Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreSThi devacaMda lAlabhAi jaina-pustakoddhAre granthAGkaH 122 / paNDitazrIkuzalavardhanagaNiziSya-zrInagarSigaNiviracitA sakalavAcakaziromaNimahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNisaMzodhitA zrIsthAnAGgasUtra-dIpikA vRttiH / (prathamo bhAgaH) sampAdakaH saMzodhakazca pUjyapAda-siddhAntamahodadhi-karmazAstrarahasyavedi-zAsanadivAkara-AcAryamahArAjAdhirAja-zrImadavijayapremasUrIzvarapaTTapradyotana-jJAnadivAkara-prabhAvakapravacanakAra-taponidhi-pUjya-AcArya deva-zrImadvijaya-bhuvanabhAnusUrIzvara-prathamazipyasna-jJAnanidhi-saMyamatyAgatayomA -panya sapravara-zrIpadmavijayajIgaNava-suziSyavidvadvarya-pUjyamunivartha shriimitraanndvijymhaaraajH| prakAzakaH suratavAstavya-zreSThi-devacanda lAlabhAi pustkoddhaar-koshkaaryvaahkH| pratayaH 5.. vIrAbdAH 2500 + vikramAbdAH 2030 niSkrayaH dvAdaza rUpyakANi Jain Education international For Private & Personal use only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayamAgamagranthaH zreSThi devacandra lAlabhAi pustakoddhArasaMsthAyAH kAryavAhakena motIcaMda maganabhAi cokasI ityanena ahamadAvAdanagare alakezaprinTarImadhye maganabhAidvArA mudrApitaH / asya punarmudraNAyAH sarve'dhikArAH etadabhANDAgArakAryavAhakairAyattIkRtAH santi / Printed by Alkesh Printry, Sadmata's Pole, Sankadi Seri, Ahmedabad and Published by the Hon. Managing Trustee, Motichand Maganbhai Choksi, for Sheth Devachand Lalbhai Jain Pustakoddhar Fund, at Sheth Devachand Lalbhai Jain Boarding House, For Shree RatpaSagar Jain Boarding, Badekhan Chakla Gopipura, Surat. For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sheth Devchand I albhai Jaia Pustakoddkar Fund Series No. 122 Shree Sthanang Sutra Dipika Parti (With Commentary) By Shri Nagarshigani Maharaj Edited by Muni Shree Mitranand Vijay ji Vir Samvat : 2500 Vikram Samvat : 2030 Price : Rs. 12-30 Jan Education International For Private & Fersonal use only www.janelibrary.org
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ : The Board of Trustees : (1) Nemchand Gulabchand Devchared Javeri (2) Talakchand Motichand Javeri (3) Babubhai Premchand Javeri (4) Amichand Zaverchand Javeri (5) Keshrichand Hirachand Javeri (6) Motichand Maganbhai Choksi Hon. Managing Trustee. saMsthAnuM TrasTI maMDaLa : zrI nemathala gulAbacaMda devayaM jhaverI - talakacaM motIcaMda jhaverI bAbubhAI premacaMda jhaverI amIcaMda jhaveracaMda jhaverI kezarIyaM hIrAcaMda jhaverI ka, motIcaMda maganabhAI jhaverI mAnad menejIMga TrasTI chiyuruyuyayuruyurunara"nakayuyuyuyuyuyuyuyuyuyuyuyuyayuruyuru Jan Education International For Private Personal use only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| dhIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 1 // 1000000000000000000000000000000000000000000000000000 jayantu vItarAgAH -prastAvanA :zrI devacaMda lAlabhAda jaina pustakoddhAra phaMDa saMsthAnA kAryavAhaka suzrAvaka kezarIcaMda hIrAcaMda saM. 2023 mAM naDIyAda mukAme mArI pAse AvyA ane 'zrIThANAMga sUtra' uparanI 'dIpikA' TIkArnu istapratanA AdhAre saMzodhana saMpAdana karI ApavA vinaMti karI. paramapUjya bhavodadhitAraka siddhAMtamahodadhi sayamatyAgatapomUrti suvizAlagacchAdhipati zAsanadivAkara karmazAstrarahasyavedI paramagurudeva AcArya deva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAja sAhebanI anumati meLavI meM A zubha kAryano svIkAra ko. saM. 2024 nI sAlamAM pU. paramazAsanaprabhAvaka vyAkhyAnavAcaspati paramakRpAnidhi gacchAdhipati AcAryadeva zrImadavijaya rAmacadrasUrIzvarajI mahArAjanI puNyanidhAmA comAsu rahevAnu thayu. tyAM zrIThANAMgasUtra uparanI dIpikA TIkAnA saMzodhananu kArya zaru karyu: zrIThANAMga (sthAnAMga sUtra): hAlamA vidyamAna 45 AgamomAM 11 aMgasUtro che temAM trIju ThANAMga sUtra che tenA vartamAna prathama bhAgamAM sUtrasaMkhyA 388 che. tenA upara zAsanaziromaNi pU. A. abhayadevasUrIzvarajI ma. racita vidvadbhogya vistRta TIkA hAla che. te pUrva vidvaziromaNi zIlAkAMcArya bhagavAnanI racelI TIkA hatI. hAla te upalabdha nadhI sAikolojothI bharelo ane ghaNI tAttvika Jain Educaban For Privals & Personal use only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mosthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 2 // Jain Education Interna vAvatono bhaMDAra A graMtha che. ekathI dasa sudhInI saMkhyAmAM rahelI vastuono nirdeza karatA A graMthI zailIne maLato bauddhomAM 'aMgura nikAya' nAmano graMtha che. dIpikA TIkA : A TIkAmAM panA racayitA maharSi nagarSigaNie moTI TIkAno AdhAra lIdho che. vAda-carcAnAM sthaLo ane keTaleka ThekANe TIkAno vistAra huMkAvIne saMskRtanA prAthamika abhyAsIo paNa vAMcI zake pa rIte A dIpikA TIkA teopa racI-saMkalita karI che. TIkAnA raciyatA : A TIkAnA racayitA paM. nagapigaNi akabara bAdazAha pratibodhaka jagadguru A. zrI hIravijayasUrIzvarajI ma0 nA ziSya paM udayavardhana gaNinA ziSya paM. kuzalavardhana gaNinA ziSya che. TIkAmAM ApaNane TIkAkAre pote karelo ullekha jovA maLe che ke " zrImad tapAgacchAdhirAja sUrIzvara zrI vijayadevasenasUrinA rAjyamAM zrImad tapAgacchane zobhAvanAra hAra samA sUrIzvara zrIvijayadevasUri yauvarAjyamAM sakalavAcaka ziromaNi mahopAdhyAya zrI vimalaharSa gaNie saMzodhita karelI, paMDita kuzalavardha nagaNiziSya paMDita nagarSi gaNie svavAcana ane paropakAra mATe uddhAra rUpe racelI sthAnAMgadIpikAmAM prathama adhyayana samApta thayuM." prastAvana / // 2 //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| zrIsthAnAta sUtradIpikA bRttiH / ||3|| 200000000000000000000000000000000000000000000000....." paM. nagarSigaNinI anya kRtio : jainasatyaprakAza kramAMka 114 mAM nIce mujaba ullekha che ke paM0 nagarSi gaNie saM. 1649 mAM rAmasItArAsa, alpabahutvavicAragarbhita bha0 mahAvIrasvAmInu stavana gA0 49. daMDaka avacUrNi sa. 1651 nA zrAvaNa sudi 3 nA roja jAloramAM varakANA pArzvanAtha stavana saM. 1651 bhA. va. 3 nA roja jAlura paMcacaityaparipATIstavana ane saM. 1657 nA vaizAkha sudi 7 nA roja sthAnAMgadIpikA graMthAna 18000 ( A AMkaDo khoTo lAge che kAraNa ke graMthAna 13 thI 14 hajAra che.) temaja sa. 1617mAM gujarAtImAM kaDIbaddha 'kalpAntarvAcya' vagere graMtho racyA hatA. temanAthI nagavardhana zAkhA nIkaLI che. dIpikA TIkAnI hastaprata : A TokAgrathanA saMzodhana saMpAdanamAM lIMbaDI-jainasaMgha (ANaMdajI kalyANajInI peDhI) hastakanA hastalikhita jJAnabhaMDAranI eka ja pratano upayoga thayo che. tapAsa karatAM bIjI koi hastaprata prApta thai na hatI. A prastAvanA lakhAya che tyAre sAMbhaLavA malyu che ke amadAvAdanA DahelAnA upAzrayanA jJAnabhaMDAramA tathA devasAnA pADAnA saMghahastakanA zAnabhaMDAramA ThANAMgadIpikAnI hastaprato che. lIMbaDInA zAnabhaMDAranI hastaprata ApavA badala tyAMnA vahIvaTadAronI udAratA prazaMsanIya che. A hastapratamAM AjathI 54 varSa pUrva Agamodayasamiti // 3 // Jain Education interna For Private & Personal use only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 4 // taraphathI prakAzita thayelI sthAnAMga bRhabRttinI prata karatAM keTalAka sthaLomA jema zuddha pATho malyA che tema keTalAka sthaLomAM lekhanadoSathI azuddhio paNa che. e azuddhionu saMmArjana Agamodaya samitinI pratanA AdhAre temaja aneka vidvAnone pUchIne karavAmAM Avyu che dIpikAnI presakopI : zrI devaca da lAlabhAI jaina pustake ddhAra phaMDa-sasthAe karAvelI presakopI ghaNI azuddha, apUrNa ane astavyasta hatI meM graMthana saMzodhana karyA bAda pa. bAbulAla savacaMdabhAIe pharIthI suMdara akSarothI vyavasthita presakopI karI hatI A prathanA saMpAdanamA teono sAro sahayoga malyo che. A saMskaraNamA pariziSTa rUpe bhagavAna abhayadevasUrIzvarajI ma. viracita vRhabRtti ane dIpikA TIkAnA pAThabhedo sAmasAmA ApavAmAM AvyA che te uparatho pAThonI zuddhi-azuddhino vicAra karI zakAze dIpikA TIkAmAM keTaleka ThekANe navA maLelA pATho saMzodhana saMpAdana vakhate vihAra daramyAna prUpha tapAsatA mULa presakopI, hastalikhita prata tathA ThANAMga vRhatTIkAnI mArI sudhArelI prata sAthe na hovAthI vRhadvRtti pramANe pATo bhUkyA che te zuddhipatrakamAM sudhArI levAmA AvyA che. .00000000000000000000000000000000000000000000000000000. Jain Education in
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH // 5 // Jain Education Inter A viSamakALamAM AgamagraMtho adhyAtmano prakAza pAtharanArA che ArAdhanAmAM apUrva joma pragaTAvanArA che. zrI devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa saMsthApa Agamarasikone ane saMskRtanA alpabodhabALA munione paNa Agamarasa pIvA maLe te uddezathI pUjanIya AgamazAstronI dIpikA TIkAo pragaTa karavA mAMDI che. tethI A graMthAne vAMcavAnA adhikArI munibhagavaMto AnA vAMcana-manana dvArA saMsthAno uddeza saphaLa kare ane AgamasudhAnA pAnathI tattvasaMvedana jJAnanA ArAdhaka bane ! sthaLa : vijaya dAnasUrIzvara jJAnamaMdira kAlupura, amadAvAda. saM. 2029 phAgaNa vada 6. tA. 29-3-73 ravivAra. li. pUjyapAda taporatnamahodadhi jJAnadivA kara prabhAvaka pravacanakAra paramagurudeva pU. AcAryadeveza zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvara suziSyaratna prazamanidhi pU. gurudeva paMnyAsa pravarazrI padmavijayajIgaNivara ziSyANu mitrAnaMda vijaya. prastAvanA / // 5 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA be bola be bola / dIpikAvRttiH / 000000000000000000000000000000000000000000000000000. AgamanI aNamola vANIne prakAzita karanArI zrI devacaMda lAlabhAi jaina pustakoddhAra phaMDa nAmanI saMsthA vartamAnanA viSamaya vAtAvaraNamAM jagatane amRtarnu pAna karAvI rahI che. prastuta zrI sthAnAMga sUtra 1 yI 10 saMkhyAvALI vastuono vividha rIte nirdeza karanAra khajAno che Arnu saMpAdana kArya vidvadvarya munirAja zrImitrAnaMdavijayajI karela che thI sthAnAMga sUtranA A prathama bhAgamA 1 thI 5 saMkhyAvALI vastuono saMgraha che. keTalAka saMyogone laine A graMtha prakAzita thavAmAM vilaMba thayo che. chatAM ghaNA prayAsathI pragaTa thatuM A Agamaratna bhavya jIvonA aMtaramA ujjvaLa prakAza pAtharI, temane mokSasukhanA bhoktA banAve se ja mahecchApUrvaka viramuM . zrAvaNa pUrNimA, vIra saMvata 2500 paM. bAbubhAI savacaMda zAha manasukhamAInI poLa amadAvAda. 100000000000000000000000000000000000000000000000000 // 6 // lI. For Private & Fersonal use only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // nagarSigaNiviracitadIpikAvRttisametama zrIsthAnAGgasUtram OM namaH zrIsarvajJAya / zrIvijayasenasUrIzvaraparamagurubhyo namo nmH| praNatasurAsuranAthaM, sunAthamabhinamya vIrajinanAtham / smRtvA zrIzrutadevIM, zrIgurupAdAnnamaskRtya // 1 // ativistaravRtyarthA-datigambhIrabhAsurAt / sukhAvabodhamuddhRtya, zabdArtha ca manoharam // 2 // zrImatsthAnAGgasUtrasya, kuve'haM dIpikAM varAm / svavAcanakRte santaH, prasIdantu sadA mama // 3 // ||tribhirvishesskm // iha hi zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmina ikSvAkukulanandanasya prasiddhasiddhArtharAjamUnomahArAjasyeva paramapuruSAkrAntavikrAntarAgAdizatrorAjJAkaraNadakSamApatisatatasevitapAdapadmasya sakalapadArthasAkSAtkaraNadakSakevalajJAnadarzanasvarUpapradhAnapraNidhyavabuddhasabaviSayagrA masvabhAvasya sakalatribhuvanAtizA yipravarasAmrAjyasya nikhilanItipravartakasya paramAn gambhIrAn mahAnupadezAn nipuNabuddhyAdiguNagaNamANikyarohaNadharaNIdharakalpena bhANDAgAraniyuktenaiva gaNadhareNa pUrvakAle caturvarNazrIzramaNasaGghabhaTTArakasya tatsantAnasya lA Jan Education in For Private & Personal use only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgamatra- pikA vRttiH| mAlAdi 1 sU. mAmAmA // 1 // 2 copakArAya nirUpitasya vividhArtharatnasArasya devatAdhiSThitasya vidyAkriyAvalavatA'pi pUrva puruSeNa kenA'pi kuto'pi kAraNAdanu- mudritasyAta eva ca keSAJcidanayaMbhIrUNAM manorathagocarAtikrAntasya mahAnidhAnasyeva sthAnAGgasya tathAvidhavidyAbalavikalairapi / kevaladhASTayapradhAnaH svaparopakArAya yathArthaviniyojanAbhilASibhirata evAvagaNitasvayogyatainipuNapUrvapuruSa-prayogAnanuzritya kiJcit svamatyotprekSya tathAvidhavartamAnajanatAmApRcchca ca tadupAyAn dyUtAdimahAvyasanopetairivAsmAbhirunmudraNamivAnuyogaH prArabhyate iti zAstraprastAvanAdivistaraH sarvo'pi vRttito jJeyaH / sAmprataM sUtraM taccedaM OM namaH siddhaM / suyaM me Au ! saMteNa bhagavayA evamakvAyaM (sU01) 'suyaM' ti iha kila sudharmasvAmI paJcamo gaNadharadevo jambUnAmAnaM svaziSyaM pratipAdayAJcakAra / 'zruta'mAkarNitaM 'me' mayA 'AusaM' ti AyurjIvitaM tatsaMyamapradhAnatayA prazastaM prabhUtaM vA vidyate yasyAsAvAyuSmAn tasyAmantraNaM he AyuSman | ziSya ! 'teNaM' ti yaH sannihitavyavahitasUkSmavAdabAhyAdhyAtmikasakalapadArtheSvavyAhatavacanatayAptatvena jagati pratIto'thavA | pUrvabhavopAttatIrthakaranAmakarmAdilakSaNaparamapuNyaprAgbhAro vilInAnAdikAlAlInamithyAdarzanAdivAsanaH parihRtamahArAjyo divyAyupasargavargasaMsargAvicalitazubhadhyAnamArgoM bhAskara iva dhanaghAtikarmaghanAghanapaTala vighaTanollasitavimalakevalabhAnumaNDalo vibudha patiSaTpadapaTalajuSTapAdapadmo madhyamAbhidhAnapurIprathamapravartitapravacano jino mahAvIrastena 'bhagavatA' aSTamahAprAtihAryarUpasamagrezvaryAdiyuktena 'eva' mityamunA vakSyamANakatvAdinA prakAreNa 'AkhyAta 'miti A-maryAdayA jIvAjIvalakSaNAsaMkIrNatA rUpayA abhividhinA vA samastavastuvistArakhyApanalakSaNena khyAtaM-kathitamAkhyAtamAtmAdivastujAtamiti gamyate / atra ca 'zruta' Jain Education anal For Private & Fersonal use only ww.jainelibrary.org
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 uktaM ca mityanenAvadhAraNAbhidhAyinA svayamavadhAritamevAnyasmai pratipAdanIyamityAha, anyathA'bhidhAne pratyutApAyasambhavAt " kiM itto pAvayaraM, sammaM aNahigayadhammasambhAvo / annaM kudesaNAe, kaTTayarAgaMmi pADei " // 1 // ti mayetyanenopakramadvArA'bhihita bhAvapramANadvArA gatAtmAnantaraparamparabhedabhinnAgamenAyaM vakSyamANo grantho'rthato'nantarAgamaH sUtra - tastvAtmAgama ityAha 'AyuSmanni ' tyanena tu komalavacobhiH ziSyamanaH pralhAdayatA''cAryeNopadezo deya ityAha, uktaM ca" dhammama ehiM aisuMdarerhi, kAraNaguNovaNIehiM / palhAyaMto ya maNaM, sIsaM coeDa Ayariu // 1 // tti " AyuSmatrAbhidhAnaM cAtyantamAlhAdakaM prANinAmAyuSo'tyantAbhISTatvAt, yata ucyate " savve pANA piyAuyA apiyavahA taha suhAsAyA dukkhapaDikUlA, savve jIvikAmA, savvesiM jIviyaM piyaM" ti / tathA " tRNAyApi na manyante, putradArArthasampadaH / jIvitArthe narAstena, teSAmAyuratipriyam // 1 // " iti, athavA AyuSmannityanena grahaNadhAraNA guNavate zipyAya sUtrArthI deya iti jJApanArthaM sakalaguNAdhAra bhUtatvenAzeSaguNopalakSaNena cirAyurlakSaNaguNena ziSyAmantraNamakAri, yata uktam " buDe vi doNamehe, na kaNhabhUmIo lohae udayaM / gaddaNadharaNAsamatthe, iya deyamachittikArimmi // 1 // " viparyaye tu doSa iti Aha ca " Ayarie suttammiya, parivAo suttaatthapalimaMtho / annesiM pi ya hANI, puTThA vi na duddhadA vaMjhA || 1 || " iti tathA 'tenetyanena AptatvAdiguNaprasiddhatAbhidhAyakena prastutAdhyayanaprAmANyamAha - bahuguNApekSayA''ptavacanaprAmANyasyeti, 'bhagavate' ooooooooooo
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ maGgalAdi sU. 1 pIsthAnAGgasUtrapikA vRttiH| tyanena tu prastutAdhyayanasyopAdeyatAmAha, atizayavAn kilopAdeyastadvacanamapi tatheti ityAdi / yadAkhyAtaM bhagavatA tadadhu nocyate-sakalapadArthAnAM samyagmithyAjJAnazraddhAnAnuSThAnaviSayIkaraNenopayoganayanAdAtmanaH sarvapadArthaprAdhAnyamatastadvicAraM tAva dAdAvAha page AyA (sU. 2) 'ega' ti eko na dvayAdirUpaH AtmA-jIvaH kathaJciditi gamyate, tatra atati-satatamavagacchati / ata sAtatyagamane' | iti vacanAda atadhAtorgatyarthatvAd gatyarthAnAM ca jJAnArthatvAdanavarataM jAnAtIti nipAtanAda AtmA-jIvaH, upayogalakSaNatvAdasya siddhasaMsAryavasthAdvaye'pyupayogabhAvena satatAvabodhabhAvAt , satatAvabodhAbhAve cAjIvatvaprasaGgAt ajIvasya satazca punarjIvatvA- 10 bhAvAt , bhAve cAkAzAdInAmapi tathAtvaprasaGgAt / evaJca jIvAnAditvAbhyupagamA'bhAvaprasaGga iti, athavA atati satataM gacchati svakIyAn jJAnAdiparyAyAnityAtmA, nanvevamAkAzAdInAmapyAtmazabdavyapadezaprasaGgasteSAmapi svaparyAyeSu satataM gamanAt , anyathA apariNAmitvenAvastutvaprasaGgAditi, naivaM, vyutpattinimittamAtratvAdasya, upayogasyaiva pravRttinimittatvAt , jIva eva AtmA, nAkAzAdiriti, athavA janmamaraNasukhaduHkhAdisaMvedaneSvasahAyatvAdeka Atmeti bhAvanIyamiti / iha ca sUtreSu kathaJcidityanu. smaraNIyaM, kathaJcidvAdasyAvirodhena sarvavastuvyavasthA nibandhanatvAt / uktaJca "syAdvAdAya namastasmai, yaM vinA sakalAH kriyAH / lokadvitayabhAvinyo, naiva sAGgatyamiyati // 1 // tathA Jain Education Inter n al Alw.jainelibrary.org
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 "nayAstava syAtpadasavalAJchitA, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipreta (dheya) phalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 1 // " iti, Atmana ekatvamuktanyAyato'bhyupagacchadbhirapi kaizcinniSkriyatvaM tasyAbhyupagatamatastannirAkaraNAya tasya kriyAvacabhaH kriyAyAH kAraNabhUtaM daNDasvarUpaM prathamaM tAvadabhidhAtumAha ege daMDe (03) egA kiriyA ( sU0 4) ege loe ( sU0 5) ege alopa ( sU0 6 ) ' ego' tiekosvivakSita vizeSatvAt daNDayate - jJAnAdyaizvaryApahArato'sArIkriyate AtmA'neneti daNDaH, sa ca dravyato bhAvatazca dravyato yaSTirbhAvato duSprayuktaM manaHprabhRti / tena cAtmA kriyAM karotIti tAmAha - 'egA kiriyA ekA avivakSi vizeSatayA karaNamAtra vivakSaNAt karaNaM kriyA- kAyikyAdiketi, athavA 'eMge daMDe, egA kiriya' sisUtradvayenAtmano'kriya tvanirAsena sakriyatvamAha, yato daNDakriyAzabdAbhyAM trayodazakriyAsthAnAni pratipAditAni, tatrArthadaNDAnarthadaNDahiMsAdaNDAka smAddaNDa viparyAsadaNDarUpaH paJcavidho daNDaH paraprANApahAralakSaNo daNDazabdena gRhItaH tasya caikatvaM vadhasAmAnyAditi, kriyAzabdena tu mRpApratyayA adattAdAnapratyayA AdhyAtmikI mAnapratyayA mitradveSapratyayA mAyApratyayA lobhapratyayA airyApathikItyaSTavidhA kriyoktA, tadekatvaM ca karaNamAtrasAmAnyAditi daNDa kriyayotha svarUpavizeSamupariSTAt svasthAna eva vakSyAma iti / uktasvarUpasyAtmana AdhArasvarUpanirUpaNAyAha- 'ege loga' si eko'vivakSitA saGkhya pradezAca stiryagAdi digbhedatayA lokyatedRzyate kevalAlokeneti lokaH - dharmAstikAyAdidravyAdhArabhUta AkAzavizeSaH, lokavyavasthA hyaloke tadvipakSabhUte sati bhavatIti
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Po zrIsthAnAGgasUtra- tamAha-ege aloetti eko'nantapradezAtmakatve'pyavivakSitabhedatvAdaloko lokavyudAsAta na tvanAlokanIyatayA, kevalAlo. dIpikA vRttiH| kena tasyApyAlokyamAnatyAditi, lokAlokayozca vibhAgakAraNa dharmAstikAyo'tastatsvarUpamAha page dhamme (sU0 7) page adhamme (mU0 8) ege baMdhe (sU0 9) page mokkhe (sU0 10) page puNNe (sU0 11) page pAve (sU0 12) page Asave (pU0 13) page saMvare (sU0 14. pagA beyA (sU0 15) egA nijjarA (sU0 16) paNe dham ti ekaH pradezArthatathA'sakhyAtapradezAtmakatve'pi dravyArthatayA tasyaikatvAt , jIvapudgalAnAM svAbhAvike kriyAvacce sati ganiriNatAnAM tatsvabhAvadhAraNAd dharmaH, sa cAstInAM-pradezAnAM saGcAtAtmakatvAt kAyo'stikAya iti / dharmasyApi vipakSasvarUpamAha--'ge adhamma tti eko dravyata eva, na dharmo'dharmaH adharmAstikAya ityarthaH, dharmo hi jIvapudgalAnAM matyupaSTambhakArI, ayaM tu tadviparItatvAt sthityupaSTambhakArIti, nanu dharmAstikAyAdharmAstikAyayoH kathamasti tvAvagamaH ? pramANAditi maH, taccedam-iha gatiH sthitizca sakalalokaprasiddha kAryam , kArya ca pariNAmyapekSAkAraNAyattA hamalAbhaM vartate, ghaTAdikAryeSu tathAdarzanAn , ityAdi vRttau iti| AtmA ca lokavRttidharmAdharmAstikAyopagRhItaH sadaNDaH Makriyazca kammamA baddhayata iti bandhanirUpagAyAha --'ege bandhe ti bandhana bandhaH, sakaSAyatvAt jIvaH karmaNo yogyAna pudga lAnAdatte yat sa bandha iti bhAvaH, sa ca prakRtisthitipradezAnubhAvavibhedAt caturvidho'pi bandhasAmAnyAdekaH, muktasya sataH punarbandhAbhAvAd vA eko bandha iti. athavA dravyato nigaDAdibhirbhAvataH karmaNA, tayozca bandhanasAmAnyAdeko bandha iti, anAdibandhasabhAve'pi bhavyAtmanaH kasya cinmokSo bhavatIti mokSasvarUpa mAha 'ege mokve' tti mocanaM karmapAzaviyojanamA namAjamA / 3 Jan Education For Private & Personal use only trisaimelibrary.org
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intern tmano mokSaH, Aha ca- 'kRtsnakarmakSayAnmokSaH' sa caiko jJAnAvaraNAdikarmApekSayA'STavidho'pi mocanasAmAnyAt muktasya vA punarmokSAbhAvAt IpatprAgbhArAkhyakSetralakSaNo vA dravyArthatayaikaH, athavA dravyato mokSo nigaDAdito bhAvataH karmataH, tayozca mocanasAmAnyAdeko mokSa iti / mokSaca puNyapApakSayAd bhavatIti puNyapApayoH svarUpaM vAcyaM tatrApi mokSasya puNyasya ca zubha svarUpasAdharmyAtpuNyaM tAvadAha - ege puNe' 'puNe zubhe iti vacanAt puNati - zubhIkaroti punAti vA pavitrIkarotyAtmAnamiti puNyaM - zubhakarma, sadyAdi dvicatvAriMzadvidham, yathoktam " sAyaM 1, uccAgI 2, naratiridevAu 5 nAma eyAu / maNuyadurga 7, devadugaM 9, paMcidiyajAI 10, taNupaNa 15 // 1 // aMgovaMgatiyaM piva 18 saMghayaNaM vArisanArAyaM 49 / paDhamaM ciya saMThANaM 20, vaNNAicaukasupasatthaM 24 / / 2 / / agurulahu 25, parAgha 26, usmA 27, Aya 28, ca ujjo 29 / supasatthA vihAyagaI 30, tasAidasagaM 40, ca nimmA 41 // 3 // titthayareNa sahiyA 42, vAyAlA puNNapagaIo "tti // evaM dvicatvAriMzadvidhamapi athavA puNyAnubandhi-pApAnubandhibhedena dvividhamapi athavA pratiprANi vicitratvAdanantabhedamapi puNyasAmAnyAdekamiti / puNyapratipakSabhUtaM pApamiti tatsvarUpamA i- ege pAve' tti pAzayati guNDayati AtmAnaM pAtayati vA Atmana AnandarasaM zoSayati rukSayati ( kSapayati ) iti pApam, taba jJAnAvaraNAdidvayazotibhedam yadA''cha-- " nANaMtarAya nirayadurga 50, 10, daMsaNaNava 19, mohayachabI 45 / assAyaM 46, nirayAuM 47, nIyAgoeNa aDayAlA 48 // 1 // tiriyadugaM 52, jAicauktaM ca 56, paMca saMghayaNA 61 / saMThANA viSa paMca 66 u vannAica ukkamapatyaM 70 // jainelibrary.org
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 3-16 zrIsthAnAGgasUtra- dIpikA vRttiH| 8 // 4 // uvaghAya 71, kuvihayagaI 72, thAvaradasageNa huMti cottIsaM / savvAu miliyAu, bAsItI pAvapagaIo 82 // 3 // " tadevaM dvayazItibhedamapi puNyAnubandhipApAnubandhibhedAd dvividhamapi vA anantasaJcAzritatvAdanantamapi vA'zubhasAmAnyAdekamiti / anantaroktapuNyapApakarmaNobandhakAraNanirUpaNAyAha 'ege Asavetti Azravanti-pravizanti yena karmANyAtmanIti AzravaH, karmabandhaheturiti bhAvaH, sa cendriyakaSAyAvratakriyAyogarUpaH krameNa paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatitribhedaH, uktaJca"iMdiya 5 kasAya 4 avvaya 5, kiriyA 25 paNacaupaNapaNavIsa / jogA tinneva bhave, AsavabheyA u bAyAlA 42 // 1 // tti" __tadevamayaM dvicatvAriMzadvidho'thavA dvividho dravyabhAvabhedAt , tatra dravyAzravo jalAntargatanAvAdau tathAvidhapariNAmena chidrejalapravezana bhAvAzravastu yajjIvanAvIndriyAdicchidrataH karmajalasaJcaya iti, sa cAzravasAmAnyAdeka eveti // athAzravapratipakSabhUtaM saMvarasvarUpamAha-'ege saMvareM' tti saMbriyate-karmakAraNaM prANAtipAtAdi rudhyate yena pariNAmena sa saMvaraH, Azravanirodha ityarthaH, sa ca samiti-gupti-dharmAnuprekSA-parISaha(jaya)cAritrarUpaH krameNa paJca-tri-daza-dvAdaza-dvAviM. zati-paJcabhedaH, Aha ca"samiI 5 guttI 3 dhammo 10, aNupeha 12 parIsahA 22 carittaM 5 ca / sattAvannaM bheyA, paNatigabheyAI saMvaraNe // 1 // ti" ___athavA'yaM dvidhA dravyato bhAvatazca, tatra dravyato jalamadhya-gatanAvAderanavaratapravizajjalAnAM chidrANAM tathAvidhadravyeNa sthaganaM saMvaraH, bhAvatastu jIvadroNyAmAzravatkarmajalAnAmindriyAdichidrANAM samityAdinA nirodhanaM saMvara iti, sa ca dvividho'pi saMvarasAmAnyAdeka iti // saMvaravizeSe cAyogyavasthArUpe karmaNAM vedanaiva bhavati na bandha iti vedanAsvarUpamAha-'egA veyaNa'tti mamamamamamA // 4 / For Private & Personal use only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedanaM vedanA-svabhAvenodIraNAkaraNena vodayAvilakApraviSTasya karmaNo'nubhavanamiti bhAvaH, sA ca jJAnAvaraNIyAdikarmApekSayA-N 'STavidhA'pi vipAkodayapradezodayApekSayA dvividhA'pi AbhyupagamikI-zirolocAdikA aupakramikI-rogAdijanitetyevaM dvivi dhA'pi vedanAsAmAnyAdekaveti / / anubhUtarasaM karma pradezebhyaH parizaTatIti vedanAnantaraM karmaparizATanarUpAM nirjarAM nirUpayannAha LON -- 'egA nijjara ti nirjaraNaM nijarA vizaraNaM parizaTanamityarthaH, sA cA'STavidhakarmApekSayA'STavidhA'pi dvAdazavidhatapo janyatvena dvAdaza vidhA'pi akAmakSutpipAsAzItA''tapadaMzamazakamalasahanavayaparyadhAraNAghanekavidhakAraNajanitatvenAnekavidhApi dravyato vastrAderbhAvataH karmaNAme dvidhApi vA nijarAsAmAnyAdekaiveti / nanu nirjarAmokSayoH kaH prativizeSaH ? ucyate, AI dezataH karmakSayo nirjarA sarvatastu mokSa iti // iha jIvo viziSTanirjarAbhAjanaM pratyekazarIrAvasthAyAmeva bhavati na sAdhAraNazarIrAvasthAyAmataH pratyekazarIrAvasthasya jIvasya svarUpanirUpaNAyAha-ege jIve ityAdi, athavA uktAH sAmAnyataH prastutazAstravyutpAdanIyA jIvAdayo natra padArthAH, sAmprataM jIvapadArtha vizeSeNa nirUpayannAha page jove pADikapaNaM sarIraeNaM (sU0 17) egA jIvANaM apariAittA vigubvaNA (sU0 18) ege maNe (sU0 19) pagA vaI (sU0 20) ege kAyavAyAme (40 21) egA upapA (su0 22) pagA viyatI (sU0 23) pagA viyaccA (sU024) egA gatI (sU0 25) egA AgatI (sU0 26) page cayaNe (sU. 27) page uvavAe (sU0 28) pagA takkA (sU0 29) egA sannA (sU0 30) egA mannA (sU0 31) egA vinnU (sU. 32) egA veyaNA (sU0 33) pagA cheyaNA (sU0 34) egA meyaNA (sU035) page maraNe aMtimasArIriyANaM (sU036) page saMsuddhe ahAbhUe patte (sU037) page dukkhe jIvANaM egabhUe (sU038) egA ahammapaDimA jaM se AyA parikile sati (sU0 39) egA dhammapaDimA je se AyA pajjavajAe (sU0 40) page maNe Hollola OM Jan Education Interna For Privals & Personal use only P ainelibrary.org IT
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra- devAsuramaNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi (sU. 41) ege uTThANakammabalabIriyapurisakAraparakkame devAsuramaNuyANaM taMsi taMsi II dIpikA vRttiH| samayaMsi (sU0 42) page nANe ege daMsaNe page caritte (sU0 43) 'ege'tti ekaH kevalo jIvitavAn jIvati jIviSyati ceti jIvaH prANadhAraNadharmA AtmetyarthaH, ekaM jIvaM prati gataM. yaccharIraM pratyekazarIranAmakarmodayAt tat pratyekaM tadeva pratyekakaM, zarIraM-dehastadevAnukampitAdidharmopetaM zarIrakaM tena lakSitasta-16 dAzrita eko jIva ityarthaH, athavA aMkArau vAkyAlaGkArArthI, tata eko jIvaH pratyekake zarIre vartate iti vAkyArthaH syAditi, iha ca 'apADikkaeNaM'ti kvacit pATho dRzyate, sa ca na vyAkhyAto'nayabodhAdiha ca vAcanAnAmaniyatatvAt sarvAsAM vyAkhyAtumazakyatvAt kAzcideva vAcanAM vyAkhyAsyAma iti // iha bandhamokSAdaya AtmadharmA anantaramuktAstatastadadhikArAdevAtaH paramAtmadharmAn 'egA jIvANamityAdinA ege caritte' ityetadantena granthenAha-tatra 'egAjIvANaM apariyAittA vigubvaNA' 'egA jIvANaM'ti pratItaM 'apariyAitta'tti aparyAdAya paritaH-samantAdagRhItvA vaikriyasamudghAtena bAhyAna pudgalAn yA vikurvaNA bhavadhAraNIyavaikriyazarIraracanalakSaNA svasmin svasminnupattisthAne jIvaiH kriyate sA ekaiva, pratyekamekatvAd bhavaIN dhAraNIyasyeti, sakalavaikriyazarIrApekSayA vA bhavadhAraNIyasyaikalakSaNatvAt kathaJciditi, yA punarbAhyapudagalaparyAdAnapUrvikA sottarabai kriyaracanAlakSaNA, sA ca vicitrAbhiprAyapUrvakatvAt vaikriyalabdhimataH tathAvidhazaktimatvAccaikajIvasyApyanekA syAditi paryavasitam , atha bAhyapudgalopAdAna evottaravaikriyaM bhavatIti kuto'vasIyate ?, yeneha sUtre 'apariyAittA' ityanena tadvikuLaNApyavacchidyate iti cet, ucyate-bhagavatIvacanAt , tathAhi-"deve NaM bhaMte ! mahiDDhie jAva mahANubhAve bAhirae poggale Jain Education Interna For Private & Personal use only Briglainelibrary.org
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ apariyAittA pabhU egavaNaM egarUva viuvittae ?, goyamA ! No iNaDhe samaThe, deve NaM bhaMte ! bAhirae poggale pariyAittA pabhU ?, hatA pabhU"tti, iha hi uttaravaikriyaM bAhyapudgAlAdAnAd bhavatIti vivakSitamiti / / 'ega maNetti mananaM manaH-audArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamRhasAcivyAjjIvavyApArI, manoyoga iti bhAvaH, manyate vA'neneti mano-manodravyamAnameveti, tacca satyAdibhedAdanekamapi saMjJinAM vA asaGkhyAtatvAdasaGkhyAtabhedamapi ekaM mananalakSaNatvena sarvamanasAmekatvAditi / / 'egA vaha'tti vacanaM vAga-audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgadravyasamUhasAcibyAjjIvavyApArI, vAgyoga iti bhAvaH, I iyaM ca satyAdibhedAdanekA'pyekaiva, sarvavAcAM vacanasAmAnye'ntarbhAvAditi // 'ege kAyavAyAmeti cIyata iti kAyaHzarIraM tasya vyAyAmo-vyApAraH kAyavyAyAmaH audArikAdizarIrayuktahasyAtmano vIryapariNati vizeSa iti bhAvaH. sa punaraudArikAdibhedena saptaprakAro'pi jIvAnantatvenAnantabhado'pi vA eka eva, kAyavyAyAmasAmAnyAditi. yaccai kasyaikadA manaHprabhRtInAme katvaM sUtra eva vizeSeNa vakSyati, 'ege maNe devAsuretyAdineti sAmAnyAzrayamevehaikatvaM vyAkhyAtamiti // 'egA uppA'tti prAkRtatvAdutyAdaH, sa caika ekasamaye ekaparyAyApekSayA, na hi tasya yugapadutpAdadvayAdirasti, anapekSitatadvizeSakapadArthatayA | ko'sAviti / / 'egA viyasi vigatirvigamaH, mA caikA utpAdavaditi // 'egA viyaccatti vikRteH (vigateH) prAguktatvAdiha vigatasya vigamako jIvasya mRtasyetyarthaH arcA-zarIraM vigatArcA, prAkRtatvAditi, sA caikA sAmAnyAditi / / 'egA gatI ti maraNAnantaraM manujatvAdeH sakAzAnnArakatvAdI jIvasya gamana gatiH, sA caikadaikasyakA RjvAdikA 10 narakagatyAdikA vA // 'egA AgatIti AgamanamAgatiH-nArakatvAdereva pratinivRttiH, tadekatvaM gateriveti // 'ege mAmalAmA Jain Education international For Privals & Fersonal use only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 6 // 12 Jain Education Internat caNetti cyutizcyavanaM vaimAnikajyotiSkANAM maraNaM, tadekamevaikajIvApekSayA nAnAjIvApekSayA ca pUrvavaditi // 'ege ubavAe'ti upapatanamupapAtI - devanArakANAM janma, sa caikazcyavanavaditi || 'egA takkA' ti tarkaNaM tarkoM-vimarzaH avAyAt pUrvvA IhAyA uttarA prAyaH ziraHkaNDayanAdayaH puruSadharmmA iha ghaTanta itisampratyayarUpA, iha caikatvaM prAgiveti // 'egA sanna' ti saMjJAnaM saMjJA vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvI mativizeSaH AhArabhayAdyupAdhikA vA cetanA saMjJA, abhidhAnaM vA saMjJeti / 'egA mannA' si prAkRtatvAtmananaM matiH- kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmmAlocanarUpA buddhiritiyAvat, Alocanamiti kecit " nAvindasi' vidvAn vijJo vA tulyAvabodhatvAdeka iti, strIliGgatvaM ca prAkRtatvAdutpAdasyopAvat || 'egA 'tti prAg vedanA sAmAnyakarmAnubhavalakSaNoktA iha tu pIDAlakSaNaiva sA ca sAmAnyata eveti // asyA eva' kAraNa vizeSanirUpaNAyAha- 'egA chevaNA'ti chedanaM zarIrasyAnyasya vA khaDgAdineti || 'egA bheyaNA'si bhedanaM kuntA dinA athavA chedanaM karmaNaH sthitighAtaH bhedanaM tu rasaghAtaH iti ekatA ca vizeSAvivakSaNAditi || vedanAdibhyazca maraNamatastadvizeSamAha - 'e maraNeti mRtirbharaNaM ante bhavamantimaM caramaM taca taccharIraM cetyantimazarIraM tatra bhavA antimazArIrikI uttarapadavRddhiH, tad vA teSAmastIti antimazArIrikA dIrghatvaJca prAkRtazailyA, teSAM caramadehAnAM maraNaikatAca siddhatvena punarmaraNAbhAvAditi || antimazarIratha snAtako bhUtvA mriyate atastamAha- 'ege saMsuddhe' ityAdi, ekaH saMzuddhaH - azabala caraNaH akaSAyatvAt, 'ahAbhUti yathAbhUtastAcikaH 'patte'tti pAtramiva pAtramatizayavad jJAnAdiguNaratnAnAM prApto vA guNaprakamiti gamyate / 'ge dukkhe' tti ekamevAntimabhavagrahaNasambhavaM duHkhaM yasya sa ekaduHkha : 'jIvANAM' ti jIvAnAM sU. 1 ainelibrary.org
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU017-43 bhIsthAnA sUtradIpikA vRttiH // 13 // prANinAmekabhUtaH-eka eva-Atmopama ityarthaH, ekAntahitavRttitvAda, ekatvaM cAsya bahUnAmapi samasvabhAvatvAditi / duHkhaM punaradharmAbhinivezAditi tatsvarUpamAha 'egA ahammapaDimA' tti dhArayati durgatau prapatato jIvAna, jantUn dhArayati sugatau vA sthApayatIti dharmaH, uktaM ca-"durgatau prastAn jantUn , yasmAd dhArayate tataH / dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAd dharma iti smRtH||2||" sa ca zrutacAritralakSaNaH tatpratipakSastvadharmastadviSayA pratimApratijJA adharmapradhAnaM zarIraM vA adharmapratimA, sA caikA, sarvasyAH pariklezakAraNatayekarUpatvAd, ata evAha'jaM se AyA' tti ' yat '-yasmAt 'se' tasyAH svAmyAtmA-jIvo'thavA 'se' ti so'dharmapratimAvAnAtmA pariktizyate-rAgAdibhirbAdhyate saMklizyata ityarthaH // etadviparyayamAha-'egA dhammapaDimA' tti prAgvannavaraM pajjavajAe' tti paryavAH-jJAnAdivizeSA jAtA yasya sa paryavajAto bhavatIti zeSaH, vishuddhytiityrthH|| dharmAdharmapratime ca yogatrayAda bhavata iti tatsvarUpamAha-ege maNe' ityAdi sUtratrayaM, tatra mana iti manoyogaH tacca yasmin yasmin samaye vicAryate tasmin tasmin samaye kAlavizeSe ekameva vIpsAnirdezena na vacanApi samaye tada dvayAdisaMkhyaM bhavatItyAha, ekatvaM ca tasyaikopayogatvAjjIvAnAM, syAdetat-naikopayogo jIvo yugapacchItoSNaspazaviSayasaMvedanadvayadarzanAta, tathAvidhabhinnaviSayopayogapuruSadvayavat , atrocyate-yadidaM zItoSNopayogadvayaM tata svarUpeNa bhinnakAlamapi samayamanasoratisUkSmatayA yugapadiva pratIyate, na punastayugapadeveti / sa manoyogaH keSAmityAhadevAsaramaNayANa' ti tatra dIvyantIti devAH-vaimAnikajyotiSkAste ca, na surAH asurAH-bhavanapativyantarAste ca // 13 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa.17-43 zrIsthAnAka sUtra dIpikA vRttiH pachA manorjAtA manujAH-manuSyAste ca devAsuramanujAsteSAM tathA 'vAgi' ti vAgyogaH sa caiSAmekadA eka eva tathAvidhamanoyogapUrvakatvAt tathAvidhavAgyogasya, satyAdinAmanyatarabhAvAda vA, vakSyati ca-"chahiM ThANehiM no asthi jIvANaM iDDhIi vA jAva parakkamei vA, taM jahA-jIvaM vA ajIvaM karaNayAe 1 ajIvaM vA jIvaM karaNayAe 2, egasamaeNaM do bhAsAo bhAsittae" tti / tathA kAyavyAyAmaH-kAyayogaH, sa caipAmekadA eka eva, saptAnAM kAyayogAnAmekadA ekatarasyaiva bhAvAt, nanu yadAhArakaprayoktA bhavati tadaudArikasyAvasthitasya zrayamANatvAta kathamekadA na kAyayogadvayamiti ? atrocyate sato'pyaudArikasya vyAyAmAbhAvAt, AhArakasyaiva ca tatra vyApriyamANatvAd, yadi audArikamapi tadA vyApriyate tarhi mizrayogatA bhaviSyati, kevalisamudghAte saptamaSaSThadvitIyasamayeSvaudArikamizravat , tathA cAhArakaprayoktA na labhyeta, evaM ca saptavidhakAyayogapratipAdanamanarthakaM syAdityeka eva kAyacyAyAma iti / iha ca devAdigrahaNaM viziSTavaikriyalabdhisaMpannatayeSAmanekazarIraracane satyekadA manoyogAdInAmanekatvaM zarIravad bhaviSyatIti pratipattinirAsArtha, na tu tiryagnArakANAM vyavacchedArthamiti vistaro vRttito jnyeyH| sarvatra evaM ca kAyayaugikatve satyaudArikAdikAyayogAhRtamanodravyavAgadravyasAcivyajAtajIvavyApArarUpatvAnmanoyogavAgayogayorekakAyayogapUrvakatayApi prAguktamekatvamavaseyamiti, athavedameva vacanamatra pramANamAjJAgrAhyatvAdasya, yataH-"ANAgejjho attho, ANAe ceva so kaheyavyo / diLaMtA dilutiya, kahaNavihI virAhaNA iharA // 1 // ti" dRSTAntAd dAAntiko'rtha ityarthaH / eteSAM ca manaHprabhRtInAM yathAprAdhAnyakRtaH kramaH, pradhAnatvaM ca bahvalpAlpatarakarmakSayopazamopazamaprabhavalAbhakRtamiti // kAyavyAyAmasyaiva bhedAnAmekatAmAha-ege uhANe' utthAna For Private & Personal use Onty // 14 // Jain Education in 27% S w w.iainelibrary.org
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa.1743 zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / ceSTAvizeSaH, karma ca bhramaNAdikriyA, balaM ca zarIrasAmarthya, vIrya ca jIvaprabhavaM, puruSakArazca-abhimAnavizeSaH, parAkramazca puruSakAra eva niSpAditastraviSaya iti vigrahe dvandvaikavadbhAvaH, ete ca vIryAntarAyakarmakSayopazamasamutthA jIvapariNAmavizeSAH, eteSu pratyekamekazabdo yojanIyo, vIryAntarAyakSayakSayopazamavaicitryataH pratyekaM jaghanyAdibhedairanekatve'pyeSAmekajIvasyaikadA kSayakSayopazamamAtrAyA ekavidhatvAdeka eva jaghanyAdiretadvizeSo bhavati kAraNamAtrAdhInatvAt kAryamAtrAyA iti sUtrabhAvArthaH, zevaM prAgvaditi // parAkramAdezca jJAnAdimokSamArgo'vApyate, yata Aha-"abbhuTANe viNaye, parakame sAhusevaNAe ya / sammaIsaNalaMbho, virayAviraIya viraI ya // 1 // ti" ato jJAnAdInAM nirUpaNArthamAha-'ege nANe' tti jJAyate-paricchidyate'rtho'nenAsminnasmAdveti jJAna-jJAnadarzanAvaraNayoH kSayaH kSayopazamo vA, jJAtirvA jJAnam-AvaraNadvayakSayAdyAvirbhUta AtmaparyAyavizeSaH, sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAMzagrahaNapravaNaH sAmAnyAMzagrAhakazca jJAnapazcakAjJAnatrayadarzanacatuSTayarUpaH, taccAnekamapyavabodhasAmyAdekamupayogApekSayA vA, tathAhi-labdhito bahUnAM bodhavizeSANAmekadA sambhave'pyupayogata eka eva sambhavati, ekopayogatvAjjIvAnAmiti, nanu darzanasya jJAnavyapadezatvamayuktaM viSayabhedAda, uktaM ca-"jaM sAmanaggahaNaM, daMsaNameyaM visesiyaM nANaM" ti, atrocyate, IhAvagraho hi darzana sAmAnyagrAhakatvAda, avAyadhAraNe ca jJAnaM, vizeSagrAhakatvAt 'ege daMsaNe' ti dRzyante zraddhIyante padArthA anenAsmAdasmin veti darzana-darzanamohanIyasya kSayaH kSayopazama upazamo vA, dRSTi darzanaM darzanamohanIyakSayAdyAvibhUtastattvazraddhAnarUpa .. AtmapariNAmaH, taccopAdhibhedAdanekavidhamapi zraddhAnasAmyAdekam, eka jIvasya // 15 // Jan Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa044-46 zrIsthAnA sUtra dIpikA vRttiH // 16 // vaikadA ekasyaiva bhAvAditi, nanvavabodhasAmAnyAt jJAnasamyaktvayoH kaH prativizeSaH, ucyate, ruciH samyakatvaM rucikAraNaM tu jJAnaM, yathoktaM-"nANamavAyadhiIo, desaNa miTTha jahoggahehAo / taha tattaI samma, roijjai jeNa taM nANaM // 1 // " ti, 'ege caritte' ti caryate mumukSubhirAsevyate taditi, caryate vA gamyate anena nivRtAviti caritraM, cAritramohanIyakSayAdyAvibhUta Atmano viratirUpaH pariNAma iti, sAmAyikAditabhedAnAM viratisAmAnyAntarbhAvAdekasyaivaikadA bhAvAditi, eteSAM ca jJAnAdInAmayameva kramo, yato nAjJAtaM zraddhIyate nAzraddhattaM samyaganuSThIyata iti // jJAnAdIni dhutpattivigamasthitimanti, sthitizca samayAdikati samayaM prarUpayannAha-- page samae (sU044) ege parase, page paramANu (sU.45) pagA siddhI, page siddhe, page parinivyANe, page parinivvupa (sU046) 'ege samae' ti samayaH-paramaniruddhakAla utpalapatrazatavyatibhedadRSTAntAjjaratpaTazATikApATanadRSTAntAda vA samayaprasiddhAdavaboddhavyaH, sa caika eva vartamAnasvarUpaH, atItAnAgatayovinaSTAnutpannatvenAbhAvAt / niraMzavastvadhikArAdeva sUtradvayamAha-'ege paese, ege paramANu' ti, prakRSTo-niraMzo dharmAdharmAkAzajIvAnAM deza:-avayavavizeSaH pradezaH, sa caikaH svarUpataH sadvitIyatvAdau dezavyapadezatvena pradezatvAbhAvaprasaGgAditi / 'paramANu' ti paramazvAsAvAtyantiko'Nuzca sUkSmaH paramANuH-yaNukAdiskandhAnAM kAraNabhUtaH, Aha-"kAraNameva tadantyaM, sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho, dvisparzaH kAryaliGgazca // 2 // " iti, sa ca svarUpata eka // 16 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH // // 17 // Jain Education Int evAnyathA paramANurevAsau na syAditi / sakalabAdaraskandhapradhAnabhUtamIpatprAgbhArAbhidhAnapRthvIsvarUpaM prarUpayannAha - 'egA siddhI' tti siddhayanti kRtArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH sA ca yadyapi lokAgra, yata Aha "ihaM boMdiM caittANaM tattha gaMtUNa sijjhai " tti, tathApi tatpratyAsatyeSatprAgbhArA'pi tathA vyapadizyate, Aha ca - " bArasahiM joyaNehiM, siddhI savvahasiddhAu" tti yadi ca lokAgrameva siddhiH syAt tadA kathametadanantaramuktaM--"nimmaladgarayavaNNA, tusAragokkhIrahArasavinne" tyAdi tatsvarUpavarNanaM ghaTate ? lokAgrasyAsUtvAditi, tasmAdapatprAgbhArA siddhirihocyate, sA caikA / siddheranantaraM siddhimantamAha - 'ege siddhe' tti, siddhayati sma kRtakRtyo'bhavat sedhati sma vA - agacchat apunarAvRttyA lokAgramiti siddhaH, sitaM vA - baddhaM karmma dhmAtaM- dagdhaM yasya sa niruktAt siddhaH karmaprapaJca nirmuktaH sa caiko dravyArthatayA paryAyArthatastvanantaparyAya iti, athavA siddhAnAmanantatve'pi tatsAmyAdekatvam / karmakSayasiddhasya ca parinirvANaM dharmo bhavatIti tadAha'ege parinivvANe' tti, pari-samantAnnirvANaM - sakalakarmmakRtavikAranirAkaraNataH svasthIbhavanaM parinirvvANaM tadekam, ekadA tasya sambhave punarabhAvAditi || parinirvANadharmmayogAt sa eva karmmakSayasiddhaH parinirvRta ucyate iti taddarzanAyAha - 'ege parininkue' tti parinirvRtaH sarvataH zArIramAnasAsvAsthyavirahita iti bhAvaH, tadekatvaM siddhasyeva bhAvanIyamiti / tadetAvatA granthenaite prAyo jIvadharmmA ekatayA nirUpitAH, idAnIM jIvopagrAhakatvAt pudgalAnAM su044-46 zuAM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa047 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH tallakSaNAjIvadhA 'ege sadde' ityAdinA 'jAva lukkhe' ityetadantena granthenaikatayaiva dayante, pudgalAdInAM tu sattA keSAzcidanumAnato'vasIyate ghaTAdikAryoMpalabdheH, kepAzcit sAMvyavahArikapratyakSata iti // ege sahe, page rUbe, ege gadhe, ege rase, ege phAse, page subhimahe, page dubhisaI, ege suruve, ege durUve page dIhe, ege hasse, page vaTTe, page tase, ege caurase, ege pihule, ege parimaMDale, ege kiNhe, ege NIle, ege lohipa, ege haliha, ege sukille, ege subbhigadhe, page dubhigadhe, ege titte, ege kaDupa, ege kasAe, ege aMbile, ege mahure, ege kakkhaDe jAva lukkhe (sU047) tatra zabdAdisUtrANi sugamAni, tAnImAni, zabdayate-abhidhIyate'neneti zabdo-dhvaniH zrotrendriyaviSayaH, rUpyate-avalokyate iti rUpam--AkArazcakSurviSayaH, ghrAyate-siddhyate iti gandho-ghANaviSayaH, rasyate AsvAdyate iti rasa:-rasanendriyaviSayaH, spRzyate-chupyata iti sparza:-sparzanakaraNaviSayaH, zabdAdInAM caikatvaM sAmAnyataH sajAtIyavijAtIyavyAvRttarUpApekSayA vA bhAvanIyam / zabdabhedAvAha--'subbhisa' ti, zubhazabdA manojJA ityarthaH, 'dubhi' tti, azubhaH, evaM ca zabdAntaramatrAntarbhUtamavaseyam, evaM rUpavyAkhyAne'pi surUpAdayacaturdaza zuklAntA rUpabhedAH, tatra surUpaM manojJarUpamitararUpamiti / 'dIhe' tti dIrgham--Ayatataram 'hasse' tti, hUsvaM-taditarad 'va' ityAdi, vRttAdayaH paJca skandhasaMsthAnabhedAH, tatra vRttasaMsthAnaM modakavat , tacca prataraghanabhedAd dvidhA, punaH pratyekaM samaviSamapradezAvagADhamiti caturddhA, evaM zeSANyapi 'taMse tti, tisro'strayaH-koTayo yasmistat tryakhaM-trikoNam , 'caturaMse'tti, catasro'trayo yasya tattathA catuSkoNamityarthaH, 'pihale tti, pRthulaM-vistINam , Jan Education International For Privals & Fersonal use only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ su048-49 zrIsthAnAta dIpikA vRttiH // 19 // anyatra punariha sthAne AyatamabhidhIyate. tadeveha dIrghahasvapRthulazabdai vibhajyoktamAyatadharmatvAdeSAM, taccAyataM prataraghanazreNibhedAt tridhA, punarekaikaM samaviSamapradezamiti poDhA / 'parimaMDale' tti, parimaNDalasaMsthAnaM ca valayAkAraM prataraghanabhedAd dvividhamiti, rUpabhedo varNaH, sa ca kRSNAdiH paJcadhA pratIta eva, navaraM hAridra:pItaH, kapizAdayastu saMsargajA iti na teSAmupanyAsaH / gandho dvedhA-surabhirdurabhizca / rasaH paJcadhA, tatra zleSmanAzakRt tiktaH 1, vaizadyachedanakRt kaTukaH 2, annarucistambhanakRt kaSAyaH3, AzravaNakledanakRdamla: 4 hAdanabahaNakRnmadhuraH 5, saMsargajo lavaNa iti noktaH / sparzo'STadhA, karkazaH kaThino'namanalakSaNaH 1, yAvatkaraNAnmRdvAdayaH paDanye, tatra mRduH samnatilakSaNaH 2, gururadhogamanahetuH3, laghuH prAyastiyagRrdhvagamanahetuH 4, zIto vaidyakRt stambhanasvabhAvaH 5, uSNo mArdavapAkakRt 6, snigdhaH saMyoge sati saMyoginAM bandhanakAraNaM 7, rukSastathaivAbandhakAraNamiti 8 / uktA pudgaladharmANAmekatA, idAnIM pudgalAliGgitajIvAprazastadharmANAmaSTAdazAnAM pApasthAnAbhidhAnAnAM svarUpamAha ege pANAivAe jAva page pariggahe, page kohe jAva lome, ege pejje ege dose jAva ege paraparivApa, egA aratIrato, paga mAyAmose page micchAda saNasalle, (sU0 48) ege pANAivAyaveramaNe jAva pariggahaveramaNe, ege kohavivege jAva micchAdasaNasallavivege (sU049) 'ege pANAivAe' tyAdi prANAH-ucchvAsAdayasteSAmatipAtana-prANavatA saha viyojanaM prANAtipAto hiMsetyarthaH, uktaM ca-"paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaasniHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadabhiruktAH, teSAM viyojIkaraNaM For Private & Personal use only // 19 // JanEducation Inte ItFlwww.jainelibrary.ory
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU048-49 zrIsthAnA sutra dIpikA // 20 // ca hiMsA // 1 // " iti, sa ca prANAtipAto dravyabhAvabhedAda dvividho, vinAza-paritApa-saGkalezabhedAt trividhI vA, Aha ca-"tappajjAyaviNAso, dukkhuppAo ya saMkileso ya / esa vaho jiNabhaNio, vajjeyavyo pyttenn||1||" athavA manovAkAyaiH karaNakAraNAnumatibhedAmnavadhA, punaH sa krodhAdibhedAt SaTtriMzadviSo veti 1, tathA 'ege musAvAe' tti, mRSA-mithyA vadanaM vAdo mRSAvAdaH, sa ca dravyabhAvabhedAd dvidhA, tadabhUtodbhAvanAdibhizcaturkI vA, tathAhi-abhUtodbhAvanaM yathA sarvagata AtmA, bhUtanihUnavo yathA nAstyAtmA, vastvantaranyAso yathA gaurapi sannazvo'yamiti, nindA ca yathA kuSThI tvamasIti 2, tathA 'ege adinnAdANe' tti adattasya svAmijIvatIrthaGkaragurubhiravitIrNasyAnanujJAtasya sacittAcittamizrabhedasya vastuna AdAna-grahaNamadattAdAnaM cauryamityarthaH, tacca vividhopAdhibhedAdanekavidhamiti 3, tathA 'mehuNa' ti, mithunasya strIpuruSalakSaNasya karma maithunam-abrahma, tat manovAkAyAnAM kRtakAritAnumatibhiraudArikavaikriyazarIraviSayAbhiraSTAdazadhA vividhopAdhivazAd bahuvidhataraM veti 4, tathA 'ege pariggahe' tti, parigRhyate-svIkriyate iti parigrahaH bAhyAbhyantarabhedAd dvidhA, tatra vAhyo dharmasAdhanavyatirekeNa dhanadhAnyAdiranekadhA, Abhyantarastu mithyAtvAviratikaSAyapramAdAdiranekadhA, parigrahaNaM vA parigraho mRchetyarthaH 5, 'ege kohe' tyAdi krodhamAnamAyAlobhAH kaSAyamohanIyakarmapudgalasampAdyA jIvapariNAmA iti, ete cAnantAnubandhyAdibhedato'saMkhyAtAdhyavasAyasthAnabhedato vA bahudhA 6-9 tathA 'pijje' tti priyasya bhAvaH kama vA prema, taccAnabhivyaktamAyAlobhalakSaNasvabhAvamabhiSvaGgamAtramiti 10, tathA 'dose' ti dveSaNaM dveSaH, sa // 20 // Jaan Education International For Private & Personal use only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANA sa050 zrIsthAnAsUtra dIpikA vRttiH // 21 // cAnabhivyaktakrodhamAnalakSaNabhedasvabhAvo'prItimAtramiti 11, 'kalahe tyAdi kalaho-rATI 12, abhyAkhyAnaMprakaTamasadoSAropaNaM 13, paizUnyaM-pizunakarma pracchannaM sadasadoSAvirbhAvanaM 14, pareSAM parivAdaH paraparivAdo vikatthanamityarthaH 15, aratizca tanmohanIyodayajazcittavikAra udvegalakSaNo, ratizca tathAvidhAnandarUpA aratiratirityekameva vivakSitaM, yataH kvacana viSaye yA ratistAmeva viSayAntarApekSayA arati vyapadizantyevamaratimeva ratimityaupacArikamekatvamanayorastIti 16, tathA 'mAyAmose' ci, mAyA ca-nikRtirmaSA camRSAvAdo mAyayA vA saha mRSA mAyAmRSA prAkRtatvAt mAyAmosaM, doSadvayayogaH, idaM ca mAnamRSAdisaMyogadoSopalakSaNaM, veSAntarakaraNena lokapratAraNamityanye 17, mithyAdarzanaM viparyastA dRSTistadeva tomarAdizalyamiva zalyaM duHkhahetutvAt mithyAdarzanazalyamiti 18 eteSAM ca prANAtipAtAdInAmuktakrameNAnekavidhatve'pi vadhAdisAmyAdekatvamavaseyamiti / uktAnyaSTAdazapApasthAnAnIdAnIM tadvipakSANyAha-'ege pANAivAyaveramaNe' ityAdibhiraSTAdazabhiH sUtrairekatAmAha-sugamAni caitAni, navaraM viramaNaM viratiH, tathA vivekastyAga iti // uktaM sapudagalajIvadravyANAmekatvamidAnIM kAlasya sthitirUpatvena taddharmatvAt tadvizeSANAM 'egA osappiNI' tyAdinA 'susamasusame' tyedantenaitadevAha egA osappiNI / egA susamasusamA jAva egA dUsamadRsamA / egA ussappiNI pagA dussamadussamA jAva egA susamasusamA / (sU0 50) ___ atha kAla eva kathamavasIyata iti ced ?, ucyate, bakulacampakAzokAdipuSpapradAnasya niyamena // 21 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa051 zrIsthAna' sUtradIpikA vRttiH // 22 // darzanAt , niyAmakazca kAla iti, tatra 'osappiNI 'ti abasarpati hIyamAnArakatayA avasaprpayati vA''yuSkazarIrAdibhAvAn hApayatItyavasarpiNI sAgaropamakoTIkoTIdazakapramANaH kAlavizeSaH, suSTu samA suSamA, atyantaM suSamA suSamasuSamA atyantasukhasvarUpastasyA eva prathamAraka iti, ekatvaM cAvasappiNyAH svarUpeNaikatvAdevaM sarvatra, yAvaditi sImopadarzanArthaH, tatazca suSamasuSametyAdi sUtraM sthAnAntaraprasiddha tAvadadhyeyamiha yAvad 'dUsamadUsame ti padamityatidezaH, ayaM ca sUtralAghavArthamiti, evaM sarvatra yAvaditi vyAkhyeyamiti, atidezalabdhAni ca padAni ekazabdopapadAni etAni-egA susamasusamA, egA susamA, egA susamadUsamA, egA dRsamasusamA, egA dUsamA,egA dUsamadUsamatti, AsAM svarUpaM zabdAnusArato jJeyaM tathA 'ussappiNi' tti utsarpati vaddhate'rakApekSayA utsarpayati vA bhAvAnAyuSkAdIn varddhayatIti utsarpiNI avasarpiNIpramANA, duSThu samA duSpamA-duHkharUpA atyanta duSpamA duSSamaduSpamA, yAvatkaraNAd 'egA dumamA egA dUmamamamA, egA susamadUmamA egA susame ti dRzya, etatpramANaM ca pUrvoktameva navaraM viparyayAditi / / kRtA jIvapudgalakAlalakSaNadravyavividhadharmavizeSANAmekatvaprarupaNA, adhunA saMsArimuktajIvapudgaladravyavizeSANAM nArakaparamANvAdInAM samudAyalakSaNadharmasya 'egA neraiyANaM vaggaNe'tyAdinA''ha egA neraiyANa vaggaNA, pagA asurakumArANa vaggaNA, cauvIsaDao jAva vemANiyANa vaggaNA / egA bhavasiddhiyANa vaggaNA, egA abhavasiddhiyANa vaggaNA, egA bhavasijineraiyANa vaggaNA, pagA abhavasiddhiyANa raiyAga vaggaNA, evaM jAva egA bhavasiddhiyANa vemANiyANa vaggaNA, pagA abhavasiddhiyANa vemANiyANa vaggaNA / egA // 22 // Jan Education For Private & Personal use only w.jainelibrary.org
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradArikA vRtti. // 23 // Jain Education Internal sammaddiTThiyANa ghaggaNA, egA micchadiTThiyANaM vaggaNA, egA sammAmicchaddiTTiyANaM vaggNA, egA sammaddiTTiyA N NeraiyANa cagaNA. egA micchaddiDiyANa NeraiyANaM vaggaNA, egA sammAmicchaddihiyANaM NeraiyANaM vaggaNA, evaM jAva thaNiyakumArANa vaggaNA, pagA micchaddiDiyANaM puDhavikAiyANaM vaggaNA, evaM jAva vaNassaikAiyANa vaggaNA, pA sammahiDiyANa bedAga vaggaNA, egA micchaddiDiyANa beda diyANaM vaggaNA, evaM ter3a diyANapi cauridiya(Navi, sesA jahA rahayA jAegA micchaddiDiyANaM vaimANiyANa vaggaNA, egA sammadiTThiyANaM vemANiyANaM vaggaNA, egA sammamicchaddiTThiyANa' vaimANiyANa' vaggaNA, ego hapakkhiyANaM vaggaNA, pagA sukkapakkhiyANa vaggaNA, egA kaNhapakkhiyANa NeraiyANa argaNA egA sukapakkhiyANaM NeraiyANaM vaggaNA, evaM caDavIsada Dao bhANiyavvo, evaM kaNhalelANa' vaggaNA, pagA nIlasANa' vaggaNA, evaM jAva sukkalesANaM vaggaNA, pagA kaNhalesANaM NeraiyANaM vaggaNA, jAva kAulesANa NeraiyANa vaggaNA, parva jassa jai lesAo, bhavaNapativANamaM tara puDhaviAuvaNassa ikAiyANaM ca cattAri lesAo, teuvAuye diatii diya caturitriyANaM timni lekhAo, paMcidiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM challesAo, joisiyANaM egA teulessA, vemANi yANa tinni ubarimalessAo, pagA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNA, egA kiNDalesANa abhavasiddhiyANaM vaggaNA evaM suvi lesAsu do do padANi bhANiyavvANi, egA kaNhale sANa N bhavasiddhiyANaM NeraiyANaM vaggaNA, pagA kaNhalelA abha vasiddhiyANa rayANaM vaggaNA, evaM jassa jattiyAu lesAo tassa tattiyAu bhANiyavtrAo jAva vemANiyANa, egA kaNhalesa sammaddihiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM micchaddiTThiyANaM vaggaNo, egA kaNhalesANaM sammAmicchaddiTTiyANa gaNA, evaM chavi lesAsu jAva vaimANiyANa jesi jadi diDIo, egA kaNhalesANaM kaNharpAkkhANaM vaggaNA, egA kalemA sukkapakkhiyANa vaggaNA, jAtra vaimANiyANaM jassa jai lesAo para aDa (Da) cauvIsadaMDagA pagA titthasidvANaM vaggaNA, egA atitthasiddhANaM vaggaNA, evaM jAva egA ekkasiddhANaM vaggaNA, egA aNikasiddhANaM vaggaNA, pagA paDhamasamayasiddhANaM vaggaNA, evaM jAva anaMtasamayasiddhANaM vagaNA egA paramANuyoggalANa varagaNA evaM jAva 2051 // 23 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU051 and dIpikA vRttiH kerA egA aNa tipaesiyANa khadhANa baggaNA / egA egapaesogADhANa poggalANa daggaNA, jAva ego asaM khejapaesogADhANa poggalANa vaggaNA / egA egasamayaTThitiyANa poggalANa vaggaNA jAya egA asa khejasamayahiiyANa poggalANa vaggaNA / egA egaguNakAlagANa poggalANa vaggaNA, jAva egA asaMkhejjaguNakAlagANa poggalANa vagaNA, egA aNataguNakAlagANa poggalANa vaggaNA, evaM bannagadharasaphAsA bhANiyanvo jAva aNataguNa lakkhANa poggalANa vaggaNA / egA jahannapapasiyANa khadhANa vaggaNA, egA ukkosapapasiyANa khadhANa vaggaNA, egA ajahaNNukkosapaesiyANa' khaMdhANa vaggaNA evaM jahaNNogAhaNayANa ukkosogAhaNayANa ajahannukkosogAiNayANa jahannaThitiyANa ukkosaThitiyANa ajahannukkosaThitiyANa vagaNA / jahannaguNakAlagANaM ukkosaguNakAlagANaM ajahaNukkosaguNakAlagANaM evaM vaNNagaMdharasaphAsANa vaggaNA bhANiyavvA, jAva egA ajahaNNukkosaguNalukkhANa poggalANaM vaggaNA // (sU051) tatra 'neraiyANaM' ti nirgatam-avidyamAnamayam-iSTaphalaM karma yebhyaste nirayAsteSu bhavA nairayikA:-kliSTasattvavizeSAH, te ca pRthivIprastaTanarakAvAsasthitibhavyatvAdibhedAdanekavidhAsteSAM sarveSAM vargaNA vargaH samudAyaH, tasyAzcaikatvaM sarvatra nArakatvAdiparyAyasAmyAditi tathA asurAzca te navayauvanatayA kumArA iva kumArAzcetyasurakumArAsteSAmekA vargaNeti / 'caubIsadaMDau'tti caturviMzatipadapratibaddho daNDakovAkyapaddhatizcaturvizatidaNDakaH, sa iha vAcya iti zeSaH, sa cAya-'neraiyA 1 asurAdI 10, puDhavAi 5 beiMdiyAdao4 ceva / nara 1 vaMtara 1 jotisiya 1, vemANI 1 daMDao evaM // 1 // " bhavanapatayo dazadhA-'asurA nAgasuvaNNA, vijjU aggI ya dIva udahI ya / disipavaNathaNiyanAmA, dasahA ee bhavaNavAsi ||2||tti" etadanusAreNa sUtrANi vAcyAni, yAvaccaturvizatitama 'egA vemANiyANaM vaggaNa' tti Manga-Y rA Jain Education in For Privals & Personal use only Invww.iainelibrary.org
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU051 dIpikA vRttiH // 25 // eSa sAmAnyadaNDakaH 1 / 'egA bhavasiddhiyetyAdi, bhaviSyatIti bhavA-bhAvinI sA siddhiH-nivatiryeSAM te bhavasiddhikA-bhavyAH, tadviparItAstvabhavyA ityarthaH / nanu jIvatve samAne sati ko bhavyAbhavyayorvizeSaH ?. ucyate, svabhAvakRto, dravyatvena samAnayorjIvanabhasoriva, Aha ca-'davvAitte tulle, jIvanabhANaM sabhAvao bhedo / jIvAjIvAigao, jaha taha bhabveyaraviseso // 1 // ' AbhyAM vizeSito'nyo daNDakaH 2 / 'egA sammadihiyANa'mityAdi, samyaga-aviparItA dRSTiH darzanaM rucistatvAni prati yeSAM te samyagdRSTikAH, te ca mithyAtvamohanIyakSayakSayopazamopazamebhyo bhavanti, tathA mithyA-viparyAsavatI jinAbhihitArthasArthAzraddhAnavatI dRSTi:-darzanaM zraddhAnaM yeSAM te mithyAdRSTikAH, mithyAtvamohanIyakarmodayAdarucitajinavacanA iti bhAvaH, uktaJca"sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati nrH| mithyAdRSTiH sUtraM hi, naH pramANaM jinAbhihitam // 1 // " iti. tathA samyaga mithyA ca dRSTiryeSAM te samyagmithyAdRSTikA:-jinoktabhAvAn pratyudAsInA iti samyagdRSTimithyAdRSTimizravizeSito'nyo daNDakaH, tatra ca nArakAdiSvekAdazasu padeSu darzanatrayamapyasti, ata uktama 'evaM jAva thagie'tyAdi, pRthivyAdInAM mithyAtvameva, tena teSAM tenaiva vyapadezaH, uktazca-'caudasa tasa sesayA micchatti' caturdazaguNasthAnavantastrasAH sthAvarAstu mithyAdRSTaya evetyarthaH / dvIndriyAdInAM mizraM nAsti, saMjJinAmeva tadbhAvAta, tatasteSu samyagdRSTimithyAdRSTitayaiva vyapadezaH, 'evaM teindiyANavi cauridiyAgavitti, dvIndriyavad vyapadezadvayena vagaNaikatvaM vAcyam, paJcendriyatiyagAdInAM darzanatrayamapyasti tatastridhA'pi tadavyapadezaH, ata evoktaM-'sesA jahA neraiya' ti, tathA vAcyA iti zeSaH, daNDakaparyantasUtraM punaridam 'jAva egA // 25 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU051 dIpikA vRttiH // 26 // sammAmicche' tyAdi 3 / 'egA kaNhe'tti vyAkhyA, kRSNapAkSiketarayorlakSaNaM-'jesimavaDDho poggala-pariyaTTo sesao u saMsAro / te mukkapakkhiyA khalu, ahie puNa kiNDapakkhiA // 1 // ' tti, etadvizeSito'nyo daNDakaH 4 / 'egA kaNhalesANamityAdi, lizyate prANI karmaNA yayA sA lezyA, yadAha- zleSa iva varNabandhasya, karmavandhasthitividhAcyaH' tathA 'kRSNAdidravyasAcivyAta, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM. lezyAzabdaH prayujyate // 1 // ' iti, iyaM ca zarIranAmakammapariNatirUpA yogapariNatirUpatvAt, yogasya ca zarIranAmakammapariNativizeSatvAt , yata uktaM prajJApanAvRttikRtA-'yogapariNAmo lezyA, kathaM punaryogapariNAmo lezyA? yasmAt sayogikevalI zuklalezyApariNAmena bihutyAntamuharte zeSe yoganirodhaM karoti tato'yogitvamalezyatvaM ca prApnoti ato'vagamyate 'yogapariNAmo lezyeti sa punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSaH, yasmAduktam'kamma hi kArmaNasya kAragamanyeSAM ca zarIrANA'miti, tasmAdaudArikAdizarIrayuktasyAtmano vIrthapariNativizeSaH kAyayogaH 1, todArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa vAgayogaH2, tIdArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa manoyoga iti 3, tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIyapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti / anye tu vyAcakSate-'karmanisyando lezyeti, sA ca dravyabhAvabhedAt dvidhA, tatra dravyalezyA kRSNAdidravyANyeva, bhAvalezyA tu tajjanyo jIvapariNAma iti, iyaM ca SaTprakArA jambUphalakhAdakapuruSaSaTkadRSTAntAd grAmaghAtakacaurapuruSaSaTakadRSTAntAdvA AgamaprasiddhAdavaseyeti, tatsUtrANi sugamAni, navaraM kRSNavarNadravyasAcivyAjjAtA azubhapariNAmarUpA sA kRSNalezyA // 26 // Jain Education For Private & Personal use only |
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH // 27 // yeSAM te tathA, evaM zeSANyapi padAni, navaraM nIlA ISatsundararUpaivamiti - anenaiva krameNa yAvatkaraNAt 'egA kAvoyalessANa' mityAdisUtratrayaM dRzyaM tatra kapotasya pakSivizeSasya varNena tulyAni yAnidravyANi dhUmrANi ityarthaH, tatsAhAyyAjjAtA kApotalezyA manAk zubhatarA sA lezyA yeSAM te tathA, teja:-agnijvAlA tadavargAni yAni dravyANi lohitAnItyarthaH, tatsAcivyAjjAtA tejolezyA zubhasvabhAvA, padmagarbhavarNAni yAni dravyANi pItAnItyarthaH, tatsAcivyAjjAtA padmalezyA zubhatarA, zuklavarNadravyajanitA zuklalezyA atyanta - zubheti etAsAM ca vizeSataH svarUpaM lezyAdhyayanAdava seyamiti, evaM jassa jaha' ti nArakANAmiva yasyAsurAderyA yAvatyo lezyAstaduddezena tadvargaNaikatvaM vAcyam / 'bhavaNe 'tyAdinA tallezyAparimANamAha-atra saGgrahaNI - "kAU nIlA kiNhA, lesAo tini hoMti narapasuM / taiyAe kAunIlA [pRthivyAmityarthaH ] terror a faare || 1 || [ paJcamyAmityarthaH ] kiNhAnIlAkAUteulesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohaMmIsANa, teulesA muNeyavvA ||2|| kappe saNakumAre mAhiMde ceva baMbhaloe ya / eesa pamhalesA, teNa paraM sukalesA u ||3|| puDhavI Au vaNassaI, vAyara patteya lesa cattAri / ganbhayatiriyana resuM, challesA tinni sesANaM // 4 // ayaM sAmAnyo lezyAdaNDakaH 5 / ayameva bhavyAbhavyavizeSaNAdanyaH, 'egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNe'tyAdi, 'eva' miti kRSNalezyAyAmiva 'suvi' ti kRSNayA saha SaTsu, anyathA anyAH paJcaivAtidezyA bhavantIti dve dve pade pratilezyaM bhavyAbhavyalakSaNe vAcye, yathA 'egA nIlalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNe' tyAdi 6, lezyAdaNDaka eva darzanatrayavizeSito'nyaH 'egA kaNhalesANaM sammaddiTTiyANa' mityAdi 'jesi jar3a diTThIo ti sU0 51 // 27 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ AIT sU0 51 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH // 28 // yeSAM nArakAdInAM yA yAvatyo dRSTayaH samyaktvAdhAsteSAM tA vAcyA iti tatra ekendriyANAM mithyAtvameva, vikale. ndriyANAM samyaktvamithyAtve, zeSANAM tikho'pi dRSTaya iti 7 / lezyAdaNDaka eva kRSNazuklapakSaviziSTo'nyaH, 'egA kaNhalesANaM kAhapakkhiyANa'mityAdi, ete 'aTTa cauvIsa daMDaya' tti, ete caivaM-"oho 1 bhabvAIhi, visesio 2 daMsaNehi 3 pakkhehiM 4 / lesAhiM 5 bhavva 6 desaNa 7, pakhehiM visihalesAhi ||1||"ti, itaH siddhavargaNA abhidhIyate, tatra siddhA dvidhA-anantarasiddha-paramparasiddhabhedAt, tatrAnantarasiddhAH paJcadazavizaH. tadvagaNekatvamAha-'egA titthetyAdinA, tatra tIryate'neneti tIrtha, dravyato nadyAdInAM samo'napAyazca bhUbhAgo bhautAdinavacanaM vA, dravyatIrthatA tvasyApradhAnatvAd, apradhAnatvaM ca bhAvatastaraNIyasya saMsArasAgarasya tena tarItumazakyatvAt, sAvadyatvAdasyeti, bhAvatIrtha tu saGgho yato jJAnAdibhAvena tadvipakSAdajJAnAdito bhavAcca bhAvabhUtAt tArayatIti, Aha ca-"ja NANadasaNacaritta-bhAvao tavvivakakhabhAvAo / bhavabhAvao ya tArei, teNa taM bhAvo titthaM // 1 // " ti, triSu vA krodhAgnidAhopazamalobhatRSNAnirAsakarmamalApanayanalakSaNeSu jJAnAdilakSaNeSu vA artheSu tiSThatIti tristhaM, prAkRtatvAt titthaM, Aha ca-"dAhovasamAdisu vA, jaM tisu thiyamahava daMsaNAIsuM / to titthaM saGgho ciya, ubhayaM ca visesaNa visesaM // 1 // " ti, tatra tIrthe sati siddhAH-nivRtAstIrthasiddhAH RSabhasenagaNadharAdivat teSAM vargaNeti 1, tathA atIrtha-tIrthAntare sAdhuvyavacchede jAtismaraNAdinA prAptApavargamArgA marudevIvata siddhA atIrthasiddhAsteSAm 2, evaMkaraNAt 'egA nitthagarasiddhANaM gaNe'tyAdi dRzya, tIrthamuktalakSaNaM tatkurvantIti tIrthakarAH, tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakarasiddhA RSabhAdivata teSAM 3 atIrthakarAH sAmAnya kevalinaH santo JanEducation intam For Privals & Fersonal use only www.iainelibrary.org
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU051 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH // 29 // ye siddhAH 'gautamAdivat' teSAM 4, tathA svayam-AtmanA buddhAH-tattvaM jJAtavantaH svayambuddhAste santo ye siddhAste tathA teSAM 5, tathA pratItyaikaM kiJcit vRSabhAdikam anityatAdi( anyatvAdi )bhAvanAkAraNaM vastu buddhAH--buddhavantaH paramArthamiti pratyekabuddhAste santo ye siddhAsteSAM 6, svayambuddhapratyekabuddhAnAM ca bodhyupadhizrutaliGgakato vizeSaH tathAhi-svayambuddhAnAM bAhyanimittamantareNaiva bodhiH pratyekabuddhAnAM tu tadapekSayA, karakaNDvAdInAmiveti, upadhiH svayambuddhAnAM pAtrAdidazavidhaH, tadyathA-" pattaM1 pattAbaMdho2, pAyaDhavaNaM3 ca pAyakesariyA4 / paDalAi5 rayattANaM ca 6, goccha o7 pAyanijogo // 1 // tinneva ya pacchAgA 10, rayaharaNaM 11 ceva hoi muhapotti 12 ||shaati" pratyekabuddhAnAM tu navavidhaH prAvaraNavaja iti, svayambuddhAnAM pUrvAdhIte zrute aniyamaH pratyekabuddhAnAM ta niyamato bhavatyeva, liGgapratipattiH svayambuddhAnAmAcAryasannidhAvapi bhavati pratyekabuddhAnAM tu devatA prayacchatIti / baddhabodhitA:-AcAryAdibodhitA ye siddhAsteSAM 7, eteSAmeva strIliGgasiddhAnAM 8, puliGgasiddhAnAM 9, napuMsakaliGgasiddhAnAM 10 svaliGgasiddhAnAM rajoharaNAdyapekSayA 11, anyaliGgasiddhAnAM parivrAjakAdiliGgasiddhAnAM 12, gRhiliGgasiddhAnAM marudevIprabhRtInAM 13, ekasiddhAnAmekaikasmin samaye ekaikasiddhAnAM 14, anekasiddhAnAmekasamaye dvayAdInAmaSTazatAntAnAM siddhAnAmekA vargaNeti 15 / tatra anekasamayasiddhAnAM prarUpaNAgAthA-" battIsA aDayAlA, sahI bAvattarI ya bodhavyA / culasII channauI, durahiya aTThottarasayaM ca // 1 // " evamanantarasiddhAnAM tIrthAdinA bhUtabhAvena pratyAsattivyapadezyatvena paJcadazavidhAnAM vargaNaikalamuktamadhunA paramparasiddhAnAmucyate, tatra 'apaDhamasamayasiddhANa'mityAditrayodazasUtrI, na prathamasamayasiddhAH aprathamasamayasiddhAH siddhatvadvitIyasamayavartinaH teSAmevaM // 29 // For Private & Personal use only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH // 30 // 'jAva 'ttikaraNAda 'dusamayasiddhANaM ticaupaMcachasattahanavadasasaMkhejjAsaMkhejasamayasiddhANamiti dRzyaM, tatra siddhatvasya tRtIyAdiSu samayeSu dvisamayasiddhAdayaHprocyante, yadvA sAmAnyenAprathamasamayAbhidhAnaM vizeSato dvisamayAdyabhidhAnamiti, atasteSAM vargaNA, kvacit 'paDhamasamayasiddhANa'ti pAThaH, tatra anantaraparamparasamayasiddhalakSaNaM bhedamakRtvA prathamasamayasiddhA anantarasiddhA eva vyAkhyAtavyAH, dvayAdisamayasiddhAstu yathAzrutA eveti // ito dravyakSetrakAlabhAvAnAzritya pudgalavargaNakatvaM cintyate-pUraNagalanadharmANaH pudgalAH, te ca skandhA api syuriti vizeSayati-paramANavo-niSpradezAste ca pudgalAzceti vigrahasteSAm , evaMkaraNAt 'dupaesiyANaM khaMdhANaM ticaupaMcachasattahanavadasasaMkhejapaesiyANaM asaMkhejjapaesiyANaM'ti dRzyamiti, kRtA dravyataH pudgalacintA, ataH kSetrataH kriyate-'egA egapaesie'tyAdi, ekasmin pradeza kSetrasyAvagADhAH-avasthitA ekapradezAvagADhAsteSAM, te ca paramANvAdayo'nantaprAdezikaskandhAntAH syuH, acinyatvAd dravyapariNAmasya, yathA pAradasyakena karSeNa cAritAH suvarNasya te saptApyekIbhavanti punarvAmitAH prayogataH saptaiva ta iti, 'jAva egA asaMkhejjapaesogADhANaM ti, anantapradezAvagAhitvaM tu nAsti pudgalAnAM, lokalakSaNasyAvagAhakSetrasyApyasakhyeyapradezatvAditi, kAlata Aha-'egA egasamae'tyAdi, eka samayaM yAvat sthitiH paramANutvAdinA ekapradezAvagADhAditvena ekaguNakAlAditvena vA avasthAnaM yeSAM te ekasamayasthitikAstepAmiti, iha ca anantasamayasthiteH pudgalAnAmasambhavAd 'asaMkhejjasamayadvitiyANa'mityuktamiti, bhAvataH pudgalAnAha-'egaguNe 'tyAdi, ekena guNo-guNanaM tADanaM yasya sa ekaguNaH, ekaguNaH kAlo varNoM yeSAM te ekaguNakAlakAH, tAratamyena kRSNatarakRSNatamAdInAM yebhya Arabhya prathamamutkarSapravRttirbhavatIti bhAvasteSAm , ityevaM sarvANyapi bhAvasUtrANi For Private & Personal use only // 30 // Jain Education ! |
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sutradIpikA vRttiH / // 31 // SaSThayadhikadvizatapramANAni vAcyAni 260, vizate: kRSNAdibhAvAnAM trayodazabhirguNanAditi / sAmprataM bhaGgayantareNa dravyAdivizeSitAnAM jaghanyAdibhedabhinnAnAM skandhAnAM vargaNakatvamAha-'egA jahaNe'tyAdi, jaghanyAH sarvAlpAH pradezAHparamANavaste santi yeSAM te jaghanyapradezikAH, dvacaNukAdaya ityarthaH, skandhA:-aNusamudayAsteSAM utkarSantItyutkarSAHutkarSavantaH utkRSTasakhyAH paramAnantAH pradezA:-aNavaste santi yeSAM te utkarSapradezakAsteSAM, jaghanyAzca utkarSAzca jaghanyotkarSAH na tathA ye te ajaghanyotkarSAH, madhyamA ityarthaH, te pradezAH santi yeSAM te ajanyotkarSapradezikAsteSAm, eteSAM cAnantavargaNAtve'pyajaghanyotkarSazabdavyapadezyatvAdekavargaNAtvamiti / 'jahamogAhaNagANaM'ti, avagAhante-Asate yasyAM sA avagAhanA-kSetrapradezarUpA sA jaghanyA yeSAM te svArthikakapratyayAjaghanyAvagAhanakAsteSAm, ekapradezAvagADhAnAmityarthaH, utkarSAvagAhanakAnAmasaGkhyAtapradezAvagADhAnAmityarthaH, ajaghanyotkarSAvagAhanakAnAM saGkhyeyAsaGkhyeyapradezAvagADhAnAmityarthaH / jaghanyA jaghanyasaGkhyA samayApekSayA sthitiyeSAM te jaghanyasthitikAH, ekasamayasthitikA ityarthaH, teSAM, utkarSA-utkarSavatsaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te tathA teSAmasaGkhyAtasamayasthitikAnAmityarthaH, tRtIyaM kaNThayaM, jaghanyena-jaghanyasaGkhyAvizeSeNaikenetyarthaH, guNo-guNanaM tADanaM yasya sa tathA, tathAvidhaH kAlo varNoM yeSAM te jaghanyaguNakAlakAsteSAm, evamutkarSaguNakAlakAnAmanantaguNakAlakAnAmityarthaH, evaM bhAvasUtrANi sarvANyapi paSTirbhAvanIyAni // sAmAnyaskandhavargaNakatvAdhikArAdevAjaghanyotkarSapradezikasyAjaghanyotkarSapradezAvagADhasya skandhavizeSasyaikatvamAha ege jabUhIve 2 savvadIvasamudANa jAva addhaMgulaga ca kiMcivisesAhie parikkheveNa (su052) page samaNe bhagava // 31 // Jan Education 421
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH ||32|| Jain Education Inter FOOTO FO mahAvIre imIse osappiNIe cauvvIsApa titthagarANaM caramatitthayare siddhe buddhe mutte jAva savvadukkha hoNe (sU053) aNutavAyANa devANa pagA rayaNI uDDha uccatteNa pannattA (sU054) ahANakhatte etAre pannatte, cittANakkhatte tAre paMpa, sAtINakkhatte egatAre paM0 (sU055) egaparasogADhA pogAlA anaMtA pannattA, pacamegasamayaThitiyA pagaguNakAlagA poggalA anaMtA pannattA, jAva egaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA || (sU056) egaDDANaM samantaM // 'jaMbU'tti jambvA - vRkSavizeSeNopalakSito dvIpo jambUdvIpaH dvIpa iti nAma sAmAnyaM yAvadgrahaNAdevaM sUtraM dRSTavyam - 'savvantarae savvakhuDDAe baTTe tellApUyasaMThANasaMThie' ityAdi, mugamametat uktavizeSaNazca jambUdvIpa eka eva, anyathA anekespi te santIti / / anantaraM jambUdvIpa ukta iti tatprarUpakasya bhagavato mahAvIrasyaikatAmAha'ege samaNe' ityAdi, ekaH - asahAyaH asya ca siddha ityAdinA sambandhaH uktaM ca- " ego bhayavaM vIro, tittIsAe saha frogo pAso / chattIsaehiM paMcahiM, saehiM nemI usiddhigao || 1||" ityAdi, ekAkI vIro nirvRta ityuktaM, nirvRtikSetrAsannAni cAnuttara vimAnAnIti tannivAsidevadehamAnamAha - 'anuttare' tyAdi, anuttaratvAdanuttarANi - vijayAdivimAnAni teSu ya upapAto janma sa vidyate yeSAM te'nuttaropapAtikAste, NaMkArau vAkyAlaGkAre, devA:- surAH, 'egA syaNi' tti, ekAM raniM- hastaM yAvat, 'uDDhaM uccaNaM' ti, vastuno hyanekadhoccatvam, UrdhvasthitasyaikamaparaM tiryakrasthitasyAnyat guNonnati rUpam, tatretarApohenordhvasthitasya yaduccatvaM tadUrdhvoccatvamityAgame rUDhamiti tenordhvoccatvena, anusvAraH prAkRtatvAt prajJaptAH - prarUpitAH sarvavidbhiriti, devAdhikAdeva nakSatradevAnAM 'addA nakUkhate' tyAdinA kaNThacena sUtratrayeNa tAraikatvamuktaM, tArA ca jyotirvimAnarUpeti, hower su053-56 // 32 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA "vRttiH // 33 // FOSSE kRttikAdiSu ca nakSatreSvidaM tArApramANam -"cha 6 paMca 5 tini 3 egaM 1, cau 4 tiga 3 rasa 6 veya 4 juyala 2 juyalaM 2 c| iMdiya 5 egaM 1 egaM 1, visaya 5 ggi 3 samuha 4 vArasagaM 12 // 1 // cauro 4 cau 4 tiya 3 tiya3 paMca 5, satta 7 ve 2 ve 2 bhave tiyA tiSNi 3-3-3 / rikkhe tArapamANaM, jai tihitullaM hayaM kajjaM ||2||'ti, iha caikasthAnakAnurodhAt nakSatratrayasya tArApramANamuktaM, zeSanakSatrANAM tu prAyo'gretanAdhyayaneSu tad vakSyati, yastu kacidvisaMvAdastArApramANasya sa tathAvidhaprayojaneSu tithivizeSasya nakSatravizeSayuktasyAzubhasUcanArthatvenoktagAthayormatAntarabhUtatvAnna vAdhaka iti / 'egapaesogAMDhe' ityAdi sugamaM, navaramekatra pradeze - kSetrasyAMzavizeSe avagADhA :- AzritA eka pradezAvagADhAH, te ca paramANurUpAH skandharUpAceti, evaM varNa 5 gandha 2 rasa 5 sparza 8 bhedaviziSTAH pudgalA vAcyAH, ata evoktam -- 'jAba egaguNalukkhe' ityAdi / tadevamanugamo'bhihitaH, anyo vistaro vRttito jJeyaH // iti zrImattapAgacchAdhirAjabhaTTAraka purandarasUrIzvara zrIvijayasenasUrirAjye zrImacchrI vijaya devasUrIzvara yauvarAjye paNDitazrI kuzalavarddhanagaNiziSyanagapiMgaNinA svavAcanaparopakRte kRtoddhArarUpAyAM sakalavAcakaziromaNimahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNibhiH saMzodhitAyAM sukhAvabodhAyAM sthAnAGgadIpikAyAM prathamamekasthAnakAbhidhAnamadhyayanaM samAptam / / Wan Wan Wan su053-56 zAM
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa057 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH // 34 // atha dvitIyaM dvisthAnakA''khyamadhyayanam / atha sakhyAkramasambaddhameva dvitIyaM dvisthAnakamArabhyate, asya cAyaM vizeSasambandhaH-iha jainAnAM sAmAnyavizepAtmakaM vastu, tatra sAmAnyamAzritya prathamAdhyayane AtmAdivastvekatvena prarUpitamiha tu vizeSAzrayaNAt tadeva dvividhatvena nirUpyate ityanena sambandhenAyAtasyA'syAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhavanti, ityAdi vRttito jJeyam / sAmprataM sUtraM taccedaM namo suyadevayApa bhagavaIe / jadatthi Na loge ta savvaM dupaDoyAra, taMjahA-jIvacceva ajIvacceva / tasacceva thAvaracceva 1, sajoNiyacceva ajoNiyacceva , 2 sAuyacceva aNAuyacceva 3, saIdiyA ceva aNidiyA ceva 4, savedagA ceva avedagA ceva 5, sarUvi ceva arUvi ceva 6, sapoggalA ceva apoggalA ceva 7, saMsArasamAvannagA ceva asaM sArasamAvannagA ceva 8, sAsayA ceva asAsayA ceva 9, (sU057) _ 'yad' jIvAdikaM vastu 'asti' vidyate, NamityalaGkAre, kvacitpATho 'jadatthiM ca NaM' ti, tatrAnusvAra AgamikazvazabdaH punararthaH, evaM cAsya prayoga:-asti AtmAdi vastu, pUrvAdhyayanaprarUpitatvAt, yaccAsti 'loke' pazcAstikAyAtmake, lokyate pramIyate iti lokaH iti vyutpattyA lokAlokarUpe vA tat "sarva' niravazeSa dvayoH padayoH-sthAnayoH pakSayorvivakSitavastu-tadviparyayalakSaNayoravatAro yasya tad dvipadAvatAramiti, 'dupaDoyAti | kvacit paThayate, tatra dvayoH pratyavatAro yasya tad dvipratyavatAramiti, svarUpavat pratipakSavaccetyarthaH, 'tadyathe'tyudA // 34 // JainEducation international For Privals & Fersonal use only www.jainelibrary.ory
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH // 35 // Jain Education Inter haraNopanyAse, 'jIvacceva ajIvacceva' tti, jIvAzcaivAjIvAzcaiva, prAkRtatvAt saMyuktaparatvena hrasvaH, cakArau samuccayArthI, evakArAvavadhAraNe, tena ca rAjyantarApohamAha, nojIvAkhyaM rAjyantaramastIti cet, naivam sarvaniSedhakatve nozabdasya jIvazabdeAjIva eva pratIyate, dezaniSedhakatve tu jIvadeza eva pratIyate, na ca dezo dezino'tyantavyatirikta iti jIva evAsAviti, 'cceya' iti pUrvvAdhyayana evakArArthe, 'ciya cceya evArtha' iti vacanAt tatazca jIvA eveti vivakSatavastu - ajIvA eveti ca tatpratipakSa iti, evaM sarvatra atha 'tase ceve'tyAdi, tatra trasanAmakarmodayataH trasyantIti dvIndriyAdayaH, sthAvaranAmakarmodayAt tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAH - pRthivyAdayaH saha yonyA- utpattisthAnena sayonikAH--saMsAriNastadviparyAsabhUtA ayonikA :- siddhAH, sahAyuSA vartanta iti sAyuSastadanye'nAyuSaH - siddhAH, evaM sendriyAH - saMsAriNaH, anindriyAH- siddhAdayaH, savedAH - strIvedAdyudayavantaH, avedakAH - siddhAdayaH, saha rUpeNavarttanta iti samAsAnte inpratyaye sati sarUpiNaH - saMsthAnavarNAdimantaH sazarIrA ityarthaH, na rUpiNo'rUpiNomuktAH, sapudgalAH-karmAdipud galavanto jIvAH, apudgalAH siddhAH, saMsAraM bhavaM samApannakAH - AzritAH saMsArasamApanakAH - saMsAriNaH, taditare siddhAH, zAzvatAH - siddhAH janmamaraNAdirahitatvAd, azAzvatAH - saMsAriNastadyuktatvAditi / evaM jIvatattvasya dvipadAvatAraM nirUpyAjIvatattvasya taM nirUpayannAha - AgAse ceva noAgAse ceva / dhamme ceva adhamme ceva / (sU058) baMdhe ceva mokkhe ceva 1, puNNe caiva pAve caiva 2, Asave ceva saMvare caiva 3, veyaNA caiva piMjarA caiva 4, (sU059) do kiriyADa pannattA, taM0- jIvakiriyA caiva ajIvakiriyA su057 // 35 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU058-59 zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH // 36 // ceva 1, jIvakiriyA duvihA paM020-sammattakiriyA ceva micchattakiriyA ceva, ajIna kiriyA duvihA paMta-iriyAvahiyA ceva saMparAiyA ceva 3, do kiriyAu 50 ta0-kAjhyA ceva ahigaraNiyA ceva 4, kAiyA kiriyA duvihA pannattA, taM0-aNuvarayakAyakiriyA ceva, duppauttakAryAkariyA ceva 5, ahigaraNiyA kiriyA duvihA paMtasaMjoyaNAhigarrANayA ceva NivattaNAhigaraNiyA ceva 6, do kiriyAu 50 ta0-pAusiyA ceva pAriyAvaNiyA ceva 7, pAusiyA kiriyA duvihA paM0 ta0--jIvapAusiyA ceva ajIvapAusiyA ceva 8, pAriyAvaNiyA kiriyA duvihA paM.20-sahatthapAriyAvaNiyA ceva parahatthapAriyANiyA ceva 9, do kiriyAu paM0 ta0-pANAivAyakiriyA ceva apaccakkhANakiriyA ceva 10, pANAivAyakiriyA duvihA paM0, ta-sahatthapANAivAyakiriyA ceva parahatthapANAivAyakiriyA ceva 11, apaJcakkhANakiriyA duvihA paM0, taM0-jIvaapaJcakkhANakiriyA ceva ajIvaapaccakkhANakiriyA ceva 12, do kiriyAu 50, taM0-AraMbhiyA ceva pariragahiyA ceva 13, Ara bhiyA kiriyA duvihA paMta-jIvaAra bhiyA ceva ajIvaAra bhiyA ceva 14, evaM pariggahiyA vi 15, do kiriyAo 40 taMmAyAvattiyA ceva micchAdasaNavattiyA ceva 16, mAyAvattiyA kiriyA duvihA 50 ta0-AyabhAvava kaNayA ceva parabhAvava kaNayA ceva 17, micchAdasaNavattiyAkiriyA duvihA paM0 ta0-UNArittamicchAdasaNavattiyA ceva tabvairittamicchAdasaNavattiyA ceva 18, do kiriyAu paM0- tadiTThiyA ceva puTThiyA ceva 19, diTThiyA kiriyA duvihA paM0 ta jIvadiTThiyA ceva ajIvadihiyA ceva 20, evaM puTTiyA vi 21, do kiriyAo 0 ta0 pAhucciyA ceva sAma tovaNivAiyA ceva 22, pADucciyA kiriyA duvihA 50 ta0-jIvapAhucciyA ceva ajIvapADucciyA ceva 23, evaM sAma tovaNivAiyA vi 24, do kiriyAo paMta-sAhatthiyA ceva NesatthiyA ceva 25, sAhatthiyA kiriyA duvihA paMta-jIvasAhasthiyA ceva ajIvasAhatthiyA ceva 26, evaM satthiyA vi 27, do kiriyAu 500ANavaNiyA ceva veyAraNiyA ceva 28, jaheva NesatthiyAo 29-30, do kiriyAo paMta-aNAbhogavattiyA ceva aNavaka khattiyA ceva 31 aNAbhogavattiyA kiriyA duvihA paMta-aNAutsaAiyaNatA ceva aNAuttapamajjaNatA ceva 32, // 36 // Jain Education Inter For Private & Personal use only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sUtra dIpikA vRttiH / // 37 // aNavaka khavattiyAkiriyA duvihA paM0 ta0-AyasarIraaNavaka khavattiyA ceva parasaroraaNavaka khavattiyA ceva 33, do kiriyAu 50 ta0- pijjavattiyA ceva dosavattiyA ceva 34, pejjattiyA kiriyA duvihA paMta-mAyAvattiyA ceva lobhavattiyA ceva 35, dosavattiyA kiriyA duvihAM paM00-kohe ceva mANe ceva 36, (sU060) 'AgAse'tyAdi AkAzaM vyoma noAkAzam tadanyaddharmAstikAyAdi, dharma:-dharmAstikAyo gatyupaSTambhaguNaH tadanyo'dharma:-adharmAstikAyaH sthityupaSTambhaguNaH / savipakSabandhAditattvasUtrANi catvAri prAgvaditi / bandhAdayazca kriyAyAM satyAmAtmano bhavantIti kriyAnirUpaNAyAha-do kirie'tyAdisUtrANi SaTtriMzat, karaNa kriyA, kriyata iti vA kriyA, te ca dve prajJapte-prarUpite jinaiH, tatra jIvasya kriyA-vyApAro jIvakriyA, tathA ajIvasyapudgalasamudAyasya yat karmatayA pariNamanaM sA ajIvakriyA iti, iha 'ciya'zabdasya caivazabdasya ca pAThAntare prAkRtatvAd dvirbhAva iti, caivetyayaM ca samuccayamAtra eva pratIyate, apicetyAdivaditi, 'jIvakiriye'tyAdi, samya| ktvaM-tattvazraddhAnaM tadeva jIvavyApAratvAt kriyA samyaktvakriyA, evaM mithyAtvakriyA'pi, navaraM mithyAtvam atattvazraddhAnaM tadapi jIvavyApAra eveti athavA samyagdarzanamithyAtvayoH satorye bhavataH te samyaktvamithyAtvakriye iti // tatra 'IriyAvahiya'tti, IraNamIryA-gamanaM tadviziSTaH panthAH IryApathaH tatra bhavA airyApathikI, vyutpattimAtramidaM, pravRttinimittaM tu yatkevalayogapratyayamupazAntamohAditrayasya sAtavedanIyakarmatayA ajIvasya pudgalarAzerbhavanaM (bandhana) sA airyApathikI kriyA, iha jIvavyApAre'pyajIvapradhAnatvavivakSayA ajIvakriyeyamuktA, karmavizeSo vairyApathikI kriyocyate, yato'bhihitaM-"IriyAvahiyA kiriyA duvihA-bajjhamANA veijjamANA ya, jA[va] paDhamasamaye baddhA bIyasamaye veiyA sA baddhA puTThA veiyA NijjiNNA seyakAle akammaM vA vi bhavatI"ti // 37 // Jan Education For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU060 vRttiH zrIsthAnAGga tathA samparAyA:-kaSAyAsteSu bhavA sAmparAyikI, sA hyajIvasya pudagalarAzeH karmatApariNatirUpA jIvavyApArasUtra- syAvivakSaNAdajIvakriyeti, sA ca sUkSmasamparAyAntAnAM guNasthAnakavatAM bhavatIti / punaranyathA dve 'do kiriye'dIpikA tyAdi, 'kAiyA cevatti, kAyena nivRttA kAyikI-kAyavyApAraH, tathA 'ahigaraNiyA ceva'tti adhikriyate AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNam-anuSTAnaM bAhya vA vastu, iha ca bAhyaM vivakSitaM khaDgAdi, tatra bhavA Adhikara| 38 / / NikIti 4 // kAyikI dvidhA-'aNuvarayakAyakiriyA ceva tti' anuparatasya-aviratasya sAvadyAt mithyAdRSTeH samyagdRSTervA kAyakriyA-utkSepAdilakSaNA karmabandhanibandhanamanuparatakAyakriyA, tathA 'duppauttakAyakiriyA ceva'tti duSprayuktasya duSTaprayogavato duSpraNihitasyendriyANyAzrityeSTAniSTaviSayaprAptau manAk saMveganirvedagamanena tathA aniHI ndriyamAzrityAzubhamanaHsaGkalpadvAreNApavargamArga prati durvyavasthitasya pramattasaMyatasyetyarthaH kAyakriyA duSprayuktakAya kriyeti 5, AdhikaraNikI dvidhA, tatra 'saMjoyaNAhigaraNiyA ceva 'tti yat pUrva nivartitayoH khaDgatanmuSTayAdikayorarthayoH saMyojanaM kriyate sA saMyojanA'dhikaraNikI, tathA 'NivattaNAhigaraNiyA ceva'tti yaccAditastayonivarttanaM sA nirvartanAdhikaraNikIti 6 / punaranyathA dve pAusiyA ceva 'tti pradveSo-matsarastena nivRttA prAdveSikI, tathA pariyAvaNiyA ceva'tti paritApana-tADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nivRttA pAritApanikI 7, AdyA dvidhA-'jIvapAusiyA ceva'tti jIve pradveSAjIvaprAdveSikI, tathA 'ajIvapAusiyA ceva 'tti ajIve-pASANAdau pradveSAdajIvaprASikIti 8, dvitIyA'pi dvidhA 'sahatthapAriyAvaNiyA ceva'tti svahastena svadehasya paradehasya vA paritApanaM kurvataH svahastapAritApanikI, tathA'nyA 'parahatya'tti parahastena tathaiva tatkArayataH parahastapA // 38 // Jain Educationa l For Private & Personal use only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3E 60 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRtti / // 39 // ritApanikIti 9 // anyathA dve 'pANAivAyakiriyA ceva'tti pratItA, tathA 'apaccakakhANakiriyA cevatti apratyAkhyAnam-aviratistanimittaH karmabandho'pratyAkhyAnakriyA sA cAviratAnAM bhavatIti 10 / / AdyA dvedhA 'sahatthapANAivAyakiriyA ceva'tti svahastena svaprANAn nirvedAdinA paraprANAn vA krodhAdinA atipAtayataH svahastaprANAtipAtakriyA, tathA 'parahatya'tti parahastenApi tathaiva parahastaprANAtipAtakriyeti 11 / dvitIyApi dvidhA, 'jIvaapaccakakhANakiriyA ceva'tti jIvaviSaye pratyAkhyAnAbhAvena yo bandhAdiApAraH sA jIvApratyAkhyAnakriyA, tathA 'ajIvaapaccakakhANakiriyA ceva' tti yadajIveSu madyAdiSvapratyAkhyAnAta karmabandhanaM sA ajIvApratyAkhyAnakriyeti 12 / 'punaranyathA dve 'AraMbhiyAceva 'tti ArambhaNamArambhaH tatra bhavA ArambhikI, tathA 'pariggahiyA ceva'tti pArigrahe bhavA pArigrahikI 13 / AdyA dvedhA 'jIvaAraMbhiyA cevatti yajIvAnArabhamANasya-upamRdanataH karmabandhanaM sA jIvArambhikI, tathA 'ajIvAraMbhiyA ceva' tti yaccAjIvAn jIvakaDevarANi piSTAdimayajIvAkRtIMzca vastrAdIn vA ArabhamANasya sA ajIvArambhikI 14 / evaM pariggahiyA ceva'ti ArambhikIvad dvidhetyarthaH, jIvAjIvaparigrahaprabhavatvAttasyA iti bhAvaH 15 / punaranyathA dve 'mAyAvattiyA ceva'tti mAyA-zAThayaM pratyayo-nimittaM yasyAH karmabandhakriyAyA vyApArasya vA sA tathA 'micchAdasaMNavattiyAM ceva'ti mithyAdarzana-mithyAtvaM pratyayo yasyAH sA tatheti 16 / AdyA dveSA-'Aya bhAvavaMkaNayA ceva'tti AtmabhAvasyAprazastasya vaGkanatA-cakrIkaraNa prazastatvopadarzanatA AtmabhAvavaGkanatA, vaGkanAnAM ca bahutvavivakSAyAM bhAvapratyayo na viruddhaH, sA ca kriyAvyApAratvAta , tathA 'parabhAvakaNayA ceva'tti CCCES // 39 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 40 // Jain Education Inters parabhAvasya vaGkanatA - vaJcanatA yA kUTalekhakaraNAdibhiH sA parabhAvavaGkanateti yato vRddhavyAkhyeyaM taM taM bhAvamAyara jeNa paro vaMcijjara kUDalehakaraNAIhiM" ti 17 / tathA dvitIyA'pi dvedhA - 'UNAirittamicchA daMsaNavattiyA ceva'tti UnaM svapramANAdInamatiriktaM- tato'dhikamAtmAdi vastu tadviSayaM mithyAdarzanamUnAtirikta mithyAdarzana tadeva pratyayo yasyAH sA UnAtiriktamithyAdarzanapratyayeti, tathAhi - ko'pi mithyAdRSTirAtmAnaM zarIravyApakamapi aGguSThaparvamAtra [ yavamAtraM ] zyAmAkatandulamAtraM veti hInatayA vetti tathA'nyaH pazvadhanuHzatikaM sarvavyApakaM vetyadhikatayA'bhimanyate, tathA 'tavvairittamicchAdaMsaNavattiyAM caiva'ti tasmAd UnAtiriktamithyAdarzanAd vyatiriktaM mithyAdarzanaM - nAstyevAtmetyAdimatarUpaM pratyayo yasyAH sA tatheti 18 / punaranyathA dve - 'diTTiyA ceva' ti jatA dRSTijA athavA dRSTaM darzanaM vastu vA nimittatayA yasyAmasti sA dRSTikA - darzanArtha yA gatikriyA, darzanAd vA yat kamrmmodeti sA dRSTijA dRSTikA bA, tathA 'puTTiyA ceva'tti pRSTiH- pRcchA tato jAtA pRSTijA praznajanito vyApAraH, athavA pRSTaM - praznaH vastu vA tadasti kAraNatvena yasyAM sA pRSTiketi, athavA spRSTiH-sparzana tato jAtA spRSTijA, tathaiva spRSTikA'pIti 19 / AdyA dvedhA 'jIvadiTTiyA ceva'tti yA azvAdidarzanArthaM gacchataH, tathA 'ajIva diTTiyA ceva'tti ajIvAnAM citrakarmmAdInAM darzanArthaM gacchato yA sA ajIvadRSTiketi 20 / ' evaM puDiyAviti evamiti jIvAjIvabhedena dvidhaiva tathAhi - jIvamajIvaM vA rAgadveSAbhyAM pRcchataH spRzato vA yA sA jIvapRSTikA jIvaspRSTikA vA ajIvapRSTikA ajIvaspRSTikA veti 21 / punaranyathA dve - 'pADucciyA ceva' tti bAhyaM vastu pratItya Azritya bhavA prAtItyikI, tathA 'sAmaMtovaNivAiyAM ceva'tti samantAt sarvata upa HERE Oohotoho sU0 60
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ im zrIsthAnAGga su060 H dIpikA vRttiH / // 41 // nipAto-janamIlakaH tasmin bhavA sAmantopanipAtikI 22 / AdhA dvadhA jIvapADacciyA cevatti jIvaM |Atl pratItya yaH karmabandhaH sA tathA, tathA 'ajIva0' ajIvaM pratItya yo rAgadveSodabhavaH tajjo vA bandhaH sA ajIvaprAtItyikIti 23 / dvitIyApi dvividhetyatidizannAha- 'evaM sAmaMtovaNivAiyAvitti tathAhi-kasyApi paNDo rUpavAnasti, taM ca jano yathA yathA pralokayati prazaMsayati ca tathA tathA tatsvAmI hRSyatIti jIvasAmantopanipAtikI, tathA rathAdau tathaiva hRSyato'jIvasAmantopanipAtikIti 24 / anyathA vA dve 'sAhatthiyAM ceva'tti svahastena nirdhattA svAhastikI, tathA 'nesatthiyA ceva'tti nisarjana-nisRSTaM kSepaNamityarthaH, natra bhavA tadeva vA naisRSTikI, nisRjato yaH karmabandha ityarthaH, nisarga eva veti 25 / tatra AdyA dvedhA-'jIvasAhatthiyA ceva' tti yat svahastagRhItena jIvena jIvaM mArayati sA jIvasvAhastikI, tathA 'ajIvasAhatthiyA ceva'tti yacca svahastagRhItenaivAjIvena-khaDgAdinA jI mArayati sA ajIvasvAhastikIti, athavA svahastena jIvaM tADayata | ekA ajIvaM tADayato'nyeti 26 / dvitIyApi jIvAjIvabhedaivetyatidizannAha-'evaM nesatthiyA cevatti tathAhi | rAjAdisamAdezAd yadudakasya yantrAdibhinisajjanaM sA jIvanaisRSTikIti, yattu kANDAdInAM dhanurAdibhiH sA ajIvanasRSTikIti, athavA gurbAdau jIva-ziSyaM putraM vA nisRjato-dadata ekA, ajIvaM punaraneSaNIyaM bhaktapAnAdikaM nisRjatastyajato'nyA iti 27 / punaranyathA dve 'ANavaNiyA ceva'tti AjJApanasya AdezanasyeyamAjJApanameba | vetyAjJApanI saivA''jJApanikA tajjaH karmabandhaH, Adezanameva veti, AnAyanaM vA AnAyanI tathA 'yeyAraNiyA ceva' tti vidAraNaM vicAraNaM vitAraNaM vA svArthikapratyayopAdAnAd vaidAriNItyAdi vAcyamiti 28 / ete ca dve api For Private & Personal use only va-ziSyaM pusA jIvanamRSTikonAha evaM svahastena jIta // 41 // Jain Educatonnatonal
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sU.60 sutra dIpikA vRttiH / // 42 // dvedhA-jIvAjIvabhedAditi, tathAhi-jIvamAjJApayata AnAyayato vA pareNa jIvAjJApanI jIvAnAyanI vA, evamevAjIbaviSayA ajIvAjJApanI ajIvAnAyanI veti 29 / tathA 'veyAraNiya'tti jIvamajIvaM vA vidArayati-sphoTayatIti athavA jIvamajIvaM vA asamAnabhAveSu vikrINati sati yadvaibhAviko vicArayati pariyacchAvei'tti bhaNitaM hoti, athavA jIvaM puruSaM vitArayati-pratArayati cazcayatItyarthaH, asadguNairetAdRzaH tAdRzastvamiti, puruSAdivipratAraNabuddhayeva vA'jIva bhaNatyetAdRzametaditi yatsA 'jIvaveyAraNiA'jIvaveyAraNiyA vatti 30 / etatsarvamatidezenAha-'jaheva nesatthiyatti, anyathA vA dve 'aNAbhogavattiyA caiva'tti anAbhogaH-ajJAnaM pratyayo-nimittaM yasyAH sA tathA, 'aNavakhavattiyA ceva'tti anavakAGkSA svazarIrAdhanapekSatvaM saiva pratyayo yasyAH sA'navakAGkSApratyayeti 31 / AdyA dvidhA-'aNAuttaAiyaNayA ceva'tti anAyuktaH-anAbhogavAnanupayukta ityarthaH, tasyA''dAnatA-vastrAdiviSaye grahaNatA anAyuktAdAnatA, tathA 'aNAuttapamajjaNayA ceva'tti anAyuktasyaiva pAtrAdiviSayA pramArjanatA anAyuktapramArjanatA, iha ca 'tA' pratyayaH svArthikaH prAkRtatvena AdAnAdInAM bhAvavivakSayA veti 32 / dvitIyApi dvividhA 'AyasarIretyAdi, tatrAtmazarIrAnavakAkSApratyayA svazarIrakSatikArikarmANi kurvataH, tathA parazarIrakSatikAri| karmANi kurvato dvitIyeti 33 / 'do kiriye'tyAdi trINi sUtrANi kaNThayAni, navaraM prema-rAgo mAyAlobhalakSaNaH, dveSaH krodhamAnalakSaNa iti 34 / yadatra na vyAkhyAtaM tatsugamatvAditi // etAzca kriyAH prAyo garhaNIyA iti gardAmAha duvihA garihA paM0 ta0-maNasA bege garahA / vayasA vege garahA / ahavA garahA duvihA paM0 ta0-doha vege // 42 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ su061 zIsthAnA sutradIpikA vRttiH / // 43 // addha garahi, hassaM vege addha garahA / (sU0 61) 'duvihA garahe'tyAdi vidhAna--vidhA dve vidhe-bhedau yasyAH sA dvividhA, garhaNaM garhA-duzcaritaM prati kutsA, sA ca svaparaviSayatvena dvividhA, sApi mithyAdRSTeranupayuktasya samyagdRSTezca dravyagarhA, apradhAnagarhetyarthaH, dravyazabdasyApradhAnArthatvAd, uktaM ca-"appAhanne vi ihaM, katthai dihro hu davvasado tti / aMgAramaddao jaha, davyAyario sayA'bhanyo // 1 // ti" samyagdRSTestUpayuktasya bhAvagarhA caturdA, garhaNIyabhedAd bahuprakArAvA, sA ceha karaNApekSayA dvividhoktA, tathA cAha--'maNa' manasA-cetasA vAzabdo vikalpArthA'vadhAraNArthoM vA, tato manasaiva na vaacetyrthH| kAyotsargastho durmukhasumukhAbhidhAnapuruSadvayaninditAbhiSTutastadvacanopalabdhasAmantaparibhUtasvatanayarAjavAttoM manasA samArabdhaputraparibhavakArisAmantasaGgrAmo vaikalpikapraharaNakSaye svazIrSakagrahaNArthavyApAritahastasaMsRSTaluzcitamastakaH tataH samupajAtapazcAttApA'nalajvAlAkalApadandahyamAnasakalakarmendhano rAjarSiprasannacandra iva ekaH ko'pi sAdhvAdirgahate-jugupsate gayamiti gamyate, tathA vacasA-vAcA athavA vacasaiva na manasA bhAvato duzcaritAviraktatvAjjanarajanArtha garhApravRttAGgAramaIkAdiprAyasAdhuvat eko'nyo garhata iti, athavA 'maNasA'vege'tti iha apiH, sa ca sammAvane, tena sambhAvyate ayamartha:-api manasaiko garhate anyo vacaseti, athavA manasA'pi na kevalaM vacasA eko gaI te, tathA vacasA'pi na kevalaM manasA eka iti sa eva garhate, ubhayathA'pyeka eva garhata iti bhAvaH, anyathA garhAdvaividhyamAha-'ahave 'tyAdi, athaveti pUrvoktadvaividhyaprakArApekSo, dvividhA gardA prajJapteti prAgiva, apiH sambhAvane, tena api dIrghA-bRhatI addhAM-kAlaM yAvadekaH ko'pi gaIte gaINIyamAjanmApItyarthaH, bhanyathA // 4 // Jain Education For Private & Personal use only YE
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 118811 Jain Education Interna vA dIrghatvaM vivakSayA bhAvanIyam, ApekSikatvAt dIrgha hrasvayoriveti evamapi hasvAm - alpAM yAvadeko'nya iti, athavA dIrghAmeva yAvat hrasvAmeva yAvaditi vyAkhyeyama peravadhAraNArthatvAditi, eka eva vA dvidhA kAlabhedena gate bhAvabhedAditi, athavA dIrgha hrasvaM vA kAlameva garhata iti // atIte garne karmaNi gardA bhavati, bhaviSyati tu pratyAkhyAnam, uktaM ca- "aIyaM niMdAmi par3appannaM saMvaremi aNAgayaM paccakrakhAmIti pratyAkhyAnamAha-duvihe paJcakakhANe paM0 taM - maNasA vege paJcakhAi, vayasA vege paJcakukhAi, ahavA paJcakakhANe duvihe paM0 ta0 dI vege arddha paccakukhAi, issa vege addha paccakukhAi (sU0 62 ) dohi ThANehiM aNagAre saMpanne aNAdIya aNavadaggaM dIhamaddha cAurata saMsAraka tAra vItivapajjA, tajahA-vijAe ceva caraNeNa ceva (sU0 63) 'duvihe 'tyAdi, pramAdaprAtikUlyena maryAdayA khyAnaM kathanaM pratyAkhyAnaM, vidhiniSedhaviSayA pratijJetyarthaH, tacca dravyato mithyAdRSTeH samyagradRSTervA'nupayuktasya kRtacaturmAsamAMsapratyAkhyAnAyAH pAraNa kadinamAMsadAnapravRttAyA rAjaduhituriveti bhAvapratyAkhyAnamupayuktasya samyagdRSTeriti, tacca dezasarvamUlaguNottaraguNabhedAdanekavidhamapi karaNabhedAd dvividham Aha ca - manasA vaikaH pratyAkhyAti - vadhAdikaM nivRttiviSayIkaroti, zeSaM prAgiva / prakArAntareNApi tadAha - ' ahave 'tyAdi, sugamam / jJAnapUrvakaM pratyAkhyAnAdi mokSaphalamata Aha- 'dohi 'ti, dvAbhyAM sthAnAbhyAM guNAbhyAM sampanno - yukto nAsyAgAraM - gehamastItyanagAraH - sAdhuH nAstyAdirasyetyanAdikaM tat avadagraMparyantastannAsti yasya sAmAnyajIvApekSayA tadanavadagraM tat dIrghA addhA kAlo yasya tad dIrghAddhaM tat makAra AmamikaH dIrgho vA adhvA mArgoM yasmiMstadIrghAdhvaM taccaturantaM - catuvibhAgaM narakAdigativibhAgena, dIrghatvaM prAkRta 12000TOHOOTOXE sU062-63 // 44 // W
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU.63-64 sutradIpikA vRttiH / // 45 // tvAditi, saMsArakAntAraM-bhavAraNyaM vyativrajeda-atikrAmet , tadyathA-vidyayA caiva-jJAnena caiva-caraNena caivacAritreNa caiveti, iha ca saMsArakAntAravyativrajanaM prati vidyAcaraNayoyorgapadhenaiva kAraNatvamavagantavyam, ekaikazo vidyAkriyayoraihikArtheSvapyakAraNatvAta, nanvanayoH kAraNatayA avizeSAbhidhAne'pi pradhAnaM jJAnameva na caraNam , athavA jJAnamevaikaM kAraNaM na tu kriyA, yato jJAnaphalamevAsau, kiJca--yathA kriyA jJAnasya phalaM tathA zeSamapi yat kriyAnantaramavApyate bothakAle'pi yajjJeyaparicchedAtmakaM yacca rAgAdivinigrahamayameSAmavizeSeNa jJAnaM kAraNaM, yathA mRttikA ghaTasya kAraNaM bhavantItyAdivistaro vRttau / vidyAcaraNe ca kathamAtmA na labhata ityAha--'dohi'- 11t mityAdisUtrANyekAdaza, do ThANAI apariyANittA AyA No kevalipaNNattaM dhamma labheja savaNayAe ta-Ara me ceva pariggahe ceva 1, do ThANAI apariyAittA AyA No kevala vodhi bujjhejA ta-Ara me ceva pariggahe ceva 2, do ThANAI apariyAittA AyA no kevala muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvaijA taM- Ara me ceva pariggahe ceva 3, evaM No kevala va bhaceravAsamAvasejA 4, No kevaleNa saMjameNa saMjamejA 5, No kevaleNa saMvareNa sa gharejA 6, No kevalamAbhiNibohiyaNANa uppADejA 7, pavaM suyanANaM 8, ohinANa 9, maNapajavanANa 10, kebalanANa 11 / (sU0 64) | 'dve sthAne dve vastunI, 'apariyANitta'tti aparijJAya jJaparikSayA yathaitAvArambhaparigrahAvanAya tathA alaM mamA''bhyAmiti parihArAbhimukhyadvAreNa pratyAkhyAnaparijJayA apratyAkhyAya ca brahmadattavattayoraniviNNa ityarthaH, AtmA 'no' naiva kevaliprajJaptaM-jinoktaM dhamma-zrutadharma labheta zravaNatayA-zravaNabhAvena zrotumityarthaH, tadyathAArambhAH -kRSyAdidvAreNa pRthivyAdhupamardAstAn parigrahA-dharmasAdhanavyatirekeNa dhanadhAnyAdayastAn , iha // 45 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 46 // Jain Education Inte SENOROXOOOORSEX caikavacanaprakrame'pi vyaktyapekSa bahuvacanam, avadhAraNasamuccayau svabuddhayA jJeyAviti 1, kevalAM zuddhAM bodhidarzanaM samyaktvamityarthaM budhyeta - anubhavet, athavA kevalayA vodhyeti vibhaktipariNAmAt bodhyaM jIvAdIti gamyate, budhyeta - zrIti 2, muNDo dravyataH zirolocena bhAvataH kaSAyAdyapanayanena bhUtvA - saMpadya agArAd-gRhAd niSkramyeti gamyate, kevalAmityasyeha sambandhAt kevalAM- paripUrNa zuddhAM vA anagAritAM pravajyAM pravrajediti 3, 'eva 'miti yathA prAka tathottaravAkyeSvapi ' do ThANAI' ityAdivAkyaM paThanIyamityarthaH brahmacaryeNa-anaviramaNena vAso - rAtrau svApaH tatraiva vA vAso-- nivAso brahmacaryavAsaH tamAvaset kuryAditi 4, saMyamenapRthivyAdirakSaNalakSaNena saMyamayedAtmAnamiti, saMvareNa-AzravanirodhalakSaNena saMvRNuyAdAzravadvArANIti gamyate 5, 'kevalaM ' paripUrNa sarvasvaviSayagrAhakam 'AbhiNitrohiyanANaM' ti arthAbhimukho'viparyayarUpatvAnniyato'saMzayasvabhAvatvAd bodho vedanamabhinibodhaH sa evAbhinivodhikaM tacca tajjJAnaM cetyAbhinivodhikajJAnam - indriyAnindriyanimittamoghaH sarvvadravyAsarvvaparyAyaviSayaM 'uppADejja ci utpAdayediti 6, tathA 'eva 'mityanenottarapadeSu 'nokevalaM uppADejja 'tti draSTavyam ' sudhanANaM 'ti zrUyate taditi zrutaM zabda eva sa ca bhAvazrutakAraNatvAt jJAnaM zrutajJAnaM zrutagranthAnusAri oghataH sarvadravyAsarvaparyAyaviSayamakSarazrutAdibhedamiti 7, tathA ' ohinAMNaM 'i avadhIyate'nenAsmAdasmin vetyavadhiH, avadhIyate ityadho'dho vistRtaM paricchidyate maryAdayA vetyavadhiH - avadhijJAnAvaraNakSayopazama eva tadupayoga hetutvAditi, avadhAnaM vA avadhirviSayaparicchedanamiti, avadhizvAsau jJAnaM cetyavadhi - jJAnam - indriyamanonirapekSamAtmano rUpidravyasAkSAtkaraNamiti 8, tathA 'maNapajjavanANaM 'ti manasi manaso vA su0 64 // 46 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / 118911 Jain Education Inter 200KOOOOOO paryavaH - paricchedaH sa eva jJAnamathavA manasaH paryavAH paryAyAH paryayA vA vizeSAvasthA manaH paryavAdayasteSAM teSu vA jJAnaM manaH paryavajJAnamevamitaratrApi, samayakSetragata saMjJimanyamAnamanodravyasAkSAtkArIti 10, kevalanANaM 'ti kevalam - asahAyaM matyAdinirapekSatvAdakalaGkaM vA AvaraNamalAbhAvAt sakalaM vA tat prathamatayaivAzeSatadAvaraNAbhAvataH sampUrNotpatterasAdhAraNaM vA ananyasadRzatvAdanantaM vA jJeyAnantatvAt tacca tajjJAnaM ca kevalajJAnamiti 11 // kathaM punarddharmAdIni vidyAcaraNasvarUpANi prApnotItyAha - 'do ThANAi' mityAdyakAdazasUtrI do ThANAI pariyAittA AyA kevalipannatta dhammaM labhejja savaNayAra ta0-Ara me caiva pariggahe ceva, evaM jAva kevalanANaM uppADejjA (sU0 65) / dohi ThANehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayApa taM0- socca cceva abhisamecca cceva jAva kevalanANaM uppADejA (su0 66) / dharmAdilAbha eva punaH kAraNAntaradvayamAha 'do ThANe 'tyAdi ekAdazasUtrI sugamA 'dohI 'tyAdi sugamaM, kevalaM zravaNatayA zravaNabhAvena, 'socca cceva' tti hrasvatvAdi prAkRtatvAdeva, zrutvA - AkarNya tasyaivopAdeyatAmiti gamyate, 'abhisametya'-- samadhigamya tAmevAvabuddhayetyarthaH, uktaM ca- "saddharmazravaNAdeva, naro vigatakalmaSaH / jJAtatattvo mahAsattvaH, paraM saMvegamAgataH // 1 // dharmopAdeyatAM jJAtvA saJjAteccho'tra bhAvataH / dRDhaM svazaktimAlocya, grahaNe saMpravarttate // 2 // " iti 'evaM bohi bujjhejje 'tyAdi yAvat 'kevalanANaM uppaDejjanti' kevalajJAnaM ca kAlavizeSe bhavatIti tamAha do samAo pannattAo ta 0 -osappiNI samA ceva ussappiNI sabhA ceva (sU0 67) duvihe ummAra paM0 ta0akkhAvese ceva mohaNijjassa caiva kammassa udapaNa, tattha NaM je se jakkhAvese se NaM suhaveyatarApa caiva suhavimoya su06566-67 // 47 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sUtra dIpikA vRttiH / // 48 // tarAe ceva, tattha Na je se mohaNijjassa kammarasa udapaNa se Na duhaveyatarAe ceva duhavimoyatarAe ceva / (sU068) do daMDA paMta-aTThAda De ceva aNaTThAda De ceva, neraiyANa do daMDA paM0 ta0 aTThAda De ya aNadvAdaDe ya, evaM cauvIsA daMDao jAya vemANiyANa / (sU069) samA-kAlavizeSaH, zeSaM sugamam // kevalajJAnaM mohanIyonmAdakSaya eva bhavatyataH sAmAnyenonmAdaM nirUpayannAi'davihe ummAe' ityAdi, unmAdo graho buddhiviplava ityarthaH, yakSAvezo---devatAdhiSThitatvaM tato yaH sa yakSAveza evetyeko, mohanIyasya-darzanamohanIyAdeH karmaNa udayena yaH so'nya iti, tatreti tayormadhye yo'sau yakSAvezena bhavati sa mukhavedyataraka eva---mohananitagrahApekSayA'kRcchrAnubhavanIyatara eva, anaikAntikAnAtyantikabhramarUpatvAdasyeti, atizayena sukhaM vimocyate--tyAjyate yaH sa sukhavimocyatarakazcaiva, mantramUlAdimAtrasAdhyatvAdasyeti, athavA atyantaM sukhApeyaH--sukhApaneyaH sukhApaneyataraH, tathA atyantaM sukhenaiva vimuJcati yo dehinaM sa | sukhavimocataraka iti, mohajastu tadviparItaH, aikAntikAtyantikabhramasvabhAvatayA'tyantAnucitapravRttihetutvenAnantabhavakAraNatvAt tathA''ntarakAraNajanitatvena mantrAdhasAdhyatvAt karmakSayopazamAdinaiva sAdhyatvAditi, ata eva uktaM-'duhaveyatarAe ceva duhavimoyatarAe ceva' tti // unmAdAt prANI prANAtipAtAdirUpe daNDe pravartate daNDabhAjanaM vA bhavatIti taM (daNDaM) nirUpayannAha-do daMDe 'tyAdi, daNDa:-prANAtipAtAdiH, sa cArthAya-indriyAdiprayojanAya yaH so'rthadaNDaH, niSprayojanastvanarthadaNDa iti / uktarUpameva daNDaM sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena nirUpayannAha-'NeraiyANa 'mityAdi, 'eva 'miti nArakavadarthadaNDAnarthadaNDAbhilApena caturvizatidaNDako jJeyo, navaraMnArakasya svazarIrarakSArtha parasyopahananamarthadaNDaH pradveSamAtrAdanarthadaNDaH, pRthivyAdInAM tvanAbhogenApyAhAragrahaNe jIva // 48 // Jain Educaton n ational For Private & Personal use only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH // 49 // Jain Education Internat FR bhAvAdarthadaNDo'nyathA tvanarthadaNDaH athavobhayamapi bhavAntarArthadaNDAdipariNateriti / samyagdarzanAditrayavatAmeva ca daNDo nAstIti tritayanirUpaNecchurdarzanaM samAnyena tAvannirUpayati - tatra duvihe dasa pannate 0 -- sammaddasaNe caiva micchAda saNe ceva 1, samma saNe dubihe paM0ta0- NisaggasammaddasaNe abhigamasamma saNe caiva 2, Nisaggasamma saNe duvihe paM0 ta0-- paDivAI ceva apaDivAI ceva 3, abhigamasamma - isa duvihe paM0 ta0- paDivAI ceva apaDivAI ceva 4, micchAdasaNe duvihe paM0 ta0 - abhiggahiya micchAdasaNe caiva abhiggahiyamicchAdasaNe ceva 5, abhiggahiyamicchAdasaNe duvihe paM0 ta0-- sapajjavasite ceva apajjavalite ceva 6, pavamarNAbhihitamicchAda saNe'dhi / (sU0 70) 'duvihe dasaNe' ityAdisUtrANi sapta sugamAnyeva, navaraM dRSTirdezanam - taveSu ruciH, tacca samyag ---aviparItaM jinoktAnusAra, tathA mithyA -- viparItamiti / 'sammadaMsaNe' ityAdi, nisargaH svabhAvo'nupadeza ityanarthAntaram, abhigamo'dhigama gurUpadezAdiriti, tAbhyAM yattat tathA, krameNa marudevI bharatavaditi, 'nisarge' tyAdi, pratipatanazIlaM pratipAti samyagdarzanamaupazamikaM kSAyopazamikaM ca, apratipAti kSAyikaM tatraiSAM krameNa lakSaNaM---ihopazamikoM zreNimanupraviSTasyAnantAnubandhinAM darzanamohanIyatrayasya copazamAdaupazamikaM bhavati / yo vA'nAdimidhyAdRSTirakRta - samyaktvamithyAtvamizrAbhidhAnabhUtazuddhAzuddhobhayarUpamithyAtvapudgalatripuJjIka evAkSINamithyAdarzano'kSapaka ityarthaH, samyaktvaM pratipadyate tasyopazamikaM bhavatIti, katham ?---iha yadasya mithyAdarzanamohanIyamudINaM tadanubhavenaivopakSINamanyacca mandapariNAmatayA noditamatastadantarmuhUtamAtramupazAntamAste, viSkambhitodayamityarthaH, tAvantaM kAlamasyauSa sU0 70 // 49 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 50 // zamikasamyaktvalAbha iti, Aha ca--"uvasAmagaseDhigayassa, hoi uvasAmiaM tu sammattaM / jo vA akaya-tipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // 1 // khINami udiNNamI, aNudijjate ya sesamicchatte / aMtomuhuttakAlaM, uvasamasammaM lahai jIvo ||3||"tti, antarmuharttamAtrakAlatvAdevAsya pratipAtitvaM, yaccAnantAnuvandhyudaye aupazamikasamyakatvAt pratipatataH sAsvAdanamucyate tadaupazamikameva, tadapi ca pratipAtyeva, jaghanyataH samayamAtratvAdutkRSTatastu SaDAvalikAmAnatvAdasyeti, tathA iha yadasya mithyAdarzanadalikamudIrNa tadupakSINaM yaccAnudIrNa tadupazAntam, upazAntaM nAma viSkambhitodayamapanItamithyAsvabhAvaM ca, tadiha kSayopazamasvabhAvamanubhUyamAnaM kSAyopazamikamityucyate, nanvaupazamike'pi kSayazcopazamazca tathehApIti ko'nayovizeSaH ? ucyate, ayameva hi vizeSaH-yadiha vedyate dalika | na tatra, iha hi kSAyopazamike pUrvazamitamanusamayamudeti vedyate kSIyate ca, aupazamike tUdayaviSkambhaNamAtrameva, Aha ca-"micchattaM jamudiNNaM, taM khINaM aNudiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, veijjataM khaovasamaM ||1||"ti, etadapi jaghanyato'ntarmuhUrtasthitikatvAdutkarpataH SaTpaSTisAgaropamasthitikatvAcca pratipAtIti, yadapi ca kSapakasya samyagdarzanadalikacaramapudgalAnubhavanarUpaM vedakamityucyate tadapi kSAyopazamikabhedatvAt pratipAtitvAt pratipAtyeveti, tathA mithyAtvasamyagmithyAtvasamyaktvamohanIyakSayAt kSAyikamiti, Aha ca---"khINe desaNamohe, tivihaMmi vi bhavaniyANabhUyaMmi / nippaccavAyamaulaM, sammattaM khAiyaM hoi // 1 // " idaM tu kSAyikatvAdevApratipAti, ata eva siddhatve'pyanuvartata iti / 'micchAdasaNe 'tyAdi, abhigrahaH-kumataparigrahaH sa yatrAsti tadAbhigrahika tadviparItam-anabhigrahikamiti / 'abhiggahie'ityAdi, abhigrahikamithyAdarzanaM saparyavasitaM---saparyavasAnaM samyaktva For Privat & Personal use only // 50 // Jan Education intentional
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga dIpikA vRttiH / prAptau, aparyavasitamabhavyasya samyakatvAprAptaH, tacca mithyAtvamAtramapyatItakAlanayAnuvRttyA''bhigrahikamiti vyapadizyate, anabhigrahikaM bhavyasya saparyavasitamitarasyAparyavasitamiti, ata evAha--'evaM agabhI'tyAdi / darzanamabhihitamatha jJAnamabhidhIyate, tatra 'duvihe nANe' ityAdIni 'Avastagavairitte duvihe' ityAdisUtrAvasAnAni trayoviMzatiH suutraanni| duvihe gANe paMta-paJcakkhe ceva parokkhe ceva 1, paccakkhe nANe duvihe paM020-kevalanANe ceva nokevalanANe ceva 2, kevalanANe dubihe paMta-bhavatthakevalanANe ceva siddhakevalanANe ceva 3, bhavatthakevalanANe duvihe paMta0-sajogibhavatthakevalaNANe ceva, ajogibhavatthakevalaNANe ceva 4, sajogibhavatthakevalaNANe duvihe paMta. paDhamasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva apaDhamasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva5, ahavA carimasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva acarimasamayasajogibhavatthakevalanANe ceva 6, evaM ajogibhavatthakevalanANe'vi 7-8, siddhakevalaNANe duvihe paM00-aNaMtarasiddhakevala NANe ceva para parasiddhakevalaNANe ceva 9, aNatarasiddhakevalanANe duvihe paM020-ekkANa tarasiddhakevalaNANe ceva aNekANa tarasiddha kevalaNANe ceva 10, paraMparasiddhakevalaNANe duvihe paMta--pakkapara parasiddhakevalaNANe ceva aNekaparaparasiddhakevalaNANe ceva 11, NokevalaNANe duvihe paM0 ta0-ohiNANe ceva maNapajjavaNANe ceva 12, ohiNANe duvihe paM0 ta0 bhavapaccaipa ceva khaovasamie ceva 13, doNha bhavapaccaie pannatte ta0-devANa ceva neraiyANa ceva 14, doNDa khaovasamie 60 ta0-maNussANa ceva pavidiyatirikkha joNiyANa ceva 15, maNapajavaNANe duvihe paMtaujjumati ceva viulamati cetra 16, parokkhe NANe duvihe pannate, ta-AbhiNiyohiyaNANe ceva suyanANe ceva 17, AbhiNibohiyaNANe duvihe 50 ta0-suyanissipa ceva asunissie ceva 18, suyanissipa duvihe 50 ta0-attho // 51 // Jan Education in For Private & Personal use only PANT REA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU 71 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 52 // gahe ceva vajaNoggahe ceva 19, asuyanissite'vi emeva 20, suyanANe duvihe paMta-aMgapaviTUThe ceva aMgabAhire ceva 21, aMgabAhire duvihe paM0 ta0-Avassae ceva Avassayavairitte ceva 22, Avassayavatiritte duvihe 50 ta0. kAlie ceva ukAlie ceva 23 // (sU071) ___ navaraM 'jJAna' vizeSAvabodhaH, anAti-bhuGkte aznute vA-vyApnoti jJAnenArthAnityakSaH-AtmA taM prati yada vartate indriyamanonirapekSatvena tat pratyakSam-avyavahitatvenArthasAkSAtkaraNadakSamiti, Aha ca-"akkho jIvo atthavyAvaNabhoyaNaguNaNNio jeNa / taM pai vaTTai nANaM, je paccakkhaM tamiha tivihaM // 1 // " parebhyaH-akSApekSayA pudagalamayatvena dravyendriyamanobhyo'kSasya-jIvasya yattatparokSaM niruktivazAditi, Aha ca-"akkhassa pogga skayA, jaM dabiMdiyamaNA parA teNaM / tehiMto jaM nANaM, parokkhamiha tamaNumANaM va ||1||"tti, athavA parairukSA-sambandhanaM janyajanakabhAvalakSaNamasyeti parokSam-indriyamanovyavadhAnenAtmano'rthapratyAyava.masAkSAtkArItyarthaH / 'paccakkhe'tyAdi, kevalam-ekaM jJAnaM kevalajJAnaM tadanyannokevalajJAnam-avadhimanaHparyAyalakSaNamiti / 'kevale'tyAdi, 'bhavatthakevala. nANe ceva'tti bhavasthasya kevalajJAnaM yattattathA, evamitaradapi, "bhavatthe'tyAdi, saha yogaiH-kAyavyApArAdibhiyaH sa sayogI insamAsAntatvAt sa cAsau bhavasthazca tasya kevalajJAnamiti vigrahaH, na santi yogA yasya sa na yogIti vA yo'sAvayogI-zailezIkaraNavyavasthitaH, zeSaM tathaiva, 'sayogI'tyAdi, prathamaH samayaH sayogitve yasya sa tathA, evamaprathamo-dvayAdisamayo yasya sa tathA, zeSaM tathaiva, 'eva'miti sayogisUtravat prathamAprathamacaramAcaramavizeSaNayuktamayogisUtramapi vAcyamiti, 'siddhe'tyAdi, anantarasiddho yaH samprati samaye siddhaH, sa caiko'neko vA, tathA // 52 // Jain Education ! For Privals & Fersonal use only thiww.jainelibrary.org
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU071 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 53 // paramparasiddho yasya dvayAdayaH samayAH siddhasya so'pyeko'neko veti, teSAM yat kevalajJAnaM tattathA vyapadizyata iti / 'ohinANe'ityAdi, 'bhavapaccaie'tti kSayopazamanimittatve'pyasya kSayopazamasyApi bhavapratyayatvena tatprAdhAnyena bhava eva pratyayo yasya tad bhavapratyayamiti vyapadizyata iti, idameva bhASyakAreNa sAkSepaparihAramuktaM, tathA tadAvaraNasya kSayopazame bhabaM kSAyopamikamiti / 'doNhaM bhavapaccaie'tyAdi sugamam / 'maNapajjave'tyAdi 'ujjamaha'tti RjvI-sAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH-ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanaM manodravyaparicchittirityarthaH, vipulA-vizeSagrAhiNI mativipulamatiH-ghaTo'nena cintitaH sa ca sauvarNaH pATaliputrako'dyatano mahAnityAyathyavasAyahetubhUtA manodravyavijJaptiriti, 'AbhiNiyohie' ityAdi, zrutaM karmatApannaM nizritamAzritaM zrutaM vA nizritamaneneti zrutanizritaM, yat pUrvameva zrutakRtopakArasyedAnIM punastadanapekSamevAnupravartate tadavagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti, yat punaH pUrva tadaparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAdautpattikyAdilakSaNamupajAyate'nyad vA zrotrAdiprabhayaM tadazrutanizritamiti, 'sue'tyAdi, 'atthoggahe'tti aryate-adhigamyate'rthyate vA anviSyata ityarthaH, tasya sAmAnyarUpasya azeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM-prathamaparicchedanamarthAvagraha iti, nirvikalpakaM jJAnaM darzanamiti yaducyata ityarthaH, sa ca naizcayiko yaH sa sAmayiko yastu vyAvahArikaH zabdo'yamityAdyullekhavAn sa Antamauhartika iti, ayaM cendriyamanaHsambandhAt poDhA iti, tathA vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM-tacopakaraNendriyaM zabdAditvapariNatadravyasaGghAto vA, tatazca vyaJjanena-upakaraNendriyeNa zabdAditvapariNatadravyANAM vyaJjanAnAmavagraho vyaJjanAvagraha iti, 'suyaNANe'tyAdi, pravacanapuruSasyAGgAnIvAGgAni teSu praviSTaM // 53 // Jain Educaton in t onal For Private & Personal use only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / / / 54 / / Jain Education Intern tadabhyantaraM tatsvarUpamityarthaH tacca gaNadhara kRtaM 'upapanne i ve'tyAdimAtRkApadatrayaprabhavaM vA dhruvazrutaM vA AcArAdi, yat punaH sthavirakRtaM mAtRkApadatrayavyatiriktavyAkaraNa nibaddhamadhruvazrutaM vottarAdhyayanAdi tadaGgabAhyamiti, 'aMgabAhI'tyAdi, avazyaM karttavyamityAvazyakaM - sAmAyikAdi paDvidham Aha ca - "samaNeNa sAvaraNa ya, avassakA yavvayaM havai jahA / aMto ahoNisassa ya, tamhA AvassayaM nAma ||1||" AvazyakAd vyatiriktaM tato yadanyaditi / 'Avasvatiritta' ityAdi, yadiha divasa nizAprathamapazcimapauruSIdvaya eva paThyate tat kAlena nirvRttaM kAlikamuttarAdhyayanAdi, yatpunaH kAlavelAvarja paThyate tadUrdhvaM kAlikAdityutkAlikaM - dazavaikAlikAdIti / uktaM jJAnaM cAritraM prastAvayati -- duvihe dhamme paM0 ta0 - suyadhamme ceva carittadhamme ceva, suyadhamme duvihe paM0 ta0- suttasuyadhamme caiva atthasuya dhamme caiva caritam duvihe paM0 ta0 - agAracarittadhamme ceva aNagAracaritadhamme ceva, duvihe sajame paM0 ta0- sarAgasaMjame caiva vItarAgasaM jame ceva, sarAgasa jame duvihe paM0 ta0 - suhamasaM parAyasarAgasa jame ceva bAdarasaM parAyasarAgasaMjame ceva, huma parAyasarAgasa jameM duvihe pannatte, ta0- paDhamasamaya suhumasa parAyasarAgasa jame cetra, apaDhamasamaya su0 athavA caramasamayasu acarimasamayasu0, ahavA suhumasa parAya sarAgasa jame duvihe paM0 ta0-saMkilesamANae ceva visu jjhamANa ceva, bAdarasaM parAyasarAgasa jame duvihe paM0 taM 0 paDhamasamaya bAdara* apaDhamasamayabAdarasaM0, ahavA carimasamaya 0 acarisamaya0, ahavA vAyarasa parAyasarAgasa jame dubihe paM0 ta0-paDivAti ceva apaDivAti ceva, voyarAgasa jame duvi paM0 taM 0-uvasa takasAyavIyarAgalaM jame cetra khINaka sAyavIyarAgasa jame ceva, uvasa takasAyavIyarAgasaMjame duvihe, paM0ta0 sU072 // 54 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pre sU072 zrIsthAnAGga psUtra doSikA vRttiH / // 55 // paDhamasamaya uvasaMtakasAyavItarAgasa jame ceva apaDhamasamayauva, ahavA carimasamaya acarimasamaya0, khINakasAyavItarAga saMjame duvihe paM0 ta0-chaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva kevalikhoNakasAyavIyarAgasaMjameM ceva, chaumatthastrINakasAya. vIyarAgasaMjame duvihe paM0 20-saya buddhacha umatthakhoNakasAya0 buddhabohiyachaumattha0, saya buddhachaumattha0 duvihe paM0 ta0paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0, ahavA carimasamaya acarimasamaya0, buddhabohiyachaumatthakhINa. duvihe paM0 ta0-paDhamasamaya0 apaDhamasamaya, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, kevalikhINakasAyavItarAgasaMjame duvihe paM0 20-sajogikevalikhINakasaya0 ajogikevalikhINakasAyavIyarAga0, sajogikevalikhINakasAyasaMjame duvihe paMta-paDhamasamaya0 apaDhama samaya, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, ajogikevalikhINakasAya0 saMjame dubihe 40 ta-paDhamasamaya apaDhamasamaya0, ahavA carimasamaya acarimasamaya0 // (sU072) ___ 'suyadhamme' ityAdi, sUtryante sUcyante vA'rthA aneneti sUtram , susthitatvena vyApitatvena ca suSThaktatvAda vA sUktaM, suptamiva vA suptam , avyAkhyAnenAprabuddhAvasthatvAditi, 'caritte'tyAdi, agAraM-gRhaM tadayogAdagArA:gRhiNasteSAM yazcAritradharmaH-samyaktvamUlANuvratAdipAlanarUpaH sa tathA, evamitaro'pi, navaramagAraM nAsti yeSAM te'nagArAH-sAdhava iti / cAritradharmazca saMyamo'tastamevAha-'duvihe tyAdi, saha rAgeNa-abhiSvaGgeNa mAyAdirUpeNa yaH sa sarAgaH, sa cAsau saMyamazca sarAgasya vA saMyama iti vAkyam , vIto-vigato rAgo yasmAt sa cAsau saMyamazca, vItarAgasya vA saMyama iti vAkyamiti / 'sarAge'tyAdi, sUkSmaH-asaGkhyAtakiTTikAvedanataH samparAyaHkaSAyaH samparaiti-saMsarati saMsAraM janturaneneti vyutpAdanAt, sa ca lobhakapAyarUpaH upazamakasya kSapakasya vA Jain Education in For Private & Fersonal use only www.iainelibrary.org
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU073 sUtra dIpikA vRttiH / yasya sa mUkSmasamparAyaH sAdhustasya saMrAgasaMyamaH, vizeSaNasamAso vA bhaNanIya iti, bAdarAH-stharAH samparAyA:kapAyA yasya sAdhoH yasmin vA saMyame sa tathA-sUkSmasamparAyaprAcInaguNasthAnakeSu, zeSa prAgiveti / 'suhume'tyAdisUtradvaye prathamAprathamasamayAdivibhAgaH kevalajJAnavaditi / 'ahave'tyAdi, saktizyamAnaH saMyamaH upazamazreNyAH pratipatataH, vizuddhayamAnastAmupazamazreNI kSapakazreNI vA samArohata iti / 'bAdare'tyAdisUtradvayaM bAdarasamparAyasarAgasaMyamasya prathamAprathamasamayatA saMyamapratipattikAlApekSayA, caramAcaramasamayatA tu yadanantaraM sUkSmasamparAyatA asaMyatatvaM vA bhaviSyati tadapekSayeti, 'ahave'tyAdi pratipAtI upazamakasyAnyasya vA apratipAtI kSapakasyeti / sarAgasaMyama ukto'to | vItarAgasaMyamamAha-'vIyarAge'tyAdi upazAntAH-pradezato'pyavedyamAnAH kapAyA yasya yasmin vA sa tathA sAdhuH saMyamo veti ekAdazaguNasthAnavartIti / kSINakaSAyo dvAdazaguNasthAnavartoti 'upasaMte'tyAdisUtradvayaM prAgiva / 'khINetyAdi' chAdayatyAtmasvarUpaM yattacchadma-jJAnAvaraNAdidhAtikarma tatra tiSThatIti chadmasthaH--akevalI, zeSa tathaiva, kevalamuktasvarUpaM jJAnaM ca darzanaM cAsyAstIti kevalIti 'mayaMvuddha'tyAdi nava sUtrANi gatArthAnyeva / uktaH saMyamaH, sa ca jIvaviSaya iti pRthivyAdijIvasvarUpamAha--duvihA puvI'tyAdiraSTAviMzatiH sUtrANi // ___duvihA puDhavikAiyA 50 ta0-suhumA ceva bAdarA ceva 1, evaM jAva duvihA vaNassaikAiyA 50 ta0-suhumA ceva bAyarA ceva 5, duvihA puDhavikAiyA pata-pajattagA ceva apajattagA cava 9, pava jAva vaNassaikAiyA 10, duvihA puDhavikAiyA paMta-pariNayA ceva apariNayA ceva 11, evaM jAva vaNassaikAiyA 15, duvihA vyA pannattA taM0-pariNatA ceva apariNatA ceva 16, duyihA puDhavikAiyA paM0 20-gaisamAvannagA ceva agaisamAvannagA ceva 17, BECHERS // 56 // JainEducation international For Private & Personal use only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ su073 evaM jAva vaNassakAiyA 21, duvihA davA paM0 ta0-gatisamAvannagA ceya agatisamAvannagA ceva 22, duvihA puDhavizrIsthAnAGgA kAiyA paMta-aNa tarogADhA ceva para parogADhA ceva 23, jAva davvA028 (sU073) sUtradIpikA tatra pRthivyeva kAyo yeSAM te pRthivIkAyinaH samAsAntavidhau eva svArthikakapratyayavidhAnAt pRthivIkAyikAH, vRttiH / pRthivyeva vA kAyaH-zarIraM so'sti yeSAM te pRthivIkAyikAste sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAzcaiva ye sarvalokApannAH, bAdaranAmakarmodayAt bAdarA ye pRthivInagAdiSveveti / naipAmApekSikaM sUkSmabAdaratvamiti 'evamiti' pRthivIsUtravadaptejovAyUnAM sUtrANi vAcyAni yAvadvanaspatisUtram , ata evAha-'dudhihe'tyAdi paryAptanAmakarmodaya!! vartinaH paryAptAH, ye hi catasraH paryAptIH pUrayanti, aparyAptanAmakarmodayAd aparyAptakA ye svaparyAptInaM pUrayantIti, iha paryApti ma zaktiH sAmarthya vizeSa itiyAvat, sA ca pudagaladravyopacayAdutpadyate, paibhedA ceyaM, tadyathA"AhAra 1 sarIra 2 iMdiya 3 pajjatI, ANapANa 4 bhAsa 5 maNe 6 / cattAri paMca chappiya, egidiyavigalasannINa // 1 // tatraikendriyANAM catasro vikalendriyANAM paJca saMjJinAM par3a iti // 'duvihA puDhavI'tyAdi SaTrasUtrI, pariNatAH--svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditAH acittIbhUtA ityarthaH tatra dravyataH kSetrAdinA mizreNa dravyeNa, kAlataH pauruSyAdinA kAlena, bhAvato varNagandharasasparzAnyathAtvena pariNatAH, kSetratastu joyaNasayaM tu gaMtA, aNAhAreNaM tu bhaMDasaMkaMtI / vAyAgaNidhamega, viddhatthaM hoi loNAi // 1 // hariyAlamaNasilapippalI ya, khajjUramuddiyA abhayA / AinnamaNAinnA, te vi hu emeva nAyavvA // 2 // // 57 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU074 prAsthAnAGga sUtra dIpikA / vRttiH / // 58 // AruhaNe orohaNe, NisiyaNagoNAuNaM ca gAumhA / bhUmAhAracchede, uvakkameNeva pariNAmo // 3 // 'aNAhAreNaM' ti svadezajAhArAbhAveneti 'bhaMDasaMkatI'tti bhAjanAda bhAjanAntarasaMkrAntyA, khajUrAdayo'nAcaritAabhayAdayastu AcaritA iti / pariNAmAntareNa pRthivIkAyikA eva te, kevalamacetanA iti, kathamanyathA'cetanapRthivIkAyapiNDaprayojanAbhidhAnamidaM syAta, yathA-ghaTTagaDagalagalevo, emAi paoyaNaM bahuhatti / "evami"tyAdi prAgiva, tadevaM paJcaitAni sUtrANi // dravanti-gacchanti vicitraparyAyAniti dravyANi-jIvapudagalarUpANi, tAni ca vivakSitapariNAmatyAgena pariNAmAntarApannAni pariNatAni-vivakSitapariNAmavantyeva, apariNAtAnIti dravyasUtraM SaSTham / 'duvihe'tyAdi SaTstrI, gatirgamanaM tAM samApannAH prAptAstadvanto gatisamApannAH, ye hi pRthivIkAyikAdyAyuSkodayAt pRthivIkAyikAdivyapadezavanto vigrahagatyA utpattisthAna brajanti, agatisamApannAstu sthitimantaH, dravyasUtre gatigamanamAtrameva, zeSaM tathaiveti / 'duvihA puDhavI'tyAdi SaTsUtrI, 'anantaraM' sampratyeva samaye kvacidAkAzadeze avagADhAH AzritAsta evAnantarAvagADhAH / yeSAM tu dvayAdayaH samayA avagADhAnAM te paramparAvagADhAH / athavA vivakSitaM kSetra dravyaM vA'pekSyAnantaramavyavadhAnenAvagADhA itare tu paramparAvagADhA iti // anantaraM dravyasvarUpamuktamadhunA dravyAdhikArAdeva dravyavizeSayoH kAlAkAzayordvisUcyA prarUpaNAmAha-- duvihe kAle 50 ta0-osappiNIkAle ceva ussappi gokAle cetra, duvihe AgAse 50 ta0-logAgAse ceva alogAgAse ceva (sU. 74) 'duvihe 'tyAdi kalyate--saGkhyAyate'sAvanena vA kalanaM vA kalAsamUho veti kAla:---vartanAparAparatvA // 58 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa075 zrIsthAnAGga mUtradIpikA vRttiH / AN dilakSaNaH sa cAvasarpiNyutsappiNIrUpatayA dvividho dvisthAnakAnurodhAdukto'nyathA'vasthitalakSaNo mahAvidehabhogabhUmisambhavI tRtIyo'pyastIti // 'AgAse'tti sarvvadravyasvabhAvAnAkAzayati-AdIpayati teSAM svabhAvalAbhe'vasthAnadAnAdityAkAzam / tatra loko yatrAkAzadeze dharmAstikAyAdidravyANAM vRttirasti sa evAkAzaM lokAkAzamiti, viparItamalokAkAzamiti // anantaraM lokAlokabhedenA kAzadvaividhyamuktaM, lokazca zarIrizarIrANAM sarcata AzrayarUpa iti nArakAdizarIridaNDakena zarIraprarUpaNAmAha // 59|| neraiyANa do sarIragA paM00 abbhatarage ceva bAhirage ceva, abbhatarae kammae bAhirapa veubdhie, evaM devANa bhANiyavva, puDhadikAiyANa do sarIragA paM020-abhaM tarage ceva bAhirage ceva, anta rage kammae bAhirage orAlagejAva vaNassaikAiyANa, beDa diyANaM do sarIragA paM0 ta0-abhaMtarage ceva bAhirage ceba, abhaMtarage kammapa, bAhi. rage advimi jasoNiyavaddhe orAlie jAva cauridiyoNa, pacidiyatirikkhajoNiyANa do sarIragA paM0 taMabbhatarage cava bAhirage ceva ambhata raMgekammae, advimasasoNiyohArusirAbaddha bAhirae orAlie, maNussANa vi parva ceva, viggahagatisamAvanagANa neraiyANa do sarIragA paM00-teyate ceva kammae ceva, nirantara jAva vemANiyANa, NeraDyANa dohi ThANehiM sarIruppattI siyA, taM0 rAgeNa caiva doseNaceva, jAva vemANiyANa, raiyANa doThANaNiyattipa sarIrage paM0 ta0-rAganivvettie ceve dosaNibyattipa ceva, jAva vemANiyANa, do kAyA paMtaM tasakAe ceva thAvarakApa ceva, tasakAe duvihe 500 bhavasiddhie ceve abhavasiddhie ceva, evaM thAvarakAe vi (sU075) .. 'neraiyANa'mityAdi prAyaH kaNThaya, navaraM zIryate-anukSaNaM cayApacayAbhyAM vinazyatIti zarIraM, tadeva zaTanA JainEducation international For Privals & Fersonal use only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU075 O zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 11 // 6 // didharmatayA'nukampitatvAt zarIrakaM, te ca dve prajJapte jinaH, abhyantamadhye bhavamAbhyantaraM, AbhyantaratvaM ca tasya jIvapradezaiH saha kSIranIranyAyena lolIbhavanAt , bhavAntaragatAvapi ca jIvasyAnugatipradhAnatvAdapavarakAdyantaHpraviSTapuruSavadanatizayinAmapratyakSatvAcceti, tathA bahirbhavaM bAhyaM, bAhyatA cAsya jIvapradezaiH kasyApi keSucidavayaveSvavyAptebhavAntarAnanuyAyitvAnniratizayinAmapi prAyaH pratyakSatvAcceti, agAbhyantaraM 'kammae'tti kArmaNazarIranAmakarmodayanirvRttamazeSakarmaNAM praroha bhUmirAdhArabhUtaM, saMsAryAtmanAM gatyantarasaGkramaNe sAdhakatamaM tatkArmaNavargaNAsvarUpaM, karmaiva karmakamiti, karmakagrahaNe ca taijasamapi gRhItaM draSTavyaM, tayoravyabhicAritvenaikatvasya vivakSitatvAditi, 'evaM devANaM bhAgiyati ayamarthaH, yathA nairayikANAM zarIradvayaM bhaNitamevaM devAnAmamurAdInAM vaimAnikAntAnAM bhaNitavyam , kArmaNavaikriyayoreva teSAM bhAvAt , caturviMzatidaNDakasya vivakSeti / 'puDhavI 'tyAdi pRthivyAdInAM tu bAhyamaudArikazarIranAmakarmodayAdudArapudgalanivRttamaudArikaM, kevalamekendriyANAmasthyAdivirahitaM, vAyUnAM yad vaikriya tanna vivakSitaM, prAyikatvAt tasyeti, 'beiMdiyANa'mityAdi, asthimAMsazoNitairbaddhaM-naddhaM yattattathA, dvIndrIyAdInAmaudArikatve'pi zarIrasyAyaM vizeSaH / 'paMceMdie'tyAdi paJcendriyatiryagmanuSyANAM punarayaM vizeSo yadasthimAMsazoNitasnAyuzirAbaddhamiti, asthyAdayastu pratItA iti // prakArAntareNa catuvizatidaNDakena zarIraprarUpaNAmAha-viggahe'tyAdi vigrahagatirvakragatiyadA vizreNivyavasthitamutpattisthAna gantavyaM bhavati tadA yA syAt tAM samApanA vigrahamatisamApannAsteSAM dve zarIre, iha taijasakArmaNayorbhadena vivakSeti, evaM daNDakaH // zarIrAdhikArAt zarIrotpatti daNDakena nirUpayannAha-'neraiyANa mityAdi kaNThayaM, kintu rAgadveSajanitakarmaNA zarIrotpattiH, sA rAgadveSAbhyA II6thI Jain Education in For Private & Personal use only INoww.iainelibrary.org
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAta sU076 / dIpikA vRttiH / // 6 // meveti vyapadizyate, kArye kAraNopacArAditi, 'jAva vaimANiyANa'ti daNDakaH sUcitaH / zarIrAdhikArAccharIranivartanasUtraM, tadapyevaM, navaramutpattiH-ArambhamAtraM nivartanA tu niSThAnayanamiti / zarIrAdhikArAccharIravatAM rAzi-R dvayena prarUpaNAmAha-do kAe'tti trasanAmakarmodayAt trasyantIti trasAH teSAM kAyo-rAzistrasakAya iti / sthAvaranAmakarmodayAt tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAsteSAM kAyaH sthAvara kAya iti / sasthAvarakAyayoreva dvaividhyaprarUpaNArtha 'tasakAe'tyAdi sUtradvayaM, sugama ceti / pUrvasUtro bhavyAH zarIriNaH uktA iti tadvizeSANAmeva yad yathA kattumucitaM tat tathA dvisthAnakAnupAtenAha-- do disAo abhigijjha kappati NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA pavvA vittae-pAINa ceva, udINa ceva, evaM muMDAvittae, sikkhAvittae, uvaTThAvittapa, sabhujittapa, saMvasittae, sajjhAya uddisittae; sajjhAyaM samudrisittae, sajjhAyamaNujANitapa, Alopattae, paDikkamittae, nidittapa, garahittae, viuTTittapa, bisAhittae, akaraNayAe abbhudvittae, ahAriha pAyacchitta tavokamma paDivajjittae do disAo abhigijya kappati nigga thANa vA nigga thINa vA apacchimamAraNatiyasa lekhaNAjhUsittANa bhattapANapaDiyAikkhittANa pAovagatANa kAla aNavaka stramANANa viharittae, tapAINa ceva udINa ceva // (sU076) viThANassa paDhamo uddeso // 2-1 // 'do disAo'tti vyAkhyA / dve dizau-kASThe abhigRhya-aGgIkRtya tadabhimukhIbhUyetyarthaH kalpate-yujyate, nirgatA granthAda dhanAderiti nirgranthAH-sAdhavaH teSAM, nigranthyaH-sAdhvyastAsAM pravAjayita rajoharaNAdidAnena 'prAcInAM' prAcI pUrvAmityarthaH, "udIcInAm' udIcImuttarAmityathaH, uktaM ca "puvAmaho u uttara-muho va dejA'havA paDicchejjA / jAe jigAdao vA, havijja jiNaceiyAiM vA ||1||"tti, 'eva'miti yathA pravrAjanasUtraM For Private & Personal use only // 6 // Jain Education in
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU076 / bhIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 6 // digdvayAbhilApenAdhItamevaM muNDanAdisUtrANyapi SoDazAdhyetavyAnIti, tatra muNDayituM zirolocanena 1, zikSayituM grahaNazikSApekSayA sUtrArthI grAhayituM AsevanAzikSApekSayA tu pratyupekSaNAdi zikSayituM 2, utthApayituM mahAvrateSu vyavasthApayituM 3, saMbhojayituM bhojanamaNDalyAM nivezayituM 4, saMvAsayituM saMstArakamaNDalyAM nivezayituM 5, muSTha A-maryAdayA adhIyata iti svAdhyAyaH-aGgAdistamuddeSTuM yogavidhikrameNa samyag yogenAdhISvedamityevamupadeSTumiti 6, samuddeSTuM yogasAmAcAryaiva tu ciraparicitaM kurvidamidamiti vaktumiti 7, anujJAtuM tathaiva samyagetad dhArayAnyeSAM ca pravedayetyevamabhidhAtumiti 8, AlocayituM gurave'parAdhAnivedayitumiti 9, pratikramituM-pratikramaNaM kartumiti 10, ninditumaticArAn svasamakSaM jugupsituM 11, Aha ca"sacarittapacchayAvo niMda"tti, garhituM gurusamakSaM tAneva jugupsituM, Aha ca-"garihA vi tahAjAtIyameva navaraM parappayAsaNaya"tti 12 'viuTTittae'tti vyativartayituM vitroTayituM vikuTTayituM vA, aticArAnubandha vicchedayitumityarthaH 13, vizodhayitumaticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartamiti 14, akaraNatayA-punarna kariSyAmItyevamabhyutthAtumabhyupagantumiti 15, 'yathArha maticArAdyapekSayA yathocitaM pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAd vA prAyazcittaM tapaHkarma nirvikRtikAdikaM pratipattumabhyupagantumiti 16, saptadazasUtraM sAkSAdevAha-'do dima'tyAdi, pazcimaivAmaGgalaparihArArthamapazcimA sA cAsau maraNameva yo'ntastatra bhavA mAraNAntikI sA cAsau saMlikhyate'nayA zarIrakapAyAdIti saMlekhanA-tapovizeSaH sA ceti apazcimamAraNAntikIsaMlekhanA tasyAH 'jhasaNa' tti joSaNA-sevA tallakSaNadharmeNetyarthaH 'jhusiyANa' ti sevitAnAM tayuktAnAmityarthaH tayA vA 'jhoSitAnAM kSapitAnAM kSapitadehAnAmi For Private & Personal use only // 2 // Jain Education in
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAta sU0771 sUtradIpikA vRttiH / // 6 // tyarthaH, tathA bhaktapAne pratyAkhyAte yeste tathA teSAM, pAdapavadupagatAnAM-aceSTatayA sthitAnAmanazanavizeSa pratipannAnAmityarthaH 'kAlaM' maraNakAlamanavakAkSatAM-tatrAnutsukAnAM vihartu-sthAtumiti 17 / evametAni diksUtrANyAdito'STAdaza / sarvatra yanna vyAkhyAtaM, tatsugamatvAditi // dvisthAnakasya prathamoddezaH samAptaH / / ihAnantaroddezake jIvAjIvadharmA dvitvaviziSTA uktAH, dvitIyoddezake tu dvitvaviziSTA eva jIvadharmA ucyante, ityanena sambandhena AyAtasyA'syoddezakasyedamAdisUtramje devA uDDhovavannagA te duvihA paMta-kappovavannagA vimANoSavannagA, cArovavannagA cAradvitiyA gatiratiyA gatisamAvannagA, tesi Na devANa sayA samiyaM je pAve kamme kajjaI tatthagatA vi pagatiyA veyaNa veya ti annatthagayA vi pagaDyA gheNa veyaMti, raiyANa sayA samiya je pAve kamme kajjaI tatthagatA vi egatiyA veyaNa veyaM ti aNNatthagayA vi pagatiyA veyaNa veya ti, jAva paMcidiyatirikkhajoNiyANa maNussANa sayA samiya je-pAvakamme kajai igayA vi egaiyA veyaNa veyati aNNatthagayA vi egatiyA veyaNa veya ti, maNussavajA sesA ekkagamA // (sU 0 77) 'je deve'tyAdi, asya cAnantarasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-prathamoddezakAntyasUtre pAdapopagamanamuktam . tasmAcca devatvaM keSAJcid bhavatIti devavizeSa bhaNanena tatkarmabandhavedane pratipAdayannAha-'je deve'tyAdi ye devAH sugaH vakSyamANavizeSaNebhyo vaimAnikA anazanAdutpannAH, kimbhUtAH- 'uDDha'tti UrdhvalokastatropapannakA-utpannAH UopapannakAste ca dvidhA kalpopapatrakAH saudharmAdidevalokotpannAstathA vimAnopapannakA:-preveyakAnuttaralakSaNavimAnotpannAH kalpAtItA ityarthaH / tathA pare 'cArovavaNNaga'tti caranti-bhramanti jyotiSkavimAnAni yatra sa cAro-jyotizcakrakSetraM samastameva, vyutpattyarthamAtrAnapekSaNena zabdapravRttinimittAzrayaNAt , tatropapanna For Private & Personal use only // 63 // Jain Education in
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0771 zrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / // 64|| kAzvAropapannakA-jyotiSkAH, na ca pAdapopagamanAdejyotiSkatvaM na bhavati pariNAmavizeSAditi, te'pi ca | dvidhaiva, tathAhi-cAre-jyotizcakrakSetre sthitireva yeSAM te cArasthitikAH-samayakSetrabahirvatino ghaNTAkRtaya ityarthaH, tathA gatau ratiryeSAM te gatiratikAH, samayakSetravartina ityarthaH, gatiratayazcA'satatagatayo'pi bhavantItyata Aha-gatiH-gamana 'sam' iti-santatamApanakAH prAptA gatisamApanakAH, anuparatagataya ityarthaH, teSAM devAnAM dvividhAnAM punardvividhAnAM sadA--nityaM samitaM-santataM yatpApaM karma jJAnAvaraNAdi, satatabandhakatvAt jIvAnAM kriyate, badhyate, karmakatRprayogo'yaM bhavati sampadyate ityarthaH-te devAH, tasya-karmaNaH abAdhAkAlAtikrame sati 'tatthagayA vitti apirevakArArthastasya caivaM prayogaH-tatraiva devabhava eva kalpAtItAnAM kSetrAntarAdigamanAsambhavAdiha tatrAnyatrazabdAbhyAM bhava eva vivakSitaH, na kSetrazayanAdIti, gatAH-vartamAnA 'eke' kecana devA vedanAmanubhavanti 'annatthagayA vitti devabhavAdanyatraiva bhavAntare gatA utpannA vedanAmanubhavanti, kecittabhayatrApi, anye vipAkodayApekSayA nobhayatrApIti, etacca vikalpadvayaM sUtre nAzritaM, dvitvAdhikArAditi // sUtroktameva vikalpadvayaM sarvajIveSu caturvizatidaNDakena nirUpayanAha-'NeraIyANa' mityAdi prAyaH sugamam , navaraM, "tatthagayA vi anatthayA vi" evamabhilApena daNDako neyo yAvatpaJcandriyatiryazco'ta evAha -- jAve'tyAdi, manuSyeSu punarabhilApavizeSo dRzyaH, yathA 'ihagayA vi egaiyA' iti, sUtrakAro hi manuSyo'tastatretyevaMbhUtaM parokSA'nAsanna nirdezaM viAcya manuSyasUtro ihetyevaM nirdizati sma, manuSyabhavasya svIkRtatvena pratyakSAsannavAcina idaMzabdasya viSayatvAditi, ata evAha-'maNussavajjA sesA ekkagamati zeSAH vyantarajyotiSkavaimAnikA ekagamA:-tulyAbhilApAH, nanu prathamasUtra // 6 // JainEducation inte! For Private & Personal use only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAta sU078 dIpikA vRttiH / // 65 // eva jyotiSkavaimAnikadevAnAM vivakSitArthasyAbhihitatvAt kiM punariha tadabhaNaneneti ucyate, tatrAnuSThAnaphaladarzanaprasaGgana bhedatazcoktatvAda, iha tu daNDakakrameNa sAmAnyatazcoktatvAditi na doSo, dRzyate ceha tatra tatra vizeSoktAvapi saamaanyoktiritroktautvitotiH|| tatragatA vedanAM vedayantItyuktamato nArakAdInAM-gati tadviparyastAmAgati ca nirUpayanAha ___NeraiyA dura, iyA duAgaiyA 50 ta0-Neraie geraiesu ubavajamANe maNussehiMto vA paMciMdiyatirikkhajoNiehito vA uvavajjejjA, se ceva Na se rahae Neraiyatta vippajahamANe maNussattAe vA paMce diyatirikkhajoNiyattApa vA gacchejA, evaM asurakumArA vi, NavaraM se ceva se asurakumAre asurakumAratta vippajahamANe maNussattAe vA tirikkhajoNiyattAe yA gacchijjA, evaM savvadevA, puDhavikAiyA dugasiyA duyAgatiyA 500-puDhavikAie puDhavikA iesu uvavajjamANe puDhavikAipahiMto vA NopuDhavikAiehiMto vA uvavajjejjA, se ceva Na se puDhavikAie puDhavikAiyatta' vippajahamANe puzkiAiyattAe vA NopuDhavikAiyanAe gacchejjA evaM jAya maNussA (sU078) 'geraiye tyAdidaNDakaH kaNThayo, navaraM narayikA-nArakA dvayoH-manuSyagatitiryaggatilakSaNayorgatyoradhikaraNabhUtayorgatiryeSAM te tathA, dvAbhyAmetAbhyAmevAvadhibhUtAbhyAmAgatiH-AgamanaM yeSAM te tathA, uditanArakAyu raka eva vyapadizyate, ata ucyate 'Neraie Naraiesutti, nArakeSu madhye ityarthaH, iha codezakramavyatyayAta prathamavAkyenAgatiruktA 'se ceva NaM se'tti; yo mAnuSatvAdito narakaM gataH sa evAsau nArako nAnyaH, anenaikAntanityatvaM nirastamiti, 'viSpajahamANe' ti viprajahan-parityajan, ha ca bhUtabhAvatayA nArakavyapadezaH, anena vAkyena gatiruktA, itthaM ca vyAkhyAnaM 'tejaskAyikA dvayAgatayati vaimanuSyApekSayA ekagatayastiyagapekSayeti vAkyamupajIvyeti, evaM asurakumArAviti nArakavad vaktavyA ityarthaH, 'navaraMti kevalamayaM vizeSaH // 65 // Jan Education in For Private & Personal use only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ su072| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 66 // tiryakSu na pazcendriyeSvevotpadhante pRthivyAdiSvapi tadutpattarityataH sAmAnyata Aha-'sa ceva Na me ityAdi 'jAva tirikkhajoNiyattAe vA gacchejja'tti evaM savvadeva'tti, asuravat dvAdazApi daNDakadevapadAni vAcyAni, teSAmapyekendriyeSatpatteriti / 'NopadavikAiehiMtotti anena pRthivIkAyikaniSedhadvAreNApkAyikAdayaH sarve gRhItA dvisthAnakAnurodhAditi, tebhyo vA-nArakavarjebhyaH samutpadyate, 'NopaDhavikAiyattAe'tti devanArakavapkiAyAditayA gacchediti, 'evaM jAva maNussa'tti, yathA pRthivIkAyikA 'dugatiyA' ityAdibhirAlApairuktA evamebhirevApkAyikAdayo manuSyAvasAnAH pRthivIkAyikazabdasthAne'SkAyAdivyapadeza kurvabhirabhidhAtavyA iti / vyantarAdayastu pUrvamatidiSTA eveti / jIvAdhikArAdeva bhavyAdivizeSaNaiH SoDazabhirdaNDakaprarUpaNAyAha duvihA raiyA pannattA, taMjahA-bhavasiddhiyA ceva abhavasiddhiyA ceva, jAva vemANiyA 1 / duvihA NeraiyA paMta-aNa tarovavaNNagA ceva para parovavaNNagA ceva jAva vemANiyA 2 / duvihA NeraDyA paM0 20 gaisamAvannagA ceva agaisamAvannagA ceva, jAva vemANiyA 3 / duvihA jeraiyA 50 ta0-paDhamasamaovaSaNNagA ceSa apaDhamasamaovaSaNNagA ceva, jAva veNANiyA 4 / dubihA raiyA paMta-AhAragA ceva aNAhAragA ceva, parva jAva vemANiyA 5 / duvihA NeraDyA 50 ta0-ussAsagA ceva NoussAsagA ceva jAva vemANiyA 6 / duvihA NeraDyA paMta---saha diyA ceva aNi diyA ceva, jAva vemANiyA 7 / duvihA NeraiyA 50 ta0--pajjattagA ceva apajjattagA ceva, jAva vemANiyA 8 / duvihA raiyA paM020-saNi ceva alagi ceva, evaM paMce diyA savve vigali diyavajjA, jAva bANamaMtarA (vemANiyA) 9 / duvihA geraiyA 50 ta0-bhAsagA ceva abhAsagA ceva, evamegi diyavajA savve 10 / davihA raiyA paMta-sammadihiyA ceva micchaddihiyA ceva, egidiyavajA sako 11 / duvihA NeraDyA paM. For Privals & Personal use only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU079 / zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 6 // taM-parittasaMsAriyA ceva aNa tasaM sAriyA ceva jAva vemANiyA 12 / duvihA NeraDyA, paM0 taM0--saMkhejakAlasamayadviyA ceva asaMkheja kAlasamayadviiyA ceva, evaM paMce diyA pani diyaviMgali diyayajA jAba vANamaMtarA 13 / vihA rayA paMtaM0-sulabhayohiyA ceva dulabhabohiyA ceva, jAva bemANivA 14 / vihANeraDyA paM0 taM0kaNhapakkhiyA ceva sukkapakkhiyA ceva, jAva vemANiyA 15 / duvihA NeraiyA paM0 ta0-carimA ceva acarimA ceva, jAva bemANiyA 16 / (sU0 79) tatra bhavyadaNDakaH kaNThyaH , anantaradaNDake 'aNaMtara'tti ekasmAdanantaramutpannA ye te'nantaropapannakAH, tadanyathA ta paramparopapannakAH, vivakSitadezApekSayA vA ye'nantaratayotpannAste AdyAH, paramparayA vitare iti 2 gatidaNDale gatisamApannakA-narakaM gacchantaH itare tu tatra ye gatAH, athavA gatisamApannA-narakaM prAptA itare tu dravyanArakAH, athavA calasthiratvApekSayA te jJeyA iti 3 / prathamasamayadaNDa ke 'paDhame tyAdi, prathamaH samayaH upapannAnAM yeSAM te prathamasamayopapannakAH, tadanye aprathamasamayopapannakA iti 4, AhAradaNDake AhArakAH sadaiva, anAhArakAstu vigrahagatAvekaM dvau vA samayau ye nADImadhye mRtvA tatraivotpadyante, ye tvanyathA te trIniti, 5 ucchvAsadaNDake ucchavasantItyucchvAsakAH tatparyAptiparyAptakAH, tadanye tu nocchvAsakAH 6, indriyadaNDake sendriyAHindriyaparyAptyA paryAptAH, tadaparyAptAstu anindriyAH 7, paryAptadaNDake paryAptAH paryAptanAmakarmodayAditare tvitarodayAditi 8, saMjhidvAre (daNDake) saMjJino-manaHparyAptyA paryAptakAH tathA aparyAptakAstu ye (na tathA) te'saMjJina iti | 'evaM paMcidie' ityAdi, asyAyamarthaH--yathA nArakAH saMjyasaMjJibhedenoktA evaM 'vigaliMdiyavajja'tti, vikalAni | aparipUrNAni saGkarUyayendriyANi yeSAM te vikalendriyAH, tAnu pRthivyAdIn dvitricaturindriyAMzca varjayitvA ye'nye // 6 // I ATAT Jain Education Int For Private & Personal use only ndi
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU079 / bhIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / I68 caturvizatidaNDake paJcendriyA amurAdayo bhavanti te sarve'pi saMjhyasaMbitayA vAcyAH, daNDakAvasAnamAha-jAba vemANiya'tti mAnikaparyavasAnA apyevaM vAcyA iti, kacid 'jAvANamaMtara'tti pAThastatrAyamoM-ye'saMjJibhyo nArakAditayotpadyante te'saMjhina evocyante, asaMjhinazca nArakAdiSu vyantarAvasAneSatpadyante na jyotiSkavaimAnikeSviti teSAmasaMjJitvAbhAvAdihAgrahaNamiti 9, bhASAdaNDake bhASakA--bhASAparyAptyudaye, abhASakAstadaparyAptAvasthAyAmiti, ekendriyANAM bhASAparyAptirnAstItyata Aha-'eva'mityAdi 10, samyagdRSTidaNDake samyaktvamekendriyANAM nAsti, dvIndriyAdInAM tu sAsvAdanaM syAdapItyuktam-'egidiyavajjA samvetti' 11, saMsAradaNDa ke parIttasaMsArakAH-saGkSiptabhavA itare vitare 12, sthitidaNDake kAlaH kRSNo'pi syAt , samaya AcAro'pi syAdataH kAlazcAsau samayazceti kAlasamayaH saGkhyeyo varSapramANataH sa yasyAM sA sakhyeyakAlasamayA sA sthitiH-avasthAna yeSAM te saGkhyeyakAlasamayasthitikAH, dazavarSasahastrAdisthitaya ityarthaH, itare tu palyopamAsaGkhyeyabhAgAdisthitayaH, 'eva'miti nArakavad dvividhasthitikA daNDakoktAH kiM sarve'pi ? netyAha--paJcendriyA asurAdayaH, kimuktaM bhavati ?-ekendriyavikalendriyavarjAH, eteSAM hi dvAviMzativarSasahasrAdikA saGkhyAtaiva sthitiH, paJcendriyA api kiM sarve netyAha, yAvad vyantarAH vyantarAntAH, ete hi ubhayasvabhAvA bhavanti, jyotiSkavaimAnikAstu asaGkhyAtakAlasthitaya eveti 13, bodhidaNDake bodhiH-jinadharma(prAptiH) sA sulabhA yeSAM te sulabhabodhikAH, evamitare'pi 14, pAkSikadaNDake zuklo vizuddhatvAt pakSa:-abhyupagamaH zukla pakSastena carantIti zukla pAkSikAH, zuklatvaM ca kriyAvAditveneti, Aha ca-'kiriyAvAI bhavve No abhabve sukkapakkhie no kiNDapakkhie'tti // 68 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa080 zrIsthAnAka sUtradIpikA vRttiH / // 6 // zuklAnAM vA Astikatvena vizuddhAnAM pakSo-vargaH zuklapakSastatra bhavAH zuklapAkSikAH, tadviparItAstu kRSNapAkSikA iti 15, caramadaNDake yeSAM sa nArakAdibhavazvaramaH punastenaiva notpatsyante siddhigamanAt te caramAH, anye tvacaramA iti 16, evamete Adito'STAdaza dnnddkaaH| prAya vaimAnikAcaramAcaramatvenoktAH, te cAvadhinA'dholokAdIn vidantyatastadvedane jIvasya prakAradvayamAha dohi ThANehi AyA ahologa jANai pAsai ta-samohaeNa ceva appANeNa AyA aheloga jANai pAsai asamohapaNa ceva appANeNa' AyA aheloga jANai pAsai, Ahohi samohayAsamohapaNa ceva appANeNa AyA aheloga jANai pAsai; evaM tiriyaloga 2 uiDhaloga 3 kevalakappa loga 4 / dohi ThANehi AyA ahologa jANai pAsai ta. viuvieNa ceva appANeNa AyA ahologa jANai pAsai aviuvivaraNa ceva appANeNa AyA ahologa jANA pAsai Ahohi viuvviyAviuvieNa ceya appANeNa AyA ahologa jANai pAsai 1, evaM tiriyaloga uiDhaloga04 dohi ThANehi AyA saddAi suNei ta0-deseNavi AyA saddAi suNei samveNavi AyA saddAi suNei, pavaM rUvAI pAsai, gadhAi agghAI, rasAI AsApaDa, phAsAi paDisa vedei 5 / dohi ThANehi AyA obhAsai, ta.. deseNavi AyA bhobhAsaha saveNavi AyA AbhAsaha, pavaM pabhAsada, viubvei, pariyArei, bhAsaM bhAsai, AhAreDa, pariNAmeha, vedei, Nijarei 9 / dohi ThANehi deve sahAIsuNei, taM0-veseNavi deve sahAI suNei savyeNavi deve sahAI suNei jAva jireDa 14 / maruyA devA duvihA 50 ta0-pagasarIre ce dusarIre ceba, evaM kinarA kiMpurisA gadhavvA nAgakumArA suvannakumArA aggikumArA vAyukumArA 8, devA dumihA 50 ta0-egasarIrA ceva bisarIrA ceva / (sU0 80) biTThANassa bIo uddaso sammatto 2-1 / 'dohI tyAdi sUtracatuSTayaM, dvAbhyAM sthAnAbhyA' prakArAbhyAmAtmagatAbhyAmAtmA-jIvo'dholokaM jAnAtyavadhijJAnena // 6 // JainEducation Inte For Private & Personal use only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / 119011 Jain Education Int 630 pazyatyavadhidarzanena 'samavahatena' vaikriyasamudghAtagatenAtmanA - svabhAvena, samudghAtAntaragatena vA asamavahatena tvanyatheti etadeva vyAkhyAti - 'AhohI' tyAdi yatyakAro'vadhirasyeti yathAvadhiH, AdidIrghatvaM prAkRtatvAt paramAvatrervA ayodhavadhiryasya so'tro'vadhirAtmA-niyatakSetra viSayAvadhijJAnI sa kadAcit samavahatena kadAcidanyatheti samavahatA samavahateneti 'eva 'mityAdi, 'eva' miti yathA'gholokaH samavahatAsamavahataprakArAbhyAmavadheviSayatayokta evaM tiryagralokAdayo'pIti, sugamAni ca tiya~glokordhvalokakevalalokasUtrANi, navaraM kevalaH - paripUrNaH sa cAsau svakAryasAmarthyAt kalpazca kevalajJAnamiva vA paripUrNatayeti kevalakalpaH, athavA kevalakalpaH samayabhASayA paripUrNaH taM 'lokaM ' catuddazarajjvAtmakamiti / vaikriyasamudghAtAnantaraM vaikiyaM zarIraM bhavatIti vaikriyazarIramAzrityAdholokAdijJAne prakAradvayamAha - 'dohI 'tyAdi sUtracatuSTayaM kaNThayam, navaraM 'viuvieNaM' ti kRtavaikriyazarIreNeti / jJAnAdhikAra evedamaparamAha'dohI'tyAdipaJcasUtrI, dvAbhyAM 'sthAnAbhyAM' prakArAbhyAM 'deseNa vitti dezena ca zRNotyekena zrotreNaikazrotrApaghAte sati, sarveNa vA'nupahatazrogendriyo, yo vA sambhinnazroto'bhidhAnalabdhiyuktaH sa sarvairindriyaiH zRNotIti sarveNeti vyapadizyate, 'eva' miti yathA zabdAn dezasavIbhyAmevaM rUpAdInapi, navaraM jihAdezasya prasuptyAdinopaghAtAd dezenAsvAdayatItyavaseyamiti / zabdazravaNAdayo jIvapariNAmA uktAH, tatprastAvAt tatpariNAmAntarANyAha- 'dohI 'tyAdi, nava mUtrANi sugamAni, navaram, avabhAsate - dyotate dezena khadyotavat, sarvataH pradIpavat, athavA avabhAsate - jAnAti sa ca dezataH phaDakAvadhijJAnI sarvato'bhyantarAvadhiriti 1, 'eva'miti dezasavIbhyAM prabhAsate - prakarSeNa dyotate 2 vikaroti dezena hastAdevai kriyakaraNena, sarveNa savrvvasyaiva sU080 / // 70 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ su080| zrIsthAmAGga sUtradIpidvA vRttiH / 71 // kAyasyeti 3, pariyAreha'tti mathuna sevate dezena manoyogAdInAmanyatamena sarveNa yogatrayeNApi 4, bhASAM bhASate dezena jihAgrAdinA, sarveNa mastakatAlvAdisthAnaH 5, AhArayati dezena mukhamAtreNa sarveNa ojaAhArApekSayA 6, AhArameva pariNamayati-pariNAma nayati khalarasavibhAgeneti bhaktAzayadezasya plIhAdinA ruddhatvAd dezataH anyathA tu sarvataH 7, vedayati-anubhavati, dezena hastAdinA avayavena sarveNa sarvAvayavairAhArasatkAn pariNamitapudgalAn iSTAniSTapariNAmataH 8, nirjarayati-tyajatyAharitAn pariNAmitAn veditAnAhArapudgalAn dezenApAnAdinA sarveNa sarvazarIreNaiva prasvedavaditi 9 athavaitAni caturdazApi sUtrANi vivakSitavastvapekSayA neyAni, tatra dezasarvayojanA yathA 'dezenApI'ti dezato'pi zRNoti vivakSitazabdAnAM madhye kAMzcicchraNotIti, 'sarveNApI ti | sarvatazca sAmastyena, sarvAne vetyarthaH, evaM rUpAdInapi, tathA vivakSitasya dezaM sarva vA vivakSitamatrabhAsayati, evaM | prabhAsayati, evaM vikurvaNIyaM vikurute, paricAraNIyaM strIzarIrAdi paricArayati, bhASaNIyApekSayA dezato bhASAM bhASate, sarvato veti abhyavahAryamAhArayati AhRtaM pariNAmayati, vedyaM karma vedayati dezataH sarvato vA, evaM nirjarayatyapi / dezasarvAbhyAM sAmAnyataH zravaNAyuktaM vizeSavivakSAyAM pradhAnatvAd devAnAM tAnAzritya tadAha-'dohI tyAdi, etadapi vivakSitazabdAdiviSayApekSayA sUtracaturdazakaM jJeyaM dezataH sarvato vA / ete'nantaroktA bhAvAH zarIra eva sati sambhavantIti devAnAM ca pradhAnatvAt teSAmeva vyaktitaH zarIranirUpaNAyAha-'marue'tyAdi sUtrASTakaM kaNThayaM, navaraM, maruto devA lokAntikadevavizeSAH, yata uktam- "sArasvatA 1 ditya 2 vahUnya 3 ruNa 4 gardatoya 5-tuSitA' 6 vyAvAdha 7 maruto 8 'riSTA 9 ceti" (tattvA0 a0 4 sU0 26) te caikazarIriNo vigrahe kArmaNazarIra // 72 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 72 // tvAt , tadanantaraM vaikriyasabhAvAd dvizarIriNaH dvayoH zarIrayoH samAhAro dvizarIraM tadasti yeSAM te tathA, sU081 athavA bhavadhAraNIyameva yadA tadaikazarIraH yadA tUttaravaikriyamapi tadA dvizarIrAH, kinnarAdhAstrayo vyantarAH, zeSA bhavanapataya iti, parigaNita bhedagrahaNaM ca bhedAntaropalakSaNaM na tu vyavacchedArtha, sarvajIvAnAmapi vigrahe ekazarIra-14 tvasyAnyadA dvizarIratvasya copapadyamAnatvAditi 8, ata eva sAmAnyata Aha-'devA duvihe'tyAdi kaNThayam , dvisthAnakasya dvitIya uddezakaH samAptaH // ukto dvitIyoddezakaH, atha tRtIya Arabhyate, asya cAnantareNa sahA'yamabhisambandhaH--anantaroddezake jIvapadArtho'nekadhoktaH, atra tu tadupagrAhakapudgalajIvadharmakSetradravyalakSaNapadArthaprarUpaNocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdimasUtrASTakam-- duvihe sadda paMta-bhAsAsadde ceva NobhAsAsadde ceva, bhAsAsa duvihe paMta-akkharasadde (saMbaddha) ceva Noakkharasadde (saMbaddhe) ceva, NobhAsAsadde duvihe paMta-Aujasadde ceva NoAujjasaha ceva; Aujjalahe duvihe paM0 20-tate ceva vitate ceva, tate dudhihe paM0 20-ghaNe ceva jhusire ceva, evaM vitate'vi, NoAujjasadde duvihe paM00--bhUsaNasadde ceva NobhUsaNasaha ceva; NobhUsaNasaha duvihe 40 ta--tAlasadde ceva lattiyAsaha ceva. dohi ThANehiM saddappAe siyA; ta--sAhanna tANa ceva puggalANa saduppAe siyA bhijja tANa ceva poggalANa sahappAra siyA (sU081) AdisUtraM 'dunihe'tyAdi asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH--ihAnantaroddezakAntyasUtre devAnAM zarIraM ml // 72 // nirUpitaM tadvAMzca zabdAdigrAhako bhavatItyatra zabdastAvanirUpyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, sA ca sukaraiva, | For Private & Fersonal use only Jain Education in
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu082-83|| zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 73 // navaraM bhASAzabdo bhASAparyAptinAmakarmodayApAdito jIvazabdaH itarastu nobhApAzabdaH 1, akSarasambaddho-varNavyaktimAn noakSarasambaddhastvitara iti 2, AtodyaM-paTahAdi tasya yaH zabdaH sa tathA, noAtodyazabdo vaMzasphoTAdiravaH 3, tataM yattantrIvardhAdibaddhamAtoghaM 4, tacca kizcid ghanaM yathA piJjanikAti, kiJcicchapiraM yathA vINApaTahAdikaM tajanitaH zabdastato ghanaH bhuSirazcati vyapadizyate 5, vitataM tatavilakSaNaM tantryAdirahitaM tadapi dhanaM bhANakavana zapiraM kAhalAdivata tajjaH zabdo vitato ghanaH zupirazceti, catu:sthAnake punaridamevaM bhaNiSyate-'tataM vINAdikaM jJeya, vittaM paTahAdikam / ghanaM tu kAzyatAlAdi, vaMzAdi, zupiraM matam // 1 // ' iti, vivakSAprAdhAnyAcca na virodho mantavya iti 6, bhUpaNaM nupUrAdi, nobhUSaNaM bhUSaNAdanyat 7, tAlo-hastatAlaH, 'lattiya'tti kAMsikAHtA hi Atodyatvena na vivakSitA: ti, athavA 'lattiyAsaddetti pANiprahArazabdaH 8 // uktAH zabdabhedAH, ita|statkAraNanirUpaNAyAha-'dohI'tyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM' kAraNAbhyAM zabdotpAdaH syAd-bhavet 8, 'saMhanyamAnAnAM ca' saghAtamApadyamAnAnAM satAM kAryabhUtaH zabdotpAdaH syAt, paThanamyarthe vA SaSThIti saMhanyamAnebhya ityarthaH, pudagalAnAM bAdarapariNAmAnAM yathA ghaNTAlAlayoH evaM bhidyamAnAnAM-viyojyamAnAnAM ca yathA vaMzadalAnAmiti / pudagalasarAtabhedayoreva kAraNanirUpaNAyAha dohi ThANehiM poggalA sAhapaNa ti, ta-sayaM vA poggalA sAhaSNa ti pareNa yA poggalA sAhaNNa ti 1 / dohi ThANehi poggalA bhijati, ta-sayaM vA jAva pareNa yA jAva 2 evaM parisaDaM ti parisADijati 3, evaM parivati 4 visati 5 / vihA pogAlA paMta-bhiNNA ceya abhiSaNA ceva 1, duvihA poggalA paMta-bheuredhammA ceva NomeuradhammA ceva // 73 // For Private & Personal use only Jain Education in
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIsthAnA 2, duvihA poggalA paM0 ta-paramANupoggalA ceva NoparamANupoggalA ceva 3, dudhihA poggalA paM020- suhumA ceva bAyarA ceva 4, duvihA poggalA paM020-baddhapAsapuTThA ceva NobaddhapAsapuThThA ceva 5, duvihA poggalA 60 ta0-pariyAiya cceva sU082-83 sUtra dIpikA apariyAiya uceva 6, duvihA poggalA paMta-attA ceva aNattA ceva 7, duvihA poggalA paMta-iTTA ceva aNidvA vRttiH / ceva 8, evaM katA 9piyA 10 maNuNNA 11 maNAmA 12; (sU082) / duvihA saddAM pannattA. taM0-attA ceva aNattA ceva 1 evamiTThA jAva maNAmA 6 / duvihA rUvA paMta-attA ceva aNattA ceva, jAva maNAmA, evaM gaMdhA rasA phAsA, 1.74| parva ekkekke cha AlAvagA bhANiyavvA (suu083)| dohI'tyAdi sUtrapaJcakaM kaNThayam , navaraM 'svayaM vetti svabhAvena vA abhrAdiSviva pudgalAH saMhanyantesambadhyante, karmakartRprayAgo'yaM pareNa vA-puruSAdinA vA saMhanyante-saMhatAH kriyante, karmaprayogo'yamevaM bhidyantevighaTante, tathA paripatanti parvatazikharAderiveti, parizaTanti kuSThAdenimittAdaGagulyAdivat vidhvasyante-vinazyante ghanapaTalavaditi 5 // pudgalAneva dvAdazasUtryA nirUpayannAha-'duvihe'tyAdi, bhinnAH-vighaTitA itare tvabhinnAH 1, svayameva bhidyate iti bhiduraM, bhiduratvaM dharmoM yeSAM te bhiduradharmANaH antarbhUtabhAvapratyayo'yaM, pratipakSaH pratIta eveti, paramAzca te aNavazceti paramANavaH, noparamANavaH-skandhAH, sUkSmA:-yeSAM sUkSmapariNAmaH zItoSNa snigdharUkSalakSaNAH catvAra eva sparzAH te ca bhASAdayaH, bAdarAstu yeSAM bAdaraH pariNAmaH paJcAdayazca sparzAH te caudArikAdayaH 4, pArzvana spRSTA dehatvacA chuptA reNuvatpArzvaspRSTAstato baddhAH-gADhataraM zliSTAH tanau toyavat pArzvaspRSTAzca te baddhAzceti rAjadantAditvAd baddhapArzvaspRSTAH, Aha ca 'puTThaM reNuM va taNuMmi baddhamappIkayaM paesehiti, ete ca // 7 // HAI ghANendriyAdigrahaNagocarAH, yata uktam-"puTaM suNei saI, rUvaM puNa pAsai apuTaM tu, gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca, IA Jain Education in For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU084 bhIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / 175 // baddhapaTaThaM viyAgare // 1 // " ubhayapadaniSedhe zrotrAyaviSayAzcakSurviSayAzceti, iyamindriyApekSayA baddhapArzvaspRSTatA pudagalAnAM vyAkhyAtA, evaM jIvapradezApekSayA parasparApekSayA ca vyAkhyeyeti 5, 'pariyAiya'tti vivakSitaM paryAyamatItAH paryAyAtItAH paryAttA vA-sAmastyagRhItAH karmApudgalavat , pratiSedhaH mujJAnaH 6, AttA:-gRhItAH svIkRtA jIvena parigrahamAtratayA zarIrAditayA vA 7, iSyante sma arthakriyArthibhiritISTAH 8, kAntAH-kamanIyA viziSTavarNAdyaktAH 9, priyA:-prItikarA indriyAhlAdakAH 10, manasA jJAyante zobhanA eta ityevaMvikalpamutpAdayantaH zobhanatvaprakarSAd ye te manojJAH 11, manaso matA-vallabhAH sarvasyApyupabhoktuH sarvadA ca zobhanatvaprakarSAdeva niruktavidhinA maNAmA 12 iti, vyAkhyAnAntaraM tvevaM-iSTAH-vallabhAH sadaiva jIvAnAM sAmAnyena, kAntA:-kamanIyAH sadaiva tadabhAvena, griyA:-adveSyAH sarveSAmeva, manojJA:-manoramAH kathayA'pi, manaAmA-mana:priyAzcintayA'pIti, vipakSaH sujJAnaH srvtreti.|| pudgalAdhikArAdeva taddharmAn zabdAdIn anantaroktasaviparyayAttAdivizeSaNaSaTakaviziSTAn 'duvihA sadde'tyAdisUtratriMzatA''ha-kaNThayA ceyamiti / uktAH pudagaladharmAH, samprati dharmAdhikArAjjIvadharmAnAha-- duvihe AyAre 50 ta0-NANAyAre ceSa noNANAyAre ceva 1, NoNANAyAre duvihe 50 ta0-dasaNAyAre ceva NodasaNAyAre ceva 2 NodasaNAyAre duvihe paM0 ta0-carittAyAre ceva NocarittAyAre ceva 3, NocaritAyAre duvihe paMta-tavAyAre ceva vIriyAyAre ceva 4 / do paDimAo paMta-samAhipaDimA ceva uvahANapaDimA ceva 1, dopaDimAo paMta-vivegapaDimA ceva viussaggapaDimA ceva 2, do paDimAo paM0 ta0-bhaddA ceva subhaddA ceva 3, do paDimAo paMta-mahAbhadA ceva savvaobhaddA ceva 4, do paDimAo paMta-khuDDyiA ceva moyapahimA mahalliyA For Private & Personal use only // 7 // Jain Education in UL. www.jainelibrary.ory
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikAvRttiH / // 76 // Jain Education Interna caiva moyapaDimA 5. do paDimAo paM0 ta0 - jabamajjhe ceva caMdapaDimA baharamajjhe ceva caMdapaDimA 6, dubihe sAmAipa paM ta0 - agArasAmAie ceva aNagArasAmAira ceva (su084) / 'duvihe 'tyAdi sUtracatuSTayaM kaNThye, navaraM AcaraNamAcArI vyavahAro jJAnaM zrutajJAnaM tadviSaya AcAraH kAlAdiraSTavidho jJAnAcAraH, uktaM ca "kAle viNaye bahumANe, uvahANe va taha anindavaNe / baMjaNa attha tadubhaye, fast nANamAyA ||1|| "tti, nojJAnAcAraH - etadvilakSaNo darzanAcAra iti, darzanaM - samyaktvaM tadAcAro niHzakitAdiraSTavidha eva, Aha ca - "nissaMkiya nikaMkhiya, nivvitigicchA amUDhadihI yA ubavUha thirIkaraNe, vaccha bhAvaNe a || 2 || "tti, nodarzanAcArazcAritrAdiriti, cAritrAcAraH samitiguptirUpo'STadhA Aha ca"paNihANajogajutto, paMcahi samiIhi tIhiM guttIhi / esa carittAyAro, aTTaviho hoi nAyavvo ||2||"tti, nocAritrAcArastapaAcAraprabhRtiH, tatra tapaAcAro dvAdazadhA, uktaM ca-- "bArasavihaMmi vi tave, sabbhiMtaravAhire kusaladiTThe / agilAe aNAjIvI, nAyavyo so tavAyAro || 4 || "tti, vIryAcArastu jJAnAdiSveva zakteragopanaM tadanatikramazceti, uktaM ca-- " aNi gUhiyavalavirio, parakamara jo jahuttamAutto / jujai ya jahAthAmaM, nAyavvo vIriyAyAro ||5|| "tti, atha vIryAcArasyaiva vizeSAbhidhAnAya pasUtrImAha - 'do paDime 'tyAdi, pratimA pratipattiH pratijJetiyAvat, samAdhAnaM samAdhiH - prazastabhAvalakSaNaH tasya pratimA samAdhipratimA dazAzrutaskandhoktA dvibhedA- zrutasamAdhipratimA sAmAyikAdicAritrasamAdhipratimA ca, upadhAnaM tapastatpratimopadhAnapratimA dvAdaza bhikSupratimA ekAdazopAsakapratimAzcetyevaMrUpeti / vivecanaM viveka:- tyAgaH sa cAntarANAM kapAyAdInAM bAhyAnAM gaNazarIrabhaktapAnA su084 / // 76 // ww.jainelibrary.org
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sUtra dIpikA vRttiH / // 7 // dInAmanucitAnAM tatpratipattivivekapratimA, vyutsargapratimA-kAyotsargakaraNa meveti, bhadrA-pUrvAdidikcatuSTaye pratyeka praharacatapayakAyotsargakaraNarUpA ahorAtradvayamAneti, subhadrA'pyevakAraiva sambhAvyate, adRSTatvena tu nokteti, mahAbhadrA'pi tathaiva, navaramahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtracatuSTayamAnA, sarvatobhadrA tu dazasu dikSu pratyekamahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtradazakapramANeti, mokapratimA-prasravaNapratimA, sA ca kAlabhedena kSudrikA mahatI ca bhavatIti, yata uktaM vyavahAre-"khuDDiyaM NaM moyapaDimaM paDivaNNasse"tyAdi, iyaM ca dravyataH prakhavaNaviSayA, kSetrato grAmAdevahiH, kAlataH zaradi nidAce vA pratipadyate, bhuktvA cet pratipadyate caturdazabhaktena samApyate, abhuktvA tu SoDazabhaktena, bhAvatastu divyAdyapasagasahanamiti, evaM mahatyapi, navaraM bhuktvA cet pratipadyate SoDazabhaktena samApyate anyathA tvaSTAdazabhakteneti, yavasyeva madhyaM yasyAH sA yavamadhyA, candra iva kalAvRddhi hAnibhyAM yA pratimA sA candrapratimA, tathAhi-zuklapratipadi ekaM kavalamabhyavahRtya tataH pratidinaM kavalavRddhayA paJcadaza paurNamAsyAM kRSNapratipadi ca paJcadaza bhuktvA pratidinamekaikahAnyA'sAvAsyAyAmekameva yasyAM bhuGkte sA yavamadhyA candrapratimeti, evaM bhikSAdAvapi vAcyamiti // pratimAzca sAmAyikavatAmeva bhavantIti sAmAyikamAha-'duvihe' ityAdi, samAnAM-jJAnAdInAmAyo-lAbhaH samAyaH sa eva sAmAyikamiti, tad dvividham-agAravadanagArasvAmibhedAda, dezasarvaviratI ityrthH|| jIvadharmAdhikAra eva taddharmAntarANi Aha doNha uvavAe 50 ta0-devANa ceva neraiyANa ceva 1, doNha uvvaTTaNA paM0 ta0-NereyANa ceva bhavaNavAsINa ceva 2 doNha cayaNe 60 ta-joisiyANa ceva vemANiyANa ceva 3 doNha gambhavaka tI 50 ta0 maNussANa ceva ||77 // JainEducation Internet For Private & Personal use only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAta sUtradIpikAvRttiH / |78 // paMcidiyatirikkhajoNiyANa ceva 4 doNha gambhatthANa AhAre 500-maNussANa ceva pabiMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 5 doNha gambhatthANa vuDDhI paM0 20-maNussANa ceva paMcidiyatirikUkhajoNiyANa va 6 evaM NibuDDhI 7 vigubvaNA 8 gaipariyAe 9 samagmANa 10kAlasajoge 11 AyAe (pA AyAtI) 12 maraNe 13, doNha chavipavvA 50 ta-maNussANa ceva paMcidiyatirikkhajoNiyANa ceva 14, do sukkasoNiyasaMbhavA paMta-magussA ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyA ceva 15, duvihA ThiI 500-kAyaTTiI ceva bhavaTTiI ceva 16, doNDaM kAyaTTiI paMta-maNussANa ceva paMciMdiyatirikkha joNiyANa ceva 17, doNha bhavaDhiI 50 ta0-devANa ceva raiyANa va 18, duvihe Aue paM020-addhAupa ceca bhavAue ceva 19, doNha addhAue 500-maNussANaceva paMcidiyatirikkhajoNiyANa ceva 20, doNha bhavAue paM0 ta0-devANa ceva NeraiyANa ceva 21, duvihe kamme paM00-paesakamme ceva aNubhAvakamme ceva 22, do ahAuya pAlayati -devA ceva NeraDyA ceva 23, doNha Auyasa vaTTae paMta-maNussANa ceva paMce diyatirikkhajoNiyANa ceva 24 (sU085) / sugamAni caitAni navaraM 'doNhaMti dvayorjIvasthAnakayorupapatanamupapAto-garbhasaMmUrchanalakSaNajanmaprakAradvayavilakSaNo janmavizeSa iti, dIvyanti iti devA:-catunikAyAH surA nairayikAH prAgvat teSAm 1, udvartanamudvartanA tatkAyAnnigemo maraNamityarthaH, tacca nairayikabhavanavAsinAmavaivaM vyapadizyate, anyeSAM tu maraNameveti, nairayikANAM-nArakANAM tathA bhavaneSvadholokadevAvAsavizeSeSu vastuM zIlameSAmiti bhavanavAsinasteSAm 2, cyutizcavanaM maraNamityarthaH tacca jyotiSkavaimAnikAnAmeva vyapadizyate, jyotiSSu-nakSatreSu bhavA jyotiSkAH, zabdavyutpattireveyaM, pravRttinimittAzrayaNAtta candrAdayo jyotiSkA iti, vimAneSu-UrdhvalokavattiSu bhavA vaimAnikAH saudharmAdinivAsinasteSAma // 78 // For Private & Personal use only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 79 // Jain Education Interna 3, garbhe - garbhAzaye vyutkrAntirutpatti-gavyutkrAnti:, manorapatyAni manuSyAsteSAM tiro'Jcanti gacchantIti tiryaJcasteSAM sambandhinI yonirutpattisthAnaM yeSAM te tiryagyonikAH, te caikendriyAdayo'pi bhavantIti viziSyante - paJcendriyAzca tiryagyonikAzceti paJcendriyatiyaMgyonikAsteSAm 4, tathA tayoreva garbhasthayorAhAro'nyeSAM garbhasyaivAbhAvAditi 5, vRddhi: - zarIropacayaH 6, nivRddhistaddhAnirvAtapittAdibhiH, 'nizabdasyAbhAvArthatvAt nivarA kanyetyA' divat 7. vaikriyalabdhatAM vikurvaNA, gatiparyAyazcalanaM mRtyA vA gatyantaragamanalakSaNaH, yacca vainiyalabdhimAn garbhAnnirgatya pradezato bahiH saGgrAmayati sa vA gatiparyAyaH, uktaM ca bhagavatyAM - 'jIveNa bhaMte ! ganbhagae samANe Neraiemu uvavajjejjA ?, goyamA !, atthegaie uvavajjejA agaie no ubavajjejjA, se keNadveNa goyamA ! seNaM sanI paMcidie savvAhi pajjatIhi pajjattae vIriyaladdhIe biubviyaladdhIe parANIyaM AgayaM soccA Nisamma paesa Nicchubbhai2 veuvvasamugdhAraNaM samohaNai cAuraMgithi seNaM viunnai2 cAuraMgiNIe seNAe parANIpaNa saddhiM saMgAmaM saMgAmei" ityAdi 9, samudghAto mAraNAntikAdiH 10, kAlasaMyogaH - kAlakRtAvasthA 11, AyAtiH - rbhAnnirgamo 12, maraNaM - prANatyAgaH 13 'donhaM chavipavya'ti dvayAnAm ubhayeSAM 'chavi' tti matublopAcchavimanti-sambanti 'pavya'tti parvANi sandhibandhAni chavirvANi kacit 'haviyatta'tti pAThaH tatra chaviyogAcchaviH sa eva chavikaH sa cAso 'atta'ti AtmA ca zarIraM chavikAtmeti, garbhasthAnAmiti sarvatra sambandhanIyam 14, 'do mukke'tyAdi, dvayoH zukraM -retaH zoNitam-ArttavaM tAbhyAM sambhavo yeSAM te tathA 15, 'kAya hiti' ti kAye - nikAye pRthivyAdisAmAnyarUpeNa sthitiH kAryasthitiH asaGkhyotsarpiNyAdikA, bhave bhavasvarUpA vA sthitiH bhavasthitirbhavakAla ityartha 16, 'dohaM'ti su085 / // 79 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU085 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 11001 dvayAnAmubhayeSAmityarthaH, kAyasthitiH saptASTabhavagrahaNarUpA, pRthivyAdInAmapi sA'sti, na cAnena tadavyavacchedaH, ayogavyavacchedaparatvAt sUtrANAmiti 17, 'dohe'tyAdi devanArakANAM bhavasthitireva, devAdeH punardevAditvenAnutpattariti 18 'duvihe' ityAdi, addhA-kAlaH tatpradhAnamAyu:-karmavizeSo'ddhAyuH, bhavAtyaye'pi kAlAntarAnugAmItyartho, yathA manuSyAyuH kasyApi bhavAtyaya eva nApagacchatyapi tu saptASTabhavamAnaM kAlamulato'nuvartata iti, tathA bhavapradhAnamAyubhavAyuH, yad bhavAtyaye apagacchatyeva na kAlAntaramupayAti, yathA devAyuriti 19, 'doNha'-5 mityAdi sUtradvayaM bhAvitArthameva 20-21, 'duvihe kamme tti, pradezA eva-pudgalA eva yasya vedyante na yathAbaddho rasastatpradezamAtratayA vedya karma, yasya tvanubhAvo yathAbaddharaso vedyate tadanubhAvato vedyaM karmAnubhAvakarmeti22, 'do' ityAdi, yathAvaddhamAyuyathAyuH pAlayanti-anubhavanti nopakramyate taditi,-"devA neraiyAvi ya, asaMkhavAsAuyA ya tirimnnuyaa| uttamapurisA ya tahA, caramasarIrA ya niruvakamA // 1 // " iti vacane satyapi devanArakayoreveha bhaNanaM dvisthAnakAnurodhAditi 23, doNDa'mityAdi, saMvartanamapavartanaM saMvataH, sa eva saMvartakaH, upakrama ityarthaH, AyuSaH saMvartakaH AyuHsaMvartaka iti 24 / paryAyAdhikArAdeva niyatakSetrAzrayitvAt kSetravyapadezyAn pudagalaparyAyAnabhidhitsuH 'jaMbuddIve' ityAdinA kSetraprakaraNamAha 1 manuyAti paatthaa0| // 8 // Jain Education internet FOT Pale & Personal Use Only Neww.jainelibrary.org
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ STA zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 81 // Jain Education Intern jaMbRddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNa do vAsA paM0 ta0 - bahusamatullA avisesamaNANattA annamanna nAtivati AyAmavikkha bhasa ThANapariNAheNaM taM bharahe ceva paravara ceva, evamepaNama hilAveNa neyavvaM, himavae ceva raNNava ceva, harivarise ceva rammae ceva, jaMbUddIve dIve maMdarasta pavtrayassa puritthimapaccatthimeNa deA khettA paM0ta0bahusamatullA avisesa jAya puNyavidehe ceva adharavidehe ceva, jaMbUmaMdarassa paJcagrasta uttaradAhiNeNa dA kurAo paM0ta0bahumatulAo jAva devakurA ceva uttarakurA ceva, tattha NaM do mahaimahAlayA mahAdumA paM0 ta0- bahusamatullA avisamaNANattA aNNamaNNaM NAivati AyAmacikkha bhucca ttovehasa ThANapariNAheNa ta0 - kUDasAmalI ceva jaMbU ceva sudaMsaNA / tatthA devA mahiDDiyA jAva mahAsokkhA paliovarmADiiyA parivasanti ta0- garule ceva veNudeve aNAdipa caiva jaMbUddIvAhivaI (sU086) / 'jaMbU'tti sugamaM caitat, navaramiha jambUdvIpaprakaraNaM, paripUrNacandramaNDalAkAraM jambUdvIpaM tanmadhye merumuttaradakSiNataH krameNa varSANi ca sthApayitvA tadyathA- 'bharahaM hemavayaMti ya, harivAsaMti ya mahAvidehati / rammaya herannavayaM eravayaM caiva vAsAI ||1||ti, tathA varSAntareSu varSaparaparvatAn kalpayitvA tadyathA - 'himavaMta 1 mahAhimavaMta 2, pancayA nisaDha 3 nIlavaMtA 4 ya / ruppI 5 siharI 6 ee, vAsaharagirI muNeyavtrA || 1 ||' iti sarva boddhavyamiti / mandarasya - meroH, uttarA ca dakSiNA ca uttaradakSiNe tayoruttaradakSiNayoriti vAkye uttaradakSiNeneti syAd, enapratyayavidhAnAditi / dve varSe kSetre prajJapte jinaiH, samatulyazabdaH sadRzArthaH atyantaM samatulye bahusamatulye pramANato'vizeSe - avilakSaNe naganagara nadyAdikRtavizeSarahite, anAnAtve avasarpiNyAdikRtAyurAdibhAvabhedavarjite, kimuktaM bhavatItyAha- 'anyo'nyaM' parasparaM nAtivarttate, itaretaraM na laGghayata ityarthaH, kairityAha- 'AyAmena' deryeNa 'viSkambhena' pRthutvena 'saMsthAnena' & 086 | |815
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU086 / dIpikA vRtti T8rAI AropitajyAdhanurAkAreNa 'pariNAhena' paridhineti, iha ca dvandvakavadabhAvaH kArya iti, tadyathA, 'bharahe cevetyAdi, 'uttaradAhiNeNaM ti, etasya pAThasya yathAsaGkhyanyAyAnAzrayaNAd yathAsattinyAyAzrayaNAcca jambUdvIpasya dakSiNe bhAge bharatamAhimavataH, tasyaivottare bhAge eravataM zikhariNaH parata iti, 'eva' priti bharatairavatavat 'etenAbhilApena' 'jaMbUddIve dIve maMdarassa'tyAdinA uccAraNenAparasUtradvayaM vAcyaM, tayozcAyaM vizeSa:-'hemavae ceve'tyAdi, tatra haimavataM dakSiNato himavanmahAhilavatormadhye, hairaNyavatamuttarato rukmizikhariNorantaH, irivarSa dakSiNato mahAhimaniSadhayorantaH, ramyakavarSa cottarato nIlarukmiNorantariti / 'purathimapaccatthimeNaM ti, purastAt-pUrvasyAM dizi pazcAt-pazcimAyAmityarthaH, yathAkrama, pUrvazcAsau videhazceti pUrva videhaH, evamaparavideha iti, eteSAM cAyAmAdi granthAtarAdavaseyamiti / 'jabU' ityAdi, dakSiNena devakuravaH uttareNa uttarakuravaH, tatrAdyA vidyatprabhasaumanasAbhidhAnavakSaskAraparvatAbhyAM gajadantAkArAbhyAmAvRtAH, itare tu gandhamAdanamAlyavaddhyAmAvRtAH, ubhaye cAmI addhacandrAkArAH dakSiNottarato vistRtAH, tatpramANaM cedam-"aTThasayA bAyAlA, ekArasa sahasa do kalAo ya / vikkhaMbho ya (uttara)kurUNaM, tevannasahassa jIvA si // 1 // " pUrvAparAyAmAzcaitA iti 'mahamahAlaya'tti mahAntau gurU 'atIti atyantaM mahasAM-tejasA mahAnAM vA-utsavAnAmAlayau-Azrayau mahAti-mahAlayau vA samayabhASayA mahAntAvityarthaH, mahAmau prazastatayA AyAmo-Traiya viSkambho-vistAraH uccatvam-ucchyaH udvedho-bhuvi pravezaH saMsthAnam-AkAraH pariNAhaH-paridhiriti, tatrAnayoH pramANam-" rayaNamayA pupphaphalA, vikkhaMbho aTTa aTTha uccattaM / joyaNamaveho, khaMdho do joyaNucotti // 1 // do joyaNa (do kose) vicchinno, viDimA chajjoyaNANi jaMbUe / cAuddisiMpi For Private & Personal use only Jain Education I ww.jainelibrary.org
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu087|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA | vRttiH / // 83 / / sAlA, pubbille tattha sAlaMmi // 1 // bhavaNaM kosapamANaM, sayaNijjaM tattha'NADhiyasurassa / timu pAsAyA sAlAsu, temu sIhAsaNA rammA ||3||"tti, zAlmalyAmapyevameveti, kUTAkArA-zikharAkArA zAlmalI kUTazAlmalIti saMjJA, muSTha darzanamasyA iti sudarza netIyamapi saMjJeti, 'tatthati tayormahAdvamayoH 'mahe'tyAdi mahatI RddhirAvAsaparivAra| ratnAdikA yayostau mahaddhikau, yAvadagrahaNAt 'mahajjuiyA mahAyasA mahAbalA mahAsokkha'ti, tatra dyutiH-zarIrAbharaNadIptiH anubhAga:-acintyA zaktirvakriyakaraNAdikA yaza:-khyAtiH bala-sAmarthya zarIrasya saukhyamAnandAtmakaM, 'mahesakkhA' iti kvacitpAThaH, mahezau-mahezvarAvityAkhyA yayostau mahezAkhyAviti, palyopamaM yAvat sthitiHAyuryayostau tathA / garuDa:-suparNakumArajAtIyaH veNudevo nAmnA, 'aNADhiutti nAmnA // jaMbUma darassa pavvayamsa ya uttaradAhiNeNa do vAsaharapavvayA paM0-bahusamatullA avisesamaNANattA aNNamANa NAtibaTTa ti AyAmavikva bhuccattobvehasaM ThANapariNAheNa, ta-cullahimava te ceva siharI ceva, evaM mahAhimava te ceva rUpipacceva evaM NisaDhe ceva NIlava te ceva / ja bUma darapavvayassa uttaradAhiNeNa hemavaeraNNaSayavAsesu do vaTTaveyaDDhapancayA paMta-bahu samatullA avisesamaNANattA jAva saddAvAtI ceva viyaDAvAtI ceya; tattha Na do devA mahiDDhiyA jAva paliovamadvitIyA parivasati ta-sAtI ceva pabhAse ceva, jaMbUma darassa uttaradAhiNeNa harivAsarammaesu vAsesu do vaTTaveyaDDhapavvayA paM0 ta-bahusama0 jAca ga dhAvAtI ceva mAlavaMtapariyAe ceva, tattha Na do devA mahiiDhiyA jAva paliovamaDiIyA parivasati. ta0 aruNe ceva paume cevaH jabUmaMdarapavayasta dAhiNeNa devakurAe puvAvare pAse ettha Na yAsakkha dhagasarisA addhacaM dasa ThANasa ThiyA do vakkhArapavvayA paMta-bahusamA jAva somaNase ceva vijjuppame ceva, ja bUma dara0 uttareNa uttarakurAe puvvAvare pAse ettha Na Asakkha dhagasarisA addhaca dasa ThANasaThiyA do vakkhArapabdhayA pataM0-bahu0 jAva gaMdhamAyaNe ce mAlava te ceva, ja bUma darapavayassa uttaradAhiNeNa do dIdaveyaDUDhapavvayA // 8 // Jain Education For Private & Personal use only Triww.iainelibrary.org
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu087|| zrIsthAnA sUtra dIpikA vRttiH / // 84 // pata-bahusamatulTA jAva bhArahe ceva dIDadheyaDDhe erAvate ceva dIhaveyaDDhe, bhArahae naMdIhaveyaDDhe do guhAo paM020bahusamatullAo avisesamaNANattAo aNNamaNNa NAtivedR ti bhAyAbhavikkha bhuccatta saThANapariNAheNaM, ta-timisaguhA ceva khaMDapavAya guhA ceva tattha Na do devA mahiDhiga jAva pali bhovamadvitiyA parivesa ti, taM-kayamAlapa ceva naTTamAlara ceva, paravA nadIhaya iDhe / guhAo paM0 ta0-kayamAlae ceva hamAlae ceva / jabUmadarassa pabvayassa dAhiNeNa cullAhamave te vArAharepancae do kUr3A paM0 ta0-bahusamatullA jAtra vikakha bhuccattasa ThANapariNAheNaM, tacullahimavaMtakaDe ceva velamaNakRDe ceva, bUmadaradAhiNeNa mahAhimave te vAsaharapabvae do kaDA paM0 ta0-bahusamaka jAve mahAmiva takRDe ceva veruliyakRDe ceva, evaM NisaDhe vAsaharapabvae do kUDA paM0 ta0-bahusamajAva NisaDhakUDe ceve ruyagappame ceva / jabUma dara0 uttareNa nIlabate vAsaharapevae do kUr3A paMta-bahusama0 jAva taM-NIlavaMtakaDe ceva uveda saNakaDe ceve, evaM rumpimi bosaharapabveSa do kRDA paMta-bahusamA jAvata- ruppikUDe ceva maNikacaNakUDe ceba, pavaM siharimi vAsaharapavvae do kUDA paM0 -bahusama jAve taM- siharakUDe ceva tirgicchikUDe ceva (sU0 87) 'jaMbU' ityAdi, varSa-kSetravizeSa dhArayato-vyapasthApayata iti varSadharau, 'culle'tti mahadapekSayA laghurhimavAn cullahimavAn bhAratAnantaraH, zikharI punayatparamairAvatam, tau ca pUrvAparato lavaNasamudrAvabaddhAvAyAmatazca 'cauvIsaM sahassAI, Nava ya sae joyaNANa battIse / cullahimavaMtajIvA, AyAmeNaM kaladdhaM ca // 1 // evaM zikhariNo'pi, tathA bharatadviguNavistArau yojanazatocchyau paJcaviMzati yojanAvagADhau AyatacaturarakhasaMsthAnasaMsthitau, pariNAhastu tayoH .. paNayAlIsasahassA, sayabhegaM nava ya bArasa klaao| addhaM kalAe himavaMta-parirao sihariNo cevaM ||1||"ti, 45109 12 1 'eva 'miti yathA himavacchikhariNau 'jaMbUddIve 'tyAdinA'bhilApenoktI // 84|| 1938 Jan Education For Private & Personal use only # ww.jainelibrary.ory
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 85 // Jain Education Internatio evaM mahAhimavadAdayo'pIti, eSAmAyAmAdayo vizeSataH kSetrasamAsAd avaseyAH, 'jaMbU' ityAdi ' do va veyaiDhapaJvaya'tti, dvau vRttau palyAkAratvAd vaitADhyau nAmataH tau ca tau parvatau ceti vigrahaH, sarvataH sahasraparimANa rajatamayau, tatra haimavate zabdApAtI, uttaratastu airaNyavate vikaTApAtIti, ' tattha 'ti tayorvRttavaitAyayoH krameNa svAtiprabhAsau devau vasataH tadbhavana bhAvAditi / evaM harivarSe gandhApAtI ramyagvarSe mAlyavatparyAyau devau krameNaiveti / prAgiva vyAkhyA 'jaMbU ' ityAdi ' pubvAvare pAse 'ti, pArzvazabdasya pratyeka sambandhAt pUrvapArzve aparapArzve ca kiMbhUte-' eltha 'tti prajJApa kenopadarzyamAne krameNa saumanasavidyutprabhau prajJaptI, kiMbhUtau ? -avaskandhasadRzAvAdau 1 nimagnau paryavasAna unnatau yato niSadhasamIpe catuHzatocchritau merusamIpe tu paJcazatocchritAviti, Aha ca - " vAsaharagiri teNa, ruMdA paMceva joyaNasayAI / cattAri sauvviddhA, ogADhA joyaNANa sayaM // 1 // paMcasae ubviddhA, ogADhA paMca gAuyasayAI / aMgula asaMkhabhAgo vicchinnA maMdaraMteNa ||2|| vakrakhArapavvayANaM, AyAmo. tIsa joyaNasahassA / doni ya sayA navahiyA, chacca kalAo caunha pi ||3||"tti, 'avaddhacaMda'tti apakRSTamarddha candrasyApArddhacandrastasya yatsaMsthAnamAkAro gajadantAkRtirityarthaH, tena saMsthitAvapArddhacandrasaMsthAnasaMsthitau, arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAviti kvacit pAThaH, tatrArddhazabdena vibhAgamAtra vivakSyate, na tu samapravibhAgateti, tAbhyAM cArddhacandrAkArA devakuravaH kRtAH, ata eva vakSArAkArakSetrakAriNau parvatau vakSAraparvatAviti / 'jaMbU' ityAdi tathaiva, navaram aparapArzve gandhamAdanaH pUrvapArzve mAlyavAniti / 1 nimnau pAThA0 ! sU0 87 / // 85 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu087| zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / ||86|| 3-00-000000000000000000000000000000000000000000000 'do dIhaveyaDUDha'tti, vRttavaitAdayavyavacchedArtha dIrghagrahaNaM, vaitADhayau vijayavaitADhayo veti saMskAraH, tau ca bharaterAvatayormadhyabhAge pUrvAparato lavaNodadhi spRSTavantau paJcaviMzatiyojanocchUitau tatpAdAvagADhI paJcAzadvistRttau AyatasaMsthitau sarvarAjatAvubhayato bahiH kAJcanamaNDanAkAviti, "bhArahae Na 'mityAdi, vaitADhaye'paratastamisrAguhA girivistarAyAmA dvAdazayojanavistArA aSTayojanocchyA AyatacaturasrasaMsthAnA vijayadvArapramANadvArA vanakapATapihitA bahumadhye dviyojanAntarAbhyAM triyojanavistArAbhyAmunmagnajalAnimagnajalAbhidhAnAbhyAM nadIbhyAM yuktA, tadvat pUrvataH khaNDaprapAtAguheti 'tastha Na 'ti tayoH tamisrAyAM kRtamAlaka itarasyAM nRttamAlaka iti / 'erAvae' ityAdi tathaiva / 'jaMbU' ityAdi, himavadvarSadharaparva te hyekAdazakUTAni siddhAyatana 1 kSullahimavat 2 bharata 3 ilA 4 gaGgA 5 zrI 6 rohitAMzA 7 sindhu 8 surA 9 haimavata 10 vaizramaNa 11 kUTAbhidhAnAni bhavanti, pUrvadizi siddhAyatanakUTa, tataH krameNAparato'nyAni sarvaratnamayAni svanAmadevatAsthAnAni paJcayojanazatocchrayANi tAvadeva mUle vistRtAni upari tadarddhavistRtAni, Adye siddhAyatanaM paJcAzadyojanAyAma tadarddhaviSkambha patriMzaduccam aSTayojanAyAmaiH caturyojanaviSkambhapravezaiH tribhiri rupetaM jinapratimASTottarazatasamanvita, zeSeSu prAsAdAH sArddhadviSaSTiyojanoccAstadarddhavistRtAstanivAsidevatAsiMhAsanavanta iti / iha tu prakRtanaganAyakanivAsabhUtatvAddevanivAsabhUtAnAM teSAM madhye AdyatvAcca himavatkUTa gRhIta sarvAntimatvAcca vaizravaNakUTaM dvisthAnakAnurodheneti, Aha ca " katthai desaggahaNa, katthai 00000000000000000000000000000000000000000000000000 // 86 // For Private & Personal use only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0881 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 8 // 0000000000000000000000000000000000000000000000000 ghepaMti nirvsesaaii| ukkamakamajuttAI, kAraNavasao niuttAI ||1||"ti, kUTasaGgrahazcAya-"veyaiha 9 mAlavate 9, vijjuppaha 9 nisaDha 9 nIlavaM te 9 ya / nava nava kUDA bhaNiyA, ekkArasa sihari 11 himavate 11 // 1 // ruppi 8 mahAhimavaM te 8, somaNase 7 gaMdhamAyaNanage 7 ya / aDha satta satta ya, vakkhAragirImu cattAri ||2||"tti / 'jaMbU' ityAdi, mahAhimavati hyaSTau kUTAni, siddha 1 mahAhimavat 2 haimavat 3 rohitA 4 hI 5 harikAntA 6 hari 7 vaiDUrya 8kUTAbhidhAnAni, dvayagrahaNe ca kAraNamuktamiti / 'eva 'mityAdi, evaM karaNAt 'jaMbU' ityAdirabhilApo dRzyaH,, niSadhavarSadharaparva te hi siddha 1 niSadha 2 harivarSa 3 prAgvideha 4 hari 5 dhRti 6 zItodA 7 aparavideha 8 rucakAkhyAni 9 svanAmadevatAni nava kUTAni, ihApi dvitIyAntyayograhaNa prAgvad vyAkhyeyamiti / nIlavadvarSadharaparvate hi siddha 1 nIla 2 pUrvavideha 3 zItA 4 kIrti 5 nArIkAntA 6 aparavideha 7 ramyaka 8 upadarzanAkhyAni nava kUTAni, ihApi dvitIyAntyagrahaNa prAgvaditi / ' evaM 'mityAdi, rukmivarSadhare hi siddha 1 rukrima 2 ramyaka 3 narakAntA 4 buddhi 5 rUpyakUlA 6 hairaNyavat 7 maNikAzcanakUTATakhyAni aSTa kUTAni, dvayAbhidhAnaM ca prAgvaditi / ' evaM 'mityAdi, zikhariNi hi varSadhare siddha 1 zikhari 2 hairaNyavata 3. surAdevI 4 ratA 5 lakSmI 6 suvarNakUlA 7 raktodA 8 gandhApAti 9 airAvata 10 tigicchikUTA11khyAni ekAdaza kUTAni, ihApi dvayorgrahaNa tathaiveti / / jaMbUmaMdara0 uttaradAhiNaNaM culahimavaMtasiharIsu vAsaharapavvapasu do mahaddahA paM0 ta0-bahusamatullA avisesamaNANattA aNNamaNNaNAivaTRti, AyAmavikkhaMbhaubvehasaMThANapariNAheNa, saM0-paumaddahe ceva poMDarIyadahe ceva, tattha NaM // 8 // Jan Education et For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0881 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 118 // 30000000000000000000000000000000000000000000000000000000 do devIo mahiDDhiyAo jAva paliovamaTThitiyAo parivasaMti, taM0-sirI ceva, lacchI ceva, evaM mahAhimavaMtaruppIsu vAsaharapanvapasu do mahaddahA paM0ta bahusamajAva ta mahApaumaddahe ceva mahApuMDarIyabahe ceva, do devIo hiricceva buddhicceva, evaM NisaDhaNIlavatesu tigichiddahe ceva kesaribahe ceva, devatAo dhitI ceva kittI ceva, jaMbUmaMdara dAhiNeNa mahAhimavaMtAo vAsaharapabvayAo mahApaumaddahAo dahAo do mahANadIo pavahati, taM0-rohiyacceva harikaMtacceva, evaM nisaDhAo vAsaharapabvayAo tigicchiddahAo do mahAnaIo paM0 ta0-haricceva sIoyacceva, jaMbUmaMdara0 uttareNa NIlavaMtAo vAsaharapavvayAo kesariihAo do mahAnaIo pavahati, taM0-sItA ceva NArikatA ceva, evaM ruppIo vAsaharapavvayAo mahApoMDarIyaddahAo do mahAnaIo pavahati, taM0-NarakatA ceva ruppakUlA ceva, jaMbUmaMdara0 dAhiNeNaM bhArahe vAse do pavAyadahA paM0 ta-bahusama0, ta0 gaMgappavAyadahe ceva siMdhuppavAyadahe ceva / evaM hemavae vAse do pavAyadahA paM0 20-bahusama0 ta0-ra hiyappavAyahahe ceva rohiyaMsappavAyaddahe ceva, jaMbUmaMdara0 dAhiNeNa harivAse vAse do pavAyaddahA paM0 bahusamatullA jAva0 ta0-harippavAyahahe va harikaMtappavAyahahe ceva, jaMbUmaMdarauttaradAhiNeNa mahAvidehe vAse do pavAyadahA paM. bahusama0 jAva sIyappavAyahahe ceva sIoyappavAyahahe ceva, jaMbUmaMdarauttareNa rammae vAse do pavAyaddahA paM0 20-bahusama0 jAva NarakaMtappavAyahahe ceva NArikatappavAyahahe ceva, evaM heraNNavapa vAse do pavAyadahA paM0 ta0-bahusama0 suvannakUlappavAyahahe ceva ruppakUlappavAyaihe ceva, jaMbUmaMdarauttareNa paravae vAse do pavAyadahA paM0 bahusama0 jAva rattappavAyaddahe ceva rattAvaippavAyahahe ceva, jabUmaMdaradAhiNeNa bharahe vAse do mahAnaIo paM0 bahu0 jAva gaMgA ceva siMdhU ceva, evaM jadhA pavAtaddahA evaMNaIo bhANiyavAo, jAva paravapa vAse do mahAnaIo paM0-bahusamatullAo jAva rattA ceva rattavatI ceva // (sU0 88) // 8 // Jain Education For Private & Personal use only Pinww.jainelibrary.org
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU088 zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 8 // 100000000000000000000000000000000000000000000000000000000 'jambU' ityAdi, iha ca himavadAdiSu SaTsu varSadhareSu krameNaite padmAdayaH paDeva hRdAH, tadyathA-"paume ya mahApaume, tegicchI kesarI dahe ceva / harae mahapuMDarIe, puMDarIe ceva ya dhaao||1||" himavata upari bahumadhyabhAge padmahUdaH, evaM zikhariNaH poNDarIkaH, tau ca pUrvAparAyatau sahasraM paJcazatavistRtau catuSkoNau dazayojanAvagADhau rajatakUlau vajramayapASANau tapanIyatalau suvarNamadhyarajatamaNivAlukau caturdazamaNisopAnau zubhAvatArau toraNadhvajacchatrAdibhUSitau nIlotpalapuNDarIkAdicitau vicitrazakunimatsyavicaritau SaTrapadapaTalopabhogyAviti / 'tattha 'ti, tayormahAdayoRs devate parivasataH, padmahade zrI: poNDarIke lakSmIH , te ca bhavanapatinikAyAbhyantarabhUte, palyopamasthitikatvAda, vyantaradevInAM hi palyopamArddhamevAyurutkarSato'pi bhavatIti / zeSa hudAyAmAdi sarva vRttito jJeyam / 'jambU' ityAdi, tatra rohinnadI mahApadmahadAikSiNatoraNena nirgatya SoDaza paJcottarANi yojanazatAni sAtirekANi dakSiNato giriNA gatvA hArAkAradhAriNA sAtirekayojanadvizatikena prapAtena makaramukhapraNAlena mahAhimavato rohidabhidhAnakuNDe nipatati, makaramukhajihvA yojanamAyAmena arddhatrayodazayojanAni viSkambhena krozaM bAhalyena, rohitprapAtakuNDAJca dakSiNatoraNena nirgatya haimavatavarSamadhyabhAgavatinaM zabdApAtivRttavaitADhayamayojanamaprAptASTAviMzatyA nadIsahasraH saMyujyAdho jagatIM vidArya pUrvato lavaNasamudramatigacchatIti, rohinnadI hi pravAhe'rddhatrayodazayojanaviSkambhA krozodvedhA tataH krameNa varddhamAnA mukhe paJcaviMzatyadhikayojanazataviSkambhA sArddhadviyojanodvedhA, ubhayato vedikAbhyAM vanakhaNDAbhyAM ca yuktA, evaM sarvA mahAnadyaH parvatAH kUTAni ca vedikAdiyuktAnIti, harikAntA tu mahApadmadAdevottareNa toraNena nirgatya paJcottarANi poDazazatAni sAtirekANi Jain Education For Private & Personal use only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / 112.011 Jain Education Inter uttarAbhimukhI parvatena gatvA sAtirekayojanazatadvayapramANena prapAtena harikAntAkuNDe tathaiva pati, makaramukha jiddAdipramANa pUrvodviguNaM tataH prapAtakuNDAduttaratoraNena harivarSamadhyabhAgavarttinaM gandhApAtivRttavaitAdayaM yojanenAsaMprAptA pazcimAbhimukhIbhUya SaTpaJcAzatsaritsahasraiH samagrA samudramabhigacchati, iyaM ca harikAntA pramANato rohinadIto dviguNeti / ' evaM 'mityAdi, evamiti 'jambuddIve' tyAdyabhilApasUcanArthaH / harinmahAnadI tigiJchiha'dasya dakSiNatoraNena nirgatya sapta yojanasahasrANi catvAri caikaviMzatyadhikAni yojanazatAni sAtirekANi dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena harikuNDe nipatya pUrvasamudre prapatati zeSa harikAntAsamAnamiti / zItodAmahAnadI tigiJchidasyottaratoraNena nirgatya tAvantyeva yojanasahasrANi giriNA uttarAbhimukhI gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena zItodAkuNDe nipatatIti, jiddikA makaramukhasya catvAri yojanAni AyAmena paJcAzadviSkambheNa yojana bAhalyena, kuNDAduttaratoraNena nirgatya devakurUn vibhajantI citravicitrakUTa parvatau niSadhahUdAdIJca paJca hadAn dvidhA kurvatI caturazItyA nadIsahasrairApUryamANA bhadrazAlavanamadhyena meru yojanadvayenAprAptA pratyaGmukhI AvarttamAnA adho vidyutprabha vakSAraparvata dArayitvA meroraparato'paravidehamadhyabhAgena ekaikasmAd vijayAdaSTAviMzatyA aSTAviMzatyA nadIsaha trairApUryamANA adho jayantadvArasya aparasamudraM pravizatIti, zItodA hi pravAhe paJcAzadyojanaviSkambhA yojanodvedhA tato mAtrayA parivarddhamAnA mukhe paJcayojanazataviSkambhA dazayojanodvedheti / 'jambU ' ityAdi, zItA mahAnadI kesarihadasya dakSiNatoraNena nirgatya kuNDe patitvA meroH pUrvataH pUrvavidehamadhyena vijayadvArasyAdhaH sU0 88 / 118,011
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga | suu088| dIpikA vRttiH / 14.0000000000000000000000000000000000000000000000000000000004 pUrvasamudraM zItodAsamAnazeSavaktavyA pravizatIti / nArIkAntA tu uttaratoraNena nirgatya kuNDe patitvA harinmahAnadIsamAnavaktavyA ramyakavarSamadhyenAparasamudraM pravizatIti / 'eva'mityAdi, narakAntA mahApuNDarIkahUdAdakSiNatoraNena vinirgatya ramyakavarSa vibhajantI harikAntAtulyavaktavyA pUrvasamudramadhigatA / rUpyakUlA tu tasyaivottaratoraNena nirgatya airaNyavarSa vibhajantI rohinadItulyavaktavyA aparasamudra gacchatIti / 'jambU' ityAdi, 'pavAyadaha 'tti prapatanaM prapAtastadupalakSitau idau prapAtahUdau, iha yatra himavadAde gAd gaGgAdikA mahAnadI praNAlenAdho nipatati sa prapAtahUdaH prapAtakuNDamityarthaH, 'gaMgApavAyadahe ceva 'tti himavadvarSadharaparvatoparivartipadmaidasya pUrvatoraNena nirgatya pUrvAbhimukhI paJca yojanazatAni gatvA gaGgAvartanakUTe AvRttA satI paJca trayoviMzatyadhikAni yojanazatAni sAdhikAni dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA gaGgAmahAnadI arddhayojanAyAmayA sakrozapaiyojanaviSkambhayA'rdhakrozabAhalyayA jihikayA yuktena vivRtamahAmakaramukhapraNAlena sAtirekayojanazatikena muktAvalIkalpena yatra prapatati yazca paSTiyojanAyAmaviSkambhaH kiJcinyUnanavatyuttarazataparikSepo dazayojanodvedho nAnAmaNinibaddhaH, yasya ca pUrvAparadakSiNAmu trayastrisopAnapratirUpakAH savicitratoraNA madhyabhAge ca gaGgAdevIdvIpo'STayojanAyAmaviSkambhaH sAtirekapaJcaviMzatiyojanaparikSepo jalAntAda dvikrozocchUito vajramayo gaGgAdevIbhavanena krozAyAmena tadarddhaviSkambhena kiJcinyUnakozoccenAnekastambhazatasanniviSTenAlaGkRtoparitanabhAgaH, yatazca dakSiNatoraNena nirgatya pravAhe sakrozapar3ayojanaviSkambhA'rddhakozodvedhA gaGgA uttarabharatArddha vibhajantI saptabhinaMdIsahasrarApUryamANA adhaH pUrvataH khaNDaprapAtaguhAyA vaitADhayaparvataM vidArya dakSiNArddhabharata vibhajantI tanmadhyabhAgena gatvA pUrvAbhimukhI AvRttA satI -0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 21 // Jan Education For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga dIpikA vRttiH / // 22 // caturdazabhinaMdIsahasraH samagrA mukhe sAIdviSaSTiyojanaviSkambhA sakrozayojanodvedhA jagI vidArya pUrvalavaNasamudra pravizati sa gaGgAprapAtahadaH, etadanusAreNa sindhuprapAtahado'pi vyAkhyAtavyaH, ata eva etau bahusamAdivizeSaNAvAyAmaviSkambhodvedhapariNAhairbhAvanIyAviti, sarva eva prapAtahadA dazayojanodvedhA vaktavyA iti / yacceha varSadharanadyadhikAre gaGgAsindhurohitAMzAnAM tathA suvarNakUlAraktAraktavatInAmanabhidhAna tad visthAnakAnurodhAt , tAsAM hi ekaikasmAt parvatAt trayaM trayaM prabahatIti dvisthAnake nAvatAra iti / 'eva'mityAdi evamiti prAgvat 'rohiyappavAyadahe ceva 'tti rohiduktasvarUpA yatra prapatati yazca saviMzatika yojanazatamAyAmaviSkambhAbhyAM kiJcinyUnAzItyadhikAni trINi zatAni parikSepeNa, yasya ca madhyabhAge rohiddvIpaH poDazayojanAyAmaviSkambhaH sAtirekapazcAzadyojanaparikSepaH jalAntAd dvikrozociThUto yazca rohidevatAbhavanena gaGgAdevatAbhavanasamAnena vibhUSitoparitanabhAgaH sa rohitprapAtahUda iti / 'rohiyaMsappavAyadahe ceva 'tti himavadvarSadharaparvatoparivartipadmadottaratoraNena nirgatya rohitAMzA mahAnadI dve paTsaptatyuttare yojanazate sAtirekam uttarAbhimukhI parvatena gatvA yojanAyAmayA arddhatrayodazayojanaviSkambhayA krozabAhalyayA jihikayA vivRtamakaramukhapraNAlena hArAkAreNa ca sAtirekayojanazatikena prapAtena yatra prapatati yazca rohitprapAtakuNDasamAnamAnaH yasya ca madhye rohitAMzAdvIpo rohiddvIpasamAnamAno rohitAMzAbhavanena prAguktamAnenAlakRtaH, yatazca rohitAMzAnadI rohinnadIsamAnamAnottaratoraNena nirgatya pazcimasamudraM pravizati sa rohitAMzAprapAtahada iti / 'jambU'ityAdi, 'harippavAyadahe' ityAdi sarva vRttito jJeyaM yAvat 'jaha 'ti yathA pUrva varSe 2 dvau dvau prapAtahRdAvukto evaM nadyo vAcyAH , tAzcaiva-"gaGgA 1 siMdhU 2 rururururururururururu?yayayayayayaya???????????yaruyarururururururururururu // 22 // Jandulan Intan For Private & Personal use only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 93 // taha rohiyaMsa 3, rohINaI ya 4 harikaMtA 5 / harisalilA 6 sIyoyA 7, satteyA hoMti dAhiNao || 1 || sIyA 1 ya nArikaMtA 2, narakaMtA 3 caiva rUppakUlA ya 4 / salilA suvaNNakUlA 5, rattavatI 6 ra 7 uttarao ||2||"tti / atha jambUdvIpAdhikArAt kSetradharmavyapadezya pudgaladharmAdhikArAcca jambUdvIpasambandhi bharatAdisatkakAlalakSaNaparyAyadharmAnanekadhA'STAdazasUtryA''ha jaMbUddIve dIve bharaheravapasu vAsesu tIyAe ussappiNIe susamadsamAe samAe do sAgarovamakoDAkoDIo kAle hotthA 1, evamimIse osappiNIe jAva paNNatte 2 AgamissAe ussappiNIpa jAva bhavissara 3, jaMbUddIve dIve bhararavasu vAsesu tIyAe ussappiNIe susamA samAe maNuyA do gAuyAI uDDha uccatteNa hotthA 4, do paliovamAi paramAuya pAlahatthA 5, evaM imIse osappiNIe jAva pAlayitthA 6 evaM AgamissAe ussappiNIpa jAva pAlayissaMti 7, jambU0 bharaheravaNsu vAsesu egasamae egajuge do arihaMtava sA uppajjisu vA uppajjaMti vA upajjissaMti vA 8, evaM cakkavaTTivaMsA 9, dasAravaMsA 10, jambU0bharaheravapasu egasamae do arahaMtA uppajjisu vA upajjati vA upajjissaMti vA 11, evaM cakkavaTTI 12, evaM baladevA eva N vAsudevA jAva uppajjisu vA uppajjeti vA upajjisati vA 13, jambU0 dosu kurAsu maNuyA sayA susamasusamuttamiDhi pattA paccaNubhavamANA viharaMti, ta0devakurAe ceva uttarakurAe caiva 14, jambUddIve dIve dosu vAsesu maNuyA sayA susamuttamaM iDhi pattA paccaNubbhava. mANA viharaMti ta0 - harivAse ceva rammagavAse ceva 15, jambU0 dosu vAsesu maNuyA sayA susamamuttamamiDhi pattA paccaNubhavamANA viharaMti ta0 - hemavara ceva paraNNavaNa ceva 16, jambUddIve dIve dosu khettesu maNuyA sayA dUsamasu samamuttamamiDiMDa pattA paccaNutrabhavamANA viharaMti, ta0 - puvyavidehe ceva avaravidehe ceva 17, jambU0 dosu vAsesu sU0 89 / // 93 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 89 // zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 24 // uri vivriNci mNci mNci mNci mNci mNci mNci mNci mNci mNci mNci avk maguyA chabbiIpi kAla paccaNubhavamANA viharaMti, ta-bharahe ceva eravae ceva 18, (sU0 89) jambUddIve 'tyAdi, sugamAni caitAni, navaraM tItAe 'tti atItA yA utsarpiNI prAgvat tasyAM tasyA vA suSamaduSpamAyA:-bahumuSamAyAH kAlavibhAgasya caturthArakalakSaNasya 'kAlo 'tti sthitiH pramANa vA hottha'tti babhUveti / ' eva 'miti jambUdvIpa ityAdi uccAraNIyam naravaM, 'imIse'tti asyAM pratyakSAyAM vartamAnAyAmityarthaH, avasarpiNyAmuktArthAyAm , ' jAva'tti susamadU samAe samAe-tRtIyAraka ityarthaH, 'do sAgarovamakoDAkoDIo kAle' 'paNNatte' prajJapta iti pUrvasUtrAdvizeSaH, pUrvasUtre hi hottha'tti bhaNitamiti / 'eva'mityAdi 'AgamissAe'tti AgamiSyantyAmutsarpiNyAmiti bhaviSyatIti pUrvasUtrAdvizeSaH, 'jambU 'ityAdi, suSamAyAM paJcamArake 'hottha'tti vabhUvuH, 'pAlayittha'tti pAlitavantaH pUrvasUtrAdvizeSaH pAlayiSyantItyapi / 'jambU 'ityAdi, 'egajuge 'tti paJcAbdikaH kAlavizeSo yuga tatraikasmin tasyApyekasmin samaye 'egasamae ekajuge' ityevaM pAThe'pi vyAkhyoktakrameNaiva, ityamevArthasambandhAdanyathA vA bhAvanIyeti / dvAvahatAM vaMzau-pravAhAveko bharataprabhavo'nya aivataprabhava iti / 'dasAra 'tti dasArAH-samayabhASayA vAsudevAH / 'jambU 'ityAdi, sadA-sarvadA 'susamasusama 'tti prathamArakAnubhAgaH suSamasuSamA tasyAH sambandhinI yA sA mupamamupamaiva tAM uttamaddhi-pradhAnavibhUtim uccastvAyuHkalpavRkSadattabhogopabhogAdikAM prAptAH santastAmeva pratyanubhavanto-vedayanto na sattAmAtreNetyarthaH, athavA suSamamupamA-kAlavizeSa prAptA-adhigatA uttamAmRddhiM pratyanubhavanto viharanti-Asata iti, abhidhIyate ca-"dosuvi kurAsu maNuyA, tipallaparamAuNo tikomuccA / piTThakaraMDasayAI, dochappaNNAI maNu For Private & Personal use only // 24 // Jain Education in
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga dIpikA vRttiH / yANaM // 1 // musamasusamANubhAvaM, aNubhavamANANa'vaccagovaNayA / auNApanadiNAI, aTThamabhattassa AhAro // 2 // "tti, devakuravo dakSiNA uttarakurava uttarAsteSviti / 'jambU 'ityAdi, 'musama'ti muSamA dvitIyArakAnubhAgaH, zeSaM tathaiva, paThyate ca-"harivAsarammaemu, AupamANa sarIrausseho / paliovamANi donni u, donni ya kosA samA bhaNiyA // 1 // chaTThassa ya AhAro, causahidiNANupAlaNA tesiM / pidvikaraMDANa sayaM, aTThAvIsa muNeyavyaM ||2||"ti, 'jambU 'ityAdi, 'susamadUsama 'ti suSamaduHSamA tRtIyArakAnubhAgastasyA yA sA suSamaduHSamA RddhiH, zeSa tathaiva, ucyate ca-"gAuyamuccA palio-bamAuNo bajarisahasaMghayaNA / hemavaerannavae, ahamidanarA mihuNavAsI // 1 // causadvipiTikara-DayANa maNuyANa tesimAhAro / bhattassa cautthassa ya, uNasIidiNANupAlaNaya // 2 // " ti 'jambu'ityAdi, 'dUsamasusama ti duSpamasupamA caturthArakapratibhAgastatsambandhinI RddhiH duSpamamupamaiva, zeSa tathaiva, adhIyate ca-"maNuyANa puccakoDI, Au paMcussiyA dhaNusayAI / dusamasusamANu bhAvaM, aNuhoti narA niyayakAla // 1 // " -- jambuddIve' ityAdi, 'chabvihaMpi'tti suSamamuSamAdikam utsarpiNyavasarpiNIrUpamiti / anantaraM jambUdvIpe kAlalakSaNadravyaparyAyavizeSA uktAH, adhunA tu jambUdvIpa eva kAlapadArthavyajakAnAM jyotiSAM dvisthAnakAnupAtena prarUpaNAmAha jambUddIve dIve do caMdA pabhAssui vA pabhAsaMti vA pabhAsirasati vA, do sUriyA tasui vA tavaiti vA tavissaMti vA, do kattiyAo, do rohiNIo, do magasirAo, do adAo, evaM bhANiyavaM, "kattiyarohiNimagasira-addA ya puNavyasU ya pusso ya / tattovi ya assalesA, mahA ya do phagguNIo ya // 1 // hattho cittA sAI, // 25 // d an International For Private & Personal use only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 26 // visAhA taha ya hoi aNurAhA / jeTTA bhUlo puvvA ya, AsADhA uttarA ceva // 2 // abhiIsavaNadhaNihA, sayabhisayA do ya hu~ti bhaddavayA / revati assiNi bharaNI, NeyavvA ANupuvvIe // 3 // " evaM gAhANusAreNa Neyavva jAva do bharaNIo / do aggI do payAvatI do somA do ruddA do aditI do bahassatI do sappI do pItI do bhagA do ajjamA do saviyA do taTThA do vAU do iMdaggI do mittA do iMdA do NiratI do AU do vissA do baMbhA do viNha do vasU do varuNA do ayA do vividdhI do pussA do assA do jamA / do iMgAlagA do viyAlagA do lohitakkhA do saNissarA do AhuNiyA do pAhuNiyA do kaNA do kaNagA do kaNakaNagA do kaNagavitANagA do kaNagasaMtANagA do somA do sAhiyA do AsAsaNA do kajjovagA do kabbaDagA do ayakaragA do duMdubhagA do saMkhA do saMkhavannA do saMkhavannAbhA do kasA do kaMsavannA do kaMsavannAbhA do ruppI do ruppAbhAsA do NIlA do NIlobhAsA do bhAsA do bhAsarAsI do tilA do tilapupphavaNNA do dagA do dagapaMcavannA do kAkA do kakkaMdhA do iMdaggIvA do dhUmakeU do harI do piMgalA do buddhA do sukkA do vahassatI do rAhU do agatthI do mANavagA do kAsA do phAsA do dhurA do pamuhA do viyaDA do visaMdhI do NiyallA do pallA do jaDiyAelagA do aruNA do aggillA do kAlA do mahAkAlagA do sotthiyA do sovatthiyA do vaddhamANagA do pasUmANagA do aMkusA do palaMbA do NiccAloyA do NiccujjoyA do sayapabhA do obhAsA do seya karA do khema karA do AbhakarA do pabha karA do aparAjiyA do arayA do asogA do vigatasogA do vimuhA (vimalA) do vitattA do vitatthA do visAlA do sAlA do suvvatA do aNiyaTTA do egajaDI do dujaDI do karakarigA do rAyaggalA do pupphakeU do bhAvakeU / (sU090) 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 16 // Jain Education
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 90 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 27 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000 "jambuddIve' ityAdi sUtradvayaM, 'pabhAsisu vatti prabhAsitavantau vA prakAzanIyamevaM prabhAsayataH prabhAsayiSyataH, candrayozca saumyadIptikatvAt prabhAsanamAtramuktam , Adityayozca khararazmitvAt tApitavantau vA evaM tApayataH tApayiSyataH iti vastutastApanamuktam , anena kAlatrayaprakAzanabhaNanena sarvakAla candrAdibhAvAnAmastitvamuktam , ata evocyate-'na kadAcidarnAdRza jagaditi / dvisaGkhyatvAccandrayostatparivArasyApi dvitvamAha 'do kattie' ityAdinA 'do bhAvakeU 'ityetadavasAnena granthena, sugamazcAya, navaraM dve kRttike nakSatrApekSayA, na tu tArikApekSayetyevaM sarvatreti, 'kattie 'tyAdigAthAtrayeNa nakSatrasUtrasaGgrahaH, kRttikAdInAmaSTAviMzatinakSatrANAM krameNAgnyAdayo'STAviMzatireva devatA bhavanti, tA Aha-dvAvagnI 1 evaM prajApatI 2 somau 3 rudrau 4 aditI 5 bRhaspatI 6 sappauM 7 pitarau 8 bhagau 9 aryamaNau 10 savitArau 11 tvaSTArau 12 vAyU 13 indrAgnI 14 mitrau 15 indrau 16 nirRtI 17 ApaH 18 vizvau 19 brahmANau 20 viSNU 21 va 22 varuNau 23 ajau 24 vivRddhI 25 granthAntare ahirbudhnAyuktau, pUSaNau 26 azvinau 27, yamAviti 28, granthAntare punarazvinIta ArabhyatA evamuktAH-"azviyamadahanakamalaja-zazizUlabhRdaditijIvaphaNipitaraH / yonyaryamadinakRttvaSTapavanazakrAgnimitrAkhyAH // 1 // aindro nikratistoya, vizvo brahmA harirvasurvaruNaH / ajapAdohirbudhnaH, pUSA cetIzvarA bhAnAm // 2 // " aGgArakAdayo'STAzItigrahAH sUtraprasiddhAH, kevalamasmadRSTapustakeSu keSucideva yathoktasaGkhyA saMvadatIti sUryaprajJaptyanusAreNAsAviha saMvAdanIyA, tathAhi-tatsUtramityAdi vRttito jJeyam / jambUdvIpAdhikArAdevedamAha // 27 // For Privals & Personal use only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ hri zrIsthAnAGga suu012| sUtradIpikA vRttiH / // 28 // hriNci shishishishishishishishishiriNci mriNt shaaNtN jambUddIvassa Na dIvassa veiyA do gAuyAi uddha uccatteNa pannattA / lavaNe Na samudde do joyaNasayasahassAi cakkavAlavikkhaMmeNa pannatte / lavaNassa Na samudassa veiyA do gAuyAI uddha uccatteNa pannattA / (sUtra 91) dhAyaisaMDe dIve puracchimaddhaNa' maMdarassa pabvayassa uttaradAhiNeNa do vAsA pattA vahusamatullA jAva bharahe ceva paravae ceva, evaM jahA jambuddIve tahA patthavi bhANiyavva jAva dosu vAsesu maNuyA chavihaMpi kAla paccaNubhavamANA viharaMti, ta0-bharahe ceva eravae ceva, NavaraM kUDasAmalI ceva dhAyairukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve sudaMsaNe ceva, dhAyaisaMDapaccatthimaddhe Na bhaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNa do vAsA pannattA, bahu0 jAva bharahe ceva paravae ceva jAva chavihaMpi kAla paccaNubhavamANA viharaMti, Navara kUDasAmalI ceva mahAdhAyaIrukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve piyadasaNe ceva, dhAyaIsaMDe Na dIve do bharahAI do paravayAI do hemavayAI do herannavayAI do harivAsAI do rammagavAsAI do puvavidehAI do avaravidehAI do devakurAo do devakurumahaddumavAsI devA, do uttarakurAo do uttarakurumadumA do uttarakurumahadumavAsI devA do culahimavaMtA do mahAhimavaMtA do NisaDhA do NIlavaMtA do ruppI dA siharI do saddAvAtI do saddAvAtavAsI sAtI devA deo viyaDAvAtI do viyaDAvAIvAsI pabhAsA devA do gaMdhAvAI do gaMdhAvAIvAsI aruNA devA do mAlavaMtapariyAgA do mAlavaMtapariyAgAvAsI paumA devA do mAlavaMtA do cittakUDA do pamhakUDA do NaliNakUDA do egaselA do tikUDA do vesamaNakUDA do aMjaNA do mAyaMjaNA dA somaNasA do vijjuppabhA do aMkAvaI do pamhAvaI do AsIvisA do suhAvahA do caMdapavvayA do sUrapavvayA do NAgapavvayA do devapabvayA do gaMdhamAyaNA do usuyArapavvayA, do cullahimavaMta kUDA do vesamaNakUDA deo mahAhimavaMtakUDA do veruliyakUDA do NisaDhakRDA do ruyagakUr3A do NIlavaMtakUDA do uvadaMsaNakUDA do 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 28 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ virici sU092 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 9 // paashN shaaNti shaaNtiNgriNci vivriNci tirigi tirigi ruSpikUDA do maNikaMcaNakUDA do siharikUDA do tigichikUDA, do paumaddahA do paumaddavAsiNIo sirIo devIo do mahApaumaddahA do mahApaumaddahavAsiNIo hirIo devIo evaM jAva do puMDarIyaddahA do puMDarIyaddahavAsiNIo lacchIdevIo, do gaMgappavAyadahA jAva do rattAvatippavAyadahA do rohiyAo jAva do ruppakUlAo, do gAhAvaIo do dahabaIo do paMkavatIo do tattajalAo do mattajalAo do ummattajalAo do khIrodagAo do sIhasoyAo do antovAhiNIo do ummimAliNIo do pheNamAliNIo do gaMbhIramAliNIo do kacchA do sukacchA do mahAkacchA do kacchagAvatI do AvattA do maMgalAvattA do puSakhalA do pukkhalAvaI do vacchA do suvacchA do mahAvacchA do vacchagAvatI do rammA do rammagA do ramaNijjA do maMgalAvatI do pamhA do supamhA do mahApamhA do pamhagAvaI do saMkhA do NaliNA do kumudA doNaliNAvaI do vappA do suvappA do mahAvappA do vappagAvaI do vaggU do suvaggU do gaMdhilA do gaMdhilabaI 32, do khemAo do khemApurIo do riTThAo do riTTapurIo do khangIo do maMjUsAo do osahIo do puMDarigiNIo do susImAo do kuMDalAo do aparAjiyAo do pahaMkarAo do aMkAvatIo do pamhAvatIo do subhAoM do rayaNasaMcayAo do AsapurAo do siMhapurAo do mahApurAo do vijayapurAo do avarAjiyAo do avarAoM do asogAo do vigayasogAo do vijayAo do vejayaMtIo do jayaMtIo do aparAjiyAo do cakkapurAo do khagapurAo do avajjhAo do aujjhAoM 32, do bhaddasAlavaNA do NaMdaNavaNA do somaNasavaNA do paMDagavaNA do paMDukaMbalasilAo do aipaMDukaMbalasilAo do rattakaMbalasilAo do airattakaMbalasilAoM do maMdarA do maMdaracUliyA, dhAyaisaMDassa Na dIvassa vezyAo do gAuyAI uDDha uccatteNa pannattA / (sUtra' 92) kAlodassaNa samuddassa veiyA do gAuyAI uDUDha uccatteNa pnnttaa| pukkharavaradIvADhapura For Private & Personal use only 5-0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 9 // Jan Education www.iainelibrary.org
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 93 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 10 // 009000000000000000000000000000000000000000000000000000 cchimaNi bhaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNa do vAsA paM0-bahusamatullA jAva bharahe ceva paravae theva, taheva jAca do kurAo devakurA ceva uttarakurA ceva, tattha Na do mahaimahAlayA mahaddumA paM0 taM0-kUDasAmalI ceva paumarukkhe ceva, jAva chavvihaMpi kAla paccaNubhavamANA viharati / pukkharavaradIvADhapaccatthimaddhe Na maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNa do vAsA paNNattA taM-taheva NANatta kUDasAmalI ceva mahApaumarukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve puMDarIe ceva, pukkharavaradIvaDDhe Na dIve do bharahAI do eravayAI jAva do maMdarA do maMdaracUliyAoM, pukkharavarassa Na dIvassa veiyA do gAuyAI uDDhamuccatteNa pannattA, savvesipi Na dIvasamuddANa vediyAo do gAuyAI uDDhamuccatteNa paNNattAo (sU0 93) 'jaMbU 'ityAdi kaNThaya, navaraM vajramayyAH aSTayojanocchrAyAyAH caturdAdazoparyadhovistRtAyA jambUdvIpanagaraprAkArakalpAyA jagatyA dvigavya'tocchritena paJcadhanuHzatavistRtena nAnAratnamayena jAlakaTakena parikSiptAyA upari vediketi padmavaravediketyarthaH, paJcadhanu zatavistIrNA gavAkSahemakiGkiNIghaNTAyuktA devAnAmAsanazayanamohanavividhakrIDAsthAnamubhayato vanakhaNDavatIti // jambUdvIpavaktavyatAnantaraM tadanantaratvAdeva lavaNasamudravaktavyatAmAha'lavaNe NamityAdi kaNThaya, navaram , cakravAlasya-maNDalasya viSkambhaH-pRthutvaM cakravAlaviSkambhasteneti, samudravedikAsUtra jambUdvIpavedikAsUtravadvavAcyamiti / kSetraprastAvAllavaNasamudravaktavyatAnantaraM dhAtakIkhaNDavaktavyatA 'dhAyaisaMDe dIve' ityAdinA vedikAsUtrAntena granthenA''ha-kaNThyazcAya, navaraM dhAtakIkhaNDaprakaraNamapi jambUdvIpalavaNasamudramadhyaM valayAkRti dhAtakIkhaNDamAlikhya himavadAdivarSadharAn jambUdvIpAnusAraNaivobhayataH pUrvAparavibhAgena bharatahaimavatAdivarSANi ca vyavasthApya pUrvAparadizorvalayaviSkambhamadhye meruM ca kalpayitvA'vaboddhavyam / anenaiva 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 10 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 93 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 10 // 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000004 krameNa puSkaravaradvIpArddhaprakaraNamapIti / tatra dhAtakInAM-vRkSavizeSANAM khaNDo vanasamUha ityarthoM dhAtakIkhaNDastadyukto yo dvIpaH sa dhAtakIkhaNDa evocyate, yathA daNDa yogAddaNDa iti, dhAtakIkhaNDazcAsau dvIpazceti dhAtakIkhaNDadvIpaH tasya 'puracchima'ti paurastyaM pUrvamityarthoM yadarddha-vibhAgastaddhAtakIkhaNDadvIpapaurastyAI, pUrvAparArddhatA ca lavaNasamudravedikAto dakSiNata uttaratazca dhAtakIkhaNDavedikAM yAvad gatAbhyAmiSukAraparvatAbhyAM dhAtakIkhaNDastha vibhaktatvAditi, uktaM ca-"paMcasayajoyaNuccA, sahassamegaM tu hoti vicchinnA / kAloyayalavaNajale, puTThA te dAhiNuttarao / / 1 / / do isuyAranagavarA, dhAyaisaMDassa majjhayAraThiyA / tehi duhA nihissai, pubaddhaM pacchimaddhaM ca // 2 // " tatra Namiti vAkyAlaGkAre, 'mandarasya' merorityevaM dhAtakIkhaNDapUrvArddhapazcimArddhaprakaraNe pratyekamekonasaptatisUtrapramANe jambUdvIpaprakaraNavadadhyetavye vyAkhyeye ca, ata evAha-evaM jahA jaMbUddIve taheve'tyAdi navaraM varSadharAdisvarUpamAyAmAdisamatA caivaM bhAvanIyA-"pubbaddhassa ya majjhe merU, tassa puNa dAhiNuttarao / vAsAI tinni tinnivi, videhavAsaM ca majjhami ||shaa" ityAdivistarArthoM vRttito jJeyo yAvad vedikAsUtra jambUdvIpavat , dhAtakIkhaNDAnantaraM kAlodasamudro bhavatIti tadvaktavyatAmAha-'kAlode'tyAdi kaNThayam , kAlodAnantaraM puSkaradvIpavAvyatAmAha-'pukkhare'tyAdi, trINyapyatidezapradhAnAni, atidezalabhyazcArthaH sugama eva, navaraM pUrvAparArddhatA dhAtakIkhaNDavadiSukArAbhyAmavagantavyA, bharatAdInAM cAyAmAdisamataivaM bhAvanIyA-vistaro vRttito jJeyaH, puSkaravaradvIpavedikAprarupaNAnantaraM zeSadvIpasamudravedikAprarUpaNAmAha- 'sabvesi pi Na'mityAdi kaNThacam / ete ca dvIpasamudrA indrANAmutpAtaparvatAzrayA itIndravaktavyatAmAha // 10 // Jain Education interna For Private & Personal use only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu094| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / ati ciNtiNci vivriNci // 10 // do asurakumAriMdA pannattA, ta-camare ceva balI ceva, do NAgakumAriMdA 50 ta-dharaNe ceva bhUyANaMde ceva, do suvaNNakumAriMdA 50 ta0-veNudeve ceva veNudAlI ceva, do vijjukumAriMdA 50 taMvhari cceva harissahe ceva do aggikumAriMdA paM0 saM0-aggisihe ceva aggimANave ceva, do dIvakumAriMdA paM0 ta0-puNNe ceva visiTUTe ceva, do udahikumAriMdA paM0 ta0-jalakate ceva jalappa ceva, do disAkumAriMdA 50 ta0-amiyagatI ceva amiyavAhaNe ceva, do vAtakumAridA 50 ta0-velaMbe ceva pabhaMjaNe ceva, do thaNiyakumAridA 50 ta0-ghose ceva mahAghose ceva / do pisAiMdA pannattA taM0kAle ceva mahAkAle ceva, do bhUiMdA paM0 taM0-suruve ceva paDirUve ceva, do jakkhiMdA paM0 20-puNNabhadde ceva mANibhadde ceva, do rakkhasiMdA paM0 ta0-bhIme ceva mahAbhIme ceva, do kiNariMdA paM0 ta0-kinnare ceva kiMpurise ceva, do kiMpurisiMdA 50 ta0-sappurise ceva mahApurise ceva, do mahoragiMdA 50 taM0-aikAe ceva mahAkAe ceva, do gaMdhabidA 50 ta0-gIyaratI ceva gIyajase ceva, do aNapaNNidA paM0 taM0saMNihate ceva somaNase ceva, do paNapaSNidA paM0 ta0-dhAte ceva vidhAte ceva, do isivAIdA 50 ta0-isicceva isivAlae ceva, do bhUyavAIdA paM0 ta0-issare ceva mahissare ceva, do kaMdidA 50 ta0-suvacche ceva visAle ceva, do mahAkadiMdA paM0 ta-hasse ceva hassaratI ceva, do kuhaDidA 50 ta0-sete ceva mahAsete ceva, do payaidA 50 ta0-patae ceva mahApatae ceva [patayavaI ceva / joisiyANaM devANaM do iMdA 50, ta-caMde ceva sUre ceva, sohammIsAsu NaM kappesu do idA paM0, ta-sakke ceva IsANe ceva, evaM sarNakumAramAhiMdesu kappesu do iMdA 50, tasarNakumAre ceva mAhide ceva, baMbhalogalaMtaesu NaM kappesu do iMdA paM, ta-bame ceva laMtapa ceva, mahAsukkasahassAresu Na ka pesu do iMdA paM0 ta0-mahAsukke ceva sahassAre ceva, ANayapANayAraNaccuesu NaM For Private & Personal use Onty vivriNci civri vnni // 102 // Jan Education
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 103 // kappesu do idA paM0, ta-pANae ceva accue theva, mahAsukkasahassAresu NaM kappesu vimANA duvaNNA paMta| haliddA ceva sukkilA ceva, gevijjagANaM devANaM do rayaNIo uDDhaM uccatteNaM pannattA (sU0 94) biTThANagassa taio uddesao samatto / 'do asure'tyAdi 'accue cevele tadantaM sUtra sugama, navaraM amurAdInAM dazAnAM bhavanapatinikAyAnAM mevapekSayA dakSiNottaradigdvayAzritatvena dvividhatvAd viMzatirindrAH, tatra camaro dAkSiNAtyo balI tvaudIcya ityevaM sarvatra, evaM bantarANAmaSTanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazendrAH tathA aNapannikAdInAmaSTAnAmeva vyantaravizeSarUpanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazeti, jyotiSkAnAM tvasaGkhyAtacandrasUryatve'pi jAtimAtrAzrayaNAda dvAveva candrasUryA''khyAvindrAvuktau saudharmAdikalpAnAM tu dazendrA ityevaM sarve'pi catuHpaSTiriti / devAdhikArAt tannivAsabhUtavimAnavaktavyatAmAha-'mahAsukke'tyAdi kaNThaya, navaraM hAridrANi-pItAni, kramazcAyaM saudharmAdivimAnavarNaviSayo yathA-saudharmezAnayoH paJcavarNAni tato dvayorakRSNAni punardvayorakRSNanIlAni tato dvayoH zukrasahasrArAbhidhAnayoH pItazuklAni tataH zuklAnyeveti, Aha-"sohamme paMcavannA, ekagahANI u jA sahassAro / do do tullA kappA, teNa paraM puMDarIyAI ||1||"ti / devAdhikArAdeva dvisthAnakAnupAtinI tadavagAhanAmAha-'gevejagANa'mityAdi, pUrvavad vyAkhyeyamiti / dvisthAnakasya tRtIyoddezakaH samAptaH // uktastRtIyoddezakaH sAmprataM caturtha Arabhyate-asya ca jIvAjIvavaktavyatAprativaddhasya pUrveNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasmin hi pudgalajIvadharmA ukatA iha tu sarva jIvAjIvAtmakamiti vAcyam , anena sambandhenAyAtasyA // 103 // Jan Education et For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 95 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 204 // syoddezakasthemAni paJcaviMzatirAdisUtrANi samayetyAdIni samayAi vA AvaliyAi vA jIvAi vA ajIvAi vA pavuccai 1, ANApANeti vA thovAti vA jIvAti vA ajIvAti vA 2, khaNAti vA lavAti vA jIvAti vA ajIvAti vA pavuccai 3, evaM muhuttAti yA ahorattAti vA 4, pakkhAti vA mAsAti vA 5, uuti vA ayaNAti vA 6, saMbaccharAti vA jugAti vA 7, vAsasayAti vA vAsasahassAti vA 8, vAsasayasahassAti vA vAsakoDIti vA 9, puvaMgAti vA puvvAti vA 10, tuDiyaMgAti vA tuDiyAti vA 11, aDaDaMgAti vA aDaDAti vA 12, avavaMgAti vA avavAti vA 13, huhUyaM gAti vA hayAti vA 14, uppalaMgAti vA uppalAti vA 15, paumaMgAi vA paumAti vA 16, NaliNaMgAi vA NaliNAi vA 17, atthaNipuraMgAi vA atthaNiurAi vA 18, auaMgAi vA autAti vA 19, NauyaMgAi vA NautAti vA 20, pauyagAi vA pautAti vA 21, cUliya gAi vA cUliyAti vA 22, sIsapaheliya gAi vA sIsapaheliyAi vA 23, paliovamAi vA sAgarovamAi vA 24, ussappiNIi vA osappiNIi vA jIvAti vA ajIvAti vA pavuccai 25 / gAmAi vA NagarAi vA NigamAi vA rAyahANIti vA kheDAi vA kabaDAi vA maDaMbAi vA doNamuhAi vA paTTaNAivA AgarAi vA AsamAi vA saMbAhAti vA saMnivesAi vA ghosAi vA ArAmAi vA ujjANAi vA vaNAi vA vaNasaMDAi vA vAvIi vA pukkharaNIi vA sarAi vA sarapaMtiyAi vA agaDAi vA talAgAi vA dahAi vA NadIi vA puDhavIi vA udahIi vA vAtakhaMdhAi vA vAsaMtarANi vA valayAi vA viggahAi vA dIvAi vA samuddAi vA velAi vA vedi. yAi vA dArAi vA toraNAi vA raiyAi vA raiyavAsAi vA jAva vemANiyAi vA vemANiyavAsAi vA kappAi vA kappavimANAi vA vAsAi vA vAsaharapabbayAi vA kRDAi vA kRDAgArAi vA vijayAi vA rAyahANIi vA Jain Education For Privals & Personal use only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 95 / zrIsthAnAGga sutradIpikA vRttiH / // 10 // jIvAi vA ajIvAi vA pauccai 47 / chAyAi vA AtabAi vA josiNAi vA aMdhagArAi vA umANAi vA omA. NAi vA atiyANagihAi vA ujjANagihAi vA avaliMbAi vA saNippavAyAti vA jIvAi vA ajIvAi vA pavuccai / do rAsI paMta-jIvarAsI ceva ajIvarAsI ceva (sU0 95) / eSAM cAnantarasUtreNAyamabhisambandhaH-pUrvatra jIvavizeSANAmuccatvalakSaNo dharmo'bhihitaH, iha tu dharmAdhikArAdeva samayAdisthitilakSaNo dharmo jIvAjIvasambandhI jIvAjIvatayaiva dharmadharmiNorabhedenevocyate iti, tatra sarveSAM kAlapramANAnAmAdyaH paramasUkSmo'bhedyo niravayava utpalapatrazatavyatibhedAdhudAharaNopalakSitaH samayaH, tasya cAtItAdivivakSayA bahutvAd bahuvacanamityAha-'samayAi vA ityAdi, itizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, tathA asaGkhyAtasamayasamudayAtmikA AvalikA kSullakabhavagrahaNakAlasya SaTpaJcAzaduttaradvizatatamabhAgabhUtA iti, tatra samayA iti vA AvalikA iti vA yat kAlavastu tadavigAnena jIvA iti vA jIvaparyAyatvAt , paryAyaparyAyiNozca kathaJcidabhedAt , tathA ajIvAnAM-pudgalAdInAM paryAyatvAdajIvA iti ca, cakArau samuccayAyau~, dIrghatA ca prAkRtatvAt , procyate-abhidhIyata iti, na jIvAdivyatirekeNa (0vyatirekiNaH) samayAdayaH, tathAhi-jIvAjIvAnAM sAdisaparyavasAnAdibhedA yA sthitiH tubhedAH samayAdayaH, sA ca taddhamoM dharmazca dharmiNo nAtyantaM bhedavAn , atyantabhede hi viprakRSTadharmamAtropalabdhau pratiniyatadharmiviSaya eva saMzayo na syAt , tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAda, dRzyate ca kazciddharitatarutaruNazAkhAvisaravivarAntarita kimapi zuklaM pazyati tadA kimiyaM patAkA kiM vA balAketyevaM pratiniyatadharmiviSayaH saMzaya iti, abhede'pi sarvathA saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata // 10 // Jain Education Intim For Private & Personal use only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 106 // 02800000000000000000000000000000000000000000000000000000000 eva tasyApi gRhItatvAditi, iha tvabhedanayAzrayaNAt 'jIvAi vA' ityAdhuktam , iha ca samayAvalikAlakSaNArthadvayasya jIvAdidvayAtmakatayA bhaNanAd dvisthAnakAvatAro dRzyaH, evamuttarasUtrANyapi neyAni, vizeSaM tu vakSyAma iti, 'ANApANU 'ityAdi, 'AnaprANA'viti-ucchvAsaniHzvAsakAlaH saGkhyAtAvalikApramANaH, Aha ca-"haTThassa aNavagallassa, niruvakiTThassa jaMtuNo / ege UsAsaNIsAse, esa pANutti vuccai // 1 // " tathA stokAH saptocchvAsaniHzvAsapramANAH, kSaNAH saGkhyAtAnaprANalakSaNAH, saptastokapramANA lavAH, muhUrtAH-saptasaptatilavapramANAH, 'ahoratta'tti ahorAtrAH triMzanmuhartapramANAH, pakSAH paJcadazAhorAtrapramANAH, mAsA dvipakSAH, Rtavo dvimAsamAnA vasantAdyAH, ayanAni RtutrayamAnAni, saMvatsarA ayanadvayamAnAH, yugAni paJcasaMvatsarANi, varSazatAdIni pratItAni, pUrvAGgAni caturazItivarSalakSapramANAni, pUrvANi pUrvAGgAnyeva caturazItilakSaguNitAni, idaM caiSAM mAnam"puvvassa ya parimANaM, sayariM khalu hoti koDilakakhAo / chappaNNaM ca sahassA, boddhavyA vaaskoddiinnN||1||" ti, (7056000,0000000), pUrvANi caturazItilakSaguNitAni truTitAGgAni bhavanti, evaM caturazItilakSaguNanenottaramuttaraM saGkhyAnaM bhavati yAvacchIrSapraheliketi, tasyAM caturnavatyadhikamaGkasthAnazataM bhavati, atra karaNagAthA- "icchiyaThANeNa guNaM, paNasuna caurasIiguNiyaM ca / kAUNaM taivAre, puvyaMgAINa muNa saMkhaM // 1 // " zIrSaprahelikAntaH sAMvyavahArikaH saGkhyAtakAlaH, tena ca prathamapRthivInArakANAM bhavanapativyantarANAM bharatairAvateSu suSamaduSpamAyAH pazcime bhAge naratirazvAM cAyurmIyata iti, kiJca-zIrSaprahelikAyAH parato'pyasti saGkhyAtaH kAlaH, sa cAnatizayinAM na vyavahAraviSaya itikRtvaupamye prakSiptaH, ata eva i.paprahelikAyAH parataH // 106 // Jan Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 107 // Jain Education Internatio palyopamAdyupanyAsaH, tatra palyenopamA yeSu tAni palyopamAni - asaGkhyAtavarSakoTI koTI pramANAni vakSyamANalakSaNAni, sAgareNopamA yeSu tAni sAgaropamANi- palyopamakoTI koTI dazakamAnAni dazasAgaropamakoTI koTya utsarpiNI, evamevAvasarpiNIti / kAlavizeSavad grAmAdivastuvizeSA api jIvAjIvA eveti dvipadaiH saptacatvAriMzatA sUtrairAha - 'gAmetyAdi, iha ca pratyekaM 'jIvAi yetyAdirAlApo'dhyetavyo, grAmAdInAM ca jIvAjIvatA pratItaiva, tatra karAdigamyA grAmAH, naiteSu karo'stIti nakarANi 1, nigamAH vaNignivAsAH, rAjadhAnyo- yAmu rAjAno'bhiSicyante 2 kheTAni - dhUliprAkAropetAni karbaTAni-kunagarANi 3, maDambAni sarvato'rddhayojanAt parato 'vasthitagrAmANi droNamukhAni yeSAM jalasthalapathAvubhAvapi staH 4, pattanAni yeSu jalasthalapathayoranyatareNa paryAhArapravezaH, AkarA lohAdyutpattibhUmayaH 5, AzramAH - tIrthasthAnAni saMvAhAH - samabhUmau kRSiM kRtvA yeSu durgabhUmibhUteSu dhAnyAni kRSIvalAH saMvahanti rakSArthamiti 6, sannivezA: sArthakaTakAde: ghopA-goSThAni 7, ArAmAvividhavRkSalatopazobhitAH kadalyAdipracchannagRheSu strIsahitAnAM puMsAM ramaNasthAnabhUtA iti udyAnAni patrapuSpa - phalacchAyopabhogAdivRkSopazobhitAni bahujanasya vividhavepasyonnatamAnasya bhojanArthaM yAnaM gamanaM yeSviti 8, vanAnyekajAtIyavRkSANi, vanakhaNDAH - anekajAtIyottamavRkSAH 9, vApI caturasrA puSkariNI vRttA puSkaravatI veti 10, sarAMsi - jalAzayavizeSAH, sarapaktayaH - sarasAM paddhatayaH 11, 'agaDa'tti avaTA : - kUpAH, taDAgAdIni pratItAni 12, pRthivI - ratnaprabhAdikA 13, udadhiH - tadadho ghanodadhiH 14, vAtaskandhAH - ghanavAtatanuvAtA itare vA avakAzAntarANi vAtaskandhAnAmadhastAdAkAzAni jIvatA caiAM sUkSmapRthivIkAyikAdijIvavyAptatvAt 15, bala sU0 95 / // 107 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ , suu095| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 108 // yAni-pRthivInAM veSTanAni ghanodadhidhanavAtatanuvAtalakSaNAnIti, vigrahA-lokanADIvakrANi, jIvatA caiSAM pUrvavat 16, dvIpAH samudrAzca pratItAH 17, velA-samudrajalavRddhiH, vedikAH pratItAH 18, dvArANi-vijayAdIni, toraNAni teSveveti 19, nairayikAH - kilaSTasattvavizeSAH, teSAM cAjIvatA karmapudgalAdyapekSayA tadutpattibhUmayo nairayikAvAsAsteSAM ca jIvatA pRthivIkAyikAdyapekSayA, ityevaM catuvizatidaNDako'bhidheyaH 43, ata evAha'yAvadi'tyAdi, kalpA:-devalokAstadaMzAH kalpavimAnAvAsAH 44, varSANi-bharatAdikSetrANi varSadharaparvatAH-himavadAdayaH 45, kUTAni-himavatkUTAdIni kUTAgArANi-teSveva devabhavanAni 46, vijayAH-cakravartivijetavyAni kacchAdIni kSetrakhaNDAni, rAjadhAnyaH kSemAdikAH, 'jIve'tyAdi ihoktaM sarvatra sambandhanIyamiti 47 / ye'pi pudgaladharmAste'pi tathaivetyAha-'chAyetyAdisUtrapaJcakaM gatArtham , navaraM chAyA vRkSAdInAm , Atapa Adityasya, 'josiNAti vatti jyotsnA-candraprakAzaH, andhakArANi-tamAMsi, avamAnAni-kSetrAdInAM pramANAni hastAdIni, unmAnAni-tulAyAH karSAdIni, atiyAnagRhANi-nagarAdipraveze yAni gRhANi, udyAnagRhANi pratItAni, 'avaliMbA saNippavAyA ya' rUDhito'vaseyA iti, kimetat sarvamityAha-jIvA iti ca, jIvavyAptatvAt tadAzritatvAd vA, ajIvA iti ca pudgalAdyajIvarUpatvAt tadAzritatvAdveti, procyate-jinaH prarUpyata iti / iha ca 'jIvAi yetyAdi mUtrapaJcake'pi pratyekamadhyetavyamiti / atha samayAdivastu jIvAjIvasvarUpameva kasmAdabhidhIyate ?, ucyate, tadvilakSaNarAzyantarAbhAvAd ata evAha-'do rAsI'tyAdi kaNThyam / jIvarAzizca dvidhA-baddhamuktabhedAt , tatra baddhAnAM bandhanirUpaNAyAha uNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN // 108 // Jan Education et For Privals & Personal use only www.iainelibrary.ory
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA sU0 96 vRttiH / // 10 // .000000000000000000000000000000000000000000000000000000 __ duvihe baMdhe 50, taM0-pejjabaMdhe ceva dosabaMdhe ceva, jIvA NaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM baMdhati, taM0-rAgeNa ceva doseNa ceva, jIvA NaM dohi ThANehi pAvaM kamma udIreM ti, taM0-ambhovagamiyAe ceva vedaNAe uvakkamiyAe ceva veyaNAe, evaM vedeti evaM nijjareMti-abbhovagamiyAe ceva veyaNAe uvakkamiyAe ceva veyaNAe / (sU096) prema-rAgo mAyAlobhakapAyalakSaNo, dveSastu krodhamAnakaSAyalakSaNo, yadAha-"mAyA lobhakaSAyazcetyetad rAgasaMjJita dvandvam / krodho mAnazca punadvaipa iti samAsanirdiSTaH // 1 // " iti, premNaH-premalakSaNacittavikArasampAdakamohanIyakarmapudgalarAzevayana-jIvapradezeSu yogapratyayataH prakRtirUpatayA pradezarUpatayA ca sambandhanam tathA kaSAyapratyayataH sthityanubhAgavizeSApAdana ca premabandhaH, evaM dveSamohanIyasya bandho dveSavandha iti, ukta hi"jogA payaDipaesaM, ThitiaNubhAgaM kasAyao kuNai"tti, premadveSalakSaNAbhyAM karmabhyAmudayagatAbhyAM jIvAnAmazubhakarmabandho bhavatItyAha-'jIvANa'mityAdi, athavA pUrvasUtramanyathA vyAkhyAya sambandhAntaramasya kriyate-sAmAnyena bandho dvedhA-premato dvepatazceti, sa cAnivRttisUkSmasamparAyAntAn guNasthAninaH pratItya draSTavyaH, yastUpazAntamohakSINamohasayoginAM sa yogapratyaya eva, sa tu bandhatvena na vivakSito, bandhasyApi tasya zeSakarmabandhavilakSaNatayA'bandhakalpatvAt , yasya hi karmaNo'sau tadalpasthitikAdivizeSaNam , ukta ca-"appaM bAyara mauyaM, bahu ca rukha ca mukkeila ceva / maMdaM mahavvayaM ti ya, sAyAbahulaM ca ta kamma ||1||"ti, alpaM sthityA bAdaraM pariNAmataH mRdvanubhAvataH bahu pradezaH mandaM lepato vAlukAvat , mahAvyayaM sarvApagamAt / etadeva darzayannAha'jIvA NamityAdi, jIvAH-sattvAH Na vAkyAlaGkAre dvAbhyAM 'sthAnAbhyAM' kAraNAbhyAM pApam-azubhamazubhabhava // 10 // Jain Educatan For Private & Personal use only |
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU097 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 110 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000000 nibandhanatvAt , na tu niranubandhaM dvisamayasthitikamatyantaM zubhaM, tasya kevalayogapratyayatvAditi, badhnanti-spRSTAdyavasthaM kurvanti, rAgeNa caiva dveSeNa caiva kapAyarityarthaH, nanu mithyAtvAviratikapAyayogA bandhahetavaH tatkatha kavAyA evehoktA ityucyate-kaSAyANAM pApakarmabandha prati prAdhAnyakhyApanArtha, prAdhAnyaM ca sthityanubhAgaprakarSakAraNatvAttepAmiti, athavA atyantamanarthakAritvAd, uktazca-"ko dukkha pAvijA, kassa va sukUkhehiM vimhao hojA / ko va na laheja mokkhaM ?, rAgaddosA jai na hojjA // 1 // " iti, uktasthAnadvayavaddhapApakarmaNazca yathodIraNavedananirjarAH kurvanti dehinastathA sUtratrayeNAha-'jIve'tyAdi gatArtham , navaraM udIrayanti aprAptAvasaraM sadudaye pravezayanti, abhyupagamena-aGgIkaraNena nivRttA tatra vA bhavA AbhyupagamikI tayA-zirolocatapazcaraNAdikayA vedanayA-pIDayA upakrameNa-karmodIraNakAraNena nivRttA tatra vA bhavA aupakramikI tayA-jvarAtIsArAdijanyayA 'eva miti uktaprakArata eva 'vedayanti' vipAkato'nubhavantyudIrita saditi, 'nirjarayanti' pradezebhyaH zATayantIti / nirjaraNe ca karmaNo dezataH sarvathA vA bhavAntare siddhau vA gacchataH zrIrAniryANaM bhavatIti sUtrapaJcakenAha dohi ThANehi AtA sarIraM phusittANaM NijjAti, taM0-deseNavi AtA sarIraM phusittANaM NijAti saveNAvi AyA sarIragaM phusittANaM NijjAti, evaM phurittANaM evaM phuDittA evaM saMvaTTatittA evaM nicaTTatittA / (sU0 97) ___'dohI'tyAdi kaNThyaM, navaraM dvAbhyAM prakArAbhyAM 'deseNAva'tti dezenApi-katipayapradezalakSaNena keSAJcitpradezAnAmIlikAgatyotpAdasthAna gacchatA jIvena zarIrAd bahiH kSiptatvAt , 'AtmA'-jIvaH, 'zarIra' deha // 110 // Jan Education For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 111 // Jain Education Internat 'pRSTvA ' zliSTvA 'niryAti' zarIrAnmaraNakAle niHsaratIti, 'satreNAvi'tti sarveNa sarvAtmanA sarvairjIvapradezaiH kandu kagatyopAdasthAnaM gacchatA zarIrAd bahiH pradezAnAmaprakSiptatvAditi, athavA dezenApi dezato'pi, apizabdaH sarveNApItyapekSaH, AtmA, zarIraM, ko'rtha : ? - zarIradezaM pAdAdikaM spRSTvA avayavAntarebhyaH pradezasaMhArAnniryAti sa ca saMsArI, 'sarvaNApi' sarvatayA'pi, apirdezenApItyapekSaH, sarvamapi zarIraM spRSTvA niryAtIti bhAvaH, sa ca siddho vakSyati ca - " pAyaNijjANA Niraesu uvavajrjjatI" tyAdi, yAvat " savvaMga nijjANA siddhemu "tti / AtmanA zarIrasya sparzane sati sphuraNaM bhavatyata ucyate- 'eva' mityAdi, 'eva' miti 'dohi ThANehI 'tyAdyabhilApasaMsUcanArthaH, tatra dezenApi kiyadbhirapyAtmapradezairilikAgatikAle 'saveNavitti savvairapi gendukagatikAle zarIraM 'phusittANa 'ti sphorayitvA saspandaM kRtvA niryAti, athavA zarIrakaM dezataH zarIradezamityarthaH sphorayitvA pAdAdiniryANakAle, sarvataH - sarva zarIra sphorayitvA sarvAGganiryANAvasara iti / sphoraNAcca sAtmakatva sphuTaM bhavatItyAha - 'evamityAdi, 'eva' miti tathaiva dezena - Atmadezena zarIrakaM 'phuDittANaM ti sacetanatayA sphuraNaliGgataH sphuTaM kRtvA ilikAgatau sarveNa sarvAtmanA sphuTaM kRtvA gendukagatAviti, athavA zarIraM dezataH - sAtmakatayA sphuTa N kRtvA pAdAdinA niryANakAle sarvataH - sarvAGganiryANaprastAva iti, athavA phuDittA-sphoTayitvA vizIrNa kRtvA tatra dezato'kSyAdivighAtena sarvataH sarva vizaraNena devadIpAdijIvavaditi / zarIraM sAtmakatayA sphuTIkurvaM statsaMvartanamapi kazcit karotItyAha - 'eva' mityAdi, 'eva' miti tathaiva, 'saMvattANaM 'ti saMvartya - saGgakocya zarIrakaM dezenelikAgatau zarIrasthitapradezaiH sarveNa sarvAtmanA gendukagatau sarvAtmapradezAnAM zarIrasthitatvAnniryAtIti, sU0 97 / // 111 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 98 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 112 // athavA zarIrakaM dezataH saMvartya hastAdisaGkocanena sarvataH-sarvazarIrasaGkocanena pipIlikAvaditi / Atmanazca saMvartanaM kurvan zarIrasya nivarttana karotItyAha-evaM 'nivayittANa'ti, tathaiva nirvartya-jIvapradezebhyaH pRthaka kRtvetyarthaH, tatra dezenelikAgatau sarveNa gendukagato, athavA dezataH zarIraM nirvAtmanaH pAdAdiniryANavAn sarvataH sarvAGganiryANavAniti, anantaraM sarvaniryANamuktam , tacca paramparayA dharmazravaNalAbhAdiSu, te ca yathA syustathA darzayannAha dohi ThANehi AtA kevalipannattaM dhamma labhejjA savaNatAte, ta0-khateNa ceva uvasameNa ceva, evaM jAva maNapajjavanANaM uppADejjA, taM0-khateNa ceva uvasameNa ceva / (sU0 98) dohI tyAdi kaNThaya, navaraM 'khaeNa ceva'tti jJAnAvaraNIyasya darzanamohanIyasya ca karmaNa udayaprAptasya kSayeNa-nirjaraNena anuditasya copazamena-vipAkAnanubhavena kSayopazamenetyuktaM bhavati, yAvatkaraNAt kevalaM bohiM bujjhajjA muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pancaejjA kevala baMbhaceravAsamAvasejjA, kevaleNa saMjameNa saMjamejjA, kevaleNa saMvareNa saMvarejjA, kevalaM AbhiNivohiyaNANaM uppADejA ityAdi dRzyam , evaM yAvanmanaHparyAyajJAnamutpAdayediti, kevalajJAna tu kSayAdeva bhavatIti tannoktam / iha ca yadyapi bodhyAdayaH samyaktvacAritrarUpatvAt kevalena kSayeNa upazamena ca bhavanti tathA'pyete kSayopazamenApi bhavanti, zravaNAbhinivodhikAdIni tu kSayopazamenaiva bhavantIti sarvasAdhAraNaH kSayopazama uktaH padadvayenAtaH sa eva vyAkhyAta iti / bodhyAbhinivodhikazrutAvadhijJAnAni ca SaTpaSTisAgaropamasthitikAnyutkarSato bhavanti, sAgaropamANi ca palyopamAzritAnIti tadvitayArUpaNAmAha +00000000000000000000000000000000000000000000000. // 112 // Jain Education For Private & Fersonal use only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 113 // duvihe addhomie paM0 ta0-paliovame caiva sAgarovame ceva, se kiM taM palio me ?, palio me-ja' joyaNavicchiNNaM, palla N egAhiyapparUDhANaM / hojja NiraMtaraNicitaM, bhariya, vAlaggakoDINaM // 1 // vAsasae vAsasae, pakkeke avaDaMmi jo kAlo / so kAlo boddhavvo, uvamA phagassa palassa ||2|| epasi palANaM, koDAkoDI havijja dasaguNiyA / ta sAgarovamassa u, egassa bhave parImANaM ||3|| (sU0 99 ) 'duvihe 'tyAdi, upamA- aupamyaM, tayA nirvRttamIpamikam, addhA - kAlastadviSayamau pamikamaddhaupamikam, upamAnamantareNa yatkAlapramANamanatizayinA grahItuM na zakyate tadaddhaupamikamiti bhAvaH, tacca dvidhA palyopamaM caiva sAgaropamaM caiva tatra palyavat palyastenopamA yasmiMstatpalyopamam, tathA sAgareNopamA yasmiMstatsAgaropamaH, sAgaravanmahAparimANamityarthaH / idaM ca palyopamasAgaropamarUpamaupamikaM sAmAnyata uddhArAddhAkSetrabhedAt tridhA, punarekaikaM saMvyavahArasUkSmabhedAd dvidhA, tatra saMvyavahArapalyopamaM nAma yAvatA kAlena yojanAyAmaviSkambhoccatvaH palyo muNDanAnantaramekAdisaptAntAhorAtraprarUDhAnAM vAlAgrANAM bhRtaH pratisamayaM vAlAgroddhAre sati nirlepo bhavati sa kAlo vyAvahArikamuddhArapalyopamamucyate, teSAM dazabhiH koTAkoTIbhirvyAvahArikamuddhArasAgaropamamucyate, teSAmeva vAlAgrANAM dRSTigocarAtisUkSmadravyAsaGgakhyeyabhAgamAtrasUkSmapanakAvagAhanA'saGkhyAtaguNarUpakhaNDIkRtAnAM bhRtaH palyo yena kAlena nirlepo tathaivoddhAre tat sUkSmamuddhArapalyopamaM tathaiva ca sUkSmamuddhArasAgaropamam anena ca dvIpasamudrAH parisaGkhyAyante, Aha ca - " uddhArasAgarANaM, aDDhAijjANa jattiyA samayA / duguNAdu guNapavitthara, dIvodahi rajju evaiyA // 1 // tti" addhApalyopamasAgaropame api sUkSmavAdarabhede evameva, navaraM varSazate varSazate vAlasya sU0 99 / // 113 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 114 // Jain Education Internationa vAlAsaiyeyakhaNDasya coddhAra iti, anena nArakAdisthitayo mIyante, kSetrato'pi te dvividhe evameva, navara pratisamaya me kaikA kAzapradezApahAre yAvatA kAlena vAlAgraspRSTA eva pradezA udbhiyante sa kAlo vyAvahArika iti, yAvatA ca vAlAgrAsakhyAtakhaNDaiH spRSTA aspRSTAzroDriyante sa kAlaH sUkSma iti ete ca prarUpaNAmAtraviSaye eva, AbhyAM ca dRSTiMvAde spRSTAspRSTapradezavibhAgena dravyamAne prayojanamiti zrUyate, bAdare ca trividhe ai prarUpaNAmAtraviSaye eveti, tadevamiha prakrame uddhArakSetraupamikayornirupayogitvAdaddhaupamikasyaiva copayogitvAd addhetivizeSaNa sUtre upAttamiti, ata evAddhApalyopamalakSaNAbhidhitsayA''ha sUtrakAraH - ' se kiM tamityAdi, atha kiM tat palyopamaM ?, yadaddhaupamikatayA nidiSTamiti prazne nirvacanametadanuvAdenAha - 'palio me 'tti, palyopamameva bhavatIti vAkyazeSaH, 'ja' gAhA, kila yadyojanavistIrNamityupalakSaNatvAt sarvato yadyojanapramANaM palyaM - dhAnyasthAnavizeSaH, ekAha eva aikAhikastena prarUDhAnAM - vRddhAnAM muNDite zirasi ekenAkA yAvatyo bhavantItyarthaH, etasya copalakSaNatvAdutkarSataH saptAhaprarUDhAnAM vAlAgrANAM koTyo - vibhAgAH sUkSmapalyopamApekSayA'saGkhyeyakhaNDAi bAdarapalyopamApekSayA tu koTyaH - saGkhyAvizeSAH tAsAM kiM bhavet ? - 'bharita 'bhRtaM kathamityAha - 'nirantara'nicita' niviDatayA nicayavat kRtamiti 'vAsA' gAhA, etasmAt palyAd varSazate varSazate vyutkrAnte sati prativarSazatamityarthaH, ekaikasmin vAlAgre'saGkhyeyakhaNDe cApahRte sati 'yaH kAlo'yAvatI addhA bhavati pramANataH sa tAvAn kAlo boddhavyaH, kimityAha - 'upamA' upameyaH kasyetyAha-ekasya palyasya idamuktaM bhavati sa kAla ekaM palyopamaM sUkSmaM vyAvahArika' cocyata iti / 'eesiM" gAhA, eteSAm uktarUpANAM sUkSmavAdarANAM 'palyAnA' sU0 99 / // 114 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 100-101 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 15 // -00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 palyopamAnAM koTIkoTI bhaved dazaguNitA yaditi gamyate daza koTIkoTya ityarthaH, tadekasya sUkSmarUpasya bAdararUpasya vA sAgaropamasyaiva bhavet parimANamiti // etaizca yeSAM krodhAdInAM phalabhUtakarmasthitinirUpyate tatsvarUpanirUpaNAyAha duvihe kohe paM0 ta0-AyapatiTTie ceva parapatiTTie ceva, evaNeraiyANaM jAva vemANiyANaM, evaM jAva micchAdasaNasalle (sU0 100) / duvihA saMsArasamAvannagA jIvA 50 ta-tasA ceva thAvarA ceva, duvihA sabbajIvA paM0 20-siddhA ceva asiddhA ceva, duvihA savvajIvA paM0 ta0-saiMdiyacceva aNidiyacceva, evaM esA gAhA phAseyavvA jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva-"siddhasaIdiyakAe, joe vee kasAya lesA ya / NANuvaogAhAre, bhAsaga carime ya sasarIrI // 1 // " (sU0 101) / 'duvihe ti AtmAparAdhAdehikApAyadarzanAdAtmani pratiSThitaH-AtmaviSayo jAtaH AtmanA vA paratrAkrozAdinA pratiSThito-janita AtmapratiSThitaH, pareNAkrozAdinA pratiSThita-udIritaH parasmin vA pratiSThito-jAtaH parapratiSThita iti / 'eva'miti yathA sAmAnyato dvidhA krodha ukta evaM nArakAdInAM caturvizatervAcyaH, navaraM pRthivyAdInAmasaMjJinAmuktalakSaNamAtmapratiSThitatvAdipUrvabhavasaMskArAt krodhagatamavagantavyamiti / evaM mAnAdIni mithyAtvAntAni pApasthAnakAnyAtmaparapratiSThitavizeSaNAni sAmAnyapadapUrvaka caturviMzatidaNDakenAdhyetavyAni, ata evAha"evaM jAva micchAdaMsaNasalle'tti, eteSAM ca mAnAdInAM svavikalpajAtaparajanitatvAbhyAM svAtmavartiparAtmavatibhyAM vA svaparapratiSThitatvamavaseyam / evamete pApasthAnAzritAtrayodaza daNDakA iti // uktavizeSaNAni ca pApasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti tAn bhedata Aha-'duvihe'tyAdi kaNThayam / nanu saMsAriNa eva jIvA utAnye'pi 1000000000000000000000000000000000000000000000000000 Jan Education International For Private & Personal use only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0100-101| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 116 // santi ?, santyeveti prAya ubhayadarzanAya trayodazasUtrImAha-'duvihA savve'tyAdikaM, kaNThayA ceya', navara sendriyAHsaMsAriNo'nindriyAH-aparyAptakakevalisiddhAH 2, evaM esa'tti, 'evaM siddhAdisUtroktakrameNa 'duvihA savvajIve 'tyAdilakSaNena eSA-cakSyamANA prastutasUtrasagrahagAthA sparzanIyA-anusaraNIyA / 'siddha'gAhA, siddhAH sendriyAzca setarA uktAH, evaM 'kAe'tti, kAyAH pRthivyAdayastAnAzritya sarve jIvAH saviparyayA vAcyAH, evaM sarvANi vyAkhyeyAni, vAcanA caiva- sakAyacceva akAyacceva' 'sakAyA' pRthivyAdiSavidhakAyaviziSTAH saMsAriNaH, akAyAstadvilakSaNAH siddhAH 3, sayogA-saMsAriNaH ayogA-ayoginaH siddhAzca 4, vedetti savedAH-saMsAriNaH avedAH anivRttibAdarasamparAyavizeSAdayaH paT siddhAzca 5, 'kasAya'tti, sakapAyAH-sUkSmasamparAyAntAH akaSAyA-upazAntamohAdayazcatvAraH siddhAzca 6, 'lesA yatti, salezyAH-sayogyantAH saMsAriNaH alezyAH-ayoginaH siddhAzca 7, 'nANe'tti, jJAninaH samyagdRSTayo'jJAnino-mithyAdRSTayaH 8, 'uvaoge'tti, sAgArovautte ceva aNAgArovautte ceva tti, sAkAreNa-vizeSAMzagrahaNazaktilakSaNena vartate ya upayogaH sa sAkAro jJAnopayoga ityarthaH, tenopayuktAH sAkAropayuktAH , anAkArastu tadvilakSaNo darzanopayoga ityarthaH, abhidhIyate ca-"jaM sAmanaggahaNa, bhAvANa neya kaTu AgAraM / avisesiUNa atthe, daMsaNamiti buccae samae ||2||"tti, tenopayuktA anAkAropayuktA iti 9, AhAre'tti, AhArakA-ojolomakavalabheda bhinnAhAravizeSagrAhiNaH, anAhArakAstu "viggahagaimAvaNNA1 , kevaliNo samohayA 2 ajogI ya 3 / siddhA 4 ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA ||1||"tti, 10 / 'bhAsa'tti, bhASakA-bhASAparyAptiparyAptakAH abhASakA:-tadaparyAptakAH ayoginaH siddhAzca 11, 'carama'tti, caramA 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 Jan Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 102 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 117 // yeSAM caramo bhavo bhaviSyati, acaramAstu yeSAM bhavyatve satyapi caramo bhavo na bhaviSyati, na nirvAsyantItyarthaH 12 / | 'sasarIri'tti, saha yathAsambhavaM paJcavidhazarIreNa ye te insamAsAntavidheH sazarIriNaH-saMsAriNo'zarIriNastuzarIrameSAmastIti zarIriNastaniSedhAdazarIriNaH-siddhAH 13 // ete ca saMsAriNaH siddhAzca maraNAmaraNadharmakAH, aprazastaprazastamaraNatazcaite bhavantIti prazastAprazastamaraNanirUpaNAya navasUtrImAha do maraNAI samaNeNa bhagavayA mahAvIreNa samaNANaNiggaMthANa No Nicca vaniyAI No NiccaM kittiyAI No NiccaM pUiyAI No NiccaM pasatthAI No Nicca abhaNuNNAyAI bhavaMti, taMjahA-valAyamaraNe ceva vasaTTamaraNe ceva 1, evaM NiyANamaraNe va tabbhavamaraNe ceva 2, giripaDaNe ceva tarupaDaNe ceva 3, jalappavese ceva jalaNappavese ceva 4, visabhakkhaNe ceva satthovADaNe ceva 5, do maraNAI Nicca No abbhaNuNNAyAI bhavaMti, kAraNeNa puNa appaDikuTThAI taM. vehANase ceva giddhapiTUThe ceva 6, do maraNAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa samaNANaM NiggaMthANaM Nicca vanniyAI jAva abbhaNuNNayAI bhavati, ta-pAovagamaNe ceva bhattapaccakkhANe ceva 7, pAovagamaNe duvihe paM0 taMNIhArime ceva aNIhArime ceva Niyama apaDikamme 8, bhattapaccakkhANe duvihe paMta-NIhArime ceva aNIhArime ceva Niyama sapaDikamme 9 (sU0 102) do maraNAI'ityAdi kaNThaya, navaraM dve maraNe zramaNena bhagavatA mahAvIreNa zrAmyanti-tapasyantIti zramaNAsteSAM, te ca zAkyAdayo'pi syuH, yathokta-"niggaMtha 1 sakka 2 tAvasa 3, geruya 4 AjIva 5 paMcahA samaNA" iti tadvayavacchedArtha mAha-nirgatA granthAd-bAhyAbhyantarAditi nirgranthAH-sAdhavasteSAM no nitya-sadA 'varNite' tAMstayoH pravartayitumupAdeyaphalatayA nAbhihite kIrtite-nAmataH saMzabdite upAdeyadhiyA 'buiyAI ti vyakta // 11 // Jan Education in For Privals & Fersonal use only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 102 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 118 // 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000004 vAcA ukte upAdeyasvarUpataH pAThAntareNa 'pUjite vA' tatkAripUjanataH 'prazaste' prazaMsite zlAdhite, 'zaMsu stutA viti vacanAt , 'abhyanujJAte' anumate yathA kuruteti, 'valAyamaraNa'ti valatAM-saMyamAnivartamAnAnAM parISahAdivAdhitatvAt maraNaM valanmaraNa, 'vasaTTamaraNa"ti indriyANAM vazam-adhInatAM RtAnAM-gatAnAM snigdhadIpakalikAvalokanAkulitapataGgAdInAmiva maraNa vazArttamaraNamiti, evaM 'NiyANe tyAdi, 'eva miti 'do maraNAI samaNeNa' ityAdyamilApasyottarasUtreSvapi sUcanArthaH, RddhibhogAdiprArthanA nidAnaM, tatpUrvaka maraNa nidAnamaraNa, yasmin bhave varttate jantustadbhavayogyamevAyurvadhvA punamriyamANasya maraNa tadbhavamaraNam , etacca saGkhyAtAyuSkanaratirazcAmeva, teSAmeva tadbhavAyurbandhI bhavatIti, ukta ca-"mottuM akammabhUmaga-naratirie suragaNe ya Neraie / sesANa jIvANa, tabbhavamaraNaM tu kesiMci ||1||"tti, 'satthovADaNe tta, zastreNa-kSurikAdinA avapATana-vidAraNa svazarIrasya yasmiMstacchastrAvapATanam , 'kAraNe puNe'tyAdi, zIlabhaGgarakSaNAdau pAThAntare tu kAraNena apratikruSTe-anivArite bhagavatA, vRkSazAkhAdAvudvaddhatvAd vihAyasi nabhasi bhavaM vaihAyasa prAkRtatvAttu 'vehANasa'mityuktamiti, gRdhaiH spRSTa-sparzana yasmiMstad gRdhraspRSTam , yadi vA gRdhrANAM bhakSya pRSThamupalakSaNatvAdudarAdi ca tadbhakSyakarikarabhAdizarIrAnupravezena mahAsattvasya mumUrSoyasmistad gRdhrapRSThamiti, ete dve maraNe kAraNe jAte'bhyanujJAte iti / aprazastamaraNAnantaraM tat prazastaM bhavyAnAM bhavatIti tadAha-'do maraNAI'ityAdi, pAdapo-vRkSaH, tasyeva chinnapatitasyopagamanam-atyantanizceSTatayA'vasthAna yasmiMstatpAdapopagamana, bhakta-bhojana tasyaiva na ceSTAyA api pAdapopagamana iva pratyAkhyAna-varjana yasmiMstad bhaktapratyAkhyAnamiti, 'NIhArimati yadvasaterekadeze vidhIyate, tattataH zarIrasya nirharaNAt-nissAraNAnniArima, // 118 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0103-104| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 5-00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 yat punargirikandarAdau tadanirharaNAdanirdArimam / 'Niyama"ti vibhaktipariNAmAniyamAdapratikarma-zarIrapratikriyAvarja pAdapopagamanamiti, iGgitamaraNa viha nokataM, dvisthAnakAnurodhAt , tallakSaNa cedam-"iMgiyadesaMmi saya, caunvihAhAracAyanipphana / uvvattaNAijuttaM, (tatteNa) na'NNeNa u iMgiNImaraNa ||1||ti" idaM ca maraNAdisvarUpaM bhagavatA loke prarUpitamiti lokasvarUpaprarUpaNAya praznaM kArayannAha___ke'yaM loe ?, jIvacceva ajIvacceva, ke aNaMtA lopa ?, jIvacceva ajIvacceva, ke sAsayA loe ?, jIvacceva ajIvacceva, (sU0 103) / duvihA bohI paM0 ta0-NANabohI ceva daMsaNabohI ceva, duvihA buddhA 50 ta0-NANabuddhA ceva dasaNabuddhA ceva, evaM mohe, mUDhA (sU0 104) / 'ke' iti praznArthaH, 'aya'miti dezataH pratyakSa Asannazca, yatra bhagavatA maraNAdiprazastAprazastasamastavastustomatattvamabhyadhAyi, lokyata iti loka iti praznaH, asya nirvacana jIvAzcAjIvAzceti, paJcAstikAyamayatvAlokasya, teSAM jIvAjIvarUpatvAditi, ukta ca-"paMcatthikAyamaiyaM logamaNAiNihaNa jiNakkhAya"ti / lokasvarUpabhUtAnAM jIvAjIvAnAM svarUpaM praznapUrvakeNa sUtradvayenAha-'ke aNate'tyAdi ke anantAH loke ? iti praznaH, atrIttaraM-jIvA ajIvAzceti, eta eva ca zAzvatA dravyArthatayeti // ye caite'nantAH zAzvatAzca jIvAste bodhimohalakSaNadharmayogAd buddhA mUDhAzca bhavantIti darzanAya dvisthAnakAnupAtena sUtracatuSTayamAha-'duvihe'tyAdi, bodhana bodhiHjinadharmalAbhaH, jJAnabodhiH-jJAnAvaraNakSayopazamasaMbhUtA jJAnaprAptiH, darzanabodhiH-darzanamohanIyakSayopazamAdisampannaH zraddhAnalAbha iti, etadvanto dvividhA buddhAH, ete ca dharmata eva bhinnA na dharmitayA, jJAnadarzanayoranyo'nyAvinA For Private & Personal use only // 119 // Jain Education to Www.jainelibrary.org
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0105| dIpikA vRttiH / // 120 // iishaaNtN shaaNti shaaNti shaaNti shaaNti shaaNti shaaNtNloo bhUtatvAditi, evaM 'mohe mUDha'tti, yathA borbuiddhAzca dvidhoktAH tathA moho mUDhAzca vAcyA iti, tathAhi-'mohe duvihe pannatte ta-NANamohe ceva daMsaNamohe ceva' jJAnaM mohayati-AcchAdayatIti jJAnamoho-jJAnAvaraNodayaH, evaM 'dasaNamohe ceva' samyagradarzanamohodaya iti, 'duvihA mUDhA paM0 ta-nANamUDhA ceba' jJAnamUDhA-uditajJAnAvaraNAH, 'daMsaNamUDhA ceva' darzanamUDhA-mithyAdRSTaya iti / dvividho'pyaya moho jJAnAvaraNAdikarmanibandhanamiti sambandhena jJAnAvaraNAdikarmaNAmaSTAbhiH sUtraividhyamAha___NANAvaraNijje kamme duvihe 50 ta0-desaNANAvaraNijje ceva savvaNANAvaraNijje ceva, dasaNAvaraNijje kamme evaM ceva, veyaNijje kamme duvihe paM0 ta0-sAyaveyaNijje ceva, asAyaveyaNijje ceva, mohaNijje kamme duvihe paM. ta-dasaNamohaNijje ceva caraNamohaNijje ceva, Aue kamme duvihe 10 ta0-addhAue ceva bhavAue ceva, NAme kamme duvihe 50 ta0- subhaNAme ceva asubhaNAme ceva, gotte kamme duvihe paM0 ta0-uccAgoe ceva NIyAgoe ceva, aMtarAie kamme duvihe paM0 ta0-paDappaNNaviNAsie ceva pehotiyaAgAmipaha / (sU0 105) 'NANe'tyAdi, sugamAni caitAnIti, navaraM jJAnamAvRNotIti jJAnAvaraNIyaM, deza-jJAnasyAbhinivodhikAdikamAvRNotIti dezajJAnAvaraNIyam , sarva jJAna-kevalAkhyamAvRNotIti sarvajJAnAvaraNIya, kevalAvaraNa hi Adityakalpasya kevalajJAnarUpasya jIvasyAcchAdakatayA sAndrameghavRndakalpamiti tat sarvajJAnAvaraNa, matyAdyAvaraNa tu ghanAcchAditAdityeSatprabhAkalpasya kevalajJAnadezasya kaTakuTayAdirUpAvaraNatulyamiti dezAvaraNamiti, paThyate ca-"kevalaNANAvaraNa, dasaNachakkaM ca mohabArasagaM / anantAnubandhyAdItyarthaH] tA savvaghAisannA, bhavaMti micchttviisim||1||"ti, // 120 // Jain Education interneta For Private & Personal Use Onty KHow.jainelibrary.org
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 121 // Jain Education Internat athavA dezopaghAtisarvopaghAtiphaDakApekSayA dezasarvAvaraNatvamasya yadAha - "ma suyaNANAvaraNa, daMsaNamoha ca tadubadhAINi / tapphaGagAI duvihAra, desasavvovaghAINi // | 1 ||" ityAdi, darzanaM - sAmAnyArthabodharUpamAvRNotIti darzanAvaraNIya, uktaM ca- "daMsaNasIle jIve, daMsaNaghAya karei jaM kammaM / taM paDihArasamANa, daMsaNavaraNaM bhave jIve // 1 // iti, evaM ceva' tti, dezadarzanAvaraNIya cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNIyam, sarvadarzanAvaraNIyaM tu nidrApaJcakaM kevaladarzanAvaraNIya ca, tathA vedyate - anubhUyata iti vedanIya, sAtaM mukhaM tadrUpatayA vedyate yattattathA, itarad - etadviparItam, Aha ca - " mahulittanisiyakaravAla - dhAra jIhAe jArisa lihaNa / tArisaya veyaNiyAM, suhaduhaupAyagaM muha ||1||" iti, mohayatIti mohanIyaM tathAhi - "jaha majjapANamUDho, loe puriso paravvaso ho / taha moheNa vimUDho, jIvo uparavyaso hoi || 1 ||" iti darzana mohayatIti darzanamohanIyaM - mithyAtvamizrasamyaktvabheda N cAritra sAmAyikAdi mohayati yat kapAya 16 nokapAya 9 bheda tattathA eti ca yAti cetyAyuH, etadrUpaM ca - "dukkha na dei Au, naviya suha de cauvi gaI / dukkhasruhANAhAraM, dharei dehadviya jIva N ||1||"ti, addhAyuH- kAyasthitirUpaM, bhAvanA tu prAgvat, bhavAyurbhavasthitiriti, vicitraparyAyairnamayati- pariNamayati yajjIvaM tannAma, etatsvarUpaM ca - "jaha cittayaro niuNo, aNegarUvAI kuNai ruvAI | sohaNamasohaNAI, cokkhamacokkhehiM vaNNehiM // | 1 || taha nAmapi hu kamma aNegarUvAi kuNai jIvassa / sohaNamasohaNAI, ihANiTThAI loyassa ||2||tti" zubhaM - tIrthakarAdi, azubham - anAdeyatvAdIti / pUjyo'yamityAdivyapadezarUpAM gAM vAcaM trAyata iti gotra, svarUpaM cAsyeda - "jaha kuMbhAro bhaMDAI, kuNai pujjeyarAI loyassa / iya goyaM kuNai jiyaM, loe pujje sU0 105 / // 121 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0106-107 108 // sUtradIpikA vRttiH / // 122 // vriNciNdiNcin vri vNshaaNshN vrisaari aa aNshN yarAvatyaM // 1 // " uccairgotra pUjyatvanivandhanamitarattadviparItam / jIvaM cArtha sAdhana cAntarA eti-patatIti antarAyam , idaM caivam-"jaha rAyA dANAI, na kuNai bhaMDArie vikUlaMmi / evaM jeNaM jIvo, kammaM taM aMtarAya ti // 1 // " 'paDupannaviNAsie cevatti, pratyutpanna-vartamAnalabdha vastu ityarthoM vinAzitam-upahataM yena tattathA, pAThAntare pratyutpanna vinAzayatItyevaMzIla pratyutpannavinAzi, caivaH samuccaye, ityekam , anyacca pidhatte ca niruNaddhi ca AgAmino-labdhavyasya vastunaH panthA AgAmipathastamiti, kavacida AgAmipathAniti dRzyate, kvacicca 'Agamapaha 'ti, tatra ca lAbhamArgamityarthaH / idaM cASTavidha karma mRjinyamiti mR svarUpamAha duvihA mucchA paM0 ta0-pejjavattiyA ceva dosavattiyA ceva, pejjavattiyA mucchA duvihA paM0 ta0-mAyacceva lobhacceva, dosavattiyA mucchA duvihA paM0 20-kohe ceva mANe ceva, (sU0 106) duvihA ArAhaNA pa0 ta0dhammiyArAhaNA ceva kevaliArAhaNA ceva, dhammiyArAhaNA duvihA paM0 ta0-suyadhammArAhaNA ceva carittadhammArAhaNA ceca, kevaliArAhaNA duvihA paMta-aMtakiriyA ceva kappavimANovattiyA ceva (sU0107) do titthagarA nIluppalasamA vaNNeNaM paMta-muNisubbae ceva ariTThanemI ceva, do titthagarA piyaMgusamA vaNNeNaM paM0 ta0-mallI ceva pAse ceva, do titthagarA paumagorA vaNNeNaM paM0 ta0-paumappabhe ceva vAsupujje ceva, do titthagarA caMdagorA vaNNeNa' 50 ta0-caMdappabhe ceva puSphadaMte ceva (sU0 108) / 'duvihe'tyAdi sUtratrayaM kaNThaya, navaraM mUcrchA-mohaH sadasadvivekanAzaH prema-rAgo vRttiH-vartana rUpa pratyayo vA heturyasyAH sA premavRttikA premapratyayA vA, evaM dveSavRttikA dveSapratyayA vA iti / mUrhopAttakarmaNazca kSaya ArAdhanayeti tAM sUtratrayeNAha-'duvihe'tyAdisUtratrayaM kaNThayam , navaram ArAdhanamArAdhanA-jJAnAdivastuno'nukUla // 22 // Jan Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0109-110 111-1.2 dIpikA vRttiH / 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000 vartitvaM niraticArajJAnAdyAsevetiyAvat , dharmeNa-zrutacAritrarUpeNa carantIti dhArmikA:-sAdhavasteSAmiyaM dhArmikI sA cAsAvArAdhanA ca dhArmikArAdhanA, kevalinAM-zrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAninAmiyaM kevalikI sA cAsAvArAdhanA ceti kevalikArAdhaneti / 'suyadhamme'tyAdau viSayabhedenArAdhanAbheda uktaH, 'kevaliArAhaNe'tyAdau tu phalabhedeneti, tatra antobhavAntastasya kriyA antakriyA, bhavaccheda ityarthaH, taddhaturyA''rAdhanA zailezIrUpA sA'ntakriyeti upacArAt, eSA ca kSAyikajJAne kevalinAmeva bhavati / tathA 'kalpesu' devalokeSu, na tu jyotizcAre, vimAnAni-devAvAsavizeSAH athavA kalpAzca-saudharmAdayo vimAnAni ca-taduparivartitraiveyakAdIni kalpavimAnAni teSUpapattiH-upapAto janma yasyAH sakAzAt sA kalpavimAnopapattikA jJAnAdyArAdhanA, eSA ca zrutakevalyAdInAM bhavatIti, evaMphalA ceyamanantaraphaladvAreNoktA paramparayA tu bhavAntakriyA'nupAtinyeveti / tIrtha karAn dvisthAnakAnupAtenAha-'do titthayare'tyAdi sUtracatuSTaya kaNThaya, navaraM padma-rakopalaM tadvad gaurI, padmagaurau, raktAvityarthaH, tathA candragaurau cndrshubhraavityrthH| tIrthakarasvarUpamanantaramuktam , tIrtha kartRtvAt tIrtha karAH, tIrthaM ca pravacanamiti pravacanaikadezasya pUrvavizeSasya dvisthAnakAvatArAyAha saccappavAyapUvvassa Na duve vatthU paM0 ta0 subhanAme ceva asubhanAme ceva (sU0 109) pubAbhaddavayANakkhatte dutAre 50, uttarabhaddavayANakkhatte dutAre 50, evaM puvAphagguNI uttarAphagguNI (sU0 110) aMto NamaNussakhettasta do samuddA 50 ta0 lavaNe ceva kAlode ceva (sU0 111) do cakkavaTTI aparicattakAmabhogA kAlamAse kAlaM kiccA ahesattamAe puDhabIe apaiTThANe Narae NeraiyattAe uvavaNNA ta-subhUme ceva baMbhadatte ceva (sU0 112) / For Private & Personal use only 0000000000000000000000000000000000000000000000000000001 // 123 // Jain Education internet how.jainelibrary.org
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0209-118 sUtra dIpikA vRttiH / // 1.24 // virici uNci mNci pripaaliNcin aNshaalu tirigi 'saccapavAye'tyAdi, sadbhyo-jIvebhyo hitaH satyaH-saMyamaH satyavacana vA sa yatra sabhedaH sapratipakSazca prakarSaNocyate-abhidhIyate tat satyapravAda, tacca tatpUrva ca sakalazrutAt pUrva kriyamANatvAditi satyapravAdapUrva, tacca SaSTha, tatparimANa ca ekA padakoTI SaTpadAdhikA, tasya ca dve vastunI, vastu ca-tadvibhAgavizeSo'dhyayanAdivaditi / anantaraM paSThapUrvasvarUpamuktamadhunA pUrvazabdasAmyAt pUrvabhAdrapadAnakSatrasvarUpamAha-'pubve tyAdi kaNThayam / nakSatravantazca dvIpAH samudrAzceti samudradvisthAnakamAha-'aMto NamityAdi, antaH-madhye 'manuSyakSetrasya' manuSyotpattyAdiviziTAkAzakhaNDasya paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANasya, zeSa knntthymiti| manuSyakSetraprastAvAd bharatakSetrotpannottamapuruSANAM narakagAmitayA dvisthAnakAvatAramAha-do cakkavaTTI'tyAdi, dvau cakreNa-ratnabhUtapraharaNavizeSeNa vartituM zIla yayosto cakravarti nau, 'kAmabhoga'tti kAmau ca-zabdarUpe bhogAzca-gandharasasparzAH kAmabhogAH, na parityaktAste yakAbhyAM tau tathA, 'kAlamAse ti kAlasya-maraNasya mAsa upalakSaNa caitat pakSAhorAtrAdeH, tatazca kAlamAse, maraNAvasara iti bhAvaH, 'kAla' maraNa kRtvA adhaH saptamyAM pRthivyAM, tamastamAyAmityarthaH, adhograhaNa vinA saptamI upariSTAccintyamAnA ratnaprabhA'pi syAdityadhograhaNa, apratiSThAne narake pazcAnAM madhyame nairayikatvenotpannau, 'subhUmo'STamo brahmadattazca dvAdazaH, tatra ca tayostrayastriMzatsAgaropamANi sthitiriti / nArakANAM cAsaGkhyeyakAlA'pi sthitirbhavatIti bhavanapatyAdInAmapi tAM darzayan paJcasUtrImAha___ asuriMdavajjiyANa devANa desUNAI do paliovamAI ThiI pannattA, sohamme kappe devANa ukkoseNa do sAgarovamAI ThiI pannattA, IsANe kappe devANa ukkoseNa sAiregAI do sAgarovamAI ThiI pannattA, saNaMkumAre kappe 20000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 124 // Jan Education et For Privals & Personal use only livww.jainelibrary.org
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / sU0113-114 115-126117-118 // 125 // devANa' jahanneNa do sAgarovamAi ThiI pannattA, mA hade kaSpe devANa jahanneNa sAiregAI do sAgarovamAI ThiI pannattaH / (sU0 113) dosu kappesu kappitthiyAo pannattAo, ta-sohamme ceva IsANe ceva / (sU0 114) dosu kappesu devA teullesA pa0 ta0-sohamme ceva IsANe ceva (sU0 115) dosu kappesu devA kAyapariyAragA paM0 ta0-sohamme ceva IsANe ceva, dosu kappesu devA phAsapariyAragA paM0 ta-saNaMkumAre ceva mAhiMde ceva, dosu kappesu devA rUvapariyAragA 50 ta0-babhaloe ceva laMtae ceva, dosu kappesu devA saddapariyAragA paM0 ta0-mahAsukke ceva sahassAre ceva, do iMdA maNapariyAragA paM0 ta0-pANae ceva accue ceva, (sU0 116) jIvA Na duTThANaNivyattie poggale pAvakammattAe ciNisu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, saMjahA-tasakAyaNibbattie ceva thAvara kAyaNivattie ceva, evaM ubaciNisu vA uvaciNati vA uvaciNissaMti vA, baMdhisu vA baMdhati vA baMdhissati vA, udIriMsu vA udIreti vA udIrissati vA, vedesu vA vediti vA vedissati vA, NijjariMsu vA Nijjarati vA Nijjarissati vA (sU0 117) dupaesiyA khadhA aNaMtA pannattA, dupaesogADhA poggalA aNaMtA pannattA, pavajAva duguNalukkhA poggalA aNaMtA pannattA (sU0 118) / viThThANa ajjhayaNaM sammatta // 'asure'tti, asurendrau-camaravalI tadvarjitAnAM tatsAmAnikavarjitAnAM ca, sUtre indragrahaNena sAmAnikAnAmapi grahaNAd , anyathA sAmAnikatvameva teSAM na syAditi, zepANAM trAyastriMzAdInAmasurANAM tadanyeSAM ca bhavanavAsinAM devAnAmityasurendravarja tanAgakumArAdIndrANAmityarthaH utkarSato dve palyopame kizcidUne sthitiH prajJaptA, utkarpata evaitajjaghanyatastu dazavarSasahasrANIti, zeSa sugamam , navaraM saudharmAdiSviyaM sthiti:-"do 1 sAhi 2 satta 3 |sAhI 4, dasa 5 codasa 6 satara ceva 7 ayarAI / sohamma jA mukko, taduvari ekekamArove ||"tti, iya // 125|| Jan Education For Private &Personal use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 126 // Jain Education Intern mutkRSTA, jaghanyA tu - "paliyaM 1 ahiyaM 2 do sAra 3, sAhiyA 4 satta 5 dasa ya 6 codasa ya 7 / sattarasa sahassAre 8 taduvari ekkekamArove ||" / devalokaprastAvAt stryAdidvAreNa devalokadvisthAnakAvatAraM saptasUtryA''ha'dosu' ityAdi, kalpayordevalokayoH striyaH kalpastriyo- devyaH, parato na santi, zeSaM kaNThyam 1, navaraM 'teulesa 'ti tejorUpA lezyA yeSAM te tejolezyAH, te ca saudharmezAnayoreva na parataH, tayozca tejolezyA eva, netare, Aha ca - " kiNhA nIlA kAU, teulesA ya bhavaNavaMtariyA / joisa sohammIsANa, teulessA muNeyavvA"tti, "kAya pariyAraga'tti paricaranti sevante striyamiti paricArakAH, kAyataH paricArakAH kAyaparicArakAH, evamuttaratrApi, navaraM sparzAdiparicArakAH sparzAderevopazAntavedopatApA bhavantItyabhiprAyaH, AnatAdiSu caturSu kalpeSu manaH paricArakA devA bhavantIti vaktavye dvisthAnakAnurodhAda 'do iMdA' ityuktam, AnatAdiSu hi dvAvindrAviti - "do kAyaSpaviyArA, kappA phariseNa doNi do rUve / sade do caura maNe, uvariM pariyAraNA natthi ||" iyaM ca paricAraNA karmataH, karma ca jIvAH svahetubhiH kAlatraye'pi citAdyavasthaM kurvantItyAha - 'jIvANa' mityAdi, sUtrANi paT srugamAni, navaraM, jIvA - jantavo, Na vAkyAlaGkAre, dvayoH sthAnayoH sasthAvarakAyalakSaNayoH samAhAro dvisthAnaM, tatra mithyAtvAdibhirye nirvarttitAH - sAmAnyenopArjitA vakSyamANAvasthApaTkayogyIkRtA dvayorvA sthAnayornivRttiryeSAM te dvisthAnanavRttikAstAn pudgalAn kArmaNAn pApakarma-dhAtikarma sarvameva vA jJAnAvaraNAdi tadbhAvastattA tayA pApakarmatayA tadrUpatayetyarthaH, citavanto vA atItakAle cinvanti vA samprati ceSyanti vA anAgatakAle keciditi gamyate, cayana ca kapAyAdipariNatasya karmapudgalopAdAnamAtram upacayanaM tu citasyAvAghAkAla' muktvA jJAnAvaraNIyA sU0 113-118 / // 126 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 127 // Jain Education Inten ditayA niSekaH, sa caivaM - prathamasthitau bahutaraM karmadalika niSiJcati tato dvitIyAyAM vizeSahInamevaM "jAvukosiyAe visesahINaM NisiMcara "tti, bandhanaM tu tasyaiva jJAnAvaraNAditayA niSitasya punarapi kaSAyapariNativizeSAnikAcanamiti, udIraNaM tvanudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye kSepaNamiti, vedanam - anubhavaH, nirjarA-karmaNo'karma tAbhavanamiti / karma ca pudgalAtmakamiti pudgalAn dravyakSetrakAlabhAvairddhisthAnakAvatAreNa nirUpayannAha - 'dupaesie'tyAdisUtrANi trayoviMzatiH, sugamA ceyaM, navaraM yAvatkaraNAd 'dusamayaDiie 'tyAdi sUtrANyekaviMzatirvAcyAni, kAla paJcadvipaJcASTabhedAn varNagandharasasparzA cAzrityeti vAcanA caiva - 'dusamapaThitiyA poggale 'tyAdi / dvisthAnakasya caturthoddezakaH samAptaH / tatsamAptau ca zrImattapogacchAdhirAjasUrIzvara zrIvijayasenasUrirAjye zrImattapogacchazRGgArahArasUrizrIvijayadevasUrIzvarayauvarAjye sakalavAcakaziromaNimahopAdhyAya zrIvimalaha pegaNibhiH saMzodhitAyAM paNDitazrI kuzalavarddhana gaNiziSyanagapiMgaNinA svavAcanaparopakArakRte kRtoddhArarUpAyAM zrIsthAnAGgadIpikAyAM dvitIyasthAnakAvya dvitIyamadhyayanaM samAptam // Wan 55 dvisthAnakAnantaraM tristhAnakameva bhavati sakhyAkramaprAmANyAdityanena sambandhenAyAtasya caturanuyogadvArasya caturuddezakasyAsya tatrApi dvitIyAdhyayanAntyoddezake jIvAdiparyAyA uktA asyApyadhyayanasya prathamoddeza ta evAbhidhIyanta ityevaMsambandhasyaitatprathamodezakasya tatrApyanantarodezakAntyasUtre pudgaladharmA ukretA etatprathamasUtre tu jIvadharmA ucyanta ityevaMsambandhasyAdisUtram / sU0 113-118 | // 127 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0119 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 128 // uNddshaaNtiNci prishiiliNci vivriNcin aNshaalnu mNcN shaaNti tao iMdA pannattA ta-NArmide ThavaNide dabide, tao iMdA 50 ta0-NANide dasaNide cArittide, tao iMdA paM0 ta0-deviMde asuriMde maNusside (sU0 119) / tao iMde'tyAdeAkhyA, sA ca mukaraiva, navaramindanAd-aizvaryAd indraH, nAma-saMjJA tadeva yathArthamindretyakSarAtmakamindro nAmendraH, athavA sacetanasyAcetanasya vA yasyendra ityayathArtha nAma kriyate sa nAmanAmavatorabhedopacArAt nAma cAsAvindrazceti nAmendro'yamarthaH-yadvastvityAdinA yathArthamindra ityAdhukta, sthitamityAdinA tvayathArthaM gopAlAdAvindretyAdi, yAdRcchikamanarthakaMDitthAdIti 3 / tathA indrAyabhiprAyeNa sthApyata iti sthApanAlepyAdikarma saivendraH sthApanendraH, indrapratimA sAkArasthApanendraH akSAdinyAsastvitara iti, sthApanAlakSaNamida"yattu tadartha viyukta, tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNiH / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaJca // 1 // " iti, tathA, "leppagahatthI hasthitti, esa sabbhAviyA bhave ThavaNA / hoi asabbhAve puNa, hasthitti nirAgiI akkho // 1 // " iti / tathA dravati-gacchati tAMstAn paryAyAn anubhUyate vA taistaiH paryAyaiaurvA-sattAyA avayavo vikAro vA varNAdiguNAnAM vA drAvaH-samUha iti dravyaM, tacca bhUtabhAvaM bhAvibhAvaM ceti, Aha ca-"davae 1 duyae 2 doravayavo vigAro 3 guNANa saMdAvo 4 / davvaM bhavvaM bhAvassa, bhUyabhAvaM ca ja joga ||1||"ti, tathA "bhUtasya bhAvino vA, bhAvasya hi kAraNa tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH, sacetanAcetanaM gaditam / / 1 // " tathA "anupayogo dravyamapradhAna ceti" tatra dravyaM cAsAvindrazceti dravyendraH, sa ca dvidhA Agamato noAgamatazvetyAdi vRttau / tathA bhavyo-yogya indrazabdArtha jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti tasya zarIra // 128 // Jan Education For Private & Fersonal use only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAnasUtra sU0 119 / dIpikA vRttiH / // 129 // 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 bhavyazarIraM tadeva dravyendro (bhavyendro) bhavyazarIradravyendraH, ayamatra bhAvArthoM-bhAvinI vRttimaGgIkRtya indropayogAdhAratvAnmadhughaTAdinyAyenaiva tad bAlAdizarIraM bhavyazarIradravyendra iti, sa dravyendro'vasthAbhedena trividhaH, tadyathA-ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazceti, tatra ekasmin bhave tasminnevAtikrAnte bhAvI ekabhaviko yo'nantara eva bhave bhAvendratayotpatsyata iti, sa cokarpatastrINi palyopamAni bhavati, devakurvAdimithunakasya bhavanapatyAdIndratayotpattisambhavAditi, tathA sa evendrAyurvandhAnantaraM baddhamAyuraneneti baddhAyurucyate, sa cotkarpataH pUrvakoTItribhAgaM yAvat , tasmAt parataH AyuSkabandhAbhAvAt , abhimukhe-saMmukhe jaghanyotkarSAbhyAM samayAntarmuhartAnantarabhAvitayA nAmagotre indrasambandhinI yasya sa tathA, iti dravyendraH / bhAvendrastviha tristhAnakAnurodhAnoktaH, tallakSaNa cedambhAvam-indanakriyAnubhavanalakSaNapariNAmamAzrityendra indanapariNAmena vA bhavatIti bhAvaH, sa cAsAvindrazceti bhAvendraH iti / idAnIM bhAvendra tristhAnakAvatAreNAha-'tao iMde'tyAdi kaNThya, navaraM jJAnena jJAnasya jJAne vA indraH paramezvarI jJAnendraH-atizayavacchatAdyanyatarajJAnavazavivecitavastuvisaraH kevalI vA, evaM darzanendraH-kSAyikasamyagdarzanI, cAritrendro-yathAkhyAtacAritraH, eteSAM ca bhAvena-sakala bhAvapradhAnakSAyikalakSaNena vivakSitakSAyopazamikalakSaNena vA bhAvataH-paramArthato bendratvAt-sakalasaMsAryaprAptapUrvaguNalakSmIlakSaNaparamaizvaryayuktatvAd bhAvendratA'vaseyeti / ukta| mAdhyAtmikaizvaryApekSayA bhAvendratraividhyamatha bAhyezvaryApekSayA tadevAha-'tao iMde'tyAdi, bhAvitArtha, navaraM devA-vaimAnikA jyotiSkavaimAnikA vA rUDheH, asurA-bhavanapativizeSA bhavanapativyantarA vA suraparyudAsAt , (surasAdRzyAt ), manujendraH-cakravartyAdiriti // trayANAmapyeSAM vaikriyakaraNAdizaktiyuktatayendratvamiti vikurvaNAnirUpaNAyAha shaaNti shaaNti shaaNtivNtriNci prishiiliNci aNtriNci uNdi | // 129 // Jan Education in For Private & Personal use only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0120-121 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 130|| tivihA viguvvaNA pannattA ta-bAhirapa poggale pariyAittA pagA viguvvaNA, bAhirae poggale apariyAittA egA viguvvaNA, bAhirapa poggale pariyAittAvi apariyAittAvi pagA vigubvaNA / tivihA vigubvaNA paMta-ambhitare poggale pariyAittA egA viguvvaNA, abhitare poggale apariyAittA egA viguvvaNA, ambhitarae poggale pariyAittAvi apariyAittAvi egA viguvyaNA / tivihA viguvvaNA paM0 ta0-bAhirabhaMtare poggale pariyAittA pagA viguvvaNA, bAhira tare poggale apariyAittA egA viguvvaNA, bAhirabhaMtare poggale pariyAittAvi apariyAittAvi egA viguvvaNA / (sU0 120) / tivihA NeraiyA paM0 20-kaisaMciyA akaisaMciyA avattavvagasaMciyA, evamegidiyavajA jAva bemANiyA (sU0 121) / tivihe 'tti sUtratrayI kaNThyA , navaraM bAhyapudgalAn bhavadhAraNIyazarIrAnavagADhakSetrapradezavattino vaikriyasamudghAtena paryAdAya-gRhItvaikA vikurvaNA kriyata iti zeSaH tAnaparyAdAya, yA tu bhavadhAraNIyarUpaiva sA'nyA, yatpunabhavadhAraNIyasyaiva kiJcidvizeSApAdana sA paryAdAyApi aparyAdAyApi iti tRtIyA vyapadizyate, athavA vikurvaNAbhUSAkaraNa, tatra bAhyapudgalAnAdAyAbharaNAdIn aparyAdAya kezanakhasamAracanAdinA ubhayatastUbhayatheti, avA aparyAdAyeti kukalAsasAdInAM raktatvaphaNAdikaraNalakSaNeti / evaM dvitIyasUtramapi mugamam , navaramabhyantarapudgalA bhavadhAraNIyenaudArikeNa vA zarIreNa ye kSetrapradezA avagADhAsteSveva ye varttante te'vaseyAH, vibhUSaNapakSe tu niSThIvanAdayo'bhyantarapudgalA iti / tRtIya sUtraM tu bAhyAbhyantarapudgalayogena vAcyam , tathAhi-ubhayeSAmupAdAnAd bhavadhAraNIyaniSpAdana tadanantaraM tasyaiva kezAdiracanaca, anAdAnAcciravikurvitasyaiva mukhAdivikArakaraNam , ubhayatastu bAhyAbhyantarANAmanabhimatAnAmAdAnato'nyeSAmanAdAnato'niSTarUpabhavadhAraNIyetararacanamiti // anantaraM vikurvaNoktA, 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 130 // Jain Educatan For Private & Personal use only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 120-121 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 13 // sNhriNci shaaNtiNci vivriNciNdiNciNdi. | sA ca nArakANAmapyastIti nArakAnirUpayannAha-tivihe'tyAdi navaraM 'katI'tyanena saGkhyAvAcinA dvayAdayaH | saGkhyAvanto'bhidhIyante, ayaM cAnyatra praznaviziSTasaGkhyAvAcakatayA rUDho'pIha saGkhyAmAtre draSTavyaH, tatra nArakAH katisaGkhyAtA ekaikasamaye ya utpannAH santaH saJcitAH-katyutpattisAdhAd buddhayA rAzIkRtAste katisaJcitAH, tathA na katisaGkhyAtA ityakatisaGkhyAtA anantA vA, tatra ye akati-akatisaGkhyAtA asaGkhyAtA ekaikasamaye utpannAH santastathaiva saJcitAste akatisaJcitAH, tathA yaH parimANavizeSo na kati nApyakatIti zakyate vaktuM so'vaktavyakaH sa caika iti tatsaJcitA avaktavyakasaJcitAH, samaye samaye ekatayotpannA ityarthaH, utpadyante hi nArakA ekasamaye ekAdayo'saGkhyeyAntAH, uktaMca-"ego va do va timni va, saMkhamasaMkhA va egasamaeNa / uvavajjaMtevaiyA, ubaTuMtA vi emeva ||1||"tti, 'eva'miti nArakavacchepAzcaturviMzatidaNDakoktA vAcyA ekendriyavarjAH, yatasteSu pratisamayamasaGkhyAtA anantA vA akatizabdavAcyA evotpadyante, na tvekaH saGkhyAtA vA iti, Aha ca-"aNusamayamasaMkhejjA saMkhejAUya tiriyamaNuyA ya / egidiesu gacche, ArA IsANadevA ya // 1 // ego asaMkhabhAgo, vaTTai uncaTTaNovavAyaMmi / eganigoe niccaM, evaM sesesu vi sa eva ||2||"tti, anantarasUtre katisaJcitAdiko dharmoM vaimAnikAnAM devAnAmuktaH, adhunA devAnAM sAmAnyena paricAraNAdharmanirUpaNAyAha tivihA pariyAraNA paM0 ta0-ege deve aNNe deve aNNesi devANa devIo a abhijujiya 2 pariyArei, appaNijjiAo devIo abhijujiya 2 pariyArei, appANameva appaNA viubviya 2 pariyArei 1, ege deve No aNNe deve No aNNesiM devANaM devIo abhiju jiya 2 pariyArei, appaNijjiyAo devIo abhijujiya 2 pariyArei, // 13 // Jan Education
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0122-123 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 132 // appANameva appaNA viubviya 2 pariyArei 2, ege deve No anne deve No aNNesiM devANaM devIo abhimuMjiya 2 pariyArei, No appaNijjiyAo devIo abhiju jiya 2 pariyArei, appaNAmeva appANa viuvviya 2 pariyArei 3, (sU0 122) / tivihe mehuNe 50 ta0-dibve mANussae tirikkhajoNie tao mehuNaM gacchati ta0-devA maNussA tirikkhajoNiA, tao mehuNa sevaMti ta-itthI purisA NapuMsagA (sU0 123) / tivihA parI'tyAdi, kaNThayam , navaraM paricAraNA-devamaithunaseveti, ekaH kazciddevo na sarvo'pyevamiti, | kim ?-'aNNe deve'tti anyAn devAn-alpardhikAn tathA'nyeSAM devAnAM satkA devIzcAbhiyujyAbhiyujya-AzliSyAzliSya vazIkRtya vA paricArayati-paribhuGkte vedabAdhopazamAyeti, na ca na sambhavati devasya devasevA puMstvenetyAzaGkanIyam , manuSyeSvapi tathA zravaNAt , na cAtrArthe narAmarayoH prAyo vizeSo'stIti, eka evAyaM prakAro devadevInAmanyatvasAmAnyAdata eva dvayorapi padayorekaH kriyAbhisambandha iti, evamAtmIyA devIH paricArayatIti dvitIyaH, tathA''tmAnameva paricArayati, katha?-AtmanA vikRtya vikRtya paricAraNAyogyaM vidhAyeti tRtIyaH, evaM prakAra trayarUpApyekeya paricAraNA, prabhaviSNUtkaTakAmaikaparicArakavazAditi, athAnyo deva AdyaprakAraparihAreNAntyaprakAradvayena paricArayatIti dvitIyeyamaprabhaviSNUcitakAmaparicArakadevavizeSAt , tathA'nyo deva AdyaprakAradvayavarjanenAntyaprakAreNa paricArayatIti tRtIyA'nutkaTakAmAlpardikadevavizeSasvAmikatvAditi / / paricAraNeti maithunavizeSa ukUto'dhunA tadeva maithuna sAmAnyataH prarUpayannAha-'tivihe mehuNe' ityAdi kaNThayaM, navaraM mithunaM-strIpuMsayugmaM tatkarma maithuna, nArakANAM tanna sambhavati dravyata iti caturtha nAstyaveti noktam / mithunakarmaNa eva kArakAnAha-'to' // 132 // Jan Education For Private & Personal use only |
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra suu0124| dIpikA vRttiH / // 133 // ityAdi kaNThaya, teSAmeva bhedAnAha-'tao mehuNa mityAdi, kaNThaya, nAraM stryAdilakSaNamidamAcakSate vicakSaNAH| "yoni 1 madutvaramasthairya, mugdhatA 4 klIvatA 5 stanau 6 / puMskAmiteti 7 liGgAni, sapta strItve prcksste||1||mehnN1 kharatAra dADhayaM 3, zauNDIrya 4 zmazru 5 dhRSTatA / strIkAmiteti 7 liGgAni, sapta puMstve pracakSate // 2 // stanAdizmazrukezAdi-bhAvAbhAvasamanvitam / napuMsaka budhAH prAhuH, mohAnalamudIpitam // 3 // " tathA'nyatrApyuktam-"stanakezavatI strI syAd , romazaH puruSaH smRtaH / ubhayorantaraM yacca, tadabhAve napuMsakam ||1||"ityaadi / ete ca yogavanto bhavantIti yogaprarUpaNAyAha tivihe joge 50 ta0-maNajoge vayajoge kAyajoge, evaM neraiyANaM vigaliMdiyavajjANaM jAva vemANiyANaM, tivihe paoge paMta-maNapaoge vayapaoge kAyapaoge, jahA jogo vigaliMdiyava jANaM tahA paogo vi, tivihe karaNe paM0 ta0-maNakaraNe vaikaraNe kAyakaraNe, evaM vigaliMdiyavajja jAva vemANiyANaM, tivihe karaNe 50 ta0AraMbhakaraNe saMraMbhakaraNe samAraMbhakaraNe niraMtaraM jAva vemANiyANaM (sU0 124) / _ tivihe joe'ityAdi, iha vIryAntarAyakSayakSayopazamasamutthalabdhivizeSapratyayamabhisandhyanabhisandhipUrvamAtmano vIrya yogaH, sa ca dvidhA-sakaraNo'karaNazca, tatrAlezyasya kevalinaH kRtsnayo yadRzyayorarthayoH kevala jJAna darzana copayujAnasya yo'sAvaparispando'pratigho vIryavizeSaH so'karaNaH, sa ca nehAdhikriyate, sakaraNasyaiva tristhAnakAvatAritvAd , atastatraiva vyutpattistameva cAzritya sUtravyAkhyA, yujyate jIvaH karmabhiryena 'kamma joganimitta bajjhai'tti vacanAt yuGkte prayuGkate yaM paryAyaMsa yogo-vIryAntarAyakSayopazamajanito jIvapariNAmavizeSa iti, manasA karaNena yuktasya aaNtrN vriNciNhshaaNNNNNNNNNci mNci mNci mNci mNci mNci // 133 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0124| zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 134 // jIvasya yogo-vIryaparyAyo durbalasya yaSTikAdravyavadupaSTambhakaro manoyoga iti, sa caturvidhaH-satyamanoyogo 1 mRpAmanoyogaH 2 satyamRSAmanoyogo 3 asatyamRSAmanoyoga4zceti, evaM vAgyogo'pi, evaM kAyayogo'pi, navaraM | sa saptavidhaH-audArikau 1 dArikamizra 2 vaikriya 3 vaikriyamizrA 4 hArakA 5 hArakamizra 6 kArmaNakAyayoga7 bhedAditi / sAmAnyena yogaM prarUpya vizeSato nArakAdiSu caturviMzatau padeSu tamatidizaznAha-eva'mityAdi, kaNThaya, navaramatigrasaGgaparihArAyedamuktaM - "vigaliMdiyava jANa"ti, tatra vikalendriyAH - apaJcendriyAH, teSAM hye kendriyANAM kAyayoga eva, dvitricaturindriyANAM tu kAyayogavAgyogAviti // manaHprabhRtisambandhenaivedamAha-'tivihe paoge' ityAdi kaNThaya, navaraM manaHprabhRtInAM vyApriyamANAnAM jIvena hetukartRbhUtena yad vyApAraNa-prayojana sa prayogaH, manasaH prayogo manaHprayogaH, evamitarAvapi, 'jahe'tyAdyatidezasUtraM pUrvavad bhAvanIyamiti / manaHprabhRtisambadhenaivedamaparamAha-'tivihe karaNe' ityAdi kaNThaya, navaraM kriyate yena tat karaNa-mananAdikriyAsu pravarttamAnasyAtmana upakaraNabhUtaH tathA tathApariNAmavatpudgalasaGghAta iti bhAvaH, tatra mana eva karaNa manaHkaraNa, evamitare'pi, 'eva'mityAdyatidezasUtraM pUrvavadeva bhAvanIyamiti, athavA yogaprayogakaraNazabdAnAM manaHprabhRtikamabhidheyatayA yogaprayogakaraNasUtreSvabhihitamiti nArthabhedo'nveSaNIyaH, trayANAmapyeSAmekArthatayA Agame bahuzaH pravRttidarzanAt / prakArAntareNa karaNatraividhyamAha-'tivihe' ityAdi, ArambhaNamArambhaH-pRthivyAdhupamaIna, tasya kRtiH-karaNa sa eva vA karaNamityArambhakaraNamevamitare api vAcye, navaramaya vizeSaH-saMrambhakaraNa pRthivyAdiviSayameva manaHsaGklezakaraNa, samArambhakaraNa-teSAmeva santApakaraNamiti, Aha ca-"saMkappo saMraMbho, paritAvakarI For Private & Personal use only 0-00-00-00-0000000000000000000000000000000000000000000000000 // 134 // Jain Education www.jainelibrary.ory
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 25 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 135 // bhave samAraMbho / AraMbho uddavao, muddhanayANa tu savvesiM ||1||"ti, idamArambhAdikaraNatrayaM nArakAdInAM vaimAnikAntAnAM bhavatItyatidizannAha-'nirantara'mityAdi, sugama, kevala saMrambhakaraNamasaMjJinAM pUrvabhavasaMskArAnuvRttimAtratayA bhAvanIyamiti // ArambhAdikaraNasya kriyAntarasya ca phalamupadarzayannAha tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pakariti, tapANe atipAtettA bhavai musaM vaittA bhavai tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsupaNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNa paDilAmettA bhavai, iccetehiM tihi ThANehiM jIvA appAuyattApa kamma pakariti / tihi ThANehi jIvA dIhAuyattAe kamma pakariti, ta0-No pANe aivAettA bhavai No musaM vaittA bhavai, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNa vA phAsupasaNijjeNa asaNapANakhAimasAimeNa paDilAmettA bhavai, iccetehiM tihi ThANehi jIvA dIhAuyattAe kamma pakariti / tihi ThANehi jIvA asubhadIhAuyattAe kamma pakaraMti, taMjahA-pANe aivApattA bhavai musaM vaittA bhavai tahArUvaM samaNaM vA mAhaNa vA hIlettA NidittA khisittA garihittA avamANittA aNNayareNaM amaNuNNeNa appItikArapaNa' asaNa0 4 paDilAmettA bhavai, iccetehi ThANehi jIvA asubhadIhAuyattAe kamma pagariti / tihi ThANehi jIvA suhadIhAuyattAe kamma pakari ti, taMjahA-No pANe aivAittA bhavai No musa' vaittA bhavai tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdittA NamaMsittA sakkArettA sammANettA kallANa maMgala devayaM ceiya pajjuvAsittA maNuNNeNa pIikArapaNa asaNapANakhAimasAimeNa paDilAmettA bhavai, iccetehi tihi ThANehi jIvA suhadIhAuyattAe kamma pagari ti (sU0 125) / tihi ThANehi'ityAdi, tribhiH 'sthAnaiH'-kAraNaiH 'jIvAH' prANinaH 'appAuyattAe'tti' alpaM-stokamAyuH ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 135 // Jan Education For Private & Personal use only S ww.jainelibrary.ory
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0125| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 136 // sNbhNdiNciNdi aNshaaNsh priciNdi mriyu civrisaari jIvita yasya so'lpAyustadbhAvastattA tasyai alpAyuSTAyai tadartha tannibandhanamityarthaH, karma-AyuSkAdi, athavA alpamAyuH-jIvita yata AyuSastadalpAyuH tadbhAvastattA tayA karma-AyurlakSaNa 'prakurvanti' vaghnantItyarthaH, tadyathA'prANAn ' prANino'tipAtayiteti 'zIlArthe tRnnantamiti karmaNi dvitIyeti, prANinAM vinAzanazIla ityarthaH, evaMbhUto yo bhavati, evaM mRpAvAda vatA yazca bhavati, tathA-tatprakAraM rUpaM-svabhAvo nepathyAdi vA yasya sa tathArUpo dAnocita ityarthaH, taM, zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH-tapoyuktasta, "mA hana"ityAcaSTe yaH paraM prati, svayaM hanananivRttaH sanniti sa mAhano-mUlaguNadharasta, vAzabdau vizeSaNasamuccayAthauM, pragatA asavaH-amumantaHprANino yasmAt tat prAsuka, tanniSedhAdaprAmuka sacetanamityarthaH tena, eSyate-gaveSyate udgamAdidopavikalatayA sAdhubhiryattadeSaNIya-kalpya, tanniSedhAdaneSaNIyaM tena, azyate-bhujyate ityazana ca-odanAdi, pIyata iti pAna ca-sauvIrAdi, khAdana khAdaH tena nivRttaM khAdanArtha tasya nirvartya mAnatvAditi khAdima ca bhaktopAdi, svAdana svAdaH tena nirvRttaM svAdima dantapavanAdIti samAhAradvandvastena, gAthAzcAtra-"asaNa oyaNasattuga-muggajagArAikhajjagavihI ya / khIrAimaraNAI, maDagapabhiI ya vinneyaM // 1|| pANa sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva / AukAo savyo, kakkaDagajalAiyaM ca tahA // 2 // bhattosa daMtAI, khajjUraM nAlikeradakakhAI / kakkaDiyabagaphaNasAi, bahuvihaM khAima neyaM // 3 // daMtavaNa taMbola, cittaM tulasI (ajaga) kuheDagAI ya / mahupippalimuMThAi, aNegahA sAima hoi||4|| iti, pratilambhayitA-lAbhavantaM karotItyevaM zIlo yazca bhavati, te alpAyuSkatayA karma kurvantIti prakramaH, 'icceehi ti ityeteH prANAtipAtAdibhiruktaprakAraiH tribhiH sthAnarjIvA alpAyuSTayA kama prakurvantIti nigamanamiti / 000000000000000000000000000000000000000000000000000000004 // 136 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga / sU0 125 // dIpikA vRttiH / // 137 // iha ca prANAtipAtayitrAdipurupanirdeze'pi prANAtipAtAdInAmevAlpAyubandhanibandhanatvena tatkAraNatvamukta draSTavyamiti, iyaM cAsya sUtrasya bhAvanA-adhyavasAyavizeSeNaitattrayaM yathoktaphalaM bhavatIti, athavA yo hi jIvo jinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyartha pRthivyAdyArambheNa nyAsApahArAdinA ca prANAtipAtAdiSu pravartate tasya sarAgasaMyamaniravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSTA samavaseyA, atha naitadevaM, nirvizeSaNatvAt sUtrasya, alpAyuSkasya kSullakabhavagrahaNarUpasyApi prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAda , ataH kathamabhidhIyate-savizeSaNaprANAtipAtAdivartI jIva ApekSikI cAlpAyuSkateti ?, ucyate, avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtAdevizepaNamavazya vAcyaM, yata itastutIyasUtre prANAtipAtAdita eva azubhadIrghAyuSTAM vakSyati, na hi samAnahetoH kAryaveSamyaM yujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt , tathA "samaNovAsayassa Na bhaMte ! tahArUvaM samaNa vA mAhaNa vA aphAsueNa aNesaNijjeNa asaNapANakhAimasAimeNa paDilAbhamANassa kiM kajjai ?, goyamA! bahutariyA se nijjarA kajjai, appatarAe se pAve kamme kajjai"tti bhagavatIvacanazravaNAdavasIyate - naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA'lpAyuSTA, na hi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA sambhAvyate, jinapUjAdhanuSThAnasyApi tathAprasaGgAt , athAprAmukadAnasya bhavatUktA'lpAyuSTA, prANAtipAtamRpAvAdayostu kSullakabhavagrahaNameva phalamiti, naitadevam , ekayogapravRttatvAd aviruddhatvAcveti, atha mithyAdRSTizramaNabrAhmaNAnAM yadaprAmukadAna tato nirupacaritaivAlpAyuSTA yujyate, itarAbhyAM tu ko vicAra iti ?, naivam , aprAmukeneti tatra vizeSaNasyAnarthakatvAt , prAmukadAnasyApi alpAyuSkaphalatvAd , utaM ca bhagavatyAm - "samaNovAsagassa Na bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavirayaappaDi aNtriNci mriNt ciNci aNt mNci civri avNti shaaNtN // 137 // Jain Education For Privals & Fersonal use only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 138 // Jain Education Inter hayaapaccakrakhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAraeNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNa0 4 paDilA bhemANassa kiM kajjai ?, goyamA ! egaMtaso pAve kamme kajjai, no se kAi nijjarA kajjai "tti, yacca pApakarmaNa eva kAraNaM tadalpAyuSTAyA api kAraNamiti, nanvevaM prANAtipAtamRpAvAdAvaprAsukadAnaM ca kartavyamApannamiti?, ucyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA ko doSaH ?, yataH - " adhikArivazAcchAstre, dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyAtulyA, vijJeyA guNadoSayoH ||1|| " tathA ca gRhiNaM prati jinabhavanakAraNaphalamuktam - "etadiha bhAvayajJaH, sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAnyucchittyA, niyamAdapavargabIjamiti // | 1 || " tathA "bhannai jiNapUyAe, kAyavo javi hoi u kahiMci / tahavi taI parisuddhA, gihINa kUvAharaNajogA ||1|| asadAraMbhapavattA, jaM ca gihI teNa tesiM vinneyA / tanivvittiphalacciya, esA paribhAvaNIyamidaM ||2||" ti dAnAdhikAre tu zrUyate dvividhAH zramaNopAsakA :- saMvignabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzceti yathoktaM - " saMviggabhAviyANa, loyadita bhAviyANaM ca / moNa khettakAle bhAvaM ca kahiMti suncha ||1||" iti tatra lubdhakadRSTAntabhAvitA yathAkathaJcidadati, saMvignabhAvitAstvaucityeneti, taccedam - "saMtharaNaMmi amuddha dohavi gihaMdi tayANa'hiya / AuraditeNa taM caiva hiyaM asaMtharaNe // 1 // " tathA " nAyAgayANa kappaNijjANa annapANAINa davyA desakAlasaddhAsakArakamajuyaM " ityAdi, gambhIrArthaM cedaM sUtramato'nyathA'pi bhaavniiymiti|| alpAyuSkatAkAraNAnyukkAnyadhunaitadviparyayasyaitAnyeva viparyastatayA kAraNAnyAha - 'tihi 'ti prAgvadavaseyam, navaraM 'dohAuttAe 'tti zubhadIrghAyuSTAyai zubhadIrghAyuSTayA veti pratipattavyam prANAtipAtaviratyAdInAM dIrghAyuSaH zubhasyaiva nimi , sU0 125 / // 138 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0125 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / //////////////////////////////// // 139 // 1000000000000000000000000000000000 ttatvAd , ukta ca-"mahavyaya-aNuvvaehi ya, bAlatavo'kAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai, sammadiTThI ya jo jIvo // 2 // " tathA, "payaIe taNukasAo, dANarao sIlasaMjamavihaNo / majjhimaguNehi jutto, maNuyAuM baMdhae jIvo // 2 // devamanaSyAyuSI ca zubhe iti / tathA bhagavatyAM dAtAramuddizyokta-"samaNovAsagassa Na bhaMte ! tahAruvaM samaNa vA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNa asaNapANakhAimasAimeNa paDilAbhemANassa ki kajjai ?, goyamA !, egaMtaso NijjarA kajjai, No se pAve kamme kajjai"tti, yacca atinirjarAkAraNa tacchubhadIrghAyuHkAraNatayA na viruddha, mahAvratavaditi / anantaramAyuSo dIrghatAkAraNAnyukAni, tacca zubhAzubhamiti tatrAdau tAvadazubhAyurdIrghatAkAraNAnyAha-'tihiti prAgvat , navaraM azubhadIrghAyuSTAya iti nArakAyuSkAyeti bhAvaH, tathAhi-azubhaM ca tat pApaprakRtirUpatvAt , dIrgha ca tasya jaghanyato'pi dazavarSasahasrasthitikatvAt , utkRSTatastu trayastriMzatsAgaropamarUpatvAdazubhadIrgha, tadevaMbhUtamAyuH-jIvitaM yasmAt karmaNastadazubhadIrghAyustadbhAvastattA tasyai tayA veti, prANAn-prANina ityarthaH, atipAtayitA bhavati mRpAvAda vaktA bhavati tathA zramaNamAhanAdInAM hIlanAM kRtvA pratilambhayitA bhavatItyakSarArthaghaTanA, hIlanaM tu jAtyAyudghaTTanato nindana manasA khiMsana janasamakSa garhaNa tatsamakSam apamAnanama'nabhyutthAnAdibhiH 'anyatareNa bahUnAM madhye ekatareNa, kvacitcanyatareNeti na dRzyate, 'amanojJena' svarUpato'zobhanena kadannAdinA'ta evAprItikArakeNa, bhaktimatastvamanojJamapi manojJameva, tatphalatvAd , 'AryacandanAyA iva' AryacandanayA hi kulmASAH sUppakoNakRtA bhagavate 'mahAvIrAya' paJcadinonapANmAsikakSapaNapAraNake dattAH, tadeva ca tasyA lohani|| gaDAni hemarayana erI sampannI kezAH pUrvavadeva jAtAH paJcavarNavividharatnarAzimirgehaM bhRta sendradevadAnavanaranAyakaira 3-600000000000000000000000000000000-600000000000000000000 // 139 // Jan Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / shaaNti shaaNtN suu0125| // 140|| bhinanditA kAlenAvAptacAritrA ca siddhisaudhazikharamupagateti, iha ca sUtre azanAdi prAsukAprAsukatvAdinA na vizepita, hIlanAdikartuH prAmukAdivizeSaNasya phalavizeSa pratyakAraNatvAt , matsarajanitahIlanAdivizeSaNAnAmeva pradhAnatayA tatkAraNatvAditi / prANAtipAtamRSAvAdayonavizeSaNapakSavyAkhyAnamapi ghaTata eva, avajJAdAne'pi prANAtipAtAdedRzyamAnatvAditi, bhavati ca prANAtipAtAdenarakAyuH, yadAha ca-"micchAdiTThI mahAraMbha-pariggaho tivvalobhanissIlo / nirayAuyaM nibaMdhai, pAvaruI maI ruddprinnaamo||1||" iti / uktaviparyayeNAdhunetaradAha-'tihimityAdi, pUrvavat , navaraM 'vanditvA' stutvA 'namasyitvA' praNamya satkArayitvA vastrAdinA sanmAnayitvA pratipattivizeSeNa kalyANasamRddhiH taddhetutvAt sAdhurapi kalyANamevaM maGgala-vighnakSayastadyogAnmaGgala devatamiva [devateva daivataM caityamivajinAdipratimeva caityaM zramaNa paryupAsya' upasevyeti, ihApi prAsukAprAmukatayA dAna na vizepita, pUrvasUtraviparyayatvAdasya, pUrvasUtrasya cAvizeSaNatayA pravRttatvAditi, na ca prAsukAprAmukadAnayoH phala prati na vizeSo'sti, pUrvasUtrayostasya pratipAditatvAt , tasmAdiha prAsukaipaNIyasya kalpaprAptAvitarasya cedaM phalamavaseyam , athavA bhAvaprakarSavizeSAdanepaNIyasyApIdaM phalaM na virudhyate, acintyatvAccittapariNateH, sA hi bAhyasyAnuguNatayaiva na phalAni sAdhayati, 'bharatAdInAmiveti, iha ca prathamamalpAyuHsUtraM dvitIya tadvipakSaH tRtIyamazubhadIrghAyuHsUtraM caturtha tadvipakSa iti na punaruktateti / / prANAnatipAtanAdi ca guptisadbhAve bhavatIti guptIrAha tao guttIo paM0 ta0-maNaguttI vaiguttI kAyaguttI, saMjayamaNussANaM tao guttIo paM0 ta0-maNaguttI vaiguttI kAyaguttI, tao aguttIo paM0 20-maNaaguttI vaiaguttI kAyaaguttI, evaM neraiyANa jAva thaNiyakumArANaM, shaaNti shaaNtN hrivNshN Jain Education For Private & Personal use only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 141 // Jain Education Internallall paMcidiyatirikkhajoNiyANaM assaMjayamaNussANaM vANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANaM / tao daMDA paM0 ta0-maNadaMDe ardaMDe kAyadaMDe, neraiyANa tao daMDA paNNattA, ta0 maNadaMDe vahadaMDe kAyadaMDe, vigalidiyavajja' jAva vaimANiyANa' ( sU0 126) / 'o' ityAdi kaNThya, navaraM gopanaM guptiH - manaHprabhRtInAM kuzalAnAM pravarttanamakuzalAnAM ca nivartanamiti, Aha ca - "maNaguttimAiyAo, guttIo tinni samayakeUhiM / paviyAreyarakhvA, giTThAo jao bhaNiyaM // 1 // samio NiyamA gutto, gutto samiyattaNaMmi bhayavvo / kusalavaimuIraMto, jaM vaiguttova samiovi ||2||" iti, etAzcaturviMzatidaNDake cintyamAnA manuSyANAmeva, tatrApi saMyatAnAM na tu nArakAdInAmityata Aha- 'saMjayamaNussANa'mityAdi kaNTham / uktA guptayastadviparyayabhUtA athAguptI rAha - 'tao' ityAdi kaNThyam, vizeSatazcaturviMzatidaNDake etA atidizannAha-'eva'miti sAmAnyasUtravannArakAdInAM tisro'guptayo vAcyAH, zeSaM kaNDyam, navaramihaikendriya vikalendrayA noktAH, vAGmanasasteSAM yathAyogamasambhavAt saMyatamanupyA api nokAH teSAM guptipratipAdanAditi / aguptayazrAtmanaH pareSAM ca daNDanAni bhavantIti daNDAnnirUpayannAha - 'tao daNDe 'tyAdi kaNThacam, navaraM manasA daNDanamAtmanaH pareSAM ceti manodaNDaH, athavA daNDyate'neneti daNDo mana eva daNDo manodaNDa iti, evamitarAvapi vizeSacintAyAM caturviMzatidaNDa ke 'neraiyANaM tao daMDA' ityAdi yAvadvaimAnikAnAmiti sUtraM vAcyaM navaraM 'vigalidiyavaja'' ti ekadvitricaturindriyAn varjayitvetyarthaH teSAM hi daNDacayaM na sambhavati yathAyogaM vAGmanasorabhAvAditi // daNDa garhaNIyo bhavatIti gaha sUtrAbhyAmAha - sU0 126 / // 141 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 142 // Jain Education Intern tivihA garahA paM0 ta0 - manasA vege garahara, vayasA vege garahara, kAyasA vege garahai pAvANa' kammANa akaraNayAe, ahavA tivihA garahA paM0 ta0 - dIpege addha garaha, hassaMpege addha garahai, kAryapege paDisAharai pAvANaM kammANaM akaraNayAe, tivihe paccakkhANe paM0 ta0-maNasA vege paccakkhAi vayasA vege paccakkhAi kAyasA vege, paccakkhAi, evaM jahA garahA tahA paccakkhANevi do AlAvagA bhANivvA (sU0 127 ) | 'tivihe'tyAdi sUtradvayaM gatArtha, navaraM, garhate - jugupsate daNDaM svakIyaM parakIyam AtmAna' vA 'kAyasA vatti sakArasyAgamikatvAt kAyenApyekaH, kathamityAha-pApAnAM karmmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, hiMsAdyakaraNenetyarthaH, kAyaga hi pApakarmApravRttyaiva bhavatIti bhAvaH uktaM ca- "pApajugupsA tu tathA, samyak parizuddha cetasA satatam / pApodvegoskaraNa, tadacintA cetyanukramataH ||1||" iti athavA pApakarmaNAmakaraNatAyai - tadakaraNArthaM tridhA'pi garhate, athavA caturthe dRSTI, tataH pApebhyaH karmabhyo garhate tAni jugupsata ityarthaH kimartham ? - akaraNatAyai - mA kArSamahametAnIti, 'dIhaMpege arddha'ti dIrgha kAlaM yAvat, tathA kAyamapyekaH pratisaMharati-niruNaddhi, kayA ? - pApAnAM karmaNAmakaraNatayA hetubhUtathA tadakaraNena tadakaraNatAyai vA tebhyo vA garhate, kArya vA pratisaMharati tebhyaH, akaraNatAyai teSAmeveti / / atIte daNDe gardA bhavati sA coktA, bhaviSyati ca pratyAkhyAnamiti sUtradvayena tadAha - 'tivihetyAdi gatArtha, navaraM 'gariha 'tti garhAyAm, AlApako cemau 'mANase' tyAdi, 'kAyasA vege paccakkhAi pAvANaM kammANa akara yAe' ityetadantaH ekaH, 'ahavA paJcakakhANe tivihe paM0 taM0 - dIpege arddha paccakkhAi hassa pege arddha paccakrakhAi kAya pege paDisAharati pAvANa' kammANa akaraNayAe' iti dvitIyaH, tatra kAyamapyekaH pratisaMharati pApakarmmAkaraNAya 0 127 / // 142 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 128 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / athavA kArya pratisaMharati pApakarmabhyo'karaNatayA teSAmeveti // pApakarmapratyAkhyAtArazca paropakAriNo bhavantIti tadupadarzanAya dRSTAntabhUtavRkSANAM tadAntikAnAM ca puruSANAM prarUpaNArthamAha __ tao rukkhA paM0 ta0-pattocate pupphovate phalovate 1, evAmeva to purisajjAyA 50 ta0-pattovArukkhasamANA puSphovArukhasamANA phalovArukkhasamANA 2, tao purisajAyA pa0 ta0-nAmapurise ThavaNapurise davapurise 3, tao purisajAyA pa0 ta0-NANapurise dasaNapurise carittapurise 4, tao purisajAyA paM0 ta0-vedapurise ciMdhapurise abhilAvapurise 5, tivihA purisajAyA paM0 ta0-uttamapurisA majjhimapurisA jahaNNapurisA 6, uttamapurisA tivihA paM0 ta0-dhammapurisA bhogapurisA kammapurisA, dhammapurisA arihaMtA bhogapurisA cakkavaTTI kammapurisA bAsudevA 7, majjhimapurisA tivihA pata-uggA bhogA rAinnA 8, jahaNNapurisA tivihA paMta-- dAsA bhayagA bhAilagA 9 (sU0 128) / 'tao rukkhe'tyAdi sUtradvayaM, patrANyupagacchati-prApnoti patropagaH, evamitarau, evameve ti dAntikopanayanArthaH, puruSajAtAni-puruSaprakArA yathA patrAdiyuktatvenopakAramAtra viziSTaviziSTataraviziSTatamopakAriNo'rthiSu vRkSAH tathA lokottarapuruSAH sUtrArthobhayadAnAdinA yathottaramupakAravizeSakAritvAt tatsamAnA mantavyAH, evaM laukikA apIti, iha ca 'pattovaga' ityAdivAcye 'pattovA' ityAdikaM prAkRtalakSaNavazAduka, 'samANe' ityatrApi ca 'sAmANe' iti // atha puruSaprastAvAt puruSAn saptasUtryA nirUpayannAha-'tao' ityAdi kaNTha, navaraM nAmapuruSaH puruSa iti nAmaiva, sthApanApuruSaH puruSapratimAdi, dravyapuruSaH puruSatvena ya utpatsyate utpannapUrvo veti, vizeSo'trendrasUtrAd 10000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 143 // Jain Education For Private & Personal use only "
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ avtriNci suu0129| zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / vivriNcin // 244 // paat draSTavyo bhavati, bhAvapuruSabhedAH punarjJAnapuruSAdayaH, jJAnalakSaNabhAvapradhAnapuruSo jJAnapurupaH evamitarAvapi / veda:- | puruSavedaH tadanubhavanapradhAnaH puruSo vedapuruSaH, sa ca svIpuMnapuMsakasambandhiSu triSvapi liGgeSu bhavatIti, tathA puruSacihanaiH-zmazruprabhRtibhirupalakSitaH puruSaH cihanapuruSo, yathA napuMsaka zmazrucihanamiti, puruSavedo vA cihnanapuruSastena cihanyate puruSa iti kRtveti, puruSaveSadhArI vA stryAdiriti, abhilapyate'neneti abhilApaH zabdaH sa eva puruSaH puMlliGgatayA'bhidhAnAd yathA ghaTaH kuTo veti, 'dhammapurisa'tti dharmaH kSAyikacAritrAdistadarjanaparAH puruSA dharmapuruSAH, uktaM ca-"dhammadhuriso tayajaNavAvAraparo jahA susAhu"tti, bhogAH-manojJAH zabdAdayastatparAH puruSA bhogapuruSAH 1, 'kamma'tti karmANi-mahArambhAdisampAdyAni nArakAyuSkAdInIti, ugrA-bhagavato nAbheyasya rAjyakAle ye ArakSakA Asana , bhogAstatraiva guravaH, rAjanyAstatraiva vayasyAH, eSAM madhyamatvamanutkRSTatvAjaghanyatvAbhyAmiti, dAsA-dAsIputrAdayaH, bhRtakA-mUlyataH karmakarAH, 'bhAillaga'tti bhAgo vidyate yeSAM te bhAgavantaH zuddhacAturthikAdaya iti| ukta manuSyapuruSANAM traividhyamadhunA sAmAnyatastirazcAM jalacarasthalacarakhecaravizeSANAM 'tivihA macchetyAdisUtraidazabhirAha tivihA macchA paM0 ta0-aMDayA potagA saMmucchimA 1, aMDagA macchA tivihA pa0 ta0-itthI purisA NapuM. sagA 2, potayA macchA tivihA pa0 ta0-itthI purisA NapuMsagA 3, tivihA pakkhI 50 ta0-aMDayA potayA samucchimA 1, aMDayA pakkhI tivihA pa0 ta0-itthI purisA NapuMsagA 2, poyayA pakkhI tivihA pa0 ta0-itthI purisA nnpuNsgaa| evameteNa abhilAveNa uraparisappAvi bhANiyabvA, bhuyaparisappAvi 3 bhANiyabyA 9 (sU0129) / vivriNci // 14 // Jain Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0130-131|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 145 // evaM ceva tivihAo itthIo paM0 ta0-tirikkhajoNitthIo maNussitthIo devitthIo 1, tirikkhajoNitthIo tivihAo paM0 ta0-jalacarIo thalacarIo khahacarIo 2, maNussitthIo tivihAo paM0 taM-kammabhUmiyAo akammabhUmiyAo aMtaradIviyAo 3, tivihA purisA paM0 ta0-tirikkhajoNiyapurisA maNussapurisA devapurisA 1, tirikkhajoNiyapurisA tivihA paM0 ta0-jalacarA thalacarA khahacarA 2, maNussapurisA tivihA paM0 takammabhUmigA akammabhUmigA aMtaradIvagA tivihA NapuMsagA paM0 ta0-NeraiyaNapuMsagA tirikkhajoNiyaNapusagA maNussaNapuMsagA 1, tirikkhajoNiyapuMsagA tivihA paM0 ta0-jalacarA thalacarA khahacarA 2, maNussaNapuMsagA tivihA paMta-kammabhUmigA akammabhUmigA aMtaradIvagA 3 (sU0 130) tivihA tirikkhajoNiyA 50 ta0-itthI purisA NapuMsagA (sU0 131) / mugamAni caitAni, navaram aNDAjAtA aNDajAH, potaM-vastraM tadvajarAyurvajjitatvAjjAtAH potajA hastyAdayaH, sammRcchimA agarbhajA ityarthaH, sammRcchimAnAM stryAdibhedo nAsti napuMsakatvAttepAmiti sa na sUtre darzita iti / pakSiNo'NDajA haMsAdayaH, potajA balgulIprabhRtayaH, sammUcchimAH khajanakAdayaH, udbhijjatve'pi teSAM sammUchejatvavyapadezo bhavatyeva, udbhijjAdInAM sammUchenajavizeSatvAditi, 'eva'miti pakSivat , etena pratyakSAbhilApena 'tivihA uraparisappe'tyAdi sUtratrayalakSaNena, urasA vakSasA parisarpantIti uraHparisarpAH-sarpAdayaste'pi bhaNitavyAH, tathA bhujAbhyAM-bAhubhyAM parisarpanti yete tathA nakulAdayaste'pi bhaNitavyAH, 'evaM ceva'tti, evameva-yathA pakSiNastathaivetyarthaH, ihApi sUtratrayamadhyetavyamiti bhAvaH / ukta tiryagvizeSANAM traividhyamidAnI strI puruSanapuMsakAnAM tadAha uNciNhriNci vivriNcin aNshN vriNciNdi aNduku // 145 // Jain Education in For Privals & Fersonal use only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0132|| dIpikA vRttiH / 'tivihA itthIo'ityAdinavasUtrI sugamA, navaraM 'khaha'ti prAkRtatvena kham-AkAzamiti, kRSyAdikammapradhAnA bhUmiH karmabhUmiH-bharatAdikA paJcadazadhA, tatra jAtAH karmabhUmijAH, evamakarmabhUmijAH, nvrmkrmbhuumibhogbhuumirityrthH, devakurvAdikA triMzadvidhA, antare-madhye samudrasya dvIpA ye te tathA teSu jAtA AntaradvIpAsta evaantrdviipikaaH| vizeSatasvaividhyamuktvA sAmAnyatastirazcAM tadAha-'tivihe'tyAdi kaNThayam / / stryAdipariNatizca jIvAnAM lezyAvazato bhavatIti tanibandhanakarmakAraNatvAt tAsAmiti nArakAdipadeSu lezyAH tristhAnakAvatAreNa nirUpayannAha raiyANa tao lesAo paMta-kaNhalesA nIlalesA kAulesA 1, asurakumArANa tao lesAo saMkiliTThAo paMta-kaNhalesA nIlalesA kAulesA 2, evaM jAva thaNiyakumArANaM 11, evaM puDhavikAiyANaM 12, AuvaNassaikAiyANavi 13-14, teukAiyANaM 15 vAukAiyANaM 16 beMdiyANaM 17 teMdiyANaM 18 caturiMdiyANa 19 vi tao lessA jahA neraiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lessAo saMkiliTThAo paMta-kaNhalesA NIlalesA kAulesA 20, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lessAo asaMkiliTThAo paM0 ta0-teulesA pamhalesA, sukkalesA 21, evaM maNussANa vi 22, vANamaMtarANaM jahA asurakumArANa' 23, vemANiyANa tao lessAo paM0 ta0-teulesA pamhalesA sukkalesA 24 (sU0 132) / ___'neraiyANa'mityAdidaNDakasUtra kaNThaya, navaraM 'neraiyANa tao lessAo'tti etAsAmeva tisRNAM sadbhAvAdavizeSaNo nirdezaH, asurakumArANAM tu catasRNAM bhAvAt sakliSTA iti vizeSitaM, caturthI hi teSAM tejolezyA'sti, kintu sA na sakakliSTeti, pRthivyAdiSvasurakumArasUtrArthamatidizannAha-'evaM puDhavI'tyAdi, pRthivyabca // 146 // upaadhi vNciNci tirigi tirigi m ri mn v civri vaariki // 146 // Jain Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 133 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 147 // 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000 spatiSu devotpAdasambhavAccaturthI tejolezyA'stIti savizeSaNo lezyAnirdezo'tidiSTaH, tejovAyudvitricaturindriyeSu tu devAnutpattyA tadabhAvAnnirvizeSaNa iti, ata evAha-'tao'ityAdi, paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca paDapIti saMkliSTAsaMkilaSTavizeSaNatazcatu:sUtrI, navaraM manuSyasUtre'tidezenokte iti vyantarasUtre sa kilaSTA vAcyAH, ata evokta-vANamatare'tyAdi, vaimAnikasUtra nirvizeSaNameva, asaM kilaSTasyaiva trayasya sadbhAvAt , vyavacchedyAbhAvena vizeSaNAyogAditi / jyotiSkasUtra noktaM, teSAM tejolezyAyA eva bhAvena tristhAnakAnavatArAditi // anantaraM vaimAnikAnAM lezyAdvAreNehAvatAra ukto, jyotiSkANAM tu tathA tadasambhavAccalanadhammeNa tamAha tihiM ThANehiM tArArUve calejjA ta-vikubvamANe vA pariyAremANe vA ThANAo vA ThANa saMkamamANe tArArUve calejjA, tihiM ThANehiM deve vijjuyAraM karejjA ta-vikuvvamANe vA pariyAremANe vA tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA iiiMDha jutti jasaM balaM vIriya purisakkAraparakkama uvadaMsemANe deve vijjuyAra karejjA / tihiM ThANehiM deve thaNiyasadaM karejA ta-vikuvvamANe, evaM jahA vijjuyAraM taheva thaNiyasapi (sU0 133) / 'tArArUve'tti tArakamAtra 'calejjA' sasthAnaM tyajet , vaikriya kurvada vA paricArayamANa vA, maithunArtha saMrambhayuktamityarthaH, sthAnAdvaikasmAt sthAnAntaraM sakrAmad-gacchadityarthaH, yathA dhAtakIkhaNDAdimeruM pariharediti, athavA kvacinmahardike devAdau camaravadvaikriyAdi kurvati sati tanmArgadAnArtha calediti, ukta ca-"tattha Na je se vAghAie aMtare se jahaNNeNa doNNi chAvaDhe joyaNasae, ukkoseNa bArasa joyaNasahassAI"ti, tatra vyAghAtikamantaraM maharTikadevasya mArgadAnAditi // anantaraM tArakadevacalanakriyAkAraNAnyuktAnyatha devasyaiva vidyutstanita // 147 Jan Education For Private & Personal use only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 133 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 148 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 kriyayoH kAraNAni sUtradvayenAha-tihI tyAdi kaNThaya, navaraM 'vijuyAraM ti vidyut-taDit saiva kriyata iti kAraHkArya vidyuto vA kAraNa kAraH-kriyA vidyutkArastaM, vidyutaM kuryAdityarthaH, vaikriyakaraNAdIni hi sarpasya bhavanti, tatpravRttasya ca darSollAsavatazcalanavidyudgarjanAdInyapi bhavantIti calanavidyutkArAdInAM vaikriyAdikaM kAraNatayoktamiti, 'Rddhi vimAnaparivArAdikAM dyuti-zarIrAbharaNAdInAM 'yazaH' prakhyAti 'bala' zArIraM 'vIrya'-jIvaprabhavaM 'puruSakArazca'abhimAnavizeSaH sa eva niSpAditasvaviSayaH parAkramazceti puruSakAraparAkrama samAhAradvandvaH, tadetatasarvamupadarzayamAna iti / tathA stanitazabdo meghagarjita 'eva'mityAdivacanaM 'pariyAremANe vA tahArUvasse'tyAdyAlApakasUcanArthamiti / / vidyutkArastanitazabdAvutpAtarUpAvanantaramuktAvathotpAtarUpANyeva lokAndhakArAdIni paJcadazasUtryA-'tihi ThANehI'tyAdikayA prAha tihiM ThANehi logaMdhayAre siyA, ta-arihaMtehi vocchijjamANehiM arihaMtapannatte dhamme vocchijjamANe puvvagae vocchijjamANe 1, tihiM ThANehiM logujjote siyA ta-arihaMtehiM jAyamANehiM arihaMtesu pabvayamANesu arihaMtANa NANuppAyamahimAsu 2, tihiM ThANehiM devaMdhakAre siyA taMjahA-arahatehiM vocchijjamANehiM arahaMtapaNNatte dhamme vocchijjamANe pubvagae vocchijjamANe 3, tihiM ThANehiM devujjopa siyA, ta0-arahatehi jAyamANehi arahaMtehi pavvayamANehi arahatANa NANuppAyamahimAsu 4, tihi ThANehiM devasannivAe siyA tajahA-arahaMtehiM jAyamANehi arahaMtehi pavvayamANehi arahatANaM NANuppAyamahimAsu 5, evaM devukkaliyA 6 devakahakahae 7 / tihi ThANehi deviMdA mANusa logaM habvamAgacchati ta-arahaMtehiM jAyamANehi arahatehi pavvayamANehi arahatANa NANuppAyamahimAsu 8, // 148 // Jain Education For Private & Fersonal use only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA suu0134| dIpikA vRttiH / // 149 // evaM sAmANiyA 9 tAyattIsagA 10 logapAlA devA 11 aggamahisIo devIo 12 parisovavaNNagA devA 13 aNiyAhivaI devA 14 AyarakkhA devA 15 mANusa logaM havvamAgacchati / tihi ThANehi devA ambhuTUThejjA, taM0arahatehi jAyamANehiM jAva ta ceva 1, evamAsaNAI calejjA 2, sIhaNAya' karejjA 3, celukkheva karejjA 4, tihi ThANehi devANa ceiyarukkhA calejjA, ta0-arahatehi ta ceva 5 / tihi ThANehi logaMtiyA devA mANusa logaM havvamAgacchijjA, ta0 arahatehiM jAyamANehi arahatehi pabvayamANehi arahatANa NANuppAyamahimAsu (suu0134)| kaNThyA ceya, navaraM, 'loke kSetraloke'ndhakAraM-tamo lokAndhakAra syAd-bhaveda dravyato lokAnubhAvAd bhAvato vA prakAzakasvabhAvajJAnAbhAvAditi, tadyathA-arhantyazokAdyaSTaprakArAM paramabhaktiparasurAsuravisaraviracitAM janmAntaramahAlavAlavirUdAnavadyavAsanAjalAbhiSiktapuNyamahAtarukalyANaphalakalpAM mahApAtihAryarUpAM pUjAM nikhilapratipanthiprakSayAt siddhisaudhazikharArohaNa cetya hantaH, teSu 'vyavacchidyamAneSu' nirvANa gacchatsu, tathA arhatprajJapte dhamma vyavacchidyamAne tIrthavyavacchedakAle, tathA 'pUrvANi' dRSTivAdAGgabhAgabhUtAni teSu gata-praviSTaM tadabhyantarIbhUta tatsvarUpaM yacchuta tatpUrvagataM tatra vyavacchidyamAne, iha ca rAjamaraNadezanagara bhaGgAdAvapi dRzyate dizAmandhakAramAtra rajasvalatayeti, yat punarbhagavatsvahaMdAdiSu nikhilabhuvanajanAnavadyanayanasamAneSu vigacchatsu lokAndhakAraM bhavati tat kima dbhutamiti ? / lokodyoto'pi lokAnubhAvAnmanuSyaloke devAgamAd bA, 'nANuppAyamahimAsu kevalajJAnotpAde devakRtamahotsaveSviti, 'tihi'ityAdi, devAnAM bhavanAdiSvandhakAra devAndhakAraM lokAnubhAvAdeveti, lokAndhakAre ukte'pi yadevAndhakAramukta, tatsarvatrAndhakArasadbhAvapratipAdanArthamiti / evaM devodyoto'pi, devasannipAto-bhuvi tatsamavatAro, 100000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 149 // Jain Education For Private & Personal use only Twww.iainelibrary.org
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0134| zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 150 // 10000000000000000000000000000000000000000000000000004 devotkalikA-tatsamavAyavizeSaH eva miti tribhireva sthAnaH, 'devakahakaha'tti devakRtapramodakalakalastribhireveti, 'haba'ti zIghra, 'sAmANiya'tti indrasamAnarddhayaH, 'tAyattIsagatti trayastriMzakA mahattarakalpAH pUjyAH, 'lokapAlAH' somAdayo digniyuktAH, 'agramahiSyaH' pradhAnabhAryAH 'pariSat ' parivArastatropapannakA ye te tathA 'anIkAdhipatayo' gajAdisainyapradhAnA airAvatAdayaH, AtmarakSA' aGgarakSA rAjJAmiveti, 'mANussa loya habvamAgacchaMtI'ti pratipadaM sambandhanIya 15 / manuSyalokAgamane devAnAM yAni kAraNAnyuktAni tAnyeva devAbhyutthAnAdInAM kAraNatayA sUtrapaJcakenAha-'tihi'ityAdi kaNThaya, navaraM 'abbhuThejja'tti siMhAsanAdabhyuttiSTheyuriti, 'AsanAni' zakrAdInAM siMhAsanAni, taccalana lokAnubhAvAdeveti, siMhAnAdacelotkSepau pramodakAyauM, caityavRkSA ye sudharmAdisamAnAM pratidvAraM purato mukhamaNDapaprekSAmaNDapacaityastUpacaityavRkSamahAdhvajAdikramataH zrUyante, lokAntikAnAM pradhAnataratvena bhedena manuSyakSetrAgamanakAraNAnyAha-'tihI mityAdi kaNThaya, navaraM lokasya brahmalokasyAntaH-samIpaM kRSNarAjIlakSaNa kSetraM nivAso yeSAM te lokAnte vA-audayikabhAvalokAvasAne bhavA anantarabhave muktigamanAditi lokAntikAH-sArasvatAdayo'STadhA vakSyamANarUpA iti // atha kimartha bhadanta ! te ihAgacchantIti ? ucyate, arhatAM dharmAcAryatayA mahopakAritvAt pUjAdyartham , azakyapratyupakArAzca bhagavanto dharmAcAryAH, yataH tiNha duppaDiyAraM samaNAuso ! tajahA-ammApiuNo 1 bhaTTissa 2 dhammAyariyassa 3, saMpAto'vi ya Na keha purise ammApiyara satapAgasahassapAgehiM tellehi abhaMgettA surahiNA gaMdhaTTapaNa uvvadRttA tihiM udagehiM majjAvettA sabbAlaMkAravibhUsiya karettA maNuNNa thAlIpAgasuddha aTThArasarvajaNAula bhoyaNa bhoyAbittA jAvajjIcaM piDivaDe For Private & Fersonal Use Only // 150 // Jan Educatan Twww.iainelibrary.org
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 135 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 000000000000000000000000000000000000000000000000000000 siyAe parivahejjA teNAvi tassa ammApiussa duppaDiyAra bhavai, ahe Na se ta' ammApiyaraM kevalipannatte dhamme AghavaittA paNNavaittA parUvaittA ThAvaittA bhavai, teNAmeva tassa ammApiussa suppaDiyAraM bhavai samaNAuso! 1, kei mahacce dariI samukkasejjA, tae Na se daridde samukkiThe samANe pacchA puraM ca Na vipulabhogasamitisamaNNAgae yAvi viharejjA, tae Na se mahacce aNNayA kayAi dariddIhae samANe tassa dariddassa aMtie havvamAgacchejjA, tae Na se daridde tassa bhaTTissa savvassamavidalayamANe teNAvi tassa bhaTTissa duppaDiyAraM bhavai, ahe Na se ta' bhaTTi kevalipaNNatte dhamme AghavaittA paNNavaittA parUvaittA ThAvaittA bhavai, teNAmeva tassa bhaTTissa suppaDiyAra bhavai 2, kei tahAruvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie pagamavi Ayariya dhammiya suvayaNa soccA Nisamma kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu devalopasu devattAe uvavaNNe, tapa Na se deve ta dhammAyariya dubhikkhAo vA desAo subhikkha desa sAharijjA, kaMtArAo vA NikatAra karejjA, dIhakAlieNa vA rogAtakeNa abhibhUya samANa vimoejjA, teNAvi tassa dhammAyariyassa duppaDiyAra bhavada, ahe Na se tadhammAyariya kevalipaNNattAo dhammAo bhaTTha samANa bhujjovi kevalipaNNatte dhamme AghavaittA jAva ThAvaittA bhavai, teNAmeva tassa dhammAyariyassa suppaDiyAraM bhavai 3 (sU0 135) / ____ 'tiNha ti trayANAM duHkhena-kRcchreNa pratikriyate-kRtopakAreNa puMsA pratyupakriyata iti 'khal 'pratyaye sati duSpratikara pratyupaka mazakyamitiyAvat , he zramaNa ! AyuSman ! samastanirdezo vA he zramaNAyuSmanniti bhagavatA ziSyaH sambodhitaH, ambayA-mAtrA saha pitA-janakaH ambApitA tasyetyeka sthAnaM, janakatvenaikatvavivakSaNAt , tathA 'bhaTTissa'tti bhartuH-poSakasya svAmina ityartha iti dvitIya, dharmadAtA AcAryoM dhammAcAryaH tasyeti tRtIyam , // 15 // Jain Education Item For Private & Personal use only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0135| zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 152 // Aha ca-"duSpratikArau mAtA-pitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca suduSkaratarapratIkAraH" // 1 // iti, tatra janakaduSpratikAryatAmAha-saMpAo'tti prAtaH-prabhAta tena sama samprAtaH samprAtaramapi ca-prabhAtasamakAlamapi ca, yadaiva prAtaH sampravRttaM tadaivetyarthaH, anena kAryAntarAvyagratAM darzayati, saMzabdasyAtizayArthAd vA'tiprabhAte, pratizabdArthatvAd vA'sya pratiprabhAtamityarthaH, 'kazciditi kulIna eva, na tu sarvo'pi 'puruSo'mAnavo devatirazcorevaMvidhavyatikarAsambhavAt , zataM pAkAnAm-auSadhikAthAnAM pAke yasya 1 oSadhizatena vA saha pacyate yat 2 zatakRtvo vA pAko yasya 3 zatena vA rUpakANAM mUlyataH pacyate 4 yat tacchatapAkam , evaM sahasrapAkamapi, tAbhyAM tailAbhyAm , 'abbhaMgettA' abhyaGga kRtvA gandharaNa ti gandhATTakena-gandhadravyakSodena 'udvartya'udvalana kRtvA tribhirudakaiH-gandhodakoSNodakazItodakaiH 'majayitvA' snapayitvA 'manojJa' kalamaudanAdi 'sthAlI' piTharI tasyAM pAko yasya tattathA, anyatra hi pakkamaparka vA na tathAvidha syAditIda vizeSaNamiti 'zuddha' bhaktadopavarjita sthAlIpAkaM ca tacchuddhaM ca sthAlIpAkena vA zuddhamiti vigrahaH, aSTAdazabhirlokapratIteyaMjanaiH-zAlanakaistakrAdi| bhirvA Akula-saGkIrNa yattathA, bhojana bhojayitvA, ete cASTAdazabhedAH-sUo 1 daNo 2 javanne 3, tiNNi ya maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10, mUlaphalA 11 hariyaga' 12 sAgo13 // 1 // | hoi rasAlU ya tahA 14, pANa 15 pANIya 16 pANagaM ceva 17 / aTThArasamo sAgo 18, niruvahao loio piMDo // 2 // " mAMsatrayaM jalajAdisatka, jUSo-mudgatandulajIrakakaTubhANDAdirasaH, bhakSyANi-khaNDakhAdyAdIni, gulalAvaNikA-guDaparpaTikA, lokaprasiddhA guDadhAnA vA, mUlaphalAnyekameva pada, haritakaM jIrakAdi, zAko-vastulAdi // 152 // JainEducaton inter For Private & Personal use only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0135| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 15 // 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000004 bharjikA, rasAlU-majjikA, tallakSaNamidam-"do ghayapalA mahupalaM, dahissa addhADhaya miriya vIsA / dasa khaNDagulapalAi, esa rasAlU Nivaijoggo ||1||"tti, pAna-surAdi, pAnIyaM-jalaM, pAnaka-drAkSApAnakAdi, zAkaH-takrasiddha iti, yAvAn jIvo yAvajjIva-yAvat prANadhAraNa pRSThe-skandhe avataMsa ivAvataMsa:-zekharastasya karaNamavataMsikA pRSThayavataMsikA tayA pRSThayavata sikayA parivaheta , pRSThyAropitamityarthaH, tenApi parivAhakena parivahanena vA tasya-ambApituduSpratikAram , azakyaH pratIkAra ityarthaH, anubhUtopakAratayA tasya pratyupakArakAritvAd , Aha ca-"kayauvayAro jo hoi, sajjaNo hoi ko guNo tassa ? / uvayArabAhirA je, havaMti te suMdarA suyaNA ||1||"tti, 'ahe Na se'tti atha cet Namiti vAkyAlaGkAre sa puruSastam-ambApitaraM dhamma sthApayitA' sthApanazIlo bhavati, anuSThAnataH sthApayatItyarthaH, kiM kRtvetyAha 'AghavaittA' dharmamAkhyAya 'prajJApya' bodhayitvA 'prarUpya' bhedata iti, 'teNAmeva'tti tatastenaiva dharmasthApanenaiva na parivahanena 'tasya' ambApituH 'suppaDiyAra"ti sukhena pratikriyate iti supratikAra, bhAvasAdhano'yaM, tadbhavati-pratyupakAraH kRto bhavatItyarthaH, dharmasthApanasya mahopakAratvAd , Aha ca-"saMmattadAyagANa, duppaDiyAraM bhavesu bahuesuM / savvaguNameliyAhi vi, uvayArasahassakoDIhiM // " iti 1 / atha bharturduSpratikAryatAmAha-'kei'tti kazcit-ko'pi mahatI aizvaryalakSaNA'rcAjvAlA pUjA vA yasya athavA mahAMzcAsAvarthapatitayA aryazca-pUjya iti mahA! mahAyoM vA mAhatya-mahattvaM tadyogAnmAhatyo vA, Izvara ityarthaH, daridram-anIzvaraM kazcana puruSamatiduHstha samutkarSa yet' dhanadAnAdinotkRSTa kuryAt , 'tata:' samutkarSaNAnantaraM sa daridraH samutkRSTo dhanAdibhiH 'samANe'tti san 'pacchatti pazcAtkAle 'puraM ca Na'ti Jan Education Inter For Private & Personal use only Il
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0136| sUtra dIpikA vRttiH / // 154 // pUrvakAle ca samutkarSaNakAla evetyarthaH athavA pazcAda-bharturasamakSa purazca bhartuH samakSa ca vipulayA 'bhogasamityA' bhogasamudayena 'samanvAgato' yukto yaH sa tathA sa cApi 'viharet ' varttata, tato'nantaraM 'sa' mahA) bharttA 'savvassaM'ti sarva ca tat svaM ca-dravyaM ceti sarvasvaM tadapi, AstAmalpamiti, 'dalayamANe'tti dadat na kRtapratyupakAro bhavediti zeSaH, atastenApi-sarvasvadAnena sarvasvadAyakenApi vA duSpratikaraNameveti 2 / atha dharmAcAryaduSpratikAryatAmAha-'keityAdi', 'Ayariya'ti pApakarmabhya ArAdyAtamityAryamata eva dhArmikamata eva suvacanaM zrutvA zrotreNa 'nizamya' manasA'vadhArya anyatareSu devalokeSvanyataradevAnAM madhye ityarthoM devatvenotpanna iti, durlabhA bhikSA yasmin deze sa durbhikSastasmAt 'saMharet ' nayeta, kAntAram-araNya, nirgataH kAntArAnniSkAntArastanniSkramitAraM vA, dIrghaH kAlo vidyate yasya sa dIrghakAlikastena, rogaH-kAlasahaH kuSThAdirAtaGkaH-kRcchrajIvitakArI sadyoghAtItyarthaH zUlAdiranayordvandvaikatve rogAtaGka teneti, dharmasthApanena tu bhavati kRtopakAro, yadAha-"jo jeNa jaMmi ThANaMmi, ThAvio daMsaNe va caraNe vaa| so ta tao cuya taMmi, ceva kAuMbhave niriNo ||1||"tti, zeSa mugamatvAnna spRSTamiti / dharmasthApanena cAsya bhavacchedalakSaNaH pratyupakAraH kRtaH syAditi dharmasya sthAnatrayAvatAraNena bhavacchedakAraNatAmAha tihiM ThANehiM saMpaNe aNagAre aNAdima aNavadaggaM dIhamaddhaM cAurataM saMsArakatAra vItIvaejjA, taMjahA-aNi yANayAe didvisaMpaNNayAe jogavAhiyAe (sU0 136) tivihA osappiNI paM0 20-ukosA majjhimA jahannA 1, evaM chappi samAo bhANiyabvAo, jAva dUsamadUsamA 7, tivihA ussappiNI paM0 20-ukkosA majjhimA jahannA 8 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 154 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 137-138 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 evaM chappi samAo bhANiyavAo, jAva susamasusamA 14 (sU0 137) tihiM ThANehiM acchiNNe pogAle calejjA taMAhArijamANe vA poggale calejjA vikubvamANe vA poggale calejjA ThANAo vA ThANaM saMkAmijamANe poggale calejjA, tivihe uvahI paM0 20-kammovahI sarIrovahI bAhirabhaMDamattovahI, evaM asurakumArANaM bhANiyanva, evaM egidiyaNeraiyavajja jAva vemANiyANa 1, ahavA tivihe uvahI paM0 20-saccitte acitte mIsae, evaM NeraiyANaM NiraMtaraM jAva vemANiyANa 2, tivihe pariggahe paM0 ta-kammapariggahe sarIrapariggahe bAhirabhaMDamattapariggahe, evaM asurakumArANaM, evaM egidiyaneratiyavajja jAva vemANiyANa 3, ahavA tivihe pariggahe pataM0-sacitte acitte mIsae, evaM neratiyANa' niraMtaraM jAva vemANiyANaM 4 (sU0 138) / tihI tyAdi kaNThaya, navara, anAdikam-AdirahitamanavadagramanantaM dIrghAva-dIrghamArga catvAro'ntAvibhAgA narakagatyAdayo yasya taccaturanta, dIrghatvaM prAkRtatvAt , saMsAra eva kAntAram-araNya saMsArakAntAraM tad ' vyativrajet ' vyatikrAmediti, anAdikatvAdIni vizeSaNAni kAntArapakSe'pi vivakSayA yojanIyAni, tathAhianAdyanantamaraNyamatimahattvAccaturanta digbhedAditi, nidAna-bhogaddhiprArthanAsvabhAvamArtadhyAna tadvivarjitatA anidAnatA tayA 'dRSTisampannatA' samyagdRSTitA tayA 'yogavAhitA' zrutopadhAnakAritvaM samAdhisthAyitA vA tayeti // bhavavyativajanaM ca kAlavizeSa eva syAditi kAlavizeSanirUpaNAyAha-'tivihe'tyAdisUtrANi caturdaza kaNThayAni, navaram avasapiNI prathame'rake utkRSTA, caturpu madhyamA, pazcime jaghanyA, evaM suSamasuSamAdiSu pratyeka trayaM trayaM kalpanIyam , tathA utsarpiNyA duSSamaduSpamAdi, tabhedAnAM coktaviparya yeNotkRSTatvaM prAgvad yojyamiti // kAlalakSaNA acetanadravyadharmA 0000000000000000000000000000000000000000000000000000008 // 155 // Jain Education Intel For Private & Personal use only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0138 zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 156 // anantaramuktAH tatsAdharmyAta pudgaladharmAn nirUpayan sUtrANi paJca caturazca daNDakAnAha-'tihI'tyAdi, chinnaH khaDgAdinA pudgalaH samudAyAccalatyevetyata Aha-'acchinnapudgala'iti, 'AhArejjamANe'tti AhAratayA jIvena gRhyamANaH svasthAnAccalati, jIvenAkarSaNAta , evaM vikriyamANo vaikriyakaraNavazavartitayeti, sthAnAt sthAnAntara saGkramyamANo hastAdineti / upadhIyate-poSyate jIvo'neneti upadhiH, karmavopadhiH karmopadhiH, evaM zarIropadhiH, bAhyaHzarIrabahirvI 'bhANDAni' ca-bhAjanAni mRNmayAni 'mAtrANi' ca-mAtrAyuktAni kAMsyAdibhAjanAni bhAjanopakaraNAnItyarthaH, bhANDamAtrANi tAnyevopadhiH bhANDamAtropadhiH, athavA bhANDaM-vastrAbharaNAdi tadeva mAtrA-paricchadaH saivopadhiriti, tato bAhyazabdasya karmadhAraya iti, caturviMzatidaNDakacintAyAmasurAdInAM trayo'pi vAcyAH, nArakaikendriyavarjAH, teSAmupakaraNasyAbhAvAd , dvIndriyAdInAM tUpakaraNa dRzyata eva keSAzcidityata evAha-'eva'mityAdi, 'ahave'tyAdi, sacittopadhiryathA zailaM bhAjanam , acittopadhiH-vastrAdiH, mizraH-pariNataprAya zailabhAjanameveti, daNDakacintA sugamA, navaraM sacittopadhi rakANAM zarIram , acetanaH-utpattisthAna mizraH-zarIramevocchvAsAdipudgalayukta teSAM sacetanAcetanatvena mizratvasya vivakSaNAditi, evameva zeSANAmapyayamUhya iti / 'tivihe pariggahe' ityAdisUtrANi upadhivajjJeyAni, navaraM parigRhyate-svIkriyate iti parigraho-mR.viSaya iti, iha caiSAmayamiti vyapadezabhAgeva grAhyaH, sa ca nArakaikendriyANAM kAdireva sambhavati, na bhANDAdiriti / / pudgaladharmANAM tritvaM nirUpya jIvadharmANAM 'tivihe' ityAdibhitribhirdaNDakaiH sUtraistadAha tivihe paNihANe 50 ta0-maNapaNihANe vayapaNihANe kAyapaNihANe, pavaM paMci diyANaM jAva vemANiyANa, // 156 // Jain Educaton n ational For Privals & Fersonal use only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0139-240| dIpikA vRttiH / tivihe suppaNihANe 50 ta0-maNasuppaNihANe vayasuppaNihANe kAyasuppaNihANe, saMjayamaNussANa tivihe suppaNihANe paM0 ta0-maNasuppaNihANe vayasuppaNihANe kAyasuppaNihANe, tivihe duppaNihANe pa0 ta0-maNaduppaNihANe vaiduSpaNihANe kAyaduppaNihANe, evaM paMciMdiyANa' jAva bemANiyANa (sU0 139) tivihA joNI 50 ta0-sItA usiNA sItosiNA, evaM egidiyANa vigaliMdiyANaM teukAiyavajjANaM samucchimapaMci diyatirikkhajoNiyANaM samucchimamaNussANa ya / tivihA joNI 50 ta0-sacittA acittA mIsiyA, evaM egidiyANa vigali diyANaM samucchimapaMci diyatirikkhajoNiyANa samucchimamaNussANa ya / tivihA joNI 50 ta0-savuDA viyaDA sabuDaviyaDA / tivihA joNI 50 ta0-kummuNNayA sakhAvattA vaMsIpattiyA, kummuNNayA Na joNI uttamapurisamAUNa, kummuNNayAe Na joNIe tivihA uttamapurisA gambha vakkamaMti, ta0-arahatA cakkavaTTI baladevavAsudevA, sakhAvattA NaM joNI itthIrayaNassa, sakhAvattAe Na joNIe bahave jIvA ya poggalA ya vakkamaMti viukkamati cayati uvavajjati No ceva Na Nipphajjati, vasIpattiyA Na joNI pihajjaNassa, vasApattiyAe Na joNIe bahave pihajjaNe gabhavakarmati (suu0140)| kaNThayAni caitAni, navaraM praNihitiH praNidhAnam-ekAgratA, tacca manaHprabhRtika bhedAt vidheti, tatra manasaH praNidhAnaM manaHpraNidhAnamevamitare, tacca caturviMzatidaNDake sarveSAM paJcendriyANAM bhavati, tadanyeSAM tu nAsti, yogAnAM sAmastyenAbhAvAdityata evoktam-'evaM paJce die'tyAdi, praNidhAnaM hi zubhAzubhabhedamaya zubhamAha-tivihe' ityAdi sAmAnyasUtraM 1, vizeSamAzritya caturviMzatidaNDakacintAyAM manuSyANAmeva tatrApi saMyatAna mevedaM bhavati, cAritrapariNAmarUpatvAdasyeti, ata evAha-'saMjayetyAdi 2, duSTaM praNidhAnaM duSpraNidhAnam-azubhamanaHpravRttyAdirUpaM sAmAnyapraNidhAnavat vyAkhyeyamiti 3 / jIvaparyAyAdhikArAt 'tivihe'tyAdinA gambha dakamatI'tyetadantena granthena yonisva For Private & Personal use only 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 157 // Jain Education
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0139-140| dIpikA vRttiH / // 158 // // rUpamAha-tivihe 'tyAdi, tatra yuvanti-taijasakAmagazarIvantaH santa audArikAdizarIreNa mizrIbhavantyasyAmeti yoniHjIvasyotpattisthAna zItAdisparzavaditi, 'eva"ti yathA sAmAnya strividhA tathA caturviMzatidaNDakacintAyAmekendriyavikalendriyANAM tejovarjAnAM, tejasAmuSNayonitvAt , paJcendriyatiryapade manuSyapade ca sammUrchanajAnAM trividhA, zepANAM tvanyatheti, yata Aha-"sIosiNajoNiyA, savve devA ya gabbhavakaMtI / usiNA ya teukAe, duha nirae tiviha sesANa ||1||"ti // anyathA yonitraividhyamAha-'tivihe'tyAdi kaNThaya, navaraM daNDakacintAyAmekendriyAdInAM sacittAdivividhA yoniranyeSAM tvanyathA, yata uttam-"accittA khalu joNI, neraiyANa taheva devANaM / mIsA ya gambhavasahI, tivihA joNI ya sesANa ||1||"ti, punaranyathA tAmAha-tivihe'tyAdi, saMvRtA-saGkaTA ghaTikAlayavat , | vivRtA-viparItA saMvRtavivRtA-tUbhayarUpeti, etadvibhAgo'yam-"egidiyaneraiyA, saMvuDajoNI havaMti devA ya / vigali. diyANa viyaDA, saMvuDaviyaDA ya gambhaMmi ||1||"tti, 'kummunnaye'tyAdi kaNThaya, navaraM kUrmaH-kacchapaH tadvadughnatA kUrmonnatA, zaGkhasyevAva? yasyAM sA zakhAvartA, vaMzyA-vaMzajAlyAH patrakamiva yA sA vaMzIpatrikA, garbha vakkama titti garne utpadyante, baladevavAsudevAnAM sahacaratvenaikatvavivakSayottamapuruSatraividhyamiti, 'bahave'ityAdi, yonitvAjIvAH pudgalAzca tadgrahaNaprAyogyAH, kim ?-'vyutkrAmanti' utpadyante, 'vyavakrAmanti' vinazyanti, etadeva vyAkhyAti'viukkamantI'ti, ko'rthaH ?-cyavante, 'vakkamanti'tti, kimukta bhavati ?-utpadyanta iti, 'pihajaNassa'tti pRthagjanasyasAmAnyajanasyotpattikAraNa bhavatIti / anantaraM yonito manuSyAH prarUpitAH, adhunA manuSyasya sadharmaNo bAdaravanaspatikAyikAn prarUpayannAha 680-80-6000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 158 // Jan Education
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 159 // Jain Education Internat tivihA vaNassaikAiyA paM0 ta0 - saMkhejjajIviyA asaMkhejajIviyA anaMtajIviyA (sU0 149) jaMbuddIve dIve bhArahe vAse tao titthA paM0 ta0 - mAgadhe varadAme pabhAse, evaM paravara vi, jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAle pagamege kaTTivijaye tao titthA paM0 ta0-mAgahe varadAme prabhAse 3 evaM dhAyaisaMDe dIve puracchimaddhevi 6, paccatthi - maddhevi 9, pukkharavaradIvaDDhapuracchimaddhevi 12, paccatthimaddhevi 15 (sU0 142 ) / 'tivihe 'tyAdi, tRNavanaspatayo bAdarA ityarthaH, sakhyAtajIvikAH - saGkhyAtajIvAH, yathA nAlikAbaddhakusumAni jAtyAdInItyarthaH, asaGkhyAtajIvikA yathA nimbAmrAdInAM mUlakandaskandhatvakchAkhApravAlAH, anantajIvikAHpanakAdaya iti, iha 'prajJApanA' sUtrANIttha - " je keI nAliyAbaddhA, pupphA saMkhejjajIviyA bhaNiyA" ityAdi // anantaraM vanaspataya uktAste ca jalAzrayA bahavo bhavantItisambandhAjjalAzrayANAM tIrthAnAM nirUpaNAyAha- 'ja' buddIve' ityAdipaJcadazasUtrI sAkSAdatidezatazca sugamA ca, kevala tIrthAni cakravarttinaH samudrazItAdimahAnadyavatAralakSaNAni tamnAmaka devanivAsabhUtAni, tatra bharatairAvatayostAni pUrvadakSiNAparasamudreSu krameNeti, vijayeSu zItAzItodAmahAnadyoH pUrvAdikrameNaiveti / jambUdvIpAdau manuSyakSetre santi tIrthAni prarUpitAni, adhunA tatraiva santaM kAlaM tristhAnako - payoginaM sUtrapaJcadazana sAkSAdatidezAbhyAM nirUpayannAha - jambUddIve dIve bhara heravapasu vAsesu tIyAe ussappiNIe susamAe samAp tinni sAgarobamakoDAkoDIo kAlo hotthA 1, evaM osappiNIe Navara paNNatte 2 AgamissAe ussappiNIpa bhavissara 3, evaM dhAyaisaMDe puracchimaddhe paccatthimaddhevi 9, evaM pukkharavaradIvaDUDhapuracchimaddhe paccatthimaddhevi kAlo bhANiyavyo 15 / jaMbuddIve dIve bharaheracAsu sU0 141-142 / // 152 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0143-144| zrosthAnAGgasUtra da.pikA vRttiH / // 16 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 vAsesu tIyAe ussappiNIpa susamasusamAe samAe maNuyA tiNNi gAuyAi uDDha uccatteNa, tiNNi paliovamAI paramAuya pAlayitthA 1, evaM imIse osappiNIe 2, AgamessAe ussappipaNIe 3, jambUddIve dIve devakuruuttarakurAsu maNuyA tiNNi gAuyAi uiDha uccatteNaM 50, tiNi paliovamAi paramAuya pAlayati, 4, paba jAba pukkharavaradIvaiDhapaccatthimaddhe 20 ! javUddIve dIve bharaheravapasu vAsesu egamegAe osappiNIussappiNIe tao vaMsAo upajisu vA uppajjati vA uppajjissaMti vA taMjahA-arahaMtavaMse cakkavahivaMse dasAravase 21, evaM jAva pukkharavaradIvaDUDhapaccatthimaddhe 25 / jaMbUddIve dIve bharaheravapasu vAsesu egamegAe osappiNIussappiNIe tao uttamapurisA uppajisu vA uppajjaMti vA uppajjissaMti vA ta-arahaMtA cakavaTTI baladevavAsudevA 26, evaM jAva pukkharavaradIvaDDhapaccatthimaddhe 30, tao ahAuya pAlayati ta-arahaMtA cakkavaTTI baladevavAsudevA 31, tao tao majjhimAuya pAlaya ti, ta-arahatA cakkavaTTI baladevavAsudevA 32 (sU0 143) / 'jambUddIve' ityAdi suvodha, kintu 'pannatte'tti avasarpiNIkAlasya vartamAnatvenAtItotsarpiNIvat hotyatti na vyapadezaH kAryaH, api tu pannattetti kArya ityarthaH, 'jambUddIvetyAdinA vAsudeve'tyetadantena granthena kAladharmAnevAhasugamazcAya, kintu 'ahAuyaM pAlayati'tti nirupakramAyuSkatvAt , madhyamAyuH pAlayanti vRddhatvAbhAvAt / AyuSkAdhikArAdidaM sUtradvayamAha bAyarateukAiyANa ukkoseNa tiNNi rAIdiyAI ThiI pannattA / bAdaravAukAiyANa ukkoseNa tiNi vAsasahassAI ThiI 50 (sU0 144) / aha bhaMte ! sAlINa vIhINa godhUmANa javANajavajavANaM etesi Na dhannANa koTTAuttANa pallAuttANa maMcAuttANaM mAlAuttANaM ollittANaM littANaM laMchiyANa muddiyANaM pihiyANaM kevaiya For Private & Personal use only // 16 // Jan Education www.iainelibrary.org
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0145-146| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 16 // -0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 kAla joNI saciTThai ?, goyamA ! jahaNNeNa aMtomuhutta ukkoseNa tiNi saMvaccharAI, teNa paraM joNI pamilAi, teNa paraM joNI paviddha sai, teNa paraM bIe abIe bhavai, teNa paraM joNIvocchedo paNNatto (sU0 145) / doccAe Na sakarappabhAe puDhavIe NeraiyANa ukkoseNa tiNi sAgarocamAI ThiI paNNattA 1, taccAe NaM vAluyappabhAe puDhavIe jahaNNeNa' NeraiyANa tiNi sAgarovamAi ThiI paNNattA 2 (sU0 146) / spaSTam // sthityadhikArAdevedamaparamAha-'aha bhaMtetti 'atha' paripraznArthakaH, 'bhadanta iti bhadantaH-kalyANasya mukhasya ca hetutvAt kalyANaH sukhazceti, athavA bhajyate-sevyate zivArthibhiriti bhajantaH, atra babarthayuktaH, ato 'bhaMtetti mahAbIramAmantrayannuktavAn gautamAdiH / 'zAlInAM' kalamAdikAnAmiti vizeSaH, zeSANAM vrIhINAmiti sAmAnya, 'yavayavA' yavavizepA eva, 'eteSAm ' abhihitatvena pratyakSANAM, 'koSThe-kuzUle 'AguptAni-prakSepaNena saraMkSitAni koSThAguptAni teSAmevaM sarvatra, navaraM palyo-vaMzakaTakAdikRto dhAnyAdhAravizeSaH, maJca:-sthUNAnAmupari sthApito vaMzakaTakAdimayo janapratItaH, mAlako-gRhasyoparitanabhAgaH, abhihitaM ca-"akkuDDo hoI maMco, mAlo ya gharovari hoi"tti, 'olittANa ti dvAradeze pidhAnena saha gomayAdinA avaliptAnAM, 'littANa ti sarvataH 'lachiyANa ti rekhAdibhiH kRtalAnchanAnAM, 'muhiyANa'ti mRttikAdimudrAvatAM 'pihiyANa"ti sthagitAnAM, 'kevatiya'ti kiyantaM kAla yoniryasyAmakura utpadyate ?, tataH paraM yoniH pramlAyati-varNAdinA hIyate, pravidhvasyate-vidhvaMsAbhimukhA bhavati, vidhvasyate-kSIyate, evaM ca tadbIjamabIja bhavati-uptamapi nAGkuramutpAdayati, kimukta bhavati ?-tataH paraM yonivyavacchedaH prajJapto mayA'nyaizca kevalibhiriti, zeSaM spaSTam // sthityadhikArAdevedamaparaM sUtradvayamAha-'doccAe'ityAdi B-000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000. Jain Education in For Private & Personal use only ||
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0147-148 zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 16 // sphuTaM, navaraM dvitIyAyAM pRthivyAM vinAmikAyAmityAha-zarkarAprabhAyAmityevaM yojanIya, narakapRthivyAdhikArAnnarakanArakavizeSasvarUpanarUpaNAya sUtratrayamAha paMcamAe Na dhUmappabhAe puDhavIe tiNi NirayAvAsasayasahassA 50, tinu Na puDhavIsu NeraiyANa usiNaveyaNA paM0 ta0- paDhamAe doccAe taccAe, tisu Na puDhavIsu NeraiyA usiNaveyaNa paJcaNubhavamANA viharaMti, ta-paDhamAe doccAe taccAe (sU0 147) / tao loge samA sapakkhi sapaDidisi paM0 ta0-apaiTTANe parae jaMbUddIve dIve savvaTThasiddhe mahAvimANe, tao loe samA sapakkhi sapaDidisiM paM0 ta0-sImaMtae narae samayakhette IsIpabhArA puDhavI (sU0 148) tao samuddA pagaIe udagaraseNaM paM0 ta0-kAlode pukkharode sayaMbhUramaNe3, tao samuddA bahumacchakacchabhAiNNA paM0 ta0-lavaNe kAlode sayabhUramaNe (sU0 149) / 'paMcamAe ityAdi, subodha kavalaM. 'usiNaveyaNatti tisaNAmuSNasvabhAvatvAt , tisRSu nArakA uSNavedanA ityuktvApi yaducyate nairayikA uSNavedanAM pratyanubhavanto biharantIti tattadvedanAsAtatyapradarzanArtham // narakapRthivInAM kSetrasvabhAvAnAM prAkasvarUpamuktamatha kSetrAdhikArAt kSetravizeSasvarUpasya tristhAnakAvatAriNo nirUpaNAya sUtracatuSTayamAha'tao'ityAdi, trINi loke samAni-tulyAni yojanalakSapramANatvAt na ca pramANata evAtra samatvamapi tu auttarAdharyavyavasthitayA samazreNitayA'pItyata Aha-'sapakkhi mityAdi, pakSANAM-dakSiNavAmAdipArthAnAM sadRzatA-samatA sapakSamityavyayIbhAvaH tena samapArzvatayA samAnItyarthaH, vArastu prAkRtatvAt , tathA ca pratidizAM-vidizAM sadRzatA sapratidik tena samapratidikUtayetyarthaH, apratiSThAnaH saptamyAM paJcAnAM narakAvAsAnAM madhyamaH, tathA jambUdvIpaH civrisaariNciNdni vivriNcNddi // 162 // aN am cim cim cim Jain Education For Private & Personal use only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0150 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / sakaladvIpamadhyamaH, sarvArthasiddha vimAnaM paJcAnAmanuttarANAM madhyamamiti / sImantakaH prathamapRthivyAM prathamaprastaTe narakendrakaH paJcacatvAriMzadyojanalakSANi, samayaH kAlaH tatsattopalakSita kSetra samayakSetraM manuSyaloka ityarthaH, ISad - alpo yojanASTakabAhalyapaJcacatvAriMzallakSaviSkambhAt prAgbhAra:-pudgalanicayo yasyAHsepattAgbhArA'STamamRthivI, zeSapRthivyo hi ratnaprabhAdyA mahApAgbhArA, atyAdisahasrAdhikayojanalakSabAhalyatvAt , tathAhi-"paDhamA'sIisahassA, battIsA aTThabIsa bIsA ya / aTThAra solasa ya aThTha, sahassa lakkhovari kujjA ||1||"tti, viSkambhastu tAsAM krameNa ekAdyAH saptAntA rajjava iti, athavepatpragbhArA mnaagvnttvaaditi|| prakRtyA-svabhAvenodakarasena yuktA iti, krameNa caite dvitIya tRtiiyaantimaaH| prathamadvitIyAntimAH samudrA bahujalacarAH anye tvalpajalacarA iti, ukta ca-"lavaNe udagarasesu ya, mahorayA yarA macchakacchahA bhaNiyA / appA sesesu bhave, na ya te NimmacchayA bhaNiyA // 11 // " anyacca-"lavaNe kAlasamudde, sayaMbhuramaNe ya hoti macchA u| avasesasamuddemuM, na hu~ti macchA na mayarA ya // 2 // " 'nasthitti paurabhAvaM paDucca na u savvamacchapaDiseho tti kSetrAdhikArAdevApratiSThAne narakakSetre ye utpadyante tAnAha to loe NissIlA NivvayA NigguNA NimmerA NippaccakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAla kiccA ahe sattamAe puDhavIe apaihANe Narae NeraiyattAe ubavati, ta-rAyANo maMDalIyA je ya mahAraMbhA koDaMbI / tao loe susIlA subdhayA sagguNA samerA sapaccakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAla kiccA savvaTThasiddhe mahAvimANe devattAe uvavattAro bhavati, ta-rAyANo paricattakAmabhogA seNAvaI pasatthAro (sU0 150) / baMbhalogalaMtaesu NaM // 163 // Jain Education Internat For Private & Personal use only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrosthAnAGga suu0151-152| sUtradIpikA vRttiH / // 16 // kappesu vimANA tivannA pa0 ta0-kiNhA nIlA lohiccA, ANayapANayAraNaccupasu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNIyasarIragA ukkoseNa tipiNa rayaNIo ur3ha uccatteNaM paNNattA (sU0 151) / tao paNNattIo kAleNaM ahijjati, taM-caMdapaNNattI sUrapaNNattI dIvasAgarapaNNattI (sU0 152) / tiTThANassa paDhamo uddeso sammatto / 'tao'ityAdi, 'niHzIlA' nirgatazubhasvabhAvAH duHzIlA ityarthaH, etadeva prapacyate-'nirvatA:' aviratAH prANAtipAtAdibhyo 'nirguNA' uttaraguNAbhAvAt 'nimmera'tti nirmaryAdAH pratipannAparipAlanAdinA, tathA pratyAkhyAna ca namaskArasahitAdi, pauSadhaH-parvadinamaSTamyAdi tatropavAsaH-abhaktArthakaraNa sa ca, tau nirgatau yeSAM te niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsAH 'kAlamAse'maraNamAse 'kAla"maraNamiti, 'NeraiyattAetti pRthivyAditvavyavacchedArtha, tatra dhekendriyatayA tadanye'pyutpadyante iti, tatra rAjAnaH-cakravarttivAsudevAH mANDalikAH-zeSA rAjAnaH, ye ca mahArambhAHpaJcendriyAdivyaparopaNapradhAnakarmakAriNaH kuTumbina iti, zeSa kaNThayam // apratiSThAnasya sthityAdibhiH samAne sarvArthe ye utpadyante tAnAha-'tao' ityAdi sugama', kevala rAjAnaH-pratItAH parityaktakAmabhogAH-sarvaviratAH, etaccottarapadayorapi sambandhanIya, senApatayaH-sainyanAyakAH, prazAstAro-lekhAcAryAdayaH, dharma zAstrapAThakA iti kvacit // anantaroktasarvArthasiddhavimAnasAdhAd vimAnAntaranirUpaNAyAha-'babhetyAdi, iha ca "kiNhA nIlA lohiya'tti, pustakeSvevaM traividhya dRzyate, sthAnAntare ca lohitapItazuklatveneti, yata ukta-"sohamme paMcavannA, ekagahANI ya jA sahassAro / do do kappA tullA, teNa paraM puMDarIyAI ||1||"ti, anantaraM vimAnAnyuktAni tAni ca devazarIrAzrayA iti devazarIramAna tristhAnakAnupAtyAha-'ANaye'tyAdi bhavaM-janmApi yAvad dhAryante bhavaM 2000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 164 // Jain Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga dIpikA vA-devagatilakSaNa dhArayantIti bhavadhAraNIyAni tAni ca tAni zarIrANi ceti bhavadhAraNIyazarIrANIti, uttaravaikriyavyavacchedArtha ceda, tasya lakSapramANatvAt , 'ukkoseNa"ti utkarSeNa, na tu jaghanyatvAdinA, jaghanyena tasyotpattisamaye'gulAsaGkhyeyabhAgamAtratvAditi, zeSaM kaNThayamiti / anantaraM devazarIrAzrayavaktavyatoktA tatpratibaddhAzca prAyastrayo granthA iti tatsvarUpAbhidhAnAyAha-'tao'ityAdi, kAlena-prathamapazcimapauruSIlakSaNena hetubhUtenAdhIyante, vyAkhyAprajJaptirjambUdvIpaprajJaptizca na vivakSitA, tristhAnakAnurodhAditi, zeSa spaSTam // iti tristhAnakasya prathamodezako vivaraNataH samAptaH // vRttiH / 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 vyAkhyAtaH prathamoddezakaH, tadanantaraM dvitIyaH prArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, prathamodezake jIvadharmAH prAya uktAH, ihApi prAyasta eveti / itthaMsambandhasyAsyedamAdisUtram__namo suyadevayAe // tivihe loe paM0 ta0-NAmaloe ThavaNaloe dabbaloe, tivihe loe paM0 20-NANaloe dasaNaloe carittaloe, tivihe loe paM0 ta0-uiDhaloe aholoe tiriyaloe (sU0 153) / tivihe' ityAdi, asya cAyamabhisambandhaH-anantarasUtreNa candraprajJaptyAdigranthasvarUpamuktamiha ca candrAdInAmevArthAnAmAdhArabhUtasya lokasya svarUpamabhidhIyata ityevaMsambandhavato'sya sUtrasya vyAkhyA- lokyate kevalAlokeneti lokaH, nAmasthApane indrasUtravat , dravyaloko'pi tathaiva, navaraM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyaloko dharmAstikAyAdIni jIvAjIvarUpANi rUpyarUpINi sapradezApradezAni dravyANyeva, dravyANi ca tAni lokazceti vigrahaH, bhAvaloka 1000000000000000000000000000000000000000000000000000006 // 165 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0153 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 166 // tridhA''ha-tatra jJAna cAsau lokazceti jJAnalokaH, bhAvalokatA cAsya kSAyikakSAyopazamikabhAvarUpatvAt , kSAyikAdibhAvAnAM ca bhAvalokatvenAbhihitatvAt , uktaMca-"odaie uvasamie ya, khaie ya tahA khaovasamie ya / pariNAmasannivAe ya, chabiho bhAvaloo ||1||"tti, evaM darzanacAritralokAvapIti // atha kSetraloka tridhA''ha'tivihe' ityAdi, iha ca bahusamabhUmibhAge ratnaprabhAbhAge merumadhye aSTapradezo rucako bhavati, tasyoparitanapratarasyopariSTAnnava yojanazatAni yAvat jyotizcakrasyoparitalaH tAvat tiryaglokastataH parata UrzvabhAgasthitatvAt Urdhvaloko dezonasaptarajjupramANo rucakasyAdhastanapratarasyAdho navayojanazatAni yAvattiryaglokaH, tataH parato'dhobhAgasthitatvAdadholokaH sAtirekasaptarajjupramANaH, adholokoyalokayomadhye aSTAdazayojanazatapramANatiryagbhAgasthitatvAt tiryagloka iti, prakArAntareNa cAyaM gAthAbhirvyAkhyAyate-"ahavA ahapariNAmo, khettaNubhAveNa jeNa osanna / amuho ahotti bhaNio, davvANa teNa'hologo // 1 // " uida uvariMja Thiya, suhakhettaM khettao ya davvaguNA / uppajjati mubhA vA, teNa tao uiDhaloyotti // 2 // " majjhaNubhAvaM khetta, ja ta tiriyaMti vynnpjjvo| bhaNNai tiriya visAla, ao ya taM tiriyalogotti // 3 // " lokasvarUpanirUpaNAnantaraM tadAdheyAnAM camarAdInAM 'camarassetyAdinA accuyalogavAlANa'mityetadantena granthena parSado nirUpayati-- camarassa Na asuriMdassa asurakumAraraNNo tao parisA paNNattA, ta-samiyA caMDA jAyA, abhitariyA samiyA majjhimiyA caMDA bAhiriyA jAyA, camarassa Na asuriMdassa asurakumAraraNNo sAmANiyANa devANa tao parisAoM paM0 ta0-samiyA0 jaheva camarassa, evaM tAyattIsagANa vi, logapAlANa // 166 // tao paramajhimiyA caMDA bArakumAraraNNo to Jain Education For Privals & Personal use only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 154 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 167 // tuMbA tuDiyA pavvA, evaM aggamahisINavi, balissavi evaM ceva, jAva aggamahisINa, dharaNassa ya sAmANiyatAyattIsagANa ca miyA caMDA jAyA, logapAlANa aggamahisINaM IsA tuDiyA daDharahA, jahA dharaNassa tahA sesANa bhavaNavAsINa, kAlassa Na pisAidassa pisAyaraNNo tao parisAo paNNattAo, taM0-IsA tuDiyA daDharahA, evaM sAmANiyaaggamahisINaMpi, evaM jAva gIyaratIgIyajasANa, caMdassa Na joisiMdassa joisaraNNo tao parisAo paNNattAo ta-tuMbA tuDiyA panyA, evaM sAmANiyaaggamahisINa', pava sUrassavi, sakkassa Na deviMdassa devaraNNo tao parisAo paM0 ta0-samiyA caMDA jAyA, eva jahA camarassa jAva aggamahisINaM, evaM jAva accuyassa logapAlANaM (sU0 154) / sugamazcAya, navaraM 'asuriMdasse tyAdau indra aizvaryayogAt rAjA tu rAjanAditi, 'pariSat' parivAraH, sA ca tridhA pratyAsattibhedena, tatra ye parivArabhUtA devA devyazcAtyantagauravyatvAt prayojane'pyAhRtA evAgacchanti sA abhyantarA parpata , ye tvAhatA anAhUtAzcAgacchanti sA madhyamA, ye tvanAhRtA apyAgacchanti sA bAhyeti, tathA yayA saha prayojana paryAlocayati sA''dyA, yayA tu tadeva paryAlocita sat prapaJcayati sA dvitIyA, yasyAstu tat pravarNayati sA'ntyeti // anantaraM parpadupapannA devAH prarUpitAH, devatvaM ca kuto'pi dharmAt , tatpratipattizca kAlavizeSe bhavatIti kAlavizeSanirUpaNApUrva tatraiva dharmavizeSANAM pratipattIrAha tao jAmA 50 taM-paDhame jAme majjhime jAme pacchime jAme, tihiM jAmehiM AyA kevalipaNNatta dhamma labhejjA savaNayAe ta-paDhame jAme majjhime jAme pacchime jAme, evaMjAva kevalaNANaM uppADejjA paDhame jAme majjhime jAme pacchime jAme / tao vayA paM0 ta0-paDhame vae majjhime vaye pacchime vae, tihiM vapahiM AyA kevalipaNNatta dhamma labhejja // 167 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 168 // Jain Education Intern savaNyAta 0-paDhame vapa majjhime vapa pacchime vapa, eso caiva gamo Neyavvo, jAva kevalaNANaMti (sU0 155) / 'tao jAme 'tyAdi spaSTam, navaraM yAmo - rAtrerdinasya ca caturthabhAgo yadyapi prasiddhastathApIha tribhAga eva vivakSitaH pUrvarAtramadhyarAtrApararAtralakSaNo yamAzritya rAtristriyAmetyucyate, evaM dinasyApi, athavA caturthabhAga eva saH, kintviha caturtho na vivakSitaH, tristhAnakAnurodhAdityevamapi trayo yAmA ityabhihitam, sugama, navaraM, 'jAvata karaNAdida dRzya - ' kevala bohiM bujjhejjA, muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA, kevala baMbha vAsamAvasejjA evaM saMjameNa saMjamejjA, saMvareNa saMvarejjA, AbhiNivohiyaNANa uppADejjA" ityAdi / yathA kAlavizeSe dharmmaprAptirevaM vayovizeSe'pIti tannirUpaNatastaddharmavizeSapratipattIrAha - 'tao vayetyAdi spaSTa, kintu prANinAM kAlakRtAvasthA vaya ucyate, tat tridhA - bAlamadhyamavRddhatvabhedAditi, vayolakSaNa N cedam-"ASoDazAd bhaved bAlo, yAvatkSIrAnnavarttakaH / madhyamaH saptatiM yAvat, parato vRddha ucyate || 1 ||" zeSaM prAkhat // uktAneva dharmavizeSAMstridhA bodhizabdAbhidheyAn 1 bodhimato 2 bodhivipakSabhUtaM mohaM 3 tadvataca 4 sUtracatuSTayenA''ha -- tivihA bohI pa 0 0 NANabohI daMsaNabohI caritabohI 1, tivihA buddhA pa0ta0 NANabuddhA daMsaNabuddhA carittabuddhA 2 (eva buddhA 2) evaM mohe 3 mUDhA 4 (sU0 156 ) / tivihA pavvajjA paM0 ta0 - ihalogapaDibaddhA paralogapaDibaddhA duhatopaDibaddhA, tivihA pavvajjA paM0 ta0 purato paDibaddhA maggato paDibaddhA duhato paDibaddhA, tivihA pavvajjA paM0 ta M0-tuyAvaittA puyAvaittA buyAvaittA, tivihA pavvajjA paM0 ta0-uvAtapavvajjA akkhAtapavvajjA saMgAra - pavvajjA ( sU0 157) / sU0 155-156157 // // 168 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 16 // subodha, kintu bodhiH-iha samyagbodhaH, iha cAritraM bodhiphalatvAt bodhirucyate, jIvopayogarUpatvAd vA, bodhiviziSTAH puruSAstridhA jJAnabuddhAdaya iti, evaM mohe mUDha'tti bodhivad buddhavacca moho mRDhAzca trividhA vAcyAH, tathAhi-'tivihe mohe paNNatte ta-nANamohe'ityAdi, 'tivihA mUDhA pannattA, taMjahA-NANamUDhe ityAdi / cAritrabuddhAH prAgabhihitAH te pravrajyAyAM satyAmatastAM bhedato nirUpayannAha-'tivihe'tyAdisUtracatuSTayaM bhugama, kevala pravrajana-gamanaM pApAcaraNavyApAreSviti pravrajyA, etacca caraNayogagamana mokSagamanameva, kAraNe kAryopacArAt , tandulAn varSati parjanya ityAdivaditi, ihalokaprativaddhA-aihalaukikabhojanAdikAryArthinAM paralokapratibaddhA-janmAntarakAmAdyarthinAM dvidhA pratibaddhA-ihalokaparalokapratibaddhA sA cobhayArthinAmiti, purataH-agrataH pratibaddhA pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAdipvAzaMsanataH pratibandhAta , mArgata:-pRSThataH svajanAdipu snehAcchedAt tRtIyA dvidhA'pIti / 'tuyAvaitta'tti 'tuda vyathane' iti vacanAta todayitvA-todaM kRtvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate 'municandraputrasya sAgaracandreNeva' sA tathocyate, 'puyAvaitta'tti, pluG gatA vitivacanAt plAvayitvA-anyatra nItvA Arya rakSitavad yA pravrajyA dIyate sA tatheti, 'buyAvaittA' saMbhASya gautamena karSakavaditi / athavA avapAtaH-sevA sadgurUNAM tato yA sA avapAtapravrajyA, tathA AkhyAtena-dharmadezanena AkhyAtasya vA pravrajetyabhihitasya gurubhiryA sA''khyAtapravrajyA 'phalgurakSitasye'veti, 'saMgAra'tti saGketastasmAd yA sA saGgArapravrajyA 'metAryAdI'nAmiveti, athavA yadi tvaM pravrajasi tadA mayA prabajitavyamityevaM yA sA tathA // uktapravajyAvanto nirgranthA bhavantIti nirgranthasvarUpaM sUtradvayenAha 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 169 // Jan Education International For Privals & Personal use only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 178 // Jain Education Intern tao niyaMDA NosaNNovauttA paM0 ta0-pulAe niyaMThe siNAte / tao jiyaThA saNNaNosaNNovauttA paM0 ta0vause paDi sevaNAkusIle kasAyakusIle / (sU0 158) / tao sehabhUmIo paM0 ta0-ukkosA majjhimA jahannA, ukkosA chammAsA, majjhimA caumAsA, jahaNNA sattarAi diyA / tao therabhUmIo paM0 ta0-jAithere suttathere pariyAyathere, savisajAe samaNe NiggaMthe jAithere, ThANaMgasamavAyadhare samaNe niggaMthe suyathere, vIsavAsapariyAe samaNe nirgathe pariyAyathere (sU0 159) / 'o' ityAdi, nirgatA granthAd vAhyAbhyantarAditi nirgranthAH - saMyatAH, 'no' naiva saMjJAyAm - AhArAdyabhilAparUpAyAM pUrvAnubhUtasmaraNAnAgatacintAdvAreNopayuktA ye te nojJopayukAH, tatra pulAko - labdhyupajIvanAdinA saMyamAsAratAkArako vakSyamANalakSaNaH, nirgranthaH-upazAntamohaH kSINamoho veti, snAtako ghAtikarmamalakSAlanAvAptazuddhajJAnasvarUpaH // tathA traya eva saMjJopayuktA nosaMjJopayukAzceti saGkIrNasvarUpAH, tathAsvarUpatvAt tathA cAha-'saNaNosaNNovautta'tti, saMjJA ca-AhArAdiviSayA nosaMjJA ca tadabhAvalakSaNA saMjJAnosaMjJe tayorupayukkA iti vigrahaH, pUrvahrasvatA ca prAkRtatvAditi, tatra kuza:- zarIropakaraNavibhUpAdinA zavalacAritrapaTaH pratisevanayA mUlaguNAdiviSayayA, kutsitaM zIlaM yasya sa tathA evaM kapAyakuzIla iti / / nirgranthAvAropitavratAH kecida bhavantIti vratAropaNakAlavizeSAnAha-'tao sehe tyAdi sugama', kintu 'saMhe'tti 'SidhU saMrAddhA' vitivacanAt sedhyate - niSpAdyate yaH sa sedhaH zikSAM vAsata iti zaikSaH, tasya bhUmayo- mahAvratAropaNakAlalakSaNAH avasthApadavya iti se bhUmayaH zaikSabhUmayo veti, ayamabhiprAyaH- utkarSataH pabhirmAsairupasthApyate na tAnatikrAmyate, jaghanyataH saptabhireva rAtrindivaigRhItazikSatvAditi, uktaM ca- "sehassa sU0 158-159 / // 170 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / paavu vNciNciNcin suu0159-160| // 17 // civri civri civri vriNcin tini bhUmI, jahanna taha majjhimA ya ukkosA / rAiMdisatta caumAsigA ya chammAsiyA ceva ||1||"tti, Asu cAya vyavahArokto vibhAga:-"punbovaTThapurANe, karaNajayaTThA jahanniyA bhUmI / ukosA dummehaM, paDucca assadahANa ca // 1 // emeva ya majjhimagA, aNahijjate asaihaMte ya / bhAviyamehAvissavi, karaNajayaTThA ya majjhimagA ||2||"ttiaa zaikSasya ca viparyastaH sthaviro bhavatIti tadbhU manirUpaNAyAha-'tao there' ityAdi kaNThaya, navaraM sthaviro-vRddhastasya bhUmayaH-padavyaH sthavirabhUmaya iti, jAti:-janma zrutam-AgamaH paryAyaH-pravajyA taiH sthavirA-vRddhA ye te tathokA iti, bhUmikAbhUmikAvatorabhedAdevamupanyAsaH, anyathA bhUmikA uddiSTA iti tA eva vAcyAH syuriti, eteSAM na trayANAM krameNAnukampApUjAvandanAni vidheyAni, yata ukta vyavahAre"-AhAre uvahI sijjA, saMthAre khettasaMkame / kiicchaMdANuvattIhiM, aNukaMpai theragaM // 1 // uhANAsaNadANAI, jogAhArappasaMsaNA / nIyaM sejjAi Niddesavattitte pUyae suyaM // 2 // uhANa vaMdaNa ceva, gahaNa daMDagassa ya / aguruNo'vi ya nidese, taiyAe pavattae ||3||"tti, sthavirA iti puruSaprakArA uktAH , tadadhikArAt puruSaprakArAnevAha__ tao purisajAyA paM0 ta0-sumaNe dummaNe NosumaNeNodummaNe 1, tao purisajAyA paM0 ta0-gaMtA NAmege sumaNe bhavai, gaMtA NAmege dummaNe bhavai, gaMtA NAmege NosumaNeNodummaNe bhavai 2, tao purisajAyA paM0 ta0jAmItege sumaNe bhavai, jAmItege dummaNe bhavai, jAmItege NosumaNeNodummaNe bhavai 3, evaM jAislAmItege sumaNe bhavara, jAissAmItege dummaNe bhavai, jAissAmItege josumaNeNodummaNe bhavai 34, tao purisajAyA paM0 20-agatA NAmege sumaNe bhavai 35, tao purisajAyA 50 ta0-Na jAmi ege sumaNe bhavai 36, tao purisajAyA paM0 ta0 // 17 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 172 // Jain Education Intern Na jAssAmi page sumaNe bhavai 37, evaM AgaMtA NAmege sumaNe bhavai 38, emitege su0 3 essAmIti ege sumaNe bhai 3, evaM paNa abhilAveNa 'gaMtA ya aMgaMtA ya 1, AgaMtA khalu tahA aNAgaMtA 2 / ciTTittamaciTTittA 3, NisattA caiva no ceva 4 // 1 // haMtA ya ahaMtA ya 5, chiMdittA khalu tahA achiMdittA 6 / vUittA abUittA 7, bhAsittA ceva 8 No ceva // 2 // daccA ya adaccA ya 9 bhuMjittA khalu tahA abhuMjittA 10 / bhittA alaMbhittA 11, piittA ceva no ceva 12 ||3|| suittA asuittA ya 13, jujjhittA khalu tahA ajujjhittA 14 / jaittA ajaittA ya 15, parAjiNittA yA ceva 16 ||4|| saddA 17 ruvA 18 gaMdhA 19, rasA ya 20, phAsA 21 (21x6 = 126 + 1 = 127) taheva ThANA ya / NissIlassa garahitA, pasatthA puNa sIlavaMtassa // 5 // evamekkke tinni tinni AlAvagA bhANiyavvA, saddaM suNettA nAmege sumaNe bhavai 3 evaM suNemIti 3 suNessAmIti 3, evaM asuNettA NAmege sumaNe bhavai 3 na suNemIti 3 na suNissAmIti 3, evaM ruvAI gaMdhAI rasAI phAsAI, ekkekke cha cha AlAvagA bhANiyavvA, 127 AlAvagA bhavaMti (sU0 160) tao ThANA NissIlassa nivvayassa Nimmerassa (a) NippaccakkhANaposahovavAsassa garahitA bhavaMti, taMjahA- assi loe garihite bhavai uvavAra garahite bhavai AyAtI garahitA bhavai, tao ThANA susIlassa suvvayassa saguNassa sumerassa sapaccakkhANaposahovavAsassa prasatthA bhavati, taMjahA assi lopa pasatthe bhavai udAe patthe bhava AyAI pasatthA bhavara [sU0 161] / 'tao purise'tyAdi, puruSajAtAni - puruSaprakArAH suSThu mano yasyAsau sumanAH - harSavAn rakta ityarthaH evaM durmanA - dainyAdimAn dviSTa ityarthaH, nosumanAnodurmanA - madhyasthaH, sAmAyikavAnityarthaH / sAmAnyataH puruSaprakArA uktAH, etAneva vizeSato gatyAdikriyApekSayA 'tao' ityAdibhiH sUtrairAha - tatra 'gatvA ' yAtvA kvacid vihArakSetrAdau sU0 160-166 / // 172 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0161 / dIpikA vRttiH / -000000000000000000000000000000000000000000000000000004 nAmeti sambhAvanAyAmekaH kazcit sumanA bhavati-hRSyati, tathaivAnyo durmanAH-zocati, anyaH sama eveti, atItakAlasUtramiva vartamAnabhaviSyatkAlasUtre, navaraM jAmItege'ityAdiSu itizabdo hetvarthaH / evamagate'tyAdipratiSedhasUtrANi AgamanasUtrANi ca sugamAni, 'evam ' etenAnantaroktenAbhilApena zeSasUtrANyapi vaktavyAni / athoktAnyanuktAni ca sUtrANi saMgRhNan gAthApaJcakamAha-'gate'tyAdi, gantA agantA Agantetyuktam , 'aNAgata'tti aNAgaMtA nAmege sumaNe bhavai, aNAgaMtA NAmege dummaNe bhavaI, aNAgaMtA NAmege josumaNeNodummaNe bhavai 3, evaM nAgacchAmIti 3, evaM na AgamissAmIti 3, 'cidvitta'tti sthitvA UrzvasthAnena sumanA durmanA anubhayaM ca bhavati, evaM 'ciTThAmIti, ciTThissAmIti aciTThittA' ihApi kAlataH sUtratrayam , evaM sarvatra, navaraM 'niSadya' upavizya'no || ceva'tti-aniSadya-anupavizya 3, hatvA-vinAzya kiJcit 3, ahatvA-avinAzya 3, chittvA-dvidhA kRtvA 3, acchittvA-pratItaM 3, 'buitta'tti ukUtvA-bhaNitvA padavAkayAdikaM 3, 'abuitta'tti anukatvA 3, 'bhAsitte'ti bhASitvA saMbhASya bhaNanIyaM vacanaM 3, 'no ceva'tti abhAsittA asaMbhASya kaJcana 3, 'daca'ti davA 3 adacA 3, bhuktvA 3 abhuktvA 3, labdhvA 3 alabdhvA 3, pItvA 3, 'no ceva'tti apItvA 3 suptvA 3 amuptvA 3 yuddhvA 3 ayuddhvA 3 'jaitta'tti jitvA paraM 3 ajitvA parameva 3 'parAjiNittA' bhRza jitvA 3 paribhaGga vA prApya sumanA bhavati, varddhanakabhAvimahAvittavyayavinirmuktatvAt , parAjitAn-prativAdinaH, sambhAvitAnarthavinimuktatvAdvA, 'no ceva'tti aparAjitya 3 / 'sadde 'tyAdigAthA sUtrata eva boddhavyA, prapaJcitatvAt tatraivAsyA iti / 'evamikke' ityAdi, 'eva'miti gatvAdisUtrokatakrameNa ekaikasmin zabdAdau viSaye vidhipratiSedhAbhyAM pratyeka trayastraya 100000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 173 // For Private & Personal use only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 161-162 / zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 17 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000. AlApakAH-sUtrANi kAlavizeSAzrayAH sumanA durmanA nosumanAnodurmanA ityetatpadatrayavanto bhaNitavyAH, etadeva darzayannAha-'saha'mityAdi, bhAvitArtham , 'evaM rUvAI gaMdhAI'ityAdi, yathA zabde vidhiniSedhAbhyAM trayastraya AlApakA bhaNitA evaM 'rUvAI pAsitte'tyAdayaH trayastraya eva darzanIyAH, evaJca yad bhavati tadAha-'ekke' ityAdi, ekaikasmin viSaye paDAlApakA bhaNitavyA bhavantIti, tatra zabde darzitA eva, rUpAdiSu punarevaM-rUpANi dRSTvA sumanA durmanA anubhayaM 1 evaM pazyAmIti 2 evaM drakSyAmIti 3 evaM adRSTvA 4 na pazyAmIti 5 na drakSyAmIti 6 pada, evaM gandhAn ghAtvA 6 rasAnAsvAdya 6 sparzAn spRSTveti 6 / 'taheva ThANA yatti yatsaGgrahagAthAyAmukta tad bhAvayannAha-'tao ThANA' ityAdi, trINi sthAnAni niHzIlasya-sAmAnyena zubhabhAvavarjitasya vizeSataH punaH nivratasya-prANAtipAtAdyanivRttasya nirguNasyottaraguNApekSayA, nimaryAdasya lokakulAdyapekSayA, niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsasya-pauruSyAdiniyamaparvopavAsarahitasya garhitAni-jugupsitAni bhavanti, tadyathA-'assi"ti vibhaktipariNAmAdayaM lokaH-idaM janma garhito bhavati, pApapravRttyA vidvajjanajugupsitatvAt , tathA upapAtaH-akAmanirjarAdijanitaH kilbiSikAdidevabhavo nArakabhavo vA, 'upapAto devanArakANA'miti vacanAt , sa garhito bhavati kilvipikAbhiyogyAdirUpatayeti, AjAtiH-tasmAcyutasyovRttasya vA kumAnuSatvatiryaktvarUpA garhitA, kumAnuSAditvAdeveti / uktaviparyayamAha-'tao'ityAdi, nigadasiddham // etAni ca garhitaprazastasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti saMsArijIvanirUpaNAyAha tivihA saMsArasamAvanagA jIvA paM0 ta0-itthI purisA napuMsagA, tivihA sarja.vA paM0 ta0-sammahiTThI // 174 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0162-163| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 175 // 000000000000 0000000000:00:00:00kayukayukayukayukayukayukayukayukayukayu000000] micchAdiTThI sammAmicchadichI ya, ahavA tivihA savvajIvA 50 taM-pajattagA apajattagA NopajjattagANoapajjattagA / parva sammadidviparittA pajjattagasuhumasaNNibhaviyA ya / (sU0 162) / 'tivihe'tyAdi sUtrasiddham // jIvAdhikArAt sarvajIvAn tristhAnakAvatAreNa paibhiH sUtrairAha-'tivihe'tyAdi sugama, navaraM 'nopajjatta'tti noparyAptakAnoaparyAptakAH-siddhAH 'eva'miti pUrvakrameNa 'sammaTriI'tyAdigAthArddhamuktAnuktasUtrasaGgrahArthamiti / "tivihA savvajIvA paMta-parittA 1 aparittA 2 noparittAnoaparittA 3" tatra 'parIttAH' pratyekazarIrAH 'aparIttAH' sAdhAraNazarIrAH, parIttazabdasya chando'rtha vyatyaya iti, 'suhuma'tti evaM saMjJino bhavyAzca bhAvanIyAH, sarvatra tRtIyapade siddhA vAcyA iti // sarva eva caite loke vyavasthitA iti lokasthitinirUpaNAyAha tivihA logaDhiI 50 ta-AgAsapaiTThie vAe vAyapaiTThie udahI udahipaiTThiyA puDhavI, tao disAo paM. ta-uDDhA aho tiriyA 1, tihiM disAhiM jIvANa gatI pavattai, uDDhAe ahAe tiriyAe 2, evaM AgatI 3, varkatI 4, AhAre 5, vuDDhI 6, NivuDDhI 7, gaipariyAra 8, samugdhAe 9, kAlasaMjoge 10, desaNAbhigame 11, NANAbhigame 12, jIvAbhigame 13, tihiM disAhiM jIvANa' ajIvAbhigame 50 ta0-uiDhAe ahAe tiriyAe 14, pavaM paMci diyatirikkhajoNiyANa', evaM maNussANavi (sU0163) / _ tivihe'tyAdi kaNThayaM, kintu lokasthitirlokavyavasthA AkAza-vyoma tatra pratiSThito-vyavasthita | AkAzapratiSThito vAto-dhanavAtatanuvAtalakSaNaH sarvadravyANAmAkAzapratiSThitatvAt udadhiH-ghanodadhiH pRthivI ....00000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 17 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0163| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 176 // tamastamaHprabhAdiketi // uktasthitike ca loke jIvAnAM dizo'dhikRtya gatyAdi bhavatIti dignirUpaNapUrvaka tAsu gatyAdi nirUpayan 'tao dise'tyAdisUtrANi caturdaza sugamAni, navaraM dizyate-vyapadizyate pUrvAditayA vastvanayeti dika, sA ca nAmAdibhedena saptadhA, Aha ca "nAma 1 ThavaNA 2 davie 3, khettadisA 4 tAvakheta 5 panavae 6 / sattamiyA bhAvadisA, sA hoaTThArasavihA u // 1 // " tatra dravyasya - pudgalaskandhAderdina dravyadika, kSetrasya-AkAzasya dik kSetradika, sA caivaM-"aTThapaeso ruyago, tiriyaMlogassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANa, eseva bhave aNudisANa // 1 // tatra pUrvAdyA mahAdizazcatasro'pi dvipradezAdikA dvayuttarAH, anudizastu ekapradezA anuttarAH, UrdhvAdhodizau tu caturAdI anuttare, yato'vAci-"dupadesAdi duruttara 4, egapaesA aNuttarA ceva / cauro cauro ya disA, caurAdi aNuttarA dunni 2 // 1 // sagaDuddhisaMThiyAo, mahAdisAo havaMti cattAri / muttAvalIo cauro, do ceva ya hoti ruyaganibhA // 2 // " nAmAni cAsAm-"Ida 1 ggeyI 2 jammA 3 ya, neraI 4 vAruNI 5 ya vAyavvA 6 / somA 7 IsANAvi ya 8, vimalA ya 9 tamA ya 10 boddhavyA // 1 // " tApaH-savitA tadupalakSitA kSetradik tApakSetradik, sA cA'niyatA, yata ukta-"jesiM jatto sUro, udei tesiM taI havai pubvA / tAvakkhittadisAo, payAhiNa sesiyAo siM // 1 // " tathA prajJApakasya-AcAryAderdika, prajJApakadika sA "caivaM-panavao jayabhimuho, sA puvyA sesiyA pyaahinnii| tasseva'NugaMtavvA, aggeyAI disA niyamA // 1 // bhAvadika cASTAdazavidhA-"puDhavi 1 jala 2 jalaNa 3 vAyA 4, mUlA 5 khaMdha 6 gga 7 porabIyA ya 8 / vi 9 ti 10 cau 11 paMciMdiyatiriya 12, nAragA 13 devasaMghAyA 14 // 1 // saMmucchima 15 kammA 16 kamma // 276 // Jan Education internet For Private & Personal use only Finaw.jainelibrary.org
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0163| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 17 // -00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 bhUmaganarA 17 tahataradIvA 18 / bhAvadisA dissai ja, saMsArI niyayameyAhiM ||2||"ti, iha ca kssetrtaapprjnyaa|| pakadigbhirevAdhikAraH, tatra tiryagrahaNena pUrvAdyAzcatapta eva dizo gRhyante,vidikSu jIvAnAmanuzreNigAmitayA vakSyamANagatyAgativyutkrAntInAmayujyamAnatvAt , zeSeSu padeSu ca vidizAmavivakSitatvAt , yato'traiva vakSyati,-"chahiM disAhiM jIvANauM gaI pavattai" ityAdi, tathA granthAntare'pyAhAramAzrityokta-"nivAghAeNa niyamA chadisiM"ti, tatra 'tihiM disAhiti saptamI tRtIyA paJcamI vA yathAyogaM vyAkhyeyeti, 'gatiH'-prajJApakapratyAsannasthAnApekSayA mRtvA'nyatra gamanam , 'eba'miti pUrvoktAbhilApasUcanArthaH, 'Agati:'-prajJApakapratyAsannasthAne Agamanamiti, vyukrAntiH-utpattiH, AhAraH pratItaH, vRddhiH-zarIrasya varddhana, nivRddhiH-zarIrasyaiva hAniH gatiparyAyazcalana jIvata eva, samudghAto-vedanAdilakSaNaH, kAlasaMyogo-vartanAdikAlalakSaNAnubhUtiH maraNayogo vA, darzanena-avadhyAdinA pratyakSapramANabhUtenAbhigamo-bodho darzanAbhigama iti / "tihiM disAhiM jIvANaM ajIvAbhigame paM0 ta0-uDDhAte.... 3, evaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa evaM maNussANavi' evaM sarvatrAbhilapanIyamiti darzanArtha paripUrNAntyasUtrAbhidhAnamiti / etAnyapi jIvAbhigamAntAni sAmAnyena jIvasUtrANi, caturviMzatidaNDakacintAyAM tu nArakAdipadeSu dikatraye gatyAdInAM trayodazAnAmapi padAnAM sAmastyenAsambhavAt paJcendriyatiryagmanuSyeSu ca tatsambhavAt tadatidezamAha-eva'mityAdi, yathA sAmAnyasUtreSu gatyAdIni trayodazapadAni diktraye abhihitAni, evaM paJcendriyatiryagmanuSyeSviti bhAvaH, evaM caitAni paiviMzatiH sUtrANi bhavantIti // athaiSAM nArakAdiSu kathamasambhava iti ? ucyate, nArakAdInAM dvAviMzatijIvavizeSANAM nArakadeveSatpAdAbhAvArdhvAdhodizorvivakSayA gatyAgatyorabhAvaH, tathA // 177 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 164-165 / zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 178 // darzanajJAnajIvAjIvAbhigamA guNapratyayA avadhyAdipratyakSarUpA diktraye na santyeva, bhavapratyayAvadhipakSe(kSetre) tu nArakajyotiSkAstiryagavadhayo bhavanapativyantarA UrdhvAvadhayo vaimAnikA adho'vadhaya ekendriyavikalendriyANAM tvavadhi - styeveti / yathoktAni ca gatyAdipadAni sAnAmeva sambhavantIti sambandhAt sAn nirUpayannAha tivihA tasA paM0 ta-teukAiyA vAukAiyA orAlA tasA pANA, tivihA thAvarakAiyA paM0 taM-puDhavikAiyA AukAiyA vaNassaikAiyA (sU0 164) / 'tivihe'tyAdi spaSTa, kintu trasyantIti trasAH-calanadharmANaH, tatra tejovAyavo gatiyogAt trasAH, udArAHsthUlAH, 'trasA'iti trasanAmakarmodayavartitvAt , 'prANA'iti vyaktIcchvAsAdiprANayogAd dvIndriyAdayaste'pi gatiyogAdeva asA iti / ukUtAH trasAH, tadviparyayamAha-'tivihe'tyAdi, sthAnazIlatvAt sthAvaranAmakarmodayAcca sthAvarAH, zeSa vyaktam / iha ca pRthivyAdayaH prAyo'gulAsaGkhyeyabhAgamAtrAvagAhanatvAt acchedyAdisvabhAvA vyavahArato bhavantIti tatprastAvAnizcayAcchedyAdInaSTabhiH sUtrairAha tao acchejjA paM0 ta0-samae papase paramANU 1, evamabhejjA 2 aDajhA 3 agijjhA 4 aNaDUDhA 5 amajjhA 6 apaesA 7 / tao avibhAimA 50 ta0-samae papase paramANU 8 (sU0 165) / ajjotti samaNe bhagava mahAvIre gotamAdI samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM vadAsI-kiMbhayA pANA? samaNAuso !, goyamAI samaNA vadaMti NamaMsaMti niggaMthA samaNa bhagavaM mahAvIra uvasaMkamaMti, upasaMkamittA vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI-No khalu vayaM devANuppiyA! eyama? jANAmo vA pAsAmo vA, ta jai Na devANuppiyA eyamaTTa No gilAyati parikahittae ta icchAmo Na devANuppiyANa aMtie eyama? jANittae, ajjotti samaNe bhagava 00000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 278 // Jan Education For Private & Fersonal use only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 166 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 17 // mahAvIre gotamAdisamaNe NiggaMthe AmaMtettA pava vayAsI-dukkhabhayA pANA samaNAuso! 1, se Na bhaMte ! dukkhe keNa kaDe ?, jIveNaM kaDe pamAdeNa 2, se Na bhaMte ! dukkhe kaha veijjai ?, appamAeNaM 3 (sU0 166) / 'tao acchejjetyAdi, chettumazakyA buddhayA kSurikAdizastreNa vetyacchedyAH, chedyatve samayAditvAyogAditi, samayaH-kAlavizeSaH, pradezo-dharmAdharmAkAzajIvapudgalAnAM niravayavo'zaH paramANu:-askandhaH pudgala iti, uktaM ca-"sattheNa sutikkheNavi, chettuM bhettuM ca ja kira na sakA / ta paramANuM siddhA, vayaMti AI pmaannaann||1||"ti, 'eva'miti pUrvasUtrAbhilApasUcanArtha iti, abhedyAH sUcyAdinA adAhyA agnikSArAdinA agrAhyA hastAdinA na vidyate'ddhaM yeSAmityanardA vibhAgadvayAbhAvAt , amadhyA vibhAgatrayAbhAvAt , ata evAha-'apradezA' nirakyavAH, ata evAvibhAjyA-vibhaktumazakyAH, athavA vibhAgena nivRttA vibhAgimAstaniSedhAdavibhAgimAH / ete ca pUrvatarasUtroktAH trasasthAvarAkhyAH prANino duHkhabhIrava ityetat saMvidhAnakadvAreNAha- anjo' ityAdi sugama, kevalam 'aJjo'tti ArAt pApakarmabhyo yAtA AryAstadAmantraNa he AryA ! 'itiH' evamabhilApenAmantryetisambandhaH, zramaNo bhagavAna mahAvIro gautamAdIn zramaNAn nirgranthAnevaM-vakSyamANanyAyenAvAdIditi, kasmAd bhayaM yeSAM te kiMbhayAH, kuto vibhyatItyarthaH, 'prANA' prANinaH 'samaNAuso'tti he zramaNAH! he AyuSmantaH! iti gautamAdInAmevAmantraNamiti, ayaM ca bhagavatAM praznaH ziSyANAM vyutpAdanArtha eva, anenA'pRcchato'pi ziSyasya hitAya tattvamAkhyeyamiti jJApayati, ucyate ca-"katthai pucchai sIso, kahica'puTThA vayaMti AyariyA / sIsANa tu hiyaTA, viulatarAgaM tu pucchaae||1||"iti. tatazca 'uvasaMkamati'tti upasaGkrAmanti-upasaGgacchanti tasya samIpatino bhavanti, iha ca 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 17 // Jain Education For Private & Personal use only T
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0166-167| dIpikA vRttiH / // 18 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000004 tatkAlApekSayA vartamAna nirdezo na duSTaH, upasaGkramya vandante stutyA namasyanti praNAmataH, 'evam ' anena prakAreNa 'vayAsitti chAndasatvAt bahuvacanArtha ekavacana miti avAdiSuH-uktavanto no jAnImo vizeSataH no pazyAmaH sAmAnyato, vAzabdau vikalpAauM , 'taditi tasmAdetamartha -kiMbhayAH prANA ityevaMlakSaNa', 'no gilAyati'tti naglAyanti na zrAmyanti parikathayitu parikathanena 'ta"ti tataH, 'dukkhabhaya'tti duHkhAt-maraNAdirUpAd bhayamepAmiti duHkhabhayAH, 'se gaM'ti tad duHkhaM 'jIveNaM kaDe'tti duHkhakAraNakarmakaraNAjIvena kRtamityucyate, kathamityAha-'pamAeNa'ti pramAdenAjJAnAdinA bandhahetunA karaNabhUteneti / ukta ca-"pamAo ya murNidehiM. bhaNio atttthbheyo| annANa saMsao ceva, micchANANa taheva ya // 1 // rAgo doso mainbhaMso, dhamma mi ya aNAyaro / jogANa duppaNIhANa, aTTahA vajjiyavvao ||2||"tti / taca vedyate-kSipyate apramAdena, bandhahetupratipakSabhUtatvAditi / asya ca sUtrasya duHkhabhayA pANA 1 jIveNa kaDe dukkhe pamANa 2 appamAeNa veijjai 3 ityevaMrUpapraznottaratrayopetatvAt tristhAnakAvatAro draSTavya iti // jIvena kRtaM duHkhamityuktamadhunA paramataM nirasyaitadeva samartha yannAha ___ annautthiyA NaM bhaMte ! pava' AikvaMti evaM bhAsaMti evaM paNNave ti evaM parUveti kahaNNa' samaNANaM NiggaMthANaM kiriyA kajjai ? tattha jA sA kaDA kajjai yo ta pucchaMti, tattha jA sA kaDA ko kajjai, No ta puccheti, tattha jA sA akaDA No kajai No ta pucchaMti, tattha jA sA akaDA kajjai ta pucchaMti, se evaM vattavya siyA? akicca dukkha aphursa dukkha akajjamANakarDa dukkha akaTu akaTTu pANA bhUyA jIvA sattA vedaNa vedetitti vattavyaM, je te evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa evamAikkhAmi evaM bhAsAmi evaM paNNavemi 000000000000000000000000000000000000000000000000000000 Jain Education inte For Private & Personal use only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0167| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 18 // evaM parUvemi-kiJca dukkha phussa dukkha kajjamANakaDa dukkha kaTUTu 2 pANA bhUyA jIvA sattA veyaNa vede titti vattavva siyA(sU0 167) / taiyaThANassa bIo uddesao smmtto|| 'annauthie'tyAdi, prAyaH spaSTa, kintu anyayathikA iha tApasA vibhaGgajJAnavantaH 'evaM vakSyamANaprakAramAkhyAnti sAmAnyato bhASante vizeSataH krameNetadeva prajJApayanti-prarUpayantIti paryAyarUpapadadvayenoktamiti / kiM tadityAha'kathaM' kena prakAreNa 'zramaNAnAM nirgranthAnAM, mate iti zeSaH, kriyata iti kriyA-karma sA 'kriyate' bhavati duHkhAyeti vivakSayA iti praznaH, iha tu catvAro bhaGgAH, tadyathA-kRtA kriyate-vihitaM sat karma duHkhAya bhavatItyarthaH1 evaM kRtA na kriyate 2 akRtA kriyate 3 akRtA na kriyate 4 iti, eteSvanena praznena yo bhaGgaH praSTumiSTaH ta zeSabhaGganirAkaraNapUrvakamabhidhAtumAha-'tattha'tti teSu caturyu bhaGgakeSu madhye prathama dvitIya caturthaM ca na pRcchanti, etattrayasyAtyanta ruceraviSayatayA tatpraznasyApyapravRtteriti, tathAhi-yA'sau kRtA kriyate' yad karma kRta sat bhavati no tat te pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena nirgranthamatatvena cAsammatatvAditi, 'tatra yA'sau kRtA no kriyate' iti teSu-bhaGgakeSu madhye yattatkarma kRtaM no tat pRcchanti, atyantavirodhenAsambhavAt , tathAhi-kRta cet karma kathaM na bhavatItyucyate ?, na bhavati cet kathaM kRtaM taditi, kRtasya karmaNo'bhavanAbhAvAt , 'tatra' teSu 'yA'sAvakRtA' yattadakRta karma 'no kriyate' na bhavati no tAM pRcchanti, akRtasyAsatazca karmaNaH kharaviSANakalpatvAditi, amumeva bhaGgatrayaniSedhamAzrityAsya sUtrasya tristhAnakAvatAra iti sambhAvyate, tRtIyabhaGgakastu tatsammata iti ta pRcchanti, ata evAha-tatra 'yA'sAvakRtA kriyate' yattadakRtaM-pUrvamavihitaM karma bhavati-duHkhAya sampadyate // 18 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 182 // tAM pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena duHkhAnubhUtezva pratyakSatayA sattvena kRtakarma bhavanapakSasya sammatatvAditi pRcchatAM cAyamabhiprAyo - yadi nirgranthA api akRtameva karmma duHkhAya dehinAM bhavatIti pratipadyante tataH suzobhanam, asmatsamAnabodhatvAditi zeSAna pRcchantastRtIyameva pRcchantIti bhAvaH, 'se'tti atha teSAmakRtakarmmAbhyupagamavatAmevaM vakSyamANaprakAraM vaktavyam - ullApaH syAt, ta eva vA evamAkhyAnti parAn prati yaduta - athaivaM vaktavya - prarUpaNIyaM tattvavAdinAM syAd - bhavet, akRte sati karmmaNi duHkhabhAvAd akRtyam - akaraNIyamabandhanIyam - aprAptavyamanAgate kAle jIvAnAmityarthaH, kiM ? - 'dukkha' duHkhahetutvAt karmma, 'aphussaM' ti aspRzya karma akRtatvAdeva, tathA kriyamANaM ca varttamAnakAle badhyamAnaM kRtaM cAtItakAle baddha, kriyamANakRtaM dvAdvaikatvaM karmmadhArayo vA na kriyamANakRtamakriyamANakRtaM kiM tat ? - duHkha karmma' 'akica' dukkha' mityAdipadatraya', 'tattha jA sA akaDA kajjai taM pucchati' ityanyatIrthikamatamAzritaM kAlatrayAlambanamAzritya tristhAnakAvatAro'sya draSTavyaH kimuktaM bhavatItyAhaakRtvA akRtvA karmma prANA- dvIndriyAdayaH bhUtAstaravo jIvAH - paJcendriyAH sattvAH- pRthivyAdayo, yathoktam - " prANA dvitricatuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH zeSAH sattvAH prakIrtitAH || 1 ||" iti, vedanAM-pIDAM vedayantIti vaktavyamityayaM teSAmullApaH, etad vA te'jJAnopahatabuddhayo bhASante parAn prati yaduta evaM vatavyaM syAditi prakramaH // evamanyatIrtha kamamupadazye nirAkurvannAha - 'je te' ityAdi, ya ete anyatIrthi kA evam uktaprakAram 'Aha'su'tti uktavantaH 'mithyA' asamyak te'nyatIrthikA evamuktavantaH, akRtAyAH kriyAyAH kriyAtvAnupapatteH kriyata iti hi kriyA, yasyAstu kathaJcanApi karaNaM nAsti sA kathaM kriyeti ?, akRtakarmA sU0 167 / // 182 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0167-268| zrIsthAnAGga nubhavane hi baddhamuktamukhitaduHkhitAdiniyatavyavahArAbhAvaprasaGga iti, svamatamAdizannAha-'ahami'tyAdi, 'ahati sUtra- ahameva nAnyatIthikAH, punaHzabdo vizeSaNArthaH sa ca pUrvavAkyAduttaravAkyArthasya vilakSaNatAmAha, 'evamAikkhAmI'dIpikA tyAdi pUrvavat , kRtyaM-karaNIyamanAgatakAle duHkhaM, taddhetukatvAt karma, spRzya-spRSTalakSaNavandhAvasthAyogya vRttiH / kriyamAga vartamAnakAle kRtamatIte, akaraNa nAsti karmaNaH kathazcanApIti bhAvaH, svamatasarvasvamAha-kRtvA kRtvA // 183 // karme ti gamyate, prANAdayo vedanAM-karmakRtazubhAzubhAnubhUti vedayanti-anubhavantIti vaktavyaM syAt samyagvAdi nAmiti / tristhAnakasya dvitIyoddezakaH vivaraNataH samAptaH // ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake vicitrA jIvadharmAH prarUpitA ihApi ta eva prarUpyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtratrayam tihiM ThANehiM mAyI mAya kaTu No AlopajjA No paDikkamejjA No NidijjA No garahijjA No biuddejA No visohejjA No akaraNayAe abbhuTUThejjA No ahAriha pAyacchittaM tavokamma paDivajjejjA, taMjahA-akareMsu vA'ha karemi vA'haM karessAmi vA'haM 1 / tihiM ThANehiM mAyI mAya kaTUTu No AlopajjA No paDikkamejjA jAva No paDivajjejjA ta-akittI vA me siyA avaNNe vA me siyA aviNae vA me siyaa2| tihiM ThANehi mAyI mAya kaTu No AlopajjA jAva No paDivajjejjA ta-kittI vA me parihAissai jase vA me parihAissai pUyAsakkAre vA me parihAissai 3 / tihi ThANehiM mAyI mAya kaTUTu AloejjA paDikkamejA jAva paDivajjejjA, ta-mAissa BNa assi loe garahie bhavai uvavAe garahie bhavai AyAI garahiyA bhavai 4 / tihi ThANehi mAyI mAya kaTu .60000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 183 // For Private & Personal use only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 68 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 184 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 AlopajjA jAva paDivajjejjA ta-amAissa NaM assi loe pasatthe bhavai uvavAe pasatthe bhavai AyAI pasatthA bhavai 5 / tihi ThANehi mAyI mAya kaTu AloejjA jAva paDivajjejjA, taM0-NANaTThayAe dasaNaTThayAe carittayAe 6 / (sU0 168) / 'tihi ThANehI tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahA'yaM sambandhaH-pUrvasUtre mithyAdarzanavatAmasamajasatoktA, iha tu kaSAyavatAM tAmAhetyevaMsambandhasyA'sya vyAkhyA-'mAyI' mAyAvAn 'mAyAM' mAyAviSayaM gopanIya pracchannamakArya kRtvA no Alocayet mAyAmeveti, zeSa sugama, navaraM Alocana-gurunivedana pratikramaNa-mithyAduSkRtadAna nindA-AtmasAkSikI gardA-gurusAkSikA vitroTana-tadadhyavasAyavicchedana vizodhanam-AtmanaH cAritrasya vA'ticAramalakSAlanam akaraNatAbhyutthAna-puna:tat kariSyAmItyabhyupagamaH 'ahAriha' yathocitaM 'pAyacchitta'ti pApacchedaka prAyazcittavizodhakaM vA tapaHkarma nirvi kRtikAdi pratipadyeta, tadyathA-akArSamahamidamataH kathaM nindyamityAlocayiSyAmi svamAhAtmyahAniprApterityevamabhimAnAt 1, tathA karomi cAhamidAnImeva kathamasAdhviti bhaNAmi 2, karipyAmIti cAhametadakRtyamanAgatakAle'pi kathaM prAyazcittaM pratipadya iti 3 / kIrtiH-ekadiggAminI prasiddhiH sarvadiggAminI saiva varNoM yazaHparyAyatvAttasya athavA dAnapuNyaphalA kIrtiH parAkramakRtaM yazaH, tacca varNa iti tayoH pratiSedho'kItiH avarNazceti, avinayaH sAdhukRto me syAditi, idaM sUtramaprAptaprasiddhipuruSApekSa, 'mAyaM kaTu'tti mAyAM kRtvA-mAyAM puraskRtya mAyayetyarthaH, 'parihAsyati' hInA bhaviSyati pUjA puSpAdibhiH satkAro vastrAdibhiH, idamekameva vivakSitamekarUpatvAditi, idaM tu prAptaprasiddhipuruSApekSa, zeSa sugamam // uktaviparyayamAha // 184 // Jan Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 185 // Jain Education Inter 'tihi ' ityAdi sUtratraya' sphuTa, kintu iha mAyI akRtyakaraNakAla eva AlocanAdikAle tvamAyyeva AlocanAdyanyathAnupapatteriti 'ahiMsa'ti aya, yato mAyina ihalokAdyA garhitA bhavanti yatazcAmAyina ihalokAdyA prazastA bhavanti yatazcAmAyina AlocanAdinA niraticArIbhUtasya jJAnAdIni svasvabhAvaM labhante ato'hamamAyI bhUtvA'' - locanAdi karomIti bhAvaH / anantara zuddhiruktA, idAnIM tatkAriNo'bhyantarasampadA tridhA kurvannAha tao purisajAyA paM0 ta0 - suttadhare atthadhare tadubhayadhare (sU0 169) kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA tao vatthA dhArita vA pariharitae vA, ta0 - jaMgie bhaMgie khomie 1, kappara niggaMthANa vA niggaMdhINa vA tatha pAyA dhArita vA pariharittara vA ta0 - lAuyapAde vA dAruyapAde vA maTTiyApAde vA (sU0 170) tiGi ThANehi vatthaM dharijjA, ta0 - harivattiya durguchAvattiya parIsahavattiya (sU0 171) tao AyarakkhA paM0 ta0 dhammiyApa paDicoyaNAe paDicopattA bhavai tusiNie vA siyA uThettA vA AyAe pagaMtamaMtamavakka mejjA / niggaMthassa Na gilAya - mANassa kappaMti tao viyaDadattIo paDigAhittae, taMjahA-ukkosA majjhimA jahannA (sU0 172) / 'tao purI'tyAdi suvodha, navaramete yathottaraM pradhAnA iti / teSAmeva vAhyAM sampadaM sUtradvayenAha - 'kappatI 'ti kalpate - yujyate yuktamityarthaH, 'dhArita 'tti dharttu parigrahe 'pariharttI' paribhoktumiti, 'ja' giya' jaGgamajamaurNikAdi 'bha' giya' atasImaya' 'khomiya' kArpAsikamiti / alAbupAtraM - tumbakaM dArupAtra - kASThamayaM mRttikApAtra - mRNmaya zarAvavAghaTikAdi, zeSaM sugamam / vastragrahaNakAraNAnyAha - 'tihI 'tyAdi, hI-lajjA saMyamo vA pratyayo - nimittaM yasya dhAraNasya tattathA, jugupsA - pravacanakhisA vikRtAdarzanena mA bhUdityevaM pratyayo yatra tattathA, evaM parIpahAH zIto sU0 168-169170-171172 / // 185 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 172-173 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 186 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000004 SNadaMzamazakAdayaH pratyayo yatra tattathA, nirgranthaprastAvAgnirgranthAnevAnuSThAnataH saptasUtryA''ha-tao'ityAdi sugamA, navaram AtmAnaM rAgadveSAderakRtyAd bhavakUpAd vA rakSantItyAtmarakSAH 'dhammiyAe paDicoyaNAe'tti dhAmi keNopadezenanedaM bhavAdRzAM vidhAtumucitamityAdinA prerayitA-upadeSTA bhavati anakUletaropasargakAriNaH, tato'sAvupasargakaraNAnivarttate tato'kRtyasevA na bhavatItyAtmA rakSito bhavatIti 1, tUSNIko vA vAcaMyama upekSaka ityarthaH syAditi 2, preraNAyA aviSaye upekSAsAmathrye ca tataH sthAnAdutthAya 'Aya'tti AtmanA ekAnta-vijanamanta-bhUvibhAgamavakrAmet-gacchet 3 / nirgranthasya glAyataH-azaknuvataH, tRDvedanAdinA abhibhUyamAnasyetyarthaH, AhAragrahaNa hi vedanAdibhireva kAraNairanujJAtam / 'tao'tti tisraH 'biyaDa'tti pAnakAhAraH, tasya dattayaH-ekaprakSepapradAnarUpAH pratigrahItumAzrayitu vedanopazamAyeti, utkarSaH-prakarSaH tadyogAdutkarSA utkarSa vatIti votkarSA utkRSTetyarthaH, pracurapAnakalakSaNA yayA dinamapi yApayati, madhyamA tato hInA, jaghanyA yayA sakRdeva vitRSNo bhavati yApanAmAtra vA labhate, athavA pAnakavizeSAdutkRSTAdyA vAcyAH, tathAhi-kalamakAgjikAvazrAvaNAdeH drAkSApAnakAdervA prathamA 1 paSThikAdikAbjikAdemadhyamA 2 tRNadhAnyakAgjikAderuSNodakasya vA jaghanyeti 3, dezakAlasvarucivizeSAd votkarSAdi neyamiti // tihiM ThANehi samaNe niggathe sAhammiya saMbhoiya visaMbhoiya karemANe NAtikamai, ta-saya vA daTu', saDUDhassa cA nisamma, tacca mosaM AuTTati cautthaM No AudRti, (sU0 173) tivihA aNunnA paMtaAyariyattAe uvajjhAyattApa gaNittAe / tivihA samaNunnA paM0 ta-AyariyattAe uvajjhAyattAe gaNittANa, evaM // 186 // Jain Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ || suu0173-174| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 28 // uvasaMpayA, evaM vijahaNA / (sU0 174) / _ 'sAhammiya'ti samAnena dharmeNa caratIti sAdharmikasta sam-ekatra bhogo-bhojana sambhogaH-sAdhUnAM samAna| sAmAcArIkatayA parasparamupadhyAdidAnagrahaNasaMvyavahAralakSaNaH sa vidyate yasya sa sAmbhogikastaM, visambhogodAnAdibhirasaMvyavahAraH sa yasyAsti sa visambhogikastaM kurvan nAtikAmati-na laghayatyAjJAM sAmAyika vA vihitakAritvAditi, svayamAtmanA sAkSAd dRSTvA sAmbhogikena kriyamANAmasAmbhogikadAnagrahaNAdikAmasamAcArI, tathA 'sahassa'ti zraddhA-zraddhAnaM yasmin asti sa zrAddhaH-zraddheyavacanaH ko'pyanyaH sAdhustasya vacanamiti gamyate nizamya avadhArya, tathA 'tacca'ti eka dvitIya yAvat tRtIyaM 'mosa'ti mRpAvAdaM akalpagrahaNapArzvasthadAnAdinA sAvadhaviSayapatijJAbhaGgalakSaNamAzrityeti gamyate, Avarttate-nivarttate tamAlocayatItyarthaH, anAbhogatastasya bhAvAt prAyazcittaM vocita dIyate, caturtha tvAzritya prAyo no Avarttate-taM nAlocayati, tasya darpata eva bhAvAditi, Alocane'pi prAyazcittasyAdAnamasyeti, atazcaturthAsambhogakAraNakAriNa visambhogika kurvanAtikrAmatIti prakRtam , ukta ca-"egaM va do va tinni va, AuTuMtassa hoi pacchittaM / AuTuMte vi tao, pareNa tiNhaM visaMbhogo // 1 // " iha cAdya sthAnadvayaM gurutaradoSAzraya, yatastatra jJAtamAtre zrutamAtre ca visambhogaH kriyate, tRtIya svalpataradoSAzrayaM tatra hi caturthavelAyAM sa vidhIyata iti / 'aNunna'tti, anujJAnamanujJA-adhikAradAnam , Acaryate-maryAdAvRttitayA sevyata ityAcAryaH, AcAre vA paJcaprakAre sAdhurityAcAryaH, Aha ca-"paMcavihaM AyAraM, AyaramANA tahA pyaasNtaa| AyAraM daMsaMtA, AyariyA teNa vuccaMti // 1 // " nadbhAvastattA tayA, uttaratra gaNAcAryagrahaNAdanuyogAcAryatayetyarthaH, 900000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000004 // 28 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0173-174| zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 188 // 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000 tathA upetyA'dhIyate'smAdityupAdhyAyaH, Aha ca-"saMmattanANadaMsaNajutto sutttthtdubhyvihissnnu| AyariyaThANajuggo, suttaM vAei uvajhAo // 1 // " iti, tadbhAva upAdhyAyatA tayA, tathA gaNaH-sAdhusamudAyo yasyA'sti svasvAmisambandhenAsau gaNI-gaNAcAryastadbhAvastattA, tayA gaNanAyakatayeti bhAvaH, tathA samiti-saGgatA autsargikaguNayuktatvenocitA AcAryAditayA anujJA samanujJA, tathAhi-anuyogAcAryasyautsargikaguNA:-"tamhA vayasaMpannA, kAlociyagahiyasayalamuttatthA / aNujogANunnAe, jogA bhaNiyA jiNidehiM // 1 // iharA u musAvAo, pavayaNakhiMsA ya hoi loyaMmi / sesANa vi guNahANI, titthuccheo ya bhAveNa // 2 // " gaNAcAryo'pyautsargika evaM-"suttatthe nimmAo, piyadaDhadhammo'NuvattaNAkusalo / jAIkulasaMpanno, gaMbhIro laddhimanto ya // 1 // saMgahuvaggahanirao, kayakaraNo pavayaNANurAgI ya / evaMviho ya bhaNio gaNasAmI jiNavariMdehiM // 2 // " athaivaMvidhaguNAbhAve anujJAyA apyabhAvAt kathamanyA samanujJA bhaviSyatIti?, atrocyate-uktaguNAnAM madhyAdanyatamaguNAbhAve'pi kAraNavizeSAta sambhavatyevAsau, kathamanyathA'bhidhIyate-"je yAvi maMditti guruM vaittA, Dahare ime appamuetti naccA / hIlaMti micche paDivajjamANA, kareMti AsAyaNa te gurUNa ||"ti, ataH kepAzcit guNAnAmabhAve'pyanujJA samagraguNabhAve tu samanujJeti sthitam , athavA svasya manojJAH-samAnasAmAcArIkatayA abhirucitAH svamanojJAH saha vA manojJerjJAnAdibhiriti samanojJAH-ekasambhogikAH sAdhavaH, kathaM trividhA ityAha-'AcAryataye'tyAdi, bhikSukSullaketyAdibhedAH santo'pi na vivakSitAH, tristhAnakAdhikArAditi / evaM uvasaMpaya'tti, eva'mityAcAryatvAdibhitridhA samanujJAvat / upasaMpattirUpasampat-jJAnAdyarthaM bhavadIyo'hamityabhyupagamaH, tathAhi-kazcit svAcAryAdisandiSTaH samyakzruta // 288 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 189 // Jain Education Intern granthAnAM darzanaprabhAvakazAstrANAM vA sUtrArthayorgrahaNasthirIkaraNavismRtasandhAnArthaM tathA cAritravizeSabhUtAya vaiyAvRttyAya kSapaNAya vA sandiSTamAcAryAntaraM yadupasampadyate, uktaM ca - " uvasaMpayA ya tivihA, nANe taha daMsaNe carite ya / daMsaNanANe tivihA, duvihA ya caritaaTThAe || 1 | "tti, seyamAcAryopasampad, evamupAdhyAyagaNinorapIti, evaM vijaNa 'tti 'evamityAcAryatvAdibhedena tridhaiva vihAna - parityAgaH tacca AcAryAdeH svakIyasya pramAdadoSamAzritya vaiyAvRttyakSapaNArthamAcAryAntaropasampattyA bhavatIti, Aha ca - " niyagacchAdannammi u sIyaNadosAiNA hoi "tti, athavA AcAryo jJAnAdyarthamupasampannaM yatiM tamarthamananutiSThantaM siddhaprayojanaM vA parityajati yat sA''cAryavihAniH, uktaM ca- "uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNa apUrito | ahavA samANiyami ya, sAraNayA vA visaggo vA ||1||"tti, evamupAdhyAyagaNinorapIti / iyamanantaraM viziSTA sAdhukAyaceSTA tristhAnake'vatAritA, adhunA tu vacanamanasI tatparyudAsau ca tatrAvatArayannAha - tivihe vayaNe paM0 ta 0 -tavvayaNe tayaNNavayaNe NoavayaNe, tivihe avayaNe paM0 ta0- No tavvayaNe No tadannavayaNe avayaNe / tivihe maNe paM0 ta0-tammaNe tadaNNamaNe NoamaNe, tivihe amaNe paM0 ta0 - NotammaNe No tayaNNamaNe amaNe ( sU0 175) / 'tivihe'tyAdisUtracatuSTayam, asya gamanikA - tasya-vivakSitArthasya ghaTAdervacana - bhaNanaM tadvacanaM, ghaTArthApekSayA ghaTavacanavat, tasmAd - vivakSitaghaTAderanyaH paTAdistasya vacanaM tadanyavacanaM, ghaTApekSayA paTavacanavat, noavacanam - abhaNananivRttirvacanamAtra DitthAdivaditi, athavA saH zabdavyutpatti (pravRtti) nimittadharmaviziSTo'rtho'ne sU0 174-175 / // 189 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 175-176 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 300000000000000000000000000000000000000000000000000000 nocyata iti tadvacana yathArthanAmetyarthaH, jvalanatapanA divat , tathA tasmAt-zabdavyutpattinimittadharmaviziSTAdanyaHzabdapravRttinimittadharmaviziSTo'rtha ucyate aneneti tadanyavacanamayathArthamityarthaH, maNDapAdivat , ubhayavyatirikta noavacana, nirarthakamityarthaH, DitthAdivat , athavA tasya-AcAryAdervacanaM tadvacanaM tavyatiriktavacanaM tadanyavacanam-avivakSitapraNetRvizeSa noavacanaM vacanamAtramityarthaH, trividhavacanapratiSedhastvavacana, tathAhi-notadvacanaM ghaTApekSayA paTavacanavat , notadanyavacanaM ghaTe ghaTavacanavat , avacana vacananivRttimAtramiti, evaM vyAkhyAntarApekSayA'pi jJeyam , tasya-devadattAdestasmin vA ghaTAdau manastanmanaH, tato-devadattAdanyasya-yajJadattAdeghaTApekSayA paTAdau vA manastadanyamanaH, avivakSitasambandhivizeSa tu manomAtra noamana iti, etadanusAreNAmano'bhyAmiti // anantaraM saMyatamanuSyAdivyApArA uktAH, idAnIM prAyo devavyApArAn 'tihiM'ityAdibhiraSTAbhiH sUtrairAha-- tihi ThANehi appabuTTikAe siyA, ta-tassiM ca Na desaMsi vA paesaMsi vA No bahave udgajoNiyA jIvA ya puggalA ya udagattAe vakkamaMti viukkamati cayaMti uvavajjati, devA NAgA jakkhA bhUyA No samma ArAhiyA bhavaMti, tattha samuTThiyaM udagapuggala pariNata vAsitukAma anna desaM sAharaMti abbhavaddalaga ca Na samuTThiya pariNata vAsiukAma vAukAe vidhuNati, icceehi tihi ThANehi appabuTTikAe siyA 1 / tihi ThANehi mahAbuTThikANa siyA, taMjahA-tasi ca Na desaMsi vA paesaMsi vA bahave udagajoNiyA jIvA ya puggalA ya udagattApa vakkamaMti viukkamati cayati uvavajjaMti, devA jakkhA NAgA bhUyA sammamArAhiyA bhavaMti, aNNattha samuTThita udagapoggalaM pariNaya vAsiukAma ta desa sAharaMti abhavaddalaga ca Na samuTThita pariNaya vAsiukAma No vAuyAo vihuNati Jan Education For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0176-177| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 19 // icceehi tihi ThANehi mahAvuTTikAe siyA 2 (sU0 176) / ___mugamAni caitAni, kintu 'appaTTikAe'tti, alpaH-stoko avidyamAno vA varSaNa vRSTiH-adhaHpatana vRSTipradhAnaH kAyo-jIvanikAyo vyomanipatadapkAya ityarthaH, varSaNadharmayutaM vodaka vRSTiH, tasyAH kAyo-rAziSTikAyaH, alpacAsau vRSTikAyazca alpavRSTikAyaH sa 'syAd ' bhavet tasmiMstatra-magadhAdau, cazabdo'lpavRSTitAkAraNAntarasamuccayArthaH, (sUcanArthaH), NamityalaGkAre, 'deze'janapade pradeze-tasyaivaikadezarUpe, vAzabdo vikalpAthI,udakasya yonayaH-pariNAmakAraNabhUtA udakayonayasta evodakayonikA-udakajananasvabhAvA 'vyutkrAmanti' utpadyante 'vyapakrAmanti' cyavante, etadeva yathAyogaM paryAyata AcaSTe-cyavante, utpadyante kSetrasvabhAvAdityeka, tathA 'devA' vaimAnikajyotiSkAH 'nAgA' nAgakumArA bhavanapatyupalakSaNametat , 'yakSA' bhUtA iti vyantaropalakSaNam , athavA devA iti sAmAnya nAgAdayastu vizeSaH, etadgrahaNa ca prAya epAmevaMvidhe karmaNi pravRttiriti jJApanAya, vicitratvAd vA sUtragateriti, no samyagArAdhitA bhavanti avinayakaraNAjanapadairiti gamyate, tatazca tatra-magadhAdau deze pradeze vA tasyaiva samutthitam-utpannamudakapradhAna paudgalapudgalasamUho megha ityarthaH udakapaudgalaM, tathA pariNata' udakadAyakAvasthAprAptam , ata eva vidyudAdikaraNAd varSitukAma sadanya dezamaGgAdikaM saMharanti-nayantIti dvitIya, abhrANi-meghAstairvalaka-dudinamabhravaIlaka 'vAuyAo'tti vAyukAyaH pracaNDavAto vidhunAti-vidhvaMsayatIti tRtIyam / 'icce' ityAdi nigamanamiti, etadviparyAsAdanantarasUtraM mugama, vyAkhyA viparyayataH kAryA / tihiM ThANehiM ahuNovavaNNe deve devalogesu icchijjA mANusa loga havvamAgacchittae, No ceva Na saMcApaDa // 19 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 192 // havvamAgacchittae, ta-ahuNovavaNNe deve devaloesu divvesu kAmabhogesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaNNe se Na mANussae kAmabhoge No ADhAi No pariyANAi No aTTha baMdhai No NidANa pagarei No ThiipakappaMpakareti 1, ahuNovavaNNe deve devalopasu divvesu kAmabhogesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaNNe tassa Na mANussae pemme vocchiNNe divve saMkate havai 2, ahuNocavaNNe deve devaloesu dibvesu kAmabhogesu mucchie bhavai jAva ajjhovavaNNe tassa Na evaM bhavai-iNhi na gaccha muhutta gaccha teNa kAleNa (teNa samaeNa') appAuyA maNussA kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti, iccetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavaNNe deve devaloesu ijchejA mANusa loga habvamAgacchittae No ceva Na saMcAei habbamAgacchittae 3 // tihiM ThANehiM ahuNovavaNa deve devaloesu icchejA mANusa loga havvamAgacchittae, saMcAei havvamAgacchittae-ahuNovavaNNe deve devaloesu dibbesu kAmabhogesu amucchie agiddhe agaDhie aNajjhopavaNNe tassa Na evaM bhavai atthi Na mama mANussae bhave Ayariei vA uvajjhApai vA pavattIi vA therei vA gaNIi vA gaNadharei vA gaNAvacchepai vA, jesi pabhAveNa mae imA eyArUvA divyA deviDUDhI divyA devajutI divve devANubhAve laddhe patte abhisamaNNAgae ta gacchAmi te bhagavate vadAmi NamaMsAmi sakkAremi sammAmi kallANa maMgala devayaM ceiyaM pajjuvAsAmi, ahuNovavaNNe deve devaloesu divvesu kAmabhogesu amucchie jAva aNajjhovavaNNe tassa Na evaM bhavai-esa Na mANussae bhave NANIi vA tavassIi vA aidukkara dukkarakArae tagacchAmi Na ta bhagavaMtaM vadAmi NamaMsAmi jAva pajjuvAsAmi, ahuNovavaNNe deve devalopasu jAva aNajjhovavaNNe, tassa Na pava bhavai-atthi NaM mama mANussate bhave mAyAti vA jAva suNhAi vA ta gacchAmi Na tesi tiya pAunbhavAmi pAsatu tA me ima eyArUva divya deviDhi divvaM devajjui dibba devANubhAva laddha patta abhisamaNNAgaya iccetehiM tihi ThANehi ahuNovavaNNe deve // 192 // Jan Education For Private &Personal use Only www.jainelibrary.ory
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0177| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 193 // 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 devaloesu icchejA mANusa loga havvamAgacchittae 4 (sU0 177) / 'ahuNo'tti adhunopapanno devaH, kavetyAha-devalokeSviti, iha ca, bahuvacanamekasyaikadA anekeSatpAdAsambhavAdekArthe dRzya vacanavyatyayAdevalokAnekatvopadarzanArtha vA, athavA devalokeSu madhye kacidevaloka iti, 'iccheda' abhilaSet , pUrvasaGgatikadarzanAdyartha mAnuSANAmaya mAnuSasta 'havva'ti zIghra 'na saMcAei'tti na zaknoti, dividevalokeSu bhavA divyAsteSu, kAmau ca-zabdarUpalakSaNau bhogAzca gandharasasparzAH kAmabhogAsteSu, athavA kAmyanta iti kAmAH-manojJAste ca te bhujyanta iti bhogA:-zabdAdayaste ca te kAmabhogAsteSu mRcchita iva mUrchito-mUDhaH, tatsvarUpasyAnityatvAdevibodhAkSamatvAt , gRddhaH-tadAkAGkSAvAn atRpta ityarthaH, grathita iva grathitastadviSayasneharajjubhiH sandabhita ityarthaH, adhyupapanna:-AdhikyenAsako'tyantatanmanA ityarthaH, 'no Adriyate' na teSvAdaravAn bhavati 'no parijAnAti' ete'pi vastubhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate, no artha vadhnAti-etairida prayojanamiti na vinizcayaM karoti, tathA na teSu nidAna karoti-ete me bhUyAsurityevamiti, tathA teSveva no sthitiprakalpamavasthAnavikalpanameteSvahaM tiSTheyamiti ete vA mama tiSThantu-sthirIbhavantvityevaMrUpa sthityA vA-maryAdayA viziSTaH prakalpaH-AcAra Asevetyarthasta 'prakaroti' kartumArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasaktirityeka kAraNa 1, tathA yato'sAvadhunopapanno devo divyeSu kAmabhogeSu mUrchitAdivizeSaNo bhavati tatastasya mAnuSyakamanudhyaviSaya prema-sneho yena manuSyaloke Agamyate tad vyavacchinna, divi bhava divya-svargagatavastuviSaya sakrAnta-tatra deve praviSTa bhavatIti divyapremasaGkrAntiriti dvitIyam 2, tathA'sau devo yato divyakAmabhogeSu For Private & Personal use only Jan Education
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 177 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 194 // macchitAdivizeSaNo bhavati, tatastatpratibandhAt ' tassa 'ti tasya-devasya evaM ti evaMprakAra cittaM bhavati, yathA 'iNhi'ti yata idAnIM na gacchAmi, 'muhuttati muhartena gacchAmi kRtyasamAptAvityarthaH, 'teNa kAleNa"ti yena tat kRtya samApyate sa ca kRtakRtyatvAdAgamanazako bhavati tena kAlena, gateneti zeSaH, tasmin vA kAle gate, NaMzabdo vAkyAlaGkArArthaH, alpAyuSaH svabhAvAdeva manuSyA mAtrAdayo yaddarzanArthamAjigamiSati te kAladharmeNa-maraNena saMyuktA bhavanti, kasyAsau darzanArthamAgacchatu ? iti asamAptakartavyatA nAma tRtIyamiti 3, 'icce'tyAdinigamanam 3 // tadAgame hetumAha-devakAmeSu kazcidamUcchitAdivizeSaNo bhavati, tasya ca mana iti gamyate, evaMbhUtaM bhavati-'AcAryaH' pratibodhakaH pravrAjakAdiranuyogAcAryoM vA 'itiH' evaMprakArArtho vAzabdo vikalpArthaH, prayogazcaiva-manuSyabhave mamAcAryo'stIti vA, upAdhyAyaH-sUtradAtA so'stIti vA, evaM sarvatra, navara pravarttayati sAdhUnAcAryopadiSTeSu vaiyAvRttyAdiSviti pravartI, ukta ca-"tavasaMjamajogesu, jo jogo tattha ta payaTTei / asahu ca niyattei, gaNatattillo pavattI u ||1||"tti, pravartivyApAritAn sAdhUna saMyamayogeSu sIdataH sthirIkaroti iti sthaviraH, uktaM ca-"thirakaraNA puNa thero, pavattivAvAriesu atthesu / jo jattha sIyai jaI, saMtabalo ta thirIkujjA ||1||"iti, gaNo'syAstIti-gaNAcAryaH, gaNadharo-jinaziSyavizeSaH, AryikApratijAgarako vA sAdhuvizeSaH, ukta ca-"piyadhammo daDhadhammo, saMviggo ujjuo ya teyaMsI / saMgahuvaggahakusalo, suttasthaviU, gaNAhibaI // 1 // " gaNasyAvacchedo-vibhAgo'zo'syAtIti, yo hi gaNAMza gRhItvA gacchopaSTambhAyaivopadhimArgaNAdinimitta viharati sa gaNAvacchedakaH, Aha ca-"uddhAvaNApahAvaNa-khittovahimaggaNAmu avisAI / mutta // 194 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0177-178| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 195 // .000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 sthatadubhayaviU, gaNavaccho eriso hoi ||1||"tti, 'ima'tti iyaM pratyakSAsanA etadeva rUpa yasyA na kAlAntare rUpAntarabhAka sA etadrU pA divyA-svargasambhavA pradhAnA vA devAnAM-surANAmRddhiH-zrIvimAnaratnAdisampadevarddhireva sarvatra, navaraM dyutiH-dIptiH zarIrAbharaNAdisambhavA yutirvA-yuktiriSTaparivArAdisaMyogalakSaNA'nubhAgo'cintyA vaikriyakaraNAdikA zaktiH, labdhaH-upArjito janmAntare, prAptaH-idAnImupanataH, abhisamanvAgato-bhogyatAM gataH, 'taditi tasmAttAn bhagavataH-pUjyAna vande stutibhirnamasyAmi praNAmena satkaromyAdarakaraNena vastrAdinA vA sanmAnayAmyucitapratipattyA kalyANa maGgala daivata caityamitibuddhayA 'paryupAse' seve ityeka, 'esa Na'ti 'eSaH' avadhyAdipratyakSIkRto mAnuSyake bhave vartamAna iti zeSo, manuSya ityarthaH, jJAnIti vA kRtvA tapasvIti vA kRtvA, kimiti ? duSkarANAM-siMhaguhAkAyotsargakaraNAdInAM madhye duSkaramanuraktapUrvopabhuktaprArthanAparataruNImandiravAsAprakampabrahmacaryAnupAlanAdikaM karotIti atiduSkaraduSkarakArakaH sthUlabhadravat , 'tat ' tasmAd gacchAmitti-pUrvamekavacananirdeze'pIha pUjyavivakSayA bahuvacanamiti, tAn duSkaraduSkarakArakAn bhagavato bande iti dvitIya, tathA 'mAtAi vA pitAi vA bhajAi vA bhAyAi vA bhayaNIi vA puttAi vA dhUyAi vA' yAvacchabdAkSepaH snuSA-putrabhAryA, 'taditi tasmAt teSAmantika-samIpe 'prAdurbhavAmi' prakaTIbhavAmi, 'tAva me'tti tAvan me-mameti tRtIyam // tao ThANAI deve pIhejjA ta-mANussaga bhava 1 Aripa khette jamma 2 sukulapaccAyAti 3, 5 / tihiM ThANehiM deve paritappejA, ta-aho Na mae saMte bale sate vIrie sate purisakkAraparakkame khemaMsi subhikkhaMsi AyariyauvajjhAehiM vijjamANehi kallasarIreNa No bahue supa ahIe 1, aho Namae ihalogapaDibINa paraloga // 195|| Jain Education For Private & Personal use only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 196 // Jain Education Intern paraMmuheNa visayatisieNa No dIhe sAmaNNapariyAra aNupAlie 2, aho NaM mae iDiTarasasAyagarupaNa bhogAsa - sAgadveNa No visuddhe carite phAsie 3, iccetehi tihi ThANehi paritappejjA 6 (sU0 178) / tihiM ThANehi deve caislAmitti jANai, taMjahA- vimANAbharaNAI NippabhAI pAsittA 1, kapparukkhaga milAyamANaM pAsittA 2, appaNa teyalessa parihAyamANi pAsittA 3, iccetehi 7 / tihi ThANehi deve ubvegamAgacchejjA, taMjahA - aho NaM mae imAo yAruvAo divyAo deviDUDhIo divvAo devajjutIo divvAo devANubhAvAo laddhAo pattAo abhisamaNNAgayAo caiyavvaM bhavissara 1, aho NaM mae mAuoya piusukka taM tadubhayasaMsaDa tappaDhamayApa AhAro AhArevva bhavissara 2, aho NaM mae kalamalajabAlAte asutIte uvveyaNIyAe bhImAe gabhavasai vasiyavva' bhavissara 3 / iccepahi tihiM 8 / (sU0 179) / tisaMThiyA vimANA paM0 ta0 vaTTA tasA cauraMsA 3, tattha NaM je te vaTTA vimANA te Na pukkharakaNNiyAsaMThANasaThiyA savcao samatA pAgAraparikkhittA egaduvArA pannattA, tattha Na je te tasA vimANA te NaM siMghADagasaMThANasa ThiyA duhao pAgAraparikkhittA, egao vezyA parikkhittA tiduvArA pannattA, tattha Na je te caturaMsavimANA te NaM akkhADagasa ThANasa ThiyA, savvao samaMtA vezyAparikkhittA, caduvArA paNNattA / tipaiTTiyA vimANA paM0 ta0 ghaNodahipaTTiyA ghaNavAtapaiTTiyA ovAsa tarapaTTiyA, tivihA vimANA paM0 taM - avaTTiyA veubviyA parijANiyA (sU0 180 ) / 'pahijja'tti spRhayedabhilaSenmAnuSyakaM bhavamAryakSetramarddhaSaD viMzatijanapadAnAmanyataranmagadhAdi, sukule - ikSvA - arat devalokAt pratinivRttasyAjAtiH - janmAyAtirvA - AgatiH sukulapratyAjAtiH sukulapratyAyAtirvA tAmiti / 'paritappe 'ti pazcAttApaM karoti, aho vismaye, sati vidyamAne vale - zArIre vIrye - jIvAzrite puruSakAre - abhimAna sU0 178-179180 / // 196 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 180 / zrIsthAnAna sUtradIpikA vRttiH / // 197 // ++00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 vizeSe parAkrame'bhimAna eva ca niSpAditasvaviSaye ityarthaH, 'kSeme' upadravAbhAve sati 'subhikSe mukAle sati 'kalyazarI reNa' nIrogadehenetisAmagrIsadbhAve'pi no bahuzrutamadhItamityeka, 'visayatisieNa"ti viSayatRSitatvAdihalokapratibandhAdinA dIrghazrAmaNyaparyAyApAlanamiti dvitIya, tathA RddhirAcAryatvAdau narendrAdipUjA, rasA-madhurAdayo manojJAH, sAta-sukhametAni gurUNyAdaraviSayA yasya so'yamRddhirasasAtagurukastena, bhogeSu-kAmeSu AzaMsA cAprAptaprArthana gRddha ca-prAptAtRptiryasya sa bhogAzaMsAgRdaH, iha cAnusvAralopahrasvatve prAkRtatayeti, iti tRtIyam , ityetairiti nigamanam / 'tihiti vimAnAbharaNAnAM niSprabhatvamautpAtika taccakSuvibhramarUpaM vA, 'kapparukkhaga'ti caityavRkSa, 'teyalessaM'ti zarIradIpti sukhAsikAM vA, 'iccetehI'tyAdinigamana, bhavanti caivaMvidhAni liGgAni devAnAM cyavanakAle, ukta ca-"mAlyamlAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgo, dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca ||1||"iti, 'tihiti udvega-zoka mayetazcyavanIya bhaviSyatItyeka 1, tathA mAturojaH-ArtavaM pituH zukra tattathAvidhaM kimapi vilInAnAmativilIna tayorojaHzukrayorubhaya-dvayaM tadubhayaM tacca tatsaMsRSTaM ca, saMzliSTa ceti vA, parasparamekIbhUtamityarthaH, tadubhayasaMsRSTaM tadubhayasaMzliSTaM vA evaMlakSaNo ya AhArastasya-garbhAvAsakAlasya prathamatA tasyAM, prathamasamaya evetyarthaH, sa Aharttavyo'bhyavahAryoM bhaviSyatIti dvitIya, tathA kalamalojaTharadravyasamUhaH sa eva jambAla:-kardamo yasyAM sA tathA tasyAmata evAzucikAyAmudvejanIyAyAm-udvegakAriNyAM bhImAyAM-bhayAnikAyAM garbha eva vasatirgarbhavasatistasyAM vastavyamiti tRtIyam , atra gAthe bhavataH-"devA vi devaloe, divvAbharaNANuraMjiyasarIrA / ja parivaDaMti tatto, ta dukhaM dAruNa tesiM // 1 // ta suravimANavibhavaM, // 19 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sU0 180 / dIpikA vRttiH / ciMtiya cavaNa ca devalogAo / aibaliya ciya ja navi, phuTTai sayasakara hiyayaM // 2 // " 'icceehI'tyAdi nigamanam // atha devavaktavyatAnantaraM tadAzrayavimAnavaktavyatAmAha-'tisaMThie'tyAdi, sUtratrayaM sphuTameva kevalaM trINi saMsthitAni-saMsthAnAni yeSAM tAni tribhirvA prakAraH saMsthitAni trisaMsthitAni, 'tattha Nati teSu madhye 'pukkharakaNNie'tti puSkarakarNikA-padmamadhyabhAgaH, sA hi vRttA samoparibhAgA ca bhavati. 'sarvata iti dikSa 'samantAditi vidikSu siMghADaga"ti trikoNo jalajaphalavizeSaH ekata' ekasyAM dizi yasyAM vRttavimAnamityarthaH. 'akvADago' caturasraH pratIta eva, vedikA-muNDaprAkAralakSaNA, etAni caivaMkrameNAvalikApraviSTAni bhavanti, puSpAvakIrNAni tvanyathA'pIti, bhavanti cAtra gAthAstAzcamA:-"sabvemu patthaDemu. majjha baTTa aNaMtare tNsN| eyaMtaracataraMsaM. puNovi va puNo taMsa // 1 / / varlDa baTTassuvariM, tasaM taMsassa uppari hoi / cauraMse cauraMsaM, uTaM tu vimANasehIo // 2 // varlDa ca valayaga piva. taMsa siMghADaga piva vimANa / cauraMsavimANaMpi ya, akkhADagasaMThiya bhaNiya // 3 // savve vaTTavimANA, egavArA havaMti vinneyA / tini ya taMsavimANa, cattAri ya huMti cauraMse // 4 // pAgAraparikkhittA, vaTTavimANA havaMti savvevi / cauraMsavimANANa, caudisi veiyA hoi // 5 // jatto vaTTavimANa, tatto sassa veiyA hoi / pAgAro boddhavyo, avasesesu tu pAsemu // 6 / / AvaliyAsu vimANA, vaTTA tasA taheva cauraMsA / pupphAvakinnayA puNa, aNegaviharUvasaMThANA ||7||" atha pratiSThAnasUtra-pratiSThAnasUtrasyeya vibhajanA-"ghaNaudahipaiTANA, surabhavaNA hoMti dosu kappesu / tisu vAupaTTANA, tadubhayamupaiTThiyA tIm // 1 // teNa para uvarimagA, AgAsaMnarapaiTiyA savve"ti / avasthitAni-zAzvatAni vaikriyANi-bhogAdyartha niSpAditAni. yato'bhihita bhagavatyA vriNci ciNtit shishirN pridhivNcitivNtN Jan Education For Private & Personal use only vi
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 192 // Jain Education Internatio "jAhe Na bhaMte! sakke deviMde devarAyA divvAI bhoga bhogAI bhuMjikAme bhavai, se kahamiyANiM pagareti ? goyamA ! tAhe cevaNa se sakke deviMde devarAyA evaM maha nemipaDikhvaM viuccar3a [nemiriti cakradhArA tadvadvRttavimAnamityarthaH ] ityAdi, pariyAna-tiryaglokAvataraNAdi tatprayojanaM yeSAM tAni pAriyAnakAni - pAlakapuSpakAdIni vakSyamANAnIti // pUrvasUtreSu devA uktAH adhunA vaikriyAdisAdharmyAnnArakAnnirUpayannAha-- tivihA neraiyA paM0 ta0-sammaddiTTI micchaddiTThI sammAmicchaddiTTI. evaM vigaliMdiyavajja' jAva vemANiyANa | tao duggaIo paM0 ta0-NeraiyaduggaI tirikkhajoNiya duggaI maNuyaduggaI 1, tao sugaIo paM0 ta0 siddhisoggaI devasoggaI maNuyasoggaI 2 / tao duggatA paM0 ta0-NeraiyaduggayA nirikkhajoNiyaduggayA maNussaduggayA 3. tao sugayA paM0 ta0-siddhasogayA devasoggayA maNussasoggayA (sa0] 181) / 'tivihe 'ityAdi gatArtha, navara 'vigaliMdiyavajja" ti nArakaar aNDakastridhA vAcyaH ekendriyavikalendriyAn varjayitvA yataH pRthivyAdInAM mithyAtvameva dvitricaturindriyANAM tu na mizramiti / trividhadarzanAzca durgati|sugatiyogAt durgatAH sugatAzca bhavantIti durgatyAdidarzanAya sUtracatuSTayamAha - 'tao' ityAdisUtracatuSTayaM vyakta', paraM dRSTA gatirdugatirmanuSyANAM durgatirvivakSayaiva, tatmugaterapyabhidhAsyamAnatvAditi, durgatAH - duHsyAH mugatAH- gusthAH / siddhAdigatAca tapasvinaH santo bhavantIti tatkarttavyaparihartavyavizeSamAha utthabhaktissa bhikkhurasa kappaMti tao pANagAI' paDigAhittae, taijahA - uraseime sa sehama cAuladhoyaNaM 1. chaTTabhattiyassa NaM bhikkhussa kampati tao pANagAI paDigAhittaNa, ta0 - tilodara tusodaNa javodaya 2. aTTamabhakti sU0 180-181182 // // 109 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 182 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 20 // yassa Na bhikkhussa kappati tao pANagAI paDigAhittae, ta-AyAmae sovIrae suddhaviSaDe 3, tivihe uvahaDe paM0 ta0-phalitovahaDe suddhovahaDe saMsaTThovahaDe 4, tivihe umgahie 50 ta0-jaca ogiNhai ja ca sAharai ja ca AsagaMsi pakkhivai 5, tivihA omoyariyA 50 ta0-uvagaraNomoyariyA bhattapANomoyariyA bhAvomoyariyA 6, uvagaraNomoyariyA tivihA paM0 ta0-ege vatthe ege pAde ciyattovahisAtijjaNayA 7, tao ThANA NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA ahiyAya asuhAya akhamAya aNisseyasAya aNANugAmiyattAe bhavaMti, ta-kRyaNayA kakkaraNayA avajjhANayA8, tao ThANA NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA hiyAe suhAe khamAe NisseyasAe ANugAmiyattAe bhavaMti, ta-akUyaNayA akakkaraNayA aNavajjhANayA 9, tao sallA 50 ta0-mAyAsalle NiyANasalle micchAdasaNasalle 10, tihiM ThANehi samaNe NiggaMthe sakhittaviulateullese bhavai, ta-AyAvaNayAe khaMtikhamAe apANapaNa tavokammeNa 11 / timAsiyaNa bhikkhupaDima paDivannassa aNagArassa kappaMti tao dattIo bhoyaNassa paDigAhittae tao pANagassa 12, egarAiya bhikkhupaDima samma aNaNupAlemANassa aNagArassa ime tao ThANA ahiyAe asubhAe akhamAe aNisseyasAe aNANugAmiyattAe bhavaMti, taM jahA-ummAya vA labhejA dIhakAliya vA rogAyaka pAuNejjA kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsejA 13, egarAiyaM bhikkhupaDima samma aNupAlemANassa aNagArassa tao ThANA hiyAe suhAe khamAe NisseyasAe ANugAmiyattAe bhavaMti, ta-ohiNANe vA se samuppajjejjA 1 maNapajjavaNANe vA se samuppajjejjA 2 kevalaNANe vA se samuppajjejjA 3, 14 / (sU0 182) / 'cautthe'tyAdicaturdazasUtrANi vyaktAni, kevalameka pUrvadine dve upavAsadine caturtha pAraNakadine bhaktabhojanaM pariharati yatra tapasi taccaturthabhaktaM tadyasya sti sa caturthabhaktikastasya, evamanyatrApi, zabdavyutpattimAtrametat , 100000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 20 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA | suu0182| dIpikA vRttiH / // 201 // pravRttistu caturtha bhaktAdizabdAnAmekAdhupavAsAdiSviti, bhikSaNa zIlaM dharmaH tatsAdhukAritA vA yasya sa bhikSurbhinatti vA kSudhamiti bhikSustasya pAnakAni-pAnAhArAH, utsvedena nivRttamutsvedima-yena vrIhyAdipiSTa surAdyarthamutsvedyate, tathA saMsekena nivRttamiti saMsekima-araNikAdipatrazAkamutkAlya yat zItalajalena saMsicyate taditi, tanduladhAvanaM pratItameva 1, tilodakAdi tatprakSAlanajala, navaraM tuSodaka-trI dakam 2, AyAmakamavazrAvaNa sauvIraka-kAjika zuddhavikaTamuSNodakaM 3, upahRtamupahitaM, bhojanasthAne Dhaukita bhaktamiti bhAvaH, phalika-praheNakAdi, tacca tadupahRtaM ceti phalikopahRtam , avagRhItAbhidhAnapaJcamapiNDaiSaNAviSayabhUtamiti, tathA zuddhamale pakRta zuddhaudana ca, tacca tadupahRta ceti zuddhopahRtam , etaccAlpalepAbhidhAnacaturtheSaNAviSayabhUtamiti, tathA saMspRSTa nAma bhoktukAmena gRhIta, gRhItakurAdau kSipto hastaH kSipto na tAvanmukhe kSipati tacca lepAlepakaraNasvabhAvamiti, tadevaMbhUtamupahRtaM saMspRSTopahRtam , idaM caturtheSaNAtvena bhajanIya, lepAlepakRtAdirUpatvAdasyeti, atra ca gAthA-"suddhaca alevakaDa , ahava Na suddhodaNo bhave suddhaM / saMsarTa AuttaM, [bhoktumArabdhamityarthaH] levADamalevaDa vAvi ||1||"tti, iha traye ekadvitrisaMyogaiH saptAbhigrahavantaH sAdhavo bhavantIti 4 / avagRhIta nAma kenacitprakAreNa dAyakenAttaM bhaktAdi 'yadi ti bhaktam , cakArAH samuccayArthAH, avagRhNAti-Adatte hastena dAyakastadavagRhItam , etacca SaSThI piNDaipaNeti, evaM ca vRddhavyAkhyA-pariveSakaH piDhikAyAH kUraM gRhItvA yasmai dAtukAmastadbhAjane kSeptumupasthitaH, ityAdi 5 / tathA avamamUnamudaraM-jaTharaM yasyAsAvavamodaraH, avama bodaramavamodaraM tadbhAvo'vamodaratA, prAkRtatvAdomoyariyatti, avamodarasya vA karaNamavamodarikA, vyutpattireveyamasya, pravRttistUnatAmAtre, tatra prathamA jinakalpikAdInAmeva na punaranyeSAM // 201 // Jain Educaton n ational For Private & Personal use only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 182 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 202 // zAstrIyopadhyabhAve hi samagrasaMyamAbhAvAditi, atiriktAgrahaNato vonodarateti, uktaM ca-"javaTTai uvayAre, uvagaraNaM tasi hoi uvagaraNa / airega ahigaraNa', ajao ajaya pariharaMto // 1 // " ayatazca yattad bhujAno bhavatI| tyarthaH, bhaktapAnAvamodaratA punarAtmIyAhAramAnaparityAgato veditavyA, ukta ca-"battIsa kira kavalA, AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe, aTThAvIsa bhave kavalA // 1 // kavalANa ya parimANa, kukkuDiaMDapamANamittaM tu / jo vA avigiyavayaNo, vayaNami chuhejja vIsattho // 2 // " iyaM cASTa 1 dvAdaza 2 poDaza 3 caturviMzati-4 ekatriMzadantaiH kavalaiH 5 krameNAlpAhArAdisaMjJitA paJcavidhA bhavati, 'evam / anenAnusAreNa pAne'pi vAcyA, bhAvonIdaratA punaH krodhAdityAgaH, ukta ca-"kohAINamaNudiNa, cAo jiNavayaNabhAvaNAo ya / bhAveNomodariyA, pannattA vIyarAgehiM // 1 // "6 / upakaraNAvamodarikAyA bhedAnAha-'uvakaraNe'tyAdi, eka vastra jinakalpikAdereva, evaM pAtramapi, 'ega pAya jiNakappiyANamiti vacanAditi, tathA 'ciyatteNa' saMyamopakArako'yamiti prItyA malinAdAvaprItyakaraNena vA 'ciyattassa vA' saMyaminAM saMmatasyopadheH-joharaNAdikasya 'sAijaNaya'ti sevA 'ciyattovahisAijjaNaya'tti 7 / 'ciyatteNa'ti prAgutametadviparyayabhedAn sakalAnAha-'tao'ityAdi spaSTa, kintu ahitAya-apathyAya asukhAya-duHkhAya akSamAya-ayuktatvAya aniHzreyasAya-amokSAya anAnugAmikatvAya-na zubhAnubandhAyeti, kUjanatA-ArtasvarakaraNa karkaraNatA-zayyopadhidoSodbhAvanAgarbha pralapanamapadhyAnatA-ArttaraudradhyAyitvamiti 8 uktaviparyayasUtraM vyaktam 9 / nigranthAnAmeva pariharttavyatrayamAha-'tao'ityAdi, zalyate-vAdhyate aneneti zalyaM, dravyatastomarAdi bhAvatastu idaM trividha-mAyA-nikRtiH saiva zalya mAyAzalyaM 1, evaM sarvatra, navaraM nitarAM dIyate Jan Education et For Private & Personal use only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 203 // Jain Education Internat lUyate mokSaphalamanindyabrahmacaryAdisAdhyaM kuzalakamrmmakalpatasvanamanena devarddhayAdiprArthanApariNAmanizitA sineti nidAnaM 2. mithyA - viparIta darzanaM mithyAdarzana miti 3, 10 / nirgranthAnAmeva labdhivizeSasya kAraNatrayamAha - 'tihi "ti saGkSiptAlaghUkRtA vipulA vistIrNA'pi satI anyathA''dityavimbavad durdarzaH syAditi tejolezyA - tapovibhUtija tejasvitvaM taijasazarIrapariNatirUpaM mahAjvAlAkalpaM pena sa sakSiptavipulatejolezyaH, AtApanAnAM - zItAdibhiH zarIrasya santApAnAM bhAva AtApanatA zItAtapAdeH sahanamityarthastayA, 'kSAntyA' krodhanigraheNa kSamA-marpaNa na tvazaRtatayeti kSAntikSamA tayA, apAnakena pAraNakakAlAdanyatra 'tapaHkarmmaNA' paSThAdineti, abhidhIyate ca bhagavatyAm - "je NaM gosAlA ! egAe sanahAe kummAsapiMDiyAe egeNa ya viyaDAsaNeNa chachadveNa aNikikhatteNa davokammeNa ur3ada vAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimudde AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai se Na aMto chaNDaM mAsANaM saMkhittaviulateyalesse bhavaH "tti 11 / 'temA siya' mityAdi, bhikSupratimAH - sAdhorabhigraha vizeSAH, tAtha dvAdaza, tatraikamAsikrayAdayo mAsottarA sapta tisraH saptarAtrandivapramANAH pratyekamekA'horAtrikI ekA ekarAtrikIti, tatra trimAsikI tRtIyA, tAM pratipannasyAzritasya 'dattiH' sakRtprakSepalakSaNeti 12 / ekarAtrikI dvAdazI tAM samyagananupAlayataH unmAdazcittavibhramo, rogaH kuSThAdirAtaGkaH zUlavizucikAdiH sadyoghAtI, sa ca sa ceti rogAtaGka' ' pAuNejje 'tti prApnuyAt 'dharmAt ' zrutacAritralakSaNAd bhrazyet, samyaktvasyApi hAnyeti, unmAdarogadharmmabhraMzAH pratimAyAH samyagananupAlanAjanyA 'ahitArthArthAH' duHkhArthA bhavantIti hRdayam 13 / viparyayasUtrametadanusArato boddhavyamiti 14 // uktarUpANi sAdhvajuSThAnAni karmabhUmiSveva bhavantIti tannirUpaNAyAha sU0 182 / // 203 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 204 // Jain Education Inter jaMbUddIve dIve tao kammabhUmIo paM0 ta0-bharahe paravara mahAvidehe, evaM dhAyaisaMDe dIve paccatthimaddhe puracchimaddhe jAva pukkharavaradIvaDUDhapaccatthimaddhe 5 ( sU0 183) / tivihe daMsaNe paM0 ta0 - sammadaMsaNe miccha daMsaNe sammAmicchadaMsaNe 1 tivihA ruI paM0 ta0 sammaruI miccharuI sammAmiccharuI 2, tivihe paoge paM0 ta0sammapaoge micchapaoge sammAmicchapaoge 3, (sU0184) / tivihe vavasAe paM0ta0- dhammie vavasAe adhammie vavasApa dhammiyAdhammie vavasAe 4, ahavA tivihe vavasAe paM0 ta0- paJcakakhe paccaipa ANugAmie 5, ahavA tivihe vavasApa paM0 ta0-ihaloipa paraloie ihalogaparaloie 6, ihaloie vavasAe tivihe paM0 ta0 - loipa veie sAmaipa 7, loie vavasAe tivihe paM0 ta0-atthe dhamme kAme 8, vedie vavasAe tivihe paM0 ta0 - riubveie jauvveie sAmaare 9, sAmatie vavasAe tivihe paM0 ta0-- NANe daMsaNe caritte 10, tivihA atthajoNI paM0 ta0-sAma daMDo bhedo 11, ( sU0 185) / ''bUdIve' tyAdisUtrANi sAkSAdatidezAbhyAM paJca sugamAni ceti / uktAH karmabhUmayaH atha tadgatajanadharmmanirUpaNAyAha-'tivihe'tyAdisUtrANyekAdaza kaNThayAni, kintu trividhaM darzana - zuddhAzuddhamizrapuraJjayarUpaM mithyAtvamohanIyaM tathAvidhadarzanahetutvAditi 1, rucistu tadudayasampAdyaM tattvAnAM zraddhAna' 2, 'prayoga' samyaktvAdipUrvo manaHprabhRtivyApAro'thavA samyagAdiprayogaH - ucitAnucitobhayAtmaka auSadhAdivyApAraH 3, 'vyavasAyo' vastunirNayaH puruSArthasiddhyarthamanuSThAnaM vA, sa ca vyavasAyinAM 'dhArmikA 1 dhArmika 2 dhArmikAdhAmmikANAM 3' saMyatAsaMyatadezasa - yatalakSaNAnAM samvandhitvAdabhedenocyamAnastridhA bhavatIti, saMyamAsa yamadezasaM yamalakSaNa viSayabhedAdvA 4, vyavasAyo sU0 183-184 185 / // 204 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 20 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 nizcayaH sa ca pratyakSo'vadhimanaHparyAyakevalAkhyaH, pratyayAdindriyAnindriyalakSaNAnimittAjjAtaH prAtyayikaH, sAdhyamagnyAdikamanugacchati sAdhyAbhAve na bhavati yo dhUmAdihetuH so'nugAmI, tato jAtamAnugAmikamanumAna, tapo vyavasAya AnugAmika eveti, athavA pratyakSaH-svayaMdarzanalakSaNaH, prAtyayikaH-Apta(tma)vacanaprabhavaH, tRtIyastathaiveti 5, ihaloke bhava aihalaukiko-ya ihabhave vartamAnasya nizcayo'nuSThAna vA sa aihalaukiko vyavasAya iti bhAvaH, yastu paraloke bhaviSyati sa pAralaukikaH, yastviha paratra ca sa aihalaukikapAralaukika iti 6, laukikaH sAmAnyalokAzrayo nizcayo'nuSThAna vA, vedAzrito vaidikaH, samayaH-sAGkhyAdInAM siddhAntastadAzritastu sAmayikaH 7, laukikAdayo vyavasAyAH pratyeka trividhAste ca pratItA eva, navaramarthadharmakAmaviSayo nirNayo yathA"arthasya mUlaM nikRtiH kSamA ca, dharmasya dAna ca dayA damazca / kAmasya vittaM ca vapurvayazca, mokSasya sarvoparamaH kriyAsu // 1 // " ityAdirUpastadartha manuSThAna vA arthAdireva vyavasAya ucyata iti, 8, RgvedAdhAhito nirNayo. vyApAro vA RgvedAdireveti 9, jJAnAdIni sAmAyiko vyavasAyaH, tatra jJAna vyavasAya eva paryAyazabdatvAt darzanamapi zraddhAnalakSaNa vyavasAyo, vyavasAyAMzatvAttasyeti pratipAditameva, cAritramapi samabhAvalakSaNo vyavasAya eva, bodhasvabhAvasyAtmanaH pariNativizeSatvAt 10, arthasya rAjyalakSmyAdeonirupAyo'rthayoniH, sAma - priyavacanAdi daNDo-vadhAdirUpaH paranigrahaH bhedo-jigISitazatruvargasya // svAmyAdisnehApanayanAdiH, kacid daNDapadatyAgena pradAnena saha tisro'rthayonayaH paThayante, bhavanti cAtra zlokAH"parasparopakArANAM, darzana 1 guNakIrtanam 2 / sambandhasya samAkhyAna 3mAyatyAH samprakAzanam 4 // 1 // " asmi 300000000000000000000000000000000000000000000000000 // 20 // Jain Education For Privals & Fersonal use only Il
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0185-186| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 206 // nnevaM kRte idamAvayorbhaviSyatItyAzAjananamAyatisamprakAzanamiti, "vAcA pezalayA sAdhu, tavAhamiti cArpaNam 5 / iti sAmaprayogaH, sAma paJcavidha smRtam // 2 // vadhazcaiva parikalezo, dhanasya haraNa tathA / iti daNDavidhAna - daNDo'pi trividhaH smRtaH // 3 // " saMharSa:-sparddhA santarjana ca-asyAsmanmitravargasya( vigrahasya) paritrANa matto bhaviSyatItyAdirUpamiti, pradAnalakSaNamidam-"yaH samprApto dhanotsargaH, uttamAdhamamadhyamaH / pratidAna tathA tasya, gRhItasyAnumodanam // 1 // dravyadAnamapUrva ca, svayaMgrAhapravartanam / deyasya pratimokSazca, dAnaM paJcavidhaM smRtam / / 2 / / " dhanotsargo-dhanasampat svayaMgrAhapravarttanam-parastreSu deyapratimokSa-RNamokSa iti, prayogazcAsAmevam-"uttama praNipAtena, zUraM bhedena yojayet / nIcamalpapradAnena, sama tulyaparAkramaiH // 1 // " iti // anantaraM jIvA dharmataH prarUpitAH idAnIM pudgalAMstathaiva prarUpayannAha tivihA poggalA paM0 ta0-paogapariNayA mIsApariNayA vIsasApariNayA, tipaiTThiyA garagA paM0 ta0-puDhavipaiTThiyA AgAsapaiTThiyA AyapaiTThiyA, NegamasaMgahavavahArANa puDhaviSaiTThiyA, ujjusuttassa AgAsapatiTTiyA tiNha saddaNayANa AyapaiDiyA (sU0 186) / tiviha'tti prayogapariNatAH-jIvavyApAreNa tathAvidhapariNatimupanItAH, yathA paTAdiSu karmAdiSu vA, 'mIsa'tti prayogavisrasAbhyAM pariNatAH, yathA paTapudgalA eva prayogeNa paTatayA visrasApariNAmena cA'bhoge'pi purANatayeti, visrasA-svabhAvaH tatpariNatA abhendradhanurAdivaditi / pudgalaprastAvAdvisrasApariNatapudgalarUpANAM narakAvAsAnAM pratiSThAnanirUpaNAyAha - 'tipaiTThie'tyAdi, sphuTa, kevala narakA-nArakAvAsAH AtmapratiSThitA-svarUpapratiSThitAH / 0000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 206 // Jan Education For Private & Fersonal use only |
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0186| zrIsthAnAka sUtradIpikA vRttiH / //////////////////////////////////////////////////////////////////// // 207|| tatpratiSThAna nayairAha-'Negame tyAdi, naikena-sAmAnyavizeSagrAhakatvAttasya naikena jJAnena minoti paricchinattIti naikamaH, athavA nigamA:-nizcitArthabodhAsteSu kuzalo bhavo vA naigamaH 1, saMgrahaNa bhedAnAM, saMgRhNAti vA tAn saMgRhyate vA te yena sa saGgraho-mahAsAmAnyamAtrAbhyupagamapara iti 2, vyavaharaNa byavahiyate vA tena vizeSeNa vA sAmAnyamavahriyate-nirAkriyate'neneti lokavyavahAraparo vA vyavahAro-vizeSamAtrAbhyupagamaparaH 3, eteSAM nayAnAM mateneti gamyam , Rju-avakramabhimukhaM zruta-zrutajJAna yasyeti RjuzrutaH, Rju vA-atItAnAgatavakraparityAgAd vartamAna vastu sUtrayati gamayatIti RjusUtraH-svakIya sAmprataMca vastu nAnyadityabhyupagamaparaH 4, zabdyateabhidhIyate'bhidheyamaneneti zabdo-vAcako dhaniH, nayanti-paricchindantyanekadharmAtmaka sad vastusA(ana)vadhAraNatayaikena dharmeNeti nayAH, zabdapradhAnA nayAH zabdanayAH, te ca trayaH-zabdasamabhirUDhevaMbhUtAkhyAH, tatra zabdanamabhidhAnaM zabdyate vA yena vastu sa zabdaH, tadabhidheyavimarzaparo nayo'pi zabda eveti, sa ca bhAvanikSeparUpaM vartamAnamabhinnaliGgavAcakaM bahuparyAyamapi ca vastvabhyupagacchatIti 5, vAcaka vAcakaM prati vAcyabhedaM samabhirohayati-Azrayati yaH sa samabhirUDhaH, sahyanantaroktavizeSaNasyApi vastunaH zakrapurandarAdivAcakabhedena bhedamabhyupagacchati ghaTapaTAdivaditi, yadA zabdArthoM ghaTate-ceSTata iti ghaTa ityAdilakSaNaH 6, 'eva'miti tathAbhUtaH satyo ghaTAdiroM | nAnyathetyevamabhyupagamapara evaMbhUto nayaH, ayaM hi bhAvanikSepAdivizeSaNopetaM vyutpattyAviSTamevArthamicchati, jalAharaNAdiceSTAvanta ghaTamiveti 7, tatrAdyatrayasyAzuddhatvAt prAyo lokavyavahAraparatvAcca pRthivIpratiSThitatva narakANAmiti mataM, caturthasya zuddhatvAdAkAzasya ca gacchatAM tiSThatAM vA sarva bhAvAnAmekAntikAdhAratvAd bhuvo'naikAntika ////////////////////////////////////////// // 207 // Jain Education Intem For Private & Personal use only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 208 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000 tvAccAkAzapratiSThitatvamiti, trayANAM tu zuddhataratvAt sarvabhAvAnAM svabhAvalakSaNAdhikaraNasyAntaraGgatvAdavyabhicAritvAccAtmapratiSThitatvamiti, na hi svasvabhAvaM vihAya parasvabhAvAdhikaraNA bhAvAH kadAcanApi bhavantIti, yata Aha"vatthu basai sahAve, sattAo ceyaNavva jIvammi / na vilakkhaNataNAo, bhinne [anyatra chAyAtave ceva ||1||"tti|| narakeSu ca mithyAtvAda gatirjantUnAM bhavatIti athavA nayA mithyAdRza iti sambandhAnmithyAtvasvarUpamAha tivihe micchatte paM0 ta0-akiriyA aviNae aNNANe 1, akiriyA tivihA paM0 ta0-paogakiriyA samu. dANakiriyA aNNANakiriyA 2, paogakiriyA tivihA paM0 ta0-maNappaogakiriyA vaipaogakiriyA kAyapaogakiriyA 3, samudANakiriyA tivihA 50 ta0-aNaMtarasamudANakiriyA paraMparasamudANakiriyA tadubhayasamudANakiriyA 4, aNNANakiriyA tivihA 50 ta0-maiaNNANakiriyA sutaaNNANakiriyA vibhaMgaaNNANakiriyA 5, aviNae tivihe paM0 ta0-desaJcAyI nirAlaMbaNayA NANApejadose 6, aNNANe tivihe 50 ta0-desaNNANe sabvaNNANe bhAvaNNANe 7 (sU0 187) / _ 'tivihe' ityAdisUtrANi sapta sugamAni, navara mithyAtvaM viparyastazraddhAnamiha na vivakSita, prayogakriyAdInAM vakSyamANatabhedAnAmasambaddhayamAnatvAt , tato'tra mithyAtvaM kriyAdInAmasamyagrapatA mithyAdarzanAnAbhogAdijanito viparyAso duSTatvamazobhanatvamiti bhAvaH, 'akiriya'tti naJiha duHzabdArthoM yathA azIlA duHzIletyarthaH, tatazcAkriyA-duSTakriyA mithyAtvAdyupahatasyAmAkSasAdhakamanuSThAna, yathA mithyAdRSTenimapyajJAnamiti, evamavinayo'pi, ajJAnamasamyagjJAnamiti, akriyA hi azobhanA kriyaivA'to'kriyA trividhetyabhidhAyApi prayogetyAdinA kriyevo 5000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 208 // Jan Education International For Private & Fersonal use only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0187| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 20 // kateti, tatra vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prayujyate-vyApAryata iti prayogo-manovAkAyalakSaNastasya kriyAkaraNa vyApRtiriti prayogakriyA, athavA prayogaiH-manaHprabhRtibhiH kriyate-badhyata iti prayogakriyA karmetyarthaH, sA ca duSTatvAdakriyA, akriyA ca mithyAtvamiti sarvatra prakramaH, 'samudANa'ti prayogakriyayaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samiti-samyaka prakRtibandhAdibhedena dezasarvopaghAtirUpatayA ca AdAna-svIkaraNa samudAna nipAtanAttadeva kriyA-karmati samudAnakriyeti 1, ajJAnAd yA ceSTA karma vA sA'jJAnakriyeti 2, prayogakriyA trividhA vyAkhyAtArthA 3, nAstyantara-vyavadhAna yasyAH sA'nantarA, sA cAsau samudAnakriyA ceti vigrahaH, prathamasamayavartinItyarthaH, dvitIyAdisamayavartinI tu paramparasamudAnakriyeti, prathamAprathamasamayApekSayA tu tadubhayasamudAnakriyeti 4, 'maiaNNANakiriya'tti-"avisesiyA mai ciya, sammadihissa sA maiSNANa / maiaNNANa micchA-dihissa suyapi emeva ||1||"tti, matyajJAnAt kriyA-anuSThAna matyajJAnakriyA, evamitare api, navaraM vibhaGgo-mithyAdRpTeravadhiH sa evAjJAna vibhaGgAjJAnamiti / 'aviNae'tyAdi, viziSTo nayo vinayaH-pratipattivizeSaH tatpratiSedhAdavinayaH, dezasyajanmakSetrAdestyAgo dezatyAgaH sa yasminnavinaye prabhugAlIpradAnAdAvasti sa dezatyAgI, nirgata AlambanAdaAzrayaNIyAd gacchakulAde(0 kuTumbakAde)riti nirAlambanastadbhAvo nirAlambanatA-AzrayaNIyAnapekSatvamiti bhAvaH, puSTAlambanAbhAvena vocitapratipattibhraMzaH, prema ca dveSazca premadveSa nAnAprakAraM premadveSa nAnApremadveSamavinayaH, iyamatra bhAvanA-ArAdhyaviSayamArAvyasaMmataviSaya vA prema tathA''rAdhyasaMmataviSayo dveSa ityevaM niyatAvetau vinayaH syAt , uktaM ca-"sarupi natiH stutivacanaM, tadabhimate prema tadviSi dvessH| dAnamupakArakIrtana-mamantramUlaM vazIkaraNam / / 1 / / " // 20 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 187-188 / zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 210 // iti, nAnAprakArau tu tAvArAdhyatatsaMmatetaralakSaNavizeSA'napekSatvenAniyataviSayA vinaya iti, ajJAnamithyAtvamita ucyate-'aNNANe'tyAdi, jJAna hi dravyaparyAyaviSayo bodhastanniSedho'jJAna, tatra vivakSitadravya dezato yadA na jAnAti tadA dezAjJAnamakAraprazlepAta , yadA sarvatastadA sarvAjJAna, yadA vivakSitaparyAyato na jAnAti tadA bhAvAjJAnamiti / ukta mithyAtvaM, taccAdharma iti tadviparyayamadhunA dharmamAha-- tivihe dhamme paM0 suyadhamme carittadhamme asthikAyadhamme, tivihe uvakkame paMta-dhammie uvakkame adhammie uvakkame dhammiyAdhammie uvakkame 1, ahavA tivihe uvakkame paMta-Aovakkame parovakkame tadubhayovakkame 2, evaM veyAvacce 3, aNuggahe 4, aNusaTThI 5, uvAlaMbhe 6, evaM pakkekke tiNNi tiNNi AlAvagA jaheva uvakkame (sU0 188) / ___'tivihe dhamme' ityAdi, zrutameva dharmaH zrutadharmaH-svAdhyAyaH, evaM cAritradharma:-kSAntyAdizramaNadharmaH, ayaM ca dvividho'pi dravyabhAvabhede dharme bhAvadharma uktaH, yadAha-"duviho u bhAvadhammA, suyadhammo khalu carittadhammo ya / muyadhammo sajjhAo, carittadhammo samaNadhammo ||1||"tti, astizabdena pradezA ucyante, teSAM kAyo-rAzirastikAyaH sa cAso saMjJayA dharmazcetyastikAyadharmo, gatyupaSTambhalakSaNo dharmAstikAya ityarthaH, ayaM ca dravyadharma iti / anantaraM zrutadharmAcAritradharmAvuktAvadhunA tadvizeSAnAha-'tivihe uvakkame' ityAdi, sUtrANyaSTau mugamAni, paramupakramaNamupakramaHupAyapUrvaka ArambhaH, dharma-zrutacAritrAtmake bhavaH sa vA prayojanamasyeti dhArmikaH, zrutacAritrArtha Arambha ityarthaH, tathA na dhAmmiko'dhArmika:-asaMyamArthaH, tathA dhArmikazcAsau dezataH saMyamarUpatvAd adhArmikazca tathaivAsaMyamarUpa 00000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 210 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0188 zrIsthAnAka sUtradIpikA vRttiH / // 21 // tvAd dhArmikAdhAmikaH, dezaviratyArambha ityarthaH 1 / atha svAmyantarabhedenopakramameva tridhA''ha-tatrAtmano'nukUlopasargAdau zIlarakSaNanimittamupakramA-baihAnasAdinA vinAzaH parikarma vA AtmArtha vA upakramo'nyasya vastunaH Atmopakrama iti, tathA parasya parArtha vopakramaH paropakrama iti, tadubhayasya-AtmaparalakSaNasya tadubhayArtha vopakramastadubhayopakrama iti 2 / 'eva'miti upakramasUtrabad Atmaparobhayabhedena vaiyAvRttyAdayo vAcyAH, vyAvRttasya bhAvaH karma vA vaiyAvRttya-bhaktAdibhiruSaSTambhaH, tatrAtmavaiyAvRttyaM gacchanirgatasyaiva, paravaiyAvRttyaM glAnAdipratijAgarakasya, tadubhayavaiyAvRttyaM gacchavAsina iti 3 / anugraho- jJAnAdyupakAraH, tatrA''tmAnugraho'dhyayanAdipravRttasya, parAnugraho vAcanAdipravRttasya, tadubhayAnugrahaH zAstravyAkhyAnaziSyasaGgrahAdipravRttasyeti 4 / anuziSTiranuzAsana, tatrAtmano yathA-"bAyAlIsesaNasaMkami, gahaNaMmi jIva ! na hu chalio / ihiM jaha na chalijasi, muMjato rAgadosehiM ||1||"ti, tathA vidheyaniti zeSa iti, parAnuziSTiryathA-"tA taMsi bhAvavijjo, bhavadukkhanipIDitA tuhaM ete / haMdi saraNa pavannA, moeyavvA payatteNa ||2||"ti, tadubhayAnuziSTiryathA"kahakahavi mANusattAi, pAviyaM caraNapavararayaNa ca / tA bho ! ettha pamAo, kaiyAvi na jujjae amhaM ||3||"ti, 5 / upAlambhaH-iyamevAnaucityapravRttipratipAdanagarbhA, sa cAtmano yathA-"collagadiTuMteNa, dulahaM lahiUNa mANusaM jamma / ja na kuNasi jiNadhamma, appA kiM verio tujjha ? ||1||"tti, paropAlambho yathA-"uttamakulasaMbhUo, uttamagurudikkhio tuma vaccha ! / uttamanANaguNaDDho, kaha sahasA vasio evaM ? ||2||"ti, tadubhayopAlambho yathA-"egassa kae niyajIviyassa, bahuyAo jIvakoDIo / dukkhe ThavaMti je kevi, tANa kiM sAsaya 10000-00-00-6000-0000-00-000000000000000000000000000000000000 // 212 // Jan Education Intan For Private & Personal use only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGka sUtradIpikA vRttiH / // 212 // 100000000000000000000000000000000000000000000000000000 jIya? ||3||"ti 6 / 'eva'mityAdinA pUrvokto'tidezo vyAkhyAtaH, evaM cAtrA'kSaraghaTanA-yathaivopakrame Atmaparatadubhayaistrayavaya AlApakA uktA evamekaikasmin vaiyAvRttyAdisUtre te trayastrayo vAcyA iti // atha zrutadharmabhedA ucyante tivihA kahA paM0 ta0-atthakahA dhammakahA kAmakahA 7, tivihe viNicchae paM0 ta0-atthaviNicchapa dhamma'viNicchae kAmaviNicchae 8, (sU0 189) / tivihA kaha'tti, arthasya-lakSmyAH kathA-upAyapratipAdanaparo vAkyaprabandho'rthakathA, ukta ca-"sAmAdidhAtuvAdAdi-kRSyAdipratipAdikA / arthopAdAnaparamA, kathA'rthasya prakIrtitA // 1 // " tathA-"arthAkhyaH puruSArtho'ya, pradhAnaH pratibhAsate / tRNAdapi laghu loke, dhigartharahitaM naram // 1 // " iti, iyaM kAmandakAdizAstrarUpA, evaM dharmopAyakathA dharmakathA, ukta ca-"dayAdAnakSamAyeSu dharmAgeSu, prtisstthitaa| dharmApAdeyatAgarbhA, budhairdharmakathocyate // 1 // " tathA-"dharmAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAna iti gIyate / pApasakta pazostulyaM, dhigdharmarahitaM naram // 2 // " iti, iyaM cottarAdhyayanAdirUpA'vaseyeti, evaM kAmakathA'pi, yadAha-"kAmopAdAnagarbhA ca, vayodAkSiNyasUcikA / anurAgegitAdyutthA, kathA kAmasya varNitA // 1 // " tathA-"smita na lakSaNa vaco na koTibhiH, na koTilakSaH savilAsamIkSitam / avApyate'nyaiha dayopagRhana, na koTikoTrayA'pi tadasti kAminAm ||1||"iti, iyamapi vAtsyAyanAdirUpA'vaseyeti, prakIrNA vA tattadarthA vacanapaddhatiH kathA caritravarNanarUpA vA, 'asthaviNicchae'tti arthAdivinizvayAH-arthAdisvarUpaparijJAnAni, tAni ca-"arthAnAmarjane duHkha-marjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkha, vyaye duHkha, dhigarthaM duHkhakAraNam // 1 // " tathA-"dhanado dhanArthinAM dharmaH, kAmadaH sarvakAminAm / dharma evA'pavargasya, pAramparyaNa // 22 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0189-190| sUtradIpikA vRttiH / // 213 // sAdhakaH // 2 // " tathA-zalyaM kAmA viSaM kAmAH, kAmA AzIviSopamAH / kAmAnabhilapanto'pi, niSkAmA yAnti durgatim // 3 // " ityAdIni // anantaramAdivinizcaya ukta iti tatkAraNaphalaparamparAM tristhAnakAnavatAriNImapi prasaGgato bhagavatpraznadvAreNa nirUpayannAha tahArUvaM Na bhaMte ! samaNa vA mAhaNa vA pajjuvAsamANassa kiMphalA pajjuvAsaNayA ?, savaNaphalA, se Na bhaMte ! savaNe kiMphale ?, NANaphale, se Na bhaMte ! NANe kiMphale ?, viNNANaphale, evaM eeNa abhilAveNa imA gAhA aNugaMtavyA-savaNe NANe ya viNNANe, paJcakkhANe ya saMjame / aNaNhae tave ceva, vodANe akiriya NivANe // 1 // jAva se Na bhaMte ! akiriyA kiMphalA ?, NivvANaphalA, se Na bhaMte ! NivvANe kiMphale?, siddhigaigamaNapajjayasANaphale paNNatte, samaNAuso ! (sU0 190) / taiassa taio uddesao sammatto // tahArUve'tyAdi pAThasiddha, kevala paryupAsanA-sevA, zravaNa phalaM yasyAH sA tathA, sAdhavo hi dharmakathAdisvAdhyAya kurvantIti zravaNa tatsevAyAM bhavatIti, jJAna-zrutajJAna, vijJAnamaryAdInAM heyopAdeyatvavinizcayaH, 'eva'miti pUrvoktenAbhilApena 'se Na bhaMte ! vinANe kiMphale ?, goyamA ! paccakakhANaphale'ityAdinA, iyaM gAthA anugantavyA-anusaraNIyA, etadgAthoktAni padAnyadhyetavyAnItyarthaH, 'savaNe' ityAdi, bhAvitArthA, navaraM pratyAkhyAna-nivRttidvAreNa pratijJAkaraNa, saMyamaH-prANAtipAtAdyakaraNam , anAzravo-navakarmAnupAdAnam , anAzravAllaghukarmatvena tapo'nazanAdibheda bhavati, vyavadAna-pUrvakRtakarmavanalavana 'dAra lavane' iti vacanAt karmakacavarazodhana | vAM, 'dep zodhane' iti vacanAditi, akriyA-yoganirodhaH, nirvANa karmakRtavikArarahitatvaM, siddhayanti-kRtArthA bhavanti // 21 // JanEducation internml For Private & Personal use only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 224 // Jain Education Intern yasyAM sA siddhi: - lokAgra saiva gamyamAnatvAd gatistasyAM gamanaM tadeva paryavasAnaphala - sarvAntimaprayojana yasya nirvANasya tat siddhigatigamanaparyavasAnaphalaM prajJaptaM mayA anyaizva kevalibhiH, he zramaNAyuSmanniti gautamAdika ziSya bhagavAnAmantrayannidamuvAceti / tristhAnakasya tRtIyodezakaH samAptaH // vyAkhyAtastRtIyodezakaH, adhunA caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - pUrvasminnudezake pudgalajIvadharmAstritveno ihApi ta eva tathaivocyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtraSaTka' 'paDime'tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH - pUrva sUtre zramaNamAhanasya paryupAsanAyAH phalaparamparoktA iha tu tadvizeSasya kalpavidhirucyata ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA paDimA paDivannassa NaM' aNagArassa kappaMti tao uvassayA paDilehittae, jahA ahe AgamaNa ihaMsi vA ahe farsgirhasi vA ahe rukkhamUlagihaMsi vA, evaM aNuNNavettara, uvAiNittae / paDimApaDivannassa NaM aNagArassa kati ta saMthArA paDilehittae, ta0 - puDhavisilA kaTThasilA ahAsaMthaDameva, evaM aNuNNavettara uvAiNittapa ( sU0 199) / 'pratimA' mAsikyAdikAM bhikSupratimAvizeSalakSaNAM pratipanno'bhyupagatavAn yaH sa tathA tasyAnagArasya 'kalpante' yujyante traya upAzrIyante - bhajyante zItAditrANArthaM ye te upAzrayAH - vasatayaH pratyupekSitumavasthAnArtha nirIkSitumiti, 'ahe'tti athArtha:, athazabdaveha padatraye'pi trayANAmapyAzrayANAM pratimApratipannasya sAdhoH kalpanIyatayA tulyatApratipAdanArthI vA vikalpArthaH pathikAdInAmAgamanenopeta tadartha vA gRhamAgamanagRhaM - sabhAprapAdi yadAha sU0 190-199 / // 214 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 215 // Jain Education Interna "AgaMtu gAratthajaNo jahiM tu, saMThAi jaM vA''gamaNaMmi tesiM / taM Agamo kiM tu vidu vayaMti, sabhApavAdeumAiyaM ca ||1||"tti, tasminnupAzrayastadekadezabhUtaH pratyupekSituM kalpata iti prakrama iti, tathA 'viyaDa' ti vivRtamanAvRta, tacca dvedhA-adha UrdhvaM ca tatra pArzvata ekAdidikSu anAvRtamadhovivRta anAcchAditamamAlagRhaM cordhvavivRta N tadeva gRhaM vivRtagRham tasmin vA, tathA vRkSasya - karIrAdernirgalasya mUlamadhobhAgastadeva gRhaM vRkSamUlagRhaM tasmin veti / pratyupekSayA copAzraye zuddhe gRhasthaM prati tadanujJApanaM bhavatItyanujJApanAsUtram - 'eva' miti, etadeva 'paDimA paDivanne' tyAdyuccAraNIya, navaraM pratyupekSaNAsthAne anujJApanaM vAcyamiti / anujJAte ca gRhiNA tasyopAdAnamityupAdAnasUtraM, tadapyevamevetiM, 'uvAyaNAvittae'tti upAdAtuM grahItuM praveSTumityarthaH, evaM saMstArakasUtratrayamapi, navaraM pRthivIzilA 'ugotti yaH prasiddhaH kASThaM cAsau zilevAyativistArAbhyAM zilA sA ceti kASThazilA, ' yathAsaMskRtameve 'ti yattRNAdi yathopabhogAI bhavati tathaiva labhyate iti / pratimAca niyatakAlA bhavantIti kAlaM tridhAss - tivihe kAle paM0 ta0-tIte papanne aNAgate, tivihe samae paM0 ta0-tIte papanne aNAgate, evaM AvaliyA ANApANU thove lave muhutte ahorate jAva vAsasatasahasse puvyaMge pugve jAva osappiNI, tividhe poggalapariyaTe paM0 ta0-tIte paduSpasne aNAgate ( sU0 192) / tividhe vayaNe paM0 ta0 - pagavayaNe duvayaNe bahuvayaNe, ahavA tividhe vayaNe paM0 ta0-itthavayaNe purisavayaNe NapuMsagavayaNe, ahavA tivihe vayaNe paM0 ta 0 tIyavayaNe paDapaNNavayaNe aNAgatavayaNe ( sU0 193 ) / sU0 191-192193 / // 225 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 216 // Jain Education Intern 'tivihe'tti ati-atizayeneto- gato'tItaH, pidhAnavadakAralope tIto, vartamAnatvamatikrAnta ityarthaH, sAmpratamutpannaH pratyutpanno varttamAna ityarthaH, na Agato'nAgato vartamAnatvamaprApto bhaviSyannityarthaH / kAlasAmAnya vidhAvibhajya tadvizeSAMstridhA vibhajannAha - 'tivihe samae 'ityAdikAlasUtrANi, samayAdayo dvisthAnakAdyodezakavad vyAkhyeyAH, navaraM 'poggalapariyaTTe' ityAdi vRttau / ete ca samayAdayaH pudgalaparivarttAntAH svarUpeNa bahavo'pi tatsAmAnyalakSaNamekamarthamAzrityaikavacanAntatayoktAH bhavanti caikAdiSvartheSvekavacanAdInItyekavacanAdi prarUpayannAha-'tivihe'ityAdi, eko'rtha ucyate'nenoktirveti vacanamekasyArthasya vacanamekavacanamevamitare api atra krameNodAharaNAni - devo devau devAH / vacanAdhikAre ' ahave' tyAdi sUtradvayaM' sugama, udAharaNAni tu strIvacanAdInAM nadI nadaH kuNDaM, tItAdInAM kRtavAn karoti kariSyati / vacanaM hi jIvaparyAyastadadhikArAt tatparyAyAntarANi tristhAna ke'vatArayannAha - tivihA paNNavaNA paM0 ta0-NANapaNNavaNA daMsaNapaNNavaNA carittapaNNavaNA 1, tivihe samme pa0 ta0-NANasamme daMsaNasamme caritasamma 2, tivihe uvaghAte paM0 ta0--uggamovadhAte uppAyaNovadhAte esaNovaghAte 3, evaM visohI 4 ( sU0 194) / tivihA ArAhaNA paM0 ta0-NANArAhaNA daMsaNArAhaNA caritArAhaNA 5 NANArAhaNA tivihA paM0 ta0-ukkosA majjhimA jahaNNA 6, eva daMsaNArAhaNAvi 7 caritArAhaNAvi 8, tivihe saMkilese paM0 ta0free kise saNasa kilese carittasa kilese 9, evaM asa kilesevi 10, evamatikkamevi 11, vakkamevi 12, aipyAre va 13, aNAyArevi 14 / tinhaM aikamANa AlopajjA paDikkamejjA NidijjA garahejjA jAva paDivajjejjA, - NANAtikkame saNAtikkame carittAtikkame 15 evaM vaikkamANa 16 aiyArANa 17 aNAyArA 18 (sU0 195) / tivihe pAyacchitte paM0 ta0 - AloyaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe 19 (sU0 196) / or Private & Personal t sU0 193-194195-196 / // 216 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 217 // 'ti vide' ityAdisUtrANAmekonaviMzatiH, spaSTA ceyam paraM prajJApanA-bhedAdyabhidhAnaM tatra jJAnaprajJApanAAbhinibodhikAdi paJcadhA jJAnam, evaM darzanaM kSAyikAdi tridhA, cAritra sAmAyikAdi paJcadheti, samaJcatIti samyagaviparItaM mokSasiddhiM pratItyAnuguNamityarthaH tacca jJAnAdIni upahananamupaghAtaH, piNDazayyAderakalpyatetyarthaH, tatra udgamanamudgamaH piNDAdeH prabhava ityarthaH, tasya cAdhAkarmAdayaH poDaza dopAH, 'AhAkammu' ityAdi, iha cAbhedavivakSayA udgamadoSA evodgamo'tastenodgamenopaghAtaH-piNDAdera kalpanIyatA karaNa N caraNasya vA zabalIkaraNa mudgamopaghAtaH, udgamasya vA piNDAdiprasUterupaghAtaH- AdhA karmatvAdibhirduSTatodgamopaghAtaH, evamitarAvapi, kevalamutpAdanAsampAdana gRhasthAt piNDAderupArjanamityarthaH, tadopA dhAtrItvAdayaH poDaza, 'dhAIduI' ityAdi, tathA eSaNA - gRhiNA dIyamAnapiNDAdebreNa taddoSAH zAGkitAdayo daza 'saMkiyamakkhiya' ityAdi, 'evaM visohI 'tti, evamudgamAdibhirdoSaravidyamAnatayA vA vizuddhi: - piNDacaraNAdInAM nirdoSatA sA udgamAdivizuddhirudgamAdInAM vA vizuddhiryA sA tatheti / 'tivihArAhaNa'tti jJAnasya zrutasyArAdhanA - kAlAdhyayanAdiSvaSTasvAcAreSu pravRttyA niraticArapAlanA jJAnArAdhanA, evaM darzanasya niHzaGkitAdiSu, cAritrasya samitiguptiSu sA cotkRSTAdibhedA bhAvabhedAt kAlabhedAdveti, jJAnAdipratipatanalakSaNaH savizyamAnapariNAmanibandhano jJAnAdisakalezaH, jJAnAdivizuddhilakSaNo vizuddhayamAnapariNAmahetukastadasaGgavalezaH / 'eva' miti, jJAnAdiviSayA evAtikramAdayazcatvAraH, rAdhAkarmAzritya caturNAmapi nidarzanam"AhAkammAmaMtaNa, paDimuNamANe akamo hor3a / payabheyAi vakama, garie taHeyaro gilie ||1|| "tti, itthamevottaraguNarUpacAritrasya catvAro'pi etaduddezena jJAnadarzanayosta u pagrahakAridravyANAM ca pustakacaityAdInAmupaghAtAya su0 196 / // 217 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0196-197 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 218 // mithyAdRzAmupabRhaNArtha vA nimantraNapratizravaNAdibhinidarzanAtikramAdayo'pyAyojyA iti / "tiNDaM aikkamANa'ti SaSThayA dvitIyArthatvAt trInatikramAnAlocayeda-gurave nivedayedityAdi prAgvat , navaraM yAvatkaraNAda 'visohejjA viuddejA bhakaraNayAe abbhuTejA ahArihaM tavokama pAyacchittamityadhyetavyamiti, pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAdvA prAkRte 'pAyacchittamiti zuddhirucyate, tadviSayaH zodhanIyA'ticAro'pi prAyazcittamiti, tacca tridhA, dazavidhatve'pi tasya tristhAnakAnurodhAditi, tatrAlocanamAlocanA-gurave nivedana, tAM zuddhibhUtAmarhati tayaiva zuddhayati yadaticArajAla bhikSAcaryAdi tadAlocanAI miti, evaM pratikramaNa-mithyAduSkRta tadaI sahasA asamitatvamaguptatvaM ceti, ubhayam-AlocanApratikramaNalakSaNamarhati yattattathA, manasA rAgadveSagamanAdi, sArddhagAtheha-"bhikkhAyariyAi mujjhai, aiyAro kovi viyaDaNAe u / bIo ya asamiomitti, kIsa sahasA agutto vA ? // 1 // sadAiemu rAga, dosa ca maNo gao taiyagammi"tti / ete ca prajJApanAdayo dharmAH prAyo manuSyakSetra eva syuriti tadvaktavyatAmAha - jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNa tao akammabhUmIo paM0 ta-hemavae harivAse devakurA, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavyayassa uttareNa tao akammabhUmIo paM0 ta0-uttarakurA rammagavAse erannavapa, jambUddIve dIve maMdaradAhiNeNa tao vAsA paMta-bharahe hemavae harivAse, jambU0 maMdara0 uttareNa tao ghAsA paMta-rammagavAse herapaNae perAvae, jaMbUmaMdara0 dAhiNeNa tao vAsaharapabvayA paMtacullahimavaMte mahAhimavante nisaDhe, jaMbU0 mandara0 uttareNa tao vAsaharapabvayA 4 taM0-NIlavate // 218 // Jan Education Instamal For Privals & Personal use only www.jainelibrary.ory |
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRtiH / // 219 // mandara0 dAhiNeNa tao ruSpI siharI, jaMbU0 maddaddahA paM0 ta0- paumaddahe mahApaumaddahe tigichidahe, tattha NaM tao devatAo mahidiyAo jAva paliomavaDitiyAo parivasaMti, ta0 - sirI hirI dhitI, evaM uttareNavi, NavaraM kesaridahe mahApoMDarIyadahe poMDarIyadahe, tao devatAo kittI buddhI lacchI / jambUddIvamaMdara0 dAhiNeNa cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo paumaddaddAo mahAdahAo tao mahAnadIo pavati, ta0-gaMgA siMdhU rohiyaMsA, jaMbUddIvamaMdara0 uttareNa siharIo vAsaharapavvayAo poMDarIyaddahAo mahAdahAo tao mahAnadIo pavahaMti, ta0- suvaNNakUlA rattA rattavatI, jaMbU0 maMdara0 puratthimeNa sItApa mahAnadIpa uttareNa tao aMtaraNadIo paM0 ta0- gAhAvatI dahavatI paMkavatI, jaMbU0 maMdara0 pura0 sIyApa mahAdIpa dAhiNeNa tatha aMtaraNadIo paM0 ta0-tattajalA mattajalA ummattajalA, jaMbU0 mandara0 paccatthimeNa sIoyAe mahAnadIpa dAhiNeNa tao antaraNadIo paM0 taM0 khIrodA sIyasoyA antovAhiNI, jambU0 mandara0 paccatthimeNa sItodAe mahAnadIpa uttareNa tao antaranadIo paM0 ta0 ummimAliNI pheNamAliNI gaMbhIramANi / evaM dhAyaisaMDe dIve puracchimaddhevi akammabhUmIo ADhavettA jAva antaraNadIotti niravasesaM bhANiyavya', jAva pukkharavara dIvaiDhapaccatthimaDDhe taheva Niravasesa bhANiyatrva (sU0 197) | 'jambUdave' ityAdi, sarva sugamam idaM prakaraNa dvisthAnakAnusAreNa jambUdvIpapaTAnusAreNa cAvaseyamiti / navaramantaranadInAM viSkambhaH paJcaviMzatyadhikaM yojanazatamiti / anantaraM manuSya kSetralakSaNa kSitikhaNDavaktavyatokUtetyadhunA bhaGgyantareNa sAmAnyapRthvIdezavaktavyatAmAha sU0 197 / // 26 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sU0 dIpikA vRttiH / // 220 // tihiM TANehiM dese puDhavIe calejA, jahA-mahe NamimIse rayaNappabhAe puDhavIe orAlA poggalA NivajjejA, tara Nate urAlA poggalA NivatamANA desa puDhavIe calejjA 1, mahorage vA mahIDhipa jAva mahesakkhe imApa rayaNappabhAe puDhabIe ahe ummaNimajjaNa' karemANe desa puDhavIe calejjA 2, NAgasuvannANa ghA saMgAmaMsi vaTTamANasi desa puDhavIe calejjA 3, iccetehiM tihiM0 / tihi ThANehi kevalakappA puDhavI calejjA, taMjahA-ahe Na imIse rayaNappabhApa puDhavIpa ghaNavApa guppejjA, tapa Na se ghaNavAe guvie samANe ghaNodahimepajjA, tae Na se ghaNodahI paie samANe kevalakappaM puDhacaM cAlejjA 1, deve vA mahIDhie jAva mahAsokkhe tahAruvassa samaNassa mAhaNassa vA iDhi jurti jasa bala vIriya purisayAraparakkama upadaMsemANe kevalakappaM puDhavi cAlejjA 2, devAsurasaMgAma si vA vaTTamANaMsi kevalakappA puDhavI calejjA, iccetehiM tihi (sa0 198) / tihI'tyAdi spaSTa, kevalaM deza iti bhAgaH, pRthivyAH-ratnaprabhAbhidhAnAyA iti, 'ahe'tti adhaH 'orAla'tti udArA-bAdarA nipateyuH-vilasApariNAmAt tato vicaTeyuranyato vA''gatya tatra lageyuH, yantramuktamahopalavat , 'tae "ti tataste nipatanto dezaM pRthivyAzcalayeyuriti pRthivIdezazcalediti, mahorago-vyantaravizeSaH, 'mahiDDhIe' parivArAdinA yAvatkaraNAt 'mahajjuIe' zarIrAdidIptyA 'mahAbale' prANataH 'mahANubhAge vaikriyAdikaraNataH 'mahesakkhe' maheza ityAkhyA yasyeti, unmagnanimagnikAmutpatanipatAM kuto'pi dAdeH kAraNAtkurvan deza pRthivyAzcalayet , saMcalediti, nAgakumArANAM suparNakumArANAM ca bhavanapativizeSANAM parasparaM sagrAme vartamAne-jAyamAne sati 10+000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 220 // Jan Education For Private & Personal use only m
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRptiH / // 229 // 'i' area | 'icceehi' ityAdi nigamanamiti / pRthivyA dezasya calanamuktamadhunA samastAyAstadAha'tihiM 'ti spaSTa', kintu kevalai: kevalakalpA, ISadunatA ceha na vivakSyate, ataH paripUrNetyarthaH paripUrNaprAyA veti, pRthivI - bhUH, 'ahe'tti adho ghanavAtastathAvidhapariNAmo vAtavizeSo 'gupyeta' vyAkulo bhavet kSubhyedityarthaH, tataH saguptaH san dhanodadhiM tathAvidhapariNAma jalasamUhalakSaNa mejayet kampayet / 'taeNa 'ti tato'nantaraM sa ghanodadhirejitaH san kevalakalpAM pRthivIM cAlayet sA ca calediti, devo vA Rddhi-parivArAdirUpAM, dhutiM zarIrAdeH, yazaH-parAkramakRtAM khyAti bala-zArIraM vIrya-jIvaprabhavaM, puruSakAra - sAbhimAnavyavasAyaM niSpannaphalaM tameva parAkramamiti, padarzanaM hi pRthivyAdicalana vinA na bhavatIti taddarzayaMstAM calayediti, devAca vaimAnikA asurAraayari bhavapratyayaM vaira bhavati, abhidhIyate ca 'bhagavatyAm ' kiMpattiyaNNaM bhaMte ! asurakumArA devA sohamma kappaM gacchati gamissaMti ya ? goyamA ! tesi Na devANa bhavapaccaie verANubaMdhe "tti, tatazca saGgrAmaH syAt, tatra ca varttamAne pRthivI calet, tatra teSAM mahAnyAyAmata utpAtanipAtasambhavAditi, 'iccetehi' ityAdi nigamanamiti / devAsurAH sagrAmakAritayA'nantaramukAH te ca dazavidhA: - 'indrasAmAnikatrAyastriMzapApadyAtmarakSalokapAlAnI kaprakIrNakAbhiyogyakilviSikAzcaikazaH (tattvA0 a0 4 0 4) iti vacanAt / tanmadhyavarttinaH tristhAna kAvatAritvAt freefukAnabhidhAtumAha- tiviDA devakinvisiyA paM0 ta0 - tipaliovamaDiyA 1 tisAgarovamaTTizyA 2 terasasAgarocamaTTiyA 3, aft rid ! tipalioyamadvitiyA devakimbisiyA parivasaMti ? upi joisiyANa heTThi soimmIsANesu | sU0 198-199 / // 229 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0199-200 201 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 222 // kappesu, ettha Na tiraliovamaTTiiyA devakibbisiyA parivasaMti 1, kahiNa bhaMte ! tisAgarovamaTTiyA devakibbisiyA parivasaMti ?, uppi sohammIsANANa' kappANa heDi saNaMkumAramAhi'desu kappesu pattha Na tisAgarovamaTThizyA devakibbisiyA parivasati 2, kahiNa bhaMte ! terasasAgarovamadvitiyA devakibisiyA parivasaMti ?, uppi baMbhalogassa kappassa hehi laMtae kappe pattha Na terasasAgarovamadvitiyA devakimbisiyA parivasaMti (sU0 199) / sakkassa Na deviMdassa devaraNo bAhiriyaparisAe devINa tiNNi paliovamAi ThiI 50, / sakkassa Na deviMdassa devarapaNo abhitaraparisAe devINa tiNNi paliovamAI ThiI pN| IsANassa Na devidassa devaraNNo bAhiraparisAe devINa tiNi paliocamAI ThiI 50 (sU0 200) / tivihe pAyacchitte paM0 ta0-NANapAyacchitte, daMsaNapAyacchitte, carittapAyacchitte, / tao aNugdhAimA 50 ta-hatthakamma karemANe mehuNa paDisevamANe rAIbhoyaNa bhuMjamANe, tao pAraMciyA 50 ta0-duTThapAracite pamattapAraMcite annamanna karemANe pAraMcite, tao aNavaThThappA 50 ta0-sAhammiyANa teNa karemANe, aNNadhammiyANa teNa karemANe, hatthatAla dalamANe (sU0 201) / ___'tivihe' sphuTam , kevala 'kibbi siya'tti-"nANassa kevalINa, dhammAyariyassa saMghasAhaNa / mAI avannavAI, | kibbisiya bhAvaNa kuNai ||1||"tti, evaMvidhabhAvanopAttaM kilviSaM-pApamudaye vidyate yeSAM te kilbiSikAH, devAnAM madhye kilbiSikA:-pApA athavA devAzca te kilbipikAzca devakilbipikA manuSyeSu cANDAlA ivAsparzA iti / 'kahi 'ti, 'uppi' upari 'heTThi'ti-adhastAt 'sohammIsANesu'tti SaSThyarthe saptamI / devAdhikArAyAta 'sakasse'tyAdisUtratraya sugamam / devAdInAmanantaraM sthitiruktA, devItvaM ca pUrva nave sAyazcittAnuSThAnAd bhavatIti // 222 // Jain Education in For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / sU0199-201 // 223 // prAyazcittasya tadvatAM ca prarUpaNAyAha-'tivihe'tyAdisUtracatuSTayaM sugama, kevala 'nANe'tyAdi, jJAnAdyaticArazuddhadyartha yadAlocanAdi jJAnAdInAM vA yo'ticArastajjhAnaprAyazcittAdi, tatrAkAlAvinayAdhyayanAdayo'STAvaticArA jJAnasya, zaGkitAdayo'STI dazanasya, mUlottaraguNavirAdhanArUpA vicitrAzcAritrasyeti / 'aNugdhAima'tti, udghAto-bhAgapAtastena nirvRttamudghAtima, laghvityarthaH, yata uktam-"areNa chinnasesa, pUvareNa tu saM tuya kaau| dejAhi lahuyadANaM, gurudANa tattiyaM ceva ||1||"tti / bhAvanA-mAso'rddhana chinno jAtAni paJcadaza dinAni, tato mAsApekSayA pUrva tapaH paJcaviMzatitama tadarda sArddhadvAdazakaM tena saMyuta mAsArddha, jAtAni saptaviMzatidinAni sArdAnItyevaM kRtvA yaddIyate tallaghumAsadAnam / evamanyAnyapi / etanniSedhAdanudghAtima tapo, gurvityarthaH / tadyogAta sAdhavo'pi tathocyante / 'hatthakamme'tti hastena zukrapudgalanipAMtanakriyA hastakarma, AgamaprasiddhaM, tatkurvan , saptamI ceya SaSThayA, tena kurvata iti vyAkhyeyam / eteSAM ca hastakarmAdInAM yatra vizeSe yo'nudaghAtimavizeSo dIyate sa kalpAdito'vaseyaH / 'pAra ciya'tti, pAraM-tIra tapasA'parAdhasyAzcati-gacchati, tato dIkSyate yaH sa pArAcI, sa eva pArAJcikaH, tasya yadanuSThAnaM tacca pArAJcikamiti dazama prAyazcitta, liGgakSetrakAlatapobhirvahiHkaraNamiti bhAvaH, iha ca sUtre 'kalpabhASye' idamabhidhIyate-"AsAyaNa-paDisevi, duviho pAraMcio samAseNa / ekekkammi ya bhayaNA, sacaritte ceva acarite // 1 // savvacaritaM bhassai, keNa vi paDisevieNa u vaeNa / katthai ciTThai deso pariNAmavarAhamAsajja // 2 / / tullummi vi avarAhe, pariNAmavaseNa hoi NANattaM / katthai pariNAmammi di, tulle avarAhanANana // 3 // " tatrAzAtakapArAzcika:-"titthayarapavayaNamue, Ayarie gagahare mhiddhiie| ete AsAyaMte, // 223 // Jan Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAhU sUtra dIpikA vRttiH / // 224 // Jain Education Interna " pacchite maragaNA hoi // 1||"tti, tatra - " savve AsAyaMte, pAvati pAraMciya ThANa "ti, iha sUtre pratidevakapArAcika eva trividha uktaH, tadukta' - "paDisevaNapAraMcI, tiviho so hoi ANupuvIe / duTThe ya pamatte yA nAyavvo annamanne] ya // 1 // tatra duSTo dopavAn kapAyato viSayatazca punarekaiko dvidhA - sapakSavipakSabhedAt uktaM ca"duviDoya hoi duTTho, kasAyaduTTho ya visayaduTTho ya / duviDo kasAyaduTTho, sapakkhaparapakha cabhaMgo // 1 // " tatra svapakSa pAyaduSTo yathA sarvapanAlikAbhidhAnazAka bharjikAgrahaNakupito mRtAcAryadantabha akasAdhuH, viSaya duSTastu sAdhvIkAmukaH, tatra cokta - "liMgeNa liMgiNIe, saMpatti jo NigacchaI pAvo / savvajiNANajAo, saMgho vAsssAio teNa // 1 // pAvANa pAvayaro, diviSphAse vi so na kappati hu / jo jiNapuMgavamuI, namiUNa tameva rise ||2||ti, "saMsAramaNavayagga, jAijarAmaraNaveyaNApauraM / pAvamalapaDalachannA, bhamaMti muddAdharisaNeNa || 3 ||" iti parapakSakapAya duSTastu rAjavatrako, dvitIyo rAjAgramahiSyadhiganteti ukta ca "jo ya saliMge duTTho, kasAyabasa yahago ya | rAyaggamahisi parisevao ya bahuso payAso ya // 1 // " pramattaH - paJcama nidrAvAn, mAMsAzipravrajitasAdhuvaditi, aya sadguNo'pi tyAjya iti, tathA'nyonyaM - parasparaM mukhapAyuprayogato maithunaM kurvan, puruSayugamiti zeSaH, ucyate ca - " AsayaposayasevI, kevi bhaNussA duveyagA hoMti / tesi liMgavivego "tti, 'reaThappe 'ti / AsevitAticAravizeSaH sannanAcaritatapovizeSaH tadoSoparato'pi mahAvrateSu nAvasthApyate - nAdhikriyate ityanavasthApyaH, tadaticArajAtaM tacchuddhirapi vA'navasthApyamucyata iti navamaM prAyazcittamiti, tatra sAdhamikA:- sAvasteSAM satkasyotkRSTopaveH ziSyAdeva bahuzo vA pradviSTacitto vA 'te' ti steyaM [ stainya' ] - caurya sU0 199-201 / // 224 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0201-202| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 225 // 0000000000000000000000000000000000000000000000000000004 kurvan , tathA anyadhArmikAH-zAkyAdayo gRhasthA vA teSAM satkasyopadhyAdeH steya kurvanniti 1, tathA hastenA''tADana hastatAlasta 'dalamANe' dadat , yaSTimuSTilakuTAdibhirmaraNAdinirapekSa AtmanaH parasya vA praharanniti bhAvaH, uktaM ca-"ukkosa bahuso vA, paduddacitto va teNiya kuNai / paharai ya jo sapakUkhe, Niravikkho ghorapariNAmo ||1||"tti pUrvoktaprAyazcittaM prajAjanAdiyuktasya bhavati, tAni cAyogyanirAsena yogyAnAM vidheyAnIti tadayogyAnnirUpayan sUtrapaTUkamAha tao na kappati pavvAvittae, ta-paMDae vAtie kIve 1, pava muMDAvittaga 2, sikkhAvettae 3, uvaTThAvettae 4, saMbhuMjAvettae 5, saMvAsettae 6, (sU0 202) / ___ 'tao na kappaMti paJcAvittae' ityAdika kaNThaya, kintu paNDaka-napuMsaka, tacca lakSaNAdinA vijJAya parihartavya, lakSaNAni cAsya-"mahilAsahAvo saravannabheo, meMheM mahaMtaM mauyA a vANI / sasaddagaM muttamapheNaga ca, eyANi chappaMDagalakkhaNANi ||1||"tti, tathA vAto'syAstIti vAtikaH, yadA svanimittato'nyathA vA mehana kapAyita tadA na zaknoti yo veda dhArayitu yAvanna pratisevA kRtA sa vAtika iti, ayaM ca niruddhavedo napuMsakatayA pariNamati, kvacitta 'vAhie'tti pAThaH, tatra ca vyAdhito rogItyarthaH, tathA klIvo'samarthaH, saca caturdA bRttito jJeyaH / iha trayo'pravAjyA utAH, tristhAnakAnurodhAt , anyathA'nyepyete santi 'bAlabuDDhe ityAdi / yathaite pravrAjayitu na kalpante evameta eva kvacicchalitena prabAjitA api santo muNDayitu zirolocanena na kalpante / evaM zikSayitu-pratyupekSaNAdisAmAcArI grAhayitu, tathA upasthApayitu-mahAvateSu vyavasthA 2000000000000000000000000000000000000000000000000000000001 // 225 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 226 // Jain Education Interna payituM, tathA saMbhoktumupadhyAdinA, evamanAbhogAt saMbhuktAzca saMvAsayitumAtmasamIpa AsayituM na kalpanta iti prakrama iti / kathaJcit saMvAsitA api vAcanAyA ayogyA na vAcanIyA iti tAnAha tao avAyaNijjA paM0 ta0- aviNIe vigatIe paDibaddhe avitosavitapAhuDe, tao kappaMti vAittara, ta0 - viNIpa avigatipaDibaddhe vitosavitapAhuDe / tao dusaNNappA paM0 ta0 - duThe mUDhe buggAhie, tao susaNNappA paM0 ta0 - avuTThe amUDhe abuggAhie (sU0 203 ) | 'tao'tti sugama', navaramavAcanIyAH sUtraM na pAThanIyAH, ata evArthamapyazrAvaNIyAH, sUtrAdarthasya gurutvAt, tatrAvinItaH sUtrArthadAturvandanAdivinayarahitaH, tadvAcane hi doSaH, ukta ca - "viNayAhIyA ya vijjA, dei phala iha pare ya loyaMmi / na phalaMtaviNayagahiyA, sassANi va toyahINAI || 1|| "ti, tathA vikRtipratibaddho-ghRtAdirasavizeSagRddho'nupadhAnakArIti bhAvaH ihApi doSa eva yadAha - "atavo na hoi joggo, na ya phalae icchiya phalaM vijjA / avi phala viulamaguNA, sAhaNahINA jahA vijjA || 1 || "tti, tathA'vyavasitamanupazAntaM prAbhRtamitra prAbhRtaM narakapAlakauzalaka paramakrodho yasya so'vyavasitaprAbhRtaH uktaM ca- "appe vi pAramANi, avarAhe vayai khAmiya N ta N ca / bahuso udIrayaMto, aviosiyapAhuDo sa khalu || 1||" 'pAramANi" paramakrodhasamudghAtaM vrajatIti bhAvaH / etasya vAcane ihalokatastyAgo'sya preraNAyAM kalahanAt prAntadevatAchalanAcca, paralokato'pi tyAgaH, tatra zrutasya dattasya niSphalatvAt, UparakSiptavIjavaditi, Aha ca- "duviho u pariccAo, iha coyaNa kalaha devayAcha / paralomma ya aphalaM khittaM piva Usare vIrya || 1|| "ti etadviparyayasUtra sugamam / zrutadAnasyA sU0 202-203 / // 226 // :
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / sU0203-204 205 / // 227 // yogyA uktAH, idAnI samyaktvasyAyogyAnAha-'tao' ityAdi sugama, kintu duHkhena-kRccheNa saMjJApyante-bodhyanta iti duHsaMjJApyAH, tatra duSTo-dviSTastattvaM prajJApaka vA prati, sa cAprajJApanIyo, dveSeNopadezApratipatteH, evaM mUDhoguNadopAnabhijJaH, vyudagrAhitaH-kuprajJApakadRDhIkRtaviparyAsaH, so'pyupazadezana pratipadyate, ukta ca-"puvvaM kuggAhiyA keI, bAlA paMDiyamANiNo / necchaMti kAraNa sou, dIvajAe jahA nare ||1||"tti, eteSAM svarUpaM 'kalpAt kathAkozA'ccAvaseyamiti / etadviparyastAn susaMjJApyatayA''ha-'tao'ityAdi, sphuTamiti, uktAH prajJApanArhAH puruSAH, adhunA tatprajJApanIyavastUni tristhAnakAvatArINyAha tao maMDaliyA pavvayA paM0 ta0-mANusuttare kuMDalavare ruavagare (sU0 204) / tao mahaimahAlayA paM0 ta0-jabuddIvama dare madaresu, sayaMbhUramaNasamuhe samuddesu, baMbhaloe kappe kappesu (sU0 205) / / 'tao maMDalie'tyAdi, maNDala-cakravAla tadasti yeSAM te maNDalikAH-prAkAravalayavadavasthitA mAnuSebhyomAnupakSetrAdvottaraH-paratovI mAnuSottara iti, tatsvarUpaM cedaM-"pukkharavaradIvaiTa, parikhivai mANusottaro selo / pAyArasarisarUvo, vibhayaMto mANusa logaM // 1 // sattarasa egavIsAI, joyaNasayAI so samuvbiddho / cattAri ya tIsAI, mUle kosa ca ogADho // 2 // dasa bAvIsAi ahe, vitthiNNo hoi joyaNasayAI / satta ya tevIsAI, vitthino hoi majjhammi // 3 // cattAri ya cauvIse, vitthAro hoi uvari selassa / aDrahAijje dIve, do ya samudde aNuparIi ||4||"iti "jaMbuddIvo dhAyada, pukkharadIvo ya vAruNivaro ya / khIravaro vi ya dIyo, ghayavaradIvo ya khoyavaro // 5 // gaMdIsaro ya aruNo, aruNovAo ya kuMDa lavaro ya / taha saMkha ruyaga bhuyavara, kusa // 22 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0205-206| dIpikA vRttiH / d////////////////////////////////////// // 228 // ////////////////////////////////////////////////////////////////// kuMcavaro tao dIyo // 6 // " iti kramApekSayakAdaze kuNDalavarAkhye dvIpe prAkArakuNDalAkRtiH kuNDalavara iti, tadrapamidaM-'kuNDalavarasse'tyAdi / tathA trayodaze rucakAkhye dvIpe kuNDalAkRtI rucaka iti, etasya vida svarUpaM"ruyagavarassa u majjhe, naguttamo hoi pavvao ruyago / pAgArasarisarUvo, ruagaM dIvaM vibhymaago||1||"ityaadi, mAnupottarAdayo mahAnta uThA iti mahadAdhikArAdatimahata Aha-'tao mahaI'tyAdi vyakta, kevalamatimahAntazca te AlayAzca-AzrayAH atimahAlayAH, mahAntazca te atimahAlayAzceti mahAtimahAlayAH, 'madaresutti, merUNAM madhye jambUdvIpakasya sAtirekalakSayojanapramANatvAccheSANAM caturNA sAtirekapaJcAzItiyojanasahasrapramANatvAditi, svayambhUramaNo mahAn mumerorArabhya tasya zeSasarvadvIpasamudrebhyaH samadhikapramANatvAt , teSAM tasya ca krameNa kiJcinyUnAdhikarajjupAdapramANatvAditi, brahmalokastu mahAn , tatpradeze paJcarajjupramANatvAt lokavistarasya, tatpramANatayA ca vivakSitatvAt brahmalokasyeti / anantaraM brahmalokakalpa ukta iti kalpazabdasAdhAt kalpasthiti tridhA''ha tivihA kappaTTiI paM0 ta0-sAmAiyakappaTTiI chedovaTThAvaNiyakappaTTiI NivisamANakappaSTiI 3, ahavA tivihA kappaTTiI pa0 ta-NibviTTakappaTTiI jiNakappaTTiI therakappaTTiI 3 (sU0 206) / ___tivihe 'tyAdisUtradvayaM kaNThaya, kevala samAni-jJAnAdIni teSAmAyo lAbhaH samAyaH sa eva sAmAthika-saMyamavizeSaH, tasya tadeva yA kalpaH-karaNamAcAraH, yathokta-"sAmarthya varNanAyAMca, karaNe chedane tathA / aupamye cAdhivAse ca,kalpazabda vidurbudhaaH||1||"iti sAmAyikakalpaH, sa ca prathamacaramatIrthayoH sAdhUnAmalpakAlaH, chedopasthApanIyasadbhAvAt , madhyamatIrtheSu mahAvideheSu ca yAvatkathikaH, chedopasthApanIyAbhAvAt , tadevaM tasya tatra vA sthitimaryAdA sAmAyikakalpasthitiH / tathA ||228 // Jan Education For Privals & Fersonal use only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0206| dIpikA vRttiH / // 22 // 20100000000000000000000000000.0000000000000000000000000000 pUrvaparyAyacchedenopasthApanIyamAropaNIya chedopasthApanIya, vyaktito mahAvatAropaNamityarthaH, tacca prathamapazcimatIrthayoreveti, zeSA vyutpattistathaiva, tatsthitizcoktalakSaNeSveva dazasu sthAnakeSvavazyapAlanalakSaNeti, tathAhi-"dasaTThANaDhio kappo, purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / eso dhuyarayakappo, dasaThANapaiTio hoi ||1||"tti / tathA NivisamANa'tti, nirvizamAnA ye parihAravizuddhitapo'nucaranti parihArikA ityarthaH, teSAM kalpe sthitiyathA-grISmazItavarSAkAleSu krameNa tapo jaghanya caturthaSaSThASTamAni madhyama paSThAdInyutkRSTamaSTamAdIni, pAraNa tvAyAmameva. piNDaiSaNAsaptake cAdyayorabhigraha eka, paJcamu punarekayA bhaktamekayA ca pAnakamityevaM dvayorabhigrahaH / 'Nibbi?mANa'tti, nirviSTAAsevitavivakSitacAritrA anuparihArikA ityarthaH, tatkalpasthitiyathA-pratidinamAyAmamAtra tapo bhikSA tathaiveti, ukta ca-"kappaTThiyA vi paidiNa karaMti emevamAyAma"ti, ete ca nirvizamAnakA nirviSTAzca parihAravizuddhikA ucyante, teSAM ca navako gaNo bhavati, te caivaMvidhA:-"sanve carittavaMto u, dasaNe parinidviyA / navapubbiyA jahaNNeNa, ukkosA dasapubviyA ||1||"ityaadi / 'jiNakappatti, jinA-gacchanirgatasAdhuvizeSAsteSAM kalpasthitijinakalpasthitiH, sA caiva-jinakalpaM hi pratipadyate jaghanyato'pi navamapUrvasya tRtIyavastuni sati, utkRSTatastu dazasu bhinneSu prathame saMhanane, divyAdhupasarga rogavedanAzcAsau sahate, ekAkyeva bhavati, dazaguNopetasthaNDila evoccArAdi jIrNavastrANi ca tyajati, vasatiH sarvopAdhivizuddhA'sya, bhikSAcaryA tRtIyapauruSyAM, piNDaiSaNottarAsAM paJcAnAmekataraiva, vihAro mAsakalpena, tasyAmeva vIthyAM SaSThadine bhikSATanamiti, evaMprakArA ceya 'suyasaMdhayaNe'tyAdikAt gAthAsamahAt 'kalpoktA'davagantavyeti, bhaNita ca-"gacchammi ya nimmAyA, dhIrA jAhe ya gahiya +000000000000000000000000000000000000000000000000000000 Jan Education For Private & Personal use only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0206-207 208 / dIpikA vRttiH / // 230 // paramaTThA / aggahi joga abhiggahi, uviMti jiNakappiyacaritta // " agrahe Adyayorabhigrahe-paJcAnAM piNDaSaNAnAM yoge paJcAnAM madhye (dvayoryome-dvayormadhye) ekatarasyA gRhItaparamArthAH, "dhiibaliyA tabasUrA, nitI gacchAo te purisasIhA / balavIriyasaMghayaNA, uvasaggasahA abhIruyA ||1||"tti, 'therakappaDiitti, sthavirA-AcAryAdayo gacchapratibaddhAsteSAM kalpasthitiH sthavirakalpasthitiH, sA ca-"pavvajjA sikkhAvaya-matthaggahaNaM ca aniyao vaaso| nipphattI ya vihAro, sAmAyArI ThiI ceva ||1||"ityaadiketi, iha ca sAmAyike sati chedopasthApanIyaM tatra ca parihAravizuddhikabhedarUpaM nirvizamAnaka tadanantaraM nirviSTakAyika tadanantaraM jinakalpaH sthavirakalpo vA bhavatIti sAmAyikakalpasthityAdikaH sUtrayoH kramopanyAsa iti / uktakalpasthitivyatikrAmiNo nArakAdizarIriNo bhavantIti tatsvarUpa(taccharIra) nirUpaNAyAha neraiyANa tao sarIragA paNNattA, ta-veuvie teyae kammae, asurakumArANa tao sarIragA paM. ta0-veubbie0 pava' ceva, evaM sabvesi devANa, puDhavikAiyANa tao sarIragA 50 ta0-orAliye teyae kammae, evaM vAukAiyavajjANa jAva cauriMdiyANa (sU0 207) / guruM paDucca tao paDiNIyA paM0 ta-AyariyapaDiNIe uvajjhAyapaDiNIe therapaDiNIpa 1, gaI paDucca tao paDiNIyA 50 ta0-ihalogapaDiNIpa paralogapaDiNIe duhao logapaDiNIe 2, samUha paDucca tao paDiNIyA paM0 ta0-kulapaDiNIe gaNapaDiNIpa saMghapaDiNIe 3, aNukaMpaM paDucca tao paDiNIyA paMta-tavassipaDiNIpa gilANapaDiNIe sehapaDiNIe 4, bhAva paDucca tao paDiNIyA paM0 ta0-NANapaDiNIpa dasaNapaDiNIe carittapaDiNIe 5. suya' paducca tao paDiNIyA 50 ta0-suttapaDiNIe atthapaDiNIe tadubhayapaDiNIe 6, (sU0 208) / 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 230 // Jain Education Interridha For Private & Fersonal use only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0207-2081 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 23 // , 'neraiyANa'mityAdi, daNDakaH kaNThyaH , kintu evaM savvadevANa"ti yathA asurANAM trINi zarIrANi, evaM nAgakumArAdibhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAm , evaM 'vAukAiyavajjANa"ti, vAyunAM hi AhArakavarjAni catvAri zarIrANIti tadvarjanamevaM paJcendriyatirazcAmapi catvAri, manuSyANAM tu pazcApIti ta iha na drshitaaH| kalpasthitivyatikrAmiNazca pratyanIkA api bhavantIti tAnAha-'guru'mityAdi sUtrANi par3a vyaktAni, kintu gRNAtyabhidhatte tattvamiti gurustaM pratItyAzritya pratyanIkAH-pratikUlAH, sthaviro jAtyAdibhiH, etatpratyanIkatA caivaM-"jaccAIhi avaghnaM, vibhAsai vaTTai nayAvi uvavAe / ahio chiddappehI, pagAsavAdI aNaNulomo // 1 // ahavAvi vae evaM, uvaesa parassa diti evaM tu / dasavihaveyAvacce, kAyavvaM saya na kuvaMti ||2||"tti, gatirmAnuSAdikA, tatrehalokasya-pratyakSamAnuSatvalakSaNaparyAyasya pratyanIka indriyArthapratikUlakAritvAt pazcAgnitapasvivadihalokapratyanIkaH, paraloko-janmAntaraM tatpratyanIka indriyArthatatparo, dvidhAlokapratyanIkazcauryAdibhirindriyArthasAdhanatatparaH, yadvA ihalokapratyanIka ihalokopakAriNAM bhogasAdhanAdInAmupadravakArIhalokapratyanIkaH, evaM jJAnAdInAmupadravakArI paralokapratyanIkaH, ubhayeSAM tu dvidhAlokapratyanIka iti, athavehaloko-manuSyalokaH, paraloko nArakAdirubhayametadeva dvitayaM, pratyanIkatA tu tadvitathaprarUpaNeti, kula cAndrAdika, tatsamUho gaNaH koTikAdistatsamUhaH saGgha iti, pratyanIkatA caiteSAmavarNavAdAdibhiriti, kulAdilakSaNa caiva-"etya kulaM vinneya, egAyariyassa saMtaI jA u / tiNha kulANa miho puNa, sAvikakhANa gaNo hoi // 1 // savvo vi nANadaMsaNa-caraNaguNavibhUsiyANa samaNANa / samudAo puNa saMgho, guNasamudAotti kAUNa // 2 // " anukampAmupaSTambhaM pratItyAzritya tapasvI-kSapakaH, glAno-rogAdibhirasamarthaH, .000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 232 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0208-209 210 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 232 // zaikSa:-abhinavapravajitaH, ete hyanukampanIyA bhavanti, tadakaraNAkAraNAbhyAM ca pratyanIkateti, bhAvaH-paryAyaH, saca jIvAjIvagataH, tatra jIvasya prazasto'prazastazca, tatra prazastaH kSAyikAdiH, aprazasto vivakSayaudayikaH, kSAyikAdizca jJAnAdirUpaH, tato bhAvaM-jJAnAdi pratItya pratyanIkasteSAM vitathaprarUpaNato dRpaNato vA, yathA-"pAgayamuttanibaddhaM, ko vA jANai paNIya keNeya / kiM vA caraNeNa tU , dANeNa viNA u ki havai ||1||"tti, sUtra-vyAkhye|| yamarthastavyAkhyAna niryuktyAdistadubhaya-dvitayamiti, tatpratyanIkatA-"kAyA vayA ya te ciya, te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhigAriyANa', jotisajoNIhiM ki kaja? ||1||"ityaadidossodbhaavnmiti / uktA kalpasthitiH, garbhajamanujAnAmeva taccharIraM ca mAtApitRhetukamiti tayostadaGgeSu hetutve vibhAgamAha tao piyaMgA paM0 ta0-aTThI addhimijA kesamaMsuromanahe / tao mAyaMgA paM0 ta0-maMse soNie mathuliMge (sU0 209) / sUtradvayaM kaNThaya, kevala piturjanakasyAGgAnyavayavAH pitraGgAni prAyaH zukrapariNatirUpANItyarthaH, asthipratIta 1, asthimiJjA-asthimadhyarasaH 2, kezAca-zirojAH zmazru ca-kUrcaH romANi ca kakSAdijAtAni nakhAzca-pratItAH kezazmazruromanakhamityekameva 3 prAyaH samAnatvAditi / mAtraGgAni ArttavapariNatiprAyANItyarthaH, mAMsa-pratIta, zoNita-rakta, maratuliGga zeSa medaH phipphisAdi, kapAlamadhyavarti bhejakamityeke / pUrvoktasthavirakalpasthitipatipannasya viziSTanirjarAkAraNAnyabhidhAtumAha tihiM ThANehi samaNe NiggaMthe mahANijjare mahApajjavasANe bhavai, taM-kayA Na aha appa vA bahuya // 232 // JainEducation interna For Private & Personal use only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 233 // Jain Education Inter vA sutta ahijjissAmi, kayA NaM adda ekalavihAra paDima uvasaMpajjittANa viharissAmi, kayA Na a apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsie bhattapANapaDiyAikkhira pAovagae kAla aNavaka khamANe vihari - sAmi evaM sa maNasA sa vayasA sa kAyasA pahAremANe (pAgaDemANe ) NiggaMthe mahANijjare mahApajjavasANe bhavai / tihi ThANehiM samaNovAsapa mahANijjare mahApajjavasANe bhavai, ta0-kayA NaM aha appaM vA bahuavA pariggaha pariccaislAmi 1, kayA NaM ahaM muDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvadda - ssAmi 2, kayA NaM aha apacchimamAraNaMtiyasaM lehaNAnUsaNAjhU sipa bhattapANapaDiyAikkhi pAogae kAla aNavakakhamANe viharissAmi 3 evaM sa maNasA sa vayasA sa kAyasA pAgaDemANe [pahAremANe ] samaNovAsapa mahANijare mahApajjavasANe bhavara (sU0 210) / 'tihI' tyAdi sugama, navaraM mahatI nirjarA - karmakSapaNA yasya sa tathA / mahat-prazastamAtyantikaM vA paryavasAna - paryantaM samAdhimaraNato'punarmaraNato vA jIvitasya yasya sa tathA atyanta zubhAzayatvAditi, 'evaM sa maNasa' ti evamuktalakSaNaM trayamiti, sa iti sAdhuH 'maNasa'tti manasA hrasvatvaM prAkRtatvAt evaM 'sa vayasa' tti vacasA 'sa kAyasa 'tti kAyenetyarthaH, sakArAgamaH prAkRtatvAdeva, tribhirapi karaNairityarthaH, athavA svamanasetyAdi, pradhArayan-paryAlocayana kvacit, 'pAgaDemANe 'ti pAThastatra prakaTayan vyakIkurvannityarthaH / yathA zramaNasya tathA zramaNopAsakasyApi trINi nirjarAdikAraNAnIti darzayannAha - 'tihI 'tyAdi, kaNThya anantaraM karmanirjarokA, sA ca pudgalapariNAmavizeSarUpeti pudgalapariNAmavizeSamabhidhAtumAha - sU0 210 / // 233 //
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 234 // Jain Education Intern tivihe paggalapaDighApa paNNatte, ta0- paramANupoggale paramANupoggala pappa paDihaNejA lukkhattApa vA pasihaNejJA logaMte vA pasihaNejjA (sU0 211) / tivihe cakkhU paM0 ta0- egacakkhU bicakkhU ticakkhU, chamatthe Na masse egacakkhU deve vicakkhU tahArUve samaNe vA mAhaNe vA uppaNNaNANadaMsaNadhare se ticakkhU ti vatavvaM siyA ( sU0 212) / tivihe abhisamAgame paM0 ta0 ur3aDha aha tiriya, jayA NaM tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA atisese NANadaMsaNe samuppajjara se NaM tappaDhamayApa ur3aDha abhisamei tao tiriyaM tao pacchA ahe, ahologe Na durabhigame pannatte samaNAuso ! (sU0 213) | 'tivihe' ityAdi, pudgalAnAmaNvAdInAM pratighAto - gatiskhalana pudgalapratighAtaH, paramANuzvAsau pudgalaca paramANupudgalaH, sa tadantaraM prApya pratihanyeta - gateH pratighAtamApadyeta, rUkSatayA vA tathAvidhapariNAmAntarAd gatitaH pratihanyeta, lokAnte vA, parato dharmAstikAyAbhAvAditi / pudgalapratighAtaM ca sacakSureva jAnAtIti tannirUpa NAyAha- 'tivihe' ityAdi, prAyaH kaNThya, cakSurlocanaM tad dravyato'kSi bhAvato jJAnaM tadyasyAstIti sa tadyogAccakSureva cakSuSmAnityarthaH / sa ca trividhaH - cakSuH sakhyAbhedAt tatraikaM cakSurasyetyekacakSuH evamitarAvapi, chAdayatIti chadma-jJAnAvaraNIyAdi, tatra tiSThatIti chadmasthaH, sa ca yadyapyanutpanna kevalajJAnaH sarva evocyate, tathApIhAtizayavat zrutajJAnAdivarjito vivakSita ityekacakSuH cakSurindriyApekSayA devo dvicakSurindriyAvadhibhyAM utpannamAvaraNakSayopazamena jJAnaM zrutAvadhirUpaM darzanaM cAvadhidarzanarUpaM yo dhArayati -cahati sa tathA ya evambhUtaH sa tricakSuH, cakSurindriyaparamazrutAvadhibhiriti vaktavyaM syAt sa hi sAkSAdivAvalokayati heyopAdeyAni samastavastUni, kevalI tviha na | sU0211-212213 / // 234 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 00000000 zrIsthAnAGga su0 213-214 / dIpikA vRttiH / // 235 // &0000000000000000000000000000000 vyAkhyAtaH, kevalajJAnadarzanalakSaNacakSurdvayakalpanAsambhave'pi cakSurindriyalakSaNacakSuSa upayogAbhAvenAsatkalpanayA tasya cakSustrayaM na vidyata itikRtveti, dravyendriyApekSayA tu so'pi na virudhyata iti / cakSuSmAnanantaramuktaH, tasya cAbhisamAgamo bhavatIti ta digbhedena vibhajannAha-'tivihe'tti, abhItyarthAbhimukhyena na tu viparyAsarUpatayA samitisamyaga na saMzayatayA tathA bhA-maryAdayA gamanamabhisamAgamo-vastuparicchedaH / ihaiva jJAnabhedamAha-'jayA Na'mityAdi, 'aisesa'tti zeSANi chadmasthajJAnAnyatikrAntamatizeSa-jJAnadarzanaM tacca paramAvadhirUpamiti sambhAvyate, kevalasya na krameNopayogI yena tatprathamatayetyAdisUtramanavA syAditi, tasya-jJAnAderutpAdasya prathamatA tatprathamatA, tasyAM 'uDda'ti, Urdhvalokamabhisameti-samavagacchati jAnAti, tatastiryagiti-tiryagloka, tatastRtIye sthAne'dha ityadhIlokamabhisameti, evaM ca sAmarthyAt , prAptamadholoko durabhigamaH, krameNa paryantAbhigamatvAditi, he zramaNAyuSmanniti ziSyAmantraNamiti / anantaramabhisamAgama uktaH, sa ca jJAna, tacca Rddhirideva vakSyamANatvAditi RddhisAdharmyAt | tadabhedAnAha -tivihA iiDhI 50 ta0-deviDUDhI rAyaiDhI gaNiiDhI 1, deviDDhI tivihA pa0 ta0-vimANiiDhI viuvvaNiDhI pariyAraNiDhI 2, ahavA deviDDhI tivihA paM0 ta0-sacittA acittA mIsiyA 3, rAyaiDhI tivihA paMta-raNNo atiyANiiDhI, raNo NijjANiDUDhI, raNNo balavAhaNakosakoTThAgAriiDhI 4, ahavA rAyaiDhI tivihA paM0 ta0-sacittA acittA mIsiyA 5, gaNiDDhI tivihA pa0 ta0-NANiiDhI daMsaNiiDhI carittiDUDhI 6. ahavA gaNiDDhI tividA paM0 ta0-sacittA acittA mIsiyA 7 (sU0 214) / -200000000000000000000000000000000000000000000000001 Jan Education International For Private & Personal use only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0214| dIpikA vRttiH / // 236 // 'tivihA iiiDha' ityAdi, sUtrANi sapta sugamAni, navaraM devasyendrAdediraizvarya devaddhirevaM rAjJazcakravAdegaNino-gaNAdhipaterAcAryasyeti 1 / vimAnAnAM vimAnalakSaNA vA RddhiH-samRddhiH, dvAtriMzallakSAdikaM bAhulya mahattvaM ratnAdiramaNIyatvaM ceti vimAnadiH, bhavati ca dvAtriMzallakSAdika saudharmAdiSu vimAnavAhulya, yathoktaM-" battIsaTThAvIsA bArasa, aTTa ya cauro sayasahassA / AreNa vaMbhalogA vimANasaMkhA bhave esA // 1 // paMcAsa satta chacceva, sahassA laMtasukkasahassAre / sayacauro ANayapANaemu, tinnAraNaccuyae // 2 // ikkAramuttara heTimesu, sattuttaraM ca majjhimae / sayamegaM ubarimae, paMceva aNuttara vimANA // 3 // "tti, upalakSaNa caitad bhavananagarANAmiti, caikriyakaraNalakSaNA RddhiH vaikriyadiH, vaikriyazarIrairdi jambUdvIpadvayamasaMkhyAtAn vA dvIpasamudrAn pUrayantIti, uktaM ca bhagavatyAm-'camare Na bhaMte ! kemahiDDhie jAva kevatiya caNa pabhU viuvittae ?, goyamA ! camare Na jAva pabhU Na kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM bahahiM asurakumArehiM devehi ya devIhi ya AinnaM jAva karettae' ityAdi / paricAraNA-kAmAsevA tadRddhiH, anyAn devAnanyasatkA devIH svakIyA devIra- | bhiyujyAtmAnaM ca vikRtya paricArayatItyevamuktalakSaNeti / sacittA-svazarIrAgramahiSyAdiviSayA sacetanavastusampat , acetanA-vastrAbharaNAdiviSayA, mishraa-alngkRtdevyaadiruupaa3| atiyAnaM-nagarapravezaH, tatra RddhistoraNahaTTazobhAjanasammardAdilakSaNA, niryANa-nagarAnnirgamaH, tatra RddhiH-hastikalpanasAmantaparivArAdikA, bala-caturaGga, vAhanAni-vesarAdIni, kozo-bhANDAgAra, koSThA-dhAnyabhAjanAni, teSAmagAraM-geha koSThAgAraM-dhAnyagRhamityarthaH, teSAM tAnyeva vA RddhiryA sA tathA 4 / sacittAdikA pUrvavad bhAvanIyeti 5 / jJAnarddhiviziSTazrutasampat , 00000000048488646880038888888860048088003808688864-650000 // 236|| Jan Education For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga 216-217 // dIpikA vRttiH / // 237 // &000000000000000000000000000000000000000000000000000 | darzanaddhiH pravacane niHzaGkitAditvaM pravacanaprabhAvakazAstrasampadvA, cAritraddhiH cAritre niraticAratA 6 / sacittA | ziSyAdikA, acittA vastrAdikA, mizrA tathaiveti / iha ca vikurvaNAdiRddhayo'nyeSAmapi bhavanti, kevalaM devAdInAM vizeSavatyastA iti teSAmevoktA iti / RddhisadbhAve ca gauravaM bhavatIti tadbhedAnAha tao gAravA 50 ta0-iDhigArave rasagArave sAyAgArave (sU0 215) / tivihe karaNe 50 ta0dhammie karaNe adhammie karaNe dhammiyAdhammie karaNe (sU0 216) / tivihe bhagavayA dhamme pa0 ta0suadhijjie sujjhAie sutavassie, jayA suadhijjita bhavai tayA sujjhAiya bhavai, jayA sujjhAiya bhavai tayA sutavassiya bhavai, se suadhijjite sujjhAite sutavassite sutakkhAte Na bhagavatA dhamme paNNatte [sU0 217] / 'tao gArave'tyAdi vyakta, paraM gurorbhAvaH karma veti gaurakha, tacca dvidhA-dravyato vajrAderbhAvato'bhimAnalobhalakSaNAzubhabhAvavata AtmanaH, tatra bhAvagauravaM tridhA, tatra RddhayA-narendrAdipUjAlakSaNayA AcAryatvAdilakSaNayA vA abhimAnAdidvAreNa gauravaM RddhigauravaM, RddhiprApyabhimAnAprAptaprArthanAdvAreNAtmano'zubhabhAvo bhAvagauravamityarthaH, evamanyatrApi, navaraM raso-sanendriyArthoM madhurAdiH, sAta-mukhamiti, athavA RddhayAdiSu gauravamAdara iti / anantaraM cAritrarddhirukA, cAritraM ca karaNamiti ta dAnAha-'tivihe' ityAdi, kRtiH karaNamanuSThAna, tacca dhArmikAdisvAmibhedena trividha tatra dhArmikasya-saMyatasyeda dhArmikamevamitare, navaramadhArmiko'saMya tastRtIyo dezasaMyataH, athavA dharme bhavaM dharmoM vA prayojanamasyeti dhArmika, viparyaratamitarad , evaM tRtIyamIti / dhArmikakaraNamananta 000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 237 // JanEducation international For Private & Personal use only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / ||238|| Jain Education Intern muktaM tacca dharma eveti tadbhedAnAha - 'tivihe ' ityAdi spaSTa kevala bhagavatA mahAvIreNetyevaM jagAda sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratIti, suSThu - kAlavinayAdyArAdhanenAdhItaM - gurusakAzAt sUtrataH paThitaM svadhIta tathA suSThu - vidhinA tata eva vyAkhyAnenArthataH zrutvA dhyAtamanuprekSitaM zrutamitigamya, mudhyAtam, anuprekSA'bhAve tattvAnavagamenAdhyayanazravaNayoH prAyo'kRtArthatvAditi, anena bhedadvayena zratadharma uktaH, tathA suSThu - ihalokAdyAzaMsArahitatvena tapasthita - tapasyAnuSThAnaM, sutapasthitamiti ca cAritradharma ukta iti, trayANAmapyeSAmuttarottarato'vinAbhAvaM darzayati- 'jayA' ityAdi vyaktaM, paraM nirdopAdhyayanaM vinA zrutArthApratIteH sudhyAta na bhavati, tadabhAve jJAnavikalatayA sutapasthita na bhavatIti bhAvaH, yadetat svItAditrayaM bhagavatA varddhamAnasvAminA dharmaH prajJaptaH 'se'tti sa svAkhyAtaH - suSThuktaH samyagjJAnakriyArUpatvAt * tayozcaikAntikAtyantikamukhAbandhyopAyatvena nirupacaritadharmatvAt sugatidhAraNAddhi dharma iti ukta ca - " nANaM pagAsagaM sohao tavI saMjamo ya guttikaro / tinhaM pi samAoge, mukkho jiNasAsaNe bhaNio ||1|| "tti, Namiti vAkyAlaGkAre / sutapasthitamiti cAritramuktaM tacca prANAtipAtAdinivRttisvarUpamiti tasya bhedAnAha-- " tivihA vAvatI paM0 ta0 - jANU ajANU vitigicchA, evamajjhovavajjaNA pariyAvajjaNA (sU0 218) / tivihe aMte paM0 ta0 - logaMte vedaMte samayaMte [sU0 219 ] / tao jiNA paM0 ta0 - ohiNANajiNe maNapajavaNANajiNe kevalaNANajiNe 1, tao kevalI paM0 ta0-ohiNANakevalI maNapajjavaNANakevalI kevalaNANakevalI 2, tao arahaMtA (arahA) paM0 ta0 - ohiNANaarahA maNapajavaNANaarahA kevalanANaaraDA 3. [sU0 220] / sU0 217-218219-220 // ||||238 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0218-220|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 239 // 'tivihe 'tyAdi vyAvartana vyAvRttiH, kuto'pi hiMsAdyavadhenivRttirityarthaH, sA ca yA jJasya-hiMsAde hetusvarUpaphalaviduSo jJAnapUrvikA vyAvRttiH, sA tadabhedAt 'jANu'tti gaditA, yA tvajJasyAjJAnAt sA 'ajANU' ityabhihitA, yA tu vicikitsAtaH-saMzayAt sA nimittanimittinorabhedA dvicikitse'tyabhihitA / vyAvRttirityanenAnantaraM cAritramuktaM tadvipakSazcAzubhAdhyavasAyAnuSThAne iti tayoradhunA bhedAnatidezata Aha-'eva'mityAdisUtre, 'eva'miti vyAvRttiriya tridhA 'ajjhobavajaNa'tti adhyupapAdanaM kvacidindriyArthe adhyupapattirabhiSvaGga ityarthaH, tatra jAnato viSayajanyamanartha yA tatrAdhyupapattiH sA jANa, yA tvajAnataH sA ajANU, yA tu saMzayavataH sA vicikitseti, 'pariyAvajjaNa'tti paryApadana paryApattirAseveti yAvat , sA'pyevameveti / 'jANu'tti jJaH, sa ca jJAnAtsyAdityukta, jJAna cAtIndriyArtheSu prAyaH zAstrAditi zAstrabhedena tadbhedAnAha-'tivihe ate' ityAdi, amanamadhigamanamantaH-paricchedaH, tatra loko-lokazAstra tatkRtatvAt tadadhyeyatvAccArthazAstrAdiH, tasmAdanto-nirNayastasya vA paramarahasya paryanto veti lokAntaH, evamitarAvapi, navaraM vedA RgAdayaH, samayA jainAdisiddhAntA iti / anantaraM samayAnta uktaH, samayazca jinakevalyaIcchabdavAcyairuktaH samyagbhavatIti jinAdizabdavAcyabhedAnabhidhAtu trisUtrImAha-'tao jiNe'tyAdi. sugamA, navaraM rAgadveSamohAn jayantIti jinAH-sarvajJAH, uvataM ca-"rAgo dveSastathA moho, jito yena jino hyasau / astrIzastrAkSamAlatvA-daInnevAnumIyate // 1 // " iti, tathA jinA iba ye varttante nizcayapratyakSajJAnatayA te'pi jinAstatrAvadhijJAnapradhAno jino'vadhijJAnajinaH, evamitarAvapi, navaramAdyAvupacaritAvitaro nirupacAraH, upacArakAraNa tu pratyakSajJAnitvamiti, kevalamekamananta pUrNa vA jJAnAdi yeSAmasti te // 239 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 240 // Jain Education Interna kevalinaH uktaM ca- "kasiNa kevalakappa, loga jANaMti taha ya pAsaMti / kevalacaritanANI, tamhA te kevalI hoMti ||1||" iti ihApi jinavad vyAkhyA, arhanti devAdikRtAM pUjAmityarhantaH, athavA nAsti raha:pracchanna kiJcidapi yeSAM pratyakSajJAnitvAtte arahasaH zeSaM prAgvat / ete ca salezyA api bhavantIti lezyA prakaraNamAha- tao lesAo dubbhigaMdhAo paM0 ta0- kaNhalesA NIlalesA kAulesA 1, tao lesAo subhi. gaMdhAo paM0 ta 0 teU0 pamha0 sukkalesA 2, evaM doggatigAmiNIo 3, soggatigAmiNIo 4, saMkiliTThAo 5, asaMkiliTThAo 6. amaNuNNAo 7 maNuNNAo 8 avisuddhAo 9, visuddhAo 10, apasatthAo 11, pasatthAo 12, sItalukkhAo 13, NiDuNhAo 14, [sU0 221] / tivihe maraNe paM0 ta0bAlamaraNe paMDiyamaraNe vAlapaMDiyamaraNe, bAlamaraNe tivihe paM0 ta0-Thitalese saMkiliTThalesse pajjavajAyalesse, paMDiyamaraNe tivihe paM0 ta0 - Thitalesse arsakiliTTalese apajjavajAyalese, bAlapaMDiyamaraNe tivi paM0 ta0-Thitalesse asaMkilihalesse apajjavajAyalesse [sU0 222] / 'o' ityAdi sugama, navaraM, 'dubbhigaMthAo'tti durabhigandhAH durgandhAH, durabhigandhatvaM ca tAsAM pudgalAtmakatvAt, pudgalAnAM ca gandhAdInAmavazyaMbhAvAditi, Aha ca- "jaha gomaDassa gaMdho, suNagamaDassa va jahA ahimassa / itovi anaMtaguNo, lesANa appasatthANaM ||1||" iti nAmAnusArI cAsAM varNaH kapotavarNA lezyA kApotalezyA, dhUmravarNetyarthaH, 'subhigaMdhAo'tti surabhigandhAH, Aha ca - "jaha surabhikusumagandho" ityAdi, tejo sU0 220-221222 /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 221-222 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / vadbhistadvarNA lezyA lohitavarNetyarthaH, tejolezyeti, padmagarbhavarNA lezyA pItavarNetyarthaH, padmalezyA, zuklA pratItA, evaMkaraNAt prathamasUtravat / 'tao'ityAdyabhilApena zeSasUtrANyadhyetavyAnIti, tatra durgati-narakatiryagrUpAM gamayanti || prANinamiti durgatigAminyaH, sugati devamAnuSyarUpA, sakliSTAH saGklezahetutvAditi, viparyayaH sarvatra sujJAnaH, amanojJA amanojJarasopetapudgalamayatvAt , avizuddhA varNataH, aprazastA azreyasyo'nAdeyA ityarthaH, zItarUkSAH sparzata AdyAH, dvitIyAstu snigdhoSNAH sparzata eveti / anantaraM lezyA uktAH, adhunA tadvizeSitamaraNanirUpaNAyAha-tivihe' ityAdi sUtracatuSTaya, bAlo'jJastadvayo varttate viratisAdhakavivekavikalatvAt sa bAlo'saMyatastasya maraNa bAlamaraNam , evamitare, kevala 'paDi'dhAtorgatyarthatvena jJAnArthatvAdviratiphalena phalavadvijJAnayuktatvAt , paNDitobuddhatattvaH saMyata ityarthaH, tathA aviratatvena bAlatvAdviratatvena ca paNDitatvAda bAlapaNDitaH-saMyatAsaMyata iti, sthitA-avasthitA avizuddhatvAt saMklizyamAnA ca lezyA kRSNAdiyasmin tatsthitalezyaH, saMkliSTA-saMklizyamAnA saMklezamAgacchantItyarthaH, sA lezyA yasmiMstattathA, tathA paryavAH-pArizeSyAdvizuddhivizeSAH pratisamayaM jAtA yasyAM sA tathA, vizuddha yA varddhamAnetyarthaH, sA lezyA yasmiMstattatheti, tatra prathama kRSNAdilezyaH san yadA kRSNAdilezyeSveva nArakAdiSatpadyate tadA prathama bhavati, yadA tu nIlAdilezyaH san kRSNAdilezyeSUtpadyate tadA dvitIya, yadA punaH kRSNalezyAdiH san nIlakApotalezyetpadyeta tadA tRtIyam , ukta cAntyadvayasaMvAdi 'bhagavatyAM', yaduta-"se NUNa bhaMte ! kaNhalese NIlalese jAva mukkalese bhavittA kAulesesu neraiemu uvava jaDa ? hatA, goyamA !. se keNadveNa bhaMte ! evaM vuccai ?. goyamA ! lesAThANemu saMkilissamANesu vA vimujjhamANesu // 24 // Jain Education For Private & Personal use only |
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 242 // Jain Education Interna kAulesa pariNamai 2 kAulesesu neraiesa uvavajjai "tti, etadanusAreNottarasUtrayorapi sthitalezyAdivibhAgo neya iti / paNDitamaraNe saMklizyamAnatA lezyAyA nAsti saMyatatvAdevetyaya bAlamaraNAdvizeSaH, bAlapaNDitamaraNe tu saMklizyamAnatA vizuddhayamAnatA ca lezyAyA nAsti, mizratvAdevetyaya vizeSa iti / evaM ca paNDitamaraNa vastuto dvividhameva, saMklizyamAnalezyAniSedho'vasthitavarddhamAna lezyatvAttasya, trividhatvaM tu vyapadezamAtratvAdeva, bAlapaNDitamaraNa N tvekavidhameva, saMklizyamAnaparyavajAtalezyAniSedho'vasthita lezyatvAttasyeti traividhyaM tvasyetaravyAvRttito vyapadezatrayapravRtteriti / maraNamanantaramukta, mRtasya janmAntare yathAvidhasya yadvastutrayaM yasmai sampadyate tattasmai darzayitumAha tao ThANA avyavasiyassa ahitApa asubhAe akhamApa aNissesAra aNANugAmiyattA bhavati, jahA se Na muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvaipa NiggaMthe pAvayaNe saMkie kakhie vitigicchie bhedasamAvanne kalusasamAvanne NiggaMtha pAvayaNaM No sahahaha No pattiyaha No ropar3a taM parissahA abhijujiya abhiju jiya abhibhavati, No se parIsahe abhijujiya abhiju jiya abhibhavai 1, se Na muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvaie paMcahi mahatvapahiM sauMkie jAva kalusasamAvaNe paMca mahavvayAI No sahahaha jAva No se parissahe abhijujiya abhijujiya abhibhavara 2, se Na muMDe bhavittA agArAo aNagAriya paarr chahiM jIvanikApahi jAva abhibhavai 3 / tao ThANA vavasiyassa hiyAe jAva ANugAmiyattApa bhavati, taM0 se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvaipa NiggaMthe pAvayaNe sU0 222-223 | // 242 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0223|| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 243 // 0000000000000000000000000000000000000000000000000000004 NissaMkie Nikka khipa jAva No kalusasamAvaNNe NiggaMtha pAvayaNa saddahai pattiyai roei se parissahe abhiju jiya abhijujiya abhibhavai, No ta parissahA abhijuMjiya abhiju jiya abhibhavati 1, se Na muNDe bhavittA agArAo aNagAriya' pavvAie samANe paMcahi mahavvapahi nissakie nikhie jAva parissahe abhijujiya abhiju jiya abhibhavai, no ta parissahA abhimuMjiya abhijujiya abhibhavati 2, se Na muMDe bhavittA agArAo aNagAriya' pabvaie chahiM jIvanikApahiM nissaMkie jAva parissahe abhiju jiya abhija jiya abhibhavara, No ta parissahA abhijujiya abhiju jiya abhibhavati 3 [sU0 223] / 'tao ThANA' ityAdi, trINi sthAnAni-pravacanamahAvratajIvanikAyalakSaNAnyavyavasthitasyAnizcayavato'parAkramavato vA'hitAyA'pathyAyA'sukhAya-duHkhAyA'kSamAyA'saGgatatvAyA'niHzreyasAyA'mokSAyAnanugAmikatvAya - azubhAnubandhAya bhavanti, 'se Na'ti yasya trINi sthAnAnyahitAditvAya bhavanti sa zaGkito-dezataH sarvatovA saMzayavAn , kAnikSatastathaiva, matAntarasyApi sAdhutvena mantA, vicikitsitaH-phala prati zaGkopeto'ta eva bhedasamApanno-dvaidhIbhAvamApannaHevamidaM na caivamitimatikaH, kaluSasamApanno-naitadevamitipratipattikaH, tatazca nigranthAnAmidaM nairgrantha prazasta pragataM prathama vA vacanamiti pravacanamAgamo, dIrghatvaM prAkRtatvAt , na zraddhatte sAmAnyato na pratyeti-na prItiviSayIkaroti, na rocayati-na cikIrSAviSayIkaroti, 'ta'miti ya evaMbhUtastaM prabajitAbhAsa pariSadyanta iti parISahAH-zudAdayo'bhiyujyAbhiyujya-sambandhamupagatya pratispardhya vA'bhibhavanti-nyukkurvantIti, zepaM sugamam / uktaviparyayasUtraM prAgvat , | kintu hitamadoSakaramiha paratra cAtmanaH pareSAM ca pathyAnnabhojanavata , sukhamAnandastRSitasya zItalajalapAna iva, ....000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 243 // Jan Education Interna For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 244 // Jain Education Interna kSamamucitaM tathAvidhavyAdhivyAghAtakauSadhapAnamiva niHzreyasa - nizcitaM zreyaH - prazasya bhAvataH paJcanamaskAra karaNamivaAnugAmikamanugamanazIla N bhAsvaradravyajanitacchAyeveti / ayaM caivaMvidhaH sAdhuriva pRthivyAM bhavatItyarthena[tyanena ] sambandhena pRthivIsvarUpamAha - gamegANaM puDhavI tihiM balapahiM savvaosamaMtA saMparikkhittA, taMjahA - ghaNodaddivalapaNa ghaNavAtavalapaNa' taNuvAtavaraNa (sU0 224 ) / NeraiyA Na ukkoseNa tisamaieNa viggaheNa uvavajrjjati, egiMdiyavajja' jAva vemANiyANa (sU0 225) / ' egamegA Na' mityAdi, ekaikA pRthivI ratnaprabhAdikA sarvvataH kimukta bhavati ? samantAdathavA dikSu vidikSu cetyarthaH, 'samparikSitA' veSTitA, AbhyantaraM ghanodadhivalayaM tataH krameNetare, tatra ghanaH - styAno himazilAvad udadhirjalanicayaH sa cAsau sa ceti ghanodadhiH, sa eva valayamiva valaya-kaTaka ghanodadhivalayaM tena, evamitare api, navara ghanazvAsau vA tathAvidhapariNAmopeto ghanavAtaH, evaM tanuvAto'pi tathAvidhapariNAma eveti / etAsu ca pRthivISu nArakA utpadyanta iti tadutpattividhimabhidhAtumAha - 'neraiyANa' mityAdi, trayaH samayAstrisamayaM tadyatrAsti sa trisamafreeda vigrehaNa-cakragamanena 'ukkoseNa 'ti trasAnAM hi trasanADyantarutpAdAda vakradvayaM bhavati, tatra ca traya eva samayAstathAhi - Agneyadizo nairRtadizamekena samayena gacchati, tato dvitIyena samazreNyA'dhastatastRtIyena vAyavyadizi samazreNyaiveti trasAnAmeva trasotpattAvevaMvidha utkarSeNa vigraha ityAha- 'edie' ityAdi, ekendriyAstvekendriyeSu paJcasAmayikenApyutpadyante yataste bahistAt sanADIto vahirapyutpadyante, tathAhi - "vidisAu disa paDhame, sU0224-225 / // 244 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0226-231| zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 245 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 | vIe paisarai loyanADIe / taie uppiM dhAvai, cautthae nIi bAhiM tu // 1 // paMcamae vidisAe, gaMtu uppajjae u egidi"tti, sambhava evAya, bhavati tu catuHsAmayika eva, bhagavatyAM tathoktatvAditi, tathAhi-"apajjattagasuhumapuDhavikAie Na bhaMte ! ahe logakhettanADIe bAhirille khette samohae samohaNittA je bhavie uDDhalogakhettanADIe bAhirille khette apajjattasuhumapuDhavikAiyattAe uvavajjittae se Na bhaMte ! katisamaieNa viggaheNa uvavajjejjA ?, goyamA ! tisamaieNa vA causamaieNa vA viggahega uvavajjejA" ityAdi / ata uktamegi diyavaja'ti, yAvadvaimAnikAnAmiti-vaimAnikAntAnAM jIvAnAM trisAmayika utkarSeNa vigraho bhavatIti bhAvaH / mohavatAM tristhAnakamabhidhAyAdhunA kSINamohasya tadAha khINamohassa Na arahao tao kammaMsA jugava khijjati, ta-NANAvaraNijja dasaNAvaraNijja aMtarAiya (sU0 226) / abhItINakkhatte titAre paM. 1 evaM savaNe 2 assiNI 3 bharaNI 4 migasire 5 pusse 6 jeTThA 7 [sU0 227] / dhammAo Na arahAo saMtI arahA tihiM sAgarovamehi ticaubhAgapaliovamUNapahiM vItika tehi samuppaNNe (sU0 228) / samaNassa Na bhagavao mahAvIrassa jAva taccAo purisajugAo jugaMtakarabhUmI, mallI Na arahA tihiM purisasaehi saddhi muMDe bhavittA jAva pavvaie-evaM pAsevi (sU0 229) / samaNassa Na bhagavato mahAvIrassa tiNi sayA cauddasapubbINa ajiNANa jiNasaMkAsANa savvakkharasaNNivAINa jiNa iva avitaha vAgaramANANa ukkosiyA cauddasapubbisaMpayA hotthA (sU0 230) / to titthayarA cakkavaTTI hotthA, ta-saMtI kuMthU aro 3 (sU0 231) / 245 // For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0226-231 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 24 // ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// khINe'tyAdi, kSINamohasya-kSINamohanIyakarmaNo'rhato-jinasya trayaH karmA zAH-karmaprakRtaya iti, ukta ca-"carame nANAvaraNa, paMcavihaM dasaNa cauvigappaM / paMcavihamaMtarAya, khabaittA kevalI hoi ||1||"tti, zeSa kaNThayam / anantaramazAzvatAnAM tristhAnakamuktam , adhunA zAzvatAnAM tadAha-'abhI'tyAdisUtrANi sapta kaNThayAni / parampara(anantara sUtre kSINamohasya tristhAnakamuktamadhunA tadvizeSANAM tIrthakRtAM tadAha-'dhamme'tyAdiprakaraNa', 'ticaubbhAga'tti tribhizcaturbhAgaiH-pAdeH palyopamasya satkairUnAni tricaturbhAgapalyopamonAni tairvyatikrAntairiti / 'samaNarase'tyAdi, yugAni paJcavarSamAnAni kAlavizeSA lokaprasiddhAni vA kRtayugAdIni tAni kramavyavasthitAni tatazca puruSA guruziSyakramiNaH pitAputrakramavanto vA yugAnIva puruSayugAni, puruSasiMhavat samAsaH tatazca paJcamyA dvitIyArthatvAt tRtIya puruSayuga yAvat , jambUsvAmina yAvadityarthaH, 'yuga'tti purupayugaM tadapekSayA'ntakarANAM-bhavAntakAriNAM nirvANagAminAmityarthaH, bhUmiH-kAlo yugAntakarabhUmiH, idamuktaM bhavati-bhagavato varddhamAnasvAminastIrthe tasmAdevAvadhestRtIya puruSa jambUsvAmina yAvannirvANamabhUttata uttaraM tadvyavaccheda iti / 'mallI'tyAdi sUtradvayaM, tatra saMvAda:"ego bhagavaM vIro, pAso mallI ya tihiM tihiM saehiM"ti mallIjinaH strIzatairapi tribhiH / 'samaNe' tyAdi, 'ajiNANaM ti asarvajJatvena jinasaMkAzAnAM sakalasaMzayacchedakatvena sarve-sakalA akSarasannipAtA:-akArAdisaMyogA vidyante yeSAM te tathA svArthi kena pratyayopAdAnAceSAM, viditasakalavAGmayAnAmityarthaH, 'vAgaramANANa'ti vyAgRNatAM vyAkurvatAmityarthaH / 'tao'tti sugama, "saMtI kuMthU a aro, arahaMtA ceva cakkavaTTI ya / avasesA titthayarA, maMDaliyA Asi rAyANo ||1||"tti / tIrthaMkarAzcaite vimAnebhyo'vatIrNA iti vimAna tristhAnakamAha // 246 // Jan Education For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 247 // tao gevejjavimANapatthaDA paM0 ta0 - heTThimagevejjavimANapatthaDe majjhimagevejjavimANapatthaDe uvarimagevejjavimANapatthaDe, heTThimagevejja vimANapatthaDe tivihe paM0 ta0- heTThamahe Dimage vejjavimANapatthaDe heDDimamajjhimagevejjavimANapatthaDe hemauvarimage vejjavimANapatthaDe, majjhimagevejjavimANapatthaDe tivihe paM0 ta0-majjhimaheTTimagevejjavimANapatthaDe majjhimamajjhimagevejja0 majjhimauvarimagevejja0, uvarimagevejjavimANapatthaDe tivihe paM0 ta0ubarimaheTTimagevejja0 uvarimamajjhimagevejja0 uvarimauvarimagevejjavimANapatthaDe (sU0 232) / jIvA NaM tiTTANaNivyatti pogale pAvakammattAe ciNisu vA ciNaMti vA ciNissati vA, ta0 - itthINivyattite purisaNivyattite NapuMsagaNivvattite, evaM ciNaDavaciNabaMdhaudI ra veda taha NijjarA ceva (sU0 233) / tipaesiyA khaMdhA anaMtA paNNattA, evaM jAva tiguNalukkhA puggalA anaMtA pattA ( sU0 234 ) | tiTThANa samatta / tatiya ajjhayaNaM samattaM // 'o' ityAdi, lokapuruSasya grIvAsthAne bhavAni graiveyakAni tAni ca tAni vimAnAni ca teSAM prastaTAracanAvizeSavantaH samUhAH / iyaM ca graiveyakAdivimAnavAsitA karmmaNaH sakAzAdbhavatIti karmaNastristhAnakamAha'jIvA 'mityAdisUtrANi paTTa, tatra tribhiH sthAnaiH - strIvedAdibhirnirvartitAn arjitAn pudgalAn pApakarmmatayA - azubhakarmmatvenottarottarAzubhAdhyavasAyatazcitavantaH - AsaMkalanata evamupacitavantaH - paripoSaNata evaM baddhavanto-nirmApaNata udIritavanto -adhyavasAyavazenAnudIrNodayapravezanato veditavanto anubhavato nirjaritavantaH pradezaparizAdanataH, saGgraha - NIgAthArddhamatra- " evaM ciNauvaciNabaMdhodIveya taha nijjarA ceva"tti 'eva' miti yathaika kAlatrayAbhilApenoka tathA sU0 232-234 | // 247 //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0234-235|| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 248 // //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// sarvANyapIti / karma ca pudgalAtmakamiti pudgalaskandhAna prati tristhAnakamAha-tipaesie'tyAdi, spaSTamiti, sarvasUtreSu vyAkhyAtazeSa kaNThayamiti // tristhAnakasya caturthoddezakaH samAptaH // iti zrImattapAgacchAdhirAjasUrIzvarazrIvijayasenasUrirAjye zrImattapAgacchazRGgArahArasUrIzvarazrIvijayadevasUriyuvarAjye sakalavAcakaziromaNimahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNibhiH saMzodhitAyAM paNDitazrIkuzalavarddhanagaNiziSyanagarSi gaNinA svavAcanaparopakArakRte kRtoddhArarUpAyAM zrIsthAnAGgadIpikAyAM tRtIyamadhyayana samAptam / vyAkhyAta tRtIyamadhyayanam , adhunA saGkhyAkramasaMbaddhameva catu:sthAnakAkhyaM caturtha mArabhyate asya cAya pUrveNa saha vizeSasambandhaH-anantarAdhyayane vicitrA jIvAjIvadravyaparyAyA uktAH, ihApi ta evocyante, ityanena sambandhenAyAtasyAsya caturudezakasya caturanuyogadvArasya sUtrAnugame prathamoddezakAdisUtrametat cattAri aMtakiriyAo pa0 ta0-tattha khalu paDhamA imA aMtakiriyA appakammapaccAyAe yAvi bhavai, se Na' muMDe bhavittA agArAo aNagAriya' pabvaie saMjamabahule saMgharabahule samAhibahule lUhe tIraTThI upahANava dukkhakkhave tavassI tassa Na No tahappagAre tave bhavai No tahappagArA veyaNA bhavada tahappagAre purisajjAe dIheNa pariyAraNa sijjhai bujjhai muccai parinivvAi sambadukkhANamaMta karei, jahA se bharahe rAyA cAuraMtavakavaTTI, paDhamA aMtakiriyA 1 / ahAvarA doccA aMtakiriyA, mahAkammapaccAyAe yAvi bhavai, se Na muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvaie saMjamabahule saMvarabahule jAva uvahANava dukkhakkhave tavassI, tassa Na tahappagAre tave bhavai tahappagArA veyaNA bhavai tahappagAre purisajAe niruddhaNa' pariyAraNa sijjhai jAva aMta karei, jahA se gayasukumAle aNagAre, doccA aMtakiriyA 2 / ahAvarA taccA aMtakiriyA, mahA // 248 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrosthAnAGgasUtra suu0235|| dIpikA vRttiH / // 249 // 4//////////////////////////////////////////////////////////////////////r////////////////////////////// kammapaccAyAe yAvi bhavai, se Na muMDe bhavittA agArAo jAva pabvaie, jahA doccA, navaraM dIheNa pariyAraNa sijjhai jAva samvadukkhANamaMta karei, jahA se saNaMkumAre rAyA cAuraMtacakkavaTTI, taccA aMtakiriyA 3 / ahAvarA cautthA aMtakiriyA. appakammapaccAyAe yAvi bhavai, se Na muDe bhavittA jAva pavvaie sajamabahule jAva tassa Na No tahappagAre tave bhavai No tahappagArA veyaNA bhavai, tahappagAre purisajAe niruddhaNa pariyAraNaM sijjhai jAva savvadukkhANamaMta karei, jahA sA marudevA bhagavaI, cautthA aMtakiriyA 4 [sU0 235] / 'cattAri aMtakiriyAo'ityAdi, asya cAya sambandhaH-anantaroddezakasyopAntyasUtre karmaNazcayAyuktamiha tu karmaNastatkAryasya vA bhavasyAntakriyocyata iti, athavA zrutaM mayA''yuSmatA bhagavataivamAkhyAtamityabhidhAya yattadAkhyAta tadabhihita tathedamaparaM tenaivAkhyAta yattaducyata ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA-antakriyA-bhavasyAntakaraNa, tatra yasya na tathAvidhaM tapo nApi parISahAdijanitA tathAvidhA vedanA dIrgheNa ca pravajyAparyAyeNa siddhirbhavati tasyaikA 1 / yasya tu tathAvidhe tapovedane alpenaiva ca pravrajyAparyAyeNa siddhiH syAttasya dvitIyA 2 / yasya prakRSTatapovedane dIrgheNa ca paryAyeNa siddhistasya tRtIyA 3 / yasya punaravidyamAnatathAvidhatapovedanasya hasvaparyAyeNa siddhistasya caturthIti 4 / antakriyAyA ekasvarUpatve'pi sAmagrI bhedAccAturviyamiti samudAyArthaH / avayavArthastvayaMcatasro'ntakriyAH prajJaptA bhagavateti gamyate, 'tatre'ti saptamI nirdhAraNe tAmu catasRSu madhye ityarthaH, khalukyAlaGkAre, iyamanantaravakSyamANatvena pratyakSA''sannA prathamA, itarApekSayA AdhA antakriyA, iha kazcitpuruSo devalokAdau yAtvA tato'lpaiH-stokaiH karmabhiH karaNabhUtaiH pratyAyAtaH-pratyAgato mAnuSatvamiti alpakarmapratyAyAto ya iti 000000000000000000000000000000000000000000000000004 // 24 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 250 // | gamyate, athavA ekatra janitvA tato'lpakarmA san yaH pratyAyAtaH sa tathA, laghukarmatayotpanna ityarthaH, cakAro vakSyamANamahAkApekSayA samuccayArthaH, api sambhAvane, sambhAvyate'yamapi pakSa ityarthaH, bhavati-syAt , sa iti aso, Namiti vAkyAlaGkAre, muNDo bhUtvA-dravyataH zirolocena bhAvato rAgAdyapanayanena, agArAd-dravyato gehAd bhAvataH saMsArAbhinandinAM dehinAmAvAsabhUtAdavivekagehAnniSkramyeti gamyate, anagAritA-sAdhutAM pravajitaH-pragata prApta ityarthaH, kiMbhUta ityAha-'saMjamabahule'tti saMyamena-pRthivyAdisaMrakSaNalakSaNena bahula:-pracuro yaH saH tathA, saMyamo vA bahulo yasya sa tathA evaM saMvarabahulo'pi, navaramAzravanirodhaH saMvaraH athavA indriyakapAyanigrahAdibhedaH, evaM ca saMyamabahulagrahaNa prANAtipAtavirateH prAdhAnyakhyApanArtha, yataH-"ikka ciya ittha vaya, nidiTuM jiNavarehi savvehiM / pANADyAyaviramaNa-mavasesA tassa rakkhaTTA ||1||"tti, etacca dvitayamapi rAgAdyupazamayuktacittavRtterbhavati, ata Aha-samAdhibahula:, samAdhistu-prazamavAhitA jJAnAdirvA, samAdhiH punaniHsnehasyaiva bhavatItyAha-'he' rUkSa:zarIraM manasi ca dravyabhAvasnehavarjitatvena paruSaH, lUpayati vA karmamalamapanayatIti lUpaH, kathamasAvevaM saMvRtta ityAha-'tIhI tIraM-pAraM bhavArNavasyArthayata ityevaMzIlastIrArthI tIrasthAyI vA tIrasthitiriti vA prAkRtatvAt 'tIraTThe'tti, ata evAha-'uvahANava' upadhIyate--upaSTabhya te zrutamaneneti upadhAna-zrutaviSayastapa upacAra ityarthaH, tadvAn , ata eva 'dukkhakagvave'tti duHkham-amukha tatkAraNatvAdvA karma tat kSapayatIti duHkhakSapaH, karmakSapaNa ca tapohetukamityata Aha-tabassI'ti tapo'bhyantaraM karmendhanadahanajvalanakalpamanavaratazubhadhyAnalakSaNamasti yasya sa tapasvI 'tamsa 'ti yazcaivaMvidhastasya Na vAkayAlaGkAre no tathAprakAramatyantaghoraM varddhamAnajinasyeva tapo'zanAdi bhavati, // 250|| Jan Education For Private & Personal use only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU023-1 zrIsthAnAGga- sUtradIpikA vRttiH / // 25 // tathA no tathAprakArA-atighoravopasargAdisampAdyA vedanA-duHkhAsikA bhavati, alpakarmapratyAyAtatvAditi, tatazca tattathAprakAramalpakarmapratyAyAtAdivizeSaNakalApopeta puruSajAta-prakAro 'dIrghaNa' bahukAlena 'paryAyeNa' pravrajyAlakSaNena karaNabhUtena siddhayati-aNimAdiyogena niSThitArtho vA vizeSataH siddhigamanayogyo vA bhavati, sakalakarmanAyakamohanIyaghAtAt , tato ghAticatuSTayaghAtena buddhayate kevalajJAnabhAvAt samastavastUni, tato mucyate bhavopagrAhikarmabhiH, tataH parinirvAti-sakalakarmakRtavikAravyatikaranirAkaraNena zItIbhavatIti, kimuktaM bhavatItyAha-sarvaduHkhAnAmanta karoti, zArIramAnasAnAmityarthaH, atathAvidhatapovedano dIrgheNApi paryAyeNa kiM ko'pi siddhaH ? iti zaGkA'panodArtha mAha-'jahA se'ityAdi, yathA'sau prathamajinaprathamanandano nandanazatAgrajanmA 'bharato' rAjA catvAro'ntAH-paryantAH pUrvadakSiNapazcimasamudrahimavallakSaNA yasyAH pRthivyAH sA caturantA tasyA ayaM svAmitveneti cAturantaH, sa cAso cakravartI ceti sa tathA, sa hi prAgbhave laghUkRtakA sarvArtha siddhavimAnAccyutvA cakravartitayotpadya rAjyAvastha eva kevalamutpAdya kRtapUrvalakSapravrajyaH atathAvidhatapovedana eva siddhimupagata iti prathamAntakriyeti 1 / 'ahAvare'tti, 'artha' anantaramaparA pUrvApekSayA yA'nyA dvitIyasthAne'bhidhAnAd dvitIyA mahAkarmabhiH-gurukarmabhirmahAkA san pratyAyAtaH pratyAjAto vA yaH sa tathA, 'tassa Na'mityAdi, tasya mahAkarmapratyAjAtatvena tatkSapaNAya tathAprakAra ghora tapo bhavati, evaM vedanApi, karmodayasampAdyatvAdupasargAdInAmiti, 'niruddheneti alpena yathA'sau 'gajasukumAro' viSNorladhubhrAtA, sa hi bhagavato'riSTaneminAthasyAntike pravrajyAM pratipadya zmazAne kutakAyotsargalakSaNamahAtapAH zironihita jAjvalyamAnAGgArajanitAtyantavedano'lpenaiva paryAyeNa siddhavAniti, zeSa kaNThayam 2 / 'ahAbo'tyAdi 5000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intel For Private & Personal use only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 235-236 / zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 252 // 1.00000000000000000000otoradoo0000000000000000000000000000 kaNThayam , yathA'sau 'sanatkumAra' iti caturtha cakravartI, sa hi mahAtapA mahAvedanazca sarogatvAt dIrghataraparyAyeNa siddhaH, tadbhave siddhayabhAvena bhavAntare setsyamAnatvAditi 3 / 'ahAvare'tyAdi kaNThayaM, yathA'sau 'marudevI' prathamajinajananI, | sA hi sthAvaratve'pi kSINaprAyakarma tvenA'lpakA avidyamAnatapovedanA ca siddhA, gajavarArUDhAyA evAyuHsamAptau siddhatvAditi 4 / epAM ca dRSTAntadASTantikAnAmarthAnAM na sarvathA sAdharmyamanveSaNIya, dezadRSTAntatvAdepA, yato marudevyA 'muDe bhavitte'tyAdivizeSaNAni kAnicinna ghaTante, athavA phalataH sarvasAdharmyamapi muNDanAdikAryasya siddhatvasya siddhatvAditi / puruSavizepAgAmantakriyoktA, adhunA teSAmeva svarUpanirUpaNAya dRSTAntadAntikasUtrANi paiviMzatimAha cattAri rukkhA pa0 ta0-unnae NAma page unnae 1 unnae nAma ege paNae 2 paNae nAma page unnae 3 paNae nAma ege paNae 4, 1 / evAmeva cattAri purisajAyA 50 ta0-uNNae nAmamege uNNae taheva jAva paNae nAmamege paNae 4,2 / cattAri rukkhA paMta-upaNae NAmamege uNNatapariNae 1 upaNae nAmamege paNatapariNate 2 paNae NAmamege unnatapariNate 3 paNae NAmamege paNayapariNate 4,3 / evAmeva cattAri purisajAyA paM020-uNNae NAmalege uNNayapariNae caubhaMgo 4,4 / cattAri rukkhA paMta-uNNae NAmamege upaNatarUve caubhaMgo 4, 5 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-uNNae NAmamege unnatarUve 4, 6 / cattAri purisajAyA paM020ugaNara NAmamege uNNatamaNe uNNa04, 7 / evaM saMkappe 8 panne 9 diTThI 10 sIlAcAre 11 vavahAre 12 parakkame 13 ege purisajAe paDivakkho natthi / cattAri rukkhA paM0 ta0-ujjU NAmamege ujjU, ujjU NAmamege vake, caubhaMgo 4, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20-ujjU NAma ege ujjU 4 evaM jahA upaNayapaNapahi gamo tahA ujjUva kehivi bhANiyabvo jAca parakkame 26 (sU0 236) / 100000000000000000000000000000000000000000000000000000 Jan Educatan For Private & Personal use only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 236 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 253 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000001 kaNThacaM, kintu vRzcyante-chidyante iti vRkSAH, te vivakSayA catvAraH prajJaptA bhagavatA, tatra unnataH-ucco dravyatayA 'nAme ti sambhAvane vAkyAlaGkAre vA 'ekaH kazcid vRkSavizeSaH, sa ca punarunnato-jAtyAdibhAvenA'zokAdirityeko bhaGgaH 1, unnato nAma dravyata eva eko'nyaH praNato-jAtyAdibhAvahIno nimbAdirityarthaH iti dvitIyaH2, praNato nAmaiko dravyataH kharca ityarthaH sa evonnato jAtyAdinA bhAvenAzokAdiriti tRtIyaH 3. praNato dravyata eva kharcaH sa eva praNato jAtyAdihIno nimbAdiriti caturthaH 4, athavA pUrvamunnataH- tuGgo'dhunA'pyunnatastuGga evetyevaM kAlApekSayA caturbhaGgIti 1 / 'eva'mityAdi, evameva vRkSavaccatvAri puruSajAtAni-puruSaprakArA anagArA agAriNo vA, unnataH puruSaH kulaizvaryAdibhilaukikaguNaiH zarIreNa vA gRhasthaparyAye punarunnato lokottarairjJAnAdibhiH pravrajyAparyAyeNa athavA unnataH unnatabhavatvena punarunnataH zubhagatitvena kAmadevAdivadityekaH, 'taheva'tti vRkSasUtramivedaM, 'jAva'tti yAvat 'paNae nAma ege paNae'tti caturthabhaGgakastAvada vAcya, tatra unnatastathaiva, praNatastu jJAnavihArAdivihInatayA durgatigamanAdvA zithilatve zailakarAjarSivad brahmadattavad veti dvitIyaH, tRtIyaH punarAgatasaMvegaH zailakavanmetAryavara vA, caturtha udAyinRpamArakavatkAlazaukarikavad veti / evaM dRSTAntadAntikasUtro sAmAnyato'bhidhAya tadvizeSasUtrANyAha-unnatastugatavaiko vRkSa unnatapariNato'zubharasAdirUpamanunnatatvamapahAya zubharasAdirUponnatatayA pariNata ityekaH, dvitIye bhage praNatapariNata uktalakSaNonnatatvatyAgAt 3, etadanusAreNa tRtIyacaturthI vAcyau, vizeSasUtratA | cAsya pUrvamunnatatvapraNatatve sAmAnyenAbhihite iha tu pUrvAvasthAto'vasthAntaragamanena vizeSite iti, evaM dAntike'pi pariNatasUtramavagantavyamiti 4, pariNAmazcAkArabodhakriyAbhedAt tridhA, tatrAkAramAzritya rUpasUtra. tatronnatarUpaH // 253 // For Private & Personal use only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0236| dIpikA bRttiH / // 254 // saMsthAnAvayavAdisaundaryAt 5, gRhasthapuruSo'pyeva, pravajitastu saMvignasAdhunepathyadhArIti 6, bodhapariNAmApekSANi catvAri sUtrANi, tatra unnato jAtyAdiguNairuccatayA vA, unnatamanA:-prakRtyA audAryAdiyuktamanAH, evamanye'pi prayaH 7, 'eva' miti saGkalpAdisUtreSu caturbhaGgikAtidezo'kAri lAghavArtha, saGkalpo-vikalpo manovizeSa eva vimarza ityarthaH, unnatatva' cAsyaudAryAdiyuktatayA sadarthaviSayatayA vA 8, prakRSTa jJAna prajJAna, sUkSmArthavivecakatvamityarthaH, tasyAzconnatatvamavisaMvAditayA 9, tathA darzana dRSTiH-cakSurjJAna nayamata vA, tadunnatatvamapyavisaMvAditayaiveti 10, kriyApariNAmApekSamataH sUtratrayaM, tatra zIlAcAraH, zIlaM-samAdhiH, tatpradhAnastasya vA''cAro'nuSThAnaM zIlena vA svabhAvenAcAra iti, unnatatvaM cAsyAdRSaNatayA, vAcanAntare tu zIlasUtramAcArasUtraM ca bhedenAdhIyata iti11,vyavahAraH-anyonyadAnagrahaNAdivivAdovA, unnatatvamasya zlAghyatveneti 12,parAkramaH-puruSakAravizeSaH pareSAM vA-zatraNAmAkramaNa, tasyonnatatvamapratihatatvena zobhanaviSayatvena ceti 13, unnataviparyayatvena satra praNatatvaM bhAvanIyamiti, 'ege purise'tyAdi, eteSu manaHprabhRtiSu saptasu caturbhanikAsUtreSu eka eva puruSajAtAlApako'dhyetavyaH, pratipakSo-dvitIyapakSo dRSTAntabhUto vRkSasUtra nAsti, nAdhyetavyamitiyAvat , iha manaHprabhRtInAM dAntikapuruSadharmANAM dRSTAntabhUtavRkSeSvasambhavAditi / 'ujjU 'tti Rjuravakro nAmeti pUrvavadekaH kazcid vRkSaH tathA RjuraviparItasvabhAva aucityena phalAdisampAdanAdityekaH, dvitIye dvitIya pada 'va'ka'iti vakraH, phalAdau viparItaH, tRtIye prathama pada vakra:-kuTilaH, caturthaH mRjJAna:, athavA pUrva majurabakraH pazcAdapi Rju:-avakro'thavA mRle Rjurante ca RjurityevaM caturbhaGgI kAryetyeSa dRSTAntaH 1, puruSastu Rjurabakro bahistAt zarIragativAkceSTAdibhistathA RjurantanirmAyatvena susAdhuvadityekaH, tathA Rjustathaiva // 254 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA suu0236-239|| dIpikA vRttiH / 'vaGka' iti tu vakraH, antarmAyitvena kAraNavazaprayuktArjava bhAva duHsAdhuvaditi dvitIyaH, tRtIyastu kAraNavazAdarzitabahiranArjavo'ntarnirmAya iti pravacanaguptirakSApravRttasAdhuvaditi, caturtha ubhayato vakraH, tathAvidhazaThavaditi, kAlabhedena vA vyAkhyeyam 2 / atha RjuH RjupariNata ityAdikA ekAdaza caturbhaGgikA lAghavArthamatidezenAha-eva'mityanena RjurnAma RjurityAdinopadarzitakramabhaGgakakrameNa 'yathe ti yena prakAreNa pariNatarUpAdivizeSaNanavakavizeSitatayetyarthaH, unnatapraNatAbhyAM parasparapratipakSabhUtAbhyAM gamaH-sadRzapAThaH kRtaH, 'tathA' tena prakAreNa pariNatarUpAdivizeSitAbhyAmityarthaH, RjuvakrAbhyAmapi bhaNitavyaH, kiyattamaH ? ityAha-'jAva parakame'tti, RjuvakravRkSasUtrAttrayodazasUtra yAvadityarthaH, tatra ca Rju 2 pariNata RjupariNata 2 RjurUpa 2 lakSaNAni SaT sUtrANi vRkSadRSTAntapuruSadAntikasvarUpANi, zeSANi tu manaHprabhRtIni sapta adRSTAntAnIti 13 / puruSavicAra evedamAha --- paDimApaDivannassa Na aNagArassa kappaMti cattAri bhAsAo bhAsittae, taMjahA-jAyaNI pucchaNI aNuNNavaNI puTTassa vAgaraNI (sU0 237) / cattAri bhAsajAyA paMta-saccamega bhAsajjAta bitiya mosa tatIya saccamosa cautthaM asaccamosa 4 (sU0 238) / cattAri vatthA paM0 ta0-suddhe NAma page suddhe 1 suddhe NAma ege asuddhe 2 asuddhe NAma ege suddhe 3 asuddhe NAma ege asuddhe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta-suddhe NAma page suddhe ca ubhaMgo 4, evaM pariNatarUve vatthA sapaDivakkhA, cattAri purisajAyA paM0 ta0suddhe NAma ege suddhamaNe caubhaMgo 4, evaM saMkappe jAva parakkame (sU0 239) / ___ 'paDime'tyAdi sphuTa para pratimA-bhikSupratimA dvAdaza samayaprasiddhAstAH pratipanno'bhyupagatavAna yastasya, 100000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 25 // JanEducation international For Private & Personal use only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0224-225| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000. yAcyate'nayeti yAcanI pAnakAdeH 'dAhisi me etto aNNataraM pANagajAya'mityAdisamayaprasiddhakrameNa, tathA pracchanI mArgAdeH kathaJcit sUtrArthayorvA, tathA anujJApanI avagrahasya tathA pRSTasya kenApyarthAdeAkaraNI pratipAdanIti // bhASAprastAvAd bhASAbhedAnAha-'cattArI'tyAdi jAtamutpattidharmaka tacca vyaktivastu, ato bhASAyA jAtAnivyaktivastUni bhedA:-prakArAH bhASAjAtAni, tatra santo munayo guNAH padArthA vA tebhyo hitaM satyamekaprathama sUtrakramApekSayA bhASyate sA tayA vA bhASaNa vA bhASA-kAyayogagRhItavAgyoganisRSTabhASAdravyasaMhatistasyA jAtaM-prakAro bhASAjAtaM astyAtmetyAdivat , dvitIya sUtrakramAdeva 'mosa'ti prAkRtatvAnmRSA-anRtaM nAstyAtmetyAdivat , tRtIyaM satyamRSA-tadubhayasvabhAvaM AtmA'styakartetyAdivat , caturthamasatyAmRSA-anubhayasvabhAvaM dehItyAdivaditi / puruSabhedanirUpaNAyaiveyaM trayodazasUtrI-cattAri vatthe'tyAdi, spaSTA, navaraM zuddha va nirmalatantvAdikaraNArabdhatvAt punaH zuddhamAgantukamalAbhAvAditi, athavA pUrva zuddhamAsIdidAnImapi zuddhameva, vipakSau sujJAnAveveti, atha dAgantikayojanA 'evameve'tyAdi, zuddho jAtyAdinA punaH zuddho nirmalajJAnAdiguNatayA kAlApekSayA veti 'caubhaMgo'tti catvAro bhaGgAH samAhRtAH caturbhaGgI caturbhaGga veti. puMliGgatA cAtra prAkRtatvAt , tadayamoM-vastravaccatvAro bhaGgAH puruSe'pi vAcyA iti / 'eva'miti yathA zuddhAt zuddhapade pare caturbhaGga sadAntika vastramuktamevaM zuddhapadaM prAkpade pariNatapade rUpapade ca caturbhaGgAni vastrANi 'sapaDivakkha'tti sapratipakSANi sadAntikAni vAcyAnIti, tathAhi'cattAri vatthA paM0 taM0-mudde nAma ege muddhapariNae' caturbhagI, 'eva'mityAdi puruSajAtasUtracaturbhagI, evaM muddhe maNe caubhaMgI, evaM saMkappe jAva parakkame evaM puruSeNApi, vyAkhyA tu pUrvavat / 'cattArI'tyAdi, zuddho bahiH 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 256 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0240-242| zrosthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 257 // 0 0000000000000000000000000000000000000000000 zuddhamanA antaH, evaM zuddhasaGkalpaH zuddhaprajJaH zuddhadRSTiH zuddhazIlAcAraH zuddhavyavahAraH zuddhaparAkrama iti vastravarjAH puruSA eva caturyuGgavanto vAcyAH , vyAkhyA ca prAgiveti, ata evaah-'ev'mityaadi| puruSabhedAdhikAra evedamAha cattAri suyA 50 ta0-atijAte aNujAte avajAte kuliMgAle (sU0 240) / cattAri purisajAyA paM0 ta0 sacce NAma ege sacce, sacce NAma ege asacce, caubhaMgo 4, evaM pariNate jAva parakkame, cattAri vatthA paM0 ta0-suI NAma ege suI, suI NAma page asuI, caubhaMgo 4, evAmeva cattAri purisajAyA, paMta-suI NAma ege suI, caumaMgo, evaM jaheva suddheNa vattheNa bhaNita taheva suiNAvi, jAva parakkame (sU0 241) / cattAri koravA paMta-aMbapalaMbakorave, tAlapalabakorave vallipalabakorave miMdavisANakorave, evAmeva cattAri purisajjAyA paM0 ta0-aMbapalabakoravasamANe tAlapalabakoravasamANe vallipalabakoravasamANe meMDhavisANakoravasamANe (sU0 242) / sutAH-putrAH 'aijAe'tti pituH sampadamatilaya jAtaH-saMvRtto'tikramya vA tAM yAtaH-prApto viziSTatarasampadaM samRddhatara ityarthaH, ityatijAto'tiyAto vA, RSabhavat , tathA 'aNujAe'tti anurUpaH, sampadA pitustulyo jAto'nujAtaH, pitRsama ityarthaH, mahAyazovat , AdityayazasA pitrA tulyatvAttasya, tathA 'avajAe'tti apa ityapasado hInaH, pituH sampado jAto'pajAtaH pituH sakAzAdIpaddhInaguNa ityarthaH, Adityayazovat , bharatApekSayA tasya hInatvAt , tathA 'kuliMgAle'tti kulasya-svagotrasyAGgagAra ivAGgAro dupakatvAdupatApakatvAdveti, kaNDarIkavat , evaM ziSyacAturvidhyamapyavaseya, sutazabdasya ziSyeSvapi pravRttidarzanAt , tatrAtijAtaH siMhagiryapekSayA vairasvAmivat , anujAtaH zayaMbhavApekSayA yazobhadravat , apajAto bhadrabAhusvAmyapekSayA sthUlabhadrasvAmivata , kulAgAraka kUlavAlakavadudAyinRpamArakavadveti / For Private & Personal use only 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 25 // 6 Jain Education tema
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0240-242 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 258 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000... tathA 'cattArI'tyAdi, satyo-yathAvadvastubhaNAnAdyathApratijJAtakaraNAcca, punaH satyaH saMyamitvena sadbhyo hitatvAdathavA pUrva satya AsIdidAnImapi satya eveti caturbhaGgI / evaMprakArasUtrANyatidizamAha-eva'mityAdi, vyakta, navaramevaM // sUtrANi-'cattAri purisajAyA paM0 taM0-sacce nAma ege saccapariNae 4, evaM saccarUve 4, saccamaNe 4, saccasaMkappe 4, saccapanne 4, saccadiTThI 4, saccasIlAyAre 4, saccavavahAre 4, saccaparakkametti 4, puruSAdhikAra evedamaparamAha-'cattAri vatthe'tyAdi zuci-pavitra svabhAvena, punaH zuci saMskAreNa kAlabhedena veti, puruSacaturbhaGgyAM zuciH puruSo'pUtizarIratayA punaH zuciH svabhAveneti, 'suipariNae suirUve' ityetatsUtradvaya dRSTAntadAntikopetam , 'suimaNe' ityAdi ca puruSamAtrAzritameva sUtrasaptakamatidizannAha-eva'mityAdi kaNThayam / puruSAdhikAra evedamaparamAha'cattAri korave'tti, tatra AmracUtastasya pralambaH-phalaM tasya koraka-tanniSpAdaka mukula Amrapralambakorakam , evamanye'pi, navaraM tAlo-vRkSavizeSaH, vallI-kAliGgyAdikA, meNDhaviSANA-meSazagasamAnaphalA vanaspatijAtiH, AulivizeSa iti, tasyAH korakamiti vigrahaH, etAnyeva catvAri dRSTAntatayopAttAnIti catvArItyuktam , na tu catvAryeva loke korakANi, bahutaropalambhAditi, 'eva'mityAdi sugama, navaramupanaya evaM-yaH puruSaH sevyamAna ucitakAle ucitamupakAraphalaM janayatyasAvAmrapralambakorakasamAnaH, yastvaticireNa sevakasya kaSTena mahadupakAraphala karoti sa tAlapralambakorakasamAnaH, yastu aklezenAcireNa ca dadAti sa vallIpralambakorakasamAnaH, yastu sevyamAno'pi zobhanavacanAnyeva ate upakAra tu na kaJcana karoti sa meDhaviSANakorakasamAnaH, tatkorakasya suvarNavarNatvAdakhAdyaphaladAyakatvAcceti // puruSAdhikAra eva ghuNasUtra' .000000000000000000000000000000000000000000000000000064 Jan Education in For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 259 // Jain Education Internati cattAri ghuNA paM0 ta0 tayakkhAte challikkhAte kaTThakkhAte sArakkhAte, evAmeva cattAri bhikkhAgA paM0 ta0-tayakkhAyasamANe jAva sArakkhAyasamANe, tayakkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa sArakkhAyasamANe tave paNNatte, sArakkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa tayakkhAyasamANe tave paNNatte, challikkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa kakkhAyasamANe tave paNNatte, kaTTakkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa challikkhAyasamANe tave paNNatte (sU0 243) / etatsUtra tvevaM, tvacaM - bAhyavalkaM khAdatIti tvakakhAdaH evaM zeSA api navara' 'challi'tti abhyantara valka, kASThaM-pratItaM, sAraH - kASThamadhyamiti dRSTAntaH, 'evAmeve' tyAdyupanayasUtra', 'evAmeve 'ti bhikSaNazIlA bhikSaNadharmANo bhikSaNe sAdhavo vA bhikSAkAH, tvakrakhAdena ghuNena samAno'tyantaM santoSitayA AyAmAmlAdiprAntAhArabhakSakatvAt tvakrakhAdasamAnaH, evaM challIkhAdasamAno'lepAhArakatvAt kASThakhAdasamAno nirvikRtikAhAratayA sArakhAdasamAnaH sarvakAmaguNAhAratvAditi, eteSAM caturNAmapi bhikSAkANAM tapovizeSAbhidhAnasUtra' - 'tayakhAe' ityAdi sugama, navaramayaM bhAvArtha:-tvakalpAsArAhArAbhyavaharturnirabhiSvaGgatvAt karmmabhedamaGgIkRtya vajrasAraM tapo bhavatItyato'padizyate - 'sArakkhAyasamANe tavetti, sArakhAdaghuNasya sArakhAdatvAdeva samarthatvAdvajratuNDatvAcceti, sArakhAdasamAnasyoktalakSaNasya sAbhiSvaGgatayA tvakrakhAdasamAna karmmasArabhedaM pratyasamartha tapaH syAt tvakkhAdakaghuNasya hi tvakkhAdakatvAdeva sArabhedanaM pratyasamarthatvAditi, tathA challIkhAdaghuNasamAnasya bhikSAkasya tvakrakhAdaghuNasamAnApekSayA kiJcidviziSTabhojatvena kiJcitsAbhiSvaGgatvAt sArakhAda kASThakhAdaghuNa samAnApekSayA tvasArabhojitvena nirabhiSvaGgatvAcca karmabheda prati kASThakhAdaghuNasamAnaM tapaH prajJaptaM nAtitIvraM sArakhAdaghuNavat, nApyatimandAdi, tvakchallI " sU0 243 / // 259 //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ // suu0245-246| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 26 // khAdaghuNavaditi bhAvaH, tathA kASThakhAdadhuNasamAnasya sAdhoH sArakhAdaghuNasamAnApekSayA tvasArabhojitvena nirabhiSva GgatvAt tvakchallIkhAdaghuNasamAnApekSayA sAratarabhojitvena sAbhiSvagatvAcca challIkhAdaghuNasamAna tapaH prajJapta, karmabheda prati na sArakhAdakASThakhAdaghuNavadatisamarthAdi nApi tvakkhAdaghuNavadatimandamiti bhAvaH, prathamavikalpe pradhAnataraM tapo dvitIye'pradhAnatara, tRtIye pradhAna, caturthe'pradhAnamiti // anantaraM vanaspatyavayavakhAdakA ghuNAH prarUpitA iti vanaspatimeva prarUpayannAha caubbihA taNavaNassaikAiyA 50 ta0-aggabIyA mUlabIyA porabIyA khaMdhavIyA (sU0 244) / cauhiM ThANehiM ahuNovavaNNe Neraie NirayalogaMsi icchejjA mANusa logaM havyamAgacchittae, No ceva Na saMcAera havyamAgacchittae, tajahA-ahuNovavaNe Neraie NirayalogaMsi samunbhUya' veyaNa vedemANe icchejjA mANusa loga habdhamAgacchittae No ceva Na sacApai havvamAgacchittae 1, ahuNovavaNNe Neraie NirayalogaMsi NirayapAlehiM bhujjo bhujo ahihijjamANe icchejA mANusa logaM havvamAgacchittae, No ceva Na saMcAeti havvamAgacchittae 2, ahuNovavaNNe Neraie NirayaveyaNijjasi kammaMsi akkhINaMsi avetitaMsi aNijjiNNasi icchejjA0 No ceva Na saMcAei 3, evaM NirayAuyasi kammaMsi akkhINaMsi jAva No ceva Na saMcAei havyamAgacchittae 4, iccetehiM cauhi ThANehi ahuNovavanne neratie jAva no ceva Na saMcAeti havyamAgacchittae 4 (sU0 245) / kappaMti niggaMdhINa cattAri saMghADIo dhArittae vA pariharittae vA, ta-paga duhatthavitthAra', do tihatyavitthArA, paga cauhatthavitthAra [sU0 246] / // 26 // JainEducation Internatil For Private & Personal use only la
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 26 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000001 'cauvihe'tyAdi, vanaspatiH pratItaH sa eva kAyaH-zarIraM yeSAM te vanaspatikAyAsta eva vanaspatikAyikAH, tRNaprakArA vanaspatikAyikAstRNavanaspatikAyikA bAdarA ityarthaH, ana bIja yeSAM te agrabIjAH-koriNTakAdayaH, agre vA bIja yeSAM te'gravIjA:-brIdyAdayaH, mUlameva bIja yeSAM te mUlabIjAH-utpalakandAdayaH, evaM parvabIjAikSvAdayaH, skandhabIjAH-sallukyAdayaH, skandhaH thuDamiti, etAni ca sUtrANi nAnyavyavacchedaparANi, tena vIjaruhasammRrchanajAdInAM nAbhAvo mantavyaH, sUtrAntaravirodhAditi / anantaraM vanaspatijIvAnAM catuHsthAnakamuktam , adhunA jIvasAdhAnnArakajIvAnAzritya tadAha-'cauhI'tyAdi sugama, kevala 'ThANehiti kAraNaiH 'ahuNodavanne ti adhunopapanno'ciropapannaH, nirgatamaya-zubhamasmAditi nirayo-narakastatra bhavo nairayikaH, tasya cAnanyotpattisthAnatAM darzayitumAha-nirayaloke, tasmAdicchenmAnuSANAmaya mAnupasta loka-kSetravizeSa 'haba'zIghramAgantuM, 'no ceva'tti naiva, Na vAkyAlaGkAre, 'saMcAei'tti samyaka zavanoti AgantuM, 'samubbhUya"ti samudbhUtAmatiprabalatatyopannAM pAThAntareNa 'sammukhabhUtA'mekahelotpannAM pAThAntareNAmahato mahato bhavana mahadbhUtaM tena saha yA sA samahadbhUtA tAM sumahadbhUtAM vA vedanAM-duHkharUpAM vedayamAno-'nubhavan icchediti manuSyalokAgamanecchAyAH kAraNam 1 / etadeva cAzakanasya, tIvavedanAbhibhUto hi na zaka Agannumiti 1, tathA nirayapAlaiH-ambAdibhirbhUyobhUyaH punaH punaradhipThIyamAnaH-samAkramyamANaH AgantumicchedityAgamanecchAkAraNametadeva cAgamanAzaktikAraNa, tairatyantAkrAntasyAgantumazaktatvAditi 2, tathA niraye vedyate-anubhUyate yat nirayayogya vA yadvedanIya tannirayavedanIya-atyantAzubhanAmakarmAdi asAtavedanIya vA tatra karmaNi akSINe-sthityA avedite ananubhUtAnubhAgatayA anirjINe ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 26 // / Jain Education For Private & Personal use only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0246-247| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 262 // jIvapradezebhyo'parizaTite icchenmAnuSaM lokamAgantuM na ca zaknoti, avazyavedyakarmanigaDaniyantritatvAdityAgamanAzakana eva kAraNamiti 3, tathA 'eva'miti 'ahuNovabanne' ityAdyabhilApasUcanArtha nirayAyuSke karmaNi akSINe yAvatkaraNAd 'aveie'tyAdi dRzyamiti 4 / nigamayannAha-'icceehi"ti, ityevaMprakAraireteH-pratyakSaranantaroktatvAditi / anantaraM nArakasvarUpamukta, te cAsaMyamopaSTambhakaparigrahAdutpadyanta iti tadvipakSabhUtaparigrahavizeSa catuHsthAnake'vatArayannAha-'kappaMtI'tti kalpante-yujyante nirgatA granthAda-bandhahetorhiraNyAdemithyAtvAdezceti nigranthyaH-sAdhvyastAsAM saGghATyaH-uttarIyavizeSarUpA dhArayituM vA parigrahe pariharnu vA paribhoktumiti, dvau hastau vistAra:-pRthutvaM yasyAH sA tathA, kalpanta iti kriyApekSayA kartRtvAt saGghATInAM, 'ega duhatyavitthAra egaM cauhatyavitthAraM'ti prathamA syAttadarthe ca prAkRtatvAd dvitIyoktA, dhArayanti paribhuJjate ceti, pratyayapariNAmena vA kriyAnusmRtehitIyeva, tatra prathamopAzraye bhogyA trihastavistArayorekA bhikSAgamane dvitIyA vicArabhUmigamane caturthI samavasaraNe // nArakatvaM dhyAnavizeSAd , dhyAnavizeSArthameva saMghATyAdiparigraha iti dhyAna prakaraNata Aha cattAri jhANA paM0 ta0-aTTe jhANe rodde jhANe dhamme jhANe sukke jhANe, aTTe jhANe cauvihe paM0 20amaNuNNasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai 1, maNuNNasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai 2, AtaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasatisamaNNAgae yAvi bhavai 3, parijusitakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasatisamaNNAgate yAvi bhavai 4, aTTassa Na jhANassa cattAri lakSaNA paM, ta-kaMdaNayA soyaNayA tippaNayA paridevaNayA / rudde jhANe cauvihe paM0, ta // 262 // Jain Education
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU02471 zrIsthAnAGga sUtradIpikA hiMsANuvaMdhi mosANubaMdhi teNANubaMdhi sArakkhaNANubaMdhi, rohassa Na jhANassa cattAri lakkhaNA paM0 ta0osaNNadose bahudose aNNANadose AmaraNaMtadose / dhamme jhANe cauvihe cauppaDoyAre 50, ta-ANAvijaye avAyavijaye vivAgavijaye saMThANavijaye / dhammassa Na jhANassa cattAri lakkhaNA paM0 ta0-ANAlaI NisaggAI suttaruI ogADharuI, dhammassa Na jhANassa cattAri AlabaNA paM0, ta-vAyaNA paDipucchaNA pariyaTTaNA aNuppehA, dhammassa Na jhANassa cattAri aNuppehAo paM0 ta0-egANuppehA aNiJcANuppehA asaraNANuppehA saMsArANuppehA, sukke jhANe caubihe cauppaDoyAre 50 ta0--puhuttavitakke saviyArI 1, pagattavitakke aviyArI 2, suhumakirie aNiyaTTI 3. samucchiNNakirie appaDivAI 4, sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paM0 ta0abbahe asaMmohe vivege viussagge, sukkassa NaM jhANassa cattAri Ala'baNA 50 ta0-khaMtI muttI mahave ajjave, sukkassa NaM jhANassa cattAri aNupehAo paM0 ta-aNaMtavattiyANuppehA vippariNAmANuppehA asubhANuppehA avAyANuppehA (sU0 247) / 'cattAritti sugama caitanmavara, dhyAtayo-dhyAnAni, antarmuhartamAtra kAla cittasthiratAlakSaNAni, uktaM ca"aMtomuhattametaM, cittAvatthANamegavatthummi / chaumatthANa jhANa, joganiroho jiNANatu ||1||"tti, tatra RtaMduHkhaM tasya nimittaM tatra vA bhavaM Rte vA pIDite bhavamA dhyAna-dRDho'dhyavasAyaH, hiMsAdyatikrauryAnugrata raudra, zrutacaraNadharmAdanapetaM dharmya, zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM zuca vA klamayatIti zukra, 'cauvihe 'tti catasro vidhAbhedA yasya tattathA, amanojJasya-aniSTasya, 'asamaNunnassa'tti pAThAntare asvamanojJasya-anAtmapriyasya zabdAdiviSayasya tatsAdhanavastuno vA samprayogaH-sambandhastena samprayukaH-sambaddhaH amanojJasamprayogasamprayuktaH asvamanojJasamprayoga Jain Education For Private & Personal use only |
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 264 // Jain Education Internat samprayukto vA ya iti gamyate ' tasye 'ti amanojJazabdAderviprayogAya - viyogArthaM smRtizcintA tAM samanvAgataH - samanuprApto bhavati yaH prANI so'bhedopacArAdArttamiti, cApItizabda uttaravikalpApekSayA samuccayArthaH, athavA amanojJasamprayogasamprayukto yaH prANI tasya prANino viprayoge - prakramAdamanojJazabdAdivastUnAM viyojane smRtizcintana tasyAH samanvAgataM - samAgamanaM samanvAhAro viprayogasmRtisamanvAgataM, cApIti tathaiva bhavati ArttadhyAnamiti prakramaH, | prathamamevamuttaratrApi, navaraM manojJaM-vallabhaM dhanadhAnyAdi, aviprayogo'viyoga iti dvitIyamArttaM, tathA AtaGko -roga iti tRtIya, tathA 'parijusiya'tti niSevitA ye kAmAH kamanIyA bhogAH zabdAdayo'thavA kAma-zabdarUpe bhogAH - gandharasasparzAH kAmabhogA: kAmAnAM vA zabdAdInAM yo bhogastaistena vA samprayuktaH pAThAntare tu teSAM tasya vA samprayogastena samprayukto yaH sa tathA, athavA 'parijhusiya'tti parikSINo jarAdinA sa cAsau kAmabhogasamprayuktazca yaratasya teSAmevAviprayogasmRteH samanvAgataM - samanvAhAraH, tadapi bhavatyArttaM dhyAnamiti caturtha, dvitIya vallabhaghanAdiviSayaM caturtha tatsampAdyazabdAdibhogaviSayamiti bhedo'nayorbhAvanIyaH, zAstrAntare tu dvitIyacaturthayorekatvena tRtIyatvam, caturtha tatra nidAnamuktam uktaM ca- "amaNu sadAvisayavatthUNa dosamAilassa / [ vastUni - zabdAdisAdhanAni dosotti dvepaH ) dhaNiyaM viogaciMtaNasaMpaogANusaraNaM ca || 1|| taha sUlasIsarogAiveyaNAe vibhagapaNihANa / tayasaMpaogaciMtA, tappaDiyArAulamaNassa ||2|| dvANaM visayAINa, veyaNAe ya rAgarattassa / aviogajjhavasANa, taha saMjogAbhilAso ya || 3 // deviMdacakavaTTittaNAi-guNa riddhipatthaNAmaiyaM / ahamaM niyANa ciMtaNamannANANugayamaccataM // 4 // 'ti, ArttadhyAnalakSaNAnyAha - lakSyate-nirNIyate parokSamapi cittavRttirUpatvAdArttadhyAnamebhiriti lakSaNAni, tatra krandanatA - mahatA zabdena vikhaNa sU0 247 / // 264 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0 247 // dIpikA vRttiH / 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 zocanatA-dInatA tepanatA-tipaH kSaraNArthatvAdazruvimocana paridevanatA punaH punaH viSTabhASaNamiti, etAni ceSTaviyogAniSTasaMyogarogavedanAjanitazokarUpasyaivArtasya lakSaNAni, yata Aha-"tassakaMdaNasoyaga-paridevaNatADaNAI liNgaaii| iTANiviogA-viogaviyaNAnimittAI ||1||"ti, nidAnasyAnyeSAM ca lakSaNAntaramasti, Aha ca"nidai niyayakayAI, pasaMsai savimhao vibhUIo / patthei tAsu rajai, tayajjaNaparAyaNo hoi ||1||"tti / atha raudradhyAnabhedA ucyante, 'hiMsANu 'tti, hiMsAM-sattvAnAM vadhabandhanAdibhiH prakAraiH pIDAmanuvadhnAti satatapravRttAM karotItyevaMzIla yatpraNidhAna hiMsAnubandho vA yatrAsti taddhiMsAnuvandhi raudra dhyAnamiti prakramaH, ukta ca-"sattavahavehavaMdhaNa-DahaNaMkaNamAraNAipaNihANa / aikohaggahagatthaM, nigghiNamaNaso'hamavivAga ||1||"ti, tathA mRSA'satya tadanubadhnAti pizunA'sabhyA'sadbhUtAdibhirvacanabhedairatanmRpAnubandhi, Aha ca-"pimuNAsambhAsabbhUya-bhUyaghAyAivayaNapaNihANa / mAyAviNo'tisaMdhaNa-parassa pacchannapAvassa ||1||"tti, tathA stenasya-caurasya karma steya tIvakrodhAdyAkulatayA tadanuvandhavat steyAnuvandhi, Aha ca-"taha tivyakohalohAulamsa, bhUovaghAyaNamaNajja / paradavvaharaNacittaM, paralogAvAyani/vakkha ||1||"ti, saMrakSaNe-sarvopAyaiH paritrANe viSayasAdhanasyAnubandho yatra tatsaMrakSaNAnubandhi, tathAha-"sadAivisayasAhaNa-dhaNasaMrakkhaNaparAyaNamaNi / savyAbhisaMkaNaparovaghAya-kalusAula cittaM ||1||"ti / athaitallakSaNAnyucyante-'osaNNadose tti, hiMsAdInAmanyatarasmina osanna-pravRtteH prAcurya bAhulyaM yatsa eva doSaH athavA 'osanna ti bAhulyenAnuparatatvena doSo hiMsAdInAM caturNAmanyatara osannadoSaH, tathA bahuSvapi-sarveSvapi hiMsAdiSu dopaH-pravRttilakSaNo bahudoSaH, bahu-bahuvidho hiMsAnRtAdiriti bahudopaH, tathA'jJAnAt-kuzAstrasaMskArAd For Private & Personal use Onty 000000000000000000000000000000000000000000000000000000004 // 26 // Jan Education
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0247 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 266 // hiMsAdiSvadharmarUpeSu narakAdikAraNeSu dharmabuddhayA'bhyudayArtha yA pravRttistallakSaNo doSo'jJAnadoSaH, athavA uktalakSaNamajJAnameva doSo'jJAnadoSa iti, anyatra nAnAvidhadoSa iti pAThastatra nAnAvidheSu tU kalakSaNAdiSu hiMsAdyapAyeSu doSo'satpravRttiriti asakRtpravRttiriti nAnAvidhadoSa iti, tathA maraNamevAnto maraNAntaH AmaraNAntAdAmaraNAntamasa jAtAnutApasya kAlasaukarikAdevi yA hiMsAdiSu pravRttiH saiva doSa AmaraNAntadoSaH / atha dharmadhyAna dharmya caturvidhamiti svarUpeNa catuSu padeSu-svarUpalakSaNA''lambanA'nukSAlaprekSaNeSvavatAro vicAraNIyatvena yasya taccatuSpadAvatAraM caturvidhasyaiva paryAyo vA'yamiti, kacit 'cauppaDoyAra miti pAThaH, tatra caturyu padeSu pratyavatAro yasyeti vigraha iti, 'ANA vijaye'tti A-abhividhinA jJAyante arthA yayA sA''jJA-pravacana sA vicIyate-nirNIyate paryAlocyate vA yasmiMstadAjJAvicayaM dharmadhyAnamiti, prAkRtatvena vijayamiti, AjJA vA vijIyate abhigamadvAreNa paricitA kriyate yasminnityAjJAvijaya, evaM zeSANAmapi, navaramapAyAH-rAgAdijanitAH prANinAmaihikAmuSmikA anarthAH, vipAkaH-phalaM karmaNAM jJAnAdyAvArakatvAdi, saMsthAnAni lokadvIpasamudrajIvAdInAmiti, Aha ca-Aptavacana pravacanamAjJA vicayastadarthanirNayanam / AzravavikathAgaurava-parIpahAdyairapAyastu // 1 // azubhazubhakarmapAkAnucintanArthoM vipAkavicayaH syAt / dravyakSetrAkRtyanu-gamana saMsthAnavicayastu ||2||"iti, etallakSaNAnyAha-ANArui'tti AjJA-mUtravyAkhyAna niyuktyAdi, tatra tayA vA ruciH-zraddhAnamAjJAruciH, evamanyatrApi, navaraM nisargaHsvabhAvo'nupadezastena, tathA sUtram-AgamaH tatra tasmAdvA, tathA avagAhanamavagADha-dvAdazAGgAvagAho vistarAdhigama iti sambhAvyate tena rucirathavA 'ogADhe'tti sAdhupratyAsannIbhUtamtasya sAdhRpadezAnuciH, uktaM ca-"Agamauvae seNa, // 266 // Jain Educaton n ational For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0247| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 267 // -2000000000000000000000000000000000000000000000000000000 nisaggaoM jiNappaNIyANa / bhAvANa sadahaNa, dhammajjhANasa ta liMga ||1||"ti, tattvArthazraddhAnarUpaM samyakatvaM dharmasya [dharmadhyAnasya liGgamiti hRdaya, atha dharmasyAlambanAnyucyante-dharma yAnasaudhArohaNArthamAlambyanta ityAlambanAni, vAcana-vAcanA-vineyAya nirjarAye sUtradAnAdi, tathA zaGkite sUtrAdau zaGkApanodAya guroH pracchanaM pratipracchanA, pratizabdasya dhAtvarthamAtrArthatvAditi, tathA pUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNanirjarArthamabhyAsaH parivarttaneti, anuprekSaNamanuprekSA-sUtrArthAnusmaraNamiti / athAnuprekSA ucyante anviti-dhyAnasya pazcAt prekSaNAni-paryAlocanAnAnyanuprekSAH, tatra-"eko'haM nAsti me kazcinnAhamanyasya kasyacit / na ta pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // 1 // " ityevamAtmana ekasya-ekAkino'sahAyasyAnuprekSA-bhAvanA ekAnuprekSA, tathA-"kAyaH sannihitApAyaH, sampadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaguram // 1 // " ityevaM jIvitAderanityatvasyAnuprekSA anityAnuprekSeti, tathA-janmajarAmaraNabhayai-rabhidrate vyAdhi vedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra, nAsti zaraNa kvacilloke // 1 // " ityevamazaraNasyAtrANasyAtmano'nuprekSA azaraNAnuprekSeti, tathA-"mAtA bhUtvA duhitA, bhaginI bhAryA ca bhavati saMsAre / vrajati sutaH pitRtAM, bhrAtRtAM punaH zatrutAJcaiva ||1||"ityevN saMsArasyacatasRSu gatiSu sarvAvasthAmu saMsaraNalakSaNasyAnuprekSA saMsArAnuprekSeti / atha zukladhyAnamAha-'sukke'tyAdi huttaviyakke tti pRthaktvena-ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena pRthutvena vA vistIrNabhAvenetyanye vitarko-vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNalakSaNo yasmiMstattathA, pUjyaistu vitarkaH zrutAlambanatayA zrutamityupacArAdadhIta iti, tathA vicaraNam-arthAd vyajane vyaJjanAdarthe tathA manaH prabhRtInAM yogAnAmanyatarasmAdanyatarasminniti vicAro // 267 // For Private & Personal use only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAna suu0247| dIpikA vRttiH / // 26 // || 'vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAnti'riti vacanAt , saha vicAreNa savicAri, sarvadhanAditvAdin samAsAntaH, ukta ca-"uppAyaThiibhaMgAi-pajjayANa jamegadambaMmi / nANAnayANusaraNa, puvyagayamuyANusAreNa // 1 // " sAviyAramatthavaMjaNa-jogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttaviyaka, saviyAramarAgabhAvaspa ||2||"tti, eko bhedastathA 'egattaviyakke'tti ekatvena-abhedenotpAdAdiparyAyANAmanyatamaikarSAyAlambanatayetyarthoM vitarka:-pUrbagatazrutAzrayo vyaJjanarUportharUpo vA yasya tadekatvavitarkam , tathA na vidyate vicAro'rthavyajanayoritarasmAditaratra tathA manaHprabhRtInAmanyatarasmAdanyatra saJcaraNalakSaNo nirvAtagRhagatapradIpasyeva yasya tadavicArIti pUrvavaditi, ukta ca-'ja puNa sunippakaMpa, nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaTiibhaMgA-iyANamegaMmi pajjAe // 11 // aviyAramattharvajaNa-jogaMtarao taya viiyasukaM / pucagayamuyAlaMbaNa-megattaviyakamaviyAra ||2||"ti dvitIyaH, tathA 'suhumakirie'tti nirvANagamanakAle kevalino niruddhamanovAgyogasyArddhaniruddhakAyayogasyaitad , ataH sUkSmA kriyA kAyikI-ucchvAsAdikA yasmiMstattathA, na nivartate-na vyAvarttate ityevaMzIlamanivatti pravarddhamAnatarapariNAmAditi tRtIyaH, tathA 'samucchinnakirie tti samucchinnA-kSINA kriyA-kAyikyAdikA zailezIkaraNe niruddhayogatvena yasmiMstattathA, 'appaDivAi'tti anuparatisvabhAvamiti caturthaH, Aha hi-"tasseva ya selesIgayassa selovba nippakaMpaspa / vocchinnakiriyamappaDivAi jhANaM paramasukkaM ||11||"ti, iha vA'ntye zukladvaye ayaM kramaH-kevalI kilAntarmuharta bhAvini paramapade bhavopagrAhikarmasu ca vedanIyAdiSu samudghAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsu yoganirodha karoti, tatra ca-"pajjattamettasannissa, jattiyAI jahannajogimsa / hoti maNodavvAI. tavyAvAro ya jmetto||11|| tudasaMkhaguNavihINe, samae samae niru // 268 // Jaan Education national For Private & Personal use only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * * * * bo { s0 257 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 26 // * * * * * * - - - bhamANo so / maNaso sambaniroha, kuNai asaMkhejasamaehi // 2 // pajattamettabiMdiya-jahannavaijogapajjayA je u| tadasaMkhaguNavihINe, samae samae niraMbhaMto // 3 // sabbavayajogarohaM, saMkhAIehiM kuNai samaehi / tatto ya suhumapaNagassa, paDhamasamayovavaNNassa // 4 // jo kira jahannajogo, tadasaMkhajjaguNahINabhakkeke / samae niraMbhamANo, devatibhAgaM ca muMcato // 5 / / ruMbhai sa kAyajoga, saMkhAIehi ceva samaehiM / to kayajoganiroho, selesIbhAvaNAmeDa // 6 // " zailezasyeva-meroriba yA sthiratA sA zailezIti, "hassakkhagaI majjaiNa, jeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchai selesigao, tattiyamettaM tao kAla // 1 // taNurohAraMbhAo, jhAyai muhumakiriyAniyadi so / vocchinnakiriyamappaDi-bAI selesikAlaMmi ||2||"tti / atha zuklathyAnalakSaNAnyucyante-'avahe 'tti devAdikRtopasarmAdijanita bhaya calana vA vyathA, tasyA abhAvo avyathama , tathA devAdikRtamAyAjanitasya sUkSmapadArtha - viSayasya ca sa mohasya-mUDhatAyA niSedhAdasammohaH, tathA dehAdAtmana Atmano vA sarvasaMyogAnAM vivecana-buddhayA pRthakaraNa vivekaH, tathA niHsaGgatayA dehopadhityAgo vyutsarga iti / atra vivaraNagAthe-"cAlijjai bIhei va, dhIro na parIsahobasaggehi / sahuyesu na saMmujjhai, bhAvemu na devamAyAm // 1 // dehavivittaM pecchA, appANa taha ya sabyasaMjoge / dehovahivussanga, nissaMgo savvahA kuNai ||2||"tti, AlambanasUtra vyakta, atra gAthA-"aha khaMtimavajva-muttIo jiNamayappahANAo / AlaM NAI jehi u, mukkajjhANa samAruhai // 1 // atha tadanuprekSA uccanne-'aNaMtavattiyANuppeha'tti anantA-atyanta prabhUtA vRttirvarttanaM yasyAsAvanantavRttiranantatayA vA vartata ityanagantavartI lahAvastattA, bhavasantAnasyeti gamyate, tasyA anuprekSA anantavRttitAnuprekSA ananvartitAnuprekSA veti, - - - - - - - 4 va 4 ty // 269 // e Jan Education inten ve vi va v For Private & Personal use only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0248-240| dIpikA vRttiH / yathA-"eso aNAi jIvo, saMsAro sAgaroca duttAro / nArayatiriyanarAmara-bhavesu parihiMDae jIvo ||1||"tti, evamuttaratrApi samAso, navara vipariNAme'tti vividhena prakAreNa pariNamanaM vipariNAmo, vastUnAmiti gamyate, yathA"sabvaTThANAI asAsayAI, iha ceva (davya) devaloe ya / muraasuranarAINa, riddhivisesA suhAI ca // 1 // " 'asubhe'tti azubhatvaM saMsArasyeti gamyate, yathA-"dhI saMsArI jammi, juyANI prmruuvgciyo| mariUNa jAyai kimI, tatva kaDevare niyae // 1 // " tathA 'avAe'tti apAyA AzravANAmiti gamyate, yathA-"koho ya mANo ya aNiggahIyA, mAyA ya lobho ya pavaDhamANA / cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcati mRlAI puNabbhavamsa // 1 // " / dhyAnAd devatvamapi syAdato devasthitisUtram caubyihA devaTTiI 50 ta0-deve NAmamege / devasiNAte NAmamege 2 devapurohite NAmamege 3 devapajjalaNe NAmamege 4 / cauvihe saMvAse paM0 ta0-deve nAmamege devIe saddhi saMvAsa gaccheujA, deve nAmamege chavIe saddhi saMvAsa gacchejjA, chavI NAmamege devIe saddhi saMvAsa gacchejjA. chavI NAmamege chavIe saddhi saMvAsa gacchejA (sU0 248) / cattAri kasAyA paMta-kohakasAe mANakasAe mAyAkasAe lohakasAe. evaNeraiyANa jAva vemANiyANaM 24, caupaiTThie kohe paMta-AyapaiTTie parapaiTTie tadubhayapaiTTie apaiTThie, evaM neraiyANa jAva vemANiyANa 24, evaM jAva lobhe, jAva vemANiyANa 24, cauhi ThANehiM kohuppattI siyA, ta-khetta paDucca vatthu paDucca sarIra paDucca uvahi paDucca, evaM NeraiyANa jAva vemANiyANa 24, evaM jAya lobha0 vemANiyANa 24 caubdhihe kohe paM0 ta0-aNaMtANubaMdhI kohe apaJcakkhANe kohe paccakvANAvaraNe kohe saMjalaNe kohe. evaM neraiyANa 100000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 27 // Jain Education a l For Privals & Fersonal use only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0240-242| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 21 // //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// jAva vemANiyANa 24, pavaM jAva lobhe vemANiyANa 24, caubihe kohe paM0 ta0-AbhogaNiyattiNa aNAbhogaNivattiya uvasate aNuvasaMte, evaM neraiyANa jAva vemANiyANa 24, evaM jAva lome jAva bemANiyANa (sU0 249) / sthiti:-kramo maryAdA rAjAmAtyAdimanuSyasthitivadeva, devaH sAmAnyo nAmeti vAkyAlaGkAre ekaH kazcita snAtakaHpradhAnaH, deva eva devAnAM vA snAtaka iti vigrahaH, evamuttaratrApi, navaraM purohitaH-zAntikarmakArI 'pajjalaNe'tti prajvalayati-dIpayati varNavAdakaraNena mAgadhaditi prajvalana iti / devasthitiprastAvAtadvizeSabhUtasaMvAsasUtram , etacca vyakta, kintu saMvAso-maithunArtha saMvasana, 'Thavitti tvaka udyogAdIdArikazarIraM tadvI nArI ticI vA tahAna narastiryaga vA chavirityucyate / anantaraM saMvAsa utaH, sa ca vedalakSaNamohodayAditi mohavizeSabhUtakaSAyaprakaraNamAha-cattAri kasApatti, tutra kRpanti-vilikhanti karmakSetra mukhaduHkhaphalayogya kurvanti kalupayanti bA jIvagini niruktividhinA kaSAyAH, athavA kapati-hinasti dehina iti kapa-karma bhavo vA tasyA''yA lAbhahetutvAt karSa vA Ayayanti-gamayanti dehina iti kapAyAH, uca-"kamma kasaM bhavo vA, kasamAo siM jao kasAyA te / kasamAyayaMti va jI, gamayaMti kasaM kasAyatti // 1 // tatra krodhana krudhyati vA yena sa krodha:-krodhamohanIyasampAdyo jIvasya pariNalivizeSaH krodhamohanIyakama veti, evamanyatrApi, navaraM jAtyAdiguNavAnahamevetyevaM mananamavagamanaM manyate vA'neneti mAnaH, tathA mAnaM hiMsanaM vazcanamityartho mIyate vA'nayeti mAyA, tathA lobhanamabhikAGkSaNa labhyate vA'neneti lobhaH / eva'miti yathA sAmAnyatazcatvAraH kapAyAstathA vizeSato nArakANA ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 27 // Jan Education in For Privals & Fersonal use only //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0248-249| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / ||272 // masurANAM yAvaccaturviMzatitame pade vaimAnikAnAmiti / 'cauppaidie'tti caturpu-AtmaparobhayatadabhAveSu pratiSThitazcatu:| pratiSThitaH, tatra 'AyapaidiThae'tti AtmAparAdhenaihikAmuSmikApAyadarzanAdAtmaviSaya AtmapratiSThitaH pareNAkrozAdineritaH paraviSayo vA parapratiSThitaH AtmaparaviSaya ubhayapratiSThita AkrozAdikAraNanirapekSaH kevala krodhavedanIyodayAda yo bhavati so'pratiSThitaH, ukta ca-"sApekSANi ca nirapekSANi ca karmANi phalavipAkeSu / sopakramaJca nirupakramazca dRSTa yathA''yuSkam ||1||"iti, ayaM ca caturthabhedo jIve pratiSThito'pi AtmAdiviSaye'nutpannatvAdapratiSThita ukto, na tu sarvathA'pratiSThitaH, catuHpratiSThitatvasyAbhAvaprasa Aditi / ekendriyavikalendriyANAM kopasyAtmAdipratipThitatvaM pUrvabhave tatpariNAmapariNatimaraNenotpannAnAmiti, evaM mAnamAyAlobhairdaNDakatrayamaparamadhyetavyamiti, kSetra nArakAdInAM 4 svaM svamutpattisthAnaM pratItyAzritya, evaM vastu sacetanAdi 3 vAstu vA gRhaM, zarIraM duHsa sthita virUpa vA, upadhiryadyasyopakaraNam , ekendriyAdInAM bhavAntarApekSayeti, evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayam , ananta bhavamanubadhnAti-avicchinna karotItyevaMzIlo'nantAnubandhI ananto vA'nuvandho yasyetyanantAnuvandhI, na vidyate pratyAkhyAnamaNuvratAdirUpaM yasmin so'pratyAkhyAno-dezaviratyAvArakaH, pratyAkhyAnam A-maryAdayA sarcaviratirUpamevetyathoM vRNotIti pratyAkhyAnAvaraNaH, sajvalayati-dIpayati sarvasAvadyaviratimapIndriyArthasampAte vA sajvalatidIpyata iti sabjvalano yathArakhyAtacAritrAvArakaH, evaM mAnamAyAlobheSvanantAnubandhyAdibhedacatuSTayamadhyetavyamiti, teSAM niruktiH pUjyairiyamuktA-"anantAnyanuvamnanti, yato janmAni bhUtaye / ato'nantAnubandhyAkhyA krodhAdyAyeSu darzitA ||1|| nAlpamapyutsaheopAM, pratyAkhyA gamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to, dvitIye nivezitA // 2 // ||272 // Jan Education in For Private & Personal use only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 273 // Jain Education Intern sarvasAvadyaviratiH, pratyAkhyAnamudAhRtam / tadAvaraNasaM jJAtastRtIyeSu nivezitA ||3|| zabdAdIn viSayAn prApya, sajjvalanti yato muhuH / ataH saJjvalanAddAnaM caturthAnAmihocyate ||4|| iti, evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayam / 'AbhogaNivvattie'tti Abhogo-jJAnaM tena nirvarttito yajjAnan kopavikArAdi (vipAkAdi) ruSyati, itarastu yadajAnanniti, upazAntaH-anudayAvasthaH, tatpratipakSo'nupazAntaH, ekendriyAdI nAmA bhoga nirvarttitastu tadbhavApekSayA'pi, upazAnto nArakAdInAM viziSTodayAbhAvAt, anupazAnto nirvicAra eveti, evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayam / idAnI kapAyANAmeva kAlatrayavarttinaH phalavizeSA ucyante jIvA cauhi ThANeddi aTTha kammapagaDIo ciNisu ta 0 - koheNa mANeNa mAyAe lobheNa evaM jAva maNiyANa 24, evaM ciNaMti esa daMDao, evaM ciNissaMti pasa daMDao evameteNa tiNNi daMDagA, evaM uvaciNi uvaciNaMti uvaciNissaMti, baMdhisu 3 udIreMsu 3, vedesu 3 NijjareMsu 3 jAva vemANiyANaM, evaM Raha para tiNi tiSNi daMDagA bhANiyavvA, jAva NijjarissaMti [sU0 250] / cattAri paDimAo paM0 ta0samAhipaDimA uvANapaDimA vivegapaDimA viussaggapaDimA cattAri paDimAo paM0 ta0- bhaddA subhaddA mahAbhaddA savvaobhaddA, cattAri paDimAo paM0 ta0 - khuDDiyA moyapaDimA mahalliyA moyapaDimA javamajjhA paDimA varamajjhA paDimA ( sU0 251) / 'jIvA Na'mityAdi gatArtha, navaraM cayanaM kaSAyapariNatasya karmmapudgalopAdAnamAtram, upacayanaM - citasyAbAdhAkAla' muktvA jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sa caivaM prathamasthitau bahutaraM karmmadalika niSiJcati tato dvitI sU0 249-251 / // 273 //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0250-251| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 274 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000.. yAyAM vizeSahInaM, evaM yAvadutkRSTAyAM vizeSahInaM nipiJcati, ukta ca-"mottUNa sagamabAhaM, paDhamAi ThiIe bahutaraM | davyaM / sese visesahINa, jAvukkosaMti savvesiM ||1||"ti, bandhanaM-tasyaiva jJAnAvaraNIyAditayA niSiktasya punarapi kapAyapariNativizeSAnikAcanamiti, udIraNamanudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye prakSepaNamiti, vedana-sthitikSayAdudayaprAptasya karmaNa udIraNAkaraNena vodayabhAvamupanItasyAnubhavanamiti, nirjarA-karmaNo'karmatvabhavanamiti, iha ca dezanijeraiva grAdyA, sarvanirjarAyAzcaturvizatidaNDake'sambhavAt , krodhAdInAM ca tadakAraNatvAt , krodhAdikSayasyaiva tatkAraNasvAditi / anantaraM nirjarovatA, sA ca viziSTA pratimAdyanuSThAnAd bhavatIti pratimAsUtratraya, tad dvisthAnakAdhItamapIhAdhIyate, catuHsthAnakAnurodhAditi, vyAkhyA'pyasya pUrvavadanusatavyA, kintu smaraNAya kiJciducyatesamAdhiH-zruta cAritraM ca tadviSayA pratimA-pratijJA'bhigrahaH samAdhipratimA dravyasamAdhi, prasiddhastadviSayA pratimAabhigrahaH samAdhipratimA evamanyA api, navaramupadhAnaM tapaH viveko'zuddhAtiriktabhaktapAnavasvazarIratanmalAdityAgaH, 'viussagge'tti kAyotsargaH / tathA pUrvAdidikcatuSTayAbhimukhasya pratyeka praharacatuSTayamAnaH kAyotsargo bhadreti, ahorAtradvayena cAsyAH samAptiriti, mubhadrA'pyevaMbhUtaiva sambhAvyate, na ca dRSTeti na likhiteti, evamevAhorAtrapramANaH kAyotsargo mahAbhadrA, caturmizcAhorAtraiH samApyate, yastu digdazakAbhimukhasyAhorAtrapramANaH kAyotsargaH sA sarvatobhadrA, sA ca dazabhirahorAtraiH samApyata iti / moyapratimA-prazravaNapratijJA, sA ca kSullikA yA poDazabhaktena samApyate mahatI tu yA'STAdazabhaktenedi, yavamadhyA yA yavavadattikavalAdibhirAdyantayohInA madhye ca vRddheti, vajramadhyA tu yA''dyantavRddhA madhye hIneti // pratimAzca jIvAstikAye eveti tadviparyayasvarUpAjIvAstikAyasUtram ....00000000000000000000000000000000000000000000000 // 274|| JanEducation international For Private & Personal use only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0252-254| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 275 // 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000 cattAri atthikAyA ajIvakAyA 50 ta0-dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsatthikAe poggalasthikAe, cattAri atthikAyA arUvikAyA paM0 ta0-dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsatthikAe jIvatthikAe [sU0 252] / cattAri phalA pata-Ame NAmamege Amamadhure 1 Ame NAmamege pakkamadhure 2 pakke NAmamege Amamahure 3 pakke NAmamegepakkamadhureTa,pavAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-Ame NAmamege AmamahuraphalasamANe, 4 (sU0 253) / caubihe sacce 50 taM0-kAyujjuyayA bhAsujuyayA bhAvujjuyayA avisaMvAdaNAjoge,caubihe mose paM020-kAyaaNujjuyayA bhAsaaNujjuyayA bhAvaaNujjuyayA visaMvAdaNAjoge, caubihe paNihANe paMta-maNapaNihANe vaipaNihANe kAyapaNihANe uvagaraNapaNihANe, evaM NeraiyANa paMciMdiyANa jAya vemANiyANa 24, caubdhihe suppaNihANe 50 ta0-maNasuppaNihANe jAva uvagaraNasuppaNihANe, evaM jAva saMjayamaNussassavi [maNussANavi], caubihe duppaNihANe 50 ta0maNaduppaNihANe jAva uvagaraNaduppaNihANe, evaM paMcidiyANa jAva vemANiyANa 24 (sU0 255) / _ 'asthikAya'tti astItyayaM trikAlavacano nipAtaH, abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvanA, ato'sti ca te pradezAnAM kAyAzca rAzaya iti, astizabdena pradezAH kvaciducyante, tatazca teSAM vA kAyAH astikAyAH, te cAjIvakAyA acetanatvAditi / astikAyA mUrtAmUrtA bhavantItyamUrtapratipAdanAyArUpyastikAyasUtra, rUpaMmUrtirvarNAdimatvaM tadasti yeSAM te rUpiNastatparyudAsAdarUpiNo'mRta iti / anantaraM jIvAstikAya uktaH, tadvizeSabhUtapuruSanirUpaNAya phalasUtram , AmamapakvaM sad Amamiva madhuram AmamadhuramIpanmadhuramityarthaH, tathA Ama sat pakvamiva madhuramatyantamadhuramityarthaH, tathA pakvaM sad AmamadhuraM prAgvat , tathA pakvaM sat pakvamadhuraM prAgvadeveti, 00000000000000000000000000000000000000000000000000004 // 27 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ su0252-254| zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 276 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000000 puruSastu Amo-vayaHzrutAbhyAmavyataH AmamadhuraphalasamAnaH, upazamAdilakSaNasya mAdhuryasyAlpasyaiva bhAvAt , tathA Ama eva pakavamadhuraphalasamAna:-pakvaphalavanmadhurasvabhAvaH, pradhAnopazamAdiguNayuktatvAditi, tathA pakyo'nyo vayaHzrutAbhyAM pariNataH AmamadhuraphalasamAnaH, upazamAdimAdhuryasyAlpatvAt , tathA pakvastathaiva, pakvamadhuraphalasamAno'pi tathaiveti / anantaraM pakvamadhura uktaH, sa ca satyaguNayogAd bhavatIti satya tadviparyayaM ca mRSA tathA satyAsatyanimitta praNidhAnaM pratipipAdayiSuH sUtrANyAha-'caubvihe sacce ityAdIni gatArthAni, navaramRjukasyAmAyino bhAvaH karma vA RjukatA, kAyasya RjukatA kAyarjukatA, evamitare api, navaraM bhAvo-mana iti, kAyarjukatAdayazca zarIravAGmanasAM yathAvasthitArthapratyAyanArthAH pravRttayaH, tathA anAbhogAdinA gavAdikamazvAdikaM yad vadati kasmaicit kizcidabhyupagamya vA yanna karoti sA visaMvAdanA tadvipakSaNa yogaH sambandho'visaMvAdanAyoga iti, 'mose'tti mRpA'satya kAyasyAnRjukatetyAdi vAkyam / praNidhiH-praNidhAnaM prayogaH, tatra manasaH praNidhAnamAraudradharmAdirUpatayA prayogo manaHpraNidhAnam , evaM vAkAyayorapi, upakaraNasya laukikalokottararUpasya vastrapAtrAdeH saMyamAsaMyamopakArAya praNidhAna-prayoga upakaraNapraNidhAnam / 'eva miti yathA sAmAnyatastathA nairayikANAmiti, tathA caturviMzatidaNDakapaThitAnAM madhye paJcendriyAsteSAmapi vaimAnikAntAmevameveti, ekendriyAdInAM manaHprabhRtInAmasambhavena praNidhAnAsambhavAditi / praNidhAnavizeSaH supraNidhAnaM duSpraNidhAnaJceti tatsUtrANi, zobhanaM saMyamArthatvAt praNidhAnaM manaHprabhRtInAM prayojanaM-supraNidhAna miti / idaM ca supraNidhAnaM caturviMzatidaNDakanirUpaNAyAM manuSyANAmeva tatrApi saMyatAnAmeva bhavati, cAritrapariNatirUpatvAt supraNidhAnasyetyAha-'evaM saMjae' ityAdi, duSpraNidhAnasUtra sAmAnyasUtrabannavaraM duSpraNidhAnamasaMyamArtha manaHprabhRtInAM prayoga iti // puruSAdhikArAdevAparathA puruSasUtrANi caturdaza .000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 27 // Jain Educatan For Privale&Persorma Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 277 // Jain Education Internal cattAri purisajAyA paM0 ta 0 - AvAyabhaddapa NAmamege No saMvAsabhadda 1, saMvAsabhaddaN NAmamege No AvAyabhadda 2, page AvAyabhara visaMvAsabhaddae vi 3, ege No AvAyabhaddae No saMvAsabhaddae 4, 1, cattAri purisajAyA paM0 ta0 - apaNo NAmamege baja pAsai No parassa, parassa NAmamege vajja' pAsara 4, 2 cattAri purisajjAyA paM0 ta0 - appaNo NAmamege vajja udIreha No parassa 4, 3, cattAri purisajjAyA paM0 ta0 - appaNo NAmamege vajja' uvasAmei No parassa 4, 4 cattAri purisajjAyA paM0 ta0 - abbhuTThe NAmamege No abhuTTA 4, 5, evaM vaMdara NAmamege No vadAve 4, 6, evaM sakArera 4, 7, sammANe 4, 8, pUNDa 4 9 vAha 4 10, paDiccha 4, 11, pucchara 4, 12 vAgare 4 13, suttadhare NAmamege No, atyadhare atthadhare NAmamege No suttadhare 4. 14 (sU0 255) | sugama, navaramApatanamApAtaH - prathamamIlakastatra bhadrako bhadrakArI darzanAlApAdinA sukhakaratvAt, saMvAsazciraM sahavAsaH tasmin na bhadrako hiMsakatvAt saMsArakAraNaniyojakatvAdveti, saMvAsabhadrakaH saha saMvasatAmatyantopakAritayA no ApAta bhadrakaH anAlApakaThorAlApAdinA evaM dvAvanyau / ' vajja' 'ti varjyata iti varjyam avadya vA akAralopAt vajravad vajraM vA gurutvAddhisA'nRtAdi pApaM karma tadAtmanaH sambandhi kalahAdau pazyati pazcAttApAvitatvAt na parasya taM pratyudAsInatvAt anyastu parasya nAtmanaH sAbhimAnatvAt itara ubhayoH, niranuzayatvena yathAvadvastuvodhAt aparastu nobhayorvimUDhatvAditi / dRSTvA caikaH AtmanaH sambandhi avadyamudIrayati-bhaNati yaduta mayA kRtametaditi, upazAntaM vA punaH pravarttayatyathavA vajraM karmma tadudIrayati - pIDotpAdanena udaye praveza sU0 255 / // 277 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 278 // Jain Education Intern yatIti, evamupazamayati-nivarttayati pApaM karmma vA / 'ammuThei 'tti abhyutthAnaM karoti na kArayati pareNa, saMvinapAkSiko laghuparyAyo vA kArayatyeva guruH, ubhayavRttirvRSabhAdiH, anubhayavRttirjinakalpiko vinIto veti / evaM vandanAdisUtreSvapi, navaraM vandate dvAdazAvarttAdinA, satkaroti vastrAdidAnena, sanmAnayati stutyAdiguNonnatikaraNena, pUjayati ucitapUjAdravyairiti vAcayati- pAThayati, 'no vAyAveda' AtmAnamanyenopAdhyAyAdiH, dvitIye zaikSakaH, tRtIye vacid granthA'ntare'nadhItI, caturthe jinakalpikaH / evaM sarvatrodAharaNaM svabuddhayA yojanIyam pratIcchatIti sUtrArthI gRhNAti, pRcchatIti-praznayati sUtrAdi, vyAkaroti vRte tadeveti sUtrArthavara : (sUtravaraH) - pAThakaH, artha boddhA, anyastu bhayadharaH, caturthastu jaDa iti // puruSaH dhikArAdeva devavizeSapuruSanirUpaNaparANi lokapAlAdisUtrANi - camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNNo cattAri logapAlA paM0 ta0 - some jame varuNe velamaNe, evaM balissavi some jame vesamaNe varuNe dharaNassa kAlavAle kolavAle selavAle saMkhavAle, evaM bhUtAnaMdassa kAlavAle kolavAle saMkhavAle selavAle, veNudevassa citte vicitte cittapakkhe vicittapakkhe, veNudAi citte vicite vicittapatrakhe cittapakkhe, harikaMtassa pase suppame pabhakate suppabhakaMte, harissahasta pabhe supabhe suppabhaka te pabhakate, aggisihassa teU teusihe teukaMte teuppabhe, aggimANavassa teU teusihe teDapabhe teka te puNNassa rupe rUpase rUpakate rUpappabhe, visissa rUye rUyaMse rUyappabhe rUyakate, jalakatassa jale jalaie jalaka te jalappame jalappahassa jale jalarae jalappame jalakate, amiyagatissa turiyagaI sigdhagaI sU0255-256 / // 278 //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0256-2581 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 27 // (khippagatI) sIhagaI sIhavikkamagaI, amiyavAhaNassa turiyagaI sigdhagaI [khippagatI] sIhavikkamagaI sIhagaI, velaMbassa kAle mahAkAle aMjaNe riTUThe, pabhaMjaNassa kAle mahAkAle riTUThe aMjaNe, ghosassa Avatte viyAvatte NaMdiyAvatte mahANaMdiyAvatte, mahAghosassa Avatte si(vi)yAvatte mahANaMdiyAvatte NaMdiyAvatte 20, sakkassa Na some jame varuNe vesamaNe, IsANassa some jame vesamaNe varuNe, evaM egaMtariyA jAvaccutassa, caubbihA vAyakumArA paM0 ta0-kAle mahAkAle velave pabhaMjaNe [sU0 256] / cauvvihA devA paM0 ta-bhavaNavAsI vANamaMtarA joisiyA vemANiyA (sU0 257) / caubihe vimANe 50 ta0-davvappamANe khettappamANe kAlappamANe bhAvappamANe (sU0 258) / ___ sarvANi mugamAni, navaramindraH paramaizvaryayogAt , prabhumahAn vA mahattvAd gajendravata , rAjA tu rAjanAd dIpanAta zobhAvavAdityarthaH ArAdhyatvAdvA, ekArthoM vaitAviti, dAkSiNAtyeSu yo nAmataH tRtIyo lokapAlaH sa audIcyeSu caturthazcaturthastvitara iti / evaM 'egaMtariya'tti, yannAmAnaH zakrasya tannAmAna sanatkumArabrahmalokazukrapANatendrANAM tathA yannAmAna IzAnasya tannAmAna eva mAhendralAntakasahasrArAcyutendrANAmiti / kAlAdayaH pAtAlakalazasvAmina iti / caturvidhA devA ityuktam, etacca saGgyApramANamiti pramANaprarUpaNasUtra, tatra pramitiH pramIyate vA-paricchidyate yenArthastatpramANa, tatra dravyameva pramANaM daNDAdidravyeNa vA dhanurAdinA zarIrAdevyairvA daNDa hastAGgulAdibhirdravyANAM vA jIvadharmAdharmAdInAM dravye vA paramANyAdI paryAyANAM dravyeSu vA teSveva teSAmeva pramANa dravyapramANam , evaM yathAyogaM sarvatra vigrahaH kAryaH, tatra dravyapramANa dvidhA-pradezaniSpanna vibhAganiSpannaM ca, tatrAdya paramANvAdyanantapradezikAntaM, vibhAganiSpannaM paJcadhA-mAnAdi, //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 27 // Jain Educaton International For Privals & Fersonal use only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0258-261 / sUtra dIpikA vRttiH / // 280 // uNcriNcvlpricin tatra mAnaM dhAnyamAnaM setikAdi rasamAnaM karSAdi 1 unmAnaM tulAkarSAdi 2 avamAnaM hastAdi 3 gaNitamekAdi 4 pratimAnaM guJjAvallAdIti 5, kSetramAkAzaM tasya pramANa dvidhA-pradezaniSpannAdi, tatra pradezaniSpannamekapradezAvagADhAdi asaGkhyeyapradezAvagADhAntaM, vibhAganiSpannamagulyAdi, kAla:-samayastanmAnaM dvidhA-pradezaniSpannamekasamayasthityAdi asaGkhyeyasamayasthityantaM, vibhAganiSpannaM samayAvaliketyAdi, kSetrakAlayo vyatve satyapi bhedanirdezo jIvAdidravyavizeSakatvenAnayostatparyAyatA'pIti dravyAdviziSTatAkhyApanArthaH, bhAva eva bhAvAnAM vA pramANa bhAvapramANa guNanayasaGkhyAdibhedabhinna, tatra guNA-jIvasya jJAnadarzanacAritrANi, tatra jJAnaM pratyukSAnumAnopamAnAgamarUpaM pramANamiti, nayA-naigamAdayaH, saGgyA-ekAdiketi // devAdhikAre evedaM sUtracatuSTayam--- cattAri disAkumArimahattariyAo pata-rUvA rUyaMsA suruvA rUyAvatI, cattAri vijjukumArimahattariyAo paM0 ta0-cittA cittakaNagA saterA soyAmaNI [sU0 259] / sakkassa Na devidAsa devaraNNo majjhima. parisAe devANa cattAri paliovamAI ThiI 50, IsANassa deviMdassa devaraNNo bhajjhimaparisAe devINa cattAri paliovamAI ThiI 50 (sU0 260) cauvihe saMsAre paM0 20-dabvasaMsAre khettasa sAre kAlasa'sAre bhAvasasAre [sU0 261] / ___ 'cattAri disA.' ityAdi sugama, navaraM dikkumAryazca tA mahattarikAzca-pradhAnatamAH tAsAM vA mahattarikA dikkumArImahattarikAH, etA madhyarucakavAstavyA ahato jAtamAtrasya nAlakalpanAdi kurvantIti, vidyutkumArImahattarikAstu vidigrucakavAstavyAH, etAzca bhagavato jAtamAtrasya catasRSvapi dikSu sthitA dIpikAhastA gAyantIti / Jain Education in For Private & Personal use only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0261-263| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 28 // //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ete ca devAH saMsAriNa iti saMsArasUtra, tatra saMsaraNamitazcetazca paribhramaNa saMsAraH, tatra saMsArazabdArthajJastatrAnupayukto dravyANAM vA-jIvapudgalalakSaNAnAM yathAyoga bhramaNa dravyasaMsAraH, teSAmeva kSetre-caturdazarajjvAtmake yat saMsaraNa sa kSetrasaMsAraH, yatra vA kSetre saMsAro vyAkhyAyate tadeva kSetramabhedopacArAt saMsAro yathA rasavatI guNaniketyAdi, kAlasya-divasapakSamAsarvayanasaMvatsarAdilakSaNasya saMsaraNa cakranyAyena bhramaNa palyopamAdikAlavizeSavizeSita vA yatkasyApi jIvasya narakAdiSu sa kAlasaMsAraH, yasmin vA kAle-pauruSyAdike saMsAro vyAkhyAyate sa kAlo'pi saMsAra ucyate abhedAd , yathA pratyupekSaNAkaraNAt kAlo'pi pratyupekSaNeti, tathA saMsArazabdArthajJaH tatropayukto jIvapudgalayorvA saMsaraNamAtramupasarjanIkRtasambandhidravya bhAvAnAM vaudayikAdInAM vA varNAdinAM saMsaraNapariNAmo bhAvasaMsAra iti // ayaM ca dravyAdisaMsAro'nekanayaidRSTivAde vicAryate iti dRSTivAdasUtram caubbihe diDivANa 50 ta0-parikamma suttAi pubvagae aNujoge (sU0 262) / caubbihe pAyacchitte pa0 ta0-NANapAyacchitte dasaNapAyacchitte carittapAyacchitte viyattakiJcapAyacchitte 1 / caubihe pAyacchitte 50 ta0-paDisevaNApAyacchitte saMjoyaNApAyacchitte ArovaNApAyacchite paliuMcaNApAyacchite 2 (sU0 263) / 'bauvihe dihivAe'ityAdi, tatra dRSTayo darzanAni-nayA udyante-abhidhIyante patanti vA-avataranti yasminnasau dRSTivAdo dRSTipAto vA-dvAdazamaGgam , tatra sUtrAdigrahaNayogyatAsampAdanasamartha parikarma, gaNitaparikarmavat , tacca siddhasenikAdi, sUtrANIti RjusUtrAdIni dvAviMzatirbhavanti, iha sarvadravyaparyAyanayAdyarthasUcanAt sUtrANIti, samastazrutAta pUrva karaNAt pUrvANi, tAni cotpAdapUrvAdIni caturdazeti, eteSAM caiva nAmapramANAni tadyathA // 28 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / ||282|| Jain Education Intern " upAya 1 aggeNIya 2, vIriya 3 asthinatthi u pavAyaM 4 | nANappavAyaM 5 sacca 6, AyappavAyAM ca 7 kammaM ca 8 ||1|| pubvaM paccakkhANaM 9, vijjaNuvAya 10 avaMjha 11 pANAu 12 / kiriyAvisAlapuvvaM 13, codasama biMdusAraM tu 14 || 2 || uppA payakoDI 1, aggeNIyami channavailakkhA 2 / viriyammi sayarilakkhA 3, lakkhA u aNitthimmi 4 || 3 || egapaUNA koDI, nANapavAryami hoi puvvaMmi 5 / egA payANa koDI, ucca payA saccAmi 6 || 4 || havvIsa koDIo, AyapavAryami hor3a payasaMkhA 7 / kammapavAe koDI, asIilakkhehiM abha i8 ||5|| culasIisayasahassA, paccakakhAmi vanniyA puvve 9 / ekA payANa koDI, dasasahasahiyA ya aNuvAe 10 ||6|| chabbIsa koDIo, payassa pugve avaMjhanAmami 11 / pANAummi ya koDI chapannalakkhehiM amahiyA 12 ||7|| navakAMDIo saMkhA, kiriyAvisAmi vanniyA guruNA 13 | addhatterasa lakkhA, payasaMkhA biMdusArammi 14 ||8|| teSu gataM praviSTa N yat zrutaM tatpUrvagata- pUrvANyeva, aGgapraviSTamaGgAni yatheti, yojana yogaH anurUpo'nukUlo vA sUtrasya nijenAbhidheyena saha yoga ityanuyogaH, sa caikastIrthakarANAM prathamasamyaktvAvAptipUrva bhavAdigocaro yaH sa mUlaprathamAnuyogo'bhidhIyate yastu kulakarAdivatavyatAgocaraH sa gaNDikAnuyoga iti / pUrvagatamanantaramukaM tatra ca prAyazcittaprarUpaNA''sIditi prAyazcittasUtradvaya', 'pAyacchitte 'tti tatra jJAnameva prAyazcittaM, yatastadeva pApaM nitti prAyaH cittaM vA zodhayatIti niruktivazAt jJAnaprAyazcittamiti, evamanyatrApi, 'viyattakicce 'tti vyaktasya bhAvato gItArthasya kRtyaM karaNIyaM vyaktakRtyaM prAyazcittamiti, gItArtho hi gurulAghavaparyAlocanena yat kiJca karoti tatsarva pApavizodhakameva bhavatIti, athavA jJAnAdyaticAravizuddhaye yAni prAyazcittAnyAlocanAdIni | sU0 262-263 / // 282 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0263-265|| zrIsthAnAga sUtradIpikA vRttiH / // 283 // vizeSato'bhihitAni tAni tathopadizyante, (yahA) 'viyatte'tti vizeSeNa-avasthAdyaucityena vizeSAnabhihitamapi datta-vitIrNamabhyanujJAtamityarthaH, yatkizcinmabhyasthagItArthena kRtyamanuSThAna tad vidattakRtya prAyazcittameva, 'ciyattakicce'tti pAThAntaratastu prItikRtya vaiyAvRttyAdIti, pratiSevaNamAsevanamakRtyasyeti pratiSevaNA, sA ca dvidhA-pariNAmabhedAna prativevaNIyabhedAdvA, tatra pariNAmabhedAt-"paDisevaNA u bhAvo, so puNa kusalovya hoja'kusalo vaa| kusaleNa hoi kappo, akusalapariNAmao dappo ||1||"ityaadi pratiSevaNA, tasyAM prAyazcittamAlocanAdi, tathA saMyojanam-ekajAtIyAticAramIlana saMyojanA, yathA zayyAtarapiNDo gRhItaH so'pyuda kAhastAdinA so'pyabhyAhRtaH so'pyAdhArmikastatra yat prAyazcittaM tat saMyojanAprAyazcittaM, tathA AropaNamekAparAdhaprAyazcitte punaH punarAsevanena vijAtIyaprAyazcittAbhyAropaNamAropaNA, yathA paJcarAtrindivaprAyazcittamApannaH punastatsevane dazarAtrindivamityAdi / AropaNayA prAyazcittamAropaNAprAyazcittamiti, tathA parikucanamaparAdhasya dravyakSetrakAlabhAvAnAM gopAyanamanyathA satAmanyathA bhaNana parikuJcanA parivaJcanA vA, tasyAH prAyazcittaM parikuJcanAprAyazcittam , prAyazcitta ca kAlApekSayA dIyata iti kAlanirUpaNAsUtram caubihe kAle paMta-pamANakAle ahAuyaNivattikAle maraNakAle addhAkAle (sU0 264) / caubihe puggalapariNAme paM0 ta0-dANapariNAme gaMdhapariNAme rasapariNAme phAsapariNAme (sU0 265) / bharaheravarasu Na vAsesu purimapacchimavajA majjhimagA vAvIsa arahaMtA bhagavaMto cAujjAma dhamma paNNavayaMti, taMjahA-sabyAo pANAivAyAo veramaNa, evaM savAo musAbAyAo, savvAo adiNNAdANAo, savvAo vahiddhAdANA[pariggahA]o For Private & Personal use only // 283 // Jain Education inte
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0266| dIpikA vRttiH / ||284 // veramaNa 1, savvesu vi Na mahAvidehesu arahaMtA bhagavaMto cAujjAma dhamma paNNavayaMti, ta-savvAo pANAicAyAo beramaNa, jAva sabvAo bahiddhAdANAo veramaNa (sU0 266) / tatra pramIyate-paricchidyate yena varSazatapalyopamAdi tat pramANa, tadeva kAlaH pramANakAlaH, sa ca addhA| kAlavizeSa eva divasAdilakSaNo manuSyakSetrAntarvatIti, ukta ca-"duviho pamANakAlo, divasapamANa ca hoi rAI ya / cauporisio divaso, rAI cauporisI ceva ||1||"tti, yathA-yatprakAra nArakAdibhedenAyu:-karma vizeSo yathAyustasya raudrAdidhyAnAdinA nirvRttiH-bandhana tasyAH sakAzAdyaH kAlo-nArakAditvena sthiti vAnAM sa yathAyunivRttikAlaH, ayamapyaddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH, sarvasaMsArijIvAnAM varttanAdirUpa iti / maraNasyamRtyoH kAla:-samayo maraNakAlaH, ayamapyaddhAsamayavizeSa eva, maraNaviziSTo maraNameva vA kAlo, maraNaparyAyatvAduktaM ca-"kAloti maya maraNa, jaDeha maraNa gotti kAlagao / tamhA sa kAlakAlo, jo jassa mao maraNakAlo ||1||"tti, tathA addhaiva kAlo'ddhAkAlaH, kAlazabdo varNapramANakAlAdiSvapi pravarttate, tato'ddhAzabdena vizeSyata iti, ayaM ca sUryakriyAviziSTo manuSyakSetrAntarvI samayAdirUpo'vaseyaH / dravyaparyAyabhUtasya kAlasya catuHsthAnamukamidAnI paryAyAdhikArAta pudgalAnAM paryAyabhUtasya pariNAmasya tadAha-'caubvihe' ityAdi, pariNAmo'vasthAto'vasthAntaragamana, tatra varNasya-kAlAdeH pariNAmo'nyathAbhavana varNena vA kAlAdinetaratyAgena pudgalasya pariNAmo varNapariNAmaH, evmnye'pi| ajIvadravyapariNAma ukto'dhunA tu jIvadravyasya pariNAmAH sUtrapaJcake(apaJce)nAbhidhIyante-tatra ca 'bharate tyAdi sUtradvayaM vyaka, kinnu pUrvapazcimavarjAH, kimuktaM bhavati ?-madhyamakA iti, -0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000. / // 28 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0267-268| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / ////// ////////////////////////////////////////////// // 28 // te cASTAdayo'pi bhavantItyucyate-dvAviMzati rati, catvAroM yamA eva yAmA nivRttayoM yasmin sa tathA 'badiddhAdANAo'tti bahirdA-maithuna parigrahavizeSa AdAna ca-parigrahastayodvandvakatvamathavA AdIyata ityAdAna-parigrAdya vastu taca dharmopakaraNamapi bhavatyata Aha-bahistAd-dharmopakaraNAd bahiryaditi, iha ca maithuna parigrahe'ntarbhavati, na hyaparigRhItA yopida bhujyata iti pratyAkhyeyasya prANAtipAtAdezcaturvidhatvAccaturyAmatA dharmAsyeti, iyaM ceha bhAvanA-madhyamatIrthakarANAM videhakAnAM ca caturyAmadharmasya pUrvapazcimatIrthakarayozca paJcayAmadharmasya prarUpaNA ziSyApekSayA, paramArthatastu paJcayAmasyevobhayepAmapyasau, prathamapazcimatIrthakaratIrthasAdhava RjujaDA vakrajaDAzceti tatvAdeva parigraho barjanIya ityupadiSTe maithunavarjanamavoddhaM pAlayitu ca na kSamAH, madhyamavideha jatIrthakaratIrthasAdhavastu RjuprajJatvAt tadroDhuM barjayituM ca kSamA iti / anantarokatebhyaH prANAtipAtAdibhyo'nuparatoparatAnAM durgatimugatI bhavataH, tadvantazca te durgatetarA bhavantIti durgatisugatyAtmakapariNAmayordurgatamugatAnAM ca bhedAn sUtracatuSTayenAha cattAri duggaIo paM0 ta0-NeraiyaduggatI tirikkhajoNiyaduggatI maNussaduggatI devaduragatI 1, cattAri soggaIo 60 ta0-siddhisoggaI devasoggaI maNussasoggaI sukulapaccAyAtI 2, cattAri duggayA 50 ta0-nerayaduggayA tirikkhajoNiyaduggayA maNussaduggayA devaduggayA 3, cattAri suggayA paM0 20-siddhasoggayA jAva sukulapaJcAyAyA 4 (sU0 267) / paDhamasamayajiNassa Na cattAri kammaMlA khINA bhavati, ta-NANAvaraNija dasaNAvaraNija mohaNijja aMtarAzya, uppannaNANadasaNadhare arahA jiNe kevalI cattAri kammaMse ghedei. - vedaNijja AjyaNAya goya 2, paDhamasamayasiddhassa Na cattAri kammaMsA jugava khijjati 20-vegaNijja Auya NAma goya 3 (sU0 268) / //// // // // // // // // // // // // // // // // // ////////////// // 28 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0268-272| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 28 // //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 'cattArI'tyAdi gatArtham , navaraM manuSyadurgatirduSita(nindita manuSyApekSayA, devadurgatiH kilvipikAdyapekSayeti, 'sukulapaccAyAti'tti devalokAdau gatvA sukule-ikSvAkAdI pratyAyAtiH-pratyAgamana pratyAjAti-pratijanmeti, iyaJca tIrthakarAdInAmiveti manuSyamugate gabhUmijAdimanujatvarUpAyA bhidyate, durgatirepAmastItyaci pratyaye durgatA duHsthA vA durgatAH evaM sugatAH / anantaraM siddhamugatA uktAH, te cASTakarmakSayAdbhavantyataH kSayapariNAmasya kramamAha-'paDhame'tyAdi sUtratraya vyaka, para prathamaH samayo yasya sa, tathA sa cAsI jinazca-sayogikevalI prathamasamayajinastasya karmaNaH-sAmAnyasyAMzAH-jJAnAvaraNIyAdayo bhedA iti, utpanne-AvaraNakSayAjAte jJAnadarzanevizeSasAmAnyabodharUpe dhArayatItyutpannajJAnadarzanadharo'nenAnAdisiddhakevalajJAnavataH sadAzivasyAsadbhAva darzayati, na vidyate rahaH-ekAnto gopyamasya sakalasannihitavyavahitasthUlasUkSmapadArthasArthasAkSAtkAritvAdityarahA devAdipUjA'rhatvenAInyA rAgAdijetRtvAjinaH kevalAni-paripUrNAni jJAnAdIni yasya santi sa kevalIti, siddhatvasya karmakSapaNasya ca ekasamaye sambhavAt prathamasamayasiddhasyetyAdi vyapadizyate / asiddhAnAM tu hAsyAdayo vikAsa bhavantIti hAsya tAvaccatuHsthAnakAvatAritvAdAha cauhi ThANehi hAsuppattI siyA ta-pAsittA bhAsittA suNettA saMbharettA (sU0 269) / caundhihe aMtare paM0 ta0-kaTThatare pamhaMtare lohaMtare pattharaMtare, evAmeva itthIe vA purisassa vA caubbihe aMtare pa ta-kaTTatarasamANe pamhaMtarasamANe lohaMtarasamANe pattharaMtarasamANe (sU0 270) / cattAri bhayagA 50 ta0-divasabhayae jattAbhayae uccattabhayae kappaDa[kabbAla]bhayae (sU0 271) / cattAri purisajjAyA paMta-saMpAgaDapaDisevI NAma //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ||286 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 287 // Jain Education Internall mege No pacchannapaDisevI, pacchannapaDisevI nAmamege nI saMpAgaDapaDisevI, ege saMpAgaDapaDisevI vi ecchannapaDi sevI vi. page no saMpAgaDapaDisevI No pacchannapaDisevI (sR0 272) / 'uhI 'tyAdi, hasana hAsa:-hAsamohanIyajanito vikArastasyotpattirutpAdo hAsotpattiH, 'pAsitta'tti dRSTvA vidUSakAdiceSTAM cakSuSA tathA bhASitvA kizciccasUrivacana tathA zrutvA zrotreNa parokaM tathAvidhavAvAkya tathA tathAvidhameva veSTavAkyAdikAM smRtvA hasatIti zeSaH evaM darzanAdIni hAsakAraNAni bhavantIti / asiddhAnAmeva dharmAntaranirUpaNA dRSTAntadASTantikArthavat sUtrayam, 'kaTThe'tyAdi, kASThasya ca kASThasya veti kASThayorantara-vizeSo rUpanirmANAdibhiriti kASThAntaramevaM pakSma-karNAsarUtAdi pakSmaNorantaraM viziSTasaukumAryAdibhiH, lohAntaraM atyantacchedakatvAdibhiH, prastarAntaraM cintitArthaprApaNAdibhiriti 'evameva' kASThAdyantaravat striyA vA stryantarApekSayA puruSasya vA puruSAntarApekSayA, vAzabdoM strIpuMsayozrAturvidhyaM prati nirvizeSatAkhyApanArthI, kASThAntarasamAnaMtulyamantaraM - vizeSo viziSTapadavIyogyatvAdinA pakSmAntarasamAna vacanasukumAratayaiva lohAnta samAna snehacchedena parIpAdau nirbhaGgatvAdibhitra prastarAntarasamAna cintAtikrAntamanorathapUrakatvena viziSTaguNavadvayapadavIyogyatvAdinA ceti / anantaramantaramukamiti puruSavizeSAntaranirUpaNAya bhRtakasUtra tatra bhriyate-popyate smeti bhRtaH sa evAnukampi bhRtakaH karmmara ityarthaH, pratidivasa niyatamUlyena karmma haraNArtha yo gRhyate sa divasabhRtakaH 1, yAtrA - dezAntaragamanaM tasyAM sahAya iti bhriyate yaH sa yAtrAbhRtakaH 2 mUlyakAlaniyamaM kRtvA yo niyata yathAvasaraM karma kAryate sa uccatAbhRtakaH 3. kavvADabhRtakaH - kSitikhAnakaH oDAdiH yasya svaM kamyate dvistA tristA vA tvayA bhUmiH sU0 269-272 / // 287 // |
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga su0272-273| dIpikA vRttiH / // 288 // //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////. khAnitavyaitAvatte dhana dAsyAmItyevaM niyamyeti / ukta laukikapuruSavizeSasyAntaramadhunA lokottarasya tasyAntarapratipAdanAya pratiSevisUtra, tatra samprakaTama-agItArthasamakSamakalpyabhaktAdi pratiSevituM zIlaM yasya sa samprakaTapratisevItyevaM sarvatra, navaraM pracchannamagItArthAsamakSa, atra cAdya bhaGganaye puSTAlambanato vakuzAdinirAlambanato vA pArzvasthAdiSTavyaH, caturthe tu nirgranthaH snAtako veti // antarAdhikAgadeva devapuruSANAM svIkRtamantaraM pratipAdayana 'camarasse'tyAdikamagramahipIsUtraprapaJcamAha camarassa Na' asuriMdassa asurakumAraraNo somassa mahAraNo cattAri aggamahisIo pa0 ta0-kaNanA kaNagalatA cittaguttA vasuMdharA, evaM jamassa varuNassa vesamaNassa, balissa Na vairoyaNidassa bairoyaNaraNNo somassa mahAraNNo cattAri aggamahisIo paM0 ta-mittagA subhaddA vijjayA asaNI, evaM jamassa vesamaNassa varuNassa, dharaNassa Na NAgakumAriMdassa NAgakumArarapaNo kAlavAlassa mahAraNNo cattAri aggamahisIo paM. ta-asogA vimalA suppabhA sudaMsaNA, evaM jAva saMkhavAlassa, bhUyArNadassa Na NAgakumAriMdassa NAgakumAraragaNo kAlavAlassa mahAraNNo cattAri agga0 50 ta0-sudaMsaNA (suNaMdA) subhaddA sujAtA sumaNA, evaM jAva selavAlassa jahA dharaNassa, pavaM sabvesiM dAhiNidalogapAlANa jAva ghosassa jahA bhUyANaMissa evaM jAva mahAghosassa logapAlANa', kAlassa Na pisAIdassa pisAyaranno cattAri aggamahisIo paMta-kamalA kamalappamA uppalA sudasaNA, evaM mahAkAlassAvi, suruvassa Na bhUIdassa bhUyarapaNo cattAri aggamahisIo paM0 ta0rUya(va)vatI bahurUvA suruvA subhagA evaM paDirUvassavi, puNNabhahassaNa jakiMvadaspa jakkharapaNocattAri aggamahisIo //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 288 // Jan Education For Private & Fersonal use only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 273-274 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 28 // //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// paM0 ta0-puttA bahuputtiyA uttamA tAragA, evaM mANibhaddassavi, bhImassa Na rakkhasiMdassa rakkhasaraNNo cattAri aggamahisIo paM0 ta-paumA vasumaI kaNagA rayaNappabhA, evaM mahAbhImassavi, kiMnarassaNa kinariMdassa cattAri agga0 paMta-vaDeMsA ketumaI raiseNA raippiyA [08pabhA], evaM kiMpurisassavi, sappurisassaNa kiMpurisiMdassa0 cattAri agga0 50 ta0-rohiNI NavamiyA hirI pupphavatI, evaM mahApurisassavi, atikAyassa Na mahoragiMdassa cattAri agga0 50 ta0-bhuyagA bhuyagavaI mahAkacchA phuDA, evaM mahAkAyassavi, gItaratissa Na gaMdhavidassa cattAri agga0 50 ta0-sughosA vimalA sussarA sarassatI, evaM gIyajasassavi, caMdassa Na jotisiMdassa joisaraNNo cattAri agga0 60 ta0-caMdappabhA dosiNAbhA accimAliNI pabhaMkarA, evaM sUrassavi, Navara sUrappabhA dosiNAbhA accimAlI pabhaMkarA, iMgAlassa Na mahAgahassa cattAri agga0 50 ta-vijayA vejayaMtI jaya tI aparAjiyA, evaM sabvesipi mahAgahANa jAva bhAvakeussa, sakkassa Na deviMdassa devaraNo somassa mahAraNo cattAri agga0 50 ta0-rohiNI damaNA (mayaNA)cittA somA, eva jAva besamaNassa, IsANassa Na deviMdassa devarapaNo somassa mahAraNNo cattAri agga0 50 ta0-puDhavI rAI rayaNI vijjU , evaM jAva varuNassa [sU0273] / cattAri gorasavigaIo paM0 ta0-khIra dahiM sappiNavaNIya, cattAri siNehavigaIo paM0 ta0-tella ghaya vasA NavaNIya, cattAri mahAvigaIo paMta-mahu maMsa majja NavaNIya' (sU0 274) / cattAri kUDAgArA paMta-gutte NAma ege gutte, gutte NAma ege agutte, agutte NAma ege gutte, agutte NAma ege agutte, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-gutte NAma ege gutte 4, cattAri kUDAgArasAlAo paM0 ta0 guttA NAma egA guttaduvArA, guttA NAma // 28 // Jain Education
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 290 // Jain Education Intern pagA aguttaduvArA aguttA nAma egA guttaduvArA aguttA nAma egA aguttaduvArA evAmeva cattAri itthIo paM0 taM guttA nAma egA guttidiyA 4 ( sU0 275) / cauvviA ogAhaNA paM0 ta0-dabyogAhaNA khettogAhaNA kAlogANA bhAvogAhaNA (sU0 276 ) / cattAri paNNattIo aMgabAhiriyAo paM0 ta0 - caMdapaNNattI sUrapannattI jaMbUdIvapannattI dIvasAgarapannattI (sU0 277) || cauTTANassa paDhamo uddeso sammatto // kaNThyazcAya, navaraM 'mahAraNNo' tti lokapAlasyAgrabhUtAH - pradhAnA mahiSyoM - rAjabhAryA agramahiSya iti, 'vairoyaNa'tti - vividhaiH prakArai rocyante - dIpyanta iti virocanAsta evaM vairocanA:- uttaradigvAsino'surAsteSAmindraH, dharaNasUtre 'eva' miti kAlavAlasyaiva kolapAlazailapAlazaGkhapAlAnAmetannAmikA eva catasrazcatasro bhAryAH, etadevAha'jAva saMkhavAlarasa 'tti, bhUtAnandasUtre 'evamiti' yathA kAlavAlasya tathAnyeSAmapi, navaraM tRtIyasthAne caturtho vAcyaH, dharaNasya dakSiNa nAgakumAranikAyendrasya lokapAlAnAmagramahiSyo yathA yannAmikAH tathA tannAmikA eva sarveSAM dAkSi NAtyAnAM zeSANAmaSTAnAM veNudeva- harikAnta-agnizikha - pUrNa - jalakAnta-amitagati-velamba - ghopAkhyAnAmindrANAM ye lokapAlAH sUtre darzitAsteSAM sarveSAmiti / yathA ca bhUtAnandasyAMdIcyanAgarAjasya tathA zeSANAmaSTAnAmaudIcyendrANAM veNudAli-harissahA-'gnimAnava - viziSTa jalaprabhA 'mitavAhanaprabhaJjana - mahAghopAkhyAnAM ye lokapAlAsteSAmapIti, etadevAha - 'jahA gharaNasse' tyAdi / uktaM sacetanAnAmantaramathAntarAdhikArAdevAcetanavizeSANAM vikRtInAM gorasasnehamattva - lakSaNamantaraM sUtratrayeNAha - ' cattArI 'tyAdi, gavAM raso goraso, vyutpattireveyaM gorasazabdasya pravRttistu mahiSyAdInAmapi dugdhAdirUpe rase, vikRtayaH zarIramanasoH prAyo vikArahetutvAditi zeSa prakaTam navaraM sarpiH ghRtaM navanIta - 20273-277 / // 290 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0273-277| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 29 // mrakSaNamiti, sneharUpA vikRtayaH snehavikRtayo. vasA-asthimadhyagmaH, mahAvikRtayo-mahArasatvena mahAvikArakAritvAt , mahataH sattvopaghAtasya kAraNatvAcceti. iha vikRtiprastAvAda vikRtayo vRddhagAthAbhiH prarUpyante-"khIraM 5 dahi 4 navanIya 4, ghayaM 4 tahA tellameva 4 guDa 2 maja 2 / mahu 3 maM 3 ceva tahA, ogAhimaya ca disamI u // 11 // gomahisuTipasUNa, elagakhIrANi paMca cattAri / dahimAiyAI jamhA, uTTINa tANi No huMti // 2 // cattAri hu~ti tellA, tilaayasikusuMbhasarisavANa ca / vigaIo sesAI, DolAINa na vigaIo ||3||"ityaadi / / | acetanAntarAdhikArAdeva gRhavizepAntaraM dRSTAntatayA'bhidhitmuH purupastriyAMzcAntaraM dAntikatayA abhidhAtukAmaH sUtra catuSTayamAha-'cattAri kUDe'tyAdi kUTAni zikharANi stUpikAstadvantyagArANi-gehAni, athavA kUTa-satvabandhanasthAna tadvadagArANi kUTAgArANi, tatra gupta-prAkArAdivRtaM bhUmigRhAdi kA punargupta sthagitadvAratayA pUrvakAlAparakAlApekSayA vaiti, evamanye'pi trayo bhaGgA boddhavyAH, puruSastu gupto nepathyAdinA'ntarhitatvena punagunA guptendriyatvena, athavA guptaH pUrva punargupto'dhunApIti, viparyaya UhyaH, tathA kUTasyevA''kArI yasyAH zAlAyAH-gRhavizeSasya sA tathA, ayaM ca strIliGgadRSTAntaH, svItvalakSaNadArTAntikArthasAdhamryavazAt, tatra guptA-parivArAvRtA gRhAntargatA vastrAcchAditAGgA gUDhasvabhAvA vA, guptendriyAstu nigRhItAnaucityapravRttendriyAH, evaM zeSabhaGgA UhyAH / anantaraM guptendriyatvamukamindriyANi cAvagAhanAzrayANItyavagAhanAnirUpaNasUtrA, agAhante-Asate yamyAmAzrayanti vA yAM jIvAH sA'vagAhanA-zarIraM, dravyato'vagAhanA dravyAvagAhanA, evaM sarvatra, tatra dravyato'nantadravyA, kSetrato'saGkhyeyapradezAvagAhA, kAlato'sakhyeyasamayasthitikA, bhAvato varNAdyanantaguNeti, athavA'vagAhanA vivakSitadravyasyAdhArabhUlA AkAzapradezAH, For Privals & Fersonal use only www.jainelibrary.ory
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0277-278| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 29 // 36060034-28-3000000000000000000000000000000000000 tatra dravyANAmavagAhanA dravyAvagAhanA, kSetramevAvagAhanA kSetrAvagAhanA, kAlasyAvagAhanA samayakSetralakSaNA kAlAvagAhanA, bhAvavatAM dravyANAmavagAhanA, bhAvAvagAhanA bhAvaprAdhAnyAditi, AzrayaNamAtrA vA avagAhanA, tatra dravyasya paryAyairavagAhanA-AzrayaNa dravyAvagAhanA, evaM kSetrasya kAlarUpa, bhAvAnAM dravyeNeti, anyathA vopayujya vyAkhyeyamiti / avagAhanAyAzca prarUpaNA prajJaptiSviti taccatu:sthAnasUtram , tatra prajJApyante-prakarSaNa bodhyante arthA yAsu tAH prajJaptayaH, aGgAni-AcArAdIni tebhyo bAhyAH aGgabAhyAH, yathArthAbhidhAnAzcaitAH kAlikazrutarUpAH, tatra sUraprajJaptijambUdvIpaprajJaptI paJcamaSaSThAGgayorupAGgabhUte, itare tu prakIrNakarUpe iti, vyAkhyAprajJaptirasti paJcamI kevalaM sA'GgapraviSTetyetAzcatasra utA iti // catu:sthAnakasya prathamoddezakaH samAptaH / / atha catuHsthAnake dvitIya uddezakaH / / vyAkhyAtazcatuHsthAnakasya prathamoddezako'dhunA dvitIya Arabhyate / asya cAya pUrveNa sahAbhisambandhaHanantaroddezake jIvAdidravyaparyAyANAM catuHsthAnakamuktamihApi teSAmeva taducyate ityevaMsambandhasyAsyoddezakasyedamAdisUtracatuSTayam___cattAri paDisalINA paM0saM0-kohapaDisalINe mANapaDisaMlINe mAyApaDisalINe lohapaDisalINe, cattAri apaDisalINA paM0taM0-kohaapaDisalINe mANaapaDi0 jAva lohaapaDisalINe, cattAri paDisaMlINe paM00-maNapaDisa lINe vaipaDisalINe kAyapaDisalINe idiyapaDisalINe, cattAri apaDisalINA paM0 ta0-maNaapaDisaMlINe jAva diyaapaDisalINe (sU0 278) / cattAri purisajjAyA paM00-dINe NAma ege dINe, dINe NAma page adINe, adINe NAma ege dINe, adINe For Private & Personal use only 2-000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 292 // Jain Education
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0279| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 253 // NAma ege adINe 1, cattAri purisajAyA 50 ta0-dINe NAma page dINapariNae, dINe NAma ege adINapariNae, adINe NAma ege dINapariNae, adINe NAma ege adINapariNae 2 cattAri purisajAyA pa00-dINe NAma ege dINarUve 4-3, evaM dINamaNe 4-4, dINasa kappe 4-5, dINapaNNe 4-6, dINadiTThI 4-7, dINasIlAyAre 4-8, dINavavahAre 4-9, cattAri purisajAyA 50 ta0-dINe NAma ege dINaparakkame 4-10, evaM samvesiM caubhaMgo bhANiyavyo, cattAri purisajAyA paM0 ta0-dINe NAma ege dINavittI, 4-11 evaM dINajjAyI 4-12, dINabhAsI 4-13, dINobhAsI 4-14, cattAri purisajjAyA pa0 ta0-dINe NAma ege dINasevI 4-25, evaM dINapariyAe 4-16, evaM dINe NAma ege dINapariyAle 4-17, sabvattha caubhaMgo [sU0 279] / ___ cattArI'tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandho'nantarasUtre prajJaptaya uktAH, tAzca pratisaMlInereya buddha yante iti pratisaMlInAH setarAH anenAbhidhIyanta ityevaMsambaddhamida sugama, navaraM krodhAdika vastu vastu prati samyaglInA-nirodhavantaH pratisalInAH, tatra krodhaM prati udayanirodhenodayaprAptaviphalIkaraNena ca pratisaMlInaH krodhapratisaMlInaH, yuzalama naudIraNenAkuzalamanonirodhena ca manaH pratisaMlIna yasya sa manasA vA pratisaMlIno manaHpratisaMlInaH, evaM vAkAyendriyapvapi, navara zabdAdiSu manojJAmanojJeSu rAgadveSaparihArI indriyapratisaMlIna iti, atra gAthA-"apasatthANa niroho, jogANamuddIraNaca kusalANa / kajjaMmi ya vihigamaNa, joge salINayA bhaNiyA // 1 // " sadde mu ya bhayapAvaemu, soyavisayamuvagaesu / tuTuMNa va ruTeNa va, samaNeNa sayA na hoyavvaM // 1 // " evaM zeSendriyeSvapi vakavyA, ityevaM manaHprabhRtibhirasaM lInatA bhavati piyayAditi / asaMlInameva prakArAntareNa saptadazabhizcaturbhaGgIrUpInasUtrerAha-dInI // // 293 // Jain Educatan For Private & Personal use only r
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0279-280| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 294|| dainyavAn kSINorjitavRttiH pUrva pazcAdapi dIna eva athavA dIno-bahivRttyA punardInonta'vRttyA ityAdizcaturbhaGgI 1, tathA dIno bahirvRttyA mlAnavadanatvAdiguNayuktazarIreNetyarthaH, evaM prajJAsUtraM yAvadAdipada vyAkhyeya, dAnapariNataH adInaH san dInatayA pariNato'ntacyA ityAdi caturbhaGgI 2, tathA dInarUpo malinajIrNavastrAdinepathyApekSayA 3, tathA dInamanAH svabhAvata evAnumnatacittaH 4, dInasaGkalpaH unnatacittasvabhAvo'pi kathaJciddInavimarzaH 5, tathA dInaprajJaH hInasUkSmAlocanaH 6, tathA dInazcittAdibhirevamuttaratrApyAdipada, tathA dInadRSTivicchAyacakSuH 7, tathA dInazIlasamAcAraH hInadharmAnuSThAnaH 8, tathA dInavyavahAro dInAnyonyadAnapratidAnAdikriyaH hInavivAdo vA 9, tathA dInaparAkramo dI(hI napuruSakAra iti 10, tathA dInasyeva vRttiH-vartanaM jIvikA yasya sa dInavRttiH 11, tathA dIna-dainyavantaM puruSa dainyavadvA yathA bhavati tathA yAcata ityevaMzIlo dInayAcI dIna vA yAtIti dInayAyI, dInA vA-hInA jAtirasyeti dInajAti: 12, tathA dInavadInaM vA bhASate dInabhASI 13, dInavadavabhAsanepratibhAti avabhASate vA-yAcata ityevaMzIlo dInAvabhAsI dInAvabhASI vA 14. tathA dIna nAyaka sevata iti dInasevI 15, tathA dInasyeva paryAyo'vasthA-pravrajyAdilakSaNA yasya sa dInaparyAyaH 16, 'dInapAnyAle'tti dInaH parivAro yasya sa tathA 17, 'sambattha caubhaMgo'tti sarvasUtreSu catvAro bhaGgA drAcyA iti / puruSajAtAdhikAravatyeveyamaSTAdazasUtrI-- cattAri purisajjAyA paMta-ajje NAma ege ajje, ajje NAma ege aNajje, aNajje nAma ege ajje, aNajje nAma page aNaje 4-1 / cattAri purisajAyA pa0 ta0-ajje NAma' page ajjapariNae. 4-2 / evaM , // 294 // Jan Education Instamal For Private & Personal use only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0280-281 / sthiAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 29 // ajjarUce 4-3 / ajjamaNe 4-4 / ajjasaMkappe 4-5 | ajapanne 4-6 / ajjadiTThI 4-7 / ajjasIlAyAre 4-8 / ajjavavadvAre 4-5 / ajjaparakkame 4-10 / ajjavittI 4-11 / ajjjaayii-4-12| ajjabhAsI 4-13 / ajaobhAsI 4-14 / ajjasevI 4-15 / ajjapariyApa 4-16 / evaM ajjapariyAle 4-27 / evaM satarama AlAvagA jahA dINa bhANiyA tahA ajjeNavi bhANiyavvA, cattAri purisajAyA paM0 ta0-ajje NAma ege annabhAve, ajje NAma ege aNajjabhAve, aNajje NAma ege ajjabhAve, aNaje NAma ege aNajabhAve [sU0280] / cattAri usabhA 50 ta0-jAisaMpanne kulasaMpanne balasaMpanne, rUvasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAyA pa0 ta0-jAisaMpanne jAca svasaMpanne 1, cattAri usabhA pa0 ta0-jAisa paNNe NAma ege No kulasaMpaNNe kulasaMpaNNe NAma ege No jAisa paNNe, ege jAisa paNNevi kulasaMpaNNevi, ege No jAisapaNe No kulasapaNNe, evAmeva cattAri purisajjAyA paMta-jAisa paNNe0 4-2 / cattAri usabhA 60 ta-jAisaMpaNNe NAma ege No balasapaNe 4, pavAmeva cattAri purisajAyA 50 ta-jAisa paNNe NAma ege No balasapaNe 4-3, cattAri usabhA pa0 |-jaai. saMpaNNe NAma page No rUvasa paNNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20-jAisaMpaNNe NAma page No svasa paNNe, svasa paNNe NAma ege 4-4, cattAri usabhA pa0 ta0-kulasaMpaNNe NAma ege No balasaMpaNNe, balasaMpaNNe NAma page No kulasaMpaNNe, 4, evAmeva cattAri purisajjAyA paM0 ta-kulasapaNe NAma ege No balasapaNNe 4-5, cattAri usabhA pataM0-kulasaMpaNNe NAga page No rUvalapaNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA 50 ta0-kulasa'0 4-6, cattAri usabhA paM0 ta0-valasa panne NAma ege No rUvasa panne 4. evAmeva cattAri purisajAyA 50 ta0-balasapaNNe No rUvasaMpaNNe 4-7 / cattAri hatthI 50 ta0-bhadde maMde mie // 295 // Jain Education i n For Private & Personal use only ||www.iainelibrary.org
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 296 // +0000000000000000000000000000000000000000000000000002 saMkiNNe, pavAmeva cattAri purisajjAyA pa0 ta0-bhadde maMde mie saMkiNNe, cattAri hatthI 50 ta0-bhadde NAma ege bhaddamaNe, bhadde NAma ege maMdamaNe, bhadde NAma ege miyamaNe, bhadde NAma ege saMkiNNamaNe, pavAmeva cattAri purisajAyA 50 ta0-bhadde NAma ege bhaddamaNe, bhadde NAma ege maMdamaNe, bhadde nAma page miyamaNe, bhadde NAma ege saMkiNNamaNe, cattAri hatthI 50 ta0-maMde NAma ege bhaddamaNe, maMde NAma ege madamaNe, made NAma ege miyamaNe, maMde NAma ege saMkiNNamaNe, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-maMde NAma ege bhaddamaNe ta ceva, cattAri hatthI paM0 20-mie NAma page bhaddamaNe, mie NAma ege madamaNe, mie NAma ege miyamaNe, mie NAma page sakiNNamaNe, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta-mie NAma ege bhaddamaNe, taceva, cattAri hatthI paM0 ta0-sakiNNe NAma ege bhaddamaNe, saMkiNNe NAma page madamaNe, saMkiNNe NAma ege miyamaNe, saMkiNNe NAma ege sakiNNamaNe, evAmeva cattAri purisajAyA pa0 ta0-saMkiNNe NAma ege bhaddamaNe ta ceva, jAva saMkiNNe NAma ege saMkiNNamaNe,-mahuguliyapiMgalakkho, aNupuvvasujAyadIhalaMgUlo / purao udaggadhIro, sabagasamAhio bhaddo // 1 // calabahalavisamacammo, thUlasiro thUlapaNa peeNaM / thUlanahadaMtavAlo, haripiMgalaloyaNo maMdo // 2 // taNuo taNuyaggIvo, taNuyatao taNuyadaMtaNahavAlo / bhIrU tatthuviggo, tAsI ya bhave mie NAma // 3 // eesi hatthINaM, thova thovaM tu jo harai hatthI / veNa va sIleNa va, so saMkiNNotti NAyabvo // 4 // bhaddo majai sarapa, mado puNa majae vasatami / miu majjai hemate, saMkiNNo savvakAla(mi)tu // 5 // (sU0 281) / gatArthA, navaraM, Aryo navadhA, yadAha-'khette jAI kula kamma, sippa bhAsAe nANacaraNe ya / dasaNAriya NavahA, mecchA sagajavaNakhasamAi ||1||ti" tatra AryaH kSetrataH punagaryaH pApakarmavahirbhUtatvenApApa ityarthaH, evaM For Private & Personal use only .0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 296 // Jan Educatan www.iainelibrary.org
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sU0 281 / zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 297 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000000 saptadaza sUtrANi neyAni, tathA AryabhAvaH kSAyikAdijJAnAdiyuktaH anAryabhAvaH krodhAdimAniti / puruSajAtaprakaraNameva dRSTAntadAntikArthopetamAvikathAsUtrAdabhidhIyate, pAThasiddha caitata , navaraM RSabhA-balIvAH jAtiguNavanmAtRkatvaM kulaM-guNavatpitRkatvaM bala-bhAravahanAdisAmarthya rUpa-zarIrasaundaryamiti, puruSAstu svayaM bhAvayitavyAH, 2, anantaradRSTAntasUtrANi tu sapuruSadAntikAni jAtyAdIni catvAri padAni bhuvi vinyasya SaNNAM dvikasaMyogAnAM 'jAisaMpanne no kulasaMpanne'ityAdinA sthAnabhaGgakakrameNa SaDeva caturbhaGgikAH kRtvA samavaseyAni / hastisUtre bhadrAdayo hastivizeSA vakSyamANalakSaNA vanAdivizeSitAzca, yadAha-"bhadro mando mRgazceti, vijJeyAstrividhA gajAH / vanapracAra-sArUpyasattvabhedopalakSitAH ||1||"iti, tatra bhadro hastI bhadra eva dhIratvAdiguNayuktatvAt , mando manda eva dhairyavegAdiguNeSu mandatvAt , mRgo mRga iva tanutva bhIrutvAdinA, saGkIrNaH kizcidabhadrAdiguNayuktatvAt saGkIrNa eveti, puruSo'pyevaM bhAvanIyaH, uttarasUtrANi tu catvAri sadAntikAni, bhadrAdipadAni catvAri tadadhaH krameNa catvAryeva bhadramana:prabhRtIni ca vinyasya 'bhadde nAma ege bhadamaNe' ityAdinA krameNa samavaseyAni, tatra bhadro jAtyAkArAbhyAM prazastastathA bhadraM mano yasyAthavA bhadrasyeva mano yasya sa tathA dhIra ityarthaH, mandaM mandasyeva vA mano yasya sa tathA, nAtyantadhIraH, bha | ma / ma | sa evaM mRgamanA bhIrurityarthaH, saGkIrNamanA bhadrAdivicitralakSaNopetamanA vicitracitta ityrthH|bhaam| ma sa puruSAstu vakSyamANabhadrAdilakSaNAnusAreNa prazastAprazastasvarUpA mantavyA iti, bhadrAdilakSaNamidam-'mahu'ityAdigAthA, madhuvaTikeva(guTikeva)-kSaudravaTikeva piGgale akSiNI-locane yasya saH tathA, anupUrveNa 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 29 // Jan Education International For Privals & Fersonal use only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0281 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 298 // 10000000000000000000000000000000000000000000000000000.0. paripATyA suSTu jAtaH-utpanno yaH so'nupUrvasujAtaH, svajAtyucitakAlakramajAto hi balarUpAdiguNayukto bhavati | sa cAsau dIrghalAGgelo dIrghapucchazceti saH tathA, anupUrveNa vA sthUlasUkSmamUkSmataralakSaNena sujAta dIrgha lAGglaM yasya sa tatheti, purato'grabhAge udagraH-unnataH tathA dhIro'kSobhaH tathA sarvANyaGgAni samyak-pramANalakSaNopetatvena AhitAni-vyavasthitAni yasya sa sarvAGgasamAhito bhadro nAma gajavizeSo bhavatIti, 'cala' ityAdigAthA, calaM-zlathaM / bahalaM-sthUlaM viSama-valiyukta carma yasya sa tathA, sthUlazirAH, sthUlakena 'peeNa'tti pecakena-pucchamRlena yuktaH sthUlanakhadantavAlo, haripiGgalalocana:-siMhavat piGgAkSo mando gajavizeSo bhavatIti, 'taNu'ityAdigAthA, tanuka:kuzaH tanugrIvaH tanutvak-tanucA tanukanakhadantavAlaH, bhIru:-bhayazIlaH svabhAvatastrasto bhayakAraNavazAt , stabdhakarNakaraNAdilakSaNopeto bhIta iva udvignaH kaSTavihArAdAvudvegavAn svayaM trastaH parAnapi trAsayatIti trAsI ca bhavenmRgo nAma gajabheda iti, eesimityAdi gAthA, 'bhaddo' ityAdigAthA,(ime)gAthe kaNThaye, tathA "daMtehiM haNai bhaddo, maMdo hattheNa AhaNai hatthI / gattA vahei ya mio (gattAdharehi ya mio), saMkiNNo savvahA(o) hnni||1||" anantara saMkIrNaH saGkIrNamanA ityatra manaHsvarUpamuktamatha vAcaHsvarUpabhaNanAya vikathA-kathAprakaraNamAha__cattAri vikahAo paMta-itthikahA bhattakahA desakahA rAyakahA, ithikahA caubihA pa0 ta0-itthINa jAikahA itthINa kulakahA itthINa rUvakahA itthINa NevatthakahA, bhattakahA cauvihA paM0 ta0-bhattassa AvAvakahA bhattara nivvAva kahA bhattassa AraMbhakahA bhattassa NiTThANakahA, desakahA caubvihA paMta-desavihikahA desavikappakahA desacchaMdakahA desanevatthakahA, rAyakahA caubihA 50 ta0-raNNo aijANakahA raNNo NijANakahA raNNo // 298 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0282 zrIsthAnAna sUtradIpikA vRttiH / // 299 // .00000000000000000000000000004666666000000000000000 balavAhaNakahA raNNo kosakoTThAgArakahA, caubihA dhammakahA 50 ta0-akkhevaNI vikkhevaNI saMveyaNI nibveyaNI, akkhevaNI kahA caubihA paM0 ta0-AyAraakkhevaNI vavahAraakkhevaNI pannattiakkhevaNI diTThivAyaakkhevaNI, vikkhevaNI kahA caubvihA paM0 ta0-sasamaya kahei, sasamaya kahettA parasamaya kahei 1, parasamaya kahittA sasamaya ThAvaittA bhavai 2, sammAvAya' kahei sammAvAyakahittA micchAvAya' kahei 3, micchAcAya kahittA sammAvAya' ThAvaittA bhavai 4, saMveyaNI kahA caubvihA paM0 ta0-ihalogasaMveyaNI paraloyasaveyaNI AyasarIrasaMtreyaNI parasarIrasaMveyaNI, NivveyaNI kahA caubiddA 50 ta0-ihalogaducciNNA kammA ihalogaduhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 1, ihalogaduJcinnA kammA paralogaduhaphalavivAgasa juttA bhavaMti 2, paralogaduccinnA kammA ihalogaduhaphalavivAgasa juttA bhavati 3, paralogaducciNNA kammA paralogaduhaphalavivAgasa juttA bhavati 4, ihaloge sucipaNA kammA ihaloge suhaphalavivAgasa juttA bhavati 1, ihaloge suciNNA kammA paraloge suhaphalavivAgasaMjuttA bhavati 2, paba caubhaMgo 4 (sU0 282) / mugama, navaraM viruddhA saMyamavAdhakatvena kathA-vacanapaddhatirvikathA, tatra strINAM strISu vA kathA svIkathA, iyaM ca kathetyuktApi strIviSayatvena saMyamaviruddhatvAdvikatheti bhAvanIyeti, evaM bhaktasya-bhojanasya, dezasya-janapadasya, rAjJo-nRpasyeti, brAhmaNIprabhRtInAmanyatamAyA yA prazaMsA nindA vA sA jAtyA jAtervA katheti jAtikathA, yathA"dhiga brAhmaNIvAbhAve, yA jIvanti mRtA iva / dhanyA manye jane zudrIH, patilakSe'pyaninditAH // 1 // " evaM ugrAdikulotpannAnAmanyatamAyA yatprazaMsAdi sA kulakathA, yathA-"aho ! caulukyaputrINAM, sAhasaM jagato'dhikam / 00000000000000000000000000000000000000000000000 // 29 //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0282| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 30 // .00000000000000000000000000000000000000000000000000. patyurmutyau vizantyagnau, yAH premarahitA api ||1||"iti, tathA andhrIprabhRtInAmanyatamAyA rUpasya yatprazaMsAdi sA rUpakathA, yathA-"candravatrA sarojAkSI, sadgIH pInaghanastanI / kiM lATI no matA sA'sya, devAnAmapi durlabhA ||1||"iti, tAsAmeva anyatamAyAH kacchAbandhAdinepathyasya yatprazaMsAdi nepathyakatheti, yathA-"dhignArIraudIcyA, bahuvasanAcchaditAGgalatikatvAt / yadyauvanaM na yUnAM, cakSurmodAya bhavati sadA ||1||"iti, svIkathAyAM caite doSAH"AyaparamohudIraNa, uDDAho suttamAiparihANI / baMbhavayassa aguttI, pasaMgadosA ya gamaNAI // 1 // " unniSkramaNAdaya ityarthaH, tathA zAkaghRtAdInyetAvanti tasyAM rasavatyAmupayujyanta ityevaMrUpA kathA AvApakathA, etAvantastatra pakkApakkAnnabhedA vyaJjanabhedA veti nirvApakatheti, tittirAdInAmiyatAM tatropayoga ityArambhakathA, etAvad draviNa tatropayujyata iti niSThAnakatheti, ukta ca-"sAgaghayAdAvAdo, pakkApakko ya hoi nivvAvo / AraMbha tittirAI, niTThANa jA sayasahassaM ||1||"iti, iha cAmI doSA:-"AhAramaMtareNavi, gehIo jAyae saiMgAla / ajiiMdiya odariyA-cAo u aNunnadosA ya ||1||"tti, tathA deze magadhAdau vidhiH-viracanA bhojanamaNibhUmikAdInAM bhujyate vA yadyatra prathamatayeti dezavidhistatkathA dezavidhikathA, evamanyatrApi, navaraM vikalpaH-sasyaniSpattiH, vaprakUpAdidevakulabhavanAdivizeSazceti, chando-gamyAgamyavibhAgo yathA lATadeze mAtula bhaginI gamyA anyatrAgamyeti, nepathya-strIpuruSANAM veSaH svAbhAviko vibhUSAprayatyazceti, iha doSA:-"rAgaddosuppattI, sapakkhaparapakkho ya ahigaraNa / bahuguNa imotti deso, souM gamaNa ca annesi ||1||"ti, tathA 'rAyakahe'tti, atiyAnaM-nagarAdau pravezaH tatkathA atiyAnakathA, yathA-"siyasiMdhurakhaMdhagao, siyacamaro seychttchnnnho| jaNanayaNakiraNaseo, 100000000000000000000000000000000000000 // 30 // .00048080860000 Jain Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 281 // bhIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 30 // eso pavisai pure rAyA ||1||"tti, evaM sarvatra, navaraM niryANa-nirgamaH, tatkathA yathA-"vajjaMtAujjamamaMda-baMdisa milaMtasAmaMta / saMkhuddhasennamuddhaya-ciMdha nayarA nivo niyai // 1 // " bala-hastyAdi, bAhanaM-vesarAdi, tatkathA yathA"hesaMtahayaM gajjaMta-mayagalaM ghaNaghaNaMtarahalakkha / kassa'nassavi sina, ninnAsiyasattusina bho ! // 1 // " kozo -bhANDAgAra koSThAgAra-dhAnyAgAramiti, tatkathA yathA-"purisaparaMparapatteNa, bhariyavissaMbhareNa kosenn| nijjiyavesamaNeNa, teNa samo ko nivo anno ? ||1||"tti, iha caite doSAH-"cAriya corAbhimare2,-hiya mAriya saMka kAukAmo vA / bhuttAbhuttohANe, kareja vA AsasapaogaM // 1 // " bhuktabhogo abhuktabhogo vA avadhAvanaM kuryAdityarthaH / 'akkhe 'tti AkSipyate-mohAta tattvaM pratyAkRSyate zrotA'nayetyAkSepaNI, tathA vikSipyate-sanmArgAta kumArge kumArgAdvA sanmArga zrotA'nayeti vikSepaNI, saMvegayati-saMvegaM karoti iti saMveganI, saMvedyate vA-saMbodhyate, saMvejyate vA-saMvegaM grAhya te zrotA'nayeti saMvedanI saMvejanI veti, nirvidyate-saMsArAderniviNNaH kriyate anayeti nirvedanI, AcAro-locAsnAnAdistatprakAzanena AkSepaNI AcArAkSepaNI, evamanyatrApi. navaraM vyavahAraH-kathazcidApanadoSavyapohAya prAyazcittalakSaNaH, prajJaptiH-saMzayApannasya zroturmadhurabacanaiH prajJApanaM, dRSTivAdaH-zrotrapekSayA nayA nusAreNa sUkSmajIvAdibhAvakathanam , anye tvabhidati-AcArAdayo granthA evaM parigRhyante. AcArAdyabhidhAnAditi. / asyAzcAya rasa:-"vijjA caraNa ca tavo, purisakkAro ya samii guttIo / uvaissai khaluja so, kahAe akhevaNIi raso ||1||"tti, svasamaya-svasiddhAntaM kathayati, tadguNAn dIpayati pUrva, tatastaM kathayitvA parasamaya kathayati. tahopAna darzayatItyekA 1, evaM parasamayakathanapUrva svasamaya sthApayitA-mbamamayagaNAnAM sthApako bhavatIti 00000000000000000000000000000000000000000000000000000 Jan Education For Private & Personal use only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0282-283| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 302 // dvitIyA 2, 'sammAvAya'mityAdi, asyAyamarthaH-parasamayeSvapi ghuNAkSaranyAyena yo yAvAn jinAgamatatvavAdasadRzatayA | samyaga-aviparItastattvAnAM vAdaH samyagvAdaH taM kathayati, taM kathayitvA teSveva yo jinapraNItatattvaviruddhatvAnmi thyAvAdasta doSadarzanataH kathayatIti tRtIyA 3, parasamayeSveva mithyAvAdaM kathayitvA samyagvAdaM sthApayitA bhavatIti caturthI 4, ihaloko-manuSyajanma tatsvarUpakathanena saMveganI ihalokasaveganI, sarvamidaM mAnupatvamasAramadhuvaM kadalIstambhasamAnamityAdirUpA 1, evaM paralokasaveganI devAdibhavasvabhAvakathanarUpA-devA apIpvipAda bhayaviyogAdiduHkhairabhibhUtAH, kiM punastiryagAdaya iti 2, AtmazarIrasaveganI yadetadasmadIyaM zarIrametadazuci azucikAraNajAtamazucidvAravinirgatamiti na pratibandhasthAnamityAdikathanarUpA, 3, evaM parazarIrasaMveganI, athavA parazarIra-mRtakazarIramiti 4, ihaloke duzcIrNAni-cauryAdIni karmANi-kriyA ihaloke duHkhameva karmamajanyatvAta palaM duHkhaphalaM tasya vipAkaH-anubhavo duHkhaphalavipAkastena saMyuktAni duHkhaphalavipAkasaMyukAni bhavanti caurAdInAmive. tyekA 1, evaM nArakANAmiveti dvitIyA 2 A garbhAd vyAdhidAridrayAbhibhUtAnAmiveti tRtIyA 3, prAkakRtAzubhakarmotpannAnAM narakaprAyogya banatAM kAkagRdhrAdInAmiva caturthI 4 iti. 'ihalopa sucinne tyAdi caturbhaGgI tIrthakaradAnadAtR 1susAdhuratIrthakara3devabhavasthatIrthakarAdInAmiva bhAvanIyeti // ukto vAgvizeSo'dhunA puruSajAtapradhAnatayA kAyavizeSamAha cattAri purisajjAyA pa0 ta-kise nAma page kise, kise nAma ege daDhe, daDhe nAma ege kise, daDhe nAma page daDhe, cattAri purisajAyA paM0 ta0-kise nAma ege kisasarIre, kise nAma page daDhasarIre, daDhe nAma // 302 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0283-284| dIpikA vRttiH / ege kisasarIre, daDhe nAma ege daDhasarIre, cattAri purisajAyA paM0 na0-kisasarIrassa nAma pagassa NANasaNe samuppajjai No daDhasarIrassa, daDhasarIrassa nAmamegassa NANadasaNe samuppajai No kisasarIrassa, egassa kisasarIrassavi NANadasaNe samuSpajjai daDhasarIrassavi, egassa no kisasarIramsa vi NANadasaNe samupajjai no daDhasarIrassa (sU0 283) / cauhi ThANehiM niggaMthANa vA niggaMdhINa vA assi samayasi aisese NANadasaNe samuppajjiukAme vi na samuppajjejjA, ta-abhikSaNa abhikkhaNamitthikahaM bhattakaha desakahaM rAyakaha kahettA bhavai 1, vivegeNaM viussaggeNa No samma appANa bhAvettA bhavai 2, puvarattAvarattakAlasamayaMsi No dhammajAgariya jAgarittA bhavai 3, phAsuyassa pasaNijjassa uMchassa sAmudANiyassa No samma gavesittA bhavai 4, iccepahiM cauhi ThANehi niggaMthANa vA niggaMthINa vA jAva No samuppajjejjA / cauhi ThANehi niggathANa vA niggaMdhINa vA atisese NANadasaNe samuppajjiukAme samuppajjejjA ta-itthikaha bhattakaha desakaha rAyakahaM No kahettA bhavai 1. vivegeNaM viussaggeNa samma appANa bhAvettA bhavai 2, pubbarattAvarattakAlasamayasi dhammajAgariya jAgaraittA bhavai 3, phAsuyassa esaNijjassa uchassa sAmudANiyassa samma gavesittA bhavai 4 iccepahicauhi ThANehi niggaMthANa vA niggaMdhINa vA jAva samuppajjejjA (sU0 284) / 'kattAri purise'tyAdi kaNThaya, navaraM kRzaH-tanuzarIraH pUrva pazcAdapi kRza eva athavA kRzo bhAvena hInasattvAditvAt punaH kRzaH zarIrAdibhirevaM dRDho'pi viparyayAditi, pUrvasUtrArthavizepAzritameva dvitIya sUtra, tatra kRzo bhAvataH, zeSa sugamam / kRzasyaiva caturbhaGgayA jJAnotpAdamAha-cattAritti vyaka. kintu kRzazarIrasya vicitratapasA // 30 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0283-284|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / //////////////////////////////////////////////////////////////////// // 304 // bhAvitasya zubhapariNAmasambhavena tadAvaraNakSayopazamAdibhAvAt , jJAnazca darzanaca jJAnadarzanaM jJAnena vA saha darzanaM jJAnadarzanaM chAasthika kaivalika vA tat samutpadyate, na dRDhazarIrasya, tasya hi upacitatvena bahumohatayA tathAvidhazubhapariNAmAbhAvena kSayopazamAdyabhAvAdityekaH, tathA'mandasaMhananasyAlpamohasya dRDhazarIrasyaiva jJAnadarzanamutpadyate, svasthazarIratayA manaHsvAsthyena zubhapariNAmabhAvataH kSayopazamAdibhAvAn na kRzazarIrasyAsvAsthyAditi dvitIyaH, tathA kRzasya dRDhasya vA tadutpadyate viziSTasaMhananasyAlpamohasyobhayathApi zubhapariNAmabhAvAt kRzatvadRDhatve nApekSata iti tRtIyaH, caturthaH mujJAnaH / jJAnadarzanayorutpAdaH ukto'dhunA tavyAghAta ucyate, tatra-'cauhi'mityAdisUtra sphuTaM, para nirgranthIgrahaNAt striyA api kevalamutpadyata ityAha, 'assi"ti asmin pratyakSa ivAnantarapratyAsanne samaye 'aisese'tti zeSANi-matyAdicakSurdarzanAdIni atikrAntaM sarvAvabodhAdiguNairyattadatizeSamatizayavatkevalamityarthaH, samutpattakAmamapItIhaivAoM draSTavyaH, jJAnAderabhilASAbhAvAt , kathayiteti zIlArthikastRn tena dvitIyA na viruddheti, 'vivegeNa"ti azuddhAdityAgena 'viussaggeNa ti kAyavyutsargeNa, pUrvarAtrazca-rAtreH pUrvo bhAgo'pararAtrazca-rAraparo bhAgastAveva kAlaH sa eva samayaH-avasaro jAgarikAyAH evaM pUrvarAtrApaggatrakAlasamayamtammina kuTumbajAgarikAvyavacchedena dharmapradhAnA jAgarikA-nidrAkSayeNa bodho dharmajAgarikA, bhAvapranyupekSetyarthaH, yathA-"kiM kaya kiM / vA sesa, kiM karaNijja tavaM ca na karemi / puvvAvarattakAle, jAgarao bhAvapaDilehA ||1||"tti ityAdirUpA vibhaktipariNAmAt tayA jAgaritA-jAgarako (jAgarito) bhavati, tathA pragatA asavaH-ucchvAsAdayaH prANA yasmAt sa prAsuko nirjIvastasya eSyate-gaveSyate udgamAdidoSaparihAratayetyeSaNIyaH-kalpyastasya ucyate 1000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000001 s////////////////////////////////////////// // 304 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 287-288 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / alpAlpatayA gRhyata ityuJcho-bhata pAnAdistasya samudAne-bhikSaNe yAzcAyAM bhavaH sAmudAnikastasya no samyagga| vepayitA-anveSTA bhavatIti, evaMprakAretairanantageditairityAdi nigamanam , etadviparyayasUtraM kaNThayam / nirgranthaprastAvAta tadakRtyaniSedhAya sUtre-- No kappA NiggaMthANa vA NiggaMdhINa vA cauhi mahApADivAhi sajjhAya karettae, ta-AsADhapADivaNa iMdamahapADivaNa kattiyapADivae sugimhapADivae 1, No kappara NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA carahiM saMjhAhi sajjhAya karettaNa, ta-paDhamAe pacchimAe majjhaNhe aiDaratta 2, kappai NiggaMthANa vA NiggaMthINa yA cAukAle sajjhAya karettaNa, ta-pubbaNhe adharaNhe paose paccase (sU0 285) / caubihA logaTTiI paM0 taAgAsapaidie bAe vAyapaiTTie udahI udahipaiTThiyA puDhavI puDhaviSaiTTiyA tasA thAvarA pANA [ma0 286] / cattAri purisajjAyA paM -tahe NAmamege Notahe NAmamege sovatthI NAmamege pahANe NAmamege 4, cattAri purisajAyA paMta-AtaMtakare NAmamege No paraMtakare 1 paraMtakare NAmamege No AtaMtakare 2 gage AtaMtakarevi paraMtakarevi 3 page No AtaMtakare jo paraMtakare 4, 2, cattAri purisajAyA pa0 ta-AtaMtame NAmamege No paraMto, paraMtame NAmamege No AlaMtame. 4. 3, cattAri purisajjAyA paMta-AtaMdame nAmamege No paraMdase 4,4, (sU0 287) / cauvivahA garahA paMna-upasaMpajjAminegA garahA, vitigicchAmittagA garahA, jakicimicchAmItegA garahA. pavapi paNNattegA garahA. (sa0 288) / Jain Education in For Privals & Fersonal use only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRptiH / // 306 // Jain Education Internat 'no kapa 'tyAdike [sUtre ] kaNThye, kevalaM mahotsavAnantara vRttitvenotsavAnuvRttyA zeSapratipadvilakSaNatayA mahApratipadastAsu iha ca dezavizeSarUDacA 'pADava ehi 'ti nirdezaH, svAdhyAyo nandyAdisUtraviSayo vAcanAdiH, anuprekSA tu na niSidhyate, ASADhasya paurNamAsyA anantarA pratipadA ApADhapratipadevamanyatrApi, navaramindramaho'zvayupaurNamAsI, sugrISmazcaitrapaurNamAsIti, iha ca yatra viSaye yato divasAnmahAmahAH pravarttante tatra tadivasAt svAdhyAyo na vidhIyate mahasamAptidivasa yAtaca paurNamAsyeva pratipadastu kSaNAnuvRttisambhavena varjyanta iti uktaM ca- "AsAThI iMdamaho, kattiya sugam ya boddhavvo / ee mahAmahA khalu savvesi jAva pADivayA ||1|| "tti, akAlasvAdhyAye cAmI doSAH"suyanAmi abhattI, logaviruddha pamattachalaNA y| vijjAsAhaNaveguNNa - dhammayA eva mA kuNasu ||2|| "tti, vidyAsAdhanavaiguNyasAdharmyeNaivetyarthaH, prathamA sandhyA anudite sUrye pazcimA astamayasamaye / uktaviparyayasUtra kaNThya, kintu 'your avara'ti dinasyAdyacaramapraharayoH 'paose paccUse 'tti rAtreriti / svAdhyAyapravRttasya ca lokasya sthitiparijJAnaM bhavati iti tAmeva pratipAdayannAha - 'caubvihe 'tyAdi, lokasya kSetralakSaNasya sthitirvyavasthA lokasthitiH, AkAzapratiSThito vAto- ghanavAtatanuvAtalakSaNaH, udadhiH - ghanodadhiH, pRthivI - ratnaprabhAdikA, sA-dvIndri yAdayaH, te punarye ratnaprabhAdi pRthvISvapratiSThitAste'pi vimAnaparvatAdipRthivIpratiSThitatvAt pRthivIpratiSThitA eva vimAna pRthivInAM cAkAzAdipratiSThitatvaM yathAsambhavamavaseyam, avivakSA veha vimAnAdigatadevAditrasAnAmiti, sthAvarAfree vAravanaspatyAdayo grAhyAH, sUkSmANAM sakalalokapratiSThitatvAt zeSaM sugamamiti / anantaraM trasAH prANA uktAH, adhunA prANavizeSasya 'cattArI'tyAdibhizcaturbhicaturbhaGgIsUtraiH svarUpaM pradarzayati kaNThcAni caitAni, kevalaM sU0 287-288 / // 306 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0287-2881 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 307 // ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 'tahatti sevakaH san yathaivAdizyate tathaiva yaH pravartate sa tathA, anyastu nI tathaivAnyathApItyarthaH iti notathaH, tathA svastItyAha carati vA sauvastikaH prAkRtatvAt kakAralope dIrghatve ca sovatthI-mAGgalikAbhidhAyI mAgadhAdinyaH, eteSAmevArAdhyatayA pradhAnaH-prabhuranya iti / 'Atatakara ti Atmano'ntamavasAnaM bhavasya karotItyAtmAntakaraH, no parasya bhavAntakarI, dharmadezanA'nAsevakaH pratyekabuddhAdiH 1, tathA parasya bhavAntaM karoti mArgapravartanena parAntako nAtmAntakaro'caramazarIra AcAryAdiH 2, tRtIyastu tIrthakaro'nyo vA 3, caturtho duppamAcAryAdiH 4, athavA''tmano'nta'-maraNa karotIti AtmAntakaraH, evaM parAntakaro'pi, iha prathama Atmavadhako dvitIyaH paravadhakaH tRtIya ubhayahantA caturthastvavadhaka iti, athavA''tmatantraH san kAryANi karotItyAtmatantrakaraH, evaM paratantrakaro'pi iha tu prathamo jino, dvitIyo bhikSuH, tRtIya AcAryAdiH, caturthaH kAryavizeSApekSayA zaTha iti, athavA Atmatantram-AtmAyattaM dhanagacchAdi karotItyAtmatantrakara evamitarApi bhaGgayojanA svayamabhyoti / tathA AtmAnaM tamayati-khedayatItyAtmatamaH-AcAryAdiH, paraM-ziSyAdika tamayatIti paratamaH, sarvatra prAkRtatvAdanusvAraH, athavA Atmani tamaH-ajJAnaM krodho vA yasya sa AtmatamAH, evamitaro'pi, tathA AtmAnaM damayati-zamavantaM karoti zikSayati vetyAtmadama AcAryo'zvadamakAdirvA, evamitaro'pi, navaraM paraH ziSyo'zvAdi / damazca gardAgarhAtaH syAditi garhAsUtra, tatra gurusAkSikA''tmano nindA gardA, tatra upasampadya-AzrayAmi guruM svadoSanivedanArthamabhyupagacchAmi vocita prAyazcittamitItyevaMprakAraH pariNAma ekA gati, garhAtvaM cAsyoktapariNAmasya gardAyAH kAraNatvena kAraNe kAryopacArAd gardAsamAnaphalatvAcca draSTavyamiti, tathA vitigacchAmi'tti vIti-vizeSeNa vividhaiH prakArairvA // 307 // Jain Educatan For Private & Personal use only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0288-289| zrIsthAnAi sUtradIpikA bRttiH / // 308 // cikitsAmi-pratikagami garhaNIyAn doSAna itItyevaMvikalpAmikA ekA'nyA gardA, tata eveti, tathA 'jAkiMcimicchAmI'tti yakizcanAnuditaM tanmithyA-viparIta dupThu me-mama ityevaM vAsanAgarbhavacanarUpA'nyA gar2yA, evaMsvarUpatvAdeva gAyAH, tathA 'evamapI ti anenA'pi-svadoSagaINaprakAreNApi prajJaptA-abhihitA jinapizuddhiriti pratipattirekA gardA, evaMvidhapratipattergardAkAraNatvAditi / gardA ca dopavajakamyaiva samyaga bhavati netarasyeti dopavarjakajIvasvarUpanirUpaNAya saptadaza caturbhagIsUtrANi--- cattAri purisajjAyA paM0 ta0-apaNo NAma ege alamaMthU bhavai No parassa, parassa NAma page alamaMthU bhavada No apaNo, page appaNovi alamaMdhU bhavai parassavi, ege No apaNo alamaMdhU bhavai No gharassa 1 / cattAri maggA paM0 naM0-ujjU NAma ege ujjU , ujjU NAma ege vake, va'ke NAma page ujjU , bake NAma egeva ke 2 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20-ujjU NAma page ujjU 4,3 / cattAri maggA paM0 ta0-kheme nAma ege kheme, kheme nAma ege akheme 4,4 / evAmeva cattAri purisajAyA paMta-kheme nAma ege kheme 4, 5 / ghattAri maggA paM0takheme nAma ege khemarUve, kheme nAma ege akhemarUve 4, 6 / pavAmeva cattAri purisajAyA paMta-kheme nAma ege khemarUve 4, 7 / cattAri saMbukkA pana-vAme nAma page vAmAvatte, vAme nAma ege dAhiNAvatte, dAhiNe nAma ege vAmAvatte, dAhiNe NAma ege dAhiNAvatte 4.8 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-cAme NAma ege vAmAvatte 4, 5 / cattAri dhUmasihAo pa0 ta0-vAmA nAmamegA vAmAvattA 4, 10 / pacAmeva cattAritthIo paM0 ta0bAmA NAmamegA vAmAvattA 4,11 / cattAri aggisihAo paM0 ta0-cAmA NAma pagA vAmAvattA 4, 12 / payAmeva cattAritthIo paMta-vAmA NAma pagA vAmAvattA 4, 13 / cattAri bAyamaMDaliyA 40 taM-cAmA 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 308 // Jan Education to ww.jainelibrary.org
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 309 // maga vAmAvatA 4, 14, evAmeva cattAri itthIo paM0 ta0-vAmA NAma egA vAmAvattA 4 15 / cattAri vaNasaMDA paM0 ta0-vAme NAma ege vAmAvate 4 16 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM vAme NAma' ege vAmAvate 4 17 (sU0 289 ) / yugamAni, kevalaM alamastu - niSedho bhavatu ya evamAha so'lamastvityucyate niSedhaka ityarthaH sa cAtmano durnayeSu pravarttamAnasyaiko niSedhakaH, athavA 'alamadhu'tti samayabhASayA samartho'bhidhIyate, tataH Atmano nigrahe samarthaH ciditi 1, eko mArga RjurAdAvante'pi RjuH athavA RjuH pratibhAti tattvato'pi Rjureveti 2. puruSastu RjuH pUrvAparakAlApekSayA, antastattvavahistattvApekSayA veti kvacittu 'ujjU nAma ege ujjRmaNeti pAThaH so'pi bahistatvAntastavApekSayA vyAkhyeyaH 3, kSamo nAmaiko mArga AdI nirupadravatayA punaH kSemo'nte tathaiva prasiddhitAbhyAM vA 4, evaM puruSo'pi krodhAdyupadravarahitatayA kSema iti 5 kSemI bhAvato'nupadravatvena, kSemarUpaH AkAraNa mArgaH 6, puruSastu prathamo bhAvadravyaliGgayuktaH sAdhuH, dvitIyaH kAraNiko dravyaliGgavarjitaH sAdhureva tRtIyo nihnavaH, agesrafrthako gRhastho veti 7, 'saMbukke 'ti zambUkAH zaGkhAH vAmo vAmapArzvavyavasthitatvAt pratikUlaguNatvAdvA, vAmAvarttaH pratItaH, evaM dakSiNAvartto'pi dakSiNo dakSiNapArzva niyuktatvAdanukUlaguNatvAdveti 8, puruSastu vAmaH pratikUlasvabhAvatayA vAma evAvarttate - pravarttate iti vAmAvartto viparItapravRttereko'nyo vAma eva svarUpeNa kAraNavazAda dakSi NAvartto'nukUlavRttiH, anyastu dakSiNo'nukUlasvabhAvatayA kAraNavazAdvAmAvarttA'nanukUlapravRttirityevaM caturtho'pIti 9, dhUmazikhA vAmA vAmapArzvavRttitayA'nanukUlasvabhAvatayA vA vAmata evAvarttate yA sA tathA calanAt vAmAvarttA 10. sU0 289 / 11302.11
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai sU0289-290 zrIsthAnAGgasUtra 291 / ma dIpikA vRttiH / // 31 // '//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// strI puruSavad vyAkhyeyA, kambUdRSTAnte satyapi dhamazikhAdidRSTAntAnAM strIdAntike zabdasAdharmyaNopapannataratvAda bhedenopAdAnamiti 11, evamagnizikhApi 12-13. vAtamaNDalikA-maNDalenordhvapravRtto vAyuriti, iha ca striyo mAlinyopatApacApalyasvabhAvA bhavantItyabhiprAyeNa tAsu dhUmazikhAdidRSTAntatrayopanyAsa iti. ukta ca-"cavalA mailaNasIlA, siNehaparipUriyA vi tAvei / dIvayasiha vya mahilA, laddhappasarA bhaya dei ||1||"tti 14-15, vana khaNDastu zikhAvat , navaraM vAmAvartoM vAmavalanena jAtatvAd vAyunA vA tathA dhRyamAnatvAditi 16, puruSastu pUrvavaditi 17 // anukUlasvabhAvo'nukUlapravRttizcAnantaraM puruSa uktaH, evaMbhUtazca nirgranthaH sAmAnyenAnucitapravRttAvapi na svAcAramatikrAmatIti darzayannAha cauhi ThANehi NigaMthe NiggaMthi AlavamANe vA saMlavamANe vA NAtikamai, ta-paMtha pucchamANe vA 1 desamANe vA 2 asaNavA pANa vA khAima vA sAima vA dalemANe vA 3 dalAvemANe vA 4 (sU0 290) / tamukAyassa Na cattAri nAmadhejA paMta-tamei vA tamukkAei vA aMdhakArei vA mahaMdhakArei vA / tamukkAyassa Na cattAri nAmadhejjA 50 ta0-logaMdhagArei vA logatamasei vA devaMdhagArei vA devatamasei vaa| tamukkAyassa Na cattAri nAmadhejjA paM0 ta0-cAtaphalihei vA vAtaphalihakhobhei vA devaraNNei vA devavUhei thaa| tamukkAe Na cattAri kappe AvarittA ciTThai ta-sohamma IsANa saNaMkumAra' mAhida (sU0 29.1) / 'cauhi ti sphuTa, kintvAlapan-Ipat prathamatayA vA jalpan , saMlapan-mithA bhASaNena nAtikAmatina laSayati nirgranthAcAraM. "ego egithie saddhi neva ciTTe na saMlave" vizeSataH sAdhvyA ityevaMrUpaM. 100000000000000000000000000000000000000000000000000000000 JainEducation international For Private & Personal use only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 311 // mArgapraznAdInAM puSTAlambanatvAditi, tatra mArga pRcchana, praznIyasAdhammika gRhastha puruSAdInAmabhAve- 'he AyeM ! ko'smAkamito gacchatAM mArga' ityAdinA krameNa, mArga vA tasyA dezayan - 'dharmazIle ! ayaM mArgaste' ityAdinA krameNa, azanAdi vA dadad ' dharmazIle !' gRhANedamazanAdI' tyevaM tathA azanAdi dApayan . 'Aye ! dApayAmyetattubhya Agaccheha gRhAdAvityAdividhineti / tathA tamaskAya tama ityAdibhiH zabdaH vyAharanAtikrAmati bhASAcAra yathArthatvAditi tAnAha - 'tamukkAye 'tyAdisUtratrayaM sugama, navaraM tamaso'kAya pariNAmasvarUpasyAndhakArasya kAya:- pracayastamaskAyo, yo saGkhyAtatamasyAruNavarAbhidhAnadvIpasya bAhyavedikAntAdaruNodArUyaM samudra dvicatvAriMzadyojana sahasrANyavagAhyoparitanAjjalAntAdekapradezikayA zreNyA samutthitaH saptadazaikaviMzatyadhikAni yojana - zatAni Urdhvamutpatya tatastiryaka pravistRNan saudharmAdIMzcaturo devalokAnAvRtyordhvamapi ca brahmalokasya riSTha vimAnagrasta samprAptaH, tasya nAmAnyeva nAmadheyAni, 'tama' iti tamorUpatvAditirupapradarzane vA vikalpe tamomAtrarUpatA - frarekAnyAdyAni catvAri nAmAni tathA'parANi catvAryevAtyantikatamorUpatAbhidhAyakAnIti, loke ayamevAndhaare arrearer iti lokAndhakAraH, devAnAmapyandhakAro'sau, taccharIraprabhAyA api tatrAprabhavanAditi devAndhakAraH, ata eva te balavato bhayena tatra nazyantIti zrutiriti, tathA'nyAni catvAri kAryAzrayANi vAtasya parihananAt parighosrgalA, parigha iva parighaH vAtasya parigho vAtaparighaH, tathA vAtaM parivavat kSobhayati hatamArga karotIti vAtapariSakSobhaH, vAta eva vA parighastaM kSobhayati yaH sa tathA pAThAntareNa vAtaparikSobhaH kvacitarai devaparikSobha iti ca AdyapadadvayasthAne paThyate devAnAmaraNyamiva balavadbhayena nAzanasthAnatvAd yaH sa sU0 290 291 / // 312 //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 312 // devAraNyamiti, devAnAM vyUhaH sAgarAdisAnAmikavyUha iba yo duradhigamyatvAt sa devavyUha iti, tamaskAyasvarUpapratipAdanAyaivAha-'tamukkAye NamityAdi sUtra gatArtha, kintu saudharmAdInAvRNotyasau kukkuTapaJjarasaMsthAnasaMsthitasya tasya pratipAdanAd , uktaM ca-"tamukAe Na bhaMte ! kiMsaMThie pannatte ?, goyamA ! ahe mallagamUlasaMThie uppi kukkuDapaMjarasaThie pannattetti" // pUrva tamaskAyo bacanaparyAyairuko'dhunArthaparyAyaH puruSa nirUpayatA pazcasUtrImAha cattAri purisajjAyA pa0 ta0-saMpAgaDapaDisevI NAmamege, pacchannapaDisevI nAmamege, paDappannaNaMdI nAmamege, NissaraNaNaMdI NAmamege 1 / cattAri seNAo 40 ta-jaittA NAma ege No parAjaittA, parAjaittA NAma ege No jatittA, egA janittAdhi parAjiNittAvi, egA no jatittA no parAjiNittA 2 / evAmeva cattAri purisajjAyA paM0 20-jaittA NAma ege No parAjiNittA 3 / cattAri seNAo paMta-jatittA NAma egA jayai, jaittA NAmamegA parAjiNati, parAjiNittA NAmamegA jaryAta, parijiNittA nAmamegA parAjiNati 4 / evAmeva cattAri purisajAtA paM0 ta0-jaittA nAmamege jayati 5 (sU0 292) / sugamA paJcasUtrI, navara kazcitsAdhurgacchavAsI samprakaTamevAgItArthapratyakSameva pratisevate mUlaguNAnuttaraguNAn vA darpataH kalpena iti samprakaTasevItyekaH, evamanyaH pracchanna pratisevata iti pracchannapratisevI, anyastu pratyu tpannena-labdhena vastraziSyAdinA pratyutpanno vA jAtaH san ziSyAcAryAdirUpeNa nandati yaH sa pratyutpannanandI, / tathA prAghUrNakaziSyAdInAmAtmano vA nissaraNena-gacchAdenirgamena nandati yo nandiyaM yasya sa tathA 1 / 'jaitta'tti jetrI-jayati ripubalamekA na parAjetrI na parAjayate-ripubalAna bhajyate, dvitIyA tu parAjetrI-parebhyo bhaGgabhAga, //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 31 // Jain Educatan For Private & Personal use only f
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAna sUtra dIpikA vRttiH / // 313 // Jain Education Internat ata eva no jetrIti, tRtIyA kAraNavazAdubhayasvabhAveti caturthI tvajigIputvAdanubhayarUpeti, puruSaH-sAdhuH sa jetA parISANAM na tebhyaH parAjetA- udvijate bhajyate ityartho mahAvIravadityeko, dvitIyaH kaNDarIkavat tRtIyastu kadAcijjetA kadAcitkarmavazAt parAjetA daulakarAjarthivat caturthastvanutpannaparIpahaH / jitvA ekadA ripubala punarapi jayatItyekA, anyA jitvA parAjayate - bhajyate, anyA parAjitya - paribhajya punarjayati, caturthI tu parAjitya - paribhajyaikadA punaH parAjayate, puruSastu paropAdiSvevaM cintanIya iti / / jetavyAstviH tattvataH pAyA eveti tatsvarUpa darzayitukAmaH krodhasyottaratropadarzayiSyamANatvAnmAyAdikapAyatrayaprakaraNamAha- cattAri keyaNA paM0 ta0 va sImUlakeyaNae miDhavisANakeyaNapa gomuttiyAkeyaNa avalehaNiyakeyaNapa, evAmeva cavviA mAyA paM0 ta0 va sImUlakeyaNAsamANA jAva avalehaNiyAsamANA, vasImUlakeyaNAsamANa mAya aNupavile jIve kAla kare Neraipasu uvavajjai, miMDhavisANakeyaNAsamANa mAya aNupaviTTe jIve kAla karei tirikakhajoNipasu uvavajjai, gomutiyA0 jAva kAla karei maNussesu uvavajjara, avalehaNiyAkeyaNA0 jAva devesu uvavajjai / cattAri thaMbhA paM0 ta0 - selathaMme ahithaMme dAruthaMbhe tiNisalayAtha me pavAmeva cauccihe mANe paM0 ta0 - selatha bhasamANe jAva tiNisalyArthabhasamANe, selarthabhasamANa mANa aNupaviTThe jIve kAla karei raipa uvavajjara, evaM jAva tiNisalayArthabhasamANa mANa aNupaviTe jIve kAla karei devalogesu ucavajjai / cattAri vatthA paM0 ta0 kimirAgaratte kadamarAgarate khaMjaNarAgaratte chaliddArAgaratte, evAmeva cavihe lobhe paM0 ta0 - kimirAgarattavatthasamANe kaddamarAgarattavatthasamANe khaMjaNarAgarattavatthasamANe haliirAgarattavatsamANe, kimirAgarattavatthasamANa lobha aNupaviTe jIve kAla kare razmasu uvavajjara, taheba jAva hali su0 292-293 / // 313 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0293|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 314 // rAgarattavatthasamANa lobha aNupaviThe jIve kAla karei devesu uvavajjai (sU0 293) / _ 'cattArI'tyAdi prakaTaM, kintu ketanaM-sAmAnyena vakra vastu puSpakaraNDasya vA sambandhi muSTigrahaNasthAnaM vaMzAdidalaka, tacca vakra bhavati, kevalamiha sAmAnyena vakra vastu ketanaM gRhyate, tatra vaMzImUlaM ca tatketanaM ca vaMzImUlaketanamevaM sarvatra, navaraM meNDhaviSANa-mepazRGga, gomutrikA-pratItA, 'avalehaNiya'tti avalikhyamAnasya vaMzadalakAryA pratanvI tvaka sA'valekhaniketi, vaMzImUlaketanAdisamatA tu mAyAyAstadvatAmanArjavabhedAt , tathAhi-yathA vaMzImUlamatigupilavakrameva kasyacinmAyA'pItyevamalpAlpatarAlpatamAnArjavatvenAnyA'pi bhAvanIyeti, iya' cAnantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanarUpA krameNa jJeyA, pratyekamityanye, tenaivAnantAnuvandhinyA udaye'pi devatvAdi na virudhyate, evaM mAnAdayo'pi, vAcanAntare tu pUrva krodhamAnasUtrANi tato mAyAsUtrANi, tatra krodhasUtrANi'cattAri rAIo pannatAo, taM--panvayarAI puDhavirAI reNurAI jalarAI, evAmeva caubihe kohe' ityAdi mAyAsUtrANIvAdhItAnIti, phalasUtre'nupraviSTaH-tadudayavartIti, zilAvikAraH zailaH, sa cAsau stambhazca-sthANuH zailastambhaH, evamanye'pi, navaram , asthi dAru ca pratIta, tinizo-vRkSavizeSastasya latA-kambA tinizalatA, sA cAtyanta mRdvIti, mAnasyApi zailastambhAdisamAnatA tadvato namanAbhAvAt jJeyeti, mAno'pyanantAnubanthyAdirUpaH krameNa dRzyaH, tatphalasUtra vyaka, kRmirAge vRddhasampradAyo'ya-manuSyAdInAM rudhiraM gRhItvA kenApi yogena yuktaM bhAjane sthApyate, tatastatra kRmaya utpadyante, te ca vAtAbhilASiNaH chidranirgatA AsannA bhramanto nirjharalAlA muzcanti tAH kRmisUtra' bhaNyate, tacca svapariNAmarAgaraJjitameva bhavati. anye bhaNanti-ye rudhire kRmaya utpadyante tAna tatraiva 2000000000000000000000000000000000000000000000000000004 // 314 // Jan Education For Private Personal use only www.jane brary.org
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0294-295| zrIsthAnAta sUtradIpikA vRttiH / // 315 // 000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 mRditvA kacavaramuttArya tatra kazcida yoga prakSipya paTTasUtra raJjayanti, sa ca rasaH kRmirAgo bhaNyate anuttArIti, tatra kRmINAM rAgo-JjakarasaH kRmirAgastena rakta kRmirAgaraktam , evaM sarvatra, navaraM kaImo-gomayAdInAM(govATAdInAM), khajana-dIpAdInAM, haridrA pratItaiveti, kRmirAgAdiraktavastrasamAnatA ca lobhasya anantAnubandhyAditabhedavatAM jIvAnAM krameNa dRDhahInahInatarahInatamAnuvandhatvAt (bandhitvAt ), tathAhi-kRmirAgarakta vastra dagdhamapi na rAgAnuvandhaM muzcati, tadbhasmano'pi raktatvAd , evaM mRto'pi (yo) lobhAnubandha na muJcati tasyAbhidhIyate lobhaH kRmirAgaraktavastrasamAno'nantAnubandhI ceti, evaM sarvatra bhAvanA kAryeti, phalasUtra spaSTam , anantaraM kaSAyAH prajJaptAH, kaSAyaizca saMsAro bhavatIti saMsArasvarUpamAha caubdhihe saMsAre 50 ta0-nerajhyasaMsAre jAva devasa sAre / caubihe Aue pa0 ta0-NeratiyAupa jAva devAue / caubihe bhave 50 ta0-neraiyabhave jAva devabhave [mU0 294] / baubdhihe AhAre paM0 20-asaNe pANe khAime sAine / baubihe AhAre 50 ta0-uvakkharasaMpaNNe uvakkhaDasapaNe sabhAvasa paNNe parijUsiyasapaNNe (20 295) / 'caubihe' ityAdi vyakta, kintu saMsaraNa saMsAra:-manuSyAdiparyAyAnnArakAdiparyAyagamanamiti, nairayikaprAyogyeSvAyurnAmagotrAdipu karmasUdayagateSu jIvo nairayika iti vyapadizyate, ukta ca-"neraie Na bhaMte ! neraiesu uvavajjai aneraie neraiemu uvajjai ?, goyamA !, neraie neraiemu uvavaja itti" tato narayikasya saMsaraNam-utpattidezagamanamaparAvasthAgamana vA nairayikasaMsAraH, athavA saMsaranti jIvA yasminnasau saMsAro-gaticatuSTaya. Jain Education For Private & Personal use only "
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0225-296| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 316 // , // tatra nairayikasyAnubhUyamAnagatilakSaNaH paramparayA caturgatiko vA saMsAro narayikasaMsAraH, evamanye'pi // uktasvarUpazca saMsAra AyuSi sati bhavatIti AyuHsUtra, tatra eti ca yAti cetyAyuH-karmavizeSa iti, tatra yena nirayabhave prANI dhriyate tannirayAyurevamanyAnyapi, uktasvarUpaM cAyubhave sthiti kArayatIti bhavasUtra. kaNThayaM, kevala bhavana bhavaH-utpattiH, niraye bhavo nirayabhavaH, manuSyeSu manuSyANAM vA bhavo manuSyabhavaH, evamanyAvapi / bhaveSu ca sarvepvAhArakA jIvA ityAhArasUtre-tatrAhiyata ityAhAraH, azyata ityazanam-odanAdi, pIyata iti pAna-sauvIrAdi, khAdaH prayojanamasyeti khAdima-phalavargAdi, svAdaH prayojanamasyeti svAdima-tAmbUlAdi, upaskriyate'nenetyupaskarohiGgyAdistena sampanno-yukta upaskarasampannaH, tathA upaskaraNamupaskRta-pAka ityarthastana sampanna odanamaNDakAdiH upaskRtasampannaH, pAThAntareNa no upaskarasampano-hiGgyAdibhirasaMskRta odanAdiH, svabhAvena-pAka vinA sampannaH-siddhaH drAkSAdiH svabhAvasampannaH, 'parijusiya'tti paryupita-rAtriparivasana tena sampannaH payupitasampannaH, iDarikAdiH, yatastAH paryupitakalanIkRtA AmlarasA bhavanti, AranAlasthitAmraphalAditi / anantaroditAH saMsArAdayo bhAvAH karmavatAM bhavantIti 'caubihe baMdhe' ityAdi karmaprakaraNamArAdekasUtrAt caumvihe baMdhe pa0 ta0-pagaibaMdhe ThiibaMdhe aNubhAvabaMdhe papasaba dhe| caubcihe uvakkame 50 na0-vaMdhaNobakame udIraNovakkame uvasamaNovakkame vippariNAmovakkame / baMdhaNovakkame caubihe paM0 20-pagatibadhaNovakkame ThitibaMdhaNovakkame aNubhAgabadhaNovakkame padesaba'dhaNovakkame / udIraNovakkame caubihe paM0 ta0-pagaiudIraNovakkame ThitiudIraNovakkame aNubhAvaudIraNovakkame papasaudIraNovakkame / ubasamaNovakkame caubihe paM0 20-pagatiu 100000000000000000000000000000000000000000000000000.44 // 316 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sU0 296 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 317 // vasAmaNovakkame ThitiuvasAmaNovakkame aNubhAvauvasAmaNovakkame patesuvasAmaNovakkame / vippariNAmaNovakkame caunvihe paM0 ta0-payai0 Thii0 aNubhAva0 padesavippariNAmaNovakkame / caubvihe appAbahue 50 ta0-pagaiappAbahue Thii0 aNu0 paesaappAbahue / caubbihe saMkame paM0 ta0-pagaisakame Thii0 aNu0 padesasakame / caubihe nidhatte paM0 ta-pagainidhatte Thii0 aNu0 papasanidhatte / cauvihe nikAie paM0 20-pagainikAie Thii0 aNu0 paesanikAie (sU0 296) / __ prakaTaM caitat , navaraM sakapAyatvAjjIvasya karmaNo yogyAnAM pudgalAnAM bandhanamAdAna bandhaH, tatra karmaNaH prakRtayaH-aMzA bhedA jJAnAvaraNIyAdayo'STau tAsAM prakRtervA-avizeSitasya karmaNo bandhaH prakRtibandhaH, tathA sthitiH-tAsAmevAvasthAna jaghanyAdibhedabhinna tasyA bandho-nirvartana sthitibandhaH, tathA anubhAvo-vipAkaH tItrAdibhedo rasa ityarthastasya bandho'nubhAvabandhaH, tathA jIvapradezeSu karmapradezAnAmanantAnantAnAM pratiprakRti pratiniyataparimANAnAM bandhaH-sambandhana pradezabandhaH, parimitapramANaguDAdimodakabandhavaditi, evaJca modakadRSTAnta varNayanti vRddhAH-yathA kila modakaH kaNikAguDaghRtakaTubhANDAdidravyabaddhaH san ko'pi vAtaharaH ko'pi pittaharaH ko'pi kaphaharaH ko'pi mArakaH ko'pi buddhikaraH ko'pi vyAmohakaraH, evaM karmaprakRtiH kAcijjJAnamAvRNoti kAcidarzana kAcit sukhaduHkhAdivedanamutpAdayati, tathA tasyaiva modakasya yathA'vinAzabhAvena kAlaniyamarUpA sthitibhavati. evaM karmaNo'pi tadbhAvena niyatakAlAvasthAna sthitibandhaH, tathA tasyaiva modakasya yathA snigdhamadhurAdirekaguNadviguNAdibhAvena raso bhavati, evaM karmaNo'pi dezasarvaghAtizubhAzubhatIvramandAdiranubhAvabandhaH, tathA .000000000000000000000000000000000000000000000000000004 // 317 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0296 sUtra dIpikA vRttiH / // 31 // 30000000000000000000000000000000000000000000 tasyaiva modakasya yathA kaNikkAdidravyANAM parimANavattva, evaM karmaNo'pi pudgalAnAM pratiniyatapramANatA pradeza bandha iti / upakramyate-kriyate'nenetyupakramaH-karmaNo baddhatvodIritatvAdinA pariNamanaheturjIvasya zaktivizeSo / yo'nyatra karaNamiti rUDhaH, upakramaNa vopakramo-bandhanAdInAmArambhaH, 'syAdArambha upakrama' iti vacanAditi, tatra bandhanaM karmapudgalAnAM jIvapradezAnAM ca parasparaM sambandhanam , ida ca sUtramAtrabaddhalohazalAkAsambandhopamamavagantavya, tasyopakramaH-uktArthoM bandhanopakramaH, evamanyatrApi, navaramaprAptakAlaphalAnAM karmaNAmudaye pravezanamudIraNA, ukta ca-"ja karaNeNokaDhiya, udaye dijjai udIraNA esA / pagaiThiiaNubhAga-ppaesamUluttaravibhAgA // 1 // " tathA udayodIraNanidhattanikAcanAkaraNAnAmayogyatvena karmaNo'vasthApanamupazamaneti, ukta ca-"ovaTTaNauvavaTTaNasaMkamaNAIca tinni karaNAI" upazamanAyAM santIti prakramaH, tathA vividhaiH prakAraiH karmaNAM sattodayakSayakSayopazamodvartanApavartanAdibhireta drapatayetyarthaH, girisaridupalanyAyena dravyakSetrAdibhirvA karaNavizeSeNa vA'vasthAntarApAdana vipariNAmanA, iha ca vipariNAmanA vandhanAdiSu tadanyeSvapyudayAdiSvastIti sAmAnyarUpatvAd bhedenokteti / bandhanopakramo-bandhanakaraNa caturdA, tatra prakRtivandhanasyopakramo jIvapariNAmo yogarUpaH, tasya prakRtivandhahetutvAditi, sthitibandhanasyApi sa eva, navaraM kapAyarUpaH, sthiteH kaSAyahetukatvAditi, anubhAgabandhanopakramo'pi pariNAma eva, navaraM kapAyarUpaH, pradezabandhanopakramastu sa eva yogarUpa iti, yata uktaM-"jogA payaDipaesa, ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNai"tti, prakRtyAdivandhanAnAmArambhA vA upakramA iti, evamanyatrApi / yanmUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA dalika vIryavizeSeNAkRSyodaye dIyate sA prakRtyudIraNeti, vIryAdeva yA prAptodayayA sthityA sahAprAptodayA For Private & Personal use only // 318 // Jain Education
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0296| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 319 // sthitiranubhUyate sA sthityudIraNeti, tathaiva prAptodayena rasena sahAprAptodayo raso yo vedyate sA'nubhAgodIraNeti, tathA prAptodayaniyataparimANakarmapradezaiH sahAprAptodayAnAM niyataparimANAnAM karmapradezAnAM yadvedana sA pradezodIraNeti, ihApi kaSAyayogarUpaH pariNAma Arambho vopakramArthaH, prakRtyupazamanopakramAdayazcatvAro'pi sAmAnyopazamanopakramAnusAreNAvagantavyAH, prakRtivipariNAmanopakramAdayo'pi sAmAnyavipariNAmanopakramalakSaNAnusAreNAvaboddhavyAH, upakramastu prakRtyAditvena pudgalAnAM pariNAmanasamartha jIvavIryamiti / 'appAbahue'tti alpa ca stokaM bahu ca-prabhUtamalpabahu tadbhAvo'lpabahutva, dIrghatvAsaMyuktatve ca prAkRtatvAditi, prakRtiviSayamalpabahutvaM vandhAdyapekSayA, yathA sarvastokaprakRtibandhaka upazAntamohAdiH, ekavidhavandhakatvAd , bahutarabandhaka upazamakAdisUkSmasamparAyaH, pavidhabandhakatvAd , bahutaravandhakaH saptavidhabandhakastato'STavidhabandhaka iti, sthitiviSayamalpabahutvaM yathA-"savvasthovo saMjayassa jahannao ThiibaMdho, egidiyabAyarapajjattagassa jahannao ThiibaMdho asaMkhejjaguNo" ityAdi, anubhAga pratyalpavahutvaM yathA-"savvatthovAI aNaMtaguNavudriDhaThANANi, asaMkhijjaguNavuDhiThANANi asaMkhejjaguNANi, saMkhijjaguNavuDriDhaThANANi saMkhijjaguNANi, jAva aNaMtabhAgavuDhiThANANi asaMkhijjaguNANi' pradezAlpabahutvaM yathA"aTTavihabaMdhagamsa AuyabhAgo thovo, nAmagoyANa tulA visesAhio, nANadaMsaNAvaraNaMtarAyANa tullo visesAhio mohassa visesAhio, veyaNijjassa visesAhio"tti, yAM prakRti vadhnAti jIvaH tadanubhAvena prakRtyantarastha dalikaM vIrya vizeSeNa yatpariNamayati sa saGkramaH, ukta ca-"so saMkamoni bhannai, jaM baMdhaNapariNao paogeNa / payayaMtaratthadaliyaM, pariNamai tadanubhAve ja ||1||"ti. tatra prakRtisaGkramaH sAmAnyalakSaNAvagamya eveti. mUlaprakRtI //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Jan Education For Private & Personal use only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0296-297 298-299 / zrosthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 32 // nAmuttaraprakRtInAM vA sthiteryadutkarSaNa apakarSaNa vA prakRtyantarasthitau vA nayana sa sthitisaGkrama iti, anubhAgasaGkramo'pyevameva, yadAha-"tatthaTThapaya uvvaTTiyA va, ovaTTiyA va aNubhAgA / aNubhAgasaMkamo esa, ann|| pagaI niyA vA vi ||1||"tti, 'aTThapaya'ti-anubhAgasaGkramasvarUpanirdhAraNa', 'avibhAga'tti anubhAgAH, 'niya'tti nItA iti / yatkarmadravyamanyaprakRtisvabhAvena pariNAmyate sa pradezasakramaH, uktaJca-"ja daliyamannapagaI, nijjai so saMkamo paesassa'tti, nidhAna nihita vA nidhatta, bhAve karmaNi vA ktapratyaye nipAtanAt , udvartanApavarttanAvarjitAnAM zeSakaraNAnAmayogyatvena karmaNo'vasthApanamucyate, nitarAM kAcana-bandhana nikAcita-karmaNaH sarvakaraNAnAmayogyatvenAvasthApanam , ukta cobhayasaMvAdi-"sakamaNaMpi nihattIe natthi sesANi vatti iyarassa"tti, nikAcanAkaraNasyeti, athavA pUrvavaddhasya karmaNastaptasaM mIlitalohazalAkAsambandhasamAna nidhatta, taptamIlitasaMkuTTitalohazalAkAsambandhasamAna nikAcitamiti, prakRtyAdivizeSastUbhayatrApi sAmAnyalakSaNAnusAreNa neya iti, vizeSato bandhAdisvarUpajijJAsunA karma prakRtisaMgrahaNiranusaraNIyeti // ihAnantaramalpabahutvamukta, tatrAtyantamalpameka zeSa tvapekSayA bahu ityalpabahutvAbhidhAyina eka-kati-sarvazabdAn catuHsthAnake'vatArayan 'cattArItyAdisUtratrayamAha cattAri pakkA pa0 ta0-davie ekkae, mAuvaekkae, pajjae ekkae, saMgahe ekkae (sU. 297) / cattAri kaI pata-daviyakaI mAuyakaI pajjavakaI saMgahakaI (sU0 298) / cattAri savyA paM0 ta0-NAmasavvae ThavaNasadhae Adesasambae niravasesasabbae (sU0 299) / 'cattArItyAdi, ekasaGkhyopetAni dravyAdIni svArthikakapratyayopAdAnAdekAni, tatra dravyamevaikaka saci // 32 // For Private & Personal use only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 321 // Jain Education Internatio tAdi trividhamiti, mAuvaekae 'tti mAtRkApadaikakam - eka mAtRkApadaM tadyathA - ' uppannei' vetyAdi, iha pravacane dRSTivAde samastanayavAdabIjabhUtAni mAtRkApadAni bhavanti, tadyathA - 'uppanne vA vigamer3a vA dhuvei vatti, amUni ca mAtRkApadAnIva a A ityevamAdIni sakalazabdazAstrArthavyApAravyApakatvAnmAt kApadAnIti, paryAyaikakaH ekaH paryAyaH, paryAyo vizeSo dharma ityanarthAntaraM sa cAnAdiSTo varNAdirAdiSTaH kRSNAdiriti, saGgrahaikakaH zAliriti, ayamarthaH - saGgrahaH - samudAyastamAzrityaikavaca nagarbhazabdapravRttiH, tathA caiko'pi zAli: zAlirityucyate, vahaaise zAlayaH zAliriti, loke tathAdarzanAditi, kravacit pAThaH 'davie ekkae' ityAdi, tatra dravye viSayabhUte ekaka ityAdi vyAkhyeyamiti / katIti praznagarbhApariccheda vatsa ikhyAvacano bahuvacanAntaH, tatra dravyANi ca tAni katidravyANItyarthaH, dravyaviSayo vA katizabdo dravyakatiH, evaM mAtRkApadAdiSvapi, navaraM saGgrahAH zAliyavagodhUmA ityAdi / nAma ca tat sarvaM ca nAmasarva, sacetanAdervA vastuno yasya sarvvamiti nAma tannAmasarva nAmnA sarva sarva iti vA nAma yasyeti vigrahAnnAmazabdasya ca pUrvanipAtaH, tathA sthApanayA-sarvametaditikalpanayA akSAdidravyaM sarvaM sthApanAsarva sthApanaiva vA akSAdidravyarUpA sarva sthApanAsarvam, AdezanamA deza :- upacAro vyavahAraH sa ca bahutare pradhAne vA, Adizyate deze'pi yathA vivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutare bhukte stoke ca zeSe upacAraH kriyate sarva ghRta, pradhAne'pyupacAraH yathA - grAmapradhAneSu puruSeSu gateSu sarvo grAmo gata iti vyapadizyata iti, ata AdezataH sarvamAdezasarvamupacArasarvvamityarthaH, tathA niravazeSatayA - aparizeSavyakti samAzrayeNa sarva, niravazeSasarva yathA - animiSAH sarvve devAH, na hi devavyaktiranimiSatvaM kAcid vyabhicaratItyarthaH, sarvatra kakAraH sU0 299 / // 321 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0300-301 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 322 // 00000000000000000000000000000000000000001 svArthiko draSTavyaH / anantaraM sarvaprarUpita tatprastAvAta sarvamanuSyakSetraparyantavartini parvate sarvAsu tiryagadikSu kUTAdi prarUpayannAha - mANusuttarassa Na pabvayassa cauddisiM cattAri kUDA pa0 ta0-rayaNe rayaNuccae savvarayaNe rayaNasaMcae (sU0 300) / jambUddIve dIve bharaheravaesu vAsesu tIyAe ussappiNIpa susamasusamAe samApa cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hotthA, jambUddIve dIve bharaheravapasu vAsesu imIse osappiNIpa susamasusamAe samAe cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hotthA, jaMbUhIve dIve bharaheravaesu vAsesu AgamissAe ussappiNIe susamasusamAe samAe cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo bhavissai (sU0 309) / javUddIve dIve devakuruuttarakuruvajjAo cattAri akammabhUmIo paM0 ta-hemavae herannavae harivAse rammagavAse, tattha Na cattAri vaTTaveyaDUDhA pavyayA pa0 ta0-sahAvatI viyaDAvatI gaMdhAvaI mAlava'tapariyAe, pattha Na cattAri devA mahaDDhiyA jAva paliovahinIyA pariyasaMti, ta-sAtI pabhAse aruNe paume, javUddIve dIve mahAvidehe vAse caubbihe pannatte, ta-pubvavidehe avaravideha devakurA uttarakurA, sabvevi Na NisaDhaNIlavatavAsaharapabbayA dhattAri joyaNasayAi uiTa uccatteNa cajAri gAjyasayAi ubeheNa pannattA, jabUddIve dIve maMdarassa Na pavvayassa purathimeNa sIyAe mahAnadIe uttare kUle cattAri vakkhArapavvayA paMta-cittakUDe pamhakUDe NaliNakUDe egasele, jabU0 maMdara0 pura0 sItAe mahANaIedAhiNeNa (dAhiNakUle) cattAri vakkhArapabvayA 50 ta0-tikUDe vesamaNakUDe aMjaNe mAtaMjaNe, jaMvU0 maMdara0 paJcatthimeNa' sItodApa mahAnaIe dAhiNe kUle cattAri vakkhArapabvayA 50 ta0-akAvatI pamhAvatI AsIvise suhAvahe, jabU0 maMdara0 pacca0 sItodAe mahAnaIe uttare kRle cattAri vakkhArapabvayA paM0 ta-caMdapavvae sUrapabvae // 322 // 20600000 Jan Education For Private & Fersonal use only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0301-302| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 323 // 3000.00000sara.0000000000000000000000000000000000000000 -- --- devapabbae nAgapabbae, jambUddIve dIve maMdarassa causu vidisAsu cattAri vakkhArapavvayA paM0 ta0-somaNase vijjuppabhe gaMdhamAdaNe mAlavate, jaMbUddIve dIve mahAvidehe vAse jahaNNapade cattAri arahatA cattAri cakkavaTTI cattAri baladevA cattAri vAsudevA uppajisu vA uppajati vA uppajjissaMti vA, javUddIve dIve maMdare pavvae cattAri vaNA paM0 ta0- bhaddasAlavaNe NaMdaNavaNe somaNasavaNe paMDagavaNe, javU0 maMdare pabbae paMDagavaNe cattAri abhiseyasilAo paMta-paMDukaMbalAsilA atipaMDukaMbalAsilA rattakaMbalasilA atirattakaMbalasilA, maMdaracUliyA Na ucariM cattAri joyaNAI vikkhaMbheNa pannattA. evaM dhAyaIsaMDadIvapurasthimaddhevi kAla Adi karettA jAva madaracUliyatti, evaM jAva pukkharavaradIvaiDhapaccatthimaddhe jAva maMdaracUliyatti / jaMbRddIvagAvassaga tu, kAlAo cUliyA jAva / dhAyaisa De pukkhara-bare ya puvAvare pAse // 1 // (sU0 302) / ___'mANusuttarassa'tyAdi sugama, kintu 'cauddisi"ti catasRNAM dizAM samAhAraH caturdik tasmiMzcaturdizi, anusvAraH prAkRtatvAditi, kUTAni-zikharANi, iha ca diggrahaNe'pi vidikSviti draSTavya, tatra dakSiNapUrvasyAM dizi ratnakUTa, garuDasya veNudevasya nivAsabhUtaM, tathA dakSiNAparasyAM dizi ratnoccayakUTaM velambasukhadamityaparanAmaka velambasya vAyukumArendrasya sambandhi, tathA pUrvottarasyAM dizi sarvaratnakUTa veNudAlimuparNakumArendrasya, tathA aparotarasyAM dizi ratnasaJcayakUTa prabhajanAparanAmaka prabhajanavAyukumArendrasyeti, evaM caitadvacAkhyAyate 'dvIpasAgaraprazanisamA yanulAraNa, yatastatrokta-dakSiNapUveNe'tyAdi, sarva vRttau jJeyam / anantaraM mAnuSottare kUTadravyANi prarUpitAni. adhunA tenAvRta kSetradravyANAM catuHsthAnakAvatAra 'jabRdI'tyAdinA 'cattAri madaracUliyAo'etadantena 00000000000000000000000000000000000000000000. ... ....... Jan Education For Privals & Personal use only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ su0302| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 324 // granthenAha-kaNThacazcAya granthaH, navaraM citrakUTAdInAM vakSAraparvatAnAM poDazAnAmidaM svarUpa-"paMcasae bANaue, solasa ya sahassa do kalAo ya / vijayAzvakakhAra 2taranaINa3taha vnnmuhaayaamotth||1||"tti, tathA-"jatto vAsaharagirI, tatto joyaNasayaM samavagADhA / cattAri joyaNasae, ubiddhA savvarayaNamayA // 1 // jatto puNa salilAo, tatto paMcasayagAuubbeho / paMceva joyaNasae, uviddhA AsakhaMdhanibhA ||2||"tti, viSkambhazcaiSAmeva -"vijayANa vikkhaMbho, bAvIsa| sayAI terasahiyAI / paMcasae vakkhArA, paNuvIsasayaM ca salilAo ||1||"tti padyate-gamyate iti padasaGkhyAsthAnaM taccAnekadheti jaghanya-sarvahIna pada jaghanyapadaM, tatra vicArya satyavazyaMbhAvena catvAro'rhadAdaya iti // bhUmyAM bhadrazAlavana mekhalAyugale ca nandanasaumanase zikhare paNDakavanamiti, atra gAthA:-"bAvIsasahassAI puvvAvaramerubhahasAlavaNa / aiDhAijjasayAo, dAhiNapAse ya uttarao // 1 // paMceva joyaNasae, uDDha gaMtUNa paMcasayapihula / naMdaNavaNa sumeru, parikikhavittA Thiya ramma // 2 // bAsadvisahassAI, paMceva sayAI nNdnnvnnaao| uDDha gaMtUNa vaNa, somaNasa naMdaNasariccha // 3 // somaNasAo tIsa, chacca sahasse bilaggiUNa giriN| vimalajalakuMDagahaNa, havai vaNa paMDaga sihare // 4 // cattAri joyaNasayA, cauNauyA cakkavAlI ruMda / igatIsa joyaNasayA, bAvaTThI parirao tassa ||5||"tti, tIrthakarANAmabhiSekArtha zilA abhiSekazilAH cUlikAyAH pUrvadakSiNAparottarAsu krameNAvagamyA iti, 'uvariti agre, 'vikkha bheNa"ti vistareNeti yathA-'jabUddIve dIve bharaherakhaesu vAsesu'ityAdibhiH sUtraH kAlAdayazcUlikAntA abhihitAH, evaM dhAtakIkhaNDasya pUrvAH puSkarArddhasyApi pUrvArdai pazcimAH ca vAcyAH, 1 sayA puNa pAThA0 / 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 324 // Jan Educatante For Private & Personal use only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 303-304 305 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / ekamerusambaddhavaktavyatAyAzcaturvapyanyeSu samAnatvAd, etadevAha-'eva'mityAdi, amumevAtideza saGgrahagAthayA''ha'jabUddIva'tyAdi, vyAkhyA-jambUdvIpasyeda jambUdvIpaka taM vA gacchatIti jambUdvIpaga', 'jambUdvIpe yadi ti kyacitpAThaH, avazyaMbhAvitvAd vAcyatvAd vA''vazyaka jambUdvIpakAvazyaka jambUdvIpagAvazyaka vA vastujAtaM, tuH pUraNe, kimAdi kimanta cetyAha-kAlAt suSamasuSamAlakSaNAdArabhya cUlikA-mandaracUlikAM yAvad yattaditi gamyate, dhAtakIkhaNDe puSkaravaradvIpe ca yo pUrvAparI pAzcauM pratyeka pUrvArddhamaparArddha ca tayoH pUrvApareSu varSeSu vA-kSetreSvanyUnAdhika draSTavyamiti zeSa iti / / javUddIvassa Na dIvassa cattAri dArA paMta-vijaye vejayaMte jayaMte aparAjie, te Na dArA cattAri joyaNAI vikkhaMbheNa tAvaiya' ceva paveseNa' pannattA, tattha Na cattAri devA mahiDDhiyA jAva paliovamadvitiyA parivasaMti, taM0-vijaye vejayaMte jayaMte aparAjie (sU0 303) / jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNa cullahimacaMtassa vAsaharapabvayassa causu vidisAsu lavaNasamuddatiNNi tiNNi joyaNasayAI ogAhettA pattha Na cattAri aMtaradIvA paM0 ta-pagUrUyadIve AbhAsiyadIve vesANiyadIve naMgoliyadIve, tesu Na dIvesu cauvihA maNussA parivasati, ta-pagUrUyA AbhAsiyA besANiyA NaMgoliyA, tesi Na dIvANa causu vidisAsu lavaNasamudda cattAri cattAri joyaNasayAI ogAhettA pattha Na cattAri ataradIvA 60 ta-hayakaNNadIve gayakaNNadIve gokaNNadIve saMkulikaNNadIve, tesu Na dIvesu caubvihA maNuyA 50 ta-hayakaNNA gayakaNNA gokaNNA saMkulikaNNA, tesi Na dIvANa' causu vidisAsu lavaNasamudda paMca paMca joyaNasayAI ogAhittA pattha Na cattAri aMtaradIvA pa0 ta0AyasamuhadIve miMDhamuhadIve aomuhadIve gomuhadIve, tesu Na dIvesu caubvihA maNuyA 0000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 325 // Jan Education For Privals & Fersonal use only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0304-305| sUtra dIpikA vRttiH / // 326 // //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// bhANiyavvA, tesi Na dIvANa' causu vidisAsu lavaNasamuha cha cha joyaNasayAI ogAhittA pattha Na cattAri aMtaradIvA 50 ta0-Asamuhe dIve, hatthimuhe dIve sIhamuhe dIve vagdhamuhe dIve, tesu Na dIvesu maNussA bhANiyabvA, tesi Na dIvANa causu vidisAsu lavaNasamuha satta satta joyaNasayAI ogAhittA pattha Na cattAri aMtaradIvA paMta-AsakaNNadIve hathikaNNadIve akaNNadIve kaNNapAuraNadIve, tesu Na dIvesu maNuyA bhANiyavyA, tesi Na dIvANa causu vidisAsu lavaNasamudda aTTaha joyaNasayAI ogAhettA ettha Na cattAri aMtaradIvA 50 ta0-ukkAmuhadIve mehamuhRdIve vijjumuhadIve, vijjudaMtadIve, tesu Na dIvesu maNussA bhANiyabvA, tesi Na dIvANa causu vidisAsu lavaNasamudda nava nava joyaNasayAI ogAhittA pattha Na cattAri aMtaradIvA 50 ta0ghaNadaMtadIve laTThadaMtadIve gUDhadaMtadIve suddhadaMtadIve, tesu Na dIvesu caunvihA maNussA parivasaMti, ta-ghaNadaMtA laTThadaMtA gUDhadaMtA suddhadaMtA, jaMvUddIve dIve maMdarassa pabvayassa uttareNa siharissa yAsaharapabbayassa causu vidisAsu lavaNasamuddatiNNi tiNNi joyaNasayAI ogAhettA ettha Na cattAri aMtaradIvA paM0 20-pagUrUyadIve sesa taheva Niravasesa bhANiyaba jAva suddhadaMtA (sU0 304) jaMbUddIvassa Na dIvassa bAhirillAo veiyatAo cauddisi lavaNasamudda paMcANauI joyaNasahassAI ogAhettA ettha Na mahaimahAlayA mahAlaMjarasaMThANasaMThiyA cattAri mahApAyAlA 50 ta0-valayAmuhe keupa jUvae Isare, tattha Na cattAri devA mahaDDhiyA jAva paliovamaTTiiyA parivasati, ta-kAle mahAkAle velaMbe pabhaMjaNe, javUddIvassa Na dIvassa bAhirillAo veiyaMtAo caudisi lavaNasamuI bAyAlIsa bAyAlIsauM joyaNasahassA ogAhettA ettha Na cauNha velaMdharanAgarAyANa cattAri AvAsapabbayA 50 ta0-gothUme udayabhAse saMkhe dagasIme, tattha Na cattAri devA mahaDDhiyA jAva paliovamaTTiiyA 5000000000000000000000000000000000000000000000000...++++4 // 326 // Jain Education For Private & Personal use only ////
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 00080600-600000 sU0305-306 // 32 // parivasaMti, ta0-gothUme sivapa saMkhe maNosilae, jaibUddIvassa Na dIvassa bAhirillAo veiyatAo causu vidi. sAsu lavaNasamuI vAyAlIsa bAyAlIsa joyaNasahassAI ogAhettA ettha Na cauNha aNuvelaMdharaNAgarAINa cattAri AvAsapabvayA paM0 ta0-kakoDapa vijjuppabhe kelAse aruNappame, tattha Na cattAri devA mahaDUiDhayA jAva paliovamaTTiiyA parivasa ti, taM0-kakkoDae kaddamae kelAse aruNappame, lavaNe Na samude cattAri caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsirasaMti vA, cattAri sUriyA tavaiMsu vA tavayaMti vA tavaissa tivA, cattAri kattiyAo jAva cattAri bharaNIo, cattAri aggI jAva cattAri jamA, cattAri aMgArA jAva cattAri bhAvakeU, lavaNassa Na samuhassa cattAri dArA paMta-bijaye vejaya te jayate aparAjipa, te Na dArA cattAri joyaNAI vikkhaMmeNa tAvaDya ceva paveseNa pannattA, tattha Na cattAri devA mahiDDhiyA jAva paliovamaTTiiyA parivasati, ta-vijaye vejayate jayate aparAjipa (sU0 305) / dhAyaisa De Na dIve cattAri joyaNasayasahassAI cakavAlavikhaMbheNa paNNatte, jaMbUddIvassa Na dIvassa vahiyA cattAri bharahAi cattAri paravayAi, evaM jahA saduddesae taheva niravasesa bhANiyabva jAva cattAri maMdarA cattAri mandaracUliyAo (sU0 306) / jabUddIvatti' vijayAdIni krameNa pUrvAdiSu dikSu viSkambho-dvArazAkhayorantaraM pravezaH-kuDayasthUlatvamaSTayojanAnyuccatvamiti, ukta ca-"caujoyaNavicchiNNA, aTeva ya joyaNANi uciddhA / ubhaovi kosakosa, kuDDA bAhallao tesiM ||1||"ti, kroza zAkhAbAhalyamityarthaH, 'cullahimavaMtassa'tti mahAhimavadapekSayA laghohimavataH, tasya hi prAgbhAgAparabhAgayoH pratyeka zAkhAdvayamastItyucyate, 'causu vidisAsu' vidikSu pUrvottarAdyAsu lavaNasamudra trINi trINi yojanazatAnyavagAyetyetasya dvikarmakatvAtkarmaNi saptamyarthe dvitIyeti trINi trINi yojanazatAnya For Private & Personal use only // 327 // Jain Education
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0304-306| zrosthAnAta sUtradIpikA vRttiH / 000000000000000000000000000000000000 vagAhya-ullaGghya ye zAkhAvibhAgA vartante 'etthati eteSu zAkhAvibhAgeSu antare-madhye samudrasya dvIpA antaradvIpAH, tatra pUrvottarAyAmekorukAbhidhAno yojanazatatrayAyAmaviSkambho dvIpaH, evamAbhASika-vaiSANika-lAGgalikadvIpA api krameNAgneyInaiRtIvAyavyAsviti, caturvidhA iti samudAyApekSayA natvekaikasminniti, ataH krameNate yojyAH, dvIpanAmataH puruSANAM nAmAnyeva, te tu sarvAGgopAGgasundarA darzane manoramAH svarUpato, naikorukAdaya eveti / tathA etebhya eva catvAri yojanazatAnyavagAhya pratividika caturyojanazatAyAmaviSkambhA dvitIyAzcatvAra eva, evaM yeSAM yAvadantara teSAM tAvadevAyAmaviSkambhapramANa yAvatsaptamAnAM navazatAnyantara tAvadeva ca tatpramANamiti, sarve'pyaSTAviMzatirete, etanmanuSyAstu yugmaprasavAH palyopamAsaGkhyeyabhAgAyuSo'STadhanuHzatoccAH, tathairAvatakSetra vibhAgakAriNaH zikhariNo'pyevameva pUrvottarAdividikSu krameNaitannAmikevAntaradvIpAnAmaSTAviMzatiriti / 'jabUddIvatti, 'ettha Na"ti madhyameSu dazayojanasahasreSu mahAmahAnta iti vaktavye samayabhASayA 'mahaimahAlayA' ityuktam , mahacca tadaraJjaraMca, araJjaramudakakumbha ityarthaH, mahArajaraM tasya saMsthAnena saMsthitA ye te tathA, tadAkArA ityarthaH, mahAntastadanyakSullakavyavacchedena pAtAlamivAgAyatvAd gambhIratvAt pAtAlAH pAtAlavyavasthitatvAdvA pAtAlAH, mahAntazca te pAtAlAzceti mahApAtAlAH, baDabAmukhaH ketuko yUpaka Izvarazceti, krameNa pUrvAdidikSviti, ete ca mukhe ca mUle ca daza sahasrANi yojanAnAM, madhye uccastvena ca lakSamiti, epAmuparitanabhAge jalameva, madhye vAyujale, mule vAyureveti, etannivAsino vAyukumArA devAH kAlAdaya iti // velAM-lavaNasamudrazikhAmantarvizantI bahirvA''yAntImagrazikhAM ca dhArayantIti saMjJAtvAdvelandharAste ca te nAgarAjAzca-nAgakumAravarA velandharanAgarAjAstepAmAvAsaparvatAH pUrvAdidikSu krameNa gostU 000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 328 // 0000000000 Jain Education For Private & Personal use only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 306-307 / zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / 100000000000000000000000000000000000000000000000000000 pAdayaH, vidikSu-pUrvottarAdiSu velandharANAM pazcAdRvRttayo'nunAyakatvena nAgarAjA anuvelndhrnaagraajaaH| 'pabhAsiMsutti candrANAM saumyadIptikatvAd vastuprabhAsanamuktamAdityAnAM tu khararazmitvAt 'tavaI su'tti tApanamuktamiti / catuHsaGkhyatvAcandrANAM tatparivArasyApi nakSatrAdezcatuHsaGkhyatvamevetyAha-catasraH kRttikA nakSatrApekSayA na tu tArakApekSayeti, evamaSTAviMzatirapi, agniriti kRttikAnakSatrasya devatA yAvadyama iti bharaNyA devatA, aGgAraka Ayo graho bhAvaketurityaSTAzItitama iti, zeSa yathA dvisthAnake, samudradvArAdi jambUdvIpadvArAdivaditi, cakravAlasya-valayasya viSkambho vistAraH jambUdvIpAdahirdhAtakIkhaNDapuSkaravarArddhayorityarthaH, zabdopalakSita uddezako zabdodezako dvisthAnakasya tRtIya ityarthaH, kevala tatra dvisthAnakAnurodhena 'do bharahAI' ityAyuktamiha tu ' cattAri' ityAdi, ukta manuSyakSetravastUnAM catuHsthAnakamadhunA kSetrasAdhAnnandIzvaradvIpavastUnAmAsatyasUtrAccatu:sthAnakaM 'naMdIsaravarasse'tyAdinA granthenA''ha naMdIsaravarassa Na dIvassa cakkavAlavikkhabhassa bahumajjhadesabhAe cauddisi cattAri aMjaNagapavvayA 50 ta-purathimille aMjaNagapabvae dAhiNille aMjaNagapavara paJcasthimille aMjaNagapabvae uttarille aMjaNagapavae 4, te Na aMjaNagapavvayA caurAsII joyaNasayasahassAI uDDha uccatteNa ega joyaNasahassa uvveheNa mUle dasa joyaNasahassAI vikhaMbheNa tayANaMtaraM ca Na mAyAe mAyAe parihAyamANA parihAyamANA uvari ega joyaNasahassaM vikkhaMbheNa paNNattA, mUle egatIsa joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasae parikkheveNa', uri tiNNi tipiNa joyaNasahassAI ega ca chAvaTTha joyaNasaya parikkheveNa, mUle vicchinnA majjhe saMkhittA uppi 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 329 // Jain Educaton n ational For Private & Personal use only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGka suu0307| dIpikA vRttiH / // 330 // taNuyA gopucchasaMThANasaMThiyA savve aMjaNamayA acchA 'jAva paDirUvA, tesi Na aMjaNagapavyayANa uvari' bahusamaramaNijabhUmibhAgA pannattA. tesi Na bahusamaramaNijANa bhUmibhAgANa bahumajjhadesabhAge cattAri siddhAyayaNA paNNattA, te Na siddhAyayaNA ega joyaNasaya AyAmeNa paNNAsa joyaNAI vikkhaMbheNa yAvattari joyaNAI uDDha uccatteNa paNNattA, tesi Na siddhAyayaNANa cauddisi cattAri dArA paM0 ta0-devadAre asuradAre nAgadAre suvaNNadAre, tesu Na dAresu caubihA devA parivasaMti, ta0-devA asurA NAgA suvaNNA, tesi Na dArANa purao cattAri muhamaMDavA / tesi Na muhamaMDavANa purao cattAri pecchAgharamaMDavA paM0, tesi Na pecchAgharamaMDavANa bahumajjhadesabhAge cattAri vairAmayA akkhADagA 4, tesi Na vairAmayANa' akkhADagANa' bahumajjhadesabhApa cattAri maNipeDhiyAo pa0, tAsi Na maNipeDhiyANa uvaricattAri sIhAsaNA pa0, tesi | sIhAsaNANa ughari cattAri vijayadUsA pa0, tesi Na' vijayadUsANa bahumajjhadesabhAge cattAri bairAmayA aMkusA pa0, tesu Na paharAmAsu aMkusesu cattAri kuMbhikA muttAdAmA 50, te Na' kuMbhikA muttAdAmA patteya patteya aNNehi tadaddhauccattapamANamettehi cauhi addhakuMbhikehi muttAdAmehi savao samaMtA saMparikkhittA, tesi Na pecchAdharamaMDavANa purao cattAri maNipeDhiyAo paNNattAo, tAsi Na maNipeDhiyANa uvari' cattAri cattAri ceiyathUbhA paNNattA, tesiM Na cezyathUbhANa patteyaM patteyaM cauhisi cattAri maNipeDhiyAo pannattAo, tAsi Na maNipeDhiyANa uvari cattAri jiNapaDimAo savvarayaNA1 sahA laNhA ghaTThA mIThA nIrayA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA samirIyA saujjoyA pAsAIyA darisaNIyA abhirUvA paDirUvA / mudritapratAvityadhika: pATho vartate / // 330 // an Education Internal For Private & Personal use only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0307|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 33 // maIo saMpaliyaMkaNisaNNAo thUbhAbhimuhIo ciTThati, ta-risabhA vaddhamANA caMdANaNA vAriseNA, tesi Na ceiyathUbhANa purao cattAri maNipeDhiyAo pannattAo, tAsi Na maNipeDhiyANa uvari cattAri ceiyarukkhA 50, tesi Na ceiyarukkhANa purao cattAri maNipeDhiyAo paM0, tAsi Na maNipeDhiyANa uvari cattAri mahiMdajjhayA 50, tesi Na mahiMdajjhayANa purao cattAri NaMdApukkharaNIo pa0, tAsi Na pukkharaNINa patteyaM patteyaM cauddisi cattAri vaNasaMDA paM0 ta0-puratthimeNa dAhiNeNa paccatthimeNa uttareNa, pubveNa aso. gavaNa, dAhiNao hoi sattavaNNavaNa / avareNa caMpagavaNaM, cUyavaNa uttare pAse // 1 // tattha Na je se puracchimille aMjaNapavvae tattha [tassa]Na cauddisi cattAri NaMdApukkhariNIo paM0 ta0-NaMduttarA gaMdA ANaMdA NaMdivaddhaNA, tAo Na NaMdApukkhariNIo 'ega joyaNasayasahassa AyAmavikkhaMbheNa dasa joyaNAi uvveheNa, tAsi Na pukkharaNINa patteya patteyaM cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA pannattA, tesiNa tisovANapaDirUvagANaM purao cattAri toraNA paM0 ta0-purathimeNa dAhiNeNa paJcatthimeNa uttareNa, tAsi NaM pukkharaNINaM patteya patteyaM cauddisiM cattAri vaNasaMDA paM0 ta0-puro dAhiNa0 pacca0 uttareNaM, pUveNaM asogavaNaM jAva cUtavaNaM uttare pAse, tAsi NaM pukkharaNINaM bahumajjhadesabhAe cattAri dahimuhagapavvayA paNNattA, te NaM dahimuhagapabvayA causaddhiM joyaNasahassAI ur3ha uccattaNa ega joyaNasahassa ubbeheNa savvattha samA pallagasaMThANasaThiyA dasajoyaNasahassAI vikkhaMbheNa ekatIsa joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasae parikkheveNaM, savvarayaNAmayA 1 mudritaThANAMgapratI-'egaM joyaNamahassaM AyAmeNa pannAsaM joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNamayAI ubbeheNaM' iti pATho dRzyate / .000000000000000000000000000000000000000000000000001 // 332 // Jain Educaton n ational For Privals & Personal use only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / ||332 // Jain Education Interna acchA jAva paDivA, tesi NaM dahimuhagapavvayANa uvariM bahusamaramaNijjA bhUmibhAgA pannattA, sesa' jaheva aMjaNagapavvayANa taheva Niravasesa bhANiyavvaM jAva cUyavaNaM uttare pAse, tattha Na je se dAhiNille aMjaNagapavvaNa tassa Na cauddisiM cattAri NaMdApukkharaNIo paM0 ta0 bhaddA visAlA kumudA puMDarigiNI, tAo viryaraNIo ega joyaNasayasahassa' sesa taM caiva jAva dahimuhagapavvayA jAva vaNasaMDA, tattha Na je se paJcatthibhille aMjaNagapavvaNa tassa NaM cauddisiM cattAri NaMdApukkharaNIo paM0 taM0-NaMdiseNA amohA gothUbhA sudaMsaNA, sesa taM ceva, taheva dahimuhagapavvayA taheva siddhAyayaNA jAva vaNasaMDA, tattha NaM je se uttarille aMjaNagapavvaye tassa Na cauddisiM cattAri NaMdApukkharaNIo paM0 ta0- vijayA vaijayaMtI jayaMtI aparAjiyA, tAo NaM pukkharaNIo ega joyaNasayasahassa0 taM caiva pamANa taheva dahimuhagapabvayA taheva siddhAyayaNA jAva vaNasaM'DA, naMdIsaravarassa NaM dIvassa cakkavAlavikkha bhassa bahumajjhadesabhApa causu vidisAsu cattAri rahakara - pavvayA paM0 ta0 - uttarapuratthimille ratikarapavvaNa dAhiNapuratthimille raikarapavvaNa dAhiNapaccatthimille raikarapavvapa uttarapaccatthimille raikarapavvaNa, te NaM rahakarapavvayA dasa joyaNasayA uDUDhaM uccatteNa dasa gAuyasayAi uvveheNa savvattha samA jhallarisa ThANasa ThiyA dasa joyaNasahassAi vikkha bheNa ekatIsa joyaNasahassAiM chacca tevIse joyaNasapa parikkheveNa savvarayaNAmayA, acchA jAva paDiruvA, tattha NaM je se uttarapuritthimille raddakarapabva tassa Na' cauddisiM IsANassa deviMdassa devaraNNA cauNha aggamahisINa jaMbUddIvappamANamettAo cattAri rAyahANIo paM0 ta0-NaMduttarA NaMdA uttarakurA devakurA, kaNhApa kaNharAIe rAmAya rAmarakkhiyApa, tattha NaM' je se dAhiNapurathimille raikarapavvara, tassa NaM cauddisi sakkssa deviMdassa devaraNNA cauNDa aggamahisINa sU0 307 / // 332 // :
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAka sU0 307 / dIpikA vRttiH / // 333 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000... jaMbUDhIvappamANamettAo cattAri rAyahANIo paM0 20-sumaNA somaNasA accimAlI maNoramA, paumAe sivAe saIe aMjUe, tattha Na je se dAhiNapaccathimille raikarapavvae tassa(ttha) Na cauddisi sakkassa deviMdassa devaraNNA cauNDaM aggamahisINa jaMbUdIvappamANamettAo cattAri rAyahANIo paM0 taM0-bhUyA bhUyavaDhe sagA gothUbhA sudasaNA, amalAe accharAe NavamiyAe rohiNIra, tattha Na je se uttarapaJcasthimille raikarapavvae tassa Na cauddisi IsANassa deviMdassa devarako cauNDaM aggamahisINa jabUhIvappamANamettAo cattAri rAyahANIbho paM0 ta0-rayaNA rayaNuccayA savvarayaNA rayaNasaMcayA, vasUpa vasuguttAe vasumittAe vasuMdharAe (sU0 307) / sUtrasiddhazcAya', kevalaM-"jambU 1 lavaNe dhAyai 2, kAloe pukharAi 3 juylaaii| vAruNI 4 khIra 5 ghaya 6 ikUkhu 7, naMdIsara 8 aruNa 9 dIvudahI ||1||"ti gaNanayA'STamo nandIzvaraH sa eva varaH 2, amanuSyadvIpApekSayA bahutarajinabhavanAdisadbhAvena tasya varatvAditi, tasya cakravAlaviSkambhasya pramANa-1638400000, ukta ca-"tevaDhe koDisaya, caurAsIIca syshssaaii| naMdIsaravaradIve, vikkhaMbho cakkavAleNa ||1||"iti, madhyacAsau dezabhAgazca-dezAvayavo madhyadezabhAgaH, sa ca nAtyantika iti bahumadhyadezabhAgo na pradezAdiparigaNanayA niSTaGkito'pitu prAya iti, tatra ihAjanakA mRle daza yojanasahasrANi viSkambheNetyuktam , dvIpasAgaraprajJaptisaGgrahaNyAM tUta-"caurAsIiM sahassAI, uvviddhA ogayA sahassamahe / dharaNiyale vicchiNNA ya, UNagA te dasasahassA // 1 // nava ceva sahassAI, paMceva ya hoti joyaNasayAI / aMjaNagapaJcayANaM mUlaMmi u hoi vikakhaMbho // 2 // " | kandasyetyarthaH, "nava ceva sahassAI, paMceva ya (cattAri ya) hoti joyaNasayAI / aMjaNagapavyayANa, dharaNiyale hoi +00000000000000000000000000000000000000000000000000000000. // 333 // Jan Education For Private & Personal use only |
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0307 zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 334 // vikrakhaMbho ||1||"tti, tadida' matAntaramityavaseyamevamanyatrApi, matAntarabIjAni tu kevaligamyAnIti, 'gopucchasaMThANasaMThie'tti gopuccho hyAdau sthUlo'nte sUkSmastadvatte'pIti, 'sarvajaNamaya'tti, aJjana-kRSNaratnavizeSastanmayAH sarva evAnanyamayatvena sarvathaivAjanamayAH sarvAjanamayAH, paramakRSNA iti bhAvaH, ukta ca-"bhiMgaMgaruilaka jalaaMjaNadhAusarisA virAyati / gagaNatalamaNulihaMtA, aMjaNagA pancayA rammA ||1||"tti, acchAH AkAzasphaTikavat , sahA-sUkSma(zlakSNa)paramANuskandhaniSpannAH, zlakSNadalaniSpannapaTavat , laNhA-lakSNA masRNA ityarthaH, ghuNTitapaTavat , tathA ghRSTA iva ghRSTAH, kharazAnayA pASANapratimAvat , muSTA iva muSTAH, sakumArazAnayA pASANapratimeva, zodhitA vA pramArjanikayeva ata eva nIrajaso rajorahitatvAta , nirmalAH kaThinamalAbhAvAt , akalaGkatvAdvA, nikaMkaDacchAyA' niSkaGkaTA niSkavacA nirAvaraNetyarthaH, chAyA-zobhA yeSAM te tathA akalazobhA vA saprabhAvA devAnandakatvAdiprabhAvayuktAH, athavA svena-AtmanA prabhAnti na parata iti svaprabhAH, yataH 'samirIyA' saha marIcibhiH-kiraNeye te tathAvidhA, ata eva 'saujjoyA' sahodyotena-vastuprabhAsanena vartante ye te tathA 'pAsAIya'tti prAsAdIyAH-mana:prasAdakarAH darzanIyAstAMzcakSuSA pazyannapi na zrama gacchatItyarthaH, abhirUpAH-kamanIyAH, pratirupAH-draSTAraM draSTAraM prati ramaNIyA iti yAvacchabdasaGgrahaH, bahusamAH-atyantasamA ramaNIyAzca ye te, tathA siddhAni-zAzvatAni siddhAnAM vAzAzvatInAmahatpratimAnAmAyatanAni-sthAnAni siddhAyatanAni, ukta ca-"aMjaNagapavyayANa, siharatalesu havaMti patteyaM / arihaMtAyayaNAI', sIhanisAyAI tuMgAI // 1 // " mukhe-agradvAre Ayatanasya maNDapA mukhamaNDapAH paTTazAlArUpAH, prekSA-prekSaNaka tadartha gRharUpA maNDapAH prekSAgRhamaNDapAH prasiddhasvarUpAH, vairaM-vana ratnavizeSastanmayAH AkhA // 334 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0307|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 335 // 10000000000000000000000000000000000000000000000000000 TakA:-prekSAkArijanAsanabhUtAH pratItA eva, vijayadRSyANi-vitAnakarUpANi vastrANi tanmadhyabhAga evAGkuzA abalambananimitta, kumbho muktAphalAnAM parimANatayA vidyate yeSu tAni kumbhikAni muktAdAmAni-muktAphalamAlAH, kumbhapramANa ca-"do asatIo pasaI, do pasatIo setiyA, cattAri setiyAo kulao (kuDavo), cattAri kuDavA pattho, cattAri patthA ADhaya, cattAri ADhayA doNo, saTThI ADhayAI jahaNNo kuMbho, asIi majjhimo, sayamukkoso"tti, 'tadaddhe'tti teSAmeva muktAdAmnAmardamuccatvasya pramANa yeSAM tAni tadardoccatvapramANAni, tAnyeva tanmAtrANi taiH 'addhakuMbhikkehi'ti muktAphalArddhakumbhavadbhiH, sarvataH-sarvAsu dikSu, kimuktaM bhavati ?-samantAditi, caityasya-siddhAyatanasya pratyAsannAH stUpAH-pratItAzcaityastUpAH cittAhAdakatvAd vA caityAH stUpAH caityastUpAH, saMparyaGkaniSaNNAH-padmAsananiSaNNAH, evaM caityavRkSA api, mahendrA iti-atimahAntaH samayabhASayA, te ca te dhvajAzceti, athavA mahendrasyeva-zakrAderdhvajA mahendradhvajAH / zAzvatapuSkariNyaH sarvA api sAmAnyena nandA ityucyante, 'sattavaNNavaNaM'ti saptacchadavanamiti, 'tisovANapaDirUvaga'tti eka dvAra prati nirgamanapravezArtha tridigabhimukhAstisraH sopAnapaGktayaH, dadhivat zveta mukha-zikharaM rajatamayatvAdyeSAM te tathA, uktaM ca-"saMkhadalavimalanimmala-dahiyaNagokhIrahArasaMkAsA / gagaNatalamaNulihaMtA, sohaMte dahimuhA rammA ||1||"tti / atha ratikaravicAramAha-sugama, nabara bahumadhyadezabhAgeuktalakSaNe, vidikSu-pUrvottarAdyAmu ratikaraNAdratikarAH 4, rAjadhAnyaH krameNa kRSNAdInAmindrANInAmiti, tatra dakSiNalokArddhanAyakatvAcchakrasya pUrvadakSiNadakSiNAparavidigdvayaratikarayostasyendrANInAM rAjadhAnyaH, itarayorIzAnasyotaralokArdAdhipatitvAttasyeti, evaM nandIzvaradvIpe ajanakadadhimukheSu 4-16 viMzatijinAyatanAni bhavanti, atra // 335 // For Private & Personal use only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0307-310|| zrIsthAnAka sUtradIpikA vRttiH / // 336 // -000000000000000000000000000000000000000000000000000 ca devAH cAturmAsikapratipatsu sAMvatsarikeSu cAnyeSu ca bahuSu jinajanmAdiSu devakAryeSu samuditA aSTAjhikAmahimAH kurvantaH sukhasukhena viharantItyukta jIvAbhigame, tato yadyanyAnyapi tathAvidhAni santi siddhAyatanAni tadA na virodhaH, sambhavanti ca tAni uktanagarISu vijayanagaryAmiveti, tathA dRzyate ca pazcadazasthAnodAralezaH-"solasa dahimuhaselA, kuMdAmalasaMkhacaMdasaMkAsA / kaNayanibhA battIsa, raikaragiri bAhirA tesiM // 1 // " dvayordvayorvApyorarantarAle bahiHkoNayoH pratyAsattau dvau dvAvityarthaH, "aMjaNagAigirINa, nANAmaNipajjalaMtasiharesu / bAvanna jiNa nilayA, maNirayaNA sahassakUDavarA ||shaa tti, tattvaM tu bahuzrutA vidantIti / etacca pUrvokta sarva satyaM jinokRtatvAd iti satyasambandhena satyasUtram cauvihe sacce 50 ta0-NAmasacce ThavaNasacce dabbasacce bhAvasacce (sU0 308) / AjIviyANa cauvihe tave paM0 ta0-uggatave ghoratave rasanijjUhaNayA jibhidiyapaDisaMlINayA (sU0 309) / caubdhihe saMjame paMta-maNasaMjame vaisaMjame kAyasaMjame uvagaraNasaMjame / caucihApa(he) ciyAe 50 ta0-maNaciyAe vaha ciyAe kAyaciyAe uvagaraNaciyAe / cauvvihA AkiMcaNayA paM0 ta0-maNaakiMcaNayA baiakiMcaNayA kAyaakiMcaNayA ughagaraNaakiMcaNayA (sU0 310) // cautthassa voo uddesao sammatto // nAmasthApanAsatye mujJAne, dravyasatyamanupayuktasya satyamapi, bhAvasatya tu yat svaparAnurodhenopayuktasyeti // satyaM cAritravizeSa iti cAritravizeSAnuddezakAnta yAvadAha-'AjIvie'tyAdi, AjIvikAnAM' gozAlakaziSyANAm ugra tapo'STamAdi, 'udAra miti pAThaH, tatra udAra-zobhana, ihalokAdhAzaMsArahitatveneti. ghorama-AtmanirapekSa / // 336 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 337 // Jain Education Interna 'rasanijjUhaNayA' ghRtAdirasaparityAgaH, jihendriyapratisaMlInatA - manojJAmanojJeSvAhAreSu rAgadveSaparihAra iti, ArhatAnAM tu dvAdazadheti || manovAkkAyAnAmakuzalatvena nirodhAH kuzalatvena tUdIraNAni saMyamAH, upakaraNasaMyamo-mahAmUlyavastrAdiparihAraH, pustakavastraSNacarmapacakaparihAro vA, tatra - "gaMDI kacchavi muTThI, saMpuDaphalae tahA chivADI ya / ee (ya) potthayapaNagaM, paNNattaM vIyarAgehiM // | 1 || bAhallapuhuttehi, gaMDIpottho ya tullao dIho / kacchavi aM taNuo, majjhe pilo muNeyanvo || 1 || cauraMguladIho vA, vAgi mudvipotthao ahavA / cauraMguladIhocciya, caraMso so u ( hoi) viSNeo || 3 || saMpuDago dugamAI, phalagA potthaM (boccha) chivADimetAhe / tapasi - yaruvA, hoi chivADI bur3A viti // 4 // dIho vA hasso vA, jo pihulo hoi appabAhallo / taM muNiya samayasArA, chivADipotthaM bhaNatI ||5||" vastrapaJca dvidhA, apratyupekSita duSpratyupekSitabhedAt, tatra - "appaDilehiyadUsa, tUlI uvahANagaM ca nAyavvaM / gaMDuvahANAliMgini, masUrae ceva pottamae || 6 || palhavi koyava pAvAra, nava taha ya dADhigAlIo / duppaDilehiyad se, evaM (ya) bIyaM bhave paNagaM ||7|| pallavi hatthUttharaNaM tu, koyavo rUpUrio paDao / daDhigAlI dhoyapottI, sesa pasiddhA bhave bheyA ||8|| taNapaNagaM puNa bhaNiya, jiNehiM kammaTThagaMThimahaNehiM / sAlI bIhI kodava, rAlaga ranne taNAIM ca ||9|| " carmmapaJcakamidam - " ayaelagAvimahisImigANa ajiNa tu paMcama hoi / taliyA khallagavajjho, kosaga kattI yabIyaM tu || 1 || "tti / 'ciyAe 'ti tyAgo manaHprabhRtInAM pratIta eva, athavA manaHprabhRtibhirazanAdeH sAdhubhyo dAnaM tyAgaH, evamupakaraNena pAtrAdinA bhaktAdestasya vA tyAgaH upakaraNatyAgaH / na vidyate kiJcana dravyajAtamasyetyakiJcanastadbhAvo'kiJcanatA sU0 310 / // 337 //
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ //// suu0310-312|| zrIsthAnAka sUtradIpikA vRttiH / // 338 // ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// niSparigrahatetyarthaH, sA ca manaHprabhRtibhirupakaraNApekSayA ca bhavatIti tathokteti // catu:sthAnake dvitIyoddezakaH samAptaH // vyAkhyAto dvitIyoddezako'tha tRtIya Arabhyate, asya cAya pUrveNa sahAbhisambandhaH, pUrvatra jIvakSetraparyAyA uktAH, iha tu jIvaparyAyA ucyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtradvayam cattAri rAIo pa0 ta0-pavyayarAI puDhavirAI vAluyarAI udagarAI, pavAmeva caubbihe kohe 50 ta0panvayarAIsamANe puDhavirAIsamANe vAluyarAIsamANe udagarAIsamANe, paccayarAIsamANa kohaM aNupaciTThe jIve kAla karei neraIesu uvavajai, puDhavirAIsamANa kohaM aNupaviTe jIve tirikkhajoNiNasu uvayajjai, vAluyarAI. samANa' koha aNupaviDhe jIve maNussesu uvavajjai, udagarAIsamANa koI aNupaciTThe devesu uvavajjai 1 / cattAri udagA paM0 ta0-kaddamodae khaMjaNodae vAluodapa selodae, pavAmeva caubdhihe bhAve pa0 ta0-kaddamodagasamANe khaMjaNodagasamANe cAluodagasamANe selodagasamANe, kaddamodagasamANa bhAva aNupaviTThe jIve kAla karei Neradapasu uvavajjai, evaM jAva selodagasamANa bhAva aNupaviThThaThe jIve kAla karei devesu uvavajjai (mU0311) / cattAri pakkhI paM0 ta0-rUyasaMpanne NAma page No rUvasaMpanne, rUvasaMpanne NAma ege No rUyasaMpanne, ege rUyasaMpannevi svasaMpaNNevi, ege No rUyasaMpaNNe, No rUvasaMpaNNe, pavAmeva cattAri purisajAyA 50 ta0-rUyasaMpaNNe NAma ege No rUvasaMpaNNe 4, cattAri purisajAyA paMta-pattiya karemItege pattiya karei, pattiya karemItege apattiya karei, apattiya karemItege pattiya karei, apattiya karemItege apattiya karei, cattAri purisajAyA pa0 ta0 // 338 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA suu0311-312| dIpikA vRttiH / appaNo NAma ege pattiya karei po parassa, parassa NAma page pattiya kare No apaNo 4, cattAri purisajAyA paMta-pattiya pavesAmItege pattiya pavesei, pattiya pavesemItege apattiya pavesei 4 / cattAri purisajAyA 50 ta0-appaNo NAmamege pattiya pavesei No parassa, 4 (sU0 312) / 'cattArItyAdi, asya cAyamabhisambandhaH-pUrva cAritramukta, tatpratibandhakazca krodhAdibhAva iti krodhasvarUpanirUpaNAyedamucyate, tadevaMsambandhasyAsya dRSTAntabhUtAdisUtravyAkhyA-'rAjI' rekhA, zeSa krodhavyAkhyAna mAyAdivana , mAyAdiprakaraNAccAnyatra krodhavicAro vicitratvAt sUtragateriti, dvitIya mugamameva / ayaM ca krodho bhAvavizeSa eveti bhAvaprarUpaNAya dRSTAntAdisUtradvayamAha-'cattArI'tyAdi prasiddha, kintu kaImo yatra praviSTaH pAdAdirnAkraSTuM zakyate kaSTena vA zakyate, khajana dIpAdikhajanatulyaH pAdAdilepakArI kardamavizeSa eva, vAlukA pratItA, sA tu lagnApi jalazoSe pAdAderalpanaiva prayatnenApatItyalpalepakAriNI, zelAstu pASANAH zlakSNarUpAste pAdAdeH sparzaneneva kiJciduHkhamutpAdayanti, na tu tathAvidhaM lepamupajanayanti, kardamAdipradhAnAnyudakAni kaImoda kAdInyucyante, bhAvo-jIvasya rAgAdipariNAmaH, tasya kaImodakAdisAmya tatsvarUpAnusAreNa karmalepamaGgIkRtya | mantavyamiti / anantaraM bhAva u..'dhunA tadvataH puruSAn sadRSTAntAn 'cattAri pakavI'tyAdinA 'athamiyAthamiye'tyetadantena granthenAha-vyaktacAya, navaraM ruta rUpa ca sarveSAmeva pakSiNAmastyataste viziSTa eveha grAhye, tato rutaM-manojJaH zabdastena sampannaH ekaH pakSI na ca rUpeNa-manojJenaiva kokilavaditi, rUpasapano na rUTsampannaH, prAkRtazukavat , ubhayasampanno mayUravat , anubhayasvabhAvaH kAkavaditi / puruSo'tra yathAyoga manojJazabdaH prazastarUpazca priyavAditvasa For Private & Personal use only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0312-314| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 340 // dveSatvAbhyAM sAdhurvA siddhasiddhAntaprasiddhazuddhadharmadezanAdisvAdhyAyaprabandhavAn locaviralabAlottamAGgatAtapastanutanutvamalamalinadehatA'lpopakaraNatAdilakSaNasuvihitasAdhurUpadhArI vA yojya iti / 'cattAritti, pattiya'ti prItireva prItika svArthe kaH, tat karomi pratyaya vA karomIti pariNataHprItikameva pratyayameva vA karoti, sthirapariNAmatvAt ucitapratipattinipuNatvAt saubhAgyavacAdveti, anyastu prItikaraNe pariNato'prItiM karoti uktavaiparItyAditi, paro'prItau pariNataH prItimeva karoti, sajAtapUrvabhAvanivRttatvAt , parasya vA aprItihetuto'pi prItyutpattisvabhAvatvAditi, caturthaH sujJAnaH, Atmana ekaH kazcit prItikamAnanda bhojanAcchAdanAdibhiH karoti-utpAdayati AtmArthapradhAnatvAnna para ya, anyaH parasya parArthapradhAnatvAnnAtmanaH, apara ubhayasyApyubhayArthapradhAnatvAt , itaro nobhayasyApyubhayArthazUnyatvAditi, AtmanaH pratyaya-pratIti karoti na parasyetyAdyapi vyAkhyeyamiti, 'pattiya pevesemi'tti, prItika pratyaya vA'yaM karotItyevaM parasya citte vinivezayAmIti pariNatastathaivaikaH pravezayatItyeka iti, sUtrazeSo'nantarasUtraM ca pUrvavat / cattAri rukkhA paM0 ta0-pattovara pupphovara phalovara chAyovae, pavAmeva cattAri purisajAyA 50 ta0pattovArukkhasamANe pupphovArukkhasamANe phalovArukkhasamANe chAyovArUkkhasamANe (sU0 313) / bhAraNNa vahamANassa cattAri AsAsA paM0 ta0-jattha Na aMsAo aMsa sAharai tatthaviya se ege AsAse pannatte 1, jatthavi ya Na uccAra vA pAsavaNa vA paridvavei tatthaviya Na se ege AsAse paNNatte 2, jatthaviya Na nAgakumArAvAsaMsi vA suvaNNakumArAvAsa si vA vAsa uvei tatthaviya se page AsAse pannatte 3, jatthaviya Na AvakahAe ciTThai tatthaviya 10.......00000000000000000000000000000000000000000..... // 340 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sU0 314 // dIpikA vRttiH / // 34 // se page AsAse pannatte 4, evAmeva samaNovAsagassa cattAri AsAsA paM0 ta0-jattha Na sIlavvayaguNavvayaveramaNapaccakkhANaposahovavAsAi paDivajjai tatthaviya se page AsAse paNNatte 1, jatthaviya Na sAmAiya desAvagAsiya sammamaNupAlei tatthaviya se page AsAse paNNatte 2, jatthaviya Na cAuddasahamuddidvapuNNimAsiNIsu paDipunnaposahaM samma aNupAlei tatthaviya se ege AsAse paNNatte 3, jatthaviya Na apacchimamAraNaMtiyasalehaNAjUsaNAjUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAovagae kAlamaNavakaMkhamANe viharai tatthaviya se ege AsAse paNNatte 4 (sU0 314) / patrANi-parNAnyupagacchatIti patropago bahalapatra ityarthaH, evaM zeSA api, patropagAdivRkSasamAnatA tu purupANAM lokottarANAM laukikAnAM cArthiSu tathAvidhopakArakaraNeneSTasvasvabhAvalAbhaparyavasitatvAt 1, sUtradAnAdinA upakArakatvAt 2, arthadAnAdinA mahopakArakatvAt 3, anuvartanApAyasaMrakSaNAdinA satatopasevyatvAcca krameNa draSTavyeti / bhAra-dhAnyamuktAphalAdika (dhAnyamukkolyAdika) vahamAnasya-dezAddezAntaraM nayataH puruSasya AzvAsAvizrAmabhedAsteSAmavasarabhedeneti, yatrAvasare aMsAdekasmAt skandhAdaMsamiti skandhAntara saMharati-nayati bhAramiti prakamaH, tatrAvasare apiceti uttarAzvAsApekSayA samuccaye 'sa' tasya voriti 1, pariSThApayati-vyutsRjati 2. nAgakumArAvAsAdikamupalakSaNamato'nyatra vA''yatane vAsamupaitIti-rAtrI vasati 3, yAvatI-yatparimANA kathA-manuSyo'yaM devadattAdirvA'yamiti vyapadezalakSaNA yAvatkathA tayA yAvajjIvamityarthaH, tiSThati-vasatItyaya dRSTAntaH 4, 'evAmevetti dAntikaH, zramaNAna-sAdhanupAste iti zramaNopAsakaH-zrAvakastasya sAyadyavyApArabhArAkrAntasya AzvAsAHtadvimocanena vizrAmAH cittasyAzvAsanAni-svAsthyAni, idaM me paralokabhItasya zaraNaminyevarUpANIti, sa hi // 34 // Jain Education in For Private & Personal use only ||
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ s0314|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 342 // jinAgamasaGgamAvadAtabuddhitayA Arambhaparigrahau duHkhaparamparAkArisaMsArakAntArakAraNabhUtatayA tyAjyAvityAkalayan karaNabhaTavazatayA tayoH pravarttamAnayoH (naH) mahAnta khedaM santApaM bhayaM codvahatIti, yatrAvasare zIlAni-samAdhAnavizeSA brahmacaryavizeSA vA, vratAni-sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni, anyatra tu zIlAni-aNuvratAni vratAni-sapta zikSAvratAni tadiha na vyAkhyAta, guNavratAdInAM sAkSAdevopAdAnAditi, guNavrate-digvatopabhogaparibhogabatalakSaNe viramaNAni-anarthadaNDaviratiprakArA rAgAdiviratayo vA, pratyAkhyAnAni-namaskArasahitAdIni, pauSadhaH-parvadinamaSTamyAdi tatropavasanam-abhaktArthaH pauSadhopavAsaH, eteSAM dvandvastAn pratipadyate-abhyupagacchati, tatrApi ca 'se' tasyaika AzvAsaH prajJaptaH 1, yatrApi ca sAmAyika-sAvadyayogaparivarjananiravadyayogapratisevanalakSaNa tadvayavasthitaH zrAddhaH zramaNabhUto bhavati, tathA deze-digvatagRhItasya dikaparimANasya vibhAgo'vakAzo'vasthAnamavatAro yasya taddezAvakAzaM tadeva dezAvakAzika-dikhatagRhItasya diparimANasya pratidina saMkSepakaraNalakSaNa sarvavratasaMkSepakaraNalakSaNa vA'nupAlayati, tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJapta iti 2, uddiSTetyamAvAsyA paripUrNamityahorAtra yAvadAhArazarIrasatkAratyAgabrahmacaryAvyApAralakSaNabhedopetamiti 3, yatrApi ca pazcimaivA'maGgalaparihArArthamapazcimA sA cAsau maraNamevA ntastatra bhavA mAraNAntikI sA cetyapazcimamAraNAntikI sA cAsau saMlikhyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saMlekhanAtapovizeSaH, sA ceti apazcimamAraNAntikIsaMlekhanA tasyAH 'jUsaNa 'tti jopaNA sevanAlakSaNo yo dharmastayA 'jUsie'tti juSTaH sevito'thavA kSiptaH [kSapitaH]-pitadeho yaH sa tathA, bhaktapAne pratyAkhyAte yena sa tathA, pAdapabadupagato-nizceSTatayA sthitaH pAdapopagataH, anazanavizeSa pratipanna ityarthaH, kAla-maraNakAlamanavakAzana tAnutsuka ityarthaH, viharati-tiSThati / ..+0000000000000000000000000000000000000000000000000006 // 342 // Jain Educatan For Private & Personal use only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0315-319| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 343 // ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// cattAri purisajAyA paM0 ta0-uditodite NAmamege uditatthamie NAmamege asthamiodite NAmamege atthamiyatthamie NAmamege, bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTI Na uditodite, dhabhadatte Na rAyA cAuraMtacakkavaTTI uditatthamie, haripasabale NAmaNagAre atthamiodie, kAle Na soyarie atthamiathamie [sU0 315] cattAri jummA 50 ta0kaDajumme teyoe dAvarajumme kalioe, neraiyANa cattAri jummA 50 ta0-kaDajumme teyoe dAvarajumme kalijoge. pava asurakumArANa (jAva thaNiyakumArANa), evaM puDhavikAiyANa Au0 teu0 vAu0 vaNassai0 beMdiyANa tediyANa cauridiyANa paMciMdiyatirikkhajoNiyANa maNussANaM vANamaMtarajoisiyANa vemANiyANa savvesi jahA NeraiyANa (sU0 316) / cattAri sUrA paM0 ta0-khaMtisUre tavasUre dANasUre juddhasUre, khaMtisUrA arihaMtA, tavasUrA aNagArA dANasUrA, vesamaNA, juddhasUrA vAsudevA (sU0 317) / cattAri purisajAyA 50 ta0-ucce NAma ege uccacchaMde, ucce NAma ege NIacchaMde, NIe NAma ege uccacchaMde, jIe NAma ege NIyacchaMde (sa0 318) / asurakumArANa cattAri lesAo paM0 ta0-kaNhalesA NIlalesA kAulesA teulesA, evaM jAva thaNiyakumArANa, evaM puDhavikAiyANa AuvaNassaikAiyANa vANamaMtarANa savvesi' jahA asurakumArANaM (sU0 319) / uditazcAsAvunatakulabalasamRddhiniravadyakarmabhirabhyudayavAn uditazca paramasukhasaMdohodayenetyuditodito yathA bharataH, uditoditatvaM cAsya prasiddham 1 / tathA uditazcAsau tathaivAstamitazca bhAskara iva sarvasamRddhibhraSTatvAd durgatigatatvAcceti uditAstamito brahmadattacakrIva, sa hi pUrvamudita unnatakulotpannatvAdinA svabhujopArjitasAmrAjyatvena ca pazcAdastamito'tathAvidhakAraNakupitabrAhmaNaprayuktapazupAladhanurgolikAprakSepaNopAyaprasphoTitAkSigolakatayA 0000000000000000000000000000000000000000000000000000...4 // 343|| Jain Educaton n atione For Private & Personal use only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0315-319| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / .000000000000000000000000000000000000000000000000000008 maraNAnantarApratiSThAnamahAnarakavedanAprAptatayA ceti tathA astamitazcAsau hInakulotpattidurbhagatvadurgatatvAdinA uditazca samRddhirkIrttinugatilAbhAdineti astamitodito yathA harikezabalAbhidhAno'nagAraH, sa hi janmAntaropAtanI caMgotrakarmavazAjAta( 0zAvApta )harikezAbhidhAnacANDAlakulatayA durgatatayA (durbhagatayA) daridratayA ca pUrvamastamitAditya ivAnabhyudayavattvAdastamita iti, pazcAtpratipannapravrajyo niSpakampacaraNaguNAvarjitadevakRtasAnnidhyatayA prAptaprasiddhitayA mugatigatatayA ca udita iti 3 / tathA astamitazcAsau sUrya iva duSkulatayA duSkarmakAritayA ca kIrtisamRddhilakSaNavivarjitatvAdastamitazca durgatigamanAdityastamitAstamitaH, yathA kAlAbhidhAnaH saukArakaH, sa hi sUkaraizcarati mRgayAM karotIti yathArthaH saukarika eva, duSkulotpannaH pratidina mahiSapaJcazatIvyApAdaka iti pUrvamastamitaH pazcAdapi mRtvA saptamanarakapRthivI gata iti astamita eveti 4 / 'bharahe' ityAdi tUdAharaNasUtraM bhAvitArthameveti / ye evaM vicitrabhAvaizvintyante te jIvAH sarva eva caturpu rAziSvavatarantIti tAn darzayannAha-'cattAri jumme'tyAdi, 'jumma'tti-rAzivizeSaH, yo hi rAzizcatuSkApahAreNApahriyamANaH catuHparyavasito bhavati iti sa kRtayugma ityucyate, yastu triparyavasitaH sa yojaH, dviparyavasito dvAparayugmaH, ekaparyavasitaH kalyoja iti / iha gaNitaparibhASAyAM samarAziyugma ityucyate viSamastu oja iti, iyaJca samayasthitiH, loke tu kRtayugAdIni evamucyante-"sadvAtrizatsahasrANi, kalau lakSacatuSTayam / varSANAM dvAparAdau syA-detad dvitricaturguNama // 1 // " iti, uktarAzInnArakAdiSu nirUpayannAha-'neraie'tyAdi sugama, navaraM nArakAdayazcaturdA'pi syuH, janmamaraNAbhyAM hInAdhikatvasambhavAditi, punarjIvAneva bhAvanirUpayannAha-'cattAri sUre'tyAdisUtradvayaM kaNThayoM, kintu zarA-vIrAH, kSAntizRrA arhanto mahA // 344 // Jain Education i n For Private & Personal use only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 319-320 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 34 // vIravat , tapaHzUrA anagArA dRDhaprahArivat , dAnazUro vaizramaNa uttarAzAlokapAlastIrthakarAdijanmapAraNakAdiratnavRSTipAtanAdineti, ukta ca-"vesamaNavayaNasaMcoiyA u, te tiriyajaMbhagA devA / koDiggaso hiraNa, rayaNANi ya tattha uvaNeti // 1 // " yuddhazUro vAsudevaH kRSNavat , tasya SaSTayadhikeSu triSu saGgrAmazateSu labdhajayatvAditi / uccaH puruSaH zarIrakulavibhavAdibhiH tathA uccacchandaH-unnatAbhiprAyaH audAryAdiyuktatvAt , nIcacchandastu-viparIto nIco'pyukta (cca viparyayAditi / anantarastU (muccetarAbhiprAya uktaH, sa ca lezyAvizeSAd bhavatIti lezyAsUtrANi, sugamAni, navaramamurAdInAM catasro lezyA dravyAzrayeNa bhAvatastu paDapi sarvadevAnAM, manuSyapaJcendriyatirazcAM tu dravyato bhAvatazca paDapIti, pRthivyabvanaspatInAM hi tejolezyA bhavati devotpatteriti teSAM catastra iti / uktalezyAvizeSeNa ca vicitrapariNAmA mAnavAH syuriti yAnAdidRSTAntacaturbhaGgikAbhiranyathA ca puruSacaturbhaGgikA yAnasUtrAdinA zrAvakasUtrAvasAnena granthena darzayannAha cattAri jANA paMta-jutte NAma ege jutte, jutte NAmamege ajutte, ajutte NAmamege jutte, ajutte NAmamege ajutte, pavAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-jutte NAma page jutte, jutte NAma ege ajutte 4, cattAri jANA 50 ta0-jutte NAma ege juttapariNae0 4, evAmeva cattAri purisajAyA ta0-jutte NAma ege juttapariNae 4, cattAri jANA paM0 ta0- jutte NAma ege juttarUve 4, pavAmeva cattAri purisajAyA paMta-jutte NAma page juttarUve 4, cattAri jANA pa0 ta0-jutte NAma ege juttasobhe 4, payAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0jutte NAma ege juttasome 4 / cattAri jaggA 50 ta-jutte NAma ege jutte 4, evAmeva cattAri purisajAyA Jan Education For Private & Personal use only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ % suu0320|| E zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 346 // paMta-jutte NAma page jutte 4, pavaM jahA jANeNa cattAri AlAvagA tahA juggeNavi, paDivakkho taheva, purisajAyA jAva sobhetti / cattAri sArahI pa0 ta0-joyAvaittA NAma ege Na vijoyAvaittA, vijoyAvaittA NAmamege no joyAvadattA, ege joyAvaittAvi vijoyAvaittAvi, ege No joyAvaittA No vijoyAvaittA, pavAmeva cattAri hayA 50 ta0-jutte NAma ege jutte, jutte NAma ege ajutte 4, evAmeva cattAri purisajAyA pa0 ta0-jutte NAma ege jutte 4, evaM juttapariNae 4 juttarUbe 4, juttasobhe 4, mavesi paDivakkho purisajAyA / cattAri gayA paMtajutte NAma ege jutte 4, evAmeva cattAri purisajAyA 50 ta-jutte NAma ege jutte, 4 evaM jahA hayANa tahA gayANavi bhANiyavvaM, paDicakkho taheva purisajAyA / cattAri jaggAriyA paMta-paMthajAI NAma ege No uppahajAI, uppahajAI NAmamege jo paMthajAI, ege paMthajAI vi uppahajAI vi, ege No paMthajAI No uppahajAI, pavAmeva cattAri purisajAyA / cattAri pupphA 60 ta0-rUvasaMpaNNe NAma ege No gaMdhasaMpaNNe, gaMdhasaMpaNNe NAma ege No rUvasa paNNe, ege rUvasa paNNevi gaMdhasaMpaNNevi, page No rUvasaMpaNNe No gaMdhasaMpaNNe, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0 rUbasapaNNe NAma ege No sIlasapaNNe 4, cattAri purisajAyA 50 ta0-jAisa paNNe NAmamege No kulasaMpaNNe, 4, 1, cattAri purisajjAyA 50 ta0-jAisaMpaNNe NAmamege No balasapaNNe, balasapaNe NAmamege No jAisa'paNNe 4, 2, evaM jAtIe ya ruveNa ya cattAri AlAvagA 4, 3, evaM jAtIe ya supaNa ya 4, 4, eva jAtIe ya sIleNa ya 4, 5, evaM jAIe ya caritteNa ya 4, 6. cattAri purisajjAyA paM0 ta0-kulasapaNNe NAma ege No balasaMpaNNe, evaM kuleNa baleNa 4, 7, evaM kuleNa rUveNa ya4, 8, evaM kuleNa suteNa 4, 9, evaM kuleNa sIleNa 4, 10, evaM kuleNa caritteNa 4, 11, cattAri purisajjAyA paM0 ta0-balasaMpaNNe NAma ege No ruyasa paNNe 4. 12, // 346 // Jan Education in For Prve & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU0320 / dIpikA vRttiH / // 347 // -000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 evaM baleNa supaNa ya 4,13, evaM baleNa sIleNa ya 4,14, evaM valeNa carittaNa ya 4, 15, cattAri purisajAyA paM0 ta0-rUvasa paNNe NAma page ko suyasa paNNe 4, 16, evaM rUveNa ya sIleNa ya4, 17, evaM rUveNa caritteNa ya 418, cattAri purisajjAyA 500-suyasaMpaNNe NAmamege jo sIlasaMpaNNe 4, 19, evaM suraNa caritteNa ya 4, 20, cattAri purisajAyA 50 ta0-sIlasapaNNe NAmamege No carittasaMpaNNe 4, 21, pate ekavIsa bhaMgA bhANiyavvA / cattAri phalA paM0 ta0-Amalagamadhure muddiyAmadhure khIramahure khaMDamahure, evAmeva cattAri AyariyA paM0 ta0-AmalagamadhuraphalasamANe jAva khaMDamahuraphalasamANe, cattAri purisajAyA pa0 ta0AyaveyAvaJcakare NAma ege No paraveyAvaccakare 4, cattAri purisajAyA paMta-karei NAma ege veyAvacco paDicchei, paDicchai NAma ege veyAvacco karei 4, cattAri purisajAyA paM0 ta0-aTTakare NAma ege jo mANakare, mANakare NAma ege No aTThakare, ege aTTakarevimANakarevi, ege No aTThakare jo mANakare, cattAri purisajjAyA paM0 ta0-gaNaTTakare NAma page No mANakare 4, cattAri purisajAyA paM0 ta0-gaNasaMgahakare NAmamege No mANakare 4, cattAri purisajAyA paM0 ta0-gaNasobhakare NAma page jo mANakare 4, cattAri purisajAyA paM0 ta0-gaNasodhikare NAma ege jo mANakare 4, cattAri purisajAyA paMta-rUvaNAmamege jahAti ko dhamma, dhamma NAma ege jahAti No rUva, ege rUpaMpijahAti dhammapi jahAti, egeko rUva jahAti No dhamma jahAti cattAri purisajAyA paMta-dhamma nAmamege jahai No gaNaThiti 4.cattAri purisajAyA paM0-piyadhamme NAmamege ko daDhadhamme, daDhadadhamme nAmamege jo piyadhamme, piyadhamme nAmamege daDhadhamme nAmamege [ege piyadhammevi daDhadhammevi), page No piyadhamme No daDhadhamme, cattAri AyariyA 50 ta-pabvAyaNAyarie NAmamege ko ubaTThAvaNAyarie, uvaTThAvaNAyarie NAmamege jo pabvAyaNAyarie, // 347 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0320| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 348 // page pavvAyaNAyaripavi uvaTThAvaNAyarievi, ege NA pavvAyaNAyarie jo uvaTThAvaNAyarie (dhammAyariNa), cattAri AyariyA paMta-uddesaNAyarie nAma ege jo vAyaNAyarie dhammAyarie 4, cattAri aMtevAsI paMta-pavyAyaNaMtevAsI NAmamege jo uvaTThAvaNaMtevAsI dhammaMtevAsI 4, cattAri aMtevAsI 50 ta0-uddesaNaMtevAsI nAma page no vAyaNaMtevAsI1 (vAyaNaMtevAsI) dhammaMtevAsI 4, cattAri niggaMthA paM0 ta0-rAyaNie samaNe NiggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamite dhammassa aNArAhae bhavai 1. rAiNie samaNe NiggaMthe appakamme appakirie AyAvI samipa dhammassa ArAhae bhavai 2, omarAyaNie samaNe NiggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamie dhammassa aNArAhae bhavai 3, omarAyaNie samaNe NiggaMthe appakamme appakirie AyAvI samie dhammassa ArAhae bhavai 4, cattAriNiggaMthIo paM0 ta0-rAyaNiyA samaNI NiggaMdhI, evaM ceva 4, cattAri samAvAsagA paM0 20rAyaNie samaNoksae mahAkamme taheva 4, cattAri samaNAvAsiyAo 50 ta0-rAyaNiyA samovAsiyA mahAkammA taheva cattAri gamA [sU0 320] / 'cattArI tyAdi kaNThaya, navaraM yAna-zakaTAdi, tadyukta balIvAdibhiH, punayukta-saGgata samagrasAmagrIka vA pUrvAparakAlApekSayA vA ityekamanyAta tathaivAyukta tUktaviparItatvAditi, emitarI, puruSastu yukto dhanAdibhiH punaryukta ucitAnuSThAnaiH sadbhirvA, pUrvakAle vA yukto dhanadharmAnuSThAnAdibhiH pazcAdapi tathaiveti caturbhaGgI, athavA yukto dravyaliGgena bhAvaligena ceti prathamaH sAdhuH, dravyaliGgena netareNeti dvitIyo nidvAdiH, na dravyaligena bhAvaliGgena tu yukta iti tRtIyaH pratyekabuddhAdiH, ubhayaviyuktazcaturthI gRhasthAdiriti, evaM sUtrAnta //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 348 // Jan Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU03201 zrIsthAnAka sUtradIpikA vRttiH / // 349 // 300000000000000000000000000000000000000000000000000000.. rANyapi, navaraM yuktaM gobhiyuktapariNata tvayuktaM sat sAmagryA yuktatayA pariNatamiti, puruSaH pUrvavat, yuktarUpasaGgatasvabhAva prazastaM vA yuktaM yuktarUpamiti, puruSapakSe yu yukto dhanAdinA jJAnAdiguNairvA yuktarUpaH-ucitavepaH suvihitanepathyo veti, tathA yukta tathaiva yukta zobhate yuktasya vA zobhA yasya tadyuktazobhamiti, puruSastu yukto guNastathA yuktA-ucitA zobhA yasyeti tattatheti (sa tatheti), yugya-vAhanamazcAdi, athavA gollaviSaye jampAnaM dvihastapramANa caturasra savedikamupazobhita yugyakamucyate tadyuktamArohaNasAmagryA paryANAdikayA punayukta vegAdibhirityevaM yAnavad vyAkhyeyam , etadevAha-evaM jahe'tyAdi pratipakSo dAntikastathaiva, ko'sAvityAha-'purisajAya'tti puruSajAtAni, evaM pariNata-rUpa-zobhasUtracaturbhaGgikAH sapratipakSA vAcyAH, yAvacchobhasUtracaturbhaGgI, yathA-ajutte nAma ega ajuttasAbhe, etadevAha-'jAva sobhe'tti sArathisUtra, yathA sArathiH-zAkaTikaH, yojayitA zakaTe gavAdInAM na viyojayitA-moktA, anyastu viyojayitA na tu na prayojayitA, evaM zeSAvapi, navara caturthaH kheTayatyeveti, athavA yokatrayanta prayuGkte yaH sa yoktrApayitA, viyokatrayataH prayoktA tu viyoktrApayiteti, lokottarapuruSavivakSAyAM | tu sArathiriva sArathiryojayitA-saMyamayogeSu sAdhanAM pravartayitA, viyojayitA tu tepAmevAnucitAnAM nivartayiteti, yAnasUnavat hayagajasUtrANi prAgiva, 'juggAriya'tti yugyasya caryA-bahana gamanamityarthaH, kacit 'juggAyariya'tti pAThastatrApi yugyAcaryeti, pathayAyi eka yugyaM bhavati notpathayAyItyAdizcaturbhaGgI, iha ca yugyasya caryAdvAreNaiva nirdeze | caturvidhatvenokatvAt taccaryAyA evoddezenoktaM cAturvidhyamavaseyamiti, bhAvayugyapakSe tu yugyamiva yugya-saMyamayoga bharavoDhA sAdhureva pathayAyyapramattaH, utpathayAyI liGgAvazeSaH, ubhayayAyI pramattaH, caturthaH siddhaH, krameNa sadasadu +000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 349 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0320| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 350 // 100000000000000000000000000000000000000000000000000... bhayAnuSThAnarUpatvAta , athavA pathyutpathayoH svaparasamayarUpatvAda yAyitvasya ca gatyarthatvena bodhaparyAyatvAta svaparasamayabodhApekSayeya caturbhaGgI neyeti, 'cattAri pupphe tyAdi, eka puSpaM rUpasampanna na gandhasampannamAkulIpuSpavad , dvitIya bakulasyeva, tRtIya jAteriva, caturtha badaryAderiveti, puruSo rUpasampanno-rUpavAn suvihitarUpayukto veti, 7 jAti 6 kula 5 bala 4 rUpa 3 zruta 2 zIla 1 cAritralakSaNeSu saptamu padeSu ekaviMzatI dvikasaMyogeSu ekaviMzatireva caturbhaGgikAH kAryAH mugamAzceti / Amalakamiva madhuraM yadanyad Amalakameva vA madhuramAmalakamadhura 'mudiya'tti mRdvIkA-drAkSA tadvatsaiva vA madhuraM mRdvIkAmadhura, kSIravat khaNDavacca madhuramiti vigrahaH, yathaitAni krameNepadvahuvahutarabahutamamAdhuryavanti tathA ye AcAryA ISadvahuvahutarabahutamopazamAdiguNalakSaNamAdhuryavantaste tatsamAnatayA vyapadizyanta iti / AtmavaiyAvRtyakaro'laso visambhogiko vA, paravaiyAvRtyakaraH svArthanirapekSaH, svaparavaiyAvRttyakaraH sthavirakalpikaH, ko'pyubhayavinivRtto'nazanavizeSapratipanakAdiriti, karotyecaiko vaiyAvRttya niHspRhatvAt 1, pratIcchatyevAnya AcAryatvaglAnatvAdinA 2, anyaH karoti pratIcchati ca sthavirakalpikavizeSaH 3, ubhayanivRttastu | jinakalpikAdiriti 4, 'ahakara'tti arthAna-hitAhitaprAptiparihArAdIn rAjAdInAM digyAtrAdau tathopadezataH karotItyarthakaro-mantrI naimittiko vA, sa cArthakaro nAmaiko na mAnakaraH, kathamahamanabhyarthitaH kathayiSyAmItyavalepavarjitaH, evamitare trayaH, atra ca vyavahArabhASyagAthA-"puDhApuTTho paDhamo"ityAdi, 'gaNa'tti gaNasya-sAdhusamudAyasyArthAnprayojanAdIni karotIti gaNArthakaraH-AhArAdibhirupaSTambhakaH, na ca mAnakaro'bhyarthanAnapekSatvAt , evaM trayo'nye, uktaM ca-"AhArauvahisayaNAiehi, gacchamsuvaggaha kuNai / vIo na jAi mANa, doNNivi tadao na u cauttho // 35 // Jain Educaban For Private & Personal use only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra sa0320 / dIpikA vRttiH / // 351 // 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000 "tti, athavA 'no mANakaro'tti gacchArthakaro'hamiti na mAdyatIti / anantaraM gaNasyArtha uktaH sa ca saGgraho'ta Aha-'gaNasaMgahakare'tti gaNasyAhArAdinA jJAnAdinA ca saGgraha karotIti gaNasaGgrahakaraH, zeSa tathaiva / gaNasya yathAyoga prAyazcittadAnAdinA zodhi-zuddhiM karotIti gaNazodhikaraH, athavA zaGkite bhaktAdau sati gRhikule gatvA'nabhyarthito bhaktazuddhiM karoti yaH sa prathamaH, yastu mAnAna gacchati sa dvitIyaH, yastvabhyarthi to gacchati sa tRtIyaH, yastu nAbhyarthito'pi tatra gantA sa caturtha iti, rUpa-sAdhunepathya jahAti-tyajati kAraNavazAnna dharma-cAritralakSaNa boTikamadhyasthitamunivat , anyastu dharma na rUpaM nivavat , ubhayamapi utprabajitavat , nobhayauM susAdhuvat , dharma tyajatyeko jinAjJArUpaM no gaNasaMsthiti-svagacchakRtAM maryAdAma , iha kaizcidAcAryaiH tIrthakarAnupadezena saMsthitiH kRtA yathA-nAsmAbhima hAkalpAdyatizayazrutamanyagaNasatkAya deyamiti, evaM ca yo'nyagaNasatkAya na tad dadAti sa dharma tyajati na gaNasthiti, jinAjJAnanupAlanAt , tIrthakaropadezo hyeva-sarvebhyo yogyebhyaH zrutaM dAtavyamiti prathamo, yastu dadAti sa dvitIyaH, yastvayogyebhyaH taddadAti sa tRtIyaH, yastu zrutAvyavacchedArtha tadavyavacchedasamarthasya paraziSyasya svakIyadigbandhaM kRtvA zruta dadAti tena na dharmo nApi gaNasaMsthitistyakteti sa caturtha iti / priyo dharmo yasya tatra prItibhAvena sukhena ca pratipatteH sa priyadhA na ca dRDho dharmoM yasya, Apadyapi tatpariNAmAvicalanAt , akSobhatvAdityarthaH sa dRDhadharmedi, anyastu dRDhadharmA aGgIkRtAparityAgAt na tu priyadharmA kapTena dharmapratipatteH, itarau tu mujJAnau, AcAryasUtracaturthabhane yo na pravAjanayA na copasthApanayAcAryaH sa ka ityAha-dharmAcArya iti, pratibodhaka ityarthaH, Aha ca-"dhammo jeNuvaiTTho, so dhamma ....00000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 352 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - sU0320-321 322 // zrIsthAnAta sUtradIpikA vRttiH / // 352 // 0000000000000000000000000000000000000000000000000.....44 / gurU gihI va samaNo vA / kovi tihiM saMpautto, dohiM va ekekageNeva ||1||"tti, tribhiriti-pravrAjanopasthApanAdharmAcAryatvairiti, uddezanam-aGgAdeH paTane'dhikAritvakaraNa tatra tena vA''cAryoM-guruH uddezanAcArya:, ubhayazUnyaH ko bhavatItyAha-dharmAcArya iti. ante-guroH samIpe vastuM zIlamasyAntevAsI-ziSyaH pravAjanayA-dIkSayA antevAsI pravrAjanAntevAsI dikSita ityarthaH, upasthApanAntevAsI mahAvatAropaNataH ziSya iti, caturthabhagakasthaH ka ityAha-dhAntevAsI dharmapratibodhanataH ziSyaH, dharmAthitayopasampanno vetyarthaH, yo noddezanAntevAsI na vAcanAntevAsIti caturthaH, sa ka ityAhadharmAntevAsIti, nirgatA bAhyAbhyantaragranthAnigranthAH-sAdhavaH, ratnAni bhAvato jJAnAdIni tairvyavaharatIti rAtnikaH paryAyajyeSTha ityarthaH, zramaNo-nirgrantho mahAnti-gurUNi sthityAdibhistathAvidhapramAdAdyabhivyaGgayAni karmANi yasya sa mahAkarmA, mahatI kriyA-kAyikayAdikA karmabandhaheturyasya sa mahAkriyaH, na AtApayati-AtApanAM zItAdisahanarUpAM karotItyanAtApI mandazraddhatvAditi, ata evAsamitaH samitibhiH, sa caivaMbhUto dharmasyAnArAdhako bhavatItyekaH, anyastu paryAyajyeSTha evAlpakA-laghukarmA'lpakriya iti dvitIyaH, anyastu avamo-laghuH paryAyeNa rAtniko'vamarAtnikaH, evaM caiva nirgranthikA-zramaNopAsaka-zramaNopAsikAsUtrANi zramaNasUtravat jJeyAni / 'cattAri gama'tti triSvapi sUtreSu catvAra AlApakA bhavani // cattAri samaNovAsagA pa0 ta0-ammApiisamANe bhAtisamANe mittasamANe savattisamANe, cattAri samaNovAsayA 50 ta0-addAgasamANe paDAgasamANe khANusamANe kharaMTasamANe 4 (sU0 321) / samaNassa Na bhagavao mahAvIrassa samaNovAsagANa sohamme kappe aruNAbhe vimANe cattAri paliovamAI ThiI pannattA (sU0 322) / cauhiM // 352 // Jan Education For Privals & Fersonal use only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 323 // zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 353 // 0000000000000000000000000000000000000000 .00000000 ThANehi ahuNovavanne deve devalogesu icchejjA mANusa loga havvamAgacchittae No ceva Na saMcAeti havyamAgacchittae, ta-ahuNovavanne deve devalopasu dibbesu kAmabhogesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaNNe se Na mANussae kAmabhoge No ADhAi Na pariyANAi No aTTha baMdhai No NiyANa pakarei No ThiipakappaM karei 1, ahuNovavaNNe deve devalopasu dibbesu kAmabhogesu mucchie 4 tassa Na mANussae peme vocchiNNe divbe saMkaMte bhavai 2, ahuNovavaNNe deve devalopasu dibbesu kAmabhogesu mucchie 4 tassa Na parva bhavai-iNDiM gaccha muhutteNa gaccha', teNa kAleNa appAuyA maNussA kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti 3, ahuNovavanne deve devalopasu divvesu kAmabhogesu mucchie 4 tassa Na mANussae gaMdhe paDikUle paDilome yAvi bhavai, udapiya Na mANussae gaMdhe jAva cattAri paMca joyaNasayAi habbamAgacchai 4, iccetehi cauhi ThANehi ahuNovavaNNe deve devalopasu icchejA mANusa loga habbamAgacchittae No ceva Na saMcAei habvamAgacchittae / cauhi ThANehi ahuNovavanne deve devaloesu icchejjA mANusa loga habbamAgacchittaya saMcAei habbamAgacchittae, taMjahA-ahuNovavaNNe deve devalopasu dibbesu kAmabhogesu amucchie jAva aNajjhocavaNNe, tassa Na evaM bhavai-asthi khalu mama mANussae bhave AyariNai vA uvajjhAei vA pavattIi vA therei vA gaNIi vA gaNadharei vA gaNAvaccheNi vA jesi pabhAveNa mapa imA NyArUvA divvA deviDDhI divvA devajutI laddhA pattA abhisamaNNAgayA, ta gacchAmi Na te bhagavaMte vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi 1, ahuNovavaNNe deve devaloesu jAva aNajjhonavaNe tassa Na evaM bhavai-esa Na mANussae bhave NANIti vA tavassIti vA aidukkara dukkarakArae, ta gacchAmi Na te bhagavaMte vadAmi jAva pajjuvAsAmi 2, ahuNovavaNNe deve devaloesu jAva aNajhocavaNNe tassa Na evaM bhavaha-asthi Na mama mANussae bhave mAyAi vA jAva suNhAivA, ta gacchAmi // 353 // Jain Educatan For Private & Personal use only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 354 // Jain Education Intern etArUvaM divvaM deviDhi divvaM aNajjhovavaNNe tassa NaM evaM Na tesi aMtiya pAunbhavAmi pAsaMtu tA me imaM devajjuti laddha patta abhisamaNNA 3, ahuNocavaNNe deve devalopasu jAva bhavai asthi NaM mama mANussara bhave mitteti vA sahIti vA suhIti vA sahApati saMgapati vA, tesi ca NaM amhe aNNamaNNassa saMgAre Dissu bhavai, jo me pubvi cayai so saboheyavvo, iccepahiM jAva saMcApaDa havvamAgacchittara 4 ( sU0 323) / 'ammA0 'tti mAtApitRsamAnaH, upacAra vinApi sAdhuSu ekAntenaiva vatsalatvAt bhrAtRsamAnaH alpataraprematvAt tattvavicArAdau niSThuravacanAdaprIteH tathAvidhaprayojaneSvatyantavatsalatvAcceti, mitrasamAnaH sopacAravacanAdinA prItikSateH, tatkSatau cApayupekSakatvAditi / samAnaH - sAdhAraNaH patirasyAH sapatnI, yathA sA sapatnyA irSyAvazAdaparAdhAnvIkSate evaM yaH sAdhuSu dUSaNadarzanatatparo'nupakArI ca sa sapatnIsamAno'bhidhIyata iti / 'adAga'tti AdarzasamAno yaH sAdhubhiH prajJApyamAnAnutsargApavAdAdInAgamikAn bhAvAn yathAvat pratipadyate saMnihitArthAnAdarzakavat sa AdarzasamAnaH, yasyAnavasthito bodho vicitra dezanAvAyunA sarvato'pahiyamANatvAt patAkeva sa patAkA samAna iti, yastu kuto'pi kadAgrahAnna gItArthadezanayA cAlyate so'namana ('navagata) svabhAvabodhatvenAprajJApanIyaH sthANusamAna iti, yastu prajJApyamAno na kevala svAgrahAnna calati api tu prajJApaka durvacanakaNTakaividhyati sa kharakaNTasamAnaH, kharA - nirantarA nitarAM niSThurA vA kaNTAH - kaNTakA yasmiMstat kharakaTaM babbUlAdiDAla kharaNamiti loke yaducyate, tacca vilagnaM cIvara na kevalamavinAzitaM na muJcati api tu tadvimocaka puruSAdika hastAdiSu kaNTakairvidhyatIti / zramaNopAsakAdhikArAdidamAha - 'samaNassa 'tti kaNThya, navaraM zramaNopAsakAnAmAnandAdInAmupAsakadazAbhihitAnAmiti / sU0 323 / // 354 //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0323| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 0000000000000000000000000000000000000001 devAdhikArAdevedamAha-'cauhI'tyAdi, tristhAnake tRtIyoddezake prAyo vyAkhyAtameveda, tathApi kiJciducyate, cauhiM ThANehi no saMcAei'tti sambandhaH, tathA devalokeSu devamadhye ityarthaH, havya-zIghra', 'saMcAei'tti-zaknoti, kAmabhogeSu-manojJazabdAdiSu macchita iva mUrchito-mUDhaH tatsvarUpasyAnityatvAdevibodhAkSamatvAt , gRddhaH-tadAkAGkSAvAn atRpta ityarthaH, grathita iva grathitastadviSayasneharajjubhiH saMdarbhita ityarthaH, adhyupapanna:-atyanta tanmanA ityarthaH, nAdriyate na teSvAdaravAn bhavati, na parijAnAti-ete'pi vastubhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate no artha badhnAti-etairida prayojanamiti nizcaya na karoti, tathA no teSu nidAna prakaroti-ete me bhUyAsurityevamiti, tathA no teSu sthitiprakalpam-avasthAnavikalpaname tepvahaM tiSThAmi ete vA mama tiSThantu sthitA (rA) bhavantvityeva, sthityA vA-maryAdayA prakRSTaH kalpaH prakalpaH AcAra:-sthitiprakalpasta prakaroti-karttamArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasatireka kAraNa. tathA yato'sAvadhunopapanno devaH kAmeSu mUrchitAdivizeSaNo'tastasya mAnuSyakamityAdi iti divyapremasakrAntiH dvitIya, tathA'sau devo yato bhogeSu mRrchitAdivizeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt 'tassa NamityAdi iti devakAryAyattatayA manuSyakAryAnAyattatvaM tRtIya, tathA divyabhogamUrchitAdivizeSaNAttasya manuSyANAmaya mAnuSyaH sa eva mAnuSyako gandhaH pratikUlo-divyagandhaviparItavRttiH pratilomazcApi indriyamanasoranAlhAdakatvAd , ekAauMvaitAvatyantAmanojJatApratipAdanAyottAviti, yAvaditi parimANArthaH, 'cattAri paMceti vikalpadarzanArtha kadAcid bharatAdiSvekAntasuSamAdau catvAryavAnyadA tu paJcApi, manuSyapabvendriyatirazcAM bahutvenaudArikazarIrANAM tadavayavatanmalAnAM ca bahulatvena durabhigandhaprAcu Jain Education For Privals & Fersonal use only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sU. 323 // dIpikA vRttiH / ryAditi, Agacchati manuSyakSetrAdAjigamiSu devaM pratIti, idaM ca manuSyakSetrasyAzubhasvarUpatvamevokta, na ca devo'nyo vA navabhyo yojanebhyaH parata Agata gandha jAnAtIti, athavA ata eva vacanAd yadindriyaviSayapramANamukta tadaudArikazarIrendriyApekSayaiva saMbhAvyate, kathamanyathA vimAneSu yojanalakSAdipramANeSu dUrasthitA devA ghaNTA zabda zaNuyuryadi para pratizabdadvAreNAnyathA veti narabhavAzubhatvaM caturthamanAgamanakAraNamiti, zeSa nigamanam , AgamanakAraNAni prAyaH prAgvat , tatsUtra ceda sugama, tathApi kizciducyate-kAmabhogeSvamUrchitAdivizeSaNo yo devastasya 'eva'miti evaMbhUta mano bhavati yaduta asti me, kintadityAha-AcArya iti vA, itiH-upapradarzane vA vikalpe evamuttaratrApi kaciditizabdo na dRzyate tatra tu sUtra sugamameveti, iha ca AcAryaH-pratibodhakapravrAjakAdiranuyogAcAryo vA, upAdhyAyaH-mUtradAtA, pravarttayati sAdhanAcAryopadiSTeSu vaiyAvRttyAdiSviti pravartItyAdi pUrvavat , 'ima'tti iya pratyakSAsannA, etadeva rUpaM yasyA na kAlAntarAdAvapi rUpAntarabhAka sA tathA, divyA-svargasambhavA pradhAnA vA devarddhiH-vimAnaratnAdikA dyutiH-zarIrAdisambhavA yutiriSTraparivArAdisaMyogalakSaNA labdhA-upAjitA janmAntare prAptA-idAnImupagatA abhisamanvAgatA-bhogyAvasthAM gatA, 'ta'ti tasmAttAn bhagavataH pUjyAna vande stutibhiH, namasyAmi praNAmena, satkaromi AdarakaraNena vastrAdinA vA, sanmAnayAmyucitapratipattyA kalyANa | maGgala daivata caiyamiti buddhayA paryupAse-seve ityekam , tathA jJAnI zrutajJAnAdinetyAdi dvitIya, tathA 'mAyAi vA bhajjAi vA bhaiNIi vA puttAi vA dhRyAi vA' iti yAvacchabdAkSepaH, snupA-putra bhAryA 'ta' tasmAtteSAmantikaMsamIpa prAdurbhavAmi-prakaTIbhavAmi 'tA' tAvat 'me' mama 'ime'iti pAThAntaramiti tRtIya, tathA mitra-pazcAtsnehavat 100000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 356 // Jain Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0323-324 zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 357 // .04.00000000000000000000000000000000000000000000000000 sakhA-bAlavayasyaH suhRt-sajjano hitaiSI sahAyaH-sahacarastadekakAryapravRtto vA saGgata vidyate yasyAsau sAGgatikaH paricitasteSAm , 'amhe 'tti asmAbhiH 'annamannassa'tti anyo'nya 'saMgAre'tti saGketaH pratizruto'bhyupagato bhavati smeti, 'je mo(me)'tti yo'smAkaM pUrva cyavate devalokAt sa sambodhayitavya iti caturtham , idazca manuSyabhave kRtasaGketayorekasya pUrvalakSAdijIviSu bhavanapatyAdivRtpadya cyutvA ca naratayotpannasyAnyaH pUrvalakSAdi jIvitvA saudhamAdipRtpadya sambodhanArtha yadehAgacchati tadA'vaseyamiti, ityetairiti nigamanamiti / anantaraM devAgama uktastatra tatkRtodyoto bhavatIti tadvipakSamandhakAra loke Aha cauhi ThANehi logaMdhagAre siyA, ta-arahaMtehi vocchinjamANehi arahaMtapannatte dhamme vocchijjamANe pubbagae vocchijjamANe jAyateje vocchijjamANe 4, cauhi ThANehi logujjoe siyA. ta-arihaMtehi jAyamANehi arihaMtehi pavyayaMtehi arahatANa NANuppAyamahimAsu arihaMtANa pariNivyANamahimAsu4, evaM devaMdhagAre devujjo(jju)e devasaNNivAe devukkaliyAe devakahakahae 4, cauhi ThANehi deviMdA mANussa loga havyamAgacchaMti, evaM jahA tiTThANe jAva logaMtiyA devA mANussa loga habvamAgacchejjA, ta-arahaMtehiM jAyamANehi jAva arihaMtANa pariNivvANamahimAsu (sU0 324) / ___ 'cauhI'tyAdi vyakta, navaraM loke'ndhakAra-tamisraM dravyato bhAvatazca yatra yat syAt , sambhAvyate hyahadAdivyavacchede dravyato'ndhakAram , utpAtarUpatvAttasya, chatrabhaGgAdau rajaudghAtAdivaditi, vahivyavacchede'ndhakAraM dravyata eva, tathAsvabhAvAd dIpAderabhAvAdvA, bhAvato'pi vA, ekAntaduSpamAdAvAgamAderabhAvAditi / pUrva devAgama ukto // 357 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 358 // Jain Education Intern sat devAdhikAravantamAduHkhazayyAsUtrAt sUtraprapaJcamAha - 'cahI tyAdi, sugamazrAya, navaraM lokodyotazcaturSvapi sthAneSu devAgamAt janmAditraye tu svarUpeNApi, evamiti yathA lokAndhakAraM tathA devAndhakAramapi caturbhiH sthAnaiH, devasthAneSvapi hyarhadAdivyavacchedakAle vastumAhAtmyAt kSaNamandhakAraM bhavati, evaM devodyoto'rhatAM janmAdiSviti, devasannipAto - devasamavAya evameva devotkalikA - devalahariH, evameva 'devakahakaha' tti - devapramoda kalakalaH, evameva deve - ndrA manuSyalokamAgaccheyuH arhatAM janmAdiSviti yathA tristhAnake prathamoddezake tathA devendrAgamanAdIni lokAntikasUtrAvasAnAni vAcyAni, kevalamiha parinirvANamahimAsviti caturthamiti / pUrvamarhatAM janmAdivyatikareNa devAgama ukto'dhunA'rhatAmeva pravacanArthe duHsthitasya sAdhoH duHkhazayyA itarasyetarA bhavantIti sUtradvayenAha-- cattAri duhasijjAo paM0 ta0 tattha khalu imA paDhamA duhasejjA ta0-se Na muMDe bhavittA agArAo aNagAriyAM pabvaie NiggaMthe pAvayaNe saMkie kaMkhie vitigicchie bhedasamAvaNNe kalusasamAvaNNe NiggaMtha pAvaNa No saddaha No pattiyai No ropai, NiggaMtha pAvayaNa' asaddahamANe apattiyamANe aropamANe maNa uccAvayaM Niyaccha viNigdhAyamAcajjai paDhamA duhasejjA 1, ahAvarA docA duhasejjA se Na muMDe bhavittA agArAo jAva pavvaisapaNa lAbheNa No tussai paralAbha Asati pIchei patthei abhilasai parassa lAbha AsApamANe jAva abhilasamANe maNa uccAvayaM niyacchai viNigdhAyamAvajjai doccA duhasejjA 2, ahAvarA taccA duhasejjA se Na muMDe bhavitA jAva pavva divve mANussara kAmabhoge AsAei jAva abhilasaha divvamANussara kAmabhoge AsamA jAva abhilasamANe maNa uccAvaya niyacchara viNigdhAyamAvajjai taccA duhasejjA 3, ahAvarA cautthA duhasejjA sU0 324-325 / // 358 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 359 // Jain Education Interna se Na muMDe bhavittA jAva pavvaipa, tassa Na evaM bhavai, jayA NaM aha agAravAsa' AvasAmi tayA NaM ahaM saMvAhaNa - parimaddaNa - gAtabhaMga-gAtaccholaNAI' labhAmi, jappabhi caNaM ahaM muMDe jAva pavvaipa tappabhii caNaM ahaM saMvAhaNa jAva gAtaccholaNAra No labhAmi, se NaM saMvAhaNa jAva gAtaccholaNAI AsAemANe jAva maNa uccAvaca niyacchara viNigdhAyamAvajjai cautthA duhasejjA 4 / cattAri suhasejjAu paM0 ta 0 tattha khalu imA paDhamA suhasejjA, se Na muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvaipa NiggaMthe pAvaNe Nissakie Nikkakhie Nivvitigicche No bhedasamAvaNNe No kalusasamAvaNNe NiggaMtha pAvayaNa' saddahara pattiyaha roei, NiggaMtha pAvayaNa saddahamANe pattiyamANe ropamANe No maNa uccAvayaM niyacchara No viNigdhAyamAvajjai paDhamA suhasejjA 1, ahAvarA doccA suhasejjA se NaM muMDe jAva pavvaipa sapaNa lAmeNa tussai parassa lAbha No AsAei No pIchei No patthei No abhilasara, parassa lAbha aNAsAyamANe jAva aNabhilasamANe No maNa uccAvayaM niyacchara No viNigdhAyamAvajjara dozyA suhasejjA 2, ahAvarA taccA suhasejjA ( 0 paDimA ) - se Na' muMDe bhavitA jAva pavvada divyamANussapa kAmabhoge No AsApaDa jAva No abhilasara, divvamANussara kAmabhoge aNAsAyamANe jAva aNabhilasamANe No maNa uccAvayaM niyacchara No viNigdhAyamAvajjai taccA suhasejjA 3. ahAvarA cautthA suhasejjA se NaM muDe bhavittA jAva pavvaipa tassa NaM evaM bhavai-jai tAva arahaMtA bhagavaMto haTThA AroggA baliyA kallasarIrA aNNatarAI urAlAI kallANAI vipulAI payattAI paggahiyAI mahANubhAgAI kammakkhayakAraNAi tavokammAI paDivajjati kimaMga puNa aha abhovagamiuvakkamiya' ( u ) veyaNa No samma sahAmi khamAmi titikkhemi ahiyAsemi, mama ca NaM ambhovagamiuvakkamiyaM (u)samma asahamANassa akkhamamANassa atitikkhe sU0 325 / // 359 //
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ ...... suu0325-326|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 360 // mANassa aNahiyAsemANassa ki maNNe kajjai ?, egaMtaso pAve kamme kajjai, mama ca Na aNabbhovagamio jAva samma sahamANassa jAva ahiyAsemANassa ki mapaNe kajjai ?, egaMtaso NijjarA kajjai, cautthA suhasejjA 4 (sU0 325) / cattAri avAyaNijjA 50 ta0-aviNIe vigatIpaDibaddha avitosaviyapAhuDe maayii| cattAri vAya. NijA paM0 20-viNIe avigatIpaDibaddhe viosaviyapAhuDe amAyI (sU0 326) / 'cattArI'tyAdi, catasraH-catuHsaGkhyAH duHkhadAH zayyA duHkhazayyAH, tAzca dravyato'tathAvidhakhavAdirUpAH bhAvatastu duHsthacittatayA duHzramaNatAsvabhAvAH pravacanAzraddhAna 1 paralAbhaprArthana 2 kAmAzaMsana 3 snAnAdiprArthana 4vizeSitAH prajJaptAH, 'tatre 'ti tAsu madhye 'se' iti sa kazcid gurukA athArthoM vA'yaM sa ca vAkyopakSepe 'pravacane' zAsane dIrghatvaM ca prAkRtatvAditi (prakaTAditvAditi) zaGkitaH-ekabhAvaviSayasaMzayasaMyuktaH, kAGkitomatAntaramapi sAdhvitibuddhiH, vicikitsitaH-phala prati zaGkAvAn , bhedasamApanno-buddhidvaidhIbhAvApanna evamidaM sarca jinazAsanoktamanyathA veti, kalapasamApanno-naitadevamiti viparyasta iti, na zraddhatte-sAmAnyenaivamidamiti, no pratyetipratipadyate prItidvAreNa, no rocayati-abhilASAtirekeNAsevanAbhimukhatayeti, mana:-cittamuccAvacam-asamajasa nirgacchati-niryAti karotItyarthaH, tato vinirghAta-dharmabhraMza saMsAraM vA Apadyate, evamasau zrAmaNyazayyAyAM duHkhamAsta ityekA, tathA svakena-svakIyena labhyate lambhana vA lAbha:-annAde ratnAdervA tena AzAM kArotItyAzayati, sa nUna me dAsyatItyevamiti, AsvAdayati vA-labhate cet tad bhuGkta eva, spRhayati prArthayati-yAcate abhilapatilabdhe'pyadhikatara-vAJchatItyarthaH, zeSamuktArthamevamapyasau duHkhamAsta iti dvitIyA, tRtIyA kaNThayA, agAravAso // 360 Jain Education For Private & Personal use only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 36 // gRhavAsastamAvasAmi-tatra parne sambAdhanaM-zarIrasyAsthisukhatvAdinA naipuNyena mardanavizeSaH, parimardana tu-piSTAdermalanamAtra parizabdasya dhAtvarthamAtravRttitvAt , gAtrAbhyaGgaH-tailAdinA'GgamrakSaNa, gAtropakSAlanam-aGgadhAvanametAni labhe na kazcinniSedhayatIti, zeSa kaNThayamiti caturthI // duHkhazayyAviparItAH sukhazayyAH prAgivAvagamyAH, navara-'haha'ttizokAbhAvena hRSTA iva iSTA arogA-jvarAdivarjitAH, balikA:-prANavantaH, kalpa(lya)zarIrAH- paTuzarIrAH, anyatarANi-anazanAdInAM madhye ekatarANi, udArANi-AzaMsAdoSaparihAratayodAracittayuktAni, kalyANAni, maGgalarUpatvAt , vipulAni bahudinatvAt , prayatAni-prakRSTasaMyamayuktatvAt , pragRhItAni AdarapratipannatvAt , mahAnubhAgAni acintyazaktiyuktatvAt , (samRddhAni) RddhivizeSakAraNatvAt , karmakSayakAraNAni mokSasAdhakatvAt , tapaHkarmANi-tapaHkriyAH pratipadyante Azrayante, 'kimaga puNa' ti kiM prazne aGgatyAmantraNe'laGkAre vA, 'puna'riti pUrvoktArthavelakSaNyadarzane zirolocabrahmacaryAdInAmabhyupagame bhavA AbhyupagamikI, upakramyate'nenAyurityupakramo-jvarAtIsArAdistatra bhavA yA saupakramikI sA cAsau sA ceti AbhyupagamikaupakramikI tAbhyAM (tAM) vedanAM-duHkhaM sahAmi tadutpattAbabhimukhatayA, (asti ca sahiravaimukhyArthe yathA'sau bhaTastaM bhaTaM sahate,) tasmAnna bhajyata iti bhAvaH, kSame-Atmani pare vA'vikopatayA titikSAmi adanyatayA adhyAsayAmi sauSThavAtirekeNa tatraiva vedanAyAmavasthAnaM karomItyarthaH, ekArthA vaite zabdAH, kiM manne' tti kiM manye iti nipAto vitarkArthaH kriyate-bhavatItyarthaH, 'egaMtaso tti ekAntena sarvathetyartha iti || ete ca duHkhasukhazayyAvanto nirguNAH saguNAzca atastadvizeSANAmeva vAcanIyAvAcanIyatvadarzanAyasUtradvayaM, kaNThaya, navaraM 'vigatI'tti vikRtiH-kSIrAdikA 'adhyavazamitaprAbhRtaH' iti prAbhRtam-adhikaraNakArI kopa +++000000000000000000000+++222-40+00000000066004808048 Jain Education For Private & Fersonal use only |
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 327 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 362 // 000000000000000000000000000000000000000000%80000...." iti / anantaraM vAcanIyAvAcanIyAH puruSA uktA iti puruSAdhikArAt tadvizeSapratipAdanapara caturbhagikApratibaddhaM sUtrapravandhamAha __cattAri purisajjAyA pa0 ta0-Aryabhare nAmamege no paraMbhare, paraMbhare nAmamege jo AtaMbhare, page AtaMbharevi paraMbharevi, page No AtaMbhare No para bhare, cattAri purisajAyA 50 ta0-duggae nAma page duggae, duggae nAma page suggae, suggae nAma ege duggae, suggae nAma ege suggae / cattAri purisajAyA paM0 ta0-duggae nAma ege dubbae, duggae (nAma) page subbae, suggae (nAma) ege ducae, suggae nAma ege subbae / cattAri purisajAyA paMtaduggae NAma ege duSpaDiyANaMde, duggae nAma ege suppaDiyANaMde 4 / cattAri purisajAyA 50 ta0-duggae NAma page duggaigAmI, duggae NAma ege suggaigAmI 4 / cattAri purisajAyA paM0 ta0-duggae NAma ege duggati gate, duggae NAma ege suggaI gate 4 / cattAri purisajAyA 50 ta0-tame NAma ege tame, tame NAma ege joI, joI NAma page tame, joI NAma ege joI / cattAri purisajAyA paM0 ta-tame NAma page tamabale, tame NAma page joibale, joI NAma ege tamabale, joI NAma page joibale / cattAri purisajAyA paMta-tameNAma ege tamabalapajalaNe, tame NAma page joibala pajjalaNe 4 / cattAri purisajAtA paM0 saM0-pariNNAyakamme nAma ege no pariNNAyasaNNe, pariNNAya. saNNe NAma ege No pariNNAyakamme, page pariNNAyakammevi04 / cattAri purisajAyA paMta-pariNNAyakamme nAma page No pariNNAyagihAvAse, pariNNAyagihAvAse NAma page No pariNNAyakamme 4 / cattAri purisajAyA paMtapariNNAyasaNNe NAma ege No pariNNAyakamme, ege prinnnnaaykmmevi04| cattAripurisajAyA 50 ta0-pariNNAyakamme nAma page No pariNAyagihAvAse, pariNNAyagihAvAse NAma ege No pariNNAyakamme 4 / cattAri purisajAyA paM0 .0000000000000000000000000000000000000000000.......... // 362 // Jain Education in For Privals & Personal use only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 363 // Jain Education Interna ta0- pariNNAyakamme NAmamege No pariNNAyagihAvAse, pariNNAyagihAvAse NAma page No pariNNAyakamme 4 / cattAri purisajAyA paM0 ta0 - pariNNAyasanne NAmamege No pariNNAyagihAvAse, pariNNAyagihAvAse NAma ege04 / cattAri purisajAyA paM0 ta0 - ihatthe NAma page No para the, paratthe NAma page NA ihatthe 4 / cattAri purisajAyA paM0 ta0- egeNa NAma page vaDDhadda egeNa hAyai, egeNa NAma page baDhai dohiM hAyara, dohiM NAma page vaDha paNa hAya, dohiM NAma page baDhai dohi hAyai / cattAri kaMthakA paM0 ta0-AiNNe NAma page AiNNe, AiNNe NAma ege khaluMke, khaluMke NAma page AiNNe, khaluMke NAma page khaluMke / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0AiNNe NAma page AiNNe 4 (caubhaMgo) / cattAri papagA (kaMthagA) paM0 ta0 - AiNNe NAma page AiNNattApa viraha, AiNNe NAma ege khaluMkattApa viharai 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0 - AiNNe NAma ege AiNNattApa viharai, (caubhaMgo) / cattAri pakathagA paM0 ta0 - jAisaMpaNNe NAma page No kulasaMpaNNe 4 / pavAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-jAisaMpaNNe NAma page kulasaMpaNNe, caDabhaMgo / cattAri kaMthagA paM0 ta0 - jAisaMpaNe NAma page No balasaMpanne 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0 - jAisaMpaNNe NAma page ( No ) balasaMpanne 4 | cattAri kaMthagA paM0 ta 0 - jAisaMpanne nAma page No ruvasaMpanne 4 / pavAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0 - jAisapaNNe NAma ege No ruvasaMpaNNe 4 / cattAri kaMthagA paM0 ta0 - jAisa panne NAma page No jayasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0 - jAisaMpanne NAma page No jayasaMpanne 4 / evaM kulasaMpaNNeNa ya balasaMpaNNeNa ya 4, kulasaMpaNNeNa ya rUvasaMpaNNeNa ya 4 / kulasaMpaNNeNa ya jayasaMpaNNeNa ya 4, evaM balasaMpaNNeNa ya rUvasaMpaNNeNa ya 4, balasaMpaNeNa ya jayasa paNNeNa ya 4, savvattha purisajAyA paDivakkho / cattAri kaMthagA paM0 ta0 - rUvasa paNe NAma page No sU0 327 / // 363 //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 364 // Jain Education Interna jayasa panne 4, evAmeva cattAri purisanAyA paM0 ta0 - rUvasa paNNe NAma page No jayasa paNNe 4 / cattAri purisajAyA paM0 ta0-sIhattApa NAma page nikkhamettA sIhattAra viharaha, sIittApa NAma page nikkhamettA sIyAlattApa viharas, sIyAlattApa nAma ege nikvamettA sIhattAra viharadda, sIyAlattAe nAma page nikkhamettA sIyAlattApa uires ( sU0 327) | ' cattArI'tyAdi, AtmAnaM vibhartti - puSNAtItyAmambhariH, prAkRtatvAdAyaMbhare, tathA paraM vibhartIti parambhariH iti, prAkRtatvAt paraM bhare iti, tatra prathamabhaGge svArthakAraka eva, sa ca jinakalpiko, dvitIyaH parAkAraka eva, sa ca bhagavAnarhan, tasya vivakSayA sakalasvArthasamApteH parapradhAnaprayojanaprApaNapravaNaprANitatvAt tRtIye svaparArthakArI, saca sthavirakalpiko vihitAnuSThAnataH svArtha karatvAdvidhivat siddhAntadezanAtaca parArthasampAdakatvAt, caturthe tRbhayAnupakArI, sa ca mugdhamatiH kazvidyathAcchando veti, evaM laukika puruSo'pi yojanIyaH / ubhayAnupakArI ca durgata eva syAditi durgatasUtraM - durgato- daridraH, pUrva dhanavihInatvAt jJAnAdiratnavihInatvAdvA, pazcAdapi tathaiva, athavA durgato dravyataH punardurgato bhAvata iti prathamaH evamanye trayo, navaraM sugato dravyato dhanI bhAvato jJAnAdiguNavAniti / durgataH ko'pi vratI syAditi durbatasUtraM - durgato - daridraH pUrva dhanavihInatvAt durvataH - asamyasvato'thavA durvyayaH - AyanirapekSavyayaH kusthAnavyayo vetyekaH, anyo durgataH san suvrato - niraticAraniyamaH suvyayo vaucityapravRtteriti, itarau prtiitii| durgatastathaiva duSpratyAnanda iti - upakRtena kRtamupakAraM yo nAbhimanyate yastu manyate taM sa supratyAnanda iti / durgato daridraH sana durgatiM gamiSyatIti durgutigAmItyevamanye'pi, navaraM sugatiM sU0 327 / // 364 //
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0327 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / gamiSyatIti sugatigAmI, mugataH-Izvara ityrthH| durgatastathaiva durgatiM gato yAtrAjanakupitatanmAraNapravRttamakavat , evamanye tryH| tama iva tamaH pUrvamajJAnarUpatvAdaprakAzatvAdvA pazcAdapi tama evetyekaH, anyastu tamaH pUrva pazcAjjyotiriva jyotiH upArjitajJAnatvAt prasiddhiprAptatvAdvA, zepau mujnyaatau| tamaH-kukarmakAritayA malinasvabhAvastamo'jJAnaM balaM-sAmarthya yasya sa tamo'ndhakAraM vA tadeva tatra vA balaM yasya sa tathA, asadAcAravAnajJAnI rAtricaro vA caM.rAdirityekaH, tathA tamastathaiva jyotirjJAnaM balaM yasya AdityAdiprakAzo vA jyotistadeva tatra vA balaM yasya sa tathA. ayaM cAsadAcAro jJAnavAn dinacArI vA'caurAdiriti dvitIyo, jyotiH-satkarmakAritayojjvalanasvabhAvaH, tamobalastathaiva, ayaM ca sadAcAravAn ajJAnI kAraNAntarAdvA rAtricara iti tRtIyaH, caturthaH mujJAnaH, ayaM ca sadAcAravAn jJAnI dinacaro veti / tathA tamastathaiva 'tamabalapajjalaNe'tti tamo-mithyAjJAnamandhakAraM vA tadeva valaM tatrA'thavA tamasyuktarUpe bale ca sAmarthya prarajyate-rati karotIti tamobalapraraJjanaH, evaM jyotirbalArajanaH, jyotiH -samyagjJAnamAdityaprakAzo veti, evamitarAvapi, ihApi ta evaM pUrvasUtroktAH puruSavizeSAH prarajanavizeSitAH drssttvyaaH| 'pariNNAya'tti, parijJAtAni-jJaparijJayA svarUpato'vagatAni pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatAni-karmANi-- kRSyAdIni yena sa parijJAtakarmA, no-na ca parijJAtAH saMjJA:-AhArasaMjJAdyA yena so'parijJAtasaMjJaH abhAvitAvasthaH prabajitaH zrAvako betyekaH, parijJAtasaMjJaH sadbhAvanAbhAvitatvAnna parijJAtakA kRSyAyanivRttaH zrAvaka iti dvitIyaH, tRtIyaH sAdhuzcaturtho'saMyata iti / parijJAtakA -sAvadhakaraNakAraNAnumatinivRttaH kRSyAdinivRtto vA na parijJAtagRhAvAso'prabajita ityekaH, anyastu parijJAtagRhavAso na tyaktArambho duSpravajita iti dvitIyaH, tRtIyaH sAdhuzca 4...00000000000000000000000000000000004+000000000000000000000 11365 Jain Education For Private & Personal use only Ho
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 327 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 366 // .0000000000000000000000000000000000000000000000000004 turtho'saMyataH, tyaktasaMjJo viziSTaguNasthAnakatvAdatyaktagRhavAso gRhasthatvAdekaH, anyastu parihatagRhavAso yativAdabhAvitatvAnna parihRtasaMjJaH, anya ubhayathA anyo nobhayatheti / ihaiva janmanyarthaH-prayojanaM bhogasukhAdi AsthA vAidameva sAdhviti buddhiryasya sa ihArthaH ihAstho vA bhogapuruSa ihalokapratibaddho vA, paratraiva janmAntare artha AsthA vA yasya sa parArthaH parAstho vA sAdhurbAlatapasvI vA, iha paratra ca yasyArtha AsthA vA sa suzrAvakaH, ubhayapratibaddho vA ubhayapratiSedhavAn kAlazaukarikAdimuDho veti, athavA ihaiva vivakSite grAmAdau tiSThatIti ihasthastatpratibandhAnna parastho'nyastu paratra pratibandhAt parastho'nyastU bhayastho'nyaH sarvA'prativaddhatvAdanubhayasthobhAvasAdhuriti / ekeneti zrutena ekaH kazcidvarddhate ekeneti samyagdarzanena hIyate, tathoktaM-"jaha jaha vahussuo saMmao ya, sIsagaNasaMparibuDo ya / aviNicchio ya samaye, taha taha siddhaMtapaDiNIo // 1 // " ityekastathA ekena zrutenaivAnyo varddhate dvAbhyAM sambagdarzanavinayAbhyAM hIyate iti dvitIyaH, dvAbhyAM zrutAnuSThAnAbhyAmanyo varddhate ekena samyagdarzanena hIyate iti tRtIyaH, dvAbhyAM zrutAnuSThAnAbhyAmanyo varddhate dvAbhyAM samyagdarzanavinayAbhyAM hIyata iti caturthaH, athavA jJAnena varddhate rAgeNa hIyate ityekaH, anyo jJAnena varddhate rAgadveSAbhyAM hIyate iti dvitIyaH, anyo jJAnasaMyamAbhyAM varddhate rAgeNa hIyate iti tRtIyaH, anyo jJAnasaMyamAbhyAM varddhate rAgadveSAbhyAM hIyata iti caturthaH / prakanthakAH pAThAntareNa kanthakA vA-azvavizeSAH, AkIrNo-vyApto javAdiguNaiH pUrva pazcAdapi tathaiva, anyastvAkIrNaH pUrva pazcAtkhaluko-galiravinIta iti. anya pUrva khalaGkaH pazcAdAkIrNo guNavAn , caturthaH pUrva pazcAdapi khaluGka eveti / AkI guNavAna AkIrNatayA-guNavattayA vinayavegAdibhirityarthaH, vahati-pravartate viha //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Jan Education International For Private & Personal use only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 327-329 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 367 // ratIti pAThAntaram , AkIrNo'nya ArohakadoSeNa khalaGkatayA-galitayA vahati, anyastu khalukaH ArohakaguNAdAkIrNatayA vahati, caturthaH pratItaH, sUtradvaye'pi puruSA dAAntikA yojyAH, sUtre tu kvacinnoktAH vicitratvAsUtragateH / 'cattAritti mugamAni, 5 jAti 4 kula 3 bala 2 rUpa 1 jayapadeSu dazabhikisaMyogairdazaiva prakanthakadRSTAntacaturbhaGgIsUtrANi, pratyekaM tAnyevAnusaranti santi daza dArzantikapuruSasUtrANi bhavantIti, navaraM jayaH-parAbhibhava iti, siMhatayA-UrjavRttyA niSkrAnto gRhavAsAt tathaiva ca viharati udyatavihAreNeti, zRgAlatayA-dInavRttyeti / pUrva puruSANAmazvAdibhirjAtyAdiguNena samatokA'dhunA'pratiSThAnAdInAM tAmeva pramANata Aha __ cattAri loge samA paM0 taM0-apatiTThANe Narae 1 jaMvUddIve dIve 2 pAlae jANavimANe 3 sayaTTasiddha mahAvimANe 4 cattAri loe samA sapakkhiM sapaDidisi paM0 20-sImaMtae narapa 1 samayakhette 2 uDU vimANe 3 IsIpabhArA puDhavI 4 (sU0 328) / uiDhaloe NaM cattAri visarIrA paM0 ta0-puDhavikAiyA Au0 vaNassai0 orAlA tasA pANA, aho loge NaM cattAri bisarIrA paM0 ta0-evaM ceva, evaM tiriyalogevi 4 (sU0 329) / 'cattArI'tyAdi sUtradvayaM mugamaM, kintu apratiSThAno narakAvAsaH saptamyAM narakapRthivyAM, sa ca yojanalakSa, pAlaka pAlakadevanirmitaM saudharmendrarAbandhi yAnaM ca tadvimAnaM ca yAnAya vA-gamanAya vimAnaM yAnavimAna, na tu zAzvatamiti, sarvArthasiddhaM vimAna / catvAro loke samA bhavanti, kathamityAha- 'sapakkhiM sapaDidisiM'ti samAnAH pakSAH-pArdhA dizo yasmin tatsapakSamihekAraH prAkRtatvena, tathA samAnAH pratidizo-vidizo yasmin tat sapratidika tad yathA bhavatyevaM samA bhavantIti, sadRzAH pakSairiti sapakSamityavyayIbhAvo veti, pRthusaGkIrNayAhi dravya For Private & Personal use only // 367 // Jain Education "
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0329-334 / / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 368 // , yoradhauparivibhAgena sthitayostulyamAnayorvA viSamatAvyavasthitayona samA dizo vidizazca bhavatIti atyantasamatAkhyApanArthamidaM vizeSaNadvayamiti, sImantakaH prathamapRthivyAM prathamaprastaTe paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANa iti, samaya: kAlasta dupalakSita kSetra samayakSetra manuSyakSetramityarthaH, uDuvimAna saudharme prathamaprastaTa eveti, Ipad-alpo ratnaprabhAvapekSayA prAgbhAraH- ucchyAdilakSaNo yasyAH sepatyAgbhArA / IpatprAgbhArA Urdhva-Uloke bhavatIti UrcalokaprastAvAdidamAha-'uDDhe'tti, dve zarIre yeSAM te dvizarIrAH eka pRthivIkAyikAdizarIrameva dvitIyaM janmAntarabhAvi manuSyazarIraM tatastRtIya keSAJcinna bhavatyanantarameva siddhigama nAn , 'orAlA tasa'ti udArAH-sthUlAH dvIndriyAdayo na tu sUkSmAstejovAyulakSaNAH, teSAmanantarabhave manuSyatvAprAptyA sidvirna bhavatIti zarIrAntarasambhavAt , tathodAratrasagrahaNena dvIndriyAdipratipAdane'pIha dvizarIratayA paJcendriyA eva grAdyAH, vikalendriyANAmanantarabhave siddherabhAvAt , uktaJca-"vigalA labheja viraI, Na hu kiMci labhejja muhumatasA ti" / lokasambandhAyAte adholokatiryaglokayoratidezasUtre, gatArtha iti / tiryaglokAdhikArAt tatsambhavaM saMyatAdipuruSaM bhederAha___cattAri purisajAyA paM0 ta0-hirisatte hirimaNasatte calasatte thirasate (sU0 330) / cattAri sa(si)japaDimAo paM0, cattAri vatthapaDimAo paM0, ca sAri pAyapaDimAo paM0, cattAri ThANapaDimAo paM0 (sU0331) / cattAri sarIragA jovaphuDA paM0 20-beuvie AhArae teyae kammae, cattAri sarIragA kammammIsagA paM0 taM0-orAlie, veucie AhArae teyae (sU0 332) / cauhi asthikApahi loge phuDe paM0 20-dhammatthikApaNaM adhammasthikAraNaM jIvatthikAraNaM puggalatthikAraNa, cauhi bAyarakApahi uvavajamANehiM loge phuDe paM020-puDhavikAipahi Au0 bAu0 vaNassaikAipahi (sU0 333) / cattAri paesaggeNaM tullA paM0 taM0-dhammasthikAe adhammatthikAe logAgAse egajIve (mU0 334) / // 368 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAna sU0 330-334 / dIpikA vRttiH / // 369 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000 'cattArI'tyAdi, hiyA-lajjayA sattvaM-parIpahAdisahane raNAGgaNe vA avaSTambho yasya sa hIsattvaH, tathA hriyA-hasiSyanti mAmuttamakulajAta janA iti lajjayA manasyeva na kAye romaharSakampAdibhayaliGgagopadarzanAt sattva yasya sa hImanaHsattvaH, calamasthira parISahAdisampAte dhvaMsAt sattvaM yasya sa calasattvaH, etadviparyayAt sthirasatvaH / sthirasattvo'nantaramuktaH, sa cAbhigrahAn pratipadya pAlayatIti taddarzanAya sUtracatuSTayamidaM-'cattAri seja'tti, sugama, navaraM zayyate yasyAM sA zayyA-saMstArakaH tasyAH pratimA-abhigrahAH zayyApratimAH, tatrodiSTa phalakAdInAmanyatamat grahISyAmi netaradityekA, yadeva prAguddiSTa tadeva yadi drakSyAmi tadA tadeva grahISyAmi nAnyaditi dvitIyA, tadapi yadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavati tato grahISyAmi nAnyat (ta) AnIya tatra zayiSye iti tRtIyA, tadapi phalakAdika yadi yathAsaMstRtamevAste tato grahISyAmi nAnnatheti caturthI, Asu ca pratimAsvAdyayoH pratimayorgacchanirgatAnAmagrahaH uttarayoranyatarasyAmabhigrahaH, gacchAntargatAnAM tu catasro'pi kalpanta iti. vanapratimA -vastragrahaNavipaye pratijJAH, kArpAsikAdItyevamuddiSTaM vastra yAciSye iti prathamA, tathA prekSita vastraM yAciSye nAparamiti dvitIyA, tathA''ntaraparibhogenottarIyaparibhogena vA zayyAtareNa paribhuktaprAya vastra grahISyAmIti tRtIyA, tathA tadevotsRSTadharmakaM grahISyAmIti caturthI, pAtrapratimA uddiSTaM dArupAtrAdi yAciSye 1, tathA prekSita 2 tathA dAtuH svAGgika paribhuktaprAya dvitreSu vA pAtreSu paryAyeNa paribhujyamAna pAtraM yAciSye iti tRtIyA, ujjhitadha makamiti caturthI, sthAna-kAyotsargAdyartha AzrayaH tatra pratimAH sthAnapratimAH, tatra kasyacid bhikSorevaMbhUto'bhigraho bhavati yathA--ahamacitta sthAnamupAzrayiSyAmi tatra cAkuJcanaprasAraNAdikAM kriyAM kariSye, kiJcidacitta D 25- .4.00000000000000000000000000000000000000000000000000000 / Jain Education For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 330-334 / zrIsthAnAta sUtradIpikA vRttiH / // 370 // 6.000000000000000000000000000000000000000000000000000 kuDyAdikamavalambayiSye, tathA tatraiva stokapAdaviharaNa samAzrayiSyAmIti prathamA pratijJA, dvitIyA tvAkuJcanaprasAraNAdikriyAmavalambana ca kariSye na pAdaviharaNamiti, tRtIyA tvAkuJcanaprasAraNameva nAvalambanapAdaviharaNe iti, caturthI punaryatra trayamapi na vidhatte / anantaraM zarIraceSTAnirodha ukta iti zarIraprastAvAdidaM sUtradvayaM-'cattAritti vyakta, kintu jIvena spRSTAni-vyAptAni jIvaspRSTAni, jIvena hi spRSTAnyeva vaikriyAdIni bhavanti, na tu yathA audArika jIvamuktamapi bhavati mRtAvasthAyAM tathaitAnIti, 'kammammIsaga'tti kArmaNena zarIreNonmizrakANi na kevalAni yathaudArikAdIni trINi vaikriyAdibhiramizrakANyapi bhavanti naivaM kArmaNeneti bhAvaH / zarIrANi kArmaNenonmizrakANItyuktamunmizrANi ca spRSTAnyeveti spRSTaprastAvAt sUtradvayaM-'cauhi"ti gatArtha, kevala 'kuDe'tti spRSTaH - pratipradeza vyAptaH, sUkSmANAM paJcAnAmapi sarvaloke utpAdAt bAdarataijasAnAM tu sarvalokAduddhRtya manuSyakSetro RjugatyA vakragatyA votpadyamAnAnAM dvayorUrdhvakapATayoreva vAdaratejastvavyapadezasyeSThatvAcca 'caDahiM bAyarakAehi' ityukta, bAdarA hi pRthivyamyuvAyunaspatayaH sarvalokAduvRtya pRthivyAdi-ghanodadhyAdi-dhanavAtavalayAdi-ghanodadhyAdiSu yathAsvamutpAdasthAneSvanyataragatyotpadyamAnA aparyAptakAvasthAyAmatibahutvAt sarvaloka pratyeka pratyeka spRzanti, paryAptAstvete bAdaratejaskAyikAstrasAzca lokAsaGkhyeyabhAgameva spRzantIti, uktaJca prajJApanAsUtre-"ettha Na vAyarapuDha vikAiyANa pajjattagANaM ThANA pannattA" ityAdi, caturbhirlokaH spRSTa ityuktamiti lokaprastAvAttasya dharmAstikAyAdInAM cAnyonyaM pradezataH samatAmAha-'cattArI'tyAdi kaNThaya, navaraM pradezAgreNa pradezapramANeneti tulyAH-samAH sarveSAmepAmasaGkhyAtapradezatvAt , 'loyAgAse'tti AkAzasyAnantapradezatvena dharmAstikAyAdibhiH sahAtulyatAprasakterlokagrahaNamiti / 00000000000000000000000000000000000000000000000000 mmmmmmmmmm mmmmm // 37 // Jain Education ! For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 335-337 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 00000000000000000 .000000000000000000000000000644666 'egajIvetti sarvajIvAnAmanantapradezatvAdvivakSitatulyatA'bhAvaprasaGgAdekagrahaNamiti / pUrva pRthivyAdibhiH spRSTo loka ityuktamiti pRthivyAdiprastAvAdidamAha cauNhamega sarIra No passa bhavai, taM-puDhavikAiyANa Au0 teu0 vaNassaikAiyANa (sU0 335) / cattAri iMdiyatthA puTThA vedeM ti, ta-soi diyatthe ghANidiyatthe jibhidiyatthe phAsidiyatthe (sU0 336) / cauhi ThANehi jIvA ya puggalA ya No saMcAeMti rahiyA logatA gamaNatAe, ta0-gatiabhAveNa niruvaggahatAe lukkha. tAe logANubhAveNa (sU0 337) / / 'cauNha'mityAdi kaNThya, kintu 'No passaM'ti cakSuSA no dRzyamatisUkSmatvAta , kacita 'no supassa"ti pAThaH, tatra na sukhadRzya-na cakSuSaH pratyakSadRzyamanumAnAdibhistu dRzyamevetyarthaH, bAdaravAyUnAM tathA sUkSmANAM pazcAnAmapi tadekamaneka vA adRzyamiti caturNAmityukta, vanaspataya iha sAdhAraNA eva grAhyAH, pratyekazarIrasyaikasyApi dRzyatvAditi / pRthivyAdInAM zarIrasya cakSurindriyAviSayatvamuktamitIndriyaviSayaprastAvAdidamAha-'cattAri iMdiye'tyAdi, spaSTa', kintu indriyairayante-adhigamyanta itIndriyArthAH-zabdAdayaH, 'puThTha'tti spRSTAH-indriyasambaddhA 'vee titti vedyante AtmanA jJAyante, nayanamanovarjAnAM zrotrAdInAM prAptArthaparicchedasvabhAvatvAditi, 'puDhe suNei sadde'tti vacanAt , anantara jIvapudgalayorindriyadvAreNa grAhakagrAhyabhAva ukto'dhunA tayorgatidharma cintayannAha-'cauhI'tyAdi, vyakta, paramanyeSAM gatireva nAstIti 'jIvA ya puggalA ya' ityukta, 'no saMcAeti' na zaknuvanti nAla 'bahiya'tti bahistAllokAntAt aloke ityarthaH, gamanatAyai-gamanAya gantumityarthaH, gatyabhAvena-lokAntAt paratasteSAM gatila 6660000000000000000000000000000000000000000000000000 Jan Education For Private & Personal use only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0338 zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 372 // 00000000000000000000000000000000000000000000000000000.. kSaNasvabhAgabhAvAd adho dIpazikhAvat , tathA nirupagrahatayA-dharmAsti jAyAbhAvena tajjanitagatyupaSTambhAbhAvAt gannyAdirahitapaguvat , tathA rUkSatayA sikatAmuSTivat , lokAnteSu hi pudgalA rUkSatayA tathA pariNamanti yathA| parato gamanAya nAlaM, karmapudgalAnAM tathAbhAve jIvA api, siddhAstu nirupagrahatayaiveti, lokAnubhAvena-lokamadiyA viSayakSetrAdanyatra mArtaNDamaNDalavaditi / anantaroktA arthA uktavannidarzanataH prAyaH prANinAM pratItipathapAtino bhavantIti nidarzanabhedapratipAdanAya paJcasUtrI caDabihe gAe paM0 20-AharaNe AharaNataddese AharaNataddose uvaNNAsovaNae 1, AharaNe vauvihe paM. ta-avAe uvAe ThavaNAkamme paDuppaNNaviNAsI 2, AharaNataddese caubdhihe paM0 20-aNusiThThI uyAlaMbhe pucchA NissAvayaNe 3, AharaNataddose cauvihe paM0 ta0 adhammajjue paDilome aMtovaNIe durovaNIe 4, uvaNNAsovaNae cabbihe paM0 ta0-tabvatthue tadaNNavatthue paDinibhe heU 5, heU caubihe 50 ta0-jAvae thAvara sae lUsae, ahavA heU cauvihe pataM-paccakkhe aNumANe ovamme (uvame), Agame, ahavA heU caubdhihe paM020-asthitta asthi so heU 1, atthi taNatthi so heU2, Natthi ta asthi so heU 3, Nasthi taNasthi so heU 4 (sU0 338) / tatra jJAyate asmin sati dAntiko'rtha iti adhikaraNe ktapratyayopAdAnAt jJAta-dRSTAntaH, sAdhanasadbhAve sAdhyasyAvazyaMbhAvaH sAdhyAbhAve vA sAdhanasyAvazyamabhAva ityupadarzanalakSaNo yatra dRSTAntaH, sa sAdhatiro dvidheti, athavA AkhyAnakarUpaM jJAtaM, tacca caritakalpitabhedAd dvidhA tatra caritaM yathA nidAna duHkhAya brahmadattasyeva, kalpitaM yathA pramAdavatAmanityaM yauvanAdIti nidarzanIya, yathA pANDupatreNa kizalayAnAM dezitaM, tathAhei .00000000000000000000000000000000000000000000000000..... // 372 // Jan Education For Privals & Fersonal use only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0338 zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 37 // "jaha tumbhe taha amhe, tumbhe viya hohihA jahA amhe / appAhei paDataM, paMDuyapattaM kisalayANaM // // " jJAtamupAdhibhedAt caturvidhaM darzayati-tatra-A-abhividhinA hiyate-pratItau nIyate'pratIto'rtho'nenetyAharaNaM, yatra samudita eva dAntiko'rtha upanIyate yathA pApaM duHkhAya brahmadattasyeveti, tathA tasya-AharaNArthasya dezastaddezaH sa cAsAvupacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvAdAharaNazabdasya pUrvanipAte AharaNataddeza iti, bhAvArthazcAtra-yatra dRSTAntArthadezenaiva dAntikArthasyopanayanaM kriyate tattaddezodAharaNamiti, yathA candra iva mukhamasyA iti, iha hi candra saumyatvalakSaNenaiva dezena mukhasyopanayanaM nAniSTena nayananAsAvarjitatvakalaGkAdineti, tathA-tasyaivodAharaNasya sambandhI sAkSAt prasaGgasampanno vA doSaH taddoSaH sa cAsau dharmeNa dhammiNa upacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvena pUrvanipAtAdAharaNataddoSa iti / tathA vAdinA abhimatArthasAdhanAya kRte vastUpanyAse tadvighaTanAya yaH prativAdinA viruddhArthopanayaH kriyate paryanuyogopanyAse vA ya uttaropanayaH sa upanyAsopanayaH, uttararUpamupapattimAtramapi jJAtabhedo jJAtahetutvAditi, yathA akartA-''tmA amarttatvAdAkAzavadityukte anya Aha-AkAzavadabhoktetyapi prAptamityAdi vRttau / 'avAe' ti apAyo'narthaH sa yatra dravyAdiSvabhidhIyate yathaiteSu dravyAdivizeSeSvastyapAyo vivakSita dravyAdivizeSeviva, heyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamapAya iti, tathA 'uvAe' tti upAya:-upeyaM prati puruSavyApArAdikA sAdhanasAnagrI sa yatra dravyAdAvupeye'stItyabhidhIyate yathaiteSu dravyAdivizeSeSu sAdhanIyeSvastyupAyo vivakSitadravyAdivizeSavat , upAdeyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamupAya iti, so'pi dravyAdibhizcaturveti, tatra dravyasya suvarNAdeH prAsukodakAdervA dravyameva vA upAyo dravyopAyaH, etatsAdhanametadupAdeyatAsAdhanaM vA''haraNamapi tathocyate For Private & Personal use only // 3733 // Jain Education Intan
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU03 38 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / 00000000000008 1+000000000000000000000000000000000000 tatprayogazcaivam-asti suvarNAdiSpAyaH upAyenaiva vA suvarNAdau pravartitavyaM, tathAvidhadhAtuvAdasiddhAdivaditi, evaM kSetropAya:-kSetraparikarmaNopAyo yathA astyasya kSetrasya kSetrIkaraNopAyo lAGgalAdistathAvidhasAdhuvyApAro vA, evaM kAlopAyaH-kAlajJAnopAyo, yathA'sti kAlasya jJAne upAyo dhAnyAdevi, jAnIhi vA kAlaM ghaTikAcchAyAdinopAyena tathAbhUtagaNitajJavaditi, evaM bhAvopAyo yathA bhAvajJAne upAyo'sti bhAvaM vA upAyato jAnIhi, bRhatkumArikAkathAkathanena vijJAtacaurAdibhAvA'bhayakumAravaditi, tathAhi-kila rAjagRhanagarasvAminaH zreNikarAjasya putro'bhayakumArAbhidhAno devatAprasAdopalabdhasarva kaphalAdisamRddhArAmasyAmraphalAnAmakAlAmraphaladohadabadbhAryAdohadapUraNArtha cANDAlacaureNApaharaNe kRte cauraparijJAnArtha nATyadarzananimittamilitabahujanamadhye bRhatkumArikAkathAmacIkathat / tathAhi-kAcit bRhatkumArikA vAJchitavaralAbhAya kAmadevapUjArthamArAme puSpANi corayantI ArAmapatinA gRhItA sadbhAvakathane vivAhitayA patyA aparibhuktayA matpArzve samAgantavyamityabhyupagama kArayitvA muktA, tataH kadAcidvivAhitA satI patimApRcchaya rAtrAvArAmapatipArzva gacchantI caurarAkSasAbhyAM gRhItA sadbhAvakathane pratinivRttayA bhavatpAce AgantavyamitikRtAbhyupagamA muktA''rAme gatA ArAmikeNa satyapratijJetyakhANDitazIlA visarjitA, itarAbhyAmapi tathaiva visarjitA patisamIpamAgateti / tato bho lokAH ! patyAdInAM madhye ko duSkarakAraka iti cAsau papraccha, tata IrSyAluprabhRtayaH patyAdIn duSkarakArakatvenAbhidadhuH, cauracANDAlastu caurAniti, tato'sAvanenopAyena bhAvamupalakSya caura iti kRtvA taM bandhayAmAseti / atrApi gAthe-"emeva cauvigappo, hoi uvAo'vi tattha davvammi / dhAunyAo paDhamo, naMgalakuliehiM khetaM tu // 1 // kAlo'vi nAliyAI hiM, hoi bhAvaMmi paMDio ....+000000000000000000000000000000000000000000000000 // 374 // Jan Education For Privals & Fersonal use only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000000004 // zrIsthAnAGga mUtradIpikA vRttiH / sU0338 // //////// +++000000000000000000000000000000000 abho| corassa kae NaTTi ya, vuDhakumAri parikahiMsu ||2||"tti / 'ThavaNAkamme' ti sthApana pratiSThApanaM sthApanA, tasyAH karma-karaNaM sthApanAkarma, yena jJAtena paramataM SayitvA svamatasthApanA kriyate tatsthApanAkamrmeti bhAvaH, tacca dvitIyAGge dvitIye zrutaskandhe prathamAdhyayanaM puNDarIkAkhya, tatra hyuktamasti-kAcit puSkariNI kardamapracurajalA tanmadhye mahatpuNDarIkaM taduddharaNArtha catasRbhyo digbhyazcatvAraH puruSAH sakaImamArgaH praveSTumArabdhAH, te cAkRtataduddharaNA eva pake nimagnAH, anyastu taTastho'saMspRSTakardama evAmodhavacanatayA taduddhRtavAniti jJAtam , upanayazcAyamatra-kaImasthAnIyA viSayAH, puNDarIkaM rAjAdibhavyapuruSaH, catvAraH puruSAH paratIrthikAH, paJcamaH puruSaH sAdhuH, amoghavacanaM dharmadezanA, puSkariNI saMsAraH, taduddhAro nirvANamiti / 'paDapannaviNAsi'tti pratyutpannasya-tatkAlotpannavastuno vinAzo'bhidheyatayA yatrAsti tatpratyutpannavinAzIti, yathA kenApi vaNijA duhitrAdistrIparivArazIlavinAzarakSArtha tadAsaktinimittaM svagRhAsannarAjagAndharvikaguNanikAyAH svagRhe kuladevatAnivezanAd guNanikAkAle tasyA devatAyA agrataH AtodyanAdavyAjena rAjAparAdhaparihAreNa vinAzaH kRtaH, evaM guruNA ziSyAn kacid vastunyadhyupapadyamAnAnupalabhya tasya tadAsaktinimittatvamupahantavyamityevaM pratyutpannavinAzanIyatAjJApakatvAt pratyutpannavinAzijJAtatA gAndharvikAkhyAnakasyAvagantavyeti / athAharaNataddezo vyAkhyAyate sa ca caturdA, 'aNusaTThI'tti, anuzAsanamanuzAstiH-sadguNotkIrtanenopabRhaNaM sA vidheyeti yatropadizyate sA'nuzAstiH, yathA guNavanto'nuzAsanIyA bhavanti, yathA sAdhulocanapatitarajaHkaNApanayanena lokasambhAvitazIlakalaGkA tatkSAlanAyArAdhita devatAkRtaprAtihAryA cAlanIvyavasthApitodakAcchoTanodaghATitacampA ...0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 375 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikAvRttiH // 376 // Jain Education Internat sa gopuratrayA subhadrA aho zIlavatIti mahAjanenAnuzAsiteti, uktaM ca- " AharaNaM tadese, caur3A aNusaTThi taha ubAlaMbho / pucchA nissAvayaNaM, hoi subhaddA'NusaTThIe // 2 // sAhukArapurogaM, jaha sA aNusAsiyA purajaNeNaM / yAcA vi, eva jayaMtevavRjjA ||2||" tti, iha ca tathAvidhavaiyAvRttyakaraNAdinApyupanayaH sambhavati tattyAgena ca mahAjanAnuzAstimAtreNopanayaH kRta ityAharaNatadazateti, tathopAlambhanamupAlambho - bhaGgayantareNAnuzAsanameva yatrAbhidhIyate sa upAlambho yathA kvacidaparAdhavRttayo vineyA upAlambhanIyAH, yathA mahAvIrasamavasaraNe | savimAnAgatacandrAdityodyotena kAlavibhAgamajAnatI mRgAvatI sAdhvI sthitA, tadgamane'tisambhrAntA candanAsamIpe gatA tayA copAlabdhA - ayuktamidaM bhavAdRzInAmuttamakulajAtAnAmityAdi, tathA pRcchA-praznaH kiM kathaM kena kRtamityAdi, sA yatra vidheyatayopadizyate sA pRcchA, yathA pracchanIyA jJAnino nirNayArthibhiryathA bhagavAn kaNikena pRSTaH tathAhi -kila koNikaH zreNikarAjaputraH zraruNaM bhagavantaM mahAvIraM papraccha, yathA - bhadanta ! cakravartino'parityaktakAmA mRtAH kvotpadyante ? bhagavatA'bhihitaM - saptamanarakapRthivyAM tato'sau vabhANa - ahaM ?, svAminoktaM SaSThayAM, sa uvAca - ahaM kiM na saptamyAM ?, svAminA jagade - safayAM cakravarttino yAnti, tato'sAvabhidadhau - kimahaM na cakravarttI ?, yato mamApi hastyAdikaM tatsamAnamasti svAminA pratyUce-tava ratnanidhayo na santi tato'sau kRtrimANi ratnAni kRtvA bharatakSetrasAdhanapravRttaH kirimAla (kRtamAlika) yA guhAdvAre vyApAditaH SaSThIM gata iti / tathA 'nissAvayaNe' ti nizrayA vacanaM nizrAvacanam, ayamartha:-kamapi suziSyamAlambya yadanyaprabodhArthaM vacanaM tanizrAvacanaM, tadyatra vidheyatayocyate tadAharaNaM nizrAvacanaM, yathA- asahanAn vineyAn sU0 338 // 376 //
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAta sU0338 / dIpikA vRttiH / // 377 // mArdavasampannamanyamAlambya kizcida yAt , gautamamAzritya bhagavAniveti, tathAhi-kila gautamaM tApasAdipravrajitAnAM kevalotpattAvanutpanna kevalatvenAdhRtimantaM cirasaMsRSTo'si gautama ! ciraparicito'si gautama ! mA tvamadhRti kArporityAdinA vacanasandohenAnuzAsayatA anye'pyanuzAsitAH, tadanuzAsanArtha drumapatrakAdhyayanaM ca praNinye iti, uktaM ca-"pucchAe koNie khalu, nissAvayaNami goyamassAmi"tti // vyAkhyAtaM taddezodAharaNaM, tadoSodAharaNamatha vyAkhyAyate, taccaturdhA, tatra 'ahammajue' ti yadAharaNaM kasyacidarthasya sAdhanAyopAdIyate kevalaM pApAbhidhAnasvarUpaM yena coktena pratipAdyasyAdharmabuddhirupajanyate tadadharmayuktaM, tadyathA-upAyena kAryANi kuryAt kolikanaladAmavat , tathAhi-putrakhAdakamakoTakamArgeNopalabdhavilavAsinAmazeSamakoTakAnAM taptajalasya bile prakSepaNato mAraNadarzanena raJjitacittacANakyAvasthApitena cauragrAhanaladAmAbhidhAnakuvindena cauryasahakAritAlakSaNopAyena vizvAmitA militAzcaurA viSamizrabhojanadAnataH sarve vyApAditA iti, AharaNataddoSatA cAsyAdharma muktatvAttathAvidhazroturadharmabuddhijanakatvAcca, ata eva naivaMvidhamudAharttavyaM yatineti, 'paDilome' tti pratikUlaM yatra prAtikUlyamupadizyate yathA-zaThaM prati zaThatvaM kuryAt , yathA caNDopradyote tadapaharaNArtha tadapahRtAbhayakumArazcakAreti, taddoSatA cAsya zrotuH parApakArakaraNanipuNabuddhijanakatvAt , athavA dhRSTaprativAdinA dvAveva rAzI jIvazcAjIvazcetyukte tatpratighAtArtha kazcidAha-tRtIyo'pyasti nojIvAkhyo gRhakokilAdichinapucchavaditi, asyApi taddoSatA'pasiddhAntAbhidhAnAditi, 'attovaNIe' ti AtmaivopanItaH-tathA nivedito niyojito yasmiMstattathA, yena jJAtena paramataSaNAyopAttenAtmamatameva duSTatayopanIyate yathA piGgalenAtmA tadAtmopanIta, tathAhi-kathamida taDAgamabheda bhaviSyatIti rAjJA pRSTaH pichAlAbhi // 377 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikAvRttiH / // 378 // Jain Education Internati dhAnaH sthapatiravocat-bhedasthAne kapilAdiguNe puruSe nikhAte satIti, amAtyena tu sa eva tatra tadguNatvAnnikhAta iti tenAtmaiva niyuktaH svavacanadoSAt, tadevaMvidhamAtmopanItamiti, atrodAharaNa - yathA sarve sattvA na hantavyA ityasya pakSasya dUSaNAya kazcidAha- anyadharmmasthitA hantavyA viSNuneva dAnavA ityAdi, tadoSatA tu pratItaivAsyeti, 'durovaNIe' ti duSTamupanItaM - nigamita yojitamasminniti durupanItaM paritrAjakavAkyavad, yathA hi kila kazvitparivrAjako jAlavyagrakaro matsyabandhAya calitaH, kenacid dhUrtena kiJciduktastena ca tasyottaramasaGgataM dattam atra ca vRttaM - " kanthA''cAryA'ghanA te nanu zapharavadhe jAlamaznAsi matsyAMsteme madyopadaMzAn pitrasi nanu ? yuto vezyayA yAsi vezyAm ? | dattvArINAM gale'hUiM kva nu tava ripavo ? yeSu sandhi chinadmi caurastvaM ! dhutahetoH kitava iMti kathaM yena dAsIsuto'smi ||1||" ityevaM prakRtasAdhyAnupayogi svamatadUSaNAvaha vA yattaddASTantikena saha sAdharmyAbhAvAd durupanItamiti, atra gAthA: - "paDhamaM ahammajutta, paDilomaM attaNo uvaNNAso / duruvaNiyaM ca cauttha ahammajuttaMmi naladAmo || 1 || paDilome jaDa abhao, pajjoya harai avaDio saMto" tti / "attauvannAmi ya talAbhemi piMgalo thavaI / aNimisagiNdaNabhicchuga- dukhaNIe udAharaNaM // 1|| "ti ukta AharaNatadoSo'dhunopanyAsopanaya ucyate, sa ca caturddhA tatra 'tavvatthue' tti tadeva - paropanyastasAdhanaM vastviti - uttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsonaye sa tadvastuko'thavA tadeva - paropanyastaM vastu tadeva tadvastukaM tadyukta upanyAsopanayo'pi tadvastuka ityucyate, evamuttaratrApi yathA kazvidAha - samudrataTe mahAn vRkSo'sti tacchAyA ( tacchAkhA) jalasthalayorupari sthitAH, tatpatrANi ca yAni jale nipatanti tAni jalacarA jIvA bhavanti yAni ca sthale nipatanti tAni sthalacarA iti, anyastadupa sU0 338 / // 378 //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIsthAnAna sUtradIpikAvRttiH / ++++++++++++++ sU03381 + // 379|| ...............000000000000000000.....0000000...... nyastameva tarupatrapatanavastu gRhItvA taduktaM vighaTayati, yaduta-yAni punarmadhye teSAM kA vAcA ? ityetadupapattimAtramuttarabhUtaM tadvastuka upanyAsopanayo, jJAtatvaM cAsya jJAtanimittatvAt , vistaro vRttau / / tathA 'tayannavatthue' ti, tasmAt paropanyastAdvastuno'nyaduttarabhUta yasminnupanyAsopanaye sa tadanyavastuko, yathA jale patitAni jalacarA ityukte etadvighaTanAya patanAdanyaduttaramAha-yAni punaH pAtayitvA khAdati nayati vA tAni kiM bhavanti ?, na kiJcidityartho'yamapi jJApakatayA jJAtamuktaH, athavA yathArUDhameva jJAtameSaH, tathAhi--na jalasthalapatitAni patrANi jalacarAdisattvAH sambhavanti, manuSyAdyAzritAnIva, ayamabhiprAyo, yathA jalAdyAzritatvAjjalacarAditayA tAni sampadyante tathA manuSyAdyAzritatayA manuSyAdibhavayukAditayA'pi sampadyantAm , AzritatvasyAvizeSAt , na ca tAni tathA'bhyupagamyanta iti jalAdigatAnAmapi jalacaratvAdyasambhava iti, tathA 'paDinibhe ti yatropanyAsopanaye vAdinopanyastavastunaH sadRzaM vastUttaradAnAyopanIyate sa pratinibho, yathA-ko'pi pratijAnIte yaduta-yo mAmapUrva zrAvayati tasmai lakSamUlyamidaM kaTorakaM dadAmIti, sa ca zrAvito'pi tannA'pUrvamiti pratipadyate, tata ekena siddhaputreNoktam-"tujjha piyA maha piuNo, dhArei aNUNaya sayasahassaM / jai suyapuvvaM dijau, aha na surya khorayaM dehi // 1 // " ti, pratinibhatA cAsya pU(sarvasminnapyukte zrutapUrvamevedaM mametyevamasatyaM vaco bruvANasya parasya nigrahAya tava pitA mama pituriyati lakSamityevaMvidhasya dvipAzarajjukalpasyAsatyasyaiva vacasa upanyastatvAditi, asya copapattimAtrarUpasyApyarthajJApakatayA jJAtatvamuktamiti / tathA 'heu'tti yatropanyAsopanaye paryanuyogasya heturuttaratayA'bhidhIyate sa heturiti, yathA kenApi kazcit paryanuyuktaH--aho ! ki yavAH krIyante tvayA ?, sa tvAha-yena mudhaiva na labhyante iti, tathA ++++++++++++++++++++++++++++++ For Private & Personal use only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0338| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 38 // -600000000000000000000000000000000000000000000000000004 kasmAd brahmacaryA dikaSTamanuSThIyate ?, yasmAdakRtattapasAM narakAdau gurutarA vedanA bhavatIti, idamapi upapattimAtrameva jJAtatvenoktamarthajJApakatvAditi, iha ca kiJcidvizeSeNaivaMvidhA jJAtabhedAH sambhavantyanye'pi kintu te na vivakSitAH antarbhAvo vA kathaJcid gurubhirvivakSito na ca tavayaM samyag jAnIma iti / atha jJAtAnantaraM jJAtavaddhatoH sAdhyasiddhayaGgatvAt tadubhedAnAha-'heU' ityAdinA sUtratrayeNa-vyaktaM caitanavara, hinoti-gamayati jJeyamiti hetuH-- anyathA'nupapattilakSaNaH, ukta ca-"anyathA'nupapannatva, hetorlakSaNamIritam / tdprsiddhisndeh-vipryaasaistdaabhtaa||1||" iti, prAguktazca hetuH paryanuyuktasyottararUpamupapattimAtramayaM tu sAdhyaM pratyanvayavyatirekavAn tathAvidhadRSTAntasmRtatadbhAva iti, sa caikalakSaNo'pi kiJcidvizeSAcaturdA, tatra 'jAvae'ti yApayati-vAdinaH kAlayApanAM karoti, yathA kAcidasatI ekaikarUpakeNa ekaikamuSTaliNDa dAtavyamiti dattazikSasya patyustadvikrayArthamujjayinIpreSaNopAyena viTasevAyAM kAlayApanAM kRtavatIti yApakaH, iha vRdghAkhyAtam-prativAdina jJAtvA tathA tathA vizeSaNabahulo hetuH karttavyo yathA kAlayApanA bhavati, tato'sau nAvagacchati prakRtamiti vistaro vRttau| tathA 'thAvae'tti sthApayati pakSamakSepeNa prasiddhavyAptikatvAt samarthayati, yathA parivrAjakadhaH lokamadhyabhAge dattaM bahuphalaM bhavati tadahameva jAnAmIti mAyayA pratigrAmamanyAnya lokamadhya prarUpayati sati tannigrahAya kazcicchAvako lokamadhyasyaikatvAt kathaM bahuSu grAmAdiSu tatsambhava ityevaM vidhopapattyA tvadarzito bho ! lokamadhyabhAgo na bhavatIti pakSa sthApitavAniti sthApako hetuH| tathA 'vaMsae'tti vyaMsayati-para vyAmohayatizakaTatittirIgrAhakadhutavada sa vyaMsaka iti, tathAhi-kazcidantarAlalabdhamRtatittirIyuktena zakaTena nagaraM praviSTaH ukto dhUrtena yathA---zakaTatittirI kathaM labhyate ?, sa ca kilAyaM zakaTasya satkAM tittirI yAcata ityabhiprAyA ..0000000000000...+0000.0000000000000000006000..... // 380 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRtiH / // 381 // davocat -- tarpaNAloDikayeti, saktvAloDanena jalAdyAloDitasaktubhirityarthaH, tato dhUrttaH sAkSiNa AhRtya satittirIka zakaTa jagrAha uktavAMzca madIyametad, anenaiva zakaTatittirIti dattvAt mayA tu zakaTasahitA tittirIti gRhItatvAditi, tato viSaNNaH zAkaTika iti / tathA 'sae'ti lUSayati--muSNAti vyaMsakApAditamaniSTamiti lUpako hetu:, sa eva zAkaTiko, yathA-dhUrttAntarazikSitena hi zAkaTikena tena yAcito'sau dhRttaH, tarhi dehi me tarpaNAloDikAmiti, tato dhUrtenokA svabhAryA - dedyasmai saktUnAloDayeti, tAJca tathA kurvantIM tadbhAryAM gRhItvAsit prasthitosvAdIca dhUrtamabhi - madIyeyaM tarpaNamiti saktUnAloDayatIti bhavataiva dattatvAditi / athaveti hetoH prakArAntaratArtant forlpArtho hinoti - gamayati prameyamartha sa vA hIyate-adhigamyate aneneti hetu: - prameyasya pramitau kAraNa pramANamityarthaH sa caturvidhaH svarUpAdibhedAt tatra paccakkhe'tti aznAti aznute - vyApnotyarthAni - tyakSaH - AtmA, taM prati yad varttate jJAnaM tat pratyakSa nizcayato'vadhimanaHparyAyakevalAni, akSANi vendriyANi prati yattatpratyakSa vyavahAratastaccakSurAdiprabhavamiti, lakSaNamidamasya - 'aparokSatayA'rthasya, grAhakaM jJAnamIdRzam / pratyakSamitarat jJeya, parokSa grahaNekSayA || 1 ||" grahaNApekSayeti bhAvaH, 'agumANe 'tti anviti-liGgadarzanasambandhAnusmaraNayoH pazcAnmAna - jJAnamanumAnam etallakSaNamida - " sAdhyAvinAbhuvo liGgAt sAdhyanizcAyaka smRtam / anumAna tadabhrAnta pramANatvAt samakSavad ||1||" iti tathA 'uvametti upamAnamupamA saivopamyamanena gavayena sadRzo'sau gauriti sAdRzyapratipattirUpam uktaJca -- " gAM dRSTvA'yamaraNye'nyaM gavayaM vIkSate yadA / bhUyo'vayavasAmAnya - bhAja kaNTham ||1|| tasyAmeva tvavasthAyAM yadvijJAna pravarttate / pazunA tena tulyo'sau gopiNDa iti sopamA ||2||" sU0 338-341 ||381 //
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnA sU0338 / dIpikA vRttiH / jagabhUta mAvilAya kAraNopacAsacanasampAdyo vipraka // 382 // iti / 'Agame'tti Agamyante-paricchidyante arthA anenetyAgama:-AptavacanasampAdyo viprakRSTArthapratyayaH, athavetIhA'nyathA'nupapannatvalakSaNahetujanyatvAdanumAnameva kArye kAraNopacArAddhetuH, sa ca caturvidhaH, caturbhaGgIrUpatvAt, tatra asti-vidyate taditi-liGgabhUtaM dhUmAdivastu itikRtvA asti saH-agnyAdikaH sAdhyo'rtha ityevaM heturiti anumAna, tathA asti tadagnyAdika vastvato nAstyasau tadviruddhaH zItAdirartha ityevamapi heturanumAnamiti, tathA nAsti vRkSatvAdikamiti nAsti ziMzapAdiko'rtha ityapi heturanumAnamiti, iha cazabde kRtakatvasyAstitvAdastyanityatva ghaTavattathA dhUmasyAstitvAdihAstyagnimahAnasa ivetyAdika, zeSa vRttau / anantaraM hetuzabdena jJAnavizeSa uktastadadhikArAd jJAnavizeSanirUpaNAyAha-- caubbihe sakhANe 50 ta--pari(Di)kamma 1 vavahAre 2 rajjU 3 rAsI 4 / ahologe Na cattAri aMdhagAra kareM ti, ta0-NaragA NeraiyA pAvAI kammAI asuhA poggalA 4,1, tiriyaloe Na cattAri ujjoya kareM ti, taMcaMdA sUrA maNI joI 4,2, uhalopa Na cattAri ujjoya kareM ti, ta-devA 1 devIo 2 vimANA 3 AbharaNA 4, 3 ( sU0 338 ) // cauDhANassa taio uddesao sammatto / / 'caubihe' ityAdi, saGkhyAyate-gaNyate aneneti saGkhyAnaM gaNitamityarthaH, tatra parikama saGkalanAdika * pATIprasiddham , evaM vyavahAro'pi mizrakavyavahArAdiranekadhA, rajjuriti rajjugaNita kSetragaNitamityarthaH, rAziriti trairAzi kapazcarAzikAdIni / rajjuriti kSetragaNitamuktamiti kSetrasambandhAllokalakSaNakSetrasya tridhA vibhaktasyAndhakArodyotAvAzritya sUtratrayeNa prarUpaNAmAha 'ahe' ityAdi sugamAni, kintu adholoke-uktalakSaNe catvAri vastUnIti gamyate, narakA-narakAvAsA // 382 // Jan Education Intonal For Private & Personal use only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 338-340 / zrIsthAnAsUtra. dIpikA vRttiH / naiyikA-nArakA eva, ete kRSNasvarUpatvAdandhakAra kurvanti, pApAni karmANi jJAnAvaraNAdIni mithyAtvAjJAnalakSaNabhAvAndhakArakAritvAdandhakAra kurvantItyucyate, athavA'ndhakArasvarUpe'dholoke prANinAmutpAdakatvena pApAnAM karmaNAmandhakAraka tvamiti, tathA azubhAH pudgalAH-taminabhAvena pariNatA iti / 'maNi'tti maNayaH-candrakAntAdyAH, 'joItti jyotiragniriti // catuHsthAnakasya tRtIyoddezakaH samAptaH / / // 383 // 0000000000000000000000000000000000..+00000000000000.00 vyAkhyAtastRtIyodezakaH, tadanantaraM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake vividhA bhAvAzcatuHsthAnakatayoktA, ihApi ta eva tathaivocyanta ityevaMsambandhasyAsyoddazakasyedamAdisUtram-- cattAri pasappagA paM0 ta0-aNuppannANa bhogANa uppAettA ege pasappae, pubbuSpannANaM bhogANa avippaogeNaM page pasappae. aNuppannANasokkhANa uppAittA page pasappapa, punvuppannANa sokakhANa avippaogeNa page pasappae / (sU. 339) NeraiyANa caubihe AhAre 50 ta0-iMgAlovame mummurovame sIale himasIale, tirikkhajoNiyANa caubihe AhAre 4. ta-kaMkovame bilovame pANamaMsovame puttamaMsovame, maNussANa caubihe AhAre pa00-asaNe jAva sAime, devANa caunvihe bhAhAre paMta-vaNNama te gaMdhamaMte rasamaMte phAsamaMte (sU0 340) / cattAri jAiAsIvIsA paMta-vicchuyajA. iAsIvise maMDukkajAiAsIvise uragajAiAsIvise maNussajAiAsIvise / vicchuyajAiAsIvisassa Na bhaMte ! kevAe visae paM0-pabhU Na vicchuyajAiAsIvise addhabharahappamANameta boMdi viseNa vipariNAmita (visapariNaya) 14............000000.....0000000000000000000000000000 // 383 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2000.00. suu0340-341|| zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 384 // visaTTamANi karettae, visae se visadvattAe No ceva Na saMpattIe karisu vA karaMti vA karissati vA 1, maMDukkajAiAsIvisassa Na pucchA, pabhU Na maMdukkajAiAsIvise bharahappamANameta boMdi viseNa' ( visapa.) visaTTamANi, sesaMta ceva jAva karissai ( saMti ) vA, uragajAiAsIvise pucchA, pabhU Na uragajAiAsIvise jaMbUhIvappamANametta boMdi viseNa sesa ta ceva jAva karei0 ssati vA, maNussassajAi0 pucchA, pabhU Na maNussajAiAsIvise samayakhettappamANameta boMdi viseNa visapariNata visahamANi karettae, visapa se visadvattApa No ceva Na jAva karessai (0sseM ti) vA (sU. 341) / 'cattAri pasappae' ityAdi, asya cAnantarasUtreNa sahAyamamisambandhaH--anantarasUtre devA devyazca nirdiSTAH, te ca bhogavanta mukhitAzca bhavantIti bhogAn sukhAni cAzritya prasarpakabhedAbhidhAnAyedamucyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA-prakarSeNa sarpanti-gacchanti bhogArtha dezAnudeza saJcaranti Arambhaparigrahato vA vistAraM yAntIti prasarpakAH, 'aNuppapNANa"ti dvitIyArthe paSThIti anutpannAnasampannAn bhogAn-zabdAdIn tatkAraNadraviNAGganAdIn vA 'uppAetta'tti utpAdayituM sampAdanAya athavA'nutpannAnAM bhogAnAmutpAdayitA-utpAdakaH san ekaH ko'pi prasarpati-pragacchati, prasarpako vA pragantA bhavatIti gamyate, prasaprpanti ca bhogAdyarthino dehinaH, uktaM ca--"dhAvei roDaNaM tarai, sAgara bhamai giriniguMjesu / mArei baMdhavaMpi hu, puriso jo hoi ghaNaluddho // 1|| aDai bahu vahai bharaM, sahai chuI pAvamAyarai dhiTTo / kulasIlajAipaccaya-TTiI ca lobhaio cayai // 2 // " tathA pUrvotpannAnAM pAThAntareNa pratyutpannAnAM vA 'avippaogeNa ti aviprayogAya rakSaNArthamiti 'saukhyAnA'miti bhogasa .....0000000000000000000000000000000004.00000....... // 384 // Jan Education For Privals & Fersonal use only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 339.341 / bhIsthAnA dIpikA vRttiH / ......" // 385 // mpAdyAnandavizeSANAM, zeSaM sugamam / bhogasaukhyAthaM ca prasarpantaH karma baddhvA nArakatvenotpadhanta iti nArakAnAhArato nirUpayannAi-'neraiyANa mityAdi vyaktaM, kevalamakAropamaH alpakAladAitvAta, murmuropamaH sthirataradAhatvAt , zItalaH zItavedanotpAdakatvAt, himazItalo'tyantazItavedanAjanakatvAt, adho'dha iti krama iti / AhArAdhikArAt tiryagmanuSyadevAnAmAhAranirUpaNAya sUtratraya--'tirikkhajoNiyANa'ti sugama, navaraM kaGkaH pakSivizeSastasyAhAreNopamA yatra sa madhyamapadalopAt kaGkopamaH, ayamoM-yathA hi kaGkasya durjaro'pi svarUpeNAhAraH sukhabhakSyaH mukhapariNAmazca bhavati evaM yastirazcAM sukhabhakSyaH sukhapariNAmazca sa kaGkopama iti / tathA bile pravizad dravya bilameva tenopamA yatra sa tathA, vile hi alabdharasAsvAdaka jhagiti yathA kila kiJcitpravizati evaM yasteSAM galabile pravizati sa tathocyate / pANo-mAtastanmAMsamaspRzyatvena jugupsayA duHkhAdya syAdevaM yasteSAM duHkhAdyaH sa paannmaaNsopmH| putramAMsaM tu snehaparatayA duHkhAdhataraM syAdevaM yo duHkhAdyataraH sa putramAMsopamaH, krameNa caite zubhasamAzubhAzubhatarA veditavyAH / 'devANa"ti, varNavAnityAdau prazaMsAyAmatizAyane vA matubiti / AhAro hi bhakSaNIya iti bhakSaNAdhikArAdAzIviSasUtra, mugamaJceda, navaraM, 'AsIvisatti Azyo-daMSTrAstAmu viSaM yeSAM te AzIviSAH, te ca karmato jAtitazca, tatra karmatastiyakmanuSyAH kuto'pi guNAdAzIviSAH syuH, devAzcAsahasrArAcchApAdinA paravyApAdanAditi, uktaM ca-"AsI dAdA taggaya-mahAvisA''sIvisA duvihabheyA te kammajAibheeNa, NegahA cauvvihavigappA ||1||"tti, jAtita AzIviSA jAtyAzIviSAH-vRzcikAdayaH, 'kevaiya'tti kiyAn viSayo-gocaro viSasyeti gamyate, prabhuH-samarthaH, arddhabharatasya yatpramANaM-sAtirekatriSaSTayadhikayojanazatadvayalakSaNaM tadeva mAtrA-pramANaM yasyAH sArddhabharatapramANamAtrA tAM bondi-zarIra .04....................6000+++00000000000000 ........................... Jan Education International For Privals & Fersonal use only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ su0342-344| zrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / // 386 // 000000000000000000000000000000000000000000000000....." viSeNa-svakIyAzIprabhavaNa karaNabhUtena viSapariNatAM-viSarUpApannAM viSaparigatAmiti kacitpAThe tavyAptAmityarthaH, 'visaTTamANi' vikasantIM vidalantI 'karta' vidhAtuM viSayaH sa-gocaro'sau, athavA 'se' tasya vRzcikasya, viSamevArthoM viSArthastadbhAvaH tattA tasyA viSArthatAyAH-viSatvasya tasyAM vA 'no ceva'tti naivetyarthaH, sampatyA' evaMvidhabondisamprAptidvAreNa 'kareMsutti akArSavRzcikA iti gamyate, iha caikavacanaprakrame'pi bahuvacana nirdezo vRzcikAzIviSANAM bahutvajJApanArtha, evaM kurvanti kariSyanti, trikAlanirdezazcAmISAM traimAlikatvajJApanArthaH, samayakSetra-manuSyakSetram / viSapariNAmo hi vyAdhiriti tadadhikArAd vyAdhibhedAnAha-- caubdhihe vAhI pa0 ta0--vAtie pittie si bhae saNNivAie / caubvihA tiginchA paM0 ta0 -vijo osahAI Aure pariyArie 1 ( sU0 342 ) / cattAri tigicchagA 50 ta0-Atatigicchae nAma ege No paratigicchae 1, paratigicchae NAma ege No Atatigicchae 4. 1, cattAri purisajAyA 50 ta-vaNakare NAma page No vaNaparimAsI, vaNaparimAsI NAma ege No vaNakare, ege vaNakare vi baNaparimAsI vi, ege No vaNakare No vaNaparimAsI 1, cattAri purisajAyA pa0 ta0-vaNakare NAma ege vaNasArakkhI 4, 2, cattAri purisajAyA 50 ta0-vaNakare NAma ege vaNasArohI 4, 3, cattAri vaNA pa0 ta0-aMtosalle NAma page No vadisalle 4, 1, evAmeva cattAri purisajAyA pa0 ta0-atosalle NAma ege No bahiMsalle 4, 2, cattAri vaNA paM0 ta0aMtoduDhe nAma page No bAhi dudve. bAhiM duDhe nAma page no aMto4,3 evAmeva cattAri purisajAyA paMta-ato duTTe NAma ege No bAhi du4, 4 (sU 343) / cattAri purisajAyA paMta-seyaMse NAma page seyaMse, seya se NAma // 386 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0342344| zrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / // 387 // page pAvase, pAvaMse NAma ege seyaMse, pAvase NAma ege pAvase 4, 1. cattAri purisajAyA paM0 ta0-seyaMse NAma page seyaMsetti sAlisapa, seyaMse NAma ege pAvaMsetti sAlisapa 4, 2, cattAri purisajAyA paM0 20seyaMse NAma page seyaMsetti sAlisae maNNai, seyaMsetti NAma pAvaMsetti sAlisapa maNNai 4. 3, cattAri purisajAyA paMta seyaMsetti NAmamege seyaMse. 4, 4, cattAri purisajAyA paMta-AghavettA NAmamege No paribhAvaittA, paribhAvaittA NAmamege No AghavaittA 4, 5, cattAri purisajAyA paM0 ta0-AghavaittA NAmamege No uchajIvI saMpaNNe, uchajIvI saMpaNNe NAmamegeNo AghavaittA 4, 6, caunvihA rukhavigubbaNA paMta pacAlattApa pattattApa pupphattAe phalattAe (sU0 343 ) / ___'cauvihe' ityAdi mugamaM, kintu vAto nidAnamasyeti vAtikaH, evaM sarvatra, navaraM sannipAtaH-saMyogo dvayostrayANAM veti, vAtAdisvarUpaM caitam--"tatra rUkSo 1 laghuH 2 zItaH3, kharaH 4 sUkSma5zvalo'6nila: pittaM sasneha 1 tIkSNo 2 SNaM 3, laghu 4 vi (mi zraM5saraM6 dravam / / 1 / / kapho guru 1 himaH 2 snigdhaH3, prakledI 4 sthira 5 picchalaH 6 / sannipAtastu saGkIrNa-lakSaNo dvayAdimIlakaH // 2 // " vAtAdInAM kAryANi punarimAni-pAruSyasakocanatodazRla-zyAmatvamagavyathaceSTabhaGgAH / suptatvazItatvakharatvazopAH, karmANi vAyoH pravadanti tajjhAH // 1 // parisravasvedavidAharogA, baigandhyasaGkale davipAkakopAH / pralApama bhramipItabhAvAH, pittasya karmANi vadanti tajjhAH // 2 // zvetatvazItatvagurutvakaNDUsnehopadehastimitatvalepAH / utsedhasampAtacirakriyAzca, kaphasya karmANi vadanti tajjhAH // 3 // " iti / anantaraM vyAdhivato'dhunA tasyaiva vicikitsAM cikitsakAMzca sUtradvayenAha-'caubihe // 387 // Jan Education in For Private & Personal use only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 388 // tyAdi kaNThya, cikitsA - rogapratIkArasvasyAbhrAturvidhyaM kAraNabhedAditi, etatsUtrasaMvAdakamuktamaparairapi "bhiSaya 1 dravyANyu 2 pasthAtA 3, rogI 4 pAdacatuSTayam / cikitsitasya nirdiSTaM, pratyekaM taccaturvidham ||1|| dakSo 1 vijJAtazAstrArthI 2, dRSTakarmmA 3 zucirbhiSak / bahukalpa 1 bahuguNaM 2, sampanna 3, yogyamauSadham 4 || 2 || anuraktaH zucirdakSo3, buddhimAn 4 paricArakaH / ADhyo 1 rogI bhiSagvazyora, jJApakaH 3 sattvavAnapi ||3||" iti iyaM dravyarogavicikitsA, moha bhAvarogavicikitsA tvevaM- "nivvigai nibbaloge, taba uddhadvANameva ucbhAme / vaiyAvaccAhiMDaNa, maMDala kappaTThiyAharaNaM // 1 // 'ti, nirbalaM-vallAdi, avamamUnaM, udbhramo - bhikSAbhramaNam, AhiNDaNaM dezeSu, maNDalI - sUtrArthayoH, 'kapaTTiyA' zreSThivadhUriti / cikitsakA dravyato jvarAdirogAn prati bhAvato rAgAdIn pratIti, tatrAtmano jvarAdeH kAmAdervA cikitsaka: - pratikarttetyAtmacikitsaka iti / athAtmacikitsakAn bhedataH sUtratrayeNAha - 'cattArI' tyAdi, kaNThayaM, navaraM varNa- dehe kSataM svayaM karoti rudhirAdinigalanArthamiti vraNakaro no-naiva vaNaM parimRzatItyevaMzIlo arviraityekaH, anyastvanyakRtaM vaNaM parimRzati na ca tat karotIti, evaM bhAvatraNamaticAralakSaNaM karoti kAyena na ca tadeva parimRzati - punaH punaH saMsmaraNena spRzati, anyastu tatparimRzatyabhilApAnna ca tat karoti saMsAra - yAdibhiriti, vraNaM karoti na ca tat paTTabandhAdinA saMrakSati anyastu kRtaM saMrakSati na ca karoti, bhAvatraNaM tvAzrityAticAra karoti na ca taM sAnubandhaM bhavantaM kuzIlAdisaMsargatannidAnaparihArato rakSatyeko'nyastu pUrvakRtAticAraM nidAnaparihArato rakSati ca na karoti, 'no' naiva vaNaM saMrohayatyauSadhadAnAdineti RNasaMrohI, bhAvatraNApekSayA tu no vraNasaMrohI prAyazcittApratipatteH vraNa saMrohI pUrvakRtAvicAraprAyazcittapratipattyA, no vraNakaro'pUrvAticArAkAritvAditi / uktA AtmavicikitsakAH, sU0 342-344 / // 388 //
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 3.2-344 // zrIsthAnAta sUtradIpikA vRttiH / // 389 // 16.000000000.00000006..+++++00000000000000000000000 atha cikitsya vraNa dRSTAntIkRtya puruSabhedAnAha-'cattArI'tyAdi, catuHsUtrI sugamA, navaraM, antamadhye zalya yasya adRzyamAnamityarthaH tattathA, 'bAhiMsalle' tti yacchalyaM vraNasyAntaralpa bahistu bahu tadvahiriva bahirityucyate, anto vahiH zalyaM yasya tattathA 1, yadi punaH sarvathaiva tattato bahiH syAd tadA zalyateva na syAt uddhRtatve vA bhUtabhAvitayA syAdapIti 2, yatra punarantabahu bahirapyupalabhyate tadubhayazalya 3, caturthaH zUnya iti 4, gurusamakSamanAlocitatvenAntaH zalyam-aticArarUpaM yasya sa tathA, bahiH zalyamAlocitatayA yasya tattathA, antarbahizca zalyamAlocitAnAlocitatvena yasya sa tathA, caturthaH zUnyaH / atarduSTa vraNa lUtAdidoSataH, na bahI rAgAdyabhAvena saumyatvAt 4, puruSastu antaduSTaH zaThatayA saMvRtAkAratvAnna bahirityekaH, anyastu kAraNenopadarzitavAkpAruSyAbahireveti / puruSAdhikArAt tadbhedapratipAdanAya SaTstrI vyaktA ca, kintu atizayena prazasyaH zreyAnekaH prazasyabhAvaH sabodhatvAt punaH zreyAn prazastAnuSThAnatvAt sAdhuvadityekaH 1, anyastu zreyAMstathaiva atizayena pApaH pApIyAn , sa cAviratatvana dugnuSThAyitvAditi 2, anyastu pApIyAn bhAvato mithyAtvAdibhirupahatatvAt kAraNavazAt sadanuSThAyitvAca zreyAnudAyinUpamArakavat 3 caturthaH sa eva kRtapApa iti 4, athavA zreyAn gRhasthatve niSkramaNakAle vA punaH zreyAn pravrajyAyAM vihArakAle vetyevamanye'pi / zreyAneko bhAvato dravyatastu zreyAn prazasyatara ityevaMbuddhijanakatvena sadRzakaH-anyena zreyasA tulyo na tu sarvathA zreyAnevetyekaH 1, anyastu bhAvataH zreyAnapi dravyataH pApIyAn evaM buddhijanakatvena sadRzako'nyena pApIyasA samAno na tu pApIyAne veti dvitIyaH 2, bhAvataH pApIyAnapyanyaH saMvRtAkAratayA zreyAnityevaMbuddhijanakatayA sadRzako'nyena zreyaseti tRtIyaH 3, caturthaH mujJAnaH / zreyAnekaH sa tatvAt zreyAnityevamAtmAnaM // 38 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0342345| zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 390 // +6000000000000000000000000000000000000000 manyate yathAvabodhAt lokena vA manyate vizadazubhAnuSThAnAda , iha ca 'mannijjatti vaktavye prAkRtatvena 'mannaI' ityuktam , zreyAnanyanya AtmanyaruciparAyaNatvAt pApIyAnityAtmAnaM manyate sa eva vA pUrvopalabdhataddoSeNa janena manyate dRDhaprahArivat 1, pApIyAnapyaparo mithyAtvAdhupahatatayA zreyAnityAtmAnaM manyate kutIthikavat , tadbhaktena veti 2, pApIyAnanyo'viratikatvAt pApIyAnityAtmAnaM manyate, saddhodhatvAt , asaMyato vA manyate, saMyatalokeneti 3, zreyAneko bhAvato dravyatastu kiJcitsadanuSThAyitvAt zreyAnityevaMvikalpajanakatvena sadRzako'nyena zreyasA manyate-jJAyate janeneti vibhaktipariNAmAdvA sadRzakamAtmAnaM manyata iti evaM zeSAH 4, 'Aghavaitte-' ti AkhyAyaka:-jJApakaH pravacanasya ekaH-kazcinna ca pravibhAvayitA-prabhAvayitA prabhAvakaH zAsanasya, udArakriyApratibhAdirahitatvAt pravibhAjayitA vA-pravacanArthasya nayotsargAdibhirvivecayiteti 4 / AkhyAyakaH ekaH sUtrArthasya na cocchajIvikAsampanno naiSaNAdinirata ityarthaH, sa cApadgataH saMvignaH saMvignapAkSiko vA ityekaH, dvitIyo yathAcchandaH, tRtIyaH sAdhuH, caturthI gRhasthAdiriti / pUrvasUtre sAdhulakSaNapurupasyAkhyAyakatvocchajIvikAsampannatvalakSaNA guNavibhUpoktA, adhunA tatsAmyAda vRkSavibhUSAmAha-'caubihe'tyAdi, athavA pUrvamuJchanIvikAsampannaH sAdhupuruSa uktaH, tasya ca vaikriyalabdhimatastathAvidhaprayojane vRkSa vikurvato yadvidhA takriyA syAttAmAha-'cauvihe'tyAdi pAtanayaivoktArtha, navaraM 'pravAlataye'ti nvaangkurtyetyrthH| ete hi pUrvoktA AkhyAyakAdayaH puruSAstIthikA iti teSAM svarUpAbhidhAnAyAha catvAri vAdisamavasaraNA pa0 ta0--kiriyAvAI akiriyAvAI aNNANiyavAI veNaiyAvAI / NerayANa // 390 JainEducation international For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtradIpikAvRtiH / // 39.1 // cattAri vArasamosaraNA paM0 ta0--kiriyAvAi, jAva veNaiyAvAI, evaM asurakumArANavi jAva thaNiyakumArANa, evaM vigalidiyavaja' jAva vemANiyANa ( sU0 345) / samavasara vAdinaH - tIrthikAH samava saranti - avatarantyeSviti samavasaraNAni - vividhamatamIlakAsteSAM NAni vAdisamavasaraNAni, kriyAM- jIvAjIvAdirartho'stItyevaMrUpAM vadantIti kriyAvAdina AstikA ityarthaH teSAM yatsamavasaraNaM tatta evocyante abhedAditi, tanniSedhAdakriyAvAdino-nAstikA ityarthaH, ajJAnamabhyupagamadvAreNa yeSAmasti te ajJAnikAH, ta eva vAdino'jJAnikavAdinaH, ajJAnameva zreya ityevaMpratijJA ityarthaH, vinaya eva kiM tadeva niHzreyasAyetyevaMvAdino vainayikavAdina iti etadbhedasaMkhyA ceyaM -- " asIyasaya kiriyANa, akiriyavAINa hoi culasII / annANiya sattaTTI, veNaiyANaM ca battIsA // 1 // "tti, vistaro vRttau / etAnyeva samavasaraNAni caturviMzatidaNDake nirUpayannAha - 'raiyANa' mityAdi sugama, navaraM nArakAdipaJcendriyANAM samanasvatvAccatvAryapyetAni sambhavanti, 'vigalidiyavajja' ti ekadvitricaturindriyANAmamanaskatvAnna sambhavanti tAnIti / puruSAdhikArAt puruSavizeSapratipAdanAya prAyaH sadRSTAntasUtrANi puruSasUtrANi tricatvAriMzata' 'cattAri mehe 'tyAdInyAha cattAri mehA paM0 taM0- gajittA NAmamege No vAsittA, vAsittA NAmamege No gajittA, ege gajittAvi vAsittAvi, page No gajjittA No vAsittAra, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-gajjittA NAmamege No vAsittA 4, 2, cattAri mehA paM0 ta0-gajjittA NAmamege No vijjuyAittA, vijjuyAittA NAmamege0 4, 3, pavAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0- gajjittA NAmabhege No vijjuyAittA 4, 4, battAri mehA pa0 taM vAsittA NAmamege sU0 345346 / // 391 //
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ ...... zrIsthAnAGga ... suu0-346| . dIpikA vRttiH / // 392 // +000+0000000000000000-22000000000000000000 No vijjayAittA 4, 5, evAmeva cattAri purisajAyA 50 ta0-vAsittA NAmamege No vijjuyAittA 4, 6, cattAri mehA paM0 taM--kAlavAsI NAma page No akAlavAsI 4, 7, pavAmeva cattAri purisA ( sajAyA ) paM0 taM-- kAlavAsI NAmamege No akAlavAsI 4, 8, cattAri mehA paM0 taM0-khettavAsI NAmaM ege No akhettavAsI 4, 9, pavAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0--khettavAsI NAmaM ege No akhettavAsI 4, 10, cattAri mehA paM0 taM0--jaNaittA NAma ege No NimmavaittA,NimmavaittA NAma page No jaNaittA 4, 11, evAmeva cattAri ammApiyaro paM0 ta0jaNaittA NAma page No NimmavattA 4, 12 cattAri mehA paM0 ta0-desavAsI NAma' page No sabbavAsI 4, 13, evAmeva sattAri rAyANo paM0 ta0--desAdhivatI NAma page No savvAdhivatI 4, 14, ( sU0 346 ) / sugamAni, navara meghAH-payodAH gajitA-garjikRta no varpitA-na pravarSaNakArIti 1, evaM kazcitpurakho gaNiteva garjitA-dAnajJAnavyAkhyAnAnuSThAnazatrunigrahAdiviSaye uccaiH pratijJAvAn , no-naiva varSiteva-varpitAvarSako'bhyupagatasampAdaka ityarthaH, anyastu kAryakartA na coccaiH pratijJAvAniti, evamitarAvapi 2 / 'vijuyAitta'tti vidyutkartA 3, evaM puruSo'pi kazciduccaiH pratijJAtA na ca vidyutkAratulyasya dAnAdipratijJAtArthArambhADambarasya karttA-anyastu ArambhADambharasya karttA na pratijJAteti, evamanyAvapIti 4 / varpitA kazcid dAnAdibhina tu tadA rambhADambarakartA, anyastu viparIto'nya ubhayathA'nyo na kiJciditi 5-6, kAlavarSI-abasaravarSIti, evamange'pi, | puruSastu kAlavIva kAlavarSI-abasare dAnavyAkhyAnAdiparopakArArtha pravRttika (pravartaka) ekaH anyastvanyatheti, evaM zeSau 8, kSetra dhAnyotpattisthAnam 9, puruSastu kSetravarSI-pAtre dAnazrutAdInAM nikSepakaH, anyo viparIto'nya Jain Education international For Private & Personal use only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtra dIpikA vRttiH / // 393 // Jain Education Intern stathAvidhavivekavikalatA mahaudAryAt pravacanaprabhAvanAdikaraNato vA ubhayarUpo'nyastu dAnAdAvapravRttika iti 10 janayitA megho, yo vRSTyA dhAnyamudgamayati, nirmApayitA tu yo vRSTayaiva saphalatAM nayatIti 11, evaM mAtApitarAvapIti prasiddham, evamAcAryo'pi ziSyaM pratyupanetavya iti 12, vivakSita bharatAdikSetrasya prAvRDAdikAlasya vA deze Atmano vA dezena varSatIti dezavarSI 1, yastu tayoH sarvayoH sarvAtmanA vA varSati sa sarvavarSI anyastu kSetrato deze kAlataH sarvatrAtmano vA sarvvataH 2, athavA kAlato deze kSetrataH sarvatra 3, Atmano vA sarvataH 4, athavA Atmano dezena kSetrataH 5, kAlato vA sarvatra 6, athavA kSetrakAlato dezenAtmanA sarvatra 7, athavA kSetrato dezena Atmano dezena ca kAlataH sarvatra 8, athavA kAlo deze Atmano kSetrataH sarvatra 9 ityevaM navabhi paitisa dezavarSI sarvavarSI ceti caturthaH sujJAna iti 13, rAjA tu yo vivakSita kSetrasya meghavadeza eva yogakSemakAritayA prabhavati sa dezAdhipatirna sarvAdhipatiH sa ca pallIpatyAdiH yastu na pallyAdau deze anyatra tu sarvatra prabhavati sa sarvAdhipatirna' dezAdhipatiH yastUbhayatra sa ubhayAdhipatirathavA dezAdhipatirbhUtvA sarvAdhipatiryo bhavati vAsudevAdivat sa dezAdhipatiH sarvAdhipatizca caturthI rAjyabhraSTa iti 14 // basAri mehA paM0 ta0 puSakhalasaMvaTTara pajjuNNe jImUne jimde, pukkhala saMvaTTapa NaM mahAmehe egeNaM vAseNa dasavAsasahaslAI bhAvera, pajjuNNe NaM mahAmedde pageNaM vAseNaM dasa vAsalayAI bhAvera, jImUte NaM mahAmedde pageNaM vAse dasavAsAI bhanera jimhe NaM mahAmeghe bahiM vAsehiM pagaM vAsa bhASera Na vA bhAve 150 sU0 347 / basAri karaMDagA paM0 ta0-sovAgakaraMDapa veliyAkaraMDapa gAhAvarakaraMDapa rAyakaraMDapa 16. pavAmeva cattAri AyariyA paM0 sUtra 346-347 // 393 //
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAta s0348-342| dIpikAvRttiH / 0000.+0000000....0000000000000000000000000000000000.0044 ta0 sovAgakaraMDagasamANe gAhAvadakara DasamANe vesiyAkaraMDasamANe rAyakaraMDasamANe 17 (sU0348) cattAri rukSA paM0 taM0 sAle NAmaM page sAlapariyAte sAle NAma page paraMDapariyAte paraMDe nAma page0 4, 18 evAmeva cattAri AyariyA paM0 te sAle NAma page sAlapariyAte, sAle nAma ege paraMDapariyAte, paraMDe nAma ege sAlapariyAte, paraMDe nAma page paraMDapariyAte 4 19 cattAri rukkhA pata0 sAle jAmapage sAla parivAre, sAle NAma ege paraMDaparivAre, paraMDe nAma page04,20, payAmeva cattAri AriyA paMtasAle nAma pagesAlaparivAre, sAle NAma ege paraMuparivAre0 4, 21, sAladunamajjhayAre, jaha sAle nAma hoi dumraayaa| iya suMdara bhAyarie, suMdarasIse muNeyavve // 1 // paraMDamajhayAre, jaha sAle NAma hoi dumarAyA / iya suMdaraAyarie, maMgulasIse muNeyavye // 2 // sAladumamajjhayAre, eraMDe nAma hoi dumarAyA / iya maMgulaAyarie, suMdarasIse muNeyave // 3 // eraMDamajjhayAre, paraMDe nAma hoi dumarAyA / iya maMgulamAyarira, maMgulasIse muNeyabve // 4 // cattAri macchA paM0 ta0--aNumotacArI paDisotacArI aMtacArI majjhacArI 22, pavAmeva cattAri bhikkhAgA paM0 -- aNusotacArI paDisotacArI aMtacArI majjhacArI 23, cattAri golA paM0 ta0--mahusitthagole jaugole dArugole puDhavi( maTTiyA )gole 24, pavAmeva cattAri purisajAyA paMta-mahusitthagolasamANe 04,25, cattAri golA paM0 ta0-ayagole tauyagole taMbagole sIsagagole 26, evAmeva cattAri purisajAyA pa0 ta0-ayagolasamANe jAva sIsagagolasamANe 27, cattAri golA paM0 ta0-hiraNNagole suvaNNagole rayaNagole vaharagole 28, pavAmeva cattAri purisajAyA paMta--hiraNNagolasamANe jAva vairagolasamANe 29, cattAri pattA paM060-asitte karapatte khurapale kalaMbacIriyApatte 30, pavAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-asipattasamANe jAva kalaMbacIriyApa // 394 // Jain Education
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10.4.0... sU0 342.352 / bhIsthAnA sUtradIpikAvRttiH / // 395 // sasamANe 31 attAri kaDA patasukhakaDe vidalakaDe cammakaDhe kaMbalakaDe 32 evAmeva cattAri purisajAyA paMtasuMbakaDasamANe jAva kaMvalakaDasamANe 33. (sU0349) caunvihA ca uppadA paM0 ta0 pagakhurA dukhurA gaMDIpayA saNa phayA 34; caubvihA pakkhI 50 ta0 cammapakkhI romapakkhI samuggapakkhI vitatapakkhI 35 caubihA khuNA ta0bAMdiyA teiMdiyA caridiyA saMmucchimapacidiyatirikkhajoNiyA 36 (sU0 350) cattAri pAnI paMta NivattA NAma ege No parivattA, parivahattA NAma ege No NivaittA, page NivaittA vi parivattA vi, ege No nivarattA No parivaitsA 37, pabAmeva cattAri bhikkhAgA pa0 te-NivattA NAma page No parivattA 4, 38, (sU0 351) cattAri purisajAyA paM0-NikaDe NAma page NikkaTTha, Nika? NAma page anika 4,39, cattAri purisajAyA paM0 20niko nAmamege nikaTTappA, niko nAmamege anikaTTappA 4, 40, cattAri purisajAyA paM0 20 buhe NAma ege budhe 4,41, cattAri purisajAyA 50 ta0-cughe NAma ege budhahiyae 4, 42, cattAri purisajAyA 50 ta-mAyANukapate NAmameNe jo parANukAte 4, 53 (20 352) / __ 'pukkhale tyAdi. 'egeNa vAseNa"ti ekayA dRSTayA bhAvayatIti-udakasnehavatIM karoti dhAnyAdisannibhAdanasamarthAmiti yAvad bhutramiti gamyate, jihmastu bahubhirvaSaNairekameva varSamabdaM yAvad bhuvaM mAdayati naiva vA bhAvayati rUkSatvAttajjalasveti / atrAntare meghAnusAreNa puruSAH puSkalA.tasamAnAdayaH puruSAdhikAravAda abhagRhyA ti, tatra sakRdupadezena dAnena vA prabhUtakAla yAvacchubhasvabhAvamIzvara vA dehinaM yaH karotyasAbAdyameghazyAnaH, evaM stokatarastAMkatamakAlApekSayA dvitIyatRtIyameghasamAnau, asakRdupadezAdinA dehinamalpakAlaM yAvadupakurvannanupaku Jan Education For Private & Personal use only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sU0367-352 bhIsthAnAGga sUtrarIpikA vRttiH / // 396|| +4.04.000000.00+++000000+000000000000++++++000000++++ rvan vA caturthameghasamAna iti 15 / karaNDako-vastrAbharaNAdisthAna janapratItaH, zvapAkakaraNDakaH--cANDAlakaraNDakaH, sa ca prAyazcarmaparikopakaraNavardhAdicA zasthAnatayA'tyantamasAro bhavati, vezyAkaraNDakastu jatupUritasvarNA bharaNA| disthAnatvAt kiJcittataH sAro'pi vakSyamANakaraNDakApekSayA tvasAra eveti, gRhapatikaraNDakaH-zrImatkaudumbikakaraNDakaH, sa ca viziSTamaNisuvarNAbharaNAdiyukatvAt sArataraH, rAjakaraNDakastu amUlyaratnAdibhAnanatvAt sAratama iti 16, evAmAcAryoM yaH SaTprajJApakagAthAdirUpamUtrArthadhArI viziSTa kriyAvikalazca sa prathamo'tyantAsAratvAt , yastu duradhItazrutalavo'pi vAgADambareNa mugdhajanamAvarjayati sa dvitIyaH parIkSA'kSamatayA asAratvAdeva, yastu svasasamayaparasamayajJaH kriyAdiguNayuktazca sa tRtIyaHsArataratvAt , yastu samastAcAryaguNayukatayA tIrthakarakalpaH sa caturthaHsAratamatvAt sudhAdivada iti 17, sAlo nAmakaH sAlAbhidhAnavRkSanAtiyukatvAt sAlasyaiva paryAyA--dharmA bahalacchAyatvasevyatvAdayo yasya sa sAlaparyAya ityekaH, sAlo nAmaipha iti tathaiva eraNDasyeva paryAyA dharmA avahalacchAyAdayo yasya sa eraNDaparyAya iti dvitIyaH, eraNDo nAmaika eraNDAbhidhAnavRkSajAtIyatvAt sAlaparyAyo bahalacchAyatvAdidharmayurutvAditi tRtIyaH, eraNDo nAmaikastathaiva eNDaparyAyaH abAlacchAyatvAgheraNDadharmayu katvAditi caturthaH 18, AcAryastu sAla iba sAlo, yathA hi sAlo jAtimAnevamAcAryo'pi yaH satkulaH sadgurukulazca sa sAla evo cyate, tathA sAlaparyAyaH-sAlavA, yathA hi sAlaH sacchAyatvAdidharmayukta evaM yo jJAnakriyAprabhavayazaHprabhRHtiguNayukto bhavati sa tathocyate ityekaH, tathA sAlo nAmaika iti tathaiva eraNDaparyAyastUtaviparyayAditi dvitIyaH, evamitarAvapIti 19, tathA sAlastathaiva sAla evaM parivAraH--parikaro yasya sa sAlaparivAraH, evaM zeSatrayamiti // 326 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0348-352 bhIsthAnAta sUtradIpikA vRttiH / // 397 // 20, AcAryastu sAla iva sAlo gurukulazrutAdibhiruttamatvAt , sAlaparivAraH sAlakalpamahAnubhAbasAdhuparivAratAta , tathA eraNDaparicAraH eraNDakalpanirguNasAdhuparikaratvAt , evameraNDo'pi zrutAdimihInatvAditi, caturthaH sujhAnaH, uktacaturbhaGgayA eva bhAvanArtha 'sAladume'tyAdigAthAcatuSka vyakta, navaraM mAlam-asundaram 21, 'aNusopatti anuzrotasA caratItyanuzrotavArI--nadhAdipravAhagAmI, evamanye'pi trayaH 22, evaM bhikSAkaH-sAdhuH, yo babhigrahavizeSAdapAzrayasamIpAt kuleSu krameNa bhikSate so'nuzrotazcArimatsyavadanuzrotavArI prathamaH, yastUtkrameNa gRheSu bhikSamANa upAzrayamAyAti sa dvitIyo, kSetrAntareSu ( kSetrAnteSu) bhikSate sa tRtIyaH, kSetramadhye caturthaH 23, madhusitthu-madana tasya golo-yo vRttapiNDo madhusitthugolaH, evamanye'pi, nabara jatu-lAkSA, dArumRttike prasiddha iti 24, yathete golA mRdukaThinakaThinatarakaThinatamAH krameNa bhavantyeva ye puruSAH pariSahAdiSu mRdRdRDhataradRhatamasatvA bhavanti te madhusitthugolasamAnA ityAdibhirvyapadezairvyapadizyanta iti 25, ayogolAdayaH pratItAH 26, patecAyogolakAdibhiH krameNa gurugurutaragurutamAtyanta gurubhirArambhAdivicitrapravRtyupArjitakarmabhArA ye puruSA bhavanti te'yogolasamAnA ityAdivyapadezervyapadezavanto bhavanti pitRmAtR putrakalatragatasnehabhArato veti 27, hiraNyAdigoleSu krameNAlpaguNaguNAdhikaguNAdhikataraguNAdhikatameSu puruSAH samRddhito jJAnAdiguNato vA samAnatayA yojyAH 28 patrANi-parNAni tadvat pratanutayA yAni asyAdIni tAni patrANIti, asiH--khar3agaH sa eva patramasipatra, karapatra-krakacaM yena dAru chidyate, kSuraH--churaH sa eva patraM kSurapatra, kadambacIriketi zakhavizeSa iti 29, tatra drAk chedakatvAdaseyaH puruSo dAgeva snehapAzaM chinatti so'sipatrasamAnaH, avadhAritadevavacanasanatkumAracakravarti vat , +++++++++++++++++00000000000000000000000000000000004 // 397 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0348-352| dhIsthAnAka sUtradIpikAvRttiH / // 398 // ....+0000...+..00000000000000000000.000000000...... yastu punaH punarucyamAno bhAvanAbhyAsAt snehataruM chinatti sa karapatrasamAnaH tathAvidhazrAvakavat , karapatrasya hi gamanAgamanAbhyAM kAlakSepeNa chedakatvAditi, yastu zrutadharma mArgo'pi sarvathA snehacchedAsamarthoM dezaviratimAtrameva pratipadyate sa kSurapatrasamAnaH, kSuro hi kezAdikamalpameva chinattIti, yastu snehacchedaM manorathamAtreNeva karoti sa caturthaH, aviratasamyagdRSTiriti, athavA yo gurvAdiSu zIghramandamandataramandatamatayA sneha chinatti sa evamupadizyate 31, kambAdibhirAtAnavitAna bhAvena niSpAvate yaH sa kaTaH, kaTa iva kaTa ityupacArAt tanvAdimayo'pi kaTa eveti, tatra 'subakaDe'tti tRNavizeSaniSpannaH 'vidalakaDe'tti vaMzazakalakRtaH 'cammakaDe'tti vardhavyUtamaJcakAdiH 'kaMbalakaDe'tti kambalameveti 32, eteSu cAlpabahubahutarabahutamAvayavapratibandheSu puruSA yojanIyAH, tathAhi--yasya gurvAdiSvalpaH pratibandhaH svalpavyalIkAdinApi vigamAt sa mumbakaTasamAna ityevaM sarvatra bhAvanIyamiti 33, catuSpadAH sthalacarapaJcendriyatiryaJcaH, ekaH khuraH pAde pAde yeSAM te ekakhurA:--azvAdayaH, evaM dvau khurau yeSAM te, te ca gavAdayaH, gaNDI suvarNa kArAdInAmadhikaraNI gaNDikA tadvatpAdA yeSAM te tathA, istyAdayaH, 'saNapphaya'tti sanakhapadAH nAkharAH-siMhAdayaH, ihottarasatradvaye ca jIvAnAM puruSazabdavAcyatvAt puruSAdhikAra eveti 34, carmamayapakSAH pakSiNazcarmapakSiNo--valgulIprabhRtayaH, evaM lomapakSiNo-haMsAdayaH, samudgaka iva pakSI yeSAM te samudgakapakSiNaH, samAsAnta in, te ca bahirdIpasamudreSu, evaM vitatapakSiNo'pIti 35, kSudrA-adhamA anantarabhave siddhayabhAvAt prANA-ucchvAsAdimantaH kSudraprANAH, saMmUrchanena nivRttAH saMmRrchimAH, tirazcAM satkA yoniryeSAM te tathA, tataH padatrayasya karmadhAraye sati sammUrchimapaJcendriyatiryagyonikA iti bhavati 36, For Private & Personal use Onty 14...000000000.00000000000..+000.00000......00000004 // 3980 Jan Education Interna
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ ......... zrIsthAnA sU0 349352 dIpikAvRttiH / // 399 // 1440060.....+00.00...++++00000....0.00 nipatitA-nIDAdavatarItA, avatarItu zakto nAmakaH pakSI dhRSTatvAd jaDatvAdvA na tu parivrajitA-na parivajituM zIlo (zakto) bAlatvAdityekaH, evamanyaH parivrajitu zataH puSTatvAnna tu nipatituM bhIrutvAdanyastUbhayathA caturthastUbhayapratiSedhavAnatibAlatvAditi 37, nipatitA-bhikSAcaryAyAmavatarItA bhojanAdharthitvAnna tu parivrajitAparibhramako glAnatvAdalasatvAllajjAlutvAdvA ityekaH, anyaH parivajitA-paribhramagazIla AzrayAnnirgataH san na tu nipatitA-bhikSArthamavatarItumazaktaH sUtrArthAsaktatvAdinA, zeSau paSTo 38, niSkRSTaH-niSkarSitaH tapasA kRzadeha ityarthaH, punarniSkRSTo bhAvataH kRzIkRtakaSAyatvAdevamanye traya iti 39, etadabhAvanArtha mevAnantaraM sUtraniSkRSTaH kRzazarIratayA tathA niSkRSTaH AtmA kapAyanirmathanena yasya sa tathetyevamanye'pi traya iti, athavA niSkRSTastapasA kRzIkRtaH pUrva pazcAdapi tathaivetyevamAdi-sUtra vyAkhyeya, dvitIyaM tu yathoktameveti 40, budho budhatvakAryabhUtasatkriyAyogAt, uktaM ca--"paThakaH pAThakazcaiva, ye cAnye tattvacintakAH / sarve te vyasanino jJayA, yaH kriyAvAn sa pnndditH||1||" imarbudhaH savivekamanastvAdityekaH, anyo cudhastathaiva, adhastvavivitamanastvAt , aparastvabudho'sakriyatvAt , budho vivekaviviktacittatvAcaturva ubhayaniSedhAditi 41, anantarasUtregaitadeva vyaktIkriyate-budhaH sakriyatvAt , budhaM hRdaya-mano yasya sa budhahRdayo vivecakamanastvAt , athavA budhaH zAstrajJatvAt budhahRdayastu kAryeSvamUDhalakSatvAdityekaH, evamanye traya UhyAH 42, AtmAnukampaka:-AtmahitapravRttaH pratyekabuddho jinakalpiko vA parAnapekSo vA nighRNaH, parAnukampako niSThitArtha tayA tIrthakaraH AtmAnapekSo vA dayekaraso metArthavat , ubhayAnukampakaH sthavirakalpika, ubhayAnanukampakaH pApAtmAkAlazaukarikAdiriti 43 / ...................................00000000000000000004 JainEducation Intermedia For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / 1400 // Jain Education Interna anantaraM puruSabhedA uktAH, adhunA tadvyApAravizeSaM tadvedasampAdyamabhidhitsuH sUtrasaptakamAha - 'caravi saMvAse' ityAdicaubvihe saMvAse paM0 ta0 dive Asure rakkhase mANuse 1, cavvi saMvAse paM0 ta0 deve NAma page devIe saddhi saMvAsa gacchaha, deve NAma ege asurIpa saddhi saMvAsa gacchai. asure NAma ege devIe saddhisaMghAsa gacchara, asure nAma page asurIe saddhi saMvAsa gacchai 2, caucci saMvAse paM0 ta0- deve NAma page devIpa saddhi saMvAsa gacchara, deve NAma page rakkhasIpa saddhi saMvAsa gaccha, rakkhase NAma ege devIe saddhi saMvAsa gacchacha. rakkhase nAma ege rakkhasIe saddhi saMvAsa gacchadda, 3, caubihe saMvAse paM0 ta0- deve NAma ege devIpa saddhi saMvAsa gaccha, deve NAma ege maNussIe saddhi saMvAsa gacchai maNusse nAma ege devIpa saddhi saMvAsa gaccha masse nAma page maNussIpa saddhi saMvAsa gacchara 4, caubvihe saMvAse paM0 ta0 - asure NAma page asurIpa saddhi saMvAsa gacchara, asure NAma ege rakkhasIpa saddhi saMvAsa gacchadda, 4, 5, cauccidde saMvAse paM0 ta0-- asure NAma page asurI saddhi saMvAsa gacchara, asure NAma ege maNussIpa saddhi saMvAsa gacchai 4, 6, caubvi saMvAse paM0 ta0 rakkhase NAma page rakkhasIe saddhi saMvAsa gacchara, rakkhase NAma page maNussIe saddhi saMvAsa gacchai 4, 7, ( sU0 353) cauvvihe avarddhase paM0 ta0 - Asure Abhioge saMmohe devakibbise ci ThANehiM jIvA AsurattAe kammaM pagati, taM0- koisIlaNayAe pAhuDasIlaNayAe saMsattatavokammeNa nimittAjIvaNayAra, cauddi ThANehiM jIvA abhiogattAe kammaM pagareMti, taM0-attukkoseNa paraparivAraNa bhUkammeNa kouyakaraNeNa, cauhiM ThANe jIvA sammohattAe kamma pagare ti taM0 - ummaggadesaNAra maggaMtarApaNa kAmAsa sappayogeNa bhijANiyANakara + . sU0 353-354 / // 488 //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGgasUtradIpikA vRttiH / // 401 // Jain Education Intern peNa, cauhi ThANehi jIvA devakibbisiyattAe kamma pagareti, taM0-arahaMtANa avaNNa vadamANe, arahaMtapannattassa dhammassa avanna N vadamANe, AyariyauvajjhAyANamavanna vadamANe, cAuvaNNassa saMghassa avaNNa vadamANe ( sU0 354) / 'cavihe saMvAse 'sugama', navara khiyA saha saMvasanaM - zayanaM saMvAsaH, dyauH-svargaH, tadvAsI devo'pyupacArAd dyaustatra bhavo divyo vaimAnikasambandhItyarthaH, asurasya bhavanapativizeSasyAyamAsura evamitarau, navara rAkSaso vyantaravizeSaH, caturbhaGgikAsUtrANi devAsuretyevamAdisaMyogataH SaD bhavanti / purupakriyAdhikArAdevApaJca sasUtra, tatra deva 3 | asura 2 rAkSasa 1 manuSya apadhvaMsanamapadhvaMsazcAritrasya tatphalasya vA asurAdibhAvanAjanito vinAzaH devA amurI rAkSasI nArI tatrAsurabhAvanAjanita AsuraH yeSu cAnuSThAneSu varttamAno'muratvamarjayati tairAtmano vAsanamAsurabhAvanA, [ evaM bhAvanAntaramapi, abhiyogabhAvanAjanita AbhiyogaH, sammoha bhAvanAjanitaH sammohaH, devakilbiSabhAvanAjanito daivakilbiSa iti iha ca kandarpa bhAvanAjanitaH kAndarpo'padhvaMsaH paJcamo'sti sa ca sannapi noktaH, catuHsthAnakAnurodhAd bhAvanA hi paJcAgame'bhihitAH / ] Aha ca" kaMdaSpa 1 devakilvisa 2, abhigA 3 AmurAya 4 saMmohA 5 / eyA u saMkiliTThA, paMcavidyA bhAvaNA bhaNiyA ||1||" AsAJca madhye yaH yasyAM bhAvanA varttate sa tadvidheSu deveSu gacchati cAritralezaprabhAvAd, uktaM ca- "jo saMjaovi eyAsu, appasatthAsu as ca / so vihe gacchara, suresa bhaio caraNahINo || 1 || "tti, AsurAdirapadhvaMsa uktaH, sa cAsuratvAdinibandhana ityasurAdibhAvanAsvarUpa bhUtAnyasurAditvasAdhanakarmmaNAM kAraNAni sUtracatuSTayenAha - - ' cauhiM ThANehI 'tyAdi sUtracatuSTayaM sugama, navaramasureSu bhava AsuraH asuravizeSastaddbhAvaH AsUratvaM tasmai AsuratvAya, tadarthamityarthaH, tadyathA-ko sU0-354 / // 401 //
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0354-355| zrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / // 402 // 1.1.0.00000...++0000000+++0000000000++ dhanazIlatayA-kopasvabhAvatayA, prAbhRtazIlatayA-kalahanasambandhatayA, saMsaktatapaHkarmaNA-AhAropadhizayyAdipratibaddhabhAvatapazcaraNena, nimittAjIvanatayA-traikAlikalAbhAlAbhAdiviSayanimittopAttAhArAApajIvaneneti, tathA abhiyogaMvyApAraNamarhantItyAbhiyogyAH-kiGkaradevavizeSAstabhAvaH tattA tasya tayA veti, AtmotkarSeNa-AtmaguNAbhimAnena paraparivAdena-paradoSaparikIrtanena bhUtikarmaNAM-jvaritAdInAM bhUtyAdibhI rakSAdikaraNena kautukakaraNena-saubhAgyAdinimittaM parasnapanakAdikaraNeneti, iyanapyevamanyatra-"kouya bhUIkamme, pasiNA iyare nimittamAjIvI / iDhirasasAyagaruo, abhioga bhAvaNa kugai // 1 // " prazno'GguSThapraznAdiritaraH svapnavidyAdiriti, tathA sammuhyatIti sammohaH mRhAtmA devavizeSa eva tadabhAvastattA tasyai sammohatAyai sammohatvAya sammohatayA veti, 'ummagga'tti unmArgadezanayA samyagdarzanAdirUpamArgAtikrAntadharmaprakathanena mArgAntarAyeNa-mokSAdhvapravRttattadvighnakaraNena, kAmAzaMsAprayogeNa-zabdAdAvabhilApakaraNena, 'bhijja'tti,lobho-gRddhistena nidAnakaraNena, etasmAttapaHprabhRtezcakravAditva meM bhUyAditi nikAcanAkaraNeneti, iyamapyevamanyatra-"ummaggadesao magganAsao" ityAdi, devAnAM madhye kilviSaH-pApo'ta evAspRzyAdidharmako, devazcAsau kilviSazceti devakilbiSaH, zeSa tathaiva, avarNo'zlAghA asadoSodaghATanamityarthaH, iha kandarpabhAvanA noktA catu:sthAnakavAdityavaseyam , ayaJcAvaMta: pravajyAnvitasyeti pravajyAnirUpaNAya 'caucihA' pavvajje'tyAdi sUtrASTakam--- caumviddA pavvajjA paMta-halogapaDibaddhA paralogapaDibaddhA duhaologapaDibaddhA apaDibazA 1, cauThivahA pavyajjA taM0-pura bhopaDibaddhA maggaopaDibaddhA duhaopaDibaddhA apaDibaddhA 2, caubvihA pabbajjA pa0 ta0 000000000000000000000000000000+0000000000000000...... // 402 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIsthAnAGgasUtradIpikAvRttiH / // 403 // Jain Education Intern uvAyapavvajjA akkhAtapavvajjA saMgArapavvajjA vihagagaipavvajjA 3, cauvvidyA pavvajjA paM0 ta0 - tuyAvaddattA puyAvaittA moyAvattA paripUyAvattA 4, cauvvidyA pavvajjA paM0-0-- naDakharayA bhaDakhayA sIkhAyA siyAlakhaiyA 5, cavviA kisI paM0 ta0 - vAviyA parivAviyA niMdiyA pariNidiyA 6 evAmeva caunviddA phajjA paM0 ta0 vAviyA parivAviyA niMdiyA pariNidiyA 7, cauvvidyA pavvajjA paM0 ta0 ghaNNapuMjiyasamANA ghaNNaviraliyasa mANA dhAnavikkhittasamANA ghaNNasa gejjhiyasamANA 8 ( sU0 355 ) / kaNThya, navaramihalokapratibaddhA nirvAhAdimAtrArthinAM paralokapratibaddhA janmAntarakAmAdyarthinAM dvidhAlokabaddhobhayArthinAM, aprativaddhA viziSTasAmAyikavatAmiti 1| purato 'grataH pravrajyAparyAyabhAviSu zayyA (ziSyA)sshArAdiSu yA pratibaddhA sA tathocyate, evaM mArgataH - pRSThataH svajanAdiSu, dvidhA'pi kAcit, apratibaddhA pUrvavat 2 / 'uvAya'tti, avapAtaH - sadgurUNAM sevA, tato yA pravrajyA sA'vapAtapravrajyA, AkhyAtasya pravrajetyAktasya yA syAt sA AkhyAtapravrajyA AryarakSitabhrAtuH phalgurakSitasyeveti, 'saMgAra'tti saGghaketastasmAdyA sA tathA metAryAdInAmiva, yadivA yadi tvaM pravrajasi tadA'hamapItyevaM saGketato yA sA tatheti, 'vihagai 'tti vihagagatyA - pakSinyAyena parivArAdiviyogenaikAkino dezAntaragamanena ca yAsA vihagagatipratrajyA 3, 'tuprAvaittA'tti, toda kRtvA todayitvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate, 'municandraputrasya sAgaracan dreNeva sA tathocyate, oyAvaitta'tti kvacitpAThastatra ojo - vala zArIra vidyAdisatkaM vA tat kRtvA - pradarzya yA dIyate sA ojayitvetyabhidhIyate, 'puyAvaitta'tti 'lava gatA 'viti vacanAt plAvayitvA - anyatra nItvA''ryarakSitavat pUtaM vA dUSaNavyapo sU0-355 / // 403 //
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0-355| bhIsthAnAGga sUtradIpikA pRttiH / // 404 // - ........900000000...00000000000000000000000000000000...1 hena kRtvA yA sA pUtayitveti, 'buyAvaitta'tti sambhASya gautamena karSa kaMvat , vacana vA pUrvapakSarUpaM kArayitvA nigRhya ca pratijJAvacana vA kArayitvA yA sA tathoktA, kacit 'moyAvaitta'tti pAThastatra mocayitvA sAdhunA tailArthadAsatvaprAptabhaginIvaditi, 'paripUyAvaitta'tti ghRtAdibhiH pariplutabhojanaH paripluta eva taM kRtvA pariplutayitvA suhastinA raGkavat yA sA tathocyate / naTasyeva saMvegavikaladharmakathAkaragopArjitabhojanAdInAM 'khaiya'tti khAdita bhakSaNa yasyAM sA naTakhAditA, naTasyeva vA 'khaiya'ti saMvegazUnyadharmakatha nalakSaNo hevAkaH-svabhAvo yasyAM sA tathA, evaM bhaTAdiSvapi, navaraM bhaTaH tathAvidhavalopadarzanalabdhabhojanAdeH khAditA Ara bhaTavRttilakSaNa hevAko vA, siMhaH punaH zauryAtirekAdavajJayopAttasya yathArabdhabhakSaNena vA khAditA tathAvidhaprakRti, zagAlastu nyagvRttyopAttasyAnyAnyasthAnabhakSaNena vA khAdita tattvabhAvo veti 5 / kRSiH-dhAnyArtha kSetrakarSaNam , 'vAviya'tti, sakRd dhAnyavapanavatI, 'parivAviya'tti, dvisviLa utpAdaya sthAnAntarAropaNataH parivapanavatI zAlikRSivat , niMdiya'tti ekadA vijAtIyatRNAdyapanayanena zodhitA nidAnA(ttA), pariniMdiya'tti dvissirvA tRNAdizodhaneneti 6 / pravrajyA tu 'vAviyA' sAmAyikAropaNena, 'parivAviyA' mahAvatAropaNena niraticArasya, sAticArasya vA mUlaprAyazcittadAnataH, 'niMdiyA' sakRdati vArAlocanena, 'pariNidiyA' punaH punariti 7 / 'dhannapuMjiyAsamANa'tti khale lUnapUnavizuddhapuThajIkRtadhAnyasamAnA sakalAtivArakacavaraviraheNa labdhasvasvabhAvatvAt ekA, anyA tu khalaka evaM yad virellita-visArita vAyunA pUta (na)ma(prathama)pujIkRta dhAnyaM tatsamAnA yA hi laghunA'pi yatnena svabhAvaM lapsyata iti, anyA tu yadvikIrNa-gokhurakSuNNatayA vikSipta dhAnya tatsamAnA yA hi sahajasamutpannAticArakacavarayuktatvAt sAma 1000000000000000000000000000000000000000000000000000...4 // 404 // Jain Education For Privals & Fersonal use only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0356-3571 zrIsthAnAta sUtradIpikA vRttiH / // 4.5 // grathantarApekSayA kAlakSepalabhyasvabhAvA sA dhAnyavikIrNasamAnocyate, anyA tu yatsaGkIrNakarSita-kSetrAdAkarSita khalamAnIta dhAnyaM tatsamAnA yA hi bahutarAticAropetatvAd bahutarakAlaprAptavyasvabhAvA sA dhAnyasaGkarSitasamAneti 8, iha ca punitAdeAnyavizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAditi // iyaJca pravrajyA evaM vicitrA saJjJAvazAd bhavatIti saMjJAnirUpaNAya sUtrapaJcakam-- cattAri saNNA paM0 ta0-ahArasaNNA bhayasaNNA mehuNasaNNA pariggahasaNNA 1, cauhi ThANehiM AhArasaNNA samuppajai, ta0-omakoTThayAra, chuddAveyaNijassa kammassa udaeNa, maIpa, tadaTThovogeNa 2, cauhi ThANehiM bhayasaNNA samuppajara, ta-hINasattayAe, bhayaveyaNIyassa kammassa udaeNa', 'maIpa, tadahrovaogeNa 3, cauhi ThANehi mehuNasaNNA samuppajjA, ta-citamaMsasoNiyayAe, mohaNijassa kammassa udaeNa', maIpa, tadaTThovaogeNa 4, cauhi ThANehi pariggahasaNNA samuppajjA, taM-avimuttayAe lobhaveyaNijjassa kammassa udapaNa, maIpa, tadaTThovogeNa 5 (sU0356 ) / caunvihA kAmA 50 ta-siMgArA kaluNA bIbhatsA roddA, siMgArA kAmA devANa, kaluNA kAmA maNuyANa', bIbhatsA kAmA tirikkhajoNiyANa, rohA kAmA rapayANa (sU0 357) / 'cattArItyAdi mugama, kevala saMjJAnaM saMjJA-caitanya, taccAsAtavedanIyamohanIyakamrmodayajanyavipAka(vikAra yuktamAhArasaMjJAditvena vyapadizyata iti, tatrAhA saMjJA-AhArAbhilApaH, bhaya saMjJA-bhayamohanIyasampAyo jIvapariNAmaH, maithunasaMjJA-vedodayajanito maithunAbhilASaH, parigrahasaMjJA-cAritramohanIya(mohodaya)janitaH parigrahAbhilASa iti, avamakoSThatayA-riktodaratayA, matyA-AhArakathAzravaNAdijanitayA, tadarthopayogena-satatamAhAracinta 1405 // For Private & Personal use only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sU0357 3.8 / zrIsthAnAta sUtradIpikA vRttiH / // 406 // ...+++000000+++++0000000++++++000000++00000040+0++++ yeti / hInasattvatayA-savAbhAvena, matiH-bhayavArtAzrayaNabhISaNadarzanAdinanitA buddhistayA, tadarthopayogena-ihalokA dibhayalakSaNArthaparyAlocaneneti / cite-upacite mAMsazoNite yasya sa tathA tadbhAvastattA tayA citamAMsazoNitatayA, matyA-suratakathAzravaNAdijanitabuddhayA, tadarthopayogena-maithunalakSaNArthAnucintaneneti / avimuktatayA-saparigrahatayA, matyA-sacetanAdiparigrahadarzanAdijanitabuddhayA, tadarthopayogena-parigrahAnucintaneneti 5, saMjJA hi kAmagocarA bhavantIti kAmanirUpaNasUtra vyaktaJca, kintu kAmAH-zabdAdayaH, zRMgArAH-devAnAmaikAntikAtyantikamanojJatvena prakRSTaratirasAspadatvAditi, ratirUpo hi zRGgAro, manuSyANAM karuNA manojJatvasyAtathAvidhatvAt tucchatvena kSaNadRSTanaSTatvena zukrazoNitAdiprabhavadehAzritatvena ca zocanAtmakatvAt , karuNo hi rasaH zokasvabhAvaH, 'karuNaH zokaprakRti'riti vacanAt iti, tirazcAM bIbhatsA jugupsAspadatvAt , bIbhatsaraso hi jugupsAtmako, nairayikANAM raudrA-dAruNA AtyantikamaniSTatvena krodhotpAdakatvAt raudraraso hi krodharUpo || ete ca kAmAstucchagambhIrayodhaketarA iti tAvabhidhitsuH sadRSTAntAnyaSTau sUtrANyAha cattAri udagA paM0 20-uttANe NAma ege uttANodae, uttANe NAma page gaMbhIrodae, gaMbhIre NAma page uttANodae, gaMbhIre NAma page gaMbhIrodapa 1, evAmedha cattAri purisajAyA paM0 ta0-uttANe gAma page uttANa-biyapa uttANe nAma ege gaMbhIrahiyapa 4, 2, cattAri udagA paM0 ta0-uttANe NAma page uttANobhAsI, uttANe NAma page gaMbhIrobhAsI04, 3, pavAmeva cattAri purisajAyA 4 ta0-uttANe nAma page uttANobhAsI, uttANe NAmamege gabhIrobhAsI 4, 4, attAri udahI paMta-uttANe NAma ege uttANAdahI uttANe NAma ege gaMbhIrodahI 4, 5, pavAmeva ...00000.......00000.................................." // 406 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ .............000000 suu0358| ........ cattAri purisajAyA paMta-uttANe NAma page uttANahiyapa, uttANe NAma ege gaMbhIrahiyapa 4, 6. cattAri zrIsthAnA- udahI paM0 20-uttANe NAma page uttANobhAsI, uttANe NAma page gabhIrobhAsI 4, 7, pavAmeva cattAri purisasUtra jAyA pataM0-uttANe NAma ege uttANobhAsI 4. 8, (sU0 358) / dIpikA _ 'cattArI'tyAdIni vyaktAni, kintu udakAni-jalAni prajJaptAni, tatrottAna nAmaka tucchatvAt pratalamivRttiH / matyarthaH, punaruttAna' svacchatayopalabhyamAnamadhyasvarUpatvAdaka-jalam 'uttANodaya'tti vyasto'yaM nirdezaH praakRtshelii||407|| vazAt samasta ivAvabhAsate, na ca pUrvopAttenodakazabdenAya gatArthoM bhaviSyatIti vAcyam, tasya bahuvacanAntatvenehAsambaddhayamAnatvAta, sAkSAdakazabde ca sati kiM tasya vacanapariNAmAdanukarSaNenetyevamudadhisUtre'pi bhAvanIyamiti / tathottAnaM tathaiva gambhIramudaka-gaDulatvAdanupalabhyamAnasvarUpa tathA gambhIram-agAdha anuratvAdanAnamadaka svacchatayopalabhyamAnamadhyasvarUpatvAta, tathA gambhIramagAdhatvAt punargambhI mudakaM gaDulatvAditi, puruSastu uttAno'gambhIro bahirdarzitamadadainyAdijanyavikRtakAyavAkceStvAduttAnahRdayastu dainyAdiyuktaguNadharaNAsamarthacittatvAdityeko'nya uttAnaH kAraNavazAdarzitavikRtaceSTatvAt , gambhIrahRdayastu svabhAvenottAnahRdayaviparItatvAt, tRtIyastu gambhIro dainyAdivattve'pi kAraNavazAt saMvRtAkAratayA uttAnahRdayastathaiva caturthaH prathamaviparyayAditi / tathA uttAna pratalatvAduttAnamavabhAsate sthAnavizeSAt tathottAnaM tathaiva, gambhIram-agAdhamavabhAsate sakkI zrayatvAdinA tathA gambhIramagAdhamuttAnAvabhAsi tu vistIrNasthAnAzrayatvAdinA / tathA gambhIramagAvaM gambhIrAvabhAsi tathAvidhasthAnAzritatvAdinaiveti / puruSastu-uttAnastucchaH uttAna evAvabhAsate pradarzitatucchatvavi ++++++01 .00 ......++000................................... ............................ 18091 Jain Education For Private & Personal use only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / ||408 // Jain Education Intern kAratvAd, dvitIyaH saMvRtatvAt tRtIyaH kAraNato darzitavikAratvAt, caturthaH sujJAnaH / udakasUtravadudadhimUtradvayamapi sadAntikamavaseyamiti, athavA uttAnaH samAdhatvAdeka udadhiH - udadhidezaH pUrvaM pazcAdapi uttAna eva velAyA bahiHsamudreSvabhAvAt, dvitIyastUttAnaH pUrvaM pazcAd gambhIro velA''gamenAgAdhatvAt tRtIyastu gambhIraH velApU pazcAdvelAvigamenottAna udadhiH, caturthaH mujJAnaH / samudraprastAvAttattarakAn sUtradvayenAha - cAri taragA paM0 ta0-samudaM tarAmItege samuha taraha, samudaM tarAmItege gopaya taraha gopaya tarAmItege samuha taraha, gopayaM tarAmItege gopayaM taraha 4, 1, / cattAri taragA paM0 ta0 - samudda tarittA jAmamege samudde visIsa (ya), samudda taritA NAmamege gopara visIya 4, 2, (sU0 359 ) / cattAri kuMbhA paM0 ta0 - puNe NAmamege puNe, puNe NAmamege tucche, tucche NAmamege puNNe, tucche, NAmamege tucche pavAmeva battAri purisajAyA paM0 ta0puNe NAmamege puNe 4, battAri kuMbhA paM0 ta0--puNNe NAmamege puNNobhAsI, puNNe NAmamege tucchobhAsI 4, evAmevAri purisajAyA paM0 ta0- puNNe NAmamege puNNobhAsI 4, battAri kuMbhA paM0 ta0-- puNNe NAmamege puNNarUve, puNe NAmamege tuccharUve 4, evAmeva battAri purisajAyA paM0 ta0 - puNNe NAmamege puNNarUve 4, battAri kuMbhA paM0 ta0 -- puNe NAmamege pitaTThe, puNNevi page avadale, tucche vi page pitaTThe, tucchevi paNe bhabadale, emAmevabAri purisajAyA paM0 ta0- puNNevi page pitaTThe 4, taddeva cattAri kuMbhA paM0 ta0-- puNNe vi page vissaMdara, puNevi ege no vissaMdA, tucche vi page vissaMdara, tucche vi page na vissaMdara, pavAmeva battAri purisajAyA paM0 ta0-- puNNe vi page vissaMdara, puNNe vi page no vissaMdara 4, taddeva cattAri kuMbhA paM0 ta0 - bhiNNe jajarie sU0 358 / ||408||
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0-360 / zrIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 409 // +0000000000000000000000000000000000000000000000000000 parissAI bhaparissAI, evAmeva caubdhihe caritte 50 ta--bhiSaNe jAva aparissAI, cattAri kubhA paM0 ta0-. madhukuMbhe NAma ege mahuppihANe, mahukume NAma ege visappidANe, visaku NAma page mahuppihANe, visakume NAma page visappihANe, evAmeva cattAri purisajAyA paMta-mahukume NAma ege mahuppihANe 4,-'hiyayamapAvamakalusa. jIhA'viya mahurabhAsiNI nicca / jammi purisammi vijjai. se mahuku me mahupihANe // 1 // hiyayamapAvamakalusa, jI hA'vi ya kaDuyamAsiNI nicca / jaMmi purisami vijjai, se mahukume visapidANe // 2 // jaM hiyapaM kalusamayaM, jIhA'vi ya mahurabhAsiNI NiJca / jami purisami vijjai se visakuMbhe mahupihANe (3 // ja dviyaya kalusamaya, joddA 'vi yaduyabhAsiNI Nicca / jammi purisa mi vijjai (dIsai) se visakume visapihANe // 4 // (sU0 362 / / ___'cattAri taraMge'tyAdi vyaktaM, navaraM tarantIti tarAH ta eva tarakAH, samudra-samudravat dustaraM sarvaviratyAdika kArya tarAmikaromItyevamabhyupagamya tatra samarthatvAdekaH samudraM tarati-samarthayatItyekaH, anyastu tadabhyupa gamyAsamarthatvAt goSpadatatkalpa dezaviratyAdikamalpatamatarati-nirvAhayatIti, anyastu goSpadaprAyamabhyupagamya vIryAtirekAt samudraprAyamapi sAdhaya tIticaturthaHpratItaH 1 / samudraprAyaM kArya darItvA-nirvAhya samudraprAyaprayojanAntare viSIdati-na tambhivAhayatIti,vicitratvAt kSayopazamasyeti, evamanye traya iti 2 / puruSAneva kumbhadRSTAntena pratipipAdayiSuH sUtraprapaJcamAha-sugamazcAya, navara pUrNaH sakalAvayavayuktaH pramANopeto vA punaH pUrNo madhvAdibhRtaH, dvitIye bhage tuccho-riktaH, tRtIye tuccho'pUrNAvayayo laghurvA, caturthaH sujJAnaH, puruSastu pUrNoM jAtyAdibhirguNaiH punaH pUrNo jJAnAdibhiguNairathavA saMpUrNo dhanena guNairvA pUrva pazcAdapi te pUrNa evaM zeSA api 2, pUrNo'vayavairdadhyAdinA vA pUrNa evAvabhAsate dRSTaNAmiti pUrNA 0.000000000000000000000000000000000000000000000000000 // 409 // Jan Education International For Privals & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..0.00404 suu0359-360| bhIsthAnAta sUtradIpikAvRttiH / // 410 ++.00000......000000.......00000.......00 vabhAsItyeko'nyastu pUrNo'pi kutazcidetorvivakSitaprayojanAsAdhakatvAdestuccho'vabhAsate, evaM zeSau 3 / puruSastu pUNoM dhanazrutAdibhistadviniyogAcca paripUrNa evAvabhAsate, anyastu tadaviniyogAttaccha evAvabhAsate, anyastu turacho'pi kathamapi prastAvocitapravRttaH pUrNavadavabhAsate, aparastuccho dhanazrutAdirahito'ta eva tadaviniyojakatvAt tucchAvabhAsIti 4 / tathA pUNoM nIrAdinA punaH pUrNoM puNyaM vA-pavitraM rUpaM yasya sa tatheti prathamo dvitIye tucchaM-hIna rUpamAkAro yasya sa tuccharUpaH, evaM zeSau 5 / puruSastu pUrNo jJAnAdibhiH pUrNarUpaH puNyarUpo vA viziSTarajoharaNAdidravyaliGgasadbhAvAta musAdhuriti, dvitIya bhaGge tuccharUpaH kAraNAtyaktaliGgaH susAdhureveti, tRtIye tuccho jJAnAdivihIno nihnavAdiH, caturthoM jJAnAdidravyaliGgavihIno gRhasthAdiriti 6 / tathA pUrNastathaiva apistucchApekSayA caH samuccayArthaH ekaH-kazcit priyAya-prItaye ayamiti priyArthaH kanakAdimayatvAt sAra ityarthaH, jayA apadalam-apazabda dravyaM jhAraNabhUta mRttikAdi yasyAsAvapadalaH avadalati vA-dIryata ityavadalaH AmapakatayA'sAra ityarthaH, tuccho'pyevameveti 7 / puruSo dhanazrutAdibhiH pUrNaH priyArthaH kazcit priyavacanadAnAdibhiH priyakArI sAra iti, anyastu na satyapadalaH paropakAra pratyayogya iti, tuccho'pyevamiti 8 / 'dattArI' tyAdi sugamAni, pUrNo'pi jalAdeviSyandate-karana vati, iha tuccha:-tucchajalAdiH sa eva viSyandate, apiH sarvatra samuccaye pratiyogyapekSayeti 9 / puruSamna pUno'pyeko viSyandate-dhanaM dadAti zruta vA, anyo neti tuccho'pyalpavittAdirapi dhana tAdi viSyandataM'nyo naiveti 10 / tathA bhinnaH-sphuTito jarjarito-rAjIyuktaH parinAvI-duSpakvatvAt kSarakaH aparisrAvI kaThinatvAditi 11 // cAritraM tu bhinna mUlaprAyazcittApattyA jarjaritaM // 41 // Jan Education Inti al For Private & Personal use only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0.360361 / bhIsthAnAga sUtradIpikAvRttiH / H412 // chedAdiprAptyA parisrAvi sUkSmAticAratayA aparimAvi niraticAratayeti, iha ca puruSAdhikAre'pi yaccAritralakSaNapuruSadharmabhaNana taddharmadhammiNoH kathaJcidabhedAdanavadyamavagantavyamiti 12 // tathA madhuna:-kSaudrasya kumbho madhukumbho madhubhRta madhveva vA pidhAna-sthaganaM yasya sa madhupidhAnaH, evamanye trayaH 13 / puruSasUtraM svayameva 'hiyaya'mityAdigAthAcatuSTayena bhAvitamiti, tatra hRdaya-manaH apApam-ahiMstramakaluSam-aprItivarjitamiti, jihA'pi ca madhurabhASiNI nityaM yasmin puruSe vidyate sa puruSo madhukumbha iva madhukumbho madhupidhAna iva madhupidhAna iti prathamabhaGgayojanA, tRtIyagAthAyAM yad hRdayaM kaluSamayam-aprItyAtmakamupalakSaNatvAt pApaM ca jihA yA madhurabhASiNI nityaM tatsA ceti gamyate yasmin puruSe vidyate sa puruSo viSakumbho madhupidhAnastatsAdharmyAditi 14 / atra ca caturthaH puruSa upasargakArI syAdityupasargaprarUpaNAya 'cavihA uvasagge' tyAdisUtrapaJcakamAha bauvyihA ughasaggA pata--divyA mANusA tirikkhajoNiyA Ayasa vedaNijjA 1, divvA upasaggA saundhihA paM0 ta0-dAsA padosA vIsA puDhovemAyA 2, mANussA uvasaggA baubvihA paM0 ta-hAsA padosA bImaMsA kusIlaparisevaNayA 3, tiriksajoNiyA uvasaggA caubdhihA paM0 ta0--bhayA paosA mAhAraheu avazcadeNasAraksaNayA 4, Ayasa veyaNijjA uvasaggA caubbihA paMta--ghaTTaNayA pavaDaNayA thaMbhaNayA dezaNayA 5 ( sU0 361) / kaNThaya', navaramupasarjanAnyupasRjyate vA-dharmAt pracyAvyate janturebhirityupasargA-bAdhAvizeSAH, te ca ka. bhedAccaturvidhAH, AtmanA saMcetyante-kriyanta ityAtmasaMcetanIyAH, tatra divyA 'hAsa'tti-hAsAd bhavanti hAsasambhUta Jan Education International For Private & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0.361| bhIsthAnAGga dIpikA vRttiH / // 412 // tvAdvA hAsA upasargA evamanyatrApi, yathA bhikSArtha grAmAntarapasthitakSallakaiya'ntaryA upayAcita pratipanna yadIpsita lapsyAmahe tadA tavoNDerakAdi dAsyAma iti, labdhe ca tatra tavedamiti bhaNitvA taduNDerakAdi taiH svayameva bhakSita, devatayA ca hAsena tadra pamAvRtya krIDitamanAgacchatsu ca kSullakeSu vyAkule ca gacche niveditamAcAryANAM devatayA kSullakavRttaM, tato vRpabharuNDerakAdi yAcityA tasyai datta, tayA tu te darzitA iti / pradveSAdyathA-'saGgamako mahAvIrasyopasargAna karot, vimarSAta yathA kvacivakulikAyAM varSAsU pitvA sAdhuSu gateSu tadIya evAnyaH pazcAdAgatastatroSitaH, taM ca devatA kiMsvarUpo'yamiti vimarSA dupargitavatIti, pRthaga bhinnA vividhA mAtrA vimAtrA tayA ityetalluptatRtIyakavacanaM padaM dRzyate, tathAhi-hAsena kRtvA pradveSeNa karotItyevaM saMyogaH, yathA saGgamaka eva vimarSeNa kRtvA pradveSeNa kRtavA niti, tathA mAnuSyA hAsAt yathA-gaNikAduhitA kSullakamupasargitavatI sA ca tena daNDena tADitA vivAde ca rAjJaH zrIgRha dRSTAnto niveditasteneti, pradveSAdyathA gajasukumAraH somilabrAhmaNena vyaparopitaH, vimarSAdyathA-cANAkyoktacandraguptena dharmaparIkSArtha liGgino'ntaHpure dharmamAkhyApitAH kSobhitAzca, sAdhavastu kSobhituM na zakitA iti / kuzIlam-abrahma tasya pratiSevaNaM kuzIlapratiSevaNaM tadbhAvaH kuzIlapratiSevaNatA upasargaH kuzIlasya vA pratiSevaNaM yeSu te kuzIlapratiSevaNakA athavA kuzIlaprati ghevaNayeti vyAkhyeyaM, yathA sandhyAyAM dasatyartha proSitasyAlo he praviSTaH sAdhuzcatasRbhirIAlu jAyAbhirdatAvAsaH pratyekaM caturo'pi yAmAnupasargito na ca kSubhitaH, tathA teracA bhayAt zvAdayo dazeyuH pradveSA caNDakauziko bhagavantaM daSTavAn, AhArahetoH siMhAdayaH apatyalayanasaMrakSaNAya kAkyAdaya upasargayeyuriti, tathA AtmasaMcetanIyAH ghaTanatA bahanayA vA yathA-akSaNi rajaH patitaM tatastadakSi hastena malitaM duHkhitumArabdhamathavA svayameva vAkSaNi 000000000000000000000000000000000000000000000000000000..... // 41 // Jain Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikAvRttiH / 413|| gale vA mAMsAkurAdi jAtaM ghaTTayatIti / prapatanatA prapatanayA vA yathA'prayatnena saMcarataH prapatanAt duHkhamutpadyate 2 / stambhanatA stambhanayA vA yathA tAvadupaviSTaH sthito yAvat suptaH pAdAdiH stabdho jAtaH 3 / zlepaNatA zleSaNayA vA yathA pAdamAkuJcya sthito vAtena tathaiva pAdo lagita iti 4 / upasargasahanAt karmmakSayo bhavatIti karmasvarUpa pratipAdanAyAha ucca kamme paM0 ta0--subhe NAmamege subhe, subhe NAmamege asubhe, asume0 4, 1, caubvidde kamme paM0 ta0-sume NAma ege subhavivAge, subhe NAmamege asubhavivAge, asume nAmamege subhavivAge, asume nAmamege asubhavivAge 4 2, caubvihe kamme pa0 ta0 - pagaDIkamme ThitIkamme aNubhAvakamme padesakamme 4, 3, ( sU0 362 ) / caubvidde saMghe paM0 ta0 - samaNA samaNIo sAvagA sAviyAo (sU0 363 ) / cavvidA buddhI paM0 0 -upapattiyA veNayA kammiyA pAriNAmiyA, cauvviddA maI paM0 ta0-- uggaddamaI IhAmaI avAyamaI dhAraNAmaI, ahavA cauvviddA maI pa0 ta 0 araMjarodagasamANA viyarodagasamANA sarodgasamANA sAgarodagasamANA (sU0 364) caubvihA saMsArasabhAvanA jIvA paM0 ta0 - zerazyA tirikkhajoNiyA maNussA devA, cauvvidA savvajIvA paM0 ta0 - maNajogI jogI kAyajogI ajogI, ahavA cauvviddA savvajIvA paM0 ta0 - itthaveyagA purisaveyagA NapuMsagaveyagA bhaveyagA, ahavA cauvviddA savvajIvA paM0 ta 0 cakkhudaMsaNI acakkhu daMsaNI ohidaMsaNI kevaladaMsaNI, ahavA caciddA savvajIvA paM0 taM0- saMjayA asaM jayA saMjayAsa jayA Nosa jayANoasaM jayA ( sU 365 ) | 'vihe 'tyAdi sUtratraya' vyakta, navaraM kriyata iti karmma jJAnAvaraNIyAdi tat zubhaM - puNyaprakRtirUpaM punaH zubhaM sU0-362-365 / // 423 //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga suu0363-365| satra dIpikA vRttiH / // 14 // ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// zubhAnubandhitvAt bharatAdInAmiva, zubhaM tathaivAzubhamazu bhAnubandhitvAt brahmadattAdInAmiva, azubhaM-pApaprakRtirUpaM zubhaM zubhAnubandhitvAt duHkhitAnAmakAmanirjarAvatAM gavAdInAmiva, azubhaM tathaiva punarazubhamazubhAnuvandhitvAt matsyabandhAdInAmiveti / tathA zubhaM sAtAdi sAtAditve naiva vaddha tathaivodeti yattat zubhaviSAkaM, yatu baddhaM zubhatvena saGkramakaraNavazAttU detyazubhatvena tada dvitIya, bhavati ca karmaNi karmAntarAnupravezaH, sakramAbhidhAnakaraNa zAda, utaca"mUlaprakRtyabhinnAH, sakraSayati gRNata uttarAH prakRtIH / nanvAtmA'mRrtatvA-dathyavasAnaprayogeNa ||1||" iti. tathA matAntaram-"mottRNa AuyaM khalu, dasagamoha carittamoha c| sesANaM payaDINa, uttaravihisaM kamo bhaNio ||1||" tti, yaddhamazubhatayodeti ca zubhatayA tatRtIya, caturtha pratotamiti, tRtIya karmasUtramatratyadvitIyo ddezakabandhasUtravajjJeyamiti / caturvidhakarmavandhasvarUpaM saya eva vettIti, saGghasUtraM vyaktaM, sa ca sarva vidvacanasaMskRtabuddhimAniti buddhizcamativizeSa iti matisUtre, sugamAni caitAni, navaraM savo guNaratnapAtrabhUtasattvasamUhaH, tatra zrAmyanti-tapasyantIti zramaNAH,athavA saha manasA zobhanena nidAnapariNAmalakSaNapAparahitena ca cetasA vartanta iti samanasamtathA samAnaM-svajanaparajanAdiSu tulyaM mano yeSAM te samanasaH-prAkRtatayA sarvatra 'samaNa'tti, evaM 'samaNIo' tathA zRNvanti jinavacanamiti zrAvakAH, athavA zrAnti-pacanti tatvArthazraddhAnaM niSThAM nayantIti zrAH, tathA vapanti-guNavatsaptakSetreSu dhanavIjAni nikSipantIti vAH, tathA kiranti-kliSTakarmara jo vikSipantIti kAH, tataH karmadhAraye zrAvakA iti bhavati. yadAha'zraddhAlutAM zrAti padArthacintanAta. dhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanA-dathApi ta zrAvakamAhurattamAH // 1 // ' iti, evaM zrAvikA apIti, tathA utpatireva prayojanaM yasyAH // 414 // ////////////////////// Jan Education For Private & Personal use only |
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0363 36 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 415 // sA autpattikI, nanu kSayopazamaH kAraNamasyAH, satya, kintu sa khalvantaragatvAt sarvabudvisAdhAraNaH iti na vivakSyate, na cAnyacchAstrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti, api ca buddhayutpAdAtpUrva svayamadRSTo'nyatazcAzruto manasA'pyanAlocitastasminneva kSaNe yathAvasthito'rthoM gRhyate yayA sA lokadvayAviruddhaikAntikaphalavatI buddhigaitpattikI naTaputrarohakAdInAmiveti, tathA vinayo-guruzuzrUpA sa kAraNamasyAstatpradhAnA vA vainayikI, api ca-kAryabharanistaraNasamarthA dharmArthakAmazAstrANAM gRhItasUtrArthasArA lokadvayaphalavatI ceyamiti, naimittikasiddhaputraziSyAdInAmiveti, anAcAyakaM karma sAcArya ke zilpakAdAcitkaM vA karma nityavyApArastu zilpamiti, karmaNo jAtA karmajA, api cakAbhinivezopalabdhakarmaparamArthA karmAbhyAsavicArAbhyAM vistIrNA prazaMsAphalavatI ceti, hairaNyakakarSakAdInAmiveti, pariNAmaH-mudIrghakAlapUrvAparAvalokanAdijanya AtmadharmaH, sa prayojanamasyAstatpradhAnA veti pAriNAmikI, api ca-anumAnakAraNamAtradRSTAntaiH sAdhyasAdhikA vayovipAke ca puSTIbhUtA abhyudayamokSaphalA ceti, yadAha-'aNumANaheudiTuMta-sAhiyA vayavipakka(vivAga)pariNAmA / hiyanissesaphalavaI, buddhI pariNAmiyA nAma ||1||tti, abhayakumArAdInAmiveti / tathA mananaM matiH, tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSasyAnirdezyasya rUpAdeH aba itiprathamato grahaNa-paricchedanamavagrahaH sa eva matiravagrahamatireva sarvatra, navaraM tadarthavizeSAlocanabhIhA, prakrAntArtha vizepanizcayo'vAyaH, avagatArtha vizeSadharaNaM dhAraNeti, tathA arajaram-udakumbho alajaramiti yatprasiddhaM tatra yadudakaM tatsamAnA prabhUtArtha grahaNotprekSaNadhAraNasAmArthyAbhAvenAlpatvAdasthiratvAcca, araJjarodakaM hi saMkSipta zIghra niSThita ceti, vidaro-nadIpulinAdau jalArthoM gataH, tatra yadudakaM tatsamAnA alpatvAdaparAparArthohanamAtrasamarthatvAt agi // 415 // Jain Education For Private & Personal use only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0366-367| zrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / .000000000000000000000000000000000000000000000000000004 tyaniSThitatvAcca, tadudaka hyalpa tathA'parAparamalpamalpaM syandate, ata eva kSipramaniSThita ceti, saraudakasamAnA tu vipulatvAdbahujanopakAritvAdaniSThitatvAcca prAyaH sarojalasyApyevaMbhUtatvAditi, sAgarodakasamAnA punaH sakalapadArthaviSayatvenAtyantavipulatvAdakSayatvAdalabdhamadhyatvAcca prAyaH sAgarajalasyApi hatyevaMbhUtatvAt / yathoktamatimanto jIvA eva bhavantIti jIvasUtrANi paJca, mugamAni caitAni, navaraM manoyoginaH-samanaskA yogatrayasabhAve'pi tasya prAdhAnyAdevaM vAgyogino dvIndriyAdayaH kAyayogina ekendriyA ayogino-niruddhayogAH siddhAzceti / avedakA:-siddhAdayaH / cakSuSaH sAmAnyArtha grahaNamavagrahehArUpaM darzana cakSurdarzana tadvantazcaturindriyAdayaH, acakSuH-sparzanAdi, taddarzanavanta ekendriyAdaya iti / saMyatA:-sarvaviratAH, asayatA-aviratAH, saMyatAsayatA-dezaviratAH, trayapratiSedhavantaH siddhA iti / jIvAdhikArAjjIvavizeSAn puruSabhedAn catuHsUtryA''ha cattAri purisajAyA pa0 ta0-mitte NAma ege mitte, mitte NAma page amitte, amitte NAma ege mitte, amise NAma page amitte 4, 1, cattAri purisajAyA paM0 ta0-mitta NAma page mittarUve, caubhaMgo 4 2, cattAri purisajAyA paM0 ta0-mutte NAma ege mutte, mutte NAma ege amutte 4 3. cattAri purisajAyA paMta-mutte NAma ege muttarUve 4, 4, (sU0 366 ) / paMcediyatirikkhajoNiyA caugaiyA cauAgaiyA paMta-paMciMdiyatirikkhajoNiyA paMciditirikkhajoNipasu ucavajamANA Neraiehito vA tirikkhajoNipahito vA maNussehito vA devehito vA uvavajjejjA se ceva Na se paMcidiyatirikkhajoNie paMcidiyatirikkhajoNiyatta vipajahamANe raiyattAe vA jAva devattAe vA uvAgacchejjA, maNussA caugaiyA cauAgaiyA, evaM ceva maNussAdhi (s0 367) / beIdiyA Na % 240000000000000000000000000000000000000000000000000.... // 41.6 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0-368-371| bhIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / // 49 // 10.04.000+++000000000000000000000000000000000000000001 jIvA asamArabhamANassa baubihe saMjame kajada ta-jimbhAmayAo sokkhAo abavarovettA bhayada, jibhAmaeNa dukkheNa asaMjogettA bhavai, phAsamayAto sokkhAo avayarovettA bhavai, evaM ceya 4, beiMdiyA Na jIvA samAraMbhamANasta caubdhihe asaMjame kajai, ta-jibhAmayAo sokkhAo vavarovettA bhavai, jibhAmaraNa dukkheNa saMjoettA bhavai, phAsAmayAo sokkhAo vavarovettA bhavai (sU0 368) / sammadiTThiyANa raiyANa' cattAri kiriyAo paM0 ta0-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA aacvkvaannkiriyaa| sammadihiyANa asurakumArANa cattAri kiriyAo pa0 ta-parva ceba, paba vigaliMdiyavaja jAca vemANiyANa (sU. 369) / ca uddi ThANehi saMte guNe nAsejA, ta-koheNa paDiniveleNa bhakayaNNuyAe micchattAbhiNiveseNa / cauhi ThANe hi saMte guge dIvejjA, taabbhAsavattiya paracchadANuvattiya kajjaheu kayapaDikaiti vA (sU0 370) / raiyANa cAudi ThANehi sarIruppattI siyA, ta-koheNa mANeNaM mAyAe lomeNa', evaM jAva vemANiyANa', raiyANa cauThANaNiyattira sarIre paMtakohaNivyattie jAva lomaNimvattie, evaM jAva bemANiyANa (suu0371)| 'cattArI'tyAdi, spaSTA ceya', navaraM mitramihalokopakAritvAtpuna mitra-paralokopakAritvAt sadguruvat, anyastu mitraM snehavattvAdamitra paralokasAdhanavidhvaMsAt kalatrAdivat, anyastvamitra pratikUlatvAnmitra nirvedotpAdanena paralokasAdhanopakAritvAdavinItakalatrAdivat, caturtho'mitra pratikUlatvAt punaramitraH(tra) saMslezahetutvena durgatinimitatvAta, pUrvAparakAlApekSayA veda bhAvanIyamiti / tathA mitramantaHsneDavRttyA mitrasyeva rUpamAkAro bAyopacArakaraNAt yasya sa mitrarUpa iti eko, dvitIyo'mitrarUpo bAyopacArAbhAvAt, tRtIyo'mitraH snehavarjitatvAditi, For Private Personal Use Om // 49 // Jain Education inte
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 398-371 / bhIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / // 418 // = 00000000600110000000000000000000000000000000000000000000.. caturthaH pravItaH / tathA muktastyaktasaGgo dravyataH punarmukto bhAvato'bhiSvaGgAbhAvAt susAdhuvata, dvitIyo'muktaH sAbhiSvagatvAdakavat, tRtIyo'mukto dravyataH bhAvatastu gukto rAjyAvasthotpannakevalajJAnabharatacakravattivat , caturthoM gRhasthaH, kAlApekSayA veda dRzyamiti / mukto nirabhiSvaGgatayA muktarUpo vairAgyapizUnAkAratayA yatirevetyeko, dvitIyo'muktarUpa uktaviparItatvAd gRhasthAvasthAyAM mahAvIra iva, tRtIyo'muktaH sAbhiSvaGgatvAcchaThayativat, caturthoM gRhastha iti / jIvAdhikArika paJcendriyatiryanmanuSyasUtradvayaM sugama, evaMdvIndriyamUtradvayamapi, navaraM dvIndriyAn jIvAn asamArabhamANasya-anyApAdayataH, nihAyA vikAro jijJAmaya tasmAt saukhyAt-rasopalambhAnandarUpAdavyaparopayitA abhraMzayitA, tathA jihvAmaya-jihavendriyahAnirUpaM yada duHkha tenAsaMyojayiteti / jIvAdhikArAdeva samyagdRSTijIvakriyAsUtrANi sugamAni, navaraM samyagdRSTInAM catasraH kriyAH, mithyAtyakriyAyA abhAvAta, evaM 'vigaliMdiyavaja' ti, ekadvitricaturindriyANAM pazcApi, teSAM mithyAdRSTitvAt, dvIndriyAdInAM ca sAsAdanasamyaktvasyAlpatvenAvivakSitatvAditi, evaM ceha vikalendriyavarjanena SoDaza kriyA sUtrANi vaimAnikAntAni bhavantIti / anantaraM kriyA uktAstadvAMzca sadbhUtAn paraguNAn nAzayati prakAzayati cetyevamartha sUbadvayaM kaNTha, navaraM sato-vidyamAnAn guNAn nAzayediva nAzayed-apalapati na manyate, krodhena-roSeNa, tathA pratinivezena-eSa pUjyate ahaM tu netyeva parapUjAyA asahanalakSaNena, kRtamupakAra parasambandhina na jAnAtItyakRtajJastadbhAvastattA tayA, mithyAtvAbhinivezena-bodhaviparyAsena, tathA sato-vidyamAnAn guNAn dIpayet vadedityarthaH, abhyAso-hevAko varNanIyAsamatA vA pratyayo-nimittaM yatra dIpane tadabhyAsapratyaya', dRzyate hyabhyAsAnirviSayApi niSphalApi ca pravRttiH, sannihitasya ca prAyeNa guNAnAmeva For Private & Personal use only 000000000000000000000000000000000000000000000000000... // 418 // Jan Educaton atonal
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 371-373 / zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / grahaNamiti, tathA paracchandasya-parAbhiprAyasyAnuvRttiranupravarttanA yatra tat paracchandAnuvRttika dIpanameva, tathA kAryahetoH -prayojananimitta cikIrSitakArya pratyAnukUlyakaraNAyetyarthaH, tathA kRte-upakRte pratikRta-pratyupakAraH tadyasyAsti sa kRtapratikRtikaH iti, yA kRtapratyupakAtahetorityarthaH, athavA kRtapratikRtaye iti vA-ekenaikasyopakRtaM guNA votkIrtitAH, sa tasyAsato'pi guNAn pratyupakArArtha mutkIttayatItyarthaH, itirupapradarzane vA vikalpe / idaM ca guNanAzanAdi zarIreNa kriyata iti zarIrasyotpattinirvRttisUtrANAM daNDakadvaya, kaNThyaM cetat, navaraM krodhAdayaH karmavandhahetavaH, karma ca zarIrotpattikAraNamiti kAraNakAraNe kAraNopacArAt krodhAdayaH zarIrotpattinimittatayA vyapadizyanta iti / 'cauhi ThANehi sarIra'tyAyukta, krodhAdijanyakA nirvatitatvAt krodhAdinirvartita zarIramityapadiSTam , iha cotpattirArambhamAtra nirvRttistu niSpattiriti / krodhAdayaH zarIranivRtteH kAraNAnItyukta, tannigrahAstu dharmasyetyAha // 419|| 00000000000000000000000000000000000000000000000000000004 cattAri dhammadArA paMta-khaMtI muttI ajjave maddave (sU0 372) / ca uhi ThANehiM jIvA neraiyattAe kamma pariti, ta-mahAraMbhayAe mahApariggayAe pacidiyavaheNa kuNimAhAreNa 1, cauhi ThANehi jIvA tirikkhajoNiyattApa kamma pagariti, ta-mAIllayAe NiyaDillayAe aliyavayaNa kUDatulakUDamANeNa2, caudi ThANehiM jIvA maNuyattAe kamma pagariti, ta-pagatibhaddayAra pagaI viNIyayAe sANukkosayAe amacchariyApa 3, cauhi ThANehi jIvA devAuyattAra kamma pagare ti, ta0 sarAgasaMjameNa saMjamAsaMjameNa bAlatavokammeNa akAmanijjarAe 4, (sU0 373) / cauvihe vajje pataM-tate vitate ghaNe jhusire 1, caubihe naTTe paMta-aMcie ribhie ArabhaDe bhisole2, // 419 // Jain Education For Private & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0374-375| bhIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / // 420 // caubihe gejje paMta-ukkhittae pattapamadaeroviMdae 3, caubbihe malle 50 ta0-gaMthime veDhime pUrime saMghA. ime 4, caubdhihe alaMkAre 50 ta0-kesAlaMkAre vatthAlaMkAre mallAlaMkAre AbharaNAlaMkAre 5, caubihe abhiNapa paMta-diTThatie paDiyue sAmaMtobAyaNie logamajjhAvasipa 6 (sU0 374) / sarNakumAramArhidesuNa kappesu vimANA cauvaNNA paM0 ta0-NIlA lohiyA hAliddA sukilA, mahAsukkasahassAresu Na kappesu devANa bhavadhAraNijjA sarIragA ukoleNa cattAri rapaNIo uda' uccatteNa paNNattA (sU0 375) / 'cattAri dhamme'tyAdi, dharmasya--cAritralakSaNasya dvArANIva dvArANi-upAyAH / kSAntyAdIni dharmadvArANItyuktamathArambhAdIni nArakatvAdisAdhanakarmaNo dvArANIti vibhAgataH 'cauhi' ityAdi sUtracatuSTayamAha-kaNThacaM caitat, navaraM 'neraiyattAe' nairayikatvAya-nairayikatAyai nairayikatayA vA karma-AyuSkAdi, mahAn-icchAparimANenAkRtamaryAdatayA bRhadArambhaH-pRthivyAdhupamaIlakSaNo yasya sa mahArambhaH-cakravAdistabhAvastattA tayA mahArambhatayA, evaM mahAparigrahatayA'pi, navaraM parimRdyata iti parigraho-hiraNyasuvargadvipadacatuSpadAdiriti, 'kuNima miti, mAMsa tadevAhArobhojanaM tena 1 / 'mAilyAe'tti mAyitayA mAyA ca manaHkuTilatA, 'niyaDillayAe'tti nikRtimattayA nikRtizca baccanArtha kAyaceSTAdyanyathAkaraNalakSaNA abhyupacAralakSaNA vA tadvattayA, kUTatulAkUTamAnena ko vyavahAraH sa kUTatulAkUTamAna evocyate atasteneti 2 / prakRtyA-svabhAvena bhadrakatA-parAnupatApitA yA sA prakRtibhadrakatA tayA, sAnukrozatayA-sadayatayA, matsarikatA-paraguNAsahiSNutA tatpratiSedho'matsarikatA tayA / sarAgasaMyamena-sakaSAyacAritreNa, vItarAgasaMyapinAmAyuSo bandhAbhAvAt, saMyamAsaMyamo-dvisvabhAvatvA zasaMyamaH, bAlA iva bAlA mithyAdRzasteSAM tapaHkarma For Private & Personal use only // 420 // Jan Education in
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0.385| dhIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / // 42 // || tapaHkriyA bAlatapaHkarma tena, akAmena-nirjarAM pratyanabhilApaNa nirjarA-karmanirjaraNa heturbubhukSAdisahanaM yat sA akAmanirjarA tayA 4 / anantare devotpattikAraNAnyuttAni, devAzca vAyanADyAdiztayo bhanantIti vAdyAdibhedAbhidhAnAya paTasUtrI, tatra 'dajje'tti, vAgha tatra-"tata vINAdikaM jJeyaM, vitata paTavAdikam / ghanatu kAMsyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam // 2 // " iti, nATyageyAbhinayasUtrANi sampradAyAbhAvAnna vivRtAni. mAlAyAM sAdhu mAlya-puSpaM tadracanApi mAlya, grantha:-sandarbhaH sUtraNa granthana tena nita granthimaM mAlAdi, veSTana veSTastena nitaM veSTima-mukuTAdi, pUreNapUraNena nivRtta pUrimabhRNmayamane kacchidra baMzazalAkAdipakanara vA yat puSpaiH pUryata iti, saGghAtena nirvRtta saGghAtima yatparasparataH puSpamA nA lAdisaMghAta nenopajanyata iti, alakriyate-bhUSya te'nenetyalaGkAraH, kezA evAlaGkAraH kezAlaGkAraH, evaM sarvatra devAdhikAravatyeva 'saNakumAra'tyAdikA visUtrI mugamA beyam, nabara sanatkumAramAhendrayozcaturvarNAni, kalpAntarevanyathA, yaduktam-"sohamme paMcavaNNA, ekagahANIo jA sahassAro / do do tullA kappA, teNa paraM puMDarIyAo ||1 // " dvayordvayoH kalpayorvarNasya hAniH kAryeti, na bhave dhAryate taditi ta yA bhavaM dhArayatIti bhavadhAraNIya-yajanmato maraNAvadhi 'kRtayuSTikastu ratniH sa eva vitatAJjaliraratni'riti vacane satyapi ratnizabdeneha sAmAnyena hasto'bhidhIyata iti, zukrasahastrArayoH (caturhastadehA) devA anyatra tvanyathA, 'bhavaNavaNe' tyAdi, bhavadhAraNIyAnyevamuttaravaikriyANi tu lakSamapi sambhavanti, utkRpTenetat, jaghanyatastvagulAsaGkhyeyabhAgapramANAnyutpattikAle bhavadhAraNIyAni bhavantyuttaravaikriyANi tvagulasaGkhyeyabhAgapramANAnIti / anantaraM devavaktavyatoktA, devAzcApkAyatayA'pyutpadyante ityudakagarbhapratipAdanAya 'cattArI'tyAdisUtradvayamAha-- For Private & Personal use Onty Bedeo8000000000000077806000000000000 // 42 // Jan Education International
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 422 // cattAri dagagabhA paM0 ta0 - ussA mahiyA sItA usiNA, cacAri udgagabhA paM0 ta0- hemagA ambhasaMthA sItoraNA paMcarUviyA, mAhe u hemagA ganbhA, phagguNe abhataMthaDA / sItosiNA u citte, vatisAhe paMcarUvitA // 1 // (sU0 376) / cattAri maNussIgambhA paM0 ta0 - itthittApa purisattApa NapuMsagattApa vivattApa, appa sukaM bahu orya, indhI tattha jAya / apa oya bahu sukaM, purilo tattha pajAya || 1 || duha pi rattasukkANa, tulabhAve NapuMsao / itthiyasamAoge, ciyaM tattha pajAya || 2 || (sU0 377) | 'dagagambha'tti dakasya - udakasya garbhA iva garbhAH dakagarbhAH - kAlAntare jalavarSasya hetavastatsaMsUcakA iti taccamiti, avazyAyaH kSapAjalaM mahikA - dhUmikA zItAnyAtyantikAni evamuSNA-dharmAH, ete hi yatra dina utpannAstasmAdutkarSeNAvyAdRtAH santaH par3abhirmAsairudakaM pramukhate, anyaiH punarevamuktam- "pavanAbhravRSTividyud-garjitazItoSNarazmipariveSAH / jalamatsyena sahotA, dazadhA dhAtuH prajanahetuH || 1||" tathA "zItA vAtAca vinduva, garjitaM pariveSaNam / sarva garbheSu zaMsanti, nirgranthAH sAdhudarzanAH || 1||" tathA " saptame saptame mAse, saptame saptame'hani / garbhAH pArka niyacchanti, yAdRzAstAda phalam // 1 // " himaM tuhinaM tadeva himakaM tasyaite haimakA - himapAtarUpA ityarthaH, 'ambhasaMghaDa'tti abhrasaMstRtAni mevairAkAzAcchAdanAnItyarthaH, Atyantike zItoSNe, paJcAnAM rUpANAM garjitavidyajjaLavAtAbhralakSaNAnAM samAhAraH paJcarUpaM tadasti yeSAM te rUpakA udagarbhA, iha matAntaramevam, - "paudhe samArgazIrSa, sandhyArAgo'mbudAH sapariveSAH / nAtyarthaM mArgazire, zItaM pauSe'tihimapAtaH ||1|| mAve pralo vAyu- stuSArakaluSadhutI ravizazAGkau / atizItaM saghanasya ca, bhAnorastodayau dhanyo || 2 || phAlgunamAse rUkSa - zraNDaH sU0 376-377 / // 422 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 000005 suu0378-381|| zrIsthAnAna sUtradIpikA vRttiH / 423 // 100000000000000000000000000000000000000000000 (ndaH) pavano'bhrasamalavAH snigdhAH / parivepAzcAsakalAH, kapilastAmro ravizva zubhaH // 3 // pavanaghanavRSTiyuktAH, caitre garbhAH zubhAH saparivetaH / pavanayanasalila vidyata-stanitezca hitAya vaizAkhe // 4 // " iti, tAneva mAsabhedena darzayati-'mAhe utti zlokaH / garbhAdhikArAbArIgarbhasUtra vyaktaM, kevalaM "isthittApatti strItayA vidhagiti-garbhaprativimbaM garbhAkRtirAnavapariNAmo na tu garbha eveti, uktaM ca 'avasthitaM lohitamaGganAyA, vAtena garbha yate'nabhijJAH / garbhAkRtitvAkaTukoNatIkSNaiH, zrute punaH kevala eva raktaM // 1 // garbha jaDA bhUtahana badantI"tyAdi vaicitrya garbhasya kAraNabhedAditi zlokAbhyAM dadAha-'appamityAdi, zukra-retaH puruSasambandhi, ojaH-Artava raktaM strIsambandhi yatra garbhAzaya iti gamyate, tathA striyA ojasA samAyogI-vAtavazena tatsthirIbhavana rakSaNaH stryojaHsamAyogastasmin sati bimbaM 'tatra' garbhAzaye prajAyate, anyerapyuktam-'ata eva ca zukrasya, bAhulyAjjAyate pumAn / raktasya strI tayoH sAmye, klIvaH zukrAve punaH // 1 // vAyunA bahuzo bhinne, yathAsvaM bsptytaa| viyonivikRtAkArA, jAyante vikatamalaiH // 2 // " iti // garbhaH prANinAM janmavizeSaH, sa cotpAdo'bhidhIyate utpAdazcotpAdAbhidhAnapUrve prapacyata iti hatsvarUpavizeSapratipAdanAyAha-- upAyapubdhassa Na cattAri cUlavatthU pattA (jU0 378) / caucihe kabbe paM0 20-gajje pajje katthe gepa (sU0 379) / NeraiyANa cattAri lamugdhAyA paM0 ta0-veyaNAsamugghAe kasAyalamugghAe mAraNatiyasamugghAe veubviyasamugyAe, evaM bAukAiyANavi (sU0 380) / araho Na arihanemisla cattAri sayA cohasapubbINa aji. NANa' jiNasaMkAsANa (labdhakharasannivAINa) jiNo iva avitahavAgaramANANa' unkosiyA coisapucisaMpayA For Private & Personal use only // 42 // Jain Educatan
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhIsthAnA hai suu0381-385| dIpikA vRttiH / // 32 // hutthA (sU0 381 ) / samaNassa Na bhagavao mahAvIrasta uttAri sayA vAdINa sadevamaNupAsurAe parisAe aparA. jiyANa ukkosiyA vAdirtaNyA hotthA (sU0 382) / hechilA cattAri kappA addhacaMdasaMThiyA 50 ta0-sohamme IsANe saNakumAre mAhiMde, majjhillA cattAri kappA paDipuNNacaMdasaThANasaMThiyA 10 ta0-babhalopa laMtapa mahAsukke sahassAre, uvarillA cattAri kappA addhacadasaMThANasaMThiyA 50 -ANate pANate AraNe accute (lU0 383) / cattAri samudA pattatharasA paM0 20-lavaNode varuNode khIrode ghatode (sU0 384) / cattAri AvattA pata-kharAvatta unnatAyatte gUDhAyatte AmisAvatte. evAmeva cattAri kasAyA paM0 ta0-kharAyattasamANe kohe unnatIvattasamANe mANe gUDhAvattasamANA mAyA AbhisAdhattasamANe lome, kharAbattasamANa koha aNupaviTTha jIve kAla karei Nerahapatu uvavajai, upaNayAvattasamANa mANa evaM ceva, gUDhAvattasamANa mAya evaM ceva, AmisAvattasamANa' lobha aNupavitu jIve kAla karei Neraipasu uvathajjara (sU0 385) 'uppA ye'tyAdi kaNThaya, navara' utpAdapUrva prathama pUrvANAM tasya cUlA-AcArasyAgraNIva tadrapANi vastUni-paricche. davizeSA adhyayanabaccUlAvastUni / utpAdapUrva hi kAvyamiti kAvyasUtra, kaNThayaM caitannavaraM kAvya granthaH gadyamacchandonivaddha zastraparijJAdhyayanavada, padya-chandonivarddha vimuktyadhyayanabat, kathAyAM sAdhu kathyaM jJAtAdhyayanavat, geya -gAnayogya, iha gadyapadyAntarbhAve'pItarayoH kathAgAnadharmaviziSTatayA vizeSo vivakSita iti / anantaraM geyagutaM, tacca bhASAsvanAvatvAt daNimanthAdikrameNa lokaikadezAdi pUrayati, samudghAto'pyevameveti sAdhAt samu ghAtasUtre, sugame ca, navaraM samuddhananaM samudghAtaH-zarIrAna hirjIvapradezaprakSepaH, vedanayA samuyAtaH kapAyaiH samudghAto, For Private & Personal use only // 24 // JainEducation Internat Ho
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ suu0385|| zrIsthAnAna sUtradIpikA vRttiH / // 425 // maraNamevAnto maraNAntaH, tatra bhavo mAraNAntikaH sa eva samudadhAto, vaikriyAya samudghAta iti vigrahA iti / vaikriyasamudghAto hi labdhirUpa ukta iti labdhiprastAvAta viziSTazrutalabdhimatAmabhidhAnAyAha-baiMkriyasamudghAta 'arahao'ityAdisUtradvayI mugamA, navaramajinAnAmasarvajJatvAt jinasaMkAzAnAmavisaMvAdivacanatvAd yathApRSTanirvaktRtvAcca sarve (pAm) akSarANAmakArAdInAM sannipAtA-dvayAdisaMyogA abhidheyAnantatvAdanantA api vidyante yeSAM te sarvAkSarasannipAtinaH,teSAM jinasaMkAzatve kAraNamAha-jiNo vive'tyAdi, ukkosiyatti' nAto'dhikAzcaturdazapUrviNo babhUvuH kadAcidapIti / te ca prAyaH kalpeSu gatA iti kalpasUtrANi sugamAni, navaraM 'addhacaMdasa ThANasaMThie'tti pUrvAparato madhyabhAge sImAsadbhAvAditi / devalokA hi kSetramiti kSetraprastAvAt samudrasUtra sugama, navaramekamekaM prati bhinno raso yeSAM te pratyekarasA, atulyarasA ityarthaH, lavaNaramodakatvAllavaNaH pAThAntare tu lavaNa mivodakaM yatra sa lavaNodo nipAtanAditi prathamaH, vAruNI-murA tayA samAnaM vAruNaM, vAruNamudakaM yatra sa vAruNodaH caturthaH, kSIravattathA ghRtavadudakaM yatra sa kSIrodaH paJcamaH, ghRtodaH SaSThaH, kAloda puSkarodasvayambhUramaNA udakarasAH, zeSAstu ikSurasA iti / anantaraM samudrA ukAsteSu cAva" bhavantI tyAvartAn dRSTAntAn kapAyAMzca tadAntikAnabhidhitsuH sUtradvayamAha-mugama caitan, navaraM kharo-niSThuro'tivegitayA pAtakazchedako vA AvartanamAvartaH, sa ca samudrAdezcakravizeSANAM veti kharAvartaH, unnataH-ucchritaH sa cAsAvAvarttazceti unmatAvartaH, sa ca parvatazikharArohaNamArgasya vAtotkalikAyA vA, gUDhazcAsAvAvarttazceti gUDhAvarttaH, sa ca gendukadavarakasya dArugranthyAdervA, AmiSa-mAMsAdi, tadarthamAvataH zakunikAdInAmAmipAvarta iti, etatsamAnatA ca krodhAdInAM krameNa parApakArakaraNadAruNatvAt patratRNAdivastuna iva manasa unnatatvAropaNAtatyanta durlakSyasvarUpatvAt ana 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000.. // 465 // Jain Education in For Private & Personal use only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ % Dec suu0386-388| mIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / rthazatasampAtasakule'pyavapAtanakAraNatvAcceti. iyaM copamA prakarSavatA kopAdInAmiti tatphalamAha-'kharAvatte'tyAdi, azubhapariNAmasyAzubhakarmavandhanimittattayA dargatinimittatvAducyate 'neraiesu uvavajjaiti / / aNurAhAnakkhatte ca utAre pannatte, puvAsADhe evaM ceva, uttarAsADhe eva ceca (sU0 386) / jIvA Na ca uThANaNivyattie poggale pAvakammattAe ciNisu vA cirNati ciNissaMti vA, NeraiyaNivattie tirikkhajoNiyaNivyattiNa maNussaNivyattira devaNivattie, parva uvaciNisu vA upaciNati vA uvaciNistati vA, evaM ciya uvaciya baMdha udIra veda dhaMta nijjarA ceva (sU0 387) / cauppapaliyA khaMdhA arNatA paM. ta-cauppaesogADhA poggalA aNaMtA paM0, causamayaThitiyA poggalA aNaMtA paM0, cauguNakAlagA poggalA aNaMtA paM0 jAva ca uguNalukkhA poggalA arNatA papaNanA (sU0 388) / ca uThANaM sammattam // (cauttho uddeso samato, cauThANaM cautthamajjhayaNaM samattaM ) / // 426 // nArakA anantaramuktAstaizca vaikriyAdinA samAnadharmANo devA iti tadvizeSabhUtanakSatradevAnAM catuHsthAnakaM vivakSuH 'aNurAhe 'tyAdisUtratrayamAha-kaNThyaM cetaditi / devatvAdibhedazca jIvAnAM varma mudgala cayAdikRta iti tatpratipAdayanAha-jIvA Na' ityAdi sUtraSaTakaM vyAkhyAtaM prAka 'tathApi kiThicallikhyate, 'jIvA 'ti, gaMzabdo vAkyAlaGkArArthaH, caturbhiH sthAnakaiH-nArakatvAdibhiH paryAyanirvatitA:-karmapariNAma nItAstathA vidhAzubhapariNAmavazAd baddhAste catuHsthAnanirvantiAstAna pudralAn , kathaM nirvatitAnityAha-pApakarmatayA-azubhasvarUpajJAnAvaraNAdirUpatvena, 'ciNisu' tti tathAvidhAparakarma mudgaleH citavantaH-pApa prakRtIralpapradezA bahupradezIkRtavantaH, 'neiyanivattie'tti nairayikeNa satA For Private & Personal use only // 426 // Jain Education
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20000000000 suu0386-388| zrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / 427 // ..5000000000000000000000000000000000000000000 nivartitA iti vigrahaH, evaM sarvatra / tathA evaM uciNiMsu'tti cayasUtrAbhilApenopacayasUtra vAcyam , 'uciNitti upacitavantaH-paunaHpunyena, 'eva' miti cayAdinyAyena bandhAdisUtrANi vAcyAnIti, iha ca evaM bandha ureityAdivaktavye yaccayopacayagrahaNaM tat sthAnAntaraprasiddhagAthottarArdvAnavRcivazAditi, tatra 'baMdha'tti baMdhisu3 zlathabandhanabaddhAn gADhavandhanabaddhAn kRtavantaH, 'udIra'tti udI riMmu3 udayaprApte dalike anuditAMstAnAkRSya karaNena vedita| vantaH3, 'veya'tti vedisu3 pratisamaya svena rasavipAkanAnubhUtavantaH3, 'taha nijarA ceva'tti nijjariMsu3 kAtsnyenAnusamayamazeSatadvipAkahAnyA parizATitavantaH 3 iti / pudgalAdhikArAt pudgalAneva dravyAdibhirnirUpayannAha-'cauppaese'tyAdi sugamamiti // iti catuHsthAnakasya caturtho dezakaH samAptaH // zrImattapAgacchAdhirAja-bhaTTArakapurandara-sUrIzvarazrIvijayasenamUrirAjye zrImacchI vijayadevasUriyauvarAjye paM0 zrIkuzalabarddhanagaNiziSya-nagarpigaNikRtoddhArarUpAyAM sakalavAcakaziromaNimahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNibhiH saMzodhitAyAM mukhAvabodhAyAM zrIsthAnAGgadIpikAyAM catu:sthAnakAkhyaM caturthamadhyayana samAptam / / // zrIsthAnAGgasUtrasya dIpikAvRttiyutaH catu:sthAnaparyantaH prathamo bhAgaH samAptaH / / // 427 // Jan Education For P nal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga shuddhiptrkm| patram dIpikA vRttiH / paMktiH 6 paMktiH azuddham zuddham 5 0mityAdyakAdaza0 0mityAyekAdaza0 / 13 'vujjhejje'. 'vujhejje' / aNa bhi' annbhi'| // 428 // 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000... 23 10 24 1 24 1 azuddham ou / sateNa 0 susame'ti ghaggNA paMcidiya0 argatika baggaNA guNalakavANa savepa kamma zuddhi-patrakam / zuddham patram Ausa tenn| 47 susame'tti / 47 vggnnaa| paci diy| arnntH| ghggnnaa| guNalukkhANa / sarveSAM / krm| 59 bhavapaccaipa bhavapaccadae / vIyarAyaH bIyarAya0 / kevalikhoNa kevlikhiinn| khINakasaya0 khINakasAya0 / 1 vAvasarpiNyutsappiNI0 cAvasarpiNyutsapiNI / bhANiyabve bhANiyabdhaM / abhatrasiddhie abhayasiddhie / 5 kata. kartavyaH / , 24 10 26 5-6 pava evN| // 428 // ajanyotkarSa ajghnyotkrss| aNavakakhattiyA annvkNkhvttiyaa| pArigrahe parigrahe / 9 62 Jain Education inte For Private & Personal use only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatrakam zrIsthAnAta sUtradIpikAvRttiH / patram paMktiH azuddham 61 12 uddeso 15 prasaGgana narayikA 1 mathana' vizeSa 72 . maha zuddhama uddeso smmtto| prsnggen| nryikaa| maithuna / vizeSa0 / patram paMktiH azuddham zuddham narava navara / pasUmANagA puusmaanngaa| 101 3 paurastyAdha paurastyAI / gaMdhabidA gaidhavidA / dharmAdhikArAdeva dharmAdhikArAdeva / moyapahimA paMcahi savyAdi jabU ta0r'ngkiy' zeSa peraNyabadvarSa taM0-1 moyapaDimA / pNcdi| svaahi| jNbuu| taM0-1 ghiy| zeSa / airnnyvrss| 'duvihe'ni duvihe'tti / abhaNupaNayAI abhaYNNAyAi / (tattaNa) na'NNeNa na'NNeNa (tttnn)| meda bhedaM / mAhade maahide| 125 karape kappe / pAnaM / mukt| 2456 puMsagA 0nnpuNsgaa| 84 7 // 42 // 4 For Private & Personal use only wow.jaineitrary.org
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatrakam zrIsthAnAGga sUtradIpikA vRttiH / // 43 // patram paMktiH azuddham zuddham 147 3 sakliSTA sNklissttaa| 1602 umsAppipIe umsappiNIpa / 160 8-9 to tao to| 167 6 taba to| te| zuddhirutkA shuddhiruktaa| inchejjA icchejaa| ahuNovaNNa ahunnossvnnnne| mAnaparityAgato paanprityaagto| 'vyavasAyA' 'vyvsaayaa| vaa| kAlasAmAnya kaalsaamaany| grahaNa grahaNaM / zAkitAdayo zakitAdayo / javuddAve dIve / patram paMkti azuddham zuddham 218 15 aivae paravae / paccasthimaiDhe pccsthimjhe| 2238 nipAMtana nipaatn| kabhavagare kaagavare / sutta sutt| ca umaMgo cubhNgo| No. atthadhare No atthadhare / jalaie jalarae / pAyacchite pAyacchitte / 296 3 NAma jaam| papasi epasi / 298 14 bhattara bhattassa / 3046 nAkSata nApekSite / 3062 'pADavapahi' 'paadhipti'| vaa| // 430 // For Privals & Personal use only www.jainelibrary.ory
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRtiH| // 439 // Jain Education Internation patram paMkti: azuddham mAuba0 'mAuva0' tAni katidra0 kati 320 321 331 " 1 338 7 332 334 6 3: 7 11 335 12 336 "" m 13 aMjaNapavvaNa praveza bahumajjha0 muSTA iva muSTAH pratirUpAH navara jiNa svaparAnu0 rUyama'0 zuddham mAuda / 'mAupa0' / tAni kati ca dravya kati dravyANItyarthaH / aMjaNagapavtra / putreNa / bahumajjha0 / mRSTA iva mRSTAH / prtiruupaaH| navara | jiNa / svaparAparI ruyasaM0 " 01 patram paMktiH azuddhama 338 13 rUyanaM0 343 24 0no'ta0 344 2 kIrtti syA de0 suteNa samaNovasa " 346 348 " 349 35 " 350 354 13 15 12 1 13 evama0 gobhi puruSapakSe yu tu na prayo0 7 jAti 6 kula 5 bala 4 rUpa 3 zruta 2 zIla 1 vAri ba zuddha p rAyasa 0 / 0taH na0 kIrti / syAde0 | supaNa / samaNovAsapa vabhi0 / gobhiH, yu0 / puruSapakSe tu / tu ya0 / jAti 1 kula 2 bala 3rUpa 4 zrutazIla 6 cAritra 7 lakSaNe / ba? bu zuki // 431 //
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatrakam zrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / // 432 // 4000000000000000000000000000000000000000+ patram paMktiH azuddham zuddham 360 9 buddhibaidhI0 buddhidvaidhii| 364 5 yAmambhari. tyaatmmbhrit| 15 duguni0 durgti0| tU bhayasthI tRbhystho| mthobhAva stho bhaav| jAti 4 kula jAti 1 kula 2 bala 3bala 2rUpa1 3rupa4 jaya 5padeSu jayapadepu nAnatheti naanytheti| vAyunaspa0 vaayuvnspH| taddaza tddesh| sa ttatvAt stvaat| 0Dammarasya ddmbrsy| sarvataH srvtH| dezAdhipatiH deshaadhiptiH| patram paMktiH azuddham zuddham avatarItu avtrituN| 400 . ityAdi- ityaadi| kaNThaya, knntthy| 404 13 viraheNa / virhiten| 409 4 mahuka bhe mhukuNme| 410 10 zrAmapaka aamek| 413 7 pagaDI pgddi| bodha viSayAMsena bodhiviparyAsena / 1 4215 5 nigrahAstu nigrahastu / bhisAle 2 bhasole 2, / pattapamaMda erobidae pattae maMdapa robide| granthana grthn| granthima grathimA 122000gappa Jan Education For Privals & Personal use only li
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 433 // Jain Education Intern patram paGkiH 44 10 53 63 64 86 "" 87 96 106 107 109 ThANAMgasUtra-vRhaTTIkApATha 9 1 1 1 2 3 4 pariziSTa - 1 8 1 dIrghatvaM prakaTatvAditi / * zamazreNa bAdarapariNAmAnA0 vicaTitA vA paccati jIvAti yA ajIvAti yA sakhyAtAvalikApramANAH na'NNeNa u tRtIya vIryAntarAyakSayopazamajanito bhaktaudi ( pAThabheda sUcipatra ) patram paGktiH 44 15 56 4 73 74 105 "" 106 119 132 133 136 ThANAMgasUtra- dIpikA TIkApATha 11 1 3 3 10 15 9 dIrghatvaM prAkRtatvAditi / *mupazamazreNI kSapakazreNIM vA bAdarapariNAmAnAM vighaTitA vA pauccar3a jIvAi vA ajIvAr3a vA sakhyAtAvalikApramANaH taNa u tRtIyaH vIryAntarAyakSaya-kSayopazamajanito bhaktapAdi (bhaupadhAdi) pariziSTa-1 // 433 //
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram patiH zrIsthAnAGga pariziSTa-1 patram paGktiH ThAgAMgasUtra-bRTTIkApATha // 110 9 dAnamuddizyokam 111 4 zramaNamazanAdinA ThANAMgasUtra-dIpikATIkApATha dAtAramudizyoktam zramaNamAhanAdInAM dIpikAvRttiH / // 43 // 143 152 . 111-2 1 pAvamatI phalovate pupphovate 118-1 12 saMvRtaM oSadhikkAthAnAM 121-1 13 vigaliMdiyANa teukAiyavajmANaM 129-1 8 agrattaH 131-2 10 parAjitAn-prativAdinaH 132-2 12 etAnyapi jIvAbhigamAntAni sAmAnyajIvasUtrANi 133-2 11 taM0 uDAe 3, Free m ....Gcwws pAvaruna pupphorane phalovate sampravRtta aMpadhivAthAnAM teukAiyavajjANa vigaliMdiyANa agrataH parAjitAta-prativAdinaH etAnyajIvAbhigamAntAni sAmAnyena jIvasUtrANi taM0 ur3Ate 3, evaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa evaM maNussANa vi // 434 // -1 1 gatyAdInA0 gatyAdInAM Jan Education in For Private & Personal use only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa thrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / 15 100000000000000000000000000000000000000000000000000004 patram pachikaH ThANAMgasUtra-vRhIkApATha padAnA bhavapratyayAvadhipakSe -2 9 prApnuyAt 151-1 11 tadgA nanadharma dIve puracchimaddhe 152-2 8 tasyAne kena jJAnena 154- 18 gacchakuTumbAderiti *vi yAdavinaya iti 154-2 5 uvAlaMbha straya AlApakA 156-2 11 kiMphale ? paccakakhANakale anusaraNIyA 157- 11 anAzravaNAlaghumitna 160-2 5 yadaticArajAtaM patram pachiktaH TAgAMgasUtra-dIpikATIkApATha 177 12 padAnAM 1 bhavapratyayAdhikSetre prAdurbhUyAt dIve paccasthimaddhe puracchimaddhe tadgatajinadharma tasya naikena jJAnena 209 12 gacchakulAderiti vipayatvAdavinaya iti uvAlaMbhe strayastraya AlApakA kiMphale? goyamA! paccakakhANaphale smaraNIyA __, 13 anAvAllaghukarmatvena 2186 yAticArajAla 0000000 00GM 22. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 435 // Jan Education International For Private & Personal use only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / |||436 / / Jain Education Interna patram patiH 4 161-1 161-2 2 12 11 162-1 8 170-2 5 171-1 C 172-1 2 177-1 4 182-2 183-1 6 in 32 183-1 10 189-2 2 190-1 8 "" // ** ThANAMgasUtra- bRhaTTIkApATha pariyada devatAta mahesa khe sa ca calediti tatra vartamAne pitiyaMgA... mAuyaMgA paryanta' upayogAbhAvenAsatkalpatayA bhavatItyarthena jyA paryAye trayaH saMvAdita ti 13. 12 kiyAna satatapravRtta abhividhinA patram padmikaH ThANAMgasUtra- dIpikATIkApATha poMsriyada tabha devatAo 219 3 220 mahAsoka khe 221 232 233 234 244 253 254 ** 255 265 266 15 10 8 10 2 2 8 3 8-9 6 6 m 1 saMcalediti tatpravartamAne piyaMgA.. mAyaMgA paryantaH upayogAbhAvenAsat kalpanayA bhavatItyanena jyA paryAyeNa trayaH 7, * visaMvAdita * 12, 13 kiyattamaH satatapravRttAM avadhinA pariziSTa 1 // 436|| 1
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga sUtra dIpikA vRttiH / // 437 // Jain Education Interi patram patiH 190 - 1 10 191-1 1 " " 192-1 5 7 8 10 " 192-2 7 197-1 9 198-1 2 6 " 199 7-9 202-1 6 202-2 4 203-2 1 211-1 6 ThANAMgasUtra-vRhaTTIkApATha adhigamadvAreNa ekra bhaMgAI paryAyalambana0 vivaraNagAthA tatra tathA paDi pucchati khiSpagati vimANavAsI 6-9-14 AMkaDA nathI (pUrvanA padonI saMkhyAmAM ) ziSyApekSA bhavaMti kASThAntareNa samAna vegasarAdi patram paGkiH ThANAMgasUtra- dIpikATIkApATha abhigamadvAreNa 266 267 268 269 17 270 277 278 279 282 285 " 287 301 8 13 2 4 10 12 5 6 I m 3. 15 eka bhaMgAr3a 5 13 8 12 paryAyAlambana0 vivaraNagAthe atra tathA 'avAe'ti paDicchar3a sigers maNiyA 5-7 6-9-14 (pUrva nA padonI saMkhyAmAM pUrvanI saMkhyAsUcaka AMkaDA che. ) ziSyApekSayA bhavaMti taM 0 kASThA tarasamAna verAdi pariziSTa-1 // 437 //
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ tries / pariziSTa-1 bhIsthAnAka sUtradIpikAvRttiH / // 438 // patram paGktiH ThANAMgasUtra-bRhaTTIkApATha 211-2 5 sUkSmajIvAdibhAvakathaM, , 10 jinapraNItatatvAt viruddha vAt | 212-2 5 bhAvetA 213- 11 nApekSata 213-2 , yAcnAyAM 214-1 11 veha 214-2 2 tathA evamitare'pi 217- 23 nAnyo'stIdRzaH paMcasUtrI gaditA 221-1 1 parimitaparimANa. 221-2 9 cAprAptodayayA 223-1 1 mAu ukate vigae ivA 223-2 9 dUsamasusamAe harivasse patram pachikaH ThANAMgasUtra-dIpikATIkApATha 301 12 sUkSmajIvAdibhAva-kathanam 302 2 jinapragItatatvaviruddhatvAnmi. bhAvettA nApekSite yAJcAyAM 306 ceha 307 notatha: evamitaro'pi nAnyastAdRzaH paJcasUtrImAha parimitapramANaH yA prAptodayayA mAu paekkate vigamei vA musamasusamAe harivAse mmmmmmmmm 318 // 438 // 322 Jain Education For Private & Personal use only "
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram paGkiH 3228 pariziSTa-1 zrIsthAnAGga sUtradIpikAvRttiH / patram paGktiH 223-2 12 14 224-1 3 ThANAMgasUtra-dIpikATIkApATha tattha NaM cattAri nisahaNIlavaMtA. dAhiNeNaM jahannapade puvaravaradIvaDa. parivasaMta ta 323 // 439 // 325 ThANAMgasUtra-bRhaTTIkApATha cattAri. NisaDhaNIlavaMta. dAhiNakUle jahamnapate pukakharavaradIba. parivasaMti tadeva dhAyAsaMDe * puSkarArdhayorityarthaH 'naMdIsarasse savvaaMjaNamayA samaNA bhUtavaDeMsA saprabhA 326 225-1 226-1 13 226-2 12 229-2 2 taheva 19ur our vra mr mr mmmm nom m 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000 327 329 na dhAyaisaMDeNa puSkaravarArdhayorityarthaH 'naMdIsaravarasse' savve aMjaNamayA sumaNA bhUtavaDe sagA saprabhAvA 231-1 333 , 12 1 // 439 // 233-1 334 Jan Education For Private & Personal use only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAGga pariziSTa-1 dIpikA vRttiH / // 440|| patram patiH ThANAMgasUtra-bRhaTTIkApATha 234-1 1 " - 12 voccha , -1 7 ayaelagAvi 234-2 9 aNupabiTe samANe rutasaMpannevi 237-1 12 Namatyamibhodite 238-2 1 unnatacchandaH-uccatAbhiprAyaH 240-2 9 viyojitA 243-1 5 244-1 8 grathita eva ,, -1 12 sthirA 247-1 4 prakaTAditvAt 247-2 1 kalpazarIrAH 248-2 8 nikakhaMte patram pachikA ThAgAMgasUtra-dIpikATIkApATha 3376 sou 6 potthaM ayaelagAya 338 aNupaviTe rUpasaMpannevi, ege 343 atyamiodie 345 uccacchanda:-unnatAbhiprAyaH 349 viyojayitA 353 grathita iva sthitA prAkRtatvAditi kalpa(lya)zarIrAH 364 nikakhamettA 2000000000000000000000000000000000000000000000000000000.... 0 m urur // 440 // Jan Education For Private & Personal use only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAna sUtra dIpikA vRttiH / // 441 // Jain Education Interna patram 249-1 249- 1. "" 250 251 paktiH ThANAMgasUtra - bRhaTTIkApATha 12 ajJAta 8 parijJAtAni 9 2 6 13 252-1 1 254-1 1 "" sa parijJAtasaMjJaH ArohadoSeNa yasyAM tadudbhava gacchAntaragatAnAM heU 5, 259-1 13 datvA'rINAM gale'hiM 260-1 5 jJAtanimittatvAt 262-1 5-6 satkRnA 0 262-2 9 ityeva 263-1 9 paDikamma patram . 365 365 " 367 368 " 369 372 378 379 381 382 " pati: ThANAMgasUtra - dIpikATIkApATha ajJAna' 'pariNNAya'tti parijJAtAni so'parijJAtasaMjJaH 3 11 12 1 Arohaka doSeNa 4 10 9 9 7 2 6 3 8 yasyAH tatsambhavaM gacchAntargatAnAM 5, heU dacArINAM gale'hiM jJAnanimittatvAt saktUnA 0 ityeva parikramma pariziSTa - 1 // 441 //
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsthAnAta ma pariziSTa 1 our dIpikA vRttiH / 265 266-1 270 - 2 patram 385 387 388 392 // 442 // 270-2 393 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000.. paktiH ThANAMgasUtra-bRhaTTIkApATha 8 tirazcA 8 cattAri purisA 9 taccaturguNam 1 kAlavAsA 4, 7, NAmamege No akAlavAsI 2 saphalatA 5 savvaH 2 raMDamasamANe 12 taugole taMbagole mIsagole 13 vayaragole 10 bahalachAyatvAsevya vAdayo 12 padAni 2 saMmUrchana 9 tathetyevamanye 11 rAjan patiH ThANAMgasUtra-dIpikATIkApATha 6 tirazcA 2 cattAri purisajAyA 2 taccaturvidham kAlavAmI NAma mege No akAla vAsI 4, 7 2 saphalatAM 5 savvataH 1 sobAgakaraMDagasamANe 12 tauakole taMbagole sIsagagole 14 baharagole 8 bahalachAyatva-sevyatvAdayo 10 pAdA 14 saMmRrcha nena 7 tathetyevamanye'pi 10 jJayA 271-2 1640000000000000000000000000000000000000000000000000000006. 272-1 273 3 98 273-2 // 44 // " Jan Education For Privals & Personal use only www.iainelibrary.org
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 bhIsthAnA sUtradIpikA vRttiH / 0 // 44 // patram patiH ThANAMgasUtra-vRhaTTIkApATha patram pakktiH ThANAMgamUtra-dIpikATIkApATha 273-2 13 vivekavaJcittatvAta vivekaviviktacitta yAt 274-1 10 maNussIhi 7 maNussIe devIhi devIe 274- 21 koyasIlatAte pAhuDasIlayAte 13 kohasIlaNayAe pAhuDasIlaNayAe 277-1 2 viraheNa 404 virahitena 278-1 9 palabhyamadhyasvarUpatvAta 5 . upalabhyamAnamadhyasvarUpatvAt " 1. mRlopAte. 6 pUrvopAteH 0palabhyamadhya0 9 palabhyamAnamadhyaM0 280-1 3 viSpandate viSyandate 280- 21 pAosA 10 padosA 281-1 1 saMyogA: 412 saMyogaH 282-2 11 00jasA 414 15 0ruttamAH 283-1 13 vivAga 415 10 vipakka 283-2 5 tatrodaka 15 tatra yadudaka 284-1 5 se ceva Nase 416 14 se ceva0 13 paDiniseveNaM 417 7 paDiniveseNa For Private & Personal use only : ccccccccc.ccc... // 443 // Jain Education i n Tww.jainelibrary.org
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIsthAnAGga pariziSTa / dIpikAvRttiH / patram pavitaH ThANAgasUtra-bRhaTTIkApATha 294-2 5 anyastvamitraH 295-1 7 bodhaviparyAsena ..2 5. tannigrahAstu bhisAle // 444 // rena100000000000000000000000000000000000000000000000000000000. patram patiH ThANAMgasUtra-dIpikATIkApATha 417 12 anyastvamitraM 418 13 bodhiviparyAsena tannigrahastu bhasole 42. 1 gejje 3 paDisue .zcatuhamtadehA dakagabhA abhrasaMstRtAni prapancya ta cUlavatyu 425 12 patAkAcchedako 427 2 baMdha udIra0 ////////////////////////////////////////////////////////ra////////////////////////////// pAMDumute catuIstA devA 286-2 10 udakagambhA 287-1 3 abhrasaMsthitAni 13 prapaJcata -2 13 mUlavatyu 297-1 2 pAtakazchedako , 10 evaMcigha uvaciya baMdha udIra0 // 444 // ////// Jan Education For Private & Personal use only ////////// liwww.iainelibrary.org