________________
સ્મશાનની ગોદમાં વિરામ મળે ત્યાં સુધી કદી આપણે શોધ્યો છે આરામ બિસ્તરમાં? આપણે તો કામે લગાડ્યો “કામ” નિંદરમાં, જેણે ઊંઘ કરી હરામ જીવનમાં, પછી ક્યાં જડે રે રામ સમજણમાં! અંધારાની ઓથે આપણે પણ હાડ અને માંસના લોચા ચૂંથવામાં કયાં પાછા પડયા છીએ કતરાથી! કુતરું તો માંસ વગરના હાડ સાથે ગેલ કરે છે તો પછી આપણે માંસયુકત હાડપિંજરને રમાડીએ તેમાં શું નવાઈ!
તરાએ પકડેલ હાડને વાચા હોત તો તેણે કહ્યું હોત,“બેહોશ થા મા, સાનમાં સમજ; કો દી હું પણ માનવ હતો. મારા મોંમાં પણ કંઈક જળચરો, જાનવરોનાં હાડકાં ચૂસાતાં હતાં. મેં કંઈકનાં હાડપિંજર હાટમાં વેચાતાં દીઠાં'તાં. આજે મેં મારાં હાડ રાખમાં રઝળતાં દીઠાં છે, તારી લાળમાં તરબોળ જોયાં છે. તું છોડી દે તારી લાળથી નીતરતા હાડને. યાદ રાખ આ તો માનવીનું હાડકું છે- હજુ અતુમ છે-તે તારું તાળવું ચીરશે; તારા જ લોહીથી લાલ બની તને જ લોભાવશે-ભરખી જશે તને. તું જાણે છે એ હડકું? એને સ્મશાન રિટર્નનું અભિમાન છે. તારાં હાડ તે હાડ ને ચામ તે ચામ; પણ મારા હાડકાને સ્મશાન રિટર્ન થયા પછી
લ કહેવાય છે. તારે જોવું હોય તો જો હાડને છોડી પેલી આંબલી પાછળ સંતાઈ જા- હમણાં જ જે મારાં વહાલાં નથી તેવાં સગાં મારાં હાડકાંને વીણવા આવશે, જેમ ધીરેથી વીણી વીણી થેલીમાં ભેગાં કરશે; ઘેર લઈ જશે; દરવાજાને ટોલે મને ચડાવશે-સૌ જોશે આ લ છે. ભલે જીવનભર મારી કંટકની જેમ તેમણે ઉપેક્ષા કરી મને આવળ, બાવળ, થોર કેરાં કટકો સમજી જડમૂળથી ઉખેડવાની જહેમત કરી; અંતે કદી મને જેમ સ્વીકાર્યો નથી, પણ જ્યારે હું વેરાન બન્યો, ત્યારે મારા અંતિમ અવશેષોને વીણી વીણીને ફ્લ જેમ ભેગાં કરે છે. તું જાણે છે કે પછી તેઓ શોકમગ્ન મહોરાં પહેરીને મને ત્રિવેણી સંગમની યાત્રા કરાવશે; પણ મારી વૃદ્ધાવસ્થામાં મને કોઈ ઘરથી મંદિરના રસ્તે તો શું - અંધારી
ઓરડીમાંથી ઓટલા સુધી દોરતું નહોતું. પછી તેઓ તારી જેમ જ તાકી તાકીને જોયા કરશે ત્રિવેણી સંગમ પર. જેમ તારી નજર હાડકામાં, તેમ તેઓ મારા હાડને ફૂલ ગણી ડુબાડી દેશે અને તેમની અતુમ નજર મિત્ર તરફ રહેશે. ભલે, ભાઈ! કુતરાજી, મારી અંતિમ-અધૂરી વાત તમે સાંભળી. હવે તું ઊભો ન રહીશ, જે પેલા મને વીણવા આવી રહ્યા છે. તું મને (હડને) છોડી ચાલી જાનહીં તો અંતે એ તો માનવીની ભૂખી
