Book Title: Gadyachintamani
Author(s): Vadibhsinhsuri, Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090172/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapITha mUrtidevI jaina granthamAlA : saMskRta granthAMka - 31 vAdI siMha sUri kRta gadyacintAmaNi hindI prastAvanA, anuvAda, saMskRta TokA tathA pariziSTa Adi sahita sampAdaka paM0 pannAlAla jaina, sAhityAcArya vIra ni0 saMvat 2495 vikrama saMvat 2024 san 1968 parAmara bhAratIya jJAnapITha prakAzana prathama saMskaraNa mUlya 12.00 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA sampAdana sAmagrI gadyacintAmaNikA sampAdana nIce likhI pratiyoM ke AdhArapara huA hai 1. 'ka' yaha prati zrImAn paM0 ke0 bhujabalo zAstrI mUDabidrIke satprayalase zravaNavelagolAke sarasvatIbhavanase prApta huI thii| yaha kannaDa lipimeM tAr3apatroMpara likhI huI hai| isameM 144 14 iMcake 97 patra hai / pratipatrameM 8 paMktiyoM aura prati paMktimeM 66 ke lagabhaga akSara haiM / dazA acchI hai. abhara suvAcya hai, bIca-bIca meM TippaNa bhI diye hue hai / antake 2 zloka isa pratimeM nahIM hai| antima lekha isa prakAra hai 'paridhAvisambatsare mAghamAse prathamapakSe pratipattithI ravivAsare bahugulApure likhitam / ' 2. 'kha'-yaha prati mo zrI paM0 ke0 bhujabalo zAstrI mUDabidrI ke satprayatnase prAcyavidyAmandira maisUrase prApta huI thii| yaha kannar3a lipimeM kAgajapara likhI huI hai| isameM 12471 iMcake 131 pRSTha hai| prati pRSThapara 33 paMktiyA~ aura pratipaMktimeM 27 ke lagabhaga akSara hai| rajisTara ke rUpameM pakkI jilda hai 1899 disambarako narasiMha zAstrIke dvArA likhI gayo hai / 3. 'ga'-yaha prati zrI paM0 ke0 bhujabalo zAstro mUDabidrIke satprayatnase prAcyavidyAmandira maisUrase prApta huI thI / yaha kAgajapara Andhra lipimeM likhI huI hai| isameM 12 473 iMcake 130 pRSTha haiN| pratyeka pRSThameM 20 paMktiyAM aura pratyeka paMktima 20-21 akSara haiM / antima lekha isa prakAra hai___'jaya sambatsara Azvina bahula 14 tiruvallara vIra rAdhAcAryeNa likhitam / ' dazA acchI hai, rajiSTaranumA pakkI jilda hai| 4. 'gha'--yaha prati bhI ukta zAstrIjIke saujanyase vaNavelagolAke sarasvatIbhavanase prApta huI thI / yaha kannaDa lipimeM tAr3apatroMpara likhI huI hai| isameM 12413 iMcake 214 patra hai| dazA atyanta jIrNa hai, adhikAMza syAhI nikala jAnese lipi avAcya ho gayI hai ataH isakA pUrA upayoga nahIM ho sakA hai / lekhana-kAlakA patA nahIM calA / antameM isa prakAra lekha hai... 'bAsupUjyAyanamaH, kanakabhadrAya namaH / ' 5. 'ma'--yaha prati TI0 ema0 kuppUsvAmo-dvArA sampAdita evaM prakAzita mudrita mUla prati hai| isakA sampAdana kuppUsvAmone 7 prAcIna pratiyoMke AdhArapara kiyA thA ataH zuddha hai| isake do saMskaraNa chapa cuke haiM, pahale saMskaraNako apekSA dUsare saMskaraNameM presako asAvadhAnIse kucha pATha chUTa gaye haiN| yathA 32 pRSThameM bhuvana zabdake bAda 'vivaravyApinA--' Adi 7-8 paMktiyA~ chUTa gayI hai| duHkhakI bAta hai ki hameM gadyacintAmaNikI nAgarI lipimeM likhI huI eka bhI prati nahIM mila skii| Andhra aura kannaDa lipikI ukta cAra pratiyoMse pAThabhedoMkA saMkalana zrI paM0 devarabhaTTajI, vArANasIne kiyA hai / zrImAn paM0 amRtalAlajI jaina darzanAcArya, vArANasIne bhI isameM pUrNa sahayoga diyA hai ataH maiM inakA atyanta AbhArI huuN| maiM svayaM Andhra aura kannaDa lipikA jJAtA nahIM ataH ukta pratiyoMse svayameva lAbha lene meM asamartha thaa| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH jIvandharacaritakI lokapriyatA jIvandharasvAmIkA carita lokottara ghaTanAoMse bharA huA hai ataH usake aMkanameM vividha lekhakoMne apanA gaurava samajhA hai| abataka jIvandhara carita ke prayApaka nimnAMkita grantha upalabdha hue hai 1. gadyacintAmaNi-vAdIsiMha sUri-dvArA viracita gadya kAvya / / 2. kSatracUr3AmaNi - , anuSTup chandomaya kAvya / 3. jIvaMdharacarita-guNabhadrAcArya racita uttarapurANako 75beM parvakA eka aMza / 4. jIvakacintAmaNi-tirutakka devara-dvArA racita tamilabhASAkA eka prasiddha kAvya / 5. jIvaMdhara cariu~-puSpadanta kavi-dvArA racita apabhraMza mahApurANako 99vIM sandhi / 6. jIvaMdhara campU--mahAkavi haricandra-dvArA racita gadya-padyamaya saMskRta campU grantha / 7. jIvaMdharacarita-apabhraMza bhASAmaya raidhU kavi-dvArA racita 13 saMdhiyoMkA eka grantha / 8. jIvaMdharacarite-vAsabake putra bhAskarake dvArA likhita kannaDa bhASAkA 18 adhyAyAtmaka 1000 zlokoMkA eka grantha / 9. jIvaMdharasAMgatya-teraka nambi bommarasake dvArA likhita 20 adhyAyAtmaka 1449 zlokoMkA eka kannaDa bhASAkA prantha / 10. jIvaMdhara SaTpadI-koTIzvarake dvArA likhita 10 adhyAyAtmaka 118 zlokoMkA eka kannaDa grantha / 11. jIvaMdharacarita-zubhacandra ke pANDava purANAntargata eka aMza (sNskRt)| 12. jIvaMdharacarite-brahmakavikA kannaDa bhASAtmaka grantha / 13. jIvaMdharacarita-kavi nathamala dvArA racita hindI chandobaddha racanA / gadyacintAmaNiko kathAkA prAdhAra gacintAmaNi, kSatracUr3AmaNi, jovakacintAmaNi aura jIvandharacampUko kathA eka sadRza hai| sthAnoM tathA pAtroM ke nAma eka sadRza haiN| ghaTanAcakra-vRttavarNana bhI tInoMkA samAna hai / parantu uttarapurANakA varNana jahAM kahIM samAnatA rakhatA hai to aneka sthAnoMpara asamAnatA bho| usameM sthAna tathA pAtroMke nAma bhI jahA~ kahIM dUsare dUsare haiN| bIca-bIvameM kucha aisI ghaTanAeM bhI upalabdha haiM jinakA ukta tInoM granthoMmeM ullekha nahIM hai / gadyacintAmaNikArane yadyapi prArambhika vaktavyameM niHsArabhUtamapi bandhanatantujAtaM mUrnA jano vahati hi prasavAnuSaGgAt / jIvaMgharaprabhavapuNyapurANayogAdvAkyaM mamApyabhayalokahitapradAyi // isa zloka-dvArA jIvandharase sambaddha purANakA ullekha kiyA hai aura vidvAn loga unake isa purANase guNabhadrake uttarapurANAntargata jIvakacaritako samajhate haiM para kathAmeM bheda honese aisA lagatA hai ki vAdobhasiMhane apane granthoMkA AdhAra uttarapurANako na banAkara kisI dUsare ho purANako banAyA hai| purANakA kAvyokaraNa to ho sakatA hai aura anAvazyaka kathAbhAga chor3A bhI jA sakatA hai| parantu sthAna aura pAtroMke nAma AdimeM parivartana sambhava nahIM dikhtaa| hA~, jIvandharacampUkAra mahAkavi haricandraneM apane granthakA AdhAra jahAM gadyacintAmaNiko banAyA hai vahA~ uttarapurANake vRttavarNanakA bhI kucha upayoga kiyA hai| kSatracUr3AmaNikI bhUmikAmeM donoM granthoMke uddharaNa dekara zrI TI0 esa0 kuppUsvAmIne yaha siddha kiyA hai ki tamila bhASAke jovakacintAmaNike kartA tistakkadevane kathAbhAga vAdIbhasiMhato granthoM-gadyacintAmaNi aura kSatracUDAmaNise dekho, 'jIvandharacamyU' kI DaoN0 upAdhye va hIrAlAla likhita aMgarejI prastAvanA ( jJAnapITha prkaashn)| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA khakoMne liyA hai / gacintAmaNike 'jIvandharaprabhavapuNyapurANayogAt' isa sAmAnyapadase uttarapurANako spaSTatA hoto bhI to nahIM hai| ilokakA sodhA artha yaha hai ki jisa prakAra phUloMko saMgatise kAraNa loga bandhanameM upamata honevAle niHsAra tantuoMko mastakapara dhAraNa karate hai usI prakAra cUMki mere vacana bhI jIvandhara svAbhIse utpanna pavitra purANake sAtha sambandha rakhate haiM-usakA varNana karate haiN| ataH donoM lokoMmeM hitapradAna karanevAle hoNge| isa pariprekSyameM gadyacintAmaNike AdhArastambhako khoja apekSita hai| jovandharasvAmIke caritakA tulanAtmaka adhyayana isa stambhameM gadyacintAmaNi, uttarapurANa, tathA jIvandharacampU Adike AdhArapara jIvandharasvAmI ke caritakA tulanAtmaka adhyayana prakaTa kiyA jAtA hai| eka bAra magadha samrATa rAjA zreNika bhagavAn mahAvIrake samavasaraNa sambandhI AmrAdi cAroM vanoMmeM dhUma rahe the| vahIMpara azoka vRkSake nIce jIvandhara munirAja dhyAnArUDha the| mahArAja zreNika unake anupama saundarya tathA atizaya prazAnta dhyAnamudrAse AkRSTa citta ho unakA paricaya prApta karaneke lie utsuka ho uThe / phalataH unhoMne samavasaraNake bhItara jAkara sudharmAcArya gaNadhara devase pUchA-'ye munirAja kauna haiM ? jAna par3atA hai abhI hAla karmokA kSaya kara mukta ho jAne vAle haiN|' isake uttarameM cAra jJAnake dhAraka sudharmAcArya kahane lage-- he zreNika ! isI jambUdvIpake bharatakSetrameM hemAMgada nAmakA deza hai aura usameM suzobhita hai rAjapura nagara / isa nagarakA rAjA satyandhara thA aura usako dUsarI vijayalakSmIke samAna vijayA nAmako rAno thii| rAjA satyandharakA kASThAMgArika nAmakA mantrI thA aura devajanya upadravoMko naSTa karanevAlA rudradatta nAmakA purohita thA / eka dina vijayA rAnIne do svapna dekhe / pahalA svapna thA ki rAjA satyandharane mere lie ATha ghaNTAoMse suzobhita apanA mukuTa diyA hai aura dUsarA svapna yA ki vaha jisa azoka vRkSake nIce baiThI dhI use kisIne kulhAr3Ise kATa diyA hai aura usake sthAnapara eka choTA-sA azokakA vRkSa utpanna ho gayA hai| prAtaHkAla hote hI rAnIne rAjAse svapnoMkA phala puuchaa| rAjAne kahA ki mere marane ke bAda tU zIghra hI aisA putra prApta karegI jo ATha lAbhoMko pAkara pRthivIkA bhokA hogaa| svapnoMkA priya aura apriya phala sunakara rAnIkA citta zoka aura harSase bhara gayA / usako vyagratA dekha rAjAne use acche zabdoMse santuSTa kara diyA jisase donoMkA kAla sukhase vyatIta hone lgaa| usI rAjapura nagarameM eka gandhotkaTa nAmaka dhanI seTha rahatA thA, usane eka bAra tona jJAnake dhAraka zIlagupta munirAjase pUchA ki bhagavan ! hamAre bahuta-se alpAyu putra hue hai kyA kabhI dIrghAyu putra bhI hogA ? munirAjane kahA ki hA~, tU dorghAyu putra prAma kregaa| kisa taraha ? yaha bhI suna / tere eka mRta putra utpanna hogA use chor3aneke lie jaba tU vanameM jAyegA taba vahIM kisI puNyAtmA putrako paavegaa| vaha putra samasta pRthivIkA upabhoktA ho anta meM mokSa lakSmIko prApta kregaa| jisa samaya munirAja, gandhotkaTase yaha vacana kaha rahe the usI samaya vahA~ eka yakSI baiThI thii| munirAjake bacana suna yakSoke manameM honahAra kI mAtAkA upakAra karaneko icchA huii| nidAna, jaba rAjayugako utpattikA samaya AyA taba vaha yakSI usake puNyase prerita ho rAjakulameM gayI aura eka garuDayantrakA rUpa banAkara phuNcii| .. padyacintAmaNi AdimeM isa purohitakA koI ullekha nahIM hai| 2. gacintAmaNi AdimeM tIna svapnoMkI carcA hai- pahale svapnameM eka vizAma azoka vRkSa dekhA, dUsare svapnameM usa vRkSako naSTa huA dekhA aura tIsare svapna meM usa naSTa vRznama-se utpanna hue eka choTe azoka vRkSako dekhA jisakI ATha zAkhAoMpara ATha mAlAe~ laTaka rahI thiiN| 3, gadyacintAmaNimeM carcA hai ki rAjAne rAnIkA dohalA pUrNa karane ke lie kArIgarase mayUrayantra banavAyA thA aura usameM baiThAkara use AkAzameM ghumAyA thA / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH vasanta RtukA samaya thA / eka dina dradatta purohita prAtaHkAla ke samaya rAjAke ghara gayA / usa samaya rAnI AbhUSaNa rahita baiThI thii| purohitane pUchA ki rAjA kahA~ hai ? rAnIne uttara diyA ki abhI soye hue haiM isa samaya unake darzana nahIM ho skte| rAnIke ina vacanoMko apazakuna samajha vaha lauTa AyA aura kAMgArika mantrIke ghara gayA / pApabuddhi purohitane mantrI se ekAntameM kahA ki tU rAjAko mAra DAla | mantrI purohitakI bAta mAnane meM asamaMjasatA dikhAyI to purohitane dRr3hatA ke sAtha kahA ki rAjAke jo putra honevAlA hai vaha terA prANaghAtaka hogA isalie isakA pratikAra kara rudradatta itanA kahakara ghara calA gayA aura rogase pIr3ita ho tIsare dina marakara cirakAla taka duHkha denevAlI naraka gatimaM jA pahuMcA / idhara kASThAMgArikane datta ke kahane se apanI mRtyuko AzaMkA kara rAjAko bhAranekI icchA ko / usane ghana dekara do hajAra zUravIra rAjAoM ko apane adhIna kara liyaa| vaha unheM sAtha lekara yuddha ke lie rAjamandirakI ora calA / jaba rAjAko isa bAtakA patA calA to usane rAnIko garuDayantrapara baiThAkara vahA~se zIghra hI dUra kara diyaa| kASThAMgArika mantrIne pahale jina rAjAoM ko apane vaza kara liyA thA una rAjAoM ne jaba satyandharako dekhA to ve mantrIko chor3a rAjAkI ora ho gaye / rAjA satyandharane una sabako sAtha le kASThAMgArika mantrIpara AkramaNa kiyA aura use khader3akara bhayabhIta kara diyaa| kASTAMgArikake putra kAlAMgArikane jaba pitAko hArakA samAcAra sunA taba vaha bahuta-so senA lekara akasmAt vahA~ jA en / yasako pAtA se kASTAMgArikane rAjA satyantrarako mAra DAlA aura svayaM rAjA bana baiThA / 2 vijayA rAnI garuDayantrapara baiThakara zmazAna meM phuNcii| vaha zokase bahuta vihvala yo parantu pUrvokta yakSI usakI rakSA kara rahI thii| usI zmazAna meM rAtrike samaya vijayA rAnIne putrako janma diyA / putrajanmakA rAnIko thor3A bhI Ananda utpanna nahIM huA kintu bhAgyakI pratikUlatApara zoka hI utpanna huA / 3. "yakSIne sAragarbhita zabdoM meM use sAntvanA dI / gandhotkaTa seTha bhI apane mRta putrako chor3aneke lie usI zmazAna meM pahu~cA aura zIlagupta munirAja ke vacana smaraNa kara dIrghAyu putrakI khoja karane lgaa| ronekA zabda suna vijayA rAnIke putrakI ora usakI dRSTi gayo / seThane 'jIva jIva' kahakara usa putrako donoM hAthoMse uThA liyaa| vijayA rAnone AvAjase seTako pahacAna liyA aura use apanA paricaya dekara kahA ki bhadra ! tU mere isa putrakA isa taraha pAlana karanA ki jisase kisIko patA nahIM cala sake / 'maiM aisA hI karUMgA' yaha kahakara seTha usa putrako ghara le AyA / aura apanI patnI sunandAko DA~Ta dikhalAne lagA ki tUne jIvita putrako mRta kaise kaha diyA / " sunandA usa putrako pAkara bar3I prasanna huI / seThane janma saMskAra kara usakA 'jIvaka' athavA 'jIvandhara' nAma rakhA / seTake ghara jIvandharakA acchI taraha lAlana-pAlana hone lagA / 1. gadyacintAmaNi AdimeM isakI koI carcA nahIM hai / 2. yahA~ uttarapurANameM zmazAnakA varNana karate hue guNabhadra svAmIne jaLatI citAoM meM se adhajale murade khIMcakara unheM khaNDa-khaNDa kara khAtI huI DAkiniyoMkA varNana kiyA hai aura isakA anukaraNa kara jIvandharacampUkArane mI acchI gadya likhI hai para gadyacintAmaNikArane mAtra zmazAnakA ullekha kara chor3a diyA hai| usameM DAkinI zAkinI AdikA koI ullekha nahIM kiyA hai| DAkinI Adi vyantara devoMkA mAMsa bhakSaNa zAstrasammata bhI to nahIM hai| jinhoMne varNana kiyA hai vaha sirpha kavi-sampradAya za hI kiyA hai / 3. gadyacintAmaNikArane yakSIko vijayArAnIkI campakamAlA dAkhIke veSameM prastuta kiyA hai para uttarapurANa meM isakI carcA nahIM hai / 4. gadyacintAmaNikArane gandhotkaTake pahu~canepara sanIko vRkSakI oTa meM antarhita kara diyA hai aura jyoMhI Talese arrest uThAyA tyoMhI AkAzameM 'jIva' isa zabdakA uccAraNa karAyA hai / 5. parAyA putra samajha sunandA isakA ThIka-ThIka lAlana-pAlana nahIM karegI, isa AzaMkA se dUradarzI seTane sunandAke sAmane yaha bheda prakaTa nahIM kiyA ki yaha kisI dUsarekA putra hai / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA vijayA rAnI usI garuDayantrameM baiThakara daNDakavanameM sthita tApasiyoMke Azrama meM calI gayI' aura vo apanA paricaya na dekara tApasIke vedhameM rahane lgii| yakSo bIca-bIca meM jAkara usakA zoka dUra karatI rahatI thii| 'rAjA satyandharako bhAmArati aura anaMgapatAkA nAmakI do choTo striyA~ aura thiiN| una donoMne maghara aura bakula nAmake do putra prApta kiye / ina donoM hI rAniyoMne dharmakA svarUpa suna zrAvako vrata dhAraNa kara liye the isalie ye donoM hI bhAI gandhotkaTa ke yahAM hI pAlana-popaNako prApta ho rahe the| usI nagarameM vijayamati, sAgara, dhanapAla aura matisAgara nAmako cAra thAvaka aura the jo ki anukramase rAjAke menApati, parohita, zreSThI aura mantrI the| ina cAroMko sthiyoMke mAma anukramase jayAyatI, zrImatI, zrIdattA aura anupamA the| inase kramase devasena, buddhipeNa, varadatta aura madhumukha nAmake putra utpanna hue the| madhumukha Adiko lekara ve chahoM putra jIvandhara kumArake sAtha hI vRddhiko prApta hue the / idhara, gandhotkaTako strI sunandAne bhI nandADhya nAmakA putra utpanna kiyA / eka dina jIvandharakumAra nagarake bAhara apane sAthiyoMke sAtha golo beTA Adi khela rahe the ki etane meM eka tapasvIne Akara pUchA ki yahA~se gA~va kitanI dUra hai ? tapasvIkA prazna suna jobandharakumArane uttara diyA ki Apa vRddha hokara bhI AsAnI hai ? laDakI komAta yona hI 60 legA ki nagara pAsa ho hai| jIvandharako uttara deneko praNAlIse tapasvI bahuta prasanna huA aura samajha gayA ki yaha koI rAjavaMzakA uttama bAlaka hai| phira bhI parIkSArtha usane kahA ki tuma mujhe bhojana do| jIvandharakumArane use 'bhojana denA svIkRta kara liyA aura sAtha lekara ghara Anepara apane pitA gandhotkaTase kahA ki maiMne use bhojana denA svIkAra kiyA hai phira Apako jo AjJA ho / putrako vinamratAse gandhotkaTa bahuta prasanna huaa| usane kahA ki ta bhojana kara, yaha tapasvI mere sAtha bhojana kara legaa| jIvandhara bhojanake lie bhojanazAlAmeM baitthe| bhojana garama thA isalie rone lge| unheM rote dekha tapasvIne kahA ki ta acchA bAlaka hokara bhI kyoM rotA hai ? isake uttarameM jIvandharakumArane roneke aneka guNa batA diye / jise suna hAsya gUMja uThA aura prasannatAkA vAtAvaraNa chA gyaa| jaba gandhotkaTa bhojana kara cukA taba zAntise baiThe hue tapasvone kahA ki yaha bAlaka bahuta honahAra hai| ise paDhAnA cAhatA haiN| gadhokhATane kahA ki maiM dhAvaka hai isalie anya ligiyoMko namaskAra nahIM krtaa| namaskArake abhAvameM Apako burA lagegA isalie Apase par3hAIkA kAma nahIM ho skegaa| isake uttara tapasthIne apanA paricaya diyA ki maiM siMhapurakA rAjA thA, AryavarmA merA nAma thA, varInandI munise 1. gadyacintAmaNimeM carcA hai ki campakamAlA dAsIkA veSa rakhanevAlI yakSIne rAnI ke sAmane mAIke ghara cale jAnekA prastAva ramyA para sanIne vipattike samaya svayaM kisIka yahA~ jAmA svIkRta nahIM kiyA / taba vaha use daNDakavanameM bheja aaayo| 2. yaha carcA gadyacintAmaNi AdimeM nahIM hai sipha buddhipaNakA ullekha suramaMjarIke prakaraNameM avazya AyA hai| 3. gandhotkaTa seTha bar3hA buddhimAn aura dAdI yA / usane socA ki yadi kASTAMgArikame alaga rahate haiM to yaha rAjaputra jIvandharako kabhI mI kudRSTima tAi sakatA hai isalie Uparame vaha usasaM mila gayA aura milakara usase khUba dhana prApta kiyaa| usane socA ki rAjaputrako rakSAka lie yadi alagase senA rakhI jAyegI to bheda jaldI prakaTa ho jAyegA isalie usane kAAMgArikakI AjJAse usa dina nagarameM utpanna hae saba bAlakoM ko apane ghara trulA kiyA aura sabakA pAlana apane hI ghara karAne lgaa| usakA khyAla thA ki bar3e honepara ye jIvandharaka, aminna mitra hoMge aura vahI eka choTI-moTI senAkA kAma degii|""gcintaamnnimeN isakA bharA sakata hai| 4. isa ghaTanAkA gacintAmaNikArane koI ullekha nahIM kiyA hai| hA~, jIvandharacampakArane kiyA hai aura sundaratA ke sAtha kiyA hai| 5. isa vinoda ghaTanAkA bhI gadyacintAmaNimeM koI varNana nahIM hai kintu jIvaghara campameM bar3I sarasatAke sAtha yaha varNana kiyA gayA hai| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . gadyacintAmaNiH maiMne dharmakA svarUpa suna samyagdarzana dhAraNa kara liyA aura apane dhRtiSeNa putrako rAjya dekara dIkSA dhAraNa kara lI / parantu masbhaka vyAghise pIr3ita honeke kAraNa maiMne yaha tapasvIkA veSa dhAraNa kara liyA hai, maiM samyagdRSTi hU~, tumhArA dharma-bandhu hU~ / isa prakAra tapasvIke vacana suna tathA usakI parIkSA kara gandhotkaTa seThane usake lie mitroM sahita jIvandhara kumArako sauMpa diyaa| tapasvIne thor3e hI samaya meM jIvandharakumArako samasta vidyAoMkA pAragAmI banA diyA aura svayaM phirase saMyama dhAraNa kara mokSa prApta kiyaa| tadanantara kAlakUTa nAmaka bhIloMke rAjAne apanI senA ke sAtha nagarapara AkramaNa kara gAyoM kA samUha cura se AnekA umArine ghoSaNA karAyI ki maiM gAyoMko chur3AnevAleke lie gopendrakI strI gopIse utpanna godAvarI nAmakI kanyA dUMgA / isa ghoSaNAko sunakara jIvandharakumAra kASTAMgArikake putra kAlAMgArika tathA anya sAthiyoMke sAtha kAlakUTa bhIlake pAsa pahuMce aura use parAsta kara gAyeM vApasa le aaye| isa ghaTanAse kumArakI bahuta kIrti phailI kumArane apane saba sAthiyoMse kahA ki tuma loga eka svara se arthAt binA kisI matabhedake rAjA kASThAMgArikase kaho ki bhIlako nandAvyate jotA hai / isa prakAra rAjAke pAsa sandeza bhejakara unhoMne pUrva ghoSita godAvarI kanyA vivAhapUrvaka nandADhyako dilvaayii| 3 bharata kSetra sambandhI vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNImeM eka gaganavallabha nagara hai usameM vidyAdharoMkA rAjA garuDavega rAjya karatA thA / daivayoga se usake bhAgIdAroMne usakA abhimAna naSTa kara diyA isalie vaha bhAgakara ratnadvIpa meM calA gayA aura vahA~ manujodaya parvatapara eka sundara nagara basAkara rahane lagA / usakI rAnIkA nAma dhAriNo thA aura una donoMke gandharyadattA nAmakI putrI thii| jaba vaha vivAha ke yogya avasthAmeM pahu~cI taba rAjAne mantriyoMse varake lie puuchaa| isake uttarameM mantrIne bhaviSyake jJAtA munirAja se jo suna rakhA thA vaha kahA--- "he rAjan ! maiMne eka bAra sumeru parvata ke nandana vanameM sthita vipulamati nAmaka cAraNaRddhike dhAraka munirAja se ApakI kanyA ke varake viSaya meM pUchA thA to unhoMne kahA thA ki bharatakSetra ke hemAMgada dezameM eka rAjapurI nAmakI nagarI hai| usake rAjA satyanthara aura rAnI vijayAke eka jIvandhara nAmakA putra huA hai vaha vINA ke svayaMvarameM gandharvadattako jiitegaa| vahI usakA pati hogA / rAjAne usI mahisAgara mantrIse punaH pUchA ki bhUmi gocariyoMke sAtha hama logoMkA sambandha kisa prakAra ho sakatA hai ? usake uttarameM usane munirAja se seTha jo anya bAteM suna rakhI thI ve spaSTa kaha sunAyoM-- usane kahA ki rAjapurI nagarI meM eka vRSabhadatta rahatA thA, usako strIkA nAma padmAvatI thA aura una donoMke eka jinadatta nAmakA putra thaa| kisI eka 1. gadyacintAmaNi Adi meM gurune vidyAdhyayana samAptike bAda apanA paricaya diyA hai aura kahA ki maiM vidyAdharoMke nivAsasthaLameM lokapAla nAmakA rAjA thA Adi / ... 2. gadyacintAmaNi Adi meM varNana hai ki tapasvIne vidhAe~ pUrNa honeke bAda jIvancarako ratnatrayakA upadeza diyA aura sAthameM yaha bhI batA diyA ki tuma rAjA satyandharake putra ho / kASThAMgArane tumhAre pitAko mAra DAlA thaa| yaha suna jIvandharakI kagAra para bahuta krodha uThA aura use mArane ko tatpara ho gaye parantu tapasvIne samajhAkara use eka varSa taka aisA na karane ke lie zAnta kara diyA / 3. gadyazvintAmaNi AdimeM ullekha hai ki kASThAMgArakI senAke hAra jAnepara nandagopane ghoSaNA karAyI thI aura vijaya ke bAda jaba vaha apanI kanyA jIvamdharako dene lagA to unhoMne na lekara apane mitra padmAsyako dilAyI / 4. gadyacintAmaNi AdimeM garuDavegakA nagara nivyAlIka batalAyA hai tathA usake bhAga kara rasadvIpameM basane kA koI ullekha nahIM hai / varake viSaya meM munirAjakI bhaviSyavANI na dekara jyotiSiyoMkI bAta likhI thii| jinadatta seTha ke badale zrIdaThakA ullekha hai| kASThAMsArika ke putra kALAMgArikakI koI carcA nahIM hai| kintu svayaM kASTAMgArane bhAgata rAjakumAroMko uttejita kiyA hai / zrIdaza samudrayAtrAke kie gayA thA, kauTate samaya ghara vidyAdharakI mAyAse use lagA ki hamArA jahAja DUba gayA hai| vaha usake sAtha vijayArdha parvata para sthita nisyAkoka nagara meM pahu~catA hai| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA samaya rAjaparIke udyAna meM sAgarasena jinarAja padhAre the unake kevalajJAnake utsavameM vaha apane pitAke sAtha AyA thA / Apa bhI vahAM padhAre the isalie use dekha ApakA usake sAtha prema ho gayA thaa| vahI jinadatta dhana kamAne ke lie ratnadvIpa AvegA usIse hamAre iSTa kAryako siddhi hogii| isa taraha kitane hI dina bIta jAnepara jinadatta ratnadvIpa aayaa| rAjA garur3avegane usakA khUba satkAra kiyA aura use saba bAta samajhAkara gandharvadattA sauMpa dii| jinadattane bhI rAjapurI nagaromeM vApasa Akara usake manohara nAmaka udyAna meM vINA svayaMvarakI ghoSaNA kraayii| svayaMvara meM jIvandharakumArane gandharvadattAkI mRghopA nAmaka vINA lekara use isa taraha bajAyA ki vaha apane Apako parAjita samajhane lagI tathA usI kSaNa usane jIvandharake gale meM varamAlA DAla dii| isa ghaTanAse kASTAMgArikakA putra kAlAMgArika bahuta kSubhita haa| vaha gandharvadattAko haraNa karanekA udyama karane lagA, parantu balavAn jIvandharakumArane use zIna hI parAsta kara diyaa| gandharvadattAke pitA garuDavegane aneka vidyAdharoMke sAtha Akara sabako zAnta kara diyA aura vidhipUrvaka gandharvadattAkA jovandharakumArake sAtha pANigrahaNa karA diyaa| tadanantara isI rAjapurI nagarI meM eka vaizravaNadatta nAmaka seTha rahatA thA usakI AmramaMjarI nAmaka strIse suramaMjarI nAmakI kanyA huI thii| usa suramaMjarIkI eka zyAmalatA nAmako dAsI thI, vasantotsabake samaya zyAmalatA, suramaMjarIke sAtha udyAnameM AyI thii| vaha apanI svAminIkA candrodaya nAmaka carNa liye thI aura usakI prazaMsA logoMmeM karatI phirato thii| usI nagarI eka kumAradatta seTha rahatA thA, usakI vimalA nAmaka strIse guNamAlA nAmaka putrI huI thii| guNamAlAko eka vidyullatA nAmako dAsI yo| vaha apanI svAminokA sUryodaya nAmakA cUrNa liye thI aura usakI prazaMsA logoMmeM karatI phiratI thii| cUrNakI utkRSTatAko lekara donoM kanyAoM meM vivAda cala pdd'aa| usa vasantotsavameM jovandharakumAra bho apane mitroMke sAtha gaye hue the| jaba cUrNako parIkSAke lie unase pUchA gayA taba unhoMne suramaMjarIke cUrNa ko utkRSTa siddha kara batA diyaa| nagarake loga vasantotsavameM lIna the| usI samaya kucha duSTa bAlakoMne capalatAvaza eka kuttako mAranA zurU kiyaa|' bhayase vyAkula hokara vaha bhAgA aura eka kuNDameM girakara maraNonmukha ho gayA / jovandharakumArane yaha dekha use apane naukaroMse bAhara nikalavAyA aura use paMcanamaskAra mantra sunAyA jisake prabhAvase vaha candrodaya parvatapara sudarzana yakSa huaa| pUrvabhavakA smaraNa kara vaha jIvandharake pAsa AyA aura unako stuti karane lgaa| antameM vaha jIvandharakUmArase yaha kahakara apane sthAnapara calA gayA ki duHkha aura mumpama merA smaraNa karanA / jaba saba loga krIr3A kara vanase lauTa rahe the taba kASThAMgArika azanighoSa nAmaka hAthIne kUpita hokara janatAmeM AtaMka utpanna kara diyaa| suramaMjarI usakI capeTa meM AnevAlI hI thI ki jIvanvarakUmArane para pahuMcakara hAthIko mada rahita kara diyaa| isa ghaTanAse suramaMjarIkA jIvandharake prati anurAga bar3ha gayA aura usake mAtA-pitAne jIvandharake sAtha usakA vivAha kara diyaa| jIvandharakumArakA suyaza saba ora phailane lagA ki use kASTAMgArika mana-hI-mana kupita rahane lgaa| 'isane hamAre hAyoko bAdhA pahuMcAyo hai' yaha bahAnA lekara kASTAMgArikane apane caNDadaNDa nAmaka mukhya rakSakako Adeza diyA ki ise zIghra hI yamarAjake ghara bheja do| AjJAnusAra caNDadaNDa apanI senA lekara jIvandharako aura daur3A parantu ye pahalese hI sAvadhAna the ataH unhoMne use parAjita kara bhagA diyaa| isa 1. gadyacintAmaNimeM carcA hai ki jIvandharakumArane guNamAlAke cUrNako utkRSTa siddha kiyA thA, isalie suramaMjarI nArAja hokara binA snAna kiye hI ghara vApasa calI gayI thii| 1. gadyacintAmaNi AdimeM carcA hai ki bhojanako sabane aparAdhase kupita brAhmaNoMne usa kutteko daNI tathA patthara Adise itanA mArA ki vaha maraNonmakha ho gyaa| 3. gadhacintAmaNi AdimeM yahA~ muramaMjarIke sAtha vivAha na kara guNamAlAke sAtha vivAha karAnekA uhAlekha hai| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadya cintAmaNiH ghaTanA kASThAMgArika aura bhI adhika kupita huaa| abakI bAra usane bahuta-sI senA bhejI / parantu dayAlu jIvandharakumArane niraparAdha sainikoMko mAranA acchA nahIM samajhA, isalie sudarzana yakSakA smaraNa kara saba upadrava zAnta kara diyA / sudarzana yakSa unheM vijayagiri hAthIpara baiThAkara apane ghara le gayA / jIvandharakumArako yakSake sAtha jAnekA samAcAra gandharvadattAko chor3akara kisIko vidita nahIM thA isalie saba loga bahuta duHkhI hue parantu garbhadattAne sabako sAntvanA dekara svastha kara diyA / jIvandharakumAra yakSake ghara meM bahuta dina taka sukhase rahe / tadanantara ceSTAoM dvArA unhoMne yakSase apane jAnekI icchA prakaTa ko / unakA abhiprAya jAna yakSane unheM kAntise dedIpyamAna icchita kAryako siddha karanevAlI aura manacAhA rUpa banA denevAlI eka aMgUThI dekara parvatase nIce utAra diyA tathA saba mArga samajhA diyA | L 8 dhanapati nAmakA rAjA thA aura tiloeka bAra vanavihAra ke samaya padmosamA / upacAra karanepara bhI jaba acchI nahIM rAjya aura vahI kanyA denekI ghoSaNA kucha dUra calane para jovandhara candrAbhanagara phuNce| vahA~ tamA nAmakI usakI strI thii| donoMke padmottamA nAmako putrI thii| ko saupane kATa khAyA / sarpa viSa padyottamA mUcchita ho gayI huI to rAjA dhanapati ne use acchI kara denevAleke lie AdhA karAyI / rAjA dhanapatike sevakoM ke Agrahase jIbandharakumAra usake ghara gaye aura yakSakA smaraNa kara mantradvArA unhoMne padmottamakA viSa dUra kara diyaa| rAjA bahuta santuSTa huA aura usane jIvandhara ke lie apanA AdhA rAjya tathA padmotamA kanyA de dii| rAjA dhanapatike lokapAla Adi battIsa putra the / una sabake sneha vaza jIvandhara vahA~ kucha samaya taka sukhase rahe / tadanantara cupacApa bahA~se calakara kSema dezake kSemanagarameM pahu~ce / vahA~ke bAhya udyAna meM sahasrakUTa jinAlaya dekhakara bahuta prasanna hue / unake pahu~cane para campA phUla uThA, kokilAe~ bolane lagIM, sUkhA sarobara bhara gayA tathA mandira ke dvArake kapATa apane Apa khula gaye / kumArane sarovarameM snAna kara bhaktipUrvaka jinendra devakI pUjA ko aura vahA~ ke subhadra seThakI nirvRti nAmaka strIse utpanna kSemasundarI kanyA ke sAtha nagarameM rahatA vivAha kiyaa| eka dina prasanna hokara subhadra seThane jIvandharase kahA ki jaba meM pahale rAjapura thA taba rAjA satyamvarane mujhe yaha dhanuSa aura ye bANa diye the, ye Apake hI yogya haiM ataH Apa hI grahaNa kIjie isa prakAra kahakara vaha dhanuSa aura bANa de diye| jIvandharakumAra dhanuSa bANa lekara bahuta santuSTa hue / yahA~para unakI prathama strI --- gandharvadattA apanI vidyAke dvArA unake pAsa gayI aura unheM sukhase baiThA dekha kisIke jAne binA vApasa A gayI / vahA~ se calakara jIvandharakumAra 'sujana dezake hemAbhanagara pahu~ce / vahA~kA rAjA dRr3hamitra thA aura usakI strIkA nAma naliyA thaa| donoMke eka hemAbhA nAmakI kanyA thI / hemAbhAke janmake samaya kisI nimittajJAnI ne batAyA thA ki manohara nAmaka vanako AyudhazAlA meM jisakA bANa lakSya sthAna se loTa 4. pAcantAmaNi AdimeM viSa dUra karanevAlI, manacAhA rUpa banA denevAlI aura utkRSTa mohaka saMgIta karAnevAlI tIna vidyAe~ dIM, aisA ullekha hai / 2. gadyacintAmaNi AdimeM candrAmanagara pahu~cane ke pUrva vanameM dAvAnalase jhulasate hue hAthiyoM aura yakSake smaraNase Akasmika vRSTi-dvArA unakA upadrava zAnta honekA varNana hai / 3. gadya cintAmaNi AdimeM rAjAkA nAma chokapALa diyA hai / 4. gadyacintAmaNi AdimeM kanyAkA nAma padmA diyA hai / 5. gadyacintAmaNi AdimeM kanyAkA nAma kSematra hai| kSemanagara pahu~cane ke pUrva gadyacintAmaNi AdimeM eka tapovana meM tAsiyoMko samIcIna dharmakA upadeza denekA varNana hai / 6. gadyacintAmaNi AdimeM dhanuSa-bANa dene tathA gandharvadattA ke pahu~canekA koI ullekha nahIM hai / 7. gadyacintAmaNi AdimeM hemAbhanagara pahu~cane ke pUrva aTavImeM eka vidyAdharIkI 2. gadyacintAmaNi kAmukatAkA mI varNana hai / 8. gadyacintAmaNi AdimeM madhya dezakA ullekha hai / Adi meM rAnIkA nAma nakinI likhA hai / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kara poche AvegA vahI isa kanyAkA pati hogaa| anya dhanuSadhAriyoMke kahanese jIvandhara kUmArane bhI apanA bANa chor3A aura vaha lakSyako vedhakara vApasa unake pAsa A gyaa| nimittajJAnIke kahe anusAra unakA hemAbhAke sAtha vivAha ho gayA / ' gandharvadattAko sahAyatAse nandADhya smarataraMgiNI nAmaka zayyApara sokara bhoginI vidyAke dvArA jIvandhara kumArake pAsa pahu~ca gyaa| rAjA dRr3hamitrake guNamitra, bahumitra, sumitra aura dhanamitra Adi kitane hI putra the| una sabake sAtha jIvandhara kumArakA samaya sukhase vyatIta hotA rhaa| naTanantara usI hemAma nagara meM zrIcandrAke sAtha yavaka nandADhyakA vivAha huaa|' sarovarakA rakSaka eka vidyAdhara munirAjake mukhase sunakara jIvandhara svAmIke pUrvabhavoMkA varNana isa prakAra karane lagA dhAtakokhaNDa dvIpake pUrva merusambandhI pUrva videha kSetrameM puSkalAvatI nAmakA deza hai| usakI puNDarIkiNI nagarImeM rAjA jayandhara rAjya karatA thaa| usakI jayAvatI rAnIse tU jayadratha nAmakA putra huA thaa| kisI samaya jayadratha krIr3A karane ke lie manohara nAmake vanameM gayA, vahA~ usane sarovarake kinAre eka haMsakA baccA dekhakara kautuka vaza catura sevakoM ke dvArA use bulA liyA aura usake pAlana karanekA prayatna karane lgaa| yaha dekha, usa bacce ke mAtA-pitA zokAkula ho AkAzameM bAra-bAra karuNa-krandana karane lge| unakA zabda sana tere eka sevakane kAna taka dhanuSa khIMcA aura eka bANase usa bacce ke pitAko nIce girA diyaa| yaha dekha, jayadrathako mAtAkA hRdaya dayAse Ardra ho gayA aura usane pUchA ki yaha kyA hai ? sevakase saba hAla jAnakara vaha pakSIke pitAko mAranevAle sevakapara bahuta kupita huI tathA tujhe bhI DAMTakara kahane lagI ki he putra ! tere lie yaha kArya ucita nahIM hai, tU zIghra hI ise isakI mAtAse milA de| isake uttarameM tUne kahA ki yaha kArya maiMne ajJAnatA vaza kiyA hai| aura jisa dina bAlakako pakar3avAyA thA usake solahaveM dina usakI mAtAse milA diyaa| kAla pAkara jayadratha bhogoMse virakta ho sAtha ho gayA aura anta meM sallekhanA kara sahasrAra svargameM aThAraha sAgarako AyuvAlA deva huA aura Ayu samApta honepara tU jIvandhara huA hai tathA pakSIko mAranevAlA sevaka kASTAMgArika huA hai| aura usIne tumhArA janma honese pUrva tumhAre pitA rAjA satyandharako mArA hai| tumane solaha dina taka haMsake bacceko usake mAtA-pitAse alaga rakhA yA / usIke phalasvarUpa tumhArA solaha varSa taka mAtA tathA bhAiyoMse viyoga huA hai| jIvandhara kumArane usa vidyAdharase apane pUrvabhava sunakara bar3I prasannatA prApta kii| idhara jaba nandADhaya rAjapurI nagarIse bAhara huA taba madhura Adi mitra zaMkAmeM par3a gye| unhoMne gandharvadattAse pUchA to usane spaSTa batAyA ki isa samaya jIvandhara aura nandADhaya donoM bhAI sujana dezake hemAbhanagarameM sukhase raha rahe haiN| gandharvadattAse patA Adi pUchakara saba mitra una donoMse milaneke lie cala pdd'e| calate-calate ve mArgameM daNDaka vana sambandhI tApasoMke usa AzramameM Thahare jahA~ ki vijayArAno rahatI thii| anya tApasoMke sAtha vijayArAnIne una sabako dekhA aura yaha jAnakara ki ye hamAre pa hai kahA ki lauTate samaya Apa loga jovandharako bhI sAtha lete mAie tathA yahA~ abazya Thaharie / bijayAko mukhAkRti jIvandharase milatI-julatI thI isalie sabako sandeha huA ki yaha jIvandharakI mAtA hai| daNDaka banase Age calanepara unheM bhIloMkI senAne ghera liyA parantu apanI zara-vIratAse ye use parAsta kara Age nikala gaye / tadanantara dUsarI bholoMko senAle sAtha milakara ve hemAbhanagara pahu~ce aura vahA~ke seThoMko 1. anyatra kanyAkA nAma kanakamAlA likhA hai| gadhacintAmaNi AdimeM hadamitrake sumitra bhAdi putroM dvArA eka bhAmakA phala tor3anA, usameM saphala nahIM honA aura jIvandhara kumArake dvArA usakA tor3A jAnA, isase prabhAvita hokara sumitra Adi ke dvArA jIvandharako apane ghara le jAnA, unase zastra vidyA sIkhanA aura anta meM kanakamALAkA vivAha kara denA mAdikA varNana hai| 2. isake pUrva uttarapurANameM eka vistRta kathA AtI hai jisakA gadyacintAmaNi AdimeM koI ullekha nahIM hai| 3. jIvandharake pUrva mayoM kA varNana gadhacintAmaNi AdimeM anyatra diyA hai tathA usameM nAma AdikA bahuta bheda hai| 4. gadyacintAmaNi AdimeM ullekha hai ki jIvandhara pUrva mavameM dhAtakIkhaNDa dvIpake bhUmitilaka nagarake rAjA pavanavegake yazodhara nAmake putra the| haMsazizuko pakar3anepara pitA jIvandharako upadeza diyaa| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH lUTane lage / nagaravAsI logoMkI cillAhaTa suna jIvandhara kumArane una bhIloMkA sAmanA kiyA tathA sabako parAsta kara diyA / antama madhura Adi mitroMne apane nAmAMkita bANa calAkara jIvandharako apanA paricaya diyaa| sabakA sukhada-milana huaa| tadanantara kumArako lekara saba rAjapurIko ora cale, bIcameM usI daNDaka banake tapovanameM Thahare / vahA~ cirakAlase bichur3o mAtAke sAtha jIvandharakA milana huA / sudarzana yakSane Akara bar3A utsava kiyaa| mAtAne AzIrvAda dete hue jIvandharako batAyA ki beTA ! kAdhAgArikane tara pitAko mArakara terA rAjya chona liyA hai use avazya prApta kara / jIvandhara mAtAko sAntvanA de rAjapura nagara vApasa A gye| vahAM unhoMne apane AnekI khabara nahIM hone dI / rAjapura nagarameM unhoMne sAgaradatta seThako kamalA nAmaka strose utpanna vimalA nAmaka putrIko prApta kiyA aura usake bAda vRddhakA rUpa rakhakara guNamAlAko cakamA diyA aura usake sAtha vivAha kiyaa| isa taraha kucha dina taka rAjapura nagarameM ajJAtavAsa kara kisI zubha dina unhoMne vijayagiri nAmaka hAthIpara savAra ho bar3I dhUmadhAmaro gandhotkaTake ghara praveza kiyaa| isa ghaTanAse kASThAMgArikako bahuta burA lagA parantu usake mantriyoMne use zAnta kara diyA / videha dezake videha nAmaka nagarameM rAjA gopendra rahate the| unako strokA nAma pathivIsundarI thA aura una donoMke eka ratnavatI nAmako kanyA yo| usakI pratijJA thI ki jo candrakabedha catura hogA maiM usIke sAtha vivAha karUMgI anya puruSake sAtha nahIM / nidAna, rAjA gopendra kanyAko lekara rAjapura AyA aura vahAM usane usakA svayaMvara rcaa| svayaMvarameM jIvandhara kumArane candrakabedhako vedha diyA thA jisase ratnavatIne unake gale meM varamAlA DAla dii| isa ghaTanAse kASThAMgArika bahuta kupita huaa| usane yuddhake dvArA ratnavatIko chonanekI yojanA banAyo / jaba jIvadhara kumArako isakA boSa haA taba unhoMne satyadhara mahArAjake saba sAmantoMke pAsa dUta bhejakara saba hAla vidita karAyA ki 'maiM rAjA satyandharako vijayArAnIse utpanna putra huuN| kASThAMgArikako hamAre pitAne mantrI banAyA parantu isane unheM bhI mArakara rAjya prApta kara liyaa| Apa loga isa kRtaghnako avazya naSTa kreN| jIvandhara kumArakA sandeza pAkara saba sAmanta inakI bora A mile| antameM yuddha kara jovandharane kASThAMgArako mArakara apanA rAjya prApta kara liyaa| sudarzana yakSane saba logoMke sAtha milakara jIvandharakA rAjyAbhiSeka kiyA / gandhotkaTa rAja seTha he| mAtA vijayA aura AThoM rAniyoM saba ekatrita hii| sabakA sukhase samaya vyatIta hone lgaa| eka bAra jovandhara kumArane suramalaya nAmaka udyAna meM varadharma nAmaka munirAjase dharmakA svarUpa sunA aura vrata lekara samyagdarzanako nirmala kiyaa| nandAhaca Adi bhAiyoMne bhI yathAzakya vrata Adi grahaNa kiye| tadanantara kisI eka dina apane azoka vanameM gye| vahAM lar3ate hue do bandaroMke jhuNDoMko dekhakara. saMsArase virakta ho gye| vahIM unhoMne prazAntavaMka nAmaka munirAjase apane pUrva bhava sune| usI samaya suramalaya udyAnameM bhagavAn mahAvIrakA samavasaraNa AyA suna vaibhavake sAtha vahA~ gaye aura gandharvadattAke putra vasundhara macintAmaNi bhAdimeM gAyoMke lUTanekA varNana hai / 2. gadhacintAmaNi AdimeM yahA~ suramaMjarIke sAtha vivAha honekI carcA hai| 3. gadyacintAmaNi AdimeM ullekha hai ki videha dezameM rAjA govinda rahate the, una kI babuti rAnIse utpanna lakSmaNA nAmakI putrI thii| govinda mahArAja jIvandhara kumArake mAmA the ataH kASTAMgArake Upara car3hAI karane ke pUrva ve vicAra-vimarza karane ke lie unake pAsa gaye the| usI samaya kASTAMgArakA eka pana bhI unheM rAjapurI bulAneke viSaya meM gayA thA / phalasvarUpa rAjA govinda pUrI taiyArIke sAtha rAjapurokI ora cke| unake sAtha unakI kakSmaNA nAmaka putrI mI thii| rAjapurI meM usakA svayaMvara huA thA aura usane candrakavedhaka bedhanepara jIvandharako apanA pati banAyA thaa| 4. gavacintAmaNi AdimeM gandharvadattAke putra kA nAma sampandhara likhA hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kumArako rAjya de nandADhya Adike sAtha dIkSA dhAraNa kara lo| mahAdevI vijayA tathA gandharvadattA Adi rAniyoMne bhI candanA AryAke pAsa dIkSA le lii| 91 sudharmAcArya rAjA zreNikase kahane lage ki abhI jIvandhara munirAja mahAtapasvI zrutakevalI haiM / parantu ghAtiyA karmoMko naSTa kara kevalajJAnI hoMge aura bhagavAn mahAvIra ke sAtha vihAra kara unake mokSa cale jAneke bAda vipulAcalase mukti prApta kareMge / gadya kAvya 'gadituM yogyaM gaye' isa niruktise gadya zabdako niSpatti 'gada vyaktAyAM vAci' dhAtuse hotI hai aura usakA artha hotA hai spaSTa kahane ke yogya / manuSya jisake dvArA apanA abhiprAya spaSTa kaha sake vaha gadya hai / manuSya padya meM mAtrAoM aura gaNoMkI parAdhInatAmeM aisA jakar3a jAtA hai ki khulakara pUrI bAta kahanekI usameM sAmarthya hI nahIM rahatI / kartA, karma, kriyA aura unake vizeSaNoMkA jo svAbhAvika krama hotA hai vaha bho padya meM samApta ho jAtA hai / kartA kahIM par3A hai karma kahIM hai, kriyA kahIM haiM aura usake vizeSaNa kahIM haiM / binA anvayako yojanA kiye padyakA artha lagAnA bhI kaThina ho jAtA hU~ parantu gadyameM yaha betukApana nahIM rahatA / hRdaya yaha svIkRta karanA cAhatA hai ki bhASAmeM gadya prAcIna hai aura padya arvAcIna zizuke mukhase jaba vANIkA sarva prathama srota phUTatA hai taba vaha gadya rUpameM hI phUTatA hai / padyakA pravAha prabuddha honepara jisa kisI ke mukhase ho phUTa pAtA hai sabake nahIM / gadya mAnavako nisagaM siddha vANI hai aura padya kRtrima | itanA honepara bhI padyake prati logoMkA jo AkarSaNa hai usakA kAraNa hai usakI saMgIta-priyatA / manuSya cAhe par3hA ho cAhe binA par3hA saMgItako svaralaharI meM niyamase jhUma uThatA hai| manuSyakI bAta jAne do pazu-pakSI bhI saMgIta-sudhAmeM vinimagna ho jAte haiM / vINAkI svaralaharI suna chipA huA sarpa bAhara mA jAtA hai aura sasyasthalIpAlaka bAlikAoMke alhar3a gIta suna mRga citra-likhita se sthira ho jAte haiM / koyala kI kUkako Apa bArIkIse suneM to patA calegA -- kabhI vaha apanI vANIko madhurimA paMcama svarase bikhera rahI haiM, to kabhI sAdhAraNa svarameM hI kUka rahI hai| bhale hI manuSya saMgItakA nAma aura svara rattI bhara nahIM jAnatA ho phira bhI saMgIta suna usakA sira hilane lagegA aura tAla deneke lie kucha nahIM hogA to apane hAtha kI hatheliyA~ hI jaMghAoMpara thapathapAne lgegaa| gadyako apekSA padyameM saMgIta haiM, kisImeM svara tAla spaSTa hai aura kisI meM aspaSTa / apanI usI saMgIta-priyatA ke kAraNa manuSya padyakI ora AkRSTa huA / gadyakI apekSA rasa-paripAka bhI padyameM adhika dikhAI detA hai / antyAnuprAsa tathA anya alaMkAra bhI gadyako apekSA meM hI adhika khilate haiM / janatAke isa AkarSaNase padyakI lokapriyatA itanI bar3hI ki kAvya to dUra rahA dharma, darzana, jyotiSa Ayurveda, gaja, azva-vijJAna tathA zakuna Adi sabhI zAstra padyameM hI likhe jAne lage / vyAkaraNa-jaisA nIrasa viSaya bhI kahIM-kahIM kArikAoMse alaMkRta kiyA gyaa| isa prakAra saMskRta sAhitya meM padyane gadyako pIche dhakela diyA | hindI sAhityakA prArambhika yuga bhI padyase hI pracalita huA / phala yaha huA ki zAradAkA sadana padya grantha rUpa asaMkhya dopakoMke Alokase jagamagAne lagA aura gadya-grantha-rUpa dIpaka usameM niSprabha ho TimaTimAne lage / 'gadyaM kavInAM nikaSaM vadanti' padya sAhityakI itanI pracuratA aura lokapriya ke honepara bhI gadya-sAhitya hI sthira jyoti:stambha ke samAna kalpanAoMke antarikSameM ur3anevAle kaviyoMko mArga-darzana kara rahA hai| vidvAnoMkI vidvattAko parakha kavitAse na hokara gadyase hI hotI dekhI jAtI hai| aba bhI saMskRta-sAhityameM yaha ukti joroMse pracalita hai-- 'gadyaM kavInAM nikaSaM vadanti' arthAt gadya hI kaviyoMko kasauTI hai / kavike vaiduSyakI kamI kavitAkAminI aMcala meM sahaja hI chipa sakatI hai para gadya meM kaviko apanI kamI chipAne kI koI guMjAiza nahIM rahatI / kavitA chandako paratantratA kavikI rakSA ke lie unnata prAcIrakA kAma detI hai para gadya lekhakakI rakSA ke lie koI prAcIra nahIM rahatI / use to khule maidAna meM hI jUjhanA par3atA hai| gadya sAhityakI viralatA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 gadya cintAmaNiH meM usako kaThinAI bhI eka kAraNa ho sakatI hai| kyoMki gadya likhaneko kSamatA rakhanevAle vidvAn alpa ho hote Aye haiN| yahI kAraNa hai ki saMskRta, sAhityameM kAvyako zailIse svatantra gadya likhanevAle lekhaka a~guliyoMpara gaNanIya hai / yathA vAsavadattAke lekhaka subandhu kAdambarI aura harSacarita ke lekhaka bANa, dazakumAra carita lekhaka daNDI, gadyacintAmaNike lekhaka vAdIbhasiMha sUri tilakamaMjarIke lekhaka dhanapAla aura zivarAja vijayake lekhaka ambikAdatta vyAsa | campU- sAhitya ke rUpameM padyoMke sAtha gadya likhanevAle lekhaka inakI apekSA kucha adhika haiM / gadya ke bheda --- sAhityadarpaNakAra vizvanAthane sAhityadarpaNake paSTha pariccheda meM zravyakAvyake bhedoMkA varNana karate hue gadyakI nimna prakAra carcA kI hai-- vRttagandhojjhitaM gadyaM muktakaM vRttagandhi ca / bhaveyutkalikAprAyaM cUrNakaM ca caturvidham // bAdyaM samAsarahitaM vRttabhAgayutaM param / abhyaddIrghasamAsAdayaM turyaM cAlpasamAsakam // jisameM chandako gandha bhI -- leza bhI na ho use gadya kahate haiM / isake muktaka, vRtagandhi, utkalikAprAya aura cUrNaka ke bhedase cAra bheda haiM / jo lambe-lambe samAsoMse rahita hai use muktaka kahate haiM / jaise---- 'guruvacasi pRthururasi' ityAdi I jisameM vRtta - chandako gandha ho use vRttagandhi kahate haiM / jaise 'samarakaNDUla nibiDabhujadaNDakuNDalIkRtakodaNDaziJjinITaGkA rojjAgaritavairanagara - ' ityAdi / yahA~ 'kuNDalIkRtakodaNDa - yaha anuSTup vRttakA pAda pratIta hotA hai / jo uThatI huI taraMgoMke samAna ekake bAda eka lambI padAvalIse yukta ho use utkalikAprAya kahate haiM / jaise - 'aniza vismaranizitazara visaravidalitasamaraparigatapravaraparabala -' ityAdi / asamasta athavA choTe-choTe samasta padoMse yukta gadyako cUrNaka kahate haiM / jaise 'guNaratnasAgara, jagadekanAgara, kAminImadana, janaraJjana' - ityAdi / gadyakAvya ke bheda - gadyake ukta cAra bhedoMko prayogAtmaka rUpa denevAle gadya-kAvyake do bheda haiM1 kathA aura 2 AkhyAyikA / kathAkA lakSaNa sAhityadarpaNakArane isa prakAra mAnA hai kathAyAM sarasaM vastu gadyereva vinirmitam / kvacideva bhavedAya pacidvaktrApavavatrake // AdI padyanamaskAraH khalAdervRttakIrtanam / kathA meM samUcI vastu sarasa zailIse gadyameM hI likhI jAtI hai / parantu kahIM-kahIM AryA aura kahIM-kahIM vaktra tathA apavavatra chandoMkA bhI prayoga rahatA hai / granyake prArambhameM aneka padyoM dvArA iSTadevako namaskAra tathA sujanaprazaMsA aura durjananindAkA bhI avataraNa rahatA hai| jaise kAdambarI, gadyacintAmaNi, tilakamaMjarI Adi / AkhyAyikAkA lakSaNa isa prakAra hai AkhyAyikA kathAvatsyAtka devaMzAnukIrtanam / asyAmanyakavInAM ca vRttaM padyaM kvacit kvacit // kathAMzAnAM vyavaccheda azvAsa iti badhyate / AryAvavavaktrANAM chandasA yena kenacit / anyApadezenAzvAsamukhe bhAvyartha sUcanam // AkhyAyikA bhI kathAke hI samAna hotI hai parantu usameM kavike AkhyAyikA meM anya kaviyoMkA caritra tathA padya bhI kahIM-kahIM saMdRbdha rahate haiN| vaMzakA bhI varNana rahatA hai / isameM kathAMzoMke virAmako Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. 13 zvAsa kahate haiM aura mAzvAsake prArambhameM AryA, vaktra tathA apavastra chandoMmeM se kisI chandake dvArA anyake bahAne bhAvI arthako sUcanA dI jAtI hai| jaise - harSacarita Adi / kathA mora AkhyAyikAmeM antara batalAte hue kinhIM - kinhIM logoMne kahA hai ki 'AkhyAyikA nAyakenaiva nibaddhavyA' - AkhyAyikAko racanA nAyakake dvArA hI hotI hai aura kathAkI racanA anya kavike dvaaraa| parantu daNDIne 'api tvaniyamo dRSTastatrApyanyairudIraNAt' isa ullekha dvArA ukta antarakaraNakA niSedha kiyA hai| gadya AkhyAna, parikathA, khaNDakathA Adi aneka bheda haiM parantu unakA kathAmeM hI antarbhAva ho jAtA hai / isalie daNDIkA nimna vacana draSTavya hai 'avAntarbhaviSyanti zepAzcAkhyAnajAtayaH' / AkhyAnameM paMcatantra Adi Ate haiM / gadyakI dhArA - gadyako dhArA sadA eka rUpameM pravAhita nahIM hotI kintu rasake anurUpa parivartita hotI rahatI hai / raudra athavA vIrarasake prakaraNa meM jahA~ hama gadyakI samAsabahula gauDorItipradhAna racanA dekhate haiM vahA~ zRMgAra tathA zAnta Adi rasoMke sandarbha meM use alpasamAsase yukta athavA samAsarahita vaidarbhItipradhAna dekhate haiM / saMskRta gadya sAhitya meM bANako kAdambarIkA jo bahumAna hai vaha usakI rasAnurUpa zailIke hI kAraNa hai / nATakoMmeM aura khAsakara abhinayake lie likhe hue nATakoM meM gadyakA dIrghasamAsa rahita rUpa hI zobhA pAtA hai / saMskRta-sAhitya meM bhavabhUtike mAlato mAghava aura hasti malla ke vikrAntakauravakA gadya nATya sAhityake anurUpa nahIM mAlUma hotA / jisa gadyako sunakara darzakako jhaTiti bhAvAvabodha na ho vaha rasAnubhUtikA kAraNa kaise ho sakatA hai ? bhAsa aura kAlidAsakI bhASA nATakoM ke sarvathA anurUpa hai / gadyacintAmaNike kartA vAdorbhAsaha sUri gadyacintAmaNike pratyeka lambhake antameM diye hue puSpikAvAkyoM ( iti zrImadvAdorbhAsaha sUriviracite gadyacintAmaNI sarasvatIlambho nAma prathamo lambha: Adi) se nirbhrAnti siddha hU~ ki yaha mahanIya kRti zrIvAdirbhAsaha surikI racanA hai / gadyacintAmaNike sampAdanArtha prApta cAra hastalikhita pratiyoM meM se tIna pratiyoM ke anta meM nimnalikhita do iloka aura pAye jAte haiM zrImadvAdIni gadyacintAmaNiH kRtaH / stheyAdoDayadevena cirAyAsthAnabhUSaNaH || stheyAdoDayadevena vAdIbhahariNA kRtaH / gadyacintAmaNiloMke cintAmaNirivAparaH // ina zlokoMmeM prakaTa kiyA gayA hai ki zrImadvAdIbhasiMha upAdhike dhAraka oDayadevake dvArA racI huI yaha gadyacintAmaNi jo ki sabhAoMkA AbhUSaNa hai cirakAla taka vidyamAna rahe / ' yAdasiMha thoDayadeva ke dvArA racita yaha gadyacintAmaNi jo ki lokame advitIya cintAmaNike samAna hai cirakAla taka sthira rahe / samagra pratiyoMmeM na pAye jAneke kAraNa sambhava hai ki ye zloka svayaM vAdIbhasiMha sUrike dvArA racita na hoM, pochese kisI vidvAnne jor3a diye hoM parantu jaba 'vAdIbhasiMha' isa nAmako niruktipara dhyAna jAtA hai taba aisA lagatA ki yaha inakA janmajAta nAma na hokara pANDityopArjita upAdhi hai / ataH 'boDayadeva' yaha inakA janmajAta nAma hai aura 'vAdIbhasiMha' ( vAdIrUpI hAthiyoMko jotaneke lie siMha ) yaha upAdhi hai / ukta zlokoMmeM unake yathArtha nAmakA ullekha upAdhike sAtha kiyA gayA hai ataH pIchese kisI anya vidvAnke dvArA ullikhita honepara bhI grAhya jAna par3ate haiM / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH zravaNabelagolA ke zilAlekha naM0 54 kI malliSeNa prazasti meM vAdI bhasiMha upAdhise yukta eka AcArya ajitasenakA ullekha kiyA gayA hai, bahuta kucha sambhava hai ki yaha uparyukta vAdIbhasiMha ho hoM aura 'ajitasena' yaha unakA muni avasthAkA nAma ho, kyoMki adhikatara dIkSA ke samaya janmajAta nAmako parivartita kara dUsarA nAma rakha denekI paramparA sAdhuoMmeM bahuta samaya se pracalita hai| prazasti meM diyA huA 'vAdIbhasiMha' pada upAdhi-sUcaka hI hai vizeSaNa-sUcaka nahIM, kyoMki 'madavadakhilavAdI bhendrakumbhaprabhedI' - 'madayukta samasta vAdIrUpI gajarAjoMke gaNDasthaloMko vidIrNa karanevAle' isa tRtIya pAdase vizeSaNakA kArya gatArtha ho cukatA hai / zrI TI0 esa0 kuppusvAmI, zrI paM0 kailAzacandrajI zAstrI aura paM0 ke0 bhujavalI zAstrI ne bhI ukta abhiprAya prakaTa kiyA hai| 14 gadyacintAmaNikArane pUrvapIThikA ke chaThe zlokameM apane gurukA nAma puSpasena ghoSita kiyA hai aura kahA hai ki unakI zakti se hI mere jaisA svabhAvase mUDhabuddhi manuSya vAdIbhasiMhatA aura zreSThamunipanAko prApta ho sakA hai| zloka isa prakAra hai- zrIpuSpasena muninAtha iti pratIto divyo manuhRdi sadA mama saMvidadhyAt / kalaktitaH aGkatisUkSmatinA'pi vAdomAMsahamunipuGgavatAmupaiti // 6 // oDayadeva - ajita senako 'vAdobhasiMha' yaha upAdhi apanI tArkika pratibhA ke kAraNa hI prApta huI hogii| unakI tArkika pratibhA unake dvArA racita aura mANikacandra granthamAlA bambaIse prakAzita 'syAdvAdasiddhi' granthase spaSTa ho jAtI hai / pratyake antarviloDanase vidita hotA hai ki ve darzanazAstra ke advitIya vidvAn the aura apano vAdazakti se anya vAdiyoMkA abhimAna cUrNa karanevAle the / inhoMne jina puSpasena gurukA ullekha kiyA hai unakA nirdeza usI mallipeNa "prazasti meM akalaMkake sadharmA -- gurubhAIke rUpameM kiyA gayA hai| aisA jAna par3atA hai| tArkika logoMse kAvyakI racanA honA asambhava nahIM hai / yazastilakacampUke kartA somadevane likhA hai ki merI isa buddhirUpI gAyane janma se lekara sUkhe tRNake samAna tarkazAstrakA abhyAsa kiyA hai to bhI puNyAtmAoM ke puNyase usase yaha sUktirUpI dUdha utpanna rahA hai| vAdIbhasiMha bhI yadyapi nyAyazAstra ke marmajJa vidvAn the aura usI rUpameM unakI prasiddhi thI phira bhI yaha 'gadyacintAmaNi' aura 'kSatracUDAmaNi' nAmaka gadya aura padya kAvya unakI divya lekhanIse prasUta hue isameM Azcaryako kyA bAta hai ? pahale adhikAMza zAstrArtha rAjadarabAra meM huA karate the athavA nizcita bAdazAlAoM meM sampanna hote the aura vijetA vidvAn rAjAoM ke dvArA sammAna pAtA thaa| jaba vAdIbhasiMha pracaNDa vAdIrUpI hastiyoMko parAjaya ke garta meM girAnevAle the taba rAjAoMka dvArA unakI mAnyatA svayaM siddha thii| isa taraha zraddheya premIjIkI una mAnyatAoMkA AMzika samAdhAna ho jAtA hai jinheM unhoMne ajitasena aura vAdIbhasiMhake eka hone meM upasthita kiyA hai| madavakhilavAdIbhendra54 / 2. TI0 esa0 1. sakalabhuvanapAdAnatramUrdhavabaddha sphurita mukuTacUDAlIDhapAdAravindaH / kumbhaprabhedI gaNabhRdajitasenI bhAti vAdIbhasiMhaH || 57|| zilAlekha saMkhyA kuppusvAmI- gadyacintAmaNikI prastAvanA / 3. nyAya kumudacandrodaya pra0 bhA0 prastAvanA pRSTha 111 / 4. jaina siddhAnta mAskara, bhAga 6, aMka 2, pRSTha 76 - 80 aura bhAga 7, aMka 1, pRSTha 1-8 / 5. zrIpuSpa peNamunireva padaM mahimno devaH sa yasya samabhUta sa mahAn dhrmaa| zrIvibhramasya mavanaM nanu padmameva puSpeSu mitramiha yasya sahatvadhAmA // mallipeNa prazasti / 6 AjanmasamabhyastAcchuSkAtarkAttRNAdiva mamAsyAH / matisuramerabhavadidaM sUtipayaH sukRtinAM puNyaiH // 17 // ya0 60 // mAyabhUSaNaM pariharetauddha tyamunmukhataH syAdvAdaM vadatA nameva vinayAdvAdIbhakaNThIravam | no cettadgurugarjita7. mithyAzrutimaya bhrAntAH stha sUryaM yatastUrNaM nigrahajIrNakUpakuhare vAdidvipAH pAtinaH ||55|| mahilaSeNa prazasti / 8. jaina sAhitya aura itihAsa 25 322, dvitIya saMskaraNa | Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 14 vAdobhasiMhakA janmasthAna - padyapi vAdIrbhAsaha ke janmasthAnakA koI ullekha nahIM milatA tathApi Apake oDadeva nAmase zrI paM0 ke0 bhujabalI zAstrIne anumAna lagAyA hai ki Apa madrAsa prAntApradeza nindAmI haiM aura bI0 zeSagiri rAva ema0 e0 ne kaliMga (telugu) ke gaMjAma jileke ApakA nivAsI honA anumita kiyA hai| gaMjAma jilA madrAsake ekadama uttarameM hai aura kaba ur3IsA meM jor3a diyA gayA hai / vahA~ rAjyake saradAroMko oDeya aura goDeya nAmako do jAtiyA~ haiM jinameM pArasparika sambandha bhI haiM ataeva unako samajhameM vAdIbhasiMha janmataH oDeya yA ur3iyA saradAra hoNge'| zrI paM0 ke0 bhujabalI zAstrIne likhA hai ki yadyapi ApakA janma tamila pradeza meM huA thA tathApi inake jIvanakA bahubhAga maisUra prAnta meM vyatIta huA thA aura vartamAna maisUra prAntAntargata pombucca hI Apake pracArakA kendra thaa| isake lie pombucca evaM maisUra rAjya ke bhinna-bhinna sthAnoM meM upalabdha Apase sambandha rakhanevAle vilAlekha hI jvalanta sAkSI haiM / vAdIbhasiMhakA samaya - ( 1 ) vAdIbhahine gadyacintAmaNiko pUrvapIThikA zrIpuSNasenako apanA guru ghoSita kiyA hai| maslipeNa prazasti meM akalaMka - viSayaka zlokoMke bAda hI nimnalikhita zloka bhAtA hai- 'zrIpuSpeNamunireva padaM mahimno devaH sa yasya samabhUtsa mahAn sagharmA | puSpeSu mitramiha yasya sahasradhAmA // ' zrIvibhramasya bhavanaM natu padmameva vaha puSpapeNa muni hI mahimA ke sthAna the jinake ki vaha mahAn akalaMka deva sadharmA gurubhAI the / nizcayase poMmeM vaha kamala hI lakSmI ke vilAsoMkA ghara hotA hai jisakA ki sUrya mitra hotA hai / isa zloka meM puSpaNako akalaMkakA sagharmA -- gurubhAI batalAyA hai / sambhavataH yaha puSpaSeNa muni vahI haiM jinheM gadyacintAmaNike prArambhameM vAdIbhasiMhane apanA guru batalAyA hai / usI malliSeNa prazasti meM vAdasiha upAdhi dhAraka gaNabhRt ( AcArya ) ajitasenakA ullekha milatA hai jo vAdIrbhAsaha hI jAna par3ate hai yaha pIche likha Aye haiM / puSpapeNa akalaMkake gurubhAI the aura vAdIbhasiMha unake ziSya the ataH vAdasiMhakA astitva akalaMkake bAda siddha hotA hai / (2) dAdI siMhako gadyacintAmaNimeM jIvandhara ke lie unake vidyAguru-dvArA jo upadeza diyA gayA hai vaha bANabhaTTako kAdambarIke zukanAsopadeza se prabhAvita / yahI nahIM, gadyacintAmaNike aura bhI kucha sthala unhIM bANabhaTTa ke zrIhapaMcarita ke varNana ke anurUpa hai ataH yaha nizcita rUpase kahA jA sakatA hai ki vAdIbhasiMha bANabhaTTake paravartI haiN| bANabhaTTa bhI rAjA harSake samakAlIna [ 610- - 650 I0 ] the / - (Ga) akalaMka devake nyAyavinizcayAdi granthoMkA bhI vAdIbhasiMhako syAdvAdasiddhipara prabhAva hai ataH yaha unake uttaravartI vidvAn hai / (4) vAdako syAdvAdasiddhi ke chaThe prakaraNako 19vIM kArikAmeM bhaTTa aura prabhAkarakA nAmollekha karake unake abhimata-bhAvanA niyoga rUpa vedavAkyArthakA nirdeza kiyA gayA hai tathA kumArila bhaTTake momAMsAzloka vAtikase kaI kArikAeM uddhRta kara unakI AlocanA kI gayI hai / kumArila bhaTTa aura prabhAkara sama kAlIna vidvAna hai tathA IzAkI sAtavIM zatAbdI unakA samaya mAnA jAtA hai ataH vAdIbha siMha unake paravartI hai " / ina saba kAraNoMsa vAdIbhasiMhakA samaya AThavIM zatIkA anta aura novoMkA putra siddha hotA hai / viSTa uhApohake lie paM0 daravArIlAlajI nyAyAcArya ema0 e0 ke dvArA sampAdita sthAdvAda - siddhikI prastAvanA dekheM / : 1. jaina sAhitya aura itihAsa pRSTha 324, dvitIya saMskaraNa | 2. kSatracUDAmaNi uttarArdhakI prastAvanA, pRSTha 1 3. dekho, syAdvAdasiddhiko prastAvanA, pR0 19 / 4. vahI, pR0 10-20 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH - vAdhakoMkA parihAra-vAdomasiMhakA ukta samaya svIkRta karanemeM nimnalikhita bAdhaka kAraNa upasthita kiye jAte hai (1) gadyacintAmaNi aura kSatracUDAmaNimeM jo jIvandhara caritra nibaddha hai vaha guNabhadrAcAryake uttarapurANase liyA gayA hai aura uttarapurANako racanA zakAbda 770 IsAnda 848 ke lagabhaga huI hai ataH vAdobhasiMha guNabhadrase paravartI haiN| (2) ballAla kavine bhojaprabandhameM ullekha kiyA hai ki eka bAra kisIne kAlidAsake sAmane dhArAnareza bhojako jhUThI mRtyukA samAcAra sunAyA jise sunakara kAlidAsake mukhase nikala par3A 'adya dhArA nirAdhArA nirAlambA srsvtii| paNDitAH khaNDitA: sarve bhojarAje divaMgate / ' isI jhalakako liye hue vAdobhasiMhane gacintAmaNimeM kASThAMgArake dvArA hastitADanake aparAdhama jIvandharasvAmIko prANadaNDa ghoSita kiye jAne aura zmazAnase sudarzana yakSa-dvArA unake gusarUpase sthAnAntarita kiye jAnepara paravAsiyoMkI ca ke rUpa meM eka gadya likhA hai 'adya nirAzrayA thIH, nirAdhArA gharA, nirAlambA sarasvatI, niSphalaM lokalocanavidhAnama, ni:saMsAra: saMsAraH, norasA rasikatA, nirAspadA boratA iti mithaH pravartayati praNayodgAriNIM vANIm...' gadyacintAmaNi, pR0 131 / isase siddha hotA hai ki vAdIbhasiMha bhojake paravartI haiN| dhArAnareza bhojakA samaya 10101050 I0 nizcita hai| (3) zrutasAgara sUrine somadevakRta yazastilaka campU ( AzvAsa 2, zloka 126 ) ko apanI TokAmeM vAdirAja kavikA eka zloka uddhRta karate hue vAdobhasiMha aura vAdirAjako gurubhAI tathA somadevakA ziSya batalAyA hai / ullekha isa prakAra haiuktaM ca vAdirAjena kavinA 'karmaNA kavalito'jani so'jA tatpurAntarajanaGgamavATe / karmakodravarasena hi mattaH kiM kimetyazubhadhAma na jIvaH / ' 'svAgataiti ranabhAdagalyagmama' iti vacanAta svAgatA chanda idama / sa vAdirAjo'pi zrosomadevAcAryasya ziSyaH 'vAdIbhasiMho'pi madIyaziSyaH ghobAdirAjo'pi madoyaziSyaH' ityuktatvAt / ' isase siddha hotA hai ki vAdIbhasiMha somadevase paravartI hai / somadevane yazastilakako racanA zakAbda ' 881 ( I0 959) meM kI hai aura vAdirAjane apanA pArzvacarita zakAbda 947 ( I0 1025 ) meM samApta kiyA hai| uparyukta bAdhakoMkA samAdhAna isa prakAra hai (1) 'jIvandhara svAmIke caritakA tulanAtmaka adhyayana' nAmaka stambhameM uttarapurANako saMkSipta kathAvastu dekara yaha spaSTa kiyA gayA hai ki vAdImasiMhako gadyacintAmaNi aura kSatracUDAmaNikA AdhAra guNabhadrakA uttarapurANa nahIM hai| kyoMki sthAna, pAtroMke nAma Ara vRttavarNanameM yatra-tatra bheda hai| yaha kathA upanyAsakI taraha kAlpanika nahIM ki lekhaka apanI icchAnusAra pAtroMke nAma Adi parivartita karane svatantra ho; kintu satyakathA hai| isameM kavi apanA kavitva ho prakaTa kara sakatA hai nAma, sthAna AdimeM parivartana nahIM kara sktaa| phuTanoTameM gadyacintamaNikI kathAkA antara bhI diyA gayA hai jisase ukta kathanakA samarthana hotA hai| yadyapi vANa kavine bRhatkathAmaMjarIse kAdambarIkI kathA lekara bahuta-se nAmoMmeM parivartana kiyA hai parantu vaha korI kAlpanika kathA hai usakA isa satya kathAmeM udAharaNa grAhya nahIM ho sktaa| (2) ballAla kavikA bhojaprabandha bahuta pIchekA (1600 zatAbdIkA) grantha hai aura usameM aitihAsikatAko jo durdazA dI gayo use dekhate hue koI bho itihAsajJa usake ullekhako pramANakoTimeM rakhane meM hicakicAtA hai| kyA yaha sambhava nahIM hai ki ballAlake ukta vacanoMpara vAdobhasiMhakA hI prabhAva ho? Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA (3) zrutasAgara sUrike yazastilaka campUko TIkAvAle uddharaNakA jabataka kahIM anya sthaloMse samarthana nahIM hotA tabataka use pramANakoTimeM nahIM liyA jA sktaa| nyAyavinizcayAlaMkArako prazastimeM vAdirAjane apane gurukA nAma matisAgara batalAyA hai aura vAdIbhasiMha puSpasenakA smaraNa karate haiM taba unako somadevako ziSyatA nirdhAnta kaise ho sakatI hai? inake zivAya zrI paM0 ke0 bhujabalI zAstrIne jaina siddhAnta bhAskara bhAga 6 kiraNa 2 meM prakAzita 'kyA vAdIsika avalaMka devake samakAlIna hai ?' zIrSaka lekhameM 'madrAsa aura maisura prAntake jaina smArakake 10 zilAlekha uddhata kara unameM ullikhita 'ajitasena paNDita deva', 'munivAdIsiMha ajitasena', 'ajitasena patideva vAdigharaTra', 'ajita manipati', 'ajitasenabhaTTAraka aura muni ajita sena deva' ko gadyacintAmaNikAra vAdobhasiMha mUri svIkRta kara unheM 11vIM zatAbdIkA vidvAn prakaTa kiyA hai parantu una ullekhoMmeM eka bhI ullekhase ullikhita ajitasenoMkA gadyacintAmaNikA kartatva siddha nahIM hotaa| kyA yaha sambhava nahIM hai ki ve ajitasena dUsare hoN| ukta zilAlekhoMmeM 'unheM caraNa dhokara bhUmi do' AdikA hI adhikAMza ullekha hai ataH ghe maThAdhIza hI jAna par3ate haiM gaNabhRt athavA ni:spRha suri nahIM / sAtha hI unameM unake drAviDasaMgha tathA aruMgalAnvaya AdikA ullekha hai jaba ki vAdI bhasiMhake saMgha tathA anvaya AdikA kahIM ullekha nahIM hai| vAdobhasiMhako niHspRhatA-vAdobhasiMhakA samagra jIvana atyanta pavitra jAna par3atA hai| unhoMne apane sAhityameM jahAM-tahA~ strI pAtrakA jo varNana kiyA hai usase vidita hotA hai ki sambhava hai ve bAlabrahmacArI rahe hoM aura choTI avasthAmeM hI unhoMne gurujanoMke samparkameM rahakara adhyayana kiyA ho| vAdIsiMha-jaise bahamukhI pANDityake lie bAlpAvasthAse hI gurujanoMkA samparka apekSita hai| vAvIsiMhakI racanAe~ vAdIbhagiha bahuta hI pratibhAzAlI prAcArya the| Apake vAgmitva kavitva aura gamakatvakI prazaMsA jinasenAcArya-jaise mahAkAvana ko hai| mApaka 'vAdAbhAsaha' nAmase jo ki eka upAdhi jAna par3atI hai Apa eka bare tAkika jAna par3ate haiM / 'kSatracUDAmaNi' aura 'gacintAmaNi' ina do granthoMke prakAzameM Anepara bhI Apake nAmako sArthakatAke lie pratyeka vidvAnke hRdayameM yaha AzaMsA vidyamAna thI ki ApakA koI nyAyakA bhI pratya honA caahie| para saubhAgyase ApakA vaha nyAyagrantha 'syAhAdasiddhi' upalabdha ho gayA hai aura usake dvArA Apake nAmako sArthakatA siddha ho gayI hai| isa taraha aba Aeko kRtiyoMmeM 'syAdvAdasiddhi', 'kSatraca DAmaNi' aura 'gadyacintAmaNi' ye tIna grantha upalabdha haiN| 'pramANanaukA' aura 'navapadArthavinizcaya' ye do grantha bhI vAdobhasiMhake mAne jAte haiM, para sAmane na honese unake viSaya meM kucha kahA nahIM jA sktaa| hA~, 'navapadArtha nizcaya' ke viSaya meM banekAnta varSa 10 kiraNa 4-5 ke AdhArapara yaha kahA jA sakatA hai ki vaha ina, vAdIsiMha sUrikI racanA nahIM hai| usake samAtipuSpikA bAkyameM 'bhadrAraka vAdobhasiMhamUri' ko kRti prakaTa bhI kiyA gayA hai| upalabdha tIna kRtiyoMkA paricaya isa prakAra hai 1. syAdvAdasiddhi-granthake nAmakI sArthakatA usake pratipAdya viSayoMse spaSTa hai / isake 1 jIvasiddhi, 2 phalabhoktRtvAbhAvasiddhi, 3 yugapadanekAntasiddhi, 4 kramAnekAntasiddhi, 5 bhoktRtvAbhAvasiddhi, 6 sarvajJAbhAva. middhi, 7 jagalatatvAbhAvasiddhi, 8 arhatsarvajJasiddhi, 9 arthApattiprAmANyasiddhi, 10 vedapauruSeyatvasiddhi, 11 parata:prAmANyasiddhi, 12 abhAvapramANadUpaNa siddhi, 13 tarkaprAmANyasiddhi aura 14 guNaguNo abhedasiddhi ina 14 adhikAroM dvArA anuSTap chandameM pratipAdya viSayoMkA nirUpaNa kiyA gayA hai| adhikAroM ke antameM jo pustikAvAkya haiM unameM vAdIbhasiMha-dvArA racita honeko spaSTa sUcanA hai, grantha apUrNa hai / mANikacandra granthamAlA 1. dekho, nyAyakumuda candrodayako prastAvanA, pRSTha : pAra aura 'janasAhitya aura itihAsa' pRSTha 223, dvitIya saMskaraNa / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH bambaIko orase isakA prakAzana huA hai| samAjake pratiSTita vidvAn zrIdarabArIlAlajI nyAyAcArya, ema. eka-dvArA pANDityapUrNa sampAdana huA hai| mAgacandra granthamAlAlayamAnusAra yaha mUlamAtra hI prakAzita huA hai kisI anya prakAzana saMsthAkI orase isakA hindI anuvAda-sahita prakAzana honA apekSita hai| 2. kSatracUDAmaNi-yaha bhagavAna mahAvIra svAmIke samakAlIna rAjA satyandharako vijayArAnIke putra jIvandhara kumArakA vRttavarNana hai / inakA jIvanavRtta aneka ghaTanAoMse bharA huA hai tathA dharma, artha, kAma aura mokSa-cAroM puruSArthoMkA phala pradarzana karane meM advitIya hai| granthako racanA gyAraha lamboMmeM anuSTupa chanda-dvArA huI hai| khAsa vizeSatA yaha hai ki prAyaH isake pratyeka padyake pUrvAdha kathAkA varNana ka uttarArdhameM arthAntaranyAsa-dvArA nItikA varNana karatA calatA hai| isa zailose likhA huA yaha nItikA granya samagra saMskRta-sAhitya meM bejor3a hai| koA, cahA, maga AdikI kAlpanika kahAniyoM ke dvArA bAlakoMmeM motiko bhAvanA bharanevAle paMcatantra Adi anya jahA~ bAlakoM taka hI sImita raha jAte haiM vahIM satya ghaTanAke dvArA nItiko bhAvanA utpanna karanevAlA yaha anya AbAlavRddha-sabake lie upayogI bana par3A hai| sarvaprathama TI0 esa0 kuppusvAmI-dvArA isakA tulanAtmaka TippaNa ke sAtha mUlarUpameM prakAzana huA thaa| pIche calakara pAThyagrantha ho jAnese sva. paM0 niddhAmallajI tathA paM0 mohanalAlajI kAvyatIrtha-dvArA isake anuvAda bhI prakAzita kiye gaye haiM para ina anuvAdoMmeM bhI yadi kuppusvAmIko sampAdana-zaloko hI sthAna milatA to ve adhika hitAvaha hote| 3. gadyacintAmaNi-gadyacintAmaNi aura kSatracUr3AmaNikA kathAnaka eka hai, kathAnAyaka eka hai, pAtra, sthAna Adi eka haiN| yahAMtaka ki lambha bho donoM ke gyAraha-gyAraha hI haiM / ghaTanAkA sAdRzya bhI donoM kA milatA-julatA hai / isake prArambhameM jinendradeva, gaNadhara, jinadharma aura syAtpadase cihnita jinavANIko maMgala stuti karaneke anantara samantabhadrAdi pUrva muniyoMkA smaraNa kiyA gayA hai / vAdIbhasiMha svayaM vAda-kalAmeM nipuNa the aura syAdvAdavANIkI garjanAse bar3e-bar3e diggaja vidvAnoMkA madadhvaMsa karanevAle the ataH unhoMne samantamadrAdi muniyoMke anya guNoMko gauNa karate hue 'vAgvajanipAtapATitapratIparAddhAntamahIdhrakoTayaH' vizeSaNadvArA unakI vAdanipuNatAkA hI ullekha kiyA hai| unhoMne likhA hai ki ve samantabhadrAdi munIzvara jayavanta hoM jo sarasvatIke svatantra vihArakI bhUmi haiM aura jinhoMne apane vacanarUpa banake nipAtase viruddha siddhAntarUpI parvatoMke zikharoMko vidIrNa kara diyA hai / tadanantara apane guru puSpasenakA smaraNa kara sajjana-prazaMsA aura durjana nindAko paddhatiko pUrA karate hue zreNikake praznapara sudharma gaNanAyakake dvArA jIvandharako kathAkA poddhAta kiyA gayA hai| ___ gadyacintAmaNi gadya kAvya hai aura pUrAkA pUrA praur3ha gadyameM likhA gayA hai| do-tIna sthaloMpara kucha padya bhI diye gaye hai jo stati Adike rUpameM Avazyaka pratIta hote haiN| gadyacintAmaNike viziSTa gaNoMkI carcA karate hue isake prathama puraskartA zrIkuSNasvAmone bar3o sundara paMktiyA~ likhI hai-- 'asya kAvyapathe padAnAM lAlityaM zrAvyaH zabdasaMnivezaH nirargalA vAgvaikharI sugamaH kathAsArAvagamazcittavismApikAH kalpanAzcetaHprasAdajanako dharmopadezo dharmAviruddhA nItayo dRSkarmaNo viSamaphalAvAsiriti vilasanti viziSTaguNAH" / arthAt 'inake kAvyapathameM padoMko sundaratA, zravaNIya zabdoMkI racanA, apratihata vANI, sarala kathAsAra, cittako Azcarya meM DAlanevAlI kalpanAe~, hRdayameM prasannatA utpanna karanevAlA gharmopadeza, ghamase aviruddha nautiyAM aura duSkarmake phalako prApti Adi viziSTa guNa suzobhita hai / ' 1. sarasvatIsvaracihArabhRmayaH mamantamapramukhA munIzvayAH I jayantu vAgvajranipAtapATitapratIparAddhAntamahIdhrakoTayaH ||5||g ci0 / 2. gadyacintAmaNi-prastAvamA / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA lepa upamA, rUpaka, utprekSA, parisaMkhyA, virodhAbhAsa tathA ullekha Adi alaMkAroMke paTane gadyakI sabhA cAra cA~da lagA diye hai| bANane zrIharSacaritama Adarza gadya ke jina guNoMkA varNana kiyA hai ve navIna artha, agrAmya jAti, spaSTa zleSa, sphuTarasa aura akSarakI vikaTabandhatA gadyacintAmaNimeM sabake saba avatIrNa hai| aTavImeM jhAr3a-jhaMkhAr3oMkA koI vyavasthita krama nahIM rahatA parantu manuSyakRta udyAnameM puSpitapallavita latAoM, hare-bhare vRkSoM aura AvazyakatAnusAra nirmita pAdapakedArikAoMkA eka vyavasthita aura sundara krama rahatA hai jisase usakI zobhA nikhara uThatI hai| gadya aura padya kAvyameM bhI kavi apanI varNanIya uttaoMko isa sUndara kramase sajA-sajAkara rakhatA hai ki vaha ekadama sahRdaya manuSyoMke hRdayako AhlAdita karanevAlI ho jAtI hai| hama pratidina dekhate hai ki prAcImeM sUryodaya ho rahA hai, AkAzameM rAtri ke samaya asaMkhya tAroMkA samUha aura ujjvala candramA camaka rahA hai, kala-kala karatI huI nadiyA~ baha rahI haiM, vanake hare-bhare maidAnoM meM hariNoMke jhaNDa caukar3iyAM bhara rahe haiM, makAnake chajjoMpara baiThe kabUtaroMko pakar3aneko ghAtameM billI dubakakara baiThI huI hai, pU~cha hilAtA aura loda karatA huA eka ghor3A hinahinA rahA hai aura bijalIko kauMdhase bacce tathA striyA~ bhayabhIta ho rahI haiM, para una saba dRzyoM meM AhlAda kahA~ ? darzakake hRdaya meM rasa kahA~ utpanna hotA hai? kintu yahI saba vastueM jaba kiso kavikI lekhanIrUpI tulikAse sajAkara rakha dI jAtI hai to kAvya bana jAto hai aura zrotAoMke hRdayameM eka ajIba-sA rasa-AhlAda utpanna karane lagatI haiN| gadyacintAmaNimeM bho kavine ina saba cIjoMko aisA saMbhAlakara rakhA hai ki dekhate hI hRdaya Anandase bhara jAtA hai| kavi jahA~ strI-puruSoMkA nakha-zikha varNana karatA huA unake bAhya saundaryakA varNana karatA hai vahAM unakI Abhyantara pavitratAkA bho varNana karatA calatA hai| 'rAjA satyandharakA patana unakI viSayAsaktikA pariNAma haiN| yaha batalAkara bho kavi unakI zraddhA aura dhArmikatAke vivekako anta taka jAgata rakhatA hai| yuddhake maidAna meM bhI vaha sallekhanA dhAraNa kara svarga prApta karatA hai / gadyacintAmaNiko rIDha-jo vijayA prAtaHkAla rAjya-mahiSIke padapara ArUDha tho vahI rAjA satyandharakA patana ho jAne para sAyaMkAla smazAnabhaM gar3A hai aura rAka ghanaghora andhakArameM mokSagAmI kathAnAyaka jIvandharako janma detI hai| rAnI vijayAko A~khoM meM apane putrake janmotsavako sakI jhala rahI hai aura vartamAnakI dayanIya dazApara bhetroMse mAMsa barasa rahe hai| usa samayakA baha dRzya kitanA karuNAbaha aura kitanA vairAgyajanaka bana par3A hai ise pratyeka sahRdaya vyakti samajha sakatA hai| apane sadyojAta putrako dUsareke lie sauMpanepara bhI usake hRdayameM vaha vikalatA kavine nahIM Ane dI hai jo anya mAtAoMmeM dekhI jAtI hai| vijayA apane bhAI videhAdhipa gobindake ghara jAkara apamAnake dina bitAnA pasanda nahIM karatA hai kintu daNDaka vanake tapovanameM tApasoke vepameM rahakara apane vipattike dina kATanA ucita samajhatI hai| kSatracar3AmaNi kavine bahata sandara kahA hai ki. 'jo rAnI pahale zayyApara paDe phulako boMDose bhI karAha uThatI thI vaha Aja ghAsa-phUsakI zayyAko bar3A mAna rahI hai| aura to kyA apane hAtharo kATA huA nIvAra.-jaMgalo ghAnya hI usakA AhAra hai|'.."yh saba vipatti baha bhoga rahI hai phira bhI apane manomandirameM jinendra bhagavAnke caraNa-kamaloMkA dhyAna karatI rahatI hai| mAtAkA vAtsalyase paripUrNa hRdaya cAhatA hai ki maiM apane putrako khilA-pilAkara AnandakA anubhava karUM / daNDakavana meM vijayA mAtA haroharI dUbake aMkuroMko ukhAr3akara hariNoMke baccoMko khilA-khilAkara hRdayameM yathA-kathaMcit santoSa dhAraNa karatI hai| Age calakara usI daNDa kavanoM jIvandharake sakhA-sAthiyoMse jaba kASThAMmArake dvArA usake prANadaNDakA apUrNa samAcAra sunatI hai taba usakA hRdaya bhara AtA hai; A~khoMse sAyanako jhar3I laga jAtI hai aura daNDakavanakA tovana eka Akasmika karuNa krandanase gUMjane lagatA hai| putrake prati mAtAko mamatAko mAno kavine uDela 1. navo'rthI jAtiragrAmyA zleSaH spaSTaH mphuTo ramaH / vikaTAkSarabandhazca kRtsnamekatra durlabham // ipaMcarita / 2. analpatUlatalpasya santapasavAdapi / nirbharaM hanta sadasya bhazasyApyarocata 103|| svahastalUnanIvAro'pyAhAge'syAH pareNa kim / avazyaM hanumoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham // 14 // -kSamracUDAmaNi, kmb| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gazcintAmaNiH kara rakha diyA hai| antameM pUrNa samAcArake sunanepara usakA hRdaya santopakA anubhava karatA hai| sakhAoMdvArA mAtAke jIvita rahanekA samAcAra prApta kara jIvandharakA hRdaya bhI mAtAkA pavitra darzana karane ke lie aghora ho uThatA hai| ve sAsa-zvasura aura zvasurAlayake sabhI logoM ke rokanepara bhI apane sakhAoMke sAtha mAtAke pAsa dutamatise Ate haiM aura mAtAke darzana kara gadgada ho jAte hai| yaha prakaraNa gacintAmaNikI ror3ha hai / kavine itanI kuzalatAse isakA varNana kiyA hai ki pAThakakA hRdaya Anandase vibhora ho jAtA hai| gadyacintAmaNikA prakRti-varNana-saMskRta sAhityameM prakRti-varNanake lie mahAkavi bhavabhUtikI prasiddhi hai, parantu jaba hama gadyacintAmaNikA prakRti-varNana dekhate haiM taba kahIM usase bhI adhika AnandakA anubhava hotA hai| nirmala 'antarikSameM phailI huI cA~danI, rAtrikA dhanaghora andhakAra, sUryodaya, sUryAsta, rANA huA mura, pAtAnA manda tInala aura sugandhita samIra, pakSiyoMkA kalarava, hare-bhare kAnana, AkAzameM chAyI huI zyAmala ghanaghaTA; dAvAnala aura usake bIca meM ruke hue hAthiyoMke jhuNDa, jana-janake mAnasameM Ananda utpanna karanevAlA vasanta, meghaTike bAda bahatA haA pAnIkA pravAha, grISmake rUkSa dina aura pAvasake sarasa dina-ina sabakA kavine jitanA sarasa varNana kiyA hai utanA hama anyatra kama pAte haiN| sabake uddharaNa denA yahA~ sambhava nahIM hai, phira bhI kucha paMktiyAM uddhRta karanekA lobha saMvaraNa nahIM kara saka rahA huuN| dekhie chaThe lambameM jIvandhara kumAra eka tapovanase Age calakara katipaya kAnanoMko dRSTigocara kara rahe haiN| 'vihitapragetanavidhistato vinirgatya sAtyanbarirandhakAritaparisarANi-kvaNadalikadambakabalitazikharakusumatuGgatarusahasrANi, vizRGkhalakhelatkuraGga-khura puTamudritasikatilasthalAbhiramyANi, svacchasalilasaraHsamudbhinnakumudakuvalayamanojJAni, vimalavanApagApulinapujjitakalahaMsarasitaraJjitazravaNAni, dRpyacchAvarazRGgakoTivighaTanaviSamitatuGgakacchAni, vicitrasumanaHparimalamAMsalasamIrasaMcArasurabhokRtAni, kAnicitkAnanAni nynyorupaayniickaar| gadyacintAmaNikA rasa paripAka-zabda aura artha kAvyake zarIra hai, to rasa usako AtmA hai / sAhityameM zrRMgAra, hAsya, karuNA, raudra, vora, bhayAnaka, bIbhatsa, adbhuta aura zAnta ye nau rasa haiN| marata manine vAtsalya nAmaka dasavA rasa bhI mAnA hai| ina sabhI rasoMkA gadyacintAmaNimeM acchA paripAka hA hai / kathAnAyaka jIvandhara kumArako gandharvadattA Adi ATha nayI navelo vadhueM haiN| unake sAtha pANigrahaNake bAda zRMgArakA acchA paripAka huA hai para khAsa bAta yaha hai ki kavine usa zRMgAravarNanameM kahIM bhI azlIlatA nahIM Ane do hai| navama lambhameM jIvandhara kumAra eka jarjarakAya vRddhakA rUpa banAkara jaba suramaMjarIke ghara pahuMcate haiM aura 'kumArItIrthako prAptike lie ghUma rahA hU~' ina zabdoM-dvArA apane AgamanakA prayojana batAte haiM taba mAno hAsyakA jharanA hI phUTa par3atA hai| ve apane divya saMgItase suramaMjarIko prabhAvita kara tathA manacAhA vara pradAna karanekA pralobhana de anaMgagahameM le jAte haiM aura anaMga pratimAke sAmane suramaMjarIke dvArA cirakAMkSita jIvandharake prApta honeko prArthanA kI jAtI hai tathA chipe hue buddhiSeNake dvArA 'labdho ghara:' kA uccAraNa honepara jaba jarjara-zarIra vRddha, jobandhara kumArake veSameM prakaTa hotA hai taba ronI mudrAvAle manahUsa pATaka bhI eka bAra khilakhilA uThate haiM / vijayA mAtAke citraNa tathA dvitIya lambhameM bhIloM-dvArA mopoMkI gAyoMke curA liye jAnepara kavine jo gopoMvI vasatikA varNana kiyA hai tathA mAtAoMke abhAvameM bhUkhase pIr3ita gAyoMke dudhamuMhe bachar3e jaba gopiyoMke stanoMpara apane mukha lagA dete haiM taba karuSya rasakA paripAka sImAke bA~dhako lAMgha jAtA hai aura bavAdapi kaThora manuSyake netroMse zokake garama-garama A~sU nikala par3ate haiM / kAThAMgArakI krUratA jaba hitAvaha mArgakA pradarzana karanevAle dharmadatta Adi sacivoMkA vadha karatA hai tathA apane upakArI rAjA satyandharako mArakara apano kRtaghnatAkA paricaya detA hai taba raudrarasa apanI rudratAse satpuruSoM ke hRdayameM bhaya utpanna kara detA hai| gandhabaMdattA tathA lakSmaNAka svayaMvarake bAda jovandhara kumArane yuddhoMmeM jo apanI zUratA dikhAyI hai aura kASTAMgArako mAraneke bAda bhI usake parivArako Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jo rAjamahala meM hI rahaneko udAratA pradarzita kI hai usase vIrarasakA uttama paripAka huA hai / caturtha lambhameM vanakrIDAse lauTate samaya kASThAMgArakA azanighoSa hAyI ruSTa hokara guNamAlAke prati jhapaTA calA A rahA hai / bhayase bhota ho usake sakhA-sAthI tathA zivikAke bAhaka bhI bhAga gaye hai, aura bhayase kA~patI haI guNamAlA eka bar3A dhAyake pIche khar3I-khar3o anAzaMsita mRtyukI pratIkSA kara rahI hai"yaha bhayAnaka rasakA kitanA pAra varNana hai| zmazAna meM jalatI huI citAoM aura unakI lapaTa meM jalate hara nara-zavoMkA varNana bIbhatsa rAkA dazya sAmane rakhatA hai to lakSmaNAke svayaMvara meM jIvandhara kumArake dvArA sahasA candrakabedhakA honA adabhata rasako upasthita kara detA hai / antima lambhameM vanapAlake dvArA vAnarIke hAthase tAlaphala chIna liyA jAtA hai isa dazyako dekhakara jIvanvarake mukhase nikala par3atA hai-'madyate vanapAlo'yaM kASTAGgArAyate hariH' aura unakA hRdaya saMsArakI dazA dekha vairAgyase sarAbora ho jAtA hai| munirAjake mukhase dharmopadeza hotA hai aura jobandhara svAmI saba rAjyapATa chor3a daigambarI dIkSA dhAraNa kara lete haiM yaha saba zAnta-rasakA parama paripAka hai| isa taraha gadyacintAmaNimeM aMgorasa zAntarasa hai aura aMgarUpameM zeSa ATha rasa sthAna-sthAnapara apanI garimA prakaTa kara rahe haiN| vijayAke caritra-citraNameM vAtsalya rasa bhI apanI AbhA dikhalA 1 1 gadyacintAmaNi tathA kSatracUDAmaNipara anya kaviyoMkA prabhAva-cintAmaNi tathA kSatracUr3AmaNiko dekhanese lagatA hai ki kAnyake viSayamai inapara pUrvavartI kAlidAsa, bANa, subandhu tathA daNDI Adi. kA prabhAva hai to dharma aura darzanameM samantabhadra, pUjyapAda, zivAyaM aura akalaMkakA prabhAva parilakSita hai| yahAM kucha tulanAtmaka uddharaNa dekhie1. 'prajAnAM vinayAdhAnAdrakSaNAddharaNAdapi / sa pitA pitarastAsAM kevalaM janmahetavaH' / / -raghuvaMza sarga, 1, zloka 24 sujhAdule prajAnI lAbhUtAM prajApateH / prajAnAM janmavarga hi sarvatra pitaro nRpAH / / ' -kSatra0, lambha 11, zloka 4 'rAtridivavibhAgeSu yadAdiSTaM mahIkSitAm / tasiSeve niyogena sa vikalpaparAGmukhaH / ' -raghuvaMza sarga, 17, zloka 49 'rAtridivavibhAgeSu niyato niryAta vyadhAt / kAlAtipAtamAtreNa kartavyaM hi vinazyati // ' kSatra0, lambha 11, zloka 7 'sa velAvapravalayAM parikhIkRtasAgarAm / ananyazAsanAmuru zazAsakamahImiva / ' -raghuvaMza, sarga 1, zloka 30 'prabuddhe'smin bhuvaM kRtsnA rakSatyekapuromiva / rAjanvatI ca bhUrAsIdanvayaM ratnasUrapi // ' -kSatra, lambha 11, zloka 9 2. 'anityAH zatrayo bAhyA viprakRSTAzca te yataH / ataH so'bhyantarAnnityAn ghaTpUrvamajAvitA // 45 // kAtarya kevalA nIti: zaurya' zvApadaceSTitam / ata: siddhi sametAbhyAmubhAbhyAmanviyeSa saH // 47 // na tasya maNDale rAjJo nyastapraNidhidIdhiteH / adRSTamabhavatkicicabhrasyeva vivasvata: // 48 // rAtridivavibhAgeSu yadAdiSTaM mahIkSitAm / tasiSeve niyogena sa vikalpaparAGmukhaH // 49 // kAmaM prakRtivairAgyaM sadyaH samayituM kSamaH ! yasya kAryaH pratIkAryaH saH tannavodapAdayat / / 50 // ' -raghuvaMza, sarga 17 'asau rAjA bAhyamamitrajAtamadhruvamativiprakRSTaM cetyAtmaniSThamariSaDvarga vyajeSTa / asahAyA nIti: kAtaryAvahA zorya' ca zvApadaceSTitamityabhISTasiddhimanvitAbhyAmamabhyAmAkAGkSIt / sapraNidhAnaM prahita - - - - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gathacintAmaNi: praNidhinetraH zatrumitrodAsInamaNDaleSu tairajJAtamapyajJAsIt / rAjJAM rAtriMdivavibhAgeSu yadanuSTheyamidamityamavatiSThat / jAtamapi sadyaH zamayituM zakto'pi sadA prabuddhatayA pratIkArayogyaM nAjIjanat / kiM bahunA rAjanvatI mavanimatAnIt // " ---gadya cintAmaNi, lamba 11, pairAgrApha 3 3. 'sekAnte munikanyAbhiH kAruNyojjhitavRkSakam / vizvAsAya vihaGgAnAmAlavAlAmbupAyinAm // 51 // AtapAtyayasaMkSipta novArAmu niSAdibhiH / mRgairvatita romanyamuTajAGgaNabhUmiSu // 52 // -- raghuvaMza, prathama sagaM 'vAsarAvasAnasaMkSiptanovArAGgaNaniSAdimRgagaNa nivartita romantham, AlavAlAmbhaHpAna lampaTavihgapeTakavizvAsakRte sekAntavisRSTavRkSamUlamuni kanyakAvi vRttakAruNyam, daNDakAraNyAzramamadhivasantIm / gadyacintAmaNi, lambha 8, pairAgrApha 13 4. 'mAtrA svatrA duhiyA vA na vivikAsano bhavet / balavAnindriyagrAmo vidvAMsamapi karSati || taptAGgArasamA nArI ghRtakumbhasamaH pumAn / tasmAd ghRtaM ca vahni ca naikatra sthApayed budhaH // ' mAnavIyadharmazAstra 'aGgArasadRzI nArI navanItasamA narAH / tattatsAgnidhyamAtreNa dravet puMsa hi mAnasam // 41 // saMlApavAsahAsAdi tadvajyaM pApabhIruNA / bAlayA vRddhayA mAtrA duhitrA vA vratasthayA // 42 // ' -- kSatra cUr3AmaNi, lambha 7 5. 'tAta candrApIDa ! viditaveditavyasyAdhIta sarvazAstrasya te nAlpamapyupadeSTavyamasti / kevalaM ca nisargata evAbhAnubhedyamatigahanaM tamo yovanaprabhavam / dAruNo lakSmImado'tyantatIvro darpadAhajvaroSmA / kAdambarI, pRSTha 221 amantragamyo viSayo viSayaviSAsvAdamoha ityato vistareNAbhivIyase' I 'vatsa, balaniSUdana purodhasamapi svabhAvatIkSNayA dhiSaNayA dhikkurvati sarvapathonapANDitye bhavati pazyAmi nAvakAzamupadezAnAm / tadapi kalaza bhavasahasreNApi kavalayitumazakyaH pralayataraNipariSadApyazoSyo yauvanajanmA mohamahodadhiH / azeSabheSajaprayogavaiphalya-niSpAdana dakSo lakSmIkaTAkSa vikSepavisarpIdarpajvaraH / purovArtyapi vastu na vilokayituM prabhavataH prabhUtaizvaryamadakAca kaJcukita rociSI cakSuSI / mandokRtamaNimantrISadhiprabhAvaH prabhAvanATakanaTanasUtradhAraH smayApasmAra iti kicidiha zikSyase / -- gadyacintAmaNi, lambha 2, pairA0 13 / use nirNayasAgara bambaIse prakAzita aSTama kAdambarI kA zukanAsopadeza atyanta prasiddha prakaraNa saMskaraNa ke pRSTa 221 se pRSTha 238 taka dekheM aura usake bAda gadyacintAmaNike pairAgrApha 59 se 67 taka AryanandI guruke dvArA jIvandhara ke lie diyA huA upadeza dekheN| donoM meM vizva pratibimbabhAva honepara bhI eka vibhinna prakArakI vicitratA anubhava meM mAtI hai / vAsavadattA aura gadyacintAmaNi - saMskRta gadya lekhakoM meM subandhu kAlako dRSTise prathama gadya lekhaka mAne jAte haiM / ApakI 'vAsavadattA' rAjakumAra kandarpaketu aura vAsavadattAko prema kathA hai / kathAnaka atyanta saMkSipta hai phira bhI kavine apane kAvya kauzalase use alaMkRta aura vistRta kiyA hai| vAsavadattAkA zleSa saMskRta sAhitya meM atyanta prasiddha hai / vANabhaTTane usako AlocanA meM likhA hai kie 'vAsavadattAke dvArA kaviyoMkA garva nizcita hI gala gayA thA / yaha saba honepara bhI kathAkI atyalpatA aura alaMkAroMko 1 'kavInAmagaka nUnaM vAsavadasyA / zaktyeva pANDuputrANAM gatayA karNagocaram / / ' Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA bharamArane usake saundaryakA ghAta viyA hai parantu gadyacintAmaNimeM hama yaha bAta nahIM dekhte| usakI kathA socaka aura uttama ghaTanAoMse yukta hai| jisa prakAra kisI zubhravadanA yuvatIke zarIrapara parimita aura ujjavala alaMkAra zobhA dete hai usI prakAra gadyacintAmaNikI sarasa gadya-dhArApara sAragarbhita alaMkAra suzobhita ho rahe hai / Akhira alaMkAra alaMkAra hI hai prANa nahIM / kAdambarI aura gadyacintAmaNi-bANabhaTTakA saMskRta gadya-lekhakoMmeM kAlako dRSTise dUsarA nambara naka hapaMcarita aura kAdambarI-do andha atyanta gaurabako prApta hai| inake dezATanane inakA anubhava banAyA thaa| mA rAjA haravardhanake sammAnya kavi the| ApakI ujjvala aura sarasa gadya-daulIse vAdIsiMha prabhAvita jAna par3ate haiM aura aisA lagatA hai ki inake ukta granthoMse hI bAdIbhasiMhako gadyacintAmaNi likhanekI praraNA milI hogii| parantu kAdambarIkI balpakAya kathA, lambAyamAna vizeSaNa bahula gadyoMmeM ulajhI huI jAna par3atI hai| bANane bindhyATavI, rAjadvAra, indrAyudha, azva, acchoda sarobara, mahAravetA tathA kAdambarI, Adi jima-kisakA bhI varNana kiyA hai use vizepaNoMkI tahameM itanA tirohita kara diyA hai ki pAThakako jasakI bar3I pratIkSA karanI par3atI hai / bhASAke dvArA rasako abhivyakti honA cAhie na ki usakA tirobhAva / 'vaMbarane bANako zailI ko AlocanA karate hue likhA hai ki 'yaha eka bhAratIya jaMgala hai| isameM yAtrI jaba. taka apana lie svayaM jhAr3iyoM ko kATakara mArga na banAveM, tabataka usake lie mArga milanA asambhava hai| isake bAda bhI apracalita zabdoMke rUpase bhayaMkara jaMgalI pazu usako bhayAnvita karate hue prApta hote hai| ganintAmaNima hama yaha bAta nahIM dekhte| kavine usake bhApAke pravAhako utanA hI pravAhita kiyA hai jisase rasavakSa sIMcA to gayA hai parantu DubAyA nahIM jA sakA hai| dazakumAracarita aura gadyacintAmaNi-saMskRta-sAhityameM daNDI kavi apane pada-lAlityake lie prasiddha hai| inakA 'dazakumAra carita' yaha eka hI grantha upalabdha hai| isameM dazakumAroMkA caritra-citraNa hai| jiname apahAravA AdivA caritra itanI ghaTanAoMge bhara diyA hai ki pAThakako usakA avadhAraNa karanA bhI kaThina ho jAtA hai / granthake prArambhame bhASAkA jo pravAha pradarzita hai vaha uttarottara kSINa hotA gayA hai aura antama to sirpha kathAnakA asthijAla ho zeSa raha gayA hai parantu gadyacintAmaNimeM isa bAtakA dhyAna rakhA gayA hai| isakA kathAnaka paurANika honepara bhI kavine use kAvyako lalita veSa-bhUSAmeM hI prastuta kiyA hai aura bhApAke pravAhako mahAnadIke pravAhake samAna prArambhase lekara anta taka akhaNDadhArAmeM pravAhita kiyA hai| gadyacintANikA zabda-vaibhava-padyameM nape-tule zabda rahate haiM ataH lekhakakA zabda-bhANDAra sImita honepara bhI vaha apane kArya meM saphala ho jAtA hai parantu gadya-kAvyake lekhakakA zabda-mANDAra jabataka aparimita nahIM hotA tabataka use apane kArya meM saphalatA nahIM miltii| zabdoMkI punaruktatA lekhakakI nn| bdika daridratAkA mUcita karatI hai aura rasake pratikUla zabda-vinyAsa bhakta-kavalake sAtha dA~toMke nIce Aye hue kaMkar3o samAna khaTakane lagatA hai| zabdoMkI punaruktatAse bacane ke lie gadya-lekhakako naye-naye zabda pane par3hate haiN| vAdImihako bho gacitAmaNikI zAbdika suSamA surakSita rakhane ke lie nayenaye zAH gar3hane par3e haiN| jaise candramAke lie yAminIvallabha, nizAkAnta, gurya ke lie nalina-sahacara, indrake lie caranidana, pRthivIke lie ambudhinemi aura munike lie yamadhana Adi / aise zabdoMke artha samajhanekamiA mAtra kopake sahAre saMskRta par3hanevAle kaThinAIkA anubhava karate haiM para jo kAvya-viSayaka paThanapAraname apamna haiM unake lie kucha bhI kaThinAI nahIM rhtii| gadyacintAmaNimeM kucha aise bhI zabda Aye haiM jinakA uparatra siddha kopoM meM ullekha nahIM hai sirpha prakaraNakI saMgati dekhate hue unakA artha karanA par3atA hai jesa khalUga, tirophala nAphala cikroDa, kRtajJa, zophara pratiSka Adi parantu aise zabda atyanta 1 - - - 1 devI, saMskRta sAhityakA itihAsa, pRSTa 156 ( rAmanArAyaNa kAla, ilAhAbAda) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . .. gadhacintAmagiH gadyacintAmarisake pramukha pAtra 1. mahArAja satyandhara-hemAMgada deza aura rAjapurI nagarIke rAjA the| kathAnAyaka jIvandharake pitA haiN| prajA tathA mantrI Adi mUlavargako apane adhIna rakhate the, atyanta zUra-bIra the, yazasvI ye aura apanI dAna-vIratAse kalpavRkSakI garimAko bhI manda karanevAle the, kuruvaMza ziromaNi the| zatruoMko jItakara jaba apane rAjyako sthira kara cuke taba viSayAsaktike kAraNa rAjya-kAyaMse vimukha ho gaye / rAjyakA kArya kASThAMmAra mantrI ke svAyatta kara Apa rAga-raMgameM masta ho gaye / rAjAke bhaviSyako samajhanevAle dharmadatta Adi mantrI rAjAko hitAvaha upadeza dete haiM aura kASThAMgArakA bharosA na karanekI prArthanA karate haiM parantu viSayAsaktikI prabalatA aura kASThAMgArake Upara jame hue apane vizvAsake kAraNa mantriyoMke hitakara upadezako upekSita kara dete haiN| anta meM kASThAMgArakI durabhisandhike zikAra ho mRtyuko prApta hote hai| rAjAko dharma, artha aura kAmakA pArasparika virodha bacAte hue pravRtti karanA cAhie / jahA~ inake virodhako upekSA hotI hai vahA~ patana nizcita hotA hai| rAjA satyandhara isake udAharaNa hai| 2. vijayArAnI-vijayArAnI videhake rAjA govinda mahArAjakI bahana aura rAjA satyandharakI pramukha rAnI thii| 'yadyapi rAjA satyandharakI bhAmArati aura anaMgapatAkA nAmakI do rAniyAM aura bhI thoM 'parantu patikA agAdha prema ise hI prApta thaa| isane tIna svapna dekhe jinameM prathama svapnakA phala rAjAkI mRtyu thii| use sunakara bahuta duHkhI huI parantu rAjAke upadezase praNaya-lolA pUrvavat calatI rhii| rAjA satyandharakA patana honepara zmazAnameM putrakI utpatti huii| vijayArAnIkA jIvana bar3A kaSTa sahiSNu aura vittiya vyagra nahIM honevAlA dikhatA hai| yAtmagauravako to vaha pratIka hI jAna par3hatI hai| rAjAkI matyu aura sadyojAta pUtrakA gandhotkaTa seThake yahAM sthAnAntaraNa honepara jaba yakSI use apane bhAIke ghara jAne kI salAha detI hai taba vaha AtmagauravakI rakSAke lie usa salAhako ThukarA detI hai aura daNDaka vanake eka tapovanameM tApasoke veSameM rahanA pasanda karatI hai| usameM eka nIti yaha bhI mAlUma hotI hai ki sudUravartI pradezameM veSAntarase rahane meM kASThAMgArako usakA patA na cala ske| anyathA usake rahate kASThAMgAra sadA saMzayAlu rahatA aura usake nAzakA prayatna karatA rahatA / antama putrake sAtha mAtAkA milana hotA hai| putra, pitAkA rAjyasiMhAsana punaH prApta karatA hai aura vijayArAnI punaH apane mahaloMmeM praveza karatI hai| anta meM vijayArAnI ApikAke vrata dhAraNa karatI hai| vijayArAnIke jIvanameM sukha aura duHkhakA bar3A sundara samanvaya dikhAI par3atA hai| 3. kASTAMgAra-kASThAMgAra bar3A kutaghna mantrI hai| rAjA satyadharane jise mantrI padapara AsIna kiyA aura anta meM apanA sArA rAjya-pATa bhI jisake svAdhIna kara diyA usakA isa taraha kRtaghna honA nocatAkI parAkASThA hai| kevala rAjya prApta kara svAyatta honekI AkAMkSA manuSyakA itanA patana nahIM karA sakatI isakA dUsarA kAraNa bhI honA cAhie, jise uttarapurANameM guNabhadrAcAryane spaSTa kiyA hai| mahArAja satyandharakA eka rudradatta nAmakA purohita thA. jo bhaviSyavaktA bhI thaa| -mAne kASThAMgArako batalAyA thA ki rAjA satyandharakI vijayA rAnIke garbhase utpanna huA putra tumhArA prANaghAtaka hogaa| rAjA satyandharake rahate vaha vijayA aura usake bhAvI putrako naSTa karane meM samartha nahIM thA ataH usane sarvaprathama rAjA-satyandharako hI naSTa karanekA upAya rcaa| satyandharako mArakara vaha unake rAjyakA adhikArI ho gayA / zmazAnameM utpanna putra usI rAtriko gandhotkaTa seThake AdhIna ho gayA aura rAnI vijayA sudUravartI daNDaka banameM tApasIke veSameM rahane lgii| kASThAMgArane samajhA ki rAjAko maiMne mAra DAlA hai aura rAnI mayUra yantra meM baiThakara gayI thI ataH giranepara usakA aura usake garbhastha bAlakakA prANaghAta svayaM ho gayA hogaa| isa prakAra vaha nizcinta hokara apanA rAjya zAsana calAtA hai| AtaMkase kisIkI akIti dabatI 1. uttarapurANake AdhArapara / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 25 nahIM hai ulaTI phailatI hai| kASThAMgArakI bhI akoti rAjaghAtakake rUpameM sarvatra phaila gayI ataH vaha antameM vijayArAnIke bhAI govinda mahArAjake pAsa sandeza bhejatA hai ki rAjAkA dhAta eka unmatta hAthIne kiyA hai baura usakA kalaMka mujhe lagAyA jA rahA hai bApa Akara hamAre isa kalaMkakA parimArjana kara diijie| tabataka jIvandhara bhI vayaska hokara apane mAtula govinda mahArAjake ghara pahuMca cuke the| kASThAMgArake kapaTa patrakA upayoga karate hue mitra ke nAte eka bar3I senA sAtha lekara govinda mahArAja kASThAMgArake yahA~ aaye| vahIM unhoMne apanI putrI lakSmaNasenAkA svayaMvara racA / jIvandharane candrakavedhako vedha kara lakSmaNAkI varamAlA prApta kii| isase uttejita ho kASThAMgAra bhar3aka uThA / idhara yuddhakI taiyArI pUrI thI ata: yaddha haA aura kASThAMgAra usameM mArA gyaa| gadyacintAmagimeM kASThAMgArakA ullekha pratinAyakake rUpameM hai| 4. jIvandhara-Apa mahArAja satyadhara aura vijayArAnIke putra haiN| uttara purANake ullekhAnusAra pUrvabhavameM inhoMne eka haMsake vacceko usake mAtA-pitAke pAsase pakar3avA liyA thaa| bacce kA pitA haMsa isa duHkhase duHkhI hokara AkAzameM keMkAra kara rahA thA ataH use inhoMne apane kisI sevakase maravA diyA thaa| pIche calakara gadyacintAmaNike anusAra pitAke aura uttara purANa ke anusAra mAtAke upadezase inhoMne solaha dina bAda usa haMsazizuko usakI mAtAke pAsa bheja diyaa| karanIkA phala sabako milatA hai, jIvandharako bhI usake phalasvarUpa utpattike pUrva hI pitAkI matyu tathA mAtAse solahavarSa takakA vidyoha sahana karanA pdd'aa| jIvandhara mokSagAmI puruSa the, karuNA inakI raga-ragameM bharI thii| kAlakUTa bhIlake dvArA gAyoMke carA liye jAnepara jaba gopoMke parivAra kASThAMgArake dvArapara rote haiM aura usakI akarmaNya senA jaba parAjita hokara lauTa AtI hai taba Apa apane sakhAoMke sAtha jAkara bholako parAsta karate haiM aura gopoMkA pazudhana vApasa lAkara unheM dete haiN| eka maraNonmukha kukkurako dekhakara unakI karuNA jAga uThatI hai aura ve use paMcanamaskAra mantra sunAkara kRtakRtya karate haiN| kuttekA jIva marakara sudazana yadA hotA hai cora vaha kRtajJake rUpameM jIvandhara kumArake sAtha bar3A upakAra karatA hai| kRtaghna kASThAMgAra aura vaza sudarzana yakSa donoMke jIvanameM svarga aura narakake samAna antara dikhAI detA hai / bhItamUrti guNamAlAkI rakSAke lie akele hI eka unmatta hAbIse jUjha par3ate haiN| sarpadaMzase mUcchita kanyAkA viSaharaNa karaneke lie eka mAntrikake rUpameM sAmane Ate haiM to kASThAMgArakI mRtyuke bAda bAraha varSa taka prathivIko karabhArase mukta kara dezavAsiyoMke lie eka kalpavRkSake rUpa meM dikhAI dete hai| Apa bahA hI pavitra aura paropakAramaya rahA hai| inake jIvanakI vizeSatAse prabhAvita hokara hI vAdIbhasiMhane inheM kSatracUr3AmaNi-kSatriyoMke ziromaNi athavA rAjarAja-rAjAoMke rAjA jaise zabdoMse saMjita kiyA hai| kAlAkApurupa na honepara bhI purANakAroMne apane purANoM meM inakA caritra aMkita kiyA hai aura kaviyoMne inapara gadya-padyAtmaka kAvya likhe haiN| jIvandhara campUkArane to spaSTa hI ghoSita kiyA hai-'jIvandharasya caritaM duritasya hanta'-jIvandharakA carita pApako naSTa karanevAlA hai| Apane bhagavAna mahAvIrake samavasaraNameM dIkSA dhAraNa kara rAjagRhIke nikaTavartI vipulAcalase mokSa prApta kiyA hai| jIvandhara gadyacintAmaNike nAyaka haiN| 5. gandhotkaTa-jIvandharake jIvana meM gandhotkaTako unake pitAkA sthAna prApta hai jise usane bar3I kumalatAse nibhAyA hai / yaha rAjapurIkA eka bar3A seTha thaa| isake putra alpAyu hote the ataH munimahArAjase isane pUchA-kyA kabhI hamAre bhI dIrghAyuputra hogA? munirAjane use santoSa dilAyA aura kahA ki jaba tuma apane mRta puSako chor3ane ke lie zmazAna jAoge taba tumheM eka bhAgyazAlI uttama putra prApta hogaa| aisA hI huA / jIvandharake bAda usakI sunandA strIse eka svayaMkA bhI nandADhya nAmakA putra ho gayA para usake jIvana meM kabhI yaha dekhaneko nahIM milatA ki nandADhaya usakA nijakA patra hai aura jIvandhara dsrekaa| usakI strI sunandA bhI bar3I udAtta mahilA hai| isake nIti-kauzalake viSayameM pIche pAdaTippaNameM likha AyA hai / isake viSayameM eka lokokti yAda AtI hai-'vAniyoMse sayAno so dIvAno jAniyo' / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH 6. gandharvadattA-yaha jIvandharakI prathama aura pramukha patnI hai / vidyAdhara garuDavegakI putrI hai, saMgItakI marmajJa hai aura jIvandharake bhramaNakAlameM apanI vidyAoMke upayogase sabako sAntvanA detI rahatI hai / gandharvadattA ke kAraNa jIvandharakA vidyAdharoMke sAtha sambandha bar3hA hai / 7. guNamAlA----yaha rAjapurIke seThakI putrI tho / hAthoke upadravase jIvandhara kumArane isakI rakSA kI thii| usI samayase isakA jIvandharake prati aura jIvandharakA isake prati anurAga baDha gayA thaa| anurAgakI pUtike lie jIvAparane eka dvAra prApapajA aura usane bhI pratipatra bhejaa| antameM donoMkA vivAha haa| zrIhapake dvArA naiSadha kAvyameM nala aura damayantIke bIca meM haMsakA dUta banAyA jAnA isI zuka-dUtakI kalpanAkA prasAra hai / 8. suramaMjarI-yaha rAjapurIke eka seTha kI putrI hai| aura apane sugandhita cUrNa ke viSayameM guNamAlAse parAjita honepara jIvandhara meM isakI AsthA bar3ha gayI / itanI adhika ki usane apane anta:purameM anya purupoMkA praveza bhI niSiddha kara diyaa| paribhramaNase vApasa Anepara jIvandharako isa bAtakA patA calA taba ve eka vRddhake rUpameM usake ghara gye| gadyacintAmaNikA vaha prakaraNa hAsyarasakA acchA udAharaNa hai / anta meM donoMkA vivAha huaa| jahA~ jIvandhara aura nandADhacameM saubhrAtra hai vahA~ jIvandharakI AThoM rAniyoM meM bhI saumanasya dRSTigocara hotA hai| pArivArika sukha-zAntike lie isakA honA atyanta Avazyaka hai| samagra pAtroMkA paricaya pariziSTa meM diyA gayA hai| yahAM kucha pramukha pAtroMke jIvanapara ho vicAra prakaTa kiyA gayA hai| gadyacintAmaNikA dharmopadeza kathA granthoM meM diyA huA dharmopadeza alpaparimANameM hI zobhA detA hai| jahA~-kahIM vaha AvazyakatAse adhika bar3ha jAtA hai vahA~ kathAkI sarasatA khaNDita ho jAtI hai aura pAThakakA mana usa prakaraNako chor3a denA cAhatA hai, jaisA ki varAMgacarita aura jinasenake harivaMza purANameM halA hai / candraprabhacaritake dvitIya sargakA nyAyavarNana bhI isI prakArakA hai| kintu gadyacintAmaNimeM bIca-bIca meM aura khAsakara antima lambhameM cAraNaSiyugala dvArA bhavabhoru jIvandharake lie jo dharmopadeza diyA gayA hai tathA usake antargata narakAdi gatiyoMkeduHkhakA varNana kiyA gayA hai vaha kathAgranthake sarvathA anurUpa hai| sarala, saMkSipta aura bhAvavardhaka / caturgati ke duHkhoMkA varNana bhagavatI ArAdhanAke caturgativarNanase prabhAvita jAna par3atA hai / bhagavatI ArAdhanA prAcIna grantha hai, jAnANavake kartA zubhacandra ne usake kitane hI prakaraNa apane jJAnArNavameM AtmasAt kiye haiN| jIvandharakA hemAMgadadeza aura unakA bhramaNakSetra isa stambhameM hama hemAMgadadeza rAjapurI nagarI candrodayapavata tathA dakSiNake una dezoMkA aAdhunika nAmoMke sAtha paricaya denA cAhate the jinameM jIvadhara kumArane bhramaNa kiyA hai, parantu sahAyaka sAmagrIke abhAvameM pUrNa nirNaya nahIM ho sakanese asamarthatA hai| phira bhI isa dizAmeM vidvAnoMne jo abataka prayatna kiyA hai usakI saMkSipta jAnakArI denA ucita samajhate haiN| sarva-prathama kaniMghama sAhabane 'eMzieMTa jAgaraphI zaoNba iNDiyA meM hemAMgada dezapara prakAza DAlate hue use maisUra yA usakA nikaTavartI koI bhUbhAga ho hemAMgadadeza batalAyA hai| usIke AdhArapara bAbU kAmatAprasAdajIne bhI 'saMkSipta jaina itisAsa' dvitIya bhAgake prathama khaNDameM maisUra yA usake nikaTavartI bhUbhAgako hemAMgada deza kahA hai / kaniMghama sAhabake kathanameM hemAMgadake pAsa suvarNakI khAne, malaya evaMta sathA samudra AdikA honA kAraNa batalAyA gayA hai| parantu paM0 ke0 bhujabalI zAstrI muDabidrIne isapara Apatti karate Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA hae apanA mantavya jAhira kiyA hai ki hemAMgadadeza dakSiNa meM na hokara vindhyAcalakA uttaravarto koI pradeza honA cAhie / yahA~ merA tuccha vicAra hai yadi kSatracUDAmaNike . 'ihAsti bhArata khaNDe jambudvIpastha maNDane / maNDalaM hemakozAbhaM hemAMgadasamAhvayam ||4||prthm lambha' ilokake 'hemakozAbhaM isa vizeSaNapara jora diyA jAye aura isakA samAsa 'jaisA ki sva0 vidvAn govindarAyajI kAvyatIrya' kiyA karate the 'hema kozAnAM svarNanidhAnAnAmAbhA yasmistat-jahA~ suvarNake khajAnoMkhAnoMkI AmA hai' kI jAve to kaniMghamakI yuktikA samarthana prApta hotA hai| sAtha hI rAjapurIke seTha zrIdatta kI samudra-bAtrAkA varNana kSatracUDAmaNi, jIvandhara campa, madyacintAmaNi aura uttarapurANameM samAnarUpase pAyA jAtA hai| isase siddha hotA hai ki rAjapurI samudra ke nikaTasya honA caahie| vindhyottara pradeza meM na sUvarNakI khAne haiM aura na samudrakI niktttaa| maisUrase daNDaka vana bhI na ati dUra na ati samIpa hai| daNDaka vanameM vijayA rAnIkA tApasIke veSameM apanA paricaya diye binA chipakara rahanA rAjanItikA viSaya hai| kyoMki uttarapurANake anusAra rudra datta purohitane kASThAMgArikako batalAyA thA ki rAjA satyandharakI vijayA rAnIse jo putra honevAlA hai vaha tumhArA prANaghAtaka hogA / isI preraNAse kASThAMgArikane satyandharakA ghAta kiyA thA aura unakI rAnI vijayA tathA usake putrakA ghAta karanA cAhatA thaa| vijayA apane bhAIke ghara nahIM gayI isakA eka kAraNa yaha bhI ho sakatA hai ki kASThAMgArika vahA~ use anAyAsa khoja sakatA thaa| gadyacintAmaNimeM hemAMgadakA varNana karate samaya supArIke bAga tathA upajAU jamInakI adhikatAke kAraNa sadA utpanna honevAle nAnA prakArake dhAnoMse-gAvoMke upazalyoM-nikaTavartI pradezoMkA bho varNana kiyA gayA hai| zreSTha supArIke bAga dakSiNa meM hI haiM vindhyottara pradezameM nhiiN| aura jalakI adhikatAse dakSiNameM hI sadA dhAnake hare-bhare kheta dikhAI dete hai vindhyottara pradeza meM nhiiN| yadi jovandhara uttara bhAratake hote to samakAlIna rAjA zreNika unase aparicita na rahate aura na muni avasthAmeM dekha unameM devakI zaMkA kara suvarmAcAryase prazna karate -yaha varNana mAtra kavi-saMpradAyake anusAra nahIM hai kintu yathArtha rUpameM hai kyoMki kavi-saMpradAyake anusAra to kisI bhI vRkSakA varNana ho sakatA thA para anya vRkSoMkA varNana na kara khAsakara kavine supArI hI ke vRkSoMkA varNana kiyA hai| mithilAke rAjA govinda mahArAjakI bahana vijayAkA vivAha dUravartI rAjA satyandharake sAtha honA asaMbhava bAta nahIM hai kyoMki jaba vidyAdharoMke sAtha bhI vivAha sambandha ho sakate haiM taba uttara aura dakSiNa bhAratakI koI bar3I dUrI nahIM hai / yahI bAta dakSiNase jIvandharakI vipulAcala taka pahuMcane kI hai / ''jo kucha bhI ho vidvadgaNa vicAra kareM 1 duHkha isa bAtakA hai ki hama 2500 varSa pUrvavartI deza aura nagarakA patA lagAne meM bhI samartha nahIM ho saka rahe haiN| sudarzana yakSa jIvandhara kumAra ko apane nivAsa sthAna candrodaya parvatapara le gayA hai aura vahA~se utarakara unhoMne pallava Adi dezoM meM paribhramaNa kiyA hai, isase patA calatA hai ki candrodaya parvata dUra nahIM 1. dekhI, jaina siddhAntabhAskara, bhAga 2, kiraNa 3 'mahArAja jIvandharakA hemAMgadadeza aura kSemapurI' zIrSaka lekh| 2. uttarapurANakI apekSA jinadatta / 3. 'vacidivAppandhakAritaparisarAmiH marakataparidhaparibhAvukarammAparirambharamaNIyAbhiH pUgavATikAbhiH prakaTI kriyamANAkANDaprAvRhArambheNa sarvakAkamuvarAmAyatayA prathamAna bahuvidhasasya sAraNa grAmopazalyena niHzalya kuTumvidharga:' garyAcantAmaNiprathama lambha, pairAgrApha 1 / 1. nAnAmAgapayodhimagnamatayo vairAgyadUrojijhatA devA na pramavanti duHsahatamAM vo munInAM dhuram / ityAhuH paramAgamasya paramAM kASThAmadhiSThAsnava staddevo muniveSameSa kala yandRzyeta kasmAdapi ||...-cintaamnni pIThikA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyacintAmaNiH hai / kyA yaha sambhava nahIM hai ki dakSiNakA candragiri ho candrodaya ho sudarzana yakSa vyantara deva hai, vyantaroMkA nivAsa jahA~ kahIM bhI hotA hai aura unakI icchAnusAra manuSyoMkI dRSTike agocara bhI raha sakatA hai / 28 jIvandhara kumArake vihAra-sthaloM meM se kSemapurI ke viSaya meM zrI paM0 ke0 bhujabalI zAstrIne apane usI lekhameM prakaTa kiyA hai ki yaha vartamAna bambaI prAntAntargata uttara kannaDa jilAkA gerusoppe ho prAcIna kSemapurI yA kSemapura thA / rusoppekA dUsarA nAma bhallAtakIpura hai| yaha hoNAvara kAra mIla dUrapara avasthita hai| jo bhI ho zAstrIjI dakSiNa prAntake haiM aura vahA~ke sthAnoMse atyanta paricita hai / gadya cintAmaNise dhvanita sAmAjika sthiti vaivAhika - 1. eka puruSa ke aneka vivAha hote the / 2. kSatriya aura vaizyavarNake bIca vivAha hote the / 3. zUdravarNa ke sAtha uccavarNavAloMkA vivAha nahIM hotA thA / 4. aparipakva avasthA meM bhI vivAha hote the / 5. pitA ke dvArA kanyAkA diyA jAnA tathA svayaMvara prathAke dvArA varakA cunAva honA.'' ye vivAhakI rItiyAM thiiN| kadAcit gandharva vivAha bhI hotA thA / 6. varake anveSaNa meM loga prAyaH nimittajJAniyoMkI bhaviSyavANI ko hI mahattva dete the / 7. vivAha agniko sAkSIpUrvaka hotA thA, lakar3Ike khAmakI AvazyakatA nahIM rahatI thii| 8. mAmAkI lar3akIke sAtha bhI vivAha hotA yA / isa taraha vivAha meM sirfa eka sAMka bacAyo jAtI thI / paridhAna - vastra, alpasaMkhyA meM upayukta hote the / puruSa adhovastra aura uttaracchada rakhate the / rAjA-mahArAjA Adi mukuTakA bhI upayoga karate the| striya adhovastra aura uttaracchadake atirikta stanavastra bhI pahanatI thiiN| dakSiNake kaviyoMne striyoMke avaguNThana - ghUMghaTakA varNana nahIM kiyA hai aura na pAdakaTakakA | hAthameM maNiyoMke valaya aura kamarameM suvarNa athavA maNikhacita mekhalA pahanatI thiiN| gameM adhikAMza motiyoMkI mAlA pahanI jAtI thI / striyoMke hAthoMmeM kA~cakI cUr3iyoMkA koI varNana nahIM milatA / rAjanayika - rAjA apanI AvazyakatA ke anusAra 4-6 mantrI rakhatA thA, unameM eka pradhAna mantrI rahanA thA, dhArmika kAryake lie eka purohita yA rAjapaNDita bhI rahatA thA / rAjyadarabArameM rAnIkA bhI sthAna rahatA thaa| rAjA apanA uttarAdhikArI yuvarAjake rUpameM nizcita karatA thA / khAsa aparAdhoMke nyAya rAjA svayaM karatA thA / 1. jIvanadharake svayaM ATha vivAha hue| 2. jIvandharane kSatriyavarNa hokara guNamAkA, kSemazrI, fanet aura suramaMjarI ina cAra vaizya kanyAoMke sAtha vivAha kiyA / 3. jIvandharane nandagopakI kanyA godAvarIke sAtha svayaM vivAha na kara padmAsya mitrake sAtha usakA vivAha kiyaa| kSatracUDAmaNimeM vAdo siMhane 'nAyogya spRhA satAm' isa sUkti se unakI isa kriyAkA samarthana kiyA / 4. jIvandhara kumArakA 16 varSakI avasthAmeM mAtA ke sAtha milAna huA thA para usake pUrva unake pA~ca vivAha ho cuke the / 5. jIvandharane gandhadattA aura lakSmaNAko svayaMvara - vidhise prApta kiyA thA aura zeSako pitA yA agrajake diye jAnepara | padmA kanyAko jIvandharane pahale gandharva vivAhase aura bAdameM agraja - lokapALake dvArA pradatta honepara vivAhA thA / 6. lakSmaNA, jIvandhara ke mAmsakI bar3akI thI / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA yaddha-AvazyakatA par3anepara yuddha hotA thA aura adhikatara dhanuSa-bANase zastrakA kAma liyA jAtA thaa| khAsa avasthAmeM talavArakA bhI upayoga hotA thaa| yuddhameM ratha, ghor3e aura hAthiyoMkI savArIkA ullekha milatA hai| anya samaya zivikA-pAlakIkA bhI upayoga hotA thaa| isakA upayoga badhikAMza striyA karatI thiiN| zaikSaNikA-bAlaka-bAlikAeM donoM hI zikSA grahaNa karatI thiiN| zikSA guru-kRpApara nirbhara rsiidhii| vidyArthI gurubhakta rahate the aura guru sAMsArika mAyA-mamatAse virakta / yAtAyAta-yAtAyAtake sAdhana atyanta sImita the| mArgameM bhIloM Adike upadravakA Dara rahatA yA ataH loga sArtha-NDa banAkara calate the| dhArmika vaidika dharma aura zramaNadharma-donoM hI pracalita the| AbhAra pradarzana bhAratavarSa meM bhAratIya jJAnapITha eka saccakoTikI prakAzana saMsthA hai aura apane uccakoTike prakAzanoMse usane kalpasamayameM hI bar3I khyAti prApti kI hai| yaha saba udAramanA sAhu zAntiprasAdajIkI udAratAkA phala hai| isI saMsthAkI orase isakA prakAzana ho rahA hai| ataH saMsthA sampAdaka aura saMcAlaka dhanyavAdake pAtra hai| lambe-lambe samAsoMse yukta saMskRta gadya-kAvyako...-saMskRta TIkA likhanA utanA kaThina nahIM hai jitanA ki hindI TokA / yadi samAsake anusAra artha kiyA jAtA hai to bhASAkA saundarya naSTa hotA hai aura bhASAke saundarya kI ora raSTi rakhI jAtI hai to pranthakA hArda prakaTa nahIM ho paataa| hindI TIkA likhate samaya meM bar3e asamaMjasa meM par3A, phira bhI jaisA kucha bana sakA maiMne donoMko saMbhAlanekA prayatna kiyA hai| pAmArake prakaraNameM maiM sarvaprathama TI0 esa0 kuppu svAmIke prati atyanta kRtajJa hU~, jinhoMne ki jIvandharase sambaddha saMskRta-sAhityako susampAdita kara prakAzameM lAnekA sarvaprathama upakrama kiyA thaa| san 1925 meM jaba maiMne kSatracUDAmaNi par3I thI taba abodha dazAke kAraNa maiM AdaraNIya kuppu svAmIke sampAdana-zramakA mUlya nahIM ka sakA thA para bAja mujhe lagatA hai ki usake sampAdanameM unhoMne bhArI zrama kiyA thaa| Aja unako sampAdita kSatracUDAmaNi upalabdha nhiiN| kyA hI acchA ho koI prakAzana saMsthA use hindI anuvAdake sAtha punaH prakAza meM lAnekI udAratA dikhAve / gacintAmaNike isa saMskaraNa ke taiyAra karAne meM zrI paM0 ke0 bhujabalI zAstrIkA mahAn prayatna hai| cAroMkI cAra hastalikhita pratiyAM Apane hI juTAkara bhejanekI kRpA kI tho tathA prastAvanA kAdike viSayameM ucita parAmarza hameM Apase prApta hote rahe haiN| Apa sudUravartI sthAnameM rahakara bhI pratyeka patrakA uttara dete haiM aura mahattvapUrNa sujhAva diyA karate haiN| vAdIbhasiMha tarike samaya nirdhAraNa karane meM zrImAn paM0 kailAzacandrajI zAstrIko nyAyakumuda candrodaya pra0bhA0kI prastAvanA, aura paM0 darabArIlAlajI koThiyA nyAyAcAryakI syAdvAvAdasiddhiko prastAvanAse paryApta sAhAyya prApta huA hai| isI viSaya meM zrIbhujabalI zAstrIke jaina siddhAnta bhAskarameM tathA sva0 AdaraNIya premIjI ke jaina-sAhitya aura itihAsa meM prakAzita lekha kama sahAyaka nahIM hue haiN| jIyanghara campameM prakAzita AdaraNIya DaoN0 e0ena0 upAdhye jI tathA DaoN0 hIrAlAlajIkI a~garejo prastAvanAse bhI mujhe ucita dizA prApta huI hai| saMskRta karNATaka aura Andhra bhASAke vidvAn zrIdevarabhaTTa tathA hamAre ananya snehI paM0 amRtalAlajI jaina darzanAcArya, vArANasIne bhI isake pAThabheda saMkalita kara ucita sahAyatA pahuMcAyI hai ata: maiM ukta samasta vidvAnoMke prati apanI namra kRtazatA prakaTa karatA huuN| . Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNi: samaya bAdike nirdhAraNameM maiMne upalabdha sAmagrIke AdhArapara mAtra apane vicAra prakaTa kiye hai bAgraha nhiiN| apanI yogyatA aura sAdhana-sAmagrIke anusAra maiMne isa saMskaraNako saMskRta-hindI TIkA, prastAvanA, tathA pariziSToMse lAbhadAyaka banAnekA prayatna kiyA hai| mere isa sAhityika anuSThAnase adhyetA aura adhyApakoMko adhyayana aura adhyApanameM kucha bhI sahAyatA prApta haI to maiM apane prayAsako saphala smjhNgaa| antameM apanI alpajJa tAke kAraNa huI truTiyoMpara kSamA yAcanA karatA huA prastAvanAlekha samApta karatA huuN| 'sarirvAdIsiMho'sAvakhilAgamavAridhiH / kAvyazAstrarahasyajJaH kSamatA skhalitaM mama // varNImavana, sAgara dIpamAlikA vIranirvANa saMvat 2493 vinamra pannAlAla jaina Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdanameM upayukta grantha tathA patra-patrikAeM arx kha prati ga prati gha prati 5. ma prati 6. amara koSa (nirNaya sAgara, bambaI) 7. medinI koSa (vArANasose prakAzita) 8. vizvalocana koSa (nirNaya sAgara, bambaI, 1912) 9. siddhAnta kaumudI (nirNaya sAgara, bambaI) 10. mUlArAdhanA-bhagavatI ArAdhanA (solApurakA saMskaraNa) 11. sarvArthasiddhi (kolhApurakA saMskaraNa, dvitIyAvRtti) 12. rAjavArtika (jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA kalakattA san 1915) 13. aSTazato-Atma-mImAMsA (jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA kalakattA san 1915) 14. nyAyakumuda candrodaya prathama bhAgako prastAvanA-paM0 kailAzacandrajI zAstrI (mAriNakacandra pranyamAlA, bambaI) 15. syAdvAdasiddhi aura usako prastAvanA-paM0 darabArIlAlajI koThiyA (mANikacandra granthamAlA, bambaI) 16. kSatracUr3AmaNi 'kuppusvAmI' (bambaI) 17. kSatracUDAmaNi uttarArdha (paM0 mohanalAlajI, jabalapura) 18. kAdambarI, (nirNaya sAgara, bambaI) 19. zrIharSacarita (nirNaya sAgara, bambaI) 20. raghuvaMza (nirNaya sAgara, bambaI) 21. vAsavadattA (caukhambhA saM0 sIrija, vArANasI) 22. dazakumAra carita (nirNaya sAgara, bambaI) 23. yazastilaka campU (nirNaya sAgara, bambaI) 24. anekAnta (varSa 10, kiraNa 4-5, vIra sevA mandira, (bhAga 6, kiraNa 3), (bhAga 2 kiraNa 3 sarasAvA) 25. jaina siddhAnta bhAskara, paM0 ke0 bhujabalI zAstrI, (jaina siddhAnta bhavana, ArA 26. kAdambarI : eka adhyayana, (vAsudeva zaraNa agravAla, vArANasI) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 gadyacintAmaNiH 27. apabhraMza mahApurANa; mahAkavi puSpadanta (mANikacandra granyamAlA, bambaI) 28. jIvandhara campU aura usakI a~garez2I prastAvanA, DaoN0 ho0 lA0 jaina, A0 ne0 upAdhyAya 29. jaina sAhitya aura itihAsa sva0 premIjo(hindI prantha ratnAkara, bambaI) (dvi0 saMskaraNa) 30. saMskRta sAhityakA itihAsa : DaoN0 baladeva upAdhyAya 31. saMskRta sAhitya kA itihAsa, rAmanArAyaNa lAla (ilAhAbAda) 32. bhojaprabandha : ballAla kavi, nirNaya sAgara presa, bambaI (san 1921) 33. manusmRti (bambaI) 34. jaina saMdeza zodhAMka 14 (mathurA) 35. uttarapurANa (bhAratIya jJAnapITha, vArANasI) 36. varAGga carita (mANikacandra granyamAlA, bambaI) 37. harivaMzapurANa (bhAratIya jJAnapITa, vArANasI) 38. candraprabhacarita (nirNayasAgara, dambaI) ukta sAhitya evaM usake nirmAtAoM ke prati apanI kRtajJatA prakaTa karatA hai| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RENA R . O viSayAnukramaNikA ... . . prathama lambha maMgalAcaraNa tathA granthAktArakI pIThikA 1-8 1-2. jambUdvIpake dakSiNa bhAgameM sthita bhArata khaNDa meM hemAMgada nAmakA deza hai 4-15 3-4. hemAMgadadezameM rAjapurI nagarI hai 15-26 5-6, rAjapurI nagarImeM rAjA satyandhara rAjya karate the 27-31 7. unakI rAnIkA nAma vijayA thaa| 31-37 8. rAnImeM viSayAsaktike kAraNa rAjA satyandhara kASThAGgAra nAmaka mantrIko rAjya dene lge| 37-38 9. anya mantrioMne isakA virodha kiyA, rAjAko samajhAyA, para vaha kucha samajha nahIM skaa| 38-41 10-14. rAjA rAnIke sAtha bhoga-vilAsameM nimagna ho gyaa| rAnIne tIna svapna dekhe aura patise unakA phala puuchaa| 41-47 15-16. rAjAne kahA ki tumhAre putra hogA aura usakI ATha striyAM hoMgI, para azoka vRkSake giranekA phala rAjAne nahIM btaayaa| isase rAnI zaMkita ho mUcchita ho gayI, rAjAne use smjhaayaa| 47-52 19-20. rAnI vijayAne garbha dhAraNa kiyA tathA rAjAne bhAvI putrako rakSAke uddezyase zAkAzameM calanevAlA mayUra yantra bnvaayaa| 52-54 21-26. kASThAMgArane apane mantrimaNDalameM rAjadrohakA prastAva rakhakara usase saMmati mAMgo, para dharmadatta mantrIne isakA DaTakara virodha kiyaa| 54-61 27-31. kASThAMgArane rAjabhavanako ghera liyA, pratIhArIne rAjAko sUcanA dI, rAjA yuddhake lie calane lagA, para rAnIko bhUcchita dekha samajhAneke lie bAdhya huaa| mUcchita avasthAmeM ho vaha use mayUra yantrameM baiThA bhAgyake bharose chor3a yuddhake lie nikala pdd'aa| zatruko pIche haTAyA, parantu yuddhakI vibhISikA dekha virakta ho saMnyAsa lekara baiTha gayA aura kASThAMgArane use mAra ddaalaa| 62-69 32-36. kASThAMgAra rAjA bana gayA, rAnI vijayAne rAtrike nivir3a pandhakArake bIca rAjapurIke zmazAnameM pUtrako janma diyaa| eka devIne campakamAlA dAsIkA deSa rakha vijayAne sAntvanA dii| . . 70-76 37-39. gandhotkaTa vaizya, apane mRtaputrako chor3a zmazAnameM munirAjake pacanAnusAra anyaputrakI khojameM thA / vahA~ vijayA rAnIke putrako pAkara prasanna huA aura jIvandhara nAma rakhakara ghara le gayA / aura rAnI daNDakavanake tapovanameM rahane lgii| 40-43. gandhotkaTane putrotsava kiyA aura mUrkha kASThAMgArane samajhA ki yaha utsava rAjya. prApike upalakSameM ho rahA hai isalie usane rAjyakoSase use bahuta-sA dhana diyaa| bAlaka jIvandhara bAlyakrIr3A karatA huA pA~ca varSakA huA / 79-83 44-45. gandhotkaTane zubha muhUrtameM jIvandharakA vidyArambha kraayaa| 84-88 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 gadyacintAmaNiH dvitIya lambha 46-48. vizAla vidyAmaNDapameM AryanandI gurune jIvandharako aneka vidyAeM pradAna kara alpakAlameM hI zreSTha vidvAn banA diyaa| 89-93 49-66. eka dina ekAntameM bAryanandI gurune jIvandharako apanA vRtAnta batalAte hue kahA ki maiM vidyAdhara lokameM lokapAla nAmakA rAjA thaa| saMsArase virakta ho maiMne munidIkSA ghAraNa kI parantu bhasmakavyAdhi mujhe ho gayI / taba munipada chor3a eka anya sAdhuke veSameM rahane lgaa| gandhotkaTakI bhojanazAlAmeM tumhAre hAdhase diye hae grAsako khAkara maiM roga rahita huvA baura pratyupakAra ke rUpameM tumheM vidyA pradAna kara kRtakRtya huA huuN| sAtha hI unhoMne jIvandharako rAjA satyandharakA putra batalAyA tathA eka varSa taka zAnta rahanekA upadeza dekara rAjanItikA sundara upadeza pradAna kiyA / 94-118 67-6/ mArgagaltI gulle punaH mugliInara lekara mokSa prApta kiyA 118-120 69-77. isI bIcameM bhIloMke eka dalane rAjapurIke gopAloMko gAyoMkA apaharaNa kara liyaa| de rote-cIkhate kASThAMgArake pAsa Aye / dvArapAlane kASThAMgArako sUcanA dI aura kASThAMgArane . . rakSAke lie senAko Adeza diyA, para bakarmaNya senA bhIloMke dalase parAjita hokara vApisa A gyii| isa ghaTanAse gopAloMmeM bahuta becainI bar3ha gayI / gopAloMke pramukha nandagopane nagara meM ghoSaNA karAyI ki, 'maiM hamArI gAyoMko vApisa lA denevAleke lie sUvarNakI sAta putaliyoM ke sAtha apanI putrI duuNgaa| 121-132 78-88. isa ghoSaNAke bAvajUda bhI jaba koI vIra Age nahIM AyA taba jIvandharane apane mitroMke sAtha jAkara bhIloMke dalako parAsta kara unase gopAloMkI gAyeM vApisa chIna lii| isase jIvandharakA suyaza sarvatra phaila gyaa| nandagopane ghoSaNAke anusAra apanI putrI jIvandharako denI cAhI para unhoMne svayaM putrIko na le padmAsya mitrako putrI pradAna kraayii| pacAsya / govindAko prApta kara prasanna huA / 133-144 tRtIya lambha 89-91. jaba pAsya govindAko prApta kara prasanna thA aura jIvandhara kumAra apanI zauryazaktiko bar3hAnemeM saMlagna the taba rAjapurIkA rahanevAlA zrIdatta vaizya arthopArjanako bhAvanAse laharAte hue samudra meM jahAja-dvArA yAtrA kara ratnadvIpa gayA aura vahA~se bahuta bhArI sampattikA saMcaya kara vApasa lauttaa| vaha isa kinArepara AnevAlA hI thA ki samudra meM joradAra tUphAna uThA / jahAjake yAtrI udvigna ho utthe| zrIdattane sabako sAntvanA dii| anta meM jahAja DUba gayA aura zrIdatta eka lakar3Ike mastUlake sahAre tairakara kiso dvIpameM phuNcaa| 145-150 92-95 saMsArakI asAratAkA vicAra karatA hA zrIdatta vahA~ baiThA thA ki usakI dRSTi eka ghara nAmaka vidyAdharapara pdd'ii| usakI preraNAsAMvatta eka mAyAmayI UTapara baiThakara AkAza. mArgase calA aura vijayA parvatapara jA pahu~cA / ghara vidyAdharane use samudra meM tUphAna utpanna karanekI mAyA tathA vijayApara lAye jAne kA prayojana btlaayaa| usane kahA ki yahA~ nityAloka nagara ke rAjA garur3avegakI dhAriNI nAmaka strIse utpanna haI gandharvadattA nAmakI putrI haiN| nimittajJAniyoMne usakA vivAha sambandha rAjapurImeM bINA vAdanake dvArA vijaya prApta karanevAle kisI yuvAke sAtha batalAyA hai, rAjapurIkA zrIdatta vaizya rAjA marur3avegakA paricita hai isalie use taphAnake chalase yahA~ lAne kA upakrama kiyA gayA hai| rAjA garuDavegane zrIdatta vaizyakA bahata satkAra kiyA aura apanI kanyA use sauMpate hue kahA ki Apa vINAsvayaMvarakA Ayojana kara isakA vivAha kara deN| 150-161 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 93 18 20 32 to 61 viSayAnukramaNikA 99 - 109. zrIdatta, zubhamuhUrta meM prasthAna kara gandharvadattA ke sAtha rAjapurI AyA ora voNA svayaMvarako tithi nizcita kara rAjakumAroMke pAsa nimantraNa bhejane lagA / nimantraNa pAkara aneka rAjakumAra svayaMvara maNDapa meM lAye / sajadhaja ke sAtha gandharvadattA bhI svayaMvara maNDapa meM pahu~cI / usane paricArikA ke hAthase vINA lekara bajAyI to saba rAjakumAra cakita raha gaye / koI bhI usakI tulanA nahIM kara sakA / jIvandhara kumAra bhI svayaMvara meM sammilita honeke lie gharase nikale / 110-114. jIvanvarakI sundaratA aura cAla-DhAlase saba rAjakumAra prabhAvita hue| jIvandhara - ne gandharvadatta kI bINAma aneka doSa batAkara usase dUsarI nirdoSa vINA bulavAyI aura use bajAkara sabako cakita kara diyA / yandharvadattAne apanI parAjaya svIkRta kara jIvambara kumArake gale meM varamAlA DAla dI / 115-120 kASThAMgArane IrSyAviza upasthita rAjakumAroMko jIvandharake viruddha ukasAyA, phalasvarUpa yuddha huA para jIvandharane sabako parAsta kara diyA / jIvandhara, gandharvadattA ke sAtha gandhotkaTa ke ghara pahu~ce / vahA~ uttama muhUrtameM pANigrahaNa saMskAra huA aura zrIdatta vaizya ke dvArA pradatta gandhavaMdattAko prApta kara kRtakRtya hue / 161 - 177 caturtha lambha 121 - 126. jIvandhara, gandharvadattA ke sAtha sukhAnubhava karane lge| isI bIca vanantaRtu A gayo / vanakI zobhA nirAlI ho gayI / vanakrIDAke lie nAgarika loga apanI-apanI preyasiyoMke sAtha vividha vAhanoMpara ArUr3ha hokara gharoMse nikale / jIvandhara kumAra bhI apane sakhAoke sAtha vana mahotsavameM gaye / vahA~ eka kuttAko kucha brAhmaNoMne itanI nirdayatApUrvaka pITA thA ki vaha maraNonmukha dazA meM karAha rahA thA / jIvandharane use paJcanamaskAra mantra sunaayaa| usake prabhAvase vaha candrodaya parvatapara sudarzana yakSa huA / usane Akara jIvandharakumArako apanA paricaya dete hue unake prati kRtajJatA prakaTa kI aura vipattike samaya smaraNa karane kI prArthanA kii| prArthanA kara yakSa calA gayA / 35 181 - 188 127- 128. usI samaya rAjapurIke pramukha seThoMkI putriyoM --- guNamAlA aura suramaMjarI meM apaneapane cUkI utkRSTatAko lekara vivAda cala par3A aura zarta yaha huI ki jo isameM parAjita hogI vaha nadI meM snAna nahIM kregii| cUrNo kI parIkSAkA antima nirNaya dete hue jIvambara ne guNamAlA cUrNako sarvotkRSTa batalAyA | zatake anusAra suramaMjarI snAna ke binA vApasa loTa gayI / use lagA ki jIvandharane guNamAlAkA pakSa liyA hai| phalasvarUpa usane apane antaHpurake puruSamAtrakA AnA banda kara diyA / usakI Antarika icchA jIvandharako ho vallabhake rUpameM prApta karane kI thI / 177-180 198-1917 129 - 141. kASThAgArakA upadravI hAthI guNamAlAkI ora bar3hA A rahA thaa| usake saba sAthI use chor3a bhAga gaye the / mAtra eka vRddhA dhAya usake Age khar3I raha gayI | isa dayanIya avasthAko dekha jIvandharane hAthIse dvandva kara use vazameM kiyA aura guNamAlAko prANarakSA kI 1 isa saMdarbha meM guNamAlA aura jIvandharakA paraspara anurAga ho gayA / donoM viprayoga zrRGgArakA anubhava karane lge| guNamAlAne jIvandhara ke pAsa krIDA zukake dvArA patra bhejA / jIvandharane usakA utara diyaa| carcA donoMke mAtA-pitA taka pahuMcI / anta meM sabakI saMpatise zubha muhUrta meM donoMkA pANigrahaNa saMskAra huA / 197 - 201 201-214 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 gadhacintAmaNiH paMcama lambha 142-147. idhara guNamAlAko pAkara jIvandhara kAmakalAkA anubhava karane lge| udhara kASThAgArakA hAthI jIvandharake hAyakI kagAmI noTa vAra mahImA nAma duHkhI ho rana thaa| usane khAnA-pInA saba chor3a diyaa| mahAvatoMne isakI zikAyata kASThAMgArase kii| kASThAMgArane jIvandharako pakar3aneke lie yoddhA bheje| yoddhAoMne gandhotkaTakA ghara ghera liyA, parantu akele jIvandharane saba yoddhAoMkI acchI marammata kii| anta meM gandhotkaTa jIvandharako lekara svayaM kASThAMgArake pAsa gayA / kASThAMgArane gandhotkaTakI kSamA yAcanAkI upekSA kara dI aura jIvandharake prANaghAta karanekA Adeza kiMkaroMko de diyaa| kiMkara jIvandharako badhya sthAnapara le jAne lge| isa ghaTanAse samasta rAjapUrImeM zoka chA gyaa| 215-222 148-149. jIvandharane sudarzana yakSakA smaraNa kiyA aura vaha eka Akasmika rItise jIvandharako apahRta kara apane nivAsa sthAnapara le gyaa| kikaroMne jIvandharake prANaghAtakA jhUThA samAcAra dekara kASThAMgArako prasanna kiyA / sudarzana yakSane mahopakArI jIvandhara kumArakA bar3A sammAna kiyaa| kucha dina vahA~ rahakara jIvandhara kumArakA tIrthayAtrAke uddezyase cala pdd'e| yakSa unheM mArga batalAkara aTavIke bIhar3a pathase bAhara kara gyaa| 222-226 150-152. Age calakara jIvandharane ghanaghora jaMgala meM dAvAnalase ghire hue hAthiyoMke muNDako dekha unakI rakSAke artha sudarzanayakSakA smaraNa kiyA / smaraNa karate hI yakSane meghoMse jalavarSA kara hAthiyoMkI prANarakSA kara dii| aba jIvandhara eka parvatapara sthita jinamandirakI vandanA kara tathA vahA~ rahanevAlI yakSIke dvArA bhojanavastra prAptakara pallava deza pahuMce / 227-233 153-157. jaba jIvandhara pallava dezake candrAbhanagarameM pahuMce taba vahA~ke logoMko zokanimagna dekha jIvandharane zokakA kAraNa puuchaa| logoMne batalAyA ki yahA~ke rAjA lokapAlakI eka panA nAmakI choTI bahina hai use sA~pane kATA hai| prayatna karanepara bhI viSakA prabhAva kama nahIM ho rahA hai| rAjAne ghoSaNA kI hai ki jo panAko acchA karegA use Adhe rAjyake sAtha pamA dI jaayegii| logoMkI prArthanA tathA dInatAse dravIbhUta ho jIvandhara rAjabhavana meM gaye aura sudarzana yadarake dvArA pradatta viSApahArI mantrake dvArA unhoMne padmAko utkAla niviSa kara diyaa| pacAne uThakara pAsa baiThe hae saba logoMko pahacAna liyA / lokapAlane jIvandharake prati kRtajJatA prakaTa kii| parasparake sparza tathA avalokanase jIvadhara aura pagAke hRdaya meM kAmabAghAkA saMcAra haa| lokapAlane mantriyoMke sAtha kanyA vivAhakI mantraNA kii| 233-239 15-160. mantriyoMne lokapAlake isa prastAvakA ki 'ki jIvandharane kanyAko niviSa kiyA hai tathA isake zarIrakA sparza kiyA hai isalie yaha kanyA inake lie hI dI jAye' samarthana kiyA / antameM bar3e samArohake sAtha donoMkA pANigrahaNa saMskAra ho gyaa| 239-242 SaSTha lambha 161-166. navavadhU padmAke sAtha grISma Rtuke dinoMko sukhase vyatIta karate hue jIvandhara kucha dina lokapAlake rAjabhavanameM rahe / tadanantara binA kucha kahe hI antaHpurase rAtrike samaya bAhara nikala pdd'e| pati ke virahameM padmA cokha utthii| usakI cIkha suna parivArake loga ekavita ho gye| sabane sAntvanA dii| lokapAlane jIvandharako khojake lie Adamo dauDAye para koI unheM prApta na kara skaa| 243-253 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukamaNikA 167-172. calate-calate jIvandhara tApasoMke tapovanameM phuNce| vahAM unhoMne unheM hiMsAmaya tapase virakta honekA upadeza diyaa| tApasoMne unakA upadeza suna jainadharma svIkRta kiyaa| unhoMne yahIM rAtri vyatIta kii| tadanantara aneka saghana vanoMko dekhate hue ve eka mandirameM phuNce| unake pahuMcate hI mandirake kivAda svayaM khula gye| bhaktivibhora hokara jIvandharane jinendradevakI stuti kii| 253-259 173-178. jyoM hI ye pUjana kara bAhara gAye meM hI eka samundha :na karaNomeM A pdd'aa| pUchanepara usane apanA paricaya diyA ki yahA~se samIpa hI kSemapurImeM narapatideva rAjA rahate haiN| unake rAjatheSThIkA nAma subhadra hai / subhadrake kSemazrI nAmakI putrI hai| nimittajJAniyoMne batalAyA thA ki jisake Anepara mandirake kivAr3a svayaM khula jAveM vahI isakA pati hogA / usIkI khoja meM maiM yahA~ rahatA huuN| merA nAma guNabhadra hai| aba maiM rAjyazreSThIko khabara deneke lie jAtA hai| guNabhadra-dvArA jIvandharake AnekA samAcAra sunakara rAjyazreSThI subhadra saparivAra mandira meM AyA aura jIvandharase milakara atyanta prasanna humA tayA bar3e vaibhavake sAtha unheM apane ghara le gyaa| vahA~ subhadrane apanI putrI kSemazrIkA jIvandharake sAtha pANigrahaNa kraayaa| 259-269 22 saptama lambha 169-184. jIvandharakumAra kSemazrIke sAtha sukhopabhogameM nimagna ho gye| dhIre-dhIre pAvasa Rtu A gyii| AkAzameM ghanaghaTA chA gyii| jIvandharakA anurAga kSemazrIke prati aura bhI adhika bar3ha gyaa| eka dina jIvandhara rAtrike tRtIya praharameM kSemadhIko chor3a acAnaka bAhara nikala pdd'e| unake virahameM kSemazrI bahuta duHkhI huI, parantu antameM mAtA-pitAke AzvAsanase jinendra bhagavAnke caraNa-kamaloMkA hRdaya meM dhyAna karatI huI rahane lgo| 270-277 185-190. jIvandhara kumAra eka hare-bhare vanameM phuNce| vahakate hue pakSiyoMkI bolI-vArA vaha vana mAno inakA svAgata hI kara rahA thaa| vahA~ eka kisAna milaa| use unhoMne gRhastha dharmakA upadeza dekara apane saba AbhUSaNa dAnameM de diye| Age calakara eka vidyAdharI milI jo ki jIvandharako saundaryasughAkA pAna kara unapara mohita ho gayI thii| usase bacakara tathA usake asalI patiko hitakA upadeza dekara jIvaghara Age bddh'e| 277-285 191-195 tadanantara hemAbhapurI nagarIke nikaTa phuNce| vahA~ eka rAjaputrako unhoMne dekhA ki vaha bANoMke dvArA eka Amraphalako tor3anA cAhatA hai para tor3a nahIM pA rahA hai| jIvandharane usake hAyase dhanuSa-bANa lekara anAyAsa hI Amraphala tor3a diyaa| rAjaputra inake kauzalase bahuta prabhAvita huA aura kisI taraha prArthanA kara apane ghara le gyaa| vahA~ rAjaputrake pitA dRr3hamizne jIvandhara kumArako bar3I vinayake sAtha rakhA tathA unase apane putroMko koNa vidyAkI zikSA dilaayii| rAjA dRr3hamitra jIvandharase itanA adhika prasanna huA ki usane apanI putrI kanakamAlAkA inake sAtha vivAha kara diyaa| 285-292 aSTama lambha 196-201, jIvandhara vahA~ sukhase raha rahe the| nandAdaya bhI vahIM jA phuNcaa| nandADhayake dvArA jIvandharake vaMza vaibhavako jAnakara rAjA ghamitrake yahA~ bar3I prasannatA huii| jIvandharake pUchanepara nandADhayane batAyA ki maiM gandharvadattAko mantrazayyApara zayana kara yahA~ AyA huuN| nandADhayake sAtha gandharvadattAne eka patra bhI bhejA thA, jisameM guNamAlAko viraha dazAke vyAjase apanI biraha dazAkA varNana kiyA thaa| usa patrako par3hakara unhoMne apane ghara vApisa jAnekA nizcaya kiyaa| 293-301 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH 202-209. isI bIca jIvandharake mitra padmAsya vagairaha gAyoMke apaharaNakA vyAja karate hue vahAM A phuNce| saba mitroMse milakara jIvandharako bar3I prasannatA huii| una mitroMse unheM yaha bhI mAlUma hubA ki merI mAtA vijayA daNDaka vanaketapovanameM vidyamAna hai| mAtAkA samAcAra pAkara jIvandharakA hRdaya mAta-darzanake lie atyanta utkaNThita ho uThA aura ve saba mitroM ke sAtha calakara mAtA vijayAke pAsa jA phuNce| cira vimukta mAtA putrake milanane tapovanakA vAtAvaraNa Anandamaya kara diyaa| tadanantara mAtAko apane mAmAke ghara bhejakara jIvandhara rAjapurIkI ora cala pdd'e| 210-213. tadanantara rAjapurImeM eka seThake gharake sAmane nikalate samaya unhoMne makAnakI chata se kisI kanyA hAyase nIce par3atI huI geMda dekhii| geMdako dekhakara jyoM hI unakI dRSTi usa kanyApara par3I tyoMhI usake prati unakA anurAga bar3ha gyaa| ve vahIM ruka gye| unake puNya prabhAvase kanyAke pitA sAgaradatta seThake vaha ratna jo bahuta samayase par3e the bika gaye / seTha sAgaradatta unheM bar3e sammAnake sAtha bhItara le gayA aura kahane lagA ki merI kanyA vimalA hai| nimittajJAniyoMne kahA thA ki jisake Anepara tumhAre ratna bika jAyeMge vahI isakA pati hogaa| Apake bhavanake nikaTa Ate hI mere saba rala bika gaye / isalie Apa isa kanyAko svIkRta kiijie| sAgaradatta seTha kI prArthanA svIkRta kara unhoMne vimalAke sAtha pANigrahaNa kiyaa| 313-317 navama lambha 214-224. vimalAke sAtha rAtri patIta kara jaba jIvanvara apane mitroMke pAsa pahuMce taba saba mitra inake saubhAgyakI prazaMsA karane lge| parantu eka buddhiSe mitrane vyaMgya kasate hue kahA ki jinheM koI nahIM pUchatA thA aisI lar3akiyoM ke vivAha lene meM kyA sobhAgyakI bAta hai| yadi ye suramaMjarIko vivAha leM to inheM sobhAgyazAlI samajhA jAye / jIvandharako buddhiSekI bAta laga gayI aura ve eka vRddhakA rUpa banAkara suramaMjarIke ghara phuNce| pratihAriyoMke rokane para bhI ye bhavanake bhItara ghusa gye| pratihAriyoMne suramaMjarIke pAsa isakI khabara bhejii| suramaMjarIne vRddhaveSo jIvandharako premase bhojana kraayaa| bhojanake bAda vaha vahIM so gaye / madhyarAtrike samaya inhoMne madhura saMgIta chedd'aa| inake saMgItase pramAvita hokara suramaMjarIne pUchA ki jisa taraha ApakA saMgItapara adbhuta adhikAra hai isI taraha anya kAryoMpara bhI hogA? unhoMne kahA ki hai / taba sakucAtI huI usane kahA ki jIvandharake sAtha merA sambandha honA kyA zakya hai ? jIvandharane uttara diyA ki yadi merI bAta mAnanemeM tatpara hoo to avazya zakya hai aura bAta yaha hai ki samasta varadAnoMke denemeM dakSa kAmadevakA mandira hai| vahA~ Apa cleN| vahA~ tumhArA saba manoratha pUrNa hogaa| jIvandharakI bAta sunakara suramaMjarI kAmadevake mandira meM jAne ke lie tatpara ho gyii| 318-333 225-228. vRddhaveSI jIvandharake sAtha suramaMjarI kAmadevake mandirameM pahuMcI zaunAmadevakI pratimA ke samakSa vinItabhAvase prArthanA karane lagI ki mujhe jIvandharakI prApti ho / vahAM pahale se hI chipe hue eka mitrane AkAzavANIke rUpameM prakaTa kiyA ki tumheM 'tumhAre iSTa varakI prApti ho cukI' isI samaya vRddhaveSI jIvandhara apanA vRddhaveSa chor3a asalI veSa meM prakaTa ho gye| suramaMjarI jIvandharako sAmane khar3A dekha sahama gyii| antameM suramaMjarIke sAtha jIvandharakA vivAha ullAsapUrvaka huA / suramaMjarIkA pitA kuberadatta seTha bhI apanI putrIke isa sambandhase atyanta prasanna huaa| 333-336 dazama lambha 229-232. tadanantara jIvandhara sumatikI putrI sUramaMjarIko sukhopabhogase santuSTa kara apane mitroMse prazaMsita hote hue gandhotpATa aura sunandAse mile| gandharvadattA aura guNamAlAko prasanna Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA kiyA / rAjapuromeM kucha dina rahaneke bAda jIvandharane apane mAmA govindarAjake pAsa jAnekA vicAra kiyA aura gandhotkaTase AjJA lekara videha dezako ora prasthAna kara diyaa| govindarAmane apane bhAnajekA Agamana suna bar3I prasannatA prakaTa kI aura bar3e vaibhavake sAtha unakA dharaNItilaka nAmaka rAjadhAnI meM praveza karAyA / 233 - 240 dharaNItilaka rAjadhAnIke logoMne jIvandharake prati bahuta bhArI anurAga prakaTa kiyA / isI bIca govinda mahArAjake pAsa kASThAMpArakA patra AyA ki satyandhara ke maraNake viSaya meM rAjapurIkI janatA mujhe vyartha hI kalaMkita karatI haiN| eka unmatta hAthIke dvArA yaha kukRtya huA thA / Apa hamAre mitra haiM ataH rAjapurI Akara hamAre isa kalaMkakA parimArjana kreN| isa patrakA govinda mahArAjakI sabhA meM vAcana huA thorU rAjapurIke pahu~canekA yaha ati nimantraNa svIkRta kara liyA gyaa| govinda mahArAja apane bhAnaje jIvandharako sAtha le yuddhako pUrI taiyArI ke sAtha hemAMgada dezakI ora cala pdd'e| 337-343. 241-245. kASThAMgArane bar3e sammAna ke sAtha govinda mahArAjakI agavAnI kii| vahA~ jAkara govinda mahArAjane apanI putrI lakSmaNA ke svayaMvara karanekA vicAra kiyA aura isa svayaMvarake vyAja se deza-dezake rAjAkhauMko bulAkara rAjapurI meM ekatrita kara liyaa| svayaMvara meM kanyA prAptiko zarta candraka yantra se niyantrita varAhoMke tIna putaloMko bANase eka sAtha vedha denA thaa| sAr3he chaha dina taka svayaMvara maNDapameM rAjakumAroMke udyoga calate rahe para koI bhI isa zartako pUrNa karane meM samartha nahIM ho skaa| anta meM jIvandhara kumArane zataMke anusAra eka hI bANake dvArA varAhoMke tInoM putaloMko vedhakara nIce girA diyaa| 343-353 246 - 249. isa kAryase jIvambara kumArakA zaurya vRddhigata ho gyaa| isI avasarapara govinda mahArAjane saba rAjAoMke sAmane prakaTa kiyA ki yaha jIvamvara rAjA satyandharakA putra hai / kASThAgArane rAjadroha kara chalase inakA ghAta kiyA thaa| govindarAjakI isa ghoSaNAko sunakara kASThAMgAra ko lene ke dene par3a gaye / saba rAjAMboMne jIvanbarake prati bar3A sammAna prakaTa kiyA aura padmAsya Adi jIvandharake mitroMne kASThAGgArase rAjya parityAgakA Agraha kiyA / rAjya parityAga na kara vaha yuddhake lie taiyAra ho gyaa| nikRSTa rAjA kASThAMgArakI ora aura viziSTa rAjA jIvanvarakI ora ho gaye / tadanantara bhayaMkara yuddha huA aura usameM jIvandhara ne kASThAgArako mAra DAlA / jIvandharakI vijaya patAkA phaharA utthii| unhoMne govinda mahArAja tathA anya rAjAoMko prasanna kiyA / 259 - 263. prajA meM sumaMgalakI ghoSaNA kI gyii| lakSmaNAke vivAhako taiyAriyA~ hone lagIM / mAtA vijayAkA hRdaya apAra Ananda meM nimagna ho rahA thaa| vaha bar3I laganake sAtha vivAhakI 1.9. 353-363 250 - 258. tadanantara jIvandharane bar3e vaibhavake sAtha rAjapurI meM praveza kiyaa| sarva prathama jinAlayameM jAkara bhagavAn jinendra ke darzana kiye| unakA mahAbhiSeka karAyA / yazcakoM ko manacAhA dAna diyaa| usI samaya sudane Akara jIvandhara kumArako siMhAsanArUDha kara unakA rAjyAbhiSeka karAyA / tatpazcAt jayalakSmI nAmaka hastidIpara savAra ho rAjamArgase nagarI meM paribhramaNa kara unhoMne rAjabhavana meM praveza kiyaa| jIvandharake darzana ke lie nagarIkI samasta striya umar3a pdd'iiN| unhoMne kASThAMgArake antaHpurake logoM kI rakSA kI jAye, unheM kisI prakArakA kaSTa na diyA jAye yaha ghoSaNA kI tathA anya kaidiyoMko bandhana se mukta karAyA / gandhotkaTako rAjazreSThIkA pada diyA, nandAyako yubarAja banAyA aura padmAsya Adiko mahAmantrI Adike pada diye tathA bAraha varSa taka ke lie lagAna mApha kara diyaa| 363-372 372-383 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH taiyAriyAM karA rahI thii| zubha muhUrtameM jIvandharane lakSmaNAkA varaNa kiyaa| lakSmaNAkI mAtAkA nAma navuti thA / 10 ekAdaza lambha 264-268. rAjA jIvandhara niSkaNTaka rAjyakA upabhoga karane lage / saba deviyoMko bulAkara unhoMne prasanna kiyA / tadanantara vijayA mahAdevI aura sunandAne AryikA kI dIkSA le lI isalie ant iSTaviyogakA duHkha huA parantu dhIre-dhIre saMsArakA pravAha apanI dhArAse calane lagA / 395 - 401 269 - 274. kisI samaya jIvanvara krIDAsarasImeM jalakrIr3Ake lie gye| striyoMke sAtha jalakor3A karaneke bAda unhoMne vAnaroMkI lolA dekhI / eka vAnarI vAnarase ruSTa ho gayI taba vAnara yaha kahakara aceta par3a gayA ki yadi tuma mujhe nahIM cAhatI ho to maiM maratA huuN| vAnarI use sacamuca mRta samajha usakA AliMgana karane lagI / praNayakopa samApta honeke upalakSya meM vAnarane eka panasaphala tor3akara vAnarIke lie diyA, kintu vanapAlane Akara vAnarIse vaha panasaphala chIna liyaa| isa ghaTanAse jIvandharako vairAgya A gayA / unhoMne samajhA ki jisa prakAra isa vanapAlane vAnarIse panasaphala chIna liyA hai usI prakAra maiMne kASThAMgArase rAjya chIna liyA hai| viSaya-bhogoMse unakA vitta virakta ho gyaa| unhoMne munirAjake mukha se dharmopadeza zravaNa karanekI bhAvanA prakaTa kI tathA karmacAriyoMko jinapUjAko sAmagrI taiyAra karanekA Adeza diyA / 275 - 282. mandira meM jAkara unhoMne gadgadavAraNIse bhagavAnkA stavana kara pUjA kI tathA do munirAjoMke darzana kara unase dharmopadezakI prArthanA kii| pradhAna munirAjane caturgati rUpa saMsAra ke duHkhoMkA varNana karate hue usase chUTane kA upAya btlaayaa| isI saMdarbhameM jIvandhara mahArAjane munirAja se apane pUrvabhava pUche 1 283 - 286. munirAjane kahA ki tuma pUrvabhavameM dhAtakIkhaNDa dvIpake bhUmitilaka nagara ke rAjA pavanayemake yazodhara nAmaka putra the| tumane ajJAnavaza haMsake eka bacce ko pakar3avAkara use mAtApitAse viyukta kiyA thaa| pIche pitA ke kahane se tumane use chor3akara mAtAke pAsa bheja diyA thA / isI pApake kAraNa tumheM prArambhase hI mAtA-pitAkA viyoga sahana karanA par3A hai| munirAja - ke mukhAravindase apane pUrvabhava tathA dharmopadeza sunakara jIvandharakA vairAgya pravAha aura bhI tIvravega se bahane lagA | unhoMne gandharvadattA ke putra satyanvarako rAjya diyA tathA saba striyoM ko saMsArako sthiti paricita karAyA / isase saba striyA~ bhI dIkSA leneke lie utsuka ho gayIM / anta meM nandA aura apanI saba striyoMke sAtha unhoMne bhagavAn mahAvIra svAmIke samavasaraNa - kI ora prayANa kiyA / 287 - 297. samavasaraNameM pahuMcakara unhoMne bhagavAn mahAvIra svAmI kI stuti kI tathA dIkSAkI prArthanA kii| tadanantara dIkSA dhAraNa kara unhoMne paramasaMyama svIkRta kiyaa| usI samaya sudarzana yakSane lAkara inakI stuti kii| antameM kaThina tapazcaryA kara inhoMne nirvANa prApta kiyA aura deviyoMne yathA yogya svargapada prApta kiyA / pariziSTa 1. kSatracUDAlaMkAra 2. sUktisaMcaya 3. vyaktivAcaka sUcI 439-442 443 444-445 383-394 401-408 4. bhaugolika zabda sUcI 5. pAribhASika zabda sUcI 6. katipaya viziSTa zabda sUcI 408-420 420-427 427-437 445 446-447 447-457 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prathamo lambhaH] zriyaH patiH puSyatu vaH samIhitaM trilokarakSAnirato jinezvaraH / yadIyapAdAmbujabhaktizIkaraH surAsurAdhIzapadAya jAyate / / 1 / / praNamragIrvANakirITabhAnubhiH praphullapAdAmburuhAn gaNezvarAn / praNaumi yeSAM stutireva bhAratI kavitvazaktyai bhuvi kalpate nRNAm / / 2 / / A NAN --.- -.-..-... ..... .. .... .. ........--- [saMskRta-TIkA ] zreyaH zriyaM dizatu meM vIro vijnyaanmaasitsvaatmaa| rAgadveSavimuko nirikhasa janAnandahitadeSTA // 5 // zeSA api tIrthakarAH saMsAradhyAntanAzane rakyaH / timiraM hantu sadyo manmAnasamandirAvasatham // 2 // sthArapadabhrAjitA jIyAjjainI vANI sukhAvaniH / tattvopadezaniSNAtA sarvakalyANakAriNI // 3 // guravaH kundakundAdyA ratnatrayavibhUSitAH / darzayantu sadA pathyaM panthAnaM mAM zivazriyAH // 4 // gadyacintAmaNirayaM satyaM cintAmaNIyate / jIvakodantavibhrAjI kAvyapIyUSapAyinAm // 5 // ___vAdImasiMho jitanAdisiMho jIyAdasau vAdakalAmavANaH / nirmAya yo hyekamimaM mahAntaM grandhaM budhazlAghyasamo babhUva // 6 // gadhacintAmaNimahaM vivRNomi samAsataH / vAdImasiMhasUryAramA sAhAyyaM vidadhAtu me // 7 // athAnavadyagadyapadyaracanAnupamacAturIcamatkRtAkhilasUri zrIvAdImasiMha sUriH prAripsitamrantha- 15 nirvighnasamAptyartha speSTadevatAmamiSTotumAha-niyaH patiriti-zriyaH anantacatuSkarUpAyA anta. raGgAyA aSTaprAtihAryarUpAyAzca bahiraGgAyA lakSmyAH patiH, trilokarakSAyAM niratastatparaH sa jinezvaro'hanpara. mAmA, vo yugamAkaM samIhitaM manorathaM puSyatu yadIyapAdAmbujayoktyAH zIkaraH kaNaH surAsurAdhIzapadAya devadAnavendrapadaprAptaye ( tAdadhye caturthI ) jAyate // 1 // praNati-praNamragIrvANAnAM natAmarANAM kirITabhAnumima kuTamarIcimiH praphulare pAdAmburuhe yeSAM tAn vikasitacaraNAravindAn gaNezvarAn vRSabhasenAdi- 20 gaNadharAn praNAmi prakarSaNa rataumi yeSAM gaNadharANAM stutireva mAratI stutyAtmikA vANI bhuvi pRdhiyAM mRNAM lokAnAM kavitvazaktyai kavitA nirmANazaktya kalpate jAyate // 2 // - -.:.-...- . [hindI anuvAda] mahAbIrapadadvandva candisvA pazmanibham / gamacintAmaNigranthaM saTIka vidadhAmyaham / / jo ananta catuSTaya rUpa antaraMga lakSmI aura aSTaprAtihArya rUpa bahiraMga lakSmIke / svAmI haiM, tInoM lokoMkI rakSAmeM tatpara haiM aura jinake caraNakamaloMkI bhaktikA eka kaNa murendra evaM asurendrakA pada pradAna karanevAlA haiM, ve jinendra deva tuma sabake manorathako puSTa kara / / 1 namrIbhUta devoM ke mukuTarUpI sUryose jinake caraNakamala vikasita ho rahe the evaM jinakI stutirUpI vANI pRthivIpara manuSyoMke lie kavitva-zakti pradAna karatI hai. una gaNa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH zo0 3-. atisthiraM svasya padaM manogRhe sa dharmacintAmaNirAtanotu me| yadAzritAH zAzcatasaMpadaM budhAH zrayanti bhavyA gatasaMmRtizramAH ||3|| azeSabhASAmayadehadhAriNI jinasya vaktrAmburuhAd vinirgtaa| sarasvatI me kurutAdanazvarI jinazriyaM syAtpadalAJchanAzcitA / / 4 / / sarasvatIsvairavihArabhUmayaH samantabhadrapramukhA munIzvarAH / jagrantu vAmbajanipAtapATitapratIparAddhAntamahIdhrakoTayaH ||5|| zrIpuSpasenamuninAtha iti pratIto divyo manurmama sadA hRdi saMnidadhyAt / yacchaktitaH prakRtimUDhamatirjano'pi vAdIbhasiMhamunipuGgavatAmupaiti / / 6 / / atisthiramiti-sa prasiddhI dharmacintAmaNima manogRhe svasyAtisthira hada tamaM padaM sthAnaM 'padaM vyavasita yAprasthAnalakSmAvivastupu' ityamaraH, Atanotu karotu yadAzritA yaddharmacintAmaNizaraNaM prAptaH budhA vivekino bhavyA bhavyaprANino gatA vinaSTaH saMstizramazcaturgatibhramaNaklezo yeSAM te tathAbhUtAH santaH zAzvatasaMpadaM sthAyi saMpatti muntimityarthaH zrayanti prApnuvanti // 3 // azeSeti--azeSabhASAmayadehadhAriNI nikhilabhASArUpapariNamanasvabhAvA, jinasyAhato bananAmburuhAnmukhakamalAd vinirgatA viniHsmRtA prakaTIbhUtA syArapadalAJchanaMna kathaMcidarthakasyAspadacihvenAJcitA zobhitA syAdvAdarUpetyarthaH sarasvatI 15 vANI didhyapaniriti yAvat meM mama adhinazvarAmavinAzinAM jinAzraya pArazca vibhUri kurutAt // 4 // evaM devagurudharmazAstrastavanAnantaraM vartamAnasUrIn / stotumAha-sarasvatIti----sarasvatyA dANyAH svairavihArabhUmayaH svacchandavihArAvamayo vividhavANIvijJA iti yAvat / vAgeva vannamiti vAgvanaM vacanadambholistasya nipAtena pATitA bidAritA pratIparAddhAntamahIdhrANAM viruddha siddhAntaparvatAnAM koTi yaste tathAbhUtAH / samantabhadraH pramukho yeSAM te tathAbhUtA munIzvarA yatIndrA jayantu jayavanto bhavantu / 20 utkarSeNa vartantAmiti yAvat // 5 // atha svaguruM stotumAha- zrIpuSpaseneti-zrIpuSpasenazcAsau muninAtha zreti zrIpuSpasenamuninAthaH / itItyaM pUrvokanAmnA pratItaH prasiddho digyo'laukiko manurmama granthakartuH - hRdi hRdaye 'cittaM tu ceto hRdayaM svAntaM hRnmAnasaM manaH' ityamaraH, sadA saMnidadhyAt saMnihito bhUyAt / yacchatito yasya sAmarthyAt prakRtyA mUDhamatiriti prakRtimUhamatiH nisargamUryo'pi janaH / vAdina evebhA bAdImAsteSAM siMha iti vAdImasiMhaH sa cAso munipuGgavazceti vAdImasiMhamunipuGgavastasya bhAvasta 25 vAdigajavidAraNakaNThIravasa dazazreSThamunitAm / upaiti prApnoti / yatrabhAveNa svamAvadurbuddhi syahamodayadevo mahAvidvAnabhUvaM sa puSpasenanAmA guruH sadA mama hRdaye vartatAmiti bhAvaH // 6 // dharauMko maiM bAra-bAra stuti karatA hU~ / / 2 / / vaha dharmarUpI cintAmaNi mere mana-mandira meM apanA atyanta sthira pada sthApita kare jisakI zaraNameM pahu~ce hue vivekI bhavyajIva saMsAra bhramaNakA zrama dUra kara zAzvatapada-nirvANa dhAmako prApta karate haiM / / 3 / / jo samasta . bhASArUpa zarIrako dhAraNa karanevAlI hai, jinendra bhagavAna ke mukhakamalase nikalI hai aura 'syAt' padarUpa cihnase suzobhita haiM vaha sarasvatI-jinavANI mere lie jinalakSmI-vItarAga vijJAnarUpI lakSmI pradAna kre||4|| jo sarasvatIke svacchanda vihAra karanekI bhUmi haiM aura jinake bacanarUpI vanake giranese viruddha siddhAntarUpo parvatoMke zikhara cUra-cUra ho gaye haiM ve samantabhadra Adi munirAja jayavanta ho / / 5 / / svabhAvase mandabuddhi manuSya bhI, jinakI zaktise vAdIrUpI hAthiyoMko naSTa karane ke lie siMhako samAnatA rakhanevAle muniyoMmeM zreSTatAko prApta ho jAtA hai (paznameM jinakI sAmarthyase mujha-jaisA manda buddhi manuSya bhI 'vAdIma siMha' padakA dhAraka zreSTha muni bana gayA ) ve zrI puSpasena munIndra nAmase prasiddha divya manu Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo lambhaH snehaprayogamanapekSya dazAM ca pAtraM dhunvaMstamAMsi sujanApararatnadIpaH / mArgapakAzanakRte yadi nAmaviSyasanmArgagAmi janatA khalu nAbhaviSyat / / 7 / / tyaktAnuvartanatiraskaraNau prajAnAM zreyaH paraM ca kuruno'mRtkaalkuuttii| tadvatsadanyamanujAvapi hi prakRtyA tammAdapekSya kimupekSya kimanyameti / / 8|| atha mujanaM snAnumAha-snehaprayogamiti--snehaprayogaM prItiprayogaM pakSe tailaprayogam / dazAmavasthI 5 pakSa vanitam / pAgaM ziSyaM pajhe bhAjanam / anapazyApekSitamakRtvA tamAMsi ajJAnAni pakSe timirANi dhundhana nAzayan sujana evAparastradIpa ili sujanApasaladIpaH sajanAparamaNimayadIpaH / mArgaprakAzanakRta cirantanakavimArgapradarzanAya yadi nAbhavipyahi slu niyUyena sanmAgaMgAminI cAsI janatA ceti sanmArgagAmijanatA nidApamArgagamanazIlo janasamUho nAmaviSyata / hetuhaM tumadbhAve laGa / yathA kila maNimayI dIpastalaprayogaM vartikA pAtraM cAnaprekSya svakrIyaprabhAbhAreNa timiraM nAzayati tathA sujano'pi 10 mnehaprayogAdikamanapekSya sarveSAmajJAnatimiraM nAzayatIti bhAvaH // 7 // atha sajanena saha durjanasyApi nisarga varNagrinumAha---tyaktati-anuvartanaM ca tiraskaraNa cetyanuvartanatiraskaraNe tyakta anuvartanatiraskaraNe yayostA yatAnuvartanatiraskaraNI durIkRtasamAdaratiraskArI / amRtazca kAlakUTazcetyamRtakAlakUTI pIyUSagaralau prajAnAM janAnAm / zreyaH kalyANaM param akalyANaM ca kuruto vidhattaH / yadvaditi zeSaH / tadvata saMzca anyaveti madanyo, so ca to manujI ceti sadasyamanujau, sajanadurjanAvapi tyaktAnuvartanatiraskaraNau santau 15 prakRyA svabhAvena zreyo'zreyazca kumtaH / tasmAta kim apekSya, kim upekSya, anyaM janam / eti prApnoti jana iti shessH| yathA kilAmRga yanAnubAnamapi lokAnAM kalyANamAkalayati kAlakUTazca tyatiraskaraNo'dhyakalyANamAkalayati tathA sajano'pi syaphAnuvartano'pi janAnAM hitamutpAdayati durjanazca tyA nirarakaraNo'yahita mumpAdayati / ata putra durjanamupekSya sajjanasyApekSaNaM pyarthamastIti bhAvaH // 8 // 'sadA mere hRdayameM vidyamAna rahe // 6 // jo sneha prayoga-prItikA prakRSTa saMyoga ( pakSameM telakA 20 saMyoga) dazA-avasthA ( pakSameM battI) aura pAtra-vyakti ( pakSa meM bhAjana ) kI apekSA na kara ajAnAndhakArako naSTa karatA hai aisA sajjanarUpI zreSTha ratnamaya dIpaka, mArgako prakAzita karane ke lie yadi nahIM hotA to nizcayase janatA sanmArgameM gamana karanevAlI nahIM hotii| bhAvArtha-yahA~ kapakAlaMkAra dvArA sajjanako ratnamaya dIpaka batalAte hue kavine kahA hai ki caki sajana rUpI ratnadIpaka anya dIpakoM ke samAna tela battI tathA pAtrakI apekSA na rakha 25 ( sneha avasthA aura vyaktikA honAdhikatAkA vikalpa na kara ) sabako ajJAna-timirako dUra karatA hai isIlie janatA samIcIna mArgapara c||7|| jisa prakAra amRta aura kAla. kRTa vipa, Adara tathA tiraskAra kI apekSA chor3a kramase prajAkA kalyANa aura akalyANa karate haiM usI prakAra sajjana aura durjana bhI Adara aura tiraskArakI apekSA na kara prajAkA kalyANa aura akalyANa karate haiN| ataH kisakI apekSA kara aura kisakI upekSA kara 3. kisa ko prApta hoU~ ? bhAvArtha- amRtakA koI Adara na kare taba bhI vaha logoMkA kalyANa karatA hai aura kAlakUTakA koI tiraskAra na kare, sanmAna kare taba bhI vaha logoMkA akalyANa hI karatA hai| isI prakAra sajjanakA koI satkAra na kare taba bhI vaha svabhAvase hI dUsarokA kalyANa karatA hai aura darjanakA koI tiraskAra na kare, sanmAna kare taba bhI vaha svabhAvase hI dasarokA akalyANa karatA hai| aisI sthiti meM kisIkI apekSA yA upekSA kaisI Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ zlo0niHsArabhUtamapi bandhanatantujAtaM mUrnA jano vahati hi prasavAnuSaGgAt / jIvandharaprabhavapuNyapurANayogAdvAkyaM mamApyubhayalokahitapradAyi / / 9 / / gIrvANAdhipacoditena dhanadenAsthAyikAmAdarAtsRSTAM dvAdazayojanAyatatalA nAnAmaNidyotitAm / adhyAsta tridazendramastakamilatpAdAravindadvayaH prAgdevo vipulA calasya zikhare zrIvardhamAno jinH||10|| 5 tatrAsInamamuM trilokajanatAsaMsArajIrNATavIdAvaM durmatagharmatApaharasaddharmAmRtasAviNam / rAjA zreNika ityazeSabhuvanaprakhyAtanAmA magadurAnakirITatADitanAmastupAla harAyaH // 11 // athAbhidheyaprabhAvamAvirbhAvayitumAha-niHsAreti-~hi yasmAt kAraNAt janaH prasavAnuSaGgAt puppasaMbandhAt niHsArabhUtamapi bandhanatantujAtaM bandhanasUtrasamUhamA zirasA vahati / tato mamApi vAkyam / jIvandharaH prabhavo yastha taditi jIvandhraraprabhavam , tacca tat puNyapurANaM cetti jIvandharapuNyapurANaM tasya 1. yogastasmAta sAtyandharikAraNakapavitrapurANayogAta ubhayaloke-ihAgAmini ca loka hitaM pradadAtItyavaM zIlam / vartata iti zeSaH // // atha prAripsitagranthopodayAtaM varNayitumAha-gIrvANati-prAka pUrva tridazendrANAM devendrANAM mastakaimUrdhamimilat pAdAravindadvayaM caraNakamalayugalaM yasya tathAbhUtaH / zrIvardhamAnI jinaH pazcimatIrthakaraH / vipulAcalasya-pRtanAmagiraH zikhara zRGge gIrvANAdhina purandareNa coditena preritena dhanadena kutrareNa AdarAsAdaraM sRSTAM racitAm, dvAdazayojanAyataM talaM yasyAstAM dvAdazayojana15 vistRtAm / prathamatIrthakarasya vRSabhadevasya samavasaraNavistAro dvAdazayojanaparimino babhUva zrIvardhamAnastha khekayojanaparimita evAsIdato'tra dvAdazayojanAyatatalAmiti vizeSaNaM cintyam / nAnAmaNimiranekaratnayotitAM prakAzitAm / AsthAnikAM samavasaraNabhUmim / adhyAsta tantra sthito'bhUt / 'adhizIGsthAsa karma' ityAdhAre karmatvam // 10 // tatreti-satrAsthAyikAyAm / AsInamupaviSTaM nilokajanatAyA jA dhomadhyAbhidhalokatrayajanasamUhasya saMsAra eva caturgatisaMsaraNamaMtra yA jIrNATavI purANAvanI tasyA dAvaM 20 dAvAnalaM tathAbhUtam 'dava dAyI banAnale' iti haimaH ! durmatameva mithyAmatameva yo dharmastasya tApastasya haraM yatsaddharma ecAmRtaM tatvAvayatIti tathAbhUtam / amuM zrIvardhamAnajinam / 'zreNika' iti, azeSabhuvane nikhilasaMsAre prakhyAtaM nAma yasyAsau tathAbhUto rAjA naman namaskurvan dUrAnameNa dUrabinatena kirITena makuTena tADitaM talaM yena tathAbhUtaH san , kiM ca hRSTa Azayo yasya tathAbhUtaH san / tuSTAva stavanaM cakAra // 11 // kI jAye ? // 8 // bandhanake tantuokA samUha yadyapi niHsAra hotA hai. tathApi phUloMke 25 sambandhase manuSya use zirapara dhAraNa karatA hai isI prakAra mere vacana yadyapi niHsAra haiM tathApi jIvandhara svAmIse utpanna pavitra puNyake sAtha saMyoga honese ve donoM lokoMmeM hita pradAna karanevAle haiM / / 9 / / pahale kI bAta hai ki zrI vardhamAna jinendra, vipulAcalake zikharapara indra ke dvArA prerita kuberase AdarapUrvaka nirmita bAraha' yojana vistRna evaM nAnAprakAra ke maziyAMse prakAzita samavasaraNa sabhAmeM virAjamAna the| usa samaya unake donoM caraNakamala 30 indra ke namrIbhUta mastakase mila rahe the / / 10 / / samavasaraNameM virAjamAna bhagavAna , tIna lokakI janatAke saMsArarUrI jIrNa aTavIko naSTa karane ke lie dAvAnala the aura mithyAmanarUpI ghAmake santApako haranevAle saddharmarUpI amRnako jharAne vAle the / usI samaya samasta saMsAra meM jisakA 'zreNika' yaha nAma prasiddha thA, dUrase hI namrIbhUta mukuTase jo pRthivItalako tAr3ita kara rahA thA aura jisakA hRdaya atyanta harSase yukta thA aisA rAjA. namaskAra kara unako stuti karane 1 1 . samavasaraNakA yaha vistAra sAmAnya samavasaraNako apekSA likhA jAna par3atA hai kyoMki vardhamAna svAmIke samavasaraNakA vistAra eka yojana pramANa thA vAraha yojana pramANa nahIM / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -15] prathamo lammaH tatrasthaM caturAzramasthapuruSAnuSTheyadharmasthitivyAkhyAdhyApRtidRzyamAnadazanAlokaM gaNAdhIzvaram / vanditvA makuTAvataMsakusumAmodena limpanmahImaprAkSIkimapi kSamApatiratha spaSTIbhavatkautukaH / / 12 / / nAnAbhogapayodhimagnamatayo vairAgyadUrojjhitA devA na prabhavanti duHsahatamAM voDhuM munInAM dhuram / ityAhuH paramAgamasya paramAM kASThAmadhiSThAsnavastaddevo muniveSameSa kalayandRzyeta kasmAditi // 13 // itthaM pRcchati pArthive gaNadharastadvRttamAkhyAtavAn rAjannaiSa sura: purA narapativizvaMbharAvizrutaH / / vairAgyeNa tRNAya rAjyamatulaM matvA vimucyAzu tatprAvikSatpadavIM tapodhanagatAM giirvaanntulyaakRtiH||14|| - - - tatrAthamiti-atha vardhamAna jinastavanAnantaram / spaSTImavatkotukaM yasya tthaabhuutH| kSamApatiH shrennikH| sannasthaM samaksaraNasthitaM / canurvAzramapu tiSTanti caturAzramasthAsne ca puruSAstaranuSTeyA yA dhamaMsthitistasyA vyAkhyAvyAptI varNanakArye dRzyamAno dazanAloko dantaprakAzo yasya ne tathAbhUtaM gaNAdhIzvara gautamagaNadharaM vanditvA makuTAvataMsakusumAmodena maulyalaGkArapuSpasurabhiNA mahIM limpan 10 san kimapi / aprAkSIt // 12 // nAnAbhogeti-nAnAbhogapayodhau vividhogasAgara mAnA matiyeSAM taM tathAbhUtAH / vairAgyeNa dUrojjhitA vairAgyaM dhartumasamarthA iti yAvat / devAH surAH, duHsahatamAmatikaTinAM munInAM dhuraM yatInAM bhAraM voDhuM dhatuM na prabhavanti na samarthA jAyante / itItthaM paramAgamamyottamajinazAstrasya paramAM caramA kASTAM sImAnam adhikSasnavo'dhiSTAnazIlAH paramazAstrapAraMgatA iti yAvana AhuH kathayanti tat punaH, eSa devo dRzyamAnaH suro muniveSaM yanimudrAM kalayan dadhata kasmAvatoH dRzyate / iti zreNiko mahIpAlI gautama gaNIndraM papraccheti saMbandhaH / itthamiti-inthamanena prakAreNa pRthicyA adhipaH pArthivastasmin zreNikabhUpatI pRcchati sati gaNadharo gautamaH, tadvRttaM pUrvokamunyudantam AkhyAtavAn / he rAjan , eSa dRzyamAno muniH suro devo nAsti / ayaM purA dIkSA grahaNAtpUrvam / vizvambharAyAM vizruta iti vizvambharAdhizrutaH pRthivIprasidro narapatI rAjA / AsIditi zeSaH / vairAgyeNa virAgasya bhAvaH karma dhA vairAgyaM tena / atula manupamaM rAjyaM tRNAya maravA tRNavattacchaM matvA 'manyakarmaNyanAdare . iti caturthI / Azu bhagiti tad rAjyaM vimucya tyaktvA tapodhanagatAM munigatA padavI mArga prAvikSat praciveza / gIrvANena devena tulyAkRtiryasya sa iti muni vizeSaNam / nAyaM suraH kiMtu sura iva bhAtIti lagA / / 11 / / usI samavasaraNameM brahmacArI, gRhastha, vAnaprastha aura bhikSu ina cAra AzramoM meM sthita manuSyoM ke dvArA karane yogya dharmasthitikI vyAkhyA karate samaya jinake dA~takA prakAza dikhAI de rahA thA aise gaNadhara bhagavAn virAjamAna the| rAjA zreNikane mukuTa-sambandhI mAlAke phUloMkI sugandhase pRthivItalako vyApta kara unheM bhI namaskAra kiyA aura 25. kautUhala prakaTa karate hue kucha pUchA / / 12 / / bhagavan ! 'nAnAprakArake bhogarUpI sAgara meM jinakI buddhi nimagna hai tathA bairAgyane jinheM dUrase hI chor3a rakhA hai aise deva muniyoMkA atyanta duHsaha bhAra dhAraNa karane ke lie samartha nahIM hai| aisA paramAgamako parama: sImAko prApta utkRSTa jJAtA AcArya kahate haiM phira yaha deva muni vedhako dhAraNa karatA huA kyoM dikhAI de rahA hai ? // 13 / / isa prakAra rAjA zreNikake pUchanepara gaNadhara bhagavAnne una 30 munikA vRttAnta kahA aura batalAyA ki he rAjan ! yaha deva nahIM hai| dIkSA leneke pUrva yaha samasta pRthivImeM prasiddha rAjA thaa| isakI AkRti devoM ke tulya hai| yaha vairAgyase atulya gajyako tRNake samAna tuccha samajha use zIghra hI chor3a tapasviyoMke mAgameM praviSTa huA hai / / 14|| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ zlo015ityevaM gaNanAyakena kathitaM puNyAsUba zRNvatAM tajjIvandharavRttamatra jagati prakhyApitaM sUribhiH / vidyAsphUtividhAyi dharmajananIbANI guNAbhyarthinAM vakSye gadyamayena vAGmayasudhAvarSeNa vaaksiddhye||15|| 1. asti khalu nikhilajaladhiparikSepavilasadanekadvIpakamala kaNikArUpasya jambUdvIpasya dakSiNabhAgabhAji bhArate khaNDe puNDarIkAsanAyA: krIDAgRhamiva lakSyamANaH, prakSINamohajanitajina5 caraNapakSapAtaiH akSuNamatimandaramathitavidyAsAgarasamAsAditatattvAvabodhasudhArasaH aharaharUpacitasukRta mukulitaparalokabhayaH abhyAgatasaMvibhaktavibhavaviz2ambhamANavitaraNaguNagarimanimIladamaramahIrahamAhAtmyai: mamatAmartheSvanAkalayadbhiH AtmacaritApahasitakalivilasitaiH, AvasadbhiH sadbhirAropitabhAvaH // 14 // ityevamini-inyatramanena prakAraNa gaNanAyakana gaNasvAminA gautamena kathitaM khyAtaM zRNvatAmAkarNayatA pugyAsa puNyakarmAsrathakAraNam / atra jagati saMsAre'smin sUribhirAcArya: prakhyApitaM prasiddhi prApinam / dharmasya jananI yA vANI tasyA guNAbhyarthino guNAbhilASiNAm / vidyAyAH sphati vidadhAtItyevaM zIlamiti vidyAskRtividhAthi vidyAvikAsakAraNaM tat jIvandharavRttaM jIvandharacaritaM gadyamayena gayarUpeNa . vAGmayasudhAvarSeNa vAGamayapIyUSavRSTayA vAcAM siddhistasya vAksiddhaye / vakSye kathayiSyAmi // 15 // 61. astIti-khalu nizcayana, nikhilajaladhInAM sakalasAgarANAM parikSepeNa paridhinA vilasanti mAnyanekadvIpakamalAni nAnAdvIpArabindAni teSAM kaNikAyA itra rUpaM yasya tathAbhUtasya jambUdvIpasya 15 dakSiNabhAgamAji dakSiNabhAgaM bhajatIti tathAbhutaM bhArate khaNDe mastakSetre hemAGgadanAmA janapar3o'stIti kartRkriyAsaMbandhaH / atha samava vizinapTi-puNDarIkAsanAyA lakSmyAH krIDAgRhamitra keliniketanamiva lakSyamANo dRzyamAnaH / praznINo nAzaM prApto yo moho mithyAtvaprakRtistena janitaH samutpAdito jinacaraNagrovItarAga-sarvajJa-jinendracaraNayoH pakSapAto bhaktiyeSAM taiH / akSayona pUNena matimandaraMNa buddhimanthA calena mathito viloDito yo vidyAsAgarastasmAnasamAsAditaH prAptastavAvabodha eva sudhAraso ystaiH| 20 aharahaH pratidinam upacitena saMcitena sukRtena puNyana mukalitaM dUrIbhUtaM paralokamayaM yeSAM taiH / abhyA gatebhyo'tithibhyaH saMvimataH kRtavibhAgo yo vibhavo dhanaM tena viz2ammamANo vardhamAno yo vitaraNaguNagarimA dAnaguNamahimA tena nirmAlat saMkucat amaramahIruhANAM kalpavRkSANAM mAhAtmya yastaiH / artheSu vitteSu mamatAM mamatvabuddhim anAkalayadhiraprApnuvadbhiH / Atmacaritena svakIyapavitrAvaraNenApahasitaM tiraskRtaM kalighi lasitaM kalikAlaceSTitaM yastaiH / evaMbhUtaiH AvasadbhiH samantAtkRtanivAsaH / sadbhiH st2| isa prakAra zrotAoMke lie puNya karmakA Asrava karanevAlA jo carita gaNadhara bhagavAnne kahA hai, aneka AcAryoMne saMsAra meM jise prakhyApita kiyA aura jo dharmako utpanna karanevAlI vANIke guNoM ke abhilASI manuSyoMkI vidyAkI sphUrtiko karanevAlA hai jIvandhara svAmIke usa caritako maiM vANIkI siddhi ke lie vAGmaya meM amRtakI varSA karanevAle gadyamaya sandarbhase kahU~gA // 11 // 1. samasta samudroM ke gherese suzobhita aneka dvIparUpI kamaloMkI karNikArUpa jambUdvIpake dakSiNa bhAgameM sthita bharata kSetrameM eka hemAGgada nAmakA deza thaa| vaha deza lakSmI ke krIr3AgRha ke samAna jAna par3atA thA aura saba ora nivAsa karanevAle una sajjanoMse usakA gaurava bar3ha rahA thA jinakA moha atyanta kSINa ho jAnese jinendra bhagavAnake caraNoM meM pakSapAta utpanna ho rahA thA, akhaNDa buddhirUpI mandarAcalase mathita vidyArUpI 35 sAgarase jinheM tattvajJAnarUpI sudhArasa prApta huA thA, pratidina bar3hate hue puNyase jinakA paraloka-sambandhI bhaya dUra ho gayA thA, atithiyoM ke lie pradatta vaibhavase bar3hate hue dAna guNakI mahimAse jinhoMne kalpavRkSoMkA mAhAtmya kuNThina kara diyA thA, jo dhanameM kabhI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 15 5 // - 1. hamAGgada janapadavarNanam ] prathamo lambhaH garimA, dizi dizi dRzyamAnakanakamayimAnatilakitaviyanmadhya: dhyAnaparayamadharodhyuSitavedikopazobhitAzokapAdapacchAyAlaGghanacakitabhavyalokavakritapradakSiNabhramaNaiH parahitaniratamunivaraparipadabhihitadharmAnukathanakarmaThazukakulayAcAlodyAnazAkhizAkhApariSkRtaparisaraiH upasaratsaMsRteruparatimupajanapada : jinAlayerupazobhitaH, satatavinihitasalilasekajanitazaityavinirgatapulakatulitamukuladanturijana vadanilampiviTapabAhubhiratidurdharaM phalabharaM dAtumAhvayateva pratyagrakandalIdalanadurlalita ko- 5 zilavAlAlApachalana manAtajavijayabhogAvalImiva paThatA sahakAratarupaNDena kRtamaNDanaiH madhukaranikara F# pasya janakuta pata vatAsaddhi tIupeNa ranti pisya nIti pamiva jinapandhA puravaH / Aropito garimA yasya sa vardhitagauravo hemAGgadajanapadaH / punazca, dizi dizi pratidizaM dRzyamAnaH kanakamarimAna: vandanAthamAgacchatA devavidyAdharANA sauvarNavyomamAnaistilakinaM vyApta viyanmadhyaM gaganamadhyabhAgI yastaiH / bhyAnaparA dhyAnanimagnA ye yamadharA munayastairadhyupitA adhiSThitA yA vedikAmnAbhiravazobhitA dhe'zokapAdapAH kakelivRkSAsteSAM chAyAyA laDanAdanikramaNAccakitA mIsA the bhavya- 10 lokAsarvakritaM ku-ilitaM pradakSiNabhramaNaM praritramAbhramaNaM yeSAM taiH / parahitaniratAnAM paropakArAsatAnA munivarANAM paribadA samUhanAbhihitasya kathitasya dharmarayAnukathane punaruccAraNe karmayAni zaktiyuktAni yAni zukakalAni korasamhAstarvAnAlA mukharA yA udyAnazAkhizAkhA upacanataruzAlAstAbhiH pariSkRtaH zobhitaH parimasaH samIpapradezo yeSAM seH| upasaranAM samIpamAgacchatAM saMssseH saMsArasya / upAni samAptim upajanayatiH kurvadbhiH / jinAlayarupazAminI hamAGgadajanapadaH / punazca, satatavini- 15 hinana nirantarakRtena malilasekena jalakSecanena janitaM acchatyaM tena vinirgataiH pulakai ramAhastulitAni yAni mukulA na mArIDamalAni tainanturitana cyAtena / bahatA anilena kampitAstairvahamAnapatramAnacalitaH / viTapA eka bAhavastaH zAkhAbhujaH / atidurdharam atidAna dhata zakyaM vipulapramANamiti yAvata / pharabharaM phala samUha dAnumAyatetrAkArayatedha / pratyagrakandalInA nUtanamArINAM 'dalanena khaNDa nena durlalitAH sutarA ye kokilAsteSAM kalAlApacchale nAvyaktamadhurAlApavyAjena manasijavijayasya kAmavijayasya 20 bhAgAtalI kIrtiprazasti paTateva sahakArataruSaNDemAnisaurabhAmravRkSasamUhena 'AmracUto rasolo'sau sahakAro'timaurabhaH' ityamaraH / kRtamaNDanaiH kRtAlakAraH zobhitairiti yAvat / madhukaranikaro amarasamUha evaM athaSu sitaM -- --- sat galI mIke mamatA nahIM rakhate the aura apane AcaraNase jinhoMne kalikAla ke vaibhavakI ha~sI ur3AyI thii| vaha una jinamandiroMse suzobhita thA jinhoMne pratyeka dizAmeM dikhAI denevAle suvarNamaya vimAnoMse AkAzake madhyako vyApta kara rakhA thA, dhyAnameM tatpara muniyoMse adhiSThita cabUtaroM- 25 se suzobhita azoka vRkSakI chAyA lA~dhanese bhayabhIta bhavya jIvoM ke dvArA jinakI pradakSiNAkA pherA Ter3hA ho rahA thA, parahita meM tatpara uttama munisamUha ke dvArA kathita dharmavAkyoM ke punaruccAraNa karane meM nipuNa totAoM ke samUhase zabdAyamAna bAga-bagIcoMke vRkSoMkI zAkhAoMse jinakA samIpavartI pradeza suzobhita thA, aura jo samIpameM AnevAle jIvoMke saMsArakI samApti kara rahe the| jina udyAnoM ke dvArA vahA~ ke manuSyoM ke netra vinodako prApta hote rahate 30 the ve sugandhina amra vRznoM ke usa samUhase sadA alaMkRta rahate the jo sadA kiye gaye jalake micanase utpanna zItase nikale hue romAJcaka samAna maura kI vaoNDiyoMse vyApta thA, bahatI huI havAse kampina zAkhArUpa bhujAoMke dvArA jo mAno atyanta vajanadAra phalasamUhako bA~Tane ke lie logoMko balA rahA thA aura nanana maurakI kalikAoMke khAnese sandara koyaloMkI madhura dhvanike bahAne kAmadevakI vijaya-virudAvalIkA hI mAno pATha kara rahA thaa| kSmI noMse rUpI nakA dAna kabhI 1 ma0 - samadhana- / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 1. hemAGgada kajjalAkalaGkitAH kAmavijayanIrAjanadIpikA iva kusumamaJjarI: piJjaritadazadizo darzayatA campakacakreNa cArutAmudvahadbhiH prasavotkaNThamAnakAminIgaNDapamadhudhArA sekaniSpannapuSpariJcholI' - dhalitavapuSA hasate yuvatijanalAlanavidhurAnitaradharaNIruhAntra kulataruvATena vardhitazobhaiH taruNIcaraNaprahArAnantaramantaH prarUDhako pakRpITayonimitra kRkavAkucUDApATalaM pallavApIDamudgiratA pratyaGge 5 kalijAlena jAtanayanAtithyaiH anyalatAzlepAvakAzaharaNAbhinivezAdiva gADhAzliSTaniHzeSakuravakatabhirmArthavIbhirAdhIyamAnamadanabalaiH unmIlitakusumAtra caya kautuka milita mahilAnivizeSalatI 10 kajalastaMnAkalaGgitA amalinAH / kAmasya vijayanIrAjanadIpikA iva vijayArA siMkadIpikA iba 1 pirAH paMtakRta daza dizo yAmistAstathAbhUtAH / kusumamaJjarI: puSpasvajoM darzayatA campakacakreNa cAmpeyatassamahena cArurtA saundaryam udvahadbhiH / prasaveSu puSpeNTamAnA utkAyAH kAminyastAsAM 10 gaNDapamA sekena kuralakamadyadhArAsecanena niSpannA samutpannA yA purI kusumanistayA dhavalita zuklakRtaM vapuH zarIraM yasya tena ' pAdAghAtAdazoko vikasana bakula yoSitAmarasyamayeH' iti kavisamayaH / ata eva yuvatijanalAlanavidhurAna taruNIjanalAlanarahitAn / itare ca taM dharaNIruhAzca tathAbhUtAn abhyavRkSAn / hamateva hAsyaM kurvate vakulatavATena bakulamahIruhamArgeNa vardhitA zobhA yeSAM HerebhUtaiH / taruNInAM yuvatInAM caraNaprahArAnantaraM pAdAghAtAnantaramUDa - antaH prarUDho madhye samutpannaH 15 kopa eva kRpITayoniragnistamiva / kRkavAkucUDApATalaM tAmracU cU DeSana varNaM palavAeM kisalaya samUham / pratyaGgam aGga aGge udarAstA prakaTayatA kaGkelijAlenAzokasamUhena jAtaM samutpannaM nayanAnAM netrANAmAtithyaM yeSu / anyalatAnAmitaravallInAmAsleSAvakAzasya liGganAvakAzasya yo haraNAminivezoM dUrIkaraNAbhiprAyastasmAdiva sa yathA syAttathAzliSTA aliGgitA niHzeSAH samagrAH kuravakataravo yAbhistAbhiH / mAghImiretannAmalatAmiH AdhIyamAnaM samutpAdyamAnaM madanabalaM manasijasAmarthyaM yeSu taiH / unmIlitAni 2: bhramara samUharUpI kajjalase kalaMkita madana - vijayake AratI dIpakoM ke samAna dazoM dizAoMko pItavarNa karanevAlI puSpamaMjariyoMko dikhalAnevAle campakavRkSoM ke samUha se udyAna sundaratAko dhAraNa kara rahe the| phUloMke lie utkaNThita striyoM ke kuralekI madhudhArA ke siMcanase utpanna puSpoM kI paMktise jisakA zarIra sapheda sapheda ho rahA thA aura isI lie jo taruNa striyoM ke lAlanase rahita anya vRkSoM kI mAno ha~sI hI kara rahA thA aise bakula vRkSoM ke mArga se 25 una udyAnoMkI zobhA bar3ha rahI thI / taruNa striyoMke caraNa prahArake bAda jisake aGga aGga se murgAkI coTIke samAna lAla-lAla pallavoM kA samUha prakaTa ho gayA thA aura usase jo hRdaya meM utpanna huI krodharUpI agniko dhAraNa karatA huA-sA jAna par3atA thA aisA azoka vRkSoMkA samUha una udyAnoM meM manuSyoM ke netroMkA Atithya - atithi satkAra karatA thA / 'anya latAoMko AliMganakA avakAza na rahe' isa abhiprAya se hI mAno jinhoMne samasta kuravakake vRkSoMkA 30 gAr3ha AliMgana kara rakhA thA aisI mAdhavI latAe~ una uthAnoMmeM kAmadevako bala pradAna min 10 riJchoti / 2 - rayamAnamadanabalaiH ka0 kha0 ga0 ( prApta ) / 3000 kusumApacaya | 4 ma0 lalitAbhirAmaH / OM azokaba kulayoH strIpAdatADana gaNDapa madire dohadamiti prasiddhiH / tathA hi strINAM sparzAt priyaGguvikasati bakulaH sIdhugaNDapamekAt pAdAghAtAdazoka stilaka kurabako vIkSaNAliGganAbhyAm mandAro narmavAkyAtpadrumRduhanAko vaktravAtA cUto gItAnnameruvikasati ca puro nartanAtkaNivaraH / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yu + z: na - janapadavarNanam ] prathamo kammaH bhirAmaiH ArAmavinoditalokalocanaH pratiphalitataruhatarunivahnibhena jalanidhijigISayA svayamapi kalpatarUniva katicana jaThare dhArayadbhiH uddaNDakamala viSTaropaviSTakAdambakadambakaH utphullakahlAraniHsyandimakarandameduritapAthobhiH pavanoddhUta kallolapaTalakavalita viyadavakAzaiH pAthIrAziparivabhUSayA sAgaramahiSIM mandAkinI bandIkartumantarikSamutpatadbhiriva prekSyamANai: samantAdubhipadutpalajAlajaTilaiH janapadalakSmIdidRkSayA sahasrAkSatAmiva vidbhiH zubhrasalilabharitajaTharaiH jalAzayadazitAnekasAgaramahimA, kvacitpAkakapizakAibharavinamitazirobhiH AtmarohAvakAzadAyinI medinImabhivAdayamAnairiva zAlistamvaH zubhitazAleyena kvacidvihramANakamalAcaraNatulAkoTiksa 11 5 vikasitAni yAni kusumAni teSAmavacatrasya troTanasya kautukana militAH samAgatA yA mahilA nAryastAsAM nirvizeSA tulitA yA latA varyastAbhirabhirAmamanoharaiH / ArAmairupatranaiH vinoditAni lokalocanAni jananayanAni yasmin tathAbhUto hemAGgada janapadaH / punazca pratiphalitaH prativimbito yasTaraha- 10 varUNAM tarotpannavRkSANAM nivahaH samRhastasya nibhena vyAjena jalanidhijigISayA sAgaraM vijetumicchayA svayamapi svato'pi kalpatarUniva devAnIkahAniva katicana kiyato'pi jaTharaM madhyaM dhArayadbhiH, uddaNDaMpUtaMpu kamala viSTaraMtu padmAsaneSUpaviSTAni kAdambakadambakAli kalahaMsasamUhA yeSu taiH / utphullalhArebhyo vikasitazvetakamalebhyo niHsyandibhiH prakSaradbhirmakarande ko suduritAni vRddhiGgatAni pAyAMsa javAni yeSAM taiH / pavanenodUnA utthApitA ye kallolAstaraGgAsteSAM paTalena samUhena kavalitAgrasta vikAza 15 rAgAntaraM yestaiH / ana eva pAthorAseH sAgarasya paribubhUSayA parAbhavecchayA / sAgaramahiSIM sAgarapaTarAjoM mandAkinI vahAM kartuM kArAgRhe dhartum antarikSaM gaganam utpatadbhiriva prekSyamANaiH / samandhaparitaH unmiSatAM vikasatAmutpalAnAM nIlakamalAnAM jAlena samUhena jaTilaivyAptiH, ata eva janapadadikSaNa para sahasramakSINi yeSAM te sahasrAkSastayAM bhAvastatAM vidbhiriva / zubhrasalilena dhavalajalena bharitaM jayaraM yeSAM taiH / evaMbhUtairjalAzayaiH kAsAraH darzitaH prakaTito. 20 nakasAgarANAM nAnAmnAM mahimA yena sa tathAbhUto hemAGgadanAmA janapadaH / punazca kvacikutrApi pAkena pariNAmena kapizAH piGgalavarNA ye kaNizA dhAnyama aryasteSAM maraNa samUhena vinamitAni zirAMsi karatI thIM tathA khile hue puSpoMke cayana sambandhI kautUhalase ikaTThI huI mahilAoMke samAna latAoMse ve udyAna sundara the / pratibimbita kinAre ke vRjhoMke samUha ke bahAne jo samudrako jItane kI icchA se svayaM hI mAnoM apane udara meM kucha kalpavRkSoMko dhAraNa kara rahe the, jinake 25 U~cI daNDIvAle kamaloMke Asanapara kalahaMsoM ke samUha baiThe the, khile hue sapheda kamaloM se jharanevAle makarandase jinakA pAnI milA huA thA, vAyuse uThatI huI taraMgoM ke samUha se jinhoMne AkAzaka avakAzako vyApta kara rakhA thA aura isIlie jo samudrakA parAbhava karane kI icchAse usakI strI AkAzagaMgAko bandI banAneke lie mAno AkAzameM uchalate hue-se dikhAI dete the, jo saba ora khile hue nIlakamaloM ke samUha se vyApta the aura isIlie 30 jo dezakI lakSmIko dekhane kI icchAse hI mAno hajAra netra dhAraNa kara rahe the tathA jinakA madhya-bhAga ujjvala jalase bharA huA thA, aise tAlAboM se vaha deza aneka sAgaroMkI mahimA dikhalA rahA thaa| usa dezake nikaTavartI gA~voMke samIpavartI pradeza kahIM to paka jAne se polI-pIlI dikhanevAlI bAloMke bhArase jinake zira natrIbhUta ho rahe the aura unase jo apanI utpattike lie avakAza denevAlI pRthivIko namaskAra karate hue-se jAna par3ate the, aise dhAnaka 35 paudhoMse suzobhita khetoMse yukta the| kahIM ghUmatI huI lakSmIke caraNa nUpurokI jhanakAraka 1 ma0 - kAdambakadambaiH / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] hamAida Nitairiva sthalakamalakAnana kelI kalitadohalInAM kalahaMsInAmArasitaH ApAdyamAnazravaNapAraNena kvacidanavarata vidhIyamAna zuzrUSA hRSyadurvI sarvAGga nirgacchadatuccha romAJca sahacaritarucibhiH katipayadivasaprarUDhaiH rUDharitimakavalita haridantarAlaiH prazasyaiH sasyakandale kaNThakathitakedArasAraguNena kvaci nikaTadapuNDrekSudaNDavighaTitaparvaTanipatitamuktAphalapaTalazarkarilasAraNItIrasaMcArakheditakRSIbala 5 caraNatalena + kvacidatigambhIrakSetra rabhasanipatadabhyarNasAraNI salilasamuDonaphara jighRkSAjanitaparaspara kalaha vidhUtaba koTapacapuTadarzitasthalapuNDarIkavibhrameNa varSAcidivApyandhakAritaparisarAbhiH marakatapariparimAnuka rambhA nararambha ramaNIyAbhiH prakroSTucci koDavighaTitakohalapatitake sarasakaTAbhiH yeSAM taiH / ata eva avakAzadAyinImavagAhamAtra medinI kSetrabhUmim abhivAdayamAnairiva namaskurvadviriva zAlistamyaiH sasyasamRhaiH zumbhitazAleyena zobhitadhAnyakSetreNa grAmopAna prAsanikaTavartipradezena 10 iti vizeSyam / vavitkutrApi viharamANA yatra tatra saMcarantI yA kamaya lakSmIstapazvaraNatulAkoTI nAM pAdanapurANAMkaNitairiva zijitairiva sthalakamalakAnaneSu pATalavaneSu velyAM krIDAyAM kalitadohalInAM dhRtamanorathAnAM kalahaMsInAM kAdambamarAlInAm ArasitairmandazabdaH ApAyamAnA prApyamANA zravaNa pAraNA vizeSa bhojanaM yatra tena / kvacit, anavarataM nirantaraM vidhIyamAnA yA zuzrUSA sevA tathA hRdayantI prahRSTA mayantIyArthI pRthivI tasyAH sarvAGgebhyoM nikhilAvayavebhyo nirgacchadbhistuccharImA dIrghadIrgha15 pulakaiH sahacaritA sadRzI ruciyeSAM taiH / katipayadivasAH pradAnAM yeSAM taiH / rUTenavRddhigatana haritisnA haritatvena valitaM haridantarAnaM digantaraM yestaiH prazasyaiH prazaMsanIyaH sasyakandalairdhA gyAbhina vAGkuraiH kaNDakathitaH svenaiva prakaTitaH kedArasAraguNaH kSetrasAraguNo yatra tena / kacit nikaTarUhAnAM samIpasamu pannAnAM puNdaNDAnAM vighaTitebhyaH khaNDitasyaH parva puTebhyaH granthimavezebhyo nipatitAni yAni muktAphalAni teSAM paTalena samUhena zarkari zarkarAyukte sArathItIre kulyAnaDe yaH saMcArI yatastato bhramaNaM tena 20 kheditAni duHkhitAni kRSIvalacaraNatalAni kRSakapattalAni yatra tena / kacit atigambhIrakSetre'tyagAthakSetre rabhasena vegena nipatat yat abhyarNasAragIsalilaM nikaHskulyAjalaM tasmAtsamuDDInaH samutpatitaH yaH zapharI mInastasya jighRkSayA grahItumicchayA janitaH samutpAdito yaH parasparakalho'nyonyasaMgharSastena vidhUtaiH kampitairvako pakSapuTaiva kapakSa pradezaderzitaH prakaTitaH sthalpuNDarIkANAM sthalazvetakamalAnAM vibhramaH saMdeho yatra tena / kacit divApi divase'pi andhakAritastimiritaH parisaro nikaTavartipradeza yAsAM 25 tAbhiH / sarakataMparivANAM haritamaNinirmitArgalAnAM paribhAvukAstiraskArikA yA rambhA mocAstAsAM parirambheNa vistAraM ramaNIyA manoharAstAbhiH / prakrIDamizrikromRdu picche 'gilaharI' iti prasiddha 12 garyAcintAmaNiH samAna svalakamaloMke vanameM krIr3A karane kI bhAvanA rakhanevAlI kalahaMsiyoM ke madhura zabdoM se kAnoMke lie pAraNA karA rahe the| kahIM nimmbara kI jAnevAlI zuzrUSA se prasanna pRthivIke sarvAGgase nikalate hue bar3e-bar3e romAJcoke samAna kAntiko dhAraNa karanevAle kucha eka dina30 ke utpanna, evaM prApta hariyAlIsa dizAoMke antarAlako vyApta karanevAle dhAnyakI prazaMsa nIya kopaloMse usake khetoMkA zreSTha guNa mAno kaNThase hI kahA jA rahA thaa| kahIM nikaTa meM utpanna hue par3ha aura Isake daNDakI TUTI poroMke samUha se gire motiyoM ke samUhase karIlI naharIke taTapara ghUmane se vahA~ kisAnoM ke caraNatala khedako prApta ho rahe the| kahIM atyanta gahare svata meM begase par3ate hue naharake jalase uchaTI huI machalI ko pakar3ane kI icchA se utpanna 35 parasparakI kalahase phar3aphar3Ate hue bagaloMke paMkhoM ke samUhase vahA~ sapheda gulAvoMkA saMzaya dikhalAyA jA rahA thaa| kahIM, jinake samIpavartI pradeza dinameM bhI andhakArase yukta the, jo marakata maNiyoMse nirmita agalAoMkA tiraskAra karanevAle kavalI ke vistAra se manohara thIM tathA jo khelatI huI gilahariyoMke dvArA vighaTita supArIka phUlAMse girI kezara Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo lambhaH - janapadavarNanam ] pUgavATikAbhiH prakaTIkriyamANAkANDaprAvRDArambheNa sarvakAlamurvarAprAyatayA prathamAnabahuvidhasasyasAreNa grAmopazalyena niHzalyakuTumbivargaH, saliladevatAnAbhimaNDalasanAbhisaMnivezaiH sphaTikavizadasalilapUritodaraiH ghanaghaTitasudhAlepadhavala bhittipariveSTitamukhatayA hasadbhiriva nirupayogasalilabharabharitamapAMnidhim ambhaHkumbhotkSepapatitapayo bindurUDhazAdvalatRNa zyAmalitAnRpaH kUpairupetaparyantAbhiH anatituGgamaJcakA pratiSThitasalilaghaTaparipATIbilokana mupitapathikajanaparizramAbhiH jalAdhivAsa - 5 ghRSyamANapATalIzarkarAparimalaba limavidrAvita nidAghavaibhavAbhiH apraviSTataraNikiraNa zizirakharIparisaranidrANAdhvanyodanyAdanyazamana caturaprabhAvAbhiH prapAbhiH pratihatadharmavijRmbhitaH pratyagrarohAmijantubhiH vivaditebhyaH khaNDitebhyaH kohalebhyaH kramukapuSpebhyaH patitaiH kaMsaraiH kiMjalkaH saMkaTA vyAptAstAbhiH / pUgavATikAbhiH kramukavanIbhiH / prakaTIkriyamANo'kANDe'samaye prAvRDArambha varSArambhI yatra tena / sarvakALa nirantaram / urvarAprAyatayA prAyeNa sarvasasyADhya bhUmitayA / prazramAnaH prasiddha bahuvidha 10 sasyasAro nAnAvidhadhAnyasAro yatra tena / evaMbhUtena grAmIpazalyena niHzalyA nizcintA: kuTumbivargA gRhisamUhA yatra saH / tathAbhUtI hemAGgadanAmA janapadaH / punazca saliladevatAnAM nAbhimaNDalaiH sanAbhiH sadRzaH saMnivezo yeSAM taiH sphaTikavizadenArkApilojjvalena salilena pUritamudaraM madhyaM yeSAM taiH / ghanaM pracuraM yathA syAttathA ghaTita vihito yaH sudhAlepazcUrNalepanaM tena dhavalAbhiH zuklAbhiH mitibhiH pariveSTitaM parivRtaM mukhamaprabhAgo yeSAM te, tepAM bhAvastattA tathA nirupayogena nirarthakaMna salilabhareNa jalasamUhena 15 bharitam, apAM nidhi sAgaram, hasadbhiriva tasya hAsyaM kurvadbhiriva, ambhaH kumbhAnAM jalabhRtakalazAnAmutpenamanena patitapayobindubhiH skhalitajalazIkaraiH rUDhAH samutpannA ye zAhaNA haritaghAsAstraiH zyAmalitaM hariharitIkRtamanRpaM samIpapradezo yeSAM taiH / evaMbhUtaiH kUpaH upataH paryantaH pArzvapradezo yAsa tAmiH / prapAbhiH pAnIyazAlAbhiriti vizeSyam anatituGgAsu kiMcidunnatAsu maJcikAsu vaidikAsu pratiSThitAH sthApita salilaghaTA jalabhRtakalazAsteSAM paripATI paramparA tasyA vilokanena muSito'pahRtaH 20 pathikajanAnAM parizramo yAbhistAbhiH / jalAdhivAsena - uzIreNa ghRSyamANA yA pATalIzarkarA 'gulAba' iti prasiddhapuSpasuvAsitazarkarA tasyAH parimalasya saugandhyasya brahalimA prAcuryaM tena vijJApitaM dUrIkRtaM nidAghavaibhavaM grISmasAmarthya yAbhistAmiH / apraviSTAstaraNikiraNAH sUryAzazrI yeSu, ata evaM zizirAH zItalA ye kharIparisarAH senAbhyAsasthAnasamIpavartinaH pradezAsteSu nidrANA gRhItanidrA ye'dhvanyAH pathikAsteSA mudanyA tRDvAdhA tayA dainyaM tasya zamane caturaH prabhAva: sAmarthya yAsAM tAbhiH prayAbhiH pAnIyazAlAbhiH 25 " zrI, aisI supArIkI harI-bharI bagiyoMse vahA~ asamaya meM hI varSA RtukA prArambha prakaTa ho rahA thaa| aura adhikAMza upajAU bhUmi honese vahA~ sadA nAnA prakAra ke zreSTha anna utpanna hote rahate the| isa prakAra ke gA~voMke samIpavartI pradezoMse usa dezake gRhastha sadA niHzalya rahate the - AjIvikAkI cintAse unmukta rahate the, jinakI racanA jaladevatA ke nAbhimaNDala ke samAna thI, jinake madhyabhAga sphaTikake samAna svaccha jalase bhare hue the, gAr3hI gAr3I kalaI 30 ( canA ) ke lepa se sapheda managhaToMkI dIvAloMse ghire hue honeke kAraNa jo anupayogI jalaka bhArase bhare samudrakI mAno ha~sI hI kara rahe the aura jalase bhare ghar3oM ke Upara uThAne se girI jalakI bU~doM se utpanna ghAsase jinake Asa-pAsa kI bhUmi harI-bharI dikha rahI thI aise kuase jinakI samIpavartI bhUmi vyApta thii| kucha U~ce maMcapara rakhe hue jalabhRta ghar3oM kA samUha dekhane se hI jo pathikajanoM ke parizramako dUra kara rahI thIM, khasake sAtha ghise hue gulAbase suvAsita 35 zakkarako sugandhikI adhikatA se jinhoMne garamIkA vaibhava dUra kara diyA thA aura sUrya kI kiraNoMkA praveza na honese TaNDa senAbhyAsa ke samIpavartI pradezoMke samIpa sote hue pathikoM kI pyAsa-janita dInatA ke zAnta karane meM jinakA prabhAva catura thA, aisI pyAUoM ke dvArA usa deza meM garamIkA vistAra Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Animaan gacintAmaNiH [ 2 hemAGgadatatRNakarorakavalanamuditaH avanitalaviluThitavAladhipallavaiH agracalitabalabadukSadarzanabhayadhAvadadhvarga: gati rabharAraNitamaNikiGkiNIravamukharitabhuvanavivaraiH smaraNapathaviharamANatarNakavamitadugdhadhArAdhautadharAtala: kaThinakhurapuTakhananasamutpatadaviralaparAgapaTalacchalena gozabdasAmyasamAvirbhUtasnehatayA bhUta dhAtryeva dIyamAnAnuyAtraiH svabhAvakuNDalitazikharabhISaNaviSANavyAjena duSTasattvasamutsAraNAya kArmuka5 bhiva kalayadbhiH prazastakarmasAdhanaiH godhanaiH pavitrIkRtasImA, hemAGgadanAmA janapadaH / 2. yazca dIrgatyanivAsaparijihIrSayeva niravakAzayatyAtmAnamabhito ghttitainyikudH| ca palihana piparimita tapavistArA yatra saH / tathAbhUto hamAGgadanAmA janapadaH / punazca, gAya eja dhanAni gAMdhanAni taucanaiH pavitrA katA sImA yasya sH| atha godhanavizeSaNAnyAha-pratyayani patyArA yA nRtanApaHyA asatAnA haritaharitAnAM tugakarIrANAM zappArANAM kavalane khAdanena muditAH 15 prasannAtaH / anitale prathinIlale cilaDitA bAlacipallavAH picchAnsA yeSAM saiH / agre calitI yo balavAn ukSA tasya darzanasva bhayena dhAvanto'dhagAH pathikA yeSAM taiH| gatirabhasana gativegena raNitA raNaraNazAI kumyo yA mAkAGkamayaH maNimayAdava paTakAstAsAM raveNa zabdena sukharitaM vAcAlita bhuvanabivara lokamanyaM yastaH / smaraNapathe smRtimAge viharamANA vihAraM kurvANA ye tagakA vatsAstabhyo dhamitA yA dugdhadhArA: jhArasaMnayAbhidhAtaM dharAtalaM ystaiH| kaTinaiH kaThoraiH khurayuTaiH zaphAH khananena 15 samutpAn sa mudgalan yo'dhirala: saMtatibaddhaH parAgapaTalo dhUlisamUhastasya chalena vyAjena gozabdasAmyana yathA godhanAni gozabdena kathyanne tathA bhUdhAdhyapi gozabdana kathyate / itthaM gozabdasAdRzyena samAvibhUtaH prakaTilaH sneha! yasyAH sA tasyA mAvastattA tayA, bhUtakSAdhyava pRthivyava. dIyamAnAnayAtrA yabhyastaiH yamANAnugamanaH / svabhAvena kA lisaM kuNDalAkAraM yacchimpara tena bhaSaNAnAM bhayaMkarANAM viSANAnAM zRGgANAM vyAjena lena, dRSTasacAno siMhAdInAM samutsAraNAya durIkaraNAya kAmukamiva dhanuriba, kalayanidadhaniH / prazasakarmANi yajJAdIni tapa sAdhanAni taiH / evaM bhUtairgodhanaH pavitrIkRtasImA hemAnandanAmA janapadaH / 62. yati-yazca hemAGgadanAmA janapadaH / dIgarayanivAsassa dAridvAranivAsasya parijiharSiyava pariharaNecchayeva / abhitaH samAnAta ghaTitayojitaiH / dhAnyakarairdhApyarAzibhiH / AtmAnaM niravakAzayati - - - - --- --...--- ..-- naSTa ho rahA thA--jagaha-jagaha banI huI pyAUoMse vahA~ kisIko garamIkA anubhava nahIM hotA 25 thA / aura nayI-nayI utpanna harI ghAsake aGkaroMke khAnese jo prasanna ho rahe the, jinakI pU~choMke chora pRthivInalapara loTa rahe the, jinake Age-Age calanevAle balavAna sA~Doke dekhaneke bhayase pathika daur3a rahe the, gatisaMbandhI vegase zadAyamAna maNimayI kSudrayaTiyoMke zabdase jinhoMne saMsArake madhyabhAgako mukharita-zabdAyamAna kara diyA thA, smaraNake mArgameM bihAra karane vAle bachar3oM ke lie jharate hue dRdha kI dhArAsa jinhoMne pRthivItalako dho DAlA 30.thA, kaThora khume khuda jAneke kAraNa ur3atI huI atyadhika dhUlike bahAne go zandrakI samA natAse utpanna hue sneha ke kAraNa pRthivI hI mAno jinake pIche-pIche calI A rahI thI, svabhAvase h| kuNDalAkAra zikharoMse bhayaMkara sIMgoM ke bahAne jo duSpa jIvoMko dUra karaneke lie mAno dhanupa hI dhAraNa kara rahe the, aura jo homa Adi pavitra kAryoMke sAdhana the aise godhanoMse usa deza kI sImA pavitra thii| 352. usa dezameM cAroM ora dhAnyakI bar3I-bar3I rAziyA~ lagI rahatI thIM, unase 1 ghAlapallave: ma0 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - janapadavarNanam ] prathamo lambhaH dizi dizi dRzyamAnajinAlayalAJchana paJcAnanavilokanacakitA iva nopasarpantyupadravakariNaH / yena vikIrNavividhamaNigaNamarIcimAlinA jalanidhivirahaviSAdaH parihriyate paGkajAsanAyAH | yas ce spRhayanti niHspRhA api nirvANasudhAniH syandacandramase munayaH / yasmAcca satatajA - jvalyamAnajinapUjAcarupacanapAvakAdupajAtabhItiriva dUraipalAyata kaliH / yatra ca saMkalpasamayAvajitaida nijalapravAhaiH prakSAlita ina pralayaM prApa kilviSaGgaH / 94 3 3 tatra cAsti samastabhuvana vikhyAtasaMpadAbhogA, bhogAvatIva bhujaGgacaritodvegena bhittvA bhuvamutthitA namucimathananagarIya nirAlambanatayA nabhaHsthalAnnipatitA mAdhuryakulabhUmiH phalaniravakAzaM karoti / yat ca janapatram, dizi dizi pratidizam dRzyamAnA avalokyamAnA the jinAlayAsteSAM paJcAnana cihnabhUtasiMhAnAM dilokanena cakitA iva mItA iva, upadrava eva kariNa ityupdrvkrinnH| pIpaM prayAnti / viprakIrNA yantra tanna patitA ye gaNigaNAsteSAM marIcI mAlA, sAsti yasya tena yena janapadena paGkajAsanAyA lakSmyAH / jalanidhivirahaviSAdaH pitRbhUtasAgaraviyoga ayaM parihiyate dUrIkriyate / nirvANameva sudhA tasyA niHspanvastasya candramAstasmai kirAyeti yaavt| yasmai janapadAya ca niHspRhA vItarAgA munayo'pi spRhayanti vAJchanti 'saMgRherIpsitaH' iti caturthI satataM nirantaraM jAjvalyamAnaH pradahyamAno jinapUjA rupacanapAtrako yasmina tasmAt yasmAt janapadAca, upajAtamItiritra upajAtA mItiryasya tathAbhUta iva kaliH kalikAla 15 viprakRSTaM palAyata adhAvata / yatra ca janapade saMkalpasamaye pratijJAvasare AvarjitA gRhItAstaiH dAnajalavAstyAsaliladhArAbhiH prakSAlita iva dhauta iva kilviSaH pApakadbhaH pralayaM prApa nAzamagamat / 5 $ 3. atha nagarIM varNayitumAha -- tatreti - Rs - tatra ca hemAGgadajanapade ca rAjapurI nAma rAjadhAnI astIti kriyAkArakasaMbandhaH / tadvizeSaNAnyAha - samasteti - samastabhuvane nikhilaloke vikhyAtaH prasiddhaH saMpadAbhoga: saMpattivistAro yasyAH sA / bhujaGgacaritasya nAgendra ceSTitasyodvegena bhuvaM pRthivIM 26 bhittvA vidArya, utthitA bhogAvatIva pAtAlapurIva / nirAlasvanatayA nirAzastayA nabhaHsthalAt vaha aisA jAna par3atA thA mAno 'daridratAko rahaneke lie sthAna hI na rahe isa icchA se apane Apako avakAza rahita kara rahA thA / pratyeka dizA meM dikhAI denevAle jinAlayoMke cihnasvarUpa siMhoMke dekhanese bhayabhIta hokara hI mAno upadrava-rUpI hAthI usa dezake samIpa nahIM Ate the| usa deza meM jahA~-tahA~ nAnAprakArake maNiyoMke samUha rUpI sUrya 25 vikhare hue the unase aisA jAna par3atA thA mAno vaha lakSmIkA samudrake virahase utpanna huA fone ho dUra kara rahA thaa| jo nirvANarUpI amRtako jharAneke lie candramA ke samAna thA aise usa deza kI niHspRha muni bhI icchA karate the| usa dezameM jinendra devakI pUjAkA naveza banAneke lie sadA agni prajvalita rahatI thI isalie usase bhayabhIta hokara hI mAno kalikAla dUra bhAga gayA thA aura usa dezameM saMkalpa ke samaya gRhIta dAna jala ke pravAhase dhula 30 jAneke kAraNa hI mAno pAparUpI kIcar3a naSTa ho gayI thii| 63. usa hemAGgada dezameM rAjapurI nAmakI rAjadhAnI thii| usa rAjadhAnIko sampattikA vimbAra samasta saMsArameM prasiddha thaa| vaha zeSanAgake caritra se bhayabhIta hA pRthivIko phor3akara 1 0 0 0 pratiSu cakAro nAsti / 2 ma0 candramaso munayaH / 3 0 0 0 durapayata / 4 ga0 raviH / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 3 rAjapurImaJjarIva bhAradarjabhUruhalya, bhaganAsAsaharIcinicayakavacitA karNacAmarikeva hemAGgadamataGgajasya, marakatamaNikuTTimamayUkhapatralA padmasarasIva kamalAkalahaMsIvihArasya, pAtAlavAsibhirapyanAlokitamUlena gaganacarairapyalakSitazikhareNa parAjitaparanarapatikaradIkRtakanakopalapaTa laghaTitena vighaTita kulagiritaTAbhidigantadantAvaladazanakulizakoTibhiraNyabhedyasaMsthAnena stambhita5 jagaduparamasamayasamorasaMrambheNa tribhuvanalakSmIkanakapAdakaTakakAntitaskareNa prAkAreNa parivRtA kalazabhavakavalitajalanidhijanitAnuzayena kuzezayabhuvA sAvadhAnamanavadhisalilamApAditeneva nipatitA namucimathananagarIva namucimathana indra stasya nagarIva svargapurIca, mAdhurthasya kulabhUmiriti mAdhuryakula bhUmirmAdhuryasya sunizcitasthAnamiti yAvat / ata eva bhAratavarSameva bhUrahastasya maratakSetra vRkSasya phalamaJjarIva phlshrenniriy| bhavanAnAM valabhya iti mavanavalabhyo gRhagopAnasyastAsAM 10 maNDanAnyalaMkArabhUnA ye muktAsarA mauktikamAlAstAsAM marIcinicayena kiraNakalApana kavacitA vyAptA / ata evaM hemAGgada eva mataGgajastasya hamAgadajanapadagajasya karNacAmarikeca zravaNayamIpaTatacAmarikeva / marakatamaNikuhimastha haritamaNigyacitazriyAmogasya mayUkhaiH kiraNaH pAlA patrayuknA, ata etra kAlava lakSmIrava kalahaMsI marAlI tasyA vihArasya pasarasIva kamalasarasAva / prAkAreNa valayana parikRtA privessttitaa| atha prAkArasya vizeSaNAnyAha-pAtAle ti-pAtAle vasantItyevaM za.lAstai. 15 radholokanivAsibhirapi / anAlokita mUlaM yasya tena adRssttniibenn| gagane carantIti gaganacarAstairdevavidyA dharairapi / alakSitamanalaMkitaM zikharaM yaspa tena / parAjitaparanRpatibhiH parAbhUtapratyarthiparthivaH karadIkRtA rAjastrarUpaNa samarpitA ye kanakopalAH suvarNapASANAteSAM paTalena samUhana ghaTito racitastena / vighaTitAni khaNDitAni kulagiritaTAni kulAcalatIrANi yAmistAbhiH / digantadantAvalAnAM diggajAnAM yA dazana kulizakoTayo radanapadhyagrabhAgAstairapi / ameya saMsthAnaM yasya tenAkhaNDitAkAraMNa | stambhitaH pratiruho 20 jagaduparamasamayasya jagatpralayakAlasya samIrasaMrambho vAyuprakopo yena tena / tribhutranaladamyAstrijagacchiyA yaH kanakapAdakaTaka: sauvarNapAdavalayastasya kAsyAssaskaracIrastena parikhAcakreNa khAtabalayena parikatA privRtaa| atha parikhAcanasya vizeSaNAnyAha-kalazeti-kalazamadhenAgastyena kvlit| aspo yo jalanidhisIna janitaH samutpamo'nuzayaH pazcAtApo yasya tena / kuzezayabhuvA brahmaNA sAvadhAnaM -. . - . . Upara uThI hAI pAtAlaparIke samAna jAna paDatI thI athavA nirAdhAra hone ke kAraNa AkAzase 25 girI huI indrakI nagarI - amarAvatIke samAna mAlUma hotI thii| bhAratavarSarUpI kalpavRkSake phalako maJjarIke samAna madhuratAkI kulabhUmi thii| mahaloMkI chapariyoM ko suzobhita karanevAlI moniyoMkI mAlAoMke samUhase vyApta hone ke kAraNa hemAGgada dezarUpI hAthIke kAnoMke samIpa dulanevAlI camarIke samAna jAna par3atI thii| vaha lakSmI rUpI kalahaMsIke vihAra karaneke lie upayukta usa kamalakalita sarovarake samAna jAna par3atI thI jo marakata maNiyoMse 30 nirmita pharza kI kiraNoMse kamala dalase yukta thaa| pAtAlavAsI bhI jisakA mUla nahIM dekha sake the aura AkAzagAmo vidyAdhara bhI jisakA zikhara nahIM dekha sake the, jo parAjita zatru. rAjAoM ke dvArA karameM diye hue suvarNamaya pASANake samUhase nirmina thA, kulAcaloMke taToko tor3anevAle diggajoMke dA~tarUpI vanakI koTiyoMse bhI jisakA AkAra abhedya thA, pralaya kAlakI vAyuke prakopako jisane roka diyA thA, evaM jo tribhuvanako lakSmIke suvarNa maya pAya31 jebakI kAntikA cora thA aise prAkAra-koTase baha rAjadhAnI ghirI huI thI / agastya RSike 5 ma0 kha0 ga0 pratipu prAvRtA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va A ti va. yAM / ca na naM T nA na FF bo naM h prathamo lambhaH - rAjadhAnIvarNanam ] phaNabhRdAvAsavizrAntagAmbhIryeNa snAnAvataradavanIpatimadavAraNa kapAlatalavigalitadAna jala veNikAvyAjena jalanidhisamutkaNThayA yamunayeva vigAhyamAnenaM, nijAbhogavismayanipatitairuparicarayuvatinayanairiva nIlakuvalayApIDerakANDe'pi nizAM darzayatA pratiphalitabhavananivahabharitajaTharatayA kupitasurapatikarakalpitakulizapatana bhayamagnamahA mahIdhara mudadhimavadhIrayatA parikhAcakreNa pariSkRtA, trikarAdabhinava sumanaH parAgavisaradhUsaritavAsarAlokaiH patitapacelimaphalarasapicchilatalaskhalita puSpalAvI- 5. janaiH anibhRtaparabhRtakUjita mukharita sahakAraiH prasavaparimalata ralamadhukara nikarAndhakAritaiH 17 yathA syAttathA / anavadhisalilamaparimitatoyam / ApAditenetra prApiteneva / phaNabhRdAvAse pAtAle vizrAntamavasitaM gAmbhIryamA yasya tena / snAnAyAvataranta ye'vanIpatimadvAraNA mahIpatimattamataGgajAsteSAM kapAlatalebhyo gaNDasthalebhyo vigalitA patitA yA dAnajalaveNikA madajalasaMtatistasyA vyAjena miSeNa / jalanidhisamutkaNDayA sAgarotsukayA yamunayA gAhyamAneneva pravizyamAneneva | parikhAcakraM 10 vAgamatvA rAjamadakAraNamadavArAvyAjena yamunA militeti bhAvaH / nijAbhogena svakIyavistAreNa yo vismaya AzcaryaM tena nipatitAni taiH / uparicarayuvatInAM gaganacarataruNInAM nayanAni netrANi tairiva / nIlakuvalayApIDainIlotpalasamUhaiH / akANDe'pyasamaye'pi nizAM rajanIM darzayatA / pratiphalitena prativitritena bhavananivahena gRhasamUhena bharitaM jaTharaM madhyaM yasya tasya bhAvastasA tayA / kupitena surapatinA kareM kalpitaM STataM yaHkulizaM vajraM tasya patanabhayena magnA zuhitA mahIdharAH parvatA yasmin taM tathAbhUtam / 15 udadhi sAgaram, avadhIsyatA tiraskurvatA / upavanaisyAnairudrAsamAnA zobhamAnA / athopavanavizeSaNAnyAha - vikasaditi - vikasatA praphullabhavatAmabhinava sumanasAM nUtanakusumAnAM parAgavisaraNa rajaHsamUhena dhUsarito malinIkRto vAsarAloko dinaprakAzo yeSu taiH / patiteti patitAni svalitAni yAni pacelimAni pakvAni phalAni teSAM rasena picchilaM paGkayuktaM yattalaM bhUpRSThaM tatra skhalitAzchalena patitAH puSpalAbIjanA yeSu taiH / anibhRteti--anibhRtaM caJcalaM madhye madhye jAyamAnamiti yAvat yat parabhRta- 20 kUjitaM kokilakalaravastena mukharitAH zabdAyamAnAH sahakArA AmrA yeSu taiH / prasaveti - prasavaparimalena puSpasaugandhyena taralAzcapalA yatastataH saMcaranta iti yAvat ye madhukarA bhramarAsteSAM nikareNa samUhenAndha dvArA piye hue samudra se jinheM pazcAttApa utpanna ho rahA thA, aise brahmAjIne bar3I sAvadhAnI ke sAtha jise mAnoM aparimita jala prApta karAyA thA, jisakI gaharAI pAtAla taka calI gayI thI, snAna ke lie utarate hue rAjAke madonmatta hAthiyoM ke kapolatalase jhare madarUpI jalakI 25 dhArA ke bahAne jo aisI jAna par3atI thI mAno use samudra samajha utkaNThAse yamunAhI A milI ho, apane vistArake vismaya se pratibimbita AkAzagAmI striyoMke netroMke samAna dikhanevAle nIla kamaloM ke samUha se jo asamaya meM hI rAtriko dikhalA rahI thI, aura jo pratibimbita mahaloMke samUha se madhyabhAga ke vyApta honeke kAraNa kupita indrake hAtha meM sthita arrar bhayase chipe hue bar3e-bar3e parvatoMse yukta samudrakA tiraskAra kara rahI thI aisI 30 parikhAse vaha rAjadhAnI suzobhita thii| khile hue nUtana phUloMkI parAgake samUhase jinameM dinakA prakAza dhUsarita - maTamailA ho rahA thA, gire hue pake phaloM ke rasase paGkila talameM jahA~ phUla tor3anevAlI striyA~ phisala- phisalakara gira rahI thIM, nirantara honevAlI koyaloM kI kuhU kuhU se jahA~ Ama ke vRkSa zabdAyamAna ho rahe the, phUloMkI sugandhise caJcala bhramaroke 1 0 0 vigAhyamAnena / 3 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 gadhacintAmaNiH [3 rAjapurIpAkasurabhitapanasaphalahelAcchoTanakupitamarkaTIkopazamanacaturazAkhAmRgalIlAjanitakutUhalaiH pArAvataparasparasAMparAyapatitapuSpastabakatArakitatarumUlaiH udvelavahamAnamakarandakUlaMkaSakulyAlokanamuditasekakarmAntikAvaNyataraGgitadigaGganAmukhaiH zilImukhapadabhagnavRntalambamAnacampakapATalanAgakesara prasavaiH kandapakanakAtapatrakamanIyakarNikArahAribhi: vanadevatAdharabandhubandhurabandhujIvabandhuraiH kurava. 5 kapAdapapariSvaGgasaphalamAdhavolatAyauvanaiH upavanadbhAsamAnA, marakatadRSaduparacitataTAbhiH padmarAgazilAghaTitasopAna paktibhiH jaladevatAkacakalazakauzalamalimlucakamalamukulAbhiH unmiSadasitotpa kAritastimiritaH / pAketi- pAkena pariNAmana surabhitaM sugandhitaM yatpanasaphalaM tasya helayA krIDAbhAvena yan AcchoTanaM svAyattIkaraNa tena kRpitA kruddhA yA markaTI vAnarI tasyAH kIpasya krodhasya zamane durIkaraNe caturo vidagdho yaH zAkhAmRgo vAnarastasya lIlayA janitaM kutUhala yeSu taiH / pArAvateti-pArAvatAnAM 20 kapotAnA parasparasAparAyeNa parasparakalahana patitA ye puppastabakAH kusumagucchakAstaistArakitAni vyAsAni tarumUlAni yeSu taiH / ti-udvela sadamatikAntaM bahamAnaM yanmakaranda puSparasastena kalaMkapA taTorSiNI yA kulyA kRtrimasarit tasyA ghAlokanena muditAH prahRSTAH sekakarmAntikAH secanakarmakarA yeputeH / lAvaNyeti-diza evAtanA digamAnAstAsAM mukhAni digaNanAmukhAni lAvaNyena saundayaNa taraGgitAni vyAptAni digaGganAmukhAni kASTAkAminIvadanAni yepu taiH / zilImukheti-zilImukhAnAM 15 bhramarANAM pardarbhagnebhyaH khaNDitebhyo vRntebhyaH puSpabandhanebhyo lambamAnAH sraMsamAnAzcampakapATalaghunAgakesara prasavAH cAmpeyasthalAravindanAgarakulapuSpANi yeSu taiH / kandapati-kandapasya kAmadevasya kanakAtapatramiva suvarNacchacamiva kamanIyAni manoharANi yAni karNikArANi karNikArapuSpANi taihAribhimanoharaiH / vanadevateti-vanadevatAnAM vanadevInAmavarabandho'dharasadRzA bandhurA natonnatA ye bandhujIyA banyUkapuSpANi tabandhuraiH sundrH| kurabaketi-kurabakapAdapAnAM kurabakavRkSANAM parivaGgana samAzleSeNa saphalaM. mAdhavIlatAnAM yauvanaM yeSu taiH| vibhramadIrghikAmivilAsavApIbhiH dIpIkRtaM saubhAgyaM yasyAH sA / atha vibhramadIrghikANAM vizeSaNAnyAha-marakateti-marakataSaniharitamaNibhiruparacitAna taTAni yAsa taamiH| padmati-patnarAgazilAbhihitamaNizilAmiH ghaTitA racitA sopAnapaMkiryAsAM tAmiH / jaletijaladevatAnAM jaladevInAM kucakalazakauzalasya stanakalazasaundaryasya bhalimlucAzcorAH kamala. samUhase jinameM andhakAra phaila rahA thA, paka jAnese sugandhita kaTahalake phalako anAyAsa 25 chIna lenese kupita vAnarIkA krodha zAnta karane meM catura vAnarakI lIlAse jinameM kutUhala utpanna ho rahA thA, kabUtaroMkI parasparakI lar3AIse gire phUloMke gucchose jahA~ dhRkSoMke tala vyApta ho rahe the, belAko lA~dhakara bahanevAlI makarandako paripUrNa naharake dekhanese jahA~ siMcAIkA kAma karane vAle sevaka prasanna ho rahe the, jahA~ dizA-rUpI niyoMke mukha saundaryase vyApta ho rahe the, bhramaroMke padAghAtase TUTI vor3iyoMmeM jahA~ campA, gulAba aura nAgakezara ke phuTa 10 laTaka rahe the, jo kAmadevake svarNamaya chatrake samAna sundara kanera ke phUloMse manohara the, jo vanadeviyoMke adharoSThake samAna sundara dupahariyAke phUloMse natonnata the, aura jahA~ kuravaka vRkSoMke AliGganase mAdhavI latAoMkA yauvana saphala ho rahA thA aise upavanoMse vaha rAjadhAnI suzobhita ho rahI thii| jinake taTa marakata maNimaya zilAoMse nirmita the, jinakI sIr3hiyoMkI paMktiyA~ padmarAgamaNimaya zilAoMse ghaTita thIM, jinake kamaloMkI baoNr3iyA~ , jaladeviyoM ke stanakalazokI zobhAkA apaharaNa kara rahI thIM, khile hue nIlakamalabanake andha 35 - -.... -- - 1 ma0 sNpraay| 2 ma. ga.-bandhubandhujIvabandhuraiH / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjadhAnIvarNanam ] prathamo lambhaH lavanAndhakAreNa divase'pi rajanIvibhramavighaTitarathAGgamithunAbhiH abhiSekadohalAvataradavalAcaraNanUpuraraNitazravaNodgrIvakalahaMsAbhiH uDDIyamAnajalacaravihagavidhUtapakSapuTapatitapayaHvaNakorakitataTataruzikharAbhiH mRNAlasaMdohasaMdehikAdambakhaNDayamAnaphenakalikAdanturataraGgAbhiH pratiphalananibhena gaganatalaparibhramaNarabhasajanitapipAsAzamanakautukakRtAvataraNeneva taraNitA ramaNIyatAM bibhrANAbhiH vibhramadIpikAbhirdI/kRtIbhAgyA, kvacitpuronihitaviSTarapuJjisaM sphuritakaranakhamayUkhasaMparkapuna- 5 rudoritaM nijavadanajanitatuhinakarazaGkAsamupanatatArakAnikaramiva dRzyamAnaM prasUnarAzima AraNitamaNipArihAryavAcAlabAhulatikAvibhramAbhirAmamAvaghnantIbhiH vyAjIkRtya puSpakrayaM vakroktimabhimukulA yAsu tAmiH / unmipaditi-unmiSad vikasad yadasitopalavanaM nIlotpalakAnanaM tadevAndhakArastena divasaM'pi rajanIvibhramaNa rajanIsaMdahana vighaTitAni viyunAni rathAGgamithunAni cakravAkayugalAni thAsu tAbhiH / abhiSeketi-abhipekadoha lena snAnavAgchayAdhatarantInAmabalAnAM caraNanU purANAM pAdamaJjari- 10 kANAM raNitasya zabdasya zravaNenogrIvA UrdhvagrIvAH kalahaMsAH kAdambA yAsu tAbhiH / 'ur3IyetiuDDIyamAnAnAmutpatato jala caravihagAnAM jalacarapakSiNAM vidhUtebhyaH kampitebhyaH pakSa puTebhyo garutpradezebhyaH patitaiH payaHkaNaiH zIkaraiH koraphitAni saMjAtakuDmalAni taTataruzikharANi tIvRkSAprANi yAsa tAmiH / mRNAle.ti--NAlamaMdotasya sisasamUhasya saMdehibhiH kAdambaiH kalahaMsaiH khaNDyamAnA bidAryamANA yAH phenakalikAH DipaDIrakhaNDAni taidannurAstaraGgA yAsu tAbhiH / pratiphalaneti-pratiphalana nibhana pratibimba- 15 cyAjena gaganatale vyomamadhye paribhramaNaM saMcaraNaM tasya rabhasena vegena janitA samutpAditA yA pipAsA tRDa tasyAH zamanasya zAntIkaraNasya kotakena kRtamavataraNaM yena tathAbhUtaneva taraNinA sUryaNa rama sundaratA binaannaabhirddhrtaabhiH| vipaNipadhena ApaNamAgaNa kuDamalitaM saMkocitaM kuberanagaragauravamalakApurImAhAtmyaM yayA saa| atha vipaNipathasya vizeSaNAnyAha-kaciditi-vacit kunApi purI nihitamane sthApitaM yad viSTaramAsanaM tantra puJjina rAzIkRtam / sphuriteti-sphuritAnAM dedIpyamAnAM karanakha- 20 mayUkhAnAM hastanakharakiraNAnAM saMpaNa punarudIritaM punaruktam / nijeti-nijavadanaiH svakIyamukhainitA samudbhAvitA yA tuhinakarazaGkA zazisaMdahastayA samupanataH samupasthito yastArakAnikaro namatrapsamUhastamiva dRzyamAnaM prasUnarAzi puppapuJjam / AraNiteti-AraNitAni zabdAyamAnAni yAni maNipArihAryANi rakhavala yAni tervAcAlAH zabdAyamAnA yA bAhulatikA bhujaballayastAsAM vibhramavilAsarabhirAmaM yathA syAttathA kArase jahA~ dinameM bhI rAtrikA bhrama honese cakavA-cakaviyoMke yugala bichur3a gaye the, snAnakI 25 icchAse utaratI huI striyoMke naparoMkI jhanakAra sanase jahA~ kalahaMsa pakSI Uparako gardana uThAne lagate the, ur3ate hue jalacara pakSiyoM ke phar3aphar3Ate hue pakoMkI puTase gire jalake kaNoMse jinake taTavartI vRkSoMke zikhara phUloMkI bor3iyoMse yuktake samAna jAna par3ate the, mRNAlake samUhakA sandeha karanevAle kalahaMsoMke dvArA saNDita phenakI kalikAoMse jinakI taraGga vyApta thIM aura prativimbake yahAne AkAzatalameM paribhramaNa sambandhI vegase utpanna pyAsako zAnta 30 karane ke kautukase hI mAno jisane nIce avataraNa kiyA thA aise sUryase jo sundaratAko dhAraNa kara rahI thIM una bilAsavApikAoMse usa rAjadhAnIkA saubhAgya nirantara bar3ha rahA thaa| vaha rAjadhAnI jisa bAjArase alakApurIke vaibhavako tiraskRta kara rahI thI vaha kahIM, sAmane bichAye hue Asanapara ekatrita, camakate hue hAtha ke nAkhUnoMkI kiraNoMse punarukta aura apa mukha meM candramAkI zaGkAse upasthina tArAoMke samUha ke samAna dikhanevAle phUloMkI rAziko 1 jo zabdAyamAna maNimaya AbhUpaNoMse jhAlana karanevAlI bhuja-latAoMke hAva-bhAvase sundaratA 1 ma-mAvatIbhiH / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gathacintAmaNiH [ 3 rAjapuro - dadhatA dhUrtalokena vismRtahastAGga linyastasumanobandhanAbhirapi kusumasaurabhAdadhikaparimalairAtmani:zvAsairAkulokriyamANamadhukaramAlAbhiH mAlAkArapurandhrobhirnIrandhitena kvacidvizaGkaTapeTakaprasAritaiH prasaradaviralasaurabhasaMpAditaghrANapAraNairyugapadupalakSyamAnikhila phalaH phalitalokalocananirmANena kvacitsaurabhalubdhabhujaGgasaMgRhyamANamalayajaiviDambitamalayagiriparisarAraNyena kvacitprasAryamANasphA5 rakapUraparAgapANDuratayA' laharIpavanasamutkSiptazuktipUTamuktamuktAphalapulakitAmudadhivelAM vihasatA kvacidvadAnyajanatAjaTilA nagarIyamiti vitaraNakalAparicayAya dharaNItalamavatIrNa: kAlameghariva kRSNakambalaistimiritena-vacitkretRhRdayarucivardhanAya prasAryamANaiH zAradapayodharAvadhIraNadhurINaiH AcannantIbhiH gumphantIbhiH / puppakraya vyAjIkRtya vakrokti kuTilabANIm abhidadhatA kathayatA dhUrtalokena vidagdhajanena vismRtaM niryAta hastAGgulinyastAnAM karAGgulisthApitAnAM sumanasAM puSyANAM bandhanaM granthana yAbhistAbhiH / tathAbhUtAbhirapi kusumasaurabhAtpuTapasaugandhyAta adhikaH parimalI yeSAM taiH, AtmaniHzvAsaH svakIyazvAsocchavAsaH / AkulI kriyamANA vyagrIkriyamANA madhukaramAlA bhramarapaktibhisAbhiH mAlAkArANAM puranyastAmirmAlAsampanI miH nIrandhitena vyaapten| kacidvizaGkaTeti-kutrApi vizaGkaTapaTakaMSu vizAlakaraNDakaMSu prasAritAni vistAritAni taiH / prasaratA aviralasaurabhaNa nirantarasaugamadhyena saMpAditA brANa pAraNA nApAgojanAni yaH / yugakakAlA leneca, uralakSyamANedRzyamAnaiH / nikhilAzca taM taba iti 11 nikhilatavastaSAM phalAni taiH SaDanaphalaiH phalitaM lokalocanAnAM naranayanAnAM nirmANa yana tana / ko diti-kvacit , saurabhalubdhaiH saugandhyalubdhairbhujaGgaH sapaiMH saMgRhyamANaiH malayajezcandanaH, bimyitaM tiraskRtaM malayagiriparisarAraNyaM malayAcalanikaTaknaM yena tena / kacipramAryamANeti-kacita, prasAryamAgena skArakapUraparAgaNa pracuradhanasAradhUlpA pA pANDuratA dhavalatA tayA / laharIpavanena taraGgavAyunA samukSiptAni samuttamitAni yAni zunipuTAni sabhyo mukAni patitAni yAni muphaphAphalAni mauktikAni taiH pulakitA jyAptAm udadhivelA sAgarataTI vihasatA / kacidAnyati--kacit iyaM nagarI janAnAM samaho janatA vadAmyA cAso janatA ceti vadAnyajanatA tayA jaTilA daanshiiljnsmuuhyyaasaa| iti hetoH vitaraNakalAyA dAnakalAyAH paricayo'bhyAsastasmai / dharaNItalaM pRthivI pRSTam / avatIrNaravAsthitaiH kAlamadhariva zyAmaladhanairiva kRSNakambalaiH timiritana saMjAtaM timiraM yatra tena dhvAntavyAptena / kacit kretRhRdayeti-kacit tRNAM phrAyakANAM hRdayasya yA ruciricchA tasyA vardhanAya prasAryamANaiH vistArya25 mANaH / zaradi bhavAH zAradAste ca te payodharAzca teSAmabadhIraNe dhurINAni taiH zaranmaghatiraskAranipuNaH / prakaTa karatI huI gUMtha rahI thIM, phUla kharIdane ke bahAne kuTila zabda kahanevAle dhUrta janoM ke kAraNa jo hAthakI aMguliyoM meM sthita phUloMkA DthanA bhUla gayI thIM aura phUloMkI sugandhise bhI adhika sugandhina apane zvAsocchvAsase jo bhramaroM ke samUhako Akula kara rahI thI, esI mAliniyoMse ThasAThasa bharA thaa| kahIM baDI-baDI TokariyoMmeM phailAkara rakhe hae, phailatI haI 30 bahuta bhArI sugandhise nAsikAko pAraNA karAnevAle evaM eka sAtha dikhAI denevAle samasta RtuoMke phaloMse manuSyoMke netroMkI racanAko saphala kara rahA thaa| kahIM sugandhise lubhAye hue sA~se aGgIkRta candanake dvArA malayAcalake taTavartI vanakA anukaraNa kara rahA thaa| kahIM phailAye jAnevAle atyadhika kapUrako parAgase sapheda-sapheda honeke kAraNa taraGgoMkI vAyuse uchalI sIpoMkI puTase gire motiyoMse vyApta samudra kI velAkI ha~sI kara rahA thaa| kahIM 'yaha 35 nagarI udAra manuSyoMse vyApta hai' yaha sunakara dAnakI kalA sIkhane ke lie pRthivItala para utare hue kAle kAle meghoMke samAna kRSNa-kambaloMse andhakAra utpanna kara rahA thaa| kahIM kharIda 1 ma0 pANDaratayA / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjadhAnIvarNanam] prathamo lambhaH parAjitapArijAtadukUlaranukUlasparzasukhasaMpAdanakSamaH kSomairunmipatkSIrodazakena kvacitpunarmadhanacakitajaladhiDhaukitairiva gADhodgacchadatuccha mahaHstabakitaiH kaustubhapratimallaranupalakSitatrAsakalaDrAdidoSaiH ahimakarakuTumbaDimbhariva kSititalacakramaNakutUhalAdambarataH kRtAvatArairmANikyamadhyadine'pyanujjhitadivasamukhalAvaNyena kvacitpratiphalitataraNikiraNadhArA marocinirgamapratihatajananayanaparispandaiH parasparasaMghanitaGkArArAvavAcAlaH kAMsyamaNDale: samasamayasamuditAnekadinakara- 5 karanikaravirAjitasya pralayasamayasyAnukurvatA vipaNipathena kuGmalitakuberanagaragauravA, sAndrIkRtavarNasudhAcchuraNadhavalitatoraNavidikaH anudvAradezanihitakadalIpUgakathitamahotsavaprabandhaiH uttaptaparAjitAni tiraskRtAni pArijAtadukUlAni kalpavRkSavastrANi yastaiH / anukUlasparzana sukhasya saMpAdana amANi taiH / evaMbhUtaiH kSomaiH kSomayaH / unmiyantI kSIrodazaGkA yatra tana prakaTIbhavarakSIrasAgarasaM dahena / kacitpunariti-cina , punarmathamAJcakitI bhIto zro jaladhistana daukitAni samarpitAni tairiva / gAI 10 sAndraM yathA syAttathodgacchat yad atusTama ho vipulatejastana stabakitaiyAptaH / kaustumanatimalaiH kaustumamaNisadRzaiH / anupalakSitA adRSTAsvAsakalaGkAdidropA maNigatadoSavizeSA yeSu taiH| kSititale pRthivItale cakramaNasya kutUhalaM tasmAt / ambaratI gaganAt kRtAvatAravihitavitaraNaiH / ahimakarakadambaDimmairiva ahimakara sUryastasya kuTumbasya parijanasya DimbhA bAlakAstariva 'potaH pAko'bhako DimbhaH pRthakaH zAdhakaH zizuH' itymrH| maannikymnnibhiH| madhyadine'pi madhyAhe'pi anujjhitamatyataM divasamukhasya 15 pratyuSastha lAvaNyaM paan| kacitili:-cim pratiphalitAnAM prativimbitAnAM taraNikiraNAnAM sUryarazmInAM yA dhArA marIcayaH saMtatibadrakiraNAstAsAM nigamena pratihataH prativinito jananayanAnAM lokalocanAnA parispando yaistaiH / parasparasaMghahana mithovyAghAtena janito yaH kreDArArAvaH zabdavizeSastana vAcAlAni zabdAyamAnAni naiH| bAstramaNDalaiH kAMsyanirmitabhAjanasamUhaiH / samasamayaM yugapat samuditA ye'nekadinakarAsteSAM karanikaraNa kiraNakalApana virAjitasya zobhitasya pralayasamayasya pralayakAlasya 20 anukurvatA vipaNipathena / prAsAdaiH sIdhaiH prasAdhitA samalaMkRtA / atha prAsAdAnAM vizeSaNAnyAha-sAndrIkRteti-sAndrIkRtaH saghanIkRto varNo yasyAH sA tathAbhUtA yA sudhA cUrNaka tasyAzchuraNena lepanena dhavalitA zuklIkRtA toraNavitardikA bahiravedikA pAM taH / anudvAreti-dvAradezaM dvAradezaM pratyanudvAradeza tamra nihitena sthApitena kadalIpUtana rammAstambhasamUhena kathitI nivedito mahotsavaprabandho yeSu taiH / dAroMke hRdayako ruci bar3hAne ke lie phailAye hue, zarad Rtuke meghoMkA tiraskAra karanemeM 25 nipuNa, kalpavRkSoMse prApta uttama vastroMko parAjita karAnevAle evaM anukUla sparza janya sukhake / prApta karAne meM samartha zauma vastroMse kSIra samudrakI zaGkA prakaTa kara rahA thaa| kahIM punarmathanake bhayase bhayabhIta samudra ke dvArA bheje hue, atyadhika nikalate hue vizAla tejase vyApta, kaustubhamaNike samakakSa, trAsa kalaGka Adi doSose rahita, evaM pRthivIsalapara ghUmaneke kutUhalase nIce utare hue sUrya ke kuTumbake bAlakoM ke samAna maNiyAMsa madhyAhnakAlameM bhI prAtaHkAlasambandhI 30 saundaryako nahIM chor3a rahA thA aura kahIM prativimbita sUryako kiraNoMse sapheda-sapheda dikhane. vAlI kiraNoMke nikalane se manuSyoMke netroM ke saMcArako rokanevAle, tathA paraspara kI Takkarase utpanna kAra dhvanise zabdAyamAna kAMsyanirmita vastuoMke samUhase eka sAtha udita aneka sUryoMkI kiraNoM ke samUhase suzobhita pralaya kAlakA anukaraNa kara rahA thaa| atyanta gAdI kalaI (cUne )ke lepase jinake toraNa aura vedikAe~ sapheda thI, dvAroMke samIpa khar3e kiye hue 35 kadalI vRkSoM ke samUhase jinake bar3e-bar3e utsava prakaTa ho rahe the, jo tapAye hue svarNase nirmita 1. ma. kiraNabavalamarIci / 2 kha. ga. kuTamalita / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gacintAmagiH [ 3 rAjapurIhATakaghaTitakavATayugalabhUSitaiH yoSidaGgalAvaNyacandrikAcarvaNavitRSNacakorAvahelitacandramarIcisamudgamaiH saMgItazAlAprahatamRdaGgamandraghoSajanitajaladharaninadazakAtANDavitakelizikhAbalaH jvala pasalako saMdehalolAkuraGgazAvakaparihiyamANaratnakuTTimamahaHpallavaiH pavanacalitazikharaketupaTa* tADitatapanarathakUbaraiH uparitalakhacitavalabhidupalanIlimarzavalitasurasaridamvupUraiH nirgRhanihitAne5 karatnabhuvA mayUkhakandalena mahendrazarAsanazobhAmambhodasamayamantareNApi payodharebhyaH pratipAdadbhiH maNimayabhittitayA prasadbhiH ubhayataH kiraNalatAvitA vivudharAjamandiravijigIpayA vihAyasamutpatitumAvaddhapakSariva lakSyamANaiH zRGganikhAtaketudaNDacchalena purayuvativadanasakumArthacoraM uttaptati-uttaptaM niSTaptaM yad hATakaM suvarNa taMna ghaTitAni yAni kavAyugalAni bhUSitaH / yopiTaGgeti-- yoSitAM lalanAnAmaGgasya zarIrasya lAvaNyamaya saundaryamaMtra candrikA jyotsnA tasyAzcarvaNenAslAdanena vitRSNA saMtuSTA ye cakorA jIvaMjIvAstairava helito'nAhanazcandramarIcInAmindudAdhitInAM samudgamo ye teH / saMgIteti-saMgItazAlAsu mahatAnAM tADinAnAM mRdaGgAnAM murajAnAM mandraghopeNa gambhIrazabdana janitA samutpAditA yA jaladharaninadazaGkA ghanagarjanasaMzayastayA tANDavitAH kRtatANDavAH kelizikhAvalA: krIDAmayUrA yapu taiH / jvaladiti-jvalanto dedIpyamAnA ye'nalakavalA jvalanavAlAstAna saMdihantItyevaM zIlA ye kuraGgazAvakA hariNaponAstaiH paridviyamANA mudhyamAnA ranakuhimasya maNikhacitakSityAmAgasya mahaHpallavAstajaHkisalayA yeSu taiH / pacaneti-paranena calitaM zikharaM yasya tathAbhUtena ketupaTena vaijayantIvastreNa tADitastasnarathasya sUryasyandanasya kRbaro daNDo yaistaiH / uparitaleti-uparitala UdhvaMpradeze khacitA niHsyUtA ye balabhidupalA indranIlamaNivizeSAstaSAM nIlimnA zaivalitaM jalanIlIyunaM surasarito mandAkinyA ambupUra jalapravAho yastaiH ! niheti-niyUhaSu mattavAraNeSu nihitAni khacitAni yAnyanakaratnAni tabhyo bhavatIti tathAbhUtena mayUkhakandalena kiraNakalApena / ammodasamayamantareNApi varSA2, kAlaM vinApi payodharebhyo maMghebhyo mahaMndrazAsanazomA surendragapasuSamA prtipaadydbhiH| maNimayeti - maNimayyo bhittayo yeSAM te maNimittayasteSAM mAvastattA tayA ratnamayakuDyatvena, umayataH prasaradbhiH kiraNalatAvitAnamayUkhavallIsamUhaiH / vibudhAnAM devAnAM rAjA vibudharAjastasya mandirasya bhavanasya vijigISayA vijenumicchayA vihAyasaM gaganam / utpatitumAbadbhUpariva gRhItagaraniriva lakSyamANaizyamAnaiH / zRGgetizRGgeSu zikhareSu nikhAto yaH ketudaNDaH patAkAdaNDastasya chalena purayuvatInAM nagarataruNInAM vadanasaukumAryasya 25 kivAr3oMkI jor3iyoMse suzobhita the, striyoMke zarIrakI sundaratArUpI candrikAke pAnase tRSNA rahita cakora jahA~ candramAkI kiraNoM ke udayakI avahelanA karate the, saMgIta zAlAoM meM tAr3ita mRdaGgoMke gambhIra zabdase utpanna megha garjanAkI zaGkAse jinameM krIDAke mayUra tANDava nRtya kara rahe the, jalatI huI agnikI jvAlAoMkA sandeha karanevAle krIr3A mRga jinameM ratnamayI phIke kAntirUpa pallavoMko dUrase hI chor3a rahe the, jinake zikharapara lagI huI vAyukampita pattA30 kAoMke yasse sUryake rathakA dhurA tAr3ita hotA rahatA thA, jinake UparI bhAgameM khacita indra. nIla maNiyoM kI nIlimAse AkAzagaGgAkA jalapravAha zaivAlase yuktake samAna jAna par3atA thA, jo zikharoMmeM lage aneka ratnoMse utpanna kiraNoMke samUhase varSA Rtuke binA hI meghoMke lie indradhanuSakI zobhA pradAna kara rahe the, maNimayI dIvAloMke honese donoM ora phailanevAlI kiraNarUpI latAoMke samUhase jo indra ke mandirako jItanekI icchAse AkAza meM ur3ane ke lie 35 pakSoMko dhAraNa karate hue ke samAna jAna par3ate the, zikharoMpara lage patAkA daNDake bahAne jo 10 aabddhykssriv| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjadhAnIvarNanam / prathamo lammaH candramasaM grahItumuttambhitabAhustambhairiva zumbhadbhiH durdharadharaNIdhAraNakheditamedinIpatibAhumArAdhayitumAgataiH kulagiribhiriva gurubhiH prAsAdaiH prasAdhitA, AkarNakuNDalitakusumazarakodaNDanipatitavizikhabhinnahRdayagalitarudhirapaTalapATalakuGkumapaGkilapayodharabharAbhi: kAntisalilazIkaraparipATImanoharaM hAramudvahantIbhirvilAsahasitavisarpiNA dazanakiraNavisareNa tryambakalalATAmbakaniryadanaladagdhaM ratipatimamRteneva siJcantIbhiH' garutmadupalatATaGkataralarazmipalAzapezalamukhakamalAbhiH 5 ayugmaza rasamaranAsIrabhaTAn vivekajaladhimathanamandarAn mantharamadhuraparispandAnindIvarakalikAnukAriNaH kaTAkSAnvikSipantIbhiH madanamahArAjadhabalAtapatrabandhucandanatilakabhAsamAna bhAlarekhAbhiH mukhamArdavasya corastaM candramasaM grahItum , uttambhitA utthApitA bAhustambhA yaistathAbhUnariva zummaddhiH zomamAnaiH / durdhareti-durdharA gurutvena durbharA yA dharaNI pRthivI tasyA dhAraNena kheditaH khedaM prApito yo maMdinIpatibAhu patibhujastam ArAdhayituM sevitum AgataiH kulagiribhiriva kulAcalairiva gurumivizAlaiH 10 prAsAdaH / vAravAmanayanAbhivezyAbhirvirAjitA / atha vAravAmanayanAnAM vizeSaNAnyAha-AkarNatiAkarNa karNaparyanta kuNDalitaM cakrIkRtaM yat kusumazarakodaNDamadanazarAsanaM tasmAtipattitainiHsRtairvizikhaigirbhinna khaNDitaM yad hRdayaM tasmAd galitaM niHsRtaM yad rudhirapaTalaM raktasamUhastadvat pATalaM raktavarNa yat kulama kezaraM tena pachilaH paGkayuktaH payodharamaro vakSojabharo yAsa tAbhiH / kAntIti-kAntireva salilamiti kAntisalilaM dIptitoyaM tasya zIkarANAM kaNAnAM yA paripArI paramparA tanmanoharaM hAraM mauktikamAlAm / udvahantIbhidadhatIbhiH / bilAseti-vilAsahasitena vibhramahAsyena visarpati prasaratItyevaMzIlastena dazanakiraNavisareNa dantadIdhitisamUhana, trINi ambakAni netrANi yasya sa tryambakaH zivastasya lalATAmbakAda bhAlalocanAt niryan nirgacchan yo'nalastena dagdho masmasAtkRtastam ratipati kAmam, amRtena pIyUpeNa siJcantIbhiriba / garutmaditi-garumadupalAnAM garukSmaNInAM yAni tATakAni karNAbharaNAni teSAM taralarazmayazcaJcalamayUkhA eva palAzAni taiH pezalaM manoharaM mukhakamalaM yAsa tAmiH / ayugmeti-ayugmazaro 20 madanastasya samarasya yuddhasya nAsIramaTAH pradhAnayodhAstAna , viveka evaM jaladhiH sAgarastasya mathane sandarA mandarAcalAstAn, mandharo bhando madhuro manoharazca parispando yeSAM tAn , indIvarakalikA utpaladalAnyanukurvantItyevaMzIlAstAna kaTAkSAn kekarAn vikssipntiimishcaalyntiimiH| madaneti-madanamahArAjasya kAmabhUpAlasya yad dhavalAtapatraM zvetacchatraM tasya bandhuH sadRzaM yaccandanatilakaM tena mAsamAnAH zobhamAnA nagarakI striyoM ke mukhakI sukumAratAko curAnevAle candramAko pakar3ane ke lie bhujarUpa stambhako 1 Upara uThAye hue ke samAna suzobhita ho rahe the, aura jo pRthivIkA gurutara bhAra dhAraNa karane se khedita rAjamujAkI sevAke lie Aye hue kulAcaloMke samAna jAna par3ate the aise bar3ebar3e mahaloMse vaha rAjadhAnI suzobhita thii| aura kAnoM taka khIMce hue kAmadevake dhanupase nikale bANoMse khaNDita hRdayase jharate rudhira samUhake samAna lAla-lAla kezarase jinake stanoMkA bhAra paGkila ho rahA thA, jo kAnti rUpI jalake chIMToMkI paramparAke samAna 30 manohara hArako dhAraNa kara rahI thIM, jo vilAsapUrNa hAsyake samaya phailanevAle dA~toMko / kiraNoM ke samUhase mahAdevake lalATasambandhI netrase nikalI agnise jale kAmadevako amRta ke dvArA hI mAno sIMca rahI thIM, garuDamaNiyoMse nirmita karNAbharaNako caJcala kiraNarUpI pattoMse jinake mukharUpI kamala atyanta sundara jAna par3ate the, jo kAmadevake yuddhasthalake subhaTa, vivekarUpI samudrako mathaneke lie mandaragiri, manda aura manohara 35 saMcArase yukta, tathA nIlakamalakI kalikAoM kA anukaraNa karanevAle kaTAkSo ko calA 1 ma0 siJcatIbhiH / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 24 gadyacintAmaNiH [4 rAjapurI - Ananavanihita navagalinasaMdahanipatalikulanIlakuntalAbhiH anAdaranahanazithilakabaMgabharaniravakAzitapazcAdbhAgAbhi: vAravAmanayanAbhivirAjitA, rAjapurI nAma rAjadhAnI / 64. yasyAM ca paritobhAsamAnabhagavadahaMdAlayalaGghana bhayAdapahAya vihAyasA gatimadhaHsaMcaramANa iva bhavanamaNikuTTimeSu pratimAnibhena vibhAvyate bhaanumaalii| yasyAM ca nIrandhrakAlAgumdhamatimiritAyAM 5 vAsare'pyabhisAramanorathA: phalanti pakSmaladRzAm / yatra ca nitambinIvadanacandramaNDalepu na nivasati kadAcidabhyarNakarNapAzajanitanahanazaGka iva kalaGkarUpaH kuraGgaH / yasyAzca sAla: parikhAsalilasiktamUlatayA kusumitamiva vahati miladuDunikaramanoharaM zikharam / yasyAztra pratApavinataparanarabhAlaraMSA yAsA tAbhiH / Ananeti-Anane mukhe cinihito yo navanalinasya nRtanAravindasya saMdeho vibhamastena nipatatA paryApanatAlikalena bhramarasamUhana nIlAH kuntalAH alakA yAnAM tAbhiH / anAdarItaanAdaraM yathA syAttathA nahanena bandhanena zithilo yaH kabarIbharo dhammilasamUhastena niravakAzitaH pazcAdbhAgo pRSThAMzo yAsa tAbhiH / evaMbhUtAbhizyAmivirAjitA zobhitA rAjapurI nAma raajdhaanii| 65. atha tAmeva nagarI varNayitumAha yasyAmiti-yasyAM ca rAjapuyAM paritaH samantAd bhAsamAnAH zobhamAnA ye bhagavadahatAmAlayA mandirANi teSAM lainasyAsikramaNasya bhayaM tasmAt vihAyasA gaganena gatimapahAya tyaktvA bhavanamaNikuTTimA bhavanAnAM maNikuhimAni teSu prAsAdamaNisacitakSityAbhogeSu pratimAnibhena prativimbalyAjena mAnumAlI sUryo'dhaHsaMcaramANa ivAdho bhramanniva vibhAvyate pratIyate / yasyAM ceti-nIrandhraNa sAndreNa kAlAgurudhamena timiritAdhikAritA tasyAM yasyAM nagayA vAsara'pidivase'pi pakSmalA zo yAsa tAstAsAM nAroNAm , abhisArasya manorathA ityabhisAramanorathA bhartRgahAbhigamanAmilASA phalanti saphalA jAyante / yatra ceti-yanna ca nagaryA nitambinInAM nArINAM badanAnyeva mukhAnyeva candra maNDalAni teSu kadAcidapi jAtucidapi, abhyaNakarNapAzena nikaTasthakarNAlaMkArarajjunA janitA samutpAditA . 20 nahanazaGkA bandhanasaMzatiryasya tathAbhUta iva kalaGkarUpo lAmchanamayaH kurato mRgIna nivasati / yasyAzceti yasyAzca nagaryAH sAla: prAkAraH parikhAsalilena siztaM mUlaM yasya tasya bhAvastattA tayA kusumitamiva pusmitamima milatA-uDunikaraNa nakSatranicayana manoharaM sundaraM zikharamagrabhAgaM vahati / yasyAzcetiyasthA nagaryAH, pratApena tejasA vinatA nabhrobhUtA ye paranarapatayaH zatrubhUpAlAstaiH karadIkRtAH karatvena pradattA ye kariNo gajAsteSAM karaTebhyo gaNDasthalebhyo niyaMta niHsarat yanmadajalaM dAnasalilaM tena ambAlitAH 25 rahI thIM, kAmadeva rUpI mahArAjake sapheda chatrakI samAnatA karanevAle candanake tilakase jinake lalATako rekhAe~ zobhAyamAna thIM, jinake nIle-nIle kuntala, mukha meM utpanna nUtana kamalake sandehase girate hue bhramarasamUha ke samAna jAna par3ate the aura anAdarapUrvaka bA~dhanese nIcekI ora laTakatI huI coTIke bhArase jinakA pichalA bhAga avakAzarahita ho rahA thA, aisI vezyAoMse vaha rAjadhAnI atyanta suzobhita thii| 3064. jisa nagarIke bhavanoM ke maNimayI kapira par3ate hue pratibimbake bahAne sUrya aisA ___ jAna par3atA thA mAno saba ora zobhAyamAna jinamandiroMke lA~ghane ke bhaya se AkAzagamanako chor3a nIce pRthivIpara hI calane lagA ho / jisa nagarImeM nirantara kAlAguruko dhUpase andhakAra phailA rahatA thA isalie dina meM bhI striyoM ke abhisArake manoratha pUrNa hote rahate the| jisa nagaromeM striyoM ke mukharUpI candramaNDaloM meM nikaTavartI karNarUpI pAjhase ba~dha jAne kI zaGkA utpanna 35 honese hI mAno kalaGkarUpa mRga kabhI nivAsa nahIM karatA hai / jisa nagarIkA prAkAra milate hue nakSatroM ke samUhasa manohara zikharako dhAraNa karatA hai aura usase vaha zikhara aisA jAna 1. ma0 kha0 dhUpatimiritAyAM, 2. ka0 manohara zigyaraM, Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjadhAnIvarNanam ] prathamo lambhaH patikaradIktakarikaraTaniryadaviralamadajalajambAlitAH pravizadanekarAjanyajanitamithaHsaMghaTTavighaTitahAranipatitamuktAphalazakalavAlukApUrairAzyAnatAmanIyantAdRSTazikharagopuradvArabhuvaH / yA ca zikharakalitamuktAphalamarIcivIcicchalAdapahasantIva'dharmadhanajananivAsajanitagarvA duvinItadazavadanacaritakalakA laGkAm / yasyAM ca bhaktiparavazabhavyajanavadanavigaladaviralastavanakalakalamAMsalaiH pratikSaNaprahatapaTahapaTuravaparirambhameduraiH pUryamANAsaMkhyAtazaGkhaghoSapariSvaGgakarAle: dhArAlakAhalAkalarasita - 5 mAMsalobhavadArambhaiH jambhamANajanakolAhalapallavitaiH ullasadvINAveNuraNita ramaNIyaH AraTitapazilAH / adRSTamuccataratvenAnavalokitaM zikharaM yeSAM tAmyadRSTazikharANi tathAbhUtAni yAni gopuradvArANi nagarapradhAnadvArANi teSAM bhuvH| pravizantaH pravezaM kurvANA ya'nekarAjanyA rAjaputrAstaijanitena samutpAditena mithaHsaMpadena parasparavimardena vighaTitATitA ye hArA muktAyaSTayastabhyo nipatitAni yAni muktAphalAni mauktikAni teSAM zakalAnAM khaNDAnAM yA vAlukAH sikatAstAsAM pUraiH samUhaH / AzyAnatA jhukatAm / 10 anIyanta praapitaaH| yA ceti-dharma eva dhanaM yeSAM te dharmadhanAsta ca se janAca dharmadhanajanA dhArmikapuruSAsteSAM nivAsena janito garvo do yasyAstathAbhUtA yA rAjapurI nagarI zikhareSvagrabhAgeSu kalitAni khacitAni yAni munAphalAni teSAM marIci cayaH kiraNasaMtatayastAsAM chalaM tasmAt / duvinItazcAso dazavadanazceti durvinItadazavadano sarAvaNastasya caritena kalaGko yasyAstAM lar3A rAvaNapurIm / apaha tasthA hAsyaM kurvANeSa bbhuuv| yasyAM ceti-nagAM, jinamahotsavanumularavairjinapUjotsavapracaNDazabdaiH 15 paribhUta iva tiraskRta iva kadApi kalyANatarapizuno'maGgalasUcakaH zabdo nAva kAryate na zrUyate / atha jinamahotsabanumularavairisyasya vizeSaNAnyAha-bhaktiparavazeti-bhaktyA pAvazA parAyattA ye bhavyajanAsteSAM vadanebhyo mukhebhyo vigalatprakaTIbhavad yad aviralastavana nirantarastotraM tasya kalakalena mAMsalAH paripuSTAstaiH / pratIti-pratikSaNaM pratisamayaM prahatAnAM tAstiAnAM paTahAnAM DhakkAnAM yaH paTurava uccaiHzabdastasya parirambheNa medurA militAstaiH / pUryamANeti-pUryamANA mukhadhAyunA bhriyamANA ye'saMkhyAtazaGkhA agaNita- 20 zaGkhAste ghoSasya zabdasya paripyaGgeNa karAlA bhayaMkarAstaiH / dhArAleti-dhArAlaM saMtatibaddhaM yata kAhalAnAM dhattarapuSpAkAramukhavAdinavizeSANAM kalamadhyakamadhuramArasitaM zabdastena mAMsalIbhavan Arambho pAM tH| jambhamANeti..jambhamANI vardhamAno yo janakolAhalo lokakalakalazabdastana pllvitaiddiNgtH| ullasaditi-ullasatprakaTImavada yada vINAveNUnAM vipaJcIvaMzavAdyAnAM raNitaM madhuradhvanistena ramaNIyamanopar3atA hai mAno parikhAke jalase mUla bhAgakA siJcana hote rahane ke kAraNa usameM phUla hI A 25 lage hoN| jinake zikhara nahIM dikhAI dete the, aise usa nagarIke gopura-dvAroMko nikaTavartI bhUmiyA~, pratApase namrIbhUta zatru-rAjAoM ke dvArA karameM diye hue hAthiyoM ke gaNDasthaloM se nikalate avirala madarUpI jalasaM kIcaDyukta ho jAtAoM aura praveza karate hue aneka rAjakumAroM kI pArasparika dhakkA-dhUmIsa TUTe hAroM se gire motiyoM ke cUrNarUpa ghAlUke samUhase puna: zuSkatAko prApta ho jAtI thiiN| zikharo para lage motiyoM kI kiraNoM ke bahAne jo gajadhAnI, 30 dharmAtmAjanoM ke nivAsase utpanna garvase duvinIta - durAcArI rAvaNake caritase kalaMkita laMkAkI mAno ha~sI hI ur3A rahI thI / jo bhaktise paravaza bhavyajanoM ke mukhakamalase nikalate hue avirala stavanoMkI kalakala dhvanise puSTa the. pratyeka kSaNa bajate hue nagAr3oM ke joradAra jhAbdoM ke sambandhase vyApta the, phUMke gaye asaMkhyAta zaMkhoM ke zabda ke saMsargase vikarAla the, lagAtAra bajanevAlI turahiyoMkI dhvanise jinakA Arambha paripuSTa ho rahA thA, manuSyoM ke bar3hate hue kolA- 35 halase jo vyApta the, vINA aura bA~surIke prakaTa hote hue zabdoMse manohara the, nirantara bajate 1. ma0 apaGmatIva / 2. ma. janitagarvaduvinIta / 3. ma0 kAhalAramita / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dAta gadyacintAmaNiH [ 3 rAjapuyAM - DhakkAjhallarIjhaMkArakRtAhaMkAraiH abhaGgarakaraNabandhabandhuralAsyalAsivilAsinImaNibhUSaNazijitamajulai: kisalayitabharatamArgamanohArisaMgItasaMgataiH saMbhRtamahodadhimathana ghoSamatsaraiH jinamahotsavatumula ravaiH paribhUta iba nAvakaNyate kadApi kalyANetarapizunaH zabdaH yatra ca strINAmadharapallaveSva dharatA kucataTeSu kaThinatA kuntaleSu kuTilatA madhyeSu daridratA kaTAkSeSu kAtaratA vinayAtikramo 5 mAnagraheSu nigrahaH praNayakalaheSu prArthanApraNAma: paJcabANalIlAsu vaJcanAvatAraH paramabhUt / hraiH| AraTiteti---AraTitAH kRtazabdA yA DhakAjhalaya dhAna kaghaNTAstAsAM jhaMkAreNa kRto'haMkArI yeSu tH| abhaGgarati-abhaGgarA dIghakAlasthAyino ye karaNavandhA nRtyAsanavizeSAstaibandhuraM manohara yahAsyaM nRtya tana lasantItyevaMzIlA yA vilAsinyo rUpAjIvAstAsAM yAni maNibhUSamAni teSAM zikSitanazabdana maJjalA manAMgara ! kirAlagiteti--nisalayitana maTiMgatena bharatamAgaNa nATyena manohAricatAharaM yAsaMgItaM tana saMgataiH sahitaH / saMbhRteti-saMbhRto to mahodadhimathanasya mahAsAgaramathanasya ghopeNa matsaro yastaiH / yatra ceti-yatra ca nagaryAm adharatA dazanacchadatA paraM mAna strINAm adharapalabeSu nIcaroSTakisalayeSu abhRt , anyannAdharatA nIcatA nAbhUta / kaThinatA kaThinasparzavatvaM strINAM kucataraMyu sanataTeSu paramabhUta , anya va kaThinatA nirdayatA nAbhUt / kuTilatA maGguratvaM strINAM kuntaleSu kezeSu paramabhUta, anyatra kuTilatA mAyAjanitavakratA nAbhUt / daridratA kRzatA strINAM madhyayu kaTipradezeSu paramabhUt, bhanyatra darilatA nirdhanatA nAbhUt / kAtaratA capalatA strINAM kaTAkSepvapAGgapu paramabhUta, anyatra kAtaratA bhIratA nAbhUt / binayAtikramo vinayolaGghanaM strINAM rateSu saMbhogeSu paramabhUt, anyatra vinayAtikrama uddaNDAcaraNaM nAbhUn / nigrahI nirAkaraNaM strINAM mAnagraheSu praNayakopepu paramabhUn , anyatra nigraho damanaM nAbhUt / prArthanApraNAmaH prArthanArtha ratiyAcanArtha praNAma iti prArthanApraNAmaH strINAM praNayakalahepu kRtrimakopeSu parama bhUta, anyatra prArthanApraNAmo yAcanAdanyaM nAbhUt / vaJcanAvatAro dambhAzrayaNaM strINAM paJcabANalIlAsa 20 kAmakeliSu paramabhUta , anyatra vaJcanAvatAraH pratAraNavRtyAzrayo mAbhUt / prisNkhyaalNkaarH| hue tabale aura jhA~jhoMkI jhaMkArase jinakA garva bar3ha rahA thA, jaldI-jaldI naSTa nahIM honevAlI nRtya mudrAoNke bandhase manohara nRtyoMse suzobhita nRtyakAriNiyoMke maNimaya AbhUSaNoMko jhanakArase jo manohara the, bar3hatI huI nRtyakalAse manohara saMgItase saMgata the aura jo mahA- / / sAgarake mathanakAlIna zabda ke sAtha mAtsaryabhAva dhAraNa kiye hue the aise jinendradevake maho25 tsavoMmeM honevAle unnanAdase tiraskRta hue ke samAna jisa rAjadhAnImeM kabhI akalyANako sUcita karanevAlA zabda sunAI hI nahIM par3atA thaa| eva jisa nagarImeM adharatA - nIcekA oThapanA striyoMke adharapallavoM meM hI thA anya manuSyoMmeM adharatA - nIcatA nahIM thii| kaThinanAsparza sambandhI kaThoratA striyoMke stanoM meM hI thI vahA~ ke manuSyoM meM kaThinatA - RratA nahIM thii| kuTilatA - bA~karanA striyoMke kezoMmeM hI thA vahA~ ke manuSyoM meM kudilatA - mAyA nahIM thii| 30 daridratA - patalApana striyoMkI kamara meM hI thA vahA~ ke manuSyoMmeM daridratA - nirdhanatA nahIM thii| kAtaratA - caMcalatA striyoM ke kaTAkSoM meM hI thI vahA~ ke manuSyoM meM kAtaratA - bhIratA nahIM thii| vinayA tikrama - vinayakA ullaMghana striyoMke sambhogameM hI hotA thA anya manuSyoM meM nahIM thaa| nigraha - bandhana striyoM kI mAnadazAmeM hI hotA thA anya manuSyoMkA nigraha - tiraskAra nahIM honA thaa| prArthanA sambandhI praNAma, striyoMkI praNaya kalaha meM hI hotA thA anya manuSyoM meM 35 yAcanA sambandhI praNAma nahIM hotA thA aura vaMcanAkA avataraNa - chalakA avataraNa striyoMkI kAma-krIr3AmeM hI hotA thA anya manuSyoMmeM vaMcanA-dhokhAdehIkA avataraNa nahIM hotA thA / 1. 0 ma0 migunazabdaH / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - satyaMdharanRpasya varNanam ] prathamo lam $ 5 tasyAM caivaMvidhAyAM vidheyIkRtaprakRtiH pratApavina madavanIpati makuTamaNivalabhIviTaGkasaMcAritacaraNanakhakAnticandrAtapaH karatalakalitakarAlakaravAlamayUkha timirAbhisaradAha vijayalakSmIlakSitasaubhAgyaH, samarasAgaramadhanasaMbhRtena sudhAraseneva pratApadahanadandahyamAnapratibhaTavipinajanitabhasitarAzineva nijabhujaviTapivinirgatakusumasta bakeneva paripanthipArthivapaGkajAkarasaMkocakautukasaMcitena candramarIcinicayeneva khaDgakAlindIsaMjAtena phenapaTaleneva pANDureNa yazasA 5 prakAzita dagantaH, mandIkRtamandaramahIbhRti nijAMsapIThe bahunarapatibAhuzikharasamA rohaNAvarohaNaparikhedinI cirAtra vizrAmayan, azrAntaparicIyamAnena vanIpakacAtakapariSadviSAdavighaTanaghanA 27 5. atha rAjAnaM varNayitumAha-tasyAmiti tasyAM caivaMvidhAyAM rAjaputra satyaM nAma rAjAbhUditi kartRviyAsaMbandhaH / idAnIM rAjJo vizeSaNAnyAha - vidheyIkRta prakRtiH - vidheyakRtA ruzanukUlIkRtA prakRtimandhyAdivargaH prajAvA yena saH / pratApeti -- pratApaH kodaNDajaM tejaH sa prabhAvI 10 pratApazca yattejaH koSadaNDajam' ityamaraH / tena vinamanto nastrIbhavanto ye'vanIpatayo rAjAnasteSAM mAnyava maNivalabhyo ratnanirmita gopAnasyastAsAM vikeSu kapotapAlI pUrdhvabhAgeSviti yAvat saMcAritazcaraNanakhakAntiraM candrajyotsnA yena saH / karataleti--karatale pANitale kalitI to yaH karAlakaravAlo bhayaMkarakupANastasya mayUkhAH kiraNA evaM timiraM dhvAntaM tasmin abhisarantI samAgamAya samIpamAgacchantI yA vijayalakSmIstayA lakSitaM prakaTitaM saubhAgyaM yasya saH / atha yazovizeSaNAnyAha--samareti -- samara 15 eva yuddhameva sAgarastasya mathanena viloDanena saMbhRtastena sudhAraseneva pIyUSaraseneva / pratApati - pratApa putra dahano'gnistena dahyamAnAni punaH punaratizayena vA dadyamAnAni yAni pratibhaTavipinAni zatrukAnanAni tairjanito yo bhasitarAzirbhasma astaMtaMtra / nijeti-nijabhuja eva strIyAhureva viTapI vRkSastasmAd vinirgataH prakaTitaH yaH kusumastacakaH puSpagucchakastenaiva paripanthIti -- paripanthipArthivA eva zatrunRpA evaM paGkajAkarAH kamalasamUhAsteSAM saMkocasya kautukena saMcitastena candramarIcinicayeneva zazirazmisamUheneva / 20 khaDgati- - khaDga eva kAlindI khaGgakAlindI kRpANayamunA tathA saMjAtena samutpannena phenapaTaleneva DiNDIrapiNDeneva / pANDuraMNa dhavalena yazasA kIrtyA prakAzitadigantaH prakAzitA digantA yena saH / mandIkRteti - mandIkRta stiraskRto sandara mahIbhRt sumeruparvato yena tasmin, nijAMsapIThe svaskandhAsane bahunarapatInAM bhUrinRpANAM cAhuzikhareSu bhujAgreSu samArohaNAvarohaNAbhyAmAropAvaropAbhyAM parikhidyata ityevaMzIlA tAM tathAbhUtAM maMdinI bhUmiM virAcirakAlaparyantaM vizrAmayan / azrAnteti - azrAntamanavarataM yathA syAttathA paritrIya mAno'bhyasya- 25 5. aisI usa nagarI meM satyandhara nAmakA rAjA thaa| usa rAjAne mantriyoM athavA nagaravAsiyoM ko apane adhIna kara rakhA thaa| pratApase namaskAra karate hue rAjAoM ke mukuTarUpI maNimayI balabhiyoMke agrabhAgapara usake caraNa sambandhI nakhoMkI kAntirUpI cA~danI phailI rahatI thI / hAtha meM liye hue bhayaMkara kRpANakI kiraNoMse utpanna andhakAra meM abhisAra karanevAlI vijayalakSmIse usakA saubhAgya prakaTa ho rahA thaa| jo yuddharUpI sAgara ke madhanase 30 utpanna hue sudhArasa ke samAna jAna par3atA thA, athavA pratAparUpI agnise atyadhika jalate hue zatrurUpI aTavIse utpanna bhasma ke samUha ke samAna pratIta hotA thA, athavA apanI mujArUpI vRkSa se nikale phUloM ke gucchoMke samAna mAlUma hotA thA, athavA zatru rAjArUpI kamalAkarako nimIlita karane ke kautukase ekatrita hue candramA kI kiraNoM ke samUha ke samAna jAna par3atA thA athavA talavArarUpI yamunAse utpanna phena paTalake samAna dikhAI detA thA aise dhavala yazase 35 usane samasta dizAoM ke antako prakAzita kara diyA thA / aneka rAjAoMke kandhoM para car3haneutarane ke kAraNa kheda khinna huI pRthivIko baha mandarAcalako tiraskRta karanevAle apane kandhe Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH 5 rAjapu - rambheNa karNI siraviNonimIlanabAlAtapena kavikula kalahaMsa kalasvanazravaNazaradavatAreNa vitaraNaguNena mandayanmandAragarimANam, raNajaladhitaraNapotapAtreNa kRpANaviSadhara vihAra candana vipinena' kSattradharmadinavRdayaparvatena parAkrameNa krItArNavAmbaraH prayANasamaya caladalaghuca mUbhAravinamitena mahInivezena phaNAcakraM phaNAbhRtAM cakravartino jarjarayan dizi dizi nihitajayastambhaH kumAra 5 iva zaktizakalitabhUbhRdvigrahaH zatamakha iva sumanasAmekAntasevyaH sumeruriva rAjahaMsalAlitapAdaH, 28 I mAnastena / vanIpakA yAtrakA eva cAtakAsteSAM pariSad samUhastasyA viSAdavidhara ne khedApaharaNe ghanArambho mArambhastena / karNe dAne prasiddha nRpavizeSastasya kIrtireva kairaciNI kumudinI tasyA nimIlane saMkocane bAlAtapaH prAtaHkAlikadharmastena / kavikulAnyeva kalahaMsAsteSAM kalasvanasya madhurAsphuTazabdasya zravaNaM tasmai zaradavatAraH zaratuprArambhastena / evaMbhUtena vitaraNaguNena dAnaguNena mandAragarimArNa kalpavRkSamAhAtmyaM 10 mandayan alpIkurvan raNeti -- raNajaladheH samarasAgarasya taraNe potapAtraM naukAyAnaM tena / kRpANa eva viSadharI bhujaGgastasya vihArAya candanavipinaM malayajakAnanaM tena / kSAtradharma eva dinakRtsUryastasyodaya parvataH yUevaM svAyatIkRtA arNavAmbarA pRthivI yena saH / prayANeti prayANaM vijayayAtrA tasya samaye calan yo'laghucambhAro vipulasainyasamUhastena vinamitena mahInivezena phaNAbhUtAM cakravartinaH zeSanAgasya phaNA cakraM sahasraphaNAsamUhaM jarjarayan / dizi dizi pratidizaM nihitA nikhAtA 15 jayastammA yena saH / kumAra iva kArtikeya iva zaktyA zaktinAmakazastreNa zakalitaH khaNDitaH bhUbhRtaH girervigrahaH zarIraM yena saH / nRpatipakSe zaktyA parAkrameNa zakalitAH khaNDitaH bhUbhRtAM rAjJAM vigrahAH zarIrANi yena saH / zatamakha iva purandara iva sumanasAM devAnAM nRpatipakSe viduSAm ekAntasebhyo niyamena sevyaH / sumeruriva ratnasAnuriva rAjahaMsemerAlavizeSailAlitAH sevitAH pAdAH pratyantaparvatA yasya saH / para cirakAla ke lie vizrAma karA rahA thaa| jisakA use nirantara paricaya prApta thA, yAcaka20 rUpI cAtakoM ke kheDako dUra karane ke lie jo meghake Arambhake samAna thA, rAjA karNa kI kIrti rUpI kumudinIko nimIlita karaneke lie jo prAtaHkAlake sunahale ghAmake samAna thA, aura katriyoM ke samUharUpI kalahaMsoMkI madhuradhvani sunaneke lie jo zarada Rtuke avatAra ke samAna thA aise dAnarUpa guNake dvArA vaha kalpavRkSakI mahimAko manda kara rahA thA arthAt kalpavRkSase bhI kahIM adhika dAnI thaa| jo raNarUpI sAgarako taraneke lie jahAja ke samAna thA, talavAra 25 rUpI sarpake vihAra ke lie candanavRkSoMkA vana thA aura kSatriya dharmarUpa sUryake udaya ke lie udayAcala svarUpa thA aise parAkramase usane samasta prathivIko kharIda liyA thaa| jaba vaha digvijaya ke lie calatA thA taba prayANakAlameM calatI huI bahuta bar3I senA ke bhArase jhuke hue bhUmaNDa ke dvArA vaha zeSanAga ke phaNAoM ke samUhako jarjara kara detA thA aura pratyeka dizAmeM vijayastambha khar3e karatA jAtA thA / kumAra kArtikeya ke samAna thA kyoMki jisa prakAra kArtikeya zakti-zakalita bhUbhRdvigraha zakti nAmaka zastrase kauJca parvata ke zarIrako khaNDa-khaNDa karanevAlA thA usI prakAra vaha rAjA bhI zakti zakalita bhUbhRdvigraha - kramase rAjAoMke zarIra athavA yuddhako naSTa karanevAlA thA / athavA indrake samAna thA kyoMki jisa prakAra indra sumanasAmekAnta sevyaH - devoMkA ekAnta sevanIya hotA hai usI prakAra vaha rAjA bhI sumanasAmekAnta sevya vidvAnoMkA ekAnta sevanIya thA / athavA sumeruke 35 samAna thA kyoMki jisa prakAra sumeru rAjahaMsalAlitapAda- - lAla coMca aura lAla caraNavAle haMsoMse sevita pratyanta parvatoMse yukta hotA hai usI prakAra vaha rAjA bhI rAjahaMsalAlita 30 --parA 1 ma0 candanavipitranena / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - satyaMdharanRpasya varNanam ] prathamo lambhaH duryodhana iva karNAnukUlacaritaH, candra iva kuvalayAnandakarapracAraH, caNDadIdhitiriva kamalAkarasukhAyamAnapAdaH, pArijAta iva paripUrNArthajanamanorathaH, rAjA rAjyAzramaguruH kurukuladhuraMdharaH satyaMdharo nAmAbhUt / 6. yasya ca prasaradaviralakIrticandrAtapazItalA maMsavalabhImadhizayAnA medinI zeSaphaNAvipraranivAsAnubandhinIM vizeSaNavedanAtyajat / yasminparipAlayati payodhirazanAvacchedinIM 5 medinIM kusumaparimalavIryeNa cAkityamudvahanta iva mAtarizvAno na kvApi labhante sthitim 1 duryodhanasyAGgAdhipasyAnukUlaM caritaM yasya saH / nRpatipakSe karNAnAM zravaNAnAmanukUlaM priyaM caritaM yasya saH / candra iva kuvalayAnandI nIlakamalavikAsI karapracAraH kiraNapracAro yasya saH / nRpatipakSe kuvalayAnandI mahImaNDalAnandI kara pracAraH rAjasva prasAro yasya saH / caNDadIdhitiritra sUrya iva kamalAkarasya padmasamUhasya sukhAyamAnAH sukhadAyakAH pAzaH kiraNA yasya saH / nRpatipakSe kamalAyA lakSmyAH 10 karayorhastayoH sukhAyamAnau pAdau caraNau yasya saH / pArijAta iva kalpavRkSa iva paripUrNA arthijanAnAM manorathA yena saH / ubhayatra samAnam / zliSTakSepamAlaMkAraH / rAjyamevAzramo rAjyAzramastasya guruH / kurukuladhuraMdharaH kuruvaMzazreSTaH 66. yasya ceti yasya ca satyaMdharamahIpAlasya / prasarantI sarvatra saMcarantI yA viralA kIrtiH candrAH kaumudI tena zItalAM zizirAm, aMsavalabhI skandhagopAnasIm / adhizeta ityadhizayAnA 15 tatra basantI medinI pRthivI zeSasya phaNAviSTare nivAsenAnubadhnAtItyevaMzIlA to viSoSmavedanAM garaloSNatApIDAm atyajat / yasminniti - yasmin bhUpAle payodhireva razanA mekhalA tayAvacchedinI viziSTA tAm maMdinI paripAlayati sati / kusumAnAM parimalasya saugandhyasya caurya tena / cAkityaM mIrutvam udvahanta iva dadhata iva mAtarizvAno vAyavaH kvApi kutrApi sthiti sthairyaM na labhante / utprekSA / yasya ceti 29 pAda zreSTha rAjAoM se sevita caraNoMse yukta thA / athavA duryodhanake samAna thA kyoMki 20 jisa prakAra duryodhana karNAnukUlacarita - rAjA karNake anukUla caritase sahita thA usI prakAra vaha rAjA bhI karNAnukUlavarita - kAnoMko Ananda denevAle caritase sahita thA / athavA candramAke samAna thA kyoMki jisa prakAra candramA kuvalayAnandakara pracAra nIla kamaloMko Anandita karanevAlI kiraNoMke pracArase sahita hotA hai usI prakAra vaha rAjA bhI kuvalayAnandikarapracAra - pRthivI maNDalako Ananda denevAle TaiksoMke pracArase sahita thA / 25 athavA sUrya ke samAna thA kyoMki jisa prakAra sUrya kamalAkarasukhAyamAnapAda - kamalavanako sukhI karanevAlI kiraNoMse yukta hotA hai usI prakAra vaha rAjA bhI kamalAkara sukhAyamAnapAda - lakSmI ke hAthoM ko sukhI karanevAle caraNoMse yukta thaa| athavA kalpa vRkSa ke samAna thA kyoMki jisa prakAra kalpa vRkSa paripUrNArthijanamanoratha- yAcaka janoMke manorathako pUrNa karanevAlA hotA haiM, usI prakAra vaha rAjA bhI yAcaka janoMke manorathako pUrNa karanevAlA thA / 30 rAjA satyandhara rAjya rUpoM AzrayakA guru aura kuruvaMzakA ziromaNi thA / 66. usa rAjAkI phailatI huI avirala kIrtirUpI cA~danIse zItala kandhe rUpI chaparI meM zayana karanevAlI pRthivI ne zeSanAgake phaNArUpI viSTarapara nivAsa karane se sambandha rakhanevAlI viSajanya garamIkI vedanAko chor3a diyA thaa| usa rAjA ke samudrAnta pRthivIko pAlana karanepara phUloM kI sugandhikI corIse bhayabhItatAko dhAraNa karate hueke samAna vAyu kahIM bhI sthiratAko 35 - - 1 ka0 kha0 ga0 kuvalayAnandapracAraH / 2 0 kha0ma0 nAmAbhavat / 3 0 0 0 pratiSu cakAro nAsti / 4 0 0 ga medinomapi / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 [ 6 rAjapuyA - yasya ca nihitahAropadhAnamadharitakanakagirizilAtala vizAlaM vakSaHsthalamadhizayAnA svabhAvasaMkaTa kamalakoTakuTI durAsikAduHkhamatyAkSIllakSmIH / yasya ca pralaya samayavilasadanekadinakarakiraNaduHsahe prati pratApAnale jalanidhijalamadhyaghaTitAM prAktanI sthiti bahvamanyata madhusUdanaH / yasya ca duHsahapratApe'pi sukhopasevyatA saukumArye'pyAryavRttiH atisAhase'pyakhila5 janavizvAsyatA vizvaMbharAva hane'pyakhinnatA satatavitaraNe'pyakSINakozatA paraparibhavAbhilASe'pi paramakAruNikatA paJcazarapAratantrye'pi pAkazAlitA paramadRzyata / yasya cArambhamabhimatAvAptiH, prajJAM vidyAdhigamaH parAkramaM paripanthiparikSayaH, parahitanirati janAnurAgaH, pratApaM durAkramatA, tyAgaM bhogAvalI, kAvyarasAbhijJatAM kavisaMgrahaH, kalyasaMdhavAM kalyANasaMpattiH, nyAyanetRtAM dRDha pratiza yasya ca rAjJo nihitaM sthitaM hAra evopadhAnaM yatra tat / adharitaM tiraskRtaM kanakagirizilAtalaM sumera10 zilAvalaM yena tat tathAbhUtaM vizAlaM vistRtaM vakSaHsthalamuraHsthalam adhizayAnA lakSmIH svabhAvena saMkaTa saMkIrNa yatkamalakoTaraM tadeva kuTIraM hasvA kuTTI tasmin durAsikayA durnivAsena yad duHkhaM tat atyAkSIt muna | yasya ceti - yasya ca rAjJaH pralayasamaye saMhArasamaye vilasanto vibhrAjamAnA ye'nekadinakarA - 30 gadyacintAmaNiH . kiraNA va duHsahastasmin pratApAnale pratApapAvake prasarpati sati madhusUdana nArAyaNaH / jalanidhimadhyaditAM samudramadhyayojitAM prAkanIM pUrvA sthiti vahnamanyata zreSThAmamanyata / yasya ceti -- yasya 15 rAjJazca duHsahavAsI pratApazca duHsahapratApastasmin satyapi sukhopa sevyatA sukhenopasevyatA sukhArA dhanIyatA / saukumArye'pi kaSTasahana sAmarthyAbhAve'pi AryavRttiH zreSTajanAcAraH / atisAhase'pi pracaNDasadhye'pi akhilajana vizvAsyatA nikhila janavizvAsapAtratA / vizvambharA vahane'pi pRthivIbhAradhAraNe'pi akhinnatA kheAbhAvaH / satatavitaraNe'pi nirantaradAne'pi akSINakosatA asamAptakozatA / paraparibhavAmilAye'pi zatrutiraskAramanorathe'pi paramakAruNikatA paramadayAlutA 'syAd dayAluH kAruNikaH' ityamaraH / 20 paJcazarapAratantrye'pi madanapAravazye satyapi pAkazAlitA niSThAzAlitA zraddhAvatvamityarthaH / paramatyantam ---yasya ca rAjJa aSTazyata / 'pAko jarAparIpAke sthAlyAdI kledaniyo:' iti vizvalocanaH / yasya ceti--- Arambha kArya prArambham abhimatAvAptiriSTavastuprAptiH, prajJAM buddhiM vidyAdhigamo vidyAnAmAmvI zikyAdInAmadhigamo jJAnaM prAptirvA, parAkramaM paripanthiparikSayaH zatrusaMhAraH parahitaniratiM parahite niratistAM parahitatatpazto janAnurAgo lokaprItiH pratApaM tejo durAkramatA durdharSatA, tyAgaM dAnaM bhogAvalI birudAvalI, 25 prApta nahIM ho rahI thii| jisapara hAra rUpI takiyA rakhA huA thA aura jisane sumeru parvatake zilAtalako tiraskRta kara diyA thA aise usa rAjAke vizAla vakSasthalapara zayana karanebAlI lakSmIne svabhAvase hI saMkIrNa kamalakI koTara rUpI kuTiyA meM kaSTapUrvaka rahanekA duHkha chor3a diyA thA / pralaya kAlameM suzobhita aneka sUryokI kiraNoMke samAna duHsaha usa rAjAkI pratApa rUpI agni ke phailanepara nArAyaNa samudra ke jalake bIca meM sthita apanI purAnI sthitiko 30 hI acchA mAnate the / duHsaha pratApa ke rahanepara bhI usa rAjAmeM sukhopasevyatA, sukumAratA rahanepara bhI AryajanoM ke yogya uttama AcAra, atyadhika sAhasa ke rahate bhI samasta manuSyoMkI vizvAsapAtratA, prathivIkA bhAra dhAraNa karanevara bhI akhinnatA, nirantara dAna denepara bhI bhaNDArako akSINatA, zatruoMke tiraskArakI abhilASA honepara bhI parama dayAlutA aura kAmakI paratantratA honepara bhI atyadhika pavitratA dekhI jAtI thI / iSTaphalakI prApti usake 35 kAryArambhako vidyAkI prApti buddhiko, zatruoMkA kSaya parAkramako, manuSyoMkA anurAga parahitakI tatparatAko, anAkramaNa pratApako virudAvalI dAnako kaviyoM kA saMgraha kAvyarasakI 1. 1 ma0 ka0 ma0 zilAtalaM vizAlaM / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- rAjIvarNanam ] prathamo lambhaH nijakRtyAnullakhilokatA, tattvajJAnitAM dharmazAstrazuzrUSA, durabhimAnahInatAM munijanapadapratA, mAnanIyatAM dAnajalArdIkRtakaraH, paramadhArmikatAM paramezvarasaparyA, nItinipuNatAM niSkaNTakatA nirakSara nirantara nivedayati / 7. tasya cAbhavadadbhutAcArarUpA rUpasaMpadiva vigrahiNI, gRhiNIdharmasthitirica sAkSAskriyamANA, samaravijayalakSmIriva puSpadhanuSaH, saMkocitasapatnanArIvadanakamalA kaumudIva vidhu- 5 tuda kayalana bhayAdapahAya rajanIkaramavanimavatIrNA, rAmaNIyakacandrodayapizunena saMdhyArAgaNeya manasijamadakarikumbhamaNDanasaMbhRtena gairikapakAGgarAgeNeba navanalinanipatitena taruNataraNikiraNakAvyarasasyAbhijatA tAM kavisaMgrahaH kavInAM saMgrahaH strasamIpe sthApanam, katyasandhatAM sadamiprAyaM kalyANasaMpattiH kalyANameva saMpattiH zreyaHsaMpattiH, vArajetRto nyAya kelA sasya mAyasto cAyanavatakatvaM nijakRpyAnalaMdhilokatA svakAryAvirodhijanatA, tattvajJAnitAM tasvazatAM dharmazAstrazuzruSA dharmagranthazravaNacchA, 10 durabhimAnahInatA duzdIbhAvaM munijana padamahatA yatijanacaraNanamratA, mAnanIyatAM samAdaraNIyatAM dAnajalenAdrIkRtaH kara iti dAnajalAdIMkRta karaH dAnaparatA, paramadhArmikatAM zreSTadhArmikatvaM paramezvarasapA ahaMraparameSTipUjA, nItinipuNatAM nItikauzalaM niSkATakatA niHzatrutA nirakSaraM yathA syAttathA nirantaraM satataM nivedayati sUcayati / 67. azva rAjJo varNayitumAha-~-tasyeti-~-tasya ca satyaM varamahArAjastra vijayA nAma mahiSI 15 kRtAbhiSekA rAjA paTTAjJIti yAvat abhavaditi kkriyaasNbndhH| sAmprataM tasyA vizeSaNAnyAhaAcArazca rUpaM cetyAcArarUpe adbhute AcArarUpaM yasyAH sAdbhutAcArarUpA vigrahiNo zarIradhAriNI rUpasaMpadiva saundaryasaMpattirikha, sAjhaskriyamANA dRzyamAnA gRhiNIdharmasthitiriva nArIdharmamaryAdeva, puppadhanupI madanasya samaravijayalakSmIriva yuddhavijayazrIriba, saMkocitAni nirmAlitAni sapatnanArINAM vadanakamalAni mukhAravindAni yayA sA sathAbhUtA ataeva vidhutudena kavalanaM tasya bhayaM tasmAdAgrAsamIteH rajanIkara candramasamapahAya tyaktvA avani pRthivImavatIrNA kaumudIva candrikeva / gharaNayugalaM dadhAnA / atha tasvaiva vizeSaNAnyAha-rAmaNIyakaM saundaryameva candrodayastasya pizunena sUcakena saMdhyArAgeNeva pitRprasUlo- maMpAka hitimneva, manasija eva madakarI masrAvihastI tasya kummayorgaNDayormaNDanAya saMbhRtastena gairikapako 'ruNavarNo mRdvizeSastasyAGgarAgeNeva, navanalineSu nUtanakamaleSu nipatitena taruNataraNikiraNAnAM bAlasUryaabhijJatAko, kalyANarUpa sampatti dRDhapratijJatAko, logoM ke dvArA apane-apane kAryoMkA ullaMghana 25 nahIM honA nyAyapUrNa netRtvako, dharmazAstrake zravaNa karanekI icchA tattvajJAnako, munijanoM ke caraNoM meM namratA duSTa abhimAnake abhAvako, dAnake jalase gIlA kiyA huA hAtha mAnanIyatAko, jinendradevakI pUjA parama dhArmikatAko, aura kSudra zatruoMkA abhAva nItinipuNanAko cupacApa nirantara sUcita karatA rahatA thA / 6. 7. usa rAjAkI vijayA nAmakI paTTarAnI thii| vaha rAno adbhuta AcAra aura 30 haeko dhAraNa karanevAlI thI isalie. zarIradhAriNI saundarya rUpa sampattike samAna jAna par3anI thii| sAkSAn dikhanevAlI strIdhamakI sthiti ke samAna, kAmadevake yuddhakI vijaya lakSmIka, samAna athavA zatrustriyoM ke mukhakamalako saMkocita karanevAlI evaM rAhu ke prasaneke bhayase candramAko chor3akara pRthivIpara utarI huI cA~danIke samAna dikhalAI detI thii| vaha rAA caraNayagalako dhAraNa kara rahI thI jo saundaryarUpI candrodayako sUcita karanevAlI 31 sandhyAkAlika lAlimAra samAna, kAmadevarUpI hAthIke gaNDasthalako sajAne ke lie ikaTTe 10 kha0 ga0 pratiSa nirantaramiti padaM nAsti / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [7 satyaMdharasyakalApeneva svabhAvapATalena prabhApaTalena vinApyalaktakarasAnulepanamupapAditatalAkalpazobham anavaratavinamadavanIpatiyoSidalakApIDanipatitaiH sumanobhiriva manoharAGguliparyAyazuktipuTavamitairmuktAphalairiva prakRticaturacakramakalAzikSaNakutUhalaniSevamANaH kalahaMsazAvakariva satatamud gacchatA stanamaNDalena mA pIDaya vadanatuhinamahasamiti kRtapraNAmastArakAgariva tAruNyoSma5 kaThinIbhavatkAntisalilabindusaMdohasadehadAyibhirnakhamaNibhiravataMsitam anupajAtapaGkaparicayam ajJAtamadhupapariSadupasarpaNamAlinyam aharnizavibhAgavidhuravikAsam ananubhUtapUrvamambhoruhayamalamiva caraNayugalaM dadhAnA, madanatUNIvaiguNyajalpAkena kAntijaladhijalaveNikAnukAriNA jaGghAdvayena razmInAM kAlApaH samUhasteneva, svabhAvena pATalaM tena prabhApaTalena kAntisamUhena alakakarasAnulepana vinApi upapAditA salAkalpasya talAbharaNasya zobhA yasya tat atiraktatalamiti yAvat / anavarateti10 anavarataM nirantaraM vinamabhyo namaskansyio yA avanIpatiyoSito narendranAryastAsAmalakApIDebhyaH keza samUhabhyo nipatitAni taiH sumanobhiriva puSpairiva / manohareti--manoharAlayaH paryAyA yeSAM tAni tathAbhUtAni yAni zukkipuTAni tebhyo vamitaH prakaTitaiH mukkAphalairiva mauktikariva / prakRtIti-prakRtyA nisargaNa caturaM yaH caMkramo gamanaM tasya kalA tasyAH zikSaNakutUhalena zikSAkautukena niSevamANAH jAsilA zegAM durvAsAtaH kalahaMsazAvakairiya kAdampazizubhiriva / satata miti-satatamudgacchatA yauvanAtireNa samuttiSTatA stanamaNDalena vadanatuhinamahasaM mukhadhandra mA pIDaya, iti hetoH kRtapraNAmaitrihitanamaskArastArakAgaNairiva nakSatrasamUhairiva / tAruNyeti-tAruNyasyonmaNA nidAdharavena kaThinIbhavan yaH kAntisalilabindusaMdoho dIptitoyIkarasamUhastasya saMdehaM dadatItyevaMzIlAstaiH / evaM bhUtairnakhamaNibhinakhA eva maNayastairujjvalanakharariti yAvat avatasita zobhitam / anupa jAteti-anupajAto'nutpannaH paGkaparicayo yasya tat, ajJAtamananubhUtaM madhupapariSado bhramarasaMtaterupasarpaNena samIpAgamanena mAlinyaM 20 yena tat / aharnizavimAgena divasarajanIvibhAgena vidhuro rahito vikAso yasya tat / pUrva nAnubhUtamitya manubhUtapUrvam / ammohayamalamiva kamalayugalamiva / madaneti-madanasya tUNI madanatUNI kAmeSudhistasyA vaiguNyaM nirguNatvaM tasya jalpAkaM nivedakaM tena / kAntireva jaladhijalaM tasya veNikA pravAhamanu kiye hue gerU ke aMgarAgake samAna athavA nabIna kamalapara par3I prAtaHkAlIna sUryako kiraNoM ke samUhake samAna svabhAvase hI gulAbI prabhA paTala ke dvArA mAhurake lepake binA hI talabhAgameM 25 uttama zobhAko dhAraNa kara rahA thaa| usakA vaha caraNayugala jina nakharUpI maNiyoMse suzobhita thA ve nirantara namaskAra karatI huI rAja-striyoMke kezasamUhase gire phUloMke samAna athavA manohara aMguliyoMrUpI sopoMke puTase ugale hue motiyoM ke samAna athavA svabhAvase hI sundara gamana kalAko sIkhaneke kautUhalase sevA karanevAle kalahaMsoMke baccoMke samAna, athavA 'nirantara uThate hue stanamaNDalase mukharUpI candramAko pIr3ita na karo' kA prArthanA karaneke 30 lie praNAma karanevAle tArAoMke samUha ke samAna athavA javAnIkI garamose kar3e hote hue kAntirUpI jalakI bUMdoMke samUha ke samAna jAna par3ate the| usakA vaha caraNayugala pahale kabhI anubhavameM na Aye hue usa kamalayugalake samAna jAna par3atA thA jisakA kA pakake sAtha paricaya nahIM huA thA, jisane madhupa - bhramara samUha ( pakSameM madyapAyI) ke pAsa Anese utpanna malinatAkA kabhI jJAna nahIM kiyA aura jisakA vikAsa gata-dinake vibhAgase rahita thaa| 35 kAmadeva ke tarakasakI nirguNatAko kahanevAle evaM kAntirUpI samudrake jalake pravAhakA 1 ka0 kha0 ga0 pratiSu 'sandoha'padaM naasti| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AD - rAzIvarNanam ] prathamo lambhaH pratipAditAdhomukhakamalanAlazobhA, sunAsIradantAvalazuNDAgarimaluNTAkena kusumazaranivAsanitambaprAsAdamaNDanamaNitoraNarAmaNIyakadhurINena madanamAtaGganahanAlAnastambhasavibhrameNa svabhAvapIvareNorukANDadvayena kAmapi kamanIyatAM kathayantI, kandarpasAmrAjyasiMhAsanena kaThinavizAlena pratikSaNamucchvasatA zroNimaNDalena zithilIkRta nIvonahanAbhyAsakheditakarA, maNikiGkiNoraNitacchalena bhaGgabhayAnitambaviTamiyAbhiSTuvatA ciraparicayapallavitapregatayA patanazolasya madhyasya 5 mandetaramarIcivIcirAmudgamavyAjena hastadAnamiva prayacchatA prataptakAJcanakalpitena kAccIvalayena pariveSTitanitamba candrabimbA, viDambitarazanAlaMkAramarakatamaNimayUkhale khayA vibhuvanavijayasanAdanaGgasubhaTakarakalitakRpANalatAlAvaNyApahAsinyA romarAjikayA virAjantI, rAmaNIyakasaridA karItItyevaM zIlaM tena jaDAdvayena prastAyugalena pratipAditA prakAritA adhomuskamalanAlayoH zobhA yayA saa| sunAsIreti-sunAsIradantAvala airAvato gajastasya zuhAyA garimA gurutvaM tasya luNTAkamapahArakaM 10 tana, kusumazarasya kAmasya nivAsI yasmin sa kusumAranivAsastathAbhUto yo nitambaprAsAdastasya maganamAbharaNaM yanmaNitoraNaM tasyeva rAmaNIyakena saundaryeNa dhurINaM zreSTaM tena / madanamAtaGgasya kAmagajasya nahna bandhanaM tasya ya AlAnastambhastasya savibhrama sadRzaM tena / svabhAvapIvareNa-nisagasthUlena UrUkAradvayana sakthiyugalena kAmapyatA kamanIyatA manojatAM kthyntii| kandati-kandapasya kAmasya sAmrAjyaM tasya siMhAsanaM tena / kaThina ca tadvizAlaMca tena kATIrasthUlena / pratikSaNaM pratisamayam ucchava- 15 satotsphuratA zroNimaNDalena nitambavimyena zithilIkRtA yA nIkI kavivarUgranthistasyA nahanAbhyAsena bandhanAbhyAsena kheditA karau yasyAH saa| maNikiGkiNIti-maNivikSiNInAM rakhamayakSuNTikAnAM raNisasya ruNajhuNazabdasya chalena vyAjena bhaGgasya bhayaM tasmAt troTanatiH nitamvaviSTaraM nitambAsanam amiSTavateva stuti kurvANeneva / ciraparicayana pallavitaM vRddhiMgataM prema asya tasya bhAvastattA tayA patanazIlasya kRzayArapatanonmukhasya madhyasya mandetarA vipulA yA marIcivIcayaH kiraNasaMtatayastAkhAM 20 samudgamasya vyAjena hastadAnaM karAvalambanaM prayacchateva pradadateva / prAptena kAJcanena bharmaNA kalpitaM racita tena kAJcIvalayena mekhalAmaNDalena pariveSTitaM nitambameva candraSimyaM yasyAH sA / viDambiteti-viDambitA tiraskRtA razanAlaMkAramarakatamaNInAM merasalAmaraNaharitamaNInAM mayUkhalekhA kiraNarekhA yayA tyaa| tribhuvanasya lokanayasya vijayAya saMnayan samudyato bhabana yo'naGgasubhaTo madanayodhastasya kara kalitA yA anukaraNa karanevAle piNDariyoMke yugalase vaha rAnI usa kamalanAlakI zobhAko prakaTa 25 kara rahI thI jisakA ki kamala nIcekI ora thaa| jo indra ke hAthokI sUMr3a sambandhI gauravako lUTa rahA thA, kAmadeva ke nivAsabhata nitambarUpI mahalako suzobhita karanevAle maNimaya toraNoMkI sundaratAse zreSTha thA, kAmarUpI hAthIke A~dhaneke khambheke samAna jAna par3atA thA aura svabhAvase hI sthUla thA aisI jA~ghoMke yugalase vaha kisI anirvacanIya sundaratAko prakaTa kara rahI thii| jo kAmadevake rAjyasiMhAsana ke samAna thA, kaTina aura vizAla thA 30 tathA pratikSaNa vRddhiMgagata ho rahA thA aise nitambamaNDalase usakI dhotokI gA~Tha DholI par3a jAtI thI aura usake bAra-bAra kasane ke abhyAsase usake hAtha kheda khinna ho rahe the| tapAye hue svarNase nirmita jisa mekhalAke gherAse usakA nitambarUpI candramaNDala ghirA huA thA vaha maNimaya kSudrayaNTikAoMke zabdake bahAne aisA jAna par3atA thA mAno TUTa jAne ke bhayase nitambarUpI siMhAsanakI stuti hI kara rahA ho athavA cirakAla ke paricagrase bar3he hue premake 35 kAraNa patanonmukha madhyabhAgako atyadhika kiraNAvalIke Upara uThane ke bahAne mAno hAthakA sahArA hI de rahA ho| jisane mekhalAmeM lage hue marakata-maNiyoMkI kiraNAvalIkA upahAsa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 gadyacintAmaNiH [ 7 satyaMvarasya vartamaNDalena madanamataGgaja nigalakaTakena kAntanayanazaphara viharaNataDAgena' saundaryamahAnidhigartasanAbhinA nAbhicakreNa caritArthIkRtalokalocanA, nitAntapIvara nitamba niSpAdanajanitaparikhedapariNatatandrAlubhAvena kamalasAnA kRzataramupapAditeneva durbahpayodharayugalavahanakAtaratayA nAbhihada nimagnene vAnupalakSitarUpeNAtitanIyastayA ghaTitapaTabandheneva trivalIvyAjena madhyadezena darzita5 saubhAgyA, saukumAryaM sarazcakravAka mithuneneva mInaketanakarikumbhasahacareNa zrRGgAranaTaraGgapIThena vilAsasarasI samutpanna sarasija mukula komalena kucadvayena kiMcidavanatapUrvakAyA, kadarthita kamalamRNAla kRpANalatA khaDgavalI tasyA lAvaNyamapahasatItyevaM zIlA tayA romNAM rAjikA tayA udarasthulomapaGktyA virAjantI zobhamAnA / rAmaNIyaketi - rAmaNIyakameva sondaryameva saritasyA AvartamaNDalaM tena, madanamataGgajasya kAmakariNo nigalakaTakena bandhanavalayena, kAntasya vallabhasya nayanazapharANAM netramInAnAM 10 viharaNAya taDAgastena, saundaryameva mahAnidhistasya gartasya sanAbhinA darzana nAbhicakreNa nAbhimaNDalena caritArthIkRtAni lokalocanAni yayA sA / nitAnteti - nitAntapIvarasyAtisthUlasya nitambasya kaTi pazcAdbhAgasya niSpAdanena nirmANena janitaH samutpanno yaH parikhedastena pariNataH prAptastandrAlubhAva AlasyaM yasya tena kamalasananA brahmaNA kRzataraM yathA syAttathA upapAditeneva raciteneva durvahaM duHkhena boDhuM zakyaM yatpayodharayugalaM tasya bahane dhAraNe kAnaratayA mIratayA, nAmireva dadastasmin nimagnenaivAnupalakSita15 rUpeNAdRSTAkAreNa atizayana tanuH ityatitanIyAn tasya bhAvastathA atikRzatayA trivalIvyAjena rekhAtritayavyAjena ghaTito vihitaH paTavandho yasya tena tathAbhUteneva madhyadezena kaTipradezena darzitaM saubhAgyaM yasyAH sA / saukumAryeti -- saukumAryameva mRdutvameva saraH kAsArastasya cakravAkayomithuneneva yugeneva, mInaketanakariNo madanamataGgajasya kummau gaNDau tayoH sahacareNa sadRzena zRGgAra putra naTastasya raGgapIThena nRtyasthalena, vilAsasarasyAM vizvamakAsAre samutyanne ye sarasijamukule kamalakuDmale dvandakomalena kaThinena 20 kucadvayena stanayugalena kiMcidavanato manAgbhujhaH pUrvakAyo yasyAH sA / kadarthiteti - kadarzitaM tiraskRtaM namra kiyA thA aura jo tribhuvanako vijayake lie taiyAra hue kAmarUpI yoddhAke hAthameM sthita talavArarUpI latAke saundaryakI khillI ur3A rahI thI aisI romarAjIse suzobhita thii| jo saundaryarUpI nadI bha~vara ke samAna jAna par3atA thA, kAmarUpI hAthIko ber3I ke kar3e ke samAna thA, pati netrarUpI machaliyoMkA krIDAsarovara thA athavA saundaryarUpI mahAnidhi ke garta ke 65 samAna thA aise nAbhicakrase vaha manuSyoMke netroMko caritArtha kara rahI thii| vaha jisa dubalIpatalI kamara se apanA saubhAgya dikhalA rahI thI vaha aisI jAna par3atI thI mAno atyanta sthUla nitamboM ke banAne se utpanna thakAvaTa se Alamya A jAneke kAraNa brahmAne use atyanta kRza banA diyA thA athavA bahuta bhArI stana yugalako dhAraNa karanese bhIru hone ke kAraNa mAno vaha nAbhirUpI sarovara meM DUbI jA rahI thI / atyanta kRza honeke kAraNa usakA svarUpa dikhAI 30 nahIM detA thA tathA trivalike bahAne vaha vastrakI paTTI bA~dhe hueke samAna jAna par3atI thI / jo saundaryarUpI sarovara ke cakavA cakavIke mithuna ke samAna the kAmadevarUpI hAthI ke do gaNDasthaloMke samAna the, zRMgArarUpI naTakI raMgabhUmi svarUpa the, aura bilAsarUpI sarovara meM utpanna kamalakI bor3I ke samAna the aise donoM stanoMse usake zarIrakA UrdhvabhAga kucha-kucha nIce kI ora jhuka rahA thA / jinhoMne kamalake mRNAla sambandhI saukumAyako tiraskRta kara diyA thA, jo 1 ka0 kha0 ga0 taTAvena / 20 sanAbhinAbhicakreNa / 3 ma0 a0 mithunena / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAzIvarNanam ] prathamo lambhaH kumAryeNa mANikyapArihAryamarocipaTala kavacina stava rakaniculitakusumazaravilAsopadhAnasaubhAgyena pravAlakomalAGgulinA surabhizarIraparyAyapaTIraviTapisaMgibhujaMgena bhujadvayena bhUSitA, dUSitambusaMpadAmbareNa vadanana linanAlakANDena kaNThena khaNDitataruNapUgakandha rAhaMkArA, pratibhaTatuhina kiraNavijaya kautukena kArmukamitra bhrUlatAnibhena bibhratA sahajazazadharazaGkAgataM kaustubhamiva snigdhapATalamanoharamadharaM dadhatA sudhAkarakalatramiti kaumudImiva bandIkRtya mandahasitacchalena 5 darzayatA yuvativadanasAmrAjya cihnamiva dhavalAtapatramalakalatAnipatitamiva kusumamAbhirUpyadarzanadohaladhUtamiva daNaM candanatilaka muchatA lalATArdhacandravimbavigaladamRtadhArAsaMdeha dAyinyA nAsikayA somantitena surAsurapariSadapahRtasAraH samudgata kAlakUTagaraladUSitaH kSIrajalanidhiriti 35 15 kamalamRNAlayoH saukumArya roja tana, mANikyapArihAryANAM stnAbharaNAnAM marIcipaTalena kiraNakalApena kavacitaM vyAptaM tena starakeNa vastrAvaraNena niculitaM vyAptaM yat kusumazarasya madanasya vilAsopadhAnaM vibhramopadhAnaM tadvatsaubhAgyaM yasya tena pravAlakomalAH pavamRdulA aGgulyo yasmin tena surabhizarIraM sugandhizarIraM paryAyo yasya sa cAso paraviTapI candanavRkSastasya saMgibhujaMgaH saMzliSTasarpastena bhujadvayena bAhuyugalena bhUSitA / dUSiteti - dUSito ninditaH kambusaMpadaH zaGkhasaMpaterADambaro vistAro yena tena, vadanana hinasya mukhakamalasya nAlakANDena nAladaNDena kaNThena zirodhareNa khaNDitastiraskRtastaruNapUgasya taruNamukapAdapasya kandharAyA grIvAyA ahaMkAro yayA sA / muskhena madanamapi kA mamapi madayantI masaM kurvantI / atha mukhasya vizeSaNAnyAha - pratibhaTeti -- pratibhaTaH pratispardhI yastunikiraNacandrastasya vijayasya kautukena bhrUlatAnibhena kuTivalIvyAjena kArmukaM dhanurvibhrateva dadhateva / sahajeti --- sahajazcAsau zazadharazceti sahajazazadharaH sahotpannacandrastasya zaGkayA saMdehenAgatastaM kaustubhamiva kaustubhAkhyamaNivizeSamiva snigdhazcAsau pATala snigpAlaH ataeva manoharastamadharaM dazanacchatraM dadhatA | sudhAkareti - sudhAkarasya kalatraM sudhAkarakalatraM candrapatnIti hetoH kaumudIM candrikA bandIkRtya kArAvaruddhAM kRtvA manda- 20 hasitacchalena smitavyAjena darzayateva prakaTayatava / yuvatIti- yuvativadanAnAM taruNImukhAnAM sAmrAjyasya cihnaM catapatramitra zuklactramiva alakalatAnipatitaM cUrNakuntalavalI skhalitaM kusumamiva AbhirUpyaM saundaryaM tasya darzanalena vilokana manorathena dhRtamavalambitaM darpaNamiva mukuramiva candanatilakaM malayajasthAsakam udvahatA dadhatA / lalATeti - lalATasaMvArdhacandravimbaM mAlArdhazazadharamaNDalaM tasmAda vigalantI yA amRtadhArA tasyAH saMdehaM dadAtItyevaMzIlA tathA nAsikayA sImantitena kRtavezitena / surAsureti- 25 10 maNimaya AbhUSaNoMkI kiraNAvalIse vyApta thIM, AvaraNa se yukta kAmadeva ke vilAsasambandhI takiyA ke samAna saubhAgyako dhAraNa kara rahI thIM, jinakI aMguliyA~ pracAlake samAna komala thIM aura jo sugandhita zarIrarUpI candrana ke vRkSase lipaTe sA~poM ke samAna jAna par3atI thIM aisI donoM bhujAoM se vaha suzobhita thI / jisane zaMkhakI saundarya rUpa sampattike ADambarako dUSita kara diyA thA, evaM jo mukharUpI kamalako nAlake samAna jAna par3atA thA aise kaNThase usane 30 supArIke taruNa vRkSakI grIvA ke ahaMkArako khaNDita kara diyA thaa| jo apane pratidvandvI candramApara vijaya prApta karaneke kutUhala se bhrakuTirUpa latA ke bahAne mAnoM dhanuSako dhAraNa kara rahA thA, jo apane sahabhAvI candramAkA zaMkAse pAsameM Aye hue kaustubhamabhike samAna cikane gulAbI evaM sundara adharoTako dhAraNa kara rahA thA, jo manda manda musakAna ke chalase 'yaha candramAkI strI hai' yaha samajha cA~danIko hI mAno kaida kara dikhalA rahA thA, jo taruNa 35 striyoM ke mukha ke sAmrAjyaciha sake unake samAna athavA cUrNa-kuntalarUpI latAse gire hue phUlake samAna, athavA saundaryako dekhanekI abhilASAse dhAraNa kiye hue darpaNa ke samAna Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 7 satyaMdharasya - jalasadmanA sAdaramupapAditamanapahAryakaTAkSazRGgAraratnaramaNIyamAbhirUpyalakSmIjanmamahitamasitabhUlatAtamAlavanalaMkhApariSkRtapakSmavalaM vilocanamaya dugdhasAgarayugalamupadarzayatA mukhena madanamapi madayantI, manmathavilAsadolAyamAnena prakRtitaralanayanahariNanahanapAzasavarNena karNapAzena baddhazobhA, nizAmukhena kusumatArakAsphuraNAnAmabhinavajaladhareNa vilAsavidyudunmeSANAmunmiSadandhakAramecakarucA 5 mukhazazisaMbhogakautukasaMnihitazarvarIzaGgAbahena kezahastenApahasitaMbahibaDimbarA, pratinidhiriva lakSmyAH , pratApapUrtiriva saubhAgyastha, samAptibhUmiriva saundaryaparamANUnAm, manorathasiddhiriva kSIrajalanidhiH kSIrasAgaraH surAsurANAM pariSadApahataH sAse yasya saH, samudgatena kAlakUTagaralena tannAmapracaNDavipeNa dRSita iti henA: jala jalanivAsinA kubaraMgetyarthaH sAdaraM yathA syAttathA upapAdita nirmASitam, anapahAryANi kenApyapahanumogyAni yAni kaTAkSazRGgAraramAni se ramaNIyam, AmirUpyaM 10 saundaryameva lakSmIstasthA janmanA mahitaM zobhitam , asitayA zyAmayA alatAtamAlavanalekhayA bhrakRti tApicchavanarekhayA pariSkRtA zobhitA pakSamabelA nimeSataTI yasya sata, vilocanamayaM kSetrAtmaka dugdhasAgarayugalaM kSIrasAgarayugam, upadarzayatA prakaTayatA mukhena / manmatheti-manmathasya kAmasya vilAsadolevAcaratIti tathA tena, prakRtyA nisargaNa sarale capale nayane eva hariNI tayo hanAya bandhanAya pAza savargaH pAzasazastana / karNapAzena raddhA zomA yasyAH sA / nizAmukheneti-kusumAnyeva tArakA 15 uni tAsAM sphuraNAnAM samudayAmA nizAmudena rajanImukhena, vilAsA evaM vidyutastAsAmunmeSAH sphura NAni teSAm aminavajaladharaNa nRtanamaMghana, unmipat prakaTIbhavat yadandhakAraM tadvat maMcakA kRSNA ruga yasya tena, mukhazazinA vadanacandreNa saha saMbhogasya rataH kautukena saMnihitA samIpamAgatA yA zarvarI tasyAH zatAvahaH saMzayotpAdakastena kaMzaharuna kazapArzana, apahasito nindito barhi yahADambarI mapura picchavistAro ayA saa| pratinidhiriveti- lakSayAH pratinidhiriva, saubhAgyasya pratApapUrtirica, 20 saundaryasya paramANavasteSAM samAptibhUmirikhAvasAnakSetramiya, pAtivratyasya satItvasya manorathasiddhirikha candanake tilakako dhAraNa kara rahA thA, jo lalATarUpI ardhacandra bimbase jharatI huI amRtakI dhArAkA sandeha utpanna karanevAlI nAsikAse vibhAjita thA, 'kSIra samudra kA sAra sura aura asurokA samUha harakara le gayA hai sAtha hI vaha utpanna hue kAlakUda viSase dUSita hai isa bhAvanAse brahmAne bar3e Adarase jisakI racanA kI thI, jo haraNa na kiye jAnevAle kaTAkSa 25 tathA zrRMgAra rUpI ratnoMse ramaNIya zrA, saundaryarUpI lakSmIke janmase suzobhita thA, aura zyAmala bhRkuTilatA rUpa tamAla banI rekhAse jisakI virUnI rUpI velA suzobhita thI aise netraspI kSIrasAgarake yugala ko dikhalA rahA thA aise mukhase vaha vijayA rAnI kAmadevako bhI maise mata kara rahI thii| jo kApAvake bilAsake ilAke samAna jAna par3atA thA aura svabhAvase ho capala netrarUpI hariNako vA~dhane ke lie pAzake samAna mAlUma hotA thA aise 30 karNarUpI pAzase vaha suzobhita thii| jA phUlarUpI tArAoMke vikAsake lie rAtrike prArambha bhAgake samAna thA, bilAsarUpA bijalI ke kauMdhane ke lie jo nUtana megha ke samAna thA, uThatehue andhakArake samAna jo kAlI kAnniko dhAraNa kara rahA thA, athavA jo mukharUpI candramA. ke sAtha sambhoga karaneke kautukase pAsa meM AyI rAtriko zaMkA utpanna kara rahA thA aise keza. pAzase vaha mayUrapicchake ADambarakI ha~sI kara rahI thI / vaha vijayA mAno lakSmIkI prati35 nidhi thI, saubhAgyake pratApakI pUrti thI, saundarya ke paramANuoMko samAptikA sthAna thI, pAti 1 ka0 kha0 ga0 vidyudunmeSiNAM / 2 ka0 kha0 kezahastenApahastita / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T 1 - rAzIvarNanam ] prathamo lambhaH pAtivratyasya, grakarSarekheva strItvasya mUrtiriva dAkSiNyasya kIrtiriva cAritrasya, vijayapatAkeva paJcazarasya vijayA nAma mahiSI / 37 8. tasyAM saundarya punaruktAbharaNAnAmabalAnAM varge satyapi nisargata eva narapaterara matAntaHkaraNam / atha sa rAjA rajanIkarakiraNakandalavipakSeH kSIrajaladhijaThara luThita phenapaTalavizadeza:pallaverApAdita dizA vilAsinIkarNapUraH pUrita manISijana manorathaH pratibalajaladhimathanamandareNa 5 vasuMdharAmayUrInivAsaviTapena vIralakSmIkareNukAlAnena bhujastambhadambholinA khaNDita bhUbhRnmaNDala: kartavyamaparamapazyannavazyendriyaH kusumacApacApalAni saphalayituM sarvAkArAbhirAmayA rAmayA sahAbhilaSan svabhAvanizitadhiSaNAvadhI ritapuruhUta purodhasi yathAvadavagatarAjanItivartmani phalita aterer prakarSakheva caramarekheya, dAkSiNyasya saralatAyA mRtiriva cAritrasya sadAcArasya kIrtiriva, paJcazarasya kAmadevasya vijayapatAkena vijayavaijayantIva / 10 8. tasyAmiti - saundaryeNa lAvaNyena punarukAnyAbharaNAni yAsAM tAsAm, acalAnAM nArINAM varge samUha satyapi narapateH satyaMvaramahArAjasya antaHkaraNaM hRdayaM tasyAmeva vijayAyAmeva, bharamavAkrIDat prItamAsIditi mAvaH / atheti -- athAnantaraM sa rAjA satyaMdharaH rajanIkarakiraNakandAnAM vipakSAstaiH candramarIcimaNDalAdapi dhavalairiti bhAvaH, zrIrajaladhijaThare kSIrasAgaramadhye luThitaM yatphenapaTalaM DiNDIrarAzistadvad trizAstaiH / yazaH pallavaiH kIrtikisalayaiH, ApAditAni prApitAni dizAvilAsinInAM 15 kAkAminInAM karNapurANi karNAbharaNAni yena saH pUritA manISijanAnAM vidvajanAnAM manorathA yena saH pratibalajaladheH zatrusAgarasya mathane viloDane mandareNa mandarAcalena, vasuMdharA pRthivyeva mayUrI tasyA nivAsaviTapa nivAsazAkhA tena vIralakSmIvIrazrIreva kareNukA hastinI tasyA AlAno bandhanastambhastena, bhujastammadammolinA bAhustasmavajreNa khaNDita bhUbhRtAM rAjJAmaMtra bhUbhRtAM parvatAnAM maNDalaM yena saH, aparamanyat kartavyaM kAryam apazyan avazyAnIndriyANi yasya so'svAdhInIkRtahRSIkaH, sarvAkAraMNa nikhilA- 20 kAreNAbhirAmA sundarI tathA rAmayA saha kusumacApasya madanasya cApalAni saphalayituM saphalAni kartum, abhilaSan vAnchan, svabhAvena prakRtyA nizitA tIkSNA yA viSaNA buddhistayAvadhIrito'nAdRtaH puruhUtapurodhA indrapurohito bRhaspatiriti yAvad yena tasmin yathAvad yAthArthyenAvagataM jJAtaM rAjanItiva vratya dharmake manorathakI siddhi thI, strI paryAyakI zreSThatAkI rekhA thI, saralalA kI mUrti tho cAritra kIrti thI, aura kAmadevakI mAno vijayapatAkA thI / 25 8. 8. saundarya ke kAraNa jinake AbhUSaNa punarukta ho rahe the aisI striyoM kA samUha vidyamAna rahanepara bhI rAjA satyaMdharakA hRdaya svabhAvase usI eka vijayAmeM ramaNa karatA thA / athAnantara candramAkI kiraNarUpa kandalake pratidvandvI evaM kSIrasAgara ke madhya meM loTate hue phenapaTala ke samAna sapheda yazarUpI pallayoMke dvArA jisane samasta dizArUpI striyoMke kAnoMmeM karNaphUla pahanA rakhe the, zatruoMko senArUpI samudra ko mathaneke lie mandaragiri, pRthivI - 30 rUpI mayUrIke nivAsa karaneke lie vRkSako zAkhA, evaM vIralakSmIrUpI hastinIko bA~dhane ke lie stambhastrarUpa sujArUpa vajra ke dvArA jisane samasta rAjAoM ( pakSa meM parvatoM ) ke maNDala - ko khaNDa-khaNDa kara diyA thA aisA rAjA satyaMdhara karane yogya anya kAryako na dekha indriyoMko svAdhIna na rakha skaa| isalie sarvAkArase sundara rAnI vijayAke sAtha kAmasambandhI capalatAoMko saphala karanekI abhilASA rakhatA huA, kASThAGgAra nAmaka usa mantrIpara rAjyakA bhAra rakhane ko taiyAra ho gayA jisane apane svabhAva se hI tIkSaNa buddhike dvArA 35 indra ke purohita - bRhaspatiko tiraskRta kara diyA thA, jo rAjanItike mArgako acchI taraha Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 9 nRpeNa saha - caturupAyavijRmbhitayazasi parAkramamRgapatinivAsajaGgamajagatIbhRti gabhIrimaguNagarhitodanvati sthairya parihasitakulazikhariNi kulizakaThinamanasi saMkaTe'pyakhedini nikhilAricakrAkramaNaniSThe kASThAGgAranAmani nirastatandre mantriNi nivezayituM rAjyabhAramArabhata / 38 OM tathA prArabhamANeca rAjAMna rAjanItikuzalAH kuTiletarabuddhayaH kulatramAgatibhAja: 5 kutsitakarmaparAcIna cetovRttayaH zamini vayasi vartamAnAH katicana sacivAH sametya kRtapraNAmAH sapraNayaM vyajijJapan-'deva, devenAviditaM kiMcidastIti na prastumahe kathayitum / tadapi devapAdayoranitarasAdhAraNI bhaktirasmAnmukharayati / taducitamanucitaM vA praNayaparadazairasmAbhirabhidhImAnamA karNayitumarhati svAmI / deva svahRdayamapi rAjJA na visUmbhaNIyam / kimutApare / iyaM rAjanaya mArge yena tasmin, phalitaiH saphalIbhUtaizcaturupAyaiH sAmadAnadaNDabhedai vijRmbhitaM yazAM yasya tasmin, 10 parAkrama evaM mRgapatiH siMhastasya nivAkhAya jaGgamajagatIbhRd gatizIla parvatastasmin garbhIrimaguNena gAmbhIrthaguNena garhito nindita udanvAnsAgaro yena tasmin 'udanvAnudadhiH sindhuH sarasvAnsAgaro'rNavaH' ityamaraH sthairyeNa dAyena parihasitastiraskRtaH kulazikharI yena tasmin kulizacakkaThoraM kaThinaM mano yasya tasmin saMkaTe'pi vyasane'pi, akhedini khedarahiye, nikhilAricakre samamazatrusamUhe AkramaNe niSThA samAdaro yasya tasmin kASThAGgAranAmani, nirastatandre nirAlasye mantriNi sacive rAjyabhAraM nivezayitum 15 Aramata tatparo'bhUt / 69. tatheti - tathA tena prakAreNa rAjani prArabhamANe sati rAjanItikuzalA nRpanItiniSNAtAH, kuTiletarabuddhayaH saralaprajJAH, kulakramAdAgatiM bhajantIti tathA kutsitakarmaNo ninditakArya spirAcInA vimukhAcetovRttiryeSAM te zamini vayasi vRddhAvasthAyAM vartamAnAH katicana ke'pi sacitrA amAtyAH sametya kRtaH praNAmo yaistathAbhUtAH santaH sapraNayaM sasnehaM vyajijJapan niveditavantaH / deva, he rAjan, 20 devena bhavatA aviditamajJAtaM kiMcidastIti hetoH kathayituM na prastumahe nodyatA mahAmo vayamiti zeSaH / tadapi tathApi devapAdayorbhavazcaraNayoH anitarasAdhAraNI anupamA bhaktiH asmAnmukharayati vAcAlayati kathayituM prerayatIti yAvat / tasmAt praNayaparavazaiH snehAdhInaiH asmAbhirabhidhIyamAnaM kathyamAnaM vaca ucitaM yuktamanucitamayuktaM vA bhavatu, AkarNayituM zrotumarhati yogyo'sti svAmI / deva rAjan, rAjJA svahRdayamapi na visammaNIyaM na vizvasanIyaM kimutApare'nye janA visrambhaNIyAH / iyaM hi svabhAvena 25 jAnatA thA, saphalatAko prApta hue sAma Adi upAyoMse jisakA yaza bar3ha rahA thA, parAkramarUpa siMha ke nivAsa karane ke lie jo calatA-phiratA parvata thA, gAmbhIryarUpa guNase jisane samudrako nindita kara diyA thA, apanI sthiratAse jisane kulAcalakI khillI ur3AyI thI, jisakA mana ke samAna kaThora thA, jo saMkaTa ke samaya bhI kabhI khedakhinna nahIM hotA thA, jo nudapara AkramaNa karane ke lie taiyAra baiThA thA evaM anutsAhako jisane dUra 30 bhagA diyA thaa| 6. 6. jaba rAjA yaha karane ke lie tatpara huA taba rAjanIti meM kuzala, sarala buddhi ke dhAraka, kulakamAgata, khoTe kAryase vimukhahRdaya evaM vRddha avasthAmeM vartamAna kitane hI mantriyoMne Akara praNAma karate hue bar3e snehase isa prakAra prArthanA kI- 'he deva ! Apake dvArA kucha avidita hai isalie hama kahaneke lie udyata nahIM ho rahe haiM / phira bhI Apake caraNoM meM 35 jo asAdhAraNa bhakti haiM vaha hama logoMko mukharita kara rahI haiM kucha kahane ke lie prerita kara rahI hai / ataH ucita ho cAhe anucita, snehake vazIbhUta hue hama logoMke dvArA kahI huI 1 ka0 kha0 ga0 gambhIrima / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mantriNAM saMbhASaNavaNanam ] . prathamo lambhaH hi svabhAvasaralanijahRdayajanitA sarvavizvAsitA vishvaanrthkndaa| kSamApatayaH zailuSA iva mantriSu nATayanti visambhaM na tu badhnanti manasA / yatazciraparicayasamupacitena visammeNa maNiSu nivezita rAjyabhArA rAjAnastaireva vyApAditA iti lokapravAdA mukharayanti naH zrotrapatham / api ca sarvathAyamanarthAnubandhI parihRtanikhiletaravyApAraH pakSamalalocanAyAmatyAsaMgaH / yataH surAsuraMsamarakaNDUladordaNDamaNDalI helollAsitakailAsakaNThoktaparAkramaH pratApabhayavinamadaneka vidyA- 5 gharamakuTamaNipAdapIThaviluThitacaraNo'pi rAvaNa: praNayabhareNa janakaduhitari janitapAravazyaH samarazirasi dazarathatanayanidhanAya nijakaravimuktena raNalakSmI mukhakamalavikAsadivasakarasahacareNa cakreNa yazaHzeSatAmanIyata / api ca tapazcarannatiduzcaramaravindasadmA zaGkitavalamathanapreSitavArasaralaM yanijahRdayaM tena janitA samutpAditA sarvavizvAsitA nikhilajanavizvAsakAritA vizvAnarthakandaH samastAnarthamUlaM vartate iti zeSaH / kSamApatayo rAjAnaH zailUSA iva naTA iva mantripu visrambhaM vizvAsaM 10 nATayanti pradarzayanti manasA tu na badhnanti / yato yasmAtkAraNAta ciraparicayana samupacitastena visammeNa mantriSu nivezito rAjyabhAro yaiste tathAbhUtA ra.jAnasterava mantribhireva vyApAditA mAritA iti lokapravAdA no'smAkaM zrotrapathaM mukharayanti / evaM mantriNAmavizvAsyatA pradazya kAmAsakterdoSAn varNayati / api ceti-kiMca, parihatAstyakA nikhila taracyApArA: savAnyAyazeNa yAsman saH, pakSmalalocanAyo striyAm ayamatyAsaMgo'tyAsa niH sarvathA sarvaprakAraMNa anardhAnubandhI anarthotpAdakaH asti / yato yasmAt 15 kAraNAt surAsuradevadAnavaiH saha samaro yuddhaM tena kaNDUlA kharjayuktA yA dordaNDamaNDalI bhujadaNDamaNDalI tayA helayAnAyAsenollAsita . utkhAto yaH kailAsastana kaSTokaH parAkamo yasya saH / pratApabhayena vinamanto ye'nekavidyAdharAsteSAM mukuTamaNaya evaM pAdapIThAni teSu viluThitI caraNau yasya tathAbhUto'pi rAvaNo dazAsyaH janakaduhitari sItAyAM praNayabharaNa snehAtirekeNa janita pAravazyaM yasya tathAbhUtaH san samarazirasi raNAne dazarathatanayasya nidhanaM tasmai lakSmaNavighAtAya nijakaravimuktena skpANityaktena 20 raNalakSmyA mukhakamalasya vikAsAya yo divasakarastasya sahacaraM sadRzaM tena cakreNa yazaHzeSatAM mRtyum anIyata prApitaH / api ceti-atiduzcaramatikaThinaM tapazcaran tapaH kurvan aravindasamA brahmA zakkitena prArthanAko Apa sunaneke yogya haiN| he deva ! rAjAko apane hRdayakA bhI vizvAsa nahIM karanA cAhie phira dUsaroMkI to bAta hI kyA hai ? yaha jo ApakI svabhAvase sarala apane hRdayase utpanna saba logoM ke vizvAsa karanekI Adata hai yaha samasta anarthoM kA mUla hai / rAjA loga 25 naToMke samAna mantriyoMke Upara apane vizvAsakA abhinaya karate haiM parantu hRdayase unapara vizvAsa nahIM krte| kyoMki cirakAla ke paricayase bar3he hue vizvAsa ke kAraNa mantriyoMpara rAjyakA bhAra rakhanevAle rAjA unhIM mantriyoMke dvArA mAre gaye haiM aisI lokakathAe~ hama logoMke karNapathako zabdAyamAna kara rahI haiN| dUsarI bAta yaha hai ki anya samasta kArya chor3a. kara strImeM hI atyanta Asakta rahanA yaha samasta anarthoMse sambandha jor3anevAlA hai| dekhie, 30 samasta sura aura asuroMke sAtha yuddhakI khAja rakhane vAle bhujadaNDakI maNDalose anAyAsa uThAye hue kailAsa parvatake dvArA jisakA parAkrama kaNThAkta thA-kaNThase kahe hueke samAna prakaTa thA aura pratApake bhayase namaskAra karanevAle aneka vidyAdharoMke mukuTarUpa maNimaya pAda caukiyoMpara jisake caraNa loTa rahe the-vidyamAna the aisA rAvaNa bhI snehAtirekase sItAke viSaya meM vivaza ho raNake aprabhAgameM rAjA dazaratha ke putra-lakSmaNako mAraneke lie 35 apane hAthase chor3e hue raNalakSmIke mukhakamalako vikasita karane ke lie sUrya ke sadRza cakra 1 ka0 kha0 ga. domnnddlii| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmagiH / [9 nRpeNa saha - yoSidviracitavilAsavilokanabigalitadhRtiranubhavannAtmabhuvazcApalamamajadapahAsyatAm / tathA tathAgato'pi kadAcitkAmazarapatanaparavazakarabhapariSadahamahamikayA parigrahaparyAkulAM kAmapi bAleyomAlokayan karuNArasataralitamatirAvibhaMvadanekazatabhagazavalitakarabhoveSaH kSaNamasthAditi nAstikacUDAmaNemahIyAnnanu kalaGkastasya / tadityamayazaHpar3apayodharAgame dharmakamalAkaranimIlananizAmukhe. dvitIya puruSArthaparuSarAjayakSmaNi jaDajanajanitasaMbAdhe vivekilokanindite kandarpavartmani na nirbharaM nidadhati kRtadhiyaH padam / tadavirodhena dharmArthayoranubhavankAmasukhamajahadabanIpatidharma pannagaparivRhaparibhAnu kena bAhunA pAlaya payonidhirazanAlaMkAriNI dharaNIm' iti praNayasvarUpasAkSAtkaraNamaNidarpaNAbhAni bahuvidhanidarzanasaMvAditArthAni prekSAvadekAntahRdyAni svapadApaharaNa lena balamathanena zakreNa preSitA yA vArayopin svavezyA tayA viracitAnAM vilAsAnA 10 bilokanena vigalitA naSTA tiryasya saH, Atmabhuvo madanasya cApalaM capalatAmanubhavan apahAsyatAM hAsya bhAlanatAm abhajan Napata / tatheti--kiMca tathAgato'pi yuddho'pi kadAcit kAmazarANAM madanabANAnAM patanena paravazA parAdhInA yA karamapariSada upasamUhastayAhamahamikayA ahaMpUrvikAtvena parigraheNa paryAkulA vyamA ta kAmapi bAle.yImaSTIma Alokayana pazyan karuNArasena taralitA matiryasya tathAbhUtaH san , Avirbhavan prakaTIbhavan anekazatabhagazavalito nAnAyonicitritaH karabhIveSa uSTrIveSo yasya saHkSaNamasthAt 15 iti nAstikacUDAmaNeranAtmavAdinastasya tathAgatasya nanu nizcayena mahIyAn kalaGko bhUyAnapavAdaH / tahitthamiti--tasmAt ittham ayazaHpatasyAkIrtikardamasya payodharAgame varSarturUpe, dharma eva kamalAkarastasya nirmAlanAya nizAbhukhaM rajanIprArammabhAgastariman , dvitIyapuruSArtho'rthapuruSArthastasya paruSarAjayakSmA kaThina rAjarogastasmin jaijanaikhairja nitaH saMbAdhasaMmardo yasmin tasmin , vivekilokanindite vivekajJajanajugupsite kaMdarpavatmani kAmamAge kRtadhiyo vidvAnso nirbharaM sAtizayaM padaM na nidadhati na 20 sthApayanti / tadavirodheneti-tattasmAt, dharmArthayoH avirodhena virodhamakRtvA kAmasukhamanubhavan , avanIpatidharma rAjadharmamajahata amaJcana , panagaparikhadasya zeSanAgasya paribhAvakastiraskArakastena bAhanA bhujena payonidhiraMda sAgara eva razanA mekhalA tayAlaGkAriNI dharaNI bhUmi pAlaya rakSa / itIti-itItthaM praNayasvarUpasya sneharUpasya sAkSAtkaraNe pratyakSAvalokane maNidarpaNasyevAbhA yeSAM tAni, bahuvidhairnAnA ratnase yazaHzeSatAko prApta karA diyA gayA-mAra DAlA gyaa| athavA atizaya kaThina 25 tapazcaryA karanevAlA brahmA, zaMkAse yukta indra ke dvArA bhejI gayI uttama striyoMke dvArA racita hAva-bhAva pUrNa ceSTAoMke dekhanese dhairyarahita ho kAmasambandhI capalatAkA anubhava karatA huA ha~sIko prApta huaa| athavA kisI samaya kAmake bANoMke patanase vivaza aneka U~ToMko ahaMprathamikAke kAraNa jo atyanta vyAkula ho rahI thI aisI kisI uSTrIko dekhakara karuNA rasase caMcalacitta hokara buda bhI prakaTa huI aneka zatayoniyoMse citrita uSTrIkA veSa rakha 3. kSaNa-bharake lie sthita hae the| yaha anAtmavAdiyoM meM ziromaNi baddhakA sabase baDA kalaMka hai| isalie isa taraha jo apayazarUpI paMkako utpanna karane ke lie varSARtuke samAna hai| dharmarUpI kamala vanako nimIlita karane ke lie rAtrike prArambha ke samAna hai, jo artha puruSArtha. ko naSTa karane ke lie kaThora rAjayakSmAke samAna hai, mUrkha janoMse jisameM bhIr3abhAr3a utpanna kI jAtI haiM, aura vivekI jana jisakI nindA karate haiM aise kAmake mAgameM buddhimAn 35 manuSya kabhI apanA sthira paira nahIM rakhate / ataH Apa bhI dharma aura arthakA virodha na kara kAmasukhakA upabhoga karate aura rAjadharmako na chor3ate hue zeSanAgako tiraskRta karanevAlI bhujAse samudrarUpI mekhalAse alaMkRta pRthivIkA pAlana kro|' Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 - rAjIvarNanama] prathamo lammaH tadAtvakaTukAnyapyudarkamadhurANi mantrivacanAni vanitopabhogakutuhalajAla jaTilate jananAthacetasi niravakAzatayeva na padamalabhanta / 10. atha bhAviparibhavacakitasvAnteSu sAmanteSu kartavyAbhAvena mUko bhavatsu, zokakRzAnuparAmarzamarmaritamanasi sIdati ciraMtane rAjaparijane, paryazrunayaneSu pravRttavanagamanazraddheSu pauravRddheSu pArthivastAvanmAtratayA dharitrIrAjyopabhogAdRSTAnAM tathAbhAvitayA tasya vastunaH, dunivAratayA 5 makaradhvajasya, duratikramatayA ca niyatenirantaranipatadanaGgazarazakalIkaraNabhayAdiva palAyitavivekaH, prakRtiniSThure kASThAGgAre nijabhujAdavatArya rAjyabhAram, rAjIvadazA saha rantumArabhata / prakAranidarzanerudAharaNaiH saMvAdita: samarthito'oM yaMpA tAni / prekSAvatA buddhimatAmekAntahRyAni sarvathApriyANi, tadAve tatkAle kaTu kAnyapi apriyAgyapi, udaka phalakAle madhurANi priyANi, mantrivacanAni sacivasubhASitAni banitopabhogasya ramIramaNasya kutUhalajAlena kautukapAzena jaTilitaM vyApte jananAtha- 10 cetasi satyadharanapahRdaya niravakAzatayeva sthAnAbhAvatayaMba padaM sthAnaM 'padaM vyavasitatrANasthAnalakSmAvistupu' ityamaraH, nAlabhanta na prApnuvan / 10. atheti-athAnantaraM mAvinA bhaviSyatA parimavenAnAdaraNa cakitaM svAntaM cittaM yeSAM teSu 'anAdaraH parimavaH paribhAvastiraskriyA' ityamaraH, sAmanteSu maNDalezvareSu kartacyAbhAvena upAyAmAvena mUkImavarasu sUraNIbhUteSu satsu zokakRzAnoH zokAnalasya parAmarzana saMsparzana marmaritaM zuSkaM mano yasya 15 tayAbhUte ciraMtane prAcIne rAjaparijane nupatiparivAre sIdati duHkhIbhavati sati / paryazraNa nayanAni yeSAM teSu sAzrulocaneSu pauravRddheSu vRddhanAgarikapu pravRttA samudbhatA ghanagamane zraddhA yeSAM teSu satsu / pArthivo nRpo dharitrIrAjyasya pRthivIrAjyasyopabhogAsteSAmaraSTAni devAni teSAM tAvanmAtratayA tatparimANavena, tasya vastunastathA mAvitayA tathAbhavatyevaM zIlaM tathAbhAvi tasya mAvastattA tayA, makaradhvajasya kAmasya dunivAratayA, niyatemaktivyatAyA duratikramatayA ca durlayatayA ca, nirantaramanavarataM nippataddhiranaGgazarIra kAmabANaiH zakalIkaraNasya paNDanasya mayaM tasmAdiva palAyito viveko yasya tathAbhUtaH san prakRtyA nisargeNa niSThuro duSTastasmin kASThANAre nijabhujAt rAjyamAramavatArya rAjIvadazA kamalalocanayA vijayayA saha rantuM krIDitum Aramata tatparo'bhUt / isa prakAra jo snehakA svarUpa sAkSAt dikhalAne ke lie maNimaya darpaNake samAna the, nAnA prakArake udAharaNoMse pratipAdya arthako dhAraNa kara rahe the, buddhimAn manuSyoMko atyanta 25 priya the, aura tatkAlameM kaTu honepara bhI jo phalakAla meM madhura the aise mantriyoMke vacana, strIsambandhI upabhogake kutUhala rUpI jAlase vyApta rAjA satyandhara ke cittameM avakAza na hone ke kAraNa hI mAno sthAna prApta nahIM kara ske| 6. 10. tadanantara Age calakara honevAle anAdara se jinake hRdaya bhayanAta the aise sAmanta loga kara sakane yogya kucha upAya na dekha jaba cupa ho rahe / zokarUpI agnike sambandha- 30 se jinake hRdaya tuSAnalase vyApta ho gaye the-aise prAcIna rAjasevaka jaba duHkhI ho rahe the| aura jinake netra A~suoMse vyApta the aise nagaravAsI vRddha jana jaba vanameM jAnekI bhAvanA rakhane lage taba pRthivIke rAjyopabhoga sambandhI ahapake utane hI honese, athavA usa vastukI vaisI honahAra honese, athavA kAmake durnivAra honese, athavA bhAgyacakrake anullaMghanIya honese, 'nirantara par3ate hue kAma ke bANoMse kahIM khaNDa-khaNDa na ho jAU~' isa bhayase hI mAno 35 jisakA viveka dUra bhAga gayA thA aisA rAjA satyandhara rAjya ke bhArako apanI bhujAse utAra svabhAvase tIkSNa kASTAGgArapara rakha kamalalocanA vijayAke sAtha ramaNa karane lgaa| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 gadyazcintAmaNiH [11-12 nRpeNa saha - 11. kadAcitprahatamRdumRdaGga raGgamadhibasavilAsinInAmaticaturakaraNabandhabandhuramanaGgatantrazikSAvicakSaNaviTavidUSakapariSadupAsyaM laasymvaalokisstt| kadAcidanugatavINAveNuraNitaramaNIyaM ramaNonAM gItamAkarNayankarNapAraNAmakArSIt / kadAcidvikacakusumaparimalataralamadhukarakalaravamukharite latAmaNDape . viracitanavakisalayazayane kRzodarImarIramat / kadAcidvanakarIva kariNosakhaH saha dIrghadRzA viharanvihAradIrghikAM balavadAsphAlanabhayAdiva samuttarattaraGgaladhitamaNisopAnapathAM parasparalolAprahAradohalAvacitanalinazayanasamuDDInakalahaMsadhavalapakSapaTalamuhUrtaghaTitaviyadvitAnAmatAnIt / kadAciccandrazAlAtalaprasAritazayanamadhyaM tanumadhyayA sahAdhivasanvasantayAminISu nirantaramAvirbhavadbhiramRtakarakiraNakandalaiH kaMdarpadantAvalakarNatAlAvacUlacAmarai 11. adha tasya krIDAprakAraM varNayitumAha-kadAciditi-kadAcit jAtucit prahataM tADitaM 10 mRdumRdaGgaM mantharamurajaM yasmin tat tathAbhUtaM raGga nRtyasthAnam adhivasan adhitiSThan 'upAnvadhyAvasaH' iti dvitIyA, vilAsinInAM rUpAjIbAnAm aticaturairatikuzalaiH karaNabandhan tyamudrAvizeSairvandhuraM manojJam , anaGgatantrasya kAmazAstrasya zikSAyAM vicakSaNA nipuNA ye viTavidaSakA zRGgArasahAyakapAtravizeSAsteSAM pariSadA samUhenopAsyaM sevanIyam lAsyaM nRtyam avAlokiSTa apazyat / kadAciditi-kadAcijJAtucit anugataM layakrameNa sahitaM yad vINAveNUnAM vipaJcIvaMzavAdyAnAM raNitena zabdena ramaNIrya manoharaM gItaM gAnam AkarNa yan karNapAraNa zravaNabhojanaM zravaNatRptimiti yAvat akArSIt / kadAciditi-kadAcid cikacakusumAnAM praphullapuSpANAM parimalena saugandhyAtizayena taralAzcapalA ye madhukarA dvirephAsteSAM kalaraveNa madhurAsphuTazabdena mukharite vAcAlite latAmaNDape nikuLe viracitaM nirmita yakisalayazayanaM pallavazathyA tasmin kRzodarI vijayAmarIramat krIDayAmAsa / kadAciditi-kariNyAH sakhati kariNIsakhaH kareNukA sahita: 'rAjAhAsakhibhyaSTaca' iti TacsamAsAntaH / vanakarIva kAnanavAraNa iva dIpa dRzI yasyAstayA20 vizAlalocanayA vijayayA saha viharankrIna vihAradIdhiko krIDAbApIm, bajavadatyadhikaM yadAsphAlanaM tADanaM tasya bhayAdiva prAsAdiva samuttaradbhiH samuttiSThadvistaraGgamaGgalakhitaM maNisopAnapathaM rakhaneNimArga yasyAstAm , parasparamanyo'nyaM lIlAprahArasya kelItADanasya dohalena vAnchayAvacitAni noTitAni yAni nalinazayanAni kamalAsanAni tebhyaH samuDInAH samutpatitA ye kalahaMsAH kAdambAsteSAM dhavalapakSapaTalena zuklapakSasamUhena muhUrta dhaTikAdvayaM yAvada ghaTitaM racitaM viyadvitAnaM gaganacandropakaM yasyAM tathAbhUtAm atAnIt / kadAciditi-candrazAlAsale hamyoparimAge prasArita vistAritaM yacchayanaM tasya madhyam tanumadhyayA kRzAvalagnayA vallabhayA sahAdhivasan sArdhamadhizayAno basantayAminISu RturAjarajanISu nirantaraM nirantarAyaM yathA syAttathA, AvirbhavabhiH prakaTIbhavadbhiH kandarpadantAvalasya kAmakariNaH karNatAlayo 6. 11. vaha kabhI to jisameM dhImA-dhImA tabalA Thuka rahA thA aisI raMgabhUmimeM baiTha, vezyAoMke atyanta catura nRtyAsanoMse sundara, aura kAmazAstrakI zikSAmeM nipuNa viTa aura 30 vidUSakoMke samUhase sevanIya nRtya dekhatA thaa| kabhI anukUla vINA aura bA~surIke svarase sundara, striyoMkA saMgIta sunatA huA kAnoMko santuSTa karatA thaa| kabhI khile hue phUloMkI sugandhise capala bhauMroMkI madhura dhvanise zabdAyamAna nikuMjameM naye-naye pallavoMse viracita zayyApara kRzodarI vijayAko ramaNa karAtA thaa| kabhI hastinIse sahita jaMgalI hAthIke samAna dIghelocanA vijayAke sAtha krIr3AvAlI meM vihAra karatA huA use joradAra AsphAlanake bhayase hI mAno uThatI huI taraMgoMse laMdhita maNimayo sIr3hiyoMse yukta, evaM pArasparika lIlA prahArakI ikchAse tor3e hue kamalarUpI zayyAse ur3e kalahaMsoMke sapheda-safeda paMkhoMke samUhase jisake AkAzameM muhUrta-bhara ke lie ca~dovA bA~dha diyA gayA thA aisI karatA thaa| aura kabhI rAjamahalake uparitana khaNDameM bichAyI huI zayyAke madhyameM kRzAMgI vijayAke sAtha 25 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjIvarNanam ] prathamo lambhaH nayanacakorayorAtitheyImanalpAmakalpiSTa / 12. tadevaM manorathapathAtivatiSvamartyalokasulabheSu viSameSu vilAsasAphalyasaMpAditaviSayasukheSu nimajjati nikAmavimbhita rajasi rAjani, kadAcitkasyAMcana nizIthinyAmanena saha saudhazikharabhAji paryaGke paJcArakalIparicayapI gupyAjamanA parisamegA paravazA mahiSI suSvApa / 13. tatazcaTTalacakoracaJcapuTakabalanAdiva ciralamahasi candramasi nikhilanizA- 5 jAgaraNajAtayA suSupsayeva pravizati caramagiriguhAgahvaram, avataradanUrusArathisaparyAparyAkulene saptarSilokena vikacakusumakutUhalAdavacita iva viceyatAmupeyuSi jyotiSAM gaNe, gataprAye rajarakhacUla cAmarAlambamAnabAlanyajanAstaiH amRtakarakiraNakandalaiH amRtakarazcandrastasya kiraNakandamayUkhamaNDalai: nayanacakorayorlocanajIvaMjIvayoH 'jIvajIvazcakorakaH' ityamaraH, anAmatyadhikAm AtitheyImAtithyam akalpiSTa / 12. tadevamiti---nikAmamatyartha vijRmbhitaM vRddhiMgataM rajo muNavizeSo yasya tasmin rAjani satyaMdhare manorathapadhAtivartiSu acintyeSu martyalokAnAM sulabhA na bhavantIsyamaya lokasulabhAstepu manuSyamAtradurlabheSu viSameSoH kAmasya vilAsastasya sAphalyena saMpAditAni prApitAni yAni viSayasukhAni teSu nimaati sasi, kadAcit kasyAMcana nizIthinyAM rajanyAm anena rAjJA saha saudhazikharamAji, hAprasthite parya ke paJcazaro madanastasya kelyAH krIDAyAH paricaya; samabhyAsastasya paunApunyana bhUyobhUyaH 25 pravRttyA janma yasya tena parizramaNa khedena paravazA parAdhInA zrAnteti yAvat mahiSI rAjJI supvApa / 613. tata iti-tatastadanantaraM ghaTulAni capalAni yAni cakorANAM ca puTAni taiH kabalane prasanaM tasmAdiva viralaM mahI yasya tasmivalpatejasi candramasi nikhila nizAM samagrarajanI jAgaraNena jAtA samutpamA tayA suSupsayA zayanavAlchayA caramagirerastAcalasya guhAgaharaM guhAvivaraM pravizati sati / avataraditi-avataran udayAcalAdAgacchan yo'nUrusArathiH sUryastasya saparyAyAM pUjAyAM paryAkulo 20 vyamastena saharSilokena vikacAni praphullAni yAni kusumAni teSAM kutUhalAt , avacita iva 'proTita iva - jyotiSAM tArANAM gaNe samUhe viceyatAM viralatAm upeyuSi prAptavati sati / rajanyAstusaMpraharai caturthayAma ekAntabArA karatA huA vasantakI rAtriyoMmeM kAmarUpI hAthI ke kAnoM ke pAsa jhUmanevAle camaroMke samAna nirantara prakaTa hotI huI candramAkI kiraNoMse netra rUpI cakoroMkA atyadhika Adara-satkAra karatA thaa| 6. 12. isa prakAra jisakA rajoguNa atyanta vRddhiko prApta ho rahA thA aisA rAjA satyaMdhara jaba manorathoMke mArgase pare, manuSyoM ke lie durlabha, ( athavA devajana sulabha ) kAma vilAsakI saphalatAse prApta vipaya-sukhoM meM nimagna ho rahA thA taba kisI samaya kisI rAtri meM isake sAtha mahalake zikharapara sthita palaMgapara kAmakrIDAke bAra-bAra sevanase samutpanta parizramake paravaza huI vija yA rAnI zayana kara rahI thii| : 6. 53. tadanantara caMcala cakoroMke caJcapuTose kacalita honeke kAraNa hI mAno jisakA teja' manda par3a gayA thA aisA candramA jaba sampUrNa ratri-bhara jAgate rahane se utpanna zayana karanekI icchAse ho mAno asvAcalake guhAgarta meM praveza karane lagA, utarate hue sUryako pUjAmeM vyagra saptarSiyoMke dvArA phUle hue phUloMke kutUhalase tor3e gayeke samAna jaba tArAoMkA 1. ka0 kha0 ga0 saparyAphulena / 2. ka0 kha0 ga0 apacita iva / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [13-14 rAzyAH - nyAsturyaprahare, rAjJI svapnatrayamadrAkSIt / atyAkSIcca tatkSaNa eva sA saMjAtazokaprasAdavidrAvitAM nidrAm / anauSocca prabudhyamAnabhavanakalahaMsa ravamAMsalaM vaco maGgalapAThakAnAm / samudasthAcca satvarasamupasRtayAmikayuvatijanaprasAritahastAvalambanA pralambamAnakezahastavinyastavAma hastA zanaiH zanaiH zayanatalAt / udamImilacca vikacotpalavibhramamuSI cakSuSI sakaladoSapari5 hAriNI bhagavadarhatparamezvarasya zrImukhAmbhoje / prANasIcca pracurabhaktyA baddhAJjali: prazithilita kabarIcumbitamahItalA nikhilabhavAlezaharaM bhagavantam / vyacIcaracca vigalitanidrAkRtAlasyA kimasya phalaM svapnasyeti / vyadhAcca mano bhartumuMkhAdasya phalazrutau / gataprAye sati rAjJI vijayA svapnatrayaM vakSyamANam adrAkSIt / tatkSaNa evaM ca sA saMjAtAbhyAM zoka prasAdAbhyAmaharSaharSAbhyAM vidyAvinAmapasAritAM nidrAmatyAkSIt / mAlapAThakAnAM mAgadhAnAM ca prabudhya10 mAnAnAM jAniyamANAnAM bhavanakalahaMsAnAM prAsAdakAdambAnAM streNa zabdena mAMsalaM pariyuSTaM vaco vacanaM 'vAgvaco vacanaM vANI bhAratI gI: sarasvatI' iti dhanaMjayaH, anoSIdAkAyAmAsa / sasvaraM zIghra samupasRtAH samantArasamIpaM samAgatA ye yAmikayuvatijanAH prAharikataruNIjanAstaiH prasAritA hastA avalambanAni yasyAH sA, pralambamAne samAne kezahaste kezapAze vinyasto vAmahasto yayA sA tathAbhUtA satI zanai: mandaM mandaM zayanatalAt viSTarapRSTAt samudasthAcca samuttiSThati sm| dhikacotpalayoH praphullakuvalaya15 yovibhramaM muNNIta iti vikacotpala vibhramamuSI cakSuSI bhagavadahatparamezvarasya bhagavato'hatparameSThinaH sakaladoSApahAriNi nikhiladoSakSayakAriNi zrImukhAmbhoje zrIvadanAravinde udamImiraca unmIlayAmAsa prahRSTAbhyAM cakSubhyAM bhagavato'hato darzanaM cakArati bhAvaH / baddhAJjali: prazithilitayA srastayA kavaryA cUDayA cumbitaM saMspRSTaM mahItalaM yayA tathAbhUtA satI nikhilabhavaklezaharaM samagrasaMsArasaMklezApahAraka bhagavantaM jinendra prANasIca namazcakAra ca / vigalitaM vyapagataM nidrAkRtamAlasyaM jAuyaM yasyAstathAbhUtA 20 satI asya svapnasya phalaM kiM syAditi vyacIcaraca vicArayAmAsa c| martuvallabhastha mukhAdasya svapnasya phalazrutI phalazravaNe mano vyadhAzca cakAra ca / samUha viralatAko prApta ho gayA aura jaba rAtrikA cauthA pahara prAyaH samApta honeko AyA taba vijayA rAnIne tIna svapana dekhe| usI samaya usane samatpanna zoka aura prasannatAse dara huI nidrAkA parityAga kiyaa| rAjamahalake jAgate hue kalahaMsoMkI dhvanise paripuSTa maMgala25 pAThakoM ke vacana sune / tadanantara zIghratAse samIpa AyI huI paharepara khar3I taruNa striyoMne jise hAthakA sahArA diyA thA aura nIce laTakate hue kezapAzapara jisakA bAyA~ hAtha sthita thA aisI vijayA rAnI dhIre-dhIre zayyAtalase uttho| uThate hI usane khile nIla kamalakI zobhAkA apaharaNa karanevAle netra, samasta dopoMkA parihAra karanevAle zrI bhagavAn arhanta paramezvarake mukhakamalapara khole / tatpazcAt atyadhika bhaktise aJjali bA~dhakara hAtha jor3akara DhIlI coTIse pRthivI talakA sparza karatI huI rAnIne saMsArake samasta klezoMko haranevAle bhagavAnako praNAma kiyaa| nidrAsambandhI Alasyake dUra honepara usane vicAra kiyA ki isa svapnakA phala kyA hogA ? vicAra ke anantara usane prANanAtha ke mukhase svapnoMkA phala sunanekA mana kiyaa| 1. 20 kha0 ga. hstaavlmcn| 2. ka. vidadhAma: saphalaM mno| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - nidvAtyAgavarNanam ] prathamo lambhaH 14. atha rajanIvirahajanitamasahamAna iva paritApamaparajalanidhi jalamavagAhamAne yAminIpraNayini, taraNirathaturagakharakhurapuTaparipatanabhayena kvApi gata ivAnupalakSyamANe tArAgaNe, gaganapayonidhijaThararUDhavidrumalatAvitAnavimbini prathamagiriparisaravanadAvavibhramamuSi pratyanajanitapratyUSagarbharudhirapaTalapATalimadruhi pallavayati balamathanadizAmukhamaruNakiraNakalApe, tapanadarzanaravAniva vikazitatArarAti nicitalanicayakavacitakakubhi kamalAkare, prabudhyamAnapaGkajinI- 5 niHzvAsasabrahmacAriNi prasRmaratuhina salilakaNanikara paricayasamupacitajaDimani' ghaTamAnarathAGgamithunavihitAziSi virahihnayanajalavaSiNi visamarakusumaparimalavAsitahariti vAtumArabdhavati maruti 654. atheti-athAnantaraM rajanyA nijamAyikAyA viraheNa janitaM sagutpanaM paritApaM saMtApa, asahamAna iva sohumasamartha iva yAminIpraNayini jinIramaNe candra ityarthaH aparajalanidhijalaM pazcimasAgarasalilam avagAhamAne pravizati sati / saraNIti-taraNirathasya sUryasyandanasya turagA azvAsteSAM 10 kharakhurapuTAnAM tIkSNazaphapurAnAM paripatanaM tasya bhayaM tena tArAgaNe nakSatraniya kApi gata ivAnapalakSyamANe'dRzyamAne sati / gaganeti-gaganamaMva ponidhiriti gaganapayonidhirAkAzArNavastasya jaThare madhye rUvAH samutpanA yA vimalatAH pravAlavallayastAsAM vitAnaM vistAra viDamcayatItyavaM zIlastasmin , prathamagiriH pUrvAcalastasya parisaravanasya nikaTakAnanasya dAvo vanAmaTastasya vibhrama sandehaM muSNAtIti tathA tasmin pratyagrajanito navInotpanno yaH pratyUpo'hamukhaM ts| garbharudhirapaTalasya garbharaktasamUhasya yaH 15 pATalimA aruNimA tasya druhi drohakArake, aruNasya kiraNAnAM kalApastasmin bAlasUryarazmisamUhe balabhathanasya dizA balamathana dizA prAcI tasyA mukhamaprabhAga pallavayati raJjayati sati / tapaneti-tapanasya sUryasya darzane rasaH prItistasmAdica vikasitA unmIlitAstAmarasadRzaH kamalalocanAni yana tathAbhUte kamalAkara kamalasarobara, vikacitadalAnAM vikasitakalikAnAM nicayena samUhana kavacitA cyAptAH kakubho dizI yena tathAbhUte sati / prabudhyamAneti-prabudhyamAnA vikasansyo yAH paGkajinyo nalinyasAsA 20 niHzvAsasya sabrahmacArI sadRzastasmin , prasmarAH prasaraNIlA ye tuhinasalilakaNA himajalabindavasteSAM nikarasya samUhasya paricayena samupacito vRddhiMgato jaDimA zaityaM yasya tasmin , ghaTamAnaiH parasparaM miladrI sthAna mithunazcakravAkyugale: vihitA bhAzIyasya tasmin , virahiNAM viprayuktAnAM nayanajalamazruvarSayatyevaM zIlaM tasmin, vismareNa prasaratA kusumaparimalena puSpasaugandhyena vAsitA AmoditA harito dizA yena tasmin 'dizastu kakumaH kASThA AzAzca harisazca tAH' ityamaraH, vaimAtika prAtaHkAlike maruti 25 6. 14. athAnantara jaba candramA rAtrirUpI ramaNIke virahase utpanna santApako nahIM sahana karatA huA hI mAno pazcima samudra ke jala meM praveza karane lagA, sUrya ke ratha ke ghor3oMkI TApoMke par3aneke bhayase hI mAno jaba tArAoMkA samUha kahIM jA chipA, AkAzarUpI samudra ke madhyameM utpanna mUMgAkI latAoMke samUhakA anukaraNa karanevAlA, udayAcalake nikaTavartI vanameM lagI dAvAnalakI zobhAko apaharaNa karanevAlA, aura abhI hAla meM utpanna prAtaHkAlake 30 garbhasambandhI rakta ke samUha kI lAlimAke sAtha droha karanevAlA prAtaHkAlIna sUryako kiraNoMkA samUha jaba pUrva dizAke agrabhAgako pallavita karane lagA-lAla lAla nayI kopaloMse hI mAno yukta karane lagA, sUryake dekhane ke anurAgase hI mAno jaba tAlAbane kamalarUpI netra khola diye evaM dizAoMko khilI huI kamalakalikAoMke samUha se vyApta kara diyA, khilatI huI kamaliniyoM ( pakSa meM padminI striyoM) ke nizvAsa ke samAna, phaile hue himamizrita jalakaNoMke 35 paricayase zItala, milate hue cakavA-cakatriyoM ke dvArA pradatta AzIrvAdase yukta virahI manuSyoM ke 1. ka0 kha0 ga. jaDimni / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [ 14 rAzyAHvaibhAtike, nijasuhRdabhibhAvukadinakRdudayadarzanaparijihIrSayeva ghaTitadalakavATamudre nidrAmabhilaSati kairavAkare, vArAkaraciranivAsajanitajaDimavighaTana vidhutAruNakambala iva vibhAvyamAne divasabhujaMgaphaNAratne gaganamurabhidAbharaNakaustubhe gabhastimAlini mahaHstomaiH stabakayati pUrvamacalam, anuSThitadivasamukhavidheyA vijayA vihitavaibhAtikakRtyaM kRtajinacaraNasaparya paryaGkikAniSaNNa savinayamabhyetya rAjAnamardhAsanamadhyAsiSTa / punarabhASiSTa ca mukhAkRtisUcitAkUtA jijJAsAparavazapArthivakRtAnuyogA paGkajAkSI-'Aryaputra svapne vikasitakusumasaurabhasaMbhramadalikulamukharitaharidavakAzamahimakararathamArgalaGghanajaGghAlaviTapanibiDitaviyadAbhogamabhinavadhanaparivAyI vAtumArabdhavati tatpare sati / nijasuhAditi-nijasuhRdazcandramaso'mibhAvukastiraskartA yo dinakRt sUryastasyodayastasya darzanaM tasya parijihIrSA parihArecchA tayeca ghaTitA dalakabATAnAM mudA yena 10 tasmin kairavAkare kumudasamUha nidrA svAyamabhilaSati sati / vArAkareti-vArAkare samudra ciranivAsena samAM rAtri yAvannivAsena janitaH samutpanno yo jaDimA zaityaM tasya vighaTanAya dUrIkaraNAya dhRtaH parihito'ruNakambalo raktakambalo yena tathAbhUta iva vibhAvyamAne pratIyamAne, divasa eva bhujaGgastasya phaNAratnaM mogamaNistasmin , gaganameva murabhinnArAyaNastasyAbharaNamalaGkAro yaH kaustubhamaNivizeSastasmin gabhastimAlini sUrya mahAstomaistejorAzibhiH pUrvamaJcalamudayagiriM stavakayati sagucchaM kurvati sati / 15 anuSThiteti----anuSThitAni vihitAni divasamukhaMvidheyAni pratyUSakAla kAryANi snAnAdIni yayA sA vijayA rAjJI kRtA jinadharaNayoH saparyA pUjA yena tam 'pUjA namasyApacitiH saparyA_haNAH samAH' ityamaraH, paryavikAyAM niSaNNastaM siMhAsanAsInaM rAjAnaM satyaMdharamahArAjam abhyetya saMmukhaM gavA, ardhAsanamadhyAsiSTa 'adhizIsthAsAM karma' iti dvitIyA / punariti-punaranantaraM mukhAkRtyA vadanaceSTayA sUcitamAkUtamabhiprAyo yasyAH sA, jijJAsA jJAtumicchA tayA parakzena pArthidhena nRpeNa kRto'nuyogaH 20 praznoM yasyAH sA tathAbhUtA paGkajAkSI kamalalocanA vijayA abhASiSTa sa jagAda c| Aryaputreti 'he Aryaputra he nAtha ! svapne vikasitAni praphullAni yAni kusumAni teSAM saurabheNa saugandhyena saMbhramatA saMcaratAlikulena bhramarasamUhena mukharitaH zabdito haridavakAzo digantaraM yena tam, ahimakarI divAkarastasya rathamArgasya syandanavama'no laGkane'tikramaNe jaGghAlAH zIghragAmukA ye viTapA: zAkhAstairniviDitaH netroMse jala varSA karanevAlA, aura phUloMkI phailatI huI sugandhise dizAoMko vyApta karanevAlA 25 prAtaHkAlakA pavana jaba bahane lagA, apane mitra candramAkA tiraskAra karanevAle sUyake udayako dekhanekA parihAra karaneko icchAse hI mAno jaba kumada vana kalikArUpI kivADoko banda kara nIMda lene kI icchA karane lagA, samudra ke bhItara cirakAla taka nivAsa karanese utpanna ThaNDakI bAdhAko dUra karane ke lie hI mAno jisane lAla kambala or3ha rakhA thA, athavA jo dina rUpI sapake phagAke ratnake samAna thA aura AkAzarUpI murAriyAbhUSaNa-kaustubha maNike 30 tulya thA aisA sUrya jaba apane tejApuJjase pUrvAcalako AcchAdita karane lagA tatra prAtaHkAla sambandhI kAryoMko pUrA karanevAlI vijayArAnI, prAtaHkAlIna kAryose nivRtta, evaM jinendra bhagavAna ke caraNakamaloMkI pUjA kara palakiyApara baiThe hue rAjAke pAsa vinayapUrvaka jAkara ardhAsanapara baiTha gayo / tadanantara mukhakI AkRtise jisakA abhiprAya sUcita ho rahA thA, . aura AMgamanakA kAraNa jAnane kI icchAse vivaza rAjAne jisase prazna kiyA thA-Agamana35 kA kAraNa pUchA thA, aisI kamalalocanA vijayAne kahA-he Aryaputra ! Aja maiMne svapnameM azokakA koI eka aisA vRkSa dekhA haiM jisane khile hue phUloMkI sugandhise saba ora ma~DarAte hue bhramaroMke samUhase dizAoMke antarAlako vyApta kara rakhA thA, sUrya ke rathake mArgako Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - svapnaphalakathanam ] prathamo lambhaH SadabhibhAbukapalAzapaTala kavacitavapuSamaraNakiraNazoNakisalayaprasUnadazitAkAlasaMdhyaM kamapyazokazAkhinamavAlokiSi / sa ca kSaNena kSoNIruhaH kuladharaNIdhara iva kulizapatanena zatadhA zakalIvRtatanurapatadavanIpRSThe / samudatiSThacca tasya taro lAdakaThoradalapuTaluTitena lohitimnA limpaMllocanapathamadharitadivasakarabimbana jAmbUnadaghaTitena kirITena zobhitazikharabhAgastuGgavizAlaviTapakavalitaviyadantarAla: ko'pi kaGkeliH / tatra ca prAlambiSTa prathamAnaparimalataralamadhukara- 5 mAla mAlASTakam / tathAvidhaM tamanubhUya svapnavRttAntaM pravRttaharSaviSAdA ca tarakSaNa evaM nidrAmamuJcam / Acazva phalamamuSya' iti // sAndrIkRto viyadAmogI gaganavistArI yena tam , abhinavA nRtanA samaleti yAvat yA ghanapariSad meghasamUhastasyA abhibhAyukena tiraskArakeNa palAzapaTalena patramacayena kavacitaM vyApta vapuryasya tam, aruNakiraNa iva bAlasUrya razmiriva zoNA rakavarNAni yAni kisalayaprasUnAni pallavapuppANi tairdarzitA'kAla- 10 saMdhyAkANDapitRprasUryana tam, kamapyanirvacanIyam azokazAkhinaM kaGkelipAdapam avAlokiSi adarzam / sa ceti--saca kSoNIruho'zokapAdapaH kSaNena kulizapatanena pavipAtena kuladharaNIdhara eva kulAcala iva zatadhA zakalIkRtA tanuryasya tathAbhUtaH khaNDitazarIraH san avanIpRSThe bhUtale apatat / samudati STazcetitasya pUrvoktasya taromalAla akaThoraTalaereSu komalapatrapuTeSu luThito vyAptastena, lohinimnA rakatvena locanapathaM nayanamArga limpan, adharitaM divasakarabimba yena tena tiraskRtAdityamaNDalena jAmbUnadaghaTitena 15 kAJcanaracitena kirITena makuTena zoNito lohitaH zikharabhAgo yasya tam, tuGgA unnatA vizAlA vistRtAzca ye viTapAH zAkhArata kavalitaM vyAptaM viyadantarAlaM gaganAntaraM yena tathAbhUtaH ko'pi kazcit kalirazokataruH samudatiSThacca samusthitazcAbhUt / tatra ceti-tatra ca tasmin ca kaGkazyanokahe prathamAnena prasaratA ... parimalena saugandhyAtizayastena taralA capalA satRSNIkRteti yAvat madhukaramAlA bhramarazreNiyana tat tathAbhUtaM mAlASTakaM sagaSTaka prAlambiSTa pralambate sma / tathAvidhamiti-tathAvidhaM tAdRzaM taM pUrvoktaM svapna- 20 vRttAntam anubhUya pravRttau saMjAtau harSaviSAdI yasyAstathAbhUtA cAhaM tatkSaNa eva tatkAla eva nidrAM svApam amujam / 'amupya svapnasya phalaM sAdhyama AcakSva kathaya' iti / lA~ghaneke lie bar3e vegase UparakI ora bar3hatI huI zAkhAoMse jisane AkAzake maidAnako vyApta kara diyA thA, nUtana meghasamUhako tiraskRta karanevAle pattoM ke samUhase jisakA zarIra / vyApta thA, aura prAtaHkAlika sUryakI kiraNoM ke samAna lAla-lAla pallavoM evaM phUloMke 25 samUhase jo asamaya meM hI sandhyAko dikhalA rahA thaa| jisa prakAra vana ke giranese kulAcalake saikar3oM Tukar3e ho jAte hai usI prakAra vanake giranese vaha azoka vRkSa bhI kSaNa bharameM khaNDa-khaNDa ho pRthvIpara gira par3A aura gire hue usa azoka vRkSakI jar3ase jo komalakomala pattoMkI puTa meM bikharI huI lAlimAse netroMke mArgako lipta kara rahA thA, sUryabimbako tiraskRta karanevAle svarNanirmita mukuTase jisake zikharakA agra bhAga suzobhita ho rahA 30 thA, aura jisane apanI U~cI vizAla zAkhAoMse AkAzake antarAlako vyApta kara rakhA thA aisA koI azokakA vRkSa uThakara khar3A ho gyaa| usa azoka vRkSapara phailatI huI sugandhise capala bhramaroMke samUhase yukta ATha mAlAe~ laTaka rahI thiiN| usa prakAra ke svAnako dekhakara :: harpa aura viSAdakA anubhava karatI huI maiMne usI kSaNa nidrAkA parityAga kara diyaa| Apa usa svapnakA phala kahie / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 gagracintAmaNiH [7 satyaMdharasya - 15. tadanu narapatiravanIruhapatanadarzanAdakuzalamAtmani zaGkamAno'pi cAmIkarakirITanirIkSaNaniveditena tanayalAbhena mudamudvahanadhikavivAsitavadanatAmarasa: sarasIruhAsanavilAsinIcaraNanakhamaNicandrikAmiva dazanakiraNakandalI darzayansa caturamavocat / 16. devi, pakvamadya nazciraviracitena jinapAdapaGkhAhasaparyAprabandhena / phalanti ca sakalabhuvanamahanIyatapasAmavitathavacasAmatrabhavatAmRpoNAmAziSaH / tathA hi-kathayati kanakamakuTa: kalyANi, te tanayam / tasyodayamAvedayati patitapAdapamUlarUDhaH kaThoretaraH sa kaGkeliH / amuSya ca vadhUH sUcayanti tAH puSpasajaH' iti / 17. dayitavacanAmRtaparitoSitasvAntA somantinI 'mahIruhapAtaH kimabhidhatte ?' 15. tadanviti-tadanu vijayAmukhAsvapnazravaNAnantaram sa narapatiH satyaMdharamahArAjaH 10 avanIruhasthAzIkapAdapasya yatpatarna tasya darzanaM tasmAta, Atmani svasmin viSaye / saptamI akRzala mamaGgalaM zakamAno'pi saMdihAno'pi cAsakarakirITasya svarNamakuTasya nirIkSaNena niveditaM tena tanayalAbhena putraprAptyA mudaM prItiM 'mutpItiH pramado harSaH pramodAmodarmamadAH' ityamaraH, udvahan dadhat adhikaM sAtizayaM vikasitaM prasanna nadanatAmarayaM macakrapalaM yasya tathAbhUtaH san sarasIruhAsanasya brahmaNo bilAsinI strI sarasvatIti yAvat tasyAzcaraNayonakhamaNicandrikAmina naparamaNikaumudImiva etena nakhamaNInAM candratva15 mAropyate, dazanakiraNakandalI radanarazmisantatiM darzayana prakaTayan sa ityasya narapatinA saha saMbandhaH caturaM yathA syAttathA avocat kathayAmAsa 15. devIni-devi ! priya ! acedAnIm , no'smAkaM ciraviracitena dIrghasamayavihitena jinasya pAdapaGkeruhayozcaraNakamalayoryaH saparyAppabandhaH pUjAyogastena para pariNatam , mAve ktaprayogaH / sakalabhuvane nikhilaloke mahanIyaM pUjanIyaM tapo yeSAM teSAm avitathaM satyaM vadho yeSAm bhanna bhavatA mAnyAnAm RSINAM . manInAma AziSa AzIrvacanAni phalanti ca saphalA jAyante ca 1 tathAhi kalyANi! zreyasi! saMbaddhi prayogaH kanakamakuTaH svarNamauliH te taba tanayaM puyaM kathayati nivedayati / patitapAdapasya patitavRkSasya mUle rUDhaH samutpannaH kaThoretarI mRdulaH sa kalirbAlAzokataruH tasya tanayasya udayamabhyudayaM vaibhavamiti yAvat Avedayati kathayati / tA sTAH puSpasajazca sumanomAlAca amucya putrasya vadhUrbhAryAH sUcayanti kathayanti, ityasyAvovadityanena saMbandhaH / 67. dayiteti-dayitasya vallamasya vacanarmavAmRtaM tena paritoSitaM strAntaM mano yasyAH sA 615, tadanantara vRkSakA patana dekhanese apane Apake viSayameM amaMgalakI AzaMkA karanepara bhI suvarNa mukuTa ke dekhanese sUcita putrakI prApise jo harSako dhAraNa kara rahA thA, aisA rAjA satyaMdhara, atyadhika vikasita mukhakamalake bhItara nivAsa karanevAlI lakSmIke caraNoMke nakharUpa maNiyoMkI cA~danIke samAna dA~toMkI kiraNAvalIko dikhalAtA huA 30 bar3I caturAI se bolA 616. devi ! hama logoMne jo cirakAlase jinendra bhagavAnke caraNa-kamaloMkI pUjA kI hai vaha Aja phalIbhUta ho rahI hai aura samasta saMsArase pUjanIya tapake dhAraka satya. vAdI mAnanIya RpiyoMke AzIrvAda Aja apanA phala de rahe haiN| he kalyANavati ! suvarNakA mukuTa kaha rahA hai ki tumhAre putra hogaa| gire hue azoka vRznakI jar3ase jo komala 35 ajhoka vRkSa utpanna huA hai vaha usI putra ke abhyudayako sUcita karatA hai aura phUloMkI mAlAe~ 'usIkI striyoMkI sUcanA de rahI haiN| 6 17. pati ke vacanarUpI amRtase jisakA citta saMtuSTa ho rahA thA aisI rAnIne rAjAse Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sazyAH saMjJAzUnyatvam ] prathamo lambhaH 49 iti mahokSitamaprAkSIt / 'tadapi kimapi meM nivedayatyamaGgalamavaniruhapatanam' iti kathayati jagatIpatAvapatadanilarayahatA vanalateva mahItale phisso| tataH kSititalaviluThitavapuSaM vigaladaviralabASpajalapUratarattaralatArasadRzaM zithilitanahanavismarakezamasRNitabhuvamavirataniHzvasitamarudUSAmamaritadazanacchadakisalayAM' vidhutudakalitamiva tuhinakiraNabimbamantargataviSAdaviSavegazyAmamAna na mudvahantI davadahana zilArAmarza rimlAnAmida nAtA banakarisanutpATitAM 5 dinakaramarIciparicayapacelimAmiva mRNAlinI mAninoM manyubharaparavazaH pRthvIpatiravatIrya paryaGkAdadharitabhujaMgapaitibhogasaubhAgyena bhujadvayena samukSipya svAGkamAropayannatitvaritaparijano'cisaM tu ceto hRdayaM santa hunmAnasaM manaH' sImantinI sImantaH kezavezo'sti yasyAH sA sImantinI vadhUH 'khI yoSidabalA yoSA nArI sImantinI vadhUH' ityamaraH, 'mahoruhapAto vRkSapatanaM kiM phalam amidhatte kathayati 'abhyupasargabalAta dudhAna dhAraNapoSaNayoH' ityasya dhAtoH kathane'thai prayogaH acintyo hayupasargasya 10 pramAvaH "upasargeNa dhAtvartho balAdanyaH pratIyate / mahArAhArasaMhAravihAraparihAratrat" iti vacanAna / itItthaM mahIkSitaM rAjAnam akSIt / tadapIti-'vad dRSTam atraniruhapatanamapi vRkSapAto'pi me mama kimapyavAcyam amaGgalamaniSTaM nivedayati kathayati' itIthaM jagatIpatI nRpe kathayatti sati mahiSI paTTarAjJI, anilasya rayeNa paknasya vegena hatA tADitA vanalateva banavalkIca mahItale pRthivItale'patat ptitaa| tata iti--tatastadanantaraM kSititale pRthivI pRSTe viluThitaM vapuryasyAstAM vigalati niHsarati 15 aviralayAppajalapUre nirantarAzrusalilapUre taratyA sArake yayoste tayAbhUte dRzau yasyAstAm , zithilitaM ilathIbhUtaM yanahanaM bandhanaM tena vismarAH prasaraNazIlA ye kezAstaimasRNitA snigdhIkRsA bhUryayA tAm / zvasitamarutaH zvAsocchavAsapavanasyopmaNA nidAghavena mamaritI zuSko dazanacchadakisalayA voSTapallavI yasyAratAm , vidhutudena rAhuNA kabalitaM prastaM tuhina kiraNabimbamiva candramaNDalamiya, antargataviSAda evaM viSaM garalaM tasya cegena zyAma malinam AnanaM mukham udvahantIM bibhratIm, dabadahanasya banAgneH 20 zikhAyA jvAlAyAH parAmarzana saMbandhena parimlAnA banalatAmiva, vanakariNA kAnanakariNA samupATitAM samukhAtAM dinakarasya marIciparivona kiraNasaMpakaNa polimA paktamahA mRNAlinImiva pazinI. miva mAninoM vijayAM manyubharaparavazaH zokasamUha vivazaH pRthvIpatiH paryAdAsanAn bhavatIya bhUmimAgatya adharitastiraskRto bhujaMgapateH zeSanAgasya bhogasya zarIrasya saubhAgyaM yena sathAbhUtena bhujadvayena bAhuyugalena pUchA ki vRkSakA patana kyA kaha rahA hai ?' rAjAne isake uttara meM jyoM hI yaha kahA ki 'vaha 25 vRkSakA panana bhI mere viSaya meM kucha amaMgala kaha rahA hai tyoM hI vAyuke vegase tADita vanakI latAke samAna rAnI pRthivItalapara gira pdd'ii| tadanantara pRthivItalapara jisakA zarIra loTa rahA thA, lagAtAra jharate hue azrujalake pUrameM jisake netroMkI caMcala kanInikAe~-punaliyA~ taira rahI thIM, bandhanake zithila honese phaile hue kezose jisane pRthivIko cikanA kara diyA thA, jo nirantara nikalane vAlI zvAsocchvAsasambandhI vAyuko uSNatAse sUkhe hue oSTha- 30 pallabase yukta, ataeva rAhu ke dvArA prasta candramaNDalake samAna, antargata vipAdarUpI veSake vegase zyAma mukhako dhAraNa kara rahI thI, jo dAvAnalakI zikhAoMke parAmarzase mlAna vanalatAke samAna athavA jaMgalI hAthIke dvArA ukhAr3I aura sUrya kI kiraNoMke sambandhase pAkonmukha mRNAlinIke samAna jAna par3atI thI aisI vijayAko dekha rAjA svayaM zokake bhArase paravaza ho gyaa| usane palaMgase nIce utarakara zeSanAgake zarIrakI sundaratAko tiraskRta 35 1. ma. kisalayaM / 2. ka0 kha0 ga0 pratipa davapadaM nAsti / 3. ka.0 kha0 ga0 pratie mAninIm iti nAsti / 4. ka0 kha0 ga0 pratiSu bhujagapatipATho'sti / -- Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 50 panItairmalayaja mRNAlaghanasAratuSArapramukhaiH vyAhArSIcca [ 18 rAjJA ziziropacAraparikaraprakaraiH pratyutpannasaMjJAmakArSId gadyacintAmaNiH $ 18. 'bhIru, keyamAkasmikakAtaratA taralayati bhavatIm ? kena jagati svapnAnAmavitathaphalatAnvabhAvi ? bhAvi vA vastu kathamastu pratibaddham ? purAkRtasukRtetara karmaparipAkaparAdhInAyAM vipadi viSAdasya ko'vasaraH ? viSAda kiM tu vipadamapanudati ? pratyuta vipadAmeva bhave bhave prabandhamanubadhnAti / tadevamubhayaloka virodhI vipAda: kimatyAdriyate ? yazca samupasthitAyAM vipadi viSAdasya parigrahaH so'yaM caNDAtapacakitasya dAvahutabhuji pAtaH / tato hi kRtadhiyastattvacintayA vipadAmeva vipadaM vitanvanti / kiM cAvayoranantAH khalvatItA bhavAH / samutkSipya samutthAya svAkaM nijosaMgam AropayansthApayan atisvarA zaitrayAtizayaH saMjAtA yeSAM te'ti10 tvaritAH te ca te parijanAstairupanItairupasthApitaiH malayajazca mRNAlaM ca ghanasArA tupArazceti malayajamRNAlavanasAratuSArAH candanabisakarpUraprAleyAH te pramukhA yeSu taiH zizizepacAraparikarasya zItalopa cArasAmagradhA prakarAH samUhAstaiH pratyutkSA saMjJA yasyAstAM punarAnItacetanAm akArSIt vyAhArSIzca jagAda ca / 18. bhIrviti bhIru ! ayi kAtare ! iyam eSA kA AkasmikakAtaratA sahasotpannabhItA bhavatIM tvAM taralayati taralAM karoti / jagati loke svapnAnAm avitathaphalatA satyaparipAkatA kena janena 15 anvabhAvi anubhUtA / karmaNi prayogaH anupUrvasya bhavateH sakarmakatvAt / vA athavA mAvi bhaviSyat vastu pratibaddhaM pratiruddhaM kathaM kena prakAreNa astu bhavatu / purAkRtayoH sukRtetarakarmaNoH puNyapApakarmaNoH paripAkenodayena parAdhInA tasyAM vipadi viSAdasya zokasya zravasaraH kaH prastAvaH kaH / viSAdaH zokaH kiM vipadaM vipattim apanudati dUrIkurute nviti vitarke / prasyuta bhave bhave janmani janmani vipadAmeva vipattInAmeva prabandhaM santatim anubadhnAti / tattasmAt evamidhtham ubhayalokayorvirodha isyumaya lokavirodhaH so'sti 20 yasya saH viSAdaH khedaH kiM kena kAraNena adhyAdviyate atisakriyate / yazca samupasthitAyAM prAptAyAM vipadi viSAdasya parigrahaH svIkAraH so'yaM caNDAtapacakitasya tIkSNa varmabhItasya dAbahutabhuji canAnale pAtaH / nidarzanA / tatastasmAt kAraNAt hi nizcayena kRtadhiyo buddhimanto janAstattvacintayA tatvavicAreNa vipadAmeva vipadaM vipatti vinAzamiti yAvat, vitanvanti kurvanti / kiMca anyaca, AvayordvayoH khalu nizcayena anantA antAtIlA bhayAH paryAyA atItA vyapagatAH na teSu saMgatiH saMyogaH yathAtIteSu bhavedhvA25 karanevAlI donoM bhujAoMse uThAkara use apanI goda meM rakha liyA aura atyanta zIghratA se yukta parijanoMke dvArA lAye hue candana, mRNAla kapUra aura barpha Adi zItalopacArakI sAmagrIke samUha se use saceta kiyaa| sAtha hI nimnAMkita vacana kahe 18. 'he bhIru ! yaha kauna-sA Akasmika bhaya Apako caMcala kara rahA hai ? saMsAra meM svapnoMkA vAstavika phala kisane bhogA hU~ ? athavA jo vastu jaisI honevAlI haiM, vaha kaise 30 rokI jA sakatI hai ? pUrvakRta pApa karmake udayase paravaza vipatti meM viSAdakA avasara hI kyA hai ? kyA vipAda vipattiko dUra kara detA hai ? balki vaha bhava-bhavameM vipattiyoMkI santatiko ho bar3hAtA hai| phira isa taraha donoM lokoMse virodha rakhanevAle viSAdakA Adara kyoM kiyA jA rahA hai ? vipatti ke upasthita honepara jo viSAdako svIkRta karanA haiM vaha tIvra ghAmase bhayabhIta manuSyakA mAno dAghAnalameM giranA hai| isIlie to 35 buddhimAna manuSya tattvacintanake dvArA vipattiyoM ko hI vipatti bar3hAte haiM- vipattiyoMko naSTa karate haiN| dUsarI bAta yaha hai ki hama donoMke ananta bhava bIta cuke / jisa prakAra 1. ma0 bhavaprabandha - / 2. ma0 kimityAdriyate / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [19 vijayAyAH yathApuramavanipuraMdaramanuvatitam / / 16. atha katipayadivasApagame pariNatazarakANDapANDunA kapolayoH kAntimaNDalena tuhinamahasamiva bAsavIryadizA zaMsati sma garbhe garbharUpasya pariNAmaM hrinnaakssii| kASThAGgArakAnanadidhakSayA jvaliSyata: sutapratApAnalasya dhUmakandala i0 kAlimA kucacU cukayoradRzyata / tanayamanasaH prasAda iva bahiH prasRtazcakSuSoralakSyata dhvlimaa| nikhilajanadorgatyaduHkhadruhi gatavati garbhamabhake vibhratIva bhotimudarAdatidUraM daridratA prAdravata / buddhaveva bhAvinaM snuSAbhAvamabhavadavanI padanyAsaparAGa mukhii| garimNA garbhe samupeyuSi durdharatAM klezitAdharapallabAzcAmarapavanA iva dauhRdainyamaraH, zanaiH zanairmandaM mandaM prasAda prasannatAM svacchatAM ca pratyapadyata prApan / yathA puraM pUrvavat avanipuraMdaraM mahImahendraM nRpamiti yAvata , anuvatituM sevituM prAvartata ca pravRttA cAbhUt / / 16. atheti-athAnantaraM katipayadivasAnAmapagamastasmin katicihivasAnantaraM hariNAkSI mRganetrI vijayA tuhinamahasaM candramasaM vAsIdizeva prAcIva pariNatazarakANa vana paripakvatRNavizeSazArayAvat pANDa dhavalaM tena kapolayogaNDayoH kAntimaNDalena dIptisamUhana garne garbharUpasya pariNAma paripakvatA pUrNatAmiti yAvat zaMsati sma sUcayati sma / kASThAgAreni-kASTAGgAra evaM kAnanaM tasya didhakSA dagdhumicchA tayA jvalipyataH sutasya pratApa evAnalastasya putrapratApapAvakasya dhUmakandala iva dhUmazreNiriSa 15 kucacUcukayoH stanAgrayoH kAlimA mecakaravam adRzyata / tanayeti-tanayamanasaH putrasvAntasya bahiH'prasRtaH prasAda iva naimalyamitra cakSuponayanayoH dhavalimA zauralyam alakSyata / nikhileti--nikhila. janAnAM sakalalokAnAM yad dogatyaguH dAridvaduH tasmai duspati tathAbhUte armake zizau garbha bhrUNaM gatavatti prAptavati bhIti bhayaM bibhratIva dadhasIva daridratA nirdhanatA pakSe kRzatA atidUramativiprakRSTaM prAvat plaayaa| buddhveti--bhAcinaM bhaviSyantaM snuSAbhAyaM vadhUtvaM tru kSetra jJAtva avanau pRthiyAM - 20 padanyAsaparAGmukhI caraNanikSepavimukhA amavat garbhamAreNa pRthivyAM 'balitumasamarthAbhUditi bhAvaH / garimNeti-gameM bhrUNe garimNA gurutvena durdharatAM durbharatAM samupeyupi prAsavati sati dauhRzriyo garmabujha gayI thI aisI vijayA zarad RtukI sarasoke samAna dhIre-dhIre prasannatAko prApta ho gayI aura pahale ke samAna hI rAjAke anukUla AcaraNa karane lgii| 619. tatpazcAt kucha dina vyatIta honepara mRgalocanA vijayA pake hue tRNako 25 zAkhAke samAna safa da gAloko kAntise udarake bhItara sthita garbhake paripAkako usa taraha sUcita karane lagI jisa prakAra ki pUrvadizA safeda kAntise apane bhItara sthita candramAko sUcita karatI hai| stanoMke agrabhAgameM kAlimA dikhAI dene lagI so vaha aisI jAna par3atI thI mAno Age calakara prajvalita honevAle putra pratAparUpa agnikA dhuA~ hI ho / netroM meM safedI prakaTa ho gayI so baha aisI dikhAI par3atA thA mAno putrake manakI prasannatA hI 30 bAhara phaila gayI h|| usake udarase daridratA--kRzatA bahuta dUra bhAga gayI so aisI jAna par3atI thI mAno samasta manuSyoMke dAridrayasambandhI duHkhase droha karanevAle bAlakake garbhameM Anepara bhayako dhAraNa karatI huI hI bhAga gayI thii| 'pRthvI to hamArI putravadhU honevAlI hai' yaha jAnakara hI mAno vaha pRthvIpara paira rakhanese vimukha ho gayI thii| gurutAke kAraNa jaba garbha durdhara avasthAko prApta ho gayA tara adhara pallavako klezita karanevAle zvAso35 cchvAsa pratisamaya phailane lge| usake ve zvAsocchvAsa aise jAna par3ate the mAno garbha 1. ka. anuvartayitum / 2. ma. vAsavIyA dizA / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -garmalakSaNavarNanam ] prathama lammaH thiyaH pratikSaNaM niHzvAsAH prAsaran / nikhilabhuvanavAstavyAnAM vastUnAM bhoktAramAtmajamAvedayantIva vividharasAsvAdalAlasA samajani rAjJo / parijanavanitAkarapallavAtpAdayugalamAkRSya pArthicamakuTamaNizilAzayaneSu zAyayitumacakamata kamalAkSI / api bhUSaNAnAmudrahane klAmyadaGgayaSTistrayANAmapi viSTayAnAM bhAramaMsazikhare nivezayitumudakaNThata kambukaNThI / 53. $ 20. tadevamupacitadI hRdalakSaNAmeNAkSI mAlokya kadAcidatatuta narapatirantazcintAm'ApannasattveyamAvedayati phalamabhyudayazaMsinaH svapnasya / kimevamaparojyazivazaMsI phaliSyati ? kena vA vinizcetuM pAryate ? bhavitavyatA phalatu vA kAmam / kA tatra pratikriyA ? na hi purAkRtAni pauspeNa zakyante nivArayitum / kiM tu duSkRtaparipAkabhAvinA durnivAreNa --- Qiao lakSmyAzcAmarapatranA bAlavyajananAyaka iva klezitI'dharapallavI yaistaM tathAbhUtA nizvAsAH zvAsocchvAsapavanAH pratikSaNaM pratisamayaM prAsaran / nikhilati AlajaM putraM nikhilabhuvanavAstavyAnAM sakala- 10. lokasthitAnAM vastUnAM bhoktAramanubhavitAram AvedayantIva sUcayantIya rAjJI vijayA vividharasAnAmAsvAdeanubhavane lAlasA vAnchA yasyAstathAbhUtA smjni| parijaneti -- kamalAzrI kamale ivAkSiNI yasyAH tathAbhUtA vijayA parijanavanitAyAH parikarapurandhrayAH karapallavAypANikisalayAt pAdayugalaM caraNayugam AkRSya pArthivamakuni rAjamaulaya eva maNizilA zayanAni teSu zAyayituM zayanaM kArayitum acakamata bhavAnchan / apIti-- kambukaNTI zaGkhamIvA rAjJI bhUSaNAnAmalaGkArANAnapi kimutAnyavastUnAm udvahane 15 dhAraNe'pi klAmpantI aGgayaSTiryasyAstathAbhUtA zrAntazarIrA satI trayANAmapi viSTayAnAM jagatAM bhAram aMsazikhare skandhe nivezayituM sthApayitum udaNData unmanA babhUva / 20. devamiti tadevaM tadityam upacitAni vRddhiMgatAni dohadalakSaNAni garbhaviddhAni yasyAstAm eNAkSIM vijayAmAlokya kadAcitAtucit narapatiH satyaMdharo rAjA antazcetasi cintAM vicAravistArayAmAsa Apala vA antarbalo garmiNIyaM vijayA abhyudayaM putrotpattivaimayaM zaMsati sUcaya- 20 tItyevaM zIlaM tasya svapnasya phalamAvedayati prakaTayati / kim evamittham azivazaMsI madIyamRtyusUcakaH aparo'pi svapnaH phalipyati phalaM dAsyati / vA athavA kena vinezcetuM pAryate / ko nizcayaM kartuM samartho vidyate / bhavitavyatA vA adRSTaM vA kAmaM yathA syAttathA phalatu saphalA jAyate / kA tatra pratikriyA kastatra pratikAraH / puruSaiH purAkRtAni pUrvavihitAni karmANi pauruSeNa puruSArthena nivArayituM na zakyante / kiMtu rUpa lakSmIke Upara dulanevAle cAmaroMkA pavana hI ho| use nAnA rasoMko khAnekI icchA 25 hone lagI so usase aisI jAna par3atI thI mAno 'hamArA putra samasta loka meM vidyamAna vastuoM kA upabhoga karanevAlA hogA' yahI sUcita kara rahI thI / vaha kamalalocanA parijanakI striyoM ke hasta pallava se donoM paira jhaTakakara rAjAoM ke mukuToM meM khacita maNimayI zilArUpa zayyA para unheM sulAne kI icchA karatI thii| bhUSaNoMke dhAraNa karane meM bhI jisakA zarIra thaka jAtA thA aisI bijayA tInoM lokoMke bhArako apane kandheke aprabhAgavara dhAraNa karaneke 30 lie utkaNThita ho rahI thI / 620 tadanantara isa prakAra garbha ke cihnoMse yukta mRganetrI vijayAko dekha kisI samaya rAjA satyaMdhara apane mana meM vicAra karane lagA - ki yaha garbhavatI, abhyudayako sUcita karanevAle svapna kA phala to prakaTa karane lagI hai kyA isI taraha amaMgalako sUcita karanevAlA dUsarA svapna bhI apanA phala dikhalAvegA / athavA nizcaya karaneke lie kauna samartha hai ? 35 honahAra icchAnusAra phala dikhalAve / isakA pratikAra hI kyA hai ? kyoMki pUrvakRta karma 1. ka0 kha0 ga0 hRdayazriyam / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 21 rAjJaHduHkhena yadyapi vayamabhibhUyemahi tadapi kurukulaniranvayavinAzaparihArAya parirakSaNIyA prayatnena patnIyamantavatnI' iti / tatazca vizrutavizvazilpakauzalaM vizvakarmANamiva pratyakSaM takSakamAhUya garbhadohalajanitakelIvanaviharaNamanorathA manoramAM vinodayitumabhimatadezagamanakauzalazAlinaM kamapi yantrakalApinaM kalpayeti mahIkSidAdikSat / adrAkSIcca satvarazilpikalpitamakalpitanirvizeSamazeSajananayanaharSadAyinaM zikhinam / adAcca tasmai vismayamAnamanA mAnavezvaro manorathapathAtivati kArtasvarAdikam / vyaharacca manohareSu vihAropavaneSu vanitAmAropya mayUrayance narendraH / 21. itthaM gamayati kAlaM kAmasukhasevArasena rAjani rAjIva zazca kramAdabhivRddhe garbha nirbhararAjyopabhoganiSThaH kASThAGgAro'pyAkRtimiva kRtaghnatAyAH sAkSAtkArayannayazaHzarIramivAkalpa duSkRtasya pApakarmaNaH paripAkana samudayena mavatIti tana durnivAraNa nivArayitumazakyena duHkhena yadyapi 10 vayam abhibhUyemahi paribhUtA mavema tadapi kurukulasya yo niranvayavinAzaH samRlavistasya parihArAya, iyamantavalI garbhiNI prayatnena prayatnapUrvaka parirakSaNIyA parito rakSituM yogyA vartata iti yojyam / itItyasya cintAmatanuta ityanena saMvandhaH / tatazceti--tatazca tadanantaraM ca mahIkSidvAjA vitaM prasiddhaM vizvazilpeyu nikhilakalAsu kauzalaM naipuNyaM yasya tathAbhUtaM pratyakSaM sAkSAt vizvakarmANamiva brahmANamiva takSaka sthapatim AhRya garbhadohalena garmakAlikavAgchayA janitaH kelIvane krIDAvane viharaNamanoratho bihArAbhilASI 15 yasyAstAM 'manoramAM priyA vinodayitum abhimatadeze sveSTasthAne gamanameva kauzalaM tena zAlate zomata ityevazIlaM kamapi yantrakalApinaM mayUrAkRtiyannaM kalpaya racaya, itaratham AdikSas AjJapayAmAsa / satvaraM zIghra yathA sthAtathA zilinA sthapatinA kalitaM nirmitam, akalpitanirvizeSamakRtrimasadRzaM svAbhAvikamayUramitrasyarthaH azeSajanAnAM nikhilalokAnAM nayanebhyo harSa dadAtItyevaM zIlastaM zikhinaM mayUram adrAkSIccha dadarza c| vismayamAnamAzcaryacakitaM mano yasya sa evaMbhUto mAnavezvaraH satyaM dharamahIpAlastasmai 20 zilpine manorathapathamativartata ityevaMzIlamabhilASAbhyadhika kArtasvarAdikaM suvarNAdikam adAca dadau ca / narendro mayUrayantre vanitA vijayAma Aropya sthApayitvA manohareSu ramaNIyeSu vihAropavaneSu kelIkAnaneSu vyaharaca vijahAra ch| 621. itthamiti- itthamanena prakAreNa rAjani satyaMdhare kAmasukhasya sevAyo rasaH snehastena kAlaM gamayatti, rAjIvazazna kamalalocanAyA vijayAyAzca garbha dohade kramAt abhivRddhe, sati nirbharaM sAtizayaM 25 puruSoM ke dvArA puruSArthase roke nahIM jA sakate / phira bhI yadyapi hama pApakarmake udayase hone vAle durnivAra duHkhase abhibhUta ho rahe haiM tathApi kuruvaMzakA samUla nAza bacAne ke lie prayatnapUrvaka isa garbhavatI patnIkI rakSA karanI caahie| tadanantara usane samasta vidyAoM meM jisakA kauzala prasiddha thA, aura jo pratyakSa vizvakarmA-vidhAtAke samAna jAna par3atA thA aise bar3haI ko bulAkara garbhakAlika dohalAse kor3AbanameM vihAra karanekI icchA rakhanevAlI vijayA30 rAnIko bahalAne ke lie icchita dezoM meM jAnevAle kauzalase suzobhita koI eka mayara yantra banAo"yaha Adeza diyaa| aura zInatAse yukta zilpI-kArIgarakadvArA nimita, anupama evaM samasta manuSyoMke netroMko harSa denevAlA mayUra dekhaa| jisakA citta Azcaryase yukta thA aise rAjA satyadharane zilpIke lie usakI kalpanAse bhI adhika suvarNa Adika puraskAra meM diyaa| tadanantara rAjA usa mayUra yantrapara rAnIko baiThAkara manohara krIDAvanoM meM bihAra karane 35 lagA-ghUmane lgaa| 621. isa prakAra jaba rAjA satyaMdhara kAmasukhake upabhogase samaya vyatIta kara rahA thA aura kamalanetrI rAnI vijayAkA garbha jaba kramase vRddhiko prApta ho rahA thA taba sAtizaya Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayUrayantravarNanam ] prathamo lambhaH mavasthApayansajjanasaraNimiya khilIkurvansarvajananigrAhyatAmiva pratigRhNanprakRtimiba anacchatAyAH pradarzayanpRthivIpatAbucitetaramuparacayitumupAkrasta, prAkrasta ca pratidinamevaM cintayitum / 22. viharadazvIyakhurapuTavighaTitavaraNItalotthitadhArAlarajaHpaTalaghaTitaripumaNDalotpAtapAMsuvarSeNa samaraharSalamadavadibhakapolatavirgAlatamadajaladarzitAparakAlindIpravAheNa vilasadasimarIcijAlamecakitadazadizAmukhena yuddhonmukhasubhaTabhujadaNDakuNDalitakodaNDavimbitapitRpativakrakuhareNa 5 bhuvanavivaravyApinA balena zazAsire zatravaH / AmahendramadAvalakalabhakarNatAlapavanavidhUtapAdapa rAjyasyopabhoge niSTA yasya sathAbhUtaH ayaM kASTAGgAraH, kRtaM hantIti kRtaghnastasya bhAvastakSA tasyA anupakArajatAyA AkRti saMsthAnaM sAkSAtkArayanniva pratyakSaM darzayaniva, Akalpa kalpaM kalpakAlamabhivyApyetyAkalpam ayaza eva zarIra tadakArtikAyam avasthApayaniva, sajjanAnAM saraNi mArga' 'vAmbA saraNiH panyA mArgaH pracarasaMcarI' iti dhanaJjayaH / khilIkurvanniva upavayaziva, sarvajanairnikhilamAnavairnigrAhyatAM 10 tiraskAryatAM pratigRhNanniva svIkRrvannita, anacchatAyA malinatAyAH prakRti svamAtra pradarzayanniva prakaTayanniva, pRthivIpato satyaMdharamahArAja viSayArthe saptamI, ucitetaramanucitam anucitam uparacayituM kartum upAkrasta tatparo'bhUt pratidinam evaM vakSyamANaprakAreNa cintayituM vicArayituM prAkrasta ca samudyato'bhavat / 'propAbhyAM samarthAbhyAm' ityumayanAramanepadam / 22. viharaditi--azvAnAM samUho'zvIyaM 'kazAzvAbhyAM yachAvanyatarasyAm' iti samUhAthai cha. 15 pratyayaH / viharad yadazvIyaM hayasamUhastasya khurapuraiH saphapAntaivighaTitaM vidAritaM yada dharaNItalaM pRthvItalaM tasmAdutthitaM dhArAlaM dhArAbaddhaM yad rajaHpaTalaM. dhUlisamUhastena ghaTitaM kRtaM ripumaNDaleSu zatrurASTreSu utpAtAyopadavAra pAsuvarSa dhUlivarSaNaM yena tena / samareNa yuddhena harSalA harSayukkA ye madacanto mavasrAviNa imA gajAstaSAM kapolataTebhyo gaNDapradezabhyo vigalitaM patitaM yanmadajalaM dAnasalilaM tena darzitaH prakaTIkRto'parakAlindyA aparayamunAyAH prabAho yena tena / vilasatA sphuratA asimarIcijAlena kRpANakiraNakalApena 20 mecakitAni zyAmalIkRtAni dazadizAmukhAni yena tena / yuddhonmukhAH samaraM kartuM tatparA ye sumaTA yodhAsteSAM bhujadaNDaiH kuNDalitAni vakrIkRtAni yAni, kodaNDAni dhaSi taiviDambittaM tiraskRtaM pitRpateryamasya vaktrakuharaM mukhakandaraM yena tena / bhuvanasya lokasya vivare vyApnotItyevaM zIlaM tena / balena sainyena zatravaH zAsitAH vazIkRtA iti yAvat / A mahendreti--mahendrasya devendrasya yo mahAvalo mattamataGgaja airAvaNa iti yAvan tasya kalabhAnAM zAdhakAnAM karNatAlapavanena karNatADapatrapavanena vidhUtAH kampittA ye pAdapA 25 rAjyake upabhogameM lIna vaha kASTAMgAra bhI jo ki kRtaghnatAkI AkRtiko mAno sAkSAt dikhalA rahA thA, apane apayazarUpI zarIrako kalpakAla taka sthira rakhavA rahA thA, sajjanoM ke mArgako kaNTakAkIrNa banA rahA thA, samasta manuSyoMke tiraskArako mAno svIkRta kara rahA thA aura tucchatAkA mAno svabhAva hI dikhalA rahA thA "rAjAke viSayameM kucha anucita kArya karaneke lie udyata huaa| tathA pratidina aisA vicAra karane lagA 622. ki aho ! ghUmanevAle azva samUhakI TApoMse khudI pRthivI talase uThI paMktibaddha dhUlike paTalase jisane zatruoMke dezameM utsAtasUcaka dhUlikI varSA karanA zurU kI hai, yuddhase harpina madonmatta hAthiyoMke gaNDasthalase jharate hae mada jalase jisane dasarI yamunAkA pravAha dikhalAyA hai, camakatI huI talavAroMkI kiraNoMse jisane dazoM dizAoMke aprabhAgako zyAmala kara rakhA hai, yuddhake lie udyata yoddhAoMke bhujadaNDoMmeM sthita kuNDalAkAra dhanuSoMse jisane 35 yamarAjake mukha-kandarAkA anukaraNa rastrA hai, aura jo saMsAra ke madhyako vyApta karanevAlI hai, aisI senAse zatru naSTa ho cuke haiN| indra ke madonmatta airAvata hAthIke kAnarUpI tAlapatroMkI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gabacintAmaNiH [22 kAThAMgArasya kusumadhUlidhasaritaparisaravanAdudayagire rAkheladvaruNaramaNIcaraNanyAsamiladaviralayAvakapallavitaprastarAdastagiregazala rAjaduhita karanakhalUnapallavabharakRtAvanoruha zikharollAsAtkailA sAdAnizicarakulapralayadhUmaketoH setoravanatamakuTamaNitaTaluThitairmANiyamahaHpallavairarcayanti nazcaraNI dharaNIbhujaH / evaM phalitasakalamanorathasya sarvorvIpAlamaulivinivezita'caraNasya zauryazAlino mAdRzasya prnideshkrnnmyshHkaarnnm| nahi cetayamAnA mAninaH parazAsanaM zirasA dhArayanto vahanti jIvitam / sakala bhuvanAdhipatyopabhogasukhitamapi duHkhayati hi pAratantryam / tatkenApi vyAjena vyApAdya rAjAnaM vyapagatapArata, yazokazaGkaniHzaGka eva mahIM gadekazAsanAM vidhAsyAmi' iti / mahInahArateSAM kumamAnAM puSpANAM dhUlyA paritaM malinaM parisaraM vanaM taTAraNyaM yasya tasmAta udayagireH pUrvAcalAtU A iti mryaadaayaam| A kheladiti--khelatyo yA bAramaNyaH pAzipurandhra yastAsAM 10 caraNanyAsena pAvanikSepaNa milad yad aviralayAkkaM nirantarAlaktakaM tena pallavitAH kisalayabadaruNavarNI kRtAH prastarA pasmin sa tasmAt astagireH astAcalAta aa| A jhaleti-zailarAjasya himAlayasya yA duhitA putrI pArvatItyarthastasyAH karanakhaihastanakharaiTUnazkinno yaH pallavamaraH kisalayasamUhastena kRto vihito'vanIruha zikharANA vRkSAgrabhAgAnAmullAsa usAmo yasmin tasmAt kailAsAt harAvalAt shraa| A nizicareti-nizinarANAM rAkSasANAM kulasya pralayo vinAzastasmai dhUmaketustasmAt setodakSiNArNava15 pulinAta aa| dharaNIbhujo rAjAnaH avanatebhyo namrIbhUtebhyo mukuTamaNitarebhyo maulimaNimayaprAntebhyo luThisai radhaHpatitaiH mANikyamahaHpallavamaNitejaHkisalayaH / no'smAkaM caraNI arcayanti pUjayanti / evamitievamanena prakAreNa phalitAH saphalIbhUtAH sakalamanorathA . yasya tsy| savoM pakAnAM nikhilarAjAnAM mauligu mukaTeSu vinivezitAH sthApitAzcaraNA yasya tasya / zAryazAlinaH parAkameNa zomamAnasya mAzasya matsadRzajanasya paranidezakaraNaM parAjJAsaMpAdanam ayazaHkAraNamakIrtinidAnam / astIti zeSaH / 20 hi yataH cetayamAnAzcetanazIlA mAninaH parazAsana parakIyanideza zirasA mUrnA dhArayanto jIvitaM na vahanti / sakalabhuvanasya nikhilajagato yadAdhipatyaM svAmitvaM tasyopamomena sukhitamapi pArasanyaM parAyattajIvanaM hi nizcagrena duHkhayati duHkhaM karoti / tattasmAskAraNAta, kenApi gyAjena rAjAnaM satyaMdharamahopAlaM vyApAya mArathitvA vyapagato dUrIbhUtaH pArasanyazokazaGkaH parAyattatvazokakIlo yasya tathAbhUtaH san mahI mamaikaM zAsanaM yasyAM tathAbhUtAM vidhAsyAmi kariSyAmi / iti / 25 vAyuse kampita vRkSoMkI puSpasambandhI parAgase jisake nikaTavartI vana dhUsarita ho rahe haiM aise udayAcalase, khelatI huI varuNakI striyoMke caraNa nikSepase prApta mahAvarake avirala raMgase jisake pASANa lAla-lAla pallavoMse yukta ho rahe haiM, aise astAcalase, pArvatIke hAthake nAkhUnoMse tor3e hue pallavoMke bhArase jisake vRkSoMke zikhara UparakI ora uTha rahe haiM aise kailAsa parvata se, aura rAvaNa ke vaMzako naSTa karane ke lie pralayakAlIna agnike samAna setubandhase lekara Aye hue 3. rAjA, namrIbhUta mukuToMke maNimaya taToMmeM lauTanevAle mANikyoMke tejarUpa pallaboMse hamAre caraNoMkI pajA karate haiM / isa prakAra jisake samasta manoratha phalIbhata ho rahe haiM. samasta rAjAoMke mukuTAMpara jisake caraNa sthita haiM, evaM jo parAkramase suzobhita hai, aise mere lie dUsarekI AjJApAlana karanA apayazakA kAraNa hai / vAstavameM cetanAzIla mAnI manuSya sirase dUsare kI AjJAko dhAraNa karate hue jIvita nahIM rahate / merI bAta jAne do, jo samasta saMsArake svAmitvake upabhogase sukhI ho rahA hai use bhI paratantratA duHkhI karatI hai| isalie kisI vahAne rAjAko mArakara paratantratAjanya zokarUpI kolake nikala jAnese niHzaMka hokara hI maiM pRthivIko eka apane hI zAsanase yukta kruuNgaa| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kASTAGgAravaibhavavarNanam ] prathamAH 23. itthamanuvartamAnamanoratham, kadAcitkanakagirizilAtalavizAlasya vimaladukUlavitAnavirAjinaH pralambamAnakadalikAkalApasya kAJcanazilAstambhazumbhato mahato maNDapasya madhyabhAganivezini niSTaptASTrApadanirmitavapuSi vicitrAstaraNazobhini siMhAsane samAsonam, pRSTataH sthApitena rAjalakSmInivAsapuNDarokapANDureNa dhavalAtapatreNa tilakritamUrdhAnam, ubhayataH sthitAbhiranukSaNaraNitamaNipArihAryamukharabAhulatikAbhirivAmanayanAbhiH sadilAsavidhyamAnabimala- 5 cAmaramarudAndolitakusumadAmasurabhitavakSaHsthalam, mUrtimantamiva zoryaguNam, vigrahavantamivAvalepam, AtmadehaprabhAkavacitakASThaM kAThAGgAra parivArya prakaTitaprazrayAH samantAdAsiSata sAmantAH / 24. atha tAnAlokya kapaTakarmapaTiSThaH kASTAGgAra: svahRdayaviparivartamAnArthasamarthanaH 623, itthamiti-itthamanena prakAreNa anuvartamAnA bhUyo bhUyo bhavanto manorathA yasya tam / kadAcijAtacit kanakagireH svarNAcalasya zilAtala vadvizAlastasya, vimaladukUlasya nirmalavukUlavastrasya 10 vitAnena candropakena virAjinaH zobhinA, pralambamAnaH kadalikAkalApo dhvajasamUho yasmin tasya, kAJcanazilAstambhaH svarNazilAstambhaiH zumbhataH zobhamAnasya mahato maNDapasya madhyamAge nivizata ityevaMzIlastasmin madhyasthita ityarthaH, niSTataM saMtaptaM yadaSTApadaM svarNa tena nirmitaM vapuryasya tasmin , vicitreNa vividhavarNena bhAstaraNena zobhata ityevaMzIlaM tasmin siMhAsane samAsInaM sthitam | pRSTataH pazcAt sthApitena rAjalakSmyA nivAsabhUtaM yatpuNDarIkaM tadvan pANDuraM pANDavaNaM tena dhavalAtapatreNa zvetarachatreNa tilakito 15 mUrdhA yasya sam / ubhayataH sthitAbhiH, anukSaNaM pratisamayaM raNitaiH zabdAyamAnaiH pArihArAbhUSaNamukharAH zabdAyamAnA bAhulatikA bhujavallayoM yAsa tAbhiH vAravAmanayanAbhirvazyAbhiH savilAsaM yathA syAttathA vidhUyamAnayoH prakIryamANayorvimala cAmarayonimalabAlanyajanayomarutA pavanenAndolitaM kampitaM yaskusumadAma puppatraka tena surabhita sugandhitaM vakSaHsthalaM yasya tam , mUrtimantaM zauyaguNamiva parAkramaguNamiva, vigrahavantaM zarIradhAriNamavalepamiva garvamiya, bhAsmadehasya svakIyazarIrasya prabhayA kavacitA cyAptAH kAdha dizo 20 yena tam, evaMbhUtaM kASThAkAraM parivArya pariceSTaya prakaTitaH pradarzitaH prazrayo vinayo yaiste tathAbhUtA sAmantA maNDalezvarAH samantAtparitaH AsiSata sthitA abhUvan / 62. atheti-athAnantaraM tAn sAmantAn Alokya kapaTakarmaNi mAyAkarmaNi paTiSTazcaturataraH kASThAjhAra etanAmasacivaH svahRdaye svakIyacetasi viparivartamAno yo'rthastasya samartha ne caturaM kimapi vacana hu 23. isa prakArake manoratha rakhanevAlA kASTAMgAra kisI samaya sumeru parvatake 25 zilAta lake samAna vizAla, nirmala rezamI cadovese suzobhita, laTakatI huI dhvajAoMke samUhase yukta, aura svarNamaya zilAke khambhoMse zobhAyamAna bar3e bhArI maNDapake madhyabhAgameM sthita, tapAye hue svarNa se nirmita evaM raMga-biraMge bistarase suzobhita siMhAsanapara baiThA thaa| pIchekI ora rakhe hue rAjalakSmIve. nivAsabhUta kamalake samAna sapheda chatrase usakA mastaka suzobhita thaa| donoM ora khar3I evaM kSaNa-kSaNameM khanakate hue maNimaya AbhUSaNoMse zabdAya- 30 mAna sujalatAoMkI dhAraka vezyAoMke dvArA vilAsapUrvaka Dhore hue nirmala camaroMko vAyuse hilatI phUloMkI mAlAoMse usakA vakSaHsthala sugandhita ho rahA thaa| vaha aisA jAna par3atA thA mAno mUrnidhArI parAkramarUpa guNa hI ho athavA zarIradhArI ahaMkAra hI ho| apane zarIrako kAntise usane dizAoMko vyApta kara rakhA thaa| vinayako prakaTa karanevAle sAmanta gaNa use gherakara cAroM ora baiThe hue the| 35 24. tadanantara una sAmantoMko dekha kapaTa kArya meM nipuNa kASTAMgAra apane hRdayameM 1 kA sva. ga. pANDareNa / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [25 kAmAgAreNa - caturaM kimapi vacanamacIkathat-'kimapi vivikSatAmeva naH kSINatAmayAsiSuraneke divasAH / adyApi lajjamAnamiva mAnasamantarAkarSati rasanAm / parivAdapavipatanabhoteva galakuharAnna niHsarati srsvtii| pAtakapaGkapatanAtaGkAdiva kampate kAyaH 1 kimetatsvantaM durantaM veti svAntaM na maJcati cintaa| tadapi devAdezalavanabhayotkhAtazaGkAzaGakuniraGkuzena manasA samAvedyate / svapne kenApi pArthivaparipanthinA devatena 'nihatya rAjAnamAtmAnaM rakSa" iti niranukozena samAvedyate / kAtra pratikriyA ? kiM vAtra prayujyate ? yadihAsmAbhividhIyeta tadabhidhIyatAm / ' iti pApiSThena kASThAgAravacanena kupitakaNThoravakaNThaniHsRtena svanena banakariNa iva kAMdizIkAH, niSkRpaniSAdanirdayAkRSTiniSThayUtena cApaTaGkAreNa raGkA iva dhRtAtaGkAH, pramAdapravRttena prANimacIkathat kathayAmAsa / 'katha vAkyapravandhe' ityasyAglopiravAdIghasamvadrAvAbhAve 'acIkathat' itipryogo'paanniniiyH| tatsammataM su 'acakathat' iti rUpam / kimapi vidyakSatAmeva vastumicchasAmeva no'smAkam aneke divasAH kSINatAM nazvaratAm ayAsipuH prApuH / vaktumicchatAmeva no'neke divasA dhyatIlA iti bhAvaH / adyApi sAMpratamapi lajamAna mitra trapamANamiva mAnasaM hRdayaM rasanA jihvAm antaH abhyantaram AkarSati / sarasvatI vANI parivAda eva pavistasya patanaM tasmAd bhIteva lokanindAvajrapatanaasteva galakuharAtkaNThakandarAt na niHsarati na bahiniMgacchati / pAtakaM pAyameva paGkaH kardamastasmin pasanaM tasyAtaGko bhayaM tasmAdiva kAyaH kampate / kimetat svantaM sukhAntaM durantaM duHkhAntaM vA, iti cintA svAntaM cittaM na muJcati / tadapi tathApi devAdezasya lakhanAd yadbhayaM tenokhAso yaH zaGkAzaGkastena niraGkazaM tena evaMbhUtena manasA samAvedyate kathyate / 'svapne pArthivaparipanthinA nRpativirodhinA kenApi devatena devena rAjAnaM nihatya mArayitvA AtmAnaM rakSa' iti niranukrozena nirdana satA samAvedyate kathyate / anna kA pratikriyA pratikAraH kiM dhAtra prayujyate prayogaH kriyate / iha viSaye asmAbhiryada vidhIyeta kriyeta tad abhidhIyatAM kathyatAm' iti pApiSTena pApatamena kASThAkAracaSanena kupitazcAsau kaNThIravazceti kupitakaNThIravaH kukhumRgarAjastasya kaNThAt niHsRtastena svanena zabdena 'zabdo ninAdI ninado dhvanidhyAnaracasvanAH' ityamaraH / vanakariNa hava kAnanadviradA iva kAMdizIkA mItAH, niSkRpaniSAdena nidayakirAtena yA nirdayAkRSTistayA niSTa yUtaH prakaTitastena cApaTaGkAreNa kodaNDazabdena rakkA iva dInA itha tAtaGkA bhUtabhayAH, calate hue artha ke samarthana karane meM catura kucha vacana bolaa| vaha kahane lagA ki kucha kahanekI 25 icchA rakhate hue hI hamAre aneka dina bIta gaye | Aja bhI lajita hote hueke samAna hRdaya bhItara hI bhItara jihvAko svIMca rahA hai| apavAdarUpI vanake patanase bhayabhIta huI. kI taraha vANI kaNTharUpa kandarAse bAhara nahIM nikala rahI hai| pAparUpa paMkameM giraneke bhayase hI mAno zarIra kA~pa rahA hai| isakA pariNAma acchA hogA yA buga' yaha cintA cittako nahIM chor3a rahI hai| phira bhI daivakI AjJAke ullaMghanake bhayase zaMkArUpI kIlake 30 ukhar3a jAnese niHzaMka cittake dvArA kucha kahA jA rahA hai| 'rAjAkA virodhI koI nirdaya devatA svapnameM pratidina kahatA hai ki rAjAko mArakara apanI rakSA kro| maiM Apa logoMse jAnanA cAhatA hU~ ki 'isakA kyA pratikAra hai ? isa sthiti meM kyA kiyA jAnA cAhie ? yahA~ hamAre dvArA jo kucha kiyA jA sakatA ho vaha khie|' isa prakAra atyanta pApapUrNa kASThAMgArake vacanoMse mantrIgaNa tatkAla usa taraha bhayabhIta ho uThe, jisa taraha ki kruddha siMha30 ke kaNThase nikale hAdase bhAgate hae jaMgalI hAthI bhayabhIta ho saThate haiM athavA nirdaya bholake dvArA nirdayatApUrvaka khIMcakara chor3I huI dhanuSakI TaMkArase jisa prakAra dIna mRga AtaMkita 1. ka. stra0 ma0 rksset| 10 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -rAjadhava prastAvaH ] prathamo lambhaH vadhena tapodhanA iva sadyaHsaMjAtabhayAH, sarvakaSazokapAvakapacyamAnatanavaH, saMtApakRzAnudhUmiba zyAmalimAnamAnanena darzayantaH, pAtAlatalapravezAya dAtumavakAzamacaMyanta iva vikacakamaladala nicayena medinomavanamitadazaH, prasRmaraniHzvAsanirbharoSNamarmaritAdharAH, karanakharazikharavilikhitAsthAnabhUmaya: svAntacintyamAnanarapatiduzcaritadUyamAnAH duHkhabharabhajyamAnamanovRttayaH kartavyamaparamapazyantaH pazyantazca parasparamukhAni, mukobhAvena dazitaduravasthamavAsthiSata mantriNaH / 5 25. tatastUSNobhAvavivRtavisaMbAdeSu svedasalilaniveditavedanAnubandhedhu' citragateSviva niSkampanikhilAGgeSu mantraprabhAvaniruddhavIryeSviva viSadhareSu vigatapratIkAratayA hUtkurvANeSu sacipramAdena pravRttastena prANivadhena tapodhanA iva saMyatA iva sadyaH saMjAtaM bhayaM yeSAM te samutpasamItikAH sarvakapeNa zokapAbakena zokAgninA padhyamAnA tanuyaSAM te, Ananena mukhena saMtApa eva kRzAnutistasya dhUmamiva zyAmalimAna mAlinyaM darzayantaH, pAtAlasya tale pravezastasmai avakAzaM dAtuM vikacakamaladalAnAM 10 nicayaH samUhastena medinI pRthivIm arcayantaH pUjayanta iva avanamitA dazo yeSAM te nIcaiH patitanetrAH, prasRmarAH prasaraNazIlA ye niHzvAsAstai nirbharamatyansamuSNA mamaritA zuSkAzcAdharA dazanacchadA yeSAM tathAbhUtAH, karanasarANAM hastanarakhAnA zikhareNa vilikhitAH khaNDitA AsthAmabhUmiH samAbhamiryaste tathAbhUtAH, svAnse cetasi cintyamAnaM vicAryamANaM yat narapatezvaritaM tena dUyamAnAH paritapyamAnAH, duHkhabhareNa bhajyamAnA manovRtsirveSAM te, aparamanyat kartavyamapazyantaH karaNIyopAyamanavalokayantaH paraspara- 15 mukhAni midhovadanAni pazyantazca vilokamAnAca mantriNaH sacivA mUkImAvena tUSNIMbhAvena darzitA duravasthA yasmin karmaNi yathA syAttathA ayAsthiSata avasthitA abhUvan / 25. tata iti-tatastadanantaraM tUNIbhAvena monamudrayA vivRtaH prakaTiso visaMvAdo yesteSu, svedasalilena prasvedajalena niveditaH sucito vedanAnubandhaH pIDAsaMbanyo yeSAM teSu, citragateSvivAleNyalikhiteSviva niSkampAni nikhilAni aGgAni yeSAM teSu nizcalAkhilAdayaveyu, mantrasya prabhAveNa niruddhaM 20 pratihataM vIrya zaktiyeSAM teva viSadhareSviva nAgaciva vigatapratIkAratayA pratikArahitatvena sacivepa mantriSu hatkurvANeSu hUditi zabdaM kurvANeSu satsu dharma ekatAnA buddhiyaMsya tathAmUto dharmadatto nAmAmAtyaho jAte haiN| jisa prakAra pramAdase hue prANi badhake kAraNa tapasvIjana tatkAla bhayayukta ho jAte haiN| sabako naSTa karanevAlI jhokarUpI agnise unakA zarIra pakane lagA aura santAparUpI agnike dhuA~ ke samAna ve mukhase kAlimA dikhalAne lge| sabakI dRSTi nIce kI ora ho 25 gayI, aura usase ve aise jAna par3ane lage mAno pAtAla talameM praveza karaneke lie avakAza deneke artha ve khile hue kamaladalake samUhase pRthivIkI pUjA hI kara rahe the| phailate hue svAsocchvAsako atyadhika uSNatAse unake oTha sUkha gaye the, hAthake nAkhUnoMke agrabhAgase ve sabhAko bhUmiko kureda rahe the, hRdayameM vicAre hue rAjAke duzcaritrase atyanta duHkhI ho rahe the, duHkhake bhArase unakI manovRtti TUTa rahI thI aura dUsare kartavyako ve nahIM dekha pA rahe 30 the, ataH paraspara eka dUsarekA mukha dekhate hue cupacApa apanI duHkhapUrNa avasthAko dikhAte hue baiThe rhe| 1 25. tadanantara mauna bhAvase jinhoMne virodha prakaTa kiyA thA, pasInArUpI jalase jo vedanAkI santatiko prakaTa kara rahe the, citralikhitake samAna jinake samasta aMga vimala the aura mantrake prabhAvase jinakI zakti ruka gayI hai, aise sarpoke samAna jo pratikAra na hone. 35 ke kAraNa mAtra hU-hU zabda kara rahe the aise mantriyoMmeM eka dharmadatta nAmakA pramukha mantrI thaa| 1. ka0 kha0 ga. 'dala'padaM nAsti / 2. ka0 kha0 ga0 svedasalilanivedanAnubandheSu / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 gadyacintAmaNiH [ 25 - 16 mantridharmadattena - veSu dharmadatto nAma dharmaikatAnabuddhiramAtyamukhyaH prajJApradIpa dRSTakASThAGgA ra hRdayagatArtho'pi pArthiva'pakSapAtAdanapekSitaprANaH sadhIramabhANIt $ 26. AyuSman, naikadoSatimiraviharaNarajanImukhaM rAjadrohaM daurAtmyAdupadizati daivate - 'sminAkasmikaH ko'yamAdaraH ? pazya vizvambharApatayo hyatizayitavizvadevatAzaktayaH / tathAhi5 'yastvapakaroti devatAbhyaH sa punaH paratra vipadyeta vA na vA / manasApi vaiparItyaM rAjani cikIrSatAM cintAsamasamayabhASikI vipaditi netAzvaryam / yadakapada evaM saha sakalasaMpadA saMpanIpadyate pralayaH svakulasyApi / paratrApi pApIyasastasyAdhogatirapi bhaviteti zaMsanti zAstrANi / tadvivekavidhurajanagatAgatakSuNNamayazaH paGkapaTala picchilamabhitaH prasaradapAya kaNTaka koTisaMkaTamazeSa jana vidveSaviSadhara mukhyaH prajaiva pradIpaH prajJApradIpastena dRSTaH kASTAGgAra hRdayagato'ryo yena tathAbhUto'pi san pArthivaH 10 satyaMdharo mahArAjastasya pakSe pAtastasmAt anapekSitAH prANA yena tAraka san sadhairyaM yathA syAttathA abhANIt kathayAmAsa ---- 6 26. AyuSmanniti -- he AyuSman he dIrghAyuSka / naikadoSA evaM timiraM tasya viharaNAya bhramaNAya rajanImukhaM pradoSaH rAtriprArambhamAtra iti yAvat / itthaMbhUtaM rAjadrohaM daurAtmyAt duSTattayA upadizati kathayati asmin daivate'smin deve ko'yam AkasmikaH sahasodbhUta AdaraH sarakAraH 1 pazya, 15 vizvaMbharApatayo rAjAno hi atizayitA atikrAntA vizvadevatAnAM zaktiste tathAbhUtAH santIti zeSaH / tathAhIti - tathAhi zabdena tadeva spaSTIkaroti / yo jano devatAbhyaH devebhyaH svArthe tala apakaroti sa punaH patra paraloke vipadyeta vipanno bhavet na vA bhavet, kintu manasApi cetasApi rAjani vaiparItyaM viparItabhAvaM cikIrSatAM kartumicchatAM janAnAM vipad cintAyA: samasamaye bhavatItyevaM zIletyetadAzcaryaM vismayasthAnaM na / yad yasmAt ekapada eva yugapadeva sakalasaMpadA nikhilasampattyA saha svakulasyApi pralayo vinAzaH saMpanI20 patre saMpanno bhavati paratrApi parabhabe'pi tasya pApIyasaH pracurapApasyAdhogatiH zvAzrIgatirbhaviteti zAstrANyapi zaMsanti kathayanti / tadviveketi tat tasmAtkAraNAt vivekenaM hitAhitabodhena vidhurA rahitA the janAsteSAM gatAgatAbhyAM kSupaNaM marditam ayazo'pakIrtireva pakkapaTalaM kardamasamUhastena picchilaM vijilaM chalapAtakAraNamiti yAvat 'syApicchilaM tu virjilam' ityamaraH, abhitaH taTadvaye prasarato ye'pAyakaNTakA usakI buddhi dharma meM hI saMlagna rahatI thii| vaha yadyapi prajJArUpI dIpaka ke dvArA kASTAMgAra ke 25 hRdayagata padArthako dekha cukA thA tathApi rAjA satyandharake pakSapAta se apane prANoMkI paravAha na kara dhIratA ke sAtha bolA- 6 26. AyuSman ! durbhAvanAse aneka doSarUpI andhakArake vihArake lie rAtrike prArambha bhAgake samAna rAjadrohakA upadeza denevAle isa daivapara yaha ApakA kauna-sA akasmAt prakaTa honevAlA atyanta Adara hai ? dekhie, rAjA loga samasta devatAoMkI zaktiko 30 atikrArata karanevAle hote haiN| bAta spaSTa haiM kyoMki jo devatAoMkA apakAra karatA hai, vaha parabhava meM vipattiko prApta hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA, parantu jo rAjAke viSaya meM manase bhI viparIta ceSTA karanA cAhate haiM unapara cintA ke samaya hI vipatti A TUTatI hai yaha Azcarya kI bAta nahIM / samasta sampatti ke sAtha-sAtha rAjadrohI manuSyake apane kulakA bhI saMhAra eka sAtha ho jAtA hai| yaha to isa lokakI bAta rahI, parantu paraloka meM usa pApIkI 35 adhogati hotI haiM aisA zAstra sUcita karate haiN| isalie avivekI manuSyoM ke yAtAyAtase jo qhudA huA hai, apayazarUpo kIcar3a ke samUha se gIlA hai, jo donoM ora phailate hue duHkharUpI 1. ka0 kha0 ma0 pArthivapakSa' padaM nAsti / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - anaucitya pradarzanam ] prathamo lammaH vihArabhoSaNamaparyavasAyiparivAdaparyAyadAvapAvakaparIta pArthivaviruddhamadhvAnaM sudhiyaH ke nAma vagAhante / prakRtimUDhamatayaH prekSAvihInA hi muJcantaH saujanyaM saMcinvantaH sarvadoSAnutsAravantaH kottimurarIkurvANA avarNavAdaM vinAzayantaH kRtaM vyAkrozayantaH kRtaghnatAM parihRtya prabhutAmanupravizya bAlizyamanAropya garimANamAropya laghimAnamanarthamapya bhyudayamamaGgalamapi kalyANamakRtyamapi kRtyamAkalayanti / bhavAdRzAM punarodRzeSu viSayeSu kaH prasaMgaH' iti / pRthivIpatisaGgapizunaM dharmadattavacanaM 5 kASThAGgArasya madapariNatavAraNasyeva nivAraNArtha niSThuranizitasRNipatanaM paravAdivargasyeva 'nisarganirdoSAnekAntasamarthana prakRSTakulajAtasyeva pramAdasaMbhavadanivAryAtmaskhalitamarudamabhUt / duHkhazUlAsteSAM koTyA saMkaTaM vyAptam , azeSa janAnAM nikhilalokAnAM vidveSA eva viSadharAH sastiyAM vihAreNa bhISaNaM bhayaGkaram , aparyavasAyino'nantAH parivAdA nindA eva paryAyA yeSAM tathAbhUtA dArapAvakA vanAnalAstaiH parItaM vyApta pArthivavistR patipratikUla adhvAnaM mArga ke nAma sadhiyA vidvAnso 10 vagAhante pravizanti, api tu na kepiityrthH| prakRtimUTeti-prakRtyA nisargeNa mUDhA matiyeSAM te svabhAvamUrkhAH prekSAvihInA vimarzazaktizUnyA hi janAH, saujanyaM sajanatA muJcantastyajantaH, sarvadoSAn nikhilAvaguNAn saMcinvantaH saMgRhantaH, kIrti yazaH utsArayanto dUra'kurvantaH, avarNavAdaM nindAm urarIkurvAgAH svIkurvANA, kRtaM vinAzayanto'manyamAnAH kRtaghnatAmanupakArazatAm vyAkrozayanta uracaiHsvareNa ghoSayantaH, prabhutAM parihatya parityajya, bAliga mauryam anAvara rohaya, garimANaM gauravam anAropyA- 15 . dhRtvA, ladhimAnaM kSudratAm Aropya bhUtvA, anarthamapyaniSTamapi abhyudayaM vaibhavam , bhamaGgalamapi kalyANa maGgalarUpaM, akRtyamapi akaraNIyamapi kRtyaM karaNIye bhAkalayanti manyante / bhavAzAM lokottaravaiduppazAlinAM punaH IdRzeSu mUrkhAbhimateSu viSayu kA prasaGgaH kA'sakkiH iti / pRthivIpatIti-pRthivIpatiH / satyaMdharamahArAjastasya saMgasya saMparkasya pizunaM sUcakaM dharmadattavacanaM dharmadattasacivazAsanaM kAThAGgArasya kRtaghnasya madapariNatavAraNasya madanAvimataGgajasya nivAraNArtha dUrIkaraNArtha niSThuranizitasRNipatanaM 20 atitIkSNAkuza patanamiva, paravAdivargasya paravAdisamUhasya nisargeNa svabhAvena nirdoSo yo'nekAntastasya samarthanamiva, prakRSTakulajAtasya zreSThavaMzospannasya pramAdenAnavadhAnatayA saMbhavad yad anivAryabhAtmasvalitaM tadiva bharuntudaM marmavyathakam bhbhuud| karor3oM kaNTakoMse saMkIrNa hai, samasta manuSyoM ke vidveSarUpI sA~poMke saMcArase bhayaMkara hai aura ananta nindArUpI dAvAnalase vyApta hai, aise rAjaviruddha mArga meM kauna buddhimAn manuSya praveza 25 karate haiM ? jo manuSya svabhAvase hI murkha athavA vicArahIna haiM, ve hI saujanyako chor3ate hue, samasta doSoM kA saMgraha karate hue, kIrtiko dUra haTAte hue, apakIrtiko svIkAra karate hue, kiye hue kAryako naSTa karate hue, kRtaghnatAko cillAte hue, prabhutAko chor3akara, mUrkhatAko apanAkara, gauravako dUrakara, laghutAko car3hAkara, anarthako bhI abhyudaya, amaMgalako bhI maMgala aura akRtyako kRtya ---akAyako kArya samajhate haiN| Apa jaise lAgoMkA aise viSayoM meM kyA 30 par3anA hai ?' isa prakAra rAjAkI saMgatiko sUcita karanevAlA dharmadattakA kathana kASThAMgArako usa prakAra por3A pahu~cAnevAlA huA jisa prakAra ki madonmatta hAthIko rokane ke lie pravRtta atyanta tIkSNa aMkuzakA patana, paravAdiyoMke samUha ke lie jisa prakAra svabhAvase hI nirdoSa anekAnta matakA samarthana aura utkRSTa kula meM utpanna manuSya ke lie pramAdase honevAlA apanA anivArya svecchAcAra pIr3A pahu~cAnevAlA hotA hai / 1.ka0 kha0 ga. nAvagAhante / 2. ka0 kha0 ga0 api padaM nAsti / 3. ka0 kha0 ga0 punarIdRzaviSayeSu 1 4. ka0 kha0 ga0 nisargapadaM nAsti / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [28 satyaMgharaprati 27. tadvacacanamadhikSipya kSepIyaH kSititalAduttiSThankASThAGgArasya zyAla: sAlaprAMzukAyaH kanda iva heyatAyAH kASTheva kAThinyasya kAkSitakAzyapIpatinidhano mathana: 'kathayantu kAmaM kAkA iva varAkAH / na kadAcidapi devena devatAdezalapinA bhavitavyam / bhavitavyatAbalaM tu pazcAtpazyema / kiM ca kiMkarAH khalu narA devatAnAm / yadiha devatA: paribhUyante narApacAracA5 kityena so'yaM pAzadarzanabhayapalAyitasya phaNini padanyAsaH, karikalabhabhItasya kaNThIravakaNThArohaH iti roSapuruSamabhASiSTa / tadvacanaM tu tasya hRdayaM taskarasyeva karNIsutamatapradarzanaM saugatasyeva zUnyabAdasthApanaM pariNatakariNa ivAdhoraNAnuguNyamatitarAM prINayAmAsa / 28. tataH samohitasAdhanAya kASThAgAraH saciveSu pratIpagAmiSu katicidavadhIdapadhIH / 27. tadvacana miti-tadvacanaM dharmadattasacivavacanam adhikSipya tiraskRsya, kSepIyaH zIghra' 10 kSititalAtpRthivIpRSTAt uttiSThan kASTAGgArasya zyAlaH sAla iva sarjataruriva pAMzuH samunnataH kAyo yasya tathAbhUtaH, heyatAyAH tyAjyatAyAH kanda iva mUlamiva, kAThinyasya naiSThyasya kASTheva sImeva, kAkSita kAzyapIpatainidhanaM yasya so'bhilaSitasatyaM dharamahArAjamaraNaH, mathana esasAmA kAkA ghAyasA iva varAkA dInAH kAma yathecchaM kathayantu yadyapi tathApi devena bhavatA devatAdezavinA devAjJAvyatikramakAriNA kadAcidapi jAtucidapi na bhavitavyam / mavitamyatAyA balaM bhAgyapramAvaM tu pazcAt pazyema avalokemahi / 15 kiMdhAnyat khalu nizcayena narA devatAnAM kiGkarAH sevakAH santi / narApazcAracAkityena manuSyApakAramItyA iha loke yad devatAH paribhUyante tiraskriyante so'yaM pAzasya rajordazanaM tasmAd bhayaM tena palAyitastasya tathAbhUtasya janasya phaNini sarpa padanyAsazcaraNanikSepaH, karikalabhabhItasya siMhazAvakatrastasya janasya kaNThIravakaNThAroho mRgendraprIvArohaNam itItthaM roSaparuSaM krodhatIkSNaM yathA syAttathA abhASiSTa jagAda / . tadvacanamiti-taddhanaM tu mathanavacastu tasya kASThAgArasya hRdayaM svAntaM kaNIsutamatapradarzanamiva 20 karNIsutazvIyazAstrapradazakastasya matasya siddhAntasya pradarzanaM prakaTIkaraNaM taskarasyeva corasyeva, zUnyavAda. sthApanaM zUnyavAdasamarthanaM saugatasyeva bauddhasyeva, AdhoraNAnuguNya hastipakAnukUlyaM AdhoraNA hastipakA 'hastyArohA niSAdinaH' ityamaraH / pariNatakariNA iva tiryagdamtamahArAsatagajasyeva atitarAM sAtizayaM prINayAmAsa tarpayAmAsa / 28. tata iti--tatastadanantaram, apagatA dhIryasya so'padhIvuddhizUnyaH kASTAGgAraH samIhita25 sAdhanAya vAnchitasiddhayartha pratIpaM pratiphUlaM gacchantIti pratIpagAminasteSu sathAbhUteSu saciveSu mantriSu 627. usakI bAta kATakara zIghra hI pRthivIse uThatA huA kASThAMgArakA sAlA mathana, jo ki sAgaunake vRkSa ke samAna U~cA thA, heyatAkA-ghRNAkA mAno kanda thA, kaThoratAkI mAno antima sImA thA, aura rAjA satyandharakA mArA jAnA jise abhISTa thA, krodhase karkaza svarameM bolA ki 'kauoMke samAna dIna manuSya icchAnusAra kucha bhI kahate rahe para Apako . 30 devatAkI AjJAkA ullaMghana karanevAlA kabhI nahIM honA cAhie / bhavitavyatAkA vala pIche dekha sakate haiN| phira manuSya to devatAoMke kiMkara haiN| manuSya kRta apakAra ke bhayase yahA~ jo devatAoMkA tiraskAra karanA hai, vaha pAza dekhaneke bhayase bhAgate hue manuSyakA sA~pake Upara paira rakhanA hai, athavA hAthIke baccese bhayabhIta manuSyakA siMhakI grIvApara ArUr3ha honA hai|' jisa prakAra kIsutake matakA pradarzana corake hRdayako, zunyavAdakA sthApana bauddhake hRdayako aura mahAvatakA anukUlAcaraNa madonmatta hAthIke hRdayako atyanta santuSTa karatA hai, usI prakAra mathanake ukta kathanane kASThAMgArake hRdayako atyanta santuSTa kiyA / 628. tadanantara durbuddhi kASThAMgArane apanA manoratha siddha karaneke lie, viruddha jAne Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -kASTAGgArasyAkramaNam ] prathamo lambhaH katicana kAlAyasanigalacumbitacaraNAMzcakAra coravatkArAgRhe / jagRhe ca rAjagRhamapi tatkSaNa eva kSoNI kSobhayatA balena prabalena / 29. anantaramaSTApadanirmite mahati paryaGke pAkazAsanamiva sumeruzirasi niSaNNam, aparaviyadAzaGkAkRtAvatArAbhistArakApaGktibhiriva vyAkozakusumanicyaviracitAbhiH prAlambamAlikAbhi: surabhitavakSaHsthalam, adharitazAradapayodharakulena dukUlena mandaramiva mathanasamayamili- 5 tena phenapaTalena pANDuritanitambam, paricumbitadazadizAvakAzena padminIsahacaramarIcivIciparibhAvukena sahajena teja.prasareNa prataptacAmIkaraparikalpitena prAkAreNeva parivRtam, zekharakusumaparimalataralamadhukarakalApapunarudIritakuntalakAlimakavacitamUrdhAnam , ubhayasavidhagata vArayuvatikaratalakaticid kAMzcit avadhIt jadhAna / katikhana kauzcit kArAgRhe vandIniketane coravat kAlAyasanigalena kRSNalohanigaDena bumbitA yuktAvaraNAH pAdA yeSAM tAn cakAra / tatkSaNa eva tatkAlameva kSoNI bhUmi 10 kSobhayatA calayatA, prabalena prakRSTabalazAlinA balena sainyena rAjagRhaM narendramandiraM ca jagRhe parirurodha / 29. anantaramiti-anantaraM pazcAt , pratIhArI dvArapAlo mAnacezvaramamipraNamya, saprazrayaM savinayama abravIkSiti saMbandhaH / mAnavezvaraM varNayitumAha-aSTApadeti-aSTApadena svarNena nirmite racite mahati vizAle paryata maJce 'zayanaM maJcaparyavapalyakA khaTrayA samam' ityamaraH, sumeruzirasi meruzikhare pAkazAsanamiva purandaramiva niSaNNaM samAsInam, aparaviyata itaragaganasyAzakyA sandehena kRto'vatAro 15 yAbhistAbhiH tArakApahiktamizvi nakSatramAlikAbhiriva vyAkozakusumAnAM praphullapuSpANAM nivayena samUhena viracitA nirmitAstAbhiH prAlambamAlikAbhiH RjulambitragbhiH 'prAlambam julambi syAt' ityamaraH, surabhitaM sugandhitaM vakSaHsthalaM yasya tam / adharitaM tiraskRtaM zAradapayodharakulaM zarahatumeghasamUho yena tena dukkalena kSaumeNa mathanasamaye mathanavelAyAM militaM sena phenapaTalena DiNDIrapiNDena mandaramitra mandarAcalamiva pANDuritaM nitamvaM yasya taM zuklIkRtakaTipazcAdbhAgam / paricumbitA vyAptA dazadizAnAmavakAzo'ntarAla 20 yena tena, pabhinIsahacarasya sUryasya marIcivIcInAM kiraNasantatInAM paribhAvukastiraskArakastena, sahajena naisargikeNa tejaHprasareNa tejaHpujena prataptacAmIkaraNa niSplakanakena parikalpito racitastena prAkAreNa sAlena parivRtamiva pariveSTitamiva / zekharakusumAnAm ApIDapuSpANAM parimalena sauganthyena taralAzcapalA ye madhukarA bhramarAsteSAM kalApena samUhena punarudIritaH punaruto yaH kuntalakAliyA kezakANyaM tena kavacito vAle mantriyoM meM se kitane hI mantriyoMko to mAra DAlA aura kitane hI ko kAle lohekI 25 ber3iyoMse baddhacaraNa kara corakI taraha kArAgRha meM DAla diyA tathA usI kSaNa pRthivIko kampita karanevAlI prabala senAse rAjamahalako ghera liyaa| 626. tadanantara jo sutrarNa nirmita bar3e bhArI palaMgapara sthita honese sumeruke zikharapara sthita indra ke samAna jAna par3atA thaa| pazcima AkAzakI AzaMkAse avatIrNa tArAoMkI paMktiyoM ke samAna sundara khile hue phUloMke samUhase nirmita lambI-lambI mAlAoMse jisakA 30 vakSaHsthala sugandhita ho rahA thaa| zarad Rtuke megha-samUhakA tiraskAra karanevAle dukUla vastrase jisakA nitamba zuklavarNa dikha rahA thA aura usase jo mathanake samaya lage hue phenake samUhase mandara girike samAna jAna par3atA thaa| dazoM dizAoMke avakAzako vyApta karanevAle evaM maryakI kiraNAvalIko tiraskRta karanevAle svAbhAvika tejake prasArase jo santapra. svarNa nirmita koTase ghirA huA-sA jAna par3atA thaa| sehareke phUloMkI sugandhise caMcala 35 bhramara-samUhase punarukta agrima bAloMkI kAlimAse jisakA zira vyApta ho rahA thaa| donoM 1.0 kha0 ga0 --ubhayasAvidhagata Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 gayacintAmaNiH [ 29 rAzyaH - vidhutadhavalacama rabAlapavananartitacelAJcalam, antikaNidarpaNapratibimbanibhenAnaGgasukhAnubhavAya nAlamekeneti dehAntaramiva dhArayantam, anavaratatAmbUlasevAdviguNitena sphuTitabandhujIvalohitimasucchAyena dazanacchadAlokena prabhUtatayA manasyamAntaM rAgasaMbhAramiba bahirudvamantam, nijamukhalakSmIdidRkSopanatena kSorajalarAzineva snigdhadhavalagambhIreNa kaTAkSeNa vikasitapuNDarIkadalanivaghavalita5 miva saM pradezaM darzayantam, nRttaraGgamiva zRGgAranaTasya nivAsaprAsAdamiva vilAsasya sAmrAjyamiva saubhAgyastha saMkalpasiddhikSetrAmava kaMdayasya sArAbhava saMsArasya dRzyamAnaM mAnavezvaraM vizvabharAtalavinamitamolirabhipraNamya pratIhAraH saprazrayamabravIt vyApto mUrdhA yasya tam / ubhayasavidhagatayostaTadvayasthitayorvArayuvatyovilAsinyoH karata lAbhyAM vidhutAH kampitA ye dhavalacamaravAlAH zukla camarakezAsteSAM pavanena vAyunA nartitAni celAJjalAni vastrAbalAni 10 yasya tam | antike samIpe vidyamAno yo maNidarpaNastasmin pratibimba pratiphalanaM tasya nibhena byAjena anaGgasukhAnubhavAya kAmasukhopabhogAya ekena dehena bhalaM samartho na iti hetoH dehAntaraM zarIrAntara dhArayantamiva / anavarataM nirantaraM tAmbUlasevayA nAgavallIdalamakSaNena dviguNitastena, sphuTitAnAM vikasitAnAM bandhujIvAnAM raktavarNapuSpavizeSANAM yo lohitimA raktimA tasya succhAyena sundareNa, dazanacchadAlokena oSTAruNaprakAzena prabhUtatayA pracuratayA manasi cetasi amAnsaM rAgasaMbhAraM bahirudamantamiva prakaTayantamiva / 15 nijamukhasya svakIya vadanasya yA lakSmIH kSIrodajA tasyA dikSayA abalokanechayopanataH samupasthitastena kSIrajalarAzinetra kSIrasAgaraNeva snigdhadhabalagambhIreNa masRNazuklagabhIreNa kaTAkSeNa apAGgana taM pradeza tarasthAnaM vikasitAnAM puNDarIkadalAnAM zvetapayojapatrANAM nivahana samUhana dhavalitaM zuklIkRtamiva darzayansam / zRGgAra evaM naTastasya zRGgArarasazailUpasya nRttaraGgamiva lAsyasthAnamiva, vilAsasya ceSTAvizeSasya nivAsamAsAdamiva nivAsamandiramida / 'yAnasthAnAsanAdInAM mukhanetrAdikarmaNAm / vizeSastu vilAsaH 20 syAdiSTasaMdarzanAdinA' / iti sAhityadarpaNe vilAsalakSaNam / khaubhAgyasya vanitAjanapremNaH sAmrAjyamitra, kandarpasya kAmastha saMkalpAnAM siddhikSetramiva sAphalya sthAnamiva, saMsArasya sAramiva dRzyamAnamavalokyamAnam mAnavezvaraM narendraM satyaMdharamahArAjam , vizvambharAtale mahIpRSThe vinamito maulimUrdhA yasya tathAbhUtaH san abhipraNamya namaskRtya pratIhArIdvAsthaH saprazrayaM savinayama abravIt / ora sthita vezyAoMke karatalase kampita camaroMkI manda-mandra pavanase jisake vastrake chora 25 hila rahe the| samIpameM sthita maNimaya darpaNameM par3ate hue pratibimbake bahAne jo 'kAma sukhake upabhogake lie eka zarIra paryApta nahIM hai, isalie mAno dUsarA hI zarIra dhAraNa kara rahA thA / nirantara pAna khAnese dviguNita khile hue dupahariyAke phUlakI lAlimAse sundara oThake prakAzase jo pracaratAke kAraNa hRdaya meM nahIM samAte hae rAgake samahako mAno bAhara hI 30 ugala rahA thaa| apane mukhakI lakSmIko dekhanekI icchAse upasthita kSIrasAgarake samAna snigdha, sapheda evaM gambhIra kaTAkSoMse jo usa pradezako khile hue sapheda kamalakI kalikAoMke samUhase safeda jaisA dikhalA rahA thaa| jo zrRMgArarUpI naTake nRtyakI raMgabhUmike samAna, vilAsake nivAsabhavanake samAna, saubhAgyake sAmrAjyake samAna, kAmadeva ke saMkalpasambandhI siddhike kSetrake samAna, aura saMsAra ke sArake samAna dikhAI detA thA, aise rAjA satyandharako pRthvItalameM mastaka jhukAnevAle dvArapAlane praNAma kara vinaya-pUrvaka kahA 1.ka0 kha0 ga0-anubhavanAya ! Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -30 pratihAraNa kAhAnArAkramaNasUcanam ] prathamo lambhaH 30. deva kurukulakAmalamArtaNDa ripu mahIpAlabalapayodhimathanamandarAyamANadordaNDaduHsahazauryabAvitaparacakra vikramAkrAntasakaladiganta, samantAdAgatena sarabhasacalitaturagakharakhurazikharadAritadharA parAgapAMsulana bhomaNDalena maNDalAgramarIcitimiritaharidantarAlena sindhuzvarakaraTavahadaviralamadajalajambAlitajagatItalena gagananIlotpalavipinaviDambikuntadantureNa vIralakSmIviracitabhrukunikuTilakA kataraGgitena pralayavelAvizRGkhalajaladhijalapUrabhayaMkareNa nikhila- 5 jagadAkramaNacatureNa caturamabalena pratyavatiSThate kASThA GgAraH' iti / 30. deveti--he deva, I rAjan , kurukulameva kamalaM tasya mAnaNThastatmabuddhau haM kumakulakamala. mArtaNDa ! he kuruvaMdAsarogasUrya ! ripumahIpAlAnAM zatrusainyAnAM balameba sanyameva payodhiH sAgarastaraya mathane viloDane mandarAyamA mandarAcalAyamAno yo dordaNDau bhujadaNDI tayorduHsahana zauryaNa bAdhita pIDita paravA parasanyaM yena tarabuddhau, vikrameNa parAkramaNAnAntAH sakaladigantA yena tatsaMbuddhau evambhUta 10 he deva, samantAparitaH Agamana, sarabhasaM satregaM yathA syAttathA calitA ye turagAstaSAM kharakhurANAM tIkSNazaphAnAM zikhareNa dAritA saNDitA yA dharA bhumistasyAH parAgeNa pAMsulaM nabhomagadulaM yena tena, maNDalAprANAM kRpANAnAM marIcibhistimiritaM malinIkRtaM haridantarAlaM kAntarAlaM yena tena, sindhuvarANAM zreSThagajAnA karadebhyo gaNDasthalebhyo ghahad yad aviralaM dhArAbavaM madajalaM tena jambAlitaM jagatItalaM yena tena, gagana viyati virAmAnaM yad nIlotpala vipinaM kutralayakAnanaM tasya viDambibhiH kuntaH prasiintaraM 11 vyAta tena, bIralAyA vIrazriyA viracitA yA prakuTistadvat kuTilAni vakrANi yAni kAmakANi dharnA taistaraGgita cyAta tana, pralayavelAyAM kalpAntakAle vikalo nimaryAdo yo jaladhistasya jalasya puramica bhayaMkara tena, nikhilajagataH sakalasaMsArasyAkramaNe caturaM tena, evambhUtena caturaGgabalena catvAri hastyazcasthapadAtirUpANi aGgAni yasya tat caturaGgaM taca yad balaM ceti caturaGgAbalaM tena, kASTAGgAraH pratyavatiSTata pratikUlo bhUtvA tiSThati viruNaddhIti mAvaH / 630. he deva ! Apa sUryavaMzarUpo kamalako vikasita karaneke lie sUryake samAna haiM, rAjAoMkI senA rUpI sAgarako mathana karaneke lie Apake bhujadaNDa mandara girike samAna haiM, duHsaha parAkramase Apane zatruoMke sainyadalako naSTa kara diyA hai aura parAkamase Apane samasta dizAoMke antako vyApta kara rakhA hai| phira bhI he mahArAja ! jo saba orase AyI huI hai, vegase calate hue ghor3oMke toraNa khuroMke zikharase khudI pRthivIkI parAgase 25 jisane AkAza maNDalako dhUli dhUsarita kara diyA hai, talavAroMkI kiraNoM se jisane dizAoMke antarAlako andhakArase AcchAdita kara rakhA hai, bar3e-bar3e hAthiyoMke gaNDasthalase lagAtAra bahate hue madarUpI jalase jisane pRthivItalako sevAlase yukta-jaisA banA rst| haiM, jo AkAzarUpI nIlakamaloMke vanako viDambita karanevAle bhAloMse vyApta hai, jo vIralakSmIke dvArA viracita dhrakuTiyoMke samAna kuTila dhanuSoMse vyApta hai, jo pralayake 30 samaya taTako lA~ghakara bahane vAle samudra ke jalapravAhake samAna bhayaMkara hai evaM jo samasta jagatpara AkramaNa karane meM catura hai, aisI caturaMgasenAse kASTAMgAra Apake pratipakSa meM khar3A hai| 1. ma0 ripupadaM nAsti / 2. ka0 kha0 ga0 nAdhitaparacakra / 3. ma0 lakSmIbhrUviracita / 4. ka0 sa0 ga. AkramacatureNa / 35 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [ 31 satyaMdharasya31. atha tenAzrutapUrveNa vacanena 'kathaM kathaM kathaya kathaya' iti pRcchanpratIhAraM jhaTiti ghaTitakopagranthirandhIbhavan, paryakaparisaranihitamahitakulapralayadhUmaketukarAlaM karavAlaM kare kurvan, akharvagarvasamutkSiptadakSiNacaraNAdhiSThitavAmorukANDaH, caNDaroSATTahAsavisaradamaladazanakiraNadhavalita vadanazazimaNDala:, sphuTitagujAphalapujapijareNa krodharAgarUSitena cakSuSaH, prabhApaTalena 5 paritaH prasarpatA prasarpatpratibhaTamanoratharodhinamanalaprAkArabhitra pravartayan, prasvinnadehapratibimbitAbhi bhavanabhitticitrayuvatibhiH 'atisAhasaM mA kRthAH' iti gRhadevatAbhiriva praNayaparyAkulAbhiH parirabhyamANa, kSudranarendrAkramaNakopamitaviSa iva viSadharastatkSaNamanyAdRza ivA dRzyata kAzyapIpatiH / Adizacca pratIhAram 'Anaya tvaritamahitacamUsamUhanivAraNAnvAraNAnapratihatajavirA 31. atheti-adha pratIhAravacana zravaNAnantaram pUrva na zrutamityazrutapUrva tena vacanena 'kathaM. 10 kathaM kathaya-kathaya' iti, saMbhrame dvitvaM pratihAraM dvArapAlaM pRcchan kAzyapIpatirnupaH jhaTiti zIghra ghaTitA kopagrandhiryasya tathAbhUtaH andhImakan roSAndhaH san , parisare nikaTe nihitamiti parisaranihitam, ahitakulasya zatruvaMzastha pralayo vinAzastasmai dhUmaketurivAgniriva karAlo mayaMkarastam karavAlaM kRpANaM kare kurvan haste nidadhat , akhavaMgaNa mahAbhimAnena samurikSaptaH samutthApito yo dakSiNacaramastenAdhiSThitaH sahito vAmorukANDo sabyasakthikANDo yasya tathAbhUtaH, caNuroga tIvakopena yo'hAsastena visaradi15 ramaladazanakiraNanirmaladantadIdhitibhirdhavalitaM zuklIkRtaM vadanazazimaNDala mukhacandravimbaM yasya saH, sphuTitAnAM vikasitAnAM guAphalAnA kAkacinIphalAnAM yaH pujastadvat pijaraM rakapItaSaNaM tena, krodhena rAgastena rUSitaM tena, paritaH samantAt prasaratA prasaraNazIlena cakSuSo nayanasya jAtAvekavacanam prabhApaTalena kAntikalApena prasarpatA palAyamAnAnAM pratibhaTAnAM zatruyoddhaNAM manorathaM ruNaddhItyevaM zalaM tam , analaprAkAramagniparidhi pravartayanniva racayanniva, pravinne svedayuke dehe pratibimbitAH prati20 phalitAsmAbhiH bhavanamittiSu niketanakuiyeSu vidyamAnA yAnitrayuvataya AlekhyAGganAstAmiH 'ati sAhasaM mA kRthAH' 'yuddharUpaM sAhasaM mA kRthAH' iti praNayaparyAkulAbhiH snehayyanAmiH gRhadevatAbhiH parirabhyamANa ivAliGga yamAna iva, kSudanarendreNa kSudra viSavaidyena yadAkramaNaM tena yaH kopastena pamitaH prakaTito viSo yena tathAbhUto viSadhara ica takSaNaM satkAlam anyAdRza iva vibhinna iva adRzyata / 'narendro bArtike rAjJi viSavaidhe ca kathyate' iti vishvH| Adizacceti-pratIhAram AdizajJa 25 631. tadanantara pahale kabhI sunane meM nahIM Aye hue dvArapAlake usa kathanase rAjAke hRdayameM zIghra hI krodhako gA~Tha laga gyii| vaha kyA kyA, kaho kaho' isa prakAra dvArapAlase pUchatA huA krodhase andhA ho gyaa| usane zatruoMke kulako naSTa karane ke lie pralayAgnike samAna, pala~gake pAsa rakhI talavAra uThAkara hAthameM le lo| atyadhika abhimAnase dAhinA paira uThAkara vAyI jA~ghapara rakha liyA / tIna krodha aura aTTahAsase phailatI huI dA~toMkI kiraNoM. 30 se usakA mukharUpI candramaNDala sapheda ho gyaa| caTakI huI gumaciyoMke samUhake samAna lAla-pIle krodhake rAgase dUSita evaM saba ora phailanevAle netroMko lAla-lAla prabhAke samUhase vaha pratiyoddhAoMke bhAganeke manorathako rokanevAle agnimaya koTako hI mAno pravRtta kara rahA thaa| usake pasInAse tara zarIra meM bhavanakI dIvAloMpara banI citramaya taruNa striyoMkA pratibimba par3a rahA thA usase aisA jAna par3atA thA mAno 'adhika 35 sAhasa mata karo' yaha kahane ke lie premase vyAkula gRhadeviyA~ usakA AliMgana kara rahI thiiN| aura adra viSavaidyake AkramaNajanita krodhase vipako ugalanevAle sA~pake samAna vaha aisA 1. ma0 pratibhaTapalAyana Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pratikriyAvarNanam ] prathamo lammaH jino vAjino'samasamarasAhasalampaTAnbhaTAbhAripu nRpatimanorathAn rathAnapi' iti / atha nijabhujadambholivisambhAdanapekSitasahAyaH sarabhasamuttiSThanardhAsanabhraSTAmukampamAnakAyAM samucchinnamUlAmurvItalapatitAmiva latAmutkrAntajIvitAmiva ni:spandakaraNanAmAM dharaNItalazAyinI zAtodarImAlokya bahuvidhanidarzanasahitavastusvabhAvopanyAsaprayAsairapyanAsAditasvAsthyAm 'asthAne keyaM kaatrtaa| kSatriye, madvirahakAtarApi kurukula mUlakanda garbharakSaNAya saNAdito gantumarhasi / za- 5 pAmi jinapAdapaGgharuhasparzena' ityabhidadhAna evaM nidhAya tAM mayUrayantre narendraH svayameva tadbhamAMcakAra / cakorekSaNAmAdAya kSaNena gaganamuDIne yantrazikhaNDini khaNDayituM pratibhadrAkara ---..--...-..--.-----....... nidiMdeza ca ravarita zIdham ahitastra zAstramUsamUhasya nivAraNa yastAna tathA bhUtAna vAraNAn gajAn , apratihatena akhaNDitena javena vegena virAjanta ityevaM zIlAstAn vAjinIvAna, asamathAsau samarasAhasI tyasamasamarasAhasaratasmin lampaTAstAna bhaTAn yoddhRna , bhagnaH saNDito rikhanRpatInAM manoratho 10 yestAn evaMbhUnAn rathAn Anaya, iti / atha nijeti-athAnantaraM nijabhuja eva svabAharaMva dambholiva tasya bisrambhAda vizvAsAda anapekSitaH sahAyo yena tathAbhUto narendraH sarabhasaM sagam usiSThan ardhAsamA bhraSTA tAm , utkampamAnaH kAyo yasyAstAM samucchinnamUlAM samutkhAlamUlAm urvotalapatitAM pRthivIpRSThapatitAM latAmitra, utkrAntaM niHsRtaM jIvitaM yasyAstAmitra niHspandakaraNaprAmA nizceSTendriyasamUhAM dharaNItalazAyinI pRthivItalazAyinI zAtodarI kRzodarI vijayAmiti yAvat 15 Alokya bahuvidhanidarzane nodAharaNaH sahito yo vastusvabhAvastasyopanyAsasya prastutIkaraNasya prayAsA upAyAstairapi, anAsAditamAptaM svAsthyaM yasyAstAm , 'asyAne bhanavasare ina kA kAtaratA bhIrutA / he kSanniye, he kSatriyakulAnane, mahirahakAtarApi mahiyogabhIrarapi kurakula sya kuruvaMzasya mUlakando yo garmastasya rakSaNAya trANAya, kSaNAt alpenaiva kAlena itaH sthAnAt gantumarhasi / jinapAdapaGkaruhaspazana jinadharaNAravindasparzana zAmi' ityabhidhAna iva kathayanneva tAM vijayAM mayUrayanne pUrvanirmApitazikhaNDi- 20 yantra nidhAya sthApayitvA strayameva tad yantraM bhramayAnakAra bhrmyaamaas| cakorekSaNAmiti-yantrazikhaNDini yantramayUre cakorekSaNAM vijayAm AdAya gRhosvA kSaNena gaganaM nama urddhAne samutpatite satti, - - dikhAI dene lagA jaisA anya hI ho| usane tatkAla dvArapAlako AjJA dI ki zIghra hI zatruoMkI senAke samUhako rokanevAle hAthI, akhaNDita. vegase suzobhita ghor3e, anupama yuddhake sAhasase lampaTa subhaTa aura zatruke manorathoMko naSTa karanevAle ratha laao| tatpazcAt 25 apane bhujadaNDarUpI vanake vizvAsase vaha sahAyakoMkI apekSA na kara degase jyoMhI uThA tyoMhI usakI dRSTi usa vijayA rAnIpara par3I jo ardhAsanase nIce gira par3I thI, jisakA zarIra kA~pa rahA thA. jaDa ukhaDa jAnese jo prathivIpara paDo latAke samAna jAna paDatI thI. . nirjIvakI taraha jisakI indriyoM kA samUha nizceSTa thA, jo pRthivItalapara par3I thI, evaM jisakA udara atyanta kSINa thaa| usane nAnA prakAra ke udAharaNoMse sahita vastu svabhAvako 30 rakhanevAle upAyoMse use svastha karanA cAhA para vaha svastha nahIM huI / anta meM 'terI yaha anucita sthAnameM kauna-sI kAtaratA hai ? he kSatriye ! mere virahase kAtara honepara bhI tU kuruvaMzake mUlabhUta garbhakI rakSAke lie isI kSaNa yahA~ se jAneke yogya hai / maiM tujhe jinendra bhagavAna ke caraNakamaloM ke sparza kI zapatha detA huuN|' yaha kahate hue rAjAne use mayUra yantrameM baiThAkara svayaM hI yantrako ghumA diyaa| athAnantara cakoralocanA vijayArAnIko lekara jaba mayUra 1 1. ka. bhagnArinapati / 2. ka. sa. ga. evam / 3. taM zramAMcakAra / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 gadyacintAmaNiH [ 31 satyaMdharastha kAyAkAraNa saha yuddham - kalitakaravAla: kAzyapIpatiH kaNThorava iva girikandarAmandirAnniragAt / nirgate ca tasmivismayanIyavikrame viNitakRpANavirAjini rAjani, mRgarAjadarzana iva karikala bhayUthamandhakAramiva ca dinakRdudaye tadanIkamanekasaMkhyamatidUraM palAyata / palAyamAnaM balaM balAtpratinivartya svayameva prArthayamAne pArthivaM kArtaghnyakASTAM gate kASThAGgAre rAjA tu dAritamatta karikumbhakUTaH, pATitaratha5 kaDayaH, khaNDitasubhaTabhujadaNDasaMhatiH, saMhRtaturagacamusamahaH, sasaMbhramaM rAmarazirasi viharan, vividhakAra ratha ra gakhaNDana rabhasakuNThitamaNDalAmaH, kimana vRpAnikala janasabhucitena sakalaprANimAraNaviharaNa raseneti janitavairAgyabhara:, pratibhaTAna rin payituM zakalayituM kara kalito zRtaH karavAla: rupANI yena tAbhUtaH san kAzyapIpatiH sasyandharamahIpAlo girikandarAparva guhAyAH kaNThIrava iba siMha iva mandirAd niragAta niriyAya / 10 nirgate ceni-vismayanIya AzcaryakarI vikramo yasya tasmin , vidhuNina amitena kRpANena virAjata ityevaM zIlastasmin , tathAbhUte rAjani nirgate ca mRgarAjasya darzana tasmin siMhAvalokane karikalamayUthamiva hastizAvakasamU: iva, digadudaya ca sUryodaye ca andhakAramiva timiramida, anekasaMkhyaM sadanIkaM kASTAGgArasainyaM dUraM palAyata palAyAMcakre 'parA pUrvasya arazatolaGi rUpaM 'upasargasyAyatI' iti latvam / palAyamAnamiti-kRtaghnasya bhAvaH kAtanyaM tasya kASTAntimAyadhistAM gate kASTAGgAre 15 palAyamAnaM dhAvamAnaM balaM sainyaM balAd haThAt pratinivartya pratinivRttaM kRtvA svayameva pArthivaM satyaMdharanRpaM prArthayamAne abhiyAti sati 'yAJcAyAmabhiyAne va prArthanA kathyate budhaH' iti kezavaH / rAjA tu satyandharanRpastu da.ritAH khaNDitA sattakariNAM mattagajAnAM kumbhakUTA gaNDAprabhAgA na saH, sthAnAM samUho rathakaDyA pATitA rathakadayA yena sa tathAbhUtaH, khaNDitA zakalI kRtA subhadAnAM yANAM bhujadaNDasaMhati hudaNDa samUho yana saH, tathAbhUtaH, saMhRtaH saMhAraM prApitasturagacabhUnAM hayasenAnAM samUho yena saH, sasaMbhramaM 20 sakSobhaM yathA syAttathA samarazirasi raNAne viharana, kariNazra rathAca taragAzcati karisthaturagaM maikabidhaM yatkarirathanuragaM tasya khaNDanasya vidAraNasya ramasena vegana RSirato maNDalAmaH kRpANo yasya tadhAbhUtaH kRpAvikalA nirdayA ye janAsteSAM samucitastena. anena sakala prANimAraNaviharaNarasena nikhilajantumAraNavihArAnurAgeNa kiM prayojanam, iti janitaH sasuspalo vairAgyamarI yasya tathAbhUtaH san yantra kSaNa-bhara meM ur3a gayA taba zatruoMke khaNDa-khaNDa karane ke lie talavAra lekara rAjA rAja25 bhavanase usa taraha nikala par3A jisa taraha ki parvatakI guhAse siMha nikalatA hai / Azcarya janaka parAkramake dhAraka evaM ghUmatI huI talabArase suzobhita rAja! jyoMhI bAhara nikalA tyoMhI siMhake dikhate hI hAthiyoM ke baccoMke samUha ke samAna athavA sUrya kA udaya honepara andhakArake samAna vaha bahuta bhArI senA bahuta dUra bhAga gayo / udhara kRtaghnatAkI carama sImAko prApta huA kASTAMgAra bhAgatI senAko jabardastI lauTAkara svayaM hI rAjAke sammukha AyA aura idhara 30 jisake madonmatta hAthiyoMke gaNDasthala rUpI zikharoMko vidIrNa kara diyA thA jisane, rathoM ke samUha cIra DAle the, yoddhAoMke bhuja daNDoMkA samUha gvaNDita kara diyA thA, ghor3oMkI senAoMke samUhakA saMhAra kara diyA thA, jo saMbhrama ke sAtha raNake agrabhAgameM ghUma rahA thA, aura nAnA hAthI, ratha tathA ghor3oMko khaNDa-khaNDa karane ke begase jisakI talavAra bhothalI ho gayI thA aisA rAjA satyandhara yaha vicAra kara virakta hA gayA ki nidaMya manupyAka yogya isa 35 samasta prANiyoMko mAranevAlI krIDAmeM rasa lenese kyA prayojana hai? hai Atmana ! yaha 1. kara kha0 dUramapalAyata / 2. ka0 kha0 ga0 dAritagadakari kummAyUAdaH / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paralokagamanam prajAyAH pratikriyA ca ] prathamo lambhaH 'viSavAsaGgadoSo'yaM tvayaiva viSayIkRtaH / sAmprataM vA viSaprakhye muJcAtmanviSaye spRhAm || ' iti bhAvayan parityaktasakalaparigrahaH, svahRdayamaNipIThapratiSThApita jina caraNasarojaH, kASThAGgAya kAzyapImatisRjya tridazasaukhyamanubhavitumamaraloka mAruroha / 69 2 $32 Aruvati bhUbhRti bhuvanamanimiSANAmunmiSadviSAdavipavidhurANAM paurANAM paGkilayati vApajalapravAhe mahIm, mukharayati sukhAni dazadizA nirdayoraHsthalatADanajanmani ve 5 niravadhikavepathUnAM puravadhUnAm avadhUta kalatraputrAdyanuvartaneSu nivRttisukha rasAviSTeSu viziSTeSu, kASThAGgArasya kAThinyaM kathayati mithaH sujane jane, nirUpayati durantatAM kandarpapAratantryasya padArthapAramArthyaparijJAnazAlini vivekivarge, vyagragatiganapathena gataH sa kRtrimazikhaNDI nijanagaropaviSayeti -- he Atman, ayam viSayeSu Aso viSayAsaGgastasya doSaH tvayaiva viSayIkRtaH sAkSAtkRtaH / sAmprataM vAina yA viSaye tu viSaye spRhAmabhilASaM muJca tyaja | duphalAnubhUtI satyAM 10 parityAge ko vilamba iti bhAvaH / itIti- itItthaM bhAvayan cintayan parivyaktaH sakalaparigraho yena saH svahRdayamaMtra maMNipIThastasmin pratiSThApita samAropite jinacaraNaparoje jinendrapAdAravinde yena tathAbhUtaH san kASTAGgArAya kRtaghnaziromaNaye kAzyapa kSaNIm atisRjya syakvA tridazasaukhyaM svargasukham anubhavitum amaralokaM svargam Aruroha / 6 32. ArUDhavatIti - bhUbhRti satyandhara mahArAje animiSANAM devAnAM bhuvanaM lokaM svargamiti 15 yAvat AruDhavati sati umitA prakaTIbhavatA viSAdaviSeNa khedagaralena vidhurA duHkhitAsteSAM paurANAM nAgarikANAM vASpajalapravAhe'thusalilapure mahIM pakkilayati kardamayuktAM kurvati sati, niravadhikavepathUnAparimitakampAnAM puravadhUnAM nagaranArINAm, nirdayaM yathA syAttadhoraHsthalasya tADanaM tasmAjjanma yasya tasmin rakhe zabde dazadizAM pUrvAdidazakASTAnAM mukhAni mukhasyati zabdAyamAne sati avadhUtaM tiraskRtaM kalatraputrAdInAM strIsutapramukhAnAmanuvartanamanukUlI karaNaM yaisteSu viziSTeSu satpuruSeSu nivRttisukhasya 20 tyAgAnandasya rasenAviSTAH sahitAsteSu satsu sujane jane mitho'nyonyaM kASTAGgArasya kAThinyaM nirdayatvaM kathayati sati, padArthasya pAramAdhyaM tasya parijJAne na zAlate zobhata ityevaMzIlastasmin vivekavarge vivekasamUhe kaMdarpapAratandhyasya madanavivazatAyA ati kAmukasvasyeti yAvat durantatAM duSphalatAM nirUpayati sati, vyagrA gatiryasya sa visaMsthula gatyupetaH sa kRtrimazikhaNDI yantramayUro nijanagarasyopakaNThaM viSayAsaktikA doSa tUne hI svayaM dekha liyA -- anubhava kara liyA / aba to viSatulya viSaya meM 25 icchAko chor3a / ' aisI bhAvanA bhAte hue usane samasta parigrahakA tyAga kara diyA aura apane hRdaya rUpI maNimaya siMhAsanapara jinendra bhagavAn ke caraNakamaloMko virAjamAna kara kASThAgAra ke lie pRthivI chor3a do aura svayaM devoMkA sukha bhoganeke lie vaha devaloka meM jA pahu~cA / 6 32. tadanantara jaba rAjA satyandhara devalokako prApta ho cukA, prakaTa hote hue tripAdarUpI vipase dukhI nagaravAsiyoMka anujalakA pravAha jaba pRthivIko kIcar3ase yukta 30 karane lagA, atyadhika kA~patI huI nagarakI striyoMke vakSaHsthala ke nirdayatApUrvaka vAina karane se utpanna zabda jaba dazoM dizAoMke agrabhAgako zabdAyamAna karane lagA, viziSTa-vivekI manuSya jaba strI putrAdikI anukUlatA ko chor3a nivRttike sukhameM Ananda mAnane lage, sajjana puruSa jaba paraspara kASThazaMgArakI kaThoratAkI carcA karane lage aura padArthake vAstavika jJAnase suzobhita vivekI manuSyoM kA samUha jaba kAmakI paratantratA ke duHkhadAyI phalakA nirUpaNa karane 35 lagA taba gati se yukta, AkAza mArga se gaye hue usa mayUra yantrane apane nagara ke samIpa - 1. 0 0 0 bhUbhuji / 2. ma0 mukharayati daza dizAM mukhAni ! Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 gadyacintAmaNiH [32-34 zmazAne mayUrayantrapatanam - kaNThabhAji paretavAse pArthivapreyasImapAtayat / 33. atrAntare vRttAntamimamatidAruNamambaramaNiranusaMdhAtumakSamamANa iva mamajja madhyesAgaram / sAkSAtkRtanarapatimaraNAyA baruNadizaH zokAnala iva jajvAla saMdhyArAgaH / na lokayatu loka: preyasI pRthivIpateritIva kAla: kANDapaTikAmiva ghaTayati sma diGmukheSu nirantaramandhakAram / 3 4. atha narapatisamaradharaNIsamudgataparAgapaTalapariSvaGgapAMsulamaGgamiva kSAlayitumaparasAgarasalilamavatIrNa kiraNamAlini, mahIpatyanumaraNakaNDanasaMbhRtaraktacandanAGgarAga iva vasuMdharAyAH kSaritajananayanAthunirakSAlanAdiva kSayamupeyuSi jyotiSi sAMdhye, sArvabhaumavirahaviSAdavegavidhUyamAnadizAvadhUkezakalApa iva mecake kavacayati bhuvanamabhinave tamasi, narezavinAzazokAdiva bhajatIti nijanagaropakAThamAk tasmina svanagaranikaTasthita paratavAse zmazAne pArthivapreyasI dharAvallabha10 vallabhAM vijayAmiti yAvat apAtayat pAtayAmAsa / 633. atrAntara iti-atrAntare pratanmadhye, ambarANiH sUryaH atidAruNaM kaThorataram ima vRttAntam anusaMdhAtumakSitum akSamamANa iva asamartha iva sAgarasya madhye madhye sAgaraM 'pAre madhye SaSTayA vA' iti samAsaH / mamaja nimagno'bhUt / sAkSAtkRtaM samavalokitaM narapatimaraNa yayA tasyAH varuNa dizaH pazcimadizaH zokAnala iva zokAgniriva saMdhyArAgaH pitRprasUlauhityaM jajvAla / loko janaH pRthivI15 pate rAjJaH preyasI priyAGganAM na lokayatu na pazyatu itIva hetoH kAlo diGamukhepu kASThAnabhAgeSu kANDapaTikAmiva yavanikAmina nirantaraM niyavadhAnama andhakAra timiraM ghaTayati sma yojayAmAsa / 34. atheti-athAnantaraM kiraNamAlini sUrya narapateH satyandharamahIpAlasya samaradharaNI yuddhabhUmi stasyAH samudgataH samusthito yaH parAgapaTalo dhUlisamUhastasya paripvANa saMparkaNa pAMsulaM dhUliyukta tathAbhUtam ajhaM zarIraM jhAlayituM prakSAlitaM kartumiva aparasAgarasalilaM pazcimArNavatIyam avatIrNa 20 sati, vasundharAyAH pRthivyAH mahIpate' rAjJo'numaraNamaNDane saMbhRto dhRtazcandanAGgarAga iva malayajavilepana .idha sAMdhye saMdhyAkAlabhave jyotiSi kSaritAnAM niHsRtAnAM jananayanAzrUNAM lokalocanajalAnAM nijhareNa kSAlanaM dhAvanaM tasmAdiva kSayaM vinAzam upeyuSi prAptavati sati, sArvabhaumaH sarvasyA bhUmeradhipaH satyandharamahArAjastasya viraheNa yo viSAdastasya vegena vidhUyamAnAH kampyamAnA ye dizAvadhUkezAH kASTAkAminI vartI zmazAnameM vijayArAnIko girA diyaa| 25633. isI bIcameM sUryAsta ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno isa atyadhika bhayaMkara vRttAnako dekhane ke lie asamartha hotA huA vaha samudra ke madhyameM DUba gayA thaa| pazcima dizAmeM sandhyAkI lAlimA dikhane lagI, usase aisA jAna par3atA thA mAno rAjAke maraNako sAkSAt dekhanevAlI pazcima dizAke hRdaya meM zokarUpI agni ho bhabhaka uThI thii| dizAoM meM nirantara andhakAra phaila gayA, usase aisA jAna par3atA thA mAno rAjAko priya 30 vallabhAko manuSya dekha na sake isa uddezyase kAlane eka kanAta hI lagA dI thii| 634. tadanantara rAjAkI yuddha bhUmise ur3I dhUlike saMsargase malina zarIrako dhoneke lie hI mAno jaba sUrya pazcima sAgarake jalameM utara gayA, rAjAke pIche marane ke lie udyata pRthivI rUpI strIke dvArA AbhUSaNake rUpameM dhAraNa kiye hue lAla candanake aMgarAgake samAna sandhyAkAlakI jyoti jaba manuSyake netroMse jharanevAle azrurUpI nijeroMke dvArA dhula 35 jAnese hI mAno bhayako prApta ho gayI, rAjAke birahajanya viSAdake vegase hilate hue dizA 1. ka0 kha0 ga0 imamiti padaM nAsti / 2. ka. kha. ga-0candanAGgarAgAyA iva / 3. ka. ga. ksstjmynaanu| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -putrotpattizca ] prathamo lambhaH saMcaratsAyaMtanasamIranibhena niHzvasantyAM nizAyAm, tanutarabisalatAbhaGgimupahasatIva vikasati vikacadalanicayadhavalitadazadizi kumudAkare, kumArodayasamayasamunmeSiharSaparavazasurasaMtAnite saMtAnakusumaprakara iva tArakAnikare nirantarayatyambaram, AvirbhavadavanipatanayAtapatra iva pAkazAsanadizi dRzyamAne yAminopraNayini prAptavaijananamAsA mahiSI sA prANanAthavirahaduHkha. bhArAntaritaprasavavedanA tasminneva pitR nivAsa bAlacandramaniya vicamAza bipazcillokanayana- 5 hAriNaM haritAzvamiva pUrvakASThA kASThAGgAraparyAyatimiradhvaMsinaM sUnumasUta / 635. sutasudhAsUtidarzanasamAsAditajIvitavahanavAtsalyA tajjanmamahotsavasaMbhramAbhAvapunaruttaviSAdA putramaGke nidhAya pralapitumArabhata-'yasya janmavAnivedanamukharA hariSyanti kacAsteSAM kalApe samUha iva mecake kRSNe, abhinave nUtane tamasi timire bhuvanaM lokaM kapacayati cyApnuvati sati, nizAyAM rajanyA narezavinAzazokAdiva narendra maraNakhedAdiva saMvaran yaH sAyantanasamIraH sAyaMkAlika- 10 pavanastasya nibhena vyAjena niHzvasantyAM satyAm, vikacadalAnAM praphullapatrANAM nicayena dhavalitAH zuklIkRtA daza dizo yena tasmin tathAbhUte kumudAkare, anusarA atizayena kRzA yA bisalatA mRNAlavallo ta bhaginI nazvarAM saMsArabhaGgI bhavaparamparAm upahasatISa vikasati sati, tArakAnikare nakSatranicaye kumArasya jIvandharasyodayo janma tasya samaye samunmeSI prakaTito yo harSaratasya paravazA vidhazA ye surA nilimpAstaiH saMtAnite prasArite saMtAna kusumaprakara iva kalpapAdapaprasUnapraJcaya iva ambaraM gaganaM nirantarayati sati, 25 pAkazAsanadizi prArayAm , yAminIpraNayini nizApatau candra iti yAvat , Avirbhavan prakaTIbhavan yo'vanipatanayo mahIpatiputrastasyAtapatra va chatra iva dRzyamAne vilokyamAne sati, prApto caijanano mAso yathA sA samupalabdhaprasUtisamayA sA mahiSI vijayA, prANanAthasya viraheNa viyogena yo duHkhabhAraste. nAntaritA prasavavedanA prasUtipIDA yasyA tazrAbhUtA satI tasminneva pUrvokta evaM pitRnivAse zmazAne pazcimAzA pratIcI bAlacandramasamiva bAlazazinamiva, vipazcillokanayanahAriNaM vidvajananayanavazIkaraNa- 20 dhurINaM pUrvakASThA prAcI haritAzvamiva divAkaramiva kASThAkAraH paryAyo yasya tat tathAbhUtaM timiraM dhvaMsa. yatItyevaM zIlaM sU num asUta utpAdayAmAsa / 635. sutasudhAsUtIti-supta evaM sudhAsUtizcandrastasya darzanena samAsAdita prAptaM jIvitavahane jIvanadhAraNe cArasalyaM yayA sA, tasya putrasya janmamahotsavasya saMbhramaH saMbhomastasyAbhAvena punarukto rUpa striyoMke keza samUhase kAlA nUtana andhakAra jaba saMsArako vyApta karane lagA, rAjAke 25 / maraNarUpI zokake kAraNa saba ora calatI huI sAyaMkAlIna vAyuke bahAne mAno jaba rAtri ivAsocchavAsa choDane lagI. khilI kalikAoMke samahase dazoM dizAoMko sapheda-sapheda karane vAlA kumuda cana jaba atyanta sUkSma mRNAlarUpI latAke samAna TUTa jAnevAlI saMsArakI paddhatikA mAno upahAsa kara 20 thA, kumArake janma ke samaya prakaTa honevAle harSase vivaza devoMke dvArA phailAye hue kalpavRkSa ke puSpa samUha ke samAna jaba tArAoMkA samUha AkAzako 30 vyApta kara rahA thA, aura prakaTa hote hue rAjaputrake chatrake samAna pUrva dizAmeM jaba candramA dikhAI dene lagA taba daza mAsako prApta evaM prANanAthake virahajanya duHkhake bhArase jisakI bedanA daba gayI thI aisI vijayA rAnIne usI zmazAna bhUmimeM jisa prakAra pazcima dizA vidvAnoM ke netroMko haranevAle bAla candramAko aura pUrva dizA andhakArako naSTa karanevAle sUryako utpanna karatI hai, usI prakAra kASThAMgArarUpI andhakArako naSTa karanevAlA putra utpanna kiyaa| 35 635. tadanantara prabhArUpI candramAke dekhanese jise jIvana dhAraNa karanekA sneha prApta huA thA aura putrake janma sambandhI mahotsavake samaya honevAle saMbhramake abhAvase jisakA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [35 rAjyaH viSAdaH - pUrNapAtraM dhAtrIjanA jananAthebhyaH, yasmin ca kRtAvatAre kArAdhyakSakaratroTitazRGkhalA vizRGkhalagatayazcirakAla kRtagharaNIzayanamalinitavapuSo vandopuruSAH palAyamAnA iba kalisainyAH samantato ghAyeyuH, yasmi / jAta zi jastaniSkASTivarSapiJjaritaharinmukhamunmukhakubjabAmanahaThAkRSpamANanarendrAbharaNaM praNayabharapraNutavArayuvativargavalganaraNitamaNibhUSaNaninadaritaharidavakAzaM nirmaryAdamadaparavazapAyayopidAzleSalajjamAnarAjavallabhaM vardhamAnamAnasaparitoSaparasparaparirabdhapAthivabhujAntarasaM ghaTTavighaTitahArapatitamauktikasthapuTitAsthAnamaNi kuTTimataTaM kuTmalitasauvidallaviSAdo yasyAstazrAbhUtA sanI vijayA putram aGka koDe nidhAya sthApatrisvA pralapina pralApaM kartum Arabhata tatparA'bhUta / yasyeti -yasya putrasya janmavArtAyAH prasUtisamAcArasya nivedanena sUcanena mukharAH zabda kurvANAH dhAtrIjanA upamAtRsamUhAH jananAthebhyo lokapatibhyaH pUrNapAtra banlA prApyamANaM puraskAra 10 hariSyanti / 'vardhApakraM yadAnandAdalaMkArAdikaM punH| AkRpya gRhAte pUrNapAnaM pUrNAnalaM ca tat' iti haaraavlii| yasmin ceti-asmin ca putre kRtAvatAre gRhItajanmani sati, kArAdhyakSasya vandIgRhasvAminaH koNa noTitAcheditAH zRGkhalA yeSAM te tayAbhUnAH, vizvalA svacchandA gatiryeSAM te cirakAlakRtena dIrghakAlaM yAvatkRtena dharaNIzayanena pRthivIsvApena malinitaM vapuryeSAM te tathAbhUtA bandIpuruSAH palAyamAnA dhAvamAnAH kalisainyA iva kalikAlasainikA iva samantataH parito dhAveyuH vegena gaccheyuH / 15 yasmin ca jAnavatIti-yasmin dha puDhe jAtavati sati rAjakulaM rAjagRham avalokyeta dRzyeta / kathaMbhUtamiti rAjakulasyaiva vizeSaNAnyAha-jArsa samutpanna yatpiSTAtakasya piSTAtakarNasya muSTivarSa muSTi mivarSaNaM tena piJjaritAni pItavaNIMkRtAni harinmukhAni diGmukhAni yasmin tat / unmukhairudvaktraiH kubjavAmanaiH kujAparva puruSahaThenAkRSyamANAni narendrAbharaNAni yasmina tan / praNayamareNa snehabhareNa pragRttA nRtyaM kurvANA yA cArayuvatayo vezyAstAsAM vargaH samUhastasya vasaganena calanena raNitAni zabdAyamAnAni 20 yAni maNibhUSaNAni rasAlaMkaraNAni teSAM ninadena zabdena bharitA haridevakAzA digantarAlAni yasmin tan / nimaryAdamadena niHsImama dena paravazAH parAyatA yAH paNyayoSito vezyAstAsAmAileSeNa samAliGganena lajamAnAstrapamANA rAjavallabhA nRpatipriyajanA yasmin tat / vardhamAnena samedhamAnena mAnasaparitoSeNa hRdayAnandena parasparaM parirabdhAni samAzliSTAni yAni pArthivabhujAntarANi bhUbhRkSAMsi teSAM saMghahena vighaTitAsyuTitA ye hArAstebhyaH patitemauMki,kairmukkAphalaiH sthapuTitaM natosataM AsthAnamaNikuTimataTaM samA25 bhavanamaNikhacitatalaM yasmina tat / kumalitaH saMkocito yaH sautridalAnAM kacukInAM nirodhasaMlApaH kheda punarukta ho gayA thA aisI vijayA rAnI putrako goda meM rakha isa prakAra pralApa karane lagI-jisakI janma sambandhI vArtAko sUcita karane ke lie zabda karanevAlI dhAyeM rAjAoMse jabardastI puraskAra prApta karatI, jisake janma lete ho bandIgRha ke svAmiyoM ke dvArA apane hAthase jinakI jaMjIreM tor3a dI jAtI, jo svacchanda gatise calate aura cirakAla taka pRthivImeM 30 zayana karanese jinake zarIra malina hote aise bandIjana bhAgate hue kalikAla ke sainikoMke samAna saba ora daur3ate / jisake utpanna hote ho jahA~ gulAlakI muThThiyA~ barasAnese dizAoMke agrabhAga lAla pIle raMga ke ho jAte, jahA~ Upara kI ora mukha kiye hue kubar3e aura baune manuSyoM ke dvArA rAjAoMke AbhUSaNa jabardastI khIMce jAte, snehabhAra ke prakaTa karane meM pravRtta vezyAoMke idhara-udhara calanese zabdAyamAna maNimaya AbhUpagoMkI jhanakArase jahA~ dizAoM35 kA madhyabhAga bhara rahA hotA, atyadhika nazAse vivaza vezyAoMke AliMganase jahA~ rAjAke premIjana lajjita ho rahe haiM, bar3hate hue mAnasika santoSase parampara AliMgita rAjAoMke vanasthalake saMghaTanase TUTe hae hAroMse gire motiyoMke dvArA jahA~ sabhA-bhamike maNimaya phA U~ce-nIce hote, kaMcukiyoMkI niSedhAjJAke haTA lenese svatantratApUrvaka praveza karanevAle samasta Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjyAH viSAdaH ] prathamo lambhaH nirodhasaMlApaniraGkuza praviSTA zeSaja (napadajanitasaMbAdhaM sAdaradIyamAna kanakamaNimaktikotpIDamuddhAtikabATa ratna koza pravizadatra kitalo kaluSyamAna vastu sArthaM mathigaNagaveSaNAdeza nirgatAnekazatapratIhArAnIvanIpakalo kamullo kaharSaM vihitamahArhajina mahAmaha mahamahamikApraviSTaviziSTajana prastUyamAnasvastivAdaM sauvastikavidhIyamAnamaMgalAcAramA cAracaturapurANapuraM zrI pariSadabhyarcya mAnagR hRdaivataM daivajJagaNagRhyamANalagna guNavizeSemazeSajanahatumularavasaMkulaM rAjakulamavalokyetau sa tvamArasadaziva - 5 zivAvaktra kuhavisphuradana lakaNa jarjaritatamasi samIrapUrita vivaravAcATakaroTikarparakalitabhuvi DAkinIgaNasaMpAtaca kitapuruSaparihRtaparisare pacyamAnazavaM pizita visugandhakaTuke kalyANetarapravezanivaizcanaekapALAvara miracaM nirmAdhaM yathA syAttathA praviSTA ye'zeSajJAnapadA nikhiladezIyajanAstairjanitA saMbAdhA yasmin tat / sAdaraM sasatkAraM dIyamAnaH kanakamaNimauktikAnAM svarNaratnamuktAphalAnAmutpIDaH samUho yasmin tat / udghATitAH kuvATA ararA yasya tathAbhUto yo ratnakozo maNinidhA- 10 nAlayastasmin pravizantaH pravezaM kurvANA acakitA bhayarahitA ye lokAstailupyamAno hiyamANo vastusArthI yasmin tat / arthigaNasya yAcakasamUhasya gaveSaNAdezena mArgaNAjJayA nirgatA ye'nekazatapratIhArAstairAnItA vanIpakalokA yasmin tat / ullokena sImAtItena harSeNa vihito mahArhajinAnAM mahAmaho pUjAtrizeSo yasmin tat / ahamahamikayA pravidhairviziSTajanaiH prastUyamAnaH prArabhyamANaH svastivAdo yasmin tat / strasti pRcchantIti sauvastikAstarvidhIyamAno maGgalAcAro yasmin tat / AcAracaturANAM gRhavidhi- 15 nipuNAnAM purANapurandhrINAM sthavirastrINAM pariSadA samuhenAbhyarcyamANaM pUjyamAnaM gRhadevataM yasmin tat / daivajJagaNena jyotirvitsamUhena gRhyamANo lagnasya guNavizeSo yasmin tat / azeSajanAnAM nikhilajanAnAM harSeNa yastumularava uccaiHzabdastena saMkulaM vyAptaM rAjakulam / satvamiti - sa tvam bhArasandhyaH zabda kurvantyo yA azivazivA amAGgalikazTagAlyastAsAM vaktra kuharebhyo mukhagahvarebhyo visphuranto ye'nalakaNA agnikaNAstairjarjaritaM tamo yasmin tathAbhUte, samIreNa vAyunA pUritairvivaraMzikadvairvA cATA jalpAkA yA nRka- 20 roTyo narazirAMsi teSAM karparaiH kApAlaiH kalitA yuktA sUryasmin tasmin, DAmarAH samutkaTA ye DAkinIgaNAH. pizAcIsamUhAsteSAM saMpAtena cakitai mA~taiH puruSaiH parihRtaH parisaraH samIpapradezo yasya tasmin pacyamAnAni J dezavAsI logoMkI jahA~ bhIr3a ikaTThI ho rahI hotI, jahA~ Adarake sAtha suvarNa, maNi aura motiyoMko rAziyA~ pradAna kI jAtIM, khule kivAr3oMse yukta ratnoMke khajAne meM praveza karanevAle nirbhaya manuSyoM ke dvArA jahA~ abhISTa vastuoMke samUha lUTe jAte, yAcaka samUhako khojane kI 25 AjJA se nikale saikar3oM dvArapAloMke dvArA jahA~ yAcaka loga lAye jAte, atyadhika harSake kAraNa jahA~ mahApUjya jinendra bhagavAnakI mahApUjA kI jAtI, jahA~ prathama praveza karanekI pratispardhAse praviSTa viziSTa manuSyoMke dvArA svastivAcana prArambha kiyA jAtA, jahA~ kuzala samAcAra pUchanevAloMke dvArA maMgalAcAra kiye jAte, jahA~ AcAra meM catura vRddha-saubhAgyavatI striyoM ke samUha se gRhadevatAoM kI pUjA kI jA rahI hotI, jahA~ jyotiSiyoM kA samUha lagna ke 32 viziSTa guNoMko grahaNa kara rahe hote, aura jo samasta manuSyoMkI joradAra harSadhvani se vyApta hotA, aisA rAjakula dikhAI detA, vaha Aja usa zmazAna meM kisI taraha utpanna huA hai jahA~ saba ora zabda karanevAlI amAMgalika zRMgAliyoMkI mukhakandarAse nikalanevAle agni kaNoMse andhakAra jarjara ho rahA hai, vAyupUrNa chidroMse zabda karanevAlI manuSyoMkI khopar3iyoMse jahA~ bhUmi malIna ho rahI hai, bhayaMkara DAkiniyoM ke samUhake AkramaNa se bhayabhIta manuSyoMne jisake 35 1. ka0 kha0 ga0 azeSapadaM nAsti / 2. ka0 kha0 ga0 rAjakulamavAlokyeta / 3. ka0 kha0 ma0 sa tvaM mArasadRzI / 4. ka0 sva0 0 kaparakarilayavidamarAkinIgaNa / 10 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [35 rAzyAH viSAdaH - citAbhasmasaMkaTe' pretabATe jAta, kathamapi jAtaH kathamanupalakSitarakSAprakAre praNayijanazUnye pratibhaTanagaraparisaraparetavAse vasanvardhiSyase vaa| itthamapagatakaruNamatidAruNamAkasmikamapratikriyamananubhUtapUrvamatidu.saha vidhivilasitaM vilokayantyA na me prANA: prayAnti' / kimiha karomi / kiM vA vyAharAmi / yadi tyajAmi jIvitaM jIvitezvaravacanalaGghanajanmA mahAn doSaH' 5 ityevaM cAnyathA vilapantIM vigataparikarAM paritApavihvalAmabalAma 'alamalamatipralApena' iti kathayantI kApi devatA sutasukRtaparipAkapreritA paricArikAyAzcampakamAlAyA veSamAsthAya saMnyadhAt / tiro'dhAcca taddarzanena jAtAzvAsAyAstasyAH punastanmukhANitabhartRviyogavinizcayena dahyamAnAni yAni zavapizitAni mRtakamAMsAni teSAM visagandhena durgandhena kaTukastasmin , kalyANetarANi yAni citAbhasmAni citArakSAstaiH sakaTastAsman , pretavAre zmazAne kathamapi kenApi prakAreNa jAtaH samutpannaH sa tvaM he jAra, he putra, bhanupalakSito rakSAprakAro yasmin tasmin , praNayijanazUnye snehijanarahite, pratimaTanagarasya zatranagarasya parisare nikaTe vidyamAno yaH paretavAsaH zmazAnaM tasmin vasan svam kathaM vardhiSyase vaa| itthamiti-itthamanena prakAreNa apagatakaruNaM nirdayam , atidAruNamatibhayaMkaram , AkasmikamakasmAjAtam . apratikriya pratikArarahitam, pUrva nAnubhUtamityananubhUtapUrva, atidaHsahaM kaThinataraM vidhivilasita devaceSTitaM cilokayantyAH pazyantyA ye prANAna prayAnti / iha zmazAne kiM karomi / kiM vA gyAharAmi kathayAmi / yadi jIvitaM syajAmi prANaghAtaM karomi cet tarhi jIvitezvarasya prANanAthasya vacanalakhanAjanma yasya tathAbhUto mahAn doSaH syAditi zeSaH / ityevaM cAnyathA vilapantIM vilApaM kurvantI vigataparikarAM vigatasa hAyAM paritApena saMtApena vihvalA tAm abalA vijayAm, 'ati pralApena alamalaM vyarthaM vyarthama' iti kathayantI kApi devatA svArtha tala , sutasya punasya sukRtaparipAkena puNyodayena preritA satI paricArikAyA: sevikAyAH campakramAlApA etanAmadheyAyA veSam bhAsthAya dhRtvA . 20 saMnyadhAt sannihitAmavat / tadarzanena tadavalokanena jAtAzvAsAyAH samutpanasaMtoSAyAstasyA rAjyAH puna samIpavartI pradezoMko chor3a diyA hai, jo pakate hue murdoke mAMsakI durgandhase duHkhadAyI hai, aura jo citAoMke amAMgalika bhasmase vyApta hai| hAya beTA ! jahA~ rakSAkA kucha bhI sAdhana dikhAI nahIM detA tathA jo premIjanoMse zUnya hai aise zatrunagara ke nikaTavartI zmazAnameM :. nivAsa karatA huA tU kisa prakAra bar3ha sakegA ? isa prakAra maiM vidhikI vaha lIlA dekha rahI 25 hU~ jo dayAse rahita hai, atyanta bhayaMkara hai, acAnaka prApta hai, pratikArase rahita hai, pahale kabhI bhogane meM nahIM AyI, aura atyanta duHsaha hai| ise dekhate hue mere prANa kyoM nahIM nikala rahe haiM ? maiM yahA~ kyA karU~ ? kyA kahU~ ? yadi jIvanakA tyAga karatI hU~---prANa chor3atI hU~ to prANanAthakI AjJAke ullaMghanase honevAlA mahAn doSa hotA hai| isa taraha tathA anya aneka prakArase cilApa karatI, sahAyakoMse rahita, santApase vihvala, abalA vijayArAnI zmazAna meM 30 sthita thI ki usI samaya putra ke puNyodayase prerita koI devI, campakamAlA nAmaka sevikAkA veSa rakha 'basa, adhika vilApa karanA vyartha haiM' yaha kahatI huI usake nikaTa aayii| usake dekhanese prathama to use sAntvanA prApta huI, parantu pIche usake mukhase prANanAthake viyogakA 1. ka0 kha0 ga0 bhasmakaNTake / 2. ka. ga0 pretavATa ke kha0 pretavATajAta / 3. kha0 kathamabhijAtaH / 4. ka. basantaM tvAM kathaM vardhayiSye / kha. vasat vardhayiSyase va / 5. ka0 mama prANAH prayAnti kha. vilokaya. tyAmacaramANAH pryaanti| ga. vilokayAtyA mAsamime prANA: prayAnti / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 campakamAlayA rAzyAH samAzvAsanam ] prathamI lambhaH caitanyam / devatAzaktistu prANaprayANaM nyarautsIt / arodoccAtiduHsahaM labdhacetanA / prAlApocca bahuprakAram / 36. evamavacanagocaramApadamanubhavantomAtmajaparirakSaNaparAGmukhImAtmatyAgAbhimukhAM ca tAmAlokya campakamAlA 'kimevaM devi, khidyase / pazya tava tanayasya taruNatAmarasasodarayozcaraNayoraruNarekhArUpANi rathakalazapatAkAdIni sAmrAjyacihnAni / iyaM ca bibhratI spaSTataratAmaSTamIcandrasaundayaMhAsini lalATapaTTe muktakaNTamarNA varNayatyarNavAmbarAdhipatyam / ayamabhinavajaladharaninadagambhIraruditadhvaniH svarAjyasvIkAramaGgalazaGkhaghoSaniyamabhivyanakti / tadbhaviSyati bhagIrathAdInapi mahArathAnadharayandharAyAH patirayam 1 parityajyatAM ca pritraanncintaa| cintAmaNikalpaH ko'pi vaNijAmadhipati radhunaivAgatya tava tanayaM grahoSyati vardhayiSyati ca mahAstasyA mukhenAkarNitaH zruto yo bhaviyogaH patimaraNaM tasya nizcayena dRDhapratyayena caitanyaM tiro'dhAt antaradhAt / mUcchitA babhUveti bhAvaH / tu kintu devatAzaktiH prANAnAM prayANamiti prANaprayANaM jIvananiHsaraNaM nyarautsIt niruddhaM cakAra / labdhacetanA prAptasaMjJA ca, atiduHsahamatikaThinam asedIt / bahuprakAraM pAlApIna pralApamakAca / 636. evamiti- avacanagocaraM zabdAlItAm ApadamanubhavantIm Atmajasya putrasya parirakSaNe parAGmukhI tAm, AtmanastyAge'bhimukhA tatparA tAzI ca tAM vijayAmAlokya campakamAlA campakamAlAveSapracchannA devatA 'ebamanena prakAraMNa hai dAva, herAze, kiM khidyase / pazya tava tanayasya taruNatAmarasasodarayostaruNa kamalasahayozcarAyoH aruNarekhArUpANi lohitalekhArUpANi rathazca kalazazca patAkA ceti sthakalazapatAkAstA bhAdau yeSAM tAni sAmrAjyacihAni sAmrAjyasUcakalakSaNAni santIti shessH| aSTamyA candrasya saundarya hasatItyevaMzIle lalATapaTTe niTilaphala ke spaSTataratAM bibhratI iyam UrNA ca AvatavizeSazca arNavAmbarAyAH pRdhivyA AdhipasyaM svAmitvaM muktakaNThaM yathA syAttathA varNayati prakaTayati / 20 ayaM zrUyamANa: aminabajaladharasya pratyaprapayodasya ninada iva zabda iva gambhIro ruditadhvanI rodanazabdaH svarAjyasya svIkAre svasAkaraNe yo maGgalazaGkhaghoSastasya zriyaM zobhAm amivyananiH / tattasmAt kAraNAt ayaM bAlo bhagIrathAdInapi mahArathAn adharayan tiraskurvan dharAyAH patI rAjA maviSyati / paritrANasya cintA paritrANacintA saMrakSaNacintA ca parityajyatAm / ISadUnazcintAmaNiriti cintAmaNikalpaH ko'pi nizcaya suna usakI cetanAzakti antarhita ho gayI-vaha mUrchita ho gyii| itanA avazya 25 rahA ki devatAkI zaktine usake prANoMke prasthAnako roka liyA--use marane nahIM diyaa| cetanA prApta honepara vaha atyanta duHsaha rodana karane lagI tathA aneka prakArakA vilApa karane lgii| 36. isa prakAra jo vacana-agocara ApattikA gAna kara rahI thii| tathA putrakI rakSAse vimukha ho AtmaghAta ke sammukha ho cukI thii| aisI vijayA rAnIko dekha campaka- 30 mAlAne kahA ki 'he devi ! isa taraha kheda kyoM kara rahI ho ? dekho, tumhAre putrake taruNa kamalake sadRza caraNoM meM lAlarekhA rUpa ratha, kalA tathA patAkA Adi sAmrAjya ke cihna vidyamAna haiM / aSTamIke candramAke saundaryako ha~sI ur3AnevAle lalATapaTTapara atyanta spaSTatAko dhAraNa karanevAlI yaha bha~vara spaSTa kaha rahI hai ki yaha samudrAnta pRthivIkA adhipati hogaa| aura cU~ki yaha nUtana meghakI gajenAke samAna isake ronekA zabda, apane rAjyakI prAptike samaya 35 vajanevAle mAGgalika zaGkhake zabdako zobhAko prakaTa kara rahA hai isalie yaha avazya ho'. bhagIratha Adi mahArathiyoMko tiraskRta karanevAlA pRthivIkA adhipati hogaa| isake saMrakSaNa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [37 rAjhyAH tarormUle tirodhAnam - rAjasuto'yamiti' iti caturacominiyariyAlaninavizvAsAM mahiSomAzvAsayAmAsa / tatkSaNa eva kSaNadAndhakAramabhinavadhautadhArAdhArAlakiraNena kRpANena dArayandArakamAdAya mRta sunatabacasAM munivarANAM vacasi vizvAsAdekAkI samAgacchannatucchatejAH pratyadazyata ko'pi vaizyaH / pazyantI ca taM campakamAlA 'pazya devi, madubato'yamAgataH / vizvasyatAmevamanyadapi madvavacanam / yAvadayamenamAdAya kumAramapasarati tAvadantaritayA tvayA sthAtavyam' ityabhyadhAt / 37. taduktamuttamAGganA sApi vizvasanto niHzvasantI ca viSAdena vigatarakSaNAbhyupAyatayA tathAbhAvitayA ca tasya vastunaH prasnRtastanI stanyaM pAyayitvA ca bhUtale bhUpalAJchana vaNijAmadhipatirvezyavaraH adhunaiva sAmpratamaMva tava tanayaM putraM grahIpyati vardhayiSyati ca / ayamaMdha mahArAjasya sata ita mahArAjasutaH pRthi patiputro vartata iti shessH|' iti pUrvokaprakAraH, caturatarANi atizayana caturANi caturatarANi tathAbhUtAni vasi caturataravacAsi taizcAturyapUrNavacanaiH ciraparicayena janito vizvAsaH pratyayo yasyAstAM tathAbhUtAM mahiSI vijayArAjJIm AzvAsayAmAsa sAntvayAmAsa / tatkSaNa ititarakSaNa evaM sasminneva kAle abhinavadhAtA pratyagraprakSAlitA yA dhArA tasyA dhArAlAH santatibaddhAH kiraNA yasya tena tathAbhUtena kRpANena karavAlena kSaNadAndhakAra rajanItimiraM dArayan khaNDayana mRta dArakaM nandanaM 'nandano dArako'bhakaH' iti dhanaMjayaH bhAdAya gRhItvA sUnRtavacasA satyapriyavacanAnAM munivarANAM 15 yatizreSTAnAM vacasi bacane vizvAsAt pratyayAt ekAkI ekakaH 'ekAdAki naccAsahAye' ityAkinacpratyayaH atucchatejA vipulapratApaH ko'pi baizyaH pratyAzyata dRSTaH / taM vaizyaM pazyantI ca campakamAlA 'he devi, pazya madukko'yaM vaNijAmadhipatirAgataH evametAhazamaMca anyadapi mavacanaM vizvasyatAM pratIyatAm / yAvad yAvatA kAlena ayaM vaizyabara ena kumAram bhAdAya apasarati dUrIbhavati tAvat tAvatkAlaparyantaM tvayAntaritayA tirohitayA sthAtavyam' iti abhyadhAt jgaad|| 637 taduktamiti-tasyA devatAyA uktaM tadura vizvasantI pratiyatI viSAdena khedena niHzvasantI ca sA uttamAGganApi vigatarakSaNAbhyupAyatayA rakSopAyarAhityena tastha vastunaH kAryasya putratyAgarUpasyati yAvat tathAbhAvitayA tadpatayA prastutau stano yasyAstathAbhUtA satI stanyaM dugdha 20 kI cintA chor3ie / cintAmaNike samAna koI vaizyapati abhI hAla Akara tumhAre putrako le jAyegA aura 'yaha mahArAjakA putra hai' yaha samajhakara usako bar3hAvegA-usakA lAlanapAlana kregaa| isa prakAra ke atyanta catura vacanoMke dvArA campakamAlAne cira kAlake paricayase utpanna vizvAsase yukta vijayA rAnIko sAntvanA dii| usI kSaNa nUtana dhulI huI dhArAkI santa tibaddha kiraNoMse yukta talavAra ke dvArA rAtrike andhakArako cIratA huA mRta putrako lekara satyavAdI muniyoM ke vacanameM vizvAsa honese akelA AnA atuccha tejakA dhAraka koI caizya dikhAI diyaa| use dekhatI huI campakamAlAne rAnIse kahA ki 'he devi ! 30 dekho, mere dvArA kahA huA vaha vaizyapati A phuNcaa| isI prakAra mere anya vacanoMkA bhI vizvAsa kiijie| jaba taka yaha vaizya isa kumArako lekara jAtA hai taba taka tumheM chipakara khar3I rahanA caahie|' 637. campakamAlAke kathanakA vizvAsa karanevAlI vijayA rAnIne khedase eka lambI vAma chor3I aura rakSAkA anya upAya na honese athavA usa vastukI vaisI hI honahAra honese 35 usane dravIbhUta stanoMse yukta ho bAlakako dUdha pilAyA, pRthivI talapara sulAyA, usake hAtha meM 1. ka0 ga0 yAvadana mevamAdAya / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo lambhaH mahitaM mahArhamaGgulIyakamasya kare nyasya sapraNAmam 'rakSantu jinazAsanadevatA:' ityAcakSANA kSoNopatipatnI paricArikAprayatnena tanaya parisarAdapasarantI samIpataravartinaH kasyacana tarormUle tirodhAya tasthau / 1 - 38 gandhotkaTena kumAraprAptiH ] 77 $ 38. tAvatA samupetya sa vaNikpatirapagatAsumAtmasutaM pretAvAse parityajya pArthivatanayamanveSamANaH kSoNItalazAyinam, naizAndhakArapaTala bhedinA dehaprabhApratAnena pradarzayantamAtmAnam 5 rAhugrahaNabhayena dharaNyAmudyantamiva mArtaNDam mandratAreNa ruditaraveNa mukharayantamAzAmukham, sahajapratApa visphuliGgazaGkA kareNa ratnAGgulIyakamarIcijAlena kisalayitakara, aviralagarbharAgapATalavapuSamaGgArakamiva bhUgarbhAnnirgatam, durgata iva durlabhaM dhanaM dharApatitanaya mAlokya pAyayitvA ca taM bhUtale pRthivIpRSThe bhUpasya lAJchanena nAmnA mahitaM zlAghitaM mahAhaM mahAmUlyam aGgulIyakamaGgulyAbharaNabhUtAM mudrikAm asya kumArasya kareM nyasya nikSipya sapraNAmaM sanamaskAraM ''jinazAsana- 10 devatA 'jinazAsanaprabhAvakavyo rakSantu' ityAcakSANA kathayantI kSoNIpatipatnI rAjJI paricArikAyAH prayatnastena campakamAlAyAsena tanayaparisarAta pasIda, apasamntI samIpataravartino'tinikaTasthasya karavacana taroH kasyApi vRkSasya mUle tirodhAyAntardhA tasthau I 38. tAvateti tAvatA tAvatkAlena samupezya samAgatya sa vaNikpatirgandhotkaTaH apagatA asavo yasya taM mRtam AtmasutaM svasutaM pretAcAse zmazAne parityajya pArthivatanayaM nRpendranandanam anveSa- 15 mANo mArgamANaH, nizAyA idaM naizaM tacca tadandhakArapaTalaM ceti naizAndhakArapaTalaM tasya bhedinA hAriNA dehaprabhA pratAnena zarIrasuSamAsandohena AtmAnaM svaM pradarzayantamavalokayantam, rAhumahaNamayena vidhuntudAkramaNIyA dharaNyAM pRthivyAm udyantaM samudIyamAnaM mArtaNDamiva sUryamiva mandratAreNa uccagamIreNa ruditaraveNa rodanazabdena AzAmukhaM diGmukhaM mukharayantaM zabdAyamAnam, sahajazcAsau pratApazceti sahajapratApaH svAbhAvikatejastasya visphuliGgAH kaNAsteSAM zaGkAyAH karaM tena ratnAGgulIyakamarIcijAlena maNi- 20 mudrAmarIcimaNDalena kisalayitaH pallavitaH karo yasya tamU, aviralo nirantaro yo garbharAgo garbhAruNimA tena pATalamaSitaM vapuryasya tam, ataputra bhUgarbhAnmahImadhyAnirgatam aGgArakamiva gharApatitanayaM rAjaputraM rAjA ke nAma se zreSTha atyanta prazasta aMgUThI pahanAyI aura praNAmapUrvaka kahA ki 'jina zAsana ke devatA isakI rakSA kreN|' itanA saba kara cukane ke bAda rAnI, paricArikA ke prayatnase putra ke pAsase haTakara kisI samIpavartI vRkSa ke nIce chipakara khar3I ho gayI / 25 38. usI samaya vaha vaizyapati apane mRta putrako zmazAna meM chor3akara rAjaputrako khojatA huA idhara-udhara ghUmane lagA / tadanantara kucha hI samaya meM usane usa rAjaputrako dekhA jo pRthivItalapara zayana kara rahA thA, rAtrisambandhI andhakArake paTalako bhedana karanevAle zarIra kI kAnti ke samUha se jo apane Apako dikhalA rahA thA, jo rAhuke grahaNa ke bhaya se pRthivItalapara udita hotA huA mAno sUrya hI thA, gambhIra evaM ucca roneke zabdase jo 30 dizAoMke agrabhAgako zabdAyamAna kara rahA thA, sAtha hI sAtha utpanna hue pratApake tilagoMkI zaMkA karanevAlI ratnamayI aMgUThIkI kiraNAvalIse jisakA hAtha pallavase yukta jaisA jAna par3atA thA, aura garbhasambandhI avirala lAlimAse yukta zarIra honeke kAraNa jo pRthivI ke garbha se nikale hue aMgAra ke samAna jAna par3atA thaa| dekhate hI jisa prakAra daridra manuSya durlabha dhanako bar3e Adara ke sAtha uThAtA hai usI prakAra usane usa rAjaputrako bar3e 35 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [36 rAzyAH tApasAMzrama harSakaNTakitAbhyAM karAbhyAmatyAdaramAdatta / AdIyamAna evaM sa kumAraH kSutamakarot / anAvi ca tatkSaNamantarikSe 'jIva' iti jAtajIvitadeyazaMsI zabdaH / tena ca divyavacanena nitarAM protaH sa vezyaH kAzyapIpatitanayasya tadeva nAma saMkalpayannanalpavibhavamAtmabhavanamAsAdya 'kathamanuparataM sutamuparata iti kathitavatI' iti kRtakaroSeNa patnoM bharttamAno' vatsamasyAH kare smaapipt| sA 5 ca gandhotkaTabhAryA sunandA candramasamiva hRdayAnandanamAnandabASpavArimucA cakSuSA kSAlayantIva kSititalamilitadhUlodhUsaraM tadaGgamanaGgabhiva ratiracitacirasamArAdhanamuditapura mathanapunaHpratipAditazarIraM kumAramAdarAdAdade / 39. sA ca dhAtrIveSadhAriNI devatA dayitamaraNena tanayaviyogena ca vijRmbhamANadAruNazokadahanadahyamAnahRdayAmanabhimatajIvitA vijayAM nijAnubhAvAdAzvAsya tAmanabhi10 durlabha duSprApyaM dhanaM durgata iva daridra iva Alokya dRSTvA, harSakArakitAbhyAM pramodapulakitAbhyAM karAbhyAm asyAdaraM bhUrisamAnasahitaM yathA syAttathA Adatta jagrAha | AdIyata ityAdIyamAna eva sa kumAro rAjaputraH kSutaM chikAm akarot / tatkSaNaM tatsamaye ca antarIkSe gagane 'jAta' iti jAtasya putrasya jIvitaM tasya deyaM tacchaMsatItyevaMzIlo jAtajIvitasUcakaH 'jIca' iti zabdaH azrAvi zrutaH / tena gha divyadhacanena alaukikavacanena nita zAtiya prasa: saH 6 paizyaH kAzyApatitanayasya pRthivIpatiputrasya tadeva 15 'jIva' ityeva nAma saMkalpayan nizcinvan analpavimavaM pracuravaibhavopata Asmabhavana svasadanam AsAtha : prApya 'anuparalamamRtaM sutaM uparato mRta iti kathaM kathitavatI' iti kRtakaroSeNa kRtrimakopena paranI bhatsamAno bhasanAM kurvANaH asyAH patnyAH kare haste vasaM putraM samApipat samarpitavAn / sA ca gandhorakaTabhAryA sunandA candramasamiva candramiva hRdayAnandanaM svAntAvAdakArakam, ratyAracitaM yaccirasamArAdhanaM dIghakAla sevanaM tena muditaH prasano yaH puramathanaH zivastana punaH pratipAdita bhUyaH pratyarpitaM zarIraM yasya tathAbhUtama20 naGgamiva madanamitra kumAra putram AnandavASpamaMca harSAzveva vAri jalaM mubbatIti tena cakSuSA kSititalAt pRthivIsalAt militayA dhUlyA dhUsaraM malinaM tadanaM tattanuM kSAlayantIva AdarAd AdaDe jagrAha / 36. sA ceti-dhAtrIveSadhAriNI campakamAlAveSadhAriNI devatA punapraNayapreritA devI dayitamaraNena vallabhamRtyunA tanayaviyogena ca putraviraheNa ca vijRmmamANo vardhamAno yo dAruNa Adarake sAtha, harSase romAMcita donoM hAthoMse uThA liyaa| uThAte hI usa kumArane chauMkA 25 aura usI samaya AkAzameM 'jIva'-jIvita raho' isa prakAra putrakI AyukI dIpanAko sUcita karanevAlA zabda sunAI diyaa| usa divya vacanase atyanta prIti kA anubhava karanevAlA vaizyapati, rAjaputrakA bahI-'jIvaka' nAma rakhanekA saMkalpa karatA huA atyadhika vaibhavase yakta apane ghara AyA aura 'tamane jIvita patrako marA haA kaise kaha diyA isa prakAra banAvaTI krodhase patnIko DA~Tate hue usane vaha putra usake hAthoM meM sauMpa diyaa| candramAke 30 samAna hadayako Ananda denevAle evaM pRthiyonalapara leTanese lagI dhUlise dhUsara usa bAlakake zarIrako jo harpAzrurUpa jalako chor3anevAle netrose dhotI huI sI jAna par3atI thI aisI vaizyapati gandhotkaTa kI bhAryA sunandAne usa bAlakako bar3e Adarase le liyaa| usa samaya vaha bAlaka aisA jAna par3atA thA mAno ratike dvArA kI huI cirakAla takako sevAse prasanna mahAdevake dvArA jisakA zarIra punaH vApasa de diyA gayA hai aisA anaMga-kAmadeva hI ho| 35 6 36. udhara dhAyake veSako dhAraNa karanevAlI devIne patikI mRtyu tathA putrake viyogase bar3hate hue dAruNa zokAnalase jisakA hRdaya jala rahA thA evaM jise jIvita 1. ma. bhsNymaano| - Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .- prAptiH ] prathamo lambhaH nanditasanAbhigRhagamanAmaviditakartavyAM vizvasattvavisambhavitaraNazauNDadaNDakAraNyAntaHpAtinaM patralaparisarapAdapanirvAsitapathikaparizrama tApasAzramamanaiSot / sA ca tatra saMtApakRzAnukRzatarA kRzodarI kareNuriva kalabhena dhenuriva damyena zraddheva dharmeNa zrIriva prazrayeNa prajJeva vivekena tanujena viprayuktA vigatazobhA satI vimuktabhUSaNA tApasaveSadhAriNI karuNAbhiriva mUrtimatIbhirmunipatnIbhirupalAlyamAnA manasi jinacaraNasarojamAtmajavRddhi ca dhyAyantI samucitavratazIla- 5 paritrANaparAyaNA pANitalavilUnAbhirma rakataharitAbhirdUrvA muSTibhirmodayanto nandanAbhivardhanamanorathavinodanAya munihomadhenuvatsAnavAtsIt / sA ca sAdhitasamohitA devatA tatraiva tapobane tAma zoka evaM dahano bahistena dahAmAnaM hRdayaM yasyAstAm, anamimatamanabhipretaM jIvitaM yasyAstAM vijayAM nijAnabhAvAtsvamahimnA AzvAsya sAntvayistA anaminanditamananamoditaM sanAbhigA sahodaragRhagamanaM yayA tathAbhUtAM aviditakartagyAmajJAtasvakartavyAM hAM vijayAM vizvasatvebhyo nikhila- 10 prANibhyo visrambhasya vizvAsasya vitaraNe pradAne zauNDaM samartha yad daNDakAraNya daNDakavanaM tadantaHpAtinaM tanmadhyasthitaM pannalaiH patrayuknaH parisarapAdapaistaTatarubhinirvAsito dUrIkRtaH pathikaparizramo yasmin taM tApasAzramaM tapovanama anaiSI nayati sma 'akathitaM ca' iti vikarmakAtram / sA ceti-satra tApasAzrame saMtApa eva kRzAnustena duHkhAgninA kRzatarA atikSINA sA ca kRzodarI vijayA kalabhena zAvakena : viprayukA karaNuriSa hastinIya, damyena tarNakena viprayuktA dhenuriva gaurikha, dharmeNa cAritreNa 15 viprayuktA adveSa ruciriva, prazrayeNa vinayena viprayuktA zrIriva lakSmIriva, vivekena sadasajjJAnena viprayuktA prajJeva buddhiriva tanujena putreNa viprayuktA rahitA vigatazobhA naSTazrIH satI vimuktAni bhUSaNAni yayA sA syanAlaGkArA tApasaveSadhAriNI tapasviveSadhArikA, mUrtimIbhiH zarIradhAriNIbhiH karuNAbhirivAnukampAbhiritra munipAnIbhistApasImiH upalAlyamAnA prasAdhamAnA manasi cetasi jinacaraNasarojamahatpAdAravindam bhAtmajavRddhiM ca sutavRddhiM ca dhyAyantI cintayantI samucitayo 20 vratazIlayoH paritrANe rakSaNe parAyaNA taHparA, pANitalavilUnAbhiH svahastatalacchimAbhiH marakataharitAmimarakatamaNisadRzaharitavarNAbhiH pUrvAmuSTimiH zataparvamuSTibhiH, nandanasya dArakasyAbhivardhanamanorathAH pAlanAmiprAyAsteSAM vinodanAya dUrIkaraNAya munihomadhenuvatsAn tApasahomagotarNakAn modayantI prasAdayantI, . - - - - rahanA iSTa nahIM thA aisI vijayA rAnIko apane prabhAvase AzvAsana dekara zAnta kiyaa| . tadanantara jisane apane bhAI ke ghara jAnA svIkRta nahIM kiyA thA, aura apane kartavyakA bhI 25 jise bodha nahIM thA aisI vijayA rAnIko vaha devI, samasta jIvoMko vizvAsa dene meM samartha daNDaka banake antargata, hare-bhare taTavartI vRkSoMse pakSiyoMkA bhaya dUra karanevAle tApasAka AzramameM le gyii| santApase jisakA zarIra atyanta kRza ho gayA thA, aisI kRzodarI bijayA rAnI usa Azrama meM baccese rahita hastinIke samAna, bachar3ese rahita gAyake samAna, aura vivekase rahita prajJAke samAna putrake binA suzobhita nahIM ho rahI thii| usane saba AbhaSaNa utArakara 30 dara kara diya tathA tapasvinIkA veSa dhAraNa kara liyaa| jo matimatI dayAke samAna jAna par3atI thIM aisI munipatniyA~ bar3e premase usakA lAlana karatI thiiN| vaha sadA hRdayameM jinendra bhagavAnke caraNa kamala aura putrakI vRddhikA dhyAna karatI rahatI thii| apane yogya vrata aura zIlakI rakSAmeM sadA tatpara rahatI thI tathA putrakI vRddhisambandhI manorathako bahalAne ke lie 31 35 muniyoMkI gAyoMke bachar3oM ko apane hastatalase kATI huI marakata maNike samAna dRba kI harI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 gadyacintAmaNi: [ 40 gandhorakaTena putrajanmamahotsavAyojanam - vasthApya ' sutAvasthAmavagamyAgamiSyAmi ityabhidhAya tirodhAt / $ 40. gandhotkaTazca harSotkaTena manasA sama samayaprahata merI mRdaGgamardalakA halakAMsyatAlazaGkhaghoSaNa muSiteta razabdasamunmepam toSaparavazavaMzya janajanyamAna saMmarda' vikIryamANapiSTAtakapAMsudhUsarIbhavadahaskarAlokam, ulloka vitIryamANavittamuditArthivargavidhIyamAnAzIrvAdam, vacanAvacana5 vivekavidhuraparijana pravartya mAnalolAlApa kalakala saMkulam, samantAdAvarjyamAna tailadhArA picchiladharAtalaskhalitalokam, pramodamayamiva pradAnamayamiva prasUnamayamiva satkAramayamiva saMgItamayamiva saMmardamayamiva lAsyamayamitra lAvaNyamayamiva lakSmImayamiva lakSyamANamAtmajajanma mahotsava manvabhUt / avAsIt nivAsaM cakAra / sAdhitaM pUrNa samIhitaM yasyAstathAbhUtA sA devatA ca tAM vijayAM tatraiva tapovane sushanttaHpAtini tApasAzrame, avasthApya 'sutAvasthAM putradazAm avagamya jJAtvA AgamiSyAmi' 10 ityabhidhAya kathayitvA tirodhAt antarhitA babhUva / 6 40. gandhotkaTazceti-- gandhotkaTazca tannAmavaizyapatizca harSotkaTena pramodanirbhareNa manasA samasamayaM yugapat prahastAditA bheryAdayo vAdivizeSAsteSAM ghoSaNena zabdena muSito'pahata itara zabdAnAmanyazabdAnAM samunmeSo vikAso yasmin tam, toSeNa harSeNa paravazAH parAyattA ye vaMzyajanAH, kuTumbinAstairjanyamAnaH kriyamANo yaH saMmardo janasamUhastasmin vikIryamANena prakSipyamANena piSTAtakapAMsunA piSTA15 takanAmacUrNena dhUsarIbhavanmalinIbhavan ahaskarAlokaH sUryaprakAzo yasmin tamU, ullokaM pracurataraM yathA svAsathA vittIryamANena dIyamAnena visena dhanena muditAH prasannA ye'thiMbargA yAcakasamUhAstairvidhIyamAna AzIrvAdo yasmin tam vanAvadhanayorvakanyAvadhyazabdayovivekena bodhena vidhurA rahitA the parijanAstaiH pravatyamAno thI lIlAlAka krIDAbhASaNaM tasya kalakalena kolAhalena saMkulastam, samantAtparita bhAvayamAnA yA tailadhArA tathA picchile pahile gharAtale skhalitA lokA yasmin tam, pramodamayamitrAnandamayamiva 20 pradAnamayamiva prakRSTadAnamayabhitra prasUna maMyamitra puSpamayamiva, saMgItamaya mitra madhuragItamayabhiva, samaImayamiva janasamUhamayamiva, lAsyamayabhitra nRtyamayamitra, lAvaNyamayamiva saundaryamayamiva, lakSmImayabhiva zrImayamitra lakSyamANam Atmajasya janmamahotsavastam anvabhUt / upasargavazAlavateH sakarmakatvam / harI muTThiyoMse sadA prasanna karatI huI rahatI thii| isa prakAra manorathako siddha karanevAlI devI, vijayA rAnIko usa tovanameM ThaharA kara 'maiM putrakI avasthA jAnakara AU~gI' yaha kaha 25 antarhita ho gayI / 40. idhara vaizyapati gandhotkaTane se paripUrNa hRdayase putra janmake usa mahotsabakA anubhava kiyA jisameM eka sAtha tAr3ita bherI, mRdaGga, mardala, kAhala, jhA~jha, aura zaGkhoMke zabda se anya zabdoM kA unmeSa apahRta ho gayA thA, Anandase vivaza kuTumbI janake dvArA kI huI bhIr3apara pheMkI jAnevAlI gulAlako elise jisameM sUryakA prakAza dhUsara ho rahA thA, 30 atyadhika mAtrA meM diye jAnevAle dhanase prasanna yAcakoM ke samUha jisameM AzIrvAda de rahe the, ' kahanA cAhie yA nahIM kahanA cAhie isake vivekase rahita parijanoMke dvArA kiye jAnevAle vinodapUrNa vArtAlApakI kala-kalase jo vyApta thA, saba ora chor3I jAnevAlI telakI dhArAse paGkila pRthivItalapara jahA~ loga phisala- phisalakara gira rahe the, tathA jo harSamaya ke samAna, dAnamaya ke samAna, puSpamayake samAna, satkAramaya ke samAna, saMgItamaya ke 35 samAna, bhIr3a se tanmaya ke samAna, nRtyamaya ke samAna, saundaryamayake samAna, aura lakSmImayake samAna dikhAI detA thA / 1. ka0 kha0 ga0 vaMzyajanasamAna saMmardam / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -41 jIvandharasya nAmakaraNam ] prathamo lammA 41. ajaH sa tu kASThAGgAra: svarAjyalAbhajanmanA harSeNa vihito'yamutsava iti manvAnastasmai sagauravaM kurukulamahIpAlaparamparAparipAlitamakhilamapi rAjakozamadizat / Adizacca tadapekSayA tatkSaNe tannagarajAMzca jAtAngandhotkaTagRha eva tatsutena saha saMvardhayitum / tadevaM svApateyenaiva svakIyena sahitasyAhi saptame saptasaptisamatejasastanayasya jIvandhara iti prathamasaMkalpitaM nAma cakAra cakravartI vaNijAm / 642. tatazca krameNa taizca samAnavayobhirvayasyairanu jaina sunandAnandanena nandADhayena samamATyAribuDhasya gandhotkaTasya saani vatmani diviSadAmoSadhInAtha iva nakSatraH, pAkazAsanavezmani pArijAta iva kalpadrumaiH, udanvati kaustubha ina maNibhiranuvAsaraM vardhamAnalAvaNyaH puNyena 41. ajJaH sa tvati--tu kintu ajJo vivekazUnyaH sa kASTAGgAraH svarAjyasya lAbhAjanma yasya tena svakIyarAjyamAptisamutpancena harSeNa bhayamutsavo vihitaH kRta iti manyAno samyamAnastasmai gandhotkaTAya 10 kurukulasya kuruvaMzasya mahIpAlaparamparA bhUpAlasantatistayA paripAlitaM rakSitam akhilamapi samagramapi rAjakozaM nRpatinidhAnam adizat ddau| tadapekSayA gandhotkaTAnurodhena ca tankSaNe tatsamaye sannagarajAn tanagahu~tpannAn jAtAn punnAn gandhotkaTagRha eSa tarasutena zmazAnaprAptena saha saMvardhayituM poSayitum Adizat AjJapayAmAsa / tadevaM taditthaM svakIyenaiva svApateyena dhanena sahitasya sasasaptisamaM sUryasalaM tejo yasya tasya tanayasya saptame'hni divase paNijAM cakravartI pradhAno gandhotkaTo vaNikpati riti yAvat 'jIvandhara' / iti prathamasaMkalpitaM pUrvanizcitaM nAma cakAra / 42. tatazceti-tatazca tadanantaraM ca krameNa samAna vayo yeSAM tairvayasyaiH sakhimiH anujena laghusahodareNa sunandAyA gandhotkaTaparanyA nandanastena nandAyena tannAmnA samaM sArdham AgyaparivRhasya vaizyarase: gandhokaTasya samani bhavane diviSadAM devAnAM varmani mArge gagana ityarthaH nakSatraiH samam oSadhInAtha ina candra iva, pAkazAsanasya purandarasya vezmani mavane kalpadrumaiH sArdha pArijAta iva kalpavRkSa iva, 20 udanvati sAgare maNibhiH saha kaustubha iva kaustumamaNi svi anuvAsaraM vAsaraM vAsaraM prati anuvAsaraM vardhamAna lAvaNyaM yasya sa evaMbhUto jIvandharaH prajAnAM puNyena avadhaMta vRddhi jagAma / pratidivasaM prativAsaram 41. udhara mUrkha kASThAMgArane samajhA ki yaha utsaba hamAre lie rAjyakI prAptise utpanna harSa ke kAraNa kiyA gayA hai isalie usane kuruvaMzakI rAjaparamparAse paripAlita sabakA-saba rAjakhajAnA gandhotkaTa ko de diyaa| sAtha ho gandhotkaTake kahe anusAra usane 25 yaha AjJA bhI de dI ki usa samaya usa nagarameM jitane bAlaka utpanna hue hoM una sabakA gandhotkaTa ke gharameM hI usake putrake sAtha lAlana-pAlana ho / isa prakAra apane hI dhanase sahita evaM saryake samAna tejake dhAraka usa putrakA vaizyapaMtine sAtaveM dina pahalese hI saMkalpita 'jIvandhara' yaha nAma rakhA / 42. tadanantara kramase samAna avasthAvAle una mitroM aura choTe bhAI sunandAke putra 30 nandrAyake sAtha vaizyaziromaNi gandhotkaTake ghara, jIvandhara, prajAoMke puNyase usa prakAra bar3hane lage jisa prakAra ki AkAzameM nakSatroM ke sAtha candramA bar3hatA hai, indra ke ghara kalpavRkSoMke sAtha pArijAta bar3hatA hai, aura samudrameM aneka maNiyoMke sAtha kaustubha maNi bar3hatA hai| usa 1. ka0 kha0 ga0 athAjJaH / 2. ka0 'sa tu nAsti / 3. ka0 kha0 ga0 cakAro nAsti / 4, ka khaH ga0 pAkazAsanapArijAta iva / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 15 gadyacintAmaNiH [43 jIvandharasya zaizavakAlaH prajAnAmavardhata jIvandharaH / tena ca pratidivasamudayamAsAdayatA jalanidhiriva candreNa kamalAkara iva divasakareNa nitarAmaidhiSTa gandhotkaTaH / $ 43, pramadotkaTe gacchati kAle kalahaMsapota iva kamalAtkamalaM darpaNamiva karAkara dhAtrINAmupasarpan, prasarpatA nirhetukahasitacandAlokena bandhajanahRdayakumadAkaramullAsayan unmI5 lite nikhilabhuvanavyApini nijatejasi kimaneneti gRhapradopAnirvApayitumiva spraSTumicchan, atuccharatnazilAghaTitabhavanabhittisaMnivezadRzyamAnamAtmapratibimbamadvitIyatAbhinivezena nAyitumiva parimRzan, bhAvibhartRbhAvAvabodhinyA medinyeva vihAradhUlIvyAjenAliGgitazarIraH, samIrataralitAneralikataTavilulitairalinicayamecakaiH kacapallavailibhAva evaM vallabhatvamabhilaSantyAH udayamabhyudayam AsAdayatA prApnuvatA tena ca putreNa gandhotkaTaH candreNa jalanidhiriba sAgara iva divasa10 koNa sUryeNa kamalAkara ida panavanamiva nitarAM sAtizayam aidhiSTa cavRdhe / 643. pramadotkaTa iti-pramadena harSeNorakaTastasmin 'mutprItiH pramado haSaH pramodAmodasaMmadAH' ityamaraH / kAle'neha si gacchati sati, kamalAtkamalaM kalahaMsapota iva kAdambazAvaka ica, darpaNamiya mukandamiva dhAnINAmupamAtaNAM karAkara hastAddha stamupasarpana , prasarpatA prasaratA, niheM tukaM ninimittaM hasitameva candrAloka induprakAzastena bandhujanahRdayakumudAkara bandhujanamana: kairavakAnanam ullAsayan vikAsayan, nikhilabhuvanaM kRtsnalokaM vyApnotItyevaM zIlaM tasmin nijatejasi svapratApe unmIlite prakaTite sapti anena kiM prayojanamiti hetoH gRhapradIpAn nirvApayituM vidhyApayitumiva spaSTumicchan , atucchAmivizAlAmI ratnazilAbhighaTitA racitA yA bhavanabhittayastAsAM saMniveze dRzyamAnamavalokyamAnam Aramapratibimba svapratikRtim advitIyatAyA abhinivezastena sadAhamAdvitIyaH syAmityami prAmeNeva nAzayituM parimRzana spRzan, bhAvI cAlo matRbhAvazceti bhAvimatabhAvo bhAvipatimAvastasyAva20 podhinI tayA medinyeva pRthivyeva vihAradhUlIcyAjena krIDAparAgadambhana AliGgitaM zarIraM yasya tathAbhUtaH, * samIreNa vAyunA taralitaM caJcalIkRtamagraM yeSAM taiH alikataTe bhAlasaTe vilulitAstaiH alinizcaya iva bhramarasamaya unakA saundarya pratidina bar3hatA jAtA thA / jisa prakAra pratidina udayako prApta honevAle candramAse samudra aura sUryase kamaloMkA samUha bar3hatA hai usI prakAra pratidina abhyudayako prApta honevAle jIvandhara kumArase gandhotkaTa bho atyanta bar3hatA jAtA thA-aizvayase sampanna 25 hotA jAtA thaa| 643. tadanantara harSa se paripUrNa samayake vyatIta honepara jisa prakAra kalahaMsakA baccA eka kamalase dUsare kamalapara aura darpaNa ekake hAthase dUsareke hAthameM jAtA hai, usI prakAra jIvandhara kumAra bhI dhAyoMke eka hAthase dUsare hAthameM jAne lgaa| vaha phailate hue akAraNaka hAsyarUpI candramAke prakAzase bandhujanoMke hRdayarUpI kumudra-vanako ullasita karane 30 lgaa| vaha kabhI gharameM jalate hue diipkoNk| chUne kI icchA karatA thA aura usase aisA jAna paDatA thA mAno samasta saMsAra meM vyApta apane teja ke prakaTa hAnepara aba isakI kyA AvazyakatA hai? yaha vicArakara unheM vajhAnA hI cAhatA thaa| baDI-baDI ratnoMkI zilAoMse nirmita bhavanakI dIvAloMmeM dikhAI denevAle apane pratibimbakA sparza karatA huA vaha aisA jAna par3atA thA mAno svayaM advitIya rahanekI bhAvanAse use naSTa hI karanA cAhatA ho / 'yaha 35 Age calakara hamArA pati hogA' yaha jAnakara hI mAno krIr3AdhUlike bahAne pRthivI usake zarIrakA AliMgana karatI thii| vAyuse jinakA agrabhAga hila rahA thA aise lalATa taTapara Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jIvandharasya vidyAgrahaNam ] prathamo lambhaH zriyaH krIDAbhisaraNamanorathapuraNAya nizAmiva divase'pi niSpAdayan, kalamadhuragambhIreNa karNAmRtavarSiNA svareNa sarasvatIpravezamaGgalazaGkhadhvanimiva sUtrayana, lokanetracakorapIyamAnalAvaNyAmRtamiHsyandazcandra iba dine dine darzitarUpAtizayaH, zanaiH zanaiH zaizavamatyakramIt / Akramocca paJcamaM vayaH / 44. tataH puNye'hani mahanIyamuhUrte rAjapurImadhyamadhyAsitasya niSTaptASTApadaghaTiteSTakAnirmitamUlabhitteH, uttamapramANojjvalasya, nikhilAvayavazi kharanihitamaNimauktikanikareNa tArAgaNeneva satatasaMcArasaM jAtazramacchedAya yatheSTaM nivasatA divApi darzitarajanIzaGkasya, pATita- . jaladharakoDAnavinyastacUDAmaNimayastUpikAkhamaNinA zaGkitasadAtanamadhyaMdinasya, marakatamaNisamUha iva mecakAH zyAmAsnaiH kacapallavaiH kezapallavaiH bAlabhAtra evaM zaizavAvasthAyAmeva balla matvaM patitvam amilssntyaa| vAnchantyAH zriyo lakSAyAH krIDAbhisaraNasya manorazrastasya pUraNAya divase'pi 10 nizAM rajanI niSpAdayanniva scayanniva, kalamadhuragambhIreNa anya kamadhuramandreNa karNayoramRtaM varSatItyevaMzIla sena zravaNapIyUSavarSiNA svaraMga zabdana sarasvatyA brAhmaNAH praveze maGgalazaGkhadhvanimiva maGgalakamyuzabdamida sUtrayan prakaTayana, lokanetrANi jananayanAnyava cakorA jIvaMjIvAstaiH pIyamAno lAvaNyAmRtasya saundaryasughAyA niHsyando yasya tathAbhUtazcandra iva dine dine pratidinaM darzitaH prakaTito rUpAtizayo yasya tathAbhUta iva zanaiH zanairmanda mandaM zaizavaM bAlabhAvam atyakramIt vyapagamayAmAsa / AkramIzca prApa ca paJcamaM 15 vayaH paJcavarSAtmakAvasthAm / 44. tata iti-tatastadanantaraM puNyaM pavitre ahani divase mahanIyamuhU prazastamuhUrta zrIjinAlayasya zrIjinamandirasyeti dUrAnvayaH / zrIjinAlayasya vizeSaNAnyAha / rAjapurIti-rAjapuryA nagaryA madhyam adhyAsitasyAdhiSTitasya, niSTasena saMtaptenASTApadena svarNena ghaTisA nirmitA yA iSTakAstAbhinirmitA mUlamittayaH mUlakukhyA yasya tasya, uttamapramANenojjvalastasya, nikhilAvayavAnAM samastAnAnAM 20 zikhareSu nihitAni yAni mauktikAni muktAphalAni teSAM nikaraH samUhastena, satatasaMcAreNa nirantaragamanena saMjAtaH samutpano yaH zramaH khedastasya chedAya dUrIkANAya atheSTaM yatheccha nivasatA nivAsaM kurvatA tArAgaNeneva nakSatrani cayaneva divApi divase'pi darzitA prakaTitA rajanIzaGkA rAzrisaMzAtiyena tasya, pATito vidArito jala gharANA meghAnAM kroDo madhyabhAgo yena tathAbhUte'ne vinyastA sthApitA yA cUDAmaNimayI stUpikA rAziH saba khamaNiH sUryastana zatiM sadAtanaM sarvadA vidyamAna madhyadinaM yena tasya, marakatamaNimaye 25 laTakate hue bhramara samUhake samAna kAle-kAle kezoMse vaha aisA jAna par3atA thA mAno bAlya / avasthA meM hI pati banAne kI icchA karanevAlI lakSmIke krIr3AviSayaka abhisArake manorathako pUrNa karaneke lie dina meM bhI rAtrikA nirmANa kara rahA thaa| adhyakta. madhura, gambhIra aura kAnoM meM amRtakI varSA karanevAle stara se vaha aisA jAna par3atA thA mAno sarasvatIke pravezake samaya vajanevAlaM mAGgalika zaMkhokI dhvani ho prakaTa kara rahA ho| manuSya ke netrarUpI cakoroM- 30 ke dvArA jisake saundaryarUpI amRtakA nipyanda piyA jA rahA hai aise candramAke samAna vaha dina-pratidina apane rUpake atizayako dikhalA rahA thaa| isa taraha dhIre-dhIre usane bAlyAvasthA vyatIta kI aura pA~ca varSako avasthAmeM padApaNa kiyaa| 44. sadanantara puNya divasa ke zlAghanIya muhUrta meM, jo rAjapurIke madhya bhAgameM sthita thA, jisakI mUla dIvAle tapAye hue svarNa se nirmita iToMse banI huI thIM, jo uttama pramANase 35 dedIpyamAna thA, apane samasta avayavoMke zikharoM para khacita maNi aura motiyoM ke samUhase jo aisA jAna par3atA thA mAno nirantara ghUmate rahane se utpanna thakAvaTako dUra karane ke lie icchAnusAra nivAsa karane vAle tArAoM ke samUhase dina meM bhI rAtrikI zaGkA dikhalA rahA thA, Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gacintAmaNiH [44 jIvandharasyamayAjirapaTa prasAritauktikavAlukAjAlaiH pratiphalitamiva satAraM tArApathaM darzayataH, sphATikazilAghaTitabalipIThopakaNThapratiSThitamahAhamaNimayamAnastambhasya, saMstavavyAjena zabdamayamiva sarva jagatkurvatA' mastakanyastahastAJjalinivahanibhena bhagavantamarcayitumAkAze'pi kamalavanamApAdayateva bhavyalokena bhAsitoddezasya, hATakaghaTitasAlapakSapuTena vIkSitumantarikSaparyavasAnamuDDayanamiva 5 kartumudyatena rajataghaTitakavATapuTavinirgacchantyA nisargazucizukladhyAnadezyayA razminikaravetralatayA ___ dhyAnaparayamadhara savidhavi nirgacchadenonikaramivAndhakAramatidUramutsArayatA zikharakhacitapadmarAga. prabhayA prasarpantyA bahirgacchadatucchabhavyabhaktirAgamitra pradarzayatA satatasaMbhavadahamahamikApravezani nIlamaNinimite'jirapRSThe'GgaNAta prasAritairvikoNa: mauktikabAlukAnAM muktAphalakaNAnAM jAlAni samRhAstaiH pratiphalitaM pratibimbitaM satAraM sanakSatraM tArApathaM gaganaM darzayata iba prakaTayata iva, sphaTikazilAbhiH zvetopalavizeSairghaTitAni racitAni yAni valipIThAni pUjAsthagiddhalAni teSAmupakaNThe samAge pratiSThitAH sthApitA mahAhamaNimayA mahAmUlyamaNinirmitA mAnastammA yatra tasya, samantArastavaH saMstavasya byAjena sarva nikhilaM jagat zabdamayamitra dhvanimayamiva kurvatA vidadhatA mastakeSu ziraHsu nyastAH sthApitA ye hastAJjalayasteSAM nivahasya samUhasya nibhena vyAnena bhagavantaM jinendram arcayituM pUjayitumAkAze'pi kamalavanamApAdayateya sthApayateva madhyalokana samyagdarzanAdibhAvena bhaviSyatIti bhavyaH sa cAsau lokastena bhAsitaH zobhita uddezaH sthAnaM yasya tastra, hATakaghaTitaH saracitI yaH sAla eva prAkAra eva pakSapuTo gatpuTastana antarikSaparyavasAnaM gaganAntaM vIkSituM draSTum uDDayanaM samutpatanaM kartumudyateneva vidhAtuM tatpareNeva rajatavaTitebhyo durvarNanirmitebhyaH kavATapuTebhyo vinirgacchantI viniHsarantI tayA nisargeNa prakRtyA suci pavitraM yacchukaladhyAnaM ISadUnaM taditi nisargazucizukladhyAnadezyA tayA rarimanikaraH kiraNakalApa eSa vebalatA tayA dhyAnaparA dhyAnodyatA ye yamadhanA munayasteSAM savidhAtsamIpAnnigacchan 20 niHsaran ya enonikaraH pApacayastamiva andhakAraM timiram atidUraM viprakRSTataram utsArayatA, prasapantyA prasaraNazIlayA zikharakhacitAnAM zRGgAnisyUtAnAM pabharAgANAmaruNamaNivizeSANAM prabhA dIptistayA manyAnAM bhaktirAga iti bhavyabhaktirAgaH atuccho vipulo yo bhavyaktirAga iti atucchabhavyabhaktirAyaH bahirgacchan bahiniHsaran yo'nucchabhavyabhaktirAgastaM pradarzayaseva prakaTIkurvatava, satataM zazvat saMmavan meghake madhyabhAgako cIranevAle agrabhAgameM rakhe hue cUDAmaNi sadRza kalazA rUpI sUrya se jahA~ 25 sadA madhyAhna kAlakI zaMkA utpanna hotI rahatI thI, marakatamaNiyoMse nirmita AMganameM phailAye hue motiyoMke kaNoMse jo aisA jAna par3atA thA mAno tArAoMke sAtha prativimbita AkAza ko hI dikhalA rahA thA, jisakI sphaTikakI zilAoMse nirmita pUjAkI caukIke samIpa atyanta zreSTa maNiyoMse nirmita mAnamtambha pratiSThita thA, stavanake bahAne jo mAno samasta jagatako jhannamaya kara rahe the aura mastakapara rakhe hue hastAJjali samUha ke bahAne jo mAno 30 bhagavAna kI pUjA karane ke lie AkAzameM bhI kamalavana dikhalA rahe the aise bhavya jIvoMke dvArA jisakA sthAna suzobhita thA, svarNanirmita koTarUpI paloMko puTase yukta hone ke kAraNa jo AkAzakA anta dekhaneke uddezyase ur3Ana bharane ke lie hI mAno udyata the, jo cA~dIse nirmita kivAr3oMkI phuTase nikalane vAlI, svabhAvase nirmala pavitra zukla dhyAnake tulya kiraNA calI rUpI char3Ase dhyAnameM tatpara munijanoMke samIpase nikalate hue pApasamUharUpI andhakArako iM5 vahata dara haTA rahe the, jo zikharoMpara khacita padmarAga maNiyoMkI phailanI hara prabhAse aise jAna par3ate the mAno bAhara nikalate hue bhavya jIvoMke bhaktirUpI rAgako hI dikhalA rahe the, aura 1. ma0 sarvajagat kurvtaa| 2. ga0 yamadhana / 3. ka0 kha0 ga0 'vi' nAsti / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vidyAgrahaNam ] prathamo lambhaH biDadharaNipamakuTakoTikaSaNamasRNitamaNibhittyudarabhAsureNa gopuracatuSTayenAdhiSThitasya, komalapravAladaNDAgragrathitAnAmaviratayathArhasaparyApramodasatatasaMnihitasarvadevatAniHzvAsanibhena mAtarizvanA salolaM kampitAnAM patAkAnAM kiMcitkuJcitai ragrahastai rAstikalokamiva samarpayituM dharmAmRtamAhvayataH, pratipradezavyavasthApitasamastadevatApratimAprakareNa pracurabhakticoditazatamakhamukhAkhilamakha bhugAgamanamivAdarzayataH, prakRtizAntamantramayIbhUtavAGmayasarvasvaH saMsArakAntAradAvadahanajJAnadhyAnaparaiH 5 parahitaniratasvAntai rekAntamatAbhiSaGgabhujaMgadaMzaniraMzakSINa jagadanekAntasaMjIvanasamarpaNaparaM paramAgamamupadizadbhirmunivarairalaMkRtamuninikAyavirAjitasya, rAjapurIparyAyapArijAtabhUruhaprarohabIjabhUtasya, yo'hamahamikApravezaH 'ahaM pUrva pravizAmi' ityevaM pravezastena niviSThAH saMmanopasthittA ye dharaNipA rAjAnasteSAM mukurakoTInAM maulyagrabhAgAnAM kaSaNena saMgharSaNena masRNitA: snigdhA yA maNimittayo ratnakuDyAstAsAmudareNa madhyabhAgena mAsuraM dedIpyamAnaM tena gopuracatuSTayena prAkArasthitapradhAnadvAracatuSkeNa 10 adhiStisya sahitasya, komalazvAsau pravAla daNDazca vidrumadaNDazceti komalapracAladaNDastasyAne prathitAsnAmA avini nirantaraM yA yathAsaparyA yathAyogyanamasyA tasyAH pramodena praharSeNa satataM sarvadA saMnihitA nikaTasthitA yAH sarvadevatAstAsAM nizvAsasya zvAsocchavAsasya nibhena sadRzena mAtarizvanA vAyunA salIlaM yathA syAttathA kampitAnAM dhUtAnAM patAkAnAM vaijayantInAM kiMcikuzirISanmoDitaH agrahastairagrabhAgapANibhiH AstikalokaM zraddhAlujanaM dharmAmRtaM dharmasudho samarpayitumiva pradAtumiva AhRyataH 15 AmantrayataH, pratipradeza pratisthAnaM vyavasthApitA yaH samastadevatAnAM pratimAstAsAM prakaraNa samUhena pracuramasyA prabalAnurAgeNa coditAH preritA ye zatamakhamukhA indamukhyA akhilamakhabhujo devAste. SAmAgamanamiva AdarzayataH prakaTayata: 'mukhaM tu var3ane mukhyArambhe dvArAbhyupAyayoH' iti yAdavaH / prakRtyA zAntAstainisargopazAntaH, mantramagrIbhUtaM mantrarUpeNa pariNataM vAlama yameva zabdajAtamava sarvasvaM sAradhanaM yeSAM taiH, saMsArakAntArasya bhavAraNyasya dAbadahano dAdhAgnistara pe ye jJAnadhyAne tayoH parAstaiH, pareSAM 20 hite kalyANe nirataM lInaM svAntaM yeSAM taiH, ekAntamatAbhiSaGga ekAntamatAsaktireva bhujaGgo nAgastasya daMzena niraMzaM yathA syAttathA sarcAzatayeti yAvat kSINaM nazyad yad jagat tasyAnekAnta eva saMjIvanaM . saMjIvanauSadhaM tasya samapaNe paraM laM,naM paramAgarma vItarAgasarvajJajinendrapraNItaparamazAstram upadizaddhimunitraraiyatiH alaMkRto yo muni nikAyo yatisamUhastena virAjitasya zobhitasya, rAjapurIparyAyo yasya sa rAjapurIparyAyastathAbhUto yo murUhaprarohI vRkSArastasya bIjabhUtasya bIjarUpasya, kurukulakSa ayaputrANAM 25 jo nirantara honevAle ahaMprathamikA rUpa pravezase sAndra rAjAoMke mukuToMkI koTIke ghisanese cikanI-cikanI dikhanevAlI maNimayI dIvAloMke madhyabhAgase dedIpyamAna the aise cAra gopurAMse jo yukta thA, komala ma~gAoNke daNDake agrabhAgameM gamphita evaM nirantara yathAyogya pUjAke harSase mAnaH nikaTastha rahanevAle samasta devAMke zvAsocchvAsa ke samAna vAyuse lIlA pUrvaka kampita patAkAoMke kucha kucha saMkoce hue agrabhAga rUpI hAthoMse jo dharmarUpI 30 amRnako pradAna karane ke lie mAno zraddhAlu janoMko bulAtA rahatA thA, sthAna-sthAnapara rakhe hue samasta devoMkI pratimAoM ke samUhase jo mAno tItrabhakti se prerita indra Adi samasta deyoM ke Agamanako hI dikhalA rahA thA, jo svabhAvase zAnta the, jinakA vAGmaya rUpa sarvasva mantra tulya thA, jo saMsArarUpI aTa vIko jalAne ke lie dAvAnalake samAna jJAna aura dhyAnameM nimagna the, jinakA hRdaya parahita meM lIna rahatA thA, jo ekAntamatake AkramaNarUpI sarpake 35 kATanese atyanta kSINa honevAle jagatko anekAntarUpI saMjIvana auSadhike samarpaNa karane meM tatpara paramAgamakA upadeza de rahe the aise uttamamuniyoMse alaMkRna munisaGghoMse jo suzobhita Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [44 jIvandharasya - kurukulakSatriyaputrArhAdhyayanAbhiSekAdyArambhabhUmemahataH zrIjinAlayasya haritAzvodayaharidbhAji bhAsuramaNimauktikamAlAJcite kAJcanasajalakalazabhRGgArapramukhabahalaparicchadalAJchitavedikopazobhini [ pralambamAnanAnAvidhaprasUnadAmasurabhitakakubhi dAmazaGkAzritasphAdi kastambhAdutpatadalikulajhaMkArasUcitamaGgalapAThakavacasi bhittilikhitacitradarzitasukRtetaraparipAkaphalabhavaprabandhapracurabhaktipreritabhavyasArthaprastUyamAnasaMstavakalakalamukharitaviyati' ] prAnta pralambamAnavandanAdAmani pratyagragomayopalepaharitabhuvi viprakIrNamaGgalalAjakusumahAsatariti harasitayavalavitAnavAsasi kuruvaMzarAjasUnUnAmahANi yogyAni yAnyadhyayanAbhipezAdyAni tapAmArambha bharArambhasthAnasya zrIjinAlayasya zrIjinamandirasya haritAzvodayaharidAji sUryodayakASTAsthita mahati vidyAmaNDape vizAlaya iti dUreNAnvayaH / atyavAnyavizegamA dhulo---mAsu dedIyamAnA yA maNimAktikamAlA rasnamuktAphala. yaSTayastAbhiraJcite zobhite, kAJcanasajalakalazabhRGgArapramukhaiH svarNanirmitasajalavaTakana kAlukApradhAnaH bahalaparicchadairanekIpakaraNelAmichatA sahitA yA vedikA vitardikA tayopazomata ityevaM zIlastasmin 'madkumbhaH pUrNakumbhI bhRGgAraH kanakAluko' ityamaraH [ pralambamAnaiH khaMsamAnairnAnAvidhaprasUnadAmabhirvividha. varNapuppannagbhiH surabhitAH sugandhitAH kakubho dizo yasmin tasmin , dAmazajhyA sitakusumanaksandehena zritaH sevito yaH sphaTikastambhaH zvetopalavizeSanirmitastammastasmAt utpatataH sAgasya alikulasya bhramarasamUhasya saGkAreNa vyaktazabahena sUcitAni maGgalapAThakAnAM cAraNAnAM vAMsi yasmin tasmin , bhittiSu kuDayeSu likhitairatitaizcidarzitaH prakaTitaM sukRtetarayoH puNyapAgyoH phalaM ceSu tathAmRtA ye bhavaprabandhAH paryAyopAkhyAnAni teSAM pracurabhaktyA gAuAnugeNa prerisazvodito vo bhavyasArtho bhavikajanasamUhastena prastUyamAnaH prArabhyabhANaH saMstavakalakalaiH stotramvanibhimakharitaM vyApta thiyada gaganaM yasmin tasmin ] prAnta pralambamAnAni samAnAni vandanAdAmAni dandanAnajo yasmin tasmin , pratyagrago20 mayasya navyagavyasyopalepena haritA haridvargA mRyasmin tasmin , viprakIrNairyatra tatra prakSiptairmaGgalalAja kusumaimaGgaloddezyakabharjitadhAnyapuSpakusumaiha sitAH zvetAyamAnA harito dizA yasmin tasmin , harahasitamiva aMdA - zivAhAsa iva dhavala zuklaM vitAnavAsa ullo cacelaM yasmin tasmin , vasudhAsuravi praiH pravartitaM prArabdhaM thA, jo rAjapurIrUpI kalpavRkSakI utpatti ke lie bIjasvarUpa thA, aura jo kuruvaMzake kSatriya putroMke yogya adhyayanasambandhI abhiSeka AdikI prArambha bhUmi thA aise vizAla jinamandira 25 kI pUrva dizAmeM eka bahuta bar3A vidyAmaNDapa sthita thaa| vaha vidyAmaNDapa dedIpyamAna maNi aura motiyoMkI mAlAoMse suzobhita thA, jalase paripUrNa svarNamaya kalaza aura jhArI Adi atyadhika upakaraNoMse yukta vedikAse suzobhita thA, laTakatI huI nAnA prakAra kI puSpamAlAoMse usakI dizAe~ sugandhita ho rahI thIM, puSpamAlAoMkI AzaGkAse Azrita sphaTikake khambhoMse ur3ate hue bhramara samUhakI jhaMkAra se usameM maGgalapATha karanevAloMke vacana sUcita ho 30 rahe the-bhramarAvalIko gunagunAhaTa se aisA jAna par3atA thA mAno usameM maGgala pAThaka maGgalo ccAraNa hI kara rahe the, dovAloMpara likhina citra ke dvArA usameM puNya aura pApake udaya janya phalase yukta saMsArakI dazA dikhalAyI gayI thI, atyadhika bhaktise prerita bhavyasamUhake dvArA prArambha kiye hue sAvanoMkI kala-kalase vahA~kA AkAza zabdAyamAna ho rahA thA, usake samIpa hI andanavAra laTaka rahe the, navIna govarake lopanese vahA~ko bhUmi haro-harI dikha 35 rahI thI, bikherI huI mAGgalika lAI aura phUloMse usakI dizAe~ ha~sa rahI thIM-sapheda-safeda ho rahI thIM, vahA~ ke caeNdovAkA vastra mahAdevake aTTahAsake samAna sapheda thA, brAhmaNoMke dvArA 1. ka. kha0 ga. prakoSThAntargataH pATho nAsti / 2. ka0 kha0 ga. prlmbitpraantprlmbmaan| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vidyAgrahaNam ] prathamo lambhaH vasudhAsurapravartitapuNyAhakarmaNi kAlAgurudhUpadhUmapaTalanimIlitAta saMpadi satkriyamANa sakalamanIfor prahatapaTapaTubharitadazadizi saMkhyAtItazaGkhakAhalatAlottAlavabadhiritazravasi saMgItArambhapunaruktasphuritasaundaryayuvatilokodyotini mahati vidyAmaNDape mahendramakuTAdapoThaluThitacaraNasaroruhasya syAdvAdAmRtavarSidivyAgamapayodanirvApitasaMsAradAvAnalasya bhagavato jinezvarasya yathAvidhi vidhIyamAne mahArhe mahAmahe svataH prakAzitaniratizayasArasvatena nikhilazAstrazANopalakaSaNa- 5 nizitazemuSo muSitapuruhUtapurohita garveNa durdAravAdipariSadavalepaparyaMta pATanapATavaprakaTitasyAdvAdavAnarAdAryega gariSaNDeyakhaNDe taNDuleSu patreSu ca bharmanirmitevvavatArthaM sapraNayaM prati 87 puNyAhakarma svastividhAnaM yasmin tasmin kAlAgurudhUpasya dhUmapaTalena dhUmrasamUhena nimIlitA tirohitAtapasaMpad dharmazobhA yasmin tasmin sakriyamANA AdriyamANAH sakalamanISiNo nikhilavidvAnso yasmin tasmin prahRtapaTahasya tADitabheryAH paraveNa tIbrazabdena bharitA vyAptA daza dizo yasmin 20 tasmin, saMkhyAtItAnAmaparimitAnAM zaGkhakAhalatAlAnAM zaGkhAdivAditravizeSANAmuttAla raveNa murazabdena vadhiritAni zravasi zrotrANi yasmin tasmin saMgItArambheNa punaruktasphuritaM bhUyo bhUyaH prakaTitaM saundarya lAvaNyaM yasya tathAbhUto yo yuvati lokastaruNIsamUhastenodyotate prakAzata ityevaM zIlaM tasmin mahati vizAle vidyAmaNDape vidyAyatane mahendrasya makuTa eva maulAdeva pAdapIThe luThite caraNasaroruhe pAdAravinde yasya tasya syAdvAda evAsmRtaM pIyUSaM tasya varSIya divyAgama eva payodo meghastena 15 nirvApito vidhyApitaH saMsAra eka dAvAnalo yena tasya, bhagavato jinezvarasya paramaizvaryavato jinendrasya mahAhai mahAzreSThe mahAmahe mahApUjAyAM yathAvidhi vidhimanatikramya vidhIyamAne kriyamANe sati, svataH svayameva prakAzitaM prakaTitaM niratizayaM sArasvataM vAjayaM yasya tena nikhilazAstrANyevopalAH pASANAsteSu kapaNena nizitA sIkSNA yA zemuSI buddhistayA muSito'pahRtaH puruhUtapurohitasya bRhaspatergavoM darpo yena tena, durgAro duHkhena vArathituM zakyo yo vAdipariSado bArisamUhasyAvale parvato garvagiristasya pATane 20 vidAraNe yatpATavaM cAturyaM tena prakaTitaM syAdvAdavajraM yasya tena, AryanandyAcAryeNa tannAmAcAryeNa galicatuSakhaNDeSu dUrIkRtapula | kazakaleSu taNDule zAleyeSu marmanirmiteSu svarNaraciteSu patreSu ca avatArya usameM puNyAhavAcana ho rahA thA, kRSNAgurukI dhUpake dhUmrapaTalase vahA~ ghAmakA prabhAva ruka gayA thA, usameM samasta vidvAnoMkA satkAra hotA rahatA thA, tADita bheriyoMke joradAra zabda se usakI daza dizAe~ bhara gayI thIM, asaMkhyAta zaMkha, kAhala aura tAloMke ucca zabdase vahA~ 25 kAna bahare ho rahe the, aura saMgIta ke prArambha meM punarukta rUpase dedIyamAna saundarya se yukta taruNastriyoM ke udyota se yukta thA / usa vidyAmaNDapameM jaba indrake mukuTarUpI pAdapIThapara loTate hue caraNakamala se yukta, evaM syAdvAdarUpI amRtakI varSA karanevAle divya AgamarUpI meghase saMsArarUpI dAvAnalako bujhAnevAle jinendra bhagavAnkI atizaya prazasta mahAmaha nAmaka pUjA vidhipUrvaka kI jA rahI thI taba jinheM asAdhAraNa vAGmaya svataH prakAzita huA thA, samasta zAstrarUpI kasauTIpara kasane meM atyanta tIkSNa buddhike dvArA jinhoMne indra ke purohitabRhaspatikA garva hara liyA thA, aura duHkha nivAraNa karane yogya vAdisamUha ke garva rUpI parvatako vidAraNa karanevAle cAturya se jinhoMne syAdvAdarUpI vastra prakaTa kiyA thA aise AryanandI AcArya ke dvArA, chilakoM ke Tukar3oM se rahita akhaNDa cAvaloM aura svarNanirmita pattoMpara ava 30 1. ka0 kha0 ga0 dhUmapaTalamilitAtapasaMpadi / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 gadyacintAmaNiH [44 jIvandharasya viyAgrahaNam - pAditAM siddhaparamezvaradivyasaMnidhau 'siddhaM namaH' iti pUrvapadaprazastAM siddhamAtRkArUpiNI vANI jIvaMdharaH sapraNAmaM pratyagrahIt // 645. iti zrImadAdIsihasUriviracite gadyacintAmaNI sarasvatIlambho nAma prathamo lambhaH / sapraNayaM sasnehaM pratipAditAM prarUpitA 'siddhanamaH' 'sinuparameSThinaM prati namaH' iti pUrvapadena Adyapadena prazastA zreSThA tAM siddhamAtRkArUpiNI varNamAlArUpiNI vANI sarasvatI siddhaparamezvarasya vigatASTakarmakadambakasya siddhaparamaThinaH sannidhA samIpe siddha pratimAlamIpa iti yAvat , jIvandharaH sAtyandhariH sapraNAma sanamaskAraM pratyagrahIna sviicke| 615, iti zrImatA vAdIbhasiMhasUriNA viracitastasmin gayacintAmaNau etanAmagadhakAmye sarasvarayA lambho yasmin sarasvataHlamma etajhAmA prathama Ayo lammaH prakaraNaM samAptaH / iti zabdaH samAptyarthasUcakaH 'iti hetuprakaraNaprakAzAdisamAptidhu' ityamaraH / 10 taraNa karAkara siddha parameSTIke divya saMnidhAna meM snehake sAtha pradAna kI huI "siddha namaH' isa 14 prathamapadase prazasta vaNesamAmnAyarUpa vANIko jIvandhara kumArane praNAma pUrvaka praNa kiyA / 645. isa prakAra zrImAn vAdosiMha sUrike dvArA viracita gadyacintAmaNi meM sarasvatIlambha nAmakA pahalA lambha samApta huaa| 1. kAga0 ma0 lambaH / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo lambhaH 646. atha mahAhe ratnazilAghaTitatale sphaTikadRSaduparacitabhitibhAsure vAsarAlokaparibhAvimahendranIlanimitAkSaNabhuvi dugdhajaladhiphenadhavalavitAnavibhrAjini virAjamAnasarasvatIpratimAJcitacitrapaTe saMcitasakalagranthakoze kozanihitanaikazanistrizanirantare stabarakanicolacumbitacArucApadaNDe kuNDalitazikharamanoharacaNDayaSTini niSTaptahATakaghaTitadaNDakAntakunte prAnta- 5 pujitanizitazaraprakare prAsatomarabhiNDipAla pramukha nikhilAyudhani ra vakAzitakhalU rikoddeze kuzezayAsanakuTumbinIkozagRha iva dRzyamAne mahati vidyAmaNDape pANDityapayodhipAradRzvanA vizrutaprabhAveNa 646. atheti-atha siddhamAtRkAgrahaNAnantaraM mahAhe mahAzreSTe ratnazilAmighaTitaM khacitaM tasaM . yasya tasmin 'svarUpAnurdhayostalam' ityamaraH spharikadRSadbhiH zvetopalavizeSaruparacitA nirmitA yA mittayaH kuDyAstAmirbhAsure dedIpyamAne vAsarAlokasya dinaprakAzasya paribhAvimistiraskAribhimahendranIlenIla- 10 varNamaNivize nirmitA racitAGgaNabhUzcatvarabhUmiyasya tasmin , dugdhajaladheH kSIrasAgarasya phenavat DiNDIravad dhavalena zvetena vitAnena candropakeNa vibhrAjate zobhata ityevaM zIlastasmin , virAjamAnA zomamAnA yA sarasvatIpratimA brAhmIpratikRtistayAJcitaH zobhitacitrapaTo yasmin tasmin saMcitaH saMgRhItaH sakala. granthA miliza golo gidhi niyan , kozeSu vanapidhAnepu nihitAH sthApitA ye : naikazata nistrizA bahuzatakhaDgAstanirantare vyApte, stavarakanicolerAvarakavastravizeSezcu batAzcArucApadaNDAH 15. sundarakodaNDadaNDA yasmin tasmin , kuNDalitena vakrAkAreNa zikhareNApramAgena manoharA caNyaSTayastIkSNadaNDavizeSA yasmin tasmin , mirasahATakena saMtaptasvarNena ghaTitA nirmitA ye daNdAstaiH kAntA manoharA kuntAH prAsA yasmin tasmin , prAnte samIpe puJjito rAzIkRto nizitazaraprakarastIkSNayANasamUho yasmin tasmin, prAsatomaramiNDipAlapramukhainikhilAyudhaiH sakalazastraniravakAzito nirantarIkRtaH : khalurikAdezaH zastrAbhyAsasthAnaM yasmin tasmin , kuzezayAsanasya brahmaNo yA kuTumbinI vallabhA 20 sarasvatIti yAvat tasyAH kozagRha iva bhANDAragRha va zyamAne vilokyamAne mahati vizAle vidyAmaNDape vidyaalye| pANDityameva payodhistasya pAraM dRSTavAniti tena caidupyAmbudhipAradarzinA, vizrataH 646. athAnantara jo atizaya prazasta thA, ratnoMkI zilAoMse jisakA pharza khacita thA, jo sphaTika pApANase nirmita dIvAloMse dedIpyamAna thA, dinake prakAzako tiraskRna karanevAle mahendra nIlamaNise jisake A~ganakI bhUmi nirmita thI, jo kSIrasAgara ke phenake samAna dhavala- 25 cadovAse suzobhita thA, jisake citrapaTa sarasmI zobhAyamAna pratimAoMse yukta the, jahA~ samasta zAstroMke bhANDAra saMcita the, jo myAnoM meM rakhI huI saikar3oM talavAroMse vyApta thA, jahA~ sundara dhanupa daNDa uttamottama AvaroMse yukta the, jahA~kI tIkSNa lAThiyA~ kuNDalAkAra zikharoMse manohara thI, jahA~ ke bhAle tapAye hue svarNase khacita daNDoMse sundara the, jisake eka chorapara tIkSA bANoMkA samUha ikaTThA kiyA gayA thA, jisake astrAbhyAsakA sthAna prAsa, tomara, 30 bhiNDIpAla Adi samasta zastroMse avakAza rahita thA-vyApta thA aura jo sarasvatIke khajAne ke samAna dikhAI de rahA thA, aise bar3e bhArI vidyAmaNDapameM pANDityarUpI sAgarake - -- . .1. ka0 kha0 ma0bhiNDivAla / * -- 12 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 gadhacintAmAtra 1 47 jIvandhara kumArasyavizvavyavahAra zikSAvicakSaNena pratyakSitAcAryarUpeNAryanandyAcAryeNa samastamapi vidyAsthalaM sAnujamitrAya tasmai sasnehamupAdezi / 647. tataH saprazrayazuzrUSAprahRSTamanasaH prakRtizItalazIlAdAcAryAtpracurapratApoSmale tasmizcandramasa iva caNDatejasi kalAkalApaH krameNa smkrmot| atyulbaNajarAjarjarita5 manavaratajanitakampamambujAsanamukhacatuSTayamAviSTeva patanabhiyA vihAya bhAratI taruNatAmara sasodaraM tadAnanamAspadocakAra / tathA hi-aparimitArthopalabdhimUlabhUtapadaratnarAzirohaNaM vyAkaraNam, durgamadurmatamahAkardamazoSaNapravaNAkaM tarkazAstram, yAthAtmyAJcitaprapaJcapaJcAsti pramAno yasya tena prasiddhamAhAtmyena vizvavyavahArANAM nikhila vyavahArANAM zikSAsu vicakSaNo nipuNastena pratyakSitaM pratyakSarUpeNa darzitamAcAryarUpaM yena tena, AryananyAcAryeNa tannAmopAdhyAyena samastamapi 10 nikhilamapi vidyAsthalaM vidyAyatanaM sAnujamitrAya anujamitraiH saha vidyamAnaH sAnujamitrastasmai laghubhrAtRsuharasahitAya tasmai jIvaMdharAya sasnehaM sapraNayaM yathA syAttathA upAdezi samupadiSTam karmaNi prayogaH / 67. tata iti-tatastadanantaraM saprazrayazubhaSayA savinayasevayA prahRSTaM prasavaM mano yasya sasmAt , prakRtyA nisargeNa zItalaM zAntaM zIlaM svabhAvI yasya tasmAt , AcAryAt upAdhyAyAt , prasurapratApeNa prakRSTatejasA ammalastIkSNastramAvastasmin, tasmin jIvaMdhare, candramasaH caNDatejasIca sUrya iva kalA15 kalApaH kalAsamUhaH 'kalA tu SoDazAMze syaadindorpyNshmaatrke| mUlArthavRddhau zilpAdau kasanA kaalbhedyo|' iti vizvalocanaH, krameNa samakramIt saMkrAnto'bhUt / atyultraNeti-~-atyulbaNA atyutkaTA yA jarA vArdhakyAvasthA tayA arjaritaM jIrNam , anavarataM nirantaraM janita: kampo yasmin tat, bhambujAsanastha grahmaNo mukhaccatuSTayaM vaktracatuSkam, patanabhiyA patanamayena bhAviva sahiteva bhAratI sarasvatI vihAya tyaktvA taruNatAmarasasodaraM protphulapayojapratimaM tadAnanaM jIvamdharavadanam AspadIyakAra svasthAnaM cakAra / tathAhi20 aparimitAnAM bahUnAmarthAnAmupalabdheH prAptermUlabhUtAni yAni kAraNabhUtAni yAni padarabAni zabdasamUhamaNaya steSAM rAziH samUhastasya rohaNaM rohaNagirirUpaM vyAkaraNaM zabdazAstram , durmatAni duSTamatAnyeva mahAkardamA * iti durmatamahAkardamA mithyAmatamahApaGkAH durgamA duHkhena gantuM zakyA ye durmatamahAkardamAsteSAM zodhaNe pravaNArka samarthasUryarUpaM tarkazAstraM nyAyazAstram , yAthAtmyena yathArthasvarUpeNa aJcitaH zobhitaH prapaJco pAradarzI, prasiddha prabhAvase yukta, samasta vyavahArakI zikSAmeM nipuNa, tathA AcArya ke svarUpako 25 pratyakSa dikhalAnevAle AyanandI AcArya ne choTe bhAI aura mitroMse sahita jIvandhara kumArake lie snehapUrvaka samasta vidyAoMke sthalakA upadeza diyaa| . 7. tadanantara savinaya zuzrUSAse jisakA citta prasanna ho rahA thA tathA jo svabhAvase hI zItala-zAnta zolake dhAraka the aise una AcArya se kalAoMkA samUha krama kramase pracura pratApakI UmAse yukta jIvandharakumArameM usa taraha saMkrAnta ho gayA jisa taraha ki zItala 3. svabhAvake dhAraka caMndramAse usakI kalAoMkA samUha pracaNDa teja ke dhAraka sUrya meM saMkrAnta ho jAtA hai| atyadhika bur3hApese jarjarita tathA nirantara kA~pate hue brahmAjIke cAroM mukhoMko patanake bhayase yukta huI ke samAna chor3akara sarasvatIne taruNa kamalake samAna jIvandhara kumAra ke mukhako apanA sthAna banA liyA thaa| jaise ki-aparimita aoMkI prAptimeM mUlabhUta padarUpI ratnoMkI rAziko utpanna karanevAle rohaNagirike samAna vyAkaraNako, durgasa mithyAmatarUpI bahuta bar3I 35 kIcar3ako sukhAne meM nipuNa sUryake samAna tarkazAstrako aura yathArthatAse vistAravAle paJcA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vidyAdhyayanam ] lAya"prathamo lambhaH kAyavastuvAstavAvabodhasiddhayupAyamapi siddhAntaM yathAvadadhyaiSTa / adhiSThAya pRSTapIThamatikaThorakumbhataTanivezitAGkuzanakharaH kurvannurvIdhara mitra jaGgamaM mAtaGgamapagatamadacApalamAtmavazagAminamananyasulabhaparAkramaparizaGkitAM prakaTIcakAra rAjasiMhatA rAjakumAra: / atirabhasacaTulakhurapuTabidalitadharaNoraGgeNa turaGgeNa yugapadAkramandizAM cakramakrameNa nikhilanijarAjyaharaNadakSamAtmAnamanakSaramabhASiSTa / anavaratayogyApareNa kUmAreNArUDhaH pratibhaTamanorathAnapi dharAmiba dArayiSyAmyacirAditi 5 kathayanniva rathazcakracItkAravyAjena vyraajisstt| AkarNAkRSTaH kaNe samupadizaniva maurvIsvanena samaravijayakalAmaviralazarAsAravarSI rAjasUnoralakSyata lakSyabhedacaturasya cApadaNDaH / Arambhasamaya vistAro yeSAM tathAbhUtA ye pavAstikAyA jIvapudgaladharmAdharmAkAzadvyANi ta eva vastUni padArthAsteSAM vAstavAvayA~dhasya yathArthajJAnasya yA siddhistasyA upAyaM hetubhUtaM siddhAntamapi siddhAntazAstramapi yathAvat yathArtham adhyaSTa paThitavAn / adhiSThAyeti-pRSThapIThaM pRSTAsanam adhiSThAya tanna sthito bhUtvA atikaThore. 10 'tikako kumbhataTe gaNDasthala pAveM nivezitaM sthApitamaGguzanakharaM sRNibhUtanakhaM yena tathAbhUtaH san jaGgamaM gatizIlam uvIdharamidha parvatamiva vizAlamiti yAvat , bhAtanaM gajam apagataM vinaSTaM madacApalaM madajanyacAcalyaM yasya tam, AtmavazaM gacchatItyevaM zIlastaM tathAbhUtaM kurvan rAjakumAro jIvaMdharaH, ananyasulabhena itarajanaduSprApyeNa parAkrameNa sAmadhyana parizatitAM zaGkAviSayIkRtAM rAjasiMhatAM nRpatizreSTatA prakaTIcakAra prakaTayAmAsa / atirabhaseti-atiramasena tInavegena caTulaizcapalaiH khurapuTaiH zaphapuTairvidalita: khaNDito 15 dharaNoraGgo bhUmitalaM yena tena turaGgeNa hayena yugapadekakAlAvacchedena dizAM cakra kASThAnAM valayam Akramat AkrAnta kurvan AtmAnaM svam , akramaNa yugapat, nikhila samastaM yanijarAjyaM svakIyasAmrAjyaM tasya haraNe svAyattIkaraNe dakSaM samartham , anakSaram ekamapyakSaramanuktveti yAvat abhASiSTa kathayAmAsa / anavarateti-anavarataM nirantaraM yogyAyAM guNanikAyAM punaH punarabhyAsakaraNa iti yAvat pareNa sakena kumAraNa jIvadhareNa ArUDho'dhiSThito rathaH, cItkAracyAjena avyaktazabdavizeSagchalena gharAmiva pRthivImiva pratimaTamanorathAnapi zatravAnchitAnyapi acirAcchIghrameva dArayiSyAmi khaNDayiSyAmi, iti kathayanniva vyarAjiSTa zazoM 1 AkA~kA iti-lakSyANAM zaravyANAM maMda vidAraNe cataro vidagdhastasya rAjasano narendranandana stha jIvaMdharasya avirala zarAsAraM nirantarabANasaMgataM vatItyevaM zIla. cApadaNDo dhanurdaNDaH karNamabhivyApye stikAya Adi vastuoM ke vAstavika tatvajJAnakI siddhi ke upAyabhUta siddhAntazAstrako bhI unhoMne acchI taraha par3hA thaa| jaba kabhI rAjakumAra hAthIkI pITharUpI Asanapara baiThakara 25 usake atyanta kaThora gaNDasthala ke taTa meM tIkSNa aMkuzake samAna nArakhUnako gar3A dete the aura calate-phirate parvatake samAna usa hArthIko madasambandhI capalatAse rahita evaM icchAnukUla gamana karanevAlA banAkara ananya sulabhaparAkramase zaMkita apanI zreSTha siMhatA athavA zreSTha rAjatAko prakaTa karate the| bhAvArtha inake anya jana durlabha parAkramako dekhakara loga zaMkA karane lagate the ki kyA yaha rAjAkA putra haiM! atyanta caJcala kharapuTake dvArA prathivI talako 30 khodanevAle ghor3ese eka sAtha samagta dizAoMpara AkramaNa karatA huA vaha apane-Apako cupacApa apane samasta rAjya ke chInane meM samartha batalAtA thA / nirantara abhyAsameM tatpara kumAra ke dvArA adhiSThita ratha, cakrake cItkAra zabdake bahAne 'maiM pRthivI ke samAna zatruoMke manorathoMko bhI jhIvra hI vidIrNa kara dUMgA' yaha kahatA huA suzobhita hotA thaa| lakSyake bhedanemeM catura rAjaputra jIvandhara kumArakA kAna taka khicA evaM lagAtAra bANoMkI varSA karane. 35 1. pha0 cakramanukrameNa / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [48 jIvaMdharakumArasya. eva guNanikAyA: kezAnapyatisUkSmAnpATayituM paTuH pArthivasutena pANI kRtaH kRpANaH kRzetaranakhamarIcisaMparkAdAsannavinipAtaparijJAnavidhuramahasadiva kASThAGgAram // 48, evaM kramAdabhyastasAhityaM sAdhitazabdazAsanaM samAlokitavAkyavistaraM vijRmbhitapramANanaipuNaM nirNItanItizAstrahRdayaM zikSitalakSyabhedaM vidheyokRtavividhAyudhabyApAraM pAradazvAnama5 zvArohaNavidyAyA vizrutavAraNArohaNavaiyAtyaM vINAveNupramukhavAdanaprathamopAdhyAyaM viditabhavatamArga naikinRtyavijJAnayezA radyavismApitazailUSalokamullokanikhilanijacaritravirAjamAnaM rAjakumAra kusumamiva gandhaH krIDAvanamiva vasantazcandramasamiva zaradAgamaH kumudAkaramiva kaumudIpraveza: tyAkarNam AkarNamAkRSTa ityAkarNakRSTa', mauvIsvanena pratyazcAzabdena kaNe zravaNe samaravijayakalA yuddhavijayacAturI samupadizaniva kathayasiba alakSyAta azyata / Arambhasamaya iti-guNanikAyA yogya yA 'yogyA guNanikAbhyAsaH' ityamaraH, bhArambhasamaya evaM prArambhavelAyAmeva atisUkSmAn sUkSmatarAn kezAnapi kacAnapi pATayituM vidArayituM paTuH samathaH, pArthivasutena nRpatinandanena jIvandharakumAraNa pANI kRtI haste gRhItaH kRpANaH khaDnaH kRzesaranakhamarIdhInAmakRzanakharakiraNAnAM saMparkastasmAt bhAsano nikaTasthito yo vinipAto maraNaM tasya parijJAnena vidhura rahitaM kAhAnAraM nRpatihantAram ahasadiva tasya hAsyamiva cakAra / 64. evaM kramAditi-evamanena prakAreNa RmAt abhyastaM sAhityaM yena tam shikssitkaacy| zAstram , sAdhitaM svAyattIkRtaM zabdazAsanaM vyAkaraNaM yena tam, samAlokitaH samabhyasto cAsyavistaro vAkyasamUho yena tam , bijambhita vRddhiMgata pramANe nyAyazAstre naipuNaM cAturya yasya tam , mitaM samyakprakAreNa niHsaMzayIkRtaM nItizAstrahRdayaM nItizAstrarahasyaM yena tam, zikSito lakSyabhedo yena tam , vidheyI kRtA anukUlIkRtA vividhAyudhabyApArA nAnAzastrabyApArA yena tam, azvArohaNavidyAyA hayAdhiSTAnavidyAyAH pArasvAnaM pAradarzinam , vizrutaM prasiddha vAraNArohaNe gajArohaNe vaiyA yaM dhASTa yaM yasya tam , vINAveNupramukhAnAM tantrIvaMzIprabhRtivAdizaNAM vAdane prathamopAdhyAyam AdyAdhyApakam , vidito vijJAto bhaktamArgoM yena tam, naisargika svAmAvikaM yat nRsyavijJAne vaizAradhaM naipuNyaM tena vismApitAH zailUpalokA naTasamUhA yena tam , ullokena lokottareNa nikhilena saMpUrNena nijacaritreNa svAcAreNa virAjate zobhata iti tathAbhUtaM rAjakumAraM jIvadharaM kusumaM puSpaM gandha iva suramiritra, krIDAvanaM kelikAnanaM vasanta iva vAlA dhanudaNDa DorIke zabda ke bahAne aisA jAna par3atA thA mAno kAnameM yuddha vijaya prApta 25 karane kI kalA hI sikhA rahA ho| zastrAbhyAsake prArambha samayameM hI jIvandhara kumArane atyanta sUkSma vAloM ko bhI cIrane meM samartha jo talavAra hAthameM lI thI vaha nakhoMko vizAla kiraNoM ke samparka se nikaTavartI maraNake jJAnase rahita kASTAGgArakI mAno ha~so hI ur3A rahI thii| 48. isa prakAra jinhoMne kramase sAhityakA abhyAsa kiyA thA, vyAkaraNako siddha kiyA thA, vAkyasamUhakA acchI taraha abalokana kiyA thA, jinakI nyAyazAstrakI caturAI 30 bar3ha rahI thI, jinhoMne nItizAstrake sArakA acchI taraha nirNaya kara liyA thA, sIkhe hue ___lakSya bheda se jinhoMne nAnA prakAraka zastra calAnekI kriyAko apane adhIna kara liyA thA, jo ghor3epara car3hane kI vidyA pAradarzI the, jinakI hAthIpara caDhneko dhRSTatA prasiddha thI, jo vINA bA~surI Adi pramukha vAditroMke bajAnemeM advitIya paNDita the, jinheM bhaktikA mArga vidita thA, svAbhAvika nRtya vijJAnako nipuNatAse jinhoMne naToMko Azcarya meM DAla diyA 35 thA aura jo apane lokopari samasta caritrase suzobhita the aise rAjakumAra jIvandharako 1. ka0 kha0 ga0 guNinikAyAH / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - yauvanArammaH ] prathamo lambhaH karikalabhamiva madodgamo yauvanAvatAraH paraM darzanIyatAmanaiSot / tathA hi-pravivikSantyAH pratibhaTarAjalakSmyAH sukhAsikAdAnamiva vidhAtuM vitastAra vakSaHsthalam / dizi dizi calitasnigdhadhavaladAghavapuSaH kaTAkSAH bhAntirakSanI dugdhajaladhivibhramaM bibhrati sma / aMsavalabhosamarpaNAya dharaNImAdAtumiva jAnulambinau bbhuuvturbhujau| spardhayeva parasparaM vardhamAnAbhyAM pratApakAntibhyAmazizira-zizirakiraNayoradvaitamiva rAjasUnuradIdRzat / 49. ekadA tu tamekAnte prAnte nivasantamantevAsinamAlovayAcAryaH prajJAprazrayabalena helayA saMjAtAM vidyApariNati vimRzAkaratalasaMsparzana sAdaraM saMbhAvya niravasAnavyasanaprasUnadAyi RturAja iva, candramasaM zazinaM zaradAgama iba jaladAntAgamanamina, kumAkaraM kumudasamUha kImuda praveza iva jyotsnApraveza iva, karikalabha gajazAvakaM madodagama iva dAnodbhava iva yauvanAvatArastAruNya prArambhaH paraM sAtizayaM darzanIyatA sundaratAm aneSIt prApayAmAsa / tathA hi-pravivikSansyAH praveSTumicchantyAH 10 pratibhaTarAjalakSmyAH zatrurAjazriyAH sukhAsikAdAnaM sukhakaravasatikAdAnaM vidhAtumiva katumiva vakSaHsthalaM vitastAra vistIrNa bhUda utprekssaa| dizi dizi pratidizaM calita snigdhadhavalaM masRNasitaM dIrgha vapurAkAro yeSAM te kaTAkSAH apAGgadarzanAni kAntireva lakSmIriti kAntilakSmIH dIptizrIstasyA janmane januSe dugdhajaladhiH kSIrasAgarastasya vibhramaH sandehastaM vimati sma dadhati sma / bhujau bAhU aMsI skandhAveva balabhyau gopAnasyau tatra samarpaNAya sthApanAya dharaNI pRthivIm AdAtumiva gRhItumiva jAnulambinI 15 jalaparyantalagdinau babhUvatuH / parasparaM spardhayava matsareNeva vardhamAnAbhyAM pratApakAntibhyAM tejodIptibhyAma azizirazca zizirazcetyazizirazizirI tathAbhUtA kiraNI yayostayozcandrasUryayoH advaitamiva aikyamiva rAjasUnunRpatiputraH, adIdRzat darzayAmAsa / pyanta prayogaH / 649. ekadeti--ekadA tu ekasmin samaye tu ekAnte vijana prAnte praveze nivasantaM vidyamAnaM taM pUrvoktam antevAsinaM vidyArthinam Alokya dRSTvA AcArya AryanandI guruH prajJA ca prazrayazceti prajJA- 20 prazrayau buddhivinayau tayovalena sAmathyena hela yA anAyAsena saMjAtAM samudbhUtAM vidyApariNati vidyA +- - - - yauvana ke abatArane usa taraha atyadhika sundaratA prApta karA dI jisa taraha ki phUlako sugandhi, krIDAvanako vasanta, candramAko zarad RtukA Agamana, kumuda-samUhako cA~danIkA praveza aura hAthIke bacceko madakA utpanna honA parama sundaratA prApta karA detA hai / usa samaya unakA vakSaHsthala vistIrNa ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno praveza karane kI icchuka zatru 25 rAjAoMkI lakSmIko sukhapUrNa AvAsa dene ke lie hI vistIrNa ho gayA thaa| pratyeka dizAmeM calate hugha, snigdha, sapheda evaM lambe-lambe unake kaTAkSa kAntirUpI lakSmIko janma denevAlaM kSIrasAgarakA vibhrama dhAraNa karate the| unakI donoM bhujAe~ kandhe rUpa aDhAlikAoM meM ne uddezyasa pRthivIko uThAne ke lie hI mAno ghaTanoM taka lambI ho gayI thii| aura parasparakI spardhAse bar3anevAle pratApa aura kAntike yugalase ve mAno sUrya aura candramAke advaita. 3. ko hI dikhalA rahe the| 646. tadanantara eka dina ekAnta sthAnameM nivAsa karate hue vidyArthI jIvandhara kumAra ko dekhakara AcArya AryanandI vicAra karane lage ki ise buddhibala aura vinayavalase anAyAsa hI vidyAoMkI pUrNataH prApta huI hai / ve hastatalake sparzase AdarapUrvaka sneha prakaTa .. 1.ka0ga vistAritavakSaHstharam / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 gadhacintAmaNiH 5. AyanandiguruNA - saMsRtilatAcchedakuThAraM niratizayaparamAnandapadaprAptisAdhanaM samyaktvadhanaM samarpayitumasmai kAlo'yamityAkalayya guruzuddhipradarzanena savisambhamasya manaH katuM svavRttAntamanyakathAvyAvarNanavyAjena vyAjahAra 50. 'vatsa,vandamAnavidyAdharamakuTatADitapAdapIThakANThoktamahimA mahIpati rabhUdabhUtapUrvaH 5 sarvavidyAsAmrAjyasaMpadunmepavibhrAjini vidyAdharaloke lokapAlo nAma / sa tu kadAcidAgame payomu cAmambarAbhogamalimlucaM mahendranolamaNivAtAyanatilakitaM saudhavalabhImadhyaM sumadhyAbhiH sahAdhivasandhanasamayalakSmIkuntalavibhramaM kimapi navAbhramapazyat / pazyatyeva tarimanvismayastimitacakSuSi tatkSaNa eva nanAza na~zAndhakArasodaraH sa payodharaH / tadavalokanajanitanirvedaH 'sarvathA paripAkaM vimRzana vicArayan karatalasaMsparaoNna hastatalasamyakasparzena sAdaraM saMbhAvya satkRtya niravasAnAni 10 nirantAni yAni vyasanaprasUnAni duHravakusumAni tAni dadAsItyevaMzIlA yA saMmRtilatA saMsAravallI tasyAH chede kuThAraH parazustat, niratizayaM niranupamaM yatparamAnandapadaM paramasukhasthAnaM tasya prApteH sAdhanamupAyabhUtam, samyaktvameva dhanamiti samyaksvadhanaM samyagdarzanadhanam asmai jIvaMdharAya dAtum ayaM kAlo yogyaH samaya itIstham Akalasya nizcitya guruzuddhipradarzanena gurupAvitryaprakaTanena asya kumArasya manaH savisrambha sapratyayaM kartum anyasya isarajanasya kathAyA vyAvarNanaM nirUpaNaM tara mAileja svatAntaM svakIyaM 15 carita vyAjahAra kathayAmAsa / 650. vatseti-vatsa ! tAta! sarva vidyAnAM nikhila gaganagAminyAdividyAnAM sAmrAjyameva sampad tasyA unmeSeNa prakaTImAvena vibhAjate zobhata ityevaMzIle vidyAdharaloke khecaranivAsakSetre vijayAHparvata iti yAvat vandamAnAnAM namaskurvANAnAM vidyAdharANAM khagAnAM makuTamaulibhistAhitena pAdapIThena kaSTokto mahimA yasya tathAbhUtaH pUrva na bhUta inyabhUtapUrvaH lokapAlo nAma mahIpatI rAjA abhUt / 20 sa vitisa tu lokapAlaH kadAcijAsucit payomucA meghAnAmAgame varSAkAla ityarthaH ambarAbhogasya gaganavistArasya malimlucaM cauraM vistRtataramiti yAvat mahendranIlamaNivAtAyanagaruDamaNinirmitagavAlestilaSitaM vyAptaM sIdhavalabhImadhyaM prAsAdagopAnasImadhyabhAgaM sumadhyamAbhiH sundarakarivibhrAjamAnAmiH priyAbhiH sahAdhivasan dhanasamayalakSmyA varSAkAlazriyAH kuntalAnAM kezAnAmiva vibhramI vilAsI yasya tat tayAbhUtaM kimapyanirvacanIyaM navA navInavAridam apazyat / pazyatyeveti-vismayena stimite karate hue socane lage ki yaha samaya, isake lie ananta duHkharUpI phUloMko denevAlI saMsArarUpI latAko kATane ke lie kulhAr3I evaM advitIya paramAnanda padakI prAptikA sAdhana samyagdarzana rUpI dhana dene ke lie atyanta upayukta hai| yaha socakara gumazuddhiko dikhAnese inake manako vizvAsa yukta karane ke lie ve kisI anya puruSako kathAke varNanake bahAne apanA vRttAnta kahane lge| 650. unhoMne kahA ki vatsa ! samasta vidyAoMke sAmrAjya rUpI sampattike udrekase suzobhita vidyAdharoMke lokameM vandanA karanevAle vidyAdharoM ke mukuTa se tAr3ita paira rakhane kI caukoke dvArA jisakI mahimA spaSTa kahI jAtI thI aisA lokapAla nAmakA eka abhUtapUrva rAjA thaa| kisI samaya vaha rAjA varSA RtumeM AkAzake vistArako apahRta karane vAle, evaM indranIlamaNiyoMke jharokhoMse suzobhita rAjamahalakI chaparIke madhya meM apanI striyoMke 34 sAtha baiThA thaa| usI samaya usane varSARtuko lakSmIke Ageke kezoMkI zobhAko dhAraNa karanevAle kisI nUnana medhako dekhaa| Azcaryase nizcala netroMko dhAraNa karanevAlA rAjA usa meghako dekha hI rahA thA ki rAtrike andhakArake samAna vaha megha usI samaya naSTa ho -- - - - - - - - - - ------ - - --- -- -- - - - - - - --- -- - - - -- 40 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - svavRttAntakathanam ] lAyaprathamo lambhaH salilabudrudasahacarA na santi cirAvasthAyinaH sNsaarvibhrmaaH| tarutalapuJjitAH parNarAzaya iva prabalapavanaparispandena sukRtaparikSayeNa tatkSaNa eva nazyanti saMgatAH saMpadaH / pAkazAsanazarAsanamiva vizarAru nAnArAgapallavollAsavilAsopavanaM yauvanam / jIvitaM tu kimidAnImudbhAvinyapi samaye sthAyIti jagati na kenApi nizcetuM pAryate / kathamapi kAlaM kaMcidavasthitimAjo'pyAyuSaH kSaya eva niyataH / tadetatsarva svayameva yAsyati / vayameva nirasyAmaH' iti vicArya vinazvarazrIvilAsa- 5 parAGmukhaH paranirapekSaM niranabhikamanumAthika' ca susamabhavitumi mantrazirasi nivezya rAjyabhAra bhavasaMjvarapariharaNavicakSaNAM jinadIkSA prAvikSat / cakSuSI yasya tasmin zobhAtizayadarzanasamusthavismayanibhRtanayane tasmin lokapAle pazyatyeva vilokamAna evaM naizAndhakArasya rajanItimirasya sodaraH sahodaraH sadRza iti yAvat sa payodharo jaladharaH tarakSaNa eva darzanakAla eva nanAza no'bhUt / tadavalokaneti-nasya payodharasyAvalokanena janito nivedo vairAgyaM 10 yasya tathAbhUtaH sa nRpaH 'sarvadhA sarvaprakAreNa salilabubudasahacarA jalabudabudasadRzAH saMsAravinamA bhavavilAsAH cirAvasthAyino dIrghakAlasthAyino na santi / tarutale vRkSAdhastAt pujitA rAzIbhUtAH parNarAzayaH zuSkapatrasamUhAH pravalapavanasya prabarUsamIrasya parispandaneneva saMcAreNeva sukRtaparikSayeNa puNyavinAzena saMgatAH prAptAH saMpadaH tatkSaNa evaM tatkAla evaM nazyanti naSTA mavanti / nAnArAgAH putramitrakalatraprabhRtyanurAgA eva pallakAH kisalayAsteSAmullAse navanavIkaraNe vilAsopadhanaM kelikAnanaM tathAbhUtaM yauvanaM tAruNyaM pAkazAsanazarAsanamitra zakradhanuriva virAru nazvaram / jIvitaM tu jIvanamapi, idAnoM ki sAMprataM kim umAvinyapi AgAminyapi samaye sthAthi sthiram iti na kenApi anena nizvetuM pAyate shkyte| kathamapi kenApi prakAreNa kaMcirakAlaM kamapi samayaM yAvat avasthitibhAjo'pi sthirasthApi AyuSo jIvanasya kSaya evaM vinAza evaM niyato nizcitaH / tat tasmAt kAraNAn etad dRzyamAnaM svayameva svata evaM yAsyati gamiSyati nakSyatItyarthaH / vayameva nirasyAmaH tyajAma' iti vicArya .. vimRzya vinazvarazriyA makararAjalakSmI vilAsAtparAmukho vimurU: san paranirapekSaM svAyattaM niravadhika nirantam anupAdhikamupAdhirahitaM sukham anumacitumicchan putrazirasi sutamUrdhni rAjyamAraM nivezya sthApayitvA bhavasaMjvarasya bhavavyAdheH pariharaNe vicakSaNA niyuNA tAM tathAbhUtAM jinadIkSAM ninandhamudrA prAvikSat praviveza svIcakAreti yAvat / gayA / usa nazvara meSake dekhanese jise vairAgya utpanna ho gayA thA aisA rAjA vicAra karane lagA ki ye saMsArake viSaya sarvathA pAnIke babUleke samAna haiM inameM koI bhI cirakAla taka sthira rahanevAle nahIM haiN| jisa prakAra prabala pavanake calanese vRkSa ke nIce sthita pattoMkI rAziyA~ naSTa ho jAtI haiM usI prakAra puNyake kSINa honese prApta saMpattiyA~ tatkAla naSTa ho jAtI haiN| nAnA prakAra ke rAgarUpI pallavoMko ullasita karaneke lie krIDAvanake samAna jo yauvana hai vaha indradhanupake samAna nazvara hai| jIvana isa samayakI kyA bAta AgAmI samayameM bhI sthira raha sakegA yaha nizcaya kisIke dvArA nahIM kiyA jA sakatA ? jo kisI taraha 20 kucha kAla taka sthita rahatA bhI hai usakI bhI AyukA kSaya nizcita hotA hai / kyoMki yaha saba svayaM hI naSTa ho jAyegA isalie hI ise hama chor3a dete haiM' isa prakAra vicAra kara vinazvara rAjalakSmIke vilAsase vimukha ho paranirapekSa, sImArahita aura svAbhAvika sukha ke upabhogakI icchA karatA huA vaha rAjA putrake zirapara rAjyakA bhAra rakha saMsArarUpa jvarako .. dUra karane meM nipuga jinadIkSAmeM praviSTa huA-usane jinadIkSA le lii| 1. ga0 anupAdikam / 2. ka0 sukhamanubhavitumicchuH / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 nAcintAmaNiH [ 51 AryanandiguruNA - 51. prAptajinadIkSaH praNaSTatamAMsi tapAMsi caranprArajanmArjitadurjarapApaparipAkapariNatena bhakSitamakhilaM tatkSaNa eva bhasmasAtkurvatA ca bhasmakena prybhuuyt| paribhUtazca tenAvicchinnacarito'pyazakyatayA durgata na durlabhaM dhanaM para narAH paryatyajat / aniSTa ca yatheSTaM svairaviharaNAvakAzapradAnapaNDitena pASaNDiveSeNa 1 sa punaraGgAra itra bhasmanA bhasgakamahArogeNa tirohitadIptiH 5 samyaktvapUtamatistata ito viharannanavarataz2ambhamANadAruNabubhukSAobhitamatiH kadAcidadharitakubera vaibhavasya gandhotkaTasya satatavighaTitakavATapuTamuttambhitamaNistambhazumbhitAbhyantara nirantara viprakIrNamaNigaNazarilabhUtalamagastyakavalitajalapUmiva ratnAkaramAkhaNDalakulizapunaHpatanabhayapari 651. prApte ni-prAptA jina dIkSA aina tayAbhUto nRtanirgranthamudraH praNaSTaM tamo yaistAni dUrIkRtamohatimirANi tapAMsi dvAdazavidhAni caran kurvan sa lokapAlaH prAgjanmArjitasya pUrvajanmo10 pArjitasya dujerapApasya pragADhapApasya paripAI na samudayana pariNataM samupasthitaM tena bhakSitaM bhukam akhilaM samagrapadA tatkSaNa eva tatkAla eva bhasmasAkurvatA ca jINaM kurvatA ca bhasmakena bhasmakacyAdhinA paryabhUya abhyabhUyata / karmaNi prayogaH / tena bhasmakena paribhUtazca tiraskRtazca sa lokapAlamuniH avicchinnamarakhaNDitaM caritaM yasya tathAbhUto'pi san azakyatayA asahanIyatayA durgato nirdhano durlama dhanamitra duSprApyaM vittamiva paramaM zreSThaM tapo nindhatapazcaraNaM paryatyajata tatyAja / yatheSTaM yathecchaM yathA syAttathA svairaviharaNAya 15 svacchandavihArAyAvakAzasya pradAne paNDito nipuNastena tathAbhUtena pASaNDiveSeNa kutArasaveSaNa avartipTa ca pravavRte ca / sa punariti--sa punaranantaram masmanA bhUtyA aGgAra iva bhasmakamahArogeNa bhasmakAkhyamahAnyAdhinA tirohitA dItiryasya tathAbhUtaH, samyaktvena pRtA matirthasya tAdRzaH, tata ito yatastato viharan anavarataM nirantaraM jambhamANA vardhamAnA yA dAruNanubhukSA kaThinabubhukSA tayA kSImitA vicalitA matiyuddhiyasya tATaka san kadAcit jAtucit adharitakuberavaibhavasya tiraskRta dhanapativaimavasya gandhotkaTasya vaizyapateH hamyaM saudham avizat praviveza / atha har2yAsya vizeSaNAnyAha--satateti--satataM sarvadA vighaTitaM kapATapuTamararapuTaM yasya tat , uttambhitairutthApitairmaNistambha ranamayastambhaiH zumbhitaM zobhitamabhyantaramabahi:pradezo asya tat , nirantaraM niravakAzaM yathA syAttathA viprakIrNaH prasAritairmaNigaNe rakhasamUhaiH zarkarila zarkarAyukaM bhUtalaM pRthivItalaM yasmin tat ata eva agastyema kumbhodbhavena RSiNA kavalitaM jalapUra yasya tAdRzaM rakhAkaramiva sAgaramiva, AmaNDalakulizasya sahasrAkSavasya punaHpatanabhayena bhUyaH patanamItyA 25 651. jinadIkSA prApta kara vaha ajJAna athavA mohako naSTa karanevAle tapa tapane lagA parantu pUrva janma meM arjita durjara pApake udayase utpanna usa bhasmaka vyAdhine jo khAye hue samasta bhojanako usI kSaNa bhasma kara detA thA use dhara dbaayaa| ukta vyAdhise AkrAnta honepara yadyapi usane apane caritra meM baTTA nahIM Ane diyA thA tathApi azaktike kAraNa jisa prakAra daridra manuSya dulebha dhanako chor3a denA hai. usI prakAra usane utkRSpa tapa chor3a diyaa| aura svacchanda vihArake lie avakATA dene meM nipuNa pApaNDIke vepase icchAnusAra pravRtti karane lgaa| jisa prakAra aGgAra bhItara dedIpyamAna rahatA hai parantu apara bhasmase usakI kAnti tirohita ho jAtI hai, usI prakAra vaha sAdhu bhItara to samyagdarzanase pavitra buddhikA dhAraka thA parantu Upara usa bhasmaka mahArogase usako kAnti tirohita ho gayI thii| eka dina nirantara bar3hatI huI bhayaMkara bhUkhase jisakI buddhi lobhita-caMcala ho rahI thI-aisA vaha sAdhu .yahA~ vahA~ vihAra karatA huA kuberake vaibhavako tiraskRta karanevAle gandhotkaTa ke usa bhavanameM 'jA praviSTa huA jisake ki kivAr3a sadA khule rahate the, U~ ce khar3e kiye hue maNimaya khambhoMse. 1. 20kha0 ga. 'ca'nAsti / 2. ka. kha0 ga0 tenAvacchinnamaya zakyatayA / 3. ma. abhyantara / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 svavRttAntakathanam ] dvitIyo kammaH rohaNa zikhariNamabhinavazaSyazaGkAtaralitagRhaNipota lihyamAna garutmadutpala ghaTita - talamayUkhapaTalamaticaTulaparicArakaca raNapuTa raTita ratnasopAna mavalambita muktAdAmapulakita valabhInivezamitastato dRzyamAnacAmIkaraparyaM Gkaparihasita me ruzilAtalamabhinava sudhAlepadhavalitoparibhAgaramyaM harmyamavizat / $ 52 tatra ca prasAryamANasauvarNAmatraviDambita mitramaNDale tvaramANaparijanavanitAkara- 5 mukhyapAnamaNiSakazukti pATalaparimala surabhi pAnIyabharitatapanoyabhRGgArake likhyamAna maGgalacUrNarekhAnivedyamAnabhojanabhuvi samudghATitapaJjarakvAdavinirgata krIDAzukasArikA-parivRtto veSo yena tathAbhUtaM rohaNazikhariNamitra rohaNagirimiva, abhinavazappANAM haritaharitanUtana ghAsAnAM zaGkayA sandehena tarakitAH satRSNIkRtA ye gRhahariNapotA gRhamRgazizava stairliyamAnamAstrAdyamAnaM garamadupalaghaTitatalasya nIlamaNinirmitabhUpRSTasya mayUkhapaTalaM kiraNapaTalaM yasmin vat, bhaticaTulaizcapalataraiH paricArakANAM sevakAnAM caraNapuTai raTitAni zabditAni ratnasopAnAni maNimayapAdAvatArikA yasmin tat, avalambitaiH trastairmuktAdAmabhimaukikassragbhiH pulakitA yuktA calasInivezA gopAnasI nidezA yasmin tat, itastato yatra tatra dRzyamAnairavalokyamAnaizcAmIkaraparyaGkaH svarNAsanaiH parihasitAni meruzilAtalAni yasmin tat, abhinavena nUtanena sudhAlepena cUrNakadravalepena dhavahitaH zuklIkRto ya uparibhAga uparitamapradezastena ramyaM ramaNIyaM harmyaM saudham avizat iti pUrvoktam / 10 6 52. tatra ceti-tatra ca hayeM prasAryamANairvistAryamANaiH sauvarNAmatraiH kanakabhAjanairviDambitaM tiraskRtaM mitramaNDalaM sUryabimvaM yasmin tasmin svaramANAH zIghratAM kurvANAH yAH parijanavanitAH paricArikAstAsAM karaiH pANibhiH prasRjyamAnaH svacchI kriyamANo maNicaSakazutisaMcayo ratnamayapAnapAtrazuktisamUho yasmin tasmin saMmUrcchan vardhamAno'tuccha: pracuro yaH pATalasma sthalAravindasya parimalaH saugandhyaM tena surabhi sugandhi yatpAnIyaM jalaM tena bharitAH pUrNAstapanIyabhRGgArakAH svarNakazA yasmin 20 tasmin vikhyamAnAbhirmaGgalacUrNarekhAbhinivedyamAnA sUcyamAnA bhojanabhUryasmin tasmin samudghATitebhyaH 1 vRttaveSamiva C 97 10. ka surabhita / 13 15 suzobhita bhItarI bhAga meM nirantara phailAye gaye maNiyoM ke samUhase jahA~kI bhUmi zarkarAse yukta thI aura isIlie jo, agastya RSine jisakA saba pAnI pI liyA thA aise ratnAkarasAgara ke samAna jAna par3atA thA, jo indrake vajrake punaH giraneke bhayase veSa badalanevAle rohaNa girike samAna thA, nUtana ghAsakI zaMkAse caMcala pAlatU hariNoMke bacce jisake garur3a 25 maNiyoM se nirmita pharza se nikalanevAlI kiraNoM ke samUhako cA~Ta rahe the, atyanta caMcala paricArakoMke caraNapuTa se jahA~ ratnoMkI sIr3hiyA~ zabda karatI rahatI thIM, laTakatI huI motiyoM ko mAlAoM se jisakI chapariyA~ pulakita ho rahI thIM, jahA~ tahA~ dikhAI denevAle svarNake palaMgoMse jahA~ sumeruke zilAtaloMkI ha~sI ur3AyI jA rahI thI, aura nUtana kalaIke lepase ujjvala UparI bhAgase jo ramaNIya thA / 30 52. hA~ jaina janakA sarvasva hone ke kAraNa vaha gandhotkaTakI usa bhojanazAlA meM niHzaMka hokara praveza karane lagA jisameM ki phailAye jAnevAle suvarNamaya pAtroMse sUryamaNDala - kI viDambanA ho rahI zrI, zIghratA karanevAlI parijanakI striyoMke hAthoMse jahA~ maNimaya pyAle aura tastariyoM ke samUha sApha kiye jA rahe the, jahA~ bar3hatI huI gulAbakI bahuta bhArI sugandhise sugandhita jalase svarNanirmita loTe bhare jA rahe the, jahA~ likhI jAnevAlI mAMgalika cUrNakI rekhAoMse bhojanakI bhUmi sUcita ho rahI thI, piMjar3oMke kivAr3a khola 35 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 madyavipAdhiH [yanandiguruNA pratyagrapAka hUyamAnapaurogave pravezyamAnabubhukSitajane pradIyamAna paGkti bhoja nAmatra kadalIpa janitasaurabhyalubhyaghrANe samantatazcalitatAlavRntagrAhiNIca raNanUpuraraNitabharitadizi bhojanAsthAnamaNDape jenajana sarvasvatayA niHzaGkaM pravizannAtidUraniviSTenibiDa bhUSaNamaNiprabhAtaraGgitatanubhiratanukAyakAntibhirAtmanaH pratibimbairiva samAnavayorUpalAvaNyaiva yasyairupAsyamAnamuDugaNa parivRtamiva bAlacandramasamAyuSmantamapazyat / 68 - $ 53. bhavAnapi bAlye'pyAkRtijJa tathA prakRtisulabhakRpApreritahRdayatayA ca tasya tAdRzIM bubhukSAmAlakSya 'bhojyatAmayamabhimatairbhojyaiH' iti puraH sthitaM paurogavAdhyakSamAdikSat / bhikSurapi paJjaraka vATebhyo'yaH zalAkAgRhArarebhyo vinirgatA yAH krIDAzukasArikAH kelikIramadanikAstAbhirdvayamAnA AkAryamANAH paurogavAH pAcakA yasmin tasmin pravezyamAnA bubhukSitajanAH kSudhAturapuruSA yasmin 10 tasmin pradIyamAnAni vitIryamANAni bhojanAmatrAya mojanapAtrAya kadalIpatrANi rammAdalAni yasmin 3 tasmin pratyaprapAkrena nUtanapAkena janitaM samutpAditaM yatsaurabhyaM tena labhyad ghrANaM nAsendriyaM yasmin tasmin samantataH paritazcalitA yAstAlavRntagrAhiNyo vyajanadhAriNyastAsAM caraNanU purANAM pAdamaarikANAM raNitena zabdena bharitA vyAptA dizo yasmin tasmin bhojanAsthAnamaNDape mojanazAlA maNDape jainajanAnAM sarvasvatA tathA niHzaGkaM yathA syAttathA pravizan lokapAlatApaso nAtidUraniviSTaH samopasthitaiH niviDa15 bhUSaNamaNInAM sAndrAbharaNaravAnAM prabhayA dIptyA taraGgitA vyAptA tanuryeSAM taiH atanukAyasya kAmakalevaras kAntiryeSAM taiH AtmanaH svasya prativimvairidha pratikRtimiriva samAnAni sadRzAni vayorUpalAvaNyAni avasthAvarNasaundaryANi yeSAM taiH vayasyairmitraiH upAsyamAnaM sevyamAnam ata eva uDugaNaparivRtaM nakSatranicayavyAptaM bAlacandramasamivaM dvitIyendubhiva AyuSmantaM bhavantam apazyat / 53. bhavAnapi AyudhmAnapi bAlye'pi bAlAvasthAyAmapi AkRtizatayA AkArajJatvena prakRtya / 20 nisargeNa sulabhA yA kRpA dayA tayA preritaM hRdayaM yasya tasya bhAvastattA tayA ca tasya tApasasyA tathAbhUtAM bubhukSAM kSudhAm AlakSya 'ayaM tApasaH abhimatairiSTaH bhojyairbhojanaiH mojyatAm' itItthaM puro'gre sthitaM paurogavAdhyakSaM pradhAnapAcakam Adideza AjJApayAmAsa / bhikSurapi - mikSurapi tApaso'pi kaTAkSa denese nikale hue pAlatU totA mainAoMke dvArA jahA~ rasoiyA bulAye jA rahe the, jahA~ bhUkhe asarat praviSTa karAyA jA rahA thA, jahA~ paMktibhojanake lie pAtra ke rUpameM kele ke patte 25 diye jA rahe the, jahA~ nUtana pAkase utpanna sugandhike kAraNa prANendriya lubhA rahI thI aura jahA~ saba ora calatI huI paMkhA jhalanevAlI striyoMke caraNoMke nUpurokI jhanakArase dizAe~ bhara gayI thiiN| vahA~ praveza karate hI usane, jo samIpa meM baiThe hue the, sAndrabhUSaNoM ke maNiyoMkI prabhAse jinake zarIra laharA rahe the, jinake zarIrakI kAnti kAmadeva ke samAna thI athavA jo atyadhika zarIrakI kAntise yukta the jo apane hI prativimyAke samAna jAna par3ate the, aura jo samAna avasthA, samAna rUpa tathA samAna saundarthake dhAraka the aise mitragaNoMse sevita Apako dekhA / usa samaya aneka mitragaNoMse ghire hue Apa nakSatroM ke samUha se ghire bAla candramA ke samAna jAna par3ate the / 30 153. yatazca Apa bAlya avasthAmeM bhI AkRtikA jJAna rakhate the aura ApakA hRdaya svabhAvasulabha dayAse prerita thA ataH Apane usa pASaNDI sAdhukI vaisI bhUkha dekha sAmane khar3e rasoiyAko AjJA dI ki 'ise icchAnukUla khAdya padArthoMse bhojana karAyA jAye / ' 35 1. ma0 bhojanasthAnamaNDape | Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - svavRttAntakathanam ] dvitIyo lagbhaH kaTAkSapAtakSaNasaMnihitasalilakarmAntikakarAvajitakanakabhRGgAragarbhagalitadhArAlasalila kSAlitacaraNaH prasAritavetrAsane maNikuTTime samupavizya puronihitapRthutarAmanapAtitamamaladugdhajaladhiphenapaTaladhavalaM saMpannamannarAziviralaghRtasitA saMpAtadviguNitamAdhuryeNa maudgakadrave Na kabalIkRtya madhurarasabharitodareNa viDambitakanakapAlikena pacelimena panasaphalena pAkapATalitatvacA mocAphalena zAtakumbhakumbhasadRzAkAreNa sahakAraphalena ca prAjyAjyapracaramarIcAnugaNalavaNamadharanAlikerapayaHpallavitarasena bRhadhatopramukhenAJjanazikharidezIyena vyajanajAtenApyabhivyajitarasaM nimeSamAtreNa niravazeSamabhyavAhRta / punarapyahRSTamanase pracuramannamahnAya bhoktumabhilaSate tasmai vismayastimitapAtasmApAGgapAtasya kSaNe samaye saMnihito nikaTasthito yaH salilakAntiko 'jalakAryakarastasya karaNAvarjito gRhIto yaH kanakabhRGgArastasya garmAta madhyAda galitaM niHsRtaM yada dhAsalaM dhArAbaddhaM salilaM tena zAlisau caraNau yasya tathAbhUtaH san prasAritAni vetrAsanAni yasmin tasmin , maNikuTTima racitabhU- 10 pRSThe samupavizya sthito bhUtvA puronihite purastAtsthApite pRthutare'ticistINa'matre pAtre pAtitaM tathAbhUtam , amale nirmalaM yad dugdhajaladhiphenapaTalaM kSIrasAgaraDiNDIrapiNyaM tadvad dhavalaM zuklam, saMpannaM paripakvam annarAzi mojyasamUham, aviralaM nirantaraM yathA syAttathA ghRtasitayoH sarpi.zakaroSalayoH saMpAtena dviguNitaM mAdhurya yasya tena tathAbhUtena maudgakadraveNa mudagadAlIdraveNa kAlIkRsya grAsIkRtya bhuktvetyarthaH, madhurasena maritamudaraM madhyaM yasya tena, vimbitAstiraskRtAH kanakapAlikAH svarNaphakkikA yena tena, pacelimena 15 paripakvena panasaphalena 'kaTahala' iti prasiddhaphalena, pAkena pATalitA manAgaraktavarNAkRtA tvak yasya sena tathAbhUtena mocAphalena kadalIphalena, zAtakumbhakummasya svarNa ghaTasya sadazaH samAna AkArI yasya tena tathAbhUtena sahakAraphaLena ca atilauramAmraphalena ca prAjyAjyena prakRSTadhRsena pracurANi yAni maricAni tairanagaNamanurUpaM yat lavaNaM sAraM tena madhuraM yat nAlikarapayo nAlikarAbhyantarasthitasalilaM tena pallavito vRddhiMgato raso yasya sena, bRhadavahatIpramukhena vizAlakarkaTikApradhAnena aanazikharidezIyena aJjana- 20 giritulyena myaanajAtenApi zAkasamUhenApi aminya aitaH prakaTito rasaH svAdo yasya tam annarAzi niravazeSa sampUrNa nimeSamAtreNa abhyavAhata makSayAmAsa / punarapi-punarapi pracurAnarAzimakSaNAnantaramapi ahapTaM mano yasya tasmai arasannacetase pracuraM vipulam annaM khAdyam ahvAya jhariti bhoktumamilaSate khAditumicchate tasmai bhikSave vismayenAzrayaNa stimitaM nizvalaM mano yasya tena tathAmatena tvayA samAdipTA kaTAkSa pAta ke kSaNa hI samIpameM sthita pAnI ke kArya meM sthita sevakake hAthameM dhAraNa kiye hue 25 svarNamaya loTAke madhyase girate hue dhArApravAha jalase jisake paira dhulAye gaye the aisA sAdhu bhI bichAyI huI betako caTAiyoMse yukta maNimaya pharzapara baiThakara sAmane rakhe vizAla pAtrameM parosI, nirmala kSIra sAgarake jalake phenapaTalake samAna dhavala, paripakva annakI rAziko atyadhika ghI aura mizrIke DAlanese jisakI madhuratA dRnI ho gayI thI aisI mUMgakI dAlake sAtha khAkara mapura (sase paripUrNa madhyabhAgase yukta, svarNako phA~kako tiraskRta karanevAle pake 30 kaTahalase, paka jAne ke kAraNa lAla pIlI tvacAse yukta kadalIphalase, svarNa ghaTake sadRza AkArako dhAraNa karanevAle Amase, atyadhika ghAse paripUrNa mirca ke anurUpa namakase madhura nAriyalake jalase vRddhiMgata rasase aura anagirika samAna baiMgana Adiko bahuta bhArI jhAkase jisakA svAda prakaTa ho rahA thA aise samasta bhojya padArthIko nimeSamAtrameM khA gyaa| utanA saba khA lene ke bAda bho jisakA mana prasanna nahIM huA thA, aura jo zIghra hI bahuta sArA 35 anna khAne kI icchA rakhatA thA aise usa sAdhuke lie, Azcaryase cakita hRdayako dhAraNa 1. ka. ga0 dhArAsalila / 2. ka0 kha0 ga0 sitasaMpAta / 3, ka0 kha0 ga0 maudgabena / 4. ka. kha. ga0 mocaphalena / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. - gacintAmaNiH ___ [54 bhAgnandiguruNAmanasA tvayA samAviSTaH paurogavAH pUrvaniSpanna tadbhavanavAsinikhila janabhoktavyaM vividhamandhaHsaMbhAra samarpayAmAsuH / sa bhikSurakSINabubhukSustadazeSamazanamambhodhipayaHsaMbhAramiva kalpAntakAlAnala: kavalayana kadAcidatArsIt / 54. evaM pUrvaniSpanestadAtvasaMpAditairaparimitezca pAyasadAdhikasApiSkAdyamRta piNDerapUra5 'pyapUrNajaTharamAzArNavamiva vaNinamAlokya citrIyAviSTastvamanAsAditAhAro nivasanbhikSodheiH parikSayakAlatayA vA kumArakAruNyavaibhavena vA tathAbhavitavyatayA vA tasya vastunaH svahastAvalambita kalamakabalamatyAdarAdadithAH / tadAsvAdanamAtreNa tRSNApayodhirikha bhagavatyA paramanivRttyA kSaNa AjJaptAH paurogavAH pAcakAH pUrva niSpannaM pUrvaniSpanna prAkasiddham tadbhavanavAsiminikhilajanai ktavya miti tathA vividha nAnAprakAram andha sambhAra khAyasamUhaM samarpayAmAsuH / akSINA bubhukSA yasya 10 so'nyUnabhojanAmikApaH sa bhikSuH tatsamarpitam, azeSaM nikhilam azanaM mojanam ammodheH payaHsaMbhAra ityambhodhiSayaHsaMbhArastamiva sAgarasalilasamUha kalpAntakAlAnala iba prAyavelApAvaka hara kavalan prasan na kadAcijjAsuci atApsIt saMtuSTo'bhUt / 654. evamiti-ecamisthaM pUrvaniSpannaiH prApakvaiH tadAtvasaMpAditastatkAlasAdhitaizca aparimitaH bhUyobhiH payasA saMskRtaM pAyasaM, nA saMskRtaM dAdhika, sarpiSA saMskRta sApikaM pAyasaM ca dAdhika gha 15 sApikaM ceti pAyasadAdhikasArpikANi tAnyAdau yeSAM tathAbhUtAni yAni amRta piNDairmadhuramojanaiH bhamakSya vizeSairapi apUrNajaTharamabhRtodaram pAzArNavamiva tRSNAtoyanidhimida varNinaM bhikSum mAlokya dRSTrA cinIyAviSTo vismayopaMtaH tvam anAsAditoDagRhIta AhArI yena tathAbhato nivasan san bhikSostApasasya myAdhebhasmakarogasya parikSayakAlatayA vinAzalamayatayA vA kumArasya bhavataH kAruNyamavena dayApramANa kA tasya vastunaH kAryasya tathA mavitanyatayA vA tAkpariNateravazyaM bhAvitayA vA svahastAvasambitaM svakIyapANisaMdhAritaM kalamakapalaM maktamAsam . atyAdarAta saMmAnAtizayAta adivA: hattavAn / tadAsvAdaneti-sasya kalamakavalasyAsvAdanameveti tadAsvAdanamAtraM tena bhagavatyA sAtizayaprabhAvapUrNayA paramanivRtyA digambara dIkSayA sRSNApayodhiriSa tRSNAsAgara iva tasminneva kSage tatkAla e varNinastApasa karanevAle Apake dvArA AjJAko prApta hue rasoiyoMne pahalese taiyAra kiye hue evaM usa gharake saba logoM ke dvArA khAne yogya nAnA prakArako bhojana sAmagrI samarpita kara dii| jisa prakAra 25 kalpAnta kAlakI agni samudra ke samasta jalako grahaNa karatI huI bhI kabhI tRpta nahIM hotI hai usI prakAra akSINa bhUkhako dhAraNa karanevAlA vaha sAdhu usa samasta bhojanako khAtA huA bhI kabhI tRpta nahIM huaa| 54. isa prakAra pahalake bane aura tatkAla banAye hue aparimita dUdha, dahI tathA ghIse nirmita amRta ke piNDake samAna puoMse bhI jisakA peTa nahIM bhara sakA thA aura jo 30 AzAke sAgarake samAna jAna par3atA thA aise usa brahmacArI-sAdhuko dekhakara Apa Azcarya meM paDa gaye tathA svayaM bhojana kiye binA hI baiThe rhe| usa samaya sAdhakI bImArIke kSayakA samaya A pahu~cA thA, athavA ApakI dayAkA mAhAtmya thA athavA yaha kArya ho vaisA honevAlA thA isalie Apane apane hAthameM sthita dhAnake cAvaloMkA eka grAsa bahuta hI Adarake sAtha use diyaa| use khAte hI sAdhukA peTa usI kSaNa usa prakAra pUrNa ho gayA jisa prakAra 1. kaikha0 ga0 apitra: / 2. ka0 kha0 ga. tatsvAdanamAtreNa / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svavRttAntakathanam ] dvitIyo lambhaH I eva tasminpUrNa varNano jaTharamabhUt / AsoccAsya sauhityam / atRpaccAyamatitarAm / nitarAM arthSTa prakRSTatapasAM sulabhena bhavanmAhAtmyena / niraNeSIcca bhavallakSaNena bhavantamanyAdRzam / atarkayacca punaramAntaM svAntasaMkaTakuTIre bahirapi vihArayatriva romAJcanibhena harSabharam-'AsIdayamapahasitamAraH kumAro mArako'smadbhasmakavyAdheH / kA'tra kartavyA pratyupakRtiH ? na hi pratikRti savyapekSAH prekSAvatAmupakRtayaH / tathApi kimapyupakRtya pratikRtimatA mayA bhavitavyam' iti 5 suciraM vicintyApyanyAM pratikRtimanAlokayannubhayaloka hitahetubhUtamabhUtapUrvamahimAnamanavadyAbhirvidyAbhirevamalamakuruta bhavantam' iti / 55. evaM vidita guruvRttAntatayA muditamAnasaM pralayAbhimukhIbhavadenasaM caramadehadhAriNaM kumAraM sUriH zrIratnatrayavizuddhisaMpAdanAya tattvamabUbudhat-- 'vatsa, tavAdhigatagRhmedhidharmayAthAtmyasya jaTharamudaraM pUrNamabhUta / asya bhikSoH suhitasya bhAvaH sauhityam ullAghatvaM abhUt / ayaM bhikSuH 10 atitarAM sAtizayam atRpacca tRptazca babhUva / prakRSTaM tapo yeSAM teSAM sulabhena bhavanmAhAtmyena tvadIyamahimnA nitarAM sAtizayaM vyasmaiSTa vismito'bhUt / bhavato kakSaNaM tena svallakSaNena bhavantam anyAdRzamanupamaM niraNaiSIcca nirNItavAn / atarkayacceti -- punaranantaraM svAntaM vittamaMtra saMkaTakuTIrastasmin zramAntaM sthAnamalamamAnaM harSabharaM pramodapracayaromAJcanibhena putrakavyAjena bahirapi vihArayanniva bhramayakSiva atarkayacca vyacArayacca 'apaharito mAro mahato yena so'pahasitamAraH ayam kumAraH asmannasmakanyAH 15 madbhasmakANyarAgasya mArakospahartA AsIt atra kA kinnAmadheyA pratikRtiH pratyupakAraH kartavyA viSAtayA / yadyapi prekSAvatAM buddhimatAM pratyupakRtayaH pratikRtisanyapekSAH pratikAratantrA na hi mavanti tathApi fraft kiMcidapi, upakRtya samupakAraM vibhAga mayA pratikRtimatA pratyupakArayuktena bhavitavyam' itIrathaM suciraM trikAlaparyantaM vicintyApi vidyAryApi anyAmitarAM pratikRtim anAlokayan ubhaya lokahitahetubhUtaM lokadvaya hitakAraNabhUtam abhUtapUrvI mahimA yasya tamevaMbhUtaM bhavantam, anavadyAbhirnirduSTAbhirvidyAbhiH evam 20 alamakuruta alaMcakAra' iti / - 909 55. evamiti evamanena prakAreNa cidito vijJAto guruvRttAnto yena tasya bhAvastattA tayA muditaM mAnasaM yasya taM pralayAbhimukhIbhavat vinAzonmukhamenaH pApaM yasya taM caramadehadhAriNaM tadbhavamokSagAminaM kumAraM jIvaMdharaM sUrirAcArya:, zrIravanrayasya samyagdarzanAdiratnasya vizuddhistasyAH saMpAdanAya pravaNAya tatvaM vastusvarUpam bhabUbudhat bodhayati sma / vatseti - 'vatsa, tAta, adhigataH 25 kI bhagavatI daigambarI dIkSAse tRSNAkA sAgara pUrNa ho jAtA hai| sAdhuko parama tRpti huI aura apanI pUrva pravRttise vaha atyadhika lajjita hone lagA / prakRSTatA karanevAle manuSyoM ke lie sulabha Apake mAhAtmyase vaha atyanta Azcarya karane lagA | usane Apake lakSaNa dekhakara nirNaya kara liyA ki Apa anupama puruSa haiN| manarUpI choTI-sI kuTiyA meM nahIM bananevAle harSa ke samUhako romAMcaka bahAne bAhara bhI ghumAtA huA vaha vicAra karane lagA - 30 ki 'kAma kI ha~sI ur3AnevAlA yaha sukumAra hamArI bhasmaka vyAdhiko naSTa karanevAlA huA hai| ataH isakA kyA pratyupakAra karanA cAhie ? yadyapi buddhimAnoM ke upakAra pratyupakArakI apekSA nahIM rakhate tathApi mujhe kyA upakAra karake pratyupakAra se yukta honA cAhie ?' isa taraha cirakAla taka vicAra karaneke bAda bhI jaba vaha anya pratyupakArako nahIM dekha sakA taba usane dAnoM lokoM meM hitake kAraNa evaM abhUtapUrva mahimA ke dhAraka Apako isa prakAra 35. nirdoSa vidyAoMse alaMkRta kara diyA / ' 655. isa prakAra gurukA vRttAnta jAnane se jinakA mana prasanna ho rahA thA, jinake pApavinAzake sammukha the aura jo carama zarIrako dhAraNa karanevAle the aise jIvandhara kumArako Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hron gagracintAmaNiH [ 55 bhAryanandiguruNApratipAdanaprakAravilasadupAsakAdhyayanaparamAgamasya nopadeSTavyamasti / tathApyupadezamUlAyA eva sakalakarmapravRtteH saphalatvAtsaMgRhya kiMcidupadizyate / zravaNagrahaNadhAraNAnusmaraNapramukhavividhaprayAsasAdhyasya zAstrAvagamasya prayojanaM puMsAM heyopAdeyaparijJAnasvarUpapuruSArthasiddhistanmUlatvAdapavargaprApteH / sA cenna syAdmohikhaNDanAyAsa iva taNDulatyAginaH, kUpakhananaprayAsa iva nIranirapekSiNaH, karNa5. zuvitariva zAstrazuzrUSAparAGmukhasya, draviNArjanakleza iva vitaraNaguNAnabhijJasya, tapasyAzrama iba nairAtmyavAdinaH, zirobhAradhAraNazrAntiriva jinezvaracaraNapraNAmabahumatibahiSkRtasya, pravajyAprArambha ivendriyadAsasya viphalaH sakalo'vyayaM prayAsaH syAt / iha kecana komalaprajJAH prAjajanasamyakprakAreNa vijJAto gRhamedhidharmasya gRhasthadharmasya yAthArampapratipAdanAkAraNa rAzAmna rUpanirUpaNapaddhatyA vilasan zobhamAna upAsakAdhyayanaparamAgamaH saptamAnaparamAgamI yena tathAbhUtasya taba upadeSTavyaM pratipAdanIyaM nAsti, yadyapIti yojyam / tathApi upadezo mUlaM yasyAstathAbhUtAyA evaM sakalakarmapravRttanikhilakAryapravRtteH saphalatvAt saMgRva kiMcit kimapi upadizyate / zravaNeti-zravaNaM va grahaNaM ca dhAraNaM anusmaraNaM ceti zravaNagrahaNadhAraNAnusmaraNAni tAni pramukhAni pradhAnAni yeSu tadhAbhUtA ye vividhaprayAsA nAnAprayatnAstaiH sAdhyasya prApaNIyasya zAstrAvagamasya zAstrajJAnasya prayojanamuddezyaM puMsAM puruSANAM heyopAdeyayorgRhaNIyAgRhaNIyatattvayoH parijJAnaM svarUpaM yasya tathAbhUto yaH puruSArthastastra siddhiH astIti 14 zeSaH apavagaMdhAplermokSaprAleH tanmUlavAsakAraNatvAt / sA pUrvoktapuruSArthasiddhiH cekadina syAttahi taNDurUtyAginaH zAlebaparityAgino zrIhiskhaNDanAyAsa hava dhAnyakhaNDanaprayAsa iva, nIranirapekSiNo jalani:spRhasya kUpakhananaprayAsa iva prahikhanana prayatna iva, zAstrazuzrUSAyAH zAstrazravaNecchAyAH parAmukhastasya karNaH zuktiritra karNazuktistadvat zravaNazuktiriba atra karNapAza iva karNazuktiriti padaprayogo bodhyaH, vitaraNaguNAnabhijJasya dAnaguNAparicitasya daciNArjanakleza iva dhanopArjanAyAsa ica, nairAramyavAdina AmAmAvavAdinaH tapasyAzrama iva tapazcaraNakleza iva, jinezvaracaraNayorjinendrapAdAravindayoH praNAma eva bahumatiH saskArAsizayastena bahiSkRto dUrIbhUtastasya, zirobhAradhAraNazrAntiridha mardharUpabhAradhAraNazrama iva, indriyadAsasya hRSokAnucarasya pravajyAprArambha iya dIkSAprAramma iva sakalo'pi nikhilo'pi ayaM prayAsaH khedo biphalo moghaH syAt / iheti-iha loke komalaprajJA mandabuddhayaH kecana janAH 20 Aryanando AcAryane samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra rUpa ratnatrayameM vizuddhatA 21 prApta karAneke lie tattvakA upadeza diyaa| unhoMne kahA ki 'vatsa ! tU gRhasthadharmakI yathArthatAke pratipAdanase suzobhita upAsakAdhyayana nAmaka paramAgamako jAnanevAlA hai ataH yadyapi tujhe upadeza deneke yogya kucha bhI bAta nahIM hai tathApi upadezamUlaka hI samasta kAryoMkI pravRtti saphala hotI hai isalie saMgraha kara kucha upadeza diyA jAtA hai| puruSa, sunanA, grahaNa karanA, dhAraNa karanA aura bAra-bAra smaraNa karanA Adi nAnA prakAra ke upAyoMse jo zAstrajJAna prApta karate haiM usakA prayojana heya aura upAdeya tattvake parijJAna rUpa Atma-tatvakI siddhi karanA hai kyoMki mojha-prAptikA mUla kAraNa vahI hai| yadi Atma-tattvakI siddhi nahIM huI no cAvaloMkA tyAga karanevAleke dhAna kUTane ke prayAsake samAna, jalase nirapekSa manuSya ke kaA~ khodane ke prayAsake samAna, zAstrazravaNa karane kI icchAse vimukha manuSyaka kaNAdakI ukti nyAyazAstra ke adhyayanajanya amake samAna, dAnaguNase anabhijJa manuSyake dhanopArjanake 35 klezake samAna, anAtmavAdIke tapasyAke zramake samAna, jinendrabhagavAn ke caraNoM meM praNAma karanekI sadbuddhise rahita manuSyake zirakA bhAra dhAraNa karanese utpanna thakAvaTake samAna, 1. ma0 kaNAdoktiriva / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 tasyopadezaH ] dvitIyo kammaH garhitaM kSayaikazaraNazarIrajIvikAmAtramAsthAnavazIkaraNacaturacaturvidhapANDityalAbhaM ca zAstrAvagateH prayojanamAkalayantaH kevalaM vikrINAnAH prakRSTamUlyAni muSTayandhase muktAphalAni nAphalA iva viphala prayAsAH prekSAvadupekSyatAM kakSIkurvanti / durlabhAH khalu heyopAdeyaparijJAnaphalAH zAstrAvagatInizcinvAnA vipazcitaH / tataH pratyAsannabhavyo bhavAnbhavAndhakAraviharaNarajanImukhaM rAgadveSAdirUpaM yaM vilayavirahitaniravadhikAnandamUlakandaM zrIratnatrayAbhidhAnaM dhanamupAdeyaM ca yathAvadavagamya gArhasthyadhamamanuSTheyamanuSThAtumarhati' iti / 56. evaM gurUpadezaparigRhItasamucita samyagdarzanajJAnacAritrasya sakalarahasyopadezanikSepa 103 5 prAzajanahitaM vidvajjananinditaM kSaya eva vinAza evaM ekaM zaraNaM yasya tathAbhUtaM yaccharIraM tasya jIvikAmA bharaNopAyamAtram, AsthAnasya samAyA vazIkaraNe caturaM nipuNaM yaccaturvidhapANDityaM caturmukhayaM tasya lAbhastaM ca zAstrAvagateH zAstrajJAnasya prayojanam Akalayanto manyamAnAH kevalaM mAtraM muSTyandhase muSTipramitAnnAtha prakRSTamUlyAni mahArSANi muktAphalAni mauktikAni vikrINAnA nAphalA iva vyAdhA iva viphalaprayAsA moghaprayatnAH santaH prekSAvatAM buddhimatAm upekSyatAmanAdaraNIyatAm kakSokurvanti aGgIkurvanti / durlabhA iti - heyopAdeyayostyAjyAtmAjyapadArthayoH parijJAnameva phalaM prayojanaM yAsAM tAH zAstrAvagatIH zAstrajJAnAni nizcinvAnAH pratiyanto vipazcito vigisaH khalu nizvayena durlabhAH santIti zeSaH / tatastasmAt kAraNAt pratyAsannamanyo nikaTamanyo 15. bhavAn bhava putra saMsAra evAndhakArastimiraM tasya viharaNAya rajanImukhaM pradoSaM rAgadveSAdirUpam iSTapadAnukUla pariNAmo rAgaH, aniSTapadArtheSu pratikUla pariNAmo dveSaH vadAdirUpaM heyaM syAjyaM vikayavirahito'vinAzI niravadhika samaya mAnandastasya mUlakandaM mUlanimittaM zrIratnazrayAbhidhAnaM samyagdarzanasamyagjJAnasamyakcAsthinAmadheyaM dhanam upAdeyaM grAhmaM ca yathAvad yathArthatayA avagamya buddhvA gArhasthyadharmA gRhidharmAnukUlam anuSThAtuM yogyamanuSTheyam bhAcAram anuSThAtuM kartum arhati yogyo 20 vartate' iti / 56. evamiti evamanena prakAreNa gurUpadezena parigRhItAni samyakaprakAreNa etAni samucitAni yogyAni samyagdarzanajJAnacArizrANi yena tathAbhUtasya, sakala rahasyopadezAnAM nikhilagUDhatatropadezAnAM 10 aura indriyoM ke dAsake dIkSA ke prArambhake samAna yaha samasta prayAsa vyartha hai / isa saMsAra meM komala buddhiko dhAraNa karanevAle kitane hI loga, buddhimAnoMke dvArA nindita, nazvara zarIrakI 25 jIvikA mAtra aura sabhAko vaza karane meM catura cAra prakArake pANDitya kI prApti kara lenA hI zAstrajJAnakA prayojana samajhate haiN| aise loga kevala muTThI bhara annake lie bahumUlya muktAphaloM ko becanevAle kirAtoMke samAna niSprayatna hote hue vidvAnoMkI upekSAko svIkRta karate haiM - vidvAnoM kI dRSTimeM anAdara ke pAtra hote haiN| vAstava meM heya aura upAdeyake parijJAna rUpa phalase yukta zAstrajJAnakA nizcaya karanevAle vidvAn durlabha haiM- jo vidvAn 30 zAstrajJAnakA prayojana heya aura upAdeyakA jJAna honA gAnate haiM ve durlabha haiN| ataH Apa saMsAra rUpa andhakArake phailane ke lie rAtrike prArambhake samAna rAga-dveSAdi rUpa heya aura avinAzI - ananta Ananda ke mUla kAraNa ratnatraya rUpa dhanako upAdeya samajhakara gRhastha dharma ke anurUpa AcaraNa karane ke yogya haiN| Apa nikaTa bhavya haiM / ' 56. isa prakAra guru ke upadezase jinhoMne anurUpa samyagdarzana, samyagjJAna aura 35 samyakcAritra ko acchI taraha grahaNa kiyA thA tathA jo samasta rahasyakA upadeza rakhaneke kSetrake Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / gacintAmaNiH [56 AryanandiguruNA kSetrasya tasya rAjakumAratAmAvedya rAjJAM caritamabhidhitsannAditaH prabhRti kAlsrtsnyena tadudantamidantayA sasnehamupahvare sUrirupanyAsthat / udasthAcca mahIpRSThAdgurumukhAvagata nijacaritaprapaJcaH, paJcAnanapota iva madavadaraNyadantAvaladarpaparibhUtaH prabhUtakopapAvaka kapilakapolamaNDalavyAjena pratyarthivinAzasUcitamutpAtataraNibimbamiva darzayan pratibhaTavipina didhakSayA roSarUSitasya cakSuSaH 5 prabhAjAle prativita nivAzuzukSaNim, aviraladharmodabindupulavite krodhalakSmIkaTAkSakuTila bhUkuTibhISaNe bhAlapaTTe prathIyasi pratibimbitamAcAryamAhvavijayAya mUrdhani kurvan, samaradevatArAdhanAya kusumanicaryA mitra kopATTahAsamarIcicandrikAcchalena saMcinvan dazanacchadena muhurmuhu: sphuratA vairiyazaH kSIrapAna kautukamiva prakaTayan prakaTitAtmavaibhavaH kumAraH / tato 104 nikSepakSetraM nyAsasthAnaM tathAvizvasya tasya jIvaMdharasya rAjakumAratAM rAjaputratAm Avedha prakaTayya rAjJAM 10 caritaM kartavyam abhidhitsan zrabhidhAtumicchan sUrirAcArya: AditaH prabhRti prArambhata AdAya kAtsnyena samagrarUpeNa tadudantaM tadvRttAntam idantayA anena prakAreNa sasneha prItiyutaM yathA syAttathA upahare ekAnte upanyAsthat prAstAvIt / udasthAcceti- gurumukhAdAcAryavadanAt avagato vijJAno nijacaritaprapaJca Atmodanta vistAro yena tathAbhUtaH kumAro madavAn madavAvI yo'raNyadantAvakaH kAnanakarI tasya darpaNa garveNa paribhUtastiraskRtaH paJcAnanaposa iva siMhazAvaka hatha, mahIpRSThAd bhUtalAt udasyAcca utthito'bhUcca / 15 atha tasyaiva vaiziSTayamAha -- prabhUteti - prabhUtakopapAvakena bhUyiSThako dhAnalena kapilaM raktapItavarNaM yatkapolamaNDalaM tasya yAjena calena pratyarthivinAzasUcitaM zatrukSayanivedakam utpAdAya taraNibimbamityutpAtataraNibizvamutpAtasUcaka sUrya maNDalaM darzayanniva prakaTayanniva pratidizaM dizi dizi prasarpatA prasaraNazIlena zeSarUSitasya krodhAruNasya cakSuSo kocanasya prabhAjAlena kAntikalApena pratibhaTavipinavikSayA zatruvanadahanecchayA AzuzukSaNimagni preSayanniva, aviralairnirantare maudabindubhiH svedasalilapRSadbhiH pulaki 20 vyApte krodhalakSmyAH kaTAkSa iva kuTilA vakrA yA bhrukuristayA bhISaNe bhayAvahe prathoyasi vistRte bhAkapaTTe lalATataTe pratibimbitaM pratiphahitam AcArya gurudevam AhavavijayAya yuddha vijayAya mUrdhani zirasi kurvan, kopena aTTahAsaH kopATTahAsastasya marIcayaH kiraNA eva candrikA kaumudrI tasyAzchalena samaradevadArAdhanAya yuddhadevatAsevAyeM kusumanicayaM puSpasamUhaM saMcinvanniva muhurmuhuH bhUyobhUyaH sphuratA kampamAnena dazanacchana oSThena vairiza eva zatrukIrtireva kSIraM dugdhaM tasya pAnasya kautukaM kutUhalaM prakaTayanniva prakaTitaM pradarzitam .30 25 samAna the aise jIvandhara kumArakI rAjakumAratAko batalAkara - Apa 'rAjA satyandhara ke putra haiM yaha prakaTa kara rAjAoMkA carita batalAne kI icchA rakhate hue guru mahArAjane ekAnta meM snehapUrvaka Adise lekara unakA saba vRttAnta unheM kaha sunAyA / tadanantara guruke mukhase apane caritakA prapaMca jAnakara jIvandhara kumAra, madonmatta jaMgalI hAthI ke garvase tiraskRta siMha ke baccA ke samAna pRthivItalase uThakara khar3e ho gaye / usa samaya ve atyadhika krodhAgnise lAla-pIle kapola - maNDalake bahAne zatruoMke nAzako sUcita karanevAle utpAtakAlika sUryake vicako hI mAno dikhalA rahe the| zatrurUpI vanako jalAnekI icchA se kupita netroM kI saba dizAoM meM phailanevAlI prabhAke dvArA agniko hI mAno bheja rahe the| usa samaya pasInAkI avirala bU~doMse pulakita, krodharUpI lakSmIke kaTAkSoMke samAna kuTila bhauMhoMse bhayaMkara unake vizAla lalATa taTapara AcAryakA pratibimba par3a rahA thA usase aisA jAna par3atA thA mAno yuddhameM vijaya prApta karane ke lie AcArya mahArAjako apane zirapara hI dhAraNa kara rahe the / ve ko aTTahAsakI kiraNAvali rUpa cA~danIke chalase aisA jAna par3ate the mAno yuddha ke devatAkI ArAdhanA karaneke lie puSpa-samUhakA saMcaya hI kara rahe hoN| bAra-bAra 35 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tatvopadezaH ] dvitIyo lambhaH nikaTavatinaM kodaNDadaNDamakANDakopa ghaTitakRtAntabhrUbhaGgaviDambinamavilambana gRhNangRhItakatipayakANDaH kASThAGgAravadhe vidhAya saMrambhaM sasaMbhramamudatiSThata / tathottiSThamAnaM ca tamutpAtatapanamiva duHsahanAmulba vidhAyabhujaGgarAjamazeSa bhuvanabhayaMkaraM rAjakumAram 'alamalamakANDasaMrambheNa' iti nivArayannAcAryaH, prajvalatprakopadahanajanitadAhabhaya iva ziSyahRdayamanu sarpati nijavacasi, 'vatsa, vatsaramAtraM kSamasva / gurudakSiNeyam' iti sapraNayamayAciSTa / sa ca kopAviSTamatirapi 5 guruNA gumapraNayena tAdRzamAcAryavacanamatilaGghayitumakSama: pratiSiddhaprasareNa roSahutabhujA bhujaMgama iva narendraprabhAvapratibaddhaparAkramaH prakAmamadahyata / AtmavaibhavaM yena tathAbhUtaH / tata iti-tatastadanantaram nikaTavartinaM samIpasthitam, akANDakopena asAmayikaroSeNa dharito yojito yaH kRtAntanamaH kAlanakaTimastasya viDambinaM tiraskAraka kodaNDadaNDaM dhanudaNDam acilambena sadyo gRhan gRhItAni haste dhRtAni katipaya kANDAni katipayazarA yena 10 tathAbhUtaH san kASThAGgAravadhe saMrambha saMkalpa vidhAya karavA sasaMbhramaM satvaraM yathA syAttathA udattiSThata utthito'bhUt / tatheti-tathA tena prakAreNa uttiSThata ityuttipTamAnastathAbhUtaM tam utpAtatapana miva utpAta. sUcakasUryamiva duHsahatejasam uldhaNaviSamutkaTagarale bhujaGgarAjamiva nAgarAjamiva bhazeSabhuvanabhayaMkara nikhila lokabhayAvaha rAjakumAram , 'akANDasaMrambheNa akAlakopena alamalaM paryAptaM paryApta-vyarthamiti yAvat' iti nivArayan pratiSedhayana AcArya-Arya nandI prajvalatkopena dedIpyamAnaroSeNa dahanaM jvalanaM tena 15 janitaM samupAditaM dAhamayaM yasya tathAbhUta iva nijavacasi svakIya bacane ziSyahRdayaM rAjakumAracetaH bhanupasarpati sati, 'vatsa, vatsaramA varSamAtraM kSamasva' iti sapraNayaM sasneham ayAciSTa yAcate sma / sa ceti sa ca jIvaMdharakumAraH kopAdiSTamatirapi saroSadhiSaNo'pi guruNA zreSThena gurupraNayena gurusnehena tArazaM pUrvoktavidham bhAcAyavacanam bhatilayitumatikramitum akSamo'samartha san pratibidhaH prasaro yasya tena vilva vegena roSahutabhujA krodhAgninA narendrasya viSayasya prabhAveNa sAmathyena pratibaddhaH parAkramI yasya 20 sathAmUto bhujaGgama iva prakAmamasyantam adAta dagdho'bhUt / . kA~pate hue oThase ve aise jAna par3ate the mAno zatruoMke yazarUpI dUdhake pIne kA kautuka hI prakaTa kara rahe the| usa samaya Atma-vaibhava prakaTa ho rahA thaa| tadanantara asAmayika krodhase racina yamarAjako bhauMha ke maMgako viDambita karanevAle nikaTavartI dhanupako zIghra hI grahaNa kara jinhoMne kucha bANa le rakhe the aise jIvandharakumAra kASThAMgArake vadhake lie 25 krodha kara saMbhramapUrvaka uTha khar3e hue| usa taraha uThate hue jIvandharakumArako utpAta sUcaka sUryake samAna duHkhase sahana karane yogya tejase yukta athavA tIvaviSase yukta zeSanAgake samAna samasta saMsArako bhaya utpanna karanevAle dekha 'basa, basa rahane do yaha asAmayika krodha vyartha hai| isa prakAra nivAraNa karate hue AcAryane jaba dekhA ki hamAre vacana dedIpyamAna krodhAgnise utpanna dAhake bhayase yukta hueke samAna ziSya ke hRdaya taka nahIM pahuMca rahe haiM taba 30 unhoMne 'he vatsa ! eka varSa taka kSamA karo, yaha guru dakSiNA hai' isa prakAra snehapUrvaka canA kii| yadyapi jIvandhara kumAra krodhase Akulita buddhi the tathApi ve gurukaM sneha vaza guruke ukta vacanoMkA ullaMbana karane meM samartha nahIM ho sake aura isIlie ve guruphe dvArA jisakA prasAra ruka gayA thA aisI krodhAgnise bhInara hI bhItara usa sA~pake samAna atyanta jalane lage jisakA ki parAkrama vizvaidyake prabhAvase ruka gayA thaa| 35 1. ka0 kha0 ga0 roSa / 2. pha0 kha0 sa ca sakopAviSTamatirapi, ma sa kopAviSTamatirapi / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 [ 57-58 AryanandiguruNA - $ 57. atha zikSAvacanatIkSNAGkuzanipAtanivRttasaMrambhamenaM samadamiva mAtaGgaM priyavacanena prakRtimAnIya vinatavirodhiyovanavittamatta banAnarthaM pradarzanapaTIyasIM vAcamAcArya: sa caturamabhidhAtumArebhe / 106 gadyacintAmaNiH 58. vatsa, balaniSUdanapurodhasamapi svabhAvatIkSNayA dhiSaNayA dhikkurvati sarvapathInapANDitye bhavati pazyAmi nAvakAzamupadezAnAm / tadapi kalazabhava sahasreNApi kabalayitumazakya: pralayataraNipariSadApyazoSyo yovanajanmA mohamahodadhiH / azeSabheSajaprayogavaiphalya niSpAdanadakSo lakSmIkaTAkSavikSepavisarpI darpajvaraH / purovartyapi vastu na vilokayituM prabhavataH prabhUtaizvaryamadakAcakaJcuktirociSI cakSuSI / mandIkRtamaNimantrauSadhiprabhAvaH prabhAvanATakanaTanasUtradhAraH smayApa SS 57. atheti--- athAnantaram zikSAvacanameva tIkSNAGkuzo nizitasRNistasya nipAtena nivRto 10 dUrIbhUtaH saMrambhaH krodho yasya taM tathAbhUtam enaM jIvaMdharaM samadaM madastrAviNaM mAtaGgamiva gajamitra priya vacanena prItipUrNavasthA prakRtiM svasthatAm AnIya prApayya vinayavirodhimyAM yauvanavittAbhyAM tAruNyadhanAbhyAM mattA uddaNDasvabhAvA ye janAsteSAmanarthAnAM pradarzane prakaTane paTIya sImatizayena pacoM vAcaM vANIbhU, sa pUrvokta AcAryo guruH caturaM yathA syAttathA abhidhAtuM kathayituma Arebhe tatparo'bhUt / 58. vatseti - vassa, strabhAvena nisargeNa tIkSNA tathA tathAbhUtayA dhiSaNayA bubudhA balaniSada15 nasya purandarasya purodhAstamapi purohitamapi dhikkurvati tiraskurvati sarvapathInaM sarvatomukhaM pANDityaM yasya tasmin bhavati bhavadviSaye upadezAnAM hitavAkyAnAm avakAzamavasaraM na pazyAmi yadyapIti zeSaH / tadapi tathApi yauvanAjjanma yasya tathAbhUto mohamahodadhiH mohamahAsAgaraH kalazabhavasahatreNApi agastyaSisahasreNApi kavalayitum azakyaH pralayataraNipariSadApi kalpAntasUryasamUhenApi azodhyaH zoSavitumanaH / lakSmyA rAjyazriyAH kaTAkSANAM vikSepeNa visapatItyevaMzIko darpajvaro garvazvaraH azeSabheSajAnAM nikhilauSa20 dhAna prayogasya baiphahayaM nairarthakyaM tasya niSpAdane dakSaH samarthaH astIti zeSaH / prabhUtasya vipulasya aizvaryasya mada eva kAco netrarogavizeSastena kabukitaM samAvRtaM rocidatiryayoste tathAbhUte cakSuSI kocane purovatyapi purastAd vartamAnamapi vastu dhilokayituM na prabhavataH samarthe na jAyete / samaya evApasmAra iti smayApasmAraH garvApasmAro mandIkRto maNimantrauSadhInAM prabhAvo yena tathAbhUtaH, prabhAva eva nATakaM tasya 57. tadanantara zikSAvacana rUpa tIkSNa aMkuza ke par3anese jinakA krodha dUra ho gayA 25 thA aise madasahita hAthIke samAna kumArako priya vacanoMse zAnta kara AcArya mahArAja bar3I caturAI ke sAtha, vinayake virodhI yauvana aura dhanase matta manuSyoMke Upara AnevAle anathake dikhAne meM atyanta nipuNa vacana kahane lage 58. unhoMne kahA ki vatsa ! Apa svabhAvase tIkSNa buddhike dvArA indrake purohitabRhaspatiko bhI tiraskRta kara rahe haiM tathA Apa sarvapathIna - sarva padArthoMko viSaya karanevAle 30 pANDitya se sahita haiM ataH ApameM upadezoMkA avakAza nahIM dekha rahA huuN| tathApi yauvana se utpanna moharUpI mahAsAgara, hajAroM agastya RSiyoMke dvArA bhI nahIM piyA jA sakatA aura pralaya kAlIna sUryoke samUhase bhI nahIM sukhAyA jA sktaa| lakSmIke kaTAkSoM ke prasAra se phailanevAlA garva rUpI avara, samasta auSadhiyoMke prayogakI niSphalatA karane meM samartha hai / atyadhika aizvarya se utpanna garna rUpI kAcase vyAdhivizeSase jinakI kAnti ruka gayI haiM aise netra sAmane 35 rakhI huI bhI vastuko dekhaneke lie samartha nahIM hote haiN| prabhAva rUpI nATakake abhinaya ke lie Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -rakhopadezaH dvitIyo sambhaH 10. smAraH / pAtAlavivarapatitavizvaMbharAsamUddharaNadhoro murArirapi barAharUpI nAla muddhartumudaviSamavipayAbhilASabahalajambAlajAlamagnaM mnH| sakalasAgarasalilapUreNApi na pAryate kSAlayitumuttAlarAgaparAgapaTalapariSvaGgasaGgi mAlinyam / 'anAsthAviSamaviSamokSamoSaNA raajlkssmiibhujNgii| iti kiMcidiha zikSyase / $ 56. avinyvihngglol| vanaM yauvanamanaGgabhujaMganivAsarasAtalaM saundayaM svaravihAra-5 zaMlUSanRttAsthAnamaizvayaM pUjyapUjAvila vanalaghimajananI mahAsattvatA ca pratyekamapi prabhavati janAnAmanarthAya / caturNA punareteSAmekatra saMnipAtaH sama sarvAnarthAnAmityarthe'sminkaH sNshyH| sphaTimaTanasyAminayasya sUtradhAraH pravartakaH / atredamapasmAralakSaNam-'manAkSepastvapasmAro grhaadyaaveshnaadijH| bhUpAta kampaprasvedaphenalAlAdikArakaH / / ' sUtradhAralakSaNamidam-'nATayopakaraNAdIni suutrmitybhidhiiyte| sUtraM dhArayatItyartha sUtradhAro nigadyate / / ' udaka phalakAle viSamo 10 yo viSayAbhilASaH sa eva bahala jambAlajAlaM pracurajalanIlIsamUhastasmin magnaM manaH uddhartuM niSkAsayituM pAtAlavivare rasAtalacchidre patitA yA vizvammarA pRthivI tasyAH samuddharaNe niSkAsane dhIro dakSo varAharUpI varAharUpayukto murAripi nArAyaNo'pi nAlaMna samarthaH / uttAlarAga uskaTarAga evaM parAgapaTalo dhUlisamUhastasya pariSvaGgasaGgaH pragAusaMsargaH sa vidyate yasya tat evaMbhUtaM mAlinyaM sakala sAgarANAM samagrasamudrANAM salilapUreNApi jalapravAhenApi kSAlayituM dUrIkatuM na pAryate / 15 rAjyalakSmIreva bhujaGgI rAjyazrInAgI anAsthA anAstikyadhuddhireva viSamaviSaM tasya mokSaNa mocanena bhISaNA mayAvahA / iti hetoH iha kiMcit zikSyate / 655. vinayati-Adhana vihAnAbhauddharamapakSiNAM lIlAvanaM krIDAvanaM yauvanaM tAruNyaM, bhanA eva madana eva bhujaGgo nAgastasya nivAsAya rasAtalaM pAtAlaM adhobhuvanapAtAlaM valisana rasAtalam' ityamaraH saundarya rAmaNIyakaM, svairavihAraH svacchandavihAra evaM zailUSo naTastasya nRttasya nAvyasya AsthAnaM 20 raNabhUmiH aizcarya vaibhavam , pUjyAnAmacanIyAnAM pUjAyA vilakanameva laghimA kSudratA tasya jananI samutpAdikA mahAsasvatA ca lokottaraparAkramavattA ca pratyekamapi pRthaka pRthagapi janAnAM lokAnAmanAyAniSTakaraNAya prabhavati / catuNAM punareteSAM yauvanasaundayazcaryamahAsAvatAnAm ekA ekasmina jane saMnipAtaH saMmelanaM sarve ca te'narthAzca sarvAnasteiSAM nikhilAniSTAnAM sanna sthAnam ityasminnatheM kA sNshyH| na sUtradhArakA kAma denevAlA jo garva rUpo apasmAra miragIkI bImArI,maNi mantra aura auSadhike 25 prabhAvako phIkA kara denevAlI haiN| pAtAlake vivarameM par3I pRthivIke uddhAra karane meM samartha varAha rUpake dhAraka nArAyaNa bhI, phala kAlameM viSama viSayAbhilASA rUpI atyadhika zevAlake jAlameM phaMse hue manako uddhAra karane ke lie samartha nahIM haiM / totra rAgarUpI dhUlopaTalake samAgamase utpanna honevAlI malinatA samasta samudroMke jalake pravAhase bhI nahIM dhoyI jA sakatI aura yaha rAjalakSmI rUpI nAgina avasthAoMmeM vipaya viSake chor3anemeM bhayaMkara hai isalie yahA~ kucha 30 zikSA dI jA rahI hai| 656. avinaya rUpI pakSiyoM ke krIDAvana svarUpa yauvana, kAmarUpI sapake nivAsake lie rasAtala svarUpa saundarya, svacchandAcaraNa rUpa naTake nRtyakI raMgabhUmi svarUpa aizvarya, aura pUjya manuSyoMkI pUjAkA ullaMghana karanevAlI kSudratAko janma denevAlI balavattA ye eka eka bhI manuSyoMke anartha ke lie paryApta haiM phira ina cAroMkA eka sthAnapara samAgama honA samasta 31 1. avasthA m0| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4.8 gacintAmaNiH [ 56 AyanandiguruNAkopalavimalamapi mano mAnavAnAM yaubanalakSmIpAdapallavanyAseneva samudahati rAgam / zAstrazANopalakaSaNamuSitamAsRNyApi matirabataradabhinavayauvanavanitAcaraNasamupasthApiteneva' rajasA dhUsarIbhavati / hitamahitaM ca nAvagacchatyatucchadhiyAmapi yauvane nirvyAjamadamadhupAnamattera cittavRttiH / katicideva kathamapi karNadhArIkRtya vivekamupabhogaraNaraNikAtaraGgamanaGgAvartadustaraM taranti tAruNya5 jalanidhim / yauvanazaradAgamamattAnAM vighaTitavivekanigalAnAM viSayavanavihAriNAmindriyakariNAmaGkuzIbhavanti gurUpadezAH / bhavadvidhA eva bhavyAstAdRzagurUpadezabIjaprarohabhUmayaH / navasudhAlepadhavalimabhAji saudhatale kiraNakandalA iva candramasaH svabhAvasulabhavivekavidrAvitatamasi manasi ko'parItyarthaH / sphaTikopaleti-sphaTikopalabimalamapi sphaTikamaNiva nirmalamapi mAnavAnAM lokAnAM mano yauvanalakSamyAstAruNyazriyAH pAdapallavAnAM caraNakisalayAnAM nyAsanetra nikSepaNeva rAgaM lauhityaM 10 samuhati dadhAti / zAstra eva zANopale nikaSapASANe karuNena saMgharSaNena muSinabhapahRtaM mAsaNyaM snagdhyaM yasyAstathAbhUmApi matibuddhiH avatarata prakaTIbhavat aminavaryAvanaM nUtanatAruNyameva vanitA lahanA tasyAH caraNAbhyAM pAdAbhyAM samupasthApita prastAvitaM tena tathAbhUteneva rajasA reNunA dhUsarIbhavati malinImavati / atucchA dhAyeMSAM teSAmapi vizAla buddhInAmapi ciruvRttimanovRttiH yauvane nijimada eva svAbhAvikradapa eva madhu mayaM tasya pAnena matteva hitamahitaM ca zreyo'zreyazca nAcagacchati no jAnAti / katicideva 15 kecideva viralA evaM kathamapi kainApi prakAreNa viveka sadasajjJAnaM karNadhArIkRtya nAvikIkRtya 'karNadhArastu nAvikaH' ityamaraH upabhogaraNaraNikaiva bhogasamutsukataiva taraGgAH kallolA yasmin tam, anaGga eva kAma evAvarto bhramarastena dustaraM duHkhena tarituM zakyaM tAruNyajalanidhi yauvanavAridhi taranti / yauvanameSa tAruNyameva zarada tasyAgamena mattAnAM saMghalAnAM vighaTitastroTito vivekanigalo vivekanigado yaisteSAM, dhanavihAriNAM kAnanasaMcAriNAm . indriyakariNA hRSIkahastinAM gurUpadezA guruzikSAca vanAni aGkazIbhavamti sRIbhavanti / bhavadvidhA eva tvarasarazA evaM bhavyAH sAhazagurUpadezabIjAnAM tAzaguruzikSAvacanabIjAnAM prarohabhRmayo'GkarabhUmayaH santIti zeSaH / navasudhAlepena nRtanacUrNakavihepena dhavalimAna zauklyaM bhajatItyevaM zIle saudhatale prAsAdatale candramasaH kiraNakandalA ica razmisamUhA iva svamAyasulabhena nisargaprApaNIyena anarthoMkA ghara hai isameM kyA saMzaya hai ? manuSyoMkA mana sphaTika pASANake samAna nirmala hone. para bhI yauvana rUpa lakSmIke caraNa rUpI pallavoMke par3anese hI mAno rAga (pakSameM lAlimA) ko 25 dhAraNa karane lagatA hai / zAstra rUpI kasauTIke pattharapara ghisanese jisakI cikanAI dUra ho gayI haiM aisI buddhi bhI utaratI huI navayauvana rUpI strIke caraNoMse uTho dhUlise hI mAno maTamailI ho jAtI hai| bar3e-bar3e buddhimAna manuSyoMko bhI manovRtti yauvanake samaya vAstavika nazAse yukta madirAke pInese unmatta hokara hI mAno hita aura ahitako nahIM samajhatI hai / kucha thor3e hI puruSa kisI taraha vikakA karNadhAra banAkara upabhoga sambandhI utkaNThA rUpa 0 taraGgoMse yukta evaM kAmarUpI bhavarAMse dustara yauvana rUpI sAgarako tera pAte haiN| yauvana rUpI zaradke Anese matta, viveka rUpI ber3iyAMko tor3a denevAle, aura viSaya rUpI vanameM bihArakaranevAle indriya rUpI hAthiyoMko vaza meM karane ke lie guruoMke upadeza aMkuzakA kAma dete haiN| Apa jaise bhavya hI guruoMke tathAvidha upadeza rUpI cIjoM kI utpattikI bhUmi haiM / nayI. kalaIke lepase safeda kAnti ko dhAraNa karanevAlaM mahalakI chatapara jisa prakAra candramAkI kiraNeM 35 suzobhita hotI hai usI prakAra svabhAvasulabha vivekase jisakA moha dUra ho gayA hai aise manameM 1. samutthApiteneva ma / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tasvopadezaH ] dvitIyo lammA 309 vilasanti gurUNAM giraH / prabalatamatamaHkAlAyasakaGkaTini jaDadhiyAM hRdi pravezyamAnAH zakalo. bhavanti hitAnuzAsanavacanaparyAyAH patriNaH / .. 60. upadezavacanaM nAma mAnAmamandara mathanaparizramasAdhyamamRtapAnam, hRdayaguhAgarbhanirbharamUrcchadanacchatamazchaTAvighaTanacaNDa macaNDabhAnavIyamaMzu nAlam, avivekavipinabhasmokaraNapANDityapAtramacitrabhAnavIyaM cepritam, paripAkapayodhivijRmbhaNekakAraNamazizirakiraNIyamabhIzujAtam, aratnazilAbharaNabhArabhAraNAyAsamAkalpA-narama / vizvabharAbhartRNAM tu vizeSata idaM dugasadam / teSAM hitAhitamupadizantaH santo hi sudurlabhAH / khala janakaNTakakhilIkRtAH khalu mahI vivekana bidA vitaM dUrIkRtaM tamodhvAntaM yasmin hasmin manasi gurUNAM hitopadeSTaNAm giro bhAratyo vilasanti zomantaM / prabalaptamaH suraDhatamaH tama evaM mohalimirameva kAlAyasakaGkaTaH kRSNalohavarma yasmin tasmin jadhiyAM muryANAM hRdi pravezyamAnA hitAnuzAsanasya hitopadaMSTurvacanaparyAyA vacanasvarUpAH 10 patriNI vANAH pAkaLIbhavanti khaDIbhavanti / 660. upadezavacanaM nAma-upadezavacanaM zikSAvacanaM nAmeti saMbhAvanAyAm 'nAma prakAzyasaMbhAdhyakrodhopagamakussane' ityamaraH / mAnAM mandareNa mandarAcalena mathanaM vilodanaM tasya parizramastena sAdhya tathA na bhavatItyamandaramathanaparizramasAdhyam amRtapAnaM pIyUSapAnam / hRdayameva cittameSa guhAgaharaM tasyA gameM madhye nirmaraM yathA syAttathA mRcchad vardhamAnaM yad anacchatamo malinamoha timiraM tsyaashchttaay| vighaTane vidhvaMsane caNDaM tIkSaNam acaNDabhAnavIyaM caNDabhAnoH sUryasyedaM na bhavatItyacaNDabhAnavIyam aMzujAlaM kiraNakadambakam / aviveko jJAnameva vipinaM vanaM tasya masmIkaraNe dahane yaspANDityaM tasya pAnaM bhAjanam citramAnoramnarivaM na bhavatyacitrabhAnavIyaM ceSTitaM kAryam / paripAka: zubhodaya eva payodhiH sAgarastasya vijagmaNasya vadhanasyaikakAraNaM pramakhanimittama zizirakiraNasya candramasa idaM na bhavatItyazizirakiraNIyam abhIzujAtaM marIcimaNDalam / ratnazilA maNizilava AbharaNaM tasya bhArastasya dhAraNasyAyAsaH khedaH sana 20 bhavati yasmina sathAbhUtam bhAkalpAntaram AbhUSaNAntaram / vizvaM marAbhataNAM tu pRthivIpatInAM tu vizeSataH pramukharUpaNa idampadezavacanaM darAsadaM dalabham / tatkAraNaM darzayitamAha-teSAmiti-hi yataH teSAM guruoMke vacana suzobhita hote haiM / atyanta tIvra moha rUpI kAle lohase nirmita kavacase yukta mUrkha manuSyoM ke hRdayameM praviSTa karAye jAnevAle hitopadezI janoMke vacana rUpI pakSI khaNDa-khaNDa : .. ho jAte haiN| 660. manuSyoM ke lie upadeza rUpa vacana, mandarAcalake mathanase utpanna parizramake binA hI prApta honevAlA amRtapAna hai| hRdaya rUpI guhAke bhItara atyadhika rUpase bar3hate hue malina moha rUpI andhakArake samahako dara karane meM samartha saryase bhinna padArthakI kiraNoMkA sama aviveka rUpI vanako bhasma karanevAle pANDityakA pAtra agnise bhinna padArtha kA vyApAra haiM, .. paripAka rUpI sAgarako vRddhikA pramukha kAraNa candramAse bhinna padArthakI kiraNoMkA samUha hai, aura ratnamayI zilAoMse nirmita AbhUSaNoMkA bhAra dhAraNa karaneke khedase rahita dUsarA AbhUSaNa haiM / parantu graha upadeza rUpa bacana rAjAoM ke lie vizeSakara durlabha haiN| kyoMki unake lie hita-ahitakA upadeza denevAle sajjana manuSya atyanta durlabha rahate haiM / yathArthameM 1. ka0 ma0 amandamayana, kha0 amanthana / 2. caNDima.ka0 / 3. khilIkRtAH zithilIkRtAH, iti ttippnnii| 35 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyacintAmaNiH [60 AryanandiguruNA - bhRtAmAsthAnamaNDapoddezAH / sujanAstatra kathamatrastAH padaM nidhAtuM pArayanti ? pArayanto'pi svakAryapAravazyanazyadvivekAH kAzyapobhujAM pAzvaM kathamapyAzrayitumAzrayAzAtizAyizaktiprajvaladasthAnaroSabhoSaNAM teSAM vAcaM vAcaspatidezyA api zukA iva svayamanuvadanti / vadanti cedapi cetasvinaH paritaH parahitaparatayA virasIkRtya nirasanakatAnaM vacanaM vacanIyadhurAdharaNakSamA: 5 kSamApatayaH kSititalaprAptikSaNasamAropitapratApajvararayabadhiritakarNA iva tanAvakarNayanti / kathaMcidAkarNayanto'pi madhumadamattamattakAzinIvadanazIdhusaMparkazithilitacittavRttaya iva nUnamadattAvadhAnAH khedayantaH svahitopadezakAriNaH sUron taduktaM nAnutiSThanti / anutiSThanto'pi na phalaparyantaM pRthivIpatInAM hitAhitaM zreyo'zreyaH upadizanto nigadantaH santaH sajanAH sudurlabhA atizayena duSprAyAH santi / khalu nizcayana mahIbhRtAM rAjJAm AsthAnamaNDapodezAH sabhAmaNDapasthAnAni khalajanakaNTakai 10 TuMjanazalyaiH khilaukRtAH zithilIkRtA upadrutA iti tathAbhUtAH santi / satra khalazalyakhilIkRte rAja sabhAmaNDaai sujanAH sAdhvaH avastA abhItAH santa; padaM caraNaM nidhAtuM sthApayituM kathaM pArayanti samarthA jAyante / na kathamapItyarthaH / pArayanto'pi samarthA bhavanto'pi svakAryasya pAravazyana paratantratvena nazyan viveko yeSAM tathAbhUtA, santaH kAzyapIbhujAM pRthivIpatInAM pAzrva samIpaM kathamapi kenApi prakArega AkSa yituM prAptum AzrayAzo'gnistadatizAyinI yA zaktistayA prajvalana dedIpyamAno yo'sthAnaroSastena bhISaNa 15 bhayAvahAM teSAM pRthivIpatInAM vAcaM giraM bRhaspatidezyA api suragurukalpA api zukA va kAravihagA iva svayama apreritA puSa anuvanti samarthayanti / cetasvino manasvino janAH cadapi yadyapi paritaH samantAt parahitaparatayA parakalyANonmukhatayA virasIkRsya snehAmAvaM kRtvA nirasanaikattAnaM tiraskArapradhAnaM vacanaM vadanti kathayanti tathApi cacanIyadhurAyA nindAbhArasya dharaNe kSamAH samardhAH kSamApasayo rAjAnaH kSititalasya pRthivItalasya prAptikSaNe prApsyavasare samAropitaH samucaTito yaH pratApajvarastasya rayaNa vegena badhiritI 20 zravaNazaktirahitau kRtau kaNoM yeSAM tathAbhUtA iva tad vacanaM nAvakarNayanti na zRNvanti / kathaMcitkenApi - prakAreNa AkarNayanto'pi zRNvanto'pi madhumadana madirAmohena mattA yA muttakAzinyaH sundaryastAsAM vadanAni mukhAni teSAM zIdhusaMparkeNa madirAsaMparkeNa zithilatA mandIbhUtA cittavRttiyeSAM tathAbhUtA iva nUnaM nizcayena adattAvadhAnA ahakAmayAH svahitopadezakAriNaH svakalyANapathapradarzakAn sUrInAcAryAn 'paNDitaH sarirAcArya' iti dhanaMjaya', khedayanto duHkhIkurvanta: tadukaM sUyukaM nAnutiSThanti na kurvanti / anutiSThanto'pi 25 rAjAoMke sabhAmaNDapoMke pradeza durjana rUpI kA~Tose vyApta rahate haiM ataH sajjana puruSa niHzaMka hokara unameM paira rakhane ke lie kaise samartha ho sakate haiM ? yadi samartha bhI hote haiM to apane kAryakI paravazatAse unakA viveka naSTa hone lagatA hai aura ve bRhaspatike tulya honepara bhI kisI taraha rAjAoMke samIpa Azraya pAneke lie agniko bhI atikrAnta karanevAlI zaktise prajvalita anavasara krodhase bhayaMkara unhIMke ghacanoMkA totAoM ke samAna svayaM anuvAda karane 30 lagate haiM-unhIM ke svara meM apanA svara milA dete haiN| yadi koI tejasvI manuSya saba orase parahita meM tatpara hone ke kAraNa nirAkaraNa pradhAna vacanoMkI upekSA kara upadezake vacana kahate bhI haiM to nindAkA bhAra dhAraNa karane meM samartha rAjA, pRthivItalakI prAptike samaya car3he hue pratApa rUpa jvarake vegase kAna bahare ho jAne ke kAraNa hI mAno use sunate nahIM haiN| kisI taraha sunate bhI haiM to madirAke nazAse matta sundarI striyoMke mukhakI madirAke saMparka se cittavRttike 35 zithila ho jAne ke kAraNa hI mAno usa ora dhyAna nahIM dete aura apane lie hitakA upadeza ___ karanevAle vidvAnoMko kheda-khinna karate hue unake kahe anusAra AcaraNa nahIM krte| yadi karate 1. tejasvinaH m0| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -zvopadezaH] dvitIyo kammaH 111 kurvanti kAryam / kimanyadudIryate ? svAbhAvikAhaMkArasphArazvayathujAtavepathuvihvalA hi mahIbhRtAM prakRtiH / prakRtyA tathAbhUtAniyaM durAcArapriyA haripriyA tu sutarAM khalayati / iyaM hi pArijAtena saha jAtApi lobhinAM dhaureyo, zizirakarasodarApi parasaMtApavidhiparA, kaustubhamaNisAdhAraNaprabhavApi puruSottamadveSiNI, pApardhiriyaM pApoM, vezyeyaM pAravazyakRtI, dyUtAnusaMdhiriyamatisaMdhAne, mRgatRSNikeyaM tRSNAyAm / tathA ceyaM zarvarIva tamo'dhiSThitA paraprakAzAsahiSNusvabhAvA ca, 5 kulaTeva prAptapradveSiNo parAnveSiNI ca, jalabuddAkRtiriba jaDaprabhAvA kSaNamAtradarzitonnatizca, kurvanto'pi phalaparyantaM phala siddhiM yAvan kArya na kurvanti na vidadhati / kimanyat kimitarat udIryate kathyate / hi nizcayena mahIbhRtAM rAjJAM prakRtiH svabhAvaH svAbhAvikAhaMkArasya naisargikadarpasya yaH sphArazvayathuratizaisyaM tena jAtI yo vepadhuH kampanaM tena vihalA nyagrA mavatIti shessH| prakRtyA nisarmANa tathAbhUtAn tAdRzAn nRpAna durAcAraH priyo yasyAstathAbhUtA iyam prathA haripriyA 'kakSmI: padmAlayA pamA kamalA 10 zrIharipriyA' ityamaraH tu sutarAM sAtizayaM khaLayati khalaM karomi daakhiikotiityrthH| atha lakSmyA bhava. guNAn varNayitumAha-iyamiti / iyaM hi lakSmI: pArijAtena kalpAnokahena saha jAtApi saholpamA api lobhinAM dhaureyI dhurAM vahatIti dhaureyI pravINA 'dhuro yadakau' iti haka / zizirakarasodarApi candrasahospayApi parasaMtApavidhiparA anyajanasaMtApakAriNI sAtizayasaMtApolpAdanaparA yaa| kaustumamaNisAdhAraNastattulyaH prabhavo yasyAstathAbhUtApi puruSottamadveSiNI nArAyaNadveSiNI pakSe zreSTajana dveSiNI, iyaM lakSmIH 15 pApI duritaizvarya pApaDhirAkheTam , hayaM pAravazyaktA pAratamyavidhAne vezyA, iram atisaMdhAne vaJcanAtizame ghunAnupandhirduradarAnusaMdhiH, iyam tRSNAyAmakabdhakAmecchAyAm mRgatRpiNakA mRgamarIcikA / tathA ceyamiti-tathA ca kiMca, iyaM lakSmI: zarvarova rajanIva tamo'bhiSTitA timireNa yuktA pakSe tamoguNena sahitA, paraprakAzasyotkRSlokasya pakSe'sya janamavasthAsahiSNuH svabhAvo pasyAstathAbhUtAca, kulaTeva myamicAriNoSa prApta praSTItyevaMzIlA pakSe prApta puruSe'saMtuSTA pazamzeSiNI cAnyajanamAgiNI ca, jalaghudabudAkRtiriva 20 jalasphoTAkRtiriva DalayorabhedAja jase-jale pramAko yasyAH pakSe jaDeSu mUrkhaSu pramAvo yasyAstathAbhUtA, bhI haiM to phalako prApti paryanta kArya nahIM krte| aura kyA kahA jAya ? rAjAoMkI prakRti svAbhAvika ahaMkArarUpI atyadhika sUjanase utpanna ka~paka~pIse vihvala huA karatI hai| svabhAvase hI khala-durjana-jaisA AcaraNa karanevAle rAjAoMko durAcArase prema rakhanevAlI lakSmI aura bhI adhika khala-durjana banA detI hai| yaha lakSmI kalpavRkSa ke sAtha utpanna hokara 25 bhI lobhiyoMmeM pramukha hai, candramAkI bahana hokara bhI dUsaroMke lie santApa utpanna karanevAle kAyoM meM tatpara hai, kaustubhamaNike sAtha utpanna hokara bhI puruSottama-nArAyaNa (pakSameM zreSTha puruSa ) se dveSa karane vAlI hai| yaha pApakI Rddhi bar3hAne meM zikAra hai, paravazatA utpanna karane meM vezyA hai, Thagane meM juAke samAna hai, aura tRSNA bar3hAne meM mRga-marIcikA hai| yaha lakSmI rAtrike samAna hai kyoMki jisa prakAra rAtri tama-andhakArase sahita aura dUsareke prakAzako nahIM 30 sahanevAle svabhAvase yukta hai usI prakAra yaha lakSmI bhI tama-tamoguNase sahita aura dUsareke vaibhavako nahIM sahanevAle svabhAvase yukta hai / athavA yaha lakSmI kulaTA-vyabhicAriNI strIke samAna hai kyoMki jisa prakAra vyabhicAriNI strI prApta puruSase dveSa rakhatI huI dUsare puruSakI khoja meM tatpara rahatI haiM usI prakAra lakSmI bhI prApta puruSake sAtha dveSa rakhatI huI dUsare puruSakI khoja meM rahatI hai / athavA pAnIke babUlAke samAna hai kyoMki jisa prakAra pAnIkA babUlA 35 - - - - - 1. ka. ga. jaDaprabhavA, kha0 jaDamAtraprabhavA / - - Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cintAmaNiH fauremUrtiriva bhogakAGkSApravartanI kaTukapAkA ca / S $ 61. evaM paragativirodhinyA phaladavyayabahirbhUtayA bhUtacatuSTayamayakAyamAtra puSpripazyA parArghyacaritracarvaNyA cArvAkamata sabrahmacAriNyA rAjyazriyA parigRhItAH kSitipatisutAH kSaNa evaM tasmiyAkinidie nirvANapadapratiSThitA iva prAktanamapi guNapratAnaM vitAnIkRtya jaDAtmatAmevAtma5 sAtkurvanti, kApilakalpitapuruSA iva jaDabuddherevAtmAnaM ghaTayanti, sadAhaMkArasaMgataprakRtayaH prakRti S 112 20 [ 61 AryanandiguruNA - 61. evaM paragativirodhinyeti-- putramittham paragativirodhinyA anya janasaMcAravirodhinyA 10 pakSe svargAdiparalokavirodhinyA, phaladavyayAtsArthakavyayAd bahirbhUtayA niSphalavyayalInayeti yAvat bhUtacatuSTayamaya kAya mAtrasya pRthivyAdi bhUtacatuSkanirmitazarIramAtrasya puSTI poSaNe parayA sakkayA, parArdhyacaritracarvaNyA zreSThAcAravighAtinyA cAkamata sabrahmacAriNyA lokAyatika mata sarakSayA rAjazriyA parigRhItAH svIkRtAH kSitipatisutA rAjaputrAstasmimeva kSaNe rAjya zrIprApaNAvasara eva naiyAyikairnirdiSTaM pradarzita nirvANapadaM maMkSapatraM tasmin pratiSThitA iva prAptapratiSThA iva prAtanamapi nirvANaprAkAlikamapi guNapratAnaM buddhisukhaprabhRtiguNasamUhaM zUnyIkRtya pakSe rAjyArohaNaprAkAkhikamapi saujanyAdiguNasamUhaM vitAnIkRtya zUnyIkRtya jaDAramatAmeva mUrkhatAmeva pakSe nirguNatAmeva bharamasArakurvanti 'buddhadhAdiguNocchedo hi mokSaH' iti naiyAyikA manyante kA pillakalpitapuruza iva sAMkhyAGgIkRtapuruSA iva jaTayuddhereva nizcetanabuddhereva pakSe 15 kSaNamAtra malpakAlaparyantaM darzitA unnatirucairuvaM pakSe vaibhavAtizayo yayA tathAbhUtA ca, kiMpAkamUrtiriva viSaphalAkRtiriva bhogakA sAyA bhogAbhilASasya pravartanI kaTukapAkA ca kutsitapariNAmA ca astIta zeSaH / jaDaprabhAvA----jalaprabhAvA - jalake Upara prabhAva rakhatA hai usI prakAra yaha lakSmI bhI jaDaprabhAvA - mUrkha janapara prabhAva rakhatI hai aura jisa prakAra babUlA kSaNa bhara ke lie apanI unnati dikhalAtA hai usI prakAra yaha lakSmI bhI kSaNa-bhara ke lie thor3e samaya ke lie apanI unnati dikhalAtI hai / athavA yaha lakSmI kiMpAkaphalake samAna hai kyoMki jisa prakAra kipAkaphala bhogoMkI icchAko pravRtta karatA hai usI prakAra yaha lakSmI bhI bhogoM kI icchAko pravRtta karatI hai--bar3hAtI haiN| kiMpAkaphala jisa prakAra kaTukaphalA - mRtyu rUpa phalase yukta hai usI prakAra yaha lakSmI bhI kaTukaphala - duHkhadAyI pariNAma se sahita hai / 26 61. isa prakAra paragativirodhinI - dUsarekI unnatise virodha rakhanevAlI ( pakSameM svargAdi paragatiyoM se virodha rakhanevAlI ), phaladAyaka vyayase dUra rahanevAlI, pRthivI Adi bhUtacatuSTayase nirmita zarIra mAtrake poSaNa meM tatpara rahanevAlI, aura zreSTha caritrako naSTa karanevAlI, cArvAka matake sadRza rAjalakSmIse parigRhIta rAjaputra usI kSaNa naiyAyikoM ke dvArA nirda mokSapadako prApta hueke samAna pUrvavartI guNasamUha ko bhI naSTa kara kevala jaDasvarUpatAko apane AdhIna karate haiN| bhAvArtha -- naiyAyika darzana meM mokSameM buddhi sukha Adi guNoMkA abhAva mAnA jAtA hai so jisa prakAra naiyAyika darzana meM nirUpita mokSako prApta hue manuSya apane pUrva guNoM ko naSTa kara apane Apako nirguNa banA lete haiM usI prakAra rAjalakSmIko prApta rAjaputra apane pUrvavartI dayA dAkSiNya Adi guNoMko naSTa kara jar3a avasthA - nirguNa avasthAko prApta ho jAte haiM / athavA sAMkhyoMke dvArA kalpita puruSoMke samAna apane-Apako jaDabuddhi - hitAhitake viveka se rahita buddhise yukta karate haiN| bhAvArtha -- sAMkhya darzanameM puruSako caitanyarUpa 35 tathA buddhiko jaDa - acaitanya rUpa mAnA gayA hai aura yaha bhI mAnA gayA haiM ki saMsAra dazA meM caitanya puruSakA jar3abuddhike sAtha sambandha rahatA hai aura sAMkhya darzanameM kalpita puruSoM ke samAna Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- tatvopadezaH dvitIyo lammaH vikAraparaM vacanaM pratipAdayanti ca / 662, svarUpavyAvarNane hyarNavanemisvAminAmamarasvAminApyasaMkhyavadanena bhavitavyam / te hi satyapi rAjabhAve sadbhirna sevyante, jIvatyapi gopatitve vRSazabdaM na zRNvanti, nAdite'pi 'narendratve mantrikRtyaM na sahante / tathA mahAbalAnveSiNo'pyabalAnveSiNaH, pratApArthino'pyaso. mabuddhereva bhAmAnaM svaM ghaTayanti yuktaM kurvanti, sadA sarvadAhaMkAreNa sAMkhyAbhimatatatvavizeSeNa pakSe 5 garveNa ca saMgatA sahitA prakRtiH sAMkhyAbhimatatattvavizeSaH pakSe svabhAvo yeSAM tathAbhUtAH santaH prakRtivikAraparaM prakRtivikArapradarzaka pakSe svamAvavikArapradarzaka vacanaM pratipAdayanti kathayanti / sAMkhyA hi mulataH puruSaH prakRtizceti tatvadvayaM mnynte| te prakRti jaDarUpa pratipAdayanti, puruSasya prakRtyA saha maMsagaMNa mahadAditastrAni samupadyante / teSAM mate puruSaH puSkarapalAzavanilepastiSThati nikhilA vikAzastu prakRteH samutpadyante / 62. svarUpati-hi nizcayena arNavo jaladhimiryasyAH sA arNavanemiH pRthivI tasyAH svAminAM rAjJAmiti yAvat svarUpavarNane, amarasvAminApi zakreNApi asaMkhyavadanena niHsaMkhyamukhena mavitavyam / ekamukha indro'pi rAjJAM guNAn varNayituM na zakta iti bhAvaH / virodhAbhAsAlaMkAreNa tadeva haDhayati-te hi mahIpatayo rAjamAve candrave pakSe mahIpatitve satyapi sadinakSatraiH pakSe satpuruSaina sedhyante 'rAjA candra nRpe zake kSatriye prabhuyakSayoH' iti vishvlocnH| gopatirave dhenusisve pakSe pRthivIpatitve 15 jIvasyapi vidyamAne'pi vRSazabdaM valIvardazabdaM pakSe dharmazabdaM ma zRNvanti / narendrasve viSavaidyasve pakSe nRpatitvaM nAdine'pi ghoSite'pi mantrikRtyaM mantrazakArya pakSe sacivakArya na sahante / tathA mahAbalasya bRhanmainyasya prabalaparAkramasya vA anveSiNo'pi abalAnveSiNo na sainyAnveSiNo nirbalajanAnveSiNa iti virAdhaH pakSa abanAnveSiNo yopidanveSiNa iti parihAraH, pratApArthino'pi prakRSTatApAbhilASiNo'pi asodA na kSAntAH pratApinaH prakRSTatApayuktA yaistathAbhUtA iti virodhaH pakSe kozadaNDajatejo'bhilASiNo'pi na 20 soDA anya pratApinastejasvino yaistathAbhUtA iti parihAraH, sazrutayo'pi sakarNA api azrutayo'karNA hI sadA ahaMkArase saMgata prakRtise yukta hote haiM-ahaMkAra pUrNa svabhAvase yukta hote haiM tathA prakRti ke vikArako sUcita karanevAle svabhAvake vikArako prakaTa karanevAle vacana bolate haiN| bhAvArtha-sAMkhya darzanameM puruSa aura prakRti ye do mUla tattva mAne gaye haiN| prakRtise mahAn aura ahaMkAra Adi tattvAMkI utpatti hotI hai tathA vacana Adi saba prakRti ke vikAra batalAye gaye haiN| 25 662. gajAoMkA jo svarUpa hai, usake varNana karanemeM indrako bhI asaMkhya mukhoMkA dhAraka hAnA caahie| yathAthameM unameM rAjabhAva-candrapanA honepara bhI ve sat-nakSatroMse sevita nahIM hote (parihAra pAna meM rAjA honepara bhI sat-sajanoMse sevita nahIM hote / gopatitva-gAyoMkA patipanA rahate hue bhI ve vRSa-baila zavdako nahIM sunate-gAyoMkA pati vRSa-baila kahalAtA hai para ve gAyoMke pati hokara bhI vRSa-baila zabdako nahIM sunanA cAhate / 30 (parihAra paznameM gopatitva-pRthivIpatitva-pRthivIkA svAmitva honepara bhI ve ghRSa-dharma zabdako nahIM sunate- unheM dharmakA nAma sunate hI cir3ha utpanna hotI hai / narendrapanA-viSavaidyapanA ghoSita honepara bhI-apane-Apako narendra-viSavaidya ghoSita karake bhI ve mantrikRtya-mantravAdiyoM ke kAryako sahana nahIM krte| (parihAra pajhameM-narendrapanA-rAjapanA ghoSita honepara bhI apane-Apako narendra-rAjA ghoSita karake bhI ve mantrikRtya-mantriyoM ke kAryako sahana 35 nahIM karate-mantriyoMkI bAta nahIM maante| ve mahAbalAnveSI--atyanta balavAnoMkI khoja karanevAle hokara bhI abalAnveSI-nirbaloMkI khoja karanevAle haiM ( pakSa meM abalA--striyoMkI khoja karanevAle haiN)| pratApArthI-- atyadhika tApake icchuka hokara bhI asoDhapratApI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 gadyacintAmaNiH [ 62 AyanandiguruNA - DhapratApinaH, sazrutayo'pyazrutayaH, aGgaspRhA apyanaGgaspRhAH, abhiSiktA apyanAbhAvAH, jaDasaMsaktA apyUSmalasvabhAvAH, sulocanA apyadUradarzinaH, supAdA api skhalitagatayaH, sugotrA api gotronmUlina:, sudaNDA api kuTiladaNDAH, siMhAsanasthitA api patitAH, hiMsApradhAnavidha iti virodhaH pakSe sakarNA api azrutayaH zAsvahitA iti pA hAraH, aGgaspRhA aghi zarIraspRhA api anaGgaspRhA na vidyate'GgaspRhA yeSAM tathAbhUtA iti virodha: pakSe aspRhA api ananaspRhA anaGge madane spRhA yeSAM tayAbhUtA iti parihAraH, abhiSiktA api rAjyAbhiSekakAle'bhiSiktA api jalasnAtA api anAsvamAvA akliAstramAvA iti virodhaH pakSe anA nirdayaH svabhAvo yeSAM tathAbhUtA iti parihAraH, jaisaMsaktA api ulayorabhedAnjalasaMsaktA api uSmala svabhAvA upaNasvamAvA iti virodhaH pakSe jaDasaMsakA api mukhasaMparkasahitA api upmalasvabhAvAH kruddha10 svabhAvA iti parihAraH, sulocanA api supThulocanasahitA api adUradarzino dUraM na pazyantItyevaMzIlA iti virodhaH pakSe adUradarzino bhaviSyajjJAnarahitA iti parihArAH, supAdA api sundarasAdasahitA api skhalitA patanazIlA gatiyeSAM tathAbhUtA iti virodhaH pakSe skhalitA durAcAreNa bhraSTA gatiH paraloko yeSAM tathAbhUtA iti parihAraH, sugotrA api gAM pRthivIM brAyanta iti gotrAH suSTu gotrA yeSAM tathAbhUtA api gotrommUlino gotrAnpRthivIrakSakAnunmUlayantItyavaMzIlA iti virodha: pakSe sugotrAH suSTu gotraM yeSAM 15 tathAbhUtA api sukulA api gotronmUlinaH kuloccheda kA durAcAreNa svakulaM dUSayanta iti parihAraH, sudaNyA api suSTu daNDaH sainyaM yeSAM tathAbhUtA api kuTiladaNDA cakrasainyA iti virodhaH pakSe kuTiladaNDA vakrazAsanA iti parihAraH, siMhAsanasthitA api patitA adhobhraSTA iti virodhaH pakSe patitA bhraSTacAritrA iti parihAraH, hiMsApradhAnaviSayo'pi hiMsApradhAno yAjJikahiMsApramukho vidhiranuSTAnaM yeSAM tathAbhUtA api atyadhika tApase yukta padArthoM ko sahana nahIM karanevAle haiM ( pakSameM-pratApa-tejake icchuka 20 hokara bhI anya pratApI-tejasvI manuSyoM ko sahana nahIM karanevAle haiN)| sazruti--kAnoMse sahita hokara bhI azruti-kAnoMse rahita haiM (pakSa meM sazruti-kAnoMse sahita hokara bhI azrutizAstroMse rahita haiN)| aMgaspRha-zarIrameM spRhA-icchA rakhanevAle hokara bhI anaMgaspRhazarIrameM spRhA nahIM rakhanevAle haiM (pakSa-aMgaspRha-zarIrameM spRhA rakhanevAle hokara bhI anaMgaspRha-kAmameM icchA rakhanevAle haiN)| abhiSikta-jala ke dvArA abhiSekako prApta honepara 25 bhI anAdrabhAva--Ardrapana-gIlApanase rahita hai ( pakSa meM-abhiSekako prApta honepara bhI anAdrabhAva-nirdaya abhiprAyase yukta haiN)| jaDasaMsakta-jalasaMsakta-jalase sahita honepara bhI USmala svabhAva-garama svabhAvakA dhAraNa karanevAle hai (pakSama-jaDasaMsakta-mUkhajanAka saMsargameM rahakara bhI USmala svabhAva-tejasvI prakRti ke dhAraka haiN)| sulocana- uttama netroMse yukta hokara bhI adUradarzI--dUra taka nahIM dekhanevAle haiM (pakSameM sulocana--sundara netroMse yukta 3, honepara bhI adUradarzI--bhaviSya ke vicArase rahita haiN)| supAda-uttama pairoMse yukta honepara bhIskhalita gati-lar3akhar3AtI cAlase sahita haiM (pakSameM-supAda uttama pairose sahita hokara bhI skhalita gati-patita dazAse yukta haiN| sugotra-uttama nAmake dhAraka hokara bhI gotrInmUlI-nAmakA unmUlana karanevAle haiM ( pakSa meM sugotra-ucca kula meM utpanna hokara bhI gotro nmUlI-apane kulako naSTa karanevAle haiN)| sudaNDa--acche daNDase yukta hokara bhI kuTila 35 daNDa-Ter3he daNDase yukta haiM ( pakSameM sudaNDa-acchI senAse yukta hokara bhI kuTila daNDa bhayaMkara sajA denevAle haiM ) / siMhAsanapara sthita honepara bhI patita-mAMce par3e hue haiM ( pakSameM siMhAsanArUDha honepara bhI patita-bhraSTa haiM) hiMsApradhAna vidhi-himApradhAna kAya-hiMsA - Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvopadezaH ] dvitIyo lambhaH mImAMsA bahiSkRtAH, aizvaryatatparA api nyAyaparAGmukhAzca jAyante / $ 63. evaM kSodIyasaH kSudrataraneka puruSa pariSadupabhuktocchiSTakSitilavalAbhAnubandhipaTTabandhA-yoDa ndhIkRtAnyAnvakArasaMcAriNaH zaraNazIlaM zarIraM vinazvaramezvayaM dAbagarbhAraNyamiva tAruNyaM vicAryamANe vizIryamANaM vIryamaindradhanuriva saundarya prakhyApitatRRNAgrabindusakhyaM saukhyaM ca vyavasthitamAkalayatastAnADhya tAjAtamoDhyAdathaH svayaM patata iva yaSTibhirghAtayanto nikRSTA kecana sadasyAH 5 svadAsyamamISAM saMpAdya saMpadAkarSaNalampaTatayA ghaTitakApaTikavRttayaH santaH santa iva naTantazcara 4 ngaan mImAMsA bahiSkRtA iti virodhaH mImAMsakA hi hiMsApradhAnavidhi samarthayanti pakSe hiMsApradhAna AkhaTAdiparo vidhiryeSAM tathAbhUtA api mImAMsAbahiSkRtA vicArazaktizUnyA iti parihAraH, aizvaryatatparA api Izvarasya karma aizvaryaM sRSTikartRtvaM tasmin tatparA api nyAyaparAGmukhAzva nyAyadarzanavimukhAzca iti virodhaH nyAyadarzane hIzvarasya sRSTikartRtvaM samarthitam pakSe Izvarasya mAva aizvarya prabhutvaM tasmin tatparA api nyAya- 10 parAGmukhA yogyAyogya vicArarahitAzca jAyante iti parihAraH / 63. evamiti - evamanena prakAreNa atizayena kSudrA iti kSodIyAnsastAna kSodIyasaH, kSudratarA atizayena kSuddhA yaM naikapuruSA nAnAmAvAstayAM pariSada samUhenopabhuktA ataevocchiSTA yA kSitistasyA lavastucchrAMzastasya lAbhAnubandhinA paTTabandhenAndhIkRtAstAn viSaya evAndhakArastasmin saMcarantItyevaMzIlAstAna, zaraNazIlaM nazvarasvabhAvaM zarIraM vinazvaraM maGguram aizvaryaM prabhuvam, dAvagarbhAraNyamitra 15 Rainaara araNyaM yauvanam vicAryamANe vicAre prArabdhe vizIryamANaM nazyad vIryaM parAkramam, aindradhanuriva zakrazarAsanabhitra saundarya lAvaNyaM prakhyApitaM tRNAgrabindunA sakhyaM sAdRzyaM yena tathAbhUtaM nazvaramiti yAvat saukhyaM ca viSayajAnandaM ca vyavasthitaM sthiram Akalayato jAnataH, tAnU rAjaputrAn AyatayA dhanavattayA jAtaM samutpannaM yanmauDhyaM tasmAt svayamadhaH patata iva yaSTibhirdaNDaivatayantastADayantaH nikRSTA nIcAH kecana sadasyAH svadAsyaM svabhRtyasyamamISAM rAjaputrANAM saMpAdya kRtvA saMpadAkarSaNaspaTalayA 20 saMpatyAlAkayA ghaTitA kApaTikavRttiryaistathAbhUtAH santo bhavantaH, santa iva sAdhava iva to pUrNa yajJAdi sahita honepara bhI mImAMsAbahiSkRta - mImAMsaka darzana saMmata momAMsAse rahita haiM ( pakSa meM disapUrNa kArya karanevAle hokara mImAMsA - vicAra-zaktise rahita haiM ) aura pameM tatpara hokara bhI nyAyaparAGamukha atyadhika Ayase vimukha haiM ( pakSa meM aizvarya pradhAna hokara bhI nyAyapararAGmukha - yogya nirNaya se vimukha rahate haiM- ucita nyAya nahIM 25 karate haiN| 666. isa prakAra jo atyanta kSudra haiM, aneka kSudratara manuSyoM ke samUhase bhogakara chor3e gura jarA se Tukar3ekI prAptise sambandha rakhanevAle paTTabandhase jo andhe ho rahe haiM, jo viSayaH andhakAra meM saMcAra karanevAle haiM, jo galana rUpa svabhAva se yukta zarIrako, vinazvara eko, cAnalase yukta banake samAna yauvanako, vicAra karanepara naSTa honevAle parAkramako, 30 indradhanuSa ke samAna saundaryako, aura tRNake agrabhAgapara sthita pAnIkI bU~dakI sadRzatAko prakhyApita karanevAle - asthAyI sukhako sthAyI samajha rahe haiM aura jo sampannatA ke kAraNa utpanna mRr3hatAse svayaM hI mAno patana kara rahe haiM aise una kSudra rAjAoMko lAThiyoMse vAyala karate hueka samAna kitane hI nIca sadasya unheM apanA dAsa banAkara sampattike khIMcane meM lampaTa hone se kapaTapUrNa vRttiko dhAraNa karate hue sajjanakI taraha ceSTA kara 'calate-phirate 35 1. 0 0 paTTavanprAdhikRtAn ga0 paTTatvAdhitaHn / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [63-64 AryanandiguruNA lakSyabhedadakSatAyai mRgayeti, saMkaTapatitakAryavicArapATavAya dyUtakrIDeti' pratIkastharyAya pizitAzanamiti manaHprasAdAya madhupAnamiti, ratinaipuNyAya paNyayuvatipariSvaGga ityabhinavaratirasAsthAnirastaye parastrIparigraha iti zauryasphUrtaye cauryamiti kelirasAya taralavRttiriti, mahAsattvateti mAnanIyAvadhoraNaM, mahAnubhAvateti vandyAnabhivandana mahAtejasvitaMti tejasvAtaraska raNamityupadizya sva5 vazyAkalpayanti / 64. vittamadAcAntaviveka: sa janturapi tathopadizantamadhikapApinamapathadarzinamapathyazaMsinamakRtyakAriNamuktAnuvAdinamutkocopajI vinaM parapIDAmuditamAnasaM parAbhyudayakhinnahRdayaM pezunyavAta dhUrtadhurAzikSaNavicakSaNaM viTalokameva vidagdhamatisnigdhaM ca vibhAvya svagAtraM svakalatraM minayantaH, caralakSyasya bhede yA dakSatA tasyai calazaragyabhedakuzalatAyai mRgayeti AkheTamiti, saMkaTe patitaM yarakArya tasya vicAre yat pAravaM tasmai saMkaTApasakAryavimarzacAturyAya dhUtakoDeti durodarakaliriti, pratIkasthairyAya zarIradADhAya pizitAzanaM mAMsabhojanamitti, manaHprasAdAya cetaHprasannatAyai madhupAnaM madirAsevanamiti, ratI naipuNyaM tasmai suratacAturyAya paNyayuvatipariSvako rUpAjIvAzleSa iti, aminavaratirase nUtanasuratarase yA''sthA tasyA nirastaye dUrIkaraNAya parastrIparigraha itarastrIsvIkAra iti, zoyasphUrtaye parAkrama visphArasvAya cauryamiti, kelirasAya krIDArasAya taralavRttiH zvaJcalavRttiriti, mahAsAvatA mahAparAkramateti 15 hetoH mAnavAyAvadhAraNamAdaraNIyajanatiraskaraNam , mahAnubhAvasA-mahAzayateti hetoH banyAnabhinandanaM vandanIyajanAnamanam, mahAtejasviteti mahIjasviteti hetoH tejasvitiraskaraNaM mahaujasvijanAnAdara ityupadizya svavazyAsvAdhInAn kalpayanti / / 664. vittamadAcAnteti-vittamadena dhanagaNAcAnto naSTo viveko yogyAyogyavicAro yasya tathAbhUta: sa janturapi rAjaputro'pi anAdaravapradarzanAya janturiti sAmAnyapadenAbhidhAnam / tathA pUrvokta___ 20 prakAreNopadizantam , adhikapApinaM pApAtizayayuktam, apathadarzinaM kumArgadarzayitAram, apathyamahitaM zaMsatItyevaMzIlaM tam, akRtyaM kotItyevaMzIlam-akAryakAriNam , uktamitarajanAmihitaM yogyamayogya vAnuvadatItyevaMzIlastam, uskocena laJcayopajIvatItyevaMzIlastama, parapIDayA anyajanakapTena muditaM prasanna mAnasaM yasya tam, parAbhyudayena anyajanaizvaryaNa khicaM hRdayaM yasya tam , paizunyavAta khalaracavAtam , dhUrtadhurAzikSaNe dhUna bhArazikSAyAM vicakSaNo nipuNastam, evaMbhUtaM viTalokameva podgajanameva vidagdhaM caturam 25 lakSyako bhedana karanekI sAmarthya prApta karane ke lie zikAra khelA jAtA hai, saMkaTa meM par3e kArya ke vicAra karanekI caturatA prApta karane ke lie juA khelA jAtA hai, zarIrakI dRr3hatAke lie mAMsa khAyA jAtA hai, cittako prasanna rakhane ke lie madirA pAna kiyA jAtA hai, gati-sambandhI caturAI prApta karane ke lie vezyAoMke sAtha samAgama kiyA jAtA hai, nUtana-abhukta strIke sAtha rati rasa meM Adara bhAva dUra karaneke lie parastrIko svIkRta kiyA jAtA hai, zUravIratA 30 ko bar3hAne ke lie corI kI jAtI haiM, kror3A-sambandhI rasakI prAptike lie caMcalatA dhAraNa karanA ThIka hai, pUjya puruSoMkA tiraskAra karanA mahAsattvatA hai, vandanIya manuSyoMko vandanA nahIM karanA mahAnubhAva tA hai aura tejasvI manuSyoMkA tiraskAra karanA mahAtejasvIpanA hai, aisA upadeza de apane adhIna kara lete haiN| 64. dhanake madane jisake vivekako cATa liyA hai-naSTa kara diyA hai aisA prANI 35 bhI usa prakArakA upadeza denevAle adhika pApI, kumArgadarzI, ahitopadezI, kukRtyakArI, kahe huekA samarthana karanevAle, lAMcase jIvita rahanevAle, dUsarekI pIr3Ase prasannacitta, dusarekA abhyudaya dekhakara khinnacitta, cugulakhora aura dhUrta manuSyoMkA bhAra sIkhane meM nipuNa Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -tatvopadevAH ] dvitIyo lambhaH svavittaM svavRttaM ca tadadhInaM vidadhAti vidadhAti ca sujanasamAgamanadvAram / 65. evaMvidhaduHzikSAbalena svacApalena ca rAjasUnavaH prAyeNa prAgevAvinayaM pazcAttAruNyaM purastAdeva jADyaM tadanantaramabhiSekaM pUrvamevAhaMkAraM tadanu siMhAsanAdhyAsanaM pura eva kauTilyaM tataH kirITaM ca bhajante / bhavyottama, bhavAMstu tathA yatatAM yathA vibudhasevAprazastAmastamitAmanasyAmabhivardhitasaumanasyAmaprArthitAgatajAgarAmacalAmatulAM ca vRttimajasA kalpayituM 5 pragalbheta, saujanyasAgaraprabhaveNa pratyupakAranirapekSavRttinA martyamAtrasudurlabhena puropArjitasukRtaphalena sujanavacanAmRtalAbhena suciraM tuSTaH puSTazca bhavitA' iti / / 66. evaMvidhairgurubadanatuhinasAnumatsaMbhUtairambarasaridambhaHsaMbhArairiva sArairatigambhIrairuatisnigdhaM snehAtizayayuktaM ca vibhAvya vicArya svagAtraM svazarIraM svakalana svadArAn , svavittaM nijadhanaM svavRttaM nijAcAraM ca tadadhInaM viTalokAyattaM vidadhAti sujanAnAM samAgamanasya dvAraM sajjanAgamapravezamArga 10 pidadhAti ca AcchAdayati ca / 65. evaMvidheti-evaMvidhAyA ityambhUtAyA duHzikSAyA bakena svacApalena ca svakIyacapalatayA ca rAjasanavo rAjaputrAH prAyeNa prAgeva pUrvamevAbinayamanamratAma, pazcAttAruNyaM yauvanaM, purastAdeva pUrvamedha jAdadha zaityaM pakSe maukhyaM tadanantaramabhiSeka rAjyasnapanam , pUrvamevAhaMkAraM garva tadanu siMhAsanAdhyAsanaM siMhAsanArohaNam, pura guva kauTilyaM vakratvaM mAyAvivamiti yAvat tataH kirITa mauliM ca bhjnte| madhyottama, 15 bhavAn tu jIvaMbarastu tathA tena prakAreNa yatatAM yathA yena prakAreNa vibudhAnAM viduSAM sevayA prazastA tAm , astamitaM naSTamAmanasyaM yasyAM tAm , abhivardhitaM saumanasyaM saujanyaM yasyAM tAm , aprArthita Agato jAgarI yasyAM tAm , acalAM sthirAm, atulAmanupamAM ca vRttim ajasA yAthAyana kalpayituM pragalbhaMta samarthoM mavet / saujanyamaMva sAgaraH saujanyasAgaraH sAdhutAsamudraH sa pramatraH kAraNaM yasya tena pratyupakArAta nirapekSA vRttiyasya tena, martyamAtrasya sudurlabhastena, puropArjitasya sukRtasya phalaM tena prAga- 20 jiMtapuSayaparipAkaMNa sujanavacanamevAmRtaM tasya lAmastena sAdhuvacanapIyUSaprApsyA suciraM sudIrghakAlaM yAvat tuSTaH puSTazca mavitA / iti gurUpadezaH samAsaH / 66. evaMvidhairiti-evaMvidhaH pUrvoktaprakAraH gurupadanameva gurumukhameva tuhinasAnumAn himazailastasmAtsaMbhUtaiH samutpauH, ambaramarito mandAkinyA ambhaHsaM mAraijalasamUhariva sAraiH zreSThaiH atiguNDoMka samUhako atyanta catura evaM atyanta snehI samajhakara apanA zarIra, apanI strI, 25 apanA dhana aura apanA AcAra-saba kucha unake adhIna kara dete haiM aura sajjanoMke samAgama rUpI dvArako banda kara dete haiN| 665. isa prakArakI kuzikSAke balase aura apanI capalatAse rAjaputra prAyaH kara avinayako pahale aura yauvanako pIche, jAiya-zIta ( pakSameM mUrkhatA) ko pahale aura abhiSekako bAdameM, ahaMkArako pahale aura siMhAsanapara adhiSThAnako pIche, kuTilatAko pahale aura 30 gukuTa ko bAdameM prApta karate haiN| he bhanyottabha, Apa aisA yatna kIjie ki jisase vidvAnoMkI sevAse prazasta, manahasIse rahita, saumanasyase sahita, binA prArthanA kiye hI prApta jAgaraNase yukta, acala aura anupama vRttiko yathArtha rUpameM prApta karaneke lie sajaga ho sako / saujanyarUpI sAgarase utpanna, pratyupakArakI bhAvanAse nirapekSa, manuSya mAtrake lie. durlabha, pApAjata puNyake phalasvarUpa sajjanoMke vacana-rUpI amRtake lAbhase Apa cirakAla taka 35 santuSTa aura paripuSTa hote rhoge| 666. isa prakAra gurudeva ke mukharUpo himAlayase utpanna gaMgA nadIke jalapravAha ke samAna Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [65-67 AryanandiguruNA - dAramadhuraivicitrairatipavitrarvacobhiH kurukulakuzezayAkarabhAnoH sUnoH svAnte nitAntanipuNavaNikpravekavihitavekaTakarmaNA maNAviva nisarganirmale nimalatarIbhavati bhavatyayamasmAkaM paragatisAdhanAnukUlaH kAlaH' iti bicAryAryanandyAcAryaH svahRdayagataM hRdayavidAM prAgraharAya jobakasvAmine sAnunayaM samabhyadhatta / 67. punarayamapunarAvRttiprayANapizunavacanapavipatanena pannagapateriva vipannasya jovakakumArasya niSpratikriyatayA bASpAyamANavadanajuSaH premAndhasya gandhotkaTapramukhabandhusamAjasya ca sIdataH pravrajyApreritamatiH prasabhaM vrajanpacAnana iva paJjaraparibhraSTaH prahRSTamanAstapobanamavagAhyApohya bAhyetaraparigrahAnsvavigrahe'pi nirastAgrahaH samastaduritadhvaMsanadakSAM jinadIkSA bhajanbhagavata: gambhIraiH prauDhArthasahitaiH madhuraimiSTaiH vicitra nAprakAraiH atipavinarujjvalataraiH, vacomivaMcanaiH kurukulamera 10 kuzezayAkaraH padmAkarastasya bhAnoH sUryasya sUno vaMdharasya svAnte hRdaye nitAntanipuNenAtizayacatureNa vaNikyavekeNa vaNika zreSThena vihite thekaTakarma zANollekhanakarma sena maNau ratna iva nisarganirmale svabhAvabimale nirmalatarIbhavati / atyartha samujjvale sati 'ayameSa kAlo'smAkaM paragatisAdhanAnukUlaparalokasudhArayogyo bhavati' iti vicArya vimRzya, AryananyAcArya etanAmasUriH hRdayavidA hRdayazAnAM prAgraharAya zreSThAya jIvakasvAmine jIpaMdharasvAmine svahadayagataM svakIyamanaHsthitaM sAnunayaM saprema yathA syAttathA 15 samabhyadhatta kathayAmAsa / 667. punarayamiti--manantaram ayamAya nabhyAcAryaH na yi punarAvRttiH punarAgamanaM yasya sathAbhUtaM yaspayANaM gamanaM tasya pizunaM sUcakaM yad vacanaM tadeva pavirvanaM tasya patanena palaMgapariva nAgendrasyeva thienasya pIDitasya jIyakakumArasya niSpratikriyatayA pratikArarAhityena bAppAyamANaM sAtha bhavad yad vadanaM mukhaM tajjuSate tathAbhUtasya, premNAndhastasya gandhotkaTappramukhazcAtI bandhusamAjastasya ca 20 sIdato duHkhIbhavataH 'SaSThI cAnAdare' iti SaSThI pragnajyayA dIkSayA preritA matiryasya tathAbhUtaH prasabhaM haThAda prajana paaranaTAkSyaHzalAkAhAniHsRtaH paJcAnana iva siMha ika prahaSTamanAH prasasacenAH, tapovana mabagAhya pravizya bAyAzcetare ca bAtare te ca te parigrahAzca tAn bAhyAbhyantaraparigrahAn kSetravAstvAdayo bAhyAH parigrahA mithyAsvAdayazcAbhyantaraparigrahAH, apojha tyaktvA svavigrahe'pi svazarIre'pi 'zarIraM varma vigrahaH' ityamaraH nirasta AgrahI yena tathAbhUtaH san samastaduritAnA nikhilapApAnAM dhvaMsane dakSA samarthA 25 sArabhUna, atyanta gambhIra, udAra, madhura, vicitra aura atyanta pavitra vacanoMse kuruvaMza rUpI kamalavanako vikasita karane ke lie sUryasvarUpa rAjakumAra jIvandharakA svabhAvase nirmala citta jaba atyanta catura zreSTha vaNikake dvArA kiye hue zANollekhanase maNike samAna aura bhI adhika nirmala ho gayA taba 'yaha hamArA parabhavako sudhAraneke anukUla samaya hai| aisA vicAra kara AryanandI AcArya ne sRdayajJa manuSyoMmeM zreSTha jIvandhara svAmIke lie snehapUrvaka 30 apane hRdayakA bhAva khaa|| 67, tadanantara jisameM punaH lauTakara nahIM AnA hai aise gamanako sUcita karanevAle vacanarUpI baLake par3anese jIvandhara kumAra, vanapAtase nAgarAja ke samAna duHkhI ho gye| / kucha pratikAra na sUjhanese azruyukta mukhako dhAraNa karanevAle evaM premase andhe gandhotkaTa Adi kadambI jana bhI bahata duHkhI he| una sabakI upekSA kara. dIkSAse jinakI vRddhi prerita ho 35 rahI thI, jo piMjar3ese chUTe siMha ke samAna haThapUrvaka Age bar3he jA rahe the, jinakA citta atyanta prasanna thA, jinhoMne tapovanameM praveza kara bAhya aura Abhyantara parigrahoMkA tyAga kara zarIra meM bhI Agraha chor3a diyA thA aise AryanandI AcArya ne samasta pApoMke naSTa karane meM samartha Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ J 1 - mokSaprAptiH ] dvitIyo lammaH pazcimatIrtha nAyakasyApazcima saukhya saMpAdanazIlaM zrIpAdamUlaM mUlabalIkRtya mUlottarabhedaprabhedaviziSTacAritrabhRtakabalapuSTaH karmASTakaripurAjasamaSTi samUlakASaM kaSankarmArinirmUlanapralayavidhAnAtizamilita parjanyapramukha nirjarapariSatparikalpitaparinirvRtimahotsavapuraHsaraM sAraguNotkarSapakSapAtiparamazukladhyAnAbhidhAnadhyAnottamapradattAM layaparAcInaparamAnandavita raNavidagdhAmavidagdhamuktAM muktizriyaM zizriye / 68. tatazc tasminprasavavedanAnabhijJamAtari nirarthakAvyaktavaca zravaNacaritArthazrotrarojjhitapitari nimeSonmeSanirapekSanetraM lokadvaya hitopadezamitre bahizcarAparajIvite gurau tapasyodyate gate sati jAtamapi zokajAtavedasaM tattvajJAna jalairnirvApya guNagaNagaroyasA kanIyasAnanyo 119 5 tAM jinadIkSAM digambaramudrAM bhajan svIkurvan bhagavato lokottaraizvaryasahitasya pazcimatIrthanAyakasya vardhamAnatIrthaMkarasya apazcimaM zreSThaM 4 saukhyaM tasya saMpAdanaM zIlaM yasya tathAbhUtaM zrIpAdamUlaM mUlabalIkRtya mUlavalaM 10 vidhAya mUlottarabhedaprabhedaviziSTaM yaccAritraM tadeva bhUtakubalaM padAtisainyaM tena puSTaH samarthAtizayaM prAptaH, mahAvatagulisa mitayazcAstrisya mUlabhedAH ahiMsAdIni mahAtratAni, manoguptyAdayo guptayaH, IryAdayaH samitaya iti cAritrasyottarabhedAH / karmaNAM jJAnAvaraNAdInAmaSTakaM karmASTakaM tadeva ripurAjastasya samaSTiH samUhastAm samULa kaSivA samUlakAcaM kaSan hiMsan karmAroNAM karmazatrUNAM nirmUlanapralayasya samUlavinAzasya vidhAnAtizayena karaNAtizayena militAH samAgatA ye parjanyapramukhA meghakumArapramukhA nirjarAsteSAM pariSadA 15 samUhena parikalpito vihitaH parinirvRtimahotsavaH mokSaprApti mahotsavaH purassaro yasmin karmaNi yathA svAttathA sAraguNAnAM zreSThaguNAnAM ya utkarSastasya pakSapAti paramazuddhAnidhAnaM vyuparata kriyAnivartinAmaka caturtha zukladhyAnanAmadheyaM dhyAnottamaM samutkRSTadhyAnaM tena pradattAm, lyuparAcIno vinAzavimukho yaH paramAnandastasya vitaraNe pradAne vidagdhAM caturAm avidagdhairacaturairmuktAM tyAM muktizriyaM muktilakSma zizriye tritavAn karmASTakavinirmuko mokSalakSmIzvaro babhUveti bhAvaH / 66. tatazceti -- tadanantaraM ca prasavavedanAyA anabhijJA prasavavedanAnabhijJA sA cAsau mAtA ceti prasavavedanAnabhijJamAtA tasyAM nirarthakAni ardhazUnyAni avyaktAni aspaSTAni yAni vacasi teSAM zravaNena samAkarNanena caritArthe ye zrotre tAbhyAM durojjhitaH pitA tasmin nimeSonmeSayoH pakSmaNAM vighaTanoduyaTanayonirapekSaM netraM tasmin lokayorbhavadbhaviSyatordvayaM tasya hitamupadizatItyevaMzIlaM mitraM tasmin, bahizcaraM yadaparajIvitaM tasmin tathAbhUte gurau tapasyodyate gate sani jAtamapi samutpannamapi zokajAta 25 veda zokAnaM tavajJAnajalaistattvajJAnasalilaiH nirvApya vidhyApitaM kRtvA guNagaNena guNasamUhena garIyAn jinadIkSA dhAraNa kara lii| aura antima tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmIke zreSTha sukhapradAyaka pAdamUlako mUla bala banAkara unakI zaraNa meM pahu~cakara mUla-uttara bheda-prabhedoMse sahita cAritra pAM sainya balase puSTa ho aTa karmarUpI zatru- samUhako samUla naSTa kara zreSTha guNoMke utkarSa pakSapAnI parama zukladhyAna nAmaka uttama dhyAnake dvArA pradatta, avinAzI paramAnanda ke dene meM 30 nipuNa evaM mUrkhajanoMke dvArA chor3I huI mukti rUpI lakSmIko prApta ho gaye / usa samaya karmarUpa zatruoM kA samUla kSaya karaneke atizaya se ekatrita mevakumAra Adi devoMke samUhane unakA nirvANa mahotsava manAyA thA / 20 68. tadanantara jo prasavakI vedanAse anabhijJa mAtA the, nirarthaka evaM aspaSTa vacanoM ke sunane se kRtakRtya kAnoMse rahita pitA the. banda karanA aura kholanA rUpa kriyAse nirapekSa 35 netra the, donoM lokoM meM hitakA upadeza denevAle mitra the, aura bAhara calanevAle dUsare prANa the aise guru ke tapasyA ke lie udyata ho cale jAnepara jo zokarUpI agni utpanna huI thI use Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - 120 gadyacintAmaNiH [65-66 AryanandiguruNApAsyairvayasyaizca samaM vasuMdharAyAM saundaryavIryAbhyAM mAra iva kumAra iva ca jIvakakumAre bArayuvatInAM poravRddhAnAM ca hRdi svAGgArohaNopalambhasaMbhAvanAhRSTAnAM karirathaturagapraSThAnAM pRSTheSu ca sadA niyasati tadavasare prastutamucyate / 66. azra kadAcidacalamacaramamArUDhavati bhAnumati vidhAya vidheyamaharmukhasamucita5 mahamahamikApatadanipatiki roTaratnakiraNanikaravirAjitaM rAjavijayavarNanacaturacAraNamukharitaharipatAla tamanila calitakAlikAkalApamamaladukUlavitAnavilasaduparibhAgamudgacchadatucchamarIcinicayaniculi tamaNistambhamAsthAnamaNDapamAdhavasantaM sabhopagatavAravAmalocanAcAlitacAmaramarudAndolitakuntalazreSTastena kanIyasA laghusahodareNa nandAyena na vidyante'nya upAsyA yeSAM tairasAdhAraNavayasyaimitraizca sama vasuMdharAyAM pRthivyAM saundabIryAbhyAM kramaNa mAra iva madana iba kumAra iva kArtikeya iva jIvakakumAre 10 jIvaMdhare vArayuvatInAM vilAsanInAM pauravRddhAnAM vRddhanAgarikANAM ca hRdi, svAzapu svazarIreSu bhArohaNo palambhaH samucaTanaprAtireva saMbhAvanA satkArastena hRSTAnAM prasannAnAM kariNazca sthAzca turagAzceti karisthaturagaM tasmin praSTAnAM zreSThAnAM pRSTeSu ca sadA nivasati sati 'yasya ca bhAve bhAvalakSaNam' iti saptamI tadavasara prastutaM prakRtam ucyate / 669. atheti--athAnantaraM kadAcid jAtucit bhAnumati sUrye acaramamAgham acala parvatam udayAcalamiti yAvat ArU ivati sati, ahamukhasamucitaM prAtaHkAlayogya vidheyaM kArya vidhAya kRtvA ahamahamikyA-ahaM pUrvamahaM pUrvamiti yuddhayA patanti vinamanti yAni avanipatInAM rAjJAM kirITAni mukuTAni teSAM ravAnA kiraNanikaraNa mayUkhamaNDalena virAjitaM rAjavijayasya varNane dhaturA vidagdhA ye vAraNAsamuMkhAtA hariso dizo yasya tam , anilena calitaH kadalikAkalApo dhvajasasUho yasmin tam , amaladukUlasya nirmaladukUlavastrasya vitAnena candropakena vilasana uparimAgo yasya tam, udgacchatA uparinajatA atucchamarIcinicayena vizAlakiraNasamUhena niculitAH kRtAvaraNA maNistammA yasya tam, evaMbhUtamAsthAnamaNDapaM sabhAmaNDapam adhivasantaM tatra sthitamityarthaH, samIpagatAH pAvasthitA yA vAsvAmalocanA vezyAstAmivAlitAnA vAmarANAM bAlanyajanAnAM marutA pavanenAndolitaH kampitaH kuntalakalApaH tattvajJAnarUpI jalake dvArA bujhAkara guNoMke samUhase zreSTha choTe bhAI nandAya aura kisI dUsarekI upAsanA nahIM karanevAle mitroMke sAtha, pRthivIpara saundaryase kAmadeva ke samAna 25 aura parAkramase kArtikeyake samAna jIvandhara kumAra jisa samaya vArayuvatiyoM aura vRddha nAgarikoMke hRdayameM tathA apane zarIrapara car3hanekI prApti rUpa Adarase harSita hAthI, ratha aura zreSTa ghor3oMkI pIThapara sadA nivAsa kara rahe the usa samaya jo prakRta bAta huI vaha kahIM jAtI hai| 669. athAnantara kisI samaya sUryake udayAcalapara ArUr3ha honepara prAtaHkAlake yogya 30 kriyAoMko kara kASTAMgAra usa sabhAmaNDapameM AsIna huA ki jo pahale praveza karane kI prati spardhAse Ate hue rAjAoMke mukuTasambandhI ratnoMkI kiraNoMse nIrAjita thA jisameM AratI utArI jA rahI thI, rAjAkI bijayake varNana karanemeM catura cAraNoMke dvArA jisameM dizAe~ zabdAyamAna ho rahI thI, jisakI patAkAoMkA samUha vAyuse hila rahA thA, jisakA ___ UparI bhAga ujjvala rezamI dhuMdovAse suzobhita thA, aura jisake maNinirmita khambhe UparakI 25 ora uThatI huI bahuta bar3I kiraNoM ke samUhase AvarAse yukta jAna par3ate the| usa samaya samIpameM sthita vezyAoMke dvArA calAye hue camaroMkI vAyuse kASTAMgArake Ageke bAloMkA 1. prapThAnAM zreSThAnAm iti TippaNI / 2. ma0 kirITa rasnakiraNanIrAjitaM / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSaprAtiranantaradAntaH ] dvitIyo kammaH kalApa mullasadAbharaNamaNimahaH prasarakaJcukitasakala kASThaM kASThAGgAraM dharaNIpatimakuTataTaprahArajajaMritazikhareNa nijJAdhikAralakSmIlatA ghirohaNa viTapena vetradaNDena caNDimAnamudvahatpradarzitamukhavikAraH pratIhAraH pravidaya saprazrayaM praNamyedaM vyajijJapat' / | 70. "deva, devabhujaparighaparipAlitaparyaMnteSu kAntAreSu taruNa tRNacaraNarasAkulaM gokulamAtya kuto'pi digantarAlAdaviralaza rAsAraza kalitagopavapuSaH paruSavacaso nAphalA balAdAhRtya gatA iti pratIhArasthAne sthitAH protoddhRtobhayapANitalapraNayipallavavaMzadaNDAH kuJcitAgracaraNaspRSTamahopRSThA dviguNata radIrdhIkaraNatanutarazarIrAH paranivedana bhayacakitazabaraiH zAkhAsu kezasamUho yasya tam, ullasanti zobhamAnAni yAnyAbharaNAni teSAM maNayoM ratnAni teSAM mahasastejasaH prasaraNa kabukitA vyAptAH sakalakASTA nikhila dizo yena tam, kASThAGgAraM sanAmadheyaM nRpAdhamam, dharaNIrAjJAM makuTeSu prahAreNa jarjaritaM zikharaM yasya tena nijJAdhikAralakSmIreva latAstasyA adhirohaNaviTapa AzramazAkhA tena vetradaNDena caNDimAnaM guruvikAro yena tathAbhUtaH prahArA dvArapAlaH pravizya saprazrayaM savinayaM praNamya namaskRtya idaM vakSyamANaM vyajizakt nivedayAmAsa -- 70. deveti - deva, rAjanU, devasya bhavato bhujaparidhairbAhrargalaiH paripAlitA paryantA yeSAM teSu kAntAreSu vaneSu taruNatRNAnAM hastiharitazaSpANAM caraNarasena makSaNasnehenAkulaM vyayaM gokulaM dhenusamUhaM kui'pi kasmAdapi ajJAtAditi bhAvaH digantarAlAskASThAmadhyAt Apatya bhAkramya aviralazaraHsAreNa nirantaravANavRSTyA zakalitAni khaNDitAni goMvapUMSi yaiste, paruSaM vaco yeSAM te kaThorabhASiNo nAphalAH kirAta balAdU hA AhRtya gatA iti pratIhArasthAne dvArasthAne sthitAH kecana goduhare ghoSAH krozanti rudanti iti / atha duhAM vizeSaNAnyAha -- protamanyonyAsakam uddhRtamuparisthApitaM yadumayapANitalaM hastaGkayatalaM tasya praNayinaH snehayuktAstatra vidyamAnA iti yAvat pallavavaMzadaNDA palavopalakSitaveNudaNDA yeSAM te, kuJcitairavanamitairapracaraNaiH spRSTaM mahIpRSThaM yeSu te, dviguNatareNa dIrghIkaraNena AyatIkaraNena sanutaraM 20 kRzataraM zarIraM yeSAM te, parebhyAM nivedanaM paranivedanaM tasya mayena cakitA mItA ye zabarAH pulindAstaiH - 1 1 1. ka0 atripat / 16 121 samUha hila rahA thA aura AbhUSaNoMke maNiyoMke uThate hue tejake samUhase usane samasta dizAe~ vyApta kara rakhI thIM / rAjAoMke mukuTataTapara prahAra karanese jisakA agrabhAga jarjarita ho gayA thA aura jo apanI adhikAra- lakSmIrUpI latAko car3hane ke lie vRkSa kI zAbbAke samAna jAna par3atA thA aise vetradaNDase tIkSNatAko dhAraNa karane evaM mukhake vikAra ko dikhAnevAlA dvArapAla praveza kara tathA bar3I vinaya ke sAtha praNAma kara kASThAGgArase yaha nivedana karane lagA. ki 5 15 2.5 30 7. 'he deva ! Apake bhujarUpI argaladaNDoM se surakSita somAoMse yukta vanoM meM hare-bhare tRNoMke caranemeM AnandapUrvaka nimagna gAyoMke samUhako lagAtAra kI varSA unakA zarIra khaNDita karane evaM kaThora vacana bolanevAle bhIla kisI dizAse Akara jabardastI hara le gaye haiN| aisA dvArapara khar3e kitane hI gvAla cillA rahe haiN| una gvAloM meM kitane ho gvAla paraspara pha~so huI donoM hAthoM kI hatheliyA~ bA~sakI lAThiyoMpara rakhe hue haiM aura unase bA~sakI lAThiyA~ lAla-lAla pallavoMse yukta jaisI jAna par3atI haiM, kitane hI mur3e hue pairoMke agra bhAgase pRthvItalakA sparza kara rahe haiM -- pRthivI - ghuTane Teka kara sthita haiM, kitane hI logoM ke zarIra pRthivIpara atyadhika lambA par3ane se atyanta kRza ho rahe haiM, arthAt kitane hI loga pRthivIpara auMdhA par3akara prArthanA kara rahe haiM 15 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadya cintAmaNiH [ 70-71 puchindaiH kRta - baddhakarAH pralambitA ivAnukampyamAnAH pramlAnavadanasUcitAntaH zokaprAgbhArAH, prajRmbhamANotthitasthUlasirAjAlajaTilitavapuSaH, prakAmavivRtAsyakSarallA lAjalApadezena pItamapi payaHpUramamandasvAntasaMtApAdumanta iva jugupsyamAnAH kecana goduhaH krozanti" iti / 1 i 71. tathA zaMsatyeva tasminazrutapUrveNa zravaNakaTukatadvacanena dharaNIpatiH phaNipatiriva 3. phaNAmaNDalaprahAreNa prajvalitakopAgniH satvaronnamita pUrvazaroraH, sudurotkSipta vaikakSyatADitora:- mAlA kavATa:, sopasthUlaniHzvAsataralita vakSaHsthalaH saMdhukSayanniva hRdayagataroSAzuzukSaNim, atimAtragAtrabhaJjana truTitoraH sthalahAravinirgaladavirala muktAphalaprakareNa prayacchanniva samaradevatAyai prasU 122 zAkhAsu baddhaka zraddhahastAH pralambitA iva dIrghIkRtA ivAnukampyamAnAH praglAnavadanaiH nizrIka mumbaiH sUcitaH prakaTito'ntaH zokamAmmArI hRdayasthitazokasamUho maiste, prajRmbhamANotthitena vistRtotthitena 10 sthUlasirAjAlena sthUlanADIninayena jaTilitaM vapuryeSAM te prakAmamatyantaM vivRtAni vyAttAni yAnyAsyAni sukhAni tebhyaH zarad yAlAjalaM tasyApadezena vyAjena potamapi payaHpUraM jalapravAham, amandasvAntasaMtApAt pracuracita saMtApAda udvamanta unniranta iva jugupsyamAnA jugupsAviSayIbhUtAH / 1. tatheti tasmin pratIhAre tathA pUrvoktaprakAreNa zaMsatva kathayatyeva sati, pUrva na zrutami zrutapUrvaM tenAnAkarNita pUrveNa zravaNayoH kaTukaM zravaNakaTukaM tasya vacanaM tadvacanaM zravaNakaTukaM yazadvacanaM tena 15 dharaNIpatiH kASTAGgAraH phaNAmaNDalaprahAreNa bhogacakravAla kuTTanena phaNipatiriva nAgendra iva prajvalitaH kopAziryasya sa vRddhodhAnalaH, satvaraM savyamutramitaM pUrvazarIraM yena saH, sudUrotkSiptena caikakSyeNa mAlAvizeSeNa tADita uraHkavATo vakSaHkapATo yasya saH, 'prAlambabhRjulambi syAtkaNThAdvaikakSikaM tu tat / tiryaka kSiptamurasi ityamaraH sodhmaNA sauSNyena sthUlanizvAsena dIrghazvAsena taralitaM caJcalaM vakSaHsthala yasya saH, roSa evAzuzuNiriti roSAzuzukSaNiH hRdayagatazrAsau roSAzuzukSaNizceti hRdayagatazeSAzuzuafred hRdayasthitakopAnalaM saMdhukSayaziva prajvalayanniva atimAtramatyadhikaM gAtrabhaJjanena zarIramaJjanena truTitaH khaNDitoya uraHsthalahArastasmAdvinirgala saMpatan yo'virala muktAphalaprakaro nirantara maukikasamUhastena samaradevatArthaM raNadevyai prasUnAJjaliM puSpAJjaliM prayacchavi pradadadiva, lalATe niTilataTe ghaTitA 2.0 aura usase unake zarIra atyanta kSINa jAna par3ate haiM, 'kahIM ye jAkara dUsaroMko khabara na kara deM isa bhayase bhIta bhIloMne kitane hI gvAloke hAtha vRkSoMkI zAkhAoM meM bA~dhakara unheM 25 nIce laTakA diyA thA aura isa kAraNa ve atyanta dayA ke pAtra jAna par3ate haiN| unake mura jhAye hue mukhoMse antaHkaraNa meM sthita zokakA samUha sUcita ho rahA hai| bar3hatI evaM ubharI huI moTI nasake samUha se unake zarIra vyApta haiM tathA atyanta khule hue mumbase jharanevAlI lArarUpI jalake bahAne ve atyadhika hArdika santApase pahale piye hue bhI jalake samUhako ugalate hue ke samAna glAnike pAtra hai / 30 71. dvArapAlake aisA kahate ho usake azrutapUrva karNakaTuka vacanoMse kASTAGgArakI krodhAmi usa taraha prajvalita ho gayI jisa taraha ki phanapara prahAra karanese nAgarAjakI krodhAgni prajvalita ho uThatI hU~ / usane apane zarIrakA pUrva bhAga bar3I zIghratAse Upara kI ora uThA liyA arthAt vaha tanakara baiTha gyaa| bahuta dUra taka uThI huI nirahI mAlAoMse usakA kivAr3a ke samAna caur3A vakSaHsthala tAr3ita hone lagA, garma aura moTI zvAsoMse usakA vakSaHsthala caMcala ho uThA aura usase vaha hRdayameM sthita krodharUpI agniko dhauMkate hueke samAna jAna par3ane lagA / bahuta bhArI aMgar3AI lenese TUTe hue vakSaHsthalake hArase giranevAle lagAtAra motiyo ke samUha se vaha aisA jAna par3ane lagA mAno yuddha ke devatAke lie puSpAJjali hI de 35 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ or - goharaNavRttAnsa: ] dvitIyAM lambhaH nAJjalim lalATaghaTita bhayAvaha bhrukuTizcApamiva svayaM samarAya dadhat tIkSNanipAtena nirIkSaNapuGkhanA purIsthita pulindasaMdehAdiva prahitena vitrastaparijanena parihRtapurobhAgaH, prasarpataH paritaH pracurapalAMhitalocanarotriyo madhyamadhyAsInaH kSotrakSodIyAM racitanijapratApakSa yamakSamaH sohamanI nimagna iva lakSyamANaH, zramajalavindudanturArIrayaSTirantastApazamanAya snAtotthita iva bhAsamAna: zagAdatiparicitarapi pArzvacaraistadAnImanya ivAmanyata / nAtivirAcca natitA- 5 dharapallavaniyAMtAkiraNavyAjena prajAnurAgamiva pradarzayan 'prahIyatAM tatra daNDa : ' iti bhAvibhitra pizunAnipatanadAyinA dhAratareNa svareNAdisya govidallaM prAhiNot / . 123 bhayAvahA kuTiyana saH ata eva samarAya yuddhAya svayaM cApaM dhanudiva tIkSNanipAtana nizitanipAtana vAmanAdhikyAta puro'vasthitA agre vidyamAnA ye pulindAH zayarAsteSAM sandehAdiva prahitana preritana nirIkSaNApANana vitrastAM vibhAtIya parijanasveda parihRtastyakaH purobhAgI yasya saH paritaH 10 samantAt prasarpataH prasarataH pracurapeNa tIvakAMce lohitayo raktayorlocanayo yad vistasya madhyam adhyAsIno'viSTita ata eva yadIyamitatara racito vihito yo nijapratApakSayaH svakIya tejo'pakarSastaM saMAtum akSamo'samarthaH san agnI vahA~ nimagna iva tanmadhyasthita iva lakSyamANAM dRzyamAnaH, zrama jalavindumiH svakaNikAbhiInturA vyAptA zarIrayaSTiryasya saH ata evaM antastApazamanAya manastApa - vidhyApanAya AdI snAtaH pazvAdusthita dA~ta svAnothita iva bhAsamAnaH pratIyamAnaH, kSaNAdalAMnaiva kAlena 15 atiparacitairapi pArzvacaraH samIpasthAyibhirjanaiH tadAnIM tasmin samaye'nya iva bhinna ivAmanyata / kSaNAdeva dharaNApatiH krodhAdvikRtaveSo'bhUdyena paricitA api taM no paricikyuriti bhAvaH / nAtibhirAJca kSiprameva ca nartitaH krodhena prasphurito yo'dharapallo dazanacchada kisalayastasmAnniryAtA nirgatA ye'ruNakiraNA rakkamayU vAsteSAM vyAjena prajAnurAgaM janatAsneha pradarzayati prakazyabhitra 'tatra kAntAre daNDaH sainyaM grahIyatAm prapyatAm itItthaM bhAviparibhavasya pizunaM sUcakaM yadazanipatanaM vajrapatanaM tasya saMdehaM dadAtItyevaM 20 zIlaM tena dhIrataraMNa uccaistareNa svareNa Adizya Azaya sauvidalaM pratIhAraM prAhiNot prajighAya ! 1. 0 0 0 lakSyamANaH / rahA ho| usake lalATapara bhayaMkara bhauMha uTha khar3I huI aura usase vaha aisA jAna par3ane lagA mAno yuddha ke lie svayaM dhanuSa hI dhAraNa kara rahA ho| 'sAmane mIla khar3e haiM.' isa saMdeha se hI mAno usane apane netrarUpI paine bANa Age calAye the aura usase bhayabhIta hokara hI sevakajanIne usake AgekA sthAna chor3a diyA thA - sevaka bhayabhIta hokara idhara-udhara 25 bhAga gaye | vaha saba aura phailanevAlI totra krodhase lAla netroMkI kiraNoMke bIca meM baiThA thA aura usase aisA jAna par3ane lagA mAnoM pAgala evaM kSudra janoM ke dvArA kiye hue apane pratApa ke kSayako sahane ke lie asamartha hotA huA agnike madhya meM hI nimagna ho gayA ho / pasInAkI bU~da se usakA zarIra vyApta ho rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno antaHkaraNa ke nApako sAnta karane ke lie snAna karake hI uThA ho / aura atyanta paricita sevakoM dvArA bhI 30 vaha usa samaya kSaNa-bhara meM anyakA anya mAnA jAne lagA / unane zIghra hI nAcate huekrodhAtireka se hilate hue adhararUpa pallavase nikalI lAla-lAla kiraNAMke bahAne prajAke anurAgako prakaTa karate hue ke samAna 'vahA~ zIghra hI senA bhejI jAye', isa prakAra honahAra parAjaya ke sUcaka vajrapAta ke saMdehako denevAle atyanta gambhIra svarase AjJA dekara dvArapAlako vApasa bhejA / 35 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 124 - - gadyacintAmaNiH [72-73 sainyaprayANam - 72. pratilabdhaprANenetra bhautikampitavapuSA praskhaladvacasA tvaritataramupasaratA dauvArikeNa niveditakASThAGgAranidezezcamUpatibhizcoditA camUzcaTulataracaraNanyAsabhAreNa nibiDocchitanizitakuntAgreNa parita prasarpadasimukhena ca namayantI bhuvamunnamayanto divaM vistArayantI ca dizaM pratasthe / 3. prasthAya ca prasabhaM prayAntI ca vAhinI godhanAvaskanditaskarAMstirodhAyopasRtya grahotumiva sarasaratura surazikharosthitaparAgapaTalapaTena kRtAvaguNThanAsIt / nirayAsocca puraH pulindebhyaH prakaTayitumivAsyAH kApaTikavRtti nijitaparjanyagajita gAmbhIryaH kalakaladhvaniH / tadupadezavaviditavRttAntasya zabarasainyasya saMnAhaH saMbhaviSyatItyAzaGkayA zubhetarapizunazakunasamudI 672. pratilabdheti-pratilabdhAH prANA yasya teneva, bhItyA kampita bapuryasya tena, praskhalanti 10 vAMsi yasya sena, svastitaraM zIghrataramupasaratA dauvA rikeNa pratIhAreNa niveditaH sUcitaH kASTAGgArasya nidezo yebhyastaiH campatimiH senApatimizvoditAH preritA camUH pRtanA caTulatarANAmaticapalAnAM caraNAnAM nyAsasya nikSepasya bhArastena niviI saghanaM yathA syAttathocchuitA utthApitA ya nizitakuntAstIkSNaprAsAsteSAmaneNa paritaH samantAt prasarpanto ye'sayaH kRpANAsteSAM mukhena ca (kramazaH) bhuvaM pRthivIM namayantI divaM gaganam usamayantI samutthApayantI dizaM kASTAM vistArayantI ca pratasthe cacAla / 15 673. prasthAyeti-prasthAya ca prasabhaM hA prayAntI pugacchantI ca vAhinI senA gAva evaM dhanaM godhanaM tasyAvaskandino'pahArakA ye tassAcorAstAn tirodhAyAntardhAya tarUpati yAvat upasRtya samIpaM gatvA grahItumiva kharatarAstAkSaNatarA ye turagakharA hayazaphAsteSAM zikharaNAprabhAgenosthito yaH parAgaTalo dhUlisamUhaH sa eva paTastena kRtamavaguNDanaM yayA tathAbhUtA AsIt / nirayAsIJca-nirayAsocca niragamaca puro'gne pulindebhyaH zabarebhyaH 'bhedAH kirAtazabarapulindAmlecchajAtayaH' ityamaraH, asyAH senAyAH 20 kApaTikavRttiM mAyAvitAM pradayitumiba nijiMtaM parAbhUtaM parjanyagarjitasya maghavanergAmbhIrya yena tathAbhUtaH kalakaladhvaniH klklshbdH| tadupadezavazena vidito vijJAto vRttAnto yasya tathAbhUtasya zabarasainyasya pulindrapRtanAyAH saMnAho yuddha saMbhaviSyatIti AzaGkayA saMbhAvanayA zubhetarapizunAni amaGgalasUcakAni yAni zakunAni taiH samudArito yo bhAviparibhavastasya bhItyA bhayena ca 'zakunaM maGgalAzakhi nimitte zakunaH 672. vApasa Anepara dvArapAlako aisA lagA mAno prANa punaH prApta hue hoN| bhayase 25 usakA zagara kA~pa rahA thA aura vacana skhalita ho rahe the| usane bar3I zIghratAse pAsa jAkara senApatiyoM ko kASThAGgArakA Adeza sunaayaa| tadanantara senApatiyoMse prerita senA, atyanta . caJcala caragoMke rakhane ke bhArase, saghanatAke sAtha Upara uThAye hue tIkSNa bhAloMke agrabhAgase aura saya ra lapakanI huI talavAroMke agrabhAgase pRthivIko nIce jhukAtI, AkAzako U~cA uThAtI aura dizAoMko vistRta karatI huI cala pdd'ii| 73. prasthAna kara haThapUrvaka jAtI huI vaha senA ghor3oMkI painI TApoMke agrabhAgase uThI dhUlike samUharUpa vastrase aisI jAna par3atI thI mAno godhanapara AkramaNa karanevAle coroMko chipe chipe pAsa jAkara pakar3ane ke lie usane ghUghaTa hI nikAla rakhA ho| sAmane bhIloMse megha garjanAke gAmbhIryako jItanevAlA kalakala zabda nikalane lagA so usase aisA jAna par3atA thA mAno kASThAGgArakI isa senAkI kapaTa vRttiko prakaTa karane ke lie hI kalakala 35 zabda nikala rahA ho| 'usake upadezase samAcAra jJAta kara bhIloMkI senAmeM yuddhakI taiyArI ho jAyegI' isa AzaGkAse aura azubhakI sUcanA denevAle zakunoMke dvArA kathita bhAvI parAbhava ke 1. ka.. tvritmupsrtaa| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samaravRttAntazca] dvitIyo lambhaH 125 ritabhAviparibhavabhItyA ca varUthinI rathakaTayAvalana vazajanitacItkAraraveNa karikaraTataTaniyanmadadhArAmasnapinasthalikA pratikUlavAtakampitadhvajabhujalataratADitaketuyaSTivakSaHsthala pradezA bhRzamirohIna 74. tata kSaNAdevAbhyetya kAhAGgAracamUH kAkapaGktiH zRgAlamiva svIkRtAmiSamapahanagopana vyAdhamArtha mgedha / tadavalokanajAtakrudhazcamaravAlaromaracitarajjUgrathitake zapAzAH 5 ga.vipina ganina magana mAmA vyAghra nanirmitA|rukA, varATikAbharaNabhUSitavapuSaH parigRhIta. pAdukA: mamAgapitakAmaMkAH emAlAbhyarthitacaNDikAH kaNThadanapotamadhumadalAlasAH, zabarIjana gyA' iti vimalocana:, barathinA gaMnA sthAnAM samUho rathakalyA 'khalagIrathAt' ityAdhikAre 'ininakaTyAcazca' ityanena samUhAtha kAnapratyayaH, tamya calanavarzana samaraNazaMna janita: samumpano yazcItkAraravo'nukaraNazabdavizeSastana kariNAM gajAnAM kasTanaTebhyo gaNDasthalatI raMbhyA niyansI nirgacchatA yA bhadadhArA saivAsrANi ? azraNita: snapitA sthalI vanamiyA sA 'anaH kaNeka si klIvamaNi zoNite' iti maMdinI / pratikUlavAtena viruddhavAyunA kampitA pitA ye dhvajAH kaMtavasta eva bhujalatA bAhuballayastAmistADitAH kaMtuyaSTayaH patAkAdaNDA eva vakSaHsthala pradezA yayA tathAbhUsA satI bhRzamatyartham arodIdiva cakrandeva / 4. tana itei. tatastadanantaraM kSaNAdeva abhyetya sammukhamAgatya kASTAGgAracamUH kAkaritAyasaNiH svIkRtAmipaM gRhItamAMsa zRgAlamiya gomAyumica, apahRtaM godhanaM yena saM muSitadhenudhanaM vyAdha- 1 sArtha zabarasamUha rodha / tasyAH kASTAGgAracambA avalokanena jAtakudhaH samutpajhakopAH, camarANAM mRgavizeSANAM bAlaromabhiH kezalomI racita rajjubhiruithitA. kezapAzA yeSAM te, kekipicchaimayUrapiccharAracitA bhaNDamAlA ziraHlA jo yeste, vyAghracarmabhinimitAnyarakANi-adhovastrANi yeSAM te, parATikAnAM kAdikAnAmAbharaNabhUpitAni vapUMki yeSAM te, parigRhItAH pAdukA upAnaho yaiste, samAropittAni samasyacauphanAni kAmukANi dhaSi yeSAM taM, bhAdau puraskRtA upahAraiH pUjitA pazcAdabhyathitA yAcitA caNDI 2 yasa, kAThana kapaThapramANaM pIta yanmadhu mayaM tasya made mohe lAlasA vAnchA yeSAM te, zabarIjanaimilI bhayase vaha sanA, rathasamUha ke calanese utpanna cItkAra zabdake dvArA mAno atyadhika rohii| rahI thii| hAthiyoM ke gaNDasthalase nikAlanevAlI madakI dhArA rUpa A~suoMse usane Asa-pAsakI bhUmiko AnandAdima kara liyA thA aura pratikUla vAyuke dvArA kampita bhujalatAke dvArA vaha panAkAdazahA yA ghanaHsthala ke pradezakA nAr3ita kara rahI thii| 67. nAnAntara kSaNa-bhara meM sAmane jAkara kASThAGgArakI senAne godhanako apahRta karanevAle bhIgaka ma mRhakA usa prakAra roka liyA jisa prakAra ki kauoMkI paMkti mAMsakI DalI rakhanevAla siyArakA roka letI hai / tatpazcAt senAke dekhanese jinheM krodha utpanna ho rahA thA camarI gAyake bAlarUpA mAMsa nimita rasIse jinhoMne bAloMkA jaTA UparakI Ara bA~dha rakhA thA, jinake mamna kohI mAlAe~ matharake picchase nirmita thIM, jinake adhovastra vyAghrake camar3e meM banAye gaye the, jinake zarIra kaur3iyoMke AbhUSaNoMse suzobhita the, jinhoMne pairoMmeM cappala pahana rakha zre. dhanuSa car3hA rakhe the, caNDI devoko bheMTa dekara iSTa vastukI prArthanA kara rakhI thI, kaNTaparyanta piye hue madhuke nazAmeM jinakI lAlasA bar3ha rahI thIjo kaNThaparyanta madirA pIkara usake nazAkI pratIkSA kara rahe the, milliyoMne jinheM AzIrvAda 3 .-- . ..- ---. 1.ma0 dhaaraaspihitsyaalpdd'aa| w Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 gadyacintAmaNiH [75 samara - prayuktAziSaH prAptAnuguNanimitaprazaMsinaH prakAmavyAttAsyabhISaNabhASaNasvanastyAnaDiNDimazRGgaravaprakaTitaprasthAnAH kASThAGgArabalamaparakASThAgatadinakaramiva timiranikarAH pratigRhya zitatarabhallai: phulariva pulindAH mrdevtaamaaraadhyitumaarebhire| 71. atha subhaTanaTanATayitavyaraNanATyaraGgapaTahapaTutararaTitasadRkSapakSadvayatumulasamAhUta5 vilokanakautUhalini lirdayAkRSTiprabhavavepathusahanAkSamadhanurAkranditAnukAribhISaNajyAghoSaNaznavaNa mAtravaratamRgayathasanbrahmacAribhaTabruvamRgyamANaprayANAdhvani jyAkarSaNavalabhAvitazravaNamUlAbhyAgamasaMpAditasaMdezaharasaMda hRdayabhedanacaturazaranivahavihitaMgamAgame muSitajIvitasAyakagaveSaNamanISA janaiH prayunA Azaya yasta, prAptAni yAni anuguNanimittAni anukUla zakunAni tAni prazaMsannAtyavaMzIlAH, prakAmamatyantaM vyAsAni vighaTitAni yAnyAsyAni sutrAni taiISaNaM bhayaGkaraM yad bhASaNaM vArtAlApastasya 1. svanaH bastasya tyAnaM tiiniH, 'styAnaM lomni pratizrutyAm' iti vizvalocanaH, DiNDimA vAdyavizeSAH zRGgaravAH zRGgazabdA eSAM savAMdvandaH taiH prakaTitaM sUcittaM prasthAnaM yeSAM te, 'vAdyaprabhedA Damaru paDamajhairAH' ityamaraH, pulindAH zabarAH aparakASThAgatadinakarapazcimadisthitasyaM timiranikarA hava dhvAntasamUhA iva kASTAhAsbalaM kRtamnasainyaM pratigRhya saMhadhya phullairiva kusumairiva zitataramalalastAkSaNatarakuntaiH samaradevamA yuddhadevatAm ArAyayituM sevinum AraMbhiraM prAradhavantaH / 675. atheti-mAtaram , koze muhIye yu miti kezAkezi tasya bhAvastattA tayA yuddhe raNe pati yati ini sNyntrH| atha yuddhasya vizeSaNAnyAha-subhadeti-subhaTA yoddhAra eva nAH zailUSAstainAyitaraM yada razanATayaM suddhanATayaM tasya raGgApaTahAnA raGgabhUmivAdyAnAM yat paTutararaTataM tIvratarazabdastasya sahazaM samAnaM yarapakSaprasya sainya yugalasya tumulaM raNasaMghaTastena samAhUtA AkAritA vilokana kautUhalino rzanakumukrino asmin tasmin , niyeti-nirdayaM niSkaruNamatyamtamiti yAvat yathA syAttathA 20 yA kRSTistAnprabhavastatsamutpanno yo vepathuH kampanaM tasya sahane'kSamAgi asamarthAni yAni dhanadhi cApAsteSA mAkranditAnusAri rodanadhvanikarupaM yad bhISaNaM bhayAvaha jyAghoSaNaM pratyaJcAzabdastasya zravaNamAtreNa jastA mItA mRgayUsamAcAriNa: kuraGgagaNasadRzA bhaTavAH kAtarayodvArastamRgyamANamanviSyamANaM prayANAdhva palAyanamAgoM yasmin tasmin , upAkarSaNeti-jyAkarSaNasya mauryAkarSaNasya balema zaktyA mAvitaH prApito yaH zravaNamUlAbhyAgamaH karNamUlAgamastena saMpAdito vihitI saMdezaharasaMda ho dUtavicikitsA yestathAbhUtA 25 hRdayabhaMdana caturA ye zarA bANAsoSAM niyahana samUhaMna vihito gamAgamo yasmin tasmin , mupitati diyA thA, jo prApta hue anukUla nimittoMko prazaMsA kara rahe the aura atyadhika khule hue mukhake bhayaMkara bhASaNarUpa zabdara vRddhigana-joradAra zabada karanevAle DiNDima aura sIMgoM ke zabdase jinakA prasthAna sUcina ho rahA thA aisa bhIla pazcima dizAmeM sthita sUryako andhakAra ke samUha ke samAna rokakara phUloM kI taraha sujhAbhita atyanta bhAloMse yuddhadevanAkI ArAdhanA 30 karane lge| 675. athAnantara yoddharUpI naToMke dvArA khelane yogya yuddha rUpI nATakakI raGgabhUmimeM bajane vAle nagAr3A joradAra jhadhake sadRza donoM pakSa ke kalakala nAdase jisameM dekhane ke kutUhalI manunya dulAye gaye the, nidayatApUrvaka khIMcanese utpanna kampanako sahana karane meM asamartha dhanupakI cillAhaTakA anukaraNa karanevAle DorIke bhayaMkara zabdake sunane mAMtrase 35 bhayabhIta bhRgAMke iNDake samAna kAyara logoMke dvArA jisameM bhAganekA mArga khojA jA rahA thA, DorIke khIMcaneka balase yukta tathA kAnoMke mUla taka Agamanase sandezahara-dRtAkA sandeha utpanna karanevAle mAyake bhedane meM catura pANoMke samUha jisameM yAtAyAta kara rahe the, prANA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vRttAntaH / dvitIyo lambhaH 120 cchalAnupata-pAtipracaya prajchAditAvanuSi prAvatalahananasaMdhAbhipataduparata karadhRtakaravAladAritapratyathini pApatararopadaSTotamukharIkSyavIkSaNa bhayApakrAmatkravyAdi paryAyapravRttobhayabalavijayapohapitA se karighaTA TanasphuTita muktAphalatulitAstokazramajalakalitahastavati bhUriti rIphAlatayathAvasthinavAI jani, zilImukhaviddhamukhavinirSadaviraladhiradhArApunaruktasindUritadviradavapuSi nahaniyantanAta gopanItagthaharAlolupapratibalakalakalaravamanohAriNi kAkapeyazoNitApagA- 5 pravAhapamitaraNa yi , bhivAnamanaparasabharavatAbhimukha pratiyitadezo yazarazayanazAyiyodhake yAnaM kegANitayA pramajati, tahaNAyAm 'svadezagata: zazaH kRjarAtimAyA' iti kiMvadantI mucitamapahAta aMyitaM astathAbhRtaH ye mAyakA bANA tapAM gaveSaNasyAnveSaNamya yA bhanISA buddhi staramAAlemAnuenanmAunugacchantI ye padAta yo mRnyAsnepA nacayana samUhana pramAdinA havabhRddhabhUmiprasmin sammina prAkane--prAmA pUrvapratinI yA hananasamdhA mAraNAbhiprAyastanAbhipataniHsaMmukhamAgacchadbhiH 10 uparatapharatakasvAlamRtahastazRtakRpANedAritAH svaNDitAH pratyAdhino ripabo yasmin tasmin , parupataretiparapakaraNa tIvrataraMga rogana naSTa oSTho'sI yasmin tathAbhUtaM yat pretamukhaM mRtavadanaM tasya rakSyasya kSamavalokanaM tasya mayanApAmataH vyAdI mAMsabhojino yasmim tasmin , paryAyeti -paryAyeNa krameNa pravRtto jAto ya ubhayabalasya vijayastasya ghopeNa harSitA pahAro yasmin tasmin 'nayatatra' iti kapa , kanikarighaTAyA gajasamRhasya pATanena vidAraNena sphuTitAni prakaTitAni yAni muktAphalAni 15 mauktikAni taistulitAni yAni astokazramajalAni bhUrisvedajalabindavastaiH kalilA yuktA hastavantaH kuzala janA yasmin masmin , bhUritirI phalaiH kavikArUpakA katA ata evAya sthitA ekatrasthitA vAjinI hayA yasmin sammina , zilImukheti-zilImAviddhabhyo muralI biniyantI yA biralarudhiradhArA tathA punarutaM yathA syAttathA sinduritAni dviradavaSi gajazarIrANi yasmin tasmin , nihateti--nihato gRto niyantA sArathiryaSa tathAbhUtaisturagairupanIyamAnI yo gthastasya haraNe svasAskaraNe lolupa TapaTaM yatna- 20 tibalaM zatrusainyaM tasya kalaraveNa kalakalazabdena mano haratItyevaM zIlaM tammina , kAkapeyeti-kAkapeyA gabhIrA yAH zoNitApagA rudhiramadyastAsA pracAheNa prazamitaM raNarajI yasmina sasmina , paribhavetiparibhavasya tiraskArasya nirasane dUrIkaraNa paraM tatparaM yatsamaradaivataM yuddhadevatA tasyAbhimukhaM purastAta pratipahArI vANoMka khojanekI buddhise chalapUrvaka idhara-udhara calanevAle sarakAMka samUhasa jisameM yuddhakI bhUmi AcchAdita ho rahI thI, mArane ke pUrvavartI abhiprAyase sAmane AnevAle mRta 25 manuSya ke hAtha meM sthita talavArase jisa meM zatru vidIrNa ho rahe the, atyadhika tIkSNa krodhase oThako usanevAle mRta manuSya ke mukhakI rUkSatAke dekhane ke bhayase jisa meM mAMsabhojI jIva bhAga rahe the / krama-kramase pravRtta donoM pakSakI vijaya ghoSaNAse jisameM prahAra karanevAle harSita ho rahe hAthoMkA kauzala dikhAne vAle manuSya hastiyoM ke samUha athavA unake gaNDasthaloM ke cIrane se nikale hue motiyoMke samAna atyadhika pasInAse yukta the, lagAmarUpa kA~Toke 30 pakar3anesa jahA~ bahuta bhArI ghor3e yathAsthAna sthita the, bANoM ke dvArA bAyala mukhasa nikalatI huI madhirakI avirala dhArAse jisameM hAthiyoMke sindUrase raMge jharga:ra. punarukta hai| rahe the. sArathira hita ghor3oM ke dvArA lAye hue rathoMke chInaneke lobhI jhanusenAkI kalakala dhvanise jA manohara thA, kauoMke dvArA pAne ke yogya khUnakI agAdha nadiyoMse jahA~ yuddha kI dhUli zAnta ho gayI thI, aura jahA~ bANa-zayyApara zayana karanevAle yogA parAbhava ke dUra karane meM samartha yuddha- 35 1. tarIphalaM kaNTakam iti TippaNI / 2. ke0 kha0 ga0 'vi' nAsti / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 gadyacintAmaNiH [76- vijayIsainya -- yathArdhA kartumicchayA vA tucchetarajIvakakumAraparAkramaviSayasya bhAvitayA vA nAphalabalaniSThurahuMkArabhItaH kASThAGgAradAhinInivahastimiraparibhUtaH pazcimadigaGganAsaMgatapataGga iva pratApaparAGmukhaH pratisaMhRtakaravyApRtirapasartumArabhata / 573. atha godhanena samaM yazodhanamapi vyAdhebhyo vidhAya nilayaM nijanArInayanAbhirAbhaM 5 tirIphala mUrovRtya pratinivRtya yatheSTaM kASTAGgAracamUDhatarakaramuSTivyAjena vanacara bhItyA prayANAbhimukhAnprANAniva pANau kurvatI pravidhUtamAnabharatayA labdhalaGghanalAghaveva satvaraM dhAvantI tapasyeba zayitadezIyAH kRtazayanakarapA: zarazayanazAyino bANazayyAzAyino yodhA yasmin tasmin / tadRzAyAM tavasthAyAM 'svadezagataH svasthAnasthitaH zazaH kuJjarAtizAyI gajAnAM parAmatritA bhavati' iti kiMvadantI janazruti yathArthI sArthako kartuM vidhAtumicchayA vA tucchetaro vipulo yo jIvakakumArasya parAkramastasya viSayasya bhAvitayA vA bhavitavyatayA vA, nAgarabalasya kirAtasainyasya niSThurahadAraNa bhItastrasta: kASThAhAravAhinInivahaH kASTAGgArasenAsamUhaH timireNa dhvAntena paribhUtastiraskRtaH pazcima diganAsaMgata. patA iva pazcimakASThAkAminIsaMgatadinakara iva pratApAt prakRSTadharmAta pakSe pracuratejasaH parAmukho vimukhaH sana pratisaMhatA saMkocitA karaNyApRtiH kiraNabyApAraH pakSe hastaceSTA yena tathAbhUtaH san apasartu palAyitum prArabhata tatparAbhUna / 676. atha godhaneneti-athAnantaraM godhanena samaM sAdhaM yazodhanamapi kIrtivittamapi vyAdhebhyo nAphalebhyo vidhAya kRtvA daraveti yAvat niSkraya mUlyarUpaM nijanArInayanAmirAmaM svayallamAlocanavallabha yathA syAttathA tirIphalam kavikArUpaM kaNTakam UrIkRtyAGgIkRtya azvAn syAtvA kavikAmAtramAdAya pratiniyaMti bhAvaH pratinivRtya prasthAgatya yatheSTaM yathecchaM kASThAGgAravamUH kASThAmArasenA itarA atizayana DahA yAH karamuSTayastAsAM vyAjena chalena vanacaramItyA bhillabhayena prayANAbhimukhAn palAyano. ghatAn prANAn pANI kuvatIca haste dhRtavatIva, pravidhUto mAnamarI yasyAstasyA mAvastattA tayA labdhaM prApta lAne'tikramaNe lAva kSiptavaM yena tathAmateva satvaraM zIghra dhAvantI palAyamAnA, kupathagAminI kumArga 20 devatAke sammukha sote hueke samAna jAna par3ate the aisA yuddha jaba kezAkazi rUpase-eka-dUsareke bAloMkI dhara-pakar3ase jArI thA taba usa dazAmeM 'apane sthAnapara sthita kharagoza bhI hAthIko parAjita kara detA hai' isa lokoktiko sArthaka karanekI icchAse athavA jIvandhara kumArakA hai, bahuta bhArI parAkrama prakaTa honevAlA thA isalie bhIloMkI senAke niSThura huMkArase bhayabhIta kASThAGgArakI senAko samUha, andhakArase tiraskRta pazcima dizArUpI strIse saMgata sUrya ke samAna pratApase vimukha aura hAthoM ( pakSameM kiraNoM ) ke vyApArako saMkucita kara bhAgane lgaa| 676. tadanantaH kASThAGgArakI senA godhanake sAtha-sAtha yazarUpa dhanako bhI bhIloMke . lie dekara aura usake mUlyasvarUpa apanI khiyoMke netroMko Anandita karate hue kevala tirIphala-lagAmAMko svIkAra kara icchAnusAra lauTa Ayo / vaha senA hAthoMkI atyanta dRr3ha muTTiyA~ bA~dhakara A rahI thI isalie unake bahAne aisI jAna par3atI thI mAno mIloMke bhayase bhAganeke sammukha prANoMko hAthameM hI rakhe ho| mAnakA bhAra chUTa cukA thA isalie calane meM laghutA prApta kara bar3I zIdhatAse daur3atI A rahI thii| jisa prakAra kumArgameM calAnevAlI tapasyA 1. kaNTaka svIkRtya, iti TippaNI / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 - sthApi niSphalapratyAvartanam ] dvitIyo kammaH kupathagAminI sAmaprayuktiriva zaThajanagocarA parizramamAtraphalA sato svagRhAnatinibhRtamAsasAda / prasasAra ca rAjapuryAM rAjabalacApalyaviSayaH saMlApaH / 129 6 77. tataH 'zabaraprArthitaM pArthivabalamA ghrAtavyAghragandhamiva gokulamamandAvartamanthena dadhIva mathyamAnaM zithilobabhUva' ityabhiSaGgavidhurerAbhIrairudIritamAkarNya ghoSavartini ca mahAghoSa- parA paripUritariti vepathubha ravihvalakaratalatADitavakSasi tAradAruNa rodanakarSitAnudhAvattuki vAtsalyA- 5 rilapravatsamukhAkRSyamANanija kuca nizAmana punaruktazucyU dhasyotsuka vatsa galavigaladardhagrastasvanazravaNAsahiSNutA pihitazravasi vivekavikala bAlopalAlana klezatAmyahamyadazA prekSaNAkSamatApracchAditacakSuSi gAminI tapasyeva pravrajyeva, zajjanagocarA dhUrtajanaprayuktA sAmaprayuktiritra sAntvanoyutiriva parizramamAtraM phalaM yasyAstathAbhUnA khedekaphalA niSphaleti yAvat satI bhatinibhRtamatinizcalaM yathA syAttathA svagrahAn svakIyaniketanAni AsasAda prApa / prasasAra ca prasRto abhUtra ca rAjapuryAM tAmanagaryAM rAjabalasya rAja- 10 sainyasya cApalyaM viSayo yasya tathAbhUtaH saMlApaH / 77. tata iti - tatastadanantaraM 'zabaraprArthitaM bhillajanAbhigataM 'pArthivabalaM rAjasainyam, AghAto nAsAviSayIkRtaM gokulamitra ghen2asamUha haya amanda bhAvartI yasya tathAbhUto yo mantrI mandhanadaNDastena madhyamAnaM dadhItra zithilIbabhUva / itIttham bhUbhiSaGgaH, parAbhavastena vithurA duHkhitAstai: 'abhiSaGgo na puMliGgaH parAbhavAkrozazapatheSu' iti medinI, bhAbhIrairgopAlaiH udIritaM kathitamAkarNya vA ghoSavartini AmIra- 15 sthAyini ca, gopAla yuvatijane AbhIrataruNIjane gokulApAyena gokulasya gosamUhasyApAyo vyapagamastena paryAkulIbhavati vyagrImavati sati / atra gopAla yuvatijanasya vizeSaNAnyAha - mahAghoSeNa mahAkozadhvaninA paripUritA harito dizo yena tasmim, vepadhubhareNa kampanAtizayena bilAni capalAni yAni karatalAni hastatalAni taistADitaM vakSo yena tasmin tAraM mandraM dAruNaM kaThinaM ca yad rodanaM tena karSitA anudhAvantaH pazcAddhAvantaH tuka AramajA yasya tasmin 'tuk tokaM cAtmajaH prajAH' iti dhanaMjayaH, vAtsalyena snehAtizayena 20 AzliSTAnyAliGgitAni yAni vatsamukhAni gotarNakavadanAni tairAkRSyamANA dugdhapAnecchayA mukhena dhriyamANa ye nijakucAH svakIyastanAsteSAM nizAmena samavalokanena punarakkA zuk zoko yasya tasmin Udhasthe payasi jassukA utkaNThitA ye vatsA gorArNakAsteSAM galebhyaH kaNThebhyo vigalan niHsaran yo'dhaM prastasvano mandasvanastasya zravaNasyAsahiSNutA asAmarthyaM tena pihite AcchAdite zravaso yasya tasmin vivekavikalA aura dhUrta janoMke sAtha kI gayI zAntikI yojanA parizramamAtra phalase yukta hotI hai-- niSphala 25 rahatI hai usI prakAra kASThAGgArakI vaha senA bhI parizrama mAtra phalase yukta thI ---usakA saba prayAsa vyartha gayA / anta meM vaha senA nizcintatAse apane ghara A gayI aura usakI capalatAkA samAcAra samasta rAjapurImeM phaila gayA / 1 77. tadanantara 'bhIloMne jisakA sAmanA kiyA thA aisA rAjAkA dala, vyAghrakI gandhako sU~ghanevAle gAyake samUhake samAna athavA bahuta bar3I mathAnIse mathe gaye dahIke 30 samAna DhIlA ho gayA hai, isa prakAra parAbhavase duHkhI gvAloMke dvArA kathita samAcArako suna ghopa-gvAloMkI bastI meM rahanevAlI striyoMkI dazA vicitra ho gayI / unhoMne apanI cillAhaTa ke mahAzabda se dizAe~ vyApta kara diiN| ka~paka~pIke bhArase vihvala hatheliyoMse ve apanI chAtI kUTane lagIM / ucca evaM bhayaMkara ronekI AvAja se khiMcakara Aye hue bacce unake pIche laga gye| snehavaza liGgita bachar3oM ke mukha se khIMce jAnevAle apane stanoM ko dekhane se unakA zoka 35 dUnA ho gayA / dUdhake lie utsuka bachar3e galese nikalatI huI adhadabI AvAja ke sunane kI sAmarthya na hone se unhoMne apane kAna Dha~ka liye / avivekI bAlakoMke dvArA khilAne-sambandhI 17 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 gavacintAmaNiH [4. AmIrapalyA - mAtRvirahabighUrNamAnatarNakapremaprAgbhAraprasnavitanibhathitadadhibindudanturapayodhare, pAravazyAvaloThitasthAlImukhaniryadUdhasyAdazvidAjyadadhipaGkilasthalapariskhalatpade, hRdayaparisphuratparitApavisphUrjitaprazamanAbhiprAyaprayuktamuktAsaMdehadAyibASpabindusaMdohasaMkalitavakSasi , zokadhUmadhvajadhUmadezoyazithi litodgataziroruhazirasi dhUlodhUsaritavAsasi , kAruNyAvahavacasi, prArthyamAnagabhastimAlini 5 praNamyamAnagRhadevale pRcchayamAnadaivajJa jane .godhanAjIbini gokulApAyena paryAkulIbhavati, gopAla yuvatijane, ghoSavRddheSvapi kartavyamugdheSu mahArAjasatyaMdharasya smaratsu 'purA khala puraskriyAjhaipAyanaparibarhapuraHsaropasthitamukhaprasAdAthipArthivamakuTacUDAmaNimarIcivAridhAronmArjitacaraNarAjIvarajasi ajJAnino yaM bAlA bAlakAstarupalAlanamAkrIDanaM yasya klezena tAmyanto duHkhIbhavanto ye dagyAstarNakAsteSAM dazAnakSame'vasthAvilokane yA'kSamatA asAmarthya tena pracchAdite cakSuSI yena tasmin , mAtRviraheNa jananIviprayogeNa vicUrNamAnA itastato zramanto ye tarNakA govarasAsteSu premazAgmAreNa prItyatizayena prasnavitanibhAH zaradadugdhasadazA mathitadadhibindudanturAH takradadhibinduSyAtAH payodharA: stanA yasya tasmina 'udazvinmathita takra kAlazeyaM pivedguruH' iti dhanaMjayaH, pAravazyena vivazatayA viloThitA vipAtitA yA sthAlyo bhAjanAni tAsa mukhebhyo niyanti nirgacchanti yAni adhasyodazvidAjyadadhIni dugdha takraghRtadadhIni taiH paGkilAni kardamayuktAni yAni sthalAni teSu paristhalanti padAni yasya tasmin , hRdaye cetasi parisphuran 15 vardhamAno yaH paritApaH saMtApastasya visphUrjitamudrekastasya prazamanAbhiprAyeNa vidhyApanamanISayA prayukA dhRtA ye mukkAsandehadAyino muphAphalasandehotpAdakA bASpabindayo'zrupRSasAsteSAM saMdohena samUhena saMkalitaM vakSo yasya tasmin , zokadhUmadhvajasya zokAgne madezIyA dhUmakarUpAH zithilitodgatAH ziroruhAH kezA yeSu tathAbhatAni zirAMsi yasya tasmin dhUlImidhUsaritAni malinAni vAsAsi vastrANi yasya tasmin, kAruNyAvahAni dayotpAdakAni vAsi yasya sasmin prAya'mAnaH 'ayi bhoH sUryanArAyaNa, madIyaM godhanaM 20 pratidIyatAmiti yAdhyamAno gamastimAkI sUoM yena tasmin , praNamyasAnAni namaskriyamANAni gRhadaivatAni yena tasmin, pRcchayamAnA anuyujyamAnA devajJajanA jyotirvido yena tasmin , godhanenAjIvatItyevaMzIlastasmin / ghoSavRddheSvapi pallIvRddhajanejapi kartabyamugdheSu kiMkartanyamiti vicArabhUteSu mahArAjasatyaMdharasya smaratsu 'adhIgarthadayezAM karmaNi' iti SaSThI, 'purA khalu puraskriyANi agrasthApanayogyAni yAnyupAyanaparibarhANi prAbhRtopakaraNAni teSAM purassareNa upa25 sthitAH pArzve vidyamAnA mukhaprasAdArthino badanaprasannatAbhilASiNo ye pArthivAsteSAM mukuTacUDAmaNInA klezase chaTapaTAte hue bachar3oMkI dazA dekhanekI kSamatA na honese unhoMne apane netra DhaMka liye the| una striyoM ke relana mathe gaye dahIkI bUMdoMse vyApta the isalie aise jAna par3ate the mAno mAtAke virahameM idhara-udhara ghUmate hue bachar3oM ke Upara premAtirekake kAraNa unase dUdha hI jharane lagA ho| vivazatAke kAraNa lur3hakI huI maTakiyoMke mukhase nikalate hue dUdha, madI, bA aura 30 dahI ke kAraNa vahA~kI bhUmi meM kIca maca gayI tathA usameM unake paira phisalane lge| dayameM dedIpyamAna santApakI adhikatAko zAnta karaneke abhiprAyase prayogameM lAye hue motiyoMke sandehako denevAlI azrubinduoMke samUhase unake vakSaHsthala vyApta ho gaye / zokarUpI agnike dhaA~ ke samAna DhIle hokara UparakI ora bikhare hae bAloMse unake zira yakta the| unake vasa dhUlise dhUsarita-maTamaile ho gye| unake vacana karuNAko utpanna karanevAle the| kabhI ve 35 sUryase prArthanA karatI, kabhI gharake devatAoMko praNAma karatI aura kabhI jyotiSiyoMse puuchtiiN| godhana hI unakI AjIvikA thI isalie usake naSTa honese ve bahuta hI vyAkula ho gyiiN| usa vasdI meM jo vRddha gvAla the ve kartavyavimUr3ha ho yaha kahakara mahArAja satyandharakA smaraNa Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 -vivAda: dvitIyo lambhaH rAjani gajati rAjanvatI vasudheyamakutobhayA varteta / tasminnasmAkaM garbhabharavahanaklezAnabhijJamAtari janmahetutAmAtrarahitapitari pratiSiddhasiddhamAtRkopadezaklezagurau lokadvayahitanirvartananiyatabandhau vidvAvitanidropadravanetre zarIrAntarasaMcArijIvita udanvavajAtapArijAte cintAnapekSitacintAmaNI viditAsmatkUlakramAgato bhaktAvabodhini bhRtyajanapriye vrajaprajArakSaNadIkSite zikSAprayojanadaNDavidhI daNDitArAtimaNDale maNDalezvare vinazvaraviSayAbhilASaviSavegAdadIrghadazini dIrghanidrAmupeyuSi 5 punara yasabhiraviyuktairasmAbhiH kimetAvadanubhavanIyam / ' ityAdhikSINeSvAcakSANepa, zAkunika ca pravayasi jane vadati 'vAyaso'yaM susvaraH zabarAvaskanditamadhu vAsmadadhInaM bhavitA gokula miti nimAlizikhAmaNInAM marIcayaH kiraNA eva vAridhArA jaladhArAstAbhirunmArjitaM prakSAlitaM caraNarAjIvarajaH. pAdapadmaparAgo yasya tasmin rAjani satyaMdharamahArAje rAjati zobhamAne sati rAjanvatartA saurAjyavatI iyaM vasudhAna vidyate kuto'pi bhayaM yasyAM tathAbhUtA avrtt| asmAkamAmIrANAm , garbhamarasya bhraNamArasya vahane 10 dhAraNe ya: klezastasyAnabhijJA sA cAsau mAtA ca tasmin , janmahettutA janmakAraNatAmAtreNa rahita: pitA . tasmin , pratiSiddho nivAritaH siddhamAtRkopadezasya varNamAlopadezasya klezo yasya tathAbhUtazvAso guruzca tasmin , lokadvayasya hitanivartane niyato bandhustasmin , vidvAvito dUrIkRto nidropadravo yasya tathAbhUtaM netraM tasmin , cintayA prAptIcchayA'napeziyazcintAmaNistasmin , viditA vijJAtA asmAkulakramasthAgatiyana tasmin , bhakkAnavabodhatItyevaMzIlastasmin , bhRtyajanapriye karmakaravatsale, prajanajAyA goSTajanatAyA rakSaNe 15 bIkSilA riyAra, zikAyojano dAdidhiryasya tasmin , daNDitamanuzAsitamarAtimaNDalaM zatrusa naho yana tathAbhUte, tasmin pUrvoke maNDalezvara satyaMdharamahIpAle, vinazvaraviSayeSu bhaGgurabhogeSu amilApa eva vipaM tasya vegAt, bhadIghadarzini adUradarzini dIghanidrAM mRtyum upeyuSi prAptavati sati, punarapi asumiH prANaH aviyuktaH asmAbhiH kim etAvada iyarapramANe mahAdaHkhamanubhavanIyam' itavyam AdhikSINeSu manovyathAkRzeSu ghoSavRddheSu AcazANeSu kathayassu. 'zAkunike ca zakunajJeca pradayasi vRddhajane' ayaM susvaraH 20 sundarasvarayukto vAyaso maukuliH zabarAvaskanditaM zabarajanApaharA gokulaM dhenuvRndama, adhunaiva sAmpratameva karane lage ki pahale jaba sAmane rakhane yogya bheMTa kI sAmagrI ke sAtha upasthita evaM mukhakI prasannatAke icchuka rAjAoMke mukuTa aura cUr3AmaNiyoMkI kiraNAbalI rUpa jaladhArAse jinake caraNa kamaloMkI dhUli dhoyI gayI thI aise mahArAja satyandhara virAjamAna the taba uttama rAjAse yukta yaha pRthivI sava orase nirbhaya thI--ise kisI orase bhaya nahIM thaa| jo garbhakA bhAra 25 dhAraNa karane ke klezase anabhijJa hamArI mAtA the, janmakI kAraNa mAtratAse rahita pitA the, siddhamAtRkA-varNamAlAke upadezake klezase rahita guru the, donoM lokoMkA. hita karane meM tatpara vandhu the, nidrAke upadravase rahita netra the, dUsare zarIra meM saMcAra karanevAle prANa the, samudra meM utpanna na honevAle kalpavRkSa the, cintakI apekSAse rahita cintAmaNi the, hamArI kulaparamparAko Agatiko jAnate the, bhaktoMko samajhanevAle the, sevaka janoMka premapAtra the, RjakI 30 prajAkI rakSA karane meM saMlagna the, zikSAke uddezyase hI daNDa denevAle the aura zatru-samUhako daNDita karanevAle the, aise maNDalezvara rAjA satyandhara binAzI viSayoMkI abhilASA rUpa cipake degase dUra takakI bAta nahIM soca sake aura mRtyuko prApta ho gaye phira bhI hama loga prANarahita nahIM hue / kyA hama logoMko yahI duHkha bhoganA thaa| isa prakAra mAnasika vyathAse kSINa nagarake vRddhajana kaha rahe the| zakunako jAnanevAlA koI vRddha manuSya kaSTakara avasthAko 35 prApta tathA dayApUrNa asahanIya pralApa karanevAle gvAloMse kaha rahA thA ki 'yaha uttama svarase ------ -- 1. vatata maa| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH -7-48 nandagopasya ghoSaNA - rAkulamAcaSTe / mA bhaiSTa yUyam' iti, kaSTAM dazAmAseduSa: kAruNikadurutsahAlApAgopAnApado gopAyitA gopAlagrAmaNInandagopo nAma nanditakovidaH saMtApamayakAyaH ko'yamiha godhanapratyAnayanakarmaNyupAyaH / prAyeNa prANabhRtAM bhAgadheyavidheye satyapi zubhodaye sahAyatAM tatra pratipadyata evaM prayatno'pi / tasminnapi duSkRtabalena phalena bahiSkRte prApte'nudvega AtmavatAm' ityamocamatarkayat / 5 atADayacca kaTake vimitya vivinaya rAgAdhAmasmabhyaM pratipAdayituM prabhavate kRtahastAya dIyeta me kalyANinI kanyA kalyANamayasaptaputrikAbhiH sAkam' iti gosaMkhyaprakANDo DiNDimam / 78. tatastathAvidhametamudantamupazrutya 'zabara vijaye kaH zaktaH zastropajIviSu / kimasti mastakamaNi phaNipaterapahartuM samartho janaH / ko nAma paJcajana: paJcAnanasya vadanAdAmiSamAptu 15 asmadInaM madAyattaM mavitA maviSyati, iti nirAkulamanyagram AcaSTe kathayati, mA maiTa yUyam bhayaM mA kuruta yUyam' iti vadati nigadati sati 'yasya ca bhAve mAvalakSaNam' iti sptmii| kahAM duHkhakarI dazAmavasthAm , AsetupaH prAptavataH kAruNikAnAM dayAlUnAM durutsahA AlArA yeSAM tAn gopAnU bhApado vipatteH gopAyitA rakSitA gopAlagrAmaNI!papramukhaH nanditAH kovidA yena praharSitabudhaH, saMtApamayaH kAyo yasya tathAbhUto nandagopo nAma ihA'smin godhanasya pratyAnayanaM tadeva karma tasmin ko'yam upAyaH / prAyeNa prANabhRtAM lokAnAM bhAgadheya vidheye devAnukUle zubhodaye puNyodaye satyapi tatra kArya prayatno'pi sahAyatA pratipadyate evaM prAnotyeva / duSkRtabalena pApasAmadhyana tasminnapi prayatne phalena bahiskRte sati niSphale jAte AtmaktAmAtmajJAnAm, prApta samAgate dukhaH iti zeSaH anudvega evaM udvegAmAva eva karaNIyaH iti amoghamavyartham atarkayad vicArayAmAsa / gosaMkhyaprakANDo gopanadhAno nandagopaH kaTake rAjadhAnyAM 'kaTako'strI rAjadhAnyAM sAnau senAnitambayo', ini vizvalocanaH, iti DiNDimaM cAvabhedama ataaddykh| iti kim / vipina carAna kirAtAna vijitya parAbhUya, asmabhyaM godhanaM pratipAdayituM 20 prabhavate samarthAya kRtaharata.ya kuzalakarAya me kalyANinI kalyANavatI kanyA kalyANamayasapputrikAbhiH savarNamayasaptapAJcAlikAbhiH sAkaM dIyatA 68. tata iti-tatastadanantaraM tathAvidhaM tAdRzam etamudantaM vRttAntam upazrutya bhaTAbhAve'pyAtmAnaM bharTa bruvantIti bharAvA: kAtarabhaTAH iti abruvan nijgduH| itIti kim / zastropajIvipu sainikeSu zabaravijaye kA zaktaH smrthH| phaNipateH zeSasya mastakamaNi phaNaratram apahatuM ki janaH 25 bolanevAlA kauA spaSTa kaha rahA hai ki bhIloM ke dvArA apahata hamArI gAyoMkA samUha abhI hAla hamAre adhIna ho jaayegaa| ataH Apa loga bhayabhIta na ho / ' usI samaya Apattise rakSA karanevAlA, gvAloMkA pradhAna, vidvAnoMko prasanna karanevAlA tathA santApamaya zarIrase yukta nandagopa isa prakAra vicAra karane lagA ki yahA~ gAyoMko vApasa lAne ke kAryameM kyA upAya ho sakatA hai ? prAyaHkara prANiyoMkA azubhodaya unake bhAgyake anukUla rahatA hai tathApi prayatna 30 bhI usameM sahAyatAko prApta hotA hai| yadi pApakI prabalatAse vaha prayatna bhI niSphala ho jAye to phira prApta ApattimeM AtmajJa manuSyoMko udvega nahIM karanA caahie| yaha vicAra karake hI nahIM raha gayA kintu nagara meM usane yaha ghoSaNA karAte hue nagAr3A bhI bajavA diyA ki bhIloMko jItakara hamArA godhana hamAre lie pradAna karane meM samartha kuzala manuSya ke lie svarNa maya sAta putaliyoM ke sAtha merI kalyANakAriNI putrI dI jaayegii| 35 6 78. tadanantara usa prakAra ke isa vRttAntako sunakara kAyara manuSya kahane lage ki 'zastradhAriyoM meM aisA kauna hai jo bhIloMko jItane meM samartha ho ? kyA zeSanAgake mastakapara Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - purajanapratikriyA ca] dvitIyo lambhaH mabhilaSati / asti cedamuSminkarmaNyalaMkarmoNa: kAmaM labheta kanyAmanyacca' ityabruvanbhaTatvAH / 'hA kaSTam | nikRSTamidaM gArhasthyaM kRtyam / tathA hi-dAridrayAdapi dhanArjane tasmAdapi tadrakSaNe tato'pi tatparikSaye pariklezaH sahasaguNaH prANinAm / tato hi sudhiyaH saMsAramupekSante' ityanuprekSAmAtenarAtmavidaH / parAjitarAjanyasainyaM vanyaM janamanyaH ko bhavedabhibhaktuim / abhiyukto nAstIti vA nirNetuM kathaM pAryate / vistIrNeyamarNavanemiH / astokazaktirastu vA yaH kazcana , hastavatAmagresaraH / pATitAnekabhaTA karighaTA harireka eka ki na vighaTayati' iti vicAra caturamAcakSaraM vicakSaNA: / 75. jIvakasvAmI tu svAmitvena vA bhuvanasya svabhAvatvena vA svakala tramivAmitrAdhInaM samartho'sti / ko nAma paJjanaH puruSaH 'syuH pumAMsaH paJcajanAH puruSAH pUruSA narAH' ityamaraH / paJcAnanasya siMhasya badanAt mukhAta AmipaM mAsam zrAptum amilaSati / amusminkarmaNi alaMkarmANo nipuNaH 10 asti cana tahiM kAmaM yatheccha kanyAm anyacca suvarNamayapAJcAlikAdikam lbhet| AtmAnaM vidantIsyAtmavida AramajJA janA iti anurakSA mAvanAma AtenarviratArayAmAsuH, itIti kim / 'hA kaSTaM idama gRhasthasya bhAvaH kama vA gAIsthyaM kRtyaM nikRSTamadhamam / tathA hi-prANinAM dAriyAdapi nirdhamatvAdapi dhanArjane vittasaMcaye, tasmAdapi dhanAjanAdapi tadakSaNe tato'pi sadrakSaNAdapi parikSaye vimAze sahastraguNaH parivalaM zo bhAratIzizeSaH / tato hiro nissAram upekSante upekSAviSayIkurvanti / vicakSaNA 11 vipazritaH vicArakturaM vicAranipuNaM yathA syAttathA ipti AcakSire kthyaamaasuH| itIti kim / parAjitaM rAjanya sainya yena taM parAbhUtanapatipRtanaM vane bhavI vanyastaM vanacaraM janam, abhibhavituM parAbhavitum anyaH ko janI bhavet / yA pakSAntara abhiyukta samoM nAstIti vA niNatuM nizcetuM kathaM pAryate / iyama arNavanemiH pRthvI vistIrNA bhastokazaktiprabhUtasAmayoM yaH kazcana jano hastavatAM kuzalAnAmagresaro'stu vA pATitA vidAritA aneka maTA anekayodhA yayA tAM karighaTA gajapatiH kimeka eva harimRgendro na vighaTayati / 20 6.9. jIvakasvAmIti-jIvakasvAmI tu sAtyaMdharistu bhuvanasya jagataH svAmitvena vA svabhAvatvena pA svasya, amitrAdhInaM zaJcAyataM godhanaM sakalaamiva svastriyamiva mene / godhanasya sthita maNiko harane ke lie koI samartha hai ? kauna manuSya hai jo siMha ke mukhase mAMsa prApta karanekI icchA karatA ho| yadi koI usa kArya meM samartha ho to vaha acchI taraha kanyA tathA anya mAmagrIko prApta kara sakatA hai| jo AtmAko jAnanevAle vivekI the ve bAra-bAra isa se prakArakA cintavana karane lage ki hAya, mar3e kaSTakI bAta hai, yaha gRhasthIkA kArya atyanta nikRSTa hai / dekhI, daridratAkI apekSA dhana kamAnemeM, dhana kamAneko apekSA usako rakSA aura rakSAko apekSA usake naSTa hone meM prANiyoMko hajAra gunA kleza hotA hai| isIlie vijana saMsArako upekSA karate haiN| vidvAna manunya vicAroMko caturAIke sAtha isa prakAra kahane lage ki 'gajAko sanAko parAjita karanevAle banecaroM ko kauna manuSya jItane ke lie samartha 30 ho sakatA hai ? athavA koI isa kArya ke karane meM samartha nahIM hai yaha kaise nirNaya kiyA jA sakanA hai ? yaha pRthivA bahuta bar3I hai| pravala zaktikA dhAraka koI ho bhI sakatA hai jo kuzala manuSyoma pradhAna hogaa| aneka yoddhAoMko cIrane vAle hAthiyoMkI paMttiko kyA eka hI siMha nahIM khader3a detA hai| 6. jIvandhara svAmIne saMsAra ke svAmI honase athavA svabhAvase hI, zatru ke adhIna 35 gAdhanakA nA mAnA mAnA hamArI strI ho zatruke adhIna ho gayI ho| unhoMne uso samaya Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 gadyacintAmaNiH [ 79 jIvandharasya pratikriyA - godhanaM mene / vitene ca saMgaram 'na cedamazaraNAnAM zaraNyo'smi svAmidrohiNAM dhoreyo'smi' iti / AsaccAsya yogapadyena zravasi tadudantazrutirmanasi roSAgnivacasi DiNDimanirodho lalATe kuTicakSuSostAmratA vapuSi svedabinduH sArathau kaTAkSapAtazcaraNayoH prayANatutidhanuSi niSaGge'pi karayugaM ceti / pratasthe ca sAtyaMdharityanuguNaguNakaNThokta rAjakaNThIravabhAvaH sadA saMgaterasaMkaTa5 khedibhiravasthAvedibhiranAropita vaiyaatyai| phalodayakRtyai ratidUraprekSibhirapathopekSibhirakhila guNasanAthairAtmIyamanorathairiva vayasyaigmA rathamAruhya pallimabhi pratimallajigISayA / $ 80 tatazca tasminpadaneneva pavanasakhe sakhijanavRndena bhUbhRnnandane vipineca ravipina didhakSayA vAdhInatvaM svastriyAH zandAdhInatva iva saMtApayukto babhUveti bhAvaH / saMgaraM pratijJAM ca vitane vistArayAmAsa - na caMdrahamazaraNAnAM zaraNarahitAnAM zaraNe sAdhuH zaraNyo'smi tarhi svAmidrohiNAM puraM vahatIti dhaureyaH 10 'dhuro yaDako' iti Dhak / pradhAnAM'smi iti / bhasIca vabhUva cAsya jIvaMdharasya yaugapadyena ekakAlAvacchedena bhavati karNe dudazrutistadvAsazravaNaM, manasi zeSAgniH krodhAnalaH vacasi vacane DiNDimanirodho vAdyanirodho, lalATe niTile bhrukuTiH bhrUH cakSuSornayanayostAmratA lohitatA vapuSi zarIre svedavinduH zramajalapRSatAH, sArathau rathavAhake kaTAkSapAto'pAGgAvalokanam zvaraNayoH pAdayoH prayANatU tirgamana zaidhyaM dhanuSi hard fresh kospi karayugaM hastayugaJceti / pratasthe ceti - pratasthe ca prayayau ca satyaMdharasyA15 patyaM pumAn sAtyaMdharijIvaMdharaH jAteH kSatriya jAteranuguNA anukuul| ye guNAstaiH kaNTakaH spaSTaM prakaTito rAjakaNThIsvabhAvo rAjasiMha yasya saH sA saMgatairaniyuktaiH na saMkaTakhedina isya saMkaTa khedinastaiH saMkaTakAlikavyaprasArahitaiH, avasthAM vidantItyevaMzIlaiH anAropitaM vaiyAtyaM dhAryaM yeSAM taiH phalodayamabhivyApya kRtyaM kAryaM yeSAM taiH atidUraM prekSanta ityevaMzI lAstaidIrghadarzibhiH apathaM kumArgamupekSanta ityapathopekSiNastai: akhilaguNaiH sanAthAH sahitAstaiH AtmIyamanorathairiva svakIyAbhiprAyairiva vayasyaiH sakhibhiH amA sAkaM rathaM syandanamAruhya samadhiSThAya pratimahala jigISayA zatruparAjayakAGkSayA pahilamabhi AbhIravasatimabhipratasthe iti pUrveNAnvayaH / 2.0 80. S tatazceti tatazva tadanantaraJca pavanena pavanasakha iva vahnAvitra, sakhijanavRndena mitrasamUhena tasmin bhUbhRnnandane satyaMdharamahArAjasute vipinecarA eva vipinaM tasya dikSA tathA kirAtakAnanabhasmI pratijJA kI ki 'yadi maiM ina zaraNarahita - dInavAloMkA rakSaka nahIM hotA hU~ to svAmi25 drohiyoM meM agrasara kahalAU~ / usa samaya unake kAnoMmeM usa vRttAntakA sunanA, manameM krodhAgni, vacanameM nagAr3ekA rokanA, lalATameM bhrakuTi, A~khoMmeM lAlimA, zarIra meM pasInAkA jala, sArathipara kaTAkSoMkA par3anA, pairoMmeM gamanasambandhI zIghratA aura dhanuSa tathA tarakajhapara donoM hAtha -- ye saba eka sAtha hue the| tadanantara jAtike anurUpa guNoMse jinakA rAjasiMhapanA spaSTa prakaTa ho rahA thA aise jIvandhara kumAra apane una mitroMke sAtha rathapara savAra ho 30 zatruoMko jItane kI icchAse gvAloMkI bastIkI aura cala par3e ki jo sadA unake sAtha rahate the, saMkaTa ke samaya kabhI khedakA anubhava nahIM karate the, avasthA ke jAnakAra the, dhRSTatA se rahita the, phalakI prApti paryanta kArya karate the, bahuta dUrakI bAta dekhate-socate the, kumArga kI upekSA karate the, samasta guNoMse sahita the aura apane manorathoM ke samAna the / 80. tadanantara vAyuse agnike samAna mitrajanoM ke samUha se tIkSNa lejako dhAraNa karane35 vAle rAjaputra - jIvandhara kumAra, bhIlarUpI vanako jalAneko icchAse prasthAna kA jaba bar3e Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 80 millajigISayA prasthAnaM ca] - dvitIyo lagbhaH zrA tIkSNatejasi prasthAya tarasA prayAti, bhAvivijayavivaraNacatureNa sahacareNa samIreNa samarpitarahasIba rathe manorathAdapi javini vrajati, tatrAvidharayadhAvatsyandanacakrasya vakrAbhighAtena bhUbhRtAM cakre zakrAtizAyizaktiprAgbhArakumAranirIkSaNabhItyeva prasabhaM prakampamAne, prahvIbhAvavimukheSu zAkhiSu zatruSviva sadya samuddhRteSu, samuttAstiyipivilokana bhayacakitacetasi calitazirasi prasUnApoDaM sanIDabhavaditarabhUvhanikare vitoyaM kisalayAJjalibandhena prakAmaM praNamatIva prekSyamANe, kSINaprAya- 5 prANAnAM niSAdAnAM viSAdaM vitanvadazubhacihnamalAya muhurmuhurAvirabhUt / 81. prAdurabhUcca bhUritaravallovirtAnAM pallImabhyetya pallavitatejAH paryAkulitapAkasattvaH sattvarasArathicoditarathadhuryaturagapraSThaH kASThAGgArabalAdhikSepakSIbANAM kSepIyaH pratisaratAM vanokasAM karaNecchayA, tIkSNaM tejo yasya tigmapratApe prasthAya sarasA vegena prayAti sati, mAvi vijayasya vivaraNe caturastena bhaviSyadvijayaprakaTIkaraNanipuNena sahacareNa sahagAminA samIreNa ghAyunA samarpitaM pradattaM raho 10 vego yasya tasminniva rathe manorathAdapi vini vegazAlini vrajati sati, tathAvidhasyeNa tAdRzagena dhAvad yatsyandanacakraM rathasamUho ratharathAGga vA tasya dhakrAbhighAtena kuTilaprahAreNa bhUbhRtAM cakre parvatAnAM samUhe rAjJAM vRnde yA zakrAtizAyI purandarAtikAmI zaktiprArabhAro yasya tathAbhUto yaH kumAro jIvaMdharastasya nirIkSaNamItyeva darzanavAseneva prasama haThAt prakampamAne sati, pravIbhAvAnabhrImAvAdvimukhAsteSu zArikhapu vRkSeSu zatruvica ripuSviva sadyaH zIghra samuddhaneSu samulkhAteSu, samutpATitAH samukhAsA ye viTapino 15 vRkSAsteSAM vilokanamayena darzanabhIsyA cakitaM to yasya tathAbhUte calitazirasi prakampitazikhare sanIDabhavagnikaTIbhavan ya itarabhUrudanikaro'nyavRkSasamUhastasmin prasUnApIDaM puSpasamUhaM vitIya kisalayA evAalayasteSAM bandhena pallavAJjalibandhena prakAmamasyantaM praNamatIva namaskurvatIva prekSyamANe dRzyamAne, kSINaprAyAH prANA yeSAM teSAM niSAdAnAM zabarANAM viSAdaM khedaM vitanvad vistArayad azubhacihnamamAGgalikacihnam alAya pragiti muhurmuhurbhUyobhUyaH AvirabhUt prakaTitamabhUt / 81. prAdurabhUditi--prAdurabhUca prakaTIbabhUva ca bhUritaro vipulataro valIvitAno kaptAsamUho yasyAM tAM pallI ghoSam 'ghoSa AbhIrapallI syAt' ityamaraH, abhyetya saMmukhaM gatvA pallavitaM vRddhiMgataM tejo yasya tathAbhUtaH paryAkalitA vyagrIkRtAH pArasasvAH zabarA yena saH satvareNa sazedhyeNa sArathinA coditAH vegase Age bar3ha rahe the| honevAlI vijayako sUcita karane meM catura sahagAmI vAyuke dvArA jise vega pradAna kiyA gayA thA aisA ratha jaba manorathase bhI adhika vegase cala rahA thA usa 25 prakArake vegase daur3ate hue rathasamUha athavA rathake pahiyoMke kuTila AghAtase jaba parvatoMkA... samUha indrako atikrAnta karanevAlI zaktike prAgbhArase yukta jIvandhara kumArako dekhaneke bhayase hI mAno haThapUrvaka kampita ho rahA thaa| namrIbhAvase vimukha vRkSa jaya zatruoMke samAna zIghra hI ukhar3a rahe the aura ukhAr3e hue vRkSoMke dekhaneke bhayase jisakA citta cakita ho rahA thA tathA jisakA zira-agrabhAga caJcala ho rahA thA aisA samIpameM AnevAle anya vRkSoMkA samUha 30 jaba puSpasamUhako pradAna kara pallavarUpI aMjalibandhanase atyadhika praNAma karatA huA-sA dikhAI detA thA taba nAzonmukha prANoMko dhAraNa karanevAle bhIloMke viSAdako vistRta karatA huA azubha cihna zIghra hI bAra-bAra prakaTa hone lgaa| 81. atyadhika latAmaNDapoMse yukta ghoSoMkI bastIkI ora jinakA teja bar3ha rahA thA, jinhoMne bhIloMko vyAkula banA diyA thA aura ratha ke bhArako dhAraNa karanevAle jinake zreSTha 35 ghor3e zIghranAse yukta sArathike dvArA prerita ho rahe the aise sUrya ke samAna vIra ziromaNi jIva Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - gacintAmaNiH [ 82 jIvandharakumArasya - puraH khamaNiriva voracUDAmaNiH kumAraH / punarakarocca teSAmayamadhijyadhanvA avasi jyAdhoSamurasi zarAsAraM manasyAvegaM cakSuSi degatika mavijinAlAna cakeDayAM rathakaTazAM ca / 82. evamasminvIradinakare vyApAritakare yugapadeva vyomavyApibhirvalakSIkRtadiGmukhaiH zilImukhaimayUkhairiva khaNDitairandhakArapiNDairiva godhanaluNTAkAnAM zirobhiradho'vatoNarAstIrNAyAmaraNyabhuvi, bAlAtapaugha iva kUlaMkaSe pravahati zoNitasaritpravAhe, samAstoma iva nihatadhvastAvazile pApiSThe jane' nijazauryadhanena godhanamutsRjya girigahvaramAzrite, vizruto vIra: kumAro'pi 'mAritaiH kimetairmudhA kArya siddhe sati / kAmaM yAntu kAkA iva varAkAH' iti vicArya nijazauryApreritA rathadhuryasya jyeSTarathasya turagapraSTA azvazreSThA yasya tathAbhUtaH, vIracUr3AmaNiH zUraziromaNiH kumAraH kASThAkArabalasya kASTAGgArasainyasyAdhikSepeNa parAjayena kSIbA matAsteSAM kSepIyo maTiti pratisaratAM 10 saMmukhamAgatAnAM vanamoko yeSAM teSAM vanecarANAM puro'ne khamaNiriva sUrya iva / punara karocceti-- punaranantaram adhijyaM samaurvI dhanuryasya tathAbhUto'yaM jIvaMdharaH teSAM banaukasAM avasi karNa jyAghoSaM pratyaJcAnAdam, urasi vakSasi zarAsAraM bANavRSTiM manasi cetasi AvegaM vyAkulatAM cakSuSi nayane vegavikrameNa vijitA parAbhUtA alAtacakraspeDhayA yayA tAM rathakaTyAM ca syandanasamUhaJca / 682. eyamiti-evamanena prakAreNa asmin vIradinakare borasUrye vyApAritau karau hastau pagne 15 vyApAritA: karAH kiraNA asya tathAbhUte sati, yugapadeva vyoma cyApnuvantItyevaMzIlaiH valakSIkRtAni dhavalIkRtAni dichamukhAni yaistaiH zilImukhairbANaiH mayUkhairiva kiraNairiva khaNDitaizchinnaiH andhakArapiNDairiva timiraskandhairiva godhanasya luNTAkAsteSAM godhanApahAriNAM zabarANAm adho'vatIradhApatitaH zirobhiH araNya bhuvi banavasudhAyAm AstIrNAyAmAcchAditAyAM sasyAma bAlAtapauva iva prAtadharmasamUha iba kUlaMkaSe zoNitasaritravAhe rudhirApagApUre pravahati sati tamaHstoma iva timirasamUha ica nihatAca 20 vastAzceti nihatadhvastA mAritapIddhisAstebhyo'vaziSTaH zeSastasmin pApiSTe pApIyasi jane nijazauryadhanena svazUratvavittena saha godhanamutsRjya tyavaravA girigahvaraM parvatakandaram Azrite sati prapalAyya giriguhAsvatahite satItyarthaH vizrutaH prasiddho vIraH kumAro'pi jIvakasvAbhyapi 'kAyeM siddhe sati mudhA nidhayojana mAritaH pataiH kiM prayojanam, kAkA iva vAyasA iva ete varAkA dayanIyAH kAmaM yatheccha yAntu gacchantu' ndharakumAra kASThAMgArakI senAke tiraskArase unmatta evaM zIghra hI sAmanA karanevAle vana vAsI-bhIloMke sAmane jA prakaTa hue| prakaTa hote hI pratyaMcAsahita dhanuSako dhAraNa karane * vAle jIvandharakumArane una bhIloMke kAna meM pratyaMcAke zabdako, vanasthalameM bANoMkI varSAko, manameM ghabarAhaTako aura netroMmeM vega tathA parAkramase parAjita alAtacakrake dvArA stutya rathasamUhako prakaTa kara diyaa| 682. isa prakAra vIrarUpI sUrya jaba apane kara evaM hAtharUpI kiraNoMko vyApta kara A rahA thA taba eka hI sAtha AkAzavyApI dizAoMke agrabhAgako zukla karanevAlI kiraNoMse khaNDita andhakArake samUha ke samAna, AkAzavyApI evaM dizAoMke agrabhAgako zukla karanevAle bANoMse khaNDita godhanake luTere-bhIloMke ziroMne jaba nIce utarakara vanakI sudhAko vyApta kara diyaa| prAtaHkAlika ghAmake samUha ke samAna kinAroMko ghisanevAlA khUnako nadI kA pravAha jaba bahane lagA aura andhakArake samUhake samAna naSTa-bhraSTa honese bAkI bace pApI3. bhIla jaba apane parAkramarUpa dhanake sAtha-sAtha godhanako chor3akara parvata kI guphAoMmeM jA chipe taba prasiddhiko prApta hue jIvandharakumAra bhI kArya siddha honepara vyartha hI mAre hue ina 1. ka0 kha0 paapisstthjne| Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 pi garaH pa pani rica miH -vijayavRttAntaH ] dvitIyo sambhaH nukUla palApamAnavamitapazilAdigatasaMrambha AsIt / 683. punarazaraNazaraNyo'yamaraNyAnyAH pratinivRtya pratilabdhajIvitAnAM godhanAjIvinAmaccAvacAM prItivAcamupazRNvan, vidAritadviradanakharAyudhanakharAdAtaravaziSTAsupraNayizabaradattamuktAprakarariva raNalakSmIsaMbhogasaMbhavAmandasvedabindubhiralaMkRtavakSaHsthalaH, marudAndolitAGkelikomalaprabAlevipinadAhivipinecarajIvitaharaNatRptavanalakSmIvitIrNaiH prakIrNakariva vIjyamAnaH, kharasararatha- 5 turagakhurapuTakhananasamudbhavadaviraladhavaladhUlImaNDalena caNDAMzoraMzumabhibhAvukena bhAvipativatsaladhAtrIsamarpitadhavalAtapatreNeva sametaH, prathamatarodayasaMrambhasAphalyapallavitarAgairanAratamajahadvRttibhiraMzairiva iti vicArya nijazauryAnukUlaM svakIyaparAkramAnurUpaM palAyamAnA ye vipine varAH kirAtAsteSAM vizasanaM vidhAtastasmAd vigataH saMrambho yasya vigatakodha AsIt / nariti-punaranantaram, azaraNAnAM zaraNya ityazaraNazaraNyaH, ayaM jIvaMdharI mahadaraNya-, maraNyAnI tasyAH pratinivRtya pratyAgalya pratilabdhaM punaHprAptaM jIvitaM yeSAM teSAM godhanAjIvinA gopAlAnAm uccAvacA samuskRSTAM prItivAcaM snehabhAratIm upazRNvan AkarNayan vidAritA dviradA gajA paiste tathAbhUtA ye nakharAyudhAH siMhAstaSAM makharAd A gRhItaiH bhavaziSTAnAmasUnAM prANAnAM praNayinaH snehamAjo ye zabarAstairda taiH, mukAprakarairiva muktAphalasamUhariva, raNalakSyA raNazriyA saMbhogena saMbhavAH samutpannA ye'bhandAH svedabindavastaralaMkRtaM vakSaHsthalaM yasya saH, marutA vanavAyunA AndolitAH 1. kampitA ye kakelInAmazokAnAM komalapravAhA mRdulakisalayAstaiH, vipine dahantItyevaMzIlA vipinadAhino ghanadAhino ye vipinegharAH kirAtAsteSAM jIvitaharaNena prApApahAreNa tRptA saMtuSTA yA vanalakSmIstayA bitINa: pradattaH prakIrNakairiva cAmarairiba bIjyamAnaH prakIryamANaH, kharataraistIkSNatarai rathataragANAM kharapuTaiH rapananena samajavat samaspadhamAnaM yada bhaviralaM nirantaraM dhUlImaNmulaM tena caNDAMzoH sUryasya aMzu kiraNam amibhAvukena tiraskAriNA ' lokAgyayaniSThAkhakarthatanAm' iti kRyogaSaSThIniSedhaH bhAvipatI bhaviSyadamaNe vatsalA snehasampannA yA dhAtrI mahI tayA samarpitaM pradarsa dhavalAtapatraM sitacchagraM teneva sametaH sahitaH, udayAya saMramma udayasaMrammo'bhyudayodyogaH prathamatara Apataro ya udayasaMrambhastasya sAphalyena palavito vRddhiMgato rAgaH sneho yeSAM taiH pakSe prathamatarasyodayasaMrambhasya sAphalyena pallavitaH kisalayalogoMse kyA prayojana hai ? kauoM ke samAna dIna-hIna loga icchAnusAra jAveM' aisA vicArakara apane parAkramake anurUpa bhAgate hue bhIloMkI hiMsAse nivRtta ho gye| 683. tadanantara azaraNoMko zaraNa denevAle kumAra aTavIse lauTakara nagarake samIpa A / gye| usa samaya ve jinheM mAno prANa hI vApasa mila gaye the aise gopAloMke U~ce-nIce premake vacana sunate jA rahe the| raNarUpI lakSmIke saMbhogase utpanna atyadhika pasInAkI una yU~doMse unakA vakSaHsthala alaMkRta ho rahA thA jo hAthiyoMko vidIrNa karanevAle siMhoMke nakhoMse chIne evaM maranese bAkI bace prANapremI bhIloMke dvArA diye hue motiyoM ke samUhake samAna jAna par3ate the / havAse hilate hue azoka ke komala pattoMse unheM havA kI jA rahI thI jisase ve aise jAna par3ate the mAno banako jalAnevAle bhIloMke prANa haranese santuSTa vanalakSmIke dvArA diye hue camaroMse hI unheM havA kI jA rahI thii| rathake ghor3oko atyanta tIkSNa TApoMse khuda jAneke kAraNa uThatI huI lagAtAra sapheda-sapheda dhUlIke maNDalase ve sahita the aura usase aise jAna par3ate the mAno sUrya kI kiraNoMko tiraskRta karanevAle, honahAra pati ke sAtha sneha karanevAlI , pRthivIke dvArA samarpita sapheda chatrase hI mAnoM sahita the| jisa prakAra sUrya, kabhI apanA sAtha na chor3anevAlI lAla-lAla kiraNoMse doSAspada-rAtrimeM sthita rahanevAle rAjA-candramA tAzca -dhanena janaM vana ratha kara NoMse karane cAko nadI nApI-- - jA - ina Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH rt [ 83-84 jIvaMdharakumArasya mizraimitra ivAMzubhirmuSitadoSAspada rAjadIptiH, niSpratyUhasamIhitasiddhiredhvAnamantarAlabahulaM laca yannapyaviditaparizramA, krameNa parAkramakarAkRSTyA myudgacchatAM purokasAmatuccharabhasAGghrisaMghaTTakeH kAzyapapRSThaM kASThAGgAraM ca kampayankaTakanikaTa mATokate sma / 84 punaH parAkramapunarukta prekSaNIyaM purAbhyantaramAzrayantaM vorazriyA abhinavavara mAdarAdA5 lokayitumAgatam, AgamanapAravazyena sUstakezahastavinyastavAmahastam, hastAGga ulinakhamayUkhapunarudIritacikurapallavApIDam, zithilita novIpradezanihitAparapANipallavaM pallavitarAgAdAgataM kAmivAcato rAgo'ruNimA yeSAM taiH anArataM nirantaram ajahatI vRttiryeSAM taiH saGgamajahadbhirityarthaH, avayavairiva mitraiH, aMzubhiH kiraNaiH mitra iva sUrya iva muSitA samapahRtA doSAspadarAjasya durguNasthAnanRpasya kASThAGgArasyeti yAvata, dIpti: zobhA yena saH, sUryapakSe muSitA doSAspadasya rAnigocarasya rAzandrasya dIsiryena saH, niSpratyUhA nirvighnA samIhitasiddhiryasya saH, bhantarAlena bahula miyyantarASTha10 bahulaM dUram adhvAnaM mArga lacayannapi bhaviditaH parizramo yena saH krameNa kramazaH parAkrama yuva karastenAkRSTistathA, abhyudgacchatat saMmukhamAgacchatAM puraukasAM nagaranivAsinAm bhatuccharamasAstIbadegA ye'dhisaMghaTTakA padAdhAtAstaiH kAzyapIThaSThaM mahIpRSThaM kASTAkAraM ca kampayan kaTakamikaTaM rAjadhAnIsamIpam bhATIkate sma samAjagAma / 85. punaH parAkrameti - punaranantaraM parAkrameNa zabaravijayarUpeNa punarukaM bhUyo bhUyo yathA 15 syAttathA prekSaNIyo darzanIyastaM purAbhyantaraM magarAbhyantaramAzrayantaM vIrazriyA vIralakSmyA abhinavavaraM nUtanapatim jIvaMdharam bhavarAt bhAchokayituM vaSTumAgatam abalArUpaM nArImayam asaMkhyamaparimitam anaGgabalaM smarasainyaM pratipradezaM sthAne sthAne pratyadRzyata / atha tasyaiva vizeSaNAnyAha - Agamanasya pAravazyaM samutkaNThAjanitA vivazatA tena, sraste bandhanonmuktatvAdadholambite kezahaste kezapAze vinyastaH sthApito vAmahasto yena tat hastAsInI karakarazAkhAnA nakhamayUkhairnakhararazmibhiH punarudIritAzcikura palavA20 pIr3AH kezakilalayazekharA yasya tas zithikite ummuktabandhanaprAye nIvIpradeze'dhovastrapranthisthAne nihitaH sthApito'parapANipallavo yena tat, ataeva pallavitarAgAd vRddhiMgataprItyA AgataM kAmijana. kI dIptiko apahRta kara letA hai usI prakAra jIbandharakumArane bhI sarvaprathama yuddha kI saphalatAse jinakA rAga - prema bar3ha rahA thA aura jo nirantara sAtha na chor3ane se apane aMzoMke samAna jAna par3ate the aise mitroM se doSAspada - aneka avaguNoMke sthAna rAjA-kArakIdIptiko 25 apahRta kara liyA thA / nirvidhna manorathako siddhi ho jAnese bahuta lambA mArga lA~ghanepara bhI unheM parizramakA anubhava nahIM ho rahA thA / aura krama-kramase parAkramarUpa hAtha ke svIMcane se hI mAno sAmane Ate hue nagaravAsiyoMke atyadhika vegayukta caraNoMke AghAtase ve pRthivItala tathA kASThAGgAra donoMko kampita kara rahe the / 35. ke 84. tadanantara parAkrama ke dvArA punaH punaH darzanIya, nagara ke bhItara Ate hue vIralakSmI30 nUtana pati jobandharakumArako Adarase dekhaneke lie jagaha-jagaha aneka striyoMkA maha samUha ikaTThA ho gayA jo kAmadeva kI asaMkhya senA ke samAna dikhAI detA thA / zIghra Aneko vivazatAse una striyoMke kezapAza khula gaye the aura unheM saMbhAlane ke lie unapara unhoMne apanA bAyA~ hAtha rakha chor3A thaa| hAthakI a~guliyoMke nakhoMkI kiraNoMse unake kezoM meM gu~the hue pallavoM ke samUha punarukta ho rahe the / DhIlIM nIvIke sthAnapara unhoMne apanA dUsarA hAtharUpa 1. ma0 samIhitasiddhe / 2. 0 kha0 ma0 parAkramakarakuSTaH / 3. kaTakanikaTaM pattanasamIpamiti TippaNI / 4. ka0 kha0 ga0 abhinavaparam / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vijayavRttAntaH ] dvitIyo lammaH 159 janahRdayamiva kareNa gRhNat, ISadavagalitakucAMzukaM kucakumbhakumbhino ratiraNasaMrambhAya ghaTayadiva mukhapaTam, vidrAvitavidrumacchavinA dantacchadarAgeNa hRdayAntargatarAgaprAgbhAramiva pradarzayat, palitapurobhAga saubhAgyacandracandrikodamiva mandahasitamamandAdarA dAcAralAjanikaramiba vikirata, samAropitacArutarabhrUlatAcApaM lakSyabhedadakSatIkSNakaTAkSazaramokSacaturamabalArUpamanaGgabalamasaMkhyaM pratipradezaM pratyadRzyata / 85. tadapi darzanaprasAdenaparitoSayannullokaharSalokalocanamanobhiranugamyamAnaH parAdhyaMjamAyaM parikalpitAnalpamaGgalAhaparibarhavirAjitaM nijabhavanamAsAdya sadyaHsamupasRtapadmamukhapramukhaMdaudayamiva kAmukajanamAnasamiva kareNa hastena gRhat dadhat, ISad manAg avagalitaM sastaM kucAMzukaM stamavastraM yasya sana , ataeva ratiraNasaMrambhAya suratayuddhodyogAya kucakumbhakumminaH kucakalazakariNo mukhapaTa mugvavastraM ghaTayadiva vitanvadiva, vidrASitA dUrIkRtA vidrumasya prazAlasya 'mUMgA' iti hinyA prasidasya 10 chaviH kAntiyena tena dantacchadarAgeNa adharalohitimnA hRdayAntargatazcAsau rAmaprAgmArazca taM hRdayasthita. prItisamUha pradarzayadica, dhavalitaH zuklIkRtaH puromAyo yasya tat, saubhAgyameva candrastasya candrikodayamitra jyotsnodayamiva, mandahasitaM mandahAsyam amandAdarAd bhUyiSThAdarAd AcArAya pracalitapataye lAjAnAM bharjitadhAnyapuSpA nikaraH samUhastaM vikidiva prakIrNa kudeiva, samAropita: saprasyIkRtacArutaracUlatAcApo pena tana, lakSyabhede zarasyabhede dakSAH samarthA ye tIkSNakaTAkSA eva zarA bANAsteSAM 15 mole mocane caturaM vidagdham / 85. tadapIti--tadapi anaGga palaM darzanameva prasAdastena daTipasAdena paritoSayan saMtuSTaM kurvan ulloko harSo yeSAM ta ullokaharSAste ca te lokAzca teSAM locanamanobhirnayanacetomiH anugamyamAnaH, parApyaM zreSThaM janma yasya saH, bhayaM jIpaMdharaH parikalita racitairanalpamaGgalAhaparivahabhUyiSThamaGgalayogyopakaraNadhirAjitaM zobhitaM nijabhavana svasadanamAsAna prApya samaH zauca samupasUsaiH samIpAgataiH pacamukhapramukhaiH 20 pallaSa rakha chor3A thA jisase ve aisI jAna par3atI thIM mAno bar3hate hue rAgase Agata kAmIjanoMke hRdayako apane hAthase pakar3a hI rahI hoM / unake stanakA vastra kucha-kucha nIcekI ora khisaka gayA thA usase aisI jAna par3atI thI mAno ratirUpI yuddhako prArambha karane ke lie stanakalaza rUpa hAthIke mukhake vastrako dUra hI kara rahI thiiN| mUMgAko kAntiko tiraskRta karanevAla oThoMkI lAlIse ve aisI jAna par3atI thIM mAno hRdayake bhItara sthita rAgakI , vallabhatAko hI dikhalA rahI hoN| agrabhAgako sapheda karanevAle evaM saubhAgyarUpI candramAkI cA~danIke udayake samAna dikhanevAle manda hAsyako ve prakaTa kara rahI thI unase aisI jAna par3atI thIM mAno svAgata ke lie lAIkA samUha hI bikhera rahI hoN| unhoMne atyanta sundara prakuTilatArUpI dhanuSako car3hA rakhA thA aura ve latyake bhedanemeM catura tIkSNa kaTAkSarUpI bANoMke chor3anemeM catura thiiN| 30 685. jo una striyoM ke samUha ko bhI darzanake prasAdase santuSTa kara rahe the tathA atyadhika harSase yukta manuSyoM ke netra aura manase jo anugamyamAna the aise zreSTha janmake dhAraka jIvandhara kumAra, race hue aneka maMgalamaya upakaraNoMse suzobhita apane ghara pahu~cakara parvatase siMhake bacce ke samAna rathase nIce utre| zIghra hI sammukha Aye hue padmamukha Adi mitroMne unheM 1.ka0 kha0 ga. amandarAgAt / 2. ka. 'pramukha padaM nAsti / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 140 * gadyacintAmaNiH [85-86 jIvaMdharakumArasyatapANiH pANau kurvanniva prabhAvazriyaM ziloccayAdiva kesarikizoraH syandanAdavaroha / praNanAma ca savinayaM pitaraM mAtaraM ca premasaMbhAreNa / saMbhAvayAmAsa saMmukhamAgataM gADhAliGgitena prauDhavacasA mugdhahasitena snigdhanirIkSaNena ziraHkampanena karaprasAreNa ca yathApradhAna prathamAnahRdayabandhaM bandhuvargam / punanisargacaturaH praNAmAJjaliM puraHpujitaM' niyuJjAnaH syandanayugyAMzca vizramAya prazrayazAliparijanaM vizanvezmodaramAdarakAtaryAdudazrumukhyA prasnavinyA jananyA nirtitanIrAjanavidhirAruroha hRcchalyavidhAnena vidviSAM premabandhena bandhUnAM lAvaNyAtizayena paNyanArINAM guNagarimNA guNalubdhAnAM hRdayaM savilAsanivAsenAsanasya madhyaM ca / 86. atha prathitayazasA tejasAM nidhinA putreNa pavitratapasAM yogyAdahaM kuto bhAgyAtputrapamAsyapradhAnairdattaH pANiyasya tathAbhUtaH pramAvaliyaM pramAvalakSmI pANau kurvajiva haste vidadhadidha zilocayApacaMtA kesariyazoda va hAyandanAd rathAd avaroha samavattatAra / savinayaM yathA syAtathA premasaMbhAreNa prItyubekeNa pitaraM gagdhotkaTaM mAtaraM taspalI ca praNanAma namazcakAra / saMmukhamAgataM prazramAno hRdayabandho yasya tayAbhUtaM bandhuvarga snehisamUha yathApradhAnaM gADhAliGgitena pragADhAilepeNa, prauDhavacasA prakRSTatracanena, mugdhahasitena sundarahAsyena, snigdhanirIkSaNena snehAlpavilokanena, zira:kampanena murdhacAlanena karaprasAraNa ca, saMmAvayAmAsa saccakAra ca / punaranantaraM nisargacaturaH prakRtividagdho jIvaMdharaH, 15 praNAmAJjaliM praNAmAyAjalayo yasya tathAbhUtaM purApuJjitamane saMgataM prazrayazAliparijanaM vinayavizobhi sevakasamUha syandanayugyAMzca sthavAhAMzca vizramAya niyukSAno samAjJapayan, vezmodaraM bhavanamadhyaM vizan , AdarakAtaryAt udazramukhyA sAzruvadanayA prasnavinyA kSaraskucayA janamyA nirvatito nIrAjanavidhiryasya sathAbhUto'yaM jIvaMdharo hRdi zalyasya vidhAnaM tena cetaHzalyasamutpAdanena vidviSAM zatruNA, premabandhana bandhUnAM snehamAjAm, kAvaNyAtizayena saundaryAdhizyena paNyanArINAM rUpAjIvAnAM guNagarimNA guNagauraveNa 20 gaNeSa labdhAsteSAM guNajJAnAM hRdayaM cetaH savikAsazvAsI nivAsazca tena savikAsanivAsena bhAsanasya viSTarasya ca madhyam Asroha / 686. atheti-athAnantaraM pitari janake pavitraM tapo yeSAM teSAM pavitratapazcAriNI yogyAt hAthakA sahArA diyA jisase ve prabhAvarUpa lakSmIko hAthameM karate hue ke samAna jAna par3ate the| unhoMne rathase utarakara premAtirekase vinayapUrvaka pitA aura mAtAko namaskAra kiyaa| 25 tathA jinake hRdayakA bandhana prasiddha thA aise sammukhAgata bandhu vargameM kisIko gAr3ha AliMganase, kisIko prauda vacanoMse, kisIko sundara hAsyase, kisIko sneha-bharI dRSTise, kisIko zira hilAnese, aura kisoko hAtha pasAranese jo jaisA pradhAna thA usa taraha satkRta kiyaa| tadanantara svabhAvase hI catura jIvandhara kumArane praNAma karane ke lie hAtha jor3akara Age khar3e hue vinayAvabhAsI parijanoMko rathake ghor3oMko vizrAma karAnekI AjJA de mahalake 30 bhItara praveza kiyaa| vahA~ AdarakI kAtaratAse jisakA mukha harSAzruoMse vyApta thA tathA jisake stanoMse dUdha jhara rahA thA aisI mAtAne unakI AratI utaarii| tadanantara ve hRdaya meM zalya karanese zatruoMke hRdayapara, premake bandhanase bandhuoMke hRdayapara, saundarya kI adhikatAse vezyAoMke hRdayapara aura bilAsapUrNa sthitise Asanake madhyabhAgapara ArUDha hue| 6 86. tadanantara 'prasiddha yazake dhAraka tathA tejake bhANDAraravarUpa isa putrase maiM pavitra 1.ma0 praNAmAlipura:pujjitam / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vijayavRttAntaH] dvisIyo lambhaH vAnasmIti vismayasnehamukhare pitari, vitarkayati kathamudakaH syAgnisargavIrakumAravIryasyeti vicAraniSThe kASThAGgAre, pratidizaM pratideza' pratyagAraM ca kurukulazikhAmaNeH kuvalayakuTIrasaMkaTanivAsanibiDitAbhogAM bhogAvalImupalAlayati bAle jarati yUni ca jane, rAmabhadramiva bhrAtrA pralayasamayamiva mitramaNDalena mahodhamiva vaMzajAtena candramasamiva sadbhiH sakalaguNanikaraparipUritairvayasyaiH parivRtaM kumAramabhivandya nandagopaH svasaMtAnasya purAtanatAM rAjakulabhRtyatAM ca 5 purAtanapaNmukhamukhaviziSTAnAmaviziSTajAtijAtAGganAsaMgamasaMkathAM ca kathayan 'bhavadvihitanirhetukopakArasya pratyupakAramapazyatA mayA dizyamAnAM pariNayatu me kanyAm / na manyetAnyat' iti sadainyamayAcata / sa ca kuruvaMzanabhoMzumAlI nIcakulalalanAsaMparkamavivekivargasulabhamAkalayan kuto bhAgyAd bhAgadheyAd ahaM prathitayazasA prasidakIrtinA tejasA pratApAnAM nidhinA bhANDAreNa putreNa jIvakena putravAn saputro'smIti vismayasnehAbhyAM mukharastasmin tathAbhUte sati, nisargeNa vIro nisargavIraH 10 sa cAso kumArassasya vIryasya parAkramasya udakaH pariNAmaH kathaM kI rak syAt iti vicAraniSThe kASThAGgArevitarkayati vicArayati sati, prativizaM pratikATaM, pratideza pratijanapadaM pratisthAnaM vA pratyagAraM ca prati. bhavanaM ca pAle, jarati vRddha yUni taruNe ca jane kurukulazikhAmaNeH kuruvaMzaziroratnasya svAminaH, kuvalayaM mahImaNDalameva kaTIraM tatra saMkaTanivAsena saMkINAMvAsena niSidvita: sAndrIbhUta Abhogo vistAro yasyAstAM bhogAvalI kIsiMgAthAm upaLAlayati sati, rAmamamiva dAzarathimiva bhAtrA nandAyena pakSe lakSmaNAdinA, 15 galapasamayamiva kalpAntakAlamiva mitramaNDalena suhRtsamUhena pakSe sUryasamUhena, mahIdhramiya parvatamiva baMzajAtena kulorapanena pake veNusamUhena, candramasamiva candramiva samiH nakSatraiH pakSe sajanaiH, sakalaguNAnAM nikhila guNAnAM nikaraNa samUhena paripUritAstathAbhUtairvayasyaiH parivRtaM kumAraM jIvaMdharam abhivandha namaskRtya nandagopaH svasaMtAnasya nijasaMtateH purAtanA prAcInatAM rAjakulasya rAjavaMzasya bhRtyatAM dAsatAM ca purAtanAH pUrvabhavAH SaNmulamukhAH SaNmukhapradhAnA ye viziSTa viziSTapuruSArateSAm bhaviziSTajAti jAtAnAnAm 20 asamAnajAtisamutpannanArINI saMgamakathA yA samAgamavArtA tAM ca kathayan 'bhavatA vihito yo nihatuva upakArastasya pratyupakAram apazyatA'navalokamAnena mayA dizyamAnAM pradIyavAnAM me kanyA pariNayatu vibahatu / anyat anyathA na mandheta' iti sadainyaM yathA syAttathA'yAcata / kuruvaMzano'zumAlI kuruvaMzatapake dhAraka janoMke yogya kisa bhAgyase putravAn huA hU~' isa prakAra pitA gandhotkaTa jaya Azcarya aura snehase mukhara ho rahe the-ukta zabda prakaTa kara rahe the| kASThAMgAra jaba isa 25 prakArake vicArameM nimagna thA ki svabhAvase vIra jIvandhara kumArake parAkramakA pariNAma kisa prakAra hogA ? dizA-dizAmeM, deza-dezameM aura ghara-ghara meM jaba bAlaka, bUr3he aura taruNa puruSa kuruvaMzake ziromaNi jIvandhara kumArakI usa virudAvalIko prazaMsA kara rahe the ki jisakA vistAra pRthivImaNDalarUpI choTI-sI kuTiyA meM saMkIrNatA pUrNa nivAsa karanese sAndratAko prApta ho rahA thaa| tadanantara jo rAmacandrajIke samAna apane bhAIse sahita the, pralayakAlaka 30 samAna mitramaNDala-sUryamaNDala (pajhameM mitragaNa) se yukta the, parvatake samAna vaMzajAta-bA~soMke samUha (pakSameM uttama kuloM ke samUha) se sahita the, candramAke samAna nakSatroM (pakSameM sajjanoM) se yukta the aura samasta guNoMke samUhase paripUrNa mitroMse ghire hue the aise jIvandhara kumArako namaskAra kara nandagopane bar3I dInatAse yaha yAcanA kI ki Apa merI kanyAko svIkRta kIjieanyathA na smjhie| yAcanA karate samaya usane apane vaMzako prAcInatA batalAyI / maiM rAja-31 1. kha0 pratipradeza, pratIpadezam / ka. pratidizaM pratopadezam / ga. pratidizaM pratipradezam / 2. ma0 rAjakulakulabhUtyatAJca / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [ jIbaMdharakumArasya - 'alamatyarthamathitayA / mAma, yathAbhimatam' iti svamatAnurUpamudIrayAmAsa / 687. sa ca tAvatA tuSTo gopapraSThastadvacanamAkarNya sukhArNave nimajjastarNakakulacavitAgradUrvAgucchazabalitopazalyaM niHzalyaH pravizya gRhaM gRhiNyA apyanayA vArtayApravartayazravaNotsavaM duhitRkalyANamahotsave mahAntamakuruta saMrambham / atha prathamAnavIryadhanakumArasaMbandhena godhanopalambhAdapi zaMbharasaMbhrame!saMkhyAnAM mukhyasya guNaiH pravRddhe dviguNitotsukyajanavihitavivAhotsavakarmaNi pallavitarAgavallavarAmAkarapallavasaMpakaMpunaruktarAgaravatamRdupaliptabhitto rambhAstambhagaganasUryaH sa ca jIvaMdharI nIzcakulalalanAmA adhamagotrotpannastriyAH saMparkastam avivekivargasulabhamasudhIjanasulabham Akalayan vicArayan 'atyartha pracuram apitayA yAcanayA'laM paryAptam / he mAma ! yathAbhi matam amimatamanatikramyeti yathAbhimataM yathA taveSTaM tathaiva me svIkRta miti yAvat' iti svamatAnurUpaM 10 svAmiprAyasadRzam , udIrayAmAsa kathayAmAsa / 67. sa ceti-tAvasA tAvanmANa tuSTaH sa ca gopapraSTho nandagopaH tabdacanaM jIvaMdharavacanam Akarya zrutthA sukhArNave sukhasAgare nimajanU an tarNakakulaivarasasamUhazcarvitaM makSitamanaM yeSAM tathAbhUtA ye dUrvAguruchAH zataparvastavakAstaiH zavalitaM cignitamupazalyaM samIpapradezo yasya vayAbhUta gRhaM sadanaM niHzalyaH zAkyarahitaH sana pravizya, anayA vArtayA bhanena samAcAreNa gRhiNyA api bhAryAyA api 15 zravaNotsarva karNollAsaM pravartayan duhisuH puthyAH kalyANamahotsavo vivAhamahotsavastasmin mahAntaM saMrammamudyogam akuruta / athAnantaram prathamAnaM athitIbhavad vIryameva dhanaM yasya tathAbhUto yaH kumArI jIvadharastasya saMbandhena godhanopalammAdapi godhanaprAzyapekSayApi zaMbharaH sukhospAdakaH saMbhramo yeSAM taiH gosaMkhyAnAM gopAnAM mukhyasya guNaiH, dviguNitamautsukyaM yasya tathAbhUtA ye janAstairvihitaM kRtaM yada vivAhotsavakarma pariNayanotsavakarma tasmin prabuddhe sati, parakaviteti-pallavito vRddhiMgato rAgo yAso 20 tathAbhUtA yA bAlavarAmA gopagRhiNyastAsAM karapalacAnA hastakisalayAno saMparkaNa punarupharAyA punarudIritalauhilyA yA rakamRd kohitamRttikA tayopaliptA bhittayaH kukhyA yasmin tasmin, rambhativaMzakA kulaparamparAgata sevaka hU~"yaha kahA aura sAtha hI usane SaNmukha Adi viziSTa puruSoMkA sAmAnya jAtimeM utpanna striyoM ke sAtha samAgama huA hai yaha kathA sunaayii| Apane merA akAraNa upakAra kiyA hai, maiM badale meM ApakA dUsarA upakAra na dekha apanI kanyA 25 samarpita kara rahA hU~"yaha bhAya prakaTa kiyaa| 687. kuruvaMzarUpI AkAzake sUrya jIvandharakumAra, 'nIcakulakI striyoM ke sAtha samparka karanA avivekI manuSyoM ke lie sulabha hai' aisA vicAra karate hue bole ki 'atyadhika yAcanA karanA vyartha hai| mAmAjI! Apa jo cAhate haiM vaha mujhe iSTa hai' isa prakAra kahakara unhoMne apane abhiprAyakI anukUlatA prakaTa kii| gopAloMkA svAmo nandagopa utanese hI santuSTa ho 30 gayA / vaha unake vacana suna sukhake sAgarameM nimagna ho gyaa| jinakA agrabhAga bachar3oM ke dvArA cabAyA gayA thA aisI dUbAke gucchoMse jisakA samIpavartI sthAna citrita thA aise gharameM niHzalya bhAvase praveza kara usane isa samAcArase apanI bIke bhI kAnoMko Ananda utpanna karAyA / vaha apanI putrIke viSAhotsabakI bar3I-bar3I taiyAriyA~ karane lgaa| tadanantara prasiddha parAkramarUpI dhanake dhAraka jIvandhara kumArake sAtha sambandha honese, godhanakI prAptiko apekSA 35 bhI adhika sukha aura saMbhramako dhAraNa karanevAle gopapati nandagopake guNoMse jo atyadhika vRddhiko prApta ho rahA thA, dugunI utsukatAse yukta manuSyoM ke dvArA jahA~ vivAhotsabake kArya kiye gaye the, rAgase bharI gopAlakhiyoMke hasvarUpI pallavoMke samparkase punarukta lAlimAse 1. ka0 kha0 ga0 mAma, ayathAbhimatam / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 -vivAhavRttAntaH] dvitIyo lammA zumbhitadvAri samadaMviSaTitaghaTaghaTAprabahadUdhasyAjyadadhikardamitabhuvi haritagomayopaliptasthalaniSpAditadamyazaSpAkuratRSi kolAhalakSubhitavatsavAtsalyAkulakuNDodhnIkuNDalitaviSANakoTivighaTitajanavimardai gosaMkhyamukhyAvAse snAtAnuliptAmalaMkRtavismitAmAlokya vismayasmeramukhAbhillava vallabhAbhiH 'asyA vallabha enA kena sukRtena kSIramadhurasvarAmapanItanabanItamArdavADambarAM tadAtvagatasapiHsaMkAzakAyakAnti mukulitathikAmukulaghavalima'saukumAryadantapaDikta 5 nirvAsitavAyasakAlimakacapallavAmudbhidyamAnadRSakakudopahAsikucayugalAmanubhoktuM labdhavAn' iti vyaktamupalAlyamAnAM godAvarIduhitaraM govindAmAnIya nandagopaH kumArakarakamale vAri samAvarjayat / kumAro'pi 'amuM mAmeva gAtramAtrabhinnaM manyasva' iti vadan 'padmamukhAya' iti rambhAstambhoMcAstambhaiH zumbhitAni dvAri yasya tasmin , saMmardeti-saMmardaina vighaTitA yA ghaTaghaTA ghaTazreNayastAbhyaH pravahadbhiH avasyAjyadadhimidugdhadhRtadadhimiH kardamitA pazilA bhUryasmistasmin, 10 hariteti-hastigomayena haridvarNagovareNopaliptaiH sthalairnippAditA damyAno tarNakAnAM zaSpAkaratRST hariddhAsAGkaratRSNA yasmiMstasmin, kolAhaleti-kolAhalena kalakalaraveNa kSubhitAH prAptakSobhA the vassAsteSAM bArasamayenAkulAH yAH kuNDoyo gAvastAsAM kuNDalivAmivakrIkRtAbhirviSANakoTibhiH sAmAgairvighaTito vidrAvito jamavimardo janasamUho yasmistasmin gosaMkhyamukhyAvAse nandagopabhavane, Adau snAsA pazcAdanuliptA tAm, alaMkRtA dhAsau vismitA ra tAm Alokya vismayenAzcaryeNa smeramukhAstAmiH 15 pallavavallabhAbhirgopAGganAbhiH 'bhasthA pakkamaH kSIramiva madhuraH svaro yasyAstAma, apanIto dUrIkRto navanItamArdavADambaro yayA vAm , sadAtvahutaM tarakAlanisyanditaM yat sarpighRtaM sasya saMkAzA kAyakAntidehadItiryasyAstAm , mukalitAH kuna malitA pA yUthikAstAsAM mukulAnAM kumakAnAmiSa dhavakimA saukumAyaM ca yasyAstathAbhUtA dasapaktiryasyAstAm , nirvAsito dUrIkRto vAyasAnA kAkAnAM kAlimA paistathAbhUtAH kacapakaSA yasyAstAm, uniyamAna prakaTImavat vRSakakudopahAsi kuthugalaM 20 pasyAstAm , evaMbhUtAm enAM putrIm bhanumoktu kena sukRtena kena puNyena kabdhavAn' iti myataM yathA syAttathA yukta lAla miTTIse jahA~ dIvAleM lIpI gayI thI, jahA~ keleke khambhoMse daravAje suzobhita ho / rahe the,bhIr3akI adhikatAse phUTe hue ghar3oMke samUhase nikalakara bahanevAle dUdha, ghI aura dahIke dvArA jahA~kI bhUmimeM kIcar3a maca rahI thI, hare-hare gobarase lipe hue sthalameM jahA~ bachar3oMko ghAsake aMkuroMkI tRSNA utpanna ho rahI thI, aura kolAhalase kSubhita bachar3oMke snehase vyana 25 gAyoMke gola-gola sIMgoMke agrabhAgase jahA~ manuSyoMkI bhIr3a titara-bitara kI jA rahI thI aise nandagopake bhavanameM snAnake anantara lepako dhAraNa karanevAlI AbhUSaNoMse susajjita aura Azcarthako utpanna karanevAlI godAvarIkI putrI govindAko dekha Azcarya se khilanevAle mukhAMse mukta gopAlaka striyA~ usakI isa prakAra prazaMsA karane lagI | jisakA svara dUdhake mamAna mIThA hai, jisane makkhanakI komalatAkA ADambara dUra kara diyA hai, jisake zarIrakI 30 kAnti tatkAla pighalAye hue ghIke samAna hai, jisake dA~toMkI paMktine juhIko boMDiyoMkI saphedI aura sukumAranAko niraskRta kara diyA hai, jisake kezoMke aMcalane kaueko kAlimAko dUra kara diyA hai, aura jisake bailako kA~dolakI ha~sI ur3AnevAle stanoMkI jor3I uTha rahI hai aisI isa kAyAko upabhoga karane ke lie isake pati ne kisa puNyase prApta kiyA hai ? govindAko lAkara nanda gopane jIvandhara kumArake hastakamalameM jala chodd'aa| aura kumArane bhI ise zarIramAtrase 35 1.ka.0 sa0 ga. dhavalitama / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- 544 - gacintAmaNiH [ jIvaMdharasya vivAivRttAmtaH - payodhArAM paryagrahIt / pabhamukhastadanu govindA pradakSiNabhramaNapizunitazubhodAciSaH saptAciSaH saMnidhau tadIyapANipallavasparzapallavitarAgastAM paryaNeSot / - -- 88. iti zrImadAdIsiMhasariviracite gadyacintAmaNI govindAlambho nAma dvitIyo lambhaH / 5 upalAyamAnAM prazasyamAnAM godAvarIduhitaraM govindAmAnIya mandagopaH kumArakarakamale jIvaMdhara hastAravinde vAri samAvarjayat ddau| kumAro'pi 'zra, purovartamAnaM mAmeva gAnamAtreNa zarIramAtreNa bhinaM manyastra' iti vadan kathayan 'pabhamukhAya' iti vAryaham etAM vAridhArAmahaM padmamukhAya gRhAmIti kathayisvA payodhArAM jaladhArI paryaprahIt / sadanu papramukhastadIyapANipallavasparzana paekavito vRddhiMgato rAgo yasya tathAbhUta: san so govindAm pradakSiNabhramaNena pizunitaH sUcitaH zumodakoM yaistathAbhUtA10 bhyacauSi jvAlA yasya tasya saptASio'gneH saMnidhau paryaNaiSIt pariNItavAn / 688. iti zrImahAdImasiMhasUridhiracite gayacintAmaNau govindAlambho nAma dvitIyo kambhaH // 2 // bhinna mujhe hI samajho' yaha kaha pAmukhake lie jaladhArA grahaNa kii| tadanantara govidAke hasta rUpI pallavake sparzase jisakA rAga bar3ha rahA thA aise padmamukhane, pradakSiNa bhramaNase zubhaphalako 15 sUcita karanevAlI jvAlAoMse yukta agnike sAnidhyameM use vivaahaa| 688. isa prakAra vAdImasiMha sUri-viracita gadyacintAmaNimeM govindAsamma ( govindAko prAptikA varNana karanevAlA ) nAmakA dvitIya rUmbha pUrNa humA / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAntaH nAciSaH tRtIyo lambhaH $ 86. atha parisphuratpaDveshaGgibhAsuramukhe padmamukhe pacanasakhasAkSika sAnandena nandagopena dattAmindumukhIM govinda pariNIya nijAvarjananaipuNaparihRtapaGkajazazAGkaparasparavirodhapunarAvRtti zaGkayeva tayA saha sadA saMgate ramamANe govindAramaNe, vIrazrIjIvitezvare jIvakakumAre'pyanudinam 'anujIvakakumAraM vIryavantaH zauryazAlino mAnyA vadAnyAH prAptarUpA abhirUpAzca' 5 iti guNalubdhairabhiSTrayamAnaguNarAzau rAjati, rAjapurIvAstavyaH samastaguNazevadhirana adhikaznIH zrodatto nAma baiMzyottamo vittopacaye vyAsaktamatirevaM vyacIcarat / jIpaMdhararamAtreNa hAmIti ddhiMgato gabhUtA :: // 2 // hastarulako 8. atheti-athAnantaraM parisphurantI vikasantI yA padherahamaGgiH kamalaparamparA tahAsuraM mukhaM yasya tasmin papramukhe jIvaMdharasuhRdi pavanasakho vahniHsAkSI yasminkarmaNi yathA syAttathA sAnandena sayamAdena bampanISana ma.pAlAmakhana sAmapitAma indamukhI candravadanA govinda pariNIya vivAha nijAvarjananaipuNena svakIyavazIkaraNacAtuyaNa parihRto dUrIkRto yaH paGkajazazAkayoH kamalacandramasoH parasparavirodhastasya punarAvRtteH zaGkA tayeva, emamukhaH padmasarazamukhatvena panarUpo govindA ca candramukhIravena candrarUpI, loke padmacandrayovirodhaH pramithaH parantu pavAmukhena svavazIkaraNapATabena sa virodho'pAstaH, sa tayA candra mukhyA saha militaH isthaM darI kRto virodhaH punarAvRtto na bhavediti zaGkayeya sa sayA saha sadA saMgato'bhavaditi bhaavH| tayA govindayA saha sadA saMgate milite govindAramaNe pabhamukhe ramamANe 15 suratAnandamanubhavati sapti, 'yasya ca bhAve bhAvalakSaNam' iti sptmii| vIrazriyA vIratamyA jIvitezvarI vallabhastasmin jIyakakumAre'pi anudinaM pratidivasaM 'vIryavanta: parAkramiNaH zauryazAlinaH zUratvazobhinaH mAnyA AdaraNIyA vadAnyA udAyA: prAtarUpAH sundarA amirUpAH kulInAzca jodhakakumAramanu' 'hIne' ityanena karmapravacanIyasvAdanuyoge dvitIyA jIvandharakumArAd hInAH santIti zeSaH, itIrathaM guNalubdhaiH abhiSTrayamAno guNazaziryasya tasmin , rAjati zomamAne sati, rAjapurIvAstavya etamAmarAjadhAnInivAsI, samastaguNAnAM zevadhinidhiH anavadhikA zrIryasya tathAbhUtaH zrIdatto nAma vaizyottama urujazreSTo vittopacaye dhanArjane dhyAsakA matiyasya tayAbhUtaH san evaM vakSyamANaprakAreNa vyacIcarat vicArayAmAsa / 686. athAnantara khile hue kamalakI zobhAse suzobhita mukhase yukta padmamukha jaba agniko sAkSIpUrvaka harSita nandagopake dvArA pradatta candramukhI govindAko vivAha kara apane vazIkaraNakI caturAIse dUra kiye hue kamala aura candramAke pArasparika virodhasambandhI punarAvRtti- 25 kI AzaMkAse hI mAno usake sAtha sadA saMgata rahakara krIr3A karane lagA aura coralakSmIke svAmI jIvandharakumAra bhI jaba prati dina guNoMke lobhI manuSyoM ke dvArA 'saMsArameM jitane vIryavanta, zaktivanta, mAnanIya, udAra, rUpavanta aura kulavanta haiM ve saba jIvandharase pIche haiM-unase hIna hai' isa prakAra stuti kiye jAnevAle guNoM ke samUhase yukta ho suzobhita hone lage taba rAjapurImeM rahanevAlA, samamna guNoMkA bhaNDAra, asImalakSmIse yukta zrIdatta nAmakA 30 vaizya dhanasaMcaya karane meM Asaktacitta ho isa prakAra vicAra karane lgaa| 1.ka0 sa0 ga0 bhAsurataramukhe / 2. 20 kha0 ga0 rAjati atha rAjapurIbAstavyaH / 19 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- -- gayacintAmaNiH [30 zrIdasavaizyastha90. asmapitRpitAmahAdibhirajitamastokamasti cedapi vastu svahastAjitamivonnatacittasya na cittaprasAdamAvahati / Avahatu vA / kathaM tadAyarahitaM dhanamavyayaM syAt, zazvadupabhoge girirapi nazyatIti janavAdazruteH / bItavittatAyAzca kimaparamaruntudam / asubhRtAM hi dAridraya masubhiryuktaM maraNamazastrasaMpAcaM hRcchalyamanAtmaprazaMsanaM hAsyatAnidAnamanAcAraparikSaya upekSA5 heturapittodrekaja munmAdAndhyamakSapAsphuraNamamitratAnimittam / kimaparamudIryate / riktasya na caco jIvati, nAbhijAtyaM jAgati, na pauruSaM parisphurati, na vidyA vidyotate, na zolamunmolati, na zemuSo samunmiSati, na dhArmikatA saMbhAvyate, nAbhirUpyaM nirUpyate, na prazrayaH prazasyate, na kAruNyaM gaNyate, pAkaH palAyate, viveko vinazyati, kimanyanna bhrazyati / dhanopacaye tu lokadva 90. asmaditi-asmapitRpitAmahAdimiryapUrva puruSairjitam astokaM vipulaM vastu vittam 1. asti cadapi tathApi svahastanArjitaM saMcitamivonnatacittasya udArAzayasya cittaprasAdaM manohara nAvahati / Avatu vaa| AyarahitaM vRddhirahitaM taddhanam avyayaM vinAzarahitaM kathaM syAt / zazvadupabhoge nirantarIpamoge girirapi parvato'pi nazyatIti janavAdazruteH lokoktizravaNAt / vItaM vittaM yasya tasya bhAvastasyA nirdhanatAyAzca aparamanyat aruMtudaM mamevyathakaM kim / asubhRtAM prANinAM hi dAridraya nidhanaravam asumiH prANayuktaM maraNama jIvitasaraNatulyamityarthaH, na zastreNa saMpAyamiyazastrasaMpAcaM hRcchalpam , na 15 vidyata AtmaprazaMsanaM yasmin tat anAtmaprazaMsanam AtmazlAghArahitaM hAsyatAnidAnaM hAsyatAkAraNam, na vidyata zrAcArasya parikSayo yasmin tathAbhUtaM upekSAheturanAdaranimittam, na pittasyodrakeNa jAtamirayapittoDekajam unmAdAndharAmunmAdajanitAndhatvam, na vidyate kSapAyAM nizAyAM sphuraNaM yasya tathAbhUtam amitratAnimittaM sUryAbhAvakAraNaM pakSe zatrutAkAraNam aparaM kim udIyate nigadyate / riktasya daridrasya na vaco jIvati, na AbhijAtyaM kulInatvaM jAgarti prakaTIbhavati, na pauruvaM puruSatvaM parisphurati 20 yotate, na vidyA pANuisyaM vidyotate prakAzate, na zIlaM saujanyam unmIlati prakaTobhavati, na zemuSI manISA samunmipati vikasati, na dhArmikatA dharma carati dhArmikastasya bhAyo dharmAcaraNaM saMbhAvyate'. numIyate, na AmirUpyamAnukUlyaM nirUpyate, na prazrayo vinayaH prazasyate zlAdhyate, na kAruNyaM dayAlutA gaNyate prAdriyate, pAko niSThA maryAdetyarthaH palAyate vidravati, 'pAko jarAparIpAke sthAlyAdau kleda 660. yadyapi hamAre pitA aura pitAmaha Adike dvArA saMcita bahuta dhana vidyamAna haiM 25 tathApi vaha apane hAthase saMcitake samAna udAttacitta manuSya ke cittameM prasannatA utpanna nahIM krtaa| athavA kare bhii| parantu Ayase rahita vaha dhana avinAzI kaise ho sakatA hai| nirantara upabhoga honepara parvata bhI naSTa ho jAtA hai aisA logoMkA kahanA sunA jAtA hai| aura nirdhanatAse bar3hakara marmako bhedana karanevAlI anya vastu kyA ho sakatI hai| yathArtha meM prANiyoMkI daridratA prANoMse sahita maraNa hai, zastrake binA kI huI hRdayakI zalya hai, apanI prazaMsA30 se rahita hAsyakA kAraNa hai, AcaraNake vinAzase rahita upekSAkA kAraNa hai. pittake udekale binA hI honevAlA unmAda sambandhI andhopana hai, aura rAtrike AvirbhAvake binA hI prakaTa honevAlI amitratA ( pakSameM sUryAbhAva ) kA nimitta hai| adhika kyA kahA jAye, daridra manuSyakA na vacana jIvita rahatA hai na usakI kulInatA jAgRta rahatI hai, na usakA puruSArtha dedIpyamAna rahatA hai, na usakI vidyA prakAzamAna rahatI hai, na zIla prakaTa hotA hai, na buddhi 35 vikasita rahatI hai, na usameM dhArmikatAkI sambhAvanA rahatI hai, na sundaratA dekhI jAtI hai, na vinaya prazaMsanIya hotI hai, na dayA ginI jAtI hai, niSThA-zraddhA bhAga jAtI hai, viveka naSTa ho 1. ka0 nahi vaco jIvati / kha0 ga0 riktasya hi vano jIvati / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -samunna yAtrAvRttAntaH] dvitIyo lambhaH yocitapuruSArtho'pyaprArthita eva svayamAyAti / tato yatitavyaM vittAya' iti vicArAnantaramakhilAntarAyadhvaMsanakRte kRtajinasaparyAvidhidihinadividhapAtradAno yAnapAtramAruhya ratnAkaramagAhiSTa, nyavatiSTa ca nikhiladvIpopacitaniHsImavasurAziH, azizriyacca pArAvArasyAvAraparyantam / 61. atrAntare nitAntajavanapavanapathaprApitapayodhipayaHsaMbhArasthalAvazeSitaratnAkararalanikaraistAra kitamiva tArApathamadhaHprakaTayansphATikadaNDAkAranIradhArAvalidhArAsaMpAtaH samAvi- 5 rAsIt / punaruparyupari pracuratarIbhavadAsAreNa sphArarayeNa samIreNa samullAsitasalilanidhikallolakagasphAlanabaladalitadinakRtIya timiranicaye sUcImukhanirbhedye sati, mandetaraparibhramaNamandaraganthaniSThayoH' iti vizvalocanaH / viveko yogyAyogyavijJAnaM vinazyati, anyat kiM na bhrazyati nazyati / api tu sarvameva nazyati / dhanopacaye vittasaMgrahe tu lokadvayocitapuruSArthe'pi ubhayalokArhapuruSArtho'pi aprArthita evAyAcitto'pi svayam AyAti / tato 'vitAya dhanAya yatitavyaM ceSTitavyam' vicArAnantaram 10 akhilAzca te'ntarAyAzca teSAM dhaMsanakRte vinAzAya kRto jinasya saparyAvidhiH pUjAvidhiyana saH, vihitaM sakRtaM vividhaM nAnAprakAraM pAnadAnaM yena tathAbhUtaH san yAmapAnaM potam Aruya ratnAkara sAgarama agAhiSTa praviveza, nikhiladvIpeSu samastadvIpeSapacitaH samarjito niHsImavasurAzirasaMkhyadhanarAziyena tathAbhRtaH san nyavatiSTa ca pratyAjagAma ca, pArAvArasya sAgarasya zravAraparyantam etattaTam azizriyacca praamocc| 691. atrAntara iti-annAntare etanmadhye nitAntajavanena tInavegena pavanapathe gagane prApito yA payodhipayaHsaMbhAraH sAgarasalilasamUhastena sthalAvazepitasya rikIkRtasya ratnAkarasya sAgarasya snanikarA maNisamUhAstaiH tArakAH saMjAptA yasmistat tathAbhUtamiva nakSatranicayanicitamiva tArApadhaM gaganam adhaH prakaTayan nIcairdarzayan sphATikadaNDAkArA nIradhArAvalayo yasmin tathAbhUto yo dhArAsaMpAta AsAro dhoravRSTiH samAvirAsIt prAdurabhUt / punariti-punastadanantaram uparyupari agre'gre pracuratarImavalAsAro 20 yasmintena do?bhavaddhArAsaMpAtena sphArarayeNa tIyavegena samIreNa nabhasvatA samullAsitAH samurakSepitA ye salilanidhikallolA: sAgarataraGgAsta eva karA hastAsteSAmAsphAlanabalena prasAraNabalena dalitaH khaNDito dinakRt sUryo yena tasmin timirani caye dhvAntasamUhe sUcImukhanirbhaye pragADhe sati mandevaraM sonaM paribhramaNaM jAtA hai athavA aura kyA nahIM naSTa hotaa| isake viparIta dhanakA saMcaya rahane para donoM lokoMke yogya puruSArtha bhI binA prArthanA kiye hI svayaM A jAtA hai| ataH dhanake lie yatna karanA 25 caahie| isa prakAra ke vicAra ke anantara samasta vighnoMko naSTa karane ke lie jisane jinendra bhagavAnakI pUjA kI thI aura nAnA prakAra ke pAtroM ke lie dAna diyA thA aisA zrIdatta jahAja para baiThakara samudra meM praviSTa huA aura samasta dvIpoMmeM asIma dhana rAzikA saMcaya kara lauTa AyA / lauTate samaya vaha samudra ke isa taTake samIpa AyA / 661. isI bIcameM sphaTikake daNDake samAna bar3I moTI jaladhArAoMke samUhase yukta 30 musaladhAra varSA hone lgii| usI samaya samudrakA samasta jala totra vegase AkAzameM pahu~ca cukA thA aura sthalameM samudra ke ratnoMkA samUha hI zeSa raha gayA thA usase aisA jAna par3atA thA mAno tArAoMse yukta AkAzako vaha nIce hI prakaTa kara rahI ho / sUcImukhase durbhedya-dhanaghora andhakArakA samUha phaila gyaa| usase aisA jAna par3atA thA mAno punaH punaH Upara-Upara dhArAbaddha vRSTiko atyanta pracura karanevAle evaM tItra vegase yukta vAyuke dvArA samudrakI lahare rUpa jo hAtha 35 Upara kI ora ullasita ho rahe the unake saMcAlana ke balase sUrya naSTa hI ho gayA thaa| samudrakA 1. ka0 kha0 ga. vividha padaM nAsti / 2. ka. 'mantha' padaM nAsti / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 148 gacintAmaNiH [ 11 zrIdattavaizyasa mathaneneva ghUrNamAne bhRzamarNavArNasi, prapaJcatarIbhavatprabhaJjanabhaJjanajanitajalanidhikallolanUta zoNitakaNapuJja iva raJjitasanIDe pATalacidrumalatApaTale plavamAne, caTulAcalapATanapATavasphu tapayodhisphItAsthisaMgha ivAsaMkhyazaGkhanivahe prevati, vizRGkhalatoyAzayazokaphUtkAra iva zrUyamA bhokaralaharIprahArarave, nighRNasamIraNapIDitanIradhiroSakRpoTayonAviva bADavAnale parisphurrA 5 sphItabalAndhagandhavahapratigrahaNapravaNa iva javanajalanidhijalaveNIprayANe prekSyamANe, pratisaratsalira veNIbalasamIpasaMcAriNi cAmaravitAna iva bahaladhavalaphenajAle pracalati, tucchetarapayorAzyAvartaga payodavRnda iva payaHpUrNe ghUrNamAne yAnapAtre, karNadhAravadanaglAnikaNThoktapotavinAzavinizcaye yasya tathAbhUto mandaro merureva mantho manthana dagaDastena mathaneneya diloDaneneva arNavArNasi sAgarasali. bhRzamatyantaM cUrNamAne sati bhramati sati, prapanatarIbhavan dIrghatarIbhavana yaH prabhaJjanaH pracaNDapavanastena bhajana broTanaM tena janitaH samutpanno jalanidhikallolepu toyadhitaraGgeyu nUtano navInI yaH zoNivakaNapujI rudhiH kaNasamUhastadvat , raJjitasanIDe raktavarNIkRtapAirvapradeze pATalamIpadraktaM yad vidumalatApaTalaM pravAlavallI samUhastasmin plabamAne tarati sati, caTulAnAM vAyuvazena calitAnAmacalAnAmantaHsthagirINAM yatpATanapATara vidAraNasAmadhyaM tena sphuTitaH prakaTIkRtaH payodheH sAgarasyAsthisaca iva kIkasasamUha iva asaMkhyazaGka nivahe pracurakambukalApe preGkati sati calati sati, vizlena vRddhiMgato yastoyAzayasya jalanidheH zokastastra 15 phUrakAra iva rodanadhvanAviva bhIkaro bhayotpAdako yo laharIprahArastaraGgAghAtazabdastasmin zrayamANe nizamyamAne, nirdhagasamIraNena nirdayapavanena pIDito yo nIradhistasya roSakRpITayonAghiva krodhAgnAviva bADavAnale bADhavAgnI parisphurati dedIpyamAne sapti, sphItavalena pracuraparAkrameNAndho yo gandhavahaH pavanastasya pratigrahaNe'varudhya parigrahaNe pravaNa iva samartha iva javanaM vegazAli yajjalanidhijalasya sindhu. salilasya veNIprayANaM pravAhaprasaraNaM tasmin prekSyamANe dRzyamAne, pratisarat pratigacchad yarasalilaveNI20 balaM jalapravAhasainyaM tasya samIpe nikaTe saMcaratItyevaMzIlastasmin cAmaravitAna iva bAlavyajanasamUha iva bahalaM vipulaM dhavala sitaM ca yatphenajAlaM DiNDIrasamUhastasmin pracalati sati, tucchetaro dIrghato yaH payorAzyAyataH samudrabhrama eva gartastasmin payodavRnda iva meghasamUha iva payaHpUNe jalabhRte yAnapAtre jala atyadhika ghUmane lagA aura usase aisA jAna par3ane lagA mAno atyadhika paribhramaNase yukta mandarAcala rUpa mathAnIse mathe jAneke kAraNa hI ghUmane lagA thaa| samIpavartI pradezako lAla 1 lAla karanevAlA mUMgAkI zvetarakta latAoMkA samUha tairane lagA aura usase aisA jAna par3ane lagA mAno uttarottara atyanta pracaNDa honevAlI A~dhoke dvArA kI huI TUTa-phUTase utpanna samudrakI taraMgoMke naye-naye khUnake kaNoMkA samUha hI tairane lagA thaa| asaMkhyAta zaMkhoMkA samUha calane lagA aura usase aisA jAna par3ane lagA mAno caMcala parvatoMkI tor3a-phor3a sambandhI sAmarthyase TThI huI samudrakI vistRta haDDiyoMkA samUha hI calane lagA thaa| bhayaMkara laharoMke prahArase 1. utpanna zabda sunAI dene lagA aura usase aisA jAna par3ane lagA mAno bar3hate hue zokake kAraNa samudra phukke ho mAra rahA ho-jora-jorase ro rahA ho| nirdaya vAyuke dvArA pIDita samudrako krodhAgnike samAna saba ora baDavAnala camakane lgii| samudra ke jalake raMgazAlI pravAha nikalanikalakara bahate hue dikhAI dene lage aura usase aisA jAna par3ane lagA mAno ve pravAha atyadhika balase andhe pavanako pakar3ane ke lie samathe hI hoN| bahate hue jala-pravAha ke samIpa 35 calanevAlA atyadhika sapheda phenakA samUha idhara-udhara cala rahA thA usase aisA jAna par3atA thA mAno camaroMkA samUha hI cala rahA ho| aura vizAla samudrakI bha~vararUpa garta meM megha 1.ka0 jvnjldhijl| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samudayAtrAvRttAntaH ] dvitIyo lammaH 149 nizcetanagAtrAnyAnapAtrapradhvaMsanAtprAgeva prAptazokasAgarAnnAvikAnAlokyAyamadhotI jinazAsane svayamapagatAdhirapAstasakalasaGgazca bhavansAMyAtrikaH zrIdatto dattahastAvalambanaH 'kiM bata, bAlizA iva bhavanta: klizyante / kiM vA klizyamAnAnna daivataM kliznAti / na vA kliznAtu tathApyApadAgAminIti manasikRtya zokavazIbhavajanaH svayamevAtmAnamAstAM bhavAntare tadAtva eva vipadA ghaTayati / sarca kaSaviSAdAdavisahyA vipadaparA kA bhavet / ato na viSAdaH kAryaH / kiM 5 tu dhairyamavilambitamavalambyatAm / dhRtimanto hi nijopAntagatAM poDAmeva pIDayanta: parapIDAmapi vibhajerana' iti kaarunnyaajitmtirbhiddhe| tirodadheca taraNiH / saMnidadhe ca ko'pi kapakhaNDaH / pone ghUrNamAne sati bhramati sati, karNadhArasya nAtrikasya yad vadanaM mukhaM tasya glAniniH zrIkatA nayA kaNThoktaH spaSTaprakaTito yaH potavinAzanizcayo jalayAnavinAzavinirNayastana nizcetanaM jaDaprAyaM gAtraM yeSAM tAn , yAnapAtrasya naukAyAH pradhvaMsanaM vinAzastasmAt prAgeva pUrvameva prApto sandhaH zokasAgaro yaistAn / naravikAn nauyAyina bhAlokya iSTavA, ayameSa jinazAsane viSayArthe sakSamI adhItamemetyadhItI jinazAstrA. dhyayanakuzala iti yAvat , apagato naSTa AdhirmAnasikanyathA yasya tathAbhUtaH apAstasyaktaH sakalasaGgo niSilaparigraho yena tAdRzazca san sAMyAtrikaH potavaNik 'sAMyAtrika potavaNika karNadhArastu nAvikaH' ityamaraH zrIdattastannAmavaizyapattiH dasaM hastAvalambanaM yena tathAbhUtaH san itItthaM kAruNyAvarjitamatirdayAdhInabuddhiH bhavan anidadhe jgaad| isIpti kim / bata iti khede bhavanto bAlizA ivAjJAnina iva kiM 25 klizyante duHkhIbhavanti / kiM vA klizyamAnAn duHstrIbhavato janAn daivataM daivaM na kliznAti na pIDayati / dhA pakSAntare na kliinAtu na duHkhIbhavatu tathApi Apad bhApattiH bhAgAminI iti manasikRtya nizcitya zokavazIbhavan zokAyattIbhavan janaH svayameva AtmAnaM svam bhAstAM dUrIbhavatu mavAntare'nya. smiAnmani tadArava eva tatkAlameva vipadA vipatyA ghaTayati yojayati / sarvakaSazAsau viSAdati sarvakaSaviSAdo nikhilospIDikhedastasmAd aparA bhinnA savisamA soDhumazakyA kA vipad mavet / na 20 kApItyarthaH / ato'smAtkAraNAta viSAdaH khedo na kArya; / kintu dhairyam avilambisa vilambanaM binA avalamvyatA svIkriyatAm / kRtimanto hi dhairyazAlinI hi janA nijopAntagata svasamIpAyAsAM pIDAmeva pIDayantaH kadarthayantaH parapIDAmapi anyajanaduHkhamapi vibhajesna vibhaktuM samarthA mveyuH| tirodadhe cAnta samUha ke samAna jalase bharA jahAja ghUmane lagA / tadanantara karNadhAra-kevaTa ke mukhakI glAnise spaSTa kahe hue jahAja ke nAzakA nizcaya ho jAnese jinake zarIra nizcetana-niSTa ho gaye 25 the tathA jahAjake naSTa honeke pUrva ho jo zokarUpI sAgarako prApta ho cuke the aise jahAjake anya sAthiyoko dekha jinazAsanakA adhyayana karanevAlA zrIdatta vaizya svayaM mAnasika pIr3Ako dara kara tathA samasta parigrahakA tyAga kara hastAvalambana detA haA unase isa prakAra kahane lagA-are bar3e khedakI bAta hai, Apa loga mUkhoM ke samAna kyoM duHkhI ho rahe haiM ? kyA duHkhI honevAloMko daiva duHkhI nahIM karatA ? athavA na bhI duHkhI kare to bhI 'Apatti AnevAlI 30 hai' aisA manameM vicAra kara jo manuSya zokake vazIbhUta hotA hai vaha svayaM hI apane-Apako dUsare bhavakI bAta jAne do uso bhava meM tatkAla hI vipattise yukta karatA hai / sarvakaSa-sabako naSTa karanevAle viSAdase bar3hakara asahanIya dUsarI Apatti kyA ho sakatI hai ? isalie viSAda nahIM karanA caahie| kintu zIghra hI dhairya dhAraNa karanA caahie| kyoMki dhairyazAlI manuSya apane samIpa AyI huI pIDAko hI pIr3ita karate hue dUsarekI pIr3Ako bhI vibhakta kara 35 1. zokavazI jnH| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 garyAcantAmaNiH [12 zrIdattavaizyasyatatazcAyamakitAgati tamadhiruhya kamapi kamanIyoddezaM dvIpamavizat / / 6.92. tatra kvacidupasAgaraM sikatilatale niSaNNaH kiMcidiva viSaNNo'yaM potavaNigvaraH 'saMsArAsArabhAvo'yamaho sAkSAtkRto'dhunA / yasmAdanyadupakrAntamanyadApatitaM puna: // ' iti bhAvayanpAkavighaTitazuktipuTamuktamuktAprakaraM dhArAsaMpAtapatitakarakanikaramiva kalayan5 calataraGgataraGgiNIpatitaraGgaparamparAviluThadakaThorakarkaTakAvalokanasakautukaM kAdambakAdambakamapyA lokayankAMcana kAlakalAM gamayAMbabhUva / babhUva ca tatra paratreva gacchannatucchatejo manujaH ko'pi vaNijastasya nayanocara: / tadavalokanena jAtasaMprIti: prasabhamanudhAvannudadhivRttAntamasmai savismaya . ............. hiMtazca taraNinauMH, saMnidadhe ca / nikaTasthazca babhUva ko'pi atarkisAyAta: upakhaNDo naukaadnnddH| tatazca tadanantaraM ca ayaM zrIdattaH atarkitA Agatiryasya taM sahasopasthitaM taM naukAdaNDam Aruhya kamapyajJAna 10 kamanIyohezaM sundarasthAna dvIpam avisht| 662. tatreti-tatra dvIpe kvacit kasmiMzcitsthAne sAgarasya samIpamityupasAgaraM sikatAH santi yasmin tat sikatilaM tacca tattalaM ceti sikatilatalaM tasmin vAlukAmayabhUpRSThe niSaNNa: sthitaH kiMcidiva manAgiva viSaNNa: khedakhinno'yaM potavaNigvaraH zrIdara iti bhAvayan cintayan / itIti kim / saMsAreti-adhunA sAmpratam ayameSa saMsArasyAjavaavasyAsArabhAvo niHsAratA sAkSAtkRtaH svayamevAba15 lokitaH isyaho Azcaryam / yasmA toranyat kAryamupakrAntaM prArabdhaM punaranantaram anyad bhApatitaM prAptam / pAketi-pAkam parikAmenIpani pusini yAni burityudAni tebhyo muktaH patito muktAprakaro mauktikasamUhastaM dhArAsaMpAtena dhoravRSTaya patito yaH karakanikaro varSopalasamUhastamiva kalayan vicArayan , calAzcapalAsagA: kallolA yasya tathAbhUto yastaraMgiNIpati: sAgarastasmAtpatitA ucchalitA ye taraMgA UrmayasteSAM paramparayA zreNyA viluranto yeDakaThorakarkaTakAH komalakarkAsteSAmavalokane sakautuka 20 kutUhalAkrAntaM kAdambakAnAM kalahaMsAnAM kadambakaM samUha 'nikurambaM kadambakam' iti dhanaMjayaH api Aloka yanpazyan kAMcana kAmapi kAlakalAM samayamAtrAM gamayAMbabhUva vyajIgamat / babhUva cAsIcca tatra to paratreva anya tredha gacchan bhatuccha tejo yasya vipulapratApaH ko'pi manujo mayaH tasya vaNijaH zrIdattasya nayanagocaro dRssttivissyH| tadavalokanena tadarzanena jAtasaMgrItiH samutpannasnehaH prasamaM balAd anudhAvan pazcAddhAva sakate haiM bA~Ta le sakate haiN| usa samaya zrIdattakI buddhi dayAke adhIna thI-bahuta bhArI 25 dayAlutAse usane nAvapara baiThe anya sAthiyoMko upadeza diyA thA / jahAja antarhita ho gayA aura eka mastUla samIpameM A phuNcaa| tadanantara acAnaka Aye hue usa mastUlapara car3hakara zrIdatta ramaNIya sthAnoMse yukta kisI dvIpa meM praviSTa huaa| 662. vahA~ / samudra ke samIpa retIle sthAnapara baiThA huA jahAjakA vyApArI zrIdatta kucha-kucha khedakhinna hotA huA vicAra karane lagA ki 'aho! isa samaya maiMne saMsArakI isa 30 asAratAkA svayaM sAkSAtkAra kara liyA kyoMki kucha prArambha kiyA thA aura kucha A pdd'aa| isa prakAra vicAra karate hue tathA paka jAneke kAraNa khulI huI sIpake puTase chor3e motiyAke samUhako dhArAbaddha vRSTike samaya patita oloMke samUhake samAna samajhate hue evaM caMcala taraMgoM se yukta samudrakI taraMgoMmeM loTate hue komala keMkar3oMke dekhane meM kautukase sahita haMsoMke samUhako dekhate hue zrIdatta vaizyane kucha kAlakI kalA vyatIta kii| vahA~ vizAla tejako dhAraNa karane35 vAlA koI eka aisA manuSya jo dUsarI ora jAtA huA-sA jAna par3atA thA, usa zrIdattake 1. ma. sikatile tle| . Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -samudrayAtrAvRttAnsa; ] dvitIyo chammaH 151 muvAca / sa ca pratyuvAcainametadoyadInatAvokSaNapravijRmbhitakAruNya iva 'vaizyavareNyastvamazaraNyaH kathamaraNyAnImadhize : divasa mAdapara do mahApAlikA ra vedasi parAGmukhaH / paramataH pazyAma: kAryam' iti / aryazreSTho'pi tatheti hRSTastanirdiSTaM kramela kamadhiruhya sahasA vihAyasA yayau / $ 93. tAvatA ca pura:samoraNasaMcAryamANagaganadhunophenasaMcayeneva kaJcukitaM vizadazAradavAridavyUheneva saMnAhitaM, nabhazcarataruNokucAbhogacyutakSaumottarIyanicayeneva, niculitamAkA- 5 likatuSAravArizokarakSodavarSeNeva valakSitamantarikSamalakSayat / tatprekSaNena vaizyapratIkSyo'yaM kautukAkSiptacetAH 'na cAyaM kSIravArAMnidhirjalalaharIzikharavihAriDiNDIrapiNDaH / na hi tatra naraigantuM mAnaH asmai janAya savismayaM sAzcarya yathA syAttathA udadhivRttAnta sAgarodantam uvAca / sa cetica pUktiH puruSa enaM zrIdattaM pratyuvAca-etadIyadInatAyA vIkSaNena praviz2ambhitaM vRddhiMgataM kAruNyaM yasya tathAbhUta iva 'vaizyavareNyastvaM vaizyazreSTastvam azaraNyaH zaraNyarahitaH san araNyAnIM mahAvanI kathamadhi- 10 vaseH nivAsaM kuryaaH| na cedasi parAmukho vimukhastahi divasamAtramekadinaM yAvat asmadgRhe AsikA nivAsaM gRhANa sviikRt| ataH paraM pazcAt kArya karaNIya kArya pazyAmo vilokayAmaH iti / aryazreSTho'pi vaizyazreSTho'pi arya: svAmivaizyayoH' iti vizvalocanaH tatheti haSTaH san nirdiSTaM saMketitaM kramelakamuSTam adhirupAdhiSThAya sahasA agiti vihAyasA gaganena yayau jagAma / 663. tAvateti-tAbasA ca kAlena puraHsamIraNena agracaravAyunA saMcAryamANo yo gaganadhunyA 15 viyadgaGgAyAH phenasaMcayo DiNDIrasamUhastena kaJcukitamiva vyAptamitra, vizadA dhavalA ye zAradavAridA zarastumeghAsteSAM vyUhena samUhena saMnAhitamitra vyAptabhiva, namazcarANAM vidyAdharANAM taruNyastAsAM kucAbhogAtstanapradezAcyutaM yat kSAmottarIyaM tasya nicayena niculitamiva cyAptamiba, bhAkAlikA asamayotpannA ye tuSAravArizIkarA himajalakaNAsteSAM kSIdAzcUrNAni teSAM varSeNena valakSisaM dhavalitam antarikSaM gaganam alakSayat / tatprekSaNena tadavalokanena kautukAkSiptaM ceto yasya kutUhalAkAntahRdayaH ayaM vaizyapratIkSya aruja 20 zreSThaH zrIdataH ayaM dRzyamAno jalalaharINa toyasarANAM zikharepu vihArI DiNDIraviNDo'bdhikaphasamUho yasya tathAbhUtaH kSIravArAnidhiH kSIrasAgaro na ca vidyte| hi yatastatra kSIrasAgare narairmanujairgantuM na nayanagocara huA / usake dekhanese jise prema utpanna huA thA aura jo jabaradastI usake pIchepIche cala rahA thA aise zrIdattane use Azcaryake sAtha samudrakA vRttAnta khaa| isakI dInavAke dekhanese jisakI dayAlutA bar3ha rahI thI aise usa puruSane zrIdattase kahA ki aho zreSTha vaizya ! 25 azaraNa hokara isa aTavImeM kisa kAraNa raha rahe ho ? yadi Apa vimukha na hoM to eka dina hamAre ghara sukhase nivAsa kiijie| phira isake AgekA kArya dekheNge| zrIdatta vaizya bhI 'tathAstu' kaha harSita hotA huA usake dvArA batAye hue U~Tapara savAra ho sahasA AkAzamArgase cala pdd'aa| 663. vahA~ usane usa dhavala AkAzako dekhA jo Age-Age calanevAlI vAyuke 10 dvArA vikhare hue AkAzagaMgAke phenasamUhase hI mAno vyApta thaa| athavA zaradaRtuke sapheda bAdaloMke samUhase vyApta thaa| athavA vidyAdharastriyoMke stanataTase patita rezamI or3hanIke samUhase vyApta thaa| athavA asamayameM honevAlI tupArajalake chIMToMkI varSAse hI mAno sapheda thA / use dekhanese jisakA citta kauturuke vazIbhUta ho rahA thA aisA caizyapati isa prakAra cintA karane lagA ki 'yaha jalakI taraMgoMke zikharapara vihAra karanevAle phenake samUhase yukta 35 1. ka0 kha0 ga0 lAryazreSdho'pi / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [ 3 zrIdattavaizyasa pAryate / na cedamudayArambhasaMbhavadudaMzoH zizirAMzoracchAMzubhirvicchuritaharinmukham / na hi kaube kakubhi kumudabandhorudayAnubandhaH / na ca vikacavicakilaphullollasadvanavallaropratAnasavita gaganam / na hi tasyaivamuccastalopalammA saMbhavati / kimidam / ' iti cintayA kiMcidanta matikrAmanpuNDarIkaSaNDamiva pujIbhRtaM zItagabhastimAligabhastipratAnamiva styAnamapAstasamasta tamaHstomaM prazasta vividhavidyApAragaparamapuruSapariSatpakSIkRtamakSayAnandadAnadakSamatizuklazukladhyA miva bahiH piNDobhUtaM pANDuritavanarAji rAjatagirimekSiSTa, abhyamanAyiSTa' ca paramazrutapratipAdi yathAzrutaM tamutpazyanvaizyapatiH, aprAkSocca prItivisphAritekSaNaH sahacaraM khacaram 'khecaragocare pAryate na zakyate / na cedaM dRzyamAnam udayArambhe samavanta udaMzava Urdhvarazmayo yasya tathAbhUtasya zizira zozcandramasaH acchAMzubhirujjvalamarIcibhiH bichuritaharinmukhaM vyAptadigmukham / hi yataH kauberakakuri uttaradizi kumudabandhoH zazina udayAnubandha udayasthitiH na bhavati / na ca vikacAni vikasitAni yA cicakilaphullAni saivalasantInA vanavallarINAM pratAnena samahena savitAna sahitaM gaganam / hi yatastara evamityam uccastalopalamma uccatarasthAnaprAptiH saMbhavati / kimidam / iti cintayA vicAre kiJcinmanAga antaramantarAlam atikrAman ullaGghayan pujIbhUtaM puNDarIkapaNDamiva zvetakamalasamUhamiya styAnaM prativimbitaM zItagamastimAlinaH zazino gabhastipratAna bhiva kiraNakalApamiva, apAsto dUrIkRta 15 samastatamaHstomo'ndhakArasamUho yasmin stam, prazastAsu zreSThAsu vividhavidyAsu nAnAvidyAsu pAraya niSNAlA ye paramapuruSA utkRSTapuruSAsteSAM pariSarasamhastena pakSIkRtaM svIkRtam , akSayAnandasya sthAyi haSasya dAne dakSaM samartham , bahi:piNDIbhUtaM rAzIbhUtam atizukladhyAnamiva caturthadhyAnamiva, pANDu. ritAH zuklIbhUtA vanarAjayo kAnanaparaktayo yasmin saM rAjatagiri vijayAdhaparvatam , aikSiSTa, paramazruta. pratipAditaM jinAgamanirUpitaM taM rAjatAdi zrutamanatikramyeti yathAzrutaM yathAzAstram utpazyan udavaloka20 yan abhyamanAyiSTa ca jJAtavAMzca / avAkSIcca prItyA visphArite vistArita IkSaNe nayane yasya tathAbhUtaH / kSIrasAgara to hai nahIM kyoMki vahA~ manuSya nahIM jA sakate / udaya ke prArambhameM jisakI utkRSTa kiraNa phaila rahI haiM aise candramAko ujjvala kiraNoMse vyApta yaha dizAkA agrabhAga bhI nahIM hai kyoMki uttara dizAmeM candramAkA udaya nahIM hotaa| khile hue vivakila ke phUloMse suzobhita vanakI latAoMke samUhase vyApta AkAza bhI nahIM hai kyoMki usakA itanI U~cAIpara pAyA 21 jAnA sambhava nahIM hai / to phira kyA hai ? isa prakArakI cintA karatA huA jaba vaha kucha aura Age gayA taba usane usa vijayAdha parvatako dekhA jo ikaTThe hue sapheda kamaloM ke samUhake samAna jAna par3atA thA athavA phaile hue candramAkI kiraNoM ke samUha ke samAna dikhAI detA thaa| samasta andhakArake samUhase rahita thA | prazaMsanIya evaM nAnA prakArako vidyAoMke pAragAmI zreSTha purupoMke samUhase aMgIkRta thaa| akSaya Anandake dene meM samartha thaa| bAhara ikaTThe hue 30 atyanta nirmala zuladhyAna ke samAna thA,aura sapheda-sapheda vanakI paGktiyoMse yukta thaa| paramA gamameM jaisA usa parvatakA varNana kiyA gayA hai aura jaisA usane suna rakhA thA vaisA hI use dekhakara usane nizcaya kara liyA ki yaha vijayAdheparvata hI hai| tadanantara prItise vikasita netroM ko dhAraNa karanevAle zrIdattane apane sAthI vidyAdharase pUchA ki vidyAdharoMke nivAsabhUta 1. abhbhamanAyiSTa-jJAtavAn iti TippaNI / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vijayAgirI prAptiH] nRtIyo lammaH 'sminvijayAgirI kimarthamasmadAgamanam iti / 6 94. sa kicidiva sthitvA pratyavocat-'ayi bhoH, zrUyatAm / iha vizrutAyAM vidyAdharadharAyAM vividhavRttidAnadakSadakSiNazreNyA zreNIbhUtapura grAmakAnte gAndhAraviSaye yoSAjanabhUpAlokatiraskRtadinakRdudayAloko nityAloka ityAkhyayA vikhyAtaH ko'pi virAjate skandhAyAraH / tasya patirgaganecarakirITAvirUDhazAsano garuDavego nAma / tasya ca mahiSI sakala- 5 guNamanohAriNI dhAriNo nAma 1 tayoH sutA dehakAntivyAmohitacitabhUcittA gandharvadattA / tasyA janmamuhUrta eva mohatikAH 'kanyeyaM medinyAmananyasAdhAraNavINAvAdananaipuNyAdenAmatizayAnasya kasyacitkumArasya rAjapuryA bhAryA bhaviSyati' iti vyAhArSuH / zatA san sahacaraM sahagAminaM rakhacaraM vidyAdharaM khe kharagocare vidyAdharavasato asmin vijayAgirI asmadAgamanaM kimayaM kimprayojanakam iti / 664. sa kiMcidiveti-sa khavaraH kiMcidiva alpasamayamiva sthisdA vizramya pratyavocatayi bhoH zrayatAmAkarNyatAm / iha vizratAyAM prasiddhAyAM vidyAdharadharAya namazvaravasudhAyAM vividhavRttInAM dAne dakSA yA dakSiNa mI maramA ghoSaNA pani kahirI puranAmainaMgaranigamaiH kAnte manohare gAndhAraviSaye takSAmajanapade yopAvanabhUSANAM lalanAjanAlaGkArANAmAlokena prakAzena tiraskRto dinadudayAlokaH sUryodayaprakAzo yasmin tathAbhUto nityAloka ityAkhyayA nAmnA vikhyAtaH prathitaH ko'pi vicitraH skandhAvAro rAjadhAnI virAjate zobhate / tasya skandhAvArasya patiH svAmI gaganecarANAM vidyAdharANAM kirITeSu makuTepvadhirUr3ha zAsanaM yasya tathAbhUto garuDavego nAma babhUveti zeSaH / tasya ca garuDavegasya sakalaguNanikhiladayAdAkSiNyAdiguNamano haratItyevaMzIlA dhAriNI nAma mahiSI kRtAbhiSekA rAjhI AsIditi zeSaH / sA ca sa ca iti to tayoH dehakAnyA zarIrasuSamayA myAmohitaM cisabhuvo madanasya citaM yayA tathAbhUtA gandharvattA nAma sutA babhUvaiti yojyam / tasyAH sutAyA janmamuhUrta eva anuvelAyAmeva 20 mauhartikA daivajJA iyaM kanyA medinyAM dharAyAM rAjapuyAM nagaryAm ananyasAdhAraNamasadRzaM yad vINAvAdananaipuNyaM vipaJcIvAdanacAturya tasmAt, enAM kanyAm atizayAnasya parAjayamAnasya kasyacit kasyApi kumArasya mAryA maviSyati iti vyAhAmunijagaduH / isa vijayArdhaparvatapara hama logoMkA Agamana kisalie huA hai ? sAthI vidyAdharane kucha dera Thaharakara uttara diyA ki aye mitra ! sunie / 25 64. isa prasiddha vidyAdharoMkI vasudhAmeM nAnA prakArakI AjIvikAke dene meM samartha dakSiNazreNImeM paMktibaddha nagara aura grAmoMse sundara eka gAndhAra nAmakA deza hai aura usameM striyoM ke AbhUpaNoMke prakAzase sUryodayake Alokako tiraskRta karanevAlA nityAloka nAmakA eka prasiddha nagara suzobhita hai| vidyAdharoMke mukuTa para adhirUDha AjJAse yukta garuDavega nAma kA vidyAdhara usa nagarakA rAjA hai aura samasta guNoMse manako haranevAlI dhAriNI usako 30 'rAnI hai| una donoMke zarIrakI kAntise kAmadevake cittako mohita karanevAlI gandharvadattA nAmakI putrI hai| usake janma samaya hI jyotiSiyoMne kahA thA ki yaha kanyA pRthivIpara rAjapurI nagarI meM kisI aise kumArakI strI hogI jo vINA bajAne vipayaka apanI asAdhAraNa caturAIse hameM parAjita kara degaa| 1 ka. paragrAmakAnte / 2. skandhAvAra:-rAjadhAnI iti tti| 3. ka. ga. cinjcitaa| 4. ka, 35 kha. ga. vINAvAdanaprAvINyAt / 20 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 154 gadyacintAmaNiH [ 95 vijayArdha $ 65 atha sA kalyANI kadAcana paJcakalyANopavAsapAraNAdivase parivAreNa sAdhaM vijayArdhabhUbhRtaH kirITAyamAnaM siddhakUTajinacaityasadanaM saparyAvidhAnapuraHsaramadhikabhaktirabhipraNamya samAgatya caturgatibhramaNa prazamanabheSajaM jinAGghripaGkeruhasparzanena pAvanaM prasUnaM savinayaM pitre samarpayAmAsa / rAjApi saprazrayaM pratigRhya tAM zeSAmazeSadoSakSayAyeti zirasA vahansaMprAptagauvanasAmAnyAmimAM nirdayaM jAmanirdedo nivartayaMzcakSuSyamapi janaM mahiSyA samamekAnte cintayAmAsa - 'AsIdiyaM taruNI tAruNyAmreDitalAvaNyA / bhavanti cAsyAH pazyantaH payodharonnati pArthivajAtAzcAtakA iva jAtAsthAH / idaM hi saMsAriNAM sAMsArikaprasUtijAteSvaruntudaM durjAtaM yadAtmasaMbhavAnAmAtmAbhirvAdhitAnAM ca kanyAnAmanyena kenApyadRSTapUrveNa ghaTanaM tasmAdapyanurUpavarA 8. atheti - athAnantaraM sA kalyANI kalyANavato gandharvadattA kadAcana jAtucid paJcakalyANaM 10 vratavizeSastasyopavAsasya pAraNAdivaso vratAntabhojanavAsarastasmin parivAreNa parijanena sArdhaM vijayArdhabhUbhRta: khecarAH kirITAyamAnaM mukuTAyamAnaM siddhakUTajinacainyasadanaM sikUTajinAlayaM saparyAvidhAna puraHsaraM pUjAvidhisahitam adhikA bhaktisyAstathAbhUtA satI abhipraNamya namaskRtya samAgatya ca caturgatibhramaNasya narakAdigaticatuSkaparyaTanasya prazamanabheSajaM zAmyyauSadhaM jinApiruhasparzanena jinendracaraNAravindasparzanena pAvanaM pavitraM prasUnaM puSpaM savinayaM pitre janakAya samarpayAmAsa / rAjApi garuDave go'pi 15 tAM zeSa puSparUpa sazrayaM savinayaM gRhItvA azeSadoSANAM nikhilaTupkarmaNAM kSayastasmA iti heto: zirasA mUrdhnA vahan saMprAptaM yauvana sAmrAjyaM yayA tAM pUrNayauvanavatIm imAM kanyAM nirvarNya dRSTvA jAto nirvedo yasya tathAbhUtaH samutpannakhedaH san cakSuSyamapyanukUlamapi janaM nivartayan visarjayan mahiSyA rAyA samabhU ekAnte vijane sthAne cintayAmAsa vicArayAmAsa - ' tAruNyena yauvanenAveditaM dviguNitaM kAvaNyaM yasyAstathAbhUtA iyaM taruNI yauvanavatI AsIt / asyAH payodharohatiM kuconnati pakSe mevomasiM 20 pazyantaH pArthivajAtA rAjasamUhAH cAtakA va jAtA samutpannA AsthA AdarabuddhiryeSAM tathAbhUtA bhavanti / saMsAriNAM prANinAmidaM hi sAMsArikaprasUtijAteSu sAMsArikasantatisamUheSu aruntudaM marmaSyathakaM durjAtaM duSkarma asti yad AtmasaMbhavAnAM svasamutpannAnAm AtmAbhivardhitAnAM svapoSitAnAM ca kanyAnAM pati 6 95. tadanantara kisI samaya usa kalyANavatI kanyAne paMcakalyANaka vratakA upavAsa kiyA aura usakI pAraNAke dina parivAra ke sAtha vijayArdha parvatake mukuTake samAna AcaraNa 25 karanevAle siddhakUTa jinAlaya meM jAkara jinendra bhagavAnakI pUjA kI, bahuta bhArI bhakti se namaskAra kiyA aura vahA~ se Akara caturgati ke bhramaNako zAnta karanekI oSadhisvarUpa, jinendra bhagavAna ke caraNakamaloMke sparzase pavitra puSpa vinayapUrvaka pitA ke lie samarpita kiyA / rAjAne bhI usa AzIrvAdAtmaka puSpako vinayase lekara 'yaha samasta doSoMkA kSaya karane ke lie haiM' aisA nizcaya kara zirapara rakha liyaa| usI samaya yauvanake sAmrAjyako 30 prApta huI isa kanyAko dekhakara rAjAko kucha nirveda utpanna huA aura vaha prItipAtra manuSyoM ko bhI alaga kara ekAntameM rAnIke sAtha isa prakAra vicAra karane lagA / 'yauvanase jisakA saundarya punarukta ho rahA hai aisI yaha kanyA aba tamaNI ho cukI / jisa prakAra payodharameoMkI unnatiko dekhate hue papIche prIti se yukta hote haiM usI prakAra isake payodhara - stanoMkI unnatiko dekhate hue rAjA loga prIti se yukta ho rahe hoNge| sAMsArika prasUtiyoM ke samUha meM 35. saMsArI jIvoM ko yaha bAta sabase adhika marmabhedI pIr3A denevAlI hai ki apane se utpanna evaM apane dvArA bar3hAyI huI kanyAoMkA jo pahale kabhI dekhane meM nahIM AyA aise kisI anya Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttAntaH] tRtIyo sambhA nveSaNaM tato'pi sukhAsikAcintanam' iti / cintAnantaramamAtyAntaraM nAmnA gharamAya mAm 'asmAkamasti mitraM dhAtrItalarAjini rAjapure ko'pyUravyapatiH, enamadhunaivAnaya' ityabhyadhatta / ahamapi kAryapAratantryAdArya pratAyuvamAnItavAnasmi' iti| 666. atha yathAvadavagatapotopadravaviraheNa vizrutabAndhavaviyaccarAdhozasakAzasaMgamalAbhena ca sAyAnikaH saMmadaparavazo dhareNa sAkamupasarandUrAdeva badhiritazravasA tumularaveNa sarabhasamAgacche- 5 tyAtmAnamivAhvayantam, samantAdudgacchadatuccharatnAMzuprAMgutaragopu rapakSopalakSitamantarikSAvasAna varANAm anyana pUrva na dRSTamitya dRSTapUrva tanAnavalokitapUrveNa kenApi yUnA ghaTanaM malanaM tasmAdapi anurUpavarasyAnveSaNaM mAgaNaM tato'pi sukhasikAcintanaM sukhanivAsadhyAnam' iti / cintAnantaraM rAjyA saha vicArAnantaram anyo'mAtyo'mAtyAntarastaM sacivAntaraM nAmnA dharaM dharanAmadheyaM sacivAntaram mAm Aya AkArya 'dhAtrItalarAjini mahItalazomini rAjapure rAjapuyA~ nagayoM ko'pi UracyapatizyapatiH asmAkaM 10 mitramasti, enaM vaizyapatim adhunaiva sadyaH Anaya' ityabhyaghatta kathayAmAsa / ahamapi dharo'pi kAryapAratantryAt AyaM bhavanta vanayiravA, pavamanena prakAraMNa naukAzAdipradarzanavidhinA AnItavAnasmi aaninaay| 696. atha yathAvaditi-adhAnantaram yathAvat samyak avagato viditaH potopadravasya naukAnAzasya virahI yena tathAbhUtaH 'tava poto na naSTaH kintu mAyayA tArazaH prakAro darzitaH' iti jJAnayuka 15 ityarthaH, bandhureva bAndhavaH vizrutazcAsau bAndhavati vizrutabAndhavaH sa eca viyazvarAdhIzo vidyAdharanarendrastasya sakAzasya sAmIpyasya saMgamalAmastena ca sAMyAtrikaH potavaNik zrIdattaH saMmadaparavazo harrayattaH san 'musprItiH pramado harSaH pramodAmodasaMmadAH' ityamaraH,dhareNa vidyAdharasacivena sAkaM sahopasarana samIpamupa. garachana dUrAdeva niSyAlokamatannAmadheyanagaramAlokya dRSTA nitarAmatyannaM vyasmeSTAzcaryAnvito babhUva / atha nityAlokasya vizeSaNAnyAha-vadhiritaM zravaNazaktirahitIkRtaM zravo yena tena tumularaveNa uauHzandena 20 sarabhasaM savegam Agaccha iti AsmAnaM svam Ahuyantam sAkArayantam , samantAtparita udgacchajihAri yAdbhiratuccharatnAMzubhirvizAlamaNimarIcibhiH prAMzutarANi samunnatAni yAni gopurANi puradvArANi 'puradvAra tu gopuram' ityamaraH tAnyeva pakSA garutastairupalakSitaM sahitam ataeva antarikSasya namaso'vasAna purupake sAtha sambandha jor3anA par3atA hai| usase bhI adhika anukUla varakA khojanA aura usase bhI adhika unakI sukha-suvidhAko cintA karanA hai / cintAke bAda hI mujha dhara nAmaka 25 mantrIko bulAkara usane kahA ki pRthivItalapara suzobhita rAjapura nAmaka nagarameM koI pada baizyapati merA mitra hai use isI samaya yahA~ laao| maiM bhI kAryakI paratantratAse Apako dhokhA dekara isa prakAra le AyA hU~ | 66. tadanantara jahAja ke upadvakA yathArtha jJAna hone aura prasiddha bandhutvake dhAraka vidyAdharAdhipati gamar3avegakA samAgama prApta honese harSavibhora hotA huA zrIdatta, dharamantrIke 30 sAtha jyoM hI Age gayA tyoM hI nityAloka nagarako dekhakara AzcaryameM par3a gyaa| usa samaya usa nagarameM kAnoMko baharA karanevAlA joradAra zabda ho rahA thA aura usase vaha aisA jAna par3atA thA mAno 'zIva Ao' isa taraha usa zrIdattako bulA hI rahA thA! saba ora uThatI huI vizAla ratnoMkI kiraNoMse atyanta U~ce dikhAI denevAle gopurarUpI paMkhoMse sahita thA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 [ 96 vijayArdha nirIkSaNa kautukAduDuyitumivecchantam alaGghanIyasAlazrRGkhalAvalayena vizRGkhala gatinirodhAya nigalitAyamAnam, sadAtana salilabhara bharitaparikhAcakAlavAlapayaH parivardhita mUlatayA svayamutpAditeriva sakalartukusumaphalaiH samRddham, samRddhimaya sodhazikharapinaddhapatAkAgrapANipallavena zazAGkamapi kalaGkarahitaM saMpAdayitumiva saMmArjantam kvacidbhidyamAnapadyarAgamaNimahaHstaba kita viyadantarAlairA5 kAlikabAlAtapArekAmA racayantam kvacitkoka mithuna viraha vitaraNanipuNa kiraNApIDagAruDaratna rAzizaGkitazarvarI samAgamasaMrambham kvacijjAla kitagabhastijAlasthagita diGmaNDalairAkhaNDalanIlopalaghaTitatarakANDa prasAritabhojanazAlAsthalakadalopalAzasaMzItisaMpAdinam, sarvatazca savibhramaM viha 1 cintAmaNiH samAptistasya nirIkSaNasya kautukaM tasmAt nayitumutpatitumicchantamivAbhilapantam, alaGghanIyo'natikramaNIya: sAlaH prAkAro yasya tam ataeva vizRGgakA svacchandA yA gatistasyA nirodhAya nivAraNAya 10 zRGkhalAvalayena nigalitAyamAnaM nigaditamitrAcarantam sadAtanena sadAsthAyinA salilabhareNa jalasamUhena bharitaM parikhAcakrameva svayamaNDalamaMbAlavAla AvApastasya payasA jalena parivardhitaM mUlaM yasya tasya bhAvastattA tayA svayaM svata utpAditairiva kusumAni ca phalAni cesi kusumaphalAni sakalavUna nikhila santAvRtUnAM kusumaphalAni taiH samRddhaM samRddhiyuktam, samRddhimayAH sampattiyuktA ye sIdhA rAjasadanAni teSAM zikhareSvaprabhAgeSu pinadvAH saMlagnA yA patAkA vaijayanbhyastAsAmagrANyeva pANipallavaH karakisalaya stana 15 zazAGkamapi candramasamapi kalaGkarahitaM nirmalaM saMpAdayitumiva kartumiva saMmArjantaM zodhayantam, kacit kutracid bhidyamAnAH khaNDamAnA ye padmarAgamaNayo lohitamaNayasteSAM mahasA kAnyA stabakitAni gucchitAni yAni viyadantarAlAni gaganamadhyAni taiH AkAliko'samayotyano yo bAlAtapaH prabhAtadharmastasyAraMkAM zaGkAm AracayantaM kRtavantam, kvacit kutrApi kokamithunAnAM cakravAkayugalAnAM virahavitaraNe virahapIDAdAne nipuNAM dakSaH kiraNApIDo razmisamUho yeSAM tathAbhUtAni yAni gArudaratnAni nIlamaNaya20 steSAM rAzinA zaGkitaH saMdigdhaH zarvarIsamAgamasaMrambho rajanosamAgamanodyogo yasya tam, kvacit kutrApi jAlakirtana korakavadAcaritena gamastijAlena kiraNakakApena sthagitamAcchAditaM diGmaNDalaM yestaiH jAlakaH korake dammaprabhede jAlinIphale' iti vizvalocanaH AkhaNDalanIlopalairindranIlamaNibhirvaTitAni yAni tAni kuhimAni taiH akANDe'samaye prasAritAni vistAritAni bhojanazAlAsthale bhojanagRha bhUna le isalie aisA jAna par3atA thA mAno AkAzakA anta dekhaneke kautukase ur3ane kI icchA hI kara 25 rahA thA / vaha alaMghanIya koTarUpI sAMkalake kar3ese yukta thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno svachanda gatiko rokane ke lie ber3Ise hI yukta thaa| sadA vidyamAna rahanevAle pAnIke bhArase bhare parikhAcakrarUpI kyArIke jalase jar3oMke vRddhiMgata honeke kAraNa svayaM utpanna hueke samAna anAyAsa siddha samasta RtuoMke phUla aura phaloMse samRddha thaa| vaha samRddhisampanna mahaloM ke zikhara para lage hue patAkAoMke agrabhAgarUpI hastapallavoMse candramAko bhI kalaMka30 rahita karane ke lie mAno nirantara jhAr3atA rahatA thaa| kahIM para vidIryamANa padmarAga maNiyoM kI kAnti AkAzakA antarAla vyApta honese asamayameM prakaTa honevAle prAtaHkAlake dhAmakI zaMkA utpanna kara rahA thaa| kahIM cakavA cakaviyoMko birahake denemeM nipuNa kiraNoM ke samUha se yukta gAr3a ratnoMkI rAzise rAtrike samAgamakI zaMkA utpanna kara rahA thA / kahIM jAlake samAna AcaraNa karanevAlI kiraNoMse dizAoMko AcchAdita karanevAle nIlamaNi nirmita 4 1. ma0 alaGghatoyasAlam - 2ka. saMbhAjayantam / 3 ka samAgamanasaMrambham / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtAntaH ] tRtIyo lambhaH 10 rantInAM vidyullatAnAmiva vidyAdharINAmalaktakarasAJcita caraNanyAsena raJjitaM svayamapi rAgAturamiva nirUpyamANam indubhiriva nanditodaye rudadhibhirivottAlasattvairmantribhiriva mantrasiddheH pArijAtairiva paripUrNitArthijAlaiH suvyaktamuktAphalairiva vRttojjvalazarIraiH kodaNDadaNDeriva guNAvanamrai rAjamagalairiva sugati sundarairmadhukarairiva sumanontaraGge basi rairivAtamobhibhUtairjanairalaMkRtam, kadalIpalAzAni mocAdalAni teSAM saMzItiH saMzayastasyAH saMpAdinaM vidhAyakam, sarvatazca samantatazca 5 savizramaM savilAsaM yathA syAttathA viharantInAM vidyullatAnAmiva taDihArINAmitra vidyAdharINAM khecarAGganAnAm alakakarasena yAvakenAJcitAH zobhitA ye caraNAH pAdAstayAM nyAsena nikSepeNa raJjita raktavarNIkRtam ataeva svayamapi rAgAnuramitra premapIDitamitra nirUpyamANaM dRzyamAnam indubhiriva sudhAsUtimivi nandritaH prazaMsita udadya udgamanaM pakSemyudayo vaibhavaM vA yeSAM taiH udadhibhiriva sAgarairiva uttAlA utkaTAH surakSAH prANinaH pakSa svabhAvo yeSAM taiH 'satvaM jantuSu na strI syAtsadhdhaM prANAtmabhAvayo:, iti vizvalocanaH, mantribhiriva sacivairiva mantre vimarza siddhAstaiH pakSa siddhAni mantrANi zreyAM taH 'vAhitAgnyAdiSu' iti niSTAntasya caikalpikaH paranipAtaH, pArijAtairiva kalpavRkSairiva paripUrNitaM kRtArthIkRtamarthinAM yAcakAnAM jAlaM samUho yaistaiH suvyaktamuktAphalairiva suprakaTitabhAMtikairiva vRttaM vartulamujjvalaM dedIpyamAnaM zarIraM yeSAM taiH pakSavRttena sadAcAreNojjvalaM nirmalaM zarIraM yeSAM taiH kodaNDadaNDeriva dhanurdaNDairiva guNena maunyatranamrANi taiH pakSaM guNaiIyAdAkSiNyAdibhiravanamrA vinItAstaiH, rAjamarAlairiva rAjahaMsapakSibhiriva sugatyA 15 sundaragamanena sundarAstaiH pakSe sugatyA suSTujJAnena zobhanadazayA vA sundarA manoharAstaiH, madhukarairiva bhramarairiva, sumanasAM puSpANAmantaraGgermadhyagataiH pakSe sumanasAM viduSAmantarabhairavAyaiH, vAsareriva divaseMriva pharza se asamaya meM bhojanazAlAkI bhUmi meM phailAye hue kele ke pattoMkA saMzaya utpanna kara rahA thaa| aura saba ora hAva-bhAvapUrvaka vihAra karanevAlI bijalIkI latAoMke samAna vidyAvariyoMke mahAvara ke raMgase suzobhita paira rakhane se lAla-lAla ho rahA thA jisase svayaM rAmase 20 pIDitake samAna dikhAI detA thaa| vaha nityAloka nagara una manuSyoMse alaMkRta thA jo candramAoMke samAna nanditodaya the arthAt jisa prakAra candramA AnandadAyI udayase sahita hote haiM, usI prakAra ve manuSya bhI AnandadAyI vaibhava se sahita the / athavA samudroM ke samAna uttAla satya the arthAt jisa prakAra samudra uttAla sattva -- magaramaccha Adi bhayaMkara prANiyoMse sahita hote haiM usI prakAra ve manuSya bhI uttAlasattva-adhika parAkramake dhAraka the| athavA 25 mantriyoM ke samAna mantra siddha the / arthAt jisa prakAra mantrabAdI loga mantra siddha-mantroMko siddha karanevAle hote haiM usI prakAra ve manuSya bhI mantrasiddha -- gupta vimarzase kRtakRtya the / athavA kalpavRoMke samAna paripUrNArthajAta the arthAt jisa prakAra kalpavRkSa yAcaka samUhako santuSTa karanevAle hote haiM, usI prakAra ve manuSya bhI yAcaka samUhako santuSTa karanevAle the / athavA acchA taraha prakaTa hue muktAphaloMke samAna vRttojjvalazarIra the arthAta jisa prakAra muktAphala 30 vRttojjvalazarIra- gola aura dedIpyamAna zarIra ke dhAraka hote haiM usI prakAra se manuSya bhI vRttojjvalazarIra - caritrase nirmala zarIrake dhAraka the| athavA dhanurdaNDake samAna guNAbanamra the arthAt jisa prakAra dhaturdaNDa gugAvanamra - DorIsa namrIbhUta rahate haiM usI prakAra ve manuSya bhI guNAcanamra-vidyA-buddhi-vinaya Adi guNoMse namrIbhUta the / athavA rAjahaMsoM ke samAna sugati sundara the arthAt jisa prakAra rAjahaMsa sugati sundara-sundara bAlase manohara 35 rahate haiM usI prakAra ve manuSya bhI sugati sundara - uttama dazA se manohara the / athavA bhramaroke samAna sumano'ntaraMga the jisa prakAra bhramara sumano'ntaraMga - phUloMke bhItara gamana karanevAle hote hai usI prakAra ve manuSya bhI sumano'ntaraMga - vidvAnoM ke bhItara gamana karanevAle the / 157 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 [17 vijayAdhaAtmadurAsadamAlokya nityAlokaM nitarAM vyasmeSTa / vyataniSTa ca viziSTasukRtodayAgatApyApanmama saMpade jAtA' iti sAnandazcintAm / 5 97. tadanu pravizatAM niSpatatAM ca niravadhikatayA tatra tatra sthitairiva sarvadvIparASTrabhavai. janaH sRSTisthAnamivAdhiSThitamupasRtya rAjadvAra dauvArikamahattareNa dharacoditena vijJApitAhUtaH 5 sakautukaM rAjagRhamavagAhamAnastata ito'pyadRSTapUrvatayA dRSTiM vyApArayannaparimitAni vyatItya kakSyA ntarANi nAtidavoyasi pradeze zAtakumbhastambhazumminazcandrAtapacchedacchavicandropakacumbitAmbarasya niSTaptASTApadaghaTita kuTTimaniryattaruNatarataraNikiraNAyamAnamarIcimaJjarIpijaritaharitaH khecarendrAtamasA timiraNa nAbhibhUnA nAkAntAstaiH padaM tamoguNAnAkAntaH jana kI alaMkRtaM zobhitam AtmadurA sadam svadurlabham / vyataniSTa ca cakAra ca viziSTasukRtodayAtsAtizayapuNyodayAt bhAgatApi prAptApi 10 Apad mama saMpade lAmAya jAtA' iti sAnandaH sahayaH cintAm vicAram / 697. tadanviti tadanu tadanantaraM pravizatAM pravezaM kurvatAM niSpAtAM nirgacchatAM ca janAnAmiti zeSaH niravadhikatayA niHsImatayA tatra tatra tattatsthAneSu sthitairiva vidyamAna riSa sarvadvIparASTrabhavairakhiladvIpadaMzasamutpannaH janaH adhiSTitaM sahitamata evaM sRSTisthAnamiva brahmaNaH sRSTinirmANasthAnamiva rAjadvAraM narendra mandiradvAram upasRsya prApya dharacoditena dharapreritena dauvArikamahattareNa pradhAnadvArapAlena 15 AdI vijJApitaH payAdAhUta iti vijJApitAhato niveditAkAritaH sakAtukaM sakutUhalaM rAjagRhaM nRpatisadanam avagAhamAnaH pravezaM kurvANaH tata ito'pi yatra tatra adRSTapUrvatayA pUrvamanAlokitvena dRSTiM vyApArayan calayan aparimitAni bahani kakSyAntarANi prakoSThavivarANi vyatItya samatikramya nAtidavIyasi nAtidUratare samApa iti pAvat zAsakummastammaiH suvarNastambhaH zumbhatItyavaMzIlastasya, candrAtapasya kaumudyAzchedAH khaNDAni tadvacchaviyaMsya tathAbhUtena dhandvopaNa vitAnena cumbitamAzliSTamambaraM gaganaM yana 20 tasya, niSTaptana nitarAM . taptena bhadhApadena svarNana ghaTitaM niSpAditaM yatkuSTimaM mayAbhogastasmAbhiryanto nirgacchanto ye taruNataraNikiraNA madhyAhnadinakaradIdhitayastadvadAcaransyo yA marIcimanoM razmitataya athavA dinoMke samAna atamo'bhibhUta the arthAt jisa prakAra dina anamo'bhibhUta-andhakArase AkrAnta nahIM rahate usI prakAra ve manuSya bhI atamo'bhibhUta-tamoguNase AkrAnta nahIM the| usa nagarako zrodatta apane lie durAsada-duSprApya samajhatA thA / 'prApta huI 25 Apatti bhI viziSTa puNya ke udayase merI sampattike lie ho gayI' isa prakAra Anandase vibhora zrIdatta mana hI mana vicAra kara rahA thaa| 7. tadanantara vaha rAjadvAra meM pahu~cA / rAjadvAra samasta dvIpa aura samasta rASTroMmeM utpanna honevAle manuSyoMse adhiSThita thA isalie mRSTike sthAnake samAna jAna par3atA thaa| vahA~ praveza karanevAle aura bAhara nikalanevAle logoMkI bahulatAse aisA jAna par3atA thA ki saba30 loga jahA~ ke nahIM khar3e hI haiN| dhAvidyAdharase prerita hokara pradhAna dvArapAlana rAjAko khabara dii| tadanantara bulAye jAnepara usane bar3e kautuka ke sAtha rAjamahala meM praveza kiyaa| baisI sundara racanA usane pahale kabhI dekhI nahIM thI isalie praveza karate samaya vaha apanI dRSTi idhara-udhara calA rahA thaa| aneka kajhAoMke antarako pAra kara vaha usa vizAla maNDapameM pahu~cA jo kucha hI dUravartI sthAnapara svarNa ke khambhoMse suzobhita thaa| cA~danIke Tukar3oM ke samAna kAnnivAle 35 cadovAse jo AkAzako cUma rahA thaa| atyanta tapAye hue svarNasaM nirmita pharza se nikalane vAlI evaM madhyAhnake sUrya kI kiraNoM ke samAna AcaraNa karanevAlI kiraNAvalIse jo dizAoM Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vRttAntaH ] tRtIyo lammaH 159 nucaraNadhiSaNopasaratsUryendusaMdehamAvahato mahato maNDapasya madhye sthitam, astokasnehabhayAkrAntasvAntairunayanapaGktibhiH paktisthitakhacarendrarajalikaJjamukulapujenevAbhyacyamAnam, aSTApadasupratiSThabhRGgArakamakuracamara jatAlavRntavRndagrAhiNIbhirvigrahiNobhiriva taDillatAmilalanAbhirabhito'pi digvadhUbhiriva parivRtam, mahati hariviSTare samupaviSTamapi vidharazravasazcApakANDamakANDe darzayantyA maNDanapunaruktayA kAyakAntyA maNDape sarvasvatejasA diganteSu svAntena svaduhitRvivAhakarmaNi manda- 5 smitena sAvitasamIhitAgateSu sAmanteSu kaTAkSapAtena prasAdAvarjanadInArasahasUdAnepu zravaNapradAnena nAnAjanapadopasarpadapasarpavacaH zravaNeSu prativimbanibhena khecarendrabRndArakakiroTeNu netreNa mitragAne stAbhiH piJjaritA piGgalavarNIkRtA harito dizA yasmin tasya, khecarandrasya vidyAdharagharAballabhasya grAnucaraNadhiSaNA sevAbuddhistayopasarantau samIpamAgacchantau yo sUryendra tayoH saMdehaM saMzayam Avahato dadhato mahato vizAlasya maNDapasya madhye sthitaM samupaviSTam, astokAbhyAM vipulAbhyAM snehabhayAbhyAmarakAntaM 10 cittaM yeSAM taiH, ugatA nayanapachitaryaSAM taiH acaM pazyatiriSyathaH paristhitAzca te khacarendrAzca te: zreNIsthitavidyAdharendraH aAlaya eva kAmakalAni kamalakaTamalAni teSAM punaH samUhastena abhyaya'mAnami pUjyamAnamiva, aSTApadasya suvarNasya supratiSTakaM tIrthapAtraM bhRGgArakaH kalazaH mukuro darpaNaH camarajo bAlanyajanaM tAlavRntaM vyajanaM ca teSAM vRndasya samUhasya grAhiNyastAbhiH svarNanirmitamaGgaladvyadhAriNImiriti yAvat vigrahiNImiH zarIradhAriNomiH tahillatAbhiriva viravallarIbhiriva lalanAbhiraGganAbhiH abhito'pi 15 samantAdapi digvadhUbhiriva kAnAkAminI migina parikSata rileTinama, mahati vistRta hariviSTare siMhAsane samupaviSTamapi samAsInamapi viSTasyavasaH purandarasya cApakANDaM dhanurdaNDam akANDa'samaya darzayantyA prakaTayantyA maNDanapunarunayA bhUSaNavirudIritayA kAyakAnsyA dehadIptyA maNDapaM, sarvasvaM tejaH pratApastena diganteSu kASTAnteyu, svAntena cetasA svaduhituH svaputryA vivAhakarma tasmin , mandasmitena : Adau sAdhitasamIhitAH pazcAdAgatAstepu kArya sAdhayitvA samAgateSu sAmanteSu maNDalezvareSu, kaTAkSa- 20 pAtena prasAInAvarjanamAnukUlyaM tena dInArasahasrANAM svarNamudrANAM dAnAni teSu, zravaNapradAnena karNadAnena nAnAjanapadebhyo naikadezebhya upasapantaH samIpamAgacchanto ye'pasarpA guptacarAsteSAM vacaHzravaNeSu guptavArtA ko pItavarNa kara rahA thA aura vidyAdhara rAjAkI sevAkI buddhise samIpameM Ate hue sUrya tathA candramAkA sandeha utpanna kara rahA thaa| rAjA garuDavega usI vizAla maNDapake madhyameM sthita thA / jinake citta bahuta bhArI sneha aura bhayase AkrAnta the, tathA 25 jinake nayanoMkI paMkti UparakI ora uTha rahI thI aise paMkti rUpase sthita aneka vidyAdhara rAjA hAtha jor3e hue usake samIpa baiThe the unase aisA jAna par3atA thA mAno ve aMjalirUpa kamalako bor3iyoM ke samUhase usakI pUjA hI kara rahe the| svarNanirmita ThaunA, jhArI, darpaNa, camara aura paMkhA Adi maMgala dravyoko dhAraNa karanevAlI aneka striyA~ jo zarIradhAriNI vidyalatAka samAna jAna par3atI thIM use cAroM orase ghere hue thI aura unase 30 vaha aisA pratIta hotA thA mAno dizArUpa triyA~ hI use ghere hoN| vaha yadyapi siMhAsanapara baiThA thA tathApi asamayameM indradhanuSako dikhalAnevAlI evaM AbhUSaNoMse punarukta zarIrakI kAntise samasta maNDapameM sarvasva rUpa tejase dizAoMke antameM, hRdayase apanI putrIke vivAha kAryameM, manda musakAnase iSTa kArya siddha kara Aye hue sAmantoMmeM, kaTAkSapAtase prasannatAko prApta manuSyoM ke lie hajAroM dInAroMke dene meM karNadAnase nAnA dezoMse pAsa AnevAle guptacaroM 35 1. mupratiTakam-tIrthapAtram / 2. maNDapasarnasthaM ma0 / 3. ka. nAnAjanapadopasarpavacaHthavaNeSu / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x gadyacintAmaNiH [ 98 vijayArdha nivasantaM taM nabhazcarAdhipamadhikabhaktiH samudvokSya saMmadabharadurbharaM vapuH samudvoDhumapArayanniva gharAyAM patansaprazrayaM prANasIt / khecarendro'pi rucirAM dazanajyotsnAM niHsarantyAH sarasvatyAH puraHsaraafrofia darzanadharitajaladhararavagAmbhIryeNa kuzalaparipraznAdicaturopacAragarbheNa madhuratareNa svareNa 'sAyAtrikaM saMbhAvya samucitakazipubhiH samagramenaM saMpAdya punarAnaya' iti gharamabravIt / $ 98. atha gharamya savani vara idAyamUkhyacUDAmaNirupalAlyamAnaH kSapAmapi tatraiva kSapa yitvA prabhAta eva prasarantyAM gandharvadattAyAH kSititalaprayANavArtAyAm, tanmukhakAntijite kAMdi - zoka iva mandatejasi gate candramasi uDugaNe'pyuDupatiparAjayAdiva tirodadhati, pUrvAdadhivelAM d 1 karNane, pratibisvanibhena pratikRtivyAjena sevarendravRndArakANAM vidyAdharadharAvallabhazreSTAnAM kirITeSu mukuTeSu, netreNa ca nayanena ca mitragA zrIdattavaizyapatizarIraM nivasantaM taM namazvarAdhipaM vidyAdhara narendra garuDavegama 10 adhika maktiruekaTAnurAgaH samudrakSya samavalokya saMmadamareNa harSabhareNa durbharaM duHkhena dhartuM zakyaM vapuH zarIraM samudroDhum dhartumapArayanniva jarAyAM pRthivyAM patan prANaMsIt namazcakAra / khecarendro'pi garuDayego'pi rucirAM manoharAM niHsaratyA nirgacchantyAH sarasvatyA vANyAH puraHsaradIpikA mitra asaradIpikAmiva dazanadantakaumudIm darzayan prakaTayan adharitaM tiraskRtaM jaladharANAM ghanAnAM svasya garjanasya gAmbhIrya yena tena caturANAmupacArazvaturopacAraH kuzalaparipraznAdizcaturopacAro garne yasya tena tathAbhUtena madhuratareNa 15 atizaya madhuraMNa svareNa trAcA sAMyAtrikaM pItavaNijaM saMmAnya saskRtya samucitakazipubhiH yogyAnavastrAdibhiH samayaM saMpUrNa saMpAdya evaM punarAnaya iti gharaM sanAmAmAtyam agravot / bhati-atha parasya mantriNaH sadmani gRhe vara iva jAmAteva upalAlyamAnaH sevyamAnaH agram karaNyacUr3AmaNivaizyaziromaNiH zrIdattaH kSapAmapi nizAmapi tatra dharAmAtyabhavana eva kSapayavA vyapagamayya prabhAta evaM pratyUSa putra gandharvadattAyA garuDavegasutAyAH kSititale prayANasya vArtA 20 tasyAM bhUtagamana pravRttau prasarantyAM satyAm tasyA gambadazAyA mukhakAntyA vadanasuSamayA jitaH parAbhUta stasmin ataeva kAMdizIka evaM bhayadbhuta iva mandatejasi kSINaprakAze candramasi gate sati, uDugaNe'pi nakSatranicaye'pi uDupatiparAjayAdiva candraparAbhavAdiva tirodadhati antarhite bhavati vikasitaM kamalAnAM ke vacana sunane meM pratibimba ke bahAne vidyAdhara rAjAoMke mukuToMmeM, aura netrase mitrake zarIra para nivAsa kara rahA thA / vidyAdharoMke rAjA gar3avegako dekhakara zrIdattako bhakti umar3a par3I 25 aura usane pRthivIpara par3akara bar3I vinayase use namaskAra kiyA | pRthivIpara par3ate samaya baha aisA jAna par3atA thA mAno harSake bhArase durbhara zarIrako dhAraNa karaneke lie asamartha hI ho gayA thA / rAjA garuDavegane bhI nikalanevAlI sarasvatIke Age-Age calanevAlI dIpikA ke samAna dA~toM kI sundara kAnti dikhalAte hue meghagarjanA ke gAmbhIryako nirastavAle evaM kuzala prazna Adi catura janoMke upacArase yukta atyanta madhura svarase zrIdattakA sanmAna kara dhara 30 mantrI se kahA ki inheM yogya bhojana tathA vastra Adise satkRta kara phira lAo / I 68. athAnantara dhara mantrI ra zrIdattakA varake samAna satkAra huaa| rAtri bhI usane bahIM bitaayii| prAtaHkAla hote-hote yaha bAta sarvatra phaila gayI ki gandharvadattAkA prathitrI reat ora prayAga honevAlA hai / gandharvadattA ke mukhakI kAnnise parAjita honeke kAraNa ho mAna jisakA teja phIkA par3a gayA thA aisA candramA bhayabhIta ke samAna kahIM calA gayA35 asta ho gayA / nakSatroMkA samUha bhI nakSatrapati -- candramAkA parAjaya dekha tirohita ho gayA / 1. 60 kha0 ga0 'taM' nAsti / 2. kazipubhiH annavastrAdibhiH iti Ti0 / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha rAyAM sara -nAntaH] nRtIyo lambhaH vikasitakamalamukhe candramukhImukhAvalokanarAgAdiva sarAge ravI samAsIdati, sIdati duhitavirahakAtaryeNa dhAriNIhRdaye, hRdayajJe ca rAji 'rAjIvalocane, sulocanAnAM jananasthAnamutsRjya garitAmivAnyatra saraNaM kimu sAMpratikam / ato na sAMpratamevaM tava vaiklavyam' ityudorya harati dhAriNImanaHkhedam, so'pi zrIdatta: khecarendrAntikamamandAdarAdupasarannuttamAGgacumbitAmburAzirazanaH savinayaM tasthau / tAvatA ca jAtAsthAH 'kanyakAyAH prasthAnalagnaH pratyAsannaH' iti muharmuharU- 5 nmohutiyaaH| 5.9, atha satvaraparijanacaraNasaMghaTTanaraNite zravAMsi badhirayati, pratidigaM g2amAgaccha kSapa belA phuTepa vegam sarIra cirAM zana staraNa mugyaM yana tasmin , candramukhyA gandharvadattAyA mukhasvAvalokana rAgaH premAtizayastasmAdiva sarAge sapremaNi pakSa salAhitya kho dinakare pUrvodadhivelAM pUrvasAgarataTIM samAsIdati samAgacchati sati, duhitRviraheNa putrIviyogena yatkAta yaM bhI tena dhAriNI hRdaye rAjIcetasi sIdati duHkhamanubhavati sati, hRdayajJeca 10 rAjIhRdayavize ca rAjJi garuDavege rAjIvalocane, he kamalanayane, sulocanAnAM nArINAM jananasthAnaM janmadhAma utsRjya tyaktvA saritAmiva nadInAmiva anyatra saraNaM gamanaM kimu sAMpratikam Adhunikam / ato na evama nena prakAreNa tava caikalavyaM vaicisyaM na sAMgataM na yuktam, iti udIrya nigadya dhAriNImanaHkhedaM rAjIhRdayaduHkhaM harati sati, so'pi zrIdattaH amandAdarASpracurasanmAnAta khecarendrAntika vidyAdharadharApatisamIpama upasaran gacchan uttamAna zirasA cumbit| amburAzirazanA mahI yana tathAbhUtaH san savinayaM saprazrayaM 15 yathA syAttathA tsthii| tAvatA ca tAvarakAlena ca jAtA AsthA yeSAM te samutpatnapratyaya devajJAH 'kanyakAyA gandharvadattAyAH prayANalagnaH prasthAnasamayaH pratyAsannI nikaTasthaH' iti muharmuhuH bhUyo bhUya uucuH| dabhiH mAnaH eva vArtA -- bhUta Ne'pi lAnAM 699. atha satvareti-athAnantaraM saravarA: sazaidhyA ye parijanA parivArajanAsteSAM caraNAnAM pAdAnAM saMghaTTanaM vimadanaM tena samutparaNitaM zabdastasmin dhavAMsi zrotrANi badhirayati sati pratidizaM 20 - --- - parora kAke zala ghara khila hue kamalake samAna mukhako dhAraNa karanevAlA lAla lAla sUrya pUrva samudrake taTapara A gyaa| usa samaya vaha sUrya aisA jAna par3atA thA mAno candramukhI-gandharvadattAko dekhane ke gagase hI marAga-premasahita (pakSameM lAla-lAla) ho gayA thaa| dhArigIkA hRdaya putrIke virahakI kAtaratAse dukhI hone lagA, aura usake hRdayakI bAta jAnanevAle rAjA 'he kamalalocane : nadiyoM ke samAna triyoMkA janma sthAna chor3akara anyatra jAnA kyA AjakI 25 yAna hai ? isalie tumheM isa prakAra becaina honA yogya nahIM hai' yaha kahakara usake manakA kheda dUra karane lge| usI samaya vaha zrIdatta bhI bahuta bhArI Adarase vidyAdharAdhipani rAjA gamar3avegake samIpa AyA aura pRthivIpara mastaka Teka vinayapUrvaka khar3A ho gyaa| itane meM hI zraddhA ko dhAraNa karanevAle jyotiSI bAra-bAra kahane lage ki kanyAke prasthAnakA samaya nikaTa A pahu~cA hai| 699. tadanantara jaba zIghratAse yukta parijanoMke caraNoM ke saMghaTTanase utpanna huA zabda kAnoMko vahirA kara rahA thaa| jaba pratyeka dizAse AnevAlI prasthAnakAlika pracura sAmagrI bhI thevI yaa| 1. kha. 'jAtAsthAH padaM naasti| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 garacintAmaNiH [ 6 gandharvadattAdatucchaprayANaparicchade caDhUMSi caritArthIkurvati, sarvathAbhavattaruNIviprayoge vidhurayati premAndhabandhujanamanAMsi, mAMsalapaTavAsagandhe vANarandhra nIrandhrayati, samadhikadhavaloSNISavArabANadhAriNA gRhItakanakakokSeyakavetraSTinA nirahuMkArabhayapalAyitasattvasArthavibhaktapurobhAgena pravayasA pratIhAralokenAdhiSThitAgraskandhasya bandhurabhUSaNamaNimahaHpracavidyududyotadyotitaviyataH sphuTitamandAra5 dAmakAmukamadhukarani kurumbavilulitAlakasya parasparaparihAsakathAprasaGgasphuritahasitakusumitAdhararucakasya mahataH straiNasya madhye mahIbhRdAjJayA samAyAntI, paricayAtiprasaGgasaMkrAntaivijayArdhazikha pratikASTaM samAgacchan yo'tucchaH pracuraH prayANaparicchadaH prasthAnamAmagrIsaMcayastasmin cakSuSi darzakAnAM nayanAni caritArthIkurvati saphala yati sati, sarvathA sarvaprakAreNa bhavana jAyamAno yastaruNIviprayogo gandharvadattAvirahastasmin premAndhAni ca tAni andhujanamanAsIti premAndhabandhujanamanAMsi vithusyati sati 10 duHkhIkurvANe sati, mAMsalaH paripuSTo yaH paTavAsagandhaH sugandhitarNa gandhastasmin vANaramdhaM nAsAvivaraM nIrandhrayati, nizchidrIyati sati, samadhikavalau dhavalatarI yAvaSNISavAravANI ziroveSTanakaMcuko tayordhAriNA tena gRhItaM kanakakogravanadhI sadanamaNDI yena tena, nirahavArasya bhayana palAyito yaH satvasAthaH prANisamUhastena vibhaktaH purobhAgo yasya tena pravayasA sthavireNa pratIhAralokena kaJcakojanena adhiSThito yukto'graskandho'grapradezoM yasya tasya, bandhurabhUSaNAnAM manoharAmaraNAnAM maNayo snAni teSAM 15 mahApracayastejaHsamuhaH sa eva vidyaduyotastaDhiraprakAzastena ghotitaM prakAzita viyad vyoma yena tasya sphuTitAni vikasitAni yAni mandAradrAmAni kalpavRkSamAlyAni saMpAM kAmukA amilApukA ye madhukarA bhramarAsteSAM nikurummeNa samUhena vilulitA alakAzcUrNakuntalA yasya tasya, parihAsakathAyA narmavArtAyAH prasaGgena sphuritaM prakaTitaM yad hasitaM tena kusumitaM puSpitam adhararucakam adharabimvaM yasya tasya, mahato vipulasya straiNasya strIsamUhasya madhye mahIbhRdAjJayA rAjAdezena samayAntI samAgacchantI gandharvadattA satvaraM / sazaighra sAdaraM ca tanmukhe tadvaktre valitaM mroTitaM mukhaM pAM tathAbhUtaiH sabhAjanaiH pAriSadaH dahaze haTA atha tasyA eva vizeSaNAnyAha-paricayeti-paricayAtiprasaGgena paricayAdhikyena saMkrAntamilitaiH vijayAdha .- ----..-.---.. ........ netroMko caritArtha kara rahI thii| jaba sadA ke lie honevAlA gandharvadattAkA viyoga premAndha vandhujanoMke hadayako duHkhI kara rahA thA aura jaba sugandhita cUrNakI bahuta bhArI sugandhi nAsikA vivarako nizchidra kara rahI thI-vyApta banA rahI thI taba rAjAkI AjJAse gandharva25 dattA AyI aura sabhAke logoMne zIvratA aura Adara ke sAtha usakI ora mukha pherakara use dekhA / vaha gandharvadattA usa bahuta bhArI strI-samahake bIca A rahI thI jisakA ki agrabhAga atyanta sapheda sAphA aura vArabANako dhAraNa karanevAle. svarNamaya talavAra aura chaDIko grahaNa karanevAle, tathA atyanta kaThora huMkArake bhayase bhAgate hue prANiyoMse jise Age khAlI maidAna diyA gayA thA aise vRddha pratIhAra janoMse adhiSThita thA / natonnata AbhUSaNoM meM lage hue maNiyoM30 ke tejaHsamUharUpI bijalIke prakAzase jisane AkAzako prakAzita kara rakhA thaa| khilI huI gandArakI mAlAoMke icchuka bhrasa ke samUhase jisake Ageke bAla asta-vyasta ho gaye the aura pArasparika hAsa-parihAsakI kathAoMke prasaMgase prakaTa manda hAsyase jisake adhara bimba phaloMse yukta-jaise jAna par3ate the| vaha gandharva dattA usa samaya paricayako adhikanAse saMkrAnta, 1. ka. vidyududyotitviytH| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vRttAntaH tRtIyo kammaH ridhAtudhUlibhiriva rajitamalapatakarasatAnaM tanutararekhAmayazubhalAJchanAJcitamatisukumArabhudaraM dadhadbhayAM pAdapallavAbhyAM pallavayanto bhuvam, viSamabANatUNIranirmANamAtRkAnukArAbhyAmudyannUpuravimalamuktAphalakaraH snigdhabandhumanobhiriva gamana pratibandhAya gRhyamANAbhyAM kramavRttasnigdhAnatiprAzubhyAM javAbhyAM bhAsamAnA, nyakkRtarAjarambhAkANDAbhyAmUrustambhAbhyAM ghanajaghananagarAbhogabhAramudvahantI, vilasadamalaphenapaTalavalo mahatA bolegA prasArAmu ne rAjatagirikiraNa- 5 jAteneva kutapariSkArA,tAruNyasindhupulinayorjadhanayoH sArasavirAvAJcitAM kAJcomudaJcatA kareNa zikharI gagana carAdistasya dhAnubhUlimigarikaraNubhI rajitamiva lohitamiva alaktakarasana yAvakarasana tAnaM rakavarNam , tanutararekhAmayAni kRzatararaMkhArUpANi yAni zubhalAJchanAni zubhacihnAni tairacinaM zobhitam, atisukumAraM mRdulatarama udaraM madhyaM daddhayAM pAdapallavAbhyAM caraNakisalayAbhyAM bhuvaM prathivI pallavayanto kisalayantI raktavarNIkurvantItyarthaH, viSamavANeti-viSamavANo madanastasya tUNIrasyapudhe. 10 nirmANa ramanAyAM mAtRkAnukArAbhyAM mAtRkAtulyAbhyAm udyanta utpatanno ye napuravimalamuktAphalAnAM manorakAmalamauktikAnAM karA: kiraNAsta: snigdhAni ca tAni bandhumanAMsi sanAbhisvAntAni te: gamanapratibandhAya gamananiSedhAya gRhyamANAmyAmiva svIkriyamANAbhyAmiva kramavRtte kamavartule snigdhe maraNe anatiprAMzU ca nAtidIrgha ca tAbhyAM janAbhyAM prasRtAbhyAM bhAsamAnA zomamAnA, nyakRtati-nya skRtastiraskRtI rAjarammAkANDo mocAtaruprakANDo yAbhyAM tAbhyAm arustammAbhyAM sakthidaNDAmyAma , dhanajaghanameva 15 syUlanitambamava nagaraM tasyAmogamAraM vistAramArama udvahantI dadhatI, vilasaditi-vila sacchobhamAna yadamaka phenapaTanaM nirmalaDiNDIrasamUhastadvadvalakSeNa pravalena mahatA vistRtena kSaumeNa cInAMzukena prayANe prasthAne yadanusaraNaM yadanugamanaM tasya kRtaM samAyAtA ye rAjagirikiraNAH khagagirirazmayasteSAM jAtena samUhana kRtapariSkArA vihitAliGganA, tAruNyati-tAruNyameva sindhunadI tasyAH pulinayostaTayoH jaghanayonitambayoH sArasAnAM gonardAnAM virAva iva virAvaH zabdastenAJcitAM zobhitAM tanutayA kRzasvena patanA-20 bhimukhaM patanatatparaM madhyamavalanam gRhNantImiva kAcI razanAm uddhatA samutthApayatA kareNa pANinA dhAra vijayAparvatakI dhAtuoMkI dhUlise raMge hue ke samAna, alaktaka rasake samAna tAmravarNa, atyanta sUkSma rekhAkAra zubha cihnoMse suzobhita, evaM atyanta sukumAra talueko dhAraNa karanebAlaM pAdapallavoMse pRthivIko pallavita kara rahI thI / kAmadeva ke tarakaza banAne meM jo mAtAkA anukaraNa kara rahI thI, na puroMmeM lage nirmala motiyoMkI uThatI huI kiraNoMsa jo aisI jAna 25 par3atI thIM mAno snehI bandhujanoMke manoMne gamanameM rukAvaTa DAlane ke lie hI unheM pakar3a rakhA ho tathA jo krama-kramase gola, cikanI aura kucha thor3I lambI thI aisI jaMghAoM-piMDariyoMseM vaha suzobhita ho rahI thii| rAjarambhA-rAjakelaka svambhIkA tiraskAra karanevAlI UraoMse yaha sthUla nitambarUpI nagara ke vistRta maidAnako dhAraNa kara rahI thii| vaha atyanta suzobhita phena samUhake samAna sapheda bahuta bhArI rezamI vastrase alaMkRta thI aura usase aisI jAna par3atI 30 thI mAno prayANake samaya pIche-pIche calaneke lie Aye hue vijayArdha parvata kI kiragoMke samUha se hI suzobhita ho / yauvanarUpI sAgaraphe taToMko samAnatA rakhanevAle donoM nitambopara sArasa pakSiyoM-jaisI dhvanise suzobhita karadhanIko vaha UparakI aura uThate hue 2. kA kha. ga0 raNabhiriva / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [ gandharvadasAtanutathA patanAbhimukhaM madhyamiva gultI dhArayantI, romAvalotamAlavanarAjosaMvardhamAnAmRtasalilakUravibhramaM nAbhimaNDalaM bibhratI, kamanIyakAyakalpavallarIsthUlastabakasaMpadau zokteyahAracaroM payogharI dadhato, vilAsasamIrasamutthApitalAvaNyataraGgiNItaraGgarekhA ramaNIyayorbhujalatayovimalA gunA malamA pitRpuriyAIpuSpAJjalividhAnAyeva dadhAnA, kambukAntikaNThabhUSaNamANi5 kyAkhaNDAlokaM bAlAtapamitra kucacakravAkamithunAvizleSAya prakAzayantI, kAlAjanapujanIlAla. kabandhabandhurAparabhAgamaparAntanibiDaniviSTatamaHpaTalamivoDupatibimbaM bimbAruNoSTasaMpuTazuktigarbhanirbhAsuradazanamauktikApoDaM lalATenduniyaMdamRtadhArAyamANanAsAvaMzaM vimalAMzujAlaladhita pola. yantI dadhato, romAvalIti-romAvalyaMca tamAlavanarAjI tApicchakakSapatistasyAM saMvardhamAno yo'mRtasalilakUpaH pIyUSapAnIyaprahistasyaiva vibhramaH zobhA yasya tada nAmimaNDalaM tundicakravAlaM bibhratA dadhatA, kamAyati--kamanIyA manoharA, yA kAyakarupavallarI zarIrakalpalatA tasyAH sthUlastavakAviya vizAla. gucchAviva sampad yayostA zaktiyahAradharI muktAphalahAradhAriNI payodharI vakSojI dadhI vinatI, vilA. seti-bilAsa eva samoraH pavanastena samusthApitA yA lAvaNyataraGgiItararaMkhA saundaryasravantIbhaGgarekhAstadvad ramaNIyayoH kamanIyayoH bhujalatayorbAhuvallayoH vimalA nirmalA yAGgulI nakhAnA karazAkhAnakharANAM mayUkhamAlA kiraNasantatistAm piturjanakasya puraskriyAhA'Ni prAbhRtayogyAni yAni puSpANi teSAmaJjali15 vidhAnAyava hastasaMpuTakaraNAyava dadhAnA bibhratI, kambukAntIti-kambukAntiH zaGgasundaro yaH kapaTastasya yAni bhUSaNamANikyAni AmaraNaratnAni tapAmakhaNDAloko'viraka prakAzastaM kucAveva stanAveva cakravAkamithunaM sthAGgayugalaM tasyAvizleSAya bhaviprayogAyeva bAlAtapaM pratyUSadharma prakAzayantI prakaTayantI, kAlAaneti-kAlAanapujeneva kRppaNAjinasamUhaneva nIlAlakabandhena ghanAmacUrNakuntalavandhena bandhuro manoharoDa paramAgo yasya tad ataeva aparAnte pRSTabhAge nibiDaM sAndraM yathA syAttathA niviSTaM sthitaM tamaHpaTalaM timira20 samUho yasya tathAbhUtama uDupativimvamiva candramaNDalamiva, bimbamiva rucakamivAruNaM rataM yadoSThasaMpuTaM dazanacchadayugalaM tadeva sutistasyA garne madhye nirmAsuro dedIpyamAno dazanamauktikAnAM radanamuktAphalAnAmApIDaH samUho yasmin tat, lalATendoniTilacandramaso niyaMntI nirgacchantI yAmRtadhArA tadvadAcaran nAsA hAthase pakar3e thI aura usase aisI jAna par3atI thI mAno kRzatAke kAraNa patanonmukha kamarako hI pakar3e zrI / romAvalIrUpI tamAla vanakI paMktike madhya bar3hate hue amRta jalake kue~ ke samAna 25 suzobhita nAbhimaNDalako dhAraNa kara rahI thii| sundara zarIrarUpI kalpalatAke sthUla gucchoMke samAna suzobhita evaM motiyoM ke hArase yukta stanoMko dhAraNa kara rahI thii| vilAsarUpI vAyuse uThI saundaryarUpI nadIkI laharoM ke samAna manohara bhujalatAoMmeM vaha nirmala aMguliyoMke nakhoMkI kiraNAvalIko dhAraNa kara rahI thI aura usase aisI jAna par3atI thI mAno pitAko bheMTa dene ke yogya puSpAJjali hI taiyAra kara rahI ho| zaMkha sadRza kaNTha meM pahane hue AbhUpoMke maNiyoM 30 ke akhaNDa prakAzako prakAzita kara rahI thI aura usase aisI jAna par3atI thI mAno stanarUpI cakravA-caka kA jor3A bichur3a na jAya isa bhAvanAse prAtaHkAlakA ghAma hI prakaTa kara rahI thii| baha usa mukhako dhAraNa kara rahI thI jo kAle aMjanake puMjake samAna nIle-nIle alakoMke bndhn| . se natInnata thA aura isIlie jo uparitana bhAgameM sthita saghana andhakArake samUha se yukta candra. bimbake samAna jAna par3atA thaa| jo bimbaphalake samAna lAla oThoMke pudarUpI sIpake bhItara 35 dedIpyamAna dA~tarUpI motiyoM ke samUhase yukta thaa| jisakA nAsAvaMza, lalATarUpI candramAse 1. ka.0 kha0 ga0 gRlluntIm / 2. 20 shauktikeyhaardhrau| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vRttAntaH ] tRtIyo sammaH maNDalamANikya kuNDalamaNDitazravaNayugala malicumbitavikacakuvalayadIrghalocanaM vibhramalAsyalAsikavilAsa bhrUlatAnanaM bibhrANA gandharvadattA satvaraM sAdaraM ca tanmukhadalitamukheH sabhAjanairdadRze / 100 tatazca tAmuttamAGgaspRSTavisRSTamahIpRSThAM tiSThantIM khecarendraH sAdaramA zliSya 'putri, zrIdattenAsmAkaM kula kramAgatA maMtrI / gAtrAntarasthaM mAmetra tAvadamuM manyethAH / kanye, janakastevAyaM jananI cAsya gRhiNI gRhANAmunA prayANe matim | alaM kAtaryeNa | gaganecarANAM 5 rAjapurI kiM na bhavanadvArasamA / ' iti sAnunayaM samabhyadhatta / sApi yathAjJApayati' iti sabASpavadanA pitaro bandhujanaM ca praNamya pariSvajyApRcchaya tucchetarazukazArikAcAmaratAlavRntakanduvaMzo yasya tat vimalAMgujAlena nirmalakiraNakalApena laGgitamatikrAntaM kapolamaNDalaM gaNDasthalaM yAbhyAM tathAbhUtaM ye mANikyakuNDale ralamayakarNAbharaNe tAbhyAM maNDitaM zobhitaM zravaNayugalaM karNayugaM yasmin tat, alicumbite bhramarAGkitaM vikacakuvalaye iva vikasitanIlotpale iva dIrghalocane yasmin tat vibhramalAsyasya 10 savilAsanRtyasya lAsikA nartakI tasyA iva vilAso yasyAH tathAbhUtA bhUlatA kuTiyArI yasmin tat, AnanaM mukhaM bibhrANA / 100 tatazceti tatazca sadanantaraM gha umAGgena zirasA AdI spRSTaM pazcAdvisRSTaM mahIpRSTaM yayA tAM tiSThantIM sthitAM tAM gandharvadattAM sAdaraM sasneham Alipya 'putri, surve, zrIdattena vaNikpatinA sAkam asmAkaM kula kramAgatA vaMzaparamparAyAtA maitrI astIti zeSaH / tAvatsAkalyena 'yAvattAvazca sAkalyaM'vadhI mAne'vadhAraNe' ityamaraH, amuM zrIdattaM gAtrAntarasthaM zarIrAntarasthitaM mAmeva manyethAH jAnIhi / kanyaM ! ayaM yamAnastatha janakaH pitA asya gRhiNI ca tava jananI savitrI ! amunA saha prayANe gamane mati buddhi gRhANa / kAtaryeNa daimyena alaM paryAptaM vyarthamityarthaH / gaganecarANAM vidyAdharANAM kiM rAjapurI bhavanadvArasabhA 15 pratIhAratulyA kiM na vartata iti zeSaH / iti sAnunayaM sasnehaM samabhyadhatta kathayAmAsa / sApIti - sApi gandharvadatA, 'yathAjJApaya vi - yathAdizati tAtaH' iti savApyaM vadanaM yasyAstAdRzI sAnumukhI satI 20 mAtA ca pitA ceti pitarau sau mAtApitarau 'pitA mAtrA' iti pitRzabdasyaikazeSaH bandhujanaM sanAmisamUhaM ca praNasya namaskRtya pariSvajya samAliGgaya ApRcchyAmantrya ca, zukaH kIraH sArikA madanikA cAmaraM prakIrNaka 165 freetI huI amRta kI dhArAke samAna AcaraNa karatA thaa| jisake kAnoMkA yugala, nirmala kiraNAvalIse kapala maNDalako AkrAnta karanevAle maNimaya kuNDaloMse suzobhita the| jisake netra bhramaroMse cumbita khile hue nIla kamaloMke samAna dIrgha the aura jisakI akuTirUpI latA 25 hAva-bhAvarUpI nartakI ke vilAsa ke samAna jAna par3atI thI / $ 100. tadanantara gandharvadattA pRthivIpara mastaka Tekakara khar3I ho gayo / rAjA garur3avegane usakA AliMgana kara bar3e premase kahA ki - 'putri ! zrIdatta ke sAtha hamArI kulaparamparAse calI AyI mitratA hai| tU ise dUsare zarIra meM sthita mujhe hI samajha | beTI ! yaha terA pitA hai aura isakI strI terI mAtA hai / tU isake sAtha jAne kI buddhi kara / bhaya karanA vyartha haiM / 30 vidyAdharoM ke lie rAjapurI kyA makAnake dvArake samAna nahIM hai|' gandharvadattA bhI 'jaisI AjJA ho' yaha kaha sAzrumukhI ho mAtA-pitA tathA bandhujanoM ko praNAma kara, AliMgana kara tathA sabase pUchakara vimAna meM ArUDha ho zrIdatta ke sAtha AkAzamArgase cala par3I aura kSaNabhara meM rAjapurI pahu~ca gayI / usa samaya jisaprakAra mayUriyoM se meghapaMkti ghirI hotI hai usIprakAra vaha gandharvadattA bhI atyadhika totA-mainA, cAmara, paMkheM, geMda, vastra, 34 1. ka0 kha0 ga0 janakazca tavAyam / 2. ka0 gRhANAdhunA / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [100-1 gandharSadattAyAHkAmbaratAmbUlaparivAdinIpramukhaparibarhapANibhistaruNIbhirvahiNobhiriva payodapaktirabhisaMvRtA nibhRtetaragaganecarapRtanAbhirakSitA kSaNAdantarikSaNa vimAnamAruhya dharadarzitapotadarzanottAlaharSacittena zrIdattena samaM gatvA rAjapuro shithiye| 101. tataH zrIdatto'pi gandharvadattAyAH samAgamananimittAvabodhena durlIlatasvAnto 5 vidhAya bandhusamaSTi kASTAGgAramapyumhArapuraHsaramanujJApayannanugaNalagne prakramya yathAkramaM katu bharmaratna rajata jAtanirmANaM, ninditanilimpagrAmaNIsabhAzobhaM bhAsurAnanta ratnaratambhajambhamANaprabhApratAnavitAnIkRtayAminIprasaGgaM prAntalambitabahuguNa haritakambalayavanikAvaraNaM 'bhramarAcAntodvAnta tAlavRntaM vyajanaM kanduka gandukam ambaraM yasyaM tAmbUlaM nAgavallIdalaM parivAdinA vINA yaMpA dvandvaH tAH pramukhA ye tAni tucchetarANi mahAnti zukAdipramukhAni paribarhANi upakaraNAni pANipu yAsAM tAbhirataruNImiahiNImiramisaMghRtA veSTitA payodapavitariva ghanamAleva nibhRtetarAzcaJcalA yA gaganecarapRtanAstAmirabhirakSitA prAtA kSaNAda antarikSaNa gaganena vimAnaM vyomayAnama AruhyAdhiSTAya dharaNa vidyAdhareNa durzitasya prakaTitasya potasya darzane nottAlaharSa samuSkaTAnanda cittaM yasya tena zrIdattana sasaM sAdhaM gatvA rAjapurI tanAmanagarI ziniye shritvtii| 61.1 tataH zrIdatto'poti-tatastadanantaraM zrIdatto'pi gandharva dattAyAH khagAdhipasutAyAH 25. samAgamananimittAvatrodhena samAgama hetuvijJAnena bandhusamaSTiM parijanasamUha durlalitaM svAntaM yasthAstA hatphuillamAnasAM vidhAya kRtvA kASTAGgAramapi tAtkAlikanRpatimapi upahArapurassaraM prAbhUtapUrvam anujJApayan sUcayana, anuguNalagne zubhamuhUrtaM yathAkrama kramamanatikramya kartuM vidhAtuM prakramya prArabhya kamapyanirvacanIyaM vINAvAdanamaNDapaM parivAdinIvAdanAsthAnagRhaM nirmApayAmAsa racayAmAsa / atha tasyaitra vizeSaNAnyAha-marmaratnarajataiH svarNamaNirUpyakarjAtaM nirmANaM yasya tam, ninditA garhitA nilimpagrAmaNya 20 indrasya samAzobhA samitisuSamA yena tam, bhAsurAnantaratnastambhaidedIpyamAnAparimitamaNimayastambhajambha mAyA vardhamAnA yA prabhA kAntistasyAH pratAnena samahana vitAnIkRtaH gayIkato yAminAsako nizA. yasarI yasmin tama. prAnta samIpe lambita dIghAMkRtaM bahaguNaharitakambalayavanikAnAM vahasatraharidvarNakambala nepathyAnAmAvaraNaM yasya tathAbhUtam , bhAsvAditAH bhramarairalibhirAdAvA vAntA pazcAdudvAntAH prakaTitA --- .----. ......-... -.. pAna aura vINa! Adi upakaraNoMko hAthoM meM dhAraNa karanevAlI striyoMse ghirI thii| Ate samaya 25 dhara mantrIne zrIdattakA jahAja jyoMkA tyoM dikhalA diyA isalie usakA citta atyanta harSita ho uThA thaa| 6101. anantara zrIdattane gandharvadattAke AgamanakA kAraNa batalAkara apane samala bandhujanoMko prasannacitta kiyA aura kAThAMgArako bhI upahAra Adi dekara usase AjJA prApta kii| tatpazcAt anukUla lagnameM kramase banavAnA prArambha kara koI adbhuta vINA30 bAdana maNDapa banavAyA / usa bhaNDayakA nirmANa svarNa, ratna tathA cA~dIse huA thaa| vaha indrakI sabhAkI jhobhAko tiraskRta kara rahA thA / dedIpyamAna ananta ratnamaya khambhoMkI car3hatI huI kAntike samUhase usameM rAtrikA prasaMga manda par3a gayA thaa| usake prAntabhAgameM aneka guNoMse yukta hare raMgake kambaloM ke paradoMkA AvaraNa par3A huA thA / bhauMroMke dvArA 1.ka0kha0 ga0 bhramaracAntodvAnta / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - svayaMvarAyojanam ] tRtIyo lambhaH madhurasa visaravarSikusumadAmotkaramanoharaM raNita maNikiGkiNImAlikAliGgitavikaTavidrumayaSTipratiSTitapavanataraladhavaladhvajapaTapaGkti parihasitasurasaritaraGgajAlaM, jAlavivara visarpimandasamorasImantAyamAnakAlA gurudhUpaparimalAJcitaviyadantarAlamacintyA bhogarUpasaMsthAnaM nabhastalamiva samastalokAvagAhanAvakAzadAnadakSam, sAgaramiva naikaratnasaMpannam animiSasadanamivAnimegalocanatAvidhAnavidagdham, candrazekharamiva zekharIkRtazItAMzumaNDalam, viSNumiva viSNupadavyApinam zatAnandamiva 5 sadA lokasaMpAdinam, jinezvaramiva jagattrayazlAghanIyam, mahanIyanirmANAtizayavizeSavismApita 167 madhurasa visaravarSikusuma dAmotkarA makarandarasasamUha varSipuSpastraksa mahAstairmanoharam, raNikAbhI raNaraNanayukAbhirmaNikiNImAlikAmA ratnamayakSudraghaNTikA saMtatimirAliGgitA veSTitA yA vikaTavidumayaSTyo vizAlaprabhAladaNDAstAsu pratiSTitA yA patranataralaghabalamva japAko vAyucapalasitabaijayantIvastrapa yastAbhiH parihasitaM tiraskRtaM surasarito mandAkinyAstaraGgajAle kalolasamUho yasmin 10 tan AlavivareSu yAzApanarandhreSu visarpiNA prasaratA mandasamIreNa mandapavanena sImantAyamAnaH strIkezavinyAsavadAcaran yaH kAlAgurudhUpastasya parimalenAJcitaM zobhitaM vigradantarAlaM vyomamadhyaM yasmin tathAbhUtam Abhogazca vistArazca rUpaM ca zomA ca saMsthAnamA kRtizcesyA bhogarUpasaMsthAnAni, acintyAni AbhogarUpasaMsthAnAni yasya tam, nabhastalamiva gaganatalamiva samastazvAsI lokazceti samastalokaH tricatvAriMzaduttaratrizatarajjuparimito lokastasyAvagAhanAya sthAnAyAvakAzadAne dakSaM samartha pakSe samastAzca te lokAceti samastalokA nikhilajana (steSAmavagAhanAya vikAzadAne dakSam, sAgaramiva ratnAkaramiva naikara snairvividharatnaiH pakSe nAnAvidhokRSTa padArthoM: saMpanaM sahitam, animipasadanamiva devabhavanaM- svargamitra animiSalocanatAyA treat pakSe vismayAtizayena netrapakSmapAvarAhityasya vidhAne vidagdhaM caturam, candrazekharamiva zivamika pokharIkRtaM mukuTIkRtaM zItAMzumaNDalaM candrabimbaM yena tamU, zivaH svabhAvAccandrazekharo maNDapastuzcatvA candracumbI babhUveti bhAvaH viSNumiva viSNupade gagane vyApnotItyevaMzI kastam viSNuvikriyAkRtacaraNatrayeNa 20 gaganaM vyApnot maNDapastu vistArAtizayena gaganagyAbhyAsIditi bhAvaH, zatAnandamitra brahmANamitra sadA sarvadA lokasaMpAdana] lokastrazaram pakSe saMzcAsAvAlokazceti sadAlokaH samIcInaprakAzastasya saMpAdinam, 15 cATakara ugale hue makaranda rasake samUhako varSAnevAle phUloM kI mAlAoMke samUha se vaha manohara thA / runajhuna zabda karanevAlI maNimaya kSudraghaNTikAoM kI paMktise AliMgita mU~gAkI bar3I-bar3I lAThiyoMpara lagI huI havAse caMcala sapheda vastrako dhvajAoM kI paMktise vaha 25 AkAzagaMgAko taraMgoM ke samUhakI ha~sI ur3A rahA thaa| jAlIke chidroM meM praveza karanevAlI mandAyuke sImanta - kezapAzake samAna dikhanevAle kAlAguru candrana kI dhUpakI sugandhise usane AkAzake antarAlako suzobhita kara rakhA thaa| usakA vistAra rUpa aura AkAra acintya thA / vaha AkAza ke samAna samasta manuSyoMko avagAhana denevAle avakAzake dene meM samartha thA / samudra ke samAna aneka ratnoMse sampanna thaa| animiSasadana - deva bhavana ke samAna 30 animeSalocanatA - devapanA ( pakSa meM TimakArarahita netroMke karanemeM nipuNa thA / mahAdevake samAna candramaNDalako seharA banAnevAlA thA arthAt jisaprakAra mahAdeva apane zirapara candramaNDalako dhAraNa karate haiM usIprakAra vaha maNDapa bhI U~cAIke kAraNa apane agrabhAgapara candramaNDalako dhAraNa kara rahA thA / viSNuke samAna viSNupada - AkAzameM vyApta thA / zatAnanda - brahmA ke samAna sadAlokasampAdI thA arthAt jisaprakAra brahmA sadAloka - saMsArakI 35 racanA karanevAle haiM usIprakAra vaha maNDapa bhI sadAloka - samIcIna prakAzako karanevAlA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ve 168 gadyacintAmaNiH [102-1.3 gamdhavadattAyA:nirmAtRhadazama, kamapi voNAvAdanAlA nirmaannaamaaH| 5 102. tatazcAyamAjJayA rAjJaH samAhUya cANDAlam 'caturudadhimekhalAyAM medinyAmananyasAdhAraNena vINAvAdananaipuNyene pallavitaparivAdinIpANDityagarvA gandharvadattAM mama duhitaramadha rayiSyati yastraivaNikeSu tasyeyaM dArA iti nagare paTutaraM paTahamAtADayatAm' iti tatkarmaNi 5 dakSamAdikSat / 103. anantaramantyajena tadAjAvartasitazirasA tathaiva tADite paTahe tatkSaNena kSaNadApagamavisRmaramihiramarIcisahanarasahajatejaHparivRtaharitaH samasamayacaladalaghubalabharavinamadanibharaNajinezvaramiva jinendramiva jagattrayazlAghanIyaM lokatrayaprazaMsanIyam , umayana samAnam, mahanIyana prazaMsanIyena nirmANatizayavizeSeNa racanAtizayavizeSeNa vismApitaM nirmAtRhRdayaM racayitRceto yena tam / 102 tatazcAyamiti- tatazca tadanantaraM ca ayaM zrIdattaH rAjJaH kAzaGgArasya bhAjJayA Adezena caNDAla ghoSaNAkartAram samAhUya samAkArya 'caturudadhayo catuHsAgara mekhalA razanA yasyAstasyAM medinyAM mAm ananyasAdhAraNena viziSna vINAvAdane vipanIcAdane naipuNyaM cAturya tena pallavito vRddhiMgataH parivAdinIpANDisyagaryo vINAcaiduSyadI yasyAstAM gandharvadattAm etanAmadheyAM mama duhitaraM putrIm adhariSyati parAjeyate yaH ko'pi traivarikepu bAmaNAdivatrayajAtepu tasyayaM dArAH strI, itIsthaM nagare 15 paTutaram uccastaraM paTahaM pAdyam AtADayatAm , iti taskarmaNi ghoSaNAvitaraNakAyeM darza samartha janam ___AdikSat AjJapayAmAsa / 6103 anantaramiti ~anantaraM tadanu, tadAjJayA zrIdattAdezena , vartasitaM vibhUSitaM ziro yasya tena tathAbhUtena antya jena cANDAlena tathaiva yathAdezaM paTahe bakAyAM tAhite sati, tarakSaNena taskAlena bhUbhujo rAjAnaH sametya samAgatya samantAt paritaH AsInA upaviSTA yA nAnAjanapadajanatA baikarASTrajana20 samUhAstAbhirjanitaH samutpAditaH saMmardo yasmin tat, sarvataH paritaH lambamAnaiH srasamAnamukAsara sahasremauktikamAlAsaharamaNDitaM zobhitam, svayaMvaramaNimaNDapikAyA svayaMvararatnAsthAnasya madhyam madhyarukSan adhirUDhA babhUvuH / atha bhUbhujo vizeSaNAnyAi-kSaNadeti-kSaNadAyA rajanyA apagame vigame pratyUSa iti zrAvad visamarAH prasaraNazIkA ye mihiramarIcayaH sUryarazmayastatsahacareNa tassadRzena sahaja tejasA svAbhAvikapratApana parivRtA harito dizo yeste, sameti-samasamayaM yugapaJcalana yo'laghubalabharo 25 thaa| jinendra bhagavAn ke samAna tInoM lokoMmeM prazaMsanIya thA aura zreSTha racanAke atizaya vizeSase vaha banAnevAle logoMke hRdayako bhI AzcaryameM DAla rahA thaa| 6102. tadanantara zrIdattane rAjAkI AjJAse ghoSaNA karane meM nipuNa cANDAlako bulAkara Adeza diyA ki cAra samudrarUpa mekhalAko dhAraNa karanevAlI pRthivImeM apane anupama vINAvAdanake kauzalase vINAviSayaka pANDityake garvako vRddhiMgata karanevAlI hamArI putrI 30 gandharvadattAko brAhmaNa, kSatriya aura vaizya ina trivarNake logoMmeM jo bhI parAjita kara degA usIkI yaha strI hogI isa taraha nagara meM joradAra bherI bajA dI jaaye| 103. tadanantara zrIdattakI AjJAse suzobhita zirako dhAraNa karanevAle cAraDAlake dvArA usI prakAra bherI tADita honepara tatkAla rAjA loga A Akara saba ora baiThe hue nAnA dezoMkI janatAse jisameM bhIr3a ho rahI thI tathA jo saba ora laTakane vAlI motiyoMkI hajAroM 35 mAlAoMse suzobhita thA aise maNimaya svayaMvaramaNDapake madhyameM A baitthe| AnevAle rAjAoMne prAtaHkAlake samaya phelanevAlI sUryako kiraNoMke sadRza apane svAbhAdhika tejase dizAoM 1. ma0 naipuNena / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - svayaMvarAyojanam ] tRtIyo lammaH khinnasaMpannapannagapatimaulayaH samadamadAvalakapolatalagaladaviralamadajala jambAlitabhuvaH, prabhUtajavabharadunivAravanAyujavalganacaTulakhurazikharasudUrotthApitareNunikaranivAritavAsaramaNimarocayaH kAcamecakakaravAlakarAlamayUkhapaTalaghaTitAkAlarajanorItayaH zatamakhazAtazatakoTizakalanazaGkApalAyamAnasAnumatsabrahmacArizatAGgazatazAritadIthayaH sphotaparikarmaparivardhitakAntayaH , kAzopatikAzmoraka TikAliGgakAmbhojacolakeralamAlavamagadhapANDyapArasIkapurogAH puraMdarasadRzabhUtayo bhUbhujaH sametya 5 samantAdAsInanAnAjanapada janatAjanitasaMmarda sarvatolambamAnamuktAsarasahamaNDitaM svayaMvaramaNimaNDApikAmadhyamadhyarakSan / 104. tatra ca sthAnasthAnanivezitAni viDambitahATagirikaTakAni nikaTaghaTitanaka vizAlasainyabhArastena vinamantI yAvaniH pRthiva tasyA bharaNe dhAraNe vinasaMpannA AdI rivanAH pazcAnsaMpannAH panagapateH zeSasya maulanI mUrdhAno yaiste, samadati-samadA madamahitA ye madAbalA gandhaga jAsteSAM 10 kapolatalA gaNDasthalapradezAd galatA pattatA aviralama dajalena nirantaradAnasali hena jambAlisA pakilIkRtA bhUyaste, prasRteti-abhUtena pracureNa javabharaNa vegasamUhana dunivArA niroddhamazajhyA ye banAyujA (vizeSAsteSAM valAnena saMcAraMNa caTulaM yarakhurazikhA zaphAgraM tena sudUramatidUramutthApito yo reNunikaro dhUlisamUhastana nivAritA dUrIkRtA vAsaramaNimarIcayo dinakaradIdhitayo yasta, kAti--kAcavanmecakAH zyAmA ye karavAlAH kRpANAstaSI karAlA mayakkarA ye mayUkhAH kiraNAsteSAM paTalena samUhana ghaTitopa- 15 sthApitA-akAlarajanIrItirakANDanizArItiyeste, zasamakheti-zatamakhasya purandarasya zAtatIkSNo yaH zatakoTivajra tena zakalanaM khaNDanaM tasya zaGkayA bhayaMna palAyamAnA ye sAnumanto girayasteSAM sabrahmacAriNo ye zatAlA sthAsteSAM zatena mAritAH nyAsA vIdhitratma yaste, spIteti-sphItamatyadhika yatparikamaaGgasaMskArastena parivarddhitA vRddhiMgatA kAyakAntiyeSAM ta 'parikarmAGgasaMskAraH' ityamaraH, kAzIti-kAzIpanyAdayaH purogA agresarA yeSAM te, purandareti-purandarasahazI zakasamAnA bhUtiraizvarya yeSAM te / 20 10. tatra ceti-taca svayaMvaramaNimaNDapikAyAma, sthAne sthAne nivezitAni tasasthAnasthApitAni, viDambito'nukRto hATakagireH svarNazailasya kaTakaH zikharaM yastAni, nikaTavaritAni pArzva ko amhAdita kara diyA thA / eka sAtha calatI huI bahuta bhArI senAke bhArase jhukI pRthivIke dhAraNa karanese zeSanAgake mastakako kheda-khinna kara diyA thaa| madamAte hAthiyoMke gaNDasthalase lagAtAra jharate hue madajalase pRthivIko paMkayukta kara diyA thaa| atyadhika vegake 25 bhArase durnivAra ghor3oMkI daur3ameM unake caMcala khuroMke agrabhAgase bahuta U~cI uThI dhUlike mamUhase sUrya kI kiraNoMko roka diyA thaa| kA~cake samAna zyAma nalavAroMkI bhayaMkara kiraNAvalIse asamayameM rAtrikI sthiti prakaTa kara dI thI / indra ke tIkSya vanase khaNDa-khaNDa honI zaMkAse bhAgate hue parvatoMke samAna saikar3oM rathoMse galiyA~ vyApta kara dI thiiN| atyadhika sAjasajAvaTase unakI kAnti bar3ha rahI thii| kAzIpati, kazmIra, karNATa, kaliMga, kambhoja, 30 cola, kerala, mAlava, magadha, pApadya aura pArasa dezake rAje unameM pradhAna the| tathA indra ke samAna sabakI vibhUti thii| 104. usa maNDapameM sthAna-sthAnapara rakhe hue una uttama siMhAsanaoNpara ve rAjA loga baMTe hue the jo svarNagiri-sumeru parvatakI mekhalAkI ha~sI ur3A rahe the| pAsa-pAsa meM lage hue ... 1. kA. rajanItatayaH / 2. zAritavIdhayaH-vyAptabIyayaH iti tti| 22 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [ 50 4 gandharvadattAyAHratnamarIcijAlapunarabhihitottaracchadAni,dviguNitastabarakopadhAnAdhiSThitapRSThabhAgAni niratizayavitaraNakauzalazikSAkRte kRtamahItalAvataraNeneva pazcAdavasthitena pArijAtapAdapena pallavitakAntIni, digantataTapratihatiparikSubhyadAtmIyayazaHkSIrodapUrodarotpatitaphenapaTalapANDureNa samuttambhitamANikya mayadaNDadhAritena rohaNagirizikharAvataradamRtakaramitreNa dhavalAtapatreNa tilakitoparibhAgANi parA5 kramaparAjayapraNatairiva paJcAnanaraJcitapAdAni siMhAsanAnyadhivasantaH, samantAdA dhUyamAnaranila. valadaritAraka maladalanivarasucchAyaizcAmarakalApaiH kalitojjhitaharinmukhAH, parasparasaMghaTTanajanmanA bhUSaNamaNizijitena tadaGgasaGgakautukAnubandhena gandharvadatAmAhvadbhirivAvayavairAvikRtazobhAH, saMbhAvanAsamabhyadhivargIyamAnanija bhujavijayabhogAvalovAcAlitavadanandibhirabhinanditapArzva khacitAni pAni naikaratnAni vividhamaNa yasteSAM marIcijAlena kiraNakalApena punarabhihita: punaruka 10 uttaracchado yeSAM tAni, dviguNitastacarakANi dviguNitastabarakavastrasahitAni yAnyupadhAnAni samAdhyAyaH ( 'takriyA iti hindIbhASAyAM prasiddham' ) tairadhiSTitaH sahita: pRSTabhAgo yeSAM sAni, niratizayaM nirupamAnaM yadvitaraNakauzalaM dAnakozalaM tasya zikSAyAH kRte samabhyAsAya kRtaM mahItalAvatANaM yena tathAbhUteneva pazcAt pRSTato'vasthitana vidyamAnena pArijAtapAdapena kalpavRkSeNa pallavitA vRddhiMgatA kAntiryeSAM tAni, digantataTepu kASTAntatIrepu pratihatyA pratidhAtena parikSubhyata kSomaM prApnuvad yadAtmIya svakIyaM yazaH kIrtistadeva kSIrodaH 15 kSIrasAgarastasya pUrodarApUramadhyAduSpatitaM yatphenapaTalaM DiNDIrapiNDastadvApANDuraM tena, samuttambhitena samu sthApitena mANikyamayadaNDana rakhamayadaNDena dhAritaM tena, rohaNagirizikharAta avataranyo'mRtakarazcandrastasya mitraM sadRzaM tana dhavalAtapaNa sitAtapavAraNena tilakitaH zomita uparibhAgo yeSAM tAni, parAkramasya parAjayana praNatA namrI bhUptAstairiva paJcAnanaiH siMhai: aJcitAH pAdA yeSAM tAni tathAbhUtAni siMhAsanAni hariviSTANi adhivasanta: 'upAnvadhyAvasaH' ityAdhArasya karmatvam , samantAtparita AdhUyamAnairAkIyamANaH 20 anilena vAyunA calanti yAni asitetarakamalAni zuklasarasijAni teSAM dalAnAM nicayaH kalikAsamUha stadarasucachAyA yeSAM taiH cAmarakalApAlanyajanasamUhaH kalitojjhitAni prastonmumAni harinmukhAni dika mukhAni yeSAM taiH, parasparaM saMghaTanArasaMghAtAjanma yasya tena bhUSaNamaNInAM zikSitamanyanazabdastena tasyA aGgasaGge gratkautukaM kutUhalaM tasyAnubandhastena gandharvadattAm AhvayaddhirivAkArayadbhiriva avayavaiH pratIkaiH AvitA prakaTitA zomA yeSAM te, saMbhAvanAyAH samabhyadhikAstairAzAdhikaH, gIyamAnA yA nijabhujayoH 25 aneka ratnoMkI kiraNAvalIse jinake cAdara punarukta ho rahe the| duhare stavarakake takiyoMse jinake pRSTha bhAga suzobhita the| atyadhika dAnakI kuzalatA sikhalAneke lie hI mAno pRthivatala para utarakara pIche kI ora sthita pArijAta vRkSase jinako kAnti bar3ha rahI thii| dizAoMke antima taTa para AghAta laganese kSabhita apane yaza rUpI nIrasAgarake madhyase uchale DA nasamUhakaM samAna sapheda Upara khar3e kiye hue 30 mANikyanirmita dA DhameM lage, evaM rohaNagiriko zikharase uttarate hue candramAke maddeza sapheda chatrase jinakA Uparita nabhAga vyApta thA aura parAkramase parAjita honeke kAraNa namrIbhUtakI taraha dikhanevAle siMhAse jinake pAye suzobhita the| saba orase dulanevAle evaM vAyuse hilate hue sapheda kamalakI kalikAoMke samUha ke samAna kAnnivAle cAmarIke samUhase ve rAjA loga dizAoMko AcchAdita kara chor3a rahe the / parasparake saMbaTanase utpanna bhUSaNameM lage maNiyoMkI 35 jhanakArase jo usake zarIrake samAgamake kautukase gandharva dattAko mAno bulA ho rahe the aise avayavoMse unakI zobhA prakaTa ho rahI thii| saMbhAvanAse adhika gAyI jAnevAlI apanI 1. ma. pANDureNa / 2. ma0 samantAdathUpamAnaH / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 -- svayaMvarAyojanam / tRtIyo sammaH zriyaH, zrIdattatanayAgamanaM pratIkSamANAH kSoNopatayaH kSaNamAsAMcakrire / 6 105. tAvatA ca tamaHstomamecakakacabhAracitamaNIcakranicayanirbharaparimalanipatitana nikhilayubatisAmrAjyacihnana nolAtapatreNeva paTpadapaTalena parivRtAmbarA, tryambakAnayanadahanadagdhamadanapunarjIvanadakSAnkaTAkSAnAyarAga jaladhijaTharapariplava mAnapArthivahRdayamatsyajighRkSayA dizi dizi nolajuvalayadaladAmanimitA vAgurAmitra prazArayantI, priyasakhosaMlApasamayanirgatAbhiramaladazana- 5 kiraNakandalobhizcandrAtapamiva divApi vipamazarasAhAyakAya gaMpAdayantI, badanakamalavikAsabhaGga svavAhAvijayabhAgAvalI vijayaprazastistathA vAcAlina musarita vadanaM vanaM yeSAM naH bandinivAraNa, abhinanditA zrIpAM te, zrIdattatanayAgamanaM gandharvadattAgamanaM pratIkSamANAH kSogIpata yo rAjAnaH kSaNamalakAlaparyantam AsAJcakrire tasthuH 'dayAyAsazca' ityAm / 05. tAvateti-tAvatA ca kAlena gandharvada to pratyadRzyata iti kartukarmasaMbandhaH / atha tAmeva 10 vizeSayitumAha-tamaHstAma iti-tamAstAma iva timirasamRdda ina maMcakaH kRSNA yaH kacabhAraH kezasamUhastasmin khacitaH saMlamA yo maNIcakanicayaH puSpasamUha stasya nibharaparimalena sAtizayasaugandhyena niyasitaM jhamita nena, nikhilayupatAnAM samastasImantinInAM sAmrAjyasya cihna tena nIlAtastreNeva nIlacchatreNeva SaTpadapaTalana bhramarasamUhana pani vyApitamambaraM gaganaM yayA sA, tryambaketi-vyamkasya zivasya nayanadahanena nevAnalena dAdhI bhasmIkRta yo madano mArastasya punarjIvane dakSAH samastAn kaTAkSAn kakarAn 15 akSayo'dhinAzI yo saga eka jaladhiH prAtipArAvAstasya jare madhye pariplavamAnAH samantAtaratIya pArthiva hRdayamasyA nRpaticittapAThInAsteSAM jighRkSa yA gRhInumicchayA dizi vizi pratidizaM nolakuvalayadaladAmaminIlAravindadalamAlyanirmitA racito dhAgurAM jAlaM prasArayantIva prakSipantIna, priyasakhIti-priyasakhIbhiH saha saMlApo vArtAlApastasya samaya nirgatAstAbhiH amaladazanakiraNakandalIbhirvimaladatadodhitikandalIbhiH divApi divasa'pi viSamazarasAhAyakAya madarasAhAyyAya candrAtapaM candrikA saMpAdayantIda 20 racayantIya, badanaiti-vadanakamalasya mukhAravindasya vikAsaH samulAsastasya maGgo vinAzastasya bhayena .... -- bhujAoMkI vijaya prazastiyoMsa jinake mukha zabdAyamAna the aise bandIjana, unakI lakSmIkA abhinandana kara rahe the / isaprakAra zrIdattakI putrI ke Agamana kI pratIkSA karate hue rAjA lAga kSaNa ekavaTaka usI samaya unha AtAhuivaha ganyavadattA dikhaa| 61.5. jo andhakAra ke samUha ke samAna zyAma kezapAza meM lage hue puSpasamUhako 25 / / sAtizaya mugandhisa gire, evaM samasta striyoM ke sAmrAjya ke cihnasvarUpa nIla chatrake samAna / dikhanevAlaM bhramara samUhase AkATAko vyApta kara rahI thii| jo mahAdevaka netrAnalasa jale kAmadevako punarjIvita karane meM dakSa kaTAnoko pratyeka dizA meM calA rahI thI aura usase mI jAna par3atI thI mAnA kabhI naSTa nahIM honevAle ganarUpI sAgarake madhyameM nairanevAle rAjAoMke hadayarUpI macchoM ko pakar3anakI icchAse pratyeka dizAmeM nIla kuvalaya dalakI 30 mAlAoMse nirmita jAla hI pasAra rahI thii| jo priya sakhiyAMka sAtha vAtAlApa karate samaya nikalI huI dA~toM ko nimala kiraNAvalose aisI jAna par3atI thI mAno kAmadevakI sahAyatA karaneke lie AkAzameM cA~danIko hI pahu~cA rahI ho| mukharUpI kamalake vikAsa ke bhaMgase 1. 30 mnnikumbhv| 2. / 'pAra' nAsti |:p0 dina / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 gadyacintAmaNiH [105 gandharvadattAyAH - bhayavidAritena taruNataraNikiraNanikareNeva kuNThitakusumbhakusumasokumAryasya dazanacchadamaNeraruNenAMzujAlena rAgajaleneva siJcantI samantAdAsInamavanipAlalokam, AgAmidayitahRdayagRhapravezamaGgala. vikIrNasumanaHsaubhAgyahareNa hAreNa pulakitastanakalazayugalA, navadalitakadalogarbhakomalaM vAso basAnA, vAsukisamAviSTamandaramathitamahodadhisamudgatAM saMsaktaDiNDIrapANDuritanitambAM *nindantI 5 zriyam, kAbhizca na karakalitakanakAJcIbhiH, kAbhizcana kamalanilInakalahaMsaparibhAvukapaTapallava pariSkRtapANipuTAbhiH, kAbhizcana kAcanamayamapi paJjaraM kAcakalpitamiva nijakAntikallolarA vidAritana prakaTitama, taruNataragimadhyAhnasUryastasya kiraNani kareNava, razmisamUhaneva kuSTitaM viruddhaM kusumbhakusumasya raktavarNa puSpavizeSasya maukumArya mRdutvaM yena tasya dazanacchadamaNaH oSTabhraMTasya arugana rakena aMzujAlana kiraNakalApana rAga putra jalaM tena prItipAnIya netra samantAtparita zAsana vidyamAnam avanipAlaloka nRpatisamUham siJcantI, AgAmIti-AgAmI bhavisyan dayitahRdayapravezaH svAmisvAntasadanapraveza evaM maGgalaM tasmin vikIrNAni vistAritAni yAni sumanAMsi puSpANi teSAM saubhAgyasya harastana hAreNa mukAsareNa pulakitaM romAncitaM stanakalazayugalaM yasyAH sA, naveti- navadalitaH pratyaprakhapirato yaH kadalI. goM mocAtarumadhyabhAgastadvat komalaM madu bAso vastraM vaste iti basAnA AcchAdayantI 'vasa AcchAdane' ityataH zAnaca, ata evaM vAsukIti-vAmakinA zaMyoga samAvizI padarogarora mathito viloDitI 15 yo mahodadhirmahAsAgarastasmAn samudgatAM ni.satAM saMsaktena viraMga pANDarito dhavalito nitambo yasyAstAM dhiyaM lakSmI nindantI tiraskurvantI, kAbhizvana kareM kalitA haste dhRtA kanakakAjI svarNamekhalA yAbhistAbhiH, kAbhizcana kamaleSu sarojpu nilInAH sthitA ye kalahaMsAH kAdambAstaSAM paribhAcukana tira. skaryA paTapallavena vastrAJcalena pariSkRtAH sahitAH pANipurA hastapuTA yAsA tAbhiH, kAbhizvana kAJcanamayamapi svarNanitimati paJjaraM zalAkAgRhaM nijakAntikallAla: nijAbhAraH kAcakalpitamiva kAcaracitamiva -.-..-... - -.- . . . - 20 vidArita taruNa sUrya ke kiraNasamUha ke samAna, kusumake phUlako sukumAratAko naSTa karanevAle , oTharUpI maNiko lAla-lAla kiraNoMke samUhase jo aisI jAna par3atI thI mAnoM saba ora baiThe hue rAjAoM ke samUhako rAgampo jalase sIMca hI rahI ho| Age honevAle pati ke hRdayarUpI gRha meM praveza karate samaya maMgalAcArake rUpameM vikhare hue phUloMke saubhAgyako haranevAle hArase jisake stanakalazoM kA yugala pulakita ho rahA thaa| jo navIna khaNDita kelake bhItarIbhAgake 25 samAna komala vastrako pahane huI thI aura usase esI jAna par3atI thI mAno vAsuki nAgase lipaTe mandarAcalase mazrita mahAsAgarase nikalI evaM lage hue phenase sapheda nitamboMko dhAraNa karanevAlI lakSmIko nindA hI kara rahI ho / jo saba ora laTakanevAlI moniyoMkI mAlAoMse suzobhita, sUryako kiraNoM ke udgamako apahata karane vAle maNisamUha ke prakAzase manuSyoMki netrAMko Akulita karanevAla, nAnA prakAra ke phalaoNsa cyAna, evaM puSpaka vimAnake jItane meM 3. catura pAlakomeM savAra thI aura atyanta buddhimatI gU ise gUda bhAvoM ko prakaTa karanevAlI samIpameM vidyamAna Atmatulya sakhiyA~ saikar3oM priya vacanoMse jise prasanna kara rahI thiiN| gandharvadattAkI pAlakIkA samIpavartI pradeza aneka paricAraka striyoMse vyApta thaa| una paricArakastriyoM meM kitanI hI striyA~ hAthoM meM svarNa kI mekhalAe~ dhAraNa kara rahI thiiN| kitanI hI striyoMka hastapuTa kamaloMpara vaiTe kalahaMsa pakSiyoM ko tiraskRna karanevAle vastrake pallavoM-rUmAloMse 35 sahita the| kitanI hI striyA~ svarNa ke piMjareko apanI kAnnike samUhase kAcase nirminake 1. ma0 ka dlgrbh| 2. ma0 kaTa ke litakAlA vAbhiH / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svayaMvarAyojanam ] nRtIyo lambhaH pAdayantamudvahantIbhiH kroDAzukam, kAbhizcana bhartRdArikAyadanasaundaryacauryAgataM candramasamiva sphATikamaNidarpaNaM kareNa gRhNantIbhiH', kAbhizcana kalitabakuladAmapulakitasaMnivezA: saMmukhasamorasparzamandraraNitatantrIvalayA vasudhApAlepu vallabho'syAH kaH syAditi mitho mantrayantIriva vividhA vipaJcIrudaJcayantIbhiH paricArapuraMdhrIbhirnIrandhritaparisaraM parito lambamAnamuktAsaravibhUSitaM muSitadivasakaramarIcisamudgamamaNigaNAlokerAkulitalokalocanamAkIrNavividhapuSpaM puSpakavijaya- 5 caturaM caturantayAnamadhirUTA, prauDhamatibhigUDhAnapi bhAvAnAviSkurvatIbhirantikatinIbhirAtmanivizeSAbhiH priyavacanazanaH prasAdyamAnA, pratyadRzyata gandharvadattA / 1. 6. prAdurabhavaMzca tanirIkSaNana mahIkSitAM manmathamahimanivedanacaturA vikArAH / tathA hi---kadicannabhazcarAdhigattanaye, tava kucataTapariNAhaparyAptaM vA na veti nirIkSyatAmidamiti ApAdayantaM krIDAka kalikIrama udvahantImiH dadhIbhiH, kAmizcana bhadArikAyA rAjapucyA vadanasaunda- 18 yasya mukhalAvaNyasya cauryAya samapaharaNAyAgataM candramasamiva zazinamiva sphATikamaNidarpaNaM zvetopala. mukurundaM karaNa hastena gRhNantIbhiriva AdadAnAbhiriva, kAmizcana kalitairdhAritairvakula dAmabhirvakula kusumamAlyaiH pulakito romAJcitaH saMnivezo yAmAM tAH saMmukhasamIrasya saMmukhasthapabanasya sparzena mandraM gabhIra yayA syAtathA raNita; zabdAyamAnastantrIvala.yo tantrInicayo yAsAM tAH, 'vasudhApAleSu vihAmAneSu nRpatiSu asthA gandharvadattAyA vallabhaH priyaH kaH syAditi' mithoM parasparaM mannayantIriva vimarza kurvantIriva 15 vividhA nAnAprakArA vipajANA udayantAmiH utthApayantAbhiH paricArapuramdhIbhiH sevakastrIbhiH nIradhito niravakAzIkRtaH parisaraH samIpapradezo yasya tat , parito lambamAnaH samantArasamA munnAsare munAphala. hAravibhUSitamalaMkRtam, maSitazcArito divasakarasya sUryasya marIdhInAM kiraNAnAM samudgamo yestaiH maNigaNA loke rakharAziprakAzaiH zrAkulitAni lokalocanAni naranayanAni yena tat, AkIrNAni samantAtprakSiptAni vividhapuSpANi nAnAkusumAni yasya tata, puSpakasya kauvezyAnasya vijaya caturaM nipuNaM tathAbhUtaM catu- 20 rantayAnaM zivikAm adhirUdAdhiSTitA, prauDhamatibhiH pragalmabuddhibhiH gUDhAnati guptAnapi bhAvAn AviSkurva - tAbhiH prakaTayantIbhiH aninakavatinIbhiH nikaTasthAyinIbhiH, AtmanirvizeSAbhiH svatulyAbhiH sIbhirityarthaH priyavacana zataiH bahumiH priyavacanaH prasAdyamAnA prasannI kriymaagaa| 106 prAdarabhUvazvati--tasyA gandharvadattAyA nirIkSaNena samavalokanana mahIkSitAM rAjJAM manmathamahimnaH pradyumnaprabhAvasya nivedanaM prakaTane caturAH parayaH vikAra zreSTAH prAdurabhUvam prakaTitA abhUvan / 25 tathA hi tadava prakaTayati / kaciditi---niko'pi nRpaH, he nabhazvarAdhipatanaye, hai khagendranandini, idaM samAna dikhalAne vAle kIr3A zukako liya hue thii| kitanI hI striyA~ rAjaputrIke bhurakI sundaratAkI corIke lie Aye hue candramAka samAna sphaTikamaNike darpaNako hAthase liye hue thIM / aura kitanI hI striyA~ nAnA prakArakI una vINAoMko dhAraNa kara rahI thIM jinake ki avayava pahanAyI haI maulazrIkI mAlAoMse pulakita the, aura sAmanese AnA haI vAyake 30 saha jinake nAroMkA samUha gambhAra garjanA kara rahA thA tathA usase 'ina rAjAoMmeM isakA pati kauna hogA ? isa prakAra parampara lalAha karanI huI-so jAna par3atI thii| 106. gandharvaratAka dikhate hI rAjAoMke kAmakI mahimAke prakaTa karanemeM catura vikAra bhAva prakaTa hone lge| kisI rAjAne vakSaHsthalase janeU uThAkara vilAsapUrvaka apane kandhepara ragba liyA mAno vaha yaha kahanA cAhatA thA ki he vidyAdhara rAjaputri ! dekho hamArA 35 1. ma. gRhantIbhiH / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [106 gandharSadasAyAHvivakSuriva vakSaHsthalAdupavItamupAdAya savilAsamaMsadeze nyavezayat / kazcitkamalakomalena kareNa kanakadharaNIdharakaTakavizaGkaTavakSaHkavATalambinI vikacaravatotpaladalanicayaviracitAM prAlambamAlA parAmRzankuNDalitakodaNDena kusumazarAsanena manasi nikhAtAM vizikhamAlAmunmUlayannivAmanyata / kazcitpriyasuhRdabhihitanarmabhaNitisaMbhAvanAsmitavinirgatavimaladazanakiraNakandalairindIvara zastasyA: karapIDanakutuhalAku rAniva hRdayAlabAlarUDhAnirgamayya darzayannivAdRzyata / kazcidavanamayya maNimayakirITakiraNamaJjarImAlina maulimAlokayannadharitagaganAbhogamAtmabhujAntaraM pUrvapraviSTAmimAM bimbolomanubhavitu svayamapyantaHpravivikSurivAlakSyata / 10 savibhramama 15 vakSaHsthalaM tara kucATAyoH stanatazyAH pariNAhI vizAlatA tasmai paryApta puSkalaM na veti nirIkSyatA ezyasAm iti vicakSuriva kathayitumicchuriva vakSaHsthalAdura sthalAt upavItaM yajJasUtram upAdAya gRhItvA savilAsa savinamama aMsadeze bAhazirasi nyavezayata sthApayAmAsa / kazciditi-kazcitko'pi nRpaH kamala komalana parajamRdulana kareNa hastana kanakadharaNIdharasya svarNazailasya kaTaka iva zikhara iva vizaGkare vizAle vakSaHkavATe lambata ityevaMzIlA tA vikacarakopalAnAM vikasitalohitakamalAnAM dalanicayana kalikAkalApana viracitA nirmitA tAM prAlambamAlAm ajulambimAlAm 'prAlambamRju lambi syAtkaNThAhakakSika tu tat / yattiyakSiptamurasi' ityamaraH parAmRzan spRzan kuNDalitaM vakrIkRtaM kodaNDaM dhanuryasya tena kusumazarAsanena madanena manasi cetasi nikhAtA nimnacitAM vizisamAlA bANapaDitam unmUlayasiva samullAtayanniva amanyata / kazciditi-priyasuhRdA vallamavayasthena abhihitA nigaditA yA namaNitihAsyoktistasyAH saMbhAvanAyAM satkRtau yasmitaM mandahasitaM tena vinirgatAstaivimaladazanAnAmujjvaladastAnA kiraNakandalai razminabAraiH 'kandalaM kalaha yuddhe na vAkarakapAlayoH' iti vizvalocanaH, indIvaradaza utpalAkSyAH tasyA gandharvadattAyAH karapIDanasya pANigrahaNAtya kutUhalaM tasyAGkarAstAniva hRdayamevAlavAlaM tasmin 20 rUDhAstAna cittavApasamutpannAn nirgamaya bahiniHsAya darzayaciva prakaTayanniva adRzyata / kazciditi maNimayakirITasya ratnamayamAle: kiraNamaJjarImAlA razmirAjika vidyate yasya taM tathAbhUtaM mauli mastakam abanamayya nanaM vidhAya adharito nyakRto gaganAbhogo vyomavistAro yena sad AtmanaH svasya bhujayorantaramAramabhujAntaraM svavakSa Alokayan pazyan , pUrvapraviSTAM prAkRta pravezAm imAM bimboSThI gandharvadattAm anubhavitumupabhokuM svayamapi antarmadhya pravivikSurica pravezotsuka ivAlakSyata adRzyata / / 25 vakSaHsthala tumhAre stanataTa ke vistAra ke lie paryApta hai yA nhiiN| koI rAjA kamala ke samAna komala hAthase sumeru parvata ke kaTakake samAna vizAla vakSaHsthalapara laTakane vAlI, khile hue lAla kamaloMkI kalikAoMke samUhase nirmiga lambI mAlAkA sparza kara rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno kuNDalAkAra dhanupakA dhAraNa karanevAle kAmadevake dvArA manameM gar3AyI huI bANoM kI mAlAko hI ukhAr3a rahA ho| koI rAjA priya mitrake dvArA kahIM 30 hAnyoktike prati Adara prakaTa karane ke lie prakaTa huI musakAnase nikalI nirmala dA~toMkI kiraNAvalIse aisA dikhAI de rahA thA mAno utkhalanayana! gandharSadattAke lie apane hRdayarUpI AlavAla meM utpanna vivAha sambandhI kutUhalake aMkuroko bAhara nikAlakara dikhalA rahA ho| aura koI eka rAjA maNimaya mukuTa kI kiraNarUpa maMjarIkI mAlAse yukta apanA zira nIceko ora jhukAkara AkAzake vistArako tiraskRta karanevAle apane vakSaHsthalakI ora dekha rahA thA 35 tathA usase aisA jAna par3atA thA mAnoM pahale praviTa huI vimboSThIkA upabhoga karane ke lie svayaM bhI monara praveza karanA cAhanA ho| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -svayaMvarAyojanam ] tRtIyo lambhaH 107. evaM bijubhnamANe vizvAsapatonAM paJcazaraparAkramapayodhiviz2ambhaNavivaraNacaturepa vikAreSu sA ca gADavegasutA suvAkarAlokapratibhaTaM' kusumazarayazorAzimiva rAjamAnaM svayaMvarapariSadantaravasthApitaM sphaTikagRhamAvizya dRzyamAnanikhilAvayavA nijasakhIjananivedyamAnanikhilapArthivasArthasvarUpA parisaragatAyAH paricArikAyAH pANipallavAdAdAya vINAmupavINayitumupAsta / ... 6 108. 'vinamadamara zreNImaulisphuranmaNimAlikA kiraNalaharIpAtastyAyanakha dyutikandalam / praNataduritadhvAntadhvaMsaprabhAtadivAkaro dizatu bhavatAM zreyaH zIghaM jinAGghisaroruham // ' 61.7 evamiti evaM pUrvoktaprakAreNa vizvammasapatInAM rAjJAM paJcazarasya kAmasya parAkrama eva 10 / payodhiH parAvarastasya viz2ambhaNaM vRddhistasya vivaraNa prakaTane caturAsteSu zikAreSu vijammamANepu vardhamAneSu sarasu, sA ca garUDavegasusA gandharvadattA suzakarAlokasya candraprakAzasya pratibhaTaM pratinidhiM kusumArasya mInaketanasya yazorAzimiva kIrtipuGgamiva rAjamAnaM zobhamAnam, svayaMbarapariSadaH svayaMvarasabhAyA antamaMdhye'vasthApita vinivezitaM sphaTikagRha sphaTikopalaniketanam Avizya praveza kRtvA dRzyamAnAH samavalokyamAnA nikhilAvayavA yasyAssathAbhUtA nijasakhIjanana svavayasyAvRndena nidedyamAnaM kathyamAnaM nikhilapArthivasAdhasya samastabhUpAlasamUhasya svarUpaM yasyAstathAbhUtA satI parisaragatAyA nikaTasthitAyAH paricArikAyAH sevikAyAH pANipallavAt kaTakisalayAt AdAya gRhItvA vINAM vipaJcIm upavINayituM vINayA stotum upAkrasta tatparAbhUt / 10 vinamaditi-vinamanto namrIbhavanto ye'marazreNyA devapakramaulayo mAni teSAM sphurantyo dedIpyamAnA yA maNimAlikA nAmAni teSAM kiraNalahoM marIcintatayastAbhiH styAyanto 20 vardhamAnA nakha yatayo nakhararazmaya eva kandalAyaGkarA yasya tata, praNatAnAM namrIbhUtAnAM duritaM pAyameva dhvAnnaM timiraM tasya dhvaMne vinAzane pramAtadivAkaraH pratyUSAhamaNiH, jinAghisaroruha jinendrapAdAravindaM zIghraM jhaTiti bhavatAM zreyaH kalyANaM dizatu nigadatu pradarzayaviti bhAvaH ! hariNIcchanyo rUpakAlaGkArazca / .. . ..------- 6107. isa prakAra jaba rAjAoMke kAmadevake parAkramarUpI sAgarakI vRddhike prakaTa karanemeM catura vikAra vRddhiMgana ho rahe the taba garur3avegakI putrI gandharvadattA, candralokake sahaza 25 athavA kAmadevake kItipuMja ke samAna suzobhita, svayambara sabhAke bIca meM sthita sphaTikagRha meM praveza kara samIpameM sthita paricArikAke hastarUpI pallabase vINA lekara bajAne ke lie udyata huii| usa samaya usake samasta avayava dikhAI de rahe the tathA apanI sakhIjanoMke dvArA use samasta rAjasamUhakA svarUpa batalAyA jA rahA thA / vINA bajAte-banAte usane gAyA ki 18. 'namrIbhUta devasamUha ke mukuToMmeM camakatI huI maNimAlAoMko kiraNAvalIke 30 par3anese jinake nakhoMkI kAntirUpa kandala vRddhiMgana ho rahA hai tathA jo namrIbhUta prANiyoMke pAparUpI andhakArako naSTa karane ke lie prAtaHkAlika sUrya haiM aise zrIjinendra bhagavAna ke caraNakamala zIva hI Apa sabako kalyANa pradAna kareM / 1. ma. sudhAkaralokapratibhaTam / 2. ka. kha0 ga0 maNDalam / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - - ?. 15 gadhacintAmaNiH [109 gandharvadattAyAH106. ityevamabhivyaktasaptasvaramunmiSitagrAmavizeSamucchvasitamUrcchanAnubandhamatibandhuramAhitakarNapAraNamAkarNya tasyAstadupavINanamatipraharSeNa paripatparisarataravo'pi korakavyAjena romAJcamivAmuJcan / tiryaJco'pi tiraskRtAparavyApatayastadAkarNanadattakarNAH samutkIrNA iva niHspandanikhilAvayavAstatkSaNamaikSiSata | mahIkSitastu mRgekSaNAyA ni:zeSajanakarSaNavazIkaraNakArgaNamAkI vallakobAdanaM vAmalocaneyamanena vijetumiha jagati na kenApi zavayata iti nizcitya niHzvAsaiH saha pANipoDanAzAM muJcantaH paJcazaravaJcitA: kaMcitkAlamAnatavadananiveditanijahudayagataviSAdA joSamAsiSata / katicitkandalitaparivAdinIpANDityamAtmAnaM manyamAnA: prArabhya vAdayituM parivAdinIM parivAdameva phalamalabhanta / evamupakamasamasamaya eva samA 6109 ityeva miti-anena prakAreNa abhivyaktAH spaeM prakaritAH saptasvarA niSAdAdayo yasmin tat 'niyAdarpabhagAndhArapajamadhyamadhaivatAH / paJcamazvetyamI sapta tantrIkaNThotthitAH svarA' ityamaraH, ummiSitAH prakaTitA grAmavizeSAH svarANAmArohAvarohakramavizeSA yasmin tat, urachvasitaH prakaTito mUchanAnAmanubandhaH saMyandho yasmin tat , ativandhuramatimanoharam, AhitA karNayoH zravaNayoH pAraNA viziSTabhojanaM yena sathAbhUtaM tasyA gandharvadattAyAH tan pUrvoktAkAram upavINanaM vINayA stavanam Akagya nizamya atigrahaNa pramodAdhikyena pariSadaH mabhAyAH parisarataravo'pi nikaTAnokahA api korakavyAjena kuDamalakATena romAJjamiva pulakamiva, mAmuJcana dadhati sma / tiryacco'pi pazavo'pi tiraskRtA tarIkRtA aparacyAhato'nyaceSTA yaiste, tasyopavINanasthAvaNena zrayaNa dattakaH pradatta zravaNAH samunkIrNA iva samullikhitA iva niHspandA nizcalA nikhilAvayavA yeSAM tathAbhUnA santaH tarakSaNam aikSipata . vilokayAmAsuH / mahIkSitastu rAjAnastu mRgekSaNAyAH kuraGgalocanAyA gandharvadattAyAH niHzeSajanAnAM nikhilalokAnAM karNavazIkaraNe kArmaNaM samartha vallakIvAdanaM vINAvAdanam AkarNya zrugvA vAme manohare locane asyAstathAbhUteyaM gandharvadattA anekavINAvAdanena vijetuM parAmacitum iha jagati loke'smin kenApi bidagdhena na zakyate na pAryata iti nizcitya nirNaya niHzvAsai: saha zvAsocchvAsaiH sAdhaM pANi zAM vivAhAbhilASaM muJcantasyajantaH paJcazaraNa pradyamnena vaJcitAH pratAritAH bhavantaH kazcitkAla kamapi samayaM yAvat, Anatavadanena vinamravaktreNa niveditaH sUcito nijahRdayagato nijAntaHkaraNasthitI viSAdaH khedo yaistathA nUtAH joSaM tUraNIM yathA syAttathA AsiSata tasthuH / katiciditi katicit kiyanto'pi kamdalitamaGkarita parivAdinIpANDityaM cINAvaiduSyaM yasya taM tathAbhUtam AtmAnaM manyamAnA parivAdinI vINAM vAdayituM prArabhya parivAdameSa nindAmeva phalam alabhanta prApnuvan / evamiti eva. 6109. isa taraha jisameM sAtoM svara prakaTa the, jisameM grAma-vizeSa prakaTa the, jisameM mUrchanAkA sambandha spaSTa thA, jo atyanta manohara thA aura jisameM kAnoM ke lie pAraNAsvarUpa satra kucha vidyamAna thA aisA usakA vINA va jJAnA sunakara tIbrahapase svayaMvara-sabhAke samIpavartI vRkSa bhI vaur3iyoM ke nahAne mAno romAMca dhAraNa kara rahe the| tithaMca bhI anya saba kArya chor3a usI ke sunane meM kAna dekara ukere hupake samAna nizceSTa samasta avayavAMse yukta ho 3. usa kSaNako dekhane lge| kintu rAjA loga samasta manuSyoM ke kAnoMko vaza karane meM nipuNa usa mRganayanIkA vINA bajAnA suna 'yaha vAmalocanA isa kriyAse to saMsArameM kisIke dvArA nahIM jItI jA sakatI yaha nizcaya kara zvAsocchvAsa ke sAtha-sAtha vivAhakI AzA chor3a caiTe aura kAmase pratArita ho kucha samaya taka namrIbhUta mukhase apane hRdayakA vizada prakaTa karate hue cupa baiTha gye| kuchane ravayaMko vINAvAdanakA paNDita mAna vINA bajAnA prArambha 1. ka0 kha0 ga0 'tu' nAsti / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zru -svayaMvaravRttAntaH ] tRtIyo lambhaH sAditaparAjayalajjAkajjalitahRdayeSu pArthivapRthvIsuravezyeSu vizrutavizvavidyA vezA radyavismApitajIvako jIvakarvAmI svayaMvarakRte kRtamaNDanaH pituranujJApuraHsaramanusadbhi rAtmani vizeSa razeSaH svamitramitra iva mayUkhaiH zatamakha iva makhAzanaiH zAtakumbhagiririva kulagiribhirardhAritavindhyagirigarimANaM gandhakariNamadhiruhya dharAdharazikharaniSaNNaM kesariNamavadhIrayannadhaH kRttamadanarUpAbhimAna graho 5 nijagRhAnniragAt / 177 $ 110. anantaraM tadIyalAvaNya prasUvaNe pravahati prakSAlayitumIkSaNayugala matidohlAdahamahamikayA samadhiruhya saudhamaNivala bhImanugavAkSa mAhitavadana candramasAmindIvaradRzAm 'induzekhareNa purApuratrayendhana samiddhahutavahavirocamAne vilocane sarabhasamadAhi manmatha iti vitathamAlapati manena prakAreNa upakramasamaya evaM prArambhakAla eva samAsAditena prAsena parAjayena parAbhavena yA lakSA 10 pA tathA kajjalitAni malinAni hRdayAni yeSAM teSu pArthivAH kSatriyAH pRthvIsurA viprA vaizyA vaNija eSa dvandvasteSu vizrutaM prasiddhaM yad vizvavidyAsu nikhilavidyAsu vaizArathaM vaiduSyaM tena vismApitA AzcaryakitIkRtA jIva lokA yema rAdhA jIvakasvAmI jIvaMvara svayaMvarakRte kRtamaNDano tAlaMkAraH pitusvAtasya anujJApuraHsaramAdezapUrvakam anusaradbhiranugacchadbhiH dhAtmanirvizeSaH svaH azeSainikhilaiH svamitraiH svakIyasuhRddhiH, mayUkhaiH kiraNaiH mitra iva sUrya iva, makhAzanairdevaiH zatamakha va zakra iva kula 15 giribhiH kulAcalaiH zAtakumbhagiririva sumeruriva, adharitastiraskRto vindhyagirigarimA vindhyAcalagauravo yena taM gandhakariNaM madasrAvimataGgajam adhi gharAvarasya parvatasya zikharaM niSaNNaM vidyamAnaM kesariNaM mRgendram avadhIrayan tiraskurvan adhaHkRto dUrIkRto madanasya mArasya rUpAbhimAnagrahaH saundaryagavaMhI na tathAbhUtaH san nijagRhAt svabhavanAt niragAt niragacchat / 10. anantaramiti - anantaraM tadanu pravahati pragacchati tadIyalAvaNyameva 'prasravaNaM tasmin tadIyasaundaryanirzare' IkSaNayugalaM nayanayugaM prakSAlayitum atidohalAnpracurAbhilASAt anugavAkSaM vAtAyane vAnAyate zrativadanacandramasAM sthApitamukhamRgAGkAnAm inDIvaradRzAM lalanAnAm, 'induzekhareNa zivena purA pUrva puratrayamevendhanaM tena samindra prajvalito yo hutavaho vahnistena virocamAnaM dedIpyamAnaM tasmin vilocane nayane sarabhasaM savegaM yathA syAsadhA manmatho madanaH adAhi dugdha itIrathaM loko jano vitatha 20 karake nindA ho phala paayaa| isaprakAra jaba brAhmaNa, kSatriya aura vaizya prArambha samaya meM hI prApta parAjaya sambandhI lajAse malinamukha ho gaye tatra prasiddhiko prApta samasta vidyAoMke 25 pANDitya se jinhoMne bRhaspatiko bhI Azcarya meM DAla diyA thA tathA svayaMvara ke lie jinhoMne AbhUSaNa dhAraNa kiye the aise jIvandharakumAra, pitAkI AjJA prAptakara vindhyAcala ke gauravako niraskRta karanevAle madamAte hAthIpara savAra ho parvata ke zikhara para sthita siMhako tiraskRta karate hue . apane ghara se nikleN| usa samaya unhoMne kAmadeva ke saundarya ke abhimAnako naSTa kara diyA thA tathA pIche-pIche calanevAle apane samasta samAna mitroMse ve kiraNoMse sUrya ke samAna, devoMse indra ke samAna aura kulAcaloM se sumeruke samAna suzobhita ho rahe the| 30 23 $ 110. tadanantara unake bahate hue saundaryarUpI jharane meM netrayugala dhone ke lie striyA~, mahakI maNimayI chapariyoM aura jharokhoM meM mukharUparI candramAko lagAkara paraspara isa prakAra bArtAlApa karane lagI- koI kahanI hai ki 'pahale mahAdevane puratrayarUpa inase prajvalita agnise derdAdhyamAna netrameM zIghra hI kAmadevako bhasma kara diyA thA' yaha loga jhUTha hI kahate haiM 35 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 gadhacintAmaNiH [111 gandharvadattAyAHlokaH / yadayamazeSayoSidIkSaNacakorapAraNapaurNamAsIcandrakarAyamANakAntikandala: kAmo nikAmamAnandayatyasmAn / kimakRta sA sukRtaM purA puraMdhrI yAsya pratyagraghaTitaghanataraghusRNapaGkapaTalapATale vakSaHkavATe nibiDagairikapaGkAlate giritaTe mayUrIva vihariSyati / AstAmidamastokamasya lAvaNyam / prAvINyamapi vINAvAdane nidvitoyametadIyam / AbhyAmakhila bhuvanAbhinanditAbhyAM vinijitA vijayArdhapateH sutA niyatamenaM variSyati' ityetAni cAnyAni vacAsyavataMsayankarNayostUrNamupAsaratparisaraM svayaMvarasadasaH / 111. sadasyAzca yayasya: saha maMnihitamenamapanItani meSonmepeNa cakSuSA nirIkSamANAH kSaNa meNAkSIpANigrahaNamahotsavaprItibhAjanaM jano'yamiti menire / bahamene ca sA gAninI madana manRtam Alapati kathayati / yada yasmArakAraNAta ayaM dRzyamAnaH azeSayoSitAM nikhilanArINAmIkSaNAnyava 10 cakorA jIvaMjIvAsteSAM pAraNAya bhojanAya paurNamAsIndra karAyamANAni rAkArajamIramaNarazmivadAcaranti kAntikandalAni dIpyakurA yasa tathAbhUtaH kAmaH smaraH nikAmamayantam asmAn Anandayati / kimakRteti-sA purandhrI banitA purA kiM kinAmadheyaM sukRtaM puNyamakRta yA asya jIvasya pratyagraghaTitena nUtanaracitena dhanatareNa sAndrataraNa dhumRNapaGkapaTalena kamadavasamRhena pArale raktavarNa vakSaHkapATe vakSaHsthale niviDena sAndreNa garikapaDUna dhAtaveNAti sahite giritare zailato mayUrIva bahiva vihariSyati 15 krIDiSyati / asya idamaitat astokaM pracaraM lAvaNyam AstAm, etadIyam vINAvAdane tantrIcAdane prAvINyamapi naipuNyamapi niddhitIyamasAdhAraNaM vidyate iti zeSaH, akhilabhuvanena nikhilaviSTapenAminandite prazaMsite tAbhyAm a.bhyA lAvaNyatrINAvAdananaipuNyAbhyAM vinirjitA parAbhUtA vijayArdhapateH sutA garuDaveganandinI enaM niyataM nizcitaM variSyati svIkariSyati' ityetAni anyAni cetarANi ca vacAMsi kaNayosvataMtrayam zRNvan tUrNa zIghraM svayaMvarasadasaH svayaMvarasabhAyAH parisaramabhyam upAsarat upajagAma / 1 sadasyAzceti sadasi bhavAH sadasyAH sabhAsadazca vayasyamitraiH saha saMnihitaM nikaTasthitam enam apanIto dUrIkRtI nirmaghonmeSau pakSmapAlotpAtau yasmAt tathAbhUtena cakSupA nayanena nirIkSamANA vilokamAnAH santaH ayaM janaH kSaNamalpenaiva kAlena eNAkSyA mRganetryA gandharvadattAyAH pANigrahaNamahotsavasya vivAhamahotsavasya prItibhAjanaM prItipAnam, iti maMnire manyante sma / sA mAninI ca ----- --- - -- kyoMki samasta striyoMke netrarUpI cakora pakSiyoM ko pAraNA karAneke lie paurNamAsIke candramA25 kI kiraNoM ke samAna AcaraNa karanevAle kAntirUpa kandalase yukta yaha kAmadeva hama logoMko acchI taraha Anandita kara rahA hai| koI kaha rahI thI ki usa strIne pUrva bhavameM kauna-sA puNya kiyA thA jo isake navIna lagAye hue kezarake gAr3hegA lepase lAlavarNa vakSaHsthalapara gema ke saghana paMkase yukta parvatake taTapara mayUrIke samAna krIr3A kregii| koI kaha rahI thI ki isakI yaha atyadhika sundaratA rahane do, vINA bajAne meM isakI caturatA bhI isake advitIya hai3. apanI jhAnI nahIM rkhtii| samasta saMsAra ke dvArA prazaMsita inake inhIM do guNoMse parAjita huI gandharvadattA nizcita hI ise vara legii| striyoM ke ina tathA anya vacanoMko kAnoMkA AbhUSaNa banAte hue jIvandharakumAra zIghra hI svayaMvara sabhA ke samIpa pahu~ca gye| 6111. svayaMvA sabhAmeM jo sadasya baiThe the ve mitroMke sAtha Aye hue jIvandharakumArako TimakArarahita netroMse dekhane lage aura kSaNa-bhara meM unhoMne nizcaya kara liyA ki 3. isa mRganayanIke vivAha mahotsavakI prItikA pAtra yahI manuSya hogaa| mAnavatI gandharvadattA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -svayaMvaravRttAntaH ] tRtIyo lambhaH mhniiyruupmenmaalokyntii| acintayacca' 'yadyasau labhyeta patiH parAjaya eva jayAmme paraM zreyaH' iti zrIdattatanayA / atha kumAraH rAmavatorya mAtaGgAdanaGga itra labdhAGgaH kuraGgalocanAyAH purastAdavasthApitamanurUpamAsanamalaM va kAra / tatazca korane vAyAH paricArikAbhi: pradarzitAH pratyeka zAstranetranirokSaNAddoSAnudghoSayanghoSavatIraduSayat / abhASata ca paricArikA: 'parivAdinI kAcana parihRtanikhiladoSA bhUSati bhavadvaMzam / Azu tAmAnayata' iti / tAvatA ca tatsadazastavidyAyAM 5 na vidyata iti janitaparitoSayA vINAvatyA vitorNA vINAmupAdAya vAdayitumupacakrame cakravatI kalAnAm / 112. 'jinasya lokatrayavanditasya prakSAlayetpAdasa rojayugmam / nakhaprabhAdivyasaritpravAhai: saMsArapaGgha mayi gADhalagnam / / ' iti / mAnavatI ca gandharvadattA madanena mAraNa mahanIya ilAghanIyaM rUpaM yasya tathAbhUtam enam AlokayantI pazyanto bahumaMne zreSThaM manyate sma / aci tayaccati-'yasI patirvallabhI labhyeta prApyeta tahiM meM parAjaya pava jayAt paramatyam zreyaH kalyANam' iti zrIdattatanayA gandharvadatA acintayaJca vicArayAmAsa ca / atheti-ayAnantaraM kumArI jIvaMdharI mAtaGgAt kariNaH samavatIya labdhAGgaH prAptazarIraH anaGga iva kAma iva kuraGgalocanAyA hariNAjhyAH purastAda 'vasthApitam anurUpamanukUlamAsanaM viSTaramalaMcakAra zomayAmAya / tatazca-tatazca tadanantara cakoraspeva netre yasthAstasyA gamvadattAyAH paricArikAbhiH sevikAbhi 15 pradarzitA ghoSavatIvINA ekAmekA pratyaka zAstrameva ne tana nirIkSaNaM tasmAcchAstranayanadarzanAt doSAnavaguNAn ghoSayan prakaTayana adRSayat / amASata ca nijagAda ca paricArikAH sedhikAH parihanAdarIkRtA nikhiladoSA yayA tathAbhUtA kAcana kApi parivAdinI vipaJcA bhapadRzaM yupmarakulaM bhUSayati tAm Azu zIghram Anayata' iti / tAvatA cati--sAvatA ca kAlena tadvidyAyAM tantrIvAdanavidyAyAM tatsarazoM jIvaMdharatulyo na vidyata iti janitaparitoSayA samutpAditasaMtoSayA vINAvasyA gandharva uttayA vitINI vINAM parivAdinIm upAdAya kalAnAM cakravartI sAtyanyarirdhAdayitum upacakrama tatparo'bhUt / 512. jinasyeti-lokatrayayanditasya jagattrayAmipUjitasya jinasyAhetaH pAdasarojayugma gharaNAravindadvandvaM navaprabhatra nakhadIptireva divyasasti tasyAH pravAhAstaiH mayi gADhalagnaM tIvAsa saMsArapaGkamAjavajavakardamam prakSAlayet / upajAtivR ruupkaalngkaarH| iti / bhI kAmadeva ke samAna mahanIya rUpako dhAraNa karanevAle jovandharakumArako dekhatI huI bahuta 25 acchA mAnane lgii| usane dekhate hI ke sAtha yaha vicAra kiyA ki yadi yaha pati milatA hai to mujhe jIta kI apekSA parAjaya hI adhika kalyANakArI hai| tadanantara jo zarIravAMga kAmadevake samAna jAna par3ate the aise jIvandharakumAra hAthIse utarakara mRganayanI gandharvadattAke sAmane rakhe hue apane yogya Asanako alaMkRta karo / tatpazcAt cakoralocanA--- gandhavedattAkI paricArikAoMne jo bhI vogAe~ dikhalAyI jhAlarUpI netrase dekhane ke kAraNa hai. unake doSa prakaTakara jIvandharakumArane una sabako dUSita batA diyaa| sAtha hI paricArikAoMse kahA ki yadi samasta dApoMse rahita koI vINA Apake vaMzako alaMkRta karatI ho to use zIghra hI laao| gandharvadattAko jIvandharakumAra kI utanI ho pAtase santoSa ho gayA ki isa vidyA meM inake samAna dUsarA nahIM hai ataH usane apanI vINA unheM de dI aura kalAoM ke cakravartI jIvandharakumAra usa vINAko lekara jAne lge| bajAte hue unhoMne gaayaa| 35 112. 'tInoM lokoMka dvAra vandrita zrojinendra bhagavAna ke caraNa-kamaloM kA yugala, nakhokI kAntirUpI gaMgAke pravAhase mujhameM atyanta lage hue saMsArarUpI paMkako dhAyeM / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [ 113-14 gandharvadattAyAH-. 113. tena ca zravaNasubhagagItigarbhamudbha tarAgamanugatagrAmaM vAdayatA vallakoM vijigye vidyAdhararAjatanayA / 6114. anantaramAvirbhavadabhaGga rAmarSataraGgitahRdayeSu vijRmbhamANavyalokakalpitakAlimakardamitamukheSu , lalATaraGgataviharadasitabhrukuTInaTeSu, niviDanirgacchadatucchaduHkhavegoSmala dIrghaniH5 svArAsamIramamaritAdharapallaveSu pazyatsu svayaMvarAsthAnavAstavyepa, vasudhApAlepa sA garuDaveganandanA sAnandena sakhojanena samupanotA kumAropakaNThaM vadhitotkaNThA kaNThe jIvakakumArasya kusumazaravikArakampamAnena praharSa gulakajastitvacA pANipallavena yabandha bandhurAM svayaMvarajam / 6513. tena ca zravaNasubhagA karNapriyA gotirgameM yasmin kamaNi yathA syAttathA, uddhatarAgaM prakaTitarAgam anugatanAmamanugatasvarasamUha yathA syAttathA calakI koNAM bAdayatA vidyAdhararAjatanayA 12 syagAdhipaputrI vijimya vijitA / 6114, anantaramiti-anantaraM tadanu bhAvibhavan prakaTa bhavan yo'bhaGguro'nazvaro'marpaH krodhastana taraGgitAni capalAni hRdayAni yeSAM taMpu, viz2ammamANena vardhamAna nyalokena mandAkSeNa kalpito yaH kAlimA tana kardamita malinaM mukhaM yeSAM tapu, lalATaraGgatadepu niTilaraGga bhUmitaTeSu viharato'sita. bhRkuTaya putra nA yeSAM teSu, nibiDaM saghanaM yathA syAnnigacchanto'tucchaduHkhavegena bhUyiSThaduHkharayaNApmakA 15. uNasvabhAvA ye dIniHzvAsA AyatazvAsocchavAsAstaSAM samIraNa pavanena marmaritAH zurukA adharapallavA ASTakisalayA yeSAM teSu, svayaMvarAsthAnavAstavyepu svayaMvarasamAsthiteSu vasudhApAleSu pRthivIpatipu pazyatsu bilokayatsu, sA garuDavaMganandanA gandharvadattA sAnandena sapramodana sakhIjanena samupanAtA samupasthApitA badhitotkaNThA ca satI jIvakakumArasya kaNThe kusumazaravikAraNa smaravibhramaNa kampamAnastena, praharSapulakestIvAnandaromAJcairjajaritA vA yasya tena pAnipallavana karakisalayana bandhurAM manoharAM svayaMbara20 vajaM svayaMvaramAlA bandha / 6113. isaprakAra kAnoMko priya laganevAlA gIta jisake bIca-bIca meM milA huA thA, jisameM aneka rAga-rAginiyA~ prakaTa thIM, tathA jisameM anukUla prAma-svaroMkA samUha prakaTa thA usa taraha vINA bajAne vAle jIvandharakumArase vidyAdhara rAjaputrI-gandharvadattA parAjita ho gyii| 154. tadanantara prakaTa hote hue tIvra krodhase jinake hadaya laharA rahe the, bar3hatI huI lajjAse utpanna kAlimAse jinake mukha zyAma par3a gaye the, jinake lalATarUpI raMgabhUmike taTopara zyAma paTirUpA naTa vihAra kara rahe the, aura bar3I saghanatAke sAtha nikalanevAle tAtra duHgya ke vegase uSNa evaM lambI-lambI sA~soMko vAyuse jinake ASTarUpI pallava sUkha gaye the aise svayaMvara sabhAmeM sthita samasta rAjAoMke dekhate-dekhate vaha garur3avegakI putrI, Anandase bharI sastriyoMke dvArA jIvandharakumAra ke pAsa le jAyI gyii| tadanantara jisakI svayaM utkaNThA bar3ha rahI thI aisI gandhavadattAne kAmake vikArase kA~pate evaM harSako prakarpatAse utpanna romAMcoMse jarjarita tvacAka dhAraka hAtharUpI pallabase jIvandharakumAra ke gale meM U~cI-nIcI) svayaMvara mAlA bA~dha dii| 1. ka0 Avibhavad bhaGgarAmargataraGgitahRdayeSu / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 - svayaMcaravRttAntaH] tRtIyo lammA 115. atha tAmanavadyatapobalAdAvajitasukRtAnAmantikaM zriyamiva zrayantI svayaM jIvakasvAminaH svAmigRhAM jyeSThaH kASThAGgAra: sAmarSa nirvarNya varavaNinIm 'nitarAM nikRSTaH dheSThisuto'yaM purA tiraskRtAsmabalaM nAphalasainyamananyasahAyo vijityAsmAkamamandaM mandAkSamAkSipat / evamatyulbaNapralasyAsya vAlasya khecarA api sahacarA yadi bhaveyubhavedevAsmadIyarAjyamapyetadIyahastastham / ataH pArthivasutaiH sAdhaM spardhA vardhayitvA vardhayAmyasya dovaladarpam' iti vicAramAracayat atitarAM 5 ca samavRkSayanmahIkSidAtmajAn / 116. vaizyasuto'yaM pazyatAmeva parAkramazAlinAM parAyavastupalA bhayogyAnAmayogyaH kathaM bhogyAmimA rAjyazriyamiva samAdhayet / samutsAyanamuravyasUnRmUrokriyAmurimA nArom' iti / 6115. atheti-~-athAnantaram bharavayatya nirdoSasya tapasI balaM sAmayaM tasmAd AvarjitasukRtAnAM saMcitapuNyAnAm antikaM samApaM zrayantIma.gacchantIM zriyamiva lakSmImiva jIvakasvAminI. 10 untika svayaM zrayantI tAM varavaNinI sundarI sAmarSa sakrodhaM nirvaNya dRSTyA svAmidrahAM rAjahohiNa 'gresaraH kAThAjAraH iti vicAram dhAracayat / itIti kim / nitarAmatyantam nikRSTo nIca: ayaM zreSThisuto gandhotkaTAGgajaH purA prAka ananyasahAyo'nyajanasAhAyyarahitaH san tiraskRtaM parAbhUtabhasmabalaM matsainyaM yena tathAbhUtaM nAphalasainyaM vanacaraca vijitya asmAkamamandamatyadhikaM mandAkSaM hiyam 'mandAkSaM hIsvapA broDA lajA,--' ityamaraH, AkSipat / evamanena prakAreNa atyulamaNavalasya prabhUtaparAkramasya asya 15 bAlasya khecarA api vidyAdharA api yadi sahacarAH sahagAmino bhatreyustahi asmadIyarAjyamapi mAmakInarAjyamapi etadIyahastastha etadAyataM mavedeva saMbhAvanAyAM lii / ataH pArthiva sutai rAjapugnaiH sArdha spardhA mAtsartha vardhayitvA asya dobaladapaM bAhuvIrya vardhayAmi chedayAmi' vRthu chedane / mahIkSidAtmajAn narendranandanAn ca atitarAmatyantaM samadhukSayat samudatejayat / 6116. vaizyasuto'yamiti-parAkramazAlimAM vIrya vizAninAm parArdhyavastUnAM zreSTavastUnA- 20 mupalammasya prApleyogyAsteSAM yuSmAkaM pazyatAmeva ayogyo'nahaH ayaM vaizya suto vaNikputro sajyazriyamiva rAjyalakSmImiva bhAgyAM bhIgAhAmimAM kanyAM kathaM samAzrayet prApnuyAt / enam UravyasUnuM vaizyasutaM samutsAyaM dUrIkRtya imAM nArIm UrIkriyAsuH svIkriyAmuH' iti / AziSi liGa / tatazcavamiti 6115. tadanantara niSi tapake balase puNyakA saMcaya karanevAle manuSyoMke samIpa jisaprakAra svayaM lakSmI pahu~catI hai usI prakAra jIvandharasvAmIke samIpa svayaM pahu~canevAlI usa 25 anavadha sundarI gandharvadattAko dekha svAmIdrohiyoM meM zreSTha kASTAGgAra krodhase AgababUlA ho isaprakAra vicAra karane lagA ki 'isa atyanta nIca seThake putrane pahale hamArI senAko tirarakRta karanevAlI bhIloMkI senAko akele hI jItakara hama logoMko bahuta bhArI lajjA utpanna karAyI thI / isa prakAra yaha bAlaka honepara bhI atyadhika parAkramase sahita haiN| ina nepara bhI yadi vidyAdhara bhI isake mitra hue jAte haiM to hamArA rAjya bhI isIke hAthameM sthita ho 30 jAyegA / ataH rAjaputroM ke sAtha spardhA bar3hAkara isakI bhujAoM ke balakA ghamaNDa cUra karatA huuN| esA vicArakara usane rAjaputroMko atyadhika bhar3akA diyA / 6116. usane kahA-parAkramase suzobhita aura zreSTha vastuoMke pAneke yogya Apa logoM ke dekhate-dekhate hI yaha ayogya vaizyakA laDakA bhogane yogya rAjyalakSmIke samAna ise kaise prApta kara sakatA hai ? ataH isa vaizya ke lar3akeko haTAkara Apa loga isa strIko svIkRta kareM / tada- 31 1. ka. ga. vicAramAracayan atitarAM ca / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [16 gandharvadattAyAHtatazcaivaM kapaTadharmapaTiSThena kASTAGgAreNa saMdhukSitAnAM gandharvadattAbhinivezavizRGkhalaviz2ambhitamanyuparavazamanasA mahIpatInAM svayaMvaramAlAnibhAdupalabdhasaubhAgyapatAkena kumAreNa saha nipAtyamAna. nizitahetisaMghaTTitodbhaTasubhaTakavacavisarpadvisphuliGgasUtritAgneyAstra prayogacamatkAram, caNDAsidhArA khaNDitavetaNDakumbhakUTapatadaviralamuktAphalapaTalalAjAlitapitasamaradaivatam, sAhasapratiSTapratibhaTa5 karakaravAlakhaNDitadevIbhavadyodhapariSvaGgaparyutsukahRdayapujIbhavadamarapuraMdhrInIrandhritAmbaram, nikRtta cArubhaTakaNThakuhara praNAlIniHsvandamAnarudhirAsArakardamitakAzyapItalam, majjadadhrisamuddharaNA yasyadadavIyam,AkarNakuNDalIkriyamANasubhaTakodaNDaTaGkAraparyAyAMparAyalakSmIpAdatulAkoTikvaNitamukharitatatazca tadanantaraM ca, ebamanena prazAraNa kapaTadhoM paTiestena kaparadharmapaTutaraNa kArAgAraNa saMthukSitAnAM samuttejitAnAM gandharvadatta,yA abhinivezena manorathena vizRGkhalaM svacchanda yathA syAttathA vijambhito 10 vRddhiMgato yo manyuH krodhastana paravazaM parAyataM mAnasaM yeSAM teSAM mahIpatInAM rAjJAm, svayaMvaramAlAnibhAt svayaMvarasamvyAjAta upalabdhA prAptA saubhAgyapatAkA yaMna tana saMprAptasaubhAgyadhvajena kumAraNa jIvaMdharaNa saha ati mahad vizAlaM yuddham avardhata / atha yuddhasya vizeSaNAnyAha-nipAtyamAneti-nipAtyamAnA mucyamAnA yA nizitahatayastIkSNazAstrANi tAbhiH saMghaTTitA ye udbhaTasubhAnAM pracaNDavIrANAM kavacA vArabANAsteo visatitividhiyojita prArabdha AgneyAstrANAM prayogasya camarakAro 15 yasmin tat , caNDAsIti--caNDAbhiH pratijJAbhirasidhAsamiH kRpANadhArAbhiH saNDitA vivAritA ye vetaNDakumbhakUTA gajagaNDAgramAgAstabhyaH patanti yAnyaviralamuktAphalapaTalAni nirantaramauktikasamUhA tAnyeva lAjAAlayastaistapitaM samaradaivataM yuddhadevatA yasmin tat, sAhaseti-sAhasaM'vadAne pratiSThAisthA yaSAM tathAbhUtA ye pratimA yohArahateSAM karakaravAla: pANipArAdI khaNDitA: pazcAda devIbhavanto ye yodhAstapAM parivaGge paryAniGgane phyutlukaha do samuskaNThitacetasA pujImavantyo yA amarapurapurandhyo 20 devAGganAstAminAra dhitaM rivakAzitamamvaraM gaganaM yasmin tat, nikRtteti-nikRsAzmiAzrAramaTAnAM subhaTAnA yAH kArakuharamaNAlyo grIvAguhapraNAlyastAbhyo niHsyandamAnena prabahatA rudhirAsAreNa raktavRSTayA kardamitaM pakilIkRtaM kAzyapItalaM pRthivIpRSTaM yasmin tat , majaditi-majjatAM raphakadame patatAm aGghINAM caraNAnAM samuddharaNe samusthApana Ayasyat khedamanumavad azcIyaM hayasamUho yasmin tat , Akargeti AkarNa karNaparyantaM kuNDalokriyamANAnAM vakrokriyamANAnAM subhaTakodaNDAnAM suyodhadhanuSA kAraH paryAyo 25 nantara isaprakAra kapaTadharma meM nipuNa kASTAGgArake dvArA jo bhar3akAye gaye the evaM gandharvadattA kI prAptike abhiprAyase svacchandatApUrvaka bar3hate hue krodhase jinake mana vivaza ho rahe the aise rAjAoMkA svayaMvaramAlake yAne saubhAgyarUpI patAkAko prApta karanevAle jIvandharakumArake sAtha bahuta bhArI yuddha huaa| isa yuddha meM girAye jAnevAle tIkSNa zastroMkI Takarako prApta udbhaTa yoddhAoMke kavacase nikalanevAle tilagAMse Agneya bANake prayogakA camatkAra sUcita 30 ho rahA thaa| paino talabArakaH dhArAse khaNDita hAthiyoMke gaNDasthalase lagAtAra girate hue motiyoM ke samUharUpI lAIkI aMjaliyoMse yuddha ke devatA santuSTa kiye jA rahe the| sAhasI pratidvandIke hAthakI talavArasa khaNDita hokara deva honevAle yoddhAoMke AliMganake lie utsuka hRdayase ikaTThA honevAlI devAMganAoMse vahA~kA AkAza vyApta ho rahA thaa| yoddhAoM ke kaTe hue kaNTha kuharako nAlIse nikalanevAle madhirakI lagAtAra varSAse vahA~kA pRthivItala 35 kIcar3ase yukta ho gayA thaa| usa kIcar3ameM DUbe hue pairoMke uThAne meM ghor3oM ke samUha bahuta bhArI kheda kA anubhava karate the| kAnoM taka kuNDalAkAra kiye hue yoddhAoMke dhanupoMkI TaMkArarUpI 1. ma0 amagapuraMdhI / 2. ma0 cArabhaTa / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -svayaMvaravRttAnta: ] tRtIyo lambhaH 33 haridavakAzam, AkAzakabalanasanAdaviraladharAparAgadhUsaradivasakarakiraNAlokam, utpatadavapatadanakazatazarapuJjaparitarodovivaram, uddharapadAtiravasmayamANamathanasamayasamuttAlajaladhikallolakolAhalam, anuvelanipatadatipIvarakabandhagurUbhavadurvIbhArajarjaritakamaThaparibRDhapRSTASThIlam, aSTApadarathakoTipAtaniSpiSTadantAvaladazanazilAstambham, uttambhitakuntayaSTiprotavipakSaziraHzIrNakacasaTAcAmaramarudapanIyamAnavIravikramaparizramam, vizvajagadAta ijanakam, atimahAddhamavardhata / $ 117. tatazca tasminnAviSkRtAlIDhazobhini maNDalokRtya kodaNDamakANDaghanAghana iva 5 yasya tathAbhUtaM yan sAmpasayalakSmyA raNazriyAH pAdatulAkoTizvaNima caraNamIrakazikSita tena mukharitaH zabdAyamAno haridavakAzo yasmin tat , AkAzeti-AkAzasya kabalane saMna hman tatparo bhavana yo'viraladharAparAgo nirantaramahIdhUlistena dhUsaro malinIkRtA divasakarasya sUryasya kiraNAlIko marIciprakAzo yasmin tat , utpataditi-utpatanta udgacchanto'vapatanto'dhogacchanto ye'nekazatavArA bahu- 10 saMkhyakabANAste puna samUhena paJjaritaM zalAkAgRhIkRtaM rododivaraM dyAvApRthivyantarAlaM yasmin tat, udhureti--udhura uskaTo yaH padAtiravaH pattizabdaratena ramaryamANo mathana samaya samuttAlaH pracurIbhUto jaladhikallolAnAM taraGgiNIpatitaraGgANAM kolAhala: kalakalazabdo yasmin tat , anuveleti-velA velAmanviti anuvelaM prasisamayaM nistanto'tipIvarAH sthUlatarA meM kadandhAH zirorahitadehAstagurUbhavAtI yA urvI mahI tasyAbhAreNa jarjaritaM kamalaparivRDhasya kacchapezvarasya pRSThATIlaM pRSTAsthi yasmin tat , aSTapadasthakoTIna 15 sauvarNasyandanakoTInAM pAtena nippiSTAzca kRtA dantAvaladazanA evaM dviradanaradanA evaM zilAstammA: pASANastammA yasmin tat , uttambhiteti-uttasmitAsUsamitAmu kuntayaSTipu gAsadaNDikAsu protAni nisyUtAni yAni vipakSazirAMsi zatrumUrdhAnasteSAM zIrNA vikIrNA yA kacasaTA kaMzapachikA saiva cAmarA vAlavyajanAni teSAM mahatA pavanenApanIyamAno dUrIkriyamANo vIrANAM subhaTAnAM vikramaparizramo parAkramasvedo yasmin tan, vizveti-vizvajagato nikhilaviSTapasyAtaGkajanakaM bhayospAdakam / 17. tatazceti-tatazca tadanantaraM ca AviSkRtena prakaTitenAlIna raNAsanavizeSeNa zobhata ityevaMzIlastasmin , ghanataraH pracurIbhUto yo mautrAninadaH pratyaJcAzabdaH sa evaM gambhIragoM mandrazabdastena tarjitAH pratibhaTAH zatravasteSu sphuTaH prakaTaH kapilo lohitapItavarNo yaH koparAgaH sa eva vidyuttaDit tayoyotitaM vapuH zarIraM yasya tathAbhUte, tasmin jIvaMdhare kodaNDaM dhanuH maNDalIkRtya vakrIkRtya akANDa yuddhalakSmIke nUpuroMkI jhanakArase dizAoMkA antarAla zabdAyamAna ho rahA thaa| AkAzako 25 asane ke lie udyata lagAtAra uThanevAlI pRthiva kI dhUlise sUryako kiraNoM kA prakAza maTamailA ho rahA thaa| Upara jAte aura nIce Ate hue saikar3oM bANoM ke samUhase AkAza aura pRthivIke bIcakA antarAla piMjar3e ke samAna ho gayA thaa| yoddhAoMke utkaTa zabdase vahA~ mathanake samaya honevAle samudrako laharoMke vizAla kolAhalakA smaraNa ho rahA thaa| kSaNa-kSaNameM girate hue atyanta sthUla kabandhoM ( zirarahita dhar3oM) se bhArI honevAlI pRthivIke bhArase kamaThendrake 30 pITakI har3I jarjara ho rahI thii| svarNamayI rathakI koTiyoMke par3anese hAthiyoMke dA~tarUpI pattharake khambhe pisakara cUra-cUra ho gaye the| Upara uTAye hue bhAlokI lAThiyoM meM piroye zatruoMke ziroMke jIrNa-zIrNa bAlarUpI cAmaroMkI havAse vIra manuSyoM ke parAkramakA paricaya dUra kiyA jA rahA thA tathA vaha yuddha samasta saMsArako bhaya utpanna karanevAlA thaa| 6117. tadanantara jo dhanuSako gola kara prakaTa kiye hue AlIDha Asanase suzobhita the, 35 DorIke ucca zabda rUpa garjanAse jinhoMne zatruyoddhAoMko DA~Ta dikhalAyI thI aura gAloMpara Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [117 gandharvadattyA sahaghanataramaurvIninadagambhIragarjatajitapratibhaTasphuTakapilakoparAgavidyududdyotitavapuSi varSati pRSatkadhArAM satyaMdharatanUjanmani dharApatidharAdharANAM pratyagnakhaNDitebhyaH kaNThakuharebhyo mukharitanikhilaharidavavAzA, kAzakusumamajarocAbhizcAmarairAracitaphenapaTalavibhramA, zaradabhrakulamitrairAtapatrairAsUvitapuNDarIkapaNDaimbarA, viDambitazikhaNDibahabharaH kacanicayaH kalpitarzavAlavilAsA, vilasadzikanimala.pi.mara; prakaTitapalinazobhA, haridibhakaradaNDAnukAribhi jairbhujaGgamairiva taradbhistaralIkRtA, vRttapAtitAnpAdapAniva kabandhAnkarpantI, digantakUlaMkaSA kSatajavAhinI prAvatiSTa / nyatiSTa ca bhayAviTamanAH kASThAGgArapramukhaH praznAnidhanaikaphalAtpratyarthipArthivalokaH / Po ghanAghana ivAkAlikameva iva pRSatkadhArAM bANasantati varSati sati, dharApatayo rAjAna putra dharAdharAH parvatA10 steSAM pratyagrakhaNDitebhyo nRtanavidAritebhyaH kaNThakuharebhyo grIvAguhAbhyaH kSatajavAhinI rudhirasravantI prAvartiSTa pravRttAbhUt / atha kSatajavAhinyA vizeSaNAnyAha-mukhariteti-muparitAH zabditA nikhilA haridavakAzAH kAntarANi yayA sA, kAzeti-kAzakusumamaJjarIvaccArubhiH sundaraiH cAmarailinyajanaiH Aracita: kRta: phenapaTala vibhramo DiNDIrapiNDasaMdeho yayA sA, zaradabhreti- zaradabhrANAM zaradavAridAnAM kulamitraiH zuklairityarthaH AtapatraizchannaH AzritaH prArabdhaH puNDarIkapaNDasya zvetAravindaemUhasya Dambaro15 nukArI yasyAM sA, viDambiteti-vimbitastiraskRtaH zikhaNDivahaNiAM mayUrapicchAnA bhara: samUho yestaiH kacanicayaiH kezakalApaiH kalpitI vihito zaivAlavilAso jalanIlIvibhramo yasyAM sA, bilasaditivilasanto dyotamAnA ya uDunikarA nakSatrasamUhAstadvanimalaiH maulimauktikaprakaraH mukuTamuktAphalasamUhai: prakaTitA pulinazomA taTazomA yasyAH sA, haridibheti-haridibhAnAM diggajAnA karadAtAH zuNDAdadAstAnanukurvantItyevaMzIlastaiH bhujairbAhubhiH taradbhiH plavamAnaiH bhujaGgamairiva nAgariva saralIkRtA calIkRtA, kRtteti-AdI kRttAzchimAH pazcAtpAtitA iti kRttapAtitAstAn tathAbhUtAn pAdapAniva vRkSAniva kathadhAn zirorahitamRtamAnavadehAn karSantI nayantI digantAnAM kUlaM tara kaSatoti khaNDayatIti digantakUla. kaSA 1 nyavartiSTa ceti-mayena bhItyAviSTaM mano yasya tathAbhUtaH kASThAGgArapramukhaH pratyarthipArthivalokaH zatrunRpatisamUhaH pradhanAn samarAt nyavatiSTa ca nivRtto babhUva ca / prakaTa huI krodha janita lAlimArUpI bijalose jinakA zarIra prakAzamAna ho rahA thA aise 25 asamaya meM prakaTa hue meghake samAna jIvandharakumArane jyoMhI bANoMkI dhArAko varpAnA zurU kiyA tyoM hI rAjArUpI parvatoke navIna khaNDita kaNTharUpI kandarAoMse mbunakI vaha nadI vaha nikalI jisane ki apane zabdase samasta dizAoMke antarAlako zabdAyamAna kara rakhA thaa| kAzakI puSpamaMjarIke samAna sundara cAmaroMse jisameM phenapaTa lakI zobhA utpanna ho rahI thii| zarada Rtuke meghamaNDalake samAna chatroMse sapheda kamaloMke samUhakA ADambara prakaTa ho rahA 1. thaa| mayUrakI picchAvalIkI viDambanA karanevAle kezoMke samUhase jisameM zaivAlako zobhA prakaTa thii| camakate hue nakSatrasamUha ke samAna nirmala motiyoM ke samUha se jisameM taToMkI zobhA prakaTa thii| diggajoMke jhuNDAdaNDake samAna bhujAoMse jo tairate hue sose ho mAno caMcala thii| kATa kara girAye hue kabandhoMko jo vRkSoMke samAna khIMca rahI thI aura jo dizAoM ke antarUpI kinAroMko ghisa rahI thii| kASThAGgAra Adi zatru rAjAoMkA samUha bhayabhIta ho 35 mRtyumapa eka phalase yukta yuddhase vApasa lauTa gyaa| 1. ma0 sphuttkpolkopraag| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- jIvaMdharasya vivAhaH ] tRtIyo kammaH 185 - 118. tadanu yathAyathaM gateSu palAyamAnabalapu parAjayalajjAnimIlitamukhacchAyeyu pANiveSu parihRtAmarummiSitaguNAnurAgaiH pauravRddharabhinanditaguNagaNagarimA jIvakasvAmo jIvitavallabhayA jayalakSmyeva mUrtimatyA zrIdattatanayayA saha samasamayaahatamRdaGgamardalapaTahamero janmatA nava jaladharavAnAmoreyegA lega garIzilapiDa mADalakANDe tANDavayannAtmamukhakamalavilovanavinirgatayuvati nayanakuvalayitagavAkSeNa navasudhAlepadhavalitavalabhInivegena sparzanacalitazikhara- 5 patAkApaTatADitapayodharamaNDalena vimalasaliladhArAsaMdehimugdhacAtakacaJca camvyamAnaniryahanihitamuktAsareNa dvAradezanivezitapUrNakumbhena samuttambhitamaNitoraNamarIcitritendra cApacamatkAreNa vipra 115. tadanviti--tadanu yuddhavijayAnantaram palAyamAnaM balaM manyaM SAM tapa parAjayana parAbhavena yA lajjA pA tayA nimIlitA mukhacchAyA badanakAntiyeSAM teSu pArthiveSu nRpeSu gatepu sAsu parihatastyako'marSaH kodhI graMSA taiH, unimaSitaH prakaTito'nurAgo yeSAM taiH parivRddhAgarikavRddhajanai: abhinanditaH 10 prazaMsito guNagarimA yasya tathAbhUto jIvakasvAmI jIvitAdapi vallamA priyA tayA matimatyA jayalakSmyaca . vijayakriya va zrIdattatana yayA gandhavaMdattayA saha samasamayaM yugapat prahatAstADitA yA mRdaGgamadalapaTahabheryo murajAdayo vAdivizeSAstebhyo janma yasya tana, navajaladharANAM nRtanavAridAnAM dhyAnasya zabdasyAvadhIraNe tiraskaraNa dhaureyaH pramukhastena, veNa zamdena nagarIzikhaNDimaNDala purIkalApikalApam akANDa'samaye tANDavayan naTayan , Atmeti-mAtmanaH svasya mukhakamalasya badanAravindasya vilokanAya vinigata- 15 ni:manayaMtinayanastaruNIlocanaH kuvalayitA nIlotpala yuktA gavAkSA yasmin tena, navetinavasudhAyA nUtanacUrNasya lepena, dhavalitAH zuklIkRtA balamInivezA gopAnasIsamUhA yasmin tena, spazaneti-sparzanena vAyunA calitAni zikharANi yAsA tathAbhUtA yAH patAkA vajAstAsAM paTena tADitaM payodharamaNDalaM maMghamaNDalaM yasmin tena, vimaleti-vimalasaliladhArA ujjvalajaladhArAH saMdihantItyevaMzIlA ye mugdhacAtakAsteSAM caJcubhistroTibhizculumbyamAnA ni!haMSu mattabAraNeSu 20 nihitAH lagthitA muktAsarA maukikadAmAni yasmin tena, hAreti-dAradezeSu pratIhArapakSepu nivezitAH sthApitAH pUrNakummAH pUrNakalazA yasmin tena, samuttammiteti-samuttammitAH samutthApitA ye maNi. toraNAsteSAM marIcimiH razmibhiH sUcitaH prArabdha indrabApacamatkAraH zakrazarAsanacamatkAro yasmin tena, pahAsA, lokaH zurU biha thaa| zobhA ToMkI 6 118. tadanantara jinakI senA titara-bitara ho gayI thI aura parAjayajanita lajjAse .. jinake mukhakI kAnti phIkI par3a gayI thI aise rAjA loga jaba yathAyogya sthAnoMpara cale gaye 25 taba krodhase rahita evaM guNoM meM anurAgako prakaTa karanevAle nagara ke vRddha purupoMse jinake guNa. samUhakI garimAkA abhinandana ho rahA thA, aise jIvandharasvAmI, mUrtimatI vijayalakSmIke samAna prANavallabhA gandharvadattAke sAtha gandhotkaTake bhavanako prApta hue| bhavanakI aura jAte namaya ve eka sAtha tAr3ita mRdaGga, mardala, paTaha aura bherIse utpanna evaM nUtana meghagarjanAko tiraskRta karanemeM nipuNa zabdase nagarIke mayUramaNDalako asamayameM hI tANDava nRtyase yukta kara 30 rahe the| ve jisa mArgase jA rahe the usake jharokhe apanA mukhakamala dekhane ke lie nikalI huI taruNa striyoM ke netroMse kuvalayita-nIla kamaloMse vyApta ho rahe the / valabhiyA~ navIna kalaI. ke lepase sapheda thiiN| havAse caMcala zikharoMkI patAkAoMke vastrase vahA~ meghamaNDala tAr3ita ho rahA thaa| usake chajjopara jo motiyoMkI mAlAe~ TaeNgI huI thIM unheM nirmala jaladhArAkA sandeha karanevAle cAtaka pakSI apanI coMcoMse cUma rahe the| daravAjoMpara pUrNa kalaza rakhe hue the| 31 khar3e kiye hue maNimaya toragoMkI kiraNIse vahA~ indradhanupakA camatkAra prakaTa ho rahA thA / 24 mAno nA ti hA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 119 gandharvadazayA sahakIrNavividhakusumapulakita dharaNItalavirAjinA rAjamArgeNa kiMcidantaramatikramya dizi dizi dRzyamAnatuGgazikhara sahasUsaMkocitaviyadAbhogamahimakararathamArganirodhanonmukhaM vindhyAcalamiva vilomAnaM kvacidadbhitamiva sindhuraiH kvacittaraGgitamiva turaGgamaiH kvacitpallavitamiva padmarAgaprabhAprasaraiH kvacicchAdvalitamitra mahendranIlamayUkhalatAvitAnaiH kvacitsikatilamiva muktAphalarAzi5 bhirupari zobhamAnaM madharitakuberabhavana vaibhavaM bahuvidhaizvaryotkaTaM gandhotkaTasadanaM samAsasAda $ 119. atha guNarAtrApaNa gugavati vadhUmanorathakalpazakhini varahRdayAnandapayodhivijRmbhaNacandrodaye cAraNacakorajIvitavardhanajIbhUte kusumake lukalahaMsa ke lIkamalakAnane 186 vidyakIrNetri--vidyakIrNAni prasAritAni yAni vividhakusumAni taiH pulakitaM dharaNItalaM tena virAjate zobhata ityevaMzIlastena rAjamArgeNa pradhAnamArgeNa kiMcit kimapi antaramantarAlam atikrampoharuGajya gandhotkaTa10 sadanaM samAsasAda prApeti kartRkriyAsaMbandhaH / atha gandhotkaTabhavanasya vizeSaNAnyAha - dizi dizIti-dizi dizi pratidizam dRzyamAnAni trilokyamAnAni yAni zikharANi sUtratazRGgANi teSAM sahasreNa saMkocito viSadAbhogo gaganavistAro yena tat, ahimaMti- ahimakarasya sUryasya yo rathaH syandanaM tasya mArgasya nirodhana unmukhaM tatparaM tat, ataeva vindhyAcalamitra vindhyAdimitra vilokyamAnaM dRzyamAnam, kutrApi sindhurairgajaiH abhrANi saMjAtAni yasmin tat abhritaM medhayuktamiva kvacit kutrApi 15 turaGgamairazvaiH taraGgAH saMjAtA yasmin tat kallolayuktamitra, kvacit kutrApi padmarAgANAM lohitapramamaNInAM pramAprasaraH kAntisamUhaiH pallavAH saMjAtA yasmin tat kisalayayuktamiva kvacitkutrApi mahendranIlasya maNivizeSasya mayUkhAH kiraNA etra latAvitAnA vallIsamUhAstaiH zAdakAH saMjAtA yasmin tat haritaghAsa mitra kvacitkutrApi muktAphalarAzimimautikaputraiH sikatA vidyante yasmin tat sikatilamiva sikatAyuktamitra, upari UrdhvaM zobhamAnam, adharitaH kuberabhavanasya vaimavo yena tat, bahuvidhaM nAnA20 prakAraM yadaizvaryaM tenotkaTaM saMpanam / 25 11. atheti -- athAnantaraM gaNarAtrApagame zrahurajanI vyapagame sati gaNakarANena devazavRndena gaNite guNavati prazasta guNasahite vadhvA manorathasya valpazAstrI tasmin vadhUmanorathapUraka ityarthaH, varasya hRdayasyAnanda eva payodhiH sAgarastasya vijRmbhaNe vardhane candrodaye, cAraNA bhAgadhA eva cakorAH pakSicidazepAsteSAM jIvitasya vardhanAya jImUto meghastasmin kusumaketuH kAma eva kalahaMsaH kAdamvastasya kelo aura afrat hue nAnA prakAra ke phUloMse pulakita pRthivItalase suzobhita thA / usa rAjamArgase kucha antarako lA~ghakara ve gandhotkaTake usa bhavana meM pahu~ce jahA~ pratyeka dizA meM dikhAI denevAlI hajAroM U~cI zikharoMse AkAzakA vistAra saMkocita ho rahA thaa| jo sUryake ratha ke mArgako rokane ke lie unmukha vindhyAcala ke samAna dikhAI detA thA jo kahIM hAthiyoMse meghoM se vyApta ke samAna jAna par3atA thA / kahIM ghor3oMse laharAtA huA-sA 30 dikhAI detA thA / kahIM padmarAga maNiyoMkI prabhAke samUha se pallaboMse vyApta ke samAna mAlUma hotA thA / kahIM indranIla maNiyoMko kiraNalatA ke vistArase harI-harI ghAsase yukta jaisA jAna par3atA thA / kahIM mAtiyoMkI rAzise bAlUse yuktake sadRza zobhAyamAna thA / kuberake bhavana ke vaibhavako tiraskRta karanevAlA thA aura nAnAprakAra ke aizvarya se zreSTha thA / $ 112. tadanantara kucha rAtriyoM ke vyatIta honepara jyotiSiyoM ke samUha se nirdhArita, 35 guNavAna, vadhUke manorathoMko pUrNa karaneke lie kalpavRkSa, varake hRdayasambandhI AnandasAgarako bar3hAne ke lie candrodaya, cAraNarUpI cakoroMke jIvanako bar3hAne ke lie megha, 1. ka0 turaH / 2. 0 0 0 muktAphalarAzibhirupazobhamAnam / 3. ka0 kha0 gu0 AsasAda | Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -jIvaMdharasya vivAhaH ] sRtIyo lambhaH kalagItikalakaNThaninadAvatAravasante saMtoSasarasijavikAsadivasArambhe saMnihitavati pariNayanadivase prazaste ca muhUrte mohUrtikAnumate jIvakasvAmI tadAttraparikalpitaM prayatamahIsurahUyamAnahutavahaM saMnihitasamidAjyalAjaM sthAnasthAnasthitabandhulokamullo kadIyamAnatAmbUla kusumAGgarAgamudbhaTatADyamAnamaGgalapaTahaM vAdyamAnavAditravallakIvalguravavAcAlitaM pUryamANAsaMkhyazaGkhaveNuzabdAyamAnadazadizAparisaraM pariNayanamaNimaNDapamadhiruhya puraMdaradizAbhimukhastiSThansnAtAnuliptaH pratyagravihitAbhi- 5 pekAma, ApAdamastakamAracitena candramarIcigaureNa candanAGgarAgeNa nijaduhitazaGkayA dugdhajalanidhineva pariSvaktAm, AbharaNamaNimayUkhamAlAcchalena ramaNaparirambhaNAya na paryAptaM bhujayamiti phIDA tasya kamalakAnanaM pArijavipinaM tasmin , kalagItayaH sundaragItaya evaM kalakaNThaninadAH kokilakalaravAsteSAmavatArAya vasantastasmin, saMtoSa evaM sarasijAni kamalAni teSAM vikAsAya divasArambhA. harmukhaM tasmin , pariNaya divase vivAhavAsaraM mohUrtikAnumate devajasmate prazastaM zubha muhUrtaM ca saMnihita- 10 vati sati, jIvakasvAmI jIvaMdharaH tadAtve tatkAle parikalpitaM nirmitaM prayataiH sAvadhAnamahI suravipraihUyamAno hutavaho yasmin tam, samidhazcAjyaJca lAjAzcati samidhAjyalAjA homandhanadhRtabharjitadhAnyapuSpAH saMnihitAH samIpasthitAH samidhAjyalAjA yasmin tam, sthAne sthAna sthitA bandhulokA iSTajanA yasmin tam, ullokaihatkRSTajanaiH uhalokaM bhUyiSTaM vA yathA syAttathA dIyamAnAstAmbUla kusumArAmA nAga vallIdalAdayo yasmin tam udbhaTamatyantaM yathA syAttathA tAbyamAnA magalapaTahA majalAnakA yasmin tam, 11 'bhAnakaH paraho DhakkA' ityamaraH, vAghamAnAni vAdiyANi vAdyAni vallakInAM vINAnAM valgurabAzca sundarazabdAisa tairvAcAlitaM mukharitam, pUryamANamukhavAyunA bhriyamANairasaMkhyazaGkhaveNumiraparimitakambuvaMzaiH zabdAyamAno dazadizAparisaro yasmin tam, tadhAbhUtaM pariNayanamaNimaNDapaM vivAharanAsthAnam adhiruhya, purandaradizAmimukhaH prAcyabhimukhaH tiSThan AdI snAtaH pazcAdanulipta iti snAtAnuliptaH san gandharvadattA vidhivat yathAvidhi upAyaMsta pariNinAya 1 atha gandharSadattAyA vizeSaNAnyAha-pratyagnaM navInaM yathA . syAttathA vihito'miceko yasyAstAm, ApAdamastakaM pAdAdArabhya AmastakamityApAdamastakam Aracitena kRtana candramarIcigaureNa himakarakaradhavalena candanAGgarAgaNa malayajAvilepanana nijaduhanRzaSTyA svasutAsandehena dugdhajalanidhineva kSIrasAgareNa pariSvaktAmivAliGgitAmiva, AbharaNAnAM maNimayUralAH rasmarazmayasteSAM mAlAyAzchalena ramaNaparirambhaNAya patyAliGganAya bhujadvayaM bAhuyugalaM paryAptam iti iMto: kAmarUpI kalahaMsakI krIr3Ake lie kamalavana, sundara saMgItarUpI koyalakI kaNThadhvaniko 25 prakaTa karaneke lie ghasanta aura santoSarUpI kamaloMko vikasita karane ke lie prAtaHkAla svarUpa vivAha divasake nikaTa Anepara jyotiSiyoM ke dvArA anumata prazasta mahata meM jIvandharasvAmI vivAha ke usa maNimaya maNDapameM adhirUr3ha hue jisakI racanA tatkAla kI gayI thI, prayatnazIla brAhmaNoM ke dvArA jahA~ agnimeM havana kiyA jA rahA thA, jahA~ samidhA ghI aura lAI pAsa meM rakhI huI thI, jahA~ jagaha-jagaha bandhajana baiThe hue the, 30 jahA~ uttama manuSyoM ke dvArA pAna, phUla tathA aMgarAga diye jA rahe the, jahA~ maMgalamaya baaje| jora-jorase tADita ho rahe the, jo vajAye jAnevAle bAjoM aura cINAkI sundara dhvanise zabdAyamAna thA, aura pUre jAneAle asaMkhyAta zaMkhoM tathA bA~suriyoMse jahA~ dazoM dizAoMka taTa zabdAyamAna ho rahe the| snAnake bAda candanakA lepa lagAye hue jIvandharasvAmI usa vivAhamaNDapameM pUrvAbhimukha hokara baitthe| tadanantara jise abhI hAla snAna karAyA gayA thaa| , pairase lekara mastaka taka lagAye hue, candramAkI kiraNoMke samAna gauravarNa candanake aMgarAgase jo esI jAna par3atI thI mAno apanI putrIkI jhaMkAse jhIra samudra ke dvArA hI Aligina ho| AbhUSaNoM meM lage maNiyoMkI kiraNAcalIke chalase jo aisI jAna par3atI thI mAno patikA - -- Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 gadyacintAmaNiH bahUni bAhUnAracayantIm avataMsakusumaparimalacapalairatimadhuraM kvarNAdbharalikulaiH 'iha jagati jIvakAdvarIyAnvaze kazcit' iti vyAmi karNa kaMdarpazarAsanapatitAM vizikhakusumamAlAmitrakAvalI stanakalazayorantare kalayantIm, durvahatrapAbhareNeva kiMcidavanatamukhIm, raNatA ratnanUpurayugalena 'nikhilayuvatidurlabhaM vallabhamiyamiva samAsAdayituM carata duzcaraM tapaH ' : ityupadi5 zatevopazobhitAm upAttamaGgalaveSAbhirunmirpitabhUSaNaprabhAkulita lokalocanAbhiravanimavatIrNAbhirabhagurAbhiraparAbhiriva vidyudbhividyAdharavanitAbhirupanItAm gRhItArthaveSeNa zrIdattena pratipAditAM gandharvadattAM vidhivadupAyaMsta / 120 iti zrImadrAbhasiriviracite gadyacintAmaNI gandharvadattAlambhI nAma tRtIyo lambhaH / 188 35. bahUn bAhUn bhujAn Ara vayantImitra avataMsakusumAnAM karNAbharaNapuSpANAM parimalena saugandhyena capalAstaralA10 staiH atimadhuraM miSTataraM yathA syAttathA kvaNadbhiH zabdaM kurvANaiH alikulairbhramarazabdaH iha jagati loke'smin jIvakAda varIyAn zreSTho varaH kazcit ko'pi na vidyate iti karNajApai kathyamAnAbhitra kandarpasya kAmasya zarAsanAd dhanuSaH patitAM bhraSTAM vizikhakusumamAlAbhitra bAgapuSparAja mitra ekAvalIm ekayaSTim stana - kalazayoH kucakalazayoH antare madhye kalayantIM dadhatIm, durbaho duHkhena voDhuM zakyo yastrapAbharo lajjAsamUhastenaiva kiMcit manA avanataM natraM mukhaM yasyAstAm, raNataH zabdaM kurvatA ratnanU purayugalena maNimaya15 maJjIrakayugmena 'nikhila yuvatidu maM sakalayoSAduSprApyaM vallamaM priyam iyamitra gandharvadattena samAsAdayituM labdhuM duzvaraM kaThinaM tapaH carata' itItyam upadizateva kathayateva upazobhitAmalaMkRtAm upAtto gRhIto maGgalaveSo yAbhistAmiH unmipitayA prakaTitayA bhUSaNaprabhayAkulitAni cillIkRtAni lokalocanAni naranayanAni yAbhistAbhiH avaniM mahIm avatIrNAmi: AganAbhiH aparAbhiranyAbhirvidyuddhividbhiriva vidyAdharavanitAbhiH khagAGganAbhiH upanItAM prAptAM sahitAmiti yAvat gRhIto dhRta Aryacepo yenaM tena 20 zrIdattena vaizyapatinA pratipAditAM dattAm / + SS 128. zrImaGkAdImasiMha sUriviracitaM gadyacintAmaNI gandharvadattAlambhI nAma tRtIyo lambhaH / AliMgana karane ke lie do bhujAe~ paryApta nahIM haiM isalie bahuta-sI bhujAe~ hI raca rahI ho| karNabhUSaNa ke phUloM kI sugandhise capala evaM atyanta madhura zabda karanevAle bhramarasamUha usake kAnoM meM mAno yahI kaha rahe the ki isa saMsAra meM jIvandharase bar3hakara koI dUsarA vara nahIM haiM / 25 jo kAmadeva ke dhanuSase par3I bANarUpa puSpamAlA ke samAna eka lar3a kI mAlAko stanakalazoM ke bIca meM dhAraNa kara rahI thI / bahuta bhArI lajjA ke bhArase hI mAno jisakA mukha kucha-kucha nIcekI ora jhuka rahA thaa| jo ruNajhuNa karanevAle ratnamayI nUpuroMke usa yugalase suzobhita thI jo mAno yahI upadeza de rahe the ki samasta yuvatiyoMke lie durlabha patiko pAneke lie isake samAna kaThina tapazcaraNa kro| maMgalavepako dhAraNa karanevAlI, bhUSaNoMkI jagamagAtI prabhAse 30 manuSyoM ke netroM meM cakAcauMdha utpanna karanevAlI aura pRthivIpara utarI huI dUsarI sthAyI bijaliyoMke samAna vidyAdharokI striyoM jise apane sAtha lAyI thIM aura jo Aryavezako dhAraNa karanevAle zrIdattake dvArA dI gayI thI aisI gandharva dattAko jIvandharasvAmIne vidhipUrvaka vivAhA / 520. isa prakAra zrImAn vAdAmasiMha sUrikaM dvArA viracita gadyacintAmaNima gandharvadattakaraMbha nAmakA gandharvadattA kI prAptikA varNana karanevAlA tIsarA lambha samApta huA // 3 // 1. ka0 kha0 ga0 dhArayantIm / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho lambhaH 6 121. atha tAmupayamya sa vikacakusumamajarIjAla cUDAlasya cUtataroradharachAyAyAmAlikhitena ratiyalayapadacihnazobhibhujazikharanivezitakAmukeNa karakalitakatipayakANDena / kusumakodaNDenAdhiSThitahirim, dahyamAna kAlAgurudhUmapaTalakarbureNa kalindaduhitRpariSvaGgamecakitasurasari- pavala tpravAhasahodareNa dukUlavitAnena vilasitoparibhAgam, anaGgayazorAzisaMnikAzena kailAsagiritaTavizAlena vimalottaracchadapariSkRtena pakeNa pANDuritatalam, anutalimamavasthApitamaNipAdukA- 5 yugalam, antargatatAmvUladalavoTikAzyAmAyamAnacAmIkarakaraNDam, karpUrareNuparisaMbandhacchuraNapari 6121. atheti-athAnantaraM tAM gandharvadattAm upayamya vivAhya sa jIvaMdharaH kamaladRzA padmAkSyA gandharvadattayati yAvat saha kautukAgAraM krIDAnikaMtanam bhagAhata pravidheza / apa kautukAgArasya vizeSaNAnyAha----vikacesi-vikacena praphullena kasamamaarIjAlena puSpamaJjarIsamUhana cUhAlacUDhAyuktana / stasya cUtatarorAmravRkSasyAdhazchAyAyAmanAta Alikhitena akitana, steH svabhAryAyA valayapadasya maNibandha- 10 sya cihnana zobhi virAjamAna yad bhujazikharaM tatra nivezitaM sthApita kArmukaM dhanuryasya tena, karayohastayoH kalitA tAH katipayakANDA katipayaANA yasya tana, kusamakodaNDana madanana adhiSThita yukta bahivAra yasya tat, dahyamAneti-dahyamAno bhasmokriyamANo yaH kAlAguruH kRSNAgurustasya dhUmapaTalena dhUmrasamUhena kavureNa citritena, ata eva, kalindaduhituryamunAyAH paripvaGgeNa samAliGgAnena mecakitaH zyAmalo yaH surasarispravAhI gaGgAnadIpravAhastasya sahodareNa sahazena dukUlavitAnena kSaumacandropakena vilasitaH 15 suzobhita uparibhAgo yasya tat, anaGgati-anaGgasya smarasya yazorAziH kIrtipuJjastasya saMnikAzaH sazastana, kailAsagirivara iba haragiritaTa ina vizAla stana bimalottaracchadena samujjvalottarapaTena pari kRtaH sahitastena, paryaNa pANDuritaM dhavalitaM talaM yasya tat, anviti-anutalima zayyAyAH samarmApe. 'vasthApitaM maNipAdukAyugalaM yasmin tat, antargateti-antargatAmimadhye sthitAmistAmbUladalavITikAminAgavallIdalapuTikAbhiH zyAmAyamAnaM cAmIkarakaraNDaM svarNa karaNDa yasmin tat , kapUreti-karpUrasya 20 6121. athAnantara jovandharakumAra gandharva dattAko vivAha kara usake sAtha usa kautukagRha-krIDAgRha meM praviSTa hue. jisakA ki bAhyadvAra khilI huI puSpamaMjarIke samUhase cUDAyukta AmravRkSake nIce likhita, ratikI kalAIke cihnase suzobhita bhujAke zikhara para dhanuSako rakhanevAle evaM hAthameM kucha bANa dhAraNa karanevAle kAmadevase sahita thaa| jalatI huI kAlAguruko dhUmake samUhase citrita ataeva yamunAke samAgamase zyAma gaMgA nadIke pravAha ke 25 samAna rezamI caeNdovAse jisakA UparI bhAga suzobhita thaa| kAmadevake yazakI rAzi ke samAna, kailAsa parvatake taTare, samAna vizAla evaM nirmala caddarase suzobhita palaMgase jisakA pharsa sapheda-sapheda ho rahA thA, jahA~ vistara ke samIpa hI maNimayI pAdukAoMko jor3I rakhI huI thI, bhItara rakhe hue pAnake bor3oMse jahA~ sonekI DibbI harI-harI dikha rahI thI, kapUrakI dhUlike 1. anaGgayazorAzisannivezAvakAzena / 2. kha0 sannivaMzena gaH sanivezAkAzena / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. gadhacintAmaNiH [ 129 gandharvadattayA sahamalitadazeranizaprajvalitairaGgajapratApariva mUrtidbhirmaGgalapradIpamahitopakANTham, hATakapatadgrahasanAthazayanIyapAzcama, pradazyamAnavivicitravitIrNanayanakautukam, kautukAgAraM kamaladazA sahAgAhata / 122. atha katicidahAni hariNAkSI vailakSyAkRSyamANA ramaNamanorathAnna pUrayAmAsa / tatazca zanaiH zanaiH kusumacApacApalasaMdhukSaNavicakSaNo'yamAkSipya tadIyamamandaM mandAkSamanayA samamatyulbaNarAgAndhayA gandharvadattayA kramAdatinibiDaparirambhaparipIDitastanataTas, AvegacumbitavidhutAdharapallavam, AdaravidhIyamAnakezagraham, AgrahapunarabhihitAghrANajarjaritakapolAGgarAgam, aGgavivartanavilulitottaracchadakathitakAmazAstrAnuSThAnavezadyama, avirala gharmabindujAlakitatilaghanasArasya raNavaH parAgAstapAM parisaMbandhadhuraNana saMpaNa parimalitAH sugandhitA dazA vartikA yeSAM taiH anizaprajvalitaH satataM prajvalitaiH mUrtimadbhiH savigraha: aGgajapratApariva kAmata jIbhiriva, maGgalapradIpairmaGga10 lohezyakazreSThadIH mahitopakaNThaM zobhita samIpapradezam , hATaketihATakastha svarNasya patahaheNa 'pIkadAna' iti hindhI prasiddhena sanAthaH sahita: zayanIya rAJaH paryanikara pradezo yasmin tat , pradRzyamAnaitipradRzyamAnaravalokyamAnavividhacitrai nAcitrevitINa pradattaM nayanakautukaM yasmin tat / / 6122. atheti-athAnantaraM hariNasyevAkSiNI yasyAH sA tathAbhUtA gandhavaMdasA bailakSyAkRSya. mANA apAvazIbhUnA satI katicidahAni katipayadivasAn yAvat ramaNamanorathAn patyabhilaSitAni na 15 pUrayAmAsa / tatazceti--tatazca tadanantaraM ca zanaiH zani mandaM gANasya kAmamya cApalaM caJcalatvaM tasya saMdhukSaNe pradIpane vicakSaNo nipuNastathAbhUtaH, ayaM jIvaMdharaH tadIyaM tasaMvandhi amandaM vipulaM mandAkSaM trapAm AkSipya dUrIkRtya atyutbaNena tIvraNa rAgeNAnya tayA anayA gandharvadattayA navodayA sama sArka kramAta atitralaM dIrghakAlaparyantaM surataM saMbhogam anvabhavat / bhayaM tasya vizeSaNAnyAha-ati niviDena sAntratareNa parirambhaNa samAliGganena paripIDitaM stanataTaM yasmin tat , Avegena samotkaradhyenAdau 20 cumbitaH pazcAdvidhutaH kampito'dharapallavo yasmin tat , bhAdareNa premAtizayana vidhIyamAnaH kriyamANaH kaMzagraho yasmin tat , AgraheNa haThena punarabhihitaM punaruktaM yadAghrANaM nAsAviSayIkaraNaM tena jarjarito viralIkRtaH kapolayoraGgarAgo yasmin tat , aGgavivartanana zarIra parivartanena vilulito'stavyastIkRto ya uttaracchadaH zayyottApaTastana kathitaM sUcitaM kAmazAstrAnuSThAnasya vaizadyaM naipuNyaM yasmin tat , aviralai. sambandhase vyApta hone ke kAraNa jinakI battiyA~ atyanta sugandhita thIM, jo rAta-dina jalate 25 rahate the aura mUrtidhArI kAmadeva ke pratApake samAna jAna par3ate the aise maMgalamaya dIpoMse jisakA samIpavartI pradeza suzobhita thA, jahA~ zayyAkA pArzvabhAga soneke pIkadAnase sahita thA, aura dikhAI denevAle nAnA citroM ke dvArA jisameM netroM ke lie kautuka pradAna kiyA jA rahA thaa| 122. tadanantara kitane hI dina taka mRganayanI gandharvadattAne lajjAse vazIbhUta hone ke 30 kAraNa panike manoratha pUrNa nahIM kiye| tatpazcAt dhIre-dhIre kAmadeva kI capalatAko vRddhiMgata karane meM nipuNa jIvandharakumAra usakI vahuta bhArI lajjAko dUra kara atyadhika rAgase andhI isa gandharvadattAke sAtha krama-kramase dIrghakAla taka sambhogakA anubhava karane lge| unake usa sambhogameM atyanta gAr3ha AliMganase stanoMke taTa pIr3ita ho rahe the| adhara pallava vegase cumbita hone ke kAraNa kA~pa rahA thaa| AdarapUrvaka keza grahaNa ho rahA thA-zirake bAla sahalAye 35 jA rahe the / AgrahapUrvaka bAra-bAra sUMghanese gAloparakA aMgarAga jarjara ho rahA thaa| zarorake parivartanase astavyasta hue cAdarase kAmazAstrameM kahe anuSThAna kAryakI vizadatA 1. ka0 kha0 ga0 lakSaNyAkRSyamANA / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvaMdharasya vilAsAH ] caturthI lambhaH kam, apatrapAnirvApita nikaTadIpradIpam atirabhasakaca grahavizIrNamAlya kusumapulakitazayanam, atitArasItkAra viDambita madanamaurvIrasitam Akasmika praNayakalahavihitapAdaprahAra raNitamaNinUpuram, azvAntavardhamAnakutUhalam ativelaM suratamantrabhavat / 1 $ 123. ityamanubhavati saMsArasokhyasArAsAraGgadRzA tathA saha tasminrativilAsAviSamazarasya sAcivyamivAracayitumAjagAma jagatI ruzikharazekharaiH kharetara kisalayarAzibhirupa- 5 zobhitavanAnto vasantaH / pravizati bhuvanagRhamanaGganRpasAmante vasante puNyAhamivoccArayAMbabhUvubhUtakalaravamukharitakaNThAH kalakaNThAH / krameNa ca vikacakusumanicayaparimalitadazadizi, manonirantarairdharma vindubhiH svedasalilazIkaraijala kitaM vyAptaM tilakaM yasmin tat apanAyA lajjAtizayena nirvApitA vivyApitA nikaTadInAH samIpe prakAzamAnAH pradIpA yasmin tan, atirabhasena vegAtizayena yaH kacagrahaH kezagrahastena vizIrNAni truTitAni yAni mAlyAni teSAM kusumaiH puSpaiH pulakitaM romAJcitaM 10 vyAptamiti yAvat zayanaM yasmin tat atitAreNa vipulaparimANena sItkAreNa dazanacchadadazanajanitena vimbitaM tiraskRtaM madanasya smarasya mauvarasitaM pratyAzabdo yasmin tat, Akasmikena praNayakalahena vihitaH kRto yaH pAdaprahArastena raNitAni ziJjitAni maNinUpurANi yasmin tat azrAntaM yathA syAttathA vardhamAnaM kuna rAsmina mat " 1 123. itthamiti - itthamanena prakAreNa tasminnU jIvake sAraGgaTA mRganedhyA tathA gandharvadattayA 15 saha saMsArasaukhyeSu bhava sukheSu sArA: zreSThazastAn rativilAsAn saMbhogavibhramAn anubhavati sati, viSamazarasya mArasya sAcivyaM sAhAyyam bhAracayitumiva kartumiva jara tIruhANAM vRkSANAM zikharANi teSAM zekharANi zIrSAlaGkArabhUtAni tai: kharetara kisalayAnAM mRdulapallavAnAM rAzibhiH samUhaiH upazobhito vanAnto yena tathAbhUto vasanta RturAjaH AjagAma / pravizatIti -- anaGganRpasya kAmabhUpAlasya sAmanto maNDa zrastathAbhUte vasante matrI bhuvanagRhaM saMsArasadanaM pravizati sati udbhUtena samutyanena kalaraveNa mukharitA 20 cAcAlA : kalakaNThAH madhurakaSThA yeSAM tathAbhUtAH kalakaNThAH pikAH puNyarahamiva maGgalapAThamiva uccArayAMbabhUvuH / krameNeti -- krameNa ca madhusamaye vasantartI prakRSyamANe sati atha madhusamayasya vizeSaNAnyAha - vikaceti - vikacAnAM praphullAnAM kusumAnAM sumanasAM nicayena samUhena parimalitAH sugandhitA daza dizo } 191 prakaTa ho rahI thI / lagAtAra prakaTa hue pasInAkI bU~doMse tilaka jAlIse yukta jaisA ho rahA thaa| lanAke kAraNa samIpa jalatA huA dedIpyamAna dIpaka bujhA diyA gayA thA / 25 atyanta vegapUrvaka bAla khIMcanese TUTI huI mAlAoMke phUloMse zayyA pulakita ho rahI thI / joradAra sI-sI zabda se kAmadeva ke dhanupako DorIkA zabda viDambita ho rahA thaa| acAnaka kahake kAraNa kiye hue pAdaprahArase maNimaya nUpura jhanakAra kara rahe the aura binA kisI thakAvaTa ke kautUhala bar3ha rahA thA / 6123. isaprakAra jaba jIvandharakumAra usa mRganayanI ke sAtha saMsArasukhake sAra 30 bhUta kAmadeva sambandhI rati-vilAsoM - saMbhoga-krIr3AoMkA anubhava kara rahe the taba unakI sahAyatA karane ke lie hI mAno vRkSoMke zikharoM para seharoM ke samAna suzobhita komala pallavoMke samUha se banake antabhAgako suzobhita karanevAlI vasanta Rtu A pahu~cI / kAmadevarUpI rAjA ke sAmantasvarUpa vasantane jyoM hI saMsArarUpI ghara meM praveza kiyA tyoM hI prakaTa huI avyakta madhura dhvanise jinake kaNTha zabdAyamAna ho rahe the aise koyala mAno 'puNyAhaM puNyAhu 35 zabdakA ucAraNa karane lage / krama-kramase khile hue phUloM ke samUhase jahA~ dasoM dizAe~ 1. ka0 'dIpa' padaM nArita / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 gadyacintAmaNiH [123 gandharvadattAyAH - rathAdhikamakarandalAbhamattamadhukarama ziJjitamukharitavanabhuvi, navasahakArakandaladalanakelIdurlalitakalanokilagalaguhAgarbhasaMcitapaJcamaprapajinama-nAzara nemAveTiva mAnisa hiNi nidnamANadakSiNAsamoraNataralitataruNapallavacUDAlacUtaviTapini, sphuTitapATalIkusumapATalimapallavitAkANDa saMdhyAsaMpadi, samunmiSitakorakapulakitakuravakamanohAriNi, manmathamahotsavasamAropitamaNipradIpa5 sahacarita campakazAkhini, caJcarIkacakra caraNAkramaNapattadaviralasumanobharasamunnatavalatarazirasi, prabhajanaprakampitakarajazikharavikIryamANasumanaHsUcittakusumazarasahacarAgamaharSavihitavanalakSmIlAjabarSe, prakRSyamANe madhusamaye, abhinavavanAgagAvagAhanakelIdohalataralitamanasaH paurAH saha puraMdhrIyasmin tasmin , manoratheti-manorathAdabhilaSitAdadhikasya makarandasya kausumara ya lAbhena 'mattA the madhukarI virephAsteSAM mamjuzikSirena manoharAjyaktazabdena mukharitA bAcAlA vanabhUH kAnanakhaniryasmin 10 tasmina , naveti---navAnAM nUtanAnAM sahakArakandalAnAmatisaurabhAmrArANAM dalana kelyA khaNDanakrIDayA dulahitA manoharA yAH kalakokilagalaguhA anyatamadhurapikakaNThagaharANi tAsAM garbha madhye saMcito yaH paJcamaH paJcamAjhyasparavizeSastena prapaJcitA vardhitA yA paJcazasvedanA kAmapIDA tasyA vegena vivazA vyAkulA virahiNI viyogino yasmin tasmin , viharamANeti-viharamANena calatA dakSiNasamIraNena malayamaratA taralitAzcapalIkRtA ye taruNapalamAH pratyamakisalayAstaizcadAlAH cUdAyuktAzcataviTapinI mAkanda15 mahImahA yasmin tasmin , sphuTiteti--sphuTitAni vikasitAni yAni pATalIkusumAni 'gulAba' iti hinyAM prasiddhAni puSpANi teSAM yaH pAlimA zvetaratimA tena pallavitA vadhitA akANDasacyAsaMpad AkAli kapitRprasUzobhA yasmin tasmin , samunmiSiteti-samunmiSitAni vikasitAni yAni korakANi kuDamalAni taiH pulakitA nyAtA the kuravakA vRkSavizeSAstaimano haratItyevaMzIlastasmin, manmatheti mammathamahotsavAya kAmozavAya samAropitAH sthApitA ye maNipradIpA ranadIpAstaiH sahacaritA sadRzAzva20 mpakasAkhinazyAmpeyAnokahA yasmin sasmin, cacarIketi-cacarIkacakrasya bhramarasamUhasya 'caraNAnAmAkramaNena patanto ye'viralasumanomarA nirantarapuSpapracayAstaiH samusatAni vakulataruzirAMsi bakulAnokahazikharANi yasmin tasmin ,'pramajhaneti-prabhaJjanena tIyapavanena prakampitAH calitA ye karajAH karavRkSAsteSAM zikharebhyo vikIryamANAni yAni sumanAMsi puSpANi taiH sUcitaM niveditaM kusumarzarasahacarasya kAmeMsuheda AgamaharpaNa AgamanAramyena vihitaM kRtaM vanalakSmIlAjavarSa vanazrIlAjavRSTiryasmin tasmin , abhinaSA 25 nUtanA cA banApagAvagAhakelyo dhanatravantIpravezakoDAstAbhistalitAni pazcalIkRtAni manAMsi yeSAM tathA sugandhita ho rahI thiiN| IcchAseM adhika makarandakI prAptise maMtta bhramaroM kI manohara guMjArase jisameM banakI vasudhA zadIyamAna ho rahI thI / AmakI nayI-nayI koMpaloM ke khaNDana karanekI krIDAse madhura kokilAoMkI sundara kATarUpI guhAke bhItara saMcita paMcama svaraseM bar3hI huI kAmavedanAke vegase jisameM virahI manuSya vivaza ho rahe the| calatI huI malaya vAyuse caMcala 30 nakaNa pallavoMse jahA~ Amake vRkSa coMTIse sahita ke samAna jAna par3ate the| khile harA gulAbake phaloM ko gulAbIse jahA~ asamayameM hI sandhyArkI sampadA prakaTa ho rahI thii| jo saba orase prakaTa huI boDiyoMse yukta kuracaka vRkSoMse manako haraNa kara rahA thA / kAma mahotsava ke lie car3hAye hue maNimaya dIpakoMke samAna jahA~ campAke vRkSa suzobhita ho rahe the| bhramarasamUhake caraNoM ke AkramaNase lagAtAra phUloMkA bhAra gira jAneke kAraNa jahA~ maulazrIke vRkSoMke zikhara 35 U~ce uTha rahe the| aura jahA~ vAyuse kampita karaMjake vRkSoMke agrabhAgase bikharanevAlaM phaloMse kAmadevake mitra-basanta ke AgamanakI khuzI meM vanalazmIke dvArA kI huI lAyAkI varSA sUcita ho rahI thI aisA vasantakA samaya jaba vRddhiko prApta hone lagA taba vanako nadiyoM meM navIna Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -jIdharasya ca vilAsavRttAntaH caturthA lambhaH 193 bhirnIrantritakakubhastuGgAnmAtaGgAnmanohAriNIH kariNIH zAtakumbhAGgAzatAGgAzitakhuredAritamahIra jhAMsturaGgAzcAbhIkarapatrabhaGgacaturopAntAni caturantayAnAni ca samadhimA sAdaraM nagarAniragaman / 5 124. tasmizca samaye samastajananayamajIvAturjIvakasvAmI saha suhRddhi garajananavInanadIpUravihArabilokanAya vinirgatya puropakaNThAkrIDepu kroDAparavazAni pAdapamUlaracitakirAlaya- 5 zayanAbhogAni bhogabhUtaladampatIkalpAni kalitakAmadohalAni yugalAni rAlilAvagAhanarAmudyatAH . karNazikharasamAropita kuntala punarabhihitAvataMsakuvalayA vakuladAmaniyamitake zapakSAstatkSaNadRr3haghaTitamekhalAbandhabandhuranitambabimbAH mudUrasamutsAritapArihAryariktamaNibandhAH premAndhadayitabhujazikharabhUtAH paurAH nAgarikAH purandhImilalanAmiH saha nIrandhritA atizayana vyAptAH kakubho dizA yastAna tuGgAnunatAn mAtaGgAna kariNaH, manohAriNIH cetoramA: kariNIhastinIH, zAtakumbhAnAn suvarNamayAGgAn zatAGgAn / sthAn , zitakhuraistIkSAzAritAH khaNDitA mahIraGgA bhUpRSTA yastAna turaGgAn hayAn , cAmIkarANAM svarNAnAM pasamajhena dalIpanA ho rAya maNi upAntAni samIpapradezA yeSAM tAni tathAbhUtAni dhanuranta. yAnAni zivikAyAnAni ca samadhiruhya samadhiSThAya sAdaraM yathA syAttathA sAdaraM nagarAnniragaman nirjagmuH / 24. tasmin ceti-tasmin ca madhusamaye samastajanAnAM nikhilalokAnAM nayanebhyo jIvAtuH pIyUSatulyo jIvakasvAmI jIvaMdharaH suddhajhimitraH saha nagarajanAnAM purapuruSANAM navIno nRtano yo 14 nadIpUre bihAraH krIDanaM tasya vilokanAya vinigatya viniHsRtya puropakapaThAkrIpu nagarAbhyodyAne krIDAparavazAni kelimimagnAni, pAdapamUleSu tarusaleSu racitA: kisalayazayanAmogAH pallavazayyAvistArA yeSAM tAni, bhogabhUta ra dampatIkalpAni bhogabhUmitalajAyApatitulyAni kalitaM dhRsaM kAma dohalaM yaitAni yugalAni dvandvAni salilAvagAhane jalapravezane samudyatAstatparAH karNazirapare zravaNoparibhAge samAropitAni dhRtAni yAni kuntalAni taiH punarabhihitaM punaruktamavataMsakuvalayaM karNAbharaNanIlakamalaM yAsa tAH, vakuladAmabhiniyamitA baddhAH kezapakSA yAsa tAH takSaNe tarakAle dRDhaM yathA sthAttathA ghaTito yo makhalAbandhI tena bandhuraM natosataM nitamba vimbaM yAsa tAH, sudUraM samutsAritena samuccATitena pArihAryeNa kaTakena riktaH zUnyo maNipandho yAsAM tAH premAndhAnAM dayitAnAM ballamAnAM bhujaziraghare navIna praveza karane kI kor3AkI icchAse jinake mana caMcala ho rahe the aise nagaravAsI loga, apanI striyoM ke sAtha, dizAoNko nyApta karanevAle U~ce-U~ce hAthiyAM, manako haraNa karanevAlI .. ithiniyoM, svarNanirmita avayavoMse yukta rathoM, paine kharoMse pRthivItalako khodanevAle ghoDoM aura suvarNamaya pattoMke vela-bUToMse susajjita taToMvAlI pAlakiyoMpara savAra ho AdarapUrvaka nagarase nikle| 6124. usI samaya samasta manuSyoMke netroMke lie amRtasvarUpa jIvandharakumAra bhI mitroM ke sAtha nagaravAsI logoMkI nadIke pUrameM honevAlI nUtana krIDAko dekhane ke lie nikale . aura nagara ke samIpavartI vanoM meM strI-puruSoMke una yugaloMko jo ki krIr3Ase vivaza the, vRkSoMke nIce jinhoMne pallavoMkI zayyAe~ banA rakhI thIM, jo bhogabhUmi meM utpanna dampatiyoM ke samAna jAna par3ate the tathA kAma krIDAko dhAraNa karanevAle the| sAtha hI una yuvatiyoMko jo ki jalameM praveza karane ke lie udyana thIM, kAnoMke zikharapara laTake hue alakoMse jinake karNAbharaNake nIla kamala punarukta ho rahe the, jinake kezapAza maulazrIkI mAlAoMse ba~dhe hue the, tatkAla , pahinI huI mekhalAoMke dRr3ha bandhanase jinake nitamba U~ce-nIce ho rahe the, bahuta dUra taka car3hAye / 1.ka.la. ga. zAsakhura / 2... ga. kisalayaracanAmogAni / 3. ma. bhogbhuutdmptii| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 gadyacintAmaNiH [ 125 sArameyasyanivezitabAhulatA yuvattIzca savilAsaM sahAyAnsaMdarzayandarzanIyakAyakAntizciraM vijahAra / 6 125. tathA viharatastasyAgrataH kvacidagrajanmanAmatimahAnkolAhala: prAvartata / tamAkarNya tadabhyarNamabhipatati samitre pavitracAritre'sminkvacidAdaraniSpAditAhArAvANakupita dharaNIsurakaratalakalitadaNDopalaghaTena vighaTitatanuratanuvedanAvegokAmadasurAsasAra sArameyaH saraNi__ makSNoH / tannirokSaNakSaNopajambhamANakaruNaH kAruNikAnAmagresara: kumAraH 'sArameyo'yamapagatAsu prAyatayA pratyujjovayitumazakya' iti nirNIya tahakarNamUle sAdaraM satvaraM sAnukrozaM ca mUlamantra bAhuzirasi nivezitA sthApitA bAhulatA yAsAM tazrAbhUnA yuvatIca taruNAMzca sabilAsaM savibhramaM yathA syAttathA sahAyAn sahacarAna saMzayan samavalokyan dazanIyA kAyakAstiyasya tathAbhUtaH sundarazarIrasuSamA san ci cirakAlaparyantaM vijahAra viharani sma / 125. tatheti-tathA tena prakAreNa viharato bhramatastasya jIvadharasya agrataH purastAt kvaciskutrApi agrajanmano brAhmaNAnAm atimahAna bhUyiSTataraH kolAhala: kalakalazabdaH prAvartata / taM kolAhalam zrAvaNyaM nizamya samigre sasuhRdi pavinacAritre pUtAcAre asmin jIvaMdhare tadasyaNaM kolAhalapAzcama ami. pati gacchati sati kvacit kutracit bhAdareNa niSpAdito nirmitI ya AhArastasyAghrANena nAsAviSayI karaNena kupitA ruSTA ye dharaNIsurA vidhAsteSAM karatale pANita kalitatardaNDopalaiNDapASANarghaTanena tATanena 25 vighaTitA svaNTisA tanutraM yasya saH, atanuvedanAyAstIcapIDAyA vegenokaamnt| niHsanto'savaH prANA yasya sa sArameyo rAnijAgaraH akSaNonayanayoH saraNiM mArgam AsasAra AjagAma | tannirIkSaNeti-tasya sArameyasya nirIkSaNakSaNe vilokanavelAyAmpajambhamANA badhamAnA karuNA dayA grasya tathAbhUtaH kAruNikAnA dayAstUnAM 'sthAyAluH kAruNikaH' ityamaraH, agresaraH pramukhaH kumAro jIvakaH 'ayaM sArameyaH kukkuro'bhagatAsu prAyarAyA mRtaprAyasvena pratyujjIvayituM punarjIvitaM kartumazakya iti nirNIya nizvitya tatkarNamUle taracaNa20 samIpe sAdaraM satvaraM sazevayaM sAnukroza sadaya 'kRpAnukampAnukrozI hantoktiH karuNA dayA' iti dhanaMjayaH mUlamantraM 'Namo arahatANaM Namo siddhANaM Namo AdariyANaM / Namo uvAyA Namo loe sabyasADhaNaM / ' hue AbhUSaNoMse jinakI kalAiyA~ khAlI dikhAI de rahI thI evaM premase andhe pati ke kandhepara jinhoMne apanI mujalatA rakha chor3I thI...vilAsasahita apane sAthiyoMko dikhalAte hue 25 cira kAla taka krIr3A karate rhe| usa samaya unake zArIrakI kAnti dekhate hI banatI thI / 6125. tadanantara usa prakAra vihAra karate hue jIvandharakumAra ke Age kahIM brAhmaNAMkA bahuta bhArI kolAhala pravRtta huaa| usa kolAhalako sucakara pavitra cAritrake dhAraka jIvandhara kumAra jyoM hI apane mitroM ke sAtha usa kolAhala ke nikaTa pahu~ce tyoM hI kahIM Adara pUrvaka banAye hue AhArako sUMgha lene mAtrase kupita brAhmaNoM ke hastataloMmeM sthita DaNDoM aura 10 pattharoMkI mArase jisakA zarIra TUTa rahA thA tathA bahuna bhArI vedanAke vegase jisake prANa nikale jA rahe the, aisA eka kuttA unake netroM ke mArga meM AyA- unheM dikhAI diyaa| usake dekhaneke kSaNa hI jinakI karuNA bar3hane lagI thI tathA jo dayAlu manuSyoM meM agresara-pradhAna the aise jIvandharakumAra, 'prAyaH prANa nikala jAnese yaha kuttA jIvita nahIM kiyA jA sakatA' yaha nirNaya kara usake karNamUlameM AdarapUrvaka vitA aura dayAke sAtha NamokAra mantrakA upa 35 1. ma0 daNDopalaghaTana vighaTita / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - devatvavRttAntaH ] caturthoM lambhaH mupAdikSat / upadiSTaM ca diSTyA tadavastho'pi taralitavAladhirutkaNaM: samAkarNayanneva sArameyaH zarIramatyAkSIt, prAvikSacca devIM tanum / tato muhartamAtra eva pUrNagAnastatraiva tathAvidhadicyatanulAbhamUlakAraNakumArAvalokanakutUhalAdAgatya tathA japata evAsya purastAdasthAt / astokakAyagabhastiprasarairAlimpantamambakayugamenaM dRSTvA kumAro'yaM vismayAviSTaH pRSTavAn-'AcakSva bhadra, na cedeSa doSaH kastvaM kutastyaH kasmAdasmarasamIpamAmato'si' iti / 126. sa ca pratyabhApata bhASaNacara:--'kumAra, viddhi mAmamumeva sArameyam / sAraguNadhAmnastava mahimnA nAmnA sudarzana: sanprAvizaM yakSakulAdhipatyam / bhavatpAdasevAvRte ca kRtamidamAgamanam / kimiha mayA kartaba kiyA vaktavyam / kA yA badanubhAvaM kathayitumalaM bhaartii| hatyAkArakaM paJcanamaskAramannam upAdikSan / upadiSTaM ca mUlamantraM diSTa yA bhAgyena sAvasthA yasya tadavastho'pi tathAbhUto'pi sAramayaH taralitayAladhicalitapucchaH utkarNa unnamitazravaNaH samAkarNa yanneva zRNvameva zarIram 10 asyAkSIt amriyata / prAvikSaca devI devasaMbandhiI tanaM zarIram / tato'nantaraM eka ghaTIya eva pUrNagAnaH pUrNazarIraH san tava vanavasudhAyAM tathAvidhAyA divyatanI kriyikazarIrasya lAbhe prAptI mUlakAraNaM yaH kumArastasyAvalokanasya kutUhalaM tasmAt bhAgasya tathA tena prakAreNa japata eva mUlamanyaM japata eva asya kulArasya purastAt agre asthAt / astIkati-mastokA bahavo ye kAyagamastayaH zarIrarazmayasteSAM prasaraiH samUhaiH ambakayugaM natrayugalam Alimpantam enaM devaM dRSTvA ayaM kumAraH vismayenAviSTa- 15 AzcaryacakitaH san pRSTavAn-mada, he satpuruSa, epa doSo na cettahi tvaM kaH, kuta Agata iti kutastyaH kasmAtkAraNAt asmatsamapaM mapAztram Agato'si iti AcakSya kathaya' iti / 126. sa ceti--sa ca bhUtapUrvo bhaSaNa iti bhaSaNAcaraH kukkura caraH 'bhUtapUrva caraT' iti caraTa pratyayaH vedhaH pratyabhASata pratyavovata-kumAra, aye svAmin , mAM puro vartamAnam amumeba sArameyaM kukkuraM viddhi jAnIhi / sAraguNAnAM zreSTaguNAnAM dhAma sthAnaM tasya tathAbhUtasya tava mahimnA mAhAtmyena nAmnA 20 nAmadheyena sudarzanaH san sudarzananAmayuktaH san yakSakulasyAdhipatyaM yakSakulAdhipatyaM yakSendravaM prAvikSaM pravidhAn / bhavatpAdasaMvAkRte ca maJcaraNasaMvAtha cedamAgamanaM kRtam / iha sthAne mayA ki katavyaM vidheyaM kiM vA vAnyaM kathanIyam / kA cA bhAratI vANI bhavadanurAba bhavasprabhAvaM kathayituM nigaditum alaM paryAptA deza dene lge| usa kuttekA bhAgya acchA thA isalie vaisI avasthA honepara bhI usane pU~cha hilAkara tathA kAna khar3e kara usa upadiSTa mantrako sunA aura sunate-sunate hI zarIrakA tyAga / kiyaa| zarIratyAgake bAda vaha devoMke zarIra meM praviSTa huA-marakara deva huaa| tadanantara muhUrtamAtrameM usakA zarIra pUrNa ho gyaa| usa prakArake divya AgIrakI prAptikA mUla kAraNa kumAra haiM yaha vicAra, unheM dekhaneke kutuhalase vaha deva Akara pUrva kI bhA~ti japate hue jIvandhara kumAra ke sAmane khar3A ho gy|| zarIrakI bahuta bhArI kiraNoM ke samUhase netrayugalako lipta karanevAle isa devako dekhakara kumArane Azcaryacakita ho pUchA-'he bhadra ! yadi koI doSa / nahIM ho to kaha / tU kauna hai, kahA~kA rahanevAlA hai aura kahA~ se hamAre pAsa AyA hai. ?' 6126, kuttako jIva-deva bolA ki he kumAra ! Apa mujhe yahI kuttA samajhie / zreSThaguNoM ke sthAnasvarUpa ApakI mahimAse hI maiM sudarzana nAmadhArI hotA huA yazoMke Adhipatyako prApta huA huuN| Apake caraNoMkI sevA ke lie ho merA yahA~ AnA huA hai / yahA~ mujhe kyA karanA cAhie ? athavA kyA kahanA cAhie ? yaha maiM nahIM jaantaa| athavA ApakA 31 1. ka0 ambakayugalamenam / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [ 126 sArameyasyatathAhi'--nikAraNamidaM matparitrANamiti sati kArpaNyakAraNe riktaM vacaH / dRSTo mantrasya mahimeti jinshaasnlghukrnnm| IdazasAmarthyazAlitA nAnAvi kvacidityapi na vArtam / pratiniyatasAmarthyA he padArthAH / acaramo'yamupakAra iti bhavadavadhAnaparicchedaH / kRtArthIkRtastvayAmiti tribhuvanakArtArthyavidhAyinaste na vishesssmrthnm| sAkSAdasi pratyakSasarvajJa iti caramadehadhAriNaste 5 siddhAnuvAdaH / samAzritakalpadrumo'sIti nizitaprajJAvadhRtapAtraprakarSasya te nikapaH / bhavati paryava na kApItyarthaH / tathA hi-idaM mAparitrANaM madakSarNa niSkAraNaM nirmimittam iti kArpayakAraNe denyatA mati vaco rinaM zUnyaM vyarthamiti yAvat / mantrasya mahimA prabhAvI dRSTo vilokita iti jinazAsanalaghU. karaNaM jinazAsanasya tato'pyadhikakartRtve zakatvAt / IzasAmadhyaMzAlitA etAdRzazaktizobhitA svacit kutrApi nAnAvi na zrutA ityapi na vAtaM na yuvatam , hi yataH padArthAH pratiniyataM sAmarthya zAsvaM 1.. yeSAM tathAbhUtAH santIti zeSaH / acaramo'ntarahito'yamupakAra iti kathane bhavadavadhAnasya paricchedastvadIya zaktinirdhAraNam / ahaM tvayA kRtArthIkRtaH kRtakRtyo vihita iti nivedanaM tribhuvanasya lokatrayasya kAya vidadhAtItyevaMzIlastasya te tava na vizeSasamarthanaM caiziSTayasUcakam / 'vaM sAkSAt pratyakSasarvajJaH asi' iti nivedanaM caramadehadhAriNaste tadbhavamokSagAminasta siddhAnubAdaH kathitasya punaH kathanam / samAzritAnAM zaraNAgatAnAM kalpagumo devatarasIti nivedanaM nizitaprajJayA tIkSNabuddhayAvato vijJAta; pAtraprakarSaH pAtra15. vaiziSTyaM yena sathAbhUtasya ta nikarSA honatvaM kalpavRkSaH pAtrApAtravivekarahitastvaM tu tana sahita iti kalya. dumIpamAnena taba hInatvaM syAditi bhAvaH / bhavati tvayi paropakriyA paropakAraH paryavasyati paripUrNA - - - mAhAtmya kahaneke lie kauna-sI vANI samathe he ? phira bhI yadi yaha kahatA hai ki Apane akAraNa hI merI rakSA kI hai to dInatAkA kAraNa rahate hae merA vaha kahanA khAlI jAtA hai arthAt Apane mujhe dona AbhArI banAne ke lie merI rakSA kI hai ataH use akAraNa banAnA 20 ucita nahIM hai / yadi yaha kahatA hU~ ki mantrakI mahimA dekha lI to yaha kahanA jinazAsanako laghu karanA hai kyoMki usakI mahimA to isase bhI bar3hakara hai| aisI sAmarthya se suzobhita honA kisI dUsaremeM nahIM sunA yaha kahanA bhI vyartha hai kyoMki padArtha pratiniyata sAmarthyase sahita haiN| yadi yaha kahU~ ki ApakA yaha sabase bar3A upakAra hai to aisA kahanA ApakI mano vRtti kI sImA nizcita karanA hogaa| yadi yaha kahU~ ki Apane mujhe kRtArtha kara diyA hai to 25 yaha kahanA bhI ThIka nahIM hai kyoMki tInoM lokoMko kRtArtha karanevAle ApakI yaha vizeSatAkA samarthana hogaa| arthAt jo sAmAnya rUpase sabako kRtArtha karanevAlA hai usake lie pRthak rUpase kahanA ki yaha amukako kRtArtha karanevAlA hai yaha ucita nhiiN| yadi yaha kahA jAya ki Apa sAkSAt pratyakSa sarvajJa haiM to yaha kahanA caramazarIrako dhAraNa karanevAla Apake lie svayaMsiddha vastukA kahanA hogaa| arthAt caramazarIrI honese Apa sarvajJa to hoga hI ataH 3. Apako sarvajJa kahakara ApakI vizeSatA batAnA ucita nahIM hai / yadi yaha kahU~ ki Apa Azrita manuSyoMke lie kalpavRkSa haiM to tIkSNa buddhise pAtrakI zreSTanAko samajhanevAlaM Apake lie apavAdakI bAta hogI / arthAt jaba ki Apa apanI tIkSNa buddhise pAtrako sAratA aura asAratAkA vicAra kara sakate haiM tava kalpavRkSa isa vicArase rahita hai usase to jo bhI mA~geM vahI prApta kara letA hai ataH Apako kalpavRkSa kahanA ThIka nahIM hai| yadi kahA jAye ki ApameM 1. ga. tathApi / 2. ma0 te vizeSasamarthanam / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - devatvavRttAntaH ] caturtho lambhaH sthati paropakriyeti svabhAvavyAvarNanam / sAkSAdakAri kAruNyasvarUpamiti kAryaM punaruktam / udAttazailoyamiti jJAtajJApana zramaH / tathApi hi kimapyAvedyate / Agatavati kRcche kvacidanusmartavyo'yaM jana:' ityabhidhAya kRtapraNAmaH sapraNAmaH sapraNayaM pariSvajya parokSatAmabhAkSIt / 197 $ 127, athAntaritavati tasminnupAntavartinaH kasyacidudyAnataroradhastAdavasthAya kumAra: prastuta devavRttAntamamandAdarAdanujavayasyaiH samamAvartayanmuhUrtamatyavAyat / atrAntare rAjapuravAsi - 5 vedapatisutayoH prakhyAta sakhyayorapi snAnIya cUrNaguNAguNavicAreNa vivadamAnayoH suramaJjarIguNamAlayoH parasparaM spardhA bhRzamadhiSTa / atAniSTAM ca te saMvidaM vidAMvaramukhAdAkaNite cUrNe parAjayaH syAdAvayoryasyAstayA nAdeyajalasnAtayA na bhavitavyamiti / prAhiNutAM ca nijacUrNo maratIti nivedanaM svabhAvavyAvarNanaM nisarganirUpaNam / kAruNyastha dayAlutAyAH svarUpaM sAkSAdakAri sAkSAdRSTamiti nirUpaNaM kAryeNa punaruktamiti kArya punarakam / iyam udAttasyodArazailI rItiriti nivedanaM 10 jJAtasya buddhasya jJApane prakaTane zramaH khedstathAbhUtaH / tathApi hi kimapyAyataM kimapi kathyate kvacit kutrApi kRcchre kaSTeM Agatavati sati ayaM jano'nusmartavyaH punaH punaH smaraNIyaH' ityabhidhAya kathayasthA kRtapraNAmo cihitanamaskAraH sapraNayaM sasnehaM pariSvajya samAliMgya parokSatAmadRzyatAm abhAkSIt prApa / 6127. atheti - zrathAnantaram tasmin sudarzane antaritavatti tirohite sati kumAro jIvakaH kasyacitkasyApi udyAnatarorAkI dAno kahasya adhastAt nIcaiH avasthAya prastuta devavRttAntaM prakRtasurodantam 15 amandAdarAt utkaTAdarAt anujavayasyaiH kaniSThasahodaraiH samaM sArdham Avartayan punaH punaruccaran muhUrtam atyavAyat vyapagamayAmAsa / atrAntara iti - annAntare etanmadhye rAjapuravAsino vaizyapateH sutaM tayoH prakhyAsaM prasiddhaM sakhyaM maitrI yayostathAbhUtayorapi snAtyaneneti svAmIyaM taca taccUrNamiti snAnoyacUrNa tasya guNAguNayorguNadopovicAreNa vivadamAnayorvivAdaM kurvANayoH suramaarIguNamAlayoH etannAgnyoH parasparaM mitho spardhAnusUyA bhRzamatyantam avardhiSTa vavRdhe / atAniSTAmiti - te sute vidAMvaramukhAd cUrNe AkarNite 20 zrute sati Avayormadhye yasyAH parAjayaH parAbhavaH syAt tayA tathA idaM nAdeyaM taca tajjalaM ceti nAdeyajala nadIsalilaM tasmin snAtA kRtasnAnA tathA na bhavitavyam iti saMvidaM pratijJAm atAniSTAm vistArayAmAsatuH / prAhiNutAM preSayAmAsatuzca nijacUrNayorakarSanikaSa hInatvAdhikye tayornirNayAya ghavarNAnAM 25 paropakArakA paryavasAna haiM arthAt Apa sarvAdhika paropakArI haiM to yaha kahanA bhI Apake svabhAvakA varNana kahalAyA ataH ucita nahIM hai / yadi yaha kahU~ ki dayAkA svarUpa sAkSAt kara liyA to yaha kahanA kAryase punarukta hai / arthAt Apane dayAkA kArya to kiyA hai use zabdoMdvArA kyA kahanA ? aura yadi yaha kahA jAye ki yaha utkRSTa manuSyoM kI zailI hI haiM to yaha jAnI huI bAtako punaH catalAnekA zrama hogaa| isa prakAra yadyapi kucha kahanA azakya haiM tathApi kucha to bhI kahA jAtA hai aura vaha yaha ki kahIM koI kaSTa Aye to yaha jana smaraNa karane ke yogya hai / itanA kahakara praNAma kara tathA premapUrvaka AliMgana kara vaha deva parokSatAko 30 prApta ho gayA - adRzya ho gayA / 6 127. tadanantara usa devake antarhita ho jAnepara kumArane kisI nikaTavartI bagIcAke vRkSa ke nIce baiThakara choTe bhAI aura mitroMke sAtha bar3e Adarase prastuta devake vRttAntako duharAte hue eka muhUrta vyatIta kiyA hogA ki isI bIca meM rAjapura nagara ke rahanevAle seThoMkI putriyoM-suramaMjarI aura guNamAlA meM paraspara bahuta bhArI spardhA bar3ha gayI / yadyapi una donoM 35 putriyoMkI mitratA prasiddha thI tathApi snAna karane ke yogya cUrNake guNa-doSoMkA vicAra karatekarate unameM vivAda uTha khar3A huA thA / una donoMne pratijJA kara lI ki 'kisI zreSTha vidvAna ke Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadya cintAmaNiH [ 127 cUrNaparIkSA tkarSanikarSanirNayAya labdhavarNAnAmabhyarNamAtmaparicArike / te ca nikhilakarmanirmANapaTiSThe ceTyo dizi dizi paribhramya parisaraM kumArasya sAdaramupAsaratAmabhyadhattAM ca dattAJjali pANitalapraNayitapanIya karaNDagate snAnIyacUrNe pradarzya 'kathaya mitho vizeSamanayo / ' iti / tadvacanasamAkarNanena nirvayaM cUrNe tUrNamasI guNajJaH 'saguNamidaM guNamAlAceTikAyAzcUrNam' ityavarNayat / zrutvA tadvacanaM 5 suramaJjaro paricArikA parikupitahRdayA satI 'bhavadAdiSTamativaiziSTyaM vizeSadRSTeH prAvakasyacitkathamavagantavyam / paro'pi janaH pRSTa evamanyathA na vyAcaSTe sma / kimadhyeSu bhavAnapyamIbhirevam / nanu jovaka evaM jIvaloke vivAdapadanirNAyItyAkayaM khalu bhavati tiSThAvahe ityabhApiSTa / sAtyaMdharirapi satyApayAmi hi maduktam' iti tadubhayamubhayakareNa gRhNan 'gRntu caJcarIkAcUrNa 138 viduSAm abhyanikadam AtmaparicArike nijanijacaDhyau / taM ca nikhilakarmaNAM samagrakAryANAM nirmANa 10 sAdhane paTi aticaturaM cetrI dAsyau dizi dizi pratikASThaM parizramya paribhramaNaM kRtvA kumArasya jIvaMdharasya parisara nikaTaM sAdaraM yathA syAttathA upAsaratAmAjagmatuH dattAJjaliM yathA syAttathA pANitalasya karatalasya praNayi yattanIyakaraDaM svarNabhAjanaM tatra gate sthite snAnIya cUrNa pradarzya 'anayorNayomitho parasparaM vizeSaM vaiziSTayaM kathaya' iti anyadhattAm ca nyagadatAJca / tadvacaneti tayozceTyorvacanasya samAkarNanaM zravaNaM tena cUrNe nirvadRSTvA guNato'sau jIvaMdharA tUrNaM zIghraM guNamAlAcedikAyA idametat cUrNa manuNaM sotkarSam' 15 itItthavarNayat / tasya jIvakasya vacanaM zrutvA samAkayaM suramaJjarI paricArikA suramakSarIceTI parikupitaM kruddhaM hRdayaM yasyAstathAbhUtA satI 'bharatA AdiSTaM bhavadAdiSTaM bhavannirUpitam ativaiziSTayaM prakarSAtizayatvaM vizeSavizeSadarzanAt prAk pUrva kasyacit kasyApi zrotuH kathaM kena prakAreNa avagantavyaM jJAtavyam / paro'pi jano'nyo'pi lokaH pRSTaH san evaM anena prakAreNa anyathA na cyA sma na niyati sma -ravadanurUpamanyenApi janena nigaditamiti zeSaH / kim bhavAnapi zramAbhiH putramittham adhyaiSTa adhItavAn / 20 nanu nizvayena jIvaka eva jIvaMdhara etra jIvaloke saMsAre vivAdapadasya visaMvAdasthAnasya nirNAya nirNayakartA ityAkarNya zrutvA khalu vAkyAlaMkAre bhavati tvayi tiSThA nirdhAyikatvasyAsthyopasthitau bhavAvaH' iti abhASiSTa kathayAmAsa / sAtyaMdharirapIti - satyaMdharasyApatyaM pumAn sAtyaMdharijaviMdharo'pi tarhi maduktaM strakathanaM satyApayAmi satyaM sAdhayAmi' iti kathavistreti zeSaH tadubhayaM guNamAlAsuramaJjarIveyozvarNam mukhase cUrNa ke guNa-dopake zravaNa karanepara hama donoMmeM jisakI hAra hogI vaha nahAke jalameM 25 snAna nahIM kregii| una donoMne apane cUrNakI utkRSTatA aura nikRSTatAkA nirNaya karaneke lie apanI dAsiyA~ vidvAnoMke samIpa bhejii| samasta kAryoMko siddha karane meM atyanta catura donoM dAsiyA~ pratyeka dizA meM ghUmakara bar3e Adara ke sAtha jIvandhara kumArake pAsa AyIM aura hAtha jor3akara tathA hathelI meM sthita svarNa kI DibbI meM rakhe hue apane-apane snAnIya cUrNa dikhalA kara bolI ki Apa paraspara ina cUrNAMkI vizeSatA khie| unakA kahanA suna tathA donoMke cUrNa 30 dekha guNoM ke jJAtA jIvandhara kumArane zIghra hI kaha diyA ki 'yaha guNamAlAkI dAkhIkA cUrNa saguNa hai- uttama hai'| unake bacana suna suramaMjarIkI paricArikAne kupita ho kahA ki Apane jo guNamAlA ke cUrNa kI uttamatA batalAyI hai so vizeSatAko dekhane ke pahale use koI kaise jAna sakatA hai ? dUsare loga bhI pUchane para aisA hI kahate haiM anyathA nahIM | kyA Apa bhI inake sAtha aisA hI par3he haiM ? 'saMsAra meM jIvandhara ho vivAda sthAnoMkA nirNaya karanevAle haiM' yaha sunakara hama donoM ApameM AsthA rakhate haiM ? 'acchA maiM apanA kahA satya siddha kara dikhAtA hU~' yaha kahakara jIvandhara kumArane donoM cUrNoM ko donoM hAthoMse le 'jo cUrNa vAstava meM uttama hai use bhramara grahaNa kareM' yaha kaha Upara uchAla diyA / tadanantara bhramaroM ke samUha bahuta 35 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vRttAntaH] caturtho lammA 166 maJcitamaJjasA' ityudorayannupari cikSepa / kSepIyaH kSititalapatanamasahamAnairiva madhulihAM vRndairamandAdarAdguNalubdheriva guNAdhike guNamAlAcUrNe tUrNamaGgokRte, bhRzamaGganAsvAsaktajana iva kSaNAdadhastAdapatadaparam / avarNayaccAyamabhiyuktaH 'cUrNayuktAyuktetarakAlakaraNNAdAsIdasurabhitvaM suramaJjarIcUrNasya' iti / 5 128. tadetadupalabhya ceTImukhAtsuramaJjarI, suratarumaJjaro surakujarabhajanAdiva 5 jAtavevA, vivAdavirahitasAkSibhiH sAkSAniNarNIte'pi nijacUrNaguNakSaye 'guNamAlApakSapAtApekSitAham / apekSA yadA jAyeta mayi gandhotkaTanandanasya tAvadahaM kaTAkSeNApi nekSe puruSAn / varSazataM vA vidhAsyAmi tapasyAM tajjanadAsyasaMpAdinIm' iti kRtasaMgarA, saGgagauravAt 'vayasye, ubhayakaraNa hastayugalena gRhNan 'aJjasA yAthAyanAJcita zobhitaM cUrNa caJcarIkA alayo gRhNantu svIkurvantu' ityudIrayan kathayan upari cikSepa kSipati sma / kSepIya iti-kSepIyaH zIghra kSititalapatanaM pRthivIpRSTAva- 10 pAtam asahamAnairiva madhulihAM bhramarANAM vRndaiH samUhai: amandAdarAn bhUyiSTAdarAt, guNeSu lubdhAstaistathAbhUtairiva guNenAdhiko guNAdhikastasmin guNamAlAcUNe tUrNa kSiyam aGgIkRte svIkRte sati bhRzamatyantam ajanAsu vanitAsu Asanajana iva kSaNAd alpenaiva kAlena aparaM suramaJjarIcUrNam adhastAt nIce aparAd / avarNayacati-'anarNayaca jagAda dha abhiyukto vidvAn jIvaMdharaH cUrNayuktI cUrNa yojane uko nirUpito yaH kAlastasmAditarakAle minnasamaye karaNAta vidhAnAt suramaJjarIcUrNasyAsuramitvaM daugandhyam 15 bhAsIn' iti / 6128. tadetaditi-sadetatpUrvona ceTImukhAlparicArikAvaktrAn upalabhya bhAsvA suramaarI, surakubharabhaJjanAd deva dviradarakhaNDanAt sustaramanjarIva kalpavRkSamaJjarIva jAtaM samutpannaM vaivaNyaM mAlinyaM yasyAstathAbhUtA satI vivAdavira hatasAkSibhiH visaMvAdarahitayuktibhiH nijacUrNasya guNakSayastasmin nijacUrNaguNAvakale nirNIte'pi 'guNamAlAyAH pakSapAtastasmAd guNamAlAyAH snehAdhikyAta ahamupekSitA upekSA. 20 viSayIkRtA / gandhotkaTanandanasya jIvadharasya yadA mathi apekSA jAyata tAvat kAlaparyantamahaM kaTAkSaNApi netrakoNenApi puruSAn nekSena vilokye| varSazataM vA zatavapaparyantaM vA sajjanasya jIvaMdharasya dAsyasaMpAdinI dAsatvakAriNI tapasyAM tapazcaraNaM vidhAsyAmi vA kariSyAmi vaa'| itItyaM kRtasaMgarA vihita _..--. - .. .. ----- bhArI Adarase guNamAlAke adhika guNavAna cUrNa ko zIghra hI aMgIkana kara liyA so aisA jAna par3atA thA mAno ve bhramaroMke samUha usake cUrNakA pRthivIpara giranA sahana nahIM karate the 24 aura guNoMke lobhI the| dUsarA suramaMjarIkA cUrNa striyoM meM atyanta Asakta rahanevAle manuSyake samAna kSaNabharameM nIce gira gayA / buddhimAn jIvandhara kumArane isakA kAraNa bhI batalAyA ki cUrNa banAne ke lie jo kAla kahA gayA hai usase bhinna kAla meM banAne ke kAraNa suramaMjarIkA cUrNa sugandhita nahIM ho sakA hai| 6128. dAsIke mukhase yaha jAnakara, jisa prakAra airAvata hAtha ke dvArA tor3e jAnese 30 kalpavRkSakI maMjarI vivarNa ho jAtI hai usI prakAra suramaMjarI bivarNa ho gayI-usake mukhako kAnti phIkI par3a gyii| yadyapi vivAdarahita sAkSiyoM ke dvArA suramaMjarIke cUrNakI nikRSTatA / nirNIta ho cukI thI tathApi suramaMjarIne samajhA ki guNamAlAke pakSapAtase hI merI upekSA kI gayI hai / jaba taka jIvandhara kumArakI mujhameM apekSA nahIM hogI-ve mujhe nahIM cAhane lageMge tabataka maiM puruSoMko kaTAkSa se bhI nahIM deggI / athavA maiM sau varSa taka unakI dAsatA prApta 31 karAnevAlI tapasyA kruuNgii| aisI pratijJA kara vinA snAna kiye hI apane ghara lauTa AyI / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 gacintAmaNiH [ 129 gajopaddhakSamasva dAsyAH pariskhalanam' iti pAdayoH praNamantI guNamAlAmapi mAlAmiva maulicyutAmanAdRtyAsnAteva nijasadanamAsadat / acIkaracca piturAjJayA puruSasaMmpazimarutApi' nijamandirAntikamaspRSTam / 129. atha tAdRzaM tasyAH sakhyA vaimukhyamupalabhya tannidAnaM cUrNavigAnamanuzocantI, 5 yAnamAruhya nagaravAhyAtpratinivRtya nikaTagataceTIjanacATumapi zravaNakaTukaM gaNayantI guNamAlA zana. nA dhAyA pratigantumAraNyA / tAvatA samantato dhAvanmanujAnAmamandArtasvaragarchan 'gaccha, gaccha, gajendraH' iti rundrasvanaH zrotreNvatimAtramAsIt / AsIdati sma ca sodataH straiNasya tasya samIpaM saMhRtasarvalokaH, kAla iva kalitamUrtiH, adhomurdhakazAvazatakalitagAtratayA svayamUrdhvagairavya pratijJA, saGgeti-saGge gaurava tasmAt 'vayasya sakhi ! dAsyAH sevikAyAH parisvalanaM truTi kSamasva' iti pAdayozcaraNayoH praNamantIM namaskurvatI guNamAlAmapi maulicyutAM mukuTapatitAM mAlAmiva khajamiva anAdRtya tiraskRtya nijasadanaM svakIyabhavanam Asadat prApa / avIkaraca piturjanakasyAjhayA nijamandirAntikaM nijabhavananikaTam purupasaMsparzimarutA'pi puruSasparzivAyunApi aspRSTaM sparzarahitaM kArayAmAsa / 6121. atheti-athAnantaraM tasyAH sakhyAH suramAryA vaimukhyaM prAtikUlyam upalabhya jJAvA tannidAnaM tatkAraNaM cUrNavigAnaM cUrNanindanam anuzocatI, yAnaM zivikAm Aruhya nagarabAhyAt pratinivRtya 15 pratyAgasya nikaTagatazcAsau ceTIjanazceti nikaTagataceTI janaH pArzvasthaparicArikAjanastasya cATumapi madhura vacanamapi zravaNakaTukaM kAMpriyaM gaNayantI manyamAnA guNamAlA zanaimandaM skandhAvAraM rAjadhAnI pratigantum ArabdhA tatparAbhUt / tAtaMti-tAvanA tAvarakAlena samantataH parito dhAvanmanujAnAM palAyamAnapuruSANAm bhamandAstInA ya ArtasvarAH pIDAdhvanayastaiH mUchan vardhamAnaH 'gaccha gaccha palAyasva palAyasva gajendraH karIndra AgacchattIti zeSaH' iti rundrasvana uccaiHzabdaH atimAtraM pracuratayA zrotreSu zravaNepu AsIt / AsIdati smaMti- AsIdati sma ca samAgacchati sma ca sIdato duHkhIbhavatastasya pUrvokasya straiNasya srIsamUhasya samIpaM ko'pi madavAraNo mttmtnggjH| atha tasyaiva vizeSaNAnyAha-rahRtA nAzitAH sarvalokA yena tathAbhUtaH ataeva kalitamUrti tazarIraH kAla iva yama iva, adho mUrdhA yeSAM te'dhomUrdhakAH yadyapi saMgake gaurava se 'he sakhi ! dAsIkI bhUlako znamA karo' yaha kaha guNamAlA usake paigameM praNAma karane lagI tathApi suramaMjarIne zirase girI mAlAke samAna usakA kucha bhI Adara nahIM kiyA-usakI prArthanA ThukarA dI / usane pitAkI AjJAse apane bhavanake samIpavartI pradezako puruSakA sparza kara AnevAlI vAyuse bhI aspRSTa-achUtA karavA liyA arthAt purupakI bAta to dUra rahI usakA sparza kara AnevAlI vAyu bhI usake bhavana ke samIpa nahIM phaTaka pAtI thii| 6129. tadanantara sakhIkI vaisI vimukhatA jAna usake kAraNabhUta cUrNakI nikRSTatAkA zoka karatI huI guNamAlA vAhanapara savAra ho nagara ke bAharI bhAgase lauTakara dhIre-dhIre nagarakI ora A rahI thii| pAsa meM sthita ceTiyA~ jo karNasuhAnI mIThI-mIThI bAteM kara rahI thIM unheM vaha karNakaTu samajha rahI thii| usI samaya saba ora daur3ate hue manuSyoM ke bahuta bhAro duHkhapUrNa zabdoMse vRddhiko prApta hotA huA, 'haTo, haTo, gajarAja hai|' yaha joradAra zabda atyadhika mAtrAmeM kAnoM meM A par3A / aura AnevAle strIsamUhake samIpa tatkAla hI koI hAzI A phuNcaa| vaha 1. hAthI sava manudhyAMkA saMhAra karanevAlA thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno zarIradhArI 1.ka0 mastAmapi / 2. ka. ga. 'gaccha gaccha gajendra gajendra' iti / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 - vRttAntaH ] caturtho lambhaH peta iba 'pAdaiH, uddoyamAnavihaGgasaMgatAGgatayA makSu janajighRkSayA pakSIkRtapakSa iva lakSyamANaH, kSitidhara iva labdhAniH , adhaHkRtAdhoraNanivAraNa: ko'pi madavAraNaH / / $ 130. tatastatmanidhinA nidhilAbhena nocaparijJAna iva parijane parikSINe, sarabhasamutsRjya caturantayAnaM digantaM yahatsu bAhakeSu, sA daridramadhyA dAridrayAdiva sahana ravigamAdekAkino tasthau / tathA tiSThantomimAM dRSTvA guNamAlAM priyaMvadeti tasyAH piga yagyo, 'pAnasamAmimAM matprANatrANAya vihAya kathamapanapA prayAmi / prayAntu mamAsavaH prAgetanmRtiprekSaNAt iti pRSThokRya tAM te ca na zAnAztyAmarthakzAyA adhImAkamizavastaSAM pratana yAhulyana kalitaM yunaM gAtraM yasya tasya bhAvastattA tayA svayaM svata: adhyagarUrvagAmibhiH pAdazcaraNa: adhyapeta ina sahina iva tana kariNAzromastakA upari pAdA bahavI bAlakAH zuSaDayotyApyopariztA tena sa abhyaMga mimiradhibhiH sahita itra yabhAviti mAvaH; uddayamAnarutpatadbhirthihaGgaiH pakSibhiH saMgatamaGgaM yasya tasya bhAvastayA, mahakSu zIghraM jana- 10 jivRkSayA janAn gRhItumiccha-yA pakSIkRtAH svIkRtAH pakSA garutI bana tathAbhUta iba lakSyamANo dRzyamAnaH, rabdhAniH prAptapAdaH kSitidhara iva parvata iva, adhaHkRtAni tiraskRtAnyAdhAraNasya niyantunivAraNAni yena tthaabhuutH| 10. tana iti-tatastadanantaram tatsaMniHdhanA gajendra saMnidhAnena nidhilAbhana saMpattimAptyA nIcaparijJAna ivAdhamajana viveka iva parijane parikarajane parikSINe vidrute sati sarabhasaM savegaM caturanyAnaM 15 zivikAmutsRjya tyaktvA vAhakai diganta kASThAntaM bahasu gacchaHsu satsu, daridaM kRzaM madhyamavalagnaM yasyAstadhAbhUtA sA guNamAlA dAridrayAdiya nirdhanasvAdava sahacavigamAta sahAyijanavidavaNAt ekA. kinI asahAyA tasya / tatheti-tathA pUnikA kAraNa tiSThantIM vidyamAnAm imAM guNamAlAM dRSTvA priyaMvadatinAmadheyA tasyAH priyasI priyAlI 'mama prANA matprANAsteSAM nANAya sadasurakSaNAya prANasamA prANasadRzIm imAM guNamAlAM vihAya apanapA nilaM jA satI kathaM prayAmi gcchaami| etasyA mRteH prekSaNamavalokanaM 20 yamarAja hI ho / usa hAthI kA zarIra jinakA mastaka nIcekI ora tathA paira Upara kI ora the aise saikar3oM vaJcoMse sahita thA isalie vaha aisA jAna par3atA thA mAno svayaM UparakI ora jAnevAle pairoMse sahita thA / usake zarIrapara kucha ur3ate hue pakSI bhI A baiThe the unase aisA jAna par3atA thA mAno zIghra hI manuSyoMko pakar3ane ke lie usane paMkha hI dhAraNa kara rakhe hoN| vaha pairoko prApta karanevAle parvatake samAna jAna par3atA thA tathA usane mahAvatako nIce 25 girA diyA thaa| 6160. tadanantara usa hAthI ke pAsa Ate hI guNamAlAke parijana usa taraha naSTa ho gaye-idhara-udhara bhAga gaye jisa taraha ki nidhi milanese nIca manuSyakA jJAna naSTa ho jAtA hai aura pAlakImeM lage kahAra bhI pAlakI chor3a zIghra hI dizAoMke anta taka-bahuta dUra bhAga gye| jisa prakAra daridratAke kAraNa saba mitra bichur3a jAte haiM aura manuSya akelA raha jAtA 30 hai usI prakAra patalI kamarako dhAraNa karanevAlI guNamAlA bhI usa samaya sava sAthiyoMke cale jAnese akelI khar3I raha gayI / guNamAlAkI eka priyaMvadA nAmakI sakhI thii| vaha guNamAlAko usa taraha akelI khar3I dekha vicAra karane lagI ki isa prANasadA sakhIko chor3a apane prANoM kI rakSAke lie nirlajja ho maiM kaise bhAga jAU~ ? isakI mRtyu dekhane ke pahale hI mere 1. ka. ga0 ttsttmnidhaanaat| 25 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 gadyacintAmaNiH [ 131 gajopadvabimboSThoM, baddhAJjaliH kuJjarasya purastAdasthAt / 6131. avasare'sminnAkarimakAgatistava paratropAjitasukRtavaibhavAdvibhava iva sa dhIraH kumAraH saMnyadhAt / vyathAcca taddazAnizAmanamAtreNa vijRmbhitakSAtradharmaH svamarmaspRgupadravavidrAvaNapravaNa iva praguNaM guNamAlA rakSaNAya tatkSaNe prayAsam / puna: pratimallavilokanAdullokaroSoddharasya 5 sindhurasya dAntaye dantayormadhye nijamaNikuNDala zailena gaNDazaileneva pracaNDaM prAhArSIt / anantara mantaritatajjivRkSAvego vetaNDazcaNDaroSaprasAritazuNDaH zUraprakANDasya tasyAbhimukhamabhyavartata, prAva tasmAna prAkpUrva mamApatraH mama prANAH prayAntu nigacchantu' inIyaM to bimboSThI ranaradanacchadAM tAM guNabhAlA pRSTIkRtya paznAkunya baddhAJjaliH satI kutarasya kariNaH purastAt agne asthAn / 6131. avasare'sminnini-asminnavasare tatkAlam paravAnyasmin janmani upArjitasya 10 saMcitasya sukRtasya puNyasya yaTa vaibhavaM tasmATa vimA taliTa jAkaritA gatiratarkitopasthitiH saH dhIro gambhIraH kumAro jIvakaH tatraiva gajendropadvasthAna eva saMnyadhAt nikaTastho'bhUt / vyadhAcetitadazAyA guNamAlAvasthAyA nizAmanamAtreNa vilokanamAtreNa vimbhito vRddhiMgataH bhAtradharmo yasya tathAbhUtaH svamarmaspRza upadravasya vidrAvaNe dUrIkaraNe pravaNa iva dakSa iba tatkSaNe tatkAle guNamAlArakSaNAya guNamAlA bApAya praguNaM prakRSTaM prayAsaM prayApnaM vyadhAcca cakAra ca / punariti-punastadanantaraM pratimallasya prati15 dvandvino vilokanaM tasmAt ullokaMna bhUyasA zepeNa kopenodarasya durdAntasya sindhurasya gajaraya dAntaye damanAya dantayodazanayomadhye gaNDazaileneva gapaDhopaleneva nijamaNi kRNDalazailena svakIyarasnamayakavaNAnapiNDena 'kuNDalaM karNabhUSAyAM tathA valayapAzayoH' iti vizvalocanaH, pracaNI tIvra prAhArSIt prajahAra / anantaramiti-sadanu antaritastirohitastajjighRkSAyA guNamAlAgrahaNecchAyA vego gyo yasya tathAbhUto vetaNDo gajaH caTaroSeNa tIvakrodhena prasAritA zuNDA karo vana tathAbhUta: san zUraprakANDasya vIraziromaNeH 20 tasya jIvakasya abhimukhaM saMmukham abhyavartata AmagAma prahA~ prahAraM kartuM prAvartata ca pravRto'bhUt / -- --- --.. .--... --. .--- --.-....--. ---- prANa nikala jAveM to acchA ho' aisA vicAra kara vaha usa bimboSThIko apane pIche kara tathA hAtha jor3akara hAthI ke sAmane khar3I ho gyii| 131. tadanantara jisa prakAra pUrvopArjita puNyake prabhAvase akasmAta Akara vaibhava samIpa A jAtA hai usI prakAra dhIra vIra jIvandharakumAra bhI usI avasarapara akasmAt Ate 25 hue vahA~ samIpa A phuNce| aura guNamAlAkI dazA dekhane mAtrase jinakA kSAtra dharma vRddhiko prApta ho gayA thA aise jIvandharakumAra usI kSaNa usakI rakSA karane ke lie usa taraha anukUla prayAsa karane lage jisa taraha ki mAno ve apane marma ko sparza karanevAle upadravako dUra karane meM hI nipuNa hoN| arthAt guNamAlAke upadravako apanA upadrava samajha usakA nirAkaraNa karane ke lie ve tatkAla taiyAra ho gaye / tadanagara pratidvandvIko dekhane ke kAraNa jo bahuta bhArI krodhase 30 uddaNDa ho rahA thA aise usa hAthIkA damana karaneke lie inhoMne usake dA~toM ke bIca meM apane maNimaya Rr3eke agrabhAgase itanA nItra prahAra kiyA mAno gaNDaula-choTe pahAr3ase hI prahAra kiyA ho / tatpazcAt jisakA guNamAlAko pakar3anekI icchAkA vega antarita ho gayA thA aisA hAthI tItra krodhase sUMDa phailAkara zUra vIroMmeM zreSTa jIvandharakumAra ke sAmane AyA aura 1. ka0 dhiirkumaarH| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / vRttAntaH ] caturyo sambhaH 203 rtata ca prahartum / tAdAtvikopAyaprayogacaturaH kumAro'pyanekapamanekaprakAramAyAsya, pariNamati tasminkariNi caraNamadhyena pravizya, pRSThato niragacchadatucchadhI: / sA ca mocitApi kumAreNa mocAsamorUmarimAtaGgakRtAtakA samajani / janitamadanabedanAvivazAGgI tanyaGgI tatkSaNasamAnItamanuyAyibhiradhiruhya caturantayAtamantaHpraviSTaM kumAramavalokanitumivAdhomukho, muhurmuharApatadbhiniHzvAsaratyuSNatayA marmaritAdharapallavairAkulitakucottaroyA, niruttaratayA dattanamagiraH priyasakhI: 5 khedayanto viveza vividhasaMnivezakAntaM nizAntam / 132. athainAM tuhinaparAmarzaparimmAnapaGkajinIsacchAyAM satvaramupetya mAtA duhitaraM tAdAviti -- tAdAvikAstAkAlikA ya upAyA rakSAsAdhanAni tapAM prayoge caturo dakSaH anucchadhIvizAlapratibhaH kumAro'pi anekapaM gajam anekaprakAraM yathA syAttathA AyAsya khakhinnaM vidhAya tasmin kariNi pariNamati tiyagadantaprahAraM katumudyate sati caraNamadhyana pAdamadhyana pravizya pRSTataH pazcAdAgena 10 niragacchat nirjagAma / sA ceti-mocAsamoruH kadalItulyasavidhaH sA guNamAlA , kumAreNa jIvakena mocitA'pi tyAjitApi gajendrAditi zeSaH mAramAtaGgena kAmakariNA kRta Anako yasyAstathAbhUtA samajani / janitati--janitayA samurapajhayA madanavedanayA kAmapIcyA vivAni parAyatAnyaGgAni yasyAstathAbhUtA tanvaGgI kRzAnI sA guNamAlA anuyAyibhiranugAmijanaiH tatkSaNaM tatkAla samAnItaM caturantayAnaM zivikAyAnam adhilya samadhiSTAya antaH praviSTaM hRdayamadhya praviSTaM kumAraM jIvaMdharam 15 abalokayitumitra draSTumiva adhomukhI namravaktA, muhurmuhurbhUyobhUyaH ApatabhirniHsaradbhiH, atyuSNatayA pracurauppayatayA mamarita zuSkapatrIkRtA'dharapAladA yastaH niHzvAsa. vAsocchvAsapabanaH AkulitaM caJcalIkRtaM kucottarIyaM stanoparivastraM yasyAstathAbhUtA niruttaratyA mUkIbhUtatvena dattanamagiraH pradattakrIDAvAzIkAH prahAsinIriti yAvat priyasIH giyAlIH khedayanto vividhasaMnivezai nAracanAbhiH kAntaM manoharaM nizAntaM bhavanaM 'nizAntapastyasadanaM bhavanAgAramandiram' ityamaraH / viveza prvishvtii| 20 6132. athainAmiti -atha gRhapravezAnantaraM tuhinasya himasya parAmarzana saMbandhana parimlAmA -.-..--......-- ...-. - --- .--. . -- unapara prahAra karane ke lie unnata huA / tAtkAlika upAyoMke prayoga karanemeM catura jIvandharamAra bhI usa hAthIko aneka prakArase khedakhinna kara jyoMhI vaha tirachA danta prahAra karane ke e tatpara huA tyoMhI usake pairoMke bIcase ghumakara pIchese nikala gye| vizAla buddhike raka jo the / kele ke stabhake samAna jisakI jA~ceM thIM aisA guNamAlAko kumArane yadyapi 25 . zrIke upadrava se chur3A diyA thA tathApi baha kAmarUpI hAtha ke AtaMka se yukta ho gyii| utpanna huI kAmako vedanAse jisakA zarIra vivaza ho rahA thA aisI kRzAMgI guNamAlA, saMvakoM ke dvArA tatkAla lAyI huI pAlakIpara savAra ho gharakI ora clii| usa samaya usakA mukha nIcekI ora thA aura usase aisI jA na par3atI thI mAno hRdayake bhItara praviSTa kumArako khane ke lie hI usane nIcekI ora mukha kara liyA thaa| bAra-bAra nikalatI evaM tIra garamose 3. adhara pallavako marmara-zuka patra-jaisA banA denevAlo sA~sAMse usake stanakI cUnarI hila rahI thii| aura kor3Ake vacana kahanevAlI priya sakhiyoM ko vaha uttara na deneke kAraNa khinna kara rahI thii| isa taraha calatI huI usane nAnA prakAra kI racanAosa sundara mahala meM praveza kiyaa| i 132. tadanantara tupArake sambandhase murajhAyI kamalinI ke samAna kAntikA dhAraNa 35 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 132 guNamAlAyA jIbaMdharasya caduHkhadInAkSaramaprAkSot--'mAtaH, kimiti bhavatI kaThoratarataraNikiraNatApitamaNAlinI glAnimanubhavati / nivedayanti ca nitAntatIniHzvAsa marutaH svAntasaMtApam / karikadarthanAdato bhavatyAH vi.mastyanyo'pi manyuhetuH :' iti / evamuktApi muktanizvAsA prativacasA nAzvAsayA mAsa mAtaraM maMdirAkSI / adhAdhikSoNAzamabhiSaGgAdaGgajAyAH kimanAkramaNena kigvidagrahANAM 5 grahaNenAhA svidapareNa kenApi vA vivAge'yamA virAsoditi vitarkavihvalaganArA gatAyAM mAtari, sahapAMsUkrIDAparica: pezalo: priyasakhIrapi nidrAmiNa vidrAvya samutsAritasakala parivArA, pravizya zayanagRhaM zathIyanipatitAGgI, niraGkuzanipatadana zanighaNa bhUtA, prabhUtakumArasaukumAryasampatanusa. yA pakSajinI padminI nasvAH sa rakAmA saMzA nA muhAra putrI sadara za bamutya mAtA dugna dAnAnya. rANi yasmin tadyathA syAttathA apAzIta--'mAtaH, strIjanAcitaM saMbudvivacanam kiM. kaMna kAraNena 1. itItthaM bhavatI kaThorata rastIkSaNataraistaraNikiraNa: sUryarazmibhistApitA yA mRNAlinI kamalinI nahuna glAni mlAna sAmanubhavati / nivedayantIti-nitAntamaHyantaM tIvAzca te niHzvAsamastazceti nitAntatIvanizvAsamAta uSNatarazvAsocchvAsaghAyavaH svAntasaMtApaM manastApaM nivedayanti ca sUcayanti ca / ato'smAna karikadarthanAna gajanipIunAt anyo'pItaro'pi ki manyuInuH zokakAra m asti / ' iti / evamiti-evamanena prakAreNa umApi nigaditA'pi munanizvAsA yakazvAsocchvAsA madirAkSI 25 mattalocanA pratidhacasA pratyuttareNa mAtaraM jananI nAzvAsayAmAsa na saMtopayAJcakAra / atheti-athAnantaram . AdhikSINAyAM mAnasikavyathAdhyathitAyAm, aGgajAmA: puzyAH kimayaM vikAra, abhiSanArapaH bhavAt kim anAkramagena kAmopagraheNa kiMsvidathavA grahAgAM rAvAdInAM prahageta ApareNa vA kenApi kAragana nimittena vA bhAvirAsIt prakaTIvabhUva iti vitaNa vivAraNa vihvalaM manI yapyAstasyAM mAtari gatAyAM satyAm, sahapAMsuphrIDAyAH sahadhUlikelyAH paricayana paMzalA manoramAH priyasakhorapi prItimAjanavayasyA bhapi 10 nidrAmiSeNa 'mama nidrA samAyAti' iti jyAjena vidrAvya dRrIkRtya samutsArito dUrIkRtaH sakala parivAroM yayA tathAbhUnA satI zayanagRha zayyAgAraM pravizya zayanIye zalyAyo nipatitamaGgaM yasyAstathAbhUtA, niraGkuzaM svacchandaM yathA syAttathA nipatatAm anaGgazarANAM kAmabANAnAM niSaGgIbhUtA-ipudhIbhUtA karanevAlI putrI guNamAlAke pAsa dazAna ho jAkara mAtAne duHkhase dona akSaroM kA uccAraNa karatI huI pUchA ki beTI ! kyoM tU isa taraha atyanta tIkSNa sUrya kI kiraNoM se tApita mRNAlinIke 5 samAna glAnikA anubhava kara rahI hai ? atyanta nItra ivAsocchavAsako vAyu tere hRdayake saMtApako prakaTa kara rahI hai| isa hastipIr3Ake sivAca tere duHkhakA kAraNa kyA aura bhI kucha hai ?' mAtAke isa prakAra kahanepara bhI isa madirAkSI ne pratyuttarase mAtAko santuSTa nahIM kiyA--usane kucha uttara nahIM diyaa| tadanantara mAnasika vyathAse kSINA evaM nimnAMkita vicArase bihvala cittako dhAraNa karanevAlI mAtA jaba yaha socatI-socatI calI gayI ki putrIkA yaha vikAra kyA tItra Asaktise utpanna hai ? yA kAmadevakai AkramAse, yA grahoM ke grahaNase athavA anya kisI dUsare hetuse prakaTa huA hai ? natra lidrAke bahAne sAtha-sAtha dhUli kor3Ake paricayase komala priya sakhiyoM ko bhI vidA kara guNamAlAne samasta parivAra ko apane pAsase dura haTA diyA / baha zayyAgRha meM praveza kara bistara para par3a gyii| binA kisI rokaTokake par3ate hue kAma ke bAgose vaha narakaza ke samAna ho gayI / usakA anta:karaNa jIvandhara 1. ya0 kha0 ga tApitAMcanamRNAlinIva / 2. 300 kimutAnyo'pi manyuhe / 3. ma0 eka muktA prtivysaa| 4. bha. paricayapezalapriyasakhorAMpa / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 -snehAsamivRttAntaH] caturtho lambhaH smrnnsrnnisNcrdntHkrnn| tadupalambhopAyAnveSaNalampaTamatiH krIr3AzukaM zokaprahANaye pANI kuryatI, sarvamasmai samIhitamAvedyate vidyate kimayopAya iti sapraNayaM savaparNa sAnunayaM sanIDaM cAnyeyukta / sa ca kIraH, 'krimamba kAtaryeNa / kAryamidagavanI cetpAryata eva mayA sAdhayitum' iti sadhIraM samabhyadhatta / sA ca madanakRtonmAdA pramadA pramANasya parAM koTi kor3AzukavacasA sadyaH samAsAdya tameva sAtyaMdharisakAze sasaMdeza prAhiNot / sa ca vihaGgamo vihAyasA sahasA 5 patanparitaH paribhramya parizramacchedAya gandharvada tAgRhodyAnagatasya kasyacitkavalitAkAzAbAzasya zAkhina: zAkhAgre savipAdaM niSIdati sma / / 6133. sa cAmasitamadahastimadADambaraH kumAraH punamArakaranipatavAsArakusumapatri. prabhUtA bhUthiTA yA kunA va samApasaMda madutvasaMpattistasyA anummaraNasaraNI cintanabhArga saMcarad antaHkaraNaM mano yasyAstazabhUtA, tasya kumArasyApalambhasya prApteH ya upAyAstavamanveSaNe'nu- 10 mArgaNe lampA matiyasyAstathA bhUtA satI, zokAhANaye zokadUrIkaraNAya krIDAzuka kailikari pANo kare kurvatI bhasmai keli zukAya sarva nikhilaM samAhitamabhilaSitam Avedha kathayitvA 'kim atropAyastatmAptisAdhana vidyate' iti sapraNayaM sasnehaM sakRpaNaM satyaM sAnunaya manunayasahitaM sabII salaja anvayukta papraccha / sa ceti-sa gha kIraH zukaH 'araba, kAtaryaNa denyena kim / idaM kAryam avanI vasudhAyAM cet tarhi mayA sAdhayitumeva pAyate zakyate' iti sadhIraM pragalbhaM yathA syAttathA samabhyavatta kathayAmAsa / 15 sA caMti-madanena mAreNa kRta unmAdI yasyAstathAbhUtA sA pramadA ca guNamAlA ca krIDAzukavacasA kelimerivacanana pramANasya yAthAryasya parAM caramA koTiM sImAnam sadyaH satvaram samAsAdya tamaMva koDAzu sasaMdeza saMdezasahita sAtyaMdharisakAze jIyaMgharasamIpa prAhiNot preSayAmAsa / sa ceti-saca vihaGgamaH pakSI vihAyasA vyomnA sahasA igiti patan gacchan paritaH samantAt paribhramya parizramacchedAya zrAntidUrIkaraNAya gandharvadatAgRhodyAnagatasya khagendranandinIgRhArAmasthitasya kavalito prasta AkAzAva- 20 kAzo yena tasya kasyacin zAkhino viTarinA zAkhAgre saviSAdaM yathA syAttathA niSAdati sma niSaNNo'mat / 6133. sa cApahasiteti-apahasitastiraskRto madahastinI gandhagajasya madADambarI yena tathAbhUtaH sa ca kumArI jIvakaH punastadanu mAraraya smarasya karAbhyAM hastAbhyAM nipatan AsAro dhArAsaMpAto kumAra kI atyadhika sukumAratAmeM saMcAra kara rahA thaa| unhIMko prAptike upAya khojane meM usakI 25 buddhilIna thii| antameM usane zoka dUra karane ke lie krIr3Azukako hAthameM le use apanA saba manoratha batalAyA aura usase sneha, dInatA, anunaya aura lajjAke sAtha pUchA ki isa viSayameM-jIvandharakI prApti meM kyA koI upAya hai ? krIDAzukane bar3I dhIravAke sAtha kahA ki he mAna: ! donatAse kyA kAma hai ? yadi yaha kArya pRthvIpara hai to mere dvArA avazya hI siddha kiyA jA sakatA hai / kAmake dvArA kiye hue unmAdako dhAraNa karanevAlI guNamAlAne krIDA- 30 zukakai ukta vacana se pramANakI parama koTiko prApta kara zoghra hI usI krIDAzakako sandeza ke sAtha jIvandhara kumAra ke pAsa bhejaa| vaha panI bhI AkAzamAgase sahasA ur3atA huA cAroM ora ghUmA aura anta meM thakAvaTa dUra karane ke lie gandharvadattAke ghara ke kisI aise vRkSa kI zAkhAke agrabhAgapara ki jo AkAzake avakAzako AcchAdita kara rahA thA vipAdasahita vaiTa gyaa| 6133. tadanantara jinhoMne madamAte hAthI ke madADambarakI ha~sI ur3AyI thI, kAmadeva1. ma0 sau kumArya saJca ra dantaH- / 2. pAryate satyameva / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 gadyacintAmaNiH [ 133 guNamAlAyA jovaMdharasya - patanaparavazagAtraH, kartavyAntaraM vismRtya vividhaprayoga caturasahacaracArugorSvapi gajanimIlanaM kurvan, gurutaraguNamAlAbhilASabhAravahnakhinna iva svinnavapuH, atyuSNamAyataM ca niHzvasya nijAvasathamabhyetva nivAritanikhilAnuyAyivargaH svargaukasAmapi durAsadaM nijaisadanodyAnamAsadat / tatra kvacitpracchAyazItale mahItale niSaNNo viSaNNahRdayaH svahRdayaniviSTAM tAM bimboSTIM vahirAnIyeva pratyakSayitukAmaH tatkAminorUpamabhirUpo'yamakhilakalAsu kvacidatividyaGghaTe prakaTitatadavasthAmAlikhat / atha tAmA lekhyagatAmanyAdRzAbhikhyAmatidInanayanAmadhikaparimlAnavadanAmAgalitavasanAmatyuttragArAnAmadhyAjakaruNA vahAM guNamAlAmAlokya kuruvaMzazikhAmaNiraho mahimA makara - 206 10 yaM tathAbhUtA meM kusumapaciNaH puSpazarAsteSAM patanena paravazaM parAyataM gAtraM zarIraM yasya tathAbhUtaH, anyatkartavyamiti kartavyAntaraM kAryAntaraM vismRtya vividha yoge nAnAprayoge caturA vidagdhA meM sahacarA mitrANi teSAM caarugi| ramaNIyavANyastAsvapi gajanimIlanamupekSAM kurvan gurutarAM bhUyiSTaze yI guNamAlAbhilASamArasvasya vahanena dhArayana khinnaH zrAntastadvat svinnaM svedAktaM vargAtraM yasya tathAbhUtaH san atyuSNam AyataM dIrghaM ca niHzvasya nijAvasathaM svakIyasadanam abhyetya samAgatya nivArito niSiddho, nikhilI'silo'nuyAyivargo'nucarasamUho yena tathAbhUtaH svargekasAmapi devAnAmapi durAsadaM durlabhaM sadanodyAnaM manopatram AsasAda / tatreti tatra gRhodyAne kvacitkutrApi prakRza chAyA pracchAyaM tena zItalaM 15 ziziraM tasmin mahItale bhUtale niSaNNa upaviSTaH viSaNNahRdayaH khinnacetAH svahRdayaniviSTAM svasvAntasthitAM tAM viSTarakkaradanacchadAM guNamAlAM bahirAnIya tatkAminIrUpaM guNamAlA saundarya pratyakSayitukAma itra pratyakSaM draSTumutsuka iva akhilakalAsu nikhila vaidagdhaSu abhirUpa vidagdho'yaM kumAraH kacit kasmiMzcidapi ativizaGkaTe vizAlatare paTe tasyA avasthA tadavasthA prakaTitA cAsau tadavasthA prakaTitatavasthA tAM prakaTitaguNamAlA zAm alikhat gajopadravakAle guNamAlAyA yAvasthAsIt tAM citrapade 20 li lekheti bhAvaH / atheti -- athAnantaram AlekhyagatAM citragatAm, anyAdRzI svAbhAviketarA abhikhyA zobhA yasyAstAm, atidIne dInatAvahe nayane yasyAstAm adhikaM yathA syAttathA parimlAnaM malinaM vadanaM mukhaM yasyAstAm, Aga. latamotpatitaM vasanaM vastraM yasyAstAm, amyulbaNamatyutkaTaM vyasanaM duHkhaM yasyAstAm, adhyAjakaruNAvahAM nizcaladyAdhAriNIm guNamAlAm Alokya, kuruvaMzazikhAmaNijIvaMdharaH hAthase vAravAra par3ate hue puSpamaya vANoMse jinakA zarIra paravaza ho rahA thA, anya saba kArya bhUlakara jo nAnA prakAra ke prayogoM meM catura mitroMkI sundara sundara cANI meM bhI upekSA kara rahe the, guNamAlAkI abhilASArUpa bahuta bhArI bhArake dhAraNa karanese khinna hue ke samAna jinakA zarIra pasInAse tara ho rahA thA, atyanta garama aura lambI-lambI sA~se bharate. apane ghara Aye the aura ghara Ate hI jinhoMne samasta anuyAyiyoM ko dUra kara diyA thA hue jAM aise jIvandharakumAra devatAoMke lie bhI durlabha apane ghara ke udyAna meM Aye / tadanantara jo 30 vahA~ saghana chAyAse zItala kisI vRkSa ke nIce baiTha gaye the, jinakA citta kheise yukta thA, jo apane hRdaya meM sthita usa vimboSThIko bAhara lAkara hI mAno usake rUpako pratyakSa dekhanA cAhate the, evaM jo samasta kalAoM meM nipuNa the aise jIvandharakumArane kisI vizAla paTapara usakI usa prakaTita avasthAko likhA- hAthake upadrava se pIDita guNamAlAkA citra banAyA / tatpazcAt jisakI zobhA dUsare hI prakArakI ho gayI thI, jisake netra atyanta dona the, 35 jisakA mukha adhika murajhA gayA thA, jisakA vastra nIce kI ora khisaka gayA thA, jo bahuta bhArI duHkhakA anubhava kara rahI thI aura jo nizchala karuNAko dhAraNa kara rahI thI aiso 25 1. ma0 nijasadanI / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . - snehAsaktivRttAntaH] caturthoM lammaH dhvajasya, sAkSAdiva to saMnihitAmamanyata / yatastAM paJcazaravaJcito'yamavAJchadAliGgitum, Arabhata tasyai kimapyAvedayitum, viSodati sma tasyAM joSamavasthitAyAm / / 6134.evamavasthAntara gacchatyanucchatadAsaGgArasarakAGgaje itarataruviranilIna sakelIzukaH sAkUtaM sasaMbhramaM ca saMbhramantamenaM prasAritazirA:suciramutpazyan 'ayamevAsmAbhiranviSTo viziSTaH / spaSTamayamapyAviSTa iva madanagraheNa / guNamAlayA bhaNitamidaM cihnamapyahrAyArimannavisaMvAdamaznute / tata- 5 stamupasami' ityAracitavicAra: kumAranikaTamATIkate sma / kumAro'pi savismayaM sAzaGkhaca sapatramenaM patriNamudrIkSya na kevalo'yam / na hi nirAzaGkavihaGgamamAtrasya trAsaM nivartya mrtysniiddaagtighittiiti| 'aho makaradhvajasya mArasya mahimA' to citralikhita sAkSAt saMnihitAmiva nikaTasthitAmiva amanyata / yatI asmAkAraNAt paLazaravaJcitaH kAmapratArito'yaM jIvadharastAm AliGgitam avAJchata iyepa, tasyai guNamAlAya kimapi guhA tatvamiti yAvat AvedayituM kathayitum Aramata tatparAbhUta, tasyAM guNamAlAyAM 10 joSamavasthitAyAM tUSNIM vidyamAnAyAM viSIdati sma vipapaNAbhUna / / 125. evamiti- evamanena prakAreNa tasyAmAsaGgastadAsaGgaH, atucchazcAsau tadAsana zve. tyatucchatadAsajastasmAn tIvrataratadAsaH satyaM dharAGgaje jIvaMdhare avasthAntaraM dazAntaraM gachati sati, tuGgataratarazikhare samunnatazAkhizAkhAyo nilInaH sthitaH sa keplIzukaH krIDAzukaH sAkRtaM sAbhiprAya sasaMbhramaM ca savilAsaM ca bhramantaM saMgharastam enaM kumAram prasAritazirAH prasAritamastaka suciraM sudIrgha- 15 kAlam utpazyan vilokayan 'ayameva eSa evAsmAbhiH anviSTo'numAgito viziSTo'sAdhAraNaH puruSaH / spaSTaM vyapham ayamapi madana graheNa smarapizAcena AviSTa ivAkrAnta ina dRzyata iti zeSaH / guNamAlayA bhaNitaM niveditaM cihnamapi lakSaNamapi ahvAya zIghram asmin avisaMvAda virodhAbhAvam aznute vyApnoti / tataH kAraNAt taM dRzyamAnaM janam upasami sasya samIya gacchAmi' itItyam Aracito vicAro yena tathAbhUtaH san kumAranikaTaM jIvaMdharAbhyarNam bhATokate sma Agamat 'TIkR gatau / 20 kumAro'pIti-kumAro'pi jIvaMdharo'pi savismayaM sAzvayaM sAzakaM ca sapatraM panasahitam enaM patriNaM pakSiNam udvIkSya-udavalokya 'na kevalo'yaM vihaGgamaH / hi ato na vihaGgamamAtrasya pazimAtrasya nirAza niHzava yathA syAttathA vAsaM bhayaM nivasyaM dUrIkRtya bhayaMsanIdAgatiH puruSapAzrvAgatiH jAghIti saMghaTate / usa cinalikhita guNamAlAko dekha kuruvaMjhake zikhAmaNi jIvandhara kumAra sAkSAt nikaTameM sthita jaisI mAnane lage yaha kAmakI hI Azcaryajanaka mahimA thii| kyoMki kAmase pratArita 25 ho jIvandharakumAra usakA AliMgana karanekI icchA karane lage usake lie kucha rahasyapUrNa vArtA batalAne ke lie taiyAra ho gaye aura usake cupa rahanepara vipAdayukta ho gaye-khedakA anubhava karane lge| 6134. isa prakAra gaNamAlAkI bahuta bhArI Asaktise jaba jIvandharakumAra dusaro hI avasthAko prApta ho rahe the taba bahuta bhArI U~ce vRkSa ke zikharapara baiThA huA vaha kra.DAzuka 30 khAsa abhiprAya evaM saMbhramake sAtha bhramaNa karate hue ina jIvandharakumArako apanA zira pasArakara bahuta dera taka dekhatA rahA / vaha vicAra karane lagA ki hama jisa viziSTa puruSako khoja rahe haiM vaha yahI hai| yaha bhI to spaSTatayA kAmarUpI pizAcase AkrAnta-jaisA dikhAI de rahA hai / guNamAlAne jo cihna kahA thA vaha zIghra hI isameM binA kisI vivAdake ghaTita hotA hai / ataH maiM isake pAsa jAnA hU~', aisA vicAra kara vaha jIvandhara kumArake pAsa gyaa| 31 jIvandhara kumAra bhI vismaya aura AzaMkAke sAtha isa patrasahita pakSIko dekhakara vicAra 1. ma0 cihnmlaay| Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH 1. guNamAlAyA jIvaMdharasya cabADhamanena ca krIDAzukena bhavitavyam / kiM cAyaM zukaH kiMzukAtizAyicaJcupuTe dhatte kimapi patramapi / diSyA sApi kimasmadyate yAsmAnityamunmattayati / acintyAnubhAvaM hi bhavitavyam / puSpabANo'pi vA niSphalaprayAsaH kimasmAsveva sAya saMghale / saMgamayitumAvAM samutsukasya tasya tasyAmapi viddhAnAM hi manoSitasiddhiH' itItyamanyathApyamanyata / tathA manyamAnaM mAramahanIyaM 5 kumAramAdarAdabhipraNamya saprazrayaM samarpitarAMdeza: samutkSipya dakSiNapAdaM yamidaM papATha kroDAzukaH / 208 20 $ 135. viSayeSu samasteSu kAmaM sa phalayansadA / guNamAlAM jaganmAnyAM jIva tvaM jIvatAcciram // ' bAda 10 spaSTam anena ca krIDAzukena kalIkIraNa savitavyam gAveM prayogaH / kiM ca, anyat kimapi ayaM zukaH kiMzukAtizAyicambupuDhe palAzapuSpAtizAyitrariTe kimapi patramapi lekhalamapi dhatte dadhAti / diyA devena sApi guNamAlApi kim asmadyate ahamivAcarati yA asmAn itthamanena prakAreNa unmattayati unmattaM karoti / acintyo'vicAryo'numAvaH prabhAvo yasya tathAbhUtaM hi bhavitavyaM bhAvi mavartIti zeSaH / puSpabANo'pi vA kAmo'pi vA niSphala prayAso moghodyogaH san kim asmatsveva sAyakaM bANaM saMdhatte / AvAM dvau saMgamayituM melayituM samutsukasya samutkaNThitasya tasya madanasya tasyAmapi guNamAlAyAmapi vidvAyAM satyAM kRtavraNAyAM satyAM hi manISita siddhiramilaSitasiddhiH', itItyamanyathApi anya prakAreNApi amanyata manyate sma / tathA tAdRzaM manyamAnaM jAnantaM mAra hava mahanIyastaM kAmpUjanIyaM kumAram AdarAt abhipraNamya namaskRtya saprazrayaM savinayaM samarpitaH saMdezo yena tathAbhUtaH san dakSiNaM vAmetaraM pAraNaM samutkSipya samutthApya dadyamidamadholikhitaM krIDAzukaH papA 6 135. viSayeSviti - he jIva, he jIvaka, tvaM sadA kAmaM yathecchaM yathA sthAttayA jaganmAnyAM jagatpUjyAM guNamAlAM guNasantatim pakSe guNamAlAnAmnI kanyAm samasteSu viSayeSu saphalayam ciraM dIrghakAlaM yAvat jIvatAn jIvito bhava / anuSTub chandaH / 25 karane lage ki 'yaha kevala pakSI nahIM haiM kyoMki kevala pakSIkA niHzaMka ho bhaya chor3akara manuSya ke pAsa AnA saMgata nahIM hotA / nizcita hI ise krIr3Azuka honA caahie| isake sivAya yaha pakSI palAza puSpako parAjita karanevAlI coMca meM kucha patra bhI dhAraNa kara rahA hai| bhAgyavaza vaha guNamAlA bhI, ki jo hameM isa taraha unmatta banA rahI hai kyA hamAre hI samAna AcaraNa kara rahI haiM ? bhavitavya kI mahimA acintya hai / athavA kAmadeva bhI niSphala prayAsa ho kevala hamAre Upara hI bANa dhAraNa karatA hai / yadi kAmadeva hama donoMko milAnA cAhatA hai to guNamAlA bhI viddha honepara usake manorathakI siddhi ho sakatI hai / isa taraha tathA anya taraha bho jIvandharakumArane vicAra kiyaa| usa prakArakA vicAra karanevAle evaM kAmadeva ke samAna prazaMsanIya jIvandharako bar3e Adarase praNAma kara tathA vinayapUrvaka sandeza sunAkara dAhinA paira Upara uThA kIr3Azukane yaha iloka par3A | 6 135. 'viSayeSu samasteSu kAmaM saphalayan sadA / guNamAlAM jaganmAnyAM jIvayaJjIva tAcciram // samasta viSayoM meM icchAnusAra sadA saphala hote hue Apa jagata dvArA mAnanIya guNakI paMktiko ( pakSa meM guNamAlA nAmakI kanyAko ) jIvita rakhate hue cirakAla taka jIvita raheM / 35. 1. va.0 kha0 ga0 jIvatvaM jIvatAcciram / he jIva ! he jIvaka tvaM vardhasya iti Ti0 ma0 jovayajJjoktAcciram / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -snehAmanivRttAntaH caturthI lambhaH 136, tadupazrutya vizrutavizvabaMduSyo'yamamuSya pANDityamaticaturaM saMbhAvya sasaMbhramaM maMdezaM baacyaamaag| AsoccAsya tatkanyAlikhitamananyajaga jAtasaMjvarasya saMjIvanauSadham / abudhyata cAtmAnamadhyaprayAsaM gandhotkaTayUnuH / prAdepocca saM ganopI manISitArthasamarthanaparacaturavacana garbhapratigamalAbhena praguNApA mamatApAnI hI DAkam / $ 135. sA ca tadAgamanaM pratIkSamANA pratikSaNavijambhamANotkaNThA 'kimayaM zukrastaM 5 janaM pazyemamAhitamapi nAga sAdhayet / kadA vA samAgacchet / ' ityutpannamatimadgrIvA cAtakIva jImUtAgamanArayA gaganaM samudrIya saviSAdaM niSasAda | tathA bhiSIdantI nirantaranipatadAyallaka-.. 6536. nadupazrutyati-tatpadyamAzIrzadAtmakaM upatya nizamya vizrata prasiddha vizvavaiduSyaM nikhilapApityaM yasya tathAno'yaM jIvaMdharaH amupya krIDAzakasya pAgi ityaM caiduSyam ati caturamattividagdhaM saM mAvya sasaMbhramaM saMbhramaNa sahitaM saMdezaM vAcayAmAsa kathayAmAsa / mAmAcca babhUva ca kanyA- 10 likhitaM tat patram ananyajena kusumapuNA saMjAtaH saMjvaro yasya tathAbhUnasya asya jIvakasya saMjIvanauSadhaM prAgapradoSadham / anudhyata ca-amanyata ca gandhotkaTasUnujIbaMdhara AtmAnam avadhyaprayAsa saphala prayalam / prAhaporaceti-prAha pAtpreSayAmAsa ca sa manISo buddhimAn jIbaMdharo manISitArthasyAbhilapitAthasya samarthanaparANi caturavacanAni vidagdhavacAsi gameM yasya tadhAbhutaM yatpranipagnaM tasya lAbhana mAnyA praguNaH pracuraH prahapoM yasya naM krIDAzuka kelIkAram guNamAla. sanI I guNamAlAsamIpam / / 6137, sA ceti-sA ca guNamAkA ca tadAgamanaM krIDAzukapratyAgamanaM pratIkSamANA pratikSaNaM prati samaya vijambhamANa, vardhamAnotkaNThA samotsukyaM yasyAstathAbhUtA 'kimayaM zukaH kIraH taM janaM jIbaMdhara pazyan samAhitamapi manISitamapi sAdhayet / kadA vA samAgacchan' saMbhAvanAyAM liGa', inyutpannA matiryasyAstathAbhUtA, utthApitA grIvA yasyAH sA, jomUtasya maMghasyAgamana AsthA yasyAstathAbhUtA cAtakIva gaganaM namo samudrIzya samavalokya savipAda sakhedaM yathA syAttathA niyamAda , nipaNNA'bhUn / tatheti-yA tena prakAreNa niSIdantI sapani nirantaramanavarataM nipatantI ya I 136. jinakA samasta viSayoMkA pANDitya prasiddha thA aise jIvandharakumArane krIr3Azukake ukta lokako sunakara tathA usake atyanta catura pANDityako prazaMsA kara zovratAse sandezako baaNcaa| kanyA dvArA likhA huA vaha sandezapatra kAmaJcarase pIr3ita jIvandharakumAra ke lie saMjIvana aupadha huaa| unhoMne apane Apako saphala prayAsase yukta smjhaa|| tadanantara buddhimAna jIvandhara kumArane abhilaSita arthake samarthana karane meM tatpara catura vacanoMse yukta badalekA patra prApta honese jisakA harSa bahuta bar3ha gayA thA aise usa kroDAzukako guNamAlA ke pAsa vApasa bheja diyaa| 13.7. udhara kSaNa-kSaNa meM jisakI utkaNThA bar3ha rahI thI aisI guNamAlA krIDAjhukake AgamanakI pratIkSA karatI huI vicAra kara rahI thI ki yaha zuka kyA unheM dekha sakegA? 30 manorathako siddha kara sakegA ? athavA kara vApasa AyegA? isa prakAra vicAra karatI huI vaha megha Agamana meM zraddhA rakhane vAlI cAtakAke samAna garadana Upara uThAkara AkAzako aura dagyatI huI vipAdasahita baiThI thI / tadanantara jo usa prakAra pratIkSA karatI huI vaiThI thI, 1. ma . sa manIpitAdhasamarthana-! 2. Apalaka: madanaH, iti Ti0 / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 138 guNamAlAyA jIvaMdharasya cabhallabAhulyAdakalyAmakalyANA kRttimArAdAlokya zukastA vicchAyAvamAnamavacchettumalaM pragalbhastalpazaraNAM guNamAlAM samabhyagamat / tathA sA ca tamantarikSa evaM vIkSamANA, prasabhaM pratigRhya vADhaM parirabhya harSAyubhiradhvamamivApahatumabhipiJcantI, muJcatI romAJcam, muhuH zirasyAghrAya muhUrta muddAmasaMbhramA vAmomAkSipandena paricitanimittalAbhena prAgeva sUcitazubhAgamA, zukamukha5 prasAdovatAM punaruktAM samIhitasaMprAptiM sAtyaMdharisaMdezataH saMdehavikala mAkalayat 1 OM 138. tatastAM maJjubhASiNIM kicidgalamanasyAM vayasyAmukheneM vasantabandhuvikAracihnena jIyaMtraratAsthayA samupasthitatadavasthA samupalabhya pitarI bhRzaM prINantI 'guNamAlaiva satyamiyaM guNamAlA, yadiyamapahastitAsthAnagatAsthA sarvathA yogye bhAgyAdRte durlabhe vallabhabuddhi 210 AyallakabhallA madanamahalastAM bAhulyAdAdikyAt akalyAmastrasyAm, akalyANI AkRtiryasyAstAm 10 tatvazaraNa rAyyAvatinAM guNamAnAm ArAda hasana 'AdarasatIpayoH ' ityamaraH, Alokya dRSTTA vicchAyAvamAnaM niSprabhatAcamAnam avacchetuM jJAtum alaM prAbhaH zukaH samasyagamat samIpaM jagAma / tatheti -- tathA tena prakAreNa sA ca guNamAlA ca taM gurum antarikSa evaM namasyeva vIkSamANA trilokamAnA prasabhaM haTAn pratigRhya kareNa gRhItvA bADhaM sAtizayaM parirabhya samAliGgaya zraJcazramaM mArgakhedamapahartumitra harSAzrubhiH abhiSiJcatImA pulakaM muJcantI davatI, muhurbhUyaH zirasi mUrdhni AghAya nAsAviSayIkRtya muhUrtta 15 muhUrttaparyantam udAsasaMbhramA utkAvilAsA vAmoruH sumatridhaH vAsAkSispandana dakSiNetara netraspandanena paricitanimittalAbhana prAganubhUtanimitaprApyA ca prAtra pUrvameva sUcitaH zubhAgamo yasyAstathAbhUtA satI zukasya prasAdena prasannatayokta! tAM tathAbhUtAM punaruko punarudIritAM samIhitasaMprAptiM vAAirthaprApti sAtyaMdharisaMdezato jIvaMgharasaMdezato saMdehavikalaM niHsandehaM yathA syAttathA Akalayat jJAtavatI / 16. tanastAmiti -- tatastadanantaram tAM majjubhASiNIM subhASiNIm kiMcit manArA vigalat 20 yad vaimanasyaM yasyAstAM vayasyAmukhena sahacarIvaktreNa vamanta dhurmadanastasya vikArasya cihnaM tena jIvaMdharagatAsthayA jIvakAbhilaSitena samupasthitA tadavasthA yasyAstathAbhUtAM samupalabhya pitarI mAtApitarau bhRzamatyartham prINanta saMtuSyantI 'iyaM guNamAlaiva sabhyaM yathArtha guNamAlA guNapaktiH, yadyasmAtkAraNAt iyam apahastitA dUrIkRtA asthAnagatA apAtra saMbandhinI AsthA yayA tathAbhUtA satI sarvathA sarva nirantara par3ate hue kAma ke bANoMkI adhikatAse jo asvastha jAna par3atI thI, jisakI AkRti 2.5 amaMgala rUpa thI tathA bistara hI jisakA zaraNa thA aisI guNamAlAko AdarapUrvaka dekha, niSprabhatAkA kAraNa jAnane meM atyanta catura kor3Azuka usake sammukha gyaa| tadanantara usane AkAzameM dekhate hI usa krIr3Azukako jabaradastI pakar3a liyA, usakA khUba AliGgana kiyA, mArgakI thakAvaTa dUra karaneke lie hI mAno harSAzruoMse usakA abhiSeka kiyA, svayaM romAMca chor3e, zirapara bAra-bAra sU~ghA aura svayaM utkaTa saMbhrama se yukta ho muhUrta-bhara baiThI rahI / 30 yadyapi cAyIM A~kha ke phar3akane se tathA paricita anubhUta nimittake milane se use zubha samAgamako sUcanA pahale hI mila cukI thI tathApi usane zukake mukhakI prasannatA se kahI huI manorathakI punarukta prAptiko jIvandharakumArake sandezase niHsandeha jAna liyA ! $ 138. tadanantara jisakI udAsInatA kucha-kucha naSTa ho gayI thI aura jo madhura bhASaNa karane lagI thI aisI guNamAlAko, sakhIke mukhase tathA kAmavikAra ke cihnase jIvandhara 35 sambandhI anurAgake kAraNa ukta avasthA se sampanna jAnakara usake mAtA-pitA bahuta prasanna hue / 'cU~ki yaha anya ayogya puruSameM Adabuddhiko dUra kara sadA tathA saba prakAra se yogya 10 kalyANakRtipAdaka 2 0 smukhe vasanta vasanta vandhu / 3. ma0 sarvadA sarvayA / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -trivAha vRttAntaH ] caturthoM lambhaH badhnAti' iti sphAramupalAlya duhitaraM tatkalyANaparAyaNAyabhRtAm / prAhiNutAM ca gandhotkaTasavidhe vividha_duSyAvAmupyAvaNI varSIyAMsI purusso| tAvadhi sAdarabharamabhyetya tamibhyapatimiyattAdUramitarAsaMbhavaM tena saMbhAvitau ca 'tatrabhavatoH kimatrAgamane prayojanam ? niyojayatAM samohite mAM karmaNi' iti sAnunayamanuyukto cha muhurvavatumIpsitamupAkramAtAm--'ayi mahAbhAga, dhAtrItale 'tava putrAya naH putrI samarpayAma iti na prasati vyavahAraH / nApi bhavatastanayasya 5 bhuvanapratIkSyatvAdapekSyate'smAbhirayamarthaH / zrutvedamatrabhavAn pramANam' / iti sakRpaNaM rApraNayaM ca prakAraMNa yogya bhAgyAhata devA binA dulaM dumaya vallapabundri bhAbhiyaM nAti' igi sphAramatyanta yA syAttathA duhitaraM punIma upalAlya :zasya tasyAH kalyANaM tatkalyA namina parAyaNI abhUtAm / prAhiNutAM ca prapayAmAsa tuzca gandhotkaTasavidhe vaizyapati ramApaM vividhabaMdupyo nAnAprakArapANDityo AmunyAyaNI kulInI varSIyAnsau vRddha tarI purupau| tAvapIti-tau purUmAvapi taM pUrvoktam imyapati 10 dhanikupati gandhotkaTaM sAdarabharam zrAdarAtizayayuna. yathA syAttathA abhyatya saMmukhaM gatvA iyattAdUraM maryAdAtItam inarAsaMbhavam anjanAsAdhAraNaM tena vaizyapatinAsaMbhAvitau satkRtI ca tatrabhavatomAnanIyayorbhavatIH atrAgamanaM ki prayojanam / mAM samAhita'bhilaSite kamagi niyojayatAm jiyuvA , i nara sasnehaM muhuH punaH punaH anuyuktau pRSTau ca ipsitamabhilaSitaM vantum upArkasAtAm tatparAvabhUtAmayi mahAmAga, aye mahAzaya, dhAtrItale pRthivInale 'tava putrAya jIvaMdharAya no'smAkaM putrI rasmarpayAmaH' 15 iti vyavahAro na prasarpati tathApi bhavatastanayasya putrasya bhuvanamnatIkSyatvA jagatpUjyatvAta asmAbhiH ayamarthaH apazyate'milapyate / yadyapi 'tava putrAya vayaM svaputroM samarpayAmaH' iti vyavahAro na yogyo vidyataM bhavadapekSayAsmAkaM honazaktivAn / tathApi bhavatastanayasya bhuvana pratIkSyavAdamAmirapi putra:samarpagAya tadapaMkSA kriyata iti mAvaH / idaM zrutvA samAkArya atramavAn mAnanIyastvam anna viSaye pramANam' itIaM sakRpaNaM sadainyaM sapraNayaM sasnehaM tAbhyAM varSIyobhyAm praNItaM niveditaM pratIcchan abhilapan 20 aura.bhAgyake binA durlabha purupameM hI vallabhako buddhi dhAraNa kara rahI hai isalie yaha guNamAlA sacamuca hI guNoM kI mAlA hI hai| isa prakAra usakI bahuta bhArI prazaMsA kara usake kalyANa karane meM vivAha karane meM tatpara ho gye| unhoMne nAnA prakAra ke pANDityako dhAraNa karane vAle apane pakSake do vRddha purupa gandhotkaTa ke samIpa bhaije / donoM vRddha puruSa bahuta bhArI Adara ke sAtha vaizyaziromaNi gandhotkaTa ke nikaTa gaye / gandhotkaTane donoMkA maryAdAse 25 rahita tathA anya manuSyoMke lie. durlabha satkAra kara unase vinayapUrvaka pUchA ki Apa mahAnubhAvoMke yahA~ AnekA prayojana kyA hai ? Apa hameM abhilapita kAryameM niyukta kiijie| isa prakAra gandhotkaTa ne jaba bAra-bAra premapUrvaka pUchA taba ve isa prakAra apana! manoratha kahaneke lie tatpara hue| unhoMne kahA ki 'he mahAnubhAba ! hama Apake putrake lie panI putrI samarpaNa karate haiN| yaha vyavahAra yadyapi pRthvItalapara nahIM phaila rahA hai tathApi cU~ ki AekA 30 putra saMsAra ke dvArA pUjya hai, isalie hama yaha kArya cAhate haiN| bhAvArtha-apanI ayogyatA dekhate hue to yaha kahanekA sAhasa nahIM hotA ki hama apanI putrI Apake putra ke lie samarpita kara rahe haiM parantu Apake putrakI jaganmAnyatA dekha hama loga cAhate haiM ki yaha kArya ho jAye to acchA hai / yaha sunakara isa viSaya meM Apa hI pramANa hai', isa prakAra dInatA aura snehake sAtha una donoM vRddha puruSoM ke dvArA kathita prArthanAko 'donAMkA vivAha sambandha ho kyA doSa 35 1. ma0palAlya tatpalyANa' / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyacintAmabhiH tAbhyAM praNItaM vaNikpravekaH pratIcchan 'astu, ko doSaH / ityabhyupAgacchat / $ 139. atha gandhotkaTe tayoratyutkaTaprArthanayA tamarthamabhyupagatavati, pratikSaNasamApatadvAndhavazatasahasrasamAkule praNayijanapreSitaprabhUtaprAbhRtabharitakhalUgeparisare pravRzilpilokakalyamAnaparikarmavikalpakamanIyaniveze naikazatavittAnopadhAna patAkAdyupayogapaTyamAnapaTTAMzukapaTale padma5 rAgamaNitoraNottam zubhitardvAiravitadike vittavitaraNAnandivandi nivRndAra vRndapATayamAna prazastikAvyakalakalamukhare muhurmuhurA mAnapariNayanopakaraNasaMnidhApana karmakarmAntike gRhacintakacintyamAnasadana pratividheye vidheya cAmIkarakAravidhIyamAnamaNDa nATakaghaTTanaTaGkAravAcAlitAbhyarNe nirvartya 212 [ 139 guNamAlAyA jIvaMdharasya ca vaNikaH 'astu, ko dopaH iti abhyupAgacchat svIcakAra / 6 39 atheti - athAnantaraM gandhotkaTe tayoH yo atyutkaTArthanayA prArthanAtizayena tam 10 atham abhyupagatavati svIkRtavati sati cadhUvayorbhavane vadhUvarabhavane kanyAjAmAtRsadanaM babhUvatuH iti kartRkrayAsambandhaH / atha tayoreva vizeSaNAnyAha pratikSaNeti pratikSaNaM kSaNaM kSaNaM prati samApatantaH samAgacchanto ye bAndhA iSTajanAsteSAM zatasahasreNa bAhulyena samAkule vyAptaM praNayati--praNayino janA iti praNayijanAstaiH snehipuruSaH preSitaiH prahitaiH prabhUtaprAbhUtairatyadhikopahAravastubhirbharitaH khalTIparisaraH sthAnavizeSapAyayostaM prakRSTeti - prakRSTaiH zreSTheH zisiloka kAryakaraiH kalpyamAnAni nirmIyamANAni 15 yAni parikarmANi racanAvizeSa steSAM vikalpaizvAntarabhedaH kamanIyAM manoharI nivezAM yayA, naikati naikaza saM prabhUtaparimANAni yAni vitAnopadhAnavatAkAdIni candropakopadhAnadhvajaprabhRtIni teSAmupayogaya pAThyamAnAni pazukapaTalAni zraumavastraglAni yayoste, patharAgati---- padmarAgamaNitoraNAnAM lohitAnamaNitoraNAnAmuttambhana samutthApanena zusmitA zobhitA bahirdvAravinikA prayoste vittati---vittavitaraNana dhanapradAnenAniye vandivRndArakAH mAgadhAsteSAM vRndena samUhena pAThayamAnAni samuccAryamANAni 20 yAni prazastikAyAni teSAM kalakalena kalakalazabdena mukhare zabdAyamAne muhuriti murmuhurbhUyobhUya AhUyamAnA AkAyaimANAH pariNayanopakaraNAnAM vivApakaraNAnAM saMnidhAnakarmaNaH samupasthApana karmaNa: karmAntikAH sevakA yayoste, graheti---gRhacintakaiH cintyamAnAni vicAryamANAni sadana pratividheyAni gRhakAryANi yayoste vidheyati--vidheyA dAsIbhUtA ye cAmIkarakArAH svarNakArAstaividhIyamAnaM kriyamANaM tU maNDanATakasya bhUSaNamaNI ghaTTanaM vADanaM tasya kAraNa avyaktazabdena yAcAlitaM zabdAyamAnamabhyarNa 25 haiM yaha kahate hue svIkRta kara liyA SS 136. athAnantara una donoM vRddha puruSoMkI bahuta bhArI prArthanAse jaba gandhotkaTa usa kAryako svIkRta kara liyA taba jo pratyeka kSaNa Ate hue lAkhoM riztedAroMse vyApta the, premIjanoM dvArA bheje hue bahuta bhArI upahAroMse jinake zastrAbhyAsa ke yogya sthAnoMke samIravartI pradeza para cuke the, uttamottama kArIgaroMke dvArA banAye jAnevAle AbhUSaNoM ke prakAroMse 30 jinake baiThakakhAne sundara dikhAI par3ate the, saikar3oM caMdAvoM, takiyoM aura patAkAoM Adi upayoga ke lie jinameM pATake vastroMke thAna phAr3e jA rahe the, padmarAgamaziyoMke toraNa khar3e kiye jAne se jinake bAhya dvAra ke cabUtare suzobhita ho rahe the, dhanake dene se harSita zreSTha bandI janoM ke samUha dvArA bAra-cAra par3he jAne vAle prazasti kAvyoM kI kalakala dhvanise jo zabdAthamAna the, jahA~ vivAha sambandhI upakaraNoMko upasthita karaneke kArya meM niyukta sevaka bAra-bAra 35 bulAye jA rahe the, jahA~ gharakI cintA rakhanevAle manuSyoMke dvArA gharake pratyeka kArya kI cintA kI jA rahI thI, sevAkArya meM niyukta svarNakAroM ke dvArA banAye jAnevAle AbhUSaNoMke svarNa ko pITane ke kAraNa utpanna hue TanaTana zabdase jahA~ samIpavartI pradeza zabdAyamAna ho rahe the Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 -vivAhavRttAnta:] caturtho lambhaH mAnamaGgalavasanatAmbUlAGgarAge vadhUvarabhavane babhUvatuH / 140. tataH samAgatabati sakalamauhatikamahite vivAhadivase, dIpyamAnazikhAjAlajaTilitasya zikhinaH purastAdAsthAvadAkalpakAliptadhanataraghanasArasurabhipaTorapaGkaparimalitadehAm, dehajajagadvijayAbhiSekakalazakauzalamalimlucakucabugalavilambamAnahAratAraktitanum, tadAtvaphullabandhanakAntivAndhavarabatAMgavApATalitanitambAm, ugradambaramaNikiraNakalApalohitasakAzAm, : pAkazAsanadizAmiva dRzyamAnAm, darzanIya bhUpaNamAkhalatA bulitalokadAm, taTitamiya cirAgharathAyinoma, avasthApitakusumadAmasAreNa rohaduivaTalajaritatimiravirAjivibhAvarI vilAsa yayosta, nirvatyeti -- nirvayamAnA ravyamAnA maGgalabasanatAmmUlA rAga mAlavananAgavallAdalAgalapanAni yAsta / 10. tata iti-tastadanantaraM sakalabhAti mahilA tasmin nikhiladevajJaprazaMsita vivAha- 10 divase pariNayavAsaraM samAgatarvAta dIpyamAnena prajvalatA zikhAjAlena jarilitasya vyAptasya zirikhanAs. nalasya purastAt bhane naAsthAvanta AdarayuktA ya AkalpakA AbhUSakAstairAlipto yo banataravanasAro niviDakapUraM tena surabhiH sugandhiyaH pIrapakSazcandanadravastena parimasitaH saMjAlaparimalaH sugandhita iti * . yAvat deho yasyAstAm , dehajasya madanapa yo jagadvijayAbhiko bhubanavijayAbhimapanaM tasya kalazAnA kumbhAnAM yatkIzalaM tasya malimlucamapahAraka ya kutrayugalaM rahamayugaM tatra bilampamAnena patatA hAreNa 15 monikamAlyena tArakitA vyAptA tanuH zarIraM yasyAratAm, tadAtvaphullAnAM tatkAlavikasitAmA bandhUkAnAM jIvakakusumAnAM kAtyA bAndhavAH sarazAni yAni ramAkAni lohitavamyANi taiH pATalito ivataraka kRtau nitambo yasyAratAm, udyata udgacchato'mbaramaNaH sUryasya virakalAH razmirAzimirlohito rakavarNIkRtaH sakAzaH samIpapradezo ya:yAstathAbhUtAM pAkazAsanadimiva prA mitra dRzyamAnAm , darzanIyAni drayAni manoharANi yAni bhUpaNAni teSAM mayUkhalatayA phiraNavallA AkulitAdillIkRtA lokadazo 20 jananayanAni yayA tAm , cirAvasthAyinI dAdhakAlAvasthAyinI taTitamitra saudAmanImiva, abasthApitena bhRtena kusumadAmnA sAraH zreSTastana rohatAmugratAmuDUnAM nakSatrANAM paTalaMna samRhena jarjaritaM khaNDitaM yat aura jahA~ maMgala vastra, pAna tathA aMgarAga taiyAra kiye jA rahe the aise vadhU aura urake bhavana ho gye| 140. nadanAra samasta jyoti piyoM ke dvArA saMmata vivAhakA dina Anepara dedIpya- 25 mAna zikhAoM ke samUhase vyApta agnike sAmane samasta jIvoM ke jIvana ke rakSaka jIvandharakumArane kuveramitra ke dvArA dI huI binayamAlAko putrI guNamAlAko guNavAn lagnameM Adarasahita vivAhA / usa samaya guNamAlAkA hAra zraddhAvanta sajAvaTakartAoMke dvArA lipta atyadhika kapurase sugandhita candanake paMkase surabhina ho rahA thaa| usake nitamba tatkAla phUle hue dupahariyAka phUloMkI kAntise sahina lAla vastra ( tRla ) se lAla the| isa- 30 lie vaha udina hote hue sUryako kiraNAcalIsa jisakA samIpavartI bhAga lAla ho rahA thA aisI pUrva dizAke samAna dikhAI detI thI / sundara-sundara AbhUSaNoMkI kiraNarUpI latAse vaha manuSyoMke netroMko Akrulita kara rahI thI isalie cirakAla taka sthira rahanevAlI bijalIke samAna jAna par3atI thii| aura jisameM phUloM kI zreSTa mAlA lagAyI gayI thIM yA jo dadita 1. ma0 deha jajagajjayAbhiSeka / 35 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 gadyacintAmaNiH coreNa cikurabhAreNa kAmapi suzobhAmAvirbhAvayantIm, kuberamitradattAM vinayamAlAsutAM guNamAlAM guNavati lagne lagnakaH sakalajantujIvanasya jIvaMdharaH sAdaramupayeme / 6141. iti zrImadAdobhabhihariviracite gacintAmaNo guNamAlAlambho nAma caturrA lambhaH / timiraM tena virAjinA vizominI yA vimAvarI rAtristasyA vilAsasya zobhAyAcaureNa taskaraNa, cikuramAreNa 5 kezasamUhana kAmapyanirvacanIyAm suzobhAm AvibhAvayantI prakaTayantIm , kuberamitreNa tannAmajanakana dattA sAma, vinayamAlAyA etanAmadheyAyAH sutA putrI tAm, guNamAlAmatanAmadheyAm guNavati yogya. guNayukta lagne samaye, sakalajantujIvanasya nikhilapANijIvanasya lagnako rakSako jIvaMdharaH sAdaraM yathAsyAttathA upamaM pariNinAya / 1:1, iti zrImahAvImasiMhasUriviracite gayacintAmaNau ra mAlAlambho nAma caturtho lagbhaH / 10 hote hue nakSatroM ke samUhase jarjarita andhakArase suzobhita rAtrikI zobhAkA cora thA aise kezoM ke samUha se vaha kimI anirvacanIya zobhAko prakaTa kara rahI thii| 6341. isaprakAra zrImadvAdIbhasiMha sUrika dvArA viracita gacintAmaNimeM guNamAlA lambha (guNamAlAkI prApti)kA varNana karanevAlA caturtha lamma pUrNa huA // 4 // 1. ma0 zobhA / 2. lagnakaH---rakSakaH, iti Ti0 / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo lambhaH 142. atha pariNayanAnantaramantarAyarahitavijAbhaNena viSamazareNa samAropito rAgazikhara zikharadazanayA taza samaM saMsArasahakArapacelimaphalAyamAnAnmandokRta mahendropabhogamahimAbhogAnbhogAnanubhavitumArabhata vumaarH| tathA hi-navapallabadalanicayanirmitazayaneSa parimalataralamadhukara paTalapaTAyaguNTitaparisarepa ,gRhodyAnalatAgRheSu lakSyobhUtaH kusumazarazarANAM kamaladazA tayA saha saciragamata! yAraNApatiritra banasarasi kariNosakhaH kaMdarpavijayapatAkayA tayA 5 tanitambadhimbAhatijarjaritataraGgamAlAsu tadAtvasaMbhramadambhaHsaMkSobhitakamala samuDDonarolambakadamba-gara. 142 arthati-ati maGgalA'vyayam 'maGgalAnantarArambhapraznakAlanyavatho atha' ityamaraH, pariNayanAnantaraM vivAhAnantaram antarAyarahita nirantaraM vijambhagaM vRddhiryasya tena viSamazareNa kAmena rAgazikharaM rAgacaramaptImAnam samAropitaH prApitaH kumAH zikharAH pakvadADimabIjAbhA dazanA dantA yasyAstayA "zirasaraH zaila vRkSAgre kazApulakakoTiSu / pakvadADimabojAmamANikyazakale'pi ca // " iti vizva- 10 locanaH, tayA guNamAlayA samaM saMsAra evaM sahakAro'tihArabhAmrastasya pacelimaphalAnIvAvarantIti saMsArasahakArapalima'phalAyamAnAstAna , mandIkRtastucchIkRto mahendropamogasya mahimAmogo mahasvavistAro yestayAbhUtAn bhogAn anubhavitum bhAramata tatparo'bhUt / tathA hi-navapallavadalAnAM nRtanakisalaya. khaNDAnAM nicayana samUhena nirmitaM racitaM zayanaM yeSu teSu, parimalena vimarithena janamanAharaNa gandhena taralAH satRSNA yaM madhukara bhramarAsteSAM paTalaM samUha evaM paTo vastraM tenAyaguNThitaH samAcchAditaH parisaraH samora. 15 pradezo yaMpu teSu "vigdo the parimalo gandhe janamanohare' ityamaraH gRhodyAnasya gehopatnasya latAgRheSu nikuJjeSu kusumaza kArANAM kAmabANAnAM lakSmIbhUnaH zarAbhUtaH san kamalazA padmAkSyA tayA guNamAlayA maha suciraM sudIrghakAlam aramata krIDati sma / vAraNeti-vanasarasi kAnanakAsAre kariNyAH sakhA kariNIsakho isti nIsahito pAra gapatirida gajarAja ina kandarpasya monaketanasya vijayapatAkayA vijayavaijayantyA tayA guNamAlayA sAkaM tasyA nitamvabimnena nitambamaNDalena yA AhatirAghAtastayA jarjaritAzcUbhUnA- 20 staraGgamAlA: kallolasantatayoM yAsu, tadAve tatkSaNe saMbhramat saMcalad yadambhI jalaM tena saMzobhitAni 6142. tadanantara vivAha ke bAda nigntarAya bar3hate hue kAmadeva ke dvArA jo rAgake zikhara para car3hAye gaye the aise jIvandharakumAra usa pake hue anArake bIjoM ke samAna dA~tovAlI guNamAlAke sAtha saMsArarUpI atyanta sugandhita Amake pake hue phala ke samAna AcaraNa . karanevAle evaM indra ke bhogopabhogakI mahimAko tiraskRta karanevAle bhogoMkA apamAna karane 25 lge| vaha kabhI to nUnana pallava aura puSpakalikAoMke samUhase jinameM zayyAoMkI racanA kI gayI thI, tathA sugandhita capala bhramarasamUha rUpI varase jinake samIpavartI pradeza AcchAdita the se gharake udyAnake nikuMjoM meM kAma ke bANoMkA nizAnA banakara usa kamalanayanI guNamAlA ke sAtha cirakAla taka ramaNa karate the| kabhI unake sarobarameM hastinIse sahita hAthIke samAna kAmadevakI vijayapatAkAsvarUpa usa guNamAlAke sAtha usake nitamba bimba- 30 kI TakkAse jinakI taraMgoMkI zreNiyA~ jarjara ho rahI thI evaM tatkAla calate hue jalase kSobhako 1. ma. kSAbhikamala / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 gadyacintAmabhiH [ 143 guNamAlayA saha-- kalitAmbarADamvarAsu krIDAvApIpu ciraM cikrIDa / adhyAsya tanumadhyayA sumadhyayA saha samantAdAstIrNatulazayanAnbhavAmaNivalabhinivezAnizAsU nizApateniryada mRtaniHsyandAnkArakandalAnpratI. cchanicchAdhika vinodayAmAsa vilocananakoramithunam / 6143, itthaM gamayati kAlaM kalAnidhI kAmatantraparatantre jIvakasvAmini bhAminIsakhe 5 sakhedaH sa guNamAlopadravakara: vArI tatkuNDalAitijAtavailakSyaH prakSINatanuratanuparitApaparItamanA mantrAgapi mandatasyatnena yantrA sAnunaya sAdhikSepamArcamANamatIva svAdiSThamapi nAdade kabalam / tIniHzvAsadIrghamuSNa ca muJcan puSkaralikhitamahItalaH kavalaM pAkalAzaGkibhirazokRtavividhabhaiSajya zaharavA kampitAni yAni kamalAni tebhyaH samutnena samutpattitA rolA kadamnena bhramarampabhUla kalitA vyApto. ambarATambaro gaganAbhogo yAmu tAsu krIDAbApI livApikAmu ciraM nikrIDa krIdati sma / a yAsyani10 sanu kRzaM madhyaM kaTiyasyAstazrAbhUtayA sumadhyayA sundarAbalagnayA guNamAlayA saha samantAtparitaH oNstIrNAni vistRtAni tUla zayanAni yeSu tAn , mavanasya maNinirmitAn balabhinivezAn gopAnasInivezAn adhyAsya adhiSThAya 'adhizIlasthAsAM karma' ityAdhArasya karmasaMjJA, nizAsu rajanI nizAptezcandramaso niryana nirgacchan bhamRtaniHspandaH pIyUSaniHsyando yebhyastayAbhUtAn karakandalAn kiraNAGkurAna pratIcchan , amilaena icchAdhikaM yathA syAttathA vilocane eva cakorI tayomithunaM yugaM binodayAmAsa harSayAmAsa / 15 1 43 itthamiti-inthamanena prakAreNa kalAnAM vaidagdhInAM nidhistasmin kAmatantrasya paratantra stasmin bhAminyAH sakhA mAminIsakhastasmin 'rAjAha sakhibhyaSTac' iti TacasamAsAntaH jIvakasvAmini jIvadharaM kAnaM gamayati sati, sakhedaH khinnaH guNamAlAmA upadravasya karaH sa karI gajaH tasya jIvakasya kugailena karaNenAhatyA tADanena janitaM vailakSyaM lagnA yasya tathAbhUtaH, prakSINatanuH kRzakAyaH atanuparitApana pracurasaMtApana parItaM mano yasya tathA bhUtaH san mamdetarayatnena prabhUtaprayAnavatA yanyA-AdhAraNena sAnunayaM 20 sasneha sAdhikSapaM samarpanam ayamANaM pradIyamAnam atIvAtyantaM svAdiSTamapi madhuramapi kabalaM prAsaM manAgapi kiMcidapi nAdade na jamAha / niHzvAsamiti-kaMvalaM mAtra dIrghamAyatamuNaM titaraM ca niHzvAsa mujhan puSkaraNa zuNDAgreNa likhita spRSTaM mahItalaM yena tathAbhUtaH, pAkalaM kunnaravaramAnakAta ipavaMzIlAstaiH prApta kamaloMse ur3e hue bhramaroMke samUhase jinake AkAzakA vistAra vyApta thA esI krIDA vApikAoM meM cirakAla taka krIr3A karate the| aura kabhI usa patalI kamaravAlI guNamAlAke 25 sAtha jinameM saba orase ruIke gadde biche hue the aisI bhavanakI maNimayI chapariyoM meM baiThakara rAtrike samaya amRta ke nisyandako jharAnevAlI candramAkI kiraNoMko cAhate hue netrarUpI " cakoroMke yugalako icchAse bhI adhika vinodita karate the| 6143. isaprakAra kalA bhANDAra, kAmazAstrake pAragAmI jIvandhara vAmI jaba strIke sAtha samaya vyatIta kara rahe the taba guNamAlAke upadrava ko karanevAle, jIvandharakumAra ke 30 hAtha ke kar3oMkI mArase lajita, durvala zarIra evaM bahuta bhArI saMtApase vyAna manako dhAraNa karanevAle usa khedakhinna hAthIne bahuta bhArI yanna karanevAle mahAvata ke dvArA prema aura tiraskArake sAtha bhI diye hue atyanta madhura AhArakA eka grAsa bhI grahaNa nahIM kiyaa| vaha lambI aura garama-garama sA~se chor3atA hubhA DhU~r3ake agrabhAgase pRthivItalako chUtA rahatA thA aura 1. ma0 tanumabhyayA sh| Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 - svayaMvarAnantaravRttAntaH] paJcamo lambhaH bhiSaktamaistathA cikitsyamAno na tAdRzIM dazAM kSaNamapyetyAkSIt / 144. atha kuNThIbhUtasakalabhaiSajyaprayogajanitalajjeSu vaidyeSu, bahudivasaparihRtakAbala. grahakSINavapuSi dila vitanijavananaviSaNNaniSAdini nitarAM sAdini dantini, tasya tathAvidhavikArakAraNamAdhoraNA jIvakRtAM kuDalAhatimeva samAkalayya pApiSThAya kASThAGgArAya sAvegamAvedayAmAsuH / sa ca zabaracArUbhaTazUragRhItagodhanapunarAnayanaprakaTitaparAkragapATavAhitena, nijavAra- 5 vAmalocanAvargAntaraGgIbhavadanaGgamAlAGgIkaraNaprarUDhena, gandharvadattApariNayanasamayasaMjAtaparibhavariNatena. nijAdhoraNaniveditavAraNAtinavaNasamIrasaMdhukSitena rasphuTitajapAkusumapATalanayanaprabhApaTala'pAkalA kuJjarajvare' ityamaraH aGgIkRtAni svakRtAni vividhabhaiSajyAni nAnaupadhAni yastayAbhUnaH mipaka maivadyazreSTha cikitsyamAnaH tAdazI tathAbhUtAM dazAmavasthA kSa. mapi nAtyAkSAna na tanyAja / 6111. atheti-athAnantaraM vaiyecu bhinnaravarepu kuNThIbhUto ugrazrIbhUto yaH sakala bheSajyAnAM 10 nikhilauSadhInAM prayogastena janitA lajjA hAyaSAM tathAbhUteSu satsu, bahudivasAn anavarataM bahudivasamArabhya parihRtastyakto yaH katralagraho grAsAdAnaM tena kSANaM kRzaM vapuH kAya! yasya tasmin , bilacitastiraskRtanijavacanaiviSaNNo viSAdayuko niSAdI yantA yasya tasmin danti ni hastini nitarAmatyantaM sAdini sati duHkhamanumatrati sati, tasya hastinaH tathAvidhavikArakAraNaM tAgvikRtinimittam AdhoraNA niSAdinaH jIvakakRtAM jIvaMdharakumAravihitAM kupahalAhatimeva kaGkaNamahatimava samAkalaraya nizcitya pApiSTAya 15 pracurapApopetAya kASThAkArAya sAvegaM yathA syAttathA AvedayAmAsuH sUcayAmAsuH / sa ceti-sa ca kASThaGgAraH zavarANAM pulindAnAM bArumaTAraH prakRSTayoddhAragRhItasyAtmasAtkRtasya godhanasya yan punarAnayanaM punaH svavazIkaraNaM tasmin prakaTitena pradarzitana parAkramapATavena vikramasAmadhye nAhitastana, nijadhAsvAmalocanAvargasya svakIya vezyAsamUhasya anAraGgImavantI pradhAnImavantI yA anaGgamAlA tannAmnI vezyA sasyA aGgIkaraNena svIkaraNena prarUdaH samutpannastena, gandharvadattAyA garuDavegasutAyAH pariNayanasamagre svayaMcaraNa- 20 velAyAM saMjAtaH samutpanno yaH . paribhavo'nAdaramtena pariNatena paripakvena nijAdhoraNaH svakIya yantRbhiniveditA sUcitA yA vAraNAhatigaMjJAhatistasyAH zravaNameva samAraH pacanastena saMdhucitena prajvalitena, hAthiyoMke ghara kI AzaMkA karanevAle evaM nAnA prakArakI aupatriyoMse yukta uttamottama vaidya usakI yadyapi cikitsA kara rahe the tathApi vaha vaisI dazAko nahIM chor3anA thA / 6144. tadanantara jaba vaidya loga samasta auSadhiyoM ke prayogake vyartha honese laeNjita ho 25 uThe, aura aneka dinoMse AhArakA grahaNa chor3anese jisakA zarIra atyanta kSINa ho gayA thA evaM apane vacanoM kA ullaghaMna karanese jisakA mahAvata vipAdase yukta thA aisA hAthI atyanta duHkhI ho rahA thA taba mahAvatoMne hAthI ke usa vikArakA kAraNa jIvandhara kumArake kar3oMkI mArako hI nizcita kiyA aura bahuta ghabarAhaTa ke sAtha unhoMne pApI kASThAMgAra ke lie isakI sUcanA dii| sunate hI kASThAMgArakI vaha krodhAgni bhabhaka uThI jo ki bhIloMke zUravIra yoddhAoM- 30 ke dvArA apahata godhanako vApasa lAne ke lie prakaTita parAkramakI sAmathryase lAkara upasthita kI gayI thI, apanI vezyAoMke samUha meM pradhAna anaMgapAlA nAmaka vezyAko svIkRta karanese utpanna huI thI, gandharvadattAke vivAha ke samaya utpanna parAbhavase jo paripAkako prApta huI thI, apane mahAvatoM ke dvArA sUcita hAzrIkI mArake sunane rUpa vAyuse jo dhauMko gayo zrI, aura phUle 1. ka. 'api' nAsti / 2. ka kha ga jovakakumAvRtAm / 28 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH 145 kASTAGgArasya - cchalAdatiprabhUtatayA hRdayAdapi bahinirgacchatA tucchetareNa kopahutavahena pralayasamayavisRmarapraguNakiraNakalApakAlatadivaparisaraH patiriva tejasAmazeSajananayanadunirIkSyasyakSa iva tribhuvanaparikSayacikIrSa gavivRttabhairavAkRtinmarSalakSmIpravezamaGgalamaNitoraNasavibhramabhrukuTibandhenAndhakArita - lalATaphalaka: parisaravartinaH puruSAnAdikSat 'AnIyatAmanena kSaNena durAtmA jIvakaH' ityArUDhakopakASThaH kASThAGgAraH / te'pi tanayA iva yamasya, prarohA iva sAhasasya, prakarSA iva parAkramasya, vigrahA iva sAmarA, karakari taka ravAlAlamATAtomara bhiDipAlaprabhRtivividhAyudhA yaudhAH kumArabhavanamarundhan / 145. atha nirupamaparAkramapATavamadotkaTo gandhotkaTatanavaH svagRhAnirgatya niravadhikasphudinaM vikasitaM yata japAkusumaM tadvatpAralA zvetaraktA yA nayanaprabhA tasyAH paTalasya samRhasya kalaM 10 vyAjaM tasmAt atiprabhUtatayA pracurataratvena hRdayAdapi cataso'pi bahirnigacchatA niHsaratA nucchetaraNa bhUyasA kopahatabahena krodhAnalena pralayasamaya kalyAntavelAyAM vimamarAH prasaraNazIlA ye praguNakiraNAH prabhUtarazmayasteSAM kalApana kalito vyAptI dikparisaraH kASThAtaTo yana tathAbhUtaH tejasA patiriva sUrya idha azeSajananayananikhilalokalocanai nirIkSyo duravalokyaH, tribhuvanasya parikSayaH saMhArastasya cikIpuH kartumicchuH yakSa iva rudda iba AviSkRtA prakaTitA bhairaghA bhayAvahA AkRtiyana tathAmRtaH, bhamarpalakSmyA : 15. krodhazriyAH pravezamaGgalAya yAni maNitoraNAni teSAM savibhrameNa sadRzena bhrukuTibandhana andhakAritastimirito lalATaphalako niTilataTo yasya tathAbhUtaH, ArUDhA kopakASTA yena saH AcaTitakrodhacaramAvadhiH kASThAjhAraH parisaravartino nikaTasthAn puruSAn 'durAmA duSTo jIvako jobaMdharaH anana kSANena eseneva kAlena AnIyatAm itIstham AdikSat Adeza dadau / te'pIti-te AviSTA yamasya kAlasya tanayA iva sutA iva, sAhasasyA vadAnasya prarohA ivArA iva, parAkramastra vikramasya prakarSA iva caramasImAna iva, sAmathyasya zakteH 20 vigrahA iva zarIrANIva, karakalitAni haste zRtAni karavAraprabhRtIni vividhAyudhAni yastadhAbhUtA yodhAH kumArabhavanaM tadIyani netanam andharamdhana anururudhuH| 55 atha nirUpameti-athAnantaraM nirupamaparAkramasyAsAdhAraNavikramasya saspATavaM sAmadhya tasya madana garneNa utkaTaH pracaNDaH gandhotkaTatanayo jIvaMdharaH svagRhAnnijaniketanAt nirgasya niHsRtya hue jAlauna ke phUla ke samAna lAla-lAla netroMkI kAnti ke samUha ke bahAne jo atyadhika hone ke 25 kAraNa hRdayase bhI mAnI bAhara nikala rahI thii| usa vizAla krodhAgnise jo pralayake samaya phailanevAlI tIkSNa kiraNAvalIse dizAoMke samIpako vyApta karanevAle sUrya ke samAna samasta manuSyoM ke netroM ke lie dunirIkSya thA, tIna lokakA kSaya karane ke lie icchuka ataeva bhayaMkara AkRtiko prakaTa karanevAle mahAdevake samAna jAna par3atA thA, krodharUpI lakSmIke pravezake lie maMgalamaya ratna-toraNoMkI upamA dhAraNa karanevAle sRkuTi vandhase jisakA lalATataTa 30 zyAmavarNa ho rahA thA aura jA krodha kI carama sImApara car3hA huA thA aise kASTAMgArane nikaTa vartI manuSyoM ko Adeza diyA ki 'duSTa jIvandharako isI kSaNa lAyA jaaye| AjJA pAte hI una yodhAoMne jo ki yamarAjake putroMke samAna, sAhasake aMkuroMke samAna, pararAkramake carama sImAke samAna, athavA sAmathya ke zarIrake samAna jAna par3ate the aura jo hAthoM meM talavAra, karaNa, tarpaNa, prAsa, tomara tathA bhiDipAla Adi nAnA prakAra ke zastra liye hue zre, jAkara 35 kumArakA ghara ghera liyaa| 6 145. tadanantara anupama parAkrama aura sAmarthya ke madase utkaTa jIvandhara apane gharase 1.0 kha0 ga0 gandhotkaTAsaH / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kopavRttAntaH] paJcamo laramA 219 roSaprasara: kesarIva hariNayUthaM taraNiriva tamaHstomaM dAvadahana iva vanatarupaNDaM pralayapavana iva parvatanibaha karikalabha iva kadalIkAnanaM tatkSaNena kSapayitumAtmajighRkSAgatamazeSa balamArabhata / ArambhasamasamayamAgatyAsya janayitA 'jAta, naivaM kartavyam / sthAtavyaM hi nideze dezAdhipate: / tasyopasarema parisaram / prajJAparibarhavirahitA hi parAkramA na kramante kSemAya / tadamobhiH saha gacchema rAjabhavanam / anubhavema bhAvinamartham' ityabhidadhAna eva nivArya taM yaudhenidhanodyatamAtma- 5 jamAtma janmadivasAdArabhyAjitamazepaM vittamupAyanokRtya tena saha nItivatma kabandhurgandhotkaTa: kASThAGgArasyAgAramayAsIt / 146. pravizya maNimaNDapastha gadhye mahati viSTare samupaviSTamenaM jvalantamiva kopadahanena niravadhiko niHsomA saMghaprasaraH krodhagrasaro yasya tathAbhUtaH sana hariNayUnaM mRgasamUha kesarIva siMha iva, tamaHstomaM visirasamUhaM taraNiriva timirAririva, vanatarUpaI vRkSavRnda dAvadahana iva davAgniriva, 10 parvatanivaha zailasamUha pralayapavana iva kalyAntAnila iva, kadalIkAnanaM bhocAvanaM karikalabha iva karizAvaka ica AtmanaH svasya jighRkSayA gRhItumicchayA AgataM prAptam azeSa balaM sainyaM tatkSaNena sadyaH kSapayituM nAzayitum Arabhata / Arambheti-ArambhasamasamayaM balakSamaNaprAramaNavelAyAmava Agatya asya jIvakasya janayitA tAto gandhotkaTa iti yAvat 'jAta ! he puna! naivaM kartavyaM netyaM vidheyam 1 hi yato dezAdhipate rAjJo nideze AjJAyAM sthAtavyaM vartitavyam / tasya dezAdhipate: parisaraM nikaTam upasarama upagacchema / 15 prajJAyA vivekayuddha yAH parivaNa parikaraNa virahitAH parAkamAH kSemAya zreyase na hi kramante noktA bhavanti / tattasmAt amIbhI rAmapuruSaiH saha rAjamavanaM gacchema / bhAvinaM bhaviSyantamartham anubhabaima' iti abhidhAna eva nigaranna va yodhanidhanodyataM bhaTamAraNoyuktam Atmaja putra nidhAya nirSiya AtmajanmadivasAt svotpatti vAsarAt Arabhya arjitaM saMcitam azeSa nikhilaM vittaM dhanam upAyanIkRtya prAbhRtIkRtya nAtivatmano myAmAgasyaikabandhuH gandhotkaTaH tena jIvana saha kASTAGgArasya kRtaghnasya AgAraM gRham 20 ayAsIt / 6146. pravizyeti-vizya maNimaNDapasya svAsthAnasya madhya mahata vistRta viSTara siMhAsane samupaviSTaM sthitaM kopadahavena krodhAnalena jvalantamitra dedodhamAnamiva, dAruNo'tikaTino yaH kopacayaH nikalakara, jisaprakAra atyadhika krodha ke vistArako dhAraNa karanevAlA siMha hariNoMke samUhako, sUrya andhakArake puMjako, dAvAnala vana ke vRkSasamUhako, pralayapavana parvatoMke samUhako, 25 aura hArthIkA bacA keleke vanako naSTa karatA hai usI prakAra usI kSaNa apane-Apako pakar3anekI icchAse AyI huI samasta senAko naSTa karane ke lie juTa pdd'e| parantu prArambha ke samayase hI . unake pitA gandhotkaTane Akara tathA yaha kahakara ki 'he putra ! aisA nahIM karanA caahie| hama sabako rAjAkI AjJAmeM rahanA caahie| hameM unake pAsa calanA caahie| buddhike vaibhavase rahita parAkrama kalyANa ke lie nahIM hote ataH ina sabake sAtha hama rAjamahala cale aura bhavi- 30 dhyatmeM honevAle kAryakA anubhava kareM, yoddhAoMke mArane ke lie. udyata jIvandharakumArako roka diyA tathA apane janmadinase lekara saMcita samasta dhanakI bheMTa lekara jIvandharakumArake sAtha kASThAMgArake ghara gaye / gandhotkaTa nItimArgameM calanevAloMke advitIya bandhu jo the| 6146. tadanantara praveza kara jo maNimaNDapake madhya meM vizAla Asanapara baiThA thA, 1. ma. yaunidhanodyatam / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 gacintAmaNiH [156 kASTAGgArasya dAruNakopacayapalAyitaparijana makANDaviracitanidrAbhaGgavimbhitAmarSabhIpaNakapuSamiva kesariNaM bhItabhItaH kathaMkathamapyupasatya tanayena saha gandhotkaTastannikaTe hATabarAzimamarezanizitazatakoTizakalitasumeruzikha rasahacaraM saMnidhApya 'sahyatAmayamaparAdhaH zizoH / dIyatAmamaSya prANAH' iti praNayakRpaNamabhANot / kASThA GgArastu kAruNyAspRSTahRdayaH 'kimaSTApadena / ' iti pratyAdiSTakumAra5 prANapraNayanabhaNiti dharaNItalavinamitazirasaM kRpaNavacanamukharitavadanamatanutaratanayasnehAndhaM gandho kaTam 'gamyatAm iti sAvaja vimRjya samakSamavasthitAna rakSakAdhyakSAna 'anyaparAkramamadakSobasya zeNIvA kSaSayatAsUn' iti naropamabha pata / te'pi tatheti tadAjJAmajalibandhena pratocchantaH pragRhya kumAramatitvarita padapracArapracalitabhuvaH prasthAtuM vadhyasthAnaM prati prArabhire / krodhasamuhastena palAyitAH prabhAvita parijanAH prikrpuruss| yasya tam, akAgada 'samaya yiracitaH kRto yo 10 nihAbhaGgastena vijumminA vadhitA yomaste bhISaNaM vapuryasya tathAbhUtaM kesariNabhiva siMha miva ganaM kASThA GgAra bhItabhItaH atizayena bhAta, san kathaM kathamapi kena kenApi prakAreNa tanayana puzreNa saha upamRtya samupagamya gandhokI vaizyapatiH, amaraMzasya purandarasya nizitazatakoTinA tIkSNavajreNa zakalitaM svaNDitaM yat sumeruzikharaM svarNAdrizaGgaM tasya saha varaM sazaM hATakarAzi svarNa cayaM saMnidhApya samupasthA 'zizorabodhabAla. kasyAyamaparAdhaH sa hAtAM zamyatAm. amuSya bAlakasya prANA dIyantAm' itIthaM praNayakRpaNaM sneha donam 15 amANIt acakayat / kASThAGgArasthiti-kAruNyena dayayA as, hRdayaM yasya tathAbhUnaH kASTAGgArastu 'aSTApadana svarNena kiM kiM prayojanam ?' itotthaM pratyAdiSTA nirAkRtA kumArasya jIvakrasya prANAnAmasUnAM praNayanasya yAcanasya maNitirutiryasya tam, dharaNItale bhUtale vinamitaM namrIbhUtaM zirI yasya tam, kRpaNavacanena sadainyavacanana mukharita zakti vadanaM mukhaM asya tam, atanutareNa tanayasneha nAndhastaM prabhUtaputrapremAndhaM gandhorakaTam 'gamyatAm' itIsthaM sAvajJamanAdaropetaM visRjya dUrIkRtya samakSa sammukham avasthitAn vidyamAnAn ArakSakAdhyakSAn rAjapuruSazreSTAn 'parAkramamadana vikramagarveNa zrI unmattastasya asya vaNiksutasya sUn prANAn kSepIyaH zIghraM zapayata nAzayata' itathaM saroSa sakrodhaM yathA syAttayA abhApata / te'pi bhArakSakAdhyakSA api tatheti 'sAstvityuktvA' tadAjJA kAThAjAranidezam aJjali bandhana pratIcchantI gRhanta: kumAraM jIvaMdharam pragRhya prabanya atitvaritana zaibhyAtizayayuktena padapracAraNa caraNapracAraMga pracalitA prakampitA bhUH pRthivI yastathAbhUtAH santaH vadhyasthAnaM prati prasthAtu prayAtum prAraMbhire tatparA abhavan / / 25 krodhAgnise jala rahA thA, bhayaMkara krodhake bhaya se jisake parijana dUra bhAga gaye the, aura jo asamayameM kiye hue nidrA bhaMgase vRddhiMgata krodhase bhayaMkara zarIrako dhAraNa karanevAle siMhake samAna jAna par3atA thA aise kATAMgArake samIpa gandhotkaTa putrako sAtha le Darate Darate kisI taraha pahu~ce aura usake samIpa indra ke tIkSNa vanase khaNDita sumeruka zikhara samAna svarNarAzi rakhakara snehavaza dAnatA prakaTa karate hue bole ki 'baccekA yaha aparAdha kSamA kiyA jAye 30 tathA ise prANa diye jAya' / parantu jisake hRdayako dayA chU bhI na gayI thI aise kASTAMgArane 'svarNase kyA prayojana haiM ?' yaha kaha, kumArakI prANa-bhikSAparaka gandhotkaTa kI prArthanAko ThukarA diyA tathA pRthivItalapara jinakA sira jhuka rahA thA, aura jo putrake bahuta bhArI sneha se andhe the aise gandhotkaTako 'haTo' isa taraha anAdarake sAtha dhutakAra kara unake sAmane hI pulisa ke pradhAna puruSAMse krodhapUrvaka kahA ki 'parAkramake nazAse pAgala isa jIvandhara ke prANa 35 zIghra hI naSTa kiye jAyeM-ise prANa daNDa diyA jAye / AjJA pAte hI pulisa ke pradhAna puruSa bhI 'tathAstu' kaha hAtha jAr3a usako AjJAko svIkRta karate hue kumArako pakar3akara badhyasthAnakI 1. ka kha ga nidhApa / 2. ma bhaNiti / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 * kopavRttAntaH ] paJcamo lammaH $ 147. atha pratihatavacasi prabhUtaviSAdaviSamUrcchAlamanasi vismRta kartavya vartmani sadyaH sadma samAsAdya nijasutavinipAta vijRmbhamANadAruNazuca mavi ralaniryadathu jalavilulita dRzamazrAntaviracitAkrandAM sunandAm 'alaM saMtApena / saMsmara purA caryArthamAgatena tapodhanena savistaramudIritAM kumArAbhivRddhizaMsinoM kathAm | avitathava caso hi munayaH' iti sAntvayati samavagata mRtodantaprabandhe gandhotkaTe, kaTakavAsini jane janitAnuzayena 'rAjate rAjatA kASThAGgArasya / kaSTamidamakANDe 5 vidhicaNDAlasya vilasitam / atha nirAzrayA zrIH, nirAdhArA gharA, nirAlambA sarasvatI, niSphalaM lokalAMvatavidhAnam niHsAraH saMsAraH, naurasA rasikatA, nirAsadA vogtA' iti mithaH pravartayati praNayodgAriNIM vANIm sakhedAyAM ca khecaracakravatiduhitari dayitavimokSaNAya 147. atheni -- athAnantaraM pratihataM nirakRtaM vaco yasya tasmin prabhUtena pracuraNa viSAdaviSeNa khedagaralena mUrcchAlaM mUrddhAyuktaM mano yasya tasmin vismRtaM smRtipathAtItaM kartavya karaNIyamArga 10 yasya tasmin gandhotkaTe sadyaH samiti sadmasadanaM samAsAdya prApya nijasutasya svakIyaputrasya vinipAto mRtyustena vijRmbhamANA vardhamAnA dAruNazuk kaThinazoko yasyAstAm zraviralaM nirantaraM yathA syAcathA niyaMtA nirgacchatA anujalena vilulite dazau yasyAstAm azrAntaM yathA svAtakA viracita Akrando yathA tAm sunandAm etannAmadheyAM svapatnI 'sattApena paritApena alaM vyartha purA pUrvaM caryArthamAhArArtham AgataM tapodhanena muninA savistaraM yathA syAttathA udIritAM kathitAM kumArAbhivRddhizaMsinIM jIva gharaizvayaM - 15 sUcikAM kathAM saMsmara samyak prakAraMNa saMsmaraNaviSayI kuru / hi nizvayena munayo yatayaH avitathaM satyaM vaco yeSAM tathAbhUtA matrantIti mAvaH iti samavagataH samyakaprakAreNa vijJAtaH sutonyaprabandhaH putravRttAntaprabandho yena tathAbhUte gandhotkaTe sAnvayati zamayati sati, kaTakavAsini rAjadhAnInivAsini jane janitAnuzayena samutpannapazcAttApuna 'kASThAGgArasya kRtaghnaziromaNeH rAjatA rAjyaM rAjate vidyate / akANDe'kAle vidhicaNDAsya daivajanaGgamasya idaM vilalitaM ceSTitaM kaSTaM kaSTakaram / atha zrIlakSmI: nirAzrayA AzrayahInA, 20 dharA pRthivI nirAdhArA, sarasvatI vANI nirAlambA, lokalo canavidhAnaM taranetranirmANaM niSphalaM niSprayojanam, saMsAro niHsAraH, rasikatA nIrasA, vIratA nirAspadA niHpratiSThA' itItthaM mithaH parataraM praNayoddhAriNI snehapradarzinoM vANIM pravartayati sati saMkhedAyAM saviSAdAyAM khecaracakravartiduhitari ca gandharvadattAyAM ora jAne ke lie udyata ho gaye / usa samaya zIghratA se bhare unake pairoMse pRthivI kA~pa rahI thI / SS 147. athAnantara jisake vacana ThukarA diye gaye the, jinakA hRdaya bahuta bhArI 25 vipAdarUpI pise mUcchita ho rahA thA, aura jo kartavya mArgako bhUla gaye the aise gandhotkaTa apane ghara vApasa Aye to kyA dekhate haiM ki apane putrake maraNase bar3hate hue bhayaMkara zokako dhAraNa karanevAlI sunandA lagAtAra nikalate hue anujalase netroMko tara karatI huI galA phAr3aphAr3akara ro rahI hai / gandhotkaTa putra ke samasta vRttAntako acchI taraha jAnate the isalie ve yaha kahakara sunandAko sAntvanA dene lage ki 'santApa karanA vyartha hai ? pahale caryA ke lie 30 Agata munine kumArakI vRddhiko sUcita karanevAlI jo kathA vistArase kahIM thI usakA smaraNa kara | muni satyavAdI hote haiM / usa samaya nagara nivAsI loga bar3e pazcAttApake sAtha paraspara premako prakaTa karanevAlI yaha vANI kaha rahe the ki aba kASThAgArakA rAjya hai / khaMdakI bAta hai. ki daivarUpI cANDAla asamaya meM hI apanI ceSTA dikhalA rahA hai / Aja lakSmI AzrayahIna ho gayI, pRthivI AdhArarahita ho gayI, sarasvatI AlambanazUnya ho gayI, manuSyoM ke netroMkA 35 nirmANa vyartha ho gayA, saMsAra asAra ho gayA, rasikatA nIrasa ho gayI, aura vIratA sthAnabhraSTa ho gyii| vidyAdharoMke rAjA garur3avegakI putrI gandharvadattA bhI khedayukta ho patiko chur3Ane Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 gacacintAmaNiH [ 548 sudarzanadevena - kSaNAdAvirbhAvayantyAmantike svavidyAM vidyAdharakulakramAgatAm. vrAmajJaH sa kumAro'pi mArayita pArayannapyAtmaparibhavavidhAnalampaTAnbhaTAn kimebhiniSphalaM nihataiH ! nAsIdati guru janAdiSTaH kASThAGgAravadhasamayaH' iti gAhamAga saMnanAgAnamAtmAnaM nibArya, sudarzananAmno devasya sasmAra / 548. sa ca kRtajJaH kRtajJa caroM devastadAdhyAnAnantaramantarikSapathamabhinavatamAlakAnanakAlimamalimlucaiH kAlameghanicayaiH kavacayan, nabhastalastyAnamedinIparAgapurada rAntaritadivAkareNa samunmUlitorikSaptavRkSaSaNDasaMmolitAkAzadigabakAzena caNDAbhighAtapUrNamAnagirizikharavizIrNagaNDazailenetastatastulalIlayA nItagRhapaTalIpaTalenAbhipAtatADanavikhalitAvanItalaviluThadakhilajovadhanena jhajhAsamoreNa samutsArita sakalArakSakabala:, sahelamAdAya kumAramantarikSeNa kSaNAdiva gatvA dayitasya patyurvimAkSaNAya kSaNAt antika samIpa vidyAdharakula kramAgatAM svavidyAm AvirbhAvayantyAM 10 prakaTayantyAM satyAM kramaM jAnAtIti kramajJaH kamajJAnavAn sa kumArA'pi jIvako'pi aAtmanaH svasya paribhavasya tiraskArasya vidhAne karaNe lApaTAstAna tathAbhUtAn bhaTAna mArayituM pArayannapi zaknuvannapi niSphalaM niSprayojanaM nihataisaritaiH ebhiH kim / gurujanenAdiSTo gurujanapradarzitaH kASThAgAravadhasamayo nAsIdati na prApnoti' iti hetoH sAhasAya abadAnaM pradarzayitum saMnayamAnamudyantam AtmAnaM nivAya sudarzananAmno devasya sasmAra 'adhIgarthadayezA karmaNi' iti SaSTa / 18. sa ceti sa ca kRtaM jAnAti kRtajJaH kRtopakArajJAnavAn bhUtapUrvaH kRtanaH kukkura iti kRtajJacaraH sa devaH sudarzanayakSAdhipatiH tadAdhyAnAnantara jIvaMdharasmaraNAnantaram abhinavatamAlAnAM nUtanatApicchavRkSANAM kAnanaM vanaM tasya kAlimno malimlucAzvorAstaiH kAlamapani cayaiH kRSNabAridavRndaiH antarikSapathaM gaganamArga kavacaya vyAptaM kurvan , namastalastyAnena gaganatala vyApinA parAgapUreNa rajo. rAzinA dUrAntarito divAkaro gaganamaNiyana tana, AdI samunmUlitAH pazcAdurikSaptA upari kSiptA ya 20 vRkSAstaravasteSAM SaNDena samUhena saMmIlito dUrIkRta AkAzadizAM gaganakakubhAm avakAzo yena tena, caNDAbhighAtena tIvaprahAreNa ghUrNamAnAni kampamAnAni yAni girizikharANi tabhyo vizIrNA vigalitA gaNDazailA yena tena, itastato yatra tatra tUlalIlayA nItAni gRhapaTalIpaTalAni gRhanI nikarambANi yena nAmamA M tena, abhipAta: saMmukhAgamanaM tADanaM praharaNaM tAbhyAM vihvalitaM vicitra bhataevAvanItale pRvidhItale viluTat akhilajIvadhana nikhila pANidhanaM yena taMta, jhajhAsamAraMNa sajalaprabalapavanena 'prakampano mahAvAtaH 25 samjhAvAtaH savRSTikaH' ityamaraH sa putsArita vidrAvitaM sakalaM nikhilabhArakSakavalaM rAjapuruSasainyaM yena tathAbhUtaH san kumAraM jIvaka sahelaM yathA syAttathA AdAya gRhItvA antarikSeNa namasA kSaNAdiva garavA ke lie vidyAdharoMke kulakramase Agata apanI vidyAko samIpameM AvirbhUta karane lgii| idhara jaba yaha saba ho rahA thA taba udhara kramako jAnanevAle kumArane, apanA tiraskAra karanemeM samartha yoddhAoMko mArane ke lie samartha honepara bhI 'niSprayojana mAre hue ina logoMse kyA 30 lAbha hai ? abhI gurujanoM ke dvArA batAyA huA kASTAMgAra ke mArane kA samaya nikaTa nahIM AyA haiN| isa vicArase sAhasa ke lie udyata honevAle apane-Apako rokakara sudarzana devakA smaraNa kiyA / 6148, smaraNa karate hI kRta upakArako jAnanevAlA vaha kuttekA jIva sudarzanadeva, nUtana tamAlavanakI kAlimAko apahata karanevAle kAle-kAla meghoMke samUhase AkAzamArgako 35 vyApta karatA huA tathA AkAzatala meM phailanevAlI pRdhi kI dhUlike samUhase jisane sUryako dUrase hI AcchAdita kara rakhA thA, ukhAr3a-ukhAr3akara Upara pheMke hue vRkSoM ke samUhasa jisane dizAoMkA avakAza dUra kara diyA thA, totra prahAra se hilanevAlaM pahAr3ake zikharoMse jisameM Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jIvaMdharasyopakAraH] paJcamo lambhaH 223 gIrvANasadanasadRkSa makSayasukhasaMgataM zRGgaparAmRSTacandraM candrodayaM nAma nijazailamaziniyat / akArSIcca tatra harSotphullamakha: zatamakhasadanAtizAyisodhAbhyantarasthApita bhadrAsanamadhyamadhyAsInasya jIvakasvAminaH svagatamukhaparijJAtakumAramahopakAritAtyAdarairdAraiH sArdha payovAdhipayobhirabhiSekam / vyAhArSIcca--'kumAra', mAM vizvadUSaNapAtre bhaSaNa gAtre sthitamevaM pavitrokRtavataste 'pavitrakumAraH' iti bhavitavyaM nAmnA" iti / evaM kRtajJAnAM dhuri vRtadIkSeNa yazeNa kRtAM puraskriyAmanubhUya 5 bhUyasIM bhUyastena sarakArAnamadhyuSyA sarasAmatipelavaM nATyamAlokayati kumAre, kumAramAraNAya prerita: sa caurikAdhyakSo'pi pratAraNadakSatayA 'kSapitajIvaM jIvakakumAramakArpam iti vacasA gIrvANasadana sadRzaM svargasadRzam akSayasukhasaMgatamavinazvaramukhasahi tam zRGgeNa zikhareNa parAmRSTaH spRSTa. zrandrI yena taM candrodayaM nAma nijazailaM sthagirim azizriyat praap| aApIcceti-tantra candrodaYAdrI harSeNa nijopakArijanacaraNAravindasaMgatisamutpannana pramodena unphullaM prasannaM mukhaM yasya tathAbhUta: sudarzana: 10 zatamakhasadanAtizAyina indramandirAtizAyinaH sodhasya prAsAdasyAbhyantara madhye sthApita vinivezitaM yad bhadrAsanaM tasya madhyam adhyAsInasyAdhitiSTato jIvakasvAminaH svabhaturmukhAt parijJAtA yA kumArasya mahopakAritA tayAtizaya Adaro yeSAM tabAbhUtaiH dArecallabhAbhiH sAdhaM payovAdhipayomiH kSIrasAgarasalilaiH abhiSeka snapanam akArSIcca nyadhAcca / nyAhArSIcceti-'kumAra ! vizveSAM dRSaNAnAM pAtraM tasmin nikhilAvaguNabhAjane bhaSaNagAne kukkurakAye sthisaM mAm evamanena prakAreNa apavignaM pavitraM kRtavata 15 iti pavitrIkRta vatastaM bhavataH 'pavitra kumAra' iti nAmnA bhavitavyam iti / evamiti-evamanena prakAraNa kRtajJAnAM kRpamupakAraM jAnatAm dhuyane kRtA dIkSA yasya tana kRtajJa ziromaNinA yakSeNa sudarzanena kRtA vihitAM bhUyasI vipulAM puraskriyAM sakriyAm anubhUya bhUgrastadanantara tena samaM sAkam ekAsanamAviSTaram madhyupya adhiSTAya apsarasA devAGganAnAm atipelavamatimanoharaM nATyaM nRtyam avalokayati pazyati sati kumAre, kumAramAraNAya preritaH kRtAdezaH sa caurikAdhyakSo'pi pradhAnacaNDAlo'pi pratAraNadakSatayA pravacanA- 20 kuzalatayA 'jIvakakumAraM jIvaMdharaM kSapito jIvo yasya tathAbhUna nimANam akArSam' iti vacasA kASTAGgAraM gola caTTAneM khisaka rahI thIM, jisane makAna ke chapparoMko raIke samAna idhara-udhara ur3A diyA thA aura jisameM samasta jIva saMmukhAgamana tathA tAr3anase vihvala ho pRthivItalapara loTa rahe the aise varSAyukta tUphAnase samasta pulisakI senAko dUra haTAnA huA aura jIvandharakumArako anAyAsa hI uThAkara AkAzamArgase jAtA huA kSaNa ekameM devabhavanake samAna avinAzI 25 suravase sahita evaM dizakharoMse candramAko chUnevAle 'candrodaya' nAmaka apane parvata para jA phuNcaa| vahA~ harSase jisakA mukha phUla rahA thA aise sudarzanadevane, indrabhavanako atikrAnta karanevAle apane bhavanake bhItara sthApina maMgalamaya Asanapara baiThe hue jIvandharasvAmIkA apane pati ke mukhase kumArakA mahopakArIpana vidita honeke kAraNa atyadhika Adara prakaTa karanevAlI striyoMke sAtha, kSIrasAgarake jalase abhiaika kiyA aura kahA ki 'he kumAra ! cU~ki 30 samasta doSoMke pAtra svarUpa kutte ke zarIra meM sthita rahanevAle mujhako Apane pavitra kiyA hai isalie ApakA pavitra kumAra' yaha nAma honA caahie|' isaprakAra kRtajJa manuSyoM ke agrasara yamake dvArA kiye hue sarakAra kA anubhava kara jaba kumAra udhara usI yakSake sAtha ekAsanapara baiTakara apsarAoMkA atyanta madhura nRtya dekha rahe the taba idhara kumArako mArane ke lie prarita pulisake pradhAnane dhokhA dene meM kuzala hone ke kAraNa 'maiMne jIvandharakumArako niSprANa 35 1. ma.samamekAsanamadhyAmyA / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [ 149 sudarzanadevena - harSakASThAM gataM kASThAGgAraM vidhAya tadIyaM prasAdamanAsAditapUrva lebhe / 146. tataH sunandAsuto'pi sudarzanayakSAvarodhajanena vara iva paramayA mudA saMbhAvyamAnaH saMpadaM yaHpatene jomeva nirvyAjaM gaNayannapi gaNarAvApagame 'kimatra mudhAvasthitirAsthIyate ! gurupadiSTarAjyapravezAvAsa rAtpUrvamapUrvacaityAlayavandanena kandalayAgaH sukRtaprabandham' iti mano 5 babandha / priyavandhurapyasya bandhuramabhisaMdhi tadanuvandhiphalopanate ranavadhikatAmapyavadhicakSuSA vIkSamANaH zroNIbhramaNena kumAropalabhyasya phalasya bhUyastayA kathamapyanvamasta / adAcca tasmai 'mA sma kuruthAH kurukulapate, tatra pradhyastha prArthanAkadarthanenAvajJAm' iti yAtrApUrvaka sarvaviSApaharaNe kAmarUpitvaka lpa zavitA gama nanasAya / abhyadhAcca 'ku. mAra kurukulakumudendo, harSakASTAM pramadaparAvadhiM gataM prApta vidhAya pUrva nAsAdita gityanAsAdinapUrvam alabdhapUrva prasAda 10 puraskAra lebhe / 6543. tata iti-tatastadanantaraM sunandAsuto'pi jIvaMze'pi sudarzanayakSasyAvarodhajanena antaHpurajanena vara iva jAmAteva paramayotkRSTayA mudA harpaNa saMbhAvyamAnaH sakriyamANa; yakSapateH sudarzanasya saMpadaM nai jImeva svakoyAmaMva niyAjaM nizchalaM yathA syAttathA gaNayamapi jAnannapi gaNarAtrApagame bahunizAsu vyatItAsu gaNarAnaM nizAyayaH' ityamaraH 'kimantra sudarzanasadane mudhAvasdhitiniSprayojanAvasthAna bhAsvIyate / gurUpadizvAsau rAjya pravezAhavAsaraca tasmAd gurupradarzitasajya prAptiyogyadinAt pUrva prAra 14 apUrvAzca te tyAlayAza teSAM vandanena sukRtaprAyandhaM puNyaprabandhaM kandalayAmaH samutpAdayAmaH' iti mano bavandha cetasi vicAramakarot / priyaghandhurapi sudarzano'pi astha jIvakasya bandhuraM manoharam abhisandhimabhiprAyam tadanubandhi tatsambaddhaM yasphalaM tasyopanateH prApteranavadhikatAmapi asImatAmapi avadhicakSuSAvadhijJAnavilocanena vIkSamANo vilokamAnaH kSopayAM bhramaNaM tena mahIbhramaNena kumAropalabhyasya kumAraprApyasya phalasya bhUyastayA pracuratayA kathamapi kenApi prakAraNa andharmasta svIcakAra / adAceti-'kurukula pate ! haM kuruvaMzaziromaNa ! tava bhavataH prepyasya dAsasya prArthanAkadarzanena yAjAnaGgIkaraNena avajJA tiraskRti mA sma kuruthAH' iti yAApUrvaka sarva viSApaharaNe nikhilagaraladarIkaraNe gAnavidyAyAM saMgItavidyAyAM vaizAragharama baidupyasya karaNaM vidhAne kAmarUritvakalpane'pi yatheccharUpanirmANe'pi alpA zaktiyasya tat pracurazaniyukta mantranayam amandAdarAna vipula gauravAt tasmai kumArAya adAcca dadau ca / abhyadhAcceti--iti abhyadhAcca kara diyA hai| isa vacanase kASThAGgArako atyanta harpita kara usake aprAptapUrva puraskArako 25 prApta kiyaa| 6149. tadanantara sudarzana yakSake antaHpurake logoM ke dvArA vara ke samAna jinakA vahata bar3e harSase satkAra kiyA jA rahA thA aise sunandAsuna-jIvandharakumAra yadyapi yakSapanikI saMpattiko niSkapaTa rUpase apanI hI mAnate the tathApi kucha rAtri vyatIta honepara unhoMne aisA vicAra kiyA ki 'yahA~ vyartha kyoM rahA jAye ? gumke dvArA batAye hue rAjya-pravejhake yogya dinake pahale-pahale hama apUrva caityAlayoMkI vandanAke dvArA puNya ghandha karate haiN| jIvandharakumArake isa abhiprAyako tathA isase prApta hone vAle phalakI adhikatAko avadhi- ' jJAnarUpI netrake dvArA dekhanevAle priyavandhu--sudarzana yanane pRthivIpara bhramaNa karanese jIvandharako jo phala prApta hoMge unakI adhikatAkA vicArakara kisI taraha anumati de dii| sAtha hI 1. 10 kha0 ga. 'ka' nAsti / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jIvaMdharasyopakAraH ] paJcamo lambhaH 2 kumudaizvaryAsama, samara sAhasa lampaTasubhaTabhujadaNDakhaNDana pracaNDa, nibiDaghaTita koTI rakoTivita tiyuttagaNanavirahitanarapadRDha racitasabhAyAM svayaMvarAnantaraM vivAhasamaye maraNapariNatimeSyanti yadarayo'pi, tavodayo'pi samAsIdati mAsi dvAdaze maduktamidaM drakSyasi punarmokSyasi ca' iti / evamamRtAyamAnamamRtAzino vacanamadasIyApsarasAM sarasAni vacAMsi ca zravaNayoravataMsokurbati parvatAdavaruhya mahyAM gantumArabhamANe kumAre, sudarzanayakSo'pyakSamo bhavanvirahRvyathAM soDhuM gADhaM parirabhya pathAnta- 5 rodantaM cedanamA vyAhRtya visRjya kumAramAdarakAtaryAtpunarapyanusUtakatipayapadaH pratinivRtya 225 akathayacca / itIti krim / kurukulameva kumudAni teSAminduzcandrastarastu he kurukulakumudendo ! kumudA daityabhedAstepAmivaizvayaM tenAsamosnupamastatsambuddhau he kumudaizvaryAsama ! 'kumudo nAgadignAgadaisyAntaravanakasi' iti vizvalocanaH, athavA 'kumudaizvarya' iti pRthakpadam 'asama' chavi samarasAhasasya vizeSaNam / samarasAhase yuddhAvAne lamsTA: samAsatA ye subhadrAH suyodhAsteSAM bhujadaNDAnAM bAhudaNdAnAM khaNDane 10 pracaNDastatsambuddhI he kumAra nizciDaM sAndraM yathA syAttathA vaTitA militA yAH koTIrakoTayo mukuTAprabhAgAsvAsavitA paktyA yutAH sahitA ye gaNanavirahitA asaMkhyA narA rAjAnastaidRDhaM yathA syAttathA racitA nirmitA yA sabhA tasyAM svayaMvarAnantaraM vivAhasamaye pANigrahaNavelAyAM yadyasmAt bharayo'pi zatravo'pi maraNapariNatiM maraNameva pariNati bandi uda satata udayo'pi rAjyavaibhavamapi samAsa iti nikaTasthaM bhavati maduktamidaM sarvaM dvAdaze dvAdazatame mAsi 'pahanomAsa iti sUtreNa mAsa 15 zabdasya 'mAsa' AdezaH drakSyasi vilokayiSyasi punastadanantaraM mokSyasi ca muktazca bhaviSyasi' iti / evamiti---amRtAyamAnaM pIyUSAyamANam amRtAzino devasya vacanam adasIyApsarasAM tadevInAM ca sarasAni snehAni ca ca zravaNayoH karNayoH avataMsIkurvati karNAbharaNIkurvati kumAraM jIvaMdhare parvatAt candrodayAdro avaruhya nIcairAgatya mAM pRthivyAM gantum ArabhamANe tatparaM sati sudarzanayo'pi virahRvyathAM viyogapIDAM soDhum akSamo'samartho bhavan gADhaM yathA syAttayA parirabhya samAkiGgaya pathAmsarodantaM 20 ca mArgAntiravRttAntaM ca idantayAnena prakAreNa vyAhRtya nigadya kumAraM visRjya vimucya, AdarakAtaryAt yaha prArthanA kara ki 'he kuruvaMzake svAmin! maiM ApakA sevaka hU~ ataH prArthanAko ThukarAkara merI avajJA na kIjie' sarvaprakArakA viSa dUra karane meM gAnavidyA meM nipuNatA prApta karAne meM tathA icchAnusAra rUpa banAne meM atyadhika zakti rakhanevAle tIna mantra bahuta bhArI Adara ke sAtha pradAna kiye| sudarzana yakSane yaha bhI kahA ki 'he kumAra! he kuruvaMzarUpI kumudoMko 25 vikasita karane ke lie candramA, daitya vizeSoMke samAna aizvarya se anupama, yuddha sambandhI sAhasa karane meM lampaTa yoddhAoMke bhujadaNDake khaNDana karanemeM pracaNDa evaM saghana rUpase sthita, mukuTake agrabhAgakI paMktise yukta agaNita rAjAoMse acchI taraha nirmita rAjasamAmeM svayaMvara ke bAda vivAhakA samaya Anepara Apake zatru mRtyuko prApta hoMge tathA ApakA abhyudaya bhI nikaTa A rahA hai| Apa bArahaveM mahIne meM mere dvArA kahe hue kAryako 30 dekha leMge aura tadanantara mokSako prApta hoNge| isa prakAra devake amRta ke samAna AcaraNa karanevAle vacanako aura usakI apsarAoMke sarasa vacanoMko kAnoMkA AbharaNa banAte hue jIvandharakumAra jaba parvatase nIce utarakara pRthivIpara bihAra karaneke lie udyata hue taba viraddakI pIr3Ako sahana karane ke lie asamartha hote hue sudarzana yakSa ne unakA gAr3ha AliMgana kiyA, 'isa taraha jAnA' ityAdi rUpase mArga ke bIca kA saba samAcAra kahA aura usake bAda 35 kumArako vidA kara vaha apane parvatako ora calA / Adarajanya kAtaratAse vaha phira-phira 1. ma0 bhujAdaNDa / 2. ka0 narapati | 29 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 gacintAmaNiH [149 jIbaMdharasya yAtrApraskhalitapada: svapadAbhimukhastanyapade pade pRSThAvalokanaM sAhAyyamanuSThAtumanucaramiva kumArasya kuvalayitakuvalayaM locanayugala prerayanpracurAnuzayaH zanaiH zanainijazailamazithiyat / evaM cirA dadhiruhyAntarikSamantahite yakSendre, mRgendra iva vItabhItiH svavIryaguptaH sa kurukulakumudendurapyamandAdarA daraNyazobhApahitekSaNoM viharanvigatAtapatramenamAtapAttrAtumiva nirAkRtAtapAnmArgapAdapAnirantara5 nipatannirjharanibhena nisahAyakumArani rokSaNadAkSigayavigaladaviralAzrapravAharAMbhRtAniva mahIbhRtazca gozamA pratyAsita mitacima mahAntaM kAntArapathamala ghayat / punarapi anusRtAni katipaya padAni grena tathAbhUtoanugAkatipayapadaH pratinivRtya pratyAvRtya prassaktiM padaM yasya tathAbhUtaH pratipanita caraNaH svapakSAbhimukhoM nijani kena nAbhimukhaH pade pada caraNe caraNa pRSTAvalokana pazcAdavalokanaM vitanvan kurvana kumArasya sAhAyyam anuSThAtuM vidhAtum anucaramiva sevakamiva kuvalayitaM 10 kuvalayAni nIlAravindAni saMjAtAni yasminnan tathAbhUtaM kuvalayaM bhUmaNDalaM yena tat locanayugalaM nayana yugaM porayan calayan pracurAnuzayo vipulapazcAtApayutaH zanaiH zanaiH manda-mandaM nijazailaM svAsagirim bhazizriyat / evamiti-vamanena prakAreNa cirAd dIrghakAlAnantaram antarikSaM gaganam adhirA yakSendre mudarzane'ntahita tirohite sati, mRgendra iva siMha iba vonabhItinirbhaya: svavIryagupta: svaparAkramapAlita: sa pUrvoktaH kurukulakumudenduH kuravaMzakumudakalAdharo'pi amandAdarAna pracurAdarAta bharaNyazobhAyAM kAnanasupamAyAM 15 prahita IkSaNe nayane yena tathAbhUto ciharana vigataM durIbhUtamAtapayaM channaM yasya tayAbhUtam enaM kumAram AtapAd dharmAna, vAtubhidha rakSitusiva nirAkRta bhAtapo yaistAna dUrIkRtadharmAn mArgapAdapAn batmaviniruhAn , nirantaraM yathA syAttathA nipatatAM nirANAM vAripravAhANAM nibhena vyAjena niHsahAyasya ekAkinaH kumArasya jIvakasya nirokSage cad dAkSiNyaM saralatvaM tena vigalan patan yo'viralAagnavAhastena saMbhRtAniva pUrNAniva mahIbhRtazca girIzca prekSamANI vilokamAnaH pratyakSi tAni pratyakSaM dadhAni yazoditaHni sudarzana yakSaniveditAni 20 cihAni yasmistam mahAntaM dIrgha kAntArapathaM vanamArgam ahAya jhagiti alaGgha yat asyakamIt / - -- lauTa AnA thA tathA kucha kadama unake pIche-pIche calane lagatA thaa| calate samaya usake paira lar3akhar3A jAte the| yadyapi vaha apane nivAsa sthAnakI ora jA rahA thA tathApi pada-padapara pIchekI ora dekhatA jAtA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno kumAra kI sahAyatAke lie sevakake samAna kuvalaya-pRthivI maNDalako kuvalayita-nIla kamaloMse vyAta-jaisA 25 karanevAle netrayugalako prerita kara rahA thaa| isa taraha bahuna bhArI khedase yukta hotA huA vaha dhIre-dhIre apane parvata para jA phuNcaa| isa prakAra bahuta dera bAda vaha yakSendra jI AkAzameM adhirUddha hokara antarhita ho gayA taba siMhake samAna nirbhaya aura apane parAkramase surakSita kumakulakumudacandramA jIvandharamvAmI bhI bahuta bhArI Adarase vana kI zobhA dekhane ke lie natrAko prerita karate hue vihAra karane lge| bihAra karate hue ve chatrarahita apane 30 Apako ghAmase bacAne ke lie hI mAno ghAmako dUra karane vAle mArga ke vRkSoM ko aura nirantara par3ate hue jharanoMke bahAne sahAyarahita kumArako dekhaneke kAraNa saralatAvaza jharanevAle avirala . A~suoMke pravAhase yukta parvatIko dekhate hue Age bar3he jA rahe the| isa taraha unhoMne jahA~ yanake dvaar| kahe hue cihna pratyakSa divAI de rahe the aise vahuMna bhArI jaMgalI mAgako zIra hI pAra kara diyaa| 1. kAnana paTAvalokana / 2. ka. ga. dezAdhirahma / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -dAvAnalavRttAntazca paJcamo lambhaH 150. tatazcAnataH cidugrata romaduSprApe visphuliGgAyamAnapAsUtkare kariniSTayUtakarazIka rAvaziSTapayasi , niHzeSaparNakSayanivizeSAzepaviTapini, nirdravanikhiladalanirmitamamararavaritahamili mazAnA sAhAcA pasarati narezulApaharaNakRte nijakAyacchAyApradAyidantini vAraNazoNitapAraNAparAyaNapipAsAturakesariNyudanyAdainyaprapaJcavaJcitahariNagaNali hyamAnasphaTikaddapadi marakatamayUkharekhAparaharitAku rahi mRgatRSNikAvilokanonmastakasalilatRpi.gulmasaMdehasamApAdana caturabarhi- 5 vahantiHpravizadAtapayalAntabAlaphaNini, bhakSyabhikSatAnupalakSita va mAhAkukSiNi tAratA yaddIkara. 150. satazcAyata iti-tatastadanantaram kyacina kuvApi mara bhAsthale iti vizevizegyasambandhaH / atha maspRSTasya vizeSaNAnyAha-unataraMNa tItaraMga mA nidApatvena duppA dulajhe, visphuliGgAyamAnaH vahnikaNavAvaran pAMsUrakarI dhUli samUho yasmissasmin karibhihastibhiH niSTayatA vimuktA ye karazIkurAH zuNDAdaNDasalilakaNAsta eyAvaziSTaM payo yasmitasmin , niHzeSaranAmakhila. 10 patrANAM bharyaNa nivizepAH sadRzA azeSavirapino nikhiladramA arimastasmin , nivANi zuSkANi yAni nikhiladalAni samayaparNAni tainirmito yo marmasvastana bharitA haritI dizA yasmistasmin , masaravasya vaDheH sabrahmacArI samAno mahAvano yasmiMstasmin , karaNAhastinyAstApI dharmajanyamlezastasya haraNakRta dUrIkaraNAya nijakAyasya chAyAM pradadvatItyevaMzaHlA dantino gajA smitasmin , dhAraNazoNitena gajarudhireNa pAraNAyAM bhojane parAyaNAstatparA: pipAsAturA udanyApIr3itA: kesariNaH siMhA yasmistasmin , 15 udanyayA pipAsayA yo dainyaprapaJco dInagAvistArastena vazita; pratArino yo hariNagaNo mRgasamUhastana lihyamAnA jilayA spRzyamAnAH sphaTikadaSadaH zvetopalA casmistasmin , marakatamayUkharaMkhAparA marakatamaNikiraNarekhAsadRzA ye haritArAsteSAM dhruka tasmin , mRgatRpikAyA mRgamarIcikAyA vilokanenonmastakA vRddhiMgatA salilatRT pAnIyapipAsA yasmisvasmin , gulmAnA dupANAM saMdehasya saMzayasya samApAdane caturANi dakSANi yAni bahibarhANi mayUrapicchAni tapAmantamadhye pravizanta AtapaklAntA dharmapIDitA 20 bAlaphaNino bAlasarpa yasmistasmin , bhakSyasya khAprapadAsya dubhiznatayA durlabhatayAnuphlakSitAH kRzatve. nAdarzanArthI banamahiSANAM kAnanasairimANAM kubhayo jaTharANi yasmistasmin , tApena dharmAtizayana tAmyantA ----. ... . . .-.-- .---- - 6 150, tadanantara calate-calate unhoMne kahIM eka aisA makasthala dekhA jo atyanta totra garamIke kAraNa duSprApya thA-jahA~ pahu~canA kaThina thaa| jahA~ dhUlikA samUha agnike tilagoMke samAna AcaraNa karatA thaa| pAnI ke nAmapara jahA~ hAthiyoMke dvArA ugale hue hU~r3ake 25 chIMTe hI avaziSTa the| samasta pattoM kA kSaya ho jAne se jahA~ saba vRkSa eka samAna ho gaye the| sUkhe hue samasta pattoMka dvArA nirmita marmara zabdase jahA~ dizAe~ bharI huI thiiN| jahA~ agnike samAna vAyu baha rahI thI / jahA~ hastinIkA santApa haraneke lie hArthI apane zarIrako chAyA / pradAna kara rahe the / hAthiyoM ke rudhira ke bhojana karane meM tatpara siMha jahA~ pyAsase pIr3ita ho rahe the / gyAsasambandhI dInatAke vistArase Thage hue harigoMke samUha jahA~ sphaTikamaNika 30 pattharoMko cATa rahe the / jo marakata maNiyoM kI kiraNarekhAke samAna hare aMkuroke sAtha droha kara rahA thaa| mRgatRSNAke dekhanese jahA~ pAnIkI pyAsa aura bhI adhika bar3ha rahI thii| khAne yogya padArthokI durlabhatAse jahA~ jaMgalI bhaiMsoMke paTa dikhAI hI nahIM par3ate the / garamAse 1. kha0 ga0 haritAhi , ka. haritAkAnaguhi, ma0 haritAGkarahi / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 gadyacintAmaNiH [150 dAvAnala - bhokarazatkArakAndizIvazvAvidhi, magagaNanisitAkRtamagayopekSAba bhakSitavanaukasi. vanadahanadahyamAnavaMzaparipATIpATanaprabhavajhaTajhaTAravacakitAdhvagamanasi: dInatAzAntavAnarakulalIlAkarmaNi ,dharmasamayArambhasamadhikadu:sahoma'dharmAbhidhAnarasAtalajyeSThe marupRSThe, nizcaracizchaTAbaloDhaveNasphoTasphuTapuraHpaTahena zuSkANyapi zirAMsi mahIruhAM jvAlAbhiH kisalayitAni kurvANana, danda hyamAna - 5 noDoDInanirAlambAmbarabhra maNakhedapatitapatripatrapAlIcaTacaTAyitaraTitavAcATena vipinasattvasaMtAnavividhavasAgandhAnubandhavimamAyeya sapadi nirdagdhasnigdhakAlAgurutagahanairAtmAnaM dhUpayatA, kusuma duHkhIbhavantA yaM durvI karAH sastiyAM bhIkarazankAreNa bhayAvahazUtkArazabdana kAndizIkA bhaya drutAH ivAviyazvANDAlA yasmitasmin , mRgagagasya hariNasamUhasya nimAMsatayA kAzyotizayena mAMsahitatayA kRtA vihitA yA mRgayopekSA AkheTorakSA tayA bhukSitAH kSudhAturA vanIkasI banecarA yanimastasmin , vanadahana 10 dAvAgninA dahyamAnA bhsmiikripmaann| yA vaMzaparipATo veNusaMtatistasyAH pATanaM vidAraNaM prabhavaH kAraNaM yasya tathAbhUtI yo jharajhaTAravo jhAmaTAzandastena cakritAni prastAni adhvagamanAMsi pathikajanacatAsi yasmiMstasmin , dInatayA daurbalyajanitadanyena zAntAni vAnarakulasya kapiyUthasya lIlAkarmANi krIDAceSTitAni yasmistasmin , dharmasamayasya nidAekAlasyArambhaNa samadhikaM yathA syAttathA duHsahI ya apmA aupayaM tena dharmAbhidhAnaramAnalAt snaprabhApRthivItalAdapi jyeSTho'dhikastasmin / tathAbhRte marupRSThe 15 dAvapAvakena dAvAnalena iti vizeSaNavinyasambandhaH / atha 'dAvapAvana' ityasya vizeSaNAnyAha nizcaranti nirgacchanti grAnyacIpi jyAlAsteSAM chaTayA samUhenAvalIDhA vyApatA ye veNado baMzAsteSAM sphoTAH sphuTanazabdA evaM sphuTAH spaSTAH purapaTahA anecaravAdyAni yasya tathAbhUtena, zukrAyapi anAyipi maholhAM taruNAM zirAMsi zivarANi jvAlAbhiH kisalayitAni pallavitAni kurvANena, dandahyamAnA atizayena dayamAnA ye nItAH kulAyAstabhya uInA utpatitA nirAkambAmbAnamaNakhedapatitA nirAdhAragaganabhramaNa10 khedapatitA ye pariNaH pakSiNasteSAM patrapAlyA: pakSasantatezcaTacaTAyitaraTitena caTacaTAzadana bAcATo vAcAlastana, vividhasatvAnAM nAnAvanajantUnAM saMtAnasya samUhasya yA vividhA nAnAprakArA bapa medAsi tAsAM gandhastasyAnubandhaH saMskArastasya vigamAryatra dUrIkaraNAyeva sapadi zIghra nirdagdhAH snigdhA ya kAlAgurutaravaH kRSNAgurucandanavRkSAsteSAM gahanaivanaiH AtmAnaM svaM dhUpayatA dhUpana sugandhiM kurvatA, kusumAni chaTapaTAte hue sA~poMkI bhayaMkara sUsUphArase jahA~ zikArI bhayase bhAga rahe the| mRgasamUha ke 25 mAMsarahita hone ke kAraNa kI huI zikArako upekSAse jahA~ banavAsI loga bhUkhase yukta ho rahe the| banako dAvAnalase jalate hue vaMzasamUhake phaTanese utpanna jhaTajhaTA jhandase jahA~ pathikoMke mana cakita ho rahe the| jahA~ dInatAke kAraNa vAnarasamUhako lIlAe~ zAnta ho gayI thI / aura proSma Rtuke prArambha honese adhikatAko prApta huI duHsaha garamIke kAraNa jo dharmAnAmaka pahalo pRthivIse bhI kahIM adhika jAna par3atA thaa| usa marusthalameM unhoMne usa . dAvAnalase ghire hue aneka hAthI dekheM ki jisake Age-Age nikalatI huI bAlAoMkI chaTA se vyApta vA~soka caTa spanese mAmo bAje hI baja rahe the / jo vRkSoMke sUkhe zikharoMko bhI jvAlAoMse pallavita kara rahA thA | jalate hue ghoMsaloMse ur3e aura nirAdhAra AkAzameM bhramaNa karaneke khedase patita pakSiyoMke paMkhoM kI caTacadA dhvanise jo zabdAyamAna ho rhaathaa| jaMgalake prANIsamUhakI nAnA prakAra kI gandhakA saMskAra dUra karaneke lie hI mAno jo apane-Apako 5 zIdhra jalAye hue snidha kAlAgurukaM vRkSoM ke banase dhUpa dikhA rahA thA-dhUpase sugandhita kara 1. ka0 kha0 ga* duHsahe dharmAbhidhAna rasAtalajyeSTe / 2. ka0 kha0 ga. dhymaan| . Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 -vRttAnta:] pacamo lammaH caSakapuTeSu kRtamadhurasAsvAdanamadavazAdiva pratidizaM patatA, sATopaM kabalayatA svAhitavalAhakagRhya tAgahova bahiNavyUhAn, vairivArisaMbhavaruSeva zoSitasarasIgarbhasthitAni vArijajAlAni lelihatA, gRhItagaruDasvabhAveneva nirvizaGkacar2yAmANadurvahabhogabhImabhoginA, nijajIvitApahArijImUtamUlacchedecchayeva sphuliGgavyA ra ciyakti samudga chalA, dukAloca lucchetaradhUmapracchAditadyAvApRthivIvibhAgena, pAtra dAneneva bhUtividhAyinA, bauddheneva labdhasarvasvabhakSiNA, tattvajJAneneva 5 tamopahena, atRptimattvAdatigRdhnujanadezIyena, prAptadUSaNAdvezyAjanaveSAntareNa, duSpravezatvAdADhayapupyAyava caSakapuTAni pAnapAtrasthalAni taya kRtaM vihitaM yanmathurasasyAsvAdanaM tana madI mohastasya vazAdiva pratidizaM pratikApTa patatA, sAlopaM sAmbaraM yathA syAttathA svaraya dAvapAvakasyAhitAH zatravo ye valAhakA mevAstavAM gRhyatA mitratA tasyA gahayeva nindayeva bahiNavyUhAna kalA pikalApAna kabalayatA nasatA, vairivAriSu zatrubhUtasalilapu saMbhavaH samutpattistasya rupetra krodheneva zopitA nirjalAkRtA yAH sarasyaH 10 kAsArAsteSAM garbha madhya sthitAni vArijajAlAni nIrajanikurammANi lelihatA jihvAviSayIkurvatA, gRhIto garuDasya tAkSyasya svabhAvo yana tathAbhUteneva nirvizaGka nirbhayaM yathA syAttathA cayamANA dantaiH zakalIkriyamANA dubahabhAgImA vipulaphaNA bhayaMkarA bhoginaH sarpA yena tena, nirjIvitasya svakIyamANAnAmahArI yo jImUto maMghastasya bhULacchedasvecchayeva vAnchayatra sphuliGgamyAjena analakaNakapaTena viyati nabhasi samudgacchatA samutpatatA, duSTaH kAlo duSkALasteneva kukAleneva tucchetaraNa mahatA dhUmana pracchAdito 15 yAvApRthivyorAkAzAvayArvi mAgo yena tena, pAtradAneneva munyAyikAprabhRtiyogyapAnadAna va bhUtividhAyinA saMpattividhAyinA pakSe bhasmavidhAyinA 'bhUnirbhasmAni saMpadi' ityamaraH bauddhaneva tAthAgateneva labdhaM prApta sarvasvaM bhakSayati khAdatItyevaMzIlastena pakSe yatprApta tatsarva dagdhaM zIlena, tattvAni jIvAjIvAstavabandhasaMbaranirjarAmokSAbhidhAnAni teSAM jJAneneva tamopahana mohApahAriNA pabhe timirApahAriNA, atRptimatvAt saMtApa. rahitatvAd bhatigRnujana dezIyana audArikajanatulyena, prAptasya dRSaNaM tasmAd vezyAjanasya kulaTAjanasya 20 rahA thA / phUlarUpI pyAliyoM meM kiye hue madhu rasake AsvAdanase utpanna nazAse vivaza hone ke kAraNa hI mAno jo pratyeka dizAmeM gira rahA thaa| apane ahitakArI meghoMkI mitratAjanya nindAke kAraNa ho jo mAno mayUroMke samUhako bar3e ADambaroMke sAtha grasa rahA thA / jo sUkhe hue sarovaroMka madhyameM sthita kamaloM ke samUhako bAra-bAra cATa rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno 'ye kamala hamAre zatrusvarUpa jalase utpanna hue haiN| isa krodha se hI mAno unheM 25 cATa rahA thA / garur3ake svabhAvako grahaNa kiye hue ke samAna jo binA kisI zaMkAke durvaha phanoMse bhayaMkara sA~poMko cabA rahA thaa| apane jIvanako haraNa karanevAle meghoMkA mUlaccheda karaneko icchAse hI mAno jo tilagoMke bahAne AkAza meM ur3A jA rahA thaa| dukAlake samAna jisane bahuta bhArI dhue~ se AkAza aura pRthivIke vibhAgoMko vyApta kara raggA zra: / jo pAtra dAnaka samAna thA kyoMki jisa prakAra pAtra dAna bhUtividhAyI-nAnA prakArakI sampatti- 30 ko karanevAlA hai usI prakAra vaha dAbAnala bhI bhUtividhAyI thA-bhasmako utpanna karanevAlA thaa| jo bauddha ke samAna labdhasarvasvabhakSI thA arthAt jisa prakAra bauddha anityekAntavAdI honese prApta hue samasta padArthoMko jhaNabhaMgura varNana karatA hai athavA AcAra-vicArase rahita hone ke kAraNa jo kucha bhI milatA hai usa sabako khA jAtA hai usI prakAra vaha dAvAnala bhI landhasavasvabhakSI thA arthAt jo bhI padAthe prApta hotA thA usa sabakA vaha jalA detA thaa| 35. jo tattvajJAna ke samAna tamopaha-andhakArako dUra karanevAlA (pakSa meM mohako dUra karanevAlA) 1. ka0 bArijadalAni / 2. ka0 kha0 ma0 samupagacchatA / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 151 dAvAnalopazAstigRhAtizAyinA, sujanalokeneva pAMsulasthale sparzarahitena, guNarAzineva vaMzotkarSaprakRSyamANena, taskareNeva rakSAbhUyiSThe nivRttasaMrambheNa dAbapAvakena paritaH parItatayA paritApaparAdhInAnkRpAdhIna. manAH sa donoddharaNocitaH kumAraH zatahradAzatavalayitAniva valAhakAnanekapAnakSiSTa / 151. dRSTamAtreSveva teSu svagAtraspRgupadravAdiva dUyamAnaH sutarAM sudarzanamuhRdayaM tadupadrava5 parihRtaye hRdayanihitajinapatipadapaGkajaH suptamonahada iva nibhutaniyandAkSipakSmA kSaNamasthAt ! MP veSAntaraNava nepathyAntaraMgeya vezyAjanA'pi yaH kila prAptI bhavati taM svamAyayA dUSayani, duSpravezatvAta duHkhena praveSTuM zakyatvAt mAdhyagRhAtizAyinA dhanikajanagRhamatikrAmyatA dhanikajanagRhamapi rakSakajanAvRtacyAd duHpavezaM bhavati, sujanalokane va satpuruSeNegha pAMsulasthale pApasthAne pakSe sadhUlisthAne sparzarahitena grantra pAMsabo manti tatrAnalo na prasaratIti lokasikam ' guNarAzineva guNasamUhanena vaMzasya kulasyotkaNa 10 zreSThatvena prakRpyamANo bardhamAnastana pakSe veNUkaprakRSyamANena, taskaraNetra caarenne| rakSAbhUyiSThe rakSA bahule sthAna nivRtta: saMrabho yasya tena pakSe bhasmabahule sthAne nivRttasaM rambheNa dUrIkRtodyogena / evaMbhUtana dAbapAtrake na dAvAnalena paritaH samantAt parItatayA vyAptatayA paritApena saMtApana parAdhInAstAna , zatahadA. zatena vidyutsamUhena valayitAn yuktAn balAhakAnita medhAniya lanekapAna kariNaH kRSNadhInaM mano yasya tazrAbhUto dayAlucittaH dInAnAmuddharaNa ucita iti dInoddharaNocitaH athavA ucitamabhyasta dInoddharaNaM yasya 15 tathAbhUtaH bAhitAgnyAditvAtparanipAta: kumArI jIbaMdhara aikSiSTa dadarza / 6151. dRSTamAtragveveti-teyu anekapaSu dRSTamAneSveva svagAnaspRg svazarIraspazI ya upadvastasmAdiva sutarAmatyantaM dUyamAnaH paritapyamAnaH ayaM sudarzanasuhRd sudarzanayakSasa kho jIvaMdharaH tadupadravaparihRtaye gopadvaparihArAya hRdayaM cetasi nihite sthApite jinapaterahataH padapaGkeje caraNAravinde yena tathAbhUtaH suptA mInA matsyA asmistayAbhUno hada itra jalAzaya iva nibhRtamatyantaM nippandaM nizcemakSipakSma nayana20 romarAjiyasya tayAbhUtaH san aNam asthAt kSaNaM yAvannizcalo'bhUditi yAvat / tAvateti-jAvattA thaa| jo tRptise rahita hone ke kAraNa atyanta lobhI manuSyake samAna jAna par3atA thA / jo prApta hue padArtha meM doSa lagA deneke kAraNa vezyAjanoMke dUsare veSake samAna jAna par3atA thaa| jo duHkhase praveza karane ke yogya hone ke kAraNa dhanADhya manuSyaka gharako bhI atikrAnta karanevAlA thaa| jo sajana manuSyoM ke samAna pAMsula sthala-pApI manuSyoMke sthala meM sparzase rahita 25 thA ( pakSameM dhUlipUrNa sthala meM sparzase rahita thaa)| jo guNarAzike samAna vaMzotkarSase prakRSya. mANa thA-cA~soMkI adhikatAse bar3hatA jAtA thA (pakSameM kulakI utkRSTatAse bar3hanevAlA thaa)| aura jo corake samAna thA kyoMki jisa prakAra cora rakSAbahula sthAnameM--paharedAroMse yukta sthAnameM pravRttise rahita hotA hai usI prakAra vaha dAvAnala bhI rakSAbahula sthAnameM adhika tara bhasmase yukta sthAnameM pravRttise rahina thaa| ukta dAvAnalake dvArA cAro orase ghire honake kAraNa ve hAthI santApase yukta the tathA saikar3oM bijaliyoMse ghire hue meghoMke samAna jAna par3ate the| jIvandhara svAmI dIna prANiyoMkA uddhAra karane ke abhyasta the isalie una hAthiyoM ko dekha unakA hRdaya dayAke adhIna ho gyaa| . 151. una hAthiyoM ke dikhate hI jIvandharakumAra itane adhika duHkhI hue mAno vaha upadrava svayaM unake zarIrapara hI ho rahA ho / unakA upadrava dUra karane ke lie ce hRdaya meM jinendra 35 bhagavAnke caraNakamaloko virAjamAna kara kSaNa-bharake lie sthira khar3e ho gaye / usa samaya unake netroMkI barauniyA~ atyanta nizcala thI aura usase ve usa sarovarake samAna jAna par3ate the jisameM ki machaliyA~ soyI huI ho| usI kSaNa jo atyanta tIkSya prakAzase netroM ko nimI. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 - vRttAntaH ] paJcamI lambhaH tAvatA vavRSuH paruSatarAlokanimIlitAmba kAnAmambaramA limpatA makAlabAlAtaparucAM zampAsahANAmajasronmeSaNamaNDitAH zuNDAlaura sazuNDAdaNDaprakANDatulyasthaulyanoradhArA nirantaritAntarikSAH pratikSaNasulabhaphaNipatiraNaraNakavitaraNacaturagambhIra garjitajarjaritazravasaH parjanyAH / $ 152. tadanu ca nijoda ranilInasAnumati salilAhraNadhiSaNAgatanI radAya mAnadviradapariSadi bADavakRpITayonitulita vilavivarapIyamAnapayasi zauktikanika rAnukArikara kotka rahAriNi viDambi - 5 vidrumalatAyitAnadruma kisalayApazImini sAgara satrahmacAriNi pravati yA pravAhe dAvacitrabhAnoH paritrAtAnAlokya gajAngajendragAmI gatAnuzayaH zanairatikramya marubhuvaM gatvA gavyUtimAtraM tatraiva sAvatkAlena ca parjanyA mevA vavRpuriti kartRkriyAsambandhaH / atha parjanyAnAM vizeSaNAnyAha - parutratareNa tIkSNatareNa AlokaMna prakAzena nimIlitAni asvakAni netrANi yesteSAm ambaraM gaganam AlimpatAm, akAlavAlAta iva akANDaprabhAtAta iva ruk kAntiryeSAM teSAM zampAsahasrANAM vidyutsahasrANAm ajasraM 10 nirantaraM yaduSaNaM tena maNDitAH zobhitAH, zuNDAlAnAM gajAnAM ya aurasA bAlakAsteSAM guNDAdaNDaprakANDAnAM zreSThazuNDAdaNDAnAM tulyaM samAnaM sthaulyaM yAsAM tathAbhUtA yA nIravArAsvAbhirnirantaritamantarIkSaM vaistathAbhUtAH pratikSaNaM kSaNaM kSaNaM prati sulabhaM phaNipateH zeSanAgasya raNaraNakavitaraNe caturaM nipuNaM gambhIraM sAtizayaM ca yad garjitaM stanitaM tena jarjaritAni jIrNIkRtAni zravAMsi zrotrANi yaistaM / 6 152. nviti tadanu tadanantaram nijodare nijamadhye nilIno'ntarhitaH sAnumAn parvato yena 15 tasmin salikAharaNasya jalagrahaNasya dhiSaNayA buddhayA AgatA ye nIrA meghAstadvadAcaratI dviradapariSad gajaghaTA yasmiMstasmin bADavakRpITayoninA baDavAnalena tulitaiH zailavivarairvikaH pIyamAnaM payo yasya tasmin bhautikanikarAnukAriNo mauktikasamUhAnukAriNo ye karakA varSAMpAsteSAmutkareNa samUhena hAriNi manohare, viDambitAstiraskRtA vidrumalatAghitAnA pravAlavallIsamUhA yaistathAbhUtA ye Duma kisalayA vRkSapallavAstairupazobhata ityevaMzIle, sAgarasabrahmacAriNi sindhusadRze payaHpravAha pAnI pUre pravahati sati, 20 dAtracitrabhAnordAvAnalAt paritrAvAn rakSitAn gajAn Alokya gajendra iva gacchatItyevaMzIlo gajendragAmI jIvaMdharI gatAnuzayAM vigataparitApaH zanairmandam mahabhuvaM rajaHsthAnam atikramya vyapagamayya gatyUvi fer karanevAlI, AkAzako lipta karanevAlI aura asamaya meM prakaTa hue prAtaHkAlake nAma ke samAna kAntiko dhAraNa karanevAlI hajAroM bijaliyoMke nirantara honevAlI kauMdha se suzobhita the / hAthiyoMke baccoM zuNDAiNDa ke samAna moTI-moTI jalakI dhArAoMse jinhoMne AkAza- 25 vyApta kara rakhA thA aura kSaNa-kSaNa meM sulabha evaM zeSa nAgako utkaNThA utpanna karane meM catura gambhIra garjanAse jinhoMne kAna jarjara kara diye the aise megha barasane lage / 132. tadanantara jisane parvatoMko apane udara meM vilIna kara liyA thA, jisake bIca hAthiyoM kA samUha pAnI lene kI buddhise Aye hue meghoM ke samAna jAna par3atA thA, baDavAnala ke samAna triloke chidroMse jisakA pAnI piyA jA rahA thA, jo motiyoMke samUhakA anukaraNa 30 karanevAle oloMke samUha se suzobhita thA, jo mU~gAkI latAoMko viDambita karanevAle vRkI lahalahAtI lAla-lAla koMpaloMse suzobhita thA aura sAgara ke samAna jAna par3atA thA aisA jalakA prabAhu jaba bahane lagA taba una hAthiyoM ko dAvAnalase suzobhita dekha gajarAja ke rahata samAna gamana karanevAle jIvandharakumAra pazcAttApase mahita ho dhIre-dhIre usa sthalako lA~cakara do koza Age gaye hoMge ki unhoMne eka parvata dekhA / vaha parvata mahAvaMzatayA - bar3e- 35 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 gadyacintAmaNi [ 152 jIvaMdharasthamahAvaMzatayA mahAsattvatayA mahAmRttathA mahonnatitayA pAtmAnamanuyurva-taM kamapi paryataM tadakharvagarvanirvAsanAya nivezayitumiva nijAghriyugamasya zirasi siMhapota iva zilAvibhaGgana sAhaMkAra: samavirahya mahIbhRtastasya maNimakuTAyamAnaM jinapatisadanam', pipAsAtura iva dhArAbandhamAdarAndhaH samAsAdya, sadyaH saMphullamallikAvakulamAlatIpramukhapraphullaguccha: pUjAimarhantamatibhaktirabhipUjya, 5 punarapi taraNataraNiriva gIrvANagiri prakRSTamanorathaH pradakSiNaM bhraman, ta pratyayA jinazAsana rakSiyakSi devatayA sAdarapAditakazipuH, tato vinirgatya vizvataH zazvadapapAditataruNo caraNayAvakarasasaMparka gamyUtimA kozaSTyapramitaM gatvA tatraiva mahAvaMzatayA ucca kulata yA pakSe mahAvegusahitatayA, mahAsatvatayA vipulaparAkamatayA pakSe vRhadAkArajAbasahitatvena mahIbhRttayA rAjatayA pakSe pRthivIdharasbena, mahonnatitayA ca pracurodAyatayA ca pakSe mahottugatayA ca AsmAnaM svam anukurvantaM kamapi parvata zailaM tasya parvatasya 10 yo'khoM gavA bhUyiSTo'haMkAra-tasya nirvAsanAya dUrIkaraNAya aspa zirasi mastakaM pakSe zikhare nijAghriyugaM svakIyacaraNayugalaM nivezayitumitra sthApayitumiva siMhapAta iva mRgendramANavaka iva sAhaMkAraH sagarva: zilAvimalena zilAkhaNDena samadhihahma tasya mahIbhRtaH parvatasya pakSe rAjaH maNimakuTAyamAna samamAlibadAvarat jinapatisadanaM jinendramandiram pipAsAtura udanyApIDito dhArAbandhamiva jalAzayamiva AdarAndhaH san samAsAdya labdhvA sadyo jhaTiti saMphullAni bilasitAni yAni mallikAbaku ra mAlatIpramukhaphullAni 15 teSAM gucchaiH stayakaiH pUjAha saparyAyogyam arhantaM jinendram atibhaktiH pragADhabhaktiyuktaH san amipUjya pUjayitvA punarapi pUjAnantaraM taruNataraNirmadhyAhnamArtaNDo gIrvANagirimiva sumarumiva prakRSTamanorathaH zreSThAbhiprAyaH pradakSiNaM bhraman parikAmyan tatratyayA tatrabhavayA jinazAsanarakSiNI yA yakSidevatA tayA sAdaraM sasammAnaM yathA syAttathA saMpAditaH kazipUrvasvAcchAdane yasya tathAbhUtaH, tato jinapatisadanato vinirgatya vitrataH sarvata: zazvad nirantaram upapAditasya taruNIcaraNayAvakarasamya yuvatipAdAlatakasya saMpaNa -- ------- 20 bar3e vA~soMse yukta hone ke kAraNa ( pakSameM uccakulIna honese ) mahAsatvatayA--atyadhika jIva jantuoMse sahita honeke kAraNa (pakSameM atyanta zaktizAlI honese) mahIbhRttayA-pRthivIko dhAraNa karane ke kAraNa (pakSa meM pRthivIkA pAlana karanese aura mahonnatitathA-atyadhika U~cAI ke kAraNa ( pakSa meM atyadhika udAra honese ) jIvandhara svAmIkA anukaraNa kara rahA thA / usa parvatakA bahuta bhArI ahaMkAra dUra karane ke lie hI mAno usake sirapara-zikharapara 25 apanA paira rakhane ke uddezyase ve usapara usa prakAra car3ha gaye jisa prakAra ki ahaMkArase yukta siMha kA baccA caTTAnoM ke khaNDoMpara paira rakhatA huA jA car3hatA hai| Upara car3hakara unhoMne usa parvatarUpI rAjAke maNimaya mukuTa ke samAna AcaraNa karanevAlA eka jinamandira dekhaa| jisa prakAra pyAsase pIDita manuSya bar3e Adarase jalAzayake pAsa pahu~catA hai usI prakAra jIvandhara svAmI bhI Adarase andha hote hue usa jinamandira ke pAsa phuNce| unhoMne tItra 30 bhaktise yukta ho zIghra hI vikasita juhI, maulazrI tathA mAlatI Adi pramukha-pramukha phUloMke gucchoMse pUjAke yogya Ahenta bhagavAnakI pUjA kii| aura madhyAhnakA sUrya jisa prakAra sumekaparvatakI pradakSiNA detA hai. usI prakAra unhoMne unnama manorathoMse yukta ho ukta mandirakI bArabAra pradakSiNA dii| usa mandira meM jinazAsanakI rakSA karanevAlI jo yakSA devI rahatI thI usane unheM AdarapUrvaka vastra tathA bhojana pradAna kiyaa| yahA~ se nikalakara ve usa pallava 1. ka0 kha0 ga0 jinasadanam / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo kambhaH - yAtrAvRttAntaH } raktatatayA svayamapi pallavitarAgamiva pallavavyapadeze dezamazizriyat / $ 153 dasamadhyanivezitaM nirdoSatayA doSAdhipatiriti sadA suvRttatayA vyava sthAvikalavRtta iti kalAkSayarahitatayA parikSaNakala iti na paribhavantaM candram, candrAbhaM nAma kamapi skandhAvAram, nekavArasaMbhavadasaMbhavinimittopalambhena sasaMbhramaM gAte sma | $ 154 tasminnapi sthAnasthAneSu vAcaMyamAnAmiva varjitavyAhRtInAM sadyaH samudyatAhaskara - 5 tAmiva bAlaniSpAdanavyasana juSAM bhUriphalabharitabhUruhAmiva vinamraziratAM purIkasAM nAlaniSkusambandhena raktamavaNaM talaM yasya tathAbhUtastasya bhAvastayA svayamapi strI pallavito vardhito rAgo yasya tathAbhUtamiva palyapadezaM pavanAmadheyaM dezam azizriyat / 53. tadati tadanu ca pallavadezAbhigamAnantaram tanbhavyanivezitaM tadezamadhyasthale vidyamAnaM nirdoSatathA doparahitantrena pakSaM rAtrirahitatvena doSAdhipatirguNasvAmI pakSaM rAtripatiH iti 10 sadA suvRttatayA sadAcArayuktatvena pakSe sugolAkAratvena vyavasthAtrikalaM vRttaM cAritraM yasya pakSe vyavasthAvikalaH parivartanazIla vRttI golAkAra iti, kalAkSayarahitayA vaidagdhIvinAzarahitatvena pakSe poDazabhAgakSayarahitatvena parikSINA nazvarAH kalA yasya tathAbhUta iti hetoH candra zazinam paribhavantaM tiraskurvantaM candrAbhaM nAma kamapi skandhAvAraM rAjadhAnIm naikavAraM saMmavanti yAnyasaMbhavoni nimittAni zakunAna teSAmupalambhana prAptyA sasaMbhramaM yathA syAttathA gAhRte sma pravizati sma / skandhAvAro nirdoSa: candrastu . 15 doSAdhipatirguNasvAmI pakSe rajanIpaviriti candreNa tasya paribhavana sucitameva, skandhAvArastu sadA suvRttaH sadAcArayuktaH candrastu vyavasthAvikalavRtta iti tena tasya parihAro yogya eva / skandhAvArastu kalAparikSayarahitazcAturya vinAzarahitaH candrastu parikSINakala iti hetostena tasya parAbhavanamahameveti vyatireka: / 233 S 154. tasminnapi tasminnapi candrAbhaskandhAvAre'pi sthAnasthAneSu pratisthAnaM vAcaMyamAnAmiva gRhIta maunAnAmiva varjitanyAhutInAM vyaktavAcAm sadyaH samudyato yoghaskaraH sUryastasyaiva zrut kAntiryeSAM 20 teSAmiva vApanipAdanavyasanamatpattiSyasanaM juSante iti bASpanippAdanavyasana juSAm ekatra dukhena bApotpattiH, anyatra dyutAM cAkacakyeneti mAtraH bhUriphalairvipula parimANaphalairbharitA ye bhUruho vRkSAsteSAmiva vinazirasA natazIrSANAm ekatra duHkhAtizayena anyatra ca phalabhareNa vinAzirastvaM jJeyam, puraukasAM deza meM pahu~ce jahA~ nirantara taruNa striyoMke caraNoMke mahAvara ke samparka se pRthivItala lAla-lAla dikhAI detA thA aura usase jo aisA jAna par3atA thA mAno svayaM hI rAgako pallavita kara rahA ho --- vRddhiMgata kara rahA ho / 25 $ 153. tadanantara usa deza ke madhya meM sthita candrAbha nAmaka kisI nagara meM unhoMne bAracAra honevAle aneka asambhava nimittoMke milane se saMbhramapUrvaka praveza kiyaa| vaha nagara nirdoSa thA aura candramA doSAdhipati doSoMkA svAmI ( pakSa meM dopA-rAtrikA svAmI thA ), nagara sadA suvRtta - gola athavA sadAcAra se sahita thA aura candramA vyavasthAse rahita gola thA- 30 kabhI gola rahatA thA aura kabhI ardhagola Adi rahatA thA athavA sadAcAra se rahita thA / aura nagara kalAoMke ayase rahita thA jaba ki candramAko kalAe~ kSINa hotI rahatI thIM isataraha vaha nagara candramAkA bhI parAbhava kara rahA thaa| 6 154. usa nagara meM bhI jagaha-jagaha jo mauniyoMke samAna vArtAlApase rahita the, tatkAla home hue sAkalya ke samAna azru utpanna karane ke vyasanase sahita the, aura atyadhika 35 phaloMse bhare hue vRkSoMke samAna jinake sira namrIbhUta the aise manuSyoMke nAlase tor3e hue 1. 0 0 0 svamapi / 2 0 0 sAskavipAmiva / d Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [154-55pamAyA: SitanalinAnIva pramlAnavadanAni prekSamANaH prAntavatinaM kamapi dAntahRdayaM puruSamamRtavarSAyamANadazakiraNaH sakaruNamiva siJcan vanakuJjarotpATitaviTapipeTakasyeva vizvasyApi janasya vicchAyatAnidAnam 'kimavagacchasi ?' ityapRcchat / 155. sa ca kumAramAdarAdabhipatyaivamabravIt-"bhadra, bhadrAsikArthiyArthivaparAyakirI5 TapAdapIThapratiSThitapAdapallavaH pallavadezApadezakuberakozagRhapatiH patitajanadurAloko lokapAlo nAma rAjA bhavatyasyA rAjadhAnyAH / tasya ca sakalaguNagarIyasI kanIyasI prajJAzAlijanakalAbhena jaDAzayaprabhaveti patidevatAvatabhAvibahumAnaprAptyA bahupuruSAbhilASiNIti lokapAlasahajasaMgamena lokavinAzakAragaralasodareti ca gaImANA padmAM padmA nAma / kanyAmimAmidAnIM kanyAgRhA paurANAM mAlAn niSkaSitAni nalinAni tadvat nAlanuTisakamalAnIva amlAnabadanAni viSaNNavastrANi 1. prekSamANo vilokamAno jIvakaH prAntavatinaM nikaTasthitaM dAmtahRdayaM duHkhitacetasam kamapi puruSam amRta varSAyamANAH pIyUSanRvidAcaranto ye dazanakiraNA radanarazmayastaiH sakaruNamiva sadayamiva siJcan vanakuJjareNa kAnana-kariNopATita unmalito yo viTapipeTako vRkSasamUhastasyeva vizvasyApi, nikhilamyApi janasya vicchAyatAnidAnaM niSpramatAkAraNam 'kim avagacchasi jAnAsi' iti apacchan / 6151. sa ceti sa ca puruSa AdarAt sasanmAnaM kumAram abhipanya tasya saMmukhamAgasya eva15. mittham abravIt-'mad ! he kalyANin ! bhadrAsikArdhAH sukhAsikAbhilASiNo ye pArthivA rAjAnasteSAM parAya kirITAni zreSThamukuTAnyeva pAdapIThAni caraNAsanAni teSu pratiSThitAH sthitA: pAdapalavAvaraNakisalayA yasya tathAbhUtaH, pallavadezo'padezo byAja yasya tathAbhUtaM yat kuberakozagRha dhanAdhipanidhiniketanaM tasya pati: svAmI, patitajanAnAM bhraSmANa durAlIko duHkhenAlokituM zakyo lokapAlo nAma asyA rAjadhAnyA rAjA mavati / tasya ca lokapAlasya sakalaguNanikhilairdayAdAkSiNyAdibhirguNairgarIyasI zreSThatarA kanIyasI 20 yuvati: 'yuvAlpayoH kananyatarasyAm' iti kanAdezaH pamA lakSmI gahaMyantI nindantI pajhA nAma kanyA asti / atha padmAyA garhaNAnimittamAha--prajJAzAlI buddhivibhUpito yo janakastasya lAbhena, jahAzayo mUrkhaH prabhavo janmadAtA yasyAH sA pakSe jalAzapaH sAgaraH prabhavo yasyAH sA, kanyA tu prajJAzAlijanakena samutpannA pamA ca jahAzayena samutpanneti vyatirekaH parihArapakSastUtaH / patidevatAvratena pAtivasyena bhAvi bhaviSyad yad bahumAnaM tasya prAptistayA, bahupuruSAnabhilapatItyevaM zIlA nAnApuruSAbhilASiNI nyami25 cAriNItyarthaH pakSe'nakapuSpAmilASiNI, iti / kanyA pativratAtvenAne sanmAnamavApsyati lakSmIsvaneka. kamaloMke samAna murajhAye hue mukhAMko dekhate hue unhoMne nikaTavartI kisI duHkhI manuSyase pUchA ki jaMgalI hAthIke dvArA ukhAr3e hue. vRkSa-samUhake samAna sabhI logoMkI kAntihInatAkA kAraNa kyA tuma jAnate ho ? pUchate samaya amRta varSAke samAna AcaraNa karanevAlI dA~toMkI - kiraNoMse svAmI aise jAna par3ate the mAno dayApUrvaka uma puruSAH nRta hI sIMca rahe hoN| 6155. usa puruSane AdarapUrvaka kumArake sAmane namrIbhUta hokara isa prakAra kahAhe bhadra ! sukhapUrvaka nivAsakI icchA karanevAle rAjAoMke zreSTha mukuTarUpI pAdapIThapara jisake caraNa-pallava sthita hai, jo pallava dezarUpI kuverake khajAnekA svAmI hai tathA etita manuSyoMko jisakA darzana durlabha hai aisA lokapAla nAmakA rAjA isa rAjadhAnIkA svAmI haiN| usakI samasta guNoMse zreSTha padmA nAmakI kanyA hai| vaha kanyA cU~ki buddhimAn pitAse utpanna thI ra java ki lakSmI jaDAzayaprabhavA-mUrkha pitAse (pakSameM jalAzayase) utpanna thii| kanyA 'pAtivratya dharmase bahuta bhArI sammAnako prApta honevAlI thI jaba ki lakSmI aneka purupoMkI abhilApiNI honese puMzcalI kahalAtI thii| aura kanyA lokapAla nAmaka bhAIse sahita thI Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -viSaharaNavRttAntaH paJcamo lambhaH nirgatya gRhodyAne svakarAvajitajalasekena sasnehamabhivadhitA puSpavato jAtA mAdhavIlateti mahotsavamAracayantI tadvadanagocarazazAGkazaGkayeva bhujaGgamaH ko'pyasprAkSIt / narendrAzcAsannarendrA iva prabalaprAthino vyarthaprayAsAH / tannimitto'yaM mAnAM zokaH / zAkunikastu kazcinnizcetaneyaM yadi jAtApi kanyakA tAvadenAmananyasAdhAraNaviSaharaNanaipuNaH ko'pi prANaiH samaM sAMpratameva saMgamayatIti saMgirate | narapatirapi tavacanavizvAsAdvizvadizyapi zaktimadanveSaNAya zuddhAntAdaparamantikacaraM 5 prAhaiSodaghoSayacca 'vipaharaNasamarthAya mama rAjyA vitariSyAmi' iti / mahAbhAga, mahIpatinA viSavidyAvidagdhAnveSaNAya preSiteSvahamapyanyatamaH kazcidasmi / kArye'sminkaccidArya, bhavato'nya puruSAmitkApi gIti hatAH kulaTeti vyatirekaH parihArastUnaH / kanyA lokapAla iti nAmadheyaH sahajaH sahodarastasya saMgamena pakSa lokarakSakasahAdaraprAptyA lokavinAzakarasya garalasya viSasya sodarA bhaginIti vyatirekaH parihArastUtaH / kanyAmiti-izAnI sAmAtam kanyAgRhAt kanyAnta:purAt 10 nigatya niHsRtya rogAne gRhAta sako taya asaM tasya sekena secanena sasneham abhivardhisA pAlitA mAdhavIlatA puSpavratI sapuSpA jAteti hetoH mahotsavam AracayantIm imAM kanyAM taddanagocarastanmukha viSayo yaH zazAko mRgAGkastasya zaGkayA saMdahaneva ko'pi bhujaGgamI viTaH pajhe nAgaH astrAkSAt pasparza / narendrAzca vipadyAzca prabalaM prakRevalopetaM prArthayanta iti prabalaprAdhino narendrA iva rAjAna iva dhyarthaprayAsA movodyogA Asan / tasimittaM nidAnaM yasya tathAbhUto'yaM mAno zoko viSAdaH / zAkunika- 15 stu zakunajJastu kazcirako'pi 'iyaM kanyakA yadi nizcetanA'pi jAtA nizceSTApyabhUt tathApi tAvat sAkalyana ananyasAdhAraNamanupamaM viSaharaNanaipuNaM saralApaharaNavaidagdhyaM yasya tathAbhUtaH ko'pi prANaiH samaM sAmpratameva idAnImeya saMgamayati melayati, iti saMgirate nivedayati / narapatirapi rAjApi tasya zAkunikasya vacane vizvAsaH pratyayastasmAd vizvadizyapi samayakASTAyAmapi zaktimato viSApaharaNasAmadhyavato'nveSaNAya zuddhAntAdantaHpurAt aparam antikacaraM sevakaM prAhaipIt preSayAmAsa aghopayacca ghopaNAM ca cakAra-'viSa- 20 haraNasamarthAya garalApahAradakSAya mama svasya rAjyAdha vitaripyAmi dAsyAmi' iti / mahAbhAga ! he mahAnubhAva ! mahIpatinA rAjJA viSavidyAyAM garalApaharaNavidyAyAM vidagdhasya caturasyAnveSaNaM tasmai preSiteSu ahamapi Rzcit anyatama eko'smi / 'asmin kArya he Aya ! he pUjya ! kaJcit kAmapravedane bhavato'pi jaba ki lakSmI loka kA vinAza karanevAle vipakI vahina thii| isa prakAra vaha lakSmIko tiraskRta karatI rahatI hai| apane hAthameM liye hue jalake soMcanese jisa mAdhavI latAko 25 isane bar3e snehake sAtha bar3hAyA thA vaha Aja sarvaprathama puSpavatI huI hai-usameM sarvaprathama phUla nikale haiM isalie vaha kanyAgRhase nikalakara gharake bagIcAmeM bar3A bhArI utsava kara rahI thI ki usa ke mukhako candramA samajhakara hI mAno kisI bhujaMga-sA~pane ( pakSa meM viTa purupane ) usakA sparza kara liyA-use Dasa liyaa| vipavaidya, balavAn rAjAke sammukha prayANa karanevAle rAjAoMke samAna vyartha prayAsa ho gaye haiM arthAt viya dUra karane meM koI bhI vidha- 30 vaidya samartha nahIM ho sake haiN| isI kAraNa manuSyoMko yaha zoka ho rahA hai| yadyapi yaha kanyA cetanArahita ho cukI hai tathApi zakunazAstrakA jJAtA kahatA hai ki viSa dUra karane meM asAdhAraNa nipuNatAko dhAraNa karanevAlA koI puruSa Akara ise abhI hAla prANoMse sahita karatA hai| rAjAne bhI usake va vanoM meM vizvAsa honese sabhI dizAoM meM zaktizAlI puruSakI khoja karaneke lie antaHpurase atirikta bhRtya bheje haiM aura ghoSaNA karAyI hai ki 'maiM viSa haraNa 35 karane meM samartha purUpake lie apanA AdhA rAjya duuNgaa'| he mahAzaya ! samasta vidyAoMmeM catura manuSyakI khoja karane ke lie rAjAne jo bhRtya bheje haiM, unameM maiM bhI eka huuN| he Arya ! Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 gacintAmaNiH [ 156 panAyA: - dhikAro'sti / " iti| 156. tadvacanAnantaraM jIvakasvAmI ca' 'jIvamAtrasyApyupadravo vidrAvayitavyaH / kimuta prabalo'yamavalAjanasya !' ityattAzcantayan 'ayi bhAH, tatha yAmo yayam / astu vA na vA prastutakarmaNi nAvINyam' iti praNimadova rAjagRhamapamRtya pravartamAnatu mulanivatitavarSadharanivAraNayantraNamanAmantrita evaM pravizya kanyAntaHpuraM tatra sarvato'pi sarvIsahApRSThe veSTamAnagASTri kaSTAM dazAmApanamAkrandamayamiva zokagayamiva vilApamamiva vyAmohamayamitrAthumayamivAmayamayamiva nirUpyamANaM janaM tanmadhyagatAM babalakomalakadalyantardalacchAyapracchadAcchAditazayanIyamadhizayAnAM muNAlinImida vicchinnamUlAM vicchAyAM kanyakAmapazyat / vyacintayacca tadaGgakAntikandalita kandarpadapaMH 'na ceyamapsaramaH, na hi tasyAzcakSuH pakSIvRttapakSamakSobham / na vAsau taDillatA, na 10 tavApyadhikArA'sti / " iti / 156. nadvacanAnantaramiti--tadvacanAnantaraM jIvakasvAmI ca jIvandhara'pi ca 'jAvamAnasyApi prANimAnasyApi upadravo vidvAvayitacyo dUrIkaraNIyaH kimuta analAjanasya vIjamasya ayaM prabalo bhUthiSTaH' itIstham tirmanasi cintayan 'agri moH vayaM sanna yAmo gacchAmaH prastutakarmaNi prakRtakArya prAvINyaM dakSatvam astu na bApyastu' iti praNidalneva kathayanneva pravartamAnatumuna jAyamAnakalakalazabdena 15, nivartitA dUrIkRtA varSaanivAraNayantraNA pratihArapratirodhayantraNA yasmistathAbhUtaM rAjagRhaM narendra mandiram upasRtya samupagamya anAmantrita ebAnAkArita eva kanthAntaHpuraM kanyAgRha pravizya tatra sarvato'pi samantAdapi sarvasahApRSTe vasudhApRSTa vaSTamAnA gAyaSTiyasya tam, kaSTo saduHkhAm dazAmavasthAm ApannaM prAptam bhAkrandamaamiya rodanamayamiva, zokamayamiva niSAdamayamina, vilApamayamiva paridevanamayamitra, vyAmohamayamitra mU.maya miya, azrumayamiva sabAppamitra, Amayamayamiva rogamayamiva, nirUpyamANaM razyamAnaM janam teSAM 27 janAnAM madhyagatA tAma dhavalaH sita: komalo mRdulaH kadalyantardalasacchAyo mocAntardalamamRNakAntizca yaH pracchada AvaraNapaTastanAcchAditaM yacchayanIya zayyA tad adhizayAnAmapritiSThantIm vicchinnaM khaNDitaM mUlaM yasyAstathAbhUtAM mRNAlinImiva visinIgidha vicchAyo kAntirahita kanyakAm apazyat / vyacintayazcetitasyA kanyakAyA aGgakAntyA dahaptyA kandalito'GkuritaH kandarpadapo'naGgagaryo yasya tathAbhUto'yaM kumAye isa kArya meM ApakA bhI kyA adhikAra hai ? 15. usake bacana sunate hI jIvandharasvAmI bhItara-ho-bhItara vicAra karane lage . ki 'jIvamAtrakA upadrava dUra karanA cAhie phira abalAjana-strIjanake isa pravala upadravakI to bAta hI kyA hai ?---yaha to avazya hI dUra karane yogya hai' aisA vicAra kara unhoMne kahA ki 'hama vahA~ calate haiM prakRta kArya meM nipuNatA ho athavA na ho'| aisA kahate hue ve rAja mahalakI ora cala par3e aura honevAle joradAra zabdase jahA~ dvArapAloM ke rokanekI yantraNA 30 dUra ho gayI thI aise kanyAke antaHpura meM binA bulAye hI bhItara praviSTa ho gye| vahA~ Akara unhoMne pRthvIpara kanyAke zarIra ko saba orasa gherakara baiThe hue una logoM ko dekhA ki jo kaSTakArI avasthAko prApta the, aura Akrandanamaya, zokamaya, vilApamaya, vyAmohamaya, azrumaya, aura rogamayake samAna dikhAI dete the| unhIM manuSyoM ke bIca meM unhoMne sapheda evaM komala kele ke bhItarI pattoMke samAna kAntike dhAraka cadarase AcchAdita zayyApara zayana karanevAlI 35 kanyAko dekhaa| vaha kanyA usa samaya jisakI jar3a kaTa gayI thI aisI kamalinoke samAna kAntihAna dikhAI par3anI thii| kanyAke zarIrakI kAntise jinake kAma kA garva bar3ha rahA thA 1. pha. 0 'ca' nAsti / 2. ke. nivatita / 3. ma0 chinnamUlAm / 4. ka0 ga0 kandapaMdarpaNa / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vipaharaNavRttAntaH ] paJcamo lambhaH 237 hi tasyA apyevamatipelavAGgopAGgasaMgatiH / na caivAso ratiH, na hi tasyAstanUjanmanA bhuktocchiSTAyA evamaklipanayaSTitA ghaTate / nUnamiyaM bhujaGganApyanaGgAviSTena kiM spRSTA / ' iti / 157. evaM cAnyathA cintayantamantikacaramukhAparabyamahimgi mahIpatAvapi sapAdapatanamavarajAkRcchamucchena mupacchandayati tadicchAM vinApi tatkarmaNi va.mro'yamAna mrodvArI kumArastatheti tAtramAlokya nimeSamAtreNa tA nirviSocakAra / svIcakAra ca punarenAM kandarpasarpaH / 5 vapuHmAnmAro hi kumAraH / kathamenaM sAkSAduddhIkSya cakSuSmato kanyA na bhavedavanyajAkrAntA ? tatazca vyacinta yaca vicAragrAmAsa ca / na cayaM kanyakA apsaraso davAGganA, hi yattastasyAzcakSuH pakSIkRtaH svIkRta; pakSmAmI nayanarImajispandanaM yena tathAbhUtamasti / na cAso kanyakA tadinA vizudallI, hi yatastasyAstabillavAyA api evamITaga atipalavAtimanoharA aGgAni hastAdAdIni upAGgAni karazAkhAprabhRtIni teSAM saMgatiH prAptiH 'gAuyA bAhra ya tahA niyaMtrapuTI uro va sAMso ya / ava du aMgAI deha sesA ubNgaaii|" ityaGgopAGgaparigaNanA 1 na caivAsau kanyakA ratiH kAmakAminI, hi yatastanUjanmanA / " kAmena bhunanopabhogenocchiSTA tasyAH kRtopabhogAyA dhIm aslipTAyaSTitA-aralAntazarIrayahitA ghaTate yogyA bhavati / nunamudhprekSAyAm yaM kanyA bhujaGganApi nAgenApi anaGgAviSTena kAmAkulitena kiM spRSTA kRtsprshaa|' iti / 6157. eva miti-evaM pUrvAbhaprakAram anyathA cAnya prakAreNa ca cintayantaM kumAram antika / caramukhAtsevakamukhAt upalabdho mahimA yana tasmin vizAlaprabhAve mahIpatAvapi naspatAvapi sapAdapatanaM ' yathA syAttathA caraNeSu patitveti yAvat avarajAyA ladhubhaginyAH kRcchu kaSTam ucchettuM dUsakartum upacchandayati prArthayati sati tadicchAm vinivAraNavAncho vinApi tatkarmaNi tatkAyeM kamraH kuzalaH pAtamroddhArI vinayAvanatoddhArako'yaM kumAraH tatheti svIkRtya tasyAH pamAyA vaktraM mukhamiti tadvaktram Alokya nimeSamAtreNa ANenaiva tAM pAmizanAM kanyAM nirthiyocakAra viSarahitAM vidadhe / svIcakAra ca punaraMnAM panA kandarpaH kAma eva sa bhujaGga iti kandarpa sapaH kAmena pIDitA'bhUcityarthaH / hi nizcayana kubhAro jIvaMdharo vapuSmAn sazarIro mAro madanaH / evaM kumAraM sAkSAt udvIkSya cakSuSmatI salocanA kanyA ananyajenAkAntA tathA aise jIvandharakumAra vicAra karane lage ki 'yaha AsarA to hai nahIM kyoMki usa ke netra virUniyoM ke saMcalanase sahita nahIM hote haiN| yaha bijalIrUpI lagA bhI nahIM hai kyoMki usake aMgopAMgoMkI saMgati isa taraha atyanta komala nahIM hai| yaha rati bhI nahIM hai, kyoMki kAmadevake dvArA bhogakara jUThI kI huI usakI hAsyaSTi isa taraha kleza rahita-amlAna nahIM 5 raha sktii| jAna par3atA hai ki ise sA~pane bhI kAmase yukta hokara hI chuA hai| 6157. jIvandharakumAra ukta prakAra tathA anya prakAra cintA kara rahe the ki sevakake mukhase unakI mahimAko jAnanevAlA rAjA bhI unake paigameM par3akara putrAMkA kaSTa dUra karanekI haTha prArthanA karane lagA 1 jo usa vipayakI icchA na honepara bhI usa kArya atyanta nipuNa the / evaM namra manuSyoMkA uddhAra karanevAle the aise jIvandhara kumArane 'tathAstu' kahakara rAjAko prArthanA svIkRta ko aura padmAke mukhakI ora dakhkha use nimeSamAtrameM viparahita kara diyaa| kanyA sA~paka viSase rahita to ho gayI parantu kAmadevarUpI sA~pane use phirase vazIbhUta kara liyA / yathArthameM jIvandharakumAra zarIradhArI kAmadeva the phira netroMko dhAraNa karanevAlo / 1. ma0 mavaivAsI ratiH / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Horo za gadyacinsAmaNiH [157 pabhAyAH sipur sA sakRdavalokanakRtavyasanabhUyastayA bhUyaH kumAramapArayantI draSTuM viSavegamiSeNa pazcAdapi nimeSaNamevAtmanaH zaraNamamasta / atarkayacca prathamataramanubhUyamAnasmaravikArA kathayanti nikAmaM kAmo nAma kazcidastoti / kimayaM sH|' iti / tadavasthAlokanena lokapAlabhabhuji punarapi garalasadbhAvazaGkAbhayAliGgite bhRzamiGgitajJaH kumAro'pi kAmatandrAlumantrayannivAnaGgAturamAtmAnamapi tadaGga5 sparzena caritArthIkurvansamAnayogakSematAM lebhe / mumuce sA ca mocorustadIyacaturakaratalasparzanamanumahimnA pradyumnagaraladhegAt / udasthAcca talpAdAkulitAkalpA / bubudhe ca savidhagatAnvividhoSadhahastAnsamastAnapi puruSAn / tirodadhe ca tiryagvalitamukhI paryAvaruhya hoyantraNenASTA saMnikRSTa madanAkrAnnA na bhavet / tatazcati--tatazca tadanantaraM ca sA kanyA sakRt ekavAram avalokanana darzanena kRtA vihitA yA vyasanabhUyastA kaSTabahulatA tathA bhUyaH punaH kumAraM draSTum apArayantI azaknuvatI viSa- 10 vegamipeNa garalavegavyAjena pazcAdapi punarapi nimeSaNameva nayananimIlanamava AtmanaH svasya zaraNaM rakSakam asaMsta / atakaMgacceti -prathamataraM sarvaprathamam anubhUyamAnaH smaravikAro madanavikArI yayA tathAbhUtA sA ityatayacca / itIti kim / kAmo nAma kazcit ko'pi astIti nikAmamatyantaM kathayanti kim sa kAmaH ayaM jobaMdhara eveti / tadavastheti-tasyA avasthAyA Alokanena lokapAlabhUbhuji lokapAlanRpatI punarapi bhUyo'pi garalasadbhAvasya viSasattvasya zaGkA saMbhAvanA tasyA mayanAliGgite sati bhRzamatyantam 15 iGgitajJo hRmaceSTitanA kumAro'pi jIvako'pi kAmena smareNa tandrAlustandrAyuko mavat mantrayanniva mantraM japanniva anaGgAturaM kAmAkulam bhAtmAnamapi tasyAH padmAyA aGgasparzata kAyaspazana caritArthIkurvan saphalI. kurvan malabdhasya prAptiyogaH prAptasya rakSaNa kSemaM samAne yogakSeme yasya tasya bhASastAm lebhe prApa / mumuce seti-mocorU; kadalItulitasakthiH sA padmA ca sadIyasya caturakaratalasya sparzacameva manustasya mahimnA mAhAtmyena pradyumnagaralavegAt kAmaviSavegAt mumuce muktaa| AlitAkalyA saMcalitAbharaNA ca satI 20 talpAcchayanAn udasthAta usthitA babhUdha / bubudhe ca vijJAtavatI ca savidhagatAn nikaTasthitAn vividhauSadha istAn nAnAbhaiSajyapANIn samastAnapi nikhilAnapi puruSAn janAn / tirodadhe ca antaradhAzca tiryak sApi calitaM bhroTitaM mukhaM yayA tathAbhUtA sA paryazAcchayyAyA avaruddha hIyantraNena lajApAravazyenAkRSTA satI - -- ----- - ---" -- .. -- - . . . kanyA inheM sAkSAt dekha kAmase AkrAnta kyoM nahIM hotI ? tadanantara eka hI bAra dekhanese .jo use duHkha huA thA usakI adhikatAse vaha kumArako punaH dekhane ke lie samartha nahIM ho 25 skii| isalie usane viSavegakA bahAnA kara phirase netra banda kara par3a rahanA apane Apako zaraNa maanaa| sarvaprathama kAma-vikArakA anubhava karanevAlI kanyA vicAra karane lagI ki 'loga kahate hai ki kAma nAmakA koI padArtha hai kyA vahI yaha hai ?' usakI avasthA dekha rAjA lokapAlako zaMkAjanya bhaya hone lagA ki kahIM phira bhI vipakA sadbhAva to nahIM raha gayA hai. ? tadanantara cetAoMko jAnanevAle kumAra bhI kAmase alasAte hue mantra par3hate 30 hue. kI taraha kAmase pIr3ita apane Apako kanyAke zarIrake sparzase kRtakRtya karate hueke samAna yogakSematAko prApta hue| arthAt kanyAke sparzase svayaM sukhI hue aura apane sparzasa unhoMne kenyAko sukhI kiyaa| kadalIke samAna jA~dhoMvAlI vaha kanyA bhI unake catura karatala ke sparzarUpI mantrako mahimAse kAmarUpI viSake vegase mukta ho gayI / asta-vyasta AbhUSaNoMko dhAraNa karatI huI vaha zayyAse uTha khar3I huii| aura usane samApameM sthita tathA nAnA opa5 dhiyoM ko hAtha meM dhAraNa karanevAle saba logoMko pahicAna liyaa| jisakA mukha kucha-kucha tirachA ho rahA thA tathA jo lajjAkI yantraNAse AkRSTa thI aisI kanyA palaMgase utarakara Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo lambhaH 8 ceTIpeTakasya madhye / tAvatA tatparitrANavihasto janaH samasto'pyunmastaka harSamUrtiH kartavyAndho gandharvadattAdayitaM dattAJjalirabhipraNamya ' prayANAbhimukhAnprANAnpratipAdayanprANanAtho'pyayamevAsyAH ' iti svayamevAcokathat / lokapAlo'pi 'lokottama, lokottaro'yamupakAraH / kimiha tavAhaM vyArAmi ? maga rAjyaM mama bhojyaM mama gAtraM mama mitraM mama prANA mama trANaM ca tvadadhInam' ityabhidadhAnaH-, prAptamanaH prasAdamenaM prAsAde kvacitpracuropacAramavasthApayan apAstasamastajanaM 5 mantrAgAraM mantribhiraviruhya mantrayAmAsa - - viSaharaNavRttAntaH ] , 236 $ 158. 'ayi mAnyAH kanyAyA / prakRto'yamupadravaH sukRtodayAdupAgamat / ataH paraM parIvyamapAro hyanyAH prazastavarAnveSaNaprabhavaH / tataH kathamanAropitadopaM kathaM kathamapi kamapi saMnikRSTo vikaTasthito yazveTIpeTako dAsosamUhastasya madhye / tAvateti tAvatA tAvatkAlena tasyAH padmAyAH paritrANena rakSaNena vihasto vidazo janaH samasto'pi unmastakA vRddhiMgatA harpamUrtiryasya tathAbhUtaH 10 kartavye karaNIye'ndha iti tathAkartavya vicArazUnyaH san gandharvadattAdayitaM jIvakaM dattAJjalirvaddhAJjaliH san abhipraNamya namaskRtya 'prayANe prasthAne'mimukhA udyatAstAn prANAnasUn pratipAdayan dadat ayamevAsyAH kanyAyA: prANanAtha iti svayameva acIkathat kathayAmAsa 'acIkathat' iti prayogo'pANinIyaH / lokapAlo'pIti - lokapAlo'pi padmAgrajo lokapAlAmidhAno rAjApi 'lokottama ! he lokazreSTha ! ayamupakAro lokottaro jagacchreSTaH / ihAsmin viSaye tava bhavato'haM kiM vyAharAmi kathayAmi / mama rAjyaM mama mojyaM 15 mama gAtraM zarIraM mama mitraM suhRd mama prANA asavo mama zrANaM ca rakSaNaM cadhInaM mahadAyattam' iti abhidadhAno nigadan prApto manaHprasAdo cetoharSo yasya tam evaM kvacitprAsAde bhavane pracurA bhUSAMsa upacArA yasminkarmaNi yathA syAttathA avasthApayan nivAsayan mantribhiramAtyaiH saha apAstA viniHsAritAH samastajanA grasmistam mantrAgAraM mantrazAlAm adhiruddha mantrayAmAsa vicArayAmAsa --- 6 158. ayoti - bhayi mAnyA AdaraNIyAH kanyAyAH padmAyA ayameSa prakRtaH prastuta upadravaH 20 sukRtodayAt puNyodayAt upAzamat upazAnto'bhUt / ataH param etadanantaraM hi nizrayena asyAH kanyAyAH prazastazvAsI varati prazastava rastasyAnveSaNaM mArgaNa prabhavaH kAraNaM yasya tathAbhUto'yam aparo dvitIyopAro mahAn upadravo'stIti zeSaH / tatastasmAtkAraNAt kathaM kena prakAreNa anAropitA doSA yasya tamaprApta nikaTastha sakhiyoM ke bIca meM chipa gayI / tadanantara kanyAko rakSAse jo behAtha ho rahe the, jo bar3he hue hakI mUrti ke samAna jAna par3ate the aura jo kyA karanA cAhie isa viSaya ke 24 vicAra meM andhe the aise sabhI loga hAtha jor3a jIvandharasvAmIko praNAma kara svayaM hI kahane lage ki cU~ki prayANake sammukha prANoMko yahI denevAle haiM ataH yahI isake prANanAtha bhI haiN| lokapAla bhI kahane lagA ki 'he lokottama ! ApakA yaha upakAra lokottara hai-- lokameM sabase zreSTha hai / maiM yahA~ Apase kyA kahU~ ? merA rAjya, merA bhojya, merA zarIra, merA mitra, mere prANa aura merI rakSA-saba tumhAre AdhIna hai / tadanantara jinheM hArdika prasannatA prApta 30 zrI aise jIvandharakumArako bahuta bhArI satkAra ke sAtha mahalameM kahIM ThaharAkara lokapAla, anya samasta janoMse rahita mantrazAlA meM mantriyoMke sAtha baiThakara salAha karane lagA / 15. usane kahA ki 'he mAnanIya jano ! kanyAkA prakRta upadrava to puNyodaya se zAnta ho gayA / parantu aba isake bAda isake lie yogya varako khojane se utpanna bahuta bhArI. dUsarA upadrava A khar3A huA hai / ataH hama kisI taraha nirdoSa jAmAnAko pAkara isa 35 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 gadyacintAmaNiH 158-59 padmAyAH jAmAtaramupalabhya tamapi dustaraM bAr3ha nistraamH| kumAro'yamanavadyAkRtiravidyamAnapratyupakAramarAkarot / anurUpazca rUpayauvanasuguNaiH / ki ca, tAM majubhASiNI svahastenAspRzat / yA cAsmAkamayamaviditagotravizeSo vaidezika iti jAtA saMzoti: sApi sAMprataM nirastA, yatastadoyoM vRttAntastadanubhAvakaNThoktyAyamavagataH / evaM gate sati yadatra prAptaM prAptarUpA nirUpayantu bhavantaH 5 iti / tannizamba nItividaH sacivAzca 'deva kimatra vicAreNa ? sarvadhA sa eva yogyaH kumAra:' ityudorayAmAmuH / $ 159. athaivamAtmAbhimatamabhAtyAnumataM ca vadhUvarasaMgama saMpAdayitumullokasaMvidhAvidhAyino pallavadeza bhUbhuji, parazvaH khalu bhavitA pANipoDanamahotsava iti janavAde vijRmbhamANe vija duguNaM kamapi jAmAtaraM kathamapi kenApi prakArega upalabhya prApya dustaraM kaThinaM tamapi upavaM bAr3ha samyag 10 yathA syAttathA nistarAmaH pAraM kurmH| anavadyA niduSTAkRtiyasya tathAbhUto'yaM kumAraH avidyamAnaH pratyupa kAro yasya tadyathA syAsathA upAkarot upakAraM cakAra / rUpaM ca yauvanaM ca suguNAzceti dvandvastaiH anurUpaH sadRzaH / kiM ca dvitIyaM kAraNamapi asti tA majubhASiNI mathuravAdinIm ayam svahastena aspRzazca / yA ca asmArka sarveSAm ayam avidino'jJAto gotravizeyo yasya tathAbhUto vaidezikaH videzajAta iti saMzItiH saMzayo jAtA so'pi sAmpratamidAnoM nirastA dRriibhuutaa| yato yasmAt kAraNAt tadIyastatsaM. 15 vandhI ayameSa vRttAnta udantaH tadanubhAvasya taraprabhAvasya kaNThoktyA pratyakSakathanenAgato vijJAtaH evamiti evamitthaM gate sati atra viSaye yatprAptaM samucitaM prApta rUpA vijJA mavantastat nirUpayantu kathayantu' iti / tanizamyeti--tatsvAmyuktaM nizamya zrutvA nItivido nItijJAH sacivA mantriNazca 'deva ! atra viSaye vicAreNa kim ? sarvathA sarvaprakAreNa sa eva kumAro jIvako yogya' ityudIrayAmAsuH kathayAmAsuH / 151. athaivamiti- athAnantaram, evamanena prakAreNa AramAbhimataM svAminatam amAtyAnumataM / ca sacivasaMmataM ca dhUvarasaMgamaM vivAha sampAdayituM kartuM pallavadeza bhbhuji lokapAlamahIpAle ulloka saMvidhAM lokosarayojanA vidadhAti karotItyavaMzIlastathAbhUte sati, 'parazvaH khalu pANipIDana mahotsavaH pariNayamahollAso mavitA maviSyati' iti janavAda janazrutau bijambhamANe sati, vijRmmitA vRddhiMgatA dustara upadrava ko bhI pAra karanA cAhate haiN| nirdoSa AkRtiko dhAraNa karanevAle jIvandhara kumArane hamArA aisA upakAra kiyA hai ki jisakA hama loga kucha bhI pratyupakAra nahIM kara A sakate haiN| ye rUpa, yauvana tathA anya uttamottama gugose anurUpa haiN| isake sivAya usa madhura vacana bolanevAlI kanyAkA inhoMne apane hAthase sparza bhI kiyA hai| jisake gotravizeSakA patA nahIM aisA yaha koI paradezI haiN| yaha jo saMzaya hama logoMko utpanna ho rahA thA vaha bhI isa samaya dUra ho gyaa| kyoMki unakA vRttAnta unake prabhAvakI kaNThoktise svayaM avagata ho gayA arthAt yaha svayaM siddha ho gayA ki aisA prabhAvazAlI purupa sAdhAraNa 30 vaMzakA nahIM ho sktaa| aisI sthiti meM Apaloga jo ucita samajheM vaha kheN'| lokapAlakA ukta kathana suna nInike jAnanevAle mantriyoMne kahA ki 'he rAjan ! isa viSayameM vicAra karanese kyA ? vahI kumAra saba prakArase yogya haiN|' 6 159.. tadanantara isa prakAra apane Apake lie iSTa aura mantriyoMke dvArA anumata vadhUvarakA saMgama karAneke lie jaba pallavadezakA rAjA lokottara taiyArI meM juTa par3A aura " 'kala putrIkA vivAha mahotsava hogA' jaba yaha samAcAra phaila gayA taba kAmakI bar3hatI huI 1.ka0 pllvdeshaadhiptau| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo lammaH - vivAhavRttAntaH] 24 // mbhitamanmathavyathaH kumAro'pyekAmapi triyAmAM sahasyAmAM sarvathA nizcinvanpazcime yAme yAminI- . svAminyapi svAmirahaHsaMbhogasamudvokSaNatrapayeva tirodadhati, rativyatikaraNavizIrNabadhUvaracikuravicchuritasumanasIva vicchAyatAmupagacchatyunikare, nirdayavimardAzyAna mithunAGgasaMgatakuGkumapaGkaparAga iva prasarati prasavarajasi, puSpavatIH spRSTvA latAH punaH sparzabhotyeva zanaizcarati samavagADhasarasi maruti, sadyovikacanmaNIcakanicayamanohAriNi mahIruhanikare nirantaranisyandimakarandadhArA 5 dampatighaTanArthamambudhArAmivAvarjayati, sphuTitakusumapaNDodbhAsini dIpamaNDitadIpadaNDa iva dRzyamAne sanIr3agatacampakAviTapini, atiraphAratayA bahiHkurajjAyApatirAga ibronmipatyuporAge, manmathavyathA kAmapIDA yasya tathAbhano'yaM kumAro'pi ekAmapi triyAmA rajanI sahasrayAmAM mahanaM yAmAH praharA yasyAM tathAmA sarvathA sarvaprakAreNa nizcinvan pazcime yAma'ntima prahara yAminIsvAminyapi zazinyapi svAmino rahAsaMbhogasya vijanasuratasya samudrIkSaNena yA tramA hostava nirIdani sati antardadhati sati, 10 rativyatikaraNa rativyApAraNa vizIrNA vikhastA ye vadhUvaracikurA dampatikazAsteSu vicchurita: sumanAH puSpaM tasmimiva uDunikara nakSatranicaya vicchAyatA nilabhatAm upagacchatti sati, nirdayavimana nirdagrAliGganenAyAnaH zuSko mithunasya dampatyoraGgasaGgatakumaparAgaH zarIrasaMgatakArarajastasminniva prasavarajasi kusumaparAge prasarati sati, puSpavatIH kusumayuktAH pakSe rajasvalA latA vallarIH pakSe nAyikAH spRSTvA samavagAI saro yana tathAbhUte jalAzaye nipatya kRtasnAne muruti pavane punaHsparzabhItyeva bhUya.sparzamaya neva zamandaM carati sati, 15 mago jhaTiti vikacatAM vikalatA maNIcakAnAM puSpANAM nicayena samRhana manohAriNi cetohare mahArahanikare pAdapapracaye dampati ghaTanAtha vadhUvaramalanAtham ambudhArAmiva jaladhArAmiva nirantaramanavarasa nisyandinI pravahamAnA yA makarandadhArA tAm Avarjayani sati duni sati, mphuTitAnAM vikapitAnAM kusumAnAM puSpANAM paNDena samUhenohAsate zobhata ityevaM zIlastasmin sanIDagapazcApo campakaviTapI ca sasmin nikaTasthitacAyatarI dIpamagiddhataH zobhito yo dIpadaNDa: 'samAI' iti hindyA prasiddhastammibhitra razyamAne vilokya- 20 mAne, bhatisphAratayA pracuratayA bahiHsphuran prakaTIbhavan jAyAphyoImpatyo rAgaH prItiriva tasmin ughorAge vyathAse yukta jIvandharakumAra bhI tIna paharoMvAlI eka gAta ko hajAroM paharoMvAlI nizcaya karate hue rAtrike pichale pahara gharake bagIcAmeM gye| usa samaya svAmIke ekAnta saMbhogako dekhane kI laz2Ase hI mAno candramA chipA jA rahA thaa| saMbhogake samaya chInA-jhapaTIke kAraNa vikhare hue vadhU-varake kezoMmeM lage phUloM ke samAna nakSatroM kA samUha niSprabhatAko prApta ho rahA 25 thaa| nirdaya AliMganase sUkhI strI-purupoMke zarIrameM lago kezarake paMkakI parAgake samAna phUloM kI parAga idhara-udhara ur3a rahI thii| puSpavatI ( pakSa meM Rtudharmase yukta) latAoMkA chUkara tAlAbameM avagAhana karanevAlI vAyu "aba phirase sparza na ho jAya' isa bhayase hI mAno dhIre-dhIre cala rahI thii| tatkAla khile hue phUloMke samUhase manako haraNa karanevAle vRkSoM ke samUha, vara-vadhUko milAne ke lie jaladhArA ke samAna nirantara jharanevAlI makarandakI dhArAko 30 dhAraNa kara rahe the / khile hue phUloM ke samUhase suzobhita nikaTa meM sthita campAke vRkSa dIpoMse suzobhita samAIyoMke samAna dikhAI de rahe the| adhikatAke kAraNa bAhara phailate hue strI 1. ka0 maNikacakanicaya / ga0 maNi cakacakaniSadha / maNiriba sthita iti Ti / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 gadyacintAmaNiH bhRGgAvaliprakvaNite maGgalapAThakavacasIva gRhyamANe, gRhodyAnamaNDana mAdhavIlatAmaNDape kusumakodaNDena pradattAM tAM mattakAzinI gandharvadattApatirgandharvavivAhaprakrameNa rAgAgnimAkSikaM pariNIya punarguNavati lagne lokapAlena vitIrNAM vidhivadupAyacchata / : 243 6 160 iti zrImadvAdIbhasiMha sUriviracite gadyacintAmaNI padmAlambho nAma paJcamo lambhaH / prabhAta | ruNimani unmiSati sati prakaTIbhavati sati, bhRGgAvalikvaNite bhramaratatijhAGkAre maGgalapAThakavacasIva mAgamaGgaladhvanAviva gRhyamANe sati, gRhodyAnasya mahArAmasya maNDanaM yo mAdhavIlatAmaNDapastasmin kusumakodaNDena kaMdarpeNa pradattAM tAM mattakAzinI sundarIM gandharvadattApatirjIvaMdharo gandharvavivAhaprakramaNa vadhUvarecchAkRtavivAhapaddhatyA rAga evAgnistasya sAkSikaM yathA syAttathA pariNIya vivAhya punaranantaraM guNavati 10 prazaste lagne'vasare lokapAlena rAjA viti pradattAM tAM vidhivat yathAvidhi upAyacchata udaboha | 6160 iti zrImadAdasiMhariviracite gadyacintAmaNI padmAlambho nAma paJcamo lammaH / puruSoMke rAga ke samAna UpAkI lAlimA prakaTa ho rahI thI aura bhramaroMkI guMjAra bandIjanoM kI virudAvalIke samAna jAna par3atI thii| usI samaya ghara ke bagIcAke AbhUSaNasvarUpa mAdhavI latAmaNDapameM kAmadeva ke dvArA pradatta usa sundarIko jIvandharakumArane pahale gandharva vivAha15 ke kramase rAgarUpI agnikI sAnIpUrvaka vivAhA aura usake bAda uttama lagna meM rAjA lokapAlake dvArA pradatta kanyAko vidhipUrvaka svIkRta kiyA / 160. isa prakAra zrImadvAdIbhasiMha sUri dvArA viracita gadyacintAmaNimeM 'padmAlambha' nAmaka --padmAkI prAptikA varNana karanevAlA pA~cavA~ lamma pUrNa huA // 5 // ! -- Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho lambhaH 5 16 1. atha to navayadhUmavadhUtatrapAM pavitrakumAraH zanaiH zanaiH parikalpayan, 'paGkajatthena dvijapatidveSeNa madhupasaMparkeNa ca nikRSTaM nirdiSTadoSarAhityAdavadhIrayataH padma N tava mukhapadmasya padmasadRzatAM paJcAnane, kavivartmani sthitAH kathaM kathayanti / ' iti mithaH kathayat, naTa ivAvasthAguNavacasi viTa iva saMbhogacAtuyeM vazyamantra iva vazIkaraNavidhau ziSya ivecchAnuguNavartane cakravAka iva virahrAsahiSNutve bhavan, tattadguNeSu svayamapi tathA bhavantIM kAminI kAmatantrajJo 4 yathAkAmamanvabhavat / $ 162. anapIcca tasminneva rAjasamanyamlAnapATalotpaladAmaparimalodgArikabarI $ 161. atheti -- athAnantaraM pavitravAsI kumArazceti pavitrakumAraH pavitranAmadheyo jIvaMdharaH pUrvo navavadhUM navadAM padmAM zanaiH zanairmandaM mandam avadhUtA upA yayA tAM dUrIkRtalajAM parikarUpayan kurdhan 'he padmAnane! he kamalaine ! kavivartmani sthitAH kavaya ityarthaH paGkajasvena kardamodbhUtatvena 10 papapotpatvena dvijapatidveSeNa candradveSeNa pakSe brAhmaNadveSeNa madhusaMparkeNa makarandasaMparkeNa pakSaM madyasaMparkeNa ca nikRSTamadhamaM padmaM kamalaM nirdiSTairdoSa rAhityaM tasmAtpUrvAdoSarahitatvAd avadhIrayatastiraskurvataH ta mukhapadmasya vadanAravindasya padmasadRzatAM kamalatulyatAM kathaM kathayanti / ' iti mitho'nyo'nyaM kathayan, avasthAyA anuguNamanurUpaM vaco bacanaM tasmin naTa iva zailUSa iva saMbhogasya suratasya cAturyaM tasmin vira iva pIdga iya, vazIkaraNavidhI svAyattIkaraNakArye vazyamantra iva vazIkaraNa mantra iva, icchAnuguNamabhi prAyAnukUlaM vartanaM tasmin ziSya ivAntevAsIya, virahasyAsahiSNusvaM tasmin vipralambhAsahiSNuskhe cakravAka iva rathAGgadaca, bhavan, te te ca guNA iti tattadguNAsteSu tathAbhavantIM kAminIM padmAM kAmatantrajJaH kAmazAstrazI jIvaMdharo yathAkAmaM yatheccham anvabhavat / 3 15 162, anaiSIceti - jIvaMvarastasminneva rAjasAni rAjaprAsAde tathA padmayA samaM maikANi nidAyasambandhIni kAnicidahAni dinAni anaiSIt vyajagamat iti kartRkriyAsambandhaH / atha pacAyA 20 161. tadanantara kAmazAstra ke jAnanevAle pavitra kumAra - jIvandharakumAra usa navavadhUko dhIre-dhIre lajjArahita karate hue icchAnusAra usakA upabhoga karane lge| ve usase paraspara kahA karate the ki he kamalamukhi ! kamala to paMka--pApase ( pakSa meM kIcar3a se ) utpanna huA haiM, dvijapati - trAhmaNa ( pakSa meM candramA) se dveSa rakhatA hai aura madhura - madyapAyI (pakSa meM bhramara) se saMparka rakhatA haiM, ataH nikRSTa haiM jaba ki tumhArA mukha ukta doSoMse dina hone ke 25 kAraNa utkRSTa haiM / isa taraha tumhArA mukha kamalakA tiraskAra karatA hai phira bhI kavi loga use kamalake samAna kyoM kahate haiM ? ve avasthAke anukUla vacana kahane meM naTake samAna, saMbhogasambandhI caturAIke prakaTa karanemeM viTake samAna, vazIkaraNa ke kArya meM vazIkaraNa mantra ke samAna, icchAnusAra pravRtti karane meM ziSya ke samAna, aura trirahake sahana na karane meM cakravAkake samAna the / navavadhU padmA bhI una una gugoM meM svayaM bhI usa prakAra pariNamana 30 karatI thii| SS 162. usI rAjamahala meM unhoMne, jisakI coTIkA bandhana khile hue gulAba aura nIlakamalakI mAlAoMkI sugandhiko prakaTa kara rahA thA, jisane zirISakI kalikAoM se Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 gadyacantAmaNiH [ 162 jIvaMdharasya 4 vandhayA, viracitazirISakalikAvataMsayA, divasakara saMtApa saMtrA sAdati ziziradeza niveziteneva zazAGkAtapena, ghanasArasurabhiNA himajalalulitenAnativiralena candanavilepanena pANDuritazarIrayA, salilasyandidhisalatAhArayati karita muktA sarataraGgitastanataTayA parihRtakuGkumamANikyabhUSaNayA triguNatiraskariNIsthagitavAtAyana durAntaritadyumaNikiraNa darzanayAM pallavitasAyaMtana salilakeliko tu5 kayA, nirmokaparilaghuparidhAnayA dhArAgRhaniryadvAridhArAravazravaNanirvRtayA candarnAzazira zilApaTTasaMviSTayA prAleyazIkarAsArakhAhinyA yAminyeva hemantasya mauktikarAjivirAjitatanulatayA, veNyeva tAmraparNyAH, jhotalacandanacchAyAgRtA mekhalayeva malayazailasya, phenapiNDapANDurAmbarayA, vIcyaiva vizeSaNAnyAha--amlAneti -- pATalAni 'gulAba' iti prasiddhAni utpalAni nIlAravindAni, amlAnAni vikasitAni yAni pATalIpAni teSAM dAnnAM mAlyAnAM parimalaM saugandhyaM tasyodgArI kacarIbandhI cUDA10 bandhI yasyAstayA, viracitati-viracitaM nirmitaM zirISaka likAbhiravataMsaM karNAmaraNaM gayA tathA divasaMti divasakarasya sUryasya saMtApI varmastasya saMtrAsAd bhayAt, atiziziradeza nivezitena zItalatarasthAnasthApite zazAGkAtapanetra candrikayaMtra, banasArasurabhiNA karpUresaugandhyavatA, himajalena tuhinatAna lulitaM varSitaM tena, anativiralena sAndreNa candanavilepanena malayajAGgarAgeNa pANDuritaM dhavalaM zarIraM yasyAstayA salilati - salilasyandinI toyapravAhiNI yA bisalatA mRNAlinI tasyA hAravyatikarAM 15 hAraceSTitaM tadAcaritena muktAsare mauktikamA rAtI kallolitA~ stanataTI kucataTau yasyAstayA parihRtaMti--parihRtAni nidAghatvena tyaktAni kuGkumamANikya bhUSaNAni kAzmIramANikyAlaGkaraNAni yathA tayA, triyugati -- triguNitAH parvatra prasahitA yA stiraskariNyoM yavanikAratAbhiH sthagitAni samAcchAditAni yAni vAtAyanAni gavAkSAstaMrAntaritaM ghumaNikiraNadarzanaM dinakarakarAvalokanaM yayA tayA, pallaviteti -- pallavitaM vardhitaM sAyanjanasaliTa kelyAM dinAntakAlikajalakrIDAyAM kautukaM yasyAstayA nirmAkiti -- 20 nirmoka va kalcuka iva parighu sUkSmataraM paridhAnaM vastraM yasyAstayA, 'samau kaJcukanirmokI' ityamaraH, dhArAgRhetidhArAgRhAjjalayantragRhAnniryantyAM yA vAridhArA jaladhArAstAsAM svasya zabdasya zravaNena samAkarNanena nirvRtayA saMtuSTayA, candaneti candanena pATIraMNa ziziraM zItalaM yacchilApaTTa tasmin saMviza samAsInA tathA prAleyeti prAleyazIkarANAM tuhinakaNAnAmAsAraM vahatItyevaMzIlA tayA hemantasya mArgazIrSa pauSavyAsasya hemastataryAminyeva nizayaMva, mauktiketi - mauktikAnAM muktAphalAnAM rAji: 25 pakistA virAjitA vizobhitA sanulatA yasyAstayA tAmravarNyA etannAmadheyAyA nadyA deNyeva pravAhava tAmraparyAH pravAhe mauktikAni bhavantIti prasiddhiH, zItalacandanasya ziziramalayajasya chAyAM kAnti astra mata tathA malayazailasya malaya mahIdharasya mekhalayeva tadathaiva, pheneliphenapiNDamiva DiNDIrakarNAbhUSaNa banAyA thA, sUryake saMtApa ke bhaya se atyanta zItala sthAna meM rakhe hue candramAke prakAzake samAna, kapUra se sugandhita, barpha ke jalase mizrita atyanta saghana candana ke lepa se 10 jisakA zarIra sapheda-sapheda ho rahA pAnIkI jharAnevAlI mRNAlarUpI latAke samAna sundara motiyoM kI mAlAse jisake stanataTa taraMgoM se yukta jaise jAna par3ate the, jisake maNimaya AbhUSaNoMse zarIra meM lagI kezara chUTa rahI thI, tihare paradoMse AcchAdita jharokhoMse jisake lie sUryako kiraNoMkA darzana dUrAntarita thA, jisakA sAyaMkAlIna jalakrIDAkA kautuka bar3ha rahA thA, jo sA~pakI kAMculIse bhI halake vastra dhAraNa kara rahI thI, phavArese nikalane35 bAlI jaladhArAkA zabda sunanese jo saMtuSTa thI, jo candanake samAna zItala zilApaTTa para baiThI thI, jo tuSAra kaNoMkI varSAko dhAraNa karanevAlI hemantakI rAtrike samAna jAna par3atI thI mItiyoM se suzobhita zarIrarUpI latAse yukta hone ke kAraNa jo tAmraparNI nadIke pravAhake samAna pratibhAsita hotI thI, zItala candanakI chAyA ( pakSa meM kAnti ) ko dhAraNa karane 4 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 - paprayA saha sukhopabhogaH] SaSTho kammaH payaHpayodheH, padmayA tayA sama sphuTitapATalakusumApoDapaTuparimalavisaravAsitarodovivarANi. prasaraduSmalataraNikiraNaparAmarzamarmaritapakSmANi, paTutarAtapakRtakoTarapuTapAkamandaprANaviSkirANi sphItaphalastavakabhUribhAranamrazAkhAmravaNAni , cUDAratnasaMzayitavanavaizvAnarabilezayabhujaGgAni, patralAnapadmapaNDapiNDitaromanthamantharavadanagodhanAni . dAvadahanadAhavidrANasAraGgasaGkalaGghitamarunmArgANi, pAnIyazAlApannapathikajanavAJchyamAnasAyAhnAni, zuSkasarasIvilokananirAzazokAndhasindhurArabba- 5 karAsphoTAni riktIkRtamahAmahIdharanirjharasotaHsirAsaMtAnAni saMjvalitapataGgagnAvapAvaka prabhApaTalasamUha iva pANDurANi dhabalAni ambarANi vastrANi yasyAstagrA pakSe phanapiNDena pANDuraM zuklIkRtamambaraM vyoma yayA tayA payaHpayodheH kSIrasAgarasya vIcyeva lahayeva / atha praiSmakApamahAni vizeSayitumAha-- sphuTitati--sphuTitAni vikasitAni yAni pATalakusumAni 'gulAba' iti prasiddhapuSpANi tepAmApIDasya zakharasya yaH paTuparimala utkarasugandhistasya visareNa samUhana vAsitAni suramitAni sedovitrarANi grAvA- 10 pRthivyantarAlAni pu tAni, prasaraditi-prasaranta UpmalA uSNA ye taraNikiraNA razmimAlirazmayasteSAM parAmarzana saMsparzana marmaritAni zuSkANi pakSmANi nayanaromarAjayo yeSu tAni, paTutareti-paTutaraMNa tigmatareNa mAtaaina gharmeNa kRto cihito yaH koTare vRkSavivaraM puTapAkastena mandaprANA maraNonmurabA vikirAH pakSiNI yeSu tAni, sphIteti-smItA vistRtA ye phalastabakAH phalagucchakAsteSAM bhUrimAreNa pracurabhAreNa namrazAkhAni AbhugnaviTapAni AmravaNAni rasAlakAnanAni yeSu tAni, cUDati-cUDAratnaiH phaNAmANikyaH saMzayita: 15 saMzayaviSayatApanno yo vana naizvAnarI dAvAgnistena vikezayAH kRtabila zayanA bhujaGgAH sarpA yeSu tAni, pannaleti---patrikA nUtanapatrayuktA ye'nUpadumA jalanAyapradezapAdapAstepA paNDe samUha piNDitAni ekana. sthitAni romanyamantharavadanAni carvitacarvaNamantharamukhAni godhanAni yeSu tAni, dAvati--dAvadahanasya vanAgnehina vidrANA daramutpatanto ye sArajasakA hariNasamUhAstailacito'tikrAntI marunmArgo vyoma yeSu tAni, pAnIyeti-pAnIyazAlAH prapA ApannAH prAptA ye pathikajanA adhvagapuruSAstarvAJchayamAnAni 20 abhilapyamANAni sAyAhAni yeSu sAni, zuSketi--zupakasarasINAM nirjalajalAzayAnAM vilokanena dazanena nirAzA apagatAzA ataeva zokAndhA ye sindhurA gajAstairArabdhAH karAsphoTA: zulAdaNDAsphoTA yaMSu tAni, riktIkRteti----riktIkRtAH zUnyIkRtA mahAmahIdharANAM mahAparvatAnAM nirasrotasAM vAripravAhapravAhANA sizasaMtAnAnAM 'zira' iti prasiddhAnAM samUhA yeSu tAni, saMjvaliteti--saMjvalitAH pradIptA ye pataGgaprAvANaH vAlI honese jo malayAcalakI mekhalAke samAna dikhAI detI thI aura phena samUha ke samAna 25 sapheda vastrosa yukta hone ke kAraNa jo kSIrasAgarako taraMgake samAna jAna par3atI thI aisI padmAke sAtha grISmaRtuke kucha dina vyatIta kiye / ve prISmaRtuke dina jinameM ki khile hue gulAbake phUloM kI mAlAoMkI joradAra sugandhike samUhase AkAza aura pRthvIkA antarAla suvAsita ho rahA thaa| phailatI huI sUryakI garama-garama kiraNoMke sparzase jinameM netroMkI birUniyA~ sUkhakara marmara ho gayI thiiN| jinameM atyanta tIkSNa saMtApake dvArA koTarameM kiye hue puTapAkase pakSI 30 mandaprANa-nizceSTa ho rahe the| bar3e-bar3e phalasamUha ke bahuta bhArI bhArase jinameM Amra vanoMkI zAkhAe~ namrIbhUta ho rahI thiiN| cUr3AratnoMmeM dAvAnalakA saMdeha honese jinameM sA~pa bila meM hI zayana karate rahate haiM / jalAzayake samIpavartI chAyAdAra vRnasamUha ke nIce ekatrita hokara jinameM gAyoMke mukha romandha kriyAse manthara ho rahe the| dAvAnalakI chA~ha se bhAgate hue bhRGgasamUha jahA~ AkAsako lA~ca rahe the-AkAza meM lambI chalA~ga bhara daur3a rahe the| pyAUoMke 35 samIpa Aye pathikajana jinameM sAyaMkAlakI pratIkSA kara rahe the| sUkhe sarovara ke dekhanese nirAza evaM zokase andhe hAthI jinameM apanI sa~De hilA rahe the| jinameM bar3e-bar3e parvatake jharanoM ke pravAhI jhiroMke samUha khAlI ho gaye the| dedIpyamAna sUryakAntamaNikI agnite Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 gacintAmaNiH [163 jIvadharasya - - -- .. loDhajAGgaladrumANi, ghoratapAMsova muktAhArazarIrANi, rAjahRdayAnIva tejo'dhikadveSotpAdIni, apatyAnIva sadAkAbhitapayAMsi, patitakarmANIvAdhastalAvarohaNakArINi, nAkastromanAMsIva marudotsukyavidhAyoni, atirUkSANi greSmakANi kAnicidahAni jiivNdhrH| $ 163. athaivaM manorathadurAsada satataM tayA sAraGgazA sabha zamanubhavannapi viSayeSva. 5 saktatAmAtmano vivarotumiva bijayAsUnuH, viSayAntaramantahita evaM gantumanAH samajani / tAva. tAsya tirodhAya jigamiSAranukUlatAM ciko parivAvasitadivasabyApArazeSaH pUSA nikapAstazailasUryakAntapASANAsteSAM pAvakasyAnalasya prabhASaTalena kAntisamUhena loDhA vyAptA jAGgalamA banAnokahA yeSu tAni, ghorati-kaThinatapAsIya munAhArANi tyatamojanAni zarIrANi yeSu tAni, pakSe mutAhAramukA dAmabhirupalakSita ni zarIrANi yaMpu tAni, rAjeti--rAjJA hRdayAni rAjaha dayAni tadvata tajasA parAkrameNa pakSa 10 dIptyA'dhikeyu dveSaM viprahamutpAdayantItyavaMzIlAni 'taMja: parAkrama dIpto prabhAva ela zukrayoH' iti vizva locanaH, apatyAnAMva sUnava iva sadAkAMkSitaM payo jalaM pakSe dugdhaM yepu tAni, patitakarmANIva pApakAryANAMva adhastaleSu narakeSu pakSe bhUgRhAdinIcaiHsthAneSvavarohaNamatrataraNaM kurvantItyabaMzIlAni, nAkabAmanAMsIva svargastrIcatAMsIva marussu devapu pakSe bAlevAssukyaM satRpNatvaM vidadhatItyevaMzIlAni, 'maruspuMsi sure bAte' iti vizvalocana: atikSANi prtigmaani| 163. athaiva miti-athAnantaram evaM pUrvAmaprakAra manorathairabhilaSitardurAsadaM duSprApyaM zaM sukhaM tayA sAraGgadRzA mRganecyA padmayA samaM sArdham anubhavamnapi viSayeSu pamnendriyaviSaye sparzAdiSu 'sparzarasagandhavarNazabdAttadarthAH' iti tattvArthAdhigame sUtram / asakatAm anAsa katA tivarItuM pradayitumiva vijayAsUna vaMdharaH antarhita eva gUda eva viSayAntaraM dezAntaraM gantumanA gantumukhataH 'tuMkAmamanasoravi' iti makArasya lopaH samajani samabhUt / tAvataMti-tAvasA tAvatkAlaMna tirodhAyA'ntahito bhUtvA jigamiSo10 prabhApaTalase jahA~ vanake vRkSa vyApta ho rahe the| jI ghora tapake samAna the kyoMki jisa prakAra ghora tapa muktAhArazarIra arthAt AhArakA tyAga karanevAlaM zarIrase yukta hote haiM, usI prakAra grISmaRtuke ve dina bhI muktAhAra zarIra the arthAt motiyoMke hArase sahita zarIrako dhAraNa karanevAle the / jo rAjAoMke hRdayoM ke samAna the kyoMki jisa prakAra rAjAoMke hRdaya tejo. dhikadvepotpAdI-adhika tejasvI manuSyoM ke sAtha dveSa utpanna karanevAle hote haiM usI prakAra 25 grISmaRtuke ve dina bhI tejodhikadveSotpAdI--adhika uSNapadArthAka sAtha dveSa utpanna karane vAle the / jo baccoMke samAna the kyoMki jisa prakAra baccoM meM sadA paya-dudhakI AkAMkSA rahatI haiM usI prakAra grISmaRtuke una dinoM meM bhI sadA paya-pAnIkI AkAMkSA rahatI thii| jo patita manuSyoMke kAA~ke samAna the kyoMki jisa prakAra patita manuSyoM ke kArya adhastala--- narakameM avataraNa karAnevAle hote haiM usI prakAra grISmaRtuke ve dina bhI adhastala-nIceke 30 ThagaI sthAnoM meM avataraNa karAnevAle the| jo devAGganAoMke manake samAna the kyoMki jisa prakAra devAGganAoMke mana marut-devoMkI utsukatAko karanevAle haiM usI prakAra zrImaRtuke ve dina bhI mahat-vAyukI utsukatAko karanevAle the aura jo atyanta rUna the / 163. isa prakAra jIvandharasvAmI usa mRganayanAMke sAtha nirantara yadyapi manorathoMke lie bhI durlabha sukhakA anubhava kara rahe the tathApi vipayoMmeM apanI anAsakti batalAneka 31 lipa hI mAno ye gupta rUpase dUsare deza meM jAne ke lie utsuka ho gye| usI samaya chipakara jAne kI icchA karanevAle jIvandharasvAmIko anukUlatA karane ke lie hI mAno sUrya dinakA 1. ka0 kha0 ga0 anukUla kaalcikiipriss| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - padmamA saha sukhopabhogaH ] SaSTo kambhaH 247 malambata | ApatayAlu nizAnizAcarInizAtazUlazikhAsamutkhAtaM vAsarasya hRdayamiva sthapuTitaprasthaprasthAnavivAhanivahavihRtasyandanavi sUstamastagirigairikapaGkacayakhacitaM rathAGgamiva ca pAtaGgamaGgamadRzyata / tatastejonidhirapi vinivAritadoSo'pi vAruNisaGgAtkimaparaM raviradhaH papAta / padminIrajaH spRSTamambaramapahAya majjatyabjinIbhujaGge jaladhivelAnte' saMtatalAkSikayavanikAlakSmIM babhAra saMdhyA / $ 164. tatazca savegapata payodhipAtapAditazakti puTamvatotthitamuktotrA iva nirdayargantumicchArasya sAtyaMdhare anukUlana kati samApito divasavyApArazeSo yena tathAbhUtaH pUSA sUrya astazailamastAcalaM nikaSA tasya samIpe 'amitaH paritaH sa mayAnikapAhApratiyoge'pi iti dvitIyA, alambana lambito'bhUt / ApatayAvidhi - ApatatItyevaMzIlA ApatayAlurAgamanasvabhAvA yA nizAnizAcarI kSapAkSapAcarau tasthA yat nizAtaM tIkSNaM zUlaM tasya zikhayAgrabhAgeNa samulyAtaM 10 vAsarasya divasasya hRdayamiva sthapuTitAni natonnasAni yAni prasthAni zikharANi teSu prasthAnaM prayANaM tena vilA duHkhIbhUtA ye cAhA azvAsteSAM nivahena samUhena vihataM proTitaM yarasyandanaM rathastasmAd visrastaM patitam astagirarastAcalasya gairikapaGkacayena dhAtukasamUhena khacitaM niHsyUtaM rathAGgamitra cakramiva etasyaivaM pAvakaM sUryasambandhi aGga trimyam adRzyata / tata iti tatastadanantaraM tejonidhirapi parAkramabhaNDAro'pi pakSe dosi bhANDAro'pi vinivAritA dUrIkRtA doSA kSapA pakSe'vaguNA yena tathAbhUto'pi 15 vAruNIsaGgAt pazcima dizA saMsargAt pakSe kAdambarIsaMsargAt, aparaM kim| ravirapi sUryo'pi adhaH papAta patati sma / padminIti pazcimyAH kamalinyA rajasA parAgeNa svam ambaraM gaganam apahAya tyaksvA abjinIbhujaGge sUrye pakSe padminI padminInAma nAyikA tasyA rajasArtavena spRSTamambaraM vastram apahAya abjinIbhujaGge padminInAyikAtriye jaladhivelAnte sAgarataTe majjati sati snAnuM pravizati sati saMdhyA pitRprasUH saMtatA samantAvistAritA yA lAkSikayavanikA lAkSArAgarakayavanikA tasyA lakSmIM zobhAM babhAra ! 64. tatazceti tatazva tadanantaraM ca savegaH sarayaH pataGgasya sUryasya yaH payodha pAtastena pATitebhyo vidAritebhyaH zuktipuTebhyo muktosthitA AdI muktAH pazcAdutthitA muktokarA ima mauktika - samasta kArya samApta kara astAcala ke nikaTa jA pahu~cA / usa samaya sUryakA zarIra aisA dikhAI detA thA mAno AnevAlI rAtrirUpI rAkSasIke tIkSNa zUla ke agrabhAgase ukhAr3A huA dinakA hRdaya hI ho athavA U~ce-nIce zikharAMpara calane se vihvala ghor3oMke samUha se tor3e hue rathase 25 TUTakara girA astAcalakI gerUkI daladala meM pha~sA cakra hI ho| tadanantara jisa prakAra aneka doSoMkA nirAkaraNa karanevAlA tejasvI puruSa bhI vAruNI - madirA ke saMgase nIce gira jAtA hai usI prakAra aura kyA vinivAritadoSa --rAtriko dUra karanevAlA (pakSa meM aneka dopoMkA nirA karaNa karane vAlA) tathA tejonidhi- pratApakA bhaNDAra (pakSa meM uSNatAkA bhaNDAra) sUrya bhI vAruNIpazcima dizA (pakSa meM madirA) ke saMgase nIce gira gyaa| jisa prakAra koI manuSya kisI strIke raja - Artava se hue hue ambara- vastrako chor3akara jalAzaya meM avagAhana karatA hai, usI prakAra sUrya bhI kamaliniyoM kI raja - parAga (pakSa meM Artava ) se hue hue ambara - AkAza ( pakSa meM vakha) ko chor3akara samudra jalake taTa meM snAna karane ke lie hI mAno nimanna ho gayA / aura saMdhyA lAkhake raMga se ra~ge phaile hue paradAkI zobhA dhAraNa karane lagI / 30 SS 664. tadanantara AkAza meM tAre camakane lage jo aise jAna par3ate the mAno vegasahita 34 sUrya ke samudra meM par3ane se phUTI huI sIpoMke puTase chUTakara AkAza meM uchaTe hue motiyoMke samUha 4 1. bha0 jaladhijalavelAnte / 2. ka0 kha0 ga0 'pataGga' padaM nAsti / 5 20 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 gadhacinsAmaNiH [164 jIvaMdharasya - madhukaramardananipatadanalpakalpatarukusumaprakarA iva ca tArakAzcakAzire / tadanu caagaadhrsaatlkaasaargrbhpiitvaasrtaapsukhsmuttrtsmvrtivaahnvaahvairikaaykaayeknycukitaaniiv, aharavasAnavihAramaNDanapravRttabalaripupurapuraMdhrojAtayAtayAmatAvadhUtAvataMsanIlakuvalayaprabhAnuviddhAnIva samadadikkarikulakarNatAlatADanAmeDanabhaya cakitabidrANaSaTcaraNa cakracaJcadacizcarcAmacakitAnIva sarvataH 5 zarvarIkezapAzadezIyAni tamAMsi mAMsalimAnama bhajanta / krameNa cAbhyAgatAbhimataramaNanIlakaJca kakadAzAkathitAbhiranupadaM prasAritapANibhiritastato gRhyamANe svAbhyAzeSa svairiNIbhiH, atibahalapaGkapaTalazaGkibhirAvajitapAzvarAnabhRtaM viluThitumUrokriyamANe vipinakuhareSu varAhanivahai:, A AAA-Demi-main samUhA iva nirdayaM niSkaraNaM yan madhukarairalibhimadanaM tena nipatantI nitarAM patantoM ye'nalpatarukusumaprakarA vipulapAdapapuSpapracyA iva 3 tArakA nakSatrANi cakAzire shushubhire| tadanviti-tamAMsi timirANi 1. mAMsalimAnaM puSTim amajanta / atha tamAMsi vizeSayitumAha agAdheti-agAdho gabhIro yo rasAtalakAsAraH pAtAlajalAzayastasya gauNa madhyena pIto dUrIkRto yo vAsAtApo divasasaMtApastana sukhaM yathA syAttathA samuttaram yaH samavartivAhanayAhavairI yamaghAhanamahiSAsya kAyasya kApyaM kALimA tena kaJcukitAnIva pyAptAnIva, aharavasAneti-aharavasAne dinAnte vihArAya bhramaNAya yanmaNDanaM vibhUSaNadhAraNaM tasmai pravRttAni tatparANi yAni varipupurasya svargasya purandhrIjAtAni strIsamUhAstairyAtayAmatayA gatapraharAvadhi15 tvenAvadhUnAni dUrIkRtAni yAnyavataMsanIlakuvalayAni karNAbharaNanIlakamalAni teSAM prabhayA kAntyAnu viddhAnIva militAnIva, samadeti-samadAH sadAnA ye dikkariNo diggajAsteSAM kulasya karNatAlaM karNavyajana tena tADanasya yad Aneina punaruktistasya mayena cakitA mItA vidANAH palAyitAca ye TcaraNA bhramarAsteSAM cakrasya samUhasya cancanti zobhamAnAni yAnyacApi teSAM carcayA lepanena mecakitAnIva kRSNIkRtAnIva, sarvataH samantAt zarvaryA rajanyAH kezapAzadezIyAni kacakalApakalpAni / krameNeti-kramaNa 20 ca kramazazca abhyAgatAH saMmukhaM prAptA ye'bhimataramaNA iSTadayitAsteSAM nIlakancukAnAM zyAmapasAnAM kurisatA AzA kadAzA tayA karthitAH pIr3itAstAbhiH, anupadaM sthAne sthAne prasAritAH pANayo yAbhistAmi: spairiNIbhiH kulaTAmiH svAbhyAzepu. nijanikaTasthAneSu gRhyamANe'GgIkriyamANe, atibahalamatipracuraM yatpasapaTala kardamapaTalaM tacchanta isyevaMzIkAstaiH timiraM paGkapaTalaM zaGkamA rityarthaH, bhAvarjitaM dhRtaM pAirca yastaiH hI hoM athavA bhramaroM ke nirdaya madanase dRTa-TUTakara...girate hue kalpavRkSake phUloMke puMja hI 25 ho| tadanantara saba ora andhakAra vRddhiko prApta ho gyaa| vaha andhakAra aisA jAna par3atA thA mAno amAdha rasAtalarUpI tAlAba ke madhyameM dinake saMtApako naSTa kara sukhase tairate hue yamarAjake vAhana svarUpa bhaisAoMke zarIrasambandhI kAlimAse vyApta hI ho| athavA sAyaM kAlika vihArake lie AbhUSaNa dhAraNa karane meM pravRtta indrapurakI striyoM dvArA apanA pahara . samApta ho jAne ke kAraNa nikAlakara pheMke hue karNAbharaNake nIlakamaloMkI prabhAse mAno vyApta 30 hI hoM / athavA madamAte. dimAjoMke karNarUpI tAlapatrake bAra-bAra tADanake bhayase, cakita ho bhAgale-hue namarasamUha kI zobhAyamAna kAnti ke lepase mAno zyAmavarNa hI ho athavA rAtri rUpI strIke bikhare hue kezapAza hI hoM / tadanantara krama-kramase saMmukhAgata iSTa pati ke sAtha ramaNa karane ke lie nIla cogAkI durAzAse pIr3ita abhisArikAe~ jise apane samIpa jahA~ vahA~ hAtha phailA-phailA kara grahaNa kara rahI thiiN| atyadhika kIcar3ake samUhakI AzaMkA karane evaM 35 pArzva mAhAko dhAraNa karanevAle sUpharoMkA samUha jaMgalakI kuharoMmeM loTane ke lie jise svIkAra 4. ka. 'ca' nAsti / / .. .. .. . ..... Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -padmAgRhAnniSkramaNam ] SaTo lambhaH 249 akANDajaladamaNDalabhramasaMbhramasaMbhRtapunaHpalAyanacintairutkSepacaTulapakSasaMpuTaH sabhayamabhivIkSyamANe saraHsu haMsaH, saMrambhasamudbhutasaTAcchaTairutpucchayamAnaH kaThorakAlAyasapaJjaradhiyA vighaTayituM vyApArita- . nakhakoTibhiH sATopamupadizyamAne giritaToyu kaNThIravaiH, timirApIDe jaraThatAM pratipanne, prApte ca nizothe, nirdayasaMbhogavyatikarazrameNa gADhAzliSTanidrAM tAM bimboSThImatisaMdhAya gandharvadattApatirantazikairapyavidita evAntaHpurAtpurAcca nirgatya yayau / 165, atha padmabandhau padminImiva padmAM parityajya pAdayite prayAte, prazithilitanitAntasvApA sA kAntA kAntakaraparirambhaNasaMbhUSNuzaMbharAnupalambhena vijambhamANavepathubharAdara varAhanivahai : zUkarasamhai: vipinakuharapu kAnanagateSu vilu Thitum UrIkriyamANa svIkriyamANe, akA jaladamaNDalasya asamaya vAridavRndasya yo bhramaH saMzayastena saMbhramaM yathA syAttathA saMbhRtA kRtA punaHpalAyanacintA punarmAnasasaraHprayANAnudhyAna yastaiH utkSepaNa samunayanena baTulAni camalAni pakSasaMpurAni garutpuTAni yeSAM 10 taiH, haMsaimasalaiH saraHsu kAsAreSu samayaM satrAsaM yathA syAttathA abhivAdayamANe dRzyamAne, saMrambhaMNa kopana samudhutA samuskampitA sadAcchaTA jaTAsamUho yastaiH utpucchayante pucchamunnataM kurvantari puskhucchayamAnAstaiH, kaTorakAlAyasastha sudRDhakRSNalohasya paJjaraM zalAkAgRhaM tasya dhiyA buddhacA vivaTAyituM khaNDayituM vyApAritAH saMgalitA nakhakoTayo yastaiH kaNTIravaiH siMhai: sATopagiritaTIpu zailaparisareSu sArIpaM yathA syAttathA upadizyamAne nirdizyamAne timirApI'dhakArasamUha jaraThatAM vRddhim pratipanne prApte sati nizIthe'rdharAne 15 prApte ca samAgate ca nirdayo niSkRpo yaH saMbhogavyatikaro rativyApArastena zramaH khedastena gADhamatyanta yathA syAttathA zliSTA nidrA pasyAstathAbhUtAM tAM bimboSTIm panAm ati saMdhAya vaJcayitvA gandharvadattApatijIvaMdhara: aArvazikarapi parijanairapi avidita evAjJAta putra antaHpurAivarodhAt purAJca nagarAJca nirgatya yayau jgaam| 6165. atheti-athAnantaraM pamabandhI sUrya padminImiva kamalinImiva pakSAM tannAmamAryA 20 parityajya padmAdayite jIvaMdhare prayAte sati prazithili to mandIbhUto nitAntasvApo gAdanidrA yasyAratathA. bhUtA sA kAntA ballabhA kAntakarasya vallabhahastasya parirammaNena samAliGganena saMbhUSNoH saMbhavanazIlasya zaMbharasya sukhasyAnupalambhenAprAptyA vijRmmamANo vardhamAno vepathumaraH kampanAtizayo yasyAH sA, AdareNa kara rahA thA / akAla meghamaNDalake bhramase saMbhramapUrvaka punaH bhAgane kI cintA dhAraNa karanevAle evaM ur3anese caMcala paMkhoM ke dhAraka haMsa jise tAlAvoMmeM Darate-Darate dekha rahe the aura 25 saMbhramapUrvaka gardana ke bAloMke samUhako hilA pU~chako Upara uThAnevAle evaM kaThora kAle lohese nirmita piMjar3A samajha tor3ane ke lie nAkhUnoMke agrabhAgako calAne vAle siMha parvata ke zikharoMpara jise khaNDita mAgekA uddezya bA~dha rahe the aisA andhakArakA samUha jaba atyanta gaharA ho gayA tathA madhya rAtrikA samaya A gayA taba nirdaya saMbhogase utpanna thakAvaTa ke kAraNa gAr3ha nidrAmeM nimagna usa bimboSThI-padmAko dhokhA dekara jIvandharasvAmI gharake logoM ke binA 30 jAne hI antaHpura tathA nagarase nikala kara cale gaye / 6165. athAnantara jisa prakAra kamalinIko chor3akara sUrya calA jAtA hai usI prakAra jaba jIvandhara svAmI padmAko chor3akara cale gaye taba jisakI gAda nidrA zithila ho gayI thI, patike hAtha ke AliMganase honevAle sukhakI anupalabdhise jisake zarIrakI siharana bar3ha 1. ka kha ga0 giritaTepu0 / 2. kA. kha0 ga. 'kAntA' padaM nAsti / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 165 padmAyA: vivartitagAtrA nimIlitanetraiva prasAritapANiH paritaH paryaGke pati vyaceSTa' / adRSTvA ca talimasavidhe dhavamavadhUtAvaziSTanidrA drutamutthAya zayanagRhamabhitaH pradIpATTeSu pralambamAnamaNikanaka sumanodArmAnikAmasthUlazAtakumbhastambhacchAyAsvapyatuccha- raNaraNakavihvalA prahRtarapUrvagAtrA dhAtrItalacumbitalambamAna zithilakezakalApA kalApinIva nRttoyatA, vidyudiva meghAvalIvalayitA, valaya15 ravamukharitakarapallavaiH pallavayantIva parAmRzantI bhuvaM bhUyaH paryabhramat / evaM nekavAraM varadarzanazaGkayA darastambhitAkrandaprasaMgA svAGgacchAyAmapi tacchAyAM saMdihAnA bhUtvApi nizAnte kAntaM yadA 'naikSiSTatA ' hA hatAsmi iti paridevana mukharitopakaNThA kalakaNTho muklakaNThaM ruroda / tAvatA 250 gauraveNa vicartitaM gAtraM zarIraM yayA tathAbhUtA nirmAline netre yasyAstathAbhUtaiva mukulitako canaiva prasAritapANirvisvAstihastA satIza paTa a / adRSTrA ceti-10 talimasavidhe talpasamIpe dhavaM patim aSTvA cAnavalokya ca abUtA dUrIkRta apaziSTanidvA yathA tathAbhUtA satI, dutaM zIghram utthAya zayanagRhaM zayyAgAramabhitaH paritaH pradIpa he dIpasthApakAmadezeSu malasvamAnAni samAnAni maNikanakasumanodAmAni ratnabharmakusumamAlyAni yeSu tathAbhUtA ye nikAmasthUlA atipIvarA: zAtakumbhakumbhAH svarNastamnAsteSAM chAvAstrapi anundara raNakena pracurIkana vilA vicit prahvataraM namrataraM pUrvagAtraM yasyAH sA dhAtrItalacumbitA mahItalambitA lambamAnAH samAnAH zithila15 kezakalAsa zithilaka samUhA yasyAH sA nRnoyatA kalApinaSa mayUrIva mevAlyAM dhanamAlAyA valayitA valayamivAcaritA vidyudiva taDidiva valayaratreNa kaGkaNazabdena mukharitAH zayyAyamAnAH ye karapallavAH karakisalayAstaiH pallavayantIva kisalayayuktAM kurvantIya bhuvaM bhUmiM bhUyaH punaH paryabhramat parito bhramati sma / evamiti evamanena prakAreNa naikavAramanekavAraM varadarzanasya vallabhAvalokanasya zaGkA saMzItistayA darastambhita ISadravarUddha prAkrandaprasaGgo rodanAvasarI yathA 20 svazarIrapratikRtimapi tasya vallamasya chAyA pratikRtistAM saMdihAnA saMzayAnA bhUtvApi nizAnte gRhe tathAbhUtA svAGgacchAyAmapi kAntaM vaM yadA naikSiSTa nAvalokayAmAsa tadA ' hA hatAsmi' iti paridevanena karuNavilApena mukharitaM zabdAyamAna munaka parisaro yasyAstathAbhUtA kalakaNTI madhurasvarA padmA, muktakaNThamucce ruroda | rahI thI, jisane apane zarIrako kucha-kucha ghumAyA thA aura jo netra banda kiye kiye hI hAtha phailA rahI thI aisI padmAne zayyApara patiko khojA | jaya zayyAke samIpa use pati nahIM 25 dikhe taba avaziSTa nidrAko dUra kara vaha zIghra hI uThakara khar3I ho gayI aura zayyAgRha ke cAroM tarapha dIpakoM se suzobhita aTTAlikAoM meM tathA laTakatI huI maNimaya aura svarNamaya phUloMkI mAlAoMse yukta suvarNake sthUla khambhoM kI chAtrAoM meM bhI unheM khojatI huI bAravAra ghUmane lgii| usa samaya vaha atyadhika utkaNThAse vihvala ho rahI thii| usake zarIrakA pUrva bhAga bahuta kucha jhukA huA thaa| usake laTakate hue DhIle kezoMkA samUha pRthivI tase 30 cumbita thA aura usase vaha nRtya karane ke lie udyata mayUrIke samAna athavA meghamAlAse ghirI huI bijalI ke samAna jAna par3atI thii| vaha cUr3iyoMkI khanaka se zabdAyamAna kara pallavoM se pRthvI kA sparza kara rahI thI aura usase aisI jAna par3atI thI mAnoM pRthvIko pallavoMse yukta hI kara rahI ho| isa prakAra aneka bAra patike dekhaneko zaMkAse jisake ronekA prasaMga kuchakucha ruka gayA thA tathA apane zarIrakI parachAIko bhI jo unake zarIrakI parachAI samajha 35 baiThI thI aisI padmAne jaba rAtrike anta samaya patiko nahIM dekhA taba vaha madhurakaNThI 'hA 2. pradoSA 1. yaceSTa-- aSTa iti di0 / 2 talimasavidhe - talpasamIpe iti di0 / dIpAkA pradezeSu iti di0 4. ma0 tadacchAyAm / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -virahavRttAnta: ] 251 prabudhya dagdhahRdayA nibhRtetarapadaprasRtayo visRmarakavabhAratimirakavacitaviyataH 'kiM kim ?' iti yAminInibhA yAmikayuvatayaH samAyAsiSuH / adrAkSuzca tAM bhagnoSaghnapAdapAM latAmiva pAMsulodgapatrabhaGgAM dhAtrItalazAyinIM zamayitumiva zokAnalaM nayanajalapravAhe plavamAnAmuddAmadAridrayAdapyuvejanIyAM vApasaMpadipi zocyAM nirghRNatvAdapi nindanIyAM paradAraparigrahAdapi nigrAhyAM nAstitryAdapyanAsthebAgavasthAmArUDhAM padmAm / $ 166. tataca tAsvapi tasyAH paridevananidAnaM parijJAya parivAsaparAtrI nAsu parijanamukhAdetadupayomukhI samAgatya tajjananI janitodvegA nijotsaGge vatsAmAropya tadAtvokutiyAvat hRdayaM yAsAM hAyaveni - tAvatA tAvakAna prayAgutA nivetarA capalatarA padmRtizvaraNasaMcAro yAsAM tAH, vimaraH prasaraNazIko yaH kacabhAraH kezasamUhaH sa eva timiraM dhvAntaM tena kathitaM vyAptaM viSadravyoma yAbhistAH kiM kim' iti buvANA 10 iti zeSaH, yAminInimA rajanItulyA yAmikayuvatayaH praharikapurandrayaH samAyAsipuH samAgatavatyaH / adrAkSuzceti--adrAkSutra vilokayAmAsu ta padma bhannaH khaNDita upanapAdapa AzrayatasyasyAstAm ataeva pAMsu dhUlidhUsara udgamapatrabhaGgaH puSpapatrAvaliH pakSe kuGkumAdinirmitapuSpapatrAkAraracanA yasyAstadhAbhUtAM latAmiva dhAtrInalazAyinI bhUtalapatitAm, zoka evAnalastaM viSAdavahni zamayitumiva zAntaM kartumivApUre pavamAna mitra tarantImitra udAmadAridryAtkaTa nirdhanatvAdapi 15 ujanIyAm udvegakAriNIm, saMskaditi nidAsaMgAdapi zocyAM zocanIyAM nirghRNatvAdadi nidryasvAdinindanIyAM garhaNIyAM parasya dvArAH paradArAsteSAM parimahAdapi parapurandhrIparigrahAdavinigrAhmAM nigrahagyAm nAstikyAdapi anAsyAmazraddhAnIyAm avasthAM dazAmArutAm / SaSTho lambhaH 5 6 166. tatati- - tadanantaraM na tAvapi zrAmikayuvatidhvapi tasyAH padmAyAH paridevananidAnaM vilApAdikAraNaM vijJAya paritrAstra parAdhInAsu parAyattAsu satISu parijanamubAna parikaravAdanAt 20 upaH samAkarNya udamukhaM yasyAstathAbhUtA sAzruvadanA tajjananI padmAkhavitrI samAgatya janita udvegI yasyAH samutpannakhedA satI basa duhitaraM nijorasaMga svakroDa Aropya sthApayitayA tadAvocitai hatAsmi' - 'hAya-hAya mArI gayI isa vilApase samIpa ke pradezako mukharita karatI huI galA phAr3a phAr3akara rone lgii| usI samaya paharepara rahanevAlI striyA~ jAgakara 'kyA hai, kyA hai' yaha kahatI huI usake pAsa A gyiiN| isa Akasmika ghaTanAse una striyoMke hRdaya jala 25 cuke the. unake paiga bar3I caMcalatAse zIghra zIghra par3a rahe the, bikhare hue keza samUha rUpI andhakAra se unhoMne AkAzako vyApta kara rakhA thA tathA ve rAtrike samAna jJAna par3atI thIM / unhoMne dekhA ki padmA, jisakA Azraya vRkSa TUTa gayA hai tathA jisake phUla aura patte dhUlise vyApta ho rahe haiM aisI latAke samAna pRthvI talapara par3I huI hai| zokarUpI agniko zAnta karane ke lie hI mAno azruoM ke pravAha meM taira rahI haiN| utkaTa daridratAse 30 bhI kahIM adhika udvega karanevAlI hai / nindrA ke saMparka se bhI zocanIya haiN| nirdayatAse bhI adhika nindanIya hai / parastrIke svIkArase bhI adhika daNDanIya haiM aura nAstikatA se bhI adhika anAdaraNIya avasthAko prApta haiN| $ 166. tadanantara paharepara rahanevAlI striyA~ bhI jaba usake vidyApakA kAraNa jAnakara bhayasevA ho gayIM tatra parijanoMke mukha se yaha samAcAra suna padmAkI mAtA rotI huI 35 cahA~ aayiiN| usa samaya use bahuta bhArI udvega utpanna ho rahA thaa| usane putrIko goda meM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 252 gacintAmaNiH [166 tApasAn prati - citaiH 'zopharaziziropacAraprakArAhArazca vidhAya labdhasaMjJA sAtyaMdharidayitAM sadayamevamanvayuka'ayi putri, te jAmAtrA svayAtrAbhivyakija kiMcitpurastAdupanyastamasti vA na vA' iti / sA ca majubhASiNI kiMciddhayAtvA smRtvA ca taduktamitthaM pratyabravIt-'amba, kadAcidapahAyAmbaramambara maNAvamburAzigAhanalampaTe sati, tamavalokya jAtamandahasita iva cakAsati candramasi, candrazAlA 5 mayA sAkamadhivasanmartRpravAsapIDitAM sanIDagRhAmIDakrIDAgirinIDagatAM kokapriyAM pradarzayan 'priye, pakSya bhartRviyoMge:pi punastatrayogasaMbhUSNutayA virahasahiSNamimAm' iti mAM sAkRta samabhyadhAt' iti / duhitavacaHyayaNAnantaraM saga ddhavadudvAmavRtiH padmAjananI 'jahohi vale, vicikitsAm / anena hyanyApadezenopAdezi tvayA biyogaH punaH saMprayogazca te prANanAthasya' iti praNigadantI satkAlAhai : zopharaziziropacAraprakAraratizatalopacAraprakAraH vyAhArazca vacanaizca sAtyaMdharidayitAM 10 jIvakajAyAM panAmiti yAvat labdhasaMjA prApta cetanAM vidhAya sadayaM mayaM yathA syAttathA evamanana prakAraNa anvayuGna papraccha-'ayi putri! ayi barase ! jAmAtrA jIvana taM tava purastAdane svayAtrAmamivyamanItyevaM zIlaM svaprayANabhUcakaM kiMcit kimapi prakaraNam upanyastam upasthApitamasti na vA na caivopanyatam / ' iti / sA ceti-sA ca majumAghiNI madhuramASiNI kiMcin kimapi dhyAcA dhyAnaM kRtvA smRtvA ca taduktaM jIvaghanivedanam itya etatyakAraM pratyabravIt pratyuvAca / -haM amba ! I mAtaH 'ambArthanadyoDhasvaH' 15 iti prAtipadikamya isvaH / kadAcimAtucit amyaramaNI sUrye ambaraM gaganaM pakSe vastram apahAya syaktvA amburAzau sAgaraM'gAhanaM pravezanaM tasmin lampaTe mati sUryAstamanaveLAyAmiti yAvat , tamambaramaNi tadhAbhUnamavalokya jAtamandahasita iva samutpannamandahAsya iva candramasi zazini zomamAne sati, mayA padmaza sAkaM cannazAlAmuparitanapradezam adhivasat tanna kRtanivAsa: san, bhartRpravAsena dayitadUra gamanena pIDitA tAm, sanIDasya sakulAyasya gRhAkrIDakoDAgirinIDagatA gRhodyAnagRhAmakroDAcalA20 bhyarNanikaTasthitAM kokapriyAM cakravAkI pradarzayan 'priye patra vilokaya bhanRviyoge'pi punaH tatsaMyogasya manusamAgamasya saMbhUSNutayA saMbhavIlatayA virahasahiSNuM vipralambhasahanasvabhAvAm imAm' iti mAM sAkRtaM sAminAyaM samabhyadhAt nijagAda iti / duhityacAvaNAnantaraM punIvacanAkarNanAnantaram samuhavantI samulpadyamAnA uddAmatiraskaTadheyaM yasyAstathAbhUtA padmAjananI 'jahIhi tyaja vatse ! vicikitsA saMzayam 'vicikitsA tu saMzayaH,' ityamara / anena hi balabhena anyApadaMzena paravyAjena upAdezi upadiSTaH svayA 25 saha te prANanAthasya taba balkamasya viprayogo virahaH punaH saMprayogazca saMyogazca' iti praNigadantI kathayantI atyadhika zItalopacAra tathA madhura vacanoMse pahale saceta kiyaa| tadanantara dayApUrvaka isa taraha pUchA-he putri ! jamAIne tere lie pahale kabhI apanI yAtrAkI sUcanA dI hai yA nahIM ? usa madhurabhASiNIne kucha dhyAna kara tathA smaraNa kara mAtAkI bAtakA yaha uttara diyA ki'he mA! kisI samaya jaba sUrya AkAzako chor3akara samudrameM avagAhana karane ke lie cyA 30 ho rahA thA aura use vaisA dekha manda hAsya karate hue ke samAna jaba candramA suzobhita ho rahA thA taba mere sAtha mahalake UparI bhAgapara baiThe hue unhoMne pati ke pravAsase pIr3ita samIpavartI gRhodyAna ke krIDAgRha ke ghAsalemeM sthita cakatrIko dikhAte hue kisI khAsa abhiprAyase kahA thA ki hai priya ! panikA viyoga hone para bhI unake punaH honevAle saMyogako sambhAvanAse virahako sahanevAlI isa cakavIko dekhaa| ukta vacana sunate ho jise bahuta bhArI dhairya 35 utpanna huA thA aisI padmAkI mAtA he beTI ! saMzaya chor3a, inhoMne dUsareke bahAne tujhe upadeza diyA hai ki tere sAtha prANanAthakA viyoga hogA aura phira saMyoga hogA' yaha kahato 1. zopharam adhikam iti tti| 2. ma0 iti vAkUtam / . .--- -- -- Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ @ SaSTho lambhaH 223 jIvaMvarasya jainadharmopadeza: ] sutAmAzvAsayAmAsa / $ 167. atha padmavallabho'pi pallavajanapadapaticoditajaGghAlajana vrAtenApyavidita eva laGghayannalaGghanIyamaraNyAdhvAnamabhivanditA khila puNyajinabhavanatayA pAvanatAmullAghatAM ca nItaH pallavavarSasomni nAmnA citrakUTaM vicitracAritrAzrayaM tApasAzramamadhvamacchedAya' zizriye / apayacca tApasAnAmacitavRtto'yaM paJcAgnimadhyasthAnAditaH prapaJcam / atarkayaccArya kRpAluH "aho dehinAM mohanIyakarmedaM durmAcaprasaraM yadvazyA amI mudhA klizyante' iti / vyAhRraccAyaM parahitaparatantro mantrAyamANaM vacaH 'ayi tapodhanAH, na hisyAtsarvabhUtAni iti vizrutAM zrutividvAM so'pi 'ki hiMsanidAne tapasyekatAnA bhavanti bhavantaH' iti / adIdRzacca durdazo jaDATAsuputrI padmAmiti yAcan AzvAsayAmAsa sAntvayAMcakAra / 15 6 367, atheti - adhAnantaraM padmAvalla mospi jIvakAM'pi padalavajanapadapatinA lokapAlena 10 coditA: preritA ye jAdAH zIghragAmukajanAsIyAM vAtenApi samUhenApi avidita evAjJA eva aGghanIyamanatikramaNIyaM mahAntamiti yAvat araNyAdhyAnam kAnanapathaM laGghayan atikAmyan abhinanditAni pUjitAni akhila puNyajina bhavanAni nikhila pavitra jinendra mandirANi yaMna tasya bhAvastatA gayA pAnI pavitratA tAnAM svasthatAM ca nItaH prApitaH san pallavavasya pallavAvidhAnajanapadasya sImA tasyAm, nAmnA nAmadheyena citrakUTaM vicitrANi yAni cAritrANi yeSAmAzraya AdhArastam tApalAzramaM tapasvinam adhyazramacchedAya mArgakhaMdApanayanAya zizriye prApa / apazyacca dadarza ca anivRttaH pUjitA vAro'yaM jIvakaH vArasAnAM paJcAnAmagnInAM madhye sthAnaM yasmin tasa paJcAgnimadhyasthAnaM tat Adau yeSAM tathAbhUtAni yAni tAMsi teSAM prapaJcaM vistAram | atarkayacceti--- atarkayacca vyapArayazcAyaM kRpAluyAluH, 'aho AzcaryArthI'vyayam dehinAM prANinAm idaM mohanIya karmacaH prasaro yasya tathAbhUtamasti yadvazyA yadvazIbhUtA amI mugdhA mUrkhAH vikazyante 20 iti / vyAha racceti -- parahitaparatantraH parakalyANodyuktaH ayaM svAmI mantrAyata iti mantrAyamANaM mantramukhyaM vaco vyAhacca jagAda ca ayi tapodhanAH ! 'na hiMsyAt sarvabhUtAni' - kAMzcidapi prANino na hiMsyAt' iti vizrutAM prathitAM zruti vedavAkya vidvAnso'pi jAnanto'pi bhavanto hiMsAnidrAne hiMsAkAraNe tapasi paJcAgnyAdau kiM kimartham ekatAnAH samAsaktA bhavanti iti / asya darzayAmAsa ca duSTA huI putrIko AzvAsana dene lagI- samajhAne lagI / 6 167. athAnantara padma ke svAmI jIvandharasvAmI bhI pallava deza ke adhipati ke dvArA prerita zIghragAmI manuSyoM ke samUha se bhI avidita rahakara alaMghanIya jaMgalI mArgako lA~ghate hue samasta pavitra jina-mandiroMkI vandanA karanese pavitratA aura norogatAko prApta ho pallava dezakI sImA para sthita, vicitra cAtrike AdhArabhUta citrakUTa nAmaka tApasoke Azrama meM mArgakA kheda dUra karane ke lie pahu~ce / uttama cAritrako dhAraNa karanevAle jIvandhara 30 svAmIne vahA~ tApasakA paMcAgni ke madhya meM baiThanA Adi tapakA prapaMca dekhA | dayAlu to 'the ho ataH vicAra karane lage ki aho ! prANiyoM kA yaha mohanIya karma bar3I kaThinAIse chUTatA hai | isake vazIbhUta hue ye prANI vyartha hI kleza uThAte haiN| tadanantara para hita meM tatpara rahanevAle jIvandharasvAmI mantra ke samAna AcaraNa karanevAle baghana bole / unhoMne kahA ki he tapodhano ! 'na hiMsyAt sarvabhUtAni' - 'samasta prANiyoM kI hiMsA nahIM karanI cAhie' 35 isa prasiddha zrutiko jAnate hue bhI Apa loga hiMsA ke kAraNabhUta tapameM kyoM lIna ho rahe haiM ? yaha 1 1. ma0 zramaparicchedAya | 5 25 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [168 prAtaHkAla - jAlabhraSTajalAvagAhanalagna jalacaravisarANAM vividhaidhobibaravisarpatsAdijantunAmapyamandavibhAvasau dandahyamAnAnAM nayanavatAmasA vyasanam / abU budhacca tattvamayaM labdhavarNo vaNinAM madhye katicidatyAsannabhavyAndivyaiH zrAvyahuMdheranavadyAnekAntoddacotibhirvacobhiH / AsIdadapavargazriyaste'pi zrIjinadharmamagRhNan / 5 168. atha tAvatA saddharmAbhimukhatApasahRdayodvAntatamaseva zyAmobhavati diGamukhe, izAmAmukhavidheyakRtya bhaninaiH samamanuSThAya kASTA zAraripuH kSapAmapi tatraiva kSapayAmAsa / tadanu ca sanmArgasaMdarzanasAvadhAnena savitrA saMgRhItasamyaktvaralabahiSkRtatAparAmanastamorAzipunaHsaMparkabhItyeva dRgyeSAM tAna miyAdRza: tAn jaDAna mUrakhAna javAnAlAjAsamUhAd bhraSTAH patitA jalAvanAhane lagnA ye jala baravirA jalavAjantusamUhAstava vividhAni yAnye dhAMsi teSAM vivaraMbhyazchidrebhyo visapaMntaH 10 prasapaMnto ye sAdijantatasteSAmapi, amandadhAsauM vibhAvasuzca ta.sman pracurapAvake dandahazyamAnAnA matizayena calatA nayanavatA netyukAnAm asahyamasahanIyavyasanaM duHkham / abUbudhaJca-abudhana bodhayAmAsa ca labhayo vidyAm ajIbaMdhaze gAhmacAriNI sAdhUnA madhye katicid ke'pi AsannamacyAn nikara madhyAn divyairalaukikaiH zrAvyaiH zrotumahaH hRdyumanoharaH anavacaM niduSTamanekAnta. mudyotanta ityevaM zIlAni le bobhivacanaiH 'vAgbaco vacanaM vANI bhAratI mIH sarasvatI' iti dhnNjyH| 15 AsIdantI nikaTasthA bhavantI apavagezrImazilakSmI tathAbhUtAste varNinA'pi zrIjinadharma jinendrona dharmam agRhan / 18. atheti-prAnantaraM tAvatA tAyara kAlena saddharmasya samocInadharmasthAbhimukhA ye tApasAstapasvinastarAM hRdayebhyo mAnasenya udvAntamudgINa yasamastaneba dinukha kaSTAnte zyAmIbhavati kRSNI bhavati sati, zyAmAyAH kSapAyA mukha prArambha sAyaMkAla iti yAvat vidheyaM karaNIyaM yatkRtyaM tat mubhijanaiH 20 samam anuSThAya kRtyA kASThaGgAraripurjIvaMdharaH kSapAmapi nizAmapi tatraiva tApasAnoM kSapayAmAsa vyapagama yAmAsa / tadanu veti-udanu nizAvyapagamAnantaraM ca sanmArgasya supathasya saMdezane prakaTane sAvadhAnI dakSastena sAvitrA sUryeNa saMgRhItaM svIkRtaM yatsamyavaM samyagdarzanaM tasya balena sAmayana bahiSkRto yastApasa unhoMne una mUrkha mithyAdaSTi logoMko jaTAoM ke samUhase gire pAnImeM avagAhana karanese lage jalacara jIvAMke samUha tathA nAnA prakArakI lakar3iyoMke chidroM meM calanevAlaM una sarpa 25 Adi jantuoMkA jo ki agnimeM jala rahe the, netravAle manuSyoM ke lie asahya duHkha dikhaayaa| una sAdhuoMke bIca kucha atyanta nikaTa bhavya bhI the| buddhimAn jIvandharasvAmIne unheM divya, zravaNa karane yogya, hRdayako priya laganevAle aura anekAntakA prakAza karanevAle vacanoMse tatvakA vodha keraayaa| aura mojhalakSmI jinake nikaTa ArahI thI aise una logoMne bhI jainadharma ko svIkRta kara liyaa| 6168, tadanantara yaha satra hote-hote rAtri ho gyii| samIcIna dharmake sammukha tApasoMke hRdayase ugale hue andhakArake dvArA hI mAno dizAoMkA agrabhAga zyAma ho gyaa| rAtrike prArambhameM karane yogya kAryako munijanoM ke sAtha pUrA kara jIvandharasvAmIne rAtri bhI usI AzramameM pUrNa kii| tatpazcAt samIcIna mArgake dikhAnemeM sAvadhAna sUryane jaba, acchI taraha grahaNa kiye hue samyaktyake balase bahiSkRta tApasoMke hRdayasambandhI andhakAra ke 31 samUhakA punaH saMparka na ho jAya isa bhayase ho mAno samasta andhakArake samUhako dUra haTA 30 1. ka. Asadatazca / kha. AsIdadhazca / ga. Adadhazca / AsadataH-prApyamAnA Ti0 / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -prAtara iyavaNanam ] SaSTho lambhaH niHzepatamaHstome'pi niraste, parisaranagamalotthite kumAragokhagatika iva savirAye sati vayasi, harugaNe'pyuTa jAGgaNabhuvamutyajya tRNacarvaNacApalyAdAzramopazalyamAzrayati, zucItaravibhAgopekSiNi sugatamatAvalambinovAmbujinIrajaHsparzanalampaTe vAti prAbhAtike maruti, dinapatimukhAvalokanohAmadivasazrIrAga iva prasarati taruNAtape, tApasadArakasamitI ca samitkuzapalAzAharaNAya yathAyathaM biharantyAm, vihitapragetanavidhistato vinirgatya sAtyaMdharirandha kAritaparisarANi--vaNadalikadamba- 5 kabalitazikharacusumataGgatarusahasrANi vizRGkhalakhelatkuraGgagnu ra puTamudritasikatilasthalAbhiramyANi svacchatalilasara:samadinakumudakuvalayamanojJAni vimalavanApagApulinapujitakalahaMsarasitarajita manastamorAzistapasvicetastamastatistasya punaHsaMpakaNa motirbhayaM tayeya niHzeSatama stAma nikhila timirapugne'pi nirasne dUrIkRte . parisaratarupu nikaTAnoka Adau suptaM pazcAdusthitaM tayAbhUte vayasi pakSiNi AtitvAde kavacanam, summasupti pRcchatIti saukhasuptikA kumArasya sauramasuptikaH kumArasautrasutikastasminniva 10 savirAdhe virAveNa zabdena sahitaM tasmin sati, rurugaNe'pi mRgasamUhe'pi uTajANaNabhuvaM parNazAlAcatvarabhUmim utsRjya tRNAnAM zappANAM cavaMge cApalyaM tasmAt Azramopazalyam AzramopakaNTham Azrayati sati sati sati, zucitarazca iti zucItarI pavitrApavitroM yA vibhAgItApekSatA ityavaMzIle sagatamatAvalagthina nIva bauddhamatAvalambinIca ambujinInAM rajAMsi parAgAsteSAM sparza ne lampara: sabhAsaktastasmin prAbhAvika prAtaHkAlike mamati bAgau vAti vahati sati, dinapatimukhasya sUryavadanasyAvalokane darzana ya uhAmadivasa. 15 dhIrAga utkaTadinalakSmyanurAgastasminniva taruNAta pratyUprakAlikAruNavarNadharma prasarati sati, tApamAnA tapasvinAM dArakA nandanAsteSAM samitistatistasyAM samidhazca indhanAni ca kuzAzva dAMva palAzAni ca enANi ca teSAmAharaNAya yathAyathaM yathAsthAna vihantyAM bhramantyAM satyAm , vihitaH kRtaH pratanavidhiH prAtaHkAlikakArya yena tapAbhUtaH sAtyaMdhariviMdharaH tatastArasAzramAd vinirgatya niHsRtya kAnicit kAnyapi kAnanAni vanAni nayanayoneM trayoH upAyanocakAra prAbhRtAMcakAra nayanaH kAnanAni dadarzati bhAvaH / 20 zratha kAnanAni vizeSayitumAha-andhakAritati-andhakAritAstimiritAH parisarAH samIpapradezA yeSAM tAni, svaNaditi-kyaNatA guJjatA ali rudambena bhramarasamUhena kabali tAni cyAplAni yAni zekhara kusumAni uparita nabhAgapumANi taistuGgAnyunnatAni tahasahasrANi vRkSasahasrANi yapu tAni, trizRGkhaleti--vizvaGkalaM svacchandaM yathA syAttathA khelantaH krIDanto ye kuraGgA mRgAsteSAM svarapuraiH zaphapradeza hitAni cihnitAni yAni sikatilasthalAni vAlukAmayasthAnAni tairabhirampANi manoharANi, svaccheti-svacchaM nirmalaM salilaM 25 diyaa| jaba nikaTavartI vRkSoMpara sokara uThe hue pakSI cahakane lage mAno kumArase 'acchI taraha soye' yaha samAcAra hI pUcha rahe the, jaba mRgoMke jhuNDa bhI parNazAlAoM ke AMganakI bhUmiko chor3akara ghAsa khAnekI capalatAse Alamake nikaTa bikhara gaye / jaba buddhamatakA avalambana karanevAleke samAna pavitra aura apavitra vibhAgakI upekSA karanevAlA, evaM kamalinIke parAgakA sparza karane meM lampaTa prAtaHkAlakA pavana bahane lgaa| jaba dinapatikA 30 mukha dekhane ke lie utkaTa dinalakSmIka rAgake samAna upAkAlako lAlimA phailane lagI aura jaba tApasoMke baccoM ke samUha IMdhana, kuzA aura patte lAne ke lie jahA~-tahA~ ghUmane lage taba prAtaHkAlakI kriyA kara jIvandharasvAmI usa Azramase nikle| Azramase nikalakara unhoMne una canoM ko apane netroMkI bheMTa car3hAyA jinameM ki hajAroM vRkSa, gujAra karanevAle bhramara samUhase vyAna zikharapara lage phUloMse unnata ho rahe the| jo svacchandatAse khelate hue 35 hariNA ke burapuTAMkI muharoMse yukta retIle sthaloMse sundara the / jo svaccha jalake sarovaroMmeM Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [168 prAtaHkAla - zravaNAni dRpyacchAkyarazRGgakoTivighaTanaviSamitatuGgavacchAni vicitrasumanaHparimalamAMsalasamora saMcArasurabhIkRtAni kAnicitkAnanAni nynyorupaaynockaar| tAni ca kramAdatikramya gacchanvikramazAlivividhapurupaparipadaH pAruNyavirAmAbhirAmarAmAlaMkRtasyAyatnopanataratna rajatajAtarUpajAtajAta samRddhaDiNDorapiNDapANDurapuNDarIkodbhAsinaH salolAndolitacAraca marabAlamarutaHparadurAsadasattvAdhika5 nIra yeSu nathAbhUtAni yAni sarAMti kAsArAstaMga samudbhinnAni vikasinAji yAni kumudakucala yAni sitA. pitasaroruhANi taimanojJAni manoharANi, bimalati-vimalA nirmalA yA vanApamA vipinavAhinyastAsA pulineSu taTeSu puJjinA ekatropasthitA ye kalahaMsAH kAdambAsteSAM sinena zabdena ranijataM prasannaM zravaNaM zrotraM greSu tAni, dRpyaditi-dRpyanto mAdyamtI ye zAkvarAstA mavRSabhAraleSAM koTibhiviSANAgrabhAgayaMda viSaranaM bihAraNaM tena vimitA uccAvacIkRtAsnunakacchA unnatajalavAyana dezA yeSu tAni, vicineti10 vicitrANi viviyAni yAni sumanAMsi puSpANi teSAM parimalena sugandhinA mAMsalaH puSTo yaH samIraH pavanastasya saMcAraMga samantAdgamanena surabhIkRtAni sugandhita ni / tAni ceti--tAni ca kAnanAni kramAn krameNa bhanekramya samullA ya gacchan jIbaMdharo bimbito'nukRtaH kSoNIpatI rAjA grena tathAbhUtasya dakSiNadezasya dAkSiNAtyajanapadasya kamapi dhojinAlayaM zrIjinendrAyatanam adrAkSIt iti kriyaasmpndhH| adha dakSigadezasya vizeSaNAnyAha-vikramati--vikramazAlinI parAkramazobhinI vividhapuruSANAM nAnAvidha15 rAjapuruSANAM pakSe tanatyanarANAM pariSarasamUho yasmistasya, pArupyati--pAruNyasya karkaza vasya vigameNa samAsyA amirAmA manoharA yA rAmA ramaNyastAbhiralaMkRtasya ramaNIyasya, ubhayatra samAnam, bhayatnati---- bhayatnamanAyAsaM yathA syAttathopanasaM samupasthitaM yad rana rajata jAnarUpajAtaM maNihiraNyasuvarNasamUhastena jAtasamRddhaH sampanno yo DiNDorapiNDaH phemasamahastena pANdurANi pANDuvarNAni yAni puNDarIkANi sita saroruhAgi tairadAsate zobhata ityevaMzIlastasya pakSe samAnena aprayAsenopanatAni yAni ratna-rajatajAta20 rUpANi maNihiraNyasvargAni teSAM jAtena samana samRddhaM jAtamiti jAtasamRddhaM DiNDorapiNDapANDuraM phaMga samUhadhavalaM yatpuNDarIka chatraM tenojhAsinaH 'puparIkaM sinacchanne sitAmbhoje'pi bheSaje' iti vizva locanaH / salIleti--salIla savibhramaM yathA syAttathAndAlitai: cArucamarabAlaiH sundaracamaramRgakezarmaruna evano yasmistasya, pakSe salIhaM yathA syAttadhAndolitaizcArucamaraiH sundaravAlavyajanavAjo mando marutpavano yasya khile hue sapheda aura nIla kamaloMse manohara the| jo jaMgalI nadiyoMke svaccha taTaoNpara 25 ekatrita kala haMsoMke zabdoMse kAnoM ko prasanna kara rahe the| ahaMkArase pUrNa bailoMke sIMgoMke agrabhAgase khudane ke kAraNa jinameM U~ce-U~ce kachAra vipama U~ce-nIce ho rahe the aura jo nAnA prakArake phUloM kI sugandhise paripuSTa vAyuke saMcArase sugandhita the| krama kramase upacanoMkA ullaMghana kara jAte hue jIvandhara svAmI kisI rAjAkA anukaraNa karanevAle usa dakSiNa dezameM pahu~ce ki jahA~ nAnA prakAra ke puruSoM kI sabhA parAkramase suzobhita thI (rAjapakSameM jisake 30 karmacArI purupa vikrama-viziSTa krama athavA parAkramase suzobhita the)| jo parupatAko . samApta karanevAlI sundara striyoMse alaMkRta thA ( rAjapakSa meM jo komalAMgI sundara striyoMse alaMkRta thaa)| jo binA prayatna ke prApta hone vAle ratna, cA~dI, aura svarNake samUhase samRddha hI utpanna huA thA (rAjapakSa meM jo anAyAsa hI prApta hue ratna Adise samRddha hI utpanna huA thaa)| jo phena samUhase sapheda puNDarIka-zveta kamaloMse suzobhita thA ( rAjapakSa meM jo 35 phena samUhake samAna sapheda chatrase suzobhita thaa|) jahA~ camarI mRgake bAloM ko lIlA sahita kampita karanevAlI vAyu bahatI rahatI thI ( rAjapAjhameM lIlA sahita bole hue sundara camaroMse jahA~ havA hotI rahatI thii)| jisakA nikaTavartI pradeza dUsaroMke lie duSprApya Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 D audiaidicine LIMILIW.HIT-H - varNanaM jinAlayadarzanaM ca] SaSTho lambhaH vividhabhUbhRdadhyAsitasavidhasyAjasAbhivadhitavAhinIsahasasaMpAditasaMpadaH payodharabharamanohArimahiSImahitadhAmna: sadAtanagodhanacakAsinaH sakalajantu saMrakSaNadakSasya viDambitakSoNIpaterdakSiNadezasya maNimakuTAyamAnavikaTazikharaculupitAmbaraM jAmbUnadopapAditasthUlasthUNAsahasUsaMbAdhamaNDitamaNDapamakANDabhavadAkhaNDaladhanuHkANDazaGkAniSpAdanazINDanai kapuSpopahAramaharaharabhivardhamAnasaparyamavilayaM kamapi zrIjinAlayamadrAkSIt / / zlaMpAva vayorabhedaH, paradurAsadA anyajanaduSprApyAH saravAdhikAH siMhAdijantupracurA ye vividhabhUbhRto nAnAvidhaparvatAstaradhyAsito yuktaH savidhaH pAzrvapradezo yasya tasya, parza paradurAsadena zatrujanaduSprApyeNa sattvena parAkramaNAdhikA baliSThA bhUbhRto rAjAnastairadhyAsito yuktaH savidhaH samIpapradezo yasya tasya, ajasrati-ajasra zazvad abhivadhi tAni yAni cAhinIsahasrANi nadIsahavANi taiH saMpAditA saMpad yasya tasya pakSe ajasra zazvat amivardhitAH poSitA yA vAhinyaH saMnAstAsAM sahasraNa saMpAditAH 10 prApitAH saMpadaH saMpattayo yasya tasya, payodharati--payodharabhareNa stanamAreNa manohAriyo yA mahipyo dehikAstAbhirmahitAni prazastAni dhAmAni gRhANi yasmin tasya 'mahiSI nAma dehikA' iti dhanaMjayaH pakSe payodharamareNa kucabhareNa manohAriNyA yA mahiSyaH kRtAbhiSekA rAjyastAmirmahitaM zobhita dhAma rAjabhavanaM yasya tastha, 'kRtAmipekA mahiSI' ityamaraH / sadAtati-sadAtanaM zAzvataM yad godhanaM dhenudhanaM pakSe pRthivIdhanaM cAstItyavaMzIlastasya, sakaleti--sakala jantUna nikhilaprANinAM siMhAdInAM pakSe viprAdInAM saMrakSaNe 15 dakSaH samarthastasya / atha zrIjinAlayasya vizeSaNAnyAha-maNoti--maNimakuTAyamAnena ratnazekharAyamANena vikaTazikharaNa vizAlAgrabhAgena culakita tucchIkRtamasmaraM nabho yena tam, jAmbUnadeti--jAdhUna dopapAditAni svarNanidhUilAdimIrAgi pani mAgahamAga stambhasahasrANi teSAM saMbAdhana prAcuryaNa maNDito maNDapo astha tam, mANDeti--akANDe'samaye bhavanti samutpadyamAnAni yAni AkhaNDaladhanuHkANDAni zakrazarAsanadaNDAni teSAM zaGkAyAH saMdehasya nimyAdane samutpAdane zauNDAH samarthA naikapuppopahArA nAnA* 20 kusumopAyanAni yasmistam, aharaha iti---aharahaH pratidinamabhivardhamAnA saparyA pUjA yasmistam avi. lymvinshvrm| - jIvoMse vyApta nAnA parvatoMse yukta thA ( rAjapakSa meM jisakA samIpavartI pradeza dUsaroMke lie durlabha parAkramase adhika nAnA rAjAoMse yukta rahatA thaa)| nirantara bar3hatI huI hajAroM nadiyoMse jisako sampatti bar3hatI rahatI thI (rAjapakSameM nirantara bar3hatI huI hajAroM 25 senAoMse jisako saMpatti bar3hatI rahatI thii)| jisake ghara stanoMke bhArase manohara bhaiMsoMse suzobhita the ( rAjapakSa meM jisake ghara stanoMke bhArase manohara paTTarAniyoMse suzobhita the)| jo sadA sthira rahanevAle gaurUpI dhanase suzobhita thA ( rAjapakSa meM jo sadA sthira rahanevAle pRthivIrUpI dhanase suzobhita thA) aura jo samasta jovoMkI rakSA karane meM gaI yA ( rAjapakSameM jo kalAsahita prANiyoMkI rakSA karane meM samartha thaa)| dakSiNa dezameM jAkara unhoMne 30 kisI aise jinAlayako dekhA jo dakSiNa dezake maNimaya mukuTa ke samAna suzobhita vizAla zikhara se AkAzako vyApta karanevAlA thaa| jisakA suzobhita maNDapa svarNanirmita hajAroM moTe-moTe khambhoMse saMkIrNa thaa| jo asamayameM prakaTa honevAle indradhanuSakI zaMkAke utpanna karanemeM samartha nAnA prakArake phUloMke upahArase sahita thaa| jo dina-pratidina bar3hatI huI pUjAse sahita aura avinAzI thA / 1. ma0 mnohrhissii| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [ 16 jIbaMdhakRta - 166. tannirIkSaNakSaNa eva kSINaniHzeSazramaH zrAvakazreSTho'yaM kASThAgatapramodaH sAdhudhautapAdaH pAdapavallarotallajasaMphullaphulsokaramaravivAdihAnudhAvAmadhukaraNa kareNApacityApacitividhijJo'yaM vihitAJjaliradhikabhaktibhaktibharanigalanigalita iva kathaMcidgalAdgalati sakalavAGmayAtibatikIrterbhagavataH saMstave, saMstavanautsukyAGka rAnukAriromAJcaM muJcati zarore, zAradAra5 vinda iva makarandrabindubhirAnandAzrujalaiH plAvite locanayugale, acalitamUtiratulatUtiH kartavyamapazyAvazyendriyastrikaraNazUddhistri parItya kSaNamAsthitaH zropIThAgrasthitirAracayya kusumAJjali 6161, tannirIkSaNeti-tasya zrIjinAlayasya nirIkSaNakSaNa evaM vilokanAvasara eva kSINoM naTo ni zeyazramaH saMpUrNa khedo asya tathAbhUta: prAvakazreSThaH zrAvakaziromaNi: 'mUlottaraguNaniSTAmadhitiSTan paJcagurupadazaraNyaH / dAnayajanapradhAno jJAnasudhA zrAvakaH pipAsuH syAt' iti zrAvakalakSaNam / kASThAgatazvaramasImagataH pramodo haSoM yasya saH sAdhu samyak dhotI prakSAlito pAdau yena tayAbhUtaH san, pAdapAzra vRkSAzca vallayazca latAzceti pAdapavalayaH prazastAH pAdapavalI iti pAdapavalarI talla jA 'mallikA macaciMkA prakANDamuddhatallo / prazastavAcakAnyamUnyayaH zubhAbaho vidhiH' ityamaraH pAdapavallarItalajAnAM yAni saMphulaphullAni vikasitakusumAni teSAmutkaraH samUhastam, aravindasaMdehena kamalavibhramaNAnudhAvanto madhukarA bhramarA yaM tena kareNa pANinA apacitya saMcitaM kRtvA apacitividhinaH pUjAvidhijJAnavAn ayaM 15 jIvadharI vihitAJjaliH kRtAJjaliH adhika maniryasya tathAbhUtaH san, sakalavAGmayasyAtivartinI nikhiladvAdazAGgAtivartinI kIrtiryasya tathAbhUtasya magavataH saMstave majhimara eva nigalo nigaDo bandhanaM tana nigalite iva nigaDite iva kathaMcit kenApi prakAreNa galAn kaNThAna galati nijAmati sati, zarIre saMstavane yadI sukyaM tasyAGkarAH prarohAstadanukArI yo romAJcastaM muJcati sati, makarandavindubhiH kausuma sIkaraH zAradAravinda iva zAradasaroruha iva AnandAzrujalaihapAzrusalilailocanayugale nayanayuge plAvita 20 iva, acalitA nizcalA mUti: zarIraM yasya saH, atulAnupamA tUtiH sphUtiyasya saH katavyaM karaNIyam apazyan anavalokayan avazyAnIndriyANi yasya so'svAdhInahaSIkaH trikaraNairmanovacaHkAyaiH zuddhiryastha tathAbhUtaH niH bron rArAn parItya parikramya kSaNam AsthitaH zrIpIThAne zrIsiMhAsanAne thitirthastha I 166. jinAlayake dekhane ke samaya hI jinakI samasta thakAvaTa dUra ho gayI thI, jo zrAvakoMmeM zreSTa the, jinakA harSa carama sImAko prApta ho rahA thA, aura jinhoMne acchI 25 taraha paira dhoye the aise jIvandharasvAmI, kamalake sandehase jisake pIche bhramara daur3a rahe the aise hAthase uttamottama vRkSa aura latAoMke khile hue phUloMke samUhako tor3akara bahuta bhArI bhaktise yukta ho hAtha jor3a pUjA karane ke lie udyata hue| ve pUjAko vidhiko acchI taraha jAnanevAle the| samasta dvAdazAMgako atikrAnta karanevAlI kortise yukta zrI jinendra bhagavAnkA stavana bhaktisamUharUpI ber3Ise chUTe hue ke samAna kisI taraha 30 unake kaNThase bAhara nikalane lgaa| unakA zarIra stavanakI utsukatArUpI aMkurokA anu. karaNa karanevAle romAMcako chor3ane lgaa| jisaprakAra zarad RtukA kamala makarandakI bUMdoMse cyApta ho jAtA hai usIprakAra unakA netrayugala AnandAzruoMke samUhase vyApta ho gyaa| usa samaya ve nizcala zarIrake dhAraka the, anupama zIghratAse yukta the, dUsare kAryakI ora dekhate bhI nahIM the, unakI indriyA~ unake AdhIna nahIM thIM, aura ve mana vacana kAyakI zuddhise 35 yukta the| tIna pradakSiNAe~ dekara ve kSaNa bharake lie ruka gaye aura bhagavAna ke siMhAsanake -- - - 1. ka0 kha0 ga stave / 2. ma0 AnandAzrujAlaH / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jinendra stavanam ] majina jinamastokamastAvIt $ 170, 'taranti saMsAranahAmburAzi yatpAdanAvaM pratipadya bhavyAH | akhaNDamAnandabhakhaNDitazrIH lammaH zrIvardhamAnaH kurutAjjino naH // 3 171. vivekino yasya padaM bhajante vimucya bAhyAnviSayAnasArAn / avAptumAtmIyaguNaM guNAbdhijinezvaro naH zriyamAtanotu // 172. yadIyapAdAmRtasevanena haranti saMsAragaraM munIndrAH / sa eSa saMtoSatanujino naH saMsAratApa zakalIkarotu // ' iti / 259 tathAbhUta. san kusumAJjaliM puSpAJjalim Aracayya na vidyate vAjinaM pApaM yasya taM jinamahantam astoka bhUyiSThaM yathA syAttathA asvAvIt tuSTAva / 5. 10 15 $ 170. tarantIti- - manyAH samyagdarzanAdibhAvena bhaviSyantIti manyA: yasya pAdAveva naustAM yatpAdanA yacaraNataraNa pratipadya lakSyA saMsAra patra mahAmburAzistaM bhavArNavaM taranti akhaNDitA zrIranantacaturUpA yasya saH zrIvardhamAno jinaH pazcimatIrthakaro no'smAkam akhaNDamavinazvaraM pUrNa vA AnandaM praharSaM kurutAt / rUpakAlaMkAra upajAtivRddham / 01. vivekina iti - vivekino heyopAdeyavijJAnayuktA janA AtmIyaguNaM avAptuM 20 labdhum asArAn tucchAn bAhyAn viSayAn sparzAdIn vimucya tyaktvA yasya jinezvarasya padaM bhajante sevante guNAnAmadhirguNAvidhaH guNArNavaH sa jinezvaro'haMn no'smAkaM zriyaM lakSmIM tanotu vistArayatu | upendrvjraavRttm| 6 172. yadIyeti munIndrA yatIzvarA yadIyapAdAvevAmRtaM tasya sevanena yatpAdapotropasevanena saMsAra eca gare saMsAragaraM bhavagaralaM haranti saMtoSatanuH saMtoSazarIraH sa jino'rhan no'smAkaM saMsArasya tAstaM saMsAratApam AjavaM javaklezaM zakalIkarotu khaNDayatu / rUpakAlaMkAra upajAtivRttam / 25 Age sthita ho puSpAJjali racakara pAparahita jinendra bhagavAnkI nIce likhe anusAra atyadhika stuti karane lage / 170. 'jinake caraNarUpI naukAko prAI kara bhavya jIva saMsArarUpI mahAsAgarako pAra ho jAte haiM akhaNDa lakSmI ke dhAraka ke vardhamAna jinendra hama sabako akhaNDa Ananda 30 pradAna kreN| 6 171. 'vivekI manuSya AtmIya guNoM ko prApta karane ke lie sArarahita bAhya viSayoMkA tyAga kara jinake caraNoMkI sevA karate haiM guNoMke sAgara svarUpa ve jinendra bhagavAn hamArI lakSmIko vistRta kareM / ' 9 172. 'jinake caraNAmRtI sevAse munirAja, saMsArarUpI tripako hara lete haiM 35 saMtoSarUpI zarIrako dhAraNa karanevAle ve jinendradeva, hamAre saMsAra-tArako khaNDa-khaNDa kreN|' Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 173 kSemapuyAM - $ 173. tAvadavaJcitayA tadIyabhayabhaktikuJcikayeva zrokavATe svayaM jhaTiti vighaTate, tadavalokya nikaTavartI martyaH kazcidAhitAtyAhitaparaH pativisphAritradvayena tapatrAJjalipavitrakumArasya pAtayazasya pAdayoH papAta / tamavalokya lokajJaH kumAro'pi nAtyAdaraM darzitadazanajyotsnA kRtsnagasyAgAlimpan 'ko'si / kutastyaH / kasmAdasmaladayostava patanam / ' 4 ityapRcchat 1 sa ca tadracolAbhena mahAprasAda iva baDhAJjalirityaM nijagAda - 'svAmin, itaH krozamAtrAntaritapradeza nivezito vezavATiketi viTe, vidyAmaThiketi vidyArjanotsukaH, vipaNa AtitheyanivAsa ityatithibhiH, bhogabhUriti bhogApekSibhiH, AsthAyiketyAstikaiH, 210 1 6 103. tAvaditi - tAvat tAvatkAlena avacitayA yathAzrayA tadIyamantiraM kucikA tayaiva zrInai zrIjinAlayAre svayaM svato vivaTite sati tasmAdavighaTanam avalokya dRSTvA nikaTavartI 10 samIpa sthitaH hito nRto'tyAhitabhara saMtoSagArI yena tathAbhUtaH kazcinnayaH ko'pi manuSyaH prItyA preFat frenita fretAritaM yannetradvayaM tena zatapatrAJjaliM kamaLAJjaliM pAtayaniva pavitrakumArasya jIdharasya pAdayazcaraNayoH papAta / taM puruSam avalokya lokaz2o lokavyavahArajJaH kumAro'pi jIvaMdharo'pi nAtyAdaraM manAgAvaraM yathA syAttathA darzitA prakaTitA yA dazanajyotsnA dantacandrikA tayA asya puruSasya kRtsnaM samagram aGgam alimpan dizaM kurvan 'ko'si tvaM kaH / kuta AgataH kutastyaH kasmAddhetoH 15 asmatpadayoH maccaraNayoH tava patanam' iti apRcchat / sa ceti sa ca puruSaH tasya jIvaMdharasya vacaso vacanasya lAbhena labdhaH prApto mahAprasAdoM yasya tathAbhUta iva baddhAJjaliH san itthaM nijagAda kathayAmAsa - 'svAmin! ito'smAtsthAnAt krozanA mArito yA pradezaH sthAnaM tatra nivezita vidyamAnaH zATikA vAranivAvatIti virbhuja, vidyAmaThiketi vidyAzAleti vidyArjanotsukairvidyA kyokaiH, bhogAnAM paJcendriyaviSayANAM bhUbhUmiriti mogApakSimibhagAmikAribhiH AsthAyikA samavasaraNapariSad iti AstikaiH 20 $ 173. nantara jIvandharasvAmIke bhaya aura vAstavika bhaktiparI kuMjIke dvArA jinA - laya ke kapATa svayaM zIghra hI khula gaye / yaha dekha pAsa meM rahanevAlA koI manuSya, saMtoSa ke adhikatama bhArako dhAraNa karatA huA, jIvandharakumArake caraNoM meM A pdd'aa| usa samaya usake donoM netra prIti se vikasita ho rahe the aura unase vaha aisA jAna par3atA thA mAno jIvandharakumAra ke caraNoM meM kamaloM kI aMjali hI girA rahA ho / use dekha lokavyavahArako jAnanevAle jIvandhara 25 kumAra ne kucha Adara dikhAte hue usase pUchA ki 'tuma kauna ho ? kahA~ se Aye ho ? aura hamAre pairoMmeM tumhArA patana kisa kAraNa huA haiM ? pUchate samaya jIvandharakumAra ke dA~toM kI kiraNeM dikha rahI thIM jisase ve aise jJAna par3ate the mAno usake samasta zarIrako cA~danIse lipta hI kara rahe hoM / jIvandharakumArake vacanoMkI prApti honese usa puruSako aisA lagA mAno use mahAprasAda hI mila gayA ho| usane hAtha jor3akara isa prakAra kahA30 he svAmin! yahA~se eka kozakI dUrI para sthita kSemapurI nAmakA eka nagara haiN| 'yaha vaizavATikA - vezyAoMke rahanekA udyAna hai yaha samajhakara viTa manuSya, 'yaha vidyAkA Ayatana hai' yaha samajhakara vidyArjana karanemeM utsuka vidyArthI, 'yaha bAjAra kI galI haiM' yaha samajhakara vyApArI, 'yaha atithi satkArakA nivAsa hai yaha samajhakara atithi, 'yaha bhogabhUmi hai' yaha samajhakara bhogoMkI icchA rakhanevAle, 'yaha samavasaraNa hai' yaha -- 1. 0 0 0 AhitAtyAdditabharata / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jinAlayasya kapATavighaTanavRttAntaH] SaSTo lambhaH 26. giridurga iti kSemAthibhiH sevyaH kSemapurI nAma jananivezaH / tatra ca prajApatiradhaHpAtitAkhilapRthivIpatiH surapatidezIyo narapatidevo nAma / tasya ca rAjazreSTha sya theSThipadaprAptaH sparzanazIlave'pyakalpitapradAyitvena kalpazAkhinaM prajJAzAlitve'pi kSamAspadatvena bRhaspatimADhayatve'pyanuttarakASThAzritadhanikatayA dhanadamapyadhaHkurvansarvaguNabhadraH subhadro nAma / tasmAcca tejodhAmnazcandrAdiva candrikA padmAkarAdiva padminI payaHpayo dheriva paGkajAsanA kAcidaGgajA samaja ni / sA cendumukhI 5 bandhujanapramodena sArdhamabhivRddhA sAMprataM prAvRDivodbhinnapayodharA sarAMsi pitrormanasI kaluSayatyAkarSazraddhAlumiH giridurgaH parvatadurga iti kSamArthibhiH kalyANArthimiH sevyaH sevanIyaH kSemapurI nAma jananivezaH janasthAnam astIti zeSaH 'ullekhAlaMkAraH 'ekasyAnedhollekho yaH sa ullekha ucyate' ityabhidhAnAt / tatra ceti- tanna ca kSemapuyA~ nagaryA ca adhaHpAtitAstiraskRtA akhila pRthivIpatayo nikhilamahIpA yena sathAbhUtaH surapatidezIya indrakalpaH 'ISadasamAptI kalpapdezyadezIyaraH' iti dezIyapratyayaH / narapatidevo 10 nAma prajApatI rAjA astIti shessH| tasya ceti-tasya ca rAjasu zreSThastasya nRpatizreSTasya zreSTipadaM prApta iti zreSThipadamAtaH sparzanazIlatve'pi dAnasvabhAvatve'pi bhakalpitamayAcitaM pradadAtIrayavaMzIlastasya mAvastatvena kalpazAcinaM suratarum, prajJAzAlisve'pi budrivibhUSitatve'pi kSamAspadaravena pRthivyAspadatvena pakSe zAntisthAnatvena bRhaspati suragurum, Akhyatve'pi saMpannatve'pi nottarakASThAzrito nodIcIdizAdhito dhanikaH kucero yasya tasya bhAvastayA pakSe nottarakASTAzritA nAttamasImasthitA dhanikA isyA yasya tasya bhAvastattA 15 tayA dhanadamapi kuberamapi adhaHkun tiraskurvan sarvaguNairbhadra iti sarvaguNabhadraH subhadro nAma astIti zeSaH / vyatirekA kAraH / tammAcceti-tejasaH pratApasya dhAma sthAnaM tasmAt tasmAcca sumadrAsa candrApachazinazcandriketra jyotsneva padmAkarAkAsArAt paminIva mRNAlinIva payaHpayodheH kSIrasAgarAt paGkajAsaneva lakSmIriva kAcit kApi aGgajA putrI samajani / mAlopamA / sA ceti-indumukhI candravadanA sA cAGgajA banyujanapramodena sanAmijanaharSeNa sArdham abhivRddhA vRddhiMgatA sAmprataM prAvRuiva varSaturiva 20 uhilAH prakaTAH payodharA meghA yasyAM sA pakSe udbhizI prakaTau payodharau stanau yasyAsthAbhUtA sarAMsi kAsArAn , pitrormAtApino manaso kaluSayati malinayati yuvAna evaM zikhaNDinastAn yuvajanamayUrAn AkarSayati ca / tathA ca zrIharSacarite-'udvegamahAvateM pAtayati pyodhrommnkaale| saridiva taTamanuvarSa samajha Astika-zraddhAlu loga aura 'yaha pahAr3I durga hai' yaha samajha kalyANake abhilASI manuSya isa nagarakI sevA karate haiN| usa nagarImeM prajAkA svAmI tathA samasta rAjAoMko 25 nIce girAnevAlA indratulya narapatideva nAmakA rAjA hai| usa rAjaziromaNike zreSThI padako prApta eka subhadra nAmakA seTha hai / vaha seTha dAnazIla honeke kAraNa yadyapi kalpavRkSake samAna haiM tathApi kalpavRkSa saMkalpita padArthako dene vAlA hai aura vaha asaMkalita padArthako denevAlA hai isalie apane akalpitapradAyo guNase vaha kalpavRkSako tiraskRta karatA rahatA hai| prajJA-viveka buddhise suzobhita hone ke kAraNa yadyapi bRhaspatike samAna hai tathApi bRhaspati 30 kSamAspada nahIM hai, svargAspada hai aura seTha kSamAspada---pRthivImeM rahanevAlA hai isalie apane kSamAspadatva guNase vaha bRhaspatiko tiraskRta karatA hai aura dhanADhya honeke kAraNa yadyapi kuberake samAna hai tathApi kubera uttara dizAmeM rahanevAlA dhanika hai aura seTha dakSiNa dizAmeM rahanevAlA dhanika hai isalie apanI isa vizeSatAse vaha kuberako bhI tiraskRta karatA rahatA hai / jisa prakAra candramAse cA~danI, kamalAkarase kamalinI aura kSIrasAgarase lakSmI utpanna 35 huI thI usI prakAra tejake sthAnasvarUpa use seThase koI eka putrI utpanna huI hai| vaha candramukhI kanyA bandhujanoMke harSake sAtha bar3hatI huI isa samaya yauvanavatI huI hai so jisa prakAra udbhinnapayodharA-prakaTa hue meghoMko dhAraNa karanevAlI pAvasa Rtu sarovaroMko kaluSita Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [ 174 kSemapuryA yati ca yuvazikhaNDinaH / devajAstu tajjanmadivasa eva 'etajjinabhavanadvArArarapuTasya svayaM vighaTanaM nikaTagate yasmijAghaToti prakaTitAnubhAvasya tasyeyaM pANigRhoto' ityabhANipuH / ahamapi tasya vizrutamahimno vaizyapatezcakSuSyaH ko'pi bhujiSyaH / tataH prabhRti tanniyukto'tra nivasannahaM nirvA sitahRcchalyaM pratIkSya jagatpratIkSyaM bhavantaM hRdayaprabhavadAnandaprArabhAreNa praNatavAn' iti praNigadanneva 1 vaNija karNadhArasya katsivamadaHkathayA kartuM yyau| 174. subhadro'pi bhadrataranimittopalambhaH ponaHpunyenAnusmRtakanyAvRttAntaH kvacidekAnte kAntayA samam "ki karoti sa kikareSu bhadro guNabhadro ya: kanyAvaraparIkSaNakRte saMhasakUTajinAlaye - kRtakSaNo'bhUt / vAmetarabhujasphuraNaM vivRgoti zubhAvAptim / api nAma kadAcidavazyaM varaM pravardhamAna! sutA pitaram / ' devajAsthiti-devajJAstu upAtividastu tasyA janmadivasa utpattivAsara10 stasminneva 'yasmin nikaTagata sati ejjinabhavanasya dvAra pravezamArgastaspArarapurasya kavATapuTasya svayaM svato vighaTanaM jAghIti yahalutaprayogaH prakaTiko'nubhAvo yasya tasya prakaTitamAhAtmyasya tasyeyaM pANigRhItI bhAryA bhavediti zeSaH pANigRhItI bhAryAyA' iti nipAtanAnprayogaH / iti mamANipuH kthyaamaasuH| ahamapIti--ahamapi taba paro vartamAno'pi vicako pahizA : utya prasidamAhAmyastha tasya vaizyapateH cakSuSyaH prItipAtraM ko'pi bhujipyo dAsaH asmIti zaMSaH / tataH prabhRtIti--tadArabhya 25 tena niyukAnniyuktaH bhanna nivasana mandiramAjhaga nivasan ahaM nirvAsita tarIkRtaM hRcchatyaM yena taM jagaratIkSyaM jagatpUjyaM bhavantaM zrImantaM pratIkSya dRSTrA hRdaya cetasi prabhavan ya AnandamAgamAraH samUhastena praNatavAn namazcakAra' / iti praNigadanleva kathayAva vaNijAM vaizyAnAM karNadhArasya pramukhasya amuSyakathA akathA tayA jIvaM gharabArtayA katsivaM zravaNollAsaM kartuM yyau| 174. subhadro'sIti-bhadrasarANAmatizreSThAnAM nimittAnAM zakunAnAmupalammaH prAptiryasya tathAbhUtaH 20 subhadro'pi tannAmA rAjazreSTayapi pInaHpunyena bhUyo bhUyo'nusmRto'nudhyAtaH kanyAvRttAntaH sutodanto yena tathAbhUtaH san kvacit kutrApi ekAnta kAntayA bhAryayA samam 'yaH kanyAyA barasya dhavasya parIkSaNaM tasya kRte sahastrajinAlaye tannAmajinamandire kRtakSaNo dattAva paro'bhUt kiMkareSu sevakaMpu bhanaH zreSThaH sa guNabhadraH kiM karoti vidadhAti ! vAmetarasya dakSiNasya mujasya sphuraNaM spandanaM zubhAvApti vivRNoti prakaTayati / kara detI hai aura mayUroko AkarSita karatI hai usI prakAra uddhinnapayodharA-prakaTa hue stanoMko 25 dhAraNa karanevAlI vaha kanyA mAtA-pitAke manoMko kalupita kara rahI hai aura taruNa puruSarUpI mayUroko AkarSita karatI hai| parantu jyotipiyoMne usake janmadivasa meM hI kahA thA ki jisake nikaTa Anepara isa jinAlayake dvArake kivAr3a svayaM khula jAyaMge prakaTa prabhAva ke panI dhAraka usI puruSako yaha (kanyA hogI / maiM bhI prasiddha mahimAko dhAraNa karanevAle usa seThakA on prItipAtra eka sevaka huuN| usI samayase lekara unake dvArA nigana ho yahA~ rahatA huuN| Aja 30 hRdayako zalyako dUra karanevAle evaM jagatke dvAra! pUjya Apako dekhakara maiM hRdaya meM utpanna honevAle Ananda ke bhArase namrIbhUta huA huuN| yaha kahatA huA ho vaha isa kathAse seThake kAnoMkA utsava karane ke lie calA gyaa| . 174. udhara subhadra seTha bhI uttamottama nimittake milanese bAra-bAra kanyA ke anta:bAkapurakA smaraNa karatA huA kisI eka sthAnapara apanI strIke sAtha vicAra kara rahA thA ki 35 kiMkaroM meM zreSTha vaha guNabhadra jo ki kanyAke barakI parIkSA karane ke lie sahasrakUTa jinAlayameM niyukta kiyA gayA thA kyA kara rahA hai ? dAhinI bhujAkA phar3akanA zubha prAptiko sUcanA 1. kA0 kha0 ga0 natavAn / 2. ma0 bhadrataranimittopalambhaM / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jinAlasya kapATavighaTanavRttAntaH SaSTho lambhaH 263 pazyet' iti pAravazyaM karkazaM vitarkayannakitAgatinA guNabhadreNa pavitrakumArasya trijagatsvAmijinabhavanAbhyAgamanamAkArNava ivendoramandasaMbhramaH zravaNayostadvacaHzravaNaM caraNayoH prayANatvarA nayanayorAnandAzrudhArAM ca kurvANaH pANidvayApitadrabiNarAzinA guNabhadraM dArikAvaravArtayA dArAnsasnehanirIkSaNena sanAbhIzca saMbhAvayannapUrvikAsametamitetarAntikacaraH kumArAntikamabhyagamat, apazyacca bhaktiparatantraM zrIjinendrasaparyAparyutsukaM vijayAvatsaM jainajanavatsalaH sa dharmavAtsalyAvajitaprItivaizya- 5 patiH / acintayaccAyam 'atipragalbhamadhuradRSTivikSepalIlAdazitAkANDapuNDarIkavanavikAsavibhramaM api nAma saMbhAvanAyAM kadAcina jAtucid avazyaM varaM kanyAvallabha pazyet' itItthaM karkazaM kaThinaM pAravazyaM pAratantryaM vitarkayan vivArayan atarkatA avicAritA Agatiryasya tena guNabhadreNa senakena pavitrakumArasya jIbaMdharasya vijayasvAmijJinasya trilokopatijinendrasya bhavanaM mandiraM tasyAntraNe nikaTe Agamanam AkaNya zravA indozcandramasaH arNava iva sAgara iva amandaH saMbhramo yasya tathAbhUta: san zravaNayoH karNayoH / tasya guNabhadrasya vAMsi vacanAmi teSAM zravarNa samAkaNanam, caraNayoM: pAdayoH prayANasvarAM gamanazIghratAm, ' nayanayone vayoH bhAradAdhArAM ca haryAdhusantati ca kurvANaH pANidvayena karayugalenArpito pradatto yo daviNarAzidhanarAzistena guNa bhadaM zubhasamAcAradAtAraM sevakaM dArikAyAH kanyAyA rastasya vArtayA samAcAreNa dArAn striyam , sasneI yannirIkSaNaM tena samotyavalokanena sanAmIzca sadodarAMzca saMbhAvayan satkurvana ahaMpUrvikayA sametAH samAgatAmitetarA apramitA anti rucara' yasya saH, kumArarAntikaM jIvaMdharAbhyarNam 15 abhyagamat amijagAma / apazyacca vyalokayacca jainajaneSu vatsalaH snehayukta iti jainajamavatsalaH, dharmacArasalyena dharmasnehanAvanitA pRtA prItiyana tathAbhUto vaizya patiH subhadro rAjazreSThI bhakiparatantraM matinighnaM zrIjinendrasya saparyAyAM pUjAyAM paryu sukaH paryurakaNThitastaM vijayAvatsaM jIvadharam / acintayara vAyamitiayaM subhadraH acintayacca dhyacArayacca amunya jIvadharasya vapuH zarIraM na kevalam AmupyAyamANatvameva naDAditvAt phak, 'AmulyAyaNAmuSyaputrikAmuSyakulikati ca' iti SaSTayA aluk amuSyApatyaM pumAn 20 AmudhyAyaNastasya mAvastattvaM kulInasvameva na kevalaM mAtram Acare kathayati kevalArkodayasthAnatAmapi kaMvalajJAnAdenakarodayasthAnatAmapi anakSaraM sUraNIM yathA syAttathA AcaSTe / atha vapuSo vizeSaNAnyAhaatipragalbheti-atipragalbhA gambhIrA madhurA manohAriNI ca yA dRSTistasyA vikSepasya prasArasya lIlayA zomayA darzitaH prakaTito'kANDapuNDarIkavanavijJApasyAkAlikakamalavanavikAsasya vibhramaH sandeho yena de rahA hai| saMbhava hai ki vaha kabhI avazya hI varako dekhegaa| yaha vicAra karate samaya vaha 25 varakI prAptiviSayaka paravazatAko kaThoratAkA bhI cintana karatA jAtA thaa| usI samaya akasmAt Aye hue guNabhadra sevakase zrIjIvandharakumArakA tIna lokake nAtha zrIjinAlayake samIpa AnA sunakara candramAse samudra ke samAna atyadhika saMbhramako dhAraNa karanevAlA rAjA, kAnoM meM usake vacana zravaNa karaneko, pairoMmeM gamanasambandhI zIvratAko, aura netroM meM Anandake A~suoMkI dhArAko dhAraNa karatA huA kumArake samIpa claa| usa samaya usane donoM 30 hAthoMse pradatta dhana kI rAzise guNabhadrakA, 'putrIkA vara A gayA hai-isa samAcArase strIkA aura snehapUrNa dRprise bandhujanoMkA acchA satkAra kiyaa| 'maiM pahale pahu~cU , maiM pahale pahu~cU' isa hor3ake kAraNa aparimita sevaka usake sAtha A mile / jainajanavasala evaM dharmavAtsalyase prIti ko dhAraNa karanevAle seThane vahIM pahu~cakara bhaktise paratantra aura jinendra bhagavAnkI pUjAmeM utsuka jIvandharakumArako dekhaa| seTa vicAra karane lagA ki jo atyanta pragalbha 35 aura madhura dRSTike vikSepakI lIlAse asAmayika kamalavana ke vikAsakI zobhAko dikhalA 1. ma. pAravazyakarkazam / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gagracintAmaNiH [ 174 kSemapuryA - vaidagdhyalAsyavidyAlalitabhralataM dantakAnticandrikAritavidramapATalaradanacchadamunmaSTacAmokaramukuratulitakapolamajutuGgakomaladordhanAsikaM vigADhalakSmobhujalatAveSTanamArgAnukArikaNTharekhamaMsasaMsaktakarNapAzaM zauryazibirottambhitastambhasabrahmacArimanoharAMsabAhulataM kamalAkarNAvataMsakaGkelikisa layasukumArarucirakarazAkha vyakta zrIlakSmavikaTavakSaHkabATamamRtasaridAvartasanAbhinAbhimaNDalaM nakha dina5 maNiniSyandikiraNavikAsicaraNatAmarasadvandvaM kandamivAnandasya prarohamivotsavasya pallavamivollAsasya kusUmamiva maGgalasya phalamiva manorathasya nyaJcatkAJcananagAlokamati lokaM vapuramuSya tAvadAmuSyAyaNatvameva na kevalaM kevalAdayasthAnatAmadhyanakSaramAcaSTe' iti / tat, vaidagdhyeti-vaidagdhyasya cAturyasya yA lAsthavidyA nRtyavidyA sayA kaline manohare bhUlate bhraphuTivaskayauM yasmistat, danteti-dantakAntireva dazanadopti reva candrikA ko mudI tayA bicchurito vyApto vidrumapATala: 10 pravAlazvetaraktavarNo radanacchada oSTho yasmistat, unmRSTeti--usmRSTau svacchIkRtau yo cAmIkaramukurI suvarNadarpaNau tAbhyAM tulito kapoko yasmin tat, Rgviti-RtrI saralA, tuGgA sUmatA, komalA mRdulA, dIrvAyatA ca nAsikA ghrANaM yasmin tat , nimo-nizA nividA mIbhajata tAmAH zrIbAhubalI veSTanaM samAliGganaM tasya mArgasthAnusAriNyaH sadRzyaH kaNTharekhA probArekhA yasmin tat, aMseti-~-sasaMsaktI skandhAlagnau karNapAzI yasmin tan, zauti-zaurya zibirasya parAkramaskandhAvArasyotambhitA utthApitA ye 15 stammAsteSAM sarahmavAriyau sadRzyo manoharAMse sundarasakandhe bAhulate yasmin vat, kamaleti--kamalAyA lakSmyAH kavisaM sau karNAbharaNabhUtau yo kaGkelikisalayAvazokaralla bau tadarasukumArA mRdulA rucirAzca manoharAzca karazAkhA hastAGgalayo yasmin tat / vyati-vyayaM prakaritaM zriyA lakSbhyA cihna yasmin tathAbhUto vikaTo vizAlo vakSaHsvATo yasmin tat, amRteti-amRtasaritaH sudhAstra vasyA AvatoM bhramastasya sanAbhi sadRzaM nAbhimaNDalaM tundIyo yasmin tat, nakheti--talA eka dinamaNaH sUryAstebhyo nipyandino ye kiraNA 20 mayUkhAstairvikAsi protphullaM caraNatAmara paddhanddhaM pAdAmaghugalaM yasmin tat, Anandasya pramodasya kandalamitra, utsavasyoddhavasya prarohamivAra mitra, ullAsasya pala mira kisalayamitra, maGgalamya kusumamitra, manorathasya phalamitra nyazca nAmapan kAmvananagasya svarNAderAloko yena tat, lokamatikrAntamatilokaM lokazreSTham / rahA hai, jisako bhrakuTIrUpI latA cAturya kI nRtyavidyAse sundara hai, jisake mUMgAke samAna 25 zveta rakta oSTha dA~toMkI kAntirUpI cA~danIse vyApta haiM, jisake kapola sApha kiye hue svarNa nirmita darpaNake samAna haiM, jo sIdhI, U~cI, komala evaM lambI nAkase sahita hai, jisake kaNThakI rekhAe~ AliMganako prApta lakSmIke bhujalatAke lipaTane ke mArgakA anukaraNa kara rahI haiM, jisake karNapAza kandhoMse saTe hue haiM, jisakI manohara kandhoMse yukta bhujalatAe~ parAkrama kA zivira lagAne ke lie khar3e kiye hue khambhoM ke samAna haiM, jisakI sundara a~guliyA~ 30 lakSmIke kargAbharaNasvarUpa azokake pallavoMke samAna sukumAra haiM, jisakA vizAla vakSaH sthalarUpI kivAr3a prakaTa hue lakSmIke cihnake sahita hai, jisakA nAbhimaNDala amRtakI nadIke bha~varake samAna jAna par3atA hai, jisake caraNarUpI kamaloMkA yugala nakharUpI sUrya se nikalanevAlI kiraNoMse vikasita hai, jo mAno AtandakA kanda hai, utsavakA aMkura hai, ullAsakA pallava hai, maMgalakA phUla hai, manorathakA phala hai, jisane sumeruke prakAzako tiraskRta35 kara diyA hai, tathA jo lokako atikrAnta karanevAlA hai aisA inakA zarIra na kevala isa lokasambandhI gauravako prakaTa kara rahA hai kintu kevalajJAnarUpI sUryake udayako sthAnatAko bhI cupacApa kaha rahA hai| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jinAla yasya kapATavighaTana vRttAntaH ] SaSTho lambhaH 265 6 175. tatazca nAticirAdviracitaparamezvarApacitimavalokya taM kumAramucitopacArairArAdhya punarArAdvartinaH kasyacidakaThorakaGkelitaroratucchacchAyAyAM zauktikajAlavAlukamanoje hRdayazAnti ka ca rasatvarasamIkRtesthale kumAramantrAsInaH kuberadezyo vaizyapatirvAtsalpIttukya kauzalazaMsikuzalaparipraznAdinA muditahRdaye viditavRttAnte ca bhavati vijayAnandane napacapAMmRtkaraduHsahAdhvanyAvazramAzritavizva janapadapathikanibiDitapAdapamUle kvathitasalilasara:parAcInatRSyatpataniNi mRga- 5 maSNikAlitabhRgakule lalATatape bhavatyambaramaNI kurukula zikhAmaNaye gurutaranijamukhaprasAdakAThoktA 175. tatazceti-tatazca tadanantaraM ca, nAsicirAta nAtivimvena viracinA kRtA paramezvarasyApacitiH pUjA yena tathAbhUtaM taM kumAraM jIvaMdharam avalokya dRSTvA ucitopacArogyopa bAraH ArAdhya saMsevya punaH bhArAvartinI nikaTasthitasya kasyacit kasyApi akorakaGkalitaroH komalAzokapAdapasya anucchacchAyAyAM vizAlAnAta 'chAyA sUryapriyA kAntiH pratibimbamanAnapaH' ityamaraH / bAlukAnAM samUho bAlukaM zaoNnika- 10 jAlasya muktAsamUhaspa vAlukaM tena manojJe manohare hRdayazazvAsAbantikacarazceti hRdayajJAntikacaro hRdayAbhiprAyajJasevakastena satvaraM sazaighyaM samIkRte sthale myAne kumAramanu kumArAnantaram a.sIna upaviSTaH kuberadezyo dhanapatikalpo zyapatiH sumanaH zreSThI vAtsalyaM sasnehasvam autsukyamotkaNTyaM kauzalaM cAturya ca zaMsati sUcayati tathA zIlaH yaH kuzalaparipraznaH kuzalAyogaH sa bhAdau yasa tena vijayAnanda ne jIbaMdhAre muditaM hRdayaM yasya tathAbhUte prasannacetasi, vidito vRttAnto yena tathAbhUte vijJAtasamAcAre ca bhavati, nakhampaceti-- 15 masaM pacatIti nakhampanca tathAbhUto yaH pAMsUjharo dhUlisamUhastena duHsaho'dhvA mAgoM yena tasmin , Adhaameti--AvazramaNa mA sambandhikhedena bhAzritAH samIpamAgatA ye vizvajanapadadhikA nikhila dezAbagA nividitaM sAnnaM pAdapamUlaM vRkSamUlaM yena tasmin , kvadhiteti--svathitaM pacyamAnaM salilaM yasya tathAmRtaM yatsaraH kAsArastamAlaparasacInAH parADamukhA patatrigaH pakSiNo yena tasmin , mRgatRpiNaketi---mRgatRhiNakayA mRgamarIcikayAkulitaM vyagra mRgakulaM hariNasamUho yena tasmin , tathAbhUte'mbaramaNau sUrya lalATasapa 20 bhAlata ne sati, kurukulazikhAmaNaye kuruvaMzapradhAnAya jIvaMdharAya gurutaro vipulataro yo nijamuhasya svakIyavadanasya prasAdastena kaNTho kA spaSTamuktAM nijorakaNThAM strotsukatA punarutAmiva punarudIritAmiva 175. tadanantara kucha samaya bAda jinhoMne paramezvarakI pUjA pUrNa kI thI aise jIvandhara kumArako dekhakara subhadra seThane yogya upacAroMse unakI sevA kii| tatpazcAt vaha samIpameM sthita kisI sukomala azoka vRkSakI vizAla chAyA motiyoMkI bAlU se manohara evaM hRdayako 25 jAnanevAle sevakake dvArA zIghra hI samatala kiye hue sthalameM kumAra ke sAtha baitthaa| tadanantara vAtsalya, autsukya aura kauzalako sUcita karanevAle kuzala-prazna Adise jaba jIvandhara kumAra prasannacitta evaM saba samAcAroMke jJAtA ho gaye tara, jisa samaya nastrIko pakAnevAlI dhUlike samUhase mArga duHsaha ho gayA thA, mArga sambandhI thakAvaTase Agana samasta dezoM ke pathikoMse vRkSoM ke mUla tala vyApta ho rahe the, khaulate hue jalase yukta sarovaroMse jaba 30 pyAse pakSI vApisa jA rahe the, aura mRgamarIcikAke kAraga jaba mRgoMke jhuNDa vyAkula ho rahe the aise madhyAhna ke samaya sUrya ke lalATaMtapa honepara kuruvaMzake zikhAmaNi svarUpa jIvandharakumArake lie usane apanI utkaNThA prakaTa karanA zurU kii| usa samaya seThako vaha utkaNTA usake mukhakI bahuta bhArI prasannatAse svayameva prakaTa ho rahI thI isalie usa ko yaha ceSTA 1. ma. smiikRtsthle| Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [175 jIbaMdharasya kSemazriyA sahanijotkaNThAM punaruktAmiva vivane--'kumAra, mayi te premakAraNamaparamAstAm / AstikacUDAmaNe, tAvadaniSedhyamevedaM svayUthyatvam / atastvayA me prArthanAvaimukhyena na sakhyaM vihantavyam / anumantavyamevAsmadAvasathe divasocitavidhi vidhAtum' iti / so'pyasupraNayinAmapyathitAmasamartho bhavanvihantumatyAhitavRttaH sAtyaMdhariH 'astvevam' ityanvamasta / 176. tatazca sarvaguNapadraH pavitrakumAro'yaM guNabhadraprasAritaM pANi pANau kurvansarvaMsahAyAH sahelamutthAya kAyaroniHpratihatasahasarociH sahasakUTajinAlayaM sahasazaH parItya praNipatya ca punarapyatRpta eva tannikaTAtsubhadranirodhAddhaTaddhATakakUTakoTipinaddhadhvajapaTapANipallavena kSemazrIvallabhavivave kathayAmAsa--'kumAra ! mayi viSayAtheM saptamI te tava aparamanyat premakAraNam prItinimittam AtAm dUra pasaMtAm / ti mAtaya ta AstakAmleSAM cUDAmaNiH ziromaNitatsambuddhau he Astika10 cUDAmaNe ! idaM vartamAnaM spayUthyatvaM stramya yUthe samAje bhayaH svayUyastasya bhASastatvam sasAmAjikaravaM tAvAsAkalyena aniSeprameva nipekSumanahamava / ato hetorUvayA me prArthanAyA vaimugyaM tena prArthanAnaGgIkAreNa sakhyaM maitrI na nihantavyaM na khnnddniiyaa| asmadAvasathe madbhavane divasocitavidhi dinonitamojanAdivyApAra vidhAtuM kartum anumantabyameva mbIkaraNIyameva' / iti / so'pAti--pratyAhitaM vRttaM yasya tathAmRta: pUrNavRttaH sa pUrvoktaH sAyaM parirari jIvaMbaro'pi bhasupraNayinAmapi prANAdhinAmapi arthitA yAmA vihantuM 15 khaNDayitum asamartho bhavan 'evaM bhandutam astu' iti ambamasta strIcakAra / 6.1 6. tatazceti--tatazca tadanantaraM ca sarvaguNemaMdra iti sarvaguNabhadro nikhilaguNazreSTaH ayaM pavitra kumArI jIpaMdharI guNabhadrega subhadrasebakena prasAritaM pANi karaM pAgau kare kurvan sarvasahAyAH pRthivyAH sahele sakrArama utthAya kAyasya zarIrasya rocibhiH kiraNaiH pratihataM sahasrarotriH sUryo yena tathAbhUtaH san sahasrakUTajinAlayaM tannAmajinAyatanaM sahasrazo'nekazaH parItya parikramya praNipasya ca namaskRtya ca punarapi 20 bhUyo'pi atRpta evAsaMtuSTa eva tannikaTAtsahasrakUTajinAkayAbhyAta sumadranirodhAt zreSTIhaThAt ati bhadrazvAsau sumadravetyatibhadasubhadrastasya sadasya gRhasyoddezaH sthAna vezapurandhrINAM bArabanitAnAM netraprajena nayana. nikurambeNa viracitA nirmitA yA vividhatoraNava jo nAnAtoraNamAlAH samatItya samullaGghaya samAsadat bhApa / atha subhadrasadanoddezaM vizeSayitumAha- haTadhATaketi--haTanti dedIpyamAnAni yAni hATakakuTAni punaruktake samAna jAna par3atI thii| seThane kahA ki he kumAra ! mujhapara Apake premakA dUsarA 25 kAraNa rahe yaha ThIka hai parantu he AstikaziromaNe! Apa hamAre sahadharmA bhAI hai. isakA niSedha to nahIM kiyA jA sktaa| ataH merI prArthanAko ThukarAkara Apako mitratAkA vighAta nahIM karanA caahie| hamAre ghara dinake yogya vidhi-bhojanAdi kArya karaneko svIkRti denA cAhie / sadAcArako dhAraNa karanevAle jIvandharakumAra prANoMkI yAcanA karanevAloM kI bhI yAcanAko khaNDita karane meM samartha nahIM the phira seThakI ukta prArthanAko khaNita karanA 30 to dUra rahA ataH unhoMne 'evamastu' kaha usakI prArthanA svIkRta kara lii| 6176. guNAMse zreSTa jIvandhara kumAra, guNabhadra seThake dvArA phailAye hue hAthako apane hAthameM le pRthivIse anAyAsa hI uTha khar3e hue| usa samaya ve apane zarIra kI kAntise sUryako tiraskRta kara rahe the / uThakara unhoMne sahasrakUTa jinAlayakI aneka pradakSiNAe~ dI, zrI jinendradevako bAra-bAra praNAma kiyA aura tadanantara atRpta dazAmeM hI subhadraseTha ke Agraha 35 vaza jinAlaya ke pAsase cala diye / tatpazcAt vezyAoMke netra samUhase viracita nAnA prakArako toraNamAlAoMkA ullaMghana kara ve maMgalamaya subhadra seThake gharake usa sthAnapara jA pahu~ce 1. ka kha ga 'va' mAsti / - .. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vivAhavRttAntaH] SaSTho lambhaH 267 mivAmantrayamANaM mAndracandrAtapAtitAyinandrazAlAniliptaniratizayaratnavisaravisapikiraNaprakaregeva pratigRhyantaM prasabhopasarpadatighorapaurapadapracAraprabhavastanitAnukAriNitazravaNArabdhatANDavagRhazikhaNDivRndena svayamapyamandAdarAdAnandanRttamivAracayantamatyAdairadhAtrImukhANitasubhadrasutAbhartRsAnnidhyA meDitaharSakoDAkI ravirAvamiSeNAziSamiva prayuJjAnam, pujamitra saMpadaH, pUrtimiva zobhAyAH, mUrtimiva kolAhalasya, atibhadrasubhadra sadanoddezaM niravakAzitajananivezaM vezapuradhonetra- 5 ajaviracitavividhatoraNasUjaH samatItya samAsadat / 177. tatra ca subhadra sutAsaubhAgyagRhottambhitastambhasadRzorastambhazobhopalambhalampaTatA mvarNazikharANi taSAM koTipvagrabhAgepu pinaddhaH saMlagno yo dhajapaTo jayabhIyastraM sa eva pANipallavaH karakisalayastaMna kSemazrIvallabhaM kSemazrIpatim AmantrayamANamiva samAnatamiva, sAndreti--candrazAlAyAmuparitanapradeze nilimAni racitAni yAni niratizayaratnAni nirupamamaNayastapAM visarasya samUhasya 10 visarpiNaH prasaraNazIlAH ye kiraNAsteSAM prakaraH samUhaH, sAndra candrAtamAzAyI sabanajyotsnAparAbhavI yazcandrazALAniliptaniratizayaratnarisarabisapikiraNaprakarastana pratigRhyantam agre gatvA svIkurvantamiva, pratamaM haThAdupasarpantaH samIpamAgacchanto 'tighoraporA atyadhikapuravAsipurupAsteSAM padAnAM caraNAna pracAreNa prabhavaM samutpannaM yat stanitAnusAri meghagarvitAnukAri raNitamanyana zabdavizeSastasya zravaNenAkhvatANDavaM yad gRhazikhapiDavRndaM gRhama yUranikurambaM tena svayamapi amandAdarApracuragauravAt bhAnandanRttam 15 bhAracayannamitra, atyAdareti-atyAdarAH pracurAdarayukA yA dhAdhya upamAta rastAsAM mukhena vaktreNa AkarNitaM zrutaM yat subhadrasunAmatuH kSemazrIvAla maraya sAnidhyaM sAmIpya tenAdvito dviguNitI hoM yeSAM tathAbhUtA ye koDAkArAH keli zukAspAM birAmiNa zabdavyAjena AziyaM prayu jAgativa zubhAzIrvAda dadatamiva, saMpadaH pujamina samUha miSa, zobhAyAH pUrtimitra, kolAhalasya mUrtimiva, nirava kAzito'vakAzazUnyIkRto jananivezo janasthAnabhUmiyasmiMstam / / 17. tantra ceti-tatra ca subhadrasadanoddeze subhavasutAyAH kSemazriyAH saubhAgyameva gRhaM tasyotambhitA: utthAgitA ye stambhAsteSAM sahazAH samAnA ye UrustammAH sakthistambhAsteSAM zobhAyAH saundarya .-.-... . .. . ..-.--... -.-. . . .--... ---- --- . .. .. ki jo dedIpyamAna svarNaka zikharoMpara lagI patAkAoMke camArUpI hastapallabase kSemazrIke patiko bulAtA huA-sA jAna par3atA thaa| saghana cA~danIko atikrAnta karanevAlI candrazAlA-uparitana bhAgameM citta zreSThatama ratnasamUhako phailanevAlI kiraNoM ke samUhase jo 25 agavAnI karatA huA-sA pratIta hotA thaa| jabardastI pAsa meM AnevAle aneka nAgarikoM kI padadhvani rUpa megha garjanAke sunanese tANDava natyako prArambha karanevAle gRhamayUgeMke samUhase jo svayaM bhI bahuta bhArI Adara ke sAtha Ananda nRtyako racatA huA-sA jAna par3atA thaa| atyanta Adarase yukta dhAyoMke mukhase sune hue jIvandharakumAra ke sAnidhyase dviguNita harSako dhAraNa karanevAle krIr3AkoM ke zahoMke bahAne jo mAno AzIvAda hI de rahA thaa| jo 30 mAno sampattikA puMja thA, zobhAkI pUrti thA, kolAhalakI mUrti thA, aura jahA~ manuSyoMke baiThane ke sthAnameM avakAza samApta ho gayA thaa| 6 177. yahA~ subhadrasutAke saubhAgya gRhake lie khar3e kiye hue khambhoMke sadRza jA~dha 1. ma0 paurapadapracurastanita / 2. ka0 ga0 atyAdarAd dhAtrImukha / 3. ka0 ga0 atibhadraH / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 gadyacintAmaNiH 177 jIvaMdharasya kSemazriyA saha - prAptairiva rambhAstambhanikarairnIrandhritA: puraMdhrovAtavidhIyamAnavividhAlaMkRtIrahapUrvikAgacchadvizrutavizvavaizyadazvamAnapravezAsarA naikadvArabhuvaH krAntvA kumAraH kvacidantargahaM karagRhItajAmbUnadatAmbUlakaraNDAdarzakalApikelikorasArikApramukhANAm,saMmukhAgataM kSemazrIvallabhamatyAdarAdanyonyamagulonirdezena darzayantonAM priyasakhInAM madhye sthitAM kSemazriyaM thiyamiva sAkSAllakSayan, tadakSizaralakSIkaraNAdakSamA ca tayA savibhramAkucita cArubhUlatAcApanirgatena hRdayabhedanapezalanizita netrapatriNA viddho bhavan, hRdayalagnabhallazalya ivAyallakabharAspadIbhUtaH padamapi gantumapArayannapArata syoralambhaH prAptistasya lampaTatayA prAptAstairiva rammAstambhani karIMcAstambhasamUhai: nIrandhitA nizidvitAH, purandhrImAtena strIsamUhana vidhIyamAnAH kriyamANA vividhAlaMkRtayo yAsu tAH ahaMpUrvikayA Agacchanto vizrutAH prasiddhA ye vizyavaiH nikhilora pApaleTamA sImAgaH prazAsarI yAsu tAH naikadvArabhuvI 10 nAnAnavezamArgabhUmIH kAntvA samullaGghaya kumAro jIvakaH kvacit kutrApi gRhasya madhya ityantagRham gRhamadhye jAmbUnadanAmbUla karaNddhazca svarNanirmitatAmbUlavITikAdhAnaM ca, Adarzazca darpaNazca, kalApI ca mayUrazca, kelikIraza krIDAzukazca, sArikA madanikA ceti dvandaH te pramukhA yeSAM te jAmbUna datAmbUlakaraNa hAdayaH karagRhItA jAmvRnadatAmbUlakaragaDAdayo yAbhistAsAm, saMmukhAgataM kSemazrIvallabham, asyAdarAt bhUyiSTagaura vAt aGgakI nidezena karazAbAsakretena anyo'nyaM parasparaM darzayantInAM priyasakhInAM priyasahacarINAM madhye 15 sthitAM vidyamAnAM kSemazriyaM sAkSAta zriyamiva lakSmImiva lakSayan pazyan tasya jIvaMdhAsyAkSizareNa maitrazaNena lakSyAkaraNAt zarabyakaraNAt akSamayA asamarthayA 'dha tayA kSemazriyA savimaM yathA syAttathA AkuJcito va krIkRtazcArulataiva cApastasmAnnirgatena hRdayasya cittasya bhedane vidAraNe pezalo dakSo nizitatIkSNo yo netrapatrI nayanabANatena viddho vidIrNo bhavana hRdaye lagnaM khacitaM bhalla zalyaM kuntAprazaGkaryasya tathAbhUta iba AyallakArasya kaSTAtizayasyAspadIbhUtaH sthAnIbhUtaH padamapi gantumapArayan azakavan 20 rUpI svambhIkI zobhAko prApta karaneke lobhase Agata keleke khambhoM ke samUhase jo vyApta thI, saubhAgyavatI striyoMke dvArA jahA~ nAnA prakArakI sajAvaTa kI jA rahI thI aura "hama pahale praveza pA leM' isa bhAvanAse Ate hue samasta prasiddha vaizyoM dvArA jinameM pravezake yogya avasarakI pratIkSA kI jA rahI thI aise aneka dvAroMkI bhUmiko ullaMghana kara jIvandharakumArane kahIM gharake bhItara priyasakhiyoMke madhya meM sthita sAkSAt lakSmI25 ke samAna jAna par3ane vAlI kSemazrIko dekhaa| usa samaya kSemazrIkI sakhiyA~ apane hAthoM meM svarNanirmita pAnakI DibiyA, darpaNa, mayUra, krIr3A zuka tathA mainA Adiko liye huI thI aura sAmane Aye hue kSemazrIke patiko bahuta bhArI Adarase paraspara aMguliyoM ke saMketase dikhalA rahI thI / jIvandharakumArake netrarUpI bANakA nizAnA banalese zmazrI bhI kSamA kho baiThI isalie usane bhI vilAsapUrvaka Ter3hI kI huI sundara bhrakuTIlatArUpI dhanuSase nikale evaM 3. hRdayake bhedana karane meM samartha tIkSNa netrarUpI bANase jIvandharakumArako ghAyala kara diyA jisase ve hadaya meM lagI bhAlekI zalyase yukta hue ke samAna atizaya kaSTake sthAna bana gaye aura eka Daga bhI calane ke lie samartha nahIM ho ske| anta meM usa vyathA ko dUra karane ke lie 1. ka0 kha0 ga. 'dRzya' padaM nAsti / 2. kha. tAmbUlakaraGgAdarzakalAJci, ga0 vArAzci, pha0 kAlAJci ( tIrthamA sam ) / 3. ma0pezalazitanetrapatriNA / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 -vivAhavRttAntaH ] SaSTo lambhaH vyayAnirvRtayenirvRtiputrikAM tAM dhAtrItala durlabhasaMvidhAna vidhAtrA subhadreNa bhadratara lagne yathAvidhi vidhANitAM paryaNayat / 18. iti zrImadvAdI masiMhasUriviracite gadyacintAmatroM kSemadhIlambho nAma SaSTo lambhaH avArA cAso tathA betyapAvyathA niHsImapIDA tasya nirvRtaye dUrIkaraNAya nivRteH etannAmamAtuH 5 putrikA tAM tAM kSemazriyam dhAtrItale pRthivItale durlabhaM duSprApyaM yat saMvidhAnaM samullayayojanA tasya vidhAtrA kartrA subhadreza zreSThatA bhadrataralagne'tizreSThakAle yathAvidhi vidhimanatikramya vizrANitAM prazAM paryayan udaka | 17. iti zrImadvAmasiMha sUriviracitaM gadyacintAmaNI kSamazralambhI nAma paSTo lambha: / unhoMne pRthivI talapara durlabha sAmagroke juTAnevAle subhadra seTha ke dvArA uttama lagna meM dI huI 10 nirvRti nAmaka seThAnIkI putrI kSemazrIko vidhipUrvaka vivAhA / $ 178. isa prakAra zrImadvAdamasiMha sUrike dvArA viracita cintAmaNimeM mazrI lambha nAmakA (mazrIkI prAptikA varNana karanevAlA) chaThavA~ lambha samApta huA ||6|| Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 179 jIvaMdharasya kSemazriyA saha saptamo lambhaH 6176. atha tAM pRthunitambAmayaM prathamavivAha iva prathamAnaproti. pariNIya pariNamadanivAraNamadanamadavAraNavavitavRtirana bavRtarativyatikaravijRmbhitavyAzepaH kSemadhokAntazciramekAnte kAntatarakAyakAntikAMdizIkalAdharAma, ramaNe caraNatale ca raktAm, priyasakhomaNDale janAvANDe ca snigyAm, Urustambhe parijane cAnukalasparzanAm, saubhAgye zroNIbimbe ca sAbhogAm, hRdayavRttI romarAjau ca tyakta kauTilyAm, madhye praNayakalahakopatanunapAti ca tanutarAma , sanAbhI nAbhimaNDale ca magnAm, citte kucayugale'yunnatAm, manasi bAhulatAyAM ca mRdvIma, vacasi grovAyAM ca mitAm, 6171. atheti-athAnantaraM pRthunitamyAM sthUlanitambA kSemazriyaM pariNIya vivAhya prathama vidhAha iba AdyavivAha iva prathamAnA vardhamAnA prItiyasya tathAbhUtaH, pariNaman anivAraNo yo madanamadavAraNaH 10 kAmakarI tena vadhitA dhRtiyastha, anavakRto'sImito yo rativyatikarastasmin cijambhito vyAkSepo yasya tathA. bhUtazca kSemazrIkAnto jIvaMdharazciraM dIrghakAlaparSantam ekAnte vijane sthAne kAntatarA atizayana ramaNIyA yA kAyakAntihadIptistayA kAMdizIdo marataH mAgharo nikAsyaH sAm, banaNe patyo caraNatale ca pAdatale ca ratAM prItiyukta rakavarNA ca, priyasakhImapAile priyAIvRnde javAkANDe prastAyuge ca snigzaM snehayuktA masaNavarNAM ca arustambhe sasthiratambha parijanaM ca kuTumbijane ca anukUyAspazanAm anuguNasparza15 guNAm anugugadAnAM ca, saubhAgya patipremaNi zrINIbimbe ca nitamtramaNDale va sAbhogAM savistarAm, hRdaya. vRttI manovRttI romarAjI ca nAbharadhIvartamAnAM zemapatI ca rayaktakauTilyAM syaktamAyAM tyaktavakratAM ca, sanAmau sahodara nAmimaNDale ca tundikUpe ca mannAM prAtyAsakAM gabhIrA ca, citte cetasi kucayugale stanadvandve'pi unnatAm udArAm usthitAM ca, manasi hRdaye bAhulatAyAM ca bhujaballayA~ ca mRvIm sadayAM 176. athAnantara prathama vivAha ke samAna jinako prIti prasiddhiko prApta ho rahI thI, 20 vivAha ke samaya pariNamate hue-tiyagdanta prahAra karate hue anivArya kAmarUpI madamAte hAthI se jinakA dhairya bar3ha rahA thA, aura anizcita ratikriyAke kAraNa jinakA vyAkSera ulajhAva nirantara bar3hatA rahatA thA aise kSemazrIke pati jIvandharakumAra sthUla nitamboMvAlI usa kSemazrIko ekAntameM cirakAla taka dekhate rahate the / vaha kSemazrI pati aura caraNatala donoMmeM rakta thI-anurAgase sahita thI ( patra meM lAla varNase sahita thI ) priya sakhiyoMke samUha aura 25 jaGghApradeza-donoMmeM snigdha-snehasaM sahita ( pazna meM cikanI) thii| Ururatambha aura parijana donoM meM anukUla sparzanA-anukUla sparzase sahita (pakSa meM anukUla dAnase yukta) thii| saubhAgya aura nitambabimba-donoMmeM sAbhoga-vistArase sahita thii| hRdaya vRtti aura romarAji donoM meM kauTilyakA tyAga karanevAlI thii| arthAt usakI hadaya-vRtti kapaTa se rahita aura romarAji sIdhI thii| vaha kamara tathA prathAya kalahase utpanna krodhAgni donoM meM atyanta kRza thI 10 arthAta usakI kamara atyanta patalI thI aura praNaya kopAni atyanta sUkSma thii| vaha bhAI aura nAbhi-maNDala-donoMmeM bhugna-jhukI huI thii| citta aura stana yugala-donoMmeM unnata thI arthAt usakA citta udAra thA aura stana yugala U~cA uThA huA thaa| mana aura bhujalatAdonoM meM komala thI arthAt usakA mana atyanta dayAlu thA aura bhujalatA atyanta komala 1. ma0 pariNaya / 2. ma0 bhagnAm / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sugyopamogaH ] saptamo lambhaH 271 vaktre hRdi ca suvRttodbhAsinIm, sapatnInivaye kacabhAre ca kAlimamayoM kSemazriyaM pazyan, spRSTadaSTatadIyAkhilAGgatayA haTatamaH "priye, tvAmevamanAratabhogyAmamayaMbhogyAbhirapsarobhirupameyazobhA kathamadIrayAmi' ityupalAlayannatigRdhanurivAlaMbuddhimanAsedivAnatiSTa / 6180. edhamanirvRtisukhayA nirvRtisutayA samamatimAtranirvRtimadhijagmuSastasya gandharvadattApatergatvaratAM jJAtvA priyasakhova pratipiddhaprayANA prAvRDAvirAsIt / tasmizca stabakitakadambe 5 kandalita kandale muTita muSTa japaNDa tANDavataralazikhaNdviAna sphuradAkhaNDalakodaNDe khaNDitamahIkomalAM ca, vacasi va cane grIvAyAM ca mitAm ahAbhASiNIm adI| ca, vaktre mukhe hRdi ca svAnte ca sutadAsinI vatula kArasobhinI sadAcArazominI ca, samAnaH patiryAsA tAH sapatnyastAsAM nicayastasmin adhivinAsamUhe kadhabhAre kezakalApe ca kAlimamayI mAtsartha yuktAM kANaMsahitAM ca, kSemazriyaM navavallabhA pazyam bilokamAnaH spRSTAni kRtaspa ni dRSTAni vilokitAni cAvikAGgAni nikhilAvayavA yena tasya 10 bhAvasta yA haTatamaH atizayena prasannaH san 'niye ! haM vallabhe ! ebamanena prakAreNa anArata nirantaraM bhogyAM mogAhIM tvAm matyarupabhogyA bhogAstibhiH pale amartyA devAstA~gyAstAbhiH apsarobhiH devAmiH upameyA upamAtuM yogyA zobhA yasyAstathAbhUtAM tAma kathaM kana kAraNena udIrayAmi kathayAmi' hatItyam upalAlayan prazaMsana atigRnurivAtyAsaka iva alaMbuddhiM tRptabhAvanAm anAsedivAn bhaprApto'vatiSTa / 680. eva miti-vamanena prakAraMNa anibRti atRtimat sukhaM yasyAstayA nivRtisutayA 15 kSemazrIvallabha yA sama sArdham atimAtranirvRsimatizaya saMtoSam adhijagmuSaH prAptavatastaspa gandharvadasApate jIvaMdharasya gasvaratAM gamanazIlanAm jJAtyA priyasakhIva niyasahacarItra, pratiSiddhaM viruddha prayANaM prasthAnaM yayA tathAbhUtA prAvRddha varSatuH bhAvirAsIt prakaTIbabhUva / tasmizca payodharasamaya jaladakAle parigamati vRddhi prApnuvati sati / atha payodharasamayasya vizeSaNAnyAha-stabakitA: sagucchAH kadambA nIpavRkSA yasmistasmin , kandalitAH kandalayuktAH kandalAH zalpavizeSA yasmistasmin , sphuTito vikasita: 20 thii| vacana aura grobA-donoM meM parimita thI arthAt vaha parimita vacana bolatI thI aura usakI grIvA parimita thI-choTI thii| mukha aura hRdaya-donoMmeM suvRttodbhAsinI thI arthAt usakA mukha golAkArase suzobhita aura hRdaya sadA cArase zobhAyamAna thaa| aura sautoMke samUha tathA kezapAza-donoMmeM kAlimAse yukta thI arthAt sautoMke samUhako kAlimAse yukta karatI rahatI thI aura usake kezapAza atyanta kAlimAse yukta the| kSemazrI ke samasta zarIrako 25 chUne tathA dekhanese atyanta harSita hote hue jIvandharakumAra he priye ! tuma to isa taraha nirantara bhoganeke yogya ho aura apsarAe amartya bhogyA haiM-manuSya ke bhAgane yogya nahIM haiM ( pakSameM devoMke dvArA bhogane yogya haiM ) isalie tumhArI zobhA unake tulya hai yaha kaise kaha duuN|' isa prakAra usakI prazaMsA karate rahate the| ve atyanta Asaktake samAna hI alaMbuddhiko-basa, aba tumhArI AvazyakatA nahIM hai isa bhAvanAko prApta hI nahIM hote the| / 180. isa prakAra anastamita sukhako denevAlI nirvRtisutA-kSemazrIke sAtha jaba jIvandharasvAmI atyadhika sukhako prApta ho rahe the taba varSARtu prakaTa ho gyii| vaha varSARtu aisI jAna par3atI thI mAno jIvandharasvAmIkI gatizIlatA-dhumakkar3a prakRtiko jAnakara priya sastrIke samAna unake prayANako rokane ke lie hI prakaTa huI thii| tadanantara jisameM kadambake vRkSa gucchoMse ladabadA rahe the, naye-naye aGkara utpanna ho rahe the, kuTajoMke samUha vikasita 35 ho rahe the, mayUra tANDava nRtyase caMcala ho rahe the, indradhanuSa prakaTa ho rahA thA, rAjAoMkI 1. ka. ga0 spaSTa / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 180 vaSartuH - pANyAce vAsitavAtakini taDidAlokanacakitavanaukasi prasthitamAnasaukasi tiraskRta dinamaNitejasi sphUrjatsarjasaurabhe bhekaraTitavAcAle calitabaka paGktidanturaviyati' vRtrahagopacitritadharitrIpRSThe niSThuradhananinadavinidrakesaMriNi madamantha ra sindhure nakhampacanitambinIstanamaNDale proSitaprANakhaNDini tarugahvaranibhRtaparabhRte viratavibhAvarIramaNajAgaraNe kumalitatArakAvalokana ko tuke 5 kulaMkapalilapurasariti dhArAndhakArapUritahariti durvibhAvadivAnizavibhAge zirakusumazare zItalugodhana prANAyastagAmini nirvizaGkasamAliGgayamAnAGkAravAnItanUnapAti pariNamati payokuMdajapaNDI girimasTikA samUha snistasnin 'kuTajo girimallikA' ityamaraH tANDavena nAvyavizeSeNa taralAzcapalAH zikhaNDinoM mayUrA yasmiMstasmin sphurat prakImavat khaNDako daNDamindradhanuryasmiMstasmin vaNDitA nivAritA mahIpAlAnAM rAjJAM daNdayAtrA senAyAtrA yasmiMstasmin trAsitA bhISitA 10 vAta kino vAyuragaDanA yasmiMstasmin taDitI vidyuta zrAlokanena darzanena cakita bhItA vanaukasa canavAsita yasmiMstasmin prasthitA mAnasarovaraM prati prayAtA mAnasokaso haMsA yasmiMstasmin, tiraskRtaM saMghAcchAditakhena dUrIkRtaM dinamaNitejo yasmiMstasmin sphUrjat vardhamAnaM sarjAnAM sAlavRkSANAM sauramaM saugandhyaM yastismin 'sAla: sarjataruH smRtaH' ityamaraH bhekAnAM maNDUkAnAM raTitena zabdena vAcAle bAcATe 'syAjjalpAkastu vAcAlo bAghATo bahugavAkU' ityamaraH cakitAbhitra paskibhimana15 bhupakSipakibhirdanturaM vyAptaM viyad vyoma yammisvasmin vRtrahagopairindra gopa kITa kaizcitrita dharitrIpRSTaM mahItalaM yasmiMstasmin niSTureNa kaThinena ghananinadena megharaveNa vinidrA vigatanidrAH kesariNo mRgendrA yasmiMstasmin madena dAneca mantharA mandagAmina: sindhurA hastito yasmiMstasmin khampacaM samuSNaM fractaraNDala kAminI kucAmogI spismin proSitAM kRtavAsAnAM prANAn khaNDayatItyevaM zIlastasmin varugahvareSu vRkSavivareSu nibhRtAnilAH parabhRtAH kokilA pasmistasmin virataM vAridAcaraNA20 vRtavAda virataM dUrIbhUtaM vibhAvarIramaNasya candrasya jAgaraNaM yasmiMstasmin kuTmalita nirudhuM tArakAvalokasya nakSatradarzana kautukaM yasmiMstasmin kUlaMkaSa salila pUrAsto toyapravAhAH saritastaraGgiNyAM yasmiMstasmin dhArAndhakAraNa saMpAtatimireNa pUritA harito dizo yasmiMstasmin durvibhAvo durvilokyo divAniza vibhAgo'harnizatrimAgo yasmiMstasmin puGkhitazarastIkSNaSANaH kusumazaraH kAmo yasmiMstasmin, zItAlu zItayuktaM yad godhanaM tasya trANe rakSaNe AyastAH khedayukkA gomino gosvAmino yasmiMstasmin 25 nirvizaGkaM nirbhayaM yathA syAttathA samAliGgyamAnaH sevyamAno'GgAradhAnInAmanyAdhArANAM tanUnapAdagniryasmi 272 J gae kiyA yuddha yAtrAe~ - zatruoM para car3hAiyA~ khaNDita ho gayI thIM, bAta roga se pIr3ita manuSya bhayabhIta ho rahe the, bijaliyoM ke dekhanese banavAsI loga cakita ho rahe the, haMsa prasthAna kara cuke the, sUryakA teja tiraskRta ho rahA thA, sAgaunako sugandhi phaila rahI thI, jo meMDhakoM kI Tarra-Tarra se zabdAyamAna ho rahA thA, jisameM ur3ate hue bagaloMkI paMktise AkAza vyApta ho gayA thA, 30 vIra bahUTiyoMse pRthivotala citra-vicitra ho rahA thA, meghoMkI kaThora garjanA se siMha jAga uThe the, hAthI madase manthara ho rahe the, striyoMke stanamaNDala apanI uSNatAse nakhoMko garma kara rahe the, jo pravAsI manuSyoMke prANako khaNDita karanevAlA thA, jisameM koyale vRkSoM kA koTaroM meM cupacApa baiTha gayI thIM, candramAko camaka samApta ho gayI thI, tArAoMke dekhanekA kautUhala dUra ho gayA thA, nadiyA~ kinAroMko naSTa karanevAle jalake pUroMse yukta thIM, dizAe~ dhArAoM ke 35 andhakArase paripUrNa thIM, dina-rAtakA vibhAga bar3I kaThinAIse samajha meM AtA thA, kAmadeva apane bANoMko teja kara rahA thA, zItase pIr3ita godhanakI rakSA karane ke lie gAyoMke svAmI 1. ka0 bhekaraTitavAcAlita paMktidanturitaviyati / 10 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -varNanam ] saptamI lambhaH dharamamaye, kuGkumapaGkapaGkilapayodharAmantaramAntaM vamantImiva rAgam, karAlakAlameghakAlimakAlAgadhagarbhagarbhAgAragarbhasthitAm, ciraprabhAmivAciraprabhAm, prasanmanohAryAhAryane kamaNimahaHstabakAmagastyacakita ratnAvazeSita jalAmiva ratnAkarasthalIm, kariNogika vArisaMparka vakitAm, prajAnAyacittavRttimiva pratApArthinIra, surAGganAmiya maho sparzanaparAcInapadA kSemazriyam, kSemabhUgimiva parAkAntamahopatiH, kumumazarazarAkAnto'yaM kumAra: kSaNamapi nAtyAkSAt / 5 181, atha kadAcittasyAM vana triyAmAyAM tRtIyaprahare virahAyasanAyatamarAviSayIstasmin / parAkAntabAsI mahIpatiyetti parAkAntamahIpatiH parAkramasuna pArthivaH saMvabhUmimitra kalyANayukta pRthivImiA kusumazarasya kAmasya zaraiNirAkAntaH asaM kumAra kSaNamapi kSamazrimam nAtyAkSIna na mumIcati rukiyA saMbandhaH / atha amazriyaM vizeSapitumAha ---kazmapana kAimIrada veNa pakilI payuktI payodharI stanau yasyAtAm , ataeva antamadhye'mAntaM sagaM premANaM bamarImivogintImitra, karAla- 10 kAlavasyaca kAlimA kApaNyaM yasya tathAbhUtaH kAlAgurudhUpa garbha madhye yasya tathAbhUto yA garbhAgArI madhyagRhaM tasya garbha madhye sthitA tAm , ciraprabhA ciradIptimaciranamAmiva saudAminI miva, manoharANi sundarANi yAni AhAyAMNi vibhuSaNAni teSu khacitA ye naikamaNayo nAnAratnAbhi nega maSTAmata bradAH kAntigucchAH, prasarantaH prasaraNIlA manohAyaryAhAyanakamaNimahaHtatrakA yasyAstAm , ataeva agastyana kuramasambhavena bulukitaM snAvazeSitajalaM yasyAstAM ratnAkarasthalImiva samudabhUmibhidha, kariNImitra hastinImiba 15 vAriNo jalasya saMpakaNa cakitAM vastAM pakSe vAri gandhabanvanI tasyAH sparza caphittAm , prajAnAthasya lokapAlasya cittavRttimiva manovRttimitra pratAvaM prabhAvArthayAna ityevaM zolA tAm sa prabhAvaH pratApazca yattejaH kozadaNDajam' ityamaraH, pakSe zaityapIDitatvena prakRyastApaH pratAparatasyAdhinI tAm, murAGganAmiva devAmiva mahArazasya bhUmastasya sparzanAt parAcIna padAM parAGmukha caraNAM zaravAtalasthitatvAditi mAvaH, pakSa svargasthitatvAt mahIraNasparzanaparAGmukhapadAm / 6181. atha kadAciditi-athAnantaraM kadAcit jAcid kasyAMcana giyAmAyAM rajanyAM tRtIyaprahare tRtIyAma virahavyasanaM vipraSTambhadu.khamaMdAvatamasaM gADhatimiraM tasya viSayomaviSyantyA kheda-khinna ho rahe the aura aMgAradhAniyoM-gurasiyoMkI agni niHzaMka hokara sevana karane ke yogya thI aisI vaRtuke paripakka honepara--pUrNa jora ke sAtha pravRtta hone para kAma ke bAgoMse AkrAnta jIvandhara kumAra, jisa prakAra parAkramase yukta rAjA kalyANakAriNI bhUmikA nahIM 25 chor3atA hai usI prakAra kSemazrIko kSaNa bhara ke lie bhI nahIM chor3ate the| usa samaya kSemanIke stana kezarakI paMkase paMkila the isalie vaha aisI jAna par3atI thI mAno bhItara nahIM samAnevAle rAgako ugala hI rahI thii| vaha bhaya utpanna karanevAle kAle-kAle meghA~kI kAlimAse yuttA kRSNAguma candanakI dhUpase suvAsita gAlaya ke madhya meM sthita thI jisase isI jJAna par3atI thI mAno cirakAla taka camakane vAlI bijalI hI ho| usake sundara AbhUSaNoM meM lage 30 hue aneka maNiyAMka tejakA puMja idhara-udhara phaila rahA thA jisase aisA jAna par3atI thI mAno agamtya Rpike dvArA culukita honese jisameM ratnamAtra hI zaMpa rahe gaya the gelI mamudrakI talahaTI hI ho / vaha hastinI ke samAna vAri-jalake saMparkase bhayabhIta rahatI thI ( pakSa meM hAthI bA~dhanekI rassIke samparka se bhayabhIta thii)| rAjAko cittavRttike samAna pratApArthinI-~-prakaTa garamIko cAhanevAlI thI ( pakSameM tejako cAhanevAlI zrI) aura devAMganAke 35 samAna pRthivItalake sparzase vimukha pairoMse yukta dhI-baha varSARtumeM pRthivIpara paira bhI nahIM rakhanA cAhatI thI ( pakSa meM svargenivAsinI hone pRthiva ke sparza rahita thii)| 181. athAnantara kisI samaya eka rAtrika nIsare paharameM adha viraH janya duHkharUpI 20 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [181 kSemapuryAH - bhaviSyantyAH kSemazciyaH prapaJcata rahRdayakubje pujIbhAvAdiva viralabhAvamAseduSi tamasi, subhadrasya jAmAtRprayANaprabodhanAyeva kU jatsu kuk TeSu, nikaTagatAM patnImatisaMdhAya gandharvadattApatirbhavabhRtAM pravRttervyavasthA vikalatAM vyavasthApayanniva tathAvidhAsthAspadamekapada eva tAM parityajya pravajyAya prakRSTavairAgyaH puruSa iva yathemiyAya / 182. tadanu sA ca tanUdarI yAtayAmajAtamADhasvApA punaH prabodhAbhimukhI talimatale tata ito'pi zanaiH saMvA mANazarorA vizIryamANacikurabhAra vigaladaviralakumupamAlA sabilAsagAtrabhannatA pakSAmagulInirmakazI padamA ma yakSipakSamaNo, patimukhanirIkSaNatatparA patidevatA salIla mutyAya yAtalamadhinasantyeva saMmukhAgatayAmika mAmalocanAmukhe'pi mukhamanaI gocarIbhaviSyannyAH kSemazriyo nizrutisutAyAH prapaJcatarazvAsI vistRtatarazcAsau hRndagakuJjazca manonikuJjazna 10 tasmin ' nijaku-jI dA ma latAdipihitodara' ityamaraH punIbhAvAdiza rAzIbhAvAviva tamasi zAsandhakAra virala mAya malpatAm AsetuSi prApayati, subhadra stra kSemazrIpinuH jAmAtuH prayANasya prabodhanaM tasyA dUba kukkuyu tAmraTeSu jarasu zabda kurvANeSu nikaTagalAM samIpastitAm panI jhamazriyam atisaMdhyAya pratArtha gandharvadattAtirbhAvadharI bhavabhRtAM saMsAriNAM pravRttI vyavasthAbikalatAM cinazvaratA vyavasthA payanniva tathAvidhAyAH pUtroM kA kAyA AravAyA prIterAspadaM sthAnaM to kSemazriyam ekapada eva yugapadeva 15 parityajya tyAyA mAtrayAyai zrIkSAya prakRSTaM vairAgyaM yasya tathAbhUta: puruSa iva atheTaM svacchandaM yathA syAtathA iyAya jagAma / 12, talibhi- tadanu tadanantaraM sA ca tanUdarI kRzodarI kSesanoH yAta vyatIte yAmajAte praharasamUhe gAdaH svaap| yasyAstathAbhUtA punaH prabodhAbhimuzrI jAgaraNodyanA salimatale zarayAtale tata ito'pi yatastato'pi zanairmandaM yathA spAtathA saMcAryamANaM zarIraM yasyAH sA vizIryamANAt cikura20 bhArAzakalApAta avirale nirantaraM yathA syAttathA vigalantI patantI aviralA kusumamAlA puSpavagyasyAH sA, savilAsaM sabibhramaM gAtrabhajanaM yasyAH sA, paJcazAkhasya hastasyAGgulyastAbhiH mandharAkSipazmaNI mantharanayanaromarAjI mandamanda yathA syAttathA mayantI, patyurmuSasya nirIkSaNe tatparA patireva devatA yasyAstathAbhUtA salIla savibhramam utthAya zayyAtalaM talpapRSThamadhivasantyeva tanna zayAnaiva saMmukhAgatA / andhakArakI viSaya honevAlI kSemazrIka vistRta hRdaya-nikuMja meM ekatrita hone ke kAraNa hI 25 mAno andhakAra viralayAbako prApta ho gayA thA aura subhadra seThakA jAmAtAke gamanakI sUcanA dene ke lie hI mAno jaba murge bA~ga dene lage tava samIpameM sthita pannI kSemanIko dhokhA dekara jIvandharasvAmI saMsArI jIvoMkI pravRttiko asthiratAko prakaTa karate hueke samAna usa prakAra kI prIti ke sthAna svarUpa mazrIko ekadama chor3akara icchAnusAra usa taraha cale gaye jisa taraha ki tIna baigAgyako dhAraNa karanevAlA purupa dIkSAke lie calA jAtA hai| 30 1 82. tadanantara jisakA udara atyanta kRza thA, jisakI rAtrike gata paharoMmeM AnevAlI gAr3ha nidrA samApta ho gayI thI, jo jAgane ke lie, sanmukha hA zayyApara idhara-udhara dhIre-dhIre zarIrako calA rahI thI, jisake bikhare hue kezapAzase phUlIkI avirala mAlAeM gira rahI thIM, jo vilAsapUrvaka aMgar3AI le rahI thI, jo hAthakI aMguliyoMse dhIre-dhIre manthara netroMkI birUniyA~ mala rahI thI, jo patikA mukha dekhane meM tatpara thI, paniko hI devatA samajhatI thI, 35 lIlAsahita uThakara zayyAtalapara hI baiThI thI, sAmane AyI huI paharedArinake mukhakI ora 1. 50 prapaJcahRdayakuJje / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jovaMdharastha prasthAnam ] saptamI lambhaH yantI, prasarpadaGgulInakhacandra candrikayA mukulayantIva nayananalinayugam, kiMcitkuJcitapaJcazAkhatalena kaccukitavadanA kSaNamopadummolayantI patimanviyeSa / $ 183. tataH saMtrAsA tatra dayitAdarzanAdayazamunnayanto gukhamudazrumukhInAM sakhInAM himAnobindudanturitAravindarA varNa vaivAni vadanAni sAkRtaM sAnutApaM saranyaM ca nyazAmayat / tanizAmitAH sarUpazca sadhyaM gatA idra soyadaiH pUrvamullasaddazanakiraNatalatA pazcAtpatiprayANa- 5 vArtApadi tadanu nayana jaladhArAmapyAtayan / sA tu kSemabhoH zravasi tahAtAM manasi hallekha vapuSi prakampa cakSupi bASpadhArAmAtmanyaviSayazucaM vadane vaivAyaM nAsikAyAM dIrghazvAsamAsye puraHmAtA yA yAmikavAmalocanA praharikI tasyA mukhe'pi cadane'pi mubam anarpayantI tadapazyantIti yAvat, prasarpantI visarantI yAGgalInakhacandrasya nakhAndozcandrikA jyotsnA tayA nayananalinayugaM locanAravindayugalaM mukula gAya mimaganatIna micinna nAma kRjita pazAkhatalaM karatalaM taMna 10 kaJcakitaM vyAptaM vadanaM mukhaM yasyAH, kSaNaM ISada unmAlayantI vikAsamantI pati jIvandharam anbiyeSa anviSTaM cakAra / 13. nata iti-utastadanantaraM taya zayanAgAre damitasya patyuradarzana tasmAna avazaM yathA syAttathA mukham baktamumnayantI UrdhvaM kurvantI, udamukhInAM sAzruvadanAnAM sInAM himAnIvindumiH prAleyapRSatAbhirdannuritaM vyAptaM yadaramindaM kamalaM tastra savarNa sadRzaM vaivayaM yeSu nayAbhUnAni vadanAni 15 mukhAni sAkRtaM sAbhiprAyaM sAnunApaM sapazcAttApaM sadainyaM sakAtaraM ca yazAmayata avalokayAmAsa / tayA nizamitA tanizamitAH kSemadhIvilokitAH sAthI bayasyAH soyademadhaiH saha sakhyaM maitrIM gatA iva prAptA iva pUrva prAk ullasantaH prakaTIbhavanno dazakiraNA eva dantadodhitaya etra taTillatA vidyutullI pazcAdanantaraM pratigrayANasya vallabhaprasthAnasya vArtava samAcAra evaM paviyanaM taM tadanu nayanajaladhArAmapi locanasaliladhArAmapi apAtayan pAtayanti sata jIvadharamamanAlamA vAraM zrutvA rururityrthH| sA tu kSemazrIvirahAturA 20 jIvakavallabhA pratrasi karNe tasya ballamasya vArtA pravRtti:tAm, manasi citte hRdayasya lekhaH karSaNaM tam 'hRdayasya hallekhapadaNa lAsaMdhu' ityanena hRdayasya hRdAdezaH, vapuSi zarIre prakampa cakSuSi nayane vAppadhArAmazrusaMtatim Atmani svasmin vipAzucaM vipula tarazokaM badane mukhe vavarya mlAnato nAsikAyAM vANe - ... ... ..--- -- bhI jo apanA mutra nahIM uThA rahI thI, jo a~guliyoMke nakharUpI candramAko phailatI huI cA~danIse netrarUpI kamaloMke yugalako nimIlita kara rahI thI, bucha-kucha Ter3he kiye hue hasta- 25 talase jisakA mukha AcchAdita thA aura jo kSaNa-bharake lie kucha thoDA-thor3A netroMko khola rahI thI aisI kSemazrI pati ko khojane lgii| 182. tadanantara vahA~ pani ke na dikhane se bhayabhIta kSemazrIne jaba vivaza ho Upara mukha uThAyA tatra usane rotI huI na striyoM ke osa kI bUMdoMse vyApta kamaloMzI samAnatA rakhanevAle mukha kisI khAsa ceSTA, sannApa aura donatA ke sAtha dekhe| kSamAke dvArA dekhI huI 30 sakhiyA~ mevoMke sAtha mitratAko prApta hokara hI mAno pahale to prakaTa honevAlI dA~toMkI kiraNarUpI vigunanAko, phira pati ko prayANa vArtA rUpa vanako aura usake bAda azrurUpI dhArAko chor3ane lgiiN| aMganI kAnoM meM usa vArtAko, manameM hRdayako kuredanevAlI zalyako, zarIra meM kampanako, netrameM azrudhArAko, AtmAmeM asahanIya zokako, mumva meM vivarNatAko, nAsikAme dIrgha zvAsako aura mukha meM vilApako eka sAtha prApta hotI huI usa vanapAtase 35 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [ 182 kSemapuryAH - paridevanaM ca yogapadyena bhajantI tadazanipatanAdapAsuriba bhUmI papAta / tathAvidhAmanasyAmimAM vayasyevAviditakRcchAmAtanonmUI // 184 evamatimohavidhugaM varopalambhavarArthitayA nibhRtendriyavRtti pRthvIzayane pratizayAnAgiya zayAnAM phaNinImiva phagAmaNinA padminImiva pabandhunA ratimitra tryambakalalATAmbaka5 dahanadagdhamadanena dayitena viprayuktAmatidayAvahAM jovaMdharadayitAM nizAmya, nitiradhikanirvedA khedaprAcurzaduddharaNaviharatena hastadvayenokSipyAGgajAmaGkamAropya, tadaGgamatipAMsula kSAlayantIva kSaravanu jalagi malakApUrapUrabilulitamalayajasthAsakasthagitasphA rahArazIpharaziziropacArainivArita - prANaprayANAM vidhAya, 'vidhivilasitamidamatinRzaMsam 1 haMsagamaneyamevamapya smadIkSaNAbhyAmaho dIrghazvAsamAyatAcchavAsam, Asya mukhaM paridedhanaM vilApaM ca yogapadyena ekakAlAvacchedana bhajantI prApnu10 vantI sa eva azanibaMdhaM tasya patanaM tasmAt apAsuriva mRtava bhUmau pRthivyAM papAta / tathAvidhamAmanasyaM nasyArata sAina yAMcayAm ibhA mizriyam vayaska saharIva mULa niHsaMjJatA avidita kRcchrAmajJAtaduHrakhAm Atanot cakAra / 13. evamiti-ebamanena prakAreNa, atimohana rAgAtizayena vidhurA duHkhitAm, varasya panyurupalammaH prAptireva paro devAmRtAsmAniyA nibhRtA nizcalendriyavRttiryasyAstathAbhUtAM pRthvIzayane15 'vanizavyAyAM pratizamAna!bhitra zayanaM kurvAgAmitra, phaNAmaNinA nAgana viprayukta virahitAM zayAnAM phaNinImiva nAgImiya, padmabandhunA sUyaNa viprayuktAM paminI miva kamalinImiva, bhyambakasya bhavasya lalATA__mbakadahanena niTila nevAnalena dagdho bhasmIbhUto yo madano mArastaMna viprayuktAM ratimiva, dayitena vallabhana jIvaMdhareNa viprayuktAm atidayAvahAM dono jIvaMdharadAyitAM kSamazriyaM nizAmya dRSTvA adhikanirvadA sAtizaya. kher3A nitiH semazrI savitrI khaMdaprAcuryAta duHkhAtizayAna uddharaNe vihastastana-utthApanavidarzana hatadvayana 20 karayugalena utkSipya aGgatA pujrIm aGgha koDam Aropya sthApayitvA, atisulaM dhUlimalinaM tadanaM taskarI kSAdazrujalaigaMladabhumarilaH kSAlayantIva dhAvamAneva, himajalakapUrapUrAbhyAM nuhinatIyavanasArapUrAbhyAM vilulito ___ ghRSTo yo malayajazvandanaM tasya svAsakAstikakAni taiH sthagitA yaH sphArahAro vizAlamauktikayaSTiH sa ca zIpharaziziropacArAzcAtizIsalopacArAzca taiH nivAritaM durIkRtaM prANaprayANaM yayAstathAbhUtAM vidhAya kRtvA _ 'idaM vidhivilasitaM devaceSTitam asinuzaMsamatikaram / iMsasyeva gamanaM yasyAstathA bhUtA iyam evamapi-25 niSprANakI taraha pRthivIpara gira par3I / usa prakArakI vikalatAko dhAraNa karanevAlI kSemazrI ko sakhIke samAna mUcchAne aviditakRcchrA-duHkhAnubhavase rahina kara diyaa| 64. isa prakAra jo atyadhika mU se dukhI thI, vara-prAptikI utkaTa abhilApAse jo indriyAMko vRttiko nizcala kara pRthivIrUpI zayyAera zayana karatI huI-sI jAna par3atI thI, jo sarpa se gahita sarpiNIke samAna, sUryase rahita kamalinIke samAna, aura mahAdevake lalATa30 stha netrakI agni se jale hue kAmadevase rahita ra ta ke samAna pati se viyukta ho atyanta dayanIya * avasthAko dhAraNa kara rahI thI aisI jobandharakI strI-mazrI ko dekha usakI mAtA nirvRti adhika khedako prApta huI / khadakI adhikatAse Upara uThane meM asamartha donoM hAthoMse usane putrIko uThAkara goda meM baiThA liyA aura dhUlise dhUsarita usake zarIrako jharate hue azrujalase dhotI huIka samAna varphakA jala aura kapUra ke samUhase mizrita candanake lepase AcchAdita 35 vizAla hAra evaM atyadhika zItalopacAroMse use prANoM ke prayANase rahita kara diyaa| 'aho ! yaha devakI lIlA atyanta krUra hai| yaha iMsagamanA aisI avasthAmeM hamAre netroMse kaise dekhI 1. ka.0 50 --imiti nRzaMsam / 2. ka. 'api' nAsti / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1- jIvaMdharasya prasthAnam ] saptamo lammaH 277 kathamIkSitA!' ityAdhiznoNA tatkSaNe pUrvakSaNadAyAM svApAvasAne svapnamAlokitamanusmRtya savismayaM sAzvAsaM sAnunayaM ca samabhyadhAt-'putri, rAtrAvatItAyAM dayitAM haMsomapahAya rAjahaMsa: kvacid gatvA saMgatazca punadRSTaH / tataH saMgaMsyase tvamapi jaamaatraa| dhAtrotaladurlabhastava vallabhaH sute, svAbhiprAyaM prAyeNa kenApi vyAjena vivRNvannetra prayAsthati 1 tavAlasyAdidamanavadhatam / atha vA kimidamAdhunikamAvazyake karmaNi sakalakamakarmaThAnAM puruSANAM kvacidaTane punarghaTanaM ca' iti / evamabhi- 5 hitaratihitAtRvacobhiH pihitAsumokSAzA sA ca patidevatA patipadaM paramezvara copAdAravindadvandvaM ca dvandvaprazamanakRte hRdi nidhAya niSasAda / 185. atha kSemabhovallabhe'pi kSepIyaH kSemapurI caurikAdhyakSakairalakSita evAtikramya kAmapi kAntAM kAntArabhuvamAse duSi, sAgarasadanabA ivakRpoTayonizikhApaTalAlIDha iva pATalabapuSpi istham nUtApi asmadIkSaNAbhyAM madIyanayanAbhyAM kathamaho IkSitA dRSTA' itAtyam AdhinA mAnasikavyathayA 10 kSINA tarakSaNe taskAle pUrvakSaNadAyAM pUrva nizAyAM sApAvasAnaM zayanAnte AlokitaM dRSTaM svapnam anusmRtya savismayaM sAzcarya sAzcAsa sasAdhanaM sAnunayaM ca sasnehaM ca samabhyadhAt kathayAmAla-putri ! atItAyAM santrI dayitAM priyAM haMsIm apahAya tyaktvA rAjahaMso marAla vizeSaH 'rAjahaMsAstu te cacacaraNalohitaH sitAH' ityamaraH kvacita kutrApi gasvA saMgataca militazca punadRSTI bhUyo vilokitaH / tatta: kAraNAt svapi jAmAtrA saMgaMsyate saMprApsyase / he sute ! dhAtrItaladurlamaH pRthivIpRSThaduSprApyastaca ballabho bhartA prAyeNa 15 kenApi vyAjena miSeNa svAbhiprAya nijamanorathaM vivRNvanneva prakaTayanneva prayAsyati tava svasyA AlasyAd idamanavatamanizritam / atha vA Avazyake karmaNi kArya sakalakarmasu nikhilakAyapu karmAnA dakSANAM puruSANAM kvacit kvApi adanaM gamanaM punarghaTanaM ca punarmelanaM ca idaM kim Adhunika sAmpratikam / purAtanameveti mAyaH' iti / evamittham abhihitaiH kathitaiH bhatihitaiH zreyaskaraiH mAtRvacobhijananIniditaiH pihitA AcchAditA asumokSAzA prANatyAgAbhilASo yayA tathAbhUtA patidevatA pativratA sA ca kSemazrIzca 20 dvandrazamanakRte duHkhopa zAntyai patipada vallabhacaraNaM paramezvarasthAhataH zrIpAdAravindavanda ca zrIcaraNakamala. yugalaM ca nidhAya sthApayitvA niSasAda sthitA'bhUt / 6585. athetti-athAnantaraM kSemazrIvallabhe'pi jIvaMdharai'pi caurikAdhyakSairapi rAjapuruSapramukhairapi alakSita evAnavalokita eva apIyaH zIghram atikramya samulladha kAmadhi kAntA manohara kAntArabhuvaM gayI ?' isa prakAra mAnasika vyathAse zrINa nirvRtine pUrvarAtrimeM zayana ke anta meM dekhe hue 25 svapnakA smaraNa kara Azcarya, AzvAsana aura premake sAtha kahA ki-beTI ! pichalI rAtrimeM maiMne svAna dekhA thA ki 'eka rAjahaMsa apanI priya haMsIko chor3akara kahIM calA gayA aura phira Akara usase mila gayA hai| isase siddha hotA hai ki tuma bhI jAmAnAka sAtha mila jAogI : 6 putri ! tumhArA pati pRthivItalapara durlabha hai, vaha prAyaHkara kisI bahAnese apanA abhiprAya prakaTa kara hIM gayA hogaa| tumane Alasyake kAraNa usa ora dhyAna nahIM diyA hai / 30 athavA samasta kAryAmeM nipuNa puruSAMkA Avazyaka kAryakre lie kahIM jAnA aura phira A jAnA yaha kyA AjakI bAta haiM ? isa prakAra kahe hue atyanta hitakArI mAtAke vacanoMse jisake prANatyAgI AzA sthagita ho gayI thI aisI pativratA kSamazrI duHkha zAnta karane ke lie patike caraNa tathA paramezvarake caraNa kamalayugalako hRdayameM virAjamAna kara baiTha gayo / 6181. athAnantara kSemazrIke pati jIvandharasvAmI bhI paharedAroMke dvArA binA dikha 35 ho zIghra hI kSemapurIko ullaMghana kara kisI sundara banakI bhUmimeM jA phuNce| usI samaya 1. ka0 pratipadam / .. ...om.inh i . . . Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dipamuide.... gadyacintAmaNiH [185 kSemapuryA:padminIsaukhasuptike pathika jananene kokamithunamitre mitra sudarzanabhitrAya darzayitumivAdhvAna madadhe. runmajjati, jalanidhimagnAnmagnasya' ravezciraniruddha nisRSTocchAsa iva ni. sarati yumanaHsaMsargasurabhau gosargamAtarizvani, dinapatisaMbhogavyatikaravimardanAzyAnadina zrI kujanubhAmAGgarAga iva pratidizaM prasarpatyarugarocipi, vikacakusuma kalikAkalitaziva razobhina: zAminaH saukha rAtrika iva 5 saMzrayati zaMkAramuritakabhi paTAdakadambake, kumudinoSagaDe ca prAti vezyasthAnaspazAmbhojinInAM bandhoH pratyUpAumbarasthoda yAdambarama yatova dhaTitadalapuTa kavATe bATa piti. tatropasarantaM jarantaM kamapi pAmaraM kumAraH sAdaraM nivaNyaM paramanirdhANapada sarpatA prathama sopAnabhutaM gRhamedhinAM vanAvanim AkheTuSi prAptavati sati, sAgaraH sadAnaM yasya tathAnaH samudrasthito yo bADavANITa yoni baMDavAnalasya zikhAparalena cAlAkalApa nAlAi ina vyAsa pATala garI nayAM vapuH zarIraM yasya 10 tazrAbhUta, sukhena suptamiti pRcchati lAkhasuptikaH pajhinInAM kamalinIno sAMtrasutika iti pabhinI paurakha supti kastasmin kamalinIvikAsakartarIti yAvat, pathikajanAnAmadhyagAnAM netraM mArgadarzaka tasmin , kokamithunasya cakravAkayugalasya minaM saha carastasmin , mile sUrya sudarzanabhitrAya jIvaMdharAya adhvAnaM mArga darzavitumiva udadheH sAgarAna unmAjati sati udayamAne sati, jalanidhI sAgara AdI magnaH pazcAdunmagnastasya raveH mUryasya AdI ciraniruddhaH pazcAnnisRSTo nirmuko ya ucchyAsastasminniva sumana sAM puSpANAM 5 saMsageMga surabhI sugandhI gosagamAtarizvani pratyUSapavane niHsarati nirgacchati sati, dinayateH sUryasya yaH saMbhogavyatikaraH suratamyApArastastra vimardana gAtropalapaNAzyAnaH zuko yI dinadhiyA vAsaralakSyAH kucakumbhayoH stanakalazayoH kukamAGgaga iva kAzmIravilapara iva aruNarocipi raktabhamAyAM pratidirza pratikAIprasapati sati. vicantyA vikasantyo yAH kusamalikAstAbhiH kalinena zikharaNa agrabhAgena zobhata iyaMtraM zIlAn zAkhino ghRzAn sunvana rAtridhatItati pRcchati saukharAtrikastasminiSa jhaMkAraMga 20 mukharitAH zabditAH kakubhaH kATA yena tasmin ghaTpadakadambaka bhramarasamUha saMzrayati sati samupagacchati sati, kumudinISaNDa ca kairavirNa:kallApa ca pranidezasya bhAvaH prAtizyaM prativAsatvaM tasya sthAnaM spRzantIti prativezyasthAnaspRzastAsAm prativezinInAm ambhojinInAM kamalinInAm banyoH sahacarasya sUryasyati yAvat pratyUSADambarastra pramAtAdambarasyodayATambaramudayamavamamRSyatIva-asahamAna iva ghaTitA dalapuTa kavATA yana tathAbhUta iva bADhamatyartha svapati sati, satra banavasudhAyAm upasarantaM samApamAgacchantaM jarantaM 25 vRddhaM kamapi pAmaraM prAkRtajanaM sAdaraM sAnaM nivagyaM dRSTvA paramanirvANapadaM niHzreyasapadam upasarpatAM gacchatAM samudra meM rahanevAlI bar3avAnalakI jyAlAAMke samUhase vyApta hueke samAna jisakA zarIra lAlalAla ho rahA thA, jo kamaliliyoMse sukhadAyanakA samAcAra pUlanevAlA thA, pathikajanoMkA metra thA aura cakayA-cakariyAMkA mitra thA aisA sUrya javandharakumArako mArga dikhAne ke lie ho mAno samudra se unmagna huA-udita huaa| samudra meM cirakAla taka TUbe rahane ke bAda 30 ukhare hue sUrya kI bahuta dera taka rokane ke bAda chor3I huI sA~sa ke samAna phUloMke saMsargase sugandhita prAtaHkAlako vAyu bahane lagI / sUryake saMbhoga-sambandhI udyoga meM honevAle AliMganase sUkhe hue dinalakSmIke stana kalazapara lage kAra ke aMgaNagaka samAna pratyeka dizAmeM UpAkI lAla-lAla kiraNeM phailane lgiiN| jhaMkAra se vidAoko mukharita karanevAlA bhramaroM kA samUha 'rAtri sukhase bItI' yaha samAcAra pUchane vAle ke samAna vikasita phUlako kalikAAMse yukta 35 zikharoMse suzobhita vRkSoM ke samIpa jAne lagA aura kumudiniyoMkA samUha par3osameM sthita kamaliniyoM ke bandhu-sUrya ke prAtaHkAla sambandhI ADambarako na saha sakane ke kAraNa hI mAno kalikArUpI kivAr3a lagAkara sone lgaa| usI samaya pAsa meM a:te hue kisI vRddha sAdhAraNa 1. ma0 jalanidhinimagnAnmannasya / 2. ma0 pratyUpAHmbaramanuSyatIva / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvaMdharasya prasthAnam ] sakSamo lambhaH dharmamapadizya pradizya cAra meM nijAhAryamAhAryaparyAyAvaraNavigamAdavyAjaramaNIyastato'yamavajat / 186. tatazca kramaza: zazAGka iva sadbhiH saMgacchamAnaH kAyaikadanatapodhana nikAyatayA nivAritanikhila vApadopadravAnadronsArvakAlikajalapravAhA vAhinI: sarvasaukhyAspadAni jinapadAni sarvalokanAni toni ca tattadezogadarzitAbhizApAri' yapazizapapAratamayaprazamanAya zva vidaTavyAM nijahadaya iva nirmale sphaTikatale nipodantyakRtanidhilavanakusumasaurabheNa nIrandhri- 5 satrANa nphrega gandhanA gidagita kiMcidvivatitavikaH savilAsakarazAkhAvalambitasitAprathamasopAna bhummAyasopAnarUpaM gRha binA dharmam upadizya asmai pAmarAya nijAhAya syAmaraNasamUha pradizya ca pradAya ca hAyapAyamAbharaNapaM yadAvaNaM tasya vigamAdrIbhAvAta avyAjaramaNIyo nivargasubhago'yaM jIvaMdharaH tataH kAdarapradezAta anjaa| 16. tatIni-tatazca tadanantaraM ca zazAGga iva candra iva sadinakSatraiH padhe sajjanaH saMgaccha- 10 mAno milana kAya eva zarIramavaka dhanaM yeSAM tathAkA ye tapodhanAH sAdho nipparigrahayatayasteSAM nikAyasyA sthAnatvena nivAritA dRrItA nikhilAH samantA; sApaDopavA dhanajantUtpAtA yepu sathAbhUtAn adIn girIn 'advigotraniriNAvAcalazailaziloyAH' ityamaraH sAvakAlikaH zazvasthAnI jalapravAhastIyapUro pAsAM tathAbhUnA cAhigInadaH, sarvasovAna nivila sukhArAm AspadAni sthAnAni jinapadAni jinasthAnAni jina mandirANIti yAvat 'padaM byAsilavANasthAna lakSmAni prastu' ityamaraH / sarvalokaprArthyAni 15 nikhila janavAchitAni tattaddezIyAlatadezasampandhino darzitAH prakaTitA atizayA seSu tathAbhUtAni tIrdhAni ca tIrthasthAnAni ca pazyanna , pavizrameNa mArgadena yatpAravazyaM paratantratvaM tasya prazamanAya zAntakaraNAya kacit kasvAMcita adhyAnaramyAnyAm nijahRdaya iva svIyatasIva nirmale svaccha smArikatale niSIdan samupavizana nyakRtaM tiraskRtaM nikhilavanakusumAnAM samagravana puppANAM saurabha saugandhyaM na tena norandritaM nizchidritaM BNarannaM nAsAvivaraM yena tena gandhena AkRyaH san 'kimidam ?' iti hetoH 20 manuSyako bar3e Adarase dekha jIvandharasvAmIne use paramanirvANa padakI ora jAnevAle logoM ke lie pahalI sIr3hIke samAna gRhastha dharma kA upadeza diyA, apane AbhUSaNa diye aura usake bAda AbhUpaNarUpI AvaraNake dUra ho jAne se svAbhAvika sundaratAko dhAraNa karate hue,ve vahA~ se Age gye| 6186, tadanantara krama-kramase candramAke samAna satpurupoM ( pakSa meM nakSatroM ) ke sAtha 25 milate hue jIvandharasvAmI zarIrarUpI ekadhanase yukta tapasviyoMkA sthAna hone se jinameM samasta jaMgalI jAnavaroMke upadrava dUra ho cuke the aise parvatoM ko, jinake jalakA pravAha hamezA bahatA rahatA thA aisI nadiyoMko, samasta sukhoMke sthAnabhUna dezoM ko tathA samasta manuSyoM ke dvArA prArthanIya evaM tattaddejhIna atizayoMse sahita tIyoMko dekhate hue mArgakI thakAvaTase utpanna paravAnAko zAnta karane ke lie kisI aTavImeM apane haidayake samAna nirmala sphaTikake 60 zilAtalapara baiTha gye| usI samaya samasta vanade phUloM kI sugandhiko tiraskRta karane evaM nAsikA ke chidroMko vyApta karane vAlI sugandhi AyA | usase AkRSTa ho 'yaha kyA hai ?' yaha jAnane ke lie jyA hI unhoMne pIThakI haDDoko dhumAkara dekhA tyoM hI maithunako icchA rakhanevAlI koI yuvatI unheM dikhAI dii| vaha yuvatI hAva-bhAva dikhAnI huI aMgulise apane sapheda vastrakA aMcala pakar3e huI thI, phUlI huI vanakI lattAke samAna usakA saundarya thA aura aisI 35 jAna par3atI thI rAno bahuta dera se vaha khar3I ho / jIvandharakumAra bailakI kAndolake samAna 1. ma0 tattadezobhAzayAni / 2. kA. ki kimidamati / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 gadyacintAmaNi [186 aravyA - mbarapallavAM saMphullavanavallItulyasaundaryAM cirAdiva vibhAvyamAnAM kAmapi vRSasyantI yuvatI vRSamkandho'yamapazyat / apRcchaccAyamabhiprAyavidAmagresara: 'kAsi vAsu, kasmAdihAsi / kasyAsi parigrahaH / parivAya parastrovimukhAnAmasmatpramukhANAM vazinAM manaHpravRtti manoSitaM tavAcakSva' iti / sA ca samohitavirodhivijayAnandanavacasA vidhitamanmathA tanmanobhedana niSNAtAM dUtAmiva 5 mitahamita dviguNinadazanakiraNAvali viniHmArayantI viracitAjalirevamupAdatta vaktum -'ayi bhadra, vidrAbitavidhipo vidyAdhararAjasya kAcidahaM kanyA / gRhAdvinirgatya vijayAgirI sAdha sakhIbhirAboDe krIDantImAlokya mama syAlaH ko'pi valAdavalambya svabimAnamAropya gacchanmadhye. mArga nijayumadhyAropabhotaH pAtitavAnatra vane / pAtakinI cAhamiha paryaTantI bhavantamadhunA diyA ...................... kiMcinmanAga vivartitatrikaH parivartitapRSTAsthiko vRSasya skandha iva skandho yasya tathAbhUto'yaM jIvaMdharaH 10 sabilAsaM savibhramaM yathA syAttayA karazAkhAmiragulIbhiravalambito pRtaH sitAmbarapallavaH sitavastrAJcalo thayA tAm, saMphullA samantApitA yA vanavallI vanalatA tasyAstulyaM saundarya kAmanIyakaM yasyAstAm , cirAdiva dIrvakAhayatAmA vimAnamAna: parivAramAnA apasyantI maidhunecchAvatI kAmapi yuvI tahaNam apazyat / abhiprAyavidAmAkRtajJAnAm agresaraH pradhAna! ayaM jIvakaH acchacca papraccha ca vAsu ! sundari ! kA asi vartase / kasmAd hetoH iha kAnane asi / kasya janasya parigraho mAryA asi / . 15 parastrIbhyo vimukhA viralArateSAm asmatpramukhAnAM matpradhAnAnAM vazinAM jitendriyANAM manaHpravRtti parijhAya prabudhya tava svasyA manApitamabhipretam AcakSva nivedaya' iti / sA ca yuvatizca samIhitasya vAnchitasya virodhi yad vijayAnandanasya jIva kasya vacastena vivardhito vRddhiMgato manmatho mAro yasyAstathAbhUtA satI tasya jIvaMdharasya manobhadane cetAbhadane niSNAtA kuzalA tathAbhUtAM dRtImiva mitahasitaMna mandahAsyena dviguNitA dviguNIbhUtA yA dazanakiraNAvalI radanarazmirAjistA viniHsArayantI prakaTa yantI viracitAJjali 20 baddhahastasaMpuTA satI evamanena prakAreNa vaktuM nigaditum upAdatta svIcakre vaktumudyatAbhUdityarthaH-~-ayi mada ! he kalyANin ! ahameSA tridvAvitA durIkRtA vidviSo cairiNo yena tasya vidyAdhararAjasya khagendra sya kAcit kApi kanyA patiMvarA asmIti zeSaH / gRhAt sadanAd vinirgasya niHsRtya vijayAgirI ramatAcale sakhImivayasyAmiH sAdhama AkrIDa upavane kIDantIM khelantIma Alokya hA mama syAlo bhrAtajAyAbhrAtA ko'pi balAt haThAn avalambya parigRhya stravimAnaM svakIyayomayAnam Arogya gacchan mArgasya madhya 25 iti madhyemAgaM 'pAre madhye SaSTayA vA' ityavyayImAvasamAsaH nijastha strasya sumadhyA bhAminI tasyA ropeNa mItastrasta: san atra bane kAnane'smin pAtitavAn / pAtakinI ca pApinI cAham iva dhane sthUla kandhoMse yukta the| abhiprAyake jAnanevAloMmeM agresara jIvandharasvAmIne usase pUchA ki 'he sundarI ! tU kauna hai ? yahA~ kahA~ se AyI hai ? kisakI strI hai ? parastrAsa vimukha rahane vAle mujha-jaise jitendriya purupoMkI manovRttiko samajha kara apanA abhiprAya kh'| icchita E30 kAryakA virodha karane vAle jIvandharakumArake ukta kathanase jisakA kAma bar3ha gayA thA aisI vaha yuvatI unakA mana bhedane meM nipuNa dUtIka samAna manda hAsyase dUnI dikhanevAlI dA~toMkI kiraNAvalIko nikAlatI huI hAtha jor3akara isa prakAra kahane lgii| usane kahA ki 'he bhadra ! maiM zatruoM ko khader3anevAle vidyAdhara rAjAkI eka putrI huuN| gharase nikalakara vijayArdha giripara sakhiyoM ke sAtha bagIcAmeM kor3A karatI dekha merA koI eka sAlA mujhe jabaradastI pakar3a apane 35 vimAnameM car3hAkara jAne lgaa| mArga ke bIca meM vaha apanI strIke krodhase bhayabhIta ho gayA jisase usane mujhe isa dhana meM girA diyaa| maiM pApinI yahA~ ghUma rahI thI ki saubhAgyase isa Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ govaMdharasya prasthAnam ] saptamo sammaH 281 maTavatI / kimanyat / evamatikRpaNAhaM bhavatazcaraNayoH zuzrUSayA caritArthamAtmAnaM kartumicchAmi / bAlAnAmavalAnAmazaraNAnAM zaraNAgatAnAM ca trANaM zauryazAlinAM zailI ceccatumiteSAM samavAyayAsya janasya saMrakSaNaM karaNIyaM na vetyatra bhavAneva pramANam' iti / 157. prakRtidhoraH sa 'kumAro'pyavikRtendriyastadhanAnantaram 'amba, kiM bataivamAdAvevAsmAbhirananumatamarthamatyarthamarthayase / kimetaM rasarudhirAdyazucivastuparyAptamakhilAcikulasada- 5 namavicAritaramya manukSaNavizarAraM zarIrasaMjhaM mAMsalaM mAMsapiNDamAlokyevaM momuhyase / pazya pazyatAmevAsmAkaM vinazyato'sya kevalamasthipaJjarasya carmayantrasya sirAgahanasya rudhirahladasya pizitaparyaTantI paribhramantI satI didhyA devena 'daivaM diSTirmAgadheyam' ityamaraH; adhunA sAmprataM bhavantaM dRSTavato vilokayAmAsa / anyat kim / ahaM bhavatastava caraNayoH pAdayoH zuzrapayA sevayA AtmAnaM straM caritArtha kRta kRtyaM kartuM vAJchAmi / vAlAnAM zizanAma abalAnAM nArINAm zaraNAnAM zaraNarahitAnAM zaraNAgatAnA 10 ca zaraNaM prapannAnAM ca trANaM rakSaNaM zauryazAlinA parAkramazobhinA zailI rItizcet tahi eteSAM bAlAdInAM / caturNAm samavAyasya nAdaspa mismA jaya gopicara sastI karaNIyaM na vA ityatra bhavAneva pramANam mamAvasthAM vicAya kAvyasya vicArastvayaiva kArya ityathaH' iti / 18.7. prakRtidhIra iti-prakRtyA nisargeNa dhIro gambhIraH sa kumAro'pi jIvadharo'pi avikRtAni nirvikArANi indriyANi yasya tathAbhUtaH san tadvacanAnantaraM tasyAH striyA vacanAnantaram iti 15 vyAhArSIt jagAda / itIti kim / ityAha--amba ! he mAta: ! bata iti khedamUca ko'vyayaH ebamanena prakAreNa AdAveda prAramma eva asmAbhiH ananumatam anabhipretam artham kAryam atyartha nivAnnaM kim arthayase yAcase / rasarudhirAdIni--rasaratAdIni yAni azucivastUni apUtapadArthAstaiH paryAta pUrNam, akhilAzucInAM niSilApavitrapadArthAnAM kula sadanaM kulabhatranam, avicAritaM ca tat ramyaM ceti avidhAritaramyam avimRSTamanoharam, anukSaNavizarAru kSaNe kSaNe nazanazIlam, zarIrasaMjhaM zarIrAmidhAnaM mAMsalaM puSTaM mAMsapiNDaM 20 pizitarAzim mAlokya dRSTvA evamanena prakAreNa ki momujhase bhatimohaM karoSi / pazya vilokaya, asmAkaM pazyatAmeva satA, vinazyato maSTImavataH asyaitasya asno pArastasya kIkazazalAkAgRhastha, carmayantrasya sirAbhirnADImirgahanasya nibiDasya, rudhirahRdasya ramajalAzayasya pizitarAzeH pakapracayasya, medasA 'varSI' samaya Apako dekha skii| aura kyA kahU~ ? isa taraha atyanta dInatAko prApta huI maiM Apake caraNoMkI zuzrUSAse apane-Apako kRtArtha karanA cAhatI huuN| bAlaka, abalA, azaraNa aura 25 zaraNAgata janoMkI rakSA karanA yadi parAkramazAlI manuSyoMko zailI hai to phira ukta cAroM bAtoMke samUha svarUpa isa janako rakSA karanA cAhie yA nahIM isa viSayameM Apa hI pramANa haiN| 6187, svabhAvase dhIra evaM vikArarahita indriyoMke dhAraka jIvandharasvAmIne usakI bAta pUrI hote ho kahA ki he amba ! khapakI bAta hai ki jisakA hama pahale hI niSedha kara cuke the usIkI isa taraha kyoM atyadhika icchA karatI ho ? jo rasa rudhira Adi apavitra 30 vastuoMse bharA huA hai, samasta apavitratAoMkA kulagRha hai, binA vicAra kiye hI ramya jAna par3atA hai aura kSaNa-kSaNameM naSTa ho rahA hai. aise zarIra nAmaka paripuSTa mAMsake piNDako dekhakara isa taraha kyoM atyanta mohita ho rahI ho| dekho, hama logoM ke dekhate-dekhate hI jo naSTa ho jAtA hai, kevala haDDiyoMkA piMjar3A hai, camar3ekA yantra hai, nazoMse saMkIrNa hai, khUnakA tAlAba hai, mAMsakI rAzi hai, carbIkA kalaza hai, malarUpI zaivAlakA svalpa jalAzaya hai, aura 31 1. ma0 kumAro'pya-1 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - gadhacintAmaNiH [187-188 aTanyAM - -- - rAzermedaHkumbhasya malajambAlapalvalasya roganoDasya kalevarasya hatunA kenacidantaHsvarUpaM cedAsodvahirAstAmetadanubhavAsthA spraSTumathavA draSTumathavaitatkAkebhyo rakSituM vA kaH zaknuyAt / atastvaM' makSikApakSAcchamalAcchAdanacarmacchAyApratAritAvivekinyajasa sR'samAnoTelamalasahasUsaMgatasuSire saMsparzakSaNa duSitasamastaprazastavastuni jugupsanIyapUtigandhidurAsadANunirmANe karmazilpikalpanAkauzalApitapezalabhrame carmayantramitre gAtre'sminmA sma kArSIratyAdaram' iti vyAhArSIt / 181. tAvatA 'mAtula sute, mAmatulavyathApAthonidhI pAtayantI kva prayAtAsi / prayAnti mamAsavaH' iti pralayataH kasyacidacalagahvarapratiravagabhIrasvaraH kAnanaM nyAno / tamupathatyeyamazvasyanto yuvatiranAzvAsAtkumAre sadya: kvApyantaradhAla, AvirAsocca sa paruSapralApa: iti prasiddhAnAM dhAtUnAM kumbhasya kalazasya, malajambAlasya malajala nIlyAH svalpajalAzayasya roganIDasya 10 rogAdhArasyeti yAvat kalevaramya zarIrasya anta:svarUpam kenacit kenApi hetunA bahizcet tarhi AstAM dRre mavatu etasya zarIrasyAnubhavAsthA samupabhogazraddhA, spraSTuM sparza katuM da? vilokayitum athavA kAkebhya bAyasebhya etad rakSituM prAtuM vA kaH zaznuyAt / samartho bhavet / ato'smAt kArAgAt tvam makSikApanAcchaM makSikArakSa nirmalaM yanmalAcchAdanamarma tasya chAyayA kAnayA pratAritA mavaJcitA avivekino mUDhA yena tasmin , ajasraM nirantaraM saMsamAnaM kSarat udvelaM niHsIma yanmalasahasraM tena saMgatAni suSirANi lidANi 15 yasya tasmin , saMpazasya kSaNe dRSitAni gahitAni samastaprazasta vastUni nikhilottamapadArthA yena tasmin , jugupsanI yA ghRNAyogyA pUtigandhayo'zomanagandhayunnA ye durAsadANavastai nirmANa yasya tasmin , karmava zilpI kAryakarasasya kalpanAkauzalena racanAcAturyeNApitaH pradattaH pezalabhramo ramaNIya saMdeho yena tasmin, carmamantrasya minaM sadRzaM tasmin asmin gAtre zarIre aAyAdaramasisnehaM mA kASIH iti / 8. tAvateti-tAvatA tAvaskAlena 'bhAtulasute ! he mAtulAGgaje! mAm atu nyathApAtho20 nidhau apratimapItApayodhauM pAtayantI kva prayAtAsi gatAsi ? mama asavaH prANAH prayAnti' iti pralapato. narthakaM bruvataH kasyacit acalagahareSu giriguhAsu pratiraveNa pratidhvaninA gamIrazcAsau svarazca zabdazva kAnanaM ___ banaM vyAnaze vyApa / taM svaram upazrutya azvasyantI maithunecchAvatI yuvatiH kumAre jIvake'nAzvAsAt bhAvA sanAmAghAt sadyo jhaTiti kApi kutrApi antaradhAt tirohitAbhUt / paruSaH pralApo yasya tathAbhUtaH sa puruSa rogoMkA ghoMsalA-ghara hai aise zarIrakA bhItarI bhAga yadi kisI hetuse bAhara ho jAye to 25 isake bhoganekI bAta to dUra rahI chUne, dekhane athavA kauoMse isako rakSA karane ke lie bhI kona samartha ho sakatA hai ? isalie makkhIke paMkhake samAna nirmala evaM malako AcchAdita karanevAle camar3eko kAntise jisane aviveko manuSyoMko Thaga rakhA hai, jisake chidra nirantara jharanevAle hajAroM prakArake atyadhika maloMse vyApta haiM, jo sparza ke samaya hI samasta uttama vastuoMko dUpita kara detA hai, ghRNita durgandhita evaM upekSaNIya paramANuoMse jisakI racanA 30 huI hai aura karmarUpI kArIgarake racanA-sambandhI kauzalase jise sundaratAkA bhrama diyA gayA hai aise carmayantrake samAna isa zarIra meM tuma adhika Adara mata kro| 188. usI samaya 'he mAtula putrI ! mujhe anupama duHkharUpI sAgara meM girAtI huI tuma kahA~ calI gayI ho ? mere prANa nikale jA rahe haiN| isa prakAra pralApa karanevAle kisI manuSya kA parvatakI guphAoMmeM gUMjanevAlI pratidhvanise gambhIratAko prApta huA zabda vanameM vyApta ho 35 gyaa| usa zabdako suna maithunakI icchA karanevAlI yuvatI kumAra kA AzvAsana na milanese ___ kahIM antarhita ho gyii| kaThora pralApa karatA huA purupa prakaTa huA aura mAnasika vyathAse 1. ma0 atastaM / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vidyAdharavRttAntaH ] saptamo lambhaH puruSaH / aprAkSoccAyamAdhikSINaH kumAram--'ayi mahAbhAga, bhAgadheyavidhuro'haM vidyAnAM pAradavA ko'pi vidyAdharaH / so'haM mama mAtulasvAGgajAmanaGgatilakA nAma kanyakA mudanyopadrutAmiha TramamUle kyacidavasthApya prasthita: punarupasthitazcAnIya pAnIyaM mahanIyAkRti tAM tatra bimboSThI na dayAt / kumAra, kumArIya mAmidAnImupekSya kaTAkSeNApi nekSate / tathA snigdhAmimAM mugdhAma. pazyato mama pAravazyAnmAMsadRSTiriba jJAnadaSTirapi naSTeva pratibhAti / kimatra karomi / tatra bhavataH 5 sakAzaM kimiyamavizan / ' iti / 186. kumAro'yasyAtyArUDha rAgamUDhasya gaganacarasya vacanamatidInaM nizamya 'na zAmyati hi karmopazamAdRte durmoco'yaM rAgarogaH / tataH khalu rAgaparavazo loka: svakulaM svazIlaM svavibhavaM svavaibhavaM svazIrya svavIrya svapIrupaM svavedanamapyekapada eva vyudasya dAsyamayabhyupagacchati / AvirAsIt prakaTIbabhUva sva / AdhikSANo'yaM puruSaH kumAram aprAzIca-api mahAbhAga ! he mahAnubhAva ! 10 bhAgadheyavidhuraH sadbhAgyarahito'haM vidyAnAM pAraM dRSTavAniti pAravA pAradazI ko'pi vidyAdharaH khago'smIti zeSaH / so'haM mama mAnulasya mAmasya aGgajAM putrom anaGgatilakAm etanAmadheyAM nAma kanyakAm udanyopaddhatA pipAsApIDitAm iha kacit dumamUle'vasthApya samupavezya prasthitaH prayAtaH punaranantaraM pAnIyaM, jalamAnIya upasthitI madunIyAkRti sundarazarIra tAM bimboSThI raktaradanAcchadAM tatra na dRSTavAn / kumAra ! iyaM kumArI mAma upekSya tyaktvA anyamiti zeSaH kaTAkSeNArI karaNA'pi idAnI sAmprataM nakSataM na vilo. 15 kate / tathA tAdRzaM snigdhAM snehayuktAm imAM mugdhAM sundarIm apazyato'navalokyato mama vidyAdharasya pAravazyAdvivazaravAt mAMsadRSTiriva jJAnaharipi naSTeva pratimAti pratIyate / atra viSaya kiM karomi ? tatra bhavato mAnanIyasya bhavataH sakAzaM sanidhi kima iyama avizan ? praviSTA, iti / 6189, kumAro'pyasyeti-kumAro'pi jIvaMdharo'pi atyAkhnanAtivRddhana rAgeNa mUDhastasya, asya gAnacarasya vidyAdharasya atidInaM dainyAvaha vacanaM nizamya zrutvA karmopazamAt karmaNAmupazamastasmAd RtaM 20 vinA ayaM rAga eya rogo rAgaraMgo durbhAco duzvena bhoktuM zakyaH / tatastasmAt kAraNAt khalu nizcayena rAgaparavazo rAganino naraH svakulaM svatraMzaM svazIlaM svastramA svavimavaM svasyaizvayaMm svavaibhavaM svasAmayam , svazIyaM svaparAkramama svIrya svazanima svapauruSaM svaprayatraM sva vedanaM svajJAnamapi ekapada eva nyudasya syaktvA dAsyamapi abhyupagacchati svIkaroti / rAgAndho hi akhilendriya gApi nikhilahRSIkeNApyadarzanAd kSINa hotA huA kumArase pUchane lagA--he mahAnubhAva ! maiM bhAgyase duHkhI vidyAoMkA pAradarzI 25 koI vidyAdhara huuN| maiM pyAsase pIr3ita apane mAmAkI putrI anaMgatila kA nAmakI kanyAko yahA~ kisI vRkSa ke nIce baiThAkara gayA thA parantu pAnI lekara vApasa Anepara sundara AkRtiko dhAraNa karanevAlI usa vimboSThIko nahIM dekha rahA huuN| he kumAra ! yaha kumAro isa samaya merI upekSA kara anya puruSako kaTAkSase bhI nahIM dekhatI hai| usa prakArakA sneha karanevAlI isa sundarIko na dekhanese paravazatAke kAraNa mAMsadRSTike samAna merI jJAnadRSTi bhI naSTa huI-sI 30 jAna par3atI hai / yahA~ maiM kyA karU~ ? Apake pAsa to yaha nahIM AyI ? 6189. atyadhika rAgase mUDha vidyAdharake dInatA-bhare ukta vacana suna kumAra bhI vicAra karane lage ki duHkhase chUTane yogya yaha rAgarUpI roga karmopazamake binA zAnta nahIM hotA hai| isIlie to rAgake vazIbhUta huA yaha manuSya apane kula, zIla, vibhava, vaibhava, zaurya, vIrya, paurupa aura jJAnako bhI eka sAtha chor3akara dAsavRttiko svIkRta karatA hai / 35 vAstavameM rAgase andhA manuSya samasta indriyoMse na dikhaneke kAraNa andhese bhI kahIM 1. ka mAninI / 2. ma0 kumAro'pyatyA rUDharAgamUDhasya / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 gadyacintAmaNiH [ 189 aTamyAM - rAgAndho hyakhilendriyeNApyadarzanAdandhAdapi mahAnandhaH / kecideva hi vazinaH kimidaM kiMviSayaM kIdRkkiyatkiphalamiti vicAracaturakarNadhArA rAgasAgaraM sadAjAgarAstaranti' ityantazcintayaMzcintAgauravasphuritakhedaM khecaramuddizya 'bho nabhoga. bhogalolapatayA kimevaM vidyAzAlI khise / vikArahetau sati manazcedvikriyate vidyAsphUtiH kimathikA / kvacidasthAnapAtino janasya yAthAtmyamavadyotayituM hi vidyAklezaH / durAgrahAvakuNThita matestvayaM kaNThazoSaNamAtraphalaH syAt / tatastvayA vihanyatAmiyaM kanyAnupalamvangitA vaipazcityazAlinA zAlInatA / ki ca ki na jAnAsi taruNonAM prasAraNaM manasyanyavacasyanyatkarmaNyanyannanu tAsAm / tAH khalyamAntaM svAntAdivodvAntaM kAThinyasvabhAvaM kauTilyasaMbhAraM rAgaprAgbhAra tamaHsaMdohaM ca stanadvaye nayana gamanavacanabhrUlatAsvadhara andhAdapi mahAnandhaH / tathA coktam--'andhAdayaM mahAnandhI viSayAndhIkRtakSaNa: ! cakSuSAndhI na jAnAti 1. viSayAndho na kenacit' ityAtmAnuzAsane gupabhaidevena / 'kecideveti-hi nizcayana vazinI jitendriyA idaM kiM ko viSayo yasya tat , kITaka kathaMbhUtaM kiyat phalaM yasya tat iti vicAra eva caturaH karNadhArI yeSAM tathAbhUtAH kecidaya janAH sadA jAgarAH sAvadhAnAH sanika rAgasAgara rAmapAthodhiM taranti' itItvam antamanasi cintayan vicArayan, cintAyA gauraveNa sphuritaH khedo yasya tathAbhUtaM khecaraM vidyAdharam uddizya bho nabhoga ! ayaM vidyAdhara ! vidyAzAlI vidyAvizaoNmitarucam bhogalolupatayA mogatRSNayA evaM kiM 16 vitha se / vikArahato vikRtibhidAne sati manazcetazced vikriyate vikRtaM mavati tarhi vicAyA: sphUtividyA sphUtividyAvikAsaH kimaryikA kimuddezyikA / kvacit kvApi asthAne patatItyevaMzIlastasya janasya yAthAtmyaM yathArthasvarUpam avadyotayituM prakAzayituM hi vidyAle zo vidyAdhyayanaparizramo bhavatIti zeSaH / durAgraheNa duSTahaThenAkuNThitA matiyasya tasya janasya tu bhayaM vidyAklezaH kaNTazoSaNamAtraM phalaM yasya tathAbhUtaH syAt / tatastasmAt kAraNAt vaipazcityazAlinA vaidugyazobhinA svayA kanyAyA anupalambhenAprApyA vijRmbhitA 20 vRddhiMgatA iyamazAlInatA pRSTatA 'syAdaSTe tu zAlInaH' ityamaraH vihanyatAm tyajyatAm / kiM ca anyacca ki taruNInAM pratAraNaM na jAnAsi / nanu nizcayana tAsAM manasi, anyat, vacasi anyat ; kamaNi anyat bhavatIti zeSaH / tAstaruNyaH khalu nizcayena amAntaM mAtumapArayantam ata eva svAntAJcittAt udvAntaM niHsRtaM kAThinyasvabhAvaM karkazasvabhAvaM, kauTilyasaMmAraM vakratAsamUhaM tamaHsaMdohaM ca timirasamUhaM ca ( krameNa ) stana dye kucayugale, nayanaM ca gamanaM ca vacanaM ca bhUlatAzceti nayanagamana vacanabhUlatAstAsu, adharazca karau dha adhika andhA hai| kitane hI jitendriya manuSya yaha kyA hai ? kisa viSayako prahaNa karanevAlA hai ? kaisA hai ? kitanA hai aura kisa phalavAlA haiM ? isa prakArake vicAra karanemeM nipuNa ho sadA jAgarUka rahate hue isa saMsAra-sAgarako pAra karate haiN| isa prakAra cinnA karate hue jIvandharasvAmI jise atyadhika kheda prakaTa ho rahA thA aise vidyAdharako lakSya kara bole ki 'he vidyAdhara ! vivAoMse suzobhita hone para bhI isa he saraha Apa bhAgoM meM lolupa honese kyoM kheda-khinna ho rahe ho ? vikArakA kAraNa milanepara yadi mana vikRta ho jAtA hai to phira vidyAkI smRti kisalie hai ? kisI asthAnameM giranevAle manuSyako yathArtha bAta batalAne ke lie hI vidyAkA kleza uThAyA jAtA hai| kintu jisakI buddhi durAgrahase kuNThita ho rahI hai usake lie vidyAkA kleza kaNThako sukhAne mAtra phalase sahita hai| Apa pANDityase suzobhita hai ataH Apako kanyAke na milanese bar3hanevAlI 55 yaha adhRSTatA chor3a denI caahie| isake sivAya kyA Apa striyoM ke prapaMcako nahIM jAnate haiM ? unake mana meM kucha, vacanameM kucha aura kArya meM kucha anya ho rahatA hai| nizcaya se bhItara nahIM samAna ke kAraNa hI mAno hRdayase bAhara prakaTa hue kAThinya svabhAvako stanayugalameM, rAgako Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vidyAdharavRttAntaH ] saptamo lammaH 285 karacaraNeSu cikurabhAre ca vahantyaH kathaM rAgAndhajanAditarebhyo rocante ? tasmAdazucimayonAmaghamayonAmapavAdamayInAmanArjavamayonAmamArdavamayonAM mAyAmayonAM mAtsaryamayInAM mahAmohamayInAM kAminInAM kapaTasnehe na vizvAsastvayA kAryaH' ityudorayAmAsa / 6160. tatazcaivamatyadbhutaM sAtyaMrivacanaM nizamyApyanupazAmyanmanyubharite tatkanyAnveSaNapravaNe gate tasmingaganecare, vanitAjanavaJcanAprapaJcamajasA sAkSAtkaraNena muhurmuhuH saMci- 5 ntayanneva kumArastasmAdiyAya / 191. tadanu ca syacitpratyantavIkSyamAviSamaviSANabhoSaNavRSakulavRSasyAkalahaviz2abhitanirdoSapUrita ghoSaghoSeNa, kvacitprazastapradezanivezitavizAlazAlodbhavadatiprabhUtAdhyayanamvaninA caraNI cetyadharakaracaraNAstepu. cikurabhAre ca kezakalAai ca, bahanyo dadhatyaH kathaM kena kAraNena rAgeNAndhI rAgAndhaH sa cAso janazceti rAgAndha janastasmAd viSayAndhapuruSAt itarebhyo'nyebhyo rocante ? 'rucyAMnA 10 prIyamANaH' iti canuauM / tasmAt kAraNAt azucimayInAmapavitrarUpANAm , adhamayInAM pArarUpANAm, apavAdamayInAM nindAmayInAm, anArjavamayInAM kauTilyarUpANAm, amAdabamayInAmavinayarUpANAm, mAyAmayInAM mAyArUpANAM mAtsaryamayInAmasUyArUpANAm mahAmohamayInAM mahAmoharUpANAM kAminInAM nArINAM kapaTasnehe mAyApUrNaprIto tvayA vizvAsa H pratyayo na kAryaH' iti udIrayAmAsa kathayAmAsa / 6160. tatazcaivamiti-tatazca tadanantaraM ca evaM pUrvoktaprakAram asyadbhutamasyAzcaryakaram satyaMdhara- 15 syApatyaM pumAn sAtyaMdharistasya jIvaMdharastha va vanaM nizamyApi pratyApi anupazAmyan upazAnto na bhavana manyubharite zoyukta tatkanyAyAH pUrvaktikanyAyA anveSaNe mAgaMNe pravaNo lInastasmin gaganecare vidyAdhare gate sati, vanitAjanasya lalanAlokasya vajanAyAH pratAraNAyAH prapaJcaM vistAram aJjasA yathArthatayA sAkSAtkaraNena pratyakSakaraNena muhamahubhUyobhUyaH saMcintaya va vicArayazeva kumAH tasmAdanAt iyAya jagAma / 11. tadanu ceti-tadanu ca tadanantaraM ca, kvacit kutracit pratyante samIpe vIkSyamANA dRzyamAnA 20 viSamaviSANaistIkSNa bhISaNaM bhayaMkaraM yad ghRSakalaM valIvardasamUhastasya vRSasyAkalaho maithunecchAjanitakalahastena vijRmbhito vRddhiMgato yo nirghoSa uccaiHzabdastaina pUrito bhRto yo ghoSa AmIravasatistasya ghoSeNa kalakalazabdena, kacit kutrApi prazastapradezeSu zreSThasthAneSu nivezitAH sthApitA yA vizAlazAlA vistRtavidyAlayAstAbhya udbhavan utpadyamAno'tiprabhUto'tyadhiko yo'dhyayanadhvaniH paThanasvastena, kvacit kutrApi adhikatAko adhara, hAtha aura pairoMmeM, kuTilatAko netra, gamana, vacana, tathA bhrakuTilatAmeM 25 aura timira ke samUha ko kezapAzameM dhAraNa karanevAlI striyA~ rAgAndhajanoMke sivAya aura kisake lie acchI lagatI haiM ? isalie apavitratA, pApa, apavAda, kuTilatA, kaThoratA, mAyA, mAtsarya aura mahAmohase tanmaya striyoMke kapaTapUrNa snehameM Apako vizvAsa nahIM karanA caahie| 6160. tadanantara isaprakAra atyanta Azcaryase bhare hue jIvandharasvAmIke vacana 30 sunakara bhI jisakA kheda zAnta nahIM huA thA, tathA jo usI kanyAke khojanemeM nimagna thA aise usa vidyAdharake cale jAnepara strIjanoMkI mAyAke prapaMcakA acchI taraha sAkSAtkAra kara lenese bAra-bAra usIkA vicAra karate hue jIvandharasvAmI.usa vanase cale gye| .. 6161. tatpazcAt jo kahIM to samIpameM dikhAI denevAle viSama sIMgoMse bhayaMkara vRSabhasamUhakI maithunecchAse utpanna kalahase vRddhiMgata (bhAneke zabdase paripUrNa ahIroMkI bastIke 35 zabdase yukta thA / kahIM uttama sthAnameM sthita vizAla pAThazAlAoMse utpanna honevAle adhyayanakI bahuta bhArI dhvanise sahita thaa| kahIM lambe-caur3e vizAla kaThora sthaloMmeM lage hue gannA Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 gadyacintAmaNiH [ jIvaMdharasya - kvacidvizaGkaTakaThinasthalaghaTitekSuyantrakuTIrakoTinibiDakolAhalena kvacitpAkakapizakaNizazAli. zAleyakSitisulabhazAlisasyalavanatumulena sarvatazca saMcaranitambinIpadAvalambanalampaTatAJcitamajuzijAnamajIraraveNa ca mahitasya madhyadezasya madhye vinivezitAM vizAlajAlarandhraviniryadagurudhupajAlavilasadakAlajaladAgamAma_kaSahamyAnayUhanikhAtanaikamaNimahaHkalpitazatamakhacArucApavi5 bhramAM vividhamahotsavatADyamAnalaTahapaTahATutararaTita parjanyajitAM zampAviDambibimbAdharAnika rAlokaprAvRtAM prAvRDAbhAM hemAbhapurI hemakozazaGkayA vizagvivazapIrarAmAnayanasumanobhiravirAmamacitaH kumAraH kamapyanAratakusumAbhirAmArAmamagAhiTa, aikSiSTa ca kvacidasakRtprahitapRSatkAspRvizaGkaTeSu vizAleSu kaThinasthaleSu karkazAvanipu ghaTitAni sthApitAni yAnIvuyantrANi teSAM yAH kuTIrakoTayo hasvakuTIrakoTayastAsAM nidhiDakolAhalena tIvratarazabdena, kvacit kunApi pAkena pariNAmena kapizAH piGgalA 10 ye kaNizA mAryastaiH zAlinyaH zobhinyo yAH zAleyakSitayo grIhikSetrabhUmayastAsu sulamAni sukApyAni yAni zAli sasyAni zomidhAnyAni teSAM lavanasya chedanasya tumulaM kala kalaravastena, sarvatazca samantAcca saMcarantyo bhramansyo yA nitamminyo nAryastAsAM padAvalambanalampaTatayA caraNAzrayalampAkatayA aJcitAni zobhitAni manazikSAnAni madhuraraNitayuktAni yAni mIrANi nUpurANi teSAM raveNa ca zabdena ca mahitasya prazastasya madhyadezasya madhye vinivezitAM sthApitAm vizAlajAlAnAM dIrghagavAkSANAM randhebhyo vivarebhyo 15 niyad nigacchad yad agurudhUmajAlaM kRSNAguruyUmrasamUhastena vilasan zobhamAno'kAla jaladAgamo'samaya meghAgamo yasyAM tAm, abhraMpANi gaganacumdhIni yAni harmANi dhanikaniketanAni teSAM niyU hepu mattavAra. Nepu niramAtAH khacitA ye naijhamaNayo nAnAratnAni teSAM mahasA tejasA kalito racitaH zatamakhacArucApAnAM zakrasundarazarAsanAnAM vibhramaH saMdeho yasyAM tAm, vividhamahotsaveSu naikapramodAyojanapu tAisamAnA ye laTahapaTahA manoharAnakAsteSAM paTutararaTitamaMda tovatarazabda eva parjanyagatiM meghastanitaM yasyAM sAm , 20 zampAviscinyo vidyusiraskAriNyo yA bimbAdharA raktoSThyastAsAM nikarasya samUhasyAlokena prakAzena prAvRtA samAcchAditA tAm, bhataeva prADAmA cartutulyAm ubhayoH sAdRzyamukaprakAreNa yodhyam, hemAbhapurI tannAmanagarIm hemakoza rAyA kAJcanabhANDArasaMzotyA vizan pravezaM kurvan vivazA madanavikAraMNa parAyattA yAH paurarAmA nAgarika nAryastAsAM nayanasumanobhilo canaLatAntaiH avirAmaM nirantaraM yathA syAttathA arcitaH . pUjitaH kumAro jIvaMdharaH kamapi kaJcidapyamAnanAmadheyam anArataM zazvat kusumaiH puSparabhirAmo mano25 haro ya ArAma udyAnaM tam agAhiSTa praviveza / aibhiSTa ca dadarza dha asakRta vAraM vAraM prahitAvitaiH pRSarakai. pelaneke kolhuoMse yukta karor3oM kuTiyoMke sAndra kolAhalase pUrNa thaa| kahIM paka jAnese pAlIpolI dikhanevAlI bAloMse suzobhita dhAna ke khetoMkI bhUmimeM sulabha zAli-dhAnake kATane ke zabdase yukta thA aura kahIM saba ora calatI huI striyoM ke pairoMkA avalambana lenekI lampaTatAse suzobhita manohara zabda karanevAle nUpuroMko jhanakArase prasiddha thA aise madhyadezake madhya meM 3. sthita varSARtukI zobhAko dhAraNa karanevAlI usa hemAbhapurImeM jIvandharakumArane praveza kiyA ki jisake bar3e-bar3e jharokhoMse nikalatI huI aguru candanakI dhUmra paMktise asamaya meM hI meghoMkA Agamana suzobhita ho rahA thA / gaganacumbI mahaloM ke chajoMmeM lage hue nAnA prakArake maNiyoM ke tejase jahA~ indradhanupoMkI sundara zobhA nirmita ho rahI thii| nAnA prakAra ke mahotsavoMmeM bajAye jAnevAle sundara-sundara nagAr3oMke joradAra zabda jahA~ megha garjanAke 35 samAna jAna par3ate the, aura bijaliyoMkA tiraskAra karanevAlI striyoMke samUhake prakAzase jo virI huI thii| jo hemakozakI zaMkAse usa hemAbhapuromeM praveza kara rahe the aura praveza 1. ka. nikarAlokapravRttAm / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 hemAbhapuryA pravezaH] saptamI lambhaH emAkraSTumAmraphalamAyasyantamaGgasyandilAvaNyavanaM kamA yuvAnam / tadAlokanena tayAvAsamapasArayitumadhijyadhanvanastasmAdayaM dhanvI dhanurAkRSya punarAtatajyametadAtanvanvikRSya mAtrayA patriNaM prAhiNot / pratyagRhNAcca tatraivAvasyAya nAtyAdaravyApAritavAmetarapANinA phalena samaM saMmukhamAgataM saMdezaharamiva caturaM zaram / punarAlIDhazobhinastasyAlokya sAtyaMdhareradharitAkhilacApadharaM cApadaNDAropaNe tadAkarSaNe zaramokSaNe zavyalakSaNe ca lAghavamalaghu citrIyAviSTaH sa yuvA pavitrakumAra- 5 menamatyAdaramyAcata-'ito mitra, naijanyAya cAturyAbasIdadamitro dRDhamitro nAmAtra kSatracUDAmaNiH / vaNiraspRSTam AmraphalaM rasAlaphalam AkraSTuM sva sAskatum AyasyantaM khedamanubhavantam aGgaspandi aGgebhyo'vayavebhyaH kSarata lAvaNyavanaM saundayasalilaM yasya tathAbhUtaM kamapi yuvAnam taruNam / tasya yUna AlokanaM tadAlokanaM tena tadAyAsaM yubakhedam apasArayituM dUra kartum dhandhI dhanurdhAraNanipuNo'yaM jIvakaH adhijyaM samIki dhanuyasya tathAbhUtAta taruNAt dhanuH kodaNDam AkRSya svahaste tvA punaH etaddhanuH 10 AtatajyaM satyaJcam Atanvan vistArayan mAtrayA mAnena 'mAtrA paricchadaM viro mAne'lpe karNabhUSaNe' ivi vizvalocanaH, patriNaM pANaM prAhiNot prajivAya mumocetyarthaH / pratyagRhAcca prasijagrAha ca tatraiva sthAne avasthAya sthito bhUkhA nAtyAdaraM yathA syAttathA vyApAritazcAsau vAmetarapANizceti nArayAdaravyApAritavAmetarapANistena upekSAbhAvena saMcAlita dakSi gapANinA phalena rasAlaphalena samaM sAdha saMmukhaM purastAt AgataM caturaM vidagdhaM saMdezaharamiSa dUtami va zaraM vANam / punaranantaram AloDhena AsanavizeSeNa / / zobhata ityevaMzIlastasya, tasya sAtyaMdhorjIvaMdharasya adharitAH parAjitA akhila cApadharA nikhilakodaNDa- - dharA yasmistat, cApadaNDAropaNe dhanudaMDadhAraNe, tadAkarSaNe tasya sapratyaJcIkaraNe, zaramokSaNe vANatyajane, zaracyalakSaNe ca kakSyavedhane ca aladhu vipulaM lAghavaM kSiprakAritvaM cAturya vA Alokya dRSTvA cinIyAviSTa Azcarya yuktaH sa yuvA enaM pavitrakumAraM jovakam asyAdaraM yathA syAttathA ayAcata yAvate sma-'mitra ! naijena svakIyena nyAyacAturyeNa nyAyavaidagdhyenAvasIdanti nazyanti amitrANi zatravo yasya tathAbhUto na dRDhamitro nAma kSatracUDAmaNinRpatiH bhastIti zeSaH / sasya dRDhaminarUpa sadA sarvadA saMphullaM vikasita karate samaya vivazatAko prApta huI nagarakI striyA~ apane netrarUpI phUloMse jinakI avirAma arcA kara rahI thIM aise jIvandharakumArane vahA~ avirala phUloMse sundara kisI bagIcAmeM praveza kiyA ! aura praveza karate hI unhoMne vahA~ kisI jagaha eka aise yuvakako dekhA jo bAra-bAra calAye hue bANoMse aspRSTa Amake phala ko tor3anekA prayatna kara rahA thA tathA jisake 25 zarIrase lAvaNyarUpI jala jhara rahA thaa| yuvakako dekhanese usakA kheda dUra karane ke lie unhoMne pratyaMcAsahita dhanuSako dhAraNa karanevAle usa yuvAse dhanuSa le liyA / ve dhanuSa calAne meM atyanta kuzala to the hI ataH unhoMne usa dhanupako phirase khIMcakara DorIse sahita kiyA aura alpa prayAsase eka bANa calAyA / unhoMne vahA~ khar3e-khar3e hI sAdhAraNa Adarase calAye hue dAhine hAthase phala ke sAthasAtha sAmane Aye sandezaharake samAna catura bANako vApasa le liyaa| tadanantara AlIr3ha Asanase suzobhita jIvandharasvAmokI dhanurdaNDa ke car3hAne meM, usake khaucanemeM, bANa chor3ane aura lakSya ke vedhane meM samarasa dhanurdhAriyoMko tiraskRta karanevAlI caturAI dekha bahuta bhArI Azcarya se yukta ho usa yudhAne atyadhika Adara ke sAtha jIvandharasvAmIse isa prakAra yAcanA kii| 'he mitra ! yahA~ apane nyAya sambandhI cAturyase zatruoMko duHkho karanevAlA dRDha mitra Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 gadyacintAmaNiH [192 hemAmapurItasya mahiSI sadA saMphullavadananalinA nalinImatizayAnA nArI nalinI nAma / tayoH putrAH sumitradhanamitrAdayaH / teSvavehi mAmapyanyatamam / tAtapAdo'smAkaM paNDitAnatra kodaNDavidyAyAM cirasya vicinoti / tasmAttatra bhadreNa yAtavyam' iti / 162. atha tannirodhena tatheti sudarzanamitraH sumitreNa samaM vrajangandhagajaghaTAmadapari5 malameduragandhava hAni praNihitamauhartikAvadhAritanADikAcchedanatADitapaTahAni prabuddhasAyudhayodhavRnda prArabdhasaMgrAmasAhasakathAnyatidhavalakaJcukoSNoSadhAribhirvAridabhayani gaDhasthitairiva haMsargahotakokSeyakavetradaNDerdaNDanItilatAsaMzrayagumairiva pratihAramahattarairadhiSThitAni kAnicikakSAntarANyatikramya badananalinaM mukhakamalaM yasyAstathAbhUtA nalinoM kamalinIm atizayAnA parAbhavantI nalinI nAma mahiSI kRtAbhiSekA rAjI vartata iti zeSaH / sA ca sa iti to tayoH putrAH sutAH sumitrAzana migrAdayaH santi / 10 teSu sumitrAdiSu mAmapi anyatamam ekam avehi jAnIhi / cirasya cirakAlera asmAkaM tAtapAdo'pi pitApi atrAstrAM kodaNDavidyAyAM dhanurvidyAnAM paNDitAna vicinoti anveSayati / tasmAdatostA nagaryA bhadreNa mavatA yAtavyaM gantavyam' iti / 192. atheti-athAnantaraM tanirodhena tadAgraheNa tatheti --'tathAstu' iti svIkRtya sudarzano mitraM yasya tathAbhUto jIvakaH sumitreNa samaM dRimitrasutena saha prajan gacchan, kAnicikakSAntarANi 25 atikramya mahati maNDape rAjAnam adrAkSIt iti kartRkama kiyA saMbandhaH / atha kakSAntarANi vizeSa yitumAha-gandhAjeti -gandhagajAnAM madanAvimataGga-jAnAM ghaTAyAH samUhasya parimalena saugandhyAtizayena maduraH puSTo gandhavaho vAyuryeSu tAni, praNihiteti-praNihitAH sAvadhAnA ye mauhartikA daivajJAstairavadhArita nizcitaM yan nADikAgchedanaM ghaTikAvimAgastasmin tADitA abhihatAH paTahA DhakkA yeSu tAni, prabuddheti-prabuddhA jAgRtAH sAyudhAH sazastrA ye yodhAH sainikAsteSAM vRndena samUhena prArabdhAH saMgrAma20 sAhasasya raNAvadAnastha kathA yeSu tAni, atidhavale atizukle kaJjakoNISe kUrpAsazirastrANe dharatItyevaM zIlAstaiH vAridAnAM meghAnAM bhayena nigRDhasthitA antarhitasthitAstaiH iMsairiva marAlairiva, gRhItA tA: kauzeyakakSetradaNDAH kRpANavetyaSTayo yaistathAbhUtaiH, daNDanItireva latA ghallI tasyAH saMzrayadamA AzrayaH taravastairiva, pratihAramahattaraiH zreSThapratihAraiH adhiSTitAni sahittAni kAnicit kAnyapi kakSAntarANi kakSAvakAzAna 'antaramavakAzAvadhiparidhAnAntaddhibhedatAdathya' ityamaraH, atikramya vyatItya / atha maNDapasya nAmakA natracUDAmaNi-kSatriyaziromaNi rahatA hai| usakI sadA phUle hue mukhakamalase yukta tathA kamalinIko parAjita karanevAlI nalinI nAmakI strI hai| una donoM ke sumitra tathA dhanamitra Adi aneka putra haiN| mujhe bhI unhIM meM se eka putra smjhie| bahuta samayase hamAre pitAjI yahA~ dhanurvidyAmeM nipuNa vidvAnoMko khoja rahe haiM / isalie Apako unake samIpa calanA caahie| 6162. athAnantara sudarzana yakSake mitra jIvandharasvAmI rAjaputra sumitrake Agrahase 'tathAstu' kaha usake sAtha rAjabhavanakI ora cala par3e aura krama-kramase madamAte hastisamUhake madakI sugandhise jahA~ vAyu vRddhiko prApta ho rahI thI, apane kAryameM sAvadhAna rahanevAle jyotiSiyoM ke dvArA nizcita ghaTIkI samApti honepara jahA~ bherI bajAyI jAtI thI, jAgarUka evaM zastrasampanna yodhAoMke samUhase jinameM saMgrAmakI sAhasapUrNa kathAe~ prArambha kI gayI thIM, , evaM atyanta sapheda cogA aura sAphAko dhAraNa karanevAle ataeva meghoMke bhayase chipakara sthita haMsoMke samAna athavA talavAra aura beMtakI char3Iko dhAraNa karanevAle ataeva daNDanIti 1. ma0 sumitreNa vajan / 2. ma0 yaudha / 3. ma0 atItya / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vRtAntaH ] - saptamo lambhaH 289 bhAsurAnantaratnastambhajRmbhamANaprabhApUrataraGgitahariti rAjalakSmIniHzvAsaparimalena kAlAgurughUmena kavalitodare calitavAravilAsinInRpurarazanAvalayaravavAcAle kSIrodapulina maNDalAkAra vipulavizadazayanazatAkIrNe ghanata raghusRNaghanasAra mRgamadapaTavAsakusuma saurabhamanohAriNi mahati maNDape pANDuraimauktika candropakAdhobhAganivezitasya prAMzupuruSalaGghanIyasya samarotkhAtaripudantidantAracitapAdapIThasya paTTAMzukacchecchuritopavAnasyAcchAcchadukUlapracchadasya nirlipta neka ratna kiraNavisara- 5 parotaparyantasya paryaGkasya madhye sthitaM sAnumatsAnuni sukhasaMniviSTamiva nakharAyuSaM pArzvadRzyamAnena -- vizeSaNAnyAha -- bhAsureti bhAsurA dedIpyamAnA ye'nantaratnastambhA aparimitamaNistambhAsteSAM prabhAyAH kAntyAH pureNa taraGgitAH kallolitA vyAptA iti yAvat harito dizA yasmiMstasmin rAjalakSmyA rAjazriyA nizvAsasyeva mukhamArutasyetra parimalo gandhAtizayo yasya tena kAlAgurudhUmena kRSNAgurucandana dhUmreNa kaMbalitodare vyAptagarne, caliteti calitAnAmitastato gatAnAM vAravilAsinInAM vezyAnAM ye nRpurarazanA 10 valayA maJjIrakamekhalAkaGkaNAsteSAM raveNa zabdena vAcAle zabdAyamAne, kSIrodeti-kSIrodasya payaH pAthodheH pulinamaNDalAkArANi saikatatasadRzAni yAni vipulavizadAni vizAlasvacchAni zayanAni paryaGkAsteSAM zatenAkIrNe vyAse, ghanatareti-- ghusRNaH kuGkumaH, ghanasAraH karpUraH, mRgamadaH kastUrI, paTavAsaH sugandhicUrNam, kusumAni puSpANi eSAM sarveSAM indraH ghanataraM niviSTataraM yad ghusaNAdInAM sauramaM saugandhyaM tena mano haratItyevaM zolastasmin mahati vizAle maNDape AsthAnAspade / atha rAzI vizeSaNAnyAha -- pANDureti-- 15 pANDurasya zuklasya mauktikacandropakasya muktAphalamaya vitAnasyAdhomAge nivezitasya sthApitasya prAMzupuruSeNa sUta puruSeNa laGghanIyasya samatikramaNIyasya samare yuddhe utkhAtA utpATitA ye ripudantidantA vairivAraNaradanAstairacitaM pAdapIThaM caraNAsanaM yasya tasya, pAMzukasya kSaumavastrasya cchedena khaNDenacchuritaM prAvRtamupadhAnaM yasya tasya, acchAcchasya atisvacchasya tukUlasya kSaumasya pracchada uttaracchado yasya tasya, nirliptAni niHsthUtAni yAni naikaralAni vividhamANikyAni teSAM kiraNavisareNa razmisamUhena parito 20 vyAsaH paryantaH pArzvapradezo yasya tathAbhUtasya paryaGkasya pazyaGkasya madhye sthitaM vidyamAnam, ataeva sAnumataH parvatasya sAnu zikharaM tasmin sukhasaMniviSTaM sukhena vidyamAnaM nakharAyudhamiva siMhamiva, 1. ma0 pANDara | 37 rUpI latA ke Azraya vRkSoM ke samAna bar3e-bar3e dvArapAloMse jo yukta the aise kitanI ho kakSAoMke antarAlako lA~ghakara usa mahAmaNDapameM jA pahu~ce jahA~ ki dedIpyamAna ananta ratnoMke khambhoMkI bar3hatI huI kAntike pUrase dizAe~ laharA rahIM thIM / jahA~ rAjalakSmIkezavAsI- 25 cchavAsa ke samAna sugandhita kAlAguruke dhUpase madhyabhAga vyApta ho rahA thaa| calatI huI vezyAoMke nUpUra, karadhanI aura cUr3iyoMko jhanakAra se jo zabdAyamAna thaa| kSIrasAgara ke taTake samAna vizAla evaM sapheda saikar3oM zayyAoMse jo vyApta thA / tathA atyadhika kezara-kapUrakastUrI- paTavAsa aura phUloMkI sugandhise jo manako haraNa karanevAlA thA usa mahAmaNDapameM jo sapheda motiyoMke caMdovAke nIce rakhA huA thA, jo kisI U~ce puruSake dvArA lA~ghane ke yogya thA, jisake paira rakhanekI caukiyA~ yuddha meM ukhAr3e hue zatruoM ke hAthI dA~ta se nirmita thIM, jisapara rakhI takiyA~ rezamI vastrake khaNDoMse vyApta thIM, jisapara atyanta svaccha rezamakA caddara bichA huA thA, aura lage hue, aneka ratnoMkI kiraNoM ke samUhase jisakA samIpavartI pradeza vyApta ho rahA thA aise paryakake madhya meM sthita usa rAjAko dekhA ki jo parvata ke zikharapara sukhase baiThe hue siMha ke samAna jAna par3atA thaa| pAsa meM rakhe hue padmarAga maNi 30 35 . Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 gadhacintAmaNiH [ 192 hemAmapurIpadmarAgamukureNa raviNevodayaniyogaprArthanAgatenopAsyamAnamantikasthitamaNistambhasaMkrAntapratibimbamiSAdanimeSairivAvanitalAspazipadairAsevyamAnam, parAkrameNevotpAditam, sAhaseneva saMnivezitam, avaSTambhenevodbhAvitam, mahAsattvatayeva nirvatitam, darpamiva gRhotadeham, utsAhamiva rAzIkRtaM rAjAnamadrAkSot / 5 193. tadanu ca dRDhamitramahArAjo'pi sumitraniveditakumAracApAcAryakazravaNena praguNitasaMbhramaH sAkRtamenaM samAlokya 'kebalatve'pyakevalapuruSatAmasya vapuravarNa varNayati' ityantazcintayaMstatprakoSThapratiSThitajyAghAtarekhAdvayasauSThavAtizayena kASThAgatazaMbharazcApabhRtAmayaM bhUbhRditi saMbhAvayan 'asaMbhavibhayadAgamanasya phalamanubhavantu mama putrAH / sumitrAdyantevAsibhiH sama tadgamayanna pAidRzyamAnena nikaTAvalokyamAnena panarAgamukureNa lohitAbhamaNimukarundena udayaniyogasya prArthanAyai 10 Agatastena raviNA sUryaNa upAsyamAnamitra sevyamAnamiva, antikasthiteSu nikaTasthiteSu maNistambheSu saMkrAntAni pratiphalitAni yAni prativimvAni teSAM miSAd vyAjAt avanitalApasiM bhUtalAsparzi padaM yeSAM tathA taiH animiSaiH devaiH AsevyamAnamiva, parAkrameNa zauryeNa utpAditamiva racitamica, sAhasena bhavadAnena saMnivezita miva saMsthApitamiva, avaSTambhena balena udbhAvitamiva prakaTitabhiva, mahAsaravatayA mahAzakayA nirvatitamiva racitamiva, gRhIta dehaM tazarIraM dapaMmiva garvamiva, rAzIkRtaM pujIkRtam utsAha. 15 miva rAjAnam dRDhamitram adrAkSIt / 6163. tadanu ceti-tadanu ca tadanantaraM ca sumitreNa svaputreNa niveditaM kumArasya jIvaMdharasya yat cApAcAryakaM dhanurvidyAgurutvaM tasya zravaNena samAkarNanena praguNitaH pracurIbhUtaH saMbhramaH samAdaro yasya tathAbhUtaH san enaM sAkUtaM sAbhiprAyaM samAlokya dRSTvA 'asya vapuH zarIra kevalatve'piekAtvei'pi na kaMvala puruSa itya kevala puruSassasya mAvastAm bhanekapuruSayuktatA pakSe'sAdhAraNapuruSatAM ca avarNa nirakSaraM 20 varNayati prakaTayati' itIstham antazcetasi cintayan vicArayan tasya kumArasya prakoSTa maNibandhoparitanapradeze pratiSThitaM vidyamAnaM yad jyAghAtasya pratyaJcAvAtasya rekhAdvayaM lekhAyugalaM tasya sauSThavAtizayena saundaryAtizayena kASTAgatazcaramasImAnaM prAptaH zaM maraH sukhasamUho yasya tathAbhUtaH san 'prayaM cApabhRtAM dhanurdhAriNAm bhUbhRt svAmI' iti saMbhAvayan satkurvan , 'asaMbhava pratarkitopasthitaM yad mavadAgamanaM tasya phalaM mama putrA anubhavantu prApnuvantu / sattasmAt sumitrAdhanasevAsibhiH bhumitrAdichAnnaiH samaM sArdham kAnicit 25 nirmita daNase jo aisA jAna par3atA thA mAno udaya kAlameM honevAlI prArthanAke lie Agata sUrya hI usakI upAsanA kara rahA ho| samIpameM sthita maNimaya khambhoM meM par3ate hue prati vimbake bahAne jo aisA jAna par3atA thA mAno pRthvItalakA sparza nahIM karanevAle pairoMse yukta deva hI usakI sevA kara rahe hoN| jo parAkramase hI mAno utpanna huA thA, sAhasase hI mAno yukta thA, avalambanase hI mAno udAcita thA, mahAzaktise hI mAno racA gayA 30 thA / jo mAno zarIradhArI AhaMkAra hI thA aura puMjIkRta mAno utsAha hI thaa| 6163. tadanantara sumitrake dvArA nivedita kumArake dhanurviSayaka pANDityake sunanese jinakA Adara kaI guNA bar3ha gayA thA aise dRr3hamitra mahArAja bhI khAsa abhiprAyapUrvaka kumArako dekha mana-hI-mana vicAra karane lage ki inakA zarIra eka honepara bhI cupacApa kaha rahA hai ki 'yaha kevala puruSa nahIM haiM-sAdhAraNa manuSya nahIM haiN| kumArakI kohaniyoMse aura kucha nIceke bhAgapara sthita pratyaMcAke AghAtakI do rekhAoMkI sundaratA dekhanese mahArAja ke sukhakA bhAra apanI carama sImApara pahu~ca gayA aura ve samajhane lage ki 'yaha dhanurdhAriyoMkA rAjA hai| dRr3hamitra mahArAjane jIvandharakumArase yaha kahate hue bahuta bhArI prArthanA kI Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmajAnakAmak itinath - vRttAntaH saptamo lambhaH 29 // hAni kAnicidavandhyAmimAM tanotu vasuMdharAM bhavAn' iti sAtyaMdharimatucchamupacchandayAmAsa / 164. athaivamatyulbaNadharaNopatinibandhena bandhupriyatayA ca kRtAvasthitergandharvadattApateH katiSu ca dineSu helayA tatra vilayaM gateSu, sumitrAdirAjaputreSvapyastrakovidAtkumArAdadhigatazastre. tarasamastazAstreSu jAteSu, kadAcana dhAtropatiH putrANAM karirathaturagAyudhaviSayavividhapATaveSvapratibhaTatAM tattat karmaNyalaMkA~NairatyAdRtAmatyAhitastimitacakSuHprekSamANaH prItiprAgbhArapAraMgataH 'kumAra, 5 bhavadanugrahAdadyAhamasmi putravAn / putrI nazcApAcAryasya bhAryeti niyamitA naimittikaitribaddhana kSAtradharmeNaiva bhavatA patimatI bhUyAt' iti bhUyo bhUyo'pi prArthayAmAsa / pArthivakumAro'pi tadIyA katipayAni ahAni dinAni gamayan bhavAn imAM vasundharAm avandhyAM saphalo tanotu karotu ittItthaM sAtyaM dhari jIvaMdharam atuccha prabhUtaM yathA syAttathA upacchandayAmAsa prArthanayAnukUlayAmAsa / 124. athaiva miti-athAnantaram evamanena prakAreNa bhatyulbaNazvAsI dharaNopattinirbandhazceti 10 bhatyurupaNadharaNIpaninirbandhastena prabhUtabhUpatyAgraheNa bandhupriyatayA ca kRtAvasthiteH vihitAvasthAnasya tasya gandharvadattApateH katiSu ca dineSu katipayavAsareSu helayAnAyAsena tatra dRDhamitrarAja vAnyA vilayaM gatapu prApteSu sAmu sumitrAdirAjapuobapi astrakovidAta zastravizAradAt kumArAt adhigatAni vijJAsAni zasnetarANi samasta zAstrANi yaistathAbhUteSu jAteSu satsu kadAcana kasminnapi kAle dhAtrIpatI rAjA putrANAM karirabhanusgAyudhaviSayavividhapATaveSu gajasyandanahayArohaNazastraviSayanakavidhavaidagdhyeSu taptakarmaNi 15 tattakAryeSu alaMkamaNiH nipuNaiH asyAhatAm apratibhAtAmasamAnatAm asyAhitena atyAzcaryeNa stimite nizcale cakSuSo yasya tathAbhUnaH san prekSamANo vilokamAnaH prItimAgamArasya prItisamUhasya pAraMgataH caramasammAna prAptaH 'kumAra ! bhavato'nugrahastasmAd bhavatkRtopakArAt ayAham putravAn asmi / no'smAkaM putrI cApAcAryasya dhanurvidyAniSNAtasya bhAryA bhaviSyati, iti naimittikanimitajJAnibhiniyamitA nizcitA gAyaDhena zarIradhAriNA kSAtradharmeNeva bhavatA patimatI bhUyAt bhavatu' itItthaM bhUyo bhUyo'pi 20 punaHpunarapi prArthayAmAsa / pArthivakumAro'pi satyaM dharamahopAlaputro'pi tadIyArthitayA tatprArthanayA tadarthastra takAryasya tathAbhavitavyatayA ca divye zreSThe muhUrte pUrtimantaM pUrNamAnandaM harSa vimati pUrtimadAnandabhRt ki hamAre putra Apake isa asaMbhAvya AgamanakA phala prApta kreN| Ae sumitra Adi vidyA. thiyoMke sAtha kucha dina vyatIta karate hue isa pRthvIko sArthaka kreN| 6194. athAnantara rAjAke isa prakAra ke bahuta bhArI Agraise andhupriya hone ke kAraNa 25 jIvandharasvAmI vahA~ rahane lge| unake vahA~ rahate hue jaba anAyAsa hI aneka dina vyatIta ho gaye aura sumitra Adi rAjaputra jaba astravidyAke paNDina jovandharakumArase astra tathA anya samasta zAstroko sIkha cuke taba kisI samaya rAjAne atyanta nizcala netroMse dekhA ki hamAre putra hAthI, ghor3A tathA sthakI savArI aura zastraviSayaka nAnA prakArakI caturAiyoM meM asAdhAraNatako prApta ho gaye haiN| aisI asAdhAraNatAko jisakA ki tattad 30 viSayoMke jJAtA manuSya atyanta Adara karate haiN| dekhate-dekhate protikI parama sImAko prApta ho jIvandharakumArase bAra-yAra yahI prArthanA karane lage ki "he kumAra ! Apake anugrahase maiM Aja putravAn huA huuN| 'hamArI putrI cApAcArya-dhaburvidyAke AcAryako strI hogI' aisA nimittajJAniyoMne kaha rakhA hai| so vaha zarIradhArI kSAtradharmake samAna Apase / patimatI ho-Apa use svIkRta kreN"| 1. ka0 kha0 ga. vilamba gate Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 gayacintAmaNiH thitayA tadarthasya tathAbhavitavyatayA ca divye muharte pUrtimadAnandabhUtA mahIbhatA svavibhavasya svavaibhavasya sutAnurAgasyApyanuguNasaMvidhA puraHsaraM vidhivadatisRSTAM tadaGgayaSTisaMsparzanapunarukta cakAsadaviralakanakAbharaNojjvalAM kanakamAlAmanaghaguNabhUSaNo dvijahUyamAnapavanasakhasAkSikaM pariNinAya / 6155. iti zrImadvAdIbhasiMhasUriviracite gadyacintAmaNI kanakamAlAlambho 105 . nAma saptamo lammaH / sena mahIbhRtA rAjJA dRhamitreNa svavimanasya nijasaMpatteH svamavasya nijasAmayasya sutAnurAgasyApi anuguNasaMvidhApurassaramanukUlasAmagrIsahitaM yathA syAttathA vidhivat yathAvidhi atisRSTA dattAm tadAyaTayAstaccharIrayaSTayAH saMsparzanena punarutaM yathA syAttathA cakAsanti zobhamAnAni yAni aviralakanakAmaraNAni nirantarasuvarNAlaGkaraNAni tairujAvalo jhobhinIm kanakamAlAM tamAma putrIm, anaghaguNA evaM nizeSaguNA evaM 10 bhUSaNAni yasya tathAbhUto'yaM jIvakaH dvijaiviprehUMyamAnaH pacanasakhaH sAkSI yasmin karmaNi yathA syAtathA pariNinAya udvod| 6195. iti zrImahAdAnasiMhasUriviracite gadyacintAmaNI kanakamAlAlammo nAma saptamo sambhaH / nidApa guNarUpI AbhUSaNoM ko dhAraNa karanevAle rAjakumAra-jIvandharasvAmI bhI usa 15 kanyAko cAhate the athavA usa kAryakI bhavitavyatA hI aisI thI isalie unhoMne divya muhUrta meM pUrNa Anandako dhAraNa karanevAle rAjA dRr3ha mitrake dvArA apanI sAmarthya, apane aizvarya aura putrIke anurAgake anurUpa sAmagrIke sAtha-sAtha vidhipUrvaka dI huI usa kanakamAlAko ki jo zarIrayaSTike sparzase camakate hue svarNamaya AbhUSaNoMse atyanta ujjvala jAna par3atI thI, brAhmaNoM ke dvArA homo huI agnikI sAkSIpUrvaka vivaahaa|| 206:95, isaprakAra zrImadAdImasiMhamUrike dvArA biracita gadyacintAmaNimeM kanakamAlAlambha nAmakA sAtavA~ lambha samApta hubhA // 7 // .-.-.- - . .. 1. ma0 bhavitavyatayA dinthe / 2. ka0 ga0 saMvidhAnapurassaram / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo lambhaH 6 196. atha tAmavyAja ramaNIyAM garuDavegasutAramaNaH pANIkRtya pANigRhotIM gRhItAtimAtratrIDArgalAM nirargalamavagAhitumapragalbhaH svairAvagAhana vidhAyivividhopakramavizRGkhalIkRtamadanamadAndhagandhasindhurastroTitatra pApariSAmapratIpaH samatragAhya tasyAH praNayakalahe dAsyena prakRtisthitApAsyabhAvena ca suciramarIramata | $ 127 evamadhikAbhirAmA rAmAmavirAmaM ramayatastasya sAhAyyaM saMpAdayitumiva gADhAyAM zaradi, sAtyaMdharAviva satkavibhiH sAtizayaprakAze sati candramasi saMmArjati dRDhasamyaktva iva jaDasaMparkasamA gata sanmArga kalaGkapaGkaM pataGge, kavacaharadAraka iva nirastanIradAvasthe sati tArakAva$ 116. atheti--- atha pariNayanAnantaram garuDavegasutAyA gandharvadattAyA ramago ballabho jIvaH avyAjaramaNIyAM svabhAtrasundarI tAM pANigRhItI pANIkRtya vivAhya gRhIto'GgIkRto'timAtraM brIDAgaMlo 10 jApariyo yayA tAM kanakamAlA nisargakaM niSpratibandhaM yathA syAttathA avagAhituM samupabhoktum apragalmor3asamarthaH san svairAvagAhanasya svacchandropabhogasya vidhAyino ye vividhA upakramA nAnopAyAstairvizRGkhalIkRtaH svacchandrIkRto yo madana evaM sAra eva madAndhagandhasindhuro mattamataGgajastena troTitaH khaNDitakha pAparigho lajjAgaMlI svAstathAbhUtAm apratIpo'nukUlaH samavagAhya pravizya samupabhujyeti yAvat tasyAH kanakamAlAyAH praNayakalahaM dAsyena prakRtisthitau svabhAvasthitau upAsyabhAvena ca svAmibhAvena ca suciram 15 zarIramat ramayAmAsa / 197. emivati[ evamanena prakAraMNa adhikAbhirAmAmatisundarI rAmAM ramaNIm avirAmaM nirantaram ramayataH krIDayataH tasya jIvadharasya sAhAyyaM saMpAdayitumiva kartumiva zaradi zarahato gADhAyAM satyAm, sAtyaMdharAviva jIvaMdhara iva candramasi zazini sarakatribhiH nakSatrazukraprahaiH pakSe sAdhukavibhiH sAtizayaH pracuraH prakAza yasya tathAbhUte sati dRDhasamyaktve paramAvagADhasamyagdarzana iva patane sUrya 20 DaLayorabhedAt jalasaMparkeNa samAgataH saMprAptaH sanmArge samIcInamArge yaH kalaGkapaGkaH kaGkakartumastaM pakSa jaDasaMparkeNa mujanasaMprayogeNa samAgato yA sanmArge jainamArge kalaGkaH paGka iva taM saMmArjati sati dUre kurbati ti, kacaharazrAsau dArakazceti kavacaharadArakastasminniva varmadhAraNayogyAvasthApanabAlaka va tArakA6166. athAnantara garuDavega vidyAdharakI putrI - gandharvadattA ke pati jIvandharakumAra usa svabhAva sundarI kanakamAlA kanyAko vivAha kara cira kAla taka use ramaNa karAte 25 rahe / prArambha meM usane atyadhika lajjArUpI argelako grahaNa kara rakhA thA ataH svatantratApUrvaka anragAna karanemeM samartha nahIM ho sake / parantu svatantratApUrvaka avagAhana karAnevAle nAnA upAyoM se zrRMkhalA rahita kiye hue kAmarUpI mahamAte gandhahastIne jaba usake lajjArUpI argalako tor3a DAlA taba anukUla ho usakA acchI taraha avagAhana karane lage / kalaha ke samaya dAsa mAvase aura prakRtistha rahanepara upAsya bhAvase - svAmI rUpase usakA 30 upabhoga karate the / praNaya 6 167. isa prakAra atyadhika sundarI strIko ramaNa karAte hue jIvandharakumAra kI sahAyatA karane ke lie hI mAno praur3ha zarada Rtu A pahu~cI / uttama kaviyoMse jIvandharakumArake samAna candramA sAtizaya prakAzase yukta ho gyaa| jisa prakAra dRDha samyagdarzana jar3a - mUrkha manuSyoM ke saMparka se Agata sanmArga - samIcIna mArga ke kalekarUpa paMkako vo 35 DAlatA hai usI prakAra sUrya jar3a-jala ke samparka se Agata sanmArga- samIcIna mArga athavA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. gadyacintAmaNiH [ 197 jIbaMdharasya srmani, sujanahRdaya ina nirmalobhavati hadanivahe, navayauvanasaboDayoSijjadhanAnIva pulinAni zanai:zanaiH pradarzayantoSu nadoSu, arAjavati rASTra iva madhupapeTakAkrAnte kusumitaviTapini, galitayogyakAle zailUSa iva nartanaM tyajati nartanapriye, mAninIjanama vAcamupalabdhuM yogyAM kurvasviva nikAmaM kUjatsu kokileSu, bhAsvatsUryakiraNagurupAdabhaktyA bhavyamanasova sphAravikAsini padmasarasi, zarada5 vitakusumazare marudupetamarutsakha iva durutsahapratApini, nAtizItaloSNaH surAja ceSTitarivAbhISTaH varamani nabhasi nirastA dRrIkRtA nIradAnAM mevAnAm avasthA sattvaM yasmistasminniva pakSe nirastA dUrIkRtA nIradA dantarahitAvasthA yena tathAbhUta, sujanahRdaya iva sajanacetasIva hRdanivahe taDAgasamUha nirmalIbhavati svacchImavati pakSe'pagatakAlupye sati, nadI tasmiAM naI paurana nUtanAyeka saboDa:: palajjA yA yoSitasta haNyastAsAM javanAnIva nitamvasthalAnIva zanaiH zanaiH pulinAni taTAni pradarzayantISu prakaTayantIpu 10 satISu, arAjavati rAjarahite rASTra iva deza iva kusumitaviTapini puSpitapAdape mathupAna bhramarANAM pakSe madyapAyinA peTakena samUhenAkAnta vyApte sati, galito nirgato yogyakAlo'havisaro yasya tathAbhUte zailUSa ina naTa iva nartanapriye mayUre natanaM nRtyaM tyajati sati, kophileSu pikeSu mAninIjanasya strIjanasya maJjavAcaM manoharavAgIm upalabdhuM prAptuM yogyAM guNanikAm abhyAsamityarthaH 'yogyA' guNamikAbhyAsaH' iti dhanaMjayaH, kutsviva nikAmamatyantaM kUjatsu zabdaM kurvANaSu, mAsvanto dedIpyamAnA ye sUryakiraNAH kirnnmaali| 15 kiraNAsta gurupAdA gurucaraNA itheti bhAsvasUryakiraNagurupAdAsteSAM bhaktyA sevanena pasarasi kamalAkare manyamanasova manyajanacetasIca mphAravikAsini skAramatyartha vikasatItyevaMzolastathAbhUte praphulle pradRSTe ca sati bhavyamanAkSe mAstsUryakiraNA iva gurupAdA nimranyacaraNAsteSAM manayA gADhAnurAgaNepti samAsI jJeyaH, zaradA zarahatunAnvitaH sahitaH kusumazaraH kAmastasmin maruDupetaH pavanopetazcAsau marutsakhazceti yanizceti tasminiva durussahaM yathA syAttathA matapatItyevaMzIlastasmin sati bhathavA durutsahapratApo vidyata 20 yasya tathAbhUte sati, surAjaceSTitariva sunRpaceSTitairiva nAtizItaloppo tizAntAzAntaH pakSe nAti ziziroSNaiH abhISTairanukUlaiH kazipubhirbhojanAcchAdanaH nikAmamasyanta kAmamabhilaSitaM dadAtIti kAmadAyI sa AkAzake kalaMkarUpa paMkako dhone lgaa| kavacako dhAraNa karanevAlA bAlaka jisa prakAra nIradAvasthA-dA~tarahita avasthAko dUra kara detA hai, usI prakAra AkAzane bhI nAradA vasthA-mevoMkI sthitiko dUra kara diyaa| tAlAboMke samUha sajjanAMke hRdayake samAna nirmala | 25 ho gye| jisa prakAra, nava-yauvanase lajIlI striyA~ dhIre-dhIre apane nitambasthala prakaTa karatI haiM usI prakAra nadiyA~ bhI dhIre-dhIre apane taTa prakaTa karane lgii| jisa prakAra samIcIna rAjAse rahita rASTra madhupapeTaka-madyapAyI logoMke samUhase AkrAnta rahanA hai, usI prakAra phUloMse vyApta vRkSa madhupapeTaka-bhramarasamUhase vyApta ho utthe| jisa para:: nRtya ke yogya samaya nikala jAnepara naTa nRtya ko chor3a detA hai usI prakAra nRtyake yogya varSAkA. 30 samaya nikala jAnepara mayUrane nRtya chor3a diyaa| koyale atyadhika zabda karane lagI jisase ve aisI jAna par3atI thIM mAno mAnavatI striyoM ke manohara vacana prApta karaneke lie acche vacana bolane kA abhyAsa hI kara rahI thiiN| jisa prakAra guruoMke caraNoMkI bhaktise bhavya jIvoMkA mana atyadhika khila uThatA hai usI prakAra dedIpyamAna sUryakI kiraNoMkI bhaktise kamala sarovara atyadhika khila utthe| jisa prakAra vAyuse sahita agni asahanIya pratApa35 tejase yukta ho jAtI hai usI prakAra zarad Rtuse sahita kAmadeva asahanIya pratApase yukta ho gayA / usa zarad Rtuke Anepara uttama rAjAko ceSTAoMke samAna na atyanta zAnta aura Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanakamAlayA sai sukhopabhogaH] aSTamo lammaH kazipubhinikAmaM kAmadAyikAmadevasadAtana samArAdhanalampaTayostayodampatyoranukSaNaM sAbhogatAM bhajati saMbhogajAte, jAtu svapnAvalokitasvAmiviyogazokapAkkAcizchaTAhaDhagADhamUrchAkAntAM kAntAm 'bhIru kimasthAne kAtaryeNa / ko nAma kRzodari, tvAM pratArya prayAtuM prkmte| mugdhe, kimevaM mAM dagdhahRdayamanidAnamAtanoSi / surAGganAmapi surApekSiNI kulInopekSiNI ceyamasatoti tavAnabadyakaTAkSavikSepaparyAyadurupalambhasaMpatsaMbhAropalambhadurlalitamasmanmanaH sutarAmavahelayati; 5 kimutAparA taruNIm : tataH kathamanyatra gatasya me saprANatA / prANasame, prANavinA ko nAma cAsau kAmadevazca tasya sadAtanaM zAzvatikaM yat samArAdhanaM sevanaM tasmin lampaTayoH saMsaktayostayoH jAyA ca panizcevi dampatI tayoH 'jAyAyA jambhAvo dambhAva vA nipAtyata' iti vArtikena jAyAsthAne dambhAko nipAtitaH kanakamAlAjIvaMdharayoH saMbhogajAte saMmogasamUhe anukSaNaM samaya samaye sAbhogatA vistAraM majati prApnuvati sati, jAtu kadAcit svapne svApe'valokitI dRSTo yaH svAmiviyogo ballamavipralambhastena 10 yaH zokapAvakaH zokAgnistasyAdhiSAM bAlAnAM chayyA samahenArUDhA prAptA yA gADhamurchA tayAkrAntA yuktAM kAntAM kanakamALA 'bhIra ! he bhayazole ! asthAne kAtaryeNa dainyena kim ? kRzodari san dari ! svAM pratAyaM vaJcayitvA ko nAma prathAtuM gantumIhate ceSTate / mugdhe ! sundari ! makheM ! ghA evamanena prakAreNa mAm anidAnamakAragam dagdhahRdayaM duHkhitam atanoSi karoSi / tava bhavatyAH, anavadyo nirduSTaH kaTAkSa vikSepa eva paryAyo yasya tathAbhato yo durupalambhasaMpatsaMbhAro durlamasaMpattisamUhastasyopalambhana durlalitaM gava- 15 viziSTam asmanmano maccittaM surAGganAmapi devAGganAmapi surApekSiNI surAM madirAmapekSata iti pakSe surI devamapezata itizIlA, kulInopakSiNI kule bhavaH kulIno yogyavaMzomavastamupezata iti pakSe ko pRthivyA lInaH sthitastamupezata ityevaMzIlA ca, iyaM surAGganA asatI kulA pksse'vidymaan| itItthaM sutarAmatsyantam avahelayati upekSitAM karoti / aparAmanyAM taruNI yuvatIM kimuta / tattastasmAtkAraNAt anyatra gatasya khAM syAvAnyanna gatasya me sapANatA prANaiH sahita iti saprANastasya bhAvaH saprANatA jIvitvaM 20 na atyanta ugra ( pakSa meM na atyanta zItala aura na atyanta garama ) icchAnurUpa bhojana tathA vastrAdise. manorathoMko pUrNa karanevAle kAmadevako sadAkAlika ArAdhanAke lampaTa una donoM dampatiyoMke bhogoMkA samUha jaba pratikSaNa vistArako prApta ho rahA thA taba kisI samaya svapnameM dikhe hue svAmIke viyogajanya jhokarUpI agnikI jvAlAoMke samUhase utpanna atyadhika mUchIse yukta kAntAko dekha jIvandharakumAra use isa prakAra sAntvanA 25 dene lage-he bhIma ! asthAnameM bhaya karanese kyA lAbha hai ? he kRzodari ! tumheM chalakara jAneke lie kauna samartha hai ? bholI ! kyoM isa taraha mujhe akAraNa hI dagdha hRdaya kara rahI ho ? tumhAre nirdoSa kaTAkSavizparUpa durlabha sampattikA samUha prApta honese asta-vyasta huA hamArA mana 'yaha surApekSiNI-surA arthAt madirAkI apekSA rakhatI hai aura kulInopekSiNI una kulIna manuSyakI upekSA rakhatI hai a: asatI hai ( pakSa meM mugApekSiNI-devoMkI apekSA 30 rakhatI hai aura krulInopekSiNI-pRthvIpara sthita manuSyoMkI upekSA rakhatI hai)-aisA vicArakara sugaMganA-devIkI bhI atyanta upekSA karatA hai phira dUsarI taruNIko to bAta hI kyA hai ? dUsarI jagaha jAnepara maiM jIvita kaise raha sakatA hU~ ? he prANasame ! prANoMke binA 1. ka0 kha0 ga0 sanAtana / 2. ka0 kha0 ga. durlalitam-garvaviziSTam (Ti. ) / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 gadhacintAmaNiH [ 197 jIvaMdharasya - jagati sajIvaH syAt / ' iti samAzvAsayantaM jIvakakumAraM sAdaramupasRtya racitalIlAJjalirunnidrazatapatrAtizAyivaktrA kAcana dhAtrI sAhityamevaM pravartayAmAsa giram-'ayi kumAra, gosarga evAhamAyudhazramazAlAmabhipatantI tatra svapanta kamapi bhavantameva vibhAvya praNayakalahavyAjaprasaja duddAmamanyubharaparAcInAM bhartRdArikAmanAdRtya 'kimatrAzAyaSTa kumAraH ityanuzayAviSTA tatkSaNa 5 eva tasmAtpratinivRtya vatsAmimAM bhartsayituM satvaramupasarAmi / dRzyate bhavAnatra 1 sarvathA sAdRzyabhrasasaMvidhAjecaturaH sa kumAraH kaH syAt / ' iti / 168. kanakamAlAyito'pyanavasitabacasyeva tasyAmAvibhaMvadanujaviSayAdhyAna: 'ko nAma sukRtisulabhasukRtodayaM samayaM vinizci noti / nabhazca rAghozasutopadezena nandAdayaH krimAgataH / sA katham / prANasame ! he prANanulye ! jagati prANera subhirvinA ko nAma sajIva: syAt / ' iti samAzvAsayantaM 10 sAntramA dadataM jIvakakumAraM sAdaraM savinayam upasRtya tasya samIpamAgatya racitA kRtA lolAjali yayA tathAbhUtA baddhahastapurA unnidrazatapatrAtizAyi vikasitAravindapramabhaci vastraM mukhaM yasyAstathAbhUtA kAcana dhAtrI sAtyAhitaM sAzcayam evaM giraM vANI pravartayAmAsa--'ayi kumAra ! golaga evaM pratyUSa evAham AyudhazramazAlA zastrAbhyAsamavanam abhipatantI gacchantI tantra svAntaM zayAnaM kamapi yudhAnaM bhavansameva vibhAvya nizcitya praNayakalahanyAjena kRtrimakalahakapaTena prasajan ya uddAmamanyubhara utkaTakodhamarastena 15 parAdhInaraM vimugvAM bhartRdArikAM rAjaputrIm anAratya "f kumAro'trAyudhaznamazAlAparisare'zayiSTa zayanaM cakAra' iti hetoH anuzayAtriSTA pazcAttApayuktA tarakSaNa eva taskAla eva tasmAsyAnAt pratinivRtya imAM bamAM duhitaraM mAsaMyituM tarjayitum upasarAmi | bhavAn atra dRzyate vilokyate / sarvathAsAdRzyasya sarvaprakArasamAnatAyA bhramasya saMzayasya saMvidhAne karaNe caturo vidagdhaH sa kaH kumAraH syAt / iti / 158. kanakamAleti-kanakamAlAdayitIzI jIvaMdharo'pi tasyAM dhAbhyAm anavasitamapUrNa 20 baco yasyAstathAbhUtAyAM satyAmeva Avirmavat prakaTIbhavat anujaviSayAdhyAnaM nandAyasmaraNaM yasya tathAbhUto mavan 'sukRpayA sulabhaH sukRtodayaH puNyodayo yasmistathAbhUtaM samayaM kAlaM ko nAma vinizcinoti nirdhArayati / namazra rAdhIzastha garuDavegasya sutAyA gandharvadattAyA upadezena kiM nandAya AgataH / hi yataH - - .. . .. .- -- saMsArameM jIvita kauna raha sakatA hai ? isa prakAra jisa samaya jIvandharakumAra kanakamAlAko sAntvanA de rahe the usI samaya lIlApUrvaka hAtha jor3e huI tathA khile hue kamalako parAjita karanevAle makhase yakta koI dhAya Adarake sAtha unake pAsa Akara Azcarya sahita isa prakAra gholI-aye kumAra ! prAtaH kAla ke samaya maiM AyudhazAlAke sammukha A rahI thI ki vahA~ sote hue kisI puruSako Apa ho samajha meM AzcaryameM par3a gyii| maiMne socA ki praNaya-kalaha ke bahAne upasthita totra krodhake bhArase parAGmukha rAjaputrIko anAdRta kara kumAra kyA yahA~ soye haiM ? maiM usI kSaNa bahA~se lauTakara isa baccIko DA~Tane ke lie bar3I zIghratAse yahA~ A rahI 30 huuN| parantu Apa yahA~ dikhAI de rahe haiN| sahazatAkA bhrama utpanna karane meM catura vaha kumAra kauna ho sakatA hai ? 6168, dhAyake vacana samApta nahIM ho pAye the ki choTe bhAI kA dhyAna karate hue jIvandharasvAmI bhI manameM isa prakAra vicAra karane lage-puNyAtmA janoM ko sulabha puNyake udayase sahita samayakA kauna nizcaya kara sakatA hai ? kyA vidyAdhararAjako putrI gandharvadattA JioPhoto 1.ma. dhAtrI samAsAdya / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. jayApana milApaH ] aSTamI lambhaH na: samastamimamudantaM hastAmalakavatstravidyAmukhena jAnote' ityevaM manasA vitakaM vapuSA apitatanamahaM padbhyAM tatra prayANaM ca pratyapadyata / pratyadRzyata ca tatraiva zatraguganikAzAlAyAmahapUrvikopa sadanuvaramukhAvagatapUrvajAbhyAgamatayA gIrvANatAM prApta iva harSAyo nandADhyaH / 193. tatazca harSaprakarSaparavazaGkhaSIkasatvarakRtAbhyutthAnamAnandAzrujaladhArAvarjanapura:sara vikasvaranetrazatapatraviracitAbhyarcanamadhikabhaktyA pAdayoH praNamantaM prazrayazreSThaM nijakaniSTha- hai makhilaguNajyeSTo'yaM gandhAkaTagUnu ratyutkaTAnandabharadurvahataye va prasatarapUrvazarIraH premacalitakaratalAbhyAmaticapalamutyApya gADhAzleSeNa viveka DhAnAmadvainabuddhimAbadhnannanekAnehasaM hazyani saragandharvadattA stravidyAmurakhena svakIya vidyAprabhAveNa nA'smAkam imam udantaM vRttAntaM hastAmalakavata karata sthApitadhAtakIphalamiya jAiye vita manasaH bakarI ipistanamahaM prakaTitaromAJcaM pajhyA caraNAbhyAM tana prayANaM va pratyapadyata strIcakre / pratyadRzyata ca pratidRSTazca tatraiva pUrvokAyAmeva zastrANA- 10 mAyudhAnAM guNanikAbhyAsastasya zAlA tasyAm ahaMpUrvijJApasIdanto nikaTamAgacchanto aM'nacarAH seva kAraleSAM mukhAdavagato vijJAtaH pUrvajAbhyAgamo jyeSTasahodarAgamanaM yena tasya mAvasta yA gIrvANatAM devatvaM / prApta iva harSAya AnandopacitI nandAdayaH / karmaNi prayogaH / 1. tatoti-tadanantaraM ca harSaprakarSaNa pramodAtirekeNa paravazAni parAyattAni yAni hRSIkAgIniyANi taiH saravaraM kRtamabhyutthAnaM yena tam bhAnandAjalasya harSavArasalilasya dhArANAmAyajanaM 21 dhAraNaM purassAraM yasa sam, vikasvarAbhyAM praphullAbhyAM netrazatapatrAbhyAM nayanAravindAbhyAM viracitaM kRtamambardhana pUjana yena sam, adhikamanayA bhakatiraMkaNa pAdayoH praNamantaM namrAbhavantaM prazrayazreSTa vinayazreSTha nijakaniSThaM salaghusahodaram asbilaguNaijyeSTaH zreSTha ityakhila guNajyeSThaH ayaM gokarasUna paMdharaH bhasyutkarazvAsAvAnandamarazcetyukAnandasaraH pragADAnandastasya duvahatyeva duHkhena voDhuM zakyatayeva prasataramatibhugnaM pUrva sahAraM yasya tathAbhUtaH san prema cakita karatalAbhyAM prIticalitapANitalAbhyAm aticapala- .. matizIghram utthAya gADhAile pega pragAdAliGganena viveka mUDhAnA bhezAnarahitAnAm advaitabuddhimekaravabuddhim ke upadezase nandAya AyA hai ? kyoMki gandharvadattA apanI vidyAke mukhase isa samasta vRttAntako hAthapara rakhe A~vale ke samAna jAnatI hai| isa prakAra jIvandharasvAmI manase yitarkako, zarIrase harSita romAMcako aura pairoMse vahA~ prasthAnako prApta hue| jAte hI unheM zastrAbhyAsako zAlA meM nandAya dikhAI diyaa| usa samaya nandAya pahale pahu~cane kI hor3ase / samIpameM AnevAle sevakoM ke mukhase bar3e bhAIke AnekA samAcAra vidita kara devapaneko prApta haeke samAna jAna par3atA thaa| 6666. tadanantara hapakI parama sImAse vivaza indriyoM ke dvArA jisane zIghra hI uThakara satkAra kiyA thA, jo harSake A~suoMkI jaladhArAko chor3a rahA thaa| strile hue netra-kamaloMse jo jIvandhara svAmIkI mAno pRjA hI kara rahA thaa| jo adhika bhaktise pairoM meM praNAma kara 30 rahA thA aura vinayase atyanta zreSTha thA aise choTe bhAIko samasta guNAMse zreSTha jIvandhara kumArane premase calate hue hAthoMse lapakakara Upara uThA liyaa| usa samaya bahuta bhArI Anandake bhArako uThAne meM asamartha hone ke kAraNa hI mAno unake zarIrakA pUrva bhAga atyanta namra ho rahA thaa| ve usake gAr3ha AliMganase aviveko manuSyoM ko advaita buddhi utpanna kara rahe the ...1. ma0 -kopacaradanu / 2. -ma0 mAtantran / 38 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 gadhacintAmaNiH [ 199-200 nandADhyana - kSiptamakSibhyAM pratyakSayitumiva pRthakkRtaM kanIyAMsaM sAMsasaMsarga nisarganirmale mahItale nivezayaniSkAsitAkhilajanastadAgamanaprakAramAkArapizunitAntargatAhAdaH zanairanuyuyuje / 5200. nandADhayo'pi pUrvajAnuyogasamupagatapUrvaprakRtAdhyAnanavokRta manyu bharaH sadainyaM sAkUtaM sAdaraM ca vaktumupAkramata-'pUjyapAda, jagadupaplavakAribhavadu paltavArtAvAtyayA nikAma2. sphUrtimadAdiSahyAbhiSaGgo'pi kopakRpoTayonikRtAGgArasaMkAzadazi visphuliGgavisphUrjadasaha zaparuSavacasi racitArukaparidhAnabhIkaravapuSi roSadaSToSThadarzanamAtratrAsitahastavati helodastahetinivapraNayipANI - raNAbhimukhIbhavatvapramukhapramukhavayasyavarge, kenacidakitAgatinA gaganaM nIya Anan kurvana anekAhasaM nirantaramane kakAlam hRdayanikSipta svAntasthApitam abhibhyAM netrAbhyAm pratyakSa yinumiya sAkSAtkamiva yaskRtaM kanIyAnsa kaniSTaM asasaMsAMga sahitaM sAMsasaMsarga straskandhasya samIpa eka 10 nisarganimale svabhAvasvacche mahItale nivezayan sthApayan, niSkAsitA dUrIkRtA akhila janAH samanapuruSA yena tathAbhUtaH san nadAgamanaprakAraM ts| kaniSTasyAgamanaM tasya prakArI vyavasthA tam AkAreNa svamukhAkRtyA pizunitaH sUcito'ntargatAlAdo hRdayAnando yena tathAbhUtaH san zanairmandara anuyuyuje papraccha / 6280. nandADhayo'vIsi gopi kAmahopa pUrvajasthAnajasyAnuyogaH praznastena samupagataM saMprAptaM yata pUrvaprakRtAdhyAnaM pUrvavaTanAsmaraNaM tena navIkRto nUtanIkRto manyubharaH zokasamUho yasya 15 sayAbhUtaH san sadainyaM sakAtaya sAkRtaM sAbhiprAyaM sAdaraM ca savinayaM ca vaktuM kathayitum upAkramata tatparo 'bhavat-pUjyapAda ! pUjyacaraNa ! jagaduSaplavakAriNI lokAyakAriNI yA bhavadupaplutavArtA bhavadupadravavArtA saiva vAtyA vAtasamUhastayA nikAmasphUrtimatA tIvasphUrtiyuktAnAmavisasyaH sohumazakyo'miSaGgo duHsaM yasya tathAbhUto'pi san ahamityuttareNa saMbandhaM kopakRpITayoninA krodhAgninA kRtA aGgArasaMkAzA bhaGgAra sadRzo dRzo netrANi yasya tathAbhUne, visphuliGgavisphU janti asahazAni paruSavAsi yasya tathAbhUse, racitaM 20 kRtaM yadarthoskaparidhAnaM tena bhokaraM vapuryasya tasmin , roSeNa krodhena daSTA ye oSTA dantacchadAsteSAM darzana mAtreNa trAsitA bhISitA hastavantaH samarthA yena tasmin , helayAnAyAsenodastA usthApitA ye hetinivahAH zastrasamUhAsteSAM praNayinI pANI yasya tasmin , raNAbhimukhImavaMzvAso padmamukhapramukha vayasyavargazceti yaha batalA rahe the ki ye donoM abhinna haiN| bahuta samayase jise hRdayameM chipAkara rakhA thA aise choTe bhAIko A~khoMse pratyakSa dekhane ke lie hI mAno unhoMne pRthak kara kandhe se kandhA 25 milAkara svabhAvase hI nimala pRthvItalapara baiThAte hue dhIre-dhIre usase usake AnekA prakAra puuchaa| usa samaya unhoMne vahAM se samasta logoMko dUra kara diyA thA aura unake AkArase unake hadayakA harpa sUcita ho rahA thaa| 6270. bar3e bhAIke praznase pichalI ghaTanAkA smaraNa honeke kAraNa jisake zokakA samUha navIna ho gayA thA aisA nandADhya bhI dInatA, hRdayakI ceSTA aura Adara ke sAtha kahane ke 30 lie udyata huaa| usane kahA ki 'he pUjyapAda ! jagatko upadrava karanevAle Apake Upara bhI upadrava AyA hai| isa samAcArarUpI A~dhIse atyanta sphUrtiko prApta hue asahya duHkhase maiM duHkhI ho gyaa| aura krodharUpI agnike dvArA kiye hue aMgArake samAna jinake netra ho gaye the, tilagoMkI car3acar3AhaTa ke samAna jina ke vacana asAdhAraNa kaThora the, AdhI jA~ca taka pahine hue vastrase jinake zarIra bhayaMkara the, krodhapUrvaka ise hue AThake dekhane mAtrase 35 jinhoMne kuzala manuSyoM ko bhayabhIta kara diyA thA, aura jinaka hAtha anAyAsa hI Upara uThAye hue zastroM ke samUhase yukta the aise padmamukha Adi pramukha mitroM kA samUha jyoM hI yuddhake lie sammukha huA tyoM hI dekhane meM AyA ki akasmAt AnevAlA koI vyakti Apako liye Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vRttAntakathanam ] aSTamI lammaH ya8 8 mAna svAminaM nirvarNya punanirvayaM saMyugasaMnAhamanivartanIyaviSAdaviSamayanIradhoM nimajjati, jAtu durjayadujAto'haM kimiha deha bhAraM mudhA ciramuDhveti manyumoDhayena mumUrSurbhavanbhAvibhavadIyadivyamukhAmbhojadarzanazaMbharatayA saMbhUtena bhUtabhavadbhAvigocarakhecarAdhipasutAhRdayaparijJAnAnantaramapahatAsurbhaveyamiti vicAreNa pratiSiddhaH prajAvatIsadanamatidrutamadudruvam / apazyaM ca tAM parivAdinIsaMkramitena bhagavadarhatparamezvarAbhiSTavena kaSTAM dazAmApannamAtmAnamullAghayantImullokaviyoga- 5 rogAttaga-dhAM gandharvadattAm | sAyAkUtajJA mAmAdarakAtaryAdAtmatyAgarAgiNamavagacchantI krimevaM kRcchAyase 1 sa khalu sakalajagallAlanIyAkRtiH sukRtinAM pUrvastava pUrvajaH kenApi labdhapUrvopa. kAreNa yAvaraNa yakSendreNa svamandiraM niitH| tadanu nutanajAmAtRtAM prati janapadaM pratipadyamAnaH vadhAbhUte atarkitAgatinA acintitIpasthitena kenacit gaganaM nabhI nIyamAnaM svAminaM nirApayaM dRSTvA punaH saMyugasaMnAhaM yuddhodyogaM nityaM dUrIkRSya anivartanIyaviSAda eva adUre karaNIya duHkhameva viSamayanIradhirgarakA- 10 trastasmin nimajjati sati jAtu kadAcit durjayaM durjAtaM pApasamUho yasya tathAbhUgo'ham 'iha loke ciraM sudhA niSprayojanaM dahabhAram UhavA havA kiM kiMprayojanama' iti manyumoDhagena zokatanya maukhyeNa bhumUpumanumicchan bhavana , bhAvI maviSyat bhavadAyadigyamutrAmbhojadarzanena zaMbharaH sukhsmuuh| yasya tasya mAvastatA tayA saMbhUtena samutpannena bhUtaM ca bhavaraca mAvi ceti bhUtabhavadbhAvoni tAni gocarANi yasyAstadhAbhUtA yA khecarAdhipasutA ganvavaMdattA tasyA hRdayasya parijJAnAnantaram apahRtAsuma'to bhaveyam iti vicAraNa 15 pratiSiddho nivAritaH sana ati drutamatizIghra prajAvatIsadanaM bhrAtRjAyAbhavanam adudruvam agamam / apazyaJcA. vakozyA tAM pUrvoko parivAdinI vINA tasyAM saMkramitena milinena bhagavA~zcAsAvaInparamezvarazceti bhagavadahatparamezvarastasyAbhizvasta na kaSTAM duHkhapUrNA dazA avasthAm ApannaM prAptam AsmAnam ullAvayantI / svasthAM kurvantIma, akokaSiyogena samutkaravinayogenAtto gRhIto gandho hA~ yasyAstAM gandharvadattAM bhrAtR jAyAm / AkUna hRcceSTitaM jAnAtItyAkUtajJA sApi bhrAtRjAzapi mAm AdarakAtaryAt AtmatyAga- 20 rAgiNamAtmaghAtodyatam avagacchantI 'kimevamanena prakAreNa kRnTrAyase kssttmnumvsi| sakalajagatA lAla nIyA samAjanIyA AkRtiryasya tathAbhUtaH sukRtinAM puNyAtmanA pUrva pramukhaH sa tava pUrvajo'grajaH khalu nizcayena labdhaH prAtaH pUrvamupakAro yena tathAbhUtena bhUtapUrvo yakSa iti yakSacarastena kukkuracareNa kenApi yalendraNa svamandiraM svabhavanaM nItaH prASitaH / tadanu tadanantaraM pratijanapadaM deze deze nUtanajAmAtRtAm jA rahA hai| yaha dekha yuddhakA abhiprAya chor3a saba anivartanIya duHkharUpI viSamaya sAgarameM 25 nimagna ho gaye / bahuta bhArI durbhAgyase yukta maiMne kisI samaya vicAra kiyA ki 'yahA~ isa zarIrake bhArako cirakAla taka vyartha hI kyoM dhAraNa karU~ ?' isa zoka janita mUr3hatAse maiM maranA hI cAhatA thA ki Apake divya mukhakamalake darzanase honevAlA sukhakA samUha mujhe prApta hone vAlA thA ataH mujhe yaha vicAra utpanna huA ki bhUta vartamAna aura bhaviSyatkI bAta jAnane vAlI gandharvavRttAke hRdayakI bAta jAnane ke bAda hI mujhe maranA caahie'| isa 30 vicArane mujhe maranese roka diyA aura maiM bar3I zIghratAse bhAvaja-gandharvadattAke ghara gyaa| vahA~ maiMne usa gandharva dattAko dekhA ki jo kaSTamaya avasthAko prApta hue apane-Apako vINAmeM mile hue bhagavAn ahenta parameSThIke stavanase nIroga kara rahI thI tathA atyadhika viyogasapI rogane jisakA samasta harSa hara liyA thaa| gandharvadattA hRdayako tAr3anevAlI thI ataH mujhe AdarakI kAtaratAse AtmavAtakA anurAgI jAnatI huI bolI ki 'isa taraha duHkhI 35 kyoM hote ho ? samasta jagatke dvArA lAlanIya AkRtiko dhAraNa karanevAle evaM puNyAtmAoM. meM agrasara tumhAre bhAIko, unase pahale upakAra prApta karanevAlA kuttekA jIva koI yakSendra Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [200 hemAbhapurIsukhenAvatiSThate / tataH kimevaM sAhasamanutiSThasi / pApiSTheyaM strIsRSTiriva tvamapi kimaparatra gantuM na pArayasi ? yadi kotukAviSTo'si tava jyeSThapAdasya zrIpAdasaMdarzane zayyatAmiha zayyAyAm' iti mAmAmantrya mantraniyantritaM kimapi pAvanaM zayanamadhizayAnamenaM tatsamaya evaM samohitArthagarbhapatreNa samamatra prAhiNot' iti / 201. tadanu ca gaganecaratanUjayA preSitaM saMdezaM hRpitatanUruhArapallavena sAyallakamAdAya gandharvadattAdayitaH sadayaM sAkRtaM sAvadhAnaM ca vAcayanavacanaviSayavirahaviSAdamUSikAzveDapIDitajIvitAyA jIvanmaraNaprakAravivaraNanipuNAkRterguNamAlAyAH kuzaletaravRtti tayAjavivRtAtmIyavirahAti ca tatsaMdezena punaruktamavayaMstatsamayasphuradameyanijazokAna lajvAlAmadhyavara abhinavavaratvaM pratipadyamAno labhamAnaH sukhena karmaNA avatiSThate viyate / tataH kAraNAt kimavamanena prakArega 10 sAhasaM prANatyAgAvadAnam anutiSTasi / pApiSThA pAyasI iyaM strIradRSTiriva nArIsRSTiriva khamapi kim aparanna rAjapuryA anyatra gantuM na pArayasi samartho na bhavasi / yadi ceta, taba strasya jyeSTapAdasyAprajacaraNasya zrIpAdadarzane zrIvANAvalokane kautukAviSTo'si kutUhalAkAnto'si tarhi iha zayyAyAM zayyatAm' itItthaM mAM nandADha-yam Amadhya pRSTvA mantreNa niyantrita miti mantraniyantritaM mantranirudaM kimapi pAvanaM pavitraM zayanaM zarayAm adhizayAnaM tatra svapa-tam evaM janaM tatsamAtra eka tatkAla evaM samIhitArtho garbha yasya 15 tathAbhUtaM ca tatparaM ceti samIhitArthagarmapatraM tena samaM sAkam atra prAhiyot prajivAya preSayati smati __ yAvat' / iti / 201. tadnu ceti--tadanantaraM ca gaganecaratanUjayA gandharva dasayA preSitaM prahitaM saMdezaM vAcikaM ilAhapitAstanU rahA yasmistA bhUto ya: karapAlakaH pANikisalayastena sAvAlaka manmayavikArasahitaM yathA syAttathA mAdAya gRhItvA gandhavadattAdayito jIbaMdharaH sadayaM sakaruNaM tAtaM sAbhiprAyaM sAvadhAnaM ca 20 niSpramAdaM ca vAcayan pAThayan vacanasya kathanasya viSayo na bhavatItyavacanaviSayaH sa cAsau virahaviSAdazca : viprayogakhedazca sa eva mUSikAyA kSveDo garalaM tena pIDita jIvitaM yasyAstasyA jovato maraNaM jIvanmaraNaM tasya prakArasya rUpasya vivaraNe nirUpaNe nipuNA niSNAtA kRtiya syAssasyA guNamAlAyA dvitIyapanyAH kuzalenaravRttimakalyANavRttiM tasyA vyAjena miSeNa vivRtA prakaTitA yAmaHyavirahAttiH svakIyavirahapIDA tAM ca tatsaMdezena punaruktaM punarudIritaM yathA syAttathA avayana jAnan tatsamaye tasminkAle sphuranto cAsA25 apane bhavana le gayA thaa| usake bAda pratyeka dejhameM nUtana jamAIpane ko prApta hote hue ve sukhase avasthita haiM-vidyamAna haiN| taba phira aisA sAhasa kyoM karate ho ? isa atyanta pApinI strIyonike samAna kyA tuma bhI dUsarI jagaha nahIM jA sakate ho ? yadi tuma apane bar3e bhAIke caraNakamala dekhanekA kautuka rakhate ho to isa sayyApara so jAo' isa taraha mujhase pUchakara mantrame niyantrita kisI pavitra zayyApara zayana karate hue isa janako-mujhaM, 30 usane icchita vArtAko sUcita karanevAle patra ke sAtha yahA~ bheja diyA hai| 6201. tadanantara vidyAdhara putrIke dvArA prepita patrako jIvandharasvAmIne romAMcita kara-pallabase bar3I utkaNThAse le liyA aura dayA, hRdayakI khAsa ceSTA tathA sAvadhAnIke sAtha use pddh'aa| patra par3hate hI unhoMne, vacanake agocara viyogajanita duHkharUpI cuhiyAke viSase jisakA jIvana pIr3ita ho rahA thA tathA jIvita rahate hue bhI maraNako dazA dikhAnemeM 35 jisakI AkRti nipuNa thI aisI guNamAlAkI akuzala avasthAko aura usake bahAne prakaTa kI huI gandharvadattAkI viraha-pIDAko usake dvArA preSita sandezase punarukta rUpase jAna liyA 1. ka, pArayase / 2. sAyallakam ---manmathavikArasahitam, tti| Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhavanapravezaH] azmI lambhaH 301 jamukhanivarNanena tadvacanasamAkarNanena ca zamayaMstUrNapracAvitaparijanadattapANirutthAya taduddezAdanujena / samaM nijagRhamabhyavartata / 202. atha vidita jIvaMdharanandADhayasaubhrAtrairdaDhamitramahArAjaprabhRtisaMbandhibhiH sAnubanyamabhinandyamAnena kanIyasAnvitasya kanakamAlAvarasya varAhatAM gateSu yahatsu vAsareSu sarveSvapi, kadAcit 'urvotalamaticapalacaraNatalAbhighAtena dalayantaH sadyaHsamutkhAtaheti jAtadhautadhArAdarzana- 5 mAtratrasyadAbhorAH kecana vorAH kuto'pi samAgatya nihatya ca pratopagAminaH kati cana gobhimo'pi godhanamavaskandha kvApi gatAH' iti gadApallavagucchapraNadhipANipallavA dallavA bhRzaM gavaLI gharAvallabhasya dvAri sthitAzcu kruzuH / vIryazAlinAM vizrutaH sa rAjendro'pyazrutapUrvamupazrutya vamayA nijazokAnalasya svakIyazokavargalA tAm avarajamukhasya kaniSThadanasya nivaNanaM darzanaM tena sadvacanasya tadIyavANyAH samAkarNanena ca zamayan zAntaM kurvan tUrNapradhAvitena zIsagAgartana parijanena 10 dataH pANiryasya tathAbhUtaH san utthAya tadu dezAt tatsthAnAn anujena kaniSTena samaM nijagRham abhyavatata sNmukho'bhvt| 6282. atheti-athAnantaraM viditaM jJAna jAdharanandAyayoH saubhAnaM yastaiH dRDhamitramahArAjaprabhutayazca te saMbandhinazca taiH sAnubandhaM sasatkAram abhinandyamAnena prazasyamAnena kanIyasA ladhusahodareNa amvitasya sahitasya kanakamAlAvarasya jIvaMdharasya varAhatA jAmAtRyogyatAM gateSu prAppu - sarveSvapi vAsaraMSu 15 bahatsu gacchAsu sasu kadAcit 'ati capalairatiza yacancalezvaraNatalaiH pAdatalairamidhAtana tApinena urvItalaM pRthivIpRSThaM dala yantaH khaNDayanna: sadho jhagiti samurakhAtasyonnaminasya itijAtasya zastrasamUhasya dhautadhArANAM nirmaladhArANAM darzanamAtreNa yanto vibhyata AmIrA vallavA yaistathAbhUtAH ke vana ke'pi vIrAH kuto'pi samAgatya samApatya pratIragAminaH pratikUlagAminaH katicana gominI gopAn nihatya mArayitvA ca godhanaM dhenudhanam avaskandyAcchidma vApi kutrApi gatAH; iti gadApallavagucchAnAM praNayinastAnAH pANipallavAH 20 / karakrisalayA yeSAM tathAbhUtA vallayA gopA dharAvalala masya rAjJo dvAri pratIhAre sthitAH santo bhRzamatyadhika cukuzuH Akrandanti sma / vIryazAlinA parAkramaktA vizruto vikhyAtaH sa rAjendro'pi dRDhamitro'pi govuhaathaa| usa samaya unake hRdaya meM bhI aparimita zokAgnikI jvAlA utpanna huI thI parantu use janhoMne choTe bhAIkA mukha dekhane aura usake vacana sunanese zAnta kara diyaa| tadanantara zIghra daur3akara Aye hue parijanoMne jinheM hAthakA Alambana diyA thA aise jIvandharakumAra 25 usa sthAnase choTe bhAI ke sAtha apane mahalakI ora cala diye| 202. athAnantara jinhoMne jIvandhara aura nandAya ke bhAI-cAreko acchI taraha jAna liyA thA aise dRr3hamitra mahArAja Adi sambandhI janoMne nandADhyakA acchI taraha abhinandana kiyaa| isa taraha choTe bhAIse sahita jIvandharakumArake sabhI dina jaba varake yogya utkRSTatAko prApta ho sukhase vyatIta ho rahe the taba kisI dina, 'atyanta caMcala caraNa- 30 talake AghAnase jo pRthvItalako vidIrNa kara rahe the aura zIghra hI ubhAre hue zastra-samUhakI ujjvala dhAgAke dekhane mAtrase jinhoMne ahoroMko bhayabhIta kara diyA thA ese kitane hI vIra kahIMse Akara tathA viruddha calane vAle kitane hI ahIroM ko mArakara godhana cuga kahIM cale gaye haiN| isa prakAra hAthoMmeM latAoMke pallava aura gucchoMko dhAraNa karanevAle ahIra rAjAke dvArapara khar3e hokara jora-jorase cillAne lge| parAkramiyoM meM prasiddha rAjAdhirAja dRr3hamitra 35 1. ka0 ga0 phalAhatAM / kha0 padArhatAm / Anil Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadya cintAmaNiH [ 202 203 goharaNa goduhAmatibhRzamAkrozamanIdRzakodhAviSTaH 'tAnevamabhiniviSTa dajvarAna sAMpratakRtaH sAMpratameva samAnIyAsmAkaM purastAdavasthApayata | no cedapAstAsUna vazyaM vaH pazyeta' iti darzitAJjalInsenAnyo vyAja | $ 203. tatazca tathAvidharAjAjJayA samantAdupasaradbhiH suragajagarvastambhibhiH stamberamai - 5 gulmaparAjitamana hastiraskRta manorathe rathairya hRkRtvaH kRtavarivipattibhiH pattibhieca sIrameyIsaMghagva ekAeM grahItuM vahatsu vAhinIpatiSu evaMbhUtametadAkarNayante dhanurdharaH sAtyaMvarirariparibhavAsahiSNutA svayamapi niSaGgI kavacI dhanuSmAMzca bhavannavara jasArathicoditazatAGgaH zatazaH svazureNa nivAryamANo'pi maGkSu gavAM mokSaNamakAGkSIt / sAbhIrANAm azrutapUrvamanAkaritapUrvam avibhramatyadhikam Ako rodanavanam upazrutya samA 10 anIzenAsAdhAraNena krodhena kopanAviSTo yuktaH san 'evamanena prakAreNAbhiniviSTaH saMtrAso daro garvava yeSAM tAn asAmpratabhayuktaM kurvantAtyasAmpratakRtaH tAn godhana luNThAkAn samAnIya asmAkaM purastAdagre abasthApayatta sthitAn kuhata | no cedra evaM na syAttarhi vo yuSmAn avazyam apAstAsUn niSprANAn pazyata iti darzitAjalIn baddhahastasaMpuSTAn senAnyaH senApatIn vyAjahaM kathayAmAsa / 203. tatazceti tatazca tadanantaraM ca tathAvidhA tAzI vAsI rAjAjJA va rAjAdezazreti tathA15 vidharAjAjJA tathA samAparita upasaradbhiH samIpamAgacchadbhiH surAjasya devadviradasya garna darpaM stamnantIti suragajagarthastasminastaH stamberamairgajaiH valguvalganena tIgamanena parAjitAH kuraGgA mRgA yaistathAbhUtaisturaMgeravaiH gamanaraMhasA gatirayeNa tiraskRtI manoratho yastai rathaiH syandanaiH bahukRtvo'neka vArAn kRtA vihitA vairiNAM vipattivinAzo yaistaiH pattibhiH padAtibhiH saurabheyosaGghasya gosamUhasyAvaskandino'pahAriNo ye taskarAcorAstAn hastau gRhItveti hastagrAhaM grahItuM bAhinIpatiSu senApatiSu vahatsu gacchatsu satsu evaMbhUta20 mitthaMbhUtam etadvRttam AkarNayan zRNvan ekazvAsau dhanurdharatyekadhanurdharo'dvitIya kodaNDadharaH sAtyaMdhariviMcaraH askRitaH parimavo'riparibhavastasyAsahiSNutayA soDhumazI tvena svayamapi ratha rathayukto niSaGgI tUNIrayuktaH kavacI vAravANasahitaH, dhanuSmAMzca kodaNDayuktazca bhavan avarajo laghusahodara eva sArathiH sutastena coditaH preritaH zatAGgI yasya tathAbhUtaH zatazaH zatavArAn zvasureNa kanakamAlApiyA nivAryamANo'pi pratiSiddho'pi maGkSu zIghram gava ghenUnAM mokSaNam akAGkSIt vavAJcha / 302 25 mahArAjane bhI ahIroMkI usa azrutapUrva atyadhika cillAhaTako suna asAdhAraNa krodha se AviSTa ho, hAtha jor3akara khar3e hue senApatiyoMse kahA ki tuma loga ahaMkArarUpI jvarake dhAraka evaM anucita kArya karanevAle una logoMko isI samaya lAkara hamAre sAmane khar3e karo nahIM to tuma loga apane Apako niSprANa dekhoge / 203. tadanantara rAjAkI usa prakArakI AjJAse saba ora calanevAle evaM deva30 hastiyoMke garvako rokanevAle hAthiyoMse tIvra cAlase hariNako parAjita karanevAle ghor3oM se, gamana ke vega se manorathako tiraskRta karanevAle rathoMse aura anekoM bAra zatruoM para vipatti hAnevAle paidala sainikoMse godhanako haraNa karanevAle cogeko hAthase pakar3ane ke lie jaba senApati calane lage taba isa prakAra ke isa samAcArako sunate hue advitIya dhanurdhArI jIvandharakumAra zatru parAbhava ko na saha sakane ke kAraNa svayaM hI ratha, tarakaza, kavaca aura dhanuSa ke dhAraka ho zIghra hI gAyoMko chur3Ane kI icchA karane lge| usa samaya unakA choTA bhAI sArathI banakara ratha calA rahA thA aura jAte samaya surate saikar3oM bAra rokA thA phira bhI ve ruke nahIM / 35 1. ka0 saurabheyIsaGghAtaga0 saurabhayI saMghAtAvaskanditatasrAt / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ domartphone - vRttAnta: ] aSTamo lAmaH 204. tadanu ca gamanavegAnudhAvadatijavanapavanasanAtharathadhuryakharakhurakhAtagharAparAgapurogatayA purovatinaM mitrasAthai pArthivairiva pratigRhNangRhItagodhanAnAmAyodhanena nidhanaM kartumatitvaritamapamRtya parotya tsthau| tAvatA tribhuvana bhayaMkareNa cApaTaMkAreNa jagadabhayaMkarasyAsya kodaNDakovidastha sAMnidhyamatratrundha tasya koSAdAtmAnaM gopAyitukAmAste gokuladasyavo vayasyAH sarabhasotkhAta- . nijahara pAnIva svanAmAzinAlyAni puraskRtapuGkhAni zilomukha jAtAni kumArAbhimukhaM prAyu- 5 ksst| praNe muzca te prasabhamupasRtya svanAmacihnitamu vAzilomukhAnvilokya vicArasya vismaya sya pramodasya kautukasya mohasya ca yogagadyena pAtro bhavataH pavitrakumArasya pAdayoH padmamukha| pramukhAH sakhAyaH / babhUva cAyaM bahu sahasAkSo bahudhA vibhaktamivAtmAnaM mitralokamavalokayanpa L- 204. tadanu ceti-tadanu ca tadanantaraM ca gamanavegena gatirayeNAnudhAvantaH pazcAdvegenAgacchantotijavanAstItragAminA ye pavanA vAyavastaiH sanAthAH sahitA ye raNadhuryAH syandanahayAsteSAM kharakharaistIkSyA- 10 zaphaiH svAtA kSuNA yA dharA pRthivI tasyAH parAgA dhUkiH sa puzegaH purogAmI yasya tasya mAvastatA tayA purovartinamagrevidyamAnaM mitrasAtha yayasyavRndaM pArthivairiva rAmabhiriva pakSe pRthivIvikArariva pratigRhNan nirudhya svIkurvANo gRhItaM godhanaM yasteSAM godhanApahAriNAm bhAyodhanena yuddhena nidhanamantaM kartum atitvaritamatizIghram upasRtya parItya parivArya tsthau| tAvateti--tAbakAlena tribhuvana bhayaMkareNa lokatrayabhayotpAdakena cApakSakAreNa dhanaraveNa jagadabhayaMkarasya lokatrayasya bhayaM nivArayataH kodaNDakovidasya cAgAcA. 15 yasya asya jIvaMdharasya sAMnidhyaM sAmIpyama avabudhya jJAtvA tasya kopAdroSAt AtmAnaM svaM gopAyitukAmA rakSitukAmAH te gokuladasyako dhenusamUtaskarA vayasyAH sakhAyaH saramasaM savegamukhAtAnyunmalitAni yAni nijahacchalyAni svakIyahRdayazalyAni tAnIca svanAmnAGkitaM cihitaM zasyamayaM yeSAM tAni puraskRtayuddhAni agrekRsarasarUNi zilImukhajAtAni bANanikumbANi prAyukSata prAhiNvan / praNemuzca namazcakruzca te padmamukhapramukhAH padmAsyapradhAnAH sakhAyo vayasyAH prasabhaM hAn upamRtya samIpamAganya stranAmacihnitAn svakIyanAmAGkitAn 20 zilImukhAn ghANAn vilokya vicArasya vitarkasya vismayasyAzcaryasya pramodasya harSasya kautukasya kutUhalasya mohasya vaicittyasya ca yogapona ekakAlAvacchedena pAnImavato mAjanImavata: pavitrakumArasya jIvaMdharasya pAdayozcaraNayoH / babhUveti-trabhUva cAyaM pavitra mAro jIvakaH bahudhAnekaprakAreNa vibhaktam 6284. tadanantara gamanake vegase pIche-pIche daur3anevAlI atyanta vegazAlI vAyuse yukta rathake ghor3oMkI TApoMse khudI pRthvIko dhUli unake Age-Age jA rahI thI usase ve aise 25 jAna par3ate the mAno Age vidyamAna mitrasamUhako pArthiva-dhUlise (pakSameM rAjocita upakaraNoMse) pakar3anA cAhate haiN| tadanantara godhanake dhAraka logoMkA yuddha ke dvArA maraNa karaneke lie jIvandharasvAmI, atyanta zIghratAse pAsa jAkara tathA unheM gherakara khar3e ho gaye / usI samaya tribhuvanako bhaya utpanna karanevAle dhanuSako TaMkArase logoMne samajha liyA ki jagatko abhaya dAna denevAle dhanurveda ke paNDita jIvandharakumAra samIpa hI meM sthita haiN| tadanantara , unakaM krodha se apane ApakI rakSA cAhanevAle gokulake cora mitroMne jIvandharakumArake sAmane aise bANa calAye jo ki vegase ukhAr3I huI apane hRdayakI zalyoMke samAna jAna par3ate the, jinake aprabhAga apane nAmoMse cihnita the, tathA jinakI mUThe AgekI ora thiiN| una padmamukha Adi mitroM ne jhona ho pAsa Akara apane nAmase cihnita bANoM ko dekhakara vicAra, vismaya, harSa, kautuka aura mohake eka sAtha pAtra honevAle jIvandharakumArake caraNoM meM praNAma kiyaa| , 1. ka0 kha0 ga Alokayan / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . me pacintAmaNi [204-205 goharaNa - pavitrakumAraH / sakhAyazcAsansaukhyAtizayena tadabhyAzapravezalabdhena sanimeSA animessaaH| 205. athAsminsaurabheyogaveSiNi sudarzanasuhRdi, suhRdAmupalambhAdeghAnveSiNi maNilAbhAdiva sphItamadi, vanamatItya mizrapeTakena lAlATikarapyamA hemAbharImavagAhya nAgarikama nayanasumanojalIngrAhaM grAhaM nijagRhamoyuSi 'muSitosAzcorakhadamI kArAgRhe kiM na nigala5 nIyAH / ' iti lAlabantomapandapremAndhAM sagandhA kanakamAlAmiba kanakamAlAmatilokabAndhava saMbandhisamAjaM ca samAlokya caritArthIbhavati vayasyasArthe, kadAcidayaM sudarzanamitra: sva. mitrANAmatimAtrabahumatyAH ko'tra hetuH / asmadIyakSa tratA kimavagatA / kisvidanyadamoSAM bahubha - 20 AnmAnamiva mitralokaM vayasyavRndam avalokayan pazyan sahamrAzasya prakAra iti bahusahasrAkSaH sahasralocana indra iti yAvat / sahAyazca pAsmabhRtayaH vayasthAH tadambAze jadhirasamIpe pradezastena labdhena prAptena 1. saukhyAtizayena saukhyAdhikyena sanirmaSAH pakSamapAtasahitA api animeSAH paramapAtarahitAH pakSe devA Asan / 6205. atheti-~-atha mitropalavdhyanantaram saurabheyogaveSINi godhanAnveSaNakAri asmin ' sudarzanasuhRdi yakSendramitre jIvadhare suhRdAM padmAsyAdInAM mitrANAm upaLambhAtprAptaH edhAnDaSiNi kASTha gaghiNi maNilAbhAdiva ratnopalasbhAdiva sphIta bhudi vistRtaharSe sati, vanamatItya kAnana matikramya mitrapeTakena 15 suhRtsamUhana lalATaM pazyantIti lAkATikA sevakAstairapi amA sAdhaM hemAmapurI hadamitrarAjadhAnIm pravagAhma pravizya nAgarikANAM paurANAM nayanAnyeva sumano'ala yaH puSpAJjalayastAn grAhaM grAhaM gRhItvA gRhIsvA nijagRhaM svabhavanam IyuSi prAptavati sati, "muSitosrA apahatagodhanA, amI coravattakaravat kArAgRhe kiM na nigalanIyA nigahanIyAH' iti lAla yantI snehaM pradarzayantIm amandapremNA pracuraprIsyAndhA tAm, sagandhA sasauramAm kanakamAlAmiva suvarNasrajamiva, kanakamAlA jIvaMdharajAyAm bhatilokacAsau bAndhavazretyatilokabAndhavaH zreSThabandhu paMdharastasya saMbandhinAM samAjaH samUhastaM ca samAlokya dRSTvA ghayasyasAthai minnasamUhe caritArthI bhavati sakala prayAse sati kadAdhijjAtucit sudarzano mitraM yasya sa sudarzanamitro jIpaMdharaH 'svamitrANAmAtmasuhRdAm atra mama viSaye atimAtrabahumatyA asisanmAnasya ko hetuH kiM kAraNaM pUrvApekSayA mA pratyeSA mati sanmAnadarzane kiM nimittamiti bhaavH| asmadIyakSatratA mama rAjaputratA kim aneka prakArase vibhakta apane-Apake samAna mitrajanoMko dekhate hue jIvandharakumAra aneka 25 hajAra netroM ke dhAraka ho gaye arthAt ve samasta mitroM ko eka sAtha dekhane lge| jIvandhara kumArake samIpa praveza pAnese prApta atyadhika sukhase mitragaNa dimakArasahita honepara TimakArase rahita ho gye| 6205. athAnantara gAyoMkI khoja karanevAle jIvandharakumArako mitroM kI prApti honese itanA adhika harpa huA jitanA ki lakar3iyoM kI khoja karanevAle kisI manuSyako maNike 30 mila jAnese hotA hai| vanako ullaMgha kara mitrasamUha tathA sevaka janoM ke sAtha jaba jIvandhara kumAra nAgarika janoMke netrarUpI puSpAMjaliko grahaNa karate hue apane ghara pahu~ce taba gAyoM ko curAnevAle ina logoM ko coroM ke samAna kArAgRha meM kyoM nahIM ber3iyoMse baddha kiyA jAya' isa prakAra kahatI huI, bahuta bhArI premase andhI evaM sugandhisahita suvarNamAlAke samAna kanakamAlAko aura jIvandharakumArake sambandhI janoMko dekhakara mitroMkA samUha kRtakRtya 3y ho gyaa| kisI samaya jIvandharakumArako saMzaya huA ki hamAre mitra pahalekI apekSA atyadhika sanmAna karane lage haiM so isameM kyA kAraNa ho sakatA hai ? kyA ina logoMko hamArA kSatriyapanA jJAta ho gayA hai. ? athavA ina logoMke atyadhika sanmAnameM pahaleko Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo lammaH 305 sarAyathApurye nidAnam / ' iti saMzayAnastatparIkSaNAya dattakSaNaH kvacidrahasyoddeze vayasyAnpapracchadhyamihAgacchanta; kena pathA samAyAtAH / kAni vA varmani kautukAspadAni padAni dRSTAni / ' iti / F206 tathA pRSTAnAM vayasyapraSTho'yaM pradarzitaprathayotkarSoM vyAhArSIdevaM harSotphullamakhaH padmamukhaH -- 'deva, devasyAnveSaNAya vayamazvIyapaNAyi nAmavalambya dhuraM rAjapUryA vinimtya 5 / vivaturavAsaraiH kubhumAmodavAsitaharinmaNDalaM daNDita kusumakodaNDaM daNDakAraNyAntargataM kamapi tApasAzramamadhvaznamAdAzritya tatratyAnazeSAnapi vizeSAnpazyantaH kvacidapazyAma nazyadbhuSAmapi bhUmnA dehasaundaryasya darzitadevamAta gauravAM kAmapi jaganmAtaram / puna ranayA dayAjananyA 'mAnyAH, bhavagatA jnyaataa| svid athavA amISA mitrANAM bahumaterbahusammAnasya AyathApurye pUrva bhinnatve anyata kiM nidAna kAraNam' iti saMzayAnaH saMzayaM kurvANa: tatparIkSaNAya tatparIkSArtha dattakSaNo dattAvasaraH san kvacidra 10 ispohezye vijanasthAne vayasyAmpapraccha--'ihAna nagaryAmAgacchanto yUyaM kena pathA kena mArgeNa samAyAtAH samAgatAH / kAna vA kinnAmadheyAni vA varmani mAga kautukAspadAni katahalasthAnAni padAni sthAnAni dRSTAni vilokitAni / ' iti / 206. tatheti -tathA pUrvokaprakAreNa pRSTAnAmanuyunAnAM vayasyAnAM madhye vayasya praSTo'yaM sahayo'yaM pradarzitaH prakaTitaH pradhayotkarSo vinayotkarSoM yena tathAbhUto harSotkulaM mukhaM yasya tathAbhUtazca 11 para padmamukha evaM vakSyamANaprakAreNa nyAhArSAta jagAda-'deva / he svAmin / devasya bhavato'nveSaNAya gaveSaNAya vayam azvIpaNAyinI haya samUhavyApAriNAm dhuramayaM sahayAyitvamiti yAvat avalamtya samAzritya rAjapuryA vinigatya ayo vA casvAro vA tricaturAste ca taM vAsarAca divasAzca taiH kusumAnAM puSpANAmAmodena saugandhyena vAsitaM surabhitaM harinmaNDalaM diGmagaDalaM yasmistam, daNDito'pamAnitaH kumuma modaNDaH kAmo yasmistam, daNDakAraNyAntargataM daNDakavanamadhyasthitaM kamari tApasAzramaM tapasvitapovanam 20 azvazramAnmArgazramAt Azritya tatyAn tagramavAn azeSAnapi nikhilAnapi vizeSAn darzanIya padArthAn pazyanto vilokamAnA vayaM kacit nazyadbhuSAmapi bhUSaNarahitAmapi dehasaundaryastha kAyakAmanIyakasya bhUmnA bAhulyena darzitaM prakaTitaM devamAtudeva nananyA gauravaM yayA tathAbhUtAM kAmapi jaganmAtaraM jagajananom apazyAma apekSA jo vizeSatA AyI hai. usameM koI dUsarA hI kAraNa hai ?' isa prakArakA saMzaya karate hue unhoMne usakI jA~ca karane ke lie samaya diyA aura kisI ekAnta sthAnameM mitroMse / pUchA ki 'yahA~ Ate hue tuma loga kisa mArgase Aye ho ? aura mArga meM kauna-kauna kautuka ke sthAna tumane dekhe haiM ?' 206. isa prakAra pUche hue mitroM meM jo zreSTha thA, jo vinayake uttarpako dikhalA rahA thA tathA harSase jisakA mukha vikasita ho rahA thA aise padmamukhane isa prakAra kahA-he deva ! Apako khojane ke lie hama loga ghor3e vecanevAle logoMkA bhAra dhAraNa kara rAja purIsa nikale 30 aura tIna cAra dinameM daNDakavanake antargata kisI usa tApasoMke Azrama meM jA pahu~ce jahA~kA diGamaNDala phUloMkI sugandhise suvAsita ho rahA thA aura kAmadeva jahA~ daNDako prApta thaa| vahA~kI samasta vizeSatAoMko dekhate hue hama logoMne kahIM kisI aisI jaganmAtAko dekhA jo bhapaNoMse rahita honepara bhI zArIrika saunda yakI adhikatAse ApakI mAtA 1. paNAyinAm-vyApAriNAm / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 gayavin [ 206 207 jIvaMdharasya yUyaM kvatyAH / ' ityatyAdaramanuyuktA vayamatra pratyuttaramudIrayitumupakramya 'devi, vayamamI rAjapurIvAstavyavezyapati sUnordIna jIvajIvAtorjIvakakumArasya suhRdaH kila / asmadduSkRtabalena kRtaghnapraSThaH kASThAGgAro nAma rAjApasadaH kadAcidamutya parAkramamamRSyankenApi doSamiSeNa kumAramenaM mArayitum -' ityetAvadavocAmahi / tAyatA taddevyAH saMjAtAmApadamiraMmadAvidvayorivettha - 5 mitinaktumidAnImapi na jAnImahe | 207 punaratipralApa tumulopasthita satrAsatApasapatnIparItopakaNThamAkandavizIryamANakaNThamAlokanotkaNThamAnavaTupe kamatyutkaTakolAhalapalAyamAnaparNazAlAGgaNakuraGgagaNa matikaruNa rodananidAnapraznaikatAnamunivRndaM ca tadamandavyasanamanubhavantoya makhilajagadambikA tadAnImambumucAM . - vyalokathAma | punaranantaraM dayAyA jananI tathA kAruNyotpAdikayA anayA mAnyA mAnanIyAH ! yUyaM kvatyAH 10 kvamavA!' 'amekkanastrebhya eva' iti vyam itItdham atyAdaraM prabhU sanmAnapUrvam anuyuktAH pRSTA vayam atra viSaye pratyuttaram udIrayitum upakramya prAramya 'devi ! svAmini ! vayamamI sarva rAjapurIvAstavyAsa vaizyapatizceti tathA rAjapurInivAsigandhotkaTastasya sUnoH putrasya dInajIvAnAM jIvAto rakSakasya jIvakakumArasya suhRdo mitrANi kileti vAkyAlaMkAre / asmAkaM duSkRtasya pApasya valaM tena kRtaghnapraSTaH kRtaghnazreSThaH kASTAGgAro nAma rAjA sadA nRpAdhamaH kadAcit amulya jIvakakumArasya parAkramam amRSyan asahamAna: 15 kenApi doSamiSeNAparAdhavyAjena enaM kumAraM mArayitum - ityetAvad itiparyantameva avocAmahi agAdira | tAvatA tAvakathanenaiva saMjAtAM samutpatnnAm iraMmadeva meghajyotiSA vajreNeti yAvat AviddhaH prahRtaH zaraja parastasyaiva ApadamApattim idAnImapi sAmpratamaNi 'ityamitiprakArAM, iti vaktuM kathayituM na jAnImahe / 200. punariti punaranantaram atipralApasya tI vilApasya tumulena kalakalazabdAtirekeNI20 pasthitA nikaTaM prAptA yAstApasapanyastApasyastAbhiH parIto vyApta upakaNThaH pArzvapradezo yasmiMstat Akrandena rodanadhvaninA vizIryamANaH ko go yasmiMstat, bhAlokanAya darzanAyotkaNThamAnaH samutsukIbhavan baTupeTako bAlasamUho yasmiMstat, atyutkaTakolAhale tIvratarakalakalazabdena palAyamAnA dhAvamAnA zAlAko nAGgasya kuraGgagaNA hariNasamUhA yasmiMstat, atikaruNaM yat rodanaM tasya nidAnasya pramukha nimittasya prazne pracchane ekatAnaH saMlagno munivRndo yasmiMstathAbhUtaM tad zramandavyasanaM vipulakaSTam 24 hone kA gaurava dikhalA rahI thI / dayAko utpanna karanevAlI usa jaganmAtAne bar3e Adara ke sAtha hama logoM se pUchA ki he mAnanIya jano ! tuma saba kahA~ ke ho ? pratyuttara dene ke lie tatpara ho hama logoMne kahA ki he devi ! hama loga rAjapurImeM rahanevAle vaizyapati ke putra evaM dIna manuSyoM ko jIvita karaneke lie amRtasvarUpa jIvandharakumAra ke mitra haiN| hamAre pApakI prabalatAse kRtanoM meM zreSTha kASThazaMgAra nAmakA toca rAjA kisI samaya usake parAkramako 30 sahana na karatA huA kisI doSake bahAne ise mArane ke lie basa hama itanA hI kaha sake bijalI the ki utane hI se usa devI ko vase tAr3ita ajagara ke samAna jo duHkha huA thA use hama Aja bhI kahanA nahIM jAnate / SS 207. tadanantara atyadhika pralApa ke joradAra zabda se pAsa AyI huI bhayabhIta munipatniyoM se jisameM samIkkA sthAna ghira gayA thA, roneke zabdase jisameM galA phaTa gayA thA, 65. jahA~ baccoM ke samUha dekhaneke lie utkaNThita ho rahe the, atyadhika kolAhalake kAraNa jahA~ parNazAlAoMke A~ganoM meM vidyamAna hariNoMka samUha bhAga rahA thA aura jisameM muniyoMkA samUha atyanta kama ronekA kAraNa pUchane meM tanmaya thA aise bahuta bhArI kaSTakA anubhava karatI Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi - - -mAnuttAntaH ] aTamo lammaH tiH stanitena samamamRtamitra paridevanena saha devasya vRttAntamapi yathAvRttaM jagadabhivRddhaye prakaTayAmAsa / vayaM tu punaridaMtayA viditadevodantAH (kandalitAnandakandA:) 'kathamanyadupakrAntamapadApatitam ! aho dhanyA vayamadya saMjAtAH !' ityanyonyasya mukhamIkSamANAH 'kSoNI cAbhavadamadhonA / konAzamapi kASThAGgAra kASThamivAzuzukSaNirAzu bhasmasAtkariSyAmaH' iti vadantaH parasparaM tAM dhikR.tAM dhairyeNa , huMkRtAmahaMkAreNa, bhatsitA bhAgyena, dharSitAM praharSaNa, vismRtAM 5 smitena, vaJcitAM vivekena, sajugupsA strIjanmani, sApalApAM puNyeSu, sakrodhAM vedhasi, salajjAM jIvitavye, satrAsAM putralAbhe, darzitaduravasthAM devIm 'devi' mA bhaiSorebam / na mAritaH sa 1 kumaarH| kiMtu mArayitumabhISTo'yaM kenApi viziSTenAsmaddiSTyA tatkSaNa evaM saMrakSita: kyApi kSitI su-venAste / taddarzanAsthayA prasthitA vayamapyupasthAsyAmahe cAdyazvastamavazyam / devi, bhanubhavantI iyam akhilajagadambikA nikhilajaganmAtA tadAnIM tasmin kAle ambumucA meghAnAM patiH 10 stanitena gajitena samam amRtamiva pIyUSamiva paridevanena vilApena saha devasya bhavato vRttAntamapi yathAvRtaM jagadabhivRddhaye lokakalyANAya prakaTayAmAsa / vayaM tu punridty| anena prakAreNa viditadaMbodantA jJAtamavavRttAntAH katham anyad upakAna prArabdham anyad bhApatitaM prAptam / aho aca vayaM dhanyA bhAgyazAlinaH saMjAtAH' / itItyam anyo'nyasya parasparasya mukhaM vadanam IkSamANAH pazyantaH kSoNI ca pRthivI cAsmadInA madAyatta amavat / kInAzaM yamanulyamapi kASTAGgAra kASTamindhanam AzuzukSaNiriva bhasma- 15 sArakariSyAmo vakSyAma' iti parasparaM vadAH kathayanto dhairyeNa tyA dhikRtAM tiraskRtAm, ahaMkAraNa gavaNa huMkRtAmanAdRtAm, bhAgyena devena bharisto tarjitAm, praharSeNa pramAdena dharthitAm apragasmitAm, apabhAgira smitena mandahAsyaM na vismRtAmupekSitAm, vivekena vaJcitAM pratAritA, strIjanmani jAyAjanuSi sajugupsA saNAM, puNeSu sukRteSu sApasApAmamAtra sahitA, vedhasi brahmaNi sakordhA sakopAma, jIvitavye jIvana salamA sagrapA, putralAbhe santrAsAM samayAM, darzitA duravasthA durdazA yayA tAM devIM jaganmAtaraM 'devi ! 20 etramanena prakAreNa mAbhaiSAmayaM mA kuru / sa mAro na mAritaH kintu mArayituM ghAtayitum bhISTo'bhipreta: ayaM jIvakaH kenApyavijJAna viziSTena sasvena bhasmadiSTayA madAmyena tatkSaNa eva tatkAla eva saMrakSitaH saMtrAtaH kApi kutrApyasmadavijJAsAya kSitau pRthivyAM sukhenAste vidyate / tasya jovakasya darzanaM samavalokanaM huI isa samasta jagatkI mAtAne usa samaya jisa prakAra meghoMkI paMkti garjanA ke sAtha-sAtha amRta-jalako prakaTa karatI hai, usI prakAra vilApake sAtha-sAtha ApakA vRttAnta bhI jaisA 25 kucha huA thA jagata ke kalyANake lie prakaTa kiyA thaa| isa taraha jinhoMne ApakA vRttAnta jAna liyA thA, jinake mAnandakA kanda-kandalita-aMkurita ho rahA thA, kucha prArambha kiyA aura kucha A prApta huaa| aho ! Aja hama loga dhanya hue' isa prakAra jo paraspara eka-dUsarekA mukha dekha rahe the tathA pRthivI hamAre AdhIna ho gayI, kASTAMgAra yama bhI ho jAye to bhI hama loga use kASTako agni ke samAna bhasma kara dege, isa prakAra jo parampara kaha rahe the aise hama 30 logAne dhairvase dhikRta, ahaMkArase huMkRta, bhAgyase tiraskRta, prakRSTa harSase apamAnita, musakAnase mulAyo huI, vivekase vaMcita, svIparyAya meM glAnise sahita, puNyameM apalApase yukta, vidhAtApara krodhase sahita, jIvanameM lajjAse yukta, putrake lAbhameM bhayase yukta, evaM apanI durdazAko dikhAnevAlI usa jaganmAnAko hamalogoMne AzvAsana diyA ki 'he devi ! isa taraha Daro mata / vaha kumAra mArA nahIM gayA hai| mAre jAne ke lie iSTa thA kintu hama logoMke 35 bhAgyase kisI viziSTa puruSane usakI usI kSaNa rakSA kara lo| aba vaha pRthivIpara kahIM 1. ma0 'kandalitAnandakandAH' ityadhikaH pATo vidyate / 2 kA basi / basi pAThAntaramiti Ti0 / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [208 jIvaMdharasyatvaM ca drAgeva drakSyasi tyakSyasi ca hRcchalyaM yato bhokSyati bhuvaM putraste nijAmitramapi helayA hatvA' ityevaM cAnyathA ca bhRzamAzvAsya tadvyathAM kathamapi laghayantaH punarala ghusnehamApRcchaya tato ganchataH saurabheyIharaNacchalena nijazrIpAdacchAyAM citavantaH' iti / 5208. evaM vyAharatyeva tasminvikasvaramukhe padmamukhe, vItamukhakAntivijayAnandano'yaM 'hanta hanta hatakasyAsya janamya jananI kimidAnoM yAvajjIvati / jIvatAM jagati kiM nAma na zrAvyaM zrotavyam / ' iti sAkUtaM sAnutApaM sakautukaM ca vadankaNThoktamAtRdarzanotkaNThaH kaNThI kizora iva satvaramuttiSThanmahIpRSThAdanudhAvadavarajavayasyai ramA sarabhasampasRtya saMbandhigRhaM kathaMtasyAsthA zraddhA tayA sthitAH prayAtA vayamapi ca adyazvaH saMnikaTakAla ityarthaH tamavazyam upasthAsyAmahe prAsyAmaH / devi ! mAnaH / tvaM ca tvamapi dvAgava zoghrameva drakSyasi harachalyaM manaHzalyaM tyakSyasi ca yatA 10 yasmAtkAraNAta, te putro jIvako hala yAnAyAsena nijAminamapi zatrumapi hatyA bhuvaM mokSyasi pAlayiSyasi ityevaM cAsyathA cetasthA va bhRzamatyartham AzvAsya sAntvayitvA tadvyathAM tadIyapIDAM kathamapi chadhayanto lamvI kurvantaH punaH alaghuH sneho yasmin karmaNi yathA syAtta yA ApRcchaya pRSTvA tatastApasAzramAd gacchanta; saurabheyInAM gavAM haraNacchalena haraNabyAjena nijasya bhavataH zrIpAdayoH zrI varaNayoichAyAM zritavantaH prAptavanta iti / 6208. evamiti-vikasvaraM dedIpyamAnaM mukhaM yasya tathAbhUta tasmin padmamukha tannAmasuhRdi evaM byAharatyeva kathayasva cItA binaSTA mukhasya vastrasya kAntidIptiyasya tathAbhUto'yaM vijayAnandanI jIbaMdho 'hanta hanta duHkhAtizayaM dviruktiH, asya hatakasyAdhamasya janasya jananI mAtA kim idAnIM yAvat adya paryantaM jIvati ? jIvatAmamRtAnAM janAnAM jagati kiM nAma na zrAvyaM zrotuM yogyaM zrotavyamAkaNayitavyam / ' ini sAkRta sAbhiprAyaM sAnutApaM sapazcAttApaM sakautukaM sakutUhalaM va vadan kaNThomA 55muktA mAtRdarzanasya jananyavalokanasyotkaNThA samutsukatA yena tathAbhUtaH kaNThIravakizora iva mRgendra mANavaka iva satvaraM zIghraM mahopRSThAd bhUtaLAt uttiSThan avarajAzca vayasyAsyavarajavayasyA laghusahodarasahacarA anudhAvantaH pazcAdvajantI yevarajavayasyAstaiH amA sAdhaM sarabhasaM savegaM saMbandhigRha zvasuragRham upasRtya sukhase vidyamAna hai| usI kumAra ke darzanakI zraddhAse hama loga bhI cale haiM aura Ajakala meM avazya hI usake pAsa upasthita ho jAyeMge / he devi ! tuma zIghra ho unheM dekhogI aura 25 hRdayako zalya chor3ogI kyoMki tumhArA putra anAyAsa hI apane zatruko naSTa kara pRthivIkA pAlana karegA' isa prakAra tathA anya prakArase atyanta AzvAsana dekara usakI pIr3Ako hama logoMne kisI taraha zAnta kiyA aura tadanantara bahuta bhArI snehase pUchakara vahA~se calate hue hama loga gAyoMke apaharaNake yahAne AtmalakSmIke caraNoMkI chAyAko prApta hue haiMApake samIpa Aye hai| 6208. praphulla mukhako dhAraNa karanevAlA padmAsya isa prakAra kaha hI rahA thA ki jIvandharakumArake mukhakI kAnti phIkI par3a gyii| ye khAsa ceSTAoM, pazcAttApa aura kautukake sAtha kahane lage ki 'hapa-harSa, isa adhama narakI mAtA kyA abataka jIvita hai ? saMsArameM jIvita rahanevAle prANiyoMko kyA nahIM sunane ko prApta hotA hai ?' unhoMne apane kaNThase mAtAke darzanakI utkaNThA prakaTa kI aura siMhake bacce ke samAna zIghra hI pRthivItalase uTha15 kara pIche-pIche daur3anevAle choTe bhAI tathA mitroMke sAtha sambandhIke ghara jAkara kisI taraha 1 ka. 'kaNThokta' padaM nAsti / Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mAturvRttAnta:] aSTamI lambhaH cidgahItaztrazurAdyanumatiranu caramukhaviditatadIjigamiSAyAH prAgeva. jigamiSuprANAM prabaladAvajvalanajvAlAloDhamaraThetaramAdhavIlatAtulitAM kanakamAlAm 'bholuke', maivaM bhetavyam / vAsu, sahastra mAsamAtram / mAtrIyavyasanazamanakRte gamanamidam / anyathA kathaM kSaNakAlamapi svadvikala: kalayAmi gamayitum / gantu kAmo'hamapi kAnte, tvAM mama svAnte nidhAya nanu gantAsmi / tasmAttava bhIrake, virahasya kaH prasaGgaH !' iti prasaGgocitAmitapriyasaMbhASaNa- 5 paryAyapoyUSa varSeNa prazamitanitAntata vasaMtApAM tAM saMpAdya puna: saMpadahamahAhaparibarheNa sArdhamadhaMpathAdhikapAtreNa dRDhamitramahArAjena sumitrAdinA ca duHzakanivAraNatayA suduHkha mujjhitaH prasabhaM pradhAva prasa radagnihotradhUmraphalabhAranamrane kabhUruhaM vAsarAvasAnasaMkSiptanIvArAGgaNaniSAdibhRgagaNanirvatitakathaMcina kenApi prakAreNa gRhItA prAptA zvasurAdibhyo'numatirgamanAnumodanaM yena tathAbhUtaH, anu varANAM ropamA mukhAta pihitA nijAmA navazijiyA tadgantubhicchA tasyAH prAgeva pUrvameva jigamipuprANAM 10 gantumutsukAsum prabalAbhiH prakRSTAbhivimbala na jyAlAbhirvanAnalAciMmilIdA vyAptA yA jaraThetarA sukumArA mAdhavIlatA tayA tulitA sadazI tAm kanakamAlo hadamitraduhitaram 'bhAluke ! he bhayazAlini ! evaM mA bhetanyaM bhayaM no kartavyam / vAsu ! sundari ! mAsamAtraM trizadivasamAgraM sahasva kSamasva / mAturidai mAtrIyaM taraca tavyasanaM kaSTaM tasya zamanasya nivAraNasya kRte gamanamidam / anyathA etatprayojanAmAve svayA vikalastvadvikarastvahitaH kSaNakAlamapi alvasammapi gamayituM vyatye tuM kathaM kalayAmi samarthI bhavAmi / 15 kAnta ! he vallabhe ! gantukAmA'pi gantumanA apyahaM svAM mama svasya svAnte cetasi nidhAya sthApayitvA nanu nizcayena gantAsmi gamiSyAmi / tasmAt moruke ! he bhayavati ! taba bhavatyA ghirahasya viprayogasya kaH prsnggo'vsrH|' itItthaM prasaGgocitaM prakaraNAham abhinaM niHsIma yat saMbhASaNaM tadeva paryAyo yasya tathAbhUta yatpIyUSaM sudhA tasya varSeNa vRSTayA prazamito nitAntatIvra. pracurataraH saMtAyo yasyAstathAbhUtAM tAM kanakamAlA saMpAdya kRtvA punaranantAm saMpadahoM vaimavAnurUpI yo mahAparivahIM mahAyogyasAmagrathA sArdham ardhapathA- 20 dapyadhikA yAtrA yasya tena dRDhamitramahArAjena kanakamAlApinA sumitrAdinA ca sumitrA disahodaraMNApi va duHzakaM dunivArya nivAraNaM yasya tathAbhUtatayA sukhaduHkhata styaktaH prasabhaM haThAt pradhAvan daNDakAraNyAzrama iNDakavanatApasAzramam adhivasantI taba kRta nivAsa mAtaraM savitrIm atyAdaraM yathA syAttathAbhyasya saMmukhamAgatya praganAma namazcakAra / atha daNDakAraNyAzramaM vizeSayisumAha- prasaraditi-prasaratA prasaraNazvasura Adiko anumati prApta kii| sevakoM ke mukha se jAnI huI apane jAnekI icchAke pUrva 25 ho jisake prANa nikala jAnA cAhate the aura atyanta tItra dAvAnalakI jvAlAoMse vyApta komala mAdhavIlatAke tulya jisakI dazA thI aisI kanakamAlAko unhoMne nimna prakAra sAntvanA dI- 'he kAtare ! isa taraha nahIM DaranA caahie| he sundari ! kevala eka mAha taka viraha sahana kro| mAnAkA kaSTa jhAAnta karane ke lie yaha gamana hai| anyathA tumhAre binA kyA eka kSaNa bhI binAne ke lie maiM samartha hU~! ha kAn ! yadyapi maiM jAnA cAhatA hU~ tathApi 30 tumheM apane hRdaya meM rakhakara jAU~gA isalie he bhIma ! virahakA avasara hI kyA hai ?' isa prakAra avasarake yogya aparimita priyabhApaNarUpI amRtakI varSAse kanakamAlAkA tIna santApa zAnta kara ve vahA~se cale | apanI sampatti ke anurUpa bahuta bhArI parikara ke sAtha dRr3hamitra mahArAja tathA sumitra Adi sAle unheM Adhe mArgase bhI adhika dRra taka pahu~cAneke lie aaye| antameM rokA jAnA asambhava honese unhoMne jIvandharasvAmIko bar3e duHkha se chodd'aa| 35 una sabase chUTate hI ve bar3e vegase daur3ate hue, jahA~ phailanevAle havanake dhUmase dhUmila phaloM ke / 1. ka. bhiirke| . Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAvacintAmaNiH [ 209 jIvaMdharasya - romanthamAlavAlAmbhaHpAnalampaTavihagapeTakavizvAsavidhAnakRte sekAntavisRSTavRkSamUlamunikanyakAvivRta kAruNyaM daNikAraNyAzramamadhivasantIm, muSitAmiva mohena, krItAmiva zimnA, vazIkRtAmiva zucA duHkhairivotkhAtAm, vyasanairivAsvAditAm, tArivApIDitAm, cintayevAcAntAma', klezarivAvezitAm, abhAgyaribAsaMvi bhaktAM mAtaramatyAdaramabhyetya praNanAma / 209. sA ca nandanamukhendusaMdarzanena salilanidhirivodvelasaMbhramA, prauDhapremAndhatayA prAptayauvanamapyaurasamavarajaM ca suciraM parirabhya tatparirambhaNaparyAyaparamabheSajaprayogatastajjananasamayazIlenAgnihoyadhUmana havyavAhabanadhUmena dhUmnA malinA ye phalabhArAH phasasamUhAstainamrA nakabhUruhA naikavRkSA yasmistam, vAreti -vAsarAvasAne dinAnte saMkSiptAH samAhAtA nIvArA dhamadhAnyavizeSA yasmistathA bhUte'GgaNe catvare niSAdI samupaviSTo yo mRgagaNa: kuraGgasamUhastena nitinI racito romanyazcaryitacarvaNaM 10 yasmistam, bhAlavAleti-bhAlavAlAnAmAvApAnAmambhaso jalasya pAne lampaTAH saMsakA ye vihagAH pakSiNasteSAM peTakasya samUhasya vizvAsaH pratya yastasya vidhAna kRte karamAya; sekAnta iti--sekAnte secanAvasAne visthAni tyakAni vRkSamUlAni tarumUlAni yAbhistathAbhUtAbhimunikanyakAbhistApasabAlikAbhirvivRta prakaritaM kAruNyaM dayAlutvaM yasmitam / atha mAtuvizeSaNAnyAha --moIna mamatvabhAvena muSitAmiva coritAmitra, zimnA daurbalaprena krItAmiba gRhItA mitra, zucA zokana vazIkRtAmiya svanimnIkRtAmiva, 15 duHkhairutvAtAmiva samutpATinAmiva, vyasanaiH kaSTa svAditAmiva samanubhUtAmiva, ta paiH pazcAttApajanitauTaNyai rApIDitAniva du:khitAbhitra cintayAnudhyAnenAcAntAmiva jiyA loDhAbhiva, klezavarAvezitAmiya yuktAmida abhAgyaH saMvibhannAmiva kRtavibhAgAmiva / 206. sA ceti-sA ca jobaMdharajananI nandanasya putrasya mukhamevenduzcandrastasya naMdazanena salila nidhiriva jaladhiriya udvelaH sImAtizAyI saMbhramI yasyAsthAbhUtA prauDhapremNA gADhAnurAgaiNAndhA 20 nimIlitanannA tayA prApayauvanamapi harUpratAruNyamapi aura saM putram avarajaM nandAdacaM ca suciraM sudIrghakAlaM bhArase aneka vRkSa namrIbhUta the, jahA~ sAyaMkAlake samaya ikaTThI kI huI jaMgalI dhAnyoMse yukta A~ganoM meM baiThe hue mRgagaNa geMthA rahe the aura jahA~ kyAriyoMkA pAnI pIne ke lie lampaTa pakSIsamUhako vizvAsa dilAne ke lie sIMcane ke tatkAla bAda vRkSoMkA mUla chor3a denevAlI munikanyAoMke dvArA karuNa bhAva prakaTa ho rahA thA aise daNDaka vanameM nivAsa karanevAlI 25 mAtAke sammukha bahuta bhAro Adarake sAtha phuNce| unakI vaha mAtA aisA jAna par3atI thI mAno mohase luTI huI ho, durbalatAse mAno kharIdI gayI ho, jhokake dvArA mAno vaza ko gayI ho, duHkhoMke dvArA mAno ukhAr3I gayI ho, vyasanoMse mAno AsvAdita ho, santApase mAno pIr3ita ho, cintAse mAno AcAnta ho-cA~TI gayI ho, klaMzose mAno yukta ho aura abhAgyase mAno paripUrNa ho / sAmane jAkara unhoMne usa mAtAko bar3e Adarase praNAma kiyaa| 3. 6226. putrakA mukhacandra dekhane se samudra ke samAna jisakA harSa velAko pAra kara gayA thA aisI mAtAne gAr3hapremase andhI honeke kAraNa taruNa honepara bhI putrakA tathA usake choTe bhAI nandAyakA cirakAla taka AliMgana kiyA aura unake AliMganarUpI auSadhi ke prayogase 1.20 cintayevAkAntAm / 2. ma0 abhAgyariyA saMvibhaktAm / O sekAnte munikanyAbhistatkSaNojjhitavRkSakam / / vizvAsAya vihaGgAnAmAlavAlAmbupApinAm // 51 // AtapAtyayasaMkSiptanIvArAma niSAdibhiH / mUgarvatitaromanthamuTajAGganabhUmigu // 52 // raghuvaMza, sarga 1 - - - Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / one mAtusAntaH ] aSTamo lammaH 3.1 tyAgena tadabhiyardhanasaukhyaviyogena tadIyahRdayarahitanirhetukadarahasitAmeDitAnandakarapAMsukroDAnavalokanena ca maThamatimAtraM putrazokahRcchalyaM sAkalyena mumoca / tadanu ca nijasutanirvizeSapratipattimadittamitraH putrAbhyAM ca kesariNIva kizorakaiH parItA sA niSadya saparitoSamamUnirIkSya 'aGga zrAH, cirakAzitayuSmadarzanAkhApala madulAlatahRdayavRttiH pacelimasukRtabalena helayA me niSpanA / api nAmai jovatyAmeva mayi niSpratyUhUM nidhyadyeta nija rAjyapradezavArtayApi kadA- 5 ciktsivH| sa khalu mahotsAhena mahApuNyena mahAparikareNa ca sAdhyaH kathaM dezena kozena maulena pRSThavalena ca vA vidhurairyumAmiH sukara: syAt / asti cetsukRtamastu kadAcidiyamamitra. yAvana parirabhya samAliSThAya tayoH parirambhaNaM samAliGganameva paryAyo yasya tathAbhUtaM yata paramabheSajabhutkRSTauSadhaM tasya prayogataH dhanAna tajjananasa mayatyAgena putrotpattikAla eva tyAgana tadabhivadhanasya putraparipAlanasya assIyaM tasya viyogena virahaNa, hRdayarahitaM manovyApArarahitaM nihatukaM niSkAraNaM ca yadarahasitaM mandahasitaM 10 tasyAneDinaM punarunIbhAvaH, taraca AnandakarapAMsukrIDA ca hapavidhAyidhUlikelizzetyanayordvandvaH tadIye tatsaMbandhinyau ye hRdayarahitanihetukadarahasitAmraDivAnandakarapAsukIDe tayorana balokanenAdarzanena ca rUI samutpannamatimAtraM prabhUtaM putrazoka eva hRcchalyaM sutavirahajanyazokamanaHsalyaM sAkalyena sampUrNabhAvana mumoca tatyAja / tadanu ceti-padanu ca tadanantaraM ca nijasutanirvizeSatA svasUnumadazI yA pratipatirAdaramAvenAGgIkaraNaM tayA muditAni prapannAni yAni mitrAgi sakhA yastaiH putrAbhyAM ca jIvaMdharanandADhavAbhyAM ca / parItA parivRtA sA vijayA kizorakai stramANavakaiH parIlA kesariNIya siMhoba niSadya samupavizya saparitoSa sasaMtoSam amUna sarvAna nirIkSya dRSTvA 'aGgaH putrAH !' aye trAsAH ! pacelima paktuM yogya yassukRtaM puNyaM tasya balena meM mama cirakAzita cirAmilapitaM yad yuSmadarzanaM yuSmadavalokanaM tena yatsuravaM zarma taspopalagbhena mAlyA durlalitA garna viziSTA cAsau hRdayavRttizca manovRttizca helayAnAyAmena niSpanA pUrNA / api nAmati. saMbhAvanAyAm, evama nena prakAreNa mathi bRddhAyAM jIvantyAmaMva niSpratyUha nivimaM yathA syAttathA kadAcijjA- 20 tucit nijarAjye svarAjye pravezasya vArtA samAcArastayApi karNAtsavaH aSaNAlAdo nippadheta sampanno bhavet / khalu nizrayena sa svarAjyapravezavArmotsavI mahAzcAsAvutsAhazca mahotsAhastenAtidAkSyeNa mahacca tatpuNyaM ceti mahApuNyaM prabala sukRtaM tena, mahAMzcAsau parikarazceti mahArarikarastena mahatodyamena ca sAdhyaH karaNIyaH dezena janapadena kozena nidhinA, molenAmAsyAdimUlavargaNa, pRSThavalena ca mahAyakasainyena ca vA tridhurai rahitaiyummAbhiH kathaM kena prakAreNa bhukaraH sukhena kartumarhaH syAt / asti cet vidyate yadi sukRtaM / usa putra zokarUpI bahuta bhArI hRdayako zalyako sampUrNa rUpase chor3a diyA jo ki usake janmake samaya hI tyAga denese, usake lAlana-pAlana sambandhI sukha ke viyogase aura usake hRdayarahita akAraNa bAra-bAra khilakhilAnA tathA Ananda utpanna karanevAlI dhUli krIr3Ake na dekhanese utpanna huI thii| tadanantara apane putrake samAna satkAra se prasanna mitroM aura donoM putroMse ghirI mAtA baccoMse ghirI siMhinIke samAna santoSasahita baiThI aura una sabakI ora dekhakara bolI 30 ki 'he putro ! mere hRdayakI vRtti Aja paripAkameM Aye hue puNyake balase anAyAsa hI cirakAlase abhilaSita tuma sabake darzanajanya sukhakI prApti honese astavyasta ho rahI hai arthAta mere hRdayameM tuma sabako dekhane kI jo icchA cirakAlase vidyamAna thI vaha Aja udayAgata puNyake prabhAvase anAyAsa hI pUrNa ho gayI hai| kyA isI taraha mere jIvita rahate hue kabhI nirvinnApase apane rAjya pravezake samAcArase bhI kAnoMko harpa utpanna hogA ? athavA vaha harSa 37 mahAn utsAha, mahAna puNya aura mahAna sAdhana sAmagrIse sAdhya hai ataH deza, khajAnA, mantrI Adi mUla varga aura pIche rahanevAlI senAse rahita tuma logoMko sulabha kaise ho sakatA hai ? Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH { 209 jIvaMdharasyanibarhaNapuraHsarA pitryapadAvAptiH / tAvadarAtipratAraNaprasajadAtmApAya: sadApyupAyapraSThodyatairyumAbhiH parihiyatAm / paripanthi janagRhyAH khalu nigRhayAH puraMdhaya. pumAMsazca / kecidazane zayane pAne vasane ca vyasanakara garaM mizrayitvA vyApAdayituM yateran' ityevamAdaraM vyAjahAra / evaM nijavijayazasi vijayAvacaH zrutvA vijayAsUnuH 'amba, nArthe'sminnatyarthaM vyasanamanubhUyatAm / bhUyAM5 sastava putrAH pratyekamapyamI prabhavanti hatvA rAjanamari svarAjyamanya rAjyaM ca svasAkartum / ataH kartavyamata: .paraM tvayA nirAkulamavasthAnam / kRtaM nirAkRtAnAmasmAkaM kRte bhuktapUrvayA durvahavyathayA' ityevaM sagarva sAnutApaM ca pratyudIyaM vicArya ca rahA svakAryanirvahaNaprakAramabarajapAmukhapramukhaparikareNa samaM mAtaraM mAtulasya samrAjaH samani prahitya prasabhaM svayamapi rAjapurI pratasthe / 10 puNyaM, tarhi kadAcit iyam amitramaya zatrornivahaNaM nirAkaraNaM purassaraM yasyAstathAbhUtA pitryapadAvAptiH pisRsthAnAvAptiH astu bhavatu / tAaditi-tAvat piyapadAvAptiparyantam sadApi zazvadapi upAyapraSTodyataiH zreSTopAyatatparaiH yuSmAbhiH arAtipratAraNena zatrubacanayA prasajan prapanamAno ya AtmApAyaH svavinAzaH parihiyatAm dUrIkriyatAm / khalu nizca prena paripanthijanasya zatrasamUhasya gRhyA AdhInAH purandhrayaH striyaH pumAMsazca puruSAzca nigRhmA nigRhItuM yogyA daNDyAH santIti shessH| 'kecita ke'pi janA bhazane bhojane 15 zayane svApe pAne dhayane, vasane ca vastre ca vyasanakA kaSTakara garaM vipra mizrayisvA melayistrA vyApAdayituM mArayituM yateran yatsaM kartumudyatA bhaveyuH' ityevamevAdRzam atyAdaraM samuskaTasanmAnasahitaM yayA syAttathA vyAjahAra jagAda / edamiti-evamanena prakAreNa nijavijayaM zaMti sUcayatItyevaMzIlaM vijayAvaco mAtRvacanaM zrutyA vijayAsUnujIvaMdharaH 'amba ! he mAtaH ! asminnarthe viSape'tyarthamadhikaM vyasanaM duHkhaM nAnubhUyatAM tvayeti zeSaH / tava bhavatyA bhUyAMso bahavaH punnAH santi, amo pratyeka rAjavaM nR hantAram ariM 20 kASTAGgAra hatyA svarAjyaM kASTakAreNAtmasAskRtaM nijarAjyam anyarAjyaM ca svasArakatuM svAdhInaM katuM prabhavanti samarthAH santi / ato'smAna kAraNAt tvayAtaH paramane nirAkulaM vyagratArahitam, avasthAnaM kartavyaM vidheyam / nirAkRtAnA tiraskRtAnAm asmAkaM kRte pUrva bhuktesi bhuktapUrvA tayA durvahavyadhayA prabhUtaduHkhena kRtaM vyartham' ityevaM saga sAbhimAnaM sAnutApaM saduHkhaM ca pratyudIrya kathayitvA raha ekAnte avarajapanamukhapramukhaparikaraNa nandAjhyapadmAsya prabhRtisahacaranikaraNa samaM sAdhaM svakAryasya kASThAGgAravidhAtanasya nirvahaNaprakAraM niSpatyupAyaM 25 yadi puNya hogA to kabhI zatruke nirAkaraNake sAtha-sAtha pitAke padako bhI prApti hogii| jaba taka pitAke padakI prApti nahIM huI hai tabataka zreSTha upAyoMke karane meM udyata tuma sabako zatru ko kapadavRttise prApta honevAle apane vinAzake upAyakA sadA nirAkaraNa karate rahanA cAhie / zatrujanake vazameM par3I striyA~ aura puruSa vAstava meM nigRhya hote haiM-tiraskAra ke pAtra hote haiN| kitane hI loga khAnA, sonA, pInA aura vastra dhAraNa karate samaya kaSTa utpanna karanevAlA vie 30 milAkara mAranekA yatna kara sakate haiM'-isa prakAra usane bahuta bhArI Adarake sAtha khaa| isa prakAra apanI vijayako sUcita karanevAle mAtA vijayAke vacana suna jIvandharakumArane kahA ki he mAnA! isa viSaya meM atyanta RSTakA anubhava na kiyA jaaye| Apake bahuta-se putra haiM / ye eka-eka bhI rAjAko mArane vAle zatruko mArakara apanA rAjya tathA anya rAjAoMke rAjyako apane AdhIna karane ke lie samartha haiN| rAjyase nikAle hue hama logoM ke lie jo 35 Apane pahale durvabhArI duHkha bhogA hai vaha vyartha hai ---isa prakAra garva aura pazcAttApake 1. ka.0 ga0 mitrIyapadAvAptiH / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamI lagbhaH -mAturhRttAntaH ] 313 *$ 210. atha mAtRvilokanasphuradullokaharSaH sansAtyaMdhariH sarabhasamaparI pitarau didRkSurupasRtya rAjapurI puropakaNThabhAji kvacidudgamotkaNThamAnakalakaNThIpAdaprahArakusumitastrIpriyapAdapAbhirAme hatyArAme parikaramavasthApya dinapratikUlatayA kulasadanamanuccalannuccaladuccaiH -- pIrakalakalaravamAMsalamahotsava vAdyazabdApadezena jananivezena ciravirahavijRmbhitadarzana ko nukAdAhUyamAna ivAnabhitaH puraM vicacAra / $ 211. tatazca tatratyAnatyantasphuradatyAhitaH samAhitacittavRttivilocanavilobhanIyAntrilokamAnaH kvacidaparamyahamyagre savibhramabhramaNa kvaNanmaNibhUSaNaravavizraNitalyAvisaMvicArya ca mAtaraM vijayAM mAtulasya mAtRbandhoH samrAjo govindamahArAjasya sadmani matrane prasAt prahitya svayamapi rAja purIM pratasthe / 210. atheti - athAnantaraM mAtRvilokanena jananIdarzanena sphuramprakaTIbhavan jallokaharSaH 10 bhUtA yasya tathAbhUtaH san sAtyaMdharirjIvakaH saramayaM savegam aparAvanyau pitarau mAtarapitarau sunandAgandhotkaTAviti yAvat dikSudraSTumicchuH rAjapurIM tannAmanagarIm upasRtya samupagamya puropakaNThabhAji nagaranikasthate kvacit kvApi udgavebhyaH puSpebhya utkaNThamAnAH prAptumura sukA yAH kalakaNThyo nAryastAsAM pAdaprahAreNa caraNaprahAreNa kusumitAH puSpitA ye strIpriyavAdapA azokAnokahAstairabhirAme manohare mahati vizAle ArAma udyAne parikaraM mitrAdisamUham avasthApya sthApayitvA dinapratikUlatayA jyotiSazAstradRSTayA 15 dinamAnna gacchan, uccalan utpadyamAna utkaTo yaH paurANI nAgarikAyAM kala kalaracaH kalakaladhvanistena mAMsalAH paripuSTA ye mahotsavavAdyAnAM mahotsavavAditrANAM zabdAstenAmapadezena yAjena jananivetena lokasamUhena ciraviraheNa dIrghakALa viyogena vijRmbhitaM vardhita yad (darzana kautukaM darzanakutUhalaM tasmAt AhUyamAna ivAkAryamANa iva IyivAn samAgataH puramabhita: nagarIM parito vivacAra banAma / $ 211. tatazceti[-- tatazca tadanantaraM ca asyantaM nitAntaM sphurat prakaTIbhavad atyAhitamatyAzvayaM yasya tathAbhUtaH samAhitA sAbadhAnA cittavRtirmanovRttiryasya tathAbhUto jIvaMdharaH tatratyAntatrabhavAn - vilocanAni vilobhayituma iti trilocanavilobhanIyAstAn trilokamAnaH pazyan kvacitkutrApi rain gaganaspatimyaM manoharaM ca yadu ha bhavanaM tasyAgra uparitanabhAge savibhrameti savibhramaM savilAsaM 20 sAtha kahakara tathA ekAnta meM apane kAryake nirvAhakA vicAra kara unhoMne mAtAko padmAsya 25 Adi parijana ke sAtha samrAT par3hake dhAraka mAmAke ghara bheja diyA aura svayaM bhI haThapUrvaka rAjapurIkI aura cala par3e / 210. athAnantara mAtAke dekhanese jinakA lokottara harSa prakaTa ho rahA thA aise jIvandharakumAra vegase dUsare mAtA-pitA-sunandA aura gandhotkaTako relakI icchAse rAjapurI nagarIke samIpa phuNce| vahA~ nagarIke samIpa meM sthita tathA phUloMke lie utkaNThita 30 honevAlI striyoM ke pAdaprahArase vikasita azokavRkSase sundara kisI bar3e bhArI bAga meM sAthake saba logoMko ThaharAkara ve dinake anukUla na honese kulabhavana to nahIM gaye mAtra nagara ke samIpa pahu~cakara cAroM ora bhramaNa karane lge| usa samaya calanevAle nAgarika janoM ke joradAra kalakala zabda se paripuSTa mahotsava ke bAjoMke zabda ke bahAne aisA jAna par3atA thA mAno vaha nagara cirakAla ke viraha se bar3he hue dekhaneke kautukase unheM bulA ho rahA ho / 35 211. tadanantara jinheM atyanta Acarya ho rahA thA aura jinako cittavRtti acchI taraha laga rahI thI aise jIvandhara svAmIne netroMko lubhAnevAle vahA~ ke padArthoMko dekhate-dekhate 40 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 gadyacintAmaNiH [ 211 bimalAyAH - vAdipadapracAram, muhaHsU siSikurabhAravyApAritakaram avasUsta pratisamAhitakarNapUrIkRta karNapurapallavAnilazoSita kapolapatrabhaGgadUSidharmasalilAGkuram, daragalitakucataTAMzukaniyamanapravaNaikapANipallavam, ullasadapadezasmita candrikAbhiSiktabimbAdharam pRthunitambabimbotpatada va patadativalakSakSImojjvalam, salIlakara vyApArazaighradhAnatikramitaprakRta ke lodhavaladantapatrapratibhAsamAdhAnam, * pratisamayasulabhotyAnAvasthA nanirvyavasthamuktAhAramanoharaH sthalam, prasRtA kuJcitavellita bAhu yatra bhramaNaM saMcaraNaM tena kaNanti zabdAyamAnAni yAni maNibhUSaNAni ratnAlaMkaraNAni teSAM raveNa zabdena vizrANito patto yo usakA utpatrisaMvAdI virodhahInaH patrapracArazcaraNanikSepo yasmin karmaNi tathA syAttathA, muhuriti -- muhurbhUyobhUyaH saMsino nIcairlasthamAnA ye cikuramArAH kezasamUhAsteSu vyApArito karau yariman karmaNi tadyathA syAttathA avasrasveti -- AdAvavastrAni nalambitAni pazcAt pratisamA 10 hitAni susthirIkRtAni yAni karNapUrANi karNAlaMkaraNAni tarakRtA ye karNapUrapallavAH karNAbharaNatvena karNeSu sthApitAH kisalayAsteSAmanilena vAyunA zoSitA nAhIMkRtA ye kapolapatramA gaNDasthalapatra racanAprakAzasteSAM dUSiNo dharmasakalAGkurAH svedakaNA yasminkarmaNi tad yathA syAttathA, dareti-duramISad galitamadha:patitaM yatkucatAMzukaM stanataTavastraM tasya niyamane sthirIkaraNe pravaNaH saMlagna ekapANipallava ekakara kisalayo yasmin karmaNi tad yathA svAruthA, ullasaditi----u --- ullasat prakaTIbhavat yadupadezasmitaM vyAjahasitaM tadeva 15 candrikA jyotsnA tayAbhiSiko bimbAdharo dazanacchado yasminkarmaNi tadyathA syAttathA pRthviti - pRthu nitamyavimyAt sthUlanitambamaNDalAd utpatat UrdhvaM gacchat bhavapatad adhogacchacca yadvalakSaumaM zukladukUlaM nojjvalaM yathA syAttathA, salIleti - salIlaH savibhramo yaH karavyApAra: pANiceSTitaM tasya zaiyaNa kSiprakArikhenAnatikramitAni nAtizithikAni prakRtakelIdhavalAni prastutakkrIDAsitAni yAni dantapatrANi karNoparitana pradezAbharaNAni teSAM pratimAsamAdhAnaM susthirIkaraNaM yasmiMstadyathA syAttathA pratisamayeti20 pratisamayaM kSaNaM kSaNaM surumAbhyAmutthAnAtrasthAnAbhyAmutpatanAca patanAbhyAM nirvyavasthaJcako yo muktAhArastena manoharaM ramaNIyamuraHsthalaM vakSaHsthalaM yasminkarmaNi tadyathA syAttathA prasRtaMti - prasRtA vitatA AkuJcitA kahIM gaganacumbI sundara mahalake agra bhAgapara geMda khelanevAlI kisI kanyAke hastatalase chUTakara sAmane giratI huI koI geMda dekhii| geMda khelate samaya vibhramapUrvaka ghumAnese zabdAyamAna maNimaya AbhUSaNoM ke zabda se dI huI layake anurUpa hI usa kanyA ke pairoMkA saMcAra ho rahA 25 thaa| bArambAra nIce kI ora laTakate hue kezoMke samUhako ThIka karane ke lie usakA hAtha calatA rahatA thaa| nIce kI ora laTakane ke bAda punaH Thokakara kAnoM meM pahane hue karNapUrake pallavoMkI vAyuse sukhAye gaye kapoloMko patraracanAko dUSita karanevAlA pasInA uTha rahA thA / kucha-kucha nIce kI ora gire hue stanataTake vastrako ThIka karanemeM usakA eka hastarUpI pallava sadA saMlagna rahA karatA thaa| kisI chalase prakaTa honevAlI manda musakAnarUpI cA~danIse 30 usakA bimboSTha abhiSikta ho rahA thA / sthUla nitamba vitrase phUlakara Upara kI ora uThane aura tadanantara nIce kI ora girate hue sapheda rezamI vastrase ujjvalatA prakaTa ho rahI thI / lIlApUrvaka hAtha calAneko zIghratA se anatikramita prakRta krIDA meM jo kAnakA pattA DhIlA ho rahA thA use ThIka kiyA jA rahA thA / pratyeka samaya sulabha Upara uThane aura nIce giranekI Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .315 - vRttAntaH] aSTamI kammaH latAbhihativazabAhyAbhyantarabhrAntakandukanirantarotpatananipatanadRSTanaSTamadhyayaSTika ca, kadAcidgIta'mArgAnudhAvadumnamanAvanamanaprakAreNa kadAcinmaNDalabhramaNena kadAcidgomUtrikAkrameNa ca niSapaNotthitAyA nimIlitonmolitAyAH sthitaprasthitAyAH kasyAzcidArabdhakandukakrIDAyAH kanyakAyAH pANitalataH paribhrazya puraH patantaM kamapi kandukamaikSiSTa / 212. punaH kimidamiti kautukAviSTastatkSaNa evodgrovaH sa vyagnaM tadgRhasyoparitala- 5 mutpazyanna pazyadAtmAvalokanAvatIrNatatprathama madanavitorNavikAracyApAritanayanendovararazmivisaravyAptarAjamArgA svaukasAmapi durupalambhAM to kandukasvAminI kanyakAm / AsocvAyamapyananya saMkocitA vellitA veSTanogratA yA bAhulatA bhujaballI tathA yAbhihatistADanaM tasyA varzana bAhyAbhyantaraM bhrAntaM yatkanduka gendukaM tasya nirantaraM satatam utpatananipatanAbhyAm--utthAnAvasthAnAbhyAM dRSTanaSTA-- madhyayaSTiravalagnayaSTiyasminkarmaNi tad yathA syAttathA, kadAcit jAtucid gItamArga saGgItapatham anudhAcan 10 anusaran ya unamanAvanamanaprakAra utsatanAvapatanavidhistena, kadAcit maNDala bhramaNena vartulAkArabhramaNena, kadAcit gomUtrikAkramaNa cakrapaddhatyA ca bhAdI niSaSaNA pazcAdutthitA sasyA upaviSTosthitAyAH, bhAdau nimIlitA pazcAdunmIlitA tasyAH prakAzAprakaTitAyAH, AdI sthitA pazcAta prasthiti sthitaprasthitA tasyAH sthitaprayAtAyAH ArabdhakandukakrIDAyAH prArakhagendukakelyAH kasyAzcit kanya kAyAH pativarAyAH pANitalataH karatakAt paribhrazyAvamucya puro'gre patantaM kamapi kandukaM gendukam eziSTa vilokayAmAsa / 15 12, punariti-punaranantaraM kimidam / iti kautukena kutUha lenAviSTaH samAkAntaH tarakSaNa evaM tatkAla eva Udhrva grovA yasya tathAbhUta unnamisakandharaH sa jIvako vyagraM sAkulavaM yathA syAttathA tadgRhasthoparitalaM tadvacanasyoparitanamAgam utpazyan udavalokayan , AtmanaH svaspAvalokanena darzanenAvatIH prakaTito yo maino mArastena vitIrNaH pradatto yo vikArastena vyApArite saJcAlite ye nayanendIvare netranIlakamale teSAM razmInAM mayUlAnAM visareNa samUhena vyApto rAjamArgo yayA tAm, svarga bhoko yeSAM 20 teSAmapi devAnAmapi durupalambhA duHkhena prApyAm ai pUrvoktA kandukasvAminI gendukasvAminI kanyakAm apazyat / bhAsIcceti-ayamapi ca jIbaMdharo'pi ananyajena kAmanAkAnta ityananyajAkrAntaH sakAma kriyAse asta-vyasta motiyoM ke hArase usakA vakSaHsthala manohara jAna par3atA thaa| kabhI phailAyo huI, kabhI Ter3hI kI huI aura ghumAyo bAhulatAke prahArake vaza bAhara aura bhItara ghumAtI huI geMda ke nirantara uThane aura girane ke samaya usakI kamara dikhatI tathA chipatI rahatI thii| 25 geMdakI gati ke anusAra pIchA karate samaya vaha kabhI Upara uThatI thI to kabhI nIcekI ora AtI thii| vaha kanyA kabhI golAkAra bhramaNase aura kabhI gomUtrikAke kramase baiTha jAtI thI, kabhI khar3I ho jAtI thI, kabhI nIcekI ora dudhaka jAtI thI, kabhI punaH tanakara khar3I ho jAtI thI, kabhI calate-calate ruka jAtI thI aura kabhI punaH calane lagatI thii| 212. tadanantara yaha kyA hai ? isa kautukase AviSTa ho jIvandharakumArane jyoM hI 30 grIvAko Upara uThA vyagratApUrvaka usa gharake uparima talako dekhA tyoM ho unhoMne geMdakI svAminI svarUpa usa kanyAko dekhA jisane ki apane dekhane se prakaTa hue sarvaprathama kAmake dvArA pradatta vikArase calate hue netrarUpI nIla kamaloMkI kiraNoM ke samUhase rAjapathako vyApta kara rakhA thA aura jo devoMke lie bhI durlabha thii| kumAra bhI kAmase AkrAnta ho usake -- - -. -.. 1 ka. ga. kdaacidudgotmaargaa| Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [212 vimalAyA: jAkrAntastatastadIyanayanavAgurAntargata iva padamapi gantumapragalbhaH svalpetararAgAnistadgRhavitadikAmadhyAsya 'kA syAdiyaM kumArI / kAni vA syuradasIyAnyamatakSAroNi nAmAkSarANi / katamaH syAdasyAH pitA / kathamenAM kareNa spRzankamalayoniH kAmuko nAsIt / api nAmeyamasmAbhiH kadAci llabhyeta / ityevamitarathA ca viracyamAna vicAra: kumAra: kudmalitakuberaizvaryeNa 'tadgRhavaizyavareNa 'kumAra, ahamasmi sAgaradatto nAma / mama sAgAradharmapatnI kmlaa| vimaleti vizrutA ttputrii| jAtamAtrAyAM tasyAM saMgirate sma gaNitajJagaNaH 'yasminmahAtmani nijasadma samIyuSi kSaNAdakrayasaMcitamaNivikrayaH syAttasyeyaM gRhiNo' iti / gRhAgate bhavati vikrotazca vItaRtRkatayA purA puJjito mama ratnarAziH / tataH sarvathA yogyAM mama sutAM bhAgyAdhika, bhavAnpariNayatu pariNAmA bhAsIt babhUva ca / tatastasmAtkAraNAt tadIyanayana evaM vAgure bandhane tayorantargato madhyapatita iva padamapi 10 ekamapi padaM gantuM prapAtum aprAlmo'samarthaH svalpetarA prabhUtA rAgAI rAgapIDA yasya tathAbhUtaH san tasyAH kanyAyA gRhasya bhavanasya vitadikA tAm adhyAsya tantra sthito bhUtvA 'iyameSA kumArI kA syAd bhavet / kAni vA adasIyAni etatsaMbandhIni amRtakSArINi pIyUSapravAhINi nAmAkSarANi nAmadheyavarNAH / asyAH pitA janaka katamaH kaH syAt / enAM kanyAM kareNa pANinA spRzan kamalayAnizA kAmukaH smarAtriSTo nAsId na babhUva / api nAma kadAcit jAtucid iyam asmAbhiH labhyeta prApyeta / ityevaM 15 pUrvokaprakAram anyathA cAnyamakAreNa ca viracyamAno vicAro dimoM yena tathAbhUtaH kumAro jIvakaH kudramalitaM nimIlitaM kukherezvayaM dhanapativaibhavaM yena tathAbhUtena tasya gRhasya vaizyavaro ranigvarastena 'kumAra ! aham sAgaradatto nAmAsmi / mama sAgAradharmapatnI gRhasthadharmapatnI kamalA kamalAnAmavatI / 'vimalA' iti vizrutA prasiddhA ttputrii| tasyAM pudhyAM jAtAyAmaveti jAtamAtrAyAM gaNitajJagago jyotivissamUhaH saMgirate sma prakaTayati sma 'yasmin mahAtmani mahAnubhAve nijalAma svasadanaM samIyuSi sati samAgatavati 20 sati kSaNAdaspadaiva kAlena akrayasaMcitAzca te maNayazcetyakriyasaMcitamaNo'krItopaSitaratnAni teSAM vikrayaH syAt tasya mahAtmana iyaM gRhiNI jAyA syAt' iti / gRhAgate bhavati tvayi vItA vigatAH kratAro yasya tasya bhAvastayA purA pUrva pujito rAzIbhUto mama ratnarAzimaNirAzivikrItazca ketRmirgRhItazca / tatastasmAskAraNAt sarvathA sarvaprakAreNa yogyAmahIM mama sAgaradattasya sutAM putrI bhAgyena devenAdhikastatsambuddhI he netrarUpI jAla meM pha~se hArake samAna vahA~ se eka Daga bhI calaneke lie asamartha ho gaye ataH 25 atyadhika rAgase pIr3ita ho usa gharake cabUtarApara baiThakara isa prakAra vicAra karane lage ki yaha kumArI kauna ho sakatI hai ? amRtako jharAnevAle isake nAma ke akSara kauna hoMge? isakA pitA kauna hai ? apane hAthase isakA sparza karate hue brahmA svayaM kAmI kyoM nahIM hue ? kyA yaha kabhI hameM prApta ho sakatI hai ? kumAra aisA vicAra kara hI rahe the ki kuberake aizvaryako tiraskRta karanevAlA usa gharakA seTha Akara bolA ki he kumAra ! maiM sAgaradatta huuN| merI 3. gRhasthadharmakI patnI kamalA hai aura vimalA nAmase prasiddha usakI putrI hai| usake utpanna hote hI jyotiSiyoMne kahA thA ki jisa mahAtmAke apane ghara Anepara kSaNa bharameM binA kharIdake sajjita maNiyoMkI bikro ho jAyegI usakI yaha strI hogii| Apake ghara Ate hI merI vaha ratnoMkI rAzi bika gayo hai jo ki kharIdadAra nahIM honeke kAraNa pahalese sajita par3I thii| isalie he bhAgyazAlin ! Apa dUsarA bhAva chor3akara saba prakArase yogya merI isa kanyAko 1 ma0 gRhINI / 2 ka. vikretyAtayA apetakayavikrayatayA, iti Ti0 / Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vRttAntaH] aTamo karamA ntaramujjhitya' ityupacchandanapUrvakamadRSTapUrvasaMvidhayA vidhivadvisRSTAmalanepathyojjvalAM vimalAbhidhAnAM tAM kanyakAM pariNinye / 62.3. zrImadrAdImasiMhasUriviracitaM gadyacintAmaNau vimalAlambho nAma aSTamo lambhaH / bhAgyAdhika ! bhavAn pariNAmAntaramanyamamitrAyam ujjhitvA tyaktvA' itIttham upacchandanaM prArthanaM pUrva 5 yasmistadyathA syAttathA apUrvasaMvidhayA mAlokitapUrvasAmaprathA vidhivat yathAvidhi visRSTAM dasAm amaLanepathyena nirmalavepeNojjvalA dedIpyamAnAM vimalAbhidhAnAM vimalAnAmadhatIM to kanyako pativarAM pariNinye udavoTa / 6213. iti zrImadAdImasiMhasUriviracite gadyacintAmaNau vimalAlambho nAmASTamo lAmaH / vivaaheN|" isa prakAra prArthanApUrvaka jo kabhI pahale dekhane meM nahIM AyI aiso daheja-sAmagrIke 10 sAtha vidhike anusAra do huI, nirmala veSa-bhUSAse ujjvala vimalA nAmaka usa kanyAko jIvandharakumArane svIkRta kiyaa| 6 213. isa prakAra zrImadvAdImasiMha sUrike dvArA viracita gacintAmaNimeM bimalAlambha (cimalAkI prAptikA varNana karanevAlA) AThavA~ lambha samApta huA // 8 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo lambhaH 6214. athAbhinavapariNayanapariNatavyalokayavanikAntahitamanobhava rasAnubhavakutUhalayA priyatamabalAtkAranoyamAnapariSvaGgaparicumbanAbhimukhyayA pratipAditarAgahastapallavena paJcazareNa mAnaiH zanaiH suratasukhAnubhavanasaraNimavatAryamANayA vilAsakalahasanivAsajaGgamakamalinyA kAnti kisalayitakAyalatApitabhuvananayananirmANaphalayA vimalayA saha vardhamAnaromAJcamaJjarIkalpya5 mAnasuratadevatArAdhanasumanodAmakAni maugyavidhIyamAnalajjAparihiyamANAGgataraGgitapriyatamarAga vilasitAni vicchinnavizorNazekharamAlyakesaraparAgadhUsaraparyatrANi parasparaparirambhacumbanapauna 214. atheti-atha pariNayanAnantaram abhinavapariNayanena nUtanavivAhena pariNatA pariprAptA yA palIkyavanikA lajjAvaraNaM tasyAmantahitastirohito yo manomavaH kAmastasya rasAnumavasya rasopamogasya kutUhalaM vidyate yasyAstayA, priyatamasya vallamasya balAskAreNa haThena nIyamAna prApyamANaM pariSvaGgaparicumba10 nayorAliGganacumbanayorAbhimukhyamAnukUlyaM yasyAstayA, pratipAdito datto rAga evaM hastapallavo yena tathAbhUtena paJcazareNa kAmena zanaiH zanai mandaM mandaM suratasukhAnumadanasya saMbhogasukhopabhogasya saraNi mArgam avatAyata ityatAyamANA tayA samavagAzamAnayA vikAsa evaM kalahaMso vilAsakalahaMso vibhramakAdambastasya nivAsAya jaGgamakamalinI saJcaraNazIlanalinI tayA kAntyA dIptyA kimalayitA pallavitA yA kAyalatA zarIravallI tayArpitaM pradattaM bhuvanasya jagato nayananirmANaphalaM netraracanAprayojanaM yayA yA vimalayA 15 tanAmnyA patnyA saha. vardhamAnA sameghamAmA yA romAJcamArI pulakAvalI tayA kalpyamAnAni racyamAnAni suratadevatAyA: saMbhogadevatAyA ArAdhanAya sevanAya sumanodAmAni puSpamAlyAni yeSu tAni, maugdhyana mUDhasvena vidhIyamAnA kriyamANA yA lajjA tayA parihiyamANAni samAkRSyamANAni yAmyaGgAni taistaraGginaM vardhita priyatamasya vallabhasya rAgavilasitAni rAgacceSTitAni yeSu tAni, bhAdau vicchinnAni pazcAdvizIrNAni yAni zekharamAlyAni maulikhajasteSAM kesaraparAgaiH kinjalkarajobhidhUsarI malinaH paryataH zayyA yeSu tAni, 20 parasaramanyo'nya parirammacumbanayorAliGganacumbanayoH paunaruktyena bhUyobhUyaH pravartanena nirakSaraM yathA myAttathA -- 6214. tadanantara jisake kAmarasake upabhogakA kutuhala nUtana vivAha ke kAraNa parigata lajjArUpI paradeke bhItara chipA huA thA, priyanamake balAtkArase jise AliMgana aura cumbanameM Abhimukhya prApta karAyA jA rahA thA, rAgarUpI hastapallavakA sahArA denevAlA kAmadeva jise dhIre-dhIre saMbhoga-sukha ke anubhavanake mArgameM utAra rahA thA, jo vilAsarUpI kalahaMsake rahane ke lie calatI-phiratI kamalinI thI aura kAntisa pallavita zarIralatAke dvArA jisane saMsArake lie netroM kI racanAkA phala pradAna kiyA thA aisI bimalAke sAtha, bar3hatI huI romAMca maMjarIke dvArA jinameM saMbhogarUpI devatAkI ArAdhanAke lie puSpamAlAe~ racI jA rahI thI, mugdhAvasthAke kAraNa kI jAnevAlo lajjAse bacAye hue aMgoMse jinameM priya tamakI rAgaceSTAe~ aura bhI adhika bar3ha rahI thIM, TUTakara bikhare hue seharekI mAlAoMkI kezara 30 aura parAgase jinameM palaMga dhUsarita ho rahA thA, tathA parasparake AliMgana aura cumbanakI bAra-bAra pravRttise jo cupacApa prakaTa honevAlI donoMkI abhilASAoMse viziSTa the aise 1. lajjA, ityarthaH, iti tti0| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216. suramaJjaryA vRttAnta: ] navamo lambhaH 3.19 nirakSara nivedyamAnobhayAbhilASaviziSTAni surataceSTitAnyanubhUya ratiparizramapAravazyena zayanatalaprasAritAGgI vilulitaviralavizeSa kalezapezalalalATarekhAmasakkadA recitebhUSaNAruNamantharaparispandasundara nayanendIpa rAmanantaritatAmbUlarAmAruNibhavaNitAnava ratagrahaNadazanacchadAmatukhena praNayena nijagamanamasahamAnAm, 'alamalamatisUtreNa rastora, punaranamnaviSayeNa / anukSaNa mAgamiSyAmi' ityAbhASamANa eva bhavanAnnirgatyAnunagara maviralavakulai kadambacampakasahakAraprAye puSpodyAne samAsI- 5 nAnAmArabhya zaizavAdAracitaparicayApayAtaparaspara rahasyAnAM vayasyAnAmAjagAma samIpam / $ 215. tatastamAsaktavallabhAcaraNalAkSArasalohitAlakapallavoparibhAgamupabhogAyAsani nivedyamAnA sUcyamAnA ya ubhayorabhilASA H saMyogavAnchAstairviziSTAni sahitAni surataceSTitAni anubhUya, ratau saMbhoge yaH parizramaH khedastasya pAravazyena pAratantryeNa zayanatale zayyApRSThe prasAritama yasyAstAm, vilulitAH parivRkSa ata eva viralAH sAntarA ye vizeSakalezAstilakAMzAstaiH pezalA manoharA lalATarekhA 10 niTilalekhA yasyAstAmra, asad vAraM vAraM yad ArecitaM tiryagavaGokanaM tadeva bhUSaNaM yayostathAbhUtaM aruNe ramantharaparinde mandamandasaMcArayukta sundaranayanendIvare ramaNIya locanotpale yasyAstAm, anantaritasnAcchAditastAmbUlago yena tathAbhUto yo'ruNimA kauhityaM tena varNitaM prakaTitamanavaratagrahaNaM satatardazanaM yasya tathAbhUto dazanacchada olI yasyAstAm, anucchena vipulena pragayena snehena nijagamanaM svaprayANam asahamAnAm, 'he rambhoru ! mocoru punarbhUyo'nAgamanaM viSayo yasya tathAbhUtena avisvambheNAvizvAsena 15 alamalaM vyarthaM vyartham / anukSaNaM kSaNAnantaramevAgamiSyAmi' itIttham AbhASamANa evaM kathayanneva mavanAd prAsAdAn nirgatya niHsamya anunagaraM nagarasamIpe aviralA nirantara vakulakadambacampakasahakArAH kesaranopacAmpeyAtisaurabhAmrAH prAyaH yasmiMstasmin puSpodyAne kusumArAme samAsInAnAmupaviSTAnAM zaizavAda bAlyAd Arabhya Aracitena paricayenApayAtaM dUrIbhUtaM paraspararahasthaM yeSAM teSAM vayasyAnAM sahacarANAM samIpaM pArthamAjagAma / 215. tata iti -- tatastadanantaram Asakena saMlagnena vallabhAcaraNakA kSArasena priyAvAdayAvarasena lohito raktavarNIkRto'lakapallavAnAM cUrNa kuntala kisalayAnAmuparibhAgo yasya tathAbhUtam, 20 saMbhoga sukhoMkA anubhava kara, upabhoga sambandhI parizramako paravazatAse jo zayyAtala para zarIra - ko phailAkara par3I thI, jisake lalATako rekhA puMcha jAnese virala-virala dikhanevAle tilakake aMzoMse sundara thI, bAra-bAra ThIka kiye hue karNAbharaNase lAla evaM manda manda saMcArase jisake 25 netrarUpI nIla kamala atyanta sundara the, pAnako lAlIko prakaTa karanevAlI lAlimAse jisake oThakA nirantara daMzana sUcita ho rahA thA aura jo bahuta bhArI snehake kAraNa apane gamanako sahana nahIM kara rahI thI aisI vimalAse jIvandharakumAra bole ki 'he kadalIke samAna jA~ghoMse suzobhita priye ! punaH na Aneke viSayako lekara jo tumheM avizvAsa ho rahA hai vaha vyartha hai / maiM abhI hAla A jaauuNgaa|' isa prakAra kahate-kahate ve mahalase nikalakara nagara ke samIpa jisameM 30 adhikAMza maulazrI, kadamba, campA aura Ama ke vRkSa nirantara laga rahe the aise phUloMke upavana meM baiThe hue una mitroM ke pAsa jA pahu~ce jinake ki bacapana se hI lekara utpanna paricaya ke kAraNa parasparakA rahasya dUra ho cukA thA arthAt paricayakI adhikatA ke kAraNa jinake paraspara chipAne yogya koI bAta bAkI nahIM raha gayI thI / 5 1 6215. tadanantara jinake cUrNa kuntalarUpI pallavoMkA uparitana bhAga Asakta vallabhAke 35 1. ma0 asakRdAcarita / 2. ka0 kha0 vakulakadalakadamba / 3. ma0 tatazca / Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 gadyacintAmaNiH [ 215. suramAH - magnatArakadRzaM gADhagrahaNalagnadazanazikharapraNihitAdharamaNimatisurabhiparimalAGgarAgavyatikaravizepakamanIyavapuSaM viSameSurAjyadharmamiva vidhRtavigrahaM premavivazavismRtanimeSanizcalapakSmapuTAbhyAM sphuTitakamalamukulapezalAbhyAM locanAbhyAmApAdacUDamAlokya 'aho mahAbhAgasya te saubhAgya sarvabhuvanAtizAyi, yadevamanupuraM puraMdhrIbhiH svayaM viyase / saMprati samUDhAyAH prauDha bhAgyAyA bhajantyabhikhyAM kAni kAnyakSarANi / ' ityakSatasauhRdavaniH padmamukhAdayaH paryapRcchan / sAtyaMdharirapi saMjAtasaMtoSaH kicidunmiSitahasitacandrikAcchalena siJcanniva snehAmRtam 'adharitakamalA sA vimalA nAmnA' iti vyAhArSIt / harSavikasadAsyAnAM vayasyAnAM goSThImadhitiSTha. upabhogasya suranamyAyAsena parizrameNa nimagnatArake nimagnakanInike dazau locane yasya tam, gADhagrahagena lagnaM yadazanazikharaM dantAgrabhAgastena praNihito yukto'dharamaNinIMcaidantacchado yasya tam, atisurabhirati10 sugandhiyuktaH parimalo yasya tathAbhUto yo'GgarAgastasya vyatikaraNa vilepanacyApAreNa vizeSakamanIyaM sAtizaya sundaraM vapuH zarIraM yasya tam, visto vigrahaH zarIraM yena taM sArIraM vidharmapurAjyadharmamiva kAma. rAjyadharmapitra, premavivaze prItyAyatte vismRtanimepe niSpande ataeva nizcale sthire pakSamapuTe yayostAbhyAm sphuTite vikasite ye kamalamukule nalinakuDamale tadvat pezale manohare tAbhyAM locanAbhyAM nayanAbhyAm . upalakSitamiti zeSaH, taM jIvaMdharama pAdAdArabhya cUDAmabhicyApyetyApAdacUDam Alokya dRSTvA 'aho ! 15 mahAbhAgasya mahAnubhAvasya te saumAgyaM sarvabhuvanAtizAyi nikhilalokAtizAyi vartata iti zeSaH, yad yasmAn kAraNAt evama nena prakAreNa puraM puramitya nupuram anunagaram purandhrImiH stromi: svayaM vigrase sviikriyse| sampratIdAnom samUhApAH kRtavivAhAyAH prauDhabhAgyAyAH prakRSTamAzyayuktAyA amikhyAM nAma 'abhikhyA nAmazomayoH' ityamaraH kAni kAni akSarANi bhajanti prApnuvanti / ' inatyam akSatamarakhaNDitaM sauhRdavama maitrImAgoM yeSAM tathAbhUtAH padmamukhAdayaH paryapRcchan paripRcchanti sma / sAtyaMdharirapi jIvaMdharo'pi 20 saMjAtaH saMtoSo yasya tathAbhUtaH samupasaMtoSaH san kiJcinmanAga ummiSitaM prakaTitaM yad hasitaM hAsya tadeva candrikA kaumudI tasyAzchalena vyAjena snehAmRtaM prItipIyUSaM liJcaciva 'adharitA tiraskRtA kamalA kazmIryayA tathAbhUtA lakSmIH panAlayA pamA kamalA zrIharipriyA' ityamaraH, sA nAmnA vimalA astIti zeSaH' iti vyAhArSIt jagAda / harSeNa vikasanti bhAsyAni mukhAni yeSAM teSAM vayasyAnAM mitrANAM goSThIm adhi caraNoMke mahAvara ke rasase lAla-lAla ho rahA thA, upabhoga sambandhI khedase jinake netroM kI puta25 liyA~ bhItarakI ora nimagna ho rahI thIM, jinake adharoSTha meM jorase grahaNa karane ke kAraNa dA~toM ke agrabhAga gar3e hue the, atyanta manojJa sugandhise yukta aMgarAgake saMmizraNase jinakA zarIra vizeSa sundara jAna par3atA thA, aura jo zarIrako dhAraNa karanevAle kAmadevake rAjyadharmake samAna pratIta hote the aise jIvandharakumArako jinake palaka premase vivaza, TimakArako bhulA denevAle evaM nizcala the tathA jo khilI huI kamala kI bor3iyoM ke samAna sundara the aise netroMse 20 pairase lekara coTI taka dekhakara akhaNDa mitratAke mArgako dhAraNa karanevAle padmAsya Adi mitra pUchane lage ki 'aho ! Apa mahAbhAgyavAna haiM, ApakA saubhAgya samasta saMsArako ullaMghana karanevAlA hai, kyoMki isa taraha Apa nagara-jagara meM svayaM hI striyoM ke dvaar| vare jAte haiM / utkRSTa bhAgyako dhAraNa karanevAlI jisa strIko abhI hAla vivAhA hai usake nAmako kauna-se ___akSara prApta haiM ? tadanantara jinheM santoSa utpanna ho rahA thA, tathA kucha-kucha prakaTa huI manda 35 musakAnarUpI cA~danIke bahAne jo sneharUpI amRtako mAno sIMca hI rahe the aise jIvandhara kumArane kahA ki 'vaha nAmase lakSmIko tiraskRta karanevAlI vimalA hai| harSase jinake mukha 1. ma. mahAbhAgyasya / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo lammaH parihAsAlApavidagdhabuddhirbudviSeNo nAma suhRt 'asya kutaH saubhAgyam / dIrbhAgyAdapareranUDhAH prauDhavayasaH kAzcidananyagatayaH kanyakA nikAmamenaM kAmayantAm / yadi nAmAyamekAntaparihRtapuruSadarzanAM darzanIyAGgayaSTimadhivasantIM kanyAntaHpuramanaGgamAtaGganahuna dakSa kaTAkSa hIraJjIrAM suramaJjarImAvarjayedaJjasA yogya: saubhAgyavatAmupari gaNayitum iti sotprAsaM prAvocata / tadvacanAnantaraM sAtyaMvarirapi samudbhUtamandahAsa: 'sAdhu kathitaM dAsyAH patyA vayasyena / na cedalpoyasAhasA 5 samAvarjayema tAM varjitA evaM vayamapi tvamiva saubhAgyena' iti sasaMgara vyAhnanneva punarapi puramAzu prAvizat / avizaccAsya hRdayaM vitarkaH 'kenopAyena tAM tathA kariSyAmi yathA manasi manmathazarapAtena pAravazyamAsAdayantI samAsAdayedasmAt' iti ! vRttAntaH ] 321 tiSThan adhyAsInaH parihAsAlApe parihAsa bhASaNe vidagdhA caturA buddhiryasya tathAbhUto buddhiSeNo nAma suhRt 'asya jIvakasya saubhAgyaM kRtaH ! daurbhAgyAt aparairanyaiH anUDhA avivAhitAH prauDhavaya so'dhikAvasthA 10 ananyagatayo'nyagati rahitAH kAcit kanyakA nikAmamatyantam evaM kAmayantAm abhilaSantu / yadi nAmAyaM jIvaMbara ekAntena niyamena parihRtaM puruSadarzanaM narAvalokanaM yayA tAmra, darzanIyA manoharAGgayaSTiH zarIrapaSTiryasyAstAm kanyAntaHpuraM pativarAnizAntam adhivasantIM tatrakRtanivAsAm, bhanaGga eva mAtaGgaityanaGgamAtaGgaH kAmakarI tasya nahune banne dakSAH samarthAH kaTAkSa hIrakSIrA apAGgajjava yasyAstAM suramaJjarIma etannAstoM kampAm Avarjayet vazIkuryAt tarhi asA paramArthena saubhAgyavatAM saubhAgyazAlinAm upari 15 gaNayituM yogya 'astIti zeSa:' iti sopyA savyayaM prAvocata prajagAda / tadacanAnantaraM budviSeNakathanAnantaraM sAtyaMdhariravi jIvako'pi samudbhUtaH prakaTito mandahAso yabhya tathAbhUtaH san 'dAsyAH patyA vayasyena saMkhyA sAdhu suSThu kathitam / yadi ahamIya sAlpatareNaiva anehasA kAlena tAM suramaJjarIM na samAvarjaye vazIkuryAM tarhi vayamapi svamitra saubhAgyena purandhrIpremNA varjitA eva rahitA eva' itItthaM salaMgaraM sasandhaM vyAharanneva kathayanneva punarapi puraM rAjapurIm Azu zIghram prAvizat praviveza / asya jIvakasya 20 hRdayam iti tika vicAraca avizat / itIti kim / ityAha keneti -- 'kena katamena upAyena sAdhanena tAM suramaJjarI tathA tAdRzIM kariSyAmi yathA yena prakAreNa manasi svAnte manmathazarapAvena kAmavANapAtena pAravazyaM zitam AsAdayantI prApnuvantI asmAn samAsAdayet prApnuyAt' iti / 25. khila rahe the aise una mitroMkI goSThI meM eka buddhiSeNa nAmakA bhI mitra thA jo hAsyapUrNa vArtAlApa karane meM bahuta hI nipuNa thA / vaha tAnA detA huA bolA ki 'isameM inakA saubhAgya kaise mAnA jA sakatA hai ? daurbhAgya ke kAraNa dUsaroMne jinheM vivAhA nahIM, jinakI avasthA adhika ho gayI tathA jinakA anya kucha sahArA nahIM thA aisI kucha kanyAe~ bhale hI inheM cAhane lage / yadi ye ekAnta rUpase jisane puruSoMkA darzana bhI chor3a rakhA hai, jisakI zarIrayaSTi atyanta sundara haiM, jo kanyAoMke antaHpura meM ho rahatI hai, aura jisake kaTAkSoMkI zrRMkhalA kAmarUpI hAthIko bA~dhane meM nipuNa haiM aisI suramaMjarIko prApta kara sakeM to avazya 30 hI saubhAgyazAlI manuSyoM ke Upara gaNanA karaneke yogya haiN|' buddhiSeNake isa kathana ke bAda manda manda musakarAte hue jIvandharakumArane bhI kahA ki dAsIke pati mitrane ThIka kahA / yadi hama thor3e hI samaya meM use prApta na kara leM to hama bhI tumhAre hI samAna saubhAgya se vaMcita kahalAveM / isa prakAra pratijJA ke sAtha kahate hue jobandharakumAra punaH zIghra hI nagara meM praviSTa ho gaye | inake hRdaya meM isa tarkane praveza kiyA ki kisa upAyase hama use vaisA kara deM ki jisase vaha manameM kAmake bANa par3ane se paravazatAko prApta hotI huI hameM prApta ho jAye ? 35 1 1. harajorAmiti padasya rajjvarthaH iti Ti0 / 41 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 gadyacintAmaNiH [ 216 suramaJjaryAH - maMga $ 216. tattazca vibhAvya kSaNAdiva' yakSopadiSTamanumahimnA nijasaukumAryaM nivAryaM vikaca kAza kusumastabakaparibhAvukena palitapANDureNa kezakalApena paTeneva sitenA va guNThitottamAGgama, jarAjaladhitaraGgAnukAriNobhirAyAminIbhiklIbhiH sthapuTitalalATaphalakam alikataTa-la sphuradalaghu valibhAranunnAbhyAmiva namrAbhyAM bhrUlatAbhyAM tirodhIyamAnanayanam, unmiSitadUSikAbhNa5 mRdbhUta nIlapItapATalasirAjAlajaTilAbhyAmanupalakSya mANapakSmaromarAjibhyAM himAnIhata puNDarIkavicchAyAbhyAmokSaNAbhyAmupalakSyamANam, AnAbhilambitena jarAvallI phullamaJjarInibhena kUkalApena pracchAditavakSasam, akSINakAsakASThA karNejapena ghargharAghoSeNa mukharitakaNThamUlam atina prapUrvakAya $ 216. tavaceti-- tatazca tadanantaraM ca kSaNAdiva alpAvakAlAdiva vimAcya vicArya yakSopadiSTazvAsau manuzceti yakSApadiSTamanuH sudarzanayakSeopadizramantrastasya mahimnA mAhAtmyena nijasaukumArya svasya 10 sukumAratAM nivArya dUrIkRtya vikacAnAM praphullAnAM kAzakusumAnAM kAzapuSpANAM yaH stabako gucchakrastasya paribhAyukena tiraskArakeNa, palitaM jarasA zauklyaM tena pANDureNa dhavalena kezakalApena kacasamUhena sitena zuklena paTena vastreNeva bhavaguNThitaM samAvRtamuttamAGgaM ziro yasmiMstam, jareva jaladhirjarAjaladhirvArdhakyavAridhistasya taraGgANAM laharINAmanukAriNyasvAbhiH AyAminIbhidIrghAbhiH balIbhistvaksaMkocaja nitarekhAbhiH spuTitaM natonnataM lalATapharka bhAlavarTa yasmiMstam, alikataTe niTilataTe sphuratA prakaTImavatA alaghuva li15 bhAreNa dIrghatvaka saMkocarekhAmAreNa nunnAbhyAmiva preritAbhyAmiva namrAbhyAM natAbhyAM bhrUlatAbhyAM bhrakuTivallarI bhyAm tirodhIyamAne antardhIyamAne nayane yasmitam, unmiSitadRSikAbhyAM prakaTitamalAbhyAm udbhUtena prakaritena nIlapItapAile sirAjAlena nADInicayena jaTilAbhyAM vyAptAbhyAm, anupalakSyamANA adRzyamAnA pakSmarImarAjaH pakSmalomapatiryayostrAbhyAm mahaddhimaM himAnI tathA hataM sADitaM yatpuNDarIkaM kamale tadvad vicchAyAbhyAM kAntirahitAbhyAm IkSaNAbhyAM nayanAbhyAm upalakSyamANaM dRzyamAnam, nAbhi 20 tundimabhidhyAya lambitaM tena AnAbhilambitena, jaraiva vallI jarAvallI vArdhakyavalkarI tasyAH phullamaJjaryA nimaH sadRzastena kUcakalApena hanuromasamUhena pracchAditamAvRtaM yakSo yasmiMstam, akSINo vRddhiMgato yaH kAlaH 'khAMsI' iti prasiddho rogastasya kASThA caramasImA tasyAH karNejayaH sUcakastena ghargharAghopeNa ghardharazabdena 216. tadanantara vicAra kara kSaNa-bhara ho meM unhoMne sudarzana yakSa ke dvArA upadiSTa mantrakI mahimA se apanI sukumAratAko dUra kara mRta manuSya ke samAna vaha vaiSa dhAraNa kara liyA ki 25 jisameM khile hue kAzake phUloMke gucchoMko tiraskRta karanevAle sapheda bAloMke samUha se sira aisA jAna par3atA thA mAno sapheda vastrase hI AcchAdita ho / vRddhAvasthArUpI samudrakI taraMgoMkA anukaraNa karanevAlI lambI-lambI sikur3anoMse jisameM lalATa taTa vyApta ho rahA thA / lalATa meM prakaTa honevAlI bahuta bhArI sikur3anoMke bhArase prerita huI ke samAna nIce kI ora jhukI huI bhrukuTirUpI latAoMse jisameM netra AcchAdita ho rahe the| jinameM kIcar3a nikala rahA 30 thA, jo prakaTa huI nIlI polo aura kucha-kucha lAla nasake samUha se vyApta thIM, jinake palakoM kI biniyA~ dikhAI nahIM par3atI thIM, aura jinakI kAnti barpha se pIr3ita sapheda kamaloMke samAna thI aise netroMse jo sahita thA / nAbhitaka laTakanevAle evaM vRddhAvasthArUpI latA ke phUloMkI maMjarIke samAna lambI dAr3hIse jisameM vakSaHsthala Dhaka gayA thaa| kabhI naSTa nahIM honevAlI khA~sIko carama sImAke kAna meM mantra phukanevAleke samAna ghardhara zabdase jisameM kaNThakA mUla 1. ma0 kSaNAdeva 1 2 mantramahimnA, iti Ti0 / 3. ma0 pANDareNa / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamI lambhaH vRtAntaH ] kathyamAna daurbalyam, ullasadaviralAsthipaTalasthapuTitasaMsthAnam, asthAnapatana janitajanahAsavijRma ekakarakalitakamaNDalum vidhUta valakSapalehitagita zikharanihitaharitakuzApossya vaMzadaNDasyopari nivezyamAnazarIrayaSTim, spaSTadRSTakI kasAntarAlanirgata sirAsaMtAbrahmacAriNA brahmasUtreNa sImantitagAtram apagatamAM sakRzAGgulIparicyavamAnapavitrikApratyavasthApanavyApriyamANapANim prayANonmukhaprANamiva prekSyamANam, preta nirvizeSaveSaM dadha / $ 217 evamAtmano'pyatyAhitamApAdayituM samarthayA vArddhakAvasthayA vardhita kutUhalavale. vimAna pade pade pariskhalanavaSTabhya muSTyA vaMzayaSTimatikramya kicidantaraM vAmakaragRhItavevAbhiritarakaragRhItakhagalatAbhirApadamukta vala kaJcukAbhiH pratIhArasthAnaniyuktAbhiryuvatIbhiH - 323 5 muzAyamAnaM mUlaM yasmitam atinaga pUrvakAyena kathyamAnaM nivedyamAnaM daurbalyaM kSINatvaM yasmiMstabhU ullatA prakaTImakatA aviralena nirantareNAsthipaTalena kIkasanicayena sthapuTitaM natoJjataM 10 saMsthAnamAkRtiryasmiMstam, asthAne'yogyasthAne patanena janitaM janahAsasya lokahasitasya vijRmmaNaM vRddhiryasmiMstam, ekasminkare kaLito chaH kamaNDa kusmistam itarasmin kamaNDalurahite kare haste vitastasya valakSapaTena zuklavastreNa veSTitaM parivRtaM zikharamayaM yasya tasya zikhare nihitaH sthApito haritakuzAnApallavAdarmANAmApIDaH samUho yasya tasya vaMzadaNDasya upari nivezyamAnAvalambyamAnA zarIrayasmistam, spaSTuM yathA syAttathA dRSTAnAM kIkasAnAmasyanAmantarAle nirgatA niHsRtA yAH hirA nADya- 15 svAsAM saMtAnasya samUhasya sabrahmacAri sadazaM tena brahmasUtreNa yajJopavItena sImantitaM vimataM gAtraM zarIraM yasmiMstam, apagataM dUrIbhUtaM mAMsaM palaM yAmyastathAbhUtA yAH kRzAGgulyastAbhyaH paricyavamAnA patantI yA pavitrakA smaraNI tasyAH pratyavasthApana punaH sthirIkaraNe vyAtriyamANaH pANirhasto yasmistam, prayAgonmukhaH: prasthAnodyatAH prANA asavo yasmiMstamitra prekSyamANaM dRzyamAnaM pretena mRtena nirvizeSaH sadRzo yo veSastaM da ghRtavAn / 21. evamiti evamanena prakAraMNa Atmano'pi svasya atyAhitamatyAzcaryam ApAdayituM prApayituM samarthayA dakSayA bArddhakAvasthayA jarayA vardhitaM kutUhalaM yeSAM tairvRddhiMgatkunukaiH bAlaiH vihasyamAnaH pade pare sthAne sthAne pariskhalan patan muzyA baddhahastapuTena vaMzaya veNudaNDikAm avaSTabhya gRhItvA fifedantaraM kimapyantarAlam atikramya vAmakareNa savvahastena gRhItaM taM devaM yAbhistabhiH itarakaraNa santarahastena gRhItAnA khaDgalatA kRpANavallI yAmisvAbhiH bhASAdaM pAdamabhivyApya muktA lambitA 25 20 bhAga zabdAyamAna ho rahA thA / atyanta jhuke hue zarIra ke pUrva bhAgase jisameM durbalatA kahI jA rahI thI / prakaTa hoto huI haDDiyoMke saghana samUhase jisameM samasta zarIrAkRti vyApta ho rahI thii| asthAna meM girane se utpanna manuSyoM kI ha~sI se jo vRddhiMgata ho rahA thaa| jisameM eka hAtha meM kamaNDalu dhAraNa kiyA gayA thaa| dUsare hAtha meM sthita, sapheda va lipaTe hue zikhara se yukta tathA zikharapara rakhe hue hare-hare kuzAoM ke samUha se sahita bA~sake DaNDepara jisameM zarIra 20 yaSTi rakhI huI thii| svarUpa se dikhAI denevAlI haDDiyoM ke bIca meM nikalI huI nasoMke samUha ke samAna janeU se jisameM zarIra do bhAgoM meM vibhakta-jaisA jAna par3atA thaa| mAMsake naSTa ho jAne se kRza a~guliyoMse chUTatI huI sumaranIke ThIka karane meM jahA~ hAtha cala rahA thA aura jisameM prANa prayANake unmukha jaise dikhAI dete the / SS 217. isa prakAra apane-Apa ke lie bhI Azcarya utpanna karane meM samartha vRddhAvasthA se 35 bar3hate hue kutUhalase yukta bAlaka jinakI ha~sI kara rahe the aura jo pada-padapara gira rahe the aise jIvandhara svAmI muTThIse lAThI pakar3a tathA kucha antara pAra kara suramaMjarIke usa bhavana ke Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 gadyacintAmaNiH [ 218 suramAryAH samantAdguptaM pratyuptanakamaNimahaHstabakapiJjaritagaganaM suramaJjarIbhavanaM yadRcchayevopasRtyA. tuccharuSA dauvArikayoSitsArthena kimarthamihopasthitam / avasthIyatAmatraiva vipra, tvyaa| naivAntaH pravizyatAm' ityAdizvamAno'pi kumAra: 'kumArItIrthasnAnena vArddhakametadapasArayitumupasarAmi' ityudIrayannabadhIrya tannivAraNopakramamupasartupAsta tadgRhAbhyantaram / 218. puraMdhrayazca pratIhArasthAnasthitAstadavasthAvilokanena tadvacanazravaNena ca jAtasphItahAsAnukampAH kiM pAtakamasmAbhiranuSThAtumArabhyate ! bubhukSito'yaM kSitisuraH svairaM kimapyAcaSTe / spRSTo'pyasmAbhirayaM naSTAsurbhavet / AstAmayamatraiva / prastutametamudantamidaMtayA tasyai dhavalakajukAH zukryAsakA yAsAM tAbhiH pratIhArasthAne dvAradhAmani niyuktAH kRtasthAnA yAsAM tAbhiH yunatIbhistagIbhiH samantAdgusaM parito razitam , pratyutAnAM khacitAnAM nai kamaNInAM nAnAraTanAnAM mahaHstavana kAntigucchena piJjaritaM pItaM gaganaM yatra tat suramaJjarIbhavanaM yadRcchayeva upenAbhAveneva upamRtya samupagamya anucchA ruTa kodho yaya tena dvAre niyukto dauvArikaH sa cAsau yopitsArthazca strIsamUhazca tena 'kimartha kiMtrayojanam iha upasthita samAgatam / viSa ! bhU ! strayA atraiva avasthIyatAm / antarmadhye naiva pravizyatAm pravezaH kriyatAm' itItyam AdizyamAno'pi nirUpyamAgo'pi kumAro vRddhaveSavaro jIbaMdharaH kumArItArtha tamlAmatIrtha pane kumAyava suramAyava tIrthaM tatra snAnena bAIka sthavirasvam arasArayituM 15 dUrIkartum u sarAbhi samIpamAgacchAmi' itItyan udIrayan tasya dauvArikayASisArthasya nivAraNopakamo nivAraNopAyastam adabIya upekSya tasmAH suramAryA gRhasthAbhyantaraM madhyam upasa gantum upAsta tatparo'bhUt / 62.. purantra yazati-tohArasthAne dvAre sthita vidyamAnAsAyAbhUtAzca purandhra yo vanitAH taspa vRhasyAvasthAyA jarAjaradazAyA bilokanena darza rena tasya vRddhasya vavanadharaNena ca va banAkarNanena ca. 20 jAte sa tyo skI vistRta hAsAnukampe hAsada ya sa tayAbhUtAH satyaH 'bhasmAbhiH pAtakaM pApamanuSThAtuM vidhAtuM kimArabhyate / kimupakrampate / bubhujhA saMjAtA yasya tathAbhUto'yaM kSitisuro vipraH svairaM svecchaM kimapi AcaSTe kathayati / asmAbhiH dvArasthitAbhi: spRSTo'pi kRtasparzo'pi ayaM naSTAsumo mavet / ayamantraya dvArasthAna eva bhAstAM tiSThatu / prastuta prakRtam etam udantaM vRttAntam idaMtayA etadra paMga tasyai samIpa svecchAse jA pahu~ce ki jo dvArapara niyukta yuvaniyoMse saba orase surakSita thA tathA 25 jar3e hue aneka maziyoMke teja ke samUhase jisakA AkAza piMjara ho rahA thaa| dvArapara jo striyA~ niyukta thIM ve baoNyeM hAtha meM betakI char3I liye huI thI aura dAhine hAthameM talavAra dhAraNa kara rahI thIM tathA unake sapheha kurate paira taka nIce chUTe hue the| dvArapara khar3I striyoM ke samUhane atyanta kruddha ho kahA ki 'yahA~ kisalie AyA hai ? he vipra ! tU yahI khar3A raha, bhItara praveza nahIM kara', isa prakAra Adeza milane para bhI kumAra 'kumArI tIrtha meM snAna ke dvArA isa bur3hApeko 3. dUra karane ke lie AyA hU~, yaha kahate hue unake rokaneko paravAha na kara ghara ke bhItara jAnekA udyama karate rahe-bhotarakI ora bar3hate hI gaye / 6218. dvArapara khar3I khiyA~ usako avasthA dekha tathA usake vacana suna jora-jorase ha~sane lagIM / sAtha hI unheM usa vRddhapara dayAbhAva bhI utpanna ho gyaa| ve paraspara vicAra karane lagI ki kyA hama loga pApa karanA prArambha kara rahI haiM ? yaha bhUkhA brAhmaNa svecchAse kucha 35 kaha rahA hai / hama logoM ke chUte ho yaha mara jAyegA ataH yaha yahIM rahe / hama loga yaha vRttAnta 1.ka. ga. nikhila / 2. ma nivaarnnop-| 3. ka0 kha0 ma0 apatatum / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 - vRttAntaH ] navamo sammaH bhartadArikAyai vijJApayAma' iti viracitavicArAH sarabhasameva suramajarIsakAzamavizan / abhbhadhuzca tAH sundaryaH suramaJjarImajalibandhakaraNe kAtaryakaNThoktabhayAH 'bhartRdArike, bharteva jarAyAH ko'pi vRddhabrAhmaNo brahmahatyAbhotyAsmAbhirabhatsitaH sutarAmutsuka iva bhikSAyAM prAvikSadabhyantarakakSyAm' iti / 219. sA ca varavaNinI tadvacanAkarNanena tavalokanapUrNamati: pUrNAste manorathAH 5 prANanAtho yataH pratyAsannaH' iti aNitayAjena maNinUpureNeva procyamAnA pura:saramAninIparipadabhiyoyamAnAlo kazabdA caraNAnyAmeva jovita kazaraNamenamenorahitaM tapasyAsamAzritaM zrIriva svayaM zizriye / pipriye ca taM pravayasamAlokya sA pramadA / nijagAda ca nijaparicArikAH bhanadArikAyai suramAyeM vijJApayAmo nivedayAmaH' iti viracitaH kRto vicAro vimazoM yAbhistathAbhUtAzca satyaH saramasameva savegameva suramaJjarIsakAzaM suramAropAcam avizan praviSTA babhUvuH / aJjalibandhakaraNe 10 hastasampuTavidhAne kAtaryeNa daindhena kaNTho spaSTamudIritaM bhayaM yAsA tathAbhUnAstAH pUrvokAH sundarya striyaH suramaJjarI gRhasvAminIm abhyadhuzca kathayAmAsuzca,-'bhartRdArika ! rAjapuni ! jazayA vRddhAvasthAyA bharteva patiriva ko'pi kazcida vRddhavAhmagaH sthaviravipro brahmahatyAbhItyA brAhmaNa vAtabhayena asmAbhiH abharisato'nirAkRto bhikSAyAM sutarAm atyantamutsuka iva abhyantarakazyAM madhyaprakoSThaM prAvikSat praviveza' iti / 6211. sA ceti-sA ca varaNinI sundarI suramaJjarAMti yAvat tAsa dauvArikayoSitAM vacanAnAmAkarNanena zravagena tasya vRddhasyAvalokane gurgA samuyatA matirmanISA yastrAstathA bhUnA satI 'yato yasmAtkAraNAt prAganAthI vallamaH pratyAso nikaTasthito'taste manorathAH pUrNAH' iti ktraNitacyAjena raNanamiSeNa maNinU pureNa rasnamaJjarIkeNa protramAneva nigadyamAneva, purasarANAmapresarANAM mAninInAM nArINAM yA pariSat samUhastayAbhidhIyamAnaH samuzvAryamANa Alokazabdo jayadhvaniryastrAstathAbhUtA satI caraNA* 20 bhyAmetra pAdAbhyAmeva jIvitaikazaraNam enorahitaM pAparahitam enam tapasyAsamAzritaM tapasvijanaM zrIriva lakSmIriva svayaM zizriye praap| taM pravanasaM vRddham bhAlokya sA pramadA suramArI pripriye prItA cAbhUt / --. -. .-.... .. .---.-. ....-..-.-........- - isI rUpameM rAjaputrIke lie kahe detI haiN| isa prakAra vicAra kara ve vegase suramaMjarIke pAsa phuNciiN| hAtha jor3anameM dInatAse jinakA bhaya prakaTa ho rahA thA aisI una khyiAne suramaMjarIse kahA ki 'he rAjakumArI ! jo vRddhAvasthAke bhartAke samAna jAna par3atA hai aisA koI eka vRddha 25 brAhmaNa bhikSAke lie atyanta utsuka hokara hI mAno bhItarI kakSAmeM A ghusA hai / brahmahatyAkaM bhayase hama loga use DA~Ta nahIM sakI haiN| 6219. unake vacana sunanese usa vRddhako dekhanekI icchA karatI huI suramaMjarI svayaM pairoMse usake pAsa clii| calate samaya usake maNimaya nUpura ruNajhuNa zabda kara rahe the usase aisA mAlUma hotA thA mAno maNimaya nUpura yahI kaha rahe hoM ki 'tumhAre manoratha pUrNa ho gaye 30 kyoMki tumhArA prANanAtha samIpameM A cukA hai| Age-Age calanevAlI striyoMkA samUha usakA jaya jayakAra kara rahA thA aura vaha apane prANanAthake saMmukha isa prakAra jA rahI thI jisa prakAra ki pAparahita tapasvIke pAsa lakSmI jAtI hai| usa vRddhako dekhakara suramaMjarI 1. ka. kakSAm / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 920 suramaJjaryAH 'parizramastAvadasya parihriyatAm AhriyatAmAhArAdikam / kRtinamenaM kRtAdarAH kRtakazipuM kArayadhvaM yUyam' iti / tAzca tadvacanaM nizamya nizAntAbhyantare jIvaMdharamAnIya tapanoyagalantikogalitapanIyatapAdaprakSAlanaM prakSaradAjyaM prAjyaM bhojanaM bhojayitumArebhire / $ 220. kumAro'pi tAM nakhacandrakiraNa parAmarze'pi vikasatA caraNakamalayugalenopetAma, 5 kArkazyarahita kariyarakarAkAreNa kadayitekAntazItalakadalIstambhena bhRzamUrudvayenopazobhitAm, dAnarekhayeva madanagantradvinasya kRpANadhArayeva saubhAgyavarasya tanutaramadhyalatAvilIna madhukara mAlAyamAnayA romarAjirekhayA virAjamAnAm cakAsatyapi mukhacandramaNDale saMgatAbhyAmiva rathAGganAmabhyAM 326 nijaparicArikAH svasevikA nijagAda kathayAmAsa 'asya parizramaH khedraH tAvatsAkalyena pariddiyatAM dUrIkriyatAm | AhArAdikaM bhojanapAnAdikam AhiyatAm AnIyatAm / kRtinaM kuzalam enam kRtAdA 10 vihitasanmAnAH kRtakazipuM kRtabhojanaM kArayadhvaM yUyam' iti / sA suramaJjarIparicArikAH tadvacanaM suramaJjarIkathanaM nizamya vA nizAntAbhyantare gRhAbhyantare jIvadharam AnIya tapanIya galantikAyAH svarNabhRGgArAT galitaM patitaM yatpAnIyaM jalaM tena kRtaM pAdaprakSAlanaM yasmin karmaNi tadyathA svAttathA prakSarat niHsarad AjyaM ghRtaM yasmAt tat prAjyaM prakRSTaM zreSThamiti yAvat bhojanaM bhaktAdikam mojayituM khAdayitum AraMbhire tatparA babhUvuH / 15 $ 220. kumAro'ti-kumAro'pi jIvakopeta kumAroM suramaJjarI vilokya vismayena smere vikasite cakSuSI yasya tathAbhUtaH san 'aho ! madanamahArAjasya kAma mahIpAlasya vijayasAdhanAnAM vijayopAyAnAM samavAya iva samUha va puSA purIvartamAnA yoSit zroSA lakSyate dRzyate / atha kumAryA vizeSakAnyAha - ragveti makhA nakhata eva candrAsteSAM kiraNAnAM razmInAM parAmarze'pi sambandhe'vi vikalatA praphullena caraNakamalayugalena pAdAravindadvandvena upetAM sahitAm, kArkazyeti kArkazyena kATinyena rahito yaH 20 karivarasya gajarAjasya karaH guNDA tadAkAze yasya tena karthitaH parAbhUta ekAntazItalaniyamena ziziraH kammo mocAmmo yena tathAbhUtena Urudvayena sakthiyugalena bhRzamatyartham upazobhitAM virAjitAm, dAneti--madanaJcAsau gandhadvipazveti madanagandhadvipo bhAramAtastasya dAnarakhayeva madajakhalekhayeva, saubhAgyamaMtra vaze jAmAtA taya kRpANadhArayeva khaGgadhArayeva, sanutaramadhya mevAdhikRzAvalagnameva katA vallI tasyAM vilInAH sthitA ye madhukarA bhramarAsteSAM mAlA patistadvadAcarantI tayA, romarAjireva rekhA tayA 25 virAjamAnAM zomA nAma, mukhameva candramaNDalaM tasmin vadanavidhuvimbe cakAsatyapi zobhamAne'pi saMgatAbhyAM bahuta hI prasanna huI / usane sevikAoMse kahA ki isakA kheda dUra kiyA jAya / AhAra Adi lAyA jAye tathA tuma saba isa kuzala vRddhako AdarapUrvaka bhojana kraao'| usake vacana suna sevikAe~ jIvandhara svAmIko mahalake bhItara le garyo aura svarNakI jhArIse jharate hue jalase paira dhulAkara unheM jisase ghI jhara rahA thA aisA zreSTha bhojana khilAne lagIM / 30 6 220. tadanantara jo nakharUpI candramA kI kiraNoMkA sparza honepara sile hue caraNakamaloM ke yugalase sahita thI / kaThoratAse rahita gajarAja kI sU~Da ke samAna AkArako dhAraNa karanevAlI evaM ekAnta zItala keleke stambhakA nirAkaraNa karanevAlI donoM jA~ghoMse jo atyanta suzobhita thii| jo kAmarUpI madamAte hAthI kI madarekhA ke samAna athavA saubhAgyarUpa barakI khaGgabArAke samAna athavA atyanta kRza kamararUpI latApara baiThe hue bhramarokI paMkti35 ke samAna dikhanevAlI romarAjikI rekhAse virAjamAna thI / mukharUpI candramaNDalake suzobhita 1. giNDI, iti kannaDabhASAyAM svarNabhRGgAra iti ca saMskRte / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navaso lambhaH 327 vRttAntaH ] stanAbhyAmudbhAsamAnAm, pallavitAbhyAmivAGgulIbhiH korakitAbhyAmivAGgadamauktikaiH kusumitAbhyAmiva karasaM bharvahulatAbhyAM virAjamAnAm, madanArohalIlA DolAyamAnayA kapAzazriyAlaMkRtAm tilakusumasamAna rUpandasAgaravudAyamAnayA nAsayA sametAm, vikacavica kilkusumAkIrNakezakalApAm tArakitAmbarAmiva vibhAvarIm kalpalatAmiva kAmaphalapradAm jAna komiya rAmopazobhitAm, samudravelAmiva vicitraratnabhUSitAm nArIjana - 5 tilakabhUtAM kumArI trilokya vismayasmeracakSuH 'aho madanamahArAja vijayasAdhanAnAM samavAya iva yA lakSyate / 6 221 tathA hi- tasya dhanuryaSTiriva bhrUlate, madhukaramAlAmayI jyeva nIlAlakadyutiH, milinAbhyAM rathAGganAmabhyAmiva cakravAkAbhyAmitra stanAbhyAM kucAbhyAm udbhAsamAnAM zobhamAnAm, anulobhiH karAkhAbhiH pallavitAbhyAmitra kisakayayuktAbhyAmitra aGgadama ki hai: keyUramuktAphalaiH kora- 60 kitAbhyAmiva kuGmalitAbhyAmiva karasaMbhavairnakhaiH kudhumitAsyAmitra puSpitAbhyAmiva bAhulatAbhyAM bhujavallIbhyAM virAjamAnAM zobhamAnAm, madanArohasya kAmAdhiSThAnasya lIlADolA krIDAndolikA tadAcarantyA karNapAzazriyA karNAlaGkAralakSmyA alaMkRtAM zobhitAm, vikasitena praphullena tilakusumena kSuraka samAnayA sadasyA rUpasaundarya maitra sAgaro lAvaNyajaladhistasya budabudAyamAnayA budasaMnibhayA nAsayA prANena sameta sahitAm, vikacAni vikasitAni cAni vicaklikusumAni mallikApuSpANi 15 tairavakIrNo vyAptaH kezakalApo yasyAstAm, ataeva tArakitaM nakSatratamambaraM gaganaM yasyAM tathAbhUtAM vibhAmirajanImiva kalpalatAmitra kalpavallImiva kAmaphalapradAm icchAnurUpaphaladAyinI pakSe kAma eva phalaM dadAtIti tathA madanarUpaphaladAyinI tAm, jAnakImitra sItAmiva rAmeNa dAzarathinopazobhitA tAm pakSe rAmAbhiH strIbhirupazobhitA sAmU, samudra velAmitra toyadhitaTIbhitra vicitraratnairnAnAmaNibhirbhUSitA tAm ekagrAbharaNaratnairalaGkRtA pakSe ratnAkarotpannairnAnAratnairalaMkRtA ca nArIjana tiva kibhUtAM lalanAkula- 20 tiLakarUpAm / $ 221 atha tasyA -- madanamahArAja vijayasAdhanAnAM samavAyatvaM sAdhayitumAha tathA hA~si 'tasya madanamahArAjasya dhanuryaSTiriva cApayaSTiriva jhUlate akuTila, madhukara mAlAmayo bhramaratinirmitA rahanepara bhI mile hue cakravoMke samAna dikhanevAle stanoMse jo suzobhita thI / aMguliyoM se pallavita ke samAna, bAjUbandoMke motiyoMse bor3iyoMse yuktake samAna aura nakhA~se puSpitake 25 samAna dikhanevAlI bhuja latAoMse jo suzobhita thii| jo kAmadeva ke car3hanekI DolI ke samAna AcaraNa karanevAlI karNapAzakI lakSmIse alaMkRta thI / khile hue tilake phUla ke samAna athavA rUpa aura saundarya ke sAgara ke babUleke samAna dikhanevAlI nAkase sahita thI / jisake bAloMkA samUha khile hue vicalike phUloMse vyApta thA aura unase jo tArAAMse yukta AkAzase sahita rAtrike samAna jAna par3atI thii| jo kalpalatA ke samAna kAmarUpI phala 30 ( pakSa meM vAchita phala ) ko denevAlI thii| sItA ke samAna rAmopazobhitA - rAmase suzobhita ( pakSa meM rAmAoM - striyoM meM suzobhita ) thI / samudrakI velA ke samAna nAnA prakAra ke ratnoMse tribhUSita thI aura jo striyoMke tilakake samAna thI aisI kumArI - suramaMjarIko dekhakara Azcarya se jinake netra vikasita ho rahe the aise jIbandharakumAra vicAra karane lage ki 'aho ! yaha strI to kAmarUpI mahArAja ke vijaya sAdhanoMke samUha ke samAna jAna par3atI hai| SS 221. dekho na, usake dhanurdaNDake samAna isakI bhrukuTilatAe~ haiM, bhramarapaMktirUpa DorIke 1. 0 dolA / 2. mallikA, iti Ti0 / 35 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 gadyacintAmaNiH [ 221 suramaryAHastrANIvApAGgavikSepAH, vaijayantIdukulamiva dazanamayUkha jAlakam, priyamuhadiva malayAnilo niHzvAsamArutaH, parabhRtabalamivAtimaJjulamAlapitam' ityAkalayannantaHsphuradAhAdaH, parijanAnItaM pavitramAsanamadhyAsya kathamapi vArddhakeneva katicana kabalAni zanara zitvA punarazanaklezamapanetumiva mahanIyaM kimapi zayanIyamArurukSat / azayiSTa ca kila tatraiva yatheSTam / kumArI ca 5 sA kutuhalapratitAvinohartamAnaM tatraivAtivAhya 'bhazamazanaklezito'yamana janmA syAt / ugrataravyasanavAdhivardhanenduH khalu vArddhakaM c| ataH svairamanena supyatAm / na lupyatAmasya nidrA' iti nigadantI nivAritapuruSadarzanayApi mayA dRSTo'yaM viziSTa vRttH| kadAcidevamapi nAma jyeva movIya nIlAlakadyatiH zyAmala kuntala kAnti: astrAgIya zastrANIva apAGgavikSepAH kaTAkSaprasarAH, vaijayantIdukUla miya patAkApaTa iva dazanamayUkhajAlakaM radanarazmisamUhaH, priya suhRt priyamitraM malayAnika va 10 malayamArata iva nivAsamArutaH zvAsocchavAsapavanaH, parabhRtaralamiva kokilasainyamiva atimaJjalaM manoharamAlapitaM zabdaH' itIstham Akalayan vicArayan , antamadhye sphuran prakaTI bhayan AhlAdo harSo yasya tathAbhUtaH san parijanena parikaralokenAnItaM parijanAnItaM pavitraM pUtam Asana viSTaram adhyAsya tatropavizya kathamapi kenApi prakAreNa kAThinyeneti bhAvaH vAIkeneva jasyeva kati dana kiyansyapi kabalAni prAsAna zanaimandam aziyA bhuktvA punaranantaram asanaklezaM bhojanaparizramam apanetumitra mahanIyaM zomanIyaM kimapi 15 zayanIyaM kAmapi zayyAm ArurukSat tatrArUDho babhUva / azayiSTa ca zizye ca kila satraiva zayanIye yatheSTaM yatheccham / kumArI ca sA suramaJjarI ca kutUhalena pravartitAH kRtAstarvArtA vinoIH abhibhASaNavinodaiH muhartamAnaM kAlaM tatraiva tatsamIpa eva!vidhAya vyapagamayya 'ayam agrajanmA viSo bhRzamatyartham azanena bhojanena klezito duHkha prApitaH syAt / khalu nizcayana vAkaM ca sthaviratvaM ca ugratavyasanamaMtra tIbaduHkhameva vAdhiH sAgarastasya vardhanAya viz2ammaNAyenduzcandraH / mato'smAitoH anena vipreNa svairaM svecchaM yathA syAttathA 20 supyatAm zIyatAm / asya nidrAsvApo na lupyatAm hiyatAm' iti nigadantI kathayantI nivAritaM niruvaM puruSasya puMso darzanaM yena tathAbhUtayAri mayA viziSTa vRttaM cAritraM yasya tathAbhUto'yaM janaH dRSTo vilokitaH / samAna isake kAle kezoMkI kAnti hai, astroMke samAna isake kaTAke vikSepa haiM, patAkAke vastrake samAna dA~tIkI kiraNAvalI hai, priya mitra malaya samIra ke samAna isake zvAsocchavAsakI vAyu hai, aura koyaloMkI senAke samAna isakA atyanta sundara vArtAlApa hai / isa prakAra vicAra karate25 karate jinake hRdaya meM atyanta AhlAda utpanna ho rahA thA aise jIvandharakumArane parijanoM ke dvArA lAye hue pavitra Asanapara baiThakara bur3hApeke kAraNa hI mAno kisI taraha dhIre-dhIre kucha grAsa khAye aura usake bAda bhojanasambandhI klezako dUra karane ke lie hI mAno ve kisI sundara zayyApara ArUDha ho gaye aura vahIM icchAnusAra so gye| kumArI suramaMjarIne bhI kutUhalavaza kiye hue vAtosambandhI vinodAse eka muhUte vahIM bitaayaa| tadanantara 'yaha 30 brAhmaNa bhojanake kAraNa atyadhika klezako prApta huA hai| yathArthameM cuDhApA atyanta tItra duHsvarUpI sAgarako bar3hAne ke lie candramA hai ataH ise icchAnusAra sone diyA jAya / isakI nidrA bhaMga na kI jAya' isa prakAra kahatI huI vaha sakhiyoM ke sAtha vahA~ se prayANa kara dUsare sthAnapara calI gyii| jAte samaya use isa prakArakA pazcAttApa ho rahA thA ki yadyapi maiMne purupakA dekhanA chor3a rakhA thA tathApi maiMne viziSTa vRttako dhAraNa karanevAlA yaha purupa dekhA 1. ka0 kha0 ga0 'ca'nAsti / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttAntaH ] navamI kammaH tajjanadarzanamapi saMbhavet, yo nAma cUrNaparIkSAyAmupaikSiSTa mAm' ityanuzayAviSTA saha sakhIbhistataH prayAntI pradezAntaraM prApadyata / $ 222. aba kumArasveragAnAvasaradAna lampaTatayeva lambamAne saurabimbe, suramaJjarIkarapIDotsukasaunandeyarAgaprAgbhAra iva bahulatayA bahirgate sphurati saMdhyArAge, gaganakedAravikIryamAnatimirabIjanikara iva noDasanIDAbhimukhamuDAyini kAkapeTake prekSyamANe prAsAdavAtAyana- 5 vivaraniryadagurudhUmotkareNetimirAndhakAreNeva nIrandhrIbhavati viyadantarAle, valabhinivipravArayuvatidhammillamallikAsUjA sRjyamAnAyAM pratidizaM candrAtapacchedazaGkAyAm, prajvalantargata pradIpasanA 329 kadAcijjAtucid evamapi nAmeti saMbhAvanAyAM sa vAsI janazceti tajjano jIvarastasya darzanamapi saMbhavet, do nAma cUrNa parIkSAguNaNe upeti cakAra' iti anuzayena pazcAttApenAviTA samAkrAntA sakhIbhirAThIbhiH saha tataH sthAnAt prayAntI pratiSThamAnA satI pradezAntaraM sthAnAntaraM 10 prApadyata prApa / 222, atheti - adhAnantaraM kumArAya svairagAnasya svacchandagAnasyAvasaradAnAya samayavitaraNAya kampaTatayeva lampAkatayetra saurabimbe dinakaramaNDale mAne sati, suramaJjaryAH karapIDAyAM pANigrahaNa utsuka utkaNtio yaH saunandeyaH sunandAsuto jIvaMdharastasya rAgaprAgbhAra iva prItisamUha iva bahulatA bhUyiSThatvena hi bahiH prakaTite saMdhyArAge sAyaMkALikAruNimani sphurati prakTIbhavati, goDa kulAyairupa- 15 lakSitA ye sanIDA vRkSAsteSAmabhimukhaM saMmukhamuddIyata ityevaMzIlastasmin kAkapeTake vyAsa gRhe gaganameva nama eva kedAraH kSetraM tasmin vikIryamANAnAM prakSipyamANAnAM timirabIjAnAM dhvAntabIjAnAM nikara chava samUha chatra prekSyamANe dRzyamAne, prAsAdAnAM rAjasadanAnAM vAsAyanavivarebhyo gavAkSarandhrebhyo niryan nirgacchan yo'gurudhUmoTkaro'guruvandanadhUmrasamUhastena timirAndhakAreNeva gADhadhvAnteneva viSUdantarALe nabho'ntare nIrandhrIbhavati nizchidIbhavati, valabhiSu gopAnasISu niviSTAH sthitA yA vArayuvatayo rUpAjIvaH stAsAM dhamilAnAM 20 kezabandhAnAM mahilakAstra mallikAmAlA tathA jAtivAdekavacanatvam dizAM dizAM pratIti pratidizaM pratikASTaM candrApasya candrikAyAzchedAH khaNDAni teSAM zaGkAyAM saMzItau, sRjyamAnAyAM kriyamANAyAm, prajvaladdhi hai / kisI samaya kyA isI taraha usa puruSakA darzana bhI sambhava ho sakegA jisane ki cUrNaparIkSA meM merI upekSA kI thI' / 222. tadanantara sUryakA maNDala nocekI ora Dhala gayA jisase aisA jAna par3atA 25 thA mAno kumAra ke lie svacchandatA pUrvaka gAnekA avasara dene ke lie utsuka honeke kAraNa hI vaha Dhala gayA thA / sandhyAkI lAlimA phaila gayI jisase aisA jAna par3atA thA mAno suramaMjarIke vivAha ke lie utsuka jIvandharakumAra ke rAgakA samUha ho adhika honeke kAraNa bAhara nikalakara phaila gayA ho| kauoMke samUha ghoMsaloMke samIpa sammukha ur3ate hue dikhAI dene lage jisase aisA jAna par3atA thA mAno AkAzarUpI kheta meM bikhere jAnevAle andhakAra ke 30 arrier samUha hI ho / AkAzakA madhyabhAga saghana andhakArake samAna mahaloMke jharokhoM ke chidroM se nikalate hue agurucandana ke ghUma ke samUha se vyApta ho gayA / chapariyoM meM baiThIM vezyAoM-. ke kezapAza meM gurthI mAlatIkI mAlAoMse sthAna-sthAnapara cA~danI ke khaNDoMkI zaMkA utpanna hone lagI / bhItara jalate hue dedIpyamAna dIpakoM se sahita mahala sAyaMkAlika niyama aura - 1. ma0 agarudhUpatkareNa / 2. ma0 pratidezam / 42 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacacintAmaNi [ 222 suramamja:theSu sAyantananiyamadhyAnAgnisaMyuktasaMyateSviva jAteSu sodheSu. durdazAM svAnteSviva tamasAkrAnteSu diganteSu, krameNa ca madanamahArAjazvetAtapatre rajanIrajatatATaGke sphaTikopalaghaTitamadanazaramArjanazilAzakalakalpe puSpabANAbhiSekapUrNakalazAyamAne sarvajanAnandakAriNi rAgarAjapriyasuhRdi rAjati rohiNIramaNe, dugdhodadhizokarairiva ghanasAraparAgairiva malayajarasavisarairiba pIyUSaphenapiNDairiva 5 pAradarasasariddhiriva sphaTikareNubhiriva madanAnalabhasmabhiriva rajanIkarakaranikarairApUrite bhavanavivare, vikacakairavaparimalamilitAlikulajhaMkAraviracitavirahi janatApe madhumadamattamattakAzinIkezakalApakusumAmodAmoditadazadizi samAdhmApitapradyumnapAvake mandamandamAvAti mAtarizvani, dIpyamAnairantargatapradIpaimadhyasthitapradIpaiH sanAthAH sahitAsteSu sodheSu prAsAdeSu sAyantananiyameSu sAyaMkAliniyameSu dhyAnAgnidA dhyAnAnalena saMyuktAH sahitA ye saMyatA munayastevitra jAteSu, diganteSu 10 kASTAnteSu durdazAM mithyAdRSTonAM svAnneviva vitteSviva tamasA mohena pakSe timireNAkAnteSu sarasu, krameNa ca kramazazca madanamahArAjasya kAmabhUpAlasya zvetAtapane sitAtapavAraNe, rajanyA nizAyA rajatatArake rUpyakaraNTaka, sphaTikopalana ghoTata niti yad madanasya mArasya zaramArjanazilAzakalaM vANottejanazilAkhaNDam ISadUnaM taditi sphaTikopakaghaTitazaramArjanazilAzakalpastasmin , pupayANasya kAmasya yo'bhiSeka snapanaM tastra pUrNakalaza ivAcaratIti puSpANAbhiSekapUrNakala zAyamAnastasmin , sarvajanAnandakAriNi 15 nikhilanaraharSavidhAyini, rAga eva rAjA rAgarAjatasya priyasuhRspriyamitraM tasmin , rohiNIramaNe candramasi rAjati zomamAne, dugdhodadhizIkarairiva payaHpayodhipRSatAbhirikha, ghanasAraparAgairiya karpUracUrNarica, malayajarasa. visarairiva pAToraniHzyAmpasamUhariba, pIyUSaphenapiNDairiva sudhAdiNDIrasamUhairiva pAradarasasya sUdarasasya saridbhiriva nadImirikha, sphaTikaH sitamaNistasya reNubhI rajobhiriva, madanAnalamasmabhiriva smarAgnibhUtimi riva, rajanIkarakaranikaraH zItaraznirazmirAzimiH bhuvanavivare jagadantarAle Arite saMbharite, vikacAnAM 20 vikasitAnAM kairavANAM kumuhAnAM parimalena vimadotyasaurabhyeNa militAni saMgatAni yAnyali kulAni bhramarasamUhastaspa jhaMkAreNa guJjanazabdena viracito vihiso virahijanAnAM viprayugapuruSANo tApaH khedo grena tasmin , madhumadena madyamadena sattA yA mattakAzinyaH sundayastAsAM kezakalApeSu zirasijasamUheSu vidyamAnAni bAni kusumAni purANi SAmAmodenAtinihArigandhenAmoditAH suramitA daza dizo daza kATA yena tasmin, samA:mApitaH pracaNDI kRtaH pradyumnapAvakaH smara hutAzano yena tasmin , mAtarizvani papane mandamandaM zanaiH zanaiH 25 dhyAnarUpI agnise sahita muniyoM ke samAna jAna par3ane lge| dizAoMke antimataTa mithyA dRSTi jIvoMke hRdayoMke samAna andhakAra ( pakSa meM moha ) se AkrAnta ho gye| krama kramase jo madanarUpI mahArAjakA sapheda chatra thA, rAtrirUpI lIkA cA~dIkA karNAbharaNa thA, jo kAmake bANoM ke sApha karaneke lie sphaTika pASANase nirmita zilAke eka khaNDake samAna thA, kAma devake abhiSekake lie nirmita pUrNa kalazake samAna jAna par3atA thA, saba manuSyoMko Ananda 30 utpanna karanevAlA thA, aura rAgarUpI rAjAkA priya mitra thA aisA candramA suzobhita hone lagA / saMsArakA madhyabhAga candramAkI una kiraNoM ke samUhase vyApta ho gayA jo kSIrasamudra ke jalakaNoMke samAna, kapUrako parAgake samAna, candanarasake samUha ke samAna, amRta ke phenapiNDake samAna, pAreke rasakI dhArAke samAna, sphaTikakI dhUlike samAna, athavA kAmAgni kI bhasmake samAna jAna par3ate the| khile hue kumudroMkI sugandhise ekatrita bhramara samUhakI 1, jhaMkArase birahI janoMko santApa utpanna karanevAlI, madhuke nazAse matta striyoMke keza-kalApameM lage hue phUloM kI sugandhise dazoM dizAoMko sugandhita karanevAlI; evaM kAmarUpI agniko prajvalita karanevAlI vAyu dhIre-dhIre bahane lgii| hRdayako bhedanevAlA kAmadeva dhanuSa car3hAkara Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -gRtAntaH ] navamohammaH 331 samantataH saMcarati samAropitakArmuke hRdayabhidi kandarpa, saMbhogalampaTadampatisamAjasaMbhavatmaNibhUSaNaraNitazabdamAtrAvazeSite dhAtrItale, pavitrakumAraH kuvalayaikamohana gAnamatAnIt / 223. gAnavidyAvizrutasya tAmupazrutya gotim 'kiM nu kinarAH kimuta narAH ki svidamarA vA jagatyanupameyaM gAyanti / ' ityAhitAtyAhitabharA paritaH prahitanetrA tatra sarvatrApya. paramapazyantI seyaM vaizyapatisutAvazyaM mantrasiddhamenaM vRddhameva vibhAvya gAyakaM sahyAyinIbhiramA 5 tatyAntaM prAvikSat / aprAkSIcca 'prakSINAGgasya te gotiriyaM pratyakSasmaraM smarayati jIvaMdharam / kasmAdiyamanavadyA gAnavidyA vidvamnupalabdhA, yacchaktita: zamini vayasyapi sarvalokazrAvyeyaM AvAta vahati samAropitaM sapratyaJcakRtaM kArmukaM dhanuryana tasmin hRdayabhidi manobhidi kanda kAme samantata: paritaH saMcarati sati, dhAtrItale bhUpRSThe sambhAMge surate lampadaH saMlagnI yo dampatisamAjo mithunasamUhastasya saMbhavan samutpadyamAno maNibhUSaNAnAM ratnAlaMkaraNAnAM yo raNitazabdaH sa eveti saMmogalampaTa- 10 dampatisamAjasaMmavanmaNibhUSaNaraNitazabdamAnaM tenAvazeSite sati, pavitrakumAro jIvaMdharaH kuvalayaikamohanaM bhUmaNDalapramukhamohanaM gAnam atAnIt vistArayAmAsa / 6223. gAna vidyati-gAna vidyAyAM vizruto vikhyAtastasya tAM pUrvokkA gItim upazrutya pAveM samAkaNya 'kimiti prazne 'nu' iti vitake kinnarA devavizezaH kimuta narA manuSyAH kiMsvit zramarA vA gIrvANA vA jagati loke'nupameyamupamAtItaM gAyanti / itItyam bhAhito dhRto'syAhitabhara AzcaryasamUho 15 yayA sA parito viSvaga prahitanetrA preritanayanA tatra sarvatrApi aparamanyam apazyantI anavalokayantI sA prasiddhA iyaM vaizyapatisusA suramanjarI avazyam siddhI mantrI yasya taM mantrasiddha. 'vAhitAgnyAdiSu' ini paranipAtaH athavA mantre mantravizya siddhaM kRtArtham manprasiddham evaM dhRddhameva sthavirameva gAyakaM gAnakAra vimAnya nizcitya sahayAyinIbhiH sahayarIbhiH amA sArdhama taraprAntaM tatpradezaM prAviznat / aprAkSIccha papraccha cha 'prakSINamaGgaM yasya tasya vRddhastha te iyaM zrayamANA gIti: pratyakSasmaraM sAkSAskAmadevaM jIvaMdharaM 20 smArayati / he vidvan ! he vijJa ! iyam anavadyA nirduSTA gAnavidyA kasmAt upalabdhA prAptA yacchaktito yadIyasAmarthyAt zamini kyasyapi vRddhAvasthAyAmapi sarvalokaiH zrAdhyA zrItumarhA iyaM divyagItiH saba ora ghUmane lagA aura pRthivItalapara jaba saMbhogameM utsuka strI-puruSoMke maNimaya AbhUSaNoMse utpanna zabda hI zeSa raha gayA taba pavitrakumAra-vRddhaveSadhArI jIvandharasvAmIne pRthivItarako atyanta mohita karanevAlA gAna vistRta kiyaa| 6223. gAna vidyA prasiddha jIvandharasvAmIke usa gAnako sunakara 'saMsArameM anupa- . meya isa gAnako kyA kinnara gA rahe haiM ? yA manuSya gA rahe haiM ? yA deva gA rahe haiN| isa prakAra jo atyanta Azcarya dhAraNa kara rahI thI, jo netroMko cAroM ora prerita kara rahI thI aura vahA~ sabhI jagaha jo jIvandharasvAmIko chor3a anya kisIko nahIM dekha rahI thI aisI vaizyapatikI putrI suramaMjarI mantrako siddha karanevAle usa vRddhako hI gAyaka samajha sakhiyoMke sAtha 30 usake samIpa gayI | jAkara usane pUchA bhI ki 'yadyapi ApakA zarIra atyanta kSINa ho gayA hai tathApi ApakA yaha gAna pratyakSa kAmadeva jIvandharakumArakA smaraNa karA rahA hai / he vidvan ! yaha nirdoSa gAna vidyA Apane kisase prApta kI hai ? jisakI ki sAmayase isa vRddhAvasthA meM bhI samasta logoMke zravaNa karane ke yogya yaha divya gAna Apako prApta hai ? Apake pAsa anya abhilapita vastuko bhI prApta karane kA upAya hogA? yadi yaha bAta gopanIya nahIM hai to mujhe 35 yahA~ uttara prApta honA cAhie / ' suramaMjarIke praznase jinakA harSa bar3ha rahA thA aise vRddha veSa Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 gadyacintAmaNiH [224 suramajaH divyagItiH / bhavatyapi nAmAnyadapyabhopsitamupalabdhamupAyo'sti / na cedidaM gopyamatra prApyamuttaram' iti / tadanuyogasaMvardhitaharSaH sa varSIyAnapi vArddhaka munnATayanupadhAnAtkathaMcitkiciduddhRtotamAGgaH prakSINapakSamakamajhiyugamapyatiprayAsAdivonmolya kaphAvaguNThitakaNThalAghava iva muhuH khAkRtya gharghareNa svareNa svamanISitotpAdanApayikamupacakrame vaktum-'bAle, helayA gAnamidaM 5 sAdhyam / asAdhyamanyadapi hastasthaM pazya vizvasya madvacanamanuSThAtuM yadi nAma paTiSThAsi' iti / 224. tadvacatvaJcitayA suramajaryApyajalibandhena 'bandhupriya, ko nAma barAko janaH / parahitaparairAkhyAte vacasi vaimukhyamudvahati / ' iti sadainyaM saprazrayaM ca praNItaH punarayaM praNinAya 'tahi zrUyatAm / ihAsti samasta varadAnadakSasya sAkSAtkRtAGgasya kimapyanaGgasyAyatanam / adya sundrgiitiH| bhavatyapi svayyapi nAmeti saMbhAvanAyAm anyat itarad apayamIpisatamiSTamupaladhuM prAptum 10 upAyo'sti ! na cedyadi idaM vRttaM gopyamantardhAnIyaM tarhi anna viSaye uttaraM pApyaM labhyam iti / tasyAH suramajaryA anuyogena praznena saMvardhito hoM yasya tathAbhUtaH sa varSIyAnapi vRddho'pi vAIkaM vRddhatvam unnATayan prakaTayan upadhAnAcchirodhAnAt kazcitkenApi prakAreNa kiJcidISad uddhRtamuttamA zirI yena tathAbhUtaH san prakSINe pakSmaNo yayostathAbhUtam akSiyugalamapi netyugalamapi atiprayAsAdiva khedAtizayA diva unmIlya kaphanAvaguNThitaM tirohitaM kaNThalAghavaM gala cAturya yasya tathAbhUta iva muhurbhUyaH khATkRtya 15 khADiti kRtvA dhardhareNa avyaktana svareNa svamanISitasya svAbhilaSitasyotpAdanam upAya evaupayika vaktuM nigaditum upacakrame tatparo'bhUt-'bAle ! mugdhe! idaM gAnaM helayAnAyAsena sAdhyaM sAdhayitumaham / anyadapItaradapi asAdhyaM kaThinaM kRtyaM vizvasya sarvasya hastasthaM pANisthaM pazya yadi macanam anuSTAtuM kartum atizayana paTvIti paTiSTAticaturA asi' iti / 6224. tadvacaneti-tasya vacanena vaJcitayA pratAritayA suramaryApi ajalibandhena pANipuTa20 andhena 'bandhuHpriya ! he iSTapriya ! ko nAma varAko dayanIyo janaH parahitaparaH parakalyANoyataiH zrAkhyAte kathite vacasi mukhyaM prAtikUlyam udahati / itItthaM sadainyaM saprazrayaM savinayaM ca praNItaH prApto'yaM vRddhaH punaH praNinAya praNItavAn-'tahiM bhUyatAM samAkarNyatAm / iha nagaryA samastavarANAM nikhilAbhilaSitAnAM dAne danaH samarthastasya, sAkSAtkRtaM pratyakSadRSTamaGgaM zarIraM yasya tathAbhUtasya anaGgasya mInaketanasya kimapi dhArI jIvandharane bhI bur3hApekA abhinaya karate hue kisI taraha takiyAse apanA sira Upara 25 uThAyA, birUniyoMse rahita netrayugalako bhI bar3e kaSTase mAno kholA aura kaphake dvArA kaNThakA halakApana tirohita hone ke kAraNa ho mAno unhoMne bAra-bAra khkaaraa| tadanantara gharghara svarase apane abhilapita kAryako utpanna karanevAle upAyako kahane ke lie ve udyata hue| ve kahane lage ki 'he bAle ! yaha gAna to anAyAsa hI siddha kiyA jA sakatA hai| yadi tU vizvAsa kara mere bacanakA pAlana karane ke lie samartha hai to anya asAdhya kArya bho apane hAthameM ho 30 sthita dekh| 224. unake vacanoMse ThagI suramaMjarIne bhI hAtha jor3akara dInatA aura vinayake sAtha kahA ki 'he bandhupriya ! aisA kauna dInajana hogA jo. parahitameM tatpara rahanevAle manuSyoM ke dvArA kahe hue vacanameM vimukhatAko dhAraNa karegA?' isa prakAra suramaMjarIke kahanepara jIvandharakumAra phira kahane lage 'yadi aisA hai to suno, yahA~ samasta varoMke denemeM samartha evaM zarIra. 1. ma0 dhRyatAm tahi / Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vRttAntaH] navamo lammaH vA zvo vA samupasthAya' tadgoSThaM yazupatiSTheyAstamananyajaM kimanyadudIryate kAryata eva drakSyasi / * eva kAtimakhilaMga kAgadegaH sAdhyet' iti / sA ca strIjanasulabhacApalyAdbhavitavyatAprAbalyAcca 'tathA' iti pratizrutya prAtareva gantumudamanAyata / 225. atha suramaJjarIparirambhaNaparyutsukatayA parigatAndhyasya jIvaMdharasya tardakasyAmapi triyAmAyAM sahasUyAmatA pratipadya kathamapi prayAtAyAm, udite vRddhena samaM savitari, pitaraM 5 mAtaraM bandhusamAjaM ca saMvAdayantI samArUDhazakaTena tena kapaTavRddhena samaM samAruhya caturantayAnaM sakhIbhiH sAkaM sA kanyakA tadananya jAvAsamAsasAda / tatra ca sAdaravidhIyamAnasapa-vidheviSameSoH saMnidhI sAstikyamasyAmAsthitAyAbhayamantyavayaska stAmAmantrya 'vAsu, prasAdito'yamupAsanA AyatanaM mandiramasti / adya zvo vA samupasthAya tatsamIpaM gatvA tadgoSThaM kAmAyatanaM yadi upatiSThethAstarhi tamamananyajaM taM kAmam anyat kim udIryate / kAryata eva dakSyasi / tatkSaNa eva tatkAla evaM sa 10 kAmadevaH bhakhilaM kAmitaM manorathaM sAdhayet / ' iti / sA ca suramaJjarI ca strIjanasulabhacApalyAllalanAjana. sulamayaJcalasvAd bhavitavyatAyA niyateH prAbalyU tasmAcca 'tathA' iti pratizrutya pratijJApa prAtareva pratyUSa eva gantum udamanAyata samutkapiTato'mRt / 6225. atheti-athAnantaraM suramaJaH parirambhaNe samAliGgane payutsukatayA samuskaSThita tayA parigata parimAptamAndhyaM yasya tathAbhUtasya jIvaMdharasya tadA tasmin kAle ekasyAmapi triyAmAyAM rajanyAM 15 sahasrayAmato sahasrapraharavasvaM pratipadya labdhvA kathamapi kenApi prakAreNa prayAtAyAM vyatItAyAM satyAm, vRddhena sthavireNa samaM sAdhaM savitari sUrya udite sati, pitaraM janaka mAtaraM jananI bandhusamAjaM ca sanAmisamUha ca saMvAdayantI yathArtha kathayantI samArUDhaM samadhiSThitaM zakaTamano yena tena samArUDhazakaTena tena kapaTena vRddhastena mAyAsthaviraNa samaM sArdham, caturanta yAnaM zivikAM samAruhya sImiH sAkaM sA kanyakA suramajarI sa cAsAvananyajAvApazceti tadananyajAvArUstam kAmadevAyatanam, AsasAda prApa / tana ca kAmadevAyatane 20 sAdaraM vidhIyamAnaH kriyamANa: saparyAvidhiH pUjAvidhiyasya tasya viSamaSoH kAmasya saMnidhau samIpe anya suramajayA sAstikyaM sazraddhaM yathA syAttathA AsthitAyAM vidyamAnAyAm antyaM vayo yasya tathAbaddho vRddhatvopeto'yaM jIvaMdharastAM suramanjarIm Amabhya bhAkArya 'vAsu ! sundari ! ayaM paJcaro mInadhvaja ko sAkSAt dhAraNa karanevAle kAmadevakA koI mandira hai ! Aja yA kala yahA~ se uThakara yadi tU usa mandira meM upasthita hogI to aura kyA kahA jAya kAryarUpase hI usa kAmadevakA 25 darzana karegI / vaha kAmadeva uso kSaNa samasta manorathako siddha kara degaa| svIjana sambandhI capalatAse athavA honahArakI prabalatAse vaha sura maMjarI 'tathAstu' kaha bar3e savere hI vahA~ jAneke lie utkaNThi gyii| 6225. tadanantara suramaMjarIke AliMgana sambandhI utsukatAse jinheM andhatA prApta ho rahI thI aise jIvandharasvAmIkI tIna paharoMvAlI vaha eka rAta jaba hajAra paharoMvAlI hokara 30 kisI taraha vyatIta huI aura vRddhake sAtha-sAtha sUrya udita ho gayA taya pitA, mAtA aura bandhujanoMko anukUla karatI huI vaha suramaMjarI pAlakIpara baiThakara sakhiyoM ke sAtha kAmadevake usa mandira meM jA phuNcii| usa samaya banAvaTI vRddha jIvandharasvAmI gAr3Ipara ArUr3ha hokara usake sAtha-sAtha jA rahe the| vahA~ vidhipUrvaka jisakI pUjA kI gayI thI aise kAmadevake samIpa jaba suramaMjarI bar3I zraddhAke sAtha baiTha gayo taba vRddha avasthAko dhAraNa karanevAle 35 1. ma0 samumthAya / 2. yathArtha kathayantI, iti Ti0 3, ka0 kha0 ayaM vayaskaH / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 gadyacintAmaNiH [ 226 suramaJjaryAH - prapaJcena paJvazaraH / tvadabhivAJchitaM varamasahAyA svayamasmAdvRNIStra' ityabravIt / sA ca mugdhA baddhAJjalirbahudhA praNutya pradyumnam 'ayi puSpabANa, te bANAneva na kevalaM prANAnapi me pratyarpayiSyAmi yadi prANanAthatAM pratipadyeta jIvakakumAra:' iti sAdaraM sapraNAmaM ca prArthayAmAsa / prAdurAsIcca prAgera puSpAyudhasavidhe sthApitena buddhiSeNena labdhavatyasi varam' ityuktaM vacaH / 5 adarzayacca tAvatA kumAro'pyavavIritamAra nijAkAram / $ 226. sA ca tamavalokya savismayasnehamandAkSA mattetronmatteva bhote viSaNNeva mudite paravazetrAnuraktetra stambhiteva samutkorNena vilikhiteva vidvateva zUnyendriyeva svedajalaplAvitasarvAGgayaSTiratinibiDa lakanicitA madanazarapaJjaramadhyavartinI svAntaM pravizataH kumArasya AsanAnapaJcena sevAvistAraMga prajAtiH kRtaH vivAnchitaM tvadabhivAnchitaM sAmilaSitaM 10 varam asahAyA ekAkinI satI asmAncazarAt svayaM svamukhena ghRNIva' ityabravIt / mugdhA mUDhA sara suramanjarI ca baddhAJjalirbadvakarasaMpuTA satI bahudhA naikadhA prayuktaM manmayaM praNasya stutvA 'ayi puSpavANa ! viSameSa ! te tava bANAneva zarAneva puSpANIti yAvat na kevalaM kintu me mama prANAnapi pratyarpayiSyAmi dAsyAmi yadi jova rukumAraH prANanAthatAM vallabhatAM pratipadyeta svIkuryAt' iti sAdaraM savinayaM sapraNAmaM sanamaskAraM ca prArthayAmAsa yayAce | prAdurAsIcca prakaTIvara ca prAgeva tatra gamanAtpUrvameva puSpAyudhasamIpe 15 kAmAdarNe sthApitena nivezitena buddhiSegena tannAmasaMkhyA 'labdhavatyasi prAptAsi varam' ityukaM vacaH 1 adarzayacca prakarayAmAsa ca tAvatA kAlena kumAro'pi jIvaMdharo'pi avadhIrito nindito mAro madano pena tathAbhUtaM nijAkAraM svasaMsthAnam / 226. sA ceti - pAca suramaJjarI ca taM jIvaMdharam bhavalokya vismayasnehamandAkSairAzcaryapraNayatragrAbhiH saha vartamAneti savismaya snehamandAkSA satteva Alamadeva, unmatteva kSIbeva, mIteva trasteva, 20 viSaNNetra khinneva suditeva prahRSTeva paravazetra paranidhaneva, anurakteva dhRtAnurAgeva stammiteva cakriteva samutkIrNetra pASANAdau Takkenonmudriteva, vilikhiteva patrAdau varNenAvi, vidruteSa niHspanditetra, zUnyendri yeva vicitte, svedajana kAvitA sarvAGgapaSTirna khizarIrayaSTiryasyAstathAbhUtA atiniviDairatisAndraH pulakai romAJcanicitA vyAptA madanasya smarasya zarasajjaro bANazalAkAyatanaM tasya madhye vartata ityevaM jIvanratvAmIne usase pUchakara kahA ki 'he sundari ! pUjAvidhike vistArase yaha kAmadeva 25 prasanna hai isalie tU akelI jAkara isase apanA abhilaSita vara svayaM mA~ga le' / bholIbhAlI suramaMjarIne bhI hAtha jor3a kAmadevakI bAra-bAra stuti kara 'aye kAmadeva ! yadi jIvandharasvAmI merI prANanAthatAko prApta ho jAyeM to maiM tumhAre lie na kevala tumhAre bANa kintu apane prANa bhI arpita kara dUMgI' isa prakAra bahuta hI Adara aura praNAma pUrvaka prArthanA kii| usI samaya, kAmadeva ke samIpa pahale se baiThAye hue buddhiSeNake dvArA uccarita ' tU varako prApta 30 hai' yaha vacana prakaTa hue aura usI samaya jIvandharakumArane bhI kAmadevako tiraskRta karanebAlA apanA AkAra dikhAyA | $ 226. unheM dekha, Azcarya, sneha aura lajAse yukta suramaMjarI mattake samAna, unmatta ke samAna, bhayabhIta ke samAna, khinna ke samAna, prasanna ke samAna, paravazake samAna, anurakta samAna, svastike samAna, ukerI huIke samAna, kuredI huIke samAna, pighalI ke samAna, zUnye35 ndriyAke samAna pasInAke jalase tara samasta zarIrakI dhAraka, atyanta savana romoMse vyApta, kAmadeva vANarUpI piMjare meM vidyamAna tathA praveza karate hue kumAra ke paira rakhane se ho 1. ka0 kha0ma0 prAntaH pravizataH / prAntaH samIpe iti di0 7 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 vRttAntaH ] navamo lammaH pAdanyAsAdiva sphuradadharapallavA kiMkartavyatAmUDhAsIt / 227. tatastAvatA tayoH saMgamAhamaGgalapradIpa iva prajvalati pratyUSADambare, strIpuruSasaMyogaprakAraprakaTanAyeba ghaTamAne kokamithune, hutahutAzanakuNDAyamAne sphuTitasarojaSaNDamaNDite sarasi maGgalavacanapaThanAkuleSviva kUjatsu kokileSu, vaMzasvanAnukArijhaMkAramanoharabhRGgavandapadapAtavRntacyutaprasavarAjimAcAralAjAniva vilAsinISu vikirantISu latAsu, tanmithuna- 5 mitha.rAMgamapizuneSviva zakuneSu savirAveSu, sa jIvakasvAmI tAdRzIM dazAmanubhavantImantardhAtuM kSepIyaH kSititalAdutkSiptakacaraNAmantaHkaraNena sthAtuM prasthAtuM ca pratIkena prayatamAnAM tadAnanAmbhojamatispaSTaM draSTumabhivAJchadRSTiyugaM prakRSTataralajjayA balAdAkarSantomISadvivatitamukhImamartyazIlA myAntaM cittaM pravizata: kumArasya pAdanyAsAdiva caraNanikSepAdiva sphuradadharapalka vA prakampamAnAdharakisalayA satI kiMkartavyatAyAM mUDhA nirvicAreti kitanyatAmA AsIt / 6227. tata iti-tatastadanantaraM tAvatA tAvatkAsana tayorjIvakasuramajayoH saMgamAhamaGgalapradIpa iva samAgamayogyamaGgaladIpa ica pratyUSArambare prabhAtADambare prajvaLati sati, strIpuruSayodampatyoH saMyogasya prakAro vidhistasya prakaTanAyeva prakaTIkaraNAyeva kokamithune cakravAkayugaLe ghaTamAne milati sapti, sphuTitAna vikasitAnAM sarojAnAM sarasIrahANAM SaNDena samUhana maNDitaM zobhitaM tasmin sarasi kAsAre hutaH sAkalyana satapito yI hutAzanAmistasya kuNDAyabhAne kuNDavadAcarati sati, kokiLeSu pikeSu 15 maGgalavacana paThanIya maGgalapAThoccAraNAyAkulA byaprAsteciva sarasu, vilAsinISu vanitAsu bhAcArakAjAniva latAsu vallIpu vaMzasvanAnukAriNA veNudhvaniviDambanA prakAreNa manoharA ramaNIyA ye bhRjA bhramarAsteSAM vRndasya samahasya padapAtena caraNapAtena vRntebhyazcyutAH patitA ye prasavAH puSpANi te rAji pahiMka vikirantISu prakSipantISu satIpu, zakuneSu vihaGgameSu tanmithunasya tahampatyoH saMgamasya pizunAH sUcakAstathA teciva savirAceSu sazabdeSu satsu, sa jIva kasvAmI tAdRzIM pUrvoktaprakArAM dazAmavasthAm anubhavantIm 20 bhantAtuM tirobhavituM kSepIyaH zIghra kSititakAdbhUtalAt urikSaka caraNAmusthApitakapAdAm antaHkaraNena sthAtuM pratIkena bhaGgena ca prasthAtuM prayAtuM prayatamAnAM prayatnaM kurvANAM sadAnanAmbhojaM jIvakAnanamahajam atispaSTaM yathA syAttathA draSTum abhivAgchat abhilaSad iSTiyugaM nayanayugalaM prakRSTataralajjayA prabhUtataranapathA mAno phar3akate hue adharapallabase sahita ho 'kyA karanA cAhie' isakA vicAra karane meM mUr3ha ho gyii| . 227. tadanantara utane hImeM una donoM ke samAgama ke yogya maMgalamaya dIpakake samAna jaba sUrya dedIpyamAna hone lagA, strI aura puruSoM ke saMyogakI vidhi prakaTa karane ke lie hI mAno cakavA-cakaviyoMke yugala paraspara milane lge| khile hue kamaloMke samUhase suzobhita sarovara jaba homI huI agnike kuNDake samAna jAna par3ane lage, maMgalamaya vacanoMke par3hane meM Akula ke samAna jaba koyale zabda karane lagI, jisa prakAra striyA~ paddhati ke anusAra lAIkI 30 varSA karatI haiM usIprakAra jaba latAe~ bA~surIke zabdakA anukaraNa karanevAlI jhaMkArase manohara .." bhramara samUha ke caraNoM ke par3ane ke kAraNa boMDiyoMse gire phUloMke samUha kI varSA karane lagI, aura una donoM ke pArasparika saMyogako sUcita karate hueke samAna jaba pakSI zabda karane lage tatra jIvandharasvAmIne, jo usa prakArakI dazAkA anubhava kara rahI thI, zIghra hI chipane ke lie jisane pRthivItalase eka paira Upara uThA rakhA thA, jo antaHkaraNase vahA~ ThaharanA cAhatI thI 35 parantu zarIra se anyatra jAnekA prayatna kara rahI thI, jo jIvandharasvAmIke mukha kamalako 1. ma0 strIpuMsasaMyogaH / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wen 15 rathacintAmaNiH lokAdbhuvamavalokayitumAyAtAM surazriyamiva suramaJjarIm ' maJjubhASiNi, mA kRthAH prayANe matim / pramAdaskhalitamasya kSamyatAM bhujiSyasya' ityAbhASya gADhamAzliSya ramayannamaradurAsadasaukhyaH punaH prakhyAta kubera sAmyena kuberadattazreSThitA zreSThatame lagne svavittasya svacittonnateH svanAmno baramahimanazcAnurUpamarpitAM pavanasakhasAkSikaM paryaNeSTa' / 25. 336 balAt prasabham AkarSantIm ISadvivartitaM mukhaM vaktraM yasyAstAm amartyalokAt svargAd bhuvaM mahIm alokayitum AyAta surazriyamitra suralakSmImitra suramanjarIm 'mana maSiNi! he manoharabhASiNi ! prayANe matiM manISAM mA kRthAH / asya bhujiSyasya dAsasya prasAdaskhalitamanavadhAnAparAdhaH kSamyatAm' iti 10 AbhASya kathayitvA grAham nividam bhazkipya samAkiGgaya ramayan kIDayan amaradurAsadaM devadurlabhaM saukhyaM yasya tathAbhUtaH san punaranantaraM prakhyAta prasiddhaM kuverasAbhyaM dhanAdhipamyaM yasya tena kuberadattazreSTinA tannAmazreSTinA zreSTasameM prakRSTatame lagne'vasare svavittasya svadhanasya stracittonnate nijasvAntaudAryasya svanAmna AtmAbhidhAnasya varamahimno jAmAtRmAhAtmyasya cAnurUpamanukUlam arpitAM pradattAM tAM pavanasakhaH sAkSI yasminkarmaNi tad yathA svAttathA paryoSTa pANau jamAha / 228. iti zrImadvAdI siMha sUriviracite gadyacintAmaNI suramanjarIsammo nAma navamo lasmaH / 228. iti zrImadvAdI masiMha sUriviracite gadya cintAmaNau suramaJjarIlakSmo nAma navabho lammaH // atyanta spaSTa rUpa se dekhanekI icchA karanevAle netrayugalako bahuta bhArI lajjAke kAraNa jabardastI khIMca rahI thI, jisakA mukha thor3A mur3A huA thA, aura jo pRthivI lokako dekhane ke lie svarga se AyI huI devalakSmI ke samAna jAna par3atI thI aisI suramaMjarIse kahA ki 'he madhurabhASiNi! jAnekA vicAra mata karo, isa dAsakA yaha aparAdha kSamA kiyA jAya ?' isa 20 prakAra kaha kara tathA gAr3ha AliMgana kara use ramaNa karAte hue devadurlabha sukhako prApta hue / tadanantara jisakI kubera ke sAtha samAnatA prasiddha thI aise kuveradatta seThake dvArA atyanta zreSTha lagna meM apane dhana, apane cittakI unnati, apane nAma aura utkRSTa mahimA ke anurUpa arpita kI huI suramaMjarIko agnikI sAjhIpUrvaka vivAhA / SS 228. 4. isa prakAra zrImadvAdImasiMha sUrike dvArA viracita gadyacintAmaNimai suramaMjarIkambha ( suramaMjarIkI prAptikA varNana karanevAlA ) nauvA~ lambha pUrNa huA / 1. R0 kha0, ga0 paryana | Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamo lambhaH 229. athAyaM sumatiH supatisutAyAM suramajayA~ sumanoma jA~ caJcaroka iva sakto bhavanabhinavakarapIr3anA meDitatrapAbharadaramukulitamasthAH suratadaulAlitya lalitaceSTi taivimukulIkRtya krameNa taruNatAmarasatarjanakalAkuzalalocanamugdhamadhurasaMcArasUcitapaJcazarasamarasaMrambhayA tayA saha manasijamahomapacelimaphalAni bhavapayodhimathanajanitasudhArasAyamAnAni saubhAgyazazabhadAbhirUpyazAradadinAni zravaNacAtakapAraNapayodajaladhArAyamANAni maNitamadhuraparabhRtarasita- 5 surabhisamayasAmrAjyAni sarabhasakacagrahavyatikaravizeSitarativimardanAni nirdayakRtAdhara grahanita 6226. athAyamiti-atha summArIpANigrahaNAnantaram sumatiH sutruddhirayaM jIvaMdharaH sumateH kuberadattabhAryAyAH sutA tasyAM suramanjayAM pUrvokAyAM sumanomajayAM Suppama jayaryA cacarIka iva bhramara iva sakto nilIno bhavan abhinayakaspIyanena nUtanavivAhenAneDito dviguNito yastrapAmaro lajAsamUhastena daramISad yathA syAttathA mukulitaM kuDmalitaM mandIbhUtamiti yAvat asyAH suramAryAH suratadaulAlisyaM 10 saMmogasyAnuphUlAbhAvasva lalitaceSTitaiH sundara ceSTitaivimukalIkRsya dUrIkRsya krameNa taruNAtAmarasayoH praphullakama jhayostarjanakaLAyAM tiraskaraNakalAyAM kuzale vidagdhe ye locane tayomugdhamadhurasaMcAraH sUcitaH parasya pradyumnasya samarasaMrambharaNodyogo yayA tathAbhUtayA tayA suramaJjaryA saha manasijamahIrahasya kAmAnokahasya pacelimAni paktumahANi ca tAni phalAni ceti manasijamahIruhapacelimaphalAni, bhava eva payodhiH bhavapayodhiH saMsArasAgarastasya mathanena viloDanena janitaH samutpano yaH sudhArasaH pIyUSarasastaDadAcarantIti 15 tathA, saubhAgyamaMtra zazabhRccandrastasyAbhirUpyAya zAradadinAni zarahatudinAni, zravaNacAtakayoH karNasAraGgayoH pAraNAya tRtikarabhojanAya payodajalasya vAridavAriNo dhArA ivAcarantIti tathA, maNitaM suratazabda 55 madhuraparabhRtarasita kokilakala kUjanaM tasmai surabhisamayastra vasantasamayasya sAmrAjyAni, saramasena savegena kaca. ahavyatikaraNa kezamahanyApAreNa vizeSitaM vRddhiMgataM rativimardanaM suratavimardana yeSu tAni, nirdayaM yathA syAttathA 6226. athAnantara subuddhike dhAraka jIvandhara kumAra sumatikI putrI suramaMjara meM usa 20 prakAra Asakta ho gaye jisa prakAra ki puSpamaMjarImeM bhramara Asakta hotA hai| suramaMjarIkA .. saMbhoga-sukha nUtana vivAha ke kAraNa punarukta lajAke samUhase kuDmalita ho rahA thA use . jIvandhara kumAra sundara AliMganoM se vikasita karate hue krama-kramase taruNa kamalako DA~Ta dikhAnekI kalAmeM kuzala netroMke sundara evaM madhura saMcArase jisake kAmasambandhI yuddhakA prArambha sUcita ho rahA thA aiso usa suramaMjarIke sAtha una saMbhoga-sukhoMkA anubhava karane 25 lage ki jo kAmarUpI vRkSa ke pakaneke yogya phala the, saMsArarUpI samudrako mathanese utpanna amRta rasake samAna AcaraNa karate the, saubhAgyarUpI candramAkI sundaratAko bar3hAneke lie zarada Rtuke dina the, kAnarUpI cAtaka pakSiyoMkI pAragAke lie meghakI jaladhArAke samAna AcaraNa karate the, saMbhogakAlIna zabdarUpI koyalake madhura zabda ke lie vasanta Rtu sambandhI sAmrAjyake samAna the, vegapUrvaka eka-dUsareke keza grahaNakI kriyAse jinameM ratisambandhI vimardana 30 vizeSatAko prApta ho rahe the, nirdayatApUrvaka adharoSThake grahaNase jinameM pIr3A utpanna ho rahI thI, 1. ka.0 kha0 ga. pAcAradara. / 2, anubUlAbhAvatvam, iti Ti / 3. ma veSTitaH / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [ 227 suramajAHvedanAni vidhUtakarakamalaraNitakanakavalayavalguravaniveditamadanamahimavyAkhyAni suratasaukhyAnyanubhUya punaH spRhaNIyabhyam 'evaM prAptAmapi tvAM karaNIyabhUyastayA vihAya vilAsini, tvadvirahavibhAvasuzikhAkalApakalanena kaSTatamAni katicana dinAni kartumabhivAJchati jano'yam' ityAcaSTa / 6 230. tadanu tAM tanUdaroM virahapizunavacanatanUnapAdAzleSaplaSTAGgapTitayA visRSTaprAyaprANAM tatprayANaM kAryagarimNA patipremNA ca vihantumanumantumapyapArayantImasakRdAzvAsya kacidvisRjya gato'yaM vijayAputra: svamitraratimAtra saubhAgyazAlitayA zlAghyamAna: svabhavanamiyAya / tatra ca ciravirahitamAlokyAtmajamabhinnakSaNodbhavadAnandAbhiSaGgasaMbhUtatayA samazI kRtenAdharagraheNa dazanacchadadazanena anitA samutpAditA vedanA yeSu tAni, vidhUtena kampitena karakamalena raNitAH zabditA ye kanakavalayAH svarNakaTakAsteSAM varuNuraveNa sundarazabdena niveditA sUcitA madanamahimno mAramAhAtmyasya vyAkhyA yeSu tAni, suratasaukhyAni saMbhogazAtAni anubhUya punastadanantaraM spRhaNIyabhUyaM yaM yathA syAttathA 'evaM pravacanA cAturyeNa prAptAmapi labdhAmapi khAM karaNIyabhUyastayA kAryAdhikyena vihAya tyaktvA vilAsini ! he vibhramavati ! ayaM janaH, mahamiti bhAvaH tvadviraha eca vimAvasuragnistasya zikhAkalApakalanena jvAlAjAla prAptyA kaSTatamAni sAtizayakaSTakarANi katicana dinAni katuM vidhAtum abhivAnchati kAmayate' itIstham bhAvaSTa kathayAmAsa / 6230. tadanviti-tadanu tadanantaraM tandarI kRzodaroM virahasya vipralammasya pizunaM sUcaka yadvacanaM tadeva tanUnapAdagnistasyAzleSeNa samAliGganena pluSTA dagdhAGgayadhiH zarIrayaSTiryasyAstasyA mAvastayA visRSTaprAyAssyaktAyAH prANA yasyAstAM kAryasya garimA tena kAryagauraveNa patipreraNA ca callamAnurAgaNa ca tatprayANa patiprayANaM vihantuM niroddham zanumantuM samarthayitumapi apArayantImazaknuvAnAM sAM susmanjarIm asakRt bhanekavAram pAzvAsya sAntvayitvA kathaMcit kenApi prakAreNa visRjya tyaktvA gato'yaM vijayAputrI 20 jIvakaH svamitraiH svakIyasuhRdbhiH atimAtraM prabhUtataraM saubhAgyazAlitayA saumAgyazobhitvena zlAghyamAnaH prazasyamAnaH san svamavanam iyAya prApat / tatra ca svabhavane ca ciravirahitaM dIrghakAlaviyuktam bhAtmajaM putram bhAlokya dRSTvA bhaminakSaNe yugapadevobhavantau yAtrAnandAbhiSaGgo harSaparAbhavau tAbhyAM saMbhUtatayA samutpanatvena aura hilAye hue kara-kamaloMkI khanakatI huI svarNamaya cUr3iyoMke sundara zabdase jinameM kAmakI mahimAkI vyAkhyA sUcita ho rahI thii| isa prakAra saMbhoga-sukhoMkA anubhava kara punaH abhilASAko adhikatAko prakaTa karate hue jIvandhara kumAra suramaMjarIse bole ki 'he vilAsini ! isa taraha tuma yadyapi kaSTase prApta huI ho tathApi kAryakI adhikatAse tumheM chor3akara yaha jana apane kucha dinoMko tumhArI birahAgnikI bAlAoMke samUhameM par3anese atyanta kaSTarUpa karanA cAhatA hai| 6230. tadanantara viraha-sUcaka agnike AliMganase zarIrarUpa yaSTike jala jAnese 30 jisake prANa prAyaH chUTa cuke the aura jo kAryako gurutAke kAraNa unake prayANako na to rokane meM hI samartha thI aura na usakI anumodanA karane meM hI dakSa thI aisI suramaMjarIko bAra-bAra AzvAsana dekara tathA kisI taraha chor3akara vijayA rAnIke putra jIvandharakumAra atyadhika ..." saubhAgyazAlI hone ke kAraNa mitrajanoMse prazaMsita hote hue apane ghara gye| vahA~ cirakAlase bichur3e putrako dekhakara eka hI sAtha utpanna honevAle Ananda aura parAbhavase utpanna hone ke 1. Adhikyamiti tti.| 2. ma0 kAmagarimNA ca / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSAntaH] * dazamo lambhaH toSNena bASpavarSeNa snapayantI sunandAmamandamivAnandIbhUtaM gandhotkaTaM ca sakalajagadvandyo'yamabhivandha sanAbhisamAjamapi caturAzleSeNa madhuranirIkSaNena zira:kampena giraH pradAnena darasmitena karapracAreNa ca proNayan priyaballabhAmAyallakAyattAM gandharvadattA mlAnamAlAmiva guNamAlA ca saMlApasahasasallAghayansvayamapyullokaharSaH punaruddharSamayeSu keSucidvAsareSa nirvAsiteSu nijasvAntagataM gandhotkaTena samaM mantrayitvA mAtulasya mahArAjasya videhAkhyayA vikhyAtaM viSayaM prati prasthAle matimakarot / 5 / $ 231. atha yAtrAhapavitralagne pavitrakumAra: padma mukhapramukhaiH priyasakhairanujenApyanuplutaH anA prabalabhaTaghaTATopabhAyitapratipakSaH prakSaradasabindusekena mandayantImiva mArgoSNaM sunandA gandhotkaTabandhusamazItoSNena samaziziroSNena bASpavarSaNAvarSeNa matapayantImabhiSiJcantI sunandA mAtaram, amandamivAnarUpamiva 'mUDhApApaTunirbhAgyA mandAH syuH' ityamaraH, AnandIbhUtaM pramodAtmakaM jAtaM gandhotkaTaM ca dhaizyapatiMca sakalena jagatA bhuvanena vandho namaskaraNIyo'yaM jIvaMdharaH abhiva-dya namaskRtya sanAmisamAjamapi 10 sahodarasamUhamapi caturAzlepega caturAli hAnena, madhuranirIkSaNena priyAvalokanena ziraprakampena mUrdhamyAdhUnanena, giro pANyAH pradAnena vitaraNena vArtAlApeneti yAvat , darasmitena kiMcinmandahasitena karapracAreNa ca hastasaMcAlanena ca prINayan saMtoSayan, AyalakAyattA madanakadanakhedanighnA priyavallabhAM priyapasnI gandharvadattAM mayUja mlAnamAlAmiva mlAnarUjamitra guNamAlAM ca saMlApasahasraH bahumirvArtAlApaiH ullAghayan nIrogAM kurvan , svayamapi svato'pi ullokaharSaH sImAtItapramodaH san , punarama naram urSamayeSu samunkaTahaSayukta keSucit 15 vAsareSu divaseSu nirvAsiteSu nirgamiteSu satsu nijasvAntagata svAntaHkaraNasthitaM tasvamiti zeSaH gandhotkaTena vaizyapatinA samaM sAdha mantrayiyA vimRzya mAtulasya mAmasya mahArAjasya bihAkhyayA tnnaamn| vikhyAtaM prasiddhaM viSayaM janapadaM prati prasthAne matirmanISAm akarot / / 623.. atha yAtreti-atha govindamahArAjena sama vicAra-vibhazImamA yAtrAhazcAsau pavitralagnazceti yAtrAhapavitralAnastasmin yAtrAyogyapavitrAnehasi pavitrakumAro jIbaMdharaH padmamukhaH pramukho 20 yeSAM taiH panamukhAmukhaiH padmAsyAdibhiH priyAzca te sakhAyazceti priyasakhAstaiH, anujenApi nandADhayenApi anupluvaH samanugataH prapalabhaTAnAM sabalayodhAnAM ghaTAyAH samUhasyATopena vistAraNa mAyito bhItiyuktIkaraNaH pratipakSAH zatravo yena tathAbhUtaH, prasaratAmavindUnAmazrazIkarANAM sekena secanena mArgoSNa ---..-.- .-.. -..kAraNa samazItoSNa azruvarSAse nahalAnevAlI sunandAko tathA amanda AnandarUpa pariNata hue gandhotkaTako sakala jagatke dvArA vandanIya jIvandhara kumArane acchI taraha namaskAra kiyA 25 evaM bhAiyoM ke samUha meM bhI kisIko catura AliMganase, kisIko madhura avalokanase, kisIko zira hilAnese, kisIko vANIke denese, kisIko manda musakyAnase aura kisIko hAtha ke saMcArase santuSTa kiyaa| virahotkaNThAko vazIbhUta gandharvadattA aura murajhAyI mAlAke samAna guNamAlAko hajAroM prakAra ke vArtAlApoMse svastha karate hue jIvandhara svAmI svayaM bhI sAtizaya harSase yukta hue / tadanantara java harSase bhare hue kitane hI dina nikala gaye taba unhoMne apane 30 hRdayakI bAta kI gandhotkaTake sAtha salAha kara apane mAmA govinda mahArAjake videha nAmase prasiddha dezakI aura prasthAna karane kI buddhi kii| 623'. tadanantara yAtrAke yogya pavitra lagna ke Anepara jo padma mukha Adi priya mitroM aura choTe bhAIse sahita the tathA atyadhika balavAna yoddhAoMke ghaTATopase jinhoMne zatruko bhayabhIta kara diyA thA aise jIvandhara kumAra, jharatI huI azrubinduoMke sekase jo mArgakI 35 garamIko mAno manda kara rahI thI aisI mAtA sunandAko, pitA gandhotkaTako aura bhAiyoM ke 1. bhItiyukta iti tti| Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [23 videhajanapadasya nivahaM ca prayatnataH pratinivatyaM niragAt / Apacca punarApadAmApadamavirahitasaMpadA saMpAdayantaM kukkuTasaMpAtyagrAmapurabhAsinam, phalabhArAvanamratayA samRddhimatAmapi vinayAvanamratvamatova zobhAkaramitIva darzadbhiH zAlibhiH zAlinam, vijRmbhamANapUgakesarAmodAmoditadazadizAbhogam, paripAkapizaGgA kANDasphuTitavikIrNa muktAnikaraistAra kitamiva tArApathamadhaH saMdarzayantam , prazastamaNimayasamasta5 pradezatayA sarvataH samutthitena nijatejaHprasareNa kabalavantamiva trilokIm, rAjyalakSmIbhiriva DiNDorapiNDapANDerapuNDarIkamaNDitAbhiH kRzodarIbhiriva lolakallolalibila sadudarAbhiH paJcamavarmAtapaM mandayantImiva alpaM kurvantImitra sunandA gandhotkarasya bandhunivahaH parijanasamUhastaMca prayatnataH pratinivatya nivRttaM kRtvA niragAt nirjagAma / Apacca samAsadacca videhAsya iti vizrutaM prasiddhaM janapadaM dezam / atha tasyaiva vizeSaNAnyAha-punarApadAmiti -punaranantaram avirahitA zazvatsaMnihitA yA sampana 10 tayA ApadAmApatInAm AphdaM vipatti saMpAdayantaM kurvantam , kurakuraizcaraNAyupraiH saMpAtyAni prApyANi yAni grAmapurANi nigamanagarANi tairbhAsate zomata ityevaMzIlam , phala bhAreNa kaNiza samUhanAvanamratayAtivinatatvena samRddhimatAmapi saMpannAnAmapi binayAvanamratvaM prazrayavinatatvam atIva zomAkara zobhAdhAyakam itItthaM darzayadbhiriva prakaTayadbhiriva zAkibhinyaiH zAlinaM zobhinam , vijammamANena vardhamAnena pUgakesAsya ghoNTAkakiMjalkasyAmodena suramiNA Amodita: suramIkRto dazadizAnAM dazakASThAnAmAmAgo vistAro yasmistam , 15 paripAkaMna pariNAmena pizaGgAH pItavarNA ye ikSukApaDA pauNDadaNDAratebhya bhAdau sphuTitA vidIrNAH pazcAd vikIrNAH pratikSA ye munAnikarA mauktikasamUhAstaiH tArakAH saMjAtA yasmistadvad tArakitamiva sanakSatraM tArApartha gaganam adho nIcaH saMdarzayan prakaTayantam , prazastamaNInAM vikAsa iti prazamtamaNimayAstathAbhUtAH samastAH pradezA yasmistasya mAvasta yA sarvataH paritaH samutthitena samutpatitena nijatejaHprasareNa svakIyadIsisamUhana trayANAM lokAnAM samAhArastrilokI tAm bhuvanatrayaM karalayantamiva prasayantamiva, 20 rAjyalakSmIbhiriva rAjyazrIbhiriva DiNDorapiNDa dUdha phenasamUha iva pANDuraM dhavalaM yat puNDarIka channaM tena maNDitAH zobhitAstAmiH pakSe DiNDArapiNDena phenasamUhena pANDuraiH zuklaiH puNDarIkaiH sitasaroruhamaNDitA. stAbhiH, kRzodarImiriva kAminIbhiriva lolakallolA iva capalatarakSA iva valayo nAbheradhastAdvidyamAnA udararekha stAmivilasana zomamAna udarI jaTharaM yAsA tAbhiH pakSe lolakallolA caJcalataraGgA valaya iti samUhako prayatnapUrvaka lauTAkara nagarase bAhara nikle| aura krama-kramase calate hue videha 25 nAmase prasiddha usa deza meM jA pahu~ce ki jo sadA sthita rahanevAlI sampadAse ApattiyoM ko bhI Apatti prApta karAtA thA / kukkuTa sampAtya-pAsa-pAsa meM base hue grAma aura nagaroMse suzobhita thA / phaloMke bhArase namrIbhUta hone ke kAraNa 'samRddhizAlI logoMkA bhI vinayase namrIbhUta rahanA atyanta zobhAko bar3hAne vAlA hai' yaha dikhAte hueke samAna sthita dhAnake paudhoMse suzo bhita thaa| supArI aura maulazrIke vRkSoM ko bar3hatI huI sugandhise jahA~ dazo dizAoMke maidAna 30 sugandhita ho rahe the / paka jAne ke kAraNa pole-pIle dikhanevAle Ikha ke daNDoMke caTaka jAnese vikhare hue motiyoMse jo aisA jAna par3atA thA mAno tArAoMse cyApta AkAzako ho nIce dikhalA rahA ho / uttamottama maNimaya samasta pradezoM ke honese jo saba ora uThe hue apane tejake samUhase tInoM lokoMko mAno prasta hI kara rahA thaa| una nadiyose jahA~ dhAnya rUpa sampadA nirantara utpanna hotI rahatI thI ki jo rAjyalakSmIke samAna phenake samUhase zukla35 sapheda kamaloMse suzobhita thIM ( pakSameM phenasamUhake samAna sapheda chatroMse suzobhita thiiN)| . kRzodarI striyoM ke samAna jinake madhya bhAga ( pakSa meM udara ) caMcala taraMgarUpI trivaliyoMse 1.ma0 paannddr-| Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNanam ] pago kamma 341 kAlaprapaJvamithyAtvapaddhatibhirivAntardhAntabahujalAbhirbahuvidehabhUmibhirbahavyaHsametAbhiH sindhubhiH saMtatasaMbhUSNusasyasaMpadam, mahArAjamiva mahAvAhinIsaMvadhitaizvayaM parihataparaprArthitayA tato'pi parAyam, jinadIkSAvidhimivApekSitAkhilasaukhyasaMpAdanamanirvANAnandahetutayA tato'pyabhinandanIyam, paNyaramaNIlAvaNyamiva sarvajanasAdhAraNaramaNIyabhogapradam, jaroparodhavidhuratayA tato'pi zlAghanIyam, padmAlayApatibhirapyakRSNava'SacAribhiraNyarudraiH kalAdharairapyakalaGkaradhikavIryairapi svavazendriya- 5 solakalolabalayastAbhiH vilasan udaro madhyamAgo yAsAM tAbhiH, paJcamakAle duHpamAmidhAne prapaJco vistAro yAsA tathAbhUtA yA mithyAtvapaddhatayo mithyAtvamArgAstAbhiriva bhantardhAntA madhye saMzayayuktA bahayo jADA mukhI yAsu tAmirica pakSe antardhAntaM madhye bhramaNazIlaM bahujalaM prabhUtatoyaM yAsu tAbhiriva jaSAt DalayArabhedaH, videhabhUmInAM prakArAH sadRzya iti bahuvidehabhUmayastAbhiH bahu-koTIvarSapUrvapramitaM vayo'vasthA tana sametAbhiH sahitAmiH pakSe bahUni pracurANi yAni vAMti pakSiNastaiH sametAbhiH sindhubhi- 10 nadIbhiH saMtataM zazvat saMbhUpNuH saMmabanazIlA sasyasampad bIhisampattiyasmistam zleSopamA mahArAjamiva mahAvAhinIbhimahAnadImiH pakSe mahAsenAniH saMvardhitamaizvarya yasya tam, parihRtaM parityana paraprArthitaM paramArthanaM parAbhigamanaM vA yasmitasya mAvastayA tato'pi mahArAjAdapi parAdhya zreSThaM mahArAjaH paraprAdhisana parAbhigamanena sahito vidahastu tena rahita iti nyatireka, jinasya tIrthakarasya dIkSAvidhirjinadIkSA* vidhistadvad apekSitasyAbhivAnchittasyAkhila saukhyasya nikhila zarmaNaH saMpAdanaM prApayitAram anirvANo- 15 'vinaSTo ya Anandasta hetutayA pakSaM nirvANaM mokSastasyAnandasya hetutayA tato'pi jinadAkSAvidherapi abhinandanIyaM prazaMsanIyaM jinadIkSAvidhiH nirvANAnandaheturayaM svanirvANAnandaheturiti vyatirekaH, paNyaramaNI vezyA tasyA lAvaNyamiva saundayamika sarvajanasAdhAraNA nikhilalokasAdhAraNA ramaNIyA manoharAica ye bhogAH paJcendriyaviSayAH pakSa saMbhAgAzAn pradavAtIti sarvajanasAdhAraNaramaNIyamogamadam jarAyA vRddhatAyA uparodhena vidhuratayA rahi satayA tato'pi pagyaramaNI lAvaNyAdapi ilAghanIyaM prazaMsanIyaM pAyaramaNIlAvaNyaM 20 jarAyA uparodhena sahitaM videhastu tena rahita iti vyatirekA, pannAlayApatibhirapi lakSmIpatibhirapi akRSaNamukundabhinnairiti virodhaH pakSe sampattisvAmibhirapi bhakRSNagaurariti parihAraH, vRSeNa ghRSavAhanena gharantItyavaMzIlA vRSacAriNastathAbhUtairapi aru razivairiti virodhaH pakSe vRSacAribhirdharmacArimirapi aru rakaThinaH suzobhita the aura paMcama kAlake prapaMca pUrNa mithyAtva ke mArgake samAna jo antardhAnta jalAbhItara ghUmate hue bahuta bhArI jalase sahita thI ( pakSa meM bhItara bhramameM par3e hue mUrkha manuSyoMse 25 sahita thIM) videha dezakI bahuta bhUmiko gheranevAlI thI ( pakSameM ?) aura aneka pakSiyoMse sahita thIM (pakSameM) jo yadyapi mahArAja ke samAna bar3I-bar3I nadiyoMse bar3hate hue aizvaryase sahiMta thA ( pakSa meM bar3I-bar3I senAoM se bar3hate hue aizvaryase sahita thA tathApi parihata paraprArthI hone ke kAraNa usase bhI kahIM zreSTha thA / arthAt mahArAja to paraprArthI-zatruke sammukha abhiyAna karane vAlA hotA hai parantu vaha deza paraprArthI--dUsarese praarthH|| karanevAlA nahIM thA 30 isalie mahArAja se bhI adhika vizeSatA rakhatA thaa| jo yadyapi jinadIkSAkI vidhi ke samAna abhilaSita samasta sukhoMko prApta karAnevAlA thA tathApi anirvANa-naSTa nahIM honevAle ( pakSa meM nirvANa-mokSa the) AnandakA kAraNa hone ke kAraNa usase bhI adhika prazaMsanIya thA / jo yadyapi vezyAke saundarya ke samAna samasta manuSyoM ke lie samAna sundara bhogoMko denevAlA thA / tathApi jarAphe uparodhase rahita honeke kAraNa usase bhI adhika prazaMsanIya 35 thaa| jo una nivAsa karanevAle manuSyAMse sahita hone ke kAraNa videha isa nAmase prasiddha thA ki jo lakSmIke pati hokara bhI kRSNa nahIM the ( pakSameM zyAma varNa nahIM the), vRpacArI-belapara baiThakara gamana karanevAle ( pajhameM dharma ka anusAra pravRtti karanevAle ) hokara bhI rudra nahIM the Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 23 // videhajanapadasyazcaramadehaprAyanivAsijanarAzritatayA videhAkhya iti vizrutaM janapadam / 232. tadanu cAyaM mahAbhAgo viditabhAgineyAgamanamuditena rAjJA muhurAjJaptarjAnapadaiH pade pade svapadAnuguNaM pramadabhareNa pratigRhya pradayamAnAni' maNimauktikamalayajaprabhRtIni prAbhUtAni prekSamANa: pratiprasAdavitaraNaprINitalokaH punarullokalokakolAhalamukharitaharita haritAzvarathanirodhanakarmakarmaNyahAbalomipeNAnimeSavRndArakadAraNakuzalakulizapatanAkula kulaziloccayarabhayasthAnatayevAznitAm, zriyamivAzritajanAbhoSTArthapuSTikarImabahuvallabhAtvena tato'pi bahumatAm, sAgaravelAmiva kalAdharairapi mRgArapi bhakala kaiH kalaGkarahitairiti virodhaH pakSa vaidagdhIdhararapi kAlupyarahitaH, adhibIyarapi prabhUta zukrarapi svabazendriyaiH sAdhInamehanairiti virodhaH pakSe prabhUtaparAkramairapi svAdhInanenAdihRSIkaH, virodhAbhAsaH, carama dehaprAyeAhulyana tadbhavamokSagAmibhiH, nimAnita bhAbhivatayA adhiSThitatayA vigato 10 daho yasminniti videhaH sa bhArapA nAma sasya tathAbhUtaM janapadam / 232, tadanu cAyamiti-tadanu tadanantaJca ayaM mahAbhAgo mahAnubhAvo jIvaMdharI viditaM vijJAtaM yad bhAgineyaspa bhaginIsutasyAgamanaM tena muditI hRSTastena rAjJA govindamahArAjena muhurbhUyaH bhAjJaptaiH prAptasUcanaiH jAnapadezanapadAdhyakSaH pade pade pratisthAnaM svapadAnuguNaM nijapadAnukUlaM pramadabhareNa harSasamUhana pratigRhya agregatvA svIkRtya pradarzamAnAni prakaTIkriyamANAni maNimauktikamalayajapramRtIni 15 stramuktAphala candanAdoni prAbhRtAnyupAyanAni prekSamANo vikokamAnaH pratiprasAdasya pratyupahArasya bitaraNena dAnena proNisAH saMtarSitA lokA yena tadhAbhUtaH san, punaranantaram ullokena sImAtItena lokakolAhalena janakalakalaraveNa mukharitA vAcAlisA harito dizo yasyAM taam| haritAzvasya sUryasya sthasya nirodhanakarmaNi nirodhakArya karmaNyA nipuNA hAvalI prAsAdapachistasyAmiNa samuptaGgasadanabyAjaneti yAvat bhanimeSavRndArakasya devazreSThasya zakrasya dAraNakuzalaM bhedanapaTu yat kulizaM vanaM tasya patanena AkulA bhItA ye kulaziloccayAH kulAcalAstaiH abhayasthAnata va nirmayadhAmasveneva AzritAM sevitAm, zriyamiva lakSmImitra AzritajanAnAM zaraNApamAnAmamoSTArthasyAbhipretArthasya puSTikarIm ubhayatra samAnAM kintu abahuvalkamAravena bahusvAmirahitatvena tato'pi mIto'pi bahumatAM zreSTha zrIrvahuvallamA rAjadhAnItvabahuvallabheti vyatirekA, ( pakSa meM Rra pariNAmI nahIM the ) jo kalAdhara-candramA ( pakSameM kalAoM ke dhAraka ) hokara bhI akalaMka the-kalaMkase rahita the ( pakSameM pApase rahita the) jo adhika parAkramI hokara bhI 25 indriyoMko apane vazameM rakhanevAle the tathA jo prAyaH kara caramazarIrI the| (232. tadanantara vidita hue bhAnejake Agamanase prasanna rAjAne jinheM bAra-bAra AjJA dI thI aise tad-tad janapadoM ke nivAsiyoMne apane-apane padake anurUpa bar3e hupaise unako agavAnI ko thI tathA. maNi motI aura candana Adike upahAra samarpita kiye the una saba upahAroM ko dekhane aura badale ke upahAra denese logoMko prasanna karate hue mahAbhAgyazAlI 30 jIbandhara svAmI 'dharaNAtilaka' isa sArthaka nAmako dhAraNa karanevAlI usa rAjadhAnImeM jA pahu~ce ki jahA~ logoM ke bahuta bhArI kolAhalase dizAe~ zabdAyamAna ho rahI thiiN| sUryaratha ke rokane ke kArya meM nipuNa bar3e-par3e mahaloMkI paMktiyoM ke bahAne jo aisI jAna par3atI thI mAno indra ke vidAraNapaTu vajrapAtase ghabar3Aye hue kulAcaloMne ho bhayarahita sthAna samajha usakA Azraya le rakhA ho / jo yadyapi lakSmIke samAna Azrita janophe abhilaSita arthakI puSTi 55 karanevAlI thI tathApi ekaravAmikA hone ke kAraNa usase bhI adhika Adarako prApta thI 1. ka0 sa0 ga0 pradRzyamAnAni / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - varNanam dazamo lammaH sarvaratnasamaddhAM samutsAritajAlikAlena tadatizAyinIm, kAntArabhavamiva mahAsattvasamAkrAntA niSkaNTakAtvena tAM nyakkurvatIm, sarvalokatilakabhUtAM dharaNItilaka ityanvarthAbhidhAnAM rAjadhAnI bheje| 6233. yatra puruSAH pareSAM padaskhaliteSu vaMzotthitA apyaparvabhagurA avayambhayaSTayaH, zokajvarajRmbhaNArambheSu madhurasnigdhA adhyajaDAtmAno'mRtapUrAH, mohamahArNavamajjaneSu pAraprApaNa- 5 pravINA apyapetapAzayantraNA mahAplavAH, mativibhramadiGamohena nekaprasthAnavizaGkaTA' adhyakaNTakA sAgarakhelAmiva taTinIvirataTImiva sarvaratnanikhila maNibhiH samRdA sampannA tAm pakSe 'jAto jAto yaduskRSTaM tadvamihocyate' iti ranalakSaNAt tattajAtighu zreSTatamaiH padArtharAzritA, jAlena jIvanti mAlikAH samutsAritA dUrIkRsA jAlikA matsyajIvinI yayA tasyA bhASastattvena tadatizAyinI sAgarakhelAtizAyinI sAgaracelA tu tajAlikA rAjadhAnI tu samurasAritajAlikepti vyatirekaH, kAntArabhuvamiva kAnanAvanimiva 10 mahAsatvaivadhiAdijantumiH samAkrAntAM pakSe mahat satvaM dhairya yeSAM te mahAsattvAstaiH samAkAntAM samadhiSThitAM niSkaNTakatvena kSudrazatrurahitatvena pakSe zalyarahitatvena tAM kAntArabhuvaM nyakkuvatI tiraskurvatI rAjadhAnI niSkaNTakA kAntArabhUstu sakaTa keti vyatirekaH, sarvalokasya nikhila jagatastiLakabhUtAM sthAsakopamA sarvazreSTAmityarthaH dharaNItilaka ityanvarthAbhidhAnAM sArthakanAmadheyo rAjadhAnI bheje prAptavAn / 6233. yanneti-yatra rAjadhAnyAM puruSA janAH pareSAmitareSAM padaskhaliteSu padAt sthAnAt 15 skhaliteSu bhraSTeSu pakSe padasya dharaNasya skhaliteSu pramAdAtpatiteSu vaMzosthitA api beNusamurapasA api pakSe kulotpamA api parvasu maGgA na bhavantItyaparvamaGgurA aparvakuTikAH pakSe utsavAdiptravinazvarAH avaSTambha. yazya AdhAradaNDAH, zoka eva jvarastasya jambhaNArambheSu vRddhiprArambheSu madhurAzca te snigdhAzceti madhura 'miSTasacikkaNA api ajadAramAno ilayorabhedAd ajalAtmAno'jalarUpa! amRtapUrAH pIyUSapUrAH pakSe madhurasnigdhA madhurabhASiNaH snehayuktAica ajaDAtmAnaH ajo'murkha AtmA yeSAM tathAbhUtAH, moha 20 eva mahArNavo mohamahArNavo mohamahAsAgarastasmin nimajjaneSu bruDaneSu pArasya dvitIyataTasya prApaNe prAptI pravINAH paTavo'pi apetapAzayantraNA dUrIkRsapAzaniyamanA mahApaLavA mahAnokAH pakSe pAraprApaNe kArya( lakSmI bahuvallabhA thI parantu vaha rAjadhAnI ekavallabhA thI isalie vaha usase bhI adhika zreSTha thii)| jo yadyapi samudra kI velAke samAna sarvaratnoMse samRddha thI tathApi jAlase AjIvikA karanevAloMko dUra haTAneke kAraNa use tiraskRta karanevAlI thI ( samudrakI velApara 25 jAlAjIvI manuSya rahate haiM parantu usa nagarImeM jAlAjIvI manuSyoMko dUrase hI khader3a diyA thaa)| jo yadyapi vanako bhUmike samAna mahAsatva- mahAparAkramI manuSyoMse vyApta thI ( pakSa meM siMha, vyAghra Adi bar3e-bar3e jantuoMse yukta thI) tathApi niSkaNTakA-kA~ToMse rahita (pakSa meM kSudra zatruoMse rahita) honeke kAraNa use bhI nIcA dikhA rahI thI (vanakI bhUmi kaNTakoMse vyApta thA aura vaha rAjadhAnI kaNTa koMse rahita thii)| tathA jo samasta lokako tilakasvarUpa thii| 30 6233. jahA~ke manuSya anya puruSoMko pairoMse skhalita honepara sahArA deneke lie una Alambana yaSTiyoM ke samAna the jo vaMzotthita---bA~sase utpanna honepara bhI ( pakSameM ucca kulameM utpanna hokara bhI ) aparvabhaMgurA-poroMse bhaMgura nahIM the ( pakSameM anutsava ke samaya sAtha chor3anevAle nahIM the)| zokarUpI jyarakI vRddhikA prArambha honepara una amRtake pravAhoMke samAna the jo madhura evaM snigdha honepara bhI (pakSa meM manohara aura snehayukta honepara bhI ) ajaDAtmA---ajalarUpa 35 nahIM the ( pakSameM aprabuddhAtmA nahIM the)| moharUpI mahAsAgara meM DUbaneke samaya una bar3I 1. vistRtA iti tti| Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacantAmaNiH [ 233 videhajanapadasya ghaNTApathAH paridhAvanaklezeSu phalacchAyAbhRto'pyakujanmAno vizramadrumAH tathAbhUtavAdino'pi pradhAnAH zrutyanukUlacAritrA' mImAMsA tantrAH sukRtetara vivekakuzalAH samavartinaH pavitrapAdasaMparkA stamachidaH, guNalababadhanIyAH sumanasaH, bahulojjvalAstArakAH, tathA zivabhaktA api jainAH, , 5 344 1 phalaprApaNe pravINA bhavi apetapAzayantraNA dUrIkRta kutsitayantraNA mahAplayA mahAnaukA iva taraNatAraNapaTa ityarthaH, mativibhramA buddhivibhramA evaM diGmohAsteSu anekeSAM yugapada nekanarANAM prasthAnAya cizaGkaTA api vistRtA api akaNTakAH zalyarahitA ghaNTApathA rAjamArgAH pakSe anekeSu kAryeSu yatprasthAnaM prayANaM tena vizaGkaTA vizAlA udArA iti yAvat akaNTakAH kSudrazannurahitA api ghaNTApathA rAjamArgopamAH paridhAvanaklezeSu parito dhAvanaM paridhAvanaM tasya klezAH khedAsteSu paribhramaNajanya klezeSu phalAni ca chAyA ceti phalacchAyA tA vibhratIti phalacchAyAbhRto'pi akunmAnAM na vidyate koH pRthivyA janma yeSAM 10 tathAbhUtA vizramamA vizramataravaH pakSe phacchAyAdhArakA zrapi na kupsitaM janma yeSAM tathAbhUtA vizramatara iva kheApahArakAH, tathA bhUtavAdino'pi pRthivyAdibhUta vatuSTaya vAdinazvArthAkA api pradhAnAH pradhAnavAdinaH sAMkhyA iti virodhaH pakSe tathAbhUtaM satyaM vadantIti tathAbhUtavAdino'pi pradhAnAH prakRSTaM dhAnaM yeSAM te pradhAnA prakRSTayogAH pramukhA vA zrutyanukUlaM vedAnuguNaM cAritraM yeSAM tathAbhUtA mImAMsAtantrA mImAMsAdarzanAdhInAH pakSe zrutyanukUlaM karNAnukUlaM cAritraM yeSAM tathAbhUtA api mImAMsAtantra vicAra15 paTavaH sukRtetasyoH puNyapApayorviveke bhedakaraNe kuzalAH nipuNAH samavatino madhyasthA: pakSa parejarAjaH 'samavartI paretarAT' ityamaraH, pakSe puNyapApaparijJAne paTavo madhyasthAH pavitraH pUtaH pAdAnAM kiraNAna saMparka: saMbandho yeSAM tathAbhUtA api tamazchidasta morayaH sUryAH pakSe pavitra caraNasaMsargAH mohAndhatamasa vighAtakAH, guNalavena sUtrakhaNDena badhanIyA baddhamarhAH sumanasaH puSpANi pakSe guNA dayAdAkSiNyAdayasteSAM lavenAMzena vadhanIyA saMgrahaNIyAH sumanaso vidvAMsaH, bahule kRSNapakSe ujjvalA iti bahulojjvalAstArakA 20 nakSatrANi pakSe bahulojjvalA atinirmalA tArakAH tarantIti tArakAstAraNakartAraH, tathA zivabhaktA api zivAnuyAyino'pi jainA jinAnuyAyina iti virodhaH, pakSe zivabhaktA api kalyANabhaktA api jainA jino naukAoMke samAna the jo pArakI prApti karAne meM samartha hokara bhI ( pakSa meM kAryakI samApti meM dakSa hokara bhI ) pAzakI yantraNAse rahita thIM ( pakSa meM bandhana ke niyantraNa se rahita the ) buddhivibhrama rUpa dizAbhUlake samaya una rAjamArgoM ke samAna the jo aneka logoMke prasthAnake upa25 yukta vizAla honepara bhI (pakSameM aneka janoMke nirvAhuke yogya udAra honepara bhI ) akaNTakakA~ToMse rahita (pakSa meM kSudra zatruoMse rahita ) the| daur3asambandhI klezake samaya una vizrAma ke yogya vRkSoM ke samAna the jo phala aura chAyAke dhAraka ( pakSa meM kAryakI siddhi aura kAntike dhAraka ) hokara bhI akujanmA-- pRthivIse utpanna nahIM the ( pakSa meM kutsita janmase rahita the ) | pRthivyAdi bhUtacatuSTayake vAdI hokara bhI-- cArvAka hokara bhI kSetrajJa - AtmajJa the ( pakSa meM 30 tathAbhUta- satyavAdI hokara bhI pradhAna mukhya the ) | zrutike anukUla caritra ke dhAraka hokara bhI mImAMsAko pramANa mAnanevAle the ( pakSa meM kAnoMke anukUla caritrake dhAraka hokara bhI sat-asat ke vicAra meM nipuNa the ) / puNya aura pApake vivekameM kuzala samavartI - yamarAja the ( pakSa meM samAna vyavahAra karanevAle the ) / pavitra kiraNoM ke samparka se yukta sUrya the ( pakSa meM pavitra caraNoMke samparka se sahita tathA ajJAnarUpa andhakArako naSTa karanevAle the ) / sUtake khaNDoM se 35 ba~dhane ke yogya sumanas - phUla the ( pakSa meM guNoMke aMzoMse saMgrahaNIya sumanas - vidvAn the ) / bahulojjvalA - kRSNa pakSa meM camakanevAle tAre the ( pakSa meM atyadhika ujjvala aura vipattise 1. ma0 caritrAH / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 - vRttAntaH ] vimo lammaH samAzritazrIrAmA api budhAyiNaH, kSamAbhRto'pyakaThinAH, dAnodyatA apyanistrizAH, bhRnandanA apyabakracarAH santaH satAM lakSaNamakSUNamAtmasAtkurvanti / 6234. tAvatA tannizAmanadurlalitasvAntA: bandhanAdiva bandhutAyAH zmazAnAdiva dina rAdanAdAyAzAdivopadezAdAbhinArAdiva kulAcArAdapamRtyoriva patyuH praharaNAdiva kAlaharaNA- hiMsA duddAmAdiva nijamAnAduddAmamuTejamAnAH, kalyANAtmanA guNinA suvRttena palAyanavegAtpAdayoH 5 patatA 'paripAlanIyA nanu nibhRtagatiH' iti nivAryamANA ika mekhalA kalApena gurutarakucakumbha devatA theSAM tathAbhUtAH, zrIrAmeva iti zrIrAmA samAzritA savitA zrIramA lakSmIlalanA yastatha bhUtA api budhAzrayiNo vidvajjanAdhayiNaH, pakSe thiyopalakSito rAmaH zrIrAmaH samAzritaH sevitaH zrIrAmo yastathAbhUgA api nudhAzrayaNo vidvajjanAyiNaH, kSamAbhRto'pi parvatA api akaThinA akarkazAH pakSe zAntiyuktA api akaThinA mRdavaH, dAne khaNDane udyatA api anismiMzA aksaH pakSe tyAgatasparA api anistriMzA 10 aghaatkaaH| bhUnandanA api mahIsutA api maGgala grahA iti yAvat avakacarA akuTilagataya iti virodhapakSe pRthivIputrA api saralagAminaH santaH, satAM sAdhUnAm akSaNaM pUrNa lakSaNam AtmasAta kurvanti AtmAdhInaM vidadhati / yatra satpuruSA vasantIti bhAvaH / 6235. tAvateti-tAvatA tAvamATena tasya jIbaMdhAmya mizAmanena darzanena durlalitaM garvaviziSTaM svAntaM cirta yAsAM tathAbhUtAH, bandhUnAM samUho bandhutA tasyA bandhanAdiya, sadanAvanAt zmazAnA- 15 diba, upadezAt AzrayAzAdiya baheriva, kulAcArAt amicArAdiva hiMsanAdiva, parayurapabhRtyArivAkAlamaraNAdiva, kAlaharaNAdvilambanAn maharaNAdiva zastrAtAdiva, nijamAnAt svagarvAt uddAmAdina bandharahitAdiva 'uddAmo bandharahite svatantre ca pracetasi' iti maMdinI udAmamuSkaTaM yathA syAttathA udvejanta ityudveja mAnA bibhyataH, kalyANAtmanA sauvarNena pakSe mahAtmanA, guNinA sUtravatA pakSe guNayukena suvRttena catulAkAreNa pakSe sadAcAreNa palAyamasya paridhAvanasya vego rayastasmAt pAdayoH caraNayoH patatA 'nanu 20 nizcayena nibhRtagatinizcalagatiH paripAlanIyA rakSaNIyA' itItthaM maMkhalAkalApena razanAdAnA nivAryatAranevAle the)| zivake bhakta hokara bhI jaina the-jinake bhakta the (pakSa meM kalyANake sevaka hokara bhI jaina the ) / zrIrAma ke sevaka hokara bhI vudhakI sevA karanevAle the ( pakSameM lakSmIrUpI strIke sevaka hokara bhI vidvajjanoM kI sevA karanevAle the)| parvata hokara bhI kaThina nahIM the ( pakSa meM kSamAke dhAraka hokara bhI komala the)| dAna-khaNDana meM udyata hokara bhI nistriMza- 25 talavArase rahita the ( pakSa meM dAna dene meM udyata hokara bhI kara nahIM the) aura maMgalarUpa hokara bhI avakra cara---vakragati se rahita ( pakSameM pRthivIko harSadAyaka hokara bhI sarala pravRttise sahita) hote hue sajjanoMke pUrNa lakSaNako apane adhIna karate the / 6234. utane meM hI jIvandhara kumArake Agamanake sananese jinake citta hAtirekase asta-vyasta ho rahe the aisI striyA~ bar3e vegase Akara saba orase nagarakI galIko usa taraha 30 alaMkRta karane lagIM jisa taraha ki phUloMse suzobhita latAe~ vanako bhUmiko alaMkRta karatI haiN| usa samaya ve striyA~ bandhuoMke samUhase bandhanake samAna, gharase zmazAnake samAna, upadezase agnike samAna, kulAcArase hiMsAmaya pravRttike samAna, panise apamRtyuke samAna, vilambase zastraka samAna, aura apane mAnase jaddaNDake samAna atyanta udvigna ho rahI thiiN| usa samaya daur3aneke vegase una striyoMkI mekhalAoMkA samUha pA~voM meM par3atA huA aisA 35 1. gaviziSTacittAH, iti Ti0 / 2. ma0 udvijamAnAH / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 gadhacintAmaNiH [ 234 videhajanapadasyanitambabhAreNa nivAritatvaritagamanamanorathonmeSAH, bhujalatAvikSepavegagalitAni 'vijRmbhitAmarSaviSameSupreSitacakrajAlAnIva valayAni pArzvayorubhayoH pathi vidhunvAnAH, pradhAvanarabhasotthitamuktAsarA AkRSyamANA iva manasAgnagAminA nibadhya kaNTheSu madanamaurvI guNadara vigaladalakabandhavisa sa mAnakusumApoDotsaGgasaGgibhi: kvadbhirmadanaprahitairAdezadUtairiva madhukararAkulokriyamANAstarasopa5 sRtya sarvataH puro vIthi puraMdhrayaH phullabhAsinyo vallarya iva vanasthalomalaMcakruH / 235, tAsAM ca tannidhyAnena dhyAnapravekeNa tapodhanamanovRttInAmiva nivatitAnyavyApR. tInAM madirAmAdyatsvAntAnAmivAcAntalajjAnAM majjantInAmiva rAgasAgare madirAkSINAM kaTAkSamAgA, iba, gurutarayoH kucakummayoH stanakalazayonitambayozca kaTipazcAdbhAgayozca bhAreNa nivArito niruddha stvaritagamanamanorathasya zIghra garayabhilASasyonmeSo yAsAM tAH, bhujalatayorkhAhuvallayorvikSepavegena galitAni 10 balayAni kaTakAni 'kaTako valayo'striyAm' ityamaraH, vijammitAmarSazvAsau viSameghuzceti vijambhisAmAI viSayohiMgatakopakAte milAni bAbAlAdIya cakrAstranikurambAnIva ubhayoH pAzcayoIyostaTayo: padhi vidhunvAnAH kampayantaH pradhAvanasya rabhasena palAyanasya vegenosthitaH samuskSipto mukAsaro mauktikayaSTiryAsAM tA: bhata evAgragAminA manasA kaNTheSu grIvAsu niyadhya AkRpyamANA iva nIyamAnA iva madanasya mArasya mauvyA jyAyA iva guNo yeSAM taiH daraM manAga vigaLan zithilIbhavan yo'lakabandhazcUNa15 kuntalabandhastasmAd vinaMsamAnAnAM nIcalambamAnAnAM kulumAnAM puSpANAM ya bhApIraH samUhastasyorasaMgasaMgo madhyasaMgo vidyate yeSAM taiH kvadbhiH zandaM kurvANaiH madanaprahitaiH pradhumnapreritaiH bhAdezadUsairivAjJAtairiva madhukarabhramaraiH AkulI kriyamANA vyagrIkriyamANAH purandhyo yoSitaH tarasA begena sarvataH samantAt upamRtya samIpamAgatya phulsaiH puppaimAsanta ityevaMzIlA: phullamAsinyo vallayoM latA vanasthaLImiva kAnanabhUmimiva purA nagarasya vIthi radhyAm bhalaMcakuH shobhyaamaasuH| 235. tAsAM ceti-tasya jIvakasya nidhyAnena vilokanena dhyAnapravekeNa dhyAnazreSThena tapodhanamanovRttInAmiva munimanovRttInAmiva nivartita! dUrIkRtA bhanyanyAtaya itara kAryavikSepo yAmistAsAm, madirayA kAdamvaryA mAdyat matomavat svAntaM cittaM yAsAM tAsAmitra, AcAntalajjAnAM syamanapANAm rAga jAna par3atA thA mAno 'gambhIra cAlakI rakSA karanA cAhie' yaha kahakara unheM roka hI rahA thA so ThIka hI hai kyoMki jo kalyANAtmA-kalyANasvarUpa, guNI-guNavAn aura suvRtta25 sadAcArI hotA hai usakA vaisA svabhAva hI hotA hai (pakSameM svargamaya, DorAse yukta aura uttama golAkAra hotA hai usakA vaisA svabhAva hI hotA hai)| atyanta sthUla stana kalaza aura nitamboMke bhArase una striyoM kA zIghra gamanasambandhI manorathoMkA prAdurbhAva roka diyA gayA thaa| ve striyA~ mAgameM donoM ora bhuja-latAoM ke vikSepa-sambandhI vegase girI huI jina cUr3iyoMko chor3ato jAtI thIM ve tItra krodhake dhAraka kAmadevake dvArA preSita cakroMke samUha ke samAna jAna par3atI thiiN| daur3aneke vegase unakI motiyoMkI mAlAe~ Upara kI ora uTha rahI thiiN| unase ve aisI jAna par3atI mAno Age-Age jAnevAlA mana unheM gale meM bA~dhakara khIca hI rahA ho / jo kAmadevakI DorIke samAna guNoM ke dhAraka the, kucha-kucha DhIle hue kezabandhanase giranevAle phUla-samRhake madhya meM sthita the, zabda kara rahe the aura kAmadevake dvArA prepita AjJAkArI dUtoMke samAna jAna par3ate the aise bhramara una striyoMko vyAkula kara rahe the| 6235. zreSTha dhyAnase tapasviyoMkI manovRttike samAna jIvandhara svAmIke avalokanase jo anya kAryoMse nivRtta ho cukI thIM, madirAse matta hradayake dhArakoM ke samAna jinakI lajjA naSTa 1. ka. 'vi' nAsti / 2. ma. gAmiNA / 3. ma sandhibhiH / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttAntaH ] navamo lambhaH 34. zRGalayA zRGkhalita iva mandIbhUtagatirgacchanmahIpatimandiraM jIvaMdharaH saMbhramamayaM niravartayat / nidadhyau ca nikhilajanaprekSaNIyeSu kakSyAntareSu krAnteSu bAhyeSvavaruhya kariNaH kaladhautanirmANamaNDapamaNDanIbhUtasyordhvahastapuruSalaGghanIyasya ripunRpadviradaradanaracitapAdapIThasya, bhrAjiSNuralakanakakAntikalmASavapuSaH ponavipulatUlatalpasyAnalpazobhAjuSTasya hariviSTarasya madhyamalaMkurvANam, bandhurAdharabandhU kayA smeramukhAravindamAsinyA majumorazijitahaMsasvarAnubandhayA calita- 5 cAmara kalApaparyAvavimalanoradayA zaradeva vArayuvatipariSadA pariveSTitam, aviralatAmbUlapunaruktaraktAdhararAgeNa bhAgineyAnurAgamivAntaramAntamudramantam, amandAdaravandivRndasya digantakRtapratieva sAgarastasmin prItipayodhau majantInAmiba chuDantInAmika tAsA madirAkSINAM lalanAnAM kaTAkSazRGkhalayA kaMkarahijAreNa zRGkhalita itra baddha iva mandIbhUtA gatirthasya tapAbhUto mandharagatirayaM jApaMdharo mahIpati. mandiraM rAjamavanaM gacchan saMbhramaM saMkSobhaM niravataM yat rathayAmAsa / nidadhyau ceti-nikhila janaprekSaNIyeSu 10 sakalalokAvalokanIyeSu bAyeSu kakSyAntareSu koSTakavivareSu krAnteSu vyatItepu kariNI gajAd avalyA. vatIrya sa govindamahArAjaM tamAmamAtulaM nidadhyau ca vilokayAmAsa ca / atha govindamahArAjasya vizeSaNAnyAha-kaladhauteti-kaladhautena svarNena nirmANa yasya tathAbhUtasya maNDapasyAsthAnasya maNDanIbhUtasyAbharaNIbhUtasya, Urdhvahastena puruSeNa cakanIyasyAtikramaNIyasya ripunRpANAM pratyArthapArthivAnAM dviradA matagAjAsteSAM radanadantai racitaM pAdapIThaM yasya sastha, bhrAjipaNUni dedIpyamAnAni yAni ratakanakAni 15 maNikAJcanAni teSAM kAntyA kalmASaM vicitraprabha vapurAkA yastha tasya, pInaH pAvarI vipulo vistRtastUlataspo yasya tasya, analpazobhayA suSamayA juSTasya sahitasya, madhyam alaMkurvANaM zobhayantam , yandhuretibandhurA manoharA adharA dantacchadA eva bandhUkA bandhujIvakA yasyAstasyA 'ranakasnu bandhuko bandhujItrakA' ityamaraH, smeramukhAnyeva mandahAsyayuktabadanAnyecAravindAni kamalAni tairmAsata ityevaMzIlayA, manumajarINAM ramaNIyanU purANAM zijitAmpanuraNitAnyeva haMsasvarA masaLazabdAsteSAmanubandhaH saMsargA yasyAstayA, na calitacAmara kalASA eva paryAyA yeSAM tathAbhUtA vimalanIradAH sitapayodA yasyAM tayA zaradeva zarahatuneva vArayuvatInAM rUpAjIvAnAM pariSat samUhastayA pariveSTitaM parivRtam, aviralena nirantareNa tAmbUlena nAgavallIdalena punarukto dvirudIrito rattAdharasago lohitadazanacchadAruNimA tena antamadhye'mAntaM mAtumaza. knuvantaM bhAgineyAnurAgaM bhaginIsutapremANam uddhamanta mudgirantam, amandeti---amandAdarazvAsI bandivRndaho gayI thI aura jo rAgarUpI sAgara meM DUbI jA rahI thIM aisI una striyoMke kaTAkSoM kI zRMkhalAse 25 ba~dhe hueke samAna dhImI cAlase calate hue jIvandhara svAmIne rAjabhavanako saMbhramase tanmaya kara diyaa| tadanantara samasta manuSyoMke dekhane ke yogya bAhya kakSAoMke antarAla ke vyatIta honepara hAthIse utarakara unhoMne svarNa nirmita maNDapake maNDamabhUta, UparakI ora hAtha uThAye hue purupake dvArA laMghanIya, zatru rAjAoMke hAthiyoM ke dA~toMse nirmita pAdapIThase sahita, jaga. magAte ratna aura svarNakI kAntise citra-vicitra zarIrake dhAraka, moTe aura vizAla ruIke 3. gaddoMse sahita evaM bahuta bhArI zobhAse sampanna siMhAsana ke madhya bhAgako jo alaMkRta kara rahe the / sundara adhararUpI dupahariyAke phUla se yukta, manda-manda ha~sate hue mukha-kamalase suzobhita, nUpuroMke manohara zabdarUpI haMsoMke zabdase yukta evaM calate hue camarasamUharUpI sapheda meghoMse sahita zaradaRtuke samAna vezyAoMke samUhase jo ghire hue the / lagAtAra pAna khAnese punarukta lAla adharoSThakI lAlIse jo bhItara nahIM samAte hue bhAneja ke anurAgako mAno ugala hI rahe 35 the / bahuta bhArI Adarase yukta vandi-samUha ke diganta meM pratidhvani karanevAle gItase jo mAno 1. vyApta iti tti| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 gadyacintAmaNiH [ 235 videha janapadasyazrutigotena zrAvayantamitra nijazAsanamAzAdhipAna, rAjalakSmIzikhaNDitANDavamRdaGgavAdyena ripurAjahaMsanirvAsanaghatastanitena dhoreNa svareNa parijanamAtmapratigrahaNAya tvarayantaM govindamahArAjam / $ 236: sa ca samAyAntamAlokya sAtyaMdharimAtyantikabhAgineyasnehena tadatimAtrAnubhAvena ca gAne svayamevAsanAdusthite prAgeva pratyudgamanaM punaH pratyutthAnecchAyAM pUrvameva pulako. dgamanamanantaramaGgaharSaprArabhAraM purastAdevAnandAzradhArAM tadanu tadaGgasamAliGganasaMgatasaukhyabhAraM ca bhanan, sphArasmeramukhAravindo govindo mahArAjastadIya cAturyasokumAryavIryavaiduSyavaibhavavaizAradyAdyAnanavadyAnAlokya guNAn svayamapi svayaMvRtaH sucaritaiH svokRtaH kRtakRtyatayA parigRhIto zresyamandAdaravandivRndastasya mahAdaracAraNasamUhasya, diganteSu kRtA pratizrutiH pratidhvaniyasya tathAbhUtaM yad gItaM tena, AzAdhiyAn diksvAmino nijazAsanaM svakIyAjJAM bhAvayantamiva samAkarNayantamiva, 10 rAjalakSmIreva zikhaNDI mayUrastasya tANDavAya naTanAya mRdaGgavArya murajavAdinaM tena, ripana eva rAjahaMsA marAlAsteSAM nirvAsane niHsAraNa ghanastanitaM maMdhagajitaM tena dhIreNa gamIreNa svareNa AtmapratigrahaNAya ghazaraNapratipattya parijanaM parikara svarayantaM zaighyaM kArayantam / 6236. sa ceti--sa ca govindamahArAjazca samAyAn samAgacchantaM sAtyaMdhari jIbaMdharam Alokya dRSTvA antamatikrAnta ityAtyantikaH sa cAso bhAgineyasnehazca bhaginIsutarAgazca tena tasya mAgi15 neyasyAtimAtrAnumAvena ca vipulanara prabhAveNa ca gAtre zarIre svayameva svata eva AsanAnmRgendra viSTarAt usthite sati prAgeva pUrvameva pratyudgamanamarogatvA satkaraNa punaranantaraM pratyutthAnecchAm usthitaM dRSTvosthAnaM pratyutthAnaM tasyecchAmabhilASam, pUrvameva prAgava pulakodgamanaM romAjotpattiH, anantaram aGgaharSasya zarIrasaMmadasya prArabhAraM samUha, puraslAdava pUrvameva AnandAzradhArAM harSavAppadhArAM tadanu tatpazcAt sasthAna sya samAliGganena jIvaMdharazarIrAzlegheNa saMgataH prApto yaH saukhyamArastaM bhajana sevamAnaH prApnuvanniti 20 yAvat sphArasmaraM sAtizayavikasita mukhAravindaM badanavArija yasya tathA bhUto govindo mahArAjI videhAdhipa tadIyaM tatsaMbandhi yat cAturya vaidagdhyaM saukumAyaM mRdutvaM vIrya parAkamo vaidupyaM pANDityaM vaibhavaM sampannatvaM vaizArA savidyatvaM tAni AdhAni yeSAM tathA bhUtAn anavadhAn nirdaSTAn guNAn bhAlokya dRSTvA svayamapi svato'pi sucaritaiH sadAcAraH strayaMvRtaH svayamaGgIkRtaH, kRtakRtyatayA kRtArthatvena svIkRtaH dikpAlIko apanA Adeza hI sunA rahe the 1 aura rAjya lakSmIrUpa mayUrake tANDava nRtya ke 25 lie mRdaMga bAjeke samAna athavA zatrarUpI rAjahaMsoMko dUra bhagAne ke lie medha-garjanAke samAna gambhIra svarase jo apanA Azraya lene ke lie parijanako mAno zIghratA hI karA rahe the aise gobinda gahArAja ko dekhaa| (236. Ate hue jIvandhara svAmIko dekhakara bhAnajake bahuta bhArI snehase aura unake atyadhika prabhAvase govinda mahArAjakA zarIra Asanase svayaM uThakara khar3A ho gyaa| ve 30 agavAnIko pahale hI prApta ho gaye aura khar3e hone kI icchAko pIche prApta hue| romAMcoMkA utpattiko pahale hI dhAraNa karane lage aura zarIra ke harSakI adhikatAko pIche prApta hue / hapake A~muAkI dhArAko pahale hI prApta ho gaye aura unake zarIra ke AliMganase utpanna honevAle sukhake samUhako pIche prApta hue| isa prakAra atyadhika vikasita mukhAravindase mukta govinda mahArAja, unake cAturya, saukumArya, vIrya, vaidugya, vaibhava aura vaMzAradya Adi 35 niduSTa guNoM ko dekhakara svayaM hI sadAcArase svayaMvRta-kRtakRtyatAse svIkRta, mAhAtmyasa Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo lambhaH 349 - vRttAntaH mahattvena paripvaktaH pAvanatayA kare gRhItaH kIrtyA kaNThe spRSTo gadgadikayA babhUva / 237. tadanu ca satyaMdharamahArAjamaraNAnusmaraNenAdharitavAridhimathanadhvAnAkrandanAkrAntaM zuddhAntamapyAvAntavyathaM 'vihitavatyA vijayAmahAdevyAm, divyopadhAdarzanotsukadezAdhipapratIkSyAvasareSu vAmareSu keSucinnirvAsiteSu, ayaM sarvavijayI vijayAnandanaripuvijayAbhyupAyavitarkaNaparatantrI mantrazAlAyAM mantribhiH samaM mantrayAmAsa ! AcaSTe sma ca 'kASThAGgAreNa prahitamiha / saMdeza darzaya' iti sAtizayaviveka gaNakapravekam / sa ca 'tathA' iti vihitAJjalivaidehIsutAhi- . tena prahitaM patramanmadraM vidhAya vidhivadvAcayAmAsa / 6238. patramidaM kASThAGgArasya vilokayedvidehAdhipatti: / patitaM mUni me pApena mahattvana mAhAtmyena parigRhIta upAsaH, pAvanatayA pavitratayA parivamaH samAliGgitaH, kIyA yazalA kaTe pANI gRhItaH gadgadikayA kaNThe galaM spRSTaH kRtaspoM babhUva / 237 tAna ceti tadanantaraM ca satyaMdharamahArAjasya yammaraNaM tasyAnassaraNenAdhyAnenAdharitastita jArikAkAnA nasaloina yo joDa tathAbhUtenAkrandanena rodanaraveNAkrAntaM jyAptaM zuddhAntamapi antaHpuramapi AcantA niHzepitA nyathA pIDA yasya tathAbhUtaM vijayAmahAdacyA vihitavasyAM kRtavatyA sadhyAm, divyAnAM sundarANAmupadhAnAmupahArANAM darzane prakaTana utsukA utkaNThitA ye dezAdhipAstattajana padAdhipAsnaiH pratIkSyo'vasaraH samayo yeSu teSu kecid vAsarepu dine nirvAsitepu vyapagamitapu 55 satsu sarvAn vijayana ityevaM zIlaH sarvavijayI ayaM mahArAjo vijayAnandanasya jIbaMdharasya ripuH kArAgArastasya vinyAnyupAyAnAM vitakaNe vicAraNe paratandho bhavan mantrazAlAyAM mantrimiH sacivaiH samaM mantrayAmAsa guptavimarza cakAra / bhAco sma ca-'kathayAmAsa ca kASTAGgAreNa iha madAjadhAnyo prahitaM preSitaM sandeza vAcikaM darzaya' iti sAtizayo viveko yasya taM pracuravivekavantaM gaNakAve lipika zreSTam / sa ca gaNakapravekaH 'tathA' iti vihitAmjaliH kRtAJjaliH san vaidehIsutamya vijayAnandanasyAhi tena zatruNA 20 kASThAkAraNati yAyata, mahitaM preSitaM patram unmudra mudghATita mudraM vidhAya kRtvA vidhivad vAcayAmAsa / 6238. patramidamiti-'kASTAhArasyedaM patraM videhAdhipatigovindamahArAjo vilokaye tpazyet / kenA anirvacanIyena pApana duritena me mama mUni zirasi zocyA zokayogyaM kimapi vApayaM gahyaM patitam / parigRhIta, pavitratAse AliMgita, kIrtise hAthameM svIkRta ( vivAhita ) aura gadgada vANIse kAThameM spRSTa ho gye| 23:7. tadanantara satyandhara mahArAja ke maraNake smaraNase samudra mathanake zabdako tiraskRta karane vAlI rone kI dhvanise vyApta antaHpurako bhI jaba vijayA mahAdevIne vyathAse rahita kara diyA aura divya sAmagrIke dekhane meM utsuka tattad dezake rAjAoM ke dvArA jinameM avasarakI pratIkSA kI jA rahI thI aise kisane hI dina jaba nikala cuke taba sabako jItanevAle govinda mahArAja jIvandhara svAmIka zatruoMko jItane kA upAya vicAra karane meM paratantra 30 hote hue mantrazAlAma mantriyoM ke sAtha mantraNA kI aura sAtizaya vivekako dhAraNa karanevAle pradhAna lekhApAla se kahA ki yahA~ kASThAMgArane jo sandeza bhejA hai vaha dikhlaao| pradhAna lekhapAla hAtha jor3a 'tathAstu' kaha kASTAMgArake dvArA bheje hue patrako khola vidhipUrvaka bA~cane lgaa| patra meM likhA thA-. 138. 'vidaha ke mahArAja kASTAMgArake isa patrako dekheN| kisI pApase mere mastakapara 35 1. ka.0 upazAntayatham / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 / . gadyacintAmaNiH [238 videhajanapadasyakenApi zocyAha kimapi vAcyam / na tattatheti yAthAtmyavidAmana yAyI bhavAnavaiti cedapi, cetasi vidyamAnamidamavadyAnuSaGgabhayAdAvedyate / nApyunmastakamadAvalamAdapahastipavana hastinA kvacidAkrIDe krIDan / pIDAM jagataH pravartayAmAsa maryezvaraH / tataH pariNatakariNA kRtameva mayi pariNataM kicinnAma / akiMcana mevaM kamjAsanAvallabhaM' kalpitavataH kAzyapIpateH kAraNAkaraNe kAraNaM kiM nu syAt / ko nAma pAdapaskandhamadhyAsIna: parazunA mUrkhastanmUlamunmUlayet / ko vA 5 tariSyanvAridhi vahitreNa tatraiva jAlmazchidrANi janayet / ko vA pipAsUH pAnIyacaSakaM pApaH pAMmupUraiH pUrayet / kazca nu dhenorAponabhAreNa kSIrasyankSataM kSureNa pAtaka: sampAdayet / gatA. nugatikaH khalu lokaH / kastamanusatuM samayoM bhavet / mAnyo bhavAnetanmanasyaikurvangurvImimAmasatpApaM tathA tAzaM neti sAdhAtmyavidAM yathArthajJAnAm anayAyI pravAno mavAn avaiti jAnAti cedapi yadyapi tathApi cetasi svAnte vidyamAnamidaM vAcyam avadyAnuSaGgabhayAtpApasaMpIteH Avedyate kthyte| 10 unmastakamadasya samuSkaTadAnasyAraLepAd garvAt apahastito dUrIkRto hastipako niyantA yena tathAbhUtena kenApi hastinA gajena kvacit kasminnapi Akoddha udyAne kIDan krIDAM kurvan masyajJaraH satyadharo mahArAjo jagato lokasya pIDAM kaSTaM pravartayAmAsa / tataH pariNatazcAsau karI ceti pariNatakarI tena, tiryagdantaprahAraM katu sudyatena gajena madhi kiMcid vacanAgocaraM nAma mayi pariNataM kRtameva rAjAnaM hatvA tadaparAdho mayi saMcArita eveti bhAvaH / AcanaM mAm punamanena prakAreNa kazAsanAvallabhaM lakSmIvallabhaM kalpitavataH 15 kRtavataH kAzyapIparI: satyadharamahIpateH kAraNAkaraNe yAtanA vidhAne 'kAraNA tu yAtanA tInavedanA' ityamaraH kiM nu kAraNaM syAt ? yenAhamakiJcano nRpatipadamadhyAropitastasyaivAhamakAraNaM kAraNAkAraNaM kathaM syAm ! iti mAvaH / ko nAma mUrkhaH pAdaparakanyasya vRkSaskandhasya madhyamadhyAsInaH san parazunA kuThAreNa tanmUlaM tarumUlam unmUlayet utpATayena ? ko vA jAlmo'samIzyakArI vahiNa naukayA vAridhi sAgaraM tariSyan tatraiva vahine chidrANi vivarANi janaye t ? kazca nu pAtakaH pApo dhenorgoH ApIna mAreNa stanabhAreNa 20 kSIrasyan zrIraM gRhItumicchan, cureNa kSataM vraNaM sampAdayet kuryAt ! khalu nizcayena loko gatAnugatiko gatamanugatiyasya tathAbhUtI vartate vivekahIno vartata iti bhAvaH / taM lokamanusatuM tasyAnusaraNaM katuM kA zocanIya nindA A par3I hai / vaha vAstavika nahIM hai' aisA yathArtha ke jAnanevAloM meM zreSTha Apa yadyapi jAnate haiM tathApi pAvake prasaMgake bhayase cittameM vidyamAna yaha nindA kahI jA rahI hai| bahuna bhArI mar3hake garbase jisane mahAvatako naSTa kara diyA thA aise hAthIke sAtha kisI 25 udyAnameM krIr3A karate hue satyandhara mahArAjane jagatko pIr3A utpanna kii| tadanantara tirachA danta prahAra karane vAle hAthIne jo kiyA vaha mujhapara pariNata huA / arthAt usa unmatta hAthIne rAjAko hatyA kI aura hamAre Upara usakA pApa mar3hA gyaa| are mujha jaise akiMcanako jisane rAjA banA diyA una mahArAja satyandharako pIr3A pahu~cAne meM kyA kAraNo sakatA hai ? aisA kauna mUrkha hogA jo vRkSake skandhapara baiThakara kuThArase usake mUlako kATegA ? 30 eMsA kauna avivekI hogA jo nAvase samudrako tairanekI icchA karatA huA usI nAbameM chidra utpanna karaMgA ? aisA kauna pApI hogA jo pIne kI icchA karatA huA pAnI ke kaToreko dhUlise bhara degA ? esA kauna pAtakI hogA jo gAyake stanase dUdhakI icchA karatA huA use surAse ghAyala karegA ? loka to gatAnugatika hai ataH usakA anusaraNa karane ke lie kona samartha ho sakatA hai ? Apa mAnanIya haiM ataH ise manameM na karate hue bahuna zIghra Akara merI 1. lakSmIvallabham iti Ti0 / 2. ka0 akAraNaM karaNe, ga0 akAraNakaraNe / 3. kA bhavAnetanma. nasyakurvan / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AL namo lambhaH 351 vRtAntaH ] smAkamA kasmikImakIttimadhikaturtyA samAgatya saMmArjayet / upArjitamapi duSkRtaM sukRtisamAgamo hi gamayet / kimanyat / AyuSmataH kiMkaraM mAM gaNayet / $ 230 iti kApaTikaNThena kASThAGgAreNa prahita saMdezArthasamAkarNanena nirNItatadatisaMdhAna dhaH sa vasuMdharApatiH 'aho sacivAH, sAcivyamasmadabhISTArthe diSTyAnutiSThati kASThAGgAraH, yataH prAgeva kenApi vyAjena rAjaghamenaM samUlaghAtaM hantumunmatAyamAnAnnaH svavadhAya kRtyotthApanamiva 5 kurvansvayamevAhvayati / tasmAdasmatpratAraNaparAkRtena tenAhRtA vayamakRta kAlakSepAH kSepIyaH prasthAya prastAvitAsmaduhitRvivAhamiSAH samUlakASaM kariSyAmastaM bhujiSyam' iti babhASe / ghoSayAMcakAra 'prApitakASTAcakASThAGgAreNa sArdhaM vardhate dhAtrIpate maMtrI / gotraskhalanenApyasya zAtravavArtAM I samarthaH syAt ? mAnyaH samAdaraNIyo bhavAn etad doSAropaNaM manasi akurvan bhasmAkam imAM niveditAM guvam AkasmikIm akasmAdbhavAm akIrtimayazaH adhikatUrtyA zIghrAtizayena samAgatya saMmArjayet 10 dUrIkuryAt / upArjitamapi saMcitamapi duSkRtaM pApaM sukRtisamAgamaH puNyAtmajana samAgamo hi nizcayena gamayet dUrIkuryAt / anyat kim ? mAM kASTAGgAram AyuSmataH svasya kiMkaraM sevakaM gaNayet / 15 $ 236. itIti itItthaM kApaTikAna mAyAvimahattareNa prahitaH preSito yaH saMdezArthastasya samAkarNanena nirNItA nizritA tasya kASTAGgArasyAtisaMdhAnasaMbhA vaJcanAbhiprAya yena tathAbhUtaH sa vasuMdharApatirgovindamahArAja: 'aho sacivAH / diSTayA devena kASThAGgAraH asmadamISTArthe svAbhipretArthe sAcivyaM sAhAyyam anutiSTati vidadhAti yataH prAgeva pUrvamegha kenApi vyAjenacchalena rAjadhaM nRpasya intAram enaM kASTaGkAraM samUlaM hRtveti samUlaghAtaM hantuM mArayitum unnAn svavadhAya svavighAtAya kRtyotthAnaM kAryarathApanaM zatrUtthApanaM vA kurvanitra svayameva zrahvayati AkArayati / 'kRtyA kriyAdevatayoaiy vidviSTakAryayoH' iti medinI / tasmAtkAraNAt zrasmAkaM pratAraNaparaM pravavanocatamAkUtamabhiprAyo yasya tathAbhUtena tena kASTAGgAreNa AhRtA AkAritA vayam akRtakAlakSepA bhakRtavilambanA: 20 kSepIyaH zIghraM prasthAya prayAya prastAvitaH samupasthApito yo'smaduhitRvivAhaH straputrIpariNayaH sa eva miSaM yeSAM tathAbhUtAH santaH taM kASThAGgAraM samUkaM kaSizveti samUlakAeM bhujiSyaM dAsaM kariSyAmaH' iti babhASe kathitavAn / ghoSayAJcakAreti vyApitaM kASTAcakraM dimaNDalaM yasmin karmaNi yathA svAttathA ghoSayAJcakAra 'yat kASTAGgAreNa sArdhaM vAzrIpatergovindamahArAjasya maitrI vartate / nijAsUnAM svaprANAnAM praNayinaH snehaisa Akasmika bhArI apakIrtiko dUra kara sakate haiN| kyoMki puNyAtmAoMkA samAgama upArjita pApako bhI dUra kara detA hai| aura kyA ? Apa mujhe apanA kiMkara samajheM' | 30 6 239. isa prakAra kapaTiyoM meM zreSTha kASThAMgAra ke dvArA preSita sandezakA artha zravaNa karane se jinhoMne usake tIvra mAyApUrNa abhiprAyakA nirNaya kara liyA thA aise govinda mahArAja bole ki 'aho mantriyo ! bhAgyavaza kASTAMgAra hamAre abhilapita kArya meM sahAyatA kara rahA hai / kyoMki isa rAjahatyAre ko pahale hI kisI bahAnese samUla naSTa karanekI icchA karanevAle hama logoM ko yaha apane badhake lie kAryako uThAte hue ke samAna svayaM bulA rahA hai| isalie hama logoMko ThaganekA abhiprAya rakhanevAle usa kASThAMgAra ke dvArA bulAye hue hama loga samayako vyatIta na kara zIghra hI prasthAna kareM aura apanI putrIke vivAhakA sipa prastAvita kara usa dAsako samUla naSTa kara deM / govinda mahArAjane yaha ghoSaNA bhI karA dI ki hamArI 1. ma0 kaSiSyAmaH | 25 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 gacintAmaNiH [ 239 videhajanapadasyanivartayantu nijAsupraNayinaH prANinaH' iti / nidadhyo ca nijadhyAnAnupadaM madalolupamadhupavAtavihitaniyatopAstikahAstikaiH sthalajalasamAnagamanajavanatAtulitamAtarizvabhirazvIyerasakRtkRtApadAnasaMbhavadastokahastabadanurUpayazastAtibhiH padAtibhirlaGghitA calazRGgaH zatAGgazca bahuzatasahala - bahumatAm, amitapatAkinIpatibhirahaprathamikayA pRthageva sabhayaM sadainyaM sanAmakathanaM sAGagulinirdeza 5 sAJjalibandhaM ca javajananacihnalakSmIpratipAdanapUrvakaMpradImAnAm, akSuNAmakSauhiNIm / .. 240. atha prathitaprayANAnuguNe puNyatame lagne nirgatya nirvighnatAyai vihitajinapatidari. vasvaH satrayasyAnujena satyaMdharatanujena sAdhamathijanamanorathAnarthavisaravitaraNena caritArthokurvansa yunAH prANino'numanto gotraskhalanenApi bhrAntyA nAmaskhala nenApi asya kAThaGgArasya zAnavavAtA zatrutvasamAcAraM nivartayantu dUrIkurvannu' iti / niddhyo ceti-nidhyau ca vilokayAmAsa ca nijadhyAnAnupadaM sadhyAnAnantarameva madalolupAnAM dAnalubdhAnAM madhurAnA nAtena samahena vihitA kRtA niyatopAsti. niyata sevA yeSAM tathAbhUtairvAstikai stisamUhaH, sthala jalayoH samAnagamane yA javanatA zIghragAmitA tayA tulito mAtarizvA pavano yaistathAbhUtaiH azvIyaiH azvasamRdaH, asakRtakRtena naikavAraM vihitenApadAnena sAhasena saMbhavantI astokahastabadanurUpA vipula kuzala janAnukUlA prazastatiH kIrti samUho yeSAM tathAbhRnaH paMdAtiniH patimiH lahiyatamatikAntamaJcala parvatazikharaM yaistathA bhutaiH ca huzatalaharanekaH zatAjai rathaizca 15 bahumatAm iSTAm, amitA aparimitA ye patAkinIpatayaH senApatayastaiH ahaM prathamikayA ahaM pUrvikayA . pRthageva sabhayaM satrAsa sadainyaM sakAtarya sanAmakathanaM svAbhidhAnasahitaM sAigulinirdezaM karazAkhA nideza sahitaM sAJjali bandhaM ca karapuTabandhayutaM ca javajananAni cegajaganAni yAni cihAni leSAM lakSmyAH zomAyAH 'pratipAdanapUrvaka nirdezapurassaraM yathA syAttathA pradazyamAnAm akSaNAM vizAlAmaparAbhUtAM dhA akSauhiNI senAm / 6268. atheti-pradhAnantaraM prathitasya prasiddhasya prayANasya prasthAnasyAnuguNe'nukUle puNyatame prazastatame lagne samaye vighnAnAmabhAvo nirvighnaM tasya bhAvo nirvighnatA tasyai vihitA kRtA jinapatejinendrasya varivasthA pUjA yena tathAbhUtaH san vayasyAnujaiH saha vartamAna iti savayasyAnujastena suhallaghumahodarasahitena satyaMdharatanujena jIvaMdhareNa sArdha sAkam arthijanAnAM yAcakAnAM manorathA abhilaSitAni tAn kASTAMgAra ke sAtha samasta dikcakrako vyApta karanevAlI mitratA bar3ha rahI hai| ata: apane 25 prANoMse sneha rakhanevAle prANI bhUlakara bhI zatrusambandhI vArtAlApa na kreN| unhoMne apanA dhyAna jAte hI usa vahuta bhArI senAko dekhA ki jo madake lobhI bhramara samUhake dvArA jinako nizcita upAsanA ho rahI thI aise hAthiyoM, sthala aura jalameM samAna vegase calane ke kAraNa jo vAyukI tulanA kara rahe the aise ghor3oM, bAra-bAra kiye hue parAkramase jinakA atyadhika kuzala manuSyoMke anurUpa yazakA samUha utpanna ho rahA thA aise paidala sainikoM, aura parvatake 30 zikharako bhI jinhoMne lA~gha diyA thA aise lAkhoM rathoMse zreSTha thI tathA aparimita senApati loga 'maiM pahale dikhAU~, maiM pahale dikhAU~' isa pratispardhAse pRthaka-pRthak bhaya, dInatA, svanAma kathana, aMguli-dvArA nirdeza, aura aMjali-bandhanake sAtha bega utpanna karanevAle cihnoMkI zobhA batalAte hue jise dikhalA rahe the| 624 , athAnantara jinhoMne nirvighnatAke lie jinendra bhagavAna kI pUjA kI thI aura jo 35 dhana-samUhake dvArA yAcaka janoMke manorathako saphala kara rahe the aise govinda mahArAja, prasiddha 1. ka0 pdaatibhividdi-| 2. ka. varivasthena / Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtAntaH ] dazamo lammaH 353 vaMtaH prasarantyA trisumaravitridhayodhA' yuvAbharaNakiraNollasata DillatA saMcaya kaJcukitakakubhA karaTataTaniryadamitamadajaladhArAplAvitadharAtaladviradanIradano rantiviyadantarAlayA sthairyavijitAkhaNDaladhanuHkANDakodaNDamaNDalayA tANDavitazikhaNDimaNDalamahAdhvAnastyAnastanita sAtaGkabhujaGgayA tuGgaturaGgabu ra zikhara khanana janitaghattaraparAga paTalapayaH zIkara nikaraniviDitanilimpanA prAvRSetra prekSyamANayA vAhinyA vAhinIpatiriva pralayakAlolaH pracchAditapRthvItalaH pratyarthinirmUlanAya 5 helayA hemAGgadaviSayaM prati vayo ! $ 241 tatazca valakSataravArabANollasatsauvidallaballabhakarapallava kalitavitrAsakavetra @ ardhavirasya dhanasamRhasya vitaraNena dAnena caritArthIkurvan saphalayan sarvataH samantAt prasarantyA, visumarA visaraNazIlA vividhayodhAnAM nAnAsainikAnAM ya AyuvAbharaNakiraNAH zastrarUpAlaMkAramarItra yastai hallasatA tallitaH saMvata vidyullosamUhena kabukitA vyAptAH kakubhI dizo yayA tayA kasTalaTebhyo gaNDasthala- 10 tIrebhyo niryantyo nirgacchantyo yA amitamadajaladhArA aparimitamadAmbupravAhAstAmiH plAvitaM gharAtalaM bhUtalaM yaistathAbhUtA ye dviradrA hastinasta evaM nIradA mevAstai narindhita nizchidrIkRtaM viyadantarAlaM gagana madhyaM yathA tathA, stheryeNa sthiratvena vijitaM parAbhUtamAkhaNDalasya zakrasya dhanuHkANDaM yena tathAbhUtaM kodaNDamaNDalaM cApacakraM yasyAstanA tANDavitaM naTitaM zivamaNDalaM mayUramaNDalaM yena tathAbhUto yo mahAdhvAno mahAzabdastasya syAnaM pratidhvaniH sa eva stanitaM ghanagarjitaM tena sAtaGkAH samayakRtA bhujaGgA nAgA 15 yathA tathA, tuGgA unnatara ye turaGgA aztrAsteSAM khurANAM zakAnAM zikhareNa agrabhAgeta khananaM kSodanaM sena janitaH samutpanno yo dhanavaraparAgapaTalaH sAndratararajorAziH sa eva payaHzIkaranikaro jalakaNakalApakatena nividdhitaM vyAptaM nilimsavara gaganaM yathA tathA, prAvRpeva varSartuneva prekSyamANayA dRzyamAnayA vAhinyA senayA pralayakAle velAM taTImukAnta iti pralaya kA o ko vAhinIpatiritra nadIpatiriva pracchAditaM vyAptaM pRthvItalaM yena tathAbhUtaH san pratyarthinirmUkanAya zatrutpAdanAya helayAnAyAsena hemAGgadaviSayaM kASTAkArajanapadaM prati yayau / I 241 vatazreti tatazca tadanantaraJca sainye senAyAM hemAnandaviSayaM tatrAmajanapadaM vivizupi praveSTumicchuni sarvAti sambandhaH / atha sainyasya vizeSaNAnyAha kama kSeti valakSatairairatizuklairivANaiH -- 1. ma0 zraudhA / 45 20 25 prasthAna ke anurUpa atyanta zubha lagna meM nikalakara mitroM aura choTe bhAIse sahita jIvandhara svAmI ke sAtha varSA Rtuke samAna dikhanevAlI senAse pralayakAla ke udvela samudra ke samAna pRthivItalako AcchAdita karate hue zatrukA nirmUla nAza karane ke lie anAyAsa hI hemAGgada deza kI ora cala pdd'e| usa samaya unakI vaha senA phailanevAle nAnAyodhAoMke zastrarUpI AbhUSaNoMkI kiraNoMrUnI camakatI huI bijaliyoM ke samUha se dizAoMko vyApta kara rahI thI / gaNDasthaloMse jharate hue aparimita madajalakI dhArAse pRthivItalako DubonevAle hAthIrUpI meghoMse usane AkAzake antarAlako vyApta kara rakhA thA / usake dhanuSoMke samUha ne apanI sthiratAse indradhanuSoM daNDako jIta liyA thA / mayUroke samUhako tANDava nRtya se yukta karanevAlI mahAnirUpa bar3I bhArI garjanAse usane sA~poMko bhayabhIta kara diyA thaa| aura U~ce-U~ce ghor3oM ke khuroMke zikhara se khudane ke kAraNa utpanna atyanta savana parAgasamUharUpa jalake chIMToM ke samUha se usane AkAzako vyApta kara rakhA thA / 30 35 6 241. tadanantara atyanta sapheda vAravANoMse suzobhita zreSTha kaMcukiyoM ke hasta-pallavoM meM Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 241 sainyaprayANa latAtvaryamANarAja paribarhacAriNi rAjakIyadavIya pradeza prApaNazravaNakSaNa satvarasaM bhANDAyamAnabhANDAgArikapariSadi prazrayapraNatotthita guNadhanA pRcchyamAna gurujana gaurava vihitAziSi pratinivartanapratyAzAvidhurabhIrucAru' bhanirdizyamAnanidhinyAsa koNakSoNini vilambitalambodaradAse raka samAhvAna 354 paunaHpunyakhinna svinnapuroyAyini vismRta vismayanIyAhAryAharaNa dhiSaNApreSyamANa bhujiSyAbhASyamANa5 vyaztetara visaMvAdavacasi prasabhaprayANapravaNatAnuSThitapRSThAvalokanAnuvartamAnapratinivartya mAnasanAbhisaMsadi praguNavalana bhraSTagoNIka duSTazAkvaradUravitrAsitayA trikasaMbAdhe caNDacaNDAla peTaka nitrimuSTikavacairullasantaH zobhamAnA ye saubilavallabhAH kaJcukI patayasteSAM karapallavaiH pANikisalayaiH kalitA tA yA vinAsakA bhayotpAdakavetravallyasvAmitvaryamANAH zaithyUkAryamANA ye rAjAnasteSAM pariSa nRpApariyadAsteSAM dhAriNi, rAjakoyeti davIyaH pravezasya dUratarapradezasya prApaNaM prApakaM vacanaM 10 rAjakIyaM rAjasambandhi yad davayaH pradezaprApaNaM tasya zravaNakSaNe samAkarNanAtrasare satvaraM zIghraM yathA syAtathA saMbhAvanA bAda bhAgadvAgArikapariSad mANDAgAraniyukajanasamUha yasmiMstasmin praznayeti--prazrayeNa vinayena Adau praNatAH pazcAdutthitA ye guNanA guNijana stairApRcchayamAnA ye gurujanAsteSAM gauraveNa vihitA AtIryasmisvasmin pratinivartaneti - pratinivartanasya pratyAgamanasya yA prakAzA tayA vivarA duHkhitAH bhIravo bhazIkAzca ye cArunayaH sundara sainikAstairnidivamAnA 15 gRhavAsinepaH pradazyamAnA nidhibhyAsasya dhananikSepasya koNasoNI koNabhUmiryasmiMstasmin viTha mvineti -- vikampitaH kRtakAlakSepo yo lambodarastundiko dAserako dAsyA apatyaM tasya samAhvAnasya AkAraNasya yatvaunaHpuNyaM tena khinnaH kheAyuktaH svinaH svedayuktazca puroyAyI apresaro yasmiMstasmin vismRti - vismRtAni smRtyagocarANi vismayanIyAni vismayotpAdakAni yAnyAhAryANi bhUSaNAni teSAmAharaNadhiSaNayA AnayanamanISayA preSyamANA ye bhujiSyA dAsAstairAmAdhyamANAni kathyamAnAni 20 vyaphesara visaMvAdAni virodhayuktAni vacAMsi yasmiMstasmin prasabheti - prasabhaprayANe haru prayANe yA pravaNatA nipuNatA tathAnuSTitaM kRtaM yat pRSThAvalokanaM pazcAddRSTiprasAraNaM tenAnuvartamAnA anugacchantI pratinivartya mAnasanAbhInAM pratinivartanocatasahodarANAM saMsatsamUho yasmiMstasmin, praguNeti - praguNa dhAraNa kI huI, bhayotpAdaka vetralatAoMse jisameM rAjAke upakaraNa dhAraNa karanevAle manuSyoMko zIghra calane ke lie prerita kiyA jA rahA thA / rAjAke atyanta dUravartI sthAna taka yaha saba 25 sAmAna bhejanA hai, yaha samAcAra sunane ke samaya hI jisameM ikaTThe hue bhANDAriyoM kA samUha zIghratA se yukta ho gayA thA / vinayapUrvaka namaskAra kiye jAneke bAda khar3e hue guNarUpI dhanake dhAraka manuSyoMke dvArA pUche jAnevAle gurujana jisameM gaurava ke sAtha AzIrvAda pradAna kara rahe the| lauTane kI AzAse rahita bhIru yoddhAoMke dvArA jisameM dhana rakhane ke kone se yukta pRthivI dikhAyI jA rahI thii| pIche dera karanevAle sthUlapeTa ke dhAraka dAsI putroMko bAra30 bAra bulAne se jisameM Age jAnevAle loga khinna tathA pasInAse tara ho gaye the / bhUle hue AzcaryakAraka AbhUSaNoM ko lAne kI buddhise bheje hue sevakoM ke dvArA jisameM aspaSTa tathA virodhapUrNa vacana kahe jA rahe the| vegase calane kI dakSatAse kiye hue pRSThAvalokanase jisameM lauTane vAle sage-sambandhiyoM kA samUha punaH pIche-pIche calane lagatA thA / sIdhI cAlase goNa 1. ka0 prekSyamANa - / 2. ma0 cArabhaTa / 3. bhayabhIta yoddhA lauTaneko AzAse rahita hone ke kAraNa 35 apane ghara ke logoMko gharakI pRthivIkA vaha konA batalA rahe the jisameM ki dhana gar3A huA thA / 4. kucha loga bar3e vega se Age jA rahe the, unake sAthI nirAza ho lauTane vAle ne kyoM ho pIcheko ora mur3akara dekhA tyoMhI lauTane vAle punaH unake pIche calane lage / parantu Age jAnevAle Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 -varNanam ] dazamo lammA ghaTitakaThorakuThArapATitaviTApibizaGkaTIkRtasaMkaTAraNyasaraNini khananakaraNanipuNakhAnitrakagaNakSaNasaMpAditodambhaHkUpazumbhitamarubhuvi tAdAtvikakRtyadakSatakSa kasArthasAmarthyavaicitryaracitavahitrasutarakAkapeyasariti puraHprasAritabhUribhIkara kalakalAravakAdizokakesariNi caraNakaSaNotthitadharaNIvisRmarareNuvisaramasRNitamayUkhamAlini vAraNaparibRDhotpATitapAzvapAdapaparighasapratighAdhvani 'kaNTharajju kaSaNonmathitatvagAlAna ranaspatyudvokSaNavanacarAnumoyamAnavAraNavarmaNi pratigajagandhAghrANapratI. 5 pagAmikAna nadvipa pratigrahakRtAgrahabhaTaprAgrahara kolAhalabharitahariti dviradatu ragakharakarabhamahiSameSavalanena sAtizayamroDanena bhraSTA pAtitA goNI pRSTa mAro yaistathAbhUtA ye duSTazAkvarA duzvRSabhAstedRreNa vitrAsitA mapitA ye yAtrikAH sahAyinastayAM saMbAdho vimardo yasmistasmin , caNDapti-caNDA atyantakopanA ye caNDAlA janaGga mAsteSAM paTakasya samUhasya nibiDa muSTiSu saghanamuSTiSu ghaTitA dhRtA ye kaThora kuThArAstIkSNaparazavastaiH pATitA vidAritA ye vipino vRkSAstaitrizakkarIkRtA vizALIkRtA saMkaTAraNyasaraNi: saMkIrNa- 10 kAntAramA yasmitasmin , khananeti-rakhanana karaNe kSodanakAyeM nipuNAzcaturA ya khAnitrakAH khananakartArasteSAM gaNena samUhena kSaNenAlpanaiva kAlena sampAditA nirmitA ye udammAkUpA uskRSTa jalaprahayastaiH summitA zobhitA marubhUrajaHsthAnabhUmismistasmin , tAdAtviketi-vAdAdhikakRtye tAtkAlikakArya dakSAH samarthA ye takSakAH sthapatayasteSAM sArthasya samUhasya yat sAmarthya naicitryaM zaktimatvavaividhyaM tena racitaivahinauMkAbhiH sutarA kArapeyA gabhIrAH sarito nadyo yasmistasmin , pura iti-puraH prasArito'gre vistArito yo 15 bhUreimIkaraH pracuramayotpAdakaH kalakArayaH FINoga mAnimA mayatAH kesariNo mRgendrA yamnistasmin , caraNeti--caraNAnAM pAdAnAM kaSaNenosthita utpatito yo dharaNyAH pRthivyA vismaro visaraNa. zIko regubisaro dhUlisamUhastena masRNito malino mayUkhamAlI dinakaro yasmistasmin , dhAraNeti --- vAraNaparivRdvargajarAjairutpATitA unmalisA ye pAzcapAdapA nikaTAnokahAsta eva parighA argalAstaiH sapratighaH savAgho'trA mAga yasmistasmin, kaNTheti-paramajUnAM movArazmInAM kaSaNena gharSaNenonmathitA 20 svaga balakalaM yeSAM tathAbhUta! ya AlAnavanaspatayo bandhanavRkSAsteSAmudrIkSaNena--vilokanena canacaraiH kirAtairanumIyamAnaM dhAraNavarma gazarIraM yasmistasmin 'zarIraM varma vigrahaH' ityamaraH, pratigajeti-- pratigajAnAM pratikArakariNAM gandhasyAghrANena nAsAviSayIkaraNena pratIpagAminaH pratikUlagAmino ye kAnanadvipAH kAntArakariNAsteSAM pratigrahe bandhane kRtAgrahA vihitAgrahA ye maTanAgraharAH sainikazreSTAsteSAM kolAha lena kalakala zabdena bhAretA harito dizo yasmistasmin , dviradeti-dviradA gajAH, tugA bhavAH, 25 girA denevAle duSTa baila ke dvArA dUrase hI DarAye hue yAtrIjanoMke dvArA jisameM bhIr3a-bhAr3a utpanna ho rahI thii| tIkSNa prakRti ke dhAraka cANDAloMke samUhase majabUta muTTiyoM dvArA pakar3e hue kaThora kulhAr3oM ke dvArA vidArita vRkSAMse jisameM jaMgala ke saMkINa mAge vizAla banAye jA rahe the| strodane ke kArya meM nipuNa khuddAroM ke samUha se kSaNabharameM taiyAra kiye hue Upara taka jalase bhare kuoMse jisameM marusthalakI bhUmi suzobhita ho rahI thii| tAtkAlika kAryoke karane meM 30 nipuNa bar3haiyoM ke samUhakI sAmaryako vicitratAse banAyI gayI naukAoMke dvArA jisameM gaharI nadiyA~ sukha se tairane yogya ho gayI thii| Age phaile hue tathA bahuta bhArI bhaya utpanna karanevAle jisake kala-kala zabdase siMha bhayabhIta hokara bhAga gaye the| pairoMkI ragar3ase uThI huI pRthivIkI phailanevAlI dhUlike samUhase jisane sUrya ko maTamailA kara diyA thaa| gajarAjoM ke dvArA knnttrjkssttvcH| gajavaSma kirAtebhya: vaH 4. // 76 // AV raghuvaMza 4 sarga / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 gadyacintAmaNiH [ 241 sainyaprayANa zAkcarazatAGgazakaTapramukhapRSThAropitA bhI prakazipusametasakalahe tini hemAGgadaviSayaM vivizuSi sainye, rAjanyo'pyuttareNa rAjapurImupakAryaM kalpayeyuriti zilpisamAjAdhyakSAnAdikSat / prAvikSacca tAM kSaNakalpitAM svasaMkalpasidvizaGkAprahRSTena kASThAGgAreNa prasabhaM pratyudyAtaH pRthivIpatiH / 356 $ 242. anantaramApATalapaTakuTI ghaTanAyA saklAntasvAnteSu gRhacintakeSu viluThitotthitavidhUtApIyamAnatoyeSu toyAzayeSu bahuprayAmaprApitAlAna stambheSu madamtamberameSu sadyaH pAkasaMpAdanodyuktamanase mahAna samupasthiteSu purastAdeva paurogaveSu satvarasaMkalpitamApaNamAseduSi prathamatarapaNAyanatraNabhAji vaNiji vAmahastAvalambitamastaka kuToSThAsu kUpasarida veSiNIpu kharA vaizAkhanandanAH, karamA uSTrA, mahiSAH sairiyAH, zAtravarA vRtranAH zatAGgAni rathAH zakaTAninH te pramukhA yeSAM teSAM pRSTheSu AropitA adhiSThApitA abhISTakazipusametA abhilaSita bhojanAcchAdanAdi10 sahitAH sakaLa tayo nikhilazakhANi yasmiMstasmin / rAjanyo'pIti-- rAjanyo'pi govindamahArAjo'pi rAjapurImuttareNa 'enA dvitIyA' iti dvitIyA 'upakAryA rAjAhapaTakuTIM kalpayeyuH' iti zivisamAjasya kAmakarasamUhasyAdhyakSAn pramukhAn Adizat Adideza / prAvizraceti - prAvizacca praviveza ca kSaNakalpitAM sasvaranirmitAM tAmupakAryA svakalyasya nijamanorathasya siddheH zaGkayA prahRSTa: prasannastena kASTAGgAreNa prathamaM hA pratyudyAtvA saskRtaH pRthivIpatirgovindamahIpatiH / 15 6 242. anantaramiti - anantaraM pratyudgamanAnantaram ApATalAnAmIdravarNAnAM paTakuTInAM ghara nirmANe ya AmAsaH khedastena klAntaM khinaM svAntaM citaM yeSAM tathAbhUteSu gRhacintakeSu satsu AdI triH pazcAdutthitA' iti viluThitotthitAH tathAbhUtA vidhUtakAyAzca kampitazarIrAzva ye hayA vAjinastaiH pIyamAnaM toyaM yeSAM tathAbhUteSu toyAzayeSu jalAzayeSu sarasu, madastamberameSu sattamataGgajeSu bahuprayAsena mahAprayatnena prApitA AlAnastambhA bandhanastasmA yaistathAbhUteSu satsu so samiti pAkasaMpAdane bhAMjana20 paripAcana udyuktaM mAnasaM yeSAM teSu paurogaveSu pAcakeSu purastAdeva pUrvamaMtra mahAnasaM pAkazAkAm upasthiteSu prAleSu satsu prathamataraM sarvataH pUrva paNAyane vikrayaNe svaraNaM zaidhyaM bhajati tathAbhUtaM vaNiji vyApAriNi satra saMkalpitaM zIghranirmitam ApaNaM haddam AseduSi prAptavati sati vAmahastenAvalambitA gRhItA mastakaukhAr3e hue samIpavartI vRkSoMke laTThoMse jisameM mArga vAghApUrNa the| galekI rassIko ragar3ate ucar3I huI chAlase yukta bA~dhaneke vRkSoMko Upara dekha-dekhakara jisameM vanacara hAthiyoM ke 25 zarIrakA anumAna kara rahe the / pratidvandvI hAthI kI gandhako sU~ghane se bigar3e hue jaMgalI hAthIko pakar3ane kI haTha karanevAle zreSTha yoddhAoMke kolAhala se jisameM dizAe~ bhara gayI thiiN| tathA jisake abhISTa anna aura vastroMse sahita samasta hathiyAra hAthI, ghor3e, gadhe, U~Ta, bhaiMse, mer3he, baila, ratha aura gAr3I Adi pramukha vAhanoMke pRSThapara rakhe hue the| aisI senA jaba hemAMgara deza meM praveza karane ko udyata huI taba govinda mahArAjane zilpisamAja ke pramukhoMko Adeza 30 diyA ki rAjapurIke uttarakI ora rAjavasatikA banAyI jaayeN| rAjavasatikA kSaNa-bhara meM ho taiyAra ho gayI aura apane saMkalpakI siddhikI zaMkAse harSita kASTAMgArane jinakI joradAra agavAnI kI thI aise govinda mahArAjane usameM praveza kiyA / 9242. tadanantara jaba gharoMkI cintA rakhanevAle loga kucha kucha lAla DeroM ke banAne se khinna citta ho gaye, loTakara khar3e hue aura zarIrako kampita kara cukanevAle ghor3oMke dvArA 35 jaba jalAzayoMkA jala pIyA jAne lagA, madamAte hAthI jaba bahuta bhArI prayAsake bAda bA~dhane ke khambhoMke pAsa le jAye gaye, zIghra hI rasoI taiyAra karane meM tatpara cittavAle rasoiyA jaba pahale se hI rasoI-gharoM meM upasthita ho gaye, sabase pahale bikrI karane ke lie zIghratA + Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -varNanam ] dazamo lambhaH 357 kuTTinIpu, prasabhaM bahiH pradhAvatyedhAnAhArake dAserake, snAtAnuliptAGgAsu ghriyamANabhRSAsu, vArayopAsu, vyasanagauravasmAritapathakathAkathanalampaTe dampatinivahe, ahaMpUrvikopasaradanekavidhayodhAvaskandanakRtAkroze krozazatAntargatakuTumbivarga, mArgazramApanodanamanISAnihitadayitAzirasi yavIyasi, vizaGkaTapIThaprasAritaprasava jAlahelAnahanamanohAriyAM mAlikayuvatineNyAma, zreNIbhRtapAdAtAdhiSThitAgu kASThAsu, kASThAGgAreNa sabahumAnamupAyanIkRtamanativayaskamamandabala- 5 mAzvIyaM hAstikamapyAsthAnakRtAvasthitirayamadrAkSIt, prAhaiSIccAsya pratiprAbhRtam / atADaya cca kuTAnAM ziroSTatakumbhAnAmoSTA yAmistAsukuhinIyu dAsIpu kUpasaridaviNISu prahinadImArgiNIpu satsu,edhAn kASTAn AhArakaM bhAharaNazIle dAserake dAsIpugne sevaka ityarthaH, prasabhaM haTAt bahiH pradhAbati banena gacchati sati, AdI sAtaM pazcAdanuliptamaGgaM zarIraM yAsA tAsu dhAzyopAsu vezyAsu dhriyamANApA yAbhistathAbhUtAsu satIpu, dampatiniva he strIpuMpasamUha prasanagauravaNa kAtizayena smAritA yAH pathikathA mArgavArtA. 10 stAsA kathane prarUpaye Tampo lampAkasAyAbhUte sati' krozazatasthAntargatI madhye sthito yaH kuTumbivargastasmin ahaM pUrvikayA ahaMprathamikayA upasarantaH samIpamAgacchantI ye'nekavidhayodhAstayAmatraskandanenAkramaNena kRta Akrozo yena tathAbhUta sati, atizayana yuvA yavIyAn tasmin prauDhataruNe mArgazramApanodanasya varma vedadUrIkaraNasya manISayA buddhaza nihitaM sthApitaM dayitAyA vallabhAyA aGke koDe ziro yana tathAbhUte sati, mAlikAnAM samviketRNAM yuktayastaruNyastAsAM zreNI tasyAM vizaSTa vizAle pIThe kASTaphalake prasArita- 15 prasavAna prasAritapuSpANAM jALasya samUhasya helayAnAyAsena nahanena bandhana mano haratItyavaMzIlA tathAbhUtAyAM sasyAm , kAThAsu dizu pahAtI samuhaH pAdAra preNIbhUtaM pahiktarUpeNa sthitaM yasmAdAta padAtisamUhastenAdhiSTinAsu yujhAtu satopu, AsthAne samAmaNDape kRtA vihitAvasthitirupavezana yena sathAbhUto'yaM govindAmidhAno mahIpAlaH kASThAGgAreNa tasAmanRpaNa sAmAnaM bhUyiSTAdarasahitam upAyanIkRtamupaTTatam, na vidyate'tivayo dIrdhAvasthA yasya tathAbhUtam amandabalaM pracuraparAkramam azvIya hayasamUha 20 hastinAM samUhA hAstikaM gaH samUham adrAsIt / prAIpIcca jighAya ca asya kASTAGgArasya pratimAbhutaM karanevAle vaNika jaba zIghra nirmita bAjAra meM pahu~ca gaye, zirapara rakhe ghar3oMka oThoMko bA~yeM hAyase pakar3anevAlA striyA~ jaba kue~ aura nadiyoM kI khoja karane lagIM, lakar3iyA~ lAnevAla dAsa jaba bAhara vegase daur3ane lage, snAna karane ke bAda zarIrameM candanAdikA lepa lagAnevAlI vezyAe~ jaba AbhUyaNa dhAraNa karane lagI, dampatiyoM ke samUha jaba kaSTakI adhikatAse 25 smaraNameM Agata mArgakI kathAoM ke kahane meM lampaTa ho gaye, sau kozake bhItara ke gRhastha loga jaba pahale pahu~canekI pratispardhAse samIpameM AnevAle aneka prakAra ke yodhAoM ke AkramaNase cillAne lage, jaba taruNa purupa mArgakA zrama dUra karane kI buddhise striyoM kI goda meM zira rakhane lage, jaba mAlAkAroMkI tamaNa striyoM kI zreNI bar3I bhArI caukIpara phailAye hue phUloMke samUhako anAyAsa hI Dtha nese manohara dikhane lagI, aura dizA ja ba paMktibaddha paidala sainikose yukta ho 30 gayIM tava sabhAmeM baiThe hue govinda mahArAja kASThAMgAra ke dvArA bahuta bhArIsammAnake sAtha upahArameM diye hue taruNa evaM atyanta zaktizAlI ghor3oMkA sagRha tathA hAthiyoM kA dala dekhA aura badalega kASTAMgAra ke lie bhI bheMTa bhejii| sAtha hI yaha DaMkA bhI bajabA diyA ki jo koI 1. tucchacchAyaH sa dezaH sa tu viralajala: so'pi pAthaH prahINaH sA bhUmiH kSAratoyA paruSa dRSadasau zarkarAkarA sA / tat kSetra kaNTakADhaya tRNavikalamadastattu dhUlokarAlaM chAyAsvaivaM tarUNAmabhidadhati mithaH zevirA mArgaduHkham / / 3 / vikrAntakaurave aMka 1, - -- ------ Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 242 govindasutAyAH DiNDimam 'atirudra candrakayantraniyantritaM yo nAma yugapadeva pAtayituM zaknoti zareNa zaravyatAM gataM varAhRtrayaM varAhe'sminneva varo'yamasmatkumAryAH syAt' iti / AyAsiSuzca colakeralamAlavamAga pANDyapArasI kakaliGga kAzmIra kAmbhoja prabhRtidezAdhipA mahIbhRtaH / $ 243. punaravasare'sminnaviprakRSTamRteH kASThAGgArasya nAparo roditIti svayaM rudiva 5 manyamAnaM vyAvahArasitamanizamambaratale bambhramadvAyasamaNDalaM khaNDitazirobhAgaM tadIyazIrSacchedyatAniyatisUcananityaM kavandhamanantarajvaliSyadadasI yazokadhUmadhvaja purogamadhUmeneva digdhUmena dhUmropAntaM digantaM nitAntanistriphalanyAdRzamapi manyubharAvAdanaM maholAtaM nizAmya nikRSTAcAre kASThAGgAre kicinnyaJcanmanasi viSeNa vA kenApi miSega vA vaJcayituM vAJchati govinda 358 pratyupAyanam / atAiyacceti-atADayacca DiNDima ukkAm 'atirudreNa vizAlena candrakayantreNa niyantrita10 mityatirundra candrakayantra niyantritaM zarUyatAM lakSyatAM gataM prAptaM varAhRtrayaM varAhAkAraputalikAtryaM yugapadeva ekakAlAvacchedena zareNa pAtayituM yo nAma zaknoti samartho bhavati ayam asminneva varAheM zreSTe'hani asmatkumAryA matpativarAyA vaze bhartA syAt' iti / AyAsipuca samAjagmuzca cola - keralAdidezAdhipA mahIbhRtI rAjAnaH | 6 243. punariti - punaranantaram asmin avasare kAle viprakRSTA nikaTastha sRtirbharaNaM yasya . 15 tasya kASThAGkArasya viSaye'paro'nyo na roditIti hetoH svayaM rudiva manyamAnaM pratIyamAnaM dainyAvahaM ca tadArasitaJceti dainya/vahArasitaM dAnatvAdakazabdam anizaM nirantaram ambaratale gaganatale bambhramat kuTilaM zramat vAsa naDalaM kAkasamUham, khaNDitaH zirobhAgo yasya tathAbhUtaM tadIyazIrSasya kASThAGgArazirazchedyatAyA niyatirdevaM tasya sUcananibandhaM nivedana nidAnaM kabandhaM zirohInamRtakalevaram, anantaraM yin yo'sIyaH kASTAGgArIyaH zokadhUmadhvajaH zokAgnistasya purogamadhUmo'prayAvidhUmasteneca digdhUmaina 20 dikSu vyApta dhUmrAkArapadArthavizeSeNa dhUmrI malina upAntaH pArzvapradezo yasya tathAbhUtaM diganAm, nitAntamadhyarthaM nistriMzaM krUraM phaI yasya tathAbhUtam anyAyamapi manyumasAdanaM zokasamUhakAraNaM mahotpAtaM mahAniSTakaramudakaM nizAmya dRSTrA nikRSTa cAre'ghamAcAre kASTAGgAraM kiJcit manAi nyaJcaddhAnaM mano yasya atyanta saghana candraka yantra se niyantrita evaM lakSyapane ko prApta hue tIna varAha ke putaloMko vANase eka sAtha girAneke lie samartha hogA vaha isa uttama dinameM hamArI putrIkA bara hogaa| DaMkA 25 sunate hI cola, kerala, mAlava, mAgadha, pANDya, pArasIka, kaliMga, kAzmIra aura kAmbhoja Adi dezoM ke adhipati rAjA vahA~ A gaye / 6 243. tadanantara isI avasarapara jisakA maraNa nikaTavartI haiM aise kAThagArake lie koI rotA nahIM haiM yaha socakara jo svayaM rote hue ke samAna jAna par3atA thA aura jo dInatAko dhAraNa karanevAle zabda kA rahA thA aisA AkAza meM nirantara ma~DarAtA huA kauoMkA 30 samUha dikhAI dene lgaa| jisakA sira kaTA huA thA aura jo kAlAMgAra ke zirake kaTane ke bhAgyako sUcanAkA kAraNa thA aisA zirarahita ghar3a dikhAI dene lagA | dizAoMkA anta bhAga kucha hI samaya bAda prajvalita honevAle kASThazaMgAra ke jhokAnalake Age-Age calanevAle dhUmake samAna dizAoM meM chAye hue dhUmase dhUmila ho gayA / aura jisakA phala atyanta krUra thA aisA jhoka ke samUhako utpanna karanevAlA anya anya prakAra kA bhI mahAtvAta hone lagA / usa 35 mahotpAtako dekha nIca AcaraNako dhAraNa karanevAlA kASThAMgAra kucha chIna citrase yukta ho 1. vizAla - iti Ti0 / 2. ka0 kabandhamanantaraM jvaliSyada* / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -stra yaMvaravRttAntaH ] dazamo kammaH mahArAjam, rAjapuroM nikaSA niSeduSAM narapatInAmupakAryAsu ca pratipradezaM svadezAddezAntaraM kanyAbhinivezena vizatAM vizAMpatonAm' "dhanurdharatamaH katamastAM labheta ? labdhavati ca cApavidyAlabdha. varNe kasmiMzcidimAM kanya kAmanye kathamahokAH svagRhaM pravizeyuH ? api ca kecidataH pUrvamanuddhRtazarAsanAH saMpratyupAsanAmuparacayanti / pare tu zaraguNanikAM karnu guNavanmuhUrta pRcchanti mohUrtikAn / itare tu 'vayamAracita samastazastra yogyAH sarvathA yogyAzca bhAgyAdhikAzca' iti paNDitaM- 5 manyAH kanya kA hastasyAmAkalayanti / tAvadatizayitAlAta cakrazevraye yantracakre zakasyApyazazyamArohaNam, AstAM viddhiH" iti yoddhRSu kathayatsu, sAdhIyasi lagne sthApitaM yantra mAmantritAste vizve'pi vizvabharApataya. parivArya pshyntstdiiyckrbhrmgrymaasaaNckrire| teSu kecidudvIkSya yantra tathAbhUte viSeNa vA garalena yA kenApi miSeNa nyAjena vA govindamahArAjaM videhAdhIzvaraM vacayituM pranArayituM vAyati sati, rAjapurI nikaSA tasyAH samIpe 'abhitaHparita samayAnikaSAhApAtayoge'pi' 10 iti dvitIyA, niveduSAM sthitaSatAM narapatInAM rAjJAm upakAryAsu ca paTakuTI va prasipradezaM sthAne sthAne kanyAminivezena kanyApAdhyamiprAyeNa svadezAstrasthAnAt dezAntaraM sthAnAntaraM trizatAM pravezaM kurvatAM vizAMpatInAM rAjJAm atizayena dhanudhara iti dhanudharatamaH zreSTatamadhAnukaH katamaH tAM kanyAM kameta ? prApnuyAt ? pApavidyAyAM dhanurvidyA ubdhavarNA vicakSaNastasmin kasmiMzcit jane imAM kanyakA lambhavati prAptavani ca sati ahIkA nirlajjA anye svagRha svakIyasadanaM kathaM trizeSuH pradezaM kuryu ? api ca, bhataH pUrvam asmAtyAga 11 anuddhataM zarAsanaM dhanuyasta'nuddhasazarAsanA anusamitakodaNyAH kecit janAH samprati sAmpratam upAsanA. mabhyAsam uparacayanti / pare mu anye muzaragaNanikA bAyogyAM bANAbhyAsamityarthaH kartuM vidhAk mauhartikAn devajJAna jaganmula gossttsuh| ti : lenu 'AracitA kRtA samastazastreSu nikhilAyudheSu yogyAbhyAso yaistathAbhUnA vayaM sarvathA sarvaprakAreNa yogyAzna azvi bhAgyAdhikAzca smaH' iti AtmAnaM paNDitaM manyanta iti paNDitakranyAH kanyako hastasthAM svapANisthitAm Akalayanti / tAvarasAkalyenAtiH 20 zAyitamatikramitamalAta cakrasya zai'yaM yena tasmin zakrasyApi purandarasthApi bhArohaNaM caTanam azakyam, vidvidhanam bhArata dUre maratu iti yoddhaSu maTeSu kathayatsu satsu, sAdhIyasi zreSThatame kagne sthApitaM yantraM parivArya pariveSTaya AmantritA prAhRtAste vizve'pi nikhilA api vizvabharApatayaH tadIyacakrasya bhramaNaraya jaba viSa athavA kisI anya miSase govinda mahArAjako ThaganekI icchA karane lagA taba rAjapurIke nikaTa sthita evaM rAjavasatikAoMmeM sthAna-sthAnapara kanyAke abhiprAyase apane 25 sthAnase dUsare sthAnameM praveza karate hue rAjAoMmeM isa prakAra carcA hone lgii| koI kahane lagA ki dekheM kauna dhanurdhArI usa kanyAko prApta hotA hai ? aura dhanurvidyAmeM yazasvo koI puruSa isa kanyAko prApta kara bhI legA to dUsare manuSya nirlaja ho apane ghara meM kaise praveza kareMge ? kitane hI loga aise bhI haiM jinhoMne isake pUrva dhanuSa uThAyA bhI nahIM thaa| ve isa samaya usakI upAsanA kara rahe haiN| kucha loga bANa calAnekA abhyAsa karane ke lie 30 jyotiSiyoMse guNavAn-uttama muhUrta pUcha rahe haiN| hamane zastroMkA abhyAsa kiyA hai ataH sarvathA yogya haiM tathA bhAgyazAlI bhI hai| isa prakAra apane-Apako paNDita mAnanevAle anya loga kanyAko mAno hAtha meM hI sthita samajhate hai / / tadanantara jaba yoddhA isa prakAra kaha rahe the ki 'sampUrNa rUpase alAtacakrako zIghratAko ullaMdhita karanevAle yantracakrapara indrakA bhI car3hanA kaThina hai phira vedhanA to dUra 35 1. ka. vizapatInAM madhye- / 2 ka0 AcaritaH / 30 sthApitayandham / 4 ka. 'vizvapi' nAsti / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 w// rAyacintAmaNiH [ 243 govindasutAyA: mugAdhiSThitAzcitrIyAviSTAzca tvaSTrA tu niramIyata nirvicAram / manasApyatametanmUrkheNa kena durvarNena kanyakAyAH zulkatvena kalpitam / Akalpametadabhedyameva lakSyaM drakSyAmaH / tadapi sA ca kumArI svakulagRha eva jayamiyAt' iti cintayantastaruNIlAbhabuddhiM viddhi ca jahuH / keciduddhatAH salolamutthAya bhUtalAdAtatajyamApAdya kArmukaM karapallavAkalitabhallA: sollAsamAruhya yantra vakrama dasAMyabhrama bhrAntasvAntAH svakAntAmavanimanyAbhilASavilokanavihiteya pariSvaGgeNa prasAdavitumitra prasabha pRthvItale nipetuH / kaizcidabhisaMdhi puraHsaramArUDhacakraH saMdhAya niHsAritAH zarAH zaravyaM tarasopasRtya pArthitramitrArthino niSphalA nyavartiSata / kaizcidA 360 paribhramaNapazyanto viThokamAnA bhAsAnakire sthitA babhUvuH 'yAsu upavezane' 'dayAyAsazca' ityAm | teSu vizvambharApati kecit yantram udvIkSyordhvA vilokya udvegena vyAkulatvenAdhiSTitA yuktAH 10 citrIyAvizazva vismayAbhibhutAna santaH svaSTA tu vakSNAtu nirvicAraM yathA syAttathA niramIyasa vyaracyata 'tazA tu virUpAraka. eka kaSTataT' ityamaraH / manasApi cetasApi atarkyamavisRzyam etad yantravedhanaM kena durvarNena duSkIrtinA mUrkheNa kanyakAyAH zulkatvena kalitaM nizcinam / etallakSyam AkalpaM kalpakAlamabhivyApya abhedyameva drakSyAmaH / tadapi sA ca kumArI svakulagRha eva stravaMzasadana eva jarAM vArdhakyam iyAt' iti cintayanto vicArayantastaruNIlAbhasya yuvatiprApterbuddhi manorathaM viddhi va tADanaM 15 ca yantravedhanamiti yAvat jahuH tasyajuH 'ohAk tyAge' ityasya liTirUpam / uddhatA gardizaH kecit salIlaM sakrIDaM bhUtalAt pRthivIpRSThAd utthAya kArmukaM dhanuH AnatabhyaM vistRtapratyaJcam ApAdya kRtvA karapallaveSu pANikisa vAkato to makaH prAso yaistathAbhUtAH santaH sollAsaM saharSaM yantracakram ArA caritvA adasIya bhramaNasya yantracakrabhramaNasya zaiNi bhrAntaM svAntaM cittaM yeSAM tathAbhUtAH santaH anyasthA abhilASo vAdA tasya vilokanena vihitA kRtA IrSyA yayA tathAbhUtAM svakAntAM nijamAninIm avaniM bhUmiM 20 pariSvaGge samAliGganena pramaM haThAt prasAdayitumivAnunetumiva pRthivItale bhUtale nipetuH patanti sma / abhisandhipurassaramabhiprAya pUrvakama bharUDaM cakraM yaistathAbhUtaiH kaizcit saMghAyamadhya catvA niHsAritA nirga miThAH zarA bANA: tarasA balena zaravyaM lakSyam upasRtya prApya lubdhapArthivaM lubdhanRpam upasRtya arthina * yAcakA iva niSphaLAH santo nyavartiSata pratyAvRttA babhUvuH / AkarNa zravaNaparyantamAkRSTA cArayaSTistathArahA' taMtra uttamottama lagna meM sthApita yantrako gherakara ve sabhI rAjA usake cakra ke bhramaNasambandhI vegako dekhate hue khar3e ho gye| una rAjAoM meM kitane hI logoMne yantrako dekha udvega aura Azcarya se yukta ho yaha vicAra karate hue yuvatI kI prAptikI buddhi aura yantrakA bedhanA chor3a diyA ki 'brahmAke dvArA kArya nirvicAra - vivekake binA hI kiyA jAtA hai| jisakA manase bhI vicAra nahIM kiyA jA sakatA aise isa yantravedha ko kisa adhama mUrkhane kanyAke zulka rUpase nizcita kiyA hai ? isa lakSyako to hama kalpakAla paryanta abhedya hI dekhate raheMge aura vaha kumArI bhI apane kulagRha meM hI vRddhAvasthAko prApta ho jAyegI / kitane hI uddhata rAjA pUrva pRthvIse uThe aura dhanuSako pratyaMcAse yukta kara hAthoMmeM bhAle lete hue harSa ke sAtha usa yantracakrapara car3ha to gaye parantu usake bhramaNa kI zIghratA se unake citta ghUmane lage aura ve pRthvItalapara A pdd'e| usa samaya aisA jAna par3atA thA mAno anya strIkI abhilASA dekhane se unakI strI pRthivI IrSyA karane lagI thI isaliye use AliMganake dvArA prasanna karane ke lie hI haThAt pRthivItalapara A par3e the| kitane hI rAjA dRr3ha abhiprAyapUrvaka cakrapara car3ha gaye aura unhoMne dhanuSapara car3hAkara bANa chor3e bhI parantu jisa prakAra lobhI rAjA ke pAsa 25 35 1. ka0 kha0 ga0. abhisiddhi / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - svapaMcaravRttAntaH ] dazamI ummaH karNAkRSTacApayaSTibhinisRSTAH khagAH khacarebhyaH kathayitumiva tadatyadbhutamatikramya lakSyamantarikSamutpetuH / $ 244. evamatikrAnteSvadhaM saptamavAsareSu kramAdiSvAsa vidyAlabdhavarNeSu traivarNikeSvareSu sarveSvaparAddhapRSatkeSu divyazaktikaH sa jIvakakumAraH, smerAkSivikSepaH sahasrAkSa iva cakSudrayopetaH, pamukha iva darzitaikamukhaH, cakrarahita iva cakrapANiH, sAGga ivAnaGgaH svAGgavilokana- 5 vibhAvanIyavaibhavapratApaH pratyUSA Dambara ivodayAcalaprasthagataH samastabandhubhiH rUpaM sindUrabandhurasindhurasya kasyacitpRSThamadhitiSThannimAM goSThomupAtiSThat / tadatimAtrAnubhAvAvalokanamAtreNaiva dhAtrIpataya: - 'patirayameva lakSmaNAyA: lakSyabheAcaja niyamega' iti niraNeSuH / kASThAGgA 363 * 10 bhUtaiH kaizcit kairapi rAjamiH nisRSTAratyAH khagA bANAH savarebhyaH khagebhyaH kathayitumiSa nivedayitumiva atyadbhutamatyAzcaryakaraM tad lakSyaM zaravyam atikramya samulya antarikSaM gaganam utpetuH utpatanti sma / 6 244. evamiti evamanena prakAreNa ardhaH saptamo yeSu tathAbhUtAzca te vAsarAca teSu sArdhaSaddivaseSu atikrAnteSu vyatIteSu satsu kramAt idavAsavidyAyAM dhanurvidyAyAM labdhavarNA vicakSaNAsteSu caivarNi keSu brAhmaNakSatriyavaiyetitrivarNasamutpateSu apareNvanyeSu sarveSu bhraparAddhA vAd bhraSTAH pRSatkA yANA yeSAM tathAbhUteSu satsu divyA zaktiryasya tathAbhUto divyazaktikaH arkoaukikaparAkramaH smero vikasito'kSivikSepo yasya tathAbhUtaH sa jIvakakumAraH cakSuyopeto netrayugayuktaH sahasrAkSa iva indra iva, darzitaM prakaTitamekamukhaM 15 yena tathAbhUtaH SaNmukha hutra kArtikeya iva cakrarahitazcakrapANiriva caturbhuja iva, sAGgaH sazarIraH anaGga iva kAma iva svAGgasya svazarIrasya bilokanena darzanena vibhAvanIyo baimavatApAM yasya tathAbhUtaH udayAvalaprasthagataH pUrvAcalazRGgasthitaH pratyUSAdambara iva prabhAtavistAra iva samastabandhumirnikhileSTajanaiH samaM sArva kasyacit kasyApi sindUreNa nAgasaMbhavena 'sindUraM nAgasambhavam' ityamaraH / bandhuro manoharo yaH sindhuro hastI tasya pRSTham adhitiSTan tatropaviSTaH san irmA pUrvokAM goSTIM svayaMvarasabhAm upAtiSThat tasyAH 20 pAzyAya babhUva / tasya jIvakasyAtimAtraH prabhUtatamo tho'numAtraprabhAvastasyAvalokanamAtreNaitra darzanamAtreNaiva dhAtrIpatayo rAjAnaH 'ayameva lakSmaNAyA govindabhUbhuSasutAyAH patiH / jagati bhuvane niyamena jAkara yAcaka niSphala lauTa Ate haiM usI prakAra unake ve bANa vegase lakSya taka pahu~cakara vApisa lauTa Aye | aura kAna taka dhanuSa khIMcanevAle kitane ho rAjAoMke dvArA chor3e hue bANa vidyAdharoMke lie usa AzcaryakI sUcanA dene ke lie hI mAno lakSyakA ullaMghana kara 25 bahuta U~ce AkAza meM ur3a gaye / 1. ka0 bhavatyayameva / 46 6 244. isa prakAra jaba sAr3he chaha dina vyatIta ho gaye aura kramakramase dhanuvidyA meM yazako pA karanevAle anya sabhI trivarNake logoMke ANa jaba lakSya ho gaye - nizAnA cUka gaye taba divya zaktiko dhAraNa karanevAle evaM prasannatA se yukta netroMke saMcAra se sahita jIvandhara svAmI sindUrase suzobhita kisI hAthI kI pITha para savAra ho samasta bandhujanoMke 30 sAtha isa goSThI meM phuNce| usa samaya jIbandhara svAmI do cakSuoMse sahita indra ke samAna, eka mukhako dikhalAnevAle kArtikeya ke samAna, cakrarahita cakrANike samAna, zarIrasahita kAmadeva ke samAna, tathA apane zarIra ke dekhanese jinake vaibhava aura pratApakA bodha ho rahA thA aise udayAcalake zikharapara sthita sUrya ke samAna jAna par3ate the| unake sAtizaya prabhAvako dekhane mAtra se rAjAoMne nirNaya kara liyA ki yahI lakSmaNAkA pati hai aura yahI saMsArameM 35 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 245 govindasutAyA: rastu kuJjara iva paJcAnanam prativAdIba syAdvA divAvadUkam, adhamaNaM ivottamarNam, taskara ivArakSakam sahasA sasAdhvasamavalokayannena matitarAmabhaiSIt / Arabdha cAyamacirabhAvinirayanirIkSaNonmukha ivAdhomukhaH sutarAM hatacittazcintayitum 'mathanaH kathamenamapadhIravadhIt / sAdhu sAdhitaM syAtsyAlA mena bADhametat / kimiti vizvasto mayai vizvAsaghAtI / kimiti na 5 mayA vA purastAdeva nirastAsuH kRtaH kSAtrocitacarito'yaM vaNikputra:' iti / 362 $ 245. tAvatA samupetya caturapuraHsarasamutsAritasamAlokanalampaTajanasaMbAdhaH stamberamendrAnmRgendra iva sAnumataH sAnoH sAnujaH sAnandamatraplutya salolapArUDhavantracakastrivikrama ivAkapatrihitajyAropaNazarasaMdhAnarArakSetraH kSobhavantrarihRdayamAzu kenacidAzugena zaravyaM vivyAdha / lakSyasya zaravyasya bhede dakSaH samartho'yameva' iti niraNaiSuH nirNItavantaH / kASTAGgArastu paJcAmanaM siMham 10 avalokana kuara va karIba, syAdvAdivAdadUkaM pazyan prativAdI uttamarNa svAminaM pazyan adhamarNa iva RNagrAhItra, ArakSakaM rAjapuruSaM pazyan taskara iva cora iva sahasA'kasmAt evaM jIvaMbaram sasAdhvasaM samayam avalokayan atitarAM nitAntram abhaiSIt bhIto'bhUt Arabdha cAyaM tatparazcAbhUt ayaM kASTAGgAraH aviramAvi zIghramAvi yannirayaM narakaM tasya nirIkSaNonmukha iva darzanoka ivAbhamukho nIcairce inaH sutarAmatyantaM cittaM yasya tathAbhUtaH san cintayituM vivArayitum -'apabIddhiH mathanaH enaM katham 15 avadhIt javAna, syAkAdhamena nIcaiH syALena bADhametat kAryaM sAdhupAdhitaM syAt viparItakakSaNaiSA / evaM vizvAsaghAtI sa mayA kimiti vizvastaH pratItaH 1 kimiti na mayA vA pakSAntare kSAtrocitaM caritraM yasya tathAbhUto'yaM vaNikputraH purastAdeva strasaMmukhameva nirastA nirgatA asavaH prANA yasya tathAbhUto niSprANo na kRtI na vihitaH' iti / I 245. tAvateti tAvatA sAvarakA kena samupetya samAgatya caturA vidagdhA ye puraHsarA agreg2Amino 20 janAstaiH samurasArita dUrIkRtaH samAlokanalampaTajanAnAM darzanotsukalokAnAM saMbAdho vimardo astra tathAbhUtaH stamberamAd gajendrAt sAnumataH parvatasya sAno prasthAt mRgendra iva siMha iva sAnujaH sanandADhyaH sAnandaM yathA syAttathA avaplutya samutpatya salIkam ArUDhaM yantracakraM yena tathAbhUtaH trivikrama iva nArAyaNa dUSa krameNa yugapad vihitAH kRtA jyAropaNazarasaMdhAnazarakSepaNa maunyaropaNavANadhAraNa niyamase lakSya ke bhedane meM samartha haiM / rAjAoMkI yaha dazA rahI parantu kASTAMgAra, siMhako 25 dekhakara hAthI ke samAna, syAdvAdI zAstrArthIko dekhakara prativAdI samAna, sAhukAra ko dekhakara karjadAra ke samAna aura paharedArako dekhakara corake samAna sahasA bhayapUrvaka jovandharasvAmIko dekhatA huA atyanta bhayabhIta ho utthaa| jisakA citta bilakula mara cukA thA aisA kASThAgAra zIghra hI prApta honevAle narakako dekhane ke lie unmukha hueke samAna nIce kI ora mukha kara isa prakAra vicAra karane lagA ki 'kyA durbuddhi mathanane ise mArA thA ? jAna par3atA 30 hai usa nIca sAlene isa kAryako acchI taraha sAtha liyA hogA / maiMne aise vizvAsaghAtIkA isa taraha kyoM vizvAsa kiyA ? kSatriyoM ke yogya caritrako dhAraNa karanevAle isa vaNikke putrako maiMne pahale hI kyoM nahIM niSprANa kara diyA ? $ 245. utane meM hI Age-Age calanevAle catura manuSyoMke dvArA jinake dekhane ke abhilASI manuSyoM kI bhIr3a dUra kI jA rahI thI aise jIvandharasvAmI parvata ke zikhara se 35 siMha ke samAna gajarAja se bhAiyoM sameta bar3e darpase nIce utare aura lIlApUrvaka yantrapara car3hakara viSNu ke samAna eka sAtha DorI car3hAnA, bANa dhAraNa karanA tathA bAga chor3anA ina tInoM Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - svayaMvaravRttAntaH] - dazamo lammA.. saca sAyakapraSTho nisRSTArtha iva sAdhitasamohitaH sahasA nyabatiSTa / $246. tataH kRtapuGkhamenaM puruSapuMgavaM samokSya samIkSyakArI sa videhAdhipatidehena sama siddhakSetrakRtAdhyAsa iva prasodabhraphullavadanAmbhojaH samAlokya bhUbhujAM mukhAni mukhavikAsavivRtAntargatanuSTiprakarSaH kASThAGgAraparyAyAnirvANadarvI karasya zirasi dambholimiva pAtayannatigambhIrayA girA 'jodharo'yaM satyaM dharasamrAjastanayaH' iti tadudantamidaMtayA vivave / tadupazrutya zravaNabulukapeyaM 5 pIyUSAyamANaM va vanaM sarve'pi sarva mahAyatayaH sarvathA kSAtramevedamaucityam / na paratra padaM labheta parasya hi kRtyamidaM pratyAloDhapATavaM prekSaNasaukSmyaM lakSyabhedamAtraparyAptazararahaHsaMpAdanacAturya ceti prAgetra yANamolA yena tathA bhUnaH san bArahadayaM zatrumanaH kSobhayan capalayan Azu zIghnaM kenacid Azugena bANena zaraya lakSyaM vivyAdha viddhavAn / sa ca sAyakASTho bANazreSThI nisvArtha hava rAjadUna iva 'umayorbhAvamujhIya svayaM vadati cIttaram / suzliSTaM kurute kArya nisRArthastu sa smRtaH // iti nisRSTArthalakSaNam / sAdhitaM 10 samAhitaM sveTaM yena tadhAbhUtaH san sahasA jhagiti vyavatiSTa pratyAvavRte / / 6256. tata iti-janastadanantaraM kRtaputaM kRtakRtyam enaM puruSapuGgavaM narazreSTha jIvaMdharaM samIkSya dRSTvA samIkSyakArI vicArya karItItyevaMzItaH sa videhAdhipatigovindabhUpAko dehena samaM zarIreNa sArdha siddhakSene mokSa kRtA vihito'dhyAsI nicAso yena tathAbhUta iva prasIdan prasannI mavan praphullaM pravikasitaM badanAmmoja mukhAravindaM yasya tathAbhUtaH san bhUbhujAM rAjJAM mukhAni vadanAni samAlokya dRSTvA 15 mukha vikAsena vadanaprasAdena vivRtaH prakArito'ntargatatuSTiprakarSA hRdayasthata santoSAdhikyaM yasya tathAbhUtaH kASTAGgAraparyAya zvAsAvanirvANIMkaro jIktibhujaGgamazceti tasya zirasi dambholi vajramitra pAtayan atigambhIrayA pragalbhayA girA prANyA 'ayaneSa jIbaMdharaH satyaM dharasamrAjo rAmapurIdharAvalala masya tanayaH putraH' iti tadudana tadvattAntam idaMta mAnena prakAra viya aTayAmAsa / pravaNaculukapeyaM karNaculukena pAtuM yogyaM pIyUSAyamANaM sudhAsaMnibham tad vacanam upazrutya sarve'pi nikhilA api sarvasahApatayaH 20 pRthivIpAlAH 'sarvathA sarvaprakAreNa idamaucityaM kSAtramaMva atrasambandhyava / hi yataH parasya zreSThasya idaM kRtya paravAnyasmin jane padaM sthAnaM na labheta / idaM kim ? tadevAha-prayAlI ragAsanavizepe pATavaM cAturya, kAryoko karate hue zatru ke hRdayako kSubhita karane lge| isI samaya unhoMne kisI bANase zIna hI lakSyako baMdha diyaa| aura jisa prakAra kAyako siddha karanevAlA niHsRSTArtha uttama dUta icchita kArya ko siddha kara sahasA lauTa AtA hai usI prakAra unakA yaha vANa bhI icchita 25 kAryako siddha kara sahasA lauTa aayaa| 6246. tadanantara manuSyoM meM zreSTha jIvandharakumArako apane kArya meM saphala dekha vivAra kara kArya karanevAle govinda mahArAja zarIrasahita siddha kSetra meM nivAsa karate hueke samAna prasanna ho uThe / jinakA mukhakamala gcila rahA thA aise govinda mahArAja ne rAjAoM ke mukhoMkI ora dekha apane mukhake vikAsase antaHkaraNake santoSako prakatAko prakaTa karate 30 hue, atyanta gambhIra vANose 'yaha jIvandhara mahArAja satyandharakA putra hai' isa prakAra unakA vRttAnta prakaTa kara diyaa| usa samaya unake yathArtha vRttAntako prakaTa karate hue govinda mahArAja aise jAna par3ate the mAno kASThogArarUpo sajIva sarpake zirapara vana hI girA rahe hoN| kAnarUpI cullU ke dvArA pAna karaneke yogya amRta tulya ukta vacanako suna saba rAjA loga 'sarvathA yaha yogyatA kSatriyake hI ho sakatI hai| dumarekA kArya dUsaremeM sthAnako 35 prApta nahIM ho sktaa| yaha AlITa AsanakI caturAI, yaha dRSTiko sUkSmatA aura yaha lakSya ke bhedane mAtra ke lie paryApta vANameM vega utpanna karane kI dakSatA dUsarekA kArya nahIM ho sakatI --- ... Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 gacintAmaNiH [246 svayaMvarAnanvara'nizcitam' iti nizcalapakSamANaH sapakSapAtaM kumAramaikSiSata / pAtitatadvacanAnijvalanajvAlAspRSTaH sa kASThAGgAro'pyaGgArIbhUtakASThavaniHsAratAM gtH| kathamanyatprastutamanyadupasthitaM yadatisandhitsito govindamahArAjaH svayamasmAnatisaMdhAtumavAptAbhisaMdhirAsIt / 'idaM hi jagati lAmicchato mUlacchedaM prakRtyA svayamasmAkamamitro'yaM vaNikputro rAjaputratvamapyatenAropitaH / punarenaM ca 5 prApya pratiSka zAkAhAra nAhi na kuryAt' iti vimazanneba visRjya tadAsthAnamAdRtapra sthAno bhavan 'asthAne patittamidaM rAjyaM tyajyatAM tvayA niyojyaTakena' iti prakaTATopapATave: padmamukhAdibhinirbhatsito'yaM kutsitavRttiH punaryuyutsurAsIt / babhUvuzca kASThAGgArato nikRSTA viziSTAstu jovaMdhararAjato rAjAnaH / prekSagasaumyamavalokana sUkSmatvaM sUkSmadarzitvamityarthaH, lakSyabhedamAre paryAptaM yacchararaMhI bANavegastasya saMpAdane 10 cAturya dakSatvaM ca / itItthaM prAgeva pUrvameva nizcitaM nitam' iti nizcalapakSamANo niHspandanayanalomarAjayaH santaH sapakSAtaM sasnahaM kumAraM jIvaMdharam aikSiSata vilokayAmAsuH / pAtitastadUcanamava govindavacanamegAnirvatraM sa eva jalano vastisya jvAlAbhiracibhiH spRSTaH sa kAThAjAro'pi kRtamo'pi aGgArIbhUtakASThavad dagdhakASTavat niHsAratAM sArarAhityaM gataH prAptaH / katham bhanyat prastutaM prArUdham anya upasthita prAtaM yad atisandhAtumiSTo'tibandhissito govindamahArAjaH svayam asmAn atisandhAtuM pratArayitum 25 avAptAmisandhiH prAptAmiprAya AsIt / idaM hi jagati loke lAmamicchato janasya mUlacchedo mUladhana nAzaH / ayaM vaNiputraH prakRsyA nisargeNa svayam asmAkamabhiH zatrubhUtaH, etena govindamahArAjena rAjaputratvamapi AropitaH prApitaH / punaranantaram enaM ca jIvaMdharaM ca prApya nA'smAkam bhaparamanyat kiM kinAmadheyaM pratiSkazatA kArkazyaM bAdhakazaGkAkAThinyaM na kuryAt ?' itItyaM vimRzanneva vicArayanneva tadAsthAnaM tatsabhA visajya tyaktvA mAstamajhokRtaM prasthAnaM yena tathAbhUto mavan 'asthAne'yogyapAtre patitaM prAptam idaM rAjyaM 20. niyojyasveTakena dAsAdharmana tvayA syajyatAm' iti prakaTATopapATavaiyaktAmbaracAturyaiH padmamugvAdibhimitraiH nimaMsitaH saMtatiH kutsitavRttina cavRttaH ayaM punaH yuyutsuryodamicchuH bhAsIt / nikRSTA rAjAnaH kASTAhArataH kASThAGgArastha pakSe viziSTAstu zreSThAstu rAjAno jIvaMdhararAjato jIvadharanRpatipakSe babhUvuzca / yaha pahale hI nizcita thaa|' isa prakAra kahate hue nizcala palakoMse yukta ho snehapUrvaka jIvandhara kumArako dekhane lge| govinda mahArAjane jo ukta vacanarUpI vAgni girAyI thI usakI 25 jyAlAAMse sparza ko prApta huA vaha kASThAMgAra bhI aMgAra rUpa hue kASThake samAna niHsAratA ko prApta ho gyaa| vaha socane lagA ki 'prArambha to kucha anya kiyA thA aura upasthita kucha anya ho gayA aisA kyoM huA? govinda mahArAjako hamane dhokhA denA cAhA thA para ve svayaM hama logoMko dhokhA denekA abhiprAya rastra rahe haiN| yaha kArya to saMsAra meM lAbhakI icchA rakhanevAleke mUla pU~jIke naSTa hone ke tulya hai / yaha vaNikakA putra svabhAnate hI hamArA 30 zatru thA phira inake dvArA rAjaputratAko bhI prApta karA diyA gayA hai| aba ise pAkara aisA kauna hogA jo hamAre viSayameM bAdhaka zaMkArUpa karkazatAko nahIM karegA' ? aisA vicAra karatA huA hI vaha sabhAmaNDapako chor3akara jAnekA udyama karane lgaa| parantu 'asthAnameM par3A huA yaha rAjya tujhe chor3a denA cAhie tU adhama kiMkara hai' isa prakAra apanI sAmarthyako prakaTa karanevAle padmamukha Adi mitroMne use khUba phttkaaraa| phalasvarUpa nIca vRttiko dhAraNa 35 karatA huA vaha yuddhake lie taiyAra ho gyaa| phira kyA thA jo nIca prakRti ke rAjA the ve kASTAMgArakI ora aura jo uttama prakRti ke rAjA the ve jIvandharakI aura ho gye| 1. bAdhaka-iti Ti. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 - vRttAntaH ] dazamo lambhaH $ 247. tatastapasyAmiva balavadupAsyAM durantatayA tu tato nitAntagarhaNIyAm, momAMsAmiva parihiMsApravaNa bhajanIyA mozvarApekSatayA tu tato vilakSaNAm, cArvAkacaryAmivAnapekSitAtmanirvahRgoyAM gurudveSamUlatayA tu tato'pi kutsanIyAmAjimAracayitumatIva kSodiSThe kASThAGgAre mAle, papacalie padmamukhAdiSvapi yuddhAbhimukheSu, pinaddhArdhoruke sazoSaMke ca sati sAdiniLe samAropitadhanuSi dhanvini, dhanurdharacakravartinA cakravyUhe pareNa ca mila 6 247. tata iti - tatastadanantaram atIva nitAntam kSIdiSThe kSudata kASThAGgAre tapasyamitra tapazcarSAmitra vadbhirbaliSThaiH ekatra kSuttRSAzItoSNAdiparipa sahanazaktairanyatra pratyarthipArthiva nirAkaraNapracaNdvaparAkramairjanairupAsyAM sevanIyAM karaNIyAM, durantatayA tu durabamAnatayA tu tatastapasthAto nitAnta garhaNIyAmatinindanIyAM tapasyA strantA Ajistu durantA tato vyatirekaH, mImAMsAmitra mImAMsAdarzana mitra parihiMsAyAM pratraNairekatra yAjJikahiMsAyAM pakSe raNAjirAgatazatruvidhAta te dakSaimaMjanIyAM sevanIyAm IzvarApekSayA 10 tato mImAMsAyA vilakSaNAM vibhinnAm mImAMsA IzvaranirapekSA Ajistu IzvarasApekSA tato vyatirekaH, cArvAkacaryAmiva bhUtavAdipravRttimitra anapekSitAtmabhiranaGgIkRta jIvAstitvairnirvahaNIyAM samarthanIyAm anyatra svAstitvamupekSamANairjanainirvahaNIyAM karaNIyAM gurudveSamUlatayA tu gurudveSakAraNatvena tato'pi vAkacaryAto'pi kutsanayAM nindanIyAM cArvAkacaryA gurudveSasya mUlamasti Ajistu tato viparItA vartate'taeva vyatirekaH AjiM yuddham AracayituM kartuM prakramamANe samuhAne sati parAkramazAdipu vIryavizobhiSu 15 padmamukhAdiSvapi mitreSu yuddhAbhimukheSu raNasaMmukheSu satsu sAdini hayArojine pinaddhamadhe rukamadhovastraM yena tathAbhUte zIrSake sazirastrANe ca sati dhanvini dhanurdhAriNa samAropitaM saprAyaddhIkRtaM dhanuryena tathAbhUte sati dhanurvara cakravartinA dhAnuSkaziromaNinA cakravyUhe, tannAmavyUhe paraMga cetareNa ca padmavyUhe $ 247. tadanantara jo tapasyA ke samAna balavAn manuSyoMke dvArA upAsanIya thA parantu khoTA pariNAma hone ke kAraNa usase atyanta nindanIya thA / mImAMsA ke samAna hiMsA meM 20 nipuNa manuSyoM ke dvArA sevanIya thA parantu IzvarakI apekSA rakhaneke kAraNa usase vilakSaNa thA aura cArvAkako caryA ke samAna AtmAkI apekSA na rakhanevAle logoM ke dvArA nirvAha karane ke yogya thA parantu gurudveSakA kAraNa honese usase bhI nindanIya thA aise yuddhako karaneke lie jaba kSudra kASThAMgAra taiyAra ho gyaa| parAkramase suzobhita padmamukha Adi mitra bhI yuddhake sammukha ho gaye, jaba ghur3asavAra aura mahAvata loga adhovastra pahanakara tathA zira- 25 para Topa lagAkara taiyAra ho gaye, jaba dhanurdhArI loga dhanuSa tAnakara khar3e ho gaye, jaba dhanurdhAriyoMke cakravartI evaM cakrayUhakI racanA karane meM tatpara jIvandharakumAra ke dvArA 1ma0 nipAdini ca' ityadhikaH pAThaH / 2. ma0 cakravyUha pareNa ca / 2. jisa prakAra tapasyA balavAn manuSyoM dvArA sevanIya hotI hai usI prakAra yuddha bhI balavAn manuSyoM dvArA sevanIya hotA hai parantu tapasyAkA pariNAma acchA hotA hai aura yuddhakA pariNAma acchA 30 nahIM hotA ataH usase atyanta nindanIya hai / jisa prakAra mImAMsA yAjJika hiMsA meM nipuNa manuSyoMke dvArA sevanIya hai usI prakAra yuddha bhI hiMsAnirata manuSyoMke dvArA sevanIya hai parantu mImAMsA meM Izvara ( jagatkarttA ) kI apekSA nahIM rahatI haiM jaba ki yuddhameM Izvara ( rAjA ) ko apekSA rahatI hai ataH usase vilakSaNa hai| jisa prakAra cArvAka matakI caryA anapekSitAtma janoM ( anAtmavAdiyoM ke dvArA ) nirvahaNIya hotI hai usI prakAra yuddha bhI anapekSitAtma ( apane jIvanakI paravAha na rakhanevAle) logoM ke dvArA nirvahaNIya hotA hai parantu 35 cArvAka matakI ca gurudvepa ( guruke sAtha dvepa ) rakhanekA kAraNa nahIM hai jaba ki yuddha gurudvepa ( bahuta bhArI dveSa ) mUlaka hotA hai ataH usase nindanIya hai / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. gacintAmaNiH [ 257-248 yuddhapadmavyUhe kRte, cakrazobhitazatAGganakrabhRti turaMgataraGgiNi mAtaGgapotAGkite pAdAtapayasi parasparaspardhodyatapArAvAradvaya iva pakSadvaye lakSyamANe paTahadhvanerapi jyAghAtarave pAMsupaTalAdapi patriNi gabhastimAligabhasterapyu dastAstrarazminikare raNarAgAdapi rakhatIce pratisamayaM prakRSyamANe, dhAnu. kairdhAnuSkA niSAdibhiniSAdinaH sAdibhiH sAdinaH syandanArohai: syandanArohA yuyudhireN| 248. tAvatA dharaNI dharaNopatimaraNabhItyA raNanivAraNAyeva reNupaTalApadezana parasparadarzanaM parijahAra / mithodarzanApekSiNovAkSauhiNo tatkSaNa eva zilo mukhamukhaMvighaTitavizaGkaTavakSaHkavAdavigaladaviralarudhiradhArayA dhraatlodyttraagprmpraamaaccaam| tataH sAkSAllakSya - tannAmavyUha kRte sati, cakrazAminaH zatAjA evaM syandamA evaM nakA jalajantudhizerAstAn vibhatIti cakrazomizatAGganakabhUta tasmina : turaDA va taraGgAstugatAGgAste vidyante yasmistasmin hayataraGgayukke, 10 mAtA gajA evaM pe tAstaraNayastairajite cihnite, panAtInAM samUhaH pAdAtaM tadeva eyo jalaM. yasmiMstasmin parasparaspardhAyAmanyonyAsUyAya mugrataM tatparaM yatpArAvAraddhayaM sAgaradvayaM tasminniva pakSadvaya lakSyamANe dRzyamANe, paTahadhvanerapi tujhAnAdAdapi jyAghAtarave prayAghAta zabde, pAMsuparalAdapi dhUlisamUhAdapi patriNi vAge, gabhastimAligamastairapi dinakarakarAdapi TadastAnAmastrANAM razminikaraH kiraNasamUhastasmin , raNarAgAdapi samarAnurAgAdapi raphaudhe rudhirapravAhe pratisamayaM pratikSaNaM prakRpyamANe sati, dhanuHpraharaNaM 15 yeSAM te dhAnuSkA dhAnukaiH saha, niSAdino hatyArohA nizadibhihatyArohaH saha 'AdhoraNA hastipakA hastyArohA niSAdinaH' ityamaraH, sAdino'zvArohA: sAdibhirazvArohaiH saha 'azyAraMhAsnu sAdinaH' ityamaraH, syandanArohA rathinaH syandanArohai rathibhiH saha 'rathinaH syandanArohA.' ityamaraH yuyudhire yuddhaM cakruH / F.. tAvateti- tAvattA tAbakAlena dharaNI bhUmiH dharaNIpatInAM rAjJAM maraNasya bhautistayA 2. raNanivAraNAyeva samaranirodhAyava reNupaTalApadezena dhUlipaTalamyAjena parassaradarzanamanyo'nyAvalokana parijahAra nirurodha / mithodarzanaM parasparAvalokanamapekSata ityevaMzIlA tathAbhUtava akSauhiNI senA tarakSaNa eva tarakAka eva zilImukhAnAM bANAnAM mukhenAprabhAgena vighaTitA,khaNDitA ye vizavakSaHkavATA vizAlAra:sthalabATAstebhyo vigaLatI niHsarantI yA avirakA nirantarA rudhiradhArA raktapravAhastayA dharAtalAspRthivItAdughantI yA parAgaparampasa rajaHsantatistAm bhAcacAma AnansAM cakAra / tato dhUlipaTalA 25 padmavyUha kI racanA kI gayI, aura cakra se suzobhita ratharUra nAkAko dhAraNa karanevAle, turaMgarUpI taraMgoMse yukta, hAzrIrUpI jahAjoMse sahita aura paidala sainikarUpI jalase bhare parasparakI spardhA meM udyata do samudroMke samAna jaya donoM pakSa dikhAI dene lage, aba DorIke AghAta kA zabda bherI ke zabdase, vANa dhUli ke samUhasaM. Upara uThAye hue astrAMko kiraNoMkA samUha sUryakI kiraNoMse aura raktakA samUha raNake rAgase bhI adhika prati samaya prakarSatAko 30 prApta hone lagA, taba dhanurdhArI dhanurdhAriyoMke sAtha, mahAvata mahAdhanoM ke sAtha, ghur3asavAra ghur3asavAroMke sAtha aura rathoMke savAra rathoMke savAroMke sAtha yuddha karane lge| 6248. usa samaya pRthivIne rAjAke garaNa ke bhayase raNa rokane ke lie hI mAno dhUlipaTala ke bahAne parasparake darzanako chor3a diyaa| parasparake avalokanako apekSA rakhatI senA huIke samAna (prathivIne usI kSaNa bANoM ke agrabhAgase vighaTita vizAla vakSaHsthalarUpI kapATase 35 jharatI huI khUnako avirala dhAgase pRthivItalase uThatI huI dhUlikI paramparAko AcAnta kara 1. ka. ga. 'mugna' nAsti / Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtAntaH ] dazamo lambhaH 267 mANalakSyatayA niSpratiSe sati balaughe, pRSatkeSu keSucidagAdhayodhahRdayAvabodhalampaTatayeva pratibhaTora:sthalaM pravizatsu pareSu paraprANapoSaNopajAtabhItimarAkrAnteSvivAntarghAtumavanI mavagAhamAneSu, apareSu svanAyakanikaTAnabibaTanecchyeva pATitapratIpagAmipatriSu anyeSu strayamapi jAtamanyu - bhareviyArdhapadavilupta patrabhAgeSvapi paramAtramadhivizatsu punaramitra paryAyanetrazravaHsphuradahaMkArahAriTaMkArabhIkarastanitahitakarAlakA kakarambita jIvaka kumAra jo mUla niSThyUtasaninadanI randhrazaranikara- 5 nIvArAbhihanyamAna sainya sAnumatsaMbhRtA saMsthitadharaNIpati kirITakeyU rahA rajAlabAlukApaNDA sadaNDasitAtapatra puNDarIkA vega viloThitagajagaNDazailA plavamAnacAmara visara DiNDIrA paretaturagalaharI - - paharaNAnantaraM sAkSAt pratyakSaM lakSyamANAni dRzyamAnAni yAni kakSyANi zaravyANi teSAM bhAvastathA baloM senAsamRhe niSpratighe nirbAdhe sati kecit pRSatkeSu vANepu agAdhAnAM gabhIrANAM yodhahRdayAnAM sainikasvAntAnAmavabodhe parijAne kampaTanakSetra saMsakRtayetra pratibhAnAM zatrUgAmuraHsthalaM vakSaHsthaLaM pratrizarasu satsu 10 pareSu pareSAmanyeSAM prANAnAmanAM soSaNenopajAtA samutpatA yA bhItirbhayaM tasyA mareNAkrAnteSviva yukevi antarghAtuM tirodhAtum avanIM pRthivIm avagAhamAneSu pravizatsu, apareSvanyeSu pRSatkeSu svanAyaarai mijanAthAnAM nikaTe'bhyarNenaM bhramaNaM tasya vighaTanecchayeva dUrIkaraNAmikApeNetra pATitA vidAritA pratIpagAminAM zatrUNAM patriNo vAyA yaistathAbhUteSu satsu bhanyeSvitareSu pRSatkeSu svayamapi svato'pi jJAtaH samutpanno manyumaraH krodhamaro yeSAM tathAbhUteSviva apade mArgAce viluptaH patramAgo bANAgramAgo yeSAM 15 tathAbhUtedhvapi paragAtraM zatruzarIram abhivizatsu pravizatsu punariti punaranantaram amitraparyAyANAM zatrurUpANAM netrazravasa cakSuHzravasa sarpANAmiti yAvat sphuran prakaTIbhavanyo'haMkAro darpastasya hArI yaSTaGkAraH pratyavArayaH sa eva stanitaM nagarjitaM tena sahitaH karALakArmukreNa bhayaMkaradhanuSA karambitazca yo jIvakumArajIta jIvaMdharaghanAghanastasmAnniSTato niHsRtaH saninadaH sazabdAM nIrambho nizcidra saghanazveti yAvat yaH zaranikaro bANasamUhaH sa eva nIradhArA jaladhArA tathAbhihanyamAnaM tAyamAnaM 20 yatsainyaM pRtanA tadeva sAnumAnparvatastasmAt saMbhUtA samutpannA saMsthitA mRtA ye dharaNIpatayo rAjAnasteSAM kirITakeyUrahArajAlAni mukuTAGgadakAmarasamUhA evaM bAlukApaNDAH sikatAsamuddA yastrAM tathAbhUtA, daNDasitAtapatrANyaM daNDayukzukRcchatrANyeva puNDarIkANi sitasaroruhANi yasyAM sA, vegena rayeNa triloThitAH pravAhitA gajA eva gaNDazailAH kSudraparvatA yathA tathAbhUtA, plavamAna uttaran pazcAmaravisaro liyA thA -- naSTa kara diyA thA / tadanantara lakSya ke sAkSAt dikhAI deneke kAraNa jaba senAkA 25 samUha nirvAdha ho gayA / jaba kitane hI bANa, yodhAoMke agAdha hRdayakA jJAna prApta karane meM lampaTa honese hI mAno unake vakSaHsthala meM praveza karane lage, jaba kitane hI vANa dUsaroMke prANa apaharaNa se utpanna bhayake bhArase AkrAnta hokara hI mAno chipane ke lie pRthivI meM praviSTa hone lage, jaba kitane hI bAga apane svAmIke nikaTa Agamanako dUra karane kI icchA se hI mAno zatraoMke bANoMko vidIrNa karane lage, aura kitane hI bANa jaba svayaM bhI mAno kruddha hokara 30 adha boca meM hI paMkhoM ke avayava TUTa jAnepara bhI zatruoMke zarIra meM praveza karane lage taba kSaNabharameM hI rudhirakI nadI bahane lgii| vaha rudhirakI nahIM zatraoke netra aura kAnoMse prakaTa hote hue ahaMkArako haranevAlI TaMkAra rUpa bhayaMkara garjanA se sahita aura bhayAvaha dhanuSa rUpa (indradhanuSa sejyukta jIvandharakumArarUpI meghase prakaTa honevAle sazabda evaM saghana bANasamUharUpa jalako dhArAse tAr3ita senArUpa parvata se utpanna huI thI / mare hue rAjAoMke mukuTa 25 keyUra aura hAroMkA samUha hI usameM bAlUkA puMja thaa| daNDasahita sapheda chatra ho usameM 1. 0 patrikeSu / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 gavacintAmaNiH [ 242 yuddha-: paramparAkulakUlaMkaSA karSaNarayAkRSTAvaziSTAkSauhiNIkA kSatajadhunI kSaNAdiva prAvahat / 249. tadevaM mAritapAdAte dAritahAstike nazyadAzvIye viparivatitarathakaDye sArathirahitarathini rathArohakSuNNakSattari stamberamamaraNasaviSAdaniSAdini hastyArohavirahitahastini turaGgamavigamasIdatsAdini azvArohavirajitAzve ca sati sainye, riyAmAmiva dIrghanidropadruta5 bahulAM tamoguNaprabhavAM ca, bauddhapaddhatimiva pizitAzisevyAM nirAtmakazarIrAM ca gArhasthyapravRttimitra mRtavAraNavidhurAM raktabhulabhAM ca vilokya raNabhuvam 'kimiti odoyAMso hiMsyante jantavaH / pAlavyajana samUhaH sa eva dviNDIro'dhikapho yasyAM sA 'hipahIro'dhikaphaH phenaH' ityamaraH, paretA mRtA ye turagA hayAsta evaM layastaraGgAstAsAM paramparAH santatayastAsAM kulena samUhena phUlaM kaSA taTamudrujA, karSaNarayeNa pravAha vegenA balA-natA bhavaziSTA mRta zaMSA ajhohiNI senA yasyAH sA, kSatajadhunI rudhira10 nadI kSaNAdiva pravahat pravahati sma / 6242. nadevamiti-tattasmAt evamanena prakAreNa mArisaM pAdAtaM padAtisamUho yasmistasmin , dArita khapiDataM hAstika hastisamUho yasmistasmin , nazyannaSTImavad bhAzcIyamazvasamUho yasmistasmin , viparivartitA viparyAkhilA sthakalyA raghasamUho yasmiMstasmin , ' sAravirahitAH sUtazUnyA rathinaH syandanA rohA yasmitasmin , rathArohai rathimiH kSuNNAH kSattAraH satA yasmitasmin : 'sataH kSattA ca sArathiH' 15 ityamaraH, stamberamANAM hastinAM maraNena mRtyunA saviSAdAH sakhedA niSAdino haspArohA yasmitasmin , istyAroIniSAdimivirahisA hastino gA yasmistasmin , turaGgamAnAM saptInAM vigamena vinAzena sIdanto duHkhIbhavantaH sAdino hayArohA yasmistasmin , ashvaarohai| sAdibhirvivanitA rahitA azvA yasmistadhAbhUte ca sainye sati, trizamAmiva rajanImiya dIghaniyA mRtyunA pane bahukAlavyApinyA nidrayopadrutA bahulA baDyo janA yasyAM tathAbhUtAM, tamoguNo dhvAntaguNaH prabhavaH kAraNaM yasyAH sA pakSa 20 tamoguNaH sattvAdiguNeSvanyatamo guNasta smAramavatIti tathA tAm , bauddha paddhatimitra bauddhaM mArgamiya pizita zibhirmAsamojibhijanaiH pakSe mAMsabhakSakaiH zAlAdijantubhiH senyA sevanIyAm nirAtmakam AsmAstitvarahitaM zarIraM yasyAM tAM pakSe nirAtmakAni zarIrarahitAni bhUtAni zarIrANi hasyAM tAm, gAisthya pravRttimitra gRhasthadharmapravRttimitra mRtavAraNavidhurAM mRtAnAM vAraNena pratiSedhena vidhurAM rahitAM pakSe mRtavAraNenamatajaividhuna duHkhayuko 'vAraNaM pratiSedhe syAdvAraNastu mataGgaje' iti medinI, rakasulamA ca 25 raphAnAmanurAgasahitAnAM sulamA pakSe rakana rudhirega sulamA raNabhuvaM samaramadinoM viThokara dRSTA 'itI zveta kamala the| usane apane vegase hAthIrUpI gola caTTAnoMko bahA diyA thaa| tairate hue cAmaroMkA samUha hI usameM phena thA / vaha mare hue ghor3eyo taraMgoM kI zreNIse yukta kinAreko naSTa kara rahI thI aura khIMcane ke vegase usane avaziSTa senAko khIMca liyA thaa| 6249. isa taraha jisameM paidala sainika mAre gaye the, hAthiyoMke samUha vidArita kiye 30 gaye the, ghor3oM ke samUha naSTa ho gaye the, rathoM ke samUha ulaTa gaye the, rathoM ke savAra sArathiyoMse rahita ho gaye the, rathoMpara car3hakara jisameM sArathi mAra diye gaye the, hAthiyoMke maraNase jisameM mahAbata khedasahita ho gaye the, jisameM hAthI hAthiyoM ke savAroMse rahita the, ghor3oM ke naSTa ho jAnese jisameM dhur3asavAra duHkhI ho rahe the aura jisameM ghor3e ghur3asavAroMse rahita the. aisI senAke honepara raNabhUmiko dekhakara jIvandharasvAmI socane lage ki isa taraha kSudra jIva kyoM mAre jA rahe haiM ? vahI zatru jar3asahita naSTa karane ke yogya hai / usa samaya raNabhUmi triyAmA-rAtrike samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra triyAmAmeM bahuta AdamI dIrdhanidrA--gaharI nIMdase upadbhuta rahate haiM usI prakAra usa raNabhUmi meM bhI bahuta AdamI Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vRttAnta: ] dazamo lambhaH sa eva dvitsamUlA kaba goya:' iti citraNA pAJcitasyAJjana girinAmnaH kuJjarasya skandhaM bandhurayaJjIvabandhurjIvaMdhara kumAraH surazatrusAdanodyataH zaktidhara itra karakalitazaktiH, tripurAbhimukhastripurAntaka itra nitAntabhoSaNa ko pATTahAsaH, dAzarathiriva tapasyAnadhikAriNaM zambukaM rAjyAnadhikAriNamenamapi zIrSacchedyaM paricchidyAratimAhvayate sma / AhvAnakSaNa eva zradRSTaH saH kASThAGgAraH krodhavegasphuradoTayA nikaTavartito nijAhvAnakRte kRtA kRtAntadUtAniva svAntasaMtoSibhiH sAnvayanvacobhiH nAticirabhAvinarakAvasatha bhavadavatamasapracayamAtmAnaM pratigrahItukAmamAgataM karAlaM kAlameghAbhidhAnaM kariNamA rahyA roSAzuzukSaNivijRmbhamAgayogena gatI gAvarachaTAchannAGgatayA saptAciSi nimajjya nijasvAmidrohAbhAvaM vibhAvayituM 369 bhAkhA 5 kSotrIyAnsaH kSudratArA jantavaH kiM dvisyante ? sa eva dviSan zatruH kASTAGgAH samUlaM kapiSA samUlakA avita hiMsanIyaH' iti bhiSaNayA buddhacA paryANAkhitasya pRSTAstaraNasahitasya aJjanagirinAmnaH kuJjarasya 10 hastinaH skandhaM grIvApRSTabhAgaM bandhuzyan zobhayan jIvAnAM vandhurhitakArako jIvaMdharakumAraH suraza vAsAne nAzane udyatastatparaH zaktidhara iva kArtikeya iva kare haste kahitA dhRtA zaktistannAmAstra yena tathAbhUtaH pakSe karakalitA prAptA zaktiH parAkramI yasya saH, tripuradahanAya tripuradAhAyAmimukhastatparaH tripurAntaka va hara iva nitAntabhISaNo'timayaMkaraH kopATTahAso roSajanitAgRhAlo yastha tathAbhUtaH, varasyAnadhikAriNaM zabukaM dAzarathiritra rAma iva rAjyAnadhikAriNam enamapi kASTAGgAramapi zIrSacchedyaM mastakaccheyaM 15 paricchinizritya bharAvaM zatrum Ahvayate sma / AhvAnakSaNa evaM akAraNasamaya evaM kSINataramatizayena kSINama mAgyaM yasya tathAbhUto ruSTaH kruddhaH sa kASThAGkAraH krodhavegena zeSarayeNa sphuradvepamAnamoDapuTaM yasya tasya bhAvastayA nikaTavartinaH pAisthAna nijJAhvAnakRte svAhvAnakRte vRtta AgamI yaistAn kRtAntadUtAniva yamadUtAniva svAntasaMtoSabhiH manaHsantoSakArakaiH vacobhirvacanaiH sAntvayan samAzvAsayan nAticiramAcini zIghramAnini narakAvasathe nirayAgAre bhavan samutpadyamAno yo'zvamasapracayastimirasamUha- 20 stamiva AtmAnaM svaM pratigRhItukAmaM pratigrahaNAya sAmilAI karAlaM bhayaMkaraM kAlamevAmighAnaM kALamegha * nAmadheyaM kariNaM gajamAruhya rozazuzukSaNinA kopapAvakena vijammamANAni vardhamAnAni zomekSaNayo rakanetrayoryAni tIkSNAcapi teSAM chaTayA samUhena channAGgadayA tirohitazarIratayA saptAviSi hutAzane nimajjyAvagAhya nijastrAmitroddAmAvaM svasvAmidrohAmAcaM vibhAvavituM prakaTayituM satyApayanniva satyaM kArayavi dorgha nidrA - mRtyuse upadrata the aura triyAmA jisa prakAra tamoguNaprabhavA -- andhakArarUpa guNase utpanna hai usI prakAra vaha raNabhUmi bhI tamoguNa rUpa kAraNa se utpanna thI / athavA bauddha-paddhati ke samAna thI kyoMki jisa prakAra bauddha paddhati mAMsa khAnevAloMse sevanIya evaM Atma-zUnya zarIrase sahita hai usI prakAra vaha raNabhUmi bhI mAMsabhojiyoMse upAsya evaM nirjIva zarIroMse sahita thI / athavA gRhastha dharmakI pravRttike samAna thI kyoMki jisa prakAra gRhastha dharma kI pravRtti mRtavAraNavidhurA - mare hue logoM ke nipedhase rahita hotI hai usI prakAra 30 vaha raNabhUmi bhI mRtakAraNa vidhurA - mare hue hAthiyoMse duHkhapUrNa thI, aura jisa prakAra gRhastha dharmakA pravRtti raktamulamA - rAgo janoM ko sulabha rahatI hai usI prakAra vaha raNabhUmi bhI rakta sulabhA - rudhirase sulabha thI arthAt rudhirakI vahA~ sulabhatA thI / palAnase suzobhita aJjanagiri nAmaka hAthI ke skandhako suzobhita karate hue jIvahitaiSI jIvandharasvAmIne usa samaya asuroM ko naSTa karane ke lie udyata hue kArtikeyake samAna hAthameM zaktiko dhAraNa kara, 35 real fagrat Her karaneke lie udyata ziva ke samAna atyanta bhayaMkara krodhajanya aTTahAsa yukta ho athavA rAmake samAna tapasyA ke anadhikArI zambUkakI taraha rAjya ke anadhikArI 41 25 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [ 249 yuddhasatyApayanniva satyaMdharamahArAjatanayAbhimukhamabhIyAya / avadaccAyamakiMcitkaraH kiJcinyaJcanmanAH 'kumAra kuruvaMzazikhAmaNe, praNatarAjacUDAmaNikiraNazoNanakhamaNicaraNo rAvaNo'pi raNe maraNamIyivAnAyu virAme rAmeNa / kiM punrprH| tadayaM mayA vadhyo vadhyo'hama neneti buddhi bhanto na vibudhyante / kimarthaM mAmavivekamadhikamadhikSipasi / ' iti / 'pratAraNaparametadaNakanarendra5 syAkarNya kasyacidbhASaNaM kimabheSI: / ' iti pratyabhASata pratibhAprakAzitatanmanISitaH sa mniipii| puna ranapIcaca gatyantaramatyantaroSahutabahAvayacaHznavaNena 'kivaNivaputra, ki dAGmAtreNa / vijayastu vidhivshtH| tatra zatritasamAgame cakSuSI cenmama trAsajuSI syAtAM tadA paruSA syAnmameyamAhosanyaM dharamahArAjasya tanayaH putro jIbaMdharastasyAbhimukhaM sanmukham abhIyAya agijagAma / kizidIpada nya cannI vaibhayanmanI yasya tathAbhUgaH akiJcitkaro'karmaNyo'yaM kASThAkAraH avadazca kathayAmAsa ca-'kuru. 10 vaMzasya zikhAmaNistasamyuddhI he kuruvaMzazikhAmage! praNatA namrIbhUnA ye rAjacUDAmaNayo mahIpati zikSA maNayastapAM kiraNa razmimiH zoNa natramaNI caraNau yasya tathAbhUto rAvaNo'pi raNe samare bhAyuko jIvitasya virAmo'vasAnaM tasmin sati rAmeNa dAzarathinA maraNaM mRtyum IyivAn prAptaH kiM punaro'nyaH ? tattasmA. dayaM mayA yadhyo hantuM yogyaH, aham anena vadhya iti buddhimanto vivekajJA na vibudhyante na jAnanti, kisa mAga, adhika disam bhAva yathA syAttathA adhikSipasi nindasi iti / 'prasAraNaparaM 15 praJcanAparam etatpUrvaktim bhAgakanarendrasya nikRSTanaranAthasya 'kupUyakutsitAvadyakheTagANakAH samAH' ityamaraH bhASaNaM kathanam AkaNyaM kim amaipIH mIto'si' isi pratibhAyAM prakAzitaM prakaTitaM tanmanISitaM kASTAGgArAbhilaSitaM yasya tathAbhUtaH sa manIpI vidvAn jIvaMdharaH pratyabhASana / punariti--punaranantaram atyantaropa patra hutadaho balistasyAvahaM dhAraka yad vaco vacanaM tasya zravaNena samAkarNanena 'kurisato vaNigiti kiMvaNik tasya punastarasamvRddhI bAGamAtreNa vacanamAtreNa krim / vijayastu vidhivazato devatrazAd bhavatIti 20 zeSaH / tava zajhisamAgame mama cakSuSI brAsamuSI bhayayukta syAtAM maveto cet sadA marmayam AhopuruSikA bhI kASThAMgArako bhI zIpacchedya - zirase kATane yogya samajha zatrukA AhvAna kiyaa| AhvAnake samaya hI jisakA anaSTa-bhAgya atyanta kSINa ho gayA thA tathA jo atyanta roSase thA aisA kAThAMgAra krodha ke vegase phar3akate hue oSTapuTa se apane bulAne ke lie Aye hue yamarAja ke dUtoMke samAna nikaTavartI manuSyoM ko svAnta santopI-hRdayako santuSTa karanevAle 25 (pakSa meM apane anta se santopa utpanna karanevAle vacanoMse sAntvanA detA huA, jo bahuta zIghra prApta honevAle narakAvAsameM prakaTa hote hue andhakArake samUha ke samAna jAna par3atA thA aise apane Apako leneke lie saMmukhAgata kAlamegha nAmaka bhayaMkara hAthIpara ArUr3ha ho satyandhara mahArAjake putra jIvandhara svAmIke saMmukha calA / ) usa samaya usakA zarIra krodhAgnise bar3hate hue lAla netroMkI nI: jvAlAoMkI chaTAse AcchAdita ho rahA thA isaliye vaha aisA 30 jAna par3atA thA mAno agnimeM avagAhana kara apane svAmidrohake abhAvakA vizvAsa dilAne ke lie usakI satyatA hI dikhalA rahA ho| tadanantara jo akiJcitkara thA-kucha kara sakane meM asamartha thA aura jisakA mana kucha-kucha TUTa rahA thA aisA kASThAMgAra bolA ki he kuruvaMzake zistrAmagi ! kumAra! namrIbhUta rAjAoMke cUr3AmaNikI kiraNoMse lAla-lAla nakha rUpI maNiyAMse suzobhita caraNoMko dhAraNa karanevAlA rAvaNa bhI Ayu samApta honepara yuddha meM 35 rAmake dvArA mRtyuko prApta ho gayA thA phira dUsarekI to bAta hI kyA hai ? isalie yaha mere 1. ka0 sa0 ga0 na vibudhyante, iti / 2. aNaka:-nikRSTaH, iti Ti0 / 3. ka0 sa0 ga0 'cen' naasti| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vRttAntaH dazamo lammaH puruSikA / yuktaM ca tvayApi vaktumevam' ityuktvA satvaropasapitakariNaH kariNamavaplutyodastakaukSayakaM kSepoya: svayaM hantumApatantaM tamantarAle nitAntanizitazaktizakalitazaroyaSTiM kASThAGgAram ! udastambhayacca saMgrAmasaMrambhastambhanaM vijayAnandano vijayadhvajam / apranandayacca sAnandamabhyetya saphalalocanatvamAtmanyAtmajAyAM vIrapatnIvyapadezaM vorasUvyapadezamadhyavarajAyAmAkalayantam, candanazizireNa hRdayanirvANavivaraNa catureNa vimalasthalena niSpatatA vApapUreNA-5 bhiSiJcantamivAliGgantaM govindamahArAjam, AjidarzitanaikApadAnasaMbhavadAnRNyAnavarajasametAn sadapaMtA palyA vyarthA syAt tvayApi evaM vaktuM nigadituM yukaM ca syAditi zeSaH' ityuktvA satvaraM zavamupasamtizcAsau karI ca satvaropasapitakarI tasmAt zIghrIpagamitagajAta kariNaM tadIyagajam bhAlulya utpatya udasta kokSeyakaM samutyApita khaDagaM kSetrIyaH zIghra svayaM hantuM mArathituma bhApatantamAyAntaM antarAle madhye nitAntanizirAzaktyA anyantatIkSNazaktyAyudhena zakalitA khapitA zarIrayaSTidehayaSTiyasya tathAbhUtaM 10 taM kAragAraM gayantaram anaiSIt prApayAmAsa / udastammaya unnamayAmAsa ca vijayAnandano jIbaMdharaH saMgrAmaserambhastammanaM samarodyoganivArakaM vijayazaMsinaM vijayasUcaka vijayanajaM vijayavaijayantIm / abhyanandayacceti-sAnandaM saharSam abhyetya samAgatya, Atmani svasmin saphalalocanatvaM sArthakanayanakham , AtmajAyAM puzyAM vIrapatnIni vyapadezastaM vIrabhAvyivahAram , avara jAyAM ladhubhaginyAM vijayAmahAdevyAM vIraM sUta iti vIrasUtathA vyapadezastaM vIrajananIyavahAram Akala yantaM dhanavantam candana iba 15 ziziraH zIttalastana malaya jazItalena hRdayanirvANasya ceta.saMtoSasya vivaraNe prakaTane caturastena, vimalazca sau sthUlazceti vimalasthUlastena samujjvalapIvareNa nippatatA nigalatA bASpapareNa nayana jalapravAhaNa amipiantamitra snapayantamiva AliGgantaM samAzlipyantaM govindamahArAnam AjI yuddhe. darzitaM prakaTitaM yat naikApadAnaM naika sAhasaM tena saMbhavad AnRNyam RNamuktatvaM yaistathAbhUtAna , avara jasa metAn laghusanAbhi dvArA vadhya hai athavA maiM isake dvArA vadhya hU~ aisA buddhimAna manuSya nahIM jAnate / phira 20 kisalie vivekarahita ho merA adhika tiraskAra kara rahe ho ? nIca rAjJA kASThAMgArake mAyApUrNa ukta vacanoMko zravaNa kara pratibhAse usake abhiprAyako prakAzita karanevAle buddhimAn jIvandharasvAmIne uttara diyA ki bhayabhIta kyoM ho rahe ho ? tadanantara atyanta krodhAgniko dhAraNa karanevAle vacana sunanese 'are nIcavaNika putra ! vacana mAtrase kyA ? vijaya to bhAgyake vAse hotI hai| terI zaktikA samAgama honepara yadi mere netra bhayabhIta ho jAveM to 25 merA yaha puruSatva kA ahaMkAra vyartha ho sakatA hai aura terA aisA kahanA mA TIka ho sakatA hai, yaha kaha zIghranAse pAsa meM le jAye hue hArthIse hAthIpara uchalakara jyoM hI kASThAMgAra talavAra tAnakara zIghra hI mArane ke lie jhapaTA ki jIvandharasvAmIne bIca meM hI atyanta tIkSNa zakti nAmaka zastrase usake zarIrake khaNDa-khaNDa kara use paraloka bheja diyA aura yuddhakI taiyArIko rokanevAlo evaM vijayako sUcita karanevAlI vijayaratAkA phaharA dii| tadanantara jo apane ApameM saphala locanataHko, putrImeM vIrapatnI ke vyapadezako aura choTI / bahina-vijayA rAnomeM vIrasU vyapadezako dhAraNa kara rahe the| jo candanake samAna zItala, hRdayake santoSako prakaTa karane meM catura, nirmala aura sthUla girate hue azrupravAhase mAno abhiSeka hI kara rahe the aise AliMgana karate hue govinda mahArAja kA, yuddhameM dikhalAye hue aneka prakArake parAkramase jinakI anRNatA sUcita ho rahI thI aise choTe bhAI sahita mitrAMkA, 35 1. ka0 kha0 hantumAtmani patamtam / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 gadyacintAmaNiH [ 243 jIvaMdharasya sakhIn saha prAbhRtena prasabhamAgatya praNamantamapi pRthvIpatisamAjam / $250 tatazca verininanopalabdhavairazuddhimenaM vilokayatumarizuddhAntAvazeSamASa bhartsanamapi kRtsnasaMmAnaM tADanamapi sanIDapravezanaM nivAraNamapi darzanadvArakaraNaM dUrIkaraNamapyUrIkaraNaM gaNayanAM gogaNAvaskandivipineca ravijayopodghAtamAtmApadAnaM zaMsatA puro kasA mulloka5 kolAhalena sakutUhalamanAH katatkaladhautamayakAlaJcIku racAmarabhRGgAratAlavRntaprabhRti parivahnirantaritaparyantaH samantAtsevamAna sAmanta lokasamabhidhoyamAnAlokazabdaH prazastatame muhUrte nirvartitatadupakAryAdeza pratipradezaniviSTuniSTastA kadamaGgalavirAjitaM rAjapuryAH sahajamivAlaMkArasahitAn sakhIn vayasyAn prAtenopahAraMga saha sArdhaM prasamaM haThAt Agatya praNamantaM namaskurvantaM pRthvIpatisamAnamapi mahopAlamaNDalamapi abhyanandayaca samaninanditavAn / 10 $ 250 tatazcati[- tatazca tadanantaraM ca vairiNaH zatroH kASTAGgArasya nihananena mAraNenopadhA prAptA vairazuddhiryena tathAgRha evaM jIvaMdharaM vilokayitum arizuddhAntAvazeSaM zantaHpuraM zeSayitvA ApanuSAmAgachatAm alanamapi tiraskaraNamapi kRtsnasaMmAnaM pUrNasatkAram, tADanamapi pIDanamapi sanIDapravezanaM samIpapavezanam nivAraNamapi nirodhanamapi darzanasya dvArakaraNaM sAdhananirmANamiti darzanadvAra karaNam, dUrIkaraNamapi UrIkaraNamaGgIkaraNam, gaNayatAM manyamAnAnAm gogaNasya dhenusamUhasyAvaskandino15 pahAriNo ye vipinecarAH kirAtAsteSAM vijayenopodyAtaH prArambho yasya tathAbhUtam AtmApadAnaM svasAhasaM 'apadAnaM tu sAhasam' iti dhanaMjayaH zaMsatAM sUcayatAM purAkasaH nagaranivAsinAm ullokakolAhalena pracura kalakakaraveNa sakutUhalaM kotukAkrAntaM mano yasya tathAbhUtaH kanakaladhautamayA dedIpyamAnasvarNanirmitA kAlAcI pAte darpaNaH cAmaro vAlavyajanaM bhRGgAro jalapAtram tAlavRttaM vyajanam etAbhRtayaH parica upakaraNAni tairnirantarito vyAptaH paryantaH samIpadezo yasya tathAbhUtaH samantAd vizvag sevamAnAH 20 sevAM kurvANA ye sAmanvalokA maNDakezvarArataiH samabhidhIyamAnaH samuccAryamANa Alokazagdo jayadhvaniryasya tathAbhUtaH san prazasta meM zreSThatame muhUrte lagne nirvartitA racitAH tadupakAryA pradezAH tadupakArikApradezAH yogyapaTakuTIdezA yena tathAbhUtaH san 'upakAyoMpakArikA' ityamaraH pratipradezaM sthAne sthAne niviSTAni sthApitAni niSTasahATakasva saMtaptasvarNasya haranti dedIpyamAnAni yAni aSTamaGgalAni tairvirAjitaM zobhitaM tathA bheMTa ke sAtha haThAt Akara praNAma karate hue rAjasamUhakA jIvandharasvAmIne harSapUrvaka 25 sAmane jAkara abhinandana kiyA-- AbhAra mAnA / 6250. tatpazcAt zatruko mAranese jinheM vairakA pratizodha ho gayA thA aise ina jIvandharasvAmIko dekhaneke lie zatruke antaHpurako chor3a zeSa samasta nagaravAsoM cAroM orase Ane lage | usa samaya nagaravAsI loga DA~Tako bhI pUrNa sammAna, tADanako bhI samIpameM praveza, manA karane ko bhI darzanakA dvAra karanA, aura dUrIkaraNako bhI svIkaraNa samajha rahe the / 30 tathA gAyoM ke samUhako curAnevAle bhIloMkI vijayako lekara jIvandhara svAmI ke parAkramakI prazaMsA kara rahe the / una logoM ke bahuta bhArI kolAhalase jinakA mana kutUhalase sahita ho rahA thA, dedIpyamAna svarNa se nirmita tIrthapAtra, darpaNa, cAmara, jhArI aura paMkhA Adi upakaraNoMse jinakA samIpavartI pradeza vyApta thA, saba orase sevA karanevAle sAmanta lokoMke dvArA jinakA jaya-jayakAra ho rahA thA, atyanta zubha muhUrta meM jinakI rAjavasatikAkA sthAna racA gayA 35 thA, jo vidhi-vidhAnako jAnanevAle the tathA zraddhAlujanoM meM cUDAmaNi svarUpa the aise jIbandhara svAmI abhiSeka karane ke lie pratyeka pradezapara sthita santana suvarNase nirmita dedIpyamAna 1. ga0 vijayodbhUtamAtmApadAnam / ka0 kha0 vijayodbhUtamAtmAvadAnam / 2. tIrthayAtram iti Ti0 / Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vijayavRttAntaH] dazamo lammA malaMkRtamiva tridivaM trijagatsAra iti vizrutaM zrojinAlayamabhiSekavidhaye vidhaanjnyo'ymaastikcuuddaamnnirdhikaasthyoptsthii| $251. tatra ca satvaraparijanasaMnidhApyamAna kamaNimahAkalitadhavalAtapatrakirITaharivipararaSTamaGgalA bharekopakaraNezca bArambitahariti, hUyamAnadahanadakSiNAvartAcizchaTAdarzanatRptapurodhasi, vidhIyamAnavividha kAryatAtparyasaMcaramANapaJca banaparasparasaMghaTTanapreGkhatkeyUrajanitakreGkAra. 5 vAcAlita kakubhi, doyamA dInArAdivitRSNadInalokapANitalAntaraparyAptacyutamANikyamovitakasthapuTita maNikuTTime prasavaparimalAdapi bhramara jhaMkArasya, janatAyA api pramadasya, sundarIjanAdapi rAjapuryAstannAmarAjadhAnyAH sahaja svAbhAvikam alaMkAramiva bhUSaNamiva alaMkRtaM saMkSiptaM tridivamiva athavA tridivamiya svarga manAlaMkRta nijaparamAra iti vizrutaM tannAmnA prasiddham zrIjinAlayaM jinamandiram abhiSekavidhaye jinasnapanAya vidhAnazA vidhijJAnopetaH AstikacUDAmaNiH zraddhAlujanazreSTho'yaM jIvaMdharaH 10 adhikAsthayA bhUyiSThazcandva yA upatasthI upAsmAt / 6253. tatra ceti-tatra ca zrIjinAlaye cha / aya tasyaiva vizeSaNAnyAha-satvareti-satvaraH zIvratAsahitaiH parijanaiH parikarapuruSaH saMnidhApyamAnAni samupasthApyamAnAni taiH naikamaNInAM nAnAratnAnAM mahasA tejasA kavalitAni vyAptAni yAni dhavalAtapakirITahariviSTarANi sitacchapamukuTa siMhAsanAni taiH apamaGgalAdIni ca tAnyamipekopakaraNAni cetyaSTamaGgalAyabhipekopakaraNAni tezca karavitA vyAptA 15 harito dizo yasmistasmin , huyamAnaH sAkalyena saMtapyamANo yo dahano vahristaraya dakSiNAvartAni yAnyacApi jvAlAstAsAM chaTAyA darzanena tRptAH saMtuSTAH purodhasaH purohitA yasmistasmin , vidhIyamAnAni kriyamANAni yAni vividhakAryANi nAnAkRtyAni teSu tAtparyeNa tatparatvena saMgharamANA itastato gacchanto ye paJcajanAH puruSAsteSAM parasparasaMghaTana mithovimardaina prekazizvalatiH keyUrairaGgadairjanitaH samutpAdito yaH kreGkAro'ktazabdavizeSastena cAcAlitAH sanditAH kakubho dizo yasmistasmin , dIyamAnarvitIyamANa- 20 dInArAdibhiH svarNamudrAdimivitRSNAstRSNArahitA ye dInalokA yAcakajanAsteSAM pANitalAntaH karatalamadhyeparyAptAmyasaMmitAni ataeva yutAni patitAni yAni mANikyamauktikAni ratnamuktAphalAni taiH sthapustio natonnato maNikuhimo ratnakhacitavasudhAbhogo yarimastasmin / prasavaparimalAdapi puSpasaugandhyAdapi bhramarajhaMkArasya SaTpadagujAravasya, janatAyA api janasamUhAdapi pramadasya harSasya, sundarIjanAdapi - ----- apTa maMgala dravyoMse suzobhita, rAjapurIke sahaja-svAbhAvika alaMkArake samAna athavA 25 alaMkRta svargake samAna trijagatsAra nAmase prasiddha jinAlayameM phuNce| 6251. yahA~ zIghratAse yukta parijanoMka dvArA samIpameM rakhe jAnevAle nAnA maNiyoMke tejase yukta sapheda chatra, mukuTa aura siMhAsana tathA aSTa maMgala dravyako Adi lekara abhiSekake upakaraNoMsa jisakI dizAe~ vyApta ho rahI thI, homI huI agnikI dakSiNAvarta jvAlAoMkI chaTAke dekhanese jisameM purohita loga santuSTa ho rahe the, kiye jAnevAle nAnA kAryoMkI 30 tatparatAse idhara-udhara ghUmanevAle manudhyoMkI parasparakI dhakkA-dhUmIse hilate hue bAjUbandoMko keMkAra dhvanise jisameM dizAe~ zabdAyamAna ho rahI thI, dI jAnevAlI dIvAroM Adise santuSTa dona janAMke hastatalake antarase adhika mAtrAmeM gire hue maNiyoM aura motiyoMse jisameM maNikhacita pharza U~cA-nIcA ho rahA thA, jahA~ phUlokI sugandhise bhI adhika bhramaroM Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 [ 251 jIdharasya saundaryasya kartavyAdapi tatkarmAntikaraNa, vanopaja devakAJcanasya vAditravavaNi tAdapi nRtyadaGganArazanAraNitasya zAstracoditAdapi saparyAkramasya samadhikasya samudbhave bhagavataH zrImandire surendra iva dUrAderAvaNAdvAraNavarAdavaruhya varyayA bhaktyA saparyAnantara paryAptamadhigamasamyaktvaM * bahiH prasArayanniva vANIM gadgadayan pANi mukulayan netrayugaM sAvayan, gAtraM 5 pulakayan ziraH prahvayan manaH prasAdayan prAjyejyAparikaraiH paripUjya bhagavantaM bhaktijalapravAheNa prAgevAbhiSekAtprakSAlitabahulAghajambAlo'bhUt / -2 * 20 gadyacintAmaNiH * 252. tAvadudaJcaccandracandrikAsaMcayeneva kaJcuktim, vimANasotrAmaNavAraNadehaprabhAtAneneva savitAnam, krIDAcaTulasuradhunImarAlamaNDalapakSairiva valakSitam, AkAlikatuSAralalanAlokAdapi saundaryasya lAvaNyastha, kartavyAdapi kAryAdapi tatkarmAntikasya tatkarmakarakalApasya, 10 vanakAyAvakamanorathAdapi deyakAJcanasya dAtavya suvarNasya vAdikvaNitAdapi vAdyasvAdapi nRtyaGganAnAM naTannArINAM razanArajitasya mekhalAzabdasya, zAstracoditApi zAstranirUpitAdapi samadhikasya prabhUtasya samayakramasva pUjAkramasya samudbhave sati samutpattI satyAm bhagavato'rhataH zrImandire airAvaNAt airAvatAta surendra itra devendra iva vAraNavarAt gajarAjAt dUrAt avaruhya samavatArtha varyayA zreSThayA bhaktyA sapanintaraM paryAtiM prAptaM yadadhigama samyaktvaM paropadezAdijanitasamyagdarzanaM tad bahiHprasArayaniya vistAra15 yantiva vANIM gadgadayan gagAM kurvan pANiM mukulayan zraddhAJjalilvena kukumakAkAraM kurvan netrayugaM nayanayugalaM srAvayan tato harSAzru vigakayan, gAtraM zarIraM pulakayan romAJcayan ziraHzIrSa prayannamayan, manazcittaM prasAdayan prasannaM kurvan prAjyeAparikaraiH prakRSTapUjAsAmagrIbhiH bhagavantaM paripUjya samarcya mantireva jalapravAhastena abhiSekAt prAgeva pUrvameva pranAlitaH prazrauto bahulAvajambAlI bhUyiSThApaniSadva yasya tathAbhUtaH abhRt 'niSadvarastu jambAla:' ityamaraH / 6252. tAvaditi-- tAvat tAvatA kAlena udaJcAn udIyamAno yazcandro vidhustasya candrikAyA jyotsnAyAH saMcayena samUhena kaJcakitamiva vyAptamiya, sutrAmNo'yaM sauzrAmaNaH sa cAsau vAraNazreti sautrAmA viharamANaH paryaTan yaH sautrAmaNavAraNa indrarAjastasya dehapramApratAnena kAyakAntikalApena sarvatAnamiva solo mitra krIDAsTulA kelicapalA ye suravRnImarAlA gaGgAhaMsAsteSAM maNDalasya samUhasya kA jhaMkAra, janatAse bhI adhika harpa, sundarIjanoMse bhI adhika saundarya, kArya se bhI adhika 25 usa kArya ke karanevAle, yAcakoM kI vAcchAse bhI adhika dene yogya suvarNa, vAjoMka zabda se bhI adhika nRtya karanevAlI striyAMcI mekhalAko runajhuna aura zAstra meM kahe huekI apekSA adhika pUjA ke kramako uddhati thI aise bhagavAn ke mandira meM airAvata hAthI se indra ke samAna uttama hAthIse dUra hI se utarakara utkRSTa bhakti ke kAraNa jo pUjA ke bAda adhikatAko prApta honevAle samyaktvako bAhara phailAte hue ke samAna vANIko gadgada kara rahe the, hastatalako 30 mukulita kara rahe the, netrayugala se harpAzru jharA rahe the, zarIrako pulakita kara rahe the, zirako hilA rahe the aura ko prasanna kara rahe the aise jIvandharasvAmI pujAkI zreSTha sAmagrIse bhagavAn kI pUjA kara bhaktirUpa jala pravAhase abhiSeka ke pUrva hI dhula gayI hai pracura pAparUpI kIcar3a jinakI aise ho gaye / 6 252. usI samaya jo AkAzako udita hote hue candramAko cA~danI samUhase 35 vyApta ke samAna, ghUmate hue airAvata hAthI ke zarIrakI prabhAke samUha se sahita ke samAna, krIr3Ase caJcala AkAzagaMgAke haMsa samUha ke paMkhoMse sapheda kiye hue ke samAna, asamaya meM honevAle 1. ka0 'tat' nAsti / 2 ma0 paryAptasamyaktvam / 3. ka0 sutrAmavAraNa - Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -rAjyAbhiSekavRttAntaH] dazamo lammaH vArizokaravisarairiva vicchuritam, visRmaraparyAptadhUpastUpadhUmaniSpannadhUmayoniparasparasaMghaTTavighaTitaaTharAntarmuktamuktAphalakAntimAteneva vInaM viyadvidadhAna: pAriSadya cakSurAhlAdabhAbhAreNa parotaH zukta rA kRtajJaprAnaharaH kRtajJacaraH sudarzananAmA devaH sAdaramantarikSAdavArukSat / 253. abhyaSiJcacca tadabhiSekAdhikRtaramA saparitoSaM nijaparivArAmaraparamparAnItayA pagAkhilatArthAmbupurapUritayA parisarapratyuptapadmarAgaprabhA jAlamaTilakirAlayApADayA mahanIya- 5 ratnamahApadhivIja samavAsamagramaGgalazAlikaTyA zAtakumbhakumbhaparipATyA bhagavantamiva mandaragirimastakaniviSTaM viSTaraznavA hariviSTara virAjinaM jovaMdharamahArAjam / intra porana dalakSitamiva zuklIkRta mitra, kAlikA asamayodbhUtA | turAvArizIkarA: prAleyarasalisa.. kaNAsteSAM visaraH samUha vicchuritamiva vyAptabhiva, vinamarA visaraNazolAH paryApArA ye pastUpA dhUpaghaTAsteSAM dhUmana niSpannA utpAditA ye dhUmayo nayo ghanAmneSo paraspAsaMbana vighaTitaM vidAritaM yajaTharaM 10 madhyaM tasyAntamadhyAn mumAna patitAni yAmi bhuktAna mIkSitakAni sevA kAntInAM vAtena samUheneva vIdhaM zuklaM viyadgaganaM vidadhAnaH kuryAga: 'dhana jImUta mudirajamumonamaH' ityAraH, pAriSadyAnAM sadasya devAnAMnupAM nayanAnAmAlAdo yasmAttathAbhUnI yI bhAbhAra: kAntisamUharana parIno vyArataH kRtajJAnAM kRtamupakAra jAnatA prApraharaH zreSThaH bhUnapUrvaH kRtajJaH kukura iti kRtajJa caraH sudazananAmA devo'maraH sAdara yathA syAttathA antarikSA vyomnaH avArukSat avatatAra / / 62.53, abhyapiJcacceti-tasyAbhiSeke'dhikRtAstaistatsnapanAdhikAribhiH OM mA sAkaM saparittopaM paritoSayutaM yathA syAttathA nijaparivAsamarANAM svakuTumbanilimAnAM paramparayA paDakyA AnInA tayA, parAyaH zreSThA ye'khistIrthA nisilapavitrakSetrANi teSAmambupureNa jalapravAha na pUstiA saMbhRtA tayAM, parisara taTe pratyuptAnAM khacitAnAM padmarAgANAM lohitAbhamaNInAM pramAjAlena kAntikalApena aTilo vyAptaH kisalayApIDaH pallavasamaho yasthAstayA mahanIyaratne dedIpyamAnamaNibhiH mahauSadhibhiH bIjasamavAyena 20 bIjasamahana, samagramaGgalaizca nikhilamajala dravyaizca zAlinI zAminI kaTimadhyabhAgo yasyAstayA zAta kumbhasya bharmaNa: kummAnAM ghaTAnAM paripATyA paDatyA mandaragireH sumeromastake zikhare niviSThaM sthitaM bhagavantaM tIrthaGkaraM viSTarazravA iva zakra iva,hariviSTare siMhAsane virAmate zobhata ityevaMzIla jIvaMdharamahArAjam abhyapicaraca snapayAmAsa gh| barpha yukta jalake chIToMke samUhase vyAptake samAna, athavA phailanevAle atyadhika dhUpa stUpoMke 25 dhUmase niSpanga agniyoMke paraspara ke saMghaTTase vighaTita hokara bIca meM chUTe hue. mAtiyoMkI kAntike samUhase hI mAno sapheda kara rahA thA, sabhAsadoMke netroMko Ananda denevAlI prabhAke samUhase vyApta thA, aura kRtajJoM--kRta upakArake mAnanevAloM meM pradhAna thA, aisA kuttAkA jIva sudarzana nAmakA deva bar3e Adarase AkAza se nIce utraa| 6253. aura usane unake abhiSeka kArya meM adhikArI logoM ke sAtha bahuta bhArI 30 santopase, apane parivAra ke devoM kI paramparAse lAye hue, uttamottama samanta tIrthoM ke jalase bhare hue samIpaseM lage padmarAga maNiyoMke prabhAjAlase ugApta kisalayoM ke samUhase yukta, zlAghanIya ratna rUpI mahauSadhike bIjakI prApti karAnevAle samaya maMgaloMse suzobhita kaTibhAgase gukta svarNamaya kalazoMke samUhase siMhAsana para virAjamAna jIvandharamahArAjakA usa taraha abhiSeka kiyA jisa taraha ki indra sumeru parvatake mastakapara sthita jinendra bhagavAnakA 35 karatA hai| - 1. bIbha tu vimalArthakam iti Ti0 / 2. ka.. samAbApa / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH [255 jIvaMdharasya6254. abhiSekasaliloghe ca saMsiddhisiddhanamalye nirmalatamatadaGgasparzanena pAvanatAM pratipadya pApabhUpasaMparkapAMsulAmapAMsulA kartumiva kAzyapoM vyastuvAne, bhRzamunmUlitarAgANAmapyuskaNThAvahaM gAyatkinnarakaNThInAM gaNena surakiMkaravAdyamAnairamAnuSAtodyairabhinavarasAnubandhamabhinandantInAmapsarasAM sArthena ciramamartyalokAyamAne bhuvane bhuvana kazaraNyaM lAvaNyamUrti mUrdhAbhiSiktabhenaM strayameva parAryaratnAbharaNaiH sapariSkaraNaM kRtvA prakRtisiddharAmaNIyasyAsya bhUSaNAnAM ca bhUSyabhUSaNabhAvasAdhAraNatAM samAlokya sasnehavismayastimitacakSuSi cakSuSyamenaM punaHpunarAzliSya yakSendre svamandirabhIyuSi, rAjendro'pi sadAtananarendrasarabhasotthAnasaMrambhacyutakarNazikharagatakarNapUrotkalikA 6254. abhipeketi-saMsiddhayA svabhAvena siddhaM narmaga yasya tathAbhUne abhiSekasalilaudhe snagnasazilagare nirmaUtamasyAtizayena nirmalaya tadaGgamya jIvaMdhara zarIrasya sparzanena pAvanatAM pavitratA 10 pratipadya pApa bhUpasya kAyAkArAmidhAna garApapArthivasya saMparkeNa saMsargappa pAMmulAmapabitrAM kAzyapI bhUmim bhapAsulA paviyAM karnumiva gyaznuvAne nyAjavati sati, bhRzamatyartham unmUlitarAgANAmapi dUrIkRtarAgANAmapi ukAThAmusukatAmAvahatItyutkaNThAvahaM yathA syAttathA gAya kinnarakaNThInAM gAyatkiArakAminInAM gaNena samUhena, surakiGkaradevakirairvAdhamAnAni tAiya nAnAni taiH amAnuSAtoyairdivyavAditraiH, aminavo nUtano rasAnubandho yasmin karmaNi tayathA syAttathA, bhabhinandantInAm abhinandanaM kurvantInAm apparasAM sArthena samUhena bhuvane loke ciram amartyalokAyamAne svargakokAdAcarati sati, bhuvanasya lokasyaikazaraNayaH pramubarakSakataM, kApayati saundaryamati mani zirasthabhiSikta-tam ena jIvadharaM svayameva svata eka parAyaratnAbharaNaH veSTaratnAlaMkaraNaiH saparikaraNaM sAlaMkAraM kRtvA prakRtyA svabhAvena siddha rAmaNIyaka saundarya yasya sadhAbhUtasya asya jIvadharasya bhUSaNAnAmalaM karaNAnAM ca bhUpa bhUSaNa mAyaspAlaMkAryAlaMkaraNabhAvasya sAdhAraNatAM saDatAM samAlokya dRSTvA sasnehavismayena sapraNayAzcaryaNa stimite nizcake cakSuSI yasya tathAbhUne yakSende khudarzane cakSuSyaM subhagam 'cakSupyaH ketake puMsi sumage'kSihite triSu' iti vizvalocanaH / enaM jIvaMdharaM punaH punaH bhUyo bhUyaH Azilapya samAliGgava svamandiraM svabhavanam IyuSi gatavani sati, rAjendro'pi jIvaMdharo'pi sadAtananarendrANAM nRpANAM yatsaramasaM savegamutthAnaM tasya saMrambheNa zIghrapravartanena cyutAH patitAH karNazikhAgatakarNa pUrAgAM zravaNAgrasthitamA maraNAnAmukalikA dalAni . 6254. tadanantara uttama auSadhiyoMki saMsargase jisakI nirmalatA siddha thI aisA abhipeka25 ke jalakA samUha unake atyanta pavitra zarIrake sparzase pavitratAko prApta kara jaba pApI rAjA kASTAMgArake samparkase malina pRthivIko nirmala karane ke lie hI mAno sarvatra vyApta ho rahA thA aura jaba atyanta vItarAga manuSyoM ko bhI jisa taraha utkaNThA utpanna ho jAya usa taraha gAtI huI kinnarakaNThiyoMke samUha, deva kiMkaroM ke dvArA banAye jAne vAle divya vAditroM, aura nUtana rasake anurUpa abhinaya karanevAlI apsarAoM ke samUhase yaha saMsAra svargaloka ke samAna 30 AcaraNa kara rahA thA taba saMsArake mukhya rakSaka, saundarya kI mUrti evaM mUrdhAbhipikta jIvandhara svAmIko zreSTha ratnoMke AbharaNoMse svayaM hI alaMkRta kara nathA svabhAva siddha sundaratAke dhAraka una jIvandharasvAmI aura AbhUpaNoMkI paraspara bhUNyabhUpaNabhAvako samAnatAko dekhakara jisake netra snehapUrNa Azcayase nizcala the aisA yakSendra netroM ke lie atyanta priya jIvandharasvAmIkA bAra-bAra AliMgana kara jaba apane mandirakI ora calA gayA taba 35 rAjAoMke indra jIvandharasvAmI bhI sadAtana rAjAoMke vegasahita uThane ke saMrambhase gire 1. svabhAvena siddham iti tti0| Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjyAbhiSekavRttAntaH ] dazamI lagmaH 377 punaruktapuppopahAramaNDanAdAsthAnamaNDapAdutthAya tato nirgatya prasaratyapi praNAmalIlAlAlasAnAM bhUbhujAmunmeSiNi cUDAmaNimarIcinicayavAlAtape sasaMbhramAvajitamakuTapracyutApIDakusumaDolAyamAnamadhukarakulAndhakArakuTamalAyamAnakomalAJjalikamalasahasrakarambitamambaratalamAlokayan 'jaya jaya' iti tAratara mudgAyato vandivRndasyAmandadundubhigambhIraeNnirghoSAnupAtagAyatazaGkhadhvAnamiznaM prahatamadalasnigdhanihadimAMsalaM kAMsyatAlaravasaMkulamAlokazabdamAkarNayan AlolakarNapallavAla- 5 mbitrAlacAmarakalApAmamalakArtasvarakalpitAlaMkArakAntAM cArukomalapuSkarakarAM rAMbhramamAdhoraNasamupanItAM sAkSAnmUtimatImiva jayalakSmI jayalakSmI nAma kareNukAmAruhya haMsatula mRducInapaTTopadhAne tAbhiH punarutaM dvirupIritaM puSpopahAramAdanaM yasmistadhAbhutAn bhAsthAnamADasAna utthAya tato magaDapAn nirgatya pragAmakolAyo nanaskAralIlAyAM lAlasA manorathA yeSAM teyAM bhUbhunA rAjJAm unleSiNi vardhanazIle cuDAmaNimarI bInAM zivAmaNirazmInAM nicayaH samUha putra bAkAtapaH pratyUSa varmastasmin prasaratyapi 10 sasaMbhramaM satvaramArjitebhyo natebhyo marepo maulibhyaH prayutAni patitAni yAnyApIDakusumAni zekharapuSpANi tepu dolAyamAnaM calacalaM yanmadhukara kulaM bhramarasamahaH sa evAndhakArastimira yatra kuTamakAyamAnAni mulAyamAnAni yAni komakAlikamalasahasrANi muTulA lisarasijasahasrANi taiH karamvitaM vyAptam ammaratalaM namastalam Akokayan pazyan , 'jaya jaya' iti tArataraM gabhIraM yathA syAttathA udgAyataH uccaiH svareNa gAyatI vandiyandasya cAragasamUhasya amandadundumInAM vizAlAnakAnAM gambhIra- 15 niSeNa samuccatarazadanAnuyAta manugatam bhAyatazata yAnena vAghazAzabdena mizra milita prahasAnoM nADitAnAM mardalAnAM vAdinavizeSANAM snigdhanidina snigdhazamena mAMsalaM puSTam, kAmyatAlAnAM kAMsyanirminajhalarINAM raveNa za-dena saMkalaM vyAptam AlokazabdaM japajayadhvanim akarNa yan zaNvan , Alola. karNapaLaveSu dhavalakarNakisalayeSvAlambinacAmarajhalArA bAlanyajanasamUhA yasyAstAm, amalena nirmalena kArtasvareNa svarNena kalpitA racitA ye'laMkArAstaiH kAntAM manoharAm cArakomala manoharamRdulaM puSkara- 20 manaM yasya sayAbhUtaH karaH zuNDA yasyAstAm 'puSkaraM karihastAne dAdyabhANDamugve jale' ityamaraH, sasaMbhrama satvaram mAdhoraNena hastirakena sagupItAM samupasthApitAM sAkSAt mUrtimI zarIradhAriNI jayalakSmImiva vijayazyimiva, jayalakSmI nAma tannAmadhatI kareNukA hastinIm Aruhya adhiSTAya hastUla miva mRduhue kaNa zikhara sambandhI karNAbharaNoM kI utkRSTa kalikAoMse punarukta phUloMke upahArase suzobhita sabhAmaNDapase uThakara tathA vahA~se nikalakara jaba praNAmakI lIlAmeM sotkaNTha 21 rAjAoMke cUr3AmapipayoM kI kiraNoMkA samUha rUpI vAla Atapa unmipita hokara phaila rahA thA taba sambhrama pUrvaka jhukAye hue mukuToMse cyutta sehare ke phUloMpara jhUmanevAle bhramara samUha rUpI andhakArase yukta evaM boDiyoMke samAna AcaraNa karanevAlI komala aMjalI rUpo hajAroM kamaloMse vyAna AkAjhako dekhate hue, 'jaya-jaya isa prakAra jorase gAte hue bandIjanoM ke bahuta bhArI bheroke gambhIra zabdase anugata, bahuta dUra taka phailanevAlI zaMkhadhvanise mizrita 30 tADita mardala nAmaka yAditrake snigdha zabdase paripuSTa, aura kAMseko jhA~jhoMke zabdase Akula AlokanAda-jaya jayakAra nAdako sunate hue, jisake capakhala karNa pallaboM meM choTe-choTe cAmaroMkA samUha lagA huA thA, jo nirmala svarNase nirmita alaMkAroMse alaMkRta thI, jisakI zuNDa sundara evaM komala agrabhAgase sahita, thI, jo sambhramapUrvaka mahAvasake dvArA lAyI gayI thI aura sAkSAt mUrnimatI lakSmIke samAna jAna par3atI thI aisI jayalakSmI nAmaka hastinopara 35 ArUr3ha hokara rAjamAgameM praviSTa hue| usa samaya ve haMsatRlasa komala caunaeTa kI takiyAMse 1. ma sNbhrmmaavjit| 2. kA tAratAram / gAnoraM yathA tathA, iti Ti / 3. ka. ga0 gabhIram / - - --- 48 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 255 jIvaMdharasyaparistomavati vicitraratnacitreparyante suvihitaprastararamaNIye mahati kanakaparyANake sukhaniSaNNaH pazcimAsanagatena hemAGgadavalayaratnadIdhitistabakacitravArabANena kulakramAgatena snigdhena zIlavatA zaucAcArayuktena prathamAnamitreNohyamAnasya madhyApitamahAmaNimayUkhapaTalapATalitasya bAlAtaparaktazAradabalAhakAnukAriNazcAmIkaradaNDasya pralambatarasthUlamuktAkalApasmeraparyantasya mahAzvetA5 tapatrasya nisargaziziracchAyayA nivAryamANamArtaNDakarAvalepaH pArzvakareNusaMzcitAbhiratimanoharAbhi varivanitAbhiratimadhuraM gAyantobhivinodyamAnaH sakutUhalapaurasundarIjAlamArgaprasRtalocanasahasarochAditAmudaJcadutpalapracayamecakAmiva bhavanadIpikA rAjavIthIM jagAhe / komalaM cAnavasya cInAMzu kasyopadhAnaM takiyA' iti prasiddhaM yasmitasmin paristomavati kuthayukta 'praveSayAstaraNaM varNa: paristomaH kutho dvayoH' ityamaraH, muna' iti prasiddhavastuyukte vicitraratnai nAmaNi10 mizcitraH paryanto yasya tasmin , suvihitaprastara iva suracitopala iva ramaNIyaM manoharaM tasmin mahati dizAle kanakaparyANaka svarNanirmitagajapRSTAsane sukhena niSaNNaH sukhaniSaNNaH sugbopaviSTaH pazcimAsanagatena pazcAdieropaviSTena hemAGgadavalayaratnAnAM kanakakeyUrakaTa karanAnAM dIdhitayo razmayasteSAM stavakena guccha kena citraH zatralo vAravANaH kavaco yasya tena kulakramAgatena vaMzaparamparAgatena snigdhena snehavatA zIlavatA satvamAvasahitena zaucAcAraMga pavitravyavahAreNa yuktastena, prathamAnamitreNa prasiddhasuhRdA padmAsye15 neti yAvat uhAmAnasya dhriyamANasya madhyArpitaSa madhye khacitasya mahAmaNemahAratnasya mayUkhapaTalena kiraNakalApena pAlitamopadrataM tastra, bAlAtapena pratyUvameMgoparako ya: zAradavalAhakaH zarameghastamanukaronIsyevaMzI rastasya cAmIkaradaNDasya svarNa daNDayu kamya pralambatareNa lambamAnena sthUlamuktAkalApena bRhanmuktApha lalahana smero bihastitaH paryanto yasya tasya mahAzvetAtapatrasya mahAzuklacchannasya nisargaziziracchAyayA svabhAvazItala ra chAyayA nivAryamANo dUrIkriznamANo mArtaNDakarANAM dinakarakiraNAnAmatralepo garyo yasya tathAbhUtaH, pAzca karegusaMzritAbhirnikaTasthagajArUdAmiH atimanoharAbhiratiramaNIyAmiH atimadhuraM yathA syAttathA gAyanta bhi: vAsvanitAmivezyAmiH vinodyamAnaH, sakutUhakA darzanakautukasahitA yAH pArasundayoM nAgarikanAyalAsA jAlamArgaNa vAtAyanavarmanA prasRtAni yAni locanasahasrANi nayanasahasrANi taiH saMchAditAM vyAptAm ataevodaJcatA vikasatA utpalAnAM nIlAravindAnAM pracayena samUhena mecakA kRSNA tamAbhUtAM bhavana dIdhikAmiva gRhavApikAmitra rAjavIthIM rAjamArga jagAhe praviveza / 25 yukta, AvarAse suzobhita tathA nAnA prakArake ratnoMse jisakA paryantabhAga citra-vicitra ho rahA hai aise acchI taraha banAye hue pattharake samAna ramaNIya bar3e bhArI svarNake palAnapara sukhase virAjamAna the / pIcheke Asanapara sthita, svarNamaya keyUra tathA kaNTa kake ratnoMkI kiraNoM ke samUhase citra-vicitra vAra bANako dhAraNa karanevAle, vaMza paramparAse Agata, snigdha, zIlavAna, aura pavitra AcArase yukta prasiddha mitrake dvArA dhAraNa mi.e, bIca meM lage 30 mahAmaNiyoMko kiraNAvalise kucha-kucha lAla dikhanevAle ataeva prAta:kAlake vAmase uparakta zaradaRtu ke meghakA anukaraNa karanevAle, svarNadaNDase yukta, tathA laTakate hue bar3e-r3e motiyoM kI jhAlarase suzobhita paryanta bhAgase sahita bahuta bar3e sapheda chatrakI svabhAvase hI zItala chAyAse sUrya kI kiraNoMke dapako dUra kara rahe the aura samopastha hasti niyoMpara baiThI evaM atyanta madhura gAna gAtI huI vezyAe~ unheM vinodita kara rahI thiiN| rAjamArga kutUhalase yukta 35 nagarakI striyoMke jharokhoMse phailanevAle hajAroM netrose AcchAdita thA isaliye khile hue nIla kamaloMke samUhase zyAmavarNa dikhanevAlI bhavanakI vApikAke samAna jAna par3atA thaa| 1, ka. rattacitra nAsti / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zobhAyAtrA ] dazamo lambhaH 255. tAvatA tadavalokanakutUhalodbhavaduddAmasaMrambhAzcaraNayoH prathamaM parispandamAnaM caraNamanyasmAnmAnyataraM manyamAnAH, agnabhAvi pUrvAGgamanulagnAdaparAGgAdadhikagauravakalitamAkalayantyaH, karaNeSvapi puraHprayANanipuNamantaHkaraNamatikRtArtha vitarkayantyaH, sarabhasagamanavirodhinaH stanabhArAttanutaramanukUlamabalagnaM zraddadhAnAH svAGgabhraSTAnyavaziSTebhyo lAghavapoSoNi bhUSaNAnyupakArakAroNi gaNayantyaH, samAgatya sphuradatirAgamanoharAdharapallavA vallayaM iba kusumAmodamahitA mAdhavasaMgamakRtAsaGgAH, caladvalobhaGgataraGgabhAsurA rasamayyaH sarita iva saritpatim, 6255. tAvateti--tAvatA tAvaskAlena satya jIvaMdharasthAyalokanakutUhalena pramadAH purandhrayaH samAsadana prApnuvan / atha tAsAM vizeSa gAnyAha-darzanakunukenonayan uddAmasaMrambha utkaTa varA yAsAM tAH, prathamaM prAk pariSpandamAna calanta caraNa pAdama-casmArabhAra mAnyasaramatizayena mAnyaM manyamAnA jAnantyaH; ane bhavatItyevaMzIlamanamAvi pUrvAGgaM pUrvAvayavam anulagnApazcAlalagnAt aparAGgAdita rAvayavAt 10 adhikagauraveNa kalitamityadhikagauravakalitam bhAkaka yantyo manyamAnAH, karaNebapIndriyeSu puraHprayANe'. grayAne nipuNaM caturam antaHkaraNaM mano'tikRtArtham atizayena sArthaka vitarkayantyo jAnantyaH, saramasya gamanasya zIghraprayANasya virodhI tasmAt stana bhArAdurojamArAt tanutaramatikRzam avalagna madhyam anukUlaM zIghragamanayogyaM zraddhadhAnA manyamAna, svAGgabhraSTazani svazarIrapatitAni ataeva lAghavapoSANi nirmaratvopapAdakAni bhUSaNAni aMbaziSTebhyo bhUSaNebhya upakArakA Ni upakata gi gagayantyo vizvasantyaH 15 sphuratA prakaTIbhavatAtirAgaNa manoharo'dharaH pallava iva yAsa tAH kusumAnAmivAmodana gandhena mahitAH zobhitAH mA-lakSmIstasyA dhara: patijIvaMdharastasya saMgama kRtI vihita Asana AsaktiryAbhistA; ataetra vallarya iva lasA iva balla rIpakSe sphuradatirAgamanoharAdhara evaM pallavI yAsa tAH, kusumAnAM puppANAmAmodena harSeNa saugandhyena vA mahitA: mAdhavo vasantastasya salame kRtAsaGgAH, cala dvalIbhaGgA tara iva kallolA iva tairbhAsurAH rakhamayyaH snehayukA sarito nadhaH sarispatimiva nadIpatimika, saripakSe caladdha- 20 lImanA eva caJcalatrivalivicchittaya evaM taraGgAH kallolestai samAnAH rasamayyo jalamayyaH, kaNTakAnAM romAJcAnAM nikaraNa danturinta vyA vapuH zarIraM yAsAM tAH, satilakAH sthAsakasahitAH vanabhuvaH kAnanA 55. usI samaya unake dekhaneke kutUhalase jinakI bahuta bhArI taiyAriyA~ ho rahI thIM, jo donoM caraNoM meM pahale calanevAle caraNako dUsare caraNako apekSA atyanta mAnya mAna rahI thIM, jo Age honevAle pUrvAMgako pIche lage hue dUsare aMgase adhika gauravazAlI 25 samajhatI thI, jo indriyoM meM bhI Age calane meM nipuNa antaHkaraNako atyanta kRtArtha-kRtakRtya samajhatI thI, jo savega gamanameM virodha utpanna karanevAle stanabhArakI apekSA atyanta kRyA madhyabhAgako anukUla mAnatI thIM apane avayavoMse gire aura laghutAko puSTa karanevAle AbhUpaNoMko anya avaziSTa AbhUpoMse upakArI ginatI thIM, jinakA atyadhika lAlimAse manohara adhara pallapa hila rahA thA aura isIlie jo phUloM kI sugandhise sahita vasanta ke 30 sAtha samAgama karanemeM utsuka latAoMke samAna jAna par3atI thiiN| jo tvacA kI calvala sikuDanorUpI taraMgAMse zobhAyamAna evaM rasamayI-zRMgArase yukta ( pakSameM jalamayo) thI isaliye aisI jAna par3atI thIM mAno samudra ke pAsa jAtI huI nadiyA~ hI hoN| jA romAMcoMse vyApta zarIrako dhAraNa karatI huI tilakase sahita thIM ( pakSameM tilaka vRase yukta thIM) isalie 1. ka. upakArINi / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadya cintAmaNiH [ 256 jIvaM dharasya kaNTakanikaradanturitavapuSaH satilakA vanabhuva iva mahodharam, cAruvandanapatralatAGkitA malayamekhalA iva dakSiNajagatprANaM vIrazrIprANanAthaM pramadAH samAsadat / 350 5 $ 256. tAsAM ca sadAvalokana kautukavidveSe nimeSe'pi vairAyamANAnAm, asaMjAta sarvAGganetraM manuSya sargaM hRdA garhamANAnAm, tAdRzabhAgadheyabhAjanamAtmAnamapi zraddhatInAm, tasyaiva vadane nilInAmitra kezahaste niviDitAmiva lalATe kIrNAmiva karNadvaye kolitAmiva locanayobhrantimiva age likhitAbhitra kapolayoH saktAmiva nAsikAyAM pratiSThitAmivoSThayozcumbitAmiva cibuke kandalitAmitra gaye mAMsalAmivAMsayonibhRtAmiva bAhvonikSiptAmiva vakSasyAzritAmiva banayo mahIdharamiva parvatamiva vanabhUrakSe kaNTakanikaraNa zalyasamUhena danturitaM vyAptaM vayuryeSAM taHH satilakAH kSurakakSasahitAH mahIdharamiva rAjAnamitra pakSe parvatamiva cArucandanasya prazastapATIrasya patralatAbhiH 10 patropazitalatA kRtibhiraGkitAtrihnitAH pakSe cAruvandamAnAM manoharamalayajJAnAM patralatAbhirdavallIbhiraGgitAH malaya mekhA va dakSiNaM ca rAjjagacceti dakSiNajagat saralasaMsArasya prANaM prANarUpaM pakSa dakSiNazcAsau jagatprANazva vAyuzceti dakSiNajagaranANaM vIratriyAH prANanAthastaM vIralakSmIvallabhaM jIvaMdhara samAsadat lebhire / 6 251 tAsAM ceti--tAlAMca pUrvonaca sadAvalokanasya zazvadarzanasya kautukaM kutUha 15 vidveSo virodho yasya tathAbhUte nimiSe'pi pakSapAte'pi vairAyanta iti vairAyamANAstAsAM kRtavairANAm, asaMjAtAni notvAni sarvAGgi netrANi yasya tathAbhUtaM manuSyasagaM narasRSTiM hRdA cetasA gahamAgA tAM nindantInAm / tAdRzaM labdhajIvaMbaradarzanaM yad mAgadheyaM bhAgyaM tasya bhAjanaM pAtram AtmAnamapi svamapi zravatInAM pratyayaM kurvANAnAm, tasyaitra jIvaMvarasyaiva vadane mukhe nilInAmitrAntarhitAmitra, kezahaste kezapAze niviDatAmitra sAndrIbhUtAmitra lalATe niTile kIrNAmi vikSitAmiva karNadvaye zravaNayuge 20 kIlitAmiva nikhAtAbhitra locanayorbhrAntAmiva prAptabhramaNAmitra, bhrUyuge kikhitAmitra, kapohayo maMNDayoH saktAbhiva lagnAmitra, nAsikAyAM ghrANe pratiSThitAniva prAptapratiSThAmitra, oSThayo radanacchada yocumbitAmiva cikenupradeze kandalitAmiva gale kaNThe mAMsalAmiya yuSTAmitra, zaMsayoH rupayonibhRtAmiva nizcalAmiva, bAhvorbhujayAnikSiptAM nyastAmitra vakSasi AzritAmivAlastritAmiva pArzvayoH pArzvapradeza yAMniMbaddhAbhiva 25 kisI parvata ke samIpa jAtI huI vanakI bhUmiyoMke samAna jAna par3atI thIM aura jo sundara candanase nirmita patralatAoMse aMkita thIM isaliye aisI jAna par3atI thIM mAno dakSiNa samIramalaya samIrake sammukha jAtI huI malaya parvatakI mekhalAe~ hI hoM- aisI striyA~ vIra lakSmIke prANanAtha jIvandhara svAmIko prApta huii| 30 6 256. jo sadA dekhaneke kautukame dveSa rakhanevAle TimakAra meM bhI vaira prakaTa kara rahI thIM, jo samasta aMgoM meM netroM kI utpattise rahita manuSya sRSTikI hRdayase nindA kara rahI thIM, jo una jaise bhAgyake pAtra svarUpa apane Apake prati bhI zraddhA prakaTa kara rahI thIM aura jo usI cittavRttiko dhAraNa kara rahI thIM ki jo unhIM ke mukhameM mAno vilIna thIM, kezapAzameM mAno sAndra thIM, lalATa meM mAno bikharI thIM, donoM kAnoM meM mAno kIlita thIM, netroM meM mAno bhrAnta thIM, donoM bhauMhoM meM mAno likhita thIM, gAloM meM mAno lagI huI thIM, nAkameM mAno pratiSThita thIM, oThoM meM mAno cumbita thIM, guDDI meM mAno kandalita thIM, galemeM sAno paripuSTa thIM, kandhoM meM mAno sthira thI, bhujAoM meM mAnoM nikSipta thI, vakSasthala meM mAno Azrita thI, pasaliyoM meM mAno dibaddha Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjyamavanapravezaH dazamo lammA pArzvayonibaddhAmiva madhye nimagnAmiva nAbhI ghaTitAmiva kaTitaTe nivezitAmivorudeze laGghitAmiva jaGgayoH saMdAnitAmiva caraNayorna mrAmiva cittavRtti vahantInAM vArastrINAM mArakRtAni sAkUtAni savibhramANi samAdhuryANi samandasmitAni sakalapralApAni sApAGgavIkSitAni sAGgalinirdezAni vilasitAni vilokayanvilobhanIyavizvaguNabhUmiH svAmI svAmilAbhadurlalitahRdayaM prakRtijanaM prakRti raJjanasamarthaH pAthi kuchajaraH kArtasvarakaTakakambalaparidhAnAdisparzanena parito- 5 payan vizeSajJavokSagovAni prekSamANaH kakSapAntarANi tatra tatra bhavantamAlekhyazeSamAlokya pitaraM smAraM smAraM darza darza dhoratayA nAtivikRtahRdayavRttiratidhRtamatidakSaiH sapakSapAta: sIvAdhikRtaiH saMzodhitasakalopAntaM rAjanizAntAbhyantaraM prAvikSat 1 graha jaTitAmiva, madhye'valagne nimagnAmica, nuddhitAmitra, nAmo tundau gharitAmiva lagnAmiba, kaTinaTe nitambapazcAdbhAge nivezitAmiva, samadhiSTApitAmitra, ahorI sakthipradeze layitAmivAtika matAmitra, jayoH 10 prasRtayoH saMdAnitA mava prApta vandhanava, caraNayoH pAdayAnamrAmiva prahI bhUtAmiva cittavRtti manovRtti vahantInAM dadhatInAM vAstrINAM vilAsinInA mArakRtAni kAmakRtAni sAkUtAni sAmiprAyANi savibhramANi savilAsAni samAthurmANi manoharANi samandasmitAni mandahasitasahitAni sakalapakApAni manoharAnarthakavacanasAhitAni sApAGgadhIkSitAni sakaTAkSAvalokanAni sAGgali nirdezAni karazAkhAsaMketasahitAni vilasitAni visa saceSTitAni dilokayana pazyan vilonanIyAnAM vizvaguNAnAM bhUmiriti vilomana yavizva- 15 guNabhUmiH-uttamAkhilagurUpAnam prakRtyA amAtyAdivargasya rajane prasAdane samarthaH pAsiMvakuJjaro nRratizreSThaH svAmI jIvaMdharaH svAminaH zAsitulabhina dulalitaM gavaMyukta hRdayaM yasya tathA pUtaM prakRtijanaM prajAjanamamA. tyAdivarga vA kArta svarakaTakA svarNa valayAH,kambalAH prA bArAH, paridhAnAdayo vastrAdaya eSAM chandasteSAM sparzanena dAnena 'prAvAre'pi kA balaH' ityamaraH, paritoSayana saMtoSayan vizeSajJaviMdvadbhivakSiNIyAni parIkSaNIyAni kazyAntarANi pakSyAntarAlAni prekSamANaH pazyan , rotra kalyAntarepu tatra bhavantaM mAnanIyam bhAlekhyena citreNa 20 zeSastaM citramAnAbaziSTaM pitaraM jAnakaM smAraM ramAra smRtvA smRtvA darza darza dRSTvA dRSTvA dhIratayA gamArasvena nAtivikRtA nAtizokapUrNA hradaya vRttiyasya tathAbhUtaH san avijharatikuzalaija nairatikRtaM yukta sapakSapAtaiH sasnehai: saudhAdhikRtaH rAjaprAsAdAdhikAribhiH saMzodhita nirupadavIkRtaH sakalopAntI nikhila samIpapradezo yasya tathAbhUtaM rAjanizAntasya rAjagRhasvAbhyantara madhya prAvikSat / thI, madhyabhAgameM mAno nimagna thI, nAbhimeM mAno saMlagna thIM, kaTitaTa meM mAno sthApita thIM, Ura- 25 dezameM mAno laMthina thIM, jaMghAoma mAno baMdhI huI thIM aura caraNoM meM mAno namra thIM una vezyAoM ke kAmake dvArA kiye hue khAsa abhiprAya sahita, vibhrama sahita, mAdhurya sahita, mandamuskAna sahina, kalApUrNa pralApa sahita, kaTAnAvalokana sahita aura aMgulinirdaza sahita, vilAsoM ko dekhate hue vilobhanIya samasta guNoMke pAna svarUpa jovandharasvAmIne atyanta samartha manuSyoMse surakSita evaM pakSapAtase yukta bhavana ke adhikArI logoM ke dvArA jisakA konA-konA 30 parIkSita thA aise rAjabhavana ke bhItara praveza kiyaa| rAjAoMmeM zreSTha jIvandharasvAmI puravAsiyoMko prasanna karane meM samartha the isalie apane lAbhase prasannacitta puravAsI janoMko ve suvarNakA kar3A, kambala tathA vastra Adi ke dAnase santuSTa karate jAte the| vizeSajJa manupyoMke dvArA dekhane yogya kakSAoMke antarAlako dekhate hue unhoMne jaba citra mAtrase zeSa pitA-rAjA satyandharako dekhA to unhoMne unakA bAra-bAra smaraNa kiyA tathA bAra-bAra unakI ora dekhA 35 parantu dhIratAse hRdayako vRttiko vikRta nahIM hone diyaa| Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 padhacintAmaNiH [ 25. jIrvadharasya - $257. ArukSaccAyaM rAjavIryeNa vIrANAM saundaryeNa sundarINAM prAbhaveNa pRthvIzAnAM vadAnyatayA vanopakAnAM dharmazIlatayA dhArmikANAM veduSyeNa viduSAM mantraNanaipuNena mantriNAM ca hRdayaM bhogAvalIprabandhena kavInAM prabandhamiva digantaM dehaprabhayA sabhAM dehena ca siMhAsanam / Adi zacca dizi dizi visapibhirAndolitacAmaradhavalimamUcchitarucchritadhavalAtapatrarucisabrahmacAribhiH . 5 saharSabrAhmohasitasaMkAzerdazanenducandrikAsAndrakandalaH kASThAGgAracaritrAnudhAvanena satrAyitaM dhAtrItalamitra pavitrayan sutrAmatrAsAvajinyA parjanyajitatarjanaparayA bhAratyA parisaraniviSTAkASTAgArAbarodhasya kArAgRhaniruddhAnAM ca nirodho nivAraNIya iti kArAdhikRtAn / 258. ataniSTa ca rAjazreSTiAde gandhotkaTaM yauvarAjyapade nandADhyaM mahAmAtrAdipade 6257. 'AramaccAyamiti-prArujhaccAdhyAruDhazca bhUvAyaM jIvaMdharamahArAjaH rAjavINa 10 nRpatiparAkramapA vIra.gAM gaNAma, saundarya Na lAvaNyena sundarINAM lalanAnAm, prAbhaveNa prabhutvena pRthvI zAnAM rAjJAM, vadAnyatayA dAnazUrasbena banIpakAnAM yAcakAnAM, dharmazIlatayA dharmasvabhAvatvena dhArmikANAM dharmAtmanAm vaidudhaNa pANDityena viduSAM budhAnAM mantraNe vimarzane naipuNaM tena vicAracAturyaNa mantriNAMca sacivAnAM ca hRdayaM cetaH, bhogAvalIpravandhena virudAvalIgranthanena kavInAM pravandhaM sandarbhamiva digantaM kASTAntaM deharAmayA zarIrakAntyA labhA pariSadaM dehena ca zarIreNa ca siMhAsanaM mRgendra viSTaram / Adi15 saccati-Adizacca-AjJAyAmAsa ca dizi dizi pratikAI visarpimiH prasaraNazIlaH, AndolitAnA pracalitAnAM cAmarANAM vAsayajanAnAM dhavalimrA zaukalyena mUchitairvadhitaiH, ucchitAni upari vitatAni yAni dhavalAtapatrANi zuklacchavANi teSAM ruceH kAntyAH sabrahmacArimiH sadazaiH saharSAyAH sAmodAyAH brAhmayAH sarasvatyA hasitana saMkAzaH saMnibhaiH dazanenducandrikAyAH dantacandracandrikAyAH sAntrakandale. niviDamarohaH kASTAGgArasya caritramyAnudhAvanenAnusaraNena satrAyita vanAyitaM vanamiva nidhanamityarthaH, 20 'sanaM yaze sadA vAna ketave vasana vane' iti vizvamocanaH, dhAnItalaM bhUtalaM pavitrayan pUtaM kurvan, sutrAmA vatrI inda iti yAvat 'sutrAmA gotraminI' ityamaraH, tasya dhAsasya mayasyAva jinyA samuspAdikayA parjanyasya dhanAdhanasya gajitaM stanitaM tasya tarjanaparayA saMbharsanodyatayA bhAratyA vANyA parisaraniviSThAna nikaTopaviSTa na kArAdhikRtAn bandIgRhAdhikAriNo janAn 'kASThAGgArAvarodhasya kASTAGgArAntaHpurasya kArAgRhe niruddhAsteSAM ca vandIgRhAvaruddhAnAM ca nirodhI vandIgRhAvarodho nivAraNIyaH parihArya iti / 25 6 258. ataniSTreti-prataniSTa ca-sthApayAmAsa ca gandhotkaTaM rAjazreSTipare nandADha vyaM tanA. 257. rAjabhavanake bhItara ve rAjocita vIyase vIroMke, saundaryase sundarI striyoMke, prabhAvase rAjAoMke, udAratAse yAcakA ke, dharmAcaraNase dharmAtmAoMke, pANDityase vidvAnoM ke aura mantraNA sambandhI caturAIse mantriyoMke hRdayapara tathA virudAvalIke prabandhase kaviyoMke pravandha ke samAna dizAoM ke antapara, zarIra kI prabhAse sabhA aura zarIrase siMhAsanapara ArUr3ha 30 hue| unhoMne pratyeka dizA meM phailanevAlaM, hilane hAra cAmaroMkI saphedIse vRddhiMgata, Upara uThe sapheda chatroMko paMktike sadRza, aura hapase yukta sarasvatIke hAsyake samAna dA~tarUpI candramAkI cA~danIkI saghana kandaloM se kASTAMgArake caritrake anusaraNa karanese apavitra pRthivItalako pavitra karate hue kI naraha, indrako bhaya utpanna karanevAlo evaM megha garjanAke tiraskAra meM tatpara cANIse nikaTa meM baiThe hue kArAgRha ke adhikAriyoM ko Adeza diyA ki kASThAMgArake antaHpura 35 tathA kArAgRha meM ruke kaidiyA~kA pratirodha dUra kara diyA jAve / / 6258. unhoMne gandhotkaTako rAjazreSThoke padapara, nandADhyako yuvarAjake padapara, 1. ma0 dhrmshiilmtyaa| 2. bha0 dhavalAnapatrarAjisabrahmacAribhiH / 3. sarvAdhikArapade, iti Ti0 / Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 * rAjyasaMcAlanam ] dazamo lambhaH padmamukhAdondriSaDvarSaparyavasyadakarapade ca jAnapadAn / atoSayacca viSayAntareSu purA vyUDhAnAhUtapraviSTAnabhiniviSTapremAbhibhUtatayA pAdayoH patataH parisphuradamandAnandaprAgbhArodvAnta nitAntazizirAvaNeva pAMsuparupAGghridhAna sAvadhAnAntaHkaraNAnantaH sphuritavirahazoka kRzAnukRzIkRtAGgatayA kRzAGgIti nAma sArthamiva samarthayataH svasaMgamavAsarakRtAGga rAgamAlyAdyalaMkRtAn pAtivratyapatAkAn ' pAvanaguNodArAndArAn / $ 256. aghoSayacca dharmavakrabhUSitalalATena harSoddhareNa bIghravasanAGgarAgasumanomaNDitena sapheda zuNDAlIrAropita DiNDimena caNDAlAdhikRtena kRtabhagavantamaskArapUrvakam 'saMvardhatAM saddharmaH / sArva mAnamanujaM yauvarAjyapade, padmamukhAdIn mahAmAtrAdipaDe sarvAdhikArapade pradhAnapada iti yAvat 'mahAmAtrA: pradhAnAni' ityamaraH, jAnapadAn dezodbhavAn dviSaDvartheSu dvAdazavarSeSu paryatrasyat samAptImavad yad bhakarapadaM rAjasvamutipadaM tasmin / atopayacceti - pratodazacca saMtoSayAmAsa va viSayAntareSu dezAntareSu purA 10 pUrva pravAsave kAyAmityarthaH vyUDhAn pariNItAn zrAdAvAhUtAH pazcAt praviSTA ityAhUtaH viSTAstAn AkAritapraviSTAn abhiniviSTena hRdayasthitena premNA prasthAbhibhUtatayA AkAntatvena pAdayoracaraNayoH patato vinamata: parisphuran prakaTamatran yo'mandAnandaprAgmArastenoddhAntAni prakaTitAni nitAnta zizirANi atizItAni yAnyabhUNi teSAM varSeNa pAMsuparuSayoki dhUma ra yora yozcaraNayorbhAvane prakSAlane sAvadhAnaM primAdantaHkaraNaM yeSAM tathAbhUtAniya antaHsphuritena hRdayaprakaTitena virahakRzAnunA virahAgninA 15 kRzIkRtaM vanUkRtamahaM zarIraM yeSAM teSAM bhAvastayA kRzAGgIti saGgIti nAma sArthamanvitArthaM samarthayata iva svayaMgamavAsare svala samAgamadivase kRto ravito'GgarAgo vilepanaM mAlyAdayazca tairalaMkRtAn zobhitAn pAtityaM patAkA yeSAM tAn satathya vaijayantIyuktAn pAvanaguNaiH pavitra guNairudArAn mahato dArAn striyaH / $ 251. aghoSayacceti---aghoSayacca ghoSaNAM cakAra ca jIvaMdharamahArAjaH kartA dharmacakreNa bhUSito lalATo mAlo yasya tena harSeNoddhurastena pramodotkaTena vasanAni vastrANi aGgarAyo vilepanaM sumanAMsi 20 puSpANi eSAM dvandvo bhrANi dhavalAni ca tAni vasanAGgarAgasumanAMsi vairmaNDitena zomitena zuNDAlasya hastina aura bAlake Aropito DiNDimo ghoSaNaTakkA yena tena caNDAlAdhikRtena prabhAnacaNDAlena 1 padmamukha Adi mitroMko mahAmantrI Adike padoMpara tathA dezavAsI logoM ko bAraha varSa taka lagAnI chUTa ke pada para niyukta kiyaa| aura tat tat dezoM meM jinheM pahale vivAhA thA, aba bulAye jAnepara jinhoMne antaHpurameM praveza kiyA thA, hRdayasthita premase abhibhUta hone ke 25 kAraNa jo caraNoM meM par3a rahI thIM, saba orase prakaTa honevAle bahuta bhArI Ananda ke samUha se prakaTa atyanta zItala adhruvase jinake antaHkaraNa dhUlidhUsarita caraNoMke prakSAlana meM sAvadhAna the, hRdayake bhItara prajvalita virahajanya zokarUpI agnise kRza zarIra hone ke kAraNa jo apane 'kRzAMgI' nAmako mAno sArthaka hI kara rahI thIM, jo apane samAgamake dina kiye hue aMgarAga aura mAlA Adise alaMkRta thIM, jo pAtitratya dharmakI mAno patAkAeM hI thIM aura 30 pavitra guNoM se zreSTha thIM aisI striyoMko santuSTa kiyA / 256. dharmacakra se jisakA lalATa suzobhita ho rahA thA, jo harSase utkaTa thA, sapheda vastra, sapheda aMgarAga aura sapheda puSpoMse jo suzobhita thA aura hAthIkI pIThapara jisane nagAr3A car3hA rakhA thA aise pradhAna cANDAlase unhoMne sarvaprathama bhagavAnko namaskAra 1. ma0 ka0 patAkAnna / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 gadhacintAmaNiH [ 251 jIvaMdharasya - bhIma: kSemI mitimaNDalamAyAccirAya pAyAt / apetasakaletirupetavizvasasyA ca bhavatu vizvaMbharA / bhavantu bhavyA divyajinAgamazraddhAlavaH savicArAH sAcArA: sAnubhAvAH savibhavA: sadayAH sadAnAH sadAtanAH sagurubhaktapaH sajina bhavatayaH sAyuSyAH savaiduSyAH maharSAzca puruSAH / dharmapatnyaH sadharmakRtyAH sapAtivratyAH satanayAH savina pAzca bhUmAsuH / bhavaH zrUyatAmetat / devavidhitsitavivA* hotsavabarAhIbhUtamAtavAsAdhikamadhikaM nagarIyamalakiyatAm / AhAyavizeSaH savizeSamaGgeSvA. mucyatAm / atibalAnurudhUpaMdhUMsAyamAnaM keza jAlamamlAnamAlAbhirazUnyamAtanyatAm / nakhapacapAyasAzanamanisamazyatAm / arudhyaM tu bhaiSajvamapi nopabhujyatAm / bhajyatAM paramezvarasya pAdapam / karaNena kRtI vihito bhagavannamaskAraH pUrva yasmin karmagi tad yathA syAttathA-'saMznAmo dhanazyati saddha janenko dharmaH saMbaddhatA pracaMtAm / sarvasyA bhUmeradhipaH sArvabhaumo nikhila jagadartA kSe mI kalyANayuko 10 jinendraH cirAya cirakAlaparyantam apAyAd duHkhAt kSitimaNDalaM bhUvalayam pAyAd rakSyAt / apeThA nirastA sakalA niSilA Isayo yasmAttathAbhUnA 'ativRSTiranAvRSTirmUSakAH zalamAH zubhAH / anyAsannAzca rAjAnaH paDetA ItayaH smRtaaH|' iti paDhItayaH upetAni prAptAni vizvasasyAni nikhiladhAnyAni yasyAM tathAbhUtA ca vizvambharA pRthivA bhavatu / puruSA lokAH bhanyAH sampadarzanAdiprAtiyogyAH, divyabhivAgamasya arhatparamezvaradezanAyA zraddhAlavaH zraddhAbhAjanAni savicArA hitAhitathimazaMsahitAH sAcArAH pApapari12 tyAgapaNDitAH sAnumAyAH saprabhAvAH savibhavAH saizvaryAH sadayAH sAnukammAH sadAnA AhArAdi caturvidharayAgasahitAH sadA tanAH zAzvatAH sagurubhakkayo nirmanya purubhaktiyuna: sajinamakkayo'haM dakivibhUSitaH sAyujyA dIrvAyuSkaH: sabaidurayAH sapANDisyAH sahazci sAmohAca mavantu / dharmAya pahanyo dharmapatnyaH sadharmakRtyA dharmakaraya sahitAH sapAtivratya : satItvavanavibhUSitAH satanAH saputrAH savinayAzca vinayopetAzca bhUyAsuH vartiSoran / bhUyaH punazca bhUyatAM nizamyatAi / etan-'devena jIvadharamahArAjena 20 vidhisitaH kamiSTo yo vivAhotsavastena varAhIbhUtAH sudivasIbhUnA ye saptavAparAste'vadhayo yasmin karmaNi yathA syAttathA iyam nagarI adhika bhUyiSTham bhalaM kriyatAm bhUpyatAm / aGgeSu zarIreSu savizeSa yathA syAttathA AhAryavizeSo'laMkAravizeSa AmucyatAM dhriyatAm / ani basalairatinibaDheragurudhUpai mAyamAnaM dhUmavadAcarat kezajAlaM kacakalApam ambAnamAlAbhiH praphullasaritaH azUnyaM sahitam bhAtanyatAm kriyatAm / nakhampacaM ca sapAyasAkSaM ceti nakhampacapAthasAnam uSNaparamAnayojanam 'pAyasaM paramAnaM 25 syAn' ityamaraH 'garamakhIra' iti hindI / bhanizaM nirantaram azzanA khAdyatAm / arucyaM tu acikara tu bhaiSajyamapi auSadhasapi nopabhujyatAM khAdyatAm / paramezvarasya jinendrasya pAdapadma caraNAravindaM manyatA karAkara yaha ghoSaNA karAyI ki 'samIcIna dharma vRddhiko prApta ho| samasta bhUmikA adhipani rAjA kalyANase yukta ho cirakAla vighna bAdhAoMse pRthivImaNDalakI rakSA kre| pRthivI samasta Inimose rahina aura samasta dhAnyoM se sahita ho| bhavya jIva divya jinAgamake 30 zraddhAlu, vicArasahita, AcArasahita, prabhAvasahita, aizvaryasahita, dayAsahita, dAnasahita, sadA vidyamAna, gurubhaktisahita, jinabhaktisahita, dIrghAyusahita, vidvattAsahita aura harSasahita hoN| dharmapasniyA~ dhArmika kAryoMse sahita, pAtivratyase sahita, putrIsahita aura vinayasahita ho| tadanantara yaha suniye-mahArAjake dvArA kiye jAne vAle vivAhotsabake uttama dinasvarUpa sAta dina taka yaha nagarI adhika sajAyI jaave| saba loga apane-apane aMgopara 35 vizeSa AbhUSaNa dhAraNa kareM, atyadhika agurucandanako dhUpase dhUmAyamAna kezoM ke samUhako tAjI mAlAoMse sahita kiyA jAya / sadA garama-nArama khIrakA bhojana kiyA jAya / aruci 1. ka kha ga zrUyatAmetadeva / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 . - vivAhavRttAntaH ] dazamo samma idAnIMtanAH santu sanAtanAH' iti / $ 260. tadevaM ghoSite, keSucidrAjacaritodghoSaNapareSu poravRddheSu 'kva pUjyaM rAjaputratvaM pretAbAse kva vA janiH / kva vA rAjye 'punaH prAptiraho karmavicitratA / ' iti sasaMvegaM pratidvAramudIrayatsu, pareSu tu paureSu 'satvaramalindabhUrAli, malayajarasenAli. 5 pyatAm / magalocane magamadamAhara / prasAdhike, sAdhu prasAdhaya / sajjIbhava bAle, tAmbUlavITI vidhii| kuraGgalocane, snapayitumaGgajaM kuGkumasthAsakakumbhAnAnaya / citrakara, prAtidezyacitrAdativicitraM citraya | kapUrike, karpUropala jAlAni zakalaya / mandI bhUtaM gandhapATavamidaM paTavAsIya bhujiSye, ki nu ghRdhyate / mAlike, labdhaparabhAgaM mAlA sRjyatAm / rajaka, rAjAjJA khalu tvayaisedhyatAm / idAnIntanA AdhunikA janAH sanAtanAH sadAtanA dIrghakAlasthAyinaH santu' iti / 20. nadevamiti tadA tasmin kAle evaM pUrvokaprakAreNa dhoSite sati rAjazvaritasyodghoSaNe nirUpaNe pasa launAsteSu kepucit pauravRddhaSu nAgarikavRddheSu / kva pUjya miti--'pUjyaM prazaMsanIyaM rAjaputratvaM nRpatitanayatvaM kva kutr| pretAvAse zmazAne janirjanma kya vA / kutra vaa| rAja pitRparamparAprAptarAjye punaH prAptiH kva vA / karmaNAM vicitratA vaividhyam aho Azcaryakaram' ittIyaM sapaMvegaM saMvegaH saMsArAdItistena sahitaM yathA syAttathA pratidvAra dvAra dvAre udIrayatsu kathayassu, pareSu tu bhanyepu tu poreSu nAgaripu 'Ali ! 15 sagni ! anindasya yahiriprakoSTakasya bhUH satvaraM zIghra malaya narasena pATIradroNa mAlipyatAm samantAliptA niyatAm 'pravANaghaNAlindA bAhiriprakoSTake' ityamaraH / mRgalocana : he mRgAkSi mRgamada kastUrIm Ahara samAnaya / prasAdhike ! sAdhu yathA syAttathA prasAdhaya alaMkuru / bAle ! sAmbulabITInAM nAgavallIdalabITInAM vidhau nirmANa sajIbhava tatparA bhava / kuraGgalocane ! hariNanetri! bhAja putraM snapayituM kukumasthAsakakumnAn kezaratilakakalitaghaTAn Anaya / citrakara : prAtizyacitrAta 20 prativAsinitrAs ativicinamasyAzraryakaraM citraya citranirmANaM kuru / kapUrika ! karopalasya dhanasArapiNDasya jALAni samUhAn zakalaya khaNDaya | bhujiye ! dAsi ! paTavAsacUrNAya idaM vartamAnaM gandhapATavaM gandhanirmANakauzalaM mandIbhUtamalpam chillambanakara bA, kiM nu vRpyate / adhikagharSaNena zIghra gandhapATavaM pradarzanIyamiti bhAvaH / mAlike ! he mAlAkAriNi ! labdhaH prAptaH parabhAgI varNAkarSoM yasmin karmaNi kara opadhi bhI nahIM khAyI jAya / paramezvara ke caraNa kamaloMkI bhakti kI jAya aura jo isa 25 samaya hai vaha sadA banA rhe| 6260. usa samaya isa prakAra kI ghoSaNA hone para rAjAke caritakA varNana karane meM tatpara nagarake vRddhajana saMvegapUrvaka dvAra-dvArapara kahane lage ki kahA~ to rAjaputrapanA ? kahAM zmazAnameM janma? aura kahAM phirase rAjyakI prApti ? aho ! karmokI yahI vicitratA hai| kitane hI nagaravAsI 'sakhi / daravAjeke bAhya koSTako zIna hI candanake rasase lIpa le| 30 he mRganetri! kastUrI laa| he sajAnevAlI ! ThIka sjaa| he bAle ! pAna ke bIr3A lagAne meM taiyAra ho jA 1 he mRgalocane ! kAmadevako nahalAneke lie kozarakaM tilakase yukta kalaza le aa| he citrakara! par3ausake citrase atyanta vicitra citra banA / he karike ! kapUrakI zilAoMke Tukar3e kara le | dAsi ! cUrNake lie yaha hIna gandhase yukta paTavAsa kyoM ghisA jA rahA hai ? arI mAlina ! varNotkarSako prApta karanevAlI mAlA banA / are dhAbI ! rAjAkI 35 1. ka. ga tathaivam / 2. ma0 kva vA rAjya / 3. ka. vITikAvidhI 1 4. ma. paTavAsaM cUrNAya / 5. ka0 labdhaparAgam / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 gacintAmaNiH [ 260 jIvaMdharasya - vAjJAyi; sadyo vAsAMsi dhavalIkuru / karNAbharaNAni tUrNa vidhehi svarNakAra, kiM nu kAlaM harasi / mAlAkAra, prAtarevAnaya prasUnamabhinavam; saugandhikasagiyamapetagandhA; bandhura saurabhAmaparAmarpaya / ' ityevaMprakAramalakArAya tvaramANeSu, rAjakule ca kulakramAgataiH prAgevAgamanaM pazcAdA hvAnayantraNAM pUrvameva sarvasamIhitakRtyodyogaM tadanu niyoga purastAdeva svahastavyApAramanantaramantaHkaraNavRtti ca 5 bhaktibharaparatantrayA bhajadbhistattatkarmAntikaH sudhAsAdiva sUtrasAdiva citrasAdiva vicitrapaTasAdiba paTavAsasAdiva kRte, kRtAdarAbhiraruNasaMgrAhiNIbhiracUrNa saMyojinIbhiH kusumbharAgakAriNIbhiH kusumagranthinobhimaMNDanavidhAyinobhiH piNDAla ksakasaMpAdinobhistAmbUladAyinIbhirjAmbUnadamukura. yathA syAttathA mAlA sam 'mAlyaM mAlA guNasrajo' iti dhanaMjayaH, sUjyatAm racyatAm / rajaka ! he vastra prakSAkaka ! rAjAjJA rAjAdezaH khalu nizcayena svayaiva ajJAyi jJAtaH sadyo jhagiti vAsi vastrANi 10 dhavalokuru zuklIkuru | svarNakAra ! kalAda ! karNAbharaNAni karNAlaMkaraNAni tUrNa zIghra vidhehi racaya, kAlaM samayaM kiM nu harasi / vilamba kiM karoSIti bhAvaH / mAlAkAra ! abhinavaM nUtanaM prasUna puSpaM prAtareva prAta:kAlameva bhAnaya, iyaM saugandhikasraka kahAramAlA apetagandhA nirgandhA, bandhuraM manojJa saurabhaM saugandhyaM yasyAstAm apasamanyA srajam apaya dehi'| ispevaM prakAram alaMkaraNamalaMkArastasmA alaMkAradhAraNAya svaranta iti svaramANAsteSu zIghratA kurvANeSu, rAjakule ceti--rAjakule ca rAjadvAre ca kulakrameNa vaMza15 paramparayAgatAstaiH prAgeva pUrvamevAgamanaM pazcAt AhvAnasyAkAraNasya yantraNAM yAtanA pUrvameva sarvANa nikhilAni yAni samIhitAni iSTAni kRtyAni kAryANi teSAmudyogamtaM tadanu tadanantaraM niyogamavasaravibhAjanam, pustAdeva pUvameva svahanyApAra svakaracyAvRtim anantaram antaHkaraNavRtti ca manonyApRti ca, bhaktimarasya tIvAnurAgasamUhasya paratantratayA vivazatayA bhajandhiH prApnuvadbhiH sattakAntikaH sattatkAryaniyuktakarma karaiH sudhAsAdiva cUrNakamayabhiva, sUtrasAdiva maGgalasUtramayamiva, divasAdiva Alekhyamayamitra, vicitrapaTasAdiva vividhavastramayamiva paTavAsasAdiva piSTAptakamayamiva, kRte vihite sati, sarvatra 'tribhASA sAti kArasnye' iti sAtipratyayaH / kRtAdarAbhiriti-kRtI vihita AdaraH sanmAnaM yAsAM tAbhi: aruNasaMgrAhiNIbhiH aruNam avyaktarAga saMgRhantItyevaMzolAstAbhi: 'avyaktarAgastvaruNaH' ityamaraH, cUrNAnAM vividhavarNacUrNAnAM saMyojinya: saMghaTinyastAmiH, kupumbhAnA raktavarNa puSpavizeSANAM rAgaM raGga kurvantItyevaMzIkAstAbhiH, kusumaprandhinIbhiH puSpapranthanazIlAbhiH, maNDanavidhAyinImirAbhUSaNaracayi 25 AjJA to tU jAnatA hI hai kapar3e zIghra hI sapheda kara / are sunAra ! kAnoMke AbhUSaNa zIghra taiyAra kara ! samaya kyoM bitA rahA hai ? mAlI ! prAtaH kAla hote hI nayA phUla laa| yaha kalhArakI mAlA gandharahita hai| atyadhika sugandhise yukta dUsarI mAlA de-isa prakAra alaMkAroMke lie zIghratA karane lge| bhaktikI paratantratAse jo pahale Agamanako, pIche bulAnekI yantraNAko, . pahale sarvajanavAJchita kAryake udyogako, pIche AjJAko, aura pahale apane hAthake vyApArako pIche 30 antaHkaraNako vRttiko prApta ho rahe the aise kulakramAgata tat tat kAryo meM niyukta bhRtyAne rAjakula ko aisA kara diyA mAno amRtamaya hI ho, sUtramaya hI ho, citramaya hI ho, vicitra vastramaya hI ho, athavA peTavAsamaya hI ho| jo Adara prakaTa kara rahI thIM, lAla vastuoMkA saMgraha kara rahI thI, cUoM ko Thoka kara rahI thIM, kusumbhakA raMga banA rahI thIM, phUla gUMtha rahI thIM, AbhUSaNa taiyAra kara rahI thIM, mahAbarakI guleliyA~ banA rahI thIM, pAna de rahI thI, suvarNamaya darpaNa dhAraNa kara 1. ma. bhaktiparatantratayA / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vidhAtRttAntaH ] dAmo lammA. dhAriNobhiraSTamaGgalasaMskArigobhiH piSTapaJcAGgulakalitazilAvikalpitobhizca sAdhuzIlAbhiH samantAdAgata sAmanta sImantinobhirnandite, narendraizca nAthamAnairnarapatikaTAkSasya sAkamupadhAbhirupasaradbhizcatAzokapallavazumbhita vedo virtAdikAstambhottambhibhizca sasaMbhramaM kalpyamAnAyAM kalyANAsaMvidhAyAm, vijayAmahAdevyAM ca bhartari smaraNena kartavye caraNena tanaye snehena snuSAyAM harSeNa anjane priyavacasA niyojye niyogena na tadAnImekasyAmapi naikasyAmitra satyAM sutodvAhasukhAna- 5 bhijJamAtmAnaM sukhayantyAm, tadIyakautukenAhUta iva vararAga rajjugranthibandhanAkRSTa iva vadhUsakhIprapa paJcazAkhAGgulogaNanAkSoNa iva svakutUhalana svayameva vA sarabhasamAyAsIdddvAhavAsaraH / grIbhiH piNDAla taka saMpAdinobhiH piNDyA va kavitrIbhiH sambUla dAyinI bhinagivallIdakadAyinIbhiH jAmbUnadamukuradhAriNIbhiH svarNAdarzadhAriNabhiH aSTamaGgalasaMskAriNIbhiH aSTamaGgaladravyaparimArjinIbhiH, 'piSTAnAM haridrAcUrNAnAM paJcAGgule hastamudrAbhiH kalitAH sahitA ye zilAdayasteSAM kalpisyo racayitrayastA 10 mizca sAdhuzIlAbhiH sahasvanAvAbhiH samantAt sarvataH AgatA yAH sAmantasImantinyo maNDalezvarastriya* stAbhiH nandite prazaMsite / narendrazceti- narapatikadAkSasya nAthamAnaiH yAcamAnaiH 'narapatimAM prati pazyatu' iti vAJchadbhirityarthaH upadhAbhirupAyanaiH sAkaM sArdham upasaradbhirupagacchadbhiH bUtAzokapalavairAmraGkalikisalayaiH zusmitA: zobhitA vedIvitardikAyA yajJakudbhavitardikAyAstambhAstAn uramnantItyevaMzIlaiH narendraizva rAjabhizca sasaMbhramaM satvaraM kalyANAsaM vidhAyAM vivAhayogya sAmagrIyojanAyAM kalpyamAnAyAM 15 kriyamANAyAm / vijayAmahAdevyA ceti - vijayAmahArAjyAM ca bhartari divaMgatasatyaM dharamahArAje smaraNena dhyAnena, kartavye karaNIye caraNena pAdena, tanaye putre jIvadhare snehena prItyA stuSAyAM putravadhvAM harSeNa, bamdhujane iSTajane viyavacasA madhurabhAratyA niyojye karmakare niyogena ca kAryapradAnena ca tadAnIm ekasyAmapi kasyAmivAnekarUpAyAM satyAM bhavatyAm sutodvAhasya putrapANigrahaNasya sukhena sAsenAnamijJamaparicitam AtmanaM sukhayanbhyAM surakhIkurvantyAm, tadIyakautukena vijayAkautukrena bhADUta ivAkArita iva varasarAgo vara- 20 prItireva rajjU razmistasya granthibandhanenAkRSTa iva, badhvAH sakhInAM prapaJcasya samUhasya paJcazAkhAnAM hastAnAmaGgulyastAsAM gaNanayA saMkhyAnena kSINa hava isisa iva svakutUhalena svasya kautukena vA svayameva vA svata eva vA sarabhasaM savegam udvAhavAsa vivAhadivasaH AyAsIt AjagAma / '-- rahI thIM, aSTa maMgala dravyoMko susaMskRta kara rahI thiiN| aura haldI Adike cUrNa se nirmita hAthoM ( hAtha ke cihnoM) se yukta zilA Adiko ThIka kara rahI thIM aisI uttama svabhAvakI dhAraka 25 saba ora se AyI huI sAmantoM kI striyoMse jaba rAjakula samRddhiko prApta ho rahA thaa| jaba rAjAke kaTAkSakI yAcanA karanevAle, upahAroM ke sAtha samIpa AnevAle aura Ama tathA azoka lahalahAte navIna pattoMse suzobhita bedI ke nIce ke cabUtarepara khambhe khar3e karanevAle rAjA loga bar3e Adara ke sAtha vivAha ke yogya taiyAriyA~ kara rahe the aura jaba vijayA mahAdevI smaraNa se bhartA meM, caraNa se kArya meM, sneha se putra meM, harSase vadhU meM priyavacanase bandhujana- 30 meM, aura AjJA se sevakoM meM isa taraha eka hokara bhI anekakI taraha hotI huI putrake vivAha ke sukhase anabhijJa apane Apako sukhI kara rahI thI taba usake kautukase bulAye hue ke samAna, athavA varake rAga rUpI rassIko gA~Tha ke bandhana se khIMce hueke samAna athavA badhUkI sakhiyoM ke samUhako hastAMguliyoM kI gaNanAse ANi hueke samAna athavA apane kutUhala se svayaM hI vegase vivAhakA dina A gayA / * saMghATakabhRGgAracchyAndravyajana zukticAmarakalazaH / maGgalamaSTavidhaM syAdekaikasyASTazatasaMkhyAH // 51 // - samavasaraNastotre viSNusenasya / 35 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 gadyacintAmaNiH [261 jIvaMdharasya 261. atha kalpitakaragrahaNAhapurazcaraNakarmANaM kanakadharaNodharakaTakaparibhAvini parisaraghaTitavimala muktAphalapaTalapANDuramahaHprasarapunarabhihitottaracchadazobhini parAkramavidyAziSyariva paJcAnanaH pAdacchalena vidhArite nipraptASTApadanimite mahati siMhAsane samupaviSTam, pRSThabhAgopasthApita kSIrodataraGgakomaladukulanicolacAruNi cAmokarapatracitritastavarakadarzanIyaparyante dviguNa5 nivezite sArzasukhapratipAdanapaTIyasi haMsatUlopadhAne nidhAya pazcimadehamAsInam, AsanasthitAbhi ranuvalganaraNitamaNipArihAryamukharabAhulatAbhiranilacalitakuvalayadaladAmapezalavilocananikSepAbhi - vibhramakRtanibhRtahasitaniyaMdamaladazanamarIcikusumitAdharakisalayAbhiH kusumazarakItipayorAzi 6261. atheti-athAnantaraM kalpijAni vihitAni karagrahaNAhAni vivAhayogyAni purazcaraNa. karmANi prArambhikakAryANi yasya tam, kanakadharaNIdharasya sumeroH kaTaka prasthaM parimavati tiraskarototyavaMzIle, 10 parisare pAveM vaTitAni khacitAni yAni vimalamutAphalAni nirmaLamaukikAni telo paTakasya samUhasya yaspANDuraM zuklaM mahastejastasya prasareNa vistAreNa punarabhihitaH punaruto ya uttaracchadastena zomata ityevaMzIle, parAkramaviyAyAH ziSyairante vAsibhiriva paJcAnanaiH siMha: pAdacchalena caraNabyAjena vidhArita, niSTataM saMtaptaM yadRSTApadaM hema tena nirmite racite mahati vizAle siMhAsane samupaviSTaM virAjamAnam, pRSTabhAge pazAdAya upasthApitaM saMdhAritaM tasmin , kSIrodasya payaHpayodheH tAnA itra kallolA iva komala mRdulaM yad 15 dukUlaM kSaumaM tasya nicolenAbaraNena pracchadapaTena cAru sundaraM tasmin 'nicoLaH pracchadapa::' ityamaraH' cAmIkarapatraiH svarNAnnaizcitritena stavaraNopadhAna vizeSeNa darzanIyaH paryanta: pAzrvapradezo yasya tasmin, dviguNaM yaza syAttathA nivezitaM sthApitaM tasmin , sparzasukhasya sparzajanita sAtasya pratipAdane paTIyo dakSaM tasmin, iMsatUlasyopadhAnaM tasmin pazcimadehaM puSTa bhAgaM nidhAya syApayitvA AsInamupaviSTam / Asanneti-Asanne'bhyaNa sthitA vidyamAnAstAbhiH anuvalganenAnucalanena raNitAni zabdAyamAnAni 20. yAni maNipArihAryANi rasnAlaMkaraNAni sermukharA vAcAlA bAhulatA bhujavallyo yAsa tAbhiH, anilena vAyunA calitAni kampiAni yAni kubalayadaladAmAni nIlotpalamAkSyAni tadapezalA manoharA vilocanavikSepA nayanasaMcArA yAsa tAmiH, vibhrameNa vilAsena kRtaM vihitaM yad nibhRtahasisaM nicalahAsyaM tena niyaMto nirgacchanto ye'maladazanamarozyo nirmakaradanarazmayastaiH kusumitaH puSpito'dharakisalaya ASTapallavo yAsa tAmiH, kusumazarasya bhanmathasya kItireca yaza eva payorAziH kSIrasAgarastasya vIcizvi 256261. athAnantara jinake vivAha ke yogya pUrvavartI kArya pUrNa kiye jA cuke the, jo sumeru parvatake kaTakako tiraskRta karanevAle, samIpameM lage nirmala muktA samUhakI sapheda kAnti pujase punarukta caddarase suzobhita aura parAkrama vidyAke ziSyoM ke samAna siMhoM ke dvArA pAyoMke bahAne dhAraNa kiye hue svajanirmita vizAla siMhAsanapara baiThe hue the| jo pIchekI ora rakhe, kSIra sAgarakI taraMgoM ke samAna komala rezamI vastrake AvarAse sundara, svarNaratroMse 30 citrita AvarAse darzanIya paryanta bhAgase yukta, duhare rakhe hue, sparza sukhake dinameM atyanta catura, haMsatUlake upadhAnapara zarIrakA pichalA bhAga rakhakara virAjamAna the, jo svarNalatAoMse kalpavRkSaka samAna una striyoMse ghire hue the ki jo pAsa meM khar3I thIM, bAra-bAra hilAnese khanakate hue maNimaya AbhUSaNoMse jinakI bhujalatAe~ zabdAyamAna thIM, jinake netroMkA vikSepa vAyuse hilate hue nIla kamala dalakI mAlAke samAna sundara thaa| vilAsapUrvaka kiye hue 3. nizcala hAsyake kAraNa nikalatI huI nirmala dA~toMkI kiraNoMse jinake adhara kisalaya phUloMse yukta ho rahe the| kAmadevakI kIrti rUpI kSIrasAgarakI taraMgoMke samAna nirmala adhovastrakI Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * - vivAhavRtAntaH ] dazamI mbhaH vIcI vimalanovo vinihitaikakarapallavAbhiH pareNakarapaGkajena kalahaMsamiva parimalalobhapatitamuccAlayantIbhizcAmaraM vAmanayanAbhiH kalpazAkhinamiva kanakalatAbhiH parivRttam, uttaptatapanIyadaNDavidhAritena sumeruzikhara vilasaduDupatimaNDala viDambakena bimalAtapatreNa tilakitoparibhAgam, anuparipATi sthirtarAhita karakamalakalitakanaka kirITerasakRdabhidhIyamAnajaya jIvazabdaraM sataTaluTita maNikuNDalama - ciparyAkulalocane rabhinava gagana samuditatArakA nikarAnukAriNA hAreNa pulakita pRthulavakSa:- 5 sthalaravanipatibhirArAdAsevyamAnam Ahitaratna keyUrakiraNapATalitenAdhyakSo bhavadabhaGgarapratApena bhujayugalena camatkurvANam, zAradajalavaraghavalAmbaraparibeSadarzanIyaM dugdhajaladhijalapUramadhizayAna mitra yAGginam, nabho'GgaNe tArAgaNairiva tArApati varApatibhiH saMsadi virAjamAnaM rAjAnamupasRtya taraGga iva vimalA dhavalA yA nIvI adhovastragranthistasyAM vinihitaH sthApita ekakarapallava ekapaNikimalyo yAmistAmiH pareNa dvitIyena karapaGkajena pANipadmena paribhalalobhapatitaM saugandhyalImapalitaM 10 kalahaMsabhitra kAdambamiva cAmaraM vAlavyajanam uccAkayantIbhirutkSipantIbhiH vAmanayanAbhiH kanakalatAbhiH bharmatralarIbhiH parivRtaM kalpazAsinamiva devadrumabhiva paritaM pariveSTitam uttapteti --- uttaptapanIyasya saMtaptasvarNasya daNDena vidhAritaM tena, sumeruzikhare devAvizRGge vilasat zobhamAnaM yad uDupatimaNDalaM agri tasya vikamanukArakaM tena vimaLAtapatreNa zuklacchatreNa sila kiMdaH zobhita uparibhAgI yasya tam, anuparipArTIti - anuparipATi anuparamparaM sthitaividyamAnaiH zrAhitena ghRtena karakamalena pANipadmena kalitaM sahitaM kanakakiTasvarNamakuTaM yeSAM taiH alaGkRt punaH punarabhidhIyamAnAH kathyamAnA 'jaya' 'jIva' zabda yestaiH sadayoH kama tIrayorlutiyo maNikuNDalayo ratnakarNAbharaNayormarIcibhiH kiraNaiH parakule vyagne locane nayane zreyAM taiH abhinavagaganasya nUtananabhasaH zaGkayA sandehena samudito yastArakAnikaro nakSatranicayastasyAnukAriNA hAreNa mukAdAmnA pulakitaM romAcitaM pRthulaM vistIrNa vakSasthalaM bhuja:ntaraM yeSAM taiH bhavanipatibhI rAjabhiH ArAddUreNa AsevyamAnam Ahiteti-mahitaM ghRtaM yad ratnakeyUraM 20 maNimayAGgadaM tasya kiraNaiH pATalitena zvetaraktena adhyakSobhavan pratyakSIbhavana amarapratApa syana bhujayugalena bAhuyugena camarakurvANam zAradajaladhara iva dhavalaM zuklaM yadambaraM vastraM tasya pariveSeNa darzanIya sundaram dugdhajalaveH kSIrasAgarasya jalapUraM payaHpUram aziyAnaM tatra zayanaM kurvANaM zArGgiNamitra viSNubhiva nabho'GgaNe gaganAGgaNe tArAgaNairnakSatra samUhastArApatimiva candrabhitra saMsadi samAyAM dharApatimI rAjabhiH 15 25 30 gA~Thapara jinakA eka karapallava rakhA huA thA aura dUsare karakamalase jo sugandhi ke lobha se par3e hue kalahaMsa ke samAna cAmarako Upara kI ora calA rahI thiiN| tapAye hue svarNadaNDapara dhArita evaM sumeru parvata ke zikharapara suzobhita candramaNDalako tiraskRta karanevAle nirmala chabase jinakA uparitana pradeza suzobhita ho rahA thaa| jo paripATIke anusAra sthita the, jinake svarNanirmita mukuTa jor3akara lagAye hue karakamaloMse sahita the, jo bAravAra jaya jIva Adi zabda kaha rahe the, kandhoMke taTapara laTakate maNimaya kuNDaloMkI kiraNoMse jinake netra vyAkula ho rahe the, nUtana AkAzakI zaMkAse udita tArAoMke samUhakA anukaraNa karanevAle hAra se jinakA vizAla vakSaHsthala vyApta ho rahA thA aise rAjA loga samIpameM jinakI sevA kara rahe the / dhAraNa kiye hue ratnoMke bAjUbandoMkI kiraNoMse kucha-kucha lAla tathA prakaTa hote hue avinAzI pratApase yukta bhujAoMke yugalase jo camatkAra utpanna kara rahe the| jo zarada Rtu ke meghoM ke samAna sapheda vastra ke paridhAnase sundara the aura zrIrasAgara ke jalake 35 pUra meM zayana karanevAle kRSNa ke samAna jAna par3ate the aura jisa prakAra AkAza rUpI aMgaNa meM tArAoM se suzobhita candramA hotA hai usI prakAra jo rAjAoMse sabhAmeM suzobhita the| aise Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gadyacintAmaNiH [263 jIbaMdharasya - prazritaH prAJjali: 'pratyAsanno muhUrtaH' iti mauhUtikAdhikRtaH sasaMbhramamabravIt / 3 262. tadvacanamupazrutya drutataramuccalatAmilApatInAM rahasA calitavakSogatakakSyamAlAbhrAntabhRGgAvalIjhaMkArarave maGgalazaGkhadhvanAvivoccalati, tarasA zruTyatsUtrahAramuktAnikare rohadatisphArakarapArAgakuTTimapAtena vadhUvara vidheyahutabahajyAlocitalAjavisarga iva vibhAvyamAne, 5 janavimardakRtayAdacchikaNistambhadakSiNabhramaNArambhe dampatividhAsyamAnahutAzanaprAdakSiNyakriyAM pizunayati, havikIryamANarAjAbhimukhaprasUnAJjalI sAnandagovindamahArAjAdividhAtavyavadhUvarazarIracakAsadIkSitAropaNamanukurvati, pariSkaraNamaya iva parivahamaya iva nRttamaya iva vAditramaya / virAjamAna zobhamAna rAjAnaM bhUpAla ra upamRtya tasya samIpaM gatvA praSeNa zrita: sevita: saskRta ityarthaH mauhartikAdhika taH pradhAnadaivajJaH prAJjalidahastasaMpuTaH san 'muhUrtaH pratyAyano nikaTastha' iti saMbhrama 10 satvaraM yathA syAttathA aarvAt / 6292. tadvacana mitiH-tasya mohatikAdhikRtasya vacanaM tadvacanam upazrutya samAkaNyaM drutatara. matizIghram uccalatAm ilApatInAM rAjJA raMhasA vegena cakitAH kampitA yA vakSogatavaizyamAlA vakSaHsthitatiryamajastAstrI bhrAntAnAmutpatitAnAM bhRGgANAM bhramarANA prAvalI tasya jhaGkAraravastasmin , maGgalazaGkhadhvanAviva maGgaloddezyakAmbuzabda iba uccalati, tarasA balena grudhya sUtrANAM bhigramAnadorakAnAM 15 hArANAM motiyaSTInAM muktAnikaro maukikAsamUhastasmin , rohantaH samupadyamAnA atisphArakarA vizAla kiraNA yasmAtAbhanI parAgakatimA lohitAmayikhAcatavasadhAbhogatasmina pAtena vadhavarAmyAM karagIyo yo hutavahanyAlAsu analAci pu ucito yogyo lAjavisa! manidhAnyapuSpAbamocanaM tathAbhUta iva vibhAvyamAne prata.yamAne, janavimardana narani kuravaNa kRtA ghihilo pAkisaH svecchAvihitI yo maNistambhasya ratnastambhasya dakSiNa-taNArambhastasmin dakSigaparikramaNArambhastasmin dampatibhyAM jAyApatibhyAM vidhAsyamAnA kariSyamANA yA hutAzanasyAgneH prAdakSiNyakriyA tAM pizunayati sUcayati sati, harSeNa vikIryamANa: prakSipyamANo rAjAbhimukhaM rAjJaH purastAt yaH prasUnAJjalistasmin sAnandaH sahagAbindamahArAjAdibhividhAtavyaM karaNIyaM vadhUvarayoH zarIsyozcakAsat zomamAnaM yadAkSitAropaNaM saMskAravizeSastamanukurvatti pariSkaraNamaya iva, zomAmaya iva, parivahamaya itra, upakaraNamaya itra, nRttamaya iva, vAdinamaya iva, mahiSImaya jIvandhara mahArAja ke samIpa pahu~cakara vinayI tathA hAtha jor3akara khar3e hue pradhAna jyotipIne 25 saMbhramapUrvaka kahA ki 'muhUrta nikaTa hai| 6262. usake vacana sunakara atyanta zItra uThanevAle rAjAoMke vana sthaloMpara sthina tirachI mAlAoMse ur3e bhramarasamUhakI jhaMkArakA zabda jaya maMgalamaya zaMkhoMkI dhvanike samAna uTha rahA thaa| degase jinakA sUtra TUTa gayA thA aise hArake motiyoM kA samUha jaba nikalatI huI atyadhika kiraNAMsa yukta padmarAga maNike phasapara paDa rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno vadhU vara ke dvArA agnikI cAlAoM meM yogya lAI hI chor3I jA rahI ho| manuSyoMkI bhIr3ake dvArA svecchAcaza kiyA huA maNimaya stambhoMkI pradakSiNA rUpa bhramaNakA prArambha jaba dampati ke dvArA kI jAnevAlI agnikI pradakSiNA kriyAko sUcita kara rahA thA aura jaba rAjA jIvandhara ke sammukha bikherI jAnevAlI phUloM kI aMjali Anandasahita govinda mahArAja Adike dvArA kiye jAne yogya vadhU-varake suzobhita evaM AI akSattoMke AropaNakA 1.ma. janasamarda-1 2. ma. vadhUvaracakrAsata-1 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vivAhavRttAntaH] dazamo lambhaH ica mahiSImaya iva mahIpatimaya ivAnandamaya ivAzImaya iva vilasati vivAhamaNDape, maNDalAdhIzvaradattahastaH giloccayazikharAnnakharAyudha iva hariviSTarAdavaruhya viracitaparamezvarasaparyAJcitaH svahastavitIrNakAJcanaH saMcitasakalahomadravyasamiddhapurobhAgeNa purodhasA huyamAnasamitkuzatilayojalAjajAla caTacaTAyamAnena hutAzanenAhata ivAsAdya vedI muditapurohitAbhihitajayajIvetyAziSA samaM jIvaMdharamahArAjaH,svamAtulamahArAjena mahanIyalagne sasaMtApaM samApatAm, AtmIyakotimivAkalpa- 5 bhAsugam, prabalatapasyAmivAbalA prArthanIyaveSAm, vAkSarazrimiva doSopasaMhArasulabhAm, surasunda iva rAjJomaya iva, mahIpatimaya iba narendra maya iva, Anandamaya iva harSamaya itra, AzImaya iva vivAhamagaDape vilasati zobhamAne sati, maNDalAdhIzvaraMNa desI hasto yasya tathAbhUtaH ziloccayazikharAta parvatazalAt nakharAyudha iva siMha iva, hariviSTarAta siMhAsanAt avaruhya viracitA kRtA yA paramezvarasaparyA jinendrArcA tayAzitaH zobhitaH svahastAbhyAM svakarAbhyAM nitIna pradarsa kAjanaM svarNa yena tathAbhUtaH, 10 saMcitena rAzIkRtena sakakahoma dravyeNa nikhilahavanaganyeNa samiddho dedIpyamAnaH puromAgo yasya tena, purodhasA purohitena hUyamAnena samayamANena samitkuzatilabIjakAjajAlena indhanadarbhatija bIrabharjitadhAnya puSpasamUhena caTacaTAyamAno'vyaktazabdavizeSa kurvAgastena hatAzanena pAvakena mAhUta iva |kaarit iva jIvadharamahArAjo vedIm bhAsAdya prApya muditana prasannena purohitena purodhasA abhihinA sUccaritA yA jaya jIvetyAzIstayA samaM sArdha svamALamahArAjena govindamahIpAle na madanIyalagne prazasta muhUta sasaMtoSaM 15 yathA syAttathA samarpitA dattA lakSmaNAM mAtulla sutAm payagAyata udaboDha iti kartRkriyAkarmasambandhaH / atha lakSmaNAyA vizeSaNAnyAha-sAmayikIrtimiva strasamajJAmina 'yazaH kIrtiH samajJA ca' ityamaraH AkalpamAsurza kalapakAlaparyantaM zobhinI pakSe AkaloralaMkArarmAsurAM dedIpyamAnAm, prabalatapazAmida prakRSTatapazcaryAmiva bhabalenilairamArthanIyo'namilaSaNIyo vaiSo mudrA yasyAstAM pakSe'lAbhiH svImi: prArthanIyo veSo nepathyaM yasyAstAm, bAsaraniyamiva divasalakSmImiba doSAyA rAverupasaMhAraMga saMkocena 20 anukaraNa kara rahI thii| jaba vivAha maNDapa aisA suzobhita ho rahA thA mAno sajAvaTamaya hI ho, upakaraNamaya ho ho, nRtamaya ho, vAdinnamaya hI ho, rAjJomaya hI ho, rAjamaya hI ho, Anandamaya ho ho, aura AzIrvAdamaya hI ho taba maNDalAdhIzvarake dvArA jinheM hAthakA sahArA diyA gayA thA aise jIvandharasvAmI parvatake zikhara se siMha ke samAna siMhAsanase nIce utre| unhoMne paramezvara kI pUjA kI, apane hAthase suvarNa kA dAna diyA 25 aura ekatrita kI huI samasta homakI sAmagrIse dedIpyamAna agrabhAgase yukta purohitake dvArA honevAle samidhA, kuzA, tilabIja tathA lAIke samUhase caTa-caTa zabda karanevAlI agnike dvArA bulAye hue ke samAna ve vedIpara pahu~ce / vahA~ harSase yukta purohitake dvArA uccarita jaya jIva Adi AzIrvAda ke sAtha jIvandhara mahArAjane apane mAmA govinda mahArAja ke dvArA uttama lagnameM santoSapUrvaka dI huI lakSmaNA nAmaka kanyAko vivAhA / 30 vaha lakSmaNA usa samaya jIvandhara mahArAjako kIti ke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra unakI kIrti AkalpabhAsurA-kalpakAla nuka dedIpyamAna rahanevAlI thI usI prakAra lakSmaNA bhI AkalpabhAsurA- AbhUSaNoMse dedIpyamAna thaa| athavA pravala tapasyAke samAsa jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra pravalatapasyA abalAprArthanIyavepA-nirvala manuSyoM ke dvArA aprArthanIya vepase yukta hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI abalAprArtha- 35 nIyavepA-striyoM ke dvArA prArthanIya vepakI dhAraka thii| athavA dinakI lakSmIke samAna thI kyoMki jisa prakAra dinakI lakSmI dopopasaMhArasulabhA--dopA-rAtrike upasaMhArase sulabha Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 192 padyacintAmaNiH [ 262 jIbaMdharasyarImiba sAbharaNajAtAm, mRgayAmiya varAvadhasaMpannAm, munijana manovRttimiva caraNaraktAm, brahmastambhAkRtimiva kRzataravilagnAm, zaradamiva vimalAmbaravirAjinIm, adhvarasaMpadamiva sudakSiNAma, surAjyaniyamiva cAruvarNasaMsthAnAm, vanarAjimiva tilaka bhUSitAM bahupatralatAM ca, nakSatra rAjimiva rucirahastAmujjvalazravaNamUlAM ca, havyavAhajvAlAmiva kASThA GgAravadhinI bhUtimAdinI ca, 'yadi 5 sulabhA sumAyA tAm pakSe doSANAM duguNAnAmupasaMhAraMga' nAzena sulamA suprApyA tAm, surasundarImiva devAnnAmiva sAmaraNA sAlaMkArA jAtA samutpaneti sAmarajAnA tAm pakSe AmaraNa jAtenAlaMkArasamahena sahitA sAbharaNajAtA tAm, mRgayAmiva AkheTakIhAmiva varAivadhena zuraghAtena saMpakSA tAm pakSa candrakAntraniyantritavarAhAkAraputtalikAnAM vadhena saMpannA prAptA tAm. munijanasya tapodhanasya manovRtti. miva caraNarakA caraNe cArine ramA lInA tAM pakSe caraNayoH pAdayo rakA rakavargAlAma, brahmastambhakRtimitra 1. lokAkRsimiva kRzatarI rajjupramito visagnI madhyabhAgo yasyAstAM pakSe kRzataro'tisUkSmo bilagnaH kaTi pradezo yasyAstAm. zaradamiva zarahatumiva vimalAmbaravirAjinIn vimalena rajorahitena ambareNa namasA virAjinI zobhinIm pakSe vimakAmcarairUjAcakavastravirAjinI zobhinIm, adhvarasampadamiva yajJasampattimiva sudakSigAM supDa dakSiNA dAnaM yasyAM tAM pakSe'tizayena dakSiNA saralA tAm, surAjyazriyamira isamarAjya lakSmIniva cAruvarNasaMsthAnAm dhAru sundaraM varNAnAM brAhmaNAdInAM saMsthAnaM samyak svitiryasyAM tAm pakSa 15 vAruNI manohare varNa saMsthAne rUpAkRtI yasyAstAm, vanarAjimiva vanapachitAmiva tilakabhUpitAM bahupatralatAM ca tilakai; kSurakavRbhUpitAmalaMkRtAm bahvayaH patralatAH parNavalayo yasyAM tAM ca, pakSe tila kena vizeSapatreNa . bhUSitAmalakRtAM mama janadatAH sumana varacitamora kesaH yasyAstathAbhUtAM ca, nakSatrarAjimiva tArAnatimiva ruciro manoharo hasto hastanAmanakSatraM yasyAM tAm ubale dedIpyamA zravaNasare talAma nakSatre yasyAM sAm pakSe ruciraH sundarI hastaH pANiyasyAstAm ucalamatimAra zravaNalaM karNamUla 2. yasyAsta havyavAhajvAlAmiva pAyakajvAlAmiva kASThAnAM dAruNAmakAreNa vardhata ityevaMzIlA tAm, hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI doSopasaMhArasulabhA-doSoMke upasaMhAra-saMkocase sulabha thii| athavA sura-sundarIke samAna thI kyoMki jisa prakAra surasundarI sAbharaNajAtA--AbharaNa sahita utpanna hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI sAbharaNajAtA-AbhUSaNoM ke samUha sahina thii| athavA mRgayA-zikArake samAna thI kyoMki jisa prakAra mRgayA barAivadhAsampannA21 zakarake vadhase sampanna hotI hai, usI prakAra lakSmaNA bhI barAhadhasampannA-varAha yantrake vadhase sampanna huI thii| athavA muni janoMkI manovRttike samAna thI kyoMki jisa prakAra muniyoMkI manovRtti caraNaraktA-cAritrameM anurAga rakhanevAlI hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI caraNaraktA-pairoMse lAlavarNa vAlI thii| athavA lokakI AkRtike samAna thI kyoMki jisa prakAra lokakI AkRti kRzataravilagnA atyanta kRzamadhyabhAgase sahita hai usI prakAra 3. lakSmaNA bhI kRzataravilagnA-atyanta patalI kamarase sahita thI / sAyacA zarad Rtuke samAna thI kyoMki jisa prakAra zarad Rtu vimalAmbaravirAjinI-nirmala akAjhase suzobhita hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI vimalAmbaravirAjinI-nimela vastrAMse suzobhita thii| athavA yajJa saMpadAke samAna thI kyoMki jisa prakAra yaja saMpadA sudakSiNA-uttama dakSiNA sahina hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI sudakSiNA---atyanta sarala prakRti kI thii| athavA surAjyalakSmI---uttama-rAjyalakSmIke samAna thI kyoMki jisa prakAra surAjyalakSmI cAruvarNasaMsthAnA-brAhmaNAdi vargoM kI uttama sthitise sahita hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI cAravarNasaMsthAnA-sundara rUpa tathA AkRtise sahita thI / athavA vanapaMktike samAna thI kyoMki jisa prakAra vanapaMkti tilakabhUSitA-tilaka vRkSoMse vibhUSita aura bahupatralatA-aneka pattI Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --vivAhavRttAntaH ] dazamI kammaH 393 kuntalAnAmIdRzI kAntirala malaM saMtamasakAnticintAmaNibhiH / IdRzaM cedAnanamasya pratirUpakameva kumudinopatiH / yadi bhujayorodRzaM saMsthAnamanayoranukarotyeva kalpazAkhizAkhA / yadyayamAbhogaH stanayoH ponayoH krIDAgiriraparaH kIdRzo bhatuMH' iti nibhRtaM vallabhaparicArikAbhiranurAgiNIbhirabhiSTUyamAnAm amandamRgamadAmapyakirAtagotim, alakodbhAsinImapi navutisaMbhavAm, madhu bhUti mama mAdayati utpAdayatItyevaMzIkA tAM ca, pakSe kASTAGgAracchedinI bhasmotyAdikAM ca, 'vRdhu vRddhI' 'vRdhu chedane' iyubhayoH ileSaH 'bhUtimasmani saMpadi' ityamaraH, ileSopamA / yadi ceta kuntalAnAmalakAnAm IdRzIyaMbhUta kAninAhistahi saMtamasakAnticintAmaNibhiH pragADhakRSNavarNacintAmaNibhiH alamalaM vyartha vyartham / ceyAde aAnanaM mustramozam ityabhUme ta kudipatizcandraH asya mAnanasya pratirUpakameva / / pratinidhireva ! yadi bhujayo hoH IrazaM saMsthAnamAkArastahi kalpayAvizAkhA kalpataruviTapaH anamomuMjayoranukarotyeva / yadi pInayoH pIvarayoH stanayoH ku vayoH ayam Abhogo vistArastAhi martuvalla masya aparo'nyaH krIDAgiriH kIdRzaH' iti nibhRtaM nizcalam anurAgiNImiH prItiyumAmiH vallabhaparicArikAbhiH priya sevikAbhiH abhiSTayamAnAm, stutigocarI kriyamANAm, amando'tyadhiko mRgANAM hariNAnAM mado garyo yasyAM tathAbhUnAmapi na kirAtAnAM gItirityakirAtagItistAm, kirAtagItistu mRgANAmamandaM mahamutpAdayati sA tu na tayeti virodhaH pakSe amandaH pracuro mRgamadaH strI yasyAM tathAbhUtAmapi na vidhana " kirAtasyeva mlecchasyeva gItiryasyAstAM sabhyajanIsiyumAmiti yAvat athavA kirAto bhUnimbaH 'cirAyatA' ityarthaH, tadbhinA akaTukA madhurA gItiyasyAH sA 'kirAta; puMli bhUnimbe mlecchasvalpazarIrayoH' iti vizvalocanaH / malakomAlinImapi akSakA tanAmanagarImudrAsatItyevaMzakA tayAbhUtAmapi nabutisaMbhavA nabuto tannAma nagaryA saMbhava utpasiyaMspAstAm. yA'lakAyAnutpannA sA kathaM nabuto saMbhavediti virodha: vAlI latAoMse sahita hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI tilakabhUSitA-candanake tilakase bhUSita aura kastUrI Adise banI huI aneka patra aura latAoMse yukta thii| atha kA nakSatra paMktike samAna thI kyoMki jisa prakAra nakSatrapaMkti rucirahatA-dedIpyamAna hasta nakSatrase yukta tathA ujjvala zravaNamUlA-dedIpyamAna zravaNa aura mUla nakSatroMse sahita hotI hai umI prakAra lakSmaNA bhI rucirahastA--sundara hAthoMse sahita tathA ujjvala zravaNamUlA--sundara karNamUlase yukta shrii| athavA agni jvAlAke samAna thI kyoMki jisa prakAra agnijvAlA kASTAMgAravardhinI-lakar3Ake aMgAra ko bar3hAnevAlo aura bhUnibhAvinI-bhasma utpanna karanevAlI hotI hai usI prakAra lakSmaNA bhI kASTAMgAravardhinI-kASTAMgArako chedanevAlI aura bhUtibhAginI-sampattiko utpanna karanevAlI thI / 'yadi isake kezoMkI aisI kAnti hai to nolamaNiyoM kI kyA AvazyakatA hai ? yadi isakA aisA mukha hai to candramA isakA pratirUpaka 20 hI hai / yadi bhujAoMkA aisA AkAra hai to kalpavRnna kI zAkhA inakA anukaraNa karatI hI hai / yadi sthUla stanoM kA yaha vistAra hai to phira bhartAke lie dUsarA krIDAgiri kaisA hai ?' isa prakAra anurAgase bharI bhartAkI paricArikAe~ usakI-stuti kara rahI thiiN| vaha amanda mRgamadA-bahuta bhArI bhRgake madase sahita hokara bhI akirAtagIti thI-bhIloMkI gItise rahita thii| pakSa meM bahuta bhArI kastUrIse sahita hokara bhI madhuragItise sahita thii| alako- 65 jhAsinI-alakA-kuberapurIko suzobhita karanevAlI hokara bhI navutisaMbhavA-nabutise utpanna thI / pakSa meM cUrNa kuntaloMse suzobhita hokara bhI navuti mAtAse utpanna thii| madhupAzliSTa 50 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 gacintAmaNiH pAzliSTagAtrAmapi pavitrAma, akramakSINAmiva kaumudIm, abhujaGgasaGgamAmiva candanalatAma, . ajaDAkaraprabhavAmiva pAlakSmI lakSmaNAM paryaNayata / 6263. iti zrImadvAdIbhasiMhasUriviracitaM gadhacintAmaNI lakSmaNAkammo nAma dazamo tammaH / 5 parihArapakSe'lakaizcUrNakuntalairudAsate zobhate ityevaMzIlA tathAbhUtAmapi nayutistannAmamAtA saMbhavo nidAna yasyAstAm, madhupaimadyapAthibhirAzliSTamAliGgitaM gAnaM zarIraM yasyAstathAbhUtAmapi pavitrAM pratAmiti virodha spaSTaH / parihArapakSe madhupaiH bhramarairAzliSTagAnAmapi pavinA pUtAm, virodhAbhAsa: krameNa kSINA na bhavatIsya. kramakSINA tathAbhUtAM kaumudImiva jyotsnAmiva na vidyate bhujaGgasya sarpazya saGgamo yasyAstathAbhUtAM candana latAmiva malayajavalImitra, na vidyate jaDAko jalAkaraH prabhavaH kAraNaM yasyAstathAbhUtAM pAlakSmI 10 kamala kamalAm / pakSe ajahaH prabuddhaH, AkaraH zreSThapuruSaH prabhavo yasyAstAm 'utpattisthAnanivahabhraSTepu khyAta bhAkaraH' iti vizvalocanaH / 6263. iti zrImadvAdImasiMhasUribiranita gadyacintAmaNI lakSmaNAlambhI nAma dazamo lambhaH / gAtrA-madyapAyI logoMse AliMgita zarIrA hokara bhI pavitra thii| pakSameM bhramaroMse AliMgita 15 zarIrA hokara bhI pavitra thii| vaha usa cA~danIke samAna thI ki jo akramINA-krama-kamase mINa nahIM hotii| pakSameM kulamaryAdAse rahita nahIM hotI / athavA usa candana latAke samAna thI ki jo abhujaMgasaMgamA--sA~poMke saMgamase rahita thii| pakSa meM viToMke saMsargase rahita thii| athavA usa pAlakSmIke samAna thI ki jo ajaDAkara prabhavA-jala ke samUhase utpanna nahIM huI thI / pakSa meM ajaDa-prabuddha aura Akara-zreSTa puruSase utpanna thI / 6263. isa prakAra zrImayAdImasiMhasUri dvArA viracita gadyacintAmaNimeM lakSmaNA lamma nAmakA (lakSmaNAkI prAptikA varNana karanevAlA) dasavA~ lamma pUrNa huA // 10 // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazo lambhaH 264. atha niSkaNTakAdhirAjyo'yaM rAjA kusumazarazarakANDapatanena karapoDAkSaNa eva kaNTakitaprakoSThaH prakAmasvinnAigulimanyUnabhAgyAM bhogyAmimAM rAjyaniyaM ca prApya prakRtyanuguNena caturavacasA madhuranirIkSaNena manohara ceSTitena yatheSTabhogArpaNena tayoH kandarpa darpa ca prasarpayanniragalopabhogasyArgalAstambhamabhinavatAsaMbhAvukamavazIbhAvamubhayorapyutsArayan svairamamUbhyAM yathAsaukhyaM yathAbhAgyaM yathAyogyaM kAmasukhamanvabhavat / $ 265. evaM kAnteH kAryi kalAnAme kAyatanamAdhirAjyaM mAdhuryasya gurukulaM prasannatAyo 6264. atheti-atha lakSmaNApANigrahaNAnantaram niSkapaTakaM zatrurahitamadhirAjyaM yasya tathAbhUto'yaM sajA jIvaMdharaH kusumasarasya viSamAyudhasya zarakANDAnAM bANAnAM patanena karapIDAkSaNa evaM pANigrahaNaveLAyarameva kArakita: kUparAdadhaH pradezo yasya saH 'bhujabAhU pradeSTo doH syAkakoNistu paraH / bhasyopari pragaNDaH syAtprakoSTastasya cApyadhaH // ' ityamaraH / prakAmamatyanta svinnAH svedayuktA aGgulayaH kara. 10 zAkhA yasyAstAm, anyUna bhAgyaM yasyAstAm bhoktuM yogyA bhogyA tAm imAM lakSmaNAM rAjya zriyaM rAjya. lakSmI ca prApya prakRtya nuguNena svabhAvAnukalena pakSe macyAdipradhAna vargAnurUpega caturava vasA lajjApahArivaida. gvIpUrNavacanena pakSe prItyupAdazcAturya pUrgavacanena madhuraM snehasudhA vardhat yatirIkSaNaM tena pakSe sahAnubhUtipUrNAvalokanena manoharacaMTitana vibhramaceSTayA pakSe audAryayuta vyavahAreNa yatheSTamicchAnukUlaM bhogasya suratasya pakSe bhogAnA pavendriyaviSayANAmaNena dAmana tayoH lakSmaNAyA rAjazriyazca kandarpa kAmaM dapaM gavaM ca 15 praparpayan vistArayan niragalopabhogasya svacchandopamogasya argalAstambha vAdhakastambhabhUtam abhinadatayA nUtanatvena saMbhAvukaM saMbhavazIlam avIbhAvamasvAyatatvam ubhayorapi lakSmaNAyA rAjyalakSmyAca utsArayan dUrIkurvan svaira svacchandaM yathA syAttathA amUbhyAmukkAmyAM dvAbhyAM saha yathAsaukhyaM saukhyAnurUpaM yathAbhAgyaM mAgyAnurUpaM yathAyogyaM yathAI kAmasukham anvabhavat / 6265. eva miti-evamanena prakAreNa kAnte dIptaH kArtAdhya kRtakRtyatvam, kalAnAM cAturINAm 20 ekAyatanam ekasthAna ya AdhirAjyaM sAmrAjpam, prasannatAyAH prasAdasya gurukulamabhyAsasthAnam, 264. athAnantara jinakA sAmrAjya zatruoMse rahita thA tathA kAmake bANa par3anese jinakI kohanIkA adhobhAga karapIr3anake samaya hI romAMcita ho uThA thA aise rAjA jIvadhara, atyadhika pasInAse yukta aMguliyoM ko dhAraNa karanevAlI aura bahuta bhArI bhAgya se yukta bhogane yogya isa lakSmaNAko tathA rAjyalakSmIko pAkara prakRti ke anukUla (svabhAvake aura pAjhameM prajAke anukUla) catura vacana, madhura avalokana aura icchAnusAra bhoga pradAna karanese una donoMke kAma aura garvako vistRna karate hue tathA nirbAdha upabhogake pratibandhake lie argalA stambhake samAna evaM navInatAke kAraNa hone vAle donoM ke avazIbhAvako dUra karate hue icchAnusAra ina donoMke sAtha saukhya aura bhAgyake anurUpa yathAyogya kAma sukhakA anubhava karane lge| 6265. isa prakAra jo kAnti kI kRtArthatA, kalAoMkA eka sthAna, mAdhuryakA AdhirAjya, prasannatAkA gurukula, udAratAkI nipuNatA, dayAko parAkASThA, aura priyavAditAkI 1. 'yauvanaM vibhramANAm' iti pATa', 'ma' pustake diSTivRddhi priyavAditAyAH ityanantaramasti / Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH { 265 jIvaMdharasyayauvanaM vibhramANAM vaidagdhyaM vadAnyatAyA avasAnamanukrozasya diSTivRddhi priyavAditAyA gADharaktAM pANipAdAdhare bhartari ca, adhikaya krAM pazmarati kuntalakalApe pApasattve ca, nikAmatRGgAM stanajaghane mAnase ca, atigambhIrAM nAbhimaNDale bhASite ca, vipulAM vilocanayonAmni ca, dIrghA bhujalatayoH praNatarakSaNe ca, sUkSmAM mahimni karacaraNarekhAsu ca, cAruvRttAM jaGghayozcaritre ca, atyantamRdvI tanulatAyAM gamane ca, atidaridrAM madhye naiguNye ca, AbhijAtyenAbhirUpyeNa pAvana kRtyena pAtivratyena ca viziSTAm, aSTadhA bhinnAmadhye kobhAvaM gatAM devopariSadaM yathocitaM sAkUtasmitairapAGga vibhramANAM vilAsAnAM yauvanaM tAruNyam, vadAnyatAyA udAratAyA baidagdhyaM naipuNyam, anukrozasya kRpAyAH 'kRpAnukampAnukrozo hantoniH karugA dayA' ityamaraH avasAnaM virAmam priyavAditAyA madhuramASitAyA diSTivRddhi mAgyavRddhim, pANI ca pAdau cAdharazceti pANipAdAbharam prANyaGgatvAdekavacanam tasmin matari 10 vallabhe ca gAdaratAm bhatilohitavargAm pakSe gAdamatyantaM ranAmanurAgayuktAm, pakSamavati napane kuntala kalApe akakasamUhe pApasatve ca pApaprANini ca adhika vakrAmati kuTilAm adhikamarAm, atinirdayAma, stanajaghane vakSojanitambe mAnase cetasi ca nikAmatuGgAmasyunnatAmatyudvArA ca, nAbhimaNDale tundiko bhASite ca kathane ca atizambhIrAma bhAyagAthAm atipragalamA ca, vilocana yonayanayoH nAmnica vipula doghAM vizAlAM ca, bhujalatayorbAhuvara ThayoMH praNatarakSaNe ca dIrghAmAyatAm audAryapUrNA ca, mahigni mAhAtmya 15 karacaraNasya rekhAratAsu ca pANipAdalekhAsu sUkSmAmabuddhigocarAm alpAMca, jaGgayoH prastayoH gharine ca sadA cAre ca cAruvRttAM sundarayatuMlo prazastAcArAM ca, tanulatAyAM dehavAlyAM gamane gha bhatyantamRddhIm bhatikomalasparzAma, komalAGgatvena gamanAsamAM ca, madhye kaTinaze naipuNye ca atidaridrAmatikRzAm bhatizUnyAM ca, AmijAtyena kI lInyena AbhirUpyeNa saundayeNa pAvana kRtyena pavinakAryeNa pAtiyAyena ca satIsvena ca viziSTa sahitAm STadhA aSTaprakAreza minAmapi vibhAnAmapi ekIbhAvam ekatvaM gatAmiti virodhaH pakSa aikamasyaM gatAM prAptAM devIpariSadaM rAjIsamUham yathocitaM yathAyogyam bhAkUna hasceSTitaM smitaM mandahasitaM bhAgyavRddhi rUpa yauvanako dhAraNa kara rahI thI, jo hAtha paira aura adharoSTha tathA bhartA meM atyadhika raktA-lAlavarNa (pakSameM gAr3ha prItise yukta ) thii| virUniyoMse yukta netrameM; kezakalApameM evaM pApI jIva meM adhika vakra thI ( netrA meM kaTAkSase yukta, kezakalApapakSameM dhuMgharAlepanase sahita aura pApI jIva pakSameM kaThoratAse yukta thii)| stana, jaghana tathA mana meM atyanta unnata 25 thI (stana aura jaghana nitamba pakSameM atyanta sthUlatAse yukta aura mana pakSa meM atyanta udAra thI) nAbhimaNDala aura bhASaNameM gambhIra thI (nAbhimaNDala pakSa meM gaharAI tathA bhASaNa pakSa meM sAragarbhatAse sahita thii)| netrI aura nAmameM vizAla thii| (netra pakSa meM bar3e-bar3e netroMse yukta thI aura nAmapakSa meM khyAtise yukta thii)| bAhulatAoM tathA namrIbhUta prANIkI rakSA karane meM doSaM thI (vAhulatA pakSameM dIrghabhujAoMse sahita aura namrIbhUta prANIkI rakSAmeM udAra evaM dIrghakAlataka saMrakSaNa denevAlI thii)| mahimA tathA hAtha aura pairoMkI rekhAoMmeM sUkSma thI ( mahimA pakSameM acitya mahimAse yukta tathA hAtha pairakI rekhAoMke pakSa meM sAmudrika zAstra ke anusAra sUkSma rekhAoMse sahita thii)| jaMghAoM aura caritrameM cAravRttA thii| (jaMghApakSameM sundara aura gola piMDariyoMse sahita thI tathA caritra pakSameM sundara cAritra-nirdoSa AcArako dhAraNa karane vAlI thii)| zarIra latA aura gamana meM atyanta mRdu thI ( zarIra latA pakSameM atyanta sukumAra 35 , aura gamanapakSameM atyanta asamartha thii)| kamara aura nirguNata meM atyanta daridra thI ( kamara Ara pakSa meM atyanta patalI kamarase yukta aura nirguNatAke pakSa meM nirguNatAse rahita-guNoMse yukta thii| no kulInatA sundaratA pavitratA aura pAtivratya dharmase viziSTa thI aura jo ATha bhedoM Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa - bhansAnogatRttAntaH ! ekAdazI lammaH 390 pAtaH sanamasaukhyavilAsoktivistaraiH savisambhairanurAgavarNanaiH sApadezerapasarpaNaiH sasaMbhAvanarmAlyavinimayaiH sabhRkuTopuTairalIkakopaiH sapraNAmaH prakRtiprApaNaiH sAparAdhasaMvaraNarupadhAvanaH saMjIvitasaMzayaH zapatha lAhasaH sApalApaiH sthairyasthApanaiH sAnumodaiH prativacodAnaH sAvahitthaH zuSkanirbandhaiH sAbhilAparanunAvanaH savaJcanaiH kAJcIzaithilyaiH sadhASTyarUpapralobhaneH sarvalakSyaH pratyavekSitaiH sapramAdopanyAsaH skhalitAnutApanaiH satrAsokapratyayaH sadAsyopagamaiH saMrambhamArjanaiH samArganirodhaH pratinivartanaiH 5 sakautuhale rAzcaryavilokanAkSepaiH sagadgadikAstambhaimithyAkathitaiH salajjAjADyaradhomukhasthitaH tAbhyAM sahitaH sAkUtasmitaiH apAGgapAtaH kaTAkSayAtaH, namasaukhyana krIDAsukhena sahitaiH sanamasaukhyaH vikAsoktInAM vibhrama bhApitAnA vistaraiH samUhaH, savisambhaiH savizvAsa bhanuragavarNanaH prItyAkhyAnaH sAradeza: savyAjaH apasarpaNaiH pazcAdgamaH, sasaMbhAvanaiH sasammAna: mAsyAnAMsamA vinimayarAdAnapradAnaiH, bhRkuTIpuTI. sahitaiH sabhrakuTa-puTaiH alIkakopaH kRnigodhaH samabhiH sanamaskAraiH prakRtiprApaNaiH svasthIkaraNaH, sAparAdha- 10 saMvaraNairaparAdhAvaraNasahitaH upadhAvanaiH samIpagamanaiH, sajIvitasaMzayaH prANasaMzayasahitaH, zapathAnAM samayAnAM sAhasaH, apalApena siddhAsvIkAreNa sahitaH sApalApaiH sthairyasthApanaiH dArthapradarzanaiH sAnumodaisnumatisahitaiH prativacaudAnaH pratyuttarapradAnaiH, sAhityaH atrahitthAsahitaiH zuSkanirvandhaiH nIrasaha haiH, bhavahisthAlakSaNamidam-'bhavagauravala jaadehaaNdyaakaargujhirvaahityaa| vyApArAntarasaktyanyathAvabhASaNavilI- pAvara kanAdikarI // ' lAmilAH vAnchAyutaiH anunAthanaryAcanaiH, savaJcanaH pratAraNAyutaiH kAJcIzaithilyaH mekhalA. vimA zithilIkaraNaH, sadhAyaH pRthatyopetaH upAlomanaH lobhapradarzanaiH, sabailakSyaH sahajaiH pratyavekSitaiH pratyabalokana:, prasAdasyAnavadhAnatAyA upanyAsena sahitaiH sapramAdopanyAsaH skhalitasya aTeranujJApanAni sUcanAni taH, santrAsaiH samayaH gotramyatyayaH nAmavyatyayaH, dAsyasyasamAvasyopagamana strIkAraNa sahitaiH saMrambhamArjanaH aparAdhazuddhibhiH, mArganirodhena sahitaH samArganirodhaiH pratinivartanaiH gatvA punarAyAtaH, sakautUhala: kutUhalasahitaiH AzcaryavilokanA paiH vismayapUrNadRSTitrikSepaiH, gadgadizayAH stambhana rodhena sahitaiH 20 midhyAkathitaiH maSApralApaiH, sajAjADyAbhyAM pAjadatvAbhyAM sahitaH, adhomukhasthitena caivainasthitaiH sAnuzayaH sapazcAttApaiH, anupadaprasthApanaiH pazcAtprasthApanaiH, sasamAhAnaiH samAhAnasahitaH, krIDanasaMkalpanaiH mAvasyAminayena sahitaiH samAvAbhinayaiH pratAraNaprAvINyaH banAkauzalai rahasyasyaikAntavArtAvAH saMjJayA saMketana -- -...-... -..-- ---- .... - ---... . meM vibhakta honepara bhI ekIbhAva-rakatA ( pakSa meM premakI adhikatAse abhinnatA) ko prApta zrI aisI deviyoMkI pariSadko-AThauM rAniyoM ke samUhako yathAyogya viziSTa abhiprAya pUrvaka- 25 kI huI manda musakAnase sahita kaTAkSapAtase, krIDAjanya sukhase sahita vilAsapUrNa zabdoM ke samUhase, vizvAsa sahita anurAgake varNanase, kinhIM bahAnoMke sAtha pIche haTanese, Adarasahita mAlAoMkI badalIse, bhauMhoM ke sAtha mithyAnAdhase, praNAma sahita svasthatAko prApta karAnese, aparAdha chipAne ke sAtha samIpameM pahu~canese, jIbanake saMzayase sahita zapathoM ke sAhasase, apalApake sAtha dRr3hatA ke sthApanasa, harpa sahita pratyuttara denese, bhaya gaurava tathA lajjA Adise 30 varSa Adike AkArako chipAne rUra avahitthAke sAtha nIrasa haThase, abhilASA sahita bAra-bAra kI huI yAcanAse, chalake sAtha kI huI karadhanIkI zithilatAse, dhRSTatAke sAtha kiye hue pralobhanoMse, lajjApUrvaka kiye hue pratyaralokanase, pramAdako prakaTa karate hue galata kI sUcanAse, bhayasahita nAma skhalanase, dAsatAko svIkRta karate hue krodhako dUra karanese, mArga rokane ke sAtha kiye hue pratinivartanase, kautUhala ke sAtha kiye hue AzcaryapUrNa avalokana ke AkSepase, 35 gadgada vANIko rokate hue mithyA kathanase, lajjA aura jar3atAke sAtha nIcA mukha kara sthita Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 gadhintAmaNiH [ 265 jIvaMdharasyasAnuzayairanupadaprasthApana: samamAhvAnaiH krIDanasaMkalpana:' sabhAvAbhinayaiH pratAraNaprAvINyaiH sarahasyarAMjairAzotpAdane: saromAJcairavataMsakamalakelitADanAnubhAvezca ramayanyathAkAmaM kAmasaukhyamasakta evAnvabhavat 266. tathA hi ---asI rAjA vAhyamamivajAtamadhruvamativiprakRSTaM cetyAtmaniSThamariSaD5 varga vyajeSTa / asahAyA notiH kAtavihA zaurya ca zvApadaceSTitamitvabhISTasiddhimanvitAbhyAma mUbhyAmAkATot / sapraNidhAna prahitapraNidhinetraH zatrumitrodAsInAnAM maNDaleSu terajJAtamapyAjJAsIt / rAjJA rAtridivavibhAgeSu yadanuSTeyamidamitthamanirbandhamanvatiSThat / jAtamapi sadyaH zamayituM zakto'pi sadA prabuddhatayA pratIkArayogyaM prakRti vairAgyaM nAjIjanat / kiM bahanA / rAjanvatomada sAhitAstathAbhUtAstaiH bhAzotpAdanaH AzApAstRSNAyA utpAdanAni taiH, saromAJcaiH sapulakaiH avataMsa. 10 kamalAnAM karNA maraNakamalAnAM kalitAinasyAnubhAvAstaizca ramayan krIDayan yathAkAmaM yadhecchaM kAmasauglya madanasukham asakta evAnAsakta ebAnvabhUta anubhavati sma / 266. tathAhi asA rAjA jIvakaH vAnaM vAhIkam amitrajAtaM zatrusamUham adhruvamanityam ativiprakRSTaM ca dUratasyati ca, iti hetoH mAramaniSThaM svasthitam pANAM vargaH SaDvargaH aroNAM SaDvarga ityaripaDvargastaM vyajeSTa jitavAn / kAmaH krodho lomo moho mado mAtparya ceyariSaDvargaH asahAyA kevalA nIti: kAtaryAvahA 15 bhoravAvahA zaurya ca kevalaM zvApadacaritaM ghyAvAdi veSTitam' iti hetoH anvitAbhyAM sahitAbhyAm amUbhyAM nIti-zauryAbhyAm abhISTasiddhim AkAzIta vavAncha / sapraNidhAnaM sasmaraNaM yathA syAttathA prahitaM praNidhireva netraM dUtaM yena tathAbhUtaH san zatruzca mitraM ca udAsInazceti zatrubhitrodAsAnAsteSAM maNDaleSu rASTreSu taistatratya nRpatibhiH ajJAtamapi atruddhamI ajJAsIna budhyate sma / rAjJA nRpatInAM rAtriMdiva vibhAgepu-aharnizavibhAgeSu yat kAryam anuSThyaM kartuM yogyaM idaM kAryam itthamanena prakAraNa 20 anirbandha harahitaM yathA syAsathA anvatiSThat akArSAt / jAtamapi samutpannamapi prakRtivairAgyaM manyAdi prakopaM sayo sagiti bhamayituM zAntaM kartuM zako'pi samartho'pi sadA zazvat prabuddhatayA jAgarUkatayA pratIkArayogyaM pratIkArAI nAjIjanat / kiM bhunaa| apanI bhUmi rAjavatI prazastapArthivayukAma honese, pazcAttApake sAtha pIche bhejanese, AhvAnake sAtha krIr3Ake saMkalpase, sadbhAvakA abhi naya karate hue dhokhA denekI kuzalatAse, rahasyapUrNa saMketoM ke sAtha kiye hue AzAAke utpAdana 25 se aura romAMcoMse sahita karNAbharaNa ke kamalase krIDApUrvaka kiye hue tAr3anake anubhavase ramaNa karAte hue jIvandharasvAmI anAsakta rahakara hI icchAnusAra kAma sukhakA anubhava karate the| 6266. ve socate the ki bAhya zatruoMkA samUha to asthAyI tathA atyanta dUravartI haiapanese dUra rahane vAlA hai / ataH unhoMne apane bhItara rahanevAle kAma krodha Adi chaha anta raMga zatra oMke samUha ko jItA thaa| kevala nIti kAtaratAko dhAraNa karanevAlI hai aura kevala 30 zUratA jaMgalI jAnavaroM kI ceSTA hai isalie ina donoMko sAtha milAkara hI ve abhISTa siddhi ko karanA cAhate the / bar3o sAvadhAnI ke sAtha guptacara rUpI netroM ko prerita karanevAle jIvandharasvAmI zatru mitra aura udAsIna rAjAoM ke dezoM meM unake dvArA ajJAta samAcAra ko bhI jAna lete the| rAta-dinake vibhAgoMmeM rAjAoM ke karane yogya jo kArya hotA hai use ve 'yaha isI taraha karanA cAhie' isa haThase rahita hokara pUrNa karate the| utpanna hote hI zIghra hI naSTa 35 karane meM samartha hokara bhI sadA jAgarUka rahane ke kAraNa ve prajAke bhItara aisI virAgatA utpanna nahIM karate the jisakA ki unheM pratikAra karanA pdd'e| adhika kyA kahA jAya ? unhoMne 1. ma. sa sdbhaavaa| Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -rAjyasaMcAlanavRttAnta: ekAdazo lambhaH nImatAnIt / 267. evamananyasulabhAnanyonyAvAdhitAn dharmArthakAmAn saMcinvati tasminprajApato, prajAzca tadadhInavRttayaH sAdaraiH karapradAnaH sAnuzayaiH pramAdaskhalitaiH sabhayerAjJAnuSThAnaH savinayegarujanAnuvartanaH sanibandhaizcAruvRttaiH savicAraiH prArambhaiH saphalairakhilakRtyaH saparaprayojanaH sAdhuceSTitaiH sadAnapUjairutsavopakrama sametAstaM rAjAnamanarjanaklezamarthajAtamajanmopayuktaM pitara mani- 5 meponmeSaM netramanabhivardhanAyAsaM sutamAbaddhamUtimiva vizvAsamavanItalasaMcAramiva suratamAtma. prANAnAmiva pUjobhAvamamanyanta / 6268. tathA gAtrabaddha iva kSAtradharmasmindhamAtaraM saunyottaraM ca dharAtalamavati bhatAnIt / 'rAjanvAn saurAjya' iti matvarthIye nalopAbhAvo nipAtanAt / 6267. evamiti-eva manena prakAreNa tasmin prajApatau jIvaMdharamahArAje anyeSAM sulamA na 10 bhavantItyananyasulabhAstAn , anyo'nyaM parasparamabAdhitAstAn dharmazca arthazca kAmazceti dharmArthakAmAstAna trivarga saMcintra ti sati tadabInA nRparAdhInA vRttirA nIvikA yAsAM tathAbhUtAH prajAca lokAzca sAdara sasanmAnaiH karamadAnai rAjasvadAnaiH, sAnuzaH sapazcAttApaiH pramAdasavalita, pramAdena skhalitAni taH anavadhAnatAjanyatruTibhiH, samayaiH sannAsaiH mAjJAnuSTAnaiH AdezAnupAlanaiH, savinayaH sAdaraH gurujanAnukalAcaraNaiH sanibandhaiH sAbhirucibhi: cArukRtaH zubhAdAraiH savicAraH sabimarza: prArambhaiH kAryArambhaiH, saphalaiH sArthakaiH 15 akhilakRtyanikhilakAyaiH saparaprayojanaiH parArthasahitaiH sAdhuceSTitaruttamaceSTitaiH sadAnapUjaiH dAnA sahitaiH utsavopakramaiH utsavaprArambhaiH sametAH sahitAH satya: taM rAjAnaM jIvadharaM na vidyate'janavalezoM yasya tat arthajAtaM dhanasamUham, janmanyupayuko na bhavatItya janmopayuktastaM pitaraM janakam na viyete nimeSonmeSI yasya tat netraM nayanam, na vidyate'bhivardhanasya poSaNasyAyAsaH khedo yasya taM sutaM putrama, mAchA mUrtiryasya tayAbhUtaM mUrtiyuktaM vizvAsaM pratyayamiva, avanItalasaMcAraM pRthvItalasaMcAraM suratarumida 20 kalpavRkSamiva, AtmaprANAnAM svaprANAnAM pujImAvamiva rAzImAvamitra amanyanta jAnanti sma / 6266. tatheti-tathA tena prakAreNa gAbaddha sazarIre kSAtradharma iva asmin samrAji jIvaMdhare dharmottaraM dharmapradhAna, dhanottaraM dhanapariNAma, saukhyottaraM ca sukhaparipAkaM ca yathA syAttathA dharAtalaM bhUtalam pRthiva ko yogya rAjAse yukta kara diyA thaa| . 6267. isa prakAra jaba rAjA jIvandhara ananya sulabha, aura paraspara meM bAdhA na karane- 25 vAle dharma, artha evaM kAmakA saMcaya kara rahe the taba unake adhIna rahanevAlI prajA bar3e Adarake sAtha unheM lagAna detI thI, yadi pramAda vaza kucha bhUla ho jAtI thI to usakA bahuta pazcA- . sApa karatI thI, DaratI-DaratI AjJAkA pAlana karatI thI, vinayapUrvaka gurujanoM ke anukUla pravRtti karatI thI, pratijJApUrvaka sadAcArakA pAlana karanI thI, vicArapUrvaka kAryakA prArambha karatI thI, usake samasta AcAra saphala rahate the, usakI uttama ceSTAe~ dUsaroMke prayojanase 30 sahita hotI thI, aura usake utsavoMkI saba taiyAriyA~ dAna tathA prajAse sahita hotI thiiN| ina saba kAryoMse sahita prajA unheM upArjanake kledAse rahita dhanasamUha, janmameM upayoga na denevAle pitA, dimakArase rahita netra, pAlana-poSaNake khedase rahita puna, mUrtidhArI vizvAsake samAna, pRthivI-talapara calane-phiranevAle kalpavRkSa ke samAna athavA apane prANoMkI rAzike samAna mAnatI thii| 6268. tadanantara zarIradhArI kSAtradharma ke samAna jaba samrATa jIvandharasvAmI dharma, 1. ma0 vRttaH / 2. ga0 ajananopayuktam / 3. ke0 kha0 ga mAtaraM pitaram / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [ 968 jIvaMdharasyasamrAji, vatsa sAmrAjya samavalokana saphalIkRtajIvitA vividhavihitapUrvopakAri sarvajana tRpti: punaratRptikAriNyavicAritaramye kiMpAkaphalaprakhye viSayasaukhye viraktA satI vijayAmahAdevI sasnehaM sadayaM sAzvAsaM sanirvandhaM savairAgyaM sAvazyakaM ca samAdizya kAzyapIpatinApi kathaMcida. numataiva sunandayA samaM sutayoH snuSANAM purokasAM ca sIdatAM prAtrAjIt / pravrajyAmanayorupazrutya 5 tadAzramasthAnaM rAjyAzramagururapi gurutara viSAdavilamatiH sapadi samabhyetya samudvIkSya dIkSite janayitrayo kartavyAbhAvAdatimAtraM viSIdanmAtRbhyAM viziSTaM tatsaMyamaM vizrANitavatyA zramaNI zreSThyA prapaJciterdharmavacobhiH kicidivAzvAsyamAnaH punaH punaH pragRhya pAdaM prasavitryo: 'atra nagaryA - 400 avati sati sAmrAjyasya putrAdhirAjyasya ko darzarzanena saphalIkRtaM jIvitaM yasyAstathAbhUtA, vividhaM naikaprakAraM yathA syAtsazrA vihitA kRtA pUrvopakAriNAM sarvajanAnAM nikhikanarANAM tRtiyA mA 10 vijayA mahAdevI punaranantaram tRptiM na karotItyevaMzIle'sRptikAriNi avicAritaM sat ramyamiti avicAritaramyaM tasmin bhapAta manohare kipAkakakaprakhye mahAkAlaphatulye kiMvA kastu mahApAkaphale mUrkhe ca' iti trizvalocanaH, viSayasaukhyaM pacendriya viSaya zarmANi triratA gatAnurAgA satI sasnehaM sAnurAgaM sadayaM sAnukampaM sAitrAsaM samAntavanam sanirvandhaM sAmiruci, savairAgyaM vairAgyasahitaM sAvazyakaM va AvazyakasahitaM ca samAdizya samupadizya kAzyapIpatinApi rAjhA jIvaMdhareNApi kathaMcit kenApi prakAreNa anumatena bhASAM 15 prAptaiva sunandA gandhaskaTapalyA samaM sArdhaM sutayoH jIvaMdharanandAyayoH snuSANAM putravadhUnAM purokasAM ca nAgarikANAM ca sIdatAM duHkhIbhavatAM satAM ' SaSTI cAnAdare' iti SaSThI prAvAjIt saMnyastavatI / anayo: vijayAsunandayoH pratrabhyAM dIkSAm upazruzya samAkarNya gurutaraviSAdena vizAlakhedena cihnalA duHkhitA matiryasya tathAbhUto rAjyamevAzrama rAjyAzrama gururapi jIvadhI kyokiM jayAnanyayorAzramasthAnaM tapovanaM sapadi zIghraM samabhyetya gavA dIkSA saMjAtA yayostathAbhUtaM dIkSite janayiSyoM mAtarAM samudrIya dRSTvA 20 kartavyAmAtrAt upAyAbhAvAt atibhAnaM prabhUtataraM viSIdan viSaNNo bhavan mAtRbhyAM jananIbhyAM sampradAne ! caturthI viziSTa sAdhAraNaM tatsaMyamaM tadyogya saMyamam AryikAmatamityarthaH vizrANitavatyA dattavatyA zramaNISu sAdhvI zreSThA tayA zramaNIzreSTyA prapakSitaivistAritaH dharmavacobhiH dharmapUrNavacanaiH kiMcidiva manAgina AzvAsyamAnaH saMbodhyamAnaH punaH punarbhUyobhUyaH prasavidhyoH zreSThabhAnoH pAdaM caraNaM pragRpa vanditvetyarthaH dhana aura sukhapUrvaka pRthivItalakI rakSA kara rahe the taba putrakA sAmrAjya dekhanese jisakA 25 jIvana saphala ho gayA thA, pahale upakAra karanevAle samasta logoMko jisane nAnA prakAra se Aphata santoSa utpanna karAyA thA, aura atRptikArI, avicArita ramya, tathA kipAkaphala tulya vipaya sambandhI sukhameM jo virakta ho rahI thI aisI vijayA mahAdevI sneha, dayA, AzvAsana, dRr3hatA vairAgya aura Avazyakake sAtha acchI taraha Adeza de kisI taraha rAjA jIbandhara ke dvArA anumati prApta kara sunandA ke sAtha-sAtha dIkSita ho gyii| yadyapi dIkSA ke samaya donoM putra, 30 sa putravadhue~ aura nagaravAsI loga duHkhI ho rahe the tathApi usane unakI apekSA nahIM kI / rAjyAzrama ke guru jIvandharasvAmIne jyoMhI ina donoMkI dIkSAkA samAcAra sunA tyoMhI atyadhika vipAda vicitta hokara ve unake Azrama meM phuNce| vahA~ dIkSA dhAraNa karanevAlI donoM mAtAoMko dekhakara ye adhika vipAda karane lge| vahA~ donoM mAtAoMke lie viziSTa saMyama pradAna karanevAlI gaNitIne apane dvArA prapazcita dharmake vacanoMse unheM upadeza diyA 35 jisase kucha-kucha sAntvanAko prApta hokara unhoMne mAtAoMke bAra-bAra caraNa hue aura yaha 1. ka0 0 0 'ca' nAhita / , Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -mAnuH saMyamadhAraNavRttAntaH] ekAdazo kammaH 4.1 mAsikA kartavyo / na ca smartavyAnyatra yAtrA' iti yayAce / tAbhyAM ca tadIyaprazrayabalena 'tathA' iti pratizrute, vizrutavIryaH sa vizvaMbharApatirambAviyogAdambakavihIna itra donavRttiH pratinivartya sapraNAma nivRttyAzramAninAvasathamaziniyat / 266. tadanu kAlapAkena svapAkena zAntastrAntarujaH kAntAbhiramA nirvizatastridazAhanaukhyaM trizatsaMvatsarasaMmite samaye samatikrAnte, kramAdAtmajeSvapyAtmanivizeSeSu kalAguNaiH kavaca- 5 haratAM nivizamAneSu, kadAcinitAntakSIbavasantabandhurvasantasamayAvatAraH samadhukSayadasya jalakrIDodyogam / 270. anantaramAnAyibhiH saMzodhitAM sphaTikatulitapayaHpUrAM sphuTitAravindavRndaniSya........................ . 'atra nagayA rAjapuryAm mAsikA nivAsaH kartaNyA vidhAtavyA / anyanna nagaryA yAtrA na ca smartacyA' iti yayAce / tAbhyAM ca tadIyaprazrazyalena tadIyavinaya balena 'tathA' iti pratizrute pratijJAte sati vizrutaM prasiddha 10 bIya yasya tathAbhana: sa vizvabharApati patiH sambhAviyogAta mAtavirahAta bhambakavihIna iba netrarahita iva dInavRttiH san sapra gAma sanamaskAraM pratinivartya pratyAvarya te iti zeSaH AzramAsapovanAt nivRsya pratyAvRzya nijAvasadhai svadanam azizriyat / 6269. tadanviti tadanu sadanantaraM kAlapAna samayapAkena ca samaye myatIte sati svopayogasya parivartanAcetyarthaH zAntA svAntaruk manovyathA yasya tathAbhUtasya kAntAmiH priyAbhiH amA sAkaM 15 tridazAIsaukhyaM devocitasukhaM nirvizato bhunjAnasya asya rAjJaH triMzatsaMvatsarasaMmite vizavarSapramite samaye. 'neha si samatikAnte nyapagate sati, kramAt Atmani vizeSu svatulye pu AsmajeSu puzreSvapi kalAguNeH kalA evaM guNAstaizcAturIguNaiH kavacaharatA kavacadhAraNayogyAvasthAM nivizamAneSu pratipaneSu kadAcinAtuzcit nitAntamatyanta kSIyo mato vasantabandhurmadano yasmin tadhAbhUto vasantasamayAvatAraH RturAjaprArambhaH jalakI DodyogaM jalakeliprayatnaM samadhukSayat vardhayAmAsa / 6270. anantaramiti-anantaraM tadanu bhAnAyibhirjAmadhArayaH saMzodhitAM nirjantUkRtAm sAla sphaTikatulita: sphaTikasadRza: payaHpUro yasyAstAM, sphuTitAni vikasitAni yAnyaravidAni teSAM vRndara yAcanA kI ki 'isI nagarI meM Apako rahanA cAhie / anyatra jAnekA smaraNa bhI nahIM karanA cAhie / unake vinayabalase mAtAoMne 'tathAstu' kahakara jaba vahIM rahanA svIkRta kara liyA taba prasiddha parAkramake dhAraka jIvandhara svAmI mAtAoMke viyogase netrarahita ke samAna dIna* 25 . vRtti ho praNAmapUrvaka Azramase lauTakara apane ghara aaye| 6269. tadanantara samaya ke parimANase jinake hRdayakI pIr3A svayaM hI zAnta ho gayI thI aise jIvandhara svAmIke striyoM ke sAtha devoM ke yogya sukhakA upabhoga karate hue jaba tIsa varSa pramANa samaya nikala gayA aura krama-kramase kalA tathA guNoM ke dvArA apanI samAnatAko dhAraNa karanevAle unake putra java kavaca dhAraNa karane ke yogya avasthAko prApta ho gaye taba kisI samaya 30 atyanta unmAdako prApta hue kAmase yukta vasanta Rtuke prArambhane inakI jalakrIr3Ake udyogako uttejita kiyA / 6270. tatpazcAt jAlako dhAraNa karanevAle dhIbaroMne jise zuddha kiyA thA-hiMsaka jala-jantuoMse rahita kiyA thA, jisake jalakA pravAha sphaTikake tulya thA, jo khile hue Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyacintAmaNiH [ 270 jIvaMdharasyandimadhubindusaMdohacandrakitAmamalasphaTikazilAghaTitasopAnAM plavamAnarAjahaMsaphenilataraGgAM kUjatkAraNDavamithunAdhiSThitakUlaketakIkusumadhUlidhUsarapulinAmanibhRtamInAhatotpalagarbhaprativaddhaSaTpadajhaMkRtamukharAmuparitaTodyAnavATikAgUDhAM krIDAsarasIM samadazakuntakula kRjitairivAbhihitAlokazabdaH samavagAhamAnamA nIjikarakAraphAlAramAragAmilaharIpravAheNeba pratigRhyamANaH samavagAhya vana5 karIva kariNIbhiH karabhorabhirupalakSitaH kSAlitAGgarAgasaMparva savukumasalilaM sAdukUlAdalepaspaSTa dRzyoSidavayavAkRSyamANAtmalocanaM sulocanAlovanakucasArUpyasAkSAllakSaNasaMbhAvanIyavikacamukula. rasamUhAnidhyandinI ye mathubindavo makarandazIkarAsteSAM saMdohena candrakitAM vyAptAma, amalAminirmalAbhiH sphaTikazilAbhiH zvetAbhadRSadbhiH ghaTitAni racitAni sopAnAni zreNayo yasyAstAma , plavamAnastaraddhI rAjahaMsa: phenilAH saphenA taraGgA maGgA yasyAstAma, kUjana zabdAyamAnaM yakAraNDava mithuna pakSivizeSayugalaM 10 tenAdhiSThitA yuktA yA kUla ketakI taTaketakI tasyAH kusumadhUlyA puSpaparAgeNa dhUsaraH pulinaH saikataM yasyAstAm 'toyosthitaM tatpulinaM saikataM sikatAmayam' ityamaraH, anibhRtAzcapalA ye mInA matsyAsta rAhatAnAM tADitAnAmutpalAnAM nIlakamalAna garne madhye baddhA suddhA ye SaTpadA bhramarAsteSAM prakRtana gunjanaraveNa mukhara zabdAyamAnAm, upari uparisthitAmiH taToyAna vATikAmiH tIropavanavanImidA tirohitA tAm krIDAsarasI kekikAsAram 'kAsAraH sarasI saraH' ityamaraH, sanadAH sadA ye zakuntAH khagAsteSAM kulasya kUjitaravyaka15 pakSidhvanibhiH abhihita: samuccarita Alokazabdo jayajayazabdo yasya tathAbhUtaH, samavagAhamAnAnAM pravizantInA mAninInAM nArINAM nikarasya samUhasya karAsphAlanarayeNa hastAsphAlanavegena toragAminyastaTopasagiyo yA lahayastaraGgAstAsAM pravAhaNa pratigRhyamANa iva agramAgasya saskriyamANa iva samavagAhA pravizya kariNIbhirupala sito vanakarIva banagaja iva karabhorubhiH sundarIbhirupalakSito yuktaH san mAlito dhauto yo'GgarAgo vilepanaM tasya saMparkeNa saMsagaNa sakukuma sakAzmIra salilaM yasmin karmaNi 20 tadyathA syAttathA, sAsya jalaklinastha dukUlasya kSaumasyAileSeNa spaSTaM yathA syAttathA dRSTA vilokitA ye yoSitA strINAm avayavAH pInastananitampAdayastairAkRSyamANe haThAtIyamAne Atmalocane yasmin karmaNi tadyathA syAttathA, sulocanAnAM varakamAnAM locana kucasya nayanavazojasya yat sArUpyaM sAdRzyaM tasya -. - - -.- - - kamala-samUhase jharanevAlI madhubinduoMke samUhase candrakita thI-candrakAkAra chapakoMse yukta thI, nimala sphaTikakI zilAoMse jisakI sIr3hiyA~ banI huI thI, jisakI lahareM tairate hue rAja25 hasAse phena yukta ho rahI thIM, zabda karanevAle kAraNDava pakSiyoMke yugalase adhiSThina taTavartI ketakIke phUloMkI parAgase jisakA taTa maTamailA ho rahA thA, capalatApUrvaka machaliyoMke dvArA tADita nIla kamalake bhItara ruke hue bhramaroMkI jhaMkArase jo zAyamAna ho rahI thI tathA jo Upara taTapara sthita bAga-bagiyoMse chipI huI thI aisI krIDA-sarasImeM praveza kara unhoMne atya dhika krIr3A kii| krIDA-sarasA meM praveza karate samaya jo vahA~ madonmatta pakSiyoMke samUha zabda 30 kara rahe the unase aisA jAna par3atA thA mAno jIvandhara svAmIkA jaya-jaya zabda hI uccarita ho rahA thaa| praveza karanevAle strIsamUha ke hAthoMke AsphAlanase utpanna vegase taTapara jo taraMgoMkA pravAha A rahA thA usase aisA jAna par3atA thA mAno taraMgoMkA vaha pravAha unakI agavAno hI kara rahA ho / jisa prakAra jaMgalakA hAthI jaMgalakI hadhiniyoM ke sAtha kisI sarovarameM praveza karatA hai usI prakAra unhoMne bhI karabha-kalAIse lekara jhiMgurI taka hAthakI 31 bAhya korake samAna sundara jA~ghoMvAlI striyoM ke sAtha usa krIr3A-sarasI meM praveza kiyaa| kroDA ke samaya dhule hue aMgarAgake samparka se usa sarasIkA pAnI kezarase sahita jaisA ho gayA thaa| gIle vastra ke cipaka jAne ke kAraNa spaSTa rUpase dikhAI denevAle striyoMke avayavoMse unake Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jalakrIDAvarNanam ] ekAdazo kammaH nalinamalakAnavigaladambubindusaMdohasaMdehakarahAramuktamuktAnikara karavilulitasalilaplavamAnabisavalayaracitacandrazakalazaGka jaDasaMnidhisaMjAtavAgyatavRttikatAvibhAvyamAnasujanakRtyarazanAkalApa datimukhasicyamAnakuGkuMmapaGkasaMparkasaMbhAvyamAnasinduritakumbhikumbhasAmyakucakumbhaM ca bhRzamakrIDat / 271. kroDAvasAne ca balavadanilacalakisalayasamullAsivellallatAlAsyalAlite'bhinavaparAgapaTalasvinna'nAgamaJjumarIjAlajalpAkamadhukaranikarajhaMkAramukha re gAGgajala iva pRthula- 5 sAkSAt lakSaNena darzanena saMbhAvanIyAni satkaraNIyAni vikacamukulanalinAni praphulla kudamakakamalAni yasmin karmagi yathA sthAtrayA, alakAgrebhyaH kuntalAgrabhAgabhyo vigalanto ye'myubindusaMdohA jalabindusamUhAsteSAM saMdeha karA ye hArA mauktikayaTyastebhyo munAH patitA munAnikarA muktAphalasamUhA yasminkarmaNi tad yathA syAtnayA, karaihastaivilulitamAloDina yAsalilaM jalaM tasmin plavamAnastaradbhivisavalamrapAlakaTakai racitA kA janazakalA mAzivAnI jA sasmin nArmaNi tad yathA syAttathA, jaDasya mukhasva pakSe 10 jalasya saMnidhau samIpe saMjAtA samutpanA yA vAgmatavRttikatA mauna vRttistayA vimAnyamAnaM pratIyamAnaM sujana kRtyaM sAdhukasyaM yasya tathAbhUto razanAkalApo maMkhalAkalApo yasmin karmaNi tad yathA syAptathA, jaDasaMnizane yathA sujano maunaM zrayate tathA jalasaMnivAne mekhalA kalApo'pi maunaM zritavAn etalakSaNena tasya sujanakRtyatvaM pratIyata iti mAyaH, itimukhena jalayantramugna sicyamAno yaH kuGkumapaGkaH kAzmIradavastasya saMpaNa saMbhAvyamAnaM samanumIyamAnaM sinduritakumbhikumbhasAmyaM sindUrayukagagaNDasAdRzyaM 15 yeSAM tathAbhUtAH kuva kumAH stanakazA yasmin karmaNi tad yathA syAttathA va bhRzamatyantam bhanIin / 271, krIDAsAna iti-krIDAvasAne ca jalalibirAmaM ca baLavatA pracaNDena bhanina pavanena cala kisalayaiH caJcalapallavaiH samullAsinyo vizobhinyo yA vellalatA: caladallayastAsAM lAsyena nRtyena lAlite zobhite, abhinavaparAgapaTalena nUtanarajorAzinA svimnA klinnA yAH punAgamanumajayaH nAgakesaramanoharamajastAsAM jAlena samUhena jalpAkA guJjanaravaM kurvANA ye madhukaranikarA bhramarasamUhA- 20 locana AkarSita ho rahe the| striyAMke netra aura stanoMkI sadRzatAkA sAkSAt darzana honese usameM khile tathA kur3amalita kamaloMke prati Adara prakaTa kiyA jA rahA thaa| kezoMke aprabhAgase jharanevAlI jala-binduoMke samUhakA sandeha utpanna karanevAle hArase motiyoMkA samUha usa samaya TUTa-TUTakara nIce gira rahA thaa| hAthake dvArA viloye hue pAnI meM tairanevAle mRNAlaka cUDAse usameM candramAke svaNDakI zaMkA utpanna ho rahI thii| jaDa-jala ( pakSa meM mUrkha jana ) ke 25 saMnidhAnase utpanna mauna vRtti ke kAraNa usa samaya mekhalA-samUha kI sajjanatA prakaTa ho rahI thii| bhAvArtha-jima prakAra mUrkha janake samIpa sajjana manuSya mauna raha jAte haiM usI prakAra jalake samparka se mekhalAe~ mauna raha gayI dhoM-unakA runajhuna zabda banda ho gayA thaa| tathA striyoM ke stanoMpara lagA huA kezarakA paMka mahAkake agrabhAgase sIMcA jA rahA thA / usase unake stanakalazoM kI tulanA sindUrase yukta hAthiyoMke gaNDasthala ke sAtha prakaTa ho rahI thii| 30 6271. jalakrIr3Ake bAda jo tItra vAyuse hilate hue pallavoMse suzobhita thirakatI huI latAoMke nRtyase sundara thA, nUtana parAgakI paTalase yukta puMnAga vRkSoM kI sundara maMjariyoMke samUhapara guMjAra karanevAle mara-samUhakI jhaMkArase zabdAyamAna thA, jo gaMgAke jalake 1. ma. kuGkama gmprk| 2. gAmbhIyaMjala iva / Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayacintAmaNiH [271 udyAne - harisanAthe, pacelima kalamazAlikSetra iva bahulavanamAle, aGganAGga iva mRdulapanasabahumAne, sanIDavartini mayaMdurAsadasumanomanoharAnokahaniyiDe kvacidAkrIDe krIDAklamaharaNAya viharamANaH sa dharitrIpatiH kvApi koNe kautukavidhAyikApeyavilokanAya vilocane vyApArayAmAsa / 272. tatra cAtisaMdhAnakovidaH ko'pi kapirAsyastrosaMgamAvalokanena manyugrastAM markaTI 5 'avitaka: ko nAma nisargamunTa rImanAdatya tvAganyA bahamanyeta' iti priyavacaHsahasa rapi prakRti mAnetumapArayanpAravazyanaTanena 'pazya mAM priye, parAsurahaM bhavAmi' iti parivartitekSaNaH kSaNAdeva kSitI kSINAsuriva papAta / barAko tu sA vAnarI vaJcanAvRtaM maraNamaJjaseti strItvasulabhAccA steSAM zaGkAreNa mukhara zabdAyamAne, gaGgAyA idaM gAGga tacca tajjalaM ceti gAjalaM tasminiva pRthulahari sanAthe pRthukaharibhiH sthUlataraGgaH sanAthe sahite pakSe pRthulAH sthUlA mAMsalA ye harayo vAnarAstaiH sanAthe 10 sahi te, 1celimAH pAtuM yogyA ye kalamazAlaya SASTikadhAnyAni teSAM kSetra iba kedAra iva bahavo'dhikA laznAnAM labatakatRNAM mAlAH zregayo yasmistasmin pakSe bahulA adhikA vanamAlAH kAnanazreNayo yasmistasmin , aGganAGga iva sImantimozarIra itra mRdulapana komala mukhena komakabhASaNena vA sabahumAne sasmin , sanIlavatini nikaTavasini, mAgAM manuSyANAM durAsadAni durlamAni yAni sumanAMsi pudhANi tairmanoharA ramaNIyA ye'nokahA vRkSAstanibiDa sAndre kvacit kasminnapi :krIDe-udyAne krIjAlamasya 15 jalakeliparizramasya haraNAya dUrIkaraNAya biharamANo bhraman sa dharitrIpatiH bhUpatiH vApi kasminnapi koNe kautukavidhAyi kutUhalavidhAyakaM yat kApeyaM kapiceSTitaM sasya vilokanAya darzanAya vilocane nyApArayAmAsa ghaLayAmAsa / 6272. tatreti-tatra cAkrII atisaMdhAne pratAraNe kovido nipuNaH ko'pi kapirvAnaraH anyastriyA'parakAminyAH saMgamasya saMsargasyAvalokanena manyuprastAM kopakaritA markaTIM vAnarI 'bhavitako vimarza20 zUnyaH ko nAma jano nisargasundarI pratikamanIyAM svAm bhanArasya bhanyAM striyaM bahumanyata zreSTAM manyeta ? api tu na ko'rItyarthaH / iti priyavacaHsahastrairapi bhaneka priyavacanairapi prakRti svasthatAm bhAnetuM prApayitum apArane asamA~ bhavan pAravazyasya pAratamyasya naTanamabhinayastena 'pazya mAM priye ! parAgatA asavaH prAgAH yasya tathAbhUta: parAsumaMto'haM bhavAmi' iti pradazyati zeSaH parivartite ghRNita IkSaNe yena tathAbhUtaH san kSaNAdevAcirameva kSINAsuriva mRta ica kSitau pRthivyAM papAta / barAkI dayanIyA tu sA vAnarI vacanAkRtaM pratAraNAvihitaM maraNaM mRtyum bhaJjamA yathAtham iti strItvasulabhacApalyAlalanAjanocitacApalyAt samAna pRthula-hari-sanAtha-bar3I-bar3I laharoMse sahita thA ( pakSameM pRthura-hari-sanAtha-bahuta sthala bandageMse sahita thaa)| pake hae dhAnake khetake samAna bahalavanamAla-aneka kATanebAloM ke samUhase yukta thA / ( pakSa meM bahuta bar3e-bar3e vanakI paMktiyoMse yukta thaa)| strIke zarIra ke samAna mRdulapana sabahumAna-komala mukha ke kAraNa atyadhika Adarase yukta thA ( pakSa meM komala kaTahalake vRkSoMke kAraNa bahumAnase sahita thaa)| nikaTavartI thA aura manuSyoMke lie durlabha phUloMse manohara vRkSoMse sAndra thA aise kisI udyAna meM krIDAjanya thakAvaTako dUra karane ke lie vihAra karate hue rAjA jIvandharane kisI kone meM kautuka karanevAle bandaroMkI ceSTA dekhane ke lie apane donoM netra vyApta kiye| ula 272. vahA~ unhoMne dekhA ki mele karane meM atyanta nipuNa eka vAnara, anya strIke sAtha 35 samAgamake dekhane se kupita vAnarIko 'aisA kauna avicArI hogA jo tujha svabhAva sundarIkA anAdara kara anya strIko bahuta mAnegA' isa prakAra ke hajAroM priya vacanoM ke dvArA bhI prakRtistha karane ke lie samartha nahIM ho pA rahA hai / anta meM jaba vaha samartha nahIM ho sakA taba paravAnAkA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -masaphalavRttAnta:] ekAdazo sammaH 405 palyAdvizvasya mAvena doghaM niHzvasya 'hA nAtha, hatAsmi pApAham' ityAlapya satvaramenaM hari dharAtalAdutkSipya karatale gRhNato cAtmAnaM 'kuTTinyA mayA patidrohaH kutaH kAraNAtkRtaH' iti puna: punaH nindantI kRtagADhapariSvaGgA pANitalavikIryamANapayaHzIkarazIphareNa ziziropacAreNa cirAya jIvitezvaraM jIvayAmAsa / priyAGgapariSvaGgeNa pratyujjIvita iva prINAnaH pratAraNacaturaH sa zAkhAmRgaH zAkhizAkhAntaralambamAnamambaravyApipAkasulabhasaurabharacitajihvAcApalaM panasaphalamAnoya 5 mudgaphalAnukAribhiH karAGgulIbhirdalayannAtmadayitAya tasye ddo| tadavasare tatra niyukto nAtibAla: ko'pi vanapAla: palAyamithunamidaM phalametadapajahAra / Pe vizvasya vizvAsaM kRtvA bhAvena hRdayena dIrghamAyata niHzvasya hA nAtha ! pApA pApavatI ahaM hatAsmi tAsmi' iti Alapya satvaraM zIghrama enaM haribAnarama dharAtakAprathivItalAta ukSipya-utthApya karasale pANitale gRhatI AtmAnaM ca svaM ca 'mayA kuTTinyA patidrohaH kutaH kAraNAt kRtaH' iti punaHpunabhUyo 10 bhUyo nindantI kRto vihito gADhaH pariSvaGgaH parirambho yayA tathAbhUtA 'parIrammaH pariSvaGgaH saMzleSa upagRhanam' ityataraH, pANitalena hastatalena vikIryamANA: prakSipyamANA ye payaH kasa jalabindavastaiH zaphiro'tizItastena ziziropacAreNa zItalopacAreNa cirAya dIrghakAlena jIvitezvaraM ballabha jIvayAmAsa saMzita cakAra / miyA yA vallamAyA aGgasya parivaGgeNa saMzleSaNa prayujIvita iva punarjIvita iva prINAnaH saMtuSyan pratAraNacanuraH kapaTapaTuH sa zAkhAmRgo vAnaraH zAsino vRkSasya zArakhAntaraM zAkhAmadhye lambamAna saMsamAnam , 15 ambaracyApinA gaganacyApinA pAkasulabhasArameNa pariNAnasulajhasaugandhyena racitaM vihitaM jihvAyA rasanAyAzcApalaM satRpagatvaM yena tathAbhUtaM panasaphalaM kaTakipha phalam bhAnIya samAhRtya mudgasya phalamanukuvantyevaM zIlAstAbhiH karAGgalImihalAlAbhiH dala yan khaNDayana tasyai pUrvoktAyai bhAsmadayitAye svapriyAyai dadau / tadavasare tatkAle tanAkoDe niyunaH prAptaniyogo nAtiyAkaH proDa iva ko'pi vanapAko vanarakSaka idaM mithunaM dampatI palAyayan vidrAvaran etat panasaphakam apajahAra / / abhinaya karatA huA bolA ki 'he priye ! mujhe dekho, maiM mara rahA hU~' yaha kahakara usane A~kheM phera dI aura kSaNa-bhara meM hI vaha mRtakakI taraha pRthivIpara gira pdd'aa| becArI vAnarIne usa mAyAkRta banAvadI maragako sacamucakA maraNa samajha liyA aura vaha strIparyAyameM sulabha capalatAke kAraNa lambI sA~sa bharakara kahane lagI ki 'hAya nAtha ! maiM pApinI mara gyii| usane zIghra hI isa bAnarako pRthivItalase uThAkara apane hAthameM liyA aura 'mujha kuTTinIne pati droha 25 kisa kAraNa kiyA ?' isa prakAra kaha bAra-bAra apanI nindA karane lgii| anta meM vaha gADhAliMgana kara hastatalase bikhere hue jalake choToMse zItala ziziropacArase bahuta dera vAda patiko jIvita kara sakI / priyAke zarIra ke AliMganase phirase jIvita hote hueke samAna vaha vAnara bahuta prasanna huaa| anta meM vaha mAyApaTu vAnara vRkSa kI zAkhAoMke bIca laTakate evaM paripAkase sulabha AkAzavyApI sugandhike kAraNa jihvAkI capalatAko utpanna karanevAle 30 kaTahalake phalako tor3akara lAyA aura mUMgakI phaliyoMke samAna AkArako dhAraNa karanevAlI hAthakI aMguliyoMse vidIrNa kara usane vaha phala apanI priyAke lie diyaa| usa avasarapara vahA~ niyukta kisI vanapAlane jo avasthAmeM bilakula bAlaka. nahIM thA arthAt bAlaka aura yauvana ke bIca kI avasthAko dhAraNa karanevAlA thA, vAnara-vAnariyoMke isa yugalako bhagAkara yaha phala chIna liyaa| 1. madgaphalAkArAbhiH / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [203 jIyaMdharasya273. tadetadakhilamavalokya lokottaronnatacittaH sa jIvaMdharamahArAjaH sadayamanA: 'jIvAnAmudaya eva na kevalaM jIvitamapi balavadadhInam / dInavRttike mRgadvandve saMbhavadidaM dvandva jAtaM kimevaM saMbhAvyate / bhave'sminnevAsmAbhirbhavabhRtAM vRtteravasthAvikalatA kimanAlokitA ? AlokitApyeSA vibhavadUSikAdUSitadRSTINAM na khalu na! spaSTobhavati / kaSTamataH pUrvamA caritam / sarvathA kASThAnArAyate karazAkhAbhraSTaphalaH zAkhAmRgaH / asmadyate nunamAcchoTitAtkala: sa vanapAla: / phalaM tu niyamena bhogAyate / gacchatu tucchaphalakAGkSayA kRcchrAyamANena mayA gamita: kAla: / saphalayeya pavaziSTaM vA viziSTatapasA / bhogena hi bhujyamAnena rajyamAnenApi tyajyate janaH / tasmAdahameva tAvadaihikabhogepu muhyanmano jahyAm / yAvadamI mAmamI 6273. tadetaditi-rAdatadakhilaM sarva ghaTanAcakrama avalokya dRSTvA lokottaraM lokazreSThamunnata10 citta mudArahRdayaM yasya tathA bhUnaH sa jIvaMdharamahArAja: sadarya mano yasya tathAbhUtaH san 'jIvAnAM prANinAm udayo vaibhavameva na kevalaM jIvitamapi balavatAmadhInamAyattamiti blvddhiinm| dInavRtti kAtaravattiyake mRgadvandva vanajannuyugaLe saMbhavat idaM dvandvajAtaM duHkhajAtam evamanena prakAreNa kiM katham saMbhAbyate ? asminneva bhave paryAya:mAbhibhavamRtAM jIvAnAM vRttaravasthA vikalatA asthiratA kima bhanAlokitA no dRSTa! bhAlokita pi dRSTApi eSA vRttesthiratA vimatra evaM dRSikA netramalaM tayA dUSitA dRSTiyeSAM teSAM no'smAkaM 25 khalu nizcayena na spaSTomavati / ato'smAtpUrvam AcaritaM viSayeSu pravartanaM kaSTaM duHkhruupm| karazAkhA po'gutibhyo bhraSTaM phalaM yasya tathAbhUto'sau zAkhAmRgo markaTaH sarvathA sarvaprakAreNa kASTAkAra ivAcaratIti jhASTAGgArayate yathA zAkhAmRgasya hastAtphalaM bhraSTaM tathA kASTAGgArasya hastAdAjyaM bhraSTam iti bhaavH| nUnam nizcayena AcchotritaM tatphalaM yena tayAbhUtaH sa dhanapAlo'smadyate ahamivAcarati / yathA mayA kASTAGgArasya rAjyamAcchoTitaM tayA banapAlenApi zAkhAmRgasya phalamAcchoTitama iti bhAvaH / phalaM tu panasaphalaM tu niya. 20 mana niyogena bhogAyata bhAMga ivAcarati yathA phalaM naI tathA bhogo'pi naSTo bhavati / tucchasya kSusya phalasya kAGkSayA vAnchayA kRcchrAyamANena kaSTamanubhavatA mayA gamito gyatIta: kAlo gacchatu, tadvicAreNa kiM sAdhyamiti bhaavH| bhavaziSTaM vA kAlaM viziSTatapasA'sAdhAraNatapazcaraNena saphalayeyam saphalaM kuryAm / hi yato bhujyamAnenAnubhUyamAnena rajyamAnenApi rAgaviSaye gApi bhogena paJcendriyaviSayeNa jano lokastyajyate / tasmAkAraNAs ahameva tAvat lAvakAlaparyantam aihikabhogeSu etalokasaMbandhitabhogeSu mumat manazceto 25 jahyAm tyajeyam / yAvat yAvat kAlaparyantam mamI mogA mamImAMsayA adhicAreNa nUnaM nizcayena abhi --- ----- 6273. yaha saba dekha lokottara unnata cittake dhAraka jIvandhara mahArAja dayAlucitta ho vicAra karane lage ki 'na kevala jAvoMkA abhyudaya hI balavAn ke adhIna hai apitu unakA jIvana bhI balavAn ke adhIna haiN| dIna bRttike dhAraka tiyacoM ke isa yugalapara jo yaha duHkha kA samUha saMvadita huA hai ki isakI isa taraha sambhAvanA thI / isa saMsArameM hamane prANiyoMkI 30 vRttikI nazvaratA kyA nahIM dekhI ? dekhI bhI hai parantu vaibhavarUpI netramalase jinakI dRSTi dUSita ho rahI hai aise hamAre lie baha spaSTa nahIM ho rahI hai / isake pahale jo maiMne AcaraNa kiyA hai vaha atyanta kaSTadAyI hai| jisakI aMguliyoMse phala gira gayA hai, aisA yaha vAnara sarvathA kASThAMgArake samAna AcaraNa kara rahA hai, phalako chInanevAlA vanapAla nizcita hI mere samAna jAna par3atA hai aura yaha phala niyamase bhogoMke samAna pratIta hotA hai| tuccha 35 phalakI AkAMkSAse kaSTa uThAte hue maiMne jo samaya bitA diyA baha to gayA aba jo bAkI bacA hai use viziSTa tapake dvArA saphala karanA caahie| bhoge jAnevAle bhogake sAtha kitanA ho rAga kyoM nahIM kiyA jAye parantu anta meM vaha bhoga manuSyako chor3a detA hai isalie isa Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 - viraktivRttAntaH ] ekAdazI lambha: mAMsayA nUnamabhilaSantaM hasanta evaM jihAsanti / niyogatazcedbhogAnAM viyogaH svayaM tyAgAtkimiti loko'yaM bibheti ? kiM ca te bhajantamAtmAnaM tyajantaH svAtantryAtsvAntamasya sutarAM tudanti / svayaM tyaktAstu tAnI manaHprasasye punarmuktaye ca bhogA bhaveyuH / ' iti bhUyo vyarajyata / $ 274 tathAvihitavicArAbhogaM bhogAdvirajyantaM yoge kramamANamenaM kramAdartA kitadakSi NAkSipandena kimuvyamiti vitarkavijRmbhita raNaraNa kaviSodadantaHkaraNAstadantaHpurasundaryaH paryavArayan / vaibhavamaho verAgyasya yatI bhogye saMnihite'pyayogya ivAsIdaspRhamasya manaH / tattvajJAnavivekato vimalIkRtahRdayA : kRtitiH khalu jagati duSkarakarmakAriNo bhavanti, yasmAdamI 5 lantamicchantaM mAM hasanta evaM jihAsanti dAtumicchanti mAMgAnA viSayANAM triyogo'bhAvo niyogato niyamena ceda yadi taIi svayaM svecchayA tyAgAt ayaM lokaH itItthaM kiM vibheti bhIto bhavati / kiM ca kathaM ca te bhogA AtmAnaM bhajantaM sevamAnaM janaM syajantaH svAtantryAt asya janasya svAntaM cittaM sutarAmatyantaM 10 kiM sudanti ? pIDayanti ? svayaM svecchayA vyaktAstu bhogAstadAnI' tyajanakAle manaHprasattaye cetaH prasAdAya punaH paryAyAntare va munye mokSApa maveyuH syuH' itISyaM bhUyo'tyartham vyatyata virakto'bhUt / 6 274 tatheti tathA pUrvakaprakAreNa vihitaH kRto vicArasya vitarkasyAbhogo vistAro pena tathAbhUtaM mogAtpaJcandriyaviSayAt virajyantaM virakrIbhavantaM yoga dhyAne kramamANam uyuJjAnam evaM svAminam kramAt atarkitamavisRSTaM yad dakSiNasyAkSNaH spandanaM tena strINAM dakSiNAGgasphuraNamahitaM 15 bhavatIti prasiddhiH 'ayameSa vicAraH ka udarko yasya tathAbhUtaH kiMphalakaH' iti vitarkeNa vicAreNa vijRmbhi yad raNaraNakamotkaNThyaM tena viSada antaHkaraNaM mano yAsAM tA antaHpurasundaryo nizAntanArthaH paryavArayan parivRtya sthitA babhUvuriti bhAvaH / aho hRSyanyamAzvaryArtha vairAgyasya vaibhavaM sAmarthyamAzcaryakaraM vartata iti bhAvaH yato momyaM bhogayogyaM vastuni saMnihite'pi nikaTasthe'pi asya svAmino manaH ayogye va momana itra vastuni aspRhamicchAtItam AsIt / tatvajJAneti tatvajJAnameva vivekastasmAt 20 bimalIkRtaM nirmalIkRtaM hRdayaM yeSAM tathAbhUtAH kRtinaH kuzalA janAH khalu nizcayena jagati loke duSkarakarma loka sambandhI bhogoM meM mohita hote hue manako mujhe hI tabataka chor3a denA cAhie jabataka ki avicAra ke kAraNa icchA karate hue merI ha~sI ur3AnevAle ye bhoga mujhe chor3anA cAhate haiM / jaba ki bhogoMkA niyamase viyoga honevAlA hai taba yaha saMsAra svayaM unake tyAgase kyoM DaratA hai ? yadi ye bhoga apane-ApakI sevA karanevAle manuSya ko apanI icchAse chor3ate haiM 25 to isake cittako atyanta duHkhI karate haiM aura yadi bhoga manuSya ke dvArA svayaM chor3e jAte haiN| to usa samaya ve usake cittakI prasannatA ke lie tathA muktike lie kAraNa hote haiM / isa prakAra vicAra karate hue jIvandhara mahArAja atyanta virakta ho gaye / 7. tadanantara jinhoMne usa prakArakA vicAra kiyA thA, jo bhoga se virakta ho rahe the aura yoga dhAraNa karaneke lie jo vyata ho rahe the aise jIvandhara svAmIko krama-krama se 30 Akara unake antaHpurakI striyoMne ghera liyaa| usa samaya una striyoMko dAhinI A~kha akasmAt hI phar3akane lagI thI isalie 'isakA kyA pariNAma hogA' isa vicArase bar3hatI huI utkaNThAse unake hRdaya viSAdayukta ho rahe the| AcArya kahate haiM ki aho ! vairAgyaka AzcaryakArI mahimA hai kyoMki bhogane yogya padArthake nikaTa rahanepara bhI jIbandharasvAmIkA mana usa taraha niHspRha ho gayA jisa taraha ki kisI ayogya padArtha meM rahatA hai| tattvajJAnake 35 vivekase jinake hRdaya nirmala ho gaye haiM aise bhAgyazAlI kuzala manuSya hI saMsAra meM duSkara Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmintAmaNiH [ jIvaMdharasya - manasvino manorathenApyabhAvitvAdabhUtatvAdananubhUbhRyamAnatvAcca vAJchAmAtraparigrahANyeva vastUni parityaktumapyapArayati loke, tAnyupabhogabhAjyevAjasA muJcanti / tathA hi-tatpUrvakSaNe tAH sundarInirantaraM nizAmayitumantarAyabhUtamAtmAkSipakSamakSobhamapyakSamamANo'yaM rAjarSirna maSyati sma tadAtve saMnidhimapi tAsAm / punarAsIcca mahIpatemahAnudyogo yogondramukhAdupazrotuM dharmam / Adizacca parajanam 'jinapUjAM kalpayitumanalpamupakaraNamanavadyamAnIyatAm' / iti / 275, tAvatA saMmukhAgatarmukhavikAravibhAvyamAnaviraktipariNAma; pariNatarmavibhiniyantraNAzatenApyanivAryamANaprayANaH prayANadundubhimiSegAnimeSAdhyakSasya yakSasyApyAtmanirvedaM nive kaThinakRtyaM kurvantItyavaMzIlA bhavanti / yasmAtkAraNAt amI manasvinI vicAravanto janAH manorathenApi bAnchAmAtreNApi amAvitvAt ajaniSyamANasyAt bhabhUtatvAd bhajAtasthAt ananubhUyamAnasvAcca anubhavA10 gocaratvAcca vAnchAmAtraM manorathamAtraM parigraho yeSAM tAti vastUni api loke jane parityaktuM moktum apArayati azaknuvati sati. urabhogabhAmija vartamAnakAle upamogagocaratAM prAptAnyeva vastUni aJjasA yathArtha muJcanti tyajanti / tathA hi-tadeva spazyati tasmAtpurvakSaNa iti tatpUrvakSaNe sadvicArApUrvakAle tAH purocatamAnAH sundarIla lanA nirantaraM satataM nizAmayitumavalokayitumantarAyabhUtaM vighnasvarUpam akSipazmaNAM nayanalomarAjInAM kSImamapi saMcakanamapi akSamamANo'sahamAno'yaM rAjarSijIvaMdharastadAsve sasmin sundarINAM saMnidhimapi saMnidhAnamapi na mapyati smana zamate sma / punaranantaraM mahIpate rAjJo yogIndramukhAt munIndramukhAravindAt dharma zmasvarUpam upazrotuM samApharNayituM mahAn pracura udyogaH prayAsa bhAsIcca babhUva ca / parijanaM parikaralokamAdizakta nivideza ca 'jina pUjAM jinArga kalpayituM vidhAtum analpaM bhUyiSTam anavacaM nirduTam upakaraNaM sAmagrI AnIyatAm bhAdviyatAm' iti / 205. tAvateti-tAvatA sAyakAlena saMmukhAgataiH purastAdAyAtaH mukhavikAreNa vibhAgyamAnI 20 vicAryamANo viraktipariNAmo yastaiH pariNatavRddhaH mantribhiH sacivaiH niyantraNAzatenApi vAdhazatenAri anivAryamANamaniSidhyamAnaM prayANaM yasya tathAbhUtaH prayANasya prasthAnasya dundumayaH DhakkAsteSAM miSeNa vyAjena animeSANAM devAnAmadhyakSaH svAmI sasya yakSasyApi mudarzana syApi Atmano nivedastaM svarairAgyaM kaThina kArya ke karanevAle hote haiN| jo vastue~ kabhI manora base bhI nahIM ho sakatIM, jo pahale kabhI nahIM thI aura jinakA kabhI anubhava bhI nahIM kiyA thA, kevala icchAmAtrase jinakA 25 parigraha thA aisI vastuoMko bhI jaba saMsAra chor3ane ke lie samartha nahIM ho pAtA taba ye vicAravAna manuSya upabhogameM AnevAlI vastuoM ko bhI vAstavikarUpase chor3a dete haiN| dekho na, isa samayase pUrvakSaNameM jo rAjapi una sundarI striyoMko dekhaneke lie antarAyabhUta netroMkI virUniyoM ke saMcArako bhI sahana nahIM karatA thA vaha aba una striyoM ke sannidhAnako bhI sahana nahIM kara rahA hai| tadanantara munirAjake mukhase dharmazravaNa karane ke lie mahArAja 30 jIvandharakA mahAn udyoga huA-unake manameM munirAja ke mukhase dharmazravaNa karanekI utkada bhAvanA utpanna huii| unhoMne parijanoM ko yaha AjJA bhI dI ki jinendra bhagavAna kI pUjA karane ke lie atyadhika nirdoSa upakaraNa lAye jaayeN| 275. usI samaya mukhake vikArase jinhoMne viraktike pariNAma nizcita kara liye the aise vRddha mantriyoMne sAmane Akara saikar3oM makAra kI niyantraNAe~ batalAkara unake prayANako 35 rokanA cAhA para ruka nahIM skaa| prayANake samaya bajanevAlI dundubhike miSase ve devoMke Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - viraktivRttAntaH ] ekAdazo lambhaH dayanniva niviSNahRdaye kiMkRtaviSaya AsIt / 'krIDAnantaraM pIDeyaM pravRttA / kinimitametadviraktamasya cittam / ki maramadviSayamutAnyaniSpayaM kiMsvidAkasmikam / kimu svaMtaM kimuta durantam / durantatAmeva hi naH zubhetarAspindaH kandalayati' iti cintAkrAntena zuddhAntena samamudyAnAnni. rayAt / ayAcna yAtayAtanaistapopane rabyuSitaM muSita bhavyalokamohavyUhUM movokRtadinamabhimayUkhaimaNibhinimitaM dhamakakulabhavanaM jibhavanam / abudhyata cAtmAnama baddhaM krmbhiH| astAtrIcyAyamati- 5 topAdapadApamAtmAnaM kartuM samarthaH stavaiH pratitane kapadakSiNakriyApraNAmapUrvakapuSpAJjali: sphAnya. pariNAmazuddhi dUrayantukarma gAtraM romAsara ne sAvadhanvAgI gadaga dayanpAgo mululagabhagavagataM paramezvaram nivedazakSita kaya graniva nirvigaNahatyena virakacesA kiMjAstucchatA viSaya paJcendriyabhogA yana tathA bhUna AsIt / 'kI DAnantaraM kelyAH pazcAta iyaM pIDA vedanA prvRttaa| aspa svAminaH putA cittaM 10 kinimisa kana kAraNena biranam / kimiti yinaH asya citaM ki dayaM viSayo yasya tayAbhUtam utAthavA anyaviSayam anyo viSayo yasva tan kiMsvid athavA Akasmikam akasmAdbhutam / kimu svantaM sulu anto yasya tan yantaM kimuta duSTo'nto yasya tad durantam / hi nizcayena zubhetaro'zubhazvAsAvakSiptadazceti zubheta sakSipando dakSiNanetraspandanaM no'mmA duranta gameva duSpariNAmatAmeva kandala prati utpAdayati' iti cintAkAntena vicArapreNImastena zuddhAntena antareNa samaM sArdham udyAnAt nizyAt nirjagAma / 15 ayAcceti-zrayAcca jagAma ca grAtA gamA yAtanAH sAMgArikavedanA yepAM seH tapodhanairapi munimirapi apu pitamadhiSThinA, muktio'pahalo bhampanhokAnAM bhavya janAnAM mohamyUho mithyAtyasamUhA yena mat mocIkatA vyarthIkatA dinananimAyA dinakara kA yaunagiminirmitaM racitaM dhamai rukulabhavana dharmakA. yatanaM jinabhavanaM jinamandiram / bAramAnaM s kamamirjJAnAbaraNAdibhiraSTavidheH bhayara rahitam avudhyata ca jAnAti sma ca / astAcca stuti cakAra ca ayaM jIpaMdharaH atitopAn utkaTasaMtoSAt AtmAnaM svam 20 bhapatroSaM doSarahitaM kartuM vidhAtuM samaya : stavaiH pravatitA dattA naikapradakSiNAkriyAmaNAmapUrvakaM parikramaNakiyAnamaskArapahilaM puSpAJjalayo yena tazAmataH sana pariNAmazuddhi bhAvazuddhiM skAsyan vardhayan duSkarma duritaM durayan . gAvaM zarIraM romAJcayana pula kayan , netre sAvayana kSasyan, vANI vAcaM gadgadayan gadgadA kurvan adhipani sudarzana yakSako bhI mAno apane vairAgyakI sUcanA denA cAhate the| isa taraha nirvedayukta hRdayase ve vipayA~se udAsIna ho gaye / 'krIr3Ake bAda hI yaha pAr3A utpanna huI hai| inakA 25 citta kisa kAraNa virakta huA haiM ? kyA hama logoMke nimittase yA anya kisIke nimittase athavA akammAna kimI nimittake, dhinA hI virakta huA hai ? isakA pariNAma acchA hogA yA yugA? hama logoM kI jo azubha A~kha phar3aka rahI hai vaha to bure pariNAmako hI sUcita kara rahI hai| isa prakArako cintAse AkrAnta riyoMke sAtha va udyAnase bAhara nikale / aura usa jinamandira meM pahu~ce jo sAMsArika yAtanAoMse rahita muniyoMse adhiSThita thA, 30 jisane bhavya jIvoM ke moha ke samRhako apahata kara liyA thA, jo sUrya kI kiraNoMko vyartha karanevAle maNiyoMse nirmita thA evaM jo dharmakA advitIya kulabhavana thA / mandira meM pahu~cate hI ve apane-Apako kA~se abaddha samajhane lage aura atyadhika santopase apane-Apako nirdoSa karane meM samartha stadhanoMse jinendra bhagavAn kI stuti karane lge| ve stavanake samaya aneka pradakSiNAe~ dekara tathA praNAma kara phUloM kI aMjaliyA~ samarpita kara rahe the| pariNAmoMkI 35 1. ka.ma0 ga. ciraktasya cinam / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 gadyacintAmaNiH [276 jIvaMdharasya - 6276. 'yadadhripadmapraNato pravINA na kurvate jAtu nati pareSu / apArabhUmAnamananyatulyaM zrIvardhamAnaM zirasA namAmi // 277. yadIyapAdAmburuhastavena kSaNAvadhi vA gamayanti kAlam / na te parastotrarA iti tvAM zrIvardhamAna stutibhirbhajAmi || 6278. ArAdhayanti kSaNamAdareNa yadavipakrerahamAtabhAvAH / parAGmukhAste parasatkriyAyAmityarcanIyaM jinamarcayAmi / / ' iti / 6279. tAvatA tatra tatrabhavanto saMnihitI hitakAryakaraNAyeva kAyabhRtAM kAyavaddhau zuddhapANI hasA murula yan caddhAbalivena kuimalayan bhagavantamamAtihAryavibhava vibhAjinaM paramezvara jinendram106276. yadIti-yasya aghripadmayozcaraNakamala yoH pragatI namaskAra pravINA dakSA jA pareSu hariharadipu nati namaskAra jAnu kadAcin na kurvate na vidadhati, agarabhUmAnamanantamahimAnam na vidyate'nyastulyo yasya samanupamam taM zrIvardhamAna mahAdhIra zirasA mUrnA namAmi vande / 27. yadIyeti-vA athavA, ye janA yadIyapadAmburuha yoryaccaraNakamalayoH stavana stotreNa kSaNAvadhi aNaparyantamapi kAlaM gamayanti vyatA kuvanti ve janAH pareSAmanyeSAM devAnAM stotre stavane parA 15 udyatA na bhavantIti zeSaH iti hetoH zriyA lakSAyA vardhata iti zrIvardhamAna stadhAbhUtaM svAM jinendra manutibhiH sabanaiH majAmi sNve| 28. ArAdhayantIti-Ako tIto mAnabhUnA lo ye janA: bhAgamapi AdareNa bhaktyA yaghripakaruha yAdavadmam ArAdhayanti sevante te janAH parasa skrayAyAmanya devasatkAre parAGmukhA vimukhA bhavantIti zeSaH / iti hetoH arcanIyaM pUjyaM jinam arcayAmi pUjayAmi / sarvopajAtivRttam / 20 iti / --- - ---- --- . .. ---- 6271. tAteti-tAvatA tAvakAlena bhayaM rAjA bhavabhramaNabhItA jIvaMdharaH tatra jinabhava ne tvamavantau pUjyau saMnihito nikaTasthau kAyabhRtAM prANinAM hitakArya karaNAyeva hitakAryavidhAnAyeva kAya baddhI zuddhiko bar3hA rahe the, duSkarmAko dUra kara rahe the, zarIrako romAMcita kara rahe the, netroMse hAtha jharA rahe the, vANIko gadgada kara rahe the aura donoM hAthoMko jor3akara kamala kI bAr3Ike AkAra 25 kara rahe the / ve kaha rahe the ki 6276. 'jina caraNakamaloMkI stutimeM pravINa manuSya kabhI dUsaroMko namaskAra nahIM karate, jo apAra mahimAke dhAraka hai tathA jo anupama haiM una zrIvardhamAnasvAmIko maiM zirase namaskAra karatA huuN|' 6277. jinake caraNakamaloM ke stabanase jo kSaNa pramANa kAla vyatIta karate haiM ve phira 30 kabhI kimo dUsareke stavana karanemeM tatpara nahIM hote isalie maiM Apa zrIvardhamAnasvAmIkI stutiyoMse bhakti karatA huuN| 627:. jo uttama bhAvoM ko prApta kara kSaNa-bhara bhI AdarapUrvaka jinake caraNakamaloMkI ArAdhanA karate haiM ve dUsaroMke satkAra se parAGmukha ho jAte haiM isalie maiM pUjanIya zrI vardhamAna jinendrakI pUjA karatA huuN| 279. usI samaya vahA~ samAgameM vidyamAna cAraNa Rddhike dhAraka do munirAjoMko rAjA jIvandharane dekhaa| ve munirAja atizaya pUjanIya the, bhavya jIvoM kA hita karane ke lie Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -viraktivRtAntaH] ekAdazo lammA 411 tamataHzaktisiddhAM ni nasiddhAntasthitimiva nirmalA nAtivizAlA kAmapi sphaTikazilAM ghaTitavividhodgamasya vibudhata roradhastAdadhivasantau vAridapathasaMcAracaturacaraNAravindo cAraNaparameSThino rAjAyamaikSiSTa / dRSTamAtrayoreva tayorayaM bhraSTa kalmaSa iva protivisphAritanetraH stotramukharamukhaH pavitrakusumavisaravikiraNasvarAvihvalakarayugaH prahamaNimauli: pradakSiNaM bhraman 'mama bhavabhramaH zAmyanAt' iti tapaHkAmyayA tapodhanayoH zrIpAdAmbhoruha zekharIcakAra / 6280. svocakAra ca ghaTitakarapuTaH sphuToccArita jayazabdaH 'tatrabhavatoH pramAdatastathA itvavinathavacanaH munivara mukhAmbhojabhavAm 'bho mahArAja, kaccitte vArtam' iti madhuravArtAm / prArthavAJcakre ca bIkSitadhenurbubhuvito datsa iva munivaravAtsalyena vadhitaha'yaM rAjarSiH 'mahaSI dhRtazarIrau ghaTitAH samutpannA vividhA udgamAH puSpANi yasmistastha vibudhatarI: kalpavRkSasya avastAta nIcaiH zuddhatamasya nirmaladamastra tapasaH zamsyA sAmarthena siddhAM prAptAM nijasya svasya siddhAnte sthiti. 10 tAmitra, nirmalA vimalA mAtivizAlAM madhyamaparimANAM kAmapi ka cit saruTikazilAm abhivasantI tatropaviSTau vAridAnAM mevAnAM panthA vAridapathaM tasmin saMcAre cature vidagdhe caraNAravinde pAdapajhe yayostI cAraNaparameSTinI cAraNabiMdhArakasAdhuparameSTinI aikSiSTa dadarza / tayoH cAraparameSThinA mAnayoreva satoH bhayaM jIvaMdharo bhraSTakalsara iya naSTa durita iva protyA visphArite netre yasya tathAmRtaH stotraimukharaM vAcAlaM musaM yasya saH, pavitrAgi punAni yAni kusumAni teSAM visara: sahastasya vikiraNasya vikSepaNasya svaramA 15 zIghratayA bihala karayugaM yasya tathA bhUtaH, pralo namra bhUto maNimauli: ratnamukuTa yasya tathAbhUta: pradakSiNaM bhraman parikAmyan san tapodhanayo nIndrayoH zrIpAdAmmoruhaM dhIcaraNakamalaM zekharIcakAra zirIsa dadhAviyartha / 380. svIcakAreti--sIcakAra ca aGgIcakre va ghaTita kara puTI baddhAJjaliH sphuTaM yathA syAttathIraca ritI jayazado yena tathAbhUtaH san 'taprabhavatoH pUjya yoH bhavatIH prasAratastathA iti bhavitavacana 20 satyavacanaH munivaramumbAmbhojamayAM munIndravadanavArijasamudbhatAma 'bho mahArAja! saM matratA vAtaM kuza kasvikAmanavedane / ' iti madhuravAtA manoharavAgIm / prArthayAJcakre ceni-prArthayAzake ca prArthayAmApta ca vIkSitA dhenu gAyana tathAbhUto bubhukSitaH kSumpArito gharamastaNaMka itra muniyaravArasa lyana munIndrasne ina hI mAno unhoMne zarIrako dhAraNa kiyA thA, nAnAprakArake phUloM se yukta kalpavRkSa (?)ke nIce atyanta zuddhanapakI zaktise siddha svakIya siddhAnta kI sthitike samAna nimala kisI sphadika- 25 kI usa zilApara jo adhika bar3I nahIM thI virAjamAna the tathA AkAzagamanameM catura caraNakamaloMse yukta the| una muniyoMke dekhate hI rAjA jIvandharane apane Apako aisA samajhA mAno pAra naSTa ho gaye hoN| unake netra prAtise vikasita ho uThe, mukha stotroMse gunagunAne lagA, pavitra phUloM kA samUha niraneko zIvratAse donoM hAtha vihvala ho gaye, maNiyoM kA mukuda namrIbhUna ho gayA aura pradakSiNAkAra bhramaNa karate hue unhoMne 'merA saMsAra bhramaNa 30 zAnta ho' isa prakAra tapakI icchAse una donoM muniyoM ke zrI caraNakamaloMko apanA seharA banA liyaa| 20. unake caraNoM meM zira jhukAkara namaskAra kiyaa| usI samaya munirAjake mukhakamalase ravanna 'aye mahArAja ! terI kuzala to hai na ?' yaha madhura vArtA uccarita huI jise jIvandhara mahArAjane hAtha jor3akara tathA spaSTa rUpase jaya zabdakA uccAraNa kara 'Apa 35 pUjanIya munivagIke prasAdase kuzala hai' isa prakAra satya vacana kahate hue svIkRta kiyaa| 1. kalpavRkSasya, iti di0 / 2. ka. ityavita yavacanam / 3. ka. munivaramukha.bhojabhavam / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 gadhacintAmaNi [ 280 jIvaMdharasyabhagavantI, bhavanmakhazatapatranizAmana mAtreNeya jAtasaMsAraprazamano'hamasmIti pragaNayAmi / tataH pavitradharmayAnapAtrasamapaNena bhavAbdhI vistRte dustaratayA sadA sIdantaM mAM prasIdatAm' iti / 6281. prathayaspRhaNIyatadoyaprArthanAyasAne ca dhamirA varpaNa karmayadhimA yanta ramamma malamazeSataH kSAlayiSyanpUrvamapAkurvanniva bAhyamA gantararadanajyotsnArUpAbhinabhiSiJcandana* tapasostayoragraNotiSagraM rAmanaguNarAMpattAM ratnadIpikA mitra prakaTitapadArthabAramAryA tamopahAM cAkaThina prabhavatvAdimAmadhyatizayAnAm, sudhAmiva vasubAsaladurlabhA rAganaHsaMbhAvanIyAM cAkSaya vardhitaharSo vRddhiMgatapramodo'yaM rAjapi viMdhanaH bhagavatI mApI prabhAvazAlinI bhunIndrI gavatAmukhazatapatrayovadanAravindayornizAmanamANa ra darzanamAtreNava jAtaM saMsAramasamanaM bharabhra nagazAntiyamya sathAbhUto'hamasmIti pragaNayAmi jAnAmi / tatastasmAtkArayAn pavitravarga eva yAnapAnaM naukA tasya 10 samarpaNena pradAnena vistRta vizAle bhavAbdhI bhavasAgare dustAtalA duHkhena tahuM zakyo dustarastasya gAvastatA tayA sadA satataM sIdantaM duHkhIbhavantaM mAM prati prasIdatAM prasano bhavatAm iti / 6281 praznayeti-prathagrega vinayena spRhaNIyA yA tadIyA prArthanA sasyA avasAna virAma ca dharmAmRtavarSeNa dharmasudhAzyA asya sajapaH kA paryAyaM karmAmidhAnam AbhyantaraM malaM. yApam azeSataH samapra. bhAvena kSAlayiSyan prakSAlitaM kariSyan pUrva prAza bAbama malam apAbaMliva AbhyanAraradanajyotsvArUpAni 15 rantargatadantakaumudApAmiH anila abhipizan abhisnapayana unapatroH kaTinatapasauratayomahayo: 'bhaprANIH pradhAno nAtivya nAtivyAkulaM yathA svAsthA samapraguNasampannAM nikhila guNayugAM rana dIpikAmida prakaTinaM padArzanAM jIvAjIvAdInAM ghaTapaTAdInAM ca pAramayaM yayA tathAbhUtAM tamora dhvAnnApahAM ca mohAyahAM ca akaTina prabhAvasvAt komala kAraNatvAt imAmapi rahanadIpikAmapi atizayAnAm sanadIpikA kaThinaprabhavA divyavAcakaThinAmatrA-dayAmala punimAnasasamutpati ra pratireka, sudhAmitra pIyUramiva . 20 vasudhAtaladurlabha pRthivItaladurlabhA prabhUtabhAgyamadhikajanasulabhasvAdanyapAM durlabhAM sumanaHsaMbhAvanIyA deva. jisa prakAra gAyake dekhane se bhUkhe bachar3ekA harSa bar3ha jAtA hai usI prakAra munirAjake vAtsalyase jinakA harSa bar3ha gayA thA aise rAjarSi jIvandharasvAmIne prArthanA kI ki 'bhagavAn maharSiyo ! Apa logoMke mukhakamalake darzana mAtrase hI merA saMsAra zAnta ho gayA hai aisA maiM samajhatA huuN| aba pavitra dharmarUpI jahAjako samarpaNa kara isa vistRta saMsArarUpI sAgara meM dustara hone ke 25 kAraNa sadAse duHkhI hote hue mujhapara prasanna huujie| 6281. vinayase spRhaNIya jIvandharasvAmIkI prArthanAke bAda jo dharmarUpI amRnako varSAse inake kamarUpI Abhyantara malako sampUrNa rUpase dho DAlanA cAhate the aura usake pUrva bAhyamalako dUra karate hue ke samAna jo unheM bhItarI dA~toM kI kAntirUpI jala se soca rahe the aise ugra tapasvI una donoM muniyoM meM jyeSTha muni, zAntipUrvaka samagraguNAMse sampanna evaM bhavya jIvoM30 ko prasanna karanevAlI manohara vANI chor3ane lage-sAntvanA dete hue sundara vacana kahane lge| unakI vaha manohara vANI yadyapi ratnoMkI dIpikA ke samAna thI kyoMki jisa prakAra ratnoMkI dIpikA ghaTa-paTAdi padAthoMke yathArtha svarUpako prakaTa karanI hai usI prakAra unakI vANI bhI jIva ajItra Adi padArthoke yathAthe svarUpako prakaTa karanevAlI thI aura jisa prakAra ratnoMkI dIpikA tama-andhakArako dara karanevAlI hotI hai usI prakAra unakI vANI bhItama-ajJA35 nAndhakArako naSTa karanevAlI thii| tathApi ratnoMkI dIpikA kaThina-kaThora ratnoMse utpanna huI thI -- 1. ka. malazeSaM / Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -viranigAntaH ] ekAdazo lambhaH kAlAnidhisaMgavAdato'pi saMbhAdhanIyAga, saMjIvanIpadhimiva sakala jIvajo vAtubhUtAM caraNarucisaMpAdinI ca punarjananaklezahananAdato'pi puraskriyAhIMm , hArayaSTimiva suvRttabandhurA gugAnuvandhinI cA jaDAnayatyAdato'yadhikamIDanIyAM ca bhavyalokaraJjanIyAM divyayAcaM mumoca---- makaraNIyAM vidvatsaskaraNIyAM ca akSayakalAnidhisabhAta akSayA kalAnAM vedAnAM nidhiyAnA madapi tasmAta saMbhavAta samutpanna na pakSa kSayomalakSita kalAnidhizcandrastasmAna saMbhavAm api sucAyA 5 api saMbhAvanIyAM satkaraNa yAm saMjIvanApiinava sakalamIvAnAM nikhilaprANinAM jIvAbhUta jAvanIparabhUtAM nikhilajIvarakSabhU caraNayoH pAdayo runisampAdinI pakSe cAritrarUcimpAdinI ca puna jana mAmAhananAtpunarjanmaklezarIkaraNAn ato'pi saMjIvanauSadheza puskriyAhA~ satkArayogya sanIpanAdhiH na punarjananaklevAmapaharati divyanAka ca hastIti vizeSaH, hArayazirava mukAdAmagha suvRttavalAkAramajibhiH pakSe sadAcAraiH zleSTacchandobhirvA bandhurA manojJAm, guNAnuvandhinI ca sUtrAnuvandhinI sambaza dieNa- 10 vandhinI ca ajaDAzrayatvAta amUAMdhrayatvAt ajalAzrayatvAt ato'pi hAsyaTerapi adhikaM yayA syAttathA IDanIyAM sabanIyAma, hAsyaSTijalAzrayA divyayAH ca ajalAzrayA itayArabhedAt ajaho'mUkha Azraya AdhAro yaspAstadhAbhUte te vyatirekaH matryalokabajanInAM ca bhavyajanamanAnandinI divyAce mumoca tatyAja udAti yAvata / aura vaha manohara vANI akaThina-komala svabhAva munirAjase utpanna huI thI isalie baha ratnA- 15 kI dIpikAko bhI parAsta karanevAlI thii| athavA unakI vaha vANI sudhAka samAna thI kyoMki jisa prakAra sudhA vRdhivItalapara durlabha hai usI prakAra unakI vaha vANI bhI pRthivItalapara durlabha thI aura jisa prakAra sudhA sumanaHsambhAvanIya-devoMke dvArA AdaraNIya hotI hai usI prakAra vaha vANI sumanaHsambhAvanIya-vidvAnoMke dvArA AdaraNIya thii| parantu sudhA kSayazIla kalAnidhi-candramAse utpanna huI thI aura vaha vANI akSaya kalAnidhi-akSaya kalAoMke 20 bhaNDAra munirAja se utpanna huI thI isalie sudhAse bhI adhika AdaraNIya thii| abadhA baha vANI saMjIvana opadhi ke samAna thI kyoMki jisa prakAra saMjIvana opadhi sakala jIvAMka lie jIvAtu-jIvanayAtrI hai usI prakAra vaha vANI bhI sakala jIvoMke lie jIvAtu-jIvanadAtrI thii| jisa prakAra saMjIvana Apadhi caraNamacisampAdinI---calane-phiranekI maciko utpanna karanevAlI hai usI prakAra vaha vANI bhI caraNacisampAdinI-cAritra-sambandhI 25 ruciko utpanna karane vAlI thI parantu saMjIvana auSadhi puna: janma dhAraNa karane rUpa klezako naSTa nahIM kara sakatI jaba ki vaha vANI punarjanmake klezako naSTa karanevAlI thI isalie usase bhI adhika satkAra ke yogya thii| athavA vaha vANI hArayaSTike samAna thA kyoMki jisa prakAra hArayaSTi suvRtta bandhurA-uttama gola maNiyoMse sundara hotI hai usI prakAra vaha vANI bhI suvRttavandhurA-uttama chandAMse athavA samyaka cAritrase sundara thI aura jisa prakAra 30 hArayaSTi guNAnuvandhiI -sUtase sambandha rakhanevAlI hotI hai usI prakAra vaha vANI bhI guNAnubandhinI-sambagdarzanAdi guNoM athavA ileSa prasAda Adi guNAMse sambandha rakhanevAlI thii| parantu hAsyaSTi jaDAnaya thI--acetanamaNiyoM ke Azraya .thI athavA jar3a-khoM ke pAsa rahanevAlI thI jaba ki vANI ajAzraya thI-cetanamuniyoMke Azraya thI athavA buddhimAna manuSyoMke Azraya thI isalie usase bhI adhika stutya thii| 35 1. ka kha ga 'sakalajIva nAsti / Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 282 muneH 282. 'mahArAja, zrUyatAm / yato'bhyudayanizreyasasiddhiH sa dharmaH / sa ca samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaH / adharmastu tadviparItaH / AyuSman avagacchasi tvamadhItI zrute tucchaMdaramazeSamamaSAM lakSaNam / itthambhUtamAtmotthAnanta saukhyAdiguNanirmANaM dharmaM balavanmohakarmAdayena yathAvadavagantumazaktA ava dharmabuddhi dharme cAdharmabuddhi vanantastadubhayamadhye budhyamAnAzca prANinaH 5 pRthivIpate, vikAmatIvranIcakarmodayAnniraye tirobhUtatIvrabhAvapApAtirazci pravartitasukRteta radvayAsukRtamAtreNa sureSu ca kRtAvatArAstAvatparibhramanti yAvanna nirmUlita niravazeSakarmANI bhaveyuH / evaM nivaditA nAkanarakanaratirazcAM bhedena cAtuvidhyaM gatAyAM gatI, hitAnRtasteyamaithunamAtraparA hiMsUpatvArhakrUrapariNAmA adharmAbhivardhinI dharmadruhazca dharmAdinirayaM prayAnti / =matyeM, 434 gadyacintAmaNiH SS 282. gaddArAjeti - mahArAja ! zrUyatAM samAkaNyatAm / yato yasmAt abhyudayaH svargAdi10 vibhUtirnizreyasaM mokSazca tayoH siddhiryasmAt sa dharmaH / sa va dharma samyagdarzana jJAna cAritrAtmako ratnazrayarUpa ityarthaH 'sadRSTijJAnadRtAni dharmaM dharmezvarA viduH / iti ratnakaraNDa zrAvakAcAre samantabhadrasvAminAM vacanam / adharmastu tadviparItoM mithyAdarzanazAna cAritrarUpaH | AyuSman ! durghajIvin ! zrute zAstre adhItamanenetyadhotI adhyayanakuzalam amaSAM samyagdarzanAdInAM tucchetaram, anucchaM lakSaNam avagacchasi jAnAsi / itthaMbhUtam etatprakAram AtmodhyAzca te'nanta saukhyA triguNAzca tebhyo nirmANaM yasya taM dharma 15 mohamadana prakaramohodayena adharme dharmabuddhiM dharme cAdharmabuddhiM badhnanto dharmAdharmajJAnarahitAH tadubhayamapi dharmAdharmadvayamapi anudhyamAnAzca ajAnAnAzca prANino jIvAH pRthivIpate ! he rAjan ! nikAmatItramatizayena tIvraM yat nIcakarma tasyodayAt niraye, tirobhUtastIbhAvo yasya tirobhUtatIvrabhAvaM tacca tatpApaM veti tasmAt anurakaTapApakarmodayAtrizci pravartitaM yatsukRtetarayaH puNyapApayo tasmAt ma manuSye, sukRtamAtreNa puNyamAtreNa ca suraMSu deveSu kRtAdatArA gRhItajanmAnaH tAvat pari20 bhramanti parito bhramaNaM kurvanti yAvat yAvatkAlaparyantaM nirmUlitaM naSTaM niravazeSakarma nikhilakamaM yeSAM tathAbhUtA na matreyuH / evamanena prakAreNa nigaditAyAM kathitAyAM nAkanaranarakatiravAM svargamanuSyazvabhratiyazvAM bhedena cAturvidhyaM catuHprakAratAM gatAyAM prAptAyAM gatau hiMsAnRtasya maithunamAtravasa hiMsA mRSAvAdityacauryakuzIlamAtralInA hiMkhasattvA hiMsakajantuyogyAH krUrapariNAmA yeSAM tathAbhUtA adharmamabhivardhanta ityaMvazILA ityadharmAbhitra dharmadrohiNava dharmAdinirayaM ratnapramAdinarakaM prayAnti prApnuvanti / dharma 25 6 282. munirAja kahane lage ki he mahArAja ! sunie / jisase abhyudaya - svargAdikakA vaibhava aura nizreyasa - mokSa kI siddhi hotI hai vaha dharma haiM / vaha dharma samyagdarzana, samyajJAna aura samyakUcAritra rUpa hai parantu adharma usase viparIta hai| he AyuSman ! tuma zAstra ke adhyayana meM atyanta kuzala ho ataH ina ke samasta lakSaNa jAnate ho| isa prakAra AtmA se udbhUta annta sukha Adi guNoM se utpanna dharmako balavAn mohakarmake udayase jo prANI yathArtha 30 rUpase jAnane meM asamartha haiM, ve adharma meM dharmabuddhi aura dharma meM adharma vRddhi karate hue tathA donoMko na jAnakara he rAjan ! atyanta tIvra nIca karmake udayase naraka meM, jisakA tIvra bhAva chipA huA haiM aise pApase tiryaMca meM puNya aura pApa donoMke karane se manuSya meM aura puNya mAtrase devoM meM janma lekara bhramaNa karate rahate haiM jabataka ki samasta karmAkA nirmUla nAza nahIM kara dete haiN| isa prakAra deva naraka manuSya aura tiryaMcoMke bheda se gatiyA~ cAra 35 prakArakI kahI gayI haiN| jo jIva hiMsA, jhUTha, corI aura maithunamAtrameM tatpara haiM, hiMsaka prANiyoM ke samAna krUra pariNAmoMke dhAraka haiM, adharma ko bar3hAnevAle haiM aura dharmase droha 1. ka0 kha0 ga0 'api nAsti / 2. ma0 bhramanti / Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dharmopadezaH ] ekadazo lambhaH evaMbhUtapuropArjitapuNyetarabalena baddhanirayAyuSo nirayaM prayAtAste prANabhRtaH prANyantaramAraNapravINaprAkRtapUtigandhodrekAdujanIyAmuddAmadAbajvAlAloDhatAlatarusamAkArAM nAlikeraphalodararajjughaTitabhAjanamiya spuTitAM yAvadAyuH kenApyavighaTanIyAM sapaTala bhedasaptapRthvIpu prathamanirayAdArabhya kramAdabhivRddhenApakarpataH SaDaGgulakalitatrihatAdhikramaptakena prakarSatazca paJcazatena dhanuSAM samucchritAM mUti muhUrtamAtreNordhvagatizolAvalambina: pUrNayantaH zitataranaikazastrAkIrNatale 5 pAtAlaphalAnIva svayameva paThanti / punarutpatanti na panavegena bahuyojanAni / bahudhA vizIrNamapyarNa iva tadgAtraM kSaNamAne paTateta rAm / kSANa dinAMpratImAgatIkAravirahAdanArata evambhUtaM puropArjitaM pUrvasaMcitaM yatpuNyataraM pApamaM tasya balena baddhaM nirayAyuryaste tathAbhUmA nirayaM 3vanaM prayAtAH prAptAste prANabhRtaH prANinaH prANyantarANAm anyajIvAnAM mAraNe pravINo nipuNo yaH prAkRtapUtigandhaH svAbhAvikadurgandhastasyo kAt udvejanIyAM mayotyAdikAm, uddAmadAvatrAlayA tIvra vanAgnijvAlayA 10 lIDho vyAplo yastAlatarustAla vRkSastadvastamAkAro yasyAstAM nAjikairaphalasyodararabhimadhyasthitarazmibhiH 'nAriyalakI jaTAoMse' iti hindI carita nirmitaM yadbhAjanaM pAtraM tadiva sthapuTikA viSamAM nattonnatAmityarthaH yAbadAyunIdhitaparyantaM kenApi avighaTanIyAmavizoryamANAM paTaka bhedaiH sahitAH spaTarabhedA ekonapaJcAzatpaTala sahitAH saptapRthivyastAsu 'rasta zarkarAvAlukApakkadhUmatamomahAtama prabhA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSTAH sapta dho'dhaH' iti saptabhUmayaH, prathama nisyAtprathamanarakAdArabhya kramAt paTalaM paTalaM pati abhivRddhena 15 vRddhiMgatana apakarSaso nyUnAmyUnaM eDaGgalakalitA ye trihastAstaradhikaM saptakaM tena prakarSatazca adhikAdadhikaM paJcazatena dhanuSAM daNDAnI 'caturhastAnAmakaM dhanurdaNDa vA bhavati' samucchritA samunnatAM mUrti zarIraM 'striyAM mUrtisna nustanH' iti dhanaMjayaH, muhUrtamAtreNa ghaTikAdvayamAtreNa pUrNayantaH pUrNA kurvantaH UrdhvagatizIlamavalamvanta ityevaMzIlA jIvAH svabhAvata ardhvagatizIlAH santi saMsAradazAyAM tu karmacAyataspena yatra tatrApi gacchanti', zitatarairatitIkSNairanekara skIrNa vyAptaM yasalaM tasmin pakvAni yAni tAlaphalAni 20 pazcatAla phalAni tahat svayamaMca svata eva svayameva pAnti / punaranantaraM patanavegena patanarayeNa bahuyojanAni yAvat utpatanti ca ucchalanti ca / bahudhAnekaprakAreNa vizIrNamapi galitamapi aNa iva jakamiva tadgA taccharIra kSaNamAtreNa dharatetarAm atizayena milati / kSaNena ghaTitaM racitaM prAMzupratIka samunnata zarIraM yeSAM tAn --. -.---- . . ..- rakhate haiM ve dharmA Adi narakoMmeM jAte haiN| isa prakAra pUrvopArjita pApa karmake yalase narakAyukA vadha kara narakameM pahu~ce hue ve prANI muhUrta mAtra meM hI usa zarIrako pUrNa kara lete haiM 25 jo dUsare prANiyoM ko mArane meM pravINa svAbhAvika durgandhake udrekase udvega utpanna karanevAlA hotA hai| jisakA AkAra atyanta tIvra dAvAnalakI mAlAoMse vyApta tAivRkSake samAna hotA hai / jo nAriyalakI jaTAoMse nirmita varatanake samAna U~cA-nIcA hotA hai| Ayuparyanta jise koI bhI naSTa nahIM kara sakatA hai aura jo paTalake bhedoMse sahita sAtoM pRthiviyoM meM prathama narakase lekara kramase bar3hatA huA kamase kama sAta dhanupa tIna hAtha chaha 30 aMgula aura adhikase adhika pA~ca sau dhanupa U~cA hotA hai| Udhvagati svabhAvakA avalambana karanevAle ve prANI usa zarIrako pUrNa kara atyanta tIkSNa nAnA prakAra ke zastrAMse vyApta talameM pake hue tAla phala ke samAna svayaM hI girate haiM aura pabanake vegase rahuta yojana taka punaH uchalate haiN| unakA zarIra aneka prakArase chinna-bhinna hone para bhI pAnIke samAna kSaNa-bharameM mila jAnA hai| jinakA U~cA zarIra bhaNa-bhara meM naiyAra ho jAtA hai natha: jo pratikArake abhAyameM 35 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 gadhacintAmaNiH [ 28 muneH - mutpatataH patatazca nArakAnpAtakAH pare pavanapatha eva mananakSaNaniSpanistrizeraMzataH kadalIdaNDAniva khaNDayanti / tAiva pare parasparaM ca / kathaMcidavanI cetsaMcareyuramI saMjAtabhokaradaMSTrAGakuraivikriyAgatazarArucakarUpaiH paraizcaya'nte / taccarvaNabhayena palAyamAnAste sarvapradezasulabhAbhiraya: sUcibhiH protAjrayaH kuraGgA iva sakIlavAgurAM gatAH pariscalanena patityA tAsveda dAruNaM 5 krozanti / kozarabharAtrivRtatarAsyAnvidhAya kecin 'mUDha, tvayA purA khAditaM mudA mAMsadaNDamelA' ili taptatAmrapiNDaM balena khAdayanti / pare tu paradAreSyati kanastAnamayataptatAlabharikAm 'taba grigAneyam' iti hAdatigADhamAliGgayanti / baddhamanyavaH kecidanye pUrvamanyAyAdasmanno pratIkAracinhA pratIkArAbhAvAta anArataM nirantaram utpatanaH samulataH patatazca nArAyAmazca nArakAna naraH bhavA nArakA tAn pAsakA mAH pare purAtananArakAH pavanapatha eva gagana era mananastha kSaNe niNannarmanana- 1. zAnidhannaiH saMkalpApasaranimitaH nisviMzaH kRpANaH kadalIdaNDAniva rambhAdaNDAniya vADayana zakalayanti / tAMzca nArakAna para nArakAH khapaDayanna / parasparaM ca mi 536 khaNDayanti / kathaMcit kenApi prakAreNa bhavanoM pRthiyAM cen anI nArakAH saMdhayuvihareyustahiM saMjAsAH samutpana bhIkarA bhaya karA daMSTrArA daMSTrA prasaMhA yepAtaH vikriyAgata vikipAzaptaM yat zArAha khaNDanazIlaM cakraM tadvadapaM yeSAM taiH parairanyArakaicaya'nne dastaidIyo / teSAM caryaNasya mayaM tena tacarvaNamayena palAyamAnA dhAvamAnAH te sarvapradezasulabhAbhiH nikhi sthAna prApyAmi / ayaHsUvibhilohasUcibhiH protAGnayaH khacitapAdAH sakIlabAgugaM sazAyajAlaM gatAH kuraGgA iba hariNA ina pariskhalanena patitvA tAsve vAyanIpu dAruNaM kaThinaM yathA syAttathA kozanti ddhi| kro zaramasena ronAsora pitaramAsyaM mukhaM yeSAM tathAbhUtAn vidhAna kRtvA de cit mArakA: 'mRDha ! are mUrkha! svayA purA pUrvajanmani mudA harSega khAditaM bhakSitam etat mAMsa khAI pizita um' iti nigadyeti zeSaH tata tAmrapiI saMtaptatAmrAkandha balena prasahya svAdayanti bhakSayanti / pare tu anye tu pravalA nArakAH 20 paradAreSu 12strIpu atikamrAn atyAsamAna tAmramayI yA taptasAla maJjikA puttalikA tAma 'iyaM taba priyAganA priyavallabhAi ta nigoti zeSaH haThAtrasabham pratigAI yathA syAtathA Alimapanti prAilepayanti / baho to manyuH krodho yaistathAbhUtAH kecit anya nArakA pUrva prAgjanmani asmatto matto'nyAyAta vittamattena nirantara kAra uchalate tathA nIce girate haiM aise una nArakiyoM ko dUsare pApI jIva AkAza meM hI icchA karate hI nirmita zatroMse kadalIdaNDake samAna khaNDa-khaNDa kara DAlate haiN| una 25 khaNDa-khaNr3a karanevAloM ko dUsare nArako khaNDa-khaNDa kara dete haiM aura paraspara bhI eka-dUsareko khaNDa-khaNDa kara dete haiM / yadi ye nA kI kisI taraha pRthivIpara saMcAra karane meM samartha ho pAte haiM to bhayaMkara DA~DhoMke aMkuroMko dhAraNa karanevAle vikriyAse Agata hinaka jIvAMkA samUha unheM cavA DAlatA hai / unake cabAye jAne ke bhayase ve bhAgate haiM to samAla sthAnoM meM sulabha lohekI koliyoMse u-ke paira chida jAte haiM jisase ve kIlasahita jAla meM phaMse hue hariNAMke samAna 30 skhalina hokara gira par3ate haiM aura unhIM bhUmiyoM meM kaThora zabda karate rahate haiM-cillAte cIkhate rahate haiM / cillAhaTa ke vegase jinakA mukha atyadhika khula gayA thA aisA unheM kara kitane hI loga 'are mUkhe ! tUne pahale bar3e harSase yaha mAMsakA Tukar3A khAyA thA yaha kahakara tape hue tAmeMkA piNDa jabardastI khilAte haiN| kitane hI loga para-striyoM meM Asana manuSyoMko tAmeM kI saMtapta putalIkA 'yaha tumhArI strI hai' yaha kahakara jabardastI gADha AliMgana karAte 25 hai| krodhako dhAraNa karanevAle kitane hI loga tUne pahale dhanase matta hokara anyAyapUrvaka ---. -. 1.0kha0 'tara' naasti| - Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -dharmapidezaH] ekAdazo lambhaH vittamattena dhanamapahRtam / adhunA tvayAsmAbhirupahRtamUrokriyatAm' ityaGgArIkRtamayaHpiNDamamISAM kare'trarpayanti / apare tu 'niraparAdhAnAM naH kArayAmAsa kArAgRhanirodha krUrayAnayA jihvayA / jahyAttAmadhunA vA' ityasatyavAdicarANAM nArakANAM haThAdenAmutpATayanti / durApaM mAnuSyaM malImasIkRtavataH surApAnaparAn pApinaH pAvakasvAthajalIkRtaM lohaM pAyayanti / bhUtapUrvabhUtadruhaH kAzcidRvadhiomuvakaNTakazAlizAlmalodrumamAropya hataprANilomagaNanApramANamadhomukhamUrdhvamukhaM 5 ca kecidAkarSayanti / evamurasi kSurikAnikhananam, zirasi dahanaprajvAlanam, aGgulIpu sUcyAropaNam, aGgaccheda namagnikuNDapAtanamastradhArAvasthApanamanyAdRzamapyatinuzaMsakarmapAkamekAdizyastrizadudadhipramitakAlamasaMkhSaduHkha manubhavatAmamopAmatimAtrabhukSAyAM gandhAghrAyijantumaraNAdAtadhanamadamasena satA dhanamapahRtaM coritam adhunA sAmprataM bayA asmAbhiH upahRtaM pradattaM dhanam urIkriyatA svIkriyatAm' iti aGgArI kRtaM saMtapayya varNIkRtamayaHpiNDa kohapiNDam amISA nArakANAM kareSu hasteSu 10 arpayanti nidadhati / apo tu anye tu 'niraparA bAnAM nirAgalA no'smAkaM kArAgRhanirodhaM bandIgRhanirAdha karayA duzyA anayA jihvayA rasajJayA kArayAmAsa vidhApayAmAsa / adhunA vA samnati bA i jihvAM jahmAt muzet' iti mAgi bhUtapUrvA satyavAdina itya satyavAdicarAste para nArakANAM haTAn prasabham etAM jihvAm uspATayanti unmUlyanti / durApaM durlabhaM mAnuSyaM manuSyaparyAyaM malImasIkRtavato malinIkRta. vataH surApAnaparAn madyapAnApyamAn pAvana valinA kvAthajalIkRtaM kvayitasalilokRtaM 'kADhAke jalarUpa 15 kiye hue' iti hindI lohamayaH pAyayanti pAtuM prezyanti / kaMcit bhUtapUrvA bhUtadruha iti bhUtapUrvabhUtadruhaH pUrva prANinaH kAMzcidvArakAn avadhiomukhaiH kArakaiH zAlate zobhate tathAbhUto yaH zAlmalIdrumastUla vRkSastama Arogya hatA mAritA ye prANino jIvAsteSAM lomno romaNAM gaNanA saMkhyA tasyAH pramANam adhomukhamuparito nIcaiH Ubamukha nIcasna Urvam bhAkarSayanti / evamanena prakAreNa urasi vakSasthale kSurikA. niSa ranam asidhe kAnipAtanam, zirapi mUni dahanaprajAlanam agnipranAlanam , aGgalISu sUcyAropaNaM 20 sUcIjedanam, aGgAnAM hastapAdAdInAM chedanaM kartanam, agnikuNDe'naLavedyAM pAtanam, astra bAsasu khAdyAyudhabArAropaNama, manyAdazamari uktaduHkhavibhinnamapi atinRzaMsakarmapAka karatarakarmodayam eka AdI yeSAM ta ekAtyaste ca te trayastriMzadudhayazca ityakAditrayastriMzadudaya yastaiH pramita: kAla: samayastaM 'kAlAvanorasyantasaMyoge' iti dvitiiyaa| asaMkhyaduH umaparimitAsaukhyam anubhavatAM bhujAnAnAm amISAm atimAtra bubhukSAyAM tIvrakSudhAyAM satyo gandhamAjighrantIti gandhAcA yinaH te ca te jantavazceti gandhAghrAyijantavasteSAM 25 mujhase dhana haraNa kiyA thA aba tU hamAre dvArA diye hue dhanako svIkRta kara' yaha kahakara unake hAthoM meM aMgAra rUpa kiye hue lohe ke piNDa rakhate haiN| kitane hI loga 'tumane isa krUra jihvAke dvArA hama niraparAdha janoM kA vandIgRha meM nirodha karavAyA thA, aba to usa jihvAko 3, chor3anA cAhie' yaha kahakara pUrvabhava meM asatya bolanevAle nArakiyoM ko jihvAko jabardastI umbAr3a lete haiN| durlabha manuSya-janmako malina karanevAle madyapAnameM tatpara pApI manuSyoM ko agnise kAr3hA rUpa kiye hue loheko pilAte haiN| kitane hI loga pUrvabhava meM prANiyoM ke sAtha droha karanevAle kitane hI nArakiyoM ko Upara tathA nIcekI ora mugyavAle kaNTakoMse suzobhita semarake vRkSapara car3hAkara mRta prANiyoM ke romoMkI ginatI gharAvara Upara-nIce khIMcate haiN| isa prakAra vakSaHsthalapara churI gAr3anA, sirapara agni prajvalita karanA, aMguliyoMpara suI 35 car3hAnA, aMgacchedana karanA, agnikuNDameM DAlanA, zastrakI dhArapara rakhanA tathA iso prakArake anya atyanta kara kAryoMke udayako ekase lekara taitIsa sAgara paryanta asaMkhya du:kha ke sAtha anubhava karane vAle ina nAgakiyoMko jaba atyanna bhUgba lagatI hai taba 53 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X gadyacintAmaNiH [ 282 muneH- gandhagaralAhAraH saMpadyate / pipAsAyAM pratibhAsamAna matimanohara salilaM saraH punaruSNarasAyate / chAyAcittAyAM bahulacchadatayA pratibhAtAH pAdapAH pAtrANi tadutreSu pAtayanti / ki bahunA / parasparavyasana kRtaste mahAduSkRtatayA niSpratikriyatayA kvAsmahe vatra zayAmahe va nu tiSThAmaH kva yAma iti sphItAnuzayAH sarvadeze sarvakAle ca sarvaprakArAM kAraNAM yAvadAyuranubhavanti / vayamapi purA mahArAjabahiSkRtasanmArgA bahavastatra vRtAvatArAH kiM nAnvabhUma | tathA mahAmAyAjuSAM tapovanadviSAM dhanaikopAnAM jaghanAjIvinAM ca jIvAnAM jananasthAnatayA nizcite tirazci karmadvayabhAvini mAnavabhave ca bhayena bhAravahnena tADana gahanenAbhINDaviyogenA 418 maraNaM tasmAt AttaH prAptI gandha garyo yasya tathAbhUtI garakAhArI viSAhAraH saMpadyate prApyate pipAsAyAmudranyAyAM pratibhAsamAnaM pratIyamAnam atimanoharama lilaM sundaraja TopetaM saraH kAsAraH punaH uSNarasa 10 ivAcaratIti uttaramAyate chAyAcitAyAmanAtapAtiyAM satyAM bahulacchAyA bahupatratayA pratibhAtAH pratApAdapastasvaH pAvakamayapatrANi agnimayAni tadgAtreSu tadIyazarIreSu pAtayanti / kiM bahunA / parasparamanyonyaM vapanaM poDAM kurvantIti patravyamanakRtaH taM nArakA mahAduSkRtatayA mahApApatvena niSyati kriyatayA pratikArarahitatvena va sthAne Atmahe upavizAma kva zayAmahaM zayanaM kurmaH sva tu tiSThAmaH sthitA savAmaH / trayAmo gacchAmaH iti sphItAnuzayA vitatapazcAttAyAH santaH sarvadeze'khilasthAna 15 sarvakAle ca nikhilAnehasi ca sarvaprakArya kAraNAM pIDAM yAvadAyujIvitaparyantam anubhavanti / vayamapi purA pUrva he mahArAja ! bahiSkRtaravyaktaH sanmArge yaistayAbhUtAH bahusvo'nekavAn tatra narakeSu kRnAvatArA gRhIta janmAnaH kiM na ambabhUma / evaM zvagatiduHkhAni varNayitvAnyagatiduHkhAni varNayitumAha--tatheti-- [ tathA tena prakAraMga mahAmAyAjuSAM nIyamAzacArayuktAnAM tapodhanAn dvipantIti tapodhanadvasteSAM sAdhudveSiNAm dhanasyai kalolupaH pramukhalubdhAsteSAM jabanAjIvinAM nikRSTajIvikAyuktAnAM 20 ca jIvAnAM prANinAM jananasthAnatayA utpattisthAnatayA nizcite niyate tiryaci pazuyonau karmadvayena duritakarmayugena bhavatItyavaMzI ke tasmin mAnatrama va manuSyaparyAya ca bhayena zrAsena mAravahana bhAradhAraNena tADana sahanena pIDanalahanena, amISTAH khIputrAdayasteSAM viyogena viraheNa aniSTA: gandhako sU~ghanevAle jantuoMke maraNase sagarva viSamaya AhAra prApta hotA hai arthAt unheM aisA viSamaya AhAra prApta hotA hai ki jisakI gandhako sUcanevAle jantu tatkAla 25 maraNako prApta ho jAte haiM / pyAsa laganepara sAmane pratibhAsita honevAlA atyanta manohara jalase yukta sarovara uSNa rasake samAna AcaraNa karane lagatA hai| chAyAkI icchA honepara bahuta bhArI pattoMse yuktakI taraha pratibhAsita honevAle vRkSa una nArakiyoM ke zarIroMpara agnimayapatte girAte haiN| adhika kyA kahA jAya ? paraspara pIr3A pahu~cAnevAle ve nArakI mahApApake kAraNa tathA pratIkArase rahina hone ke kAraNa 'kahA~ baiTheM ? kahA~ soyeM ? 30 kahA~ khar3e ho ? kahA jAyeM ?' isa taraha bahuta bhArI pazcAttApa karate hue saba sthAnoM tathA saba samaya meM jaba taka Ayu rahatI haiM taba taka saba prakArakI pIr3A bhogate rahate haiM / he mahArAja ! hama logoMne bhI pahale samIcIna mArgakA bahiSkAra kara anekoM bAra una narakoM meM janma le kyA usa pIr3A ko nahIM bhogA hai ? tathA mahAmAyAcArase yukta, muniyoMse dveSa rakhanevAle, dhanake lobhI aura nindya AjIvikA karanevAle jIvoMke utpattisthAnake rUpase nizcita tiryaJca gati meM aura zubha azubha - donoM karmase honevAle manuSya bhava meM bhaya se, bhAra Dhone se, 35 1. ma0 supyAmahe / 2. pIDAmiti di0 / Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -dharmopadezaH ] ekAdazI sambhaH T nisaMyogena bhakSyAnveSaNena rakSakAbhAvena vRSasyayA viSasaMparkeNa parasparaspardhayA gayA garbhavyathayA kSudhA tRSA zucA ruSA rujA ca mahAbhAga bhavadidaM dvandvamidaMtayA na pAyaMte vivaritum / vizeSatazca tarANAM paribhavaparArAdhana va vanapAruSya mana na kAluSya bhujiSyadveSyabhAverSyA dAridrayAdibhirudre kitojyamupadravaprakAraH pratyakSanarakAyate / sukRtodayena sukhAyamAnAnAM surANAmapi paranirapekSabhakSaNa rakSaNAdyapAye nirapAyena nisargataH siddhe'pi karmabandha tathA duSparihAraparibhavajananI parAdhIna vRttiryapravRtteradhikatara mastudA / pratyuta maraNabhotyA pUrvamamRtA haraNAdibhiranubhUtamakhilamapi saukhyaM kSaNa eva nArakaduHkhAyate / tataH sarvathApyasAre saMsAre mandetarabhAva evaM dvandvasya na khalu sarvathApyabhAvaH, tatrAtarkitamaraNamAgatazaraNamazucisadana manalpavyasanamanekavidhApAyamapi mAnava kAyamapavargApAyatyA siMhasyAvogAdayasteSAM saMyogena bhayampreSaNena khAdyamAge rakSakAmAvena kRSasyayA maithunecchayA viSasaMparkeNa galasaMyogena parasparaspardhayA mizromAtsaryeNa, gardhayA lolupatA, kSuSA bubhukSayA, tRSA 10 pipAsayA khucA zokena, ruSA krodhena, rujA rogeNa va savat jAyamAnam harda banduHkhaM he mahAbhAga ! he mahAnubhAva ! iyA hRtthaMbhUtatvena vivarituM varNayituM na pAyate na zasyate / vizeSatazca pramukharUpeNa ca narANAM manuSyANAM paribhavastirastasa parArAdhanamanprajana sevanam vacanapAtyaM vacanasya karkazAyaM mananasya zAna kAluSyaM mAlinyaM bhujiSyaiH saha dveSyAvaH zatrutvaM IrSyAmAlayaM dAridryaM nirdhanatvam eSAM sarveSAM te AdI yeSAM tathAbhUtaH ukitI vRddhiMgato'yam utpAtaprakAraH utpAtarUpaM pratyakSa narakAyate 15 sAkSAcchndAcarati / sukratodayena puNyodayena sukhAyamAnAnAM sukhamanubhavatAM surANAmapi devAnAmapi paranirAsI itarasahAya nirapekSazvAsa bhakSaNAdyupAyazca tasmin nirapAyena nirvighnatayA nisargataH svabhAvataH siddhe'pi karmabandhatayA dumbarihAro'nivAryo yaH parimavastiraskArastasya jananI samutyAdikA parAdhInavRttiH martyapratterapi narapravRtterapi adhikatara bhUmiSTam aruntudA marmasthakapIDikA / pratyuta maraNa tyA mRtyubhayena pUrvam amRtAharaNAdibhiH sudhA mojanaprabhRtibhiH anubhUtam akhitamapi saukhyaM kSaNa 20 eva nAraduHkhamitrAcaratIti nArakaduHkhAyate / tatastasmAt kAraNAt sarvathA'pi sarvaprakAreNApi asAre sArahIne saMsAre matre dvandvasya duHkhasya manyetarabhAva evaM hInAvizyamevAsti na khalu nizcayena sarvathApi amAvo vartate iti zeSaH / tatra matre akiMta maraNaM yasya tathAbhUtamA kasmikApAyam apagatazaraNaM zaraNarahitam asi pavitratAspadam analpayasanaM bhUriduHkham anekavidhA bahavo'pAyA nAzA yasya tADanA sahana karane se, iSTa viyogase, aniSTa saMyogase, bhojana sAmagrIke khojane se, rakSakoMkA 25 abhAva hone se maithuna kI icchAse, viSake samparka se, parasparako IrSyAse, lAlasAse, garbha kI pIr3Ase, bhUkhase, pyAsa se, jhokase, ropase, aura rogase honevAlA yaha duHkha 'isa prakArakA thA ' he mahAbhAga ! yaha nahIM kahA jA sktaa| khAsa kara manuSyoMkA anAdara, dUsarekI sevA, vacanoM kI parupatA, vicArakI kalupatA, sevaka janoM ke dveSyabhAva, IrSyA, tathA daridratA Adise udrekako prApta huA yaha upadravakA prakAra pratyakSa narakake samAna jAna par3atA hai / puNyake udayase sukhakA anubhava karanevAle devoMke bhI parase nirapekSa bhojana tathA rakSA Adike upAya yadyapi nirvighna rUpa se svataH siddha haiM tathApi karmabandhakA kAraNa honese duSparihAra parAbhavako utpanna karanevAlI parAdhIna vRtti unheM manuSyakI pravRttiko apekSA atyadhika pIr3A pahu~cAnevAlI hai / balki pahale amRta bhakSaNa Adi bhogA huA sabakA saba sukha maraNake bhayase kSaNa bharameM hI naraka ke duHkha ke samAna AcaraNa karane lagatA hai| isalie saba prakAra se asAra isa saMsAra meM 35 duHkhI honAdhikatA to ho sakatI hai para sarvathA abhAva nahIM ho sakatA / usa caturgati rUpa saMsAra meM manuSya kA zarIra yadyapi acAnaka hI maraNako prApta ho jAtA hai, zaraNase rahita hai, 30 1ma0 para nirapekSaNa bhakSaNarakSaNAdyupAye / 4 19 5 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 gadyacintAmaNi [ 281 jIbaMdharasyarAjendra, manorathenApi durlabhaM toyadhimadhyamagnamaNimiva labdhvApi mohavipralabdhAH kecana mugdhA dagdhukAmA iva bhasmane maNi kAmaM kAmasaukhyamAtraphalaM kalpayanti / pAthivendra, padArthayAthAtmyadRzastu bhavAdaza: punarIdRzapAravazyaparAcInAH parasparAvirodhena sAdhitatrivargAH svayamapavargamapi sAdhu sAdhayeyuriti dharmadezanAnantaraM janmAntarapravandhamapi jananAyanirbandhena viniitbndhuvictre| 2 83. bhUbhRtAM puroga, purA khalu bhavAn dhAtakokhaNDalalAmAyamAnabhUmitilakAdhipate: panaveganAmno dhAtrIpateryazodhara iti putro bhUtvA kadAcana bhUriparikareNa nagaravahirudyAne sarastIre viharamANastatra ramaNoyamAlokya jAlapAdazizu lolArtha vardhayitumenaM parijanamukhataH pANIkRtya nivartayAmAsa / vRttAntametamupazrasya zrutazAlI bhavantamAmantrya bhavatpitA 'pAtakakRtyamidaM catuSpadA 5 tathAbhUtamapi mAnavakAyaM manujazarIram sAvargasya mokSasyopAyatayA he rAjendra ! manorathenApi durlabhaM duSprApyaM toyadhimadhyamagnamaNimiva sAgaramadhyapatitaratnamiva lAvApi prAdhyApi mohena viprajadhAH pratAritAH kecana mugdhA mUDhA bhasmane bhUtye maNiM snaM dagdhukAmA iva masmIkartumanasa iva kAma yathecchaM yathA syAttathA kAma saukhyamAnaM phalaM yasya tathAbhUtaM kalpayanti nizcinvanti / pArthivendra ! he nRpendra ! padArthAnAM jIvA jIvAdInAM yAthAtmyaM pazyantIti padArthayAthAtmyadazastu mavAdazasyAdRzA puna: IdRzapAravazyAta etadvazvapAratantryAt parAgInAH dhimurasaH parasparAvirodhena miyo'virodhena sAdhita: nivargo dharmArthakAmasamUho 15 yestathAbhUtAH santaH svayam apavargamapi mokSamapi sAdhu samyaka sAdhayeyuH siddhaM kuyuH iti dharmadezanAnantaraM dharmopadezAt pazcAt vinItAnAM namrAgAM bamuhitAvaha iti vinItabandhuniH jananAthanibandhena rAjezvarajIbaMdharAgraheNa manyat jananaM jananAntaraM janmAntaraM tasya prabandhastamapi vivaye kathitavAn / 6 283. bhUbhRtAmiti-bhUbhRtAM rAjJAM purAMga ! ziromaNe ! purA pUrva khalu bhavAna dhAtakI khaNDastha tannAmadvisIyadvIpasya kalAmAyamAna bhUSaNAyamAnaM yad bhamitilaka nagaraM tasyAdhipataH svAminaH panavega20 nAmno dhAtrIpate rAjJo yazodhara iti nAmadheyaH putro bhUtyA kadAcana jAtucit mariparikaraNa mahatATopena nagarabahirudyAne purabAjhopavane sarastIre kAsAratare diharamANo bhraman tanna ramaNIyaM sundaraM jAlapAdazizu marAlavAlam Alokya dRSTvA lIlArtha kelyartha vardhayitum enaM parijanamukhataH sahayAyijanadvArA pANaukRtya gRhItvA nivarsayAmAsa pratyAjagAma / etaM dhRttAnta mudantam upazrutya nizamya zrutazAlI zAstrajJAnena apavitratAkA sthAna hai, atyadhika duHkhoMse yukta hai aura aneka prakAra kI vighna-bAdhAoMse 25 sahita hai tathApi mokSakA upAya honese he rAjendra ! manorathase bhI durlabha hai-icchA karanepara bhI prApta nahIM hotA / samudrake madhyameM DUbe hue maNike samAna ise prApta kara bhI mohase Thage gaye kitane hI mUrkha prANI bhasma ke lie maNiko jalAne kI icchA karate hue kI taraha svecchAnusAra kAma-sukhakA upabhoga karanA mAtra hI usakA phala samajhate haiN| he rAjendra ! kinnu padArtha ke yathArtha svarUpako dekhanevAle Apa jaisa purupa aisI parAdhInatAse vimukha rahakara parasparakA 30 virodha na karate hue trivargako siddha karate haiM aura apavarga - mokSako bhI acchI taraha siddha kara sakate haiN| isa prakAra dharmopadezake bAda vinIta janoM ke bandhu munirAjane mahArAja jIvandharake Agrahase unake janmAntarakI kathA bhI khii| 6283. unhoMne kahA ki he rAjAoMke agresara! Apa pUrva janmameM dhAtakIkhaNDa dvIpake AbharaNabhUta bhUmitilaka nAmaka nagarake svAmI pavanavega nAmaka rAjAke yazodhara 3) nAmaka putra the| vahA~ kisI samaya bahuta bhArI parikara ke sAtha nagarake bAhya udyAnameM ghUmate hue Apane haMsakA eka sundara baccA dekhaa| krIr3Ake artha bar3hAne ke lie Apa use parijanake dvArA pakar3avA kara hAtha meM le lauTa Aye / isa vRttAntako sunakara zAstrase suzobhita Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -janmAntaravRttAntaH] ekAdazo kammaH 421 patatAM ca 'svAspadAdviyojanam / yo janastathA ceSTate sa kaSTAyate / Atmaja, dharmoM hi nAmAtmano'nyasya ca hite pravRtti rahitanivRttizca / tathA sati jantUnAM chedanarodhanatAinatApanAdoni pApanimittAni tvayA parihartavyAni bhveyuH| evamAtmapratikUlAnA manyajane'pyanAcaraNaM gaNayitvA kArUNikena tvayA svahiMsane svAhitavacaHkathane svadravyApaharaNe svastrIgrahaNe ca svasya yathA vyathA tathA parahiMsAdiSu pareSAmapyeSA syAditi manISAM pravatyaM tannivRttirapi kartavyA / aGga, punarartheSvatimAtra- 5 lolupatA lokadvaye'pyAtmanaH kRtsnavyasananidAnatayA niraakrnniiyaa| laukikairapi sapta vyasanAnIti pApahetutayA pApadhiparadAracauryamurAdyUtapizitagaNikAstu gaNitAH / kimuta jainaH / tasmAdiha gRhazobhamAno mavaripattA bhavantam bhAmanya AkArya 'catuSpadA pazUnAM patatAM ca pakSiNAM ca svAspadAmbasthAnAt viyojanaM zaraNam idaM pAtakakalyaM pApakArya vartata iti zeSaH / yo janaH puruSastathA tana prakAraNa ceSTate pazun patatazca svAspadAdviyojayati sa kaSTAyataM kaSTamanumavati / Atmaja ! he putra ! dharmo hi nAma 10 AtmanaH svasyAyasya ca hite pravRttiH ahitaanivRttishcetyhitniriH| tathA sati tathAtve sati svayA bhavatA jantUnAM prANinAM chedana karNapucchAdikartanam rAMdhanaM goSTacAdau paJjAdau vA nirodhanam tAdanaM zAdaNDAdibhiH pITanam tApanamuSNazAlAkAdimihanam eSAM dvandvastadAdIni pApanimittAni pApakAraNAni parihartavyAni tyAjyAni bhaveyuH / enamanena prakAreNa mAramapratikUlAnAM svaviruddhAnA kAryANAm anya jane'pi puruSAntare'pi anAcaraNamapravartanaM caraNaM cAritraM gaNayisvA vuddhvA kAruNikana dayAlunA 15 svayA svahiMsane svasya hiMsAyAM svAhitabacAkathane svasyAhitaM pratikUlaM yadacI vacanaM tasya kathana sva. danyasyApaharaNaM tasmin strasya striyA grahaNe ca svayyAtmano yathA yena prakAreNa vyathA pIDhA bhavatIti zeSaH tathA tena prakAreNa parahiMsAdipu paravAtaprabhRtiSu pareSAmanyeSAmapi eSA vyathA syAd iti manApAM buddhi pravatyaM tasyA nivRttiriti tannivRttirapi tatparihAro'pi kartacyA / bhagna prAsanikaH zlokaH-zrUyatAM dhAHsarvasvaM zrutvA cApyavadhAryatAm / AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret / / ( mahAmArate) / aGga ! barasa ! punare- 20 tadanantaram aryeSu dhaneSu atimAalolupatA sAtizayatRSNA lokadvaye'pi paryAya daye'pi AtmanaH svastha kRsmadhyasananidAnatayA samagraduHkhakAragaravana nirAkaraNIyA dUrIkaraNIyA / laukikairapi lIkiphajanairapi 'sapta prasananAni' iti pArahetutayA duritanidAnatayA pApadirAkhaMDaH paradArAH parastrIsevanam, cauryamadattAdAnam, surA madirApAna cutaM dyUtakIDanam pizitaM mAMsabhakSaNa' paraNikA vezyAsevanam eSAM dvandvaH pApaddhiparadAracaurya Apake pitAne Apako bulAkara samajhAyA ki caupAyoM athavA pakSiyoMko apane sthAnase 25 viyukta karanA yaha pApa kArya hai| jo manuSya vaisI ceSTA karatA hai vaha kaSTa bhogatA hai| he putra ! apane tathA dUsareke hita meM pravRtti karanA aura ahita se nivRtti dharma hai| aisA honepara tumheM jIvoMko chedanA, tAr3anA tathA santApita karanA Adi pApake kArya chor3a dene caahie| isa taraha 'jo kArya apane lie pratikUla haiM unakA dUsare manuSya ke viSayameM bhI AcaraNa nahIM karanA cAhie' aisA samajha jisa prakAra apanI hiMsAmeM, apane lie ahitakArI vacanake 30 kahane meM, apane dravyake apaharaNameM, tathA apanI strIke grahaNa meM apane Apako pIr3A hotI hai usI prakAra dUsaroM kI hiMsA Adike honepara dUsaroMko bhI pIr3A hotI hai aisA vicAra kara tumheM dayAvanta ho para-hiMsA AdikA bhI tyAga karanA cAhie / priya putra ! isake sivAya dhana meM jo atyanta lolupatA hai vaha donoM lokoM meM apane samasta duHkhoMkA mUla kAraNa hai ataH usakA nirAkaraNa karanA cAhie / laukika janoMne bhI pApakA kAraNa honese zikAra, parastrI, 35 corI, madirA, ghuna, mAMsa aura vezyAkA sevana karanA inheM sAta vyasana mAnA hai phira jainoMkI 1 20 svapadAt / 2 ka. aatmdhrmprtikuulaanaam| Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadya cintAmaNiH [ 283 jIvaMdharastha medhinAmasmAkaM jainamArga kramAdapavargasAdhanatayA kathitAni madhumadyamAMsanivRttiviziSTatayASTo mUlaguNA iti prapaJcitAni paJcANutratAni vratatvena parigRhyApohya cAparigRhyakANAmapi bhAvayitumakSama ma kSapakSapAtaM pAtakittrasaMpAdivezAbhinivezaM ca vatsa, dharmavatsalo bhavanbhavapArAvArapAraprApaNaM paramezvarapadapaGkeruhadvandvamamandabhaktibhaMja tvam' iti bhavate hitamupAdizat / 284, kSatriyottama, tAtapAdena praNayena praNItaM vacaH praNAmAJjalicumbitottamAGgo bhavanbhavAnuttamapuruSatayA vittopalambhI rikta iva prIyamANaH pratigRddha gRhascAtmAnam 'anAtmajJena mayA kRtamajJAnocitam iyamita bhagavA svaduditaprAyazcittatayA vidhinA vidhAnastAvat surAdyUtapizitagaNikAstu gaNitAH prasaMkhyAtAH kisuna janaiH pAralaukika hitoyate tasmAtkAraNAt iha jainamArge mokSamArge asmAkaM gRhamedhinAM gRhasthAde kanAt AvargasAdhanatayA mokSahetutvena kathitAni 10 nirdiSTAni madhumadyamAMsAnAM mAkSikamadirApizitA nivRttityAgam hi ziSTatayA aSTI mUlaguNA iti citAni vistAritAni paJcAyutAni - ahiMsAvataM satyAmucatam atraNutrataM brahmavataM parigrahaparimANANuvataM cetyaNuvratapaJcakam 'madyamAMsamadhutyAgaiH sahAvratapaJcakam / aSTau mUlaguNAnA hurgRhiNAM zramagottamaH / iti ratnakaraNDa zrAvakAcAre samantamasvAmitracanam / catadhveva catarUpeNa parigRha strIkRtya aparigRNAmapi khIkikAnAmapi janAnAM mAvayituM cintayitum akSamamayogyam akSeSu 15 hRSIkeSu pakSapAto'bhinivezastam pAtakiTavaM svApatvaM saMpAdayatItvavaMzIle yo vezAbhinivezo bhogAbhi prAyastaM ca arohya tyaktvA bassa ! he tAta! dharmavatsalo dharmasnehayuktAM bhavan satra evaM pArAvAro bhavapArAvArastasya pArasya prApaNaM prAptiM paramezvarasthAItaH padaparuyovaraNAcjayordvandvaM yugaM ca amandamatiH sAtizayamaktiyuktaH san tvaM bhaja sevAva' ito bhanane hidaM zreya upAdita upadideza | 5 422 24. kSatriyatamaH kSatriyottamastAsambuddhau he atriyottama ! he nRpendra ! tAtapAdena pUjya pitrA 20 pragayena snehena pragItaM nirdiSTaM vacaHpraNAmAJjalinA cumbitaM spRSTamuttamAGgaM ziro yasya tathAbhUto bhavan bhavasvam uttamapuruSatA kokottara puruSatvena vittopalambhI dhanopalambhI rika iva daridra itra prIyamANaH prasannaH pratigrahan svIkurvan 'AtmAnaM na jAnAtItyanAtmajJastena mayA ajJAnocitaM gUDhajanAI kRtam' iti AtmAnaM nigRhNan daNDaya~zca svaduzvittasya svakIyadu manasaH prAyazcittatayA prAyatitvena magavato jinendrasyASTimahartI vizAlatarAm apacitiM pUjAM vidhinA yathAvidhi vidhAnaH kurvANaH tAvat sAkalyena 'adhunA samprati asmAbhiH anubhujya 25 to bAta hI kyA hai ? isalie hama gRhasthoMke lie isa jainamArga meM krama krama se mokSakA sAdhana honese jinakA kathana kiyA gayA hai tathA jo madhu madya aura masike tyAgase viziSTa hone ke kAraNa amUla guNa rUpase ullikhita haiM aise pA~ca aNuvratoMko vrata rUpase svIkRta kara tathA anya dharmiyoMke lie bhI jo vicAra karaneke ayogya hai aisI dyUtAsaktiko evaM pApI banAne vAlI vezyAsaktiko chor3akara he vatsa ! dharmake snehI bano aura saMsAra sAgara ke pAra pahu~cAne30 vAle paramezvara caraNakamaloM ke yugalakI bahuta bhArI sakti ke sAtha sevA karo isa prakAra Apake lie hitakA upadeza diyaa| 24. munirAjane kahA ki he kSatriyottama ! pitAne snehapUrvaka jo vacana kahe the unheM Apane hAtha jor3a mastaka se lagAkara grahaNa kiyA aura uttama puruSa honeke kAraNa Apa usa prakAra prasanna hue jisa prakAra ki dhanako prApta karanevAlA daridra manuSya hotA hai| apane ApakA nigraha karate hue Apane isa vicAra se ki 'maiMne AtmasvarUpako na jAnakara ajJAnI ke yogya kArya kiyA hai' apane durvicAroMke prAyazcittake rUpa meM bhagavAn jinendrakI bahuta bar3I 35 10 kha0 ga0 bhAvayituM dakSam / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 - janmAntaravRttAnta: ] ekAdazo kamma 'adhunAsmAbhiranubhujyamAnamapi bhuktapUrvameva mama pUrvabhavAnAmAnantyAt / anantamapi pudgalAbhogaM bhogopabhogatvena yadahamabhukSi / bhoktuM bhuktojjhitamucchiSTamiva viziSTena kena vicIyatAm / ' iti vicAraNIyamAnavairAgyaH pravrajya tapobalAdabalAbhiramUbhiH samamamarasukhamanubhUya bhUyo'pi bhUmI bhUpatirabhUt / rAjakuJjara, purA rAjahaMsazizoH paJjarabandhena bandhuviravidhinA ca lokabandhotora bandhuviyogena saha bandhaH kilAsIt' iti / $ 285 evama kAraNavatvAdavAraNendrA kokanadantroH kokanadarAziriva lakSdhaprabodhaH sa labdhavarNAgraNIrdharaNIpatiH, pIyUpe sthite viSamagna iva viSodan sAmrAjyAnavorAjye rajyan, 1 mAnamapi sevyamAnamapi pUrva muktamiti zuSkapUrvaM tadeva mukta pUrvameva mama rAjaputrasya pUrvabhavAnAM pUrva paryAyANAm zrAnantyAt / yadyasmAt kAraNAt ahaM bhogopabhogatvena 'bhukA parihAlyo bhogo bhukvA punazca bhavyaH / upabhogo'zanatra sanaprabhRtiH pAJcendriyo viSayaH // iti rakhakaraNDa zrAvakAcAra yogopabhogalakSaNam / anantamapi 10 pudgalAmo gam abhukSi bhuktavAn tato bhukkojjhitaM bhuktatyakam ucchimitra moktuM kena viziSTena vicIyatAm saMgRhyatAm / ' itItthaM vicAraNena vimazana prakhIyamAnaM varddhamAnaM rAjyaM yasya tathAbhUtaH san prabrajya dIkSAmAdAya tapatralAt tapalaH sAmarthyAt amUbhiretAbhiH avalAbhirIbhiH samaM sArdham amarasukhaM devasAtam anubhUya bhUyo'pi punarapi bhUmau pRthivyAM sUpatiH pRthivIpatiH abhUt / rAjakuJjara he nRpazreSTha ! purA yazodharaparyAya rAjahaMsa zizormarAkavAlasya paJjarabandhena zalAkA gRhabandhanena bandhUnAM mAtApitrAdInAmiSTajanAnAM 15 viraho viyogastasya vidhinA karaNena ca lokabandhotaMgaddhitasya bhavato'pi tavApi viyogena dRSTajanaviraheNa saha bandhaH kileti vAkyAlaMkAre AsId babhUva / 8 285. evamiti - evamanena prakAraMga akAraNabandhoratuhitakArakAt cAraNendrAta cAraNaSipramukhAt kokanadabandhoH sUryAt kokanadarAziriva raktAravindavRndamiva labdhaH prAptaH prabodhaH prakRSTajJAnaM pakSe vikAso yena tathAbhUtaH sa dhavarNAnAM viduSAmapraNIH pradhAno dharaNIpatinRze jIvaMdharaH pIyUpe sthite amRte 20 vidyamAne viSama va garalanimagna iva viSIdan khedamanubhavan sAmrAjyAta vorAjye ta eva rAjyaM pUjA kii| usI samaya Apane yaha vicAra bhI kiyA ki 'isa samaya hama jo sukha bhoga rahe haiN| vaha mukta pUrva hai - use hama pahale bhoga cuke haiM kyoMki hamAre pUrvabhava ananta ho cuke haiM / ananta pudgala ke samUhakA maiM bhogopabhoga ke rUpa meM upabhoga kara cukA hU~ isalie yaha saba bhoga kara chor3e hueke samAna ucchiSTa haiN| aisA kauna viziSTa puruSa hogA jo ise grahaNa karegA ?' 25 isa vicAra Ate hI ApakA vairAgya bar3ha gayA jisase Apane dIkSA le lI / tadanantara tapake balase ina striyoMke sAtha svarga sukhakA upabhoga kara Apa punaH pRthivIpara rAjA hue haiM / he rAjazreSTha ! Apane pUrvabhava meM rAjahaMsake bacce ko piMjar3e meM banda kiyA thA tathA use usake . bandhujanoM se viyukta kiyA thA isalie lokake vandhusvarUpa ApakA bandhujanoM ke viyoga ke sAtha-sAtha bandhana huA / 30 6285 isa taraha jisa prakAra sUrya se kamalarAziko prabodha-vikAsa hotA hai usI prakAra akAraNa bandhu tathA cAraNa RddhidhAriyoMmeM zreSTha munirAja se jinheM prabodha - samyagjJAna prApta huA thA, jo vidvAnoM meM agresara the aise jIyatthara mahArAja amRta ke rahate hue viSamagna ke 1 ma0 'mama' nAsti Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [ 285 jIbaMdharasya - niyojya iba nIcerupacaran vAcayamavRndArakam, sAra: sAvarajaH savayasyazca sAdaraM sapraNAma savinayaM saguNastavaM sapAcanaM cApRcchaya rAjapurImagacchat / tatra cAhUtapraviSTAn puruhUtagurukRtyAnamAtyAn puraukasaH purodhasaM ca purAtananijavaMzajAnAmapi zamini vayasi yogena tanutyajAM prAcurya pradarza. yan prakRtisthAn kRtvA punaH kartavyaM ca taimantradhitvA niyantraNApUrvakaM yAcitenApi nandADhyena viraktidAdAd visRjyamAnaM rAjyaM kavacahAya vaMzyajyeSThAya zreSTaguNapAtrAya paitRkaM nAma saMdadhate gandharvadattAnandanAya dattavAn / uktavAMzcAsmai 'vatsa, sadA dharmavatsalena prajAnurAgiNA prakRtiraJjinA sthAnapradAyinA nyAyArthagaveSiNA nirarthakavidhidveSiNA smitapUrva bhASiNA guNavRddhasevinA durjana jinA tasmina rajya rAgaM kurvANa:, niyojya iva sevaka itra vAcaMyamA munaprasneSu vRndAraka zreSThaM cAragarSi nIcaiH / namratvena upaJcaran sevamAnaH, dAraH saha vartamAnaH sadAraH sasnokA, sAvarato kadhusanAmisahitaH, satrayasyazca 1. samitrazca sAdaraM sa satkAraM satraNAmaM sanamaskAra savinayaM vinayopetaM saguNastvaM guNAnAM stavena stunyA sahitaM sayAcasApathanaM ca ApRSya rAjapurI svarAjadhAnIm agAchan / tatra ceti- saca rAjapuryAm AdAvAhUtAH pazcApraviza ityAhUtapraviSTAstAn sAkAstikRtapravezAn puruhUtAdapi purandarAdapi guru zreSTaM kRtyaM kArya yeSAM tabAbhUtAn amAtyAn matriNaH purIkalI nagaravAsinaH purodhasa purohitaM ca purAtanAH pUrva mavA ye nijavaMzajA AtmakulotpazAsteSAmapi samini bhannye vayasi avasthAyAM vArdhakya iti yAvat yogena 15 saMnyAsena tanusyAM zarIratyajAm prAcuryamAdhisyaM pradarzayan prakRtistrAn stramAvasthAn kRtvA vidhAya taiH saha punaH kartavyaM ca kANIyaM kArya va mnvyitv| vimA niyantra gApUrvaka samAgrahapUrvakamapi yAcitena 'rAjyaM kuha' iti prArthite ra nandAyenApi laghusanAminApi visApramAnaM tyajyamAnaM rAjyaM kaba vaha rAya varmadhAraNayogyAya vaMze bhavA vaMzyAsteSu jyeSThaH zreSThastasmai zreSTaguNAnAM pAtraM tasmai uskRSTaguNamA janAya paitRka piturAgataM 'atyaMdhara' iti nAma saMdadhate dhRtavate gandharva dattAnandanAya dattavAn / asmai putrAya iti uktavAMzca kathitavAMzca / itIti kim / vatsa ! khapA sadA evaM mAgyam / evamiti kim / mAha-dhau vatsaka sasnehasona dharmavarasakena, prajAyA bhanurAga: prajAnurAgaH sa vidyate yasya tena prajAsnehavatA, prakRtImanyAdIn rajayati rakAn karototryavaMzIlatena, sthAna pradAnIti sthAnapradAyI tena, nyAyenArtha gaveSayatIti tena nyAyArtha gopiNA, nirakavidhi niyojana kArya dvezvoti nirarthakavidhidveSI tena, smitapUrva bhASata ityevaM samAna viSAda karate hue, sAmrAjya se virakta ho tapake rAjya meM rAga karate hue, bhRtyakI taraha 25 munirAja ke prati atyanta namratAse vyavahAra karate hue, striyoM bhAiyoM aura mitroMke sAtha Adara, pragAma, vinaya, guNoMkA stavana, tathA yAcanA pUrvaka munirAjase pUchakara rAjapurI gaye / vahA~ unhoMne bRhaspatike samAna kArya karanevAle mantriyoM, nagaravAsiyoM evaM purohitoMko bulaayaa| bulAne para ve saba praviSTa hue / 'apane vaMzameM utpanna hue pUrva puruSoM meM adhikatA unhIM kI hai jinhoMne vRddhAvasthA meM yogake dvArA zarIrakA parityAga kiyA hai' yaha dikhalAte hue unhoMne 30. una sabako prakRtistha-zAnta kiyA tathA unake sAtha karane yogya kAryako mantraNA ko| unhoMne rAjya sambhAlaneke lie niyantraNApUrvaka choTe bhAI nandAyase bahuta yAcanA kI parantu usane viraktimeM atyanta dRr3ha hone ke kAraNa rAjya chor3a diyA-use lenA svIkRta nahIM kiyA / antameM unhoMne kavaca dhAraNa karane ke yogya avasthAmeM sthita, kulake putroM meM zreSTha guNoM ke pAtra evaM pitR kramase Agata satyandhara nAmako dhAraNa karanevAle gandharvadattAke putrako rAjya 35 diyA aura usase kahA ki putra ! tujhe sadA dharmake sAtha sneha rakhanevAlA, prajAke sAtha anurAga karanevAlA, mantriyoM ko prasanna rakhanevAlA, sthAna dene vAlA, nyAyapUrNa arthakI khoja 1. ka. 'ca' nAsti / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 -viraktivRttAntaH] ekAdazo lammA TUrabhAvivitarkiNA hitAhitajAtavivekinA vihitavidhAyinA zakyArambhiNA zakyaphalAkAGkSiNA kRtapratyavekSiNA kRtasthApanavyasaninA gatAnuzayadhA pramAdakRtAnulopinA 'sacivavacaHzrAviNA parAkUtavedinA parokSitaparigrAhiNA paribhavAsahiSNunA zikSAsahena deharakSAvahena dezarakSAkRtA yuktadaNDayojinA ripumaNDalahRdayabhidA dezakAlavidA liGgAvedyasaMvidA yathArthavidapasarpaNa hRSIkapAravazyamuSA gurubhaktijuSA ca tvayA bhavitavyam' iti / 5286. tatazca tadidamavabudhya zucA dagdharajju sodarobhUtAH kRzodarIrAhUya 'priyAH, kimezIlena madhurabhASiNA, guNairdayAdAkSiNyAdibhivRddhAH zreSThAstAna sevata ityavaMzIlena, durjanAndurmukhAn varjayati tyAjatIti tena, dUrabhAvinaM dUravartinaM padArtha vitarka yati vicAsyati tena hitAhitayotio yo vivekaH so'stIti yasya tena hitAhitavivekajJena, vihita zAstranirdiSTaM vidadhAti karotIti vihitavidhAyI tena, zakyamAramata ityevaMzIlastena yAvacchakyaM tAvatkArimbhiNA, zazyaM prApyaM phalaM kAkSasi tena zakya.ka. 10 kAkSiNA, kRtaM vihita kArya prasyavekSate samavalokata ityevaMzIlena kRtapratyaveziNA, kRtasya sthApana sthirIkaraNameca vyasanaM kRtasthApananyasanaM tadvidyate yasya sena kRta sthApanavyasaminA, gatAnAM naSTAnAma nuzayaM pazcAtApaM guhyati tama gatAnuzayadguhA, pramAdenAnavadhAnatayAnulopayatIti tena pramAdakRtAnulopinA, sacivAnAM mantriNAM vAMsi zRNotIti tena sacivavAbhAviNA, parAkUtamitarahRdayaceSTitaM vetti jAnAtIti tena parAkUtavedinA, parIkSitaM parigRhAtIti tena parIkSitaparigrAhiNA, paribhavasyAsahiSNustena anAdarA- 15 sahiSNunA zikSAyAH sahastena zikSAsahana gurujanAnAM zikSA soDhuM zaktena dehasya rakSA deharakSA tasyA vahastena deharakSAbahena zarIrarakSAkAriNA dezasya rakSAM karotIti dezarakSAkRt tena rASTrarakSarakAriNA, yukra daNTuM yojayatAMti yunadaNDayojI tena ucitadaNDadAyinA, ripumaNDalasya zatrurASTrapa zanasamUhasya vA hRdayaM madhyaM cittaM vA minIti ripumaNDalahRdayabhid tena, dezakAlau kSetrasamayau vetti jJAnAnIti dezakAla. vid tena, liGgena pAhyasAdhanenAvedyA jJAtumanahI saMcit jJAnaM yasya tena, yathArthavidaH satyasamAcArajJA 20 apasI gupta carA yasya tena, yathArthavidapasaNa, hRSIkANAmindriyANAM pAravazyaM pAratavyaM muraNAtIti * hRSIkapAravazyamuTa dena, guruNA bhakti juSante prItyA sevanta iti gurubhaktijuTa tena / 6286. tatazca- tatazca tadanantaraM ca tadidaM vairAgyaprakaraNam avayudhya zAsthA zucA zokena dagdharajjusodarIbhUtA dagdharazmisadazIH kRzodarIstanvaGgI: AhUya 'priyAH ! evamanena prakAreNa zAlInatayA. karanevAlA, nirarthaka kAryase dveSa rakhanevAlA, manda musakAna pUrvaka bolanevAlA, guNoMse vRddha 25 janoMkI sevA karane vAlA, durjanoMko chor3ane vAlA, dUra taka vicAra karanevAlA, hita-ahitakA viveka rakhanevAlA, zAstra vihita kAryako karanevAlA, zakya kAryakA prArambha karanevAlA, zakya phalakI icchA rakhanevAlA, kiye hue kAryakI dekha-rekha karanevAlA, kiye hue kAryako sthira rakhaneke vyasanase yukta, jo bAtake pazcAttApake sAtha droha karanevAlA, pramAdase kiye hue kAryako dUra karanevAlA, mastriyoMke bacanoMko acchI taraha sunanevAlA, dUsareke abhiprAyako 30 jAnane vAlA, parIkSita vyaktiko svIkRta karanevAlA, paribhavako nahIM sahanevAlA, zikSAko sahana karanevAlA, deha kI rakSAko dhAraNa karanevAlA, dezakI rakSA karanevAlA, ucita daNDakI yojanA karanevAlA, zatra samahake hadayako bhedana karanevAlA. deza aura kAlako jAnanevAlA. cihoMse ajeya abhiprAyako dhAraNa karanevAlA. yathArthatAko jAnanevAle gaptacaroMse sahita, indriyoMko parAdhInatAko dUra karanevAlA tathA gurubhaktise sahita honA caahie| 35 26. tadanantara yaha saba jAnakara jo jhokase jalI huI rasIke samAna ho rahI thIM 1.ma. sacivacaHprathAviNA / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 gadhacintAmaNiH [ 286 jIbaMdharasyavabhibhUyadhve zAlInatayA / jagati jAtevajAta mRtayaH ke nAma / kevalaM yAvadApuravasthitAstadanu saMsthitAzca nanu sarve'pi tnubhRtH| sarvathA nazvara zarIreNa yadyanazvarasutraM siddhayedidameva nanu buddhimadbhiraddhA sAdhyam / aho' mugdhAH, pRthagbhAvanirasanAya bahusirApinaddhakIkase mArdavasaMpAdanAya rudhirAIkRte prAcuryAdantargatamalAnAmanantarbhAvAtsaMtatasvandAya saMkalpitanavadvAri 5 mAMsalAlagavAyasAdivayasAmadarzanAya pizitAcchAdivarmaNi kamazilpikauzalena bahirujjvalatare zarore'sminkima yUyaM sampRhAH / tahi garhaNIyamidaM na syAdasyAntarasvarUpe bahirgate'pi prathitA vA yUyametatprekSituM yadi samarthAH / tataH zarIrasya vighaTanAtprAgetra ghaTadhvaM yayamapi tapase' iti tA: 'pRSTatayA kim amibhUyadhve kimAnAntA bhavatha / jagati koke jAtepUtpanceSu na jAtA mRtimanyuyeM vAM tathA. bhUtAH ke nAma / api tu na kepItyarthaH / nanu nizcayena sarve'pi nivilA api tanubhRta: prANinaH kevalaM. 1. yAvadAyuH jIvitaM yAvat pravasthita : sthitA bhavanti tadanu saMsthitAzca mRtAzca jAyante / sarvathA sarva. prakAreNa nazvarazarIreNa bharAGgena yadi anazvarasukhamavinAzisukhaM sidhyet prApayata idamaMba nanu nizcayena buddhirmAddhaH addhA yathArthatayA sAdhyaM sAdhanIyam / aho mugdhAH / aye mUryAH / pRthagbhAvasya vikiraNasya nirasanAya durIkaraNAya bahusirAbhi kanADImi: pinaddhAni bandAni kIkasAnyasyAni yasmistammin mAdevasya komalasvasya saMpAdanAya prApaNAya rudhireNa raktenAdrIkRne klinne, antagatamalAnAm anta:sthita. 15 malAnAM prAcuryAdAdhikyAta anantarbhAvAn antarmAnumazakyasvAta saMtataH zAzvanikaH syandro mana pravahana yasya tasmin , saMkalpitAni nabadvArANi netranAsikAdIni yasmistariman , mAMsa lAlasAni pizitapriyANi yAni vAyasAdiyAMsi kAkAdipakSiNasteSAm bhadarzanAya anavalokanAya te na pazyantu iti buddhadheti bhAvaH pizilArachAdi mAMsAcchAdi camatvaka yasya tasmin, karma zilpI kAryakarastasya kauzalena cAturyeNa bahiH ujjvalatare'tidhavale asmin zarIre yUyaM kimu saspRhAH satRSNAH / asya zarIrasya 20 antarasvarUpe bahirgate'pi prArthitA vA anuruddhA api yUyam etaccharIraM prekSituM draSTuM samarthAH zamA yadi * jAyeran iti zeSastahi idaM gahaNIyaM nindanIyaM na syAt / tatastasmAtkAraNAt zarIrasya vighaTanAd -..- - - - -- - - aisI striyAMko bulAkara unhoMne unheM isa prakAra sambodhita kiyA-aho vallabhAo! tuma loga isa taraha zokase kyoM abhibhUta ho rahI ho ? jagata meM utpanna honevAle manuSyoM meM aise kauna haiM jinakI mRtyu na huI ho ? yaha nizcaya hai ki sabhI prANI Ayuparyanta hI sthita rahate 25 haiM usake bAda niyamase mara jAte haiM / yadi sarvathA naSTa ho jAnevAle zarIrase avinAzI sukha siddha hotA hai to buddhimAnoMko yaha yathArthameM siddha karane yogya hai / aho mUrkhAo ! pRthagbhAva ko dUra karane ke lie (kahIM bikhara kara alaga-alaga na ho jAve isa bhayase) jisakI har3iyA~ nAnA prakArako nasoMse ba~dhI huI haiM, komalatA prApta karane ke lie jo raktase gIlA kiyA gayA hai, bhItara sthita rahanevAle maloMko pracuratAse tathA unake bhItara nahIM samA sakane ke 30 kAraNa nirantara bahate rahane ke lie jisameM nau dvAkI racanA kI gayI hai, mAMsakI icchA rakhanevAle kauA Adi pakSI na dekha sakeM isa lie jisake mAMsako camar3A AcchAdita kara rahA hai, aura karmarUpI kArIgarakI kuzalatAse jo bAhara atyanta ummala jAna par3atA hai aise isa zarIra meM tuma loga kyoM icchA rakha rahI ho ? yadi isakA bhItarI svarUpa bAhara A jAya aura tuma saba prArthanA karanepara bhI ise dekhane ke lie samartha rahI Ao to yaha nindanIya 35 nahIM khlaave| isalie zarIrake naSTa hone ke pahale hI tuma maba bhI tabake lie taiyAra ho ." ....... 1. ka. kha. ga. 'aho masti / Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 -viraktivRttAnta: ] ekAdazo lambhaH saMbodhya gatya bhAvAttAsvapi tapase samudyatAsu jAtAnandana nandAyena samaM ratha kaTyohyamAnamahyArthyarAzirana_zevadhimAptumaTannazrIka iva sabhAjayanbhagavataH pAramaizvayaMzriyA vardhamAnasya zrIvardhamAnasvAminaH zrosabhAbhimukhaH prayAtuM pracakrame / / 2850 sAtha bhItara mAnanArAja kaTunA prayANadhvaninA prayANe vizrute, prasaradazrujalapurepu porepu taM praNAma praNAma tadIyaguNaM smAraM smAraM taspa yathocitaM vAcaM vAcamane prayANapathama- 5 nuprayAya tatprayAsata: pratinivRttepu, sAmAtyaM satyaMvaramahArAja mapi samucita vArtayA nivartya, nivRtiparaiH paraHsahasrata rairnaraH parigataH paryazrumukhaiH pAripadyapAthivihita jalibhirabhihitAloka-' zabdara mudrato dUtaM vidrAvitavizvalokopadravaM bhadrapariNAmAJcita bhavyalokasevyamavyAjaramaNIyaM sakalavinAzAt prAgeva pUrvamava yUramapi tapase ghaTavaM yAnaM kuraram / iti tAH priyAH sambadhya gatyabhAvAt upAyAntarAmAvAt sAsvapi piyAsvapi tapase tapazcaraNAya samudyatAsu satISu jAtaH samutpanna Anando 10 hoM yasya tena tathAbhUtena nandADhayena kaniSThena samaM rathakaTayayA syandanasamRhenohyamAno majha gharAziH prazastAghasamUho yasya tathAbhUnaH anaryazevadhimamUlya nidhi AptuM prAptum aTan gacchan azroka iva daridra iva bhagavato jinendrAn samAjayan pUjayan pAramaizvarya zriyA prAtihAryalakSmyA vadhata iti vardhamAnastasya samadhamAnasya zrIvardhamAnasvAminaH pazcimatIrthakarastha zrIsabhAbhimukhaH samavasaraNasaMmukhaH san prayAtuM pracalituM pracakrame tatparo'bhUt / 287. atheti---athAnantaraM jIvaMdharamahArAjaH shrvnn| TunA kaNakaTunA prayANasya dhvanitena prasthAna zabdena prayANe prastha ne vivrate prasiddhe, prasanna pravahan azrujala pUge vAmapravAho yeSAM teSu poraMSu nAgarikaMSu taM mahArAja praNAmaM praNAmaM praNamya praNamya nadIyaguNaM smAraM smAraM smRtvA smRtvA tasya yathocitaM yathA vAcaM vAcam uktvA uktvA anekaprayANapathaM naikaprayANamArgam bhanuprayAya anugamya tasya mahArAjasya prayAsata: prayatnataH pratinivRtteSu pratyAgateSu satsu sAmAnyaM sasacivaM satyaMdhAmahArAjamapi nUtanAmi- 20 pikta mahArAjamapi samucita vArtayA yogyadhAtAlApena nivayaM pratyAgamaya nivRttipara vairAgyatasparaH para:sahasrataraH sahasrAdayazcikaiH naraiH parigata; pariveSTita: paryazru sAzru mukhaM ghadanaM yeSAM tathAbhUtaiH paripadyapArthivaiH sabhAsadabhUpatibhiH vihitAmjalibhivahastasampuTaiH abhihisaH kathita Alokazabdo jayazabdo yaistathAsUtaiH jAo / dUsarA upAya na honese jaba ye saba striyA~ bhI tapake lie udyata ho gayI taba Ananda vibhora nandADhya ke sAtha rathoMke samUha se le jAne yogya uttama arko kI rAzise yukta ho, jisa 25 prakAra kAI daridra manuSya amUlya nidhiko prApta karane ke lie jAve usI prakAra jIvandhara svAmI bhI parama ezvartha-lakSmIse bar3hane vAle zrIvardhamAnasvAmIkI sabhAke sammukha prayANa karane ke lie lagata hue| 6287. tadanantara kAnAka lie nAkSNa lagane vAle prayANA ke zabdase jaba unake prasthAnakI vArtA saba aura phaila gayI tathA jinake netroMse azru jalakA pravAha phaila rahA thA aise 30 nAgarika loga jaba bAra-cAra praNAma karake, unake guNoM kA bAra-bAra smaraNa karake, unakI prazaMsAmeM yathA yogya vAra-cAra vacana kaha kara aura aneka par3Ava taka pIche-pIche calakara unake prayAsa se lauTa gaye taba jIvandhara mahArAjane mantriyAsahita nUtana rAjA satyandhara mahArAjako bhI yogya vAtAse vApisa lauTA diyA aura vairAgya meM tatpara rahane vAle hajAroM manuSyoMse yukta ho ve samavasara kI ora cala pdd'e| usa samaya jinake mukha A~suoMse yukta the tathA jo hAtha 35 jor3akara jaya-jaya zabdakA uccAraNa kara rahe the aise sabhAsad rAjA unake pIche-pIche cala 1.30 taHprayAsahita 1 2. 30 nRpaH / 3. ma* maMgataH / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 gacintAmaNiH [ 20 jIbaMdharasyasArArtha tIrtha karanAmadheyamahAbhAgadheyaphala vicitravividhagopurasAlaM zatamakhazelaSa sarvasulabhapIyUSaM ratnarairajatanirmANa' dviSaDyojanapramANaM dvAdazagaNaveSTitaM zunAsoracoditadhanadapratiSThitaM prekSamANamAnastambhimAnastambhamabhyathitArthadAnanipuNanidhikumbhaM sarvajanajaGghAdaghnajalopetajalAzayaM vanazobhA kRSTadevAzayaM pApAsavanivAraNaM puNyakakAraNaM sarvalokazaraNaM samavasaraNa mAsAdya, maNimayamiva 5 mahomayamivAdityama pamiva daityamayamiva khecaramayamiva bhUcaramayamiva zarmamayamiva dharmamayamiva *sadbhiH anugato'nugato hutaM zIghra vivAditA durIlA vidaraloko kadama niSi ika ko yena tathA bhUtam , bhadrapariNAmena kuzalabhAvenAjitAH zobhitA ye bhavyalokA bhavikajanAstaiH senyaM sevanIyam, bhavyAnaramaNIyaM svabhAvasubhagam , sakalasArAH sarvazreSThA arthA padArthA yasmistat , tArtha karanAmadheyasya mahAbhAgadheyasya phalaM prayojanam, vicitrA nAnAvarNA vividhA nekaprakArA gopurasAkA pramukhadvArapAkArA 10 yasmistat , zatamakha indraH zailUpo naTo yasmistat , sarvaSAM sulabhaM pIyUSamamRtaM yasmiAt , ratnaraira jatasvarNanirmANa ratnadhanarajatasvarNanirmANam , dviSaDyo janapramANaM dvAdazayojanapramANam bardhamAnasvAminaH samavasaraNasya pramANamekayojanamAsIt dvAdazayojanaparimitanirUpaNaM bhrAntimUlam / bhagavato vRSabhasya samavasaraNaM dvAdazayojanaparimitamAsIt, dvAdazagaNedazasamAmivedhitaM parivRtam, zunAsIraNa purandaraNa coditaH prerito yo dhanadaH kuberastena pratiSTitaM racitam, prekSamANAnAM pazyatAM mAnaM garva stamnanti nAzayanti 15 tathAbhUtA mAnastammA yasmistat, abhyarthitasya dhAJchitasyArthasya dAna vitaraNa nipuNA dakSA nidhikumbhAH koSakalazA yariMbhastat, sarvajanAnAM nikhilanarANAM janAdanena prasRtApramANena jalena sonopetAH sahitA jalAzayA idA yasmistat, banAnAmudyAnAnAM zobhayAkRSTo vazIkRto devAzayoM devAbhiprAyo yasmistat, pApAnAM duritakarmaNAmAnava zrAgamanaM tasya nivAraNaM nirodhakam , puNyasya sukRta syaikakAraNaM pramukha nimittam, sarvalokAnAM nikhilajanAnAM zaraNaM rakSitR 'zaraNaM gRharakSimroH' ityamaraH 20 samavasaraNam bhAsAtha prApya maNimayamiva ratnamayamiva, mahomayamitra tejomayamika, mAdisyamayamiva sUryamayabhiva, desyamayamiva devadhizeSamayamiba, khecaramayamiva vidyAdharamayamiva, bhUcaramathamiva bhUmigocaramAnavamayamiva, zarmamayamiva sukhamaya mida, dharmamayamitra vRSamayamiva, nRptamayamiva lAsyamayamiva, vAtharahe the / ve calate-calate zIghra hI usa samavasaraNameM jA pahu~ce jahA~ samasta manuSyoMke upadrava zIghra hI naSTa ho cuke the, jo uttama bhAvoMse yukta bhavya jIvoM ke dvArA sevanIya thA, yathArthameM 25 ramaNIya thA, jahA~ke padArtha sabameM zreSTa the, jo tIrthakara nAmaka mahAbhAgake phala svarUpa thA, jisakA koTa citra-vicitra evaM nAnA prakAra ke gopuroMse sahita thA, jisameM indra naTa kA kArya karatA thA, jisameM sabake lie amRta sulabha thA, ratna svarNa tathA cA~dIse jisakI racanA huI thii| jo bAraha yojana pramANa thA, bAraha sabhAoMse veSTita thA, indra ke dvArA prerita kuverane jisakI racanA kI thI, jisake mAnastambha dekhanevAloMke mAnako rokanevAla the, vahA~ nidhiyoM ke 30 kalaza abhilaSita padArtha ke dene meM nipuNa the, jahA~ samasta manuSyoMke jaMghA pramANa jalase yukta sarovara the, jisane vanoMko zobhAse devoMke hRdayako AkRSTa kara liyA thA, jo pApa karma ke Asavako rokanevAlA thA, puNyakA pramukha kAraNa thA aura saba logoM ke lie zaraNa thaa| jo maNimayake samAna, tejomayake samAna, sUryamayake samAna, daityamayake samAna, vidyAdharamayake samAna, bhUmigocariyoMse tanmayake samAna, sukhamayake samAna, dharmamaya ke samAna, nRttamayake 1. ratnasvarNarajatanirmANamiti Ti / 2. deva vizeSamayamiva, Ti0 / * bhagavAna mahAvIrakA samavasaraNa eka yojana vistRta thA yahA~ jo bAraha yojana pramANa kahA gayA hai vaha sAmAnya samavasaraNako apekSA kahA hai| Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -viraktivRttAntaH] ekAdazo lammaH 121 nRtamayamitra vAdyamayamiva geyamayamiva gaNyamAna sthalasaptakaM yathocitopacAraM kAra kAramullokatoSAdAlokamAlokamatikramya, hRdayAdapi prAgeva kRtaprayANAbhyAM caraNAbhyAmeva mandetarabhaktirgandhakuTIbandhuraM zrImandiraM mandaramiva sahasarociH sahasrazaH parIyana; varivasyAparyavasAne gaNasthAnagataH sthitvA bhagavataH zrImukha padmAbhimukhaM bhaktimaya iva bASpamaya iva saMbhramamaya itra saMstavamaya iva pulakitamaya iva puNyamaya iva jAyamAnaH, parAyatto bhavan, Attagandhasaugandhikagandhavahe gandhakuTI- 5 madhye nirgandhatAyA upadeSTAramadhyaSTamahApAtihArya ralaMkRtaparisaramapAkRtAkhiladoSatayA vyapetavikRtaveSaM kRtakRtyatayA kRtyanta rAnapekSaM prekSamANadazAM protikaramapi dina karavyahAtizAyidivyadehakAnti mayamiva vAditramayamiba, gaMyamaya mitra gAnamayamiva, gaNyamAnaM prazasya sthaLasaptakaM yathocitopa bAra yathApicAraM kAraM kAraM kRtvA kRtyA urokatopAt atyadhikasaMtoSAt Aloka bhAlokaM dRSTvA dRSTA atiRmya samullaya hRdayAdapi manaso'pi prAgeva pUrvameva kRtaM vihitaM prayANaM yAbhyAM tAbhyAM caraNAbhyAmada 10 pAdAbhyAmeva mandetaramantiH pracura maktiH gandha kuTIbandhuraM bhagavadadhiSThAnakSetrasundara zrImandiraM samavasaraNabhAgavizeSa mandara maru sahasrarociriva sUrya iva sahasrazaH parIyan parikrAmyan varivasyAyAH pUjAyA: paryavasAne virAme gaNasthAna gato narAvasthAna koSThakA to bhagavato vardhamAnasvAminaH zrImukharamAbhimukhaM mukha. kamalasa murasthita manimama tAliya ila, bAppamaya ivAzramaya iva, saMbhramamaya iva zomamaya iva, saMmtavamaya iva stutimaya iva, pulakitamaya iva romAJcamaya ica, puNyamaya hava sukRtamaya iva jAyamAnaH 15 parAyatto parAdhIno bhavan , AttAndhasya gRhItagandhasya saugandhikasya kamakavizeSasya gandhaM suramiM vahatIti tathA gandhakuTImadhye nirgandhatAyA nirgavatAyAH 'gandhI gandhaka Amore leze sambandhagarvayoH' ityamaraH upadhAramapi athavA nigraMnyatAyA niSparigrahatAyA upadezaramapi aSTamahAprAtihAraSTamahAvibhUSaNaiH pakSe'zokapAdapa-siMhAsanachatranaya * catuHSaSTicamaramAmaNDaladivyadhvanipuSpavRSTidunduminAdAbhidhAraSTamAtihArya: alaMkRtaH zomitaH parisaro'bhyarNana dezo yasya tam, apAkRtA dUrIkRtA akhila doSA yena tasya 20 mAvastatA tayA vyapeto binaTo vikRtavepo yasya tathAbhUtam kRtakRSyatayA kRtArthatvena kRtyantarasya kAryAna. rasthAnapekSA vidyate yasya taM prekSamANAnAM pazyatAM dRzAM netrANAM prItikaramapi prItyutpAdakamapi dinakaravyUhAti samAna, vAdinamayake samAna aura geyamayake samAna jAna par3ate the aise vahA~ke sapta sthaloMko yathA yogya upacAra kara-karake tathA atyadhika santoSase dekha-dekhakara unhoMne ullaMghana kiyA / tadanantara hRdayase bhI pahale prayANa karanevAle caraNAMse calakara atyadhika bhaktise yukta ho 25 unhoMne gandhakuTIse sundara zrImandirakI usa taraha hajAroM parikramAe~ dI jisa taraha kiM sUrya sumeru parvatakI detA hai| pUjAke bAda ve manuSyoM ke koThemeM bhagavAnke zrImukhAravindake sammukha khar3e hokara aise ho gaye mAno bhaktimaya hI hoM, azmaya ho, sambhramamaya hI hoM, stavanamaya hI hoM, romAMcamaya hI ho, aura puNyamaya hI ho / bhaktise paratantra hote hue ve una bhagavAnakI madhura svara meM stuti karane lage ki jo sugandhase yukta saugandhika-lAla kamaloM kI gandhase 30 sahita gandhakuTIke madhyameM virAjamAna the, nimranthatAke upadezaka hokara bhI jo aSTamaho prAtihAryoMse alaMkRta samIpavartI pradezase sahita the| samasta doSoMko dUra kara dene ke kAraNa jo vikrata vepase rahita the. takratya hone ke kAraNa jo anya kAryose nirapekSa the, darzaka logoMke netroMko prIti utpanna karanevAle hokara bhI jinakI divya deha kI kAntirUpI gaMgAkA 1. 0 nirgranthatAyAH / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadhacintAmaNiH { 28. jIvaMdharasyamandAkinIpravAhaM mandarasyopari mandaramiva madhyesiMhAsanaM bhAsamAnaM bhagavantaM bhAsurayA girA gorvANAnAmapi gItispRhAM kurvanmaSTamasau tuSTAva6288. 'svahastarekhAsadRzaM jaganti vizvAni vidvAnapi vIryapUtiH / anAntamUtirbhagavAnsa vIra: puSNAtu naH sarvasamIhitAni / / 289. yadAnanendovibudhaikasevyA divyAgamavyAjasudhA savantI / bhavyapravekAnsukhasAkaroti pAyAdasau vIrajinezvaro naH / / 260. abhAnubhedyaM timiraM narANAM saMsArasaMkSaM sahasA nigRhNan / asmAkamAviSkRtamuktivarmA zrIvardhamAnaH zivamAtanotu / ' zAyI 'divya dehakAntimandAkinIpravAhI divyaparamaudArikazarIrakAntiviyadgaGgApravAho yasya taM mandarasya 10 sumerorupari mandaramiva sumerumigha madhyasiMhAsanaM siMhAsanasya madhye 'pAra madhye SaSTayA vA' ityavyayImAva samAsa: bhAsamAnaM zobhamAnaM magavantaM vardhamAnajinendra bhAsurayA samughalayA girA vANyA gIrvANAnAmapi devAnAmavi gItispRhAM gAnecchAM kurvan vidadhat mRSTaM madhuraM yathA syAttathA tuSTAtra astAvIt / 28. svahanteti-vIryasya parAkramastra pUtiryasya tathAbhUto yo vizvAni nikhilAni jaganti bhuvanAni svahastarekhAsadRzaM nijakaratalarekhAlpaM yathA syAtathA vidvAnapi jAnanapi azrAntA akhimA 15 mUrtiH zarIraM yasya tathAbhUtaH sa vIraH pazcimatIrthakaro nA'smAkaM sarvasamAhitAni nikhilamanosthAna puSNAnu puSTAni karotu / 1. yadAnanendoriti-yasyAganamavenduryadAnanendustasmAda yanmukhamRgAtAt savantI zAntI, vibudhaikasevyA vidvajjanasevIyA pakSa devasevanIyA divyAgamadhyAjasudhA divyazAstracchala pIyUpaM bhavya pravekAn bhavyazreSTAn sukhAkaroti sukhAdhInAn karoti aso vIrajinezvaraH sanmatijinendro no'smAn 20 pAyAda rakSyAt / 6290. abhAnubhedyamiti- mAnunA sUryaNa bhettumarhamityabhAnubhadya saMsArasaMkSaM saMsAranAmadheya narAmA janAnAM timiraM mohadhvAntaM sahasA samiti nigRhNan dUrIkurvan AviSkRta munimA prakaritamokSamArga: zrIvardhamAno mahAvIro magavAn asmAkaM zivaM kalyANaM mokSaM vA. bhAtanotu vistArayatu / sarvatropa jAtivRttam / ' iti 25 pravAha sUrya ke samUhako atikrAnta karane vAlA thA aura jo sumeru parvatapara sthita sumeru parvatake samAna siMhAsanake madhya meM dedIpyamAna the| stuti karate samaya jIvandhara mahArAja apanI sundara vANIse devoMko bhI gAne kI icchA utpanna kara rahe the| ve kaha rahe the ki 6298, 'jo samasta saMsArako apane hAthI rekhAke samAna jAnate hue bhI kabhI zrAnta hAra nahIM hote haiM tathA vIrya kI pUrNatAse sahita haiM ve mahAvIra bhagavAn hamAre 30 samasta manorathoMko puSTa kreN|' 289. 'jinake mukha rUpI candramAse jharatI huI evaM vidvAnoMke dvArA pramukha rUpase sevanIya divyAgamarUpI sudhA zreSTha bhanyoMko sukhI karatI hai ve vardhamAna jinendra hamArI rakSA kreN| 6260. 'jinhoMne sUyake dvArA abhedya, manuSyoM ke saMsArarUpI andhakArako sahasA 35 naSTa kara diyA hai tathA jinhoMne mokSakA mArga prakaTa kiyA hai aise vardhamAna jinendra hamAre kalyANako vistRna kareM / ' 1. ka0 ga pratispRhAm / 2. madhuraM yathA thaa| 3. ma0 bAyamUrtiH / Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -viraktivRttAntaH ] ekAdazo lambhaH 6261, iti / vyajijJapacca vinayAvanamramauli: kuDmalitakarapuTaH 'kaurava: kAzyapagotrajo jIvako nAma jinanAyaka, pramoda prava jAmi" iti | lebhe ca hitametat' iti hitamitamadhurasnigdhagambhIrAM divyAM giram / 292. evaM labdhamahAprasAdaH prasabhaM praNamya savinayaM tasmAnivRtya nigalamocanAya calanigalitacaraNa iva harSalastapodhanapariSadi tasthivAn / iha tattvasarvasvaM sarvajJopajJamajJAnAM 5 zronaNAM yathAzrutaM bistarato vyAkurvANaM sAzyasAmrAjyayau va rAjyapade tiSThantamiva gaNanAyakamupatiSThamAna: prakRSTamanAH spaSTayA vAcA yatheSTaM natvA zrutvA ca tatvamanujena manujapatibhizca paraiH sArdha parAyaMkezAbharaNavasanamAlyAGgarAgAdikaM rAgadveSamAhAdikaM ca bAhyAbhyantaramapohya granthaM niranthA 21. vyajijJapacceti-vyajijJapaJca nyavedaya ca vinayAnanamaulivinayAvanatamastakaH kuDmalitakarapuTo mukulIkRttakarayugaH, kAzyapagotrajaH kAzyapagotrotpano jIvako nAma kauravaH koravavaMzIyaH--'jina- 10 nAyaka ! he jinendra ! prasIda prasano bhatra pravrajAmi dIkSA gRhama' iti / lebhe ca prApa ca hitametat pravajana zreyaskaram' itItthaM hitA kalyANakarI, mitAlpAkSarA, madhurA mRSTAkSarA, snigdhA sneha pUrNA, gambhIrA gambhIrArthopetA ca tAM divyAM giram divyadhvanim / 6292. evamiti-evamanena prakAreNa labdha pAso mahAprA ho ye tayAra padama sahya palAdisyarthaH savinayaM sAdaraM praNamya namaskRtya tasmAt sthAnAt niyutya pratyAgamya nigalamocanAya nigaDa. 15 tyAgAya calana nigalita caraNa iva baddhapAda iba harSalo harSayuH tapodhanaparipadi sAdhusa mAyAM tasthivAn asthAt / iha tapodhanapariSadi sarvajopajhaM sarvanenAdito nirUpitaM tazvasarvasvaM tatvaguptadhanam ajJAnAmajAnatA zrotAM yathA zrutaM zrutamanatikramyeti yathAzrutaM yathANitaM yathA syAttathA vistarato cyAsAt vyAkurvANaM vyAkhyAnaM kurvantam, sAvazyameva sAmrAjyaM sArvagyasAmrAjyaM tasya yauvarAjyasya pade tiSThantamiva vidyamAnamiva gaNanAyakaM gaNadharam upatiSTamAnaH prakRSTamanA: prahRSTacetA: spadhyA vAcA yatheSTaM natvA namaskRtya anujena 20 nandAvana parazca manujapatibhirna paiH sAdha tavaM dhamarahasyaM zratvA ca samAkaNyaM ca parAyaH zreSThAH kezAbharaNavasanamAlyArAgAH kacAlaMkAravastrasavilepanAni AdI yasya tathAbhUtaM rAgadveSamAhA AdI yasya tathAbhUtaM ca bAhyAbhyantaraM-dvividhaM granthaM parigraham apohya tyasvA nirgranthArhANi digambarayogyAni mahAIphalaM mokSo 6291. stuti ke bAda unhoMne vinayase mastaka jhakAkara tathA hAtha joDakara prArthanA kI ki 'he jinanAyaka ! kuruvaMzI, evaM kAzyapa gotrameM utpanna huA maiM jIvaka dIkSita ho rahA 25 hU~ prasanna hUjie' 1 ukta prArthanA ke bAda unhoMne 'yaha hita hai' isa prakAra hita mita madhura, snigdha aura gambhIra divyadhvaniko prApta kiyaa| 6292. isa prakAra jinhoMne mahAprasAdako prApta kiyA thA aise jIvandharasvAmI bhagavAnako bAra-bAra praNAma kara tathA vinayapUrvaka vahA~ se lauTa kara jisa taraha veDIse baddhacaraNa manuSya ver3Iko chor3ane ke lie calanA hai usa taraha calakara bar3e harSase yukta ho 30 tapasviyoM ke samUha meM A khar3e hue| yahA~ ajJAnI zrotAoMke lie jo sarvajJapaNIna tatvakA rahasya divyadhvanimeM zravaNa kiye hue ke anusAra vistArase nirUpita kara rahe the tathA jo sarvajJatArUpI sAmrAjyake yuvarAja padapara mAno virAjamAna the aise gaNadharake samIpa sthita ho unhoMne spaSTa zabdoMse icchAnusAra namaskAra kiyA, tatvopadeza sunA aura choTe bhAI nandADhya tathA anya aneka rAjAoM ke sAtha zreSTha keza, AbhUpaNa, vastra, mAlA tathA aMga- 35 rAgAdika bAhya aura rAga dveSa moha Adika Abhyantara parigrahako chor3akara nimrantha padake 1.ka.vA. pratrajyAbhi, dti|2 mA gandhaM / Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 gacintAmaNiH [292 jIvaMdharasya hANi mahArha phalamUlyAni - mUlottaraguNaratnAni bahuprayatnarakSaNIyAnyaSaNamaJcitamanovAkkAyaH paJcagurusAkSikaM parigalAnaH paramasaMyama dadhau / 293. saMnidadhe ca tadantare sAndra candrikAsabrahmacAricAru nijazarIraprabhAvikSepeNa valakSayanantarikSaM tatkSaNe yakSendraH / vidadhe ca vividhAM stutim / tirodadhe ca kRtajJaprAgraha! kRtajJa5 caraH sa sArameya bhavaracitamahopakAravivaraNaparaiH paraHmahasaguNastavaiH parAvartamAno'pi nAvaM nAvaM nAma nAma canutanatapodhanam / $ 294. tatazcAyamAzcaryakaraduzcaratapazcaraNacitAbhisaMdhirjIvaMdharamahAmuniryame niyame svAdhyAye dhyAne cAvabaddho yathAvidhi yathAkAlaM yathAdezaM yathAyogyamapramattaH pravartamAnaH, pramattatAyAM mUlyaM yeSAM tAni bahubhiH pragrasne rakSaNIyAni pAlanIyAni mUlottaraguNA evaM ratnAni mUlotaraguNAni 10 aSTAviMzatimUla guNAzcaturazItilakSAmitA uttaraguNA azrUNaM niraticAraM paJcagurusAkSika paJcaparameSTi sAkSipUrvam aJcitAH prAstA manovAkAza yeSAM niyogA grasya tathAbhUtaH san parigRhNAnaH svIkurvANaH parama saMyamaM sakalacAriyaM dadhau tavAn / 293, saMnidadhe ceti-saMnidadhe ca nikaTastho babhUva ca tadantare tanmadhye sAncandrikAyAH sadhana yotsnAyAH sabrahmacAriNI sarazI yA cArunijazarIraprabhA sundarasvazarIrasupamA tasyA vikSepeNa prasAraNa 15 antarikSaM gaganaM valAyan dhavalayan tatkSaNe yakSendraH sudarzanaH / vividhA nekaprakArAM stutiM ca vidadhe ca cakre ca / tirodadhe pAntahitazca babhUva kRtajJaprAgraharaH kRtamupakAraM manyamAnAnAM zreSTaH bhUtapUrvaH kRtajJaH kukkura iti kRtajJacaraH sa sArameyabhace rAtrijAgaraparyAye racito yo mahopakAro mahAmantradhAvaNarUpastamya vivaraNe nirUpaNe parAstaiH parasahanagaNanaH sahamAdhikApAstavanaiH parAdhartamAno'pi nivRtyAgacchamApi nUtanasapodhanaM jIvaMdharamahAmuni nAvaM nAvaM nutvA nusvA nAma nAmaM natvA natvA ca / -6694, tatazceti-tatazca tadanantaraM ca Azcaryakare vismayAvahe duzcarasapazcaraNe kaThinatapasyAyAM cito'bhisandhirabhiprAyo yasya tathAbhUto jIvaMdharamahAmuniH yame yAvajjIvaM parityAge niyame sAvadhau tyAge 'niyamaH parimitakAlo yAvajjIvaM yamo dhriyate' iti yamaniyamayolakSaNam, svAdhyAya vAcanAccha. nAdipaJcabhedAtmake svAdhyAye dhyAne ca cittaikAmye ca 'uttamasaMha nanasyaikAgracintAnirodho dhyAnamAntamuha yogya mojhaphalake mUlya svarUpa evaM aneka prayatnoMse rakSA karaneke yogya mUlaguNa tathA uttara 25 guNarUpI ratnoMko niraticAra svIkRta karate hue, uttama mana vacana kAyase yukta ho paMca parameSThIkI sAkSIpUrvaka paramasaMyama dhAraNa kiyA / 6263. usI bIcameM usa samaya vahA~ saghana candrikAka samAna sundara apane zarIrako prabhAke vistArase AkAzako dhavala karatA huA yakSoMkA indra sudarzana A phuNcaa| Akara usane nAnA prakArase stuti kii| kRta upakArako mAnanevAloM meM zreSTha vaha kuttakA jIva yakSa, 30 kutteko paryAyameM kRta mahAna upakAra ke prakaTa karanemeM tatpara hajAroM guNoMke stavanase loTa-lauTakara una nUtana tapasvIko bAra-bAra stuti kara tathA bAra-bAra praNAma kara annahita ho gyaa| 6264. tadanantara Azcarya utpanna karanevAle kaThina tapazcaraNameM jinhoMne apanA abhiprAya lagA rakhA thA aise jovandhara mahAmuni yamameM, niyamameM, svAdhyAya meM aura dhyAnameM lIna ho vidhi, kAla, deza aura apanI yogyatAke anusAra niSpramAda pravRtti karate the| 35 yadi kadAcit unheM matta indriyoMkI paratantratAse pramatta dazAko zaMkA hotI thI to ye AhAra 1. ka. 'ca' nAsti / 2. kamba0 ma0 nUtanaM tapodhanam / Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -tapazcaryAvRttAnta:] ekAdazo ummaH kadAcana mattendriyapAratantryeNa parizaGkanoyAyAM parityajannAhAram, anazanena 'zarIrAvasAde nAnukUlyamanuSThAnasyAzane tu syAdindriyadarpa iti yathA prasapaMti matistathA kAzanaM kalpayan, zayanAsanasthAneSu niyatasthAneSu satsu tatra saGgasya prasaGge jantusaMdohopadravasaMdehe ca bhavannaniyatadezaH, prAyeNa vRSyamiti bhASyamANaM bhUyastathAnubhUyamAnamastokarasaM ca vastu prastutAnuguNaM varjan, nirjanasthAne kRte satyavasthAne prakRtisthatA syAditi vividhya viviktazayanAsanaM viracayan, udanyAdainyakRti 5 nasaMracayAMmumati pAyakaprayANaparipanthini svinnakhinnadehini mRgatRSNakAkaraNaniSNAte nidAtre ti' iti dhyAnalakSaNam AttarIdharmya zuklabhedena tasya catvAro bhedAH santi bhavabaddho lIno yathAvidhi vidhimanatikamya yathAkAlaM yathAdezaM yathAyogyaM yathAham apramattaH sAvadhAnaH san pravartamAnaH, kadAcana jAtucita masendriyANAM pAratannyaM parAyasatvaM tena pramattatAyo parizakkanIyAyAM sasyAm AhAraM parityajan anazanAmidhAnaM tapa. kurvannityarthaH / bhanzanena sarvadhAhArasyAgena zarIrAvasAde sati zarIrazaithilye prati 10 anuTAmA sAmAviSayAnamArakAya kAyaspAnubhUyamAnurUpyaM na bhavediti zeSaH azane nu bhojane tu indriyadoM hRSIkottejanaM syAt iti yathA yena prakAreNa mativinA prasarpati tathA kAzanamavamaudarya kalpayan kurvan , zayanaM cAsanaM ca sthAnaM ceti zayanAnasthAnAni teSu svApopavezanasthAneSu niyataM sthAnaM SAM teSu satsu tatra tattasthAneSu saGgasyAsako prasaGge jantusaMdohasyopadvA utpAtarasteSAM saMdaH saMzayastasmizca sati nigrato dezo yasya tathAbhUto niyatIkRtagamanAgamanAdikSetro bhavan vRtti parisaMkhyAnaM vidadhat 15 ityarthaH, prAyegA bAhulyena vRSyaM gariSThamiti mAgyamANaM nigadyamAnaM bhUyo'nantaraM tathA pariStvenAnubhUyamAnam asto karasaM bhUrira sopetaM prastutAnuguNaM prakRtAnukUlaM ca vastu varjan syajan rasaparityAgaM kurvannityarthaH, nirjana. sthAne vivinakSetre'yasthAne zayanAsanAdika kRte sati prakRtisthatA svabhAvasthatA syAditi vivicya vicArya vivike pUtavijane sthAne zayanAsane yasmistad viviktazayanAsanaM savAmadheyaM tapo viracayan kurvan , udanyayA pipAsayA dainyaM kAtayaM karotIti udanyAdainyakRt tasmin, nakhaMpacA: pAMsavo dhUlayo vidyante 20 yasmistasmin, padhikAnAmadhnagAnAM prayANasya gamanasya paripanthini virodhini svinAH svedayuktAH vinAzca kheDyukAzca dehinaH prANino yasmistasmin, mRgatRSNikAyA mRgamarIcikAyA: karaNe niSNAte kA zilakula tyAga kara dete the arthAt upavAsa tapa karate the| jaba kabhI yaha vicAra AtA thA ki sarvathA anazana karanese zarIrakA nAza hotA hai ataH anuSThAnameM anukUlatA nahIM baiThatI aura AhAra grahaNa karanese indriyoMmeM darpa utpanna hotA hai taba ve Unodara karate the 25 arthAt kSudhAse alpAhAra grahaNa karate the| 'sonA, baiThanA aura khar3A honA niyata sthAnoM meM honepara saMgakA prasaMga tathA jIvasamUha ke vighAtakA sandeha unhIM sthAnoMmeM hotA hai| aisA vicArakara unhoMne apanA zayana-Asana AdikA deza nizcita kara liyA thA / jo vastu prAyaH kara vRSya-gariSTha kahI jAtI hai pahale jisakA bAra-bAra upabhoga kiyA hai aura jo adhika rasIlI hai esI vastuko apane prArabdha tarake anurUpa ve chor3a dete the arthAt rasa 30 parityAga nAmakA tapa karate the| 'nirjana sthAnameM sthiti karanese svabhAva svastha rahatA hai| yaha vicAra kara ve viviktazayyAsana tapa karate the| jo pyAsase dInatA utpanna karanevAlA hai, nakhoMko pakAnevAlI dhUlise yukta hai, pathikoMke prasthAnakA virodhI hai, jisameM zarIra pasInAse yukta tathA khinna ho jAtA hai, aura jo mRgatRSNAke utpanna karane meM nipuNa hai aisA grIpmakAla 1. ka. zarIrAvasA dnaanukuuly-| 2. nirazanam iti Ti0 / *. yahA~ battiparisaMkhyAna tApake badale 'niyata deza' bAhya tapakA varNana kiyA gayA jAna par3atA hai| Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyacintAmaNiH [294 jIvaMdharasya satyamodhameghoparodhazIlaM ziloccayamuccairmanAH samArohana nAtapatramAtapayogamAtanvAnaH, apavarakazaraNAyizarIriNi dantavapuHkampakAriNi dhArAsaMpAtabadhiritazravAsa prAvRDArambhe vItAmbaro'pi vigatahRdayazramastarumUlamAzrayan, akANDapalitazaGkAbahamUrdhajalAnamibindupizunitavArddhake varSAyamANahimAnojanitazetyodrekadravIbhavadasthicaNi hemantasamaye nirmamatAmaGgayaSTau spaSTayanniba kevala. mAkAzamevAvakAgokurvan, evaM durbahabAhyatapobhirapavAhya svAtantryamindriyANAmAtmasvAtantrye niSpanne niSpratyUhamanantaramAbhyantaratapAMsi tarasA kurvan, caturvidhArAdhanaparyAyacaturaGgabalazreNika: dakSe nidAye grISmakAle sati amodhamadhyartha mevoparodho dhanoparI 2: zIlaM yasya tathAbhUtaM ziloccayaM parvatam usmanA udAttacetAH san samAroha n samunTan anAtapatraM chavAhitam Atapayoga ghamayogam AtanvAnoM vistArayan , apavaraka kusUla gRha niryAtasthAnaM tadeva zaraNaM rakSitRsthAnaM tasyAzrayiNaH zarIriNaH prANinA 10 yasmiMstasmin , dantava:kampaM radanazarIravepathu karotItyevaMzIlastammin , dhArApAtenAsAravRSTayA vadhi ritAni zravaNazaktizUnyIkRtAni pravAsi zrotrANi yasmitasmin , prAvRhArambhe rimbhe bItAmbaro'pi nirambaro'pi vigato dUrIbhUto hRdayasya cetasaH zramaH khedo yasya tathAbhUtaH san tarumUlaM vRkSamUlam Azrayan tatra sthita inyathaH, akANDe'samaye yat palitaM jarasA kezAnAM zauksyaM tasya zaGkAvahepu saMzayadhArakepu mUrdhajeSu kezeSu lAnAH sthitA ye himabindavastupArazIkarAstaiH pizunitaM sUcitaM vArdhaka vRddhatvaM yasmista15 smin , varSApramANayA himAnyA mahatA himena janitaM samutpAditaM yacchaityaM tasyodrekeNAdhikyana dUrvAbhavat nisyandIbhavad bhasthicarma kI kasatvag yasmitasmin , hemantasamaye zItakAle aGgayaSTI zarIre nirmamatAM snehAmA spazyaciva prakAzita levalaM pAtra zAkameva nagalame pAnIkurvan sthAnIkuvan nirA. gharaNAmbare niyasan ityarthaH prISmavarSAzItayogaiH kAyaklezAbhidhAnaM tapo vidadhaditi yAvat / ekmanena prakAreNa durvahAni kaThinAni yAni bAhyatAsi taiH indriyANAM hRSIkANAM svAtantryaM svAcchanyam apavAhya 20 dUrIkRsya AramanaH svAtantryaM tasmin nippanne sati anantaraM tadanu niSpravyUI nirvi yathA syAttathA Amra ptapAMsi prAyazcicAdIni 'prAyazcittavinayayAvatyapAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram' iti pada bhAbhyantaratapAMsi tarasA balena kurvan, caturvidhArAdhanAni sabhyagdarzanazAna nArinatapAMsi paryAya! yasyAstadhAbhUtA caturaGgabalazreNiyasya saH apakaNi cAritramohasya kSapaNAyAM nimittabhUnAM bhAvasantatim Arahya honepara ve meghoMkA vAstavika uparodha karane vAle-gaganacumbI parvata para udAtta citta ho 25 ArohaNa karate hue binA kisI chAyAke AtApata yogako vistRta karate the| jisameM prANI madhyagRhakI zaraNakA Azraya lete haiM, jo dA~toM tathA zarIra meM kampana utpanna karanevAlA hai, aura akhaNDa jaladhAgake par3ane se jisameM kAna bahare ho rahe haiM aisI varSA Rtuke prArambhameM ve vastra rahita honepara bhI hRdaya meM kisI prakAra ke bhayakA anubhava nahIM karate hue vRkSa ke nIce . virAjamAna rahate the| asamaya meM prakaTa sapheda bAloMko zaMkAko utpanna karanevAlaM kezoM meM 20 lIna barphake binduoMse jisameM bur3hApA sUcita ho rahA hai, aura varSA ke samAna AcaraNa karanevAle bahuta bhArI tuSArase utpanna zItalatA udrekase jisameM haDDI aura camar3A dravIbhUta ho rahA hai aise hemanta ke samaya zarIrayaSTimeM mamatAke abhAvako prakaTa karate hue ke samAna ve kevala AkAzako hI apanA avakAza banA rahe the-khule AkAza meM sthita rahate the| 1.ma0 barakAzaraNAyiza giNaH / apavanama-kasUra gahabhiti tti| Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -tapazcaryAvRttAntaH ] ekAdazo kammaH kSapakazreNimAruhya prakSayituM kamaripUnyathAkramaM prakramamANaH, svayaM pANI kRtena yatnakRtAvadhAnatsarukeNe kAgrayAtizayadhAreNa vIryaguNapraSTha putreta bhAvanAparyAyanizAna janaizityena nirmalajJAnanirmANena paramakArupayogarbhe ga bahalAvaraNani bolokhAtena maitrosnehopaliptena ratnatrayAtirAyarUpeNa paramazukladhyAna kaukSepaNa krameNa dharmavairiNaH sarvakarmanirmANasya durmonasya mohanoyakarmamahArA nasya molabhUtatvAda va samanAyAH sAhasoH sahasA nAsIratA prAptAH sapta prakRtInihatya nirupamanijAtma- 5 svabhAvavidhAtini dhAti kamavatuSTayapa samU layAta hate, nihata kamariNa mena munirAja pujayituM pujI bhUtairakama zaka vakra varaparaNendraprabhu vasurAsutara bare karapIDAhamahAIkalyANavidhI vidhIyakarmANyava ripayaH zanna bastAna prakSayituM prakSapayituM yathAkramaM prakramamANa udyaja.naH, svayaM svata: pANI hastekRtena tena bannena kRtamavadhAnamaikAmayamaMva samuSTikA yasya tena, ekAgyAti rAya para dhArA yasya tena, vIryaguNa patra praSTapTaSTaM zreSTapRSTaM yasya tena, bhAvanA pAyo yasya tathAbhUtaM yat nizAnaM tIkSamIkaraNasAdhanaM 10 ta naiziyaM taiiNyaM yasya tena, nirmalajAnana mithyAvarahitabodhena nirmANaM yasya tena, paramakAruNyameva payo jalaM gauM yasya tena, bahulAvaraNamadha nicola ko zastasmAt ukhAtena uddhRtena maithyeva snehastaile tena liptena, ratnatrayAtizayaH samyagadarzanazAnacAritrAbhidhAnaratnanayamako rUpaM yasya tena, parama zukladhyAnamaMtra kokSeyaka kRpANastena kramaNa dharmavairiNa AtmasvamAyazatrIH sarvakarmaNAM nirmANaM yasmAttasya durmo basya duHkhana moktuM zakyasya mohanIya kamaiMva mahArAjo rAjAdhirAjastasya maulabhUtaHvAt mandhyAdimUla vargavAt ajastrasahAyA 11 nirantarasahAyA. sAhaloH sahastrAvAntara dayumAH sahasA jhaTiti nApIratAM prababhaTatA prAsA: sapta prakRtI: mithyAtvaM sampamithyAvaM samyaktvam anantAnubandhikrodha-mAna-mAmA-lomAzceti sapta prakRtayaH nihasya nAzayityA nirupamamanu ma nijAtmasvabhAvaM vidhAtayatIti tathA sasmin bAtikamaNI jJAnAcaraNa darzanAvaraNamohanIyAntarAyANAM catuSTayaM tasminnapi samUlaM hatveti samUla vAtaM te kSapite sati, nihatAH karmavairiNaH kamaripavo yena tathA bhUtam enaM munijaM jabaramahA muni pUjayitunarvayituM pumjobhUtaire kaMtrApasthitaH akrama 20 yugapat zaka indraH, 'cakravAcakavI, dhaNendro bhavanabAsondraH taM pramukhAH pradhAnA yeSu tathAbhUtA ye isa prakAra durvaha bAhya tapoMke dvArA indriyoM kI svatantratAko dUra kara AtmasvatantratAke niSpanna honepara binA kisI vighna-bAdhAke lagAtAra Amvantara tapoko jo balapUrvaka kara raha the, tathA cAra prakArakI ArAdhanA hI jinakI caturaMgiNI senA thI aise jIvandhara mahAmuni kSapaka zreNipara ArUDha ho karma rUpI zatruoM kA kSaya karane ke lie yathAkramase udyata 25 ho rahe the| jise svayaM hAtha meM dhAraNa kiyA thA, yatnapUrvaka kI huI niSpramAda vRtti hI jisakI mUTa thI, ekAgratAkA atizaya hI jisakI dhArA thI, vIya guNa ho jisakA zreSTha pRSTha bhAga thA, bhAvanA rUpa sAnase jisameM nogatA utpanna kI gayI thI, nirmala jJAnase jisako racanA huI thI, parama dayAbhAva rUpa pAnI jisake Upara car3hAyA gayA thA, atyadhika AvaraNa rUpI myAnase jA nikAlA gayA thA, maitrIrUpI cikanAIse jo upalina thA, aura ratnatraya 30 hI jisakA atizaya rUpaM thA aise parama zukla dhyAna rUpI kRrANase ve krama-kramase dharma ke vairI, samasta kamA~ kI racanA karanevAle, kaThinAIse chUTane yogya mohanIya kamarUpA mahAgajako mUlabhUta honese nirantara sahAyatA karanevAlI hajAra rUpatAko dhAraNa karanevAlI evaM senAko pramukhatAko prApta sAta prakRtiyoM ko naSTa kara jaba anupama Atma-svabhAvaka ghAtaka cAra ghAtiyA karma bhI samUla naSTa ho gaye taba karmarUpI vairIko naSTa karanevAle ina munirAjako 35 pUjA karane ke lie eka sAtha ekatrita hue indra cakravartI dharaNendra Adi sura asura manuSya 1. ma0 prakSetuM / 2. da.0 bahulAvaraNa / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacintAmaNiH [ 691 jIvaMdharasyamAne, dhyAnAgnisAkSikamAtmasAmarthyAdAtmanaivAtmane vitIrNA pUrNanikhilaguNAM pragugaramaNIyasva. bhAvaveSabhUSAM yoSAntarAsaMbhavadanubhavapaunaHpunyenApyakhinAmanyonyamanyUnAnatiriktaratizAlInatayA samAnabhartRzIlAmatIva kevalAM kaivalyavadhU vidhivadupayamya sadApyanuparatakAmyayApyanaghayA tayavA ghAticatuSTaye'pighAtite pratigharahitasubahetusamRddha siddhigRhodaramAsAdyAnavadyamAtmasaMvedyamAtmasaMbhavamA5 tmasvabhAvamAtmAhlAdanamanantamanantarAyamanantakAlasthitikamanantajJAnavoryadazAtmakamanantakarmakSayA - pekSamanantapUrva nananAnupalabdhapUrva' punaranutpAdyamanuparamamanupamamanutkarSamanapakarSamanukSaNasulabhaM sumsamanubobhUyate / surAsuranarakha carA devadAnava mAnavavidyAdharAsta: karapoDAhaH pANiroDana yogyo mahAha kalyANavidhiH tasmin vidhIyamAne kripamAge dhyAna mevAgniAnAgniH sa sAkSo yasmin kamaNi vadyayA syAttathA AtmasAmarthyAt 10 Amanaiva svenaiva prAramane svasmai bitINAM da tAM, pUrgA nikhila gAH samamamA yasyAstA, maNarama goyA sAtizayasumagA svabhAvavezabhUSA nisarganepathyAlakArA yasyAstAm , yoSAntarAyAmanyastri pAmasaMbhavad yad anubhavasyopabhogasya paunaHpunyaM tenApi asninAM khedarahitAm , anyonyaM miyo anyUnA ahonA anatirikA anadhikA yA ratistayA zAlInatayA apRSTatathA samAnaM bhartRzolaM aspAtAbhUtAmitra kevalAmavitIyAM kaivalyavadhU kevalajJAnayoSAM vidhivad yathAvidhi upayamya vivAhya sadApi sarvadApi anuyarata kAmyaM yasyA. 15 nayAbhUyApi anavayA niSpApayA tapaira kaivalyavAda avAticatuSTaye'pi vedanIyAyurnAmagotracatuSTaye'pi ghAtite kSapite prativarahitaM pratirakSAtItaM yastu tasya hetunA samRddhaM samannam , siddhigRhodaraM mukimandira madhyama AsAdya prApta anavayaM nirduTam prAramasaMvedyaM svena saMvetuM yogyA, bhAtmasaMmarca strotpannam, bhAramA hAI svaharSa zAragam , ananta mantAtItam, anantarAyaM nirvighnam , anantakAlaM sthitiyasya tat , anantajJAna vIryadaza AsmA svarUpaM yasya tat, anantakarmakSayamapekSata isya namasammabhayApekSam , ananteSu pUrvajananepu 20 pUrvajanmasu pUrva pra.gna lAvamityanantapUrvajana nAnupakabdhapUrvam , punaranantaram anutyAyam utpAdayitumanahama, anuparamaM vinAzarahitam anuskarSa muskarSarahitam anapakarSa hAnirahitam anukSaNa sulabhaM pratikSaNasulama sukham anubAbhUyate'tyarthamanubhavati / aura vidyAdharoMne vivAha ke yogya mahAkalyANa kiyA aura unhoMne dhyAnarUpI agnikA sAkSIpUrvaka usa ekAkI kaivalya-kevalajJAna rUpI badhU ko vidhi-pUrvaka vivAhA ki jo 25 apanI sAmarthyase apane Apake dvArA apane Apake lie dI gayI thI, jisake samasta guNa pUrNatAko prApta the, jisakA svabhAva aura veSabhUSA atyanta ramaNIya thI, jo dUsarI striyoMmeM sambhava nahIM honevAle anubhava kI puna -punaH pravRttise bhI khinna nahIM hotI thI aura paraspara hInAdhikatAse rahita ratise suzobhita hone ke kAraNa jo patike samAna ho svabhAvako dhAraNa karanevAlI thii| icchAke sadA anuparata rahanepara bhI jo nirdopa thI esI usI kaivalya3. vadhUke dvArA cAra adhAtiyA karmo ke naSTa honepara ve nirvAdha sukhake kAraNoMse samRddha siddhi rUpI gharake madhya bhAgako prApta kara usa sukhakA anubhava karane lage ki jo niSpApa thaa| apane Apake dvArA saMvedya thA, AtmasvabhAva rUpa thA, AtmAko AhvAda denevAlA thA, ananta thA, antarAyarahita thA, ananta kAla taka sthita rahanevAlA thA, ananta jJAna, bala aura darzana svarUpa thA, ananta karmoM ke kSayakI apekSA rakhanevAlA thA, ananta pUrva janmoM meM jo 3 pahale kabhI bhI prApta nahIM huA thA, jise phira kabhI utpanna nahIM karanA hai, jisakA kabhI uparama---abhAva nahIM hotA hai, jo anupama hai, jisameM kabhI na utkarSa hotA hai aura na kabhI 1.ma. vijnyaan| Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazI samma ka 295 iti zrImadrAbha siMha sUriviracita gadyacintAmaNo muktizrI kammo nAmaikAdazo rUmmaH // gadyacintAmaNiH sampUrNaH // -mokSaprAptivRttAntaH ] $ * 296 zromahAdorbhAsahena gadyacintAmaNiH kRtaH / stheyAdoDayadevena cirAyAsthAna bhUSaNam || 227. stheyAdoDayadevena vAdIbhahariNA kRtaH / gadyacintAmaNirloke cintAmaNirivAparaH // 1 $ 295 iti zrImadvAdImasiMha sUriviracita gadyacintAmaNau muktizrIrumbho nAmaikAdazI sambhaH / granthakartRprazastiH $ 26. zrImaditi -- zrImadvAdobhasiMhena vAdina evebhA gajAsteSAM siMho vAdI siMhaH zrImAvAsI vAdAMbhasiMhazveti zrImadvAdamasiMhastena 'vAdomAsaha' ityupAdhicAriNA oDavadevena tannAmnA vAryeNa virAya cirakAlaparyantam AsthAnabhUSaNaM samAbhUSaNaM gadyacintAmaNistamnAma granthaH kRto racitaH / 97. stheyAditi - trAdIbhahariNA 'vAdI siMha' ityupAdhidhAriNA bhoDayadevena kRto racito - 10 paro dvitIyazcintAmaNiriva gadyacintAmaNiH tasAmagrantho Dhoke stheyAt sthiro bhUyAt / TIkAkartR prazastiH-- dvitIyajyeSThamAsasya kRSNapakSasya satithau / caturdazyAM tathA somavAsare dinapodaye // 1 // vIranirvANaH pazcAdgatevvandeSu satkramAt / sASTaveyugmeSu madhye sAgaravAsinA // 2 // galkIlAkhatanUjena jAnakyudarasaMbhuvA / pArAmasamudbhUta panAlAlena dhImatA // 30 gadyacintAmaNeSTIkA racitApadhiyAM kRte / 'vasantI' saMzitA hoSA ciraM stheyAnmudde satAm // 4 // sUrirvAdabha siMho'sAvakhilA gamavAridhiH / kAvyazAstrarahasyajJaH kSamatAM svaditaM mama // 5 // apakarSa, tathA jo pratikSaNa sulabha rahatA hai / 265. isa prakAra zrImadvAdIbhasiMha sUri-dvArA viracita gadyacintAmaNimeM muktilakSmI prAptikA varNana karanevAlA gyArahavA~ lambha pUrNa huA / 266. 'jo zrIsampanna vAdIrUpI hAthiyoM ko jItane ke lie siMhake samAna the aise oDayadeva ke dvArA racA huA sabhAkA bhUSaNasvarUpa yaha 'gadyacintAmaNi' grantha cirakAla taka sthira rahe / 27. 'vAmasiMha padake dhAraka oDayadeva ke dvArA racita yaha gadyacintAmaNi grantha dUsare cintAmaNike samAna loka meM sthira rahe' | 5 1 ma0 bhUSaNaH / 2 idaM padyadvayaM 'ka' prato nAsti / * imau zloko taJjapuravarti sarasvatI mahAlaya sthayoH pustakayo rekasminneva prAcInabhUte dRzyete / anaMna kavarasya 'oDayadeva ityapi nAmAntaramAsIditi pratibhAti / 15 20 25 30 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTAni 1. kSatracUDAlaMkAraH ( gadyacintAmaNisAra: ) 2. gadyacintAmaNisthAH kAzcitsUktayaH 3. gadyacintAmaNigata vyaktivAcakazabdA: 4. gadyacintAmaNigatabhaugolikazabdAH 5. gadyacintAmaNigatapAribhASikazabdAH 6. viziSTasAhityazabdAH 7: gadyacintAmaNigata viziSTazabdAH Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. kSatracUDAlaMkAraH ( gadyacintAmaNisAraH ) jambUdvIpalasallalAmaviSaye hemAGgade saMbabha rAjA rAjapurI purI zubhadharIM satyaMdharo dhArayan / tAsIdvijayAyAhi mahiSI raktaH sa tasyAM bhavan kASTAGga rasakhAya rAjyamakhilaM dattvA nizAntaM gataH // 1 / / rAtrI svapna tribuddhanejamaraNo jJAtvA ca putrodbhavaM kAntAzcASTa mutasya saMgatimayaM prApadviSAdAnyayoH / vArasya pratihArasaMbhrama girA zrutvA sa pApaM tataH kASTAGgAranRpasya sugvamahiSIM khaM ke kinAjogamat / / 2 / / gannA saMgaNaM vidhAya samarakSetraM hRtaM prApayan yoddhan kAlakAlakAlavasati dhyAtvA ca moghaM raNam / prApto'mandasamAdhisannidhibharaM bhRtvA sa nAkaM gataH sAyaM ke vinipAtitA pitRvane prAbhUta rAjJI sutam / / 3 / / taM putraM munivAkyato mRtasutaM tyaktvA zmazAne bhramat Marati fha nAyako nijagRhaM prItyA hi nItvA tataH / rakSAM saMvida tathA ca vijayAM prApayya yatyAthamaM puNyapreritadevatA nanu manAk saMtoSamAsAdayat // 4 // so'zrutasArata svanivaye vidyAlaye hyekadA zrImadbhirgurubhI rahaH saha nijodantena saMbodhitaH / tvaM satyaMdharabhUpaterasi suto gandhotkaTA''rakSitaH kASThAGgAra ihAbhavatpitRvinAzemAristhiM tada / / 5 / / zrutvA krodhaviDambitaH karamataM kRtvA kRpANaM tadA putraH zatrumamuM vyayAntu nijaM vadhyaM kSaNAttrAgapi / para bArasUra sudhaktizAntahRdayo hyAvarSakAlaM da no svAbhi riporvadhe mana itImaM saMgaraM satvaram || 6 || tasmai sUrirayaM tato bahuvidhaM dattvA sadupadezanaM bhUyazcApi munirbabhUva subhago jAtaca muktipriyaH / putrajIvakanAmako guruviyogAgnipradagdho bhavan tatvajJAnajalena zAntadahanaH kRtyaM sa bheje panaH // 7 // vyAdhA jovanahArakA dRDhatamA: kAlasya chUtA itrA thAsmajjIvanagosamUhamakhilaM saMhRtya kacchaM gatAH / ithaM bhUpatimandirAGgaNagatA gojIvinazcukuzu stenollohitalocanena pRtanA saMpreSitA tanmukham // 8 // sA senA vijitA palAyitavato vyAdhairyadA kAnanAMd gopAnAM varanAyakena ca tadA nandAbhidhAnena vai / deyA hATasaptamUtibhiraho putrI nijA nAzine vyAdhAnAmiti ghoSaNA nijapure saMdApitoddIpitA // 9 // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 gadyacintAmaNiH zrutvemAM parighoSaNAM sakhigaNarAmaNDitaH paNDito gatvA tatra nihatya kAnanacarAnAcchidya gomaNDalam / ' nanu jIvakaH praNihitAM godAvarI dehajAM dattAM gopavareNa gotayazasaM padmAsyamagrAhayat / / 10 / / govindAM parilamya bhogabhaviko bhogyAM sipeve sa tAM zrIto'ya vivArya vittajananaM vitte samudreNa vai / ratnadvIpamagAd gRhItavibhavaH pratyAgato nokayA AyAto chinnAyAM nijanAvirtI ramagamad vaMzasya khaNDena saH // 11 // balAyAM jaladherdhareNa bhramatA vidyAdhareNAkhilaM vRttaM buddhivinirmitaM pragaditaM saMbodhya nItastataH / nityA lokapurI punargaruDavegenAdRto bhUrizo vINAvAdivarasya mArgaNakRte saMprArthito'yaM vaNik / / 12 / / tenAyaM bahumAnito nijapuroM kanyAM tadIyAM / punahyagityAtha vivAya va pravipulaM svAyaMvaraM maNDapam / vINAvAdanalabbakItirubhaye jIvadharAya kSaNaM sotsAha tatrAdAd bahubhUpabhUSitadize gandharvadatAM sutAm // 13 // evaM prasphuTa phulla kAnanavare puSpAkare hyAgate vasaMta hAdiyAM jalakelidattamanasaste jagmurAnanditAH / lokA AtmasaH suzobhisavidha jIvaMdharo'pi vrajan kAntAraM ca mumUrSave tadayane mantraM zune saMyadAn / / 14 / / mRtvAsI saramAsutaH khalu nage candrodaye mantro yakSendro janiSTa sattvaramayaM cAgatya jIvaMdharam / tyA cAtha vinRtya bhaktinibhRto bhUyo gataH svAlayaM cUrNa tatra suhInamAha guNavitsvarmaJjarInirmitam / / 15 / / arraat aararipurmArge mahAdantinA vyApannAM parirakSati sma sa mahAn kanyAM vaNigbhUpateH / kAlajJazca tayoranaGgazabarI bANAnmumocAkhilAn pazcAtkIrakadUtakena nitarAM vyAvadhi tanmanmathaH // 16 // * devAdyogamavApya tau ca nipuNa modaM paraM prApatu stanmAtaGgaziromaNizca hananAd grAsaM na lebhe sthA / kASTAGgAranRpastatazca nitarAM tasmai vikruddho bhava nnAhUyAca kumAramA raNamanAzcANDAlakAnAdizat / / 17 / / sundhAbaddhakaraH kumAranRpatiH kicinna kurvastadA dadhyau devamasI tadeva sa suraH khe prodbhavan jIvakam / AdAyAthA gataH svakIyavasati cANDAladRSTAstatoM bhItyAkAntahRdastadeva ca ziraH kasyApi rAjJe daduH / / 18 / / nItvA tatra kumArakaM sa hi surazcandrodayaM parvataM cakre'tisuSAbhiradbhirabhitaH puNyAbhiSekaM tataH / Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 pariziSTazani jJAtmaM parigantumicchupamaro mantratrayaM cAdizat so'yaM tena susatkRto hyanumato dezAn didRkSuryayo // 19 // madhye mArga vanAgnipatitAn dadhyau gajAn lokayan hastivyAdhivinAzadattahRdayaH kAruNyabhAgdevatAm / dhyAnAnantarameva vAridagaNAH khe prollasanto'nitA vRSTayA prAJjalavArayA davadavaM zAntaM drutaM cakrire // 20 // kiMcidduragatastataH khalu vanAjjIvaMdharo'yaM hitaH saMbhrAntAn drutagAmino'sitamukhAn dRSTvA janAn prAvadat / prorguNasannivAna ! viSaye hA pallavAkhye ciraM vAstavpasya nRpasya tasya duhitA padmAdiSTA hatA / / 21 / / gatyA jIvaya tatra tAM yadi bhavAn kauzalyamatrAzrita: so'thApyAha calan dizantu padavoM gatvA ca bhUpAlayam / saundaryekanivAsinIM nRpasutAM dRSTayA pava sAdaraM devAtsApi satanA kila satAM patthitA tataH / / 22 / / tadbhrAtudaca pituH samAgravazAtkanyAM padma tato labdhvA tatra ciraM vasan bahuvidhaM nirviNNacittastataH / ekasyAM nizi saMcacAla nipuNaH pracchazakAyo'bruvan jJAtvA tahirahaM tazeyalalanA zokAnvimagnAbhavat / / 23 / / so'yaM bhUpatimArgito'pi pihito gacchannavacitkAna ne dRSTvA jainaniketanaM bahuvidhaM tuSTAva bhaktyA bhRtaH / tadbhaktyA sphuTitaM kapATayugalaM vAjaM tadIyaM tadA hyAgatyAca papAta pUtamanasaH pAdAbjayugme naraH / / 24 / / jJAtvA tena tato dantamakhilaM gatvA subhadrAlayaM kSemaM kSemapurIsamAzritamabhUttatkanyakAtrallabhaH / kSemazrIramaNastato'pi vihito'yAsIdyathecchaM vanaM prAdAtra sudAnadattahRdayo janAya bhUpAM vijAm / / 25 / / kAntAre kvacidekadhAmani gato dRSTvA striyaM puMzcalI bhUtvAyaM hi parAGmukhastadanu tatkAntaM rudantaM tathA / kRtvA naikavitropadeza nilayaM tasmAdgatazcAgrataH saMsthAtha kumAra masta kuzalaM ca savANaM hyayAt / / 26 / / pazcAtprArthanA kumArakRtayA gatvA tadIyAM purIM pitrA tatra susatkRtaH kRlahito jIvaH sutAn pAThayan / vi.citkAlamRbAsa pUtahRdayo hyante ca rAjJaH sutAM zumbhatsmeramukhI zubhAM kanakamAlAkhyAM khalu prAptavAn // 27 // nandAdayo'pi samAgataH kathamapi prAdAnmudaM svAmine tatraiva babhUva mitraghaTanaM jIvasya jIvaMkaram | padmAsyena ca mAtRjIvanakathAM vijAya jIvaMdharaH snehAntamanA vihAya mahilAM daNDAvoM saMgrayI / / 28 / / 5-41 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gavacintAmaNiH nityaM zokabharAndhacetasamasau dRSTvA nijAM mAtaraM tatrAsotsukhaduHkhapUritamanA mugdhaH kSaNAjjIvakaH / snehAlApasudhAsudigvajananIsvAntastataH kenacit kAryAnaNa gataH svakIyavasati bhrAtA ca mitrairyutaH / / 29 // so'yaM rAjapurI pravezanipuNaH prApad baNigbhUpateH putrI candramukhoM manojJaradanAM kAntAM tataH kAntibhAk / nAmnAho ! suramaJjarI guNadharI mudvAhya saMmoditI kRtvA kAryapaTuH svakIyapitaro zIghra videhaM gataH / / 30 // govindena hi mAtulena sahito mantraM ciraM jIvaka statrAyaM ca cakAra cArakuzalo mitrayuto ghohitaH / AgatyAya punaH sa mAtulasutAM rAjJaH purI vIryabhAg vaivAhe kila maNDape ca vidhinA jamAha kauzalyata: / / 31 // kanyAdvAhanaruSTaduSTakumati yuddhAya baddhodyati kAThAGgAramaso nihatya samare svAdhInatAM prApnuvan / yakSeNAbhikRtAbhiSekasumahaH saMgatya mAtrA tataH kAntAbhiH kamanIyakAntikalitAbhiSTibhiH saMyutaH / / 32 / / kAlaM dIrghamajIgamajjanahito jainendrabhaktyA bhRto mAnyAndharmadharAnmunonavahitAnsamAnayansAdaram / udyAne'tha virAgakAraNamabhiprekSyaikadA jIvako vairAgyAbhibhRtastapaH khalu caranmokSaM sudhI: saMyayau / / 33 / / sAgara caitra zuklA vikramasaMvat 1990 racayitA pannAlAlo janaH Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. gadyacintAmariNasthAH kAzcitsUktayaH 'snehaprayogamanapezya dazAM ca pAtra dhunvastamAMsi sujanApararatnadvIpaH / mArgaprakAzanakRte yadi nAbhaviSyat sanmArgagAmijanatA khalu nAbhaviSyat / / ' ga0 ci0 pIThikA zloka 7 'iyaM hi svabhAvAralani jahRzya janitA sarvavizvAsitA vizvAnarthakandaH' parA 9 pRSTa 38-39 'purAtasukRtetara karmaparipAkaparAdhInAyAM vidi viSAdasya ko'vasara: ?' pairA 18 pRSTha 50 'viSayAsaGgoSo'yaM tvayaMva viSayI kRtaH / sAmprataM vA viSa prakhye mucAtmaviSaye spRhAm / / ' pairA 31 pRSTha 69 'durlabhAH khalu heyopAdeyaparizAnaphalAH zAstrAvagatInizcinvAmA vipazcita:' pairA 55 pRSTha 103 'khala janakaNTakakhi lokRtAH khalu mahIbhRtAmAsthAnamaNDapoddezAH' pairA 60 pRSTha 101 "kimasti mastakamaNi phaNipaterapahartuM samartho janaH' parA 78 pRSTha 132 'dAridrayAdapi dhanArjane sasmAdapi tadrakSaNe tato'pi parikSaye pariklezaH sahasraguNaH prANinAm' pairA 78 pRSTha 133 'dhRtima to hi nijopAntagatAM poDAmeva pIDayantaH parapIDAmapi vibhajeran' pairA 91 pRSTha 149 'saMsArAsArabhAvo'yamaho sAkSAtkRto'dhunA / yasmAdanyadu 'krAntamanyadApatitaM putaH // ' pairA 92 pRSTha 150 'prajJAparibahavirahitA hi parAkramA na kramante kSemAya' pairA 145 pRSTha 219 'na zAmyati hi karmopazamAdRte durmoco'yaM rAgaroga:' pairA 189 pRSTha 289 'rAgAndho hyakhilendriyeNApyadarzanAdAbAdapi mahAnandha:' pairA 181 pRthu 284 arucyaM tu bhaiSajyamapi nopabhujyatAm' pairA 259 pRSTha 384 'jIvAnAmudaya eva na ke bale jIvitamapi balavadadhInam' pairA 273 pRSTha 406 'bhogena hi bhujyamAnena rajyamAnenApi tyajyate janaH parA 273 pRSTha 406 niyogatazced bhogAnAM viyogaH svayaM tyAgArikamiti loko'yaM vibheti ? pairA 273 pRSTha 407 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. vyaktivAcaka zabdakoSa aMjanagiri-eka hAthI 249 / 369 dRDhamitra-hemAbhapurIkA rAjA 1911287 anaGgatika kA-eka puMzcalo vidyAdharI 1880283 dhanamitra-rAjA dRr3hamitra kA putra 191 / 288 anaGgamAlA-kAThAGgArako eka vezyA jo Age dhara-baDavega vidyAdharakA mantrI 95 / 155 cakara jIvako sneha karane para sajA satyandharakA mantrI 25 / 60 * lagI thI 144 / 217 dhAriNI-ruDavegako strI 94153 bharavindarA-brahmA 9139 nandagopa-rAjapurIkA pradhAna gopa 775132 aAryanandI-jIvandharake guru 4487 nandAdaya-gandhotkaTakA nijI putra 1980296 ohayadeva-vAdIsiMhakA janma-nAma 2961297 narapatideva-kSemapurIkA rAjA 173 / 261 kanakramAlA-rAjA dRDhamitrako putro, jIvandharako nalinI-rAjA dRDhamitrakI stro 191.288 strI 194.292 nadhuti-rAjA govindakI strI 2621393 kamaLA-sAgaradatta vazyakI strI 2131317 nivRti-subhadra seThako strI 177 / 269 kAlamegha--eka hAthIkA nAma 2495369 padmamukha padmAsya-jIvandharakA mitra 875143 kASTAGgAra-rAjA satyandharakA mantrI 8.38 pamA-lokapAla kI putrI-jIvandharako stro 155 / 234 kASTAGgAraripu-jIvandhara 1681254 padmAdayita-jovandhara 165 / 249 kuberadatta-suramatarIkA pitA 227 / 336 paranavega-dhAtakI khaNDa-bhUmitilakakA kuberamitra-guNamAlAkA pitA 140 / 214 rAjA 2831420 kSemazrI-narapati devakI putrI pavitrakumAra-jIvandhara 1916287 kSemazrIvallabha-jIvandhara 185 / 277 puppa sena-bAdIbhasiMhake guru pIThikA zloka 6 gandharvadattA-rAjA garuDavega kI putrI 94 / 153 priyaMvadA-guNamAlAko dAsI 130 / 201 gandharvadattAdayita-jIvandhara 157 / 239 buddhiSeza-jIvandharakA mitra 2156321 gandhotkaTa-rAjagRhIkA seTha 3878 mathana-kASTAGgArakA sAlA 27.62 gandhotkaTanandana-jIvandhara 1285199 yazodhara-rAjA pavanavegakA putra ( jIvandharagarur3avega-mityAlokakA rAjA 94.153 kA pUrvabhavakA nAma) 283 / 420 garur3avegasutA-gandharvadattA 107175 lakSmaNA-rAjA gobinda kI putrI 2621394 guNamaha-marapatidevakA bhRtya 174262 nokapAla-AryanAdIgurukA pUrva nAma 5094 guNamAlA-jIvandharakI strI 1271197 lokapAka-candrAbhanagara kA rAjA 155 / 234 godAvarI-nandagorakI putrI __ vardhamAna-antima tIrthakara pIThikA 10 govinda-jIvandharake mAmA-videhake rAjA 235 / 348 bAdAmasiMha-bAdIrUpI hAthiyoMko naSTa karane ke gobindA-nandagopako putrI 874143 lie mihke samAna dalepase campakamAlA-vijayArAnIkI eka dAsIke vepameM gacintAmaNike katA / pIThikA 6 sthita yakSo vijayA-satyandharako strI 7.30 jayalakSmI-eka hastinI 254 / 377 vijayAsUnu-jIvandhara 163 / 246 jIvakasvAmI-jIvandhara 66 / 118 vinayamAlA--gaNamAlAko mAtA 140 / 214 jIvandhara-satyandharake putra (kathAnAyaka ) vimalA-sAgaradattakI putrI 212 / 317 pIThikA zloka 9 zrIdatta-rAjapurIkA seTha 89 / 145 tathAgaha-vRddha 940 zrIdattatanayA-gandharvadattA 104 / 171 sarvatra perAgrAma aura pRSThoMke diye gaye haiN| Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTAni zreNika-rAjagRhIkA rAjA dUsarA nAma sudarzana-kuttekA jIva yakSa bimbasAra pIThikA 11 sudarzanasuhRd-jIvandhara satyandhara-rAjapurIke rAjA 5.29 sunandA-gandhotkaTakI strI satyandhara-gandharvadattAkA putra 285 / 424 sunandAsuta-jovandhara satyandharAGgaja-jIvandhara 134 / 207 subhadra-kSemapurIke seThakA sevaka samantabhadra-eka pramukha AcArya pIThikA 5 sumati-suramajarIkI mAtA sAgaradatta-vimalAkA pitA 212 / 316 sumitra-dRDhamitrakA putra sAtyandhari-jIvandhara 193 / 291 suramaJjarI-jIvandharakI strI 126:195 151 / 230 3878 149 / 224 229 / 335 192 / 288 128 / 199 118 4. bhaugolika zabdakoSa kSemapurI 173 / 261 pallava 1521233 rAjA narapati devako rAjadhAnI dakSiNa dakSiNa bhAratakA eka deza / bhAratako eka ngrii| isake vartamAna mArata nAmakA vicAra prastAvanAmeM dekheN| ___ jambUdvIpakA bharatakSetra / candrAma 153 / 233 rAjapurI 324 pallava dezakA eka nagara / hemAGgada dezako rAjadhAno / candrodaya 148.223 vijayAdhaM giri eka parvata, jisapara sudarzana yakSa rahatA thaa| 93 / 153 citrakUTa 167.253 vizAvaroMkA nizasabhUta prvt| pallavadezakI sImA meM sthita tApasoMkA videha 2311342 eka Azrama / ekadeza-darabhaMgAkA samIpavartI pradeza / jambApa 128 mAGgada madhyalokakA prathama drop| bharatakSetrakA eka deza sambhavataH maisUra kA dharaNItilaka 232 / 343 koI pradeza / videha janapadako rAjadhAnI / hamAbhapurI 1914283 nityAkoka madhyadezakI eka nagarI rAjA dRr3harayakI vijayAdha parvatakA eka nagara / rAjadhAnI Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. pAribhASika zabdakoSa dharmAdiniraya 282 / 414 meruparvata se eka hajAra yojana nIcese lekara adholoka zurU hotA hai usakI U~cAI sAta rAju hai / usameM haiM jinake rUDhigata nAma 1 gharmA, 2 vaMzA, 3 meghA, UparakI chaha rAju pramANa U~cAI meM sAta pRthiviyA~ 4 aMjanA, 5 ariSTA, 6 maghavA aura, 7 mAghavI hai| inhI sArthaka nAma 1 ratnaprabhA 2 zarkarAprabhA, 3 bAlukAprabhA, 4 paca prabhA, 5 dhUmaprabhA, 6 tamaH prabhA auraM7 mahAtamaH prabhA hai| ye ho sAta naraka kahalAte haiM viziSTa adhyayana ke lie rAjavAtikakA (tRtIyAdhyAyaprArambhika bhAga ) dekheM / 287|426 aSTa prAtihArya tIrthaMkarake samavasaraNameM nimnAMkita ATha prAtihArya hote haiM 1 azoka 1hAla, 6 vaya 4 bhAmaNDala, 5 divyadhvani, puSpavRSTi, 7 cauMsaThacamara, 8 dundubhivAdya aSTamUla guNa 2831422 zrAvakake ATha mUlaguNa -- avazya karane yogya kArya ye haiM - 1 macatyAga, 2 mAMsatyAga, 3 madhutyAga 4 ahiMsANuvrata, 5 satyANutrata, 6 a bauryANuvrata, 7 brahmacaryANuvrata 8 parigrahaparimANANuvrata / ye samantabhadra ke mata se haiM / gadyacintAmaNikArane bhI isI matakA ullekha kiyA haiN| jinasenAcAryane madyatyAgako mAMsatyAgameM garbhita kara usake sthAnapara dyUtatyAgako rakhA hai| somadevane madyatyAga, mAMsatyAga, madhutyAga aura bar3a, pIpara, kamara, kamara tathA aMjIra ina pAMca udumbara phaloMke tyAgako ATha mUlaguNa kahA hai| pIche calakara AzAbarajIne kisI anya AcAryaka matase nimnAMkita ATha mUlaguNa parigaNita kiye haiM-1 madyatyAga, 2 mAMsatyAga, 3 madhutyAga, 4 nizAbhojana tyAga, 5 paMjodumbaraphalItyAga, 6 jIvadayA, 7 jalagAlana aura 8 deva darzana karmASTaka 67 / 119 AtmA rAgAdi vibhAva bhAvoMkA nimitta pAkara kArmaNa vargaNArUpa pudgala dravya svayaM karmarUpa pariNata ho jAtA hai usake mUlabheda bAya haiM 1 jJAnAvaraNa, 2 darzanAvaraNa, 3 vedanIya, 4 mohanIya 5 Ayu, 6 nAma, 7 gotra aura antarAya / inake uttara bheda 148 hote haiM / vizeSa parijJAnake lie tattvArthasUtrakA aSTamAdhyAya dekheM / gaNadhara pIThikA zloka 14 tIrthakara ke samavasaraNa dharmasabhA meM jo cAra jJAnake dhAraka padavIdhara mukhyamuni haiM ve gaNadhara kahalAte haiM bhagavAn mahAvIra svAmoke samavasaraNa meM the jinameM indrabhUti ( gautama ) 11 gaNadhara pramukha the / pIThikA 12 caturAzrama 1 brahmacaryAzrama, 2 gRhasthAzrama, 3 vAnaprasthAzrama aura 4 saMnyAsAzrama ye cAra Azrama haiN| inake kartavya tathA vidhi-vidhAna ke viziSTa adhyayana ke lie mahApurANa dvitIya bhAga dekheN| caturgati 282 / 414 1 naraka, 2 tiyaMta, 3 manuSya aura 4 deva ye cAra gatiyA~ haiM / saMsArI jIvako dazAvizeSako gati kahate haiM / niyama 264 / 432 kisI vastukA kAlako avadhi lekara tyAga karanA niyama kahalAtA hai / mUlamantra 'Namo arihaMtANaM Namo siddhANaM Namo AiroyANaM / 125/196 Namo uvajjhAyANaM Namo loe sabasAhUNaM / ' hai tathA saba vighna naSTa karanevAlA hai / jainadharma meM isa mantrakA bar3A prabhAva hai| yaha mantrarAja yasa 294/432 kisI vastukA jIvana paryantake lie tyAga karanA yama kahalAtA hai / vyasana bure kAryoMmeM mAnavako Asaktiko vyasana kahate haiM / 283421 ye sAta hai- 1 zikAra, 2 parastrIsevana, 3 corI, 4 madirApAna, 5 dyUta, 6 mAMsabhakSaNa aura 7 vedayAsevana / Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ; 1 SaDaGgulakalitatrihastAdhikasaptakena 282|415 prathama naraka ke prathama prastAraM nArakiyoMke zarIrakI U~cAI sAta dhanuSa tIna hAtha chaha aMgula hai / nIce nIce naraka meM dUnI-nI hotI huI yaha U~cAI sAtaveM naraka meM pA~ca sau dhanuSa ho jAtI hai| eka anupa cAra hAthakA hotA hai / prastAravAra vRddhikA adhyayana karane ke lie rAjadArtika tRtIyAdhyAya, harivaMza purANa aura trilokaprajJapti dekheM / samyagdarzana 56 / 103 jIva, ajIva, Asava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ina sAta prayojanabhUta tattvoMkara zraddhAna karanA samyagdarzana hai / tatvoMkA viziSTa adhyayana karane ke lie dazAdhyAya tasvArtha sUtra | athavA sacceM deva sacce zAstra dekheM 1 ps akANDa-asamaya 1/13 akANDapalita-asamaya meM prakaTa bAloMkI saphedI 294/434 akutobhayA-satra orase nirbhaya 77 / 131 agrajanman brAhmaNaM 125/194 3777 aGgulIyaka- aMgUTho aGgavivartana - karavaTa 122.190 acaNDabhAnatrIya-sUrya kI kiraNoMse bhinna 60.109 aramA - bijalI 1801273 aJjana zikharidezIya-aMjanagirike samAna 53/99 ativelam - bahuta samaya taka 122 / 191 pariziSTAni aura sacce gurukA zraddhAna karanA samyagdarzana hai / sacce deva AdikA svarUpa jAnane ke lie ratnakaraNDazrAvakAcAra dekheM / atipelava- atyanta sundara 148 / 223 atisaMdhAna - adhika ThagAI 60 / 111 athavA parapadArthoMse bhinna AtmAko dRr3ha pratIti honA samyagdarzana hai| isake viziSTa adhyayana ke lie samayasAra dekheM | samyagjJAna 56 / 183 saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAyase rahita jIvAdi padArthoMkA jAnanA samyagjJAna hai / sabhyakucAritra 56 / 103 saMsAra ke kAraNabhUta krodhAdi kaSAya tathA hiMsAdi pA~ca pApoMkA tyAga karanA samyak cAritra hai / / 6. katipaya viziSTa zabdakoSa adharabandhu-adharoSTha ke samAna 3018 adharatA - nIcatA, nIcekA oTha 4.26 1 / 13 19 adhvanya-pathika madhyuSita-ai anaGgArtadustara - kAmarUpI bha~vara se dustara anaminandita-asvIkRta 59/178 29 / 64 39/79 anavadya:- nirdoSa 223/331 atikamaNidarpaNa - samIpastha maNimaya darpaNa antarvalo garbhiNI 20154 andhaH saMmAra- bhojana sAmagrIkA 531100 samUha amAdaravahana - upekSA pUrvaka bAMdhanA 440 3 / 24 58 / 107 anAsthA anAdara anAstheyA- anAdaraNIya .165 / 251 animeSAdhyakSa- devoMkA svAmI 275/408 animeSavRndAraka- indra 232 342 anuprekSA- vicAra 781133 anuyAtrA - anugamana - pIche calanA 1 / 14 anUpa - samIpavartI pradeza 1 / 13 anusArathi - sUrya anekapa- hAthI 13.43 131/203 38 / 77 apagatAsu-mRta apacitividhijJa - pUjAkI vidhi jAnanevAlA 169 / 258 apanItanimeSa meSa- TimakArarahita 111 / 178 aparyavasAyin - samApta nahIM honevAlA ananta - apasarpa-guptacara 2661 971159 apAGgavikSepa-kaTAkSa saMcAra apUpa-mAla puvA 221 / 328 54/100 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 448 19 abhihita - kathita - abhIzujAta - kiraNoMkA samUha 601109 abhyAgata atithi 18 118 bhamaramahIruha-kalpavRkSa amRtakara mitra-candramA ke samAna 104 / 170 amRtA zin- deva, sudarzanayakSa 149 / 225 3 / 23 zrambaka-netra astraka yuga-netra yugala 125 / 195 48 90 3 / 23 9 / 39/ ambujAsana - brahmA ayugmazara - kAmadeva aravindasadman - brahmA azzuiddhAntAvazeSa - zatruke antaHpurako chor3akara 250 / 372 avanemi - pRthivI arNavAmbarA - pRthivI arthazreSTha - vaizyaziromaNi 62 113 36 / 75 92 151 alaka-va - cUrNakuntala- Age ke bAla 99 164 alaMkarmANa kArya karane meM samartha 78 / 133 bhaLikatada- lalATataTa 2161322 alikataTa vilumita- lalATataTapara bikhare hue avarajA - choTI bahina 43 / 82 avasita-suzobhi 103.168 avanIruyatana - vRkSakA giranA 15/48 avirAmam - nirantara 197 / 293 avyAjaramaNIyA svabhAva sundarI 196 293 agrajina-niSpApa 169 / 259 azivazivA-amAGgalika zRgAlI 1571237 35/73 gadyatAmaNiH azvIya zror3oMkA samUha 22055 aSTApada-svarNa 23857 atitRNa karIra - hare hare tRNoMke agrabhAga 1014 aharmukha - prAtaHkAla 69 / 120 mahAya - zIghra 134/207 A AkalpAntara dUsarA AbhUSaNa 60109 AkAmAsurA - AbhUSaNoMse suzobhita 262391 Akalpam-kalpakAla taka 243 / 360 AkhaNDalakodaNDa- indradhanuSa 180 / 271 choTa-chur3AnA 3018 AyatAjAta maujya - dhanavattA ke kAraNa utpanna mUrkhatA 63 / 115 bhAdayaparivRDha-yati 42 / 81 AtmaniSTha arivadUvarga-kAma, krodha, lobha, moha, mada, mAtsarya ye chaha antaraMga zatru haiM 2661398 AdakSitAropaNa vivAhake samaya eka nega 262/390 AdhikSINA - mAnasika upadhAse 132 / 204 AdhoraNa - mahAvata 144 / 217 AdhoraNAnuguNya- mahAvatako kRza anukUlatA 95 / 154 27.62 AbhijAtya - kulInatA 901146 AbhirUpya sundaratA 90 / 146 bhAgreDita- punarukta Ayallaka kAma 137/209 Ayala kamara- kAmajanya utkaNThAkA samUha 177/268 bhAraNita - zabdAyamAna Arasita - zabda 3 / 19 1.12 ArAma-upavana Akokazabda-jaya-jaya zabda - 1 / 11 219/325 ALI - bANa calAne kA eka Asana 191 / 287 bhAvamAna do jAtI huI 40180 azyAnatA - zuSkatA 4425 AzuzukSaNi- Aga 207 / 307 bhAsthAna maNDapodeza sabhA maNDapakA sthAna 60 / 110 AhAryAharaNaviSaNA - AbhUSaNa lAnekA abhiprAya 241 / 354 u ujAGgaNa - jhopar3IkA mAMgana 168/255 uDDIyamAna ur3ate hue 3 / 19 mmita khar3e kiye hue udazvit-chA~cha udanyA-pyAsa 51 / 96 uttaracchada-vistarakA cAdara 122/190 uttamAGga - zira 1001165 usko copajIvin - ghUsase jI bikA karanevAlA 64 / 116 usaptahATaka-tapAyA suvarNa 321,22 77/130 1 / 13 udgamotkaNThamAnakaLakaTI phUloM ke lie becaina striyA~ 210:313 unnatA - udAra, UMcI 1791270 utpIDa-samUha 35073 unmastaka - khUba bar3hI huI 1501227 upaghna- Azraya 165 / 251 - - upahara-ekAnta sthAna 56 / 104 ubhayasavibhagata- donoM ora sthita 29/63 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTAni 413 uparata-abhAva kaNa-aMgadezakA rAjA-mahA- kASThA-dizA 23157 upakAryA-kapar3eke tambU bhAratakA eka pAtra 5 / 29 - kAMdizIka-mayase bhAgA huA 241356 karNadhAra-khevada 91148 24 // 58 upAmakAdhyayana--gRhastha dharmakA -karNIsusa-cauryazAstrake pravartaka kiMvadantI-aphavAha 753127 varNana karanevAlA saptama aMga 27.62 kiraNamAlin-sUrya 3470 55 / 102 karmaNya-samartha 232 / 342 kInAza-yamake samAna atyanta urvIdhara-parvata karmAstika-naukara 139 / 212 207 / 307 ullAdhatA-svasthatA 167 / 253 karikaraTa-hAthiyoMke gaNDasthala kukkuTasaMpAsya grAmapura-pAsaUdhasya-dUdha 775129 4/25 pAsa base hue gAMva aura nagara uramyasUnu-vaizyaputra 1166181 kareNukA-hastinI 837 2311340 Upamala-garama 162 / 245 kalakaNTa-koyala 123 / 191 kuTamalina dUra kiyA gyaa| -kAzanaya--agastmadira kalazabhavasahasa-hajAroM agastya 14147 kuTa-ghar3A kaGkali-azoka 242 // 356 RSi 58 / 106 kuTilatA Ter3hApana, mAyApAritA kabjAsamAvallama-lakSmIpati kavindaduhita-yamunA nadI 2386350 121 / 189 kuhimI-vezyAoMkI dAsI kaThinatA-nirdayatA, karkazatA -hAra-zveta kamala za1 242357 4 // 26 kalyANamaya saptaputrikA kuNDala-hAyakA kar3A kaNThadana-kaNTha pramANa svarNanirmita sAta putaliyo 1433216 74 / 125 77 / 132 kuNDakita kuNDala-kAmaraNake kabandha-zirarahita par3a kavacahara dAraka-kavaca dhAraNa samAna gola // 14 116 / 183 karane ke yogya avasthAvAlA putra kumAra-kArtikeya 528 kavarI-coTI 13 / 44 197 / 293 kulizapatana-vajrapAta 3317 kamalasanman-brahmA 7 / 34 kacita-vyApta 2350 kuvalayAnandikarapracAra-nIla kamalA-lakSmI 1 / 11 kazipu-anna vastrAdi 97 / 160 kamaloMko Anandita karanevAlI kamalAkara-lakSmIke hAtha, kamala- - kAkapeyA-gaharI nadI 75 // 127 kiraNoMke pracArase yukta, pRSivI. 5 / 29 kAca-netrakA roga-kAciyAvinda maNDalako harSita karanevAle karakokA-oloM kA samUha 58 / 106 Taiksa ke pracArase yukta 5529 152 / 231 - kANDaparikA-paradAkA vastra kuvalayaikamohana-pRthivItalako karaNabandha-nRtyake viziSTa prayoga 33170 mohita karanevAlA 2221331 kAtaratA-bhorutA, caMcalatA kuzezayabhU-brahmA 316 karadIkRta-TaiksameM diye hue 4.26 kuzezayAlama kuttumbinii3|16 kAdambakadambaka-haMsoMkA samUha sarasvatI 46689 karabhora-karama (maNibandha kalAI kusumakodaNDa-kAmadeva se lekara chigurI taka hAyako kAmana dvipa pratigraha-jaMgalo 1211189 bAhya kora) ke samAna jA~ghoM- hAthoke pakar3ane meM 2412355 kusumazarasahacara vasanta Rtu vAlI striyA~ 270 / 402 kAparika-mAyAviyoMmeM zreSTha 1233192 karavAla-talavAra 3166 239 / 351 kRrcakajhApa-DAMDIke bAloMkA karazAkhA--aMgulI 186 / 277 kAzyapI-paSivI 31069 samUha 57 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. gacintAmaNiH kUlaMkaSa kulyA-labAlaba bharo khar3agakAlindI- talavArarUpI huI nahara 3 // 18 ghanasAra-kapura 192 / 289 kRkavAku-murgA 110 * yamunA nadI 5 / 27 dharmabindu-pasInA 122 / 190 kRtakazipu jo bhojana kara cukA kharakharakhAvadharA-tIkSNa khuroMse gharmAbhidhAna rasAtala-dharmA2191326 khudI pRznido 204 / 303 ratnaprabhA nAmaka narakakI bhUmi kRtanapraSTa-atyanta kRtana khilIkRta-upadruta 60 / 109 1501228 khalurI-senAkA abhyAsa sthAna, ghusUNa-kezara 1921289 kRtajJacara-pahalekA kutA dalahana-paracho 1 / 13 2521375 khalUskiA-senAkA abhyAsa sthAna - cakSupya-protipAtra 1731262 kRtajJamAnahara-kRta upakArako caTulAcala-caMcalaparvata 'mAnanaMbAloM meM zreSTha 2525375 91.148 kRtahasta-kArya karane meM samartha gaganadhunI-AkAzagaMgA dhapaddhAMzu-sUrya 83 / 137 . .. 77132 kRSIni asti mAkAzarUpI viSNu catugNa-bala-hAthI, ghor3A, ratha kedAra-kheta aura payAde ina cAra aMgoMse 1 / 12 kailizikhAvala-krIr3A mayUra . ganimIlana-upekSA1331206 sahita senA 3065 !. 3 / 22 gaNakagaNa-jyotiSiyoMkA samaha - caturamtayAna-pAlakI 105 / 173 kezahasta-kezapAza -- 7:36 1191186 caturUpAya-sAma, dAna, daNDa, kezAkazitA-bAloMko pakar3akara gaNarAtra-bahuta-sI rAtriyoMkA bheda 838 honevAlA yuddha 75 // 127 samUha 1196186 / / carIruzcakra-bhramarasamUha kesarasaMkaTA-kesarase vyApta DakI golagola 123 / 192 1 / 12 caTTAneM . 148 / 222 candra zAlA-mahalakA uparimakairavAkara-kumudavana 1446 gIrvANagiri-sumeru parvata mAga 11 / 42 kokapriyA-cakavI 166 / 252 1521232 candropaka-cadevA 97 / 158 kozanihita-myAnoMmeM rakhe hue guNa-dhanuSakI DorI, dayA aadi| carU-naivedya 2015 46289 966157 camaraja-vara 97159 kohala-supArIke phUla 1 / 12 / / guNanikA-amyAsa 47192 campakacandra-yampAke vRkSoMkA kaukSeyaka-talavAra 19:162 / / gRhamadhidharma-gRhastha dharma samUha 110 kauTilya-mAyAcAra-TedApana 553101 dhAmIkarakirITa-svarNamukuTa 179 / 270 go-pRthivI, gAya 114 15 / 48 kautukAgAra-ratigRha 121 / 190 gopatitva-pRthivIkA rAjya, baila- cAmIkarakaraNDa-sonekI DibiyA kauverakakuma-uttara dizA panA 621113 181188 gomina-gAyauMkA svAmI dhAmIkaraparyaka-suvarNake palaMga kramalaka-U~Ta 9 / 151 1800272 51297 keGkArArAva-kAMse ke baratanoMmeM / gosarga-prAtaHkAla 197 / 296 - cikoTa-gilaharI 112 AghAta laganepara nikalane- gosaMnya-gopAla 87:142 citrIyAviSTa-Azcaryase yukta vAlA zabda 3 / 21 / gosaMkhya prakANDa-gopAloMmeM zreSTha 54 / 100 kSata javAhinI-khUnakI nadI 77 / 132 cUrNavigAna-cUrNako nindA 115 / 184 grAma-svaroMkA samUha 109 / 176 129 / 200 gaDa guNa Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTAni ja tuhinasAnumata-himAlaya parvata dRpayacchAvara-duSTa baila jagaparamasamaga-pralayakAla 663117 168/256 vikaraNazuddhi-mana, vacana. kAya dehaja-kAmadeva 140 / 213 jagatImata-parvata 8.38 ko buddhi 169 / 258 devana-jyotiSI 173 / 262 jalasadAruNa nipuNatiraskariNI-tIna saha- dordagara-bhujadaNDa 3065 jalAdhyiAsa-mAsa 1 / 13 bAlA paradA 1621244 - dogalya-daridratA 2 / 14 jambAlajAlamagna. zebAlake. trivikrama-nArAyaNa 245 / 362 dyumadhi:-sUrya 162 / 244 sagarame phaMsA huA 58107 jyakSa-mahAdeva 1441218 draviNa-dhana 55.102 jAtarUpa-svarNa 1681957 tryambaka-mahAdeva 3:23 dviguNitastavarakopadhAna-duhare jAnnada svarNa 14 / 47 avagene yuvata takiya jidhara-pakar3ane kI icchA 1512 104 / 970 damya-bachar3e 77.129 / dvijapati candramA, drAhmaNa joSama-cupacApa 109 / 146 dambholi-vajra 83.6 161 / 243 ta daridratA-kRzatA, nirdhanatA tathAgata-buddha 9 / 40 4.26 dhava-pati davadahana-vanakI agni 1749 1655250 tadAtvasaMpAdita-tatkAla bane hue 541100 dRzanacchada-oTha dhavaLavitAna-sapheda caMdevA 56 / 104 sanutarA-patalI kRza 179 / 270 dAna jalaveNikA-madarUpI jalakA 46.82 tanuzyA-pahalI kamaravAlI pravAha 3 / 17 dharazInara-mAhANa 125 // 198 142 / 216 DAdhika-dahIge na le hue 5511.4 / dhAnyakaTa-anAjakI rAziyA~ tapanIyagantikA-sonekI dAvadhigrabhAnu-dAvAnala 2.14 jhArI 119326 152 / 231 dhArAkakAhalArasita -- lagAtAra taraNi-sUrya dAseraka-dAsIputra 242 / 357 bajanevAlo tuhiyoMkA zabda 4 / 25 saraNi-jahAja 91.149 / diganta dantArala-diggaja tarNaka-bachar3e 1 / 14 dhIreya-pramukha 711134 takimasavidha-zaramAke samIpa dInAra-svarNamudrA 974159 165 / 250 dIpamaNDitadIpadaha-dIpakase. - na pampa va-garama 180272 tApanAma dartIkara-garamIle ghaTa- suzobhita samAI 1571241 namazcAdhIza sutA-gadharvadattA pTAte hue mApa 150 / 227 dIghanidrA- mRtyu 77131 198 / 296 tAmbaladala vArikA-pAnakA duranta-khoTe phalavAlA 24 / 58 nabhoga-vidAdhara 189.284 bIr3A 121,189 durgata-daridra 5196 namucimadhana-indra tArApatha-AkAza 8884 20154 narendra-rAjA 1551235 sAlamtagrAhiNa-patra kAlane duvaha mogabhImabhogI-bhArI phano narendra-vievaMdya 56 / 105 vAlI 58 se bhayaMkara sAMpa 150 / 229 narendratva-gAjapanA, vipabadyatirIpala-kaNTaka, lagAma duvinIta-uddaNDa 4 / 25 panA, 61113 76128 dazavAdana-rAvaNa 4 / 25 nartanapriya-mayUra 197 / 294 tuhinakara-candramA 319 - durlalita-sundara nAphala-zikArI 55 // 103 suhina kiraNabina-candramaNDala duSTa zAzvara-duSTa baila 241354 nAlaniSkRSitanalina- iNTalase 17549 dRSikA A~khakA kocara tor3A haA kamala 154 / 233 nigrAdyA-dagaDanIya 165/251 nulAkoTi-sapura 111 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 gacintAmaNiH - niculita-AvRta 93 / 151 pa parivAdapavi-nindArUpI vajra nitAntajanana-totavega paGkajAsanA lakSmI 2015 24158 911147 pacekimaphaka-parva phala 317 parivAdinI--pINA 1001166 nidrANa sote hue 113 pariSkRta-zobhita pnvaannliilaa-kaamkroddaa4|26 nirasta nIradAvastha-dAta rahita - paJcazAkha-hAtha 1820274 pariSkA -ghirI huI 3317 avasyAse dUra, meghoMko sthitipaJcAnana-siMha parisara-nikaTa 2015 se rahita 1971293 paratavAsa-zAna 35174 paTavAsa-pabAsita cUrNa niLUNa-nirdaya 914948 palla vApI-navIna koraloMkA 192 289 nirvApita-vujhA huA 1851 paTaha-nagAr3A 1 / 10 191:286 samUha niyUha-chajjA 3 / 22 pajavina-ddhigata 102 / 168 paTiSTa-pratyanta catura 24057 nilimpagrAmaNI-indra pIrapaGka-ghisA huA candana / parI-ahIroMko bastI 81.135 101 / 166 140 / 213 pakSadhara-layA 1871283 nizAnta-antaHpura 1311203 paNya yoSid-vezyA 572 nizAmana-avalokana paranapatha-AkAza 91 / 147 pataGga-sUrya 164 / 247 pavanasakha-agni 801134 131 / 202 pataGgamAva-sUryakAntamaNi nizita-tIkSaNa pavitrakumAra-jIvaghara 26061 162 / 245 1911287 nizitazemuSI-tIkSNabuddhi patrala-pattoMse yukna 1621245 pAkakapizakaNizabhara-pakanese 4487 patrin-bANa 2471366 - nizIthinI-rAtri 12143 pIlI bAloMkA samUha 1 / 11 padminIsahacara-surya 29663 - pAla-hAdhIkAjyara 143 / 216 niSaGga-tarakaza 795134 paramapariTa-zeSanAga 9 / 40 niSAdin-mahAvata 144 / 217 pAkazAlitA-niSThA-maryAdAse payodhara-stana, megha 95 / 154 zobhitapanA 630 niSkapaniSAda-nirdaya bhIla parabhRta-koyala 317 24458 pAzAsana-indra 29 / 63 parAkAnta-zatruke AkramaNase niSkaNTakatA-kSudra zatruoMse pAkazAsanasarAsana-indradhanuSa yukta 180 / 273 50195 rahitapanA 6 / 31 parAgapaTala-dhUlikA samUha 1 / 14 niSNAsA-nipuNA 186 / 280 pATala-kucha lAla 38177 parAcIna-carAGamukha 180.273 nissprtigh-nivirodh248|367 / / pATalI-gulAba parikarmavikala-AbhUSaNoMke / nisRSTArtha-rAjadUta 2453363 pANigRhIto-kanyA 173 / 262 prakAra 1394212 nihata niyantRka-jinakA sArathi pAzrIrAzi-samudra 111 parikSepa-gherA 18 pAda-kiraNa, paira 529 mArA gayA hai. 75 / 127 parijiho-dUra hAneko icchA pAyasa-dUdhase bane hue per3A nIrAjana-AratI 110 Adi 541100 nIrandhita-dhyApta 320 paridevananidAna-vilApakA pArthiva-rAjA 25.60 nIvI-strIke adhovastrako gA~Tha kAraNa 1660251 pArthiva-kSatriya 109.177 pariNata-paripakva 1952 nRkaroTikapara-manuSya ke zirako picchila-koca me yukta-golA pariNamana-vivAha 1421215 3 / 17 khopar3I 35173 parivubhUSA-tiraskArakI icchA piTAtaka-duldokA cUrNa 35 / 72 nairAtmyavAdin-mAtmAkI sattA puNDarIkAsanA- lakSmI 18 ko nahIM mAnanevAlA 55 / 102 parimala-sugandhi 113 punaramihita-guna rukta nyakkasa-tiraskRta 186 / 279 parivAda-nindA 109:176 122 / 190 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jas - purandhIvAta - saubhAgyavato striyoMkA samUha 177 268 puraskriyA - satkAra 148/223 puraskriyA - bheMTa ke samaya Age rakhane yogya 77 / 130 purANapurandhrI-vRddha striyA~ 35/73 puruSottama - viSNu, zreSTha puruSa 60 / 111 puruhUta purodhas - vRhaspati 837 puronihita pRthutarAmatrapAtitasAmane rakhe atyanta vistRta pAtra meM parosA huA 53199 puSkara - sU~DakA agrabhAga 143 / 216 puSpa richolI- phUloM kA samUha 1110 puSpakAbIjana - phUla tor3anevAlI 3 / 13 striyA~ puSpavatI - phUloMse yukta, rajasvalA strI 159,241 pUgavATikA supArI bAga 113 pUrvaja-bar3e bhAI 200 298 paurogava - rasoiyA 53498 pRthvIsura brAhmaNa 109/177 pRSTASTaka - pIThakI ho 116 / 183 83 / 137 prakIrNaka- camara prajA mantrI bAdi pramukha varga prajAvatI - bhAvana-gandharvadatA 5 / 27 200/219 pratApa - teja, prakRSTa tApa- garamI 180/273 pratAraNa prAvINya - Thagane kI caturAI 265 / 318 pratyAsanna - nibaTastha 219 325 3 pariziSTAni 55 / 103 pratyarthin - zatru 56 / 104 prativaLa jaladhi - zatrurUpI samudra 8.37 31.66 246364 - pratIkSya-pUjya 173/262 pratIpagAminU - ulaTA calanevAlA 1 pratyAsannabhavya nikaTabhavya pratibhaTa - zatru pratiSka-jAvaka 28/62 pradIpAdopakoMse yukta aTTaHlikA 165250 pradyumna garala vega-kAmarUpI vipakA vega 157/238 apA-pyAU 1 / 13 prabhUtaprabhRta-bahuta bhArI bheMTa 139/212 prakayaraNipariSad - pralayakAlIna sUryakA samUha 58 / 106 dhUmaketu - pralayakAlona agni 31 / 66 pratrayas-vRddha 99/162 pravAla- mUMgA ke daNDa 44 / 85 prazastakarma-havana Adi uttama kArya 1014 1 / 10 prasara-phUla - prastutastanI - jisake stana se dUgha jhara rahA ho aisI strI 37/76 prasvinnadeha pasInA se yukta zarIra 31,66 14 / 45 - prasRmara-phailanevAlA prAjyAjya-zreSTa kI 53 / 99 prAMzupuruSa - UMcA puruSa 1921289 pUrNapAtra harSa ke samaya mitra janoMke dvArA jabardastI liyA huA upahAra prekSAvat-buddhimAn pretAvAsa zmazAna 35172 9.40 38 / 77 va 453 koTa- bagulA bandhujIvabandhura- dupahariyA ke 1 / 12 phUloM vyApta 3|18 3 / 18 - bandhura-UMce-nIce bala nighUna purodhas indrakA purohita vRti 580106 balabhidupa-indranIlamaNi 3.22 balamathana-indra 9/39 bAleyI-gadhI 9 / 40 bajravaduna- balavAn saur3a 1114 bahalimA adhikatA 1 / 13 bahiDimbara- mayUrapicchoMkA samUha 736 bRhadvRtI-bar3I-bar3I kakar3ayI 53 / 99 ZH - kAyara, jhUThe yoddhA 75/126 sArtha bhavyajIvoM kA samUha 44186 bhasmaka-bhasma vyAdhinAmaka roga bhAnumAlin -sUrya bhujAntara vakSa sthala 51 / 96 mAgavira - bhAgyate rahita abhAgA 188 / 283 4124 35/72 bhujiSya-sevaka 173.262 bhujiSyA - sevikA 241/354 bhUnandana - maMgalagraha pRthivIko Anandita karanevAlA 233345 bhUbhRt-parvata, rAjA 5/28 bhogAvatI nAgake rahane kI pAtAlapurI 3 / 15 mogAvalI - virudAvalI, koci gAyA 6 / 30 bhojanAmatra - bhojana ke pAzra 52/98 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 gadyacintAmaNiH yAvaka-mahAvara, rivAyA gema lagAyA jAnevAlA sAla 22 / 56 - yogyA-abhyAga 197294 raMga raktA-anurAgasa yuH, lAlavartha rajanImukha-takA prArambha gAga raNajikA-utkaNTA 59.108 zyogamithuna-yAtrA cakavI sthayUbara-rayakA dhuga rathaka tyA-rathoM kA samUha 3 / 22 bhojanAsthAnamaNDapa-bhojana- mahAha-mahAmanya 37177 zAlAkA sthAna 52 / 98 mahAvAhinI-bar3I senAe, bar3I nadiyA~ 231641 bApatA-prANatA makhAzana-deva 109.147 maNibandha-kalAI 124 / 193 atyadhika zaktise yukta maNiparihArya-magiyoMke AbhUSaNa honA 59:107 3.11 mahiSI-- muva rAnI, vijayA maNIcaka nicaya-bhAratIka 36176 phUoM kA samUha 105 / 171 mahIkSit-rAjA 109 / 176 maNDalAma-talavAra 2065 mahIpatya numaraNa-rAjAke paMche matta kAzinI-pundarI 60110 maranA 34 / 70 madirAkSI-mAdaka netroM se yukta mAdhavI-madhukAminIlatA 110 132 / 204 mAnasaukas-haMsa 180272 madhukara mannuzi ata mukharita- mAra-kAmadeva 68 / 120 bhramaroM kI sundara inaphArase mAya-cikanAI 595108 zabdAyamAna 126 / 192 mImAMsA-mImAMsakamata, vicAramadhukaranikuramba-namarasaha zavita 99 / 162 mukArata-dUra huA 18 mathupa-bhauMrA, madirA pInevAlA __mUchanA-svarAkA ArohAbaroha 151243 109 / 176 madhuliha -bhrabhara 127:192 mUpikAvaDa-cuhiyAkA viSa manasijavijayabhAgAvalI-sama 201 / 300 devakI vijaya prazasti 1.9 mRgamada-kastUrI 191289 manumahimnA-mantra kI mahimA se, maMkhalAbanvavandhura karadhanIkI kamase U~ce-nIce 1241193 manprikRya-mantravAdiyoM kA kArya, maMca kiMja-zyAmavarNa 1214189 mantriyoM kA kArya 621113 madurita-vRddhiMgata 1 / 11 mandraghoSa-joradAra zabda 3 / 22 mohatika-jyotiSo 98 / 161 mandaprANa-paraNonmukha yamadhara-muni mandaramahIbhRta-meruparvata 5.27 yantrakalApin-mayUgakAra yantra mandAkSa-lajjA 122.190 jo AkAzameM ur3atA thA mandAragarimA kalaravRkSakA gaurava 20154 5 / 28 yAmikayuvati jana-paharepara rahane masta-havA, deva 162 / 245 vAlI striyA~ 13 / 44 malakha-agni 150 / 227 yAminInagayina-candramA malayajasthAsaka-vandanakA tilA 184.276 yAminIsvAmina-candramA malimlu-cora 1801213 159 / 241 rAjahaMsa-bar3e-bar3e rAjA, jinake cAMca aura pAMva lAla hA enesa 5/82 rAjabhAva-rAjapanA,candrapanA 621113 rAjaparivaha-rAjAke upakaraNa rAjanvatI-yogya rAjAse yukta rAjanya-gajakumAra 4.25 rundrasvana-joradAra zabda 129 / 200 rurugaNa-mRgoMkA gaDa 1680255 rolamdhakadamba-zramara samUha 1421215 laraha-mundara 111185 lavdhava-vidvAn 127 / 198 lAlATika-saMvaka 205304 lokottara-sarvazreSTha 157239 tilaka 84 vakrita-do vadana zodhu-mukha madirA 60 / 110 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTAna padAnya jana-dAnagola manuSya cAri-pAnI, hAthI bA~dhanakA vizvakarman-brahmA 2054 320 sthAna [ vArI] 180 / 273 vizvambharA-mitro 585107 banAyuja-ghor3e 103.169 bAladhi-pUMcha 125 / 195 vizimpamAla-bANoM ko pavita vIpaka-yAcaka 5 / 27 cAma-sundaro 186 / 280 106 / 174 vako kamma-bhIla 81 / 135 bAharin-bhaimA 164 / 148 vizIyamANacikuramAra-bikhara varAha-uttamadina 242 / 358 vAhinI niva-senAkA samUha hue bAloMkA sama ha 182 / 274 barAha naya-sUvAra ke tIna putale 75.128 vizeSaka-tilaka 214 / 319 2421358 vikaca vicakila-phUlI mAlatI viSamepu-kAma 215 / 320 aNin-brahmacArI,sAdhu 54 / 100 220327 viSANa-sIMga 1 / 14 vapaMdhara-khojA 156 / 236 vidhuntuda-rAhu 731 viSkira-pakSI 162 / 245 ghalakSita-safeda 933151 vidheyIkRta-anukUla 5427 cisapina-phailanevAlA 58 / 106 valabhI-gopAnasI, makAnakI vicakSaNa-vidvAna 78.133 vismr-phailnevaalaa241|355 chaparI viceyatA-viralatA 13.43 virambha--vizvAsa 3167 calgurakha-sundara zabda 229 / 338 vijammita-vistAra 1413 vIci-santati calakI vAdana-vINAkA bajAnA vijambhisa--vRddhigata 838 - vIdhra-safeda 252 / 375 109.176 vidrANa-bhAgate hA 1644248 kaTa kama-maNiko camakadAra vallarItalaja-theSTha latAeM vidbhAvita-dUra haTAyA 1513 banAneke lie sAnapara 169.258 vittamadAcana viveka-dhanake car3hAnA 66.118 vahavaralamA-gopiyA~ madase jisakA viveka naSTa ho vetapaDa-hAthI 116:182 87 143 gayA hai 64117 - raijayantIdukUla-patAkA vastra vasudhAmura-brAhmaNya 4487 vipana:-boNA 105 / 173 221 / 338 vahiva-nAva 2415355 vipaNipatha-vAcArakI galI vaidezika-paradezI 1580240 myajanajAta-zAkakA samUha 321 yAtya-hoThapanA 48.92 vipina-vana 56 / 104 cailakSya-lajjA 190 / 19. vyAkAMza-khile hue 29.63 / / vibudharAja-indra 3 / 22 vaizAraya-pANDitya 109 / 177 vAcAla-zabdAyamAna 19 . vimAvarIramaNa-candramA baMzyapratIkSya-vaizyoMme pUjya zrIdatta vAcAra-zabdAyamAna 35173 1800272 saMTa 93 / 151 vAcyasaMparka-nindAkA saMyoga vibhramahAdhikA-choTI nahara ke vRtta-gola, cAritra 96 / 157 . 165 / 251 AkArake bane hae kRtrima vRpazabda-dharmA zabda, balakA vAiva kRpATayoni-bar3avAnala jalAzaya 152-231 vilaya vihita-avinAyo vRSasthA-sambhogakI icchA vAtAkin-vAta rogavAlA 191:285 55 // 1.3 180 / 272 viludhijAsthita-loTakara utthe| jyAkAMza-khile hue 29663 vAtAyana-jharokhA 5094 2421356 dhAraNaparivRta-gajarAja vizaGkara pITha-bar3o caukI zani-parAkrama, zakti nAmaka 242 / 357 zastra 5 / 28 dAravANa-kavaca 99.162 vizara paMTaka-bar3I peTiyAM zatamakha-indra 5.28 cAsvAmanayanA-vedayA 324 3 / 20 zatAMga-ratha 1231193 vArapuvati-zyA 29/63 -vizarAru-naravara zakara-machalI Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 zabdazAsana- vyAkaraNa 48/92 zakhya-nizAnA 245 / 362 zaraguNanikA bANa calAnekA abhyAsa 243 / 359 pizitamukA mAMsa zAkhAmRga-bandara zANopala sITo zAtakumma svarga zAtakumbha giri-sumeha 109 177 31 / 67 zAMtIdarI-kRzodarI balatRNa- harI-harI ghAsa 1 / 13 zAlistam- dhAna ke paudhe 1.11 1.11 zAleya - dhAna ke kheta zijita - AbhUSaNoM kA zabda 3573 3 / 18 44187 97 / 158 ziLImudrANa zilImukha- amara zIkara - adhika zuNDAkaurasa - hAthiyoMke bacce 204/303 3 / 18 166 / 252 4/26 151232 zeSA-pUjA ke bAda bacce akSata gha 1851 zokadhUmadhvaja - zokarUpI agni 243358 zaktikanikara- motiyoMkA samUha 152 / 231 zvAvidhU zikArI-bhola SaTcaraNacakra-bhramarasamUha 150 / 228 164/248 sa vighaTita - sadA khule hue 51:96 sat-nakSatra, sajjana 62/113 gadya cintAmaNiH satyApayAmi satya siddha karatA 127 / 198 hU~ sanAmi-samAna sanAbhi-bhAI sanIDagata - samopame sthita 159/241 saptasvara-niSAda, RSabha, gAndhAra, paDja, madhyama, dhaMvata aura paMcama ye sAta svara haiM 7.34 39179 102 / 176 sabrahmacArin sadRza 14/45 samaraharSalamadavaddima--yuddha se mahAvI samAdhmApitampAdakakAmako prajvalita karane222330 samparAya ( sAmparAya ) - yuddha, kalaha 3.18 samyaktvadhana- samyagdarzana rUpo vAlA dhana 49 / 94 sarasIruhAsana vilAsinI-sarasvato sarvasahA- pRthivI 176/266 salilakarmAntika-pAnI par3e 15348 53 / 99 sahakAra - sugandhita Ama ke vRkSa 3017 sahasrarociSu-sUrya 176 / 266 sahasrAkSatA-hajAra netroM yukt1|11 saMpadAbhoga - sampattikA vistAra 3 / 15 panA saMyugasaMnAha-yuddha kI taiyArI 200/299 saMsthita mRta saMsRti-saMsAra sAtyandhari- jobandhara sAnukrozaM dayAsahita * 248 367 9851 132 / 205 125/194 sAbhogA vistRta, sthUla 179/27 sAmpratika Adhunika AjakA 98 / 166 sAyakamaSTazreSThavANa sAraNI-nahara sArameya- kuttA sApiMSka - ghI se bane hue 245/363 1/12 1259/194 54 / 100 sArvabhauma - mahArAja, satyandhara 34.70 sAMyAtrika-nAvakA vyApArI sAMsa saMsarga - kandhAse kandhA 96 / 155 milAkara atyanta nikaTa 199/298 siddhamAtRkA - akArAdi varNa mAlA 44188 sutasudhAsUti - putrarUpI candramA 35.71 sunAsIradantAvaka indrakA hAthI 7/33 supratiSThaka-toryapAzra, ThaunA sumanasa-puSpa, vidvAn surasarita-gaMgA nadI 97 159 96 / 157 sumanas-deva, vidvAn 5 / 28 surata daurlAlitya - sambhogameM anukUlatAkA abhAva 229/337 surapatidezIya indratulya 173 / 261 121 / 189 suvRtta - golaTipakI, sadAcAra 179 / 271 sautika sukhase soye ? yaha pUchane vAlA 168255 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariniyAni 112 saukharAtrika-rAtri sulase bItI? sparzana-sparza, dAna 179 / 270 yaha pUchanevAlA 185 / 278 sphItaphalastavaka-bar3e-bar3e phaloMsaurameyI-gAya 205:304 ke gucche 1620245 saubidaruka-antaHpurameM kAma raphItaparikarma-bhArI sajAvaTaH / karanevAlA vRddha kaMcukI 35172 103 / 169 sAhitya-tRpti 54 / 101 / / sphuTita pATalIkusuma-phUla hue sRNi-akuza 2661 123 / 192 skandhAbAra rAjadhAnI 94 / 153 smayApasmAra-ahaMkArarUpI stanita-megha garjanA 207 / 387 miragIkA roga 585106 ratavarakanicoka-AvarA vA vastra syAdvAdavajra-anekAnta vAdarUpI 46 / 89 4487 sthapuTita-natonnata 3572 svanta-acche phalabAlA 24158 sthalapuNDarIka-sapheda gulAba haridantarAla-dizAoMkA madhyA vakAza haridibha-dimAja 1171184 hariviSTara-siMhAgana 235 / 347 harSakaSTa kita-darSase romAMcita 38 / 78 harSakASTA-harSako caramasImA 148 / 224 hastipaka-mahAvata 238350 hATakapatadgraha-sone kA pIkadAna 121519. himAnIbindudanturita-osakI bUMdoMse vyApta 1831275 hIrAri-rassI athavA jaMjIra 215 / 321 snuSA-putravadhU 268 / 400 snindhA-snehayukta, cikanI 179 / 270 haritAzva-sUrya 44 / 86 haritAzvodayaharita-pUrvadizA 44186