________________
गद्यचिन्तामणिः [३७ राझ्याः तरोर्मूले तिरोधानम् - राजसुतोऽयमिति' इति चतुरचोमिनियरियालनिनविश्वासां महिषोमाश्वासयामास । तत्क्षण एव क्षणदान्धकारमभिनवधौतधाराधारालकिरणेन कृपाणेन दारयन्दारकमादाय मृत सुनतबचसां मुनिवराणां वचसि विश्वासादेकाकी समागच्छन्नतुच्छतेजाः प्रत्यदश्यत कोऽपि वैश्यः । पश्यन्ती च तं चम्पकमाला 'पश्य देवि, मदुबतोऽयमागतः । विश्वस्यतामेवमन्यदपि मद्ववचनम् । यावदयमेनमादाय कुमारमपसरति तावदन्तरितया त्वया स्थातव्यम्' इत्यभ्यधात् ।
३७. तदुक्तमुत्तमाङ्गना सापि विश्वसन्तो निःश्वसन्ती च विषादेन विगतरक्षणाभ्युपायतया तथाभावितया च तस्य वस्तुनः प्रस्नृतस्तनी स्तन्यं पाययित्वा च भूतले भूपलाञ्छन
वणिजामधिपतिर्वेश्यवरः अधुनैव साम्प्रतमंव तव तनयं पुत्रं ग्रहीप्यति वर्धयिष्यति च । अयमंध महाराजस्य सत इत महाराजसुतः पृथि पतिपुत्रो वर्तत इति शेषः।' इति पूर्वोकप्रकारः, चतुरतराणि अतिशयन चतुराणि चतुरतराणि तथाभूतानि वसि चतुरतरवचासि तैश्चातुर्यपूर्णवचनैः चिरपरिचयेन जनितो विश्वासः प्रत्ययो यस्यास्तां तथाभूतां महिषी विजयाराज्ञीम् आश्वासयामास सान्त्वयामास । तत्क्षण इतितरक्षण एवं सस्मिन्नेव काले अभिनवधाता प्रत्यग्रप्रक्षालिता या धारा तस्या धारालाः सन्ततिबद्धाः किरणा यस्य तेन तथाभूतेन कृपाणेन करवालेन क्षणदान्धकार रजनीतिमिरं दारयन् खण्डयन मृत दारकं
नन्दनं 'नन्दनो दारकोऽभकः' इति धनंजयः भादाय गृहीत्वा सूनृतवचसा सत्यप्रियवचनानां मुनिवराणां १५ यतिश्रेष्टानां वचसि बचने विश्वासात् प्रत्ययात् एकाकी एककः 'एकादाकि नच्चासहाये' इत्याकिनच्प्रत्ययः
अतुच्छतेजा विपुलप्रतापः कोऽपि बैश्यः प्रत्याश्यत दृष्टः । तं वैश्यं पश्यन्ती च चम्पकमाला 'हे देवि, पश्य मदुक्कोऽयं वणिजामधिपतिरागतः एवमेताहशमंच अन्यदपि मवचनं विश्वस्यतां प्रतीयताम् । यावद् यावता कालेन अयं वैश्यबर एन कुमारम् भादाय अपसरति दूरीभवति तावत् तावत्कालपर्यन्तं त्वयान्तरितया तिरोहितया स्थातव्यम्' इति अभ्यधात् जगाद।।
६३७ तदुक्तमिति-तस्या देवताया उक्तं तदुर विश्वसन्ती प्रतियती विषादेन खेदेन निःश्वसन्ती च सा उत्तमाङ्गनापि विगतरक्षणाभ्युपायतया रक्षोपायराहित्येन तस्थ वस्तुनः कार्यस्य पुत्रत्यागरूपस्यति यावत् तथाभावितया तद्पतया प्रस्तुतौ स्तनो यस्यास्तथाभूता सती स्तन्यं दुग्ध
२०
की चिन्ता छोड़िए । चिन्तामणिके समान कोई वैश्यपति अभी हाल आकर तुम्हारे पुत्रको ले जायेगा और 'यह महाराजका पुत्र है' यह समझकर उसको बढ़ावेगा-उसका लालनपालन करेगा। इस प्रकार के अत्यन्त चतुर वचनोंके द्वारा चम्पकमालाने चिर कालके परिचयसे उत्पन्न विश्वाससे युक्त विजया रानीको सान्त्वना दी। उसी क्षण नूतन धुली हुई धाराकी सन्त तिबद्ध किरणोंसे युक्त तलवार के द्वारा रात्रिके अन्धकारको चीरता हुआ मृत पुत्रको लेकर सत्यवादी मुनियों के वचनमें विश्वास होनेसे अकेला आना अतुच्छ तेजका
धारक कोई चैश्य दिखाई दिया। उसे देखती हुई चम्पकमालाने रानीसे कहा कि 'हे देवि ! ३० देखो, मेरे द्वारा कहा हुआ वह वैश्यपति आ पहुँचा। इसी प्रकार मेरे अन्य वचनोंका भी
विश्वास कीजिए। जब तक यह वैश्य इस कुमारको लेकर जाता है तब तक तुम्हें छिपकर खड़ी रहना चाहिए।'
६३७. चम्पकमालाके कथनका विश्वास करनेवाली विजया रानीने खेदसे एक लम्बी वाम छोड़ी और रक्षाका अन्य उपाय न होनेसे अथवा उस वस्तुकी वैसी ही होनहार होनेसे ३५ उसने द्रवीभूत स्तनोंसे युक्त हो बालकको दूध पिलाया, पृथिवी तलपर सुलाया, उसके हाथ में
१. क० ग० यावदन मेवमादाय ।