Book Title: Tattvamimansa
Author(s): Sunandaben Vohra
Publisher: Nilaben and Ashokbhai Choksi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004528/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baccamA bhAMsA (tatvArthasUtra) 2804.. atil tm SCOO -sunaMdAbahena vAhorA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvamImAMsA (tattvArtha sUtra) saMpAdaka : sunaMdAbahena vohorA namra sUcana isa grantha ke abhyAsa kA kArya pUrNa hote hI niyata samayAvadhi meM zIghra vApasa karane kI kRpA kareM. jisase anya vAcakagaNa isakA upayoga kara sakeM. suvAkya tame vAMco bIjAne vAMcavAnI preraNA karajo. jema haMsanI prakRtimAM e guNa che ke dUdha pANI mizra hovA chatAM dUdhane ja grahaNa kare. leza paNa pANIne grahaNa na kare tema samyagdRSTi AtmA pratyeka dehamAM nizcayarUpe Atmadevane ja grahaNa kare parabhAvane leza paNa grahaNa na kare. je prANI kaSAyanA AtApathI tapelA che. indriyonA viSayarUpI rogathI pIDita che. iSTa viyoga, aniSTa saMyogathI du:khI che te sarvane mATe samyagdarzana paramahitakArI auSadha che. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : lInAbahena tathA azokabhAI coksI saMpAdaka : sunaMdAbahena vohorA ] sunaMdAbahena vohorA 5, mahAvIra sosAyaTI elisabrIja, amadAvAda 380007 phona : 437954 samaya 5 thI 7 dakSA niraMjana mahetA 39 mANekabAga sosAyaTI prAptisthAna : kaMcanadIpa phleTanI sAme surendra maMgaLadAsa roDa-3800015 phona : 407910 sAMje 6 thI 8 lesara TAipaseTiMga : zAradA mudraNAlaya jummA masjida sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda-38001 prathama AvRtti prata 2000 prakAzana varSa vIra saMvata 2521, mahAsuda vasaMta paMcamI, vi.saM. 2051 D zrI kumArabhAI bhimANI 13/39 ema. je. kampAunDa bIjo bhoIvADI, muMbaI-2 phona : 3757013 sAMje 3 thI 7 [] lInAbahena tathA azokabhAI coksI 4156 Marlwood Dvivc West Bloom field Michigon 48323. US.A. Tel. 810-682-6244 mukhapRSTha citra : jayendra paMcolI maka : bhagavatI ophaseTa 12/sI, baMsIdhara mIlakaMpAunDa bAraDolapurA, amadAvAda Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * - - * mArA tamAma jAtanA ww WADOMOMAANDAMANOoppen namra nivedana pUjyapAda AcAryazrI umAsvAti racita tatvArthasUtra AdaraNiya graMtha che. jaina dharmAvalaMbI badhI ja AmnAyane jema pU. umAsvAti AcArya zraddheya che, tema A graMtha paNa mAnya che ema dhAraNA che. A graMthanuM rahasya eTaluM vizALa che ke tenA para saMskRtamAM ghaNI TIkAo lakhAI che. tethI ema jaNAya che ke teonI zAnadRSTi vizada zuddha ane taTastha haze. lekhanano koI prakAra evo nathI je anyonya AmnAyamAM kaMI bheda Ubho kare. AvI sUtratA Aja sudhI jaLavAI che, te dareka AmnAya mATe prazaMsanIya che. vaLI prastuta graMthanuM vivecana ane saMpAdana gujarAtI bhASAmAM saraLa rIte aneka graMthonuM saMzodhana karI, bhAre parizrama uThAvI abhyAsIonA hitArthe pU. paMDita sukhalAlajIe tatvArthasUtra sane saMvata 203ramAM ane pU. munizrI rAjazekhara vijayajIe tatvArthAdhigama sUtranI sane 1975mAM racanA karI abhyAsIo upara mahAna upakAra karyo che. mArA khyAla pramANe A be graMtha sivAya saraLatAthI samajI zakAya tevo gujarAtI bhASAmAM tatvArthasUtra graMtha upalabdha nathI ke jemAM jainadarzana mATe vizada dRSTi prApta thAya. AvA uttama graMthanuM saMpAdana karavAnI preraNA thavAnuM nimitta satsaMgI baheno sAthe abhyAsa karatA thayelI aMtaHskUraNA che. tenI sAthe pUrANI mRti tAjI thaI. lagabhaga 1958mAM A graMthanA abhyAsanI bhAvanA thaI hatI. te samaye sva. pU. paMDitavarya sukhalAlajInA sAnnidhyano yoga maLato hato. AthI tatvArthasUtranI saLaMga vAcanAno lAbha temanI pAsethI maLyo. tyAra pachI lagabhaga trIseka varSa bAda paMDita dhIrajalAla mahetAno jyAre yoga maLato, tyAre tatvArthAdhigama sUtranA abhyAsano alpa lAbha maLyo hato. khAsa karIne ema lAgyuM ke jaina darzananuM ghaNuM hArda A graMthamAM garbhita thayeluM che. adhyAyomAM AvatA vividha viSayo dvArA saMsArayAtrAnI vicitratA, wwwwwwwwwwwwwwww PWWOWOWOWOWOWww ane anAmata nAnA kAratakaLA nAtaka .. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW jIvanA janmanA prakAro ane karma baMdhanA kAraNo jANavA maLe che. jIva, saMsArI maTI siddha thaI zake che. te saMvara, nirjarA ane mokSa tatvathI samajAya che. pUjyapAda AcAryazrI umAsvAti racita tatvArtha sUtra graMtha anekavidha zAstronuM dohana che. AcAryazrInI sUtra zailI adbhuta che. nAnA sarakhA zloka-sUtranuM hArda eTaluM vizada che ke tenA para adhikArI lekhaka vizALa vivacana karI, temAMthI gUDhArtha tAravI zakyA che. vaLI A graMthano mahimA paNa adbhuta che ke jenA para aneka vidvajanoe TIkAonI racanA karI che. jemAM jaina darzananA mULabhuta siddhAMtonuM samAdhAna thAya che. AcAryazrIe mokSane ja maMgaLarUpa rAkhIne koI anya sUtrano maMgaLa mATe AdhAra na letA makSamArgane maMgaLarUpe nirUpaNa karIne prathama adhyAyamAM darzAvyuM che ke : samyagu darzana-jJAna-cAritrANi mokSamArga prastuta graMthamAM dravyAnuyoganI mukhyatA che. jemAM cha dravyonuM nirUpaNa che. karaNAnuyogano karmanA siddhAMta vageremAM samAveza che. caraNAnuyogane sAdhudharmanA samiti, gumi vagere AcAro darzAvIne ane zrAvako mATe bAra vratAdi darzAvIne traNe anuyoganuM mahAna saMkalana karyuM che. sAmAnya jIvo mATe dravyAnuyogano abhyAsa gahana ane gaMbhIra che. gurugame jIvane tenuM bodharUpa pariNamana saMbhavita che.je pariNamana dravyAnuyogane ciMtanarUpe grahaNa kare che. e ciMtananI sUkSmatAthI dharmadhyAnanI prApti thAya che. tyAra pachI yogya kALAdi prApta thatAM jIva saMyama sahita adhyAtma mArge AgaLa vadhI zukla dhyAnane prApta karI mukta thAya che. tenA mULamAM tatvarUpa dravyAnuyogano abhyAsa che. arthAtu A graMthano abhyAsa sAdhaka jIvo mATe paraMparAe manana, ciMtana ane nididhyAsana dvArA mokSanA hetubhUta che. AvI bhAvanAnA ullAsane kAraNe prastuta graMthanuM saMkalana karavAnI phuraNA thaI te devagurukRpAmRta che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kAma karanArA khAsa karIne A graMtha racanAe to mAtra saMkalana che. temAM svataMtrapaNe kazuM ja lakhyuM nathI. A graMthanA abhyAsa dvArA je ciMtanamAMAvyuM, tene darekaadhyAya pAchaLa tatvadohana tarIke AlekhyuM che. te svataMtra lekhana chatAM paNa te tAtvika zAstronA abhyAsamAMthI maLelo bodhano sArasaMcaya che. paMDita zrI sukhalAlajI racita tatvArthasUtra hAla upalabdha nathI. pU. munizrI rAjazekharanuM tatvArthAdhigama sUtra upalabdha hoya che. chatAM graMtha lekhananI bhAvanA ane skUraNA e svAdhyAyarUpa tapa hovAthI saheje A lekhana karyuM che. navA abhyAsIo saraLatAthI abhyAsa karI zake te mATe temAM thoDA pheraphAra karyA che. kyAMka noMdha mUkI che. gujarAtI lipImAM saraLatA rahe te mATe dareka sUtranI nIce gujarAtI lIpImAM sUtranI racanA karI che. tyAra pachI saMdhi chUTI pADI che. saLaMga sUtranI racanA adhyAyanA prAraMbhamAM karI che. jethI abhyAsIone kaMThastha karavAmAM saraLatA rahe. vaLI aparicita ke pAribhASika zabdonA artha te te zabdanI sAthe ja mUkavAno prayAsa karyo che jethI abhyAsa vakhate vizeSa saraLatA rahe. aMtamAM graMtharacanA svanA abhyAsa mATe karavAmATe tathA abhyAsIo saraLatA ane ullAsapUrvaka abhyAsa kare te AzayathI karI che. alpatAne kAraNe temAM kSatio rahI javA saMbhava che. te mATe vidvajanone vinaMtI ke teo udAratApUrvaka tenI sudhAraNA kare ane sUcave, vaLI te kSati mATe kSamApanAno svIkAra kare. joke A graMthalekhanane paMDitavarya zrI dhIrajalAle tapAsI Apyo che. temanuM yogya mArgadarzana upayogI banyuM che. tethI kaMI nizcitatA anubhavuM chuM. tamArA varadahastamAM A graMtha Ave tyAre tene AvakArazo. abhyAsa karazo ane anyane paNa preraNA Apazo tevI apekSA che. vinIta sunaMdAbahena Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha AdhAra prastuta graMthalekhanamAM nIcenA graMthono AdhAra lIdho che. te mATe parokSapaNe ane pratyakSapaNe sauno AbhAra mAnuM chuM. (1) sva. pU. paMDitajI sukhalAlajI racita tatvArthasUtra. (2) pU. zrI rAjazekhara vijayajI racita tatvArthAdhigama sUtra (3) navatattva sAthe (4) paMDita zrI dhIrajalAla mehatA jemaNe graMthanuM avalokana karI sUtra racanA, AdimAM sahayoga Apyo che. AbhAra mwanae prastuta graMtha prakAzanamAM mULa amadAvAdanA satsaMgI mitro hAla amerIkAmAM mIzIgana sTeTamAM DeTroITamAM vasatA lInA coksI ane azokabhAI coksInA arthasahayoga badala AbhAra mAnuM chuM. teo baMne paradezamAM rahIne paNa zAstrono abhyAsa kare che ane anyane karAve che. te prazaMsanIya che. chellA pAMca varSathI temanA nivAse svAdhyAya zAstra vAcanano prasaMga goThavAya che. temAM temanI bhAvanA hoya che ke koI saraLatAthI samajAya tevuM graMtha prakAzana thAya. ane te mATe temano sahayoga paNa teo Ape che. A agAu muktibIja (samyagadarzana) lekhanamAM paNa temaNe ja anurodha karyo hato. A graMthamAM paNa temaNe utsAhapUrvaka sahayoga Apyo che. te badala AbhArI chuM. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya pitAzrI bhIkhAbhAI purUSottamadAsa cokasI janma tA. 12-10-1892 svargavAsa tA. 23-2-1975 pUjaya mAtuzrI caMdrAvatIbena bhIkhAbhAI cokasI janma 1915 svargavAsa 3-10-79 AAAA Lainelibra.org Jain G amma Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanArthe vi.saM. 2520nA parvAdhirAja paryuSaNanI ArAdhanA nimitte devagurukRpAe kuNAle ATha upavAsanI ane cI. anuje agyAra upavAsanI ArAdhanA karI hatI. tenA anumodanArthe prastuta graMthanuM prakAzana karavAnI taka maLI te mATe ame AnaMda anubhavIe chIe. vaLI parvaparyuSaNa nimitte paryuSaNanI ArAdhanA karAvavA tathA pravacana mATe amadAvAdathI AdaraNIya zrI sunaMdAbena padhAryA hatA. temanI nizrAmAM mane (azoka) aTAI tapanI ArAdhanA karavAnI uttama taka maLI hatI. vaLI prasaMgopAta temanA lakhelA prastuta graMthanuM yogadAna karavAnI amane je taka maLI te mATe temano AbhAra mAnIe chIe. zradhdhAMjali savizeSa svargastha pitAzrI ane mAtuzrI ke jemanA dvArA maLelA susaMskArothI ame Aje paNa amArA jIvanane yathAzakti paramArtha mArge laI javA prayAsa karI rahyA chIe. temanA upakAravaza prastuta graMtha zradhdhAMjalirUpe prakAzita karI ane dhanyatA anubhavIe chIe. 4156, Martwood Dr. lInA azoka coksI West Bloom field Michigon-48323 U.S.A. tathA parivAra janma jarA ne mRtyu, mukha duHkhanA hetu kAraNa tenA be kahyA rAgadveSa aNahetu Jain LJUDITORIO Tortve resun USA OMW sauranarellaneous Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. .... . . . . . . . ... .. graMthasUci anukrama (kauMsamAM ApelA AMkaDA sUtra saMkhyA darzAve che.) : adhyAya-1 pRSTha-1 | narakamAM vedanA (4-5) mokSamArga : (1) | AyuSyanI sthiti () mokSa mArganA sAdhano ticchaloka-madhyaloka' (7-14) samyagadarzananuM lakSaNa manuSyanA bhedo-karmabhUmi (15-16) samyagadarzananI utpattinA prakAro (3) manuSya tathA tiryaMcano samyakatvanA bhedo AyuSyakALa (17-18) jIvAditattvo 2 adhyAya-4 pRSTha-105 nikSepa-pramANa tathA naya (pa-8) | devonA bhedo-lesyA (1-2) pAMca jJAnanA prakAro (1933) | devonA avAMtara bhedo (3-20) pAMca nayanonuM nirUpaNa (34-35) | devonI uparanI sthiti (21-22) adhyAya-2 pRSTha-45 ( hinatA-lezyA (22-23) aupazamikAdi pAMca bhAvo (1-7) kalpanI avadhi (24) jIvanuM lakSaNa upayoga, bhedo (8-9) } lokAMtika devo jIvanA bhedo (1-14). anuttara vimAnanA devo (27) IndriyonA bhedo (15-22) tiryaMca saMjJAvALA prANIo (28). Indriyo pramANe jIvonA devonA AyuSyanI sthiti (29-53) prakAra (23-25) | - adhyAya-5 pRSTha-140 vigraha gatimAM yoga (20-31) ajIvatattvanA bhedo, lakSaNo (1-18) janma tathA yoni prakAro (3ra-3) pudgalanA upakAra (19-22) zarIranA bhedo (37-49) pudgalanuM lakSaNa, pariNAma(23-24) veda-liMga (50-51) pulanA mukhya be bhedo (25-28) AyuSyanA bhedo (para) satanuM lakSaNa (29-31) - adhyAya-3 pRSTha-81 pudgalanA baMdhamAM hetu (22-34) narakanI sAta pRthvI dravyanuM lakSaNa (37) narakAvAso kALanuM nirupaNa svarUpa (38-39) lezyA vagere guNanuM lakSaNa parimANa (4-41) (25-26) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * adhyAya-6 yoganuM svarUpa AsravanuM nirUpaNa karmabaMdhamAM bheda adhikaraNanA bhedo jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya pRSTha-182 | OM adhyAya-8 pRSTha-260 (2-5) (1) | karmabaMdhanA hetu (mithyAtva Adi)(1) (2-6) - baMdhanI vyAkhyAbhedo (7) | prakRtibaMdhanA uttarabhedo (8-10) | sthitibaMdha karmanA Asavo asAtA tathA sAtA vedanIya karmanA Asavo (12-13) puNya-pApa prakRti | OM adhyAya-9 darzana mohanIya-cAritra mohanIyanA saMvaranI vyAkhyA-upAyo (14-15) | gupti, samiti viSe Asavo cAra gatinA AyuSyanA kSamAdi dharma anuprekSA Asravo (16-20) pariSahajaya pariSahanI vizeSa vicAraNA cAritranuM varNana bAhya tapanA bhedo atyaMtara tapanA bhedo (1) | ArtaraudradhyAna (2) | dharmadhyAna-zukladhyAna (3-6) | nirjarA viSe rasabaMdha (11) pradezabaMdha azubha-zubha nAmakarmonA Asavo (21-23) uccanIya gotranA Asavo (24-25) aMtarAya karmanA Asravo (26) * adhyAya-7 vratanI vyAkhyA pAMca vratanA bhedo pAMca mahAvratonI bhAvanA mahAvratonI sthiratA mATe vicAraNA guNa vrata zikSAvrata samyagdarzananA aticAro pAMce vratanA aticAro dAnanI vyAkhyA pRSTha-213 pAMca avratanI vyAkhyA vratInI vyAkhyA ane bhedo(13-15) nigraMthanA bhedo (7) | * adhyAya-10 (8-12) | kevaLajJAna (16-17) (18) (19-32) (33-34) 8 mohanIya Adino kSaya mokSanI vyAkhyA AtmAnuM Urdhvagamana UrdhvagamananuM kAraNa siddha jIvonI vicAraNA (6-14) (15-21) (22-24) (25) (26) pRSTha-305 (1-3) (4-5) (6) (7) (8-9) YST (10-17) (18) (19) (20-26) (27-36) (30-46) (47) (48-49) pRSTha-368 (1) (2) (3-4) (5) (6) (6) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH // 1 // tattvArtha zraddhAnaM samyagdarzanam // 2 // tannisargAdadhigamAdvA // 3 // jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam // 4 // nAmasthApanAdravyabhAvatastannyAsaH || 5 // pramANanayairadhigamaH || 6 // nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH // 7 // satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAtpabahutvaizca || 8 || matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam // 9 // tat pramANe // 10 // Adye parokSam / / 11 / / pratyakSamanyat / / 12 / matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibodha ityanarthAntaram / / 13 / / tadindriyAnindriyanimittam || 14 || avagrahehAvAyadhAraNAH / / 15 / / bahubahuvidhakSiprAnizritAsaMdigdhadhruvANAM setarANAm || 16 // arthasya // 17 // vyaJjanasyAvagrahaH || 18 || na cakSuranindriyAbhyAm || 19 // zrutaM matipUrvaM dvyanekadvAdazabhedam // 20 // dvividho'vadhiH // 21 // bhavapratyayo nArakadevAnAm // 22 // yathoktanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm / / 23 / / / RjuvipulamatI manaH paryAyaH // 24 // vizuddhyapratipAtAbhyAM tadvizeSaH // 25 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimanaH paryAyayoH // 26 // matizrutayornibandhaH sarvadravyeSvasarvaparyAyeSu // 27 // rUpiSvavadheH / / 28 / / tadanantabhAge manaHparyAyasya / / 29 / / sarvadravyaparyAyeSu kevalasya // 30 // ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturbhyaH // 31 // matizrutA'vadhayo viparyayazca // 32 // sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdherunmattavat // 33 // naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdA nayAH / / 34 / / Adyazabdau dvitribhedau // 35 // dvitIyo'dhyAyaH aupazamika kSAyikau bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca / / 1 / / dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam || 2 || samyaktvacAritre // 3 // jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca // 4 // jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedAH yathAkramaM samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca || 5 || gatikaSAyaliGgamithyAdarzanA'jJAnA'saMyatA'siddhatvalezyAzcatu zcatustryekaikaikaikaSaDbhedAH || 6 || jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca // 7 // upayogo lakSaNam || 8 // sadvividho'STacaturbhedaH // 9 // saMsAriNI muktAzca // 10 // samanaskA'manaskAH // 11 // saMsAriNastrasasthAvarAH // 12 // 10 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthivyambuvanaspatayaH sthAvarAH // 13 // tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH / / 14 / / paJcendriyANi || 15|| dvividhAni // 16 // nirvRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // labdhyupayogI bhAvendriyam // 18 // upayogaH sparzAdiSu // 19 // sparzanarasanaghrANacakSuH zrotrANi // 20 // sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH // 21 // zrutamanindriyasya / / 22 / / vAyvantAnAmekam || 23 // kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni // 24 // saMjJinaH samanaskAH // 25 // vigrahagatau karmayogaH // 26 // anuzreNi gatiH // 27 // avigrahA jIvasya // 28 // vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk caturbhyaH // 29 // ekasamayo'vigrahaH || 30 // ekaM dvau vA'nAhArakaH || 31 // sammUrchanagarbhopapAtA janma // 32 // sacittazItasaMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH // 33 // jarAkhaNDapotajAnAM garbhaH // 34 // nArakadevAnAmupapAtaH // 35 // zeSANAM sammUrchanam || 36 // audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNAni zarIrANi // 37 // paraM paraM sUkSmam // 38 // pradezato'saMkhyeyaguNaM prAk taijasAt // 39 // 11 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantaguNe pare // 40 // apratighAte || 41 / / anAdisambandhe ca // 42 // sarvasya // 43 // tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyA caturbhyaH // 44 // nirupabhogamantyam || 45 // garbhasammUrchanajamAdyam || 46 // vaikiyamaupapAtikam // 47 // labdhipratyayaM ca // 48 // zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadharasyaiva // 49 // nArakasammUrchino napuMsakAni // 50 // na devAH // 51 // aupapAtikacaramadehottamapuruSA'saMkhyeyavarSAyuSo'napavartyAyuSaH / / 52 / / tRtIyo'dhyAyaH ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaH prabhA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH pRthutarAH || 1 || tAsu narakAH // 2 // nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH // 3 // parasparodIritaduHkhAH // / 4 // saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH || 5 || teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH || 6 || jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 7 // dvirddhirviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 8 // tanmadhye merunAbhirvRtto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH // 9 // tatra bharatahaimavataharivideharamyaka hairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi / / 10 / / 12 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIla rukmizikhariNo varSadharaparvatAH // 11 / / dvirdhAtakIkhaNDe // 12 // puSkarArdhe ca // 13 // prAG mAnuSottarAnmanuSyAH / / 14 / / AryA mlecchAzca / / 15 // bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakuruttarakurubhyaH / / 16 / / nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte / / 17 / / tiryagyonInAM ca / / 18 // caturtho'dhyAyaH w wamme Maa devAzcaturnikAyAH // 1 // tRtIyaH pItalezyaH / / 2 // dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH / / 3 / / indrasAmAnikatrAyastriMzapAriSadyAtmarakSalokapAlAnIka prakIrNakAbhiyogyakilviSikAzcaikazaH / / 4 / / trAyastriMzalokapAlavA vyantarajyotiSkAH / / 5 / / pUrvayorvIndrA / / 6 / / / pItAntalezyAH // 7 // kAyapravIcArA A aizAnAt / / 8 / / zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA dvayordvayoH / / 9 / / pare'pravIcArAH / / 10 // bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhidvIpa ___ dikkumArAH // 11 // vyantarAH kinnarakiMpuruSamahoragagAndharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH / / 12 / / jyotiSkAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatArakAzca / / 13 / / merupradakSiNA nityagatayo nRloke / / 14 / / maaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatkRtaH kAlavibhAgaH / / 15 // bahiravasthitAH || 16 // vaimAnikAH / / 17 / / kalpopapannAH kalpAtItAzca / / 18 / / uparyupari / / 19 / / saudharmezAnasAnatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasrAre SvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyakeSu vijayavai jayantajayantA'parAjiteSu sarvArthasiddhe ca // 20 // sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato'dhikAH // 21 // gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH // 22 // pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu / / 23 / / prAg graiveyakebhyaH kalpAH // 24 // brahmalokAlayA lokAntikAH // 25 // sArasvatAdityavahnyaruNagardatoya tuSitAvyAbAdhamaruto'riSTathazca // 26 // vijayAdiSu dvicaramAH // 27 // aupapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH / / 28 / / sthitiH / / 29 / / bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham // 30 // zeSANAM pAdone || 31 // asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca // 32 // saudharmAdeSu yathAkramam // 33 // sAgaropame || 34 || adhike ca // 35 // sapta sAnatkumAre // 36 // vizeSatrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni ca // 37 // AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca // 38 // 14 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparA palyopamamadhikaM ca // 39 // sAgaropame || 40 || adhike ca // 41 // parataH parataH pUrvApUrvAnantarA // 42 // nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 43 // dazavarSasahasrANi prathamAyAm / / 44 / / bhavaneSu ca / / 45 / / vyantarANAM ca || 46 // parA palyopamam || 47 // jyotiSkANAmadhikam / / 48 / / grahANAmekam / / 49 / / nakSatrANAmardham // 50 // tArakANAM caturbhAgaH || 51 // jaghanyA tvaSTabhAgaH // 52 // caturbhAgaH zeSANAm || 53 // paJcamo'dhyAyaH ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // dravyANi jIvAzca // 2 // nityAvasthitAnyarUpANi // 3 // rUpiNaH pudgalAH / / 4 / AkAzAdekadravyANi // 5 // niSkriyANi ca // 6 // asaGkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH // 7 // jIvasya // 8 // AkAzasyAnantAH // 9 // saGkhyeyAsaGkhyeyAzca pudgalAnAm || 10 || Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANoH // 11 // lokAkAze'vagAhaH / / 12 // dharmAdharmayoH kRtsne || 13 // ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm || 14 || asaGkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat // 16 // gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH / / 17 / / AkAzasyAvagAhaH / / 18 / / zarIravAGmanaH prANApAnAH pudgalAnAm || 19 || sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // parasparopagraho jIvAnAm // 21 // vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya // 22 // sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH / / 23 / / zabdabandhasaukSmyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyotavantazca / / 24 / / aNavaH skandhAzca // 25 // saMghAtabhedebhya utpadyante // 26 // bhedAH ||27|| bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH // 28 // utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / / 29 / / tadbhAvAvyayaM nityam || 30 // arpitAnarpitasiddheH // 31 // snigdharUkSatvAdbandhaH || 32 // na jaghanyaguNAnAm || 33 // guNasAmye sadRzAnAm || 34 // yadhikAdiguNAnAM tu // 35 // bandhe samAdhikau pAriNAmikau // 36 // guNaparyAyavad dravyam || 37 // 16 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlazcetyeke // 38 // so'nantasamayaH / / 39 // dravyAzrayA nirguNA guNAH / / 40 / / tadbhAvaH pariNAmaH / / 41 // anAdirAdimAMzca / / 42 / / rUpiSvAdimAn / / 43 // yogopayogI jIveSu / / 44 // SaSTho'dhyAyaH / kAyavAGmanaHkarma yogaH // 1 // sa AsravaH // 2 // zubhaH puNyasya / / 3 // azubhaH pApasya / / 4 // sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayoH // 5 // avratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaGkhyAH pUrvasya bhedAH / / 6 / / tIvramandajJAtAjJAtabhAvavIryAdhikaraNavizeSebhyastadvizeSaH / / 7 / / adhikaraNaM jIvAjIvAH / / 8 / / AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSai stristristrizcatuzcaikazaH / / 9 / / nirvartanAnikSepasaMyoganisargA dvicaturditribhedAH param / / 10 / / tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH / / 11 / / duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadvedyasya / / 12 / / bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdi yogaH zAntiH zaucamiti sadvedyasya // 13 / / kevalizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya / / 14 / / kaSAyodayAttIvrAtmapariNAmazcAritramohasya / / 15 / / bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH / / 16 / / 17. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyA tairyagyonasya // 17 // alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya // 18 // niHzIlavratatvaM ca sarveSAm // 19 // sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi daivasya / / 20 // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 21 // viparItaM zubhasya / / 22 // darzanavizuddhirvinayasaMpannatA zIlavrateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI saGghasAdhusamAdhivaiyAvRttyakaraNamaha~dAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakApa rihANirgiprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya ||23|| parAtmanindAprazaMse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya / / 24 / / tadviparyayo nIcairvRttyanutseko cottarasya // 25 // vighnakaraNamantarAyasya || 26 / / saptamo'dhyAya namaaaaaaaaaaaawwwwwwwwwwwwe n a meemamaemam hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam / / 1 / / dezasarvato'NumahatI / / 2 / / tatsthairyArthaM bhAvanAH paJca paJca / / 3 / / hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam / / 4 / / duHkhameva vA / / 5 / / maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu / / 6 / / jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham / / 7 / / pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA / / 8 / / asadabhidhAnamanRtam / / 9 // adattAdAnaM steyam / / 10 / / maithunamabrahma / / 11 // mUrchA parigrahaH / / 12 / / - 18 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mammeeMAA niHzalyo vratI // 13 // agAryanagArazca / / 14 // .. aNuvrato'gArI / / 15 // digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhoga paribhogaparimANAtithisaMvibhAgavatasaMpannazca // 16 // mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA // 17 // zaGkAkAGkSAvicikitsAnyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeraticArAH / / 18 // vratazIleSu paJca paJca yathAkramam / / 19 / / bandhavadhacchavicchedAtibhArAropaNAnapAnanirodhAH / / 20 / / mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsA pahArasAkAramantrabhedAH // 21 // stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhika mAnonmAnapratirUpakavyavahArAH / / 22 // paravivAhakaraNetvaraparigRhItAparigRhItAgamanAnaGga krIDAtIvrakAmAbhinivezAH / / 23 / / kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH / / 24 // UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni / / 25 / / AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH // 26 // kandarpakautkucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni / / 27 / / yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni / / 28 / / apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnAdara smRtyanupasthApanAni || 29 // sacittasaMbaddhasaMmizrAbhiSavaduSpakvAhArAH / / 30 / / sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH / / 31 / / jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni / / 32 / / anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam / / 33 / / vidhidravyadAtRpAtravizeSAt tadvizeSaH // 34 // ameemausamusamansamana Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo'dhyAyaH mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH // 1 // sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnAdatte || 2 // sabandhaH // 3 // prakRtisthityanubhAvapapradezAstadvidhayaH || 4 || Adyo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSkanAmagotrAntarAyAH // 5 // paJcanavadvyaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzadvipaJcabhedA yathAkramam || 6 || matyAdInAm // 7 // cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnagRddhivedanIyAni ca // 8 // sadasaddhe // 9 // darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanavabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSA yAvanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhA hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpuMnapuMsakavedAH // 10 // nArakatairyagyonamAnuSadaivAni / / 11 / / gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaGghAtasaMsthAnasaMhanana - sparzarasagandhavarNAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodghoto - cchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaM ca / / 12 / / ucairnIcaizca // 13 // dAnAdInAm // 14 // AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH saptatirmohanIyasya || 16 // 20 parA sthitiH // 15 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmagotrayoviMzatiH || 17 // trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya // 18 // aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya // 19 // nAmagotrayoraSTau // 20 // zeSANAmantarmuhUrtam // 21 // vipAko'nubhAvaH // 22 // sa yathAnAma || 23 // tatazca nirjarA // 24 // nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH / / 25 / / sadvedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam // 26 // navamo'dhyAyaH AsravanirodhaH saMvaraH || 1 || saguptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH // 2 // tapasA nirjarA ca // 3 // samyagyoganigraho guptiH || 4 // IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH || 5 | uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgA kiJcanyabrahmacaryANi dharmaH || 6 || anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucitvAsravasaMvaranirjarA lokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH // 7 // mArgAcyavananirjarArthaM parisoDhavyAH parISahAH || 8 // kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkAra puraskAraprajJAjJAnAdarzanAni / / 9 / / sUkSmasaMparAyacchadmasthavItarAgayozcaturdaza ||| 10 || 21 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - wwwmamwammaww w a amaaaaaaaaaaaaaaaaabeameramana ekAdaza jine / / 11 // bAdarasaMparAye sarve / / 12 // jJAnAvaraNe prajJAjJAne / / 13 // darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau / / 14 / / cAritramohe nAgyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArAH / / 15 / / vedanIye zeSAH / / 16 // ekAdayo bhAjyA yugapadaikonaviMzateH / / 17 // sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtAni cAritram / / 18 // anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram / / 20 // navacaturdazapaJcadvibhedaM yathAkramaM prAgdhyAnAt / / 21 / / / AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazcheda parihAropasthApanAni / / 22 / / jJAnadarzanacAritropacArAH / / 2.3 / / AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakulasaGghasAdhusamanojJAnAm / / 24 / / vAcanApracchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH / / 25 / / bAhyAbhyantaropadhyoH / / 26 / / uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam / / 27 / / A muhUrtAt / / 28 / / ArtaraudradharmazuklAni / / 29 // pare mokSahetU / / 30 // ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH / / 31 / / vedanAyAzca / / 32 // viparItaM manojJAnAm / / 33 / / nidAnaM ca / / 34 / / a nas PAAAAAAAAAMAAAAAAAAAAAAAAAMAMMAMAMAMAMAmawasanaMAAMANAMAMAMMOMMAamanedananamanoraNAawas marwanamuaamanaamwmaramanawwanimuanwwwAAAAAAwaaaaaamanawaranananaamaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaman wwwimanamaAAAAAAAmare 22 Hoon a moonam Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm / / 35 / / hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH // 36 // AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya // 37 // upazAntakSINakaSAyayozca / / 38 // zukle cAdye pUrvavidaH / / 39 // pare kevalinaH // 40 // pRthktvaiktvvitrksuukssmkriyaaprtipaativyuprtkriyaanivRttiini||41|| tattryaikakAyayogAyogAnAm / / 42 / / ekAzraye savitarke pUrve / / 43 // avicAraM dvitIyam / / 44 / / vitarkaH zrutam / / 45 // vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH / / 46 // samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saGkhyeyaguNanirjarAH // 47 / pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakA nirgranthAH / / 48 // saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAtasthAnavikalpataH sAdhyAH / / 49 / / dazamo'dhyAya mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam / / 1 / / bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm / / 2 / / kRtsnakarmakSayo mokSaH // 3 // aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevlsmyktvjnyaandrshnsiddhtvebhyH||4|| tadanantaramUrdhvaM gacchatyA lokAntAt / / 5 / / pUrvaprayogAdasaGgatvAdbandhacchedAttathAgatipariNAmAcca tadgatiH / / 6 / / kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabuddhabodhitajJAnA vagAhanAntarasaGkhyAlpabahutvataH sAdhyAH / / 7 // eme m mammee momomom - w o mwwwmammor Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSTa sAhityanI sUci kama pustakanuM nAma vigata 1. zrI kalpasUtra kathAsAra sacitra 2. labdhitaNA bhaMDAra gura gautamasvAmInI kathA 3. zAMtipatha darzana bhAga-1 tAttvika dRSTino graMtha 4. zAMtipatha darzana bhAga-2 5. zuM karavAthI sukhI ? AdhyAtmika lekho 6. sukhI jIvananI cAvI tamArA hAthamAM jIvanaviSayaka lekho 7. nava tattvano saraLa paricaya sacitra 8. jIvasRSTinuM pariNAma sacitra 9. muktibIja samyakdarzana vize 10. AThe koThe ajavALAM guNagrahaNatA vize 11. aMtaranAda 300 gIto-pado-stavano 12. auSadha je bhavaroganAM zrImad rAjacaMdra patravivecana 13. saikAlika AtmavijJAna tAttvika lekhonuM saMpAdana le. zrI pannAlAla gAMdhI 14. te bhale sukhe sUe jIvananI samasyAnuM samAdhAna 15. Nine Reals nava tattva aMgrejImAM prabhAvanA mATe nAnI pustikAo 16. mayaNA zrIpALa saMkSipta kathA (alpa saMkhyAmAM che) 17. guNaguMjana - guNapAMtrIsI mArgAnusArInA guNo 18. zAlibhadranI saMkSipta kathA (alpa saMkhyAmAM che) 19. aMtaranI keDIe suvAkya-racanA 20. keDIne kaMDAro suvAkya nAnI dRSTAMtakathAo 21. muktino TahukAro kArDanI jema pustikA 22. pAvaka paMtha kArDanI jema suvAkyo 23. tattvArthamImAMsA (tasvArtha sUtrasAra) 24. maunI mahAvIrathI maLelI hitazikSA prAptisthAna tathA meLavAno samaya : (saranAmuM tathA samaya kiMmatavALA pAna upara Apela che) 24 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhyAya 1-1 kAkA-kAkI nArAja 1-1 karavA sarakAra www w samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArga samyagu-darzana-jJAna-cAritrANi mokSamArga samyagudarzana, samyajJAna ane samyaka cAritra traNe bhegA maLIne mokSamArga che. noMdhaH A traNe sAdhano pUrNapaNe jIvamAM pragaTa thAya tyAre saMpUrNa mokSa kahyo che, te eka sAdhana vaDe saMbhava nathI. eka sAdhana anya sAdhana vagara pUrNa manAtuM nathI. ekalA samyagadarzana-zraddhAthI mokSa nathI. ekalA samyagujJAnathI mokSa nathI. ane ekalA samyagucAritrathI mokSa nathI. mohanIyakarmanA saMpUrNa kSaya thavAthI pUrNa zudhdha cAritra pragaTa thatAM jJAna ane darzananuM AvaraNa dUra thAya che ane tethI jJAna-darzana paNa pUrNapaNe pragaTa thAya che. Ama traNe sAdhanonI paripUrNatAthI mokSa pragaTa thAya che. samyam = prazasta, sAcuM athavA saMgata. darzana = dRSTi - zraddhA jJAna = bodha - samaja. cAritra = AcaraNa = yathArtha jJAnapUrvaka asat kriyAno tyAga - nivRtti ane sat kriyAmAM pravRtti mokSa = sarvathA sarva karmano kSaya mArga = mokSanI sAdhanA mATenA samyagadarzanAdi sAdhano. noMdha : samyagu darzana : darzana eTale mAtra netrarUpa dRSTinI vAta nathI, paNa AtmAmAM rahelI vastunA svarUpane jovA-jANavA-samajavAnI adhyAya : 1 sUtra : 1 ja 1 karavA na Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTi, vizvAsa ke zraddhA. netrarUpa dRSTi to paudgalika padArthanAM varNAdi lakSaNo ke viSayo jaNAve che, ahIM dRSTi ke darzanano artha zraddhA che. te zraddhAyukta dRSTino AdhAra sarvajJa praNita jIvAjIvAdi tattvonA yathArtha svarUpanI zraddhA. vaLI AptapuruSonA vacanamAM dRDha zraddhA. - jemake jIvane - AtmAne AtmasvarUpe tenA anaMtaguNomAM ane mokSarUpa svarUpamAM, tathA svAdhIna sukhamAM zraddhA rAkhavI. AptapuruSanA vacana che ke mithyAtvAdi Azravano tyAga karo ane saMvarane ArAdho, dAnAdhi dharmane Acaro, adharmano tyAga karo. AvA vacanamAM strIAdinA vacanathI vizeSa evI dRDha zraddhA. samyagdarzananAM anya nAmo che. samyaktva, bodhibIja. ajIvatattvanA svarUpane yathArthapaNe jANe ane te pramANe zraddhA kare. ke dehAda ajIva arthAt jaDa padArtho che. te vinAzI kSaNika, parAdhIna padArtho che. te svayaM sukhano anubhava karI zakatA nathI, ane anyane sukha ApI zakatA nathI. vaLI kSaNe kSaNe parivartana pAmanArA vinAzI che. ema zraddhA karI te pratyenA mamatvano tyAga kare te zraddhA-darzana che. te pramANe puNya-pApa dareka tattvane jevA svarUpe che tevA svarUpe pratIti-zraddhA kare te samyagdRSTi che. arthAt je AtmazaktithI satyanI pratIti thAya, jenAthI heya, zeya ane upAdeyapaNe tattvono viveka thaI ruci thAya. samyagajJAna : sarvajJa praNita jIvAjIvAdi padArthone yathArthapaNe jema zraddhA thavI tema yathArtha bodha thavo te jJAna che. darzanaguNamAM yathArthapaNe jANavAnI zraddhA che ane jJAna-guNamAM padArthapaNe bodharUpe pariNamana che. prathama jANe pachI zraddhA kare, athavA prathama zraddhA kare pachI jANe tema anyonya pariNamana hoI zake. jema jIva-ajIvane jANe, zraddhe tema baMdhanAM kAraNone ane mokSanAM kAraNone jANe ane zraddhe. jemake : 2 4 tattvamImAMsA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmabaMdhano koI prakAra game tevo zubha hoya topaNa te Azrava che. te azubhathI dUra thavAnA nimitta rUpa che, te dharmamArgamAM kathaMcita yoga karAvI zake chatAM zubhAzrava baMdhanuM kAraNa tathA karmodaya janita hovAthI heya che. mokSa vartamAnamAM saMsArIjIvo mATe apragaTa chatAM te jIvanuM mULasvarUpa che tethI mAre sAdhya che. Avo bodha pariNamavo te jJAna che. naya ane pramANathI thanAruM jIvAdi tattvonuM yathArtha jJAna te samyagajJAna che. samyacAritra : AtmAnA rAgAdi bhAva rahita zuddha pariNAma te cAritra che. saMsArI jIvane anAdithI rAgAdibhAvanI malinatA lAgelI che. tene naSTa karavA je satpravRtti-kriyAnuM AcaraNa ane asatAkriyAno tyAga te samyag cAritra che. cAritradharma be prakAre che sAdhudharma ane zrAvakadharma. sAdhudharmanuM cAritra samiti-guptiyukta tathA daza yatidharmayukta aneka prakAre che. tathA zrAvaka dharma bAra prakAranA vratAdi ane dAnAdi dharmayukta che. A sarva bAhyAcaraNa aMtaraMganI zuddhi mATe che. mokSa H sarvathA karmono, ke baMdhanA kAraNono abhAva thavAthI ke AtmAnuM zuddha svabhAve, pUrNa jJAna ane vItarAga bhAvanuM pragaTavuM te mokSa che. saMkSepamAM jIvAjIvAdi navatattvamAM jJeya, upAdeya ane heyano yathArthapaNe viveka te samyagadarzana samyag jJAna ane samyag cAritranuM svarUpa che, zeya: jANavA jeCA, jIva ane ajIva. upAdeyaH upAsavA ke Adara karavA yogya, jIva, saMvara, nirjarA, mokSa.. heyaH tyAgavA yogya, puNya, (zubhAsava) pApa, Azrava, baMdha. noMdha : je puNya pApane anusare, pApano baMdha karAve te ekAMte heya che, jemake polika sukha maLe tevA bhAva ane bAhya sAmagrI. je puNya saMsArathI vimukha thavAmAM sahAyaka che, teno prAraMbhamAM svIkAra adhyAya : 1 sUtra : 143 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ae karI pachI tyAjya che. sarvazadevAdino yoga, tevA dravya, kSetra kALa bhAva upakArI puNyanA prakAro che. arthAt puNyane ekAMte heya ke upAdeya na mAnatAM viveka jarUrI che. zeyamAM zraddhA ane jJAnano samAveza che. upAdeyamAM asatathI mukta thavAno viveka che. satane AdaravAno hetu che. heyamAM asathI mukta thavAno hetu che. tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam 1-2 tattvArthazraddhAne samyagdarzanam 1-2 tattvArthazraddhAnuM samyagu-darzanam * 1-2 tattvarUpa jIvAdi padArthonI zraddhA te samyagudarzana che. athavA yathArthapaNe padArthonI nirNayAtmaka ruci te samyagadarzana che. tattva = vastunuM svarUpa jIvAdi padArthonI zraddhA te bhAvasvarUpa chatAM parapadArthonA nimittavALuM hovAthI vyavahAra pradhAna samyagadarzana - samyaktva che. je mukhya-nizcaya samyakatvanuM kAraNa mAnavAmAM AvyuM che. mukhya samyakatva: mithyAtva mohanIyanA kSaya, upazama ke kSayopazamathI pragaTa thayelA AtmAnAM zuddha pariNAma e mukhya samyakatva che, pariNAmanI zuddhi mATe bAhya AlaMbanarUpa sarvajJadeva, nigraMthaguru ane dayArUpa dharma che, tathA sarvajJa kathita jIvAdinA yathArtha svarUpanI zraddhA ane bodha che. tethI tene samyaktva kahe che. samyakatvaprAptinI bhUmikA : anAdikALanA paribhramaNamAM jIva yogAnuyoga karmanI tIvratAnI vRddhi kare che, ane hAni paNa kare che. jyAre tenAM karmono bhAra ghaTe che, tyAre jIvamAM prathama to guNonI vRddhi thAya che, te guNo dekhAvamAtra nathI hotA paNa tenA AcaraNamAM pragaTa thAya che. je guNo tene uttarouttara paramArthamArgamAM laI jAya che. te jIvamAM kaSAyaviSayonuM jora ghaTe che, 4 4 tattvamImAMsA AMMAMMA MAANDAMAMAMM - - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hasAvatA ja rAgAdi bhAvo zAMta thatA jAya che, te paudgalika sukho pAchaLa tIvratAthI doDato nathI te jIva mArgAnusAra kahevAya che. doSanI hAni ane guNavRddhine kAraNe jIvanI Atmazakti jAgrata thAya che. eTale karmonuM jora ghaTe che, tethI adhyavasAyanI zuddhi thAya che. A zuddhi tenA mukhya samyakatvanuM kAraNa che. samyakatva bhavi jIva ja prApta kare che, tyAre gatimAM teno yoga saMbhava che. A samyakatva pragaTa thatAM jema sUrya UgavAnA cihna jaNAya che tema jIvamAM tevA citono-guNono prAraMbha thAya che. eTale samyakatva hoya tenAmAM A guNo hoya, A guNo AstiSpa vagaranA hoya to samyakatva hoya nahi.. samyakatva - samyagradarzananAM pAMca lakSaNo : zama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya. jIvanA vikAsamAM A guNo pazcAnupUrvI hoya che, te A pramANe - Astikya, anukaMpA, nirveda, saMvega, (prazama) zama zama : kaSAyonuM zAMta thavuM. krodhAdi vRttine pAchI vALI zakAya. saMvega : mukhyatve mokSa pratye rAga, abhilASA. nirvedaH saMsArasukha ke pravRtti pratye udvega-aruci. anukaMpA : niSkAmabhAve jIvo pratye karuNA. Astikya : zraddhA, vItarAganA vacanamAM dRDha zraddhA. noMdha : A lakSaNo dvArA paramArthamArgI sAdhake svanuM avalokana karavuM. jethI pote samyakatva sanmukha che ke kema tenI kasoTI thAya. vaLI A lakSaNo sAdhakamAM paDyAnupUrvI pariNAma pAme che. prathama tene vItarAganA vacanamAM, satadevAdimAM ane jIvAdi tattvomAM zraddhA utpanna thAya che. jenA pariNAme tene jagatanA jIvamAtramAM maitrI Adi bhAva, samabhAva ke anukaMpA rahe che. saMsArI jIvone aneka prakAre pIDA pAmatA joIne tathA kyAMya | adhyAya : 1 * sUtra : 2 4 5 jA wwwwwwwwwwwwww Donnonmonoxwomwa na Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arajI para karavA ma ta om wwwwwwwwwww vizrAma jaNAto na hovAthI saMsAranI pravRtti pratye tenI ruci ghaTatI jAya che, pachI te sAdhakane mAtra abhilASa to rahe che paNa te mukta thavAnI hoya che. ane muktinA abhilASI jIvanA viSayo-kaSAyo zAMta thaI jAya che. arthAta viSayo-kaSAyo zAMta thatA, anya icchAo samAI jAya. mAtra muktinI bhAvanA dRDha thAya che, jethI sAMsArika pravRttimAM rasa raheto nathI. tannisargAdadhigamAdvA 1-3 tannisargAdadhigamAdvA 1-3 tanisargA adhigamAd vA 1-3 samyagudarzananI utpattinA prakAro : nisarga tathA adhigama e be hetuthI samyagadarzana guNa pragaTa thAya che. nisargaH (svAbhAvika) bAhya nimitta vinA svAbhAvika. svayaM pariNAmamAtrathI. adhigama = (nimittathI) guru upadeza Adi bAhya nimittathI. nisarga eTale svAbhAvika rIte, jema koI bALakane bALavayathI saMgIta, citra ke zilpakaLAnI zakti hoya che. vaLI tene vadhu sAmagrI maLavAthI te vRddhi pAme che. tema koI tathAbhavyatvavALA jIvane pUrvanA ArAdhananA baLe A janme svAbhAvika rIte ja aMtaraMga pariNAmanI zuddhi thatAM samyagadarzana pragaTe che. adhigama : vaLI keTalAka jIvane bAhya nimittamAM upadezAdi dvArA zubha AtmapariNAma thavAthI samyagadarzana guNa pragaTe che. arthAt bAhya nimitta vinA paNa ArAdhaka jIvane tathAbhavyatvarUpa jIvane aMtaraMga zuddha pariNAmathI samyaggadarzanaguNa pragaTe. paNa aMtaraMga zuddha pariNAma vagara bAhyanimitta hovA chatAM jIvane samyagadarzanaguNa pragaTe nahi. Ama samyagudarzananuM mukhya kAraNa aMtaraMga AtmAnAM zubha pariNAma che, athavA nirmaLa pariNAma che. dara tattvamImAMsA RAMANM AR anAja kara Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAdikALanA saMsArapravAhamAM aneka prakAranAM du:khone sahana karatA bhavyajIvamAM apUrva pariNAmanI zuddhi thAya che, tyAre rAgadveSanI tIvratA ghaTI jAya che, Avo AdhyAtmika vikAsa te samyaktva che. samyagdarzana athavA samyaktvanA bhedo pAMca che. 1. aupamika, 2. kSAyika, 3. kSAyopamika, 4. vaidaka, 5. sAsvAdana. jIvane sau prathama mithyAtva dUra thaI aupazamika samyaktva pragaTa thAya che. aupazamika samyaktvanI prAptino krama koIpaNa jIva nigodathI mAMDIne cAre gatinI saMsAranI yAtrAmAM kyAreka sukha ane mukhyatayA duHkhane anubhavato athaDAto kUTAto yogAnuyoga karmano bhAra haLavo thavAthI, te jIvanI tenI yogyatA thAya che. tene tathAbhavyatva paripAka kahe che. yathApravRttakaraNa vaLI AvA yogAnuyogane nadIgholapASANanyAya kahe che. arthAt nadIno paththara pravAhAdimAM Amatema athaDAIne goLa bane che. tema jIvanA koI prayatna vinA viziSTa zubha adhyavasAya vaDe jIvanA AyuSya sivAyanI sAta karmanI sthiti aMtaH koDAkoDi sAgaropamanI thAya che. anaMtA kALacakra ke pudgala-parAvartI thaI cUkyA pachI A sthiti dIrghakAlIna hovA chatAM alpa che. sarvajJa bhagavAnanA jJAnanI adbhutatA ApaNane AvAM vidhAnothI samajAya che. jIvanA pariNAmarUpa aupazamika samyaktvamAM uttarottara zuddhinA traNa karaNa - adhyavasAyano krama bane che. 1. apUrvakaraNa, 2. anivRttikaraNa, 3. aMtarakaraNa - je anivRttinuM kArya che. jema koI gaMtavyasthAne pahoMcatA jIvane vacamAM anya sthAno Ave tema aupazamika samyaktvasthAne pahoMcatA jIvanA A adhyavasAya sthAno che. mithyAtvarUpI rAgadveSanI durbhedya nibiDa-kaThaNa gAMThane bhedavAno, sUtraH 37 -- adhyAya : 1 * Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA * kAkA mAmA wwwwwwwwww karavA para pariNAmanI zuddhino mahApuruSArtha che. mithyAtvanI graMthi: rAgadveSanA tIvra pariNAmarUpI graMthi, jene kAraNe jIvanuM anAdikALathI paribhramaNa thayuM che. yogAnuyoga koIvAra rAgadveSanI maMdatA thAya, paNa vaLI pAcho tenI tIvratA vadhI jatAM durbhavya (dIrdhakALe mukti pAmanAra) jIva pAcho paDe, anekavAra AvI paristhiti sarjAya che. apUrvakaraNa : have je jIvanuM bhavyatva paripAka thayuM che, arthAt pAtratA thaI che te jIvane sAte karmonI sthiti hIna thAya che. tyAre te jIvamAM rAgadveSanA tIvra pariNAma thAya che, evI udaya sthitine graMthideza kahe che. je abhavya che te to AvA udaya sAme Takato nathI paNa pAcho vaLe che, have jenI pAtratA thaI che te jIvamAM anya guNo ane dharmaanuSThAnanuM baLa hovAthI kathaMcita teno varSollAsa - aMtaraMga puruSArtha apUrvapaNe pragaTa thAya che, tevA zubha adhyavasAyane kAraNe mithyAtvanI graMthi bhedI nAMkhe che te apUrvakaraNa che. dRSTAMtathI samajIe. rezamanI dorInI kheMcIne mArelI gAMTha vAraMvAra prayatna karavAmAM jIva pAcho paDe paNa ema prayatna karavAthI thoDI DhIlI paDelI gAMTha khUlI jAya che. bIjuM motI araviMdhyuM che tene prayatna karatAM vidhAI jAya che. tema durbhedya evI A rAgadveSanI graMthinuM jora atyaMta alpa thaI jAya . . . anivRttikaraNa tyArapachI jIva potAnA vizuddha adhyavasAya vaDe have AgaLa vadhe che. graMthibheda karyA pachI mithyAtvanA dalikone-korane hajI ghaTADe che. tene anivRttikaraNa-adhyavasAya kahe che. aMtarakaraNa AdhyAtmika vikAsanA baLe jIva hajI AgaLa vadhe che. vizuddha pariNAmanI dhArA vaDe mithyAtvanI udaya baMdhanI sthitine aTakAvI de 8 ja tattvamImAMsA jarUra AvavAnA hatA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a che. aMtara pADI de che. anAdikALathI je mithyAtva akabaMdha cAlyu AvatuM hatuM tene aTakAvIne jIvanA pariNAma aMtarmuhUrta sudhI mithyAtvanA karmadalika vinAnA kare che. te adhyavasAyanI sthitine aMtarakaraNa kahevAmAM Ave che. aMtarakaraNanI vizuddhine kAraNe aupazamikasamakita pragaTa thAya che. paraMtu te aMtarmuhUrta kALa rahe che. te daramyAna zAMta thayelA mithyAtvanA daliko je sattAmAM rahyA che paNa udayavALA nathI, tenA traNa bhAgalA paDI jAya che. anAdithI cAlyuM AvatuM mithyAtva eTaluM moLuM paDI gayuM ke tenA bhAgalA thaI jaI te veravikhera thaI gayuM. traNa bhAga, 1 zuddhapuMja. 2. ardhazuddhapuMja. 3. azuddhapuMja. zuddhapuMja = samyakatva mohanIya ardhazuddhapuMja = mizra mohanIya avizuddhapuMja = mithyAtva mohanIya dRSTAMta : jema koI bAI DAMgara chaDe tyAre amuka samaya pachI keTalAka DAMgaranA photarA taddana nIkaLI jAya = zuddha. keTalAkanA aDadhA nIkaLe te = ardhazuddha keTalAkanA evA ja rahI jAya te = avizuddha. aMtarakaraNanI kriyAkALamAM samyakatva pAmelA jIva, aMtamuhUrta samApta thatAM aMtarakaraNa - aupazamika samyaktvano kALa pUro thAya che tyAre jIvanA adhyavasAyanI zuddhi TakI rahetAM zuddhapuMja udayamAM Ave che to te jIva te vakhate kSayopathamika samyakatva pAme che. paraMtu adhyavasAyamAM zraddhAnI alpatA thAya to ardhazuddhapuMja udayamAM Ave. te mizra mohanIya samyakatva pAme che. ane tyAra pachI to jANe dhADa paDe tema anaMtAnubaMdhIno kaSAyano udaya thatAM jIva azuddhapuMjano udaya thavAthI mithyAtva mohanIya pAme che. jema motI viMdhAI gayA pachI retImAM paDI javAthI tenA chidramAM retI bharAI jAya to retI dUra karavA prayatna karavo paDe. paNa chidra punaH adhyAya : 1 * sUtra : 3 4 9 ----- --- - Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pADavuM paDatuM nathI. tema ekavAra darzanamoha javAthI jIvane je sarvajJanA vacanamAM zraddhA thaI te jhabUkatI rahe che. paNa kaSAyajanita pariNAmonI malinatA dUra karavAnI hoya che, te malinatA dUra thatAM vaLI jIva pAcho samyaktva prApta kare che. (sAmAnya samaja) jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam 1-4 1-4 jIvAjIvAzravabaMdhasaMvaranirjarAmokSAstattvam jIva-ajIva-Azrava-baMdha-saMvara-nirjarA mokSAH tattvam 1-4 jIva, ajIva, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA ane mokSa e sAta tattvo che. noMdha : AzravamAM puNya ane pApane judA gaNIe to nava tattva paNa gaNAya che. AzravamAM puNyapApano samAveza karatA tattva sAta che. krama tattvanAM nAma 1. jIvatattva vyAkhyA je cetanA lakSaNayukta che, je jIve che je prANo dhAraNa kare che te jIva che. anubhavamAM AvavA yoga vyavahAra kathanathI ajJAna dazAmAM jIva zubhAzubha karmono kartA hovAthI bhoktA che. tenAM sukhaduHkhanA anubhavavALo che. karmono kartA che. nizcayapakSathI zuddha AtmA parabhAva ke karmono kartA nahi hovAthI bhoktA paNa nathI. kevaLa potAnA jJAna, darzana, cAritra ane tapa zakti ityAdino kartA hovAthI teno bhoktA che. sat, citta, AnaMda svarUpa che. saMsAramAM nAraka, tiryaMca manuSya ane devapaNe jIva hoya che. 2. ajIvatattva jenAmAM cetanA, jIva ke prANa nathI, jene sukhaduHkhano anubhava nathI te paudgalika padArtho uparAMta dharmAstikAyAdi padArtho che. zarIra, khATalA-pATalA, 10 4 tattvamImAMsA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastra, hIrA-motI vagere tamAma bhautika ke paudgalika padArtho ajIva che. 3. puNyatattva zubha karma - jenA udayathI jIvane sukhabhoganI sAmagrI maLe, sukhano anubhava thAya. 4. pApatattva azubha karma - jenA udayathI jIvane pratikULa sAmagrI maLe, duHkhano anubhava thAya. 5. Azravatattva karmanuM AvavuM. naukAmAM chidra dvArA jema pANI Ave tema jIvanA zubhAzubha pariNAma dvArA karmonuM AvavuM te zubha ke azubha Azrava che. 6. saMvaratattva AtmAnI viziSTa zakti vaDe AvatAM karmonuM rokAI javuM, rAgAdi bhAvonuM rokAI javuM. 7. nirjarAtattva kharI javuM, nirjaravuM. AtmAnI vizuddha zakti vaDe dravya karmono aMze aMze nAza thavo. rAgAdi bhAvakarmono nAza thavo. 8. baMdhatattva ajJAna dazAmAM jIvanA pariNAmanuM nimitta pAmI karmonuM Atmapradezo sAthe dUdha-pANInI jema bhaLI javuM athavA lokhaMDa ane agninI jema saMbaMdha thavo. 9. mokSatattva saMpUrNa karmono sarvathA nAza thavo ane AtmAmAM zuddha svarUpanuM pragaTa thavuM. yAdi svarUpa A nava tattvonI samaja ane yathArtha zraddhA mATe zeya, upAdeya ane temanuM svarUpa samajavuM jarUrI che. nAma vyAkhyA, tattvonAM nAma zeya jANavAyogya jIva, ajIva upAdeya AdaravAyogya puNya, saMvara, nirjarA ane mokSa heya tajavAyogya pApa, Azrava ane baMdha jagatamAM vyApta sarva padArtho svabhAvathI zeyarUpa che. paraMtu paramArthathI nAma ane janma adhyAya : 1 * sUtra : 4 4 11 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww to AtmA ja zeya ane upAdeya che. chatAM zraddhA tattvanI apekSAe A bheda samajavA. puNyatattva AtmazaktirUpa nathI. paraMtu mArganI prAptimAM te bhomiyArUpa che. azubha AzravathI chUTavA, prAraMbhanI bhUmikAmAM zubhAzraya chatAM puNya upAdeya kahyuM te vyavahArakathana che. mArga maLI jema bhomiyo chUTI jAya che tema puNya paNa tyAjya che. mAnavajanma maLavo te paNa puNyayoga che. zrAvaka dazAmAM azubha pravRttithI dUra thavA zubha pravRttine upAdeya mAnI che. munidazAmAM te apavAdarUpa che. puNyane jIvatattvanA bhedamAM gaNavAmAM AvatuM nathI. saMvara nirjarA AtmazaktirUpa che. tethI jIvanA bhedamAM mUkyA che. jIva-ajIva tattvamAM nava tattvono samAveza thAya che. jIva : jIva, saMvara, nirjarA ane mokSa. ajIva : ajIva, puNya, pApa, Azrava ane baMdha. nAmasthApanAdravyabhAvatastatryAsaH 1-5 nAma-sthApanA-dravya-bhAvatastadhyAsaH 1-5 nAma-sthApanA-dravya-bhAvataH-tat-nyAsaH 1-5 nyAsa = vibhAga nikSepa = artha sAmAnyanA vibhAga nAma, sthApanA, dravya, bhAva cAra vAra prakArathI jIvAdi tattvonuM svarUpa vicArI zakAya che. kAraNa ke padArtha mAtra A svarUpe hoya che. 1. nAma nikSepa : jagatanA padArtha mAtrane jANavA mATe tenuM nAma hoya che, te nAmanikSepa che. vastune nAma na hoya to vyavahAra na cAle, vaLI e badhA vyavahAranuM mULa bhASA che. te zabdanI banelI che. 2. sthApanA nikSepaH sthApanA = AkRti, citra, pratibiMba. mULa padArthanI anaupasthitimAM tenI AkRti ke citra jovAthI jIvamAM rAgAdi bhAva utpanna thAya che. vaLI nAma sAthe AkRti hoya che. jemake ghaDo. e nAma che, tenI AkRti sthApanA che. nAmasthApanA vastusvarUpa che. 12 ja tattvamImAMsA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww sacitra navatattva pA5 82 AvAra - : N nita ajIva lad mokSa = 9 akAma Illile 2) sakAma, 1. jIva, 2. ajIva, 3. puNya, 4. pApa, 6. saMvara, 7. nirjarA, - 8, baMdha, 9. mokSa. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvanI ) | saksakatva ane granthibhedanI mi dhyA prakriyA aMtarakaraNanA aMtargatanI chellI ja AvalikA va jaghanyathI eka samaya Sa rehatA kAMI maMdapariNamI jIvane anaMtAnono ukya mAM sAravALA gAmasthAnaka jInuM dhAmI aMtara parthI mithyApA. ta mee ya c 2, maja e hA kahyuM 0 aMtamA dhyApachI jIvana pariNAma ane nayanA eka stra ave meM ja kitanI prApti, paNasthAnaka. che ke jIvana parimaNa ahitI jo ui thAya te niko ana9-3. cha Tha jIvatA mahinAmukata thAya jo mitra jagyA 6 jillAmAM mAne che | maMAya. 2 5 sa ma ENIA va mehane ka 6 che to ka alaga amArAmAM aMtatigata hite , nA khAlI kare. kAge saMsmAtamAM HiI, * aMtarakAma diyA phALa * apa thatA AnaMda che sabhyaphaLanI prAti aMtara karyA pachI) mithyAtvanI prathama miti aT: - saMkhyAta hAyanI pratisamaya anaMtagAra vika -eka sAthenA pravehano samAna ahAha ane { [4 : apa sthiti - apa Na baMdha 5 Aje rita pAta | | | aparva gAmaNi apeve che | | | - apUrvIkaraNamAM praveza T vi8 3yata 1 pharANa , tIvra saMveza-nirvAdathI asthIbhedana * apula parAvartI vadhAro prAnthI 0) ke biga ddhAnI -dhana- anya * apAvana sthI bhavya a ne jIve lAge ane che. saMthI evI apI . viraddhinA abhAve pAchA che. TAra khUle bhalo, prota paripAka, daiSa TaLe vaLI te bhavyajabano caTamAvatamAM praveza nAnA hAvabhAvavAha karavA - vAva nA nAnA nAnA chano - rAmanA caraznakaraNa tathA,bhava. saMsAranA sukha pratye saMsAranA du:kha pratya tIvArAma udveSa, nadI-thalapApAga nyAye gADha mithyAtvanA yoge. * gAjhiyAtvanA vya, 'atAMtA mA dikarAvAza. jivana.. 70 ka. miyAtvanI Atha:vinA sAta kamanI sthiti saMsAmAM paribhramaNa Ati vArabara bAMdhe aMke kA kokI sAropamAM 08 lAkha yAtanA IbhaviSyamAM mAtra be vAra palyopamanA asaMkhyAtanA bhAga * 14 rAjayomAM I sthiti te siMdha vyA jeTalI kare athana ataH- . - 4 gatimAM // ekavAra bAMhe te satabaMdhaka TA TI sAra pramANa bane. jAnaMta janma mahAganI paraMparA urithatino te eka evA | carAvatuM ho. ja pravacana-vAka ) ja ** WWW.jainelibrary.org Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WWWWWWWWWWWWWWWWWWW 3. dravya nikSepa : koIpaNa vastunI bhUtakAlIna ke bhaviSyakAlIna avasthA. jemake sonAnI baMgaDI thavI te bhaviSyanI avasthA che ane sonAnI lagaDI te baMgaDInI bhUtakALanI avasthA che. lagaDI ane baMgaDI te sonAnuM ja svarUpa che te dravyarUpa che. lagaDI te dravyabaMgaDI che ane baMgaDI te dravyalagaDI che. 4. bhAvanikSepaH vastunI vartamAna avasthA. sonAnI taiyAra thayelI AkRti, avasthA te bhAvarUpa che. dravya ane bhAva vastusApekSa che. ekavAra je vastu dravyarUpa che tenI avasthA badalAtAM te bhAvarUpa bane wwwwwwwwwww s bhagavAna mahAvIra, nAma nikSepa. pratimA-sthApanA nikSepa. dIkSA vagere avasthA, dravyanikSepa, tirthaMkarapaNuM, te bhAvanikSepa. pramANanayairadhigamaH 1-6 pramANanaradhigamaH 1-6 pramANa-na-adhigamaH 1-6 pramANo ane nayothI tattvono bodha thAya che. koIpaNa padArthano bodha pramANa ane naya dvArA thAya che. tethI pramANa ane naya bane jJAnasvarUpa che. jenAthI vastuno nirNAyAtmaka bodha thAya te jJAna. pramANa ane naya baMne jJAnasvarUpa hovA chatAM baMnemAM bheda che. pramANaH jenAthI vastunA nitya-anitya. zuddha-azuddha vagere aneka guNo, lakSaNo ke dharmono nirNayAtmaka bodha thAya. pramANajJAna vastuno pUrNa bodha karAve. naya : jenAthI vastumAM rahelA nitya jevA koI eka guNa ke dharmano nirNAtmaka bodha thAya. nayajJAna vastunuM AMzika-apUrNa jJAna karAve. naya pramANano aMza che. tattvonuM jJAna pramANa ane nayathI thAya che te sAmAnyapaNe jANavuM. adhyAya : 1 * sUtra : 6 4 13 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSarUpe tattvanuM jJAna karavAnA bIjA prakAro paNa che. te have jaNAve che. adhigama bodha. 1-7 nirdeza-svAmitva-sAdhanAdhipna-sthiti-vidhanata: nirdeza-svAmitva-sAdhanAdhikaraNa-sthiti-vidhAnataH nirdeza-svAmitva-sAdhana-adhikaraNa-sthiti-vidhAnataH 1-7 1-7 nirdeza, svAmitva, sAdhanA, adhikaraNa, sthiti ane vidhAna e cha dvAro-prakArothI tattvonuM jJAna thaI zake che. 1. nirdeza 2. svAmitva = svarUpa vicAraNA. ** mAlikI 3. sAdhana = utpanna thavAnA nimitto 6. vidhAna dRSTAMta dvArA cha prakAronI samaja : 1. nirdeza 4. adhikaraNa = sthAna 5. sthiti = samaya-kALa prakAra-bheda - 2. svAmitva = ghauMnuM khetara goviMdabhAInuM che. 3. sAdhana nimitta ghauMnA bImAMthI ghauM utpanna thAya che. 4. adhikaraNa = sthAna = ghauM bhArata, oNsTreliyA, amerikA vagere sthaLe thAya che. svarUpa. ghauM eka jAtanuM anAja che. te svarUpa = = 5. sthiti = kALa ghauM lAMbA samaya sudhI rahI zake che. 6. vidhAna = prakAra, ghauM bhAlanA, keneDAnA vagere hoya che. have AtmAnA samyagdarzanane A cha dvArothI samajIe. 1. nirdeza svarUpa : samyagdarzana AtmAno guNa che. tattvanI zraddhArUpa che. zeyAdi vivekayukta hoya che. samyagadarzana bIjarUpa che jenA vaDe mokSarUpI phaLanI prApti thAya che. : 2. svAmitva H samyagdarzana AtmAmAM pragaTa thAya che tethI teno svAmI AtmA-jIva che, ajIva nahi. 14 7 tattvamImAMsA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAMMUNNUNOV 3. sAghana-nimitta H samyagradarzana svAbhAvika rIte athavA koI nimitta maLavAthI utpanna thAya che. savizeSa mithyAtva mohanIyanA tathA anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyanA upazama. kSaya ke kSayopazamathI utpanna thAya 4. adhikaraNa-sthAnaH samyagudarzananuM sthAna AtmAnA zuddha pariNAma che. ---- - - 5. sthiti, kALa : upazama samyakatvano kALa aMtarmuhUrta che. kSAyikano sAdi anaMta che. ekavAra prApta thayA pachI sadA sAthe ja rahe che. kSayopazama samyakatvano kALa jaghanyathI aMtarmuhUrtathI mAMDIne 66 sAgaropama sudhIno che. 6. vidhAna-prakAra : samyakatvanA upazama kSAyika, ane kSayopazama mukhya prakAra che ane vedaka tathA sAsvAdananA prakAro paNa che. koI paNa vyakti koI navI vastu jue tyAre te vastu viSe jANavAnI tene jijJAsA thAya che. ane tene mATe vividha praznonA uttara meLavI jJAnavRddhi kare che. tattvone vizeSarUpe jANavAnI zAstrIya paddhati : sat-saGkhyA-kSetra-sparzana-kAlAntara-bhAvAlpabahutvaizca satsaMkhyA-kSetra-sparzana-kAlAntara-bhAvAlpabahuvaizca 1-8 satsaM khyA-kSetra-sparzana-kAla-antara-bhAva-alpabahu ca. 1-8 sata, saMkhyA, kSetra, sparzanA, kAla, aMtara bhAva ane alpabadutva A ATha prakAre tattvonuM vizeSa jJAna thaI zake che. 1. satuM = sattA H nAma vaDe oLakhAtA koIpaNa vastu-padArthanI vidyamAnatA, padArthanuM hovuM. koIpaNa padArtha parivartana pAme paNa teno samULago nAza na thAya. manuSyanI avasthA badalAI devalokamAM jAya - - - - - - - - -- ---- adhyAya : 1 * sUtra : 8 ja 15 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM to te avasthAnuM parivartana thayuM, paNa AtmA e ja hoya. te pramANe pudgalamAM parivartana thAya paNa paramANunI vidyamAnatA hoya. samyakta guNa sattApaNe sarvajIvamAM hoya paNa tenI prAptino adhikArI bhavya jIva che. abhavya jIva samyakatva guNane prApta karI zakato nathI. kema ? bhAI ! AkaDAnuM dUdha ke UMTaDInuM dUdha te dUdha che. temAM game teTaluM meLavaNa nAMkho chatAM te dahIMrUpe pariNamatuM nathI. tevI yogyatA te dUdhamAM nathI, tema abhavya jIvamAM samyakatvarUpa pariNAma thavAnI yogyatA nathI. 2. saMkhyA = gaNatrI : te te padArthonI ke te te guNo dharAvatA mAlikanI saMkhyA. jemake siddhatva guNa dharAvanAranI saMkhyA anaMta che. ane samyagadarzanaguNa dharAvanAra jIvo vartamAnamAM asaMkhyAtA che, traNe kALanI apekSAe anaMta che. 3. kSetra : samyagradarzana dharAvanAra eka jIvanuM - anya sarva jIvonuM tathA anya padArthonuM kSetra lokano asaMkhyAtamo bhAga che. te vartamAna kALane AzrayIne che. 4. sparzanAH samyagudarzanavALo jIva jaghanyathI lokanA asaMkhyAtamAM bhAgane sparze che. utkRSTathI eka ke aneka jIvonI apekSAe cauda rAja pramANa lokanA kaMIka nyUna bhAgane sparze che. kevaLI samudraghAtanI apekSAe saMpUrNa lokanI sparzana kare che. sparzanA traNe kALane AzrayIne che. 5. kALa : samyagudarzanano kALa aneka jIvonI apekSAe trikALa vidyamAna che. eka jIvanI apekSAe jaghanyathI aMtarmuhUrta rahe ane utkRSTathI 60 sAgaropama sAdhika kALa rahe. eka jIvanI apekSAe kSayopazama samyaktva sAdi sAMta che. kSAyika samyakatva sAdi anaMta che. 6. virahakALaH samyakatvathI mUta thayA pachI zIghatAe prApta kare to aMtamuhUrtamAM prApta kare. ane utkRSTathI ardhapudgala parAvarta pachI avazya prApta kare che. 7. bhAva H samyagadarzananA mukhyatve traNa bhAvo che. kSAyika bhAva, aupathamika bhAva, kSAyopazamika bhAva. 16 ja tattvamImAMsA AARAANAAAAAAAAAA ra00rana banAvavAnA kAma karavAnA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alpa bahuvaH saMkhyAnI dRSTie alpa-adhika. aupazamika samyagudarzanavALA jIvo alpa. lAyopathamika samyagudarzanavALA asaMkhyAta guNA, sAyika samyagradarzanavALA anaMta guNA hoya che, kAraNa ke sidhdho anaMtA che, ane te sarvane kSAyika samyakatva hoya che. tattvArthanA abhyAsa sAthe AvA prakArone jANavAthI tenuM vizeSa ciMtana thavAmAM sahAyakaM thAya che. ane tethI citta ekAgra thatAM cittazuddhi thAya che, evI citazatimAM samyakatva nAmano guNa pragaTa thavAnuM kAraNa bane che. - zAnanA prakAro mati-zrutAvadhi-manaHparyAya-kevalAni jJAnam mati-RtAvadhi-mana paryAya-kevalAni jJAnama 1-9 mati-zruta-avadhi-mana-paryAya-kevalAni jJAnam 1-9 mati, cuta, avadhi, manaparyava ane kevaLa e pAMca jJAna che. 1. matijJAna : je te indriyo tathA mananI sahAyathI thato bodha. Indriyo viSayane grahaNa kare che, tyAre manovargaNAnuM baneluM mana temAM lakSa kare che. te vakhate te te IndriyonA pudgalo sAthe rahelA caitanyayukta bhAvamanane teno bodha thAya che, arthAta te te viSayamAM jIva sukha ke duHkhanI, rAga ke dveSanI lAgaNI anubhave che. 2. zrutajJAna : zrutajJAna matijJAna sahitanuM hoya che, paraMtu zrutajJAnamAM zabda-artha, bhASAnI vizeSatA hoya che. zrutajJAna mana ane IndriyonI sahAyathI zabda ane arthanA bodha sahita thAya che. jemake jIddhAthI zabda bolAya, zravaNendriyathI saMbhaLAya, AMkhathI pustaka vAMcI zakAya ane manathI arthanI vicAraNA thaI zake. zrutajJAnanA be bheda che : 1. dravya zrata, 2. bhAva Rta. 1. dravya kRta : vAcana-zravaNa karavuM te dravya zrata che. | adhyAyaH 1 * sUtra: 94 17 .. .. .. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. bhAva vyuta : AtmAmAM tenuM bodharUpa pariNamana thavuM. jemake ahiMsA zabda ane artha sAMbhaLyo te dravya kRta ane ahiMsAno bodha pAmI te rUpe bodhanuM pariNamana thavuM te bhAva Rta. sAdhanAmAM bhAva zrutanI vizeSatA jANavI. zrutajJAna matijJAna vagara thatuM nathI. zabda-arthane grahaNa karavA indriyo ane mana joIe. matijJAna zrutajJAna vagara thaI zake. jIva samyagadarzana vagarano hoI zake che, paNa jJAna vagarano hoto nathI. mati zrutano aMza paNa tenAmAM hoya che. paNa jyAre jIvamAM samyaktva pragaTa thAya che tyAre te jJAna samyagUjJAna kahevAya che. temAM kadAca koI zaMkA thAya to paNa te satyano gaveSaka hovAthI pramANajJAnane grahaNa kare che. mithyAjJAnavALo jIva potAnA jJAnano upayoga sAMsArika prayojanamAM kare che, tethI buddhizALI hovA chatAM jJAnI manAto nathI ane buddhi manodravyano viSaya hoI bhavAMtare sAthe jatI nathI. jJAna AtmAnuM tattva hovAthI bhavAMtare sAthe javAnI saMbhAvanA che. mATe satyano gaveSaka buddhinI vRddhi na icche paNa jJAnanI zuddhino puruSArthI hoya che, buddhi eka prakAre AtmAnuM lakSaNa gaNAvA chatAM manojanya che. jyAre jJAna AtmAnA upayogarUpa lakSaNa che. avadhijJAna : avadhi = maryAdA, maryAdita jJAna. mati ane zrutajJAna karatAM avadhijJAna vizeSa Atmazakti yukta che. temAM mana ane indriyonI apekSA vinA ja AtmazaktirUpa thato bodha che. (atIndriyajJAna che.) rUpI ane arUpI be dravyomAMthI phakta rUpI dravyone maryAditapaNe jANI zake te avadhijJAna. jemake dhAro ke avadhijJAnI amerikA gayo nathI paNa AtmazaktinA upayoga dvArA te tyAM rahelA padArthone jANI zake. vizeSa vicAraNA AgaLa karazuM. 4. manaH paryavajJAna : paryava-vicAra-mAnasika avasthA. aDhI 18 tattvamImAMsA ja Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpamAM rahelA saMzi (manavALA) paMcendriya jIvonA mananA vicA jANI zake. 5. kevaLa jJAna : kevaLa, eka ja, bhedarahita, saMpUrNa kevaLajJAna mati Adi jJAna rahita asAdhAraNa che. pUrNa zuddha che. zuddha : jJAnAdi sarva AvaraNa rahita. lokAloka prakAzaka, noMdha : traNe kALanA, traNe lokanA, sarva dravyonI sarva avasthAo-paryAyone yurUpada jANe tevuM akhaMDa zuddha jJAna te kevaLajJAna. prathamanA cAra jJAnamAM upayogane mUkavo paDe che. eTale kaMIka vikalpAtmaka che. kevaLajJAnanA zuddha upayogamAM jagatanA jJeya-dRzya padArtho pratibiMbita thAya che. upayoga mUkIne jJAna pravartatuM nathI. vaLI kevaLajJAna zuddha jJAnasvarUpa hovAthI jagata zeyarUpe jaNAvA chatAM temAM sukhaduHkhAdi thatAM nathI. kAraNa ke tema thavuM te ajJAnanita che. A kevaLajJAna sukhaduHkhAdi rahita che. pAMca jJAnanI pramANabhUta vicAraNA tatpramANe 1-10 1-10 1-10 1-11 1-11 1-11 1-12 1-12 1-12 tatpramANe tat-pramANe Adhe parokSam Aghe parokSam Aghe parokSamU pratyakSamanyat pratyakSamanyat pratyakSama-anyat pramANanA be bheda che : pratyakSa ane parokSa. prathamanA mati ane zruta be jJAna parokSa che, ane pachInA adhyAya H 1 * sUtra : 10-12 4 19 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhijJAna, mana:paryava, kevaLajJAna pratyakSa pramANa che. noMdha : A kALamAM A kSetre mukhyatve mati ane zrutajJAna pravarte che. joke alpatAne kAraNe evuM jaNAya che ke indriyo dvArA ane mana dvArA ame je jANIe chIe te sAcuM jANIe chIe. jemake lAla ke lIlA raMgane te rUpe jANIe chIe. gaLapaNa ane khaTAzane te rUpe jANIne vyavahAra sAco karIe chIe. chatAM te jJAna parokSa che. he bhAvyAtmA ! A graMtha adhyAtmazikSaNano che. tethI AtmAne lakSyamAM rAkhIne vastunuM svarUpa samajAvavAmAM Avaze. pratyakSa prati = dvArA; akSa = AtmA; indra = AtmA. je jJAna AtmA dvArA thAya te pratyakSa kahevAya. AthI AdhyAtmika dRSTie AtmA dvArA thatAM pachInAM traNa jJAna pratyakSa che ane indriyo dvArA thatAM prathamanAM be jJAna parokSa che. chatAM jainadarzananA nyAyagraMthomAM matijJAnane sAMvyavahArika (vyavahAramAM pratyakSa jaNAtuM) pratyakSa kahevAmAM Ave che. ane zruta jJAna to zabda-artha AdhArita hovAthI parokSa pramANa che. TUMkamAM indriya upara AdhArita jJAna parAdhIna che tethI paNa te parokSa kahevAya che. pachInA traNe jJAna svAdhIna che tethI pratyakSa kahevAya che, jemAM indriyonI sahAya nathI. indriyonI sahAya vaDe bodha thavo te vAstavamAM mULa jJAna para AvaraNa hovAthI che. tethI te jJAna indriyasApekSa pratyakSa hovA chatAM parokSa che. 1-13 matiH-smRtiH - saMjJA-cintAbhinibodha ityanarthAnantaram matiH-smRtiH-saMjJA-cinhAbhinibodha ityanarthAntaram matiH-smRtiH-saMjJA-cinhA-abhinibodha-iti anarthAntaram 1-13 1-13 mati, smRti, saMjJA, ciMtA, abhinibodha A zabdo paryAya - ekArtha vAcaka che. A 20 4 tattvamImAMsA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matijJAna: matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI utpanna thatuM jJAna che. te vartamAnaviSayaka che, matijJAnarUpI upayoga vartamAnamAM viSayane grahaNa kare che. smRti H bhUtakALane grahaNa kare che. bhUtakALamAM anubhUta vastunuM smaraNa te smRtijJAna che. saMjJA : vastuno anubhava bhUtakALano hoya paNa te vastune vartamAnamAM jotAM te A ja vastu che tevuM jJAna te saMjJA jJAna. tene pratyabhijJAna paNa kahe che. cintA H bhaviSyakALanA viSayane grahaNa kare che. bhAvinA vikalpo karavA. te cittAjJAna che. abhinibodha : A zabda sarvasAmAnya che te uparanA mati Adi dareka bhedane lAgu paDe che. jema ghara kahetA gharanA tamAma oraDAne te zabda lAgu paDe che. paNa vyavahAra prayojana mATe vizeSa zabdano upayoga karavo paDe che. sUvAno oraDo, beThakano oraDo vagere. sarva prakAranA matijJAna mATe abhinibodha zabda che, ane vizeSa prakAranA matijJAna mATe mati Adi zabdo che. matijJAnanuM mULa lakSaNa - svarUpa tadindriyAnindriyanimittam / 1-14 tadikriyAnikriyanimittanuM 1-14 ta--Indriya-anikriya-nimittam 1-14 * - te matijJAna indriyo ane mananI (anandriyanI) sahAyathI utpanna thAya che. pAMca indriyo : sparza, rasa, ghANa (nAka), AMkha ane kAna, anadriya eTala mana. adhyAya : 1 * sUtra : 14 21 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ApaNA zarIranI racanA parathI pAMca indriyono krama samajAze. pagathI mAthA sudhI tvacA (cAmaDI). moDhAthI zarU karIe to tvacA pachI rasanA, nAka, cakSu ane kAna (zabda) ema krama thaze. vaLI mahadaMze jIvano vikAsakrama paNa A kramathI che. jIva prathama eka indriyavALo eTale sparzavALo, pachI vikAsanA krame rasanA ghrANa, AMkha ane kAna indriyone pAmI te te indriyovALo manAya che. A pAMce indriyo dvArA matijJAna thAya che. A pAMce indriyo bAhyasAdhana che, ane mana aMtaraMga sAdhana che. matijJAnamAM sarva prathama viSaya sAthe indriyano saMbaMdha thAya che, ke tarata te indriyo sAthe joDAyelA jJAnataMtuo dvArA manane khabara pahoMce che. tyAre bhAvamana-AtmAne te viSayanuM lakSya thatAM te viSayanuM matijJAna thAya che. A jJAnamAM paNa keTalI sUkSmatA che te have anya bhedo dvArA jaNAve che. avagrahehApAyadhAraNAH avagrahehA pAya dhAraNAH avagraha-IhA-apAya-dhAraNA: rasana prANa (nAka) netra (AMkha) zrotra (kAna) mana mukhya cAra bhedo che. arthAt A cAra bhedavALuM matijJAna che. te dareka indriyo ane mana sAthe saMbaMdha dharAve che. sparzana matijJAnanA avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA IhA IhA IhA IhA IMhA IhA 22 4 tattvamImAMsA 1-15 1-15 1-15 avagraha avagraha avagraha avagraha. avamahe avagraha avAya avAya avAya avAya avAya avAya dhAraNA dhAraNA dhAraNA dhAraNA dhAraNA dhAraNA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca indriyo ane mana cha sAthe uparokta avagrahAdi cAra bheda joDatAM kula 24 bheda thayA. avagraha H indriya sAthe viSaya saMbaMdha thatAM avyakta bodha thavo, jemAM nAma artha AdinI spaSTatA na hoya, vastuno atyaMta alpa AbhAsa te avagraha. jema ke aMdhArAmAM koI vastuno sparza thAya paNa tenuM jJAna nathI thatuM ke e kaI vastuno sparza che. IhA : avagrahamAM kaMIka bhAsa thayelo te viSayanI vizeSa rUpe vicAraNA thavI ke e sparza doraDAno che ke sarpano che ? apAya : IhamAM vicAraNA thayA bAda nirNaya thavo ke A sarpa nathI paNa doraDuM che. dhAraNA : vastuno nirNaya thayA pachI mana bIjA viSayamAM cAlyuM jatAM nirNaya lupta thAya paNa te saMskAra rahI jAya, tethI te vastunuM nimitta maLatAM te vastunuM smaraNa thaI Ave. dhAraNAnA traNa bheda : avicyukti, vAsanA, smRti. avicyuti H viSayano nirNaya thayA bAda te vastuno upayoga TakI rahe te avicyuti dhAraNA. vAsanA : avicyuti dhAraNA pachI te viSayanA saMskAra rahevA te vAsanArUpa dhAraNA smRti H te saMskArane nimitta maLatAM jAgrata thAya che. tethI pUrvAnubhUta vastunuM smaraNa thAya te smRtidhAraNA. bahu-bahuvidha - kSipra - nizritAsaMdigdha - dhruvANAM setarANAm bahu-bahuvidha-kSipra-nizritAsaMdigdha-dhruvANAM setarANAm 1-16 bahu-bahuvidha-kSipra-nizrita-asaMdigdha-dhruvANAM setarANAm1-16 1-16 (setara = pratipakSasahita) bahu, bahuvidha, kSipra, anizrita, asaMdigdha, dhruvanA avagraha, IhA, avAya ane dhAraNArUpa matijJAna hoya che. adhyAya : 1 - sUtra : 16 4 23 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahu Adi darekanA pratipakSI hoya che. matijJAnanA kSayopazamathI AvA bheda paDe che. setara - pratipakSIsahita bahu vadhAre. abahu # alpa. 1. bahu : jemake koI vyakti bethI adhika zabdo ke pustakonuM jJAna dharAve, temAM avagrahAdi cAre lAgu paDe. jema bahugAhI avagraha. 2. abahu : jemake koI vyakti eka pustaka ke eka zabdane ke pustakne jANe temAM alpagrAhI avagraha ema cAre lAgu paDe. 3. bahuvidha : aneka prakAre jemake koI zabda ke pustakane ghaNe prakAre AkAra, rUpa, raMga, AdithI jANe. - = 4. abahuvidha : eka jAtanA zabda ke pustakane jANe. bahu ane bahuvidhamAM taphAvata. (bahu : koI vyakti ghaNAM zAstronuM vyAkhyAna karI zake paNa te talasparzI na hoya. te bahu. bahuvidha : koI vyakti ghaNAM zAstro jANe bhaNAve ane talasparzI vyAkhyAna paNa karI zake.) 5. kSipra : jaldI : koI vastunuM jJAna zIghratAthI kare. 6. akSipra : dhIme, koI vastunuM jJAna vilaMbathI kare. 7. nizcita : cihna sahita * koI vyakti vastune tenA cihnathI jANI zake. dhvajA joIne maMdirane jANe, athavA pUrvanA anubhavathI jANe. 8. anizrita : cihna rahita : koI vyakti vastune cihna rahita jANI zake. pUrve anubhava na hoya to paNa jANe. 9. asaMdigdha: saMdeha rahita. vastune saMdeha rahita jANe. 10. saMdigdha : jANe paNa saMdeha sahita jANe. jemake A zItaLa sparza caMdanano haze ke nahi hoya. 11. dhruva : nizcita avazyabhAvI, vastune prathama je rIte jANI 24 4 tattvamImAMsA' Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya te rIte avazya jANe. . 12. ava : eka vastune - zabdane prathama je svarUpe jANyo tene pharI jANe ke jue paNa nizcitapaNe jANI na zake. . matijJAnanA kSayopazamanA kAraNe A bhada paDe che. te A pramANe zratanizcita matijJAnanAM 336 bhedonuM koSTaka | mana | cakSu | sparzanA rasana, prANa | zrota kula bheda - - - - - bahu < 28 28 < abahu bahuvidha abahuvidha < 28 ra ra ra ra ra ra < 22 < 28 < 28 < < akSipta nizcita anizrita asaMdipa saMdigdha dhruva < ra ra ra ra ra < < adhruva , 33s arthasya 1-17 arthasya arthasya 1-17 avagraha, IhA, avAya, dhAraNA, e cAra matijJAna arthane grahaNa kare che. adhyAyaH 1 - satra: 17 ka25 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha = dravya ane paryAya.. dravya ane tenA guNa ke paryAyanA avagrahAdi thAya che. avagrahAdi jJAna mukhyapaNe paryAya avasthAne grahaNa kare che. dravya e paryAya dvArA jaNAya che. paryAya dravyano aMza che. dravya rahita paryAya na hoya ane paryAya rahita dravya na hoya. indriyo ke mane potapotAnA viSayabhUta paryAyane jANe che. ane te paNa aMzataH jANe che. jemake netra dvArA kerIne jue tyAre AkArane ja jue che. paNa netra tenA sparza gaMdhane jANI zakatuM nathI. te pramANe anya indriyo mATe samajavuM. eka sAthe saMpUrNa viSayane grahaNa karavA indriyo asamartha 5 mAtALaowAnA kALA kAja vyaJjanasyAvagrahaH 1-18 vyaMjanasthAvagrahaH 1-18 vyaMjanamya avagrahaH 1-18 vyaMjanano avagraha ja thAya che. vyaMjana jenAthI arthanuM jJAna thAya te vyaMjana. artha = vastu. vyaMjana matijJAnano bheda che. te phakta avagrahano viSaya bane che, eTaluM aspaSTa jJAna che. IhA jevA prakAra sudhI pahoMcatuM nathI. viSayane grahaNa karavAvALA vizeSa pudgalanI racanAvALA upakaraNendriya ane viSayanA saMbaMdha vinA artha-vastunuM jJAna thaI zakatuM nathI. upakaraNendriya ane viSayano saMbaMdha thatAM atyaMta avyakta jJAna thAya te vyaMjanAvagraha che. AtmAnI zakti jyAM sudhI AvRta-DhaMkAyelI che tyAM sudhI jJAna utpanna thavAmAM tene mana ane indriyonI sahAya jarUrI rahe che. ane mana tathA indriyonI zaktimAM abhyAdhikatA hoya che. prAraMbhamAM viSayanuM jJAna thavAnI mAtrA alpa hoya che. tethI "A kaMIka che' evo sAmAnya bodha paNa thato nathI te vyaMjanAvagraha che. te mAtrAmAM puSTi thatAM "A kaMIka che' evo sAmAnya bodha arthAvagraha bane che. Ama dareka bhedamAM - 26 ja tattvamImAMsA karavA hAkala karavAnA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgaLanA boghano aMza puSTa thato jAya che. te chevaTe dhAraNA jJAna rUpe thAya che. dRSTAMta H garama thaIne tapelA zakorAmAM pANInA prathamanAM ghaNAM TIpAM zoSAI jAya che. paraMtu Akhare pANInAM TIpAM zoSAI javA asamartha bane che, tyAre jalakaNo bhegA thAya che. te pahelAM zoSAI javArUpe pANI hatuM paNa te joI zakAtuM na hatuM. pANInuM pramANa vadhyuM ane zoSAvAnuM sAmarthya ghaTyuM eTale jalakaNo pragaTa thayA. bIjuM dRSTAMta : UMghatA mANasane bUmo mAratAM te becAra bUmo pachI jAge che. tyAM sudhI tenA kAnamAM paudgalika zabdo pUratA pramANamAM bharAI jAya che. tyAre prathama tene sAmAnya bodha thaI pachI vizeSa bodha thAya che. A pramANe vyaMjanAvagrahamAM avyakta sAmAnya bodha thAya che ane arthAvagrahamAM vyakta sAmAnya bodha thAya che. AgaLanA dhAraNA Adi bhedo pAchaLanA bhedo karatAM vizeSapaNe bodhadAyaka hoya che. nacakSuranindriyAbhyAm 1-19 na cakSuranikriyAbhyAm 1-19 na cakSuH anikriyAbhyAm 1-19 cahyuM ane mana vaDe thatAM matijJAnamAM vyaMjanAvagrahano abhAva che. cakSu ane mana vaDe thatAM matijJAnamAM vyaMjanAvagraha rahita arthAvagraha thAya che. kAraNa ke cakSu ane mana padArthanA saMyoga vagara potAnA viSayano bodha karI le che. sparzendriya Adi cAra Indriyo potAnA viSayano saMbaMdha thAya tyAre ja bodha karI zake che. cakSu dUra rahelI vastune joI zake che, mana dUra rahelI vastunuM manana-ciMtana karI zake che. AthI cahyuM ane mana adhyAyaH 1 * sUtraH 19 4 27 wwwtatA .. ane . . . . . mAtra eka Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ------ ----------- ------ -- --- ---------------- - kathA Aja nAnasa aprApyakArI che, ane anya indriyo prApyakArI kahevAya che. * * dUta : jema arIsA sAme koI vastu Ave ke tarata ja temAM pratibiMba paDe che. temAM sAkSAta saMyoganI jarUra nathI. phakta pratibiMbagrAhI darpaNa ane pratibiMbita thanArI vastunuM yogya sthaLe hovuM jarUrI che. A pramANe cakSu sAme AvatI vastu tarata ja sAmAnyapaNe dekhAya che. temAM caNu ane vastuno saMyoga apekSita nathI. AthI matijJAnanA bahu bahuvidha Adi AnA cakSu ane mana dvAra arthAvagraha IhA, avAya, dhAraNA cAra bheda thayA ane anya indriyo sAthe vyaMjanAvagraha sahita darekanA pAMca bheda thAya. eTale sAthenA koThA pramANe matijJAnanA kula 33 bheda thAya te mRta nizcita che. 1. autyAtikI buddhi viziSTa prasaMgane ucita svayaM utpanna thatI buddhi. 2. vainAyikI buddhaIH guru AdinI sevAthI thatI. buddhi. 3 kArmikI buddhiH abhyAsa dvArA thatI buddhi. 4. pariNAmikI buddhiH samaya jatAM anubhavathI thatI buddhi. zrutaM tipUrva ane zamelam 1-20 zruta atipUrva dvi-anekakAdazabhedam 1-20 zruta atipUrva dvi-aneka dvAdaza-bhedam 1-20 zrutajJAna matipUrvaka thAya che, te be, aneka ane bAra prakAranuM che. matijJAnathI zrutajJAna utpanna thAya che. arthAt zrutajJAna matijJAna eTale mana ane indriyonI apekSA rAkhe che. zrutajJAna : bhASA ane zabdanI vizeSatAvALuM che. paNa te zabdano vyApAra karavA jIhA, AMkha, kAna ane mana AdinI jarUra bolavA jevA ke sAMbhaLavAnI hoya che. zabdazravaNa te matijJAna ane zabdano bodha te zrutajJAna. padArthanI AkRti dekhAvI te matijJAna ane tenI spaSTatA thavI te zrutajJAna. matijJAna zrutajJAnanuM bahiraMga kAraNa che. 28 ja tattvamImAMsA www. a - thAya. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtaraMga kAraNa zrutajJAnAvaraNano kSayopazama che. atijJAna ane zrutajJAnano taphAvata e che ke matijJAna indriyo dvArA vidyamAna vastumAM pravRtta thAya che. zrutajJAna traNe kALanA viSayomAM pravRtta thAya che, temAM manovyApAranI pradhAnatA hovAthI vicAraNAnI adhikatA che. je jJAna bhASAmAM Utare te zrutajJAna, ane bhASArUpa bane te matijJAna. matijJAna dUdha che ane zrutajJAna khIra che. * mati zrutajJAna kramazaH pravarte che chatAM temAM eTalI zIghatA hoya che ke sAmAnya rIte ApaNane baMne sAthe pravartatAM jaNAya che. jemake koI citra AMkhathI dekhAya ke tarata ja teno khyAla Ave che. , mati zrutajJAnano alpAMza paNa nigoda, ekendriyathI mAMDIne sarva jIvomAM hoya che. tethI dareka jIvo potAnI kSamatA pramANe sukha meLavavA pravRtta rahe che. - kIDI jevuM jaMtu koThAramAM ghaNA prakAranA padArthomAMthI sAkarane jaldI zodhI le che. jema jema indriyonI kSamatA vadhe tematema mati zrutano vikAsa thato jaNAya che. * zrutajJAnanA be bheda H 1. aMgapraviSTa 2. aMgabAhya aMgapraviSTa : tIrthakara dvArA prakAzita jJAnane emanA parama ziSyo gaNadharoe grahaNa karI dvAdazAMgI (bAra aMga) rUpe sUtrabaddha karyuM. (zloka pramANa karI mukhapATha rAkhatA). temanI racanA atizaya saMpanna hatI. aMgabAhya : buddhibaLa, AyuSyAdino alpatA thatI joI sarvasAdhAraNa jIvonA hitane arthe AcAryoe kALa pramANe zrutanI racanA karI te aMgabAhya. aMgapraviSTanA racayitA gaNadharo ane aMgabAhyanA racayitA AcAryo che. zAstro aneka che, ane navA racAze te sarveno aMgabAhyamAM samAveza thaze. nirmaLa buddhithI racAyelA zAstro jIvonI pAtratA pramANe bodhadAyaka adhyAya : 1 * sUtra : 20 ja 29 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAra aMga : AcAra, sUtrakRta, sthAna, samavAya, vyAkhyAprajJapti bhagavatIsUtra, zAtAdharmakathA, upAsakadazAdhyayana, aMtakRdazA, anuttaraupapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkasUtra, ane dRSTivAda e 12 aMgo che. aMgabAhya : sAmAyika, caturviMzatistava, vaMdanaka, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhAna e cha aMga Avazyaka tathA daza vaikAlika, uttarAdhyayana, dazAzrutaskaMdha, kalpa, vyavahAra, nizItha ane RRSibhASita Adi zAstrono aMgabAhyamAM samAveza thAya che. zAstra aneka hatAM, aneka che. aneka bane che ane AgaLa paNa aneka thaze. te badhA zrutajJAnanI aMdara ja AvI jAya che. ahIMyAM phakta eTalAM ja gaNAvyAM che ke jemanA upara pradhAnapaNe jaina zAsanano AdhAra che. e badhAMno aMgabAhyamAM samAveza karI levo joIe. phakta banelAM ane banatAM zAstro zuddha buddhi ane samabhAvapUrvaka racAyelA hovAM joIe. avadhijJAnano viSaya dvividho'vadhiH vividhoDavadhiH dvividhaH avadhiH avadhijJAna be prakAranuM che. bhavapratyayo nArakadevAnAm bhavapratyayo nArakadevAnAm bhavapratyayaH nArakadevAnAmu yathoktanimittaH SaDravikalpaH zeSANAm yathoktanimittaH SaDUvikalpaH zeSANAm yathA-ukta-nimittaH SaD-vikalpaH zeSANAm 1-21 1-21 1-21 30 7 tattvamImAMsA 1-22 1-22 1-22 1-23 1-23 1-23 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * avadhijJAnano viSaya 1. bhavapratyaya nAraka ane devone hoya che. 2. guNa pratyayaH kSayopazamanA nimittathI thatuM avadhijJAna cha prakAranuM che te tiryaMca ane manuSyane hoya che. bhava = janma; pratyaya = nimitta; yathokta = kSayopazama (guNorUpa zaktithI) bhavapratyaya ane kSayopazama-guNapratyaya baMne prakAranA avadhijJAna karmano kSayopazama thavAthI thAya che, chatAM deva ane nArakane janmatAMnI sAthe A jJAna pragaTa thavAthI te bhavapratyaya kahevAya che. je avadhijJAna vrata-tapa AdinA anuSThAnanA baLathI pragaTa thAya che. te guNapratyaya manuSya ane tiryaMcane hoya che chatAM mukhya kAraNa to avadhijJAnAvaraNIya karmano kSayopazama ja mukhya che. nArakane atyaMta duHkha ane niSkRSTa yoni chatAM avadhijJAna bhavapratyaya hoya che, jema manuSya karatAM pakSInI vicArazakti alpa hovA chatAM AkAzamAM UDI zake che, tenuM UDavuM te tenA janmanA nimittathI che. manuSyane AkAzagAmI vidyA guNapratyaya che. tiryaMca ane manuSyanA kSayopazama pratyaya avadhijJAnanA cha bhedo 1. AnugAmika, 2. anAnugAmika, 3. vardhamAna, 4. hAyamAna, 5. avasthita, 6. anavasthita. 1. AnugAmikaA prakAranuM avadhijJAna utpattinuM kSetra choDIne javA chatAM sAthe rahe che. hAthamAM rAkhelI beTTI jevuM sAdhana jyAM jAya tyAM prakAza sAthe rahe che tema, 2. anAnugAmika H je sthaLe avadhijJAna utpanna thavuM hoya te sthaLe ja upayoga pravarte. kSetramaMtara thatAM upayoga pravarte nahi. vIjaLIno balba je sthAnamAM hoya te sthAnamAM ja prakAza Ave. bIjA oraDAmAM te prakAza jaI na zake tema. adhyAyaH 1* sUtraH 234 31 ! ja jAna ja nA jaja arajI avAja avAja Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 3. vardhamAnaH utpattikALamAM avadhijJAnano upayoga alpa hoya paNa te pariNAmanI zuddhi sAthe vRddhi pAmato jAya. IdhaNathI agni pradIpta thAya te pramANe. 4. hIyamAna : A jJAna utpattinA samayamAM adhika viSayavALuM hovA chatAM pariNAmanI zuddhi ghaTI jatAM te alpa viSayavALuM banatuM jAya. -- -- - ww w wwwwwwwwwwww pa. avasthitaH (apratipAtI) A janmamAM prApta thayeluM avadhijJAna janmAMtare sAthe Ave. kevaLajJAnanI utpatti sudhI sAthe rahe che. chatAM te guNa pratyaya che. savizeSa tIrthakarane hoya che. ' . . anavasthita : (pratipAtI) kadI rahe kadI jAya. jaLataraMganI jema vadhe-ghaTe athavA vIjaLInA jhabakArAnI jema AvIne cAlyuM jAya. manaH paryava jJAnanA bhedo aNu-vidyuta nita niparyAyaH 1-24 Rju-vipulamatI mana:paryAyaH 1-24 ju-vipulamatI manaHparyAyaH 1-24 mana:paryavajJAnanA jumati ane vipulamati ema be bheda che. mana:paryava-paryAya : mananA vicAro - avasthA. mana:paryavajJAna vaDe aDhIdvIpamAM rahelA saMkSipaMcedriya jIvonA mananA vicAro jANI zakAya che.. " mana paryavajJAnathI mananA vicAro pratyakSa dekhAya che. manavALA prANIo vastunuM ciMtana manathI kare che. ciMtana samaye ciMtanIya vastumAM pravarteluM mana bhinna bhinna AkRtio dhAraNa kare che, te mananA paryAya athavA vicAro che. te vicArone sAkSAta jANavAvALo jJAnaupayoga te mana:paryavajJAna che. te jJAna ciMtanIya vastune na jANe. arthAt koIe eka pakSIno vicAra karyo hoya to mana:paryayajJAnI jenA manamAM vicAra utpanna 32 ja tattvamImAMsA www w - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayo tenA vicArane jANe paNa pelA pakSIne na jANe. anumAnathI jANe. pariNAmanI vizuddhatA ane punaHpatananA abhAvathI A jJAnanA be bheda kahyA che. vizuddhapratipAtAbhyAM tadvizeSaH vizuddhayapratipAtAbhyAM tadvizeSaH vizuddhi-apratipAtAbhyAM tad-vizeSaH1-25 vizuddhi ane apratipAta (kAyama TakavuM) te vaDe RRjumati ane vipulamatimAM bheda che. 1-25 1-25 RRjumati : viSayane sAmAnyapaNe jANe. vipulamatinI apekSAe. A jJAna jatuM rahevA saMbhava che. vipulamati : viSayane vizaSapaNe jANe. utpanna thayA pachI jatuM nathI paraMtu A jJAna pachI kevaLajJAna avazya thAya che. avadhijJAna - mana:paryavajJAnamAM bheda : vizuddhi-kSetra- svAmi-viSayebhyo'vadhimanaH paryAyayoH vizuddhi-kSetra-svAmi-viSayebhyoDavadhimanaH paryAyayoH vizuddhi-kSetra-svAmi-viSayebhyaH avadhimanaH payAyayoH vizuddhi kSetra svAmI ane viSaya e cAra hetuothI avadhijJAna ane manaHparyavajJAnamAM vizeSatA-bheda che. avadhijJAna ane mana:paryavajJAna baMna atindriya jJAna che. chatAM baMne vacce taphAvata che. vizuddhi : avadhijJAna karatA manaHparyavajJAna potAnA viSayane vadhu spaSTa jANe che, ethI te vadhu zuddha che. 1-26 1-26 1-26 kSetra : mana:paryavajJAnanA kSetrathI avadhijJAnanuM kSetra vizALa che. avadhijJAnanuM kSetra aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI saMpUrNa loka paryaMta che. mana-paryavajJAnanuM kSetra aDhI dvIpa, ane be samudrapramANa manuSyakSetramAM adhyAya H 1 * sUtra : 25-26 4 33 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja w wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww rahelA saMjJI paMcendriya manuSya, tiryaMca, ane devanA mananA vicArone jANe che. svAmI : avadhijJAna cAreya gatimAM rahelA samyagudRSTi ane mithyAdRSTi jIvone prApta thAya che. manaH paryavajJAna : manuSyagatimAM sAtame guNasthAnake vartatA saMyamI jIvone utpanna thAya che. te 6thI 12 guNasthAnaka sudhI hoya che. viSaya : avadhijJAnano viSaya sarva rUpI dravyo che ane alpa paryAyo che. temAM mananA skUla-spaSTa paryAyono samAveza thAya che. sUkSmano thato nathI. mana:paryavajJAnano viSaya phakta manovargaNAnA pudgalo ane paryAyo hovAthI avadhijJAnanA viSayathI anaMtamA bhAga pramANa che. avadhijJAna karatAM mana:paryayajJAna vizeSa zuddha che. tethI tenuM mahattva vizeSa che. dA.ta. eka vyakti ghaNAM zAstro jANe paNa ekamAM nipuNatA na hoya. ane koI vyakti eka ja zAstrane ghaNI vizadatA ane sUkSmatAthI jANe. vaLI jema koI eka DaoNkTara AMkha, kAna vagerenuM sAmAnya jJAna dharAve che. paraMtu je DaoNkTara phakta AMkhanuM ja jJAna sUkSmatAthI dharAvato hoya to tenuM jJAna sUkSma ane te roga mATe spaSTa hoya che. tema avadhijJAnInuM kSetra vadhu ane badhA rUpI padArthone jANe paNa mana:paryavajJAnI phakta mananA ja vicArone jANe paNa te jJAna vadhu sUkSma che, ane vizuddha che. mati zrutano viSaya : matizrutayornibandhaH sarvadravyeSvasarvaparyAyeSu 1-27 matizrutayornibandhaH sarvadravyadhvasarvaparyAyeSu 1-27 matikRtayoH nibandhaH sarvadravyaSu asarvaparyAyeSu 1-27 34 tatvamImAMsA amane, jIje wwwwwwwwwwwwwwwww Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WwWMAN WWWMWWWW mati zrutajJAnanI pravRtti - grahaNazakti maryAdita payAryothI yukta sarva dravyo hoya che. rupiSvavadheH 1-28 rupiSyavadhe: 1-28 rupiSa avadhe 1-28 avadhijJAnanI pravRtti ke grahaNazakti sarvaparyAya rahita phakta rUpI dravyomAM hoya che. arUpIne na jANe. tadanantabhAge manaHparyAyasya 1-29 tadanantabhAge mana:paryAyasya 1-29 tadanannAbhAge mana:paryAyasya 1-29 mana:paryavajJAnathI pravRtti - grahaNazakti sarvaparyAya rahita rUpI dravyanA anaMtamA bhAge hoya che. sarvavyApu vatI 1-30 sarvadravyaparyAyeSu kevalamya , 1-30 sarva-dravya-paryAyeSu kevalabhya 1-30 kevalajJAnanI pravRtti badhA paryAyo sahita badhAM ja dravyomAM hoya che. mati Adi cAre jJAna game teTalA zuddha hoya to paNa te cetanAzaktino apUrNa vikAsa che. je jJAna eka vastunA saMpUrNa paryAyo - bhAvone te sarva vastunA saMpUrNa paryAyo-bhAvone jANe, te jJAna pUrNa che. te kevaLajJAna che. te cetanAzaktino saMpUrNa vikAsa che. tethI tenA bheda thatA nathI. saMpUrNa vizva lokAlokanI vastu ane tenA saMpUrNa bhAvo te jJAnamAM jaNAya che. ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturthyaH 1-31 ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturkha 1-31 ekAdIni bhAjyAni yugapaekasminu-AcaturbhuH 1-31 adhyAya : 1 * sUtraH 28-31 35 - - -- - -- Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasAthe eka jIvamAM eka, be, traNa ke cAra jJAna hoI zake. 1. koI AtmAmAM eka jJAna hoya tyAre te kevaLajJAna hoya kAraNa ke te pUrNajJAna che, tethI temAM anya jJAnanI jarUra nathI. 2. koI AtmAmAM be jJAna hoya tyAre mati ane zrutajJAna hoya. kAraNa ke A be jJAna sAthe rahevAvALA sahacArI che. ane te sUkSma zarIravALA jIvathI mAMDI sarva saMsArI jIvone hoya che, temAM vikAsa pramANe taratamatA hoya che. 3. koI AtmAmAM traNa jJAna hoya tyAre mati, zruta ane avadhijJAna ema traNa jJAna hoya che. athavA mati zruta ane mana:paryAya jJAna hoya che. 4: koI AtmAmAM cAra jJAna hoya tyAre mati, zruta, avadhijJAna ane mana:paryAya zAna hoya che. kAraNa ke A traNe jJAnanI avasthA apUrNa che, tethI be traNa ke cAra ekI sAthe hoya che. chatAM je samaye AtmA mati, jJAnathI viSayane jANavA pravRtta thAya che tyAre te samaye zruta ke avadhinI zakti hovA chatAM teno upayoga thato nathI, te pramANe anya jJAnanA upayoga mATe jANavuM. eka AtmAmAM cAre jJAna hoya to paNa eka samaye eka ja zakti jANavAnuM kAma kare che. jemake mana dvArA vastunuM ciMtana kare tyAre avadhi jJAnanI zakti kAma nathI karatI. jyAre vacana dvArA zrutano upayoga kare tyAre anya jJAnanI zakti kAma karatI nathI. vaLI mati Adi cAre jJAno karmasApekSa che. jJAnAvaraNIya karmanA sarvathA abhAvathI kevaLajJAna pragaTa thAya che. tethI karmajanita aupAdhika jJAnazaktino tyAM avakAza nathI. 36 4 tattvamImAMsA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mati zrutAvadhayo viparyayazca mati-zruta-avadhayo viparyayazra mati-zruta-avadhayaH viparyaya: ca mati, zruta, avadhi A traNa jJAna viparIta (ajJAnarUpe) paNa hoya che. (ajJAna eTale abhAva nahi paraMtu viparIta.) vAstavika ane avAstavikano, hitAhitano bheda na jANanAra jJAna ja azIna viparIta jJAna kahevAya che. -- mati zruta avadhi lokasaMjJAe to zAna che paNa adhyAtmadRSTie vastunA ayathArtha bodhane kAraNe tene ajJAna kahe che. 1-32 1-32 1-32 mithyAtvanA udayamAM vastuno yathArtha bodha thato nathI ane viparIta jJAnathI jIvanavikAsanuM, mokSanuM prayojana siddha thatuM na hovAthI te jJAna ajJAna che. samyak dRSTinA traNe paryAyo jJAna manAya che. samyag dRSTi jIvane saMzAyAdi hoya paNa tenA jJAnamAM Atmaviveka hoya che. saMsArAbhimukha AtmAnuM jJAna ghaNuM vizALa hoya to paNa te samabhAvarUpa nathI tethI te ajJAna che, samyagdRSTinuM rAgAdinI maMdatA hoya che ane AtmajJAna hovAthI tenA jJAnane jJAna kahe che.. baMne AtmA mIThAne khAruM ane sAkarane gaLI jANe che. paraMtu A jJAna lokasaMjJAvALuM che temAM AdhyAtmika vikAsa nathI, tethI mithyAdRSTinuM jJAna ajJAna che. sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdherunmattavat sadasatoravizeSAd yadRopalabdharunmattavat sat-asatoH-avizeSAd-yadRcchA-upalabdhaH unmattavat potAnI mati kalpanA pramANe artha karavAthI unmattanI adhyAya : 1 * sUtra : 32-33 * 37 1-33 1-33 1-33 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema sat padArtha ane asat padArthanI vizeSatA samajI na zakavAthI mithyAdRSTinuM mati Adi jJAna ajJAna svarUpa che. vastumAM nityatva-anityatva, sAmAnyavizeSa, jevA aneka dharmo-guNo hovA chatAM, mithyAdRSTi vastune kyAM to nitya ke anitya ja mAne, e unmattatA ajJAnarUpa che. dareka vastu sva-dravya-kSetra, kALa-bhAvathI svamAM vidyamAna che, parandravya kSetra kALa ane bhAvanI apekSAe asat-avidyamAna che. jemake khurazI khurazIpaNe che paNa TebalarUpe nathI. jIva jIvarUpe che paNa deharUpe nathI. dehamAM ekakSetre hovA chatAM baMne padArtho bhinna che. kSetra apekSAe abhinna che chatAM ekAMta mAnavuM te mithyAjJAna che. eka hAthI bIjA prANIo ratAM baLavAna che paNa siMha AgaLa nirbaLa hoya che. koI prophesara be-pAMca bhASA jANe chatAM koI eka bhASAthI ajJAna hoI zake che. Ama apekSAe vicAravAthI vivAda TaLe che. naigama-saMgraha-vyavahArarjusasUtrazabdA nayAH naigama-saMgraha-vyavahArajjusUtrazabdA nayAH naigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabdA nayAH Adyazabdau dvitribhedau Adyazabdau Dhitribhedo Adya-zabdo dri-tri-bhedau naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda - ema - pAMca naya che. 1-34 1-34 1-34 1-35 1-35 1-35 Adya-naigamanA be ane zabdanA traNa bhedo che. naya : apekSA, abhiprAya, dRSTi, koI padArthano judI judI rIte vicAra karavAmAM Ave te naya che. 38 4 tattvamImAMsA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya : virodhI dekhAtA vicAronA vAstavika avirodhanuM mULa batAvanAra vicArono samanvaya karanAra zAstra te naya. eka ja AtmA viSe AtmA eka che te vyaktipaNe, ane AtmA aneka che te samaSTipaNe. Avo nityAnitya vagere dharmo viSeno samanvaya, naya jJAnathI thAya che. ane viSAda TaLI jatA satya ane pUrNa jJAnanuM nirUpaNa A nayavAdathI thAya che. arthAt koIpaNa viSayanuM sApekSapaNe nirUpaNa karanAra vicAra te naya che. naya viSe 1. naigamanaya : jemAM aneka dRSTio che te naigama naya. vyavahAramAM lokarUDhinA prayogo naigamanayamAM samAya che. jemAM bhUtakALamAM thayelI ane bhaviSyamAM thavAnI vastuno Aropa vartamAnamAM karavAmAM Ave che. koI strI dUdhapAka banAvatI hoya ne koI pUche to kahevAmAM Ave ke 'dUdhapAka banAvyo che' - te pramANe dUdhapAka banAvavAnI taiyArI karatI hoya te strIne pUchavAmAM Ave zuM kare che, to dUdhapAka banAvuM chuM tema kaheze. 2. saMgrahanaya : je naya sarva vizeSono ekarUpe saMgraha karI le, jema ke kApaDa bajAra. bajAramAM cIjo ghaNI hoya paNa A naya bajArane ekarUpe jaNAve che. 3. vyavahAranaya : A naya vastune judI judI batAve che. kApaDa bajAramAM paNa sADInI dukAna, dhotInI dukAna, zarTanI dukAna vagere. arthAt saMgrahanaya karatAM vizeSa tarapha dRSTi karIne vastune alaga alaga batAve te vyavahAranaya. 4. RjusUtranaya : A naya kevaLa vastunI vartamAna avasthA batAve che. bhUtakALa ke bhaviSyanI paryAyane mAnya rAkhe nahi. vyavahAranaya bhaviSyamAM bananAra rAjAne paNa rAjA kahe che, paraMtu A naya to je samaye je rAjyano mAlika hoya tene rAjA kahe che. pa. zabdanaya : zabdo vaDe vyavahAra cAle che te zabdothI thatA adhyAya : 1 * sUtra H 35 4 39 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhamAM zabdanayanI pradhAnatA che. zabada nayanA bheda. liMgabheda : jemake nara, nArI, vastra, pAtra, UMcuMnIcuM AvAM cinhothI oLakhAya te liMgabheda. kALabhedaH hato, che, haze, Avyo, Avaze, Ave che. vacanabhedaH baLada, baLado, strI, strIo, eka ke vadhu. kArakabheda : mAruM che, mane thAya che, mArA vaDe thayuM vagere. 6. samabhirUDha nayaH zabdabhede arthabheda svIkAre che. jemake rAjyanuM rakSaNa kare te nRpa, pRthvInuM pAlana kare te bhUpa, rAjacihno sahita hoya te rAjA. 7. evaMbhUta nayaH zabdanI vyutpatti siddha artha ghaTato hoya tyAre te vastune saMbodhe. jemake pUjA karato hoya tyAre te vyakti pUjArI kahevAya. nizcaya ane vyavahAranaya e be naya mukhya che. nizcayanayaH sUkSma athavA taMttvadRSTie koIpaNa viSayano tatvasparzI vicAra kare. sAdhutA pALanArane sAdhu kaheze, te nizcaya naya. vyavahAranayaH skUladRSTi ke upacAra dRSTi : sAdhuveza dhAraNa karanArane paNa sAdhu kahe. { tattvadohana che zrI umAsvAti AcArya graMthano prAraMbha samyagadarzana zabdathI karyo che. te samyagadarzanano mahimA sUcave che. samagra sRSTinA saMsArI jIvo duHkhI che, tenuM mukhya kAraNa mithyAdarzana che. mithyAdarzanano artha khoTI mAnyatA, tene kAraNe svarUpanuM ajJAna athavA bhrama che, te mithyAjJAna che ane jyAM mAnyatA ane jJAna khoTA hoya tyAM AcAra paNa mithyAhoya. AthI samyagadarzana rahita jIvo mithyAdarzana AdithI duHkha bhogavI rahyA che. duHkhathI mukta thavA samyagradarzanane pragaTa karavuM joIe. kAraNake muktinuM mukhya sAdhana samyagadarzana che. jIvAdi padArthonI yathArtha zraddhA yukta AtmAnuM pariNamana te 40 tattvamImAMsA - vAva - - - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva che. samyaktva sahitano AtmAno jJAnaguNa te sammAna che. ane AtmasvarUpamAM ramaNatA te samyacAritra che. te traNe sAdhana te dvArA jIvanuM mokSa svarUpa pragaTa thAya che. samyagdarzananI prApti mATe parapadArthathI potAno bheda karI svadravyamAM abhedapaNe rahevuM, vAraMvAra pote svapaNe che tenI bhAvanA karavI. tattvanI yathArtha zraddhA dvArA paradravyathI bhinnatAno bodha thAya che. tyAre jIva svabhAvamAM Take che.te jIva samyaktvane pAme che. samyagdarzana AtmAnA zraddhA guNanI nirmaLa avasthA che. te potAnA ja zuddha svabhAvanA avalaMbanathI pragaTa thAya che, tyAre bahAramAM devaguruM Adi nimitta kAraNa hoya che, tathA tattvonI yathArtha zraddhArUpa pariNamana hoya che. zAzvata sukha ke zAMtino upAya samyagdarzana che. anaMtakALathI jIva samyagdarzana rahita rakhaDyo che. samyagdarzana vaDe jIvo mukti pAme che. prAraMbhamAM zrutajJAnanA avalaMbanathI jIve zuddha jJAna svabhAvayukta AtmAno nirNaya karI, tenuM dhyAvana karavuM. parapadArthamAM AkrAMta indriyo ane manane saMyamamAM rAkhI matijJAnane svabhAvasanmukha karavuM. jethI vikalpo zAMta thatA, zrutajJAna paNa svabhAva sanmukha thAya che.. tyAre jJAnasvarUpa upayoga-AtmA, AtmAne samyapaNe pratIta kare che. te samyagdarzana che tyAre AtmA AtmapaNe AtmAne jANe che te samyajJAna che. ane te jJAna dvArA zuddhAtmAnA AnaMdanuM vedana tesamyacAritra che. AvuM svarUpa pAmavAnI jijJAsA thavI te pAtratA che. AtmAnI vartamAna dazA vikArI che, teja duHkha che. AtmAnI vartamAna avasthAmAM vikArano nAza karI vItarAga avasthAne pragaTa karavI tevI draDha bhAvanA karavI. pachI evI vItarAga avasthA jene pragaTI che, tevA pUrNAtmAnuM avalaMbana levuM. jethI parapadArthano paricaya ghaTIjAya che, temAMthI sukhabuddhi ghaTI jAyache, ane svabhAva pratye jIvanI rUci vadheche. tyAre samyagdarzananI pAtratA thAya che. adhyAya : 1 - tattvadohana 4 41 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nananana nAmatanA nanananana nananana saMsAramAM sukha nathI, mATe jeNe sAcuM sukha zodhyuM tevA deva ane gurunA vacanane pramANa karavuM te zrutajJAnanuM avalaMbana che; jenA kAraNe azubhabhAva ghaTato jAya che. vaLI satsamAgamanI vizeSatA karIne jijJAsuM AgaLa vadhe che, AtmasvarUpano bogha sAMbhaLatA teno ullAsa vRddhi pAme che. tyAre saMsAranI pravRtti paNa chUTatI jAya che. te pratyenI Asakti chUTI jAya che. daMsaNa mUlo ghammo" samyagu zraddhAvALo jijJAsu-jJAnI saMsAranI pravRtti kare tyAre tene zraddhAnI pratIti rahe che. jema zikSakanI nokarI karato puruSa, pote koIno pitA ke pati che tenI pratIti rahe che, tema samyagudRSTivaMta AtmAne zubhAzubha bhAvavaDe baMdha thAya to paNa tenuM samyam zraddhAna Take che. prathama adhyAyano mukhya viSaya samyaga darzana ane samyajJAna che, jIvano AdhyAtmika vikAsa A be guNanA pragaTyA pachI thAya che, tethI A baMne avasthAo viSenuM mULa svarUpa jANavuM jarUrI che ke jyAMthI sAcA dharmanI zarUAta thAya che. he bhavyAtmAo svarUpanI zuddhatAnuM nirAvaraNa thavuM te kevaLajJAna che, te pAmIne jIva zuddha ane siddha thAya che. kevaLajJAnanuM mULa samyagadarzana che. mATe sarva japa, tapa, kriyA, anuSThAna ke sAdhana tene mATe yojavA. saMsAranA paribhramaNathI puNya choDAvaze nahi, paraMtu AtmAnA lakSe karelA sAdhanonA nimittathI thatA zubhabhAvanuM puNya jIvane sanmArganA yoganI prApti karAvaze. tevA yogamAM jIva yathArtha zraddhA vaDe samyagradarzanane prApta kare to tenA japatapAdi sAdhano mokSano hetu bane. saMsAranA svarganA sukho kSaNika che. indriyajanya parAdhIna, samayakAlIna, ane mRtyuthI gherAyelA che. mokSanuM sukha atindriya che, svAdhIna che, samayathI amaryAdita che, te zuddha upayoganA sAdhana vaDe ja anubhavAya che. puNyathI svarga sudhI 4ra ja tattvamImAMsA ka a www Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahoMcAyache. zuddha AtmabhAva vaDe vItarAga bhAvathI mokSanI prApti thAya. baMnenA sAdhano atyaMta binna che. svarga ane mokSanA sAdhanamAM jamIna AsamAnanuM aMtara che. game tevuM svarganuM sukha paNa AkuLatAvALuM che. mokSanuM sukha nirAkULa che. mAnavadehamAM rahelA jIvane potAnA ja asaMkhyAta Atmapradeze ghAtIkarmanuM AvaraNa dUra thatAM kevaLajJAnanI dazAmAM anaMta sukhanuM vedana thAya che. te ja jIva nirvANa prApta thatAM sAdi anaMtakALa sudhI siddhatvamAM avyAbAdha sukhamAM ja rahe che. samyagdarzana, samyajJAna ane samyacAritra traNenI ekatA te nizcayathI mokSa che. sAdhakane sAdhanA mATe traNe sAdhanonI apekSA che, te vyavahAra kathana che. traNemAMthI koI eka sAdhana vaDe mokSa nathI. kevaLa zraddhA vaDe, kevaLa jJAna vaDe, ke kevaLa AcaraNa vaDe ema koI eka sAdhana vaDe nahi paraMtu traNenI ekatA vaDe mokSa che. cothA guNa sthAnakethI A traNe sAdhananA aMzo pragaTa thAya che. samyagdarzananI nirmaLatA to e ja rahe che. jJAnanI taratamatA hoya che, te cAritranI zuddhithI, vItarAgabhAvathI vizeSa nirmaLa bane che. cAritrano paNa kramika vikAsa thAya che. cAritra pUrNa zuddha thatAM darzana jJAna paNa pUrNa zuddha thAya che. . sArAMza : prathama adhyAyamAM graMthakAre mAnavajanma pAmIne jIvane karavA yogya mahAna kArya zuM che, te darzAvavA maMgaLarUpe paNa samyagdarzanAdinuM sAdhana batAvavuM che. jema maMtramAM navakAramaMtra prathama maMgaLa che, tema A zAstramAM sAdhanA mATe prathama maMgaLa mokSa che. tethI graMthakAre anya mAMgalika zlokano AdhAra lIdho nathI paraMtu paramasukhanuM sAdhana evA mokSane ja maMgaLarUpe kathana kareluM che. ke catana ! AvA graMtha dvArA uttama sAmagrI rUpa zrutajJAnanuM avalaMbana laI sanmArge caDhI jA. punaH punaH Avo yoga nahi maLe. arUpI ane sUkSma evA AtmAne sarvajJa bhagavaMtoe svayaM svarUpastha adhyAya : 1 tattvadohana 4 43 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaI vANIdharmamAM Ave te rIte darzAvyo che. te dehamAM rahelo chatAM dehathI nitAMta bhinna, sva-para prakAzaka, paramazuddha jJAnamaya che. te jJAnamaya AtmA jJAnIpuruSone jANyA vagara, zraddhA karyA vagara, temanI AjJAnuM ArAdhana karyA vagara jIvane jJAnasvarUpa AtmAno anubhava thato nathI. mATe sarva prakAranA anya vikalpano tyAga karI kevaLa Atmatvane dhyAvavo. mokSane pAmavAno mArga saraLa che, ane mokSasvarUpa AtmA paNa atyaMta samIpa che. paraMtu mohanI pakaDa jIvane mokSasvarUpe pratIti thavA na de, ane AsaktirUpI aMtarAya AtmAnI samIpatAnuM bhAna thavA na de, mATe tIrthaMkara paramAtmAe AtmAne je svarUpe jaNAvyo che temAM zraddhA karavI athavA temanA mArge cAlatA niHspRha mahAtmAonI dezanA vaDe pratIti karavI. jIvane sanmArga maLyAnI pratIti e rIte thAya ke tene saMsArarUpa unmArgamAM sarvatra aruci thAya. saMsAranA zubha yogamAM aTake nahi. sukhathI paNa chUTuM ane avyAbAdha sukha pAmuM evI niraMtara bhAvanA kare.. 5ramArtha dRSTivaMta jIva saMsAranI pAmaratAne jANI le che. ane te padArtho pratyenI prItino parihAra kare che. he cetana ! tame tamArA sAmarthya pratye dRSTi karo. jema sonuM kAdavamAM paDavA chatAM kaTAtuM nathI, tema samyag jJAnI AtmA saMsArano udaya chatAM zarIrAdimAM rAgadveSa, ahaMkAra ke mamatva karIne kaTAtA nathI, temAM moha karatA nathI, paraMtu loDhuM bhejanA saMyogamAM paDyuM rahe tyAre kATathI khavAI jAya che. tema mithyAdarzanavALo jIva saMsAramAM anekavidha karmanA saMyogomAM, paradravyomAM Atmabuddhi karI AtmaguNano ghAta kare che. eka jJAnabhAva che, bIjo ajJAnabhAva che. baMne cetananI avasthA chatAM jJAnabhAvathI jIva saMsAranAM baMdhana kApe che ane ajJAnabhAvathI saMsAranI vRddhi kare che. 44 4 tattvamImAMsA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyAya 2-1 wwwwwww jIvAdi tattvonI zraddhAne samyagadarzana karyuM che. tethI have jIvAdi tattvonuM nirUpaNa kare che. jIvanA bhAvo : aupazamika-kSAyiko bhAvau mizrazca jIvasya svatattva, mauSThi pariNAma 2 aupazamika-kSAyikI bhAvau mizrazca jIva svatattvamaudayika-pAriNAmikI ca -1 aupathamika-kSAyika bhAvI mizra ca jIvasya svatattvam audayika-pAriNAmikau ca ra-1 aupathamika, kSAyika, mizra, audayika, pAriNAmika e pAMca bhAvo jIvanA svatattva-svarUpa che. arthAt svabhAva che, bhAva eTale guNa ke dharma. jIvanA guNadharma aneka che, paNa teno A pAMca bhAvamAM samAveza thAya che. AtmAnI judI judI avasthAone bhAva kahe che. 1. aupathamika bhAva: karmanA upazamathI (dabAvAthI) pedA thAya te pathamika bhAva, te eka prakAra mAtmazuddhi che. te vaDe mohanIya karma aMtarmuhUrta (thoDo kALo sthagita thAya che. kaMI paNa phaLa ApI zakatuM nathI. AtmA nirmaLa bane che. . jemake kacarAvALuM pANI, kacaro nIce TharI jatAM uparanuM pANI nirmaLa dekhAya che. paraMtu kacarAno abhAva thayo nathI. pAtra hAlI jatAM pANI malina thaI jAya che. te pramANe dabAyelAM karmono udaya thatAM Atma nirmaLatA rahetI nathI. mAtra karmonA upazamathI AtmAmAM A bhAva pragaTa thAya che. A bhAva vinazvara che. TakavAvALo nathI. 2. kSAyika bhAvaH karmonA khAsa karIne cAra anaMtAnubaMdhI krodha, - adhyAya : 2 * sUtra : 1 ja 45 ja - ja WWW.jainelibrary.org Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna, mAyA lobha, kSaya thavAthI pragaTa thato nirmaLabhAva kSAyikabhAva che. te avinAzI che. aupazamikabhAva vinAzI che, baMne bhAvamAM Avo bheda che. 3. mizra bhAva : kSayopazamabhAva kahevAya che, e eka prakAranI AtmAnI zuddhi che. je karmanA udayamAM nahi AvelA dalikonA upazamathI udayamAM AvelA dalikonA ane kSayathI pragaTa thAya che. sarvaghAtI anaMtAnubaMdhI adhika rasavALA karmapradezonA abhAvarUpa upazama, ane dezaghAtI alparasavALA pradezonA udaya dvArA kSaya thavo kSayopazamathI je bhAvo pragaTa thAya te kSayopazama bhAva che. arthAt kaMIka zuddhi ane kaMIka azuddhinuM mizraNa che tethI mizrabhAva che. Ama 4. audayika bhAva : karmonA udaya-phaLanA anubhavathI thato bhAva te auyika bhAva che. udaya te AtmAnI eka prakAranI azuddhi che. tenA udayathI AtmAmAM azuddhino bhAva utpanna thAya che. - pa. pAriNAmika bhAva: dravyano eka prakArano pariNAma che, te dravyanA astitvathI ja svayaM utpanna thAya che, dravya mAtranuM svAbhAvika pariNamana te pAriNAmika bhAva che. dravyanuM potAnuM svarUpa te pAriNAmika bhAva che, te svayaMbhU che. koI nimittanI temAM jarUra nathI. jyAre aupamikAdi bhAvamAM karmanA saMbaMdhanI apekSA rahe che. bhAvonA adhikArI : saMsArI athavA mukta sarva AtmAmAM pAMce bhAvomAMthI alpAdhika bhAva hoya che. ochAmAM ochA be bhAva jIvamAtrane hoya che. A bhAvo ajIvamAM hotA nathI. saMsArI jIvane auyika, kSayopazamika ane pAriNAmika traNa bhAva hoya che. samyaktvaprApta jIvane auyika, kSayopazcamika, pAriNAmika aupamika bhAva hoya che. kSAyika samyaktva prApta jIvane upazama zreNImAM pAMce bhAva hoya che. siddha AtmAne kSAyika ane pAriNAmika be ja bhAva hoya che. 46 4 tattvamImAMsA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra-3 nivArakazaviMzatti-rimelA thathAne 2-2 dvi-navASTAdazaikeviMzati-tribhedA yathAkramam 2-2. dvi-nava-aSTAdaza-ekaviMzati-tribhedA yathAkramam ra-2 aupathamika Adi pAMca bhAvonA anukrame be, nava, aDhAra, ekavIza ane traNa kula 53 bheda che. aupathamikanA kSAyikanA kSayopazamanA audayikanA pAriNAmika pa3 bheda che. samyaktvacAritre 2-3 samyakatva-cAritre saMkhyatvacAritre 2-3 aupazAmika bhAvanA upazama samyakatva ane upazama cAritra ema be bheda che. jJAnAvaraNAdi ATha karmomAM sarvopazama mAtra mohanIya karmano thAya che. mohanIya karmanA be bheda che. 1. darzanamohanIyano upazama thavAthI samyaktva ane 2. cAritramohanIyanA upazamathI sammacAritra pragaTa thAya che. darzanamohanIyanI traNa prakRti che : samyakatva, mizra ane mithyAtva, cAritramohanIyanI 16 kaSAya ane nava nokaSAya ema kula 25 prakRti che. temAM anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha e cAra ane darzana mohanIyanI traNa kula sAta arthAt darzana saptakanA upazama thavAthI upazama samyakatva pragaTe che, te vadhumAM vadhu aMtarmuhUrta rahe che. A aMtarmuhUrtamAM adhyAya : 2 * sUtra : ra-3 47. jAra jaja ja : ----- - -- -- - - - - - - - - - - - vArA karavAnA a ne Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmapradezone darzanamohanIya Adi karmanA phaLathI rahita karI de che. tethI karmono udaya zAMta thaI jAya che. arthAt jIvanA adhyavasAyanI zuddhi tevA prakAranI thavAthI jIva teTalo samaya karmanA phaLano anubhava karato nathI, te aupazamikabhAva. kSAyika bhAvanA bhedo jJAna-darzana-dAna lAbha-bhogopabhogavIryANi ca jJAna-darzana-dAna-lAbha-bhogopabhogavIryANi ca jJAna-darzana-dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIryANi ca jJAna, darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, samyaktva ane cAritra nava bheda kSAyikanA che. jJAnAvaraNIya karmanA kSayathI kevaLajJAna, darzanAvaraNIya karmanA kSayathI kevaLadarzana, mohanIya karmanA kSayathI kSAyika samyaktva ane yathAkhyAta cAritra ane aMtarAya karmanA kSayathI dAnAdilabdhio pragaTa thAya che. kSAyika samyaktvanA vyavahArika ane naiRRyika be bheda che. mohanIya karmanA kSayathI je samyaktva tathA cAritra che te vyAvahArika che, paraMtu darzanamohanIyanA kSayathI pragaTelo vizuddha pariNAma tathA cAritra mohanIyanA kSayathI svasvarUpamAM ramaNatA ke sthiratA te te naizcayika kSAyika cAritra che, te kevaLIne hoya che. 2-4 2-4 2-4 chadmastha avasthAmAM vyAvahArika kSAyika samyaktva ane cAritra hoya che, siddhomAM naiRRyika hoya che. noMdha : e pramANe dAnAdi labdhimAM siddhone vyAvahArika pravRtti hotI nathI. paNa parabhAvanA tyAgarUpa dAna, AtmasvarUpanI prAptirUpa lAbha, Atmika zuddhasvarUpanA anubhavarUpa bhoga, upabhoga ane svarUpamAM ja sthiratArUpa vIrya hoya che. 48 4 tattvamImAMsA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSayopazamanA bhAvanA bhedo jJAnAjJAna- darzanadAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedAH jJAnAjJAna-darzanadAnAdilabdhayaRRtustritri paMcabhedAH samyaktva-cAritrasaMyamAsaMyamAzra 25 jJAna-ajJAna-darzana-dAnAdilabdhayaH catuH, tri, tri, paMca, bhedAH samyaktva-cAritra-saMyamAsaMyamaH ca 2-5 mati, zruta, avidha ane manaHparyava e cAra ane mati zruta, avadhi e traNa ajJAna; cakSudarzana acakSudarzana ane avadhidarzana e traNa; dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya e pAMca; labdhi, samyaktva, sarva virati, cAritra ane saMyamAsaMyama rUpa dezivarita cAritra evA 18 bhedo kSAyopazamika bhAvanA che. upara jaNAvyA te te prakAromAM karmanA sarvaghAtI spardhakonA (te te prakRtinA guNano sarvathA nAza karavAvALA karmadaliko) abhAvathI ane aMze ghAta karavAvALA dezadhAtI spardhakonA udayathI kSayopamika bhAvo pragaTa thAya che. anaMtAnubaMdhI kaSAyo sarvaghAtI ane apratyAkhyAnAdi dezaghAtI che. auyika bhAvanA bhedo gati - kaSAya- liGga- midhyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatva lezyAzcatuzcatustryekaikaikaika - SaDbhedAH gati-kaSAya-liMga-mithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatva 25 lezyARRtuRRtunspekaike? ka-SabhedAH gati-kaSAya-liMga-mithyAdarzana-ajJAna-asaMyata asiddhatvalesyaH, catuH, catuH, tri, eka, eka, eka-eka-SabhedAH 2-6 adhyAya : 2 * sUtra : 5-6 4 49 2-6 2-6 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gati cAra, cAra kaSAya, traNa liMga, mithyAtva ajJAna, asaMyama asiddhatva, cha lezyA kula 21 bhedo che. audayika bhAvanI sarva avasthA karmajanita che. gati H gatinAmakarmanA udayanuM phaLa naraka, tiryaMca, manuSya ane devapaNe cAra gati che. te te gatinA udayakarmathI jIva te te gatine pAme che. kaSAya ? kaSa eTale saMsAra - Aya-vRddhi. saMsArabhAvanI vRddhi karAvanAra kaSAya che, te mohanIya karmano vipAka che, te te prakRtinA udayathI jIvamAM krodhAdi kaSAyo utpanna thAya che. liMga : veda. veda eTale maithuna - kAmavAsanA. tenA traNa prakAra che. strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda, te te vedakarmanA udayathI jIvamAM vijAtIya kAmavAsanA utpanna thAya che. strIne puruSanI ane puruSane strInI; napuMsakane baMnenI vAsanA UThe che. mithyAtva : darzanamohanIya mukhya prakRtino udaya te mithyAtva che, jIvane tattvAdi AtmazreyamAM zraddhA thavA na de. ajJAna : jJAnavaraNIya ane darzanAvaraNIyanA phaLarUpe jIvamAM ajJAna rahe che. asaMyama : cAritra mohanIyanA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI ane pratyAkhyAnInA kula bAra kaSAyanA udayathI jIvamAM asaMyamanA bhAva thAya che. dezaviratimAM kaMIka alpatA thAya che. paNa pUrNapaNe saMyamabhAva thato nathI. asiddhattva : nAma Adi aghAtI karmonA ghaNAM karmonA bhArathI 'siddhatva-azarIrIpaNuM thatuM nathI. lezyA : cha che. legyA eka prakAranA AtmanA adhyavasAya che. kaSAyanA bhAvathI raMjita thayelA yoganA pariNAma ke yoganI pravRtti 50 ja tattvamImAMsA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thavI te lezyA che. tenA zubha ane azubha be bheda che. kaSAyanI tIvratA maMdatA pramANe pariNAma hoya che. zubha lezyA H tejas, padma, zukla, uttarouttara adhika adhika zubha che. azubha lezyA : kRSNa, nIla, kApota, uttarottara alpa azubha che. jIvanI je avasthAo vaibhAvika che te sarva auyika bhAvavALI che, ane anya cAra bhAva svAbhAvika che. A uparAMta adarzana, nidrA, sukha-duHkhanA bhAva, hAsya, rati, ati, bhaya, zoka, jugupsA, AyuSya, manAdiyoga, jAti vagere aneka prakAre audayika bhAva che. jIva-bhavyAbhavyatyAdIni ca 2-7 2-7 jIva-bhavyAbhavyatvAdIni ca jIva-bhavya-abhavyatva-AdIni-ca 2-7 jIvatva, bhavyatva, abhavyatva vagere pArimika bhAva che. pAriNAmika bhAva jIvatva : caitanya, cetana cetanarUpe rahe te jIvatva. bhavyatva : mokSa pAmavAnI yogyatAvALo jIva. noMdha : bhavyatvanA paNa bheda che. jemake jAti bhavya, durbaLa, Asanabhavya. jAtibhavya : jIva bhavya che paraMtu kyAreka nigoda jevI yonimAMthI bahAra nIkaLavAno nathI, ke jethI tene mokSamArganA upAyarUpa sAdhano maLI Ave. jema dAnI thavAnI samRddhi chatAM dAna devAnA bhAva thatA nathI tethI dAnI banato nathI. adhyAya : 2 * sUtra : 7 4 51 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnA durbhavya : anAdikALathI jIva mokSa pratye prIti karato nathI. hajI paNa dIrghakALa sudhI tevA bhAva jAgavAnA nathI. mokSane yogya che paNa ghaNA kALa pachI te bhAva pragaTa thaze. AsanabhavyaH je bhavyatva paripAka thayuM che. alpabhavamAM je mukti pAmavAno che. abhavyatva nigodathI mAMDIne manuSyabhava sudhInI yAtrA karavAvALo che. bAhya saMyamane dhAraNa karaze. paNa mokSa che tevI zraddhA thaIne mokSa pAmavAne puruSArtha karavA jevA bhAva thatA nathI. A bhAvo te karmanA upara AdhArita nathI paNa anAdi siddha AtmadravyanA astitvathI ja che. te pAriNAmika che. A uparAMta, astitva, anyatva, kartRtva, bhoktatva, guNatva, pradezatva, asaMkhyAta pradezatva vagere bhAvo pAriNAmika che. te jIva ajIvanA ubhayamAM hoya che, te sAdhAraNa bhAva kahevAya. dareka padArthono asAdhAraNa guNa bhinnatA darzAve che. jema ke dareka padArthanuM astitva (hovApaNuM), anyatva bhinnapaNuM) sAmAnya che. paNa jIvanuM caitanyapaNuM, ajIvanuM jaDapaNuM asAdhAraNa che. ajIvamAM pAriNAmika ane audayikabhAva hoya che, te lakSaNarUpe nahi paNa svarUpapaNe hoya che. lakSaNa asAdhAraNa hoya che. jIvanuM lakSaNa upayogo lakSaNam 2-8 upayogo lakSaNam 2-8 upayogaH lakSaNam 2-8 upayoga e AtmAnuM lakSaNa che. upayoga e caitanyasvarUpa sarva AtmAno asAdhAraNa guNa che, je anya padArtho ke dravyane hoto nathI. upayoga : vastuno bodharUpa vyApAra. jemake AtmA eka vastu-padArtha che teno bodha-anubhava jemAM thAya para ja tattvamImAMsA rAtanA ja Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che te upayoga che. iMdriyo dvArA grahaNa thatA viSayono bodha thavAmAM upayoga mukhya che. AthI jIvacaitanya mAtra upayoga lakSaNasahita ja hoya che. sadvidho'STacaturbhedaH 29 2-9 sa dvividhoDaSTacaturbhedaH saH dvividhaH aSTacaturbheda (aSTa-catuHbhedaH) 2-9 upayoganA mukhya be bheda che. 1. sAkAra upayoga, 2. nirAkAra upayoga. 1. sAkAra upayoga eTale vastune spaSTa ane vizeSapaNe jANe. jema sUryanA prakAzamAM vastu spaSTa jaNAya. tenA ATha bheda che : 1. matijJAna, 2. zrutajJAna, 3. avadhijJAna, 4. mana:paryavajJAna 5. kevaLajJAna, 6. matiajJAna, 7. zruta ajJAna, 8. vibhaMgajJAna (mana:paryava jJAna ane kevaLajJAna jJAnarUpa ja che.) 2. nirAkAra upayoga H vastune sAmAnyapaNe jANe. caMdranA prakAzamAM vastu aspaSTa jaNAya tema. vaLI A upayogamAM kaMI vizeSa vicAraNA ke vikalpa nathI. tenA cAra bheda che. manaHparyavajJAna spaSTa upayogavALuM hovAthI temAM sAmAnya bodha na hovAthI teno darzana upayoga nathI. jagatanA jJeya jANavA jaNAvA yogya padArthomAM sAmAnya vizeSa be dharmo hovAthI upayoga paNa sAmAnya ane vizeSa bodharUpe pariName che, tethI kevaLajJAna pUrNajJAna hovA chatAM kevaLadarzana sAmAnya bodharUpe nirAkAra manAya che. sAmAnya darzana upayoganA cAra bheda. 1. cakSudarzana : cakSu dvArA grahaNa thatA viSayano sAmAnya bodha. 2. acakSudarzana : cakSu sivAyanA kAna AdithI grahaNa thatA viSayano sAmAnya bodha. 3. avadhidarzana : indriyonI sahAya vagara sIdho ja darzana adhyAya : 2 * sUtra : 9 4 53 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww na upayogathI rUpI padArthano abhyAdhika sAmAnya bodha. 4. kevaLa darzana : jagatanA tamAma kSeya rUpI-arUpI padArthono sAmAnya bodha, A darzana atindriya che. jIvasRSTinuM parijJAna saMsaLiomuvattAjha 2-10 saMsAriNI muktAzca 2-10 saMsAriNaH muktAH ca ra-10 samasta vizvamAM anaMta jIvarAzi che, te caitanyalakSaNathI samAna che. tenA mukhya be bheda che. 1. saMsArI ane 2. mukta saMsArI : je jIvo karmavaza saMsAranI cAre gatimAM bhramaNa kare che te saMsArI che. saMsAra anAdithI che. saMsArI jIvo paNa anAdi che. mukta : je jIvo satpuruSArtha vaDe karmabaMdhano sarvathA nAza kare che te jIvo mukta che, temanuM paribhramaNa hotuM nathI. paNa lokAgre siddhazIlA upara azarIrIpaNe zAzvatapaNe rahe che. samanAmanA 2-11 samanaskADamanaskAH 2-11 samanaska - amanaskAH 2-11 manayukta ane manarahita evA saMsArI jIvanA be bheda che. manavALA saMzI jIva ane mana vagaranA asaMzI kahevAya che. mana : mananA be prakAra che. 1. bhAvamana. 2. dravyamana. jenAthI vicAra karI zakAya evI Atmaprerita zakti te bhAvamana che. ane vicAra karavAmAM sahAyaka eka prakAranA sUkSma manovargaNAnA paramANuo te dravyamana che. arthAt manovargaNAnA pudgalo te dravyamAna che ane vicAra karavAnI, manana karavAnI zakti te bhAvamana che. deva, manuSya, garbhaja manuSyo ane garbhaja paMcendriya tiryaMco 54 ja tattvamImAMsA 5 CODEDOOMOODDOOMOOLASSOCO ja najara rajA na kara Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAN I LANMWWWWWWWWWWWWWMMMM manavALA eTale saMzI kahevAya che. ekendriyathI mAMDIne cauridriya sudhInA tamAma jIvo tathA saMmUrchAima paMcendriya (maLamUtrAdimAM pedA thanArA) jIvo mana vagaranA asaMjJI che. A jIvone svakIya abhyAdhika vicArazakti hoya che, paraMtu dravyamAna na hovAthI spaSTa vicAra karI zakatA nathI. temane bhAvamana che, tethI potAnI ISTa pravRtti ane aniSTathI nivRtti karavA jevuM saMjJAbaLa-prerakabaLa hoya che. te phakta vartamAnakAlIna hoya che. te paNa hitAhitanI spaSTa dRSTi rahita hoya che. atyaMta alpapaNe dravyamAna hoya che, paraMtu vicAra karavAmAM sahAyaka na hovAthI temane asaMjJI kahyA che. saMsArI jIvanA bIjI rIte be prakAra kahe che. saMsAritrAsa-sthAvA: 2-12 saMsAriNasvasa-sthAvarAH 2-12 saMsAriNa-tra-sthAvarAH 2-12 saMsArI jIvo trasa ane sthAvara be prakAre hoya che. sa H sukhaduHkhanA prayojane ke uddezathI svayaM hAla cAlI zake te trasa jIvo che. sthAvara : sukha duHkhanA prayojana chatAM khasI na zake. sthAvara nAma karmanA udayanuM phaLa che. pRthyabbanaspatayaH sthAvarAH 2-13 pRthyadhvanaspataya: sthAvarAH 2-13 pRthvI - apU-vanaspatayaH sthAvarAH 2-13 pRthvI, pANI ane vanaspatikAya jIvo sthAvara che, teo sthitizIla tejovAyU dvIndriyAdayazca vasAH 2-14 tejovAyU lIndriyAdayazca trasAH 2-14 tejovAyU dvi-indriyodaya: ca trasAH ra-14 adhyAya : 2 - sUtraH 12-14 4 55 japA nA na ma - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teja-agni, vAyu tathA be indriyathI pAMca iMdriyavALA jIvo gatizIla che. uparanI vyAkhyA anusAre pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati pAMce sthAvara jIvo che. halanacalana karatA dekhAtA jaMtu Adi trasa jIvo che. chatAM trasa jIvo be prakAre che : labdhi trasa ane gati trasa. je spaSTapaNe trasanAma karma pAmyA che te labdhi trasa che. ane sthAvara nAmakarmano udaya chatAM gati jaNAya che te gati trasa che. jemake vAyuno pravAha hoya che. agni paNa vadhato jaNAya che. tRNa maLe agni AgaLa vadhe che. tethI agni tathA vAyune gati trasa gaNyA che. jIvonI indriyonI saMkhyA paJcendriyANi, paMcendriyANi paMca indriyANi indriyo pAMca che ', pagathI dADhI sudhI (mAthA sudhI) sparzendriya, tyAra pachI rasanendriya, pachI ghrANendriya, cakSuindriya, kSotrendriya che, te pramANe jIvane indriyono vikAsakrama prApta thAya che. jeTalI indriyo hoya te pramANe te indriyovALo kahevAya che. ekendriyathI pAMca indriyono krama hovAthI saMsArI jIvo pAMca indriyonA bhedathI pAMca prakAre che. indriya H indra eTale AtmA, tene oLakhavAnI nizAnI te indriya. athavA jenAthI viSaya grahaNa thavAnuM jJAna thAya te Indriya. dvividhAni 2-16 2-16 2-16 2-15 215 2-15 trividhAni dvividhAni 56 4 tattvamImAMsA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra jIvo indriyo dvArA jAtinI prasiddhi pAme che. indriyonA be bheda che. 1. dravyendriya 2. bhAvendriya. 2-17 nirvRttyupakaraNe dravyendriyam nivRttupakaraNe dravyendriyam nivRtti-upakaraNe dravya-indriyam 2-17 217 dravyendriya nivRtti ane upakaraNarUpa che. dravyendriya : pudgala pradezo rUpa jaDa indriya. tenA be bheda che. 1. nivRtti 2. upakaraNa. nivRtti = racanA nivRtti indriya H zarIra upara dekhAtI indriyonI AkRti pudgala pradezonI viziSTa racanA, aMgopAMga, AkAra te nivRtti dravyendriya che. tenA bAhyaatyaMtara ema be bheda che. bAhya nivRtti : cakSu Adino bAhya AkAra. atyaMtara nivRtti indriyonA AkAra te atyaMtara nivRtti. bAhya nivRtti (racanAnI) aMdara rahelA " bAhya nivRttirUpa indriyonA AkAra prANIomAM judA judA hoya che. atyaMtara nivRttinA AkAra ane pramANa (mApa), nAka : atimukta phUlanA AkAre che. AMkha : masUranA dALa ke caMdranA (bIja) AkAre che. kAna : caMpAnA phUla athavA vAjiMtranA AkAre che. rasanA H astranA AkAre che. sparza : zarIranA AkAre alaga alaga hoya che. rasanA : graMthI 9 hAtha pramANa sparzana zarIrapramANa zeSa traNa indriyo aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgapramANa. upakaraNa : upakAraka; indriyonI bAhya racanAnI aMdara atyaMta sUkSma pudgalonI banelI zakti te upakaraNa che, baMnenAM sthAna judAM che. bAhya indriya sparzarUpa che tene tenA viSayano bodha nathI thato. upakaraNathI adhyAya : 2 * sUtra : 17 4 57 . Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodha thAya che. A indriya jaDa che. labdhyupayogI bhAvendriyam laSNupayogau bhAvendriyam labdhi-upayogI bhAva-indriyam bhAvendriyanA bhedo : bhAva indriyanA labdhi ane upayoga be bheda che. labdhi - lAbha, zakti. bhAvendriya labdhi ane upayogarUpa che. upayogaH sparzAdiSu upayogaH sparzAdiSa upayogaH sparzAdiSa upayoga sparzAdimAM thAya che. 2-19 2-19 2-19 2-18 2018 2-18 matijJAnAvaraNIya karma AdinA kSayopazamathI Atmazaktino lAbha - te labdhino vyApArabodha te upayoga che. - upayoga - Atmazakti-labdhi, nivRttirUpa indriyo ane upakaraNa, traNenA maLavAthI je spardhAdi viSayono sAmAnya vizeSabodha te upayoga-indriya che. jIva kSayopazamathI maLelI zaktino sadA upayoga karI zakato nathI. jemake jeTaluM jJAna hoya teno eka ja samaye upayoga thato nathI. eTale kSayopazama te labdhi che ane teno vyApAra - pravRtti te upayoga che. pAMce indriyo nivRtti, upakaraNa, labdhi ane upayogarUpa cAre prakAre che. te vaDe dareka indriya pUrNa kahevAya che. te prakAromAM jeTalI nyUnatA teTalI apUrNatA. jemake bAhyanivRtti hoya paNa upakaraNarUpa indriya na hoya to viSayano bodha thato nathI. cakSuno ke kAnano bAhya AkAra hoya paNa 58 4 tattvamImAMsA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w Wwwwwwwww upakaraNarUpa indriya na hoya to prANI joI ke sAMbhaLI zakato nathI. sparzana-rasa-ghrANa-cakSuH - zrotrANi sparzana-rasa-dhrANa-cakSa-zrotrANi 2-20 sparzana-rasa-dhrANa-cakSu-zrotrANi ra-20 sparza, rasa, ghANa, cakSu, kSotra e IndriyonAM nAma che. saMsAra jIvo indriyo dvArA oLakhAya che, jemake ekendriya be indriyavALA jIvo vagere. zarIranI racanA pramANe indriyono vikAsakrama hoya che. sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabdAsteSAmarthAH 2-21 sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabdAstaSAmarthI ra-21 sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabdAH teSA-arthI 2-2 sparza, rasa, gaMdha, varNa (rUpa) zabda A pAMca indriyonA kramazaH viSayo che. A pAMce IndriyonA viSayo rUpI che tethI te indriyo dvArA jaNAya che, paraMtu dareka indriyonA viSayo bhinna che, je indriyono je viSaya hoya tene ja grahaNa kare. zabda rUpane grahaNa na kare, paNa eka ja padArthanI pAMca indriyo bhinna avasthAne jANe che. jemake zrIkhaMDa sparzathI ThaMDo-garama jaNAya che, rasanAthI madhura jaNAya che, dhrANa dvArA sugaMdha jaNAya che. AMkhathI te sapheda ke pILo che te jaNAya che. kAna dvArA padArthano avAja jaNAya che. dravyamAM A pAMce avasthAo dareka bhAgamAM sAthe rahe che. paraMtu indriyo potAnA grAhya viSaya sivAya bIjA viSayane grahaNa karatI nathI. dareka padArthamAM spardhAdi pAMce paryAyo hoya che, paNa temAM gauNa mukhyatA hoya che. mukhyatA hoya te vizeSapaNe jaNAya che. wwwwwwwwwwwwwwww rAjajI adhyAya : 2 * sUtra : 20-21 ja 59 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutamanindriyasya zrutam-anindriyasya zrutam-anindriyasya mana arniMdriya che, teno viSaya zruta che. 2-22 2-22 2-22 mana e paNa indriya che, te jJAnanuM AMtarika sAdhana che. tene aMtaHkaraNa paNa kahe che, bAhya indriyonI jema viSaya grahaNa karavAnI mananI maryAdA nathI. indriyo rUpI padArthane grahaNa kare che, mana rUpI ane arUpI baMne padArthone grahaNa kare che. mananuM kArya indriyo dvArA grahaNa karelA ke na karelA padArthonuM potAnI yogyatA pramANe vicAra karavAnuM che. A vicAra e zruta hovAthI manano viSaya zruta che. joke manojanya jJAnavyApAramAM prathama alpa aMza matijJAna che, paNa adhika aMza zrutajJAna che. matijJAna dvArA viSaya grahaNa thayA pachI vicArazaktinuM kArya zrutajJAna dvArA thAya che, tethI zrutamAM paNa bhAvadyutanI vizeSatA che. padArthanI vizeSatAne grahaNa karavAvALuM jJAna bhAvazruta che. anindriya H indriyo jevuM, jJAnavyApAranuM sAdhana. mananuM sthAna anya iMdriyonI jema niyata nathI paNa zarIravyApI che. indriyonA svAmI vAyyantAnAmekam 2-23 2-23 vAyyantAmekam vAyu-annAnAm-ekam 2023 vAyu sudhInA jIvone eka indriya hoya che. pRthvI, pANI, vanaspati, agni ane vAyukAya A pAMca prakAranA jIvone phakta sparzendriya hoya che, te ekendriya kahevAya che. 60 4 tattvamImAMsA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww maka BORSA nonton ma kRmi-pipIlikA-bhramara-manuSyAdInAmekaikavRddhAni 2-24 kRmi-pipIlikA-bhramara-manuSyAdInAmeAkavRddhAni 2-24 kRmipipIlikA-bhramara-manuSyAdInAmuM - ekaika vRdhdhAni 2-24 kRmi - karamiyA, pipIlikA - kIDI, bhramara ane manuSya vagerene kramekame eka indriya adhika thatI jAya che. te pramANe oLakhAya che. be indriya jIvo - kRmi, zaMkha, chIpa, koDA, jaLo. traNa Indriya jIvo - kIDI, maMkoDA, mAMkaDa, kuMthuA kIDA. cAra Indriya jIvo - bhramara, mAkhI, macchara, vIMchI, pataMgiyAM. pAMca indriya jIvo - deva, garbhaja manuSya, pazupakSI, jaLacara, sthaLacara, AkAzagAmI ane nAraka. saMniH saMmanA : 2-25 saMzinaH samanaskAH 2-25 saMzinaH samanaskA: 2-25 saMzI jIvo manavALA hoya che. - pRthvIkAyathI mAMDIne caturindriya sudhI ATha nikAyomAM (zarIra) mana hotuM nathI. deva ane nArakane mana hoya che, ane garbhaja manuSya tathA tiryaMcane mana hoya che, paNa saMmUrNima jIvone mana hotuM nathI. saMjJI : guNadoSanI vicAraNAvALI saMjJA e viziSTa vRtti che. jethI hitanI prApti ane ahitano parihAra karI zake che. AvI zakti pAchaLanA paMcendriya jIvomAM hovAthI tene manavALA kahe che. - saMjJA hoya tene saMjJI kahe che, A saMjJAnA traNa bheda che : 1. dIrghakAlikI, 2. hetuvAdA, 3. dRSTivAdA. 1. dIrghakAlikI : traNe kALane AzrayIne potAnA hitAhitano dIrgha vicAra karavAnI zakti. A saMjJAne AzrayI saMjJI kahyA che. je vartamAna pUrato ja vicAra kare che te apekSAe te asaMjJI che. hetuvAdI : be indriyathI asaMjJI paMcandriya sudhInA jIvone A adhyAya : 2 * sUtra : 24-25 ja 61 ja w - : Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJA hoya che. dRSTivAdI : samyagdRSTine A saMjJA hoya che. ekendriyathI asaMjJI paMcendriya jIvo asaMzI - mana vagaranA che. - dIrghakAlikImAM trikALa vicAraNA hoya che, hetuvAdAmAM vartamAnakAlIna vicAraNA hoya che, te baMne vaibhAvika dazA che, dRSTivAdAmAM trikALa vicAraNA mokSa mArgAnusArI hovAthI te sarvotkRSTa che. joke kRmi Adi caturindriya jIvomAM sUkSmamana-bhAvamana hoya che, paraMtu temanuM kArya phakta dehalakSI ja che ane ahIM dehalakSya sivAya anya vikAsanI kSamatA dharAvanAra mananI vivakSA che. vigrahatau karmayogaH 2-26 2-26 vigrahagatau karmayogaH vigrahagato karmayogaH 2-26 vigrahagatimAM (bhavAMtare jatAM vakragatimAM) kArmaNa kAyayoga hoya che. vigrahati : saMsArI jIva vidyamAna deha tyajI jyAre karmavaza navo deha dhAraNa kare che, tyAre e AkAzazreNie je gati kare che te vigrahagati che, te gati karavAmAM kAryaNa zarIranI sahAya hoya che. yoga : saMsArI jIva mana, vacana ane kAyAnA yoga dvArA pravRtti kare che. yoga e AtmapradezonI sphuraNArUpa Atmazakti che. te zaktinA upayoga mATe A yoga sAdhana che. bhavAMtare jatAM kAryaNakAya yoga hoya che. mana, vacanano abhAva che. jIvane parabhavamAM jatAM be prakAranI gati hoya che. 1. vigraha eTale vaLAMka; 2. avigraha eTale vaLAMkarahita. avigraha gatimAM vaLAMka na hovAthI te eka ja samayanI che. chUTelA tIranI jema iSTa sthAne pahoMce che. 62 OM tattvamImAMsA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jo tamArA - parabhava jatAM ekavakrA Adi gatinuM yaMtra - - - - - - Mandard jugati ekavaTAgati vikAgati. caturvagati vikrAgati WWW.MONWNWARDWWWWWwwwwwwwwww ACCOGO DODOSOROGORODDSSOSCOSODOODOO 2009 dhyAya : ra * sUtra : 26 4 3 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzreNi gatiH 2-27 2-27 anuzreNi gatiH anuzreNi gatiH 2-27 jIva ke pudgalanI gati - anuzreNi sIdhI che. dravyo cha prakAranA che temAM jIva ane pudgala gatizIla che. A dravyone jo bAhya koI kAraNa na hoya to gati sIdhI thAya che. jema gADI pATA para cAle tema jIva tathA pudgala AkAza pradezanI zreNi upara cAle che. teonI gati svAbhAvikapaNe sIdhI che, arthAt jIva ane pudgala-paramANu je sthAne hoya tyAMthI AkAzakSetre UMce, nIce ke ADe cAlyo jAya che. avigrahA jIvasya avigrahA jIvasya avigrahA jIvasya siddha thatA jIvanI gati saraLa che. aMtarAlagatimAM sUkSma zarIrathI sahita saMsArI jIvanI gati be prakAranI che. 1. saraLa ane 2. vakra (vaLAMkavALI) che. 2-28. 2-28 2-28 vigrahavatI ca saMsAriNaH pAk caturbhyaH vigrahavatI ca saMsAriNaH pAkuM caturthyaH vigrahavatI ca saMsAriNaH pAkuM caturthyaH saMsArI jIvanI gati be prakAranI che. 1. vigraha yukta (vakra) 2. vigraha rahita (RRja, saraLa) vigrahavALI gati eka samayathI mAMDIne cAra samaya sudhInI hoya, vigrahagatine aMtarAlagati kahevAmAM Ave che. RRjugatithI bhavAMtare jatA jIvane navo prayatna karavo paDato nathI. 64 4 tattvamImAMsA 2-29 2-29 2-29 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva zarI2janyano vega maLe che. tethI tIranI jema sIdho pahoMce che. RRju (saraLa) vakragati-vaLAMkavALI pUrva zarIrajanyano vega vaLAMka AvatAM maMda paDe che. tyAre je sUkSma kAryaNa kAyayoga sAthe hoya che tenAthI te vaLAMka le che. utpatti sthAnanI dizA pramANe eka, be, traNa ke koIvAra ara vaLAMka le che. samayanI saMkhyAnI vRddhino AdhAra vaLAMkanI saMkhyA para avalaMbita che. eka vaLAMka hoya to kAlamAna be samayanuM che. hoya che temano AgaLa krama samajavo. 2-30 ekasamayo'vigraha ekasamayoDavigraha: eka samayaH avigraha: 2-30 2-30 avigraha - saraLa gatino kALa eka samayano che. * jIva utpanna thavAne sthAne eka samayamAM pahoMce to te avigraha gatithI jAya che. ekathI vadhu samayo lAge to paNa prathama samayamAM avigraha gati hoya che. jIvanI svAbhAvika gati saraLa che, RRjugatithI janmAMtare jatA jIvane zarIra tyAgatI veLAe navIna AyuSya ane gatinAmakarmano udaya thaI jAya che. ane vakragativALA jIvane prathama vaLAMke navIna Ayu gati, tathA AnupUrvI nAmakarmano yathA saMbhava udaya thAya che. te jema baLadane nAtha pakaDIne yogya sthAne laI jAya tema jIvane utpattisthAne laI jAya che. bIjA samayathI vaLAMkano prAraMbha thAya che tethI bIjA samayo vigrahagativALA hoya che. ekaM dvau vA ' nAhArakaH eka Dhau vADanAhArakaH 2-31 2-31 eka Dhau vA anAhArakaH 2-31 parabhava jatAM aMtarAlagatimAM jIva eka ke be samaya anAhAraka hoya che AhAra leto nathI. adhyAya : 2 * sUtra : 30-31 4 65 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra : skUla zarIrane yogya pagalo grahaNa karavA. jyAre jIva eka samayamAM ke be samayamAM utpattisthAne pahoMce tyAre te avazya pudgalone grahaNa kare che. jyAre be samaya lAge che tyAre pahelA samaye chUTatAM te zarIra dvArA AhAra le ane bIjA samaye pahoMcatAM AhAra jo aMtarAlagatimAM traNa samaya lAge to vacceno eka samaya. ane cAra samaya lAge to be samaya anAhAraka hoya che. aMtarAlagatimAM saMsArI jIvane kArmaNakAyayoga hovAthI karmapudgalonuM prahaNa anivArya hoya che. yoga karmavargaNAnA AkarSaNanuM nimitta che. aMtarAlagatinA samaye caMcaLa jIva kArmaNavargaNAone grahaNa karIne potAnI sAthe bheLavIne sAthe laI jAya che. janmanA prakAro saMmUrchana - garbhopapAtA janma 2-32 saMmUIna - garbhopapAtA janma ra-32 saMmUIna-garbha-upapAtA janma ra-32, saMmUIna, garbha ane upapAta traNa prakAre janma che. janma H utpatti kSetramAM AvIne navIna bhavanA sthala dehane yogya pudgalonuM sarva prathama grahaNa karavuM te janma. tenA traNa bheda che. samUIna : strI-puruSanA yoga rahita navIna audArika zarIrane yogya utpattisthAne rahelA pudgalonuM grahaNa karI zarIrarUpa pariNAvavuM. garbha : strI-puruSanA saMyogathI utpanna thayelA zukra zeNitanA pudgalonuM prathama prahaNa thavuM. * upapAtaH utpattisthAnamAM rahelA vaikriya pudgalonuM sarvaprathama grahaNa karI zarIrarUpe pariNata thavuM. ka - vAvavA ja janana da ja tattvamImAMsA - - - - banAva na ba ne Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-33 yoninA bhedo (yoni-utpattinAM sthAno) sacitta-zIta- saMvRtAH setarA mizrAzcaikazaH tadyonayaH sacitta-zIta-saMvRttAH setarA mizrAaikazaH taunayaH sacitta-zIta-saMvRtAH setarA mizrAH ca aikazaH tad yonayaH 2-33 2-33 1. jIvanI yoni sacitta, acitta, mizra (sacitta-acitta) ema traNa prakAra. 2. zIta, uSNa, zIta-uSNa (mizra) ema traNa prakAra. 3. saMvRtta (DhaMkAyeluM), asaMvRtta (khulluM) ane mizra ema traNa prakAra che. kula nava prakAra che. yoni H utpattisthAna. jIvane janma levA sthAna joIe. je sthAnamAM prathama sthUla zarIrane mATe grahaNa karelA pudgalo kAryaNazarIramAM samAI jAya te yoni che. kaI yonimAM kyA kayA jIva utpanna thAya che tenuM vargIkaraNa jIva yoni nAraka, deva garbhaja manuSya ane tiryaMca paMcendriya pAMca sthAvara, traNa vikalendriya, agarbhaja- (saMmUrchina) paMcendriya tiryaMca ane manuSya garbhaja manuSya ane tiryaMca tathA deva tejakAyika - agnikAya bAkInA cAra sthAvara, traNa vikalendriya agarbhaja paMcendriya manuSya ane tiryaMca tathA nAraka nAraka, deva ane ekendriya garbhaja manuSya, tiryaMca bAkInA traNa vikalendriya agarbhaja paMcendriya manuSya tiryaMca adhyAya : 2 citta sacittAsacitta (mizra) trividha, sacita acitta ane mizra zItoSNa (mizra) uSNa trividha-zIta, uSNa, zItoSNa saMvRtta mizra saMvRttavivRtta vivRtta (khullu) sUtra : 334 67 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TUMkamAM yoni AdhAra che, ane janma Adheya che. pudgalonuM prAthamika grahaNa te janma, te je jagA para thAya te yoni. yoni corAzI lAkha avAMtarabhedothI che. ahIM mukhya nava prakAra darzAvAya che. janmanA svAmIo jarAkhaNDa potajAnAM garbhaH jarAs potajAnAM garbha jarAyu-aMDa-potajAnAM garbha: 2-34 2-34 234 jarAyuja, aMDaja ane potaja prANIone garbharUpa janma hoya che (garbhathI utpanna thatAM jIvo). 1. jarAyu H garbhAzayamAM prANInA garbha upara raheluM mAMsa ane lohInuM paDaLa (oLano pAradarzaka paDado) jene hoya te jarAyu. jemake manuSya, gAya, bheMsa jevAM prANIo. 2. aMDaja : (IMDuM) IMDAthI utpanna thanArAM prANIo, jemake sarpa, garoLI, pakSIo vagere. 3. potaja : garbhAzayamAM AvaraNa (oLa)thI rahita utpanna thatAMnI sAthe cAlI zake, te hAthI, sasalA, noLiyAnAM baccAMo. upapAta janma kone hoya 2-35 nAraka- devAnAmupapAtaH nAraka-devAnAmupapAtaH nAraka-devAnAm-upapAtaH 2-35 2-35 nAraka ane devone upapAta janma hoya che. nAraka H vajramaya bhIMtano gokha (kuMbhI) nArakonuM upapAta janmasthAna che. pApanI prabaLatAthI atikaSTa potAne yogya zarIranI UMcAI Adi sAthe janme che. 68 4 tattvamImAMsA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wWwwWANAAMINIWAN devo H puNyanI prabaLatAthI sukhethI janma le che. utpattisthAne rahelI devazadhyAmAM potAne yogya kAMti UMcAI yuvAvasthA vagere laIne aMtarmuhUrtamAM janme che. zeSA saMI 2-36 zeSANAM saMpUrNanam ra-36 zeSANAM samUrdhanam ra-36 e sivAyanA jIvone saMpUrjhana janma hoya che. saMmUIna : uparanA traNa janma sivAya je jIvo manuSyanA tathA anya prANIonA maLa, mUtrAdimAM tathA te te jIvonA sUkSmamaLa rahyA hoya che te maLamAM te jAtinA jIvo pedA thAya. tIDa, mAkhI AdimAM maithuna saMjJA hovAthI tevI kriyA thatI jovAmAM Ave che, te napuMsaka ke sajAtIya jIvonI ceSTArUpa che, AthI temano janma garbharUpa nathI paNa saMmUrNana che. kIDIo, madhamAkhInA IDA jevuM jovAmAM Ave che, te kIDI Adi jIvInA sUkSma maLamAM jIvo utpanna thAya che tyAre prAraMbhanA apakva sthitimAM hoya che te sapheda IMDA jevA jaNAya che. pachI te rUpAMtara pAme che. te zarIro ApaNe joIe chIe. chatAM koI jIvo mATe garbha jevI sthiti banatI hoya to paNa te atyaMta alpa hoya che. zarIranA bhedo gIra-diva-nasa-zALAni zarIrane 2-37 audArika-vaikriyAhAraka-tejasa-kArmaNAni zarIrANi 2-37 dArika-vaikriya-AhAraka-taijasa-kArmaNAni zarIrANi 2-37 audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kAryaNa ema pAMca prakAre zarIro che. dehadhArI jIvo anaMta che, tethI vyaktigata zarIra anaMta che paraMtu adhyAyaH 2 * sUtraH 36-37 je 69 ma na ja - - ka Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenA pAMca vibhAga karI samajAvavAmAM AvyA che. zarIra : jIvane kriyA karavAnuM sAdhana te zarIra. 1. audArika : udAra-zUla, sthUla pudgalothI baneluM, jenuM chedana - bhedana ane dahana thaI zake te audArika. nAraka ane deva sivAya sarvanuM zarIra audArika che. abhyAdhika saptadhAtu sahita hoya che. 2. vaikriya : je zarIra nAnuMmoTuM, ekamAMthI aneka, anekamAMthI eka, pAtaLuM jADuM vagere anekavidha rUpone dhAraNa karI zake. vaikriya zarIranA be bheda che : 1 bhavapratyaya, 2. guNapratyaya. bhavapratyaya : janmanA kAraNathI ja hoya. deva ane nArakane. guNa pratyaya : koI manuSya ane tiryaMcane Atmika zaktinA vikAsathI evI labdhi utpanna thAya che, te jyAre icchA thAya tyAre karI zake te guNapratyaya. bhavapratyayamAM viziSTatA che. IcchA vinA ja bhavadhAraNathI hoya che. 3. AhAraka caudapUrvadhara muni pramatta guNasthAnake sUkSma tattvajJAnanI zaMkAnivAraNa mATe eka hAtha pramANa sUkSma ane divya zarIra banAvIne te zarIrane tIrthakarane samAdhAna mATe ke temanI ddhi jovA mATe mokale te AhAraka zarIra. caudapUrvadhara saMyati muni paNa jene A labdhi hoya te ja muni A zarIra banAvI zake. A kriyA pachI te munine zuddha adhyavasAyano saMbhava hovAthI apramatta bhAva pedA thAya che. AhAraka labdhivALAne vaikriya labdhino saMbhava che paNa A baMne labdhino sAthe prayoga thaI zakato nathI. A zarIra kRtrima jANavA. atyaMta sUkSma hovAthI mahAvideha jevA kSetramAM jatA vyAghAta pAmatA nathI. 4. taijasa zarIra : zarIra dhAraNa karanAra jIvane AhAranI - khorAkanI jarUra rahe che. e grahaNa karelo khorAka pacAvavAnuM kAma A taijasa zarIra kare che. ApaNA jaTharAgnimAM je garamI che te, zarIramAM garamI rahe che te taijasa zarIra che. mRtyu thatAM A zarIra na hovAthI zarIra ThaMDuM paDI jAya che. athavA A zarIra zithila hoya to pAcanazakti 70 ja tattvamImAMsA nAnA nAnA na karavA nA apamAna nAmanA nAnA nAnA kApavAnA nAhavADavA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WWWWWWW ANANAW - kalAkAta maMda paDe che. A zarIra saMsArI jIva mAtrane hoya che. taijasa zarIranA be prakAra che. 1. sahaja, 2. labdhipratyaya. upara jaNAveluM zarIra sahaja taijasa zarIra che. ane viziSTa tapa AdithI utpanna thAya te taijasa zarIra labdhi pratyaya che. labdhi pratyayanA be prakAra che. 1. uSNa 2. zIta. tene tejalezyA kahevAmAM Ave che. AvI labdhiyukta jIva koInA para kopAyamAna thAya to tejolezyA choDe tyAre te jIvane mRtyu samAna hAni thAya che. ane zIta legyA prAye hAnikAraka thatI nathI. 5. kArmaNa zarIra H Atmapradezo sAthe karmonA pudgalonA samUhanuM kSIranIravatu ekameka thaI javuM tene karmaNa zarIra kahe che. jIva vaibhAvika (rAgAdi) dazAmAM samaye samaye karmabaMdha kare che te A kAryaNazarIra che. saMsArI jIva mAtrane taijasa ane kArmaNa zarIra hoya che. jIva anAdithI che. A karmo paNa jIva sAthe anAdithI che ane bhavAMtare jatAM A be zarIra sAthe rahe che. pAMca zarIromAM sUkSmatAnI vicAraNA paraM paraM sUkSmam 2-38 paraM paraM sUkSmam 2-38 para para sUkSmad ra-38 A zarIramAM pUrvanA zarIrathI pachInuM zarIra adhika sUma hoya che. ahIM sthUlano artha zithila ane sUkSmano artha saghanatA karavAno saghanatA eTale adhika pudagalonuM alpa parimANamAM samAveza. jema jema adhika pudagalono adhika parimANamAM samAveza thato jAya tema tema ghanatA vadhe. audArika Adi pAMce zarIromAM uttarottara zarIranI ghanatA vadhatI hovAthI pUrva karatA uttaranA zarIra sUkSma banatA jAya che. adhyAya : 2 * sUtra : 384 71 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- -- - --- - ----- jemake nAno hIro ane rUno nAno Dhagalo. A Dhagalo dekhAvamAM zithila (moTo) hovA chatAM pudgalonuM parimANa zithila hoya ane hIrAmAM pudgalonI saghanatA vadhu hoya. audArika karatAM vaikriya, vaikriya karatAM AhAraka AhAraka, karatAM taijasa ane taijasa karatAM kAmaNa zarIra sUma thatI jAya che. zarIromAM pradezonI vicAraNA pradezato'saMkhyeyaguNaM prAk taijasAt 2-39 pradezatoDakheya guNa prApha taijasAtu 2-39 pradezataH asaMkhya guNa prApha taijasAta 2-39 * audArika vaikriya ane AhAraka taijasa pahelAMnA A traNa zarIro asaMkhyAta guNapradeza che. ahIM pradezano artha sUkSmatAthI levAno nathI paNa skaMdhapaNe levAno che. traNe zarIramAM uttarottara asaMkhyAta guNapradezo adhika hoya che. eka eka paramANu alaga hoya tyAM sudhI zarIra banatuM nathI. paramANupuMja - skaMdhathI zarIra bane che. eka skaMdha anaMta paramANuno banelo hoya, A skaMdhanI apekSAe anaMta nahi paNa asaMkhyAta guNapradeza manAya che. anantaguNe pare 2-40 anantaguNe pare 2-10 anantaguNe pare 2-40 AhAraka pachInAM baMne zarIronA skaMdho-pradezo kramazaH anaMtaguNA che. AhAraka karatAM tejasa zarIranA skaMdho anaMtaguNA ane taijasa karatAM kArpaNa zarIranA tenA adhika anaMtaguNa skaMdho che. wwww w w A satata VAANNAMAANANANANAW kAna - - - - - - - - - . ... . 72 4 tattvamImAMsA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . . .. ja . taijasa kArmaNa zarIranI traNa vizeSatAo - satizAte 2-41 apratighAte ra-41 apratighAte 2-41 taijasa ane kArmaNa zarIra pratighAta rahita che. pratighAta = AghAta skaMdhothI ghana hovA chatAM A zarIranI sUkSmatA evI che ke te kaMIpaNa rukAvaTa vagara caudarAjalokamAM jaI zake che. vaja jevI kaThaNa vastumAM paNa te pravezI zake che. jema loDhAmAM agni pravezI zake che tema, te samasta vizvamAM praveza pAme che. vaikriya ane AhAraka zarIrane pratighAta thato nathI paraMtu tenI maryAdA che te trasanADImAM jaI zake che. A nasika ra ra-42 anAdisaMbaMdhe ca 2-42 anAdisaMbaMdhe ca 2-4ra * taijasa ane kArmaNa zarIrano saMbaMdha saMsArI jIva sAthe anAdithI che ane saMsAra avasthA sudhI rahe che. prathamanA traNa zarIra badalAtAM rahe che. aMtarAla gatimAM audArika Adi zarIrano viyoga thavA chatAM saMsArI jIvane taijasa kArpaNa zarIra to rahe che. kevaLa jyAre jIvano mokSa thAya tyAre A be zarIra hotAM nathI. sarvastra ra-43 sarvasya 2-43 sarvasya 2-43. arthAt saMsArI sarva jIvane taijasa kArmaNa zarIra hoya che, anya traNa zarIro kyAre hoya ane na paNa hoya. adhyAya : 2 * sUtra : 41-43 ja 73 * * * * * wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww oooooo nAnA nAnA nAnA nAnA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mjAjA 2-44 eka jIvamAM ekIsAthe saMbhavatAM zarIro tadAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcAturyaH 2-44 tadAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturbha tadAdIni bhAjyAni yugapad ekasminuM Acaturbha ra-44 eka jIvane ekIsAthe bethI cAra zarIra hoya che. jyAre be zarIra hoya tyAre taijasa ane kArmaNa be hoya te janmAMtare jatAM aMtarAlagatimAM hoya. traNa zarIra, taijasa kArpaNa ane audArika, ke taijasa-kArpaNa tathA vaikriya pahelA traNa manuSya ane tiryaMcane hoya che, bIjo prakAra deva tathA nArakane bhavapratyayI hoya che. cAra zarIra H taijasa, kArmaNa, audArika ane vaikriya athavA taijasa kArpaNa audArika ane AhAraka. vaikriya ane AhAraka be ekasAthe hotAM nathI. A baMne zarIra racavAnI zakti caudapUrvavadhara munine hoya che. paraMtu baMneno upabhoga ekasAthe na hoI zake. kAraNa ke pramatta hoya tyAre vaikriya zarIra hoI zake. paNa AhAraka zarIra na hoya ane AhAraka zarIranI racanA samaye pramatta hoya paNa upabhoga kALe apramatta hoya che. zarIronuM prayojana nirupamA 2-45 nirupabhogamajyam 2-45 nirupabhogamuanyam 2-45 aMtima kArmaNa zarIra upabhoga rahita hoya che. upabhoga : indriyo dvArA viSaya grahaNa thaI sukhaduHkhano anubhava, karmabaMdha, baddha karmaphaLanA zubhAzubha udayano anubhava ane karmanI nirjarA. zarIranuM mukhya prayojana upabhoga che. parabhava jatAM aMtarAla gatimAM kArpaNa zarIrathI uparanA cAra upabhoga thatAM nathI kAraNa ke spaSTa 74 ja tattvamImAMsA kAma karatA ja jam vAta karavAnA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upabhoga thavA mATe audArika Adi zarIranI jarUra hoya che. kArmaNa zarIra indriyothI rahita che tethI sukhaduHkhano anubhava thato nathI. vaLI audArika Adi zarIrathI ahiMsA ke hiMsA Adi vyApArathI vyaktarUpe zubhAzubha karmabaMdha thAya che, tema tenA udayathI zubhAzubha karmano anubhava thAya che, ane zuddha adhyavasAya vaDe karmanirjarA thAya che. te kArmaNa zarIrathI thatAM nathI, kAraNa ke te indriyo, avayava ane manavacanakAyAnA yogathI rahita che. tethI vyakta rIte upabhoga thato nathI paNa avyaktarUpe thAya tema mAnavAmAM Ave che. ekaluM kAryaNa zarIra prAya upabhoga karI zakatuM nathI. taijasa zarIra sendriya nathI, tathApi te dvArA pAcanazakti sArI rahe che, vaLI teno labdhi dvArA zApa ane upakAra thaI zake che. tethI te dvArA sukhaduHkhano anubhava thAya che. ema cAre prakAranA upabhoga thAya che. audArika, vaikriya ane AhAraka traNa zarIrane dravya indriyo hovAthI temanA dvArA upabhoga thaI zake che. 2-46 garbhasammUrchana jamAdyam garbha-sampUrNanajamAdyam 2-46 garbha-saMmUrchanajam Adyam 2-46 prathamanuM audArika zarIra garbhaja ane saMmUrchana jIvone hoya che arthAt audArika zarIra garbhaja ane saMmUrNima prANIone hoya che. (nigodathI mAMDIne tiryaMca manuSya.) veda liMganuM pratipAdana 2-89deg vaikriyamopapAtikam vaikriyamaupapAtikam vaikriyam aupAtikam 247 2-47 vaikriya zarIra aupapAtika che, upapAtarUpa nimittathI che. adhyAya : 2 * sUtra : 46-47 4 75 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ labdhipratyayaM ca labdhipratyayaM ca labdhi-pratyayaM ca 2-48 2-48 2-48 deva ane nArakane upapAta nimittathI vaikriya zarIra hoya che. 2-49 zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadharasyaiva zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhAraka caturdazapUrvadharaaiva zubhaM vizuddham-avyAghAti-ca-AhAraka caturdazapUrvadharasya eva 2-49 2-49 AhAraka zarIra caudapUrvadhara munine hoya che. A zarIra zubha, atyaMta zuddha ane apratighAtI hoya che. nArakasammUrchino napuMsakAni nArakasamUrchino napuMsakAni nAraka-saMmUrchAino napuMsakAni nAraka saMmUrchima jIvo napuMsaka che. na vAH na devAH na devAH 2-51 2-51 2-51 deva napuMsaka hotA nathI. veda, liMga, cihna, manuSyAdi jIvonA zarIramAM nAmakarmanA udayathI bAhya AkRti sAthe vizeSatAo hoya che. tenA traNa prakAro che. 1. puruSaveda 2. strIveda 3. napuMsaka veda. A vedanA be prakAra che. 1. dravya 2. bhAvaveda bhAvaveda eTale amuka kAmanA abhilASA. 1. je liMgathI cihnathI puruSane oLakhavAmAM Ave te 76 4 tattvamImAMsA - 2-50 2-50 2-50 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyapuruSaveda. strInA saMgasukhanI abhilASA thavI te bhAvapuruSaveda 2. je liMga-AkArathI strI oLakhAya te dravya strIveda. puruSasaMsarganI abhilASA thavI te bhAvastrIveda. 3. jenAmAM strIpuruSanuM alpAdhika mizra cihna ke AkRti hoya te dravya napuMsaka veda. strIpuruSa baMnenAM sukhanI abhilASA te bhAva napuMsakaveda. nAraka tathA saMmUrNima jIvo napuMsaka veda che. saMmUrchimane bhAvanI apekSAe kahyuM che. saMmUrNima asaMzI paMcendriyane puruSa ane strIveda dravyathI che. devone puruSa ane strIveda hoya che. garbhaja tiryaMca paMcendriya ana manuSyone traNe veda hoya che. aupapAtika-caramadehottamapuruSA'saMkhyeyavarSAyuSo'napavartyAyuSaH aupapAtika-caramadehottamapuruSA'saMkhyayavarSAyuSo'napavartAyuSaH 2-52 aupapAtika-caramadeha-uttamapuruSaasaMkhyayavarSAyuSaH anapavarjAyuSaH 2-52 aupapAtika, caramadehI, uttama puruSa ane asaMkhya varSa AyuSyavALA, cAra prakAranA jIvonuM AyuSya anapavartanIya (na ghaTe tevuM) hoya che. aupapAtika : upapAta janmavALA, devo nArako. caramadehI : vartamAna bhavamAM mokSe janArA, 252 uttama puruSo : tIrthaMkara, cakravartI, baLadeva, vAsudeva, prativAsudeva. asaMkhyAtavarSanA AyuSyavALA : aDhIdvIpanA yugalika manuSya tiryaMco ane aDhI dvIpanI bahAranA pUrvakoTithI adhika AyuSyavALA tiryaMco adhyAya 2 sUtra : 52 4 77 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya che. A sivAyanA sarva manuSyo ane tiryaMco baMne prakAranA AyubaMdhavALA hoya che. AyuSyanA be prakAra che. 1. apavartanIya, 2. anapavartIya. apavartanIya : AyuSyanA baMdhanA samayanI sthiti pUrNa thayA pahelA zIghratAthI koI nimittathI bhogavAI jAya. tene akALa mRtyu paNa kahe che. te sopakrama AyuSya hoya che. upakrama : (nimitta) be prakAre hoya che : (1) bhAvaadhyavasAya atyaMtara upakrama che. (2) AhArAdi te bAhya upakrama che. adhyavasAva atyaMtara upakramanA rAga, sneha ane bhayathI mRtyu thAya tevA traNa prakAra che. 1. rAga H rUpa vagerenA AkarSaNathI thato bhAva te rAga, AvuM AkarSaNa thayA pachI teno yoga na maLatAM rAgane kAraNe mRtyu thavuM (strI pratye.) 2. sneha H rUpanA AkarSaNa vinA ja atyaMta snehane kAraNe viyoga thatA mRtyu thavuM te putrAdi viSe samajavuM. 3. bhaya : bhAvi bhayanI kalpanAthI mRtyu thavuM. 4. bAhya upakrama-nimitta H sparzathI mRtyu jemake viSakanyAno sparza, ke jharI jaMtunA sparzathI thatuM mRtyu. 5. AhArathI mRtyu : ati AhArathI thatuM mRtyu. 6. vedanA : udaramAM mastakamAM zULa javA dardathI thatuM mRtyu. 7. zvAsozvAsa : dama jevA dardamAM zvAsano vega vadhavAthI mRtyu thavuM. A sAta nimitto che jenAthI AyuSyanI sthitino hrAsa thAya che. jemake koI jIvanuM AyuSya eMsI varSanuM che, paraMtu te AyubaMdha apavartana prakArano zithila hovAthI koIpaNa upakrama lAgavAthI bAkI rahelA AyuSya karmanA daliko (pudgalo) aMtarmuhUrtamAM ja bhogavAI jAya che. AyuSyabaMdha svAbhAvika nathI, pariNAmanA tAratamya upara avalaMbita che. bhAvijanmanA 78 4 tattvamImAMsA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyanuM nirmANa vartamAna janmamAM thAya che. anapavartanIya H A AyuSyano bhogakALa AyuSyabaMdhanI maryAdAvALo hoya che. A AyuSyabaMdha gADha hovAthI nimitta maLavA chatAM AyunI kALamaryAdA apavartyanI jema ghaTatI nathI, kemake tIvra pariNAmathI utpanna thayeluM gADha baMdhavALuM hovAthI zastra AdithI hrAsa pAmatuM nathI. A AyuSya be prakAranuM hoya che. 1. sopakrama ane 2. nirUpakrama. sopakrama : viSa Adi bAhya nimitto ke rAgAdi atyaMtara nimitto prApta thAya, te sopakrama. anapavartanIya AyuSya. nirUpakrama H je AyuSyane upakrama-nimitto prApta na thAya te nirUpakrama anapavartanIya AyuSya. upakrama prApta thAya ke na thAya paNa anapavartanIya AyuSyano kALabaMdha DrAsa pAmato nathI. jema ghAsa chUTuM rAkheluM baLI jatAM vAra lAge che. paraMtu bhegA karelA te ja ghAsanI gaMjIne baLatAM vAra lAgatI nathI. vaLI jema bhInuM vALeluM vastra vilaMbathI sUkAya che paNa chUTuM karIne sUkaveluM vastra zIghratAthI sUkAya che. tema A baMne AyuSya viSe samajavuM. tema A AyuSya viSe vilaMba ane zIghratAno niyama samajavo. pUrve AyubaMdha ja evA prakArano thayo hoya che. tethI nimitta maLatA samaya ghaTe che paraMtu AyuSyakarmanA dalikoto baMdhapramANe hoya che, te ghAsanA dRSTAMte samajAvyuM tema Avega janita nimittonA abhAve maMdatAthI bhogavAya, teja AyunI maryAdA uparanA nimitto dvArA zIghratAe bhogavAI jAya che. tattvadohana prathama adhyAyamAM jIvana agrima kartavyamAM samyagdarzanano mahimA darzAvIne tattvanI zraddhAne samyagdarzana karavuM che, te sAta tattvomAMmukhya jIvatattva che. jIvatattvamAM anya tattvo Aropita thAya che. vaLI jIva svayaM mokSasvarUpa che, vartamAna avasthA saMsArI che, jIva saMsArathI kema adhyAya : 2 * tattvadoSana 4 79 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chUTe te mATemokSanA sAdhana darzAvyA che. Ama jIvatattvanI mukhyatA hovAthI adhyAya bIjA jIva tattvanuM nirupaNa karyuMche, tamAM jIvanA bhAva darzAvI pachI saMsArI jIvanA beda, indriyonI racanA, zarIra, yoni vagere jIvanI saMsAra yAtrA kevA sthAnomAM thAya che te jaNAvyuM che. caudarAja loka pramANa sRSTimAM, cAra gati che, temAM caudalAkha jIvane upajavAnA sthAna che. tanA avAMtara bhedo anaMta thAya che. jIve anAdikALathI Aja sudhImAM janma maraNa karInekoI sthAna bAkI rAkhyuM nathI. lokAkAzanA pradeze pradezane sparzI cUkyo che tenA sthAno kevA che, tyAM kevI indriyo ane zarIra maLe che te A adhyAya parathI samajAya che. jIvanA bhAva darzAvIne graMthakAra jIvanI avasthA batAvI che. jIvanA guNa ane bhAva to anaMtA che, paraMtu A pAMcabhAvamAM adhyavasAyanI avasthAo samajAya che. jIvane sAdhya to pAriNAmika evo adhruva AtmA che. bIjA cAra bhAva karmanA kSayozamAdine Adhina che. auyika bhAva to saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa che. dharmano prAraMbha aupazamika samyaktvathI thAyache. tyArapachI aupazamika cAritra pAme che, te jIvanI zuddhinI vizeSatA thatAM kSAyikabhAvane pAme che. tyAra pachI teno saMsAra samApta thAya che. anAdikALathI jIn saMsAramAM rakhaDe che. paraMtu tenA jJAnAdi guNo alpAdhikapaNe pragaTatA rahe che. ajJAna dUra thatAM samyaktvanI prApti thAya che tyAre kramekrame cAritranI zuddhi thAya che te kSayopamika bhAva che. kSAyikabhAva jIvane vizeSa upakAraka che te krame krame karmonA kSaya thavAthI utpanna thavA chatAM AtmasvarUpane pragaTa karato hovAthI AtmarUpa che. indriyonuM kArya, zarIranI avasthAo ane AyuSyanI vigata jANIne jIve te sarvathI bhinna evA AtmasvarUpane jANavAnuM che. eka AtmAne upAdeya karatA mokSarUpe svayaM pragaTa thAya che. 80 4 tattvamImAMsA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dardInAnusAre -vizvadarzana-14 rAjaloka - anaMta alaoNka anata lokAgna bhAga u Sr, khva ratana sarDa sik pAMca anuttara ma :: ata alAkAkAtha madhyaloka mecchA lAi ra j coka va --30 aavat) 15-0115. paramA ma 19 (~ * * * / K thANAnA RISLI VAHI IIIIII paMtu prabhA 217117118113N kSa pramA ..... tamannA ------ tamAmaprabhA 273111111137 ancain CAL siddha zilI ...... ... (23 1 nava zaiveyaka trasanADI 12 vaimAtika devaloka cara, 5 ghauMna asAyaDapa maho " 35- 2 39 epri 21:3 P ma lo 31 31 zai naraka 4 sala, lA a naM kA I hu La ba 31 zuM 2-3 alauka *8225 -5 sarakA O Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara lagabha bhAkharI parvata hiraNyavaMta naMga 1) yupI parvata (5) gA nIlavaMta parvata parvata paclAkha co meru niSadha parvata rivarSa ma mahAhimavaMta parvata) viMta kSetra (2) laghuhimavaMta parvata1) bharata kSetra vatA parvata gA pa ep-L) cnEm (epma)n dakSiNa dIpa mrKHzy bha mAnavottara 5rvata B vika nilAM sAta lA va. pUrva vata,2 .2.maDhAva 4 pRSTha2 varSanA pa samA manuSya vasati vinAnA chellA svayaMbhU aNasama Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhyAya jAnanananana nananana nArakanA jIvonuM varNana tattvonA bodha mATe jIvAdi tattvonuM nirUpaNa karyuM. have cAra gatinA jIvonA varNanamAM prathama nArakanA jIvonuM varNana kare che. cauda rAjalokamAM nIcenI bhUmi nArakanA jIvonI che tene naraka kahevAmAM Ave che. caudarAjalokamAM traNa loka che. 1. adholoka, 2. madhyaloka, 3. Urdhvaloka, temAM ahIM apolokanuM varNana che. ratna-zarkarA-vAlukA-paGka-dhUma-tamo-mahAtamaHprabhA bhUmayo ghanAmbu-vAtA''kAzapratiSThAH saptA'dho'dhaH pRthutarAH 3-1 ratna-zarkarA-vAlukA-paMka-dhUma-tamo-mahAtamaH prabhA bhUmayo ghanAbu-vAtADakAza pratiSThA samAghoDadhaH pRthutarAH 3-1 ratna-zarkarA-vAlukA-paMka-dhUma-tamaH mahAtamaH prabhA bhUmayaH ghana-aMbu-vAta-AkAza-pratiSThAH sama adhaH adhaH pRthutarAH 3-1 ratnaprabhA, zarkaraprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama.prabhA, mahAtamaprabhA ema sAta bhUmio - pRthvIo che. e sAte pRthvIo ghanAbu-ghanavAta, tanuvAta ane AkAzane AdhAre rahelI che, kramazaH eka ekanI nIce AvelI che, ane kramazaH vadhu pahoLI che. ekabIjAnI vacce ghaNuM aMtara che. nArakonA nivAsasthAnane narakabhUmi kahe che. ghanAbu = ghana pANI, ghanavAta = ghanavAyu, tanuvAta = pAtaLo jawww vAyu 'A pRthvIonI racanA A pramANe che : sauthI nIce prathama AkAza che, tenA AdhAre tanuvAta che, tanuvAtanA AdhAre ghanavAta che, ghanavAtanA AdhAre ghanAMbughanodadhi che, tyAra pachI adhyAya : 3 * sUtra : 1 4 81 , , , Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ W ANAAAAAAAMAAMANAN VARAMANMARAMNAMARAANVARANNANKAN bIjI pRthvI tema sAta pRthvIno krama jANavo. AkAza svapratiSThita che tethI tenA AdhAre ghanavAta Adi rahelAM che. ghanavAta Adi traNe baMgaDInA AkAre che tethI tene ghanodadhi valaya ema kahevAmAM Ave che. dareka pRthvImAM anyonya pRthvI vaccenuM aMtara asaMkhyAta koDAkoDI yojanA che. sAte pRthvImAM mALavALA makAnanI chatanI jema prataro AvelA che. temAM nArako vase che. narakanI pRthvInI vizeSa mAhitI pRthavI jADAI pahoLAI khataro narakAvAso ratnaprabhA 1,80,000 eka raju 13 zarkaraprabhA 1,32,000 aDhI raju vAlukAprabhA 1,28,000 cAra raju paMkaprabhA 1,20,OOO pAMca raju dhUmaprabhA 1,18,000, cha raju tama:prabhA 1,16,000 sADA cha raju 3 99985 tamatamaprabhA 1,08,000 sAta raju 1 1. ratnaprabhA : A pRthvImAM ratnonI pradhAnatA che. 2. zarkarA prabhA : A pRthvImAM kAMkarAnI pradhAnatA che. 3. vAlukAprabhA : A pRthvImAM retInI pracuratA che. 4. paMkaprabhA : A pRthvImAM kAdavanI pradhAnatA che. 5. dhUmaprabhA : A pRthvImAM dhUmADAnI pradhAnatA che. che. tamaprabhA : A pRthvImAM aMdhakAranI vizeSatA che. 7. tamaH tamaH prabhA : A pRthvImAM atizaya aMdhakAra che. dareka pRthvI tenA nAma jevA prakAro dharAve che. dareka pRthvImAM ghanAbunI jADAI vIsa hajAra yojana che. dhanavAta tathA tanuvAtanI jADAI asaMkhyAta yojana che. A baMnenI nIce nIcenI pRthvImAM jADAI adhika che. 82 ja tattvamImAMsA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAsu narakAH 3-2 tAsu narakAH 3-2 3-2 tAsu narakAH ratnaprabhA Adi dareka pRthvImAM narako - narakAvAso AvelAM che. noMdha : ratnaprabhApRthvImAM manuSyo, tiryaMco, bhavanapati-vyaMtara devo ane nArako cAreya vase che. 'ApaNI pRthvI ratnaprabhA che. vivecana pachInA sUtra-4mAM che. jema ApaNA zaheramAM ekbAju zrImaMtonA mahela Ave ane vaLI thoDe dUra jhUMpaDAM ane gaMdakI paNa hoya. temAM tiryaMco paNa sAthe rahetA hoya che, tema A racanA jANavI. ratnaprabhA Adi dareka pRthvInI jADAI che temAMthI uparanIce eka eka hajAra yojana choDIne bAkInA bhAgamAM narako che. phakta sAtamI pRthvImAM uparanIce sADA bAvana hajAra yojana choDI bAkInA traNa hajAra yojanamAM narakAvAso che. narakAvAsonA traNa prakAra che. 1. indraka H barobara madhyamAM Avela nakAvAsa te indraka che, te goLa che. 2. paMktigata : dizA-vidizAmAM AvelA narakAvAso paMktigata che. te tripUNiyA che. 3. puSpAvakIrNa : puSpanI jema chUTAchavAyA AvelA narakAvAso, puSpAvakIrNa che. judA judA azubha AkAravALA che. narakamAM lezyA AdinI azubhatA 3-3 nityAnumataratnezyA-pariNAma-vaida-vevanA-vikriyAH nityAzubhataralezyA-pariNAma-deha-vedanA-vikriyAH nitya-azubhatara-lezyA-pariNAma-deha-vedanA-vikriyAH 3-3 3-3 adhyAya : 3 * sUtra : 2-3 49 83 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---------- ----- --- nArako nitya azubhatara atyaMta azubha lezyA, pariNAma, deha, vedanA ane vikiyAvALA hoya che. 1. azubhalezyAH be prakAre che : 1. dravyalezyA 2. bhAva vezyA dravyalezyA AzrayIne nArakane azubha lezyA hoya che. bhAvalezyAne AzrayIne cha lezyAo hoya che. paraMtu tenuM pramANa samyagudRSTi jIvone anusAre alpa che. cha vezyAH kRSNa, nIla, kapota, tejo, padma, zukla. prathama traNa zubha, pachInI traNa azubha che. ratnaprabhA, kApota, zarkaraprabhAmAM kApota paNa tIvra saMklezavALI, vAlukA prabhAmAM kApota-nIla, paMkamabhAmAM nIla, dhUmaprabhAmAM nIla ane kRSNalezyA. tamaH prabhAmAM kRSNa, mahAtamaH prabhAmAM tIvra kRSNalezyA hoya MANAMANMAMMAMMA MAMLANMA paudgalika pariNamananA prakAro 1. azubha pariNAma : baMdhana, gati, saMsthAna, bheda, varNa, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu ane zabda ema prAye dasa prakAra che. te atyaMta azubha hoya che. baMdhana : zarIrAdinA pudgalo atyaMta azubha hoya che. gatiH UMTa AdinI jema aprazasta hoya che. saMsthAna: nArako ane narakanI AkRti juguNita hoya che. bhedaH zarIra ane janmasthAno bhIMta vageremAMthI kharatA pudgalo atyaMta azubha pariNAmavALA hoya che. varNa dareka padArthano varNa-rUpa trAsa upajAve tevo hoya che. sarvatra aMdhakAra hoya che. bhUminuM taLiyuM azuci padArthathI kharaDAyeluM hoya che. gaMdhaH narakanI bhUmi lohImAMsa jevA padArthomAMthI sadA durgadhavALI hoya che. rasa : narakanA padArtho nIrasa ane kaDavAzavALA hoya che. WANAMVAAMANMAMAMARAAN DODGOVOR 84 4 tattvamImAMsA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwww wwwwwww sparza narakanA padArtho atyaMta uSNa ke zIta hoya che tathA jherI DaMkha jevA pIDAkArI hoya che. agurulaghu : aneka duHkhovALo pariNAma hoya che. zabdaH aMdara aMdara mAro, kApo bolatA hoya che, bacAvo bacAvo bolatA hoya che. 3. azubhadeha : azubha nAmakarmanA udayathI zarIra huDaka saMsthAna(AkRti)vALuM avayavo beDoLa, vaikriya hovA chatAM malina padArthovALuM hoya che. adhika adhika azucivALuM ane bIbhatsa hoya wwwwwwwwwwwwww 4. azubhavedanA sAte bhUmionI vedanA adhika adhika tIvra hoya che, tenA traNa prakAra che. kSetrakRta vedanAnA prakAro a. kSetrakRta : prathama traNa bhUmi atyaMta uSNa hoya che. moTI bhaThThIonI garamImAM te jIvone ThaMDaka lAge, tevI uSNatA hoya che. cothImAM uSNa zIta hoya che. ghaNAmAM uSNa thoDAmAM zIta hoya. pAMcamImAM zIta-uSNa hoya che. ghaNAmAM zIta thoDAmAM uSNa hoya. chaThThImAM zIta ane sAtamImAM atyaMta zIta hoya che. A bhUminA nArakane himagirinA zikhara para ThaMDImAM suvADyo hoya topaNa garamI lAge. ba. parasparodIvita H paraspara atyaMta duHkha Ape, sarpa, noLiyA jevA vairabhAvathI mAre-kApe. ka. paramAdhAmI kRta : prathama traNa bhUmimAM asUra devo dvArA atyaMta pIDA pAme. sudhAvedanA : nArakone sudhAnI vedanAnA pariNAma samagra vizvanA padArthonA lakSaNavALA hoya paNa temane koI padArtho maLe nahi. ane dhAro ke maLI jAya to paNa temanI sudhA zAMta ja na thAya. tRSAvedanA nArakone saghaLA samudranA jaLapAnanA pariNAma thAya chatAM temanA hoTha ane gaLAM sUkAyelAM rahe ane jaLapAna maLe to zame nahi. adhyAya : 3 * sUtra : 3 4 85 - - - - mAM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww WWW karavA ane anya w khaNajaH zastrathI zarIrane khaNe to paNa khaNaja zame nahi. parAdhInatA : paramAdhAmI devone vaza hoya che. jvara = dAha : temanA zarIra atyaMta garama hoya che. bhaya : anyonya paramAdhANI devo vaDe sadA bhayabhIta hoya che. virbhAgajJAnathI AgAmI du:kho joI zake che tethI bhaya pAme che. te zoka : atyaMta duHkhane kAraNe sadA zokagrasta hoya che. azubha vikriyA : teo vaikriya zarIra ke sAdhana banAvavA jAya chatAM azubhanAmakarmanA udayathI azubha banI jAya che. parasparodIritaduHkhAH 3-4 parasparoTIritaduHkhAH ~rIdAratadukhAH 3-4 paraspara-udarita-duHkhAH 3-4 nArako paraspara - anyonya udIrita (karAtA) duHkhavALA hoya che. sAmAnya rIte pUrva bhavanA vairI be jIvo AvA sthAne utpanna thAya che, te kSetrathI maLatAM zastro dvArA paraspara tADana, pIDana kare che. athavA evo vairabhAva utpanna thAya ke paraspara yuddha karIne duHkha sahana kare. phakta samyagRSTi nArako ja samatAbhAve sahana kare. kema jANe tyAM koI suMdara padArtho meLavavAnA hoya tema yuddha kare. ane zerInA rakhaDatA kUtarA bIjI zerInA kUtarAne kADhI mUkavA prayatna kare tema A nArako bicArA kaMI levA jevA padArtho na hovA chatAM laDI mAtAjInAmawwwwwww mare.. paramAdhAmIkRta vedanA saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH saMkliSTAsuroTIrita duHkhAzca prAka caturthA saMkliSTa-asura-udIrita-duHkhA ca prAka caturbhA 86 ja tattvamImAMsA 3-5 3-5 3-5 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjI naraka sudhInAM nArako saMkliSTa (klezajanya pariNAma) asurothI-paramAdhAmIthI duHkha pAme che. A paramAdhAmI devo paMdara prakAranA che. teo krUra svabhAvavALA, pAparata ane nirdaya hoya che. nArakone duHkha ApI sukha mAne che. potAnI pAse bIjAM devalokanA sukhanAM sAdhana hovA chatAM pUrvanA atyaMta azubha saMskAravaza A jIvone paraspara laDAvIne AnaMda mAne che. A paramAdhAmI atyaMta duHkhathI utpanna thatA nArakonuM duHkha jANe ochuM hoya tema vaLI te jIva pAse jaIne cAre taraphathI gherIne 'mAro... kApo' kahIne temanA zarIranA TukaDA karI nAMkhe che. bhAlA jevAM zastro vaDe temanA zarIra vIMdhI nAkhe che. nAko ramavAnAM ramakaDAM hoya tema temane ghumAve che. AkAzamAM uchALe, trizULa para jhIlIne vIMdhI nAMkhe. teone nizceSTa karIne TukaDe TukaDA kare. daDAnI jema uchALe, hathiyAro vaDe mAre. temanA zarIramAMthI lohI-mAMsa jevA gaMdA padArtho kADhI temane batAve, khavarAve, dhagadhagatI agni pedA karI temAM nAMkhe tyAre vaLI bIjA devo punaH temanA zarIrane zeke. narakamAM talavAra Adi jevA. patrovALAM vRkSo hoya che, A devo pavana vikUrvIne (utpanna karIne) nArako para patro kherave che, tyAre tamanA hAtha-paga vagere kapAI jAya che. temAMthI lohI jevA padArtho nIkaLe che. koI deva telamAM bhajIyAnI jema taLe che. vaLI vaitaraNI nadImAM lAkSArasa jevo pravAha vaheto hoya che temAM calAve che. tapI gayelI loDhAnI nAvamAM besADe che. bhayaMkara kAMTAvALAM vRkSo para caDhAve che. AvAM duHkho paDavA chatAM A nArakIonuM AyuSya anapavartanIya hovAthI maratA nathI zarIra pArA jevuM hovAthI bheguM thaI jAya che, 'bacAvo bacAvo'nI bUmo pADavA chatAMya temane koI zaraNa nathI. koI bacAvatuM nathI. atyaMta parAdhIna dazA hovAthI anyatra bhAgI zakatA nathI. adhyAya : 3 * sUtra : 5 2 87 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww - - - - - - - - MAANANAUMANN vAstavamAM pUrve karelAM karmonuM ja A pariNAma che. karma bAMdhatAM jIvane bhAna nathI ke tenuM pariNAma zuM Avaze? AvAM duHkho bhogavIne paNa te jIva vaLI pAcho tiryaMca AdimAM jaIne duHkho ja bhogave che. maravA icche chatAM marI javAtuM nathI ane AyuSya paNa dIrghakALavALuM hoya che. A upara jaNAvyuM te to tyAMnI saMkSipta vigata che, AvAM aneka prakAranAM duHkho niraMtara teo bhogavyA kare che. tenI vizeSa vigata anya zAstromAM hoya che. jo pUrve karelAM karmonuM pariNAma ATaluM duHkhadAyaka che to pelA paramAdhAmI devAnuM zuM thatuM haze ? are bhAI! karmane kaMI zarama nathI. tenuM pariNAma jANavuM che? to sAMbhaLo. paramAdhAmIo marIne aMgolika manuSya thAya che. tenI vigata A pramANe che : gaMgA ane siMdhu e be nadIo lavaNa samudramAM je sthaLe praveza kare che te sthAnanI dakSiNa dizAmAM jaMbudvIpanI jagatanI vedikAthI paMcAvana yojana dUra eka dvIpa che. te dIpamAM suDatAlIsa guphAo che. temAM jaLacArI manuSyo rahe che. te manuSyo pahelA saMghayaNavALA, madya-pAnamAM Asakta bananArA, mAMsa khAnArA ane kALA raMganAM hoya che. te manuSyo "aMDagolika' evA nAmathI oLakhAya che. temanAM aMDanI goLIne (= pezAba nIkaLavAnI IdriyanI bAjumAM rahelI goLIne) camarI gAyanA pura7nA kezathI gUMthIne kAna sAthe bAMdhI ratnanA vepArIo samudramAM praveza kare che. e aMDagoLInA prabhAvathI magara vagere jalacara prANIo koI jAtano upadrava karatA nathI. AthI vepArIo samudramAM ratno vagere laIne salAmatIthI bahAra Ave che. vepArIo nIce mujaba upAya karIne aMDagoLIo le che. lavaNasamudramAM ratna nAmano dvIpa che. temAM ratnanA vepArIo rahe che. teo samudranI pAse je sthAne ghaMTInA AkAre vajazilAnA saMpuTo (arthAta vajanI amuka prakAranI ghaMTIo) che tyAM AvIne te saMpuTo 88 4 tattvamImAMsA kAkA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ughADI temAM madya mAMsa magha ane mAkhaNa e cAra mahA vigaIo bhare che. pachI je sthAne aMDagolika manuSyo rahe che tyAM magha vagere laIne Ave che. temane dUrathI ja joIne aMDagoliko mAravA doDe che. AthI vepArIo thoDA thoDA AMtare magha mAMsa AdithI bharelAM pAtro mUkatA mUkatA nAsavA mAMDe che. aMDagoliko te pAtromAMthI mAMsAdi khAtA khAtA doDe che. chevaTe vajazilAnA saMpuTo pAse Ave che. ane temAM madya mAMsa vagere joIne khAvA mATe tenI aMdara praveza kare che. pachI vepArIo potAnA sthAne cAlyA jAya che. aMDagoliko vajrazilAnA saMpuTomAM madya mAMsa vagere khAtAM pAMca, cha, yAvata daza divaso pasAra kare che. teTalAmAM te vepArIo bakhatara paherI talavAra vagere zastro laIne tyAM AvI sAta-ATha maMDala karIne te saMpuTone gherI le che, ane turata saMpuTone baMdha karI de che. kAraNa ke temAMthI jo eka paNa aMDagolika nIkLI jAya to badhAne mArI nAkhe evo baLavAna hoya che, pachI vepArIo yaMtra vaDe te vajranI ghaMTImAM temane daLe che. te atyaMta baLavALA hovAthI eka varSa sudhI daLAya tyAre maraNa pAme che. AthI eka varSa sudhI sakhata vedanA sahana kare che, temane daLatAM temanAM zarIranAM avayavo cUrNanI jema bahAra nIkaLatAM jAya che. temAMthI vepArIo tenAM aMDanI goLIo zodhI le che. te aMDagoLIono upara kahyA mujaba upayoga kare che. nArakonI AyuSyanI utkRSTa sthiti telveja-tri-sapta-za-saptavaMza-dAviMzati-trizat sAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH teSvaka-tri-sapta-daza-saptadaza-dvAviMzati-trayastrizat sAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH teSu-eka-tri-sapta-daza-saptadaza-dhAviMzati-trayastrizat sAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH adhyAya : 3 . sUtra : 6 7 89 3-6 3 3-6 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WWWWWWWWW wwwww prathama naraka AdimAM nArakonI AyuSyanI utkRSTa (vadhumAM vadhu) sthiti anukrame 1, 3, 7, 10, 17, 22, 33 sAgaropamanI che. naraka saMbaMdhI vizeSa mAhitI : koNa kaMI naraka sudhI utpanna thAya mukhyatve A prakAra jANavA - naraka - prathama H asaMzI paryApta tiryaMca naraka - bIjI H garbhaja bhUjaparisarpa naraka - trIjI : pakSIo naraka - cothI : siMha jevA prANIo naraka - pAMcamI : sarpa naraka - chaThThI H strIo naraka - sAtamI : manuSya ane moTA matsya tiryaMca ane manuSya ja bhavAMtare narakamAM utpanna thAya che. deva tevA pariNAma karatAM nathI. nArakamAM paNa tenA pariNAmano abhAva che. tethI deva ke nArakI narakamAM utpanna thatAM nathI. narakanuM AyuSya koNa bAMdhe ? mithyAdRSTi : mahA AraMbhI, mahA parigrahI, mAMsAhAra-lolupI, atyaMta hiMsAbhAvavALo, tIvra krodhI. narakamAMthI Ave ane narakamAM koNa jAya? prAye atikrUra adhyavasAyavALA sarpa - siMhAdi gIdha jevA pakSIo, moTA malyo, narakamAMthI Ave ane punaH narakamAM utpanna thAya tevo saMbhava hoya che. kayA saMghayaNavALo kaI naraka sudhI jAya ? 1. vaja8SabhanArAja : sAtamI naraka sudhI janme 2. RSabhanArA : chaThThI naraka sudhI janme 3. nArAca : pAMcamI naraka sudhI janme 90 je tattvamImAMsA oooo vAha rAmA nAnA nAnA nAnA nAnA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. ardhanArAca H cothI naraka sudhI janme. 5. kIlikA : trIjI naraka sudhI janme 6. sevArta : (chelluM) bIjI naraka sudhI janme. kayA padArtho narakamAM na hoya ? narakamAM ratnaprabhAnA amuka bhAga sivAya cha bhUmimAM dvIpa, samudra, parvata, sarovara, vRkSa, choDa, gAma, zahera, bAdaravanaspati viklendriya jIvo, deva, manuSya, tiryaMca paMcendriya hotAM nathI. paramAdhAmI jevA devo du:kha ApavA ane upakArI devo sAMtvana ApavA traNa bhUmi sudhI jaI zake che. paramAdhAmI devo narakapAla kahevAya che te to A traNa bhUmi sudhI hoya che. vaimAnika devo trIjI ke cothI naraka sudhI upakAranA bhAve jAya che. noMdha : A narakanuM varNana kaMI kAlpanika nathI sarvajJa bhagavAne pratyakSa jANeluM che. ApaNe ApaNI matinI maryAdA che tethI jANI zakatA nathI. zubha kare phaLa bhogave devAdi gati mAMya, azubha kare phaLa bhogave narakAdi gati mAMya. jema zubhakAryanuM phaLa sukha che tema azubha kAryanuM phaLa paNa nIpaje che te bhogavavAnAM sthAna che, temAM anyane atyaMta duHkhadAyaka pIDAkArI niraMtara pApajanaka vRtti ane pravRttivALA jIvanI karaNInI bharaNI A manuSyalokamAM game tevA duHkho hoya to paNa pUrI sajA thavA jevI nathI. tethI te karaNInAM phaLa bhogavavA AvAM sthAno karmanA sAmrAjyamAM nirmANa thayelAM che. te mAno ke na mAno paNa karelAM karmonAM phaLa to avazya bhogavavAM ja paDe che. bImAra thaIne jasaloka (haoNspiTalamAM) jatAM duHkha lAge che ne ! to bhAI sAthe sAthe Aloka ane paralokanAM du:khothI paNa DaratA raho temAM hita che. adhyAya H 3 sUtra : 6 4 91 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. tinlokamAM dvIpo-samudronuM varNana (madhyaloka) titiloka (tiryaMga) = madhyaloka = mukhyatve manuSyaloka kahevAya - www ratnaprabhA pRthvIno sauthI uparano bhAga. nArakonI pRthvIthI ghaNA yojananA aMtare Avelo che. narakanI pRthvI chatrAkAre che. tiAloka - madhyaloka jhAlara samAna ADo che tethI tiAloka kahevAya che. tirghA = ADo jambUdvIpa-lavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpa - samudrAH jaMbUdIpa-lavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpa-samudrAH jaMbudrIpa-lavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpa-samudrAH che. madhyalokamAM jaMbudvIpa, lavaNasamudra zubhanAmavALA asaMkhya dvIpo ane samudro che. A dvIpo ane samudro kramathI AvelA che. prathama dvIpa (muMbaI jevuM nagara) tene viMTaLAIne samudra tema punaH punaH krama hoya che. tevA asaMkhya dvIpo ane samudro zubhanAmavALA ja hoya che. tenAM nAmo A pramANe che : 3-7 3-7 3-7 jaMbudrIpane pharato lavaNa samudra. tenuM pANI khAruM che. dhAtakI khaMDane pharato kAlodadhi samudra, tenuM pANI svAbhAvika che. puSkaravara dvIpane pharato puSkarodadhi samudra. tenuM pANI svAbhAvika vAruNIvara dvIpane pharato vAruNIvara samudra. tenuM pANI dArU jevuM che. kSIravara dvIpane pharato kSIravara samudra. tenuM pANI dUdha jevuM che. kRtavara dvIpane pharato dhRtavara samudra. tenuM pANI ghI jevuM che. Ituvara dvIpane pharato IkSuvara samudra. tenuM pANI zeraDInA rasa jevuM che. aMtamAM svayaMbhUramaNa samudra che tenuM pANI tathA bAkInA badhA 92 OM tattvamImAMsA vagere Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudranuM pANI zeraDInAM rasa jevA svAdavALuM hoya che. dvirdirviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH dvirtirvidhyuMbhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH dviH dviH viSNubhAH pUrvapUrvaparikSepiNaH valayAkRtayaH viSkamba : vistAra-pahoLAI, valaya (goLAkAra) dIpa samudro pUrvapUrvanA dvIpa samudra karatAM bamaNA pahoLA che, pUrva pUrvanA dvIpa samudrane vIMTaLAIne baMgaDI AkAre rahelA che. jaMbudvIpa cAre dizAno vistAra lAkha lAkha yojanano che tene vIMTaLAyelA lavaNa samudrano vistAra bamaNo che. ghAtakIkhaMDa lavaNa samudrathI bamaNo che. kAlodadhi ghAtakakhaMDathI bamaNo che. puSkaradvIpa kAlodadhithI bamaNo che. puSkarodadhi samudra puSka2vara dvIpathI bamaNo che. tanmadhye merunAbhirvRtto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH 3-9 tanmadhye merunAbhivRtto, yojanazatasahasravibho jaMbUTTIpaH 3-9 tanmadhye merunAbhiH vRttaH yojanazata sahasra vidhyuMbhaH jaMbudrIpaH 3-9 jaMbudrIpa 1 lAkha yojana, lavaNa samudra 2 lAkha yojana pahoLo, ghAtakI 4 lAkha yojana, kAlodadhi 8 lAkha, puSkaravadvIpa 16 lAkha yojana, puSkaravara samudra 32 lAkhayojana, e pramANe dvIpa samudra kramazaH pUrva karatAM bamaNA che. jaMbudrIpano AkAra thALInA AkAre che, te sivAyanA samudro baMgaDI AkAre che. jaMbudvIpanA barobara madhyamAM meruparvata che. = zatasahasra ekalAkha viSNumba pahoLo vRtta goLa sarvadvIpa samudronI madhyamAM jaMbu nAme goLa dvIpa che, te eka lAkha yojana pahoLo (vimbha) che. tenI madhyamAM meruparvata Avelo che. = adhyAya : 3 = jaMbudrIpanI barAbara madhyamAM merUparvata Avelo che, AthI te jaMbudrIpanI nAbhirUpa che, tethI sUtramAM tevuM vizeSaNa che. * sUtra H 8-9 7 93 3-8 3-8 3-8 == Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meruparvatanI sparzanA : mera parvata traNe lokamAM Avelo che te A pramANe che. meru parvata eka lAkha yojana UMco che. temAMthI 10 yojana adholokamAM, 1800 yojana tiraskRlokamAM ane 98100 yojana UrdhvalokamAM che. 1. (taLeTI) samabhUlA pRthvIthI 900 yojana nIce ane upara ema 1800 yojana ticchaloka che. meru samabhUlA pRthvIthI 10OO yojana nIce jamInamAM hovAthI adholokamAM 100 yojana thAya. merunA traNa kAMDaH (vibhAga) te traNe lokamAM vyApelA che. prathama kAMDa eka hajAra yojana che. te zuddha mATI, paththara, vaja ane retIno banelo che. bIjo kAMDa tresaTha hajAra yojanAno che, temAM rUpuM, sonuM, sphaTika ane aMtaratnono banelo che. trIjo kAMDa batrIsa hajAra yojanano banelo che. temAM sonAnI vizeSatA che. meru parvata bhadrazAla, naMdana, somanasa ane pAMDuka ema cAra vanothI gherAyelo che. sauthI upara zikhA-coTalI che. te cAlIsa yojana UMcI che. te mULamAM bAra yojana, vacamAM ATha yojana ane upara cAra yojana lAMbI pahoLI che. - jaMbudvIpamAM AvelAM kSetro marata-mata-vihaMgarI- vartAvativarSA: kSetramAM 3-10 bharata-hemavata-harivideha-ramaka-raNyavatairAvatavarSA kSetrANi 3-10 bharata-haimavata-harivideha-ramya-pairaNyavata-airAvata-varSA: kSetrANi 3-10 jaMbudvIpamAM bharata, haimavata, harivarSa mahAvideha, 94 ja tattvamImAMsA wwwww wwwwwwwwww Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ja wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww ---- - ---- -- ------- -- - - wyA ramaka, hairayavrata ane airAvata e sAta kSetro AvelAM che. bharatakSetra dakSiNa dizAmAM AveluM che. bharatathI uttaramAM haimavata vagere cha kSetro kramazaH AvelAM che. bharata tathA airAvata e be kSetro, haimavata ane hairaNyavata be kSetro tathA harivarSa ane samyapha e be kSetro pramANa AdithI tulya che. jaMbudvIpamAM ati madhyabhAge mahAvideha kSetra che. meru parvata vyavahAra siddha dizAnI apekSAe sarvakSetronI uttaramAM che. kAraNa ke vyavahArathI je dizAmAM sUrya Uge te pUrva dizA ane je dizAmAM sUrya asta pAme te pazcima dizA che. pUrva dizA tarapha mukha karIne UbhA rahetAM DAbI taraphanI dizA uttara ane jamaNI taraphanI dizA dakSiNa kahevAya che. bhAratamAM je dizAmAM sUryodaya thAya che. tenAthI viparIta dizAmAM airAvatamAM thAya che. AthI baMne kSetramAM pUrva tarapha mukha karatAM meru parvata DAbI tarapha rahe che. e pramANe anya kSetramAM jANavuM. tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavaniSedha nitta-vima- zirivarSaraparvatA: * 3-11 tavibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmatAhimavanniSadha nIla-rUkti-zikhariNo varSadharapakvatAH 3-11 tad vibhAjina, pUrva-apara-AyatA, himavatuM, mahAhimavanuM, niSadha, nIla, rUkti, zikhariNI, varSadhara-parvatA 3-11 jaMbudvIpamAM AvelA bharata, himavata vagere kSetrono vibhAga karanAra pUrva-pazcima lAMbA himavAna, mahAhimAvAna, niSidha, nIla, rukti ane zikharI e cha parvato AvelA che. varSa eTale kSetra kSetrane (-kSetranI maryAdAne) dhAraNa kare te varSadhara. himAvAna vagere parvato bharata vagere kSetronI sImAne - maryAdAne dhAraNa | adhyAyaH 3 * sUtra: 11 ja 5 | che ane www A nA javAba bAra vAgavAnA kArakhAnAnA nAnA nAnA nAnA gAmamAM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanAra hovAthI varSadhara kahevAya che. pUrvokta bharata Adi sAta kSetro tathA himAvAna vagere cha parvato pUrva-pazcima lAMbA che tathA uttara-dakSiNa pahoLA vistAravALA che. bharatathI airAvata tarapha jatAM prathama bharata kSetra bAda himavAna parvata, bAda hemavaMta kSetra, bAda mahAhimavAna parvata, bAda harivarSa kSetra, bAda niSadhaparvata, bAda mahAvideha kSetra, bAda nIla parvata, bAda ramaka kSetra, bAda rukmi parvata, bAda hairaNyavata kSetra, bAda zikharI parvata, bAda airAvata kSetra A krame ja jaMbudvIpamAM kSetro ane parvato AvelAM Wwwwwww wwwwwwwwwww bharatakSetranI vizeSa mAhitI dvivarIkhe 3-12 dirdhAtakIkha: 3-12 di: ghAtakI-khaDe 3-12 cha khaMDa : bhAratanA barobara madhyamAM pUrva-pazcima lAMbo vaitADhya parvata che. AthI bhAratanA dakSiNArdha ane uttarArdha ema be bhAga paDe che. tathA himavaMta parvatanA padmadrahamAMthI nIkaLelI ane vaitADhya parvatane bhedIne pUrva tathA pazcima lavaNa samudramAM maLelI anukrame gaMgA ane siMdhu e be nadIo vahe che. AthI bharatanA cha khaMDa=bhAga thAya che. A cha khaMDamAM je madhyakhaMDa che, tenA madhyabhAgamAM ayodhyA nagarI che. tathA A khaMDamAM sADA pacIsa Arya dezo che. te sivAyanA badhA dezo anArya che. anya pAMca khaMDo paNa anArya che. madhyakhaMDamAM rahelA Arya dezomAM ja tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, baLadeva vagere uttama puruSo utpanna thAya che. dhAtakIkhaMDamAM kSetro ane parvato jaMbudvIpathI bamaNAM che. jaMbudvIpamAM je nAmavALAM kSetro ane parvato che te ja nAmavALAM 96 ja tattvamImAMsA nA nAma che MON Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetro ane parvato dhAtakIkhaMDamAM AvelAM che. paNa dareka kSetra ane parvata be be che. be bharata, be haimavata, be harivarSa,be mahAvideha, be ramyaku, be hairaNyavata, be airAvata, ema be be kSetro che. e ja pramANe parvato paNa be be che. puSkarava2dvIpamAM kSetroane parvatonI saMkhyA puSkarArdheca 3-13 3-13 3-13 puSkaravaradvIpanA ardhA bhAgamAM paNa kSetro ane puSkarArdhe ca puSkara-ardhe ca parvato jaMbudrIpathI bamaNAM che. manuSyonA nivAsasthAnanI maryAdA prAg mAnuSottarAnmanuSyAH prAg mAnuSottarAnmanuSyAH prAg mAnuSottarAt manuSyAH mAnuSottara parvatanI pahelAM manuSyono vAsa che. dvIpo ane samudro asaMkhya che. paNa janmathI manuSyono nivAsa mAnuSottara parvatanI pahelAM jaMbudvIpa, dhAtakIkhaMDa ane puSkaravarano ardhabhAga ema aDhI dvIpomAM ja che. tiryaMcono vAsa aDhI dvIpa uparAMta bahAranA dareka dvIpa-samudramAM paNa che. 3-14 3-14 3-14 aDhI dvIpanI bahAra manuSyonuM gamana-Agamana thAya che. vidyAdharo ane cAraNamunio naMdIzvaradvIpa sudhI jAya che. apaharaNathI paNa manuSyo aDhIIpanI bahAra hoya che. paNa tyAM koIpaNa manuSyano janma ke maraNa na ja thAya. AthI ja puSkaravaranA ardhA bhAga pachI Avela valayAkAra parvatanuM mAnuSottara nAma che. adhyAya : 3 * sUtra : 13-14 4 97 www.jainelibrary.org Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taduparAMta vyavahArasiddha kALa, agni, caMdra-sUryAdinuM paribhramaNa, utpAtasUcaka gAMdharvanagara Adi cihno vagere padArtho aDhI dvIpanI bahAra hotA nathI. bheda che. manuSyanA bhedo 3-15 3-15 3-15 manuSyonA mukhyatayA Arya ane mleccha ema be AryA mlecchAzca AryA mlecchAzra AryAH mlecchAH 2 Arya eTale zreSTha. ziSTa lokane anukULa AcaraNa kare te Arya. AryathI viparIta manuSyo anArya-maleccha. AryonA cha bheda che. kSetra, jAti, kula, karma, zilpa ane bhASA. 1. kSetra Arya : dareka mahAvidehanI 32 cakravartI vijayo, dareka bhAratanA sADApacIsa dezo tathA dareka airAvatanA sADApacIsa dezo Arya che. AthI e kSetramAM utpanna thayelA manuSyonuM kSetra Arya = kSetrathI Arya che. AryakSetramAM janmelA manuSyo bahudhA sArA saMskAravALA ane sadAcAravALA hoya che. AryakSetranI bhUmi pavitra hoya che. dharma AryakSetramAM ja thaI zake che. AthI ja mahApuruSoe Arya kSetranI mahattA batAvI che. 2. jAti Arya : IkSvAku, videha, hari, jJAta, kuru, ugra, bhoga vagere uttama vaMzamAM utpanna thayelA manuSyo jAti Arya che. 3. kula Arya : kulakara, cakravartI, vAsudeva vagere uttamakuLomAM utpanna thayelA manuSyo kula Arya che. 4. karmArtha : karma eTale dhaMdho. alpa pApavALo dhaMdho karanArA manuSyo karma Arya che. jema ke vepArI, kheDUta, suthAra, adhyApaka vagere. 98 4 tattvamImAMsA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. zilpa Arya : zilA eTale kArIgarI, mAnavajIvanamAM jarUrI kArIgarI karanArA manuSyo zilpa Arya che: jemake vaNakara, kuMbhAra vagere. 6. bhASA Arya : ziSTa puruSone mAnya, suvyavasthita zabdovALI, spaSTa uccAravALI, ziSTa bhASA bole te manuSyo bhASA Arya. mleccha : karmabhUmimAM yavana, zaka, bhIla vagere jAtinA manuSyo tathA akarma bhUminA saghaLA manuSyo mleccha che. karmabhUminI saMkhyA 3-16 bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH bharatairAvatavidehAHkarmabhUmayoDanyatra devakurUttarakurubhyaH 3-16 bharata-airAvata-videhAH karmabhUmayaH anyatra devakuru-uttarakurumyaH pAMca bharata, pAMca airAvata ane pAMca mahAvideha ema paMdara kSetro karmabhUmi che. paNa temAM devakuru ane uttarakuru akarmabhUmi che. karmanA nAza mATenI bhUmi karmabhUmi. arthAt je bhUmimAM sakala karmono kSaya karI siddhi prApta thaI zake te karmabhUmi. mokSamArganA jJAtA tathA upadezaka tIrthaMkara bhagavaMto karmabhUmimAM ja utpanna thAya. 101 kSetro laghuhimavaMta parvatanA cheDAthI IzAna Adi cAra vidizAomAM lavaNasamudra tarapha cAra dADhA AvelI che. dareka dADhA upara sAta sAta dvIpo che. ethI kula 28 dvIpa thayA. e ja pramANe zikharIparvatanI cAra dADhAomAM kula 28 dvIpo che. A dvIpo lavaNasamudramAM hovAthI aMtartIpo kahevAya che. Ama kula 56 aMtapo che. dakSiNamAM devakura kSetra ane merunI uttaramAM mahAvideha kSetramAM merunI uttarakuru kSetra Avela che. 3-16 adhyAya : 3 * sUtra : 16 * 99 . Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 aMtarlIpo, 5 devakuru, 5.uttarakuru, 5 bharata, 5 mahAvideha, 5 haimavata, 5 hairaNyavata, 5 harivarSa, 5 ramyaka, 5 airAvata ema kula 101 manuSyanAM kSetro che. temAMthI 5 bharata, 5 airAvata ane 5 mahAvideha e 15 kSetro karmabhUmi che. bAkInAM saghaLAM kSetro akarmabhUmi che. manuSyonA AyuSyano kALa nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte nRsthitI, para-apare, tri-palyopama-antarmuhUrte manuSyonI para ane apara sthiti anukrame traNa palyopama ane aMtarmuhUrta che. para eTale utkRSTa - vadhAremAM vadhAre. apara eTale jaghanya ochAmAM ochI. manuSyonuM utkRSTa AyuSya traNa palyopama ane jaghanya AyuSya aMtarmuhUrta pramANa hoya che. A niyama garbhaja manuSyonI apakSAe che. saMmUrchima manuSyonuM AyuSya jadhanyathI ke utkRSTathI aMtarmuhUrta pramANa ja che. tiryaMconA AyuSyano kALa 3-17 3-17 3-17 tiryagyonInAM ca tiyaMgyonInAM ca tirthaMgyonInAM ca 3-18 3-18 3-18 - tiryaMconI paNa para ane apara sthiti anukrame traNa palyopama ane aMtarmuhUrta che. tiryaMconI vizeSathI sthiti (- te te jIvonuM AyuSya) nIce mujaba che. 100 4 tattvamImAMsA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo pRthvIkAya akAya teukAya vAyukAya vanaspatikAya utkRSTa AyuSya beIdriya teIdriya cariMdriya paMcendriya garbhaja urapara sarpa paMcendriya garbhaja bhuja parisarpa paMcendriya garbhaja jalacara paMcendriya garbhaja catuSpada paMcendriya garbhaja khecara paMcendriya saMmUrchima catuSpada paMcendriya saMmUrcchima khecara paMcendriya saMmUrcchima uraparisarpa paMcendriya saMmUrchima bhujaparisarpa paMcendriya saMmUrNima jalacara manuSyo ane tiryaMconI bhavasthiti ane kAyasthiti ema be prakAranI sthiti che. vartamAna bhavanA AyuSyanI sthiti te bhavasthiti. kAyasthiti eTale te ja bhavamAM punaH punaH niraMtara utpattino kALa. je bhavamAM punaH punaH niraMtara jeTalA kALa sudhI utpanna thaI zake te bhavanI teTalI kAyasthiti. ahIM be sUtromAM bhasthitinI vicAraNA thaI. manuSyonI ane tiryaMconI kAyasthiti nIce mujaba che. adhyAya : 3 * AyuSya 22 hajAra varSa 7 hajAra varSa 3 divasa 3 hajAra varSa 10 hajAra varSa 12 varSa 49 divasa nAsa pUrva kroDa varSa traNa palyopama 50no amo bhAga 84000 varSa 7200 varSa 53000 varSa 42000 varSa pUrvakroDa varSa sUtra : 16 4 101 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kAyasthiti pRthvIkAya-apakAya. teukAya-vAyukAya asaMkhyAta utsarpiNI - pratyeka vanaspatikAya | avasarpiNI sAdhAraNa vanaspatikAya anaMta utsa0-avasa0 vileMdriya saMkhyAtA hajAra varSa paMcendriya tiryaMca-manuSya 7 ke 8 bhava pRthvIkAya asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNI sudhI niraMtara punaH punaH pRthvIkAyapaNe utpanna thaI zake che. e ja pramANe apakAya Adi vize paNa samajavuM. manuSyano jIva punaH punaH niraMtara sAta bhava sudhI manuSya thaI zake che. AThamA bhave jo devakuru ke uttarakurumAM yugalika manuSya rUpe utpanna thAya to manuSyanI kAyasthiti ATha bhava thAya. anyathA sAta bhava thAya. e ja pramANe tiryaMca paMcendriya viSe paNa jANavuM. jaghanya kAyasthiti manuSyanI ke sarva prakAranA tiryaMconI aMtarmuhUrta che. { tattvadohana - tattvArthasUtra, tattvArthAdhigama tattvamImAMsA A uparAMta A graMtha viSe je kaMI graMtha ke TIkA lakhAI hoya te sarvano hetu jijJAsu jIvone tattva pratye, mULamAM AtmasvarUpa pratye lakSya karAvavAno che, vAstavamAM to eka AtmAne jANyo teNe sarva jANyuM. saMsArI evA sakarmaka jIva virATa vizva pAse eka biMdu jevo che. paraMtu e ja AtmA karmarahita thaI jyAre pUrNa satane jJAnane pAme che tyAre tenI anaMtajJAna zakti pAse virATa vizva aMza bane che kAraNa ke pUrNajJAnarUpa zaktimAM anaMta brahmAMDanuM svarUpa pratibiMbita thAyache. AthI jJAnIjanoe jIva mAtrane sattA apekSAe zIva ke siddha svarUpa kahyo che. chatAM bhavya jIva tathAbhavyatvane pAmIne kramekarI siddha thAya che. eTale saMsAramAM jIvanI be avasthA che. siddha ane saMsArI, 102 je tattvamImAMsA rAjaws ka is Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAma para siddhattva pragaTyA pachI e avasthA bheda rahita che. je kaMI bhedo-prakAro che te saMsArInA che. saMsArInA bheda jANavAnuM prayojana e che ke jIva pote ja AvA sthAnomAM janmamaraNa karI cUkyo che te samaje. te te yonimAM janmI duHkho sahyA che, punaH tevA duHkho na paDe te mATe jIvatattvane samajavuM prayojanabhUta che. bIjuM kAraNa jIva mAtrane, jIvonA bhedane jANIne sarva jIvo pratye anukaMpAnA bhAvane keLavavAno che, jethI samasta sRSTinA jIvonA ApaNA para abhyAdhika upakAra che, tenuM kaMI RNa adA thaI zake. jIvanamAM saraLatA Ave. prathama adhyAyamAM to jIvanA mokSarUpa mULa svarUpanI vAta kahyA pachI bIjAmAM sAdhaka avasthAnA bhAvo darzAvyA. zarIra IndriyAdi racanA ane upakAra batAvyo. jIvanuM upayogarUpa lakSaNa darzAvyuM. upayoga ja vAstavamAM AtmAnI avasthA che, upayoga zuddha tenuM jIvana zuddha. citta zuddha. e zuddha avasthA te ja mokSanuM dvAra che. e ja upayoganuM pudagalAnaMdI thavuM te paribhramaNa che, tenA sthAno cAra gati che, e cAra gati e ja tirthaMca, nAraka, manuSya ane devarUpa janma che. te keTalA prakAre, kayA zarIromAM hoya che teno prAraMbha adhyAya bIjAthI karyo che. trIjA adhyAyamAM nArakanuM ane manuSya lokanuM, tathA tiryaMcanuM varNana karela che. temAM mukhyatve to jIvonA sthAna AyuSya sthitinuM varNana che.' paraMtu temAMthI dohana e karavAnuM che ke naraka jevA sthAnomAM jIvane zA mATe javuM paDe che ? jIvane duHkha vahAluM nathI chatAM duHkha bhogavavAnA AvA atyaMta pIDAkArI sthAnomAM upaje che. kAraNa ke teNe svarUpanuM lakSya na karIne mAnavajanma maLavA chatAM avaLo puruSArtha karyo che. ane je duHkha potAne gamatuM nathI, tevuM ke tenAthI vadhu duHkha te bIjAne ApatA jarApaNa saMkoca rAkhato nathI te pote jAte ja tevA duHkhono sarjaka bane che, ane duHkho bhogave che. pariNAmanI krUratA tene tevA sthAnomAM laI adhyAya : 3 * tattvadohana ja 103 ww karavA w rararara Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAya che. narakanuM duHkha jANIne jIva mahA AraMbhAdithI pAcho vaLe tevuM A kathananuM prayojana che. adhyAya trIjAnuM dohana e che ke jo tAre AvA narakanA duHkho joItA nathI, to tuM anya mATe sukharUpa thavA prayatna kara. Akhara jIva potAnA karmathI duHkha bhogavavAno che, paNa tuM zA mATe kAyado hAthamAM -le che ? A cAre gati jIvanA potAnA ja pariNAmane AdhIna phaLa bhogavavAnA sthAno che. graMthakAre A gatinI zrRMkhalAne toDavAno upAya mAtra samyagdarzana kahyo che. bhAI ! tane kadAca sukhamAM bhAna na rahyuM to have duHkhathI jAgI jA, to narakanA duHkho paNa jo tAruM jAgaraNa haze to upakAraka thaze. ane svarUpanuM lakSa thatAM te sthAna paNa duHkhamaya hovA chatAM karmanA phaMda toDavAmAM sahAyaka thaze. jo jIva jAgaraNamAM AvI jAyato bene AvuM gaNita lAgu paDe che, ke pahelethI cothI narakamAMthI nIkaLyo ane manuSyajanma pAme to yogya jIvane yogya yoga maLatA te bhave mokSanI sAdhanA thaI zake che. pAMcamethI nIkaLyo to sarvaviratinA yoga sudhI pahoMcI zake che. chaa nakethI nIkaLelo dezivaratipaNuM pAmI zake che. pachI to bhAI have tane keTalI tako ApI zake ! pachI tAre pAchI tiryaMca ane narakanA AMTApherA ja bAkI rahe che. mATe Atmatvane pAmavA udyamI thA. karmabhUminI racanA darzAvIne graMthakAra jaNAve che ke bhAI karmonA nAzano vAstavika upAya maLI zakato hoya to A karmabhUmimAM ja che. jyAM tIrthaMkaranI nizrAno ane pratyakSa vacanano yoga maLe che. bhogabhUmimAM sukha hovA chatAM, svarUpa prApta mATenA nimitta saMbaMdho tyAM maLatA nathI. mATe jAgRta thA ane tattvanA abhyAsa dvArA Atmazuddhine sAdhya karI le. 104 4 tattvamImAMsA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya devonA bhedo devAzcaturnikAyAH devAzcaturnikAyAH devAH catuH nikAyAH devo cAra nikAyanA - prakAranA che. ahIM nikAya zabda prakAra-jAti arthamAM che. bhavanapati, vyaMtara, jyotiSma ane vaimAnika ema devonA cAra prakAra che. ratnaprabhA pRthvInuM piMDa 1 lAkha 80 hajAra yojana che. temAM upara nIcenA eka eka hajAra yojana choDIne madhyanA 1 lAkha 78 hajA2 yojanamAM bhavanapati devonA nivAso che. uparanA je eka hajAra yojana choDelA che temAMthI uparanA ane nIcenA so so yojana choDIne bAkInA AThaso yojanamAM vyaMtara devonA nivAso che. uparanA so yojanamAMthI uparanIce daza daza yojana choDIne madhyanA eMzI yojanamAM vANa vyaMtara devonA nivAso che. samabhUtalA pRthvIthI UMce (Urdhva) 790 yojana bAda 110 yojana pramANa vistAramAM jyotiSa devo vase che. tyArabAda kaMIka adhika ardharajju upara gayA bAda vaimAnika devonI hada zarU thAya che. ahIM bhavanapati Adi devonuM je sthAna batAvavAmAM AvyuM che, te janmane AzrayIne che. potapotAnA utpattisthAne utpanna thayelA bhavanapati Adi devo lavaNa samudra Adi sthaLe AvelA nivAsomAM paNa rahe che. tathA jaMbudvIpanI jagatI upara AvelI vedikA upara ane anya ramaNIya sthaLomAM krIDA kare che. madhyalokamAM jaMbudrIpathI asaMkhya dvIpa samudra gayA bAda paNa vyaMtara devonA AvAso che. tyAM koI vyaMtara deva utpanna na thAya. pUrve batAvelA sthAne utpanna thayelA vyaMtaro tyAM nivAsa kare che. adhyAya : 4 . 4-1 4-1 4-1 sUtra H 1 4 105 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyoti devonI lezyA tRtIyaH pItalezyaH tRtIyaH pItalezya: tRtIyaH pItalezya: 4-2 4-2 4-2 trIjA prakAranA devo pItalezyAvALA che. ahIM lezyA zabda varNa arthamAM che. kAraNa ke adhyavasAya rUpa lezyA to chae hoya che. jyotiSa devone zArIrika varNa rUpa pItalezyA tejolezyA hoya che. 4-3 devonA avAMtarabhedo zASTa-paca-dvAza-vijapA popaSatra-paryantA: dazASTa-paMca-dvAdaza-vikalpA kalpopapanna-paryantAH deza-aSTa-paMca-dvAdaza-vikalpA kalpa-upapanna-paryantAH 4-3 4-3 bhavanapati Adi cAra prakAranA devonA anukrame daza, ATha, pAMca ane bAra bhedo che. A bhedo kalpopapanna devonA che. bhavanapati devo 10 prakAranA che. vyaMtara devo 8 prakAranA che. jyotiSI devo 5 prakAranA che. vaimAnika devo 12 prakAranA che. vaimAnika devonA 12 bheda 12 devalokane AzrayIne che. A saghaLA devo kalpopapanna kahevAya che. kalpa eTale maryAdA-AcAra. jyAM nAnAmoTA vagerenI paraspara maryAdA hoya, jyAM pUjyonI pUjA karavA vagerenA AcAro hoya te sthAnamAM utpanna thayelA devo kpopapanna kahevAya che. bhavanapati devothI AraMbhI bAramA devaloka sudhInA devomAM nAnAmoTAnI maryAdA tathA pUjyanI pUjA vagereno AcAra hoya che AthI tyAM sudhInA devo kalpopapanna kahevAya che. 106 4 tattvamImAMsA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapati AdinA pratyeka avAMtara bhedanA bhedo indra - sAmAnika- trAyastriMza-pAriSAdyA''tmarakSaka-loka pAlA'nIka - prakIrNakA''bhiyogyakilbiSikA caikazaH indra-sAmAnika-trAyastriza-pAriSAghADaDabhaMrakSaka-loka pAlADanIka-prakIrNakADaDabhiyogyakilbiSikAaikazaH indra-sAmAnika-nnAyAstriza-pAriSAdya-AtmarakSaka-lokapAla anIka-prakIrNaka-Abhiyogya-kilbiSikAH ca ekazaH bhavanapati AdinA pratyeka avAMtarabhedanA iMdra, sAmAnika, trAyastriza, pAriSAdya, AtmarakSa, lokapAla, anIka, prakIrNaka, Abhiyogya, kilbiSika e daza bhedo che. 1. iMdra : sarva devonA adhipati-rAjA. 4-4 2. sAmAnika H indra samAna RddhivALA tathA pitA, upAdhyAya, vagerenI jema indrane paNa AdaraNIya ane pUjanIya. 4-4 3. trAyastriza : indrane salAha ApanAra maMtrI ke zAMtika pauSTika karma dvArA prasanna rAkhanAra purohita samAna. A devo bhogamAM bahu Asakta rahetA hovAthI doguMdaka paNa kahevAya che. 4. pAriSAgha : indranI sabhAnA sabhyo. teo iMdranA mitra hoya che. avasare avasare iMdrane vinoda Adi dvArA AnaMda pamADe che. 4-4 adhyAya : 4 * sUtra : 4 4 107 . 5. AtmarakSa : iMdranI rakSA mATe kavaca dhAraNa karI zastrasahita indranI pAchaLa UbhA rahenAra deva. yadyapi iMdrane koI prakArano bhaya hoto nathI, to paNa IMdravibhUti batAvavA tathA anya devo upara prabhAva pADavA mATe AtmarakSaka deva hoya che. 6. lokapAla : polIsa ke cokiyAta samAna. 7. anIka : lazkara tathA senAdhipati. 8. prakIrNaka : zahera ke gAmamAM rahenAra cAlu prajA samAna. - Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janAjanA nAnA nAnA 9. AbhiyogyaH nokara samAna. temane vimAnavAhana Adi kAryo pharajiyAta karavAM paDe che. 10. kilbiSika : aMtyaja samAna halakA devo. yadyapi ahIMnI jema devalokamAM halakAM kAryo karavAM paDatAM nathI, kintu temanI gaNatarI halakA devonI koTimAM thAya che. anya devo temane halakI dRSTithI jue w MAMMOODWOODMANNYWwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww vyaMtara-jyotiSI devomAM trAyastriza ane lokapAlano abhAva trAyastriMza-lokapAla-varjAvyantarajyotiSkAH 4-5 trAyastriza-lokapAla-varSA vyaMtarajyotiSkAH 4-5 trAyastriza-lokapAla-varSA vyaMtara-jyotiSkAH 4-5 vyaMtara ane jyotiSka nikAya trAyastriza ane lokapAlathI rahita che. - pUrvasUtranA bhavanapati Adi cAreya jAtinA avAMtara pratyeka bhedanA iMdra Adi daza bhedo batAvyA. paNa vyaMtara ane jyotiSI devomAM trAyastriza ane lokapAlano abhAva hovAthI A sUtramAM te beno niSedha karyo. AthI vyaMtara ane jyotiSanA avAMtara pratyeka bhedanA trAyastriza ane lokapAla rahita iMdrAdi ATha bhedo che. bhavanapati ane vyaMtaranikAmAM IdronI saMkhyA pUrvayornIndrAH pUrvayo andrA pUrvayoH dvi-indrA 4-6 pUrvanA be devanikAyamAM bhavanapati vyaMtaramAM be be Idro che. pUrvanA be nikAya (bheda) bhavanapati ane vyaMtara che. bhavanapati 108 4 tattvamImAMsA 4-6 ** * 000000000000000000000000000 0 000 0000000000 mAmA nA DAbA jADA kAlAhanA nAnA nAnA nAnA nAnA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- - - ane vyaMtara nikAyamAM be be Idro che. bhavanapatinA asurakumAra Adi daza bhedo AgaLa jaNAvaze. asurakumAra Adi pratyeka bhedanA devomAM be be Idro hovAthI bhavanapatinA kula 20 Idro che. | vyaMtaranikAyanA vyaMtara ane vANavyaMtara ema be bhedo che. te baMnenA avAMtara bhedo ATha ATha che. pratyeka avAMtara bhedanA devomAM be be Idro hovAthI vyaMtaranA 16 ane vANavyaMtaranA 16 maLI baMtaranikAyanA kula 3ra idro che. jyotiSka nikAyanA sUrya ane caMdra ema be Idro che. vaijJAnika nikAyanA prathamanA 8 devalokanA 8 Idro ane 9-10 mA devalokano eka 11-12 mA devalokano eka ema kula 10 Idro che. A sarva IdronI saMkhyA 64 thAya che. A cosaTha Idro dareka tIrthaMkarano janma thatAM temane meru parvatanA zikhara upara AvelA pAMDuka vanamAM lAve che, ane te vanamAM rahelI zilAo upara Avela siMhAsana upara temano janmAbhiSeka kare che. , yadyapi jyotiSka devomAM dareka sUryavimAnamAM ane dareka caMdravimAnamAM eka eka Idra hoya che. sUryavimAno tathA caMdravimAno asaMkhyAtA che. AthI Idro paNa asaMkhyAtA che. chatAM ahIM jAtinI apekSAe jyotiSInA be ja IdronI gaNatarI karI che. vaimAnikanA 12 devalokathI upara nava raiveyaka ane pAMca anuttara AvelA che. tyAMnA devo kalpAtIta (- kalpathI rahita) hovAthI tyAM Idra vagere bhedo nathI. bhavanapati ane vyaMtaranikAyamAM vezyA pItAntalezyAH pItAntalezyAH 4-7 pIta-anta-zyAH 4-7 pUrvanA be nikAya pIlezyA sudhInI vezyAvALA - vezyA jevA zArIrika varNavALA che. ahIM vezyA zabdano prayoga zArIrika, varNanA arthamAM karavAmAM adhyAyaH 4 * sUtraH 7 109 | 4-7 - - - - - DODO . . . ... . . . Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-8 4-8 wwwwwwwwwwwwwwmasman Avyo che. kAraNa ke adhyavasAya rUpa lezyA to e hoya che. bhavanapati ane vyaMtara nikAyamAM kRSNa, nala, kApota ane pIta - taijasa) e cAra vezyA hoya che. devomAM maithuna-sevananI vicAraNA kAyapravIcArA A aizAnAt kAyapravIcArA A aizAnAtu 4-8 kAya-pravIcArA A aizAnAtu IzAna sudhInA devo kAyAthI pravIcAra - maithuna sevana) kare che. pravIcAra eTale maithunasevana. bhavanapati, vyaMtara, jyotiSka, saudharma ane IzAna sudhInA devoM jyAre kAmavAsanA jAge che, tyAre devIonI sAthe kAyAthI maithunasevana kare che, jema manuSyo strIonI sAthe maithunasevana kare che tema. paraMtu vaikriya zarIra hovAthI garbha ke janma dhAraNa thatA nathI. IzAnathI upara maithunasevana zeSA: -pa-zadra-manaH pravIvAra karyo . 4-9 zeSA sparza-rUpa-zabda-manaH pravIcArA yoddhayoH 4-9 zeSA sparza-rUpa-zabda-manaH pravIcArA yoH yoH 4-9 IzAnathI uparanA devo be be kalpamAM anukrame sparza, rUpa, zabda ane mana vaDe maithuna sevana kare che. pravIcAra (- maithunasevana) 12 mA devaloka sudhI ja hoya che. temAM - pahelA-bIjA devalokanA devo kAyAthI maithunasevana kare che. trIjA-cothA devalokanA devo sparzathI maithunasevana kare che. - 110 ja tattvamImAMsA janaka Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ------- --------- ----- -- - -- pAMcamA-chaThThA devalokanA devo rUpathI maithunasevana kare che. sAtamA-AThamA devalokanA devo zabdathI maithunasevana kare che. 9thI 12 devaloka sudhInA devo manathI maithunasevana kare che. trIjA-cothA devalokanA devone jyAre kAmavAsanA jAge che tyAre teo devIonAM vividha aMgono sparza kare che. AthI temanI kAmavAsanA zAMta thaI jAya che. pAMcamA-chaThThA devalokanA devonI kAmavAsanA devInuM rUpa, vastra-alaMkArono zaNagAra, vividha aMgopAMgo vagere jovAthI saMta thaI jAya che. sAtamA-AThamA devalokanA devo devIonA madhura saMgIta, mRdu hAsya, alaMkArono dhvani vagerenA zravaNathI kAmavAsanAnuM zamana kare che. 9thI 12mA devaloka sudhInA devo devIono mAtra manathI saMkalpa karIne kAmavAsanAne zAMta kare che. ahIM eTalo khyAla rAkhavAno che ke devIono janma IzAna devaloka sudhI ja che. pachInA devalokomAM janmathI devIo nathI hotI. kintu te te devalokanA devonA saMkalpa mAtrathI tevA tevA prakAranI maithunasevananA sukhanI icchA jANIne daivI zaktithI svayameva devIo te te devalokanA te te devo pAse jAya che, ane temanI IcchAne pUrNa kare che. saudharma ane IzAnamAM be prakAranI devIo che. parigRhItA ane aparigRhItA. te te devanI patnI tarIke rahelI devIo parigRhItA ane sarvasAmAnya - dareka devanA upabhogamAM AvatI vezyA jevI devIo aparigRhItA che. aparigRhItA devIo uparanA devalokanA devonA saMkalpa mAtrathI te devanI pAse upasthita thAya che ane tenI icchAo pUrNa kare che. maithunasevanano abhAva pare pravIcArAH 4-10 pare pravIcArA: 4-10 pare pravIcArAH 4-10 pachInA = 12mA devalokathI uparanA devomAM adhyAyaH 4* sUtra : 10 4 111 A Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MARADONA SODOROROOOO n a wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwanaowanaw maithunasevanano abhAva che. 12 mA devaloka pachI navaraiveyaka ane pAMca anuttara devo vase che. teo maithunasevana karatA nathI. maithunasevana e vedanA udayathI jAgelI kAmavAsanAnA kSaNika pratikArarUpa che. navaraiveyaka ane pAMca anuttara vimAnavAsI devone tevI kAmavAsanA jAgatI nahi hovAthI teno kSaNika pratikAra karavAnI jarUra rahetI nathI. AthI teo maithunasevana vinA paNa atyaMta sukha-AnaMdano anubhava kare che. bhavanapati nikAyanA daza bhedonAM nAmo bhavanavAsino'suranAgavidyutsuvarNAgnivAtastanitodadhidIpadikkumArAH 4-11 bhavanavAsinoDasuranAgavighusuvarNAgnivAstanitodadhi hIpadikumArA 4-11 bhavanavAsinaH asura-nAgavidyuta-suvarNa-agni-vAta svanita-udadhi-dvIpa-dikakumArA 4-11 asurakumAra, nAgakumAra, vighukumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vAtakumAra, svanitakumAra, udadhikumAra, dviIpakumAra, dikakumAra e pramANe bhavanapati nikAyanA daza bhedonAM nAmo che. asurakumAro moTA bhAge AvAsomAM rahe che, kyAreka bhavanomAM paNa rahe che. bAkInA nAgakumArAdi nava prakAranA devo prAyaH bhavanomAM ja rahe che. AvAso dehapramANa UMcA ane samacorasa hoya che. AvAso cAre bAjuthI khullA hovAthI moTA maMDapa jevA lAge che. bhavano bahArathI goLa ane aMdara cokhUNiyA hoya che. bhavanonAM taLiyAM puSpakarNikAnA AkAre hoya che. bhavanono vistAra jaghanyathI jebUdvIpa pramANa, madhyamathI saMkhyAtA yojana pramANa, ane utkRSTathI asaMkhyAtA yojana pramANa hoya che. 112 tattvamImAMsA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww - Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapati devonA mukuTamAM vizeSa prakAranAM cihno hoya che. zarIrano varNa paNa judo judo hoya che. vastrono varNa paNa vividha prakArano hoya che. vyaMtaranikAyanA ATha bhedonAM nAmo vyantarAH kinnara-kiMpuruSa-mahoraga-gAndharva akSa-rAkSasa-bhUta-pizAvA: 4-12 vyaMtarAH kinnara-kaMpuruSa-mahoraga-gAndharva yakSa-rAkSasa-bhUta-pizAcAH 4-12 vyaMtarAH kinnara-kipuruSa-mahoraga-gAndharva yakSa-rAkSasa-bhUta-pizAcAH 4-12 kinnara, jhiMpuruSa, mahoraga, gAMdharva, yakSa, rAkSasa, bhUta ane pizAca e pramANe vyaMtara nikAyanA ATha bhedonAM nAmo che. vyaMtaradevo parvata, guphA, vana vagerenA vividha AMtarAmAM rahetA hovAthI "athavA bhavanapati ane jyotiSka e be nikAyanA AMtarAmAM-madhyamAM rahetA hovAthI baMtara kahevAya che. vyaMtaradevo ratnaprabhA pRthvInA uparanA hajAra yojanamAMthI upara nIce so so yojana choDIne madhyanA AThaso yojana pramANa bhAgamAM utpanna thAya che. paNa temano nivAsa Urdhva, agho ane madhya ema traNe lokamAM che. teo bhavano, nagaro ane AvAsomAM rahe che. A devo cakravartI Adi puNyazALI manuSyonI paNa sevakanI jema sevA kare che. trIjA jyotiSka nikAyanA pAMca bhedonAM nAmo jyotiSkAH sUryAzcandramaso-graha-nakSatra-prakIrNakatArakAca jyotiSThAH sUryAzcandramaso-graha-nakSatra-prakIrNakatArakAzca 4-13 jyotiSThAH sUryA cakramasaH- graha-nakSatraprakIrNakatArakAH ca 4-13 ' rAja adhyAya : 4 * sUtra : 12-13 4 113 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwww wwww karavAmAM jyotiSka nikAyanA sUrya, caMdra, graha, nakSatra ane tArA ema pAMca bhedo che. jyotiSkanuM sthAna : samabhUlA pRthvIthI 700 yojana UMce tArA AvelA che. tenAthI daza yojana upara sUrya, tenAthI 80 yojana upara caMdra, tenAthI traNa yojana upara nakSatra, tenAthI traNa yojana upara budha graha, tenAthI traNa yojana upara zukra graha, tenAthI traNa yojana upara guru graha, tenAthI cAra yojana upara maMDaLa graha, ane tenAthI cAra yojana upara zani graha Avela che. A pramANe saMpUrNa jyotiSa cakra UMcAImAM 110 yojana ane laMbAImAM asaMkhya dvIpa samudra pramANa che. sUryAdi devo tathA temanAM vimAno jyotiSa=prakAzamAna hovAthI temane jyotiSka kahevAmAM Ave che. sUrya Adi te te jAtinA devonA mukuTamAM potapotAnI jAti pramANe sUrya AdinuM prabhAnA maMDala samAna dedIpyamAna cihna hoya che. arthAt sUrya jAtinA devonA mukuTamAM prabhAmaMDala samAna dedIpyamAna sUrya AkAranuM cihna hoya che. caMdra jAtinA devonA mukuTamAM prabhAmaMDala samAna dedIpyamAna caMdranA AkAranuM cihna hoya che. e pramANe tArA Adi viSe paNa jANavuM. jyotiSka vimAnonuM paribhramaNa kSetra meBkSA nityatiyo vRtto 4-14 meru pradakSiNA nityagatayo nRloke 4-14 meru-pradakSiNA nityagataya nRloke 4-14 ukta pAMca prakAranAM jyotiSkanAM vimAno manuSyalokamAM sadA meruparvatane pradakSiNA ApatAM paribhramaNa kare che. manuSyalokamAM sUryAdinI saMkhyA : jaMbudvIpamAM be sUrya, lavaNasamudramAM cAra sUrya, dhAtakIkhaMDamAM 12 114 ja tattvamImAMsA naka ja vAra Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya, kAlodadhi samudramAM 42 sUrya, puSkarArdhamAM 72 sUrya che. A pramANe aDhI dvIpamAM kula 132 sUrya che. te ja pramANe teTalA ja caMdra che. graha, nakSatra ane tArA-caMdrano parivAra che. caMdrano parivAra e ja sUryano paNa parivAra che, sUryano parivAra alaga nathI. kAraNa ke caMdra sUryathI adhika RddhimAna ane puNyazALI che. 88 graho, 28 nakSatro ane 66975 koDAkoDI tArA ATalo eka caMdrano parivAra che. jaMbudrIpamAM be caMdra hovAthI nakSatra vagerenI saMkhyA bamaNI che. graha nakSatra tArA 176 5 133950 ko. ko. 352 112 267900 ko. ko. 1056 336 803000 ko. ko. 3696 1176 2812950 ko. ko. 33 2013 4822200 ko. ko. A sarva jyotiko jaMbudrIpanA ja merunI cAre tarapha parimaMDalAkAre goLa gherAvA pramANe paribhramaNa karatA ja rahe che. e vimAnonI AvA prakAranI-valayAkAra goLa gati svabhAva siddha kare che, kRtrima nathI. A vimAno meru parvatathI 1121 yojana dUra rahIne paribhramaNa kare che. vimAno ardhakoThAnA phaLanA AkAre ane sphaTika ratnamaya hoya che. sUryAdi vimAnanuM pramANa laMbAI-pahoLAI dvIpa-samudra jaMbUTTIpa lavaNasamudra dhAtakIkhaMDa kAlodadhi puSkarAI vimAna caMdra sUrya graha nakSatra tArA - 56 yojana 1 48 yojana 61 2 gAu 1 gAu vA gAu jaghanya sthitivALA tArAnI laMbAI-pahoLAI 500 dhanuSya ane adhyAya : 4 * sUtra : 14 4 115 UMcAI 28 yojana 61 24 yojana 1 1 gAu vA gAu | gAu Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UMcAI 250 dhanuSya hoya che. caMdra AdinI paribhramaNa gati kramazaH adhika adhika che. caMdranI gati sarvathI nyUna che. tenAthI sUryanI gati adhika che. tenAthI grahanI gati adhika che. tenAthI nakSatranI gati adhika che, tenAthI tArAnI gati adhika che. RddhinA viSayamAM ukta kramathI viparIta krama che. tArAnI Rddhi sarvathI nyUna che. tenAthI nakSatranI Rddhi vizeSa che. tenAthI grahanI Rddhi vizeSa che. tenAthI sUryanI Rddhi vizeSa che. tenAthI caMdranI Rddhi vizeSa che. jyotiSma gatithI kALa tatkRtaH kAlavibhAgaH 4-15 tatkRtaH kAvibhAgaH 4-15 tad-kRtaH kAla-vibhAgaH 4-15 jyotiSka vimAnonI gatithI kALano vibhAga (gaNatarI) thAya che. mukhya ane aupacArika [nizcaya ane vyavahAra] ema kALa be prakAre che. mukhyakALa anaMtasamayAtmaka che. tenuM lakSaNa pAMcamA adhyAyanA 39mA sUtramAM kaheze. A kALa eka svarUpa che bhedarahita che. bhedarahita A mukhya kALanA jyoti vimAnonI gatithI divasa-rAtri vagere bheda thAya che. amuka niyata sthAnathI sUryanI gatinA prAraMbhane sUryodaya kahevAmAM Ave che. tathA amuka -niyata sthAne sUrya pahoMcatAM sUryAsta kahevAmAM Ave che. sUryodayathI prAraMbhI sUryAsta sudhIno kALa te divasa. sUryAstathI sUryodaya sudhIno kALa te rAtri. paMdara rAtrino divasa. zukla pakSa mAsanI eka Rtu. traNa RRtunuM eka saMvatsara-varSa. pAMca varSano eka yuga. corAzI lAkha varSanuM eka pUrvAMga, 116 OM tattvamImAMsA kRSNa pakSano eka mAsa be ayana: be ayanano eka - -- Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvAne pUrvAge guNatAM [84 lAkhane 84 lAkhe guNatA] eka pUrvakALa thAya che. A saghaLo kALa jyotiSkanI saLaMga gatinI apekSAe che. A saghaLo kALa sthUla che. samaya vagere sUkSmakALa che. jyotiSkanI gatithI sthULa kALanI ja gaNatarI thAya che, samaya Adi sUkSmakALanI nahi. sarva jaghanya gativALA paramANune eka AkAza pradezathI anaMtara bIjA AkAza pradezamAM jatAM jeTalo kALa thAya te eka samaya. A kALa atyaMta sUkSma che. kevaLI paNa A kALano bheda na karI zake, ane nirdeza paNa ' na karI zake. AvA asaMkhya samayonI eka AvalikA. saMkhyAtI AvalikAno eka ucchavAsa-nicchavAsa. [baLavAna, IdriyothI pUrNa, nIrogI, madhyama vayavALA ane svastha manavALA puruSanA eka zvAsozvAsano eka prANa. sAta prANano eka stoka. sAta stokano eka lava. 38 lavanI nAyikA-ghaDI. be nAlikAno eka muhUrta. 30 muhUrtano eka ahorAtra. manuSyalokanI bahAra jyotiSkanI sthiratA bahiravasthitAH 4-16 bahiravasthitAH 4-16 bahi: avasthitAH 4-1 manuSyalokanI bahAra sarva jyotiSka vimAno avasthita-sthira che . manuSyalokanI bahAranA caMdra-sUrya Adi sthira hovAthI sUryAdino prakAza jyAM pahoMcato nathI tyAM sadA aMdhakAra ane jyAM pahoMce che tyAM sadA prakAza rahe che. manuSyalokanI bahAra manuSyakSetranAM jyotiSa vimAnothI ardha pramANamAM vimAno hoya che. te vimAnonAM kiraNo samazItoSNa hovAthI sukhakArI hoya che. caMdranAM kiraNo atyaMta zItaLa hotAM nathI, tathA sUryanAM kiraNo atyaMta uSNa hotAM nathI, kintu baMnenAM - adhyAyaH 4* sUtraH 16 117 | Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNo zItoSNa hoya che. thAya che. ahIMthI vaimAnika nikAyanA devono adhikAra zarU vaimAnika nikAyano adhikAra vaimAnikAH 4-17 vaimAnikAH 4-17 vaimAnikA 4-17 vaimAnika devo vimAnamAM utpanna thatA hovAthI vaimAnika kahevAya che. vaimAnika nAma pAribhASika che. kAraNa ke jyotiSka devo paNa vimAnamAM utpanna thAya che. vaimAnika devonA mukhya be bhedo kalpopapatrA kalpAtItAkSa kalpopapannA, kalpAtItAzra kalpopapannA kalpAtItAzra be prakAra che. vaimAnika devonA kalpopapanna ane kalpAtIta ema jyAM nAnAmoTAnI maryAdA - kalpa che te devaloka kalpa kahevAya che. kalpamAM utpanna thayelA devo kalpopapanna ane kalparahita vimAnomAM * utpanna thayelA devo kalpAtIta che. prathamanA 12 devalokamAM kalpa hovAthI temAM utpanna thayelA devo kalpopapanna che. tyAra pachInA navagaiveyaka ane pAMca anuttara vimAnomAM utpanna thayelA devo kkSAtIta che. bhavanapati Adi traNa nikAyanA devo to kalpopapanna ja che. kAraNa ke tyAM kalpa che. 4-18 4-18 4-18 118 4 tattvamImAMsA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAVOSUWOWwwwwwwwww mAya vaimAnika nikAyanA devalokanuM avasthAna upara 4-19 uparyapari 4-19 upari-upari4-19 vaimAnika nikAyanA devaloko upara upara AvelA che. vaimAnika nikAyanuM avasthAna vyaMtaranikAyanI jema avyavasthita nathI, tema jyotiSkanI jema tihu~ paNa nathI; kintu upara upara che. vaimAnika bhedonAM kramazaH nAmo saudharmezAna-sanatkumAra-mAhendra-brahmaloka-lAntakamahAzukra-sahasrAreSvAnata-prANatayorAraNAMcyutayornavasu graiveyakeSu vijaya-vaijayanta-jayantAparAjiteSu sarvArthasiddhe ca 4-20 saudharmazAna-sanaskumAra-mahendra-brahmaloka-lAntaka mahAzuka-sahastrAreDUAnata-prANatayorAraNAgyuyornavasu greveyakevu vijaya-vaijayA-jayantAparAjiteSu sarvArthasidhdha ca 4-20 saudharma-IzAna-sanaskumAra-mahendra-brahmaloka-lAntaka-mahAzukra sahastrAreSa-AnA-prANatayoH-AraNa-arcyutayo navasu greveyakevu vijaya-vaijayaMta-jayaMta-aparAjiteSu sarvArthasiddha 2. 4-20 saudharma, IzAna, sanaskumAra, mAheMdra, brahmaloka, lAMtaka, mahAzukra, sahastrAra, Anata, prANata, AraNa, azruta, navagreveyaka, vijaya, vaijayA, jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha devalokamAM vaimAnika devo rahe che. A. adhyAya : 4 * sUtra : 19-20 4 119 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - - - - - - - - wwwwwww para tArAma prazna : A sUtramAM saghaLA zabdono eka ja samAsa na karatAM judA judA samAso karavAmAM AvyA che. tenuM zuM kAraNa ? uttara : sarvaprathama saudharmathI sahastrAra sudhInA zabdono samAsa karavAmAM Avyo che. AnuM kAraNa e che ke sahajhAra sudhI manuSyo ane tiryaMco e baMne prakAranA jIvo utpanna thAya che. tyArabAda kevaLa manuSyo ja utpanna thAya che. A bheda batAvavA saudharmathI sahastrAra sudhInA zabdono alaga samAsa karavAmAM Avyo che. Anata-prANata e be kalpomAM samudita eka Idra che tathA AraNa-ayyata e be kalpomAM samudita eka Idra che e jaNAvavA Anata-prANata e be zabdono tathA AraNa-ayyata e be zabdono alaga alaga samAsa karavAmAM Avyo che. navaraiveyaka sudhI utpanna thanArA jIvo bahulakaMsArI paNa hoI zake che. jyAre vijayAdimAM utpanna thanArA jIvo alpasaMsArI ja hoya che. A bhedane batAvavA raiveyaka zabdano asamasta (-samAsahita) prayoga karyo che. vijayAdi cAra vimAtramAM utpanna thanArA jIvo thoDA (saMkhyAtA) bhava karIne mokSamAM jAya, jyAre sarvArtha siddha vimAnamAM utpanna thanArA , jIvo eka bhave mokSa pAme che. A rahasyanuM sUcana karavA vijayAdi cAra zabdono samAsa karyo ane sarvArthasiddhano asamasta prayoga karyo. brahmakalpamAM lokAMtika devo rahe che, e jaNAvavA brahmazabdanI sAthe loka zabdano prayoga karavAmAM Avyo che.. DokanA alaMkArane raiveyaka kahevAmAM Ave che. lokane ApaNe puruSanI upamA ApIe to nava raiveyaka lokarUpa puruSanI grIvAnA = DokanA sthAne che, grIvAnA AbharaNa rUpa che. AthI temane raiveyaka kahevAmAM Ave che. raiveyakanI uparanA vimAnamAM utpanna thayelA jIvo alpasaMsArI hovAthI uttama=pradhAna che. temanAthI koI devo uttama-pradhAna nathI. AthI temanAM vimAnone anuttara kahevAmAM Ave che. athavA devalokane aMte AvelA hovAthI temanI uttara pachI koI vimAno na hovAthI anuttara kahevAya che. w tajajawwwwww nA nAmata 120 ja tattvamImAMsA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara upara sthiti AdinI adhikatA sthiti-prabhAva-sukha-dyuti-lezyA-vizuddhIndriyA'vadhi viSayato'dhikAH 4-21 sthiti-prabhAva-sukha-zuti-lezyAvizuddhi-IndriyADa ' - vadhi-viSayatoDadhikAH 4-21 sthiti prabhAva-sukha-ghuti-lezyA-vizuddhi-Indriya avadhi-viSayata adhikAra 4-21 sthiti, prabhAva, sukha, duti, vezyAvizuddhi, IdriyaviSaya ane avadhiviSaya e sAta bAbato upara uparanA devomAM kamazaH adhika adhika hoya che. (1) sthiti eTale devagatimAM rahevAno kALa. A adhyAyanA 29mAM sUtrathI sthitinuM prakaraNa zarU thaze temAM jaghanya ane utkRSTa sthitinuM vistRta varNana che. (2) nigraha-anugrahanI zakti, aNimAdi labdhio, anya upara varcasva vagere prabhAva che. A prabhAva upara upara adhika hoya che. paNa upara uparanA devo maMda abhimAnavALA ane alpa klezavALA hovAthI nigrahAdi mATe prAyaH pravRtti karatA nathI. (3) sAtAvedanIya karmanA udayathI bAhya viSayomAM ISTa anubhava rUpa sukha upara uparanA devone adhika hoya che. (4) yuti eTale deha, vagna, AbhUSaNa vagerenI krAMti. (5) lezyAnuM nirUpaNa AgaLa Avaze. paNa ahIM eTaluM dhyAna rAkhavuM jarUrI che ke je devomAM samAna vezyA che, temAM paNa upara uparanA devone adhika adhika vizuddhi hoya che. (ka) upara upara cakSu Adi Idriyo adhika paTu hovAthI Idriya viSaya adhika che. upara uparanA devo adhika dUra AMkha dvArA joI zake che. ema anya Idriyo vize paNa jANavuM. (7) upara uparanA devone avadhijJAna vizuddha ane vizeSa vizeSa hoya che. saudharma-IzAna kalpanA adhyAya - 4 * sUtraH 21 4 121 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devo nIce ratnaprabhA pRthvInA aMta sudhI, upara potAnA vimAnanI dhajA sudhI, tiryaasaMkhya yojana sudhI avadhijJAnathI joI zake che. sanatkumAra mAyeMdranA devo nIce zarkarAprabhA pRthvInA aMta sudhI, upara potAnA vimAnanI dhajA sudhI, tig asaMkhya yojana sudhI avadhijJAnathI joI zake che. ema kramazaH vadhatAM anuttaradevo saMpUrNa lokanADIne joI zake che. je devomAM kSetrathI avadhijJAnano viSaya samAna che te devomAM paNa upara uparanA prastara ane vimAnonI apekSAe adhika adhika avadhijJAna hoya che. e ja pramANe avadhijJAnanI vizuddhi paNa upara upara adhika hoya che. upara upara gati AdinI hInatA gati - zarIra - parigrahAbhimAnato hInAH gati-zarIra-parigrahAbhimAnato hInAH gati-zarIra-parigraha-abhimAnataH hInAH gati, zarIra, parigraha ane abhimAna A cAra bAbato upara uparanA devomAM kramazaH hIna hIna hoya che. (1) ahIM gati zabdathI anya sthaLe gamana karavAnI zakti vivakSita che. je devonI jadhanyasthiti be sAgaropama che te devo nIce sAtamI pRthvI sudhI ane tiryak asaMkhya yojana sudhI jaI zake che. tyAra bAda jema jema jaghanya sthiti be sAgaropamathI ochI tema tema kramazaH gatinI zakti hIna hIna thatI jAya che. yAvat sarvajadhanya sthitivALA devo nIce trIjI pRthvI sudhI jaI zake che. zaktinI apekSAe A vicAraNA che. gamana to mAtra trIjI pRthvI sudhI thAya che. zakti hovA chatAM devo prayojanavazAt pRthvI sudhI jAya che, prAyaH* ethI sIteMdra cothI narakamAM gayA hatA. AthI ahIM prAyaH kahyuM che. 122 7 tattvamImAMsA 4-22 4-22 4-22 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --------- -- AgaLa jatA nathI. upara uparanA devomAM mahAnubhAvatA ane udAsInatA adhika adhika hovAthI teo adhika gati karatA nathI. navaraiveyaka ane pAMca anuttaranA devo to kadI paNa potAnA vimAnathI bahAra jatA ja nathI. (2) zarIranuM pramANa paNa upara uparanA devone ochuM ochuM hoya che. saudharma-IzAnamAM sAta hAtha UMcuM, sanakumAra maheMdramAM cha hAtha UMcuM, brahmaloka-lAMtakamAM pAMca hAtha UMcuM, mahAzukra-sahastrAramAM cAra hAtha UMcuM, 9thI 12 devalokamAM traNa hAtha UMcuM, navagraveyakamAM be hAtha UMcuM ane anuttaramAM eka hAtha UMcuM devonuM zarIra hoya che. (3) ahIM parigraha zabdathI vimAnono parivAra abhipreta che. vaimAnika nikAyamAM Idraka, zreNigata ane puSyaprakIrNaka ema traNa prakAranAM vimAno hoya che. barobara madhyamAM Avela vimAnane iMdraka kahevAmAM Ave che. cAra dizAomAM paMktibaddha AvelAM vimAno zreNigata che. chavAyelAM puSponI jema chUTAM chUTAM rahelAM vimAno puSpa prakIrNaka kahevAya che. zreNigata vimAno trikoNa, catuSkoNa ane vATalAkAra ema traNa prakAranAM che. tathA prathama trikoNa, tyArabAda catuSkoNa, bAda vATalAkAra, bAda trikoNa... ema kramazaH AvelAM che. A vimAno Idraka vimAnathI cAre dizAmAM zreNibadhdha AvelAM che. puSpaprakIrNaka vimAno naMdAvarta, svastika vagere vividha AkAravALAM che, tathA zreNigata vimAnonA AMtarA vacce AvelAM che. pUrva dizA sivAya traNe dizAmAM A vimAno hoya che. te te devalokanAM vimAnonI saMkhyA 'sakalatIrtha' sUtramAM batAvavAmAM AvI che. tenI kula saMkhyA 8497023 che. (4) upara uparanA devomAM suMdara sthAna, devo ke devIono parivAra, sAmarthya, avadhijJAna, Idriya zakti, vibhUti, zabdAdi viSayonI samRddhi vagere adhika adhika hovA chatAM abhimAna alpa alpa hoya che. AthI upara uparanA devo adhika adhika sukhI hoya che. wwwOVODOVODU ra - ka ka ane pa adhyAya : 4 * sUtra : 22 * 123 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA devo saMbaMdhI vizeSa mAhitI zvAsozvAsa ane AhAra : jaghanya sthitivALA (-10 hajAra varSanI sthitivALA) devo sAta sAta stoke ekavAra zvAsozvAsa le che ane eka ahorAtra thatAM AhAra kare che. palyopamanI sthitivALA devo eka eka divase* eka vAra zvAsozvAsa le che ane rathI 9 divase AhAra kare che. tyArabAda jemane jeTalA sAgaropamanI sthiti hoya teTalA pakSe eka zvAsozvAsa ane teTalA hajAra varSe AhAra hoya che. AhAranA bhedaH - ojAhAra, lomAhAra ane prakSepAhAra (kvalAhAra) ema AhAranA traNa bheda che. ' ojAhAra H utpattinA prathama samayathI zarIra paryApinI niSpatti sudhI (matAMtarathI svayogya sarva paryAptinI niSpatti sudhI) grahaNa karAtA pudgalono AhAra. lomAhAra : zarIra paryApti (matAMtare svayogya paryApti) pUrNa thayA bAda sparzaneMdriya (- cAmaDI) dvArA grahaNa karAtA pulono AhAra. prakSepAhAra : koLiyAthI grahaNa karAto AhAra, devone ojAhAra ane lomAhAra e be prakArano AhAra hoya che. ahIM devonA AhArano je niyama batAvavAmAM Avyo che te lokAhArane AzrayIne che. lomAhAranA be bheda che - Abhoga ane anAbhoga. jANatAM irAdApUrvaka je lomAhAra te Abhoga lomahAra. jema ke - ziyALAmAM manuSyAdi prANIo ThaMDI dUra karavA sUrya AdinA uSNa pudgalonuM sevana kare che. ajANatAM irAdA vinA je lomAkAra thAya te anAbhoga lomAhAra che. jema ke ziyALAmAM zItaLa ane unALAmAM * bRhatsaMgrahaNImAM A viSayamAM thoDo taphAvata che. tyAM "10 hajAra varSathI adhika ane sAgaropamathI nyUna sthitivALA devo 2 thI 9 muhUrta zvAsozvAsa le che ane 2 thI 9 divase AhAra kare che" ema jaNAvyuM che. AMAMARAAAAAAAAAAMAANVAWMAKANANANANANANAMAN : 124 tattvamImAMsA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uSNa yugalo cAmaDI dvArA zarIramAM praveze che. AthI ja ziyALAmAM pANI ochuM vAparavA chatAM pezAba ghaNo thAya che, ane unALAmAM pANI ghaNuM vAparavA chatAM pezAba ati alpa thAya che. A anAbhoga lomAhAra pratisamaya thAya che. jyAre Abhoga lomAhAra amuka samaye ja thAya che. ahIM devomAM AhAranuM aMtara Abhoga rUpa lomAhAranI apekSAe che. devone jyAre AhAranI IcchA thAya che tyAre temanA puNyodayathI manathI kalpita AhAranA zubha pugalo sparzanendriya dvArA zarIrapaNe pariName che. zarIra rUpe pariNamelA e pudgalo zarIrane puSTa kare che. ane manamAM vRddhi thavAthI AhUlAdano anubhava thAya che. devone ApaNI jema prakSepAhAra-kavalAhAra hoto nathI. vidanA : devone sAmAnyathI zubhavedanAsukhAnubhava hoya che. chatAM vacce vacce azubhavedanA duHkhAnubhava paNa thAya che. satata zubhavedanA cha mahinA sudhI hoya che. cha mahinA pachI azubhavedanA thAya che. azubhavedanA vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrta sudhI ja rahe che. aMtarmuhUrta bAda punaH zubhavedanA zarU thAya che. - upapAtaH anya tIrthiko jainetara tIrthiko 12mA devaloka sudhI ja utpanna thAya che. dravyacAritraliMgI mithyASTio raiveyaka sudhI utpanna thAya che. samyagdaSTi saMyato saudharmathI AraMbhI sarvArthasiddha sudhI utpanna thAya che. AthI e siddha thayuM ke samyagdaSTi saMyato jaghanyathI paNa saudharmathI nIce utpanna na thAya. jaghanyathI saudharma devalokamAM ja utpanna thAya. cauda pUrvadharo brahmalokathI sarvArthasiddha sudhI utpanna thAya che. anubhAva : vimAno tathA siddhazilA koI jAtanA AdhAra vinA AkAzamAM rahela che. AmAM lokasthiti ja kAraNa che. jagatamAM aneka bAbato evI che ke je lokasvabhAvathI lokasthitithI ja siddha thAya che. , tIrthakara bhagavaMtonA janmAbhiSeka, kevaLajJAnotpatti, mahAsamavasaraNanI racanA tathA nirvANa AdinA samaye dronAM Asana adhyAya : 4 * sUtraH 22 ja 125 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww w ---- MAMAMDA ------ wow.jainelibrary.org Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ----- kaMpAyamAna thAya che. raiveyaka devonAM sthAno kaMpAyamAna thAya che. anuttara devonI zayyAo kaMpAyamAna thAya che. AmAM tIrthakara bhagavaMtonAM zubha karmono udaya ke lokasvabhAva ja kAraNa che. AsanAdi kaMpAyamAna thavAthI dro ane devo avadhijJAna dvArA tIrthakaronI tIrthakara nAma-karmanA udayathI utpanna thayelI asAdhAraNa dharmavibhUtine jue che. bAda Idra Adi devo bhagavAnanI pAse AvI stuti, vaMdanA, upAsanA, vANIzravaNa Adi yathAyogya ArAdhanA vaDe Atmazreya sAdhe che. jyAre navaraiveyakanA devo potAnA sthAnamAM ja rahIne ane anuttara devo potAnI zayAmAM ja rahIne stuti Adi dvArA tIrthaMkara bhagavaMtonuM pUjana kare che. pIta-padma-zuklalesyodvi-tri-zeSeSu 4-23 pIta-padya-zuklalezyA dvi-tri-zeSeSa 4-23 pati-padya-zuklalezyA dvi-tri-zeSeSa 4-23 be, traNa ane zaiSa devalokamAM anukrame pIta, padma ane zukla lezyA ti te lezyA jevo zArIrika vaNa hoya che. prathamanA be devalokamAM saudharma - (IzAnamAM) pIta vezyA, pachInA traNa devalokamAM - sanakumAra, mAheMdra ane brahmamAM padmavezyA, pachInA anuttara sudhInA sarva devalokamAM zukla legyA hoya che. ahIM zArIrika varNarUpa dravyalezyA vivakSita che. kAraNa ke bhAvalezyA to e prakAranI hoya che. kalpanI avadhi prAg graiveyakebhyaH kalyAH 4-24 prAga saivayakebhyaH kalpAH 4-24 prAgu saiveyakebhyaH kalyAH 4-24 * * 12 ja tattvamImAMsA che Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA raiveyakonI pUrve kalpo pUjya-pUjakabhAva vagere maryAdA che. * jyAM lpa hoya tyAM utpanna thayelA devo kalpapapatra ane jyAM kalpa na hoya tyAM utpanna thayelA devo kalpAtIta che. AthI kyAM sudhI kalpa che, te A sUtramAM jaNAvyuM che. saudharmathI azruta sudhInA 12 devalokamAM kalpa che. nava raiveyaka ane pAMca anuttaramAM kalpa nathI. kalpAtIta devomAM sAmAnika vagere bhedo nahi hovAthI sarva devo potapotAne Idra mAne che. tethI teo ahamidra kahevAya che. lokAMtika devonuM sthAna brahmalokAlayA lokAntikAH 4-25 brahmalokAlayA lokAntikAH 4-25 brahmalokAlayA lokAntikAH 4-25 lokAMtika devonuM sthAna brahmaloka che. lokAMtika devo brahmalokamAM rahe che. brahmalokamAM rahenArA saghaLA devo lokAMtika nathI. kintu jeo brahmalokanA aMte rahelA che te devo, lokAMtika kahevAya che. brahmalokanA aMte cAra dizAmAM cAra vimAno, cAra vidizAmAM cAra vimAno ane eka madhyamAM ema nava vimAno AvelAM che. A nava vimAnanA kAraNe temanA nava bhare che. brahmalokanA aMte vasavAthI athavA lokano-saMsArano aMta karanArA hovAthI temane lokAMtika kahevAmAM Ave che. jyAre tIrthakara bhagavaMtono pravajyAkALa Ave tyAre teo temanI pAse AvIne "jaya jaya naMdA, jaya jaya bhadrA" e pramANe stuti karavApUrvaka temane "bhayavaM tie pavaha" ( he bhagavaMta tIrthane pravartAvo.) e pramANe tIrtha pravartAvavA mATe vinaMtI kare che. mAmA ma - adhyAya : 4 * sUtra : 25 ke 127 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnA kAkA ne eka hatauMDA jatALavitaSitA nava prakAranA lokAMtika devonAM nava nAmo. sArasvatA''ditya-vayaruNa-gardatoyatuSitAvyAbAdhamarutoriSTAzca 4-26 sArasvatAditya-valayaruNa-gaItIya-tuSitAvyAbAdhamaratorizca 4-26 sArasvata-Aditya-vati-aruNa-gaItoya, tuSita, avyAbAdha, marutaH ariSTAH ca 4-2 sArasvata, Aditya, vaDhi, aruNa, gardatoya, tuSita, avyAbAdha, maruta ane ariSTa ema nava prakAranA lokAMtika devo che. lokAMtika devonAM vimAnonAM sArasvata vagere nAmo che. vimAnanA devo paNa sArasvata Adi tarIke oLakhAya che. anuttaranA vijayAdicAra vimAnanA devono saMskArakALa vinayavipu livara 4-27 vijayAdiSu kicaramAH 4-27 vijayAdiSu dvicaramAH 4-27 vijayAdi cAra vimAnamAM be vAra janArA caramazarIrI hoya che. vijaya, vaijayA, jayaMta ane aparAjita e cAra vimAnanA devo manuSyanA be bhavo karIne niyamo mokSe jAya che. vijayAdi vimAnamAMthI AvI manuSyagatimAM Ave che. manuSyapaNuM pAmI punaH vijayAdimAM utpanna thAya che. tyAMthI evI manuSyagatimAM 128 ja tattvamImAMsA mmmmmmmmmmmmmmmmm - - - - - - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ave che ane saMyamanI sAdhanA karI mokSa pAme che. A pramANe ahIM be bhava manuSyanI apekSAe che. anyathA devabhavanI sAthe traNa bhava thAya che. manuSyabhavamAM ja mokSanI prApti thatI hovAthI sUtramAM manuSyabhavanI apekSAe vijayAdi devone Ticarama kahela che.* sarvArthasiddha vimAnanA devo niyamA ekAvatArI hoya che. pAMce prakAranA anuttara vimAnanA devo laghukarmI hoya che. je munionI mokSanI sAdhanA thoDI ja bAkI rahI gaI hoya teo A pAMca vimAnamAM utpanna thAya che. anuttara vimAnamAM utpanna thayelA jIvo, jo pUrvabhavamAM aMtarmuhUrta ja AyuSya vadhAre hota, athavA chaThThanA tapa jeTalI nirjarA vadhAre thaI hota, to sIdhA mokSamAM cAlyA jAta. paNa bhavitavyatA AdinA baLe thoDI sAdhanA bAkI rahI javAthI sarvArthasiddhamAM utpanna thAya che. tiryaMca saMjJAvALAM prANIo aupapAtika - manuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH aupapAtika-manuSyebhyaH zeSAstiyaMgyonayaH aupapAtika-manuSyebhyaH zeSAH tiryaMgyonayaH * 4-28 4-28 4:28 aupapAtika ane manuSya sivAyanA jIvo tiryaMcyoni-tiryaMca che. tirthaMga ADuM nArako ane devo aupapAtika che. nArako, devo ane manuSyo sivAyanA saghaLA jIvonI tiryaMcyoni (-tiryaMca) saMjJA che. zAstramAM judI judI dRSTie jIvonA bhinna bhinna bhedonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. IMdriyonI apekSAe jIvonA pAMca bheda paDe che. ekendriya, = matAMtare vijayAdi cAramAM ekavAra utpanna thayela jIva utkRSTathI manuSya-devanA covIza bhavo karI mokSamAM jAya che. AthI senapraznamAM 'vijayAdimAM be vAra gayela caramaza2I2I hoya che'' evo A sUtrano artha karyo che. adhyAya : 4 * sUtra : 28 4 129 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MARANASANGAN beIdriya, teIdriya, cauridriya ane paMcendriya. paMcendriya jIvone nAraka, deva, manuSya ane tiryaMca ema cAra bheda che. nAraka deva ane manuSya sivAyanA saghaLA paMdriya jIvo ane ekeMdriyathI cauriMdriya sudhInA jIvo tiryaMca kahevAya che. sthitino adhikAra sthitiH 4-29 sthitiH 4-29 sthitiH 4-29 ahIMthI sthiti AyuSyano kALa] zarU thAya che. A adhikAra sUtra che. ahIMthI sthitinA=AyuSyakALanA varNanano adhikAra zarU thAya che e sUcavavA A sUtranI racanA karI che. bhavanapati nikAyamAM dakSiNArdhanA IdronI utkRSTa sthiti : bhavaneSu dakSiNardhAdhipatInAM plyopmmdhyrdhm| 4-30 bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInA palyopamamadhyardham 4-30 bhavaneSu dakSiNa-ardha-adhipatInAM palyopama adhi, ardham 4-30 bhavanomAM dakSiNAdharma adhipatinI (IdranI) doDha palyopama utkRSTa sthiti che. bhavanapati devonA daza bhedo che. te darekanA be vibhAga paDe che : (1) dakSiNa dizA taraphanAM bhavanomAM rahenAra. (2) uttara dizA taraphanAM bhavanomAM rahenAra. A baMnenA Idro alaga alaga che. AthI dakSiNa tarapha rahenArA asurakumAra Adi daza prakAranA devonA daza Idro ane uttara tarapha rahenAra asurakumAra Adi daza prakAranA daza idro ema bhavanapatinikAyamAM kula 20 Idro che. dakSiNa dizA taraphanA Idro dakSiNArdhAdhipati ane uttara dizA taraphanA Idro uttarArdhAdhipati che. 130 ja tattvamImAMsA MMA MASAMAN - ---- ------ Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM sarva dakSiNAdhipatinI utkRSTa sthiti doDha palyopama che. bhavanapati nikAyamAM uttarArdhanA iMdronI utkRSTa sthiti 4-31 4-31 4-31 zeSa bhavanapatinA IMdronI sthiti poNA be palyopama che. bhavanapati nikAyanA bAkInA iMdronI=uttarArdhAdhipatinI utkRSTa sthiti 1 // che. bhavanapati nikAyanA IMdronI sthitimAM apavAda zeSANAM pAdone zeSANAM pAdone zeSANAM pAda-une asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca asurendrayoH sAgaropamamadhika ca asura-indrayoH sAgaropamam-adhika ca asurendronI sthiti anukrame eka sAgaropama ane kaMIka adhika sAgaropama che. dakSiNArdhAdhipati camaranI eka sAgaropama ane uttarArdhAdhipati balinI kaMIka adhika eka sAgaropama utkRSTa sthiti che. 4-33 saudharmAdiSu yathAkramam saudharmAdiSu yathAkramam 433 saudharmAdiSu yathAkramam 4-33 nIcenA sUtramAM je sthiti kahevAze te kramazaH saudharma Adi devalokanA devonI utkRSTa sthiti che. sAgaropame 4-34 sAgaropame 4-34 sAgaropame 4-34 adhyAya : 4 . 432 4-32 4-32 sUtra : 31-34 4.131 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saudharma kalpanA devonI be sAgaropama utkRSTa sthiti che. adhike ca 4-35 adhike ca 4-35 adhike ca 4-35 IzAna kalpanA devonI kaMIka adhika be sAgaropama utkRSTa sthiti che. sapta sanatkumAre sapta sanatkumAre sapta sanatkumAre 4-36 4-36 4-36 sanatkumAra kalpanA devonI sAta sAgaropama utkRSTa sthiti che. vizeSa -tri-sapta- dazaiMkAdaza-trayodaza-paJcadazabhiradhikAni ca 4-37 vizeSa-tri-sapta-dazaikAdaza-trayodaza-paMcadabhirathikAni ca 4-37 vizeSa-tri-sapta-daza-ekAdaza-trayodaza paMcadazabhiH adhikAni ca sAta saMkhyAmAM vizeSa, 3, 7, 10, 11, 13, 15 sAgaropama vadhAravAthI anukrame mAheMdra Adi kalpanA devonI utkRSTa sthiti thAya che. te A pramANe : mAhendranI sAdhika sAta sAgaropama, brahmanI 10 sAgaropama, lAMtakanI 14 sAgaropama, mahAzukramAM 17 sAgaropama, sahasrAramAM 18 sAgaropama, Anata-prANatamAM 20 sAgaropama, AraNa-acyuRRAM 22 sAgaropama utkRSTa sthiti che. 132 4 tattvamImAMsA 4-37 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvA 4-38 AraNAcyutAddhvamekaikena navasu traiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca AraNa-acyutAd-urdhvam-ekaikena navasu traiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca devaloka 1 traiveyaka 2 3 5 $ 4-38 AraNa-acyutaH kalpanI sthitimAM eka eka sAgaropamanI vRddhi karavAthI anukrame nava praiveyaka, vijayAdi cAra ane sarvArthasiddha vimAnanI utkRSTa sthiti thAya che. te A pramANe ,, 33 ,, 31 ,, devaloka jaiveyaka AyuSya 23 sA. 7 24 sA. 8 25 sA. 9 26 sA. 27 sA. 28 sA. jaghanya sthitinA adhikArano prAraMbha "" 37 "vijayAdi cAra sarvArthasiddha aparA palyopamamadhikaM ca aparA palyopamamaghika ca aparA palyopamamu adhika ca 4-38 4-39 4-39 4-39 saudharma ane IzAnamAM jaghanya sthiti anukrame eka palyopama ane sAdhika palyopama che. adhyAya : 4 * sUtra : 38-39 4 133 * AyuSya 29 sA. 30 sA. 31 sA. 32 sA. 33 sA. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwww ------ - DA khAtAnA va sAgaropame 4-40 sAgaropame 4-40 sAgaropame 4-40 sanaskumAramAM jaghanya sthiti be sAgaropama che. adhike ca 4-41 adhike ca 4-41 adhike ca 4-41 mAheMdramAM jaghanya sthiti sAdhika be sAgaropama che. parataH parataH pUrvA pUrvA'nantarA 4-42 parataH parataH pUrvA pUrvADanArA. 4-42 parataH parataH pUrvaka pUrvA anantarA 4-42 mAhendra pachInA devalokomAM potapotAnI pUrvanA devalokanI utkRSTa sthiti pramANe jaghanya sthiti che. arthAtu potAnAthI pUrvanA devalokanI je utkRSTa sthiti te ja potAnI jaghanya sthiti che. te A pramANe - devaloka jaghanya sthiti devaloka jadhanyasthiti 5 sAdhika 7 sA. 4 raiveyaka 25 sA. 10 sA. 5 , 26 sA. 14 sA. 6 27 sI. 17 sA. 7 zaiveyaka 28 sA. WANNUMARA nAnasa 9-10 18 sA. 8 ) 11-12 greve0 naive0 vijayAdicAra a 2 23 sA. 24 sA. 3 - - bhAva na ja na 134 tattvamImAMsA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakANAM ca dvitIyAdiSu 4-43 nArakANAM ca dvitIyAdiSa ! 2 kitAyAdiSa 4-43 nArakANAM ca dvitIyAdiSa 4-43 bIjIthI sAtamI naraka sudhImAM pUrvanarakanI utkRSTa sthiti pachInA narakanI jaghanya sthiti che. te A pramANe - naraka jaghanyasthiti naraka jaghanyasthiti naraka jaghanyasthiti 2 sA. 4 7 sA. | 6 17 sA. 3 3 sA. | 5 10 sA. | 7 22 sA. dazavarSasahasrANi prathamAyAm .. 4-44 dazavarSasahasrANi prathamAyAma 4-44 dazavarSasahasrANi prathamAyAmu 4-44 prathama narakamAM jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. bhavane ra 4-4pa bhavaneSu ca 4-45 bhavaneSu ca 4-45 bhavanapati nikAyanA devonI paNa jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. vyantarANAM ca 4-46 vyaMtarANAM ca vyaMtarANAM ca 4-46 vyaMtara nikAyanA devonI paNa jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. - adhyAya : 4 * sUtra : 43-46 2 135 . WWW.jainelibrary.org Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - vyaMtara devonI utkRSTa sthiti parA palyopamam 4-47 parA palyopaman 4-47 parA palyopaman 4-47 vyaMtara devonI utkRSTa sthiti eka palyopama che. jyotiSka devonI utkRSTa sthitino adhikAra jyotiSkANAmadhikam 4-48 jyotiSThANAdhikam 4-48 jyotiSThANAm adhikam 4-48 jyotiSka devonI utkRSTa sthiti kaMIka adhika eka palyopama che. graha, nakSatra ane tArAnI utkRSTa sthiti AgaLa kahevAnA hovAthI ahIM sUrya ane caMdranI utkRSTa sthiti jaNAvI che. sUryanI hajAra varSa adhika eka palyopama ane caMdranI lAkha varSa adhika eka palyopama utkRSTa sthiti che. grahANAmekam 4-49 grahANAmekam 4-49 grahANAm ekam 4-49 grahonI utkRSTa sthiti eka palyopama che. nakSatrANAbhardham 4-50 nakSatrANAmadhUm 4-50 nakSatrANAM ardham 4-50 nakSatronI utkRSTa sthiti aDadho palyopama che. 136 1 tattvamImAMsA www gAma www Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArA catuH 4-51 tArakANAM caturbhAgaH 4-51 tArakANAM caturbhAgaH 4-51 tArAonI utkRSTa sthiti pA [A] palyopama che. jyotiSka devonI jaghanya sthiti navA vaNamAga 4-para jaghanyA vaSTabhAgaH 4-para jaghanyA tu aSTabhAgaH 4-52 tArAonI jaghanya sthiti 1/8 palyopama che. rAma zeSAvAnuM 4-53 caturbhAgaH zeSANAm 4-53 - caturbhAgaH zeSANAm 4-53 zeSa jyotiSka devonI jaghanya sthiti che [ ] palyopama che. tattvadohana cAre gatinuM svarUpa darzAvI graMthakAre trIjA adhyAyamAM nAraka, manuSya ane tiryaMcanuM svarUpa darzAvyuM. have cothA adhyAyamAM devalokanuM svarUpa jaNAve che. A cAre gatimAM jIvonuM AvAgamana temanA karmanA lekha pramANe thAya che. e karma paNa ajJAnavaza thatAM jIvanA pariNAmanuM kAraNa che. cAre gatimAM bhautika jagatanI dRSTie devalokamAM sukha che. AyuSya dIrdhakALanA che. zarIra zucivALuM che. chatAM bhAI tyAM kALanI phALa rokI zakAtI nathI... ' mama: - - adhyAya : 4 * sUtra : 51-53 4 137. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI devalokamAM gayelo jIva paNa jo mithyAmati hoya to ane mithyAmati ja rahe to pariNAme tene ekendriyapaNAmAM upajavAnI sajA ja sahevI paDe che, e parathI samajo ke e devalokanA sukhanuM pariNAma jo ATaluM nikRSTa AvatuM hoya to tene sukha kahevuM ke nahi ? have jo sabhyadRSTi devo che, to tyAM kaMI paNa jAgRta che. chatAM temanuM saMyamI jIvana nathI. temAM paNa nIcenA devalokamAM jIvo kaSAya pariNAmavALA hoya che. nIcenA devalokamAM bALatapAdinA zubha bhAvavALA jIvo utpanna thAya che. uparanA devalokamAM samyagdRSTi ke nirgaMtha munionA jIvo prAye utpanna thAya che. ekendriyathI cAra indriya sudhInA jIvo, devo ke nArakI koI paNa devalokamAM utpanna thatA nathI. devapaNe utpanna thAya tevA zubhabhAva temane upajatA nathI. arthAta tiryaMca paMcendriya ane manuSya ja devalokamAM upaje che. ke jemaNe tevA zubhabhAve karIne devAyu bAMdhyuM hoya. chatAM samyagdarzananA abhAve te sukha sukharUpa nathI. mATe graMthakAre prathama adhyAyamAM ja mULa dharma darzAvyo che. samyagudarzana - jJAnacAritrANi mokSamArga: nigraMthamuninI nirmaLa cAritrAvasthA Ama to mokSanuM kAraNa che, paraMtu bhavitavyatAnA kAraNe ke yogya kSetrAdinA abhAve tevA jIvo navagaiveyaka ke sarvArtha siddhanA vimAnamAM utpanna thAyache, te jANe eka visAmo che. utkRSTa koTinA zubhabhAvo puNyanuM nimitta bane che. tyAre nirjarA thavA sAthe puNyano baMdha thAya che. paraMtu zreNi para arUDha munio jevI tyAM anaMtaguNI nirjarA na hovAthI, puNyayoga vizeSapaNe thAya che, tevA jIvo prAye ekAvatArI hoya che. , dIrghakALanA e AyuSyanA kALamAM svarupaciMtananI vizeSatA che. jema jema upara uparanAdevaloka tema tema vAsanA ane kaSAyanI maMdatA thAya che. devalokanA sukhamAM paNa bhoganI tIvratA nathI. bAhya saMyama nathI paNa aMtaraMga pariNatinI lezyA atyaMta zubha hoya che. 138 4 tattvamImAMsA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNa n e nAma 1. dharmAstikAya gatisahAyaka (jIva ane pugalane) 2. adharmAstikAya | sthiti sahAyaka (, ,,). 3. AkAzAstikAya jagA ApavAmAM sahAyaka, sarva padArthone 4. pudgalAstikAya varNa, gaMdha, rasa, sparzavALuM 5. kALa vastunA parivartanamAM sahAyaka. o ose o ajIva tatva gharmAstikAthI adharmAstikAya 10 . jhAwA ******************************* ************ che ) 5 * ** AkAzAstikAya | padagalAstikAya kALa WARANTAMARANEVA asti = pradeza, kAya = samUha = pradezono samUha te astikAya. jIva, dharma, adharma, AkAza, pudgala astikAya che. pradezonA samUharUpe che. kALa eka pradezI che tethI astikAya che. kAlAvAva vadhAravA mAgavAvALA makAnanA nAhavA javAbadAra vAparavAI vALAnA jADA hovAnA hamakAja mAM mArA bApA mAnavA vADAmA jAdanA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIva tatvo pAMca che tenA bheda 14 che. skaMdha deza pradeza skaMdha deza pradeza skaMdha deza pradeza skaMdha deza pradeza paramANu 4 apradezI 1 14 1. dharmAstikAya 2. adharmAstikAya 3. AkAzAstikAya 4. pudgalAstikAya 5. kALa (astikAya nathI) skaMdha deza pudgalanAM vizeSalakSaNa abda udyota praza kahyA aMdhakAra prabhA paramANu Avapa >> jI jI Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAdRSTi devone svargalokanA sukha chUTI javAnuM duHkha hoya che. samyadRSTi devone manuSyano janma meLavavAnI bhAvanA che. ke je dvArA pote saMyama dharmanI ArAdhanA karI zake. gamete gatimAMthI chUTavAnuM sAdhana ekamAtra samyaktva che. jenI prApti aMtaraMganI zuddhi para avalaMbe che. mATe mAnavadehamAM maLelI vicArazaktinuM dohana karI, tene nirmaLatAnA zikhare adhiSThita karI paramatAne prApta karo. tyAM sukhaja sukha che. he jagatanA jIvo ! tamArA sukhano ekamAtra upAya paramAtmatattvano Azraya che. samyagdarzanathI mAMDIne siddhi sudhInI sarva bhUmikAo temAM samAya che. paramAtvatattvano jaghanya Azraya samyagdarzana che. te Azraya madhyama koTinI ugratA dhAraNa karatAM jIvane dezacAritra, sala cAritra vagere dazAo pragaTa thAya che ane pUrNa Azraya thatAM kevaLa jJAna ane siddhatva pAmI jIva sarvathA kRtArtha thAya che. A ratnatraya ja siddhAMtanuM sarvasva che. tathA teja muktinuM kAraNa che; vaLI jIvonuM hita te ja che ane pradhAnapada te ja che. je saMyamI munio pUrve mokSa gayA che, vartamAnamAM jAya che ane bhaviSyamAM jaze teo kharekhara A akhaMDita ratnatrayane sabhyaprakAre ArAdhIne ja gayA che, jAya che ane jaze. A samyak ratnatrayane prApta karyA vagara karoDo - abajo janma dhAraNa karavA chatAM paNa koI jIva mokSalakSmInA mukhakamaLane sAkSAt dekhI zaktA nathI. adhyAya : 4 tattvadohana 4 139 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhyAya ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH ajIvakAyA dharma-adharma-AkAza-pudgalAH dharma, adharma, AkAza ane pudgala e cAra ajIvakAya che. astikAyanA bheda dharmAstikAya adharmAstikAya AkAzAstikAya pudgalAstikAya ajIvatattva = A dharma adharma padArtha ke dravyanAM sUcaka nAmo che. A cAra dravyo astikAya che. asti pradeza, kAya samUha pradezono samUha te astikAya che. A cAra dravyo pradezono samUha che tethI astikAya kahevAya che, te ajIva dravyo che. 1. dharmAstikAya, 2. adharmAstikAya, 3. AkAzAstikAya, 4. pudgalAstikAya. (jIva paNa pradezono samUha che.) tethI jIvAstikAya che. kula 5 dravyo astikAya che paNa ahIM ajIvano viSaya hovAthI cA2 astikAyanuM svarUpa samajAve che. 5-1 5-1 5-1 skaMdha pradeza, pradeza 3 skaMdha, deza, pradeza 3 skaMdha, deza, pradeza 3 skaMdha, deza, pradeza, 4 paramANu kula 13 (kALa dravyano ekapradezI bheda umeratAM kula 14 thAya) skaMdha : koIpaNa vastu-padArthano saMpUrNa vibhAga jemake kaLIno pUro lADu. 140 4 tattvamImAMsA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana ane kAma , kAyadArAkAranA - - - - - - - - - - - jamA dezaH vastuno jenA vibhAga thaI zake tevo savibhAjya bhAga, jemake kaLI lADuno aDadho ke alpa bhAga. jo te bhAga chUTo paDyo hoya ne svataMtra hoya to skaMdha. paNa joDAIne rahyo hoya to deza kahevAya. mULa vastuthI chUTo paDe te mULa vastunI apekSA vagara svataMtra hoya to skaMdha. pudgalAstikAya vinA anya dravyomAMthI vibhAga chUTo paDato nathI. pudgalAstikAya sivAya cAre dravyo sAthe potAnA pradezono zAzvata saMbaMdha che. pradeza : vastu sAthe joDAyelo nirvibhAjya (jenA be bhAga na thaI zake tevo aMtima sUkSmabhAga) paramANu mULa padArthathI chUTo paDelo nirvibhAjya aMza. pradeza ane paramANu aMtima sUkSma aMza che. baMnemAM taphAvata e che ke pradeza mULa vastune joDAIne rahe che, ane je chUTo paDelo nirvibhAjya aMza te paramANu kahevAya che. pradeza ja chUTo paDI paramANu nAma dhAraNa kare che. pradeza tathA paramANunuM kada samAna che. A paramANu atyaMta sUkSma hovAthI narI najare nihALI zakAto nathI. tethI zAstra dvArA zraddhAgamya mAnavuM. kaLi nIvAzva - 5-2 dravyANi jIvAzca 5-2 dravyANi jIvAH cA pa-2 dharmAstikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ane jIvo e pAMca dravyo che. A dravyonAM vizeSa lakSaNo: dharmAstikAya - jIva ane pudgalane gati sahAyaka, eka che. adharmAstikAya - jIva ane pudgalane sthiti sahAyaka, eka che. AkAzAstikAya - padArtha mAtrane jagA ApavAmAM sahAyaka, eka che. pudgalAstikAya - rUpI che, svarNAdi lakSaNavALuM che. anaMta che. jIvAstikAya - cetanA lakSaNavALuM che. anaMta che. ajIvatattvanA bhedomAM kALanI gaNanA judI karI nathI. vaLI te adhyAya : 5 * sUtra : ra ja 141 ka ... . Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja , jA - RAMANMAR WANAUMAMAMINAMAMAMARAAN pradezanA samUharUpa nathI, te viSayamAM matabheda che. nityAvasthitAnyarUpANi ca 5-3 nityAvasthitAnyarUpANi ca pa-3 nitya-avasthitAni-arUpANi ca pa-3 dharmAstikAya Adi pAMca dravyo nitya ane avasthita (sthira) che, tathA pudgala sivAya cAra arUpI che. A uparAMta vastutva, dravyatva, prameyatva, pradezatva Adi guNo darekamAM samAna che. nitya, sthira, arUpIpaNuM pudgala sivAya cAremAM samAna che. nityaH potAnA sAmAnya-vizeSa svarUpathI zruta thatAM nathI. nitya guNa jagatanI zAzvatatA sUcave che. avasthita guNathI anya sAthe mizraNa thatuM nathI. dravya parivartanazIla chatAM potAnA svarUpamAM sthita che, aspaSTa che. avasthita : potAnA svarUpamAM kAyama rahevA chatAM bIjA svarUpe thatAM nathI. jemake jIva avarUpe na thAya. arUpIpaNuM : rUpano abhAva, spardhAdi rahita che, tethI pudgalanI jema indriyo dvArA A padArthonuM jJAna thatuM nathI. - rUpI dravyo rUpiNaH pudgalAH pa-4 rUpiNa pudgalA pa-4 rUpiNa pudgalA pAMce dravyamAM pudgala rUpI che, AMkhathI joI zakAya tevuM che. temAM sparza, rasa, varNa, gaMdha Adi lakSaNo che, je indriyagrAhya che. 14ra ja tattvamImAMsA www 5-4 vajana nAnA-nAnA bALakanDa rananA vAhanavAnA kAraka che Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -------- ------ -------------- arUpI dravyo dharmAstikAya Adi indriyagrAhya thatA nathI. pudgala rUpI che, chatAM paramANu sUkSma hovAthI indriyagrAhya nathI chatAM te amuka avasthAmAM skaMdharUpa thatAM indriyagrAhya bane che, tethI sUkSma hovA chatAM rUpI che. (rUpIno artha varNAdi guNo vALuM hoya te che. te lakSaNa paramANumAM che mATe rUpI che.) AkAzAdekadravyANi pa-5 ADaDakazAdekadravyANi 5-5 A-AkAzAt eka dravyANi pa-5 AkAza sudhInAM dravyo eka eka che. jIva ane pudgalo aneka che. paNa dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya e traNe eka eka che. joke jIva ane pudgala vyaktirUpe anaMta che. niSkriyANi ca pa-6 niSkriyANi ca , pa-6 niSkriyANi ca pa-6 AkAza sudhInA dravyo niSkriya kriyA rahita che. jIvo ane pudgalo eka sthaLethI anya sthaLe gamanAgamana kare che, tema dharmAdi traNa dravyomAM potAnAmAM gamanarUpa kriyA thatI nathI te arthamAM te niSkriya che. paraMtu dareka dravyamAM utpAda vyayarUpa kriyA thatI hovAthI dravya mAtra kriyAzIla che tathA gatisahAyakatA Adi kriyAnI apekSAe paNa sakriya che. dareka dravyomAM pradezonuM parimANa kahe che. asaMkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH pa-7 asaMkhyayA pradeza dharmAdharmayoH pa-7 asaMkhyayA pradezAH dharma-adharmayoH 5-7 ---------- mAtA - enous or soooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo * adhyAya : 5 * sUtra : pa-7 4 143 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- -- --- -------- dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA asaMkhyAta pradezo che. vastu sAthe joDAyelo nirvibhAjya sUkSma aMza te pradeza che, te ukta be dravyomAM asaMkhyAta asaMkhyAta che. A baMne dravyo akhaMDa skaMdharUpa che. te alaga thatAM nathI. te tenI vizeSatA che. navI 2 5-8 jIvasya ca 5-8 jIvasya ca 5-8 pratyeka jIvanA asaMkhyAta pradezo che. jIva dravya vyaktirUpe anaMta che. pratyeka jIva-vyakti rUpe eka akhaMDa vastu che. ane sarva jIvo asaMkhyAta pradeza che. pachI nAnuM jaMtu hoya ke moTuM prANI hoya kAraNa ke jIva pugalanA saMyogathI saMkoca-vistAranI zakti dharAve che. paraMtu asaMkhyAta pradezanI maryAdAmAM rahe che. AkAzasyAnantAH 5-9 AkAzamyAnantA: pa-9 AkAzasya anannA: pa-9 AkAza anaMta pradeza che. AkAzanA be bhAga che. lokAkAza ane alokAkAza. te baMne pradezonI apekSAe AkAza anaMtapradeza che. paraMtu baMnenA pradezonI vicAraNAnI apekSAe lokAkAza asaMkhyAta pradezI ane alokAkAza anaMta pradeza che. lokAkAza karatAM alokAkAza ghaNuM vistIrNa che. saGghayeyA'saGghayeyAzca pudgalAnAm pa-10 saMkhyayADasaMparveyA pudgalAnAmu pa-10 * saMkhyaya-asaMkhyayAH ca pagalAnAm pa-10 144 tattvamImAMsA wwww WAARMAWAMAAN javAna nA nAnA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgalanA saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta pradezo che. pudgala skaMdha saMkhyAta asaMkhyAta anaMta ane anaMtA anaMta . pradezavALuM che. pudgalanA pradezo potAnA skaMdhathI judA paDe che. paraMtu bIjA cAra astikAya dravyonA pradezo judA paDatA nathI, kAraNa ke te dravyo arUpI che. dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAyanA pradezomAM saMkoca-vistAra nathI, paNa jIva tathA pudgalanA pradezo saMkoca-vistAravALA che. nAnuM zarIra moTuM thatuM jAya tema pradezo vadhatA nathI paNa anya pradezono vikAsa thato jAya che. jIva arUpI chatAM zarIranA yoge rUpI manAya che. tethI temAM saMkoca-vistAra saMbhavita che. pudgalamAM saMkoca-vistAra thAya che. dIpakane nAnI peTImAM mUkavAmAM Ave to teTalA bhAgamAM prakAza samAI jAya che ane te dIpakane moTA oraDAmAM mUkavAmAM Ave to prakAza vistAra pAme che. temAM pudgala pradezano vistAra che. nALo: nANoH na aNoH aNu-paramANune pradezo nathI. aNu pote aMtima avibhAjya aMza che. te cakSuagocara che. te kevaLajJAnano viSaya bane che. paramANu pudgala dravya che. te nAnAmAM nAnuM parimANa che. pradeza rahI zake teTalA bhAgamAM paramANu 2he che. joke paramANunI paryAyarUpe aMzonI kalpanA karavAmAM AvI che. kemake 52mANumAM varNa gaMdha rasa Adi aneka paryAya (avasthA) che. tethI paramANumAM vyaktipaNe bhAvaparamANu aneka manAya che. adhyAya : 5 * sUtra : 11 7 145 5-11 5-11 5-11 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5-12 5-12 lokAkAze avagAha: 5-12 dharmAstikAya Adi cAra dravyo lokAkAzamAM rahelAM che. lokAkAze'vagAhaH lokAkAzeDavagAha: AkAzanA be bheda che : 1. lokAkAza : jemAM dharmAstikAya Adi sarva dravyo rahelAM che. 2. alokAkAza : jemAM dharmAstikAya Adi koI dravya nathI. tethI alokAkAzamAM koI jIva ke pudgala gati ke sthiti karI zakatuM nathI. siddha bhagavaMto ke indrAdi game tevA zaktiyukta hoya to paNa dharmAstikAya Adi dravyonA abhAve alokAkAzamAM jaI zakatA nathI. vyavahAradRSTie A sarva dravyone AkAza e AdhAra che, paraMtu nizcayadRSTie dareka dravyo svapratiSThita che. AkAzathI moTA parimANavALuM koI dravya nathI, tethI vAstavamAM baMne dRSTie AkAzane koI AdhAra nathI. te svapratiSThita che. dharmAdharmayoH kRtsne dharmAdharmayoH kRtne dharma-adharmayoH kRtsna dharmAstikAya adharmAstikAya saMpUrNa lokAkAzamAM rahelA che. 5-13 5-13 5-13 dharmAstikAya tathA adharmAstikAya saMpUrNa lokavyApI che. lokAkAzano eka paNa pradeza evo nathI ke jyAM e be dravyo nA hoya, tethI temanA pradezo lokAkAza pramANa samAna che. arthAt traNe dravyo asaMkhyAta pradezovALAM che. 5-14 5-14 5-14 ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm ekapradezAdiSa bhAjyaH pudgalAnAm ekapradeza-Adipu bhAjyaH pudgalAnAm 146 4 tattvamImAMsA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . ..... . . . .. . ... . ---------- ..----------- ka kAna 'lokAkAzanA eka pradezathI AraMbhI lokAkAzanA asaMkhya pradezo pramANa pudgala dravya (skaMdha) aniyata rUpe rahe che. pudgala dravyo vyaktirUpe aneka che tethI dareka dravya (skaMdho)nuM sthitikSetra pramANa bhinna bhinna che. koI pudgala dravya eka pradezathI mAMDIne asaMkhyAta pradezomAM rahe che. saMkhyAta ke asaMkhyAta pradezavALA skaMdho anukrame eka-be ke saMkhyAta ane asaMkhyAtavALA pradezomAM rahI zake che. anaMta pradezavALA skaMdho eka-be, traNa, saMkhyAta ke asaMkhyAta pradezomAM rahI zake che. asaGghayabhAgAdiSu jIvAnAm pa-15 asaMkhe bhAgAdiSu jIvAnAm pa-15 asaMkhyayabhAga-Adipu jIvAnAm pa-15 lokAkAzanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI AraMbhI saMpUrNa lokAkAza sudhI jIdhadravya rahe che. pudgalono atyaMta sUkSmAtisUkSma thavAno svabhAva che. ane AkAzano evI rIte avagAha-jagA ApavAno svabhAva che, tethI eka pradeza para ekathI mAMDIne saMkhyAta asaMkhyAta ke anaMtapradezI DhaMdho rahI zake che. za-saMtA-vitAmyAM vIvatuM 5-16 pradeza saMhAra-visargAbhyAM pradIpavatu 5-16 pradeza saMhAra-visargAbhyAM pradIpavatu 5-16 jIva pradezo dIpakanI jema saMkoca - vistAra thavAthI jIvanI bhinna bhinna avagAhanA thAya che. jema eka oraDAmAM hajAro dIpakonuM teja phelAyeluM rahe che, te adhyAya : 5 * sUtraH 15-16 147 - - Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka eka AkAza pradezamAM tejanA hajAro pudgalo sthAna laI zake che. phelAyelA rUne nAnI DabbImAM bharI zakAya che tema asaMkhyAta pradezI AkAzamAM avagAhana zakti evI che, ke te anaMta padArthone samAvI zake che. jema samakALe aneka jIvanuM avagAha kSetranuM pramANa bhinna hoya che, tema bhinna bhinna kALanI apekSAe eka ja jIvanuM avagAhana kSetra paNa bhinna bhinna hoya che. jIvonAM karmo eka sarakhA nathI tethI audArika Adi je zarIra prApta thAya te karma anusAre nAnAMmoTAM hoya che. tethI aneka jIvonuM avagAha (jagA rokavAnuM) kSetranuM pramANa bhinna hoya che. te pramANe prathama ArAmAM zarIranuM pramANa moTuM, ane te dareka ArA pramANe badalAtuM rahe che. pudgalanA nimittathI saMkoca-vistArane pAmelo jIvano svabhAva te zarIrapramANa hoya che. hAthInA bhavane pAmelo jIva hAthIpramANa zarIravALo hoya che ane e ja jIva kIMDIno bhava pAme to kIDIpramANa zarIra hoya che. e ja pramANe jyAM jyAM je deha pAme te pramANa badalAtA rahe che. jIvatattvano svabhAva evo che. gati - sthityupagrahau dharmAdharmayorupakAraH gati-sthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH gati-sthiti-upagraho dharma-adharmayoH upakAraH 5-17 5-17 5-17 dharmAstikAyano ane adharmAstikAyano anukrame gati sthiti upagraha upakAra kArya che. nimitta; upakAra kArya upagraha jIva ane pudgalano gati tathA sthiti karavAno svabhAva (upAdAna) che. temAM sahAyatA karavI arthAt nimitta thavuM te anukrame dharmAstikAya ane adharmAstikAyanuM kArya che. nimitta upAdAnathI bhinna hovAthI te 148 4 tattvamImAMsA = = Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwww te kArya siddha thAya che. baMnenA lakSaNanI zakti svataMtra che. jemake mAchalAmAM gati karavAnI ane sthiti thavAnI svayaM zakti che. paNa cAlavAmAM pANI ane sthira thavAmAM jamInanI jarUra rahe che. tema jIvapudgalamAM gati ane sthiti karavAnI zakti hovA chatAM tema thavAmAM anukrame gharmAstikAya ane adharmAstikAyanI sahAya levI paDe che. arthAta nimittanI jarUra rahe che. tethI to jIva ane pudgalanI gatisthiti alokAkAzamAM thatI nathI. kAraNa ke tyAM A be dravya nathI. svazakti aMtaraMga kAraNa che, nimitta bAhya kAraNa che. anyonya kAraNo maLe tyAre kArya siddha thAya. sonAnI lagaDImAM vIMTI Adi AkAranI pariNamana zakti che. paNa temAM jIvano vikalpa, ane anya sAdhanonI hAjarI jarUrI che. tema jIva tathA pudgalane gati ane sthiti thavAmAM dharmAstikAya tathA adharmAstikAya nimitta che. mAAizAvAda: pa-18 AkAzassAvagAhaH 5-18 AkAzasya avagAhaH - 5-18 AkAzano avagAha (jagA) Apavo te upakAra kArya che. dharmAstikAya Adi cAra dravyone jagA ApavI te AkAzano svabhAva-lakSaNa che. zarIra-vAG-manaH-prANApAnAH pudgalAnAm pa-19 zarIra-vADu-manaH-prANAyAnA pudgalAnAm. 5-19 zarIra-vA-manaH-prANApAnA pudgalAnA 5-19 * zarIra, vANI, mana prANApAna (zvAsocchavAsa) e pudgalanAM upakAra-kArya che. zarIraH pAMca che. adhyAya 2-37 sUtramAM tenuM varNana AvI gayuM Wowowwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww w wwwwwwwwww wwwwwwwwwwwwwwwwwwww adhyAya : 5 * sUtra : 18-19 4 149 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. audArika Adi pAMce zarIra pugalanA che. vApha = vANI = bhASA. bhASA paudgalika che. jIvane jyAre bolavAno vikalpa UThe che tyAre AkAzamAM rahelA bhASAvargaNAne (bhASArUpe banAvI zakAya tevA pudgalone) grahaNa kare che, tene prayatnavizeSathI bhASArUpe pariNAve che, te pariNamelA pudgalo te zabda che. te grahaNa karelA pudgalone choDI devA eTale bolavuM. bhASA rasanendriya dvArA bolAya che. ane phakta zravaNendriya dvArA saMbhaLAya che. zabdo rUpI che tethI IndriyagrAhya che. te pudagalo sUkSma hovAthI joI na zakAya. mati-zruta jJAnAvaraNanA vIyatarAya kSayopazamathI aMgopAMga nAmakarmanA udayathI AtmAnI viziSTa zaktino udaya te bhAvabhASA che, ane te dvArA prerita thaIne vacana rUpe pariNata thatA bhASAvargaNAnA dho dravyabhASA che. saMbhaLAyelA zabdonA pudgalo cAre bAju verAI javAthI punaH saMbhaLAtA nathI. grAmophona ke keseTamAM zabdarUpa pudgalane saMskArita karavAthI te punaH saMbhaLAya che. mana : mana paNa paugalika pariNamana hovAthI paugalika che. jIva jyAre vicAra kare che tyAre prathama AkAzamAM rahelA manovargaNAnA pugalone grahaNa kare che. te pachI manarUpe pariNAve che, pachI te pudgalone choDI de che, manarUpe pariNamatA pudgalo mana che, ane tene choDI devA te vicAra che. mananA be bheda che dravyamAna ane bhAvamana. dravyamana : vicAra karavAmAM sahAyaka manarUpe pariNamelA manovargaNAnA pudgalo te dravyamAna che. bhAvamana: be bhedavALuM che. labdhi ane upayoga. vicAra karavAnI zakti te labdhirUpa bhAvamana, vicAra e upayogarUpa bhAvamana che. te puDjhalAvalaMbita hovAthI upacArathI te paulika che. prANApAna : (zvAsocchavAsa) jIva jyAre zvAsocchavAsa le che tyAre prathama zvAsocchavAsa vargaNAnA pudgalone grahaNa kare che, te pachI 150 # tattvamImAMsA Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvAsocchavAsarUpe pariNAve che, te pachI tene choDI de che. zvAsocchavAsa rUpe pariNamelA te pulone choDI devA te prANApAna che, te paudgalika che. bhASA, mana, vANI, prANApAna cAre vyAghAta (na) pAme che. ane abhibhava (pragaTa) thAya che tethI paulika che. sukha-duHkha-jIvita-maraNopagrahAca 5-20 sukha-duHkha-jIvita-maraNopagrahAzca 5-20 sukha-duHkha-jIvita-maraNa-upagrahAH ca pa-20 sukha, duHkha, jIvana, maraNa e paNa pudgalono upakAra-kArya che. 1. sukha : prItirUpa pariNamana che. temAM sAtavedanIya karmano udaya te sukhanuM aMtaraMga kAraNa che, ane bAhya sAmagrI maLavI te bAhya kAraNa che. baMne kAraNo paudgalika hovAthI sukha pudgalanuM kArya che. 2. duHkha : asAtAvedanIya karmanA udayarUpa aMtaraMga kAraNa ane aniSTa vastunI prAptirUpa bAhya kAraNathI Upajato paritApa te duHkha che, te pudgalanuM kArya che. 3. jIvita bhavasthitimAM kAraNa AyuSyakarmanA udayathI prANanuM TakI rahevuM te jIvana che. temAM AyuSyakarma prANa vagere paulika hovAthI jIvane pudgalano upakAra che. * maraNa : vartamAna jIvanano aMta, te AyuSyakarmano kSaya che. te roga, viSabhakSaNa evA pulonI sahAyathI thAya che, tethI te pudgalano upakAra (kArya che. sukhaduHkhAdi paryAyo jIvamAM utpanna thAya che, paraMtu te pudgalo dvArA thatA hovAthI paulika che. zarIra, mana AdimAM pudgala pariNamana che tethI te upAdAna kAraNa che, sukhaduHkhAdi pratye pudgala nimitta kAraNa che. jema ghaDo thavAmAM mATI upAdAna kAraNa che. tema te auSadha rUpe | adhyAyaH 5 * sUtraH 20 4 151 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roganI zAMti mATe nimitta kAraNa che. kAraNa ke mATI mATIrUpe rahe che. mATInuM rUpAMtara thatuM nathI. parasparopagraho nIvAnA pa-21 parasparopagraho jIvanAm pa-21 paraspara-upagraho jIvAnAm pa-21 paraspara sahAya karavI te jIvono upakAra che. upakAra : nimitta. anyonya sukhaduHkhAdimAM nimitta thavuM. jIvo svAmI-sevaka, mitra-zatru Adi bhAvo dvArA paraspara anyonya kAryomAM nimitta banIne paraspara upakAra kare che. svAmI dhana ApavA dvArA, ane sevaka sevA dvArA upakAra kare che, maitrI dvArA hita karIne athavA zatrubhAve vaira rAkhIne anyonya jIvo nimitta thAya che. vartanA-pariNAma-kriyA-paratvAparatve ca kAlasya 5-22 vartanA-pariNAma-kriyA-paravA paratve ca kAlasya pa-22 vartanA-pariNAma-kriyA-paratva-aparatve ca kalasya pa-22 vartanA, pariNAma, kriyA, paratva ane aparatva e kALano upakAra che. A graMthamAM kALane dravyarUpe gaNanA karI nathI. chatAM anya mate kALa dravya manAya che, tethI tenuM nimitta upakAra-kArya jaNAve che. vartana (vartavuM) : pratisamaya dareka dravyamAM utpAda vyaya dhrauvya rUpa svasattAyukta nimittarUpa vartanA thayA kare che. dareka dravya-svayaM vartI rahyA che temAM kALa nimitta bane che. joke prasthajIvo prati samaye thatI vartanA sUkSma hovAthI jANI zakatA nathI. paraMtu jema kerI jevuM kAcuM phaLa amuka samaye pAkIne pILuM bane che, nAnuM bALaka vikAsa pAmIne yuvAna thAya che, khurazI jevI vastuo navAmAMthI jUnI thAya che, A kriyA prati samaye thAya che paraMtu ApaNe tene amuka samaya thayA pachI jANIe chIe. te 15ra ja tattvamImAMsA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAno prathama samayathI prAraMbha thato hoya che, te vartanA kALanuM kArya che. pariNAma = parivartana-pheraphAra. dravyamAM potAnI sattAno tyAga thayA vagara thato pheraphAra. mULadravyamAM pUrvaparyAyano vyaya-nAza ane uttara paryAyanI utpatti te pariNAma. jemake manamAM UThatA pUrva vicAranuM javuM ane navA vicAranuM utpanna thavuM. krodhanI pravRttino vyaya thavo ane kSamAbhAva utpanna thavo evI rIte varNAdimAM thatAM utpatti ane vyaya, dharmAstikAya AdimAM agurulaghu guNanI hAnivRddhirUpa pariNAma che. kriyA = gati. tenA traNa bheda che. prayoga, vistrasA ane mizra gati. prayoga gati : jIvanA prayatnathI thatI gati jemake haravuM pharavuM. vistRsA : jIvanA prayatna vinA thatI gati jemake zvAsocchvAsanuM thavuM. mizra : jIvanA prayatna ane svAbhAvika baMne prakAre mizra thatI kriyA, jemake mAikamAM bolavuM. DholanuM vagADavuM. paratva-aparatva baMne paraspara sApekSa che. tenA traNa bheda che. 1. prazaMsAkRta, 2. kSetrakRta, 3. kALakRta prazaMsAkRta : jemake brahmacaryAdi dharma zreSTha (praratva) che; abrahma kaniSTha che (aparatva). kSetrakRta : amadAvAdathI muMbaI dUra che (paratva). amadAvAdathI sUrata najIka che (aparatva). kALakRta H 10 varSanA kumAra karatAM 16 varSano kumAra moTo che (52), 16 varSanA kumAra karatAM 10 varSano kumAra nAno che (a52). paratva = moTApaNuM, prazaMsanIyapaNuM, dUrapaNuM aparatva = nAnApaNuM, nirdenIkapaNuM, najIkapaNuM. adhyAya : 5 * sUtra : 22 4 153 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ----- - nAma ----- - mAtAnA pudgalanuM lakSaNa sparza-rasa-zva varNavattara pukAnA pa-23 sparza-rasa-gaMdha-varNavantaH pudgalAH pa-23 sparza-rasa-gaMdha-varNavantaH pudgalA pa-23 pudgalo sparza, rasa, gandha ane varNavALA hoya che. pudgalamAM spardhAdi cAre guNo sAthe ja rahe che. temAM gauNatA ane mukhyatA hoya che. jemake vastramAM ke pAtramAM ApaNe raMga ke AkAra * joI zakIe chIe. temAM varNa rUpa mukhya che. paNa te vastra pAtramAM spardhAdi paNa hoya che. e pramANe dareka padArthamAM spardhAdinI gauNatA mukhyatve hoya che. - ApaNe je kaMI Idriyo dvArA anubhavIe chIe te sarve paudgalika padArtho che. te niraMtara pariNamana pAmyA kare che. e pariNamana eTaluM sUkSma hoya che ke te ApaNane narI najare dekhAtuM nathI. jema padArthamAM saghanatA ke skUlatA tema pariNamana sUkSma jaNAya che. ane komaLa ke pravAhI padArthonuM pariNama zIghratAthI jaNAya che. patthara, loDhuM ke anya dhAtu jevA padArthonuM niraMtara pariNamana thAya che, paraMtu te jaldI jANavAmAM AvatuM nathI. phUla ke phaLa ke rasa jevA padArthonuM pariNamana ApaNane zIghratAthI jaNAya che. arthAt padArthamAtranI kriyA ja kSaNe kSaNe pariNamananI che. padArthanI dhruvatA che, tethI padArtha Take che ane tenI avasthAo badalAya che. eTale jJAnIjanoe paugalika padArthone nAzavaMta, kSaNika ane parivartanazIla kahyA che, ane tenuM mahatva tyAgavAnuM kahyuM che. samasta vizva A padArthonA viSayamAM ja AkrAMta che. cetana tattva ke je zAzvata che, sukhadAyaka che tene A paudgalika mohanA khelamAM vistaraNa kare che. pudgalanuM varNana karavAno Azaya paNa e ja che ke jIvo tenA svarUpane jANe ane tenA taraphanA mamatvane tyAga karI sanmArge vaLe. 154 ja tattvamImAMsA w Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 1. ry OM 4. 1. 2. 3. 4. 5. 2. jIba che 1. nh ny guNa kRSNa nIla lohita hAridra zveta 2. tikta TuMka kAya Amla madhura zIta uSNa snigdha 8. karkaza 6 kaLa pazu laghu surabhigaMdha durabhigaMdha artha kALo vAdaLI rAto pILo dhoLo sa tIkho kaDavo turo khATo mITho sparza ThaMDo garama cIkaNo lUkho halako bhAre pAMca suMvALo kharabacaDo sugaMdha durgaMdha ATha gaMdha be konA jevo kAjaLa morapIMcha majITha haLadara saphedazaMkha suMTha-marI lImaDA triphaLA AMbalI sAkara hima-barapha agni tela-divela rAkha re lokhaMDa mAkhaNa karavata sAmAnyapaNe pudgalanA vIsa bheda thayA, paraMtu pratyekanA taratama bhAvathI saMkhyAta-asaMkhyAta bheda thAya che. jemake kALo varNa. tenA ghero, adhyAya H 5 * sUtra : 23 4 155 kasturI lasaNa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhAMkho, ghaNo jhAMkho thatAM keTalA bheda thaI jAya che ! tema sparzAdi viSe samajavuM. pudgalanA zabdAdi pariNAmonuM varNana zabda-vanya-saumya-strItya-saMsthAna-kheta tamazchAyA''tapodyotavantazca zabda-baMdha-saumya-stholya-saMsthAna-bhedatamachAyADaDatapoghotavantazra zabda-baMdha-saumya-sthaulya-saMsthAna-bheda tamaH-chAyA-Atapa-udyota-vantaH ca 5-24 pudgalo zabda, baMdha, sUkSmatA, sthUlatA, saMsthAna, bheda, aMdhakAra, chAyA, Atapa ane udyotavALA paNa che. te pudgalanAM pariNAmo avasthA che. - 5-24 1. zabda : zabda pudgalano pariNAma che e viSe nIce mujaba yuktio che. (1) vAgatA Dhola upara paiso paDe to te athaDAIne dUra pheMkAya che. (2) joradAra zabdo kAne athaDAya to kAna phUTI jAya ke baherA thaI jAya. (3) jema paththara vagerene parvatAdino pratighAta thAya che tema zabdane paNa kUpa vageremAM pratighAta thAya che, ane tethI teno paDagho paDe che. (4) vAyu vaDe tRNanI jema dUra dUra ghasaDAya che. (5) pradIpanA prakAzanI jema cAre tarapha phelAya che. (6) eka zabda bIjA zabdano abhibhava karI zake che. arthAt moTA zabdathI nAnA zabdano abhibhava thaI jAya che. AthI ja dUrathI moTo avAja kAne athaDAto hoya to najIkanA paNa zabdo saMbhaLAtA nathI. (7) pahelA devalokamAM saudharmasabhAmAM rahelI sughoSA ghaMTA vAgatAM tevA prakAranI viziSTa racanAthI sarva vimAnomAM rahelI ghaMTAo vAgavA mAMDe che. jo zabda pudgala na hoya to A pramANe banI zake nahi. Ama aneka rIte zabda pudgala 156 H tattvamImAMsA 5-24 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che e siddha thAya che. zabdanI utpatti vistrasAthI (svAbhAvika rIte) ane prayogathI ema be rIte thAya che. vAdaLa, vIjaLI vagereno avAja koI paNa jAtanA jIvanA prayoga vinA svAbhAvika rIte (vistrasAthI) utpanna thAya che. prAyogika zabdanA (-prayogathI utpanna thatA zabdanA) cha bhedo che. tata, vitata, ghana, zuSira, saMgharSa ane bhASA. (1) tata : hAthanA pratighAtathI utpanna thatA Dhola vagerenA zabdo. (2) vitata : tAranI sahAyathI utpanna thatA vINA vagerenA zabdo. (3) ghana : kAMsI vagere vAjiMtronA paraspara athaDAvAthI utpanna thatA zabdo. (4) zuSira : pavana pUravAthI vAMsaLI, pAvo vagere dvArA utpanna thatA zabdo. (5) saMgharSa : lAkaDA vagerenA paraspara athaDAvAthI utpanna thato dhvani. (6) bhASA : jIvanA mukhanA prayatnathI utpanna thatA zabdo. bhASA be prakAranI che. vyakta ane avyakta. beiMdriya Adi jIvonI bhASA avyakta che. manuSya AdinI bhASA vyakta che. varNa, pada ane vAkyasvarUpa bhASA vyakta bhASA che. ka, kha, ga vagere varNo che. vibhakti yukta varNono samudAya pada che. padono samudAya vAkya che. tIDo DholanA avAjane sAMbhaLatA nathI. paNa zabda pudgala rUpa che. DholathI utpanna thatA avAjanA pudgalo cAre bAju phelAya che. phelAyelA zabdanA pudgalonI tIDonA zarIra upara prahAra rUpe asara thAya che. zabdanA pudgalono prahAra sahana na thavAthI tIDo UDI jAya che. jema zabdanA pudgalonI prAra AdithI pratikULa asara thAya che, tema saMgIta Adi dvArA anukULa asara paNa thAya che. AthI ja amuka amuka vanaspatio-vRkSo vagerene saMgItanA prayogathI jaladI ane vadhAre vikasita karI zakAya che. gAyone dohatI vakhate saMgIta saMbhaLAvavAthI adhyAya : 5 * sUtra : 24 4 157 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAyo vadhAre dUdha Ape che. amuka prakAranA zabdaprayogathI rogono paNa nAza karI zakAya che. A hakIkatane Aje vaijJAnikoe prayoga dvArA siddha karI ApI che. 2. baMdha : baMdha eTale paraspara be vastuono saMyoga-milana. prayogabaMdha ane vistrasAbaMdha ema baMdhanA be bheda che : (1) jIvanA prayatnathI thato baMdha prayogabaMdha. jIva sAthe zarIrano, jIva sAthe karmono tathA lAkha ane lAkaDAno ityAdi baMdha prayogabaMdha che. (2) jIvanA prayatna vinA thato baMdha vistrasAbaMdha. vIjaLI, megha vagereno baMdha vistrasAbaMdha che. amuka prakAranA pudgalonA milanathI vIjaLI, megha vagere utpanna thAya che. ahIM pudgalonuM milana koI jIvanA prayatnathI thatuM nathI, kintu svAbhAvika thAya che. jIva sAthe karmono baMdha zAstromAM judI judI dRSTie aneka prakAre batAvavAmAM Avyo che. temAM phaLanI apekSAe karmabaMdhanA cAra prakAra batAvavAmAM AvyA che. 1. sRSTa, 2. baddha, 3. nidhatta ane 4. nikAcita. (1) spaSTa baMdha : paraspara aDelI soyo samAna. jema paraspara aDIne soyone chUTI karavI hoya to aDavA mAtrathI chUTI karI zakAya, vikherI zakAya; tema karmo vizeSa phaLa ApyA vinA sAmAnyathI pradezodayathI bhogavAIne AtmAthI chUTA paDI jAya tevo baMdha te spaSTa baMdha. jemake manamAM koI durbhAva thayo paNa te vicArane sAmAnya prayatnathI dUra thAya tyAre te karma vizeSa phaLa ApyA vagara nirjarI jAya. (2) baddha baMdha : dorAthI baMdhAyelI soyo samAna. jema dorAthI baMdhAyelI soyone chUTI karavI hoya to doro choDavAnI jarA mahenata ka2vI paDe. tema karmo thoDuM phaLa ApIne ja chUTA paDe tevA prakArano baMdha baddha baMdha. koI saMyogamAM thayelA kalezanita pariNAma thoDA vadhu prayatnathI dUra thAya tyAre te karmo thoDuM phaLa ApIne chUTAM De. (3) nidhatta baMdha : dorAthI baMdhAyelI ane vaparAza vinA ghaNo 158 7 tattvamImAMsA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya paDI rahevAthI kaTAI gayelI soyo samAna. jema AvI soyone chUTI pADIne upayogamAM levAmAM ghaNI mahetana karavI paDe, tema karmo potAnuM ghaNuM phaLa ApIne ja chUTAM paDe tevo baMdha nidhatta baMdha, jemake koI prakAre ArtadhyAna jevA pariNAma karyA pachI tene vaLI tevA pariNAma dvArA dRDha ryA hoya to te prAyazcitta jevA prakArathI chUTA paDe. (4) nikAcita baMdha : ghaNathI kUTIne ekameka banAvelI soyo samAna. jema : AvI soyo upayogamAM laI na zakAya, temAMthI navI soyo banAvavAnI mahenata karavI paDe, tema karyo potAnuM pUrNa phaLa ApyA vinA chUTA paDe ja nahi, pUrNa phaLa ApIne ja chUTA paDe tevA prakA2no baMdha te nikAcita baMdha. ghaNA klezita pariNAma dvArA vAraMvAra te ja karmano baMdha thato rahe to te udaya thaye bhogavye ja chUTako thAya. 3. sUkSmatA : aMtya ane ApekSika ema sUkSmatAnA be bhedo che. paramANunI sUkSmatA aMtya sUkSmatA che. A jagatamAM paramANuthI vadhAre sUkSma koI pudgala nathI. AthI paramANumAM rahelI sUkSmatA atyaMta chellAmAM chellI che. anya vastunI apekSAe thatI sUkSmatA apekSita sUkSmatA che. jemake AmaLAnI apekSAe bora sUkSma che. caturaNuka skaMdhanI apekSAe RNuka skaMdha sUkSma che. 4. sthUlatA H sUkSmatAnI jema sthUlatAnA paNa aMtya ane ApekSika ema be bheda che. saMpUrNa lokavyApI skaMdhanI sthUlatA aMtya che. kAraNa ke moTAmAM moTuM pudgaladravya lokasamAna hoya che. AlokamAM koI dravyanI gati na hovAthI lokanA pramANathI koI pudgala dravya moTuM nathI. anya vastunI apekSAe thatI sthUlatA ApekSika sthUlatA che. jema ke AmaLAthI kerI sthUla che. caturaNuka skaMdhathI paMcANuka skaMdha sthUla che. 5. saMsthAna : saMsthAna eTale AkRti. ityaM lakSaNa ane anityaM lakSaNa ema AkRtinA be bhada che. lAMbuM, goLa, caturastra, vagere rIte jenuM varNana thaI zake te, 1. ithaMlakSaNa, jema OM - vastra, makAna vagerenI AkRti. 5 sUtra : 24 4 159 adhyAya Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. anitthalakSya lAMbuM, goLa vagere zabdothI jenuM varNana na thaI amuka saMsthAna che ema na kahI zakAya te. jema ke zake megha AdinuM saMsthAna. - 6. bheda : eka vastunA bhAga paDavA te bheda. bhedanA pAMca prakAra che : autkarika, caurNika, khaMDa, pratara ane anutaTa. (1) autkarika : lAkaDA Adine kApavA vagerethI thato bheda. (2) caurNika : ghauM Adine daLavA AdithI thato bheda. khaMDa karavAthI thato bheda. (3) khaMDa : lAkaDA vagerenA TukaDA (4) pratara : abhraka vagerenA thatA paTala-paDa te pratarabheda. (5) anutaTa : vAMsa, zeraDI, chAla, cAmaDI vagere chedavAthI thato bheda. 7. aMdhakAra : aMdhakAra e kALA raMge pariNamelA pudgalono samUha che, nahi ke prakAzanA abhAva rUpa. kAraNa ke tenAthI dRSTino pratibaMdha thAya che. jema eka vastuthI anya vastu DhaMkAI jAya to anya vastu dekhAtI nathI, tema ahIM aMdhakArathI vastuo DhaMkAI jAya che, ethI vastuo AMkha sAme hovA chatAM dekhAtI nathI. aMdhakAra yugala svarUpa hoya to ja tenAthI dRSTino pratibaMdha thaI zake. aMdhakAranA pudgalo upara jyAre prakAzanAM kiraNo phelAya che, tyAre aMdhakAranA aNuo vastuone AcchAdita karI zaktA nathI. jyAre prakAzanAM kiraNo khasI jAya che tyAre aMdhakAranA pudgalonuM AvaraNa AvI javAthI ApaNe vastune joI zakatA nathI. = 8. chAyA : chAyA be prakAranI che. (1) tarNa pariNata chAyA ane (2) AkRti rUpa chAyA. darpaNa Adi svaccha dravyomAM zarIra AdinA pudgalo zarIra AdinA varNa Adi rUpe pariNAma pAme che. svaccha dravyomAM mULa vastunA varNa Adi rUpe pariNAma pAmelA pudgalone tarNa pariNata chAyA ke pratibiMba kahevAmAM Ave che. 160 4 tattvamImAMsA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * asvaccha dravyo upara zarIra AdinA pagalono mAtra AkRti pramANe thato pariNAma ke je taDakAmAM dekhAya che, te AkRtirUpa chAyA che. taDvarNa pariNAma ane AkRti e baMne chAyA rUpa hovA chatAM vyavahAramAM ApaNe taDvarNa pariNAma rUpa chAyAne pratibiMba tarIke oLakhIe chIe. AkRtirUpa chAyAne chAyA tarIke oLakhIe chIe. pratibiMbamAM AkRti ane varNa e baMne spaSTa hoya che, jyAre chAyAmAM aspaSTa hoya che. 9. Atapa : sUryanA prakAzane Atapa kahevAmAM Ave che. sUrya jyotiSka jAtinA devonuM vimAna che. temAM devo rahe che. A vimAna ati mUlyavAna ratnonuM baneluM che. AthI temAMthI prakAza phelAya che. A prakAza Atapa tarIke oLakhAya che. Atapa agninI jama uSNa hovAthI pudgala che. Atapa uSNa ane zvetaraMge pariNamelA pudgalono jaththo che. - sUryano prakAza pRthvI upara uSNa hoya che. paNa sUryavimAnano sparza zIta hoya che. agni AdinA ane sUryanA prakAzamAM A ja taphAvata che. agni Adino sparza uSNa hoya che ane prakAza paNa uSNa hoya che. jyAre sUryamAM tema nathI. sUryano prakAza ja uSNa hoya che. sparza to zIta hoya che. sUryanA prakAzanI uSNatA paNa jema jema dUra tema tema vadhAre hoya che. AthI devone temAM rahevAmAM kazo ja bAdha Avato nathI. 10. udyotaH caMdra, caMdrakAnta maNi, keTalAMka ratno, tathA auSadhio vagerenA prakAzane udyota kahevAmAM Ave che. udyota ane Atapa e baMne prakAza svarUpa che. zIta vastunA uSNa prakAzane Atapa ane anuSNa prakAzane udyota kahevAmAM Ave che. 23mA sUtramAM kahelA sparza Adi paryAyo aNu ane aMdha baMnemAM hoya che. jyAre 24mA sUtramAM kahelA zabda Adi paryAyo mAtra skaMdhamAM * varNa na dekhAya, mAtra AkRti dekhAya tevo. banAvavavavavAhavAhI adhyAya : 5 * sUtra : 24 ja 161 kAkA kAmanA kakaDAvALA vAhana na karavAnA . Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAna zAyaro nA ja hoya che. skaMdhomAM paNa dareka skaMdhamAM zabdAdi paryAyo hoya evo niyama nahi. jyAre spardhAdi paryAyo to dareka paramANamAM ane dareka skaMdhamAM avazya hoya. A vizeSatAnuM sUcana karavA ahIM be sUtronI racanA karI che. sthULatA kvaLa skaMdhomAM ja hoya che. AthI sthULatAnuM nirUpaNa A sUtramAM ja karavuM joIe. sUkSmatA sthULatAnA pratipakSa tarIke che, ane lokavyApI acitta mahAtkaMdha vageremAM hotI nathI e jaNAvavA pUlatAnI sAthe sUkSmatAnuM paNa nirUpaNa A sUtramAM karavAmAM AvyuM che. pudgalanA mukhya be bhedo 3khavaH nyAzca 5-25 aNavaH skandhAzca pa-25 aNavaH skandhAH ca pa-25 pudgalanA paramANu ane skaMdha ema mukhya be bhedo che. paramANu eTale pudgalano chellAmAM chello aMza. mATe ja tene parama-aMtima aNu-aMza=paramANu kahevAmAM Ave che. Ama paramANu pudgalano avibhAjya (jenA kevalI paNa be vibhAga na karI zake tevo) aMtima vibhAga che. enAthI nAno vibhAga hoto ja nathI. enA Adi, madhya ane aMta paNa e pote ja che. abaddha-chUTo ja hoya che. enA pradezo hotA nathI. e pote ja eka pradezarUpa che. skaMdha eTale paraspara joDAyelA be vagere paramANuono jatho. A skaMdho sUkSma pariNAmavALA ane bAdara pariNAmavALA ema be prakAranA che. sUkSma pariNAmavALA skaMdho AMkhothI dekhAtA nathI, bAdara pariNAmavALA skaMdho ja AMkho dekhAya che. AthI dRzyamAna ghaTAdi sarva skaMdho bAdarapariNAmI che. skaMdhomAM spardhAdinI vicAraNA : bAdara pariNAmavALA skaMdhomAM ATheya prakArano sparza ane sUkSma pariNAmavALA skaMdhomAM cAra prakArano sparza hoya che. mRdu ane laghu e be sparzI niyata hoya che. anya be WWUNASUMMANSOMMAMSANMAMA MAMAMMMMMMMMMSASANOMMON oooooooooooo jahAjanA jAjavAbadAra karasanA anya 1dara ja tattvamImAMsA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAranA sparze aniyata hoya che. [snigdha-uSNa, snigdha-zIta, rUkSa-uSNa, rUkSa-zIta e cAra viklpomAMthI game te be sparzo hoya che.] rasa, gaMdha ane varNa baMne prakAranA skaMdhomAM sarva prakAranA hoya che. paramANu ane skaMdha baMne pudgala rUpe samAna hovA chatAM baMnenI utpattinAM kAraNo bhinna hovAthI bhinna che. skaMdhanI utpattinAM kAraNo saMghAtabhedebhyaH utpadyante saMghAtabhedamya utpadyante saMghAta-bhedebhyaH utpadyante 5-26 5-26 5-26 saMghAta, bheda ane saMghAta-bheda e traNa kAraNomAMthI koI paNa eka kAraNathI skaMdhanI utpatti thAya che. (1) saMghAta eTale joDAvuM = bheguM thavuM. be aNunA saMghAtathI-paraspara joDAvAthI dhaNuka [= be aNuno] skaMdha utpanna thAya che. be aNumAM eka aNu joDAvAthI RNuka [= traNa aNuno] skaMdha utpanna thAya che. traNa aNumAM eka aNu joDAvAthI caturaNuka [= cAra aNuno] skaMdha utpanna thAya che. ema saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta aNunA saMghAtathI kramazaH saMkhyAtANuka, asaMkhyAtANuka ane anaMtANuka skaMdha utpanna thAya che. (2) bheda eTale chUTuM paDavuM. anaMtANuka skaMdhamAMthI eka aNu chUTo paDe to eka aNu nyUna anaMtANuka skaMdha bane che. be paramANu chUTA paDe to be paramANu nyUna anaMtANuka aMdha bane che. ema paramANuo chUTA paDatAM paDatAM anaMtANuka skaMdha asaMkhyAtANuka banI jAya to e asaMkhyAtANuka skaMdhanI utpatti bhedathI thaI kahevAya. asaMkhyAtANuka skaMdhamAMthI u52 mujaba paramANuo chUTA paDatAM paDatAM saMkhyAtANuka banI jAya to e saMkhyAtANuka skaMdhanI utpatti bhedathI thaI kahevAya. saMkhyAtANuka skaMdhamAMthI paNa eka, be vagere 52mANu chUTA paDatAM paDatAM yAvat mAtra adhyAya H 5 sUtra H 26 4 163 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ be ja paramANu rahe to te kacaNuka aMdha banI jAya. jema saMghAtamAM ekIsAthe eka eka aNu ja joDAya evo niyama nathI, tema bhedamAM paNa eka eka aNu ja chUTo thAya evo niyama nathI. anaMtANuka vagere skaMdhomAMthI koI vAra eka, koI vAra be, koI vAra traNa, ema yAvat koI vAra ekasAthe mAtra be aNuone choDIne badhA ja aNuo chUTA paDI jAya ane te skaMdha yaNuka banI jAya. (3) saMghAta-bheda eTale eka ja samaye chUTuM thavuM ane bheguM thavuM. je skaMdhamAMthI eka, be vagere paramANuo chUTA paDe ane te ja samaye bIjA eka, be vagere paramANuo joDAya te skaMdhanI utpatti saMghAta-bhedathI thAya. paramANanI utpatti bhedAdaNuH pa-27 pa-27 nAnA nAnA bhedAdaNa bhedA-aNu pa-27 paramANu skaMdhanA bhedathI ja utpanna thAya che. paramANu pudgalano aMtima aMza che. saMghAta thatAM te aMtima aMza tarIke maTIne skaMdha rUpe bane che. eTale aNunI utpatti saMghAtathI thatI ja nathI, ethI saMghAta bhedathI paNa utpatti thatI nathI. jyAre skaMdhamAMthI paramANu chUTo paDe tyAre ja paramANunI utpatti thAya che. traNa kAraNomAMthI kayA kAraNathI utpanna thayelA skaMdho bheda-saMghAtAbhyAM cAkSuSAH 5-28 bheda-saMghAtAbhyAM cAkSuSAra 5-28 bheda-saMghAtAbhyAM cakSuSAH 5-28 bheda ane saMghAta ema ubhayathI utpanna thayelA skaMdho ja cAkSuSa (cakSuthI grAhya) bane che, eTale ke cakSuthI joI zakAya che. 164 ja tattvamImAMsA Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrve kahyuM che ke bhedathI, saMghAtathI ane bheda-saMghAtathI ema traNa rIte skaMdhonI utpatti thAya che. A traNamAMthI je skaMdho kevaLa bhedathI ke kevaLa saMghAtathI utpanna thAya che te skaMdho AMkhothI joI zakAtA nathI. je kaMdho bheda ane saMghAta ema ubhayathI utpanna thAya che te ja skaMdho AMkhothI joI zakAya che. tAtparya e AvyuM ke atyaMta sthUla pariNAmavALA skaMdho ja AMkhothI joI zakAya che. e skaMdho kevaLa bheda ke kevaLa saMghAtathI utpanna thatA nathI, kintu bheda-saMghAtathI ja utpana thAya che. bheda-saMghAtathI utpanna thayelA badhA skaMdho joI zakAya che evo niyama nathI. paNa je skaMdho joI zakAya che te skaMdho bheda-saMghAtathI ja utpanna thayelA hoya che evo niyama che. ahIM cakSuthI grAhya bane che e upalakSaNa hovAthI pAMceya iMdriyothI grAhya bane che ema samajavuM. arthAt bheda-saMghAtathI utpanna thayelA skaMdho iMdriyagrAhya bane che. sanuM lakSaNa 5-29 utpAta-vyaya-dhrauvyayuktta-sat utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat 5-29 5-29 je utpAda, vyaya ane dhrauvyathI yukta hoya ta sat kahevAya. A traNa jemAM na hoya te vastu asat che A jagatamAM vidyamAna nathI. sat. vastumAtramAM sadA utpAda Adi traNe avazya hoya che. utpAda eTale utpatti. vyaya eTala nAza. dhrauvya eTale sthiratA. dareka vastu pratisamaya paryAya rUpa utpanna thAya che, ane nAza pAme che; tathA dravya rUpe sthira paNa rahe che. dareka vastumAM be aMzo hoya che. (1) dravyAMza ane (2) paryAyAMza. temAM dravyarUpa aMza sthira (dhruva) hoya adhyAya : 5 * sUtra : 29 7 165 -- Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ane paryAyarUpa aMza asthira (utpAda-vyayazIla) hoya che. AthI sat dareka vastu utpAda, vyaya ane dhrauvyayukta hoya che. nityanuM lakSaNa tadbhAvAvyayaM nityam tad bhAvAvyayaM nityam tad-bhAva-avyayaM nityam je vastu tenA potAnA bhAvathI avyaya rahe, eTale ke potAnA bhAvathI rahita na bane, te nitya. nityatAnI A vyAkhyA dareka sat vastumAM ghaTe che. daraka sat vastu parivartana pAmavA chatAM potAnA bhAvane - mULa svarUpane choDatI nathI. dareka sat vastu parivartana pAme che eTale anitya che ane parivartana pAmavA chatAM potAnA mULa svarUpano tyAga karatI nathI mATe nitya che. Ane pariNAmI nitya kahevAmAM Ave che. pariNAma (-parivartana) pAmavA 'chatAM nitya rahe te pariNAmI nitya. 5-30 5-30 5-30 sUkSma dRSTithI vicAravAmAM Ave to khyAla AvyA vinA na rahe ke koIpaNa vastu pratyeka kSaNe parivartana pAmyA vinA rahetI nathI. dareka vastumAM pratyeka kSaNe thoDuMdhaNuM parivartana avazya thayA kare che. pratikSaNe thatuM A parivartana ghaNuM ja sUkSma hovAthI ApaNA khyAlamAM AvatuM nathI. A parivartana sarvajJa bhagavaMto ja joI zake. ApaNe mAtra sthUla sthUla parivartanane ja joI zakIe chIe. vastumAM sUkSmarUpe ke skUlarUpe parivartana thavA chatAM te potAnA svarUpane [dravyatvane] kadI choDatI nathI. AthI tamAma vastuo pariNAmI nitya che. dA.ta. kApaDano tAko kApIne koTa vagere vastro banAvyAM. ahIM tAkAno nAza thayo ane koTa Adi vastranI utpatti thaI chatAM mULa dravyamAM [kApaDapaNAmAM] koI jAtano pheraphAra thayo nathI. kApaDa kApaDarUpe maTIne kAgaLarUpe ke anya koI 166 7 tattvamImAMsA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasturUpe banyuM nathI. ahIM kApaDa tAkArUpe nAza pAmIne koTa Adi vastra rUpe utpanna thavA chatAM kApaDarUpe kAyama-nitya rahe che. have ApaNe eka ghaDA tarapha dRSTi karIe. sthULa dRSTithI vicAra karatAM ghaNA kALa sudhI ApaNane ghaDo jevo che tevo ne tevo ja dekhAya che, temAM koI jAtanuM parivartana dekhAtuM nathI. paNa sUkSma dRSTithI vicArIe to e ghaDAmAM pratisamaya parivartana thaI rahyuM che. dA.ta. e ghaDo banyo tene atyAre vivalita koI eka samaye be varSa thayAM che. eTale te ghaDo atyAre vivalita samaye be varSa jUno kahevAya. bIjA ja samaye e ghaDo be varSa ane eka samaya jeTalo jUno bane che. AthI pUrvanA karatAM vartamAna samayamAM tenAmAM kALakRta parivartana AvI gayuM. tyAra pachInA samaye te ghaDo be varSa ane be samaya jeTalo jUno bane che. Ama bIjA paNa rUpa AdinA aneka sUkSma pheraphAro pratyeka samaye thayA kare che. paNa te pheraphAro - parivartano atyaMta sUkSma hovAthI ApaNA khyAlamAM AvatAM nathI. jyAre koI sthUla parivartana thAya che tyAre ja ApaNane khyAlamAM Ave che. Ama pratyeka samaye ghaTamAM parivartana thavA chatAM te ghaTarUpe kAyama rahe che, AthI ghaTa pariNAmI nitya che. Ama dareka vastumAM samajavuM. tAtasiDa pa-31 arpitAnarpitasiddha 5-31 arpita anarpita-siddha 5-31 eka ja vastumAM nityatva-anityatva vagere paraspara viruddha dharmonI siddhi arpita (apekSAe) ane anarpita apekSAnA abhAvathI) thAya che. padArtha-vastu mAtramAM aneka dharmo ekasAthe hoya che. je samaye jenI mukhyatA hoya tene lakSyamAM rAkhIne ApaNe vastune jANIe chIe. adhyAya : 5 * sUtraH 31 4 167 - - - - Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI paraspara viruddha chatAM pramANasiddha dharmo (guNa ke bhAva)no samanvaya vastumAM thaI zake che. jemake AtmA svasvarUpe sata-svamAM vidyamAna che, paNa vastra-pAtra Adi parapadArthamAM asatu-avidyamAna che. AtmAmAM caitanya svasvarUpe che, paNa varNAdi parasvarUpe che. eTale svarUpathI sat ane pararUpathI asat che. caitanya lakSaNathI AtmA samAna che, paraMtu karmajanita avasthAmAM AtmAnI avasthAo bhinna che. vyakti tarIke paNa bhinna che. jemake eka ja vyakti pitArUpe che ane te ja vyakti putrapaNe che. baMne saMbaMdhamAM paraspara viruddhatA che chatAM eka ja vyaktimAM pitRtva ane putratva ghaTI zake che. syAdvAdamAM dareka dharmanA astitvano nirNaya apekSAe hoya che. eka lAkaDI moTI che, te nAnI lAkaDInI apekSAe. tema je vastu apekSAe nitya che, te vastu apekSAe anitya paNa che. sApekSa darzanamAM samAdhAna che. saMgharSa ke saMzaya nathI. paraMtu viruddha lakSaNo chatAM dareka lakSaNanuM svataMtra astitva Take che. nigha-kSatrAvasthA pa-32 snigdha-rUkSatpAbaMdha pa-32 snigdha-rUkSatA baMdhaH pa-32 | snigdha ane rUkSa sparzathI pudgalono baMdha thAya che. baMdha eTale pudgalonuM (skaMdha-paramANu) paraspara joDAIne ekameka thavuM. AvuM joDANa pugalamAM rahelA snigdha ane rUkSa sparzaguNathI thAya che. arthAt snigdha ke rUkSa sparzavALA pulonuM anyonya joDANa thAya che. baMdhanA viSayamAM prathama apavAda na ga caguNanA pa-33 na jaghanya guNAnAm pa-33 na jaghanya-guNAnAm pa-33 168 tattvamImAMsA ... For Priyate & Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaghanya guNavALA pudgalono paraspara baMdha thato nathI. pudgalomAM je je snigdha ke rUkSa guNa hoya te te saghaLA pudgalo te te guNanI samAna hoya tevo niyama nathI. temAM alpAdhikatA hoya che. jema dUdha bakarI ke bheMsanuM hoya, temAM snigdha guNa samAna nathI. tema rAkha, dhAnyanAM photarAM baMnemAM rUkSatA che paNa samAna nathI. eTale pudgalomAM A guNo samAna paNa hoya ane alpAdhika paNa hoya che. guNano avibhAjya aMza je pudgalamAM hoya te ekaguNa pudgala kahevAya. te pramANe eka guNathI mAMDIne anaMtaguNa pudgala hoya che. uttarottara temAM vRddhi thAya che. AthI pudgalomAM guNanI alpAdhikatAne kAraNe ghaNA bheda che. teno mukhyatve traNamAM samAveza karavAmAM Avyo che. 1. jadhanya guNa. 2. madhyama guNa 3. utkRSTa guNa. je pudgalamAM sauthI ocho guNa hoya te jadhanya guNa che. je pudgalamAM sauthI vadhu hoya te utkRSTa guNa che. te sivAya sarva pudgalo madhyama guNa kahevAya che. baMdhana viSayamAM bIjo apavAda 5-34 guNasAmye sadRzAnAm guNasAmya sadRzAnAm 5-34 guNasAmyuM sadRzAnAm 5-34 guNanI samAnatA hoya to tevo sadRza-samAna pudgalono baMdha thato nathI. guNanI samAnatA eTale guNanI taratamatAno abhAva. zALAmAM bhaNatA vidyArthImAM anukrame 50, 60 ke 70 guNAMka dharAvatA hoya teo te te kramathI asamAna che. 50 guNAMkavALA badhA ja vidyArthI guNAMkamAM samAna che. adhyAya 5 * sUtra : 34 4 169 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema jeTalA pudgalomAM ekaguNa snigdha ke sakSama sparza hoya te pudgalomAM guNasamAnatA che. sarakhA guNavALA badhA pudgalo guNanI dRSTie sAmya dharAve che. paNa ekaguNa pudgala ane dviguNa pulamAM paraspara guNasAmano abhAva che. baMnemAM niSpa sparza hovA chatAM te sarakhA kahevAya paNa saMkhyAthI samAna na kahevAya. ekaguNa snigdha pula paraspara sadRza - sarakhA na kahevAya, paNa samAna kahevAya. guNathI sarakhA hoya paNa bhAgathI (saMkhyAthI) asamAna hoya che. eTale guNanI samAnatA hoya to sarakhA pudgalono baMdha thato nathI. baMdhanA viSayamAM trIjo pavAda dhAinAM tu pa-35 dvayadhikAdi guNAnAM tu pa-35 dvi-adhikanyUNAnAM tu pa-35 sadRza (sarakhA) pudgalomAM vaiSamya hovA uparAMta dviguNa vagere sparzathI adhika hoya to paraspara baMdha thAya. pudgalo snigdha eTale sarakhA hoya paNa ekaguNa (bhAga) samAnatA na hoya to baMdha na thAya. jemake caturguNa snigdha pudgalano paMcaguNa nigdha pagalo samAna nathI, vadhaghaTa che mATe baMdha na thAya. caturguNa rUkSa pulano paMcaguNa snigdha pudgalo sAthe baMdha na thAya. ekaguNa vaiSamyane (asamAnatA) badale dviguNa, triguNa ke adhika guNa vaiSamya hoya to baMdha thAya. jema ke caturguNa nigdha pudgalano paguNa snigdha pudgala sAthe baMdha thAya. kAraNa ke temAM dviguNa vaiSamya che. tema adhika anaMtaguNa sudhI guNavaiSamyathI baMdha thAya. te pramANe rUkSasparza mATe paNa samajavuM. samano artha saMkhyAnI samAnatA, saduza = sarakhA te snigdha-snigdha sparzAdithI samajavA. 170 ja tattvamImAMsA - - - - - - - 0 jain Education International Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdha thAya kema thAya ? ekaguNa snigdhano dviguNa rUkSa baMnemAM jaghanya guNa nathI, sadRza sAthe paNa nathI. ekaguNa rUkSano dviguNa niSpa baMnemAM jaghanya guNa nathI, sadRza sAthe paNa nathI. ekaguNa snigdhano triguNa baMnemAM jaghanya guNa nathI. sadRza snigdha sAthe hovA chatAM ekaguNa vaiSamya nathI. ekaguNa rUkSano triguNa rUkSa baMnemAM jaghanya guNa nathI, sadRza sAthe hovA chatAM ekaguNa vaiSamya nathI. dviguNa snigdhano dviguNa rUkSa sAmya che paNa saduza nathI. sAthe dviguNa rUkSano dviguNa snigdha sAmya che paNa sadRza nathI. { sAthe bandhe samAdhiko pAriNAmiko , 5-36 badhe samAdhika pariNAmikI 5-36 badhe samAdhika pariNAmika pa-36 pudagalono baMdha thayA bAda sama ane adhika guNa anukrame sama ane hIna guNane potAnA rUpe pariNAve che. rUkSa ane snigdha guNavALA pudgalo [paramANu ke skaMdhano paraspara baMdha thAya che te ApaNe 33mA sUtramAM joI gayA. temAM jyAre snigdha ane rUkSa pudgalono ke snigdha ane snigdha pugalono athavA rUkSa ane rUkSa pudgalono baMdha thAya tyAre baMdha thayA bAda skaMdhamAM kayo guNa rahe te A sUtra samajAve che. jyAre samAnaguNa rUkSano ane niSpano baMdha thAya tyAre koI vakhata rUkSa guNa snigdhaguNane rUkSarUpe pariNAve che - rUkSarUpe kare che, adhyAyaH 5 * sUtraH 36 4 171 wwAnA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to koI vakhata snigdha guNa rUkSane snigdharUpe pariNamAve che. dA. ta. dviguNarUkSano dviguNa snigdhanI sAthe baMdha thatAM koI vakhata dviguNa rUkSa dviguNa snigdhane dviguNa rUkSarUpe pariNamAve che, eTale ke dviguNa rUkSarUpe karI nAkhe che. ane koI vakhata dviguNa snigdha dviguNa rUkSane dviguNa snigdharUpe pariNamAve che. jemAM guNo (jIvamAM sadA rahenArA jJAnAdi ane pudgalamAM spardhAdi lakSaNo) ane paryAyo utpanna thanArA tathA nAza pAmanArA dharmo) hoya te dravya. jemAM guNa ane paryAya hoya te dravya kahevAya che. guNa vastumAM sadA rahenArAM dharmo - pariNAmo jemake jIvamAM dharma, cetanya pudgalano dharma spadi vagere. paryAya utpanna thanArA ane nAza thanArA dharmo (pariNAmo) jIvamAM jJAnopayoga, pudgalamAM sparzada paryAyo (avasthA). * dravyamAM dharmo be prakAranA che 1. sadA, pUrA bhAgamAM rahenArA te guNa, ane je utpanna thAya ane nAza pAme te pariNAmane paryAya kahe che. = = guNaparyAyavad dravyam 5-37 guNa-paryAyava dravyam 5-37 guNa-paryAya-vad dravyam 5-37 - je pariNAmo dravyomAM sadA rahe che te sahabhAvI che. te guNa che Atmadravyano, pariNAma caitanya che. sUrya ane prakAzanI jema sadA rahe che. tema rUpa, rasa, gaMdha, sparza vagere pudgalanI sAthe niraMtara hoya che. dravyamAM keTalA dharmo (pariNAma) kyAreka hoya kyAreka na hoya keTalAka kramabhAvI utpAda ane vinAzazIla hoya che te paryAya kahevAya che. 172 2 tattvamImAMsA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jemake AtmAnA jJAna-darzana upayoga samaye samaye parivartana pAme che. baMne sAthe hotA nathI. kramabhAvI che, eTale utpAda vinAzazIla che tethI te AtmAnA paryAyo che. e pramANe pudgalanA zveta, kRSNa varNa ke rasa, sparza, gaMdha mATe samajavuM. varNa e guNa che paraMtu zvetapaNuM vyaya thaI kRSNapaNuM thAya che, tethI te paryAyo che. kAraNa ke te utpAda ane vinAzazIla che. tema rasa vagere mATe samajavuM. dareka dravyamAM anaMtA guNo ane anaMtA paryAyo che. dravya ane guNa navA utpanna thatAM nathI tethI anAdi-anaMta che. (nitya che.) paryAyo pratisamaya utpanna thAya che ane nAza pAme che AthI anitya che. (sAdi sAMta che..) joke paryAyo pravAhathI niraMtara che, te apekSAe te anAdi anaMta che. tethI dravya kyAre paNa guNaparyAya rahita hotuM nathI. guNa vyaktinI apekSAe sadA rahe che. paryAyo pravAhanI apekSAe sadA rahe che. dravyamAM pariNAma utpanna karavAnI zakti te guNa kahevAya che. guNa janya pariNamana te paryAya kahevAya che. guNa kAraNa che. paryAya kArya che. kAraNa ke kArya paryAyamAM thAya che. dravya anaMta guNono akhaMDa samudAya che. paraMtu sAdhAraNa buddhivALA jIvone samajamAM Ave tevA vikalpo jaNAvyA che. AtmAnA cetanA, AnaMda, cAritra, vIrya, upayoga vagere guNo vicAra-vANImAM AvI zake che ane pudgalanA rUpa Adi vikalpo AvI zake che. bAkInA badhA vaLI gamya che. dravyonA badhA guNo samAna hotA nathI. tenA bheda hoya che. je guNo badhA dravyomAM hoya te sAdhAraNa kahevAya che ane je guNa dravyomAM vizeSapaNe hoya te asAdhAraNa che. astitva, pradezatva, dravyatva, prameyatva, te sAdhAraNa guNo che. je dareka dravyomAM hoya che. AtmAmAM caitanya, pudgalamAM sparzAdi guNa asAdhAraNa che, kAraNa ke te te guNa anya dravyamAM hoto nathI. te pramANe dharmAstikAya adhyAya : 5 * sUtra : 37 4 173 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M sandeep AMAMAMMAMMMMMMMMMMMM adharmAstikAya AdimAM gati-sthiti asAdhAraNa guNa viSe jANavuM. pudgala dravya mUrti (rUpI) hovAthI tenA guNa gurulaghu (bhAre-halako) tathA paryAya paNa guru laghu jANavI. bAkInA amUrta (arUpI) dravyonA guNaparyAya agurulaghu kahevAya che. kALanuM nirUpaNa kAlazcetyeke 5-38 kAlaAtyeke pa-38 kAlaH ca Iti-eke pa-38 keTalAka AcAryo kALane paNa dravya tarIke mAne che. agAunA zlokamAM kALane svataMtra dravya tarIke gaNavAmAM AvyuM nathI. chatAM keTalAka AcAryo kALane dravya tarIke svIkAre che, tethI tenuM ahIM nirUpaNa karyuM che. * dravya guNa paryAya yukta hoya che. te lakSaNa kALamAM na hovAthI tene svataMtra dravya mAnyuM nathI. chatAM jagatanI sthitimAM thatuM parivartana, navAjUnAno vyavahAra, nAnAmoTAno vyavahAra. traNa kALa ke ArAno krama vagere kALa vagara ghaTI zakatuM nathI. te pariNamana ke je vartana kahevAmAM Ave che te kALanuM kArya che. ethI ema mAnavuM rahyuM ke kALa jevI vastu jagatamAM che. siDanattAnamaH 5-39 soDanattasamayaH 5-39 sa: anAsamayaH pa-39 kALa anaMta samaya pramANa che. samaya e kALanI paryAya che, te vartamAnamAM bhale eka hoya paNa bhUtakALa ke bhAvikALanI anaMta paryAyo hoya che AthI kALane anaMta samayavALo kahyo che. ja 174 2 tattvamImAMsA thaka para wwwwwwwwww wwwwwwww w Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMkhanI eka palakamAM asaMkhyAtA samaya thaI jAya che. amadAvAdathI amerikA Teliphona joDatAM jANe eka ja kSaNe baMne vyakti vAta karatI jaNAya che. dhAro ke amerikA dasa hajAra mAila dUra hoya to prathama zabdane tyAM pahoMcatAM kSaNano keTalAmo bhAga thAya temAM asaMkhya samaya jAya che. kALanA be bheda che. 1. naiRRyika, 2. vyavahArika, naikSayika : kALanI vartanA, te loka ane aloka baMnemAM che. vyavahArika kALa, samayathI mAMDIne pUrA kALa cakra sudhIno kALa vyavahArika kALa lokamAM ane te paNa aDhI dvIpamAM ja che. kAraNa ke A kALanI gaNatrI jyotizcakranA paribhramaNathI thAya che. ane te jyotizrvanuM paribhramaNa aDhI dvIpamAM ja che. sUkSma dRSTithI jotAM kALadravyanA parivartanarUpa vartanAdi paryAya che, jIvomAM thatAM vartanA paryAyomAM kALa upakAraka-nimitta che. tethI upacArathI dravya kahyuM che. kALa jIva ane ajIva baMnenI vartanAmAM upakAraka che chatAM ajIva dravyanI bahulatA ane mUrtatAne AzrayIne kALane ajIva kahevAmAM Ave che. . asaMkhya samayo AvalikA 256 AvalikA = 1 kSullaka bhava.* sAdhika 17) kSullaka bhava = 1 zvAsocchvAsa [prANa]. 7 zvAsocchvAsa (prANa) = 1 sToka. 7 sToka - 1 lava www 380 lava = 1 ghaDI 2 ghaDI = 1 muhUrta jenAthI anya nAno bhava na hoya te nAnAmAM nAno bhava. A bhava nigodanA jIvone ane matAMtare saghaLA labdhi aparyApta manuSya-tiryaMcone hoya che. adhyAya : 5 * sUtra : 39 4 175 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 muhUrta = 1 divasa (ahorAtra) 15 divasa (ahorAtra) = 1 pakSa 2 pakSa = 1 mAsa 6 mAsa = 1 ayana (uttarAyaNa ke dakSiNAyana) 2 ayana (=12 mAsa) = 1 varSa 84 lAkha varSa = 1 pUrvAMga pUrvAMgaxpUrvAMga = 1 pUrva [athavA 70560000000000 varSa = 1 pUrva] asaMkhya varSa = 1 palyopama. 10 koDAkoDi palyopama = 1 sAgaropama 10 koDAkoDI sAgaropama 1 utsarpiNI ke 1 avasarpiNI 1 utsarpiNI ane1 avasarpiNI (20 ko. ko. sA.) = 1 kALacakra -- anaMta kALacakra = eka pudgala parAvarta guNanuM lakSaNa dravyAzrayA nirguNA guNAH dravyAzrayA nirguNA guNAH dravyAzravyAH nirguNAH guNAH je dravyamAM sadA rahe ane svayaM guNothI rahita hoya te guNa. 5-40 5-40 5-40 guNa : dravyamAM sadA sarva pradeze vyApIne rahe. te AtmAmAM jJAnAdi rUpe ane pudgalamAM sparzAda rUpe guNa sahabhAvI che. paryAyo : te paNa dravyamAM rahe che, paNa te sadA TakatI na hovAthI guNa rahita che. guNanI vyakti te paryAya che. paryAya kramabhAvI che. AthI dravyadRSTie vyaktirUpa guNane nirguNa (guNorahita) kahe che. 176 4 tattvamImAMsA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNAmanuM lakSaNa tadbhAvaH pariNAmaH 5-41 tadbhAva pariNAmaH 5-41 tad-bhAvaH pariNAmaH 5-41 (dravyo ane guNono) teno bhAva e pariNAma che. potAnA svarUpamAM rahIne utpanna thavuM ane nAza thavo te guNano pariNAma bhAva-vikAra che. dravya ke guNa anya avasthAone prApta kare che chatAM svabhAvano tyAga thato nathI. pratisamaya nimitta pramANe bhinna bhinna avasthAo parivartana pAmyA kare che. eka ja jIva karmavaza manuSyapaNe, pazupaNe ke devapaNe bhinna bhinna avasthAo pAme, paNa tenuM jIvatva kAyama rahe che. - jIvanuM jJAna sAkArapaNe ke nirAkArapaNe hoya to temAM jJAnaupayoga kAyama rahe che. pudgalamAM kALAza choDI pILAza Adi aneka pariNAmo dhAraNa thAya to paNa te varNatva ke rUpatvane choDatuM nathI. A pramANe dareka dravya ane guNa viSe samajI levuM. pariNAmanA be bheda anAdirAdimAMca anAdirAdimAMzra 5-42 5-42 5-42 anAdiH AdimAn ca pariNAma-(bhAva) anAdi ane AdimAna (navo banato) be prakAre che. anAdi : jenI Adi-zarUAta thatI nathI te anAdi Adi : jenI Adi-zarUAta thAya tema kahevAmAM Ave te, adhyAya H 5 * sUtra : 41-42 4 177 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arUpI dravyonA pariNAma anAdi che. te dravyo jyArathI che tyArathI che ja, te navA utpanna thayA nathI, mATe te anAdi che. dharmAstikAyanA asaMkhya pradezatva, lokAkAza vyApitva, gati sahAyakatA agurulaghutva vagere, te pramANe anya arUpI dravyonA pariNAma anAdi che. AdimAna pariNAma rUpiSvAdimAn rupithvAdimAn rupiSu-AdimAn 5-43 543 5-43 rUpI dravyomAM AdimAna pariNAma hoya che. pudgala dravya rUpI che, temAM zvetarUpa Adi pariNAma AdimAna che, tenuM prati samaye pariNamana thAya che. mULa dharma varNa AdimAna nathI. te to anAdithI che. joke pravAhanI apekSAe to rUpI dravyomAM pariNamana anAdi che, vyakta thavAthI apekSAe AdimAna pariNAmanuM kathana karyuM che. chatAM sUtrakAre arUpI dravyomAM anAdi ane rUpI dravyomAM adimAna pravAha hoya che tema kahyuM te bALa jIvone samajavA mATe sUkSma ane sthUla pariNAmanI apekSAe jANavuM. yogopayogI jIveSu yogopayogau jIveSu yoga-upayogo jIveSu jIvamAM yoga upayoga be pariNAmo anAdi che. 5-44 5-44 5-44 pudgalanA saMyogathI AtmAmAM utpanna thato vIryano (zakti) pariNAma vizeSa te yoga che, ane jJAnadarzana upayoga che. A baMne pariNAmo utpanna thavAthI ane naSTa thatAM hovAthI AdimAna che. chatAM pravAhanI dRSTie AtmA sadA upayogavaMta hovAthI anAdi ane upayoga badalAto rahevAthI AdimAna samajavuM. 178 4 tattvamImAMsA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvadohana adhyAya pAMcamAM viSaya badalAya che. sRSTimAM mukhya tattva e che. jIva ane ajIva. jIva tattvanI saMsArayAtrA cAra adhyAya sudhI jANI. have ajIva tattva zuM che teno jIva sAthe zuM saMbaMdha che. ajIva tattvanI vicAraNA zA mATe karavI te A adhyAyamAM graMthakAra jaNAve che. pAMca ajIva dravyonA svarUpathI eka moTI bhramaNA TaLe che ke A jagatano koI kartA ke hartA che. A pAMce dravyonuM pariNamana te sRSTinI racanA, parivartana, sarjana AdinuM kAraNa che. Avu kathana anyatra koI zAstramAM jANavA maLatuM nathI e sarvajJanA jJAnanuM sAmarthya che. jIvatattvanI zraddhA karavI te prayojanabhUta che. paNa ajIva tattvanI zraddhA zuM hoI zake ! bhAI tArI taddana najIkanuM ajIva tattva pudgalarUpa tAruM zarIra che.jagatanA moTA bhAganA jIvo A zarIrane ja AtmA mAne che. zarIranA sukhe sukhI ane duHkhe duHkhI thAya che. pote potAnA zuddhAtmAno svAmI che. tema mAnavAne badale zarIrano svAmI mAne che. e zarIranA nAze potAno nAza mAne che. AvI bhramaNAthI mukta thavA ajIva tattvane jANavuM agatyanuM che. savizeSa pudgalane. jIva ane pudgalano saMyogika saMbaMdha che paNa jJAna-darzana guNo jevo tadrupa saMbaMdha nathI. te baMne dravyonA mULa lakSaNathI samajAya che. vaLI anya dravyo sAthe nimitta saMbaMdha che. "paraspara upagraho jIvanAmu A pAMce dravyo anyonya nimittane anusare che. jemake jIva ane pudgalane dharmAstikAya gati sahAyaka thAya adharmAstikAya sthiti sahAyaka thAya. AkAzAstikAya jagA Ape. kALa parivartanamAM upakAraka thAya. Ama vicAre to jIva anya dravyanuM ke anya padArthanuM kaMI karI zakato nathI. paraspara nimitta bane che. A pAMce dravyomAM anyathI bhinna evA asAdhAraNa lakSaNa che. jemake jIvananuM caitanya ane pudgalane sparzadi-rUpIpaNuM vagere. keTalAka lakSaNo samAna che. jemake vastutva vastunuM sva-pariNamana. prameyatva = adhyAya : 5 * tattvadohana # 179 * ja Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAmanagaranA rAjA wAmanArAyaNa mahArAjanA karanAra www jaNAvavApaNuM. vagere. dareka dravya potAnA bhAva-lakSaNa pramANe samaye samaye pariNamana kare che. chatAM potArUpe kAyama TakI rahe che. jIva gati pramANe zarIra badale paNa jIvarUpe kAyama rahe che. jagatamAM dravyonuM AvuM parivartana jANI jIve jIvapradezanI dhruvatAnuM mAhAmya svIkArI tyAM lakSya karavAnuM che. eka AMgaLI uMcI karavAmAM A cha dravyonuM pariNamana svayaM thAya che. jIva : AMgaLI UMcI karavAno vikalpa jIvamAM thAya che. dharma H AMgaLI UMcI thavAmAM nimitta dharmAstikAya che. adharma : AMgaLI sthira thavAmAM nimitta adharmAstikAya che. AkAza : AMgaLI jyAM rahI che tyAM AkAza che. kALa : AMgaLI UMcI karavAmAM samaya gayo te kALa che. pugala : AMgaLInA pradezo svayaM pudgalarUpa che. jIvanI apekSAe cha dravyonuM paraspara upagraha-nimitta che. jIva : jIva svayaM svaguNavALuM dravya che. pugala : saMsArI jIva zarIranA saMyogavALo che. te zarIra pudgala dravya che. AkAza H zarIradhArI manuSyAdi AkAza pradezane rokIne rahyA che. gharma : manuSyAdi eka jagAethI sthaLAMtara-gati kare che tyAre dharmAstikAya sahAyaka che. adharma manuSyAdi sthira rahe che tyAre adharmAstikAya sahAyaka che. kALa ? ane e gatimAM je samaya jAya che te kALa dravya che. Ama sRSTi vyApta A dareka padArtha mAtranA pariNamanamAM cha dravyo potAnA bhAvathI pariName che te jagatanI vyavasthA che. karmo sAthe cha dravyono paraspara nimitta saMbaMdha : karmo svayaM pudgalajanita che. tethI te pudgala che. jIvanI vaibhAvika avasthAnA kAraNe te jIva sAthe rahe che, tethI tene dhAraNa karanAra jIva che. 180 ja tattvamImAMsA - rAja rAja ka rana ja na - A ja - - - - - - Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva sAthe karma baMdharUpe amuka kALa sthira rahe che te adharmAstikAyanuM nimitta che. vaLI udayajanita karmo kSaNe kSaNe khare che te dharmAstikAyanuM nimitta che. te karmonuM Atmapradeza sAthe amuka kALa rahevuM te kALa dravyanuM nimitta che. jIva ane karmaparamANuo je kSetramAM rahe che te AkAza dravyanuM nimitta che. chatAM A cha dravyo svataMtra che. eka dravya bIjA dravyamAM kaMI bAdhaka thatuM nathI. jIva ane pudgalamAM vikAra thavAthI baMneno saMyoga saMbaMdha thAya che. bAkInA cAra dravyo avikArI che. chatAM cha dravyomAM eka jIva ja sacidAnaMdarUpa che. jJAnaguNano dhAraka che. temAM sukha guNa rahelo che. tethI sAcA sukhanI prApti mATe jIve jJAnasvarUpe pragaTa thavAnuM che ane AtmAne ja upAdeya mAnavAno che. suMdara ghoDAne calAvatA sArathi jema AnaMda pAme che, tema zANA sAdhakane zikhAmaNa ApatA guru AnaMda pAme che ane dhoDAne calAvatA sArathi jema thAkI jAya che tema ziSyane zikhAmaNa ApatAM guru paNa thAkI jAya che. kalyANakArI zikSAne pAmyA chatAM jIvane bhAna na thAya to te mAre mATe pAparUpa che tema ziSya mAne che. vinIta ziSya AcAryanA manamAM raheluM, vANIthI bolAyeluM jANIne OM sAMbhaLIne teno svIkAra karI te pramANe AcaraNa kare che. adhyAya : 5 tattvadohana 42 181 * Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . adhyAya chaTTo mAnya graMthakAre pAMca adhyAya sudhI jIva ane ajIva be tattvonuM nirUpaNa karyuM. have AzravanuM nirUpaNa kare che. AzravamAM yoganI mukhyatA hovAthI prathama yoganuM nirUpaNa kare che. yoganuM svarUpa tha-vA-manaHrma yoH -1 kAya-vArmanakarma yogaH -1 kAya-vAgu-mana-karma yogaH - 1 kAyA, vacana ane mananI kriyA yoga che. A sUtramAM yoga viziSTa paddhatithI jaNAvyo che. yoga eTale jIvanA viAMtarAyakarmanA kSamApazayAdithI (vaTavAthI) tathA pudagalonA AlaMbanathI AtmapradezomAM thatA kaMpana vyApArathI pravartamAna thatI Atmazakti. A Atmazaktino upayoga karavA pudgalanA AlaMbananI jarUra paDe che. dareka saMsArI jIvamAM rahelI zaktino upayoga mana, vacana ane kAyAnA AlaMbanathI thAya che. kAyayoga : audArikAdi zarIravargaNAnA pugalonA AlaMbanathI thato zaktino upayoga te kAyayoga che. vacanayoga : matijJAnAvaraNa, akSarazrutajJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI AMtarika vAlabdhi utpanna thAya che, tyAre vacanavargaNAnA AlaMbanathI thato zaktino upayoga te vacanayoga. manoyoga H matijJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI AMtarika manolabdhi utpanna thatAM manovargaNAnA AlaMbanathI thato zaktino upayoga te manoyoga. kAya, vacana ane mananA AlaMbanathI AtmazaktimAM thato kaMpanano vyApAra te anukrame kAyAdi yoga che. 182 ja tattvamImAMsA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsavanuM nirUpaNa 6-2 -2 6-2 sa AmravaH sa AsavaH saH AmravaH te (yoga) Asrava che. Astrava eTale AvavuM. karmone AvavAnuM nimitta. moTA jaLAzayamAM jema nIka ane nALA dvArA pANI Ave che. vaLI jema gharanAM bArIbAraNAM khullAM hoya to pakSIo vagere praveza kare che. tema yoga dvArA karmarUpI raja AtmapradezomAM coMTI jAya che. yoga dvArA karma Ave che, karmanA AvavAthI baMdha thAya che. e karmabaMdhano samaya thatAM udaya thAya che. e udayathI jIva saMsAranAM phaLa bhogave che. jo saMsArathI mukta thavuM hoya to karmane AvatAM aTakAvavA joIe. chidro dvArA naukAmAM jaLano praveza thatAM naukA samudramAM DUbI jAya che. tema yogarUpa AsravanAM chidro dvArA jIvarUpI naukAmAM karmano praveza thAya che, tethI jIva saMsArarUpa sAgaramAM DUbI jAya che. 6-3 6-3 zubhaH puNyasya zubhaH puNyasya zubhaH puNyasya zubhayoga puNyakarmano Asrava che. -5 kAya, vacana ane mana pratyeka yoganA zubha be bheda ane azubha che. AtmAnA zubha bhAva - adhyavasAya-pariNAmathI thato yoga zubhayoga che, ane azubha adhyavasAyAdithI thato yoga azubhayoga che. zubhano Asrava te puNya. ahiMsAdi vrato, devagurubhakti, dAnAdi dharmo zubha kAyayoga che. adhyAya : 6 * sUtra : 2-3 4 183 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priya ane hitakara vANI, devagurunI stuti, guNapramoda vage2e zubha vacanayoga che. anityAdi zubhabhAvanAo, anyanuM hita-ciMtana zubha manoyoga che. A zubhayogathI kevaLa puNyano Asrava thAya che. zubha yoga vakhate A jJAnAvaraNIyAdi azubhakarmono Asrava thAya che. chatAM jIva alpa kaSAyI rasavALo hovAthI tenuM phaLa nahivat che. tethI puNyano niSedha karavo yogya nathI. zubhayoga vakhate thAtIkarmono baMdha ane puNyanuM kArya thAya che. temAM ghAtI karmomAM rasa ati maMda, puNyamAM tIvra rasa hoya che. vAstavamAM zubhayogathI puNya ja thAya, ane saMvara nirjarArUpa zubha Atma pariNAmathI nirjarA thAya che. ghAtIkarma evA ne evA rahe ane puNyaprakRtinI tIvratA thAya tevI puNyaprakRtino niSedha karavAnuM kahyuM che. azubhaH pApasya azubhaH pApasya azubhaH pApasya azubhayoga pApano Asava che. hiMsA, corI Adi asaMyama kAyika vyApAra azubha kAyayoga che; asatya vacana, kaThora ke ahitakara vacana, niMdA Adi azubha vacanayoga che; rAga-dveSanAM pariNAma, hiMsAdinA vicAro azubha manoyoga che. -4 6-4 6-4 azubhayoganI tIvratAnA samaye pApaprakRtiono anubaMdha adhika, puNyaprakRtiono anubaMdha alpa hoya che. AsavanA be bheda sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayoH sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayo: sakaSAya-akaSAyayoH sAmparAyika-iryApathayoH 184 4 tattvamImAMsA -5 -5 -5 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakaSAya kaSAya sahita) AtmAno yoga sAmparAyika karmano Asrava bane che, ane akaSAya (kaSAyarahita) AtmAno yoga iryApatha karmano Asrava bane che. sAMparAyika = sAMsArika, iryApatha = gamanAgamana mArga kaSAyano sahayoga thatA zubhAzubha Asrava saMsAraparibhramaNano hetu bane che. karmabaMdha prakRti, sthiti, rasa ane pradeza cAra prakAre hoya che. temAM sthiti ane rasa mukhya che, temAM kaSAyanI mukhyatA che, maMda ke prazasta kaSAyonA sahayogathI thato karmabaMdha zubha thAya che. prazasta rAga vItarAga ke guNIjano pratyeno che. prazasta dveSa avratAdi pratyeno che. te paraMparAe mokSano hetu bane che. aprazasta kaSAyonA sahayogathI thato karmabaMdha azubha hoya che. aprazasta rAga te jagatanA paudgalika padArthomAM sukha pratyeno che ane aprazasta dveSa du:khanAM nimitto pratyeno che te saMsAraparibhramaNanuM ja kAraNa che. kaSAyarahita phakta yogo dvArA thato Asava-baMdha iryApatha che. A Asrava dvArA thato baMdha kaSAyanA rasarahita hovAthI tenI sthiti eka samayanI hoya che. iryApathamAM karmo prathama samaye baMdhAya, bIjA samaye rahe - bhogavAya ane trIjA samaye chUTA paDe. bhIMta para daDo pheMkavAmAM Ave to te tarata ja pAcho nIce paDe che. tema iryApathamAM karmo eka ja samayamAM chUTAM paDe che. kaSAya sahita thatAM sAMparAyika baMdhamAM karmo AtmA sAthe cIkAzavALA kapaDAM para raja coMTe tema coMTI jAya che. teno samaya thAya tyAM sudhI rahe che. ane abAdhAkALa (sattAmAM rahevuM) pUro thatAM potAnuM phaLa ApI chUTAM thAya che. traNe prakAranA yoga samAna hovA chatAM jo kaSAya na hoya to upArjita karmomAM rasa ane sthitino baMdha thato nathI, AthI kaSAya ja adhyAya H 6 * sUtra : 5 4 185 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAranA paribhramaNanI jaDa che tema jANo. prathama guNasthAnakathI dasamA guNasthAnaka sudhI kaSAyodaya hovAthI sAMparAyika Asrava che ane 11thI 13 guNasthAnaka sudhI IryApatha Agnava che. caudamA guNasthAnake yogano abhAva thAya che. indriya-kaSAyAvrata-kriyAH paJca-catuH paJca paviMzati-saMsthAH pUrvI mevADa - Indriya-kaSAyAvrata-kriyAH pacca-catu-pacca paMcaviMzati-saMkhyAH pUrvasya bhedAH 6-6 indriya-kaSAya-avrata-kriyAH paMca-catuH paMca paMcaviMzati-saMkhyAH pUrvasya bhedAH dada pAMca indriyo, 4 kaSAya, pa avrata, ra5 kriyA ema kula 39 ane 3 yoga bheLavatAM sAMparAyika AsavanA 42 bheda che. indriya : pAMca IdriyonuM svarUpa adhyAya 2, sUtra 20mAM jovuM. indriyonI padArtha pratyenI rAgadveSa (sukhaduHkha)yukta pravRtti dvArA sAMparAyika Asrava thAya che. rAgAdi rahita indriyonI pravRtti iryApatha Asrava bane che je mukhyatve kevaLI bhagavaMtane hoya che. kaSAya : kaSAyanuM svarUpa adhyAya 8nA 10mA sUtramAM Avaze. avataH pAMca avratanuM varNana adhyAya 7mAM sUtra 8thI 12 sUtromAM ApavAmAM Avaze. 25 kriyAonuM varNana nIce mujaba che. (1) samyakatvakriyA - samyakatvayukta jIvanI devagurusaMbaMdhI namaskAra, pUjA, stuti, satkAra, sanmAna, dAna, vinaya, vaiyAvacca vagere kriyA. A kriyA samyaktvanI puSTi tathA zuddhi kare che. A kriyAthI sAtAvedanIya, devagati vagere puNyakarmano Asrava thAya che. 18da ja tattvamImAMsA ( 44ba che. - - -- - - -- - Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mithyAtva kriyA : mithyASTi jIvanI svamAnya devagurusaMbaMdhI namaskAra, pUjA, stuti, satkAra, sanmAna, dAna, vinaya, vaiyAvacca vagere kriyA. A kriyAthI mithyAtvanI vRddhi thAya che. (3) prayoga kriyA H azubha karmabaMdha thAya tevI mana-vacana-kAyAnI kriyA. (4) samAdAna kriyA H jenAthI karmabaMdha thAya tevI saMyamInI sAvadha kriyA. (5) iryApatha kriyA : cAlavAnI kriyA. (6) kAya kriyA : AnA anuparata ane duSprayukta ema be bheda che. mithyAdRSTinI kAyika kriyA anuparata kAyakriyA che. pramattasaMyamInI duSprayukta (=samiti AdithI rahita) kAyika kriyA duSprayukta kAyakriyA che. (7) adhikaraNa kriyA H hiMsAnAM sAdhano banAvavAM, sudhAravAM vagere. (8) prAdoSikI kriyA : krodhAvezathI thatI kriyA. (9) pAritApikI kriyA : anyane ke svane paritApa = saMtApa thAya tevI kriyA. (10) prANAtipAta kriyA : svanA ke paranA prANano nAza karanArI kriyA. (11) darzana kriyA : rAgathI strI AdinuM darzana-nirIkSaNa karavuM. (12) sparzana kriyA H rAgathI strI Adino sparza karavo. (13) pratyaya kriyA : navAM (pUrve nahi thayelAM) zastro zodhIne banAvavAM. (14) samantAnupAta kriyA : jyAM manuSya, pazu vagerenuM gamanAgamana thatuM hoya tyAM mala-mUtra Adi azuci padArthano tyAga karavo. (15) anAbhoga kriyA : joyA vinA ane pramArjana karyA vinA vastu mUkavI. (16) svahasta kriyA : anyanuM kArya abhimAnathI jAte karavuM. (17) nisarga kriyA : pApakAryomAM sammati ApavI - svIkAra karavo. (18) vidAraNa kriyA : anyanA gupta pApakAryanI lokamAM jAherAta karavI. (19) AnayanI kriyA : svayaM pAlana na karI zakavAthI zAstraAjJAthI anyathA prarUpaNA karavI. (2) anavakAMkSA kriyA : pramAdathI jinokta vidhino anAdara karavo. (21) AraMbhakriyA H pRthvIkAya Adi jIvonI hiMsA thAya tevI kriyA. (22) pArigrahikI kriyA : lobhathI khUba dhana meLavavuM, tenuM rakSaNa karavuM vagere. (23) mAyA kriyA : vinayaratna AdinI jema mAyAthI mokSa mArganI ArAdhanA karavI. (24) adhyAya H 6 * sUtra : 6 4 187 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAdarzana kriyA aihalaukika AdidunyavI phaLanI IcchAthI mithyAdRSTinI sAdhanA karavI. (25) apratyAkhyAna kriyAH pApakAryonA pratyAkhyAnathI (niyamathI) rahita jIvanI kriyA. sArAMza : mithyAtva Adi cAramAMthI game te ekanuM grahaNa kare to paNa anya Asavono temAM samAveza thaI jAya che. Ama hovA chatAM Idriyo vagere ekabIjAmAM kevI rIte nimittarUpa bane che, ane tenA yoge kevI kevI pravRtti thAya che ityAdino spaSTa bodha thAya, e dRSTi lakSyamAM rAkhIne ahIM cAra AgnavonuM grahaNa karyuM che. A cAramAM paNa kaSAyanI pradhAnatA che. bAkInA traNano emAM samAveza thaI jAya che. jema pUrve yoga zubha-azubha ema be prakAre kahyA che, temAM zubhayoga puNyano Asrava che ane azubhayoga pApakarmano Asrava che, ema jaNAvyuM che; tema ahIM paNa indriya AdinI pravRtti paNa prazasta ane aprazasta ema be prakAre che. temAM prazasta Indriya AdinI pravRtti puNya karmano ane aprazasta indriya AdinI pravRtti pApa karmano Asrava che. paudgalika sukha mATe Indriya AdinI pravRtti aprazasta che. AtmakalyANanA uddezathI Idriya AdinI pravRtti prazasta che. strInAM aMgopAMga, nATaka Adi jovAmAM cakSu indriyanI pravRtti aprazasta che. vItarAga deva, guru vagerenA darzanamAM cakSu IdriyanI pravRtti prazasta che. potAnuM apamAna karanAro vagere pratye ahaMkAra Adine vaza banIne krodha karavo te aprazasta krodha. avinIta zikhyAdikane sanmArge lAvavAnA zubha irAdAthI tenA pratye bAhyathI krodha karavo e prazasta krodha che. AmravanAM (bAhya) kAraNo samAna hovA chatAM AMtarika pariNAma bhedanA kAraNe karmabaMdhamAM thatA bhedanuM pratipAdana. tIvra-maMtra-jJAtAjJAtimA- vadhArA vizeSyastavizeSaH 6-7 tIvra-manda-jJAtAjJAtabhAva-vIyadhikaraNavizeSyabhyastavizeSaH 6-7 tIvra-manda-jJAta-ajJAtabhAva-vIrya adhikaraNa-vizeSyabhyaH tavizeSaH -7 kAkA - jas 188 4 tattvamImAMsA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdhakaraNa samAna hovA chatAM paNa pariNAmabhedathI karmabaMdhamAM thatAM bhedavizeSanuM pratipAMdana. tIvrabhAva, maMdabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIrya (zakti) adhikaraNanA bhedathI karmabaMdhamAM paNa bheda paDe che. tIvrabhAva : adhika pariNAma. maMdabhAva : alpa pariNAma. indriyo dvArA viSaya grahaNa karavAmAM rAgAdinI tIvratA te tIvrabhAva ane rAgAdinI maMdatA te maMdabhAva. anya jIvanI hiMsA karavAmAM pariNAmanI tIvratA ke maMdatA hoya che. AthI karmabaMdhamAM paNa bheda paDe che. jinabhakti ke gurusevAmAM kriyA samAna hovA chatAM ullAsa pariNAmamAM bheda hoya che. te pramANe puNyabaMdhamAM paNa bheda paDe che. jJAta = jANIne, AzayapUrvaka; ajJAtabhAva = ajANatAM, Azaya rahita thatI AsavanI pravRtti. eka durAcArI koIne zastrathI ghA karavA jAya che paNa pelo mANasa marato nathI to paNa tene doSa lAge che. kAraNa ke tenAM pariNAma mAravAnAM hatAM, tethI tene utkaTa karmabaMdha thAya che. koI DaoNkTara dardIne bacAvavA zastrakriyA kare che paNa kaMI bhUla thatAM dardI maraNa pAme che. temAM DaoNkTare jANIne kRtya karyuM nathI. tene doSa lAgato nathI, tethI tene utkaTa karmabaMdha thato nathI. vIrya : vIryaMtarAya karmanA kSayopazama AdithI prApta zakti. jema zaktinI vRddhi tema pariNAmamAM vizeSa tIvratA. ane jemAM zaktinI vyakti maMda tema pariNAmamAM maMdatA vadhu hoya. tIvra zaktivALo ke maMda zaktivALo eka ja prakAranI zubhAzubha kriyA kare to paNa pariNAmanI tIvratA maMdatA pramANe karmabaMdha thAya che. vaLI atyaMta nabaLA saMghayaNavALo (bAMdho) jIva sAtamI narake javA jevA tIvra pApa karI zakato nathI. tenAmAM tevI zakti nathI. te pramANe te evA prabaLa puNya paNa karI adhyAya : 6 * sUtra : 7 4 189 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwww zakato nathI tethI uparanA devalokamAM paNa jaI zakato nathI. Ama puNya pApanI alpAdhikatAmAM zarIra paNa eka bAhya sAdhana che. saMghayaNa mATe adhyAya 8, sUtra 12muM jovuM. adhikaraNa : AjhavanI kriyAnAM sAdhano. sAMsArika pravRttinI saghaLI sAdhanasAmagrI AsavanuM nimitta hovAthI te adhikaraNa che. te sAmagrImAM AsaktinI tIvratA-maMdatA pramANe karmabaMdha thAya che. . hiMsA jevA kAryamAM zastranI ugratA ke vipulatAthI pariNAmamAM tIvratA thAya che. ane zastra sAdhAraNa hoya ke alpa hoya to pariNAmamAM maMdatA thAya che. ekanI pAse nAnuM cappa hoya ane bIjA pAse dhAradAra talavAra hoya to te samayanI kriyAmAM pariNAmanuM aMtara rahe che. bAhya AsavanI samAnatA hovA chatAM tIvra-maMda, jJAta-ajJAtanA bhedathI karmabaMdhamAM bheda paDe che. to paNa kASAyika bhAvanI tIvratA-maMdatAnI ja karmabaMdhamAM vizeSatA che. adhikaraNanA bhedo adhikaraNaM jIvAjIvAH adhikaraNe jIvAjIvAH adhikAraNe jIva-ajIvAH -8 adhikaraNanA jIva - ajIva be bhedo che. kevaLa jIva ke kevaLa ajIva dvArA zubhAzubha karmabaMdha thato nathI. zubhAzubha badhA ja kArya jIva-ajIva baMne dvArA siddha thAya che. AthI jIva ane ajIva baMne karmabaMdhanuM adhikaraNa (sAdhana) kahevAya che. jIva Amravano kartA che ane ajIva temAM sahAyaka che. AvabhAva mukhya adhikaraNa che, ane ajIva dravyo gauNa adhikaraNa che. jIva adhikaraNamAM kaSAyAdi tIvra-maMdabhAvano samAveza thAya che. tethI te jIvagata bhAvadhikaraNa che. 190 je tattvamImAMsA 6-8 gAvAnaLamAjanA nAma para banAvavA mAgavA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva adhikaraNanA 108 bhedo Adhe saMrambha-samArambhArambha-yoga-kRta-kAritAnumata kaSAyavizeSaistristrizcatuzcaikazaH Adya saMraMbha-samAraMbhAraMbha yoga-kRta-kAritAnumata kaSAyavizeaistriTvistrizcatuzcakazaH Adya saMraMbha-samAraMbha-AraMbha-yoga-kRta-kAritaanumata-kaSAya-vizeSeH triH triH triH catuH ca aikazaH da-9 saMraMbha, samAraMbha, AraMbha traNa yoga; kRta, kArita, anumata cAra kaSAya A sarvanA saMyogathI jIvAdhikaraNanA 108 bheda che. saMraMbha, samAraMbha, AraMbha mana vacana kAyAnA yoga bh bh m jIvavIryanI phuraNAthI kare che, karAve che, anumode che 3 bh = 27 X 4 temAM krodha, mAna, mAyA, lobha 4 nimitta bane che kula 108 saMrabha = saMsArI jIvano hiMsAdi kriyAno saMkalpa-Aveza. . samAraMbha = saMkalpa pUrNa karavA sAmagrI bhegI karavI. AraMbha = saMkalpa pramANe hiMsAdinI kriyA karavI. kRta =karavuM. kArita = karAvavuM. anumata = saMmati ApavI, prazaMsA karavI. adhyAya : 6 * sUtra : 9 + 191 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIva adhikaraNanA bhedo nirvatanA- nikSepa-saMyoga-nisargA dvi-caturdvi-tribhedAH param nirvatanA-nikSepa-saMyoga-nisargA, dvi-catuH-dvi-tri-bhedAH param dvi-catuH, dvi-tri-bhedAH param nirvartanA, nikSepa, saMyoga, nisarga, e cAre prakAre bIjuM ajIvAdhikaraNa che, tenA anukrame 2, 4, 2, 3 bhedo che. nirvatanA-nikSepa-saMyoga-nisargA, = nirvartanA = racanA. nikSepa = mUkavuM. saMyoga = joDavuM. nisarga = tyAga. param (bIjuM ajIvAdhikaraNa) 1. nirvartanA : (racanA) nirvartanAnA be bheda che H 1. mUlaguNa (AvyaMtara) mukhya; 2. uttaraguNa (bAhya) gauNa 6-10 6-10 mUlaguNa : audArika Adi pAMca zarIra, bhASA, mana ane zvAsocchvAsanI racanA, mUlaguNa eTale mukhya, hiMsA Adi kriyA karavAmAM ke thavAmAM zarIra Adi mukhya sAdhana che. kAraNa ke zubhAzubha pravRttimAM te upayogI thAya che. zarIra Adi paudgalika hovAthI ajIvAdhikaraNamAM manAya che. 6-10 uttaraguNa nirvartanAH racanAmAM talavAra Adi bAhya sAdhana che. kAraNa ke talavAra vaDe hiMsAnI kriyA thAya che. 192 4 tattvamImAMsA nikSepa = mUkavuM : (1) bhUmine barAbara joyA vinA vastu mUkavI (2) bhUmine jematema joIne ke pramArjana karyA vagara vastu mUkavI. (3) zArIrika nabaLAI ke pramAdathI vastu utAvaLe bhUmine joyA vagara mUkI devI. (4) upayoganA abhAve bhUmi joyA vagara ke pramArSyA vagara mUkI devI. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prakAranA nikSepamAM mULahetu sUkSma ke sthUla koI paNa jIvanI virAdhanA na thAya. 3. saMyoga = bheguM karavuM H tenA be prakAra che. 1. AhArapANI, 2. upakaraNa. 1. AhArapANI : anna-jaLanuM bheguM karavuM, athavA bhojanane svAdiSTa banAvavA roTalI sAthe goLa, dALa, athANAM Adi vastu bheLavavI, dUdhamAM sAkara bheLavavI vagere. 2. upakaraNa saMyoga H vastro ke pAtronuM athavA tevI anya vastune bhegI karavI. te saMyogAdhikaraNa che. 4. nisarga = tyAga. tenA traNa bheda che. 1. mananisarga, 2. vacananisarga, 3. kAyanisarga (1) manonisarga : zAstra viruddha vicAravuM. arthAt manarUpe pariNamelA pudgalono A rIte (vicArIne) tyAga, e vicAra che. (2) vacananisarga : zAstra viruddha bolavuM, temAM bhASArUpe pariNamelA pudgalone choDavA, te bolavuM. (3) kAyanisarga : zastra, agnipraveza ke jaLapraveza dvArA kAyAno tyAga karavo. uparanuM varNana sAmAnyapaNe thatAM AsravanuM che. tatpradoSa-nihnava mAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAna- darzanAvaraNayoH tatpadoSa-nihava-mAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAna-darzanAvaraNayoH tat-pradaSa-nihava-mAtsarya-antarAya-AsAdana upaghAtA-jJAna-darzanAvaraNayoH adhyAya : 6 karmanA ATha prakAramAMthI pratyeka karmanA kaSAyasahita sUtraH 11 4 193 * 6-11 6-11 6-11 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- -- - -- --- Aja bhinna bhinna baMdha hetunuM (Asava) varNana kare che. jJAna, jJAnI, ane jJAnanAM sAdhano saMbaMdhI yathAsaMbhava pradoSa, nitava, mAtsarya, aMtarAya, AsAdana ane upaghAta e che jJAnAvaraNIyakarmanA; te pramANe darzana, darzanI, darzananAM sAdhano viSe yathAsaMbhava pradoSa Adi cha darzanAvaraNIya karmanA Asrava che. 1. pradoSa : Sa, aruci. jJAna-tattvajJAna AdinI vAcanA vyAkhyAna, ke abhyAsa pratye dveSa ke aruci thavI. jJAnInI prazaMsA pratye dveSa thavo, anAdara thavo. jJAnanAM sAdhano, pratimA, zAstro, dharmanAM upakaraNo joI tenA pratye abhAva ke dveSa thavo. 2. jJAna nidbhava : nidvava (chupAvavuM-gopavavuM). potAnI pAse jJAna hovA chatAM pramAda Adine kAraNe pote jANato nathI tema kahI anyane bhaNAve nahi. pote jenI pAse jJAna prApta karyuM che tene samaya Ave apragaTa rAkhe. jJAnanAM sAdhano hovA chatAM anyane saMkucitatAthI Ape nahi. 3. jJAnamAtsarya : (IrSA) potAnI pAse jJAna hovA chatAM anya potAnA karatAM vizeSatA pAmaze tema mAnI jJAna Ape nahi. vaLI jJAnI pratye IrSA rAkhe. 4. jJAnAMtarAya : anyane jJAnaprAptinA kAryamAM aMtarAya karavo, koI abhyAsa karatuM hoya tyAre tene nirarthaka kAma soMpavuM, anyano abhyAsa cAlato hoya tyAre kolAhala karI viddha karavuM ane vyAkhyAna Adi samaye rokI rAkhavA. jJAnanAM sAdhano hovA chatAM ApavA nahi. 5. jJAnAsAdanaH AsAdana (anAdara). jJAnIno, temanA vacanano anAdara karavo, te Asrava che. jJAna, jJAnI ke sAdhanono anAdara karavo. vinaya bahumAna na karavuM. upekSA karavI. avidhie bhaNavuM ke bhaNAvavuM. 6. jJAna-upaghAta : (nAza) jJAnIe vyAjabI kahyuM hoya chatAM w 194 ja tattvamImAMsA - Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnI avaLI ke alpa matithI temAM dUSaNa jovuM ane pragaTa karavuM. jJAnInAM vacana asatya mAnavAM. jJAnanAM sAdhanono nAza karavo. A uparAMta rojanA vyavahAramAM thatI azuddhi paNa jJAnAvaraNIya karmabaMdhano hetu thAya che. jemake pustaka-mALA Adine bhUmi para mUkavAM, game tyAM pheMkI devAM, thUMka vagere lAgavuM, sAthe rAkhI maLamUtrAdinI kriyA karavI, eMThA mukhe bolavuM, paga lAgavo, lakhelA akSarovALA kAgaLono khAvAmAM ke anya rIte upayoga karavo, muhapattI jevAM upakaraNa para graMtha mUkavAM vagere. darzanAvaraNIyakarmanA Asavo jJAnAvaraNIyakarmabaMdhanA hetu pramANe jANavA. kAraNa ke jJAna jIvano vizeSa guNa che. darzana jIvano sAmAnya guNa che. 3:va-zoja-tApArzana-vadha-veivanAnyAtma parobhayasthAnyasavedyasya duHkha-zoka-tApAkrandana-vadha-paridevanAnyAtma parobhayasthAnya sadasya duHkha-zoka-tApAkrandana-vadha-paridevana anya-Atma-para-ubhayasthAni, asadyasya 6-12 duHkha, zoka, saMtApa, AkraMda, vadha, parivedana, svayaM anubhave ke anyane upajAve, athavA sva-para baMnemAM upajAve te traNe prakAre asAtAvedanIya karmanA Asava bane che. duHkha : bAhya saMyoga ke AMtarika ciMtA jevA kAraNathI asAtAvedanIyakarmanA udayathI thatI pIDA. A duHkhamAM dInatA ke kaSAya bhAva hoya che, tethI AsavanuM kAraNa bane che. Atmazreya mATe samatAthI duHkha sahevAmAM karmAsrava thato nathI. adhyAya : 6 * 6-12 sUtra : 12 4 195 6-12 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zoka : iSTa vastu ke vyaktinA viyogathI thato kheda ke ciMtA. tApa : apamAna thavAthI hRdayamAM baLyA karavuM. AkraMdana : hRdayamAM duHkha thavAthI raDavuM, kUTavuM vagere. vadha : anyanA prANano viyoga karavo, lAkaDI AdithI prahAra karI aMgone hAni karavI. paridevana : upakArI jIvonA viyogathI vilApa karI anyanA hRdayamAM lAgaNI-dayA utpanna karavI. ukta du:kha Adi cha kAraNo tathA anyane tADana-pIDana karavuM. anIti, vizvAsaghAta, nirdayatA, paraniMdA, mahAAraMbha parigraha Adi potAnAmAM, anyamAM ke ubhayamAM utpanna karavAmAM Ave tyAre asAtAvedanIya AsravanuM kAraNa bane che. tapAdi dvArA svecchAe sAdhako duHkha sahana kare che temAM savRtti che. tathA te dvArA karmone naSTa karavAno Azaya che. vaLI sAdhakane tapa jevA anuSThAnamAM duHkhano bhAva thato nathI. vaLI duHkhada paristhitimAM samabhAve duHkhane sahana kare che tethI vartamAna karma to dUra thAya che, paNa navo karmabaMdha thato na hovAthI anukrame te sAdhaka karmathI sarvathA mukta thaI jAya che. sAtAvedanIya karmanA Asavo bhUtavratyanukampA, dAnaM, sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti savedyasya bhUtavratyanukampA, dAnaM, sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaumiti sadyasya bhUta-vratI-anukaMpA, dAnaM, sarAgasaMyamAdi yogaH kSAntiH zaucamiti sadyasya -13 6-13 6-13 bhUta anukaMpA, vratI anukaMpA, dAna, sarAga saMyama, 196 47 tattvamImAMsA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi yoga, kSAnti, zauca e sAtAvedanIyakarmabaMdhanA hetuo che. (Asravo). bhUta = jIva; anukaMpA = dayA (anyanuM duHkha joI thatI lAgaNI) 1. bhUtAnukaMpA : jIvamAtra upara dayAnI lAgaNI thavI. 2. nRtyanukaMpA : (vratI) gRhasthadazAvALA alpavratadhArI ke sAdhujano sarvAMze vratadhArI baMne pratye temanI jarUriyAta mATe vizeSa bhAva thavo. 3. dAna : sva-paranA hita mATe namrapaNe potAnI dhanAdi vastu anyane ApavI. 4. sarAga saMyamAdiyoga : saMyama hovA chatAM alpa paNa bAya (saMjvalana) hoya tene sarAga saMyama kahevAya che. munine prANAtipAta Adi pApothI nivRtti che te saMyama che, paNa alpa kaSAyano udaya hovAthI te sarAga saMyama che. 5. saMyamAsaMyama : dezivaratipaNAmAM che. AMzika saMyama, te saMyamAsaMyama 6. akAmanirjarA : samajarahita-jJAnarahita thatI nirjarA ke jemAM udaya karmanI nirjarA thAya paNa punaH navuM karma baMdhAya. akAma : icchA rahita parAdhInapaNe karmono nAza thavo. jemake rogane kAraNe viSayabhoga na karavo. vastunA abhAvamAM viSayasukha na maLe. anyane upakAra kare. duHkhane zAMtithI sahana kare vageremAM dharmadRSTi ke AtmalakSya na hovAthI duHkha sahana kare chatAM te akAma nirjarA che. 7. bAlatapa : ajJAnavaza vivekarahita mithyAdRSTi jIva jaLapatana ke agnipraveza kare. paMcAgni vagere tapa tape, te bAlatapa che. 8. kSAMti : (kSamA) kaSAyonuM zamana. savizeSa dharmadRSTie thatuM zamana. A sarve sAtAvedanIyanA Asravo che. te uparAMta dharmabhAvanA, tapAdinuM ArAdhana, tapasvI vagerenI vaiyAvacca, jinabhakti, guru AjJA, adhyAya : . sUtra : 13 4 197 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDIlo-gurujanonI sevA, mana-vacana-kAyAnI zubha pravRtti paNa kAraNarUpa che. darzanamohanIyanA Asravo vRtti 6-14 kevali - zruta-saGgha- dharma - devA'varNavAdo darzanamohasya kevali-zruta-saMgha-dharma-devADavarNavAdo darzanamohasya 6-14 kevali-zruta-saMgha-dharma-deva-avarNavAdo darzanamohasya 6-14 kevaLino, zrutano, saMghano, dharmano, ane devono avarNavAda darzanamohanIyano Asrava che. karmabaMdhano hetu che. avarNavAda : durbuddhithI khoTu bolavuM. kevaLI : sarvathA rAgadveSarahita, pUrNa jJAnayukta. 1. kevaLI avarNavAda : kevaLInA sarvajJapaNAno asvIkAra karavo. kevaLI chatAM mokSano mArga tamAdithI kaThaNa batAvyo tema kahe ke nigodamAM anaMta jIvonuM hovuM amAnya gaNe vagere. 2. zruta avarNavAda : zAstramAMthI khoTA doSo kADhI kahevA. zAstro prAkRta bhASAmAM zA mATe racAyA ? zAstromAM nirarthaka varNana punaH punaH Ave che vagere tucchabhAva karIne bolavuM. 3. saMgha avarNavAda : sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA e caturvidha saMgha che, temanA khoTA doSo jovA. kemake sAdhu-sAdhvI snAna karatA nathI. tapAdithI khoTuM damana kare che. zrAvaka-zrAvikAo dAnAdi pravRtti ayogyapaNe kare che. samaja vagara kriyA kare che. 4. dharma avarNavAda : paMcamahAvratAdinI niMdA karavI, ane kahevuM ke dharmanuM kaMI pratyakSa phaLa nathI. vaLI dharma karatAM sukhI thavAya tevuM nathI. dharmarahita jIvo sukhI hoya che. (sAMsArika sukhane sukha mAnIne bole che.) 5. devono avarNavAda : devonuM astitva na svIkAravuM. jo teo zaktivALA hoya to jagatanuM ke temanA svajanonuM duHkha kema dUra karatA 198 4 tattvamImAMsA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI, tema kahevuM. A uparAMta mithyAmAnyatAno, tIvra pariNAma, jinamArgathI utsUtra prarUpaNA, dharmAtmAonAM dUSaNo jovAM, potAnI mAnyatAnuM abhimAna, asadguru AdimAM zraddhA ane savAdimAM azraddhAna e darzanamohanIya karmabaMdhano hetu che. saMsAranuM mULa A darzanamohanIya che. AthI paramArthamArganA sAdhake mithyAtvane tyajavA AvA avarNavAdano tyAga karavo. jANe-ajANe paNa tema kahevAthI Asava thAya che. sAmAnyapaNe jagatamAM jIvo thoDuM jANatA thAya tyAre alpamatine kAraNe, jANeluM khoTuM hoya tevA viparIta jJAnane kAraNe ane mukhyatve ajJAnane kAraNe avarNavAdamAM paDe che ane ahaMkAra tene AnuM pariNAma jaNAvA detuM nathI, ethI darzanamohanIya karma jIvane baMdhAya che. hoya to gADha thatuM jAya che. jene saMsAranA paribhramaNane kSINa karavo che. teNe avarNavAda-niMdArasano tyAga karavo. jinAjJA pramANe cAlavuM. cAritramohanIyakarmanA Asavo kaSAyodayAt tIvrAtmapariNAmazcAritramohasya 6-15 6-15 kaSAyodayAta tIvrAtmapariNAmazcAritramohasya kaSAyodayAt tIvra-Atma-pariNAmaH cAritramohasya 6-15 kaSAyanA udayathI AtmAnA atyaMta saMkliSTa pariNAmo cAritramohanIyakarmanA Asravo che. kaSAyamohanIyakarmanA udayathI svayaM tIvra kliSTa pariNAma karavA ane anyane karAvavA, tuccha pravRtti karavI, kaSAyamohanIyakarmabaMdhanA kAraNo che. (krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAyo che) satyadharmano upahAsa karavo, anyanI hAMsI karavI hAsya mohanIya karmabaMdhano hetu che. vividha viSayajanita krIDAmAM pravRtta rahevuM. te rati mohanIya ane vrataniyamamAM aNagamo aratimohanIyanA baMdhanuM kAraNa che. adhyAya H 6 * sUtra : 15 4 199 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rati-prIti; arati-aprIti dhAroke eka vyakti para abhAva che, tenA sukhanI vAta sAMbhaLIne tamane asukha thaze te ati che ane te vyaktinA duHkhanI vAta sAMbhaLIne sukha Upajaze te rati mohanIya che. anyane pIDA upajAvavI, halakA janonI sobata karavI te paNa ati mohanIyanA karmabaMdhanuM kAraNa che. pote zokAtura rahevuM ane anyane zokamagna karavA te zoka mohanIya karmabaMdhanuM kAraNa che. pote bhaya pAmavo, anyane bhaya pamADavo te bhayamohanIya karmabaMdhano hetu che. hitakara vacana ane AcAranI avagaNanA karavI te jugupsA mohanIya karmabaMdhano hatu che. anyane chetaravA, paradoSadarzanakaravuM te strIvedanA Asrava che. anukrame strIjAti, puruSajAti ane napuMsakajAtine yogya vAsanA sevavI te te vedakarmabaMdhanA hetu che. koIpaNa kaSAyajanita pariNAma karmano tIvra saMbaMdha karAve che ane punaH tevI prakRtinuM sarjana-baMdha kare che, ema saMsAraparibhramaNanuM cakra satata cAlyA kare che. A prakArone jANIne tenAthI dUra thavA guruAjJAe jo pravRtti thAya to kaSAyajanita pariNAma naSTa thavAthI saMsAra anukrame naSTa thAya che. narakagatinA AyuSyanA Asravo 6-1 bArambha - parigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH bahAraMbha-parigrahatva ca nArakasyAyuSaH bahu-AraMbha-parigrahatva ca nArakasya AyuSaH 6-16 6-16 atizaya AraMbha ane parigraha narakAyunA Asrava che. AraMbha : anya jIvone duHkha ke vadha thAya tevI kaSAyayukta pravRtti karavI, AraMbha. 200 4 tattvamImAMsA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parigraha : A vastu mArI che tevuM mamatva, mUcha. huM teno mAlika chuM tevo saMkalparUpa aha, AvA pariNAmanI tIvratA, narakagatinA Agnava --- che. nA mAnatA wwwamArA kAmanA mAtA Wowwwwwwwwwwwwwwwwwww A uparAMta mAMsAhAra, paMcendriya jIvonI hiMsA, raudradhyAnanA pariNAma narakagatimAM laI janArA Asravo che. tiryaMcagatinA AyuSyanA Asravo mAyA sainica -17 mAyA tairyagyAnasya 6-17 mAya tairyathonasya -17 mAyA tiryaMca AyuSyano Asava che. chaLa-prapaMca, kuTilabhAva mAyA che. mAyA sahita vyavahAra karavo. viparIta dharmopadeza karI mAyA sevavI, ke jenAthI anya jIvo ThagAya. ArtadhyAna karavuM. te tiryaMcagatinA Agnavo che. manuSyagatinA Agnavo alpArambha-parigrahatvaM-svabhAvamArdavA''rjavaM ca mAnuSasya -18 alpAraMbha-parigrahavaM-svabhAvamArdavADaDarnavaM ca mAnuSasya 6-18 alpa-AraMbha-parigrahavaM svabhAvamArdavaArjava ca mAnuSasya 6-18 alpaAraMbha, aparigraha, svAbhAvika mRdutA, svAbhAvika saraLatA e manuSyagatinA Agnavo che. AraMbha parigrahanI alpatA, namratA ane saraLatA jevA svAbhAvika guNo, viSaya, kaSAyanI maMdatA, devagurubhakti, dharmadhyAnanuM sevana manuSyagatinA Agnavo che. adhyAya : 6 * sUtra : 17-18 : 201 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatA jA jA janAnA nAnA nAnA nAnA na kara - DAyarA NANNYANNNNNNNNNNNNN wwwjamAna khAna ane niHzIlavratatvaM ca sarveSAm 6-19 niHzIlavatatva ca sarveSAm -19 niHzIlavatatva ca sarveSAmu -19 vrata ane zIlathI rahita jIva uparokta traNa prakAranA AyuSyano baMdha kare che. naraka ane tiryaMcanuM AyuSya to vrata ane zIlarahita jIvo bAMdhe, paNa temAM sarveSAm kahIne manuSya ane devagatine paNa mAnavAmAM AvI che. tenuM kAraNa ema hoI zake ke pazupakSI marIne manuSya ke devagati pAme che. teo zIla ane vratarahita hoya che. vaLI yogAnuyoga duHkha sahIne evA prakAranI nirjarA thatI hovAthI teo manuSya ke devagatimAM jaI zakatA hoya che. manuSya zIla ane vratarahita hoya paraMtu paropakArAdi kAryathI AvI gati apekSAe. bAMdhI zake. athavA yugaliko vrata rahita hovA chatAM devAyu bAMdhe che. te apekSAe A kathanane mAnI zakAya. zIla : vratano prakAra che, paMca vratone yogya rIte pALavA. kaSAyano tyAga te paNa zIla che. "zIla"mAM adhyAtmajIvanane yogya sarva guNono samAveza thAya che. devagatinA AyuSyanA Asavo sarAgasaMyama-saMyamAsaMyamA'kAmanirjarA-bAlatapAMsi daivasya 5-20 sarAgasaMyama-saMyamAyamADakAmanirjarA-bAlatapasidevasya 6-20 sarAgasaMyama-saMyamasaMyamADakAmanirjarA-bAlatapasidevasya -20 sarAga saMyama, saMyamasaMyama, akAmanirjarA ane bAlatapa Adi e devAyunA Agnavo che. 1. hiMsAdi pAMca mahAna doSothI mukta thavArUpa saMyama lIdhA chatAM jyAre kaSAyanA alpa aMzo bAkI rahe che tene sarAga saMyama kahe che. 2. hiMsAdi vratonuM alpAMze pAlana te saMyamasaMyama, dezavirati. 202 ja tattvamImAMsA apa karavA rAjakIya janatA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. parAdhInapaNe agara anyanA kahevAthI asad pravRtti ke vRttinA tyAgathI thatI nirjarA akAma nirjarA che. 4. viveka rahita karelAM tapa te bAlatapa che, jemAM laukikabhAvanI ke sukhanI apekSA hoya che te bAlatapa che. devagatinA AsavamAM mukhyatve zubha pariNamana hoya che. eTale samyadRSTi AtmA paNa devAyu bAMdhe che. azubha nAmakarmanA Asavo yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH yogavakratA visaMvAdanuM cAzubhasya nAmnaH yogavakratA visaMvAdanuM cAzubhasya nAmnaH 6-21 6-21 6-21 mana, vacana ane kAyA e traNa yogonI vakratA-kuTilatA sahita pravRtti tathA visaMvAdana (viparIta pravRtti) azubhanAmakarmabaMdhanA hetu che. 1. yogavakratA : eTale manathI ciMtavavuM kaMI, bolavuM kaMI, ane karavuM vaLI enAthI juduM. 2. visaMvAdana : pUrva karelA ke kahelA kAryathI viparIta pravRtti karAvavI, koIne ADe mArge caDhAvavo, snehIo vacce aMtara paDAvavuM. yogavakratAmAM svane AzrayIne pravRtti ke pariNAma thAya che, visaMvAdanamAM anyanA viSayamAM pote nimitta thAya che. jemake potAnI viruddha pravRtti te vacanayoga vakratA ane vacanayoga vakratAne kAraNe anyanI viruddha pravRtti ke bolavAnuM thAya te visaMvAdana. bhayanekAraNe khoTuM bole te vacanayoga vakratA che ane anyane laDAvavA khoTuM bole to te visaMvAdana che. A uparAMta mithyAdarzana, paraniMdA, caMcaLatA, anIti, AtmaprazaMsA, paradravyaharaNa, AraMbha, parigraha, asatya ke kaThaNa vacana adhyAya H 6 * sUtra : 21 4 203 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagere azubha vRtti ane pravRtti azubhanAmakarmanA Asravo che. zubhanAmakarmanA Asravo tadviparItaM zubhasya taviparIta zubhasya tad-viparIta zubhasya azubhanAmakarmanA AsravothI viparIta bhAvo zubhanAmakarmanA Asravo che. mana, vacana, kAyAnI saraLatA tathA avisaMvAda te cAra zubhanAmakarmanA mukhya Asravo che. te uparAMta dharmAtmA pratye Adara, bhavabhramaNano bhaya, apramAda jevA zubhAzayo zubhanAmakarmanA Asravo che. tIrthaMkara nAmakarmanA Asavo darzanavizuddhirvinayasaMpannatA - zIlavrateSvanaticAro' bhIkSNaM, jJAnopayogasaMvegau, zaktitastyAgatapasI, saGgha sAdhusamAdhi - vaiyAvRttyakaraNamarhadAcArya - bahuzrutapravacana bhaktirAvazyakAparihANimargaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya darzanavizuddhirvinayasaMpannatA, - 6-22 6-22 6-22 zIlavateSvanaticAroDabhIkSNa jJAno payogasaMvegau, zaktitasyAgatapasI, saMghasAdhusamAdhi, vaiyAvRttvakaraNa mahedAcArya-bahuzrutapravacanabhaktirAvazyakA prabhAvanA-pravacanavatsalatvamiti tIrghakRttvasya darzanavizuddhiH-vinayasaMpannatA-zIlavrateSu-anaticAraH abhIkSNa parihANi-mArga 204 4 tattvamImAMsA 6-23 6-23 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ----------- - -- ----- --- ----- nAma nA jJAna-upayoga-saMvegI, zaktitaH-tyAgatapasI saMgha-sAdhu-samAdhi vaiyAvRnyakaraNe ahaMdAcArya-bahuzruta-pravacanabhaktiH Avazyaka aparihANika, mArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya 6-23 darzanavizuddhi, vinayasaMpannatA, zIla, vratomAM atyaMta apramAda jJAnamAM niraMtara upayoga tathA saMvega, zakti pramANe tyAga, tapa, saMgha ne sAdhunuM samAdhAna vaiyAvRjya karavA, arihaMta, AcArya, bahuzruta tathA pravacananI bhakti karavI, Avazyaka kriyAno atyAga, mokSamArganI prabhAvanA, pravacana vAtsalya, tIrthakara nAmakarmanA Asavo che. 1. darzanavizuddhiH vItarAge kahelAM tattvo para acaLa zraddhA, zaMkArahita aticAra rahita samyagudarzananuM pAlana. 2. vinayasaMpannatA : samyagRjJAna Adi mokSamArga, ane tenA sAdhano pratye bahumAna-viveka rAkhavo. * 3. zIla : vratonuM pramAda rahita niraticArapaNe pAlana karavuM. 4. jJAnopayogaH bhII=niraMtara, tattvanA jJAnamAM niraMtara jAgrata. 5. abhISNa saMvega : saMsAranA sukhathI vimukha ane mokSanA sukhanI abhilASArUpa pariNAma. 6. yathAzakti tyAga : potAnI zakti pramANe supAtre dAnAdi karavA. 7. yathAzakti tapa : zakti pramANe sahanazIlatA rAkhavI tathA tapa karavuM. 8. saMgha-sAdhu-samAdhikaraNa : caturvidha saMgha, temAM savizeSa sAdhu sAdhvIjano svasthapaNe saMyamanuM pAlana karI zake tema karavuM. 9. saMgha-sAdhu-vaiyAvRjya : caturvidha saMghamAM koIne paNa Apatti adhyAya : 6 * sUtraH 23 4 205 ane rasa Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaye sevA karavI. 10. arihaMta bhakti H zagAdi aDhAra doSothI rahita arihaMtanA guNonI stuti, vaMdana, pUjA, bhakti karavI. 11. AcArya bhaktiH paMcamahAvratadhArI, samiti guptinA pAlanakartA, indriyono jaya karanArA 36 guNo yukta AcAryanA bahumAna sahita bhakti-vaMdana karavA. 12. bahuzruta bhaktiH ghaNA zAstra-AgamanA jJAtA evA bahuzrutano vinaya karavo, prazaMsA karavI, niSThApUrvaka abhyAsa karavo. 13. pravacana bhakti H AgamAdino niraMtara abhyAsa karavo, parAvartana karavuM, anyane abhyAsa karAvavo. : 14. Avazyaka aparihANi : (atyAga) sAmAyika Adi Avazyaka kriyAono tyAga na karavo. vidhipUrvaka upayogasahita sarva Avazyaka kriyAo karavI. 15. mokSamArga prabhAvanAH samyagdarzana, samyajJAna, samyakcAritra e mokSamArga che, tenuM pAlana karavuM ane teno pracAra upadeza dvArA karavo. 16. pravacanavAtsalya H ahIM pravacanano artha zrutadhara tathA muni bhagavaMto jANavA, bALa, vRddha, glAna, tapasvI, zikSA denArA guru bhagavaMto pratye vAtsalyabhAva rAkhavo. temanI tamAma jarUriyAta saMbhALavI, sAdharmika pratye mAtA jevo nirmaLabhAva rAkhavo. A AsravonA sevanathI jagatanA sarva jIvo pratye atyaMta viziSTa prakAranI karuNA Upaje che tyAre tIrthaMkara nAmakarmano baMdha dRDha thAya che. tIrthaMkaranA jIvo tIrthaMkaranA bhavathI AgaLanA trIjA bhave arihaMta Adi vIsa sthAnakanI ArAdhanA kare che ane sarva jIvonuM kalyANa thAya tevo prayatna kare che. te bhAvanAnI caramasImA tIrthaMkara nAmakarmane nikAcita kare che. 206 4 tattvamImAMsA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIca gotranA Asavo parAtmanindAprazaMse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya 5-24 parAtmanindAprazaMse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya parAtmanindA prazaMse sada sadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya paraniMdA, AtmaprazaMsA, sadguNa AcchAdana, asadguNa udbhAvana e nIcagotranA Asavo che. AcchAdana = DhAMkavuM, udbhAvana = pradarzana. paraniMdA karavI, AtmaprazaMsA karavI. anyanA sadguNane DhAMkavA potAnA asadguNane guNa tarIke pragaTa karavA. A uparAMta jAti-kuLano mada, anyano tiraskAra, dhArmikajanono upahAsa, mithyA yaza meLavavo. vaDIlajanono anAdara nIcagotranA Asavo che. ucca gotranA Asano tadviparyayo nIcaivRttyanutsekau cottarasya tadviparyayo nIcaivRttvanunsekau cottarasya tad-viparyayaH nIceHvRtti-anutsuko cottarasya nIcagotranAM kAraNothI viparIta te svaniMdA, paraprazaMsA, sadguNAcchAdana, asadguNodbhavana tathA namravRti ane anutyeka e cha kAraNo ucca gotranA Asava che. anutyeka : garvarahita, garva na kare. AtmaniMdA : potAnA doSa jovA. paraprazaMsA : anyanA guNanI prazaMsA karavI. adhyAya : 6 sUtra H 24-25 4 207 6-24 6-24 6-25 6-25 6-25 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaguNAcchAdana : potAnA guNane apragaTa rAkhe. asaguNodbhAvana : parama achatA doSo ughADA karavA. namra vRtti : potAthI pUjya pratye namratA rAkhe. anutyeka H jJAna, saMpatti AdimAM anya karatAM vizeSatA hovA chatAM mada-ahaMkAra na kare. A uparAMta sadAcAra, zIla vagere ucca gotranA Agnavo che. aMtarAya karmanA Asavo vighnakaraNamantarAyasya i-26 viddhakaraNamajorAyasya -26 vinakaraNamu-antarAyasya -2 dAnAdimAM aMtarAya karavo te kramazaH dAnAMtarAya karmanA Amravo che. vighnakaraNa : anyane dAna ApatA ke meLavatA, anyanA sukhanAM sAdhanomAM vidhdha karavuM, aMtarAya karma pAMca prakAre che. 1. dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya, bhogAMtarAya, upabhogAMtarAya, ane vIryaMtarAya. dAnAMtarAya : dAna sva-parane upakAra arthe svanI vastu anyane ApavI te dAna che. temAM viddha karavAmAM Ave to te dAnAMtarAyanA Asrava che. vastu hovA chatAM dAnano bhAva na thAya te karmano vipAka wwwsex aaaaa a aka wwww - lAbhAMtarAya-lAbha : vastunI prApti, jJAna-dhana AdinI vastunI prAptimAM anyane vidhdha karavuM, pote dAnAdi na karavAM. te lAbhAMtarAyano Asrava che. bhogAMtarAya : eka ja vAra je vastu bhogavAya tevA AhArAdimAM viddha thavuM. anyanA bhogamAM aMtarAya karavo. athavA pote bhogavI na zake. the O VOCACROMODO 208 4 tattvamImAMsA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja najara . . A indriyo dvArA Azrava Rii ( u = 2sanortha che G" ' ma cakSaviMda kAlaya pahelo suSama suSamA ane jaTho.ko. sAgaropema. yugalika jIvana, bIja suSama ArA 7 dI. . sAgaropama yugalika jIvana trI subhadaza 2 kokosAgaropama. " yugalika jIvana prathama tIrthakarano janma, thoza daSama sumarA - - ..sAgarIyama. ja00 varSa ochA. 24 tIrthakarano janma - pAMcamo daSabha Aza. 21000 varSa lamaArA.1000varSa hItAghano abhAva) -ka A pAnAmAnA janmasanmAnanArA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoDImAM chidra vATe pANI Ave = Azrava tattva == = * - - - - - hoDInA chidra pUravAthI pANI rokAya = saMvara tattva - - - - - - - hoDImAM bharAyeluM pANI bahAra kADhe = nirjarA tattva . - * - - . -- -- *** * -- - hoDI lakSya sthAne pahoMcI = mokSa tattva Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upabhogavaMtarAyaH eka vastu anekavAra bhogavI zakAya. vastra, pAtra, strIpuruSano yoga vagere. temAM vighana thavuM. anyane tema thavAmAM vijJa karavuM. vIyatarAya : zakti hovA chatAM puruSArtha na thaI zake. anyanI zaktino hrAsa karavo. tapAdi karavAmAM hatotsAha karavo. je je karmonA je je Agnavo che te AgnavonI hayAtImAM anya karmo baMdhAya che. saMsArI jIva dareka samaye sAta karmono ane AyuSyabaMdha samaye ATha karmo bAMdhe che. chatAM ahIM je AsavonA vibhAgo darzAvyA che te rasabaMdhane udezIne che. prakRti Adi cAra prakAramAM rasabaMdhanI vizeSatA che. eksAthe aneka prakRtino baMdha pradeza baMdhanI apekSAe che. prakRtivAra gaNAvelA Avo mAtra te te karmaprakRtimAM rasabaMdhanuM kAraNa jemake dAnamAM vighna karavAmAM, asAtAne yogya adhyavasAya AtmAmAM utpanna thAya tyAre dAnAMtarAya ke asatAvedanIyanA karmabaMdhanI sAthe anya jJAnAvaraNIya Adi karmano baMdha thAya paNa jenI mukhyatA hoya teno rasabaMdha ghaNo paDe, te karma tIvratAvALuM hoya, anya karmomAM rasa nyUna paDe, ema anyonya Agnavo viSe jANavuM. saMyama dezavirati AdithI jo devagati maLatI hoya to te Agnavo che te dharma kema kahevAya ? jinezvara bhagavAne mArganI prarUpaNA nizcaya ane vyavahAra be nayothI karI che. nizcayanayathI dezavirati Adi dharma saMvara ane nirjarAnuM kAraNa che, chatAM vyavahAranayane AzrayIne dezavirati Adi devagatinuM kAraNa jaNAvyuM che. temAM devagatinuM kAraNa saMyamarUpa zuddha dharma nathI, paraMtu te dazAmAM rahelI zubha yoga devagatinuM kAraNa che. arthAt prazasta rAga-dveSanI pariNati saMyamamAM jeTale aMze hoya teTale aMze AmravanuM kAraNa bane che. aprazasta rAgadveSa azubha AmravanuM kAraNa bane che. wwwwww MMMMMMMMM - adhyAya : 6 * sUtra : 26 ja 209 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnya karatA ane apunabaMdhakathI AraMbhI 10mA guNasthAnaka sudhI dareka AtmA mokSa mATe dharma kare che. te TUMkamAM jeTale aMze rAgadveSanI pariNati ochI teTalo Asrava alpa ane saMvara nirjarA vadhu thAya che. apunabaMdhakathI samyagRSTi, samyagadRSTithI dezavirati, tema uttarottara guNasthAnakanI caDhatI dazAmAM rAgadveSa nyUna thatA jAya che. tema tema Asravo ghaTe che. saMvara nirjarArUpa adhyavasAyanI vRddhi thAya che. ghArmika anuSThAnonA nimitto saMvaranirjarAnuM kAraNa hovAthI te mokSanA prayojanabhUta che. paraMtu gharmaanuSThAno samaye jIvanI dazA pramANe sAthe rahelI zubhAzubha evI rAgadveSanI pariNati zubhAzubha AnsavanuM kAraNa bane che. phakta zuddha Atma pariNAma nirjarAnuM kAraNa che. tattvadohana ) adhyAya 1thI 5 sudhImAM jIva ane ajIva be tattvonuM kathana karyA pachI have adhyAya mAM AmravanuM svarUpa jaNAve che. vAstavamAM Agnava e jIvanI vaibhAvika avasthA che. pachI te pApa rUpe ho ke puNyarUpe ho. ane A Asrava e tattvadRSTie mithyA cAritra che. jIvane baMdhanuM kAraNa che. AThe karmabaMdhanA kAraNo tathA cAre gatinuM AvAgamana thavAnA kAraNonuM A adhyAyamAM Asrava tarIke nirUpaNa karyuM che. jIvAdi tattvo Ama to jIvanI bhinna bhinna avasthAo che. darekanuM pariNamana svataMtra hovA chatAM, te te tattvono jIva sAthe nimitta naimittika saMbaMdha che. jo A sAta tattvomAMthI jIvano anya sAthe saMyoga saMbaMdha na hoya to e tattvonuM astitva paNa na hoya. Avo jIva ane pulano saMyoga e jIvanI saMsArayAtrA che. || A sAta tattvomAM puNyAgnava ane pApAmravane alaga gaNatA tattvo nava thAya che. A nava tattvamAM prathama to zeya, upAdeya ane heyano vinimaya thaI jAya to zraddhAnuM yathArtha pariNamana thAya. 210 ja tattvamImAMsA - A nA kabajAja - Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- ------- ------- jIva ajIva puNya pApa Asava saMvara nirjarA baMdha ane mokSa e nava tattva che. temAM vAstavamAM mokSa ja upAdeya che. paraMtu jIva mokSa svarUpa hovAthI ane mokSanuM nimitta saMvara nirjarA hovAthI jIvane saMvara, nirjarA ane mokSa upAdeya che. heya arthAta tyAga karavA yogya vAstavamAM to indriyAdi dvArA utpanna thatI sukhanI kalpanA choDavA jevI che. parabhAva jIvane baMdhanuM kAraNa che. baMdhanuM kAraNa Asrava che. mATe jIve Asrava ane baMdha choDavA jevA che. A pramANe upAdeya eTale vidhi ane heya eTala niSedharUpa dharmanuM vidhAna che. vidhi e nizcaya dRSTiyukta che. niSedha e vyavahAra dRSTiyukta che. vAstavamAM dharma nizcayadRSTimAM che. jemake krodha na karavo e dharma che. A vidhAna niSedhAtmaka hovAthI vyavahAra kathana che, tenAthI dharmanI prApti na thAya, vaLI koIvAra bahArathI zAMta rahe paNa aMtaramAM krodhanuM pariNamana cAlu rahe. jyAre vidhirUpe nizcayaSTiyukta vidhAna e che ke jIva krodha svarUpe nathI, samatA svarUpa che. mATe samatA rUpa pariNati e vidheyAtmaka dharma nA rAjA rAma rAma rAma Apa NA - wwwwwwwwwwwwwwwwwwww - jIva ane pudgalanA paraspara yogathI AgnavaAdi thAya che, chatAM baMnenI kriyA potapotAnA guNadharma pramANe thAya che. chatAM baMne eka kSetramAM hovAthI ane jIvamAM vedana guNa hovAthI te pariNamanano anubhava AtmA kare che. jemake krodharUpa pariNamana e mohanIya karmanI prakRtino udaya che. paraMtu e udayamAM upayoga-AtmAnuM bhaLI javApaNuM e te samayanI AtmAnI vaibhAvika paryAya che. tethI AtmA krodharUpa manAya che. chatAM jo ke te samaye Atmadravya to kevuM che tevuM zuddhapaNe che, chatAM tenA pradezo para paryAyamAM AvatA vikAranuM AvaraNa Ave che. chatAM AtmA tenAthI bhinna hovAthI te prakRtine TALI zakAya che. Ama AtmA ane AsravanuM bhizapaNuM jANavuM ane svIkAravuM te adhyAya : da* tattvadohana : 211 - - - - - - - Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanI yathArtha zraddhA che. Avo bheda na jANavAthI jIva krodha samaye potAne krodhI mAnI vagere mAne che, paraMtu te e samayanI vikArI avasthA che te jANI AsavathI bhinna thAya to Asavano nirodha thAya. Asrava duHkhanuM kAraNa che ema na jANe to teno abhAva paNa nahi thAya. saMsAra apekSAe puNya ane pApano bheda che. paramArtha apekSAe puNya ane pApa baMne Asrava che. baMdhano hetu che. azubhathI dUra thavA zubhAmravanuM prayojana kahyuM che paNa te dharmarUpa nathI. kAraNa ke zubhAzubha bhAvano cheda thatAM phakta zuddha svabhAvathI ja nirjarArUpa dharma thAya che. zubha karmanA yogamAM jIvane kathaMcita dharmabhAvanA vRddhi pAme tevA sAdhanonuM nimitta maLe che. paraMtu te dharmarUpa nathI. vAstavamAM samyakatvanI prApti pachI Asrava rokAya che. samakitavaMtane zubhabhAva thAya che. bhakti AdinA zubharoga thAya che. paraMtu temanuM zraddhAna to zuddha pariNati pratye che. AthI samakitavaMtane aMze aMze paNa Asrava baMdhano abhAva varte che. ane miththAmatine to zubhAzubha bhAvanuM pariNamana hovAthI rAgAdino abhAva thato nathI. samyagdarzana prApta thayA pachI tenI nirmaLatA mATe cAritranI zuddhi Avazyaka che. te zuddhi Asrava nirodhathI thAya che. arthAt dharmanI zarUAta saMvara dharmathI thAya che. tenuM nirUpaNa have sAtamA adhyAyamAM Avaze. wwwww bhogomAM jeTalI Asakti teTaluM AtmAthI dUra thavAya. AtmAthI dUra thavAya eTale duSkarmono paMja bhego thAya, ane tenA pariNAme adhogati thAyamATe manuSyabhava sArthaka karavo e parama kartavya che. 212 ja tattvamImAMsA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adalAya jAto 7-1 7-1 ------------------------------ hiMsA'nRta-syAumA-parigrahenyo virasitam hiMsAvRta-joyADA-parigrahebhyaH viratirvatama hiMsA-amRta-steya-abAla-parigrahobhya virati vratam 7-1 hiMsA, amRta, steya, abrA, ane parigraha e pAMca pAponuM svarUpa jANIne zraddhApUrvaka mana-vacana-kAyAthI e pAponuM sevana na karavuM te vrata che. hiMsA = vadha, amRta = asatya, teya = corI, abrahma = maithuna (kAmavAsanA), parigraha = dhanAdinI mUcha. sAMsArika prakRti prAye doSajanaka hoya che, temAM jIvane aDhAra pApono doSa lAge che. ahIM mukhya pAMca pAponuM varNana karavAmAM AvyuM che. e pAMceya pApothI aTakavA mATe pAMca vratamAM mukhya hiMsA viramaNa (aTakavuM) che, mATe ahiMsA vrata mukhya che, ane tenI rakSA mATe bIjA cAra vratanuM nirUpaNa karyuM che. ahiMsA vratane pALanAra asatya Adi pApothI dUra rahe che. mATe ahiMsA vratane ahIM pradhAnatA ApI che. hiMsA viramaNa vrata kahevAya che arthAt hiMsAthI nivRtta thavuM. pApanI nivRtti paNa pravRttipradhAna che. vratamAM nivRtti ane pravRtti baMne hoya to vrata pUrNatA pAme che. satkAryamAM arthAt ahiMsAdimAM pravRtta thavAthI asatakArya ke hiMsAdithI nivRtta thavAya che. doSanA nivRtti vratamAM guNanI pravRtti samAya che. asakriyAno tyAga thatAM sakriyA ApoApa thaI jAya che. eTale vrata kevaLa niSkriyatA nathI. saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa rAgadveSa che. tenAthI nivRtta thavuM tenI mukhyatA hovA chatAM te mAnasika pariNAma che. vaLI prAraMbhamAM jIvo evI sUkSma vAtane grahaNa na karI zake. tethI prathama jenA nimitte rAgadveSa thAya che tevAM bAhya kAraNo darzAvyAM che. eTale bAhya hiMsA jevI asatu adhyAya : 7 * sUtraH 1 4 213 wwwwwwww we me Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWwwwwww WANAUMWANAHARRENADARAMMAMMAMMAMAMAMANSALLALLA pravRttithI nivRtta thatAM rAgadveSa thavAnuM nimitta dUra thAya che. tethI jIva rAgadveSathI paNa krame karIne mukta thAya che. vratanA bheda dezasarvato'NumahatI dezasarvatoDaNamahatI 7-2 dezasarvataH aNumahatI 7-2 hiMsAdi pApIthI dezathI nivRtti thavuM te aNuvrata che. ane sarvathA mukta thavuM te mahAvrata che. deza = alpa, AMzika, skUla vratano AkAMkSI doSothI nivRtta thavA puruSArtha kare paNa darekano tyAga sarakho na hoya. tethI hiMsAdi doSothI atyaMta nivRtti te mahAvrata che. (sAdhujano mATe) ane AMzika nivRtti te aNuvrata che (zrAvaka mATe) pAMca mahAvrato : 1. prANAtipAta (hiMsA) viramaNa vrata : sarva prakAranI hiMsAthI mana-vacana-kAyAthI nivRtta thavuM. 2. mRSAvAda viramaNa vrata (asatya vacana) : sarva prakAranA asatyano tyAga. 3. adattAdAna viramaNa vrata (corI) : sarva prakAranI corIno tyAga. 4. maithuna viramaNa vrata H sarva prakAranA viSayono tyAga. 5. parigraha viramaNa vrata H sarva prakAranA parigrahano tyAga. pAMca aNuvrato : 1. sthUla prANAtipAta viramaNa vrata H traNa sthAvara be prakAranA jIvo che. gRhastha jIvanamAM sthAvara jIvonI saMpUrNapaNe ahiMsA pALavI zakya nathI, tethI niraparAdhI trasa jIvonI saMkalpapUrvakanI hiMsAno tyAga, ane anya kAryomAM trasa jIvo paNa haNAI jAya to temAM AraMbhajanya 214 ja tattvamImAMsA anAnasa Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMsAno tyAga niraparAdhI zabdanuM prayojana e che ke gRhastha jIvanamAM keTalAMka kAryo evAM che ke aparAdhIne sajA karavI paDe che. tethI gRhasthane savizeSa jAgRti rAkhavAnI che ke niraparAdhI jIvo jANIne ke sahasA haNAI jAya nahi. ahiMsAvratanA pAlanathI pApathI bacI javAya che, ane duHkha dUra thAya che. 2. sthUla mRSAvAda viramaNa vrata : kanyAnA vivAha Adi saMbaMdhamAM asatya bolavuM, bhUmi, gRha ke anya thApaNa mATe asatya bolavuM, khoTI sAkSI pUravI te doSa che mATe AvA asatyanA prakArono tyAga karavo. phaLa : satya vacanathI lokomAM vizvAsa pedA thAya che. lokapriyatA vadhe che. aneka doSothI bacI javAya che. 3. sthUla adattAdAna viramaNa vrataH koI paNa prakAranI corIthI dUra rahevuM. (adatta = ApyA vagaranuM). phaLa : apakIrtithI bacAya che. nirbhayatA Ave che. 4. sthUla maithuna viramaNa vrataH svadarAsaMtoSarUpa zIla ane sarvathA brahmacaryanuM pAlana karavuM. phaLaH parastrIgamana jevA mahApApathI bacAya che. saMyamita jIvanano lAbha thAya che. 5. sthUla parigraha viramaNa vrata : dareka prakAranA dhanya, dhAnya Adi sAmagrImAM parimANa karavuM. jethI paraMparAe pApathI bacAya che. phaLaH tRSNA ghaTe che, saMtoSa vadhe che, jIvana ciMtAmukta rahe che. pAMca mahAvratonI vizeSatA pAMca mahAvratono eka sAthe svIkAra karavAno hoya che. aNuvrato eka ke adhika laI zakAya che. pAMca mahAvratomAM apavAda nathI, aNuvratamAM mana vacana kAyAthI pApa karavuM - karAvavuM nahi paNa anumodanano tyAga thato nathI. paMcamahAvratonI apekSAe aNuvratanA adhyAya : 7 * sUtra : 2 4 215 h 00000000 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - nAma --- - nA pAlanamAM AMzikatA che. paMcamahAvratonuM niraticAra pAlana jarUrI che. mahAvratonA niraticAra pAlana mATe bhAvanAo tatsthairyArtha bhAvanAH paJca paJca / 7-3 tastharyArtha bhAvanAH paMca paMca 7-3 tastharyArtha bhAvanAH paMca paMca 7-3 mahAvratonI sthiratA mATe niraticAra pAlana karavA mATe) dareka mahAvratanI pAMca pAMca bhAvanAo che. (1) prathama mahAvratanI bhAvanAo (1) IryAsamiti : lokonuM gamanAgamana thatuM hoya ane sUryano prakAza paDato hoya tevA mArge jIva rakSA mATe yuga pramANa dRSTi rAkhIne cAlavuM. (2) manoguti H ArtadhyAna ane raudradhyAnano tyAga karI gharmadhyAnamAM manano upayoga rAkhavo. (3) eSaNA samiti : gaveSaNA, praharaiSaNA, grAmaiSaNA e traNa prakAranI eSaNAmAM upayogapUrvaka vartavuM. (4) AdAna nikSepaNA samiti : AdAna eTale levuM ane nikSepaNA eTale mUkavuM. vastu levI hoya tyAre tenuM dRSTithI nirIkSaNa karIne tathA rajoharaNa AdithI pramArjana karIne levI. tathA vastu mUkavI hoya tyAre bhUminuM dRSTithI nirIkSaNa karIne tathA rajoharaNa AdithI pramArjana karIne mUkavI. (pa) AlokitapAna bhojana : AhAramAM utpanna thayelA ke AgaMtuka jIvonI rakSA mATe dareka ghare pAtramAM lIdhelo AhAra upayogapUrvaka jovo, upAzrayamAM AvyA pachI pharI prakAzavALA sthAnamAM te AhAra jovo, pachI prakAzavALA sthAne besI bhojana karavuM. (2) bIjA mahAvratanI bhAvanAo (1) anuvIci bhASaNa : anuvAci eTale vicAra. vicArapUrvaka bolavuM te anuvIci bhASaNa. (2) jodhapratyAkhyAna : krodhano tyAga karavo. (3) lobhapratyAkhyAna : lobhano tyAga karavo. (4) bhaya 216 tattvamImAMsA . kAkA chApAnA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww w pratyAkhyAnaH bhayano tyAga karavo. (5) hAsya pratyAkhyAna : hAsyano tyAga karavo. (3) trIjA mahAvatanI bhAvanAo (1) anuvIci avagraha yAcanA : anuvIci eTale vicAra. avagraha eTale rahevA mATenI jagyA. yAcanA eTale mAgaNI. sAdhuoe je sthAne vAsa karavo hoya te sthAnano je mAlika hoya tenI keTalI jagyA joIze ItyAdi) vicArapUrvaka rajA laIne ja te sthAnamAM vAsa karavo joIe. anyathA adattAdAnano doSa lAge. Indra, cakravartI, mAMDalika rAjA, gRhasvAmI ane sAdharmika (potAnI pahelAM tyAM rahelA sAdhuo) ema pAMca prakAranA svAmI che. (2) vAraMvAra avagraha yAcanA: sAmAnyathI avagrahanI yAcanA karavA chatAM roga AdinI avasthAmAM bhinna bhinna jagyAno bhinna bhinna rIte upayoga karavo paDe to jyAre jyAre je je jagyAno je je rIte upayoga karavAno hoya tyAre tyAre te te jagyAno te te rIte upayoga karavAnI yAcanA karavI joIe. (3) avagraha avadhAraNa : avagrahanI mAgaNI vakhate keTalI jagyAnI jarUra che teno nirNaya karI jarUra jeTalI jagyA mAgIne teTalI ja jagyAno upayoga karavo. (4) samAna dhArmika avagraha yAcanA : sAdhuonA samAna dhArmika sAdhuo che. je sthaLe pUrve AvelA sAdhuo UtarelA hoya te sthaLe UtaravuM hoya to pUrve UtarelA sAdhuonI anujJA levI joIe. (5) anujJApitapAna bhojanaH gurunI AjJA laIne bhojana-pANI levA javuM joIe. zAstrokta vidhithI bhojana-pANI laI AvyA bAda gurune batAvIne gurunI anujJA laIne bhojana-pANI vAparavAM joIe. anyathA guru adattAdAna vagere doSo lAge. (4) cothA mahAvatanI bhAvanAo (1) strI pazu paMDaka saMtavavasati varjana : jyAM strIonuM gamanAgamana vadhAre hoya, jyAM pazuo adhika pramANamAM hoya, jyAM napuMsako rahetA hoya, tevI vasatino -sthAnano) tyAga karavo joIe. adhyAya H 7 * sUtra : 3 ja ra17 www Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) rAga saMyukta strIkathA varjanaH rAgathI strIonI kathA nahi karavI joIe. dA.ta. amuka dezanI strIo atizaya rUpALI hoya che. amuka dezanI jAtinI strIono kaMTha adhika madhura hoya che. amuka jAtinI strIo amuka prakAranAM vastro pahere che ItyAdi. (3) manohara Indriya avalokana varjana : rAgathI strIonI indriyo ke anya aMgopAMga tarapha dRSTi paNa nahi karavI joIe. acAnaka dRSTi paDI jAya to turata pAchI kheMcI levI joIe. (4) pUrvakrIDA smaraNa varjanaH pUrve gRhastha avasthAmAM karela kAmakrIDAonuM smaraNa nahi karavuM joIe. (5) praNIta rasa bhojana varjana : praNIta rasavALA AhArano tyAga karavo joIe. dUdha, dahIM, ghI, mAkhaNa vagere snigdha ane madhura rasavALo AhAra praNIta AhAra che. o oooowwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwamamannaanMMONONADONDOOR (5) pAMcamA mahAvratanI bhAvanAo (1thI 5) sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabda e pAMca viSayo manojJa (-ISTa) hoya to temAM rAga nahi karavo joIe, amanojJA (-aniSTa) hoya to temAM Sa nahi karavo joIe. sparza Adi darekanI eka eka bhAvanA hovAthI pAMca viSayonI pAMca bhAvanAo che. ahIM je ja mahAvratonI je je bhAvanAo batAvavAmAM AvI che tenuM barobara pAlana karavAthI mahAvratonuM pAlana zuddha-niraticAra thAya che. anyathA aticAro lAge ke mahAvratono bhaMga thAya. hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam 7-4 hiMsAdigvihAmutra cApAyAvadyadarzanam 7-4 hiMsAdiSu Iha amutra ca apAya avadyadarzanam 7-4 hiMsAdi pApothI A lokamAM apAyanI paraMparA ane paralokamAM avadhano karuNa vipAka bhogavavo paDe che, tevI vicAraNA karavI. apAya = anartha, duHkha; avadya = pApano, aniSTa 218 ja tattvamImAMsA moo Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwww w wwwwwwwwwwwwwwwwwwwww . hiMsAno tyAga karavAmAM te doSonuM jo sAcuM darzana thAya to tyAga TakI zake, ahiMsAdi vrato pALatA hiMsAdi doSonuM sAcuM darzana karavuM Avazyaka che. doSanA pariNAme UpajatuM duHkha be prakAre che. 1. aihika = AlokamAM, 2. pAralaukika = paralokamAM hiMsAdi sevavAthI A lokamAM ApattinA bhoga banavuM paDe che ane paralokamAM tenA saMbhavita phaLa udayamAM Ave tyAre du:kha bhogavavuM paDe che. te baMne pariNAmonuM satata bhAna rAkhavuM ahiMsAdi vratanI bhAvanA che. 1. hiMsAdinuM pariNAma AlokamAM duHkha : hiMsaka manovRttivALo prANI haMmezA svayaM ugamAM jIve che ane anyane paNa uga karAve che. paralokamAM duHkha H je prANIo pratye jIva krUratA kare che, tenI sAthe jIvane vera ane zatrutAnI paraMparA cAle che. AvA karmabaMdhanA pariNAme potAne paNa vadha baMdhana, sudhA, tRSA Adi ghaNAM klezajanita duHkho bhogavavA paDe che. AtmaguNono ghAta thAya che. 2. asatyanuM pariNAma asatya vacana ke vartanathI vyavahAramAM teno koI vizvAsa karatuM nathI. tene apriyatA varelI rahe che. du:kha samaye koI tene sahAya karatuM nathI. paralokamAM tene vacanayoga thAya tevI yoni prApta thatI nathI. jIbha maLe to mUMgApaNuM prApta thAya che. kyAM to teno cheda thAya che. paramArthe tene jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa karma baMdhAya che. 3. corInuM pariNAma : corI karanAra ane tenuM kRtya baMne samAjamAM halakA gaNAya che. pote sadA bhayabhIta rahe che. corelI vastu mATe paNa bhaya sevavo paDe adhyAya : 7 * sUtra : 4 219 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAM kAkA haka - - - - - - jAmanagama Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. dhanAdi sukhethI vAparI zakato paNa nathI. paralokamAM lokonuM apamAna pAme che. halakA kuLamAM janma maLe che, tiryaMca ke narakamAM duHkha bhogavavA paDe che, daridratAnI ja mitratA maLe che. paramArthe tene mohanIya karmanuM gADha AvaraNa rahe che. 4. maithunanuM pariNAma maithuna sevanamAM hiMsAnuM sevana raheluM che. Atmazaktino vyaya thAya che. viSayabhoganA pariNAme paralokamAM paNa duHkha bhogavavA paDe che. paramArthamAM cittazuddhi jaLavAtI nathI. puruSArthahIna bane che. (vIyatarAya) . parigrahanI mUchanuM pariNAma . mAnavajIvanamAM dhana, gRha, sAdhana vagerenI jarUriyAta che. te pUrve puNya ke puruSArthathI prApta thayA pachI temAM mUcha rAkhavAthI jIva karmabaMdha kare che. ghana meLavavAmAM doSa ke pApa AcaravuM paDe che. dhana vAparavAmAM bhogAdinI lolupatA paNa klezajanita che. dhananI rakSA karavAmAM mAyA-kapaTa-karacorI jevAM mAnasika pApa karavAM paDe che. dhanane mUkI javAmAM parivAranA mamatvanI adhikaraNa kriyAno doSa lAge che. * dhana meLavavA kaSTo sahana karavo paDe che. tenA rakSaNa mATe mAnasika ciMtA sevavI paDe che. chatAM tenI prApti pUrvaprArabdha para avalaMbe che. dhanane kAraNe jIvane anya sAthe vairabhAva thAya che. jhaghaDo ke kleza thAya che. lobha ke svArtha vadhI jatAM saMbaMdho paNa vaNasI jAya che. ane jIvanA pariNAma bagaDe to hiMsA jevAM kAryo dhananI mUchathI bane che. zubhayoga pUrNa thayA pachI te paga karIne cAlyuM jAya che. paralokamAM paNa dhananI mUchathI utpanna thayelA AsaktinA doSo avanatimAM laI jAya che. mATe saMtoSa guNa keLavIne Aloka - paraloka sudhAravo ane prApta dhanano yogya rIte sad upayoga karavo. 220 ja tattvamImAMsA jAjaramAna arajajAja jAmajajA janma : Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- --- --- W WWwwwwww paramArtha bhAve saMpattimAM mUcharahita jIvana gALavuM. A pAMca prakAramAM jIva sAvadhAna rahIne jIvanane satya, sadAcAra, zIla ane saMtoSa jevA saguNothI saMpanna rAkhe to Aloka - paraloka baMne sudhare. mahAbatomAM sthira karavA mATe bhAvanA duHkhameva vA 7-5 duHkhameva vA 75 duHkhamu eva vA 7-5 hiMsAdi pApo kevaLa duHkharUpa ja che tema vicAravuM. 1. hiMsAdimAM tyAgavRttiomAM duHkhanuM darzana keLavAyuM hoya to tyAga Take, tethI hiMsAdi vRtti ke pravRttimAM te doSone duHkha mAnavA. ahIM duHkha bhAvanAno upadeza ApavAmAM Avyo che. temAM jevuM svane duHkha thAya che tevuM anyane paNa duHkha thAya che. jevo mArA AtmA mane priya che tevo saune priya che, mATe hiMsAnA pApano tyAga karavo joIe tevI bhAvanA karavI. 2. asatya bolIne koI mane Thage, ke tucchakArathI mane koI bolAve to duHkha thAya, tema anyane paNa duHkha thAya tevI bhAvanA karavI. 3. koI mArI vastu corI le to mane duHkha thAya tema anyane paNa thAya, tevI sva-paraduHkhanI bhAvanA karI te doSano tyAga karavo. 4. maithuna sevana pariNAme duHkharUpa che tethI teno tyAga karavAnI bhAvanA karavI. 5. parigraha ane tenI mUcha duHkhajanita che. dhana meLavavA rakSaNa karavAnI ciMtA duHkharUpa che AvI bhAvanA karavI. hiMsAdi duHkhanAM kAraNa che, tema hiMsAdi pApo svayaM du:kharUpa ja che. tevI vicAraNA karavI te vratomAM baLapreraka che. ADVOGADO 000000000000 adhyAya : 7 * sUtra : 5 4 221 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyAni sattva-guNAdhika-klizyamAnAvinayeSu maitrI-pramoda-kArazya-mAdhyayyAni sattva-guNAdhika-klizyamAnAvinayeSa maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyayyAni sattva-guNa-adhika-klizyamAna-avinayeSu 7-6 mahAvratonI sthiratA mATe sarva prANIo pratye maitrIbhAva, guNAdhika jIvo pratye pramodabhAva, duHkhI jIvo pratye karuNAbhAva ane avinIta jIvo pratye madhyasthabhAva rAkhavo. A cAra bhAvanAo vaDe AtmasAdhaka anya aneka guNono ArAdhaka bane che. maitrIbhAva : nirvera buddhi, paramAM potApaNAnI Atmavat buddhi, jagatanA sarva jIvo pratye nirdoSa prIti, maitrIbhAvane kAraNe jIva hiMsAdika doSothI aTakI jAya che, mATe vratapAlanamAM A bhAvanA uttama che. " pramoda bhAva : mAnasika harSollAsa. ApaNA karatAM guNathI adhika jIvo pratye, darzana-jJAna-cAritra ke tapa jevA guNano dhAraka pratye prazaMsA-stutibhAva, AdarabhAva rAkhavo. evA uttama jIvone joIne temanA guNanI prazaMsA pratye IrSA, asUyA ke adekhAI thAya to vrata TakI zake nahi. mATe pramoda bhAvanA karavI. 3. karuNA bhAvanA : dayA-anukaMpanA bhAva. anya jIvonAM duHkha joI anukaMpA thavI, roga, daridratA jevAM duHkhothI gherAyelA jIvone te te prakAre anukaMpAyukta sahAya karavI, te dravya-anukaMpA che. ajJAnavaza dharmabhAvanAthI rahita jIvone duHkhathI bacAvavA dharmopadeza Apavo te bhAva karuNA che, te vaDe ahiMsAvrato ujvaLa bane che. 222 tattvamImAMsA - ra kAra Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- -- - ------ 9.o 4. mAdhyastha bhAvanA samabhAva, upekSA, taTasthatA. asavyavahAra karanAra upadezane grahaNa na kare evA avinIta pratye samabhAva rAkhavo. jyAre te koI yogya vAtano pratikAra kare tyAre tenI vAtane ke vartanane jatuM karavuM te upekSA bhAva che. ahIM upekSAbhAva tiraskAranA bhAvamAM nathI. ane tenA pratye dveSabhAva thavA na devo te madhyasthabhAva che. athavA tenA pratye rAga ke dveSano bhAva na keLavatAM taTasthabhAva rAkhavo. ahiMsA vratamAM paNa mAdhyastha bhAvanAthI AtyaMtara vratane baLa maLe che ane nirjarA paNa thAya che. mahAvratonI sthiratA mATe vizeSa vicAraNA jagatkAyasvabhAvau ca vairAgyArtham 7-7 jagatkAyasvabhAva ca vairAgyArtham jagatuM kAyasvAbhAvI ca vairAgya arthama 7-7 saMvega ane vairAgyanI puSTi mATe saMsAra ane kAyAnuM svarUpa vicAravuM joIe. , saMvega : saMsAra pratye bhaya, vairAgya : anAsakti nirveda : mokSa pratyenI rUci, abhilASA mukhyatve anya zAstramAM saMvega eTale abhilASA ane nirveda eTale saMsAra pratye bhaya ke vairAgyano ullekha che. saMvega : saMsAranAM duHkho pratye bhaya pedA thAya ane vairAgyabhAvanA puSTa bane te mahAvratonA pAlana mATe atyaMta Avazyaka che. sAdhaka vratonA anuSThAna kare ane vairAgya bhAva na hoya to AdhyAtmika vikAsa na thAya. saMsAranAM pralobhanothI dUra rahevA, bhautika sukhanI abhilASAne zAMta karavA, saMsAranuM mULa svarUpa vicAravuM te bhAvanA che. saMsAra duHkharUpa ja che, ane te duHkhanuM kAraNa hiMsAdi che tevI bhAvanA karavAthI saveganI bhAvanA dRDha thAya che, to vratonuM pAlana uttama prakAre thAya che. saMvega zuM che ? saMsAra pratye anAsakti ane mokSa ke mokSanA adhyAya : 7 * sUtra : 7 4 223 WanauwwwwwwwwMAMMAAAAAALAAAMWWMAN - wwww javAna janmajAjanA 100 karavAvAtAvaravavavavavavanA kAvAvanA be , , , , Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ODO M B ODAM mancanenanam MASOMMA wwwwwww dAtA pratye Adara. vaLI mahAtmAo pratye darzana, vinayAdi guNathI upadeza pratye prIti thAya che, tethI vratonuM yathArtha pAlana thAya che. cAra gatiyukta A saMsAra duHkharUpa che. saMsAra tApa, utApa ane saMtApathI sarva jIvo duHkhI che saMsAranA paribhramaNamAM jIva moTe bhAge duHkha ja pAme che AvI bhAvanA karI saMsArathI mukta thavAnI abhilASA karavI. kAyAnA svarUpanI vicAraNA : saMsAranA paribhramaNAM jIva kyAre paNa samaya mAtra paNa koIpaNa zarIranA yoga vagara rahyo nathI. anya Indriyo na hoya tyAre paNa kAyAno yoga to hoya che. ane tethI tene zarIra pratye atyaMta mamatva thAya che. vaLI saMsArI jIvane AtmA ane zarIrano eka ja kSetramAM saMyoga che, vaLI vedana guNa AtmAno che tethI AtmA zarIra dvArA sukha ke duHkhano anubhava kare che. saMyama ane sAdhanAnI dRSTie paMcendriya ane saMjJIpaNuM dharAvatuM mAnavazarIra bAhya uttama sAdhana che. jo AtmasAdhanAnuM nimitta na rahe to temAM Asakti thAya che. ane dehAsakti AtmasAdhanAmAM bAdhaka che. tethI kAyAne vAstavika rUpe joIne anAsakta thavuM. kAyA zuM che? kAyA saptadhAtunuM tvacAthI maDheluM pUtaLuM che, temAMthI niraMtara azuci vahyA kare che. sArA padArtho Arogo to paNa maLamUtra rUpe parivartana pAme che. suMdara vilepana lagADo to paNa malinatAmAM pariName che. tevI kAyAno eka mAtra saduupayoga dharma mATe thato hoya to te mokSamArganuM bAhya nimitta bane che. AvI bhAvanA vrato mATe upayogI che. hiMsAnI vyAkhyA pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA pramattayogAtu prANavyaparopaNe hiMsA 7-8 pramattayogAtu prANavyaparopaNe hiMsA 7-8 224 ja tattvamImAMsA 7-8 ra00ra000000000000000000000000000000000000vALA ja jANavA javAnuM ka - wwwAjA avAjawwwApa aA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAdanA yoge koInA prANano viyoga te hiMsA che. pramAdaH ajAgRti prANa : jIvane zarIramAM rahevA mATe tenuM sAdhana prANa che. pAMca indriyo, mana-vacana-kAyA, zvAsocchavAsa ane AyuSya e dasa prANamAMthI jIvane alpAdhika prANa indriyanI jAti pramANe hoya che. hiMsAH AvA koI paNa prANano ke sarva prANano ghAta karavo te hiMsAnA prakAro : 1. dravyahiMsA 2. bhAvahiMsA dravya-bhAvahiMsAH prANa viyogathI AtmAno nAza nathI thato paraMtu AtmA duHkha anubhave che, tethI prANavadha karavo te pApa che. arthAt prANano viyoga karavo dravyahiMsA che. ane tenA duHkhano anubhava thavo te bhAvahiMsA che. AtmA jJAnAdi guNasvarUpa che, pramAda-ajAgRtine kAraNe viSaya-kaSAyamAM rata rahevAthI AtmAnA-guNono ghAta thAya che te bhAvahiMsA che. potAnA AtmAnA guNono ghAta te svabhAvahiMsA che. ane anyanA guNo nAza pAme temAM nimitta thavuM te parabhAva hiMsA che. jhera Adi padArthothI potAnA prANono ghAta karavo te sva-dravyahiMsA che. ane parano ghAta karavo te paradravyahiMsA che. pramAdathI thatA rAgAdi bhAva te bhAvahiMsA che, ane pramAdanA yoge prANano viyoga thavo tyAM dravya ane bhAva baMne hiMsA che. AthI ahiMsAvratanA upAsake satata sAvadhAna rahevuM. prANImAtranuM jIvana matsyagalanA nyAya jevuM che. moTuM mAchaluM nAnA mAchalAne gaLe, tema darekanA jIvanadhAraNa mATe abhyAdhika hiMsA thAya che. zvAsa levo ke gamanAgamana karavuM temAM hiMsA rahelI che chatAM doSa svAdhIna nathI, pramAdano doSa svAdhIna che. Ama vicAratAM lAge che ke hiMsAnuM svarUpa ghaNI UMDI vicAraNA mAMgI le che. - adhyAya : 7 * sUtraH 8 225 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -------- A sUtramAM pramattayogane mukhya gaNI hiMsAnuM nirUpaNa karyuM che. eTale mAtra prANa levA ke duHkha ApavuM te hiMsA doSa che. paNa te uparAMta tema karavAmAM jIvanI bhAvanA, rAgadveSanA bhAva, asAvadhAnIrUpa pramAda che temAM dravya ane bhAvahiMsA rahelI che. sthUla doSa na thayo hoya ane duHkha na ApI zakavA chatAM jo bhAvanA duSTa hoya to hiMsAdoSa lAge che, chatAM skUla hiMsAne prAdhAnya ApavAnuM prayojana e che ke sAmudAyika jIvonI salAmatI jaLavAI zake. jagatanA nabaLA ke mUka jIvo pratye dayAnI bhAvanA rahe. manuSya apramattayoga-sAdhujIvanavALo na hoya to paNa skUla ahiMsAnuM pAlana kare to anyanA jIvanamAM sukhazAMtinuM kAraNa banI zake ane tethI gRhasthane sthUla ahiMsAnuM vrata ApyuM che. jyAre jIva koIno prANavadha karavA prayatna kare chatAM sAmeno jIva AyuSyabaLane kAraNe mare nahi to paNa tene bhAvahiMsA to lAgavAnI che, kAraNake tyAM jIvarakSAno abhAva che. vaLI apramatta dazAvALA muni jIvarakSAnA bhAvavALA che. upayogathI sAvadhAna che. chatAM haravApharavAnI kriyA samaye koI jaMtu paga nIce Akasmika maraNa pAme to te dravyahiMsA che. skUla ke sUkSma, dravya ke bhAva koI paNa hiMsAthI bacavA mATe jIvana sAduM rAkhavuM. jarUriyAto ghaTavAthI sahajapaNe dravyabhAva-ahiMsA pALI zakAya che. vaLI upayogamAM sAvadhAna rahevAthI, bhAvamAM rAgAdi pariNAmo ghaTavAthI ane bAhyapaNe sAvadhAna hovAthI paNa ahiMsAnuM pAlana thaI zake che. - hRdayanI bhAvanA komaLa ane nirdoSa premayukta hoya teTalI bhAvahiMsA ghaTe che. sAmAnya rIte gRhasthomAM dravyahiMsA to che ja paNa bhAvahiMsAnI vizeSatA che. jJAnI ane sAdhujanomAM apramattayoganA abhAve dravyahiMsA che, te kathaMcita teramA guNasthAnaka sudhI rahe che. paraMtu tyAM IryApatha kriyA hovAthI doSa nathI. nizcaya dRSTie dravya-bhAvaahiMsA saMpUrNapaNe 226 tattvamImAMsA AALAAAAAAAAAAAAAAAAAANNAMAMANAN ---- --- - -- --- - - - - Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7-8 7-9 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwAAMAAMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM siddha jIvone che. asatyanI vyAkhyA asadabhidhAnamanRtam asadabhidhAnamanRtam 7-9 asaabhidhAnama-amRtam asatuM bolavuM te amRta che. amRta = asatya. sUtra 8 mAM pramattayoganuM nirUpaNa che te asatyAcaraNamAM jANavuM. pramAdavaza asat ciMtavavuM, asat bolavuM ane asat AcaravuM te sarve asatya doSa che. potAnI pAse vastu hovA chatAM, "nathI' ema kahIne chupAvavI athavA koInI lIdhelI vastu ApavI nahi. parane pIDAkArI kaThora vacana bolavAM, ke Aropa mUkavA te asatya che. vastune viparIta paNe jAhera karavI ke asalI vastune nakalI kahevI ane nakalI vastune asalI kahI anyane chetaravArUpa vacana asatya che. vacana satya hovA chatAM tenA vaDe jo hiMsA thatI hoya to te satya vacana paNa asatya che. AvA prakAranA sthUla ke sUkSma asatyathI bacavA pramattayogano tyAga karavo. mana-vacana-kAyAnI pravRttimAM samyagurUpa ekatA rAkhavI. satya hovA chatAM svArthathI ke durbhAvathI kaThora vacana bolavAM nahi, manathI ciMtavavuM nahi ke tevuM kartavya karavuM nahi. corInI vyAkhyA vattAlA taiyay 7-10 adattAdAna stayam 7-10 adatta-AdAna stayam 7-10 adhyAya : 7 * sUtra : 9-10 4 227 wwwwwwwwwwww WAAAAAAAwwww ..... Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAdathI anyanI nahi ApelI vastu grahaNa karavI te sneya-corI che. adatta eTale nahi Apela. AdAna eTale grahaNa karavuM. mAlike nahi ApelI vastu levI te adattAdAna. adattAdAna e corI che. adattAdAnanA svAmI adatta, jIva adatta, tIrthakara adatta ane guru adatta ema cAra bheda che. sAdhaka jo svAmI Adi cArenI rajA vinA koIpaNa vastu grahaNa kare to trIjA mahAvratamAM alanA thAya. (1) svAmI adatta H je vastuno je mAlika hoya te vastuno te svAmI che. vastunA mAlikanI rajA vinA vastu le to svAmI adatta doSa lAge. AthI mahAvratanA sAdhake tRNa jevI paNa vastu grahaNa karatAM pahelAM tenA mAlikanI rajA levI joIe. (2) jIva adattaH mAlike rajA ApI hoya to paNa jo te vastu sacitta (jIvayukta) hoya to grahaNa na karI zakAya. te vastuno mAlika temAM rahela jIva che. te vastu temAM rahelA jIvanI kAyA che. koI paNa jIvane kAyAnI pIDA gamatI nathI. sacitta vastu grahaNa karavAthI pIDA, kAyAno nAza Adi thAya che. AthI teNe (-vastumAM rahelA jIve) e vastu bhogavavAno adhikAra (rajA) koIne paNa Apyo nathI. mATe mahAvratanA sAdhake mAlike rajA ApI hovA chatAM sacitta vastunuM grahaNa nahi karavuM joIe. anyathA jIva adatta doSa lAge. (3) tIrthakara adatta : vastu sacitta hoya ane mAlike rajA ApI hoya to paNa sAdhake vicAravuM joIe ke A vastu levA tIrthaMkarAzAstra)nI AzA che ke nahi? tIrthaMkaranI AjJA na hoya ane le to tIrthaMkara adatta doSa lAge. jema ke sAdhu mATe taiyAra karela AhAra-pANInuM grahaNa. dAtA bhaktithI sAdhune AhAra-pANI Apato hoya, te AhAra-pANI acitta hoya, chatAM jo te sAdhu mATe taiyAra karelAM hoya to sAdhuthI niSkAraNa) na levAya. jo le to tIrthaMkara adatta doSa lAge. kAraNa ke 228 ja tattvamImAMsA WANAAMAMMANHANAMAR Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvana karanAra------- tIrthakaroe sAdhu mATe taiyAra karela AhAra-pANI (niSkAraNa) levAno niSedha karyo che. (4) gura adata : svAmInI anujJA hoya, vastu acitta hoya, tIrthakaranI paNa anujJA hoya, chatAM jo gurunI anujJA lIdhA vinA vastu grahaNa kare to guru adatta doSa lAge. jemake gurunI anujJA vinA nirdoSa AhAra-pANInuM grahaNa, nirdoSa paNa AhAra-pANI letAM pahelAM gurunI anujJA avazya levI joIe. dAtA bhaktithI Ape che eTale svAmI adata nathI. nirdoSa hovAthI jIva adA ke tIrthakara adatta paNa nathI. chathI jo gurunI anujJA vinA lAvelAM hoya to guru adatta che. AthI sAdhake je vastu levAnI tIrthakaroe anujJA ApI hoya te vastu levA mATe paNa gurunI anujJA avazya meLavavI joIe. abrahma vize maithunamabrahma 7-11 maithunamabrahma - 7-11 maithuna abrahma ' 7-11 maithuna e abrahma che mithuna : joDaluM, joDalAnI je kriyA te maithuna che. arthAta kAmarAgajanita koIpaNa ceSTA maithuna che. te vistarArtha A pramANe che. strIpuruSanuM vijAtIya, puruSa-puruSanuM ke strI-strInuM sajAtIya athavA manuSya ane pazunuM vijAtIya, AvA joDalAnI vedodayanA kAraNathI kAmarAganA AvezathI anyonya thatI mAnasika, vAcika ke kAyika ceSTA te abrahma che, maithuna che. kAraNa ke jema puruSa ane strInA saMyogathI thatI kAmaceSTAthI sparza sukhano anubhava thAya che, sajAtIyamAM paNa svahastAdinA saMyogathI thatI kAmaceSTAthI sparza sukhano anubhava thAya che. A uparAMta svahasta Adi avayavo ke koI jaDa padArthanA sparza vaDe thatI ceSTA te paNa maithuna che. - adhyAyaH 7 * sUtraH 11 4 229 wwwjAtanA ajaya kAya ane khAnapAna- rAjAnA nAnA nAnA nAnA nAnA nAnA Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AN WAN maithunanI ceSTAmAM kAmajanita rAga hovAthI AdhyAtmika guNono hrAsa thAya che. tethI te abrahma che. ahiMsAdi AdhyAtmika guNonI vRddhi thAya te brahma che. brahmanuM pAlana te brahmacarya che. jemAM pAMca Indriyono saMyama paNa jarUrI che. tenA vaDe mAnasika, zArIrika ane AdhyAtmika lAbha che. parigrahanuM svarUpa kahe che mUrjA parigrahaH 7-12 mUcha parigrahaH 7-12 mUcha parigraha 7-12 mUccha parigraha che. mUccha = mamatva, Asakti. parigraha = jaDa ke cetana vastuno svIkAra ke saMgraha. jaDa-cetana AMtarika ke bAhya vastu tamArI pAse hoya ke na hoya paNa te vastu mATe Asakta rahevuM te parigraha che. vastuno svIkAra kare paNa jo temAM viveka hoya, Asakti na hoya to te parigraha banato nathI. ane Avo viveka svayaM pote ja jANe, ane Acare che. rogIne kaDavuM auSadha grahaNa karavuM gamatuM nathI paNa nirogItA mATe svIkAra kare che, tema vivekIjana parigraha sAmagrIne icchato nathI paNa puNyayoge maLe che, to anAsakta bhAve vivekapUrvaka upayoga kare che. te aparigrahI ke alpaparigrahI che. teNe aMtaramAM Asakti na thAya te mATe satata jAgrata rahevuM joIe.' vaLI vastu iSTa chatAM puNyanA abhAve maLatI nathI paraMtu meLavavA mATe utkaMThA hoya to vastu na maLavA chatAM te parigrahI che, AthI parigrahanA atyaMtara ane bAhya be prakAro kahyA che. aMtaraMgamAM vastu meLavavAno rAga te atyaMtara parigraha che. ane bAhya sAmagrI uparano rAga te bAhya parigraha che. A NMAMARAAMMMMMMMMMMMMMMMMWANAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAALLLLL wwwwwwwww jA ja majA 230 ja tattvamImAMsA - rAka Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WWWWWWWWWWWWWWWW - - mUccha svayaM parigraha che. kAraNa ke kaMI paNa vastu meLavavAnI ke bhogavavAnI vRtti rAgAdi bhAvane kAraNe thAya che. tethI mUccha-rAga-Asakti mukhya doSa che, tenAthI viramavuM. mukta thavuM te vrata che. rAgAdinA tyAganA upadezanuM kAraNa paNa e che ke tenA kAraNe thatI pravRttiomAM hiMsA, asatya vagerenuM AcaraNa thaI jAya che. tenAthI AdhyAtmika pragati rUMdhAya che. vaLI hiMsA jevA doSamAM bIjA doSo dravyathI ke bhAvathI samAI jAya che. tethI mukhya vrata ahiMsA che. chatAM dareka guNamAM svayaM vizeSatA rahI che. tethI satyane mAnanAra satyavratamAM badhA dharmono samAveza karI upadeza Ape che. te pramANe anya vrata viSe jANavuM. sAdhujano niSparigrahI manAya che. chatAM saMyamane arthe upakaraNa rAkhavAmAM mUrchA na hoya to doSa manAto nathI. dezakALa pramANe evA bhedo jANIne anAgrahI thavuM ane uttama prakAre aparigrahIpaNAnuM pAlana karavuM. niHzanyo vratI - 7-13 niHzalyo vatI 7-13 niHzalyaH vratI 7-13 zalyarahita hoya te vatI. zalya-daMbha-ThagavAnI vRtti, bhogonI lAlasA, nidAna. vratI = ahiMsAdi vratanuM pAlana karanAra. kevaLa bAhya vratanuM pAlana karanAra vratI nathI manAto, paraMtu te zalyarahita hovo joIe. dhana vinA jema dhanI kahevAto nathI tema nirdoSatA vagara vratI kahevAto nathI. jema zarIramAM kAMTo bhoMkAI javAthI zarIra ane manane asvastha kare che, ane upayoga koI kAryamAM sthira thato nathI, kAMTo kheMcyA kare che tema vrata grahaNa karanAranA manamAM jo daMbhAdi doSo hoya to te vratI nirdoSa manAto nathI. wwwwwww none winnown as wetaLAjA hAhAkAtanA - - - - - adhyAya : 7 * sUtra : 13 - 231 : - - - Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MANN A zalyanA traNa prakAra kahyA che. 1. mAyA 2. nidAna 3. mithyAtva. A traNe zalya Atmazaktine bAdhaka che. mAyA = kapaTa, anyanA vratamAM AgaLa vadhI javA manamAM kapaTa rAkhI vratAdi kare. nidAna : tapanA badalAmAM dunyavI sukhanI AkAMkSA rAkhe. mithyAtva : tattvonI azraddhA. asatamAM sukhanI abhilASA. zalya doSa guptapaNe rahIne sAdhakane bAdhaka thAya che. tethI krodha jevA prakAro vatI hovA chatAM tene zalyarUpe mAnavAmAM AvyA nathI. te kaSAyo paNa vatIne hAnikartA che paraMtu ahIM to zalyanI vizeSatA batAvavI che ke je apragaTa chatAM bhayaMkara doSa che. vatInA bheda agAryanagAraca 7-14 agAryaNagAra% 7-14 agArI-aNagAraH ca 7-14 vatInA agArI ane anagAra evA be bheda che. agArI = gRhastha, anagAra = tyAgI sAdhu agAraH ghara, jeno ghara sAthe saMbaMdha che te agArI. gRhastha, te gharamAM rahevA chatAM viSayatRSNAne alpAMze saMyamamAM rAkhI aNuvratanuM pAlana kare to te agArIvratI che. te zrAvaka zramaNopAsaka ke dezavirati hoya che. anagArI : gRhavAsa rahita, viSayatRSNAthI mukta paMcamahAvratane dhAraNa karanAra anagAra vatI, te zramaNa, muni ke sAdhu che. agArIvatInI vizeSatA aNuvrato'gArI 7-15 aNuvratoDagArI 7-15 aNuvratA agArI 7-15 ra3ra ja tattvamImAMsA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww mAnanA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww mA- Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je vatIne aNuvrata hoya te agArI. aNu = alpa, skUla je ahiMsAdi vratane zUlapaNe-alpAze ane bArasvata paikI amuka saMkhyAmAM grahaNa kare te aNuvratadhArI agArI vratI che. ahiMsAdi vratonA be prakAra che. 1. aNuvrata, 2. mahAvrata. gRhasthAvAsamAM vratone saMpUrNapaNe svIkArI zake nahi, tethI gRhastha maryAdAmAM rahIne potAnI tyAgabhAvanAne anusAre je alpavrato svIkAre te aNuvratadhArI zrAvaka che. saMpUrNa paNa ahiMsAdi vratone svIkAre te mahAvratI che, temAM kaMI tAratamya hotuM nathI. ahiMsAdi pAMca aNuvrato uparAMta gRhasthane anya bIjAM vrato paNa hoya che. te guNavrato ane zikSAvrato che. pAMca aNuvrata mULaguNa che, ane anya uttara guNa che. 1. pAMca aNuvrata * ahiMsA aNuvrata 8 sthAvara-trasa, nAnA-moTA sarva jIvonI mAnasika, vAcika, ke kAyika dareka prakAranI hiMsAno tyAga gRhastha maryAdAmAM rahIne kare te. . 2. satya aNuvrataH gRhasthane keTalAka prakAromAM sthUlapaNe asatyano doSa lAge che, tethI maryAdAmAM rahIne satyanuM pAlana karavuM te. 3. acaurya aNuvrata : gRhastha sarvathA paramArtha dRSTie acauryanuM pAlana na karI zake tethI maryAdAmAM rahIne acaurya vratanuM pAlana kare. 4. brahmacarya aNuvrataH gRhastha sarvathA brahmacaryanuM pAlana karI na zake tethI svadArA saMtoSa ane aMze saMyama te. 5. parigraha parimANa aNuvata : gRhasthane potAnA ane kuTuMbanA nirvAha mATe parigrahanI, sAdhanonI, dhana-dhAnyanI AvazyakatA hoya che, chatAM temAM svaicchika parimANa kare, maryAdA rAkhe che. adhyAya : 7 * sUtraH 15 ja 233 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARANAN guNavrata ane zikSAvratonuM nirUpaNa digdezA'narthadaNDavirati-sAmAyika-pauSadhopavAsopabhoga-paribhoga-parimANAtithisaMvibhAgavatasaMpannazca 7-16 digdazAhanarthadaMDavirati-sAmAyika-pauSadhopavAsopa bhoga-paribhoga-parimANatithisaMvibhAgavatasaMpannazca7-16 digdaza-anarthadaMDavirati-sAmAyika-pauSadha-upavAsaupabhoga-paribhoga-parimANa-atithisaMvibhAgavata saMpannaH ca7-1da agArI-vratI diguvirati, dezavirati, anarthadaMDa virati, sAmAyika, pauSadhopavAsa, upabhoga, paribhoga, parimANa ane atithisaMvibhAga vratothI saMpanna hoya che. 6. digaparimANa : dizA, potAnI tyAgavRtti pramANe pUrva-pazcima Adi daza dizAonI maryAdA karI adharmakAryathI nivRtti levI. jemake koIpaNa dizAmAM eka-be hajAra mAIlathI dUra na javAnI maryAdA karavI. athavA amuka dezathI bahAra na javuM. AvA vratane diparimANa vrata kahe che. A vrata dhAraNa karavAthI te sthAnoe thatAM hiMsAdithI thatA paraMparAnA doSathI bacI javAya che. lobha ghaTe che. jethI sAttvika baLa pedA thAya A NANANANANANANANANLARIN che. YYNY 7. dezavirati : dezAvagAzika. uparanA vratamAM dizAno saMkSepa karyA pachI rojane mATe maryAdA rAkhI akAryathI nivRtti levI. (vartamAnamAM A vratane eka ja divasa tapa sahita dasa sAmAyikanI paddhatithI svIkArela che.) M 8. anartha daMDa : anartha - prayojanarahita. daMDa - pApanuM sevana. gRhasthane kuTuMba nirvAha mATe sakAraNa je pApajanita pravRtti karavI paDe che, te arthadaMDa che. paNa koI doDhaDAhyA jIvo jenuM prayojana nathI tevI 234 ja tattvamImAMsA vAvaDanA vaDA havAmAna khAtAnA vaDAnaka - - - - - - Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WANAWAWMWWWW MMMWWMMWAGAAN pApapravRtti paNa kare che te anartha daMDa che, jemake - 1. durgAna : azubha vicAro, anyane mATe bUruM icchavuM. rAgane kAraNe svajana AdinI riddhi ke vRddhi icchavI, ane dveSane kAraNe mRtyu ke hAni IcchavI. bhAI ! tAruM dhAryuM kaMI thavAnuM nathI mATe AvI vicAronI daMDabeThaka choDI de ane zubha dhyAnamAM rahevA prayatna kara. nahi to pApano daMDa bhogavavo paDaze. 2. pApakarma upadezaH phAMsI thavI joIe, yuddho kheDavAM joIe, hiMsAjanaka vyApArane uttejana Apo. AvuM bolavuM ke vicAravAthI vyartha pApa baMdhAya che mATe AvI pravRttithI dUra thavuM. 3. hiMsA kArpaNa : anyane upakAra bhAvathI paNa zastro vasAvavAM ke pUrAM pADavAM, jenAthI hiMsA thAya tevA prayojananAM kAryo karavAthI viramavuM. 4. pramAdAcaraNa : pAMca prakAranA viSayanA sevanamAM ja samaya gumAvavo, cAra kaSAyathI adhyavasAyamAM klezita rahevuM. strI-puruSa kathA, bhojanAdi kathA, dezakathA ane vizvakathAmAM nirarthaka samaya gumAvavo. pramAdathI rAgAdi bhAvonuM sevana karavuM. maryAdA karatAM paNa vadhu nidrA levI. pramAdavaza thatI jIva-arakSA paNa adharma che. AvAM pApamUlaka kAryothI nivRtta thavuM. jethI AdhyAtmika baLanI vRddhi thAya che. traNa guNavrata na pALavAthI te te pravRtti pApajanaka hovAthI doSa lAge che. tethI te vratamAM maryAdA rAkhavAnI che, saMkSepa karavAno che. vaLI cAra zikSAvrato zubhapravRttirUpa che tethI temAM saMkSepa karavAnI jarUra nathI paNa vRddhi karavAnI jarUra che. koIka graMthamAM 11mA vrata bhogaupabhogane lIdhuM che. A graMthamAM zikSAvrata lIdhuM che. chatAM kula vrata 12 che. digu parimANavrata, bhogopabhoga, anarthadaMDa e traNa guNavrata che. sAmAyika, dezAvAzika, pauSadhopavAsa, atithi saMvibhAga zikSAvrata che. zikSAvrato cAra che. adhyAya : 7 * sUtra : 16 ja ra35 Monomanomeneranderen Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. sAmAyika: sAma = samabhAva. Aya = lAbha. Ika = pratyaya = sAmAyika. sarva sAvadya pApavyApArano amuka kALa sudhI tyAga karavAno abhigraha karavo. vartamAnamAM A kALanI maryAdA 48 miniTanI che. tyAM sudhI mana, vacana, kAyAnA yogathI pApapravRttithI nivRtti levAnI che. sAmAyika vRta AtmavikAsanuM gRhastha jIvanamAM uttama anuSThAna che. tenAthI rAga-dveSa maMda thAya che, nirjarA thAya che, anukrame jIva mokSamArganI pAtratA pAme che. jeTalo samaya sAmAyika thAya teTalo samaya gRhasthanI dazA sAdhu samAna che. 10. pauSadhopavAsa : pauSadha = parvatithi. upavAsa = AhAra tyAga. parvatithimAM gRhavAsano, sAvagha pravRttino tyAga karI, sarva sukhabhogano tyAga karI, tapa sahita pavitra sthAnamAM divasa ke ahorAtri zubhadhyAnamAM gALavA, jethI sAdhu dharmano saMskAra thAya che. dehanuM mamatva ghaTe che. zAMtino anubhava thAya che. A saMskAra vaDe sAdhutAno udaya thAya che. 11. bhoga-upabhoga parimANa : bhoga : eka vastu eka ja vAra bhogavAya; AhAra, phaLa, puSpa upabhoga : eka vastu punaH punaH bhogavAya; vastra, pAtra vagere. adharmayukta vyApAra ane vastuono zakya teTalo saMkSepa karavo te bhoga-upabhoga parimANa vrata che, je pAmavAthI jIvana sAttvika bane che. parimANa = maryAdA 12. atithi saMvibhAgaH jemaNe tithI Adi laukika vyavahArano tyAga karyo che. je sahaja rIte jIvananirvAha kare che te atithi che. mukhyatve sAdhujano che. temane saMyamanI vRddhi mATe jarUrI vastuo AhAra Adi pUrAM pADavAM. nyAyasaMpanna vastunuM dAna karavuM te uttama che. Adara, zraddhA ane sanmAnapUrvaka Atithya karavuM. zreSTha vastuo ApavAnI bhAvanA karavI. jenA pariNAme Atithya karanArane uttama lAbha maLe che. * * * 236 ja tattvamImAMsA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhanAnuM vidhAna mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA 7-17 mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA 7-17 mAraNa-anikI saMlekhanAM joSitA 7-17 - vatI (gRhastha ke sAdhu) maraNane aMte saMlekhanA kare che. saMlekhanA = dehane, kaSAyone kRza karavA. mAraNAntikI = zarIrano aMta Ave tyAM sudhInI. saMkhanAmAM prANano nAza che, chatAM rAgadveSanA Avega rahita hovAthI ApaghAta gaNAto nathI. temAM mukhya Azaya dehAdhyAsa dUra karavAno ane vItarAgabhAva keLavavAno che. je zubhadhyAna ke zuddha dhyAna che. khAsa karIne duSkALamAM, zarIranI nirbaLatAmAM, roga samaye, upasarga samaye, anya jIvanI rakSA arthe, maraNane najIka jANIne vratI ke sAdhu gurujanonI AjJA mujaba krame karIne saMpUrNa AhArapANIno maraNAMta sudhI tyAga kare che ane jIvananA aMtima samaye maitrI Adi ke anityAdi bhAvanA vaDe pariNAmanI samatA tathA zuddhi jALave che, jethI samAdhiyukta rahIne mokSamArganI ArAdhanA kare che. samyagudarzananA aticAro zaGkA-kA-vicikitsA'nyadRSTiprazaMsA saMstavAH samyagdRSTeraticArAH 7-18 zaMkA-kAMkSA-vicikitsA-3nyadRSTiprazaMsA saMtavAH samyagdaraticArA 7-18 zaMkA-kAMkSA-vicikitsA anyadRSTi prazaMsA saMtavAH samyagdaSTa aticArA 7-18 - | adhyAyaH 7 * sUtraH 118 237 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwww w wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww M MMMMMMMMOOONORABOA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww wwwwwwwwwwwwwwwwwwwMMMMMMMMMMMMMMM * zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTi prazaMsA, anyadRSTi saMstava e samyagadarzananA pAMca aticAro che. kAMkSA = phaLanI icchA, vicikitsA = gharmaphaLanI zaMkA. saMstava = stuti. aticAra = doSa, bAdhA. dhAraNa karelAM vratomAM bAdhA pahoMce to te vrato-guNo dhIme dhIme naSTa thatAM jAya tevI bAdhatAne aticAra kahe che. samyagudarzana e cAritradharmano mULa AdhAra che. tenI zuddhi upara mokSamArganI yAtrA saphaLa thAya che. temAM jenAthI bAdhA pahoMce tevA pAMca aticAra mukhya che. 1. zaMkAH Ahata pravacanone, AgamomAM kahelAM rahasyone zraddhArUpe svIkAryA pachI alpatAne kAraNe sUkSma ke atIndriya padArthone je kevaLIgamya ke Agamagamya che, temAM nAnI ke moTI zaMkA thAya te zaMkA aticAra che. sAmAnya rIte dharmane kasoTipUrvaka grahaNa karavAnuM kathana che, vaLI samAdhAna mATe pRchanA-prazna thAya teno svIkAra karelo che. paraMtu ahIM zaMkAne aticArarUpe gaNavAno hetu e che ke, je rahasyo buddhivAda ke tarkavAdathI para che tene buddhithI ke tarkathI karavAno prayatna na karavo. kAraNa ke jo buddhimAM te rahasyo na samajAya to sAdhaka aparipakva dazAmAM zraddhAno tyAga karI de che. tethI tyAM aTakI javAya nahi tevI zaMkAne doSarUpe tyajI devAnI che. 2. kAMkSA : A loka ke paralokamAM dharmanA phaLarUpe viSayonI abhilASA. dharma kevaLa mokSane mATe che. mATe ahiMta bhagavaMtoe saMsAranAM sukhAdino tyAga upadezyo che. jo sAdhaka viSayasukhanI abhilASA rAkhe to tenA guNane hAni thAya, tethI kAMkSA aticAra lAge. vaLI bALajIvo anya darzanathI AkarSAIne vItarAgadharmano tyAga kare to samyatvamAM azraddhA thavA saMbhava che. tethI temAM aticAra kahyo che. 238 : tattvamImAMsA : : Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. vicikitsA : anirNayAtma buddhi, asthiratA. dharma phaLanI zaMkA dharmArAdhanA karato sAdhaka manamAM dharmanA matabheda ke koIno vicArabheda joI matialpatAne kAraNe dvidhAmAM paDI jAya ke A dharmArAdhanathI mane lAbha thaze ke nahi. AvI buddhinI asthiratA sAdhakane tattva para ke dharmanA phaLa upara azraddhA karAve tethI te vicikitsA aticAra che. (zaMkAmAM dharmanI zaMkA thAya. vicikitsAmAM dharmaphaLanI zaMkA thAya) vicikitsAno bIjo artha tiraskAravRtti, jugupsA che. sAdhu sAdhvIjanonAM malina vastrAdi joI te pratye tiraskArabhAva Ave, sUga lAve to mahAvratanA AcAra pratyeno abhAva thavAno doSa Ave. 4. anyadRSTi prazaMsA H anyadRSTi eTale jemanI tattvarUpa dRSTi khoTI hoya chatAM temanA bAhyanimittonA AkarSaNathI prazaMsA karavI jemake, jainadarzana karatAM anyadarzanamAM vizeSatA che, AvI prazaMsA karavAmAM potAnA darzanamAM azraddhA thavAno saMbhava che. tethI te aticAra che. 5. anyadRSTi saMstava H jenuM darzana bhrAMta ke khoTuM che tevI vyaktionA bAhyAcAramAM guNo hoya che. AvA guNothI AkarSAIne, satyane samajyA vagara te vyaktiono paricaya kare, prazaMsA kare, to sAdhakamAM hajI paripakvatA na hovAne kAraNe atiparicaya thavAthI mULa dharma ke vratone choDI de tevo bhaya che. tethI atiyAra thavA saMbhava che. madhyasthabhAve sAdhaka guNane guNa samaje, doSane doSa samaje to prazaMsA ekAMte hAnikAraka nathI. A aticArothI sAdhu-zrAvaka baMnene sAvadhAna rahevAnuM che, kAraNa ke samyaktva baMne mATe sAmAnya dharma che. vratazIleSu paJca paJca yathAkramam vratazIleSu paMca paMca yathAkramam vratazIleSu paMca paMcayathAkramam adhyAya : 7 * sUtra H 19 4 239 7-19 7-19 7-19 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca aNuvrata ane sAta zIla (3 guNavrata ane cAra zikSAvratamAM darekanA kramazaH pAMca pAMca aticAro che. vrata niyama zraddhA ane samajapUrvaka svIkAravAmAM Ave te vAstavika vrata che, uparokta bAra vrato zrAvakanA vrata che, AcAra che. cAritradharmanA mULaAcAra ahiMsAdi pAMca aNuvrata che, te mULaniyamo che. tenI dRDhatA mATe diguparimANa vratone zIla kahe che. te darekamAM mukhyatve pAMca prakAre doSa lAge che. prathama vratanA aticAro bandha-vadha-chavicchedA'tibhArAropaNA'napAnanirodhAH bandha-vadha-chavicchedADatibhArAropaNADatrapAnanirodhAH 720 baMdha-vadha-chaviccheda-atibhArAropaNa annapAnanirodhAH 7-20 baMdha, vadha, chaviccheda, atibhAra AropaNa ane annapAna nirodha e pAMca ahiMsA vratanA aticAro che. 1. baMdha ? koI prANI ke vyaktine niSkAraNa ke ISTa sthaLe jatAM aTakAvIne bAMdhavo te. upakAraka kAraNa hoya to paNa majabUta rIte bAMdhavA nahi. 2. vadha : mAra, pazu ke mAnavane kAraNavaza daMDa karavo paDe to paNa dveSa ke gussAthI mAravo nahi. mukhyatve to cAbuka jevA sAdhana vaDe mAravo nahi. 3. chavicchedaH chavi = cAmaDI, cheda = viMdhavuM. kAna, nAka Adi avayavo ke cAmaDIne vidhavuM nahi. upakAraka kAryamAM paNa sAvadhAna rahIne karavuM. jemake kAna nAka viMdhavA. 4. ati bhArAropaNa: pazu ke mANasa upADI zake tenA karatAM vadhu bhAra mUkavo ke kheMcAvavo nahi. 5. annapAna nirodhaH pazu ke mAnavane je tamane AdhIna che tene 240 ja tattvamImAMsA wwwwwwww Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- annapANI samayasara na ApavA, dveSabhAvathI temAM aTakAvavA. gRhasthavratadhArIne kaMI paNa prayojanathI kaMI paNa baMdha Adi karavA paDe to paNa komaLabhAve karavA, anyavratamAM paNa A prakAre doSane jANavA ane sAvadhAna rahevuM. " bIjA vratonA aticAro mithyopadeza-rahasyAbhyAkhyAna-kUTalekhakriyA nyAsApahAra-sAkAramantra bhedAH 7-21 miththopadeza-rahasyAbhyAkhyAna-kUTalekhakriyA nyAsApahAra-sAkAra mAtra bhedAH 7-21 mithyA-upadeza-rahasya-abhyAkhyAna-TalekhakriyA nyAsApahAra-sAkAra mAtra bhedAH 7-21 mithyAupadeza, rahasya-abhyAkhyAna, phUTalekhakriyA nyAsApahAra, sAkAramaMtrabheda e pAMca aticAra satya aNuvratanA che. 1. mithyA upadeza ? game tema samajAvI anyane ADe raste doravo. anyane pIDAkArI vacana, asatya upadeza Apavo te. jemake puzuone pUrI do. 2. rahasyAbhyAkhAna : rahasya = ekAMtamAM banela (gupta) abhyAkhyAna = kahevuM viruddha rAjyonI, mitra mitra ke anya vyaktionI guNa kriyA ke vAta rAga dveSa ke vinodathI prerAIne jANe ajANe khullI karavI te rahasyAbhyAna. tema karavAthI rAjyomAM yuddha ane vyaktiomAM paNa duHkha utpanna thAya che. ane anyonya vairabhAva thaI jAya che. 3. kUTalekha kiyA : prathama karelA lekhane svArthavaza pheravI nAMkhavA, khoTA lekho lakhavA. khoTI sAkSI pUravI. sahI karavI. asatya vacananI - adhyAyaH 7 * sUtraH 21 241 : makara ... ... Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema A asatya lekhana che te paNa doSavALuM che. 4. nyAsApahAra H corI. anyanI thApaNamAM kaMI pheraphAra karIne ke ochuM karIne pAchuM ApavuM. tenI nabaLAI ke bhUlano geralAbha levo. ane asatya vacana bolI tene chetaravo. AthI parane pIDA thAya che. tethI vratabhaMga thAya che. 5. sAkAra maMtrabhedaH sAkAra = viziSTa ceSTA. maMtra = abhiprAya. anyanI koIpaNa ceSTA joI te parathI abhiprAya bAMdhI teno bheda prakAzita karavo. savizeSa vizvAsu banIne anyonyanI gupta vAto jANe ane pragaTa karI de. jenAthI anyonyane manaduHkha thAya. ke rAjyo vacce yuddha jevA hiMsAtmaka kAryo thAya to vratabhaMga thAya. trIjA vratanA aticAro stenaprayoga tadAhRtAdAna-viruddharAkhyAtikrama hInAdhika-mAnonmAna-pratirUpakavyavahArAH 7-22 stanaprayoga-tadADhatAdAna-virudhdha rAjyAtikrama hInAdhika-mAnonmAna-pratirUpakavyavahAra 7-22 stana prayoga-tadAhatAdAna-virudhdharAjyAtikrama hInAdhika-mAna-unmAna-pratirUpaka-vyavahAraH 7-22 stanaprayoga, tadAhatAdAna, viruddha rAjya atikrama, hinAdhika, manonmAna, pratirUpakavyavahAra e pAMca asteya vratanA aticAra che. 1. stanaprayoga H stana = cora, prayoga-preraNA, uttejana. corI karanArane preraNA ApavI. anya dvArA preraNA apAvavI athavA temAM saMmati ApavI. corane corI mATe sAdhano ApavA, Azraya Apavo vagere. sAmAnya corI jevA kArya mATe paNa vicAravuM. 2. tadADhatAdAna : corI karalI vastu maphatamAM ke alpamUlyathI - 242 ja tattvamImAMsA wwwwwww navajAtanA tAtatatatatatatatatata banAva bAbarA - - bajasLyu Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ------ --- - levI, pote corI karato nathI paNa te vastu levAthI corane protsAhana maLe che. tethI vratabhaMga thAya che. 3. viruddha rAjyAtikrama : niSiddha rAjyamAM praveza karavo. aMkuzita mAlanI levaDadevaDa karavI ane kAyadAnuM ullaMghana karavuM. 4. hInAdhika mAnonmAna : nAnA moTA mApa rAkhI levaDa devaDa karIne geralAbha uThAve, to vratabhaMga thAya. 5. pratika rUpaka vyavahAra H asalane badale nakalI vastu ApavI. uparanA sarva prakAro pote kare ke paraMparAe karAve to paNa AMzika vRtabhaMga thAya che. cothA vratanA aticAro paravivAhakaraNetvaraparigRhItAparigRhItAgamanA'naGgakrIDA-tIvrakAmAbhinivezAH 7-23 paravivAhakaraNetraparigRhItAparigRhItAgamanA niMgakrIDA-tIvrakAmAbhinivezAH 7-23 parAvivAhakaraNa-IvaraparigRhIta-aparigRhItAgamana anaMgakrIDA-tIvrakAma-abhinivezaH 7-23 paravivAha, karaNa, itvaraparagRhItAgamana, aparagRhItAgamana, anaMgakrIDA ane tIvra kAmAbhiniveza e pAMca brahmacarya vratanA aticAro che. bAravrata e gRhasthajIvananI sAdhanA che. sAdhaka avasthAmAM saMyama rAkhavA mATe sAmAnya vyavahArika dharmono tyAga karavo paDe che. kathaMcita paropakAravRttithI kaMI paNa karavuM paDe to paNa temAM anuraMjita thavuM nahi ke A kArya meM karyuM che. udAsInabhAve karI chUTavuM. potAnA parivAra mATe karavuM ane anya mATe na karavuM te svArtha nathI. paNa saMkSepa karavA mATe zakya teTalo tyAga karavo, jethI vikalpa ane vikArothI dUra rahI adhyAya : 7 * sUtra : 23 ja 243 DOODOOOOO Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wwwwwwwwwwwwwwww wwwww zakAya. samaya bace. ArAdhanA svasthatAthI thAya. te rIte A vratamAM keTalIka bAbato vicAraNiya che. 1. paravivAhakaraNaH potAnI saMtati sivAya anyanI saMtati mATe kanyAdAnanA phaLanI apekSAe ke snehasaMbaMdhathI kaMI paNa pravRtti karavI, te sAMsArika bhAva hovAthI AMzika vratabhaMga thAya che potAnA saMtAnonA vivAhakarma karavAnA doSa to lAge che. paNa temAM saMskAranI pharaja hovAthI ekAMte doSa mAnyo nathI chatAM jo moTA putro te saMbhALI le to tevA kAryathI mukti meLavavI. 2. Itara paragRhItA gamanaH Itara-bIjI, paragRhItA-anya vaDe bhogavAyelI, ahIM khAsa karIne vezyA-gaNikAnA saMbaMdhamAM koIe jeTalA samaya mATe tene dhana ApI svIkArI hoya te samaye tevI strIno bhoga na karavo. 3. aparigRhItA gamana : asvIkAra karelI strI koI pahelA svIkAra karelo nathI, evI anAtha strI, pati viyogI strI, kumArikA vagere parastrI che, tenuM sevana karavuM te svadArA saMtoSavratanI apekSAe vratabhaMga che. A pramANe strIe puruSa mATe samajI levuM. 4. anaMga daDA : anaMga = kAmarAga. maithuna sevana mATe yoni ke prajanana aMga sivAyanA hastAdi avayavo vaDe krIDA-kAmasevana karavuM. athavA atizaya kAma utpanna thAya te pramANe AliMgana, cuMbana Adi sevana karavuM. 5. tIvra kAmAbhiniveza : tIvra mohanIya karmanA udayathI vAraMvAra kAmakrIDA maithuna sevana karavuM. paramArtha dRSTie 2 thI 5 prakAramAM brahmacaryanA beyanuM pAlana thatuM nathI, kAraNa ke kAma bhoganI icchA vRddhi pAme che, tethI sAdhakane bAdhA pahoce che jethI vratabhaMga thAya che. ane AMzika vratabhaMgano doSa lAge che. 244 ja tattvamImAMsA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamA vratanA aticAro kSetra-vAstu-hirabyasuvarNa-dhanadhAnya-vAsIvAsakupyprmaannaatikrmaaH kSetravAstu-hiraNyasuvarNa-dhanadhAnya-dAsIdAsa kuSyapramANAtikramAH kSetravAstu-hi2Nya-suvarNa-dhana-dhAnya-dAsI-dAsakuSya-pramANa-atikramAH 7-24 7-24 kSetra-vAstu, hiraNya-suvarNa, dhana-dhAnya, dAsI-dAsa, kuSya, A pAMcanA pramANamAM atikrama (ullaMghana) te pAMca aticAro pAMcamAM parigraha parimANa vratanA che. 7-24 kSetra-vAstu pramANAtikramakSetra = vAstu kSetra = kheDavAlAyaka jamIna, vAstu = ghara Adi sahita bhUmi. kSetra ane gharanuM parigraha pramANa karyA pachI lobhavaza adhikano svIkAra karavo te kSetra-vAstu pramANa atikrama che. 2. hiraNya-suvarNAtikrama : hiraNya-cAMdI = rUpu, suvarNa = sonuM. rUpA ke sonAnI cIjo, ratno jevI kiMmatI cIjo. rokaDanANuM vagere dareka jAtanI kiMmatI vastunuM pramANakaryA pachI temAM lobhavaza vRddhi karI levI te hiraNya suvarNAtikrama che. 3. dhana dhAnya pramANAtikrama : mAla milkata, dhAnya pazu jevA padArthonuM parimANa karI, koI kAraNavaza vRddhi karI levI. 4. dAsIdAsa pramANAtikrama : nokara cAkarane, pakSIone koI prayojana mATe rAkhyA hoya to tenuM pramANa ullaMghI javuM te. 5. kuSya pramANAtikrama H kASTha ke ghAsa vastra-pAtra jevI sAmAnya vastunI maryAdA karyA pachI temAM lobhavaza vRddhi karavI. lobhavaza vRddhi karavAnA bIjA ghaNA prakAra che. jemake eka gharanI adhyAya : 7 * sUtra : 24 4 245 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chUTa hoya ane bIjuM ghara bAMdhI joDI de, ane mAne ke vratabhaMga thayo nathI. paNa apekSAe thayo manAya. niyama uparAMta dhana vadhI jAyato te bIjAnI pAse ke bIjAne nAme karI rAkhe, samaya Ave potAne nAme kare. lobhavRttine kAraNe vratabhaMga thAya. dhAtunA sAdhanomAM nAnA moTA karAvI le ema vratabhaMgamAM AMzika doSa lAge. A graMthamAM vratonA kramamAM pheraphAra che. chaThThA diguparimANa vratanA aticAro utiryagvyatikrama-kSetravRddhi-smRtyantardhAnAni / 7-25 udhvadhArthivyatikrama-kSetravRdhdhi-smRti-antardhAnAni 7-25 urdhva-adhaH-tiryagu-vyatikrama-kSetravRdhdhi-smRti-antardhAnAni 7-25 uddhavyatikrama, adhovyatikrama, tiryaMgyatikrama, kSetra vRddhi ane mRtyaMtardhAna e pAMca aticAro chaThThAdigvirati vratanA che. 1. uddhavyatikramaH parvatAdi uparanI dizAmAM bhUlathI adhika javuM te urdhva vyatikrama. 2. adhovyatikrama : kUvA Adi nIcenI dizAmAM pramANa vadhu nIce javuM. 3. tirthavyatikrama : pUrva Adi ATha dizAmAM bhUlathI pramANathI adhika dUra thavuM. bhUlathI thAyato aticAra che ane jANIne jAya to vratabhaMga che. 4. kSetravRddhi : judI judI dizAonuM parimANa svIkAryA pachI eka bIjI anyonya dizAmAM pramANano pheraphAra karavo vRddhi karavI. 5. RtyantardhAnaH barAbara yAda na rAkhavuM. pramAda ke mohavaza lIdhelA pramANane bhUlI javuM.jemake 50 mAIla dhAryA hatA ke 100 te yAda na rahe ane 50 mAIla jAya to paNa vismRtidoSathI aticAra lAge. niyamanI mRti te niyama pAlananuM mULa che, tethI vismRtithI doSa lAge. - 246 4 tattvamImAMsA ww wwwwwwwwwwwwwwwwwwwww Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - --- - --- - nAnA w w nAnA nAnA nA sAtamA dazAvakAzika vratanA aticAro mAna-dhyAna-zAnupAta-pustikSepa: 7-2 Anayana-preSyaprayoga-zabda-rUpAnupAta-pudgalakSepAH 7-2 Anayana-preSyaprayoga-zabda-rUpAnupAta-pugalakSepAH 7-2 Anayana, predmayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pudgalakSepa e pAMca dezavirati (dezAvakAzika) vratanA aticAra che. 1. Anayana : parimANa karelA kSetranI bahArathI vastu maMgAvavI, levI. (tAra, patra TelIphona AdithI) anya pAse maMgAvavI, levarAvavI. 2. prakhyaprayoga : pote kSetranI maryAdAmAM rahe paNa pramANa bahAranA kSetramAM anya dvArA mokalavI. 3. zabdAnupAta : maryAdA bahAranA kSetrathI koIne bolAvI, khAMsI jevo avAja karI, pAse AvavA mATe preravo. 4. rUpAnupAta : dhArela kSetranI maryAdAthI adhika dezamAM rahelI vyaktine izArAthI najIka bolAvavI. - pa. pudgalakSepa : kAMkaro ke vastu pheMkI koIne potAnI najIka bolAvI maryAdAnuM ullaMghana karavuM. prathamanA be aticAra samajaNanA abhAve thAya che ane pachInA traNa aticAramAM bIjA pAse karAvavAmAM huM to karato nathI tevo mAyAbhAva Ave che. baMnemAM doSano saMbhava che tethI aticAra lAge che. AThamA anarthadaMDa vratanA aticAro kandarpa-kaukucya-maukharyA'samIkSyAdhikaraNo SabhogAdhikatvAni 7-27 kaMdarpa-kaumucya-maukharyAsamIkSyAdhikaraNo-pabhogAdhikatAni 7-27 kaMdarpa-kaumucya-maukharya-asamIkSya-adhikaraNaupabhoga-adhikatvAni (7-ra7 adhyAya : 7 * sUtra : 26-27 je 247 akhAnA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kandarpa-kaukucya, maukharya, asamIkSaadhikaraNa ane upabhoganuM adhikatva e pAMca aticAra AThamA anarthadaMDa viramaNa vratanA che. 1. kaMdarpa-moha, rAgavaza kAmottejaka asabhya vacano bolavA, ke hAMsI uDAvI moTethI hasavuM. 2. kaukucya : rAgasahita, hAMsIpUrvaka aziSTa vacana bolavA ane halakI ceSTAo karavI, arthAta kaMdarpanA kAyika ceSTAo bhaLe che. 3. maukharya : nirlajjapaNe asaMbaMdha vacano bolavA. 4. asamIthyAdhikaraNa : asamIkSA = vagara vicAryuM adhikaraNa : pApanuM sAdhana, vagara vicArye pApanA sAdhano pUrA pADavA ke rAkhavA. 5. upabhogAdhikatva H Avazyaka karatA paNa vastra, pAtra Adi adhika pramANamAM rAkhavuM. upayoganA abhAve ke sahasAtkAre durdhyAna thavuM te apadhyAna che. navamA sAmAyika vratanA aticAro 7-28 yogaduSpraNidhAnAnAdara-smRtyanupasthApanAni yogaduSprANidhanAnAdara-nRtyanupasthApanAni yogadupraNidhAna-anAdara-smRti-anupasthApanAni 7-28 7-28 mana vacana ane kAyAnA yogonuM duSpaNidhAna, anAdara ane mRtyanupasthApana e pAMca sAmAyika vratanA aticAra che. duSpraNidhAna = nirarthaka, duraupayogI 1. manoyoga duSmaNidhAna : krodhAdi jevA vikalpone vaza thaI nirarthaka pApanA vicAro karavA. vacana duppaNidhAna : saMskAra rahita, nirraka hAnikAraka bhASA 248 4 tattvamImAMsA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bolavI. kAyaduSpaNidhAna : hAtha paga vigerenuM nirarthaka halana calana ke pApa pravRtti karavI. anAdara sAmAyikamAM harSollAsa na thavo. jematema samaya pUro karavo. skRtinuM anupasthApana : ekAgratAnA abhAve, sAmAyika levAnI smRtinuM bhUlI javuM. ajANe thAya to aticAra che. jANIne thAya to vratabhaMga che. A uparAMta daza mananA daza vacananA ane bAra kAyanA doSane vistArathI samajI levA. dasamAM pauSadhopavAsa vratanA aticAra. apratyavekSitApramArjitotsargI''dAnanikSepa . saMstAropakramaNAnAdara-smRtyanupasthApanAni 7-29 apratyavekSita-apramArjita-utsaraiDaDadAnanikSepa saMstAropakamaNAnAdara-RtyanupasthApanAni 7-29 apratyavekSita-apramArjita-utsarga-AdAna-nikSepa saMsAra-upakramaNa-anAdara-smRti-anupasthApanAni 7-29 apratyavekSita-apramArjita-utsarga, apratyavekSita-apramArjitaAdAnanikSepa, apratyavekSita-apramArjita- saMsAropakramaNa, anAdara ane mRtyanupasthApana e pAMca pauSadhopavAsa (pauSadha) vratanA aticAro che. (1) apratya, apramArjina. utsarga : apratyavekSita eTale dRSTithI bilakula joyA vinA ke barobara joyA vinA. apramArjita eTale caravALA vagerethI bilakula ke barobara pramAryA vinA. utsarga eTale tyAga karavo. bhUmine dRSTithI joyA vinA ke barobara joyA vinA ane caravALA vagerethI pramArjana karyA vinA ke barobara pramArjana karyA vinA maLa-mUtra Adino tyAga karavo. (2) pratye apramA. AdAna nikSepa : AdAna eTale levuM. nikSepa eTale mUkavuM. dRSTithI joyA vinA ke barobara joyA * adhyAya : 7 * sutra : ra9 4 249 nad DDDDD Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinA ane caravALA vagerethI pramArjana karyA vinA ke barobara pramArjana karyA vinA vastu levI ane mUkavI. (3) apratya. apramA. saMstAropakramaNa : saMstAra eTale saMthAro, Asana vagere sUvAnAM ane pAtharavAnAM sAdhano. upakramaNa eTale pAtharavuM. dRSTithI joyA vinA ke barobara joyA vinA ane caravALA vagerethI pramArjana karyA vinA ke barobara pramArSyA vinA saMthAro, Asana vagere pAtharavuM. (4) anAdara : pauSadhamAM utsAha na rAkhavo. jema tema anAdarathI pauSadha pUrNa karavo. (5) smRtyanupasthAna H pote pauSadhamAM che te bhUlI javuM. pauSadhanI vidhio yAda na rAkhavI vagere. agyAramAM bhoga upabhoga vratanA aticAra sacittasaMbaMddha-saMmizrA'bhiSavaduSpakvAhArAH sacittasaMbadhdha-saMmizrA'bhiSava-duSpavAhArAH sacittasaMbadhdha-saMmizrA'bhiSava-duSpavAhAraH sacitta AhAra, sacitta saMbaddha AhAra, sacittasaMmizra AhAra, abhiSava AhAra ane duSpava AhAra e pAMca upabhoga paribhoga parimANa vratanA aticAro che. A aticAro jene sacitta AhArano tyAga che tenA mATe che. (1) sacitta AhAra : sacitta (dADama Adi) phaLa Adino upayoga karavo. ahIM sacittano tyAga hovAthI anAbhoga AdithI sacitta AhAra vApare to aticAra. paNa jo jANI joIne vApare to vratabhaMga thAya. 1. sacittano tyAga che ema khyAlamAM na rahevuM. athavA A vastu sacitta che ema khyAlamAMrahevuM... 7-30 7-30 7-30 (2) citta saMbaddha AhAra : ThaLiyA, goTalI Adi sacitta bIja yukta bora,kerI vagere AhAra vAparavo, ahIM ThaLiyA, goTalI Adi choDI de che moMmAMthI bahAra kADhI nAkhe che. mAtra phaLano acitta 250 4 tattvamImAMsA -- Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma garbha-sAra vApare che. A dRSTie vratano bhaMga nathI. paNa vratanuM dhyeya (jIvarakSA) sacavAtuM nathI. ethI paramArthathI to vratabhaMga che. Ama ahIM AMzika vratabhaMga ane AMzika vratapAlana hovAthI aticAra lAge che. (3) sacitta saMmizra AhAra : thoDo bhAga sacitta ane thoDo bhAga acitta hoya tevo AhAra karavo. dA. ta. tala, khasakhasa AdithI yukta modaka Adino AhAra karavo. (4) abhiSava-AhAra : magha Adi mAdaka AhAra karavo. athavA kIDI, kaMthu Adi sUkSma jIvothI yukta khorAkano AhAra karavo. (5) duSpakava-AhAraH barobara na raMdhAvAthI kaMIka pakva ane kaMIka apakva kAkaDI vagereno AhAra karavo. dharmaratna prakaraNa vagere graMthomAM ahIM batAvelA chellA traNa aticAronA sthAne apakavauSadhi - bhakSaNatA, duSpakvauSadhaI - bhakSaNatA ane tucchauSadhi - bhaNatA traNa aticArono ullekha che. (1) apakvauSadhibha: rAMdhyA vinAno AhAra levo. dA. ta. sacitta kaNavALA loTane acitta samajIne vApare. (2) dupaTvauSadhibha : Ano artha A graMthamAM Avela duSpakva AhAra aticAranA pramANe che. (3) tucchaSadhibha: jenAthI tRpti na thAya tevI pApaDa, bora vagere vastu vAparavI. prazna: tuccha auSadhi (jenAthI tRpti na thAya tevI vastuo) jo sacitta vApare che to teno samAveza sacitta AhAra nAmanA prathama aticAramAM thaI jAya che. have jo acitta vApare che to aticAra ja na gaNAya. uttara : vAta satya che. paNa acitta vAparavAmAM vratanA dhyeyanuM pAlanana thavAthI paramArthathI vratanI virAdhanA thAya che. je ArAdhaka sAvaghathI - pApathI bahu Darato hoya ane lolupatAne ochI karI hoya te zrAvaka sacittanuM pratyAkhyAna kare che. jenAthI tRpti na thatI hoya tevI vastu vAparavAmAM lolupatA kAraNa che. kAraNa ke tenAthI zarIrane puSTi maLatI nathI. AthI zrAvaka jo AvI vastuo vApare to tenAmAM lolupatA adhika che e siddha thAya che. AmAM zarIrane lAbha thato nathI adhyAya H 7 * sUtraH 30 ja ra51 M WOO Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwMAMAMMA ane pApa vadhAre thAya che. AthI apekSAe tuccha auSadhinuM bhakSaNa e aticAra che. bAramA atithisaMvibhAga vratanA aticArI sacittanikSepa-pidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAlAtikramAH 7-31 sacittanikSepa-pidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAlAtikramA 7-31 sacittanikSepa-pidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAla-atikramAH 7-31 sacittanikSepa, sacittapidhAna, paravyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama e pAMca atithisaMvibhAga vratanA aticAro che. (1) sacittanikSepa : nahi ApavAnI buddhithI ApavA lAyaka vastune ghauM vagere sacitta vastumAM mUkI devI. (2) sacittapidhAnaH nahi ApavAnI buddhithI ApavA lAyaka vastu upara sacitta vastu DhAMkI devI. (3) paravyapadeza : nahi ApavAnI buddhithI ApavA lAyaka vastu potAnI hovAchatAM bIjAnI che ema kahevuM, athavA ApavAnI buddhithI bIjAnI hovA chatAM potAnI che ema kahevuM. * (4) mAtsarya : hRdayamAM gusse thaIne ApavuM. sAmAnya mANasa paNa Ape che to zuM huM tenAthI utarato chuM ? ema irSAthI ApavuM. (5) kAlAtikrama : bhikSAkALa vItI gayA pachI athavA bhikSAkALa thayA pahelAM sAdhuone nimaMtraNa karavuM. saMlekhanA vratanA aticAro nIti-nirAzA-mitrAnura-suhAnuvaMgha-nilAnarane 7-32 jIvita-maraNazaMsA-mitrAnurAga-sukhAnubaMdha-nidAnakaraNAni 7-32 jIvita-maraNAzaMsA-mitra-anurAga-sukhaanubaMdha-nidAnakaraNAni 7-32 ra5ra ja tattvamImAMsA sa 0000000000000000000 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - jIvita-AzaMsA, maraNa-AzaMsA, mitra-anurAga, sukha-anubaMdha ane nidAna karaNa e pAMca saMkhanA vratanA aticAro che. (1) jIvita-AzaMsA : AzaMsA eTale icchA. jIvita eTale jIvavuM. jIvavAnI te jIvita AzaMsA. pUjA, satkAra-sanmAna, prazaMsA Adi na khUba thavAthI huM vadhAre jIvuM to sAruM ema jIvavAnI IcchA rAkhavI. (2) maraNa-AzaMsA : pUjA, satkAra sanmAna, kIrti, vaiyAvacca Adi na thavAthI kaMTALIne huM jaladI marI jauM to sAruM ema maraNanI icchA rAkhavI. (3) mitra-anurAga : mitra, putra Adi svajana - snehIo upara mamatvabhAva rAkhavo. (4) sukha anubaMdha : pUrve anubhavelAM sukhone yAda karavAM. (5) nidAna karaNa : tapa ane saMyamanA prabhAvathI huM paralokamAM cakravartI, vAsudeva, mAlika rAjA, baLavAna ke rUpavAna banuM ityAdi paralokanA sukhanI icchA rAkhavI. anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam 7-33 anugrahArtha svasyAtisargo dAnam 7-33 anugraha-artha savasya atisarga dAnam 7-33 sva ane paranA upakAra mATe potAnI vastu pAtra vyaktine ApavI te dAna. anugrahanA be prakAra che. sva-upakAra pradhAna ane AnuSaMgika ema be prakAre che. pradhAna eTale mukhya. karma nirjarAthI AtmAnI saMsArathI mukti e pradhAna sva-upakAra che. AnuSaMgika upakAra eTale mukhya upakAranI sAthe sAthe adhyAyaH 7 * sUtraH 33 4 253 sAmA Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAyAse thaI jato upakAra. AnuSaMgika upakAranA be bheda che. (1) A loka saMbaMdhI ane (2) paraloka saMbaMdhI. saMtoSa, vaibhava AdinI prApti e Aloka saMbaMdhI AnuSaMgika sva-upakAra che. arthAt dAnathI dAna karanAranA AtmAmAM saMtoSaguNa Ave. saMtoSanI sAthe udAratA Adi ghaNA guNo Ave. tathA rAgAdi doSo ghaTI jAya tevA prakAranA viziSTa puNyanA udayathI bAhya vaibhavanI paNa prApti thAya. paralokamAM viziSTa prakAranA svargAdi sukhanI prApti e paraloka saMbaMdhI AnuSaMgika sva-upakAra che. e pramANe para upakAra paNa pradhAna ane AnuSaMgika ema be prakAre che. karma nirjarAthI AtmAnI saMsArathI mukti e pradhAna paraupakAra che. AnuSaMgika para upakAra A loka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI ema be prakAre che. saMyamanuM pAlana ke mokSa mArganI ArAdhanA e A lokasaMbaMdhI para upakAra che. viziSTa prakAranA svargAdi sukhanI prApti e paraloka saMbaMdhI para upakAra che. vidhi- dravyaM-dAtR-pAtravizeSAcca tadvizeSaH vidhi-dravya-dAtR-pAtravizeSAcca tavizeSaH vidhi-dravya-dAtR-pAtravizeSAcca tavizeSaH vidhi, dravya, dAtA ane pAtranI vizeSatAthI dAnadharmamAM (arthAt phaLamAM) taphAvata paDe che. (dAnadharmanI vizeSatAthI tenA phaLamAM paNa vizeSatA (taphAvata) Ave che.) (1) vidhi : deza, kALa, zraddhA, satkAra ane kramapUrvaka kalpanIya vastu ApavI vagere vidhi che. 7-34 7-34 7-34 (2) dravya : anna, pAna, vastra, pAtra Adi zreSTha dravyonuM dAna karavuM joIe. (3) dAtAH dAtA prasananacitta, Adara, harSa, zubhAzaya e cAra 254 4 tattvamImAMsA Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNothI yukta ane viSAda, saMsArasukhanI icchA, mAyA ane nidAna e cAra doSothI rahita hovo joIe. (1) prasannacitta : sAdhu Adi potAnA ghare Ave tyAre, huM puNyazALI chuM, jethI tapasvIo mArA ghare padhAre che, ema vicAre ane prasanna thAya. paNa A to roja amArA ghare Ave che, vAraMvAra Ave che, ema vicArI kaMTALI na jAya. (2) Adara : vadhatA AnaMdathI padhAro ! padhAro ! amukano joga che, amukano lAbha Apo,'' ema AdarapUrvaka dAna Ape. (3) harSa : sAdhune joIne athavA sAdhu koI vastu mAMge tyAre harSa pAme. vastunuM dAna karatAM harSa pAme. ApyA pachI paNa anumodanA kare. Ama dAna ApatAM pahelAM, ApatI vakhate ane ApyA pachI paNa harSa pAme. (4) zubhAzaya : potAnA AtmAno saMsArathI nistAra karavAnA AzayathI dAna Ape. (5) viSAdano abhAva HApyA pachI meM kyAM ApI dIdhuM ! vadhAre ApI dIdhuM ! ema pazcAttApa na kare. kintu vratInA (tapasvInA) upayogamAM Ave e ja mAruM che, mArI vastu tapasvInA pAtramAM gaI e mAruM ahobhAgya ! ema anumodanA kare. (6) saMsAra sukhanI icchAno abhAva H dAna ApIne tenA phaLa rUpe koI paNa jAtanA saMsAra sukhanI icchA na rAkhe. (7) mAyAno abhAva : dAna ApavAmAM koI jAtanI mAyA na kare. saraLatAthI dAna kare. (8) nidAnano abhAva : dAnanA phaLa rUpe paralokamAM svargAdinA sukhanI mAgaNI na kare. sukhanI icchAno abhAva ane nidAnano abhAva e baMnemAM saMsAra sukhanI icchAno abhAva hovAthI sAmAnyathI artha samAna che. chatAM vizeSathI baMnenA arthamAM thoDo phera paNa che. saMsAra sukhanI icchAnA abhAvamAM vartamAna jIvanamAM saMsArasukhanI icchA na rAkhe e bhAva che ane nidAnanA abhAvamAM paralokamAM saMsAra sukhanI icchA na rAkhe e adhyAya : 7 sUtra : 34 4 255 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva che. (4) pAtra H samyagdarzana Adi guNothI yukta sarvaviratidhara sAdhuo ane dezaviratidhara zrAvako vagere. jeTalA aMze vidhi Adi barobara hoya teTalA aMze dAnathI adhika lAbha. jeTalA aMze vidhi AdimAM nyUnatA hoya teTalA aMze ocho lAbha. tattvadohana adhyAya chaThThAmAM AsravanuM nirUpaNa karyuM. temAM AsavanA kAraNarUpa mithyAtva avirati Adi darzAvyA hatA. vaLI sAtAvedanIya karmanA AsavamAM vratInuM kathana che, temAM vrata pALanAra te vratI che. vratI sAdhu ane zrAvaka baMne hoya che. sAtamA adhyAyamAM vratanA aticAro AsavarUpa che te jaNAvI vratanA aticAronuM jJAna thavA mATe vratonuM paNa jJAna A adhyAyamAM karAvyuM che. 2 = jIvanI cAre gatinA paribhramaNanuM mULa kAraNa sAta tattvomAM Amravane kahyoche. jenA dvArA Atmapradezo sAthe kArmaNa vargaNAno praveza thAya che. pachInI kAryavAhI baMdhatattva saMbhALe che. Asava Amato baMdharUpa ja che, chatAM jema gharamAM mahemAnanuM AvavuM ane AvyA pachI rahevuM jevI A racanA che. Asrava = AvavuM. baMdha ekameka thavuM. AsravathI aTakavuM eTale pApathI aTakavuM. pApathI aTakavA mATe vratAdi sAdhana che. vAstavamAM rAga dveSarUpa kaSAya e baMdhanuM kAraNa che. kaSAya e Asravano ja prakAra che. pApathI aTakavuM e bahAranI hiMsAdi pApa pravRttimAMthI nivRtta thavA mATe che, ane rAgadveSa tyajavA te mATe pApa pravRttithI nivRtta thaIne samyak pravRtti karavAno hetu che. samyak pravRtti eTale mana vacana ane kAyAnA yogane AtmArthe yojavA jethI upayoga pariNAma paNa samyapaNe Take, ane tethI rAgadveSa nAza pAme. AthI graMthakAre manuSyanesAdhakane saraLa upAya tarIke 256 7 tattvamImAMsA -- Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vratAdinuM pApathI aTakavAnuM nirUpaNa karyuM che. rAgadveSa e karmanI mukhyapaNe graMthi che, ane pAMca Azrava vaDe te poSAya che. arthAta rAgadveSa zatru che, ane Azravo zastra che, zastra chInavAI jatAM zatru narama paDe che, tema AzravanA aTakI javAthI rAgadveSa svayaM narama paDe che, tretAdithI sAdhaka saMyamamAM Ave che.kaMIka jAgRta rahe che.. pApathI aTake tyAre tenI Atma vicAraNA prabaLa bane che. zrAvaka aNuvratadhArI che, sAdhu mahAvratadhArI che. baMnee vratAdinuM pAlana aticAra rahitapaNe karavAnuM che. temAM paNa mahAvratadhArIne zuddha pAlana mATe viziSTa prakAre bhAvanAnuM baLa vadhAravAnuM che. temAM paNa maitrI, pramoda karuNA ane madhyasthabhAvanA dharmadhyAnamAM praveza karAvanArI che, jenA vaDe karmano nAza thAya che. aNuvratadhArIne vrata dhAraNa karyA pachI temAM doSa lAge to vrata dvArA je karma ghaTavA joIe, tene badale vRddhi thAya. te mATe vrata grahaNa ane pAlanamAM vizeSa jAgRti mATe aticAra dvArA doSo darzAvAya che. upazama samyakatva alpakAlIna chatAM zuddha hovAthI tyAM aticArano doSa nathI. kSAyika samyakatva jIvanA zuddha pariNAmarUpa che, siddha avasthAmAM paNa tenuM hovApaNuM che, te atyaMta nirmaLa avasthAvALuM hovAthI temAM aticArano doSa nathI. kSayopathamika samyakatva aticAranA doSasahita che. te avirati, dezavirati zrAvakane ane sarvavirati munine paNa hoya che. kAraNa ke kSayopathamika samyakatvamAM sattAmAM mohanIya karma paDyuM che, ane udayamAM samyakatva mohanIyanuM nimitta rahe che. aMze doSa lAge che tyAre samyakatva malina thAya che paraMtu nirmULa thatuM nathI. chaThThA adhyAyamAM azubhAmravanuM vizeSapaNe nirupaNa karavAmAM AvyuM che. sAtamA adhyAyamAM pApathI aTakavArUpa, aticArane TALavA rUpa ane mahAvratanI bhAvanAo dvArA mahadaMze zubhAmravanuM nirupaNa karavAmAM AvyuM che. joke azubhAsavanuM phaLa adhogati che, tema zubhAmravanuM phaLa svarga sudhInuM che, jyAre saMvara nirjarArUpa ArAdhanA zubha bhAva hovA adhyAya : 7 * tattvadohana ja 257 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ja jana jA jA - wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww anArakAvAsAkara nA chatAM karmanA kSayanuM sAdhana hovAthI te dharmarUpa che. sAdhaka jyAre svarUpamAM sthira nathI rahato tyAre bhakti, svAdhyAya, Avazyaka kriyA dvArA rAgAdi kaSAyone dUra karavA prayatna kare che, chatAM zuddha bhAvamAM na TakAya tyAre zubhabhAvamAM Take che, ane azubhabhAva TaLe che. vaLI vatIne niHzalyo vratI kahyuM che. zalya eTale doSa, mUkhya doSa mithyAtvano che, mithyAtva TaLatA jIva samyaktva pAme che, tyAra pachI anukrame vratAdimAM yathArthapaNe pravRtta thAya che. te anukrame deza virati ane sarvaviratirUpa che. chatAM kaSAyarahitapaNuM e zuddha cAritra che. avrata pApabaMdhanuM kAraNa che, vrata e puNyabaMdhanuM kAraNa che. rAgadveSa rahita niSkaSAyabhAva te nirjarAnuM kAraNa che, te mokSane mATe prayojanabhUta che. samyagudRSTivaMtanI dRDhatA niSkaSAyanI mukhyatamAM che. mithyAdRSTine vratAdi hovA chatAM niSkaSAyanI mukhyatA na hovAthI te mokSane prayojanabhUta thatAM nathI. zubhAsava sudhI pahoMce che, te puNyabaMdhanuM ja kAraNa rahe che. samyagadRSTi ho ke mithyAdRSTi ho jyAM rAgAdi che tyAM baMdha che, kevaLa zuddha upayogavaMta AtmAna mokSamArgane anusare che, tenuM kAraNa samyagadarzana che. mATe graMthakAre prAraMbhathI ja samyagadarzananI mukhyatA darzAvI che. samyagadarzananI prApti pachI jIvanuM jJAna paNa samyapaNe pariName che. AthI te jIvonI dhArA kevaLa audayika bhAve karmadhArA na rahetA sAthe jJAnadhArA paNa jhabakatI rahe che. jJAnadhArAnuM kArya karmadhArAthI jIvanuM ekatva toDavAnuM che. jJAna, jJAna svarUpe kAryazIla rahe che tyAre karmano nAza thato rahe che. samyagudRSTivaMtanA vratAdi zubha kriyArUpa hovA chatAM te zuddhanA lakSavALA hovAthI nirjarAnuM kAraNa bane che. arthAta "jJAna kriyAbhyAM mukti che. kathaMcita zubhakarmano baMdha thAya to paNa te uttarottara upakAraka bane che. arthAt zubhabhAva puNyabaMdhanuM nimitta bane che, paraMtu 258 je tattvamImAMsA WMNAMO Mersawwar - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - janaka Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * samyagdarzanAdi pariNAma mokSanuM nimitta bane che. AsavamAM prathama hiMsAdi pApane AsavanA kAraNa na batAvatA mithyAtvAdi batAvyA che. kAraNa ke mithyAtva doSa TaLatA jIvamAM pApapravRtti ghaTe che, ane derzAvarati guNasthAnake to vratAdi jevA saMyamamAM jIva sahajapaNe Take che. paravastunA tyAgarUpa saMyama e vyavahAra kathana che. paraMtu parapadArthano rAga chUTI javo te sAco saMyama che. dhana strI ke deha pratyeno rAgabhAva chUTavo te saMyama che. TUMkamAM rAgAdi bhAvanuM ekatva chUTavuM te dharmarUpa che. vitarAga pariNati dvArA samyagdarzanAdi pragaTe che, tenuM nirmaLatva zuddha cAritrane pragaTa kare che. mATe he jIvo ! nizcayathI ratnatrayanI prApti mATe A janmane yojavo hitAvaha che. rAga dveSa ane ajJAna e karmabaMdha thavAnA doSatraya che, jyAre ratnatraya doSamuktinuM sAdhana che. joke karma jaDa che, paraMtu AtmapradezonA saMyogamAM AvIne, pote potAmAM pariNamana kare che, chatAM AtmAmAM vedakaanubhava nAmano guNa hovAthI, karmanA pariNamanano anubhava pote kare che. kAryaNavargaNA sUkSma che, tethI cakSugocara nathI paraMtu anubhavagamya che. jemake jJAnasvarUpanuM apragaTa rahevuM. asAtAno anubhava karavo, rAgAdithI muMjhAvuM te mohanIya, aMtarAyano anubhava thavo, Ama karmono udaya anubhavamAM Ave che. ajJAnavaza jIva prApta saMyogomAM rAga dveSa kare che, A doSatraya mahAbhUMDA che, tenI sAme ratnatrayane pragaTa kare, to te doSatraya tamane choDI deze, AvA mahAna kartavyano A yoga maLyo che. te dvArA . kAryasidhdhi karIne anaMta avyAbAdha sukhane prApta karavuM. adhyAya : 7 tattvadohana 4 259 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThamo adhyAya mithyAdarzanA'virati -pramAda - kaSAya- yogA bandhahetavaH 8-1 mithyAdarzana-avirati-pramAda-kaSAya-yogA baMghahetavaH 8-1 mithyAdarzana-avirati-pramAda-kaSAya-yogA baMdhahetavaH 8-1 mithyAdarzana, avirati, pramadA, kaSAya ane yoga e pAMca karma baMdhanA hetuo - kAraNo che. baMdha : AtmapradezonI sAthe kAryaNavargaNAnA pudgalono kSIranIranI jema ekameka jevo saMbaMdha thavo. 1. karmabaMdhanA hetuomAM sUtrakAroe paraMparAgata alaga alaga nirUpaNa karyuM che. koI sthAne kaSAya ane yoga be ja baMdhanA hetuo kahyA che. kAraNa ke karmabaMdhamAM prakRti, sthiti, rasa ane pradeza cAranuM nirmANa thAya che. temAM sthiti ane rasanuM nirmANa kaSAya dvArA thAya che ane prakRti tathA pradezanuM nirmANa yoga dvArA thAya che. AthI ahIM kaSAya ane yoga be hetuo kahyA che. 2. AdhyAtmika vikAsanI dRSTie guNasthAnomAM baMdhAtI karmaprakRtio anusAra ane prakRtinA kSayAdinA prakAre mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga ema cAra hetuonuM varNana karavAmAM AvyuM che. mithyAtvanA kSayAdithI samyaktva - cothuM guNasthAna. aviratinA kSayAdithI dezavirati - pAMcamuM guNasthAna. pratyAkhyAnI kaSAyanA abhAvathI sarvavirati - chaThThuM guNasthAna. saMjvalana kaSAyanA abhAvathI - bAramuM guNasthAna. yoganA abhAvathI caudamuM guNasthAna pragaTe che. mithyAtva, avirati ane pramAda e traNeno kaSAyamAM samAveza thAya che. mithyAtva anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM kArya che. AthI tenA kSayopazamAdithI mithyAtvano abhAva thAya che. apratyAkhyAnI ane 260 tattvamImAMsA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ W ONNEMANDU - - - - AN - - pratyAkhyAna kaSAyonA kSayopazamAdithI avirati dUra thAya che. saMjvalana kaSAyonA kSayopazamAdithI pramAda dUra thAya che. pramAda thavo e kaSAya che. tethI kaSAyano alaga nirdeza ahIM karyo nathI. jyAM pAMca hetu darzAvyA che tyAM kaSAyanI pradhAnatA darzAvavA mATe kathana kareluM che. kAraNa ke kaSAyonA kAraNe jIva pApa pravRtti karavA prerAya che. tyAre temAM pramAda paNa hoya che. AthI atre baMdha hetuonA mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga pAMca prakAro jaNAvyA che. vAstavikapaNe baMdhanA tathA AmravanAM kAraNo kaSAya ane yoga che. abhyAsanI vizadatA ane saraLatA mATe ahIM baMdhanAM pAMca kAraNo guNasthAnakanA vikAsanI dRSTie che ane AzravamAM jaNAvelA anya prakAro AzravanI bhayaMkaratA mATe che. (1) mithyAtva : mithyAdarzana - viparIta dRSTi ke mAnyatA 1. vastunA yathArtha zraddhAnano abhAva, tattvAdimAM zraddhA na thAya. 2. vastunuM ayathArtha zraddhAna. zraddhA hoya paNa viparIta hoya. AvA mithyAtvanA sAmAnyapaNe pAMca bheda che. 1. Abhigrahika, 2. anAbhigrahika, 3. abhinivezika, 4. sAMzayika, 5. anAbhogika. 1. Abhigrahika : vicAra - abhiprAyano Agraha, pakaDa. koI eka abhiprAya ke dRSTino Agraha viparIta samajavo. koI eka darzana-dRSTino Agraha hovAthI jIvamAM yathArtha tattva pratye azraddhAna. viparIta samajathI anya darzanamAM thayelo Agraha che. - 2. anAbhigrahika : abhiprAya ke dRSTinA Agraha rahita jemAM vicAradazAnI alpatAne kAraNe tattvanI yathArtha zraddhA paNa nahi ane atattvanuM zraddhAna paNa nathI. arthAt sarva darzana, sarva dharma sarakhAM che tevI mAnyatA. 3. abhinivezika : abhiprAya ke dRSTimAM ekAMte kadAgraha. adhyAya : 8 * sUtra : 1 4 261 - - - - - - Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w stanapAnA anya yathArthapaNe tattvone jANavA chatAM ahaMkAra ke lokasaMjJAe asatya siddhAMtano Agraha rAkhanAra, jIvanuM yathArtha tattvo pratye azraddhAna che. asatya mAnyatAno kadAgraha che. jainadarzana pAmyo hoya chatAM Abhinivezika mithyAtva hoya. 4. sazayikaH sarvazadevanA prarUpita jIvAdi tattvomAM saMzaya hoya che. nigodAdinA sUkSma svarUpamAM ke, mokSa jevA vacanAtIta svarUpa viSe zaMkA thavI. 5. anAbhogikaH anAbhoga-ajJAnatA. ajJAnatAne kAraNe zraddhAno abhAva hovo. mukhyatve bodha rUpa pariNamanano abhAva che. te ekendriyAdi jIvomAM tathA sAdhu, zrAvaka arthAt manuSyamAM hoya che. manuSyane jo bodha maLe to te bhUla sudhArI le tevo saMbhava che. kAraNa ke tene Agraha nathI. tethI satyano svIkAra kare che. prathamanA traNa mithyAtvamAM viparIta zraddhA ke azraddhAna che. cothAmAM zraddhAno abhAva che. pAMcamA prakAramAM ekendriyAdine kadAgraha rahita zraddhAno abhAva che. manuSyane viparIta mAnyatA che. (2) avirati : a-abhAva = viramavuM. virati = doSa, pApa. doSothI viramavuM ke abhAva na thavuM te avirati hiMsAdi doSo che, tethI nivRtta thavuM te virati, ane tenAthI nivRtta na thavuM te avirati che. (3) pramAda : AtmavismRti, dhArmika pravRttino anAdara, hitAhitanA kartavyamAM asAvadhAna. pramAdanA paMdara bheda kahyA che. pAMca Idriyono asaMyama, krodhAdi cAra kaSAyanuM sevana. strI-puruSakathA, bhojanakathA, rAjakathA, dezakathA vyasana ane nidrA - saMkSepamAM pAMca prakAra thAya 1. vyasana 2. IndriyaviSaya 3. kaSAya sevana 4. vikathA-rAgakathA 5. nidrA. pramAdanA ATha prakAra : ajJAna, saMzaya, mithyAjJAna, rAga, dveSa, matibhraMza, dharma anAdara, yogonI ayogya pravRtti, evA bheda paNa che. 22 ja tattvamImAMsA AMMAMMAMMMMMMMMMWWMWWwwwwwwwwwwwwwwwww karanAra na rAja Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramAdamAM kaSAyono samAveza thAya che. pramAdamAM kaSAyanI mukhyatA hovAthI kaSAyano alaga nirdeza karavAmAM Avyo che. (4) kaSAya : samabhAvamAM na rahetA viSamabhAva thavA. temAM krodha mAna, mAyA, lobha cAra kaSAyonI mukhyatA che. (5) yoga : mana, vacana ane kAyAnI zubhAzubha pravRtti. mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda. mukhyatve mAnasika pariNAma hovAthI te manoyoga che, chatAM temAM bhASAno sahayoga che tethI temAM vacanayoga paNa che. zarIranI pravRttinA hovApaNAthI kAyayoga che. baMdhanI vyAkhyA sakaSAyattvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte sakaSAyatttAjjIvaH karmaNo yogyAnu pudgalAnAdatte sakaSAyattvAr jIvaH karmaNaH yogyAn pudgalAdatte 8-2 8-2 8-2 kaSAyanA kAraNe jIva karmane yogya kArpaNa vargaNAnA pudgalone grahaNa kare che, grahaNa karelA pudgalonuM AtmAmAM dUdha-pANInI jema ekameka thavuM. baMdhanA bhedo sa bandhaH sa bandhaH saH bandhaH te karmabaMdha che. karmane yogya pudgalono Atmapradeza sAthe lohAgninI jema ekameka thavuM te karmabaMdha che. " pudgala vargaNAo aneka prakAranI che. temAM je vargaNA karmarUpe pariNAma pAmavAnI yogyatAvALI hoya te kArmaNa vargaNA che, tene ja jIva grahaNa kare che, te Atmapradezo sAthe viziSTa rIte kSIranIravat ekameka thaI jAya che. adhyAya : 8 8-3 8-3 8-3 * sUtra : 2-3 4 263 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavA sAmAnya janatAnA * * WANAWAVAANANA 8-4 wwwwwwwwwwwwwww - jIva svabhAve arUpI che. paraMtu anAdi kALathI karmasaMbaMdhavALo rahyo hovAthI, zarIra dhAraNa karato hovAthI rUpI jevo thaI gayo che, tene lIdhe rUpI karmayugalone grahaNa kare che. jema dIvo vATa dvArA telane grahaNa karI, potAmAM pedA thayelI uSNatAthI vATane jvALArUpe pariNAve che, tema jIva kASAyika-vaibhAvika rAgadveSanA pariNAmathI karmapudgalone grahaNa karI tene karmabhAva rUpe pariNAve che, teno Atmapradeza sAthe saMbaMdha thavo te baMdha che. jo ke AvA baMdhamAM kaSAya uparAMta mithyAtvAdi anya kAraNo paNa hoya che. paraMtu temAM kaSAyabhAvanI mukhyatA che. prakRti-sthityanubhAva-pradezAstapadavidhayaH prakRti-sthityanubhAva-pradeza vidhayaH prakRti-sthiti-anubhAva-pradezaH tavidhayaH 8-4 baMdhanA prakRti, sthiti, anubhAva (rasa) ane pradeza e cAra prakAra che. jIva dvArA grahaNa thayelA karma pudgalo karmarUpe pariNAma pAme che tyAre temAM cAra paddhationuM svayaM nirmANa thAya che. te baMdhanA prakAro che. 1. prakRti (svabhAva) 2. sthiti 3. rasa 4. pradeza gAya-bheMsAdie grahaNa kareluM ghAsa dUdharUpe pariName che, temAM je madhuratA che te prakRti che; te prakRti amuka samaya Take che; te sthiti che, te madhuratAmAM tIvratA maMdatA hoya che te rasa che; te dUdhanuM paudgalika mApa che te pradeza che. A prakAre jIve grahaNa karelA karma pulomAM paNa cAra paddhatinuM nirmANa thAya che. (1) prakRtibaMdhaH svabhAva. karmanA pudgalono AtmA sAthe saMbaMdha thayA pachI te AtmAnA jJAnadarzanAdi kayA guNane dabAvaze athavA kevI asara pahoMcADaze, tevA svabhAvane prakRtibaMdha kahevAya che. te karmANuo mukhyatve ATha prakAramAM vaheMcAI jAya che. * 264 ja tattvamImAMsA GROGOROD .0000 para na jara Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema manuSya AhAra grahaNa kare che pachI tenA pAcanAdi paddhati vaDe te padArtho saptadhAtumAM vaheMcAI jAya che. temAM vizeSa prayatnanI jarUra nathI. tema praNa karelAM karmo pariNAmanI dhArA pramANe sahajarIte ATha prakAramAM vaheMcAI jAya che. te karmapudgalomAM AtmAnA jJAnaguNane AvaraNa karavAno svabhAva te jJAnAvaraNa. darzanaguNane aTakAvavAno svabhAva te darzanAvaraNa. sukhaduHkhano anubhava karAvavAno svabhAva te vedanIya karma. Atmazaktine apragaTa rAkhavAno svabhAva aMtarAya karma, ema aneka prakAre prakRtibaMdha ke svabhAvabaMdha che. (2) sthitibaMdha : karmapudgalono AtmA sAthe saMbaMdha thatAM te karmapudgalo AtmA sAthe keTalo samaya rahI AtmAne asara karaze te te ja samaye nakkI thaI jAya che, te sthitibaMdha. (3) rasa : karmapudgalonA svabhAvanA nirmANa sAthe ja tenI tIvratA maMdatArUpa phaLarUpe anubhava ApavAnI vizeSatA baMdhAya che, te rasabaMdha che. temAM taratamatA hoya che. AtmaguNone dabAvavAmAM keTale aMze tIvratA ke maMdatA thaze te pradezabaMdha vakhate nakkI thaI jAya che. jemake zanAvaraNIyakarma AtmAnA jJAnagaNane roke che, paNa te dareka jIvamAM samAnapaNe AvaraNa hotuM nathI. temAM alpAdhikatA hoya che. pradezabaMdha vakhate karmomAM rasa utpanna thAya che, e rasanI taratamatA pramANe karmanA phaLamAM, prakRtimAM taratamatA rahe che. rasanI cArabhedo dvArA vizeSatA : Atmapradezo sAthe karmapudgalono baMdha thatAM temAM rasanI asaMkhya taratamatA hoya che, chatAM samajavA mATe tenA cAra bheda kahyA che. (1) ekasthAnika (ThANiyo) rasa, (2) dvisthAnika rasa (3) tristhAnika rasa (4) catuHsthAnika rasa. A dareka rasa uttarottara adhika tIvra hoya che. ekasthAnika rasa maMda rasa che. te AtmAnA guNone alpAMze AvaraNa kare che, tyArapachInA rasa uttarottara tIvra AvaraNa karanArA che. dA. ta. zeraDI ane lIMbaDAnA rasanI taratamatA vicAravI. teno rasa svAbhAvika hoya to te ekasthAniya (maMda) che. tenA be bhAga adhyAya : 8 . sUtra : 4 4 265 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpI eka bhAga bALI nAkhavAmAM Ave tyAre dvisthAnika rasa bane che. rasanA traNa bhAga kalpI be bhAga bALI nAkhavAmAM Ave to te tristhAnika rasa che. ane te rasanA cArabhAga kalpI traNa bhAga bALI nAkhavAmAM Ave to bacelo eka bhAga - rasa catuHsthAnika bane che. vaLI zeraDIno madhura rasa sukhadAyaka lAge che, tema zubhakarmanA phaLano rasa sukharUpa lAge che. lImaDAno kaDavo rasa duHkhadAyaka lAge che, tema azubhakarmanuM phaLa duHkharUpa lAge che. zeraDIno rasa adhika baLatAM madhura bane che, tema zubha prakRtimAM jema tIvra rasa bhaLe che tema tenuM phaLa tIvra bane che. ane azubha prakRtimAM jema vadhu rasa bhaLe tema tenuM phaLa adhika azubha bane che. (4) pradezabaMdha : grahaNa karela karmapudgalo bhinna bhinna rUpe pariNamana pAmIne tenI karmapudgala rAzi darekanI prakRti pramANe amuka jaththAmAM vaheMcAI jAya che te pradezabaMdhu. karmabaMdhanA A cAra prakAramAM prakRti ane pradeza yoganI taratamatA upara AdhArita che. rasa tathA sthiti kaSAyanI tIvratA ke maMdatA para AdhArita che. karmanA cAra prakArane modakanA dRSTAMtathI samajAve che. judA judA prakAranA modakano bhinna bhinna svabhAva hoya che. sUMTha jevo vAyu vinAzaka padArtha nAkhIne banAvelA modaka vAyuno nAza kare che. marI jevA padArthathI banelo modaka pittano nAza kare che. methI jevA padArthono modaka kaphano nAza kare che. te pramANe keTalAka karmANuo jJAnaguNano nAza karavAvALA che, to keTalAka darzanaguNano nAza karavAvALA che. tema jIvanA guNone alaga alagapaNe nAza kare, DhAMke te prakRti che. sthiti : A modakomAM vikAra thavAnI sthiti-samaya bhinna bhinna hoya che. tema karmANuo paNa sthitinI bhinnatAvALA che. rasa : A modakomAM mIThAzanA padArtho alpAdhika hoya te pramANe tenI mIThAzano rasa ke ghInI cIkAza alpAdhika hoya che, tema karmANuono 266 4 tattvamImAMsA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaLa ApavAno rasa alpAdhika hoya che. pradeza : A modakonuM parimANa alpAdhika hoya che. tema karmANuono jaththo pradeza alpAdhika hoya che. - prakRtibaMdhanA mULa bhedo Ayo jJAna darzanAvaraNa- vedanIya mohanIyAyuSya nAma - gotatrA'ntarAyAH Agho jJAna-darzanAvaraNa-vedanIya-mohanIyAyuSyanAma-gotrAntarAyAH AghaH jJAna-darzanAvaraNa-vedanIya-mohanIya-AyuSyanAma-gotra-antatarAyAH AdyanA prakRtibaMdhanA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya ema ATha bhedo che. - 85 8-5 jIvanA adhyavasAyavizeSathI (pariNAmathI) ekavAra grahaNa karAyelA karmapudgalanA samUhamAM adhyavasAyanI zakti anusAra ekasAthe aneka svabhAvo-prakRtinuM nirmANa thAya che. te svabhAva adRzya-arUpI che, chatAM teno anubhava tenA kAryo dvArA thaI zake che. te svabhAvo asaMkhya che, chatAM tenuM ATha prakAre vargIka2Na kareluM che, tene mULa prakRtibaMdha kahevAya che. te potAnA svabhAva pramANe AtmAne AvaraNa kare che. te A pramANe che adhyAya : 8 * sUtra H 54 267 jema manuSya AhAra kare che, te AhAra hojarImAM gayA pachI, pAcana thaIne sapta dhAtumAM svayaM vaheMcAI jAya che. tema karmono Atmapradezo sAthe grahaNa thaI pachI te A pramANe ATha prakRtimAM vaheMcAIne potAnI prakRti pramANe phaLa Ape che. ane AtmA para potAnuM prabhutva jamAve che. joke karmo karatAM AtmAnI zakti anaMta che. tethI AtmA jyAre jAgaraNanI avasthAmAM Ave che tyAre karmono nAza thAya che. 8-5 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnA nAnA bALako AAAAAAAMAAAAM baMdha arthAt karmono baMdha te karmorUpI zatru koNa che ane kevA che? karmanuM nAma | kayA guNane roke dRSTAMta 1. | jJAnAvaraNIya AtmAnA jJAnaguNane roke ! chatI AMkhe pATA bAMdhe tevuM. 2. darzanAvaraNIya Idriyo dvArA thatA rAjAno dvArapAla AtmAnA sAmAnyabodha praveza karatA ane jAgRtine roke roke tevuM. 3. mohanIya karma AtmAnI zraddhA ane madirApAnathI thatI vitarAga bhAvane roke. paravazatA jevuM. 4. aMtarAyakarma AtmAnI anaMta rAjAno bhaMDArI zaktine roke. chatI vastu Ape nahi. 5. vedanIya karma AtmAnA azarIrI madhathI kharaDAyelI avyAbAdha, guNane roke charIthI madha khAvA jevuM zAtA-azAtA 5. nAma karma arUpI guNane roke. citAro jevuM citra dore tevuM. zubhaazubha. 7. gotra karma AtmAnA agurulaghu kuMbhAra ghaDo banAve guNane roke. teno sadupayoga ke durupayoga thAya tevuM. { 8. AyuSya karma AtmAnA amaratvane roke. jelanI sajA jevuM. saMsAramAM janmamaraNa thAya. wwwwwwwwwww prathamanAM cAra karmo, ghAtI che te AtmAnA guNano ghAta karanArAM che. bIjAM cAra karmo aghAtI che, te zubhAzubha phaLane ApanArAM che. 268 ja tattvamImAMsA Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJca- nava-dvayaSTAviMzati- caturdvicatvAriMzad dvi-paJca bhedA yathAkramam paMca-nava-dvi-aSTAviMzati-caturhicatvArizad dvi-paMca-bhedA yathAkrama paMca-nava-dvi-aSTAviMzati-caturdicatvArizad dvi-paMca-bhedA yathAkramamu jJAnAvaraNa darzanAvaraNa vedanIya mohanIya prakRti baMdhanA uttara bhedo AyuSya nAma gotra aMtarAya 8-6 jJAnAvaraNa vagere ATha mULa prakRtinA anukrame 5, 9, 2, 28, 4, 42 ane 5 bhedo maLI 97 bhedo che. matyAdInAm matyAdInAmu mati-AdInAm adhyAya : 8 * 5 2 28 42 2 97 8-7 6-2 jJAnAvaraNanA pAMca bhedo che : matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa avadhijJAnAvaraNa, mana:paryavajJAnAvaraNa ane kevaLa jJAnAvaraNa. 8-7 e sUtra : 6-7 4 269 8-6 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. matijJAnane roke te matijJAnAvaraNa karma prakRti. 2. zrutajJAnane roke te zrutajJAnAvaraNa karma prakRti. 3. avadhijJAnane roke te avadhijJAnAvaraNa prakRti. 4. mana:paryavajJAnane roke te manaHparyavajJAnAvaraNa prakRti. 5. kevaLajJAnane roke te kevaLajJAnAvaraNa prakRti, (vizeSa svarUpa adhyAya 1mAM 9mA sUtramAM ApeluM che.) cakSuracakSuravAdhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalA pracalApracalA - styAnarddhi vedanIyAni ca cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrA-nidrAnidrA-pracalA pracalApracalA sthAnaddhivedanIyAni ca cakSuH acakSuH avadhi-kevalAnAM nidrA-nidrAnidrA pracalA-pracalApracalA, tyAnaddhi vedanIyAni ca 8-8 8-8 cakSu, acakSu, avadhi ane kevaLa e cAra darzananAM cAra AvaraNo, tathA nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, ane styAnaddhi e pAMca vedanIya ema darzanAvaraNanA nava bhedo che. 8-8 vedanIya anubhavavuM. 1. je karmaprakRtinA udayathI cakSu dvArA rUpanuM sAmAnya jJAna na thAya te cakSu darzanAvaraNa. 2. acakSu-cakSu sivAyanI cAra iMdriyo tathA mana. je karmaprakRtinA udayathI cakSu sivAyanI cAra ane mana dvArA potAnA viSayanuM sAmAnya jJAna na thAya te acakSu darzanAvaraNa. 3. je karmanA udayathI avadhidarzanarUpa sAmAnya jJAna na thAya te avadhidarzanAvaraNa. 4. je karmanA udayathI kevaLadarzanarUpa sAmAnya jJAna na thAya te 270 4 tattvamImAMsA Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevaLadarzanAvaraNa. jagatanA padArthono ke vastuno bodha sAmAnya ane vizeSa be prakAre che. vastuno vizeSa rUpe bodha te jJAna, ane sAmAnya rUpe bodha te darzana che. jJAna-darzana baMne jJAna svarUpa che. paraMtu sAmAnya bodhane darzana kahevAmAM Ave che ane vizeSa bodhane jJAna kahevAmAM Ave che. AtmAnA jJAnadarzana upayogamAM traNe kALanI samasta vastune vizeSa sAmAnyapaNe jANavAnI zakti chatAM AtmAne ati alpa bodha thAya che. tenuM kAraNa jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmaprakRti che. joke A prakRtio AtmAnA jJAna-darzana guNane sarvathA AvaraNa karI zakatI nathI. tethI jaMtu mAtrathI mAMDI sarva prANIono jJAnadarzana guNa alpAdhikapaNe vyakta thAya che. pAMca indriyo ane mana dvArA thatuM matijJAna sAmAnya ane vizeSa be prakAre hoya che. tethI tenA vaDe prathama sAmAnya matijJAna thAya che. te pramANe cakSu indriyathI rUpanuM sAmrAnya matijJAna thAya che. tathA zeSa cAra indriyo ane mana dvArA te te yanuM sAmAnya matijJAna te acakSu darzana che. avidha labdhithI thato sAmAnya bodha te avadhidarzana che. kevaLalabdhithI thato sAmAnya bodha te kevaLadarzana che. (manaHparyavamAM darzanarUpa sAmAnya bodha nathI kAraNa ke manaHparyava jJAnamAM je mananA paryAyo jaNAya che te vizeSarUpa che, tethI e jJAnano bodha prathamathI ja vizeSarUpa che. tethI temAM darzanarUpa sAmAnya bodha nathI. vipulamatinI apekSAe Rjumatino bheda sAmAnya gaNAya che.) zrutajJAna zabda-arthanI spaSTatAthI thatuM hovAthI te jJAna paNa vizeSarUpa che. A pAMca jJAnamAM matijJAna, avadhijJAna ane kevaLajJAna sAmAnya ane vizeSarUpa che. darzanAva2Na e matijJAnano ja sAmAnya bheda che. darzanAvaraNanA cakSu Adi darzanAvaraNa upirAMta nidrAnA pAMca prakAra adhyAya : 8 * sUtra : 8 4 271 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. nidrA Adi te te karmaprakRtinA udayajanya che. 1. nidrA H je karmanA udayathI nidrA Ave te nidrAvedanIya darzanAvaraNa. vizeSa prayatna vinA zIdhrapaNe jAgI zakAya tevI nidrA. 2. nidrAnidrA ghaNA prayatanathI kaSTapUrvaka jAgavuM thAya te nidrAnidrA vedanIya darzanAvaraNa. 3. pracalA: beThA beThA UMgha Ave te pracalA vedanIya darzanAvaraNa. 4. pracalA-pracalA : cAlatAM cAlatAM UMgha Ave te pracalA-pracalA vedanIya darzanAvaraNa. 5. myAnaddhi : divase citaveluM kArya rAtre UMghamAM karI Ave te syAnaddhi vedanIya darzanAvaraNa. vedanIya zabdano artha anubhavavuM. badhAM ja karmo anubhavamAM AvatAM hovAthI vedanIya che. paraMtu trIjI karmaprakRti mATe vedanIya zabda rUDha banelo che. sukhaduHkharUpe vaidAya te vedanIya. vAstavamAM dareka karma anubhavamAM Ave che, tethI ahIM darzanAvaraNamAM vedanIya zabda te arthamAM sadasavedye 8-9 sad asad-veltha 8-9 saasaddhe 8-9 sarvedya = sAtavedanIya ane asatAvedanIya ema vedanIya prakRtinA be bheda che. je karmanA udayathI prANIne zArIrika ke mAnasika sukhano anubhava thAya te sAtA vedanIya karma che, ane je karmanA udayathI prANIne zArIrika ke mAnasika duHkhano anubhava thAya te asatAvedanIya karma che. jeno mukhyatve zarIra dvArA anubhava thAya che, zarIra jaDa hovA chatAM cetana sahita sajIva che, ane AtmAmAM anubhava nAmano jJAnAdi 272 tattvamImAMsA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa hovAthI zarIranI pIDAno anubhava AtmAne thAya che. darzana - cAritramohanIya- kaSAya- nokaSAyavedanIyAkhyAstri dvi-poDaza-navamevAH,sabhyattva-mithyAtva-taHbhavAni, kaSAyanokaSAyau, anantAnubandhyapratyAkhyAna- pratyAkhyAnA vALa-saMkhyatanavijyA zvezaH krodha-mAna-mAyA-lobhAH hAsya-tyarati-zo-maya-gugupsA-strI-puM-navuMta velAH 8-10 darzana-cAritramohanIya-kaSAya-nokaSAya-vedanIyAkhyAstri dvi-SoDaza-navabhedAH, samyaktva-mithyAtva-tadubhayAni kaSAyanokaSAyI, anantAnuba--pratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanavikalpAaikazaH krodha-mAna-mAyA-lobhAH hAsya-ratyarati-zoka-bhaya-jugupsA-strI-puM-napuMsakavedAH darzana-cAritramohanIya-kaSAya-nokaSAyavedanIyAkhyAH tri-dvi SoDaza-navabhedAH,samyaktva-mithyAtva-tadubhayAni kaSAya - nokaSAyo, anantAnubaMdhI-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa saMjvalanavikalpAH ca aikazaH krodha-mAna-mAyA-lobhAH hAsya rati-ati-zoka-bhaya-jugupsA-strI-puM-napuMsakavedAH 8-10 mohanIya karmanA mukhya be bheda che : 1. darzanamohanIya 2. cAritra mohanIya (1) darzana mohanIyanA traNa bheda che. 1. samyaktva mohanIya 2. mitthAtva mohanIya 3. mizra mohanIya (2) cAritra mohanIyanA mukhya be bheda che. 1. kaSAya mohanIya, 2. nokaSAya mohanIya. kaSAya mohanIyanA mukhya cAra bhedo che, tenA avAMtara bhedo paNa cAra che. adhyAya : 8 8-10 . sUtra H 10 4 273 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manavn anaMta nubaMdhI krodha mAna mAyA, lobha apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha 4 = 16 nokapAya mohanIya (kaSAyane sahAya thanArA)nA nava bhedo che, hAsyaSaTaka = hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA = 6, vedatrika = strIveda, puruSaveda, pusakaveda 3 = 9, 10 + 9 = 25 darzanohanIya 3, cAritra mohanIya 25 = kula 28 prakRti mohanIya karmanI vizeSa noMdha mohanIya = (mUMjhavanAra karmaprakRti, jIvane vicAramAM-zraddhAmAM AcAramAM-vartanamAM cAritramAM mUMjhave che. 1. jinavara praNita jIvAdi tattvamAM ruci, zraddhA thavA na de te darzanamohanIya ane zuddha AcAra ke vartana thavA na de te cAritramohanIya. 1. samyakatva mohanIya H samyakatva pragaTa thavA chatAM zaMkAdi dvArA doSa lAve. kSAyika bhAvavALI tattva rUcine AvaraNa kare. 2. mithyAtva mohanIya H viparIta zraddhAna-jIvAdi tattvonuM yathArtha zraddhAna na thAya. savAdimAM azraddhA ane asat devAdimAM zraddhA. 3. mizra mohanIyaH A karmanA udayathI jIvAdi tattvomAM yathArthapaNe ruci ke aruci na thAya. anirNayAtmaka adhyavasAya. cAritramohanIya H cAritra = sakriyArUpa vartanamAM jIvane mUMjhave, arthAt hiMsAdi pApothI nivRtti thavA na de, ane lIghelAM vratomAM dUSaNa-aticAra lagADe. moha ajJAnajanya che. kaSAya mohanIya karmaprakRti : saMsAramAM paribhramaNa karAvanAra karma. cAre kaSAyanA vaLI avAMtaro bhedorUpa saMtati hoya che ane darekamAM tIvratA ane taratamatA hoya che. kaSAyo mULamAM to rAgadveSanA adhyavasAyono vistAra che. krodha : gusso, Aveza, Akroza, rIsa, Sa, anAdara, asUyA, | 274 ja tattvamImAMsA wwwwwwww Wanna karI hatI. ane A ja Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kopa, roSa, kalaha, vaimanasya. mAna : ahaMkAra, garva, darpa, mada, abhimAna. mAyA : daMbha, kapaTa, chaLa, prapaMca, vaMcanA, chetarapiMDI, kuTilatA, vikratA. lobha asaMtoSa, Asakti, tRSNA, icchA, mUccha, kAma, mamatva, AkAMkSA. 1. anaMtAnubaMdhI kaSAyaH krodha, mAna, mAyA, lobhanI bhayaMkaratA anaMta kALa sudhI saMsAramAM baMdhAve te anaMtAnubaMdhI kaSAya. je kaSAyanA udayathI mithyAtvamohanIyano baMdha ke udaya thAya te anaMtAnubaMdhI. A kaSAyanA udayathI jIvane hitA-hitanuM bhAna nathI rahetuM ane tattvono heya, upAdeyano viveka hoto nathI; ke mAre mArA hita mATe pApAdithI nivRtta thavA jevuM che ane ahiMsAdine upAsavA jevA che. A tIvra kaSAyanA kAraNe jIvano samyakatvaguNa AvarAI jAya che. sthiti - gati - tIvratA janmaparyaMta rahe che. arthAt koI vyakti pratye thayelo abhAva, te vyakti jyAre maLe tyAre thAya athavA janmaparyata satata rahe che. AvA pariNAmavALo jIva prAye mRtyu pAme to narakagati pAme che. 2. apratyAkhAnAvaraNa : krodha, mAna, mAyA, lobha. prathama karatAM rasanI alpatA hoya che. A kaSAyonA udayathI jIvanA dezavirati guNane roke che arthAt hiMsAdi pApothI pratyAkhyAnarUpa virati thavA na de. zraddhA hovAthI pratyAkhyAna karavA jevA che tema jANe kharo chatAM pratyAkhyAna-paccakhkhANa (pratijJA) laI pApothI pAchA vaLavAno niyama laI na zake. apratyAkhyAna kaSAyanA udaya vakhate anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya thaI Ave athavA nA paNa hoya. paraMtu pratyAkhyAna ane saMjvalanano udaya hoya ja che. A kaSAyano udaya niraMtara vadhAremAM vadhAre bAra mAsa rahe. je adhyAya : 8 * sUtra : 10 4 275 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakti sAthe abhAva thAya tenI sAtheno te abhAva vadhumAM vadhu bAramAsa rahIne ghaTI jAya ke dUra thaI jAya. - A kaSAyanA udayamAM jo jIva maraNa pAme to prAye tiryaMcagatimAM jAya. 3. pratyAkhyAnAvaraNa : kriodha, mAna, mAyA, lobha. bIjA karatAM maMda kaSAya. je kaSAyanA udayathI jIvane sarvaviratinuM AvaraNa rahe, potAne cAritramAM zraddhA hovA chatAM cAritra grahaNa na kare. sthiti : A kaSAyano udaya vadhAremAM vadhAre cAra mAsa rahe, pachI te prakAranA adhyavasAya zamI jAya. gati H A kaSAyanA udayamAM jIva maraNa pAme to manuSyagatimAM jAya. 4. saMjvalana : krodha-mAna, mAyA, lobha. A kaSAyonA rasa atyaMta alpa hoya che. cAritra grahaNa kareluM che paNa aticAro lAge te saMjvalana. A kaSAyanA udayathI jIvane zuddha cAritra (yathAkhyAta) prApta thatuM nathI. aticArothI malinatA Ave che. sthiti-gati : A kaSAyano udaya vadhumAM vadhu 15 divasa rahe che. A kaSAyanA udayamAM mRtyu pAme to jIva devagatine pAme che. A kaSAyonI sthiti vyavahAra apekSAe che. nizcaya dRSTithI kALanI maryAdAmAM abhyAdhikatA hoya che. vaLI gatinI prApti AyuSyabaMdhanA AdhAre hoya che. kaSAyanI pariNati pramANe AyubaMdhano AdhAra che. tethI anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayamAM paNa taratamatA hoya to te pramANe AyubaMdha paDe, arthAt cAre gatimAMthI game te gatinuM baMdhAya. chatAM apratyAkhyAna samaye AyubaMdha devone manuSyagati ane nArakone manuSyagatinuM baMdhAya. manuSya ane tiryaMca devagatinuM ja bAMdhe. pratyAkhyAna ane saMjvalana kaSAyanA udayamAM devagatinuM ja baMdhAya. 276 ja tattvamImAMsA va DanDa navaDAvavAnA vA kamAvavA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyonI bhayAnakatA kaSAyano anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAnIya pratyAkhyAnIya saMjavalana prakAra zeno | samyakatvano dezaviratino sarvaviratino yathAkhyAta ghAta kare ? ghAtakare ghAta kare ghAta kare cAritrano ghAta kare kaI gatie naraka gatie | tiryaMca gatie manuSya gatie devagatie laI jAya laI jAya | laI jAya ! laI jAya laI jAya kyAM sudhI jIvana paryata ! eka varSa cAra mAsa paMdara divasa rahe rahe sudhI rahe sudhI rahe sudhI rahe krodhanI parvatamAM paDelI pRthvImAM paDelI dhULamAM paDelI pANImAM upamA phATa jevo phATa jevo rekhA jevo paDelI rekhA jevo. mAnanI paththaranA upamA thAMbhalA jevo hADakA : lAkaDAnA netaranI jevo thAMbhalA jevo soTI jevo mAyAnI vAMsanA mULa upamA jevI lobhanI kasuMbInA upamA raMga jevo gheTAne gomUtranI zIMgaDA jevI dhArA jevo gADAnA paiDAnI kAjaLanA marI jevo raMga jevo vAMsanA chotarA jevI haLadaranA raMga jevo - kaSAya eTale jIvanA pariNAmanI cIkAza, malinatA. jema telamardanavALo puruSa jamIna para vyAyAma kare tyAre cIkAzane kAraNe dhULa coMTI jAya, tema jIvanA kaSAyamaya upayogane kAraNe jIvanA pradezone karmaja coTe che. te uparanA dRSTAMta pramANe tIvratA ane maMdatA samajavI. miththAmati jIvane anaMtAnubaMdhI kaSAya mukhyatve hoya che. A - a adhyAya : 8 * sUtra : 10 % 277 nAgA nAgA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 4 tattvamImAMsA krama kAya 2. upamA svarUpa 1. anantAnubaMdhI parvatanI rekhA samAna 2. apratyAkhyAnIya pRthvI upara dorelI rekhA 3. pratyAkhyAnIya che. saMjvalana samAna retImAM dorelI rekhA krodha samAna pANImAM dorelI rekhA samAna svabhAva kyAreya nAza na pAme dhImA varasAdathI bhUMsAya kaSAya (2) mAna upamA paththaranA thAMbhalA jevo hADakAnA thAMbhalA jevo pavanathI lAkaDAnA bhUMsAya thAMbhalA jevo tarata netaranI bhUMsAya soTI jevo svabhAva koI rIte na name. khUba ja pratnathI name thoDA prayatnathI name tarata namIjAya mAyA upamA vAMsanA mULa jevI gheTAnA ziMgaDA jevI. baLadanA mUtaranI dhArA jevI vAMsanI chAla jevI svabhAva sIdhI thAya thAya ja nIM ghaNAM prayatne sIdhI thAya pavanathI sIdhI thAya tarata ja sIdhI thAya upamA kiramajI raMga paiDAnI marI jevo kApaDa upara paDela DAya haLadarano raMga lobha svabhAva kyAreya dUra na thAya ghaNA prayatne dUra thAya thoDA prayatne dUra thAya tarata dUra thAya Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 8 * sUtra : 10 4 279 krama svarUpa 1. 2. apratyAkhyAnIya kaSAya 3. anaMtAnubaMdhI phAya 4. pratyAkhyAnIya phAya saMjvalana kaSAya samaya jIMdagI sudhI eka varSa sudhI cAra mahinA sudhI paMdara divasa sudhI kaSAya (4) (krodha, mAna, mAyA, lobha) guNano ghAta samyaktva dezavirati sarva virati yathAkhyata cAritra doSano udbhava zraddhA na thavA de paccakkhANlR na karavA de. cAritra na levAde cAritramAM aticA lagADe. AyuSyano baMdha naraka tiryaMca manuSya deva. guNasthAnaka mithyAdRSTi (1) samyadRSTi (4) dezavirati (5) apUrvakaraNa (8) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava nokaSAyanI vizeSatA nokaSAya: kaSAyanA sahacArI. kaSAyanI sAthe potAnuM phaLa batAve teno kaSAya. athavA kaSAyanA udayamAM nimitta bane che, preraNA kare, te nokaSAya. kaSAyonA udayanI taratamatA pramANe nokaSAyanA vipAkanI taratamatA hoya che. hAsyaSaTaka = hAsya Adi che. hAsyamohanIya : anyane pIDA thAya tyAre vyartha hasavuM, je karmanA udayathI hasavuM Ave che. ratimohanIya : anyane duHkha thavAthI prIti upaje, manamAM sAruM mAne che. je karmanA udayathI rati upaje te. arati : apriya padArthamAM abhAva thAya te arati. je karmanA udayathI upaje te. vedatrikaH 1. puruSaveda je karmanA udayathI strIbhoganI kAmanA thAya. 2. strIveda : je karmanA udayathI puruSabhoganI kAmanA thAya. 3. napuMsakaveda : je karmanA udayathI strI-puruSa baMnenA bhoganI kAmanA thAya. puruSaveda tRNanA agni samAna che. zIdhra utpanna thAya ane zIdhra zAMta thAya. strIveda lAkaDAMnA agni jevo che, jema lAkaDAMno agni udIpta dhIme thAya, zAMta paNa dhIme thAya tema strIvedano udaya jaladI na thAya ane zAMta paNa jaladI na thAya. napuMsakaveda nagaranA dAha jevo che. te vedano udaya ghaNA lAMbA kALa sudhI rahe che jemake nagarano dAha lAgyA pachI lAMbA kALa sudhI rahe che. nAraka-tairyagyona-mAnuSa-daivAni 8-11 nAraka-auryagyo--mAnuSa-devAni 8-11 nAraka-auryagyo--mAnuSa-devAni 8-11 naraka, tiryaca, manuSya ane deva ema cAra prakAre AyuSyakarma che. - 280 ja tattvamImAMsA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyakarmanA udaya pramANe gatinAmakarma anusare che. tethI je karmanA udayathI narakagatinuM jIvana prApta thAya che te nakAyuSya che. je karmanA udayathI tiryaMcagatinuM jIvana prApta thAya te tiryaMca AyuSya che. je karmanA udayathI manuSyagatinuM jIvana prApta thAya te manuSyanuM AyuSya che. je karmanA udayathI devagatinuM jIvana prApta thAya te devaAyuSya che. (AyuSpakarmanI vizeSa noMdha adhyAya 2, sUtra 52 mAM che.) nAmakarmanA bhedo gati-khAti-zarIrazopAla-nirmALa-vandhana-saMpAta-saMsthAna saMhanana-sparza-rasa-gandha-varNA''nupUrvyagurulaghUpaghAta- parAghAtA SS tapodyotocchravAsa - vihAyogatayaH pratyeka zarIra - trasa - subhaga susvara - zubha-sUkSma-paryApta-sthirA''deyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaM ca gati-jAti-zarIrAMDagopAMga-nirmANa-baMdhana-saMghAta-saMsthAna saMhanana-sparza-rasa-gaMdha-varNa-AnupUrvAMgurulaghUpaghAta-parAghAtA DaDatapodyotovAsa-vihAyogatayaH pratyeka-zarIra-trasa-subhaga susvara-zubha-sUkSma-paryApta-sthirADaDadeyayazAMsi setarANi tIrthakRttva ca gati-jAti-zarIra-aMgopAMga-nirmANa-baMdhana-saMghAta-saMsthAna saMhanana-sparza-2sa-gaMdha-varNa-AnupUrvI-agurulaghu-upaghAtaparAghAta-Atapa-udyota-ucchvAsa-vihAyogatayaH pratyekazarIra trasa subhaga-susvara-zubha-sUkSma-paryApta-sthira-AdeyayazAMsi setarANi tIrthakRtva ca gati, jAti, zarIra, aMgopAMga, baMdhana, saMghAta, adhyAya : 8 sUtra : 12 4 281 8-12 8-12 8-12 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMhanana, saMsthAna, varNa, gaMdha, rasa, sparza, AnupUrvI, vihAyogati, parAghAta, ucchvAsa, Atapa, udyota, agurulaghu, tIrthaMkara, nirmANa, upaghAta, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka zarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, AdaeNya, yaza, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa zarIra, asthira, azubha, durbhAga, duHsvara, anAdeya, ayaza kula 42 bhedo nAmakarmanA che. nAmakarma eTale zarIrane nAma ApavAmAM Ave che te nahi, paNa zarIra dvArA bhogavAtI vividha karmaprakRti che. jemAM zarIranI racanA, sparzAdi, yaza, apayaza jevA prakArono samAveza thAya che. nAmakarmanI prakRtinA mULa bhedo 42 che. tene vistArathI jotAM 67, 93 ke 103 ema anya saMkhyA paNa jovA maLe che. tethI sUtramAM mULa prakRtinA bhedo 97 kahyA che. 1. gati 4 2. jAti 3. zarIra 4. aMgopAMga 5. baMdhana 6. saMghAta 7. saMhanana 8. saMsthAna 9. varNa 10. gaMdha 11. rasa 12. sparza 13. AnupUrvI 3 - 7 6 2 ra 5 4 5 pa 3 15 5 OM 6 pa 2 5 1 4 4 282 7 tattvamImAMsA rRra che / / be ba 1 1 S 4 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 . 14. vihAyogati 15. pratyeka prakRti 1. trasadasaka 17. sthAvara 10. 13 nAmakarmanA cAra vibhAga karelA che. 1. piMDaprakRti jemAM eka karatAM vadhu saMkhyA hoya te piMDaprakRti. jemake keLAnI lUma eka, paNa keLA 10-12nI saMkhyAmAM hoya che. 2. pratyeka prakRti A prakRtimAM peTA vibhAgo nathI. jemake papaiyuM eka eka alaga hoya che. 3. trasadazaka : jemAM traNa prakRti sAthe bAdara Adi dasa prakAra hoya che. 4. sthAvaradasaka : jemAM sUkSma prakRti sAthe dasa prakAra che. cauda piMDa prakRtionA bhedo 1. gati nAmakarma H gati nAmakarmanA cAra bhedo che. te gati pramANe te te karmanA udayathI sukhaduHkha bhogavavA yogya deva, manuSya, tiryaMca ke manuSyagati prApta thAya. 2. jAti nAmakarma : A karmanA pAMca bhedo che. (1) ekendriya : A jIvone phakta cAmaDI - sparza indriyavALA che. (2) beIndriya: A jIvo cAmaDI ane jIbha be indriya hoya che. (3) traNa indriyavALA : A jIvone cAmaDI, jIbha ane nAka traNa indriya hoya che. (taindriya). 4. cAra IndriyovALA : A jIvone cAmaDI, jIbha, nAka ane AMkha hoya che. (calarindriya). 5. pAMca indriyavALA : A jIvone cAmaDI, jIbha, nAka, AMkha ane kAna hoya che. (paMcendriya.) te te karmanA udayathI jIvo ekendriya AdipaNAne pAme che. adhyAya : 8 * sUtraH 12 4 283 wwww Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra nAmakarma : A karmanA pAMca bheda che. 1. audAki, 2. vaikriya, 3. AhAraka. 4. taijasa ane 5. kArmaNa je karmanA udayathI jIva audArika Adi pAMce zarIrayogya pudgalo grahaNa karIne audArika Adi zarIrarUpa pariNamAve te zarIra nAmakarma. (vizeSa noMdha : a. 2, sUtra 35thI 51mAM che. 4. aMgopAMga nAmakarma : aMga zarIranA hAtha, paga, mAthuM vagere. aMganA peTA aMgo te upAMga = AMgaLI, rekhA. aMgopAMga traNa prakAranA che. audArika, vaikriya ane AhA2ka A traNa zarIrane aMgopAMga hoya che. taijasa-kAryaNa zarIra sUkSma che, tethI tene aMgopAMga hotA nathI. = je karmanA udayathI audArika zarIrarUpe grahaNa karelA pudgalo audArika zarIra rUpe pariName te audArika aMgopAMga, tema bIjA zarIra mATe jANavuM. 5. baMdhana : audArika Adi pAMca zarIra, temAM je karmanA udayathI pUrve grahaNa karelA audArika Adi zarIranA pudgalo sAthe navA grahaNa karAtA audArika Adi zarIrayogya pudgalono ekameka sAthe saMyoga thavo. te audArika Adi je te baMdhana nAmakarma, 6. saMghAta : baddha pudgalone zarIranA AkAramAM goThavI ApanAra pAMca zarIra pramANe tenA pAMca bheda che. audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, kArmaNa. je karmanA udayathI jema daMtALI vaDe chUTA paDelA ghAsane ekatra karavAmAM Ave tema grahaNa karelA audArika Adi zarIranA pudgalo piMDarUpe saMghaTita thAya te saMghAta nAmakarma. " 7. saMhanana : (saMghayaNa) hADakAnI viziSTa racanA. tenA cha prakAra che : vajaRRSabhanArAcasaMghayaNa, RSabhanArAca, nArAca, ardhanArAca, 284 4 tattvamImAMsA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA rAjA nAnA nAnA nAnA pAyA para jAya..... 1. vaja RSabhanArAcasaMghayaNa : atyaMta majabUta hADakAno bAMdho. hADakAnA sAMdhAne markaTabaMdha, tenA para hADakAno paTTo ane vacamAM khIlIthI joDANa. 2. RSabhanArAcasaMghayaNa : asthi sAMdhAmAM be bAju markaTabaMdha tenA para khIlI nahi. 3. nArAcasaMghayaNa : hADakAne khAlI be bAju markaTa bAMdho. 4. arthanArAcasaMghayaNa : eka tarapha markaTa baMdha bIjI bAju khIlI hoya. 5. kalikAsaMghayaNa : jemAM hADakA mAtra khIlInA baMdhathI baMdhAyelA hoya. 6. chevaTUThuMsaMghayaNa : jemAM hADakAnA sAMdhA aDIne rahyA hoya. jaldI bhAMgI jAya tevA. hamaNAnuM saMghayaNa chevaTuM che. sevArta paNa kahe che. cha saMghayANa va7-8Sabha- nArAja ardha-nArAya TWITTwnbApA Yuuuuuu - - * * * = 3 = WWW. HTTTTTTTION - tere RSabha-nArAja kilikA t ? UTTTTTTS IfpI ke I * * * * * -minull, nArA sevArta , ull : Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. samacaturastra saMsthAna payaeNkAsane beThelA ane cAre cheDA eksarakhA mApavALuM saMsthAna, nirogI ane suMdara zarIra hoya che. 2. tyagrodha parimaMDala saMsthAna : nyagrodha vaDalo. nAbhi uparanA aMgo zubha lakSaNo vALA hoya ane pramANayukta zarIra hoya. 3. sAdi saMsthAna : nAbhi nIcenA aMgo zubha lakSaNavALA ane sapramANa hoya. 4. vAmana saMsthAna H jenA udayathI ThIMgaNApaNuM maLe. : 5. kubja saMsthAna : jenA udayathI kubaDApaNuM maLe. 6. huMDaka saMsthAna : jenA udayathI hInAdhika aMgo tathA beDoLa UMTa jevA zarIra maLe. 2 nyagAMdha 3 sAdi = saMsthAna -samacaturastra ja kubja vAmana huDaka Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kilIkA ane sevArta (chevaTTu) vajra = khIlI, RSabha = pATo, nArAca = viziSTa prakAranuM baMdhana. (markaTabaMdha) saMsthAna cha prakAranAM che. samacaturagna = sapramANa. nyagrodha parimaMDala sAdi = = = nAbhi uparano bhAga sapramANa. DukhTha vAmana = ThIMgaNApaNuM. huMDaka = avyavasthita aMgo hoya. * nAbhi nIceno bhAga sapramANa. kurUpa - kadarUpuM zarIra. je je saMsthAna nAmakarmano hoya tevI AkRtinI prApti thAya. varNa : pAMca che. kRSNa, nIla (lIlo), lAla, pILo, dhoLo. je karmanA udayathI je varNa maLe te varNa nAmakarma. gaMdha : be beda che. sugaMdha, durgaMdha. je karmanA udayathI je prakAra maLe te gaMdha nAmakarma, rasa : pAMca prakAranA che. tIkho, kaDavo, tUro, khATo, madhura. je karmanA udayathI zarIrano rasa tIkho (maracuM) hoya te nAmakarma. 0:0 sparza H ATha che. zIta-uSNa, snigdha-rukSa, karkaza-mRdu, guru-laghu, je karmanA udayathI zIta sparza thAya te te nAmakarma hoya che. AnupUrvI : gati pramANe cAra prakAre che. AnupUrvI (vigrahati) vakragatithI bhavAMtare jatA jIvane AkAzapradezanI zreNi anusAre je gamana thAya te. AnupUrvI aMtarAla (bhavAMtare) gatimAM ja hoya. AtmAnI gati RRju - sIdhI che. chatAM gati pramANe AMtaro thAya che. devAnupUrvI, manuSyAnupUrvI, tiryaMcAnupUrvI ane narakAnupUrvI. vihAyogati : cAlavAnI rIta te vihAyogati. adhyAya : 8 * sUtra : 12 41 285 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha vihAyogati : jenA udayathI priya lAge tevI cAla maLe. jema ke haMsa, hAthI, baLada. azubha vihAyogati : jenA udayathI aNagamo Upaje tevI cAla maLe. UMTa, khaccara vagere. pratyeka prakRti - bhinna bhinna prakRti. 1. agurulaghu 2. nirmANa 3. Atapa 4. udyota 5. upaghAta 6. parAghAta 7. ucchvAsa 8. tIrthaMkara nAmakarma : jenA udayathI halakuM nahi ane bhAre nahi tevA zarIranI prApti thAya. * jenA udayathI zarIranAM aMgopAMga yogya sthAne vyavasthita maLe. * jenA udayathI pote zItaLa hovA chatAM teno prakAza garama lAge. A zarIra sUrya-vimAnamAM rahelA pRthvIkAya jIvanuM hoya che. : jenA udayathI pote zIta hoya ane teno prakAza paNa zIta hoya. AvuM zarIra caMdravimAnamAM rahelA pRthvIkAya jIvanuM hoya che. : jenA udayathI jIva potAnA vadhArAnA aMgopAMgathI pIDAya. du:khI thAya, vadhArAnI AMgaLI ke rasoLI. : jenA udayathI jIva baLavAnathI paNa hAre nahi. : jenA udayathI jIvane zvAsocchvAsa levAnI zakti prApta thAya. : jenA udayathI jIva traNe jagatamAM pUjAya. A karmano 2sodaya kevaLajJAna pachI thAya, paNa devo avadhijJAna vaDe jANIne te pahelAM paNa tIrthaMkara nAmakarmavALA mahAna AtmAne pUje. trasadasaka : trasa tathA anya prakRti 1. trasa kula 10 * je karmanA udayathI jIvane svecchAe hAlavA-cAlavAnI zakti maLe. 286 4 tattvamImAMsA Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. bAdara 3. paryApta 4. pratyeka : jIvane AMkhathI joI zakAya tevuM zarIra maLe. : je karmanA udayathI jIva yogya paryAtio pUrNa karavA zaktimAna bane. -: je karmanA udayathI jIvadITha judA zarIranI prApti thAya, eka zarIramAM eka jIva hoya. : je karmanA udayathI jIvane dRDha avayavonI prApti thAya. : je karmanA udayathI nAbhi uparanA avayavo zubha hoya. : je karmanA udayathI badhAne game tevo madhura svara 5. sthira 7. susvara maLe. 8. subhaga -: je karmanA udayathI jIva koInA para upakAra na kare to paNa vahAlo lAge. : je karmanA udayathI tenuM boleluM vacana saune priya 9. Adaya lAge. wwwwwwwwwwwwww 10. yaza je karmanA udayathI lokomAM mAna-kIrti prApta thAya. sthAvara dazaka : sthAvara tathA anya prakRti maLI kula 10. sthAvara : je karmanA udayathI svayaM hAla cAlI zake nahi tevuM zarIra prApta thAya. sUkSma : je karmanA udayathI eka athavA anaMta jIvo bhegA thAya to paNa AMkhathI joI na zakAya. aparyApta : je karmanA udayathI jIva potAne svayogya paryArio pUrI na kare. sAdhAraNa. : je karmanA udayathI eka zarIramAM anaMtajIvo hoya. (kaMdamULa) asthira : je karmanA udayathI jIvane asthira avayavonI prApti thAya. (pAMpaNa, jIbha). 00000 adhyAya : 8 * sUtraH 12 4 287 jAmanagaranA nAnA gAmanA nAnA nAnA nAnA nAnA nAnAnAnAnAne Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azubha duHsvara durbhAga anAdeya apayaza : je karmanA udayathI nAbhi nIcenAM aMgo azubha hoya. : je karmanA udayathI karkaza avAjanI prApti thAya (kAgaDA, kUtarAM jevo). : je karmanA udayathI jIva koI para-upakAra kare to paNa vahAlo na lAge. : boleluM vacana priya na lAge, koI mAnya na kare. : lokamAM sarva jagyAe apayaza maLe. badhA karmamAM nAmakarmanI prakRtino vistAra vizeSa che. te savizeSa dehajanya che. ane deha vaDe karmono vizeSapaNe bhoga-vedana hoya che. gotrakarmanA bhedo uccairnIcaizca uccernIcema uccaH nIceH ca ucca-nIca ema gotrakarmanA be bhedo che. uccagotra : je karmanA udayathI jIva uccakuLamAM janme ke jyAM dharmArAdhanAnA, nIti vagerenA saMskAra hoya. te ucca gotra, ' nIcatra : je karmanA udayathI jIva nIcakuLamAM janme ke jyAM adharma, anIti jevA kusaMskAranuM sevana karAtuM hoya. niMdanIya dhaMdhA Adi karatA hoya. dAnAMtarAya, dAnAdInAm dAnAdInAm dAna-AdInAmu 8-13 8-13 8-13 aMtarAya karmanA bhedo lAbhAMtarAya, 288 4 tattvamImAMsA 8-14 8-14 8-14 bhogAMtarAya, Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upabhogAMtarAya ane vIryaMtarAya karmanA pAMca bhedo che. 1. dAnAMtarAya (devAmAM aMtarAya) : potAnI pAse dAnane yogya vastu-sAdhana hoya, bIjI bAju lenAra pAtra paNa hoya. parigrahanA pApane haLavuM karavA dAna karavAthI lAbha thaze tevo bodha paNa hoya chatAM je karmanA udayathI dAna karavAnI utsAha na thAya athavA koI anya kAraNathI paNa jIvane dAna karavAno bhAva na thAya te dAnAMtarAya karma che. paramArthabhAve vicArIe to manuSyajanmamAM samyaktva jevA guNonI prAptinuM pradAna jIva svane karI zake che paraMtu tevo utsAha thato nathI tethI kSAyika samyaktva sudhInA guNanuM pradAna thatuM nathI. 2. lAbhAMtarAya (levAmAM aMtarAya) : dAtAe dAna mATe vicAra ryo hoya, tenI pAse ApavA yogya vastu hoya, yAcakane vastunI jarUra hoya tene mAMgaNI karI hoya, chatAM je karmanA udayathI yAcaka lAbha meLavI na zake te lAbhAMtarAya karma. paramArthathI vicArIe to Atmane svarUpa lAbhanA badhA yoga maLavA chatAM A karmanA udayathI tenA AtmalAbharUpa bodhanuM pariNamana nathI thatu. ja 3. bhogAMtarAya (upabhogamAM aMtarAya) : AhArAdi je ekavAramAM e ja padArtha bhogavI zakAya tevI sAmagrI hoya, te bhogavavAnI icchA hoya chatAM je karmanA udayathI prANI te iSTa vastune bhogavI na zake te bhogAMtarAya karma. 4. upabhogAMtarAya : strI-puruSanA yoga, vastra, pAtra, alaMkAra, je vAraMvAra bhogavI zakAya tevA padArtho upalabdha hoya, upabhoganI icchA hoya chatAM je karmanA udayathI upabhoga karI na zake te upabhogAMtarAya karma. na 5ramArthathI AtmAmAM rahelA avyAbAdha sukhano anubhava karI na zake. 5. vIryaMtarAya (puruSArthamAM aMtarAya) : vyavahAra vyApAranI zakti hoya paraMtu pramAdavaza ke rogane kAraNe puruSArtha karI na zake, tapazcaryAdinI zakti hoya paraMtu puruSArtha karI na zake, te vIryaMtarAya che, uparanA adhyAya : 8 . sUtra : 14 4 289 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-12 cAremAM apekSAe vIAMtarAya karma hoya che. paramArthathI svarUpa prApti mATeno vilAsa pragaTa na thAya, te viyatarAya karma che. A pramANe prakRtibaMdhanuM kathana thayuM. sthitibaMdha AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropama dityaH para sthiti 8-15 AditastisRNAmantarAyasya ca trizatsAgaropama koTikoTaTya parA sthitiH AditaH tirRNAme attarAyasya ca trizatsAgaropamAM koTikoTya: parA sthitiH 8-15 jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane vedanIya, prAraMbhanI A traNa prakRtinI tathA aMtarAyakarmanI Ama A cAra karmanI utkRSTa sthiti 30 koTAkoTi sAgaropamanI che. saptatirmohanIyasya 8-16 saptatirmohanIyasya 8-1 saptatiH mohanIyasya 8-16 mohanIya karmanI utkRSTa sthiti 70 koTAkoTi sAgaropamanI che. nAmagotrayoviMzatiH 8-17 nAmagotrayorvizatiH 8-17 nAmagotrayoH viMzatiH 8-17 290 tattvamImAMsA Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wAratanA nAma tathA gotrakarmanI utkRSTa sthiti 20 koTAkoTi sAgaropanI che. trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya trayastrizatsAgaropamANyAyuSkasyu 8-18 trayastrizatu sAgaropamANi AyuSkasyu 8-18 AyuSya karmanI utkRSTa sthiti 33 sAgaropamanI che. aparA muhUrtA devanIca 8-19 aparA dvAdaza muhUrtA vedanIyasya 8-19 aparA dvAdaza muhUrtA vedanIyasya 8-19 vedanIya karmanI jaghanya sthiti (ochAmAM ochI) 12 muhUrta che. nAmagotrayoraSTau 8-20 nAmagotrayoraNa 8-20 nAmagotrayoH aau 8-20 nAma gotranI jaghanya sthiti 8 muhUrtanI che. zeSANAntirmuhUrta 8-21 zeSANAm antarmuhUrtam 8-21 zeSANAm antarmuhUrtam 8-21 jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, Ayu ane aMtarAyanI jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI che. noMdha: pratyeka karmanI utkRSTa sthitinA adhikArI mithyAdRSTi paryApta saMjJI paMcendriya hoya che. jaghanya sthitinA adhikArI judA judA hoya adhyAya : 8 * sUtra : 18-21 ja 291 ja ja Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, nAma, gotra ane aMtarAya karma A chanI jaghanya sthiti sUkSma saMparAya nAmaka dazamA guNasthAnamAM saMbhave che. mohanIyanI jaghanya sthiti navamA guNasthAnamAM ane AyuSyanI jaghanya sthiti saMkhyAtavarSa jIvI tiryaMca ane manuSyamAM saMbhave che. madhyasthiti asaMkhyAta prakAranI che. tenA adhikArIo kASAyika pariNAmanI taratamatA pramANe asaMkhyAta hoya che. rasabaMdhanI vyAkhyA 8-22 vipAko'nubhAvaH vipAkoDanubhAvaH vipAkaH anubhAvaH 8-22 8-22 karmano vipAka : phaLa ApavAnI zakti te anubhAva-rasa che. vipAka, paripAka, rasa, anubhava, phaLa vagere paryAyavAcI zabdo che. karmabaMdha vakhate kayuM karma tIvra, madhyama ke jaghanya ityAdi kevuM phaLa Apaze eno AdhAra karmANuomAM rahelA rasanA AdhAre thAya te rasabaMdha. karmamAM phaLa ApavAnI zakti te rasabaMdha. baMdha thatI vakhate tenA kAraNabhUta kASAyika adhyavasAyanA maMda tIvrabhAva pramANe dareka karmamAM tIvra maMda phaLa devAnI zakti utpanna thAya che, tevA sAmarthyane rasabaMdha ke anubhAva kahe che. sa yathAnAma sa yathAnAma saH yathA nAma karmano vipAka e anubhava che. vipAka : phaLa ApavAnI zakti, anubhAva-rasa. paripAka, vipAka, phaLa, udaya rasa vagere ekArtha zabdo che. sarva karmono vipAka - phaLa potapotAnA nAma pramANe che. arthAt 292 24 tattvamImAMsA 8-23 8-23 8-23 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma pote je prakRtivALuM hoya te pramANe ja phaLa Ape. anya karmanI prakRti pramANe vijAtIya phaLa Ape nahi. jJAnAvaraNa karmano anubhava jJAnane AvRtta kare, paNa darzanAvaraNa ke anya prakRtimAM AvaraNa na kare. te pramANe anya prakRtimAM samajI levuM. karmanA svabhAva pramANe phaLa ApavAno anubhava baMdhano niyama mULapravRtiomAM lAgu paDe che, uttara pravRtiomAM nahi. kAraNa ke koI paNa karmanI eka uttara prakRti adhyavasAyanA baLe te ja karmanI bIjI uttara prakRtirUpe badalAI jatI hovAthI prathamano anubhava badalAI gayelI uttara prakRtinA svabhAva pramANe tIvra ke maMda phaLa Ape che. jemake matijJAnAvaraNa jyAre zrutajJAnAvaraNa Adi sajAtIya uttaraprakRtirUpe saMkrama pAme tyAre matijJAnAvaraNano anubhAva paNa zrutajJAnAvaraNa Adi svabhAva pramANe zrutajJAnane ke avadhijJAnane AvRtta kare che. uttaraprakRtimAM keTalIka evI che ke sajAtIya hovA chatAM paraspara saMkrama thatI nathI. darzanamoha ane cAritramoha paraspara saMkrama pAmatA nathI. nAraka Ayu tiryaMca Ayu paraspara saMkrama pAmatA nathI. prakRti saMkramanI jema baMdhakAlIna rasa ane sthitimAM paNa pAchaLathI adhyavasAyane baLe pheraphAra thAya che. maMda ane tIvra rasarUpe pheraphAra thAya che. sthitimAM hAnivRddhi thAya che. upamA phaLa jJAnA) | AMkhe pATA vizeSabodharUpa jJAna na thAya. darzanA | pratihAra sAmAnyabodharUpa jJAna na thAya. vedanIya madhathI lepAyela duHkhano anubhava, sukha paNa asinI tIkSNadhAra | pariNAme du:kha ApanAra bane. ! adhyAya : 8 * sUtra : 23 4 293 | karma ja. : - - - - - - - - WWW.jainelibrary.org Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIya AyuSya nAma gotra aMtarAya maMdirA beDI citrakAra kulAla (kuMbhAra) bhaMDArI phaLa ApyA pachI karmonuM thatuM pratipAdana tatazca nirjarA 8-24 8-24 8-24 karmonuM phaLa thayA pachI te karmonI nirjarA thAya che. nirjarA H karmonA pudgalonuM AtmapradezathI krame krame chUTA thavuM. 1. vipAkaja nirjarA : vRkSa uparanAM pAna pAkI jatAM sahajapaNe kharI jAya tema karmanI sthitino paripAka thavAthI udayamAM AvI potAnuM phaLa ApI chUTA paDI jAya. 2. avipAkaja nirjarA H kerI jevA phaLane ghAsamAM nAMkhI pakavavAmAM Ave to jaldI pAke. tema karmanI sthiti paripAka thaI na hoya paNa tapa vagerethI te karmanI sthiti ghaTADIne jaldI udayamAM lAvIne phaLa ApavA yogya kare te avipAkaja nirjarA che. viveka ane hitapravRtti nahi. manuSyagati AdimAM rahevuM paDe. gati, jAti Adi vikAra. ucca-nIcano vyavahAra dAna AdimAM aMtarAya. tata" nirjarA tataH ca nirjarA tapanA baLathI udaya AvavAnuM karma phaLa AvyA pahelAM AtmapradezathI chUTuM paDI zake che. pradezabaMdhanuM varNana nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmaikakSetrAvagADha sthitAH sarvAtmapradezeSu anantAnantapradezAH nAmapratyayAH sarvataH yorgAvazeSAt sUkSmakakSetrAvagADha sthitAH sarvAtmapradezeSa anaMtAnaMtapradezAH 294 4 tattvamImAMsA 8-25 8-25 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmapratyayaH sarvataH yogavizeSA, sUrmakakSetrAvagADha sthitI sarva-AtmapradezeSa anaMta anaMtapradezaH 8-25 nAma nimittaka (kAraNabhUta) = prakRti nimittaka, sarva taraphathI yogavizeSathI, sUma eka kSetrAvagADha, sthira, sarva AtmapradezomAM anaMtAanaMta pradezavALA anaMtA karmaskaMdho baMdhAya che te te karmanAM nAma pramANe sArthaka che. pradezabaMdha eka jAtano saMbaMdha che. temAM karmaskaMdha ane AtmAno pradezo baMneno AdhAra che. tenuM nIcenA praznottarathI samAdhAna thAya che. sa. 1? A karmaskaMdhothI (daliko ke pradezo) zuM kArya thAya che ? ja. 1 : Atmapradezo sAthe baMdhAtA karmapradezonI phaLa ApavAnI prakRti te ja samaye nakkI thAya che. te prakRtinAM jJanAvaraNAdi nAmo che, te sArthaka che, kAraNa ke te te nAma pramANe te phaLa ApavAmAM kAraNabhUta che. jemake jJAnAvaraNa AtmAnA jJAnaguNane Avare che. nAmapratyaya H je karmapradezomAM jJAna guNane AvaravAno svabhAva nakkI thAya che tenuM nAma jJAnAvaraNa sArthaka nAma che. je karmapradezomAM darzanaguNane AvaravAno svabhAva nakkI thAya che tenuM nAma darzanAvaraNa sArthaka che. te pramANe anya karmapradezono svabhAva ane te pramANe nAma nakkI thAya che. mATe pradezo nAmanA (prakRtinA) nimittaka-(kAraNabhUta) COROGORODICADORES on more wwwwwwww sa. 2H jIva karmapudgala-pradezone sarva dizAothI grahaNa kare ke koI eka dizAethI ? ja. 2 : Ano javAba "sarvatA" zabdathI teno uttara maLe che ke, che jIva karmapudgalone cAra dizA, cAra vidizA ane Urdhva tathA adho che daze dizAethI grahaNa kare che. sa. 3 ? jIva dareka samaye samAna pudgalo grahaNa kare che ke alpAdhika grahaNa kare che? athavA saghaLA jIvo eka sarakhA ja pudgalo adhyAya : 8 * sUtraH 25 ja ra95 kAkAnA ja karavAnI Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNa kare che ke alpAdhika ? ja. 3 : yogavizeSAt : sarva saMsArI jIvo karmabaMdha samAnapaNe karatA nathI kAraNa ke badhAno mAnasika vAcika ane kAyika yogavyApAra asamAna hoya che. yoganA taratamabhAva pramANe pradezabaMdhamAM paNa taratama bhAva rahe che. pradezabaMdha yoganA vIrya vyApArathI thAya che. jema jema yoga vyApAra vadhAre tema pudgala pradeza adhika grahaNa thAya che. yoga ocho tema pudgala pradeza ochA grahaNa thAya che. jo samAna yogavyApAra vadhu samaya rahe to paNa te ATha samaya sudhI ja hoya che. tyAra pachI temAM pheraphAra thAya che. tethI jIva dareka samaye samAna pudgalo prahaNa karato nathI. sa. 4 : jIva sthUla karmayugalone grahaNa kare che ke sUkSma karmayugalone ? ja. 4: sUkSma : karmayogya pudgalakaMdho sthUla-bAdara hotA nathI paNa sUkSma hoya che. te sUkSma skaMdho karmavargaNAmAMthI grahaNa thAya che. te sarvatra vyApta hoya che. je karmarUpe banI zake che, te pudgalo atyaMta sUkSma hoya che. tevA pudgala samUhane kAzmaNa vargaNA kahe che. jIva A kArmaNa vargaNAmAMthI rahelA sUkSma karmayugalone laIne karmarUpe pariNAve Wowowwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww anauwwwwwwwwwwwwwwww.w sa. 5 : jIvapradezavALA kSetramAM rahelA karmaskaMdho jIva sAthe baMdhAya che ke anya kSetre rahelA karmaskaMdho baMdhAya che ? ja. 5 : eka kSetrAvagADha, kArmaNa vargaNAnA pudgala lokAkAzamAM sarvatra vyApelA che. paraMtu jIva anyatra rahelA kAzmaNa vargaNAnA pugalone grahaNa karato nathI. paNa jeTalA sthAnamAM potAnA Atmapradezo che te sthAnamAM rahelA kAzmaNa vargaNAnA pudgalone grahaNa kare che. jema agni jeTalA sthAnamAM prajvalita hoya teTalA sthAnamAM rahelA baLavAyogya padArthane bALe che. potAnA sthAnathI bahAranI vastune bALato ra9da ja tattvamImAMsA JAMANMARAM M - Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANDRADAAAAAAA nathI, ke na baLavAyogya vastu baLatI nathI, tema jIva potAnA kSetramAM rahelA karmapudagalone grahaNa kare che, paraMtu dUranA kSetrathI grahaNa karato nathI. vaLI siddhanA jIvone karmapudgalonuM grahaNa thatuM nathI. kAraNa ke te grahaNa karavA yogya tyAM kASAyika pariNAma nathI. sa. da H karmapulo baMdha pAmatI vakhate gatizIla hoya ke sthitizIla hoya ? ja. 6 : kAzmaNa vargaNAnA je pudagalo sthitizIla hoya te ja prahaNa thAya che. AthI gatimAna kArmaNa vargaNAnA pugalono baMdha thato nathI. sa. 7H grahaNa karelA karmapudgalono AtmAnA amuka pradezo sAthe saMbaMdha thAya ke sarva pradezo sAthe saMbaMdha thAya ? ja. 7H jIva sarva Atmapradezo vaDe karmapudgalonuM grahaNa kare che. kAraNa ke jIvanA sarva pradezo paraspara joDAyelA che jyAre mana-vacana-kAyAno yoga-vyApAra thAya tyAre sarva AtmapradezomAM kaMpana thAya che, tethI karmayugalo paNa sarva Atmapradezo vaDe grahaNa thAya che, yogavyApAramAM taratamatA hoya che. jemake koI strI roTalI vaNe tyAre hathelI para dabANa vizeSa AvavAthI hathelInA bhAgamAM vyApAra vadhu hoya che, tyAra pachI kAMDA ane uparanA bhAgamAM vyApAra jUna thato jAya che. te pramANe karmapudgalo grahaNa thavAno vyApAra sarva pradeza thAya che. tethI AtmapradezamAM ATheya karmono saMbaMdha hoya che. sa. 8: ekI vakhate keTalA pradezavALA skaMdhono baMdha thAya che. ja. 8H anaMtAnaMta pradeza - pradezabaMdha pAmatA paramANuo eka, be ke mANasa ema chUTA chUTA baMdhAtA nathI. paraMtu dareka karma yogya ThaMdho anaMtAnaMta, paramANunA ja banelA hoya. koI saMkhyAta - asaMkhyAta anaMta paramANunA banelA paNa hotA nathI tethI dareka Atmapradeze anaMtAnaMta karmANuo baMdhAya che. adhyAya : 8 * sUtra H 25 ja 297 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNya prakRtiono nirdeza sarvegha-sambavattva-dAsthati puruSaveda- zubhAyurnAmagotrANi puNyam sadha-samyaktva-hAsya-ratipuruSaveda-zubhAyurnAmagotrANi sA-samyaktva-hAsya-rati puNyam puruSaveda-zubhAyuH nAmagotrANi puNyam 826 8-26 sAtAvedanIya, samyaktva mohanIya, hAsya, rati, puruSaveda, zubha AyuSya, zubhanAma ane zubhagotra e puNya prakRtio che. (bAkInI pAparUpa che). 8-26 jenAthI sukhano anubhava thAya te puNya. athavA jenA saMyogathI prIti ane AnaMda Upaje te puNya. je je karma baMdhAya te darekano vipAka (phaLa) mAtra zubha ke azubha nathI hoto. paNa jIvanA zubhAzubha adhyavasAyane lIdhe karma zubha ke azubha baMne prakAre baMdhAya che. je pariNAmamAM saMkleza (azubha-kaSAya) jeTalo ocho pariNAma teTalA pramANamAM vadhAre zubha. je pariNAmamAM saMkleza jeTalo vadhu te pariNAmamAM teTalA pramANamAM vizeSa azubha hoya che. dareka pariNAma zubhAzubha ubhaya prakAre hoya che. pariNAmanI vicitratA e che ke jo pariNAma puNyarUpa hoya to zubha anubhAga baMdhAya che. ane pariNAmamAM pApaprakRtio hoya to azubha anubhAga baMdhAya che. zubha pariNAmanI tIvratA hoya to zubha anubhAga prakRSTa ane azubha anubhAga nikRSTa hoya che. tIvra azubha pariNAmathI baMdhAto azubha anubhAga prakRSTa hoya ane zubha anubhAga nikRSTa hoya che. puNyarUpa gaNAtI kula prakRtio betAMlIsa che. 298 4 tattvamImAMsA Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -. . . . 1 sAtavedanIya 3 devAyuSa, manuSyAyuSa, tiryaMcAyuSa (narakanI apekSAe zubha) 2 manuSyagati, devagati 1 paMcendriya jAti 5 audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, kAmaNazarIra 3 audArika aMgopAMga, vaikriyAMgopAMga, AhArakAMgopAMga 1 samacaturagna saMsthAna 1 vaja RSabhanArA saMghayaNa 4 prazastavarNa, rasa, gaMdha, sparza 2 manuSyAnupUrvI, devAnupUrvI 5 agurulaghu, parAghAta, uvAsa Atapa, udyota 1 prazasta vihAyogati trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazakIrti 1 tIrthaMkara nAmakarma 1 ucca gotra 10 42. nanananana karmaprakRti Adi graMthamAM samyakatva mohanIya, hAsya, rati ane puruSavedane puNyaprakRti gaNI che. tiryaMcAyu pApaprakRti gaNI che. kathaMcita puNya AtmavikAsane sAdhaka che. pApa bAdhaka che. samyakatva mohanIyamAM arihaMta Adi pratye prIti te prazasta hovAthI te puNyarUpa che. chatAM temAM darzanaguNamAM aticAra-doSa lAgavAthI anya graMthakAra tene puNyarUpa gaNatA nathI. te pramANe hAsya, rati ane puruSaveda paNa AtmavikAsamAM bAdhaka hovAthI pAparUpa che. narakanI atyaMta duHkhadAyaka sthitinI apekSAe tiryaMcAyune puNyarUpa gaNavAmAM AvI che. pAparUpa gaNAtI 82 prakRtio karatA hatA tanatananana nananana adhyAya : 8 * sUtra : 26 2 299 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 jJAnAvaraNa 9 darzanAvaraNa 1 1 mithyAtva 16 asAtAvedanIya kAya 9 nokaSAya 1 narakAyuSa 2 nagati, tiryaMcagati 4 ekendriyathI caturiMdriya jAti 5 5 4 2 narakAnupUrvI, tiryaMcAnupUrvI 1 upaghAtanAma 1 5 vaja RSabhanArAca sivAyanA saMghayaNa pAMca samacaturasra sivAyanA pAMca saMsthAna aprazasta varNa, gaMdha, rasa, sparza 1 aprazasta vihAyogati 10 sthAvara dasaka, sthAvara, sUkSma, apAtra, sAdhAraNa asthira, azubha, durbhAga, duHsvara, anAdeya, ayazakIrti : nIca gotra aMtarAyakarma 82 puNya prakRti sivAyanI sarva prakRtio pApajanaka che. udayanI apekSAe 122 prakRtimAMthI 45 puNya prakRtine bAda karatAM varNAdi cAra umeratA 81 saMskRtinI pajanaka che. jJAnAvaraNanI darzanAvaraNa vedanIya 300 4 tattvamImAMsA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIya AyuSya nAmakarma gotranI aMtarAya 81 ADDOOS arthAt ghAtakarmanI tamAma prakRtio pApamUlaka che. je AtmavikAsane bAdhaka che, aghAtI karma zubhAzubha rUpe pariName che. jo ke koIpaNa karmaprakRti jIvane sAdhaka nathI paNa bAdhaka che. chatAM puNya prakRtino sukha ApavAno upakAra hovAthI tene puNyarUpe zubha mAnI che. [ tattvadohana che adhyAya ATha vAstavamAM sAtamA tattvanA Azravatattvano vistAra che. mithyAtvAdi-vaibhAvika pariNAmanuM nimitta pAmIne kArmaNa vargaNAne AtmAnI sarahadamAM praveza karavAnA chidro maLe che. ekavAra kArpaNa vargaNAno praveza thayo ke te vargaNAo sakriya thaIne Atmapradezo sAthe coMTI ja paDe che. ane te ja AtmAne saMsAramAM baMdhAI rahevAno mahA anartha che. karmabaMdhano bharaDo jabarajasta thayA pachI atyaMta sAmarthyavAna evo AtmA jema moTA mAMdhAtAo paNa kALanI phALa pAse rAMka banI jAya che tema AtmA vivaza bane che. - AThamA adhyAyamAM baMdhanA vividha kAraNo darzAvIne AtmAne kevA vividha prakArathI jakaDAI javuM paDe che, te samajAya che. karma jaDa hovA chatAM AtmA pradezo para adhikAra jamAvIne pote ja cetana che tevo bhrama pedA kare che. jemake zarIra eja "huM ane tenA sukhe sukhI, tenA duHkhe duHkhI, evI paravazatAmAM AtmAne e paNa bhAna rahetuM nathI ke pote cetana che, ane zarIra lakSaNa ane prakRtithI jaDa che. cetananA saMyogathI mAtra te sajIva kahevAya che, tenuM vismaraNa thAya che. adhyAya : 8* tattvadohana ja 301 vAvavA javAnuM . Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIramAM Atmabuddhi karIne cAre gatimAM te kyAMya sukha pAmato nathI. temAMya mohanIya karmano nacAvyo naTanI jema nAcyA kare che. cAre gatimAM bhamyA kare cha, caudarAjalokamAM daDAnI jema uchaLyA kare che. temAM vaLI mAnavajanma maLe tyAre indriyavaza, kaSAyane AdhIna, pramAdane parAdhIna rahI nahi karavAnA pApAdi kAryo Acare che, ane janma vyartha gumAve che. AThamA adhyAyamAM jaNAvelI karmanI prakRti Adi, teno paripAka AtmAne muMjhavI deche. kyAMya karmabhUmi kSetromAM dharmaArAdhanano yoga maLe tyAre baLavIryanI hinatAthI pAcho paDe che. zubhayoga dvArA maLelA sukhomAM aTakI jAya che. ane te sukhanA badalAmAM du:kha bhogave che. graMthakAre A adhyAyamAM prathama sUtramAM jIvane cetavI dIdho che. prathama sUtrano prathama zabda mithyAdarzana ja saMsAra paribhramaNanuM mukhya kAraNa che. prathama adhyAyanA prathama sUtrano zabda che, samyagdarzana te muktinuM kAraNa che. jo jIvane mukti khapatI nathI to tene mAthe saMsAranuM kAramuM baMdhana ladAyeluM che. AthI ema samajAya che ke avirati AdinA upAya karavA karatAM paNa prathama upAya mithyAdarzanane dUra karavAno che. mULa chedAyuM ke vRkSa dharAzayI thavAnuM che. athavA nRpatinI hAra thatAM pUruM rAjya hAra pAme che. mithyAtva gayuM ke AtmAnuM sAmarthya pragaTa thAya che. AthI AzravanA kAraNone TALavAno krama paNa AtmAnA yathAyogya vikAsakramane anusare che. je te guNasthAnako sAthe saMbaMdha dharAve che. tenuM ullaMghana thaI zakatuM nathI. ke pahelA virati ke pahelA kaSAyajaya ane pachI mithyAtva TALavuM. jo ema thAya to kadAca vratAdi karato rahe ane peluM mithyA darzana to evuMne evuM peTIpeka cAlyuM Ave che, te to yathAvat rahe. tyAre ghAMcInA baLada jevI dazA thAya. mATe prathama mithyAdarzanane TALavuM te kartavya che. pUrve sevelA ajJAnajanita mithyAbhAvothI janma sAthe mAnavane pitA 302 4 tattvamImAMsA Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WWWWWWWWWWW putra ka mitra Adino saMyoga thAya che, tyAre jIva tene kharekhara potAnA mAne che. vaLI A janmanA te te saMbaMdho chUTI jAya tyAre duHkha pAme che. jema svapnamAM joyelI vastune potAnI mAne che ane khuzI thAya che. svapnamAM potAnI vastune laI jatAM joI duHkhI thAya che, tema jAgRta avasthAmAM paNa paravastunA mamatvathI sukhI duHkhI thAya che. paNa e saMyogika saMbaMdha che, tema tenI samajamAM AvatuM nathI. Avo mithyAbhAva jIva jyAM je je yonimAM ke sthAnomAM janmyo tyAM karato ja Avyo che. aTakyo nathI. pote jJAnasvarUpa che, jJAnAdi guNo potAnA che, te hajI tenA kaLavAmAM AvyuM nathI. pudgala varNAdithI pote kALo dhoLo mAne che, spardhAdimAM sukha mAne che, pudgalanA lakSaNo sAthe ekameka thaI jAya che. zarIranA badalAvAthI pote badalAyo mAne che. dareka padArthanuM svataMtra pariNamana che te hajI tenI samajamAM AvyuM nathI. tethI cetana evA AtmAne dehathI bhinna che tevuM zraddhAna thatuM nathI. pote svabhAve jJAtA draSTA hovA chatAM indriyajJAnamAM ja rokAyo che. mUrta evA zarIrane joIne temAM AtmavRddhi kare che. are! ghaNAne vidAya thatAM joIne paNa nirNaya para Avato nathI ke pote zarIrathI judo che, amUrta che, jeno anubhava zuddha upayogamAM ja thaI zake che. zarIrane ghasI ghasIne sudhAre che, vaLI anuSThAna dvArA yogane kaMIka sudhAre che ane upayogane to ja nathI. upayoga e ja AtmA che. vartamAnanI avasthA azudhdha hovAthI upayogamAM AtmA anubhUta thato nathI. A pramANe AtmA anAdithI kaSAyajanita pariNAmothI azuddhatA pAmyo che. chatAM te svabhAvagata nathI, phakta samaye samaye vikArajanita udayanA pariNAmavALo che. chatAM jema jaLa agninA saMyoge uSNatA pAme che. ane agni dUra karatA jaLa svAbhAvika zItaLatAne pAme che. tema AtmapariNAmano vikAsa thatA karmano saMbaMdha TaLe che. sarvathA karmano saMbaMdha naSTa thatAM AtmA svAbhAvika zuddhapaNe pragaTa thAya che, vAstavamAM bhajavavAnA nAnA nAnA nAnA nAnA bhAvamAgaonbanajAmA adhyAya : 8* tattvadohana ja 303 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAne karmoe bAMdhyo nathI. paNa potAnA ja doSe potAnA vikArIpaNAthI AtmA baMdhAyo che. AtmA jo potAnA yathArtha jJAnadarzana tyajI na de to, jJAnAvaraNAdikarma baMdhAtA nathI. jyAre AtmA pote potAnA jJAnAdi bhAvano ghAta kare che tyAre je karmano udaya kAraNabhUta bane che te jJAnAvaraNAdi karma che. potAnA svarUpane bhUlIne anyane potAnA mAnIne muMjhAya tyAre je karmano udaya thAya te mohanIya karma che. A pramANe dareka karma mATe samajavuM. krodha, mAna, mAyA ane lobha e sthUla zabda saMketa che, eTalA mAtrathI jIva durgati pAme che, tevuM nathI. vAstavamAM mithyAtvanA vikArathI je pariNAma thAya te anaMtAnubaMdhI che. e vikArI pariNAmanuM svarUpa A pramANe che. AtmAnA svarUpa pratye anAdara thavo te anaMtAnubaMdhI krodha che. parapadArthanA pariNamana pote karI zake tevo huMkAra-abhimAna te anaMtAnubaMdhI mAna che. vikAra janita bhAva vaDe AtmAne TALavo, Thagavo te anaMtAnubaMdhI mAyA che. zubhayogamAM maLatA puNyapralobhanomAM aTakI javuM te anaMtAnubaMdhI lobha che. jIva A pramANe sUkSma vicArathI uMDo Utare to tene tattvanuM vAstavika bhAna thAya, krodha sAme kSamA rAkhavI te manoyoga che, e pramANe yoga Asrava che. paraMtu AtmAnA AdararUpa samatAmAM rahevuM te sva-pariNati che tenAthI mokSa che. baMdha tattvane vistArathI jaNAvavAno hetu mAtra baMdhanuM bhayAnaka svarUpa jANI tenAthI chUTavuM, chUTavAno jIvamAM bhaNakAra thAya. pachI kevI rIte chUTavuM teno upAya zodhe. graMthakAra paNa have te upAyane navamA adhyAyamAM jaNAvaze. - - - - - - - 304 ja tattvamImAMsA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya navo saMvara tattva AzravanirodhaH saMvaraH AzravanirodhaH saMvaraH Azrava-nirodhaH saMvaraH Asavano nirodha e saMvara che. Asrava eTale je nimitta vaDe karma Ave ke baMdhAya te Asrava. te Asavano nirodha (pratibaMdha) karavo te saMvara. AmravanA 42 bhedomAMthI jeTale aMze te nirodha thAya teTale aMze saMvara. (rokavuM) pUrNa nirodharUpa saMvara caudamA guNasthAnake hoya che. AdhyAtmika vikAsano krama Amravanirodha arthAt saMvarane AbhArI che. Asranirodha vadhato jAya tema guNasthAnaka caDhatA jAya. jemake Asavano mukhya ane prathama bheda mithyAtva che. mithyAtvano nirodha thavAthI cothuM guNasthAnaka Ave. bIjo bheda avirati che, tenA nirodhathI dezavirati pAMcamuM guNasthAnaka Ave. te guNasthAnano saMvara kahevAya. pUrvapUrvavartI Asravono abhAva e ja uttarattaravartI guNasthAkano saMvara che. saMvaranA be bheda che : dezasaMvara ane sarvasaMvara, dezasaMvara amuka Asravono saMvara te 4thI 10 guNasthAnaka sudhI ane sarva saMvara caudamA guNasthAne hoya che. (AsravanuM vistRta varNana adhyAya chaThThAmAM ApeluM che.) saMvara kevI rIte thAya ? 9-2 sa gupti-samiti-dharmAnuprekSA-parISahaya-cAritra: sa gupti-samiti-dhamA'nuprekSA parISahajaya-cAritra: saH gupti-samiti-dharma-anuprekSA-parISahajaya-cAritraiH 9-2 9-2 adhyAya H 9 9-1 9-1 9-1 * sUtra : 1-2 4 305 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISahajaya ane cAritra vaDe saMvara thAya che. saMvaranuM kArya AvatA karmane rokavAnuM che. gharanAM bArIbAraNAM khullAM hoya tyAre UDatI dhULa gharamAM Ave che. paraMtu bArIbAraNAM baMdha karavAthI AvatI dhULa rokAya che, tema Asava dvArA AvatAM karmone rokavAnuM kArya je jIvanI zaktithI thAya che te saMvara che. saMvara eTale zuM karavAnuM ? gupti Adi aneka bhedo dvArA thatI prakriyA vaDe Atmazakti vikAsa pAme che, tethI saMvara thAya che. nirjarA kevI rIte ? tapasA nirjarA ca tapasA nirjarA ca tapasA nirjarA ca 9-3 9-3 9-3 tapathI nirjarA ane saMvara baMne thAya che. gupti AdithI saMvara thAya che, tyAre sAthe nirjarA paNa thAya che. paraMtu tapathI adhika nirjarA thAya che. tethI tapamAM nirjarAnI pradhAnatA che. saMvaramAM guptinI pradhAnatA che. bALatapa-laukikatapa laukika sukhanI prAptinuM sAdhana manAya che. tema chatAM tenAthI karmo kSINa thavAthI AdhyAtmika sukhanuM kAraNa paNa bane che. tethI tenA be bheda che. akAma nirjarA H je laukika sukha sudhI pahoMcADe che. sakAma nirjarA : AdhyAtmika vikAsa kare che. 9-4 1. guptinA bhedo samyagyoganigraho guptiH samyagyoganigraho guptiH 9-4 samyag-yoga-nigrahaH guptiH 9-4 306 4 tattvamImAMsA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana-vacana-kAyA e traNe yogono samyag nigraha e gupti che. yogo traNa hovAthI guptinA traNa bheda che H 1. manogupti, 2. vacanagupti ane 3. kAyagupti. A traNa yogano sarva prakArano nigraha mAtra gupti nathI. paraMtu je gupti samyag-prazasta hoya te saMvararUpa bane che. yogano nigraha samyag jJAna ane zraddhApUrvaka karavAmAM Avyo hoya to te samyag che. yogane unmArgathI rokavA ane sanmArge pravartavA te prazasta nigraha che. gupti pravRtti ane nivRtti ubhayarUpa che. samyag jJAna ane samyag zraddhA-darzana rahita thato nigraha klezarUpa arthAt AsravanuM kAraNa bane che. kAyagupti H UThavA-besavAnI koI paNa zArIrika pravRttimAM ke anuSThAnomAM vivekapUrvakanuM niyamana ane kAyotsarga dvArA kAyAnA vyApAranI nivRtti te kAyagupti. vacanagupti : vacana vyakta karavAmAM niyamana. vaLI svAdhyAya, upadeza AdimAM vacananI pravRtti. vaLI prasaMgopAtta mauna rahevuM te vacanagupti. manogupti : vyartha ke durdhyAnarUpa vikalpono tyAga karavo ane zubha saMkalpo arthAt dharmadhyAna zukla dhyAnarUpa zubhadhyAnamAM pravatta thavuM te manogupti. 2. samitinA bhedo IryA bhASaiSaNA''dAna - nikSepotsargAH samitayaH IryA-bhAyaiSaNADaDadAna-nikSepotsargA: samitayaH IryA-bhASA-eSaNA-AdAna-nikSepa-utsargA samitayaH IryA, bhASA, eSaNA, AdAna, nikSepa, utsarga e pAMca samiti che. adhyAya : 9 * sUtra : 5 4 307 9-5 9-5 95 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyag arthAt prazasta IryA, samyag bhASA, samyag eSaNA samyag AdAna nikSepa, samyag utsarga e pAMca samitio che. A badhI samitio vivekyukta pravRttirUpa hovAthI saMvara bane che. sam = samyagnirdoSa-prazasta. iti= pravRtti = samyak pravRtti. samiti sakriyAnI pravRtti svarUpa che. joke guptimAM paNa pravRttino samAveza thAya che. chatAM vizeSa samaja mATe samitinuM kathana karavAmAM AvyuM che. IryA = (gamanAgamana) : (1) IryA samiti : IryA eTale javuM. saMyamanI rakSAne uddezIne Avazyaka kArya mATe yugapramANa bhUminuM nirIkSaNa karavApUrvaka jyAM lokonuM gamanAgamana thatuM hoya ane sUryano prakAza paDato hoya tevA mArge dhImI gatithI javuM te IryAsamiti. (2) bhASA samiti : bhASA eTale bolavuM, jarUra paDe tyAre, sva-parane hitakArI, pramANopeta Adi guNothI yukta vacano bolavAM te bhASA samiti. (3) eSaNA samiti : eSaNA eTale gaveSaNA karavI, tapAsavuM. saMyamanA nirvAha mATe jarUrI vastu, vastra, pAtra, AhAra, auSadha Adi vastuonI zAstrokta vidhi mujaba tapAsa karavI te eSaNA samiti. arthAt zAstrokta vidhi mujaba tapAsa karIne doSa rahita AhAra AdinuM grahaNa karavuM te eSaNA samiti. (4) AdAna nikSepa samiti : AdAna eTale grahaNa karavuM. nikSepa eTale mUkavuM. saMyamanAM upakaraNone cakSuthI joIne tathA rajoharaNa AdithI pramArjIne grahaNa karavAM tathA bhUminuM nirIkSaNa pramArjana karIne mUkavAM te AdAna nikSepa samiti. (4) utsarga samiti : utsarga eTale tyAga. zAstrokta vidhi mujaba bhUminuM nirIkSaNa pramArjana karIne mala Adino tyAga karavo te utsarga samiti. pAMca samiti ane traNa guptine aSTa pravacana mAtA tarIke saMbodhavAmAM mAnavAmAM Ave che. jema mAtA bALakane janma Ape che, pachI tenuM rakSaNa ane poSaNa kare che, tene 308 4 tattvamImAMsA GATE Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha banAve che. tema pAMca samiti ane traNa guma vacanane saMyamane janma Ape che. tenuM rakSaNa-poSaNa kare che. tene zuddha banAve che. gupti ane samiti vinA saMyama hoya nahi, tathA svIkArelA saMyamanuM rakSaNa ke poSaNa na thaI zake, Ama samiti ane gupti saMyamanI prAptimAM tathA svIkArelA saMyamanAM rakSaNa-poSaNamAM pradhAna kAraNa hovAthI saMyamanI aSTa pravacana mAtA che. (pravacana - ahIM vizeSarUpe che) 3. gharmanA bhedo uttamaH kSamA-mArdavA''rjava-zauca-satya-saMyama tapastyAgA''kiJcanya-brahmacaryANi dharmaH 9-6 uttama kSamA-mArdavADaDajaiva-zauca-satya-saMyama tapasyAgADaDakiMganya brahmacaryANi gharmaka uttama kSamA-mArdava-Arjava-zauca-satya-saMyama tapa: tyAga-AkiMcanya brahmacaryANi dharma 9 uttama kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcaca ane brahmacarya e daza prakArano yati dharma che. jaina darzana mukhyatve zramaNopAsaka mArga che, tethI sAdhudharmane lakSamAM rAkhI uttama zabda vAparyo che. sAdhu A dasa dharmonuM yathArtha pAlana kare che. zrAvaka-gRhastha AMzika pAlana karI zake che. AthI saMvara gharmamAM mukhyatA sAdhudharmanI che. athavA samyagu darzana pachInI vizeSatArUpe che. 1. kSamA H sahiSNutA, sahanazIlatA zArIrika ke mAnasika - bAhya ke aMtaraMgamAM pratikULatA thatAM krodhane utpanna thavA na devo, ane thAya to te zamAvI devo, jethI pariNAme pApaprakRtino baMdha na thAya. kSamA dharmanI ArAdhanA adhyAya : 9 * sUtra : 6 ka. 309 - Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. . prakAre thAya che temAM ahIM mukhya pAMca paddhati darzAvI che. (1) potAmAM krodhano abhAva ke sadbhAvane jANavo, teno vicAra karavo bahAranA saMyogamAM koI ApaNane gussAnuM nimitta Ape. kaTa ke kaThora vacana bole, ApaNA doSo jue ke bole, tyAre vicAravuM ke kharekhara te kahe che tevA doSo mArAmAM che ? jo doSa jaNAya che to anyanI vAta sAcI mAnI doSane dUra karavA prayAsa karavo. jo tenI vAta khoTI hoya to vicAravuM ke anya vyakti ajJAnavaza mArA nimittathI gusso karI karmabaMdha kare che. mATe kSamAne pAtra che. Ama potAmAM te doSano bhAva ke abhAva ciMtavI zAMta thavuM. (2) krodhanA anya doSono vicAra karavo gusse thanAra vyakti smRtibhraMzathI ke AvezathI gAMDAnI jema bole che te mUrkha che, AvezamAM zatrutA bAMdhe che. anyane nukasAna karI ahiMsAno lopa kare che. * vaLI krodha sAthe leSa, kleza kaMkAsa, kajiyA, vivekanAza jevA doSo utpanna thAya che, tenA kAraNe zarIra ane mana para khoTI asaro UbhI thAya che. ane AdhyAtmika vikAsa rUMdhAya che. mATe kSamAdharma uttama che te vicAravuM. (3) bAlasvabhAva vicAravo anya jIvo jyAre ApaNI pAchaLa niMdA kare, apazabda bole tyAre vicAravuM ke e jIva kevaLa bALaka jevo nAdAna che. vaLI mArI sAme bolato nathI, bhalene pAchaLa bole, temAM mAruM kaMI bagaDatuM nathI. ane sAme bole to mAnavuM ke kevaLa jIbha dvArA bole che. mane mArato nathI. ane mAre to vicAravuM ke krodhanA Aveza evo che ke jIvathI mArI nAMkhe, paNa te mArA prANa harato nathI teTaluM sAruM che. vaLI mArA gharmamAM vighna karato nathI. Ama je paristhiti hoya temAMthI kaMI sAro bhAva keLavI kSamA dhAraNa karavI ane mUDha mAnavo pratye abhAva keLavavo. 310 4 tattvamImAMsA Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) potAnAM karelAM karmonuM pariNAma che tema vicAravuM jyAre anya taraphathI Akroza ke krodhanAM pariNAma sahevAM paDe tyAre vicAravuM ke nakkI A mArA pUrve karelA karmanuM pariNAma che. e jIva bIjA pratye premathI varte che ane mArA pratye zA mATe gusse thAya che, ayogya vartana kare che, mane herAna kare che ? nakkI, AmAM mArA ja koI pUrva karmano doSa che. te vyakti to mAtra nimitta che. Ama vicArI kSamAbhAva dhAraNa karavo. (5) kSamAnA guNo lAbha ciMtavavA kSamA dhAraNa karavAthI saMpUrNa lAbha che. mAnasika zAMti rahe. zArIrika rogo na thAya. AdhyAtmika vikAsa thAya. gusso karavAthI navA karmabaMdha thAya tenAthI bacI javAya. jUnAM karmonI nirjarA thAya. janapriyatna vRddhi pAme che. kSamA guNamAM samatA, zAMti, sadAcAra jevA guNonuM sevana thAya che. jema vratamAM ahiMsA mukhya che. tema dharmanA lakSaNamAM kSamA guNa mukhya che. kSamA dhAraNa karanAra munio ghora pariSaha chatAM zreNie caDhI mukti pAmyA che. mATe kSamA guNane ciMtavana karI jIvanamAM uttama kSamA dharmanuM AcaraNa karavuM. 2. mArdava : mRdutA, namratA, mada mAnano nigraha manuSyane mada-mAna thavAnAM ghaNAM kSetro maLI rahe che. tethI mArdavane uttama lakSaNa kahyuM che. sAdhu ke gRhastha mAnapUjAmAM lobhAI jAya che. tevA mAna thavAnA khAsa karIne ATha prakAro che tenAthI satata jAgrata rahI namratA ane mRdutAnuM sevana karavuM. vivekapUrvaka jIvavuM. noMdha : mArdava ke namratA kevI rIte ane kyAM rAkhazo ? -- -- tamAro saMbaMdha nAnA jIvo sAthe che tyAM bheda rahita vAtsalya jALavo. temane vAraMvAra doSo na batAvo paNa premathI samajAvo. tamAro saMbaMdha vaDIlo sAthe che. temanI sevA karo. jarUriyAta pUrI karo. vivekathI varto. temanAM nAnAMmoTAM kAryo karavA tatpara raho. temanA ane tamArAmAM vicArabheda hoya to paNa tene gauNa karI udAra adhyAya H 9 * sUtra : 6 4 311 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaIne tenA upakArano vicAra karI vivekapUrvaka vartavuM. - tamAre mitro paNa haze. mitro pratye sAcI maitrI rAkho. tenA - dareka prakAranA sukha ke unnatimAM khuzI thAva. duHkhamAM koIpaNa bhoge sahAya karo. kyAreya teno avarNavAda na bolo. te tamArI niMdA kare to paNa tame udAra dile sahI lejo. - * tamane guNIjanono saMparka che. nA hoya to karajo ane temanA guNane grahaNa karajo. temanA guNonI prazaMsA karajo. tamane saMta-sAdhujanono paricaya che ? nA hoya to karajo. jIvanane teo pavitra karaze. temanI sevA karajo. temanI AjJAmAM rahejo. temanI jarUriyAta khUba upakArabhAvathI karajo. temano Adara sAcavajo. tamArI buddhi bheLavIne kaMI kSati jozo nahi. juo to viveka vAparajo. temanI pAse ArAdhanAno mArga meLavajo. - AkharI viveka che; sarvotkRSTa evA paramAtmA pratye samarpaNa bhAva, temanI AjJAnuM avalaMbana ane zaraNamAM samarpaNa. ananya bhakti vaDe paramAtmAnAM darzana-pUjana ane vaMdana karavA. jethI viveka samyag bane. Avo viveka paraMparAe muktinuM kAraNa bane che. kAraNa ke paramAtmAne dhyAvavAthI paramAtmasvarUpanI zraddhA thAya che. tyAre jIvane sva-svarUpa pratye dRSTi jatAM saMsArano bhAva kSINa thAya che. tethI vivekane dharmanuM mULa kahyuM che. mada ane mAna e kArya che, chatAM mada thavAnAM nimitto zAstrakAroe batAvyAM che. (1) jAti : mArI jAti ucca che, tethI huM ucca chuM. vAstavamAM guNathI mAnavajIvana ucca manAya che. (mAtAno vaMza) (2) kuLa : mAruM kuLa ucca che, mArA vaDavAonA vakhatathI mArI khAnadAnI che, bhAI ! khAnadAnI guNasaMpannatAmAM che (pitAno vaMza). (3) rUpa : huM anya karatA rUpavAna chuM. vaLI vadhu rUpALA thavA zarIrane sajAvyA kare. bhAI ! tAruM rUpa to vRddhatva tarapha rAtadivasa 312 ja tattvamImAMsA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhasyA kare che, ane keTalAM varasa sAcavIza ? (4) aizvarya: saMpatti AdithI yazakIrti maLe temAM jIva phulAya che. paNa bhAI ! A phUlelo phuggo eka divasa phUTI jaze, tyAre koI sAme paNa nahi jue. mATe aizvaryano sad upayoga kara. (5) tapa : oho ! huM to tapasvI chuM. joke sAmAnya rIte tapasvIne tapano ahaMkAra hoto nathI chatAM jJAnIjano sUkSma rIte cAlatA ahaMne ahIM jaNAve che ke tapano mada karavo nahi paNa icchAone zAMta karavI te tapa che. () jJAna : jJAnaprAptimAM samyagu vivaka Ave to jJAna muktinuM kAraNa bane che. gurugama vagara tattvanuM jJAna jIvane ekAMta arthamAM laI jAya ke jJAnano garva thaI jAya che. (7) lAbhaH Icchita vastu maLyA ja kare, pUrva puNyayoge dhana-sAmagrI ityAdi maLyA kare eTale jIvane ema thAya ke mArA jevuM koI nathI. paNa bhAI ! bhalabhalA samrATo e sarva sAmagrI maLavA chatAM maraNane joIne mUMjhAyA ane eka divasa vidAya thA mATe ahIM rokAvA jevuM nathI. AtmalAbhanI vRddhi karavA sajAga rahevuM. (8) vIrya (zArIrika zakti) zArIrika zakti para mada karavAthI jIva mUrkha Thare che. kAraNa ke A zarIra to evuM che ke game tyAre vaNasIne UbhuM rahe, game tevA sArA padArtho khavarAvo paNa te sarvane maLamUtrarUpe pariNAve. vaLI maraNa AdhIna A dehano ahaMkAra karavAthI phAyado nathI. lobha jema pApano bApa che tema ahaMkAra paNa sarva doSonuM mULa che. A abhimAnane kAraNe jIvo pitAputrano, bhAI-bhAIno, nAnA-moTAno viveka bhUlI jAya che. ethI A janmamAM apayaza pAme che, ane paralokamAM dazA bhUMDI thAya che. abhimAna haMmezAM sva-prazaMsA ane paraniMdA doSajanaka che. satyAsatyano viveka paNa naSTa thAya che. vidyA-buddhi naSTa ke bhraSTa thAya che. "huM kaMIka chuM" Avo ahaMkAra sadaiva jIvane AtmalAbhathI vaMcita adhyAya : 9 * sUtraH da ja 313 D OO - - - Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAka : rAkhe che. namratA, samyaviveka e uttama mArdava guNa che. 3. Arjava (saraLatA) : arthAt mAyA rahita vyavahAra. manathI saraLatA rAkhavI. te ja pramANe vacanamAM saraLatA rAkhavI ane zarIra-dRSTi vagerenI ceSTAmAM saraLatA rAkhavI, jemake koI dekhAva karavA kahe ke huM A kAma karIza paNa pachI ciMtave ke, ApaNe zuM karavA evo zrama levo ane pachI kAraNa ApI pramAda seve, eTale kahyuM ke karIza. (vacanamAM doSa) vicAre ke karavAthI zuM phAyado ? (mana) zarIrathI pramAda kare (kAyA). Ama mana vacana-kAyAnI viparIta vartanA e kapaTa che. niSkapaTa bhAva te uttama guNa che. saraLa jIva dekhAva khAtara bole nahi. bole tevuM kare ane pramAda na kare. vaLI sva-parahita thAya tevuM kare. mAyA, kapaTa, vakratA, chaLa, prapaMca jevA doSono abhAva te saraLatA. 4. zauca (lobhano abhAva) : A guNo AdhyAtmika vikAsanA che temAM azauca, azubha, lobha, tRSNA Asakti jevA doSo bAdhaka che, tethI sAdhake manovRttine zuddha rAkhavI. saMsAranA kSetre lobha ghaTADavo ane dharmanA kSetre paNa nispRhabhAva rAkhavo. eka paNa tRNanI apekSA na rAkhavI te uttama zauca che, nirlobhatA che. , 5. satya : sva-parahitakArI vacana bolavAM, jarUra paDe tyAre mitavANI uccAravI te uttama satya che. vyavahAramAM satyavacananuM pAlana karavuM te satya che. anyane apriya vacana bolavAthI anyonya ahita che. sAdhu ke sAdhaka haMmezAM maunane prazaMse che te uttama satya che. i. saMyamaH samya prakAre vratAdinuM pAlana karavuM. asat pravRttino tyAga ane sat pravRttino Adara te saMyama che. mana, vacana, kAyAnA yoganuM sabhAna pravartana ane icchA para kAbU te saMyama che. dehanuM mamatva ghaTADI chakAyanI jIvanI rakSAnuM pravartana te saMyama che. 7. tapa H icchAnuM zAMta thaI javuM, tRpta thaI javuM te tapa che. tenA bAra prakAra adhyAtmavikAsa mATe che. atyaMtara tapanI rakSA mATe 314 ja tattvamImAMsA janaka Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhyatapa che. bAhyatapa dvArA jIvamAM bhUmikA thAya che. atyaMtara tapa mana-upayoganI zuddhi kare te uttama tapa che. 8. tyAga : pramAdanuM sevana karanArAM kAraNono tyAga karavo. sAdhanAmAM bAdhaka padArthonI mUrchAno tyAga karavo. saMyamane upakArI upakaraNo sivAya anya vastuono tyAga karavo. 9. Acinya : (niSparigrahanA bhAva) sarvathA bAhya vastuno tyAga karI, dehanA mamatvano paNa tyAga karavo ane kevaLa deha saMyama arthe che tema vicAravuM te uttama Arkicanya che. 10. brahmacarya : sarvathA viSayasevanano tyAga. AtmabhAvamAM ramaNatA te brahmacarya che. sparmAdi sarva indriyono saMyama tathA nava vADo-niyamothI rakSita brahmacarya uttama che. mokSamArganI ArAdhanAmAM brahmacarya atyaMta Avazyaka dharma che. prANAMte paNa munio tenuM sevana kare che. anityA'zaraNa-saMsAraikatvA'nyatvA'zucitvA'' zrava-saMvara nirjarA-lokabodhidurlabha-dharmasvAkhyAta-tattvAnucintanamanuprekSAH anityA'zaraNa-saMsAraikatvADanyatvAcitvADaDazrava saMvara-nirjarA lokabodhidurlabha-dharmasvAkhyAta-tattvAnucintanamanuprekSAH anitya-azaraNa-saMsAra-ekatva-anyatva-azucitva Azrava-saMvara-nirjarAlokabodhidurlabha-dharmasvAkhyAta-tattva-anuciMtana anuprekSAH 9-7 anuprekSA : UMDu ciMtana karavuM. bAra bhAvanAnI anuprekSA saMvaranA upAya tarIke jaNAvela che kAraNa ke rAgAdi vRttione aTakAvavA UMDuM ciMtana jarUrI che. anityAdi bhAvanAo dvArA viSayonuM ciMtana thavAthI jIvanazuddhi, vicArazuddhi thavAno adhyAya : 9 * sUtra : 7 4 315 6-2 6-2 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbhava che, tenAthI upayogazuddhi thatuM karma nAza pAme che. bAra bhAvanAnuM svarUpa 1. anityAnuprekSA : deha, dhana, dhAnya, strI, putrAdi koI vastuo nitya nathI, game tyAre teno viyoga thavA saMbhava che. lakSmI zubhanA yoge Ave ane azubhanA yoge vIjaLInA jhabakArAnI jema cAlI jAya. tethI te bhAgya para parAdhIna che. - mAna - yaza vagere paNa azubhanAmakarmano udaya thAya to vidAya le che. AyuSya to vaLI ghAsanI aNI para rahelA jhAkaLanA biMdu jevuM kSaNika che, game tyAre pUruM thaI jAya che. Ama jIvanamAM jene sukhanAM sAdhana kahevAya che te dareka paravastu para AdhArita ane kSaNika che. teno game tyAre viyoga thavAno che, mATe tenI anityatA vicArI, te te padArthonI Asakti choDI nitya evA AtmAnI bhAvanA karavI. anitya vastunI Asakti nitya evA AtmanuM vismaraNa karAve che. ane tethI janma-maraNa pAmato AtmA paryAya dRSTie anitya manAya che. 2. azaraNAnuprekSA : vizvanA jIvo maraNa Ave tyAre bAhya game tevI sAmagrI ke saMpatti hovA chatAM paNa azaraNa thaI maraNane zaraNa thAya che. moTA mAMdhAtAo paNa maraNa pAse azaraNa rahyA che, cakravartIo paNa AyuSyane AdhIna thaI gayA che. jaMtuthI mAMDIne mAnava sarve jIvo AyuSyanI kAcI dorIthI baMdhAyelA che, te game tyAre tUTe tyAre jIvane najIkanA sagAMsaMbaMdhI, dhana, sAdhana, mAnakIrti bacAvI zakatA nathI. vaLI tevA padArthonI Asakti jIvane aMta samaye pariNAmanI azuddhi kare che. mATe jenA zaraNathI samAdhimaraNa prApta thAya tevA sarvajJadeva, nigraMthaguru ane dayArUpa dharmanuM avalaMbana levuM, paNa te kaMI ekAeka mRtyu samaye maLe tevuM 316 ja tattvamImAMsA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. mATe he jIva ! maraNa game tyAre AvatuM hoya che, tema samajIne jIvanamAM dharmanuM zaraNa grahI, zuddhatApUrvaka tenuM ArAdhana karavuM ane AtmabhAvanAne dRDha karavI jethI anAdinI azaraNatAno aMta Ave. 3. saMsArAnuprekSA : karmavaza jIva saMsAramAM cAre gatimAM paribhramaNa karI, coryAzI lAkha yonimAM janmamaraNanAM duHkho anubhave che. e janmamaraNa pAmato jIva tene svajana ke parajana jevuM paNa rahetuM nathI chatAM, jyAM janma pAme tyAM jIva te te saMbaMdhone svajana mAne che paNa vaLI navo janma thatAM te ja jIvo parajana bane che. mAtA strIpaNe ke strI putrIpaNe janme che. Ama jIvo sAthe dareka jAtanA saMbaMdho janmajanmAMtare thatAM rahe che. rAgadveSathI saMtapta prANIo svArthavaza anyonya paNa pIDAkArI pravRtti karI du:kha bhogave che. saMsAranA koI prakAramAM sukha nathI, paNa mithyA dRSTi ane ajJAnathI jIva zubha yoganA udayamAM sukha mAnI Atmasukho bhUlI jAya che ane sukha prApta karavAnA bhramamAM A janmanA thoDA sukha mATe bhAvimAM ghaNAM du:khanuM nirmANa kare che. saMsAranI AvI duHkhamaya sthitino vicAra karI saMsArabhAvane ghaTADavo, mohamAyAno tyAga karI mukta thavAnI bhAvanA karavI. 4. ekatvAnuprekSA : ajJAnavaza dIrghakALathI jIvane bhautika bhogasAmagrI pratye ekatva thayuM che, tethI te sarva padArthomAM Asaktine kA2Ne janmamaraNanuM phaLa bhogavavuM paDe che. te sAmagrI meLavavA je koI prapaMca kare che, tenAthI baMdhAtA pApakarmanuM phaLa tene potAne ja bhogavavuM paDe che. puNyayoge cAkarI karanAra maLe to paNa zArIrika pIDA to tene ekalAne ja bhogavavI paDe che. AvA duHkhathI chUTavA jIve vicAravuM ke huM mArAM karmo vaza janma chuM tyAre ekalo janma chuM, pIDA paNa ekalo ja bhogavuM chuM, ane maraNa paNa ekalo ja pAmuM chuM. jIvana daramyAna je kaMI meLavyuM temAMnuM kazuM ja sAthe laI jaI zakato nathI. Ama huM ekalo Avyo adhyAya : 9 sUtra : 7 4 317 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chuM ane ekalo javAno chuM. mATe jIvanakALa daramyAna ja A sarve sAMyogika vastunI Asakti choDI, AtmamAM saMtuSTa thavuM. anyatyAnuprekSA : A saMsAra eka vaDalA para rahetA paMkhInA mALA jevo che rAta paDe sau bhegA thAya, savAra paDe sau UDI jAya, tema jIvo janma letA svajano sAthe bhegA thAya ane maraNa thatAM sau chUTA thaI jAya che. vAstavamAM AtmA svayaM sarva padArthothI bhinna che. koI paNa padArtha potAno banAvI zakAto nathI. are ! deha ane jIva eka kSetre hovA chatAM bhinna bhinna che. eka kSetra hovAthI sukhadu:khAdi anubhava kare che tethI abhinnatAno bhAsa thAya che. chatAM baMnenAM lakSaNo taddana judAM hovAthI deha jIva svabhAvathI bhinna che, te paNa anubhavAya che. - he jIva ! A saMsAramAM teM mAnelA tana, rUpa, strI, putra, parivAra, baMdhu, ginI, svajana, dhana, kSetra, ghara, vagere koI padArtha tArA AtmAmAM che nahi te sarvano sAMyogika saMbaMdha che. tenI sAthenA RNAnubaMdha pUrA thatAM eka samaya paNa tuM tene rAkhI zake tema nathI. dareka janmamAM te te padArtho badalAtA rahe che. ane mohAMdha jIva mArA mArA karI du:kha bhogave che. mATe evo moha tyajI AtmabhAvanA dRDha karavI ke jIva sarva padArthathI bhinna che. sarva dravyothI bhinna che, sarva kSetrathI bhinna che, sarva kALathI svataMtra che. vibhAva pariNatithI mukta evo jJAtA-draSTA che. 5. azucitvAnuprekSA : he mAnava ! tane kahevA jaNAvAnI jarUra che ke A zarIra azuci, malina padArthothI bhareluM che ? tuM zuM jANato nathI ke mAtApitAnA saMyogathI lohI ane zukra jevA malina padArtho vaDe zarIra utpanna thAya che ? vaLI tyAra pachI gaMdA padArthomAM paDI rahI, sapta dhAtuvALA zarIrarUpe tuM utpanna thAya che. jagatamAM nAraka sivAya ke te pachI azucivALA zarIra tarIke tAro janma noMdhAyo che. pazuonAM maLamUtra karatAM paNa tArAmAM azuci vizeSa che. kyAMyathI eka TukaDo kApo te kevaLa azucithI 318 4 tattvamImAMsA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharelo hoya che. zarIra jAte azucimaya che, azucimAMthI utpanna thayeluM che, azuci padArthothI poSAyeluM che. svayaM azucinuM sthAna che. pUruM zarIra azucinI paraMparAnuM sthAna che. tene poSavA game tevA suMdara padArtho tene Apo te sarvane A kArakhAnuM kSaNamAtramAM azuciya karI de che. jo kadApi cAmaDI aMdara jAya ane saptadhAtu bahAra Ave to tArI pAse tArI priya vyakti paNa UbhI raheze nahi. A zarIranA rasa, lohI, mAMsa, meda, hADakAM, majjA, zukra (strInA zarIramAM raja) - A sAta dhAtu paikI eka paNa vastu sukhadamaya darzanIya nathI. azuci padArthono eka kothaLo joI lo. bahAramAM snAnAdi kriyA karavA chatAM AmAMno eka padArtha suMdara banato nathI. AvA azucimaya zarIra pratye moha karIne jIva paraMparAgata zarIra dhAraNa kare che. tevA mAnavazarIramAM Atmatattva taddana zucimaya padArtha che. zarIranuM mamatva ghaTe e pavitratattva pragaTa thAya che. mATe AtmAnI pavitratAnuM lakSya karI A azucimaya padArthathI mukti meLavI le. 7. AsavAnuprekSA : AtmapradezomAM karmonuM Agamana. adhyAya DaTTAmAM AsravanI vizeSatA batAvI che, anuprekSAmAM tenA duHkhadAyaka pariNAmano vicAra karI Amravano nirodha karavA ciMtana karavuM. A jIva svabhAve viSaya kaSAya rahita chatAM mithyAtvAdi kAraNothI karmathI prasAya che. kaSAya ane yoganI zubhAzubha pravRttithI saMsArabhAvanuM siMcana thaI janmamaraNanI paraMparA cAlyA ja kare che. mATe jIve AmravanAM kAraNone jANI teno virodha karavo. jethI Atmazakti vaDe Amravano nirodha thaI jIva svasvarUpane prApta kare. 8. saMvarAnuprekSA : AvatAM karmone rokavAnuM sAdhana. (adhyAya vhAmAM saMvara-nirjarA vistArathI prastuta karela che.) ahIM saMvara tattvanuM UMDuM adhyayana karavA anuprekSA darzAvI che. Asrava dvArA AvatA durbhAvane rokavA, kaSAyajanita pariNAmane samAvavA, viSayajanita MAMAMWWWWWWWwwwwwww adhyAya : 8 * sUtra : 7 : 319 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsanAnuM damana karavA saMvaratattvanA upAyo yojavA ciMtana karavuM. samitiguptinA lAbha, pariSaho dvArA karmone pAchAM dhakelavAM, dasa guNa dvArA doSone kevI rIte rokavA, samatAmAM kema sthira rahevuM tenuM vAraMvAra ciMtana karavuM te saMvarAnuprekSA che. 9. nirjarAnuprekSA : karmono nAza karavA mATenuM ciMtana. karmono nAza karavA mATe karmavipAkanuM ciMtana karavuM. karmono nAza bodhapUrvaka paNa thAya che ane odha dRSTie paNa thato rahe che. bodhapUrvaka thato karmano nAza karmane mULamAMthI ukheDI nAMkhe che, ane oghe odhe thato karmono nAza mULamAMthI thato nathI. paraMtu navo karmabaMdha thato rahe zAstrakAroe tenI ciMtavanA mATe be prakAra kahyA che. 1. abuddhipUrvakanI karmanirjarAmAM vizeSa samajapUrvaka bhAvanA nathI paraMtu karmanA dhakke karma bhogavAya ane jAya, karmono nAza thAya paNa anicchAe thAya. jemake duHkha, roga, zoka vakhate karma bhogavAya paNa tyAM samajaNa na hovAthI te abuddhipUrvakano kSaya hovAthI, te karma bhogavAI javA chatAM navuM karma baMdhAya che. tethI te vAstavika nirjarA nathI, phakta rUpAMtara che. 2. buddhipUrvaka : karmano buddhi-samajapUrvaka kSaya thavo. karmanA udaya samaye azubhadhyAna ke ArtadhyAna na thatAM samatA jevA viziSTa adhyavasAyathI nirjarA thAya che. tethI azubha karmono nAza thaI zubha karmonuM upArjana thAya che. athavA karmo ja mULamAMthI nAza pAme che. buddhipUrvakanI nirjarAnuM vAraMvAra cittana karI mULamAMthI karmakSaya thAya tevI anuprekSA karavI. 10. lokAnuprekSA : loka eTale jagatanuM svarUpa. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ane jIvAstikAya A pAMca astikAyanA paraspara sahayogathI A jagatanA svarUpanI svayaM racanA che. arthAt jIva ane jaDano samudAya 320 * tattvamImAMsA -- Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te jagatanuM svarUpa che. A sarva padArthomAM utpAda vyaya ane dhrauvya rUpa svayaM pariNamana thayA kare che. te kALanI vartanA che. dareka padArthonI sUkSmapaNe vicAraNA karavAthI jIvanA vyartha vikalpo zame che ane cittanI vizuddhimAM sahAyaka thAya che. vaLI lokavarUpanI vicAraNAmAM jIvane bodha maLe che ke AvA lokamAM jIva anAdithI paribhramaNa karI janmamaraNanuM duHkha sahana kare che. A paribhramaNanuM kAraNa jIvanuM ajJAna che. huM to jJAnasvarUpa chuM. mAruM sthAna A lokamAM nahi paNa lokAge che. A dareka padArthonI gahana vicAraNA thavA zrutajJAna vaDe tenuM svarUpa jANavuM jethI buddhimAM vizALatA Ave che, ane madhyasthabhAva paNa Take che. jene kAraNe jIvamAM ahaM mamatva zAMta thaI samatA keLavAya che. tattvajJAnanI zraddhAnI vRddhi thatAM samyakatvano guNa pragaTa thAya che. 11. bodhi durlabhatAnuprekSA H bodhi = mokSamArganI prApti, tenI durlabhatA. A saMsAranI prapaMcajALamAM phasAyelA jIvane mokSamArganI jijJAsA thavI atyaMta durlabha che. mohanA sAmrAjyamAM phasAyelA jIvane hitakArI evAM bodhiratnaprAptino vicAra kyAMthI Ave ? anAdikALathI aneka yonimAM bhamIne jIva sukhaduHkhanI jALamAM phasAI gayo che. koI mahatvapuNyayoge mAnavajanma pAmyo. tyAM vaLI kAyA, kaMcana, kAminI, kuTuMbakabIlAthI evo phasAI gayo ke mokSamArganI prApti pratyenI jijJAsA ja na thaI. kyAMka vaLI jinavANI sAMbhaLavA maLI to paNa zraddhA ane cAritrarUpa A mokSamArganI sAdhanA keTalI durlabha che tema ciMtavana karavuM. vAraMvAra ciMtavana karavAthI mokSamArganI bhAvanA dRDha thAya che. 12. dharma svAkhyAtattvAnuprekSAH vizuddha dharmamAM sthira thavAnI anuprekSA. samyagadarzana ane cAritrarUpa dharmanI prApti kevI durlabha che ? mAnavajanma maLavA chatAM jIva zuddhadharmanuM ArAdhana karavA mATe puruSArtha adhyAya : 9 * sUtra : 7 321 ra . . Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karato nathI ane janma vyartha gumAve che. jinezvara praNIta gharmanAM sAdhano nirdoSa che. je gharmathI jIva svayaM siddhapaNuM prApta kare tevo uttama yoga maLyo che. A jagatamAM jIvo dharmane dhAraNa na karavAthI kevA duHkha pAme che? samyagu darzanAdi dharmo vaDe jIva saMsAranAM duHkhone ullaMghI jaI zAzvata sukha pAme che tema ciMtavavuM. mArgA'cyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH 9-8 mArgAcyavananirjarArthI pariSoDhavyAH parISahAra 9-8 mArga-acyavana-nirjarArtha pariSoDhavyAH parISahAH 9-8 samyagudarzana Adi mokSamArgamAM sthiratA rahe e mATe tathA nirjarA mATe sahana karavA yogya che te pariSaha che. pariSoDhavyA = sahana karavA yogya pariSaha: muni dharmanA svIkArela mArgamAM AvatA viziSTa prakAranI sAnukULa ke pratikULa paristhitimAM samabhAve TakavuM. A pariSaho sahana karavAmAM saMyama ane tapa be prakAra batAvyA che. arthAt saMvara ane nirjarA dharma batAvyo che. te dvArA pariSahane sahana karavavAno abhyAsa thAya che. jo abhyAsa karavAmAM na Ave ane jIva bhramamAM rahe ke mAro AtmA zuddha che. huM saMyamadhArI chuM, paNa jyAM pariSaha Ave tyAM mana AkuLavyAkuLa banI jAya to saMyamadhArI jIva paNa patita thAya che. mATe niraMtara saMyama ane tapAdi dvArA abhyAsa karavAnuM bhagavAne kahyuM che. pariSahonuM varNana su-pipAsA-zIto-vaMzanazivanA cAti-strIvaryA-niSA-zaththaSSoza-vadhavAranA nAma rotRnnsprsh-ml-stkaar-prjnyaa'jnyaanaa'drshnaani 9-9 OSODO - ja ka 322 ja tattvamImAMsA Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSut-pipAsA-zItoSNa-daMzamazaka-nAkhyA'rati-strIcarcA-niSadyA-zayyADaDakroza-vadha-yAcanAlAbha-roga tRNasparza-mala-satkAra-prajJADajJAnADadarzanAni 99 kSut-pipAsA-zIta-uSNa-daMzamazaka-nAnya-ati-strI carcA-niSadyA-zayyA-Akroza-vadha-yAcanA-alAbha-roga tRNasparza-mala-satkAra-prajJA-ajJAna-adarzanAni 99 kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, nagnatA, arati, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha roga, tRNasparza, maLa, satkAra, prajJA, ajJAna ane adarzana ema bAvIza pariSaho che. A pariSahone samajAvatAM tenAM lakSaNa, saMkhyA adhikAra, kAraNono nirdeza vagere jaNAve che. pariSahonI saMkhyA to ghaNI thaI zake paNa ahIM teno bAvIsanI saMkhyAmAM samAveza karyo che. 1. kSudhA : atizaya kSudhAnI vedanA e kSudhA pariSaha che. kSudhAne samabhAve sahana karavI. jo sahana na thAyato zAstrokta vidhi mujaba gocarI-bhikSA lAvIne kSudhAne zAMta karavI. ahIM kSudhAne zAMta karavI enuM mahattva nathI. kintu zAstrokta vidhi mujaba nirdoSa bhikSA meLavavI enuM mahattva che. zAstrokta vidhi mujaba bhikSA meLavavA jatAM nirdoSa AhAra na maLe to paNa doSita AhAra na levo, ane manane dRDha karIne kSudhAne sahana karavI e kSudhA pariSaha jaya che. : 2. pipAsA : atizaya tRSAnI vedanA e pipAsA pariSaha che. pariSahanAM jayanuM ane ajayanuM svarUpa kSudhA pariSanI jema samajI levuM, AhAranAM sthAne pANI samajavuM. arthAt acita jaLa na maLe to sacita jaLano upayoga na kare. 3. zIta : atizaya ThaMDInI vedanA zIta pariSaha che. pariSaha jayanuM svarUpa kSudhA pariSahanI jema samajavuM. AhAranAM sthAne vastro samajavAM. zAstrokta vidhinuM ullaMghana karIne vastrAdinuM grahaNa karavuM. adhyAya : 9 * sUtra : 9 x 323 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agni AdinI icchA karavI e pariSaha ajaya che. 4. uSNa : atizaya tApanI vedanA e uSNa pariSaha che. tApanI vedanA sahana karavI. jo sahana na thAya to saMyamane bAdha na Ave tema zAstrokta vidhi mujaba tenAM pratikAra mATe upAya karavo. upAya karavA chatAM vedanA dUra na thAya to zAMtithI sahana karavI. e uSNa pariSajaya che. tApanI vedanA sahana thaI zake tema hovA chatAM sahune na karavI. athavA tApanI vedanAne dUra karavA pANIthI snAna, paMkhAno upayoga vagere saMyamabAdhaka sAvagha pravRttinI icchA karavI ke pravRtti karavI e pariSaha ajaya che. 5. daMzamazaka : DAMza, macchara, mAMkaDa AdinA upadravathI thatI vedanA daMzamazaka pariSaha che. daMzamazaka pariSaha AvatAM te sthAnane choDIne anya sthAne na javuM, DAMsa Adine pIDA thAya tevI pravRtti na karavI. rajoharaNa AdithI jIvone dUra paNa na karavA, kintu samabhAve vedanAne sahana karavI e pariSaha jaya che. te sthAnano tyAga karavo ke rajoharaNa AdithI jIvone dUra karavA e pariSaha ajaya che. 6. nagnatA : zAstrokta vidhi mujaba jIrNa alpamUlya ane alpa vastro dhAraNa karavAM e nagnatA pariSaha che. zAstrokta vidhi mujaba vastro na maLatAM dveSAdine vaza na banavuM. zAstrokta vidhi mujaba maLelAM vastrono upabhoga karavo e pariSaha jaya che, zAstrokta vidhinuM ullaMghana karIne vastrAdino upabhoga karavo e pariSaha ajaya che. athavA jinakalpa Adi avasthAmAM nagna rahevuM e nagnatA pariSaha che. temAM lajjA na rAkhavI vagere pariSa jaya che. lajjA rAkhavI vagere pariSaha ajaya che. 7. arita H saMyamanuM pAlana karatAM ati utpanna thAya e ati pariSaha che. zubha bhAvanAdithI aratino tyAga e pariSajaya che. ane atyAga e pariSahano ajaya che. 8. strI H strI svasamakSa hAsyAdi ceSTA ke bhoga pArthanAdi kare 324 4 tattvamImAMsA - Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nananananananananana nananana ARMADA DODOGRONDBOONDAMMOGEDORRA wwwwwwwwwwwware te strI pariSaha che. azuci bhAvanA AdithI strInI ceSTA tarapha lakSya na ApavuM, tenI prArthanAno svIkAra na karavo vagere pariSaha jaya che. ane strInI ceSTAne nihALavI ke prArthanAdino svIkAra karavo e pariSaha ajaya che. 9. caryA : caryA eTale vihAra, vihAramAM paththara, kAMTA AdinI pratikULatA e caryA pariSaha che. pratikULatAmAM udvega Adine vaza banyA vinA zAstrokta vidhi mujaba vihAra karavo e pariSaha jaya che. pratikULatA dUra thAya ke na Ave e mATe zAstrokta vidhinuM ullaMghana karIne vihAra karavo ke vihAra ja na karavo e pariSaha ajaya che. 10. niSadyA : niSadyA eTale upAzraya Adi sthAna. upAzraya AdimAM zAstrokta vidhi mujaba sAdhanA karatAM anukULa ke pratikULa prasaMgo upasthita thAya e niSaghA pariSaha che. e prasaMgone AdhIna na banavuM - rAgadveSa na karavA e pariSaha jaya ane e prasaMgone AdhIna banIne rAga-dveSa karavA e pariSaha ajaya che. 11. adhyA : zayyA eTale saMthAro athavA vasati. anukULa ke pratikULa zavyAnI prApti e zayyA pariSaha che. anukULa ane pratikULa zayAmAM anukrame harSa-udvegane AdhIna na banavuM e pariSaha jaya che. ane harSa-udvegane AdhIna banavuM e pariSaha ajaya che. 12. Akroza : koI ajJAnI ke dveSI Akroza-tiraskAra kare e Akroza pariSaha. Akroza thatAM samatA rAkhavI e pariSaha jaya ane udvigna banI javuM ke Akroza karanAra upara dveSa-krodha vagere karavuM e pariSaha ajaya che. 13. vadha : koI ajJAnI ke dveSI tADanAdi kare e vadha pariSaha che. e vakhate samatA rAkhavI e pariSaha jaya ane dIna banI javuM ke tADanAdi karanAra upara krodha vagere karavuM e pariSaha ajaya che. 14. yAcanAH saMyama sAdhanA mATe jarUrI AhArAdinI gRhasthonI pAse mAgaNI karavI e yAcanA pariSaha che. yAcanAmAM laghutAno - adhyAya : 9 * sUtra : 9 + 325 Wwwwwwwwww T VOODORAN mAnavatAnA nAnA nAnA nAnA Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaramano tyAga e pariSaha jaya ane zarama AvavI, ahaMkAra rAkhavo e pariSaha ajaya che. 15. alAbha : nirdoSa bhikSA na maLavI e alAbha pariSaha che. alAbha pariSaha AvatAM dInatA na karavI ke temAM nimitta bananAra upara krodha na karavo e pariSaha jaya ane dInatA ke krodha karavo e pariSaha ajaya che. 16. roga : zarIramAM roga thAya e roga pariSaha che. rogane sahana karavo ke zAstrokta vidhi mujaba rogano pratikAra karavo e pariSaha jaya che. rogamAM ciMtA karavI, zAstrokta vidhinuM ullaMghana karIne pratikAra karavo e pariSaha ajaya che. 17. tRNa sparza : gacchamAM rahenArA ane gacchathI alaga vicaranArA e baMne prakAranA sAdhuone amuka saMyogomAM polANa rahita ghAsano upayoga karavAnI anujJA che. AthI jarUra paDe tyAre ghAsa upara saMthAro ane uttarapaTTo pAtharIne sUe, athavA saMthAro ane uttarapaTTo corAI jAya vagere kAraNe mAtra ghAsa upara sUe e vakhate tRNanI aNIo khUMcavI vagere tRNa pariSaha che. e vakhate vedanAne samabhAve sahana karavI, vastranI icchA na karavI e pariSaha jaya che. ane udvigna banIne vastranI icchA karavI e pariSaha ajaya che. 18. mala H zarIra upara melanuM jAmavuM e mala pariSaha che. melane dUra na karavo, melane dUra karavAnI icchA paNa na thavI e pariSaha jaya ane melane dUra karavAnI icchA thavI, melane dUra karavo e pariSaha ajaya che. 19. satkAra : satkAra-sanmAnanI prApti e satkAra pariSaha che. temAM harSa na karavo e pariSaha jaya ane harSa karavo e pariSaha ajaya che. 20. prajJA : viziSTa buddhinI prApti e prajJA pariSaha che. temAM garva na karavo e pariSaha jaya che ane garva karavo e pariSaha ajaya che. 21. ajJAna : viziSTa jJAnanI aprApti e ajJAna pariSaha che. 3264 tattvamImAMsA Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAnanAM kAraNe thatA '"A ajJAna che, paMgu samAna che, ane kazI ja gatAgama nathI'" ityAdi AkSepa tiraskAramAM samatA rAkhavI e pariSaha jaya ana udvigna banI javuM, dveSa karavo e pariSaha ajaya che. 22. adarzana : zAstronAM rahasyo na samajAya, paradarzanamAM pratyakSa camatkAro dekhAya vagere samyagdarzanathI calita thavAnA prasaMgonI upasthiti e adarzana pariSaha che. te prasaMgomAM samyagdarzanathI calita na thavuM e jaya ane calita thavuM e pariSaha ajaya che. pariSahonI guNasthAnakomAM vicAraNA sUkSmasaMparAya-chadmasthavItarAgayozcaturdaza sUkSmasaMparAya-chadmasthavItarAgayozcaturdaza sUkSmasaMparAya-chadmastha-vItarAgayoH caturdaza sUkSmasaMparAya, upazAMtamoha ane kSINamoha (10-11-12) e traNa guNasthAnakomAM kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, prajJA, ajJAna, alAbha, zayyA, vadha, roga, tRNasparza ane mala e 14 pariSaho hoya che. arthAt A 14 pariSaho 12mA guNasthAnaka sudhI saMbhave che. zeSa ATha pariSaho mohanIya karmajanya hovAthI ane A traNa guNasthAnakomAM mohano udaya na hovAthI navamA guNasthAnaka sudhI ja hoya che. yapi dazamA guNasthAne ke sUkSma lobha hoya che, paNa te atyaMta sUkSma hovAthI svakArya karavA asamartha hoya che. sayogI kevaLImAM pariSahonI vicAraNA 9-10 9-10 9-10 ekAdaza jine 9-11 ekAdaza jine 9-11 ekAdaza jine 9-11 adhyAya : 9 sUtra : 10-11 4 327 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwAMMANUUMMMMMMMMMMMM ------------- -- jinamAM agiyAra pariSado saMbhave che. jinane ghAtI karmono udaya na hovAthI ghAtI karmanA udayathI thatA pariSaho hotA nathI. jinane vedanIya karmano udaya hovAthI vedanIya karmanA udayathI thatA sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, zavyA, vadha, roga, tRNasparza, mala e agiyAra pariSado saMbhave che. navamAM guNasthAne pariSaho vAra saMpara sarve 9-12 bAdara saMpAye sarve 9-12 bAdara saMparAye sarve 9-12 navamA guNasthAne saghaLA pariSaho hoya che. je je karmanA udayathI pariSaho Ave che te sarva karmono udaya navamA guNasthAna sudhI hovAthI tyAM saghaLA pariSado saMbhave che. kayA kayA karmanA udaye kayA kayA pariSaho Ave tenI vicAraNA jJAnAvarane prajJaISjJAne 9-13 jJAnAvaraNe prajJADajJAne 9-13 jJAnAvaraNe prajJA-ajJAne 9-13 prajJA ane ajJAna e be pariSaha jJAnAvaraNakarmanA udaya hoya che. prazna : prajJA jJAnasvarUpa che. jJAna jJAnAvaraNa karmanA kSayopazama rUpa che. AthI prajJA pariSaha jJAnAvaraNa karmanA udaye kevI rIte hoI zake ? uttara H ahIM "jJAnAvaraNa karmanA udaye" eTale "jJAnAvaraNIya karmanA udayathI" evo artha nathI, kintu "jJAnAvaraNIya karmano udaya vartamAna hoya tyAre' evo artha (rAjavArtikanA AdhAre) che. prajJA pariSaha jJAnAvaraNIya karmano udaya vartamAna hoya tyAre Ave che. kAraNa -- -- wwww - - - --- - - - 328 4 tattvamImAMsA Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . . . . . . . . . . ke prajJA jJAnanA kSayopazamathI prApta thAya che. jyAre jJAnano kSayopazama vartamAna hoya tyAre jJAnAvaraNa karmano udaya paNa vartamAna hoya che. AthI prajJA pariSaha jJAnAvaraNa karmanA udaya vakhate Ave che evo artha susaMgata che. AgaLanAM sUtromAM paNa AvA sthaLe "udaye"no udaya vakhate' evo artha karavo ThIka lAge che. je pariSaha amuka karmanA udayathI ja Ave e pariSadamAM "udaye'no artha "udayathI" karavo joIe jemake ajJAna pariSaha jJAnAvaraNIya karmanA udayathI Ave che. prazna : 11mA ane 12mA guNasthAne mohanIya karmano udaya na hovAthI garva ane dInatA hoya. garva na hovAthI prajJA pariSaha ane dInatA na hovAthI ajJAna pariSaha kema hoya ? uttaraH prajJA pariSadanuM garva ane ajJAna pariSadanuM dInatA kAraNa nathI, kiMtu jJAna ane ajJAna che. arthAtu viziSTa buddhi maLavAthI garva karavo e prajJA pariSaha nathI, kiMtu viziSTa buddhinI prApti e ja prajJA pariSaha che. viziSTa buddhi maLavAthI garva karavo e prajJA pariSahano ajaya che. te rIte viziSTa jJAnanI prApti na thavAthI dInatA karavI e ajJAna pariSaha nathI, kiMtu viziSTa jJAnanI prApti na thavI e ja ajJAna pariSaha che. viziSTa jJAnanI prApti na thavAthI dInatA karavI e ajJAna pariSahano ajaya che. 11mA ane 12mAM guNasthAne prajJA (viziSTa buddhi) ane ajJAna baMne saMbhave che. alabatta, 11mA ane 12mA guNasthAne garva ane dInatA na hovAthI prajJA ane ajJAna pariSahano ajaya na thAya, jaya ja thAya. paNa pariSaha to Ave. kAraNa ke 11mA ane 12mA guNasthAne prajJA ane ajJAna baMne saMbhave che. teramA guNasthAne kevalajJAna hovAthI prajJA ane ajJAna na hoya. ethI e be pariSado paNa na hoya. darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau / 9-14 darzanamohantarAyayoradarzanAlAbhI 9-14 darzanamoha-antarAyayoH adarzana-alAbha 9-14 - adhyAyaH 9* sUtraH 144 329 . . www Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - darzanamohanA udaye adarzana pariSaha ane lAbhAMtarAyanA udaye alAbha pariSaha saMbhave che. cAritramohe nAgnyA'rati-strI-niSadyA''krozayAcanA-satkArapuraskArAH 9-15 cAritramohe nAkhyADarati-strI-niSadyADaDakozayAcanA-satkArapuraskAraH 9-15 cAritramohe nAca-arati-strI-niSadyA-AkrozayAcanA-satkArapuraskArA 9-15 nAnya, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA, satkAra, puraskAra e sAta pariSaho anukrame jugupsA, arati, puruSaveda, bhaya, krodha, mAna ane lobha rUpa cAritra mohanIyanA udaye hoya che. vedanIye zeSAH 9-16 vedanIye zeSAH 9-16 vedanIye zeSAH 9-16 bAkInA sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, dezamazaka, caryA, zayyA, vadha, roga, tRNasparza, mala e agiyAra pariSado vedanIya karmanA udaye hoya che. eka jIvane ekIsAthe saMbhavatA pariSaho ekAdayo bhAjyA yugapadekonaviMzateH 9-17 ekAdayo bhAjyA yugapadekoviMzataH ekAdaH bhAjyAH yugapaekonaviMzataH 9-17 bAvIsa pariSadomAMthI eka jIvane ekIsAthe eka nAnA- nAnA nAnA rAjaw 9-17 janaka karanAra rAjA na ja - - - - - - - 330 4 tattvamImAMsA - - - - - - - - - - wood Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagere ogaNIsa pariSaho hoI zake che. zIta ane uSNa e beno paraspara virodha che. caryA, zayyA ane niSadyA e traNano paraspara virodha che. virodhI pariSahomAM eka jIvane ekIsAthe koI eka ja hoI zake. zIta-uSNa e be pariSadomAMthI eka ane caryA Adi traNamAMthI be ema kula traNa pariSado bAda karatAM 19 pariSaho rahe che. e 19 pariSaho paraspara avirodhI hovAthI eka ja vyaktimAM eka ja samaye hoI zake che. sAmAyika-chedopasthApya-parihAravizuddhi sUmasaMparaca-thAkyAtAni vAri 9-18 sAmAyika-chedopasthApya-parihAravizuddhi sUmasaMparAya yathAkhyAtAni cAritram 9-18 sAmAyika-chedopasthApya-parihAravizuddhi-sUkSmasaMpAyayathAkhyAtAni cAritram 9-18 sAmAyika, chedopasthApya, parihAravizuddhi, sUmasaparAya ane yathAkhyAta ema pAMca prakAranuM cAritra che. cAritra eTale sAvaghayogothI nivRttinA ane niravadya yogomAM pravRttinAM pariNAma. A pariNAmanI vizuddhinI aneka taratamatA hovAthI cAritranA aneka bhedo thAya. paNa mukhyatayA sAmAyika Adi pAMca prakAre cAritra che. (1) sAmAyika : sama eTale rAgadveSano abhAva, arthAta samatA. Aya eTale lAbha. jenAthI samatAno lAbha thAya te sAmAyika. yadyapi sAmAyika zabdanA A arthathI pAMca prakAranuM cAritra sAmAyika svarUpa che. kAraNa ke tenAthI samatAno lAbha thAya che. paNa prastutamAM sAmAyika zabda pAMca prakAranA cAritramAM amuka prakAranA cAritramAM rUDha banI gayo che. sAmAyika cAritranA be bhedo che. (1) itvarakAlika ane (2) mAvajIvika. thoDo kAla rahenAra sAmAyika itvarakAlika sAmAyika che. adhyAya : 9 * sUtraH 18 ja 331 www w - RODRIGO OU Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WWW wwwVAWAMAMAMO tene atyAre cAlu bhASAmAM nAnI dIkSA yA kAcI dIkSA kahevAmAM Ave che. mAvajIva sAmAyika eTale jIvana paryata rahenAra sAmAyika. pahelA ane chellA tIrthakaranA tIrthanA sAdhuo viziSTa nipuNatA Adi guNothI rahita hovAthI cAritra svIkAravAnI sAthe ja niraticArapaNe cAritra pALI zakatA nathI. AthI cAritra lIdhA bAda niraticArapaNe cAritra pALI zakAya e mATe viziSTa abhyAsa, kriyA Adi karavuM paDe che. cAritra lIdhA bAda sAdhu zastraparijJA adhyayana Adino abhyAsa tathA yogoddhahana Adi karI niraticAra cAritranA pAlanamAM nipuNa banI jAya che tyAre tene pUrve pALela cAritrano cheda karI bIjuM navuM cAritra ApavAmAM Ave che. ahIM dIkSA divasathI AraMbhI jyAM sudhI bIjuM navuM cAritra (vaDI dIkSA) ApavAmAM na Ave tyAM sudhInuM je cAritra te sAmAyika cAritra. A sAmAyika thoDo samaya rahevAthI tene ivarakAlika sAmAyika kahevAmAM Ave che. itvarakAlika sAmAyika bharata ane airAvata kSetramAM pahelA ane chellA tIrthakaronA sAdhuone ja hoya che. mahAvideha kSetramAM saghaLA tIrthakaronA sAdhuone tathA bharata ane airAvata kSetramAM 22 tIrthakaronA sAdhuone yAvajIvika sAmAyika hoya che. te sAdhuo nipuNa ane saraLa hovAthI dIkSAnA prAraMbhathI jIvanaparyanta niraticAra cAritranuM pAlana karI zakatA hovAthI temane pUrvacAritrano cheda karIne bIjuM navuM caritra ApavAmAM AvatuM nathI. eTale dIkSAnA prAraMbhathI jIvana paryaMta sAmAyika rahe che. (2) chedopasthApya : jemAM pUrvaparyAyano cheda karIne uttara (navA) paryAyamAM upasthApana karavAmAM Ave te chedopasthApana ke chedopasthApya cAritra che.* A cAritra sAmAyika cAritranA varNanamAM kahyA mujaba bhArata ane airAvata kSetranA pahelA ane chellA tIrthakaronA sAdhuone ja sAmAyika cAritra bAda ApavAmAM Ave che. zeSa 22 tIrthakaronA sAdhuo tathA mahAvideha kSetranA saghaLA tIrthakaronA sAdhuo dIkSAnA * vartamAnamAM lokabhASAmAM A cAritrane vaDI dIkSA ke pAkI dIkSA kahevAmAM Ave jAmajasAjaws kAkA kAlAvAlA vALA bALakonA steps anooooooooooooooooooooooooo o " 332 ja tattvamImAMsA Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAraMbhathI ja niraticAra cAritranuM pAlana karatA hovAthI temanA pUrvaparyAyano cheda karI uttara (navA) paryAyamAM upasthApana karavAnI jarUra rahetI na hovAthI temane chedopasthApanIya cAritra hotuM nathI. (3) parihAravizuddhi : amuka prakAranA tapane parihAra kahevAmAM Ave che. parihAra tapathI vizuddhivALuM je cAritra te parihAra vizuddhi cAritra. A cAritranA pAlanamAM navano samudAya hoya che. navathI ochA na hoya ane vadhAre paNa na hoya, nava ja hoya. temAM cAra sAdhuo parihAra tapanI vidhi mujaba parihAra tapa kare. cAra sAdhuo parihAra tapa karanAranI sevA kare. eka sAdhu vAcanAcArya tarIke rahe. e AThe ya sAdhuone vAcanA Ape. A cAritrane grahaNa karanArA saghaLA sAdhuo zrutAtizayasaMpanna hoya che. chatAM teono AcAra hovAthI ekane vAcanAcArya tarIke sthApe che. (4) sUkSmasaMparAya H sUkSmasaMparAya zabdamAM sUkSma ane saMparAya be zabdo che. saMparAya eTale lobha. jyAre cAra kaSAyomAM kevaLa lobha ja hoya ane te paNa sUkSma (- ati alpa pramANamAM) hoya tyAre A cAritra hoya che. kevaLa sUkSma lobha dazamA guNasthAne ja hoya che. mATe A cAritra paNa dazamA guNasthAne ja hoya che. dazamA guNasthAne mohanIyanI 27 prakRtiono kSaya ke upazama thaI gayo hoya che. mAtra lobhano ja udaya hoya che. lobha paNa sUkSma (- atyaMta alpa pramANamAM hoya che. dazamuM guNasthAna zreNimAM hoya che. atyAre zreNino abhAva hovAthathI sUkSmasaMparAya cAritrano paNa abhAva che. (5) yathAkhyAta : yathAkhyAta eTale jevA prakAranuM kahyuM hoya tevA prakAranuM. jinezvara bhagavaMtoe jevA prakAranuM cAritra kahyuM che tevA prakAranuM je cAritra te yathAkhyAta cAritra. jinezvara bhagavaMtoe zreSTha cAritra tarIke akaSAya (-kaSAya rahita) cAritrane kahyuM che. AthI kaSAyanA udayathI sarvathA rahita cAritra yathAkhyAta cAritra. 11, 12, 13, 14 adhyAya : 9 * sUtra H 18 4 333 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ----- ----- -------- -- - ------- - AMMANN - nAnA nAnA nAnA rAka pAyAnA mAnavatAnA e cAra guNasthAnomAM kaSAyanA udayano bilakula abhAva hoya che.* AthI e cAra guNasthAnavartI sAdhuone yathAkhyAta cAritra hoya che. vartamAnamAM e cAra guNasthAnono abhAva hovAthI yathAkhyAta cAritrano abhAva che. A pAMca cAritromAM pUrva pUrva cAritrathI uttarottara cAritra vadhAre vadhAre vizuddha che. IsvarakAlika sAmAyikathI chedopasthApanIya vadhAre. vizuddha che. chedopasthApanIyathI parihAravizuddhi vadhAre vizuddha che. anazanA'vamaudarya-vRttiparisaMkhyAna-rasaparityAga viviktazayyAsana-kAyaklezAbAhyaMtapaH 9-19 anazanADavamaudaryanavRttiparisaMkhyAna-rasArityAga viviktazayyAsana-kAyaklezA bAhya tapa: 9-19 anazana-avamaudaryanavRttiparisaMkhyAna-rasArityAga viviktazadhyA-Asana-kAyaklezA bAhya tapaH 9-19 anazana, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivikta zayyAsana ane kAyAkleza ema cha prakAra bAhya tapanA che. vAsanAone kSaNa karavA, karmanA rasane bALI nAMkhavAno upAya te tapa, AdhyAtmika vikAsa mATe zarIra, indriya ane manane tapAvAya te tapa che. te tapanA be bheda che : 1. bAhya tapa : jemAM zArIrika kriyAnI pradhAnatA che, tathA bAhya kriyAnI apekSAvALuM che te bAhya tapa che. te sthULa ane laukika che. chatAM te atyaMtara tapanI puSTi karanAruM che. 2. atyaMtara tapa : jemAM mAnasika kriyAnI vizeSatA che ane * 11mA guNasthAne kaSAyono upazama yA kSaya che. 12-13-14 e traNa guNasthAnomAM kSaya hoya che. 334 ja tattvamImAMsA .... Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhya padArthonI apekSA nathI. karmanI nirjarAmAM mahattvanuM che. bAhya tapanA cha bheda che : (1) anazana H maryAdita samaya mATe ke jIvananA aMta sudhI cAre AhArano tyAga karavo. (navakArazIthI mAMDIne alpAdhika upavAsa karavA. aMtamAM saMlekhanA jevA tapamAM cAre AhAranA tyAga sahita zarIra paNa eka jagAe eka ja sthitimAM rAkhI dhyAnamAM lIna thavAnuM hoya che. (2) avamaudarya : (uNodarI) udarane ubhuM rAkhavuM. kSudhA karatAM AhAra ocho levo. potAnI kSudhAnuM mApa pote kADhI levuM ane peTamAM pANI pIdhA pachI akaLAmaNa na thAya, pavanane pharavAnI jagA rahe tevI rIte AhAra karavo. (3) vRttiparisaMkhyAna : vRtti (AhAra) parisaMkhyAna (gaNatarI) AhAranI lolupatA ghaTADavA, ghaNA padArthonI lAlasA ghaTADavA AhAranA padArthono saMkSepa karavo. dravyathI amuka padArtho levA kSetrathI amuka gharanI vastu levI. kALathI amuka samaye AhAra levo. bhAvathI koI abhigraha dhAraNa karavo. (4) rasatyAga : madhura ane bhAre padArtho khAvAthI vikAra pedA thAya che. tethI sAdhake saMyama mATe bhAre padArthono tyAga karavo. temAM vadhu doSajanaka bhAre padArtho (vigai) madha, mAMsa, mAkhaNa, madirAno saMpUrNa tyAga karavo. sAmAnya padArtho (laghuvigai) dUdha, dahIM, ghI, tela, goLa, taLelA padArthono saMyama karavo. agara dararoja eka eka vigai tyAga karavAthI saMyama keLavAya che. (5) vivikta zayyAsana : vivikta ekAMta, zayyAsana = rahevuM-sUvuM, athavA saMlInatA saMyama. AgaLa vadhelA sAdhake sAdhanAkALamAM ekAMtamAM vasavuM. saMyamane bAdhA pahoMce tevA strI-puruSa AdinI vastIvALA sthAnamAM na rahetAM zUnyagharo ke ekAMtavAsamAM rahevuM. (6) kAyakleza : kAyAne kasavI. vividha Asano dvArA sAdhanAmAM adhyAya : 9 = . sUtra : 19 4 335 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : : nAnA rAjA janatAnA nAnA TakI zake tevI rIte kAyAne kasavI. loca, ugra vihAra, vividha Asano dvArA lAMbo samaya Asanastha rahevAya tevI rIte kAyAne keLavavI. bAhya tapa dvArA dehanI mUcha ghaTe che, Indriyono saMyama keLavAya che. atyaMtara tapanA cha prakAra prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRttya-svAdhyAya-vyutsarga dhyAnAnyuttaram 9-20 prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRjya-svAdhyAya-butsarga dhyAnAkyuttaramuM 9-20 prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRjya-svAdhyAya-butsarga dhyAnAni uttaram 9-20 prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna ema cha prakAra uttara-atyaMtara tapanA che. 1. prAyazcitta : prAya = aparAdha, citta = zuddhi lIdhelA vratAdimAM doSa thAya tyAre tenI zuddhi mATe AlocanA karavI te prAyazcitta tapa che. 2. vinaya : jJAna ane jJAnIjano pratye, tathA guNavAno pratye bahumAna vaDe vinaya karavo. vinaya mAnasika kriyA che. 3. vaiyAvRtya : sAdhu-AcArya Adi mahAtmAonI sevA karavI. vaiyAvRtya zarIra sAthe saMbaMdha rAkhe che. 4. svAdhyAya : zAstra-zrutano sva arthe abhyAsa. tattvajJAna mATe zAstradino abhyAsa karavo. 5. vyutsarga : kAyotsarga, dehabhAvano tyAga. binajarUrI bAhya padArthono tyAga karavo. dehanA aham mamatvano tyAga karavo. . dhyAna : zuddha viSayanI cittanI ekAgratA. 33% ja tattvamImAMsA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittanI caMcaLatA zamAvavA zuddha viSayanuM avalaMbana laI ekAgratA keLavavI. Arta-raudradhyAnano tyAga karI zubhadhyAnamAM rahevuM. nava-caturdaza-paJca-dvibhedaM yathAkramaM prAgdhyAnAd nava-caturdaza-paMca-dvibheda-yathAkramaM prAcyAnAd nava-caturdaza-paMca-dvibheda-yathAkramaM prAdhyAnAr prAyazcittathI vyutsarga sudhInA pratyeka atyaMtara tapanA anukrame 9, 4, 10, 5, 2 bhedo che. prAyazcittanA bhedonuM varNana Alocana - pratikramaNa-tadubhaya-viveka-vyutsarga tapazcheda- parihAropasthApanAni Alocana-pratikramaNa-tadubhaya-viveka-vyutsarga tapaccheda-parihAropasthApanAni Alocana-pratikramaNa-tadrubhaya-viveka vyutsarga tapaccheda-parihAra-upasthApanAni 9-21 9-21 9-21 9-22 9-22 AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya (AlocanA pratikramaNa), viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra, upasthApanA ema prAyazcittanA nava bhedo che. 9-22 (1) AlocanA : AtmasAdhanAmAM lAgelA doSo guru AdinI samakSa pragaTa karavA. (2) pratikramaNa : lAgelA doSo mATe mithyAduSkRta ApavuM. arthAt bhUlano hArdika svIkAra karavApUrvaka A ayogya karyuM che evo pazcAttApa karavo ane bhaviSyamAM tevI bhUla na karavAno nirNaya karavo e pratikramaNa. (3) tadubhaya : AlocanA ane pratikramaNa e baMnethI doSonI zuddhi karavI. arthAt doSone guru AdinI samakSa pragaTa karavA ane adhyAya : 9 * sUtra : 21-22 4 337 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMta:karaNathI mithyAduSkata ApavuM. (4) viveka : viveka eTale tyAga. AhAra Adi upayogapUrvaka levA chatAM azuddha AvI jAya to vidhipUrvaka teno tyAga karavo e viveka che. (5) vyutsargaH vizeSa prakAre (upayogapUrvaka) utsarga (tyAga) te vyutsarga. arthAt upayogapUrvaka vacana ane kAyAnA vyApArano tyAga te vyutsarga (kAussagga) tapa che. aneSaNIya ke jaMtumizrita AhArapANI, maLa-mUtra vagerenA tyAgamAM tathA gamanAgamana Adi kriyAomAM lAgelA doSonI zuddhi kAyotsargathI karavAmAM Ave che. (4) tapa : prAyazcittanI zuddhi mATe bAhya-abhyatara tapanuM sevana karavuM te tapa prAyazcitta. (7) cheda : dIkSAparyAyanA chedathI doSonI zuddhi. (8) parihAra : gurue ApeluM prAyazcitta jyAM sudhI pUrNa na thAya tyAM sudhI doSitanI sAthe jaghanyathI eka mAsa ane utkRSTathI cha mAsa paryata vaMdana, annapANInuM AdAnapradAna, AlApa Adino parihAra -tyAga) karavo e parihAra prAyazcitta. (9) upasthApana : doSonI zuddhi mATe dIkSAnA pUrvaparyAyano tyAga karI bIjA navA paryAyomAM upasthApanA karavI. arthAt pharIthI pravajyA ApavI e upasthApana prAyazcitta. navatattva prakaraNa Adi graMthomAM parihAra ane upasthApana e be prAyazcittanA sthAne mUla, anavasthApya ane pArAcika e traNa bheda che. mUla : mULathI (sarvathA) cAritra paryAyano cheda karavo. arthAta pharIthI pravrajyA ApavI. anavasthApya : zuddhi mATe gurue Apelo tapa pUrNa na kare tyAM sudhI mahAvrato na uccArAvavA. pArAMcika : sAdhvIno zIlabhaMga vagere moTA doSonI zuddhi mATe gacchanI bahAra nIkaLI 12 varSa sudhI chUpA vezamAM phare tathA zAsananI 338 ja tattvamImAMsA Free Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9-23 prabhAvanA kare, bAda pharI dIkSA laI gacchamAM dAkhala thAya e pArAMcika prAyazcitta che. tattvArthamAM navatattva prakaraNa AdinI jema prAyazcittanA daza bhedono nirdeza na karatAM nava bhedono nirdeza kema karyo e aMge vicAratAM jaNAya che ke - vartamAnamAM anavasthApya ane pArAcikano viccheda che ethI te beno nirdeza nathI karyo. tathA mUla ane upasthApanano artha samAna che, mAtra zabdabheda che. eTale mULanA sthAne ja upasthApanano nirdeza karyo che. A dRSTie nava bhedono nirdeza paNa susaMgata che. vinayanA bhedo jJAna-varzana-vAritro para 9-23 jJAna-darzanacAritropacArA jJAna-darzana-cAritra-upacArA 9-ra3 jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya, upacAravinaya ema vinayanA cAra bhedo che. vinayanA mukhya be bheda che. (1) tAttvika ane (2) upacAra. mokSamArganI (jJAna, darzana, cAritranI) svayaM ArAdhanA karavI e tAttvika vinaya, jJAnAdi guNothI yukta anya ArAdhakano yathAyogya vinaya karavo e upacAra vinaya. mokSamArganA traNa bheda hovAthI tAttvika vinayanA jJAnavinaya Adi traNa mukhya bhedo che. avAMtara bhedo aneka che. (1) jJAnavinaya : mati Adi pAMca prakAranA jJAnanI tathA te te jJAnanA te te viSayanI zraddhA karavI, jJAnanI bhakti karavI, jJAna upara bahumAna rAkhavo, zeya padArthonuM ciMtana karavuM, vidhipUrvaka navuM jJAna prahaNa karavuM, grahaNa karela jJAnanuM parizIlana karavuM vagere jJAnavinaya OR wwwWwWMVMnaran MAMMADONOVA AM - che. - - (2) darzanavinaya : tattvabhUta arthonI zraddhA karavI, zama Adi lakSaNothI AtmAne vAsita karavo, deva-gurunI AzAtanAno tyAga karavo adhyAya : 9* sUtra : 23 339 jAmanagara Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagere darzanavinaya che. (3) cAritravinaya : pAMca prakAranA cAritranI zraddhA rAkhavI, yathAzakti cAritranuM pAlana karavuM, anyane cAritrano upadeza Apavo vagere cAritravinaya che. (4) upacAravinaya : samyagdarzana Adi guNothI adhika-moTA Ave tyAre yathAyogya sanmukha javuM, aMjali joDavI, UbhA thavuM, Asana ApavuM, vaMdana karavuM, yogya vastra Adi ApIne satkAra karavo, adbhuta (temanAmAM hoya te) guNonI prazaMsA karavA dvArA sanmAna karavuM vagere upacAra vinaya che. parokSa gurvAdikane manamAM dhAraNa karI aMjali joDavI, vaMdana karavuM, stuti karavI vagere paNa upacAra vinaya che. vaiyAvaccanA bhedo AcAryopAdhyAya - tapasvi zaikSaka- glAna - gaLa-juna-saMya-sAdhu-samanojJAnAmR AcAryopAdhyAya-tapasvi-zaikSaka-glAna gaNa-kula-saMgha-sAdhu-samanojJAnAm AcArya-upAdhyAya-tapasvi-zaikSaka-glAna 9-24 gaNa-kula-saMgha-sAdhu-samanozAnAm 9-24 AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSaka, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu, samanojJa A dazanI vaiyAvacca e vaiyAvaccanA daza bhedo che. 9-24 AcArya AdinI yathAyogya sevA e anukrame AcArya vaiyAvacca Adi vaiyAvaccanA bhedo che. sevA yogyanA daza bhedone AzrayIne vaiyAvaccanA daza bhedo che. (1) AcArya : sAdhuone cAritranuM pAlana karAve te AcArya. (2) upAdhyAya : sAdhuone zrutanuM pradAna kare te upAdhyAya. (3) tapasvI : ugra tapazcaryA kare te tapasvI. (4) zaikSaka : 340 4 tattvamImAMsA Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmakAjAmAjA jA jA jA jA jA janaka ----- ----- jene grahaNa zikSA ane Asevana zikSA ApavAnI jarUra che te navadIkSita sAdhu. (5) glAna : jvara Adi rogathI parAbhUta. (6) gaNa ? eka AcAryano samudAya. (7) kula : aneka gacchono (gaNono) samudAya. (8) saMgha H sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA e cAra prakArano saMgha che. (9) sAdhu : mokSanI sAdhanA karanAra paMcamahAvratadhArI muni. (10) samanojJa: jemano paraspara saMbhoga hoya, arthAtu gocarI pANI Adino paraspara levA-devAno vyavahAra hoya te sAdhuo samanojJa che. svAdhyAyanA bhedonuM varNana vAcanA-pRcchanA'nuprekSA''mnAya-dharmopadezAH 9-25 vAcanA-pRcchanADanuprekSADaDasnAya-dharmopadezAH 9-25 vAcanA-pRcchanA-anuprekSA-AmnAya-dharma-upadezAH 9-25 vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AkhAya, dharmopadeza e pAMca prakArano svAdhyAya che. (1) vAcanAH ziSya Adine Agama Adi zratano pATha Apavo. (2) pRcchanA sUtra ane artha saMbaMdhI prazno pUchavA. (3) anuprekSA : bhaNela zrutanuM manamAM ciMtana-parAvartana karavuM. (4) AmnAya : mukhanA uccArapUrvaka abhyAsa karavo - navuM zruta kaMThastha karavuM ke kaMThastha karela zratanuM parAvartana karavuM. (5) dharmopadeza : sUtranA arthanuM vyAkhyAna karavuM, ziSya vagerene dharmano upadeza Apavo. atyAre zrAvakone apAtuM vyAkhyAna paNa dharmopadezarUpa svAdhyAya che. vyutsarganA bhedonuM varNana bAhyAbhyantaropadhyoH 9-26 bAhyAbhyantaropadhyoH 9-26 bAhya-abhyattara-upaththoH 9-26 bAhya ane atyaMtara upadhino tyAga ema be prakAre - nANAkIya sahAyarUpa banatA karanAra sarakAra mArA jIvana kAkA chokarA .. adhyAya : 9 * sUtra : 25-26 ja 341 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAMAMHAMAMARAANAKARAAN 9-27 vyutsarga (-tyAga) che. (1) bAhyopadhi H saMyamanA nirvAha mATe jarUrI pAtra Adi cauda prakAranI upAdhithI atirikta upadhino ke akathya upadhino ane upalakSaNathI aneSaNIya ke jIvajaMtuthI saMsakta AhAra-pANI Adino tyAga karavo e bAhyopadhi vyutsarga che. (2) atyaMtaropathi: rogAdithI saMyamano nirvAha na thaI zake tyAre maraNa samaya najIka Ave tyAre ke zAstrokta vidhipUrvaka kAyAno ane kaSAyono tyAga e atyaMtaropadhi vyutsarga che. dhyAnanuM lakSaNa uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam 9-27 uttamasaMhananaaikAgracintAnirodho dhyAnam uttamasaMhanana ekAgra-cintA-nirodhaH dhyAnam 9-27 koI eka viSayamAM cittanI sthiratA te dhyAna. AvuM dhyAna uttama saMghayaNavALAne hoya che. ekAgra : koI viSaya para ke AlaMbanamAM ekAgra. ciMtA = calacitta, nirodha = sthiratA, rokavuM. caMcaLa cittanI koI eka viSaya para sthiratA te dhyAna che. uttama saMhanana : majabUta baLavALuM zarIra. A sUtramAM uttama dhyAnane lakSamAM rAkhI dhyAna viSe nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. te sivAya cAre gatimAM jIvane koI eka prakAranuM dhyAna hoya che. vajaRSabhanArAca, ardhavajaRSabhanArAMca ane nArAca e traNa zarIranuM baMdhAraNa uttama che, ane tenA zarIradhArI jIvane uttama dhyAnanA adhikArI mAnyA che. kAraNa ke dhyAna karavAmAM jema mAnasika baLa joIe tema zArIrika baLa paNa joIe. te uparanA traNa saMghayaNavALA 342 ja tattvamImAMsA www - - - jA jA jai Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIramAM hoya che. tethI jeTaluM zarIranuM baMdhAraNa nabaLuM teTaluM mana nabaLuM ane manobaLa vagara dhyAnamAM cittanI sthiratA TakatI nathI, athavA te ghaNI alpa hoya che. tethI tenI uttama dhyAnamAM gaNanA karI nathI. - sAmAnya jIvonI jJAnadhArA kSaNe kSaNe vividha viSayone avalaMbIne cAlatI hoya che, tethI te pavanathI hAlatI dIpazikhAnI jema asthira hoya che. tevI jJAnadhArA aneka viSayo parathI kheMcI koI eka ISTa viSayamAM sthira karavI tene jJAna kahe che. evuM uttama dhyAna asarvajJa chaprasthane hoya che, te bAramA guNasthAnaka sudhI hoya che. sarvajJatva prApta thayA pachI temAM guNasthAnamAM zuddha upayogarUpa dhyAna avasthA che. arthAt sarvajJanI avasthA bAnAMtara che. kAraNa ke ciMtana mATe temane citta hotuM nathI. teramA guNa sthAnakanA aMtamAM jyAre traNe yoganA vyApArano virodha krama zarU thAya che tyAre vacana ane mananA nirodha pachI cUla kAyika vyApAra-kriyAno nirodha prathama thAya che. pachI sUkSmakAyika vyApAranA samaye "sUkSma kriyA pratipAtI' nAmanuM zukladhyAna hoya che. caudamAM guNasthAnamAM saMpUrNa ayogIpaNAnI dazAmAM zailIkaraNa vakhate niSkapadazA hoya che. te samucchitrakriyAnivRtti nAmanuM cothuM zukladhyAna che. A baMne dhyAnanA prakAranAM cittavyApAra na hovAthI tene chabasthanI jema ekAgra citta nirodharUpa dhyAna nathI. tethI dhyAnanA viSayane vistArathI samajAvavAmAM AvyuM che. mAtra kAyika skUla vyApArane rokavo te paNa apekSAe dhyAna che, AtmapradezanI niSkapatA e paNa dhyAna che. lAMbA samaya sudhI zvAsaucchavAsane rokavA jevA prakArone jainadarzana bAna tarIke svIkAratuM nathI. kAraNa ke sUkSmapaNe paNa zvAsanI kriyAcAlu rahe che. teno artha eTalo ke eka avalaMbanamAM dhyAna karI punaH teno pravAha laMbAvavo tevuM chadmasthanuM dhyAna hoya che. bharatakSetramAM vartamAna kALamAM sAmAnya koTinuM dhyAna hoya che. utkRSTa koTinA dhyAna mATe joItI mAnasika ekAgratA zarIrabaLa para adhyAya : 9 * sUtra : 27 ja 343 - - Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatAnA nAnA AdhAra rAkhe che ane A kALamAM evuM zarIrabaLa nathI. tethI zukla dhyAna jevAM uttama dhyAna A kALamAM nathI. mA muhUrtAt 9-28 A muhUrtA, 9-28 A muhUrtA, 9-28 lagAtAra dhyAna vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrta sudhI rahe che. muhUrta = be ghaDI = 48 miniTa, muhUrtathI ochuM te aMtarmuhUrta aMtarmuhUrtanA asaMkhya bhedo che. eka samayajUnathI mAMDIne ghaNA bhedo thAya che. jaghanya aMtarmuhUrta nava samayanuM che (nAnAmAM nAnuM). utkRSTa aMtarmuhUrta be ghaDImAM eka samayana che. tenI vaccenA badhA madhyama aMtarmuhUrta che. dhyAna aMtarmuhUrta sudhI sthira hoya che. pachI calita bane che. vaLI punaH aMtarmuhUrta sudhI sthira rahe che. Ama punaH punaH thavAthI jIvane ema lAge che kharuM ke kalAko sudhI dhyAna thayuM. paraMtu sUkSma dRSTithI nirIkSaNa karatAM citta aMtarmuhUrta calita thAya che. skUla dRSTie teno kALa divaso sudhIno hoI zake. dhyAnanA bhedo kArti-raudra-dharma-zultane 9-29 Arta-raudra-dharma-zuklAni 9-29 Arta-raudra-dharma-zuklAni 9-29 Arta, raudra, dharma ane zukla e cAra dhyAnanA bhedo che. 1. Arta duHkha. duHkhane kAraNe thatuM dhyAna te ArtadhyAna, jenAthI 344 4 tattvamImAMsA AAALAMANMARANMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAANANMAANMAAKMAN - - - - - - - - - - - jA jA jA jA banA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punaH azubha karmano baMdha thAya che. 2. raudra : rudra = kUra. krUra pariNAmavALuM dhyAna te raudradhyAna. anyane pIDA ApanArA pariNAma te raudradhyAna che. tenA vaDe. tIvra azubhakarmano baMdha thAya che. 3. gharmaH kSamA Adi guNoyukta dhyAna te dharmadhyAna. maitrI Adi bhAvanAthI bhAvita te dharmadhyAna, jenA vaDe krame krame karmo kSINa thAya 4. zukla : nirmaLa. saghaLAM karmono kSaya karI zake tevuM dhyAna te dharmadhyAna. dhyAnanA phaLano nirdeza pare mokSahetU 9-30 para mokSahetU 9-30 pare mokSahetuM 9-30 aMtima be dhyAna mokSanA hetu che. pachInA dharmadhyAna ane zukladhyAna mokSanA prayojanabhUta che. ane Arta tathA raudra dhyAna saMsAraparibhramaNanA heturUpa che. ArtadhyAnanA prathama bhedanuM varNana ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH 4-31 ArtamamanojJAna saprayoge taDhiprayogAya smRtisamanvAhAra 9-31 Artamu-amollAnAM saMprayoge ta-viprayogAya smRti samanvAhAra: 9-31 aniSTa vastuno saMyoga thatAM tene dUra karavAno tathA dUra karavAnA upAyano ekAgracitte vicAra e ArtadhyAnano aniSTa viyoga ciMtArUpa prathama bheda che. adhyAya : 9 * sUtra : 30-31 345 -- Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArtadhyAnanA anukrame cAra kAraNo che. teno prathama bheda che aniSTasaMyoga ArtadhyAna. aniSTa vastuno saMyoga thAya tyAre tenAthI vyAkuLa thayelo AtmA te vastune dUra karavA je satat ciMtA kare te aniSTasaMyoga ArtadhyAna. dA.ta. tamArA gharamAM koI tamane na gamatI vastu mUkI jAya, tyAre tame tene mATe satata vicAra karo ke A vastu kyAre gharamAMthI dUra thaze te pramANe tamane jenA tarapha asadbhAva che tevI vyakti tamArI najIka rahe tyAre tamane ema thAya ke A kyAre jaze ? tame beThA cho tyAM niraMtara kaMI avAja thayA kare che, tyAre tame satata vicAryA karo cho ke A avAja kyAre baMdha thaze ? koI kSetramAM kaMI pratikULatA thatAM e kSetrane kyAre choDI dauM tenI ane tenA upAyanI satata ciMtA karavI te aniSTasaMyoga ArtadhyAna che. vedanAyAzca : 9-32 vedanAyAzra 9-32 vedanAyAH ca 9-32 rogathI thatI vedanAne dUra karavAno ane tenA upAyano ekAgra citte vicAra te vedanA-viyoga ciMtArUpa dhyAnano bIjo bheda che. rogathI thatI vedanAne dUra karavA ane tenA upAya mATe ekAgra citte vicAra karavo te vedanA-viyoga ciMtArUpa' ArtadhyAnano bIjo bheda che. vedanAthI mukta thavAnI ciMtA te aniSTaviyoga ciMtArUpa che. te aniSTanA saMyogathI mukta thavAnI ciMtA jevuM che. jIvane zarIranuM mamatva vizeSa hovAthI atre vedanA-viyoganI ciMtAno bheda darzAvyo che. arthAt jIva mAtrane iSTano saMyoga game che, aniSTano viyoga priya hoya che. A sarve yoga-saMyoga pUrva prArabdha yoge bane che, tenA nimittathI jIvane 346 4 tattvamImAMsA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkuLatA thAya che tethI te ArtadhyAna manAya che. ArtadhyAnano trIjo bheda viparItaM manojJAnAm viparItaM manojJAnAmR viparIta manojJAnAmR 9-33 9-33 9-33 iSTa vastu meLavavAno ane tenA upAyano niraMtara vicAra karavo te ArtadhyAnano ISTa saMyoga ciMtArUpa trIjo bheda che. prathama priya vastu meLavavAno. maLelI vastuno viyoga thatAM tene punaH meLavavAnA upAya mATe je satata ciMtA thAya te 'iSTa saMyoga ciMtArUpa' trIjuM ArtadhyAnache. dA.ta.; eka padArtha khAvAno vikalpa UThyo te pachI te meLavavA satata vicAraNA karavI. dhanAdi meLavavA satata ciMtA karavI, koI kImatI dAgIno khovAI jatAM te meLavavA satata ciMtA karavI, svajananA viyogathI duHkhI thaI ArtadhyAna karavuM arthAt A sarva padArtho pAchA maLe tenI ciMtA karavI te 'iSTa saMyoga ciMtA' che. ArtadhyAnano cotho bheda nidAnaM ca 9-34 9-34 nidAnaM ca nidAnaM 29-34 nidAna : kApavAnuM sAdhana. zuM kapAya ? jenAthI Atmasukha kapAI jAya tevuM valaNa te nidAna che. bhoganI lAlacathI bhautika sukha meLavavAnI utkaTa ciMtA te nidAna che. savizeSa dharmaanuSThAna phaLarUpe jyAre Aloka ke paralokanA sukha meLavavAnI icchA te nidAna che, te eka prakAre zalya manAya che. adhyAya : 9 . sUtra : 33-34 4 347 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A cAre prakAranA ArtadhyAnano sAra e che ke : iSTano saMyoga thAya, aniSTano viyoga thAya, roga na thAya ane bhoga maLe, AvA prakAranI icchAvALuM citta sadAya ArtadhyAnI kahevAya che. ArtadhyAnanA svAmI tadavirata-dezavirata-pramattasaMyatAnAm tavirata-dezavirata-pramattasaMyatAnAm tad-avirata-dezavirata-pramatta-saMyatAnAm te ArtadhyAna, avirata, dezavirata ane pramatta saMyamIone hoya che. 9-35 9-35 9-35 prathama guNasthAnakathI avirati, dezavirati ane pramatta guNasthAna sudhI ArtadhyAna hoI zake che. sAtamuM guNasthAnaka apramatta dazAvALuM hoI tyAM ArtadhyAnano abhAva che. sAmAnya rIte 1thI 6 guNasthAna sudhI ArtadhyAna hoya che. raudradhyAnanA bhedo hiMsA'nRta- steya-viSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH hiMsADanRta-steya-viSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH9-36 hiMsA-amRta-steya-viSayasaMrakSaNebhyaH raudra avirata-dezaviratayoH 9-36 hiMsA, asatya, corI, viSayasaMrakSaNa e cArano ekAgra citte vicAra te cAra prakAre raudra dhyAna che. A dhyAna avirata, ane deza viratane hoya che. 9-36 raudra : jenuM citta krUra ke kaThora hoya te rudra, tevA AtmAnuM je dhyAna te raudra dhyAna dhyAna che. tenA cAra bheda che. 348 4 tattvamImAMsA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mvwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww --- - nooooooooooMCARD 1. hiMsAnubaMdhI : ajJAnavaza krUra pariNAmavALA jIvane hiMsA karavAnA jyAre tukkA suje che, tyAre hiMsA kevI rIte karavI, kema karavI te karavAmAM kevAM sAdhano joIze, hiMsA karyA pachI je kaMI maLaze teno satata ekAgrapaNe vicAra karavo te hiMsAnubaMdhI ArtadhyAna che. sAmAnya jIvoe paNa vicAravuM ke rojanA jIvanavyavahAramAM je kaMI pravRttio thAya temAM alpAdhika hiMsAno doSa hoya che. mATe tevAM kAryonI satata vicAraNAmAM aMze raudra dhyAna thaI jAya. 2. asatyAnubadhI raudradhyAna H prasaMgopAtta koI doSamAMthI chaTakI javA ke ahamune kAraNe asatya kevI rIte bolavuM, athavA koIne chetaravA asatya kevI rIte bolavuM tenI ekAgra citte vicAraNA karavI te asatyAnubaMdhI raudradhyAna che. 3. teyAnubaMdhI raudradhyAna : (caurya) koI chUpI vastu meLavavA kevI rIte corI karavI, corI karavAmAM pakaDAI na javAya, kyAMthI kevI rIte chUpAI javuM, corI karavAmAM kevAM sAdhano joIze evA prakAranI ekAgrapaNe ciMtA karavI te teyAnubaMdhI raudradhyAna che. 4. viSaya saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna: managamatA padArtho meLavavA, meLavyA pachI tene saMbhALavA, tenI vyavasthA mATe ekAgracitte thatA vicAro te viSaya saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna che. A raudradhyAna prathama guNasthAnakathI avirata ane dezavirata jIvone hoya che te pachInA guNasthAnakamAM A raudradhyAna hotuM nathI. gharmadhyAnanA bhedo ane svAmI AjJA'pAya-vipAka-saMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya 4-39 AjJADapAya-vipAka-saMsthAnavicayAya dharmaapramattasaMvatasya 9-37 AjJA apAya-vipAka-saMsthAnavicayAya dharma apramattasaMyatasya 9-37 AzA, apAya, vipAka, saMsthAna e cAranA vicaya adhyAya : 9 * sUtra : 37 4 349 m tamatamArA hAhahahata hatA hatA. kALakA mAtA 0000000000000000000-0000-000000OOOOOOOOOOOOO Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WWA WWWwwwwww saMbaMdhI ekAgra manovRtti te cAra prakAranuM gharmadhyAna che. A dhyAna sapramatta saMvatane hoya che. vicaya ciMtana, mananI ekAgratApUrvaka ciMtana karavuM. te dharmadhyAnanA cAra bhedo che. 1. AjJAvicaya : vItarAga sarvajJa devanI AjJA zuM che? tenA viSe jANavA manoyoga joDavo. haLukarmI jIvo Atmahita mATe jijJAsA viSe ciMtana kare che, temanI AjJAne samaje che ke jinAjJA mane Atma hitakArI che. tene mATe ekAgra citte vicAraNA karavI te AjJAvicaya dharmadhyAna che. 2. apAya vicaya : apAya = doSa, duHkha. sAdhaka AtmA janma-maraNa, roga-zoka vagere duHkhono vicAra kare che, te du:khanA mULano vicAra karI tenA chUTavA mATe ane AtmAhita mATe ekAgra citte vicAraNA kare tene "apAya vicaya dharmadhyAna' kahe a nananaaawwwwwwwwwwwwwwwwwwww 3. vipAka vicaya : vipAka = phaLa. anubhavamAM AvatA karmanA phaLano vicAra karavo, ke jIvane jJAnAvaraNa karmanA udayathI tenA phaLa rUpe AtmajJAna thatuM nathI ke kSayopazama jJAna paNa thatuM nathI. e pramANe AThe karmonA vipAkarUpe jIvanA ATha guNa pragaTa thatA nathI. te zuM karavAthI pragaTa thAya tenI ekAgra citte vicAraNA karavI te vipAka vicaya dharmadhyAna che. anAdikALathI jIva karmanA vize paribhramaNa pAmyo che. vividha karmonAM phaLa bhogavavAM paDe che. tevI vicAraNA karavI te vipAka vicaya dharmadhyAna che. 4. saMsthAna vicaya dharmadhyAnaH saMsthAna eTale AkAra, (loka) lokanA AkAranuM tathA lokamAM rahelAM dravyonuM ciMtana karavuM, lokamAM rahelA traNe lokanA svarUpane vicAravuM. A pramANe lokasvarUpa vicAratAM cittazuddhi thAya che. upayoga sUkSma thatAM adhyAtmavikAsanI vRddhi thAya * 350 ja tattvamImAMsA nan A Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. joke AvI sUkSma vicAraNA apramatta saMyata evA munijanone hoya che. A dharmadhyAna tAttvika dRSTiyukta hovAthI tenA adhikArI chaThThA guNasthAnaka vageremAM abhyAsarUpe hoya che paNa pAramArthika dRSTie dharmadhyAna te guNasthAnakomAM prAye hotuM nathI. upazAnta kSINakaSAyayozca 9-38 9-38 upazAnta-kSINakaSAyozra upazAnta-kSINakaSAyayoH ca 9-38 upazAMta kaSAya ane kSINakaSAya munine paNa dharmadhyAna hoya che. uparanA sUtramAM apramattasaMyatane dharmadhyAna hoya ema kahyuM che. A sUtramAM upazAMta kaSAya ane kSINakaSAya saMyatane paNa dharmadhyAna hoya che ema jaNAvyuM che. 11mA guNasthAne rahela muni upazAMtakaSAya ane 12mA guNasthAne rahela muni kSINakaSAya che. AthI 7thI 12 guNasthAnaka sudhI dharmadhyAna hoya che. e siddha thayuM. zukladhyAnanA pUrvanA be bhedanA svAmI - 9-39 9-39 zukle cAdye pUrvavidaH zukle cAghe pUrvavidaH zukle ca Aghe pUrvavidaH 9-39 pUrvanAM jANakAra upazAMta kaSAya ane kSINakaSAya munine zukla dhyAnamAM prathama be bhedo hoya che. arthAt upazAMtakaSAya ane kSINakaSAya muni jo pUrvadhara na hoya to temane 11-12mA guNasthAne dharmadhyAna hoya ane jo pUrvadhara hoya to zukladhyAna (prathamanAM be bheda) hoya. upazama ane kSapaka baMne prakAranI zreNImAM dharma ane zukla e baMne prakAranAM dhyAna hoya che. arthAt upazama zreNImAM dharma ane zukla e baMne prakAranAM dhyAna hoya che. tathA kSapaka zreNImAM paNa dharma ane zukla e baMne dhyAna hoya che. adhyAya : 9 . sUtra : 38-39 4 351 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMne prakAranI zreNIno AraMbha AThamA guNasthAnakathI thAya che. paraMtu karmonAM upazamano ke kSayano prAraMbha navamA guNasthAnakathI thAya che. tathA 11mA guNasthAne upazamaka zreNInI ane 12mA guNasthAne kSapaka zreNInI samApti thAya che. (kSapaka zreNimAM agiyAramuM guNasthAna hotuM nathI.) baMne prakAranI zreNImAM 8-9-10 guNasthAnakomAM dharmadhyAna ja hoya che. tathA 11mA ane 12mA guNasthAne dharma ane zukla baMne dhyAna hoI zake che. zreNIe caDhanArA jIvo be prakAranA hoya che. (1) pUrvadhara (zrutakevalI - saMpUrNa cauda pUrvadhara) (2) apUrvadhara (caudamI nyUna zrutanAM zAtA). baMne prakAranI zreNImAM yathAsaMbhava 11mA 12mA guNaThANe pUrvadharane zukladhyAna (prathamamAM be bheda) hoya che ane apUrvadharane dharmadhyAna hoya che. zukladhyAnanA aMtima be bhedanA svAmI pare kevalinaH pare kevalinaH pare kevalinaH 9-40 9-40 9-40 zukladhyAnanA be bheda aMtima kevaLIne hoya che. teramA guNasthAne aMtima aMtarmuhUrtamAM mana-vacana e be yogono sarvathA nirodha thayA bAda bAdara kAyayogano nirodha thatAM kevaLa sUkSma kAyayoganI kriyA zvAsa jevI kriyA hoya che. tyAre trIjo bheda hoya che. te sUkSma kAyayogano nirodha thatAM arthAt saMpUrNa yoganirodha thatAM caudamA guNasthAne AtmAnI niSprakaMpa avasthA rUpa cotho bheda hoya che. zukla dhyAnanA cAra bheda pRthaktvaikatva-vitarka-sUkSmakriyA'pratipAti vyuparatakriyA-nivRttIni pRthakktvakatva-vitarka-sUkSmakriyA'pratipAtivyuparata-kriyAnivRttIni 352 4 tattvamImAMsA 9-41 9-41 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthakatva-ekatva-vitarka-sUkSmakriyA-apratipAtisuparata-kriyA-nivRttIni 9-41 pRthakatvavitarka, ekatva vitarka, sUmakriyA pratipAtI ane vyuparata kriyA nivRtti e cAra zukladhyAnanA bhedo che. (1) pRthakatva-vitarkasavicAra : pRthakatva eTale bheda - judApaNuM, vitarka eTale pUrvagata zrata. vicAra eTale dravya-paryAyanI, artha-zabdanI ke mana Adi traNa yoganI saMkrAMti-parAvartana. vicArathI sahita te savicAra. pUrvadhara mahAtmA pUrvagata zrutanA AdhAre, AtmA ke paramANu Adi koI eka dravyane AzrayIne vividha nayonAM anusAra utpAda, dhrauvya, mUrtatva-amUrtatva, nityatva-anityatva Adi paryAyonuM bhedathI (bhedapradhAna) ciMtana kare che. A vakhate eka dravyano tyAga karI anya dravyanuM ke paryAyanuM athavA eka paryAyano tyAga karI anya paryAya ke anya dravyanuM avalaMbana le che. tathA zabda uparathI artha upara ane artha uparathI zabda upara jAya che. temaja kAyayogano tyAga karI vacanayoganuM ke manoyoganuM avalaMbana le che. athavA vacanayogano tyAga. karI kAyayoganuM ke manoyoganuM avalaMbana le che. athavA manoyogano tyAgakarI kAyayoganuM ke vacanayoganuM avalaMbana le che. A pramANe artha, vyaMjana ane yogonuM parivartana kare che. (2) ekatva-vitarka-avicAraH ekatva eTale abheda. zukladhyAnanA A bhedamAM dravya-paryAyanuM abheda rUpe ciMtana hoya che. vitarkano ane vicArano artha prathama bhedanA arthamAM jaNAvyo che te ja che. vicArano (vikalpano) abhAva te avicAra. A bhedamAM vicArano abhAva hoya che. je dhyAnamAM, pUrvagata zrutanA AdhAre, AtmA ke paramANu Adi koI eka dravyane AzrayIne, utpAda Adi koI eka paryAyanuM abhedathI abhedapradhAna (dravya-paryAyano abheda) ciMtana thAya. ane artha-vyaMjana | adhyAya : 9 * sUtra : 41 4 353 awwww karavA Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoganA parivartanano abhAva hoya, te ekatvavitarka avicAra dhyAna. A dhyAna vicArarahita hovAthI pavana rahita sthAne rahelA dIpakanI jema niSNakaMpa - sthira hoya che. - (3) sUkSmakriyA pratipAtI H sUkSmakriyA pratipAtI zabdamAM sUkSmakriyA ane apratipAtI A be zabdo che. sUkSmakriyA eTale jemAM kriyA sUkSma * atialpa hoya te. apratipAtI eTale patanathI rahita, jemAM mAtra zvAsozvAsarUpa sUkSma kriyA ja rahI che ane dhyAna karanAranAM pariNAmavizeSanuM patana nathI, te dhyAna sUkSmakriyA pratipAtI. potAnuM AyuSya eka aMtarmuhUrta jeTaluM ja bAkI rahe che tyAre kevaLI yoganirodhanI kriyA zarU kare che. temAM vacanayoga ane manoyogano sarvathA nirodha thaI jatAM mAtra zvAsozvAsarUpa sUkSma kAyayoga bAkI rahe tyAre A dhyAna hoya che. yoganirodha teramA guNaThANAnA aMte (aMtima aMtarmuhUrtamAM) thAya che. mATe A dhyAna paNa teramA guNaThArtAnA aMte hoya che. : (4) vyuparatakriyAnivRtti vyuparatakriyAnivRtti zabdamAM vyuparatakriyA ane anivRtti e be zabdo che. jemAM sarvathA kriyA aTakI gaI che te bhuparatakriyA. jemAM patana nathI te anivRtti. jemAM mana Adi traNe yogono sarvathA nirodha thaI javAthI koI paNa jAtanI kriyA nathI, tathA dhyAna karanAranA pariNAmavizeSanuM patana nathI te dhyAna vyuparatakriyAnivRtti. A bheda caudamA guNasthAne hoya che. tattryeka- kAyayogA' yogAnAm tatyeka-kAyayogAyogAnAm tat-tri-eka-kAyayoga-ayogAnAm te cAra prakAranuM zukladhyAna anukrame traNayoga, eka yoga, kAyayoga ane ayogane hoya che. 942 9-42 9-42 dhyAnano prathama bheda mana Adi traNe yogonA vyApAravALAne, bIjo bheda traNamAMthI game te eka yoganA vyAparavALAne, trIjo bheda 354 4 tattvamImAMsA Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyayoganA vyApAravALAne, cotho bheda yoga vyApArarahita jIvane hoya che. arthAt dhyAnanA prathama bhedamAM traNe yogono vyApAra hoya che. bIjA bhedamAM game te eka yogano ane trIjAmAM kevaLa kAyayogano vyApAra hoya che. cothAmAM yogavyApArano abhAva hoya che. zukladhyAnanA prathamanA be bhedomAM vizeSatA ekAzraye savitarke pUrve 943 ekAzraye savitarka pUrve 9-43 eka-Azraye savitarke pUrve 9-43 pUrvanA be bhedo ekAzraya ane savitarka hoya che. ekAzraya eTale AtmA ke paramANu Adi koI eka AlaMbanasahita. savitarka eTale zrutasahita - pUrvagata zrutanA AdhAravALuM. zukladhyAnanA prAraMbhanA be bhedomAM AtmA ke paramANu Adi koI eka dravyanuM AlaMbana hoya che, arthAtu koI eka dravya saMbaMdhI dhyAna karavAmAM Ave che, tathA pUrvagata zrutano AdhAra hoya che. arthAt pUrvagata zrutanA AdhAre dhyAna karavAmAM Ave che. pahelA ane bIjA bhedamAM taphAvata avicAraM dvitIyaM 9-44 avicAra dvitIyaM 9-44 avicAre dvitIyaM 9-44 zukla dhyAnano bIjo bheda vicArarahita hoya che. AthI prathama bheda vicArasahita hoya che. e arthapattithI siddha thAya che. dravya-paryAya zabda-artha ane yogonuM saMkramaNa-parivartana vicAra che. ema pUrve kahevAI gayuM che. prathama bheda ekAzraya-pRthakatva-savitarka-savicAra che. ane bIjo bheda ekAzraya-ekatva-savitarka-avicAra che. adhyAya : 9* sUtraH 43-44 355 s Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama be bhedomAM ekAzraya ane vitarka e benI samAnatA che. tathA pRthakatva ekatva tathA vicAranI asamAnatA che. vitarkanI vyAkhyA vita yutanuM 9-45 vitarka zrutam 0-45 vitarka zrutama 9-45 vitarka eTale pUrvagata zrata. yadyapi vitarkano artha vikalpa-ciMtana thAya che. paNa ahIM vikalpa (vitarka) pUrvagata zrutanA AdhAre vividha nayanA anusAra karavAno hovAthI temAM (vikalpamAM) pUrvagata zratanuM AlaMbana levuM paDatuM hovAthI upacArathI vitarkano zruta artha karavAmAM Avyo che. tathA zruta zabdathI sAmAnya zrata nahi, kintu pUrvagata zrata samajavuM. . vicAranI vyAkhyA vicAro'rtha-vyaJjana-yogasaMkrAntiH 9-46 vicAroDartha-vyaMjana-yogasaMkrAntiH 9-46 vicAraka-artha-vyaMjana-yogasaMkrAntiH 9-46 artha vyaMjana ane yoganI saMkrAMti te vicAra che. artha eTale beya, dravya ke paryAya, vyaMjana eTale dhyeya padArthano arthavAcaka zabda - zrutavacana, mana, vacana ane kAyA e traNa yoga che. saMkrAMti eTale saMkramaNa = parivartana. koI eka dravyanuM dhyAna karI tenA paryAyanuM dhyAna karavuM athavA koI eka paryAyanA dhyAnano tyAga karI dravyanuM dhyAna karavuM. e pramANe dravyaparyAyanuM parivartana e artha (dravya-paryAya) saMkrAMti che. koI eka zrutavacanane avalaMbIne dhyAna karyA pachI anya kRtavacananuM avalaMbana karIne dhyAna karavuM e vyaMjanasaMkrAMti che. kAyayogano tyAga karI 356 : tattvamImAMsA Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ------- ---- --- ---- ------- - vacanayogano ke manoyogano svIkAra karavo ItyAdi yogasaMkrAMti che. A pramANe artha vyaMjana ane yoganI saMkrAMti-parivartana e vicAra che. A pramANe bAhya ane atyaMtara tapanuM varNana samApta thayuM. baMne prakArano tapa saMvara ane nirjarAnuM kAraNa hovAthI mokSamArganA sAdhake tenuM avazya sevana karavuM joIe. tapathI sarva karmano kSaya thatAM mokSanI prApti thAya che. samyagdRSTi-zrAvaka-viratAnantaviyojaka-darzanamoha-kSapakopazamakopazAntamoha-kSapaka-kSINamoha jinAH mazo saMkocaneirnaraH 9-47 samyagdaSTi-zrAvaka-viratAnantaviyojaka-darzanamoha-kSayakopazamakopazAntamoha-kSapaka-kSaNamoha jinA, kramazoDasaMkhyayaguNanirjarAH 9-47 samyagdaSTi-zrAvaka-virata-anantaviyojaka-darzanamoha-kSapaka upazamaka-upazAntamoha-kSapaka-kSINamoha jinAH kramazaH asaMkhyaya-guNa-nirjarAH 9-47 samyagudRSTi, zrAvaka, virata, anaMtAnubaMdhI viyojaka, darzanamoha, kSapaka, mohopazamaka, upadaMtamoha, moha kSapaka, kSINa moha, jina, A daza anukrame pUrva pUrvathI asaMkhya guNa nirjarA kare che. samyagadRSTi (avirata) jeTalI nirjarA kare che. tenAthI (dezavirata) zrAvaka asaMkhya guNa nirjarA kare che. zrAvakanI nirjarAthI asaMkhya guNa nirjarA virata muni kare che. ema pUrva pUrvathI uttara uttaranI nirjarA asaMkhya guNa thAya che. (1) samyagudRSTi - viratithI rahita ane samyagadarzanathI yukta. (2) zrAvaka-samyagadarzana tathA aNuvratothI yukta. - adhyAyaH 9* sUtraH 47 357 ja AjanA mAma - - - - a i ja ja rA Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) virata-mahAvratono ghAraNa karanAra muni. (4) anaMtAnubaMdhiviyojaka - anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyono (vartamAnamAM) kSaya karanAra (5) darzanamohalapaka - darzanamohano (vartamAnamAM) kSaya karanAra, anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyo, samyaktvamoha, mizramoha, mithyAtvamoha e sAta prakRtio darzanamoha che. () mohopazapaka - mohanI prakRtiono (vartamAnamAM) upazama karanAra. (7) upazAMtamoha - jeNe mohanI sarva (28) prakRtiono upazama , karI dIdho che te. (8) mohakSapaka - mohanI prakRtiono vartamAnamAM) kSaya karanAra. (9) kSaNamoha - jeNe mohanI saghaLI pravRtiono kSaya karI nAMkhyo che te. (10) jina - jemaNe cAra ghAtI karmono kSaya karI dIdho che te kevalI. karmono sarvathA kSaya e mokSa che. karmono AMzika kSaya nirjarA che. karmano AMzika kSaya dareka sAdhakane samAna hoto nathI. kAraNa ke karmano AMzika kSaya AtmAnI vizuddhi upara AdhAra rAkhe che. AtmAnI vizuddhi jama adhika tema nirjarA vadhAre. prastuta sUtramAM nirdiSTa samyagdaSTi Adi sAdhakanI Atmavizuddhi anukrame asaMkhyaguNI hovAthI nirjarA asaMkhyaguNI thAya che. AMzika nirjarAnI zarUAta mukhyatayA samyagdaSTithI (cothA guNasthAnakathI) thAya che. ane 13mA guNasthAne teno aMta Ave che. caudamA guNaThANe sarva karmano kSaya thAya che. cAritranI taratamatAnI dRSTie nigraMthanA bhedo : purAva-vasuza-suzI- sthiti nirNavyAH 9-48 pulAka-bakuza-kuzIla-nirjhantha-snAtakA nircasthAH 9-48 pulAka-bakuza-kuzIla-nirjhantha-snAtakAH nirjhanthAH 9-48 358 tattvamImAMsA janaka Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pulAka, kuza, kuzIla, nigraMtha, snAtaka e pAMca prakAranA nigraMtho sAdhuo che. (1) pulAka : pulAka eTale niHsAra. garbhathI-sArathI rahita photarAM ke chAla jema niHsAra hoya che. tema je sAdhu jJAna, darzana ane cAritramAM aticAro lagADavAthI jJAna, darzana ane cAritranAM sArathI rahita bane che te pulAka. pulAkanAM be bheda che. (1) labdhipulAka (2) sevApulAka labdhipulAka aneka prakAranI labdhione dhAraNa kare che. te dhAre to labdhithI cakravartIne ane tenA saghaLA sainyane cUrNa karI zake che. te tapa ane zrutanA prabhAvathI utpanna thayelI labdhiono niSkAraNa potAnI mahattA batAvavA tathA potAnI khyAti vadhAravA upayoga karavAthI saMyamanA sArathI rahita bane che. tenAmAM zraddhA pUrNa hoya che. cAritranA pariNAma paNa hoya che. chatAM pramAdavaza banI labdhiono upayoga karI AtmAne cAritranA sArathI rahita kare che. sevApulAkanA pAMca bheda che. jJAnapulAka, darzanapulAka, cAritrapulAka, liMgapulAka, ane sUkSmapulAka. 1. jJAnapulAka - kALe na bhaNe, avinayathI bhaNe, vidyAgurunuM bahumAna na kare, yogohana karyA vinA bhaNe, sUtrano uccAra ane artha azuddha kare ityAdi jJAnanA aticAro lagADe. 2. darzanapulAka - zaMkA AdithI darzanaguNamAM aticAro lagADe. 3. cAritrapulAka - mUla (pAMca mahAvrato) guNomAM ane uttara (piMDa vizuddhi Adi) guNomAM aticAro lagADe. - 4. liMgapulAka - niSkAraNa zAstrokta liMgathI anya liMgane - sAdhuveSane dhAraNa kare. - 5. sUkSmapulAka - manathI aticAro lagADe. (2) bakuza bakuza eTale zabala - citravicitra. vizuddhi ane adhyAya H 9 * sUtra : 48 42 359 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avizuddhithI jenuM cAritra citra-vicitra bane te bakuza. bakuza sAmAnyathI be prakAranA che. (1) zarIra kuza (2) u5ka2Na bakuza. zarIra bakuza hAtha-paga dhovA, zarIra uparathI mela utAravo, moDhuM dhovuM, dAMta sApha rAkhavA vALa oLavA vagere prakAranI zarIranI vibhUSA tarapha lakSya rAkhe che. upakaraNa bakuza vibhUSA mATe daMDa, pAtra vagerene raMga, tela AdithI caLakatAM karavAM, kapaDAM UjaLAM rAkhavAM, sagavaDatA mATe adhika upakaraNo rAkhavAM vagere tarapha lakSya rAkhe che. baMne prakAranA kuzo kriyAmAM zithila hoya che. bAhya ADaMbara mAna-sanmAna ane khyAti vagerenI kAmanAvALA hoya che. sukha ane ArAmanI icchAvALA hoya che. temano parivAra paNa dezacheda ke sarvacheda prAyazcitta yogya hoya che. - anya rIte paNa bakuzanA pAMca prakAra che - Abhoga, anAbhoga, saMvRtta, asaMvRtta ane sUkSma. (1) jANavA chatAM doSonuM sevana kare. (2) anAbhoga-ajANathI doSonuM sevana kare. (3) saMvRtta - anyanA dekhatAM doSonuM sevana kare. (4) asaMvRtta koI na dekhe tema chUpI rIte doSonuM sevana kare. (5) sUkSma - thoDo pramAda kare. (3) kuzIla kuzIla eTale ayogya AcaraNavALA. uttaraguNanA doSothI ke saMjvala kaSAyanA udayathI jemanuM cAritra dUSita hoya te kuzIla nigraMtha. tenA be bheda che. (1) pratisevanA kuzIla, (2) kaSAya kuzIla. (1) pratisevanA kuzIla piMDavizuddhi, bhAvanA Adi uttara guNomAM aticAranuM pratisevana kare, arthAt aticAro lagADe. (2) kaSAya kuzIla saMjvalana kaSAyanA udayathI cAritrane dUSita kare te kaSAya kuzIla. tenA jJAna kuzIla, darzana kuzIla, cAritra kuzIla, liMga kuzIla, sUkSma kuzIla e pAMca bheda che. A pAMca prakAranAM kuzIlanuM svarUpa pAMca prakAranA sevApulAkanI jema jANavuM. (4) nigraMtha graMtha eTale gAMTha. gAMThathI rahita te nigraMtha. jene 360 4 tattvamImAMsA - Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanI gAMTha chedAI gaI che te nigraMtha, arthAt jenA mohano sarvathA kSaya ke upazama thaI gayo che te nitha. mohano sarvathA kSaya 12mA guNasthAne ane upazama 11mA guNasthAne hoya che. AthI 12mA ane 11mA guNaThANe rahela kSapaka ane upazamaka nigraMtha che. (5) snAtaka snAtaka eTale maLane dUra karanAra. jeNe rAgAdi doSo rUpa maLane dUra karI nAkhyo che te snAtaka. snAtakanA be bheda che. (1) sayogI snAtaka (2) ayogI snAtaka. 13mA guNaThANe rahela sayogI kevaLI sayogI snAtaka che. 14mA guNaThANe rahela ayogI kevaLI ayogI snAtaka che. pulAka Adi pAMca nigraMtho saMbaMdhI vizeSa vicAraNA saMyama - zruta- pratisevanA - tIrthaliGga zyopapAta - sthAnavikalpataH sAdhyAH saMyama-zruta-pratisevanA-tIrtha-liMga lezyopapAta-sthAnavikalpataH sAdhyAH saMyama-zruta-pratisevanA-tIrtha-liMga lezyA-upapAta-sthAna-vikalpataH sAdhyAH 9-49 saMyama, zruta, pratisevanA, tIrtha, liMga, lezyA, upapAta, sthAna e ATha dvArothI nigraMtho saMbaMdhI vizeSa vicAraNA karavI joIe. 9-49 1. saMyama : pAMca cAritramAMthI kone keTalA cAritra hoya tenI vicAraNA. pulAka, bakuza ane pratisevanA kuzIla e traNane sAmAyika ane chedAvasthApanIya saMyama hoya che. kaSAya kuzIlane parihAra vizuddhi ane sUkSma saMparAya e be saMyama hoya che. nigraMtha ane snAtakane yathAkhyAta cAritra hoya che. keTalAkanA mate kaSAya kuzIlane yathAkhyAta sivAya cAra saMyama hoya che. adhyAya : 9 * sUtra : 49 4 361 9-49 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. zruta : kone keTaluM zrutajJAna hoya tenI vicAraNA. utkRSTathI pulAka, bakuza ane pratisevanA kuzIla e traNane saMpUrNa dazapUrvanuM, kaSAya kuzIla ane nigraMthane caudapUrvanuM zruta hoya che. jaghanyathI pulAkane ATha pUrva saMpUrNa ane navamA pUrvanA trIjA AcAra vastu nAmanA prakaraNa sudhInuM bakuza, kuzIla ane nigraMthane aSTapravacanamAtAnuM (pAMca samiti ane traNa guptinuM) zruta hoya che. snAtaka kevaLI hovAthI zrutarahita hoya che. 3. pratisevanA : koNa kevA doSonuM sevana kare tenI vicAraNA. pulAka rAjA AdinA baLAtkArathI ahiMsA Adi vratanuM khaMDana kare, paNa potAnI icchAthI na kare. upakaraNa kuzo vividha raMganAM, vividha AkAranAM, bahumUlyavALAM vastra-pAtra Adine meLavavAmAM lakSyavALAM hoya, jarUriyAtathI vadhAre upakaraNo rAkhe, upakaraNone vAraMvAra sAphasUpha karyA kare, sArA managamatAM upakaraNo maLe to AnaMda pAme. tevAM na maLe to kheda pAme. bakuzo zarIrane sAphasUpha karavA tarapha lakSya rAkhe, uttaraguNomAM aticAro lagADe, paNa mUlaguNomAM virAdhanA na kare. kaSAya kuzIla nigraMtha ane snAtakamAM pratisevanAno abhAva che. 4. tIrtha : tIrthamAM ja hoya ke atIrthamAM paNa hoya tenI vicAraNA. jyAre tIrthaMkara caturvidha saMghanI sthApanA kare tyArathI tIrthanI zarUAta thAya che. ane jyAM sudhI caturvidha saMgha vidyamAna hoya tyAM sudhI tIrtha rahe che. eTale caturvidha saMghanI sthApanA pahelAM ane caturvidha saMghano viccheda thayA pachI atIrtha-tIrthano abhAva hoya che. sarva prakAranAM nigraMtho sarva tIrthaMkaronAM tIrthomAM hoya che. matAMtara pulAka, bakuza ane pratisevanAM kuzIla tIrthamAM ja hoya, kaSAya kuzIla nigraMtha ane snAtaka tIrthamAM paNa hoya ane atIrthamAM paNa hoya. kAraNa ke marudevI mAtA vagere atIrthamAM thayA che. 5. liMga : liMga eTale nigraMthanuM cihna. dravya ane bhAva ema be prakAre liMga che. rajoharaNa, muhapattI vagere dravyaliMga ane 362 4 tattvamImAMsA Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-darzana-cAritra bhAvaliMga che. pAMce prakAranA nigraMthone bhAvaliMga avazya hoya che. dravyaliMga hoya ke na paNa hoya. marudevI mAtA vagerene dravyaliMgano abhAva hato. 6. lezyA : kone kaI lezyA hoya tenI vicAraNA. pulAkane tathA parihAra vizuddhi cAritravALA kaSAya kuzIlane traNa zubha lezyA hoya che. kuza tathA pratisevanA kuzIlane cha lezyA hoya che. sUkSmasaMparAya saMyamavALA kaSAya kuzIla, nigraMtha ane sayogI snAtaka e traNane zukla lezyA hoya che. ayogI snAtakane lezyAno abhAva hoya che. - 7. upapAta H mRtyu pAmIne koNa kyAM utpanna thAya tenI vicAraNA. pulAka sahasrAra (AThamA) devalokamAM utkRSTa sthitivALA devomAM utpanna thAya che. bakuza ane pratisevanA kuzIla 22 sAgaropamanI sthitivALA 11-12mA devalokanAM sthAnomAM utpanna thAya che. kaSAya kuzIla nigraMtha sarvArthasiddha vimAnamAM utpanna thAya che. jaghanyathI sarva saudharma devalokamAM bethI nava palyopama sudhInI sthitivALA devomAM utpanna thAya che. snAtaka mokSa pAme che. 8. sthAna : sthAna eTale AtmAnA saMkleza-vizuddhinA paryAyonI taratamatA. pAMce prakAranA saMyamIo jyAM sudhI karmothI sarvathA mukta na bane tyAM sudhI darekanA AtmAmAM anya anya saMyamInI apekSAe vizuddhinI taratamatA avazya rahevAnI. nigraMtha ane snAtakamAM kaSAyono abhAva hovAthI niSkaSAyatva (kaSAyanA abhAva)rUpa vizuddhi samAna hovA chatAM yoganI taratamatAthI AtmavizuddhimAM taratamatA rahe che. 13mA guNasthAne yogano vyApAra hoya che. caudamA guNaThANe yogano sarvathA abhAva hoya che. tattvadohana adhyAya ATha sudhI jIvAdi tattvomAM jIvanI saMsArayAtrAno krama jANyA pachI graMthakAra have jIvane saMvararUpI mokSamArganA sahAyaka tattvamAM praveza karAve che. Asravanarodha karavAthI ke thavAthI jIvanI AvarAyelI adhyAya : 9 * tattvadohana 363 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmazakti jAgrata thAya che. tyAre te nirjarAtattvarUpa zuddha pariNAmathI anAdinAM karmo krame krame kSINa thaIne jIva sarvathA mukta thAya che. ahIM teno dIrghakAlIna bhavaroga TaLe che. bhale athaDAto-kUDAto sahana karato, akAmanirjarA vaDe jIva koI mahApuNyayoge adhyAtmabhAvamAM praveza kare che. anya padArthomAM thayelI nijabuddhi athavA anya padArtho pratyeno tAdAtmya saMbaMdha kSINa thAya che. jIvanuM sAmarthya pragaTe che, tyAre jIvanA caitanyanuM jAgaraNa thAya che, je jJAnaprakAza vaDe tattvane jema che tema jANe che, zraddhe che, ane svarUpamAM zamAya che ke jyAM kevaLa nirAmaya sukha che. saMvara e AtmAnA zubhapariNAma che, jyAMthI nirjarAno paNa prAraMbha thAya che. sAdhanA apekSAe tenA vividha prakAro darzAvyA che, te paddhatisaranA che. samiti-gupti dvArA jIva zuddha thato jAya che. sAvadhAna bane che, ane tenAmAM rahelA je guNo anubhUta thAya tevAM kSamA Adi lakSaNo pragaTatAM rahe che, te cAritranI zuddhimAM sahAyaka bane che. tene pariNAme jIva-sAdhaka koI zuddha viSayamAM ekAgra thaI upayoganI caMcaLatA zamAve che je caMcaLatA kevaLa karmanA AkarSaNanuM kAraNa hatI, te kSaNe kSaNe ghaTatI jAya che. ciMtananA ke dhyAnanA sAmarthyathI sAdhakanuM AtmabaLa game tevAM kaSTone prANAMte paNa sahI le che. te vizeSa sAdhudharmano pariSahajaya che. tethI acaLa cAritranuM nirmANa thatAM, sAdhaka zIghratAe mukti pratye jAya che. saMvararUpa saMyama sAthe nirjarArUpa tapano saMgama thavAthI anAdinA karmamaLanA samUhane sAdhaka chinnabhinna karI nAMkhe che. karmonuM baLa ghaTatuM jAya che. mithyAtvanI dazAmAM karmathI prabhAvita thayelo jIva have teno badalo levA eka samaya paNa cUkato nathI. karmanA samuhane nAza karavAnI yuktimAM bAhyatapa dvArA sAdhaka icchAothI virame che. ane atyaMtara tapa vaDe zuddhAtmAne dhyAve che. dhyAna dvArA karmano kSaya karato saMyama zreNIe caDhI sAdhaka mokSane prApta kare che. 364 4 tattvamImAMsA Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- - -- -------------- ---------- -- - -- utkRSTa saMyamane kAraNe, svayogyatAne kAraNe zreNI para ArUDha thaI anaMtaguNazreNI nirbhara kare che. evA jJAnIne dharmadhyAna ane zukladhyAna vaDe samaye samaye anaMta anaMta saMyama-zuddha avyavasAyanI vRddhi thAya che. AthI karmono samUha nAza pAme che. dharmadhyAnano prAraMbha thatAM, jIvano karmabhAra haLavo bane che, upayoganI sthiratA Ave che. sUkSma ciMtananI dhArA Take che, tyAre sAdhaka zreNInA kramamAM zukladhyAnano svAmI bane che. moha svayaMbhUramaNa samudrane, bhavasamudrane taravAnuM bhagIratha kArya ahIM saMpanna thAya che. cAra ghanaghAtI karmano nAza thaI jIva kevaLajJAna pAmI kRtakRtya thaI jAya che. kAraNa ke have bhavabhramaNanuM koI karmabIja A avasthAmAM rahetuM nathI. bhale te samaye nAma, gotra Adi aghAtI karmono udaya che, paraMtu e kaMI bAdhA pahoMcADI zake tema nathI, zubhapaNe vartavA sivAya temanuM have jIvane bAdhaka thavAnuM koI prayojana nathI. graMthakAre prathama adhyAyamAM mokSano nirdeza karyA pachI A adhyAyamAM tenI prAptinA upAyo batAvyA che. anAdinuM akabaMdha cAlyuM AvatuM mithyAtva jIvane adharma pariNAmarUpe vaLageluM hatuM. ane jIva duHkha pAmato Avyo hato. A adhyAyamAM saMvara tattvathI jIvane dharmanI prApti sUcavI che. saMvararUpa pariNAmathI jIvamAM sAcA dharmano prAraMbha thAya che. pUrvasaMskArathI jIvamAM utpanna thatA vikArI bhAvone aTakAvavAnuM kArya saMvaratattvathI thAya che. sAdhaka sAcA dharmamAM praveza kare che tyAre mithyAbhAva dabAya che, aTake che. - mithyAtvano vyaya thatAM jIvamAM samyagubhAvano utpAda thAya che. mithyAtvanuM aTakavuM ane saMvaranuM utpanna thavuM te avasthA zuddha upayoganI che. arthAt sAdhaka jyAre mithyAbhAvathI aTake che tyAre prathama azubhabhAvo TaLe che. ane je kaMI gharmArAdhana kare che temAM zubhabhAvano uptAda thAya che. e AtmaniSThAyukta zubhabhAvamAM kathaMcita sAdhakanI dRSTimAM tattvanI adhyAyaH 9* tattvadohana ja 305 - Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- - --- --- - - nAnA zraddhAnI ruci jAgrata thAya che, tyAre zubhabhAva paNa chUTI jaIne jIva saMvararUpI zuddhadharmamAM praveza kare che. jema jema guNasthAnakamAM AgaLa vadhe che tema saMvara pariNAma paNa vRddhi pAme che. saMvara nirjarA pakSInI pAMkha jevA che. baMne sAthe kArya kare che. kemake jyAre navA karmanuM AvavuM aTake che, tyAre grahaNa karelA pUrva karmo nAza pAme che. AtmAnA zuddha upayoganI AvI vizadatA che. prajJAchINInI jema baMne tarapha kArya thAya che. je yogo AmravanuM kAraNa hatA te yogo upayoganI zuddhine kAraNe sAdhanAmAM sahAyaka bane che. samiti-gukti dvArA yogonI kriyA samyagu bane che. temAM tapanA nimitte icchA-Asaktino abhAva thatAM sAghakamAM AtmAno zuddha upayoga vRddhi pAme che. AthI Atmapradezo para sattA jamAvIne beThelAM jUnAM karmo prathama to zithila thaIne rahe che, ane pachI svayaM AtmapradezathI chUTA thaI jAya che. AvA saMvara nirjarA dharmarUpa pariNAmanA adhikArI munio che. chatAM tenA aMzo samyagudarzana sAthe pragaTa thAya che. jeTalo parabhAva teTalo saMsAra ane jeTalo svabhAva teTalo saMvara. jeTalo rAgasarAga teTalo saMsAra ane jeTalo vItarAgabhAva teTalo saMvara. samyagudarzana-jJAnanI hAjarImAM saMvara che. ane mithyAdarzana-jJAnanI hAjarImAM saMsAra che. jIvanI svarUpane viSe nijabuddhi thAya che, teTalo saMvara che. ane parane viSe nijabuddhi thAya che te saMsAra che. samyagudRSTi jIvone jyAM sudhI bhaya che, dehAdi saMbaMdha che, tyAM sudhI karmabaMdha che. paraMtu te rAga bhAvathI che. samyagudarzanAdi upayogamAM vartatA jIvane te samaye baMdhana nathI. je vaDe rAga thAya te vaDe mukti na thAya ane jenAthI vitarAga bhAva pragaTe tenAthI saMsAra na vadhe. yogonI gupti ke samyagu prakAre pravRttirUpa samiti e bAhya upAya che, paraMtu te samaye jIvanA pariNAmanI zuddhi thavAthI te karmone AvatA 366 4 tatvamImAMsA Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roke che. te pramANe tapAdi bAhya upAya che, tenA nimitte thayelAM zuddha pariNAma karmono nAza kare che. adhyAtmajIvanano vikAsa guNasthAvakanI zreNIthI darzAvyo che, te vAstavamAM AtmAnAM pariNAmonI uttarottara zuddha avasthA che. e kramanuM hovuM bhale taratamatAvALuM hoya, chatAM pariNAmanI zuddhino e krama kaivalyaprApti sudhI sahajapaNe hoya che. navamA adhyAyamAM dezavrata ane mahAvratano saMvara-nirjarAnI upAsanAmAM samAveza karyo nathI. arthAt saMvara-nirjarA e vrato karatAM thoDI vadhu vikAsanI bhUmikA che. dezavrata ke mahAvratonA abhyAsa dvArA jIva saMyamamAM Ave che. samiti-gupti e jIvanA pariNAmane vizeSa nirmaLa banAve che, tapa dvArA jIvanI bAhya ane aMtaraMga zuddhi thAya che. dezavrata ane mahAvrata sAdhakanA ucca nimitto chatAM apekSAe e sAdhanAmAM paralakSanI mukhyatA ane svalakSanI gauNatA jaNAya che. ahiMsA pALavAmAM paranI dayAnI vizeSatA che. joke rAgAdi bhAvane bhAva hiMsA gaNI che. chatAM chakAya Adi jIvonI rakSA mukhya che tema anya vratamAM paNa parapadArthonA nimitta sAthe e sAdhanA hoya che, jemake bAhya parigraha e parapadArtho che tenI mUrchA ghaTe te parimANa vrata che. atyaMtara tyAga e svalakSI che. te pramANe brahmacaryanuM pAlana bAhyapaNe strI-bhoganA tyAga sAthe che ane AMtarikapaNe AtmabhAve ramaNatA che. ema para ane svane anulakSIne sAdhanA che. joke samiti gupti ke pariSaho darekamAM bAhyamAM kaMI nimitto hoya che. chatAM te saMvara-nirjarAnI sAdhanAmAM aMtaralakSyanI vizeSatA che. ane tethI ja te bhAvanI upasthitimAM karmo aTake che, nAza pAme che. arthAt vrato e pAyo che, temAMthI jIvane dharmabhAvanAnI vizeSa ruci Take che, saMvara nirjarA e imArata che ane mokSa e sukha che. jenI vicAraNA dazamA adhyAyamAM kahevAmAM Avaze. adhyAya : 9 * tattvadohana je 367 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajaya adhyAya dazamo. kevalyanI utpattinA hetuo mohakSayAd jJAna-darzanAvaraNA'ntarAyakSayAca kevalam 10-1 mohakSayA jJAna-darzanAvaraNAntarAyalayA kevalam 10-1 mohahyAd jJAna-darzana-AvaraNa-antarAya-kSayAta ca kevalam 10-1 mohanIya, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAyanA kSayathI kevalajJAna pragaTe che. mokSa prApta thatAM pahelAM kevaLa sarvajJatva ane sarvadarzitvarUpa upayoganI utpatti jainazAstra praNita karelI che. tethI mokSanuM svarUpa darzAvatA pahelAM kevala upayoga kayAM kAraNothI pragaTe che te jaNAve che. pratibaMdhaka evAM mohAdi karmonA nAza thavAthI cetanA sahaja nirAvaraNa bane che tyAre kvalajJAnano upayoga pragaTe che. e pratibaMdhaka karmo cAra che, e ghAtI karmo kahevAya che. jJAna AtmAnuM svarUpa hovAthI gaNatrImAM te prathama che. paNa baLavAna karma moha hovAthI te kSINa thayA pachI aMtarmuhUrta bAda jJAnAvaraNa,. darzanAvaraNa ane aMtarAya e traNe karmo kSaya thAya che. tethI "moha layA thI sUtrano prAraMbha thAya che. kevaLa upayoga be prakAre che. sAmAnya ane vizeSa. sAmAnya te kevaLadarzana - sarvadarzitva ane vizeSa te kevaLajJAna - sarvajJatva. mohanIya Adi karmonA kSayano hetu bandhahetvabhAva-nirjarAbhyAm 10-2 bandhatvabhAva-nirjarAbhyAmu 10-2 bandhahetu-abhAva-nirjarAbhyAm 10-2 baMdha hetunA abhAvathI arthAtu saMvara ane nirjarAthI 368 ja tattvamImAMsA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---------------------------- -- -- - wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww mohanIya Adi karmono nAza thAya che. karma e jIvano svabhAva nathI teno saMbaMdha sAMyogika che. baMdhAyeluM karma to kyAreka nAza pAme che. paraMtu punaH tevuM karma baMdhAya ke te jAtanuM koI karma zeSa rahe, tyAM sudhI AtyaMtika kSaya thayo manAto nathI. AtyaMtika kSaya eTale pUrvabaddha karmono kSaya ane navAM karmone baMdhAvAnI yogyatAno abhAva. AtyaMtika karmano kSaya thAya tyAre mokSanI sthiti saMbhave che. karmanA AtyaMtika kSayanAM kAraNo be che. mithyAtvAdi baMdha hetuono abhAva, saMvaranuM nirjarAnuM sevana. mithyAtvAdi pAMca hetuonA abhAvathI AzravarUpI baMdha aTake che. ane nirjarAthI baMdhAyelAM karmono kSaya thAya che. saMvara nirjarAnA zuddha Atma pariNAmathI prathama cAra ghAtakarmo nAza pAme che. pachI Ayu pUrNa thatAM cAra aghAtI karmo nAza pAme che. mokSanI vyAkhyA navasAyo mokSa: 10-3 kamnakarmakSayo mokSaH 10-3 kRmna-karma-kSayaH mokSaH 10-3 sarva karmono sarvathA kSaya te mokSa che. saMpUrNa karmono kSaya thavo te mokSa che, AtmA zuddhasvarUpe pragaTe che. mohanIya Adi cAra ghAtI karmono AtyaMtika kSaya thavAthI vItarAgatva ane sarvajJatva pragaTe che. paraMtu tyAre vedanIyAdi cAra aghAtI karmo zeSa rahe che. te karmono paNa saMpUrNa kSaya thatAM janmamaraNanA pherA TaLe che ane zuddha svabhAva pragaTa thAya che te ja mokSa che. karmarUpI bIja baLI javAthI have janmamaraNarUpI saMsAranuM phaLa paNa nAza pAme che. ane jIva mokSarUpI zAzvata sukhane pAme che. - A adhyAya : 10 * sUtra : 3 4 39 nAnA nAnA AjanA jamAnA wwwaa - - - - - - - - - .. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupazamikAdi-bhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamyaktva-jJAna-darzana- siddhatvebhyaH aupamikAdi-bhavyatvAbhAvAcyAnyatra kevalasamyaktva-jJAna-darzana-sidhdhatvebhyaH aupazamika Adi bhavya abhAvAcya anyatra kevala samyaktva jJAna-darzana sidhdhatvebhyaH 10-4 10-4 kevaLa (kSAyika) samyaktva, kevaLajJAna, kevaLadarzana ane siddhatva vinA aupazamika Adi bhAvonA tathA bhAvatvanA abhAvathI mokSa thAya che. 10-4 pAMca bhAvomAMthI kayA bhAvono abhAva mokSa thatAM hoya che te jaNAve che. paudgalika karmono AtyaMtika nAza thatAM te karmo sAthe je sApekSa bhAvo hatA teno paNa nAza mokSaprApti pahelAM hoya che. kAraNa ke mokSa zuddha svabhAva che. mokSaprApti samaye je bhAvono nAza thAya che te cAra prakAre che. 1. aupamika 2. kSAyopazamika 3. audayika 4. pAriNAmika, mokSanI prApti thatAM prathamanA traNa bhAvono sarvathA abhAva thAya che. kAraNa ke te traNa bhAvo karmajanya che. paraMtu pAriNAmika bhAvamAM ekAMte ema nathI kAraNa ke pAriNAmika bhAvanA jIvatva, bhavyatva ane abhavyatva evA je bhedo che, temAM mokSanI pAtratAvALA jIvane je bhavyatvabhAva hoya che teno ahIM abhAva che paNa jIvatva ane astitva jevA pAriNAmika bhAvo mokSanI avasthAmAM paNa hoya che. kSAyika bhAvano abhAva thato nathI kemake kSAyika samyaktva kevaLajJAna, kevaLadarzana ane siddhatva e kSAyika bhAvo che. joke siddhatvanA arthamAM e badhA bhAvono samAveza karI levAno hovAthI e bhAvono paNa 370 4 tattvamImAMsA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva nizcayathI thaI jAya che. kSAyika samyaktva apekSAe karmasApekSa hovA chatAM temAM karmono abhAva hovAthI teno kevaLa abhAva ahIM . mAnavAmAM Avyo nathI. sarve karmono kSaya thatAM AtmAnuM Urdhvagamana tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt tadanantaramUdhruvaM gacchatyAlokAttAt tadanantara Urdhva gati-AlokAntAt saghaLAM karmono kSaya thatAM AtmA upara lokAMta sudhI jAya che. 10-5 10-5 10-5 AtmA jyAre sarva karmothI rahita thAya che te samaya traNa prakAra e ja samaye bane che. (1) dehano AtyaMtika viyoga (2) Urdhvagamana prati gati (3) lokAgre sthiti. 1. dehano AtyaMtika viyoga : sarva-karmano kSaya thatAM jIvane dehano saMbaMdha chUTI jAya che ane navo janma dhAraNa thato nathI tethI dehano AtyaMtika viyoga kahyo che. 2. Urdhvagamana prati gati : dehano AtyaMtika viyoga thatAM ane anya koI karmano yoga na hovAthI jIva potAnA svabhAva pramANe Urdhvagamana kare che. 3, lokAgre sthiti : karmakalaMka rahita siddhonA jIvo cAragatinA koI sthAnamAM hotA nathI. paraMtu siddhonuM sthAna lokAgre che. Ama karmakSaya sAthe A pramANe eka sAthe ja A paristhiti nirmANa thAya che. lokAgra : lokanA uparanA bhAgamAM aMtima eka gAunA aMtima chaThThA bhAgamAM 333- dhanuSa jeTalA bhAgamAM siddho vase che. dareka siddha 3. adhyAya : 10 * sUtra : 5 4 371 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMtanA mastakano aMtima pradeza jyAM lokAkAza pUruM thAya che, tyAM aMtima pradezane sparzIne rahe che. siddhonI avagAhanA (AtmA jeTaluM kSetra roke te) pUrva zarIranA bhAganI rahe che, zarIrano - bhAga je vAyuthI bharelo polo che te vAyu nIkaLI jAya che. tyAre saghana caitanyano piMDa zeSa rahe che, te avagAhanA - bhAga hoya che. OM (2000 dhanuSano eka gAu, cAra hAthano eka dhanuSa) AkAzanA uparanA cheDAthI eka yojana jatAM siddha zilA AThamI pRthvI che, te sphaTika jevI sapheda che. katharoTa jevI goLa che. tenI laMbAI-pahoLAI 45 lAkha yojana che. madhya bhAgamAM ATha yojana ghaTatI jAya che, te kramazaH ghaTatA bIjanA caMdra samAna hoya che. aDhI dvIpa paNa 45 lAkha yojana pramANa che. aDhI dvIpanI karmabhUmimAMthI jIvo mokSa pAme che, tethI jIva jyAMthI mokSa pAme tyAMthI sIdhI ja gatimAM Urdhvagamana karI eka ja samayamAM lokAgre pahoMce che. anaMtA jIvo mokSe pahoMcyA che. siddho sUkSma ane arUpI hovAthI jema dIvAnI jyotamAM jyoti samAya tema temanuM avagAhana samAI jAya che. jema dIvAnA balba judA hoya che tema dareka siddhAtmanuM astitva alaga hoya che. pUrvaprayogAd-asaGgatvAd-bandhavicchedAt tathAgatipariNAmAcca tadgatiH pUrvaprayogAd-asaMgatvAd-bandhavicchedAt tathAgatapariNAmAcca tagatiH pUrvaprayogAd-asaMgatvAd-bandhavicchedAt 10-9 tathAgatipariNAmAt ca tatiH pUrva prayoga, asaMga, baMdhaviccheda, tathAti pariNAma 372 4 tattvamImAMsA 10-6 10-6 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . . .. .. .. e cAra hetuothI AtmA sarvakarma kSaya thatAM UrdhvagatinuM kare che. sarvakarma kSaya thatAM AtmAnI UrdhvagatinuM kAraNa : sarvakarmono kSaya thatAM jIva tarata ja Urdhvagati kare che temAM traNa prazna thAya che. 1. sarva karmono kSaya thatAM jIvanI Urdhvagati ja kema thAya che, tirthI (vAMkI) adho (nIce) kema thatI nathI ? 2. saMsArI jIvanI gati Urdhva, adho ane tirthI traNa prakAre kema thAya che ? 3. AtmAnI paudgalika ke yoganI sahAya vagara gati kevI rIte thAya ? javAba : 1. tathAgatipariNAmAd jIva ane pudgalano gatizIla svabhAva che. joke jIvanI svAbhAvika gati Urdhvagamana che, paraMtu karma jevA pratibaMdhaka saMyogane kAraNe jIva tirthI ke adhogati kare che kharo. paraMtu karmano saMyoga chUTI jatAM jIva svAbhAvika rIte Urdhvagamana kare che, te pUrvaprayoganA nimittathI thAya che. jema mATInA lepavALuM tuMbaDuM jaLamAM taLiye jaIne rahe che, paNa mATIno lepa dhovAI jatAM te tUbaDuM svabhAvathI ja upara AvI jAya che. tema jIvano svabhAva Urdhvagatino che, paraMtu karmanA saMyoge ticha ke adhogati kare che paNa karmano saMyoga chUTI jatAM jIva svabhAvathI Urdhvagati ja kare che. te Urdhvagati lokanA aMta sudhI che. pudgalano svabhAva Urdhva, adho ane tirthI ema traNe gatino che. jema dIpakano svabhAva Urdhva che. pavanano prAye ticha gatino che, paththara jevA bhAre padArthano adhogatino che. javAba 2 : AtmAne karmano saMga hovAthI karma pramANe gati karavI paDe che. eraMDAnuM bIja phaLamAM baMdhAI rahe che paNa eraMDAnuM phaLa pAkavAthI -- adhyAyaH 10 * sUtraH # 373 wwwww ..... Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDa sukAI jatAM te phATI jAya che, tyAre temAMthI bIja bahAra nIkaLe che, tema karmanA phaLa pAkI jatAM, viSayo-kaSAyo sukAI jatAM karmanuM baMdha tUTI jAya che tyAre jIva Urdhvagati kare che. javAba 3 : sarva karmano kSaya thatAM yogano abhAva thAya che. yoganA nirodhanI pahelAM yoga-prayoganA saMskAro rahelA hovAthI tenI sahAya vaDe Atma Urdhvagati kare che. arthAt jIvano saMskAra urdhva gatino hovAthI jIva karmarahita thatAM Urdhvagati kare che ane lokAgre jaIne aTake che. kAraNa ke tenAthI AgaLa alokAkAzamAM dharmAstikAya Adi sahAyaka tattvo nathI. pUrvaprayoga : kuMbhAra cAkane ghumAvyA pachI choDI de che, chatAM te cAka pUrvanA vegathI phare che, tema jIva paNa saMsAra avasthAmAM mokSaprApti mATe sAdhaka avasthAmAM vAraMvAra abhyAsa ane puruSArtha karato hoya che, te abhyAsa siddha avasthAmAM hoto nathI paNa pahelAnA abhyAsane kAraNe jIvane Akhare Urdhvagamana thAya che. asaMgatA H tUMbaDuM jyAM sudhI lepanA saMgavALuM che tyAM sudhI pANImAM DUbeluM rahe che. paraMtu pANImAM palaLavAne kAraNe lepa nIkaLI jAya che, tyAre te lepanA saMga rahita svayaM jaLanI sapATI para Ave che. tema jIvakarmano saMga chUTI jatAM asaMga thaIne Urdhvagamana kare che. baMdha cheda : jema eraMDAnA vRkSanuM sUkuM bI chaTake che tyAre uparanA paDanuM baMdhana chUTI javAthI tenuM daLa upara Ave che. te jIvanI muktine yogya dazA thatAM karmabaMdhano cheda thaI jAya che. tethI jIva Urdhvagamana kare che. Urdhvagamana svabhAva : jema agninI jyotano svabhAva Urdhvagati che, jalatI diveTane namelI rAkho to paNa tenI jyota uparanI dizAmAM rahe che tema jIvano svabhAva Urdhvagamanano che. kSetra-vAna-pati-tika-tIrtha-cAritra pratyeka-buddha-bodhita jJAnA'vagAhanA'ntara saGkhyA'lpabahutvataH sAdhyAH 374 24 tattvamImAMsA 10-7 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra-kAla-gati-liMga-tIrtha-cAritrapratyeka-buddha-bodhita-jJAnAvagAhanADAra saMkhyADalpabahuvataH sAdhyAH 10-7 kSetra-kAla-gati-liMga-tIrtha-cAritrapratyeka-buddha-bodhita-jJAna-avagAhanA attara-saMkhyA-alpabahuvataH sAdhyAH 10-7 kSetra, kALa, gati, liMga, tIrtha, cAritra, pratyeka buddhabodhita, jJAna, avagAhanA, aMtara, saMkhyA, alpabadutva, e bAra tArothI siddha jIvonI vizeSa vicAraNA karavI joIe. joke siddha thayela samagra jIvomAM gati Adi sAMsArika bhAvo na hovAthI koI bheda nathI. chatAM bhUtakALa ane vartamAnanI dRSTine yathAsaMbhava lAgu pADIne vicAraNA karavAmAM AvI che. (1) kSetra : kayA kayA kSetramAM siddha thAya tenI vicAraNA. vartamAnakALanI dRSTie jIva siddhi kSetramAM (lokAnta) siddha thAya che. bhUtakALane AzrayIne janma ane saMharaNa e be dRSTie vicAraNA thaI zake che. (1) janmathI - paMdara karmabhUmimAM janmelA jIvo siddha thAya che. (2) saMkaraNathI aDhI dvIpa pramANa kSetramAM siddha thAya che. saMharaNa eTale jIvane eka sthAnathI laI bIjA sthAne mUkavo. dezavirati ane pramatta saMyatanuM saMharaNa thAya che. koInA mate avirata samyagRSTinuM paNa saMharaNa thAya che sAdhvI, avedI, parihAravizuddhi saMyata, pulAka, caudapUrvadhara, AhAraka zarIrI ane apramatta saMyata e sAtanuM saMkaraNa thatuM ja nathI. (2) kALa: kayA kALe siddha thAya enI vicAraNA. vartamAnakALanI dRSTie akALe siddha thAya che. kAraNa ke vartamAnakALanI dRSTie jIva adhyAya : 10 * sUtra : 7 : 375 * Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - - - sidhdha kSetramAM siddha thAya che. tyAM kALa nathI. bhUtakALane AzrayIne pUrva mujaba janma ane saMharaNa e be dRSTie vicAraNA thaI zake che. janmathI avasarpiNI, utsarpiNI ane avasarpiNI-utsarpiNI rahita e traNeya kALamAM janmelA siddha thaI zake che. A sAmAnyathI vicAra thayo. vizeSa vicAra karatAM avasarpiNImAM trIjA ArAnA saMkhyAtA varSo bAkI hoya tyAre ane cothA ArAmAM janmela jIva siddha thAya che. eTale pahelA ane bIjA ArAmAM, trIjA ArAnA aMtima saMkhyAtA varSa sivAyanA kALamAM tathA pAMcamA ane chaThThA ArAmAM janmelA jIvo siddha thatA nathI. cothA ArAmAM janmelA pAMcamA ArAmAM siddha thaI zake che, paNa pAMcamA ArAmAM janmelA pAMcamA ArAmAM siddha na ja thaI zake. utsarpiNImAM bIjA, trIjA ane cothA ArAmAM janmela jIva siddha thAya che.* saMharaNathI sarvakALamAM siddha thAya che. (3) gati : kaI gatimAMthI siddha thAya tenI vicAraNA. vartamAna kALanI dRSTie siddhi gatimAM siddha thAya. bhUtakALane AzrayIne anaMtara gati ane paraMpara gati ema be rIte vicAra thaI zake che. anaMtara gatinI dRSTie manuSyagatimAMthI ja siddha thAya che. paraMpara gatie cAreya gatimAMthI siddha thAya che. arthAtu narakAdi game te gatimAMthI manuSyagatimAM AvIne siddha thaI zake che. (4) liMga puruSa Adi kyA kyA liMge siddha thAya tenI vicAraNA. strI, puruSa ane napuMsaka e traNa liMga che. vartamAnakALanI dRSTie liMga rahita jIva siddha thAya che. bhUtakALane AzrayIne anaMtara liMga ane paraMpara liMga ema be rIte vicAraNA thaI zake che, A baMne prakAranA liMganI dRSTie traNe liMgathI siddha thAya che. arthAta pUrvabhavamAM * avasarpiNImAM trIjA ane cothA ArAnA 89 pakhavADiyAM bAkI rahe tyAre anukrame pahelA ane chellA tIrthaMkara nirvANa pAme che. utsarpiNImAM trIjA ane cothA ArAnA 89 pakhavADiyAM vyatIta thAya tyAre anukrame pahelA ane chellA tIrthakara janme che. 376 ja tattvamImAMsA Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnA-nAnA nAnA game te liMgavALo jIva vartamAna bhavamAM game te liMge siddha thaI zake che. athavA dravyaliMga ane bhAvaliMga e be liMganI dRSTie A dvAranI vicAraNA thaI zake. dravyaliMganA traNa bheda che. (1) svaliMga-rajoharaNa, muhapattI vagere, (2) anyaliMga - parivrAjaka Adino veSa, (3) gRhasthaliMga-gRhasthono veSa. jJAna-darzana-cAritra bhAvaliMga che. vartamAnakALanI dRSTie dravyaliMga rahita jJAna-darzana cAritrarUpa bhAvaliMgathI siddha thAya che. bhUtakALanI dRSTie bhAvaliMgane AzrayIne liMga (jJAna-darzanacAritrarUpa) siddha thAya che ane dravyaliMgane AzrayIne svaliMga Adi traNe lige siddha thAya che. (pa) tIrtha : tIrthamAM ja siddha thAya ke atIrthamAM paNa siddha thAya tenI vicAraNA. tIrthamAM paNa siddha thAya ane atIrthamAM paNa siddha thAya che. marudevI mAtA vagere atIrtha siddha che. () cAritra H kyA cAritramAM siddha thAya tenI vicAraNA. vartamAna kALanI dRSTie jIva nocAritrI - noacAritrI rUpe siddha thAya che. kAraNa ke mokSamAM pAMca cAritramAMthI koI cAritra hotuM nathI. tyAre sarvathA cAritrano abhAva che ema paNa na kahI zakAya, bhUtakALanI dRSTie anaMtara cAritra ane paraMparA cAritra e be rIte vicAraNA thaI zake che. anaMtara cAritranI apekSAe yathAkhyAta cAritramAM siddha thAya che. paraMparA cAritranI apekSAe sAmAyika, sUkSma samparAya, yathAkhyAta e traNa; athavA chedo pasthApanIya, sUkSmasaMparAya, yathAkhyAta e traNa; athavA sAmAyika, chedopasthApanIya, sUkSmasaMparAya, yathAkhyAta e cAra; athavA chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya, yathAkhyAta e cAra; athavA sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya, yathAkhyAta e pAMca cAritromAM siddha thaI zake che. (7) pratyeka buddhabodhita H koNa svayaM bodha pAmIne siddha thAya ane koI bIjAthI bodha pAmIne siddha thAya tenI vicAraNA. koI svayaM buddha rUpe, arthAt anyanA upadeza vinA, koI tevA nimittathI svayaM | adhyAyaH 10 * sUtra : 7 % 377 --------nAnA -- - --- Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodha pAmIne siddha thAya che. koI buddhabodhita rUpe, arthAt bIjAnA upadezathI bodha pAmIne, siddha thAya che. tIrthaMkaro tathA pratyeka buDhDho svayaM buddha hoya che. bIjA jIvo buddhabodhita hoya che. (8) jJAnaH kayA jJAnathI siddha thAya tenI vicAraNA. vartamAna kALanI dRSTie kevaLajJAnathI siddha thAya che. bhUtakALanI dRSTie mati-zruta e be jJAnathI, athavA mati-zruta, avadhi, mana:paryava e cAra jJAnathI siddha thAya che. arthAt kevaLajJAna pAmatAM pahelAM te te jJAna hoI zake che. (9) avagAhanA : keTalI avagAhanAvALA jIvo siddha thAya tenI vicAraNA. avagAhanA eTale Atmapradezone rahevAnI jagyA, arthAt zarIranuM pramANa-UMcAI. utkRSTathI 502thI 509 dhanuSyanI kAyAvALA jIvo siddha thaI zake che. janyathI 2thI 9 aMgula nyUna be hAthanI kAyAvALA jIvo siddha thaI zake che. vartamAnakALanI dRSTie potAnI kAyAnA bhAganI avagAhanAmAM siddha thAya che. bhUtakALanI dRSTie 3 potapotAnI kAyAnI avagAhanAmAM siddha thAya che. (10) aMtara : satata pratyeka samaye siddha thAya ke aMtara paDe ? aMtara paDe to keTaluM aMtara paDe tenI vicAraNA. jIvo anaMtara (-satata) siddha thAya che, ane aMtarathI paNa siddha thAya che. eTale ke keTalIka vakhata satata aneka samaya sudhI siddha thayA kare che. A pramANe satata siddha thayA kare to jaghanyathI be samaya sudhI ane utkRSTathI ATha samaya sudhI siddha thAya che. arthAt pahelA samaye koI jIva siddha thAya, pachI turata bIjA samaye koI jIva siddha thAya, pachI trIjA samaye koI jIva siddha thAya Ama satata pratyeka samaye siddha thAya to vadhAremAM vadhAre AThamA samaya sudhI siddha thAya. navamA samaye aMtara paDI jAya. satata ATha samaya sudhI siddha thayA pachI navamA samaye koI paNa kSetramAMthI koI paNa jIva mokSamAM na jAya. A aMtara jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI cha mAsa paDe che. arthAt koI eka samaye koI paNa jIva mokSe na jAya, bIjA samaye paNa koI paNa jIva mokSe na jAya, trIjA samaye 378 4 tattvamImAMsA Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa koI paNa jIva mokSe na jAya ema satata cha mAsa sudhI koI paNa jIva mokSe na jAya. cha mahinA pachI avazya koI jIva siddha thAya. (11) saMkhyA : eka samayamAM ekIsAthe keTalA siddha thAya tenI vicAraNA. eka samayamAM jadhanyathI eka ane utkRSTathI 108 jIvo siddha thAya che. - (12) alpabahutva : kSetra Adi 11 dvArone AzrayIne kayA dvAramAM kayA dvArathI vadhAre ke ochA siddha thAya tenI vicAraNA. dA.ta. kSetra dvAramAM saMharaNa siddhothI janma siddho saMkhyAtaguNA che. kALadvAramAM utsarpiNIkALa, siddhothI avasarpiNIkALa siddho vizeSAdhika che. avasarpiNIkALa siddhothI anutsarpiNI anavasarpiNIkALa siddho saMkhyAtaguNA che. A pramANe bIjA gati Adi dvAromAM alpabahutvano vicAra thaI zake. vizeSa jijJAsuoe mULa granthanI TIkA joI levI. tattvadohana jeno prAraMbha maMgaLamaya teno aMta maMgaLamaya, te prAye paramArthapaMthanI praNAlI che. saMsAramAM zubha-azubhanA coghaDiyAM badalAyA kare che. paraMtu paramArthamAM to maMgaLa ja maMgaLa che. prastuta graMthanA prathama adhyAyamAM graMthakAre mokSarUpa maMgaLathI prathama sUtrano prAraMbha karyo che. tyAM pUrNacaMdra pratye aMgulinirdeza karIne pachI dazamA adhyAyamAM tenuM pUrNa darzana karAvyuM che. sammeg darzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH sAdhaka jIvone AcAryazrI kahe che ke, bhAI mohanIya karmanA jore tuM, mokSarUpa tArI jAtane bhale vistRta kare, paraMtu tArI bhavyatAno paripAka thatAM anya nimitto maLatA tArA AtmajAgaraNa vaDe tuM mokSanA daravAje pahoMcI zake che. bIjA adhyAyathI pAMcamA adhyAya sudhI saMsArayAtrAmAM jIva zuM zuM adhyAya H 10 tattvadohana 4 379 * Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jue che, zuM jANe che te batAvyuM che. jIvonA prakAro janma, gati, jAti vagere jaNAvIne, saMsAramAM jIva kyAM bhamyo, tyAM keTaluM rahyo. tyAM kevAM sukhaduHkha bhogavyAM, punaH punaH tyAM zA mATe UpajavuM thayuM, kevI indriyo ane zarIra grahaNa karyA, te darzAvyuM che. adhyAya chaThThAthI AThamA adhyAya sudhImAM jJAnasvarUpa evo AtmA jJAnanI sUkSmatAne grahaNa karI zuddhAtmAne pragaTa karavAne badale ajJAnavaza potAnA jJAnasvarUpane AvaraNa karI de che. ane jaDa pudgalomAM rokAI jAya che. nAzavaMtano bharoso kare che. ane sacidAnaMda svarUpa evA svayaMne ja bhUlI jAya che. te Asrava dvArA jaNAve che. Asrava ane baMdhanI joDInI beDImAM baMdhAI jAya che, tyAre jIva zubhayoge kyAreka sonAnI beDI pahere che. ane azubhayoge kyAreka . loDhAnI beDI pahere che. baMne jaMjIromAM jakaDAyelo nirdoSa sukhathI vaMcita rahe che. ajJAnavaza evo to bhulabhulAmaNImAM paDe che ke, beDI sonAnI karmanA bhAravALI hovA chatAM, puNyayoga maLatAM bhautika sukhane sukha mAnI mUMjhAI jAya che. koI saMtajanonA yoge puNyayogano upayoga karIne sanmArge vaLe che, tyAM tene AtmalakSya thatAM sonAnI beDI ahitakArI che tema samajAya che tyAre samyavicAraNA pratye vaLe che. samiti, gupti, bhAvanAo ane pariSahajaya dvArA saMyamane ArAdhI, pariNatinI zuddhi thavAthI, Avato karmapravAha aTakI jAya che. saMyama sAthe tapano sahayoga bane che, tyAre icchAo nirodha thatAM zuddha pariNati dvArA pUrvanA grahaNa karelAM karmo nAza pAme che. krame karIne karmono pUrNa nAza thatAM jIva nirAvaraNa bane che. samyavicAraNA dvArA jIvane samyagu zraddhA thavAthI anAdinA mithyAtvarUpI Azravano nirodha thAya che, baMdha zithila thAya che, tyAre te guNasthAnake ArohaNa kare che. tyAM tene AtmavaibhavanAM ananya darzana thAya che. arthAtu prathama adhyAyamAM darzAvelo mArga ahIM sAdhakamAM svasvarUpe pragaTa thAya che, tyAre jIvanuM pUrNa svarUpa pragaTa thAya che, e ja mokSa MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMWwwwww nAna 380 ja tattvamImAMsA Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. e mokSa zAstragamya ane zraddhAgamya che, AMkha dvArA batAvI zakAya tevo te padArtha nathI paraMtu te AtmarUpa hovAthI anubhavamAM Ave che. jIva mAtra jIvavA icche che, arthAt AtmA icche che, te icchA paNa sukhanI che, ane eTale sarva karmathI mukta evI dazA che. paraMtu ajJAnavaza jIvamAM sukhanI vyAkhyA badalAI jAya che. tethI jIvane saMsAranuM bhramaNa karavuM paDe che. paramAtmasvarUpe pragaTa thatAM jIvanuM jJAna ane svarUpa-anubhava abheda thAya che. svarUparamaNatA e jIvanuM paramAtmasvarUpa che. temano vAsa siddhazIlA para Adi anaMtakALa sudhI che. saMsArI jIva dehabhAvathI saMsArI che, mohavazatAthI moha saMsArI che ane parigrahAnaMdI hovAnI parigrahasaMsArI che. saMsArI jIvamAM A traNe saMsArabhAva hoya che. sAdhakamAM hajI dehabhAva ane mohabhAvano aMza che tethI te deha ane moha saMsArI che. paramAtmAne nathI deha ke nathI moha, tethI te eke prakAre saMsArI nathI. vAstavamAM jIve AvuM saMsAranA bheda rahita jIvana pAmavAnuM che. cAritramohanIya karmathI mUMjhAyelA jIvane saghaLAM karmanI vaLagaNA vaLage che, jyAM sudhI jIva karmathI prabhAvita thAya che tyAM sudhI saMsAra che. jIvanuM jJAnasAmarthya to pUrNa che, te vItarAgabhAvanI saMpUrNatA sAthe pragaTa thAya che. tyAre karmanA nimitta saMbaMdhothI jIva mukta thaI jAya che. cAra ghAtIkarmano nAza thavAthI jIvane kevaLajJAna pragaTe che tyAre dravyamokSa pragaTa thaI jAya che. cAra aghAtI karma nAza pAmatA jIva pUrNapaNe karmarahita thatAM bhAvamokSane pAme che. vAstavamAM potAnA saMpUrNa vItarAga bhAvathI jIva mokSa pAme che. mokSanI prApti sva ane satpuruSArtha vaDe thAya che. tenuM mULa sAdhana samyagdarzana che. te sAdhananI prApti mahApuNyodaye thAya che. te samaye devaguru AdinA yoga nimitta bane che. adhyAya : 10 - tattvadoSana 4 381 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathAbhavyatva, manuSyapaNuM, caramazarIrapaNuM, uttama saMhanana, deza, kALAdi e sarva bAhya nimitto mokSaprAptimAM jaNAvyAM che. paraMtu mokSa prApta thayA pachI bhavyatva Adi nimitto zAMta thAya che, paraMtu mokSarUpa avasthAmAM AtmAnA je mULa guNo kevaLajJAnAdi che te to sAdi anaMtakALa rahe che. muktAvasthAmAM jIva anaMta avyAbAdha sukhano svAmI bane che. te sukhanI anya koI sukha sAthe tulanA thaI zake tema nathI kAraNa ke jagatanAM mAnavanAM ke devonAM sukha indriyajanita hoya che te kSaNika, parAdhIna ane karmabaMdhanayukta hoya che. jagatanAM bhautika sukho puNya para AdhArita che. mokSarUpa svabhAvanuM sukha AtmAnI zuddha pariNati para AdhArita che. jema game tevI dIrghakAlIna svapnadazA jIvanA jAgrata thavAthI tUTI jAya che, tema anAdinA karmanuM baMdhana paNa AtmAnuM jAgaraNa thatAM AtmA jJAnasvarUpe pragaTa thatAM naSTa thAya che. Akhare karma jaDa che, AtmA cetana che, cetananI zakti anaMta sAmarthyavALI che. vaLI karma sAMyogika che, tethI paNa AtmA jJAnasvarUpe pariName tyAre te saMbaMdha chedAI jAya che. mukta jIvanuM saMsAranI cAra gatimAM sthAna nathI paraMtu paMcamati, arthAt siddhazIlA para sthAna che. jyAM anaMta siddho anaMta kALa sudhI saMpUrNa samAdhi sukhamAM ramaNatA kare che. temane punaH janmamaraNanI jaMjALa nathI. janmamaraNa thAya tevA vaibhAvika bhAva nathI, kevaLa zuddha ja zuddha anaMta jJAnAdine dhAraNa karI rahyA che. mokSanA AvA anupama sukhane jANIne, arthAt je jANe che te zA mATe saMsAranA kSaNika sukhane icche ? aMze paNa e sukhano anubhava karanAra ke jANanAra jIvo sAMsArika vaibhavano tyAga karIne, sukhane tyajIne mAtra e zAzvata sukhane pAmI gayA. A zAstrano sAra e che ke jIva samyajJAna, samyagdarzana ane sabhyazcAritrane suNe, samaje, zraddhe, dhyAve ane pUrNa jJAnAdine prApta karI, siddhasvarUpe siddhazIlA para sthAna le. mAnavajIvananI sArthakatA paramArtha paMthanI prAptimAM rahI che. iti zIvam 382 4 tattvamImAMsA Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhazIlAdarzaka citra OSKka '/ vi: ITICS 1. jIva, 2. ajIva, 3. puNya, 4. pApa, 6. saMvara, 7. nirjarA, 8. baMdha, 9. mokSa. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- -- ------------------ -- ------- [GirdathI mokSa sudhIno AtmAno vikAsa krama amAvasI netAya dIdhAma ma ma >> a amare . Is 5mala (madhyAtmano. 1 gha_fmarAva- kALa kesa pravAsatJ1 i . ses, paNa nI 5 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww vya mahamAna pata, gala pAvate kALa piyA levalaMDa to jirApha che. GIMTE ht Mamut Dish" n: jI four Akho ersies? vAstavama bhAva gAma ti paka paNe manuM ya autama ma adhika che, : ui wa rama a Aja kAgaDA che Ini che. ami, kata che. aMgaliza ma manuSya hi vanaspati na Avaha va I vidha vidhvatiya ha ! ' to khecara jalacara khue) manuSya ja aura kayA ne prayaMka. jhen OF vANa thaI, yaguda cucra ja che, vAsa aMtara jyotiSa ti karmackhUNe iaa from tiryaMca paMcendriya ja ane * ekendriya mata na Ave ja jima saMnyAsI ja pa ra va ta kALa vaya yotiSa devaloka manamAM zrama "mA " samata 17 6 javanapajai manutha mahAvidee sa bahamavalAda brahamadevala * ahI phagara 1] ) anAja lAkhanIta paNe maMDANa pAmI vArtAo pa>>i apUrvaka ' ma de zaoN na ardha pu" Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArtha akarma bhUmi : yugalika bhUmi - asi | atikAya H indra masikRSinA vyavahArarahita akaSAya : kaSAya rahita akAma nirjarA H punaH karmabaMdha thavA sahita nirjarA akAla mRtyu : akasmAta Adi dvArA thatuM mRtyu akSipragrAhI : dhIme dhIme jANe te, | adholoka : naraka jaldI na jANe te agArI : gharavALo puruSa, gRhastha aguru laghu : bhAre nahi, halku nahi agnimANava H eka indra adhigama : bAhya nimittathI aMga : zruta dvAdazAMgI, bAra aMgamAM AveluM zruta aMga praviSTa zruta : dvAdazAMgI, bAra aMgamAM AveluM zruta aMga bAhya zruta H dvAdazAMgI vinAnuM pUrvAcAryoe banAveluM zruta aMgopAMga H zarIranA hAtha, paga, rekhA - vagere acakSudarzana : cakSuvagaranI indriyathI thato sAmAnya bodha indra acaurya vrata : corI na karavAnuM vrata acyuta : svarga ajJAna : viparIta jJAna aMjanA : naraka bhUmi -- - alpa jJAna. aNuvrata : alpa vrata aMDaja : iMDAthI utpanna thatA jIvo aticAra : doSa atithi saMvibhAga : eka vrata che, atithino Adara adattA dAna : ApyA vagara levuM adhikaraNa : jenAthI pApono Azrava thAya te, athavA AdhAra adhruva : acaLa anagAra : vratI, sAdhu anaMgakrIDA : je kAmabhoganAM aMgo nathI tenAthI kAmakrIDA karavI te anaMtAnubaMdhI kaSAya : anaMta saMsArane baMdhAve tevA kaSAya anapavRrtanIya : bAMdheluM AyuSya na tUTe te anabhigRhIta : badhA ja dharmo sarakhA che evuM mAne te mithyAtva anarthadaMDa H binajarUrI pApa anarpita : apekSA rahita anavasthita : je AveluM cAlyuM jAya, maraNa sudhI na rahe te anazana : cAre AhAra tyAga anAcAra : durAcAra anAdi : Adi rahita anAdeya : Adara rahita anAbhoga : upayoga vinA anindriya H mana anubhAga : rasa zabdArtha 4 383 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MassaMAMMAMMADAM amRta : asatya aprApyakArI H je Indriyo viSayo sAthe aMtarAla gati : eka bhavathI bIjA | joDAyA vinA bodha kare te, cakSu bhavanI vigrahavALI gati abhini bogha matijJAna mATeno aMtara dviIpa : pANInI vaccenA bheda, sAmAnya zabda pa6 aMtarlIpa abhISNa : niraMtara - satata aMtarmuhUrta : 48 miniTanI aMdarano amanaska : mana vinAnA - asaMjJI samaya arati : dveSa aMtya dravya : paramANu, chellAmAM chelluM arpita : apekSA sahita dravya alAbha : lAbharahita anyadRSTi prazaMsA : mithyA dRSTinI alokAkAza H cha dravyo rahita AkAza prazaMsA avagAhanA : kSetra aparatva : nAnApaNuM avamaudarya : uNodarI aparAjita : svarga che avarNavAda : niMdA aparagRhitA gamanaH apariNIta (kanyA avasthita : sthira - AveluM cAlyuM na athavA vayA) AdinI sAthe saMsAra jAya te sevana karavuM te avirata : cothuM guNasthAna aparigraha parigraha rahita avirati : vrata rahita aparyApta : paryAti pUrI na thAya te avyAbAdha : bAdhArahita apavartanIya bAMdheluM AyuSya nimittathI asaMjJI : mana vagaranA tUTI jAya te asaMdigdha : zaMkA vinAnuM apAna : vAyu asaMyatatva : saMyama rahita apAya vicaya : saMsAra duHkhamaya ja che | asteyANuvrata : acaurya aNuvrata ema vicAravuM Acinya kaMIpaNa vastu pAse na apAI pudgala parAvartaH carama pudgala rAkhavI te parAvartamAMthI aDadhuM vItyA pachInuM | AkraMdana : vilApa bAkI raheluM ardha pu. 5. Akroza : krodha-gusso apratiSThAna : narakavAsa AzA vicaya : jinezvara prabhunI apratyavekSita H apamArjita { AjJAo vicAravI te apratyAkhyAna : paccakhANa rahita | AtapaH je karmanA udayathI pote zItaLa apravicAra : koIpaNa eka dravya, guNa chatAM bIjAne uSNatA Ape te athavA paryAyamAM sthira vicAradhArA | AdimAna : prAraMbha 384 4 tattvamImAMsA nakha - eka Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhikaraNikI : jenAthI jIva narakano | aupapAtika : upapAta janmavALA adhikArI thAya te Anata : svarga Anayana prayoga : aticAra AnupUrvI : je karma parabhavamAM jatA jIvane baLadanI nAthanI jema parabhava tarapha vALe te AraNa H agiyAramo devaloka Arjava : saraLatA (deva-nArakI) karmabhUmi : asi mAsa kRSinA vyApArayukta bhUmi, kalpa : devaloka kalpopapannaHsvAmI-sevakanI maryAdAvALA svAmI-sevakanI maryAdA kalyAtIta AsAdana H sAsvAdana - bIjuM guNaThANuM | kaMdarpa : aticAra Azrava : karmonuM AvavuM Astikya : zraddhA bhAva audArika : eka prakAranuM zarIra vinAnA kaSAya kuzIla H kaSAyone paravaza muni AhAraka : zarIra kAya kleza : kAyAne kasavI | kAya dupraNidhAna : kAyAno durupayoga karavo itara parigRhItA gamana : bIjA puruSe bhADe athavA rakhAta rAkhelI strI sAthe vyavahAra karavo te iryApatha karma : jayaNApUrvaka cAlavuM, tenAthI je karmabaMdha thAya te uttara prakRti : peTA bhedo utpAda : utpanna thavuM kAya pravIcAra : kAyAthI viSayasevana karanArA kAya sthiti : ekanI eka kAyAmAM utpanna thanArA kAyikI kriyA : kAyAne jayaNA vinA pApamAM pravartAvavI udyota : prakAza kArpaNa zarIra : karmonA saMskAravALuM sUkSma zarIra kAdaMba H hAtha-mukha ane AMkhanA izArA karavA upagraha : upakAra, nimitta upaghi : jarUriyAtavALAM upakaraNo upapAta janma : niyatasthAne thanAro | kArmaNa yoga : kArmaNa zarI2 dvArA janma (deva-nArakano) AtmapradezonuM halanacalana kAlAtikrama : kALa vItI gayA pachI upabhoga : vaparAza karavo te upayoga : jJAnazaktino vaparAza. RRjugati : saraLa gati audayika H karmanA udayathI prApta thayela | kAMkSA : aticAra doSa kAlodadhi : samudra che. sAdhune AmaMtraNa ApavuM kuzIla : je sadAcArI na hoya te kuTalekha : khoTA lekha lakhavA te zabdArtha 4 385 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w wwwww -- wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww ----- --------- ba -nAnA kauskucca : khoTI ceSTA karavI te tiryaga : ADuM kSapaka : karmano kSaya karanAra jIva taijasa zarIra H tejanuM baneluM zarIra zAnti : kSamAzIla svabhAva vasa : hAlacAle tevA jIvo kSudra H tuccha trasanADI : cauda rAja UbhI eka rAja khAMga : eka prakAranuM devanuM cihna pahoLI nADI, jemAM trasa jIvo hoya gaItoya ? lokAntika deva gAMdharva H eka prakAranA deva dADhA : zAkhA elAna : rogI, mAMdA di dravya : dizA nAmanuM dravya ghanavAta : jADo jAmelo vAyu duHsvara : karkaza svara ghanAbu : thIjeluM pANI durbhaga : durbhAgya ghanodadhi : thIjeluM pANI dravyaH guNa - paryAya yukta je hoya te ghAtana : mAravuM, haNavuM dravyaveda H zarIra AkAre veda ghAtikarma H guNano nAza karanAra karma | ghANa : nAka dravyAdhikaraNa : bAhya dravya, jyAM caturdazapUrvadhara : cauda pUrvadhArI - | adhikaraNa banatuM hoya te caramadeha : chelluM zarIra Dhicarama : jene be bhAvo bAkI hoya te cAkSuSa skaMdha : cakSuthI dekhI zakAyadhrauvya : sthira tevA skaMdha niHzalya : doSa vagaranuM chadhastha : saMsArI jIva nikAya : zarIra chaprastha vItarAga : bAramuM guNa sthAnaka | nikSepa : vastu svarUpa jANavAnA prakAra chaviccheda : aMga-upAMgane chedavAM nigraha : dabAvavuM - kAbUmAM rAkhavuM jaghanya : nAnAmAM nAnuM nidAna : zalya jarAyuja : oramAM vIMTAIne janme te | nidAna : Atmasukha kapAya jugupsA : dhRNA nigraMtha : rAgadveSanI graMthirahita tata : zabdano prakAra nirjarA : karmonuM kharI javuM tattva : padArtha, vastu nirvatanA : banAvavuM - racanA tatvadoSa : te jJAna - jJAnI ane | nirveda : udAsInatA jJAnanAM sAdhano upara dveSa karavo ! niSadhA : besavuM tadubhaya : te baMne nirava H chupAvavuM tanuvAta : pAtaLo vAyu | nyAsApahAra : mUkelI thApaNa oLavavI tamasa : aMdhakAra, narakanuM sthAna | paTu kama H utAvaLe utAvaLe thavuM 386 ja tattvamImAMsA nAnA nAnakaDA gAma nAnA javAnuM kaDaka Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paratva : moTApaNuM bhAvediya : AtmAmAM pragaTa thayelI parAghAta : jIvano evo pratApa ke | jJAnazakti sAmeno jIva dabAI jAya. bhogabhUmiH karmabhUmi paribhoga : vAraMvAra bhoga thAya matsara H IrSyA parihAra : prAyazcitta, tyAga mAdhavI : nArakI parISaha H samatAthI sahana karavuM mAtsarya : IrSyA paryApta : pUruM mArdava : namratA paryAyadRSTi : parivartanavALI dRSTi mithuna : abrahma-kAmavAsanA pariNAmikasahaja svabhAva mithyAdRSTi : khoTI dRSTi pAriSadya : parSadAnA devo mUcchaH Asakti piMDaprakRti H jenA peTA bhedo thAya evI mUrtaH rUpI mUlaprakRti mULa guNa : mukhya guNa pugala parAvarta : anaMta kALa mUla vata : mukhya vrata pulAka H eka prakAranA sAdhu maithuna : abrahma pratara : sAta rAjanI laMbAI-pahoLAI | maukharya : vAcAlatA sarakhI hoya te pleccha : nIca kULa pratyabhijJAna : smaraNa ane anubhava yatidharma : sAdhu gharma sAthe hoya te yathAkhyAta zuddha sAmAyika pratyaya kiyA : navAM zastro banAvavA | yugalika : strI-puruSanuM joDakuM pradezodaya : bAMdhelA karmane maMda rasa | yoga : pudgalanA saMyogathI AtmAmAM vALu karIne bhogavavuM te utpanna thato viryano pariNAma pramatta : pramAda yoganirodha : yogane aTakAvavuM pramoda : guNa prazaMsA yogavakatA : yogonI durupayogitA prazama : atyaMta zamana yoni : janmanuM sthAna prAdoSikI kriyA : krodhAvezathI thatI / rati : harSa, rAga kriyA raudra H bhayaMkara prAyogika : jIvanA prayatnathI thAya te raurava : narakAvAsa bAdara : pUla labdhi : zakti * bhava pratyaya : bhavanI sAthe hoya | labdhIndriya : AtmAmAM pragaTa thayela bhavasthiti : saMsAra bAkI hoya te | jJAnazakti bhAvamana : sUkSma mana-upayoga | lAMgalikA : vakragati (vAMkI) zabdArtha 387 - Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - A tArA nAmanA liMga : cihna zrotra : kAna lezyA : adhyavasAya zleSa : AliMgana lokanAlI : caudarAjarUpa loka saMkramaNa : parivartana vakragati : vaLAMkavALI gati saMkrAti : ekathI bIjAmAM badalAvuM vargaNA : pudgalonA skaMdho saMghAta : samUha vAcanA : guru pAse pATha levo saMjJA : cetanAnI gherI preraNA vigrahagatiH eka bhavathI bIjA bhavamAM | saMzI : manavALA jIvo thanArI gati saMjvalana : atyaMta alpa kaSAya vicaya : vicAravuM te vicikitsA : davA karAvavI sadRza : sarakhA vitarka : zrutajJAna saMparAya : kaSAya vidAraNa kriyA : phADavAnI kriyA saMyamasaMyamaH alpa saMyama ane alpa vidhAna : kathana asaMyama viparyayajJAna : viparIta jJAna saMraMbha : pApa karavAnI icchA vipAka : phaLa saMvara : rokavuM vibhaMga jJAna : mithyAtvIne thayeluM | saMvRtta : DhAMkeluM avadhijJAna saMvega : abhilASa - saMsArano bhaya vivikta zayyAsana : ekAMtamAM rahevuM saMhanana : zarIranI AkRti visadRza : vijAtIya | sacitta : jIvasahita vihAyogati : paga dvArA cAla samanaska : manavALuM vaikriya H eka prakAranuM zarIra samanoza : manavALuM vairAgya : anAsakti vaiaisika kudaratI thAya - svAbhAvika sahasAra : AThamo devaloka vyaya : vinAza | sUma ? AMkhathI na dekhAya tevuM vyutsarga: tyAga stana : cora zaikSa : navA dIkSita thayelA steya : corI zailezI : meru parvata jevI avasthA | sthAna gRddhi : thiNadhdhI nidrA zauma : pavitratA | skUla: bAdara - - ----------- -- -- - 388 4 tattvamImAMsA Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DO