानो नदन् दुन्दुभिमार्तण्डद्यतिमण्डलाभममलं भामण्डलं चादद्भुतम् । इत्येतां भुवनेषु विस्मयकरीं त्वत्प्रातिहार्यश्रियं
दृष्टा कस्य जगन्नमस्य ! न भवेत् प्रौढप्रमोदोदयः ॥ २० ॥ युग्मम् ॥ श्रीमन्नाभेयदेव ! प्रथमजिन | जगन्मानसाम्भोजइंस !
प्रौढश्रीपुण्डरीकाचलविमलतरोतुङ्गशृङ्गावतंस ! |
एतां यस्तावकीन स्तुतिकुसुमखजं स्थापयेत् कण्ठपीठे सोत्कण्ठाः सम्पदस्तं त्रिजगदधिपते ! वृण्वते विश्वशस्याः ॥२१॥ इति श्रीशत्रुञ्जयस्तवनं श्रीभुवनसुन्दर सूरिकृतम् ।
[ ४२ ] श्रीभुवनसुन्दर सुरिसन्दृब्धं विविधयमकमयं
श्रीचतुर्विंशतिजिनस्तवनम् ।
विजयते वृषभः स शमास्पदं जिनपतेरिह यस्य शुभं पदम् । प्रणमतां विपदोऽपि हि सम्पदन्त्यविकलं विकलङ्करमापदम् ॥१॥

Page #349

१७२ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरविपुलमङ्गललक्ष्मिनिकेतनं स्तुतिपरामरचारणकेतनम् । . . अजिततीर्थपते ! पदयामलं तव भजे स्थिरसौख्यमयाऽमलम् ॥२॥ मदनमर्दन ! सम्भव ! ते श्रियेऽमदनरेन्द्रनताघ्रियुगं मुदा। प्रमदनिर्भरदेवगणस्तुताऽप्रमदयोपशमादिगुणालय ! ॥ ३ ॥ . शिववधूवरहारविनायकप्रभ ! भवन्तमघाहिविनायक !। भजति तुर्यजिनं भुवि ना यकः स भवतीहितवस्तुविनायकः ॥४॥ विजयते सुमते ! जनताऽऽरकं तव मतं विदधद् भुवि तारकम् । निजयशस्ततिनिर्जिततारकं महिमधाम विभो ! निहतारकम् ॥५॥ कमलमीप्सुरहं निहताखिलाकमल ! ते चरणं शरणं श्रितः । कमलया कलया कलितानिशं कमललाञ्छन ! देव ! धरात्मज ! ॥६॥ जिन ! सुपार्थ ! सुपर्वसभाजन ! प्रबलहर्षविकाशिसभाजन !। प्रशमनाममहारसभाजन ! त्वमसि शस्यगुणो न सभाजन ! ॥७॥ जिनपते ! क्षणदेश्वरलाञ्छनाऽखिलविचक्षणदेशनरस्तुत ! । कृतशिवेक्षण ! देव ! सुखावलीः कुरु सदा क्षणदेश ! दयानिधे ! ।। ८॥ विहरति त्वयि भूमितले विभाविह रतिः समभूत् सुविधे ! सताम् । विहरति प्रथितां भवभीमतां विहर तिग्मकरादिसुरस्तुतः ॥९॥ गुरुरुचे रुरुचे तव यो मते जिन ! भवे दभवेदशिवो ह्यसौ । विनयिने नयिने प्रणतोऽस्मि तत् शुभवते भवते भव शोतल ! ॥१०॥ सुनयनं नयनन्दिसरोरुहोद्भवरविर्वरविष्णुसुतं जिनम् । सुविभवं विभवं जनता श्रिता सुविशदेऽविशदेव पदे ध्रुवम् ॥११॥ अकमनङ्कमनन्तमितं सदाप्यनवमं नवमं रसमाश्रितम् । जितमदं तमदम्भगिरं जिनं सजयया जयया जनितं स्तुवे ॥१२॥

Page #350

भूरिसन्दृब्धम् ] श्रीचतुर्विशतिजिनस्तवनम् । १७३ विमल ! ते मलतेऽमलतेजसः शिवरसं वरसंवरसङ्गतम् । सुचरणं चरणं च रणं च यः स्थिरतमारतमार तमाप चित् ॥१३॥ जिनमनन्तमनन्तचितं भजेत् सुखमपारमपारमितं च यः । शिवरमा वरमाश्रयमाश्रयेत् तमुदितं मुदितं स्थिरसम्पदा ॥१४॥ अवनतामर ! तामरसाननं प्रवरमङ्गलमङ्गलता नृणाम् । जनमता नमतादिह सुव्रतासुतमसौ तमसौहृदभेदिनम् ॥ १५ ॥ नमत शान्तिजिनं पदयो ठत्सुरवरं रवरञ्जितसज्जनम् । स्फुरति यस्य सुधर्मकथावनी सुखचिता खचिता मणिमौक्तिकः ॥१६॥ सुरपतिस्तव कुन्थुविभो ! गुणान् सुरपतित्वमनारतमेव यत् । सवितरस्यघतामसखण्डने स वितरस्यतुलं च सुखं नृणाम् ॥१७॥ मदनदत्यविनाशसुदर्शनं प्रमदनिर्भरतातसुदर्शनम् । अरजिनं सुखकारणदर्शनं सुजन ! हे भज पङ्कजदर्शनम् ॥१८॥ जिनपतिं बहुलक्षमया चितं प्रददतं वसुलक्षमयाचितम् । नृपतिकुम्मभवं तिमिराजितं प्रणमताङ्घिलुठत्सुरराजितम् ॥१९॥ भुवनतारक ! तारकलाः श्रयन् वरसभासित ! भासितभूतल!। प्रशमनाशय ! नाशय दुष्कृतं जिन ! सुमित्रज ! मित्रजनावलेः॥२०॥ अघनि(वि)शासनशासन ! हर्षदः प्रबलदर्पकदर्पकलाजितः । त्वमसमानसमानसतोषकृद्विजयनन्दन ! नन्द नयाश्रित ! ॥२१॥ घृतरसास्तरसा दधतो मुदां वरचयं रचयन्ति जनेमहम् ।। सुरजना रजनावपि यस्य तं स्तुत तमांततमाञ्चितनेमिनम् ॥ २२ ॥ स्मरहतौ प्रभवन्तमनारतं जिनपपार्श्वभवन्तमनारतम् । गुणजितेन्दुभवं तप आश्रयं गतभवं तमहं विभुमाश्रयम् ॥ २३ ॥

Page #351

.
श्रीजनस्ता
१७४ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ भीजिनप्रमनिजगिराऽमृतयूषमुधाकरं गुणविनिर्जितपूर्णसुधाकरम् । जिनमजातरसं महिलासु तं प्रगिदधे प्रयतस्त्रिशलासुतम् ॥ २१ ॥ भुवनसुन्दरमरिवरस्तुताः सकलकेवलिनो बलिनो गुणैः । मुवि भवन्तु विभास्वरसम्पदे स्फुटमहोदयिनो दयिनो मुदे ॥२५॥ - इति विविधयमकमय चतुर्विंशतिजिनस्तवनम् ।
श्रीभुवनमुन्दरसूरिपादैः कृतम् ॥
[ ४२ ।
मन्त्राक्षरगर्भित श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
, ही श्री [ अहे ] धरणारगेन्द्रमहितः श्रीसप्तभोगोल्लस__न्माणिक्यावलिकान्तिसञ्चयदिनध्वान्तप्रपश्चप्रभुः । श्रीवामोदरचारुपङ्कजवनीमार्तण्डबिम्बायते
विघ्नश्रेणिविमन्थनो विजयते श्रीपार्श्वनाथो जिनः ॥१॥ ॐ कारः हीकारः श्रीकारैर्वर्णमन्त्रसङ्घातैः । हृत्पुण्डरीकपीठे स्मरत श्रीपार्श्वतीर्थंकरम् ॥ २ ॥ घ्यायन्तिस्फटिकश्वेतमभिप्रेतं परं पदम् । होकारश्रीवशीकारचतुरं पार्श्वतीर्थपम् ॥ ३ ॥ लभते सकलामृद्धि बुद्धिं सिदि सपुत्रताम् । प्राज्यं राज्य कलत्रं च सम्यक् तत्त्वं मुनिश्चलम् ॥ ४ ॥

Page #352

१७५
wwwwwwwwwwwwwwww
एरिविरचितम्] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् । निःशेषमन्त्राक्षरचारमन्त्रं
श्रीपार्वतीर्थेश्वरनामधेयम् । सदा स्मरामः प्रमुदा महामः
प्रीत्या नमामः कुशलं लभामः ॥५॥
[४३] श्रीजिनपभरिविरचितं
यमकमयं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
श्रीपाच भावतः स्तौमि महोदधिमगर्हितम् । उद्धरन्तं जगद् दुःखमहोदधिगर्हितम् ॥ १ ॥ दृग्गोचरं भवान् येषां प्रियगुरुचिरायते । प्राप्नुवन्ति सुखं नाथ ! प्रियं गुरु चिराय ते ॥ २ ॥ त्वां चतुःषष्टिरिन्द्रागां तुष्टाबामेयवैभवम् । समूलकाषं कषितुं तुष्टा वामेय ! वे भवम् ॥ ३ ॥ पवनीभवितुं कर्मवनदक्षेपेगा यते ।
को ना हि कमले नम्रावनदक्षे पणाय ते ॥४॥ .. वन्यस्वं-गतैर्मुक्त ! वैनतामरसासनः । ... स्वप्नेऽपि स्वदते तेन विनतामरसाननः ॥ ५ ॥
बनदक्षपणायवे । क । २ विनितामरखाननः । क।

Page #353

श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ मुनिश्रीचतुरविजयवस्तुतो न भवनिन्दावरदलासितः । स्वकीर्तिपुरस्तेनेन्दुर्निन्दी वरद ! लासितः ॥ ६ ॥ अपि व्यामोहिताशेषसुरदानवमानवाः । न त्वामचुक्षुमन्नारी सुरदा नवभा नवा ॥ ७ ॥ 'फुल्लत्फणिफणारत्नरुचिराजितविग्रहे । त्वयि प्रीतिः स्फुरतु मे रुचिरा जितविग्रहे ॥ ८ ॥ चुषतिमुकुटप्रोद्धृष्टांहिं जगत्कमलाकर
१७६
द्युपतिमनघं स्तुत्वेति त्वां कृताञ्जलिर्थये । प्रशमजलधे ! मां सद्य प्रसद्य वितार्यतां
प्रशमनविधौ भावारीणां जिन ! प्रभविष्णुता ॥ ९॥
[ ४४ ]
मुनिरत्नश्रीचतुरविजय विरचितं श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
निराज ! सदा तव मे शरणं शरणागतवत्सल ! पार्श्वविभो ! | गुणिनां विदधासि शिवं सुभगं सुभगेत्यवगत्य ततस्तरसा ॥१॥ अहमागत आप्त ! भवच्चरणं चरणे मम देहि मतिं विमलाम् । विमलं मम मानसमीश ! कुरु यदि चेत् तव दानगुणोऽवितथः ॥ गुणिनां भविनां विभवं कुरुषे किमु चित्रमिदं तदहो मुनिप ! | मुनिपापमिमं यदि तारयसि भवतीश ! तदा तव तारकता ॥ ३ ॥ मदमानयुतं व्यसनैर्व्यथितं मथितारिगणेश ! विधाय कृपाम् ॥ समये भणिताच्च रणाद् विमुखं जिन ! तारय मां गुणहीनमिमम् ॥ चरितं मम तीर्थपते ! गहनं भणतीति नियोज्य करौ चतुरः । भवसागरपर्यटनं परमं परमेश्वर ! वारय वारय मे ॥ ५ ॥

Page #354

विरचितम् ]
१७७
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
[ ४५ ] श्रीजिनसमुद्रमुरिसन्दृब्धम्
जेसलमेरुमण्डनश्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
आनन्दभन्दानप उपने वसन्तं चित्ते सतां शिवपदे च सदा वसन्तम् । विश्वोपकारियरवैभवलाभवन्तं श्रीपार्श्वदेव ! विनुवामि मुदा भवन्तम् ॥ संसारसागरतउ ! करण्ड ! सम्यग् ज्ञानादिरत्ननिचयस्य जगवयस्य !! वामेय ! विश्वजनगेय ! गुणैरमेय ! त्वं गी:पतेरपि गिरां न हि
गोचरोऽसि ॥ २॥ त्वया यदर्धज्वलितस्य तस्य कृतः पुरा कोऽपि महोपकारः । अपि द्विजिह्वो द्विसहस्रजिह्वो बभूव संस्तोतुमिवेनमेव ॥ ३ ।। यत्ते व्यधायि कमठेन कठोरघोरधाराकरालजलवृष्टिरिहोपरिष्टात् । तेनैष केवलमवीवृधदात्मनो वै दुःकर्मवल्लिवनमेव चिरप्ररूढम् ॥४॥ स्फूर्जत्फणामणिधर धरणं भजन्त यच्चापि पातकमठं कमठं द्विषन्तम् । त्वं मन्यसे सदृशमीदशमोश ! लोके नीरागताविलसितं लसितं तवैव ॥ दोषावसानोदितकेवलश्रीकलाकलापाप्रतिपातिरूपः । नीरूप्यसे कश्चन देव ! धन्यर्दिनोदयेऽपि त्वमपूर्वचन्द्रः ॥ ६ ॥ त्वन्नाम वामाङ्गज ! ये जपन्ति नश्यन्ति दूरं दुरितानि तेभ्यः । कुर्वन्ति ये गारुडमन्त्रजापं बाध्यन्त एवाहिविषैः कथं ते ॥ ७॥

Page #355

१७८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीजिनसमुद्रय एव निध्यायति मानसस्थमन्तर्दशा त्वां जिनराजहंसम् । .. स एव साक्षात्कुरुते समग्र लीलायितं सद्गतिसम्पदस्ते ॥ ८॥ जगन्मतं त्वन्मतमत्र येषां न सम्मतं हन्त हताशयानाम् । प्रभातविद् घूकविहङ्गमानां हि केवलालोकबहिःस्थितास्ते ॥९॥ क्षुद्राशयैः कैश्चिदनाश्रितस्याप्यादेयता देव ! न हीयते ते । किं मक्षिकोपेक्षितचन्दनस्य प्रयाति सौरभ्यगुणः कदापि ? ॥१०॥ जगद् गुरो ! गौरवमेव तत् ते कुदृष्टिभिर्न प्रतिपद्यसे यत् ।। न येन तेनाभरणीकृतस्य महार्घताऽपैति महामणेः किम् ॥ ११ ॥ कुदृष्टिरागग्रहिला वराका ये त्वां जगन्मित्रममित्रयन्ति । ते कल्पवृक्षं विषवृक्षयन्ति चिन्तामणि कर्करयन्ति मूढाः ॥ १२ ॥ त्वदास्यलावण्यवरेण्यलक्ष्मी निरीक्ष्य नेत्राणि समुल्लसन्ति । हर्षप्रकर्षेण सदृष्टिभाजां चकोरकाणामिव चन्द्रलेखाम् ॥ १३ ॥ त्वत्पादसेवारसिकं मनो मे नाऽन्यत्र तोषं लभते हरादौ । विहाय वा मञ्जरिमञ्जुमानं किं कोकिलः क्रीडति कर्णिकारे ? ॥१४॥ निशम्य कर्णामृतमहतो वचो न रोचते मे कुवचः कुतीर्थिनाम् । निपीय को वा मधुरं गवीपयः पिपासति क्षीरमिहार्कशाखिनः ॥१५॥ अर्थोऽङ्कुरक्षयभगन्दरदुष्टकुष्टमुख्या रुजः क्षयमयन्ति तव प्रसादात् । सर्पन्ति सर्पनिवहा भुवि तावदेव यावन्न हि स्फुरति गारुडपक्षवातः।। शालपन्नगमतङ्गजचौरमुख्याः स्वाध्यायतो नहि पराभवितुं क्षमन्ते । कि कान्तिमन्मणिशशिप्रमुखान् पदार्थान् व्याप्नोति सान्द्रमपि
सन्तमसं कदाचित् ॥ १७ ॥

Page #356

सूरिसन्डब्धम् ]
श्रीपार्वजिनस्तवनम् ।
भयङ्करव्यन्तरभूतशाकिनी पिशाचवतालकरालरक्षसाम् । भयानि नश्यन्ति तव स्मृतेर्नृणां यथैणयूथानि मृगेन्द्रहुकृतेः ॥१८॥ धन्यास्त्रिसन्ध्यमपि केचन भक्तिभाज
स्त्वां पूजयन्ति विधिवद् विविधप्रकारः । द्रव्यार्चयापि परमेश्वर ! पूजितस्त्वं
__ भव्यात्मानां भवसि भावसमाधिहेतुः ॥ १९ ॥ विश्वातिशायिगुणमौक्तिकभद्रकुम्भ ! लोकश्रियः शिरसि शाश्वतभद्रकुम्भ ! सद्ब्रह्ममुद्गरदलीकृतकामकुम्भ ! श्रीपार्श्वदेव ! जय कामितकामकुम्भ ! नमः शमश्रीसुभगाय तुभ्यं नमः समस्ताङ्गिहिताय तुभ्यम् । नमः क्रमप्रवसुराय तुभ्यं नमस्तमःस्तोमहराय तुभ्यम् ॥२१॥ आरोग्यदीधितिमनोरमता तदङ्गे सौभाग्यभाग्यविजयाभ्युदयश्च तस्य । वाणी च तस्य वदने सदने च लक्ष्मीः पार्श्वेश्वरस्य वरिवस्यति
योऽधिपद्मम् ॥ २२ ॥ अद्योजगाम मम कामगवी नवीना
कल्पद्रुमोऽपि फलितो मिलितो ममाघ । चिन्तामणिश्च मम पाणितले निलोनः
श्रीपार्श्वदेव ! तव संस्तवनानुभावात् ॥२३॥ एवं श्रीपार्श्वजिनं. श्रीमज्जिन चन्द्रमूरिगुरुशिष्यैः । श्रीजिनसमुद्रसूरिभिरभिष्टुतोऽभीष्टफलहेतुः ॥ २४ ॥ श्रीजेसलमेरुमहादुर्गे विधिचैत्यभूषणं भगवान् । श्रीविधिसङ्गाभ्युदयं दिशतु श्रेयःश्रियां सद्म ॥ २५ ॥
-

Page #357

.१८०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [कर्तृनाम
[ ४६] श्रीकुङ्कुमरोलापार्श्वजिनस्तवनम् ।
कुमरोलभिधं पाच जालोरपुरसंस्थितम् । श्रेयःश्रेणिलतामेधं संस्तुवेऽहं जिनेश्वरम् ॥ १ ॥ ॐ ह्री श्री अर्ह संयुक्त ! श्रीपार्श्व ! जगदीश्वर ! । त्वन्नामस्मरणाद् भक्तलोकानां स्युर्महद्धयः ॥ २ ॥ सुरासुरेन्द्रसन्दोहसंसेव्यपदपङ्कज ! । जगद्ध्येय ! गुणामेय ! जय त्वं करुणानिधे ! ॥ ३ ॥ पीनोऽहं पापपङ्केन हीनोऽहं गुणसम्पदा । दीनोऽहं तावकीनोऽहं मीनोऽहं त्वद्गुणाम्बुधौ ॥ ४ ॥ दासः प्रेष्यः प्रसादार्थी सेवाहेवाकिसेवकः । किङ्करस्तावकीनोऽस्मि तत्प्रसीद मयि प्रभो ! ॥ ५ ॥ अश्वसेनमहीपालकुलपाथोजभास्करः । वामाकुक्षिसरोहंसः पार्थोऽसौ भवतान्मुदे ॥ ६ ॥ इत्थं पार्श्वजिनेन्द्रः कुङ्कुमरोलाभिधानविख्यातः । स्वर्णगिरिशिखरमण्डनमानन्दं वः सदा देयात् ॥ ७ ॥

Page #358

विरहितम् ] नवखण्डपाजिनस्तवनम् ।
[ ४७]
समस्यामयं श्रीनवखण्डपार्श्वजिनस्तवनम् ।
श्रीपार्श्व नवखण्डाख्यं तं स्तुवे हर्षसंयुतः । दीपश्रेणीयुते यस्य गेहे दीपालिका दिवा' ॥१॥ यस्याने दिव्यनारीणां नृत्ते वृत्ते मनोहरे ।
विरराज 'दिनारम्भे शतचन्द्रं महोलम् ॥ २ ॥ जन्माभिषेके सुरशैलमौलौ देवेन्द्रक्लृप्ताद् भुतगोविषाणैः । सत्यापितं क्षीरजलं क्षरद्भिर्गोिशृङ्गतः क्षीरसमुद्भवो यत् ' ॥ ३ ॥ चित्तान्तरस्थे त्वयि देवदेव ! दुःखं कथं नो भजते विरामम् । रात्रौ दिवा यः सततं विरोधो 'दीपे करस्थे तिमिरेण बाधा' ॥४॥ भवे दौःस्थ्यदारिद्रयदुष्कर्मभीमे कलौ भ्राम्यता भूमिमध्ये भ्रमेण । पदाब्जं त्वदीयं विभो ! यन्मयाप्तं 'प्रफुल्ले करी रे सरोजं हि दृष्टम् ॥ त्ययि प्रभो ! दृष्टिपथं समागते मनो यदीयं भजते महाऽरतिम् । तस्यैव जन्तोर्बहुपापयोगतः 'समुद्रमध्ये किल धूलिसम्भवः ॥६॥ त्वदर्शनं नाथ ! मयेदमाप्तं दुःप्रापमन्तर्भवसन्तनीह । सद्भाग्ययोगाज्जगदीश ! तस्मात् 'पङ्गुः प्रयातो गिरिमेरुशृङ्गम् ' ॥७॥ भवाब्धिमध्ये भ्रमतां स्वकर्मतो जिनेन्द्र ! राज्यादिसुखं न दुष्करम् । सुदुर्लभं दर्शनमत्र ते यथा 'पलाशवृक्षे सहकारमञ्जरी' ॥ ८ ॥ त्वयि विभो ! समदः कमठो घनं सजलभारभृतं विपुलं यदा । रचितवान्न जगत् किल लक्ष्यते 'न रजनी न दिवा न दिवाकरः॥९॥

Page #359

१८२ श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [श्रीआनन्दमाणिक्यघोराट्टहासकलिताः प्रचुराः पिशाचा
व्यालास्तथा प्रबलभूतगणाः सुरेन्द्राः । .. दैत्याधिपेन विकृता भयहेतवे यत्
'स्वर्णादिराप व्यजनानिलतः प्रकम्पम् ॥१०॥ स्वच्छासनं दुरितभारहरं वरेण्यं
मूढा नराः परमतत्त्वविचारशून्याः । ये शासनान्तरेण सदृशं गणयन्ति तेऽत्र _ 'मुक्ताफलानि बदरैः परिवर्तयन्ति ॥ ११ ॥ देवेशमज्जनले सरसे सुरम्यं
कर्पूरसुन्दरतरे गुरुकेशराढये । बिम्ब निरीक्ष्य किल मत्तदशाः सुरङ्गा
____ 'श्चन्द्रं महीतलगतं मधुपाः पिबन्ति' ॥ १२ ॥ स्वामिन् ! प्रसीदादिश किङ्करे मयि सौम्यां दृशं देहि कृपां विधेहि च। भावी कदा मे तव सङ्गमो यथा 'क्षाराकरे वा घनसारदर्शनम्' ॥१३॥
मोहान्धा ये मदनजडिमाक्रान्तचित्ता अभव्याः ___ काले चास्मिन्निखिलतिमिरर्मुक्तमास्यं त्वदीयम् । पादाब्जं वा भवति सुलभं पार्श्वमायुः किमेषां _ 'बन्ध्याजोऽन्धः कुहुनिशि रविं पश्यति व्योमपद्मम् ॥१४॥ यः पावित्र्यभरं तनोति सुमहान् यो दानशृङ्गारयुक् - यश्चान्तं न लभेत मुक्तिदयितो मालिन्यवान् यश्च न । १ अत्र च्छन्दोभङ्गः ।

Page #360

विरचितम् ]
नवखण्डपर्वस्तवनम् ।
सर्वेषां प्रियकारक ननु विभो ! देवाधिदेव
'गङ्गावद् गजराजवद् गगनवद् गाङ्गेयवद् गेयवत् ॥१५॥ इत्थं श्री नवखण्डपार्श्वजिन ! यो भक्त्या मया संस्तुतो भव्यानां दुरितापहारनिपुणा देवेन्द्रवन्यो विभुः । काले दुःखमये प्रभावभवनं गन्धारवेलातटे
संस्थः सिद्धिसमृद्धिबुद्धिजनको भूयात् समस्यास्तुतः ॥
[ ४८ ] श्री हेमविमलसूरिशिष्य आनन्दमाणिक्यविरचितं श्रीनवखण्डपार्श्वजिनस्तवनम् ।
१८३
विपुल मङ्गलमण्डलदायकं जिनपतिं प्रभुपार्श्वसुनायकम् । सकलसम्पदवृद्धिविधायकं नमत रूपरमा सुमसायकम् ॥ १ ॥ रासक - कमठमहासुरमदभरभञ्जन ! भविकजनावलिमानसरञ्जन ! । खञ्जननयनविशाल ! तु जय जय || २ || श्रीअश्वसेनभूमीपतिनन्दन ! पापतापसन्तापनिकन्दन ! |
चन्दन शीतलवाणि ! तु जय जय || ३ || असम संसारपयोनिधितारण ! विषमगहनगतिवारण ! । चारणकर्ममहीन ! जय जय ॥ ४ ॥
निरुपम सकलमहागुणधारक ! सेवकलोकसमीहितकारक ! । तारकलाकलिताङ्ग ! तु जयु जयु ॥ ५ ॥

Page #361

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीआनन्दमाणिक्य
श्राजनस्तान
काव्यम्
पातालधिपशेषनागवदलं जिह्वासहस्रद्वयं वक्त्रे स्यादपि यस्य बुद्धिरतुला जीवस्य तुल्या तथा । सोऽपि श्रीजिनपार्श्वराज ! तव यान् स्तोतुं भवेन्नो क्षमः
सङ्ख्यातीतगुणानहो जडमतिः स्तोष्ये कथं तान् प्रभो ! । ॥६॥ रासालुद्धउ--
रसनाविंशतिशतं यदि वदने वदने वचनविलासे । नागाधिप इव भवति निकामं कामं करसोल्लासे रे ॥ ७ ॥ देवसूरीश्वर इव यदि हृदये हृदयेश्वरसुविकाशे रे । विलसति विमलमतिर्जनजीवन ! पीवन तव गुणदासे रे ॥८॥ यदि बहुसागरजीवितमानं मानद ! भवति संसारे रे। अमरनायक इव घनधनसहितं हितकर ! भव दववारे रे ॥९॥ तदपि तवामलगुणगणराशिं वासितभुवनविचालं रे ।
नोतुमलं न भवामि हि जिनवर ! नवरससरसविशालं रे॥१०॥ काव्यम्
श्रीसर्वज्ञ ! जिनेश ! तावकलसत्पादारविन्दद्वयं प्रातर्यो नमति प्रभो ! प्रमदतो लक्ष्मीविलासालयम् । प्रीतिप्रेमवशादवश्यमवशा सेवेत सेवापरा
पद्मा पुण्यपरंपरा परनरं तं सर्वकालं कलम् ॥ ११ ॥ आढेआ
कमलाकेलिनिवास ! शमरसविहितोल्लास ! वासवनिकरपते ! जय जय विमलमते ! रे जिन ! जिन ! ॥१२॥

Page #362

विरचितम् ] श्रीनवखण्डपार्श्वजिनस्तवनम् ।
वामादेवीजननीजात ! प्रभावतीवर ! गतितात ! । सुखकर ! विनतजने चरणपवित्र ! मुने ! जिन ! जिन ॥१३॥ मोहनवल्लीकन्द ! निर्मितनयनानन्द !। सुन्दरसदयमते ! त्वयि मनो मे रमते जिन ! जिन! ॥ १४ ॥ उपशमरसभृङ्गार ! जगतीयुवतिशृङ्गार ! ।
शं कुरु मे भजते भवसागरविरते ॥ १५ ॥ काव्यम्
वाणी सैव मनोहरा ननु यया त्वं गीयसे नित्यशः श्लाघ्या दृष्टिरियं यया च नितरां त्वं दृश्यसेऽहर्निशम् । हस्तः शस्ततरः स एव फलदो यः पूजयेत् त्वां जिन
ध्यानं धन्यतमं तदेव सुखदं यस्मिन् प्रभो ! त्वं भवेः ॥१६॥ फाग
विषयमहारसपूरितदूरितधर्ममतिम् । शरणागतमथ मां जिन ! अवृजिनं कुरु सुमतिम् ॥१७॥ मदनमहोरगसुविषमविषमलभरितहृदम् । त्वं जिननायक ! मां प्रति सम्प्रति दिश सुपदम् ॥१८॥ क्रोधदवानलकालितमोलितनयनयुगम् । कुरु वचनामृतपोषणतोषणतः सुभगम् ॥ १९॥ लोभप्रलोभकवञ्चितलुञ्चितधर्मधनम् ।। मामथ जिनवरं ! पालय लालय सर्वदिनम् ॥२०॥ काव्यम्-. ..' त्वां ये नाथ ! नुवन्ति सादरतया निन्दन्ति ये पापिन
स्तेषां वाञ्छितसम्पदं च विपदं धोरां ददासि स्फुटम् ।

Page #363

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीलक्ष्मीलामनीरागोऽपि गतस्पहऽपि विगतद्वेषऽपि सङ्गोयसे - विज्ञैश्चित्रमदोऽथवा हि महतां महात्म्यमीदग्विधम् ॥२१॥ त्रिपदी
श्रृङ्गारसकला नारी सौभाग्यसुन्दरी रे जाने वरसुरी रे अभिनवयोवन हरिहरी रे ॥ २२ ॥ कुचभरनमदङ्गी सुरङ्गनिरङ्गी रे । प्रेमपुष्पभृङ्गी रे विरचितमृगमदभङ्गी रे ॥ २३ ॥ शीलशालि सदाचारा सततमुदारा रे। ' सुधर्मविचारा रे जिनगुणगानसुतारा रे ॥ २४ ॥ आनन्दपूरितबाला तव सुममालाभिः । विविधविशालाभी रचयतिपूजां वरकला रे ॥ २५ ॥ एवं संस्तुतिगोचरं जिनवरं नोत्वा गुणैर्भासुरं त्वां श्रीमन्नवखण्डपार्श्व ! सुतरामेकं तु याचे वरम् । देया मे गुरुराजहेमविमलं त्वं सर्वसौख्यास्पदं ज्ञानं मान्यतमं महोदयमना आनन्दमाणिक्यदम् ॥२६॥
[४९]
श्रीलक्ष्मीलाभप्रणीत श्रीनवपल्लवपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
उद्यत्फणामुकुटभूषितमस्तकान्त ! त्रैलोक्यलोकनयनामृतपूर्णचन्द्र ! । विख्यातमङ्गलपुरस्थित ! वीतराग ! मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ॥१

Page #364

विरचितम् ]
श्रीनवपल्लवपार्श्वस्तवनम् ।
१८७
कन्दर्पराजघनमानतमोवितानं प्रद्योतनामलकलानिलयाब्जनेत्र !। शुद्धेन्द्रनीलमणिनीलतमालनोल ! मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ !२ काश्मीरसम्मिलितचन्दनचर्चिताङ्ग ! सद्गाङ्गवारिभृतकुम्भकृताभिषेक! । श्रीमालतीब कुलचम्पकपुष्पपूज्य ! मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ!॥३॥ कादम्बिनीपतिहठदुमसत्कुठार ! नोहारगौरजिनशासनपद्मभानो ! । काकोदरेन्द्रवरिवस्थितपादयुग्म ! मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ !॥४ हीकारसारविहिताश्रयसिद्धिलक्ष्मीलाभेन कोमलगिरः स्तवनीयमूर्ते ! । वामेय! गेय ! सुरकिन्नरकामिनीभिः मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ!॥५
[ ५० ] अन्तरीक्षपार्श्वनाथस्तवनम् ।
श्रीश्रीपुराभिधपुरप्रथितावतारं प्रोल्लासिमुक्तिकमलाहृदि तारहारम् । श्रीपार्श्वनाथ ! जिनराज ! मुद्दा भवन्तं स्तोष्ये प्रभावभवनं जगतीमवन्तम् ॥ स्वामिन् ! निर्मलवालुकाकणगणैर्निर्माप्य सम्पूजिता
राज्ञा श्रीखरदूषणेन भवतः श्रीपार्श्व ! मूर्तिः पुरा । श्रीपुञ्जन नराधिपेन तदनु श्रीश्रीपुरेऽस्थापि या
सा देव ! प्रतिमा तवेयमनघा दिष्टयाऽद्य दृष्टा मया ॥२॥ स्वामिन् ! नम्रामरनरपते ! स्नात्रमात्राम्भसा ते___ऽद्यापि प्रोचैः पुर इह दृशो दीप्यते दीप्रदीपः । तस्य स्पर्शादपि च सकलप्राणभाजां समग्रा
रोगा यान्ति क्षतिमथ भवेद् भाग्यसौभाग्यलक्ष्मीः ॥३॥

Page #365

૨૮૮ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीजिनपति-. नश्यत्सर्वातिशयविभवे म्लेच्छमालावकीर्णे ... पूर्णे पापैः प्रवहति कलावत्र काले कराले । आकाशस्थां तव जिनपते ! मूर्तिमालोक्य के के
नोचैर्भूयुभविकनिकरा विस्मयस्मेरनेत्राः ॥ ४ ॥ श्रीमद्वामेय ! देव ! त्रिभुवनजनताचिन्तितार्थप्रदाने
चिन्तारत्नोपमान ! प्रविलसदमलज्ञानसम्पन्निधान !। रागाद्यान् वैरिवर्गान् हृदि कृतवसतीन् दुःखदौर्गत्यदातृन्
स्वामिन्नन्तं नय त्वं मम चरणधनं लुम्पमानानमानम् ॥५॥ आधिव्याधिज्वरभरमहादुष्ट कुंष्टप्रमुख्यान्
रागान् बाह्यानरतिमदनाज्ञानमिथ्यात्वमोहान् । अन्तःशत्रूनपि च निखिलांस्त्वां हरन्तं हि दृष्टा
मन्ये धन्वन्तरिरयमगात् कापि लज्जां दधानः ॥६॥ भ्रामं भ्रामं समयममितं पूर्वदुष्कर्मयोगा
ल्लामं लाभं कुमतिवशतो दुःखलक्षाणि साक्षात् । आप्तः प्राप्तस्त्वमिह मयकाऽचिन्तितार्थप्रदाता
शश्वद्विश्वत्रितयजनतात्राणकर्तर्जिनेन्द्र ! ॥ ७ ॥ रागद्वेषकषायभीषणमहानकौघचक्रग्रह
ग्राहग्रस्तसमग्रविग्रहभृतां दीनारवैयाकुलं । संसाराम्बुनिधौ पतन्तमतुलैर्दुष्कर्मभिर्माऽधुना रक्ष त्वं जगतीजनवजपरित्राणप्रभूष्णुः प्रभो ! ॥ ८ ॥
१ निखिलप्राणभाजां समग्रो, रोगव्रातो विलयमयते राजयक्ष्माख्यमुख्यः ॥ क । २ राजयक्ष्म० क ।

Page #366

सूरिन्द्रब्धम् ] श्री अन्तरीक्षपार्श्व स्तवनम् ।
प्रस्फूर्जत्फणमण्डलीचलमणिश्रेणीसमाविर्भव
चञ्चच्चन्द्रमरीचिसञ्चयपरित्रस्यत्तमोमण्डलः ।
उन्मीलन्नवनीलनीरजदलश्यामाभिरामद्युतिः
श्रेयः श्रेणिमनुत्तरां प्रथय नः श्रीपार्श्व ! विश्वप्रभो ! ॥९॥ लब्ध: कामघटः स्फुटं सुरगवी गेहाङ्कणेऽद्यागता चिन्तनमथोऽचिरात् करतले प्राप्तं चिरत्नैः शुभैः । प्राज्यं राज्यम्पार्जितं त्रिजगतां निःशेषसौख्यावहं
यत्तेऽजायत दर्शनं जिनपते ! काले करालेऽप्यहो ॥ १० ॥ मनोवचःकायविजम्मणैर्भृशं शुभेतरैः पापमुपार्जि यन्मया । तन्मे त्वदीयाननपद्मवीक्षणात् क्षयं क्षणाद् गच्छतु न थ ! सम्प्रति ॥ ११ अपारसंसारमवाम्बुगशौ दुरुत्तरे बंभ्रमता मयाऽद्य ।
श्रीपार्श्व वस्त्वं लेभे लसत्पोतसमः स्वपुण्यैः ॥१२॥ पचेलिमैः प्राचिकपुण्यपूरैः समुज्जृम्भे सकलैर्ममाद्य | यज्जन्मजातैरपि नैव दृष्टो जिनाधुना दृग्विषयीबभूव ॥ १३ ॥ नेत्रे पवित्रे विशदा च वाणी करौ कृतार्थो शुचि मानसं च । यैवक्षितो नाथ ! गुणैः स्तुतश्च सम्पूजितश्चाऽऽरुचि चिन्तितश्च ।। १४ कर्माणि दारुणभवार्णवदुःखदानि
क्षीणानि मेsय सुकृतानि तथाऽऽविरासन् । अद्यापि मे जिनपते ! शुभभाग्ययोगो
जागर्त्ति यत्तव बभूव पदप्रणामः || १५ || इत्थं लिललनाभाले ललामोपमः
१८९.
श्रीमत्पार्श्व ! जिनास्तसर्ववृजिनश्चन्द्रोपमानाननः ।

Page #367

wimmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm:
२९० श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीकल्याणविजयभूयो भक्तिभरावनम्रशिरसा नूतो मया भावतो देहि त्वं निजपादपद्मयुगलोपास्ति प्रशस्तां मम ॥१६॥
[५१ ] महोपाध्यायश्रीकल्याणविजयगणिविरचितं
श्रीमगसीपार्श्वस्तोत्रम् ।
परमगुरुश्रीहीरविजयमूरिभ्यो नमः । कल्याणकारं कमनीयसम्पदं जिनेश्वरं सद्गुरुपादपङ्कजम् । प्रणम्य सिद्धयै महिमोदयं स्तुवे पार्श्वप्रभु श्रीमगसीविभूषणम् ॥१॥ भवद्गुणानां गणनापि दुःशका जिनेश ! वाचस्पतिनापि धीमता ॥ कुतो हि तेषां त्दशक्यवर्णना प्रयत्नसाध्या महतां मम प्रभो ! ॥२॥ तथापि भक्तिस्त्वरयत्यनन्तरा गुणामृतास्वादसमुद्भवा स्तुतौ । जिनेन्द्र ! मां कोकिलमासूमञ्जरी स्वादो यथा पञ्चमरागजल्पने ॥३॥ असावपूर्वाचरितो विराजते प्रतापभानुस्तव सन्ततोदयः । यशःसुधाधामविभूषितः सदा जगत्रयीसद्व्यवहारकारकः ॥४॥ समग्रविश्वोद्धरणक्षमो भवाननन्तशक्तिध्रुवमध्यवन्तिषु । अधित्वयि श्रीमगसीकृतस्थिताववन्तयोऽपीप्सितसिद्धिसाधके ॥५॥ जगत्रयव्यापनतत्परस्य ते प्रतापभानोरतिशायितेजसः । सहस्रभानुप्रमुखा इमे सदा प्रकाशिनोऽशा इव बिभ्रति श्रियम् ॥६॥ १ कल्याणावलिमुज्ज्वलां प्रथयतां भास्वत्प्रभावाद् भुतः ॥
इति पाठान्तरे।

Page #368

गणिप्रणीतम्] श्रीमगसीपार्श्वस्तवनम् । १९१ तव प्रतापधुमणिप्रभाभरापहस्तिता हस्तगृहीतविष्टप !। परप्रभावाः स्वपदैकचारिणः कृशाङ्गखद्योतगणन्ति सर्वतः ॥७॥ त्वदीयपादाम्बुजषट्पदायितैकतानचेतस्कनराः सुवैभवाः । तृणावमन्यन्त इहाद् भुतं सुरद्रुमादिकं चिन्तितसाध्यसिद्धितः ॥८॥ त्रैलोक्यभत्तुस्तव मङ्गलात्मनोऽप्यनन्तशक्तेः पुरतः स्वभक्तितः । पूर्व प्रभाते ननु दर्पणीभवन्निजाधिकारं कुरुते ततो रविः ॥ ९ ॥ सुरद्रुचिन्तामणिकामधुग्मरुद्घटादयो वाञ्छितसिद्धिमङ्गिनाम् । त्वदीयजाग्रन्महिमांशवेशनदिवानिशं नाथ ! वितन्वतेतराम् ॥१०॥ प्रणेमुषां प्राणजुषां प्रभो ! भवत्पदारविन्द स्वरसेकभक्तितः । चिन्तामणीकामघटादयोऽप्यमी गृहाङ्गणे सन्ति निदेशवर्तिनः ॥११॥ त्वमेव बुद्धोऽसि विदां वरत्वतः श्रिया श्रितत्वात् पुरुषोत्तमोऽतमाः । प्रजापतिस्तत्प्रतिपालनादपि त्वमीश्वरो विश्वसमृद्धिसेवनात् ॥ १२॥ शंपोषपौषदशमीदिवसाहतत्व
सम्पादकाय निजजन्महोत्सवेन । श्रीअश्वसेननृपवंशविभूषणाय
नम्रामरेन्द्रमहिताय विभो ! नमस्ते ॥ १३ ॥ हृदयकमले ध्येयोऽमेयो गुणर्यतयोगिनां
त्रिदशरमणीगेयोऽजेयोऽपरैस्त्रिजगज्जयी । महितमगसीपार्थाधीशः सतां जनयन् सुख
भुवि विजयतां स त्रैलोक्यश्रियां कुलमन्दिरम् ॥१४॥

Page #369

१९२ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीआल्हादइत्थं निर्भरभक्तियुक्तमनसा भट्टारकग्रामणी
श्रेणीशेखरहीरहीरविजयश्रीसूरिशिष्याणुना । वामाकुक्षिसरोमरालमगसीपार्श्वप्रभुः सन्ततं
कल्याणोदयमातनोतु विजयी देवाधिदेवः स्तुतः ॥
[५२ ] श्रीआल्हादमन्त्रिप्रणीतं श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम्।
श्रीपार्श्वनाथ ! भवतो भवतोयराशिकुम्भोद्भवस्य चरितं किमु वर्णयामि !! यः शङ्करप्रभृतयो भृतयोगमुद्रादोधूयिताः कुविषमुवि तजिगीषोः।।१।। जाने जिनेश ! नाह वक्तुमलं प्रसिद्धा
सिद्धान्तवागपि तवागणितं प्रभावम् । भक्तिप्रसक्तहृदयस्त दपि स्तवीमि
त्वां भूतलेशसुकृतादिह भूतलेषः (शः) ॥ २ ॥ पापोदयादिह दयाविभवं भवन्तं
ये स्तोतुमेव भविनो भुवि नोत्सहन्ते । दारिद्रयदारुणविषाधिजुषां तु तेषां ।
___ जाने जगन्ति भुजगन्ति जिनाधिनाथः ॥ ३ ॥ ध्यातः क्षणं दुरितराशिविनाशकर्ता
श्रीपार्श्वनाथ ! हतमोह ! तमोऽपहर्ता । दुःकर्ममार्गपथिकोभवतोऽपि जन्तोः
सन्तोषपूर्णनभवानभवाय कस्य ॥ ४ ॥

Page #370

मन्त्रिप्रणीतम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् । सङ्कोचमञ्चति न चन्द्ररुचा न पङ्क
पृक्तं न कण्टकचितं न परागराजि । दत्ते पदाम्बुजयुतं तव पार्श्वनाथ !
ध्यानैकतानमनसा घनसान्द्रमोदम् ॥ ५ ॥ भूपा बभूवुरवनौ शतशः सुरूपा
दधेऽपि यैर्भुजगतो जगतोऽपि भारः । पापापगापतितले पतयालु विश्व
विश्वम्भरावलयभूषण ! रक्षसि त्वम् ॥ ६ ॥ ये जन्तवः स्तवपरास्तव विश्वनाथ !
शङ्केश्वरे सुखमयं समयं नयन्ति । ते मातुरातुररवं नहि गर्भवास
___ क्लेशं दिशन्ति मनुजा ननु जातमोक्षाः ॥ ७ ॥ पापैबलेन तिलतन्दुलितेऽत्र विश्वे
विश्वेश ! केशवशिवादिषु ,दूषितेषु । अद्यापि ते कलियुगेऽप्यनुभावभेरी
सेरीसके सुकृतिनां श्रुतिमूलमेति ॥८॥ अम्भोदरूपिणि रुषा कमठे हठेन . वृष्ट्या विकुर्वति भवन्तमवन्तमूर्वीम् । लीलातपत्रधरणे धरणेन्द्रनाग
स्त्वत्पर्युपासिषु विभो ! परमार्गमाप ॥ ९ ॥ . . श्रीपार्श्वनाथस्य नवस्तवाची ( नवां तथाची ! )
चकार कारुण्यनिधेर्जिनस्य ।

Page #371

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीविल्हणआल्हादमन्त्री परमप्रमोद
क्रमोदयद्भक्तिभृतान्तरङ्गः ॥१०॥
ना
[१३]
श्रीविल्हणकविकृतं श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
जयति भुजगराजप्राज्यफुल्लत्फणाली
मणिकिरणकदम्बाडम्बरी पार्श्वनाथः । भुवनभवनगभदिभ्रमोहान्धकार
च्छिदुरतरुणदीपोद्दीपने कौतुकीव ॥ १ ॥ दिशतु सुकृतिलोकप्रस्तुतश्लाध्यपूजा
. विलसदगुरुधूमस्तोमसङ्गादिवाङ्गम् । दधदभिनवमेघश्यामलं मङ्गलं व
स्त्रिजगदभयदीक्षादीक्षितः पार्श्वनाथः ॥ २ ॥ कमपि कमठदैत्याकालकालाम्बुवाह___व्यतिकरविधुरेऽपि श्रीविशेषं दधानः । मदनमदविकाराम्भोरुहम्लानिहेतु
र्जनयति स जिनेन्दुर्युष्मदाशाः प्रकाशाः ॥ ३ ॥ जयति भवदवाग्निव्याप्तिनिर्दह्यमान
स्त्रिभुवनजनरक्षादेशकः पार्श्वनाथः । घनमयमिव देहं पन्नगस्वामिचूडा
मणिविरचितचञ्चन्नाकिचापं दधानः ॥ ४ ॥ . १ देशितः । २ दीक्षितः ।

Page #372

कविकृतम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । कलितगरलशोभाभोगिभर्तुः शरीरे
निजकरकमलाने भृङ्गिमालायमानाः । दिशि दिशि मृगनाभीपत्रभङ्गाभिरामा
ददतु शुभगतिं वः पार्श्वनाथस्य भासः ॥ ५ ॥ तरलतरललामानङ्गहाराङ्गहारा
मरसमरसरामारङ्गसारङ्गसारम् । नवननवनवोक्ति (!) दर्दीप्रसिद्धं प्रसिद्धं
नमति नमति मांस्त्वां कोऽञ्जनाभं चनाभम् ॥६॥ कुवलयवननीलश्चारु बिभ्रत् स्वभावं
नवनयघनशैलः पौरुषाद् भ्रष्टभावम् । वितरतु मम तानि श्रीजिनेन्दुः सुखानि
श्रितचतुरमितानि श्रीजिनेन्दुः मुखानि ॥ ७ ॥ फणिपतिफणरत्नोद्योतविद्योदितश्री
दिशतु शिवगतिं वः पार्श्वनाथस्य मूर्तिः । रणरणकविशेषक्षोभवन्मोक्षलक्ष्मी
सरभसपैरिरम्भात् कुङ्कुमेनारुणेव ॥ ८॥ इति जिनपतेः स्तोत्रं चित्रं महाकविविल्हण
प्रथितमखिलत्रैलोक्यैकप्रकाशनभास्वतः । पठति सततं यः श्रद्रावान्न मज्जति सज्जनो
भवजलनिधौ संप्रद्युम्नस्थितिं चिरयाश्रितः ॥ ९ ॥
.
. सरमसगतिरम्भात् । २ भास्वरः ।

Page #373

श्वीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीजिनप्रम
[५४ ] श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
पार्श्वनाथ ! नमस्तुभ्यं विघ्नविध्वंसकारिणे
निर्मलं सुप्रभातं ते परमानन्ददायिने ॥ १॥ विजयस्व जगन्नाथ ! परमात्मन् ! वृषध्वज !।
कृत्तिकर्मारिसंहारत्रिदोषत्रिपुरान्तक ! ॥२॥ विजयस्व परब्रह्मन् ! परमेष्ठिन् ! पितामह ।
जगत्रयज्ञानमयां सष्टौ स्रष्टा त्वमेव हि ॥ ३ ॥ विजयस्व केवलश्रीविलाससुभग ! प्रभो । ।
विश्वरक्षणप्रौढश्रीसम्भारपुरुषोत्तम ! ॥ ४ ॥ सर्वविद्यामन्त्रबीजाक्षरनामाक्षरप्रभो ! । श्रीपार्थनाथ | मे नाथः स्यास्त्वमेव भवे भवे ॥ ५ ॥

Page #374

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
१९७
[५५ ] श्रीजिनप्रभसूरिप्रणीतं श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
श्रीपार्श्व परमात्मानं त्रैलोक्याभयसाक्षिणम् ।
विज्ञानादर्शसङ्क्रान्तलोकालोकमुपास्महे ॥ १॥ जिन ! त्वन्नाममन्त्रं ये ध्यायन्त्येकाग्रचेतसः । __ दुराराधामपि श्रेयःश्रियं संवनयन्ति ते ॥ २॥ नमस्ते जगतां पित्रे विधाने सर्वसम्पदाम् ।
सवित्रे भव्यपद्मानामीशित्रे भुवनत्रयम् ॥ ३ ॥ प्रणताखण्डलोत्तंसत्रंसिमन्दारदामभिः ।
त्रिसन्ध्यं रचिताभ्यर्च पादाम्भोज तव श्रये ॥ ४ ॥ भवदयाननाम्भोजे लक्ष्मीविभ्रमधामनि ।
दृष्टिः सरभसं भृङ्गोभङ्गीमङ्गीकरोतु मे ॥ ५ ॥ सूते यशः श्रियं धत्ते विघ्नव्यूहमपोहति । .. पिपर्ति परितः कामान् प्राणिनां तव दर्शनम् ॥ ६ ॥ रक्ष रक्षान्तरारिभ्यः कारुण्यामृतकुण्ड ! माम् ।
त्रैलोक्यत्राणशौण्डस्य गतोऽस्मि शरणं तव ॥ ७ ॥ • ' यः स्तुते त्वामिति श्राद्धः सिद्धिस्तं वृणुते रयात् ।
श्लोकाद्याक्षरनामानस्तवैनं विदधुः स्तवम् ॥ ८॥

Page #375

२२4
A
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसोमसुन्दर
[५६ ] श्रीसोमसुन्दरमरिप्रणीतं
यमकमयं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम्।
विभाति यद्भास्तरुणारुणारुणा किमङ्गमेघे रुचिरा चिराऽचिरा।। तवात्र ते पार्थ ! महेमहे महेश्वरायितुं निर्विपदे पदे पदे ॥१॥
अवचूरिः । ययोः पदयोर्भाः-कान्तिः तरुणोऽरुणः-सूर्यः तद्वद् अरुणा-शोणा। ननु अत्र तरुणशब्देन लक्षणया युवा गृह्यते । युवा च सूर्यो न शोणः स्यात्, तरुणस्यैव तस्य शोणत्वात् । मैवम् । तरुणशब्दस्यात्र नूतनार्थप्रतिपादकत्वम् । ' तरुणः कुब्जपुष्पे स्यादेरण्डे यूनि नूतने ।' इत्यनेकार्थवचनात् ( हेम्यने० श्लो. १९५ ) तथा च न विरोधः । अत्रैवोत्प्रेक्षा 'किमङ्गमेघे' प्रस्तावाद् श्रीपार्श्वस्य शरीररूपे जलदे रुचिरा-मनोहरा चिराचिरा । चिरशब्दस्यानव्ययस्य अकारान्तस्य बहुकालावस्थायिन्यर्थे वर्तनात् स्थिररूपा अचिरा-विद्युत् , कोऽर्थः ? प्रभोर्दैहे नीलश्यामयोरेकवाजलदोपमे । इयं पदयोः द्युतिः स्थिरा विद्युदिव ।
'निरङ्को राकेन्दुः किमु किमुत सौम्यो द्युतिपतिः
किमब्दः शुद्धात्मा किमु सुरतरुजङ्गमतनुः । ' ( इत्यादिष्विवात्र सविशेषणमेवोपमानं व्यतिरेकालङ्कारसद्भावात् । हे पार्श्व ! हे महेश्वर ! परमस्वामिन् ! वयं निर्विपदे-विपदहिते मोक्षरूपे पदे-स्थाने अयितुं-गन्तुं तव पदे-चरणे महेमहे-पूजयामः । 'अर्ह मह पूजायाम् ' णिजि शवि चेदं रूपम् । 'वाचा निशा गिरा' इत्यादिवद व्यञ्जनान्ततादप्यावादिनो भागुरेवैयाकरणस्य मतेन श्रीहेमसूरिसम्मतेन विपच्छब्दा

Page #376

सूरिप्रणीतम् ] श्रीपार्वजिनस्तवनम् । विदुर्यदुच्चैः सुकृते कृते कृते प्राप्यं स्वसंवित्कलया लयालयाः । तन्मेऽस्त्यघद्रुप्रकरे करे करे ! त्वय्यद्य दृष्टेति सुखं सुखं सुखम् ॥२॥
अवचूरिः । दपि विपदा । ' तत् तेऽयितुं पार्श्व ! — महेमहे महेशितः ! पदेऽप्येकपदे पदे पदे । ' इति चोत्तरार्धपाठः । अर्थश्च-ते-ते तच्छन्दविशिष्टे ते-तव पदे पदेऽपि-मोक्षरूपेऽपि पदे-स्थाने एकपदे सद्य अयितुं-गन्तुम् वयं महेमहे, महेशितः ! पार्श्व ! ' पादान्ते पदमध्येऽपि न प्रायः क्रियते यतिः ।' ( ) इत्यत्र प्रायःशब्दोक्तेरत्र पाठद्वयेऽपि महेमहे इत्यत्र यतिकरणेऽपि न दोषः । पदशब्दः पादेऽपि । परमते क्लीबः ॥ १ ॥
लयः-प्रकर्षप्राप्तं ज्ञानं ' ध्यानकोटिसमो लयः' इति वचनात् तस्याऽऽलयाः-निलया योगिन इत्यर्थः । कृते-युगे श्रीयुगादीशसमये उच्चैरतिशयेन सुकृते कृते सति यत् किञ्चित् प्रस्तावात् सुखरूपं फलं 'प्राप्यं' प्राप्तुं शक्यम् 'स्वसंविकलया' निजज्ञानरूपविज्ञानेन विदुः-विदन्ति । हे अघद्रुप्रकरे-पापतरुनिचये, करिशब्दस्येकारान्तस्यापि गजार्थे औणादिकस्य भवति । 'भव करीणां' इत्यादिषु प्रयुक्तस्य सद्भावात् । करे!हस्तिन् अद्य त्वयि दृष्ट सति तत् सुखं मम करेऽस्ति, सुलभं ज्ञानमित्यर्थः । तत् सुखं कीदृशम् ? — सुखं त्रिदिवशर्मणोः। ' ( हेम्यने. श्लो. २८) इत्यनेकार्थवचनात् सुखं-स्वर्गस्तत् अतिक्रान्तं ततोऽप्यतिशायि परमपदं सुखमित्यर्थः । ननु सुखस्य सुखादेवातिशायित्वं प्रयुज्यते, न तु स्वर्गात् प्रस्तरपृथ्वीविमानादिरूपात् । नहि गुणस्य द्रव्यादतिशयो. घटते, किन्तु गुणादेव । सत्यम् । अत्र सुखशब्दः स्वर्गे इव तत् सुखेऽपि वर्तते। 'मञ्चाः क्रोशन्ति' इतिवत्, ‘तदाश्रयात् तद्व्यपदेश' इति न्यायात् । पुनः कीदृशम् ? 'सुखम् ' सुष्टु-ज्ञानं सहचारितया यस्मिन् ततः ॥२॥

Page #377

२००
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीसोमसुन्दर
न ते प्रपीड्याः पुरुषा रुषाऽरुषा न तांश्च दृष्टाः समया मयाऽऽमयाः। नमन्ति तां मुद्रसवास ! वासवा येषां मतिस्ते रमते मते मते ॥ ३ ॥ वन्हेर्विनम्रद्युसदा सदा सदायताक्ष ! नागं भवता बताऽवता । आर्द्राकृतान्तहृदयो दयोदयो निदर्शितः सद्विधिनाऽऽधिनाधिना ॥४॥
अवचूरिः । रुषा-रोषः सैव अरुः-पीडादिहेतुत्वाद् व्रणस्तेन तान् समयातेषां समीपे इत्यर्थः । मयोपलक्षणत्वादन्यैरप्यामया बाह्यान्तरा न दृष्टाः। गौणात् समया इत्यनेन तानित्यत्र द्वितीया । मुदेव रसस्तस्य वासः 'आधारे घञ्' स्थानमित्यर्थः । अनन्तानन्तमयत्वात् तस्य-सम्बोधनं मुद्रसवास ! पासवानां विशेषणं वा 'मतन्तु सम्मतेऽचिंते' ( हेम्यने. श्लो. २।१८३) इत्यनेकार्थवचनात् । ते-तव मते सम्मते-स्याद्वादरूपे इत्यर्थः । कोशे मते ! पूज्यत्वात् अर्चिते इन्द्रादिभिरित्यध्याहार्यम् । मतशब्दो विशेषणरूपोऽपि केवलः प्रयुको दृश्यते 'यद्राधावेधिनो लक्ष्ये तन्मनो मेऽस्तु ते मते ।।
) इत्यादिष्विव ॥ ३ ॥ हे सदायताक्ष ! सती-रुचिरे भायते अक्षिणी-नेत्रे यस्य तस्य सम्बोधनम् । विनम्रासदा सदा । बत इत्याश्चर्ये । वन्हे ग अवता सता आद्रीकृतं । अन्तः-हृदयं आर्दीकृतं चितं येन । बाह्यहृदयस्याद्रीकरणासम्भवात् । एवंविधो 'दयोदयः' दयाया उदयो निदर्शितः-नितरां वर्णितः, परैरपि दुःखे-पतितो विषधरोऽपि पालनीयः एतन्नागवत् इत्येवं स दृशान्तीकृतो वा । केन ? सद्विधिना' सन्-प्रधानो विधिः कमठतापसहितशिक्षावेप्रदानादिरूपस्तेन । कीदृशेन ? आधि-चित्तसन्तापं प्रस्तावात् कृतिनां नाधिना ' नाङ् नाथङवत्' इति धातोरुपशमार्थेऽपि वर्तनात् शमयतीति शीले आधिनाधी, तेन ॥ ४ ॥

Page #378

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
२०१
यदीयङ्गगीश्चगमागमागमावनीसमा मोहरतीरतीरती । उपासते त्वामदरादरा दरापहं न के सन्महितं हितं हि तम् ॥५॥ तावत् कुविद्यागुरवो रवोरवो वादान्दवः संयमधाम ! धामधा । यावद् भवत्तीर्थ्यघनाघना घना नोद्यन्ति तविप्लवदा वदावदाः ॥६॥
अवचूरिः । चङ्गा गमाः-सदृशपाठाः येषु ईदृशा ये आगमाः-सिद्धान्तास्त एव भगमा-वृक्षास्तेषां उत्पत्तिहेतुत्वात् अवनीसमा-पृथ्वीसमा यदीयगीः त्रिपदीरूपा संवेगजनकतया मोहमिथ्यात्वकषायाद्यष्टाविंशतिभेदमोहनीयकर्माणि रती-विलसितानि प्रकरणादभव्यानां अतीरति-अतिशयेन क्षिपति 'इरण क्षेपे' इत्यस्य धातोर्योजादिकत्वात् णिजू , विकल्पान्न ईइत्यव्ययः प्रत्यक्षेऽर्थे । 'इ स्यात् खेदप्रकोपोक्तावीकोधे । दुःखभावने । प्रत्यक्षे सन्निधावपि ।' ( हेम्यने० ४) इत्यनेकार्थवचनात् । हि इति निश्चये । त्वां दरापहं भवच्छेदिन-सन्महितं-उत्तमजनपूजितम् । हितं जगतामपि वत्सलत्वात् । अदरादराः-भनापदादराः सन्तः के न उपासते ? अपि तु सर्वेऽपि । काकूक्तिरियम् । दरशब्दस्तु दरेत्यव्ययम् देश्यपदं वा ' ( हेम्यने० २।४१९) इत्यनेकार्थवार्तिकवचनेऽपि समासितः प्रयुक्ता दृश्यते
'दरतलिनदरिद्रापिञ्जराण्यङ्गकानि
त्वमुरसि मम कृस्वा यत्र निद्रामवाप्ता । ' ( ) इत्यलङ्कारचूडामणौ दर्शनात् ॥५॥
हे संयमधाम ! वादिरूपा इन्दवः तावद् धामधाः-तेजोधारिणः । कीदृशास्तें ? कुविद्यागुरवः-कुविद्यायाः कुत्सितज्ञानस्य मिथ्यात्वस्येत्यर्थः । प्रवर्तकाः । तथा रवेण-वितण्डाकोलाहलेन उरवो-महान्तः । इन्दुरपि काःपृथ्व्याः विद्यागुरुः प्रकाशकत्वात् ज्ञानहेतुः । र:-कास्मतं वायति-योषयतीति

Page #379

२०२
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीशिवसुन्दर
अपश्चितामप्यतिभीतिभीतिभी रुणद्धि भक्त्योल्लसतां सतां सताम् । त्वन्मूतिरतिः सकला कला कलावपीश ! क्लुप्तव्यसनासना सना ॥७॥ त्वयि प्रसन्ने प्रगुणा गुणागुणा द्विषोऽपि च प्राज्यमहा महामहा। भवेत् सदोदित्वरधीरधीरधीशता च जन्तुष्वतिभूतिभूतिभूः ॥८॥
अवचूरिः । रवः-शम्भुः तेन शिरसा धारिणा उरु:-महान् , सर्वे हि बहुमानदार्थ केन महान् स्यात् इत्यव्ययमप्युक्तिलेशो ज्ञेयः । भवत्ती• एव घनाघना-मेघाः घनाःसान्द्रा वा दृढा वा न उद्यन्ति, न उद्भवन्ति, तेषां वादीन्दना विप्लवं ददतीति तद्विप्लवदाः वदावदा-युक्तिभिर्गर्जिताश्च ॥६॥
भतिभी: -वज्रज्वाला ईतयः सप्त अतिवृष्टयनावृष्टयादयः, भीतयोऽपि इहलोकभवाद्याः सप्त, ताभिः प्रपञ्चितामपि अर्ति त्वन्मूर्तिः-तव प्रतिमा कलावपि हे ईश ! भक्त्योल्लसतां सतां वर्तमानानां सतां-उत्तमानां रुणद्विइस्तीत्यर्थः भपिशब्दाद व्यालादीनां । कीदृशी ? सकला-कलया-शल्येन प्रस्तावात् सूत्रधारसत्केन वर्तते या सा । तथा कला मनोहरा । कलशब्दः सामान्येनापि मनोहरार्थे दृश्यते । यथा माघे 'मुदरमान्तकलभावि कलस्वरैः' (
) इत्यादौ । तथा क्लुप्तव्यसनानां दुःखानां द्यूतादीनां वा असनं-विध्वंसो यया । सना-सदा ॥
गुणाः ज्ञानादयः प्रगुणाः-सज्जीभवन्ति इत्यध्याहार्यम् । द्विषः-वैरिणः गुणाः-गौणाः स्युः ‘गुणो ज्या सूत्रतन्तुषु । रज्जो सत्वादौ सन्ध्यायां शौर्यादौ भीम इन्द्रिये । रूपादावभिप्रधाने च दोषान्यस्मिन् विशेषणे ॥' (हेम्यने० श्लो० २।१३। इत्यनेकार्थवचनात् गुणाः गौणाः स्युः ।

Page #380

सूरिप्रणीतम् ] श्रीपार्वजिनलघुस्तवनम् । २०३ इत्थं स्तोत्रपथं कथञ्चन घनश्यामाङ्ग ! वामाङ्गज !
त्वां नीत्वा तनुधीरपि त्रिभुवनत्राणैकदीक्षागुरो ।। नेन्द्रत्वादिवरं जिनेश ! न वरं नाथामि नाथामिता
नन्दश्रीगुरुसोमसुन्दरपरब्रह्मप्रकाशोदयम् ॥९॥
तथा त्वयि प्रसन्ने जन्तुषु अधीशता-प्रभुता भवेत् । कीदृशी ? प्राज्य-महःतेजो यस्याः सा । तथा महान्तो महा उत्सवा यस्यां सा । तथा उदित्वरा धीरा बाह्यान्तरवैरिभिरक्षोभ्या धीर्यस्याः सा। तथा अतिशयेन भूते:-क्ष्म्या भूतिः-उत्पत्तिः तस्या भूः-भूमिः स्थानमित्यर्थः ॥ इत्थं स्पष्टम् ॥

Page #381

२०४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे श्रीरविसागर
[५७ ] श्रीशिवसुन्दरसूरिविरचितं
गतपत्यागतयमकाङ्कितं श्रीपार्श्वनाथलघुस्तवनम् ।
शान्तानम्रोकरक्षा रतिपरवचन मालसन्नाम धीरो.
__ तापाप्तिव्याधिपः स्वो नवनयमतगः क्षीरकल्पो शयोभः । रायादच्छो गजव्यासमलमदमुगक्षोभिचित्तागरन्ता
क्षापः सुप्तावविज्ञो विभवनततमस्तोयदस्वो विरोधी ॥१॥ धीरो विश्वोदय स्तोमततनवभविज्ञो विवप्तासुपक्ष्मा
तारङ्गत्तां चिभिक्षो गमुदमलमसव्याजगच्छोदयारा । भूयोऽशल्पोकरक्षी गतमयनवनस्वोपधिव्याप्तिपाता रोधी मन्नासलक्ष्मा न च वरपतिरक्षारकम्रोनताशाम् ॥२॥
[वृत्तगतप्रत्यागतम् ] जाते रुद्रो मनस्वी शययमलवरः स्वीयभक्तावकोऽसौ
नेता प्रक्षारवर्जी भुवि समहि मसद्वामनव्यो भगी भोः । भोगी भव्यो नमद्वा समहि मसविभुर्जीवरक्षाप्रताने ऽसौ को वक्ता मयस्वी रबलमय यशस्वी नमद्रोरुतेजाः ॥३॥
[ अर्धगतप्रत्यागतम्

Page #382

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
भीशोकच्छेदनस्थो दुररिहतिरसः श्रीमयः सोमोरो
रोमोद्यः सोऽयमः श्रीसरतिहरिरदुस्थो नदच्छेकशोभी । नीयादुत्पादकर्ता हहममस - नष्टो ममत्तो विरोधा
धारो वित्तामनष्टो नसममहहता कदत्पादुयाजी ॥ ४ ॥ [पादगतप्रत्यागतम् ]
एवं गतागतैः काव्यैः संस्तुतः श्रीजिनेश्वरः । क्षेमङ्करः श्रिये भूयादपूर्वः शिवसुन्दरः ॥५॥
[ ५८ ] श्रीरविसागरविरचितं यमकाङ्कितं श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
२०५
श्रीअश्वसेनस्तनयो नयो नयोत्पत्तिर्विनूतो विधुनाऽधुना धुनाः । दुःखान्यवद्यै रहितो हितोऽहितोज्झितः प्रभो ! श्याममहा महा • महाः ॥ कैवल्यचञ्चत्कमला मला मलानालिङ्गित ! ध्वस्तबलावलाबलाम् । जगत्प्रभो ! भाजि महोमहो महोदयः पुनानो जगतां गतागताम् ॥२॥ भेजे भवन्तं सकलाः कलाः कलाः स्वामिन् ! मुनीनामचलाचला चला। मृगाङ्कवन्नात्र कलं कलं कलं मर्त्यस्य मोक्षे सदनं दनं दनम् ॥३॥ याने गते वलग्वलिके लिके लिके स्थाणुः सरोजे त्वयि माथि माथिमा । दूरेऽस्ति किं त्वद्गरिमारिमारिमातन्वत्यमूलं तरसा रसा रसा ||४||

Page #383

२०६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [विद्याविमलसम्मोहितोवींवलया लया लया मर्त्यप्रभास्वत्प्रमदा मदामदा। ध्यानं न जहें भवतोऽवतो वतोदारा मरीचीः किरणे रणे रणे ॥५॥ विभो । भवन्तं जनता नता नता मसावली(पदरा दरा दराः ! चिक्षेप किं भक्तिमती मती मती सम्बिभ्रती सद्विरती रतीः रती॥ ६॥ भवत्प्रभावाच्छमधामधामधा पुनर्भवे सद्गरं गरं गरम् । बिभ्रद् गुणोघं कमितामितामिता क्षयं न किं मुक्तिजिनाजिनाजिनाः।।७ सर्वे नराः शर्मधरा धरा धरा इवाप्तभीजन्त्वसुरासुराः सुराः । स्पष्टीकृता पुण्यमया मया मया युक्तं त्वया कामनया नया नयाः॥८॥ श्रीराजसागरमनीषिभुजिष्यशिष्यः
श्रीमत्सुधीसहजसागरसुप्रभावात् । भक्ताशयः शिवमुदे रविसागरात
स्तुष्टाव पार्श्वमधिपं यमकाष्टकेण ॥ ९ ॥
__ [५९ ] श्रीविद्याविमलशिष्याणुप्रणीतं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
पण्डितोत्तम पं. श्री ६ वानरगणिगुरुभ्यो नमः । निजगुरोरभिनम्य पदाम्बुजं स्तुतिपथं जिनपार्श्वमहं नये । भविकलोकचकोरनिशाकरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ १ ॥ विततसाधुगुणास्पदसातदं सुकृतकाननपद्मवनाम्बुदम् । निजगभीरगुणैर्जितसागरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ २॥

Page #384

शिष्याणुप्रणीतम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
२०७
निजसुरूपविनिर्जितमन्मथं विनतमानवदर्शितसत्पथम् । सकलसिद्धिकरं करुणापरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ३ ॥ कठिनकल्कविताननिवारकं विकटसङ्कटकोटिविनाशकम् । निखिलविघ्नहरं श्रमणेश्वरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ४ ॥ सकलसेवकनिर्मलबुद्धिदं कुमुदबान्धवकान्तगुणास्पदम् । धरणनाकिनतं परमेश्वरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ५ ॥ दुरितमानकदाग्रहखण्डनं कुमतिमोहमहारिपुभञ्जनम् । विगतदोषभरं सुखसागरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ६ ॥ विजितदुर्जयदर्पकदर्पकं प्रवरनिर्वृतिसत्पथदायकम् । रुचिरभक्तिविनम्रसुरासुरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ७ ॥ नलिनपुष्पविकस्वरलोचनं सकलमङ्गलवल्लिघनाघनम् । प्रवरलक्षणलक्षितसंवरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ८ ॥ प्रवरमङ्गलमण्डलसन्मुखं विमलकीर्तिविकाशितदिङ्मुखम् । बिमलकेवलचारुदिवाकरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ९ ॥ इत्थं पार्श्वजिनेश्वरः स्तुतिपथं नीतो मया भक्तितः
श्रेयःसद्म सदश्वसेननृपतेर्वशैकचूडामणिः । श्रीविद्याविमलाभिधेयसुकवेः शिष्याणुना श्रेयसे .. सर्वारिष्टविनाशकस्तनुमतां देयात् सदा मङ्गलम् ॥१०॥

Page #385

२०८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ अज्ञात
[६० ] कल्याणमन्दिरचरमचरणपूर्तिरूपं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
कल्याणकेलिनिलयं विलयं वितन्वद्
विघ्नावलेर्भवति को न कृती कृतार्थः । श्री 'पार्श्वदेव' भवतोऽङघ्रियुगं भवाब्धौ
पोतायमानमभिनम्य जिनेश्वरस्य ॥ १॥ प्राश्चत्प्रभावपटहः पटुहर्षहेतु
दन्ध्वन्यते त्रिजगदङ्गणरङ्गजीवः । अद्यापि यस्य भुवनाद तवैभवस्य
तस्याहमेष किल संस्तवनं करिष्ये ॥२॥ नीचाः परेऽल्पमतयोऽनुभविष्णवोऽपि
साक्षाद् भवद्गुणगणान् कथमुद्गृणन्तु ? । आजन्मवाग्विभववन्ध्यमुखः कदापि
रूपं प्ररूपयति किं किल धर्मरश्मेः ॥ ३ ॥ स्वामन्तरेण विमलोज्ज्वलकेवलार्क
___ कः प्रत्यलो हरिहरप्रभृतिः प्रमातुम । धर्मान् पदार्थनिवहस्य समानहो यत्
मीयेत केन जलधेर्ननु रत्नराशिः ॥४॥ वामेय ! गेयगरिमाढ्य ! भवत्प्रणीत
विश्वप्रतीतवरवाङमयपारदृश्वा ।

Page #386

कर्तृकम् ]
श्रीपा' जिनस्तवनम् ।
यूकायवैरथ रथत्रसरेणुभिश्च
विस्तीर्णतां कथयति स्वधियाम्बुराशेः ॥ ५ ॥
ते कर्मभारगुरवः परवावदूका
ये तावकीनवचनान्यपि संशयानाः ।
प्रामाण्यतस्तदुपयन्ति यदाचरन्ति
जल्पन्ति वा निजगिरा ' ननु पक्षिणोऽपि ॥ ६ ॥
कल्याणकक्षणनिरीक्षणमस्तु ते तत्
किंवदन्त्यपि सतां मुदमादधाति ।
यत्पद्मिनीप्रणयिनं भ्रमरं भ्रमन्तं
प्रीणाति पद्मसरसः सरसोऽनिलोऽपि ॥ ७ ॥ सन्नह्य सह्यगुरु (गिरि) कुञ्जरवाजिराजि - प्रेङ्खपदाजिरसभाजि भवत्युपेते । म्लेच्छैरभाजि भुजगैरिव तैरुपान्त
१४
मभ्यागते वनशिखण्डिनि चन्दनस्य ॥ ८ ॥ स्वामिंस्तव क्षम ! ममापि मनागुपेक्षा
मर्हन्ति नो गुणगणाः स्वकसेवकस्य । कामं कषायविषयैः परिमुष्यमाणा
श्वरैरिवाशु पशवः प्रपलायमानैः ॥ ९ ॥ मामीदृशं जडमतिं दृढभक्तिरेव
स्वामिंस्तव स्तवविधौ त्वरयत्यवश्यम् । यत्तोयमुच्छलति तोयनिधेरगाध
मन्तर्गतस्य मरुतः स किलानुभावः ॥ १० ॥
२०९

Page #387

२१०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[अक्षात
लोकत्रयस्मयमयामयनाशवैद्य !
सयस्त्वयैव निहतः स हि मोहराजः । आप्लाव्यतेऽपि जगदब्ध्युदकेन येन - पीतं न किं तदपि दुर्धरवाडवेन ? ॥ ११॥ नीचैर्विनम्य चतुरान् चरणारविन्दं
ये वन्दते विदधते तव कर्म नेतः ।। ते दूरतः कथमधोगमनं त्यजन्ति
चिन्त्यो न हन्त महतां यदि वा प्रभावः ॥१२॥ युक्तं चिरेण परिलालितपालितानि
कर्माणि देव ! कषसीह समूलजालम् । नेतापि कृन्तति नितान्तमपायबुद्धया
नीलद्रुमाणि विपिनानि न किं हि मानी ? ॥ १३ ॥ देव ! त्वदघिकुसुमार्चनसंशयालोः
सिद्धान्तवारिधिविगाहनलोनबुद्धेः । सन्देहदावदहनोपशमे घनाभं
दक्षस्य सम्भवि पदं ननु कर्णिकायाः ॥ १४ ॥ पीत्वा गिरस्तव निरस्तरसान्तरास्ते
____ भव्याङ्गिनो दधति शान्तरसात्मकत्वम् । लोहाहयाः परिणता रसनायकेन
चामीकरत्वमचिरादिव धातुभेदाः ॥१५॥ दुष्टे दशस्वपि भवेषु विसष्टरोषे
तत्कालमेव कमठेऽतिशठेऽप्यवरः ।

Page #388

कर्तृकम् ] श्रीपार्वजिनस्तवनम् । स्वैरं व्यधाश्च हृदयं सदयं नयोऽयं
यद् विग्रहं प्रशमयन्ति महानुभावाः ॥ १६ ॥ लोकत्रयीतनुगतं परमाणुदेशे
शुक्लस्मृतिप्रबलमन्त्रबलान्निरुध्य । [ दुष्कर्म ? ] मर्मगरभेदकरं त्वदन्यः
किं नाम नो विषविकारमपाकरोति ? ॥ १७ ॥ त्वामेव केवलचिदास्पदमन्यतीर्थ्या
स्ते स्वस्वतीर्थपतयो हृदयेषु दध्युः । आधेयवस्तुमिलितः स्फटिकोऽमलः किं
नो गृह्यते विविधवर्णविपर्ययेण ? ॥१८॥ वप्रत्रयोदयगिरीन्द्रशिरोऽधिरोह
त्युत्रासयत्यसुमतां सुतमां तमांसि । मित्रे त्वयि ब्रजति लोचनगोचरत्वं
किं वा विबोधमुपयाति न जीवलोकः १ ॥१९॥ नाराधयन्ति विधिना जिनशासनं ये
नाभ्यर्चयन्ति च रुचेः क्रमयामलं ते । ते देवदूषितधियः सततं स्मरन्तो
गच्छन्ति नूनमध एव हि बन्धनानि ॥ २० ॥ यस्मै सविस्मयमुपार्चि चिरं विरञ्चि
रस्मायत स्मयमपास्य च चक्रपाणिः । - श्रीवीतराग ! भवदागमवेदिनस्तद् - भव्या व्रजन्ति तरसाप्यनरामरत्वम् ॥ २१ ॥

Page #389

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [अशा त्वज्जन्मनोच्छितवती चतुरङ्गुलानि
भूमिनिवेदयति देव ! सतामितीव । येऽस्मै सहर्षहृदयाः स्पृहयन्ति मा
___ स्ते नूनमूर्ध्वगतयः खलु शुद्धभावाः ॥ २२ ॥ जन्माभिषेकसमयेऽशनिशोभयाढ्यं
धाराभिवर्षणसहं हरिवाहनं त्वाम् । के के विवेकिनिकरा ननृतुर्न दृष्ट्वा ,
चामीकरादिशिरसीव नवाम्बुवाहम् ॥ २३ ॥ प्रादुर्भवंस्तव समं सितदन्तकान्त
___ पूरोऽधरस्य विदधाति समग्ररागम् । वाचं पुनस्तव मुनीश ! निशम्य सम्यग्
नीरागतां व्रजति को न सचेतनोऽपि ? ॥२४॥ गोदण्डकोष्वव बुधाः परदर्शनेषु
मा गुः परं शिवपुरं प्रति वः स्पृहा चेत् । एतं समाश्रयत सत्पथमित्थमाह
मन्ये नदनभिनभः सुरदुन्दुभिस्ते ॥ २५ ॥ स्मृत्वा हितान्यवहितं स हि नागराजः
सद्भक्तिसम्भ्रमविनिर्मितचित्रवर्णः । श्रीपार्श्वदेव ! कपिशीर्षफणत्रिवप्र। व्याजात् त्रिधा धृततनुर्बुवमभ्युपेतः ॥ २६ ॥

Page #390

कर्नकम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । श्रामण्यकेवलरमासुकृतोपदेशान्
धातक्यशोकफलदेषु यकेष्वलब्धाः । ध्यानावधाननिरतेषु नरेषु तेन
सालत्रयेण भगवनभितो विभासि ॥ २७ ॥ स त्वं चिरं जय जिनेश्वर ! यस्य वाच
श्चित्ते विचिन्त्य चतुराः कुसुमास्त्रमेव । सम्बोधयन्ति दुरितस्य विदुर्विमुक्ताः
त्वत्सङ्गमे सुमनसो न रमन्त एव ॥ २८ ॥ सच्चिन्तितार्थरचनावचनातिगाभः
सर्वैः सुपर्वनिवहैः परिषेव्यमाणः । त्वं पार्थिवप्रभवकामघटः प्रभासि
चित्रं विभो ! यदसि कर्मविपाकशून्यः ॥ २९॥ व्याघातवर्जितमनन्तमनन्तरायं ___नानाविधावरणवर्गनिसर्गमुक्तम् । सदर्शनेन सहचारि पुनः प्रपूर्ण
ज्ञानं त्वयि स्फुरति विश्वविकासहेतुः ॥ ३०॥ व्यर्थीकृते क्षणमहांसि महातमांसि
सष्टानि दुष्टमनसा कमठेन यानि । .' 'न स्पृष्टमैश्यविभवानुदितोऽनुवेलं
ग्रस्तस्त्वमीभिरयमेव परं दुरात्मा ॥ ३१ ॥

Page #391

२१४. श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [अहातस्वामिन्ननार्यविषयेषु सजन् विहार
माशातितस्त्वमसि जाड्यमयेन येन । ' संसारवारिनिलयेऽजनि दुःखरूपं ... तेनैव तस्य जिन ! दुस्तरवारिकृत्यम् ॥ ३२ वैविमुक्तवति देव ! तदैव वैरं
यत्वय्यपि प्रतिपदं दृढमूढबुद्धिः । चक्रेऽतिवक्रहृदयः कमठः प्रहारं
सोऽस्याभवत्प्रतिभवं भवदुःखहेतुः ॥ ३३ ॥ तत्त्वोदकं त्वमुदितं प्रकटीचिकीर्षुः .
___ सत्वोपकारकरणाय भवोदपाने । प्रादुर्बभूव धुरि यत्पुरुषोत्तमस्य
पादद्वयं तव विभो ! भुवि जन्मभाजः ॥ ३४ ॥ त्वत्साग्रयोजनशते वसते जनाय
मारीतिभीप्रभृतयः प्रभवः कथं स्युः ? । यज्जाग्रतः खगपतेरपि पश्य तस्य
किं वा विपद्विषधरी सविधं समेति ? ॥ ३५॥ आशातना विदधिरे विविधा बृहत्यो
हत्या इव त्वयि मया विधिदुर्विधेन । तन्नारकादिकभवोद्भववेदनानां
'जातो निकेतनमहं मथिताशयानाम् ॥ ३६ ।।

Page #392

कर्तृकम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् । अभ्यस्तकेवलमनुद्धतपःप्रभाव
प्राग्भारसारविभवास्तव देव ! मन्ये । सर्वत्र भक्तजनविघ्नभिदे व्रजेयुः
प्रोद्यत्प्रबन्धगतयः कथमन्यते ॥३७॥ वाहीकबुद्धिशबलेन न भावपूजा
द्रव्याहणाऽप्यनुपयुक्ततया च चक्रे । उच्चावचासु जिन ! योनिषु तद् भ्रमामि
यस्मात् क्रियाः प्रतिफलन्ति न भावशून्याः ॥ ३८ ॥ नेतः ! कृपालुकुलकुञ्जर ! भीमसप्त
भीवनपञ्जर ! जरामरणप्रहीण ! । स्वान्तालवालपरिणाममयः प्ररूढ
दुःखाकरोदलनतत्परतां विधेहि ॥ ३९ ॥ मानुष्यकार्यविषयान्वयजातिरूपा
रोग्यायुराहतमतादिकमप्यवाप्य । त्वच्छासने निबिडभक्तिमना दधानो
वध्योऽस्मि चेद् भुवनपावन ! हा हतोऽस्मि ॥४०॥ निष्कारणातिकरुणापरिणामधाम
व्याधामपाणिगणवर्ण्यगुणाभिराम ! । पाहि प्रसीद भगवन् ! सुकृतेषु मां कु
__ सीदन्तमद्य भयदव्यसनाम्बुराशेः ॥४१॥

Page #393

२१६ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीहेमविनतराज्य विसृज्य विपुलं त्वमकिञ्चनत्वं
स्वस्वामिभाक्परिहारपरं प्रपन्नः । विज्ञप्यसे जिन ! मयेति तथापि भूयाः
स्वामी त्वमेव भुवनेऽत्र भवान्तरेऽपि ॥ ४२ ॥ .. यस्मिन्न शुक्रमतिरुत्क्रमते न चापि
वाचस्पतेः प्रभवति प्रतिभाप्रकर्षः । श्रीसू (र) सुन्दरतरद्युतिकाः स्फुरन्ति
ये संस्तवं तव विभो ! रचयन्ति भव्याः ॥ ४३ ॥ चौरारिमारिवारल्यालक्ष्मापालहरिकरिभयेभ्यः ।
तव नाथ ! स्तवनादप्यचिरान्मोक्षं प्रपद्यन्ते ॥ ४४ ॥ कल्याणमन्दिरमहास्तवनान्यपादो
पादोनपूर्वमिति संस्तुतवैभवश्रीः । देयादमेयमहिमा महिमान्यनामा
वामासुतः सततमुन्नतबोधिलाभम् ॥ ४५ ॥

Page #394

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
[ ६१ ] श्रीहेमविमलसूरिप्रणीतं प्रतिपदं कमलशब्दश्लेषमयं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
१
श्रीनिर्वृतिकमलदृशः करकमलक्रीडनैककलहंसम् ।
प्रणतापूरितकमलं प्रातःसमये सुदृष्टमुखकमलम् ॥ १ ॥
3
४
$
जिनपं सश्रीकमलं सुरनायकसेव्यमानपदकमलम् । प्रतिपादं कमलपदैः पृथगर्थैः स्तौमि वरकमलम् ॥ २ ॥
७
८
अक्षीणलक्ष्मीकमलङ्घनीयवाचं भवामे कर्म प्रधानम् ।
११
१३
२१७
१०
दीनोल्लसत्शूकमलब्धदोषं पङ्कप्रणाशे कमलस्वभावम् ||३||
१२
युगादिनाथं कमलाङ्कवक्त्रं गीतप्रतापं कमलाननाभिः ।
१४
१५
संसारदुष्टाऽकमलप्रमुक्तं स्तवीमि निःशङ्कमलास्यरङ्गम् ॥ ४ ॥
१६
१७
अनन्तसंवित्कमलं भजे विभुं स्वपाणिदीप्त्या कमलापलापिनम् ।
१८
१९
अचाल्यचित्तं कमलाविलासतो नश्यत्तमः शोकमलक्ष्मविग्रहम् ॥
टिप्पनम् ।
१. मुक्तिस्त्रियः । २ हस्ताम्बुज० । ३ कमला - श्रीः । ४ मुखपद्मम् । ५ अलम् - अत्यर्थम् । ६ चरणपङ्कजम् । ७ प्रधानशोभम् । ८ अळङ्घनीय० इति पदच्छेदः । ९ भवरोगे प्रधानौषधम् । १० शुकःदया । ११ जल० । १२ मृगाङ्क० । १३ स्त्रीभिः । १४ पापमलेन मुक्तम् । १५ लास्यम् - नृत्यम् । १६ कं सुखं मलति-धरतीति कमलम् । १७ ताम्र० । १८ वराङ्गना० । १९ अलक्ष्मविग्रहं निःकलङ्ककायम् ।

Page #395

१२
२१८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीहेमविमलमात्राधिकत्वात् कमले न तुष्यसि प्रियप्रदः सत्कमलोपलक्षितः। जिनेन्द्र ! मुक्ताङ्कमलक्ष्यदर्शनं पदं न ननं कमलम्भयः शुभम्॥ बाह्यं तथान्तरमसौ कमलं भिनत्ति .. मात्राधिकं कमलवं न दधाति माने । एनोगतांशकमलम्ब (लं च ? ) परप्रभावं
भूभृद्धराकमलसेतरसेव्यतुल्यम् ॥ ७ ॥ पश्यन्तमेकमलकाधिपतीभ्यपूज्यं ।
सेवे शिवार्पकमलक्तकरक्तपादम् । क्षोणीविशेषकमलं कपदाब्जसक्त
सच्चश्चरीकमलकोच्चयवृदयपेतम् ॥ ८॥ व्याख्याक्षणे कमलभूश्चतुराननत्वात्.
ख्यातस्तथा कमलबन्धुरिव प्रतापी । पद्मापतिः कमलनाभिरिव प्रभो ! त्वं ध्यानं करोषि कमलासनमाश्रितः सन् ॥ ९॥
टिप्पनम् । १ कामे । २ क्लोम० । ३ मुक्ताङ्कम्-कलङ्करहितम् । ४ के भव्यप्राणिनं न अलम्भयः-प्रापयः ? अपि तु सर्वमपि । ५ रोगम् । ६ काम-इच्छाम् । ७ अरं-अत्यर्थम् , । ८ अलसेतरः-आलस्यरहितः । ९ रलयोरैक्याद् अरङ्कवैश्रमण । १० मोक्षदायकम् । ११ पृथ्वीतिककम् । १२ सूर्य० । १३ कुन्तलवृद्धिरहितम् । १४ ब्रह्मा । १५ सूर्यः । १६ विष्णुः । १७ पद्मासनम् ।
१४
१६
१७

Page #396

www.
सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् । २१९ संक्षिप्तशोक ! मलयादिजशीतवाक्यं
विस्तार्यशोकमलपन्तमवद्यवाचम् । मात्रोल्लसत्कमलसंसृतिकल्पवृक्षं ___सत्पुण्यतोऽकमलवद्भिरनाप्यमीडे ॥ १० ॥ मानाह्यशोक ! मलमुक्त ! परित्यजन्तं ___संस्तौम्यभीकमलयुक्वनिताङ्गरङ्गम् । क्षिप्तार्यनीकमलघुप्रशमोपसेव्यं
त्वां मात्रिकाधिकमलं श्रयतां दविष्ठम् ॥ ११ ॥ सम्भूषितान्तकमलर्कसमं धनाप्तौ
त्यक्त्वातुलांशुकमलजमपीश ! रम्यम् । सत्सेवितान्तिक ! मलबजदत्तदुःखं
श्रेयोलतासु कमलं किल मात्रयाढ्यम् ॥ १२ ॥ -
टिप्पनम् । १ चन्दन० । २ विस्तारवान् अशोकवृक्षो यस्य । ३ मरुदेश। ४ पापमलयुक्तैः । ५ मानसर्पदपैदलने वञ्जुलवृक्ष !।। कलङ्कमुक्त !। ७ निर्भयं विष्ठायुक्तं च ललनायाः अंगरङ्गं परित्यजन्तम् । ८ विध्वस्तशत्रसैन्यम् । ९ मात्रयाधिकमलशब्द मालं-कपटम् । १० भूषितान्वयम् । ११ श्वेतार्कसमम् । १२ कदर्यम् । १३ पापौघ० । १४ मात्रयाधिक कमलमिति कामलं-वसन्तम् ।

Page #397

२२०
श्री जैनस्तोत्र सन्दोहे
अंहस्तमऽर्क ! मलपूज्य ! समातृकत्वे
श्रेयःकुलाङ्क मलयोच्चलकैरगम्यं
निर्नाशितान्तकमलक्ष्मिकृतानुकम्पम् ।
संक्षिप्त कल्क मललन्तमिनं वशाभिः ॥ १३ ॥
नष्टान्तरायकदलर्क ! मलाभमद्व मेघः समात्रिकतया कमलाढ्यदेहम् ।
१०
[श्रीहे मंत्रिम
११
१२
त्यक्त्वा सुराऽकमलषन्नपि मे समेतो मोक्षं निरङ्कमलभापगमं विदेहौ ॥
१३
अनेकार्थान् जल्पन्न कमलमुखान् शब्दनिवहांस्तथैवाचक्षाणः कमलवमुखान् वर्णनिकरान् ।
१४
क्रियाकाण्डे सम्यक् कमलकलितं तारयसि नो
मयि श्रेयो लक्ष्मीकर ! शुकमलस्वार्द्रनयनम् ॥ १५ ॥
८
टिप्पनम् ।
6
, “
● पापान्धकारहरणे सूर्य ! । २ जनपूज्य ! । ३ विनाशितमम् । ४ अध्यान । ५ चेतः पापम् । ६ लड् विलासे ललिणू ईप्सायाम् ' । ७ रोगा एव श्वा० । ८ मात्राढयत्वात् मालं - वनं मद्ररूपं
अङ्कः–कलङ्कः,
तत्र मेघः । ९ श्रीक० | १० अकं - दुःखम् । मालं-वसादि । अङ्को - नाटकम् । ११ लषी कान्तौ ' अनिच्छन् । १२ अलभा - लाभान्तरायः । १३ कं पुरुषम्, अल - उद्यम० । १४ हस्ते । १५ धारय ।

Page #398

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
जय श्रीमन्नेतः ! कमललमहा मान्यमहिमा
प्रबोधं तन्वानः कमलसदृशाऽमित्रजनयोः ( जयने ? )। तुषारस्फारश्रीकमैलतुलनामेति जिनवाक्
चरित्रश्रीकणे कनकमलवद् भाति भगवान् ॥ १६ ॥ भवव्यापद्वा: कमलति भवान् शोषकरणे
यशः प्राञ्चत्पुष्पस्तबककमलान्तङ्कहरणे । सुराधीशाभ्यर्च्यः कमलसदृशत्वेन विदितः
सदारिष्टाघाते जयति कमलाधीशमहिमा ॥ १७ ॥ गिरीशः श्रीसार्वः प्रकटकमलाङ्गोद्भवहृतौ
गभीरः श्रीपार्श्वः कमलनिधिवत् सद्गुणमणिः । जनान्तर्वाहीकामयकमलकारः कलिमलं मम च्छिन्द्यादीशः कमलरिपुवद् विश्वविपिने ॥१८॥
टिप्पनम् । १ रविमण्डल. । २ मित्र. एरण्ड । को-वायुः शीतत्वात् । ३ मण्डः-सर्वरसाग्रं सत्वात् । ४ मण्डो-भूषणम् । ५ कस्य-वन्हेः मण्डो-बाणं तद्वद् आचरति । ६ मण्डल:-सर्पविशेषः ७ को-मयूरस्तस्य मण्डं-पिच्छम् , पक्षेऽरिष्टो-दैत्यस्तद्घाते कृष्णः । ८ स्मरः। ९ जलनिधिवत् । . भैषज्यकारो-वैद्यः । ११ मृगरिपुः-सिंहः ।

Page #399

રરર
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीहेमविमल
ददानः सद्बोधं कमलजनतानामपि विभो !
द्वितीयत्वे पूर्णः कमलश इव प्रीतिकरणः । परिस्फूर्जत्कीर्तिः स्फुरति कमलाभृद्युतिसिता
क्रियाणां पुण्यानां तव ककमलापं प्रवदतः ॥ १९ ॥ प्रतीक्ष्यः स्वर्गाधीश्वरकमलनाथादिमसुरैः
महातेजस्त्वेन त्वमसि कमलः कर्मदहनः । सतां विघ्नव्यापव्यपगमविधौ मूषकमल__स्तव श्लोकः पूर्ण कमलभवमप्याशु जितवान् ॥ २० ॥ तमोदैत्यध्वंसे कमलशयवद् भाति भुवने
नमत्पुंसामीशो भविकमललीनिर्मितिचणः । परिक्षिप्तन्यक्षाहितकमललः पावनगति
र्जगत्प्रौढावासांगणकमलली भूतसुयशाः ॥ २१ ॥ चिरं जीयात् सार्वः कमलरुहपाणिक्रमयुगः स्वयं भावात् सेवाणुकमललगीर्वाणनिकरः ।
टिप्पनम् । १ कमरो-मूर्खः । २ द्वितीयमक्षरं मकारस्तल्लोपे कलश इव । ३ मलोपे कलाभृत्-चन्द्रः । ४ कलापम् । ५ श्रीपतिः । ६ सूर्यः । ७ गणेशः । ८ जलभवः-चन्द्रः । ९ जलशयः-कृष्णः । १० भविनां कं-क्षेम तन्मण्डली -श्रेणिः तत्र कृतोद्यमः । ११ हिअतकः-वैरी । १२ मण्डल:-श्वानः । १३ मण्डलीभूतः-परिधीभूतः । १४ जलरुह-कमलम् । १५ सेवार्थ समागतः मण्डल-दशराजकम् ।

Page #400

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
सदा सम्यग् निर्नाशितनिजयशः स्तावकमलः
चलन्मायुर्दुष्टज्वरकमललायामयहरः ॥ २२ ॥
यदाहं त्वत्सेवां च कमलभिकर्मीकृतमुख
स्तदास्यां
सत्पुण्यात्
चरित्र स्वीकारे कमलपमलोऽसीन्द्रियदमे
चरित्रस्वीकारे कमलसि यथा नैव भवसि ॥ २३ ॥
कमलसि वधत्याजनकृते ।
७
शरप्रासप्राञ्चत्कमलमुखशस्त्राङ्कितकरे
गृहस्थत्वे स्वामी कमलकरणो नैव चरणे ।
मदक्रोधव्यापत्कमलभर निर्नाशनचणः
प्रणम्यःश्रेयःश्रीयुवतिकमलस्त्वं तनुमताम् ॥ २४ ॥
यथा वर्णज्येष्ठः कमलनलमर्चत्यनुदिनं
१४
१५
सुरज्येष्ठं स्पष्टं कमलनिशमाशंसति यथा ।
१०
२२३
टिप्पनम् ।
१ मण्डः - शोकः । २ मण्डलं- कुष्ठः । ३ अभिलषितवान्, आत्मनेपदमनित्यमिति । ४ कम आचष्टे । ५ कमठ: - कच्छपः स इवआचरसि कमठसि । ६ कमठं - मुनिभाजनं वहसि इति कमठसि । ७ कमर - धनुः । ८ कमर - कोमलशरीरम् यस्य । ९ कमरः - चौरः । १० कमलः–कान्तः । ११ ब्राह्मणः । १२ कं - अग्नि होत्री । १३ अग्निम् | १४ ब्रह्माणम् । - ब्रह्मार्चकः ।
महत इति कमडू - अग्नि
१५
कं - ब्रह्माणं महति -

Page #401

X
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीहेमविमलयथा चाह थं कमलति नयादर्कयति वा
त्वदेकत्राणस्त्वामणुकमलहं स्तौमि च तथा ॥ २५ ॥ युवापि त्वं स्वामी सुकमलधिक्कारनिपुण- स्ततः ख्यातो गौरीकमल इव दुष्टान्धकहरः नवव्याख्याकाले कमलधरविस्तारिनिनदः ।
स्वयं पूज्यः स्वामी ननु कमलया भक्तिवशतः ॥ २६ ॥ निर्णिक्तीकृतसत्सहस्रकमलः स्वाङ्घ्रिद्वयस्पर्शनः
पूज्यस्त्वं कमलप्रभादिभिरभूत् त्वद्वाकरहस्यं विभो ! जानानः कमलप्रभोऽप्यपलपत् संसारचक्रभ्रमी
श्रीपालं कमलप्रभेव सुषुवे त्वामीश ! वामोत्तमम् ॥ २७ ॥ प्रस्फूर्जत्कमलप्रभावजलधिख्यातप्रतापोदयः श्रीसार्वः कमलस्वरामृतवरद्वीपानुगच्छद्यशा:।
टिप्पनम् । १ सूर्यम् । २ क-सूर्य महति-सूर्यार्चकः । ३ अणुकं-स्वल्पं मठतिभाद्यतीति अणुकमठ-स्वल्पमदोऽहम् । ४ रलयो रैक्ये कमरं-धनुः, पुष्प. धनु:-कन्दर्पः । ५ गौरीकान्तः-ईश्वरः । ६ कमलधरो-जलधरः । ७ कालव्यन्तरेन्द्रस्याप्रमहिषी कमलानाम । ८ शत्रुञ्जयः । ९ कमलप्रमा नाम व्यन्तरपत्नी । १० गुरुः कश्चित् । ११ यथा कमलप्रभा माता श्रीपालं सुषुवे तथा वामादेवी त्वाम् । १२ असंख्येसमुद्रद्वीपमध्ये कमलाभिधः समुद्रः। १३ कमलाभिधो द्वीपः ।

Page #402

सूरिप्रणीतम्]
श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
२२६
ध्वस्तानीकमलप्रभः प्रथयतात् सन्तापनिर्वापणौ
सौख्यं जन्मनि निकलङ्कमलले पूर्णेऽपि शान्तिप्रदः ॥२८॥ अदॆणाङ्कविभास्यलीक ! मलयस्यूर्वीतलं पत्कजैः
सञ्जातः किल निःकलङ्कमललाघोशान्वये त्वं जिनः । स्वद्वाचं कमलबजा निजगिरा शृण्वन्ति हर्षोन्नताः
पार्षयेषु कृतान्ततर्कमललप्रादुष्कृतिप्रत्यलः ॥ २९ ॥ संसारश्रान्तलोके कमलभवति यः पापतापापनोदा
दरे संवाद्यमानानक ! मललवदुद्दामतेजाः सुरौघैः । नम्रोभूतक्षमातृड्गणकमललमृन्निर्मलश्लोकराशेनिर्हादाधःकृतश्रीपिकमललमृदाद्याः स मे सेवकास्ते ॥३०॥
१३
टिप्पनम् । १ अनीकं-रणः । २ मण्डा-आमलकी तस्याः फलं मण्ड शीतगुणत्वात् । ३ मण्डले देशे। ४ अद्धचन्द्रवद् शोभितं अलीकंभालं यस्य । ५ मण्डयसि । ६ निरपवादः । ७ मण्डलाधीशो-राजा । • मृगसमूहाः । ९ मण्डल:- समूहः । १० कमण्डलु;-प्लक्षवृक्षविशेषः मइव आचरति कमण्डलवति । १ मण्डलं विद्यते यस्य स मण्डलवान्सूर्यः १२ निपुण मण्डलं-सर्प बिभर्तीति मण्डलभृत-ईश्वरः । १३ मण्डलंश्वानं विभर्ति वाहनतया स मण्डलभृत् क्षेत्रपालः ।

Page #403

१२६
श्रीजेनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
क्षोणीपावित्र्यहेतोः कमललवदिदं पादपद्मद्वयं ते नैवाज्ञानप्रवृत्तेः कमललुधरणैः श्रीयते सौख्यदायि ।
3
भक्तप्रत्यूहनाशाम्बिकं ! मलनमिव ब्रह्मलक्ष्म्यास्तमौघे सर्वालोकप्रवृत्ताम्बिक ! मलनजना से व्यपार्श्वोऽसि पार्श्वः ॥ ३१ ॥
७
क्षोणीविख्यातकीर्त्यानक ! मलयमुखानेकदेशस्थलोकान् स्वव्याहारेण लक्ष्मीजलधिरनुदिनं बोधयन् बोधिसाधुः ।
इत्थं स्पष्टार्थमाद्यन्मधुकमलभरैः पूज्यपादारविन्दः श्रीपार्श्व हेमशुद्धाभरणधरतनुः श्रेयसे संश्रितानाम् ॥ ३२ ॥
टिप्पनम् ।
१ कमण्डलुः - कुण्डिका तद्वत् आचरत् कमण्डलुवत् । २ कमण्डलु- चरणैः - तापसैः । ३ अम्बिका - पार्श्वजिनोपासिका । ४ मण्डनं - भूषणम् । ६ मण्डनाः - अलङ्करिष्णवो जना - इभ्यादयः । । ९ पद्मस्तोमैः ।
५ अम्बिका - माता । ७. पटहः । ८ देशविशेषः

Page #404

२२७
सूरिविरचितः ] मन्त्राधिराजकल्पः ।
[२] श्रीसागरचन्द्रसूरिविरचित श्रीमन्त्राधिराजकल्पः।
श्री पार्श्वनाथाय नमः । कल्याणाङ्कुरवारिदः शमसुधावा? सुधादीधितिः
कारुण्याम्बुजतिग्मरोचिरखिलक्ष्मापीठकल्पद्रुमः । मोहध्वान्तततिप्रदीपकलिका संसारनिस्तारकृत्
भव्यानां शिवतातिरस्तु भगवान् वामासुतोऽयं जिनः॥१॥ भ्रभङ्गमङ्ग न दधे नयने न ताने ।
दधे न शस्त्रमपि नो परुषं बभाषे । कामं जिगाय गतकायममाय एव
मेव प्रणम्रकमठः स शिवाय देवः ॥ २॥ श्वभ्रप्रदाऽशुचिरियं प्रथितेति दोषाद्
योषां हि संयमवधूवशगो हि हित्वा । बभ्राम मुक्तिललनागमने सरागो ..नीरागतायुगपि यच्छतु शं स पार्श्वः ॥ ३ ॥ अन्तःस्फुरद्गुचिरसञ्चितसप्ततत्त्व
कोटोपतिर्जिनपतिः प्रकटध्वजोऽस्तु । वामासुतः फणमिषात् फणिपस्य विश्व--
विश्वार्तिसंहतिहरो व्यवहारिवद् यः ॥ ४॥

Page #405

२२८ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्रअज्ञोऽपि विज्ञजनविस्मयकारि काव्यं
यस्याः प्रसादलवमाप्य जनस्तनोति । मोहान्धकारनिकरार्ककरप्रभावा
सा भारती भवतु जाड्यतमश्छिदे वः ॥ ५॥ : शून्यात्मकोऽहमपरं स्वकसङ्गतोऽपि
कुर्वनगण्यमिह पूर्वपदाधिकां तु । सङ्घयां यदेकपुरतः स्थितिमाप्य लेभे
वन्देऽतिगीष्पतिगुरून् सुगुरून् मुदा तान् ॥६॥ दुष्कर्मकण्टककटुद्रुममूलभेद
नेमिप्रभं सुललितप्रभयाभिरामम् । सद्भावदेवविनतं गतकोपमानं
सानन्दमूर्जितमतिं सुगुरून् नमामि ॥ ७ ॥ वाचालयत्यनुकलं सकलं जिनेन्द्र
भक्तिस्ततोऽहममतिः स्तवने प्रवृत्तः । सद्भिः प्रशान्तमतिमद्भिरतो विमृश्य
सेयं मनो नहि विधेयमिहाऽञ्जलिस्तत् ॥ ८ ॥ काव्ये मुधाकृतसुधालहरोसमूहे
दोषेक्षिणः खलु खलाः सततं भवन्ति । स्वादून् मृदूनपि तरून् करभा विहाया
ऽपोच्छन्ति हा ! कटुककण्टकिनः करीरान् ॥ ९ ॥

Page #406

सूरिविरचितः]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२२९
काव्याध्वनि प्रवसतामिह सत्कवीनां
वामस्वरः खर इवार्थकरोऽनुकूलः । कर्णेजपः प्रकृतितः कलुषाशयोऽपि
चित्रं तु दक्षिणरवः प्रतिकूलताहत् ॥१०॥ निर्यातमन्धितलतो हरकण्ठमाप्य
पीयूषदीधितियुतं तु विहाय मन्ये । सालिदुर्जनकुलेषु विषं सुखेन
___ तस्थौ मुखाङ्कटमनःसु मुदाऽऽस नन्दि ॥ ११ ॥ पक्षद्वयेऽपि मलिनः खलकौशिकोऽयं
दोषाकरेऽपि हि कलङ्किनि बद्धरागः । वित्रासहेतुरपि वामरवोऽपि बाद
काव्याध्वनि प्रवसतामिह हर्षकारी ॥ १२ ॥ साधौ सुधारसलसद्वचनप्रताने
के कालकूटनिवहस्य खलस्य चिन्ता ? । प्रद्योतने द्युतिमतीव वितन्वतीह
जागर्ति किं जगति कस्तमसोऽवकाशः ? ॥ १३ ॥ अब्धौ विधौ मखविधौ फणभृन्निवासे . मोहात् सुधामिह मुधा विबुधा वदन्ति । क्षारे क्षयिण्यथं शिखिप्रहते विषार्ते
सास्येव सत्यपकृताखिललोकशोके ॥ १४ ॥
.

Page #407

श्रीजैन स्तोत्र सन्दोहे
शक्तस्तव स्तवनमस्तगुणौघसङ्क्षय ! वाचस्पतेरपि समानमतिर्न कर्तुम् ।
मीनाति वीतमतिः सिकताकणान् कः
कूलङ्कषाविपुलकूलतले सुराणाम् ॥ १५ ॥ निर्दोषतो बत नरोऽतिबलो विदन्तो दन्तीव शूकर इवातिवपुर्विदंष्ट्र : चक्रीव दैवतवपुर्जितशत्रुजातः
सञ्जातवित्तविभवः पुरुषश्चकास्ति ॥ १६ ॥ केचित् सुरा इह भवे हितमाचरन्ति
नामुत्र केचिदिह नो परलोक एव । वामासुतः पुनरसाविह विघ्नहर्ता
२३०
दाता श्रियां परभवे शिवसौख्यकर्ता ॥ १७ ॥
बालोऽपि देवततिसंस्तुतपादपद्म
युग्मस्य संस्तवनमस्य ततः करिष्ये ।
मन्त्राधिराजजिनभर्तुरमर्त्यनागे
[ श्री सागरचन्द्र
किं माद्यतीह न गजाः प्रमदा भवन्ति ॥ १८ ॥ इति प्रस्तावना |
दाता जितेन्द्रियचयोऽथनिरामयश्चा
Sमायो दयार्द्रहृदयो विनयावनम्रः ।
स्नातः प्रशस्तदिवसे धृतधौतवस्त्र:
शिष्यो गृहीत फलपुष्पसमृद्धगन्धः ॥ १९ ॥

Page #408

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
सम्पूज्य पार्श्वजिनबिम्बमुपोष्य कृत्वा वाचाम्लमुत्तमतपः प्रवरोऽबूजवारे ।
सज्ज्ञानचन्द्रधवलीकृतविश्वविश्व
ब्रह्मव्रतस्थिततरं गुरुमित्थमाह ॥ २० ॥ युग्मम् ॥
कृत्वा प्रसादमसमं मयि पादलग्ने
मग्ने जडत्वजलधौ यदि योग्यतास्ति ।
मन्त्राधिराजवर यन्त्रयुतं तु मन्त्रं
पात्रे निधेहि भगवन् ! सुतरीसदृक्षम् ॥ २१ ॥
हृज्जानुनाभिमुखमस्तकमस्य पञ्च
तत्त्वाक्षरैस्तु सकलीकरणं विधाय ।
अभ्यर्चिते श्रवसि मन्त्रमथ त्रिवारं
पाणौ क्षिपेद् गुरुरमुष्य सुवर्णमम्भः ॥ २२ ॥
क्षेत्रे सुबीजमिव मे भवतां प्रसादान् मन्त्रप्रभुः सफलतां कलयत्वमेयः ।
इत्थं वदन् नमति पादयुगं गुरूणां
शिष्यो यतो भवति कार्यकरः प्रणामः ॥ २३ ॥ इति प्रस्तावना - प्रदानविधिर्नाम प्रथमः पटलः ॥
२३१

Page #409

श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्र
www
M
द्वितीयः पटलः। मन्त्राधिराजवलयेषु यथास्थितानि
वक्ष्यामि सप्तसु यथाक्रममक्षराणि । आये जिनेन्द्रवलयेऽत्र विधिं तु मन्त्र
वर्णक्रमेण सहितं तु हिताय वच्मि ॥१॥ आदौ जिनेन्द्रवपुरद्भुतमन्त्रयन्त्रा
हानासनानि सकलीकरणं तु मुद्राम् । पूजां जपं तदनु होमविधिं घडेव कर्माणि संस्तुतिमहं सकलं भणामि ॥२॥
.द्वारकाव्यम् । आद्यावनीतलसरोवरहाटकादि
मालोद्भवाष्टहरिदग्यूदलासनस्थम् । चन्द्राभचीवरजयाविजयागृहीत
गङ्गोदकप्रवरचामरवीज्यमानम् ॥ ३ ॥ एरावतप्रमितकुम्भिकृताभिषेकं
छत्रत्रयोत्प्रथजगत्रयनायकत्वम् । पर्यङ्कशायिवपुषं सुखसिन्धुमग्नं
नाशानिवेशपरिपेशलदृष्टियुग्मम् ॥ ४ ॥ बालप्रवालकदलीदलकान्तकान्ति
क्षाराब्धिमध्यवसुधातलतुल्यदेहम् । दुर्लक्ष्ययोगकलया परया परीतं
पञ्चेन्द्रियप्रसररोधकुबोधशुद्धम् ॥ ५ ॥

Page #410

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२३३
स्वीयातिनीलमहसा सहसामरद्रि
वृक्षस्थलीभिरवनी किल नीलयन्तम् । पार्श्वस्थपार्श्वकमठासुरसेवितांत्रिं
स्पष्टाष्टकर्मपटलद्रुदवानलाहम् ॥ ६ ॥ शान्तं शिवं सुखकरं परमस्वरूपं
व्यक्तेतर ....महं सकलं गतारिम् ।। व्यक्तं शिवं शिववधूपरिरम्भयुक्तं
सिद्धं बुधं निरवधि परमव्ययं च ॥७॥ नीरञ्जनं निरुपधिं विगतस्पृहं च
निर्बाधमाधिरहितं सहितं कलाभिः । धातारमीशममलं विकलं ह्यनन्तं
पारं गतं गतमयं...शरण्यम् ॥८॥ निर्मोहमन्त्यममलं विरुजं विमानं - त्रैलोक्यलोकमहितं विगुणं गुणाढ्यम् । सूक्ष्मं निराश्रयमनुत्तरमुत्तमं च
। क्षीणाष्टकर्मपटलं परमं पवित्रम् ॥९॥ पार्श्वस्थितोरगपतिं प्रथितप्रभाव
___ पद्मावतीपरिगतं वलयवृतं च । मायाक्षरत्रिवलयं जिनयक्ष.... .. योषियुतं ग्रहगणैः सह लोकपालैः ॥ १० ॥

Page #411

२.३४
श्रीजेनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
श्री अश्वसेनतनयं विनयावनम्रदेवेन्द्रमौलिमणिरञ्जितपादपद्मम् ।
द्वयं सालिकद्विभुजसन्धिगुदान्तकोण
षट्कोणयन्त्रगतमादरतो नमामि ॥ ११ ॥
पाषाणदुर्विषशरेभरिपुप्रहार
मोघाम्बुबाहकरकाशनिसन्निभैस्तु । वाक्यैर्जघान शमिनं जनमाप्य तस्मा -
च्छान्ति विवश कमठः शठतोज्झितोऽयम् ॥ १२॥
श्रीस्तम्भने परमतो.... कृतावतारं
वामासुतः परिगतोऽभयदेवसूरिः ।
कुलकम् ।
कुष्टं पिनष्टि गलदङ्गमसौ स्म तस्माद्
वृत्तिं चकार गुरुरेष यतो नवाङ्याः ॥ १३ ॥ श्रीपद्मदेव सुगुरोस्तपसोत्तमस्य
विस्फूर्तयोऽद्भुततमा हि यतो बभूवुः । यस्याक्षराणि तुरगावनिसम्मितानि
काष्ठौषधीपतिमितानि वदन्ति चान्ये ॥ १४ ॥
यस्माद् भवन्ति भविनां भुवि सिद्धयोsat
कष्टं विनश्यति समस्तपमोह यस्मात् । तन्मन्त्रवर्णनिचयं स्थितिवर्णकर्म
-
दर्भणाम्यहमिहात्महिताय बालः ॥ १५ ॥
कलापकम् ॥

Page #412

सूरिविरचित:] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२३५
भाले नीले दक्षिणें से च रक्तं वामस्कन्धे पञ्चवर्ण तु हस्ते । सिन्दूराभं वामकुक्षौ तु धूम्र मेघश्यामं वामकट्यामरिघ्नम् ॥१६॥
દ
भूयो वामे जानुनीहापि धूम्र" वामे पादे पीतवर्णं वदन्ति । नाभौ° विश्वस्वामिनः.... पञ्चवर्णा धूम्रं वर्णलिङ्गं ' ' भणन्ति ॥१७॥
१३/१४
૧૫
.१२
वामे पादे जानुकयोः सुवर्णवर्णान् कुक्षौ दक्षिणे कृष्णवर्णम् । याम्ये हस्ते नीलवर्णं'' तमाहुः श्वेतौ प्राहुः सूरनोम् १७ ( ) हृथिस्थौ ॥१८ मुक्तावस्थं मस्तके श्वेतमेव वर्णानेवं प्राहुरष्टादशापि ।
.१८
यन्त्रस्यान्तः षड् बहिः षट् षडेव कोणार्द्धेऽयं स्यात् क्रमः सर्वदैव ॥१९॥
भाले नीलं दक्षिणऽसे च रक्तं नाभौ वर्णं पञ्चवर्णं वदन्ति । विज्ञा वक्षस्यक्ष श्वेतवर्णे शेषान् रक्तान् योगिनः केचिदाहुः ॥२०॥ इत्यक्षरविवक्षा ।
अथ मन्त्राधिराजस्य क (म) ठस्यैवोपदेशतः । प्रकटस्य तु बीजानां निष्पत्यतिशयौ ब्रुवे ॥ २१ ॥ निष्पन्नः प्रथमो वर्णस्त्वर्हतामशरीरिणाम् । आचार्याणामुपाध्यायमुनीनां प्रथमाक्षरैः ॥ २२ ॥ मोक्षौख्यप्रदो भाले पार्श्वनाथस्य नीलरुक् । सकलो नादबिन्दुभ्यामुपेतस्तेजसां चयः ॥ २३ ॥ स एव दक्षिणे स्कन्धे रक्तवर्णस्तु चिन्तितः । जगद्वश्यमवश्यं हि प्रदत्ते योगिनां पुनः || २४ ॥

Page #413

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्रशून्यवन्ह्यक्षरभवः प्रभवः सर्वसम्पदाम् । नादबिन्दुकलोपेतः साकारः पञ्चवर्णरुक् ॥ २५ ॥ वामातनूजवामांससंस्थितो रूपकीर्तिदः। धनपुण्यप्रयत्नानि जयज्ञाने ददात्यसौ ॥ २६ ॥ स एवेस्वरसंयुक्तः स्थितो हस्ते जिनेशितुः । योगिभिर्ध्यायमानस्तु रक्ताभोऽतिशयप्रदः ॥ २७ ॥ षष्ठस्वरयुतोऽरिष्नो धूम्रवर्णः स एव हि । पूज्यतां विजयं रक्षां दत्ते ध्यातोऽस्य कुक्षिगः ॥ २८ ॥ विसर्गद्वयसंयुक्तः स एव श्यामलद्यतिः । जिनवामकटीसंस्थः प्रत्यूहव्यूहनाशनः ॥ २९ ॥ सर्वाशिवप्रशमनोऽञ्जनकान्तिर्विसर्गयुक । वामजानुस्थितो ध्यातः षडविंशतितमोऽक्षरः ॥ ३०॥ वामेयवामचरणे पीतवर्णः कषात्मकः । पिशाचग्रहभूतानां शाकिनीनां प्रमर्दनः ॥ ३१ ॥ सुवर्णभरहं नीलवर्णाकारसमन्वितम् । रक्तं प्रसकलं श्यामबिन्दुं कुंभन्दनादयुक् ॥ ३२ ॥ नाभिपद्मस्थितं ध्यायेत् पञ्चवर्ण जिनेशितुः । तस्थुर्ह रे षोडशामी सुवर्णद्युतयो जिनाः ॥ ३३ ॥ ऋषभोऽप्यजितस्वामी सम्भवोऽप्यभिनन्दनः । सुमतिः श्रीसुपार्श्वः श्रीश्रेयांसः शोतलोऽपि च ॥ ३४ ॥

Page #414

२३७
सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । विमलो पनन्तजिनो धर्मः श्रीशान्तितीथकृत् । कुन्थुनाथो ह्यरजिनो नमिनाथो वीर इत्यपि ॥ ३५ ॥ ईकारे संस्थितौ पार्श्वमल्ली नीलौ जिनेश्वरौ । पद्मप्रभवासुपूज्यावरुणाभौ कलास्थितौ ॥ ३६॥ सुव्रतो नेमिनाथस्तु कृष्णाभौ विन्दुसंस्थितौ । चन्द्रप्रभपुष्पदन्तौ नादस्थौ कुन्दसुन्दरौ ॥ ३७ ॥ हितं जयावहं भद्रं कल्याणं मङ्गलं शिवम् । तुष्टिपुष्टिकरं सिद्धिप्रदं निर्वृतिकारणम् ॥ ३८॥ निर्वाणाभयदं स्वस्तिशुभधृतिरतिप्रदम् । मतिबुद्धिप्रदं लक्ष्मीवर्द्धनं सम्पदां पदम् ॥ ३९ ॥ त्रैलोक्याक्षरमेनं ये संस्मरन्तीह योगिनः । नश्यन्यवश्यमेतेषामिहामुत्रभवं भयम् ॥ ४०॥ द्वाविंशतितमो वर्णः पञ्चमस्वरसंयुतः । धूम्रवर्णो जिनेन्द्रस्य लिङ्गस्थानाग्रतः स्थितः ॥ ४१॥ वामेयदक्षिणे पादे रुद्रसङ्ख्याक्षरः स्वरः । हेमवर्णा जानुकट्योभविमावेव सङ्गतौ ॥ ४२ ॥ खान्तं लान्तसमायुक्तः साकाशश्यामलद्युतिम् । वामेयदक्षिणे कुक्षौ मरुद्वर्ण विचिन्तयेत् ॥ ४३ ॥ साकारं नीलवर्ण तु त्र्यधिकत्रिंशदक्षरम् । विचिन्तयेज्जिनेन्द्रस्य संस्थितं दक्षिणे करे ॥ ४४ ॥ चिन्त्यमानमिदं वर्णपकं च संस्मृतं सदा । योगिभिर्व्यानिभिःपूर्णैर्जिनधर्मपरायणैः ॥ ४५ ॥

Page #415

श्रीजेनस्तोत्र सन्दोहे
[ श्रीसागरचन्द्र
तोयानिलविषादीनां ग्रहराजाजिरक्षसाम् । अरातिमारिदस्यूनां श्वापदानां भयं हरेत् ॥ ४६ ॥ श्री पार्श्वनाथवक्षोजयुग्मे कुन्दसमद्युती । रुद्रार्यमस्वरौ चिन्त्यावाद्यस्याधिपतिर्जया ॥ ४७ ॥ शिवा शान्तिकरी तुष्टि पुष्टिस्वस्तिकरी हि सा । विजयान्यस्य वर्णस्य ते चामरपरे उभे ॥ ४८ ॥ त्रै कालमक्षरमूर्ध्नि कोणे रेखोपरि स्थितम् । हिमेन्दुकृन्दसङ्काशं पार्श्वनाथस्य चिन्तयेत् ॥ ४९ ॥ जातरूपसमाकारा यन्त्ररेखासु कारयेत् । मन्त्रयन्त्रात्मकं पार्श्वमित्थं योगी विचिन्तयेत् ॥ ५० ॥ st वामकांस शिखरस्य तु मध्यगो ह्रीं
ह्रामङ्गदौ द्र इति कूर्परमध्यदेशे । यः कूर्पराप्रवसतिस्तु कलाचिकास्थो मेरो विहितः स्फुटपार्श्वनाथः ॥ ५१ ॥ गे दक्षिणानघविशालकलाचिकान्तः
२३८
यः कूर्परान्तरगतोऽवनदग्रगष्ठः । स्वा बाहुरक्षकमयः शुभहांसकाग्रा
स्तन्मध्य उमिति कृतप्रकृतिः श्रियेऽस्तु ॥ ५२ ॥ नादाग्रबिन्दुतलचन्द्रकलाशिरस्क -
ब्रह्मस्वरूपममलं जिन पार्श्वनाथम् ।
रम्भादलाभवपुषं हि निजे ललाटे
ध्यायन्ति ते त्रिजगतीं प्रविलोकयन्ति ।। ५३ ।

Page #416

सूरिप्रणोतः]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
चन्द्राभनादसितबिन्दुकलारुणत्व
.. भास्वत्सुवर्णभहरं शिर ई विनीलम् । ये बीजमेतदनघं सुधियः स्वनाभौ
ध्यायन्ति ते त्रिजगों प्रविलोकयन्ति ॥ ५४॥ शीतांशुनिर्मलजयाविजयास्वरूप
रुद्रायमस्वरयुगप्रथितप्रचारम् । ये दक्षिणोत्तरकुचम्थितमध्यभागे
ध्यायन्ति तेऽभिजगती प्रविलोकयन्ति ॥५५॥ षट्कोणयन्त्रवलये नवपार्श्वरूप
भास्वत्किरोटमणिरश्मिविवृद्धशोभम् । ध्यायन्ति ये निजंशरोरकृतावतारं
ते नाथ ! शाश्वतपदायिणो भवन्ति ॥ ५६ ॥ देवोऽष्टादशंदोषवर्जितपुरोऽष्टप्रातिहार्यान्वितो
__नाशावंशनिवेसतारनयनः सर्वप्रभावैर्युतः । स्फूर्जत्कर्मकरीन्द्रविद्रवहरिः कर्माष्टकस्फूर्तिमान
वामेयः कमठासुरेण विनतः पायादपायादसौ ॥५५॥ इति मध्यवलये जिनेन्द्रमन्त्रव्यावर्णनो नाम
द्वितीयः पटलः। ग्रं० ७७

Page #417

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्रतृतीयः पटलः । भक्तिप्रह्णेन्द्रालीवन्द्यः फणिपरिवृढफणनिवहैः कृतातयवारणः श्रीमत्पार्श्वत्रैलोक्यकक्षितिहरणविहितसुमतिर्हताघततिर्जिन:
૪૦
प्राज्यस्फूर्जत्कर्मस्तम्भेरमगणकटदलन हरिर्विनीलतनुच्छविवित्तं कीर्ति सिद्धिं दद्यादतिशयसमुदयसहितो जितातुलमोहभ (१) ॥ १
भुजङ्गविजृम्भितवृत्तम् ।
मन्त्राधिराजवलये विमले द्वितीये
षट्चन्द्रकोष्ठकयुते १६ परितः स्थिताश्च ।
विद्यासुरी रसविधि १६ प्रमिता हि युक्ता वर्णास्त्रवाहनभुजैरथ संस्तवीमि ॥ २ ॥
गोवाहना कुन्दसमानवर्णा चापाक्षमालाशरशङ्खहस्ता । चतुर्भुजा भूषणभूषिताङ्गी सा रोहिणी नो दुरितानि हन्तु ॥ ३ ॥ त्रिशूलदण्डाभयबीजपूर - हस्ता प्रशस्ता वरलोहिताङ्गी । या देवता प्रज्ञपतीति नाम्नी सर्गासनस्था दुरितानि हन्तु ॥४॥ श्वेतद्युतिर्या वरदानपद्मसत्शृङ्गला रुदचभुजा.. •भा । या वज्रपूर्वा भुवि शृंखलाख्या पद्मासनस्था दुरितानि हन्तु ||५|| नाम्बूनदाभा गजगामिनी हि फलाक्षमालाङ्कशशूलपाणिः । अनेकदेवाभिनता नताङ्गी वज्राङ्कुशी नो दुरितानि हन्तु ॥६॥ या भिन्नवर्णा नरवाहनस्था भुजैश्चतुर्भिर्धृतभव्यचक्रा । विभूषणालङ्कृतदेहभागा चक्रेश्वरी नो दुरितानि हन्तु ॥ ७ ॥

Page #418

रिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
रक्ताब्ञवद्धासनसंस्थितिर्या हेमप्रभा खेटकखगहस्ता। सबीजपूराभयदानशस्ता नृदत्तनाम्नी दुरितानि हन्तु ॥ ८॥ घनाघनाभा कमलासनस्था त्रिशूलमालावरमुद्गराङ्का । काली कलाभासुरसच्छरीरा सा देवता नो दुरितानि हन्तु ॥९॥ कलापिकण्ठावलिनीलदेहा सरजमालावरघण्टिकाङ्का । नृपृष्ठसंस्था तु महेतिपूर्वा सा कालिका नो दुरितानि हन्तु ॥१०॥ उत्तप्तजाम्बूनदमूर्तिकान्तिः ककुभवाहाभिरता वराङ्गी । अब्जक्षमालावरदण्डहस्ता गौरीति देवी दुरितानि हन्तु ॥ ११ ॥ धाराधराकारशरीरयष्टिः सहस्रपत्रासनसंस्थिना या । त्रिशूलदण्डाभयदानहस्ता गान्धारिदेवी दुरितानि हन्तु ॥१२॥ श्वेतच्छदस्था सितरोचिरङ्गा चतुर्भुजन्यस्तसरीसृपाङ्का । चतुर्भुजा या तु महेतिपूर्वा ज्वालाभिधाना दुरितानि हन्तु ॥१३॥ या भिन्नवर्णा कमलासनस्था वृक्षाक्षमालावरदानपाणिः । सा मानवी मानवनम्यपादपद्मद्वया नो दुरितानि हन्तु ॥१४॥ विहङ्गराजासनबद्धसंस्था पयोधराभा भुजगेन्द्रपत्नी। फणोन्द्रयुग्मासिसुखेटकाङ्का वैरोटयदेवी दुरितानि हन्तु ॥१५॥ तुरङ्गवाहा सितनित्यकाया खङ्गासिपत्रीशरखेटकाङ्का । या जातरूपप्रतिजातरूपा अच्छुप्तदेवो दुरितानि हन्तु॥१६॥ हेमांशुरीचिः प्रतिमा नितान्तश्वेतच्छेदस्था धृतशूलमाला । वरप्रसन्नाननपूर्णचन्द्रा सा मानसी नो दुरितानि हन्तु ॥ १७ ॥
१- मानुषी क।

Page #419

२५२ . श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्रसारङ्गसंस्था हिमरोचिराभा भृङ्गारखगाभयखेटकाङ्का । श्रीमानसी यापि महेति पूर्वा सा देवता नो दुरितानि हन्तु ॥१॥ द्विरेष्टविद्यावरदेवतानां स्पष्टाक्षरं स्तोत्रमिदं पठेत् यः। स प्रीतियोगं लभते मनुष्यः श्रीपार्श्वतः सागरचन्द्ररूपम् ॥१९॥ वामासुतक्रमकुशेशयभृङ्गभावं
ये बिभ्रतीह भविका मुदिताशयास्तु । तेषां गृहेषु दुरितप्रकरंहरन्त्यस्तन्वन्ति शान्तिकममूस्त्रिदशाङ्गना हि ॥ २० ॥
इति विद्यादेव्यः। ततस्तृतीये वलये ह्यमुप्य स्थिताश्चतुर्विंशतिकोष्ठकेषु । स्तवीमि सर्वज्ञतते: सवित्रीर्जगत्रयोवन्दितपादपद्माः ॥ २१ ॥ श्रीमरुदेवी विजया सेना देवी ततश्च सिद्धार्था । स्यान्मङ्गला सुसीमा पृथिव्यथो लक्ष्मणा देवी ॥ २२ ॥ रामा नन्दा विष्णुर्जया ततः श्यामिकाथ सुयशा च । स्यात् सुव्रताऽचिरापि श्रीरथ देवी प्रभावती पद्मा ॥ २३ ॥ वप्रा शिवाथ वामा त्रिशला देवी च....जिनजननीः । निजनिजपुत्रसमेता एताः सन्ततमहं नौमि ॥ २४ ॥
इति जिनजनन्यः। तुर्ये जिनेन्द्रवलये जलधिद्वि २४ कोष्ठे
यक्षान् जिनेन्द्रपदपङ्कजचश्चरीकान् ।

Page #420

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकरूपः । २५३ वर्णासनाननभुजायुधकीर्तनेन
स्तोष्यामि कामितददानहमादरेण ॥ २५ ॥ हेमच्छविर्गजगतिर्वरजापमाला
संयुक्तदक्षिणकरो वृषभस्य भक्तः । सन्मातुलिङ्गकलपाशगवामपाणि
दद्यात् सुखानि मम गोमुखयक्षराजः ॥२५॥ श्यामो गजेन्द्रवदनो वरतुर्यवक्त्रो
याम्येऽक्षदामवरमुद्गरपाशपाणिः । सन्मातुलिङ्गशृणिशक्त्यभयाङ्कवाम
पाणिमहोदयदयक्षवरः सदा(वो)ऽस्तु ॥ २७ ॥ धाराधरच्छविरवत्वभयाहिशत्रु
रङ्गद्गदायुगपसव्यभुजत्रिनेत्रः । नागाक्षसूत्रफलवामकरः शरीरं
___सपसिनस्थितिरय त्रिमुखो मदीयम् ॥ २८ ॥ : श्यामो गजेन्द्रगतिरीश्वरनामधेयः . सन्मातुलिङ्गजपमालिकयाक्तहस्तः । बचकुशप्रवरवामकरः पुनातु
तुर्योऽभिनन्दनजिनक्रमपद्मभृङ्गः ॥ २९ ॥ शीतद्युतिच्छवितनुर्वरशक्तियुक्त... हस्तो गदोरगपपाशगवामपाणिः । यो वैनतेयगमनो दुरितापहारी - यक्षः स तुम्बर इह प्रथितप्रभावः ॥ ३० ॥

Page #421

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरण रम्भादभाभवपुरेषकुमारयानौ
यक्षः फलाभयपुरोगभुजः पुनातु । वचक्षदामयुतवामकरस्तु गात्रं
पद्मप्रभक्रमगतः कुसुमाभिधानः ॥ ३१ ॥ दुर्वाङ्कुराकृतिरिभासनबद्धसंस्थो
ब्रह्मद्रुबिल्वयुतदक्षिणपाणियुग्मः । मातङ्ग एष नकुलाङ्कुशवामहस्तो
विनवजं हरतु नः सततं त्रिहस्तः ॥ ३२ ॥ हंसासनस्त्रिनयनो विजयो विनीलो
दद्याज्जयं हि मम मुद्गरचक्रपाणिः । अतोऽजितः कमठगोऽभयमातुलिङ्ग
पाणिस्तनुं नकुलकुन्तकरः पुनानु ॥ ३३ ॥ पीयूषदीधितिसितः कमलासनस्थो .. ब्रह्माभिधस्त्रिनयनोऽथ चतुर्मुखश्च । सन्मातुलिङ्गवरमुद्गरपाशपाणि
र्जाप्यस्रगडुशगदानकुलाङ्कहस्तः ॥ ३४ ॥ पीयूषपानधवलो वृषयानयानो
यक्षो ददातु सुखमीश्वरनामधेयः । पाणिद्वयीधृतगदाकलमातुलिङ्ग
बन्चक्षदामयुतवामकरत्रिनेत्रः ॥ ३५ ॥ कुन्दधतिर्वरमरालगतिः कुमारो
यक्षोऽथ दक्षिणभुजेषु फलैः प्रशस्यः ।

Page #422

हरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्यः ।
बिभ्रद् धनुः सनकुलं त्विह वामपाणि
युम्मे ददातु सुखमेष चतुर्भुजश्च ।। ३६ ॥ चक्राक्षदामफलशक्तिभुजङ्गपाश
खड्गाङ्कदक्षिणभुजः सितरुक् सुकेकी । चक्राङ्कुशाभयधनुः फलकोरगारि
पाणिः श्रियं दिशतु षण्मुख एष यक्षः ॥ ३७॥ पद्मासनस्त्वरुणलक् त्रिमुखत्रिनेत्रः
षट्पाणिरम्बुजकृपाणसुपाशपाणिः । पातालनामकलितः फलकाक्षमाला
बभ्चङ्कवामभुजयुग् दुरितानि हन्तु ॥ ३८ ॥ कूर्मस्थितित्रिवदनोरुणरुक्शरीरः
___ सद्बीजपूरमभयं च गदां दधानः । याम्यैः करैर्नकुलपङ्कजजापमाला
वामः करैर्हरतु किन्नर एष दुःखम् ॥ ३९ ॥ धाराधरघुतिकलः किरिवाहनस्थः
सन्मातुलिङ्गजलजे भुजयोर्दधानः । वञ्चवक्षदामयुतवामकरो वराह: यक्षस्त्वयं मम सुखानि ददातु चषः ॥ ४० ॥
पानीयपूरभृतनीरदतुल्यदेहः - प्रत्यूहसञ्चयमभिधतु हंसयानः । । • गन्धर्व एष वरपाशभृदग्र्यपाणिः
. सन्मातुलिङ्गशृणिवामकरो मदीयम् ॥ ११॥

Page #423

श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचना बक्षोऽसितो वृषगतिः शरमातुलिङ्ग___शूलाभयासिकलमुद्गरपाणिषट्कः । शूलाङ्कुशनगहिवैरिधनूंषि बिभ्रद्
वामेषु खेटकयुतानि हितानि दद्यात् ॥४२॥ इन्द्रास्त्रकान्तिरिमराजगतिः कुबेरः
शूलाभये वरकुठारयुते दधानः । याम्येषु मुद्रजपस्रजमग्रयशक्तिं
सद्बीजपूरमपरेषु करेषु रातु ।। ४३ ॥ कर्पूरपूरधवलोऽष्टभुजो वृषस्थ
स्त्र्यक्षो जटी फलगदाशरशक्तिपाणिः । चापं कुठारमुदजं नकुलं दधानो
वामेष्वघस्य वरुणो हरणाद्यतः स्यात् ॥ ४५ ॥ स्वणयुतिषगतिश्चतुराननश्च
त्र्यक्षोऽष्टपाणिरघहृद् भृकुटिर्ववेत्तः (स वोऽस्तु) ॥ याम्ये फलाभयसुमुद्गरशक्तिपाणि
वज्राक्षसूत्रपरशूरगवैरिपाणिः ॥ ४५ ॥ पटपाणिरग्बुदविभो नृगमिस्त्रिनेत्रो
गोमेध एष सुखमाप्तजनस्य दद्यात् । सद्बीजपूरपरशावथ चक्रमत्र्य
! हस्तेषु शक्तिनकुलौ दधदग्यशूलम् ॥ ४६ ॥

Page #424

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । २४७ श्यामो गजेन्द्रवदनोऽहिफणाढ्यमूर्धा
स्यात् कूर्मगः सुखकरः किल पार्धयक्षः । सन्मातुलिङ्गभुजगावपपसव्यगौ च
बभूरगावितरतः सततं दधानः ॥ ४७ ॥ श्रीवर्द्धमानजिनपादमराललीलः
___ श्यामो गजेन्द्रगमनो द्विभुजः पुनातु । मातङ्गयक्ष इह मङ्गलसिद्धिकारी
सद्बीजपूरनकुलौ भविनं दधानः ॥ १८ ॥ गामासुतक्रमकुशेशयमात्मचित्ते धत्ते हि योऽनवरतं नवरङ्गभक्तिः । पक्षावली किल विलीनविपक्षलक्षस्यामुष्य शान्तिमियमोकसि सन्तनोतु१९
इति यक्षाः। यानाननायुधकराङ्गरुचिप्रभेदःः
सङ्कीर्तयाम्यहमतः स्थितिमादधानाः । यक्षाङ्गनाश्च वलये जिन२४सङ्ख्यकोष्ठे
__ यन्त्रस्य चास्य किल पञ्चमके सुकेश्यः ॥ ५० ॥ तास्थितिः कनककान्तितनुस्तु पाश
चक्रेषुपुञ्जवरदक्षिणपाणिरेषा । चक्राङ्कशाशनिधनुर्युतवामहस्ता
चक्रेश्वरी सुखकरी भविनां सदा स्यात् ।। ५१ ॥ क्षीरार्णवोमिचयनिर्मलदेहकान्ति
लोहासनाऽहिवरपाशयुताग्यपाणिः ।

Page #425

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरवन्द- . सद्बीजपूर,णिसङ्गतवामहस्ता
भूयादियं हि विजया विजयाय पुंसाम् ॥५२॥ देवी तुषारगिरिसोदरदेहकान्ति
र्दद्यात् सुखं शिखिगतिः सततं परीताः । जापनजं परमियं तु फलाभये तु
___ सम्बिभ्रती भुजचतुष्टयशोभमाना ॥ ५३ ॥ सा कालिका मधुकरोत्करतुल्यदेहा
पद्मासनासिवरपाशगयाम्यपाणिः । नागाङ्कशावितरपाणियुगे वहन्ती
सौख्यान्यसावसुभृतां विनता ददातु ॥ ५४ ॥ सम्मोहिनी कनकर वरपाशहस्ता
दद्यान्मुदं फलशृणी दधती कजस्था। श्यामा नृयानगतिकृद् वरबाणपाणि
श्वापाभयान्वितकराप्यथ मानसी च ॥ ५५ ॥ ज्वालाकरालवदना द्विरदेन्द्रयाना
दद्यात् सुखं वरमथो जपमालिकां च । पाशं शृणिं मम च पाणिचतुष्टयेन
ज्वालाभिधा च दधती किल मालिनीव ॥ ५६ ॥ पीता वराहगमना ह्यसिमुद्गराङ्का
भूयात् कुठारफलमृद् भृकुटिः सुखाय । चाण्डालिका हिमसमा वरजापमाला
युग्गोपतिश्च कलशाङ्कुशवामहस्ता ॥ ५७ ॥

Page #426

सूरिविरचितः ]
मन्त्राधिराजकल्पः ।
गोमेधिका सवरपाशकराऽम्बुजस्था
नोला फलाङ्कुशकराऽभिमतानि दद्यात् । सिंहस्थितिर्हिमसमा वरमुद्गराङ्का
विद्यन्नदा भवतु कुम्भशृणी दघाना ॥ ५८ ॥ कृष्णाजिता तुरगगा वरशक्तिहस्ता
भृयाद्विताय सुमदामगदे दधाना । पीतप्रभा कमलगा शरपाशहस्ता
चापाहिपाङ्कितकरा च विजृम्भिणीव ॥ ५९ ॥ पद्मासना वरभृता हिमरुक् सपाश
खड्गान्विता सुखकरा शाणखेटकाङ्का । कन्दर्पिकाथ झषगोत्पलमङ्कुशं च
पद्मद्वयं हिमसमासि....वहन्ती ॥६०॥ कुन्दद्य तिः कमलगोत्पलपुस्तकाङ्का
स्याद्धारिणी वरकमण्डलुयुक् सुखाय । गान्धारिणो शिखिगतिः किल बीजपूर
- शूलान्वितोत्पलयुद्विकरेन्दुगौरा ॥ ६१ ॥ नीलात्पलं कलमथाम्बुजमक्षसूत्रं
काली तमालदलरुक् कजमावहन्ती। .. - कृष्णा मुदे जलदमा वरजापाला
- युक् शक्तियुक्फलकरा वनजातदेवी ॥ १२ ॥

Page #427

२५०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्र
भद्रासना हिमसमा वरजापमाला
पाणिः सुगन्धिरिह शूलफलाभ्युपेता। श्वेता मरालगमना सुममालिनी शं
दद्यादसिं वरफलं फलकं वहन्ती ॥ ६३ ॥ कुष्माण्डिनी कनककान्तिरिभारियाना
पाशाम्रलुम्बिसृणिसत्फलमावहन्ती । पुत्रद्वयं करकटीतटगं च नेमि
नाथक्रमाम्बुजयुगं शिवदा नमन्ती ॥ ६४ ॥ पभावती भुजगराजवधूर्विधूत
विघ्ना सुवर्णतनुकुर्कुटसर्पयाना। पाशाम्बुजाश्चितकरा त्रिफगाढयमौलि:
___ पायात् फलाङ्कुशविराजितवामपाणिः ॥ ६५ ॥ सिद्धार्थिका नवतमालदलालिनील
रुक् पुस्तिकाभयकरा नखरायुधाङ्का । वीणाफलाङ्कितभुजद्वितया हि भव्या
नव्याजिनेन्द्रपदपडन्कजबद्धभक्तिः ॥६६॥ श्रीअश्वसेनतनयं विनयावनम्रा
भ्यायन्ति ये स्वहृदये विगतान्यकृत्याः । यक्षाङ्गना जिनपतीनिव तान्नताङ्गयआराधयन्ति सततं दुरितं हरन्त्यः ॥ ६७॥ .
इति यक्षिण्यः ।

Page #428

सरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
एतस्य लाञ्छनतनुच्छविदेहमान
नामानुवादजननीजनकाभिधानैः ।। स्तोष्ये जिनानहमिमान् वलये स्थितांश्च ____षष्ठेऽधुनेह परितो हितहेतवेऽपि ॥ ६८ ॥ श्रोनाभिभूपमरुदेविभवो वृषाको
गाङ्गेयगौरशरपञ्चधनुःप्रमाणः । संसारसागरवितारतरी विनेता
__स्वामी शिवं दिशतु मे स युगादिनाथः ॥ ६९ ॥ भष्टापदद्यतिधरो द्विरदेन्द्रचिन्हः
पञ्चाशतीशतचतुष्टयचापतुङ्गः । दद्यान्मतानि विजयाजितशत्रुपुत्रो
ऽयोध्याजनिर्जिनपतिस्त्वजितो द्वितीयः ॥ ७० ॥ गाङ्गेयभः शत चतुष्टयचापदेहः
श्रावस्तिपःकृतजनिस्तुरगाङ्किताङ्गः । सेनाजितारितनयो विनयान्नतोऽयं
श्रीसम्भवः प्रभवताच्छिवतातये वः ॥ ७१॥ सिद्धार्थसंवरसुतः कपिपोतचिन्हो
ऽयोव्याजनिर्मथितमन्मथसङ्कथस्तु । हेमद्यतिः खशरवन्हिधनुःशरीर
मानोऽभिनन्दनजिनो भविनः पुनातु ॥७२॥

Page #429

३२
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्रहेमद्यतिनयधनुःशतदेहमाना
__ऽयोध्याजनिपतिमेघरथाङ्गजन्मा । चक्राङ्कितः सुवनतः किल मङ्गलाभू.. भूयादयं भवभिदे सुमतिर्जिनेशः ॥ ७३ ॥ .. पश्चशतीद्विशतचापतनुं सुसीमा
श्रीमद्धराभिधनृपप्रभवो विभूतिम् । कौशाम्बिभूकृतजनिर्जलजाङ्गलक्ष्मा
पद्मप्रभोऽरुणतनुर्वितनोतु देवः ॥ ७ ॥ वाराणसीकृतजनिः फणपञ्चकाङ्को
हेमधुतिः शतधनुतियप्रमाणः । श्रीमत्प्रतिष्ठपृथिवीतनयो विभूति
___ मत्स्वस्तिको जिनपतिर्जयतात् सुपार्श्वः ॥ ७५ ॥ व्योमेषुशीतरुचिसङ्घयधनुःप्रमाणः
___ श्रीलक्ष्मणाजठरभूमहसेनपुत्रः । चन्द्राङ्कचन्द्ररुचिचन्द्रपुरीसुजन्मा
चन्द्रप्रभः प्रभवतां भवभीभिदे वः ॥ ७६ ॥ कामन्दकीकृतजनिः शतचापतुङ्गो
रामानमूर्धवलरुग् मकराङ्कचिन्हः । देवेन्द्रवन्धचरणः सुविधिविभूति
सुग्रीवभूर्वितरतां मम पुष्पदन्तः ॥ ७७ ॥ श्रीवत्सयुग नवतिचापतनुप्रमाणो
नन्दासुतो दृढरथान्वयमण्डनोऽयम् ।

Page #430

परिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
उत्तप्तहेमरुचिभदिलपूः सुजन्मा
श्रीशीतलोऽवतु जनं किल शीतशीलः ॥ ७८ ॥ श्रेयांस एष कलधौतसमो ह्यशीति
___ चापोच्चदेह इह गण्डकलाञ्छनस्तु । श्रीविष्णुभूमिपतिविष्णुवधूतनूजः
श्रेयांसि यच्छतु सुसिंहपुराधिजन्मा ॥ ७९ ॥ रक्तप्रभो महिषलाञ्छनलाञ्छिताङ्ग___श्चम्पाजनिस्त्वथ जयावसुपूज्यपुत्रः । यश्वापसप्ततितनुप्रमितिमतानि
श्रीवासुपूज्यजिन एष सतां ददातु ॥ ८०॥ श्यामाभवो ह्यवनिभृत्कृतवर्मपुत्रः
काम्पिल्यपत्तनजनिः कनकावदातः । कोदण्डषष्टितनुयष्टिरसौ वराह
लक्ष्मा ददातु विमलः कमलां जिनेशः ॥ ८१ ॥ श्येनाङ्कसिंहरथभूः कनकस्त्वयोध्या__जन्मा विनीतसुरसंस्तुतपादपमः । व्योमेषुकार्मुकतनुः सुयशातनूजो
दद्यादनन्तसुखमेष जिनस्त्वनन्तः ॥ ८२ ॥ वज्राङ्क ! रत्नपुरसम्भव ! हेमकान्ति
श्रीभानुभूपकुलदीपक ! सुव्रताभूः । पश्चाधिकार्मुकतनो ! जितमन्मथेश !
श्रीधर्मनाथ ! जय नाथ ! कृताधिनाथ ! ।। ८३ ॥

Page #431

mmmmmarrinam.
२५५ श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्रसज्जातरूपवररूपधरो मृगाङ्कः
श्रीविश्वसेननृपभूरचिरातनूजः । व्योमान्धिचापतनु-हस्तिपुरात्तजन्मा
शान्तिं तनोतुं भविनामिह शान्तिनाथः ।। ८४ ॥ श्रीसम्भवो गजपुरप्रतिलब्धजन्मा
हेमद्युतिः शरकृशानुधनुःप्रमाणः । यः छागलाञ्छनधरो नृपशूरजातो
देवो व्यपोहेतु तमो मम कुन्थुनाथः ॥ ८५ ॥ त्रिंशद्धनुस्ततवपुः कनकाभ ! नन्दा
___ वर्ताङ्क ! नागपुरसम्भव ! देववन्ध !। देवीहृदम्बुजरवे ! च सुदर्शनाङ्ग
___ जातारनाथ ! घननाथभवारिमारे ॥ ८६ ॥ श्रीमल्लिनाथ ! कदलीदल नीलदेह !
पञ्चद्विकार्मुकतनो ! नृपकुम्भपुत्र ! । श्रीमत्प्रभावतिजने ! मिथिलापुरीज !
___ कुम्भाङ्क ! भाविनरनेन्तरमर्त्यजन्म (?) ॥८॥ तैलाक्तकज्जलकेलवर ! कूर्मचिन्ह !
त्रिंशद्धनुस्तनुविमान ! सुमित्रसूनो! । पद्मावतीप्रभव ! राजगृहाप्तजन्मा
जन्माघसङ्घमपिघातय सुव्रताईन् ! ॥ ८८॥

Page #432

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
हेमधुतिः कलविनीत महोत्पलाङ्क: पञ्चेन्दुकार्मुकतनुर्मिथिलापुरीस्थः ।
वप्राभवो विजयभूपतिलब्धजन्मा
स्याच्छान्तये नमिजिनो भविनां तु नाम ॥ ८९ ॥
श्रीमत्समुद्रविजयात्मज ! शङ्खचिन्ह !
कृष्णाङ्ग ! चापदशकोच्चतनो ! मतो नः ! श्रीमच्छिवाभव ! भवाघभवाधिहीनं
श्रीनेमिनाथ ! कुरु शौर्यपुरावतंस ! ॥ ९० ॥
वाराणसीपुरजने ! कदलीदलाभ 1
सपङ्क ! हस्तनवकोचशरीर ! धीर ।। श्री अश्वसेनकुलपङ्कजराजहंस !
वामातनूज ! जय मोक्षद ! पार्श्वनाथ ! ॥ ९१ ॥ सिद्धार्थपार्थिवभव ! त्रिशलातनूज !
हेमधुते ! हि भुजसप्ततनुप्रमाण ! | कण्ठीरवप्रकटलाञ्छन ! वाञ्छितार्थ
२५५
श्रीवर्द्धमान ! मम देहि विमानमाय | ॥ ९२ ॥ यश्चित्ते मुदितेऽवसोय सुपदद्वन्द्वं विधत्ते शिवं
शश्वद्वासनया प्रज्पदायो (?) माय: सुकायः पुमान् । एते वीतमदाः सदा दिविषदां वृन्देन ये वन्दिताः
सानन्दं शिवसम्पदं शमदयावन्तोऽस्य दद्युर्जिनाः ॥ ९३ ॥ इति जिना |

Page #433

१५६
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
त्रैलोक्यख्यातवर्णस्तपन इव तमस्तोमहत नितानं
विस्फूर्जबिन्दुनादौ निजपरशिरसीकारमात्तस्तु सञ्जौ । एतद् यन्त्रं समस्तं क्षितिवलयमिवाम्भोनिधिं व्याप्य सिद्धो मायावर्णाभिधानः स्थित इति सततं योगिभिर्थ्याय एव ॥ ९४ ॥ इति मायावर्णः ।
एतद् यन्त्रं बहिः पीठे यद् धरायां व्यवस्थितम् । न तस्याराधकाः सूत्रयन्ति यतो भणाम्यहम् ॥ ९५ ॥ एकचक्ररथ उष्णमयूषः सप्तसाप्तरिह पङ्कजहस्तः । सेवतेऽरुणरुचिः शुचिचेताः पार्श्वनाथपदपङ्कजमर्कः ॥ ९६ ॥ क्षीरसागरतरङ्गसमाङ्गः श्वेतवाजिदशकस्तु शशाङ्कः ! | सर्वदा जिनपतिक्रमसेवासङ्गि मानसमसावपि धत्ते ॥ ९७ ॥ मङ्गलोऽयमथ हिङ्गलवर्णः शक्तिपाणिरिह मङ्गलहेतुः । भक्तियुक्तिपरिभावितचित्तः सेवते क्रमयुगं जिनभर्तुः ॥ ९८ ॥
बाणबाणधिशराशनपाणी रोहिणीरमणसंहत्त एषः । नीलहरुचिरस्य जिनस्य पादसेवनविधिं विदधाति ॥ ९९ ॥ स्वर्णकेतक समानशरीरो वाक्पतिर्जिनपतिस्तुतिकारी । निर्जितामर मलि (?) लहरीभिस्तर्जितामृतरसोत्तमगीर्भिः ॥ १०० ॥ भागवऽसुरविताननताङ्घ्रिः क्षीरनीरनिधिगौरशरीरः ।
सेवते क्रमयुगं जितभर्तुरश्वसेन कुलपङ्कजभानोः ॥ १०१ ॥ ण्डदीधितिसुतोऽपि सुचेतोदुःखनीरनिधितीरगमाय
सेवते जिनपर्ति बत धूमस्तोमकान्तिरिह दण्डधरश्च ॥ १०२ ॥

Page #434

wwwwwww
सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । २५७ ही शरीररहितोऽपि हिताय सिंहिकासुत इतोऽपि जिनेशम् । पश्यति प्रतिकलं कलभक्तिः स्यन्दनं तिमिरभो ह्यधिरूढः ॥१०३ देवदेवमभिवन्दति केतुः पातकाम्बुनिधिबन्धनसेतुः । खड्गपाणिरिह पादतलस्थश्चित्रवर्ण इव कल्मुषमालः ॥ १०४ ॥ ये जिनं निजमनस्युरुभक्तिव्यक्तरोमनिवहाङ्कुरसाराः। संवहन्ति विषमा अपि तेषां खेचरा मुदमिवेह वयस्याः ॥ १०५ ॥
इति ग्रहनवकम् । बहुनेत्रसम्भववपुर्भगतां शमितुं जिनेन्द्र ! चरणौ शरणम् । तव देवराडिव नवस्तवनं कुरुतेऽनिशं समभिगम्य मुदा ॥१०६ ॥ निजतापसम्पदभितः शमितुं तव सेवते चरणयुग्ममिव । अनलस्फुलिङ्गपटलाकुलितं वपुरुद्वहन्निह महःखचितम् ॥१०॥ बहुजन्तुघातततपातकतोऽञ्जननिभं महिषयानगतिः । वपुरुद्वहन्निव नवस्तवकृत् तव च दण्डपाणिरिह तच्छमितुम् ॥१०॥ सकलाम्बुदद्यतिरिव स्तुतिकृत् तव देव ! पादयुगलं नमति । तृकपालपाणिरिव रौद्ररसं शमितुं श्रितः प्रशमवारिनिधेः ॥१०९॥ निननाद ते जडपतिवरुणरश्चरणस्तुतिं बत जिनाऽयि कथम् ?। तव भक्तिरेव मुखरीकुरुते त्वथवा जनं जडमपीह विभो ! ॥११०॥ चपलकुरङ्गतराशुबलः पवनः स्मवन्नमति श्रयति । तव पादयुग्ममत एव जगत्तदशु स्वरूपमतदेव जिन ! ॥ १११ ॥ धनदोऽन्धकारचितिहिताश्रयतोऽस्यभवत् कुबेर इति नामयुतः । प्रमजन् पदे हि तव पुण्यनिधेर्विदितस्तु पुण्यजनराडिति सः॥११२॥

Page #435

श्रीजैन स्तोत्र सन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
भसितत्रिनेत्रकदिगम्बरताभुजगास्थिरुषणच्छटापटलिः । वहतः शिवाश्रयसुतीनवपुर्भवतो भवस्य शिवनाभ भुवि ॥ ११३ ॥ विधिरच्छ्रवत् स्तुतिवचःसलिलैरभिवर्षति प्रतिजिनं यदिह । विमलीकरोति तदर्घं दुहितुः सुरताभिलाषजनिपङ्कमिव ॥ ११४ ॥ बलिधामसंस्थितिरभसं नमति स्तवसेवनं च नमनं नमितः । वदयन्त ईदृगतिसङ्गतिमन्निजवित्तमंत्र.... दति प्रकटाम् ॥ ११५ ॥ प्राच्यामिन्द्रो वन्हिराग्नेयकोणे याम्यासंस्थो दण्डपाणिस्ततोऽपि । रक्षोराजः स्याच्च नैऋत्यसंस्थो यादोनाथः पश्चिमाशा कृतास्थः ॥ ११६॥ वायव्यस्थो गन्धवाहस्तु यक्षः कौबेरोस्थो रुद्र ईशानसंस्थः । ब्रह्मा प्राच्यां पश्चिमायामनन्तो यं सेवन्ते लोकपाला दशामी ॥ ११७ ॥ इति लोकपालाः ।
२५८
दक्षिणतो धरणेन्द्रो बहुफणभृत् कनकवर्णतनुरत्र । जिनभक्तं जननिवहं हृदयस्थितजिनवरस्त्ववति ॥ ११८ ॥ वामे पद्मावत्यथ कज्जलकालद्युतिस्त्रिफणकलिता । सर्पाभरणा कुर्कुटसर्पगतिस्त्रिभुवनं त्ववति ॥ ११९ ॥ क्षेत्राधिपतिर्मण्डलयानो व्यालोलकुन्तलकरालः । विहितभुजङ्गममालः षट्पाणिः सेवतेऽत्र जिनम् ॥ १२० ॥
सितदीधितिसमवर्णे चामरजपमालिकावर फलाढचे ।
विमलालङ्कृतिवस्त्रे देव्यौ विजयाजये भवतः ॥ १२१ ॥ श्रीवामासुतभक्ते गजपतियाने करचतुष्कधरे । यन्त्रबहिःकोणगते एते दुरितालिमपहरतः ॥ १२२ ॥

Page #436

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । २५९ अथ योजितकरकमलो मन्त्राधिपतिर्जिनाग्रतो ध्येयः । कमठो यन्त्रद्वारे कृतस्थितिारपाल इव ॥ १२३ ॥ अरुणरुचिः शुचिमहीरुहहारिश्च विहितपीनकोपीनः । उच्छिखपावककीलापिङ्गलकुन्तलजटाजूटः ॥ १२४ ॥ उन्नतललाटपट्टप्रकटितभृकुटी कठोरकृतदृष्टे ! । विहितविकटाट्टहासत्रासितजगतीत्रितयसत्व ! ॥ १२५ ॥ तर्जितसघनघनाघनगर्जितहुंकारस्यवधिकराल । जिनपतिसकरुणवाचः श्रवणोत्पन्नासमदयासुलय ! ॥१२६ ॥ जय कमठदुरितसन्ततिगजपतिभेनमृगपतितनूज ! । अहिपतिफणगणभूषण! जिनवरचरणाम्बुरुहपुष्पलिह ! ॥ १२७॥
कलापकम् । विगतमदैर्यशनावशतः सुगति विना वरचरणतपोभिः । सरसफला चमरकुलाविव शरणं कमठ ! जिनचरणौ ॥ १२८ ॥
इति कमठः॥ मन्त्राधिराजसज्जीविहितातिशयः सदाशयो जयति । श्रीपद्मदेवसूरिर्विख्यातो देवरिमूरिव ॥ १२९ ॥ प्रोद्यन्मार्तण्डबिम्बप्रतिमरुचिभरस्यास्य यन्त्रस्य विष्वक्
सर्वज्ञालोसुरेन्द्रासुरसुरयुवतीयक्षयक्षाङ्गनानाम् । सन्दोहैः सेवितस्य त्रिदशगिरिवनस्यावकासो वनाली
नीलामा भाति भूयो विबुधजनकृतानन्दकन्दप्रभेदाः ॥१३०॥ ..इति मन्त्राधिराजयन्त्रोद्धारस्तृतीयः पटलः । ग्रं० २१२ ॥

Page #437

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरवन्द
चतुर्थः पटलः। पूजाविधानमधुना सकलीकरणादिकं च सन्दर्य । ।
कल्पेभ्यो विज्ञाय प्रवक्ष्यते निजहिताय मया ॥१॥ . भं १ गां २ ई ३ अं ४ वां ५ सं ६ आं ७ ख ८ ला ९ नं. १० वां ११ झ्वी १२ क्षा १३ वो १४ वां १५ १६ स्युः
सफलीकृते कनिष्ठाद्यङ्गुलिपर्वस्ववतलौ च ॥ २॥ . हरहुंहः सरसुंसः हरहुंहः पुनरथापि सरसुंसः । सकलीकरणं कुर्यात् पुरा चतुर्थं द्वितीयमपि ॥ ३ ॥ सत्त्वं रजस्तमो वाङ्गुलिपवसु चिन्तयेत् तृतीयं च । क्षिपन स्वाहा वेन्यं............गस्वेव तुर्य तु ॥ ४॥ भूमि-जल-वसनशुद्धिर्विधिवद् विदधीत बुद्धिमान् मन्त्रैः। आह्वाननादिमुद्रापञ्चकमत्र प्रकुर्याच्च ॥ ५ ॥
ॐ विमले ! निर्मले ! सर्व तीर्थजले अशुचिः शुचिर्भवामि लों वो इवी स्वाहा।
इति जलशुद्धिः । ॐ हाँ इवी क्ष्वी पां वां स्वाहा ।
इति वस्त्रशुद्धिः। इति मन्त्रान् त्रिरुच्चरन् भूमि-जल-वस्त्राणि चक्षुभ्यां पश्यन् हस्तेन स्पृशेत् ।
हृदयान्तः समं लात्वा ससमौ सम्मुखौ करौ । कृत्वोत्तानावधो नीत्वा मण्डले स्थापयेदिति ॥ ६ ॥
इति आहानमुद्रा।

Page #438

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
परामुखौ करौ कृत्वा हृदन्तांससमौ पुनः ।
उत्तानो स्थापयेद्यत्र मुद्रा सा स्थापनेति च ॥ ७ ॥
इति स्थापनमुद्रा ।
युक्तमुष्टिद्वयं बद्ध्वा सृष्टौ मध्ये विनिक्षिपेत् । यन्त्रस्य दर्शये मूर्ध्वा सन्निरोधाख्ययेति च ॥ ८ ॥ इति सन्निरोधमुद्रा ।
हृदयान्तः स्कन्धसमौ सरलोवस कांगुली । करौ संयोजयेचेति मुद्रेयं सन्निधानिका ॥ ९ ॥ इति सन्निधानमुद्रा ।
संस्पृशन् मध्यमा पृष्ठमङ्गुष्ठाभ्यां तु तर्जनीम् । कृत्वो बाहुमुष्टी च नामयित्वा करौ ततः ॥ १० ॥ प्रत्येकं मण्डल अल्पे (?) कदयाय मथानयेत् । अवगुण्ठनमुद्रेति कार्या मन्त्रविचक्षणैः ॥ ११ ॥
इत्यवगुण्ठनमुद्रा |
इति मुद्रापश्ञ्चकम् ।
क्षिप ँ स्वाहा हास्वा ँ पक्षिरिति क्रमेण कृतरक्षः । अनुलोमं प्रतिलोमं पज्जानूदरमुखशिरस्सु ॥ १२ ॥
इत्यात्मरक्षा |
२६१
W W
हा ही ह हः पातालवासिने च धमलवरयूं । धरणेन्द्राय स्वाहेति मन्त्रतः शीर्षरक्षाकृत् ॥ १३ ॥ इति शीर्षरक्षा |

Page #439

२६२ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
ॐ यः क्षो ही फट् फट् गमलवरयू च । श्रीपार्थाय स्वाहेति बाहुकुक्षिस्वलिङ्गकृतरक्षः ॥ १४ ॥
इति बाहूदररक्षा। ॐ स्वाहा कठ कठ कमलवरयूं जये ! विजये !। नम इति मन्त्राद् हृदये कृतरक्षो मन्त्रविधिवेत्ता ॥१५॥
इति कण्ठहृदयरक्षा । पणवपुव्वं य वामाएवि ! य नियपुत्तपरियरिय रमसजाणे । मण्डलमझे आगच्छ तिट तिटे य स्वाहेति ॥ १६ ॥ .
ॐ वामाएवि ! सपुत्ति ! सपरिवारे ! सवाहणि ! मंडल मज मागच्छ आगच्छ, अत्र स्थाने तिष्ठ तिष्ठ स्वाहा ।
इत्याह्वाननमन्त्राः। इत्याहानं कृत्वा विधाय मुद्रां जिनेन्द्रपार्श्वस्य । क्षुद्रोपद्रवरक्षाकृते जपेन्मन्त्रमिममेव ॥ १७ ॥ स्वसम्मुखौ करौ कृत्वा पाणावग्रथिताङ्गुली । चक्राङ्गुष्ठौ क्षिपेन्मध्ये पार्श्वमुद्रेति कीर्त्यते ॥ १८ ॥ ॐ उग्गे महाउग्गे उम्गे उग्गजसे पासे सुपासे पासमालिणि ॐ ठः ठः ठः स्वाहा । अयं विघ्नोपशामको वार १०८ स्मरणीयः । यक्षाधिप-कमठ-जया-विजया-पद्मावतीप्रमुखमन्त्रैः ।
क्षेत्रपतेर्मन्त्रेण च स्मृतेन नश्यन्ति दुष्टाद्याः ॥ १९ ॥ मन्त्रा यथाक्रमम्

Page #440

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराज कल्पः ।
२६३
♡ v
त्रिशूलमुद्रा ग्रां ग्रीं यूं ग्रौं ग्रः छिन्द्रि, छिन्द्रि भिन्द्धि भिन्द्वि, विहरि विहरि कम्यूँ त्रां ह्रीं ब्रू ब्रौ त्रः ताडय ताडय फ्र्यू घ्रां घ्रीं घ्रं घ्रौं घ्रः यूः यूं ब्लूं ब्लूं फट् हयू हा हो हू हैं' इ: हा हा इह कठोरमुद्रया ज्वल ज्वल, चालय चालय, प्रज्वल प्रज्वल, प्रज्वालय प्रज्वालय जँ नमो भगवते पार्श्वयक्षाय चण्डकोधाय हूं
७
७ ७ ७
क्ष स्तूं सम्र्व्यू स्रा स्त्री न स्रौ सः हा हा घे घे वज्रासित्रिशूलधारया इदं भूतं हन हन, दह दह, पच पच, त्रासय त्रासय, स्वः स्वः, खाहि खाहि, मन्त्राधिराज आज्ञा पयति हुं फट् स्वाहा |
इति पार्श्वयक्षमन्त्रः ।
F
ु
७ ँ
यूँ हो आं काँ हाँ हाँ न्हेँ द्रां द्री पार्श्वयक्षिणी ज्वल ज्वल, प्रज्वल प्रज्वल, हन हन, पच पच, इदं मतं निर्धाय निर्घाटय धूमान्धकारिणी ज्वलनशिखे ! हुं फट् फट् यः यः यः ँ मात्री दूतिका सहिते ! पार्श्वयक्षिणी आज्ञापयति स्वाहा । इति पार्श्वयक्षिणीमन्त्रः ।
ँ ँ ह्रा ही हूँ हूः पातालवासिने घ्यू भ्रां श्रीं धूं धौं भ्रः अनेकफणमण्डिताय धरणेन्द्राय हुं क्लू हुं फट् स्वाहा ।
इति धरणेन्द्रमन्त्रः । जै जै क्यूँ कठ कठ पञ्चाग्नितप:साधकाय ठम्यूँ द्रां द्री कमठाय ही फट् स्वाहा ।
इति कमठमन्त्रः ।

Page #441

२६४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्र
ॐ ॐ ऐ श्री जये विजये हर हर, सर सर, धम धम, हरय हरय, चूरय चूरय पम्ल्यू हम्ल्यू स्म्ल्यू रम्यं उम्य स्वाहा
___ इति जयाविजयामन्त्रः। ॐ ऐं क्ली हस्क्ली हसौ देवी पद्मावती नमः ।
इति पद्मावतो मन्त्रः। 7 आ हसो हस्क्ली हौ क्षेत्रपाल इदं स्थानं आगच्छ आगच्छ मम चिन्तितं कार्य कथय कथय हुं वषट् ।
अथवा
ऐ ही क्षा क्षो क्ष क्षो क्षौ क्षः व्यू मण्डलक्षेत्रपालाय नमः ।
इति क्षेत्रपालमन्त्रः। एते मन्त्राः पूजासमये स्मरणीयाः ।
इति मण्डलमन्त्रोद्वारः।
वक्ष्ये विशेषमधुना ध्यानविधानस्य पार्श्वनाथस्य । यस्मात् साधकवर्गे त्रैकाल्यं ज्ञानमाविः स्यात् ॥ २२ ॥ क्षारम्भोनिधिमध्ये जम्बूद्वीपाभिधोऽस्ति सद्वीपः । सुरयोजनलक्षपृथुः पृथ्वीधरतरुनदीभिरभिनीलः ॥ २३ ॥ अन्तर्नाडीनिर्गतजिनवरमौलौ विकस्वरं चिन्त्यम् । तदुपरि गैरिककमलं जलधिरस (६४) भ्राजमानदलम् ॥२४॥ इदमुपरि कोमलतरा गब्दिका ततश्चिन्त्या । पूर्वोक्तरूपमहिमा तत्रासीनो जिनो ध्येयः ॥ २५ ॥

Page #442

सरिविरचितः ] श्री मन्त्राधिराजकल्पः ।
श्री पार्श्वनाथवा श्वेताभरणां स्वकानि बिभ्राणा । भुजष्टुं नेत्रत्रयमन्तो धरवरशरीररुचि ॥ २६ ॥
क
पद्मावतीह देवी ध्यायन्ती तीर्थराजपदकमले । ध्यातव्या निजहृदये साधकवर्गेण सन्तुष्टा ॥ २७ ॥ युग्मम् ॥
सितवासो वसाने श्वेताभरणे च चामराढ्यकरे | विजयाजये च देव्यौ पक्षद्वितये ततश्चिन्त्ये ॥ २८ ॥
२६५
षोडशदलेषु षोडश विद्यादेव्यः स्थितास्तु परितोऽस्य । यक्षाः शासनदेव्यो नव ग्रहा लोकपालाश्च ॥ २९ ॥ एते चिन्त्याश्चेतसि धरणेन्द्रः फणसहस्रतः छत्रम् । बिभ्राणो जिनशिरसि स्फुटभक्तिव्यक्तिकश्चिन्त्यः ॥ ३० ॥ अब्धिरसौ(९४) गीर्वाणाः कुर्वाणाः पञ्चवर्णसुमवृष्टिम् । गजपतिकरधृतकल सैध्येयं च जिनेन्द्रमभिषिञ्चन् ॥ ३१ ॥ परितः स्थितोऽस्य वप्रो रत्नमयस्फुरितकिरणकपिशीर्षः । वज्रमयं तदुपरिगतमाच्छादनमत्र चिन्त्यं तु ॥ ३२ ॥
देदीप्यमानमूर्तिर्जिनवचनमनार्तिमाननुध्यायन् । करधृतवेलतोऽयं कुर्वाणो द्वारपालत्वम् ॥ ३३ ॥ कमठः शठतारहितो ध्यातव्यो दुरिततिमिर दिनभर्ता । कुमतक्षितिजकुठारो दर्शनपङ्केरुहैकपुष्पलिहः ॥ ३४ ॥
युग्मम् ।

Page #443

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीसागरचन्द्र
वप्रबहिस्तात् परिखा स्मर्तव्या खादिराङ्गारभृता । साधक एकाग्रमना ध्यानविधानं करोतीत्थम् ॥ ३५ ॥ इति विशेषध्यानम् ।
२६६
दक्षिणेतरभुजान्तरमध्यान्निःसरन्नथ सरीसर्पराजः । उज्जभेण सकलानपि वर्णानाश्लिषन्निजजनानिव बन्धुः || ३६ ||
स्वर्णसोदरसहस्रफणाभिशतपत्रमंडलं तु दधानः । योगिभिर्जिनवर स्मृतिकाले सन्ततं मनसि संस्मरणीयः इति ध्यानम् ।
||३७||
युग्मम् ।
अथ भणामि फणाङ्कजिनार्चनं न जपहोमविधौ विवद्यतः । फलति मन्त्र विहमतुं रात् (2) जलदवारिभरादिव पादपः ॥ १ ॥ जय जिनेति वचः प्रथमं भणन् घुसणचन्दनतः कृतकङ्कणः । अगुरुधूपसुधूपितशुद्धरुक् सिचयसञ्चितदेह रुचिर्भृशम् ॥ २ ॥ त्रिंशांसकुसुमाञ्जलिपूर्वकं विलसीदलमम्बरपूरितैः । कनकभृत्कलधौतमयैर्विभुं स्नपयति प्रमदः कलसैरसौ ॥ ३ ॥ मृगमदागुरुचन्दन कुङ्कुमैर्मलयजैर्घनसारविमिश्रितैः । जिनवपुः परिलिप्य प्रपूजयेत् बकुलचम्पकमुख्यसुमैः शुभैः ॥ ४ ॥ घृतविपक्त्रिममोदकसंयुतं सधृतमामिषमस्य च ढौकयेत् । विमलतन्दुलमङ्गलसत्फलावलिदलप्रददः कृतदीपकः ॥ ५ ॥ प्रणवपूर्वपदैस्तु नमोऽन्तगैरपि तुरीयविभक्तिगनामभिः | सकलमण्डलमर्चयति स्फुटं फलदलैः कुसुमैरसमैस्ततः ॥ ६ ॥

Page #444

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । जय जयेति वदद्वदनाम्बरो जिनपदावभिनम्य सिताम्बरः । रजतहेममृदां वरकर्णिकामयमथो कुरु मङ्गलदीपकम् ॥ ७ ॥ घरणतदयिताविजयाजयाकमठपार्श्वनवग्रहसंयुतम् । सुरपवह्निकृतान्तपलादिनां वरुणवायुकुबेरपिनाकिनाम् ॥ ८ ॥ अजनरायणयोरपि नामभिः प्रणवपूर्वनमोऽन्तगतैरपि । समभिपूजयति स्फुटभक्तियुक् कुसुमधूपफलप्रमुखैः क्रमात् ॥ ९ ।। गुदग-नाभिग-हृद्त-कण्ठगा-5ऽस्यग-ललाटगवत्रचयादिवित् श्वसनपञ्चकचारविचारणाकृदवबुद्धसमस्तसुतत्त्वकः ।। १० ॥ रहसि शीतमयूषमुपागते मरुति चारि कुमण्डलगे सति । कृतसमत्वरसो घनपावनः सुरपदिग्वदनो मदनोज्झितः ॥ ११ ॥ निजकरा वदित् (१) सुधराभवावनिरुहप्रभवं सुदलावलि । अशिथिलं विशदप्रभयान्वितं परिमलप्रसरं तु सुदन्तकम् ॥ १२ ॥ परिहृताखिललोककथाप्रथः कुसुममेकमथैकमुदारधीः । अचलनिश्चलचित्तशरीरकं पवनयुक् प्रविधाय हृदग्रगम् ॥१३॥ स्थिरतरीकृतनेत्रकनीनिको हृतसमस्तखवारमनोहरः । जिनपतिं परिवारयुतं स्मरन्न वचनो मरुता सह साहसी ॥ १४ ॥ जिनपतिक्रमयुग्मतले क्षिपन् रविसहस्रसुमानि पुमानिति । त्रितयमन्त्रजपप्रवराणि वै जपविधिर्गदितः सकलस्त्वसौ ।। १५ ।।
कुलकम् । जापान्ते नित्यपूजान्ते स्तवान्ते चैत्यवन्दनाम् । विदध्याद् बुद्धिमान् शुद्धां वामेयस्याग्रतो व्रती ॥ १६ ॥

Page #445

२६८ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्रमलयसम्भवशालिकतन्दुलोत्तमसिताघनसारविमिश्रितान् । जपितपुष्पचयीदशमांशतः सुरभिदुग्धघृतेन तु चूर्णितान् ॥१७॥ चनकमानगुटीः प्रकटार्चिषि रविशतप्रमिता ज्वलने कृताः। रसशशाङ्कमितागुलपिप्पलतरुसमिद्भिरथै महिषाभत्तत: (?) ॥१८॥ दिवसते कमुते तृतयं यकः स्थिरमना अपि विघ्नशतार्दितः । निरशनरहसि स्थितवान् मुनि र्धतयुताशयतः प्रतिहोमयेत् ॥१९॥
कुलकम् ! जिनपतिक्रमयुग्ममधुव्रतः सपदि वै कमठः शठतोन्झितः । प्रकटमूर्तिरमुष्य सुधाभुजां द्रम इवालिमतानि ददात्यहो ॥ २० ॥ जिनपति....न जनं स्फुरच्छमदयं मदयन्त मुदारभम् । गतमर्तित नन्तुमहं तु सच्छमदयं मदयन्तमुदारभम् ॥२१॥ बहुजनातपनस्त....पः पुनः शतकरो त रोति कलङ्कयुक् । जिनवरो....नववर्ण्यता मुपमया....न मया कया ॥२२॥ जिन भवेद् भवते भवते ह वै न समता समता समता कृता । असुमते सुमतेर्निचयं तता वितरता तरता भवसागरम् ॥ २३ ॥ किमधुना मधुना मधुनान्त सुर-सुरवृतैरमृतैरपि तैः किमु ! । जिनपतिं न पतिं न दधे लये त्रिजगतो जगती तरशं किमु ॥२४॥ जिनमते न मते भविनां मनः परमते रमते भवसङ्गते । जिनमतोद्यतभावनया विना विमदनं मदनं दम-त्वह ॥ २५ ॥ परममिच्छसि सद्प्रतिभेदनेऽवनमितं भजतं वशमाचले ॥ सकलभं कलभञ्जितमोहभं सकलभं कलभं जितमोहभम् ॥ २६ ॥
बिन्दुसञ्चारकम् ।

Page #446

२६९
सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । दमी महानन्द....नाश्रितो ददाति देवः पदमच्चमुत्तमम् । वीरोऽथ हन्ता विदलं भवनजदवानलध्वंसदवारिवाहकः ॥ २७ ॥
चक्रम् । तमानन्दकरं शान्तोद्धततोपगतागमम् । नमत्यविपदं भ्राजन्मोहारिसमरं न कः ? ॥२८॥
परिधिश्लोकः। मार्तण्डबिम्बवत् कान्तिः सिचये यद्यपुर्नवा । वारिदा सुरविप्लावेऽप्यौज्झतौ यन्मनः क्षमा ॥२९॥ मायान्ते चक्रिवान् योऽपि यं तत्याज न चिद्रमा । मारबाणसुजेतारं तं जिनं नौमि सुस्थितम् ॥ ३०॥
युग्मम् । खगबन्धः। व्यञ्जितानेकलोकस्य जितानन्तरुचेर्गुणान् । तानङ्ग ! वक्तुमाशास्ते नेतर्वर्यकलोऽपि कः ॥ ३१॥ रमासारविदा रम्यतारसंसारसागर ! । गम्भीरसुन्दर श्रव्यरवान्तरतमो रवेः ॥ ३२ ॥ युग्मम् ।
कमलबन्धः। दीव्यदेवेन्द्रवृन्दोघद्वादवन्धं दिवोददम् । देवदेवं विदं वन्देऽवद्यवादेवदावदम् ॥ ३३ ॥
द्वयक्षरः। सर्वासुरसुरैः सेव्यो विश्वविश्वेश्वरः श्रिये । आश्रयः श्रेयसां सारः शिवसौख्याश्रयो वशी ॥ ३४ ॥
पञ्चवर्गपरिहारः।

Page #447

. १७०
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे
प्रणौमि मदजेतारं प्रध्वस्तान्तस्तमोभरम् ।
कामतस्तं सदानन्दकन्दास्तलवसम्पदम् ॥ ३५ ॥
[ श्रीसागरचन्द्र
रम्य वीरशरस्कार तिरस्कारपरः करः । स्फुरच्छरकरस्मेर श्रीरसौ रसरम्परः ॥ ३६ ॥
छत्रबन्धः ।
गोमुत्रिका ।
धरणेन्द्रनतो नम्योsभवतापरतः शिवः । जिनो मदनहीनो न भवता परतः शिवः || ३७॥ युग्मम् | गौरीभूतगुणोपेतं भवानीहितमागतम् ।
गौरीभूतगुणोपेतं भवानीहितमागतम् ॥ ३८ ॥
पादद्वययमकम् ।
भवन्तमीश्वरं प्राप्य तमचिराददहम् | भवन्तमीश्वरं प्राप्य भव्याजव्यामिनो पुनः ॥ ३९ ॥ वामेयोऽजनि यो नभ्यो विमेयो नाजि यो न दाः । दाने यो जितयोगज्ञः समयोजनि योगदः ॥ ४० ॥
युग्मम् ॥
मरुजबन्धः ।
दम्भमानजितं वन्दे देवं तं जिनमाभिदम् । वन्दितं ददने जन्यं न्यञ्जने ददतं दिवम् ॥ ४१ ॥ पिनाकिना नाकिनापि वन्दितं ददतं दिवम् । देवं दम्भिभिदं वन्दे मन्दरागगरादमम् ॥ ४२ ॥
गतप्रत्यागतौ ।

Page #448

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२७१
.. पादपीठस्फुरत्पार्श्वनाकिपं गतमन्मथम् । नम्याद् गिः सुकृतं स्तौमान्यमिद्चन वदावदम् ॥ ४३ ॥
पश्चमपादेन स्यख्या (१) यौवनेऽपि रमास्त्यक्त्वा विततान तपोवनम् । आरसंसारनाशाय विततानतपोऽवनम् ।। ४४ ॥ त्यक्त्वाक्षमाधनो भव्यामश्वसेनां गजोर्जिताम् । विदधे च तपः शुद्धमश्वसेनाङ्गजोऽर्जिताम् ॥ ४५ ॥ बिभ्रता मदनो येन देहे भव्याञ्जनश्रियम् ।। कुर्वता तृणव णं देहे भव्यां जनश्रियम् ॥ ४६ ॥ बभार मानसं शुद्धं कमठासुरसङ्गतः । वनं शमस्य सदनं कमठासु रसं गतः ॥ ४७ ॥ पुष्यत्वखिलभव्यानां भव्यं वामासुतो दिनम् ।। मनो दधानो भव्यास्वभव्यं वामासु तोदिनम् ॥ ४८ ॥ सह्यानसन्धानमदो विहायमपारलोकश्रियमायतां ददत् । प्रमादपर्यङ्कतले भवोद्भवे सुखावहे हे जिन! मोहनिद्रया ॥
क्रियागुप्तकम् । त्रिभुवनजनतानां सर्वदा सम्मतानां ___दलितदुरितलक्षः कामदः कल्पवृक्षः। विहितमदनमाथः सर्वविश्वैकनाथः
भवतु भवतुदे वः पार्श्वनाथः सदैव ॥ ५०॥

Page #449

२७२ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
शमदामादमधीवा शमरसपीवा भवारिजनपामा । मोहान्धकारदीवा ध्यानदधिर्नन्दकैर्हि जिनः ॥ ५१॥
कृतप्रयोगेनायम् । श्रेयोवल्लिवनप्रकाशनधनः प्रह्वत्रिलोकीमन
श्चिन्ताकल्पतरुर्जगत्त्रयगुरुः पापद्रुमालीत्सरुः । कारुण्यैकनिधिः कृतागमविधिविध्वस्तदुःखाम्बुधि
दद्याच्छेकदयं सुखस्य निचयं वामेयदेवस्त्वयम् ॥५२॥ सद्गुहे कमला कलास्तु सकला देहेऽमलाः सिद्धयो
विस्फूर्जन्ति भजन्ति तं रुगचलाः सौभाग्यभाग्योदयः । तस्यारिप्रकरो करोत्यपि न किं रोषारुणोऽप्यप्रियं यस्यायं कमठे शठत्वरहितो वश्याय वश्यं गतः ॥ ५३ ॥ इति मण्डलमन्त्रोद्धार-विशेषध्यान
पूजन-जप-होमवर्णनचित्रस्तुतिवर्णनो नाम चतुर्थः पटलः ॥४॥
पं. १२७
-

Page #450

सरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
पञ्चमः पटलः
-
स्फूर्जत्कर्मवनप्रभेदलवनः संसारमानाशनः
प्रक्रीडन्मदनद्विषत्सु दमनः प्रोद्यन्मनोदामनः । मोहारेईननः सदा शमधनः प्रोत्फुल्लपद्मासनः
श्रीमत्पार्श्वजिनस्तनोतु भविनः सर्वश्रियां नन्दिनः ॥१॥ षट्कर्ममर्मनिर्माणबीजान्यहमथ ब्रुवे ।
विज्ञायानल्पकल्पेभ्यो गुरुभ्योऽभ्यासतः स्वतः ॥२॥ दिनमध्ये षड ऋतवः षड् योगा दीपनादयः ।
षडासनानि षण मुद्रा सन्दिग्बीजानि रञ्जिकाः ॥ ३ ॥ षड् वर्णा मन्त्रषट्कं च प्रभावसदनं तथा ।
एतत् सर्व भणिष्यामि कर्मनिष्पत्तिहेतवे ॥ ४ ॥ द्वारम् । आदौ हि हेमन्तवसन्त सुक्षाः (उष्णाः) प्रावृट्शरच्छीत ऋतुः क्रमेण । एकैकशः स्याद् दशभिर्घटीभिरित्थं विचार्येह च कर्म कार्यम् ॥५॥ ___ उच्चाटनं जलऋतौ शिशिरे मतिं च ।
शान्ति शरद्यथ मधौ वशकर्मणेव । विद्वेषणं षड ऋतावथ लाभपुष्टी ... हेमन्तगे इति बुधाः सततं प्रकुर्युः ॥ ६ ॥
इति ऋतवः । साध्याभिधा प्रथमतस्तत एव मन्त्र
- वर्णक्रमस्तदिति दीपनमत्र शान्त्यै । मन्त्रक्रमः प्रथमतोऽथ च साध्यनामा. ऽसौ पल्लवः प्रकटितः कलिहेतुरेव ॥ ७ ॥

Page #451

२७४ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्रमन्त्रक्रमान्तरगतं किल साध्यनाम
यत्रापि सम्पुटमिदं वशहेतवे स्यात् । साध्याभिधान्तरगतोऽपि च यत्र मन्त्रो
___ रोधं तमाहुररिसंहतिबन्धनाय ॥ ८ ॥ मन्त्रक्रमप्रथितमत्र च साध्यनामै
कैकाक्षरं प्रथनकं त्विति लाभपुष्टये । व्यस्ताभिधाक्षरगतं तु विदर्भणाख्यं
स्तम्भोऽत्र शत्रुनिवहस्य वदन्ति विज्ञाः ॥ ९ ॥ देवदत्त ॐ इति दीपनम् । १ ॐ देवदत्त इति पल्लवः । २ ॐ देवदत्त ॐ इति सम्पुटः । ३ देव , दत्त इति रोधः। ४ ॐ देव दत्त इति प्रथनम् । ५ उत्तदवनदे इति विदर्भणम् । ६
इति दोपनादियोगषटकम् । दण्डासनं, स्वस्तिक, पङ्कजे, च
स्यात् कुक्कुटं, वज्र, युतं च भदम् । । आकर्षणे, वश्य, वधे च, पुष्टय
शान्त्य, तथा द्वेषकृते, वदन्ति ॥१०॥ इत्यासनानि । आकेष्टि–वश्य-वधै-रोध-विबोध-शान्तिविद्वेषणे) सृणिरम्बुज-वज-शताः ।

Page #452

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
॥ ११ ॥
॥
१२ ॥
बोध - प्रवाल सहिताः षडमूर्हि मुद्रा विद्रावणाय दुरितस्य सदा विदध्यात् बद्ध्वा वामभुजस्य तु मुष्टिं बद्ध्वा तु तर्जनीचक्रम् । सन्दर्शयेदमुष्य तु मुद्राऽसावङ्कुशाख्येति यन्मणिबन्धे पाणी सरल - प्रस्ताङ्गली बतौर्ध्वमुखौ । कुर्याद् यन्त्रस्याग्रे विधिविज्ञः कमलमुद्रेति ॥ १३ ॥ दक्षिणभुजेन वामा वामभुजेनापि दक्षिणा युगपत् । प्रसुताङ्गलिना ग्राह्या कलाचिका वज्रमुद्रेति क्षिप्वाङ्गष्टो मध्ये मीलितसरलाङ्गुलीत्रयो यत्र । चक्रिततर्जनिकावथ भुजौ विदध्यात् तु शङ्खमुद्रा सा ॥ १५ ॥ चक्रकनिष्ठानामा न्यस्ताङ्गुष्ठाप्रयोर्यदिह भुजयोः । सरलचले तर्जनिकामध्यमिके स्तः प्रवालमुद्रेति ॥ १६ ॥ तिस्रोऽङ्गलीस्तु सरलास्तर्जन्यङ्गुष्ठकौ च सम्मिलितौ । कुर्याद् यत्र प्रवचनबोधाख्या ज्ञानमुद्रा सा
॥ १४ ॥
२७५
॥ १७ ॥
इति मुद्राः ।
दृषत् प्रवालाम्बुज हेमपत्रजीवस्रजोऽङ्गष्ठमुखाङ्गलीभिः । मोक्षेऽभिचारे शमने वशे च आकर्षणे कर्मणि चालयेद्धि ॥१८॥
इति स्रजः ।
स्तम्भद्वेषाकर्षणपोषणशान्त्यादिवश्यमृतिकर्म ।
पूर्वादिकदिग्वदनः सुधीर्विदध्यात सदा सर्वम्
॥ १९ ॥
इति दिशः ।
उच्चाटनद्वेषणमारणानि चण्डद्यतौ वायुरवतैजसस्थे । शान्ति च पुष्टिं वशतां विबोधं चन्द्रे जलोवप्रवहे विदद्यात् ॥ २० ॥
इति नाडि ।

Page #453

२७६
श्रीजैनस्तात्रसन्दोहे [श्रीसागरबन्द्रकाकोलूककपोतकङ्कतगरप्रेतालयास्थ्यंशुकक्षाराङ्गारकपालवालमहिषोष्ट्रश्वोत्थवालेयजाः । दन्तास्थ्य मृजचर्मकेशनिचया भद्रा च रिक्ता तिथि
मन्देशार्कयमाग्निभं च मृतिकृत् योगादिरुच्चाटने ॥२१॥ मध्यापराण्हास्तमयं हराग्निरक्षोयमाशा हरितालराज्यः । .. निम्बार्कपत्राणि च धूंसकेशनिर्माल्यधलीतिलतैलभाषाः ॥२२॥ मषी च धत्तूरकपुष्पभूत द्रुशाल्मलीपिप्पलकीलकाद्याः । एतानि बीजानि बुधा भणन्ति विद्वेषणोच्चाटनमारणेषु ॥२३॥ कर्पूरचन्दनसुकुकमगन्धधूली प्रातर्निशाधर विपुष्यभमूलयोगात् । श्वेतांशुकं दधिमधुप्रभृति प्रकामं शान्त्यादि कर्मणि करोति
___ बुधोऽथ सिद्ध्यै ॥ २४॥ इति द्रव्यसमुदायः । विद्वेषणाकर्षणचालनेषु है। वौषडन्तं फडिति प्रयोज्यम् । वश्ये वषट वैरिवधे च घे घे स्वाहा स्वधा शान्तिकपौष्टिकेषु॥२५॥
इति रञ्जिकाः। उदयार्करक्तशशधरधूमहरिद्रासिता वर्णाः । आकृष्टिवश्यशान्तिकविद्वेषणरोधवधसमये ॥२६॥ मोहोषातरणिः प्रभाद्रुसरणिश्चिन्तामणिः प्राणिनां
चिन्तातीतफलप्रदानकुशलः कल्पद्रुदावानलः । मानस्फूर्तिहरः सरोसृपवरप्रोद्यत्फणाडम्बरः
पायात् पार्श्वजिनः समस्तमविनः पापेभपञ्चाननः ॥२७॥ कर्मषट्कम्षट कर्माण्यहमधुना विधिना वक्ष्ये परार्थबोधाय ।
मन्त्राधिराजसत्कान्यवबुध्य च विमलकल्पेभ्यः ॥२८॥

Page #454

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२७७
NN
प्रातः पवित्रवसनो दीपनयोगेन पङ्कजासनकृत् । पूर्वाभिमुखः शुक्लध्यानयुतो बोधसंयुक्तः ॥२९॥ हिमरुचिमञ्जनसङ्गतहंसौ विस्फूर्जदग्निजलतत्त्वे । शरदि प्रसन्नवदनो ह्यङ्गुष्ठेन प्रचालयेन्मालाम् ॥३०॥ कुङ्कुमचन्दनचन्द्रैः सुवर्णकुशलेखिनीभिरभिलिख्य । यन्त्रं पवित्रपात्रेऽष्टरवेन्दु'०८ कुसुमैः सितैर्जप्तम् ॥३१॥ पूर्वोक्तं योऽयति च नित्यं शान्ति करोति वामेयः । तस्य गृहे दुरिताली शाम्यति शरदीव घनमाला ॥ ३२ ॥ शमयति दुरितश्रेणि दमयत्यरिसन्ततिं सततमसौ । पुष्णाति भाग्यनिचयं मुष्णाति व्याधिसम्बाधाम् ॥३३॥
शान्तिकयन्त्रम् । हामलके ए स्कन्धे हा स्कन्धे फु भुजे तु कुक्षावों । हूं कटीतटगतः टो जानुनि वामपादे ॐ ॥३४॥ क्षौ नाभौ स्वा लिङ्गे ए पादे दक्षिणे यः फुः । जानुनि ह्रीं कटि कः कुक्षौ हों टः करयुगे योज्यः ॥३५॥ ह्रीं शिरशि यन्त्रमिदं प्रवालमुद्रोऽथ कुक्कुटासनकृत् । . वायव्य कोणवदनो मध्यान्हे हुं त्विति प्रयुञ्जानः ॥३६॥ प्रावृट्काले श्वसने तिग्मद्युतिनाडिकां समाश्रयति । निश्चलचेताः पवनगतत्त्वेऽसौ तर्जनीजापः ॥३७॥ घनसारघुसृणधूसकसुगन्धधलीभिरेभिरभिलिख्य । कनकतरोर्लेखिन्या पात्रे जातीसुमैर्मषीमित्रैः ॥३८॥

Page #455

૩૭૮
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्रअष्टरवविधुप्रमाणे पति नरो योऽनिशं विशङ्कः सन् । तदरिकुलं विद्वेषं मिथः प्रयातीह वामेयात् ॥३९॥ नार्या नरेण साकं नार्या सार्धं नरस्य विद्वेषम् । कुरुते कृष्णाशयतो ध्यातो वामासुतः सततम् ॥४०॥ शत्रूयति मित्रततिः सर्पति जनकः सपत्नति सवित्री । दस्यूयति दयितापि हि साधकशत्रोर्जिनप्रभावाच्च ॥४१॥
इति विद्वेषयन्त्रं द्वितीयम् ॥२॥ भाले हीमैं स्कन्धे ए स्कन्धे टो भुजे च कुक्षावोम् । हः कटिगो जानुनि फुः पादे 3 · नाभिगो ह्रीं वः ॥४२॥ टो लिङ्गे चरणे हां हः कटयां जानुनि स्वा तथैव । माया कुक्षौ हस्ते हा कुचयोर्यस्तथा हि फुः शिरसि ॥४३॥ सम्पुटयोगविधायी सरोजमुद्राविचक्षणो मन्त्री । रक्ताशयो वषटकृत् पूर्वाभिमुखस्त्विदं यन्त्रम् ॥४४॥ उदयति हिमरुचि विलसति सलिलधरामण्डले ह्यनामिकया। जपमालां संवास्य प्रफुल्लहृदयश्च साधको ध्यायन् ॥४५॥ कर्पूरगन्धधूली कुङ्कुमगोरोचनादिभिर्विमलगन्धैः । अभिलिख्य भूर्यपत्रे रक्तैः कुसुमैर्वसुखचन्द्रमितैः ॥ ४६ ॥ पूर्वान्हे पूजयति च रक्ताशययुक् जिनेश्वरं भक्त्या । तस्यावश्यं वश्यं प्रयात्यरं विष्टपत्रितयम्
॥४७॥

Page #456

श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
नरनरपतियुवतिततिदुर्जनधीधनजिघांसुजनतापि । अपदद्विपदचतुः पदमुख्यं सर्वं हि वश्यं स्यात् ॥४८॥
इति वश्ययन्त्रं तृतीयम् ॥३॥
सूरिविरचितः ]
२७९
भाले तँ स्कन्धे ँ अंसे ए स्वान्तरों च यौ भुवनगः फु: । कुक्षौ टो जानुनि हुः पादे नाभिगोऽस्य भवति क्षः ॥ ४९ ॥
लिङ्गे पादयोये ई जानुनि कुक्षिगो भवेद् द्विहः । मायाभुजान्तरे ह्रीं हा कुचयोर्विद्धि ऐं शिरसि ॥ ५० ॥ साधकयोगे निपुणो हरिहरिदुत्क्षिप्त रुद्रनयनयुगः । अपरार्धे वज्रासनविहितास्थः शङ्खमुद्रया कलितः चण्डद्युतावुदयति ज्वलने तत्वे समुद्यते नितराम । मध्यमया कृतजापः साध्यं पीतप्रभं पश्यन्
॥५१॥
॥५२॥
पीतप्रभमवनीतलमभितः पश्यन् हरिद्रया युतया । कुङ्कमगोरोचनया लिखितं विजपंश्च हुंशब्दम् । ॥५३॥ पीतैः कुसुमैरष्टखखेन्दुमितैरर्चयत्यनिशम् ।
यन्त्रमिदं यो योगी तस्यारीन् स्तम्भयेत् स जिनः ॥५४॥ कालसरीसृपरसनाप्रायान् दधतो हि तांश्व करवालान् । स्तम्भयति स्तम्भनकावतारपूर्जिनपतिस्तस्य गर्भव्याधिविबाधादुर्जनवादीन्द्रचोरदहनानाम् । निजपरचक्रजला हिप्रभृतीनां स्तम्भनं कुरुते
॥५५॥
॥५६॥ इति स्तम्भनयन्त्रं चतुर्थम् ||४||

Page #457

૨૯.
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
भाले स्कन्धे ह्रीमंसे हृत्पाणिगो भवेत् प्रणवः । कक्षायां फु: कुक्षौ फुर्जानुनि ह्रीं पदे हि स्वा नाभौ लिङ्गे हीं या पादे हूँ भवेत्तथा........ ।
१
जानुनि टः कुक्षौ फुः कक्षां (१) भुजेहीं कुचे एऐ ॥५८॥
1140118
यः शिरसि
याम्यादिग्वदनोऽयं दण्डासनसंस्थितो हि वौषट्कृत् । अङ्कशमुद्रासहितोऽभ्युदितादित्योजसं जिनं ध्यायन् ॥ ५९ ॥ हेमन्ते हिमकिरणे समुद्यते वायुमेदिनीतवे । पूरकवातविधाता कनिष्ठयाक्षत्रजं गमयन् अरुणोदयवेलायामिदं लिखित्वा तु भूर्यपत्रादौ । घुसृणघनसार चन्दनगोपित्तैर्यो हि पूजयति
118011
॥६१॥
आयान्ति सम्पदस्तं नदीनमिव दूरतः सदा नद्यः । त्यजति नरं न हि सिद्धिर्वशीकृता मत्तनेत्रेव ॥६२॥ कनकगिराविव कनकं मणिरिव जलधौ निधाविव धनं च । रत्नमिव रोहणगिरौ तस्य गृहे चाक्षयं भवति ॥६३॥ इति लाभयन्त्रं पञ्चमम् ||५||
हाल हीसे होमास्ये भुजान्तरे हि हः कुः । फु: कट्याद्या जानुनि हां पादे नाभियोगो हि ऐ लिने टः पादे हा जानुनि ह्रीं भवेत् कटीतटगः । कक्षायां क्षः करगः फुः कुचगावस्य चोंकारौ
॥६४॥
॥६५॥
फट् शिरसि ।

Page #458

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२८१
कज्जलमलिनं भुवनं घनाघनश्यामलं जिनं पश्यन् । ज्वलनदिशि विहितवदनः सायं वज्रासनाश्रितो मन्त्री॥६६॥ शिशिरे सवितरि वहति ज्वलनं तत्त्वं च कुम्भकविधायी । मध्यमया रिं नागैर्जपयुक्............सं नमति ॥६॥ योगविदर्भणवेत्ता यन्त्रमिदं मृतककर्पटे लिखति । कुङ्कभकोकिलरक्तैर्हरिद्रया मिश्रितैस्तु शितिकुसुमै ॥६८॥ पूजयति पार्श्वनाथ प्रसादतस्तस्य सुम....दरिनिवहः । क्षयति क्षुयति शीयति निवकृलब्ध्वा (१)। ॥६९॥ अमिजातिजातिरस्य क्षयति हि कमलेव हीनपुण्यस्य । रोगैर्द्रव्यविनाशैरशुभैर्दुरितैश्च नृपरिपुभिः ॥७॥
इति मारणयन्त्रं षष्ठम् ॥६॥ भाले क्ष्मी (क्ष्मी) ऐं स्कन्धयोः फुः करेऽन्तरे फुः स्वा । कटयां ना तुंन्यों ही पदे ही प नाभिगस्तस्व ॥१॥ लिङ्गे पदगो हम जानुनि हा कटान्तरे टो हि । टः पाणावथ कुचयोर्यः क्षः शिरसि स्थिता माया ॥७२॥ इत्थं शशधरसदृशौ भुवनजितो बोधमुद्रया पश्यन् । ................नो घनसारैर्यन्त्रमभिलिख्य ॥७३॥ जातीकुसुमैरर्हति शश्वत्स्फटिकाक्षमालया जपति । एकाग्रमानसान्तर्निश इति घटिकाचतुष्टये मन्त्री ॥७४॥ स कविर्देवज्ञोऽपि हि वादीन्द्रो मन्त्रतन्त्रनिपुणश्च । सर्वकलाकुलसदनं भवति नरोऽवश्यमेवात्र ॥५॥
इति ज्ञानयन्त्रं सप्तमम् ॥७॥
...

Page #459

૨૮૨
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्रड्रीमलके स्कन्धे ज्जामघी भुजान्तरे हि ब्लू टेः । कटयां जानुनि ह्रीं पादे फुः नाभिगो भवेद् द्विहः ॥७६॥ टो लिङ्गे त्वा पासा हा जानुनि वः कटीतटगतोऽपि । एऐ कक्षाकरगौ क्षः फुः कुचयोः शिरसि च प्रणवः ॥७७॥ इत्थं प्रथनाभिज्ञः स्वस्तिकसंस्थश्च शङ्खमुद्राकृत् । पीतध्यानविधिज्ञः शब्दं फडिति प्रयुञ्जानः ॥७८! यन्त्रमभिलिख्य कुङ्कुमकोकिलरक्कैर्हरिद्रया युक्तैः । अष्टखखचन्द्रकुसुमैः कृष्णैरर्चयति....मध्यान्हे , ॥७९।। ग्रामं नगरं जनपदमरातिमवनीपतिं युवतिजातम् । क्षोभयति पार्श्वनाथः सन्ततमित्याग्रहध्यातः ॥८॥
___ इति क्षोभयन्त्रं सप्तमम् । दिक्कालमुद्रासनवस्तुवर्णप्रभञ्जनादीनथ योगषटम् । विज्ञाय कल्पाद्रजतादिपट्टे संलिख्य कर्माणि बुधो विदध्यात् ।।८१॥ अथ प्रस्तावाद् ध्यानविशेषं वच्मि
जानुयुग्ममतिहेमसमानं रोहिणीरमणभं त्वभिनानि ।
कण्ठमानवदिवाकरकान्ति कद्रुलानमभिलोलिसरोजम् ॥८२॥ वैनतेयमिव पार्श्वजिनेशं व्याधिविघ्नतिमिरौघदिनेशम् । जङ्गमास्थिरगरोत्करनाशमेनमस्मरत हर्षविकाशम् ॥८३॥ उक्तं च
युक्तं कमलपमाभ्यां धरणेन्द्रेणेह पद्मया । जयाविजयादेवीभ्यां सप्तफणाझरत्सुधम्
॥८४॥

Page #460

सरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
श्वेतं पाच जिनास्याच्च निर्गत्य प्रविशच्छियम् । मुखे ध्यायति यस्तस्य शान्तियुग्लाभतुष्टयः ॥८५॥
युग्मम् ॥ ध्यानवर्णमिव फणैररुणाभिः सुधां झरन् । पार्श्वः स्वास्वरिपौरास्यैर्ध्यातः सम्मोहवश्यकृत् ॥८६॥ अध्यष्टकटिफणाभिर्झन्तममृतं जिनम् । स्वाङ्गे ध्यायति यस्तस्य दिव्यस्तम्भो भवेदिह ॥७॥ अध्युष्टकोटिफणाभिर्विषाद्यैः करकैर्जिनः । वर्षन्निगडबन्धं पुष्पैर्यस्तभङ्गहेतवे
}૮૮ના नवलक्षफणाप्रैस्तु श्यामः पार्थो विषं झरन् । ध्येयः शत्रुशरीरस्य दोषोच्चाटनमारिकृत् ॥८९॥ ध्यातव्यः प्रविगच्छद्भिर्नवलक्षफणाग्रतः । विषं वर्षन् जिनश्चौरभूताद्यास्तेषु बन्धकृत् ॥९॥
इति ध्यानविशेषः । उत्तप्तकनकमरकतविद्रुमघनचन्द्रबिम्बसङ्काशम् । सभार्यमोसावसेव्या चहातपत्त्रं प्रभोरुपरि ॥११॥ तद्वितयान्निजदेहं छदितमतितोऽपि सन्ततं ध्यायेत् । यः पार्श्वनाथजिनवरपदपङ्कजमधुकरो हि नरः ॥१२॥ सप्तविधा डाकिन्यः सदस्यवो हरितनो रुजः सिंहाः । अरयः किरयो भूमीपतयो रक्षोऽधिपतयश्च ॥९॥

Page #461

२८४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्रभूतप्रेतपिशाचग्रहमुद्गलखेचराः सवैतालाः । फणिनो दुर्जननिवहास्तमभिद्रोतुं न शक्ताश्च ॥९॥
. इति प्रभावः । यच्चेतः शंशान्तं करणगणो येन चाथ दंदान्तः। .. तन्तान्तं पुण्यमितो चंचान्तं तेन सिद्धिसुखम् ॥१५॥ मन्त्राधिराजजिनपतिचरणाम्बुजसेवनात् सततमेव । ज्वरवातसन्निपातश्लेष्माघाः शामयन्ति गदाः ॥९६॥ शाकिन्यो यक्षिण्यः कुष्माण्डिन्यो जलादिवासिन्यः । वनवासिन्योऽथ नभोगामिन्योऽरण्यचारिण्यः ॥९७॥ रेवत्यः क्षेत्रभवाः ग्रामभवाः शैलकोद्भवाश्चापि । जप्ताक्षतकणनिकराज् झटिति विमुञ्चन्ति देवताः पात्रम् ॥९८॥
युग्मम् । नित्यध्यानविधानाद् विधिना सिद्धयन्ति सिद्धयोऽष्टौ हि । दहनसमीरणसलिलस्तम्भनमपि चिन्तितः कुरुते ॥ ९९ ॥ दौर्भाग्योपहतानां सौभाग्यं रोगिणां तथाऽऽरोग्यम् । सन्ततिमपपुत्राणां मृतवत्सानां सजीवसन्ततिताम् ॥१०॥ विजयार्थिनां तु विजयं धनार्थिनामिह महद् विभवम् । जायार्थिनां तु जायां नियोगिनां विज्ञपतिनि योगम् ॥१०१॥ निजदेशभ्रष्टानां भूमिपतीनां च भूमिलाभं च । विद्यार्थिनां तु विद्यां बहुपुत्रान् पुत्रकाम्यानाम् ॥१०२॥

Page #462

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२८५
अपदद्विपदचतुःपदजनपदवशतां वशार्थिनां सततम् । अभिजातिजने निधनं स्तम्भनमथ मोहनं सुमहत् ॥१०॥ ऋद्धिं बुद्धिं सिद्धिं मतिं गतिं संस्मृतिं जने प्रीतिम् । कीर्ति स्फूर्तिमनतिं दत्ते वामासुतो ध्यातः ॥१०४॥ कुलकम्।
इतिभाववर्णनम् । मन्त्राधिराज ! जिनराज ! तव प्रसादा
दासादयन्ति यदिहाभिमतानि भव्याः । चित्रं किमत्र सुरमानवसर्पनाथ___ सम्प्रार्थितं निजपदं हि यतो ददाति ॥ ॥१०५।। वामेय ! वाक्पतिमतिप्रकरोर्जितोऽपि ___ को वक्तुमत्रभवतोऽतिशयान् प्रगल्भः । यस्य प्रसादलवतोऽप्यचिरात् प्रसूते
वन्ध्या तनूजमपि पश्यति नेत्रहीनः ॥१०६॥ देवाधिदेवाघिसरोजसेवाहेवाकमेवाकलयामि तेऽहम् ।। तदस्मि हंसः सुगतिप्रशंसोऽसत्सज्जलक्षीरविवेकमिच्छुः ॥१०७॥ त्वद्ध्यानसन्धानसुधानिपानपानान्न दीनाऽऽननतां भजन्ते। . कीनाशसेनां सगदां विजित्य मृत्युजितो यान्ति शिवालयं ते ॥१०८॥ सौभाग्यमारोग्यमवन्ध्यभाग्यं श्रीकीर्तिविस्फूर्तिमनार्तिमन्तः । अत्रापि मन्त्रस्मरणाल्लभन्ते सद्यः समुद्यद्वरभक्तिभाजः ॥१०९॥ त्वदङ्गसङ्गयुतियामुनाम्भः स्नानेऽपि गङ्गाजलवद् विशुद्धाः । चकासति त्वां समुपासते ये प्रभो ! प्रभूणां महिमा महीयान् ॥११०॥

Page #463

२८६ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरबन्ध सेवा लतावत् फलशालिनी ते सेवा भवाभव्यमयी नयस्व । स्तृणाति ते ध्यानसरो विशालं पिपासिनां संसृतितापहारम् ॥१११॥ संसारकान्तारचिरप्रचारनिवारणे कारणमामनन्ति । त्वामेकमेवेति नमामि तेऽञी भक्त्या तव भ्रान्तिहराबुदारौ ॥११२॥
श्रीवामेय ! गुणैरमेयमहिमा किं मादृशेनामुना
वाणीगोचरमत्र तत्रभवतः स्वा नीयते ते विभो !। सर्वज्ञ ! स्मरणस्तवार्चननतिध्यानप्रभावोधते. ___ मूको जल्पति संशृणोति बधिरः पॉर्नरीनृत्यति ॥११३॥ वन्दे पार्श्वजिनं प्रभावसदनं विश्वत्रयीपावनं
श्रेयोवृक्षवनं नतामरजनं सम्फुल्लपद्मासनम् । सिद्धेः संवननं मददुदहनं श्रद्धामयूरीधनं
विघ्नालीशमनं खवाजिदमनं संसारनिर्नाशनम् ॥११॥ जम्बूद्वीपसरः सरोरुहसमुल्लासाय मानामर
क्षोणीभृद्धरविष्ठरस्थिरतरं यत्तिष्ठते प्रष्टमम् (विष्टपम् ? )। यत्तत्रास्ति भुजङ्गपुङ्गवफणारत्नप्रभाभासुरः
श्रीमत्पार्श्वजिनेश्वरः स्वरसतस्तस्य स्तुतिः प्रस्तुता ॥११५॥ त्रिसन्ध्यं सन्धत्ते मनसि विशदां यः स्तुतिमिमा
ममानध्यानश्रीप्रणयपरिणद्धप्रणतिभिः । श्रियो देवादीनामपि च स समासाद्य विभुतां धुतान्तःकौघः प्रणयति शिवश्रीप्रणयिताम् ॥११॥
इति स्तवनम् ।

Page #464

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । २८७ वज्रासनाद्यासनसंविधानस्त्वगादिभिर्भेषजसञ्चयैर्वा । सीमन्तिनीदर्शनवर्जनाद् वा प्रणीतभोज्योज्झनतोऽपि योगी॥११७॥ निद्राजयध्यानविधानतोऽपि ब्रह्मानघं ब्रह्मकृते विदध्यात् । समीहितार्थाः प्रभवन्ति यस्माद् द्रुमा इवाम्भोधरवारिपूरात् ॥११८॥
युग्मम् । किं चेष्टाभिरिहासनैः किमु तपोजापैस्तु किं सेवया
किं होमेन किमम्बरेण कुसुमैः किं किं सुभोगैरिति । एकं सुस्थिरमानसे तु विसतं ब्रह्मवतं कारणं
सिद्धीनामिह मन्त्रयन्त्रविधयो मोघा यदेकं विना ॥११९॥ सीमन्तो वनिताशिरःसु पदवी सीमन्तकस्य स्फुटं
बाला व्यालनिभा सुदुर्गतिपदानेतृणि नेत्राण्यपि । यासां भूरुरगीव कालकुटिला मोक्षाध्वसंरोधकृद् यदेहं मलगेहमेव मनसि ध्यावेति नारी त्यज ॥१२०॥
इति ब्रह्मवतधारणम् । नो दाक्षिण्यवशान लोभवशतो नो वा भयात् स्नेहतो ___नो कस्मायतिविस्मयार्थजनको मन्त्राधिराजः प्रभुः । देयः किन्तु परीक्ष्य मास........षटं सुचित्तं नतेगाम्भीर्यं च कलादिकं च सुगुरुः शिष्याय यत्नादसौ ॥१२१॥ मन्त्राधिराजजिनभर्तुरमय॑मर्त्य
नागेन्द्रचन्द्रकमठासुरसेवितस्य ।

Page #465

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
प्रत्यङ्गिरादिनवकल्प सहोदरोऽयं कल्पस्तु पञ्चपटलः सकलार्थदोऽस्तु
नेत्रानन्दकरस्त मस्ततिहरः सल्लोकपद्माकर - . श्रेणीघस्रकरः सुरासुरनरप्रत्यूहभिद् विद्धरः ।
૨૦૮
[ श्रीसागरचन्द्र
॥१२२॥
संसारच्छिदुरप्रतोपनिकरः सर्वश्रियामाकरः
श्रीमद्भोगिवरश्रितो जिनवरः स स्यात् प्रसादे परः ॥ १२३ ॥
नाम पञ्चमः
पटलः ।। ५ ।।
शश्वत् श्रीप्रभ ! कर्मवृक्षपटलीनेमिप्रभ ! प्रोल्लस
च्छान्तिश्रीललितप्रभामलविभाोद्भाव ! देवैर्नत ! | श्रीसर्वज्ञ ! सुपुण्यसागरपरिस्फूर्जयशश्चन्द्रमः । सूरिप्रस्तुत ! सिद्धिबुद्धिसहित ! त्वं देहि मे मङ्गलम् ॥ १२४ ॥ इति श्रीषट्कर्मद्रव्यसमु— दयाष्टकर्ममन्त्रोद्वार
सर्वसङ्ख्या ६२९
समाप्तोऽयं श्रीसागरचन्द्रसूरिविरचितो मन्त्राधिराजकल्पः ॥

Page #466

યંત્ર વિવરણ.

Page #467


Page #468

‘શ્રી નમિણ (ભયહર) સ્તાત્ર’ના ચત્રાની વિધિ.
યંત્ર. ૧
કંકુ, ગાચંદન વગેરે સુગધી પદાર્થીથી આ યંત્રને ભાજપત્ર પર લખી, કુંવારી કન્યાએ કાંતેલા કાચા સુતરથી યંત્રને વીંટાળી ભુજાએ બાંધવાથી મહાભયાનું નિવારણ થાય છે. સાધન–મત્રને ૧૨૦૦૦ વાર જાપ કરવા. ત્રિાળુ કુંડમાં ૧૨૦૦૦ હામ કરવા, અને મંત્ર જપવાના દિવસે ઉપવાસ કરવા, દાનદેવું તથા શ્રીપા નાથપ્રભુની ( અષ્ટપ્રકારી ) પૂજા કરવી. વિધિ-સેાપારી ૨૧, રૂપૈયા ૧, ઓઢવાનું વસ્ત્ર તથા પુષ્પ વગેરે.
ત્ર. ૨—
આ યંત્રને સુગધી દ્રવ્યાથી લખી ધરે પૂજા કરવાથી શાંતિને આપનારા થાય છે.
યંત્ર. ૩—
શુભદિવસે, શુભનક્ષત્રે સુગધી દ્રવ્યથી લખી હરહંમેશ પૂજા કરવાથી સકાયની સિદ્ધિ થાય છે,
યંત્ર ૪—
આ યંત્રની વિધિ મૂળપ્રતામાં નહિ મળી આપી નથી, પરંતુ આ યંત્રની રચના ઉપરથી હાય એમ લાગે છે.
આવવાથી અને
આ યંત્ર શાંતિદ્યાયક -સારાભાઈ નવાબ.

Page #469

રહર
“મબ્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
યંત્ર, ૫
આ યંત્રની પાના ૧૬ ઉપર ટીકામાં બતાવેલા મતિ ! ભંત્રથી પૂજા કરીને પિતાની ભુજાએ ધારણ કરવાથી જવાલાગર્દભ (કોઈ રોગ વિશેષ) શીતળા, લૂક, ફેડા (વાના) અને દાંત તથા દાઢની પીડાને નાશ થાય છે. યંત્ર, ૬ થી ૧૦ સુધી
આ પાંચે યંત્રો કંકુ, ગેચંદન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યોથી ભેજપત્ર પર લખી, કુંવારી કન્યાએ કાંતેલા સુતરથી વીંટાળી ગળે અથવા ભુજાએ ધારણ કરવાથી અનુક્રમે–અપમૃત્યુ (અકાળે મરણ) ૬ યંત્ર, જવર (તાવ) ૭ યંત્ર, અપસ્માર (ગાંડપણ) ૮ યંત્ર, ભૂત, પ્રેત ૯ યંત્ર, તથા પિશાચ ૧૦ યંત્ર–ઉપરના ઉપદ્રથી બચાવ થાય છે. સાધન વિધિ –
સૌથી પહેલાં 8 £ બ્રામાવતે પાર્શ્વનાથાય આ મંત્રને જમણા હાથે ૧૦૦૦૦ દશહજાર જાપ કરે, ત્યારપછી આ મંત્ર મંત્રી ૧૦૮ પુષ્પથી યંત્રની પૂજા કરવી. યંત્ર, ૧૧
આ યંત્ર હરતાલ મિશ્રિત કંકુ વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી લખી ૧૦૦૮ પુષ્પોથી પૂછ, નૈવેદ્ય મુકી પિતાની પાસે વહાણ, આગબેટ વગેરેમાં જલની મુસાફરી કરતી વખતે રાખવાથી જળને ભય થાય નહિ. તે વાત નિઃસંદેહ સત્ય માનવી.
જ્યાં મંત્રથી પૂજા કરવાની લખી હોય અને તેની સંખ્યા દર્શાવવામાં ન આવી હોય ત્યાં સામાન્યપણે ૧૦૮ની સંખ્યા જાણવી.
–સારાભાઈ નવાબ.

Page #470

• શ્રીનમિણ સ્તાત્ર
૨૯૩
યંત્ર. ૧૨ તથા ૧૩—
આ અને યંત્રો કંકુ વગેરે સુગધી દ્રવ્યથી લખી ભુજાએ આંધીયે તો લ્હાય, દાવાનલ વગેરે અગ્નિના ઉપદ્રવાથી રક્ષણ થાય. સાધન વિધિઃ
:
૩૪ હોકી ′′ : 8: સ્વાહા । આ મંત્રથી ૧૦૮ વાર પુષ્પથી યંત્રની પૂજા કરવી.
આજ યંત્રના આકણુ કાર્યોંમાં ઉપયાગ કરવા હાય ત્યારે આ યંત્રને આગ્નેયમ`ડલપૂર્વક (ત્રિકાણુ) તાંબાના પતરાં ઉપર મનશીલથી લખીએ અને તે પતરાંને અગ્નિથી તપાવીએ. આગ્નેય ધ્યાન ધરવાથી છ સાત રાત્રિમાં આકષ ણુ કરે.
આ યંત્ર હરતાલથી ભાજપત્ર પર લખી ઘરમાં પેસવાના ઉબરે દાટીયે તેા શત્રુનાં કાર્ય સિદ્ધ થાય નહિ.
આજ યંત્ર કંકુ, ગાચંદન તથા કનિષ્ઠિકા (સૌથી નાની ) આંગળીના લેાહીથી લખી પાતાની ભુજાએ ધારણ કરવાથી વિશેષે કરીને શત્રુની આશા સિદ્ધ થાય નહિ, પરંતુ આ કાર્ટીમાં પાર્થિવમ`ડલથી ધ્યાન કરવું.
સત્ર. ૧૪-
આ યંત્ર પાંદડા પર લખી સુગંધી દ્રવ્યથી પૂજન કરીને ડાબા હાથમાં રાખેલા જળથી છાંટીને પછી યંત્રને ભુજાએ બાંધવાથી દરેક પ્રકારના ઝેર દૂર થાય છે.
*જ્યાં જ્યાં ભાજપત્રપર યત્ર લખવાનું વિધાન કર્યું હોય ત્યાં ત્યાં ભાજપત્રની જગ્યાએ કાશ્મીરી કાગળ અગર મજમુત અને પવિત્ર કાગળ લેવાથી કાઈ પણ જાતના ખાધ નથી આવતા એવુ મારૂં માનવુ છે.
“સારાભાઇ નવામ.

Page #471

મૈત્રાધિરાજ-ચિ’તામણિ
૯૪
યંત્ર ૧૫—
આ યંત્રને કંકુ વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી [ભાજપત્ર પર] લખીએ [લખીને જમણી ભૂજાએ બાંધીએ ] તા સંગ્રામમાં, રાજદરબારમાં અને ભાગ માં સર્વોપ્રકારના ભયથી રક્ષા
કરે.
સાધન વિધિઃ—
"
સૌથી પહેલાં ૩૪ નમો
અરિહંતાળું નમઃ। આ મંત્રના
જાપ ૧૨૦૦૦ વાર કરવા. સિદ્ધ થાય. સિદ્ધ થયા પછી આ મંત્રથી ૧૦૮ પુષ્પ મત્રી યંત્રની પૂજા કરવી (પૂજા કરી યંત્ર પાસે રાખવાથી) સફાય માં રક્ષા કરે,
ચત્ર. ૧૬—
કંકુ, ગારાચ’દન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યેાથી ભાજપત્ર પર લખી યંત્રને જીજાએ ધારણ કરવાથી હાથીના ભયનેા નાશ થાય.
યંત્ર. ૧૭—
આ યંત્ર સુગંધી દ્રવ્યથી લખીને હૂઁ બ્લ્યૂ કર્યું પાર્શ્વનાથાય સ્વાહા । આ મંત્રથી મંત્રી ૩૦૦૮ ત્રણહજારને આઠ પુષ્પથી પૂજા કરીએ, પછી (પાતાની) ભુજાએ બાંધીએ તા શસ્રભય થાય નહિ. તેમાં કાઈ જાતના સદેહ નથી.
અથવા પૂર્વોક્ત મંત્ર મંત્રીને પારા ચડાવેલી કાડીની ગાળી બનાવી ધારણ કરે તેા યુદ્ધમાં શસ્ત્રના ભયથી મુક્ત રહે.
અથવા કડવી તુંબડીનું મૂળ દીવાળીની સાંજે નગ્ન થઇ ગ્રહણુ કરે પછી લાડ વેષ્ટિત કરી મુખે રાખે તે યુદ્ધમાં શસ્ત્ર ભય હરે. યંત્ર. ૧૮—
આ યંત્ર સુગંધી દ્રવ્યથી લખી ૐ હૈં શ્રી નથૈ નમિનળ પાસ નિસરૂર વસદ્ બિળ દુર્જિન હૌં શ્રીં નમઃ સ્વાદા। આ મૂળ મંત્રથી પૂજિએ તા સભયથી રક્ષા થાય.

Page #472

૬ શ્રીનમિષ્ણુ સ્તાત્ર
૨૯૫
યુ. ૧૯
આ યંત્ર ક્રેસર વગેરે સુગધી દ્રવ્યેથી લખી પાર્શ્વનિન્દ્રાય ધ્રુવી વી દૈતઃ દૂર દૂર વાહા । આ મંત્રથી ૧૦૮ વાર મદ્રેલા સુગ ધીદાર શ્વેત ૧૦૮ પુષ્પથી પૂજન કરી જમણી ભુજાએ ધારણ કરવાથી શાંતિદાયક, પુષ્ટિદાયક થાય અને સભયનું નિવારણ કરે.
યંત્ર. ૨૦—
કંકુ વગેરે સુગ'ધી દ્રવ્યથી લખી આ વડે પૂજન કરવાથી સર્વત્ર ય આપનાર મૂળમત્રથી મંત્રીને પૂજન કરવું જોઇએ. સત્ર. ૨૧—
યંત્રનું ૧૦૮ ઉત્તમ પુષ્પો થાય. દરેકે દરેક પુષ્પને
આ યંત્રની વિધિ ટીકામાં નથી, પરંતુ અમદાવાદના ડહેલાના ઉપાશ્રયના ભડારની પ્રતના અંતભાગમાં આ યંત્રની આકૃતિ ચીતશૈલી હાવાથી ઉપયાગી ધારીને અત્રે છપાવવા ઉચિત ધાર્યો છે; પરંતુ યંત્રમાં ઉપયાગમાં લેવામાં આવેલ શ્રો શબ્દ, લક્ષ્મી બીજ હોવાથી આ મંત્ર લક્ષ્મી પ્રાપ્તિ માટે હશે એમ મારૂ માનવું છે.
—સારાભાઇ નવાબ.

Page #473

શ્રી ધરણેન્દ્ર (પાર્શ્વનાથ) તેત્રના
અંગેની વિધિ.
યંત્ર, રર
આ યંત્ર કંકુ, ગોરેચન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી લખી જે પુરૂષ પિતાની વામબુજાએ ધારણ કરે તે લોકોને વલ્લભ અને લક્ષ્મી સંપન્ન થાય.
આ યંત્રને ધારણ કરવાથી પુત્રહીને પુત્ર પામે, પુત્ર થઈને જીવતા ન હોય તેની સંતતિ દીર્ધાયુષ્ય પ્રાપ્ત કરે, અને દુર્ભબ હેય તે સુભગ બને. - આ યંત્રને ધારણ કરનારને ખાધેલું વિષ પરાભવ ન કરે કૂતા (એક જાતને રેગ) ફડા તથા ભૂત વગેરે પાસે પણ ન આવે અને આ યંત્રના મરણ માત્રથી સજજન પુરુષોનું પાપ પણ નાશ પામે.
આ યંત્રને બંને હાથમાં સ્થાપીને ડાબે હાથ પછાડીને è # હું : ઉચ્ચાર કરવાથી જરાવારમાં વિષને નાશ થાય.
વિશેષ નોંધઃ—બે પડવાળા ભેજપત્ર પર આ વિદ્યા લખવી. યંત્ર, ૨૩
આ યંત્રને જુદી જુદી રીતે ઉપયોગમાં લેવાથી શત્રુનું મારણ, સ્તંભન, ઉચ્ચાટન, મેહન તેમજ વિદેષણ પણ થાય છે. યંત્ર, ૨૪–
ઉત્તમ દિવસે, ઉત્તમ નક્ષત્ર અને ઉત્તમ ઘડીએ શ્રી પાર્થ પ્રભુની પ્રતિમા આગળ શ્વેતવસ્ત્ર પહેરી, જેતપુષ, સ્નાન વિલેપનાદિ

Page #474

“શ્રીધરણેન્દ્ર સ્તોત્ર
૨૯૭
કરી, પવિત્ર થઈ શ્રી પાર્શ્વપ્રભુની પૂજા કરી, પિતાની શક્તિ અનુસાર બલિ વગેરે મૂકીને પરમેષ્ઠિસ્તવના અક્ષરેથી આત્મરક્ષા કરીએ. ૧ નાભિ, ૨ મુખ, ૩ નેત્ર, ૪ મસ્તક અને ૫ દિશાઓમાં કાર યુક્ત શ્રી પાર્શ્વનાથનો ન્યાસ કરો. પછી ૨૮ અંશથી માતંગિની વિદા લખીએ. તેને ૧૦૦૮ જાઈના ફૂલથી જપિએ, પછી પાર્શ્વપ્રભુને તથા સાધુઓને ભક્તિભાવથી પૂજિ વંદન નમસ્કાર કરી યંત્રને ભુજાએ ધારણ કરવાથી સિદ્ધ થાય. આ યંત્ર સિદ્ધ થયે થકે શાંતિના અભિલાષિઓને શાંતિ આપનાર, પુષ્ટિના અભિલાષિઓને પુષ્ટિનો દેનાર, ધનની આકાંક્ષાવાળાઓને ધન આપનાર, પુત્રની પ્રાપ્તિ માટે ઝંખનારાએને પુત્ર આપનાર છે. શ્રી જિનેશ્વરદેવની ભક્તિ કરવાથી આ યંત્ર સર્વ સૌભાગ્યને દેનાર, દરેક ઉપદ્રનો નાશ કરનાર અને સર્વ પાપનો નાશ કરનાર થાય છે. યંત્ર. ૨૫–પ્રતમાં વિધિ નથી. યંત્ર, ૨૬–
નાગેના હૃદય સમાન શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુને કાળાદિ ભેદાનુસાર પુષ્પ, દીપ, વિલેપનાદિથી પૂજન કરીને વિચિત્ર પ્રકારના ૧૦૮ પુષ્પથી જાપ કરીયે, સિદ્ધ થએલો મંત્ર ગરૂડની પેઠે વિષને નાશ કરે છે. [ તે પુરુષ ] દરેક નાગ જાતિ સાથે ક્રીડા કરી શકે છે. સર્વ પ્રાણી
ના ભયને દૂર કરે છે. - જે માણસ કમળપત્ર પર રહેલા નાગને ધારણ કરે છે, તેને શાકિનીનો ભય થાય નહિ અને દાહજવર વગેરેની શાનિ થાય. યંત્ર, ર૭–
8 પાર્શ્વનાથ હું સ્વાહા ! આ મંત્રના હુંકારને નાગાત્મક જલ વડે હાથ ઉપર વિન્યાસ કરવાથી વિષનો નાશ કરે.
(સ્નાન કરી) પવિત્ર થઈ, પુષ્પ, ધૂપ, વિલેપનાદિવડે શ્રી પાર્શ્વ નાથની પૂજા કરી તેમના સન્મુખ % હૈં. સાહા 6 રુર ૩

Page #475

૨૯૮
મેત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
કરવા આ પૂજા મંત્રને ૧૦૦૦૦ દસ હજાર જાપ કરવો, પછી શાક, પિન્યાક, મંદાદિ, સર્વ ધાન્ય, શુભફળ, દહિં અને પકવાન વગેરેના નૈવેધથી તથા બલિ અને દીપ દાન કરવાથી વિદ્યા સિદ્ધ થાય. શરીરમાં સ્પંદન થાય અને નાડીઓના હલન ચલનથી બંધ થાય. ઈડા, પિંગલા અને સુષુષ્ણ એમ ત્રણ નાડી છે. આ ત્રણે અનુક્રમે સ્ત્રી, પુરુષ અને નપુંસક સંજ્ઞાવાળી છે. એમના પ્રવાહથી સાથે તથા અસાધ્યનું જ્ઞાન થાય, આ નાડીઓની ૨૧ વર્તના છે. યંત્ર, ૨૮
૧૬ પાંખડીયા કમળાકૃતિવાળું ચિત્રકાવ્ય છે. • યંત્ર, ર–પ્રતમાં વિધિ નથી. યંત્ર, ૩૦
આ યંત્ર પ્રભુ પાર્શ્વનાથના પૂજાવિધાનથી સર્વકલ્યાણકારક થાય છે અને જિનેશ્વરના ચરણારવિંદની માફક ભક્તિ વગરના જીવોને નિષ્ફળ નીવડે છે.
આ યંત્ર કંકુ, ગોરોચન વડે સેનાની લેખિનીથી ભોજપત્ર પર લખી ઘી અને મધમાં સ્થાપન કરે તે શત્રુવર્ગને નાશ કરે.
આ યંત્ર હું અને પર્ શબ્દથી રહિત અમાવસ્યા અથવા મંગળવારના દિવસે સ્મશાનના વસ્ત્રઉપર વિષ, રૂધિર અને (સ્મશાનના) અંગારાથી લખી અગ્નિએ તપાવે અગર શત્રના ઘરે નાંખે છે તે શત્રુના કુલનો નાશ કરે.
આ યંત્ર રાજ, અગ્નિ, પિશાચ, સિંહ, ચોર, હાથી, દુષ્ટ વિષ, શાકિની અને શત્રુ વર્ગને નાશ કરનાર છે. યંત્ર, ૩૧–
આ યંત્ર કળશ ઉપર, હાથે અથવા દંડ ઉપર સ્થાપન કરવાથી સર્વ પ્રકારના વિષને દૂર કરે છે.

Page #476

શ્રી ધરણારગેન્દ્ર સ્નાત્ર
૧૯૯
આ યંત્ર ક, ગેરેાચનથી લખીને આપવાથી ઝેરી ફાડા, લૂક જ્વાલાગ`ભ, શાકિની અને વિસ્ફોટક વગેરેનો નાશ કરે છે. યંત્ર. ૩—
આ યંત્રનું પાણી છાંટવાથી અથવા વિષથી બાધિત થએલાના હૃદયે આ યંત્રને વિન્યાસ કરવાથી કાગ, વૃષભ, ઊંટ, ઉંદર, અગ્નિ, વાનર વગેરેના ઝેર આદિની ઉપશાંતિ થાય છે અર્થાત નિવિષ કરે અને લાકાને વિસ્મય પમાડે,
સત્ર. ૩૩—
આ યંત્ર કર્ક, ગેારાચન વગેરે સુગધી દ્રવ્યથી પાટીયા ઉપર લખવાથી સર્વ પ્રકારની ખ્રુતિ, વર્ષાદની ખેંચ ( અનાવૃષ્ટિ ) અથવા અતિવૃષ્ટિ, ટાઢ અને અગ્નિદાહ વગેરેના ઉપદ્રવના નાશ કરે છે. યત્ર. ૩૪
જિનેશ્વરની પૂજા કરી, તેમના સન્મુખ ધિ, ફળ, ધાન્ય, પકવાત્ર વગેરે નૈવેદ્ય મુકી, શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરી શ્રેષ્ઠ પુષ્પ અને ચંદનાદિથી પૂજન કરી પાંચ રંગના થાપા ( હાથના) દઇ શ્રેષ્ટ ૧૦૮ પુષ્પાવડે જાપ કરવાથી સિદ્ધ થાય અને તેથી મનુષ્ય ગરૂડની માક નાગાની સાથે ક્રીડા કરે.
આ યંત્ર વધ્યાને પુત્ર, મૃતવત્સાને જીવિત પુત્ર ( આપનાર), રાગિના રાગ અને શાકિની, ભૂત વગેરેના ઉપદ્રવાને મટાડનાર છે. યત્ર ૩૫
કંકુ, ગાચંદનાદિસુગંધી દ્રવ્યથી ભાજપત્ર ઉપર જાઈની કલમ વડે આ યંત્ર લખી ભુજાએ ધારણ કરવાથી મનુષ્ય કાઈ પણ સ્થળે પરાજય પામે નહિ.
દરેક પ્રકારના વિષને નાશ આપે. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેક્ષ આ યંત્ર ઉપયાગી છે.
કરે, યશ, લક્ષ્મી અને સૌખ્ય આ ચારે પુરૂષા સાધવા માટે

Page #477

on સંવાધિરાજ ચિતામણિ - આ પરમ સદ્ભાવ છે, મનહર તત્ત્વ છે અને સર્વ શાને સાર છે, માટે દરેક કાર્યમાં યોજી શકાય છે. યંત્ર ૩૬-પ્રતમાં વિધિ નથી. યંત્ર ૩૭–
અરલના પત્ર ઉપર કાગ પીંછાની લેખિનીથી પોતાના રક્ત વડે લખી આ યંત્ર અગ્નિ ઉપર તપાવવાથી શત્રઓને નાશ કરે છે. યંત્ર ૩૮–
શરાવ સંપુટમાં (બે કેડીઆ ઉપરાઉપરી મૂકી) અગર પાટીઆ ઉપર પીતવર્ણ હરતાલ અથવા હલદરથી આ યંત્ર લખવાથી વિષને નાશ કરે. યંત્ર ૩૮
આ યંત્ર શુભ દ્રવ્યથી લખી ઘરે સ્થાપન કરવાથી સર્વ પ્રકારે શાંતિને આપનાર છે. યંત્ર ૪૦–
આ યંત્ર કંકુ, ગેરચંદન અને ચંદન આદિ સુગંધી દ્રવ્યથી લખી ભુજાદિ સ્થળે બાંધવાથી ગ્રહશાંતિ કરે, આ યંત્રમાં જણાવેલા પાંચે વર્ણ ભિન્ન ભિન્ન રચનાના પ્રકારથી સર્વ કાર્ય કરનાર છે. તે આ પ્રમાણે દરેક શુભકાર્યમાં માહેદ્રમંડળ યોજવું અને દુષ્ટકાર્યમાં આગ્નેય તેમજ વાયવ્યમંડળને ઉપયોગ કરવો.

Page #478

'भट्टे भट्टे' यंत्री विधि.
यत्र ४१ की विधि:
मंत्र-ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय ह्रीं धरणेन्द्रपद्मावतीसहिताय अहे मट्टे क्षुद्रविघट्टे क्षुद्रान् दुष्टान् स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा । विधिः___कुङ्कुमगोरोचनादि सुरभिद्रव्यैर्भूर्यपत्रोपरि पूर्वलिखितमन्त्रेणाभिमन्त्र्य १०८ जाति लेखिन्या लिखित्वा तदनन्तरं मन्त्रेणानेन यन्त्रं जपित्वा कण्ठे शीर्षे बाहौ हस्ते वा बध्नीयात् । ततोऽरण्ये दुष्टश्वापदादि भयेऽपराजितो, राजकुले चापराजितो भवति । शाकिनी-भूत-पिशाच-राजकुलानां मुखबन्धो भवति । सर्वकर्मकरी रक्षा निश्चयेन सिद्धिः ॥ सापा:
કંકુ, ગેરચંદનાદિ સુગંધી દ્રવ્યથી ભાજપત્ર ઉપર જણાવેલ મંત્રથી ૧૦૮ વાર મંત્રી, જાઈની કલમથી યંત્ર લખી પછી એજ મંત્રથી યંત્રને મંત્રી, ગળે, મસ્તકે, ભુજાએ અથવા હાથે બાંધીએ તે અરણ્યમાં દુષ્ટ હિંસક જાનવરથી પરાભવ ન પામે, રાજદરબારમાં જય મેળવે, શાકિની, ભૂત, પિશાચ, રાજકુલને મુખ્યબંધ થાય; આ વિદ્યા સિહથએલી હોય તે સર્વ કાર્યમાં રક્ષા કરવા વાળી નિશ્ચય કરીને છે. યંત્ર ૪૨ ની વિધિमंत्र:.. ॐ नमो भगवते श्रीपाश्वनाथाय ह्रीं धरणेन्द्रपद्मावतीसहिताय अहे मट्टे क्षुद्रविघटे क्षुद्रान् दुष्टान् स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा । विधिः___मन्त्रेणानेन वार १०८ पुष्पमाला जपित्वा पात्रस्य कण्ठे प्रक्षेप्या भूत-प्रेत-पिशाच-शाकिनी-डाकिन्यादीनां सर्वरोगादीनां च स्तम्भनं भवति

Page #479

३०२
'भ'त्राधिरान-थितामणि '
निश्चयेन । महाप्रतापकृदिदं यन्त्रम् । चिन्तामणिसमानम् गुरोः प्रसादात् सिद्धिर्भवति । श्रीपार्श्वनाथस्य चरणकमलप्रभावात् निर्विघ्नं सिद्धिरस्ति ॥ भावार्थ:
-
ઉપરોક્ત મંત્રથી ૧૦૮ વાર પુષ્પમાળા મંત્રી પાત્ર ( ગ્રસ્ત अथवा रोगी) ने गये नांभीये तो भूत, प्रेत, पिशाय, शाहिनी, ડાકિની વગેરેનું તેમજ સરાગાનું સ્તંભન કરે. આ યંત્ર મહા પ્રતાપ વાળા છે. ચિંતામણિ રત્ન સમાન છે, ગુરૂકૃપાએ સિદ્ધ થાય [ અથવા ] શ્રીપાર્શ્વનાથભગવંતના ચરણકમલના પ્રભાવથી નિર્વિઘ્ન પણે સિદ્ધ થાય.
યંત્ર ૪૩ ની વિધિઃ—
.
इदमपि यन्त्र पूर्वविधिना पट्टे विलिख्य पात्रं निवेश्य, गुग्गुलगुटिकां १०८ जुहुयात् ततो भूतोच्चाटनं भवति ।
एकान्तर - वेलाज्वर - तृतीयज्वरादिषु अभिमन्त्रितरक्षया कुण्डकत्रयं कृत्वा इदं यन्त्रं भूर्ये लिखित्वा कुङ्कुमादिना पुनर्यन्त्रस्य पूजां कृत्वा एतन्मध्यवर्तिना क्षुदविघट्टे इत्यत्र पुरुषरोगनामोच्चारणपूर्वकं मन्त्रेणानेन जाएं विधाय कुमारीसूत्रेणात्मप्रमाणेन दवरकं कुर्यात् तत् तस्य हस्तादौ बध्यते क्षुद्रोपद्रवं दूरं स्यात् ।
पुनरिदमेव यन्त्रं चन्दनादिना पूज्यते पवित्रस्थाने रक्षा अभिमन्त्र्य प्राकाराकारेण क्रियते दूरस्थो रोगिणः श्रीखण्डेन खटिकया लिखित्वा पूज्यते भव्यो भवति ।
पट्टे लिखित्वा सहस्र १२००० जापो जातिपुष्पैर्दशांशेन होमः ततो मन्त्रः सिद्धयति ।
ઉપરક્ત વિધિ પ્રમાણે આ યંત્ર પાટલા ઉપર લખી તે ઉપર પાત્રને બેસાડી ગુગ્ગલ ગાળી ૧૦૮ હામીએ તા ભૂતાગ્ગાટન થાય. એકાંતર ( એકાંતરીયા ) વેલાન્વર ( ટાઇમે ટાઇમે આવનાર ) અને તૃતીયજવર ( ચેાથીયા ) વગેરે તાવમાં ઉકત મંત્રથી
ભવેલી

Page #480

“અરે માટે સ્તોત્ર
૩૦૩ રક્ષા વડે ૩ ત્રણ કુંડાળા કરી આ યંત્ર કફ વગેરેથી ભેજપત્ર પર લખી ફરી યંત્રની પૂજા કરી, મંત્રની મધ્યે આવેલા સુવિ શબ્દને બદલે–ઠેકાણે પુરૂષના રેગનું નામ બોલીને આ મંત્રથી જાપ કરી કુંવારી છોકરીએ કાતિલા સુતરને શરીર પ્રમાણ રે રેગીના હાથ વગેરે સ્થાને બાંધવાથી ક્ષુપદ્રવ દૂર થાય.
આજ યંત્ર ચંદન વગેરેથી લખી પૂછ પવિત્ર સ્થાને રક્ષા મંત્રી કુંડાળા ૩ ત્રણ કરી, રોગીને દૂર બેસાડી શ્રીખંડ તથા ખડીથી લખી પૂજીએ તે (રોગી) નિરોગી થાય.
આ યંત્ર પાટલા ઉપર લખી ૧૨૦૦૦ બારહજાર જાઈને ફૂલથો જપી, દશાંશ (બારસો) હેમ કરવાથી મંત્ર સિદ્ધ થાય છે.

Page #481

'तिन्ययहुत्त (सत्तरिसय) स्तोत्र' ना ‘તિજયહુત્ત યંત્રાની વિધિ.
यंत्र. ४४-
तिजय पहुत्तप्रथमयंत्रविधि:
पण मय सिरिसंतिजिणं थुणामि एकेहिं अरिहसत्तरिसयं । परमिट्ठकुट्ठेसु आगमविहि सव्वओम ||१||
-
तेयाला चवीसा तीसा छत्तीस सततीला य । कम्मवणदहणनिउणा जिणवसहा दिंतु मम सिद्धिं ॥२॥ पणतीसा इगताला बायाला तिविस ईगुणतीसा य । कलाणपंचकलिया संघस्स कुणंतु कल्लाणं ॥३॥
बावीसा अट्टवीसा चउतीसा दुगुणवीस छायाला । सिहि अहियाहि अहि अहिय दुट्ठट्ठिय मोहजोहहरा ||४|| गुणयाला पणयाला छव्वीसा सत्तवोस तित्तीसा । जरमरणरोगरहिया मंगलं दिंतु मे ( मम सिद्धिं ) ||५|| इगतीसा बत्तीसा ठतीस चउचत्त पणवीसा । वंतरभूयपिसाया रक्खस मुहर क्खगा हुंतु ||६|| इय विहिणा सत्तरियं पडिलेहिअ जो थुणेइ । अच्चेई तस्स नय हव विग्धं सिग्धं सिद्धिं समेइ य ॥७॥ सिरि नण्णसूरि पणयं सत्तरीसय जिणवराणं भत्तीइ । भवियाण कुणउ संति रिद्धिबुद्धिं धिइकिति ॥८॥
- इति सत्तरियं यन्त्रस्तवं - इति प्रथम यन्त्रविधिः ॥१॥

Page #482

તિ જયપહુર સ્તોત્ર
૩૦૫
ભાવાર્થ ––
શ્રી શાંતિનાથપ્રભુને નમસ્કાર કરીને પરમેષ્ટિકોષ્ટકમાં આગમ વિધિ પ્રમાણે સર્વતોભદ્ર નામના યંત્રથી ૧૭૦ અરિહતિને સ્તવું છું. (૧).
૪૩, ૨૪, ૩૦, ૩૬, અને ૩૭ એ કર્મવનને દહન કરવામાં નિપુણ એવા જિનશ્વરે મને સિદ્ધિ આપે. (૨)
૩૫, ૪૧, ૪૨, ૨૩, અને ૨૯ એ પંચકલ્યાણકથી યુક્ત જિનેથરો મને સિદ્ધિ આપો. (૩).
૨૨, ૨૮, ૩૪, ૪૦, અને ૪૬ એ જિનેશ્વરે અગ્નિ, સર્પ, વ્યાધિ, શત્રુ, રાજા અને મોહરાજાના દુષ્ટ એવા મહાજોદ્ધાઓને હરે. (૪).
૩૯, ૪૫, ૨૬, ર૭, અને ૩૩ એ જરા, ભરણ અને રોગથી રહિત તીર્થકરો અને મંગળ અને સિદ્ધિ આપે. () ( ૩૧, ૨, ૩૮, ૪૪ અને ૨૫ એ તીર્થકર વ્યંતર, ભૂત, પિશાચ અને રાક્ષસ પ્રમુખથી રક્ષણ કરનારા થાઓ. (૬)
આ વિધિ પ્રમાણે ૧૭૦ યંત્ર વસ્ત્ર પર લખી જે પુરૂષ સ્તરે અને પૂજે તેને કોઈ વિદ્ધ થાય નહિ અને તરત સિદ્ધિ થાય. (૭)
શ્રીનન્નસૂરિથી નમસ્કૃત આ ૧૭૦ જિનેશ્વરે ભક્તિ કરનાર ભવિકેને શાંતિ, ઋદ્ધિ, બુદ્ધિ, ધૃતિ અને કીર્તિ કરો. (૮) યત્ર. ૪૫–દ્વિતીચચત્રવિધિઃ | સ્તોત્ર |
आनंदोल्लासनमत्रिदशपतिशिरःप्रसूनपूज्यपदं । जिनसप्ततिशतमानम्य वच्मि तस्यैव संस्तवनम् ॥१॥ जंबूद्वीपे भरतैरावतयोरेकमेकमभिनौमि । तत् द्वात्रिंशद्विजयेष्वेकैकं जिनवरं वन्दे ॥२॥ धातकिखंडद्वीपे द्विगुणैर्भरतद्विके जिनद्वितयं । ऐरावते जिनयुगलममलमभिनौमि सद्भक्तथा ॥३॥

Page #483

3०६ 'भत्राधि-यितामा वन्दे महाविदेहे जिनाँश्चतुःषष्टिविजयसंभविनः। केवलकिरणोद्द्योतितजगत्रया (ध्वस्त) संतमसान् ॥४॥ श्रीपुष्करार्धनाम्नि च तावत एव प्रमाणतः प्रयतः । परमेष्ठिनः समभिष्टौमि नष्टकाष्टविद्वेष्यान् ॥५॥ वरकनकशंखविद्रुममरकतघनन्निभं विगतमोहं । . सप्ततिशतं जिनानां सर्वामरपूजितं वन्दे ॥६॥ दवदहनं भूभृदंभस्तस्करविद्युत्फणीभविस्फोटम् । हरिमारिबन्धनभयं तत्कालं संस्मृतं हरति ॥७॥ यो यंत्रस्थं ध्यायति सप्ततिशतमहतां पुलकिताङ्गः । न भवंति रुजो नश्यंति वारयस्तस्य सर्वेऽपि ॥८॥ द्वौ सप्त सप्तसप्ततिरशीतिरथ संयुता चतुर्भिश्च । एकाशीतिरशीतिः षट् च त्रयोऽनौ तथैकः स्यात् ॥९॥ यधिकाशीतिः सप्ततिरष्टयुक्ताऽशीतिरेकयोना च । द्वयशीतिश्चत्वारः पंच च यंत्रे विधिज्ञेयः ॥१०॥ क्षितिपतिमतिसंक्रुद्धं जपितं बीजाक्षरैः प्रसाधयति । हरहुंहः सरसुंसः ॐ क्लीं ह्रीं हुं फट् स्वाहा ॥११॥ घनसारचंदनद्रव्यैलिखितं पात्रे पयः प्रपोतं च । विस्फोटनाशनं खलु कुर्यात् द्वारे तथा न्यस्तम् ॥१२॥ पापमलं दहति भृशं हृत्पंकजकोटरे तथा ध्यातम् । त्रिभुवनमपि वशमानयति यंत्रमेतत् प्रपूजयतः ॥१३॥ षोडशकोष्ठगतं यः सबीजमेतत् करेऽनिशं दध्यात् । तस्य करस्था पुंसः कल्याणपरंपरा सकला ॥१४॥ इति सप्ततिशतजिनपतिसंस्तवनं ये प्रपठ्य पटुमतयः। ध्यायति मनसि तेषां तु हरिभद्रं पदं सुचिरम् ॥१५॥
-इति सप्ततिशतं यंत्रविधिः-द्वितीययंत्रस्तोत्रं ॥

Page #484

તિજયપહત્ત સ્તોત્ર
૩૦૭
ભાવાર્થ –
આનંદના ઉલ્લાસપૂર્વક નમસ્કાર કરતા ઈદ્રોના મસ્તક ઉપર રહેલાં પુષ્પ વડે પૂજાએલા છે ચરણો જેમના એવા ૧૦ જિનેશ્વરેને નમસ્કાર કરીને તેઓનુંજ સ્તવન રચું છું. ૧
જંબુદ્વીપના એક ભારત અને એક અરવતક્ષેત્રમાં એકેક તથા મહાવિદેહક્ષેત્રની ૩૨ વિજય છે તે દરેકમાં એકેક, આ પ્રમાણે ૩૪ જિનેશ્વરેને વંદન કરું છું. ૨
જબુદ્વીપ કરતાં ધાતકીખંડનું પ્રમાણ બમણું હોવાને લીધે તેમાં રહેલા બે ભરત અને બે અરવતક્ષેત્રમાં બે, એ પ્રકારે ૪ જિનવરોને ભક્તિપૂર્વક નમસ્કાર હે. ૩.
ધાતકીખંડમાં બે મહાવિદેહક્ષેત્રો હોવાથી તેની ૬૪ વિજેમાં ઉત્પન્ન થએલા, અને કેવલજ્ઞાનથી પ્રકાશિત કરેલા ત્રણે જગતના અજ્ઞાનરૂપી અંધકારને તેમજ ગાઢ પાપનો નાશ કરનારા જિનેશ્વર દેવને નમરકાર–વંદન હો. ૪
પુષ્કરાર્ધક્ષેત્રમાં પણ પ્રમાણમાં તેટલાજ (ધાતકીખંડના સમાનજ) અષ્ટકર્મરૂપ શત્રુઓને નાશ કરનારા જિનૅકોને સ્તવું છું ૫. ( શ્રેષ્ઠ સુવર્ણ (પીતવર્ણ, શંખ (વેતવર્ણ), પરવાળા (રક્તવર્ણ ), મરકત મણિ (નીલા), વર્ષાદથી પૂર્ણ વાદળાં જેવા (શ્યામ) વર્ણવાળા, મોહ રહિત અને સર્વ દેવતાઓથી પૂજિત ૧૭૦ જિનેશ્વરોને વંદન કરું છું. ૬ - દાવાનલ, રાજ, પાણી, ચોર, વિજળી, સર્પ, હાથી, વિસ્ફોટક, સિંહ, મારી (મરકી) અને બંધન વગેરે ભય (જેઓના) સ્મરણ માત્રથી તત્કાલ નષ્ટપણાને પામે છે. ૭
આ યંત્રમાં રહેલા ૧૭૦ જિનેશ્વરદેવનું આનંદથી પુલકિત દેહવાળે થઈને જે મનુષ્ય ધ્યાન કરે છે તેને કોઈ પણ પ્રકારના રોગ

Page #485

૩૦૮
મંત્રાધિરાજ ચિતામણિ
થતા નથી અને (તેના) સર્વે પ્રકારના શત્રુઓ નાશ પામે છે. ૮ આ સ્તોત્રમાં યંત્રનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે જણાવેલું છે. -
૨, ૭, ૭૭, ૮૪ (પ્રથમ લીટીમાં), ૮૧, ૮૦, ૬, ૩ (બીજી લીટીમાં) ૮, ૧, ૩, ૭૮ (ત્રીજી લીટીમાં), અને ૭૯, ૮૨, ૪, ૫ (ચેથી લીટીમાં) આ પ્રમાણે યંત્ર ભરવાને વિધિ જાણ. ૯-૧૦ . हरहुंहः सरसुसः ॐ क्लीं ह्रीं हुँ फट् स्वाहा भीगक्षयी જાપ કરતાં અત્યંત ક્રોધિત થએલો રાજા પણ પ્રસન્ન થાય છે. ૧૧
કેસર, ચંદન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી કોઈ પાત્રમાં લખી તે પાણી પાવામાં આવે અગર દરવાજા ઉપર લખે તે વિસ્ફોટકને નાશ કરે. ૧૨.
આ યંત્રનું હૃદયકમળમાં ધ્યાન ધરવાથી પાપરૂપી મળને બાળી નાંખે છે અને પૂજન કરતાં ત્રણે લોકને વશ કરે છે. ૧૩
૧૬ સોળ કણકમાં દર્શાવેલ બીજાક્ષર સહિત આ યંત્રને જે માણસ હાથમાં ધારણ કરે છે તેને સર્વ કલ્યાણની પરંપરા પ્રાપ્ત થાય છે. ૧૪.
આ ૧૭૦ જિનેશ્વરેનું સ્તવન જે મનુષ્ય નિર્મલ બુદ્ધિપૂર્વક મનમાં ધ્યાવે છે તે દીર્ધકાલીન સુખથી મનોહર (મેલ) સ્થાન મેળવે છે. ૧૫. યંત્ર. ૪૬–
तृतीययंत्रविधिः। यंत्रं प्रथममेव ॥
पुष्पदर्शनानंतरं बृहत् सप्ततिशतं यंत्रं श्रीपर्णपट्टे चंदनकापरेण जातिलेखिन्या पवित्रांगो मंत्रि विलिख्य एकभक्तेन ब्रह्मचर्येण भूमीशयनादि दिनत्रयं श्वेतसुरभिपुष्पैः तद्गृहे गत्वा अष्टोत्तरसहस्रजापं प्रतिदिनं त्रिकालं अष्टप्रकारी पजां कृत्वा ॐ वरकनकशंख० १ अनेन गाथामंत्रेण जापो देयात् जापे समाप्ते तृतीयदिने रात्रौ पाश्चात्य घटीका ४ समये सा स्त्री गुप्तगृहे स्नानं कार्यते सा स्त्री कृतस्नानां मुक्तकेशां नीरावरणी ऊद्धि

Page #486

તિજ્યપહુર સ્તંત્ર
૩૦૯
कृत्या सापि भर्ता एकवर्णीगोदुग्धमानयेत् तत्र स्नानगृहे नीत्वा स्वयमानिस्मपत्तः संशासावद्दिग् रूप्यमयं यंत्रं प्रक्षाल्य कच्चोलके प्रक्षाल्य पल १ प्रमाणं दुग्धं पर्वाभिमुखीभूय उधैं पिबति ततो मुखशुद्धिः तांबूलादि गृहित्वा पवित्र अद्भूत शंगारं कृत्वा अन्यमुखं नावलोकयंति देवालयं गत्त्वा देवानां देवान् गोत्रदेवता दीप धूपं पूजयित्वा तत्र मंत्रिणं गुरुं नमस्कृत्य आशिदिं गृहित्वा तत्र गुरुणा रक्षां कारयेत् ॐ भवण० एतद्गाथया रक्षा कार्या। सा स्त्री देवगुरुपुरो वांछितं याचयित्वा पश्चात् सूर्योदये शयनगृहे प्रविशति तत्रैव स्वेच्छायां संभोगो कार्यः। तानि त्रिणी अपि दिनानि ते दंपतीभ्यां अमृताहारो विधेयः । तस्याः पुत्रप्राप्तिः । सर्वदोषा वातपित्तकफोद्भवाः रोगाश्च प्रशाम्यन्ति । -इति तृतीययंत्रविधिः- संतत्तिफलप्रदं समाप्तं सत्यमिदं निःसंदेहः ॥श्री॥ ભાવાર્થ –
સ્ત્રીને રજોદર્શન થયા બાદ શ્રીપર્ણના પાટલા ઉપર ચંદન, કપૂરના મિશ્રણથી જાઈની કલમથી બહત સપ્તતિશત યંત્ર લખી પવિત્ર અંગવાળા મંત્રી (મંત્રવાદી) તેને ઘેર જઈ ઉપવાસ, બ્રહ્મચર્ય, ભૂમિશયનાદિ પૂર્વક ત્રણ દિવસ સુધી ત સુગંધી પુષ્પથી હરહમેશ ૧૦૦૮ જાપ કરે, ત્રિકાળ અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરે પછી ૩
નજરોd૦ આ ગાથા મંત્રનો જાપ કરે, જાપ સમાપ્ત કરી ત્રીજે દિવસે રાત્રે, રાતની પાછળની ચાર ઘડી બાકી રહે તે સમયે તે સ્ત્રીને ગુપ્તગૃહે (કઈ દેખી ન શકે તેવી જગ્યાએ) સ્નાન કરાવી, છુટા કેશે કંઈ પણ આચ્છાદન વગર (નગ્નાવસ્થામાં) ઊભી રાખી તેના પતિ પાસે એકવણું ગાયનું દૂધ મંગાવી તે રૂમય યંત્રને પખાલીને વાટકીમાં ૧ પલ પ્રમાણ દૂધ પૂર્વ દિશા સન્મુખ ઊભી સખીને પીવડાવવું. પછી મુખ વગેરે શુદ્ધ કરી તાંબૂલાદિ (પાન વગેરે) લઈ બીજા કોઈનું પણ મુખ જોયા વગર શ્રેષ્ઠ શૃંગાર કરી (વસ્ત્રાભૂષણ પહેરી) જિનમંદિરમાં જઈ જિનેશ્વર દેવ તેમજ ગોત્રદેવતાની ધૂપ, દીપ આદિથી પૂજા કરી, મંત્ર આપનાર ગુરૂ વગેરેને

Page #487

૮ મંત્રાધિરાજ-ચિ’તામણિ
વંદન—નમસ્કાર કરી આશિર્વાદ મેળવી ગુરૂ પાસે [ તે સ્ત્રીએ ].રક્ષા કરાવવી. [ગુરૂ ] ૐ મવળવર્॰ આ ગાથાથી રક્ષા કરે. પછી સ્ત્રી ગુરૂ પાસે વાંતિની યાચના કરે. ત્યારપછી સૂર્યોદય સમયે શયનગૃહમાં પ્રવેશ કરે અને ત્યાં ( પોતાના પતિ સાથે ) સ્વેચ્છાપૂર્વક સભાગાદિકમાં પ્રવૃત્ત થાય. તે ત્રણે દિવસ પતિ-પત્નિએ અમૃતાહાર (દુધ, સાકર, ઘી અને ઘઉં વગેરે સાત્ત્વિક આહાર) કરવા પુત્ર પ્રાપ્તિ થાય. દેવ, ક્ષેત્રપાળ વગેરૈના સર્વ દોષ તથા વાત, પિત્ત, કાર્દિકથી ઉદ્ભવેલા તમામ રોગા શાંત થાય. સતતિ પ્રાપ્ત થાય. આ ત્રીજો યંત્ર સત્ય છે. સદૈડ નથી.
સૂત્ર. ૪૭—
૧૦
चतुर्थयंत्रविधिलिख्यते ।
ॐ मंजुरवं मंजुघोषं हन हन दह दह, पच पच मथ मथ क्रीड कीड प्रस्कंद प्रस्कंद विध्वंसय विध्वंसय सर्वदोषान् विनाशय विनाशय सर्वभूतान् विम विमय हूं त्रिलोकाधिपतये हूं फट् स्वाहा ।
"
सप्ततिशतयंत्रं सर्वदोषाणां नाशनं
लिख्यते श्वेतपुष्पैः प्रपूज्यते मंत्रो जप्यते सर्वदोषनाशनं ।
યંત્ર ૪૮—
जिनमातृनामसहितं श्वेतद्रव्यै
ભાવાઃ—
-
૧૭૦ ના યત્ર જિનેશ્વરદેવાની માતાઓનાં નામ સહિત શ્વેતદ્રવ્યથી લખી શ્વેતપુષ્પથી પૂજિને મત્ર પિએ તો સવ દ્વેષને
નાશ થાય.
- चतुर्थ यंत्र विधिः समाप्तः ॥
-
पंचमं यंत्रं लिखित्वा गृहे पूज्यते शांतिर्भवति । सत्यं निःसंदेहः ॥
ભાવા
આ યંત્ર લખી ધરે પૂજિએ તે શાંતિ થાય. સત્ય છે; એમાં સદેહ રાખવા જેવું નથી.

Page #488

તિજયપહુત સ્તંત્ર
૩૧૧
યંત્ર, ૪૯
सत्तरिसयं जिणाणं षोडश विद्यादेव्याः बीजाक्षरसमन्विता मूलमंत्रण सत्तरिसयं जापः पुष्प १७० सुगंधि पुष्पैः षोडशदेव्याः पुष्प १६ हरहुंहः पुष्प १६ क्षिप ॐ स्वाहा पुष्प ५ मध्ये पुष्प ६ बीजाक्षर झल्व्यू क्षों १ पुष्प ३ चतुष्कोणे यक्ष ४ पुष्प अंबिकाशासनदेवी पुष्प २ ॐ ह्रां ह्रीं हूँ ह्रौं ह्रः पुष्प ६ एवं पुष ६ २२८ भूर्जपत्रेषु वा पट्टे लिखित्वा पूजनीयं गृहे संपदा सौ करोति । कुङ्कुमकपूरकस्तुरीकायाः सुरभिद्रव्यैः लिख्यते मध्ये फलं प्रयोज्यं सफलो भवति ।
-તિ પણ સતિરા ચંદ્ગા રક્ષાચંદ્ગા સર્ચ . ભાવાર્થ
૧૬ વિદ્યાદેવી અને બીજાક્ષર યુક્ત ૧૭૦ ને યંત્ર ભાજપત્ર અથવા પાટલા ઉપર, કંકુ, કપૂર અને કસ્તુરી વગેરે સુગંધી દ્રવ્યોથી લખવો. પછી મૂળ મંત્રથી ૧૭૦ જિનેશ્વરે ૧૭૦ પુષ્પથી, ૧૬ વિદ્યાદેવીઓ ૧૬ પુષ્પથી, હરહુંહઃ ૧૬ પુષ્પથી, ક્ષિા કઇ રવાહ ૫ પુષ્પથી, મધ્ય પ્રદેશ ૬ પુષ્પથી, બીજાક્ષર ઇન્ચે સૌ ૧ પુષ્પ ૩, ચારખુણે યક્ષ ૪ ૫૫ ૪ થી, અંબિકા શાસનદેવી ૨ પુષ્પથી, ૩% gો હ હૈં ઢ ઢ: ૬ પુષ્પથી, આ પ્રમાણે ૨૨૮ પુષ્પથી હરહમેશ
યંત્રની ] પૂજા કરે તો સર્વ સંપદાની પ્રાપ્તિ થાય. સફળ થાય. આ રક્ષા યંત્ર છે. યંત્ર, ૫૦–
गोरोचनादिना लिखित्वा कटयां बध्यते सर्वज्वरग्रहपिशाचादि शाकिन्यादि दोष नाशयति । स्थाले लिखित्वा पिबेत् शीतलिकां नाशयति । ભાવાર્થ –
ગેચંદનાદિ સુગંધી દ્રવ્યથી લખી કમ્મરે બાંધવામાં આવે તે સર્વ પ્રકારના તાવ, ગ્રહ, પિશાચ, શાકિની આદિના દેવ

Page #489

૩૨
ત્રાધિરાજચિંતામણિ ટળે. અને થાળીમાં લખી પીવાથી શીતળા (માતા) ને ઉપદ્રવ શાંત થાય. યંત્ર. ૫૧
सत्तरिसयं यंत्रं सर्वकार्येषु सुख उपजीयवं ॥ ભાવાથી
આ ૧૭૦ ના યંત્રથી સર્વ કાર્યમાં સુખ ઉપજે. યંત્ર પર
इदं सप्ततिशतं यंत्रं प्रधानचंदनेन स्थाल्यां लिखित्वा जातिलेखिन्या अष्टोत्तरशतं पुष्पैः संपूज्य ततः स्थाली प्रक्षाल्य पानीयं सप्तदिनानि पिबेत् सर्वदोषा यांति तं संहरति । पट्टे भक्त्या पुष्पादिभिः संपूज्य: सकलदूषितोपद्रवं राज्यादिभयं च प्रशमयति सर्वजनानुरागं च करोति । नवमं यंत्रविधिः संपूर्णम् ॥ ભાવાર્થ
આ ૧૭૦ને યંત્ર ઉત્તમ ચંદનથી જાઈની કલમથી થાળીમાં લખી ૧૦૮ પુષ્પથી પૂજિ તે થાળી પખાલીને પાણી ૭ સાત દિવસ સુધી પીવાથી સર્વ દોષોનો નાશ થાય. પાટલા ઉપર લખી ભક્તિપૂર્વક પુષ્પાદિથી પૂજન કરવાથી સર્વ પ્રકારના દુષ્ટ ઉપદ્ર, રાજ્ય વગેરેના ભયની શાંતિ કરે, (અ) સર્વ લેકને અનુરાગી બનાવે. યંત્ર, ૫૩
यंत्रमिदं गृहे चतसृषु भित्तिषु लिखेत् सर्वचौरभयं हरति । ભાવાર્થ –
આ યંત્ર ઘેર ચારે દિશાની ભિંતે લખવાથી ચોરના ભયનું નિવારણ કરે છે. યત્ર, ૫૪– पणवीसा य असिआ पनरस पन्नास जिणकर समूहो। नासेउ सयलदुरिअं भवियाणं भत्तिजुत्ताणं ॥१॥

Page #490

तिनयपत्त स्तोत्र'
313
विसा पणयाला विय तीसा पन्नत्तरी जिणवरिंदा । कम्मरयविप्पमुक्का झायह एए पयत्तेणं ॥२॥ सत्तरि पणतीसा वि य सही पंचेव जिणगणो एसो । जो झाएइ पइट्ठो सो मुच्चइ सयलदुरिएहिं ॥३॥ पणपन्ना य दसेव य पन्नठी तह य चेव चालीसा। अकोहे य तित्थयरा सोलस कुटेहिं झाएह ॥४॥ पंचदसकम्मभूमिसु उप्पन्नं सत्तरि जिणाण सयं । विविहरयणाइवनो-वसोहि हरउ दुरियाई ॥५॥ कम्मयखित्तुप्पन्ने तित्थयरे लोगसामिणो इहई । तिविहंमि उ कालजुए सव्वं तिविहेण वंदामि ॥६॥ काऊणं सुहं ज्झाणं देवगुरूपूयणं सुहमुहुत्तेणं । कुङ्कुमरोयणकप्पूरेण य लिह चकं तु ॥७॥ न य पहवंति पिसाया साइणि नहु चोरगाइ दुट्टवेयाला ।
अन्नेय दुट्ठसत्ता एयाए धरिज्जमाणीय ॥८॥ सावार्थ:
૨૫, ૮, ૧૫ અને ૨૦ જિનેશ્વરેનો સમૂહ ભક્તિ યુક્ત ભવિક જનોના સર્વ પાપને નાશ કરે. ૧
૨૦, ૪૫, ૩૦ અને ૭૫ એ કર્મ રજથી મુક્ત થએલા જિનેશ્વર દેવોનું પ્રયત્નપૂર્વક ધ્યાન કરીએ. ૨
૭૦, ૩૫, ૬૦ અને ૫ એ જિન સમૂહનું જે મનુષ્ય હર્ષ પૂર્વક ધ્યાન કરે છે તે [મનુષ્ય] સર્વ પાપથી મુક્ત થાય છે. ૩ - ૫૫, ૧૦, ૫ અને ૪૦ એ ક્રોધ રહિત જિનેશ્વરનું ૧૬ ખાનામાં ધ્યાન કરવું. ૪
પંદર. કર્મભૂમિમાં (૫ ભરત, ૫ અરવત અને ૫ મહાવિ. . દેહમાં) ઉત્પન્ન થએલા અને વિવિધ રત્નના જેવા વર્ણથી ભિત

Page #491

૩૧૪ “મવાધિરાજ-ચિતામણિ [ शरीर वाणा] १७० मिनेश्वरे। [ध्यान धरना२ना]. पाने नारा रे।. ५
કર્મભૂમિના ક્ષેત્રોને વિષે ઉત્પન્ન થએલા લેકના નાયક એવા त्रण ( सतीत, मनात सने वर्तमान ) अपनातीय रेने त्रिविधे. ( भन, वयन भने याये ) वहन ४३ छु. १
શુભ ધ્યાન ધરીને તથા દેવ ગુરૂનું પૂજન કરીને શુભ મુહુર્તો કંકુ, ગોરોચન તથા કપૂરથી ચક્ર લખીયે. ૭
मा यत्र धा२९५ ४२वायी ( पासे रामवाथी) पिशाय, શાકિની, ચેર વગેરે, દુષ્ટ વિતાલ તથા અન્ય કોઈ દુષ્ટ પ્રાણ પરાભવ ४री श नलि. ८ यंत्र. ५५-५६तिजयपहुत्तपयासय अट्टमहापाडिहेरकयसाहं । समयक्खित्तठिआणं सरेमि चकं जिणिंदाणं ॥१॥ सत्तरिसयमुक्कोसं समरे विस दस वा समयनित्ते । चऊतीस पढमं दीवेणं अंतरदीवेसु ते दुगुणा ॥२॥ पणवीसा य असोआ पनरस पन्नास जिणवरसमूहो। नासेउ सयलदुरिअ भविआणं भत्तिजुत्ताणं ॥३॥ पीसा पणयाला विय तीसा पन्नत्तरी जिणवरिंदा । गहभूअरक्खसाइणि-घोरुबसग्गं पणासंतु ॥४॥ सत्तरि पणतीसा वि य सट्ठी पंचेव जिणगणो एसो । वाहिजलजलणहरिकरि-चोरारिमहाभयं हरउ ॥५॥ पणपन्ना य दसेव य पन्नट्ठी तह य चेव चालीसा । रक्खंतु मे सरीरं देवा सुरपणमिआ सिद्धा ॥६॥ ॐ हरहुहः सरसुंसः हरहुंहः तहय चेव सरसुंसः ॥ आलिहियनामगभं चकं किर सम्वओभदं ॥७॥

Page #492

'तिच्य५त्त स्तोत्र
૩૧૫ ॐ रोहिणि पन्नत्ति वज्जसिंखला तहय वज्जअंकुसिआ। चक्केसरि नरदत्ता कालि महाकालि तह गोरी ॥८॥ गंधारि महजाला माणवि वइरुट्ट तह य अच्छुत्ता । माणसि महमाणसिआ विज्जादेवीओ रक्खंतु ॥९॥ पंचदसकम्मभूमिसु उप्पन्नं सत्तरि जिणाण सयं । विविहरयणाइवन्नो-वसोहिअं हरउ दुरिआई ॥१०॥ चउतीस अइसयजुआ अट्टमहापाडिहेरकयसोहा। तित्थयरा गयमोहा झाएअव्वा पयत्तेणं ॥११॥ ॐ वरकणयसंखविद्दुम-मरगयघणसन्निहं विगयमोहं । सत्तरिसयं जिणाणं सव्वामरपूइअं वंदे ॥१२॥ स्वाहा अट्ठेव य अट्ठसयं अट्ठसहस्तं च अट्ठकोडीओ। रक्खंतु मे सरीरं देवासुरपणमिआ सिद्धा ॥१३॥ ॐ भवणवइवाणवंतर-जोइसवासी विमाणवासी अ । जे के वि दुट्ठदेवा ते सव्वे उवसमंतु मम ॥१५॥ स्वाहा चंदणकप्पूरेणं फलए लिहिऊण खालिअं पीअं। एगंतराइगहभूअ-साइणिमुग्गं पणासेई ॥१५॥ इअ सत्तरिसयजंतं सम्मं मंत दुवारि पडिलिहि। दुरिआरिविजयवंतं निभंतं निच्चमच्चेह ॥१६॥
इति सप्ततिशतं यंत्रस्तोत्रं समाप्तं ॥ सावार्थ:
ત્રણ જગતના સ્વામીપણાને પ્રકાશ કરનાર અષ્ટ મહાપ્રાતિહાર્ય વડે કરીને સુશોભિત, સમયક્ષેત્રમાં એટલે અઢીપમાં રહેલા જિનેશ્વરેના સમૂહને હું મારું સ્મરણ કરૂં છું ૧
બીજી ગાથી બરાબર સ્પષ્ટ નહિ હોવાથી તેનો અર્થ અહીં . साध्या नथी.

Page #493

૭૧૬ મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
પચીશ, એંસી, પંદર અને પચાસ એ પ્રમાણે તીર્થ કરીને સમુદાય ભક્તિવંત ભવ્ય જીવોના સમગ્ર પાપને નાશ કરો. ૩
વિશ, પીસ્તાલીશ, ત્રીશ અને પંચોતેર એટલા તીર્થ કરે ગ્રહ, ભૂત, રાક્ષસ અને શાકિનીના ઘેર ઉપસર્ગને વિનાશ કરો. ૪
સીત્તેર, પાંત્રીશ, સાઠ અને પાંચ એટલા જિનેશ્વરો વ્યાધિ, જળ અથવા જ્વર, અગ્નિ, સિંહ, હાથી, ચોર અને શત્ર સંબંધી મહા ભયને દૂર કરે. ૫
પંચાવન, દશ, પાંસઠ અને ચાલીશ એટલા સિદ્ધ થએલા તીર્થકરે કે જેઓ દેવ અને અસુરોથી નમસ્કાર કરાએલા છે તેઓ મારા શરીરનું રક્ષણ કરે. ૬
૩૪ હું અને તરણું તથા વળી ફરીથી હું અને હું એ પ્રમાણે મંત્રના બીજાક્ષર સહિત મધ્યમાં સાધકનું નામ લખવું એ રીતે નિશ્ચ કરીને સર્વતોભદ્ર (નામ) યંત્ર થાય છે. ૭
તે યંત્રમાં ૩૪ (પ્રણવબીજ), ધ્ર (માયાબીજ) અને આ (લક્ષ્મીબીજ), એ ત્રણ મંત્ર બીજ પૂર્વક સોળ વિદ્યાદેવીઓનાં નામ લખવાં તે આ પ્રમાણે–રોહિણ, પ્રજ્ઞપ્તિ, વજશૃંખલા, વજકશી, ચક્રેશ્વરી, નરદત્તા, કાલી, મહાકાલી, ગૌરી, ગાંધારી, મહાજ્વાળા, માનવી, વેટયા, અચ્છમા, માનસી અને મહામાનસિકા આ સર્વ વિદ્યાદેવીઓ રક્ષણ કરે. ૮-૯
પંદર કર્મભૂમિ માં ઉત્પન્ન થએલા ઉત્કૃષ્ટ એકસે ને સીત્તેર જિનેશ્વરે [ શ્રી અજિતનાથ તીર્થકરના સમયમાં એકસો ને સીત્તેર જિનેશ્વરે વિદ્યમાન હતા તે આ પ્રમાણે –એક એક મહાવિદેહ ક્ષેત્રની બત્રીશ બત્રી વિજય હેવાથી પાંચ મહાવિદેહ ક્ષેત્રની એકસો સાઠ વિજયમાં એક એક તીર્થકર હોવાથી એકસો સાઠ તીર્થ કરે, વળી પાંચ ભારત અને પાંચ એરવત ક્ષેત્રમાં એક એક ક્ષેત્રમાં એક એક કુલ દશ ક્ષેત્રમાં દશ, સર્વ એકઠા મળી એકને સીત્તેર જિનેશ્વરે ],

Page #494

તિજયપહુત સ્તોત્ર
૩૧૭ જેઓ વિવિધરના વર્ણવડે શોભિત છે તે જિનેશ્વરે (મારા) પાપને હરે. ૧૦
ચેત્રીશ અતિશયવડે યુક્ત, અષ્ટ મહાપ્રાતિહાર્યવડે શોભિત અને નાશ પામ્યો છે મેહ જેમનો એવા તીર્થકરે આદરથી ધ્યાન કરવા યોગ્ય છે. ૧૧
શ્રેષ્ઠ સુવર્ણ, શંખ, પરવાળા, નીલમણિ અને મેઘ સમાન વર્ણવાળા, મોહ રહિત અને સર્વ દેવોવડે પૂજિત એવા એક સીત્તેર જિનેશ્વરાને વંદન કરું છું. ૧૨
આઠ વળી આઠસો, આઠ હજાર અને આઠ ક્રોડ (જિનેશ્વર) કે જેઓ દેવો અને અસુરેથી નમસ્કાર કરાએલા છે તેઓ મારા શરીરનું રક્ષણ કરો. ૧૩
ભવનપતિ, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષી અને વૈમાનિક એ ચારે દેવોની જાતિ મળે છે કે દુષ્ટ એટલે શાસનના દ્વેષી દેવ હોય તે સર્વે મારા પર ઉપશાંત થાઓ–મને વિદન ન કરો. ૧૪
ચંદન અને કપૂરવડે પાટીયા ઉપર આ યંત્ર આલેખી પછી તેને જળવડે ધોઈ તે જળ પીવાથી એકાંતરી વગેરે તાવ, ગ્રહ, ભૂત, શાકિની, મુલ્ગર વગેરેનો નાશ કરે છે. ૧૫
એ પ્રમાણે સમ્યક મંત્રરૂપ આ એક સીત્તેર જિનેશ્વરને યંત્ર દ્વારને વિષે લખ્યો હોય તો તે કષ્ટ અને શત્રુનો વિનાશ કરે છે. તેથી (હે ભવ્ય !) તેને સદેહ રહિત પણે નિરંતર પૂજે ૧૬
યંત્ર, ૫-૫૮-૫૯-૬૦-૬૧ ની વિધ મૂળ પ્રતમાં નહિ હેવાથી આપી નથી પરંતુ આ બધાએ યંત્ર ભૂત, પ્રેત, દુષ્ટગ્રહ વગેરેની પીડાની શાંતિ કરનાર છે. યંત્ર, દૂર___ॐ हरहुंहः सरसुंसः ॐ असिआउसा क्ष्ल्यू. जम्ल्यूं म्ल्यूँ हम्यूँ म्यूँ नमः । अष्टोत्तरशतपुष्पैः यंत्रस्य स्थापना कार्या । ॐ रोहिणीप्रमुख

Page #495

૩૧૮
“મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
-
षोडशविद्यादेवीनां पूजा विधेया। भुवण० इति यंत्रपूजा । तथा यंत्र स्थाप्य ॐ ह्रो श्री अहे असिआउसा १२५०० जापः, षोडशविद्यादेवी पूजायां नमः इति ॥ सावार्थ:
ॐ हरहुंहः० ॥ भत्रथा भत्री १०८ पुष्यथा यत्रनी २थापना ४२वी. ॐ रोहिणि प्रभु५ १६ विद्यादेवीमानी पूल ४२वी. ॐ भवणवई० गाथाथा यत्र पूल ४२वी, तथा यत्र स्थापन शन ॐ ह्रौं श्री अर्ह असिआउसा न १२५०० ०५ ४२वी. सोण विधाદેવીઓની પૂજામાં નમઃ શબ્દ કહે. यत्र.83
ॐ हरहुंहः सरसुंसः ॐ असिआउसा क्षयूं उग्ल्यूँ म्यूँ हम्ल्यू स्म्यूँ नमः । अष्टोत्तरशतं पुष्पैः यंत्रं स्थाप्य ॐ असिआउसा १२००० जाप्य षोडशविद्यादेवी पूजायां नमः अनया युक्त्या ॐ भवण० इति यंत्रे जापं १०८ एषां दोषाणां निग्रहाय यंत्र पूजा। तथा मंत्र भण्य भण्य पुष्प १०८ यंत्रः संस्थाप्यः । पूर्व सेवा लिख्यते ॐ क्रीं ह्रीं श्रीं अर्ह श्री असिआउसा नमः अनेन मंत्रण जाप्य १२००० तथा भवण० गाथा मंत्रेण दशांश होमः इति समाप्तं ॥ सापाथ:
ॐ हरहुंहः या मंत्रथा १०८ पु०५ मंत्री यांनी स्थापना ४२वी. ॐ असिआउसा भत्रनी १२००० १५ वा सोण विद्यापीमानी पून २ती वमते नमः श६ हे. या प्रमाणे ॐ भवणवइ० ગાથાને જાપ ૧૦૮ વખત કરે. દેવાદિ દોષ ટાળવા માટે યંત્રની પૂજા કરવી. તથા મંત્ર ભણું ભણીને ૧૦૮ પુષ્પથી યંત્રની સ્થાપના કરવી. पूर्व से:
ॐ क्रों ह्रौं श्री अर्ह श्री असिआउसा नमः मा भवथा १२००० ०१५ २. तथा ॐ भवणवई० २मा गाथाना मन शांश डम ४२वी.

Page #496

श्रीमुनिसुंदरसूरिविरचित
श्रीसंतिकरस्तव
संतिकरं संतिजिणं, जगसरणं जयसिरीइ दायारं । समरामि भत्तपालग-निव्वाणीगरुडकय सेवं ॥१॥ ॐ नमो विप्पोसहि पत्ताणं संतिसामिपायाणं । स्वाहामंतेणं, सव्वासिवदुरिअहरणाणं ||२॥ ॐ संतिनमुक्कारो, खेलोसहिमाइलद्धिपत्ताणं सौ ह्रीं नमो सव्वो-सहिपत्ताणं च देइ सिरिं ॥३॥ वाणीतिहुअणसामिणि - सिरिदेवीजक्खरायगणिपिडगा । गहदिसिपालसुरिंदा, सया वि रकखंतु जिणभत्ते ||४|| रक्खंतु मम रोहिणि- पन्नत्ती वजसिंखला य सया । वज्रं कुसि चक्केसरि, नरदत्ता कालिमहाकाली ॥५॥ गोरी तह गंधारी, महजाला माणवी अ वइरुट्टा | अच्छुत्ता माणसिआ महामाणसिआउ देवीओ || ६ || जक्खा गोमुह महजक्ख, तिमुह जक्खेस तुंबरु कुसुमो । मायंगविजयअजिआ, बंभो मणुओ सुरकुमारो ||७|| छम्मुह पयाल किन्नर, गरुडो गंधव्व तह य जक्खिदो | कूबर वरुणो भिउडी, गोमेहो पासमायंगा ॥८॥ देवीओ चक्केसरि, अजिआ दुरिभरि कालि महाकाली । अच्चुआ संता जाला, सुतारयाऽसोय सिरिवच्छा ॥९॥ चंडा विजयंकुसिपन्नइत्ति निव्वाणि अच्चुआ धरणी । वैरुत्तगंधारि, अंब पउमाबाई सिद्धा ||१०|| इअ तित्थरक्खणरया, अन्नेऽवि सुरा सुरी य चउहा वि । वंतरजोइणिपमुहा, कुणंतु रक्खं सया अम्हं ॥ ११ ॥

Page #497

३२०
'मंत्राधिरान- चिंतामणि'
एवं सुदिट्टिसुरगण सहिओ संघस्स संतिजिणचंदो । मज्झवि करेउ रक्खं, मुणिसुंदरसूरिथुअमहिमा ॥ १२ ॥ इअ संतिनाहसम्म - दिट्ठी रक्खं सरह तिकालं जो । सव्ववद्दवरहिओ, स लहइ सुहसंपयं परमं ॥ १३॥
भावार्थ; – आ ગાથાઓને અપંચપ્રતિક્રમણ સૂત્રના પુસ્તકમાં દરેક ઠેકાણે આપેલા હેાવાથી અત્રે આપવામાં આવ્યા નથી. - सारालाई नवाम.
श्रीसंतिकरस्तवस्याम्नायः ॥
एतत्स्तोत्र त्रिकालमुभयकालं वा स्मर्यते । दुष्टभूतशाकिनीरोगादिभयं न भवति, महापुण्यं च भवति, सुलभबोधिश्च ।
विशेषमर की मान्द्यादिशंकायामुपसर्गहरस्तोत्रं पंचपरमेष्ठिनमस्कारादिवत् सम्यगऽधीत्य प्रतिगृहं सर्वजनैः पवित्रीभूय त्रिकालं सप्तकृत्वत्रित्रिर्वा गुण्यते स्तोत्रमिदम् । यस्य नायाति स श्राव्यते च । गुणयितुः श्रोतुश्च मरक्यादिक्लेशा न प्रभवन्ति ।
नित्यमुभयकाले प्रतिक्रमणानन्तरं पाक्षिकप्रतिक्रमणानन्तरं वा । कश्चित् सप्तवारं त्रिवारं वा गुणयति । अपरे च साबधानाः शृण्वन्ति । सर्वेषां तस्मिन् दिने तस्यां रात्रौ तस्मिन् पक्षे वा केप्युपद्रवाः नोत्पद्यन्ते । एवं वार्षिकत्रातुमसिकप्रतिक्रमणेऽपि ज्ञेयम् ।
कदाचित्कस्यचिद् ग्रंथिः सज्वरो निर्ज्वरो वा निर्गतः स्यात् तदा शीघ्रमेव पवित्रीभूय कश्चित् शुचिवले रुधिरास्थिमांसमलमूत्र केलाद्यनुच्छिष्टे शुचिस्थाने पट्टाद्युपविष्टः

Page #498

'सतिर स्तोत्र '
३२१
श्री मुनिसुंदरसूरिगुरुभ्यो नमः इति वार २१ रोगिणं श्रावयन्नुच्चार्य, वार ७ स्वशरीरं शीर्षादारभ्य सर्वागं स्पृशन् गुणयित्वात्मरक्षां कृत्वा सावधानमनाः परिहृतव्यापारांतरो वस्त्रांचलेन रोगिग्रंथि प्रतिस्तोत्रं स्पर्शेनोंजयन्नखंडं वार १०८ संपूर्णस्तोत्रं गुणयेत् । ज्वरो ग्रंथिश्चोपशाम्यति । सहस्रशोऽपि परःशतैश्च दृष्टप्रत्ययमिदम् ।
एतत्स्तोत्रं च जपतांऽतरालेऽपरं किमप्युपसर्गहरस्तवाद्यपि न जपनीयम् । न च मिथ्यात्वाद्यपि कार्य । जैनैरप्यजैनैश्व प्रकारान्तरैर्मिश्रणकरणे तथाविधफलस्य दुःसाध्यत्वात् ।
त्रयोदशैवाऽस्य गाथाऽध्येया जप्याश्च । स लहइ० इति यावत् । अधिकगाथापि कापि केनापि न योजनीया । ग्रंथीज्वरादेरुत्पत्तेरनु च शीघ्रमेव अपरमिध्यात्वादिप्रतिकारपरित्यागेन तस्यैव प्रयोगेण सद्यः सुखेन च गुणो भवति । अन्यथा कष्टेन स्यादनैकांतिक इति ।
संपूर्ण ऋण वार सात वार स्मृतेन । ॐ नमो विप्पोसहि० ॐ संति नमुक्कारो० । इति द्वितीयतृतीयगाथाभ्यां च वार १०८ अथवा वार २१ स्मृताभ्यामभिमंत्रितं जलं पीतं तत् सर्वविषमज्वरादिरोगान् विशिष्य च दैवतविकारान् भूतादिछलशाकिन्या दिदोषान् अपहरति ।
अनेन संपूर्णस्तोत्रेण वार २१ अथवा वार ७ । द्वितीय तृतीयगाथाभ्यां वार १०८ अथवा वार २१ रोगिशरीरं हस्तेन स्पृशेत् । रजोहरणादिना चोंजयेत् । रोगो दोषश्च उपशाम्यति ।
यश्चैतद् स्तोत्रं गाथाद्वयं च बहु बहुतरं बहुतमं च प्रत्यहं स्मरति । यस्य चास्मिन् स्तोत्रेऽस्य स्तोत्रस्य प्रणेतरि च बह्नी बहुतरा बहुतमा च भक्तिरास्था च स्यात् । य (त) स्य भृश भृशतरां भृशतमां च स्फुरतीति तत्त्वं ।

Page #499

३२२
'माधि-चिंतामणि
. यस्य च रोगिणो दोषिणो वा गात्रभंगे जाते तस्मिन्नेतन्न प्रयुज्यते प्रयोगेऽपि गुणोऽनैकांतिक इत्यादेशः ।
यस्य रोगिणो दोषिणो वा आयुःप्राचुर्यसद्भावेन रोगो दोषो वा साध्यः स्यात् तस्य सम्यग् विधिनैतत् प्रयोगे सद्यो गुणः स्यादग्रतः । पुनरेतत् प्रयोगे च शनैः शनैः गुणो वर्धते । अपरस्य तु सकृद्गुणः समाधानादिः स्यात् । परं न वर्धते नापि च स्थिरः स्यादिति रोगा(ग)दोषयोः साध्यतायुः सद्भावपरिज्ञानोपायोऽपि।
यस्य च सम्यग् विधिना सर्वप्रकारैरेतत् प्रयोगेऽपि गुणो न जातस्तस्य प्रायोऽन्यस्तोत्रमंत्रयंत्रादिभिर्बहुभिरपि प्रयुक्तैः सुदुर्लभः । ____एतस्य संप्रत्यत्र विषये सर्वोत्कृष्टमहिमात्वादित्य साध्यता प्रत्ययः । दोषे ध्रुवो गुणः संपूर्णाऽपि च । रोगे तु नैकांतिकः। सर्व इति विधिः प्रयत्नसाध्यो चेति।
यत्र चास्य प्रणेता स्मरणपरश्चतिष्ठति कियत् समयं स्थितो वा स्यात् । तत्र प्रायो दैवतं मरकमांद्यं नोत्पद्यते । मिथ्यात्वादिदेवताद्यर्चनैः, तदर्थहिंसाकरणैः तत्स्तोत्रगुणनेः तत्कऽवज्ञादिभिस्तु कदाचिदुत्पद्यते तदापि सुसाधं स्यात् । सुखेन च प्रतीकारो लगतीत्यर्थः । अन्यत्र त्वसकृदुत्पद्य(ते)चेति। दुर्वारं दुःसाधं च स्यादिति । पट्टिकाकांस्यभाजनादौ लिखित्वा पूजादिना शुभफलं स्यात् । ___ कदाचित् कोप्येतान् मंत्रान् कथमपि ज्ञात्वा जपति न तु स्तोत्रं तस्य तथा न गुणो यथा स्तोत्रजापेन देवतावरकारत्वात् गुणस्येति ।
एतत् गोतेनापि श्रुतेन शाकिनीगृहीतो म्रियते, मुच्यते च । शाकिन्यादि बहुगा नालायादिनेति ।

Page #500

सति३२ स्तोत्र
૩૨૩ ___ इति बहुदेशेषु शक्तिक्षतग्रंथिविकारज्वरादि मरकमांयेन भरतक्षेत्रे दुःषमायामपि श्रीधर्माधारभूतश्रीसंघलोकहानिं दृष्ट्वा समुत्पन्नखेदकरुणादिभावैः श्रीपरमगुरुपूज्यश्रीसोमसुंदरसूरिपादप्रसादलब्धश्रीसूरिमंत्रसाधनाम्नायैर्बहुतपोध्यानादिश्रीसूरिमंत्रसाधनाप्रसादितश्रीसूरिमंत्राधिष्ठायकप्रदत्तवरैः श्री मुनि सुंदरसूरिभिः ॥ श्री संघस्य मरकमांद्याद्युपद्रवनिवृत्त्या रक्षार्थ कृतं, सर्वदेशेष्वाराधकानां मरकाद्युपद्रवनिवृत्त्या जगतः प्रकटप्रख्यातनिष्प्रतिमप्रभाववैभवस्य श्रीशांतिकरस्तोत्रराजस्य किंचिदाम्नायप्रकटनमिदं मिथ्यादृशामधर्मधियां शौचसदाचाररहितानां च शौचादिविकलानां बालानां ताग स्त्रीणामपि च न देयमिदम् । सदाचारवतां सर्वाभ्युदयहेतुरिति ॥ साधना:
पयूषणानो अट्ठम करी १०८ वार संतिकरं संपूर्ण गणवू । ए साधना पछी वार १०८ बीजी त्रीजी गाथा स्तोत्रनी गणवी सही रोग ज्वरादिक जाप महाप्रभावक ॥ इति श्री. संतिकरस्तोत्राम्नायः॥ भावार्थ:
આ સ્તોત્રનું ત્રિકાળ (સવાર, બપોર અને સાંજ) અથવા માત્ર સવારે અને સાંજે સ્મરણ કરવાથી દુષ્ટ ભૂત, શાકિની અને
ગાદિ ભય થાય નહિ. મહાપુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય અને સુલભ બધિપણની પ્રાપ્તિ થાય. ' विशेष:
. મરકી વગેરે રોગાદિની શંકા ઉત્પન્ન થાય ત્યારે ઉવસગ્ગહર૦ તથા પંચપરમેષ્ટિ (નવકાર ) નમસ્કારની માફક આ તેત્ર સારી રીતે કઠે કરીને દરેક ઘરમાં સર્વ માણસેએ પવિત્ર થઈને ત્રણે કાળ

Page #501

३२४
મંત્રાધિરાજ-ચિ’તામણિ 3
સાત સાત વાર અગર ત્રણ ત્રણ વાર ગણવું જોઇએ. જેને આવડતુ ન હાય તેને ખીજાએ સંભળાવવુ. ગણનાર તથા સાંભળનારને મરકી વગેરે ઉપદ્રવાના કલેશ થાય નહિ.
હરહ ંમેશ તે વખત ( સવાર અને સાંજ) ના પ્રતિક્રમણની સમાપ્તિ વખતે અથવા પાક્ષિક [પખ્ખી ] પ્રતિક્રમણના અંતે ક્રાઇ સાત વાર તેા કાઇ ત્રણ વાર ગણે છે અને બાકીના સ` સાવધાન થઇને સાંભળે છેતે સર્વને તે દિવસે, તે રાત્રીએ અને તે પખવાડીએ કોઈપણ પ્રકારના ઉપદ્રા થતાં નથો. આ પ્રમાણે ચાતુર્માસિક અને વાર્ષિક (સંવત્સરી ) પ્રતિક્રમણના અ ંતે પણ સમજવું.
કદાચ કોઇને તાવ સહિત અથવા તાવ રહિત ગ્રંથી (ગાં) નીકળી હાય, તા તરત પવિત્ર થઇ, શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરી, રુધિર (લાહૌ) હાડકાં, માંસ, મલ ( વિધા ), તથા મૂત્રાદિ રહિત શુચિ ( પવિત્ર ) સ્થાનકે પાટલા વગેરે ઉપર બેસી ‘ શ્રી મુનિસુંદરસૂરિ ગુરૂભ્યો નમઃ'
આ શબ્દ રાગી સાંભળે તેવી રીતે ૨૧ વાર ખેાલીને પેાતાના શરીરને મસ્તકથી માંડી ૭ વાર આખા શરીરે સ્પર્શ કરીને સાવધાન મનથી આત્મરક્ષા કરીને, ખીજા બધાં કામકાજ છેડી દઈને સ્વેત્ર ભણીને વસ્ત્રને છેડે ગાંઠને અડે તેવી રીતે રાખીને જીયે. અખંડ ૧૦૮ વાર સ્તંત્ર ગણવુ. આ પ્રમાણે કરવાથી વર તથા ગાંઠ વગેરે ઉપશાંત થાય. હારા વાર અજમાવેલ છે અને ખીજાએ પશુ સેંકડા વાર [ આ પ્રયાગના ] પ્રભાવ જોએલે છે.
આ સ્તાત્ર ભણતાં વચ્ચે ઉવસગ્ગહર વગેરે અન્ય કાપણ સ્તોત્રને જાપ ન કરવા તથા મિથ્યાત્વાદિના કાઇ પણ પ્રયાગ કરવા નહિ. કોઈપણ જન અગર અજૈન પ્રયાગનું મિશ્રણ કરવાથી જોઇએ તેવું ફળ મેળવી શકાતું નથી.
સ ૦૬ મુદ્દે સયં પરમં સુધી આ સ્તેાત્રની ગાથા તેરજ ક કરવી અને જપવી. અધિક ગાથા કાઈએ પણ ચેાજવી નહિ. ગાંઠ

Page #502

સંતિકર સ્તોત્ર
૩૨૫ વગેરે નીકળતાં તુરતજ અન્ય મિથ્યાત્વીઓનાં ઉપચારનો ત્યાગ કરી આ સ્તોત્રને પ્રયોગ કરવાથી તુરતજ સુખેથી ગુણ થાય અને આથી વિપરીત વર્તન કરે તો મુશ્કેલીથી ગુણ થાય. આ વાત એકાંતે નથી.
સંપૂર્ણ સ્તોત્ર ૩ વાર અગર ૭ વાર ગણવાથી અને ૩ નમો વિદિ ૩૪ સંતિ નમુIRો. આ બે (બીજી અને ત્રીજી) ગાથા વડે ૧૦૮ વાર અથવા ૨૧ વાર ગણીને મંત્રીને તે મંત્રિત જળ પીવાથી (રેગીને પાવાથી), દરેક પ્રકારના વિષમ જવરાદિ રોગો અને વિશેષે કરીને દેવતા સંબંધી વિકારો ભૂત પ્રેતાદિના છળ તથા શાકિની વગેરેના દેનો નાશ કરે.
આ સંપૂર્ણ તેત્રથી ૨૧ વખત અથવા ૭ વખત, તથા બીજી અને ત્રીજી ગાથાથી ૧૦૮ વખત અથવા ૨૧ વખત રોગીના શરીરને હાથ વડે સ્પર્શ કરવાથી અથવા રજોહરણાદિ વડે ઉજવાથી શિગીના રેગ તથા દોષ ઉપશમે છે.
- જે કોઈ મનુષ્ય આ બે ગાથાને હમેશાં અનેકવાર સ્મરણ કરે, જેને આ સ્તોત્ર ઉપર અગર આ સ્તોત્રની રચના કરનાર આચાર્ય તરફ બહુમાન અને ભક્તિ તથા રટન હોય તેને આ સ્તોત્ર તાત્કાલિક ફાયદો કરે. - જે કોઈ રેગી અગર દીના ગાત્રને ભંગ થયો હોય તેને આ સ્તોત્રનો પ્રયોગ કરવો નહિ, કારણકે પ્રયોગ કરવાથી પણ ફાયદે થાય અગર ને પણ થાય નિશ્ચિત નહિ.
જે કોઈ રેગી અથવા દોષના આયુષ્યની પ્રચુરતા હોય તેને તરત ફાયદો થાય અથવા તો જેમ જેમ પ્રયોગ ચાલુ રહે તેમ તેમ ફાયદો થાય. પરંતુ વધે નહિ તેમ લંબાય નહિ.
- યોક્ત વિધિ પ્રમાણે ઉપચાર [ પ્રયોગ કરવા છતાં ગુણ ન થાય તો બીજા કોઈ સ્તોત્ર, મંત્ર, યંત્ર વગેરે ઘણાએ અજમાવે તે પણ ફાયદો થવો મુશ્કેલ છે.

Page #503

૩ર૬ “મંત્રાધિરાજ-ચિંતમાણિ?
દેવાદિ દેલવાળાને તે આ પ્રયોગથી નકકી સંપૂર્ણ ફાયથાય. રોગી માટે એકાંતિક નહિ, આ સર્વ વિધિ પ્રયત્ન સાધ્ય છે.
આ સ્તોત્રના રચનાર અગર સ્મરણ કરનાર જે સ્થળે ઉભા હેય, અગર કેટલાક સમય સુધી સ્થિત રહ્યા હોય ત્યાં દૈવી દેવા તથા મરકી વગેરેના ઉપદ્રવ થાય નહિ.
મિથ્યાત્વી દેવતાઓની પૂજા કરવાથી, પૂજા માટે હિસા કરવાથી, મિથ્યાત્વીઓનાં સ્તોત્ર ભણવાથી અથવા આ સ્તોત્રના કર્તા આચાર્યની અવજ્ઞા કરવાથી કદાપિ ઉપદ્રવ ઉદ્દભવે તે પણ થોડા સમયમાં નિવૃત્તિ પામે તેવાં થાય, પરંતુ દુખથી અટકાવી શકાય અગર દુસાધ્ય ઉત્પન્ન થાય નહિ. પાટલી અથવા કાંસાના પાત્ર પર લખી પૂજન કરવાથી શુભ ફળ આપે.
કદાચિત કઈ પણ મનુષ્ય આ સ્તોત્રના મંત્રાક્ષને કોઈ પણ રીતે જાણીને તેનો જાપ કરે અને તેત્ર ભણે નહિ તે તેને ધાર્યા પ્રમાણે ફળની પ્રાપ્તિ થાય નહિ અને સ્તોત્રનો જાપ કરવાથી તુરત ગુણ થાય.
આ સ્તોત્ર ગણવાથી અગર સાંભળવાથી શાકિનીથી ઘેરાએલી વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે અથવા તેનાથી મુક્ત થાય.
આ દુષમા નામના પાંચમા આરાના સમયમાં ગ્રંથિવિકાર જવરાદિ અને મરકી વગેરેથી લેકેને દુઃખી જેઈને, ધર્મના આધાર ભૂત શ્રીસંધના મનુષ્યોની હાની થતી જોઇને ખેદ તથા કરૂણ ઉત્પન્ન થવાથી પરમપૂજ્ય પરમગુરૂ શ્રી સોમસુંદરસૂરિની ચરણ કપાથી સૂરિમંત્રની સાધના કરતાં પ્રસન્ન થએલા સૂરિમંત્રના અધિછાયક દેવે આપેલા વરદાન વડે શોભતા શ્રી મુનિસુંદરસૂરિએ આ સ્તોત્રની રચના કરી છે.
શ્રી સંઘમાં વ્યાપેલા મરકી વગેરે ઉપદ્રના નિવારણ માટે સને સર્વદેશોમાં રહેલા આરાધક મનુષ્યોનાં મરકી આદિ ઉપદ્રવનું

Page #504

- સતિકર સ્વાત્ર
૩૨૭
નિવારણ કરવા માટે પ્રગટ છે પ્રભાવ જગતમાં જેને એવા આ શાંતિકર સ્તાત્ર’ ને કંઇક આમ્નાય ( વિધિ ) અમેએ વર્ણવેલ છે, તે કોઇ પણ મિથ્યાત્વીને, અમિ`જનાને, સદાચાર વગરના માણસાને, શૌચાદિ નિત્યકમ નહિ પાળનારાઓને, બાળકાને તેમજ સ્ત્રીઓને ( મંદબુદ્ધિ હાવાને લીધે ) આપવા નહિ. કેમકે સદાચાર પાળનારાઓને દરેક રીતે આબાદીને આપનાર આ સ્તેાત્ર છે,
સાધનાઃ
પર્યુષણુપના અઠ્ઠમ કરી ૧૦૮ વાર સંતિકર સપૂર્ણ ગણવું એ સાધના કર્યાં પછી જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે બીજી અને ત્રીજી ગાથા ૧૦૮ વાર ગણવી, રાગ જ્વરાદિક જાય, આ સ્તંાત્ર મહા પ્રભાવિક છે.

Page #505

શ્રી ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ સ્તોત્રનું
ભાષાંતર.
જગતના ગુરૂ, જગતના દેવ, જગતને આનંદ આપનાર, જગતને વંદન કરવા યોગ્ય, અને જગતના નાથ શ્રી પાર્શ્વનાથ જિનેશ્વ રની હું સ્તવના કરું છું. ૧
હે પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ! આ લેકમાં ( મનુષ્ય લોકમાં) જ્ઞાનના દીપક તુલ્ય આપનું મનુષ્ય તત્ત્વાર્થ રૂપે ધ્યાન ધરે છે, અને ઉર્વ લેમાં (દેવલોકમાં) સઈદ વગેરે દેવતાઓ મુક્તિને માટે આપને હમેશાં નમસ્કાર કરે છે. ૨
પાતાલમાં (અધો લોકમાં) અનંત, વાસુકિ, તક્ષક વગેરે સર્વે નાગદેવતાઓ હે સર્વજ્ઞ [ સર્વ ચરાચર વસ્તુઓ માત્રને જ્ઞાનથી જાણ નાર] આપની મહેરબાનીથી હમેશાં ક્રીડા કરે છે. ૩
હે સ્વામિન ! હે વિશ્વનાયક ! હરિ રૂદ્રાદિક સર્વે ત્રણે ભુવનના સ્વામી ત્રણે ભુવનમાં આપના પ્રસાદ વડે વર (વરદાન) પ્રાપ્ત કરીને રમી રહ્યા છે. ૪.
હે જિનેશ્વર ! જગતના ઈશ્વર, પરમ આત્મારૂપ, અને જેઓએ બાહ્ય, અત્યંતર શત્રઓને નાશ કર્યો છે એવા તમને સર્વ યોગિઓ. વિકસ્વર અને ઉત્તમોત્તમ પુષ્પો વડે નમન કરે છે. પ.
શ્રમણત્વાદિ લિંગ (પહેરવેષ)થી યુક્ત તેમજ રહિત જીવો ઉચ્ચ તત્વની સંજ્ઞાવાળા હૈ કાર રૂપ આપનુ હદયમાં નમ: હા વગેરે પદો પૂર્વક ધ્યાન ધરે છે. ૬.
[ પાંચમા અને છઠ્ઠી શ્લેકમાં દર્શાવેલ યંત્ર (પદ્મ)નું સ્વરૂપ આગળના કેમાં દર્શાવેલું છે, જે નીચે પ્રમાણે છે.]

Page #506

શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ ઑત્ર”
૩૨૯
યંત્ર ( કમલ)ના મધ્યમાં સ્કુરાયમાન નીલમણિના સમાન વર્ણવાળા, કેવળજ્ઞાનથી સંપૂર્ણ એવા આપનું ૐ હ્રીં શ્રીં ગર્વે આ ચાર વર્ણથી યુક્ત (ચાર વર્ણ સ્થાન અનુક્રમે આ પ્રમાણે- મસ્તકે, હેં વામ ભુજાએ, શ્રી પગે અને ગર્વે જમણી ભુજાએ–ચારે વર્ણથી) ચારે દિશામાં ઘેરાએલા યોગી તેમજ રાગદ્વેષ જીતનાર આપનું સ્મરણ કરે છે. ૭-૮
ડાબી બાજુ શાસનની ઉન્નતિ કરનાર પદ્માવતી દેવી, અને જમણી બાજુ શ્રી પાર્શ્વપ્રભુના હંમેશના ભક્ત શ્રી ધરેણું-નાગરાજની સ્થાપના કરવી. ૯.
તેની આજુબાજુ અષ્ટદલ કમલમાં બીજા ક સિવાય પાંચ કેના પદોથી મંત્રરાજના વાકયે લખી વેષ્ટિત કરવાં. ૧૦.
તેની આજુબાજુ સેળ પાંખડીઓ વાળા કમલમાં રોહિણી પ્રમુખ સોળ ૧૬ વિદ્યાદેવીઓ, અને તેને ફરતા ચોવીસ ૨૪ પાંખડીઓ વાળા કમલમાં ૨૪ જીન માતાઓનાં નામ (લખવાં) સ્મરણ કરવાં. ૧૧.
ત્રણ પ્રકારે માયાબીજથી ત્રણ વખત વેષ્ટિત કરી તેની રેખાની આગળ શું સ્થાપન કરી (દશ) દિપાલ અને (નવ) ગ્રહથી વેષ્ટિત કરવાં ૧૨.
મંત્રના આદ્ય બીજાક્ષર ( 8 ) પૂર્વક ૨૪ દલ કમલમાં બે પ્રકારે ૪–૮–૧૦–૨, આ પ્રકારે કોણ-ખુણામાં ૨૪ જિનેશ્વરોનાં નામ લખવાં. ૧૩. '
* આવી રીતે ભૂમંડળ પર ચતુરસ્ત્રવજીના આકાર રૂપ ધરા વર્ણ (પૃથ્વી તત્ત્વ) વગેરેથી અંકિત દિશાઓ અને વિદિશાઓમાં લાંકિત શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું ધ્યાન ધરવું. ૧૪.

Page #507

૩૩૦.
મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ ( આ પ્રમાણે ત્રણે લોકથી પૂજિત, જ્ઞાનના બીજ સમાન, જગતને વંદનીય અને સર્વતત્વના એક નાયક તુલ્ય શ્રી ચિંતામણિ નામે ચક્ર (યંત્ર) થાય છે. ૧૫.
વિધિ પૂર્વક આચાસ્લાદિ (આયંબિલ, ઉપવાસાદિ) તપમાં રહી ૧૨૦૦૦ બાર હજાર (સુગંધિત) પુષ્પ વડે આ યંત્રનું [ચિંતામણિ મંત્રના અક્ષર વડે ] પૂજન કરવું. ૧૬.
તાંબા પત્ર પર, વહિ (કાગળ) પર, ભેજપત્ર પર ગેરચંદન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યવડે સેનાની કલમથી આ યંત્ર લખી જે મનુષ્ય પૂજન કરે તેને તુષ્ટમાન થઈ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ (અહિયાં અનુમાનથી શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુના અધિષ્ઠાયક દેવ લેવા, કારણકે ઇતર સંપ્રદાયાનુયાયિઓની માફક જૈન તીર્થકર દેવ તુષ્ટમાન થાય છે ત્યા કપાયમાન છે એવી માન્યતા ધરાવતાજ નથી કારણ કે તીર્થકરે નિર્વાણ પામેલા છે) પ્રત્યક્ષ થઈ દર્શન આપે અને ઇચ્છિત વસ્તુનું દાન કરે. ૧૭–૧૮.
હવે અંતરાત્માની શુદ્ધિને માટે પ્રભુનું ચાર પ્રકારે ધ્યાન ધરવું. ચાર પ્રકારના ધ્યાનનાં નામ:-૧ પિંડસ્થ, ૨ પદસ્થ, ૩ રૂપસ્થ અને ૪ રૂપાતીત. ૧૯, દયાનનું સ્વરૂપ
શરૂઆતમાં પવિત્ર થઈ, શુદ્ધ, અત્યંત નિર્મલ અને દિવ્ય રૂપે આમાને ઉપર જણાવેલ પૃથ્વી વગેરે પાંચ ધારણાથી અને ક્ષિા ઋ વાણા આ પાંચ મહાભૂત વડે સાક્ષાત કરી ચાર પ્રકારે ધ્યાન ધરવું. ૨૦-૨૧. પિંડસ્થનું સ્વરૂપ–
કમળના આસને બિરાજમાન તે પ્રભુની પેઠે આત્માને તત્ત્વથી ઓળખી તેનું ધ્યાન ધરવું તે પિંઠસ્થ ધ્યાન કહેવાય છે. ૨૨

Page #508

શ્રી ચિંતામણિ પાર્થના સ્તોત્ર'
૩૩૧
પદસ્થનું સ્વરૂપ –
ત્યાર બાદ તેમાં નિશ્ચલ અભ્યાસ થવાથી મન, વચન અને કાયાના યેગો વડે તન્મય (તદાકાર) બની જે વીરપુરુષ મંત્રરાજનું સ્મરણ કરે તે પદસ્થ ધ્યાન કહેવાય છે. ૨૩.
મન, વચન અને કાયાની શુદ્ધિથી આ મંત્રરાજને ૧૦૮ વાર જપે તે ભેજન કરવા છતાં પણ [ 0 ] ઉપવાસના તપનું ફળ મેળવે. ૨૪.
આ જ મંત્રને ધ્યાનપૂર્વક એક લાખ વાર જાપ કરે તો આઠે કર્મને ક્ષય કરી કેવળજ્ઞાનરૂપ લક્ષ્મી મેળવે. ૨૫. રૂપસ્થનું સ્વરૂપ –
ધીમે ધીમે આ મંત્રના ગુણથી સિદ્ધ રૂ૫ બનેલા, સર્વ વ્યાપી, શાંત, નિરુપદ્રવ, સર્વ જ્યોતિર્મય, સર્વ અવયવોથી યુક્ત, સર્વ લક્ષણથી ઓળખાતા, પુરુષાકાર નિષ્પન્ન આત્માનું ચિંત્વન કરવું તેને વિદ્વાનોએ રૂપસ્થ ધ્યાન જણાવેલું–કહેલું છે. ૨૬-૨૭.
સર્વ આલંબનવાળું ધ્યાન તજીને કેવળ પિતાના આત્મામાં આત્માનું ધ્યાન ધરવામાં આવે તો મુક્તિ પ્રાપ્ત થાય, નહિ તો નહિ.૨૮ રૂપાતીતનું સ્વરૂપ
આ રીતે તેજોમય, મહાબીજ રૂપ, અમૂર્ત (અદશ્ય), પરમ ઐશ્વર્યવાન, સર્વ આત્મામાં રહેલા, અંત વગરના અને વિશ્વવ્યાપી પરમાત્માનું ધ્યાન ધરવું તે મોક્ષસુખ આપનાર રૂપાતીત ધ્યાન માનવામાં આવે છે. ૨૯-૩૦.
આવી રીતે મોક્ષકલ્પ [ચિંતામણિ યંત્ર, મંત્રનું વિધાન] થી મારા વડે સ્તુતિ કરાએલા શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુ મને આ સંસારમાં પડતો બચાવ. ૩૧.
આ પ્રકારે મોક્ષપદના કારણ રૂપ અને જ્ઞાનયોગ સ્વરૂપ શ્રી પાર્થ પ્રભુનું ધ્યાન દિવ્ય સ્તોત્રમાં લક્ષ્યાંતર (અહિક કામના પ્રાપ્તિ) થી ખરેખર શ્રી પાર્શ્વનાથની કૃપાથી જ કહેલું છે તે, સઘળું એ ધીર પુરૂષોએ વિચારવું જોઈએ. ૩૨.

Page #509

શ્રી મંત્રાધિરાજ તેત્રનું ભાષાંતર
શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ હમેશાં તમારું રક્ષણ કરે. [ પાર્શ્વનાથ પ્રભુના દિવ્ય એવા ૧૦૮ નામે આ પ્રમાણે છે.) (૧)નિન–રાગ દ્વેષને જીતનારા. (૨) પરમરા ફર–ઉત્કૃષ્ટ સુખના કરનારા. (૩) નાથ-માલિક. (૪) પરમરા––ઉચ્ચ શક્તિવાન . (૫) રાષ્ટ-શરણ લેવા યોગ્ય. (૬) સર્વવામ-સર્વ ઈચ્છત આપનાર. (૭) સર્વવિદના–સર્વ વિદિન હરનાર. (૮) સ્વામી–ઉપરી. (૯) સર્વસિદ્ધિકરાયવ–સર્વ સિદ્ધિ આપનાર (૧૦) સર્વરસ્વત–દરેક જીને હિતકારક. (૧૧) ચો–ોગ વાળા. (૧૨) શ્રીવાર–અહિક અને મેક્ષરૂપી લક્ષ્મીના કરનારા, (૧૩) ઘરઃઉચ્ચ સ્થાન-મેક્ષ આપનાર. (૧૪) વવ–દેવના પણ દેવ–પૂજનીય. (૧૫) સ્વયંસિદ્ધ–પિતાની મેળે સિદ્ધ થયેલા. (૧૬) વિરાનન્દમય–કેવળ જ્ઞાનરૂપ આનંદવાળા. (૧૭) શિવઉપદ્રવ રહિત. (૧૮) પરમાત્મા–ઉત્કૃષ્ટ–નિર્દોષ આત્મા. (૧૯) બ્રહ્મા–ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાનવાળા. (૨૦) પરમ-સર્વથી ઉચ્ચ અથવા ઉત્કૃષ્ટ લક્ષ્મીવાન,

Page #510

શ્રી મંત્રાધિરાજ સ્તોત્ર
૩૩૩
(ર૧) પરમેશ્વર-સર્વથી ઉચ્ચ ઠકુરાઇવાળા. (૨૨) નર્થિ -જગતના નાથ. (૨૩) સુરજ્યેષ્ઠ–દેવતાઓમાં મોટા. (૨૪) મુરા–પ્રાણીમાત્રના નાયક. (૨૫) પુરુષોત્તમ–પુરુષોમાં ઉત્તમ. (૨૬) સુરેન–દેવતાઓમાં પરમ એશ્વર્ય વાળા. (૨૭) નિચા–નિત્યધર્મ વાળા–હમેશાં એક સ્થિતિમાં રહેનાર. (૨૮) શ્રીનિવાસ-લક્ષ્મીના નિવાસ સ્થાન. (૨૯) રામનવ–શુભ વસ્તુઓના સમુદ્રરૂપ [જ્ઞાન દર્શનાદિ અનેક
શુભ ગુણ યુક્ત.]. (૩૦) સર્વજ્ઞ સર્વ લોક તથા અલકને કેવળજ્ઞાનથી જાણનાર. (૩૧) સર્વ –કેવળદર્શનથી સર્વ લોક તથા અલકના સ્વરૂપને
જેનાર. , (૩૨) સં --સર્વ દેવોના માલિક. (૩૩) –-સર્વ મનોવાંછિતને આપનાર. (૩૪) સવોત્તમ-સર્વવ્યાપી અને ઉત્તમ. (૩૫) સર્વાત્મા–સર્વભવ્યજીના આત્મારૂપ. (૩૬) સર્વવ્યાપી–સર્વત્ર વ્યાપ્ત. (૩૭) ક હ –જગતના ગુરૂ. (૩૮) તત્ત્વમૂર્રિ–છવાદિ તત્વના પ્રરૂપક હેવાથી તત્વમય છે મૂર્તિ
' જેમની.
(૩૯) પરિત્ય–ઉદય તથા અસ્ત રહિત, અતાપક, આદિ ગુણ
યુક્ત હેવાથી ઉત્કૃષ્ટ સૂર્ય (૪૦) પરબૅટ્સઝારાઅરિહંત-સિદ્ધાદિના સ્વરૂપના પ્રકાશક. (૪૧) પરમેટુ–નિષ્કલંક, અનેક કળાયુક્ત અને સર્વદા અક્ષય
સ્થિતિ હોવાથી ઉત્કૃષ્ટ ચંદ્રમા.

Page #511

૩૩૪
મંત્રાધિરાજ ચિંતામણિ
(૪૨) પત્રા–ઉત્કૃષ્ટ પ્રાણરૂપ. (૪૩) પરમામૃતસિદ્ધિઃ–મોક્ષની સિદ્ધિ આપનાર. (૪૪) –જન્મ રહિત. (૪૫) સનાતન–કાયમની સ્થિતિવાળા. (૪૬) શમ્મુ–સુખરૂપ બનેલા. (૪૭) રૅશ્વર–પરમ ઐશ્વર્યવાળા. (૪૮) વાશિવ–હમેશાં નિરુપદ્રવ (૪૯) વિશ્વર–જગતના માલિક (૫૦) મોરારમા–આનંદમય છે આત્મા જેને. (૫૧) ક્ષેત્રાધીરાભવ્યજનોના દેહના માલિક. (પ) રામપ્ર-શુભ-મોક્ષાદિના આપનાર. (૫૩) સાર–-જ્ઞાન દર્શન રૂપ સાકાર જ્ઞાનવાળા. (૫૪) નિરા--ડેડ રહિત હોવાથી આકાર વગરના. (૫૫) --કલા યુક્ત અથવા અક્ષય સ્થિતિ વાળા. (૫૬) નિદા --જેનું સ્વરૂપ કળી ન શકાય તેવા. (૫૭) --નાશ રહિત. (૫૮) નિમ–મારા પણાથી રહિત. (૫૯) નિર્વિચાર--વિકાર વગરના. (૬૦) નિર્વિદર--વિકલ્પ રહિત. (૬1) નિરામય–ગ રહિત. (૬૨) અમર–જેનું કદીપણ મૃત્યુ થવાનું નથી એવા. (૬૩) અગર––નથી જરા-ઘડપણ જેમને એવા. (૬૪) અનન્ત––અંત વગરના. (૬૫) પર્વ--કર્માદિ રહિત હોવાથી એક. (૬૬) મન -કદી જેમને નાશ નથી એવા. (૬૭) શિવાત્મવે--મુક્ત સ્વરૂપે બનેલા.

Page #512

“શ્રી મંત્રાધિરાજ સ્તોત્ર
૩૩૫
(૬૮) મરદ્ઘ--અરૂપી હોવાથી જેમનું સ્વરૂપ દશ્ય નથી એવા. (૬૯) ગમે –સામાન્ય જ્ઞાનવાન જેના સ્વરૂપનું ભાન કરી શકે
નહિ એવા. (૭૦) ધ્યાન રા –ધ્યાનથી જેમના સ્વરૂપને ભાસ થાય છે એવા. (૭૧) નિરખન-નિરાકાર. (૭૨) ારાતિ–કાર શબ્દ રૂપ છે આકૃતિ જેમને એવા. (૭૩) મચા–સાધારણ જ્ઞાનવાન જેમને જાણ નહિ શકે એવા. (૭૪) થા –સર્વ કર્મને ક્ષય થવાથી પ્રગટ છે શુદ્ધ સ્વરૂપ
જેમનું એવા. (૭૫) ત્રયીમ–જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રમય. (૭૬) ત્રહ્મા–ચૈતન્ય અને તપ રૂપ બે બ્રહ્મયુક્ત. (૭૭) પ્રારાત્મા–પ્રકાશ (તેજ) મય છે આત્મા જેમનો એવા. (૭૮) નિમય-ભય રહિત. (૭૯) ઘરમાક્ષર–ઉત્કૃષ્ટ અક્ષય સ્થિતિવાળા. (૮૦) રીવ્યગોમા–દેદીપ્યમાન તેજોમય. (૮૧) રાન્તિ–શાન્ત સ્વરૂપ. (૮૨) પરમામૃતમય–ઉચ્ચ મેક્ષસ્થાને પહેચેલા. (૮૩) કટુત–જે સ્થાનથી ફરી અવન–અવતાર નથી એવા. (૮૪) ગા–સર્વ ગુણ સંપન્ન હોવાથી સર્વથી પ્રથમ પંક્તિએ
પહોંચેલા. (૮૫) અનાથ-અનાદિ કાળનાં. (૮૬) પરેરાન–ઉચ્ચ દરજજાની સાહેબીવાળા. (૮૭) પછી–ઉચ્ચ (જેને બીજે જેટ નથી ) સ્થાને સ્થિત
થએલા. (૮૮) પર:પુમાન–ઉત્કૃષ્ટ પુરુષ.

Page #513

૩૩૬ મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ (૮૯) શુટિસંસાર–નિર્મલ સ્ફટિકરત્ન જેવા શુદ્ધ સ્વરૂપી. (૯૦) સ્વચ–પોતાની મેળે મુક્ત બનેલા. (૯૧) પરમાણૂત–ઉત્કૃષ્ટ અને ફરીથી જન્મ તથા મરણ નથી
જેમના એવા. (૯૨) ચોમાારસ્વ–આકાશના જેવા સ્વરૂપવાળા. (૯૩) ઢોઢાછોwાવમા –લોક તથા અલોકના સ્વરૂપને ભાસ કરનાર
અને કરાવનાર. (૯૪) જ્ઞાનાત્મા–જ્ઞાનમય છે આત્મા જેમનો એવા.. (૫) પરમાન –ઉત્કૃષ્ટ છે આનંદ જેમને એવા. (૯૬) પ્રાણ૮–દશ પ્રાણના વળગણથી ફરીથી સંસારમાં જેમને
ઉગવાનું નથી. (૭) મનઃસ્થિતિ–માત્ર મનોરૂપ છે સ્થિતિ જેમની એવા. (૯૮) મન:સાધ્ય ––મનથી જે સિદ્ધ થઈ શકે (સાધી શકાય એવા. (૯૯) મનોચ્ચે--મનમાં ધ્યાન કરવા ગ્ય. (૧૦) મનોદર--મનથી દેખી શકાય એવા. (૧૦૧) પરાપર--ઉત્કૃષ્ટ અને બીજા દેથી ભિન્ન સ્વરૂપવાળા. (૧૨) સર્વતીર્થમા--સર્વતીર્થ સ્વરૂપ. (૧૦૩) નિર્ચ–અક્ષયસ્થિતિવાળા હોવાથી હમેશના. (૧૪) સવમય–સર્વદેવવાળા (જઘન્યથી ક્રોડ દેવતા જેમની સેવા
કરે છે એવા). (૧૦૫) મુ-–ઉત્કૃષ્ટ સ્વરૂપ વાળા થએલા. (૧૬) માવાન--ભગ શબ્દના ૧૪ અર્થ થાય છે, તેમાંથી પહેલા
અને છેલ્લા અર્થને બાદ કરતાં બાકીના ૧૨ અર્થના ગુણોવાળા.

Page #514

શ્રી મદ્રાધિરાજ સ્તોત્ર. ૩૩૭ (૧૦૭) સંતરા–સર્વ જીવાજીવાદિ તત્ત્વને પ્રકાશ-ઉપદેશ કરનાર
હેવાથી તે તોના ઈશ્વર. (૧૦૮) શિવથીસીહ્યા--મોક્ષ લક્ષ્મીના સુખને આપનાર
આ પ્રમાણે સર્વ વસ્તુના જાણનાર અને જગતના ગુરૂ એવા શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુના ઉચ્ચ ૧૦૮ નામ આ સ્થળે જણાવ્યાં છે. (૧૫) - પરમ પવિત્ર, ધ્યાન કરવા યોગ્ય, પરમ આનંદના દેનારા, હમેશાં ભક્તિ તથા મુક્તિના આપનાર અને મંગળના આપનાર આ ૧૦૮ નામ (પાર્શ્વનાથપ્રભુના) જાણવાં. (૧૬)
શ્રીમત–ઉચ્ચ કલ્યાણ અને સિદ્ધિના આપનાર, ઉત્કૃષ્ટ લમીવાળા એવા શ્રીમાન પાર્શ્વનાથભગવાન તમારા કલ્યાણ માટે થાઓ. (૧૭)
ધરણેન્દ્રની ફણારૂપ છત્રથી અલંકૃત, અને પદ્માવતી દેવીથી અધિષ્ઠિત છે શાસન જેઓનું એવા શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુ તમને મોક્ષ લક્ષ્મી આપે. (૧૮)
[ હવે યંત્ર બનાવવાની વિધિનું વર્ણન કરે છે.]
કમલની મધ્યમાં રહેલા, કેવળજ્ઞાનરૂપી સૂર્યવાળા જગતના ઈશ્વર શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું ૩૪ ર્દી પ્રર્દી આ બીજાક્ષર સહિત ધ્યાન ધરવું. (૧૯)
ડાબી બાજુ પદ્માવત, જમણી બાજુ ધરણેન્દ્ર અને આજુબાજુ મંત્રરાજના અક્ષરોથી યુક્ત અષ્ટદલ કમલ કરી તે આઠે દલમાં નમો અરિહંતાળ આદિ પાંચ અને જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર એ ત્રણ લખવા. એ [ આઠે પદ ] ધર્મ, અર્થ અને કામને આપનાર થાય છે.( ૨૦-૨૧ ).
પછી સુંદર ૧૬ સોળ પાંખડીના બનાવેલા ખાનામાં ૧૬ વિદ્યાયંત્રની આકૃતિ માટે જુઓ આ સાથે આપેલો “ચિંતામણિ યંત્ર.”

Page #515

૩૩૮ મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ દેવીઓનાં નામ લખવા, પછી ૨૪ પાંખડી વાળા કમલમાં ૨૪ તીર્થ કરેની માતાનાં નામ લખવાં. (૨૨)
ત્રણ વખત માયા બીજ હૈંના આંટા મારી, શૌશબ્દથી વેખિત કરવાં, પછી નવગ્રહ અને દશ દિપાલથી આવૃત્ત થએલા-વીંટાએલા પ્રભુનું ધ્યાન કરવું. (ર૩).
યંત્રના ચારે ખુણામાં મંત્રના ચાર (ઉપર જણાવ્યા છે તે) વસ્તાર રસ ૩ ચ (૪–૮–૧૦-૨) એમ તીર્થકરોનાં નામ લખવાં. (૧૪)
| દિશાઓમાં ક્ષ અને વિદિશાઓમાં ૪ શબ્દ લખવા, આ રીતે લખીને યંત્રની ] ચોરસ ક્ષિતિતત્ત્વથી રચના કરવી, અર્થાત્ ચોખંડે યંત્ર કરવો. (૨૫)
આ પ્રમાણેની વિધિ પૂર્વક યંત્ર બનાવી શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુનું જે ( [મનુષ્ય ] આરાધન કરે છે, તે સર્વ પાપથી મુક્ત થઈને શુભ ફળ આપનારી [કેવળજ્ઞાન રૂપી] લક્ષ્મીને ભજનારે (મેળવનાર) થાય છે. (૨૬)
જે મનુષ્ય [શ્રી પાર્શ્વનાથ] પ્રભુનું ભક્તિપૂર્વક પૂજન કરે છે, સ્તુતિ કરે છે, અત્યંત સ્તવે છે અને ધ્યાન ધરે છે, તે ક્ષણવારમાં મેક્ષપદને પ્રાપ્ત કરે છે. (૨)
શ્રી પાર્શ્વનાથને યંત્રરાજ (બીજું નામ ચિંતામણિ યંત્ર) ગુણના સ્થાન રૂપ, શાંતિ અને પુષ્ટિ કરનાર, અને શુદ્ર ઉપદ્રને નાશ કરનાર છે. (૨૮)
વળી ઋદ્ધિ, સિદ્ધિ, મહાબુદ્ધિ, ધૃતિ, લક્ષ્મી, કીર્તિ અને કાંતિને આપનાર છે. મૃત્યુનો જય કરનાર, નિરુપદ્રવ આત્માએ કરીને આનંદ પૂર્વક જપતે ભવ્ય જીવ સર્વ કલ્યાણ પૂર્ણ થાય, ઘડપણ અને

Page #516

૩૩૯
મૃત્યુના ભયથી મુક્ત થાય, અને [૧૦૦૦૦૦] લક્ષ જાપ કરતાં અણુિમાદિ મહાદ્ધિ ને પામે. (૨૯—૩૦)
"
શ્રી મંત્રાધિરાજ સ્તાત્ર’
હે સ્વામિન્! [ પાર્શ્વનાથ ભગવાન] પ્રાણાયામ અને મંત્રના યોગથી તમારૂ ધ્યાન જે વા કરે છે, તેએ નિરૂપદ્રવ આત્માનું ધ્યાન કરવાથી સિદ્ધ થાય છે. (૩૧)
પરમાનંદ સ્વરૂપવાળા આ મરણુ કરાયેલા શ્રીપાર્શ્વનાથ જિનેશ્વર હના આપનાર, કામ આપનાર, શત્રુના નાશ કરનાર અને સ સૌખ્યના દેનાર છે તે તમારૂં રક્ષણ કરેા. (૩૨)
આ સ્તોત્ર તત્ત્વરૂપ છે, તેમજ સ` મંગળ અને સિદ્ધિને આપનાર છે, જે આ રાત્રને હમેશાં ત્રિકાળ ભણે છે તે [માક્ષ] લક્ષ્મીને મેળવે છે. ( ૩૩ )

Page #517


Page #518

क
माशज्ञ
यस्याहा
वाश्वनाथ यस्वाहा
वस्वाह पार्श्वनाथा
SAKreer/
(शषसह समय
/E
पाचनाचा यस्वाहा
यस्वाहा Vश्रीपाश्र्वनाथ
122992
2
the
यस्यामा
यस्वाहा।
दीवानापन 380 यस्वाहा
यरलव
ENaresident
पकबनम
तधनल
યંત્ર ૧ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૧ (પૃ.૧૪)
Copyright

Page #519

नवव३ वाल यत॥ ॥ईवर काय - संस्वविम
.
9
तिसवेबसमं२म स्वाहा।। सबार १३वस्वाहा।।
MEJ
यिक रामी कालिका कार्य "मरगयघासत्रह विगयमोह ।। ॥जोइसयासी.विमावासीय
"सरिसयं - जिलju
देवा। जिके वि.
यंत्र २ श्री नय२ (भिल) स्तोत्र गाथा १ (५. १५)
Copyright

Page #520

न मि ऊ हाँ ए पा
हुँ क्ष
डाॅ
Copyright
झी नमः
शु
ग
15) ह्नि
उँ
ड्री
२५ ८
सु
२०
सः
सुं
प
ॐ
ॐ श्री स्वा दूँ झैं
७० ३५
६५
ज्ञि
P
१५ ५०
द | 18
३०
७५
स हा दी
ย
कि वि स श्री
६५
५५ १०
미법
यंत्र 3 श्री लयडर (नभिणु) स्तोत्र गाथा १ (पृ. श्यं)
हे
ل
र

Page #521

.
Y
alER
सा
HT
सततस्परामि॥
रा
ऊ
ती त्याम
यंत्र ४ श्री लयब२ (नभि६) स्तोत्र गाय १ (५. १५)
Copyright

Page #522

-
करुऊक
बदत्त
तिखयकाया
पाधa पक्षाधम
शिक्षण
नपिसमपितही
-
--
યંત્ર ૫ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૧ (પૃ.૧૬)
Copyright

Page #523

યંત્ર ૬ શ્રી ભયહર (નમિઉણુ) સ્તોત્ર ગાથા ૨-૩ (પૃ. ૧૬)
Copyright

Page #524

लक्षी
तयाः
M
लक्षाः
लक्षाः
लक्ष्याः
लक्षा
यंत्र ७ श्री मय७२ (नभि७५) स्तोत्र ॥५॥ २-3 (५. १६)
Copyright

Page #525

। कवक
कखगघडल
126530
12 ३स
aa राषस
Aधन पर
म यरस
1 पफबनम
यंत्र ८ श्री लय९२ (नभि) स्तोत्र गाथा २-3 (५. १६)
Copyright

Page #526

Irbis
हा
वा
वाहनाया
Kीपाश्र्वनाथाये।
यादापार्श्वनाथा
द्वानमः
नमः ।
दीपालनाचा
श्री नव
कानम.
नमः / जागनाथायोग
GE REEDialo
नमः
महान
दीपार्श्वनाथाय)
पार्श्वनाबाद
Mira
व
ना
___ यंत्र
श्री मय७२ (नभि) स्तोत्र गाथा २-3 (५. १७)
Copyright

Page #527

યંત્ર ૧૦ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૨-૩ (પૃ. ૧૭)
Copyright

Page #528

15: VE:
Indliatell
ही पन्नाश्रय पहार स्विाहा।
668
56667
नाथायर
6658
स्वाहा पवनाथाय
A
कः
5668
११११
दा
TRENA
स्वाहा पानाथाय देश
न/
११५.३
29999900
श्यनाथाय
११५१
१९५५
पायसN
हा
Vhieve
TV
2013 whengyा
' યંત્ર ૧૧ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૪-૫ (પૃ. ૧૮)
Copyright

Page #529

(
श्रीम
श्रीश्रीश्र
श्री श्री श्री
श्रीश्रीमश्रीत्र
द ता . HIKA
यंत्र १२ श्री मय९२ (नभिल) स्तोत्र गाथा ६-७ (५. १८)
Copyright

Page #530

१९९१
18399
299%
9899
1656
१६३६६
११.994
APRA
Es
यंत्र १३ श्री अय२ (नभिण) स्तोत्र गाथा -७ (५. १८)
Copyright

Page #531

देव दत्ता
Lદ
S
યંત્ર ૧૪ શ્રી ભયહર (નમિઉણુ) સ્તોત્ર ગાથા ૮-૯ (પૃ. ૨૨)
Copyright

Page #532

अमोरिहंता
अ
SISA
CS
नमधाम
RA
समाधरिहंतापणे
ALDWAN
उहाई स्वाहा
लि
स्वाहा
नमोरवंताले
H
नमःडाध
NEYS
यंत्र १५ श्री मय२ (नमिल) स्तोत्र गाथा १०-११ (पृ. २४)
Copyright

Page #533

डोहाचा
के स्वाहा
होम्यांमुझस्वाहा
उहाहाचामुम्बा
VeteranATER
યંત્ર ૧૬ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૧૪-૧૫ (પૃ ૨૫)
Copyright

Page #534

काँ
Copyright
श्र
所
स्क्रू झाँपा
5
585 5
देव दत
常
666
39
ड्रॉर्श्व
陳
क्र
यंत्र १७ श्री लयड२ (नभिउ ) स्तोत्र गाथा १६-१७ (पृ. २१)

Page #535

ยร
Copyright
19
Л
感动!
B
少
33
百
出入
B2
派
HNICA HUG? (A) Ai Jill (20)

Page #536

यनरत
યંત્ર ૧૯ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૧૯-૨૦ (પૃ. ૨૮)
Copyright

Page #537

試
Copyright
મર
રા
ગત વરેલી
*
数
હ
अ
पार्श्वनाथ
શ
માણો पिजया
AN
彎
યંત્ર ૨૦ શ્રી ભયહર (નમિષ્ણુ) સ્તેાત્ર ગાથા ૨૧ (પૃ. ૨૯)

Page #538

યંત્ર ૨૧ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર
Copyright

Page #539

YFE
मंत्र:
Copyright
श्र या
पा
6 देवदत
इ ई
र्श्व
3ऊ
보호
क्राँ
यंत्र २२ श्री पार्श्वनाथ (धरणेोरगेन्द्र) स्तोत्र गाथा २ (५.७१ )

Page #540

lly
Copyright
Hyn
ॐ
યંત્ર ૨૩ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણારગેન્દ્ર) સ્તેાત્ર ગાથા ૪-૫ (પૃ. ૭૧-૭૨)

Page #541

कृप? फर
हि९ॐ फर
३५
યંત્ર ૨૪ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણોગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૭ (પૃ. ૭૨)
Copyright

Page #542

दिलिहिलिका तंगिनी साल
Copyright
विजिविलिमा संगिनी स्वा
招劬
5 देवदर
ह
रु
हिलिहिजिम स्वाहा
3ऊ
काँ
यंत्र २५ श्री पार्श्वनाथ (धरगोरगेन्द्र) स्तोत्र गाथा ८-१० (५. ७४)

Page #543

inc
ra
Copyright
स्वाश
श्र
हाइ
देवदत्त
नाम
Be
ह
অ
Ac
श्री.
जय
યંત્ર ૨૬ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણારગેન્દ્ર) સ્નેાત્ર ગાથા ૧૧ (પૃ. ૭૫)

Page #544

IIMs
યંત્ર ૨૭ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણાગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૧૩ (પૃ. ૭૬)
Copyright

Page #545

हिप हिप
Copyright
क्षिप
धम २
कलिक5)
ठाडो b
क्षिप
पूरयर
हिप
हिन
देवदत्त
क्षिप
दह:
पचर
संदर२
क्षिप
हिपहप हिप
ॠ
यंत्र २८ श्री पार्श्वनाथ (धरणेोरंगेन्द्र) स्तोत्र गाथा १४ (५० ७७)

Page #546

दीक्षिक
घम२
देव दत्त
फट स्वा
कलिन
22सहर,
2 स्वाहा
NO
यंत्र २८ श्री पार्श्वनसय (धरण।शे-द्र) तात्र गाथा १४ (५. ७७)
Copyright

Page #547

रुचक
/कर कल
/मुरुमुरु ।
किलिकिलि
फुरुपुर
/फलिऊम
फारफार
यंत्र ३० श्री पार्श्वनाथ (धागेन्द्र) तात्र गाथा १५ (५.७८)
Copyright

Page #548

यः२
::
યંત્ર ૩૧ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણરગેન્દ્ર) તેત્ર ગાથા ૧૬ (પૃ. ૭૯)
Copyright

Page #549

re
Copyright
૧ || I
he
lo
વા
अ
ટ્વ ટ્સ
店
س
!
યંત્ર ૭૨ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણારગેન્દ્ર) સ્તેાત્ર ગાથા ૧૭ (પૃ. ૮૦)

Page #550

निकिलिal
कसिफिलिकिश
स्वाहा
सहरुमुरुमुरु
किनिकिनिHिA
| पज्ञ
इंश
कविकिनिकि
/प्रण
अ0
नाना
किनिकिलि
/इन
4529
aलि किविकिनि
ها
कलिङमा फेला
लिलिकिलिकित
ऊबर
यम
कर फारफार
1. नाथ
कलित कर
/
किलिकाकवि
यायव्य
नानान
कक्षदत्ता
ऊस
यह
K
लिकिलिकिल
सकल
a
कलि विविकि
निकितिकनिकी
किलिकिलि किनि
यंत्र 33 श्री पार्श्वनाथ (धरणाग-) गाथा १८ (५. ८०)
Copyright

Page #551

मगवताच
नाथाय
नमानगवतेवावी
नाथाय/
मात्रगतपाव नाथाय
ॐ
लावाय
मोमायोपाध्या
berubu
नाचाया
८.
DBN bebrielle
ratne MEDYRIBE
यंत्र ३४ श्री पार्श्वनाथ (५२।२गेन्द्र) तात्र
या २१ (५. ८१)
Copyright

Page #552

Copyright
रेक संपुट. मा. २३
The
||||||||||||
Raza
1
علی
༣༤.
द्वितीया कृतित
Rac
યંત્ર ૩૫-૩૬ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણાગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૨૩ (પૃ. ૮૭)

Page #553

य यय यय
य य
यय य
Copyright
यययययय ययययय
वववव वव व
ववव ववववव
BARREZZEBRA
य
eeee
ययय य य
यंत्र 3७ श्री पार्श्वनाथ (धरगोरगेन्द्र) स्तोत्र गाथा २४ (५.८३)

Page #554

યંત્ર ૩૮ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણાગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૨૫ (પૃ.૮૩)
Convright

Page #555

તર
જા
યંત્ર ૩૯ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણોગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ર૭ (.૮૪)
Copyright

Page #556

सयो
मबाद
संवौषट् ।
पा
RE
(सवीषद
12.
पत्र
संबोपः
.. पत्र
संबोष
प
ब?
संबोष
सबौर
EX
यंत्र ४० श्री पार्श्वनाथ (धरणीन्द्र) स्तोत्र गाथा २८ (५. ८५)
Copyright

Page #557

महे २३ पिता
समय
TRA
ममत
रज
ma
नाथाय
-
-
યંત્ર ૪૨ “અમે યંત્ર રજે
Copyright

Page #558

Copyright
द
Q
f
श्री
नमोभगवंत श्रीपार्श्वनाथाय
है। घरों
出
ว
m
યંત્ર ૪૩ ‘ફ્રેમટ્ટે’ યંત્ર ૐો
शबू
G

Page #559

निमोजगवते श्रीपाश्वनाथा यदीघरौंद्र पटवायसीसहितायत्र हेहेसुद्धविघंटे सुशन पुष्टान जयारतं मय.
जा
का
યંત્ર ૪૧ ‘અમરે’ યંત્ર ૧લે
Copyright

Page #560

४३ सरो नियनमः स्पे
२. ३० लिवन ३६सं साउन नमः शृंखलायनम जो काय प्रतिचकाये।
नमनमः
३५ महावर जबाध२.पविनय रचनपुर मानस्थनमः नमः यायनमस्ये नम: दत्तायन ।
म:
२२ दिनमा ३०० स्थानका नोपराजितायाख्यनमः।
मदत नमः
|| सचरो पर धारा २६ स्थान मोहा २० र ३३समन्दर गायनमयनमः
नायनमः कानम
॥३१६ जना मनहास नवेगा- पद प्रायनमयनमः गमवावर धायनमः नमः
યંત્ર ૪૪ શ્રી સત્તરિય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧
Copyright

Page #561

॥विरक लय शंरब विशुन मरकत
२७
७१ ॐ
॥ समर पूजितं वंदे स्वाहा॥
Copyright
६ २
स ८१ २८० ६ सं
दे
च
३०८६
सः ३
८ अ १ की ३ की ७
द
큐
७ए फु ८२ टू स्वा ध व्हा ५
યંત્ર ૪૫ શ્રી સત્તરિસય (તિજયપહુત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૨
॥ सन्निचं विगत मोहं ॥

Page #562

दाँ
३स.हाँ २घरझाना वि.. ३६सु. ३५सःज्ञान नहारोहि झोषज्ञत्यनाझीवनशृंखलाये झौवजांकुशा झोअपत्ताच एयेनमः
नमः यैनमःकायै नमः ३पहझी घर उही घर पउँझीवि २३ऊंझा एहसास महामानस्यै जयायैनमः जयायेनमःजयंत्यैनम: पुरुषदेताया नमः
नमः
नमः
२२विहारपदी ३३. होमी स्वाही ६हानही मानस्पनमः महावीराय
गोलिदे पराजिता कात्यनमः न देवदत्त वताये नमः
मः
३सउड़ी ध्परउँझारखाउँहीमा २७सुनही ३३सउँझा सप्तायैन बारायनमः हायैनमःजंजायेजना महाकाव्य
ममः
३१हउहाँ ३२रहा इजहा.हौस ऊउझारपन्हाउँही विरोराये मानन्यनमश्चस्विामहाज्या गांधायन गोय्यै नमः
लायनमः
યંત્ર ૪૬ શ્રી સત્તરિય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૩
Copyright

Page #563

वायडरवि
Bामरसन उaniसनाचमाजासमोसममा सुसमा ARE
Kामान पटरीन
निएनमः सत्यनमः।
सशधाप०६. १५झवापहवा जयरला मोकशाय नमः
दीपमालय
शिवायन २०समा परव इरहेपसउलमा मनियनमा रोद्यायप शायनाकरमनायनमा
स्वरतुझी की मी झो. ही सही
श्री
रमय
निवप्रायम
रकपदरदत्त स्वा
उपायहJR३परम
मापनर डनदायेने हछाज्यय भानस्यनमस्वानस्सनमः दत्ता नमःमः
1६पर्सनल हाकाल्पनीयन
चियानमःधिनमःदर
उदेशनमात्रामबाग स्त रावयामा नयाय
नमनंमः नमः
झी
યંત્ર ૪૭ શ્રી સત્તરિય (તિજયપહુ ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૪
Copyright

Page #564

यूइयंवद स्चादा
घर कसय संरव चि बुम मरगय नहीजीय हैमिका सविस
२५ जा ही २५ सं२० स: ५ वः ३० जय
७०३५६०५ कंप सः १० वः ६५ हो
घय संनि विगत
श्रीनमः
Zk Eb
unes alge
યંત્ર ૪૮ શ્રી સત્તરિચય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૫
Copyright

Page #565

साविद्यादेवात्मानारनसिदि
सावरकणय नोव विधम मरकस धनसलिन मिसनरी सयं जिनानगर
m मनोविनितादीका शासनदेवता. मरवाजांबिया
10 इनि
४३
मदान
अदरी
दूझाकसंधपनि ना:यमुरूस्यस कुटुंबस्यधनधा न्यविश्वनुथ्य ररुसः हिरण्य सोनाम्य रकमान्यादिक रु२स्वाहा
सीमर पूजितंर्वदेस्थाहा नचण बाबासर जो इस यामी विमा
अय
राम
कालमानय महाका
राधार
ma
te wee
s te keus in
યંત્ર ૪૯ શ્રી સત્તરિય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૬
Copyright

Page #566

रोदिपज्ञता अंबाका नासनदेवचारशेखरना
मानसी महामानसी नैरोयाब्ता
सर्वरिजिनाअनु.३० कस्यसबुडंबस्य शातितुष्टिपुटिं रु:सर्वदोषान्नाचा तिसर्वसौरव्यंक रस्वाहा
चक्रेश्वरी काल महाका पुरुषरता
हा
EHRIEl
યંત્ર ૫૦ શ્રી સત્તરિય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર છે
Copyright

Page #567

कुँवर काय संख विक्रम मरगय घन
२५ झाँ दूँ 50 वं १५ सं. ५०
पूयं वंदे स्वा हा
Copyright
२० स छपर
३० ७५स:
७० झौ ३५ दूँ ६० नं
पप स १० र
पसं
С
६प सं. ६०. स.
યંત્ર ૫૧ શ્રી સત્તરિસય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૮
संन्निनं विजय मोह

Page #568

म मरकत
कतधान
ऊरकारचा
POST
था
विगत माह 2.
F4
सहति शतं जिन
09
नाना सोम
ग्वाही
યંત્ર પર શ્રી સત્તરિય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૯
Copyright

Page #569

राघनजलजलविनियमिसनमुकारोयरिमारिसरातरजाका स्यसविच विदं देवासरशामियासिस्थान
ठेवरकुमक शववियुम २५
१u
५५१०
93
२
इस्संचयकोमियोरखंउभारियनशायरजसाजणीयाविदि
परपूजितंबंदे स्वान्हा॥
मरकतघनसन्निनविगत
यंघोरुसगंपायरियनवशायसासाणीसायसावयादिस्य।
(9
स्वा
प
सः
मोहंस्तरिवाजिनानो सो
keskkonente
2 camee geet
યંત્ર ૫૩ શ્રી સત્તરિય (તિજયપહત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧૦
Copyright

Page #570

ॐ
M
wei
एकादश यत्र १९८
UT
वर क न कत्रांश्चमि मरकत
Copyright
२५ श्री
२०
स
७
५५
स
८०
X
*
X
३५
eling
*
१५
छप
३०
す सं
वं
w 10 w f
वं
५०
सः
७५
सः
J
समिरपूजितं बंदे स्वाहा ॥१॥
स
६५ ६६०
सः
हवा
યંત્ર ૫૪ શ્રી સતરિસય (તિજયપહૃત્ત) તેત્ર યંત્ર ૧૧
धन
सन्नि विगतमा हंसन्त र सयं क

Page #571

HTRA स्वा
डिजिधनमा घरकणयमखविडमराठवांका
1
निनुबबई
स्वाहा हास्याने
न
मानवगनमान बमास्वनमः
hBE
एघाग लिकादि फर्मासु तथाथि विषME
यम चःक्षिय स्वाहा पछि विपिं छिदस्दा दा
d
देवदास नामानि वान
चनम:सायन्म उसकेम्वनिपुरुषद राय सलाद निकायका
मायनमः
चरोट्रार सामरदय
MERaut
209304
Hereasur RatnSuphataru
Ripal
विमायावती
યંત્ર ૫૫ શ્રી સત્તરિસય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧૨
Copyright

Page #572

Copyright
15
फेरि बासु
नमः
स्थान स्पे महामान
नमः
lecture in
यिनमः
ॐ
नमः
२५
विज्ञाप
नमः
२०
स
(
190
हा
44
स
F..
注
८०.
र
४५
91
34
१०
7
॥ विमल
heque
Pitfu
कनकस
क्षि
प्
स्वा
व्हा
देवदत्त 面
bareig
क
- ब निमः नमः
५०
15
داع
३०
स्फ
अ. ५.
lauriku
X ७५
(स.
हा
ह
원
सः
डी
pref
चैनमः
धनमः स्वाह
वेश्व मुरुषदन सकाव्येमाक
स्पेनमा
सनिरि समाजिनामा
યંત્ર ૫૬ શ્રી સરસય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧૩
ata
यवश्र मातेर
नाविधि
- किंचित
फरक
22

Page #573

H
जि
nis
न
क्ष उबेर
मी महामानसी
वायव्य
बरु चबुता
Copyright
The Vau
२५
द
२०
स
15
: ne
७०
५५
स
X
८०
र
5 Y
110
३५
र
१०
र
puney
₹ 11 इंसिद्ध वज्रख
लो
क्षि
D
चह
१५
wak
Ge
ॐ
25
३०
स्कं
प..
श्रति सो वज्राऊसी भ
५०
हः
७५
सः
क्षि
4
हः
ॐ
६५
४०
स्फं सः
Spring vir
R
યંત્ર પ૭ શ્રી સત્તરિસય (તિયપહૃત્ત) સ્નેાત્ર યંત્ર ૧૪
का
तिच नरदत्ता
金
यम
द
कालि महाकालि

Page #574

रक्षां कुरु a
जिना "मानसी महामान
पार्श्व वईमानः
झी
बत) (नाम) नेमी
leek late
世
Copyright
2
रोहिली प्रज्ञी
२५
२०
स
दि
151
७०
44
गु
Go
マ
४५
M
प
३५
र
१०
र
यंत्रश्पमा
(पत्र यजित संजय ||| अनि | नंदन | सुमति शृंख वज्रांकुशी
S
क्षि
प
७
देवदत्त नामा
भिधा नं
स्वा
ह
新
अ. श्री. अ
९५
३०
स्फं
चा
8.15 1
६५
716 58
५०
७५
सः
हा
५
६०
યંત્ર ૫૮ શ્રી સરિસય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧૫
चक्रेश्वानरदत्ता पत्र | (प्रभु )|| रूपा ||र्श्व चंद्रश्भु सुविधि।/ शीतल) | श्रेयांसू)/ वास
कालि महाकालि
#

Page #575

Lesser
"वर कमरु शंख वि.पुम उहीसतिशतयेवनायन टेटनस्य सर्वहर सर्वे
दिवाशी जवला योजना
मुनि शांतिम स्वाहा
२५.८०२२पस ५०
२०
मानसी महामानसी परिचाराय स्वाहा रोडासा
सर्वामर यूजितं चंदे म्यादा प्रति सदोषाहन२ माशयः 5.: स्वाद।।।
७-स ३५२
-15
'दा या ॐ
परि घोराय स्वाहा
मरिनरस्ता कामदामाल शतपास सर्व ऊष्ट सेवेशूल सर्वकाठय सर्वश्वास नकवी मरकत नसलीनं विगत मादं ।
हि
५५डीच्या ६५०डा
POLah 12
Pue eft perELEARur ULE
B8
रोतिरुवारयतिसरीमान्ततपादादि शाकिनी
सतत वातं जिनाना
યંત્ર પ૯ શ્રી સત્તરિય (તિજયપત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧૬,
Copyright

Page #576

३सकारहरड़ दिई ३६संह सनद रोहिएयन शायनमः वचटखला बनाकुना प्रतिचका म:
येनम
यैनमः येनम:
३५हनही रनड़ान सपनेहीवि२३ऊनही ही महामानस्य यारेनमा जयाये नमः जयंत्यै नमः युरुवंदनायै नमः
नमः
२२विदा सपना
५०स्वान ६हानही माननम महावीराय "श्रीशा होअपराजि कल्पेनमा 96
नमः
तिदेवताये तायनमः
नमः दियदत्त
डाउपडी २६वादी २७सुन ३३साउदी अबुप्तायेन वीराय नमः मोदानमः जमायनमः महाकाव्य
नमः
|३१दीव ३२रहो दान सवा छ ह २पद नहीं रोयायै नमः मानयनमः स्वामहाज्याला गांधायनमः गोनिमः जह
नमः
यंत्र १० श्री सत्तरिसय (तिन्यपटुत्त) स्तोत्र यंत्र १७ .
Copyright

Page #577

Then
॥२५ रोहिदरवज्ञान
१५५० हासावरकनकरिवविडम बजरवला जाऊ
२०५२
सा सामर इयं वेदस्वाहा मानसी मनमान
दिवस्त
चश्वरी नदत्ता मरगयघासनीदं विग कालि महाकाली
200
Glo
स
गौरीगोधारी सन्तरिय जिला मरा ज्वाला मानकरी
યંત્ર ૬૧ શ્રી સત્તરિય (તિજયપત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧૮
Copyright

Page #578

Fघंटाकटोगदावीर सर्वव्याधिविनरवरक विस्फोटक प्रयासरत रहमहाबर ९ यत्रतिष्ठदेश Fपनमः चोविस्तीर्थकृञ्चानमः उन्होडीदायकदीफट्स्वाना सपिवान्नाशयम
इम्जाधव
३-१७मा
यीकघन श्रायनम: पहमदरता पड़ा पहाड हामानव वियनम
यनम: महाका नमः
३.मुंडव७पसी प्रवचन रटतोय
वयनमः नमः म: नमः
Rec
TechB
आणिचरनयनास्ति झौगोली घंटाकणे नमोसुते 6.66 स्वाहा॥ उदाशीच जिइयो
सयूजितंवदेस्वादा सर्वेषवातरक्षर रक्षांकुरुशासिंऊडरष्टिंपुष्टिं कुरुवारी
श्रीपाश्चा Hनाशायनमा म
तिनाथायन (श्रीजि
इसिधुरक्षाकरुाधायाश्वनाथायनमःउनमाजगवतपाईयताधिपत्यनमः झीजीएमावत्यन इसलिरिवतीयरपंक्तिनिरोगास्तचापं ति यातपातकफोनचाः २ नवराज नयनास्ति यांतिकाज
स्वा
(७ हमा३५रय नयनमः जांकुडेय
म. ५पस्न १०२ वे अनुष्ठाय रोटायेन। निमःमः
ॐ पहाऊँगा जरवसधानमः ॐनमः ६यरन धन्सामा मामध्येम मज्वाला*
येनमः
592-CU
मानायनमा ताश्रीचा
24
म. उबरकनकजाखविघुम मरकतघनसनीनेविगतमाहे सप्ततिहाते जिनानं सोमर स्पायं पकिनीजतनाला रावराः पनलिनानाकालेमराहस्थ नवसपेटाहपतरा
યંત્ર ૬ ૨ શ્રી સંત્તરિય (તિજયપહત્ત) રાત્ર યંત્ર ૧૯
Copyright

Page #579

नरक्षावापतर।। बरकनकशेस्व विमेमरकत ।
ही
आ
इ
ई
पहरा ट०२५०हाच हिल जायस-नाऊंज्ञा
ला २०सभामुपस्वरा
सुपसाय नबी सलमान
रातेसंचनवदसिमंउममस्वाहा रासर्वामरपूजितंवर्दै स्वाहा ।।
kiETE
७०हम दाज्वाला
दरदन
बनसन्नीनगम
जआइस वागिदमविमाटावासा
माद
एस०पी०सर धारिरीमहाकालीकोट
का
યંત્ર ૬ ૩ શ્રી સત્તરિય (તિજયપત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૨ ૦
Copyright

Page #580
_