________________
(૯૭)
શું કરું! મને સમાજે એવા પ્રશ્ન પૂછવા! અને જેવા ને તેવા જવાબ અપાયા. મને જો હું ભૂલથી આભાર માનું તો જ મારે જન્મ, અને જે જન્મ મારો તો જ મારે જન્મસ્થળ અને જે એક સ્થળે આવ્યો તો નિશ્ચિત બીજા સ્થળે પડવાનો. પણ મને સમજાયું કે હું તો દેશનો સાક્ષી. તેથી દેશમાં હું આવ્યો નથી, દેશમાં કોઈ સ્થળે પડવાનો નથી. જે આકાર, સાકાર છે તે જ દેશની કેદમાં કેદ છે. ઓલ ફોર્મ્સ આર લિમિટેડ બાય સ્પેસ. એનીથિંગ વિચ ઇઝ બાઉન્ડ બાય સ્પેસ ઇઝ નથિંગ બટ ફર્મ. પણ હું તો નિરાકાર છું, અજન્મા છું, દેશની ક્ષિતિજો, સરહદોનો સાક્ષી છુંમાટે જ દેશથી, કાળથી મુક્ત છું.
આ સાલી.રખે કોઈ માને કે હું દેશ-કાળનો સાક્ષી છું તેથી વસ્તુમાં-ઓજેકટમાં કેદ છું. હું તો “વસ્તુનો પણ સાક્ષી છું. અર્થાત્ હું વિષયનો સાક્ષી અવિષય છું. ઈક્સિ, મન અને બુદ્ધિનો જે વિષય કે વસ્તુ છે તેમાં તો ભેદ છે, એક આકાર બીજા આકારથી જુદો છે, એક વસ્તુ બીજાથી ભિન્ન છે; પણ હું તો સર્વનું કારણ-સર્વ કાર્યથી અભિન્ન છું. ભિન્નતા અને ભેદનો સાક્ષી હું ભેદથી એક કઈ રીતે હોઇ શકે? ભિન્નતા તો સાક્ય છે તેથી તે સતું નથી અને અસત્ વસ્તુનો સાક્ષી સતુ હું. અને સાક્ષી જ માત્ર સત્ છે, કાળથી પર છે અને કહેવું હોય તો ત્રણે કાળમાં છે. અને સત્ એટલે જ કે જે દેશ, કાળ, વસ્તુથી મુક્ત હોય, અપરિચ્છિન્ન હોય અને જે એવું અપરિછિન છે તે જ છે સાક્ષી ત્રણેનું...અને એવું છે કોણ? મારા સિવાય બીજું કોણ હોઈ શકે?
છું હું જ વસ્તુનો સાક્ષી. માટે મારામાં નથી સ્વગત, સ્વજાતીય કે વિજાતીય ભેદ. હું અભેદ, અભય છું. ભેદમાં જ ભય! જે અભેદ, તે અભય. આમ, હું સાક્ષી દેશ, કાળ વસ્તુનો. પણ યાદ રાખીએ કે નથી કોઈ સાક્ષી મારો.
સાલીનો સાક્ષી કોઇ નથી. - છું હું સાક્ષી મારો;
માટે જ હું એક અદ્વિતીય છું. માત્ર એક વેદાન,
